Pothier Pandectae 2 PDF

V
PANDECT/E
JUSTINIANEiE.
TOM. II.
A LIBRO XIII. AD XXIX.

BoccA, Libraiie.
A rr
•
.
1 (
Tunn, chez { / .
( ric, Libraire.
A Leyde, cliez les freres Murray, Libraires.
A Florence, chez G. Piatti, Libraire.
A Milan, chez P. Giegler, Libraire.
A Naples, chez Santorelli, Libraire.
A Rennes, chez Duchesne , Libraire.
A Lyon, chez Maire, Libraire.
A Tovilouse, chez Vieusseux, Libraire.
A Gienoble, chez Falco^', Libi-aire.

PANDECT^
JUSTINIANE/E,
IN NOVUM ORDINEM DIGEST^,
CUM LEGIBUS CODICIS, ET NOVELLIS,
qVM JUS PA>fDECTARUM CONFIRMANT, EXPLICANT AUT ABROGAKT.
Proefixus est Index Tilulorum et Divlsionum omnium, quo totius Operis
specimeri quoddam et quasi maleriarum Appendix exhi])ctur :
Subjecla quoque Tabula, qua nominatim Leges omnes cum suis Paragraphis
et Versiculis ordini Digestorum reslituuntur.
ÛCTORE R. J. POTHIER.
TOMUS SEGUNDUS.
PARISIIS,
APUD FR. IGN. FOURNIER, BIBLIOPOLAM,
VIA DICTA MACON, H." lO.
M. DCCC. XÎII.
,^-;.PsRA^
INDEX ALPHABETICUS
OMNIUM nTULORUM
Qni contincalui- ia coipore Digcstorum et Codicis.
Prior Numerus Libruin , aller Titulum indical.
\.d municlpaiein ct de incolis. De Annali exceptione Italici con-

£),g.L. .. tractus tollenda; ct de diver-
sistemporibus et t xccptioni-
Adoptionibu';. Cod. VIII. 4^-
,
DfABIGEIS. J?/gC47. XLVII. j4. De

bus, et prsescriptionibus et ,
Cod. IX. 37. Adoplionibus ct einancipatio-

inlcriuptionibus carum. Cod.
Coil.^l. 4>.
Aboliiioiiibiis. nibui, ct aliis raodis quibiis
VII. 40.
Acccplilationc. Dig. XI A I. [^. potestas solvitur. Dig. I. 7.
Advocatis diversorum judicio- Annonis civilibus. Cod.XA. i'\.
Acccptihuionib. Coil. Vlll. 44.
rum. Cod. IL 17. Annonis ct capilalione adininis-
Accusalionibiis et insciiptionib.
Advocalis diversorum judicum. trantium et eoi um assessoi um
Dig. XLVIII. 2'. Co,l. IX. 2.
Cod. II. 8. aliorumve publicas sollicitii-
Acquirenda et retineiida posses-
Advocalis fisci. Cod. II. 9. dines grrentium, vel eorum
sione. Cocl. VII. Zi.
qui aliquas consecul Udl:
Acquirunda vel ainiltenda pos- ^.dificiisprivalis. Corf. VIII. 10.
latcs. Cod. I. 5i. alias 5o.
sessionc. Dig. XLI. -i. yEdiliiiis actiouib. Cod. IV. 58.
Annonis ct tribulis. Cod. X. 16.
Acquircnda vd aniittcnda Iiere- jEdilitioEd. , et redhibitione , el
Aiinuis lcgalis et fiJeicommissi5.
ditale. Dig. XXIX. 2. Quanti-minoris. T)ig. XXI. i
Z^/g.XXXlII. 1.
Acqiiirendo rerum domia. Dig. JEstimatoria. Dig. XIX. 3.
XLI. I.
An per alium causa? appella-
Agentib. in rtbus. Cod. XII. 20. tioniim rcddi possuut. Dig.
Actione rerum ainotarum. Dis.
Agnosccndis et alendis liberis vel XLIX. 9.
XXV. 2.
vel patronis vci post
pareiitibiis ,
\n servus pro suo facto
Actionibuscinptietvenditi.Z)/^.
libcrtis. Dig. XXV. 3. manum. tcncalur. Cod. IV . 14.
XIX. I. Co</. IV.49. . Agricolis et censitis et coloiiis. DcApoihis publicis, ct dcscriptio-
Actorc a lutore seu curatore
Cod XI. 47-... , ... nibus curialibus et de distribii-
dando. Cod. V. 61. mancipns doniinic:»,
Agricolis et tionibus civilibus. Cod. X. 22.
Ademptione libert. Dig. XL. 6.
vcl fiscalibus rci pubiicM vtl Apostalis. Cod. I. 7.
Ad cxliibendum. Dig. X. 4- tW. Cod.HX.
privatx. 67. Apparitoribus Comitis Oricn-
ni. 4'!.
,Vlbo scribcndo. Dig. L. 3. tis. Cod. XII. 57.
Dc Adimendis vel transffrendis le- Appariloribus Magistroruni mi-
Aleatoribus. Dig. \I. 5.
galis vel fideicommissis. Dig. litum, et privilcgiis corum.
Aleatorib. etalearumlusu. Cod.
xxxiv. 4.
in. 43. Cod. XII. 55.
Administratione et periculo lu- Alcndis liiieris ac parentibus. Appariliii ibiis Prfffecli annon.T.
torum et curatoriim qui ges- Cod. V. ...5. Cod. XII. 59.
serint vel non; et de agenli- Alexand. Prim.-ilib. Cod. XL 28. Apparitoribus Prxfecti Urbis.
bus vel conveniendis uno vel Alienatione ,
judicii mulandi Cod. XIL 54.
pluribus. Dig. XXVI. 7. causa , facta. Dig. IV. 7. Cod. ApparitoribusI'r:ffectoruniPia'-
Adininistratioue rorum .^d civi- 11.55. toi io , et piivilegiis eorum.
lates perlinentium. Dis;. L.8. Alinientis pnpillo prsestandis. Cod. XII. 53.
Administratioiie vrrum publica- Cod. V. 5o. Apparitoribus Proconsuliset Lc-
rum. Cod. XL 3o. Alimciilis vfl cibariislegatis. gaii. Cod. XII. 5(3.
Adininistratione tutorum vel cu- Dig. XXXIV. I. Appellalionibus rt consultalio-
ratonim et pecunia pupil-
,
-
Alluvionibus, et paludibus el nibl;s. Cod. VII. G2.
larifeneranda veldeponenda. pascuis ad aliiim stalum traiis Appellalinnibiis cl rcl.iliombus
Cod. V. 37. latis. jW.VII. 4i' Piii.XUX. I.
2ôm. IL
'\
INDEX OMNIUM TITULOR UM
Uc Appcllalionibus recipieudis vel De Bonis vacanlihus ,*et de iucor- Dc Cohorlalibus ,
principibiis ,
porauone. Cod. X. 10. corniculariis ac primipilariis.

non. 2?%. XLIX. 5.
euni a quo appellaluv. Bonorum posscs.sione contra ta- Cod. XII. 58.
Apud
bulas. Dig. XXXVII. Collalione ffris. Cod. X. 29.
aliam causam agere comptl- 4.
lcndum. Dig. XLIX. la. Boiiorum posscssione contra la- Collat. bonor, Dig. XXXV 11. G.
Collalione donatorum vel relc-
Aqua: duclu. Cod. XL 4'i. bulas libcrli quK patroiii-
Aqua et aquae pluvi« arcendse. hbciisque eoriim datur. Cod. vatorum aut translatorumseu
nig. XXXIX. 3. VL i3. adaratorum. Cod. X. 28.
Aqua quotidiana et KSliva. Dii;. Bonoium posscssione conlra ta- Collatione fundorum liscalium
XLIII. 30. bulas quam Pia-torhberis pol- vcl rci privala', vel dominir.ie
A quibus ,-ippcllari non licct. /?% licetur. Cod. VI. 12. vtl civilalis vei lempli. CoiL
XLIX. 1. Bonorum possessione ex testa- XI. 73.
A quo appellct quis. Dig.XL\X. 3 mcnio mil. Dig. XXXVII. i 3. Collatione fundornm palrimo-
Arbitrium Hileiac. Cod. V. 5i. Bonorum posscssione furioso nialium et emphyteulicario-
iJe Arb. cxdond. Dig. XLIII. 27. infanti , mnlo, surdo,caeco, rum. Cod. XI. G4.
Arborum fuitim csesaium. i?/^;. comi)et. Dig. XXXVII. 3.
CoUalionibus. Cod. VI. 20.
XLVil. 7 Bonornm pos.'c>sione secundum Cnllegiis et corporibus. Dig.
Be Argcnti prclio q uod ihesa tabulas. Cod. VI. 11.
XLVIL32.
_'ilur. Cod. X. 76. Bononim posscjsionibus, Dig.
Coilegiatis et charlopralis ct
Asserlionc lollend. Cod.\U. 17. XXXVIL I.
nuramulariis. Cod. XI. 17.
Assessoribus et domesticis ct c;ui- Bouorum posscssionibus secuii-
Collusione delegenda. Dig. XL.
cellariis judicum. Cod. I. 5;. duiu lab. Lig XXXVII. II.
16. Cod. VII. 20.
alias 49.
D/g.XXXTIII. Coloiiis Illvricanis. Cod. XI. 52.
Assign. liberl. 4- c Colouis Palsestinis. ("od. XI. 5o.
Aihlelis. Cod. X. 53.
Auctoritate el conscn-ii tutorun'. Dc C »nAVERIBUS pi itorum. Di". Colonis Tbracensibus. Cod. XL
5i.
et curaloruiu. Dig. XXVI. 8. XLVIIL 24."
Aucloritaie piKst. Cod. V. 59. Comitibus .consislorianis. Ccrl.
Caducis toUendis Cod. VI. 5i.
Auri publici peisccutorib. Cod. alias 5o.
XIL 10.
X. Comitibus et Archiatris sacri pa-

72. Calumniatoribus. Dig. III. 6.
Auro argento, niundo, orna lalii. 6W.XII. i3.
, Cod. IX. 4G.
mentis, unguenlis , veste ve! Comilibusct tribunisscliolarum.
Canone fruineut. Urbis RoracT.
vestimentis, el statuis lcgalis. Cod. Xll. II.
Cod. XI. 22.
Dig. XXXIV. 2. Comitibusquiprovlnciasregunt.
Canone largilionalium. tilulor,
.\iuo coionario. Cod. X. •i. Cod. XII. 14.
Cod. X. 23.
Cotîitibusreimilitaris. Cod.Xil.
Capicndis ct distrahendis pig 12.
noribus tiibulov. causa. Cod. Conimcatu. Cod. XII. 43.
De BoNJS anctoritate ju^lic is pos X.21. Coinmerciis et mcrcalonb. Cod.
dendis. Dig XLII. 5. Capitatione civium censibus exi IV. 63.
Bonis auclorilale judici pos menda. Cod. XI. 48. Coraminationes, epistolas, pro-
dendisseuvcniimdand Capitc miniuis. Dig. IV. 5. grammata , subscripliones ,
separationib. bonorun Cod.\ Captivis et uc postliminio el aucloritatem rei judicataenoD

VII. 72. rcdcmptis ab hoslibus. Dig habcre. Cod. VII. 57.
Bonis damnat. Dig. XLVIII. 20. XLIX. i5. Conimodali vel conlra. Dii:.
Bonis eorum qui ante Senlen- Carbon. Edict. Dig. XXXVIl, XIiI.6.
liam, vel morlem sibi consci- 10. <?or/.VI. 17.
Dc Commodalo. Cod. IV. 23.
verunt vel accusatorum cor-
, Castrensi.inis cl ministerianis
Coniniunia de lcgalis ct fideicom-
ruperunt. Dig. XLVÎII. 21. Cod. XU. oG.
inissis, et dc in rem missione
Bonis eorum qui morlem sibi Castrensi pccul. Dig.XJJVX.. 17
lollcnda. Cod. VI. 43.
consriverunt. Cod. IX. 5n. Castrensi omnium Palatinorum
Coranuinia de manumissionfbus.
Bonis libert. Dig. XXXVIIL 2. pccuho. Cod. XII. 3i.
Bonis liberloriim et jure palro- Castreusipcculio militumctPra;- Cod.\l\. i5.
fcctianorum. Cod. XII. 37. Coinnuinia prsdiorum tam nr-
nalus. Cod. \1. 4-
Bonis malernis et materni genc- Ceiisibus. Dig. L. i5.
banorum quani rusticorum.
Censibus et ci-nsitoribus ct pe- £1%. \III. 4.
ris. Cod. VI. 60. alins .ucj.
ic-cquatoribus et inspectorib. Communia
de successionib. Cod.
Bonisproscriplorura seu damna-
toriim. Cod. IX. 49. Cod. II. VI. 59. alias 58. :
57.
Bonis cjiia; liberis in potestale pa- Condictione ccrli, Dig. XIL i. Comnuinia de usucapionib. Cod.
tris ex matrimo-
coiistitulis Ccssionebonorum. Dig. XLIL 3. VII. 3o.
nio vel alias acquiriinlur, ci Classicis. Cod.Xl. 12. Communia utriusque judicii tam
eoriim adminislratione. Coil. Cloacis. Dig. XLTII. 23. Famili» ercisc. qnam Coni-
,VI. Gi. alias Go. CoJicillis. Cod. VI. 36. muni dividundo. CW. III. 38.
DlGESTOllLM LT COJ)lC]S.
r.imniru.idivitliiii.lo. Dig. X. 3. De Consulibus, ct non spargendi> Dcbilorcm vcndilionom ))ia(nori--
Cod. III. ^r. ab iis pccuniii, ct de Prselecli' impcd. non posse. Cod. VIII.
I)e Coiuniuni scivo raanuniisso. el Magisiris inilitum cl Patri- 29.
6W. VII. 7. ciis. Cod. XII. 3. Do Dcliitoribus civitalnm. Cod.
Comiminium icium alionalioiic. Contractibus jiidicum vclcorum XI. 3'2.
Co,l. IV. 52. qiii snnt cii ca cos, et inliibcn Dccanis. Cod. XII. -xn.
Couiijcnsalionihus. Dig. XVI. <]is donalionibus iii cos farien Decrclis ab Ordiiie faciend. Dig.
}.. fW/. IV. 3i.
dis; ct nc administrationi • L. 9.
Coircnl.inis..Z?/^'. XXV. 7. Cod. tornpore pioprias ;edes a:di Decrctis decurionum supcr ini-
III. 26. ficciit, siiic .Sanclionc prag munilate qilibusdam coiicc-
Conciissionc. Dig. XliVII. i3. m;itica. Cod. i. 53. alins 5\ denda. Cod. X. 4G.
Condictionc causa data, causa Decuriahbus Urbis Roma;. Cod.
Contrahenda eniptione, et d<
non secuta. Di^. XII. 4- pactis intcr cinptorem ct ven XI. i3.
Condicliune cx Lcge. Dij^. XIII. Dccurionib. et
dilorem compositis; et qn;: filiis eoruni. D:.'.
2.
rcs va;nire iiou possunt. Di^ L. 2.
Condictione cx I^PgP, ct sinc
D.curionjbus et filiis eorum, cl
XVIII. I.
c.Tu«a vel iiiiusta caiisa. Cod. (jui Dccurioncs habcanlnr, cl
IV. Contrahenda cmplione ct vciidi
9. <|uibns modis a forluna Curia
Coiidictionc fuiliva. 7?;^. XIII. tione. Cod. IV. 38.
hbcr.nlur. Cod.X. 3i.
1.6W. IV. 8. Contrahcnda commiltend.i
et
Dcdititia libcitatc tollcuda. Cod.
Condiclioiie indcbili. Dii{. XI!. stipulationc. Cod. VIII. 38.
VII. 5.
G. Cod. \\. 5. Conlraria Tntcl» et lUili ac
Defensoi ibus civitalum. Cod. 1.
Condictioneob caiisaiiidalonun. tione. Dig. XXVII. 4.
55. alias 53.
Cod. lY. (). Contrario jndicio Tutchc. Cod.
Dclatoribus. Cod. X. 1 1.
Condictione ob lurpMiivrl in \. 58.
ilcposili vel contra. Dig. XVI. 3.
juslain causam. Dig. \!I. j.
Convcniendis fisci debitoribus. Cod. IV. 34.
Condiclione ob lurpem causain. Cod. X. 2.
De Dcsei toribus ct occultatoii-
Co(/.IV.7. Creditoicm eviclionem pignoii>
bus eorum. Cod. XII. 46.
Condiclioncsinecausa.Z)/j.XII. nondcbeic. tbf^. VIII.'46.
Digiiitatibus. tW. XII. i.
De Ciiniine rxpilalae hereditati^, Dilationibus. Cod.lll. 11.
Condictionctriticaria.D/g. XIII.
CW. IX. 32. O/g. XLVII. in. Discussoribiis. Cod. X. 3o.
3.
Crinii:ic Peculatus. Cod. IX. yji Distract. pignor. tW. VIIL 28.
Coiidilionibus ct dcmonslratio-
Ciimiuc Sacriligii. Cod. IX. '>9 Diitraclionc pignoriim ct hypo-
nibus, et causis et modis eo-
Crimiuc Stellioiial. Dig. XLA'1. tliecarum. Dig. XX. 5.
luni quae in tcslamentis scri- '20. Cod. IX. 34. Divcrsis oHiciis et apparitoribus
buntur. i?/g. XXXV. 1.
Cuprcssis ex Incn Daphnensivi judicum et approbatoriis eo- 1
Coiidilionibns insertis lam leg.i- riim. Cod. XII. Go.

Perscis pcr iEyypt. iion exci-
lis, quam fidciconiniissis et li-
dciidis vcl vendcndis. Cocl Divcrsis pr.xdiis urbanis ct rus-
berlatibus. 6W. V I. .\C). licis tcni[doiuin, ot civilatuni
XII. 77.
Conditionib. institutioiuiin. i^/q. et omnircditu civili. Cod. XI.
Ciirat. bnnis dando. Di^. XLll.
XXVIII. 7. %. .
7. alias S.
Conditisin publicis horreis. Cod. Divcrsis rcgnlis Juris aiuiqui.
Cnratore furiosi vcl prodigi. Cod
X. -Ml /?/i;.L. 17.
Conductoribus etProciiratorib. V. 70.
Divcrsis llcscriptis ct Prncm.n-
sive actoribus prasdiorum fis- Curalorib. , furioso et aliis exlr;i licis sanclionibus. CoiL \. \Z.
calium domus August;e. Cotl. ]\Iiiioresdandis.Z?/ff. XXVII. Divcrsis temporalibus pia-scrip-
XI. 71. tionibus ct de accessionibiis
Coiifessis.Z)/g-.XLII.2.ro./.ViI. Ciirialibus LtIjIs Roma'. Cod. posscsîonum. Dig. XLIV. 0.
r,c). Dividcii.la tulcla et pro qua
Confiimando tutorc. Coi!. "S . Curiosisi telalionar. Cod. XII. paitc quisqiu! tutonim con-
0.9. vcnialur. Cod. V. 5'i.
CoiifirmaiKlotiitorevelcuratorc. Cursu puljlieo , el angariis et p Divisionc rcrum et qualitatc.
Dig. XXVI. 3. rangariis. Cod. XII. 5i. Dig. I. 8.
Conjungcndis cum rninncipato Cuslodia et cxhibilione reor;ni Divortiis el repud. Dig. XXIV.
libcris ejus. Dig. XXXVII. 8. Dig. XLVm. 3.
alia.i g. tAislodia reorum. Cod. IX. 4- Divortio facto apiid quem libcri
Conôrlibus ejusdem lilis. Cod. morari vcl cducari dcLcanl.
m. 40. D Cod.V.:\.\.
Constiluta pcciinia. Cod.YV. 18. De Doli niali el niclus c.vccptioiic.
Dig. XIII. 5. De Damîo Dig. XLIV. 4.
Coiislituliouib, Priucipum. Dig. prno.li. p;oieclioni Dolo walo. />/^. IV. 3. (W. IL
l. 4. I?/-. XXXn. li.
JV I^DEX OMNIUM TITULOr.UM
De Domesllcis et prolectoribus. DeEpiscopali audicuiia et diversis Dc Executione rei judicata;. Cod.
6W. XII. 17. capitulis qiKxad juscuramquc A II. 53
Donationibus. Dig. XXXIX. 5. ct revcreniiam pcrtinent Poti- Executoribus et exactorib. Cod.
Cod. VIII. 54. tificalem. CW. L 4. XII. Gi.
Donalionibus ante nuplias ve! Episcopis ct Clcricis et orpba- Exerciloria actione. Dig. XIV.
pro))lcrnnpliasetspon5aliliis. nolropliis cl xenodochis ci I.
Cod. V. 3. brcpiiotroplils,piocliolropbis Exhibcnd. ct transmitlcnd. rcis.

Douaiionibus causa mortis. Cod- cl asccteriis et monachis ct ,
Cod IX. 3.
VIII. 57. pri\ilegiis coriim et castrcnsi Expensis ludorum publicorum.
Donationib. inter virum ct uxo- pcculio cl dc redimendis cap- Cor/. XI.4'-
rem. Dig. XXIV. i. livis, ct de uiiptiis Clerico- Expilata: hercdit. Dig. XLVIL
Donalionibus inter virum cl uxo- rum vetilis scu pcrmissis. Cod. '9-
reni el a parentibus in libcro^ I. 3. Ex quibus cansis infamia irroga-
factis et, de raliliabitionc. Eqiicslri dignllatc. Cod. XII. tiir. Cod. II. 12.
Cod.y.xG. Ex quibus causis majorcs viglnti-

Donalionibus qnac sub modo vcl Erogalione miiitaris annona'. quinque annis iu integruia
conditionc vei cerlo tempori Cod. XII. 38. restituunliir, Dig. IV. G.
couficiuntur. Col. VIll. 5j Errore Advocalorum vcl libcl- , Dc Exlraordinariis coguilionibus,
Dolis collatione. Dig. XXXVII los scu prcccs coucipicntium. ct si judex litem suam lc-
Cod.W. 10. cisse dicerctiir. Cod.L. i3
Dolis promissione el nuda pol Errore calciili. Cod. II. 5. Exlraordinariiscriminibus. Dig.
iicitalionc. Cod. V. 1 1. Etiam ob cliirographariam pe- XLVIl. II.
Dole caula non numerata. Cod cuniam pigiius leneri posse.
V. i5. Cod. VIlLâ^.
Dote prslcgala. Dig. XXXIII F.tiam per procuratorem causam
4- in iiitegrum rcstitutiouis agi
Duobiis reis constitucndis. Di^ De FAnmcEp-rsiBtrs. Cnd. Xl. g.
jiosse. Cod. II. 49- Ealsa causa adjccta lciâlo vc!
XLV.2. De Evictionibus. Cod. VIII. 45.
pro (ideicommisso. Cod. VI. 44-
Diiobus rcis slipulaiuli et
Evictionibus ct duplje slipula- Falia moncia. Cod. IX. 24.
mitlcndi. Cod. VIIL 4o-
lionc. Dig. XXI. 2. Familiffi crciscundoe. Dig. X. 2.
;uim qui appcllavcrit, in proviu- Cod. III. 36.
ciadefcndi. Dig. XIJX. 11. De Famosis libcllis. Cod. IX. 3G,
DcEunuchis. Cod. IV. 42. Fcriis. 6W. III. 12.
DcEnENDo. Dis. II. i3. Cod. II Exacloribus tributoiium. Cod. Fcriis el dilalionibus ct dlvcrsia
X. ig. temporibiis. Dig. II. 12.
Ediclo D. Iladiiani tollendo, d Exccptione rci judicatjc. Di^. Fidc et jure hast.T fiscalis, ct dc
qiieniadmodum scviplus hcro XLlV.a. adjcctionibus. Cod. X. 3.
jii possession. mitlalur. Coa.
Exccplione rci vendilx el lia Fideiconimissaria hcredilatispe-
XVI 33. dilx. Dig. XXI. 3. tiilone. Dig. V. G.
EfTracloribuset cspilatorib. Z)/i; Exc^tionibii,'», pr.TscriptJonib. Fidcicommissariis libertalibus.
XLVII. 18.
ct prsjudiciis. Dig. XLIV. J>/g. XL. 5. Cod.Wl. 4.
Eni:iiicipa!ionibus liberor. Cod Fidcicommissls. Cod. VI. î.
VIII. 49- Exccpiionibus Fide inslrumcntor. Dig. XXII.
scii praescriptio-
Emendalione Codicis D. Jusli- uibus. CW.VIII. 36. 4-
niani, et 2.» ejus Editioiic. Excoctionc, ct Iranslalione mi- Fidc iustrumenlorum el amis-
Cod. Pnrjat. 3. lilarium annouar. Cod. XII. sione eorum, et de apochis et
Emcndatione propinquor. Cod. 39. antapocbis facicndis et de his ,
VI. i5. Excusntlonibus arlificum. Cud. quas siiie scriptura fieri pos-
Enipndalione sei-vorum. Cod. X. G4. sunt. Cod. IV. 21.
IX. 14. .|^.
Excusalionibus nfjffierum. Cod. Fidejussoribus et mandatoiibus.
Eo per qucm factiim eiit qno X. Dig. XLVL I. Cod. VIIL
47.
niinus quis in judicio sislat. Excusallonibus tulorum et cu- 4t."
Dig.W. 10.
raloium, ct de leniporibus ca- Fidejussoribus et nominatorlbus
Eo qiii pro tutore provc ciira- rum. Cod. V. G2. ct hcrcdibiis tutoriim et cu-
tori ncpolia gtssit. Di^^ Excusationibus tutorum el tem- ralorum. /V/g. XXVII. 7.
XXV 11. 5. poribus caruni. Dig. XXVII. Fidcjussoribus Miuorum. Co I.
Eo qui pro luiore negotia gcssii. I. II. 24.

Cod. V. 45. ExcHsationibus. vctcranor. Cod. Fibejussoribuslnlorum vel cura-
Eo quod ccrtoloco dari oporlcl III. G5. torum. Cod. V. 57.
Dig. XIIL 4. Ex delictis dcfunctorum in quan- Filiisraniilias ct qucmadmodiim
Eo quod mciMS causa gcstum liim licredcs convcniantur. pro his patcr lcucalur. Cod.
crit. Dig. IV. 2. (W. IV. 17. X. 60.
DIGESTORUM ET CODICIS.
De Gradibusct aUinibus et noini» qui aPriiicipc vacalioneui
)e Ills
De Filiis orticialiiim tniliiarium qui
nibiiscoruin. Dig. XXXVIU. accoperuiil. Cod. X. 44-
iii bello moriunlur. CoJ. XII.
I o. olias I I. His quibiis ul iiidignis hercdita-
48.
Grcgc doiiiiiiico. Cod. XI. 7'). tcs aufcninlur, et ad .SC. Si-
Filiofamilias Minorc. Cocl. II.
lanianum. Cod.Yl. 35.
iiiium rrpriindorum. 7?';,'. X. i. Jlis t\n\ cffaderiiit vcl dejccerinl.
i
II
Coil. III. 39. Dig. I.X. 3.
1).' 1'iscalibus usuris. Cod. X. 8. Ilis qui cx oiiiclo qiiod adminis-

Dc TlrntniBrs ii dis. Di;i.
Cod.
Iranmt couveniuntur.
I liiminibus; nc quicl in fluniinc XXVIII. 5.
XI. 38.
iniblico ripave cjus Hal quo Heredibus instilnendis, cl qu;i
Ilis qui cx pnblicis ralionibiu
tjus navigetur. Dig. XLIII. |)ersonae heredcs institui noi
muluam pecuiiiam accepci.
possuiit. Cod. VI. 24.
Dig.XUU.iî. Cod. X. G.
Fonies llcrcdibus lulorum vel curalo- 11 is qui in Ecclcsiis i;ianumit-
Formulis et ii)lerpictationil)iis rum. Cod. V. 5^. lunliir. Cod. I. ij.
aciionum sublalis. Cod. II- Hereditariisaciioiiibus. Cod. IV,
'-.8.
llis qui in exilium ihitl vcl ab
16.
Fniclibus et Ulium cxpcnsis. ordiue moli suiil. Cod. X.
Ilcrcdilalc vcl aclionc vondiia
59.
Cofl. VII. 5 1. Dig.XMn. 4. Co,l. IV. 39
His qui in priorum crcditornni
Frumeiilo Alcxandriuo. Cod. Ilereditatis pctilione.ZJ/g;. V. 3. locum succeduut. Cod.YlU.
XI. 9.7. tW. III.31. '9-
Frumenlo nibis Constanlino- Ilereditalibus dccuriorium, na- His qui lalrones vcl aliis crimi-
polit:inop. Coil. XI. 23. vicularionum , cohorlal. mi- Cod.
nibiis rcos occultavcrint.
Fugitivis. Z^/g. XI. 4-
lilum , et Cabriceusiuin. Cod IX. 39.
\l.Gi.aliasV>i. His qui non iraplelis stipendiis
Fugilivis coloni< palrimonialib..
HKrellcis et Manichaeis, ct Sa- sacramcnlo soluli suul. Cod.
saltucnsibiis el cmphvlculiois.
marilis. Cod. I. 5. X. 54.
tW.XI.63.
His qua; ex publica collatiom His qui nolaulur infamia, Dig.
Fun-Jo (lolali. Dig. XXIII. 5.
illata sunt non usurpandis m. 2.
CoJ. Y. 23. Cod. X. 73, His qiii numcro libcrorum vcl
Fundoinslructo vpI inslrumcnlo Ilis qux in testamento dclcnliu .
paupertale excusalioiiem me-
legato.i9%. XXXIII. 7. inducunlur vel inscribunlur. rucrunt. Cod. X. 5i.
Fundis limilrophis ct tcrris ct Dig. XXVIII.4. His qui liboros vcl parcntes oe-
paludibus, ct pascuis liinita Ilis qiia' îocn.T causa rcliiiquuii- ciderunt. Cod.iX. 17.
neis vcl castellorum. Coil. XI. lur. £>/g. XXXIV.6. Ilis qui potenliorum nomine ti-
59. His quae pocnn? nomiiie in tes tulos piKdiis adigunt, vel eo-
Fundis palrimoniahbus el sal-
tainenlo vel codicillis scribun- rum nomiiia in lilem prasleB-
(ucnsibus et emphyleuticis el tur vcl reliuquunlur. Cotl dunt. Cod. II. i5.
eorum conduclorib. Cod, XI. VI. 4i. His qui per metum judicis n«n
61. His quas pro non sciiptis ba appellavcnint. Cod. VL 67.
Fundis rei privatae et sallibus , di-
bentur. Dig. XXXIV. 8. His qiii se defcrunt. Cod. X.
domus. Cod. XI'. G5.
iinx domus,
vinse
His qua3 sub niodo hgata vc i3.
Fundis cl saltibus aominicrc. fideicommissa rclinquuulur His qui sibi ascribunt in lesla-
Cod. XI. 66. Cod. VI. 4;-.. menlo. Cod. IX. 23.
Furibus balneariis. Dig. XLVII. Hisqua3vi metus-vc causa gcstc Ilis qui sponte publica raunera
•7- sunt. Cod. II. 20. subeunt. Cod. X. 43.

Furli adversus naulas , caupo His qui sui vel alicni juris sunt,
His quac nt indignis auferuntur
nes, stabularios. Dig. XLVII XXXIV. Dig. I. 6.
•
Dig. 9.
5. Ilis qui vcniam a^tatis impclra-
Ilis qui accusare uon possunl.
Dc Furtis. Dig. XLVII. 2. verunl. Cnd. II. 45.
Furtis cl scrvo corruplo. Cod.
tW. IX. i. Ilominc libcro exbibcndo. Dig.
His quiad ccclcsiamconfugiunl
VL 2.
vcl ibi cxclamanl, ct nc qiii-
XLIII. 29.
Honoralorum vehicuhs. Cod.
ab ccclesia cxtrahatur. Cod.
I. !2.
XIL 19.
His qui ad staluas coiifugiunl.

De Generali aboliiione. Cod. IX. Cod. I. 2.1
43. His qui a non domino manu-
Gladialoribus pcnitus lollendis. missi sunt. Cod. VII. 10. De iMMtJMTATE ncmini concc-
Cod. XI. 43. His qui anle apcrt:is labulas lic- denda. Cod. X. 25.
Glande legenda. Dig. XLIII. rcdilalem iransmillunl. Cod. Inipcnsis in rcs dolales faclis.
28. VI. .52. aliris5u DijT. XXV. I.
INDEX OMNIUM TITULORUM
Jje Imponenda liirraliva descri]^ lu quibu canîs ccssat longi teni De Jurcdcliberaiidi, etdeademida
tione. Cod. X. 35. pori pia;scriplio. Cod. VII vel acquir. hereditalc. Cod.
34. VI. 3o.
Inipuberum cl aliis subslilnlio
quibus causis coloni censii(n Jure dominii impetrando. Cod.
nibus. Cod. YI. iVk
doniinos accusare possini VIK. 3',.
Incendio ruina,naufragio roU
,
Cod. XI. 49-
,
Jure doiium. Dig. XXIII. 3.
nave expugnava. Dig. XLYII. lu quibus causis in iutegrum res Cod. V. 12.
9- titulio ncccssaria nou c.t, Jure emphjteutico. Cod. IV.
Incertis personis. Cod. VI. 48. Cod. II. 4'- 66.
Incestiselinutilib.nuptiis. Cod. militanlcs Jurefisci. C;>.XL1X. Cod.
(n quibus causis foi) 14.
V. 5. piascriptione uti non pos- X. ..
Incolis, el ubi quis doniiciliuni sunt. Cod. III. 25. Jure immunitatis. Dig. L. 6.
Jiabere vidclur, et de his qui (n quibus causis piguus vel liy- Jurejuiando proplcrcalumuiam
studiorum caiisa in alia civi-
polheca lacilc conlrahitur daiido. Cod. II. 5^.
tate dcgunt. Cod. X. Sg. Dig,. XX. 2. Cod. Vlil. .5. Jurejurando, sive volunlar. sire
Judicta viduitate , et Lege Julia- Dc iu remverso. Dig.XY. ^. necessario sive judiciali. D:g.
Miscella tollenda. Cod. YI. luspicieudo ventre custodiendo- XII. 2.
4o. que parlu. Dig. XXV. 4. Jure liberorum. Cod. VIII. 59.
Iiidictionibus. Cod.^. 17. Insl loria actiouc, Dig. XIV. 3.
Jure patronatus. X>/g-. XXXVIl.
In diem addictione, Dig. XVIII. Instiloria ctExcrcitoria actione. 14.
Jure Reipubhca;. Cod. XI. 29.
Cod. IV. 25.
Infamibns. Cod. X. S^. Inslilulionibus et substitutioni- Jurisdictione. Dig. II. i.
Infantibusexposilis iiberis ct ser-
bus, ct reslitutiouibus sub Jurisdictionc omiiium judicum,
vis , et de bis qui sanguino- VI. et de foro competenti. Cod.
conditioue factis. Coil.
lentos uutriendos acceperunl. IIL i3.
Cod. VIII. 5-2. Inslruclo vcl instrumeulo lc-
Juris ct facti ignoranlia. Dig.
Infirmandis pocnis Cnelibatus el §ato.Z>/g. XXXIIL7. XXII.6. Cod. 1. 18.
Orbilatis , et de Decirnariis su Iiitcr alios acta vel judicata aliis
JustiniancoCodiceconfirmandc.
biatis. Cod. VIII. 58. nou nocerc. Cod. VII. Go. Cod. Prcefat. 2.
Justitia et Jure. Dig. I. i.
Ingenuis manumissis. Cod. VII. De lutcrdicto matrimotiio inter
'4. pupillam ct tutorcm seu
Tngr.-.tis liberis. Cod. VIII. 5o curalorcm filiosque eoruu
lu integrum rcslitulione raino- Cod. V. 6.
rum i5. annis. Cod. II. 22, luterdictis. Cod. VIII. i. Dc L.ATiNA libcrtale lollenda ,
Iti integrum reslitutionc postu lulerdictis d

relegatis et dect per certos modos in civi-
Jata, uequidnovi fiat. Cod. porlatis. /?%. XLVIII. 22. tatem Romanam transfusa.
n. 5o. lutcrdictis , sive cxtraordiuarii; Cod. VIL6. .
De In integrum restitutiouibus aciionibu; quM pro his coni- Lcgationibus. Dig. L. 7. Cod. X.
Dig.lW^. • pctunt. Dig. XLIII. i. 63.
Interrogationibiis in Jure fa- Lcgatis. Cod. VI. 37.
Injuriis. Cod. IX. 35.
ciendis, et iulerrogatoriis ac- Lcgatisetfideiconimissis \.° Dig.
lujui iis ot famosis libellis, Dig.
XLVII. !o. tionibus. Dig. XI. I. XXX.
luutilibus slipulalionibus. Cod. Lcgalisetfideicommissis^.oZJ/fi-,
Jujuslo ruplo, irrito facto tes-
,
lamenio. Dig. XXVIII. 3. VIII. 39. IfXXL

In Jus vocaudo. Dis. II. 4- Cod. Ircnarchis. Cod. X. I.f)âliM'i fideicommissis S.^Dig.
7 5.
II. '2. Itincre actuque privato. Dis;. XXXII. . •
In Jus XLIII. I.esatis prscstandis, contra t^b.

vocati ut eant aut sati~ ig.
vcl cautum dcnt. Dig. W. 6. Judseis et coelicolis. Co^f. 1. 9.
bonorum possessione petita.
Dc In lilem dando tulore vel cu- Judicalum solvi. Z>/g. XLVI. 7.

Dig. XXXV II. 5.
ratore. Cod. V. 4i. De Cod. III. I.

Judiciis. LegeAquilia. Cod.Ul. 35.
In litem jurando. Dig. XII. 3 Judiciis,et ubiquc qiiisqueagere Ad Legem Aquiliam. Dig. IX.
Cod. III. 53. vel conveiiiri dcbcal. Dig. 2,
Inoliicioso tcsiamcnto. Dig. \ V. I. De Lege Commissoria.Z)/g^. XVIII.
1. 0/. 111.28. . Jurc aureorum auiiuloruiii. Dig. 3.
Inofficioiis doualionibus. Cod iL. 10. L. Cornelia de falsis ct de SC.
lU. 2C). Jure aureorunuannulonim, ci Liboniano. D/g. XLVIII. 10.
Jnolficiosis dolibus. Cod. III. dc natalibus rcstiiuendis. Cod. Ad Legem Corncliam de fafsis.
3q. VI. 8. Cod. IX. 22
lu quibus casibus tutorcm vcl Jure codicillorum. Dig. XXIX. Lcgcm Corneliam de sicariis.
ruratorem habenti tutor vcl Cod. IX. 16.
curator dari polest. Cod. V. Juro deUbcrandi. Dis. XXVIII. Legem Corneliam de sicariis et
3G, Ycncficis. Dig. XLVIJI. 8,
DIGESTORUM ET COBICTS. A'1J
Dc Logft Fabia dc plagiariis. Dig. Dc LibcrisexbilKiidisscu dcdiicen- Dc Mamittiissis tesIameTilo. Dic;.

XLvm. i';. cciidis , el dc homine libcrc XL. 4.
AJ Lcgcin Fabiain de plagiariis. cxbibenbo. CV/.V 111.8. Manumissis Vindicta. Dig. XL.
Cod. IX. j.o. Liberis pra-tcritis vcl cxherc-
Legcin Falcidiam, Dig.XXW dalis.<:W. VL28. Mcndicantibus v; dis.rof/.xii.
2. Coil. \l. 5o. alias /\C). Libcrlinis. Crd. X. SG. 25,
Bc Lei;c l-'usia-Caninia toll. Coi/. i/il)cili^ tt coiuiu libcris. Cod.
,
Mcn: oribuf.
ibl Cod. XII. >.s.
VU. 3. VI. 7. Mtlallariis (t mctallis, ct pro-

Ad L. Juliani dcadiiltcriis cocrceii- Libcitis • univcrsitatium Dii^. ciiratoribus niclallorum, Cod.
dis. Dig.XlMll. -,.
XXXVIII. 3. XII. G.
Lcgem Jiiliam ffc Adullcriis cl Litigiosis. Dig. XLIV. G. Cod. Milalisct epideiniticis. fW. XI.
stupro. Cocl. IX. 9. VIII. 37.
Mciropoli Bervto. Cod. XI. 21.
De Legc Jul. Amb. Dig. XLVIIL Litis contcstatione. Cod. III. 9.
Littorum el itiuerum cuitodi;i. Migrando. Dig. XLIII. 32.
'4- «
Mililari vesle. Cod. XII. /,0.
Ad Logcm JuUam de Ambitu. Cotl. Cod. xn. 45.
Miiioribus -25. annis. Dig. IV.
IX. 26. Localione praMliorum civilium ,
vd fiscaliiim, sivc temploruin. 4-

Dc Lcge Julia de Annona. Dig.
sive rei privata; vtl dominica'.
Modo mulctarum qux a judi-
xLvni. 12.
Cod. XI. 70. cibns iufligunlur. (W. L 5j.
Ad L. J..1. Majcst. Dlg. XLVIIL Locali-conducti. Dig. XIX. 2.
alias 52.
4. Cod. IX. 8. Monopoliis cl conventu ncgo-

De Locato et conducto. Cod. W. tiatorum illicito vcl artificio
Legcm Juliam IVculatiis, ct dc
G5.
,
cigolaboriim iiecnon balnca-

sacrilcjîis, ct dc rcsiduis. Dig.
Loco publico frucndo. Dig toriini probil)itis, ct ]>actioiii-
XLVIII. i3.
XLIII.9. b,;s illicitis. Cod. IV. 59.
De Lege Julia Rcpetundar. Dig.
Locis ct itinorihus publicis. Dig
XLVIII. II.
jNIortiscausa donationibus ct ca-
XLIII. 7. pionibus. Dig. XXXIX. 6.
Ad Lcsem Jnliam Rcpcliindarnni. Longi tenipoiis prxscriptioiu
Mortiio infiMPiido, ct sepulcro
Cod. IX. 27. qua3 pro libtilale cl noii aci
ocdificaiulo Dig. XI. 8.
L. Juliam dc vi privala. Di^. vcrsus libcrtaloiii opponilur
TMnlieribus quoe se propriis ser-
XLVIIL 7. Cod. VII. 22.
L. Jnliam de vi publica. Dii^.
vis junxerunt. Cod. IX. ti.
Jjucris Advocalornm , et con-
XLVIII. 6. cussionibusOliiciorumscn Ap Mulieribus, et in quo loco mu-
Legem Juliam de vi publica vel nera sexui congruentia vd
paritoruni. Cod. XII. G2.
privala. Cod. IX. I2. linnorcs agnoscaiit. Cod. X.
Lnilionc pignoris. Cod. VIII G2.
Do Lege Pompeia de parricidiis. 3i.
Dig. XLVIIT. 9 Muiieribus et honcribus. Dic.
L. 4.
Lcge Rbodia be Jactu. Dig. M JMuneiibus et honoribus non
XIV. 2.
conlinuandis inter patrem ct
Ad L. Viselliam. Cod. IX. 2 1
Dc MAGlSTR4Tiri'S con vcn icndi?, filium ct de intei vallis. Cod.
,
Dc Jjegibiis et Conslitutionilnis Cod. III. 75. Dig. XXVII. 8. X. 4o.

Principum el Ediclis. Cod. Magislratibus riiunicipalibiis Muneiibuspatrimoniorum.Coa'.
I. 14. C 'od. I. 5G. alias 54. X.4..
Lcgibus, Senatusque Consiillis,
Magistiis sacrorum Scrinioruin Miiiiiciiiibus, et oriainariis.Coi/.
et longa consuetudine. Dig. X.38.
<:w. XIL9.
L 3. . jMurilcgulis et Gynxciaiiis ct
Legitima Cod. V. 3o.
tiitela.
Majuma. Cod. XI. 45.
,
jjiocuiatoribus G}iia;cii , ct
Legiliniis hcredibus. Cod. VI.
Maleficis, ot Matlifmatlcls d ,
de moiietariis, et bastagariis.
caHeris similibus. Cod. IX.
58. alias H-j. <:'o,.'. XI.
18. 7.
Lcgitimis tutoribus. Dig. XXVI .
Mancipiis et colonis patriiuonia

Mutatione nominis. Cod. IX,
.4-
lium, saltuensium, et cinph\
Libcllis dimissoriis qui A]>ostoli
dicuutur. Dig. XLIX. <i.
leuticorum luudorum. C'od.
Liberali causa. Dig. XL. 12.
XI. 62. N
tW. VII. iG. Mandati vel conlra. Dig. XVII.
De Natalieus rcslituendis Dig.
Liberat. legata. Dig. XXXIV. i.Cod.lY.35.
XL. II.
3. De Mandatis Piincipum.
'iincipum. Cod. I.
ISaturalibus libcris ct matril)us
Liberis et poslbumis beredibns
eorum , et cx quibus causis
instituendis vel exheredandis Ma ibus. Dig. XL. I.
justi tfficiantur. Cod. V. 2-.
Dig. XXV 111. 2. Manumissionibus quse scrvis ;
Naufragiis. Cod. XI. 5.
Liberis exhibendis , itcm duccn- universitatcm pcrtinentib Navibus non cxcusandis. Cod,
dis. Dig. SLIIL 3o. inijionunliir. Dig. XL. 3. XI. 3.
INDEX OMNIUM TITULORUM
De Primipiio. Cod. XII. 63. De Proxencticis. Dig. L. i^. Quando dies legali vel fideicom-
Piincipilnis agenliuiu in rebus. Proximis sacrorum Scriniorum missi cedit. Cod. VI. 53.
Cod. XII. 22. ca;terisqiie qui in sacris Scri alias 52.
Privatis caicevibus inhibeadis. nnsmilitant. CW. XIl. 9. Quando dies legatorum vcl fidei-
Tof/.IX. 5. Publicae lcetitiae vel Consulum nun commissorum ccdat. Dig.
Prlvalis delictis. Dig. XLVII. tiatoresvcl insinuatoresCons XXXVI. 2.
1. titutionum el aliarum sacra Quando dies ususfiuctus legali
Frivilcgio dotis. Cod. VII. 74. rumveljudicialiumlittcrai um cedat.i;/g-. V11.3.
Priviiegio fisci. Cod. VII. 73. ex descriptinne vel ab ,
Quando
* et quibus
T quarla pars
" de
Privilegiis corporatoriim Urbi; ne quid accipiant immodicum
im. , .» .
betnr cx bonis IJi curionum .
RomEe. Cod. II. i^- Cod. XII. G4.

et de inodo dislributionis
[ Tidg. de Piivilcg. crcditoniin, De Publicanis et vectigalibus ct eorum. Cod. X. 3^.
Dig. XLII. 6. Florent. e.u commissis. Dig. XXXIX. 4-
Quando ex faclo tutoris vel cu-
coiUinuatio Titidi dc RLbu; Publiciana iii rem actione. Dig. ratorisMinores agere vel con-
auctor. jud. possid. ] VI. 2. veniri possunt. Dig. XXVI.<
Privilegiis domus Augusl» vr PuLlicis jiidiciis. Dig. XLVIII. Cod V.
9. 39.
rei privalae, et quarum colla-
Quaudo fiscus vel privatus dcbi-
lionum excusatiouem habent
loris sui debitoies convenire
rof/.XL74-
possit vcl debeal. Cod. IV.
Priviltgiis lorum qui in sacr»
Cod. XII i5.
palatio militaiit.
DeQvADRiEKNi praescriptioneCof?. Quando Impcrator iiiter pupillos ,
Privil, " , Scliolaruni.fi \II.37. \iduas, vel ahas niiscrabiles

3o. Quadrimcnstruis brevibus. Cod. prrsonas'cognosc:il ct ne ex- ;
Privilegiis vetcranorum. Dig l. 42. hibeiiiitur. Cod. III. i4.
XLIX. 18. •Diise in fraudem crcditorum facta Qiiaudo libclhis Principi d;aus litfs
Privilegiis urbis Constantinopo- sunt , ut restitiianlur. Dig. conieslatioucm facial. Cod. I.
lilai.:e. Cod. XI. 2". XLII. 8. alias 9. 20.
Probationibus. Cod.lX. 19. Quse res exportari non debeanl. ab pmptione disce-
Qiiando lircat
Probationihiis el prxsumptioni
CW. IV.41. dcre. Cod. IV. ^5.
bus. Z)/^. XXII.3.
Hia:' res pigiiori obligari possunt Quandolicealunicuiquesinejndice
Procuiatoribus. Cod. II. i3.
Proruratoribus el defcusoribus.
vel non , ct qiialiler pii;nus se vinditarc \v\ pi.blicam dc-
coutrahaliir. Cod. VIII. 17. votioncrn. Cod. III. 27.
Dig. III. 3.
Pro derelicto. Dig. XLI. 7. tdia^

ûae res pignori vel î^-polhecK Quando nuilicr tulelae olhcio fungi
8.
data; obliâri non possunl. potesl. Cod. V. 35.
Pro donalo. Dig. XLI. G. nlias 7. 7%.XX. "n Quando non pclcnlium partes pc-
Pro dote. Z>Jg. XLL f). alias 10. Quae rcs vaîire non jiossunl cl lcnlibus accrescaiU. Cod. \ I. ,
Pro emptoie. 2^'g'. XLI. 4- 'î''^^ qui vendi e vel emerc vclaii- i
tur. Cod. iV. 40. rcnon est nccesse.

Ouaildoprovr>r,Tr(
De Professoribus et medicis. Coit )i;X Senleulia; siue appeHatione
X. 02. rtstindauUir. Dig. XLIX. 8. Quando tulou- cl cuiatorcs csse
Professoribiis qui in urbe Cons- Quse sit longa consuetudo. Cod. desiiiarit. Cod. V . Go.
lantinopolilana docenlcs ex VIIL 53. Quarnm rerum aclio non dali.r.
Legc mcruerunl Comiiivam. De QuKslionibus. Dig. XLVIII. Dig. XLIV. 5.
CW.XIL i5.
Pro hcrcde vcl posscssorc. Dic. 18. 6W. JX. 41. QucDiaJmoduni civilia munera in-
XLL 5. alias G. Qua;storibus, ci Magistris oili- dicuntur. Cod. X. 42.
Dc Prohilnla sequeslratione pecu- ciorum, tl Couiitibus sacra- Quemadmodum servilutes amit-

niK. Cod. IV. 4. rum largi.ionum et rei pri- luntur. Z>/-. Vin.6.
vata;. Cod. XII. 6.
Pro legalo. Dig. XLI. 8. alias 9. Quemadmodum teslamenta ape-
Pro quibus causis servi pro pra-- Quando de piculio actio annalis riaiitur, inspiciantur et des- ,
niio lil)crlat accipiunl. Cod. est. Dig. XV. 2. cribantur. Cod. VI. 32. Dig.
VII. i3. Quando appellaudum sit e( intra XXIX. 3.
Pro socio. Dig. XVIl. 2. Coi/. IV qr.ae tempoia. Dig, XLIX. 4- Oui accusare non possunl. Cod.
37. Quando civilis actio criminali pr;e- IX. I.
[rulg.^Pvo solulo. Z).'g. XLL 4, jud.icel utraque ab Qui admiiti ad bonorum posses-
, et an
Florent. cst conlimiatio Titul codem Cod.
exercer sionempossuQt.et intiaquod
possit.
de Usnrp. ct usucap. ]
IX. 3i. tcnipus. Cod. VL 9.
Pro suo. Dig. XLI. 10. alias 11 Quando decrclo opus nou esl. Cod. Oui a-taie se cxcusaut. Cod. V.
CW.IV. II. V. 72. 08.
DIGESTORUM ET CODICIS.
Qui cTtatc vcl prorcssione se excu- Qui lciîtiraam pcrsoiiam slandi i; ,)uod cum co qui in -a.iena potes-
saiit. C'u(t. X. '19. judiciis liaber.nl vcl lifn. Coil. talecst ,negotium gcstiim cssc
Qii boiiis ccdcic pOGJMI

posjMn'. Cod.
m. G. dicctur; vel Dcpcculio, sive
Qui manuniittere non possunt, ei Quod jussu, aut De in rem
VII. r vciso. Cod. 2G. W
ncin iVaudcin credilorum ma- .
Quibus ad conJiiclioncrn pra-dio- numillalur. Cod. Vil. 11. Qnod falso lutore auctorc pcstum
diorunifiscalinaiaccedcicuoii
lic.t. Cod. XI. 7'2. Qui militare possnnt vel non pos- esse dicctur. Dig. XXV IL G.
siiulj et dc scrvis ad mililiani Quod jussu. Dig. XV. 4.
Quibiis ad libcriatem proclainart
vcl dignilalcm aspiiautibns;
nou licet. /?/;,'. XL. i3. ct ul ncnio duplici inililia ,
Ouod legatorum. Dig. XLIII. 3.
Cod. VIII. 3.
Quibus ad libcrtatem proclamarc vcl digiiitale ct niilitia siiitu!
dc rcbus coiuni
noii licet, et ntatur. Cod. XII. 34. Quod metus gcslur
qui ad libeitatcni proclainuK' Dig. IV.
Oui morbo sc cxcusaiit. Cod. V.
noii prohiboiUur. Coil. VII.
Gn.ctx. r.o. Hiod (|uisque Juris in al
1«.
luciit ut ip>e co
Quibus cx II p0S«UnI m\ lib.' tateni ,
cau=;is iii posses>ioucni ulalur. Div,. II. -2.

catur. Dlg. XLII. 4.
ivenire. C hL VII. I
()uod vi aul clam. Diis. XLIII.

Quibus ex cansis Majores in intc- Quinumcroliberorumsc excusant
gruin rcslituantur. Cvd. II. fy,/.V. GG.
S^.Dig. IV. G Oui nuiuero tulei.uum. Cod. V Ouomodo et quando judex Sen-
Gy. tenliam proleirc dcbcat pra;-
Quibus ex causis servi pro pra?mIo scnlibuspartibus velunaparle
libcrtaleniaccipiunt.jy/o^.XL.
Oui peiant tutorcs vel curatorts
absentc. Cod. VII. 43.
i3. CW.VII. i3.
Cod V.3i.
vel curatores
Quo quisque ordiiic convcnialur.
Quiljus modis pignus Qui pctant tutores
•el Iiypo-
et ubi petanlur. Dig. XX\ I tW.XL35.
theca solviiur. Dis. XX. G.
G. Hiorum ;;ppcll,itiones non rtci-
Quibus modis nsusfructus vel usiis Qui potiores in pit;iiore lialjcantur piuiitiir. Cod. VIL G5.
aniittiiur. Dig. VII. 4.
Cod. Vlll. 18. Quornm bnnovur.i. Dig. XLIII. !.
De Qaibus muneiibus vcl pôesta- Quipoliores in pii^nore vet lij[>o Cod. \ III. j.
tionibus iicniini liceat sc excu- tbeca habcaiilur, el de his qu
sare. Cod. X. 48. « >ur ruiii loaatoium. Cud. Yill. 3.
iiipriorum cicditoriuii locun
y^.XLIlI. 3.
Quibus muneribus excusr.ntur hi succedunt. Diif. XX. L
qui po5t iaiplelam militiam , r)ui pro sua jurisdi >nc |udi(C-
vel advocatioiicm per proViii- dare darive, po; ;:l.fo.'/.Ill
cia<, suis commodis vacantes
commorantur ; cl de privi-
Qui satisdarc cogantur, vel jurato De PiAPTU virginun tu vidua-
Icftiis eorum el de conducto
,
promittant vel sua: promis rum, ntcuon clinionia-
ribus fiscalium fisci. Cod. X ,
sioni coniniillantur. Dig. II. lium. Cod. IX. i3.

55.
8.
Quibus non competit bonorum Raliuciiiiis operuin publlcorum
Quisa quo appellelur. Z?/^-.XL!X. eldo palribus ci\ ilatum.Coi/.
possessio.Zîg^. XXXVIII. i3.
alias 14. MIL i3.
Ouis ordo in possessioiiilûs sti-
Ralcim rem iK.bcii, et dc ratiiiabi-
Quibus non objicitur lonp;i tempo- vciur. Dig. XXXV lli. i5.
ris praescriplio. Cod. VII. 35. lione. Dig. XL\ I. 8.
alia^ iG.
De Quibus rebus ad eumdcin judi- Qui sine manumissione ad liberta- De Rebiis alieuis non alicnandis,
cem et de priliihila leiuni alicna-
catur. Dig. XI. 1. tem perveniant. Dig. XL. 8,
tioiie vlI liypolhcta. Cod.W,
Quibus rcs jiidicata non nocet. i 'oJ. Qui testamcnla facere po>sunt,ol
VII. 5G. quemadmodum tcstiimtnUi
Rel > aiicloritate judicis possi-
fiunt. Z>/g. XXVIII. I.
Quidare tulores vel curalores pos- deiidls seu vtndeiidis. Diî.
suiit,et quidarinon possunt. Oui leslamenta facero possint \o XLII. 5.
Cod V. 34. noii. Cod. VI. -ri.
Rcbus dubi.s. / XXXIV. 5.
Qui et adversus quos in integrum Quod cujuscumque nniversitatii
reslitui non possunt. Cod. II. nominc vtlcoiitraeamagatur Rebus cieditis, jiircjuraudo.
4i. Dig. III. 4.

Cod.iy. i.
Qai et a qiiibus manumissi liberi Quod cnm eo qui in alieiia poles Rcbus ;ieditis, Si Cfrtum pe-
non fiant , et ad Lcgem iEliam- tatc est negotiiini gestum essr tatui , et de Couditlioue. Dig.
Sculiam. Dig XL. 9. dictUir. i?;g. XIV , 5. XII.
xij INDEX OMNIUM TlTULOPx UM
l)e fiebus eornm r;nisub lulcla v- De Rerum permulalione. Dis- AdSC.Trcbellianum./)ig.XXXVI.
cura -ûiit sim- dixielo iini XIX. 4. I. Corf.VI.49. aliasi^d.
alieiiaiidis vtl supponendis
Rer um permulaUone, et pra;s- SC. Turpillianum. IX. 45.
I/ig. XXVII.9. Cotl.
criptis verbis. Coil. IV. 64-
Receplaloiibus. Di§. XL\ li SC. Turpillianum et de abolitio-
Rescindrnda vcuditione. Cod. nibusciiniinum.Z^/ff.XLVIII.
16.
IV. 44. 16.
Receplis aibltriis. Cotl II. 56.
Rcscindenda venditione, et quan- SC. Velleianum. Dig. XVI. i.
Receptis qui arbitrium recep( do licct ab emptione disce- Cod. IV. 29.
ruui, ut Scnlemiam dicaiil dere. Dig. XVIIL 5.
Dig. IV. 8. De Senatusconsullis. Cod. I. 16.
Res inter alios actas vel judicatas
Regula CatoDiana. Z>i'g.XXXl V .
aliis non noccre. Cod. VII. De Sententia quae sine certa quan-
:• 60. titate proft-rtur. Cod. VIL
Reis postulalis. Cod. X. 58. 46.
De Restitution'bus miiitum et ,
Re judicata. Cod. YII. 52. corum qui Reipublicse causa Sonteutiam passis et restiiutis.
absunt. Cod. II. 5i. Dig. XLVIII. 23. Cod. IX.
Re judicata et derffectu Senlen- 5i.
tiaruni, et de interloculioni- Revocandis donationibus. Cod.
has.Dig. XLII. VI1L56. Seufnliam rescindi non posse:
I.
Cod. VII. 5o.
Rei vindicatione. Dig. VI. i.
Rcvocandis his quae in fraudem
Cod. m. 3a. creditorum alicnata sunt. Co./. De Sententiis adversus fiscum latis
VIL75. relractandis. Cotl. X. 9.

Rei uxoriae actione in Ex slipu
Ripa munienda. Z>zg-. XLIIL i5 Sententiis et inlerlocutionibus
latu actionrm transdisa, etdi
Rilu nuptiaruin. Dig. XXIII. 2, oinnium iudicum. Cotl. VII.
iiatura dolibus praeslita. Coti.
m\is.Dig. XLIIL21. 45.
III. .3.
Sententiis ex periculo recitandis.
Eelalionibus. Cotl.\U.6i.
."'"&• VIL 44.
Rcl slosis et snmptibus funeruni.
De SACRo-sanclis Ecclesiis, et de Sententiis Pra-fectorum Pra-to-
Cod. III. 44.
rebus et privileaiis carum. rio. Cod. \U. 42.
Religiosis et sump tibiis funeriim
Cod. I. 2. Sentenliis quae pro eo quod in-
et ul fsmus ducere Mceat.Dis
XI. 7. Salgamo hospitibus non pras- teres^ proferuutur. Cod. VII.
lando. Cotl. XII..42. 4:-

Rcm alienam gorentibus non inlcr-
renim suarumalienationc.
dici Salviauo Intcrdicto. Dis. XLIII. Separationibus. Dig. XLII. 6,
Cod. IV. 53. alias 7.
33.
Dc Re militari. Dig. XLIX. 16. Salisdando. Cod. 11. 5^. Sepulcro violato. Dig. XLVII.
Cod. XII. 36. 12. Cod.IX. 19.
Secundis nuptiis. Cod. V. g.
Remissione pigtioris. Cod. VIII Servis cxportandis, vel siman-
Seditiosis et de his qui plcbem cipium
26.
contra Rcmpublicam audenl
ita va;nierit iit manu-
Remissionibus. Dig. XLIII. ^5. mittaturvelconira.Z>/g:.Vin.
colligere. Cod. IX. 3o.
7-
Rempupillivela.ldlrscentissalvani Senatoribus. Dig. I. 9.
Servis fugilivis. Dig. XI. 4.
fore. D%.XLyi. 6.
Scnatusconsnlto Claudiano tol-
Servis fugitivis, et liberlis man-
Dc Repudianda bonornm posscs- lendo. Cod. Vll. 24.
sione. Cod. VI. 19.
cipiisque civitatum artifici-
SC. Macedoniano. Dig. XIV. 6. bus , et ad divcisa opera de-
Repudianda vel abstinenda he putatis, ct ad reni privatam
\d SCtum Macedonianum. Cod.
reditate. Cod. VI. 3i. vel doniesticamrertinentibus.
IV. 28.
Repudiis, et judicio de moribu' Cod.XI. i.
SCtum Orpbiiianum. Cod. VI.
sublato. Cod. V. 17. Servis Reipublicoe manumitten-
57. alias 56.
Reputalionibus quae fiunt in ju Dc SC. Silauiano dis. Cod. VII. 2.
et Claudiano
dicioinintcgrumreslilutions. qiiorum tcstamenta ne ape- Sirvitnte legata. Dig.
Coti.
XXXIIT.
II. 48. riautur. Z>%.XXIX. 5.
Requircndis reis. Cod. IX. 4o. Vd SC. TertuMianum. Servitulibiis. Z>/'g. VIII.i.
Cotl. VI.
Requircndis [rcis] vel abseuti 56. alias 55.
bis damnaudis. £>(£'. XLVIII Scrvitulibus et aqua. Cot/. IIT.
SC. Tcrtvllianum ct Orphilia- 34.
'7-
I
num. Dig. XXXVIII. 17. Scrvitulibus urbanoruni praedio-
Picrum arooUrum. Cotl V. 21, I
tiluis 18.
lum. Dig. VIII. 2.
DIGESTORUM ET CODICIS i.ll:J
De Servitutibus piirdionim riisli- s cui plus qiiaiu pcr l.egciu Si Minor ab hereditateseabstineai,
con.iu. 7J/g.\m.i. Fakidiam licui ril lcgatuni
, Cod. II. 39.
csse dicetur. Dig. XXXV. 3.
Minor
Servo cornipto. IJig. XI. 3. Si se Majorem dixciit vd
Si Cunalis rclicta civitate rus liî M.ijor probatus fuerit. Cod.
Servo piRnoi i clato niamimisso. re lualukril. Cod. X. 3^. 11.43.
Cocl. VII. 8. ,
Si dc momentanca possessionc rin Si mulicr vcntris nominc iii posses-
Si advcrsus creditoreni. Cod. II.
il a|ipellaluiii. Cod. VII. Oi) sioiic calumnia; cansa cssc di-
38. cctur. Dig. XXV. 6.
.Sidos coiijtanle malriinonio soliit.
Si advrrsus crcditorcm prnrs
Censii
criptio opponilur. Cod. \'I1.
lueiil. Cod. \ . 19.
iic vel reliqiiis fundiini
coniparari noii posse. Cod.
30. Si ex falsis iiistrumcnlis vd tcst IV,
Si adversus dclictuni. Cvd. II. moniis judicalum erit. Cok
inplia- ex I icscripto petaiitur
35. VII. 58.
Cod. V. 8,
Si adversus donatiouem. Cod. II. Si ex noxali causa agatur, q lemaii
3o. modum caveatur. Dig. II. 9 "îomisâ sil causatcslamcnli. Cod.
VI. 39.
Si adversus dotem. Cod. II. 3'|. Si ex pluiibus tutoribus vt 1 cura
ii piis hereditatis pctatur. Dig,
toribus omnes vel unusagci,
Si adversus fisciiiu reslilutio pos- V. 4.
tuielur. Cod. II. 3-].
pro Minore vel conveuirc po^
sint. Cod. V.40. Si pciidcntc appell.itione mors In-
Si ailvcrsus libertatem. Cod. II. t.rvcncril. Dig. XLIX. i3,
3i.
Si familia furtum feciise dicetur.
Cod. VII. 00.
Dig. XLVll. 0.
Si adversiis rcm
jndicatani resli- Si pcr vim vel alio modo absciiti-:
tutio postnlctur. Cod. II. 3^. Si in causa judicati pignus caiitum pciluibala sit possessio. Cod.
sit. Cod. VII 1. 23.
Si advcrsus solutioncm a tutore VIIL5.
vcl a se factam. Cod. II. 33. Si in comrauni cadcmque causa in .Si pignoiis convcntionem nume-
iiitegrum rcslitutio poslulc- ratio pcciinioe secula nou fue-
Si advcrsus transactionera vel divi-
tur. 6W. II. 20. rit. Cod. VIII. 33.
siouem in integnim Minor res-
titui veiit. CoU. II. 32. Si iu fraudem patroni a liberti.'. Si pigiius pignori datum sit. Cod,
Si adveisus vendilionem.
alieuatio facta sit. Cod. V VIIL 24.
Cod. II.
5.
aS. Si pluresunaScntcntiacondcmnati
Si isqui teslamcntoliberesse jussui- sunt. Cod. VlL5:"i.
Siadversusvenditioncmpignorum.
crit ,
jiost mortcm doiuini
Cod. II. iQ.
ante aditam liereditatcm su Si post crcationem quis deccsscrit
Si adversus usucapioneni. Jiripuisse aut cornipisse quio
Cod. X. 08.
Cod.
II. 30. dicetur.X>/g.XLVII. 4. Si propter inimicitias creatio f cia
sit. Cod. X. 00.
Si ager vectigalis ,cmpliy-
id cst De SHeiitiariis cl dicnrionibu
tfuticarius pctatur. Dig. VI. eoruni. Cod. XII. iG. Si piopter publicas pensitationes
3. \euditio fuerilcelebiata.(^W.
Si liberalitatis Imperialis socius
Si aliena res pignori dala ik. Cod. sinc herede deccsserit. Cod IV. 40.
VIII. iG. X. .4. Si quacumque praeditus potestato
Si a non competente judice judi- Si libertus ingenuus esse dicetur vcl ad eum pertincnles , ad
catum esse dicatur.Corf. VII. Dig. XL. 14. suppositurunijurisdiclioiiisiia'
48. aspirare teutaverinl nuptias.
Si Majorfactusalienationemfactam Cod. V. 7.
Si antiquior creditor pignus ven- siue Decrclo latam habuerit.
Si quadrupes pauperiem fecisse
diderit. Cod. VIII. 10. Cod. VIII. 74.
dicatur. Dig. IX. i.
Si a parente quis manumissus Si^Major factns ralum habuerit.
Si quid in fiaudem patroni facliim
sit. Dig. XXXVII. 12. Cod. II. 40.
sit. Dig. XXXVIIl. 5.
Si certum pctatur. Cod. IV. i. Si mancipium ila fuerit alienaluni
Si quis aliqucm leslari probibiieiit:
iTtmaniimittalur vel coiilra.
Si communis res pignori data sit. vel coegerit. Dig. XXIX. 0.
Cod. IV. 57.
Cod.YUl.ii. (o^/. VI. 34.
Si maiicipinm ita vaenierit ne pros
SiconlraJus vel utilitateni pnbli- Si quis alteri vel sibi sub alleriiis
tituatur. Cod. IV. 56.
cam vel per mendaciuni fucril nomiiie, vcl alicna peciini»
aliquid postulatum vel inipc- Si maler indcmnitateni promisit einent. Cod. IV. 5o.
tratuni. Cod. I. 22. Cod. V.40.
Si quis cautioiiibus in judicio sis-
Si conlra matris volunlatcm tulor .Si mcnsor fiilsiim luodum dixciii tendi causa factis non obteiii-
datussit. Cod. V. 47. Dig. XI. 0. pcraverit. Dig. II. 11.
XIV l^DEX OMimM TITULORUM
Si qiiis eam cujuitutor fuciit, cct vendito pi .Tsaiur. Cod. l)cSuccess.Edi(to.7%XX.\VIIL
rupeiit. Cod. YS.. >o. \III. 3g. <). aiiiu 10. Coc'.'\ l. :6.
Si qiiis ignorans rein Minoris csse, Si ventris

nominc mullere in pos- Si.llragio. Cod. l\. 3.
siiie Decreto comparaverit. sessioucm missa, cadem pos-
Suis et legitimisheredibus. ZJ/^.
Cod. V. 73. sessio dolo malo ad alium
translata csmC dicatur. Dig. XXXVIII. 16. «&W17.
Si quis Imperatori maledixerit.
Cod. IX. 7.
XXV. 5. Siiis et legitimis bbcris , cl cx
unus ex plurihus apptllavcrit.
tilia , ab intestalo
ncpolibus
Si quis in Jus vocatus non ierit Si ,
vcnicuiibus.tof/. YI. 55.aUas
sive quis cun\ vocavcril i]Mcm Cod. VII. 6y.
54.
ex EJicto non debucrit. Dig. Si unus ex plunbus heredibus crc-
1S.5.
Sunima Trinitale , et fide Catho-
ditoris vcl debitoris parlcm lica; et ut nemo de ea pu-
Si quis Jus dlccnti non oblempe suam dtl)ili solverit vel acce- blice contcnJcre audcat. Cod.
raverit. Dig- II. 3. perit. Cod. YIII. 32.
1. I.
Si qnis omissa causa tcslamenti Si , ususfructus petatur , vel ad Suuiplus ii.juncti muneris ad om-
ab iuleslato vel alio modc a1ium pertiucre ucscUiv. Di" rics follc"as pcrlincre. Cod.
poîsideat hcrcditatem. Dig. VII. 6. XI. 3n.
XXIX. 4.
Si ut omissam heredilatcm vcl ,
DcS.i ituiim recupcrationc. Cod.
Si Rector provincia; vel ad run bonorum posscssioncm , mI
perlincntes spousalitia dcdc- quid aliud acquirat. Coil. II.
rint. Cod. V. 2. Siipi'llcctilc!egata.Z»/g.XXXiIL
4o.
mortuus 10.
Si reus vcl accusalor fuc-
De Solutionibus ct liberationibus.
rit. Cod. IX. G. Superexaclionibus. Cod. X. 20.
Dii;.XL\I.3. Cod.Mll. 43.
Si a^pms ni ntcsium restitnl
Solutionibus et liberationibus Supeificiebus. Dig. XLIII. 18.
postulclui , Cod. II. 44- debij,orum civiiatis. Cod. XI. SiipcrindicU). Coil.X. 18.
Si secundo mipscril mulier cni ma- 39.
Su.sccploiibus piTcpositis ct
ritus usumfiuclum. reliquit. Soluto matrimouio dos qucni;id- , ,
Cod. V. o. I modum pclalur. Dig. XX1\ aicaiii,. Cod. X. 70.

.
Si servitus vindicetur, vcl ad aliiin 3. Cod.y. iS. .Scfpct li> tutnribiis et curatori-
perliucre ucgetnr. Dig.\i.ll.
Dc Spcctaculis et sccnicis , et lcno-
b,!s. Dii;. XXVI. 10. Cod.Y.
,. nibus. Cod. XI. 4°.
Si scr aul ihciti 1 D<'0:rio
natum spira% . Cod. X.
Sponsalibus. Dig. xxm. 1.
Cod. 1. 3.
Sponsalibus et arrliis sponsali- 1 TADrLAniis, scribis, logogra-

Si servns e^portnudus vcrncat. fod'.
tiis, tl pioxeuelicis. Cod. \ . pliis et ccnsualibus. Cod. X.
IV. 55.
1. 69.
Siservusexlerose emi maiidavcril
Sportulis et sumplibns in divcr- Tabulis CNbibendis.Zfe
Cod. IV. 36. XLIIL
sis judiciis iaciendis , ct dc 5. Cod. V III. 7.
Si tabuly tcslaniinti extabunt. executoribus litium. Cod. III.
Z?/g. XXXYII. 2. Tcmpoiibus et reparationibus
appellatiouum scu consulta-
Si tabulx testauienti nuHas cxta- Slatu hominum. Dig. I. 5.
tionum. Cod. YII. 63.
bnnt Unde: lihcri. Di:;.
Slatuis ct imcginibus. Cod. 1.
XXXVIII. (i. Temporibus in integrum resti-
24.
liitionis , tam IMinorum et
Si tutor conlra matris voluutaten Statuliberii. Dig. XL. 7. aliarum pirjouarani quae rcs-
datus sit. Cod. V. 47- Slcllionatus. Dig. XLYII. 20. tiliii ])fi-> iil. qn.im riiainhc-
Si tutor vel curator falsis allc<»a- De Stipulatioue servorum. Dig. redum corum. Cod. II. 53.
lionibus excusalus sit. Cod.\. XLY. 3. Tcrmino moto. Di^. XLVTI.
63.
Stipulationibus Prwtoriis. Dig.
Si lutor vcl curator iulcrvencrit
XLYI. 5. Teslamenta qucmadraodum ape-
Cod. II. .15.
Stratoribus. Cod. XII. 25. riantur, inspiciantur et des-
Si lutor vel curator non gcsserit.
cribantnr. i?/^.XXIX. 3.Cod.
Cod. V. 55. Sludiis libcutiibusi:rbis Romrc YI.32.
Si tulor vcl curator Reijinblicii tt Constantiuopolil.mic. Cud.
causa abcrit. Cod. Y. (i^. XI. 18. De Testamentaria raanumissione.
Cod. Yll. 2.
Si tnlor vel curalor Mat;istratiis Suariis, et siisceptoribus viiii ,
creatus appcUa^crit. Dii^. ct caeleris corporutis.CW. XI. Tcstamentar. tutcl. Dig. XXYL
XLIX. 10. 16. 2. Cod. V. 28.
DIGESTORLM ET CODICIS. XV
DcTestamenlnmilitis./J/g.XXIX. Ubi de posscssiouc agi oporteat. De Vcieri Jurc enucleando et de ,
I. Cod. VI. 71. Cod. III. 16. aoctoritaio Jurisprudcntium

qui in Digeuis referuniiir.
Tcstamcnlis, cl queniadinoJnm Ubi dc raliociuiis tam publici!
qiiam privalis agi opoilcl. Cod.\. 17.
leslamcnm orUinciitur. Cod.
\l.x2. Cod. 111. '21. Veteri
iis nuniismatis potcslale.
Tcsiibus.7;/g.XXlI.5.roJ.IV. apud qiicni cognitio in iiitc Cod. XI.
L'bi ct
}.0. gruin- rcslilutiouis agitanda Via luiblica ct iiincre piibiico
Thcsauris. Cod. X. i5. Cod. 11. 47. reliciendo. Dig. XLIII. :i.
Tiguo juncto. Dis. XLVII. 3. irbi ridcicommibs I peti oporleci Via publica ct si qiiid in ea fac-
Cod. 111. 17 luni esse diaaur. Dig. \L11I.
Tractorn's ct slativis. Cod. XII.
5.2. L bi in rcm aclio exerccri dcbcal.
Trausaclionibus. Dig. II. iT). Cod. III. 19. Vi bonorum raptorum. Cod. IX.
Cod.\\.\.
Tributoria acliono. Dii^.
^ XIV.
Lbi iictaiitiir tiitorcs
Cod. V. 3i.
vd curalorcs,
34.
Vi bonorum rajitoriim ct de
4-
Ubi pupiili educari dcbcaut. Cod.
tiiiba. yj/g. XLVIL 8.
Tritico vino vel otco lcgalo.ZJ/i,' Vi et de vi arraata. Dis. XLIII.

V.Hil-
XXXIIl. 0. iG.
LJji pupillus edncari vel moraii
Tutclis. Dig.XWL i. debi at ct dealiuiciiliseipia'^-
,
Viiidicta libcrtatc, et apud con-
tandis. Dii^. XXV II. 2.
silium manumissione. Cod.
Tutclcc et ralioiiibus distijhcn-
VIL I.
dis, ct Ulih curalioiiis cau.â Ubi quis de ciiriali vel cobortali
aclioue. Dig. XXVII. 3.
Undc cognali. Dig. XXXVIII. 8.
aliave condilioiie c(3avcuia-
Tulorc vcl curatorc qui satis tur. Cod. III. '23. Uude legitimi. Dig. XXXVllI. 7.
non dcdit. Cod. V. 4'^. L. Li Seiiatores \ cl Clarissimi civi- LTnde lcgitinii et nnde cognali.
Tuloribus ct curatnribus dalis Jitcr \cl ci iiniuaiiter couvc- CW.^VL i5.
ab bis qni jus daudi liabciU nitiiitur. Cod. 111. -x\.

; Undc libcri. Cod. VI. )4. Dis;.
ct qui et iii quibiis causis
, Vectigalia nova institui noii possc. XXX VIII. 6.
stuciaiacr dari possunl. Dig. Cod. IV. 6.!.
XXVI. 5.
rude vi. Cod. VIII. 4.
Dc Vcctiivahbas ct commissis.tToi:/.
Lnde vir etiixor. /7/^^. XXXVIII.
Tuloriljus \'(1 < iir.iloribus Illus-
IV. (Ji.
trium (lC'laii->iiii.uuni jier- it.a/ia.s 12. Cod. XVI. 18.
sonariiiii. Cod. V 33. Vciialionc lcrarum. Cod. XI. De l
.
su( apione pro donato. Cod.
Tjronibus. Cod. XII. 4/,. VII. 27.
Veiidcr.dis rcbus civilalis. Cod. L"s;icapione pro dotc. Cod. \U.
V XI. 3i. iS.
Vcndilion scalium ciini U?iicapione pro cmptore vcl
De Vacatione , ct cxcusalione
privatis lum. tb(/.X. traiisactionc. Cod. VII. 26.
muneiuni. Di^. L. 5.
Vacationc piiblici uiuncris.tW. Usvcapione pro hcrede. Coi.

\ ciilrc in possessionem mittcu- V IL ..Q.
X.45. do , ct curatore ejus. Dig
Variis ct cxtraordinai iis cogni- XXX\ II. 9. alias 8. Usuca]iione Irnii^foMiiaiula ct ,
tionibusct si judix iiltmsuaui de siil.iai (iiniiriilia rerum

iecisie d.caiur. Dig.L,. i3.
Verborum ct rcrum sigiiifica
MaiHip, . >icc iuancipi. Cc)c/,
tiouc. Cod.W. 38.
VIL 3i.
Lbi causa? fiscalcs vel diviuê do-
Veiborum obiigationibus. Dii!.
XLV. I.
* Lsu clhabil VII. 3.
Usu ct tu et reditu
Vciborumsigiiilxalionc. /?/.?. L. habilr
Ubi causa status agi debcat. Cod. t opcris per 1
16.
lU. ii. galiini vcl fifleicommissnm
VestiLus bololicris cl auratls, cl datis. Dig. XXXIII. 2.
Ubi conveniatur qiii ccrlo loco
dare proniisil. Cod. III. 18. de iiitiiiclioiic sacri niurici?. Lisiifruclu accresccndo. Dig.
Cod. XI. 8. VII.2.
Ubi de criminib opor
6W. III. i5. Vctciaiiis. Cod. XII. /I7. Di-. LTsufructuarius qncmadmodum ca-
Ubi de hercdilate agatur, vcl iil)i
XLIX. 18. \eai.Dig. VII. 9.
iiercdes scripti 111 posscssio- Vclcranoiuni et mililum sik De Usurniclu carum icruni qux
iêm miiti postulare debcant. cc.sicnc. L'/g. XXXVIII. 12. iisii consumuntur vcl luinuuu-
Cod. 111. 2» tur. Dig. V1L5.

X\] INDEX OMNIUM TITULOTÛM DTG. ET COD.
Usufmcluethabilationeet uii-|Ut ex; Legibu >cii.iuis\ e Ut neiiiini liccal sine judiiis anr-
uliis bonoiiim po-^^êssio de- toritate signa rcbus imponere
iiisierio servorum. Cod. III.
tui Dlg. XXXV 111. 14. alias
.
alicnis. Cod. II. 17.
33.
quemadmoduui
i5. Ut nemo ad suum palr^ cinii m
Usurmclu , et
navigarc suscipial vustitauiis vcl vicos
quis utatur-tVuatur. Dlg.\U- Ut in flumiiie puljlico
iceat. Dig. XLIU. 14. eorum. Cod. X I. 53.
Ut in possessioneni lcjâtorum scii

Ut nemo invitus agere, vel accii-
Usuris. Cod. IV. 32.
fidcicommissorum scrvando- sare cogatur. Co L !II. 7.
cl iuni causa esse liccat. Dig. Ut iienio privatus tilulos praedi s

Usuris et fruclibiis ct causis ,
XXXVI. suii vel alicuis inipLinal , vil

omnibus accessionibus ,
ei 4.
vela rcgia suspcndat. Cod. II.
mora. Dig. XXII. i.
Ut
possessionem legatorum \c\
in
16.
fideicommissorum servando-
lcgalorun.
rumcausa niillantur el qunn- Ut nulii patri;c sua^ adr
Usuris ct fructibiis
;
seu fidcicommissoium. Coc/. sine speciali p rniis«u Piiii
do saiisdari debeat. Cod. VI.
VI. 47- :pjfeult.tur. CW.I.41
54.a/i"5 53.
Usnris pupillaribus. Cod. V. Ut intra certum lempus criminahs Ut Dullus ex vicaiicis pro alicn s
56. vicancorum debitis lcncatur.
quaestio lerminelur. Cod. IX.
Cod. XI. 56.
Usuris rei judicata;. Cod. VII 4q.
Ut omnes judicestam civilcsquam
54. Uti possidctis. Dig. XLIII. 17.
militares post adniinistratio-
Usurpalionibus et usucapioni Cod. VIII. 0.
ncm dcpositam quinquaginta
bus. Dig. XLI. 3. Ut lcgalorum scu fideicommisso- dies in civitatibus vel certis
rum servandorum causa ca- locis permaueant. Cod. I. 49-
Ut actibnes et ab heredibns el
veatur. Dig. XXXVI. 3. alias 47'
contra hercdes iacipiant. Cod.
IV. II, Ul lite pendentc vel post provoca- Ut qnae dcsunt Advocatis partium,
tionem aul definitivam Scn- judex snpplcat. Cod. II. 11.
Ut armorum usus inscio Principi
lenliamnulli liceat Imperatori De Utrubi. Dig. XLIII, 3i.
intcrdiclus sit. Cod. XI. 4*5.
supplicare. Cod. l. •ii. Vulgari ct pupillari substitu-
Ut causK post puberlalem adsit tione. Dig. XXVIII. 6.
Ul ncmini liceat iu emptione spe-
tutor. Cod. V. 48
cierum se excnsare et dc : Uxoribus mililnm ct eorum qui
UtDignitatum
"
ordo seT\elm. Cod. muuere Sitocomiie. Cod. X. Pieipublicx' causa absuul. Co(f.
XII 37. II. 52,
INDEX
LIBRORUM ET TITULORUM
QUl IN UOC TOMO C O N TI N K N TU R ,
Cuin seiie et ordine siiigulanuu cujusque Tiluli (livisionum :
Totius Opeiis specimen quodJam, et materiarum quasi Appendicem exbibens,
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM .
PARTIS TERTI7E SERIES.
LIBER DECIMUS-TERTIUS.
TITULUS I. Afticulus II. De Condictione ejasC)nod certe
loco dari oportet. Pag. j
De condiclione Furtiva. Pa£f. I § 1. Ex quibus causis venit Iia^c aclio. ib.
^' .«. De
nwnlione Loci in hac actione
Articulus I. Cui ,etnd\'ersusqueiu, etquarum
Jacicnda. 8
rerum nomine delur Condictio Furliva. • ib.
3. De officio judicis in hac actione.
^^ ib.
§ I. Cui delur. ib.
^' 2. Ad\>ersus quem Coiidiclio Furtiva TITULUS V.
competat , et in quo di/Jerat ab actione
'
F.irli. ib. De pecunia Constituta. «j

§ 3. Ouurum rerumnomine Coaiicuo Fur-
liva conipetut. 3 SECTIO I. De his qucv ad substantiam Cons-
tituti pertinent. ib.
.\.RTicui.us II. Quandiu competat Condictio
Furtiva, et quid in ea prceslandum ve- Articulus I. Pro quo debito Conslilui possit. ib.
niat. 3
Articulus II. Quid per Constitutum pro-
§ I. Quandiu competat. ib.
miltipo^l ; et an itu ut diwrso modo
§ 1. Quid in Coudictioric Furliya prcvs- quani ex pristina causa debcatiir, lo
tanclum veniat. 4
§ I . Quid possit promilti. ib.
^' 2..4n sic promilli possit , ut diverso
TITULUS n. ntodo quam ex pristina causa debeatur. 1
De Condictione ex Lege. 5 Articulus III. Quis cui Conslituere possit

et an etiam aliemim debilum; itenrde qua
TITULUS in. persona Consliluens promitlerc , el cui
pacisci possil is cui Constituitur. ib.
Dc Condiclione triticaria. ib. § I. Quis Consliluere possit , el cui. ib.
§ 2. Quatenus quis alicnum dcbilum Cons-

TITULUS IV. » tituere potest. il).
§ 3. De qua persona promittere Cons-

De 60 quod certo loco dari oportet. G liluens possit , el cui pacisci is cui
Comlituitur. 3
Articulus I. Prtemittuntur qucedam 'circa
1
ohhgaiiones in quibus locus sohdion is expri- Articulus IV. Quomodo ConsCitiUunt con-
niilur. ih. traluxtur. ib.
Tom. II,
m
NVI.) INDEX DlVlSIOrsUM
SECilO II. De ef/cctu Constiluti , el actionc ()' Cui et adi-ersus cpiem competil. Pag. iG
I.
IJo pecunia CoiisliLiita. Pag- 3 ^' Quando demum fiac aclione res Coin-
2.
inodata rcposci possil. 1
ARTicL't,Uj I. Qiiaiido coinmittatiir aclio rfc;
C^fjstiUita pccuuia. § 3. Quid veniat in actione Commodati

'
Directa. ib.
^" I . Qiue requirantur ad committendain
hanc aclionem. §4- Pluribus rehus Coinmodatis , an de
ad com- sinû/is scparatiin agi possit. 20
§ 2. Quodnam tempus inspiciatur
mittendain actionem.
Articulls II. De CoiUraria Commodati
aclio^tc. ib.
Articulis TI. Qualis sit Juec actio , et qucc
alia ad eain pertineant. TITULUS VII.
APPEiNDIX Je Receplo. De Pigneratitia actione vel conira. 21
TITULUS \I. Articulus I. De Pigueratiiia actione Di-
recta. ib.
Coramotlali vel conlra. § I . ('/// et ad\>ersus quem coinpetat. ih.
§ 2. Quando lifec actio coiiipelil. 22

SECTIO I. De coniractu Coinniodali.
3. Quid vcniat in liac actione prces-
§
5 I. Qu<e res in hunc contractum deduci lanchim. »4
possiint. rnmus nondum
casus : Quid c/uum rfs dis-
5 2. Quce traditio et in quam iisus spc-
^ ciein fieri debeal ; el de gratuilatc
tractu est ?
Sicundus casus : Quid cuni res jnre pignoris
ib.
Commoduti. distracta est ? 25

§ 3. Inlcr quas perscmas Cominodatuin
§ 4- ^'^" /"^c actio aliqun temporis prces-
contrahi possit iteciie.
criptione possit excludi. 26
'SECTIO II. De actionibiis qucc cx coiilractu
Articulus II. Dc Pigneraliiia actione Con- .
Comniodati descendunt. traria , et ex quibiis causis coinpetat. ib._
Abticvlis I. De aclione Commodali Di-
APPENDIX de contractii Fiducis-. 28
LIP.ER DECIMUS QUARTUS.

TITULUS I. § I.Generaiiler proponuniur el solvuntur
oinnes hce qucestioiies. Pag.
De Exercitoiia aclione. Pa". 28 § 2. De rebus proplcr quas fieri debet
coniributio.
Articulus I. Ex ciijus personcs contraclu
3. De modo contribulionis.
detur aciio Excrcltoii.'». §
ib.
% !{. De Actione quce ad contribulionem
Ar.TicuLus II. Ex qua caiisa /itvc actio competit , el dc casu quo inerces recu-
ex contractu magislri iii Exercitoreia peralce sunt.
detur,- * 3o
Articulus ril. Referuntur qucedam singu-
Articulus III. Ctii ct adi-ersus quetn luvc lares specics ad rein liauticam pertinentes.
actio delur , ct quandiu durct. 3i
Articulus IV. De e/eclione quam /lahenl TITULUS IIL

quicuin mnîslro contraxeruiit,cum Excr-
citore agere an cuin nutgistro. Sa De Institoria aclione.
ArticulusV. /tn Exercitor,\il ex conlractu Articilus I. Qucedam summaiim prcemit-
magistriconveniri, ita etiain agere possit. ib. tuntur circa aclus Insiitoruin.
TITULUS II. Articulus II. Quis Instilor infel/igatiir

neciie, iitex ftiijus conractuactio Institoria
De Lege Piliodia De Jactii. ib. dctiii)^
Articulus T. Quw jactura focwn det con- Articui.us III. Ex quibtis causis ex ron-
fributioiii. 33 tractu Instiioris dctur Insliloria aciio.
Abticulus II. Qui , ct proplcr quns rcs ArticulusIV. Cui et adversus quem actio
conferre debeant ; quoinodo cvntiifnilio Institoiia compelat , et an in soliuuni ,
Jiat , elqua aclionc. 34 quuin plures prceposuerunl.
IISDLX Dl VISIOINUM. xii
^ l.^Ctticl (nl\rrsiis f/uciii rn:iiprtnl. I'aj^. jf
§ 2. De hciirficio qiio filiusfamiiias non
^ a. Qiiiiiii ///uirs j)ni-f)OiiicniiH , nn m tenctur idtra id qiiod facrrc potcsl. 1'ag. 40
solidnm tcncaiilur. ili
§ 3. Quihtts casihus locuin hahcal henc-
AnTiruns V. QuaiuUii diirrt , ci fjuando Jiciuni. Ui.
eatingncitnr lii^liloria aclio. ili
^ 4- Adqnas causas el prrsonai ct qua-
Aniicui.i-s VI. Du Ulili Insliloria. /j i lenus hcnrftciiun porrigattcr. ib.
-
TITULIJS IV.
TITULUS YL
De Tributoi ia aclionc. il),
De Senalusconsulto Macedoniano. 47
Articulus I. Qnando hnic Edicto loctis sit. 42
Abticulus II. Qiiid rx hoc Edicto conlri- Aeticulus I. Quodnam grmis contrurtus
buenduin sit. \h. cuin Jiliisfainilias interdicatur , ct qnas
AnTicuLUs III. Qniad lutnc contriljntioncm cjrceptiones patiatur Senatusconsulti pro-
vcniant. 43 hihitio. ib.
Articulus IV. Quoinodo ha^c contrihHtio § I . Qitando locus stt Senatiisconsulto. ib.
Jiat , ct dc conlribulionis e/feclu. ib. § 2. Qtiando cessel Scnaiusconsiiltuin. t^H
Articulus V. De aclionc TriLuloria qno' cx
Ar.TicuLUS II. Qtios JHiosfiunilias spectet Sc-
hoc lulicto desccndit. /, J
uatusconsultuin I\Iaceilontanum. 49
^ i. QuodJiictuin liuic aclioni locian det. \\>.
$ 1: An et in quos successorcs ha;c actio Articulus III. Quoinodoex Senattisconsulio

detur. 4",
Blacedoiiiano coerceanltir quijiliisfamilias
mutitam pecuniam dant, 5o
TITULUS V.
Articulus IV. Cui adversus qiiem CX'
el
QuoJ cura eo qui in aliena potestate
ceptio SenalusconsiiltiMacedoniani detur. 5
cst, negotium geslinn esse dicetur. ib.
§ I. Cid dcttir. ib.
§ I . F.x quilnis conlractihusfdiifainilias

, ^ 2. Ativersus qitffs cxceptio Scnaluscon-
iii ipsuiii detur aclio. ib. sidti dctur. ib-
LIBER DECIML S-OUINTU.S.

TITULUS I. ARTicirLus I. Ex quartim persoiiarttm ohli-
gationibus aclioni De Pcculio locus sil. Pag
De Pcculio. Pa"
.
Articulus II. Ex qtiihus caitsis actioni De

SECTIO I. Piwmitluillur generalia qiuvilain Pcciilio locits sil.
circa Peculium.
SECTIO III. Quihuset ad\'ersus qiios competat
Articulus I. Qtdd sil Pcculium ; ctii cons- actio Dc Pcculii).
tttii possit ; et a quo. Ar.TicuLUs I. QuiTte Piciilio obligenUir , et
§ X . Quid sit , ct qiiis hahere possil Pe- hac aclione coinêuiri possinl.
cidium. § \. De his ad qitos Peculium actu per-
§ 2. Qtds possit Pccidi! consMuere. tinct.
Articulus II. Quoniodn rt r nuihi rrhn § 2. Exponifitr Edictiim : Quando De

constilualur aiigrfitiinr
Prriilmin , ilciii
Pecullo aclio aiinnli^ osl.
quonwdo dccrescal et moriiUnr. Articulus"II, Ciii aclio De Pcculio possit
§ f Qiiomodo Peculium constitiii possit
.
compelere.
et ronstitutum augrri.
SECTIO IV. Qiiid coiifinrat aciio De Peculio .
§ 2. Qua; rrs in Pecu/io csse po^^sint. rt dr hujus aclioiiis rljcLtu.

§ 3. Qtiomodo dccresc-at ct moriatur Pe-
cu/iuni.
Articulus I. An rjiis duntarat Prcidii quol
rsl apnd euui qui rnnrcnititr , ralio liahea-
Articulus III. Dc jtire qtiod scrvus circa lur , an rt cctteroruin.
Peculiitui liabet.
A RTicuLUS II. Ailquod tcmpus rrfrrntur as-
SE(.TIO II. Ex quarttm personariim obliga- tinialio qiiaiitilatis Prcidii intia qiiain fil
tionibiis , et ex qiiihus ohligationuin catisis condeniiiatio ; ct quce ia cajitciciala com-
ciclioid\}t rccuUo lociis sii. pulciiliir. 64
XX I^DEX DIVISIONUM.
AnxiCTJLrs in. Qttcv deductiones Jianl in TITULtJS II.
ineunda Peculii qua%lilate intra quamjit
condemnatio. P^g. QuandodePecuIioactioannalisest.P,
^ I. Quorwii credilorum as
alienum de-
ducitur in ineunda Peculii quanlilale TITULUS III.
intra quamjit condemnatio. De in rem Verso.
deduc-
§ 1. Quce itris alieni species in
iionem veniat , et quando domino de- Abticulus \.mQuando locus sit necne actioni
hitum videatur necne. Dc in rem veiso.
§ 3. Cujus tcmporis les alienum sihi § I. Oportereex contractu servi aul Jilii
debilum' deducat qui De Pcculio con- patris dominive negotium aliquodgestum
K'eniluf. esse.
§ 4. deductio feri deheal ctiam ejus

An § >.. Oportere ut ulililer gestiim sit.
quod dehetur a vicariii^ eorum quorum $ 3. Oporter» ut Jilius servusve hahuerit

nomine Dc Pcculio agitur. , vohinlatem obligandi patrem aut do-
§ 5. yMêrsus quos crcdilores
Dc Peculio minum.
asentes, deductio fiat : ct an in actio- Articulus II. Quandiusit actioniBeia rem
nibus De Peculio habeatur ratio pri- verso locus.
\'ilegirirum. Artioulus III. Cui , et adversus quem com-
§ Uiide deducere possil quod sibi
C. pelal actio De rem vtrsoj
iii et quid illa
debclur is qui Dc Pccnlio con^Tuitur. contineal.
€ n. Limitatio regutce quam staluimus Cui compctat.
§ I .
Eimi qui De Pe<ulio convenitur posse 2. Adversus queiii hoec actio compeCat.
J)"
deducerc quod sibi debctur. Quid contineat actio De in rem
^ 3. verso.
€ 8. An qui jam deduxil quod sibi de-
betur, possit illud Herum dcducere ,
TITULUS iv.
si ab alio actione De Peculio couvc-
niatur.
Quod Jnssu.
Artictjlxjs IX.Quum minus quamquod actori § I. Ex cujus conlractu huic nctioni locus
debetur, in Peculio in^niiur ; an in ac- sit.
tione De PccuHo vcnial ul

cavealur de § 2. Ex ctijus Jussu huic actioni lucus
sit.
futuro incremenlo Peculii.
§ 3. Quale Jussum huic actioni dcl lo-
Articulus V. De adjectione Doli qua> ac- CUIIi.
tioni De Pecu io inest quum cx bonce ,
Adversus quem compclal ha;c actio
§ 4.
Jidei contractu De Pcculio agitur.
quid cnnliiicat ; cl aii per actionemTle
SECTIO V. An pluries Do Pcculio ex eadcm peculio periinatur.
causa agi possit ; et an aclio mola advcrsus APPENDIX ad Libros XIV et XV.
pairem , aut dominuin ,
ohligalionemfdii aut
Qui tenccsnlur, necne . e.r aliciio coiUractu,
serni consumat.
LIBEPt DECIMUS-SEXTUS.
TITULUS I. § 4- Senatusconsullo locumesse , erga qiiem-
vis credilorem imdierinlcrcedat. Pag. 8;i-
Ad Senalusconsviltum Velleianiim, P, 80 § 5.Senatusconsulto Iccum esse , sive aperte

imdier iiitercedat, sivefraiis Senatuscon-
SECTIO l. Quando sii l'elleiano hscus. iL.
sulfo fiat. il>.
Abticulus I. Ad
quas ohligationes ScnaHis-
Apticulus II. Ad quce Senatusconsulluni non
considli auxilium porrigalur. ib.
porrigalur. 8if
§ I , Scnatusconsulto locuin esse , sive se
sive ras suas vmlier iii rem alterius obli- § I. Coroilai ium priinum quod ex defini-
' uilione Inlcrcessiouis sequilur, utvariis
get. 8.
casihits locus non sit Senalusconsullo. ib,
€ 2. Senalusconsidto lceum esse , ex qua-
2. CQrollariuin secuiidum. 85
ciunquc conlractus specie muUerpro alio § '
intercedai. ib. § 3. Corollarium tertium. 8Q

g 3. Senalusconsulto locum esse , pro qua- g 4- Quibus aliis casibus locus nou sit Scna-
cumque persona tnulicr interccdal. ib. tuscomulto. 88
INDEX DIVISIONUM XXJ
SECTIO 11. De elJTcclu SenalusconsiMi Fcl- ^' 0. Qiiod in Coinpensationem atlducilur
Iriani. Pag. «9 lebrrc essc ab ipso a quo pelitur de-
biluin. Pag. <j5
Amicui.iTS I. Exponitur primiis Seiiatiiscon-
Opoiiric ut utrinque itlcm gerius debca-
§ 7.
su/ti cljectiis ,
qiii oonsistit in iiifirmanda
tur. ib.
inulicris rerumve suaritin obliiâlioiic. ib.
§ 8. Qiirr non inipedianl Compensalioncm. <f>
^^" I . Qiionioilo iiifirmctiir oliliâlio ijisiiix
imdieris adversus Senatusconsullum cun- TITULUS III.

tracta. ilj-
§ 2. Quomodo injirmetiir oliligatio rcriiin

Deposili vel conlra. il).
mulieris advcrsus SciiatiisconMillum coii-
tracta. \h. .SECTIO I. De conlractu Dcposili. ib.
AnTicuLus De
altcro Scnaliisconsiilli cf-
II. VRricuT.us I. Qiue contractus Dcposili suhs-
Jeclii , qid consistit in resliluenda crcdi- tantiiun constituant. » ilj.
toris obligalione adversus cwii pro quo inu- § I. Rcqiiiri itt rcs Deposilario Iradaliir. t)-]
lier intcrcessit. 90 Rcqiiiri ut cuslodicvcaiisa principidilcr

§ i.
§ I. Qiiando ex lioc Scnatusconsidlo ac- rcs Iradalar. ib.

tioni liestitiiloriw in vetercm debiiorcin lo-
Reqiiiri gralis rei ciistodia siisci-
§ 3. itt
cus sit. ib.
piatitr. ib,
§ 2. Ex quo tempore hac actione agi possil
Requiri ul qiii rein ciistodicndam siis-
§ 4-
el qniiiidiu. ib.
cipil , non sil cjiis rei tloniinus. q8
§ 3. Quilmsetadversusquos hcec actio ftcs-
liluloria compctat. ib. AnTicui.us II. Qittv conscquantur cx diclis
§ 4- Qualis rcstiluilur aclio. 91 circa siibslanliam Deposili. ib.
^ 5. .dn et pro qiia parle rcsliliialiir ohliga- Coiiscctarium prirnum. ib.
^ 1.
tio veteris dcliitoris pro qiio tain nias- ,
§ 1. Consectarium secitndum. ib.

culi quani femiiice in virilcs cxprornisc-
runt. • ib. § 3. Consectarium tcrtiiim.
99
56. An reslilnlione opus sit propter pigiiora
§ 4- Conseclariiim qiiartiim. ib.
prioris obliffiilionis. ib.
Quoniodo succiirratur crcditori adver- SEC.TIO II. De aclionibiis quce ex conlractu
S 7"
Dcposili ilescendunt. ib.
sits eitin pro qiio tnulicr iit intcrposila
persona oldigationem contraxil , quaiit Abticui.us I. Ex qita causa compelal actio
fiiissel ille conlracturus. ib. DcposiliZ^/recâ. ib.
*^ I . De variis spcciebiis doli cx qitibits

TITULUS II.* aclio Dcposili nascitur. 1 00
Si DeposUum non rechlatur statini. ib.
De Compensallonibus. 92 Si retldatur res ilolo deposilaru tleterior facla. il).
Si Dcpositariiis reddendo Deposituiii , alir/md

Articulus I. Qiiomodo fiat coinpensalio , et
extorsit reddent.
iit i!).
de ejus efjeclii. ib. iSi dolo Depositarius rcm habere desierit. ib.
An^cuLUS Qiiale debiliim possit per Com-

11. § 1. An
lata citlpa pro dolo hahealitr ut ,
pensalionein exclitdi el alversiis qiias per- , det actioni Deposili et an valeat

lociiin :
sonas Coinpensalio admitlatur. r)3 convenlio ut cx dolo Deposilarii actio

Quale dehilum pcr Compensalionem rion detur. 101
§ I.
possit excludi. ib. § 3. An cilra doliun Dcposilarius ohligeliir

§ n, Adversus quys Compensalio adinilla- qiium res est apitil tiirn , aut cx pccunia
tiir. Cf\ ileposita loctipletior factits est.
Aeticulus III. Ciijus deliiti Compensalione € 4- An Depositi actiorie teneatiir Dcposi-

possit excludi id qiiod a iiobis pelilur. ib.
larius , qui
ex sirnplici ctilpa for-
aiil
tiiito casu rem hahere ilesiit.

§ Requiri, id quod Compensationein ad-
I.
ducitiir, esse revera debitum. ib. Articulus II. "Cui et adversus quern corn-
g 2. Requiri dcbiluin ûod in Compensalio- pettU actio Depositi Direcla.
nem addiicitur, esse prtescns. ib.
^ I. Cui compe/al.
§ 3. Delitiim debere esse liquidum qiiod § -2. 4ilversus qucm actio Depositi corri-
in Compensalionem ailducitur, autfacilc pelat.
liquidandum. ib.
ARTicui.ifs III. Qiiid corilineat actio Dc-
§ 4. Dehilum, ut in Compensalionem pos-
positi.
siladduci debere esse determinatum.
, (jT
§ 5. Qiwd
in Compensalionern adducilur, § I . Dc reslilntioiie rei curn accessiortihus
debere ipsiineta quopetitur dehituin esse. ib.

X^l) mmx DivjSiONUM.
, 2. De iiiur!.< pectmix dtposila;. Pag. io5 AriTicuLUs V. De actio:ie DcpoMi Coiim
^ 3. An cl quando pcena Dupli lociim l'as
habeat in Deposiii actione. loG SECTIO Iir. De Sequestralione.

actio Depositi, ^ I. Qitid sil Sequeslratiu; ct cle cjus na-
A.RTICULU5 IV. Qiialis sit
tiira. ib.
et cum qmbus actionibus concunat. ib.
g •).. De Sequeslri qf/icio. loS
Qualis sit. ib.
<^'
1.
Dcposilori cornpc-
\) 3. De actionibus ex Scqiiestratione.
^ 2. QuLV aliie actiones
terc possiiil. 107 SECTIO IV. De Deposilo simidato.
L113ER DECIMUS-SEPTIMUS.
TITULUS I. rcndo aliquid omiserit, aitt male gcs-
serit. Pag. 1
TJandali vel contra. Pag. 109 1'rima causa : Si MtmJalarius iiegotiitm sus-
jiima pais : De contractuÎandali. ib. Scciiuda ciiiisa Si in ger.ndo Maiulatariiis

:
at quid oiniserit,
bECTIO I. De his qiue ad suhstantiam ])Ian-
dali pertinent. ib. Tcrtia causa : Si Matidatarius mah gesserit.
Articulus I. De n^golio qiiod ad lilandati § !. De re.^titiUione eoruin qiiiv Mandata-

substanliam rcqiiiriliir. ib. riits ex gcstu retinet , aut culpa siia ha-
bcre dcsiit; ct harum reriim Jructibtis et
§ Negotiiim qiiod inandatiir , dcberc esse
I.
ttsuris.
gerendiim , noiijam gcstiim. ib.
S 1. Ncgotium quod mnndaliir , dcbcre Articulus III. Qualis sit 'actio Mandali
esse honestum et rei licitce. ib. Dirccta.
§ 3.Ncgotium quod /nandatur, tale esse SECTIO II. Dc actione Mandali Conlraria.
debere ut possil in mandatoris pcrsona
consislere. 1 1 o ArticulusI. Qitando htiicaclioni Contra-
rice locus esse possil nccne.
§ 4- Negotiunt quod mandatiir , tah- esse
debere ut in personain mandatarii ca- § I. De primo casu ,
qtiuin qiiis/ecit sim-
derc possit. 112 pUcilerîod sibi maildattiin cst.
5. Negotium quod mandatur illiid essc ^l. De secitndo casti ,

qtaiiii qttis fecit
§ ,
dcbere qiiod non solain mandiilaiii uti- aliitd prorsus qitam qitod sibi manda-
tuin est.
lilatem spectct de cntero nil rcjcrrc
:
. ad queni pertinent. ib. § 3. De tcrtio cl quarto Casii ,

qinim qiiis
aiit plits lutl ndniisjccit c/iiain qaod inaii-
Aeticvhs II. Quo sensu ad substantiam
datitm est.
Mandati reqiiiratur ul sil gratiiitum. i 1
,
^ 4- De quinto casit : qiaiin qiiis fecil
Articulus III. De voliintale invicem se obli- qtiod mandatiim cst, sed dcteriori con-
gandi , qiue ad siibstantiam Mandali rc- ditione.
quiritur. 1
1
§5. De scxto casu qiio qiiis fecit qttod
BECTIO II. Deforma Mandati , seii quoinodo mandatum cst , meliori condilione.
contrahatur. ib. § G. Corollariitm cx haclemis diclis.
Seciinda pars : De actionibus quce ex contractu ArticulusII. Ctu,et adversus qucm actio
Mandati desccndunt. j 1 Mandali Contraria compctat.
6ECTI0 I, De nctione Mandati Direcla. ib. g I. Cui competat.
§ 2. Adversus quein hcvc actio competat.
Articui.us I. Cni detiir el ad\'crsus queni. ib.
Cui detur. Articulus lll. Qttiv veniant in actionc Man-
§ I. ib.
dali Contraria.
§ 1. Adversits qttem detur. ib.
^ 1. De refitndendoqttodprocuralori abest
Abticulus II. Ex quibits causis hac (ictionc ex causa Maiidati.
agi possit, lil quid in ea veniat. 16
j
Qurcslio prima : Quando proctiratori ahesse
^ I. D^ eo quod Mandaloris intcrest , si videatur.
,. Mandatarhis ncgotiiim quod gcrenduitt Q'i;cslio secunsla : Qitirndo procuralori alessv
iwccpcrat , non g-.sseril ; atit in eo ge- lidealut i:x causa Mandaii.
INDEX DIVISIONUM. xxiij
QuiCStia tcnia Qnamlo procuralori abesse
:
'i)\. De SociclatcyccU^hMvimf Pag. i3J
viilealiir inculpabiUur. l'''ig- " •»
1
^ 5. De Socielate certartini rcruin vcl
Qua-stio r|uarta : Quo tempore asliiniuiir Uuius rci.
ouod Htandatarius iii causam Mandali
iinjnndit. ' ' ^» AiiiicuLus 11. De '
iure Sociorunicirca Socie-
talcin.
§ '.'.. /)f inilomnifale qucc prceslari (klnl ii,.
jMiinitnUirio ab ohiigaliombm (juiin iii

SECITO HI. De aciior.e Pho .Soao. ,3(j
caiiaam MaiiJati lomruxit. i '.'.0
3. .,4n el qitaiulo hac actionc vciiianl AriTicuLUS I. Unde hccc actio deliir ; quibus
5 iii
iisitra'. il>- ct adversus quos ct quando conipetat. ib.

I. Unde aclio Pro Socio duri pnssit.
SF.CTIO III. De persecutione e.xtraordinaria J^' i! .
Salarti quod procnratori inlerdimi constitiii- § 2. Qiiibus et advcrsus quos aciio Pro
lur. ili- Sotio cvrnpetal. j],.
Tertia pars : Qtiando el quonwdo solviitur Muii- §3. Qucuido actionc 'Pro Sodo agi possit. 107
daliim. 1'.';'
g 4- Qi'"ni pliircs inter eosdcm iiiilcc funl
§ I. De morle Mandatarii. ili. Societatcs , an una aclio sul/iciat '
il .
^§ 1. De morlc Mandatoris. ili. Ar.Ticuns II. Quid venicd iii actione Pro
§ 3. De revocatione Mandati. i .'S Socio. ,1,
*
§ 4- De renuntiatione. \h. ^ \. De co qiiod Socius Scciclnli dclct. W,
^' o. T)c eo cpiod Socio a Socictate dc
TITULUS II. bctur. , 33
§ 3. De Pactis quce conlractui Societcuis
Pro Socio. ib.
adjecld sunt. ,3,.
SECTIO I. Expendilnripsius conti-actus Socic- § 4- ^" •?' quctndo in actione Pro Socio
latis substanlia el fornia. ioq vcniant usurce. ,^r,
Abticulus I. Qidd sit Socielas , et quce ad i

AnTicuLUS III. Dc lienejicio
quo pnudcl
ejus substantiani rcquirantiir. i!j. Socius , iit in hoc judicio non ultra qiiod
facerc potcsl condeinnetur.
A.BTICULUS II. Quomodo conihahatur Socie- j|,_
tas; el de legibus qiice liuic contractuiadjici Articulus IV. Cum quilus aclionibus con-
solent. 1 3o currere soleat actio Pro Socio.
J [
,
SECTIO ir. De variis Societalis speciebus ; et SECTIO IV. Quihus rnodis solvitur Socictas. 14-2
de jure Socioruni circa Socielatein. 1 3
§ I. Quomodo E.x personis solvatur So-
Articulus I. Qiiotuplex sil Socielatis species, cielas.
,^3
et qiiiii propriuni singuice Societatuni spe-
§ ?. Quomodo solvatur Societas Ex
cics habeant. ib. '
rebu».
j44
§ I. De Societale Universorutn bonorum. ib.
Qiiomodo solvatur Socictas Ex vo-
§ 3.
§ 1. De Societate Uiiiversorum quas cx lunlate. j[,
quaestu venient. i33
§ 4i Quomodo solvalur Socictas Es
§ ck Z?e Societate Negolialionis alicujus. ib. aclionc. j<q
LIBER DECIMUS-OCTAVUS.
TITULUS I. Abticulus I. De re qiice vcnneat. Pag. i^S
§ I . Qunm
sit ad substantiam contractus
De conlralienda Emptione et Ven- neccssaria res quce vcfneat. jj,.
ditione ; et de paclis inter empto- § n. Quce res vendi possint nccne. i

^g
rem et venditorem com ositis; et § 3. Cujus .res vendere aut emere quis
quee res veenire non po.ssunt. Pag. 47 possit necne, ,55
SECTIO I. De his qiice ad contraclus Enip-

Articulus II, De Prclio. j
'5
tionis el ienditionis subslanliain pfrti- § i. Oportere ut Pretium sit seriiim. ib.

nent. § 2. Oporlcre ut Prctium ccrtum.
sit i53
x\iv mDEX DIV ISIOKUM.
§ 3.Opoêre ut Prctiuin in pccunia nume- §4- Quandocmplor, rescisso perCommis-
rata constituatur. Pag. i5J soriain Legnn conlractu , parlcin pretii
perdat; cl quce pacta Legi Coinmissorice
Abticulus III. De conseiisu.
soleant adjici. Pag. i63
SECTIO II. De variis pactis quce conlraclui
Emptionis-Vcnditionis solent adjici ; et de TITULUS IV.
Arrhis.
ABTicuLrs I. De paclis quce Emptioni solent De Ilereditale vel actione vendita. iG4
adjici.
SECTIO I. De Hereditate Fendita. il).
S I . De pacto quo' t cnditor qutvdani a
Pendilione excipit. Articulus I. Quid Vcndita
obtineat quuin
eit Hereditas quce ad venditorem per-
§ 1. De paclo quo convenil quasdam. res
tinet. ib.
Venditiotu accessuras.
De pacto quo res, eo jure eaque con- § 1 Quid Pênditor Hereditatis emplori
.
§ 3.
prcestare deheat. ib.
diiione qua est , vetidilur.
De pacto quo rcs vcEiiit ut Optima- § 2. Qu(p emptor Hereditatis , Vendilori

§ 4.
prcestare teneatur. 166
maxinia.
•
% 5. De lege quce Eniplioni inlerduin ^ 3. Ad quod htcrum aitt damnunt P'en-

adjicitur, ut , si displicueril , res sit ditio Hereditatis non porrigatur. ,167
ineinpta. Articulus II. Quid ohtineat qiiuin quis Ven-
Articultjs II. De Arrhis. diditHereditatem quce aut non est, aut ad
vendilorem non pertinet. 169
TITULUS 11.
APPENDIX de Hereditatis Cessione in
i58 Jure. ib,
De in diem Addictione.
SECTIO II. De Actione Vendita. i]).
Abticulus I. Quod jus ex his vendidombus
AdJicliouis in § i. De venditione nominis , seu actionis
nascatur qucE sub lcge
In personam. ib.
dicm JactLe sunt. il'-
5 2. De Vertditione aut cessione actionis

Articui.us II. Qua; concurrere opcrteat h\ rem. 170
ut ex lege Addiclionis lu Dicm , einplio
ib.
resoh-atur.
TITULUS V.
§ i . Oporlere ut exislat noms etnplor. ib.
§ 2. Oportere ut melior conditio allata DeRescindendaVendilionej el quan-

sit. i59 do licet ab emptione discedere. 171
§ 3.Oportere adjectionem prctiijtcrl circa
ipsam rein quci- principaliter vaniit , et Ar.TiciLus I. De Rescissione Venditionis
intradiein con<.'ciitionis. 160 quce Jit muluo consensu.
Qualis esse debeat mutuus consensus
4. Oportere ut venditor meliorem condi- § I.
§
tionem obtatani amplexus fuerit. ib. qui Etnptionem-venditioneni resolvat
et unde indiicatur.
§ 5. Oportere ut prior einptor nolucrit ipse
adjicefe. 161 § a. Quorum conscnsus requiralur ad resol-
vendani Etnptionem-venditionem , quum
Abticulus III.Resoluta ex pacto Addictionis atleruter ex contrahentibus erat alieni
In Diem priori emptione , quce priorem juris.
emptorcm prcestare , el quce ipsi prcestari
ib. § 3. Quando res videalur integra.
oporteat.
§ 4- Quas acliones periinat mutuus de
TITULUS III. Rescindenda Venditione consensus , r&
integra utiliier interpositus.
De Lege Commissoria. 1G2 ArticulusII. De Rescissione Venditionis
quce Jit altero invito.
§ Quando Lex Coinmissoria commitla-
I .
tur, necne. . ib. § i . Ex qiiibus causis Vendilio non Rcscin-

datur.
§ Commissa Lege Commissoria , an et
2.
quandiu in arbitrio venditoris sit vendi- § 2. Ex quibuscausis Venditio altero invito
lionem rescindere necne. iG3 possit Rescindi.
§ 3. Commissa Lege Commissoria qucB ,

Priaia causa : Si lex contractui ita dirta sit.
actio venditori coinpetat , et quid in AlttTa cau.sa : Si venditor ullra dimidiam jusli
hac aclione ex hac causa veniat. il>. l„ctufaau d..ccptus.
INDEX DIVISIONUM.
TITUI.US VI. TITULUS VII.
De Periculo ol commodo rei ven- De Servis exportandis vel si ila ;
dilae. l'ag. mancipium vaenieril ul manumil-

De Pcriculo cl Commodo ret^tm piirc lalur, vel conlra. Pag. 181
§ I .
Vcndilarum ; prater cas quw pomlcre

numcro , aiil mcnsura conslant. § Qua: pacta circa T''enditionem 3/an-
I .
cipiorum probentur nccne.

§1. De Periculo ct Commodo eariim rcrum
/'endilaruni qiice ponderc , numero, aut (^ ).. An hujuscemodi pactis possil ulililcr
mensura coiislant. adjici slipulatio pcenalis.
§ 3. De Periculo ct ConimodS Rei T'cn- % 3. De pacto iDJcclionis nianus.

dilev , in vendilionibus conditionalibus. § 4. .4n ct (/iialcinis Ex Vendilo agi pos-
Dc
Periculo rcrum quce altcrnati\c
4-
sil ,co nominc rpwd advcrsus ca pacta
%
va'nicnml. factum sil.
§ 5. De pactis circa Pcriculum Rei T en- § 5. Jn vendilor hcec pacta remillere

diiiv. possii.
LIBER DECIMUS-NONUS.
TITULUS I. §2. Quanti hoc judicio conc/emnctur vcn-
ditor qui rem non Iradit. Pag. '91
De actionibus Empti et venditi. Pag. i84 § 3. Quando ab obligationc tradendi rem
vcnditor libcre.Hir. ib.
Prima pars : De aclione Empti. ib.

Articulus IV. De
ohligalione prohibendi
SECTIO I. Cid et adiersus quem competal qmminus res emplori evincatur. 192
aclio Enipti ; et qiice ab aclore rcquiran- ^ I . An et cujiis Ci-ictionis nomine venditor
tiir. ib. ib.
cmplori teneatur.
§ I. Cui et ach'crsus quem actio Empti § 3. Qiianli leneatur vcndiior cmpiori
compelat. ib. cviclionis nominc , liac aclione Ex
§ 1. Quce requirantur ab emplorc ,
qiiiim Eiupto.
agil aclione Ex Enipto. ;8j Articclus V. De obligatione prceslandi
SECTIO II. Quid veniat in acdona Ex abcssc ca vilia per qiice non liceat reni
Enipio. 18G habcre ; ifem non faciendi ea per qitw
iiiiUdiler haberetur. 195
C\PUT I. De liis qiice naliiralitcr iiisiiiit judi-
Prtestari dehere ea viiia per qum
cio Empli. ib.
$ I.
non licerct emplori rcm habcre , aut

Articulus I. Quid sil prcestare emplori rem inutiliter hahereliir. ib.
habere licere, ib.
1. obhgalione non faciendi id per
De
§
Abticulus II. Quid videalur rei vendilce quod res fiercl emplori inulilis. ,96
pars esse , et emptorem sequi debere. 1
87 Articulus VI. De caulione Dupla^ aut alia
§ I. QucE videantitr pars ^dium, etharum qualibet , a veiidilore de more prwsiari
emploreni seqitantitr. ib. solila.
§ 2. Qucc Fundi venditi pars esse videan- Articulus VII. De prcestatione doli mati
tiir , et hiijus emplorem sequantur. 188 quK judicio Empti natitralilcr inest.
§ Quce Sylvoe cKdmidae i'enditw pars

3. § i . Z?e dolo qui in dissimuhitione consistit.
esse videanfur et emplorem seqitantur. 1S9
, Priina dolosce JissimiiluUoms s/iccies : Si ven-
4- Pendito Mancipio quce emptorein dilordissimulel reiiiv enditam essealienam.
§ ,
sequantur. ib. Secunda dolosce dissimiilitionis species : Si

vendilor dissiniulavU quiedamrei vitia.
§ 5. Quce videantur pars esse Navis. ib.
Terlia dolosce dissimnlationis species : Si
Articulus III. De indiiccndo emplore in
vacuam possessioncm rei qiice vwniil. 190
§ i.Quidconlineatnecnc obligatio tradcndi § 1. De dolo qui consislil in mendacio. 198
seu inducendi emptorcm in possessioiiem § 3. An el de dolo futuro tcncatur veii-
rei. ib. ditor. '99
Tom. 11. d
^^v] INDEXDIV ISIONUM.
4. pupilhts ienealar , si dohim in
An SECTIO I. Generalia qticedam prcemittuntiiF
§ circa Locali et Conducti actiones. Ptig.
vendenda rc ptipillari tulor admiseril.V.iQg
§ I Qttis locator intelligatur , qtiis con-
.
Articultis VIII. Defructibiis ei omni causa

ductor , ut altertttri sive Locali sive
rei, necnOfi de tfsuris pretii qtiod rc e\icta
Conducli c.clio compelat et an utraqiie :
priestaiidis. il>.
reslituendiim est ,
actio possil in eculem persona coimir-
Defruclihus el catisa rei vendilcp. ib.
^ I. rcre.
§ a. De usfiris pretti efitod re cicla ewp- § 2. An heredi et in heredem hce ac-
tori restitticndum est. 200 tiones conipetant ; et qtcid de singnlari
successore. ai^
CA.PUT II. be liis quce ex aliqua speciali
lcge contraciiis priestanda veniunt in judicio SECTIO II. Dt^cfone Locati. ib.
ib.
Empli. Articulus I. Ex quibiis causis detur necne
Articulvs I. De prcvstandis in re vendila , 'Octio Locati ; et ad qiiid dettir. ib.
qimntltate et qiiidilale qtias affinnavil ven- § Ecrpendiliir priina causa actionis Lo-
I .
ditor ; necnon his qiice circa dieni lo- , sciticct iit solvatur merces ; et quid
cati
ib.
ciimve tradilionij prontisit. ex hac caiisa prceslandum veniat. ib.
§ i^De qitantilate- prctstanda.

ib. § 2. De seciinda caiisa actionis Locati ;
qualilate qiiani ven- scilicet eo qiiod opus atit nonfuerit om-
§ 2. De pnvstanda
202 niiio facttiin , attt non eo tempore eove
ditor affirmavit in re vendila.
modo quo oportiiit fieri. 2i3
§ 3. De prastanilo qiiod lirca diem et 3. De tcrlia catisa actionis Locati ;
2o3 §
locuin traditionis vendilor promisit.
videliLCl iit reddatur res quce locala est,
Aktictiltjs II. De his de quibtis convenit iil et in eadem caiisa. ib.
venditioni accedercnt. ib-
$ 4- Ife qiiarla causa ex quaJ-.ocaU agi
potest ; scilicet propter quemcumque do-
Secunda pars : De actione Vendiii. 204
liim condiictoris. 21G
Akticulus I. Quce reqidranlur ut possit § 5. An vmiant in actione Locali simip-
•vendilor agere actioiie Vvnditi ,
el qiiarulo tusqui in operis exhibendisfacti sunt
ab ea sumnwveatur. ib. et restitiitio ejtis qtiod conductor ftirti
nomine conseculus est ex re con-
Articulus II. Quce veniant in actione Von-
2o5 ducta.
diti.
Articulus II. Cum quibus actionibus actio
§ I. De pretio el cjils itsuris et accessio-
Locali soleat concurrere.
,
nibiis. i''-
§ 2. Quce alia veniant in actione Ven- SECTIO III. De aclione Conducti.

diti. 206 Articulus I. In condiu-lione rei fruendee ,
ex qtiibus cnusis actio Condiicli competal
TITULUS II. et qiiid in ea attione ex his singulis catisis
veniat. ib.
Locati-conducti. 207 § I. Prima causa ex qua actio Conducti
compett ; nimirum qitum re condiicta

Prima pars : De nattira conlraclus Localionis-
frui non licei : ubi de rcmissione pen-
conductionis ; et de pactis quce huic vulgo
sionis colono facienda ob sterilitatem. ib.
adjiciunltir. ib..
§ 2. De secunda causa ex qiiaactio Con-
Abticulus I. De natiira conlracttis Loca- dncti competii ; niniinim quuni friti qtii-
tionis-conductionis. ib. dcm licet , Sed non jure tonchictionis. 221
§ I . Quoniodo contrahatiir Locatio-conduc- § 3. De
ierlia catisa ex qiia Conducli
tio , el quce ejus subslantiani consli- causa conduc-
agiliir; niniirum qiaim
tuant. ib. facta est deterior.
tionis ib
§ 1. In qito conveniat Locatio-conduclio

§ 4- -^^ quarta causa ex qiia Conducli
ciiin cmptione-venditione , aiit ab ea agiliir ; niiiiirum si nonprcestentur Con-
ductori qucE ex conventione aut ex con-
'
dlffcrat. 208
sueCitdine contluctioni accedere debent. ib.
Articulus II. De Paciisqim contraclm Lo-
cationis coniluctionis a Ipciiiitlur 209 § 5. De quinla causa ex qiia Conducti
agiltir nimirtim ob damnum qitod
, vitio
5 I /?e pactis cirra Locationes Fiindo-
.
rei condiiclce Conchictor sensil.

ritm interponi solitis. ib.
2. De paclis cirra Lorationes Opemm. § C. De sexta causa ex qtia Conducli

§ 2 1
agitur ; nimirum ut liceal Coiuhiclori
Sef unda pars De actionibus qua ex hoc con-
: tollere qiiod in fiindum comhtctum in-
tractu iiascunlur. 21 vcxil aiU in co cedificavit.
INDEX DH ISIONUM. XXV Jj
AnTicULUS W. Qiiid vcnlal iii actionc Con-
ducli quum opiisfacienduni localum est. P. ii.i TITULUS IV.

AnTic.uLUs 111. Quid venial in aclione Con-
ducti ,
qttiun qtd alictijtis opcras conduxil. \\>. Dc rcrum Permutalione. Pag. 22
Tcrtia pars : De liis qtia: pcrtincnt ad Jinicn-
dani Locationem-conduclioncni , el de Re- TITULUS V.
condiictione. ja}
AnTicuLUs I. De causis ctmodis Locationis De Praescriptis verbis, ct in Factum

Jiniendcc. ib. actionibus. 20.9
§ I. Quando finittir Locatio-condiictio. ib.
1. An ct cx quihus caiisis stanle con-

Articulus I. Ex qiiihus contractlbns dcs-
^ ceiidant actiones In factum , el Praescriptis
ductionc Conductorexpcllipossitneciie. ib.
vcrbis.
§ 3. Qtiid obtineat quwn Conduclor diii
non apparct. 225 ji i. De contractibiis , Do ut des. aSo
§ 2. De contractibtis , Do ut facias. 2,33
Articulus II. De Rccondttclione. ib.
§ 3. Dc conlractibits , Facio ut des. 284
APPENDIX ad duos Tittilos prjccedenles.
§ 4- Dc conlractibtis , Facio ut facias. 335
CAPUT I. Dc Pis;iioriius et Jidcjussorihus a § 5. Rejcrtur species singularis qiice ex
Condtictoribus datis. prima et secunda contraclimm classa
participat ; in qua nimiriun Do, ul facias
CAPUT II. De ConlractuEmpfryteittico.
simtd et des. o36
TITULUS III. Abticulus II. De actionihus In factum qwr;
cx nhis catisis quani ex contractibtis dcs-
De jEstimatoria. 227 cendttnt. ,b.
DIGESTORUM SEU PxiNDECTARUM

PARS QUARTA.
LIBER VIGESIMUS.
TITULUS I. SECTIO III. Qitale jiis Pigniis creditori in re
Pignorata tribuat. Pag.
De Pignoribus et Hypotliecis et
;
SECTIO IV. De uctione qiia' ad persccutio-
qualiter ea contrabantur ; et de ncin Pignoris creditori conipctit.
pactis eorum. Pag.
Articulus I. Qiialis sit actio qtitr ad perse-
De ctitionem Pignoris dalitr ; adi'erstts qiios ,

SECTIO I. his quce acl suhstantiain Pig-
noris perlinent. ctti , el qtiando compelat ; et quomoilo cx-
cludatur.
Articulus I. Quomodo contrahatitr Pignus.
§ I . Qualis sit , et cin competat , el advcr-
Ar.TicuLus II. Pro qita ohligalione Pignits siis qtios.
contrahi , et quaiido possit. 1. Qtiando hac actione agi possit.
%
Articulus III. Quis Pignus dare possit. § 3. Quomodo excUidatur hccc actio.
§ I . An et qtio tempore dominus esse dchcat, Articulus Qiiid veniat in aciione qiice
II.
qtii rem dat Pignori. ad perseculionem Pignoris dalur.
§ 2. An res prorsus aliena possit Pignori
dari. TITULUS II.
Articulus IV. Ctd Pigmis constilid possil.
In quibus causis Pignus vel Ilypo-
SECTIO II. De pactis qtice circa Pignora ad-
mitluntur aut reprohantur. tbeca Tacile conlrahitur. 248
XXYIIJ INDEX DIVISIONUM.
Articulus I. Plures species recensentur , Abticulus IV. Quas exceptiones paliatur
quihus quwriiur aii Pignus Tacile con-
iii regtda Prior lcmpore, prior jure
: elilc :
tractum videri dcbeat necne. Pag. 248 privilegio causie Pignoris. Pag. 2G1
Abticulus II. De Tacito Pignore quod lo- SECTIO II. De regula : Qui in Pignorc con-
cator hahet in invectis et illatis. 9,49 curruut lcmpore, concurrunl jure. 262
_^ I In quorum prwdioruin locatione hoc
.
jus Tacili Pigiioris locuin habeat ib. TITULUS V.

§ 2. Quas res compteclatur hoc Tacilum
Pigiuis , et ad qare debila porrigatur. ib.
De Distractione Pignorum et Hypo-
3. Anquo Tacithm hoc Pignus ab
el in
tbecarum. aGS
§
eo quod expresse coiUractum est dif-
Jeral. aio Articulus I. Quw
requirantur ut res jure
Pignoris Distrahatur. ' ib.
TITULUS III. § An rcquiratur expressa conventio de

i .
Disliahendo Pignore j el qiiani viiii ob-

Quje res Pignori vel Hypothecae tiiieat contraria conventio , ut non liceat
dalee obligari non possunt. ib. Disfrahere. ' ib.
§ 2. Qids possit Pignus Distrahere. 2G4

Abticuhs I. Quw res Pignori dari possiiit
^' 3. Pro quo debito Pignus Dislrahere
necne. ib. '
liceat. 2G5
§ I. Quce dari possint. ib.
Quando Pignus Dislrithi possit et
§ 4- ;
§ 2. Quie res Pignori dari non possint, 252 an possit cogi credilor ad vendenduin. ib.
AimcuLUS II. Quce rcs Pignori suppotiitce § 5. Quumplures res Pignori datw sunt
intelligantur necne , quuiii gciiera/is Hypo- a qtiihus incipieiuhim sit. 266
tlieca contracta esl. 253 § 6. Deforma Distrahendi Pignoris. ib.
AnTicuLUS III. QucE res Pignori alicujus rei § 7. Ctd PignusDistrahi possit jure Pig-
noris. ib.
accedant substituanturve , necne. ib.
Articulus II. De ejjectu Distractionis Pig-
TITULUS IV. norum. 2G8
Qui potiores in Pignore vel Hypo- § I . Quod jiis ex Distraclione Pignonim

einplor consequatur. ib.
tbeca babeantur et de bis qlii in j
§ 2.Quatemis creditor qui lege Pignoris
priorum creditorum locum suc- Distraxit, obligetiir emptori. 269
cedunt. 2 55
§ 3. Quatenus ex Distraclione Pignoris
Dc regula credilor debilori obligctur. ib.
SECTIO I. : Oiii prior est tempore,
potior e5t jure. il,. § 4- Qualenus ex Distractione Pignoris
iibcretur debitor a creditore , et empCori
Articulus I. Quis in re pignerataprior teiii-
obligetur. ib.
pore iiilelligi debeat. ib.
§ 5. Rcscissn ex aliqua caitsa venditione
§ I. Qids proprio jurc prior videatur, ib. ad quem les revertatur. 270
§ 2. Quomodo quis in altcrius locuni et
'ignus
Articulus III. De beneficio quocl Princcps
dat.
creditori pigneratitio concedere solet, quum
;
5 3. Quomodo quis ipse sibi in siuim locum nuUus eniptor Pignoris invcititur. ib»
succedat. ogt;
§ 4- De his quce non altcnduntur ut quis TITULUS YL

prior intelligi debeat. jl,.
Abticulus II. fn quibus Pignorum specie-

Quibus modis Pignus vel Hypotbeca
biis neciion cui el adversus qucm , hwc
, solvilur. 271
prioritas prosit , et pro qito debilo. aSc,
SECTIO I. Exlincta obligalione principali
§ \.In quibus Pignorum speciebus sit huic exlingiiit Pignus. ib.
prioritati hcus. jj,
§ 2. Pro quo debilo hcec priorilas prosit. u6o § I . De extinctione obligationis priiui-
palis , qtice fit pcr solutionein. ib.
5 3. Adversus quos priorilas prosit. ib.
§ 2. De obsignntione , novatione , et aliis
Articulus III. De ejfectu prioritalis
' in Pig- modis extingiicndi debiti ) qui vice solu-
mre. ;),"
lionis suiit, 27
INDLX DIV ISlOiÛM. X
SECTIO II. Pignus exlingui , soluto jure ejus quapersona, hanc Pignoris rcmissio-
qui illud constiluit. Pag. 3 neni contincat. Pag.
§ Qiialis consensus hanc Pignoris re-
.>..
SECTIO III. lui ingneralce interitu , extingui

nnssionem parlat ; et (juando inlerpo-
Pignus.
situs vidcatur.
SECTIO IV. De Pignoris rentissione. § 3. Quie consrnsunL alienalioni Pif^noris

daliiin sequi oporteal necnc ul rcniU-
I. De pacto quod de remiltcndo
,
AKriccLirs
talurPignus.
Pignore interponitur } el de satisjiiclione.
AnricuLirs III. De consensu a crcdilore
§ I. Depacto remittendi Pignoris.
dalo, ut res sibi pignerala alteri ohliga-
§ a. De salisjaclionc. reltir ; et aliis causis ex quibiis inducitur
Abticui.us II. De conscnsu alicnationi rci volttntas remittendi Pignori.

pigneratce dalo.
SECTIO V. De extinctione Pignoris pcr diu-
§ I. Cui alienationi consensus datas, ct a turni temporis prcescriptionent.
LIBEK yiGESlMUS-PRlMUS.
TITULUS 1. I. De scivofiigiliyo aiit errone : et qua'
conctiiTcrc oportcat , tit J}igiti\'us ha-
De iEclililio Edicto , et redliibitione, beatur. Pag. >8G
et QUANTI-MINORIS. Pag. 280 rrJQia coudilio : Oportere iit aliauo aciu
seruîis fiigain inchoaverit. ifa.'
Prima pars : Exponitiir Edictiim jEdilium- Secuuda condilio : Itequiri itt serfus animuni
Curti/itim circa vcndilioncs , cum actionibus /lahii perpetii ibtrahendi du-
ad hic Edictum pcrtincntibus. ib.
§ 2. De
vilio Koxce, et aliis qiicv prces-
SECTIO I. Ex qiiibus conlractibus, ct qitarum lant servi Rcdhibitioneni.
reriim nomine loctis esse possit actionibtis 2S8
JEdilitiis ; Rcdhibiloria» scilicet, ct jEsliina- ARTir.ULUS. III. Ihia' conciirrere oporteat,iU
toria; seu Quanli-minoris. 281 alicujtis vitii noininc ijiiod natiiia stia
Rcdliibiloritan csl , pvssit Rcdlnbiloria
Articulus I. Qiice contracliiiim species his agi.
dare possint.
280
actionibtts locuin ib.
§ I. Oportcre tit vitium temporc conlractiis
Articulus II. Propler qiias res istce actiones exliterit. ib.
compelanl. 182 § 2. filiiim ita deniiim Redhibitioni locuni
dare ,
si nominaliin exccptuin non sii. ib.
SECTIO II. Exquibus causis coinpetatRedhi- 3. /iedhibitioni iocuni non esse ,
§ si viiiuin
biloria actio. ib.
eniptorem noii /aliiit. ib.
C.VPUT I. Ex qiiibus cnusis competat Rcdlii- Articulus IV. Expontinlur a/iie causce
biloria actio in venditionibtis mancipiorian. ib. Rcd/iibiiionis mancipioruin. 290
Articulus I. Expendilur circa primam Re- %\. De sectinda Redhibilionis cciusa : Si
dhibitionis catisam , qtice mancipiorum advcrsus quod dictum promissumve
vitia Redhibitoria sint necne , ex gencrali fiiei it , mancipium i'ccinerit. ib.
cctpite Edicli Qnid inorbi viliive sit, 283 § 2. De lertia Redliibitionis causa : Si
vctcralor pro navitio vicnierit. 291
^ §1. Qiiid sit inorbtis , quid vitium. ib.
De
§ 3. qiicu-ta Rei/hibitionis cansa : Sr
§ 1. An ex vitiis animi Red/iibitioni ait nationcin inancipii non pronuncimcrit
loctts. il'. venditor. jr,,
§ 3. y4n omnia corporis viiia Redliibi-

tioni faciaiit tocum.
,
SECTIO>xIS II. CAPIT II. Exqitibiis causis
284 Redliibeantiir cntiinalia vendita , et rcs civ-
§ 4- QiM^ deniuni vitia corporis dcnl lo- tera-. jjj,
ciim Redliibitioni. 285 AfiTicuLus I. De causis Red/iibitionis ani-
.<rticulus Expenc/ilur circa primain
IT. mci/iuni. ijj^
liedhibitionis causam , qtice mancipiorurn Articulus II. Ex
qnibiis cansis ccelcrce res
vitiaex speciali aliqiio Eclicli ccipilc qua; ex senlenlia Edicli Redhibenlur
,
Redhibitoria siiit. possint Rcdliibci!. 253
iPvDEX m\ ISIOÛM.
SFCXIO 111. /."*-' (juibiis causis de.lur iEsliiiia- Secunda pais De Slipulalione qua? Evicliouis
:
'toria, P^S- ^9 nomine intcrponiUir. Pag. 3o4
SECTIO IV. Quihus et adversus quos eompe- SECTIO I. Quando committatur Slipulatio de
; et an individua sil
Evictione. it.
tnnt /Edilitia actiones ^
Rcdhibitionis causa. AivricuLus I. Quando res Evicta videalur

necne. ib.
AnricuLUS I. De personis quihus cl adversus
Articulus II. Qua: circa Eviclionem con-
quas Ihv actiones danUir.
currere debeant , ut stipulalio Eviclionis
AnTicuLus II. An individua siL RcdhiMuoms 3o6
nomiiie committatur.
causa. $ i. De causa Evictionis quam venditor
SECTIO V. Quid veniat in judiciis tum Redld- excepil. ib.
bitorio tum Êstimatorio prastandum. § 2. De causis Evictionis quce demum'

post contraclum emerserunt. 3o^
Articulus I. Quid praslandum vcniat in ju-
§ 3. De Eviclione quce non jure facla
dicio Redhibitorio. esset. ib.
(j I . Quw prcestare debcat emptor qui agit
§ 4. De Evictione quce contingeret ex
Rcdliibitoiia. faclo aut culpa emploris. ib.
§ 2. Qiur vcnditor emptori vicissiniprces- ^' 5. De Denuntiatione venditori ab emp-
tare tencatur injudicio Redhihilorio. lore facienda. ôg
§ 3. Dc
cautionibus in hoc judicio invicem
Articulus III. Cujus rei Eviclio Slipidalio-
prccslandis.
nem Eviclionis commiltat. 31o
§ 4. Uter alteri prior in hoc judicio prces-
tare debeat.
Articulfs IV. Cui oportet rcm evictam csse
emplorem inler ut Slipulalio Evicliords committalur. 31
§ 5. Qiice sinl discrimina
et vendilorem , circa prcestatioiies quce SECTIO H. De aclione quce ex commissa Evic-
in hocjudicio veniunt. tionis Slipulatione descemlit. 3 1
Articulus II. Quid veniat in judicio /Esli- Artici'lus I. Cui et adversus quem hwc aclio
matoris. compelat. ib.
§ I. Cui compctat. ib.
SECTIO VI. Ex quo et quandiu compeiant
2. Adversus qtiem competat hcec actio. ib.
J)
jEdilitice acliones.
Articulus II. Quidvenit in actione De Evic-
§ I . Ex quo competere incipianl.
tione. 3i3
§ 2. Qiiando istce acliones compelere ck-
siuant. SECTIO III. Quando extingiialur Evictionis
oVligatio. 314
SECTIO VII. Seu Appendix ad primani Par-
iem De ditabus aliis actionibus ad materiam SECTIO IV. De quadam speciali Clausula
Redhibilionum pertinentibus. quce interduin Stipulalioni de Eviclione adji-
cilur. 3 5
1
Articulus I. De ea specie actionis RedhlLi-
loxix, qna: nascilur ex lcge contractid op- Tertia pars De Stipulationibus quce de noxis
:
posita, ut, si res displicuerit , possit Re- viliisve mancipii aut ainmalis venditi inter-
dhiberi. ponuntur. ib.
aclione In factum quw

^ I. Quojine interponanlur Iicp Slipula-
AaTicuLUs II. De tiones. ib.
competit ad recipienchim pretium rei Re-
§ •?,. De Stipulalione Furtis noxiique so-
dhibita'.
Ititiini esse mancipium. ib.
SccuQda pars : Referiur aliud Edicliim JEdi- § 3. De StipulcUionibus circa vilia ani-
lium. malium. ib.
4- Anaclio ex Ids Slipulalionibus com-
TITULUS II. §
pclat cmplori qui non ignoravit vitia
rei vendilce. 3i4it
De EviclionibuSj et Duplae Stipula-
tione.
Quarta pars : De Stipulalione yamam posscs-
sionciu tradi. ib.
riima pais. De Slipulalionc Dupla; in gencrs.

An Stipulatio Duplse wia sit , an
TITULUS III.
^ I.
plures slipulalioncs contineat.
De Exceptione rci Aênditse et tra-
§ 2. Quomodo interponatur.
ilita'. 317
^ 3. Ad qiios conlraclus pertineat Slipu-
lalio Duplw. § I. Quihus Iia;c Exceptio compclal. ib.
§ 4- Quanlum hac Sdpulalione promit- ^ 1. Advcrsus qtios hcec Exceplio com-

pctat. ' ib.
INDEX DIVISIONUM. i.X\j
LIBER VIGKSIMUS-SECUNDUS.
Prima coiiclilio Ut mo,lus Usi
TITULUS I.
:
fcnlionaliuin delerininalus sit. l^-'g. 3..S

Sccuuda eonditio Ut Usunc :
De Usiirls, et Fruclihiis , et causis, muin moduin consistaiU.

et oiunibus accessioiiibus , et
3. Ex quo et in quod leiiipus currant
§
moia. Pag. 320 Usurce comxntionales , ct quornodo
sistanlur. 33o
riinia pars : De Fructibus el Causis. ib.
§ 4- D^ remissione Usiirarum. 33-2
SECTIO I. An et ex quo tempore dehccmlur Articulus II. De Usuris quce citra convcit-
iii tliycrsis judiciis , Fructus et Ctiusa. ib.
lionein debentur. 333
Articulus I. Ex quo ternpore deheantur ui S I. In quibus conlrticlibus aut quasi-
judiciis Iii rcin. ib. contractibus Usurce cilra coiwentioncin
^ \. De crtsu quo possessor csl honoe jidci dcheantur ex inora. il,.
in judiciis Iti reiu. ib.

§ 2. De Usiiris qiue citra coiivenlionein
§ '2. Dc cnsu
quo possessor est malce Jidei dcbenlttr , autex natura conlractiis
in judiciis in rem. 3ai cltarii aiilc morwn , aul ex piivdcgio
§ 3. Jn quarwn rerum pelitione Fructus crcdiioiis. 33;
restituendi veniaut , eV qui fructus. 321 Qids sit iiiochts Usurantin citra
§ 3. ciute
Abticulus II. An et ex quo deheanlur conventioncin clebentur , cl qua ralionc
Fructus ct Causa in actionibus Mixlis. ib. venianl. ili,
ARTrcuLus III. Ex quo debeantur Fruclus § 4- Qnando sislantur Usurce quce cilra
convcntivncin dcbcntur. ib,
el Causa in Pevsonalibus judiciis. ib.
§ I. De
actionibus Personalibus quihus Tcitia pars : De ^lora tain dcbiloris quain
agimus de recipicnda re quce noslra crediloris. 33G
I. De Mora debiloris.
fuit. ib.
Articulus \h.
§ 2. Ex quo debeantur Fruclus et Causa ^ I. Quando fieri inlelligalur. \h.
in Interdictis el actionibui iii quibiis Quaiido purgctiir mcrra.
,
^ 2. SSt
de recipienda possessione rei rioslrte
^ 3. Dc effcclibus MorcK dehi!oris. 338
agititr. 323
Articulus II. De Mora cr-editoiis. \h.
§ 3. Fx quo deheantur Fr-uctns et Criusa
in judiciis in quibus de adipiscendu re § 1. De casii quo creililor acciperc recusal. ib.
qiue nostra nunquam fuit , agitur: \h. ^ 2. De casu quo credilor accipcre tan-
tisper dislulit. 33r)
Primus C3SUS : Si judicium sit stricti Jiiris. ib.
Secuudus casus : Si jnJicium sitbonieJiJci. j-j^ TITULUS II.
SECTIO II. In quod tempus Fntctus et Causa De Naulico fenore. ib.

in dii't^r'sis judiciis deheantur et quouwtlo
aslimentur. ib. § T. Z)c substantia conlractus Kautici, et
,
iil quo consislat. \h.
§ I. In quod lempus debeantur. ib.
g Qiue contractui Nautico propria sint
2.
^ 1. Quomodo cestiinentur Fiuctus. il>
circa iisuras. 34o
Sccunda pars : De Usuris. 3!'"i
§ 3. Dc slipidatione poenaliquce solct adjici
conlractui Nautico. ih,
SECTIO De Usuris in gencre. \h.
§ 4- Dc aliis conlractihus Mului, contractai
I.
§ I. De Usurnr'nin computatione. \\i. Naulico afflnibus. . 34

§ a.Quce res adilitameiita Usurarum reci-
pere possint. 3i(] TITULUS III.
SECTIO II. De singulis Usuraram spericbus. 3'>7 De Probationibus tt prfesumptio-

Articulus I. De Usuiis coiwentioiudibus. il).
nibus. ib.
§ t. Ex qua com'entione deheantur Usurcv, SECTIO I. De prohalionibus in geneie. \h,

et unde hasc coiwentio prcesufnatur. ib.
5 2. Quai requirantur circa iuodum Usu- AnTicrLus I. Tn causaruin disccplutionibus
rarum conventionalium^ S'28 cui inctiinhat onus pivbctltdi, 3v?

ixxij INDEX DIVISIONUM
Abticulus II. Quando r/uis probasse vicfpatur § 2. Quatenus is contra quem TcHes pro-
fjuod mtcndit. Pag. 3^3 ducuntur , possit eos refutare. Pag. SS^
Abticultjs III. Ex quibus rehus eruanlur § 3. De qfficio judicis in recipiendis aul

reprobandis Teslimoniis. ibi
.Probationes. il).
An et quousque noceal inslrumcnlum § 4- De mimero Teslium ad conficiendam

^ I.
probationem neccssario. 355
super re aliqua factuni non fuisse , aut
amissum fuisse. 344 Articulus II. De evocalione Teslium. ib.
§ 1. Quando ct quousque fidcs proba- § Qui Testes evocandi sint necnc.

I. ib.
tionis debcalur tam instrununlis quani § 2. De
numero Testium evocandorum et
teslibus. il'-
quomodo evoccntur. 356
SECTIO II.De Confessione. 345 § 3. De
officio judlcis in noii immorandis
diutius Testihus evocatis , et eis prces-
SECTIO III.De prcesumplionihus. o\C> tanda indcmnilate. ib.
SECTIO IV. De probationibus et Prwsunip- Articulvs III. Quomodo testimonia perhi-

lionibus quw in causis status admillun- beantur ; et quolies in iina causa fieri
tur. .
348 possitTestium productio. ib.
5 Cujus generis probationes in his can-
I.
§ I Jn Testes coram judice et in par-
.
sis valeanl. ib.

tium prcesentia, el jurali demum ,fidem
€ 2. Quce sit polissima in causis status
faciant. ibt
pnvsumplio. ib.
2. Quoties in una causa fieri possit Tes-
§
tium productio. 357
TITULUS IV.
Articulus IV. Quomodo et a quibiis judi-
De Inslrumentorum
fide et amis- cibus punianlur falsi Tesles. ib.
sione eorum. 35o

TITULUS VI.
§ I . Qui teneantur Inslrwnenta ad alterius
Uteiii pertincntia exhibcre ; et ubi pro- De Juris et Facti Ignorantia. ib..
ducenda sint. ib.
§2, Quce Instrumenta fidem faciant. ib. ^ i. Quotuplex sit Ignorantia. ib.
§ Z.De forma et agnitione Instrumen- ^' 2. Proponunlur duce regulce generales

toruin. 35 1 circa ea in quibus nocet aut prodest
§ 4- ^*^ impiignatione Instrumenti tan- Ignorantia Juris vei Facti. 358

quam falsi , et de falsitate diei in
§ 3. Exemplis declaratur prima Regida :
Jnslrumento. 352 Iii lucris iiocet Juris error non ,
Facti. ib.
TITULUS V. § 4- Quas limitationes patialur regula
supra dicta. 35g
De Testibus. ib.
Declaratur altera regida Error qui-
§ 5. :
Articulis I. De idoneilate et niimero Tes- libet non nocet in damnis. 36o

lium ad probationem conficiendani. 353 § 6. An scicntia noel Ignoranlia alterius
§ I. Qui Tcsles idonei sint necne. ib. allcri prosit aul noceat. ib.
LIBETx YIGESIMUS-TERTIUS
TITULUS I § 2. Dc donationihus inter sponsum et
sponsam. Pag. 365
De Sponsalibus. Pag. 3C2 § 3. De conlractu Proxcnctico. 366
Abticulus I. De
Sponsalibus. ib.
TITULUS n.
^' I. Quomodo Sponsalia contrahanlur. ib.
§ 2. De personis quce Sponsalia contra- De Ritu Nuptiarum. 367

here possunt. 363
§ 3. De dissolutione Sponsalium. ib. Pars prima : Deforma conlrahendarum Nup-
tiaruin. ib.
Articulus II. De conlractibus qui Sponsalia
comitcwi aut sequi solent. 364 Auticulus I. Quoruni consensus ad fiyrmam
§ \. De Arrhis sponsaliliis. \h. Kuptiaruin conlrcdiendarum requiralur. ib.

INDF.X DniSIONUM.
De cons?nsu contraheiUiuin. Pag. 3G7
$ \.
TITULUS III.
}., De coiwsensu eon qiiorum potes-
36S
latc suiit coulrahcntcs. De Jiire Dotiiim. Tac. 387
§ 3. yfn aliorum quain contrahcntium eo-
V rumque quoruin inpolrstrite siint, con- .SECTIO I. Qfotuplcx sn Do.<. ib.
.fcnsus requiratur ad Nuptias. Sdij

.SECTfO II. Dc coitstiiutionc Dotis. 389
Articvi,i;s n. /4n instrumeiita autfcstivilns Ai.i icui.us I. Qids Doli m ronstituaf.
rtr/ substantiam JSupliunun rcquirantur
Ai.iicuLus II. Quid iiiDotcm constilid pos-
iteniconcubilus. ilj-
sit.
5 I. De iiistrumentis. il^-
Articui.us III. Qiiontodo Dos constititalur.
1. Defcslivilate. 37"
J^'
\Z. De concuhilu. il>- $ I . Dc Dotis Dationc.

'$•>.. Dc Dictionc Dotis.
.Scciiiida pars De personis

: qucc Auptias con- ^ 3. J)c Proinissione Dotis.
traherc possunl, necnc. o~\
^ .j. Dc coustitiilioitc Dotis pcr acccpiila-
SECTIO I. De Cisutale ct Puhcrtate. ib. tionem , causa dationem.
et iiiortis 39?
§ 5. De tacita Dotis constilittionc , qttce re-
SF>CTl() II, De iis qui niipliiis conlraherc pro- dintegralo post diyortiuiii matrinionio
hibcntur absolute. i'|-
ficri intcUigiutr.
^" I . An
conju.v , non soiulo priori imUri-
Ar.TicuLus IV. Qtdbus personis , qnnnilo ct ,
inonio , possit alias nupiias contrahere

qiKiruin nttptiarum iwmiite , possit Dus
saltcm ob capti\'itatciii altcrius conju-
constilui.
gis. il'.
5 >, în mulier rca adultcrii possit nu- SECTIO III. De jure quod cx constitutionc
Dolis nascitur.
§ 3. An liberta qiiani pntronus vull Ita- Articulus I. Quodjus nascctur ex Dolc pro-
bere uxorem ,
possic alii nubcrc. 372 rnissa aut relicta.
SECTIO De iis personis qiuv

III. iiwiccin § Cui ex stipulatione Dotis , aitte.r tcs-
I.
Nuptias contrahere non poi^sunt. 37 J tamento qiio relicta est Dos actio qiue- ,
rattir; et quaiido ea agcre possil.

Articulus I. Dc cognntionc. \\>.
§ 2. Quid veiiiat in exactione Dotis , cl
Articulus II. Dc affinilalc. 3^5 quatenus a proinissore Dotis exigaltir.
Artictilus III. Dc publica lionestale. ili.
Qiiod ex
Articulus II. jiis nascattir tradi-
Abticulus IV". De impediniento Nuptiaruin tione Dolis causafactu.
ex causa potestatis. 076
Articulus III. Exponttnlur ditcr spccirs siii-
§ I. De vetitis Niiptiis iiner lutorcin ei gtdares , iii quibtts qmcritur qtiod jus vir
pupiHam. ib. ex constitttiionc Dotis ai qiiiral.
§ '2. Dc vetitis Nuptiis inter eum qui po-
lestale prceditus est in
Ar.TicuLUS IV. De r.upUaruin condilionc a
provincia , et inu-
qtia pendeljus quodex Dolis conitilutionc
licrcm ejusdem provincice. 370 nascitur.
Artic.ulus V. Dc inwqualitate conditionis
.^rticulus V. 4n aliqitod jiis ev constilu-
aut dignitalis. 38o
tione Dotis n xsti posiit , qituin noii vaicl
J^'
I . Jtis aiitiquum usquc ad Legein Juliain nialriiiionittm.
et Papiain. il).
§ 2. Quarum
Nuptice interdicanlur iiige- SECTIO IV. De honis Parapficrnis. ;
nuis quibusUbet, cx Lcge Juiia et Pa-

pia. ib. TITULUS IV.
^' 3. Qucc Nupliiv Scnaloribus inlerdican-
tur , ex Lcgc Jidia ct Papia. 38 Dc Taclis Dotalibus. '
^r
§ 4. AnNuplite inter dispures conditione
aitt dignitate pcrsoitas
Articulus I. Quando ct qtiid dc Dotc pa-
oninino irritw ,
cisci liccat iiecne.
sint; et quaiulo jttstie esse possint. ib.
i
§ j. Ju 38j § I. De Paclis pcr qiicp mulier indotata

fierct, aut miitus doiata. i
TiMlia Pars : De inceslis et iilicitis Nuptiis ,ct

de p(enis eariini. 383 § 2. Dc Paclis qttce niiUirain Dolis sitb-
ycrtcrcnt. 4,
APPENDIX de ritibiis in celebralione Nup- § 3. De
Paclis Dotnlibus qitn- nd dciiii-
tiaiiim oim apud Romanos adbiberi 50- quenduni invitarent, aut p<-r quivfiaus
litii-. 3S4 Legibns Jieret. /jf
Totn. II.
XXX iv INDEX DI\ lSIO?sUM.
Articulus II. Inter quas personas Pacla § a. De Pacto reddendce Dotis. Pag. ôfj
circa Dotem fix-ri debeant. Pag. 4.>5
3. De Paclis irca/undum cestimatuni in
§ .
Articulus III. De /onna Pactoriim Doia- Dolem daium intcrpositis. t^\o

lliun.
§ I . Utrum Pacto an demum per slipula-

, TITULUS V.
tionem possil fjuis cina Dolem sibi
prospi: ere. De Fundo Dotali. ib.
§ 2. An et qnomo lo possit Pacliim in
const.'l:ienua Dote iiderposiliim, alteri Abticvlus I. Cujus rei alienalio ex Lege
proilcsse qnani ./ </;«' coictituU. Jiilia et ex Constitutione Juslintani pro-
hihealur. ib.
Articulus IV. De Pactorum Dotalium in-
ferprctalione. Abticulus II. Qua alienatio Fundi Dolalis
prohihealur. 4 i
Articulus V. De quihnsd'un singularibus
'
Paclorum Dolalium spcciehus. Articulus III. Quihus casibus alicnntio

FundiDoialis irrita sit. "^
§ \. De Pacio lucramlce Dotis. 4 '
Lir.ER yiGESirvlUS-QUAriTUS.
TITULUS L Articulus III. Circa noiuuillas spccies quce-
rilitr, an Donationem inter conjuges con-
Airum tincant. Pag. 4'-^+

De Donationibiis inter et
uxorem. Pag. î
Articclus IV. QucE Donationes prohibean-
turnecne, inter socerum et generum nu-
Prirua pars Qiias po-sonas et quas Donalio-
:
rumve ; Lxorem, et liberos J' iii. 4^0
nes speciel prohibilio Donandi inler f irum
et Lxoreni. Scciinda pars : De inuiilitate Donationum Tnter
Virum et L xorem j et de his qua- inde con-
SECTIO I. De personis quas spectat prohi- scquunlur. ib.
lit/o.
Qiue Donaliones videantiir inlcr con- ^RTicuLUS I. De tradilionis ex causa Dona-

§ I.
tionis inter conjuges , iniitilitale ad transfe-
juges factw.
§2. Quiconjugcs hac prohibitione conli- rendum dominiuni ; et de f indicalione
neanlur. quce donatori competit. ib.
§ 3. Qiia; atice personcp prccler conjuges Abticulus II. De inutilitate promissionis aut
Donandi prohibitione contineantur. acceptilalionis , ex caitsa Donationis inter
conjugesfactce. ^'^S
SECTIO II. Quas Donationes romph-ctutur
necne prohihitio Donandi inler I iruni el
, AuTicuLus De Condictione quce
III. Dona-
L xorem ccvterasque personas ad qiias htec
, tori competit c/uatenus Donalaritis
, ex re-
prohibitio porrccta est. biis donatis locupletiorfactus esl. 4-9
Articulus l. Qucv Donationes inter conju- Articulus IV. y4n conjux qui ex Donato
ges prohibilione contineanlur. locupletior facttis non est, id saltem com-
Articulus II. Qitce Donationcs inter conju- pensare teneatur; el ex qua catisa. 43
ges prohihitione non contineanlur. Articulus V. De Usuris , fructibus , et
^ I . De Donationihus inter conjuges , quce causa rcrum inlerconjuges Donatarum. ib.

fiunl mortis causa.
Tei Pars .4n
tia : et qttoniodo convalescanl Do-
§ 1. De
Donationibus qucefiiinl inlercon- nationes Inter firum et Uxorem. 4-^-
juges divortii aut exilii causa ; ct an Do-
rationes mortis causa factce , divortio Articulus I. Qiia^ personas et qiias Dona-
aut exilio iii/irmenlur. tiones coniplectatur SCtum ad Orationem
D. Antoninifactiim. 4^3
§ 3.De Doiiationibus inter conjugrs , ex
quihus vel is qui donat nonfit paitperior § I. Quas personas complectaliir. ' ib.
vel Donatarius non ftt loAipletior. § a. Quas Donationes complectalur Ora-

tiu. ib.
§ 4- -De natalitiis, aliisve munuscidis ; nec-
non de Donationibus quce ila alterius ArticulusII. Quomodo ex Oratiouc Anio-
causcE sequela sunl, ul separari non pos- nini Donationes confirmenlur , quaienus
el adversus qitos. '
4^4
LXDEX DI\ ISIONUM. NKXV
A.RT1CULUS 111. Ex (jnilnis caitsis nioiifl tlo- ^ 'i, J)c restitul:onc ejits qiioif vir sorcrvc
naloiis non convalcsciint Vonalioncs liUcr
acce/)il in viremrei qiiam incestiiiiatam
i iriiin el Uxoivin. ^''^'i- '\

Dotis Cfiusa acce/tcrat , cl quain sine
I)c JJivKitio. ' culpa saa habcrc tltsiil. I'a"- 4^'
$ \.
"^ 'i. /)c inortc Dunatarii. -x § 3. De rrsliltilionc accessioniim c.l omnis
cattsii' tpite ul> i/)sis rebits Dulis caiisa
^ 3. I)c rcvocalionc.
/)c atiis ciiiisis cx qailîis Dunatioiics citra trstimalioncm tlatis /mi/ccla est.
\ /|.
il ,
Jiitcr i iriiiii cl V.vorcm, inorlc doiuito- § 4. l)e fructibns rernm quce inastiiiuttir;
lis non coiicaicscunl. 4 iii tlolcin daliestnil. 4 J2

Quac.stiii prinia : y/n r.l quornoJo fincliis
TITULIJS II. rciuin Dvudiiiin. iii icstit .tiunc.in vcniaiil .''
il).
Q,.t.slio ulUT. : Qitai irs tn fructu rcruin Jo-

De Divorliis ei iCjHidiis. .i.is Uiiiiiin coin/iiilcnlur. \^\
g ">. J}c i attlianihus inlerponendis circa
Aniicui.us I. Qiii,/ >.il ni:i'rli;:iii, cl qni^ di-
species iiitvstiinalas in i/otcm dalits. \h.
vertcrc vclrc/jiidicin inincic possil. \\
§ 6. Dc rcstitutioiie usus/riictus in Dotcm

Articui.us II. Quic sit/ornui J)icorlii. 4 '.) ttaii. 45".
AriTicuLvs III. Quanilo ct (/iwinodo J)i\or- Apticii.us' III. Qidd vcninl rcstiliifndiiin ,
tinni /miiuUur. 4l' S i/itlo jUalriinunio q::iiin vir soccrvc spc,
cics tcslimcttas acce/nl. '>G

Ar.TKins IV. Dicortio facto apnrl , fjiicin
lil/cri inorari rcl cducari ilcOcnut. 4i Auticui.us IV. Quaiitlo vir soccrvc Dotcm
ucccpisse videantur. [^~t-j
TITULLS IIT SECTIONIS II. CAPUT II. Qttid Soluto 3fa-

trimoiiio veniat in judicio Dolis, quuin v.r
Soliiln iMalrimdnio , Dos <[uemad- con/esstts est se acceinsse dolis caiisu qi.od
nioduin [leUitur. ib. non acccpit ; aut qinini viro socerovc qtinl
prcmissum necttttm so/ttluni esl; aiit quitin
Piiiiia P.irs Jii ct ciii Dof , Suhito Ualr.ino-
:
vir aliqiia obtigatioiiefuil liberaUts. ^'''•^

niu , rcsUlui ilcbcat ct t/uo liinporc. , ti^.\,\
AnTicui.rs I. J)e cnsii quG vir coi/essiis cst
SECTIO I. An et cui rcstitid tlchcat. ib, (ic( c/iissc se Dolis causa, qtiod non iit.cc-
/nl. ib
Articui.u.s I. Quiil ,/u, i restilntionein
_
Jlolis oblinetU , inorl utriinonio iiiii- Abticulus II. De casii quo qtdd viro soce-
licrc. rove proniisstan cst , necdiun sottttum. 4^9
Articulus II. Quid .Tiiris olitincat circa rcs-
Articulus III. Dc casu qttoviraliqua ohti-
litutionem Dolis , quuin Malrimonium di- gcUione qua leiicbalttr , libcralus esl Dolis
vortio aitt inorte viri solvitiir. catisa. 'l'-"^
4
§ i. Cai aciio dc re/ietcnda Dole compe- SECTTO III. Qua' i-ctcnliones in jiidicio D
tat , c/uutn mulier siii juris esl. Dotc veniant, ct qitatemts Doiis
^ !. De casu r/uo miilicr est filiajamilias. tenealttr. i^^J i
Ap.ticulus Ouidobtincatcircaresliliilio-
III. Articulus 1. De retentionibtis quas vir in
neni Dolis, Soluto Matrinionio pcr scrvi- rctlitcitda dole /acere potcst. ib.
tiitcni alteriitrius conjngis. t

Articulus II. Quatenits vir soccrve jiuticio
Dolis teneatur. i"-
SECTIO Dc tcmjjore Dolis restitucndcc.
II.
SiXiincI.i Pais Dc actionibus r/uce adDolis res-

:
SECTIO IV. Qtiod sit /vivilc
Dc Dolc. 4G-2
Utulioiiein conipctunt.
SECTIO I. Atlversus qiios competanl actioncs SECTIO V. Qitnnito extinguantiir aciiones

de resiituanda Doie. qtia tlc Dotc n pctcnda compettinl. ib.
§ 1. J9f soitilionc (lotis, et redintegrattone

SECTIO II. Quid vcuiat in actionc qua: ad niatrimonii. '"
Dolis restiliUioncin cotii/n-lil.
De agnitione legali , niorte midicris,
§ :>..
t/iî
CAPUT Qiiid veiiiat in /iitlicio Doiis, qiiiwi
I. et dolis /ntbiicalione.
quitlvir aut socer accc/iil J)otis cnusa. Tcrtia Pai-s : De rcslilittione Dolis itnproprie
•''•
Ar.TicuLUS I. De casu qtio res/ungibiles viro tlicttv.
ant socero tradilit sunt iit dotem. Quai ta Pais Decondictione, qita; ex LegeJu-
:
^ Papia, comprtit ntutieri , ad rc-stit-itio-

Abticui.us II. De rasii qtio vir socerve s/ie- lin et
cics inivsliinatas accepit Dolis uauia nem coriini qiia vir consectttus cst c.x /tire
^ 1 . Dc reslitulione ipsaritm specieruin ptUronaUts in scrvos dotatcs ab ip.so ni.anu- ^ ^
'
qtuv inccstimatce in doteni dalw siait. missos. ''

XXXV) INDEX DIVISIONIIÎ.
LIBER YIGESIMUS-QUINTL S.
TITULUS I. § 3. An prcejndicium locum ha-

et qiialc
heat Tcl pro flio vet contra ; quum vir
De Impensis in res tlotales faclis. P. /JGG aut uxor aclversus SCtuni pcccavit. vel
quum neuter peccavil. Pag.
<:> I. De
Tmpcnsis necessariis. il).
Articulus II. De Senatusconsulto Hadriani
<)' /Je utilibus impensis.
9,. 4*J*^
lcmporibus facto , circa agnilionem par-
_^ De voluptaiiis Impensis.
3. ib.
tliS.
§ 4- De Tnipensis extra caiisam Dolisfac-
lis pro mulierc. 4^9 AnTicuLms III. De casu qiio hoc tp.wm in
controvcrsia est, an partus coiislantc ma-
trinwiiio, aii poslea editus sit; vel an inu-
TITULUS II.
licr fucrit iixor.
De aclione Reriim Amolarnm. ib Articulus IV. QuandohcccScnatusconsulla

cesscnt.
Articui.us Quce rcquiranturnecnc ,
[. ut ac-
tioni Hciiiin Ainolanim locus sit. 47°
SECTIO II. De alimentisqua' parentcs liberis,
et vicissim liberi pareiilibus , prcestare teneii-
§ I . Oportere ul conjux conjugi amoiêrit. ib.
tur.
§ 2. Oportere ut clivoi lii < onsilio amotum Inter qiias parentum liberorumque per-
§ I .
fuerit. ib.
sonas ohligalio Alimentoruni prcestan-
Ar.Ticri.us IT. Quo .im rcr nnmine , ciii et dorum consistal.
ciihrrsrs qucin , ct ijuatc i huic aclioiu § Qiiid contineal hcec obligatio, etquan-
2.
loiussit. 47 > diu diirel.
Quarum rerum iiomiue compelal Re- § 3. Quomodo coganfur parenles liberis
§ I .
ib. et vice versa, alimcnta prcestare; et

runi Aiiiolaiiiiii artio.
quid in ea cognitione qiucratiir.
Ciiiluec actio detur. ib.
§ 2.
^' 3. Adver.ws quem liiec actio competat ;

SECTTO ITI. De
Alimentis qucc patronis li-
hcrti exhibere debent , et vicissim.

et qitah luis a/ius quam coiijux qui amo-
vit , ea tcneatur. ib.
De
'
Articulus I. Alimentis prcestandis a li-
§4- Qualenus conjux hoc judicio tencatur. !\ji. berto. ib,

§ T. Ad quas personas hwc ohligalio porri-
Articulus III. Quale sithoc judiciuin; quid
gatiir. ib.
in eo obseivetur , ct qaid prctstandum ve- Qiue concurrere oporteat , ut quis
§ 2.
niat. ib.
cogatur .dlimenta exhibere patrono. ib.
§ 1. Qiinic sit , ct quiv in eoinstituendooh- § 3. Quie sit piena liberti, debita palroiw
ser\>cnlur. ib. Alirncnia deneganlis. ib.
§ 2. Quid in judicio rieiuia Amolaium Articulus II. De Alimcntis a patrono prces-

i'eniat. ib.
taitdis. 47&
Ar.Ticui.us IV. Quando hccc actio ccssct.
TITULUS IV.
TITULUS III.
De Inspiciendo ventre custodien- ,
doque partu.
De Agnoscenuiset alendis liLeris . vcl Artictjlus I. Dc casu qiio vir muliercm
jiarenlibus , vel patronis ^ vel li- esse prcegnantein contendit, miilier aiitcm
lêrtis. ib. negal.
Articulus II. De casu qiio midicr , inarilo
SECTIO I. Dc /Ignosccndis lihcris. \h.
mortuo , se prcrgnantein dicit.
Articulus 1. De SenalmconsultoPlanciano. 47 i
K 1. Qucv ex SCto Planciano desidtren-

TITULUS V.
tur a niulicre , ul vir tibcros qiiibus illa
nomine muliere in posses-
Si vcnlris
se post divortiuin cx eo pra-gnantem di-
cit, aijnosccre tencatiir. ib.
sionem missa cadem possessio ,
2. Qiuc a riro des.derentur ex eodein dolu malo ad alium translala esse

§
SClij, utuoiilcncaUtrparlumaffwsccic. ib. uicuUu'. 48 1
INDEX DIVISIOKU.M XXXVJJ
TITULUS VI. APFENDIX ad tres libros superiores
Si mulicr, venlrisnomine, in posses- In r/ua exponilur Jiis Codicis et Noi'el/arum,

dc literis îiplialibus, ct secttndarum niip-
sioiic caliuunice causa esse dice-
tiatum pcenis. l'u". 48'
tuf. Pag. 48o.
CAPUT Dc Lucris Nuptialihits.
I.
ij,.
^ I . Lj; rjtia causa hoc Edictum proficix-
cnUir, et quaudo huic sit locus. ib.
De pmrus secitndarum Niiptinrum.
('..\r'UT II. .\V,~)
§ •/. Cui et adversus f/uern actio ex hoc .Vr.ricuLUS I. De prenis qttcc viro aittniulieri
Ediclo competat. ib. ad sccnndas niiptias comôlantibiis eornrntt-
§ 3. Quid in ea aclione vrniat. iics sunt. iIj
§ 4- Quandiuhwc aclio durct , cl quacx- § I . Prima poena : Lt pr-ioris inatriinonii

ceptione cxcludatur. ib. lihrr-is tticra scrveiUur. ib,
§ >.. Altera pcena : Nc secitndo conjiigi

TITULUS VII. tiltra doneliir qitam urii ex libcr-is mirius
capienti. 48G
De Concubinis. 483
Qiian/io conciihinatiis intelligatur,
Akticulus II. De poenis qiia; propr-iw siint
§ I .
rmilier-i ad secitndas Nitptias cornôtariti. ili.

ct qiinndin duret. . ib.
§ 2. Quani midiercm in concuhinalu ha- CAPUT ni. Dc pwnis nuitieris qine iutra aii-
bere liceat. ib. ruiin tttcttis nubii , aitl attverstts jiisjiiranditm
§ 3. Ciii liccat Itabere Concuhinain. 4^4 qiwd prcestilcr-at. 4 8 -j
LIBETt VIGESIML S-SEXTUS.

TITULUS I.
xxxvnj INDEX DIVISIONUM.
Articulus I. De his qito! siint proevia Admi'
TITULIIS V. nistrationi Ttitidie vel Curcv. Ta.L;. 5i2
§ Qui Tutores vel Curatores
salisdare
De Tuloribus Curatoi ibus datiset
I
teneanlur.
.
ib,
ab bis qui jus dandi babeiit ; ct %}.. Qiiatcnus neressaria pst satisdatio. 5i3
qui, et in quibus causis specJabter § 3. Quomodo Tutor vel Curator coinpcl-
'
dari possunt. Tag. joi latur ad salisdandum. ih.
5 4- JJe Invenlario. 5i4

ArxTicuLUS I. Dc. Tulcla aut Cura Datwa ia
genere, 5o>. AnTiciLus II. De decernenda iini, vel di\n-
dencla inter plurcs , Tutelce Administra-
§ I. Qui dare Tutores possint. ib. ~
lione. .
ib.
§ 2. Cuipossint 3Jagislralus dare Tutores
et Curatores. i! § I . Dc decernenda tuii Administrationc. ib.
Quis dari possit a Magistratu Tulor § !. De dividenda inter plurcs Tuloresaul

§ 3.
5o3 Curatorcs Adiniidstratione ; et hujtis di-
aut Curator , et tjuot possint dari.
visionis ejfectu. J'^
^ 4- Qucv requirantur necne , circa rnodnin
Articulus III. De Tutoribus et Curatoribiis
dandi Tutoris. 5o4
ad tutclnm Adniinistrandam vcl curani
§ 5. De ufficio Magistratus quidal Tutores conipellendis ; et de Pericido eoruiii qid
aul Curatores. 5o5 5i7
cessant.
Aeticulus II. De plurihus singularihus spe-
Articulus IV. Qiia' compleclatur Ititclce
ciebus Tutorum et Curatoruni qui iinpiihe-
Adininistratio; ct quce fiucs Iwjus cxce-
rihus a 3Iagislratu dantur; necnon i.c .Jd-
dant. 5i8
jutoribus ItUelw. ib.
§ i. Qucp pertiiieant ad tulelce Adminislra-
§ i.De Tutoribus ant Curaloribus qui ad
tionrin. ib.
certas causas Tutorent hubenli darJur. ilj.
1 .*" Dislraclio reriim jmiyillarluin aucenam
§ "i. De Curworibtis
Tuloribus ailjiin-
qiii
ihstr.iln Ji/iciiiil. ib.
guntur ad univirsuni lutelii- admiii stra- 2." Dffosilio p-< iiniiv piq/illiiris. Sig
tioneni; necnon de adjutorihus tulche 3." a debitonbus piipilli.
J-iiiirio ib.
seu Acloribns. Ofifi i
° SiUiiiio cediioribus piipilli facienda. 5-20
5." P.ipiili iiomine agere , ilefeituere , pro-
Abticulus III. De Curatoribus puberum. 50-
P:pdlo
TIJULUS VL G." aiic I , alimenla , pr.
Qui pelant Tulores vel Curalores, '

§ 3. Qtiidjines Adminislrat onis
"
ttitclce ex-
icdal. ib.
et ubi petanlur. 5oS
Articulus \. Quando finiulnr Admiiustralio
Akticulus I. Qtd possint impuherihus Talo-
liitvlte vel ciira'. 52
res lêtere. [],,
Articulus VI. Qtiam viin obdneanl a Tii-
Articulus II. Qui necesse haheant Tutores tore gesta. Saa
Pctere iinpuberihiis. i],,
§ I Quibui lihcris et qiios defensores ma-

. TITULUS VIII.
i ter Petere leneatur ex Constitutione D.
Se\eri. 5or) De Auclorilale cl consensuTulorum
§ 2. Qiiando mater non videalur Pstiisse et Curatorum. SaS
Tutores, ita ut in puenam Constitulionis
Articulus 1. Quando necessaria sit Tutoris
incidat. i]j.
Auctoiilas. ib.
§ 3. Ex quibus catisis a po?na Constiliitio-
riis inater quce non Pctiit Tulores excu- Articulus II. A quo debeat interpom Aiic-
fetitr.
toritiis qute pupillo necessaria cst. 024
5 o
1
5 4- QuK sit pa'na niidieris Tutoresjdiis AnTicuLUS lll. Inquihus negotiis TutorAuc-
nonPetentis. 5u tor esse fossij itein an et qucv ncgotia pos-
:
AuTicuLus III. QuiPetant Curatores adultis. 5i 2

sint pupilhim intcr et Tutorem conlrahi. 5^5
§ j. In quibus negotiis Tutor Auctor esse
TITULUS VII. possit. ib.
§ 2. An et qure negolia inter Tutoreni et

De Administratione et periculo Tu- pupiUiim coiiircihi possint. SaG
torum et Curatorum qui gesserint Artu.ulus l\ Dejorma intei-ponendcc Auc-
.
vel non, et de agentibus, vel con- toriutlis. ib.
venicndis, uno vel pluribas. ii). Arhculus V. Dc consensu Curalorum. 5j7

INDEX DIVISIONUM. XXMK
^' I . Unele crimen Susppcli clescendal
TITULUS IX. ct aputl qitos jiulices Tutor Suspectits
postidari possit. Pag. 5'il
Onando ex faclo Tiiloris vel Cura- S !. Qiii Tiilores nossint Siisnccti
iiures agere vel coiiveniri
loris,nunures \/icrL' ib.
pussuut. !'''»• .8 3. Qiii posslnt Tnlorem Suspcclnin

§
poslidarc. ih.
AiviKvi.us I. Qiiando cx fitclo Tiiloris
4- Exqitilnis caitsis Tittorcs ct Ciiralorcs
§
Alinorcs Agcrc possiinl. ib.
rcniovcanlnr. :">3'2
Artkulus n. Quanth cx faclo Tiiloris § !). Qiitc in cogniiionc Suspccti ohscr-

Minor possil Convciiiri. il>. vcntnr. 53'i-
§ G. Dc cfjcclit Scnlcnliw ffiitv Tnlorcin

TITULUS X. rcn:wc! ; nccnon dc punis Suspectoruin
2\ilorani. i'>.
De Suspcclis Tutoribus cl Curalo- § -. Qiiando cxlingnatiir cOgnilio Sns-

ribus. 53 pccli. 535
LIBER yiGESIMUS-SEPTIMUS.
TITULUS I. § 3. De Pn\'i/rgio eoruni qiti circa Priti-
cipern suiit occiipati. Pag.
De Excusationibus Tulorum , et Dc pricilegio prof-ssionis liberaliuin
§ !\.
temporibus carum. Iâ_. ;

ariiuin.
SECTIO I. Qncenani caiis, pcrpciuwn Ex- §5. De prii'ilegio quorunidam coUcgioruni

cusenl , qitcvnain ad lcinpiis. ac municipiorum.
CAPUT I. De caiisis qucu Excusanl per- § r> De ea prifilegii spccie , qiia; iini ex
pcliiiini. Ubertis ciijusque Scntitoris compclit.
Abtu;ui,us I.De primoExcusalionis Capitc, Articulus V. De ExcusaUonibus Curcu

sciliccl incequalitale condilionis , ct an ttilidlorum propriis.
etiam Excusent incequalitas digniuilis aul
disparitas rcligionis. Abticulus VI. Qiue .xcusationcin
non tribitant.
^ I . De incequalitale condilionis.
§ 2. De inceqiialitale dignilalis , el dispa- SECTIOISIS I. CAP. II. De causis qua? tem-

ritate religionis. porariam tiuntaxat Excusatioiiem prtvbeiit
a liilela vel qutv a certa lanliun
i'cl ciira
AnTicuLUS II. De secundo Excnsntionis ,
athninislralionis parle tibcrant. J^jt

Capite ; niinirutn ex iniiniciliis , aiit
Ulibus. Articulus I. Qiia: causw Excuscnl nd
Articulus III. De terlio Excusatiomiin tcmpus. ih.
Capitc : scHicet ex co qiiod qiiis plus rrima c.iusa : Morhus tewpoivneiis. \h.
tvc/uo gravaretur. Seeumia causa : ^tus iiiinor cigoiti-r/uinc/ue
annis.
§ I. Dc onere tritiin Tulclariim. ib.
Tcrlia causi Excusaliouis tenij>orarice spc-

§ 1. De exilio et loncjnqiiitate donii-
:
cies : ^bsciHia Jieipu/Uico' cnnsa. 5^3

cilii.
Quarla rausa : Quoruimlum iwnorum aut
5 3. De Riisticitale, sciuclule , valctudiite mimerum gestio. ,b.
et pauperlatc.
AbticulusII. Dcea Excusationis specie qua
Articulus IV. De quai-lo Excusationuni quis non a tota liitc/a , set/ a ccrta parte
Capile , nimiruin er prici/cgio.
adininistratiunis /iberatur. 5 Ir)
§ I. De niimero libcrariim.
§ 3. De pn\'ilegio mililiic. SECTIO II. Quibm /iceal Excusatione uti ; cl
qud' intcivrnire deheant itt Exciisalio parial
QoKsiio prima : Quinam hoc prinlrîo gnit-
tiilc/ce remissionem. ib.
Ouffistio aliera : ^,!i ersus qiios Ari icuLusI. Quihus /iceat, necne, utiExcu-
Ifgio anle aclte miliUce, vacaUo sationibus supra eimmeratis. ili.
xl INDEX DIVISiONUM.
§ I. Cencralia qucedam propomintnr ct Ahticulus III. Qiiihus her.eficiis subvenialiir
omnihus personis conmutnia , ex quibiis uni L'x phinbus tuforibus aclione Tutrlre
qiuvri polest an Excusatio achnillenda in solidum convcnlo. Pag. S.^^r
sit nvcne. Pag. De exceptione r.isWôms.

§ i. ib,
§ 2. An
qitando Excusatio liherli
el
% 1.. De exceplione OvAwi. ^ ib
admillalur a tiitela filiorum palroni. 3. De exceptione Ccdcnârum actio-
§
AnTicuLiis II. oporleal
Qtice inlct\'ciiire imm et beneficio Vtilis aclionis.
, 56o
ul Excusaiionis caiisa rcnussio/icin lattlce
Articulus IV. Qiiando aclione Tutclae agC
parial.
[ possit , el qiiai.diu : item , aii pecuniam
§ I. Apud quetn judicem et inlra quod ad movendum lioc judicium tutor clebeat
tctiipus co\ilcslandcc siiit Excusalionutn pupillo subndnistrare. 56
catiste.
§ I. Quando agi possit. ib.
§ 1. Quotnoclo contestandce sint Exctisa- § 2. Qiiandiu actio TiitelK duret. 5G2
tioiies ; quomodo probandce , ct intra
An ad judicium Tutelae movenchim
§ 3.
qtiod tetnpus. pecuniain tutor pupillo debeal subm
§ 3. I)e inlerponcndo Decrelo quo tutoris ib.
ciiratorisv6 Fxcusatio admillaiur, isquc
*
a tiitela vcl Cura liberetur. ' Articulus V. Quidveniat in actioncT:nc\x
prwstandiim.
§ 4- Quibus nccessaria non sit eorum qui
§ T. De Inventario et libris Ralionuni
in loto hujus Ariicidi deciirsu dicta sunt
exhibcndis.
obsctvalio.
§ 1. Cujus temporis adnnnislralib in hoc
SECTIO III. Qiiid conseqiiatur amillaU-c tutor judicio veniat.
cujiis Excusatio adtnissa esl.
§3 . Qiia, riitn ralio reddi hoc judicio
§ I. Qiiando lutor excusaliis amillat ca lcbet.
qua; sibi reUcta siint. § 4- Quam culpatn tutorcs et curalores
§ 2. Quos ItUorcs vcl ciiralorcs hac pccna prcestenl. 503
speclel. l
§ 5. De usuris quce in hoc jiidicio ve-
§ 3. Ad quce porriguliir hccc pcctin. iiiunt. SG-j
SECTIO IV. Dc ratione decltnandw lulcla'

§ 6. De sohilionr pecuniiv Ciijus tiitor
ex reddilis rulionibus reliquciLor cst. SOg
nominando potiorcm se.
Articulus VII. De privilcgio judicii Tu-
ib.
TITULUS 11.
tcl.-c.
SECTIO II, De actione de Ralionibas dislra-

edncari morari hendi.s. S^jo
Ubi pupillus vcl
tlebeat, ct de alimentis ei prtes- § I. Qiio casii hivc actio coinpctat ; ad-
vcrsus qiios ; et , quum plures tutores
taiidis. 553
communi Jtaude raliones pupilli inter-
vertcrunl , qualenus quisque hac actione
AiiTictn.ris I. Ubi Pitpillus Jlforarivcl Eihi-
teiieatur. ib.
cari dcbeal. ib.
§ 2. Qiiando compelat hcec aclio , qua-
Articu.lus II. De AUmentis Pupillo prces- lis sit, cl quid iii ea pnestcmdutn ve-
, tandis. ib. ntat.
§ 3. Cm
quibiis aclionibus hcec cctio
TITULUS III. coiicurrat , cl ati pcr iilas tollatur. '\h:
SECTIO III. Dc Utili Curalionis causa ac-

De Tulelae ct rationibus tlistrahen- tionc. 57 1
dis et utiii curationis causa ac-

, § I. Quando htvc w.iio compctat. il>,
tione. 556 § •).. Qiiid venint iii hac acliotie prcvslan-

dutii. ib.
SECTIO I. Dc actione Tutel.t. Direcla.
ARTicui.rs I. Cui ct adversus qiicm com-

TITULUS IV.
pelai.
De Conlrhria tutelse , el utili ac-
AeticulusII. Qiiiim pliires ftierunt tutorcs tione. 072
qiiatenus quisque actione Tutelsc tenca-
Articulus I. Dc Contraria Tulelx actione. ib.
INDEX DIV.SIONUM.
§ I. Qumdo hitic loius iit quando coin-
pelat , cui el advenus
,
qufin. Pag. TITULUS vir.
% 2. Qux ve.iiiant in lioc judicio prcui-

lanaa. De Fitlejussorilius, et noininaloribus,
Abticulus II. De Co/!^w(aUliliCuRAriowis

cl hereJibus Tulorum el Curalo-
CALsA aclione. 5 rum. Iâg.yjQ
ARTICULUS I. De Ilcredibus Tutoiitm H

TITULUS V. Curatomm. ib,
ARTICULUS DeFidcjiissoribus et Nl
II.
Dcco qui pro Tiilore prove Cura- natoribus Tutoruin et Curalorum.
lore iiegolia gessit. i
TITULUS VIII.
Articulus I. De actione Protulclx Di-
recta.
De Macistratibus convcniendis. 58
§ I . Quibus casibus huic actioni locus
iit. ^
§ 1. Quibus casibus huic aclioni Magis-
§ >,. Q:nnn pliires Pro Tutore gesseruiit, tralibus inferiores sinl obnoxii. ib.
qualenus quisqne tencatur. it).
§ 2. Quibus et adversus quos delur hcrc
§3. Quando actio Pioliitclx inoveri pos-
sit y ct qnie in ea veninnt. ib.
§ 3. .^« et qualcnus ambo 3ia.gistra/iis
§ .\. Dc privilcgio hujus actionis, 5^6 altcr pro allcro liac actionc tfiieantur. 'Wj
§4- Qiialis sil hcec actio, et quid in ea

Abticulus II. De contraria aclione Prolu-
583
veniat.
telw. ib.
Artk.ulus Cuiactioni locus

III. sit ex gestu
TuLoris poslkuino daii. > jb.
TITULUS IX.
De rebus eorum qui sub tutela vei

TiTULUS vr: cura sunt, sine decreto non alie-
nandis vel supponendis. 58 (.
Quocl falso Tutore auctore gestum

esse dicalur. ib. AnTicvLUS I. Qua; rcs minoruin alienari pro-
hibeanlnr ; cl quay Alicnalioni s. ib.
§ I. Quaruin rcrum interdicalur Alicna-

SECTIO I. De inulililale eorum quce a Falso
tio. ib.
Tulore gesta sunt. 'i>''J
§ 2. Qna? .ilienalioncs intcrdicantur. 585

SECTIO H. De Edicto Pratoris circa gesta
^' 3. Quas exccptiones patialnr prohi-
Fatso Tutore auctore. ib.
bilio. ib.
Articulus I. Quamlo huic Edicto locus

AnTituLus II. Quas pcrsonas speclcl prohi-
sit. ib.
bilio. 587
§ Oporlere gestum esse eo auctore qui
i .
lutor non fncril. ib.

Articulus III. Ex
qnibus causis .dlienatio-
nes possit judex Decrclo suo perinitiere ;
§ Oportcre ul dolo malo auctor fuerit
2. et quce requirantur ut ex hoc Decreto
Falsus Tulor. ib. ficla Alicnalio valeal. ib.
§ .3. Oportere ul is qui contraxit , deceplus

§ I. Ex quibus causis perinitlanlur Alic-
fucritj duni ignorarct Falsuin Tutorcm nandi Decrclum. ib.
csse qui auctor esset. ib.
§ 2. Quce requiranliir 'it Alienatio re-
rum I\Jiiioiis cx Decnlo judicis fwta
ARTICULUS II. Cuict adversus quem et ,
588
vnleat.
ad quid dclur actio cx lioc Edi.lo ; nec-
non ck aciione Utili quce ex eodein Ediclo Piim.T couditio ; Ul .tf.igiunnus su com-
ccmpelit. D^^S reuns. ib.
Tom. II.
ilij INDKX D]\ ISIONTTM.
Spctii)(1.-i conditio : Ut enusa cogmlio in- Curatores dentiir el quibtts personis ; ,
tcr^cniat. Pas- 588 et quatenus ea vilia probari oporteat. P.

Toiiii rniiflilio : Ut non obreptnm sit jnJici. ,'i8r)
§ 1. Quotiiplex .sit horum Curatorum spe-

Qiiarui rcm'litio : Ut lutoi Jines Dtcreti non
il)-
t les ; el quinam dari possint.
fncrit egre<:sus.
5 3. De adndi.ittratione horuni Ciirato-
ARTir.VLT ' TV. DeefTectu prohibilionis alierum et quarn vini ohtineant ab his
;
nandi iine Dccrcto. ib-
gesla.
§ 4- J^'' aelionibiis quw ex liiijus Curw ad-

TITULIS X. niinislralione descendiint.
§5. Quando finiatur hcec curationis spe-

De Cnratoriljus furioso, etaliis exlra cies.
minores, dandis. 091

Articui.us II.De altera specie Curatontm
cjui bonis duntaxal cuslodiendis dantur, ib,
Articti-Us I. De
curalonhus qui furioso et
similihus personis prceter minores , ad
bona ipsorwn adminislranda dantur.
,
ib. APPENDIX ad libros XXVI et XXVII.

§ I . Propter quce aninii aul corporis vitia De Tiitela Feminanim pulenim. Scp
DIGESTORUM SEU PANDEGTARUM

PARS QUINTA.
LIBER VIGESIMUS-OCTAVUS.
TITULUS L § I.Qiiotuplex oliin fueril forma lesla-

menti conficienili , ex Jiire Civili. Pag. 602
§ 2. De conditionibus requisitis ad for-

Qui testamenta facere possunt ; et
mq/n TestameniPer xf. ct iibTdLm,quod
quemaJmoJum testamentaFiant.P.598 Jure Pandectarum oblinebal. 6o3
Vrima condilio : Ut testator nominaheredum,
SECTIOI. Qui Testainentifaciionem haheant. ib. aut ifjse scripscrit , aut nuncupawerit.
De priina conditione ad Testnmenti Sccunda condilio : Ul uno contextu fiat tes-

§ 1 .
lentii
factioiiein reqiiisila ; id esl llhertale. , ib.
Ut testamentum perfectum
§2. Secunda condilio : Reqiiiri lU tesiator
sit cii'is. 599
Qunrla conditio : Ul testes rogati et adfinem
Tertia conditio Requiri ut sui juris usifue prcssentes adfuerint. ib.
^ 3. :
sit, qui facit Teslarnentum. 600 Quinta conditio : Ut hccc personce ad so-
Itnnia Testarnenti adJuhitce fueriut , c/uce
§4- T)e aliis ronditionihiis aut iinpedimen-
tis ad tcstameiUi factionem. ib.
§3. QucE silforiiia Tcstamenti conficiendi
SECTIO W.De forma Testamentorum. Goi Jiire PrcEiorio. 60G
Articdlus I. De fonna Tcslamentorum an- Articulus. II. Qucenam iestamenti formce

tiqua, ib. noviier ab imperatoribits inCroductce sint. Go-j
INDEX DIVISIOÛM.
§ i. De /orma tcslamvnti conJlcien<li <a- ^ 4- V"ali'nus nrcensaria sil Listilutiovel
Coiislitul.ionil>tis Jlonoriiel Theo osii , Exhcderatio PoilhttiniSui. Pag. Gao
et ex Jwe JvsCmianuo. Pag. ''07
§ ^t. Quoinoih institui aut Exheredari dc-
§ l. De spc< idlijbnna iu lcstariicndi ccl'-
beanl Posduuni. G21
corum ohservanda. 'j''8
Ai\TicuLus II. De qu Posth

ostnuinorurn loco
Articulus III. De aiiloritale Tcstamentijiirt' siint. 623
con/icti; ct quatcnus iKjceat , ali</uani cx
soienuitatibus pruterinissani Jiiisse. il). § I. 75e Lcge J cllcia, cl PosdMinis Juliu-
Akticulus IV. De Testainenlornin iminua-

tiune , el vctita corurn translationc. Cj 1 o § 2. DctdtisQuasi posthuinonunspccicbus. G25
TITULUS II. TITULUS III.
De liberis ct posthumis heredibus De injasto, ruplo, irrito facto tes-

iustilueiidis vel exheretlandis. ib. lameuto. G27
SECTIO I. Dc institutione aut Exhei-eriatioiie ARTicuLirs I. De Rupto Tcstamento. \h-

Li!>croiurii qui t.inporc tcstanienti prinuun in
§ I. Qitoluplici moilo rurnpaiur tcstamen-
Jainilia ^r-aluin obtinent. Gio
tiirn..
Akticulus I. QninaniSin flcr-c<les<licantiir

ut inslitutiii LH-l Exhcrcdiitio cur-uin a<l
substcuiiiani tc!,l<tineiui pertincat ; ct <juutc-
nus desideretur: ib.
AuTicuLU'» ir. Qiiomoilo Suoium I/creduin

Jnstituliojieri debeat. G12
Articulus III. Quoinoilo Exhcredatio fieri

debeat. 614
§ I . De noiidiuUim facienda Exhsreda-

tione. il).
g 2. De
Exliei-cdulione pure Jiicienda ,
et vivo /dio comrnitteiida. ib.
§ 3. De
Exhcred<:liorie a tola hereditate
Jaciendd; ileni a toto heredwn gradii :
ctquuin plures gr-adusj<icti sunt , an ab
oinnibus Exheredandus sitjduis. b 1 j
5 4- Quihus ver-hisjieri <lebe<it Exhere-

dulio. 6i(J
Abticulus IV. Quibi, ,etquilibcii

Exher-ccUvi possin
SECTIO II. De Inslltulione et Exhered<ttione

Foslhtunoiiun. G;^
Aeticulus I. I)e liistituUonc ct Exhcredu.

tione Posthuinoruin pr-opric dictijrum. ib.
§1. Quis Posthiunum InstiUiere possil. ib.
§ 2. Qui post/utnii Sui possint Hcredes

scribi : ubi (^/c Aquiliaui.'. G18
§ 3. Quando Posthuniusvideridebeatins-
liUUus , nccne. Giij
I^DEX DIVISIONUM.
§ 4 De capti\'iS et captivorum
• stfivis ; § I . Prima divisio; in Expiessas ,
ct Ta-
item de servis pcence. Pag. 638 titas. Pag. 65 1
AriTicuius 111. Qtii/nis tcmporibus requirilur § 2. Secunda Fulgaritim Substittitionum

in Hercde testamentijactio. ib. divisio; i'/! Nomiiiatim factas, Recipro-
cas , ct Bioviloquas. ib.
Seciiiiik Pars: Quce sit forma Instilutionis He-
redis. 63^ Prima rogiila : ^d
Suhstitutionem sive Reci-
/irocam sive Breviloquam Tocat i intelli-
§ I. Dr volunlate testalorisin Herede ins- guntiir , qui ilefunclo ipsi heredes exti-
terunt. 5:">2
tiluendo , et hujus voluiitaCis si^ni/ica-
tione. ib. Secuiida rrf;ula hi gfnerali hereJum Reci-
:
proca Substitutione non continentur ilii ex

t
§ 2.Quibus verbis et in quo loco testa- hereililius , c/uos specialiter testatur invicem
menti fieri debcat institutio heredis. &l\o Substiluit. ib.
Teitia regnla In Substittitione reciproca, si

§ 3. An cx certa re heredis inslitutiojieri
:
ex pluribus herrdibus alti conjunctim insti-

posstt. 04'
tnti sunt heredes , alii disjunciim , prcefe-
runtur in Substitutione tfiii conjunctint cum
§ 4- '^" Hercs unicus possit cx parle Ins-
de/icienle scripli sunt , iis cjui disjunclim
ti/iu , aiit plures sine parte ; iu-ni an Hc-
sunt scripti. ib.
redis Inslitulio diem nu:ipiat. 043
§ 3. Tcrtia et Qtiarta Divisio , in Gra-
§ 5. De
fine qiiem in Instituendo Hercde duales et Simplices, ctc. 653
teslalor habcrc dcbcl. 644
Abticl-lus III. Qui Siibstitui Fulgaritcr pos-
Tcrla Pnrs .-
Quomodo inlcr plures Heredcs sinl. ib.
dislribualur hcredilas. 645
Articulus ly.DeeJJcctuSttbstitutionis ftil-
Articulus I. De coiijunctis aut disjimctis Ile- garis. 054
redibus. ib-
,,
Articulus V. Quando defuiat T'tdiâris

Articulus II. De distrihutione heredilatis Substiluiio. 655
inter omnes Heredes qtd scripti stint. ib.
§ 1. De casu qito omnes Hercdes singiili SECTIO II- De Piipillari Substilutionc. ib.
ex ccrta ac expressa parte scriptisunt. 646

Articulus l. Dc natura el forma Suhsutii-
§ 2. De secundo rasit , qiio omnes siiic tionis Pupillaris. 656
parlibus exprcssis scripti sunt. ib.
Articulus II. Qiioliiplcx sit Substitttlionum
§ 3. De lertio casti ,
quo quidam ex cerlis Ptipillarium divisio. 657
expressisque partibus , quidamsincpar-
tibus scripli sunt. 6^7 ^ 1. Prima divisio; inHTiTpr eavim elTa-
cilam. ib.
§ 4- Quando quis ex rerta ac expressa

parie scripliis Hercs vidcatur. 648 § 2. Sscttnda divisio ; in 'Nominatim fac-
las, Reciprocas, el Brcviloquas. 058
Articulus III. Dc Jure accreiccndi. ib.
§ 3. Tertia divisio , in Graduales et Sim-
pliccs. OSg
TITULUS \T. § 4. Qiiarta divisioj mPuras ei Condilio-
De Vulgari et Pupillaii substitu- § 5. Qiiinla divisio; in eas qttas singulis

\\\>et'\i fiiinl , re/Ei qui novissimus nio-
tione. G5o rietur.' Jb.
ArticulusIII. Quibtts Substitui Pupillariter

SECTIO I. De fitlgari Suhslitutione. ib.
possit. - 'b.
Abticulus I. Z>c natiiraSuhstitittionis Ful- Articulus IV. Quis Pupillariter Substiltn

possit.
AbticulusII. De
variis Subslitutionis T'td- Articulus
RTIi \. De effcctu
'
Substiliitionis Ptt-
garis divisionibus. iL. pd
•dtaris. il>"
INDEX DIVISIOISUM.
AnTlcuLUS VI. Qiianclo dcjiciat Subslitittio Aniicui.us If. Qua)ido liberi parenti Hcre-
Pupillaris. i'ag. C63 des Sui ac Necessarii sint. Pag. 670
Abticui-us TIT. Dc Fideicommissaria Pu- ARTicur.usIII.()(/a«</o^(//.v, ex suhstitulione

pillari Siibsdlulione. 665 pupillari, sit pupillo Nccessarius llcrcs.
SECTIO III. Dc Exerapiari Subslilulionc. 666

TITULUS VII.
APPENDIX ad duosTituIos prfecedentes.

De Condilionibiis inslilulionum. ib.
Dc Heredum qualilate el dijjerentia. ib.
AbticulusI. Quce rcquiranlur ul scrvuspro-

prius dondno Neccssarius Hcres sit. 667
TITULUS VIII.
§ I.Vt serviis Necrssarius Ileres sil, dc- De Jnre debberandi. Gyt

berc inspici tempus tcstamenti ct mor-
. tis ; et prwterea conditionis existenlis. ib.
§ I. D<- Jurc Pandeciarum circa Jiis d.li-

§ 2. Oportcre ulNcccssario Ilcrcdi fucrit
boraiidi. ib.
rcticla libcrlas quani testalorei nondc- _
berct. 068 Dc
§2. s.paralioiic hor.orm herc'litL-"-in-
ruin a honis hcredis el bcnejiiio
§ 3. Oporterc ut Nccessario Hcrcdi liher- , i.-.-
lasel bercditas simuldcferantur ; et ex

ipso tcstainento libcrtas competal. O69
LIBER VIGESIMUS-NONUS.
TITULUS Articui.us n^ De siibtilitalibus Juris i.-i

Tcstaiiienlo Miluaii rcinissis. Pae. G-G
De Testamento militis. Pac. 6: § I . De prccteriiione liberorum. ib.
§ 1. Dc hereilis inslitutione. 6-7

SECTIO T. Quibus et quando Jure Miiitari
Testari concedatur. ib. § 3.De rcgula Jiiiis: neiiio potcst partini
tesUUus, parlim inlcstalijs dixefJcre; eC
§ I. Quibus hoc jus concedatur. ib. altcra regu/a : Qiii serael heies fuit,
non potrst drsinere essc heres; ct dc
§ 2. Qiiando Jure Ali/itciri Testari conce-
utriusque regulcc Consectariis. ib.
datur. 674
§ 4- De
rcgula Juris qucf non patitur ali-
SECTIO II. In quo consistat privilegium Mili- qucni cuiii pluribus Tesiainentis dcce-
tum circa Testanienta. ib. derc.
6:0
Articulus 1. Exponitur priinum Militum 5 5. Dc sublilitatihus Juris qiict ctiam iu

Tcstamenlis iMililaribus obscivantur. ib,
pri\'ilc^'um; sci/icet ut qutilam Tc.stari
jure J}fililari possint, quijurc communi non
possent. ib. ARTicuLrs V. De
plcniori interpretatioiie
quain recipiiint Tcstainenta Militaria. ib,
Articui.us II. Quibus Tcslamento Militari
relinqui possit. ib. Articui.us VI. Adquce iwn porrigautu.r pri-
vtlegia Testamentorum Militc/.rnim. 680
Articui.us III. Dc solcnnitalibus-Tcftamen-
torum extrinsecis , in Tcslaiiicnto Mililari SECTIO III. Qiiando Teslamenlum Mililare
rcinissis, 6-;j vcdere dcsinat. CSi
s.lvi INDEX DIVISI()NUM.
§ 2. Proqua parle qttisqite adeiindo Ac- .
quirit Ilcretlitalem. Ggj

TITULUS II.
In.';.
§ 3. Qiiis sit Acquisitce HerecUtalis cffcc
vel omiltenda liere-

tus. C99
De Acquirenda
ditate. Pi.8. ^^-i Sectiiida P;irs : De RcpudiaUone Hcre lilatis
ct benejicio absineiidi. noo
SECTIO I. De Acquircnda Ilcredilale. ib.

SECTIO 11. De Rcpudialione HerccUtatis. ib.
Articulus I. Qitomodo quisel quando Ilere-

Ar.TicuLUS I. Quomodo adcalur Ileredilas
683 diUttein RepucUare possit. ib.
necnon quid sit Iininixio.
De Crctione. ilj- § I . Quomodoquis Reptidiasse Heredila-

§ 1.
tcm intcUigatur. ib.
§ 3. De riiodo Jetjuirendir Hereditatis

ijui dicitur Pro liereilo gciilio; el dc Iiii- § a. Quis Rejnidiare HerecUtalempossil. 701
mixlioiu: Suorum iuredum , voluntalein
§ 3. Quandonam HerecUtas RepiuUari por
retinendcB Here.dital.is sig:iijicante. G8^
tcsl. ib.
§ 3. De alia duplici Imniixtionis specie. G88

Articulus \\. De effectu Repudiationis. 702
AnTicuLUs II. QuisIIcreditatem adirepossit. G89
SECTIO III. De bencficto abstentionis qiiod
Prima resula yidilio : flereilitalif vohin-

iii Suis iiercdibus datur. 703
lanos seu extraneos heixites diiu:axal ea-
dere potest. "'• § I. Qhibus detur/toc beneficium,
"
etquaii-
diii. ib.
Secunda regula : Jj se dimiini r/iii institutns
est heres, aiit f/ui Leu,e ipsc ud lieixdi- § 2. Iii quo consislcjtbcncficium abslentio-
itis , ct quomodo compelat. ib.
Tcrlia regula : Is dtmnm udire jotest, </ni

utcuiiK/ue videii /otest intcUigere c/uid uiût. G90 TITULUS III.
Af.TiCULUS III. De jussii f/iiem ad adnim-

dam Heredilateiii e.rpntare dcLct licres TcslaQienla qucmadmodum aperian-
(]ui inalienapoleslatc csl. ib. tiir. Pag.703
^ !. Ouorttm jiissus requiralur. ib.
^ I. De qiio Testamento hoc Edictum lo-
Qiiando ille jusstts interponi debcat, qualtir. ib.

§ 2.
et qttomodo poiSit iiUcrponi. G91 <^'
2. Quando ex hoc Edicto agi /wssit. ib.
§ 3. Qitalis debcal esse jttssits patris aut

§ 3. .4ih'ersus quem exlioc Ediclo agalur. 70G
donuni. 69'.
^ 4- Quoiiiodo Aperialtir Tcstamenluni.

ib.
Articulus Y\. Qiiando Hcredilas adiri pos-
sit , ct qitartun reriim SLientia nquiralur ^ 3. Qtice partcs Testamenli non sint Ape-
necne in eo qui ailit, 693 rienda: 707
Delatam esse oporlers Ilereditatem, § G. Qittv alice ac liones hac de re comjie-

§ I .
ib. tant. ib.

ut adeatur.
§ 2. De delatce Hereditatis scieutia. fiy4 APPENDIX ad Tiiulum praecedentem.
§ 3. De scientia caitsce cx qtia Hereditas Ve EtUcto divi Iladriaiti tollcndo. ib.
delata sit. Gg^)
§ 4- Quarum rerttm ignoranlia aiUlioni

TITULUS IV,
HerciUtalis non qfficial. 696
Si quis, omissa causa testaraentij ab
Articulus V. De cjfeclu adilionis Heredila-
inlestalo vel alio modo possideat
tis , et Immixtionis Sitorum heredum. 697
hcredilalem. 7°^
§ i. Ctd quis adeundo IlereiUlatent Ac-
qitirat. ib. SECTIO I. Qitamh hidc EtUclo locus sil. ib.
INDEX DIVKIONUM. .Ivii
§ I. Quando quis prevtermiltal Causa Articulus II. Quandoex his Senalusronsul-
Teslanifiili. Pa 70R tis qitoistio el supplicium habeatur de Juiiti-
^'"-
Pag. 7,8
§ •?.. Qitniido r/iiis in fraitr/fm coriiin qiiw
al> ipsu nlicla sitiit , Omittcic viiiulur. \h.
§ T. Oporlcrc ut constct dominum essc
oc-
cisiim , ct quidciiipcrvim.
iij_
SECTTO 11. Dc aclionibus qux cx hoc Edicto

coiiipiiuitt. 7'' § }.. Oporlcrc ut scrvi ati.zilium domiiio
iion titlcrint, attt dolo malo tulcrint. [\,.
ARricui,us I. Qitibits cxhoc Edicto actiones

ib. $ 3. Oporlcrc itt ser\'i potiicrint auxiliiun
dentttr.
>•''•'•
7,Q
Articulus II. Ad\'crsits qiios ha; actioncs
$ 4- Oportcre iit dominus qui necattts cst
compclanl. •711,
iion saUs siipcnixcrit, iit ipse
infaini-
liain sitain animndvertcie possct.
§ I. Decoqid dolo Omisit Causam Tcsla- 10
mcnti. il).
J^
a. An cliam qiiiim pcrciissor rertiis cst
§ -2. Dc co a qiicm Oinissa nh allcro dnh->
l quivstlo hahcri posslt ; ct an ex solo dn-
iiuilo Tcslamcnd causa /Icrcditas pcr- iiiiiii murienlis tcstimoiiiu certtis csse
\'enit. 7 1 3 possil.
ij,_
§ 3. TJtcrpriorcoiwcniendiis , an qui Cau- Articulus ITT. Tuqito hcvc qiicestio consislat. ib.
sain Teslaincnti Omisil , an is qui Possi-
dvt. 71,4
SECTTO TT. De prirmlls eorum qui rtvdis
§ 4- Dc
legalario aut fidcicommissario qui naxios dctexcrunl et dc pucnis evruin qui
,
m fraudcin fideicoinmissi ah i/iso rclicti illos occultavcriint. ;|,

dolofacil iithcrcs scriptus Causain Tes-
lamenti Omillal. ib.
SErTIO De
Testamenlo ejus qui necatus
III.
An et quatcnus tcneantur hcrcdcs esi, aiHc qua^stionein de familia habilamiwn

•tinquos cx hoc Edicto tencii dixi- Apprleivlo, et hcreditate e.jus non adeitiula.
71
i. Qitce prohibeantur Edicto

5 Prceloris
Articulus III. Qualcs el qualcmts cx hoc circa Testaincnlum occisi, el qiice srrip-
Edicto denlur actioncs. lura testainenti ad Edlctum perlincnt.
ib,
§ 1. Quce hereditatis adiiio ad lioc Edic-

Abticulus IV. Quis ordo scrvelur, qiiiitn
tuin pertineat. ,.,,,
aliiex hoc Edicto petiint ea quce cx causa
Tcstaminti reliclasunt, aUiquoi ex caiisa § 3. Quo casu Edicto locus sit , et quee
inleslati. pvena eorumquihuic non ollemperant. ib.
S Restitui in integrwn, qul iluni

'^.
Edicto
obtci tperat in atiquo captus est.
TITULUS V. r-o.Z
SECTIO TV. De Ulcisccnda morte defunctl. ib.

De Senatusconsulto
Silaniano et
I. Quando pcena
inultcvnecisloeiimha-
Claudi.uio ; quorum testamenta 5
beal, et aih'ersiis quos
i el qiicv permit-
ne aperiantur. 'jiG tantiir hcrcdi dum necis
vindiclam
persequilur.
jjj
SECTIO T. Dc qiicvstioneet siipplicio habendis

Quibus hcredem cx
§ 3. liac causa accu-
dejamilia cjus qiii necalus est. ib.
sarcpermiltatur. ^^
Articulus I. Qiti FamilicE appellatione his
§ 3,Qiddcx hac caiisa licredi aitferaliir;
Senatuscomuhis coiitineantur. ib. et cui ceiiat id quod aitfertur,
et qiio
oncre. ,-,^
§ I.^1« contiiieanturTam\\\x appellalionc

in Senattisconsullo Silaniano. ib. § 4- Quandin hcec caiisa agitan possit. -^5
5 2.De appellatione Familla; in Senalus- § 5. De doie aiferenda mariio qui tixoris
consulto Claiidiano seu Neroniano. 7 neceni ullus non est-
1
jb.
INDEX DIVISIONUM.
Akticulus II. Deforma conficiendorum. Co-
TITULUS VI. dicillorum. Pag. 727
Si cjuis aliquetn testari probibuerit Articulus III. In quibus polissimum Codi-
Pag.yai ciili a teslamento diljerant. ib.

vel coegerit.
Articulus IV. In quibus differat utraque
TITULUS VII. Codicillorum species. 729
§1. Discrimen primum. ib.

De Jure Codicillorum. 7.6
§ 1. Secundum discrimcn. il>.
Articulus I. QucE persona: Codicillos fa

cere possint ib. $ 3. Terlium discrimen. ",^0
FINIS INDICIS DIVISIONmi TOMI SECUNDI.

PANDECT^
JUSTINIANE^,
IN NOVUM ORDINEM DIGEST^,
CUM LEGIBUS CODICIS, ET NOVELLIS,
QU^ JDS PANDECTARUM CONFIRMANT, EXPLICANT AUT ABROGAKT.
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM

PARTIS TERTIiE SERIES.
LIBER DEGIMUS-TERTIUS.
TITULUS I.
DE CONDICTIONE fURTIVA.
"LvoNCicTlOVEs de 'quibus libro prcecedenti egimiis, Qualis ergo Fui ti actio detur ei cui res commo-
dantur non dominis : hcec aiitem datiir domino cui dala est, quaesitum est ? Et puto omnibus quorum
res siia subrepta est , ut qui eam subripuit , ipsi eain pcriculo res alienae sunt , vciuti commodati (i) ,
reddere teneatur. item locati , pignorisve accepti, si lia; suijreptK sint,
Circa hanc Condietionem hcec potissimum qiice- omnibus (2) Furti actiones competere Condictio :
riintur : Ciii et adversus qia-m el quaruin renuii .lutcm ci demum coiuprtit qui dominium habet.
Jtomine detur ; quandiu coinpetat; et quid in liac /. i/c § 'G._//l cle Furlis. Ulf. lib. 29. ad Ed.
Condiclione prastandian veniat.
I!. T.Tndiu autem Condictioni lociis rril, donec
domini faclo dominium cjus rci ab eo recedat et :
ARTICULUS I.
ideo rem aiienaverit, condicere non poterit.
si earii
Cui , /. 10. § i. UlP. LIB. 38. AD Ed.

et ad\'rrsus qiiem , et qiiariim rerum nomiiie
dcliir Condiclio Fuitiva. Unde Celsus iibro 12 Digestorum scribit, Si rem
furtivaindominus pure lcgaverit furi heredem ci ,
§ I. Cuidctiir. condicerc non posse. .Sed ctsi non ipsi fiiri sed ,
alii idem diccndum est, cessare Condirtionem

; :
I. Iii fiiiliva re, soli (lomino Condictio compelit. quia doininium lacto testatoris (id est, domini) dis-
l. I. Ulp. lib. i8. ad Sabin. cessit. d.l. 10. § 3.
CO Schullingius lcgit CCT. ' , lofala; pignor iutelligunt de omnibus ; !ibus; Mn-
acceptw.
,
nif:sti, m 'ufisli, Conccpu, Obliguli, Proltibiii, Nui

(2) Idem Scliultingius et antc cum Vitlireus legunt omnesj cxluOiti.
Tom. 11.
; , ,,
u LIB. XIII. PANDECTARUM

Qund si nonjheto domini, dominium ab eo dis- Hinc Neralius (libris Membranaiam) Aristonem
ccsserit ; Condivtio Ftirtiva perget ei compcCere. cxistimasse refcrt, eum cui pignori res data sit (6),
lacerti Condictione aclurum, si ea subrepta cst.
Et ideo elegatilcr Marcelins (lefiriil libro 7. Ail
enim Si res mihi (1) siibrepla tua remaneat, con-
:
/. 12. § 2. Ulp. lib. 38. AD Ed.
(lices sfd elsi dominium non tno faclo amiseris,
:
aeque condiccs. /. 13. Utp. lib. 38. ad Ed. 5 3. Ad<,>ersus quem Condictio Fnrtiva competat, et
In communiigilurreelefânterait inlercsseulrnm in qito differat ab actione Furti.
tu provocasli Communi dividundo judicio, aii pro-
"VI. Sive manifestos fur, sive nec manifestus
vocatus es; ut, si provocasli Corarnuni dividiindo sit;
poterit ei condici. /. 10. Ulp. lib. 38. ad Ed.
judicio, ainiseris Condictionem; si provocaius es,
lelinuas. d. l. i'2. § i. Et quoque qui Vi bonorum raplorum tcnetur,
condici ])osse Julianus libro 22 Digeslorum signi-
III. Ex supra dictis seqidliir quod Si servus fur-
ficai. d. l. 10. § I.
tivus sub condiclioup |p£;alus fueril; pendenle ea,
lieres Condiclionem li.ibehit et, si lite contestata :
Iteni non solttin qui in ipsa re , sed et qui in rei
itsu aatpossessioneftirtumadmittil, hac ConcUctione
coirditio extiterit, absolntio sequi debcbit; perinde
tenctur.
nc si idem serviis sub coiulitinnc liber esse jussiis
el Ille coiUc.^tala conditio cxtitisset. Nani Hinc Qui furtum admittit vcl re commodata vel
fuisset ,
hoTnincm recipere deposita utendo , Condiclione quoqae ex furtiva

nec -pctitoris iam interesl ,
:
et sinc dolo malo furis ejus (a) esse dc- causa obstringitur quae dlfFert ab aclioiie Com- :
res ,
rnodati hocquod, etiamsi sine dolo nialo rt culpa
ejus interieril res, Condictione taiucn lenclur; cum
Qnod si gendenle conditione judicaretgr; judex in Commodali aclione nou facile ultra culpam, et
:eniraare debefcit ijuanti emptorem invenerit. /. 14.
in Deposili noii uitra dolura nialiim teiicalur is cum
JuLI.\K. LIB. XI. DIGEST. qiio Depositi agilur. /. 16. Por.ipoN. lib. 38. ad Q.
SimiUter Si statulibtr subrepliis sit, vel rcs sub MUCIUM.
condilione legata deinde aiiterjuam adeatiir (3) ; Hinc V. G. Si servus meus rem mtain tibi ,
extiterit coiiditio:Furli(41 jam agi nonpotcst quia , scieiiti nolle me tibi commodaii, commodaverit; et
desiit intercsse heredis (5); pendente autein coiidi- Commodati Furli (8) nascitur aclio , et prae-
(7) el
lione, tantisestimandusest quaiiti emptorempotest tcrea Condiciio ex causa iurtiva. /. 14. Coinmo-
ff-
invenire. /. 52. {Alius 53. ) § '^Q- ff' de Furt. Ulp. daii. Ulp. lib. 48. ad Sabis.
LIB. 37. AD Ed, —
VII. Hucusque circa eos ad\'ersits qttos datur
Obiter nota, conditione existente : Sed nec lega-
convemt Coiidictio Furtiva cum aclione Furti ; in
tariuscondicerepotcsl; ei enim compelit Condiclio
pliiribtts atitem diffcrt.
cui res subrcpla est, vcl heredi ejus sed vindicaro :
/."" Discrimrn Nunquam enim ea Condictione

rem legaiam ab eo potcst. /. 11. Paul. liu. 39. :
aliiis quam qui fecit (9) tenetur aut hcres ejus. /. 5.

AD £d.
^,mmqtiam. Paul. lib. g. ad Sabin.
IV. Vidiinas solum dominum et quidem ciii res Proinde elsi ope consilio alicuius(io)furlum fac-
surrepta sit agcre possc Condictione fartii'a : cce- tum sit Coiidictione non tfnebilur ; etsi Furti
,
teriim agera videlur quuni quis cjiis nomine agil. tonctiir. /. 6. Ulp. lib. 38. ad Ed.
Hinc Condicere rem furlivam tutor el curator 11."" Discriinen : Quiiin pliires furttim fccerunl
furiosi eorum nomine possunt. /. 56. (Alias ilasingiili in soUdain tenentttr Condiclione Furtiva,
58.J
§ 4- 7 condicere [J. de Furtis. Jglias. 11. digest. 'ft exactio ab uno facta ctsteros Uberet : secus in
V. SoU quidein domino datttr Condirtio Fiirliv:i. 'ictione Furti.
Vertim cceleris ad repctendam possession in rci qticv Hoc docenl Diocletianus et Maximianus. Praeses
ipsis surrepta est , Coiidictio Incerti datur. provincisB sciens Furli quidem actione singulos
(1) y)/i7ji sci'icet pcr quem tu rim possidebas. Fortr me- (7') Qiia; aclio Commodati per servum meum ex ejus
lius legercnir, lilii. contiaclu milii acf|uiritiir
(2) HireJis se.licct; ct quidtm laclo dcfuucli qui

(.S) Fnrtum enioi facis in usu rei meae, dum uleris sciens
eam
legavit. m iuviUim.
(() Id ist, fpii aul ipsp furtum fi-cit, aut pi r aliquod

(3) AnUquam ailralur judex.
duu-
fHCium eMernum furcm adjuvit; non is (pii coiisilio
(4) Id s. Con<liciinne Fur/lfa : qnffi nonnmifTuam

.
,
taxat f nem iusuuxil : quae intrrpretalio ci.lliîtur ex I. 53.
etiam app- rnlur a-iio FuiH quanivis valdc diflfenit ab .ic- § I . ti' <ie ^. S. ubi (licitur ei cujus ope factum ist furtum
lii ne /''u;/i poenali llaAcuis. posse coudici; ei cujus consilio factum est , condici non
possi'. Fabir alitir liauc legem 53-5 1. acripit; sci icel <te
(ri) El di.siil essc res ejiis. II.icc aulem Condiclio soli eo dunlaxnl qiii it.1 opem tulit, ut ip-e quoqMe rem con-
doniiDO compelit.
tieclando fur «Soct cens-t cnlin Faber soli furi cundici
:
(6) Ouinetiam et commodatorio cui res commodaia siir- po.sse. Sed nlmis a textu roccdit haec interpretatio.
Tepta er;it, liaiio aclicnriii
plcrique Yeteres concejseruBt
(10) ullum factum c.\ternum opcm furlo
Qui cilra tulif,
arg. 1. fin. § 3, Cod. de Furtis. puta coosiliis iuslruciido furcm. Vid. NoL. praeced.
; ,
TIT. I. DE CONDICTIONE FURTiVA.

qiiosquc iii solidum tcneri; Condiclionis vcro niim- Quoe in hcnde diximus, eadcm crunl et
inoriim fiulim subsiiacloiiim clectionein essu, ac teris succcssoribus. sup. d. l. 7. ^j 2.
tum <]ci>uim si ab uno salisfactum fucrit, c.-eIcios

libciari (i); Juro proferic S'cntcnliam cuiabit. /. i. § 3. Quaih : Condictio Fuiliva
Cocl. h. l.
coinpci
"VIII. ///"" Discrimen : Quimi servus furliun X. ISon soluin ipsiiis rei noinine qnm primo sur-
feiit, CoiuJiclione fuiliva doiidnus ila lcnclar .vj rcpla est , hcec Condictio dalur : sed poslquaiii res
arl ipsuinpcrvenil, ct qualcnus pcn'cnit; actio aulcrn cxtincla est, Coridiclio coinpctil eliaineorum noinine
Fuili cuin sil noxnlis capul scf/uilur.
, , quie ex ea rc supersunls si hcvc quoque contrcctala
I/inc Si seivus vel riliusiainilias fuitum comnii- suiil.
serit, condicendiim csl domiiio id qaod ad cum Igilur Bove subrepto et occiso, Coudiclio ct bo-
pcivciiil : in rusidiium (2}, noxa; scrvuni domiuus
vis\6) ct corii <t carnis domino conipelil; scilicet
dedcre polesl. /. 4- Ulp. mb. 4i. ad Sauin. sict corium et caro (7) contrectata fucrint coriiua :
quoqiie condiccntur.
Obilcr iioln : Ex furliva causa filiofaiuilias con-
Paul. Sed si dominus Condictionc bovis pretium con-
dici polcsl. /. 5. i.iii. g. ad Sabin.
scculus fiierit, et postea aliquid corum de quibus
»S'/>/«'/(V('r Julianiis ex pcrsona filia? qua; res amo-
supra diclum est coiidicct; oinnimodo cxccptlonc
vit , daiidam in ])alrcm Coudiclioiicm iii pccu-
sninmovebitiir.
lium (3) rcspondil. /. 19. Pall. lib. 3. ad INerat.
Coritra si coriumcondixerit, ct pretiumejus con-
//.'"" Discriinen ex eodcm principio nascitur, scciilus bovcm condicd; offerciile fuie pretium
iiimirum : Quod ab alio servus subripuit cjus no- , bovis, detraclo pretio corii , Doli mali cxccptione
luiiie liber Furli tenetur ; condici autem d non summovebitur. /. i^. § ?-. Julian. hd. >,r>.. digest.
polcst nisi liber contreclaverit (4). /. «5. Celsus Idem Jnris est uvis subreplis nam et iiuistum :
HB. VI. DIGEST. et vinacia Jure condici possunt. d. /. 14. § 3.
IX. Discrimen : Actio Furti cum sit pamalis

^'.""' XI. Quamvis autem canim quoque reruin quas
iion datiirin ha-cdein : coiitra Condictio rci furtiva; quis uon abstiilil, Furli (8) teneatur; attamen coti-
quia rci habeC^ pcrseciitionem , lieredcm quoque dici ei non potcst : idcirco quia condici ea res quae
furis obligat. /. 7. § 2. Ulp. lib. 4'-?-. ad Sabin. ablala cst, potcst. Et ita ct Pompoiiius scribit. /. ai.
ff. dc Furtis. Ulp. lib. 4o. ad

Et ^Jin. Sabin.
quideni Coudiclioni ex causa furliva, et fu-
riosi , et inlantes obligatitur quum heredes ne- ,
Liberarum personarum nomine licetFurti aclio
cessarii exliterunt quamvis (5) cum eis agi non
;
sit, Condictio tamcn nusquani esl. /. 38. (Alias Sg.j
pOSsit. /. 1. POMPON.
LIB. 17. AD SaBIN. § de Furtis. Paul. lib. 9. ad Sabin.
\.f)'.
In Condiclione ex causa furliva non pro parlc quse
pervenit, sed in solidum tenemur dum soli hcrcdes ARTICULUS II.
sumus pro parle aulem hcres, pro ea parte pro

:
quid in ea
Quaridiu competat Condictio Furtiva , et
qua heres est, tenclur. /. 9. Ulp. lib. 3o. ad Ed.
prcestandiim venial.
Etsi nihil penitus ad hcredeni perveneril , nihil-
ominus tenetur. § I . Quandiu competat.
Hinc Nec tanlum si vivat servus furtivus , sed
etiam si decesserit; sed elsi apud furis heredem dieni XII. Tandiu compelit Condictio Furtiva donec
suum obiit servus furtivus, vel non apud ipsum res ad dominum rcdieril.
post mortem lamen furis diccndum est Coudic- Ilinc Vlpinnus : Ita demum autem etiain mani-
tionem adversus heredem durare. fcslus fur Condiclione tenebilur, si deprclieasa (g)
(i) Ralio discrimiiiis cst, quod ex Condictione F/trtira enim cam capite ambulnt, el servus o.\ furlo in seni-
idem a iingulis debetur scilicct rei furtivae reslitutio, pcuro
; lute ailmisso hac aciiono uon tenelur. Raliu est quocl
bona fides dou patitur ul bis idem cxiqatur ex acliouibus : ha;c aclio cum persecutoria, hac in re iBagis imi-
sit rei
autcm Funi, siuguli suara pcenam debtnt. tatur actioncs ex coutractu ut non sit uoxalis.
(7.) IIoc non sic iiileilige ut pro resiJuo quorl iii Con- (5) Horeditario nomine conveniuntur; quamvis proprio
diclione Furtiva veiiil, possitseivum iioxae declere iiara :
nominc cum eis agi non possit, quia ipsi furlum com-
[ut infia viilebimusj Condictio Furtiva non est noxaiis ; milterc nou possuut.
sed pro eo cjuod in resiiluum, id est, quod praeterea liujtis (G) Nam rc furtiva e.iLtincta , ejus Condictio Furtixâ
furtiiiomiue ieneri potesl [scilieet pro aciioue pffiQali durat : ut videh. Art. seq.
Furti] dominus servum noxae dedere potcst. Nam cum id quod cx re mea supcrcst , nieum
(7)
(3) Id est, quatenui filiae pecuiium ex furlo locuple- sit; furhoc contreclando uovuiii. hujus rei furtum fecit
tius factum cst. ex rpio Condictio Furtim nascitur.

Furti actioue pcenali : finge furem rem conlrrc-
(8)
(:')) Tunc enim conlrectando novum furttim cominittct,
tassc; et autecjuam eam lolleret, drprehcnsum fugisso.
ex quo ConJictione Furtii'a tcnebitur. Ex hac lege manifeste
apparet Condictionern Furtimm noD essc noialem non (9) Id csl , apprehensa.
j
; ,,
LIB. XIII. PANDECTARUxM

domino
nort fueril a possessio ejus. Cseterum nemo dictio si noa obtulit, : durat Condictio jestima^
fuium CondicUoiic lenctui- posteaquDm doniinus 'onis (0) ejus; corpus enimjpsum pra;stari non po
possessionem apprelieudit. \il ideo Julianus ut , test. /. UlP. LIB. 27. AD Ed.
8.
proccdal in fure mauifesto tractare de Coudiciione, Coiuonat qiiod rescrihit Alexander Persecutio- :
ita proponit; furem deprehensum, aiit occidisse, nem eorum quse vi vel furto ablala suot, etiamsi
aul fregisse, aiit effudisse id quod inlerceperat. /. lo. postea interciderint, inlegram esse Jure responsum
5 ita demum, Ulp. lib. 38. ad Ed. est. /. I . Cod. de His quce vi inetusve.
Pecnnidm tîbi a falso creditoris procurtitore su- Pariter Dioclelianus et Maximianus : Ante obla-
hreptam recepisse videtur debitor, qiuim creditore tioncm intcrempta; rei furtiva;, damnum ad furem
solutionem ratam habente liberationem consequilur; pertinere certissimi Juris est. /. 2. Cod. h. t.
adeoque Condictio Furtiva rxiinguitur : seciis si Et quidi^m Licet fur paratus fuerit excipere Con-
indcbilam solvisset. dictionem, et pcr me sleterit dum in rebus hu-
Hoc docet Papiniamts. Ita ille : Si Titius cnjus manis res fucrat condicere eam^ postca autem pe-
romiue pecuniam perperam falsus procurator ac- rempta esl; lamen durarc Condictionem Veteres
ccpil, ralum habeat; ipse quidem Titius Nego- voUierunt; quia videtur qui primo invito domino
liorum gestorum aget [et] ei vero qui pecuniam : rem contrectavcrit semper in reslituenda ea quam
indebitam dedit, adversus Titinm erit ludebili Cou- nec debuit auferre , moram facere. l.fin. TRypHow.
dictio (i); adversus falsum procuratorem Furtiva LIB. l5. DISPUTAT.
duiabil (2). Electo Titio non iniqne per Doli ex- ,
XIV. Non soltim aulem ohlatione rei fitrtiva;
ccplionem (3) uli praestetur ei Furtiva Coudictio sed etfacta novalione causce furlivcc hcec morapur-
dcsiderabitur. Quod si pecunia fuit debita; latum
gatur.
habeute Titio , Furti actio cvanescit; quia debi-
Hinc Papinianiis Parvi refcrt ad tollendam Con- :
tor (4) liberatur. /. 80. (Alias 8.J.) § ^•J}'- de Furl.
dictionem otferatur servus furlivus, an in aliud no-
Pjpin. Lic. la. qujESt.
men aliumque statum obligaliouis transferalur. Nec
Donec autcmres ad dominum rcdieril , durat Con- me movct prKseus homo fuerit necue (7); cum
dictio Furlii.'a. Et qnidem etiam Si pro fure dam- mora qua; evcniebat ex fuilo veluti quadam de- ,
num decismu sit, C.ondictionem nou impediri ve- lcgalionc finiatur. /. 17. lib. 10. qujEiSt.
rissimuni est. Decisione enim, Furti quideni actio,
Tion autcm Condictio tollitur. /. 7. Ulp. hb. 42. ad 5 2. Quid in Condictione Furtiva prtvstandum
Saein. veniat.
XIII. Non extinguilur Condictio Furtiva reifur-
tiv(V inlerilu.
XV. Fenit in Condictione Furtiva utipsa res sur-
repta reslititalur. Sin , debet restitui ejus cestimatio :
IJinc Si colonus post lustrum conductionis anno
verum hoc casu ex cir.sa lurtiva res condicatur;
Si
ann>lius fruclus invito domino perceperit, viden-
cujus tempoiis oesllmatio fiat , qua-ritur ? Placet ta-
dum ne mcssis ?l vindemise Furti cum eo agi possit?
Et mihi dubium non videtur quin, fur etsi con- men id lempus spectandum, q o res nunquam plu-
rimi (8) fuit maxime cum dtleriorem rem faclam
sumpserit rem subreptam , repeli ea ab eo possit.
:
iur dando non liberatur. Seinper euim moram fur

/. 67. (Alias 69.) § 5.JJ'. de Furtis. Celsus lib. 12.
facere videtur. /. 8. § i. Ulp. lib. 27. ad Ed.
BiGcsr.
Hoc obtinet etiamsi citra factum fiiris et fatali Adeo autein ceslimalur quanti melior fuit ut hoc ,
casu res intcrierit ; modo priusquam oblulerit eam. oblineal quamvis ciira et sumptibus furis meliorfacta
Enimvero In rc furtiva Coiidictio ipsoruui cor- ftterit.
porum competit. S. d utrum landiu quandiu extcnt, Iliiic Ex arginlo subrcplo pocula facta condici
an vero elsi desierinl esse in rebus humanis? Et, posse, Fulciuiiis ait. Ergo in Condictione poculo-
si quidem obtuht ^,5) fur, sinc dubio nulia erit Cou- lum, etiam caelaturae sestimatio fiet quae impensa
(i) Quia ciim ratura liabuerit; ipsi solutum videtur. (-J OMalio rei dcbita» non est suffiricns ad purgandrim
mor;im , nisi proesens sit res quae oflerlur : iufra lib. 12.
(2) Semel enira cjuaesita debet durare , donec suam pe-
Tit. (le Usui. et mora , N. 65. Qiium auttm novatiir obli-
cunitim domiiius receperit.
galio c.\ causa furliva . nil referl piassens ns f lerit neriie :
(3) Dolo .^nim fHCeret

qui bis idem exipere Te'Iet; sci- Eublata fuim |)cr uiivalioucm seu (lelegiitionem obliqaiione
licet ct a Titi) per CondicMonem Imlehiti, et a fure.
morum qua; huic obiijaiioni adlisrtijat lolli et /iniri ue-
(/|) Hoc ipso autem quod libtratir, lanlum quantiim ccsse cst.
ipsi abla (St recipil

(8) Hocsingulare est iuliac Condictione; et liac ratione
(5) Nam oWdlioue st am piirgavit; adcoque res nititur, quodfurpo.ilfurtumstalim iu mora csse iulelligiiur:
desiit issc ejus periculo. porro rps post moram fil periculo cl. hitoris. Nec obslat lix 2.
Dxitur ConiUctio cestiwationis , efli;clu inspeclo iX. (le Priiat. delict. qua; ,iii Condictii.ncm Furtivam non
''1.
(6'l i
qui;i hoc casu oHicio judicis contioitwr ut in jeslim.itio- if;jcli rclrorsiim jiidiciiacci/iienditempiis. Nam [ ut .Sleplia-
Bem condemuct \"i rnm formulam altcuil.is; nou a;sli-

.si nu^lib. c>2. Basil. Til.6. interpretatur] hoc ita procedil,
miilio, sed cts ipsa comiicitur : ut c nsial cx 91. §
I. quum post furtum a;stimatio rei furtivre mulata non est sci- :
fin. fF. de Verh Quinetiam

ohlig. in bac ipsa nostra lege licft hoc lautum vull,non .x-slimari quanti rcs ante delictum
hoc salis indicat verbum, duiat. f uit ut in Legc Aquilia : ita Cujac. ad 1. 09. 0.'. de Fcib. ohlig^
TIT. I. D£ GONDICTIONE FURTIVA.
furis facta est. Quemadinodum si infans siibrcptus Lt gcneraliter omne lucritm quod cx rejiirtiva
adolcvcrit , xsliinalio fit adoicsccntis; qiiainvis cura dominus fuissct consccuturus , condicilur. Hinc
ct siiinplibus luris crcvcrit. /. i3. Paui,. liu. 39. Pauliis :S\ coiidicatur servus ex causa furtiva; id
AD Cd. veiiirc iii Condiclioiicm cerlum cst, quod intcrsit
aKciitis vcluli si heres sit instilulus, et periculuai
Cavrro aiitoin cx liac actionc pclltor, ci cum :
qno siibeal doniinus hereditalis perdeuda; quod cl Ju-

agitur, non debebit (i). /. i }, ^ i. Julian. :
liaiiiis scribil.
LIB. >}.. DICLST.
Itcm si mortuum homiiiem condicat, consecu-
XV [. Novissime dicendiim ctiam Iructiis in
cst, turuin aii pretiumheredilalis (i). /. 3. Paul. lib. 9.
hac aclioue venire. /. 8. $Jin. Ulp. lii>. 27. ad Ed. AD SaLIW.
CO Scilicel quum ex hac causa litii .Tstimatio soluta est. Quam potiilssct .inlrquam morcrelur
('-•)
, aJire
Uomiai ; si nou 1'uisset suLieiitus.
TITULUS IT.
n E C O N D I c ONE EX LEGE.
I. Oi obligatio Lcfje nova (i) introducta sit, nec bris pecuiiiaj (3) snbsidium sujieresse videalur;
cautum eadem Lege, quo gcncre actionis experia- commoncbit debitorem tuiim si sallcm ipse sit ,
mur Ex Lege ageQdum est. /. un. Paul. lib. 2.

: solvendo ut ante delinitum tempus debita leprse-
,
AD PlaUT. sentet nt lisco, cnjus ob necessitates publicas caii-

:
Hujus Condictionis habes exenipluni in sequenti sam potiorem esse oporlei, dcbiia pecunia exsol-
Rescriplo Dioclcliani ct Maxiniiani. Licet ante vatur (4). /. I. Cod. h. t.
tcnipus dcbita exigi non possiut, tamcii si te ex
IL Fidc alia excmpln in. l. \>.'j.
§ fin. et l. a8. ff.
primipilo (i) dcbilorem conslilutum fisci ac pa- ,
Ad Leg. Jul. dc adull. in l. Gj.,//'; Solut. malr.'ef
trimoniuin tuum exhaustum Pra;scs proviiici;c com-
alibi passini.
pereril; ut ad solutiouis sccuritalem soluiii fene-
(1) Ila vocat eas quce post Le XI! Tabularuiu latae (4) Dabitur igitur fisco Condictio ex hac I-ege adver-
3US dcbitorem debitoris ex causa primipili, ut reprsesentet
(^2) PiimipUiim accipe, annonam militarem. quod iu Uiem dcbct.

(3) Pecuniae quam fenori coUocasti.
TITULUS in.
lE C0NDICTI05E TrxiTicARiA, (AUi\s Triliciarfcj.)
T. Oui
certam pecuniam nuracratam petit, illa lioncm peli si quM sint pr^ter pecuniam nume-
,
(i) petetur. Qui aiitem

actione utitar Si c.f.rtum ratam (3); sive iii pondere sive in mensura cons-
pcr Triticariam
alias rcs; Condictionem pelel. (•>.) teiit; sivc mobiles sint, sive soli. Quare fundum
Et generaliter dicendum est cas res per lianc ac- qiioque per hanc actionem pctimus, etsi vcctigalis
(1) Scnsus est , etiara pccntiii de e proposucrat, forte sic conceplu

|iosse pcr Cundictioneni Ccrli. C.ietcrum et qua;vis allse erat ni
, uteuiii , vet atiitd imvter pec
res quae ccrlas sunt, pcr hanc Certi Condiclionem con-

dicunlur ut vid. supra !ib. 12. Tit. de Rcb. cied.
:
(3) H.Tec actlo potissimnm datur sestimandae rei qu.is
(i) Ita eam appellnri putat Cuj.-icius, quia forte piimus dehetur gr.iiia, si ca a debitore non pr.Teslelur. Uiide se-
qiii cam sibi dari jmpelrahal, de titrico quod sibi ilebe- quitur ad hanc actionem non pertlnere pecuniam numr-
hatur aesiimanô litem hahebat. rrobabilius cst i[Uod scri- ratam quae nou egct a judice iestiiuari, cum &it cjus cous-
bii Sobullingiusj ideo ita Uictam, quia EUictma <iuoJ taus iestimalio.
G LIB. Xill. PANDECTARUM
sit sive jas (i) stipulalus qnis sit , veluii usum-
;
timationem quanto delerior res facta sit. Et iJeo,
si quis post nioram scrvum eluscatum dedcrit, net
fruclura, vel servitutem titroiumque proedioium.
/. 1. VlV. LTB. 27. AD Ed. libcrari euni quare ad tcnipus mora; iii his erit
:
Rem suaiii per hanc aclionem nemo pe-

autem reducenda aestimaiio. /. 3. Uli'. lib. 27. ad Edict.
tet, ex causis ex quibus polest; veluti ex causa
iiisi
III. Qiiod ad cestimatianein rerum Jtmgibilium
fuitiva , vel vi, mobili abrcpla. d. i. i. $ \. aUinet qiue hac actione condicuntur j Si nierx aliqua
Sed ct ei qui vi aliquem tle fuudo dejecil posse ;
qua; certo die dari debebat petita sit veluti vi- ;
,
fundum condici, Sabiuus scribit, et ita el Celsus :
uum oleum, frumentum, tanti litem sestimandam

,
sed dominus sit qui dejectus coiidicat cacie-

ila si :
Cassius ait, quauti fuisset eo die quo dari debuit si :
rum si non sit, possessionem eum coudicere Celsus de die tiihil conveuit, quanti tuuc quum judicium
ait. /. 2. UlP. LID. »8. AD SaI!I!>. acciperetur.
If. In hac aclione si qiiaeratur, res quoe petiia Idi mque nt prlmnm Kstimatio
Juris in loco esse ,
cst cujuS temporis aeslimaliouem recipiat; verius sumalur cjus loci quo daii debuit; si de loco nihil
est quod Sorvius ail, condemnalionis tempus spec- convcnit, locus spectetur quo pcteretur. Quod
is
tandum (2) :
humanis,
Si vero desierit esse iu rcbus et de csetcris rebus Juris est. /. 4- Gaius lib. 7. ad
niortis ttmpus.Sed EN nAATEI (id csl (3) laliusj Ed. provinc.

crit spectaiuhiiu non (.nimdebet novissimum vilse
: De casu autem quo, cum jam merx dari debids-
tempus testimarij uc ad cx.iguum pretium sesti- set , Jidejussorem credilor accepit , Cujacius monet
niatio redigatur , in servo forte morlifere vulue- accipiendum quod ait Africanus : Qumn quis ia
rato. diem mercem stipulatus fidcjussoiem accepit, ejus
In ulroque (4) autem si post nioram deterior res lemporis a^slimalio spectanda esl quo salis acce-
facla sit , Marcellus scripsit libro 20 habendam xi- 3. ad quêst.
perit./. 11.
ff. de Oblig. et act. lib.
(i; In lioc liaec Condictio latius poirigitur quam Con- beri pro tempore rei judicata; et de hac specie lianc
diclio Cerii. legcm arcipiendam. Quod si ex causa slricti Jiiris [pula ,
fx causa Mutui aut Stipulalionis] hac Condictione age-
,
(?.) Atqui infra Til. de UmrU [Part. 3. art. I. § 3.

] relur, Sfcus fore et aestimalionem hoc casu fieri tem-
;
pro regul.i slaluitur, In bonae fidei quidcm judiciis icsti- pore accepti judicii.
mationem fiori quanli fiiit res ex tlie morae usque ad tem- Aiilon.Faber Conjectiir. lib. 16. ail banc legcm acci-
jHis Senlentia;; in stricti vero Juris judiciis, quanli fuit piendam de Conuictione quae datur «estimanda; rei gratia ,
nsque ail tcmpiis accepti judicii ? Porro Condictiones sunt qua; jam iu condemnalioaem deducta est. Qua: sententia
stricti Juris, RespoQdet Pacius [ C<-h««/-. III. cjucest. 72.] videtursalis placere Vinnio Select. qucest. lib. i. cap. 39.
hanc Condiclionem Trlucariam non tam esse actionem
Aliis aliter.
Epecie a cajteris actionibus diversam , quam qualitatem
adeoque, quum liac (;) Id est, solutius laliusque hoc spectandum est; non
adjectitiam ca:ierarum actionum :
Condictioue Tiiticarla agitur ex aliqua causa bou;E fidei

exactc momeulum morlis.
[pula, ex causa Depositi, Commodali] aestimationem ha- (^) lu utroque casu; sive res extet , siye non.
TITULUS IV.
DE EO QUOD CERTO LOCO DA.RI OPORTET.
Xbanseunt Pandectarum ordinatores ad aliam loco quam is in quo promisit, solvere invito sti-
Condictionis speciem ; scilicet ejtts Quod certo loco pulatorc polest. /. 9. Ulp. lib. 47- ad .Sabin.
dari oporlet. Hinc Philippus Usuras qu.-e quotannis in Urbe
:
Antequam eam exponamus , quadam prcemit- nnmcrandae sunl; promiltere (i) aiio loco dependi
temus circa obligattones in qiubus locus solutionis nisi cx justa catisa cxempli ralio minime sinit. /. 8.
exprimitiir. Cod. de Solulionib,
II. Quid si quis in duobits locis sobere promisit?
ARTICULUS I.
Interesl an copulative an allernative keec loca ad-
jecta sint.
Prcemitlunlur quadam circa obligatioiies in quibus
lociis solutionis exprimitur. Si copulative : ut Si quis ita stipulatur, Ephesi et
Capu.t-:; hoc ait, ut Ephesi pariem, ct Capuajpar-
I. Is qui Certo Loco dare promiltit , nuUo alio tem petat. /. 2. § 4' Ulp. lib. 27. ad Ed.
(i) Legendum, permiilcrt

,, 1,
TIT. IV. DE EO QUOD CERTO LOCO DARI OPORTE'J'. 7

Quoil si altPmative loca adjccia sinl , rcus qui- iicccssurio dislriugerelur ) nou possc sli-
aliis locis
drin ante jntitioncm eltctionem liabel utro loco sol- pulatorein ad suuiu pcrvi.iiire iJeo visum est :
vat; eo aulem iion solvente , actor utro cx illis locis utilem actioiiem in cam rem comparare. /. i.
malit petere pntest. GaIUS LIB. 9. AD Ed. PROVINC.
Hoc autcm argnmento illud comprobatur : Sctr- II<cc actio esl ConcUctio de qua potissimum hoe
vola libro i5 Quaestionum ait , Nori utiqiic ea qua? Tilulo agilur, ct (juce. jam vciiit expoiiemla.
tacilc insunt slipulalionibus, scmper iu Rci cssc
polesl:it". Sfd qiiid ddicat essc in ejiis arbitrio; ,
AIITICULUS II.
fiii drbcat, noii esse ct idco eum qui Sticliiim aul
:
Pani|ibiliim promittit cligcre posse quod solvat

,
De Condictione ejus Quod Certo loco diiri oportet.
qiiauiiiu anibo vivunt. Ca^tenini ubi alter decessit,
«xtii.giii cjus eleclionem iie sit in arbilrio ejus
;
au debeal dum nou viilt vivum praistarc quem

,
V. Condictio ejusQi\o(\ CQVio \oco dari oporlet
recte dejiniri potesl ; .4clio urbitraria qua creditor
solum dcbct. Quare el in proposilo eum qui pro-
iiii>itEpbesi aiit Capuse, si fuciit in ipsius arbitrio
rei alio loco quam iibi dcbitor dcgit solvcndip ,
ubi abco petalur, conveniri non potuisse. Scmper eani ubi reus degit pctit ; habila \atione quunli
cuim alium lociim elcoturum sic evenire , ut sit :
vel siia vcl debitoris intersil eain iioii pncsltni quu
in ipsius arbitrio an del)eat. Quare putat posse ab loco prcestari debucrat.
eo pcti altero loco ct sine loci adjectione. Da-
, Dc hac actione ita Alexandcr : Qui Certo Loco
mus iîtiii- acloii clectionem pctitionis. Et gene- sese soluturuni pecuniam obligat, si solutioui salis
ralilcr dcfiiiil Scaevola , Pelilorem elcctionem non Arbitrariu actiouc ct iu alio loco po-
fccerit,
hubcre ubi pelat reum ubi solvat , scilicct antc
; test conveniri in qua venit aestimalio quod alte-
:
pi-titioiicm. Poinde mlxta, inqiiit reium allcr- , rulrius interfuit suo loco polius quam in eo ia
iiatio locorum alterualioui e\ iiecessilate facit , qiio petitur solvi. /. un. Cod. Ubi conveii. qui certo
actoris clectionem cl iu rem propter locum (i): aiio- loco , etc.
qiiin toUis ei aclionem dum vis rescrvare reo
,
Circa hatic actionem videnduni \.° (pdbiisEx
optionem. d. l. n. § 3. causis detur ; i.° De mentioiie loci in hac actione
III. Cuni non alio loco deheat quain eo solî facienda ; 3." Deiiique , de qfficio judicis in eadcnt
loci ubi ut soh'cretur coiwenit; hinc Julianus Iractat actione.
an is qui Ephesi sibi aut Tilio dari slipulatus est,
si alibi Titio solvalur nihilominus possit inteii-
,
§ Ex qui bus causis venial Jicec actio.
dcrc sibi dari oportere ? Et Julianus scribit Li- ,
Leralioucin non coiuigisse atque ideo posse peli :
YI. ILtc autem actio cx illa slipulationc vcuit

quod intcresl (2}, Marcellus autem et alias traclat
ubi stipulatus sum a te Ephcsi decem dari. /.2.
et apud Julianuni notat Posse dici elsi milii ,
,
g I. Ulp. lib. 27. AD Ed.
alibi solvatur, liberationem coutigisse, quamvis
invitus accipere non cogar. Plaiie si non contigit Interprctatione porrecta cst ad cceteras causns
liberalio dicendura ait superesse petilioncm in-
,
stricli Juris ex quibus Certo Loco aliquid dan-
tegrre summas. Quemadmodum
si quis insulani duin esl.
alibi fecisset quam

nbi promiserat, in nibikiin libe- Hincî heres a trstatore jiissus sit Ccrto Loco
rarctur. Sed mihi vidctur summa; soluiio dislare quid dare, Arbitraria actio competit (/. 5. Paul.
a fabrica insulae et ideo quod inlerest , solum
: LiE. 28. ) Aut si mutua ])ecunia sic data fuerit, 11
:
pctendum. d. l. 2. § 7. Cerla Loco reddatur. /. 6. Pompok. lib. 22. ad

Sabin.
IV. Tldinins reumcdio loco quain ubi convenit
solvere invito stipulatore non posse. Fire versa Alio Conlra In bonae fidei judiciis etiamsi iii con- ,
loco quam in quem sibi dari quisquc stipulalus trahendo convenit ut Certo Loco qunl praisletur,
ess' t non videbatur afjcudi ficultas competere.
,
Ex empto \cl vcudito, vel Depositi actio com-
Sed quia iniquiim crat, si promissor ad eum lo- petit non Arbilraria (3). /. 7. Paul. lib. 28.
;
rum iii t|iiem daturum se ])romisissct nimquara ,

AD Ed.
accederet ( quod vcl data opcra facercl, vel quia Si tamen Ccrto Loco traditurum se quis stipu-
(i) Quum alternatio est ia rcbus duntaxat V. G. Strihiim , (2) Nou totarn sunimam scj duntax.it quanli intcrest
,
aiit Pa/iip/ulum ; cnditor tion hi.bet eiectiouem pi teutli non fuisse soiutum co loci ubi solvi oportuit.
nlrum v. Iit , sed ilebet pctere SUckum aut Pamphdiiin. .Si
(S) Cum enim in his judiciis latissima facijltas jnîri
vcro alteruiitio sit iu locis dunlnxat, V. G. Ephesiaul Ca-
concedatur staiuendi de eo qiioJ ipsi asquum et bonum vi-
puce ; reo noii solveute, crcditor habct electiouem pctencii
debitur pnlcrit augcre vel minucre eondemnationeni ,
;
utro loco velit, Ergo, quum allernalio ost tam in rebiis
prout jestimibit vel creditoris vcl debitoris intercsse alio
quacn in locis; ut qnnm quis promisit PamphUum Epheni
loco <[iiam iibi oportebat sulvi ; adeoquc aJ hanc a< lionem
vel Stichuni Capua; ; electia qutim crccîtor pr.imissore cum
: supcrvacaucum erit, sulliciat ordinaria.
iii.n soivenlc hahet pctencli nlro loco velit , dal ipsi iadl-
lecte eleclioctiii petendi utram rcm vciit.

,
8 LIB. XIIT. P iNDECTARUM

lalus (i) sit, hac aclione utendum (i) ciit. d. l. 7. Ideo in arbitrium judicis rcfcrtur hsec actio ,
S '• quia scimus quam varia siut pretia rcrum pcr
singulas civitatcs regioncsque ; maxime viui, olei,
VII. Ejc solis aiUem caiisis qua; iii dando con-
frumenti. Pccuniarum quoque hcet videatur una
sistunt , dntiir hcec nctio Arlii/rarin, Qiatm ciiim
et eadcm poleslas ubique esse, tamen aliis locis
quid Cv.vlo hocojieri promissuin csl supcnwnnen ,
facilius et levibus iisiirisinvcuiuntur ; aliis diiHci-
est ; c.iim hoc casu ordinarin actio Ex slipulatu
lius, et gravibus usuris. /. 3. Gaius lib. g. ad Ed.
sujficiat.
PFiOV.
Nam V. G. Eum qui insulani Capuse fieri certo
tpmporc slipulatus ost co fiuito qnocumq\ie ; ,
X. Arhitraria actio utriusque utilitatem conti-
)oco agere possc in id quod intercst coustat. l. 43. net, tam actoris quam Rei. Quod si Rei interest,
jr. de Judiciis. Papinian. lib. 27. qu.êst. minoiis fit pecuniK conderanatio quam intenta-
tum est ; aui si acloris, majoris pecuniae fiat. sup.
§ 2. De mcntionc Loci in hac aclione facicnda, d. l. 1.
Et hoc dijferl hcec Arhitraria aciio ah ordi-

iii
VIII. Hcvc actio niovcri dcbet adjecta loci ubi naria coiwento movetur. Naiiijinge aliquid
qua>. loco
soh'i com'cnil meidione : alioquin Plus loco pcterct Ephesi deheri Quod si Ephesi pcletur, ipsa soia
:
aclor. Et , si in alterulro duoruin locoruin solvi summa petetur; nec amplius quid (4): nisi si quid
coiivenit , utriustjue debet fieri inenlio. essci slipulatus, vel (5) si temporis utilitas inier-
Igitur f>i quis Ephesi deccm aul Capus homi-

Veilit. /. 4- UlP. LIB. 27. AD Ed.
iieni dari slipulalus (xperialur ; nou dcLct dc-
,
XI. Interdum judcx qui ex hac actione cognos-
tracto altcro loco «xpcriii (3) ne autcrat loci
cit cum sil Arbilraria absolvcre reum debet ;
, ,
ulililatem rco. /. 2. § 2. Ulp. lid. 27. ad Ed.
cautione ab eo exacla de pecunia ibi solvenda
,
nbi promissa est. Quid enim si ibi vel oblala pe-

§ 3. De qfjicio judicis iii hac aclione. cunia actori dicatur, vel deposita vel ex iacili sol-,
venda ? Nonne dcbchit interdum absolvere ? In

IX. Nunc dc hujus aclionis lo-
ofticio judicis summa «"quitatcm quoque ante oculos liabere
quendum est ulrum quantitati contractus dtbeat
: dcbct judcx, qui huic actioni addiclus cst. d. l. 4.
scrvirc, an vel excedcre vel minucre quantitatem
deheat ut, si intcrfuissct Pici Ephcsi potius soi-
:
vere quam eo loci quo convcnicbatur, ralio ejus XII. Circa hanc maieriam ohsermndum superest
quod tractal AJricanus. Ita ille : Centum Capuae
liaberctur? Julianus Laheonis opinionem seculus,
ptiam actoris habuit ralionem; cujus interdum po- dari stipulatus fidejussorem accepisli. Ea pecunia
tuit interessc, Epliesi recipere. Itaque ulilitas (juo- ab eo similiter ut ab ipso promissore peti de-
, ,
hebit ; id est , ut si alibi quam Capuoe pctantur

que actoris veniel. Quid enim si traiectiliam pc-
cuniam dcderit, Eplicsi receplurus ubi sub poeua Arbitraria agi dcbeat; lisque tanti nestimctur quaiili
dcbebat pccuniam ve! sub pignoribus ; el dislracta ejus vel actoris interfuerit , cani sumniam CapuK
pignora sunt, vel poena cominissa mora tua? vel potius quam alibi solvi. Kec oportebit, quod forte
fisco aliquid debebatur , ct res stipulaloris vilissi- pcr reum steterit quominus tola ccntiim Capuas
mo distracta est ? In hanc .\rbitrariam quod in- solvercntur, obligalionem fidejussoris aiigeri (6).
terfuit, vcniet: et quidein ullra legltimum modum Neque etiim ha-c causa recte comparabilur obliga-
usurarum. Quid si mcrces solebat comparare ? an tioni usurariim: ibi cnim duK (7) slipulationcs sunt;
liic autem una pccuniae (,8) credita; cst circa cu-
et lucri ratio liabcalur, nou solius damni ? Puto
:
ct lucri habeudam raiioncm. d. l. 2. § 8. jus executionem sestimationis ralio aibitrio judicis
(i) P.issive liie arcipilur pro /DjomMff , scilicet venditor. (6) Nam oWigntio fidejussoris non potest complecti nisi
(2) Nec enim utilitas loci polest venire in actione Ex quod cst in oblig.itionc Eei jirincipalis. Atqui in ohligatio-
sliptdatu qiise est stricti Jiiris ad lianc actionem re-
; nisi ne Rei principalis non cst nisi ea summa quam promisit;
,
curiatiir : cum contra venisset iu actione Ex einpto. hoc quod interest actoris eam non solvi loco convento uon ,
cst in ejus obligatioiie; nihil cnim hoc nomine promisit

(j) Scilicet quum alio loco ogo, q-jam Ephesi aut Ca-
scd venit tantum oflicio judicis.
pu.-B. Nam si in alterutro cx his locis agam ,
possum siue
adjectione luci agere : ut supra diximus N. 2. (7) Fidcjussor
tcnetur quideni lam in usur.ns quam in
non solum summa qna: in sli- sortcm. \crum magua esl ratio disparitatis usnrae fue-
:
(4) In Arbilraria actione

sed etiam id qunnti al- ruiu in stipulationem deductje reque ac sors ; sunt quasi
pulationcm deducta est continetur,
diiifi stipiilati nis, una sortis, a'tera usiirarum contincn-
terutrius intcrest eain non solviloco convento. In hacautim
;
tur igitur usurre in obligatione Eei principalis. Ergo noa

actione ordinaria qu* loco convento movctur, nihil am-
plius couLinetur prjcter summam in stipidationem defluc-
mirum si contineaniur in obligatione fidejussofis.
tam ; nisi quid praeterea e.-ipresse in stipulationcm deduc- (8) In hac vcro specie niliil aliud promisit reus qnam
tum si.t. pccuniam qu;c ipsi credita c.>.t; niliil promi.sil praeterea:
fel liic accipe pro eliamsi : elianisi inteisit sum- ratio damni quod ix niora solvendi locO
C!}
mara uon solvi tempore convcnto lamen nihil eo n ; diLor stusit , vcuit oHicio judicis.
ullra summnm potcnt in actiouc stricti Juiis veuire.
TIT. VI. DE EO QUOD CED TO LOCO DARI OPORTET. 9
committitur. Ejiisquc dificientiae (i) manifeslissi- Scnlcnlia judicis ac<;cderc potcst, iion dchcalur ncc
mum arjûmeiiluiu essc pulo, quod, si post mo- sit in obligatione ; adco ul iiunn quoqiie soi tc so-
rain lactam pars pccuniiB soliila sit ct reliquum luta vcl si Capn.TR pctalnr, arbitrinin jiidicis cessct.
jNisi si quis dicat, si judcx cenluni el viginli con-
petalur, oHicium judicis talc csse dcbcal ul asli-
mcl qiianti acloris intcrsit cam duntaxat suminam doinnaro debucrit, cenlum solulis ex iinivcrsilato,
qna: petitur, Capua; solutani csse. /. 8. Aiiucan. tani ex sortc qnam ex pccna solulimi vidcri ; iit
LIB. 3. QU.T.ST. supcrsit petitio ejiis quod exccdit soilrm, ct accc-

Coiisoiial qiiocl docel Paiilus : Si post raoram dat pcrna pro cadcm quantitatc : Quod non pulo
fadain quomiiius Capuao solverelur, cum Arlii- admiltcndum ; tanto niaf];is , quod crcditor acci-
traria vcllet agere , acceplus sit ejus
fidejussor )ncndo pccuniam ctiam rcniisisse pcenani videatur.
actionis nomine ; videamus nc ea pecunia qux ex l. 10. LIB. 4- QUjEST.
(1) DifTereDtia
quae est inter usuras in slipulalioncm sipccunia aut p.ir.s pecuaia; qua; ccrto loco solvi dcbnit,
de.duclas cl ralionem damni quod ex mora credilor sen- poslea alibi solvatur non liabita ralionedamni quod credi-
sit hinc clucet quod usuras in slipulalioncm dcduct.-e, lor senlit ; non potest amplius credilor quidquam pctcre
;
sorte soluta, si ipsas non fuerint solutae, adhuc peti pos-

priipter daninum quod circa hanc pecuniain scnsit se J ;
sunt : uiniirum quia in obligntionem deduclse sunt. At tantum circa cam quae pelilur et solvenda superest.
TITULUS V.
DE PECUNIA CONSTITUTA.
I. Ad alitmi Condiclionis specieni transeunt Pan- qua persona promitterc Constiluens , et cui pacisci
dectarum ordinatores quoe ex Cousliluto nas- iscui Conslituitur possit ; 4." <2tw//ior/i> Couslitutum
,
cilur. contrahatur.
CoNSTiTUTUM est pactum qiio quis quod a se vsl

ARTICULUS I.
ab alio deberetur, id ipsum vel quidpiain aliud vice
€jus , se solulurum paciscilur. Pro qiio clehilo Constitui possit.
Ait Piaelor « Qui pecuniam dcbitam Consti-
:
» tuit.... Si APPAREAT eum qui Constituit neque Dibitum autcm ex qiiacumque causa potest
II.
» solvisse, neque fecisse neque pcr aclorem stc- ; Constitui; id est ex quocumque contractu; sive
,
» til quominus fierct quod Constitutum est.... certi, sive iuceiti : et si ex causa emptionis quis
» Eamque pecuniam quum Conslituebatiir dcbi- prctium debeat , vel cx causa dotis, vel ex causa
» tam fuisse , JUDICiUM DABO ». /. i. ^ i. /. i(i. tutelse, vel quocnmquc alio contractu. /. i. ^ 6.
§ 1. et l. 18. § .. Ulp. lib. 27. AD Ed.

Iloc Edicto Praelor favct naturali a;quitati : Sed etsi ex delicto dehitum sit , Con^titui potest.
qui Constiluta ex consensu facta custodit (i), quo- vel Vi bonorum
Unde Qui lujuriarum vel Furti
niam grave est fidem fallere. /. i. Ulp. lib. 27. raptorum tenelur actione Constituendo lenclur. ,
/. 29. Paul. lib. 24. AD Ed.

AD Ed.
De quce ad suhstanliam Consliluli perti-
liis
Nec refert eliam quo
III. Jiire dcherclur ; Nam
nent prima Sectione agcmus ; altera de liujus Dobilum vel nalura sulbcit. siip. r/. /. 1.
§ 7.
ejfeclu. Std qui Honoraria actione, non Jure civili
et is
obligatus est, Constitucndo tenctur vidclur enim

SECTIO
:
I.
debitum ct quod Jure Honorario debetur. Et ideo
ct pater et dominus De piculio obstricti , si Cons-
De his (ju(e ad siihstantiam Constituti tiliicrint , tcnebunlur usquc ad eam quantitatcm
pertineiit. qna? lunc fuit iii pcciiHo quum Conslituebatur. /. i.
^ 8. Ulp. lie. 27. AD Ed.

Circa suhstantiam Constiluti quod Prcetor hoc T'el etiam duiitaxat dchitum sufflcit. Vncle
cii'ile
Edicto tuelur, hcec dispicienda veniunl : i." Pro Si jurejuraiido delalo dtberi tibi juraveiis, cum
qtio dehilo Coiislitui possit ; 1." Quid possit per habeas eo nomiue actionem, recte De Constitiila
hoc pacliwi Constiluli promitti ; et an sic proniilti agis. Sed ct si non ultro detiilcro jusjurandum scd ,
possit , iit dii'erso modo quam ex pristina caiisa reforcndi necessitate couiiiulsus id fccero; quia ne-
(lebealur ; 3." Quis et cui Consliliiere ; iteni de mo dubitat modtstius lacere qui rcferat, quam ut
(i) Daiido cx*ilIo pacto actioncm ,

qunmvis ex pactis non soleat aclio nascij
Tom. IL
, , ,, ,
LIB. XIII. PANDECTARUM

ipse jiiret : iitilla dislincllo (i) adhibctur : lamelsi Similitcreliamsi, quuni Constituitw , jam desieiit
obtuai» lacilitaleui,ad meaiii verecimdiam suhsc- existere res debita; si iamen^pb moram debeatur,
cuta sit relereudi Dccessitas. /. aS. § 5. Papin. lib. 8. recte Constituitur.
QU^ST. Hinc Promissor Stichi, post moram ab eo fac-
Qiwil dkinnts civile dimtaxal debitiim siifficcre • tam mortuo Sticho, si Constituerit se pretium ejus
accipe de debilo efficaci. soluturum tenetur. /. i. Paul. lib. 29. ad Ed.
,
Si quis aulem Constitiierit quod Jurc (a) civili

Jdem erit et si ipsuni hominem qui morliius esl
soh'ere Constituat.
debebal, Jure PrKlorio non debcbat id est ptr , ,
cxceptionem an Conslilueiido teueatur, (|uxritui.'*

:
Hinc .Tulianus
: Promissor honiinis hominc ,
Et est verum (ut et Pomponius scribit) cum nou mortuo quum per eum staret quominus Iradero-
tur, etsi homiuem daturum sc Constituerit De
leneri quia deblla Juribu (3) non est pecuuia
:
.
;
f[uie Couslituia cst. /. Ulp. lib. Constituta pecunia tenebitur ut pretium ejus sol-
Vat. /. -23. LID. II. digest.
jioiCT.
Si tamen ea exceptio sit qucB naluralem obli- VI. Illitd observandum est, sitfficere ut debititm
gationem reliitquat ; debilum esl , quod Constiliii fiteril quuni Constitueretiir : nec attenditur an postea
potest. desierit deberi.
Hinc Quod maritus plus Consliluit ex dote
si Ila Ulpianus : Quod adjicitur, Eamque pecu-
quaui facere potcrat quia debilum Conslituerit, :
NIAM QUUM C0N5TITUEBATUR DEBITAM FUISSE iu-
;
in solidum q\iidem lenelur (4). d. l. 3. terpretationem pleniorem exigit. Nam primum il-
Obitcr nola Sed raulieri : in quautum (dccrc po- lud efficit; ut si quid debitum tunc fuit quum
test, condemnatur. il. l. 3. Constitucretur, nunc non sit, nihilominus teneat
Constitulum quia retrorsum se actio refert.
:
IV. Non solttm quod ptire debetur, Constitui po-
test;sed et quod in diem. Ita Llpianiis Si is qui cl :
Proinde teniporali actione oblig.itum Consti- ,
Jure civili el Pra-lorio dcbebat in dicm sit obli- ,

tucndo Celsus el Julianus leneri debere licet post
, :
gatus ; au Constiluendo teneatur? Et Labeo ail Constitutum dics temporaiis actionis exierit.
,
tcneri conslitutuin (5) ] quam senleiitiam et Quare et si posl tempus obligationis se solutu-
[ :
Pedius probat. Et adjicit Labeo vcl proptcr lias ,

rum Constituerit adhuc idem Julianus putat quo-, :
potissimum pecunias qua; nondum peti possunt, niam eo temporeConstituit quo erat obligatio; licet
Conslituta iuducta. Quam scntentiam non invitus in id tempus quo non ttnebatur. /. 18. § i. Ulp.
probaiim habtt enini utilitatem ut ex die obli- :

HB. -27. AD Ed.
;
patus, Consliluendo se eadem die soluturum, te- Siinili ratione Si palcr vel dominus Constituerit
neatur /. 3. § '2. Ulp. lib. 27. ad Ed. se soluturum quod fuitiii peculio; (non minucntur
peculium eo quod ex ea causa obstriclus esse coepe-
Quinetiain quod
condilione debetur , Coiis- sttb
rit (7); et ) licct interitrit peculium, nou tamcD
lilui potest. Quod tamen cuin hac liniilalione acci-
liheratur. /. ig. § 2. Paul. lib. 29. ad Ed.
piendum est; scilicel Id quod sub conditioue dcbe-
tur sive pure sive certo die Constituatur, eadem
,
Nec euim quod crescit peciilium aut decrescit
conditione suspendilur ut existente conditione :
peitlnct ad Conslituloriam acliontm. /. 20. Paul.
tencatur; delicicntc, utraque actio depereat. /. 19. LiB. 4. AD Plalt.
Paul. lie. 29. adEd.
Obiler nota : Sed is qui pure debet, si sub con- ARTICULUS ir.
ditione Constituat; iuqiiit Pomponius , in hunc uti-

lem actiouem esse. d.
Quid per Constitutum promilli possil; ct an ita ut
(6) l. 19. § i.
diverso inodo qiiam ex prislina causa debeatur.
Y. Ex
diclis patel qiiod Hactenus igilur Consii-
tutum valtbit, si quod Constituitur debilum sit. § I . Qttid possit promilti.
/.11. Ulpian. lib. 27. adEdict.
falet autein Eliamsi nullus appareat qul inlerim VII. Per
pacttim, vel etidem quantilas quce
/io •
debcat utputa, si aule adilaiu hcreditalem dcbi-

: debetttr promitli potest , vel etium minor ; non ma-
torisvel ca])lo eo ab hostibus, Constituat quis se jor.
Nam ctPomponius scribit valerr Cons-
solutiiruni. , S:d si qnis viginti deb.iis, decem Constituit se
litutum; quouiam debita pccunia Cojnstituta est. solLturum; teuebilur. /. i3. Paul. lib. 29. ad
d.l.iu Edict.
(1) Non diftirguitiir an ex drlalinne an fx rcl..lioDc iii.<; (6) Id est , cfRcacrm.

jurandum praeslitum sit, ciini utiiiqiic casu cx jurciuiantl,
(7) Ruliu dubilun.li clrca Itl quod
obilcr notaljurisconsol-
aclio uascatiir quod aut.ui ex ea aclione debelur, els
:
pro
tus Yon minuipeciilium, ea ist qu..d ,si pater fi.ltlubcat
BiiUua non debcalur, potest Conslilui.
i
iiin. crt;a ci.iliturcm pe.uli.ircm, lii laulum miuuiiur pecu-

(3) Id esl, ex subllifate Juiis. lium; qi.ia in tantum fillus fil Al.ili.i p.-.trl. Aî-ium i.ilio
(3) Necnaturalij nec eliam clviil, sallem cuai cfltclu. dis|.arllati6 c»l quod pater t|ui fidoiuhct pro fi io , Dcgo-
,
tium gcilt qua|iiupttr fiiius fit cius .lcliUur : pater

filli;
(4) Scricet si exlraneo consiiluiru.
autcm t[ui Conslituit quod ipse actioue D,' pccnlio debet
(5; Hiec Yox abuadat. proprio nominc Constilult, propiium negotium gcrit.
, ,,
TIT. V. DE PECUNrA CONSTITUTA

At quiscenliim aiivrosdrbcns, «liiccnios Cons-
si
ca
ARTICULUS III.
titiKit : in ccnlum latitummodo lenctur, <iuia
pecunia debila csl.

Conslituere possil , ct an etlam alieniwi
Quis ciii
Eigo ei i< qui sortem et usuras qua; non dcbe- debitum; item dc qua persona Constitucns promil-
banlur, Consiituit tenebitur in sortcm duntaxat.
,
lcrc , ct cui pacisci possit is citi Conslituiliir.
/. II. § 1. Ulp. lib. 27. AD Ed.
Scd ctsi dccem debcanlur, ct dccem ct Slichuin § I . Quis Consliluere possit , et citi.
Constitu:il; potestdici dcccin lantummodo iiomine
teuen. L 12. Paul. lib. i3. ad Ed. XI. Ait Prsetor : Qui pr.ctjNiAM debitam cons-
TITUIT.
VIII. An flM/(?TO Potcst aliud Constitui quam quod Qui , sic accipiendum cstQu^vE; nam et mii-
dcbelur, quaesitum est? Scd cuin jani iiiacct rcm lieres De Constiluta tenenlur, si non intcrccsse-
pro re solvi posse nihit proliibct cl aiiud pro dc-
,
riiil (2}. /. I. § I. Ulp. lib. 27. AD Ed.
bito Constilui. Deniquc si quis ceiitum debens ,
puto va- Scd si iiliusfamiiias Constituerit ; an tcncatur

trumentum cjusdem prelii coustituat ;
ad quaMitur? Scd puto verum ct ipsum Conslituen- ,

lere CoDSlituluin. /.1. § 5. Ulpian. lib. 27.
tcm tcneri et patrcm De peculio. d. l. i. ^ 3.
,
Edict.
Dc pupillo etsi nihil sit cxpressum Edicto, atia-
IX. Polest rllani quis per hoc pacluin promittere men sine tutoi is aucloritate Constituendo non obli-
non se aliqiiid soluttiritm , sed se pro eo quod debe- galur. d. /. I . § 3.
tur certo niodo satisfactiirum.
XII. Ciii aulein Constitui possit, ila Ulpiojuts :
Hinc Si daturum
quis Constilueiit se pignus ;
Quod exigimus, ut sit debilum quod Constituilur
cum utihtas piguorum irrepscrit, debet etiam hoc in rcm cxactum est; non ulique ut is cui Coiisli-
Constitutum admitli. /. \l\. § i. Ulp. lib. 27. ad tuilur, creditor sit. Nam ct quod ego debeo lu ,
Edict. Coiislltuendo teneberis et quod tibi debetur si ,

;
Sed etsi quis certam personam fidejussuram
mihi Constilualur, dcbetur. /. 5. § 2. Ulp. lib. 27.
pro se Constituerit , nihiloiiiiuus tenctur ut ;
AD Ed.
Pomponius scribit. Quid tamen si ca persona nolit
Scilicet si tiia voliwtate , tanqitam tibi debilum ,
fidejubere ? Puto teiicri eum qui Constituit nisi

debitor tuus mihi Constiliiat solvere. Cceterum ei qui
;
aliud actum cst. Quid si ante decessit? Si moia

credilor non est , siio nomine Constititi iion potest,
interveniente, aequum est tencri eum qui Consli-
tuit, vel in id quod inlercst vel ut aliara personam ,
Ilinc Si rnihi aut Titio stipuler Titio Conslitui ;
non miiius idoneam fidejubcnlein praestet si nulla :

suo nominc uon posse , Julianus ail quia nou ha- :
bet petitionem (3) lametsi solvi ei possit. /. 7.

niora intervenicnte, magis puto non teneri. d. l. i4> ,
§ I. UlP. LIB. 27. AD Ed.

Si vero milii aut Titio Constitucris te sohitu-
rnm, milii compclit (4) actio. /. 8. Paul. lib. 29.
§ 2. An sic promilli possil , itt diverso niodo qiuxm
ad Ed.
ex pristina causa debeatur.
§ 3. Quatenus quis aliemtm debilum Constitucre
X. Sic Constitui potest etiam uf di\'erso modo dc- polest.
heatur qiiam ex pristina causa , puta alio loco vel
die. /•'. G. Eum qui Epliesi promisit se soluturura, XIII. Ulrum prseseute debilore , an abscnte
si Constituet alio loco se soluturum, teneri constat. Constitual quis, parvi refert. Hoc amplius Eliain :
l. 5. Ulp. lie. ?.]. ad Ed. invito (.5) Constitucrc cum posse, Poi>iponius li-
Item quuni iii diem qiiis debel, Scd ct si cile- bro 34 sciibit. Unde falsam pulat opiiiioncm La-
riore dicConstiluatsc sohiturura, similiter lenctur. beonis exislimanlis , si , postquam qui Constituit
/. 4-Paul. lib. yg. ad Ed. pro alio, dominus (6) ei denuntiet ne solvat lu ,
factum exceptionem dandani. Nec immerito Pom-

Imo etsinuUiis locus nullusve dies priori obliga-
ponius ; uam cum semcl sit oljligatus qui Consli-
tioni adjectiis erat i Sed et certo loco aut tcmporc
tuit , factum debitoris non dcbet eum excusare. /. 27.
Conslitueic quis potest nec solum eo loci posse
:
Ulp. lib. 14. AD Edict.

cum petere, ubi ci Constitutum esl ; sed exemplo
Arbitraiiie (i) aciionis ubique polesl. /. 16. § i. XIV.Ila autem quis qiiod a'lcr debel , utitiler
Ulp. LiE. 27. AD Ed. Constituit solvcrc; si Conslilitat solvere tanqitam ah
Ci) De (fiia re in Tit. prKced. liabita mentione loci. (4) Milii cnim soli vidctur Conslitutnm; Titius adjectu
(2) W
cst, Constitueiiut solvere cjuoJ alius dtbit; illius est solutionis gratia, ut erat in priori ol^ligatione.
iifgotium gereiites non suum. Nam .SeDalusconsultum Vel-
liianuui de quo infra agemus, vctal mulieres-in lem allerius (5) Nam et pro invilo potest solvi.
5c ubligare.
(G) Is pro quo Conslituit. Ant. Fabcr legit liclilor.
(3) Niio est crcditor, sed dunlaxat adjectus solutionis
gratia. \ id. intVa lib. 46. Tit. dc Soliaionii.
,.
,2 UB XIII. r. iNDECTARUM
iUo dehilum : seciis si lanquam a se debiium : ut ptitct ipsiscrvo , qualem (4) servum domiuo acquirere
obligationem. d. /. 5. % Jin.
ex specie sequenti.
Lucius Tiliiis Seiorum debitor Jecessil. Hi per- Idem est el si ei qui bona fide mihi servit, Cons-
suaseiuiit Publio Moevio quod hercdilas ad eum titutum fuerit. /. 0. Paul. lie. 2. Sentent.
perliiieret et fcceruut ut epistolam (i) in eos ex-
: Sed et si filiofamilias Constitnatur(5), valcl Cons-
poncret , debilorem se csse quasi Iiercdeni pa- , titutum. /. 7. Ulpian. lid. 27. ATt Eoicr.
trui {?.) sui, coiifitentem; qui et addidit epistol;e
pecinia per- XVII. Item tutori pupilli Constitui polest et
su;e, qiiod In rationes suas eadem ,
actori municipum, et cuiatori furiosi. d. l. 5.

vENrr. Qnsesitum est, cnm aj Publium Maeviuiu § 7.
cx hereditate Lucii Titii uihil pervenerit, an ex
Sed ct ipsi Constituentes tenebuntur. d. l. 5. § 8.
scriplura proposita De Conslitula pecunia convc- Quod Si actori municipum, vel tutori pupilli,
niri possit? Et au Doli e.vceptione uti possit? Rcs- vel curatori furiosi, vcl adolescentis ita Consti-
pondit , !Nec civilem eo iiomine aclionem compe- luatur , MuNicipiBUS solvi , vel Pupillo, vel fu-
tere sed nec De Constituta, secundum ea quae
: nioso vcl adolescenti ; utiiilatis gratia ]>uto dau-
proponerentur. Idem ([uoesiit, usurarum nomine dam municipibus vel pupillo vel furioso vel ado-
quod excausasupiascriptadatunisit,anrepetipos- lescenli utilem actioncm. d. l. 5. § 9.
sit? Respondit Sccundura ea quae proponercnlur,
,
XVIII. Quod diximus , non posse quem Cons-
posse. /. 3i. Sc.EVOi.A lib. 5. digest.
tiluendo proniittere niii de se , conjirmal Justinia-
SiiniU rationc dicendum de palre : Quod si filii nus Novell. XV. cap. fin. Et consequenter slatuil
nomino decem Constitueril soluturum; quamvis in ut , si sic Constituerit quis : Se nccnon rt hunc et
peculio quinque fueriiil, De Constituta iu deccm illum soluturos ; pro portione ejits duntaxat valeal
tencbitur. /. 2. JULIAN. LIB. I. DIGEST. Constitiitum. Siii vero ita Se aut illuni ipsum , :
Ca?lerum si plus suo noniine (3) Coustituit, nou solum in solidum obligari : sin vero impersonaliter,
tcnebitur in id quod plus est. /. i. §8. ^ Jin. Llp. puta sic , Saiisfiet ; nultam ex tali Conslitulo obli-
LiB. 27. AD Ed. gationein conticchi.
§ 3. De qua persona proniitlere Conslituens possit

ARTICULUS IV.
et cui pacisci is cui ConsliLuilcir.
Quomoio Constitutum contrahatur.

XV. In Constituto sicul in cceteris omnibus con-
ventionibus ncnio alteri pacisci , el nemo de alio XIX. Ad contrahendum Conslitutum requiritur til
(juam de se promittere polest. paciscentes in hoc consentiant ut Constituatur.
Scdenim si quis Constitueril aliuni solulurum ,
Jlinc Eum
qui inutiliter stipulatus est ; cum
non se pro alio non tenetur et ita Pomponius ,
:
stipulari voluerit , non Constitui sibi ; dicendum
libro 8 scribit. /. 5. § 4- I-lp. lib. 27. ad Ed, est, De Constituta experiti non animo posse quo- :
Plce versa is cui Constiluitur, sibi duntaxat non niam non Constiluentis scd promittenti* factuiu
aliis pacisci potest. sit. /. I.
§ 4- Ulpian. lib. 27. AD Ed.
Hinc Item si niihi Constituas te soluturum ,
Nutlus aiilein consensiis sufficit. Constituere autera
tencberis quod si mihi Constitueris Sempronio
: et prsesentes cl absentcs possumus; sicut pacisci et
te soluturum non teneberis. (/. /. 5. § 5. Ulp.
,
per nuntium et per nosmetipsos et quibuscumque
LIB. 27. AD Ed. sirbis. /. i4- § 3. Ulp. lte. 27. ad Ed.
Hinc Julianus libro 11 Digestorum scribit
et Et licel libera persona sit per quam tibi Cons-
Procuratori Couslilui posse quod Pomponius ita : titui non erit impedimentom qiiod per liberam
;
inlerpretatur, ut ipsi procuratori Constituas te so- personam acquirimus (G) quia minisleriura tan- :
luturum, non domino. d. l. 5. § 6. tummodo hoc casu prsestare videlur (7). /. i5.
PaUL. LIB. 2y AD EdICT.
XVI. Cceterum ei quis pacisci potest in cujus po-
testate est. XX. Per epistolam quoqiie recte Constituitur i
Quinetiani Scrvo quoqiic Constitui posse consut in speciebtis scqucntibus.
tat ; et si servo Constiluatur
,
domiuo solvi vel Species prima. Juliauus libro 1 1 scribit.Titius epis-
un Sive ipsi sive pstri solvi ei Constituatnr.

(1) Cantioncm, Billel. (5) , ,
(.) L. Titii.
(3) S\ siio noraine Omstituat, id f;t, tancpiam a se He-

bitum ; iinii pottat Cimsliiuere se s >lutiinim plas qunm
quod ipse tlebet >i iiomine lilii CoDStilual , polest Consli-
:
luere totum quoil lilius debel.
Cl) Id fst, qupmlibtt stTTum. Non possel solvi cuilibet

servoj sed demum li qui cxigcmlis pecuniis prffipo>iius
fsset : at cui'ibft servo Constilui polest; nec cuim Gous-
tiiutum eiit soluiio.
;
, ,,
TIT. V. DE PECUNIA CONSTITUTA.

me secuiidtim adliiicis pro quo Constituit, obligatus iriancl. /. 28.
tolam ad me talem emlslt : » Scnipsi
debitum approbatum GaIUS LIB. 4- A" '-"• PlÔVINC.
» mandalum Seii si qiiid libi
soluturum sinc contro- Quocirca dc actione Pecunia; Conslilida: Vetus
;
» erit, mc tibi cauturum et

De Conslituta pocunia. fuit dubitatio; an qui liac aclione cgit, sorlis obli-
)> versia ». Tciietur Titius
AD Ed. gationem consumal'.' Et tutius est dicere solutione
/. 5.»§ 3. Ll.P. LIB. 2'].
potiiis ex hac actione facta liber;ilioiiciu contin-
Sccunda Species. Tiiius Seio epistolam cmisit jn gere, non lilis contestatione; quoniam solutio a 1
ha;c verba « Remanserukt apud me quinqua-
:
utramque obligationem profict. /. 18. 5 3. VIlv.
» gint:i cx credito tuo ex contractu pupillorum
LIB. 27. AD Ed.
» ineorum (i) quos tibi reddere dcbebo Idibiis
» Maiis probos. Quod si ad diem supra scriptum ARTICULUS I.
» non dedero, tunc dare debcbo usuras lot ».
Q[i;cro an Lucius Tilius in locuni pupillorum hac Quando coininitlatur actio de Conslituta pccunia.
caulione reus successcrit ? Marccllus respondit, Si
intercessisset stipulalio , successisse. Itcm qua^ro § I. Qua; requirantur ad comnutterulam luznc ac-
an, si iion successissent De ConsliluLi leneatur / , tionem.
Marcelius respondit, In sortem (2) teueri. Est eniin
liuiiiauior et lUilior ista interpretatio. /. i.'i. Mar- Ad commiltendam actionem (fuce ex Constitalo
CELLUS LIB. SlNG. RESPONS. nascitur, duo requiruntur ex verbis Edicti : i." 6'i'
Constitueiis Constiliito non satisfcceril ; 2.0 Ut per

Tcrlia Species. Quidam ad creditorem iittcras
actorem noii steterit quominus salisfaceret.
ejiismodi lecit. « Decem qua; Lucius Tilius ex. arca
» lua mutua acceperat salva ratione (3) usnra- , XXIII. Constituto satis non facit qui soluturuia
» rum , liabes pencs me , domine ». Piespondit , se Conslituit, si olferat satisfactioncm. Si quis aii-
Secundum ea quae proponerentur, actione de Cons- tem Constituat se salisdaturum (7); ct fi<lejussorcm
lituta pecuuia cum teneri. /. 2t). Bcjevola lid. 1. vel pignora det, non tenetur : quia nihil intersit
RESP. quemadmodum satisfaciat. /. 21. § 2. Paul. lib. 29.
AD Ed.
XXI. In contrahendo Constiluto non necesse esl
Itein Constituto non satisfacit , qui solvere vidt
exprimere quanlitaleni. Nam Qui conslituit sc so-
aliud quam quod solîere Conslitiiit. Ilinc in i/!n.
luturum, tcnetur; sive adjicit certam quanlitatem,
specic : lllud aut illud debuit, et Constituit ;;ltc-
sive non. /. i4- Ulp. lib. 27. ad Ed.
Dubitatuni est an. necesse essct u dies adjice- rum an vel alteruin quod non Constituit solverc
:
possit, qu»silum est ? Dixi INon esse aiidiendum, ,

reliir soliUiom.
si velit hodie lidem Constiluloe rci frangerc. /. 25.
T>e hac re ita Paidus : Si sine die Constituas
Pap. lid. 8. Qua;sT.
polcst quidcm dici te non lencri, licct verha Edicli
late pateant (4) aiioquin et conlestim agi tecuin
: XXIV. Conslituto etiam non salisfacit, qui solm
potcrit (5) si, slatiin ut Constituisti , non solvas. alii quani cui soli'ere Constitiiit licet solvat itni ex
:
Sed modicum (0) tempus statuendum est, non mi- illis quibus ex vetere obligalionc debet.
nus decemdierum, ut exaciio cclebrclur. A 31. § i. Hinc niilii aut Tilio dai-e promisisli. Quod si pos-
LIB. 29. AD Ed. tca(|uam soli mihi te soluturum Constituisti , sol-
vcris Titio nihilominiis mihi tenebcris (8). /. 8.
SECTIO II.
;
^Jin. Paul. LiB. 29. ad Ed.

Obiter nota : Titius tamen Indebiti condiclione
De effectii Constituli, et actlone De tenebitur; ut quod ei perperam (9) solutuin est
pecvmia Constitiita. ci qni solvit reddatur. l. 9. Papin. lib. 8. quest.
Idem est et si ex duobus rcis stipulandi , post

XXII. Constitutum non iollit priorein ohligatio- ailcri Coiistitutum, alteri postea soiuluni csl; quia
nem , sed novam inducit qiue prioii acccdu. loco ejus cui jaiu solutum cst, li;ihcri dciict (10) is
Igitur Ubi quis pro alio Conslituil se soluturum ciii Couslituitur. /. 10. Paul. lie. 29. ad Ed.
. (ij Qui me ipsornm tutore auctore tecum coiilraxeruut: famen modicum alitfuod tempus conlincre qiiod suflitit :
nam ut valc.it,ncc videalur adversaii naturse Constilutorura.

(2) Nun in u.suras : usurse futuri tcmpoiis non dt—
lemur; non pot.st auttm Coustitui plus quara quoJ c.\ D. Noodl. recte censtt ligeudiim salisfaclurum.
(7)
prisllua ciiusa dtbetur. ex qua poteras cti.ini
(8) Non quiilempriori blisatioue,
(3) Itl e.st, cum usuris quse tunc debebantur. Tiiiu solvcre; sed lencbtris aclione Constitula; pecuiiia:
{f\) \i\ esi porrigi possint etiam ad ea Con.îtitHla qii.Te
quia mllii soli solulufum tc Conslittiisti.
,
.<ine diei raentioiie fiereut ; si quidem verbis Edicti nulla (o) IVrpcram solvit, rum hac solutione non sit libcra-
dici nit;utio reqniritur. tusab actione Cortstitutce pecunitE-j erijo debet ei duccnrr^
Videmr Constitulum non v.nlere per Ciindiclioncm Imh-biu.

(5) sine diei adjectione :
quia [iuquit] ex la'i Conslituto posset st.iliro- agi ; quoJ ist (lo)Ul enim is ex iluobiis reis cui solviliir, occupat rr.--
riinlra iialuram Coustituli nam Constiluere : , uiliil aliuJ dlium; ct Ii;ibelur quasi csset solus creJitor ila is cx diio- :
Cit qiain in ditm conferre. bus rcis cui Cunslituitur, occupat credituiu; ct jîaihabe-
Kcsptjuditj Conitilutum aae adjectione diii, tacile lur atquc si solus creditor csset.
(6J
; ,
i4 LIB. XIII. PANDECTARUM

Conlra vice versa quando libi simpliciler debeha- fitutce pecuniip. E re autem cst liic subjungere ulrum
Uir : Si quis duobns pecHniam Conslituciil ,
libi poeuam (5) contineat haec actio , an rei persecu-
aut Titio etsi sli icto Juie piopria (i) aclione pe-
;
lionem ? Et magis est ( ut etiam Marcellus pulal)
cunioe Conslilutx uiancl ohligatus ctiamsi Titio solut rei sit persecutio (6). d. l. 18. § a.
veiit, tamcn per exceptionem (2) adjuvalui. l. 3o. XXIX. Actio Constilula; pecuniae heredi et in
PAtjr,. LIP. 3. SENTENT. Ticreiiem datur. Nec
si pro tttq , sed et .Si
soliiin
XXV. Alteniin qiiod ad cornmiltendam ex Cors- pro alieiio debito te soiuturum Constituisti
Pe- ;
tituto actioncm requiritur, est ut per (Hlorein non solum adversus te, sed
cuniae Coustitutae aclio iion
steterit quominiis Constituens salisji-cc rit Conslituto.

eiiam advcrsus hcredes tuos perpetuo competit.
/. I. Cod. h. 1. GdRDIANUS.
Fcrha Edicti tsiint, Weque rtR actokem stetisse.
Ergo si non slclit per actorcm tcnet aclio ,
Similiter Juslinianus constituii actionem illam
eliamsi pcr rcrum naluram stetit. Sed magis di- heredi et in /icrcdcm dari , et sempcr esse perpe-
cendum cst, subveniri reo debere. /. 16. § 3. Ulp. tiiani ; qinim certis casibus qui ignorantur, olim esset
LIB. 2n. AD Ed. annalis. I. 2. Cod. h. t.
Quodnain tempiis inspiciatiir ad commiltcndam XXX. Circa lianc aclionem observandum siipe-
§ i.
actioncm.
restquod: Si duo
,
quasi duo rei Constitui rinius;,
vcl cum allero agi poteiit in solidum. /. 16. Ulp.

Ex verhis Edicti commitlilnr actio , si nec Cons- LiB. 27. AD Ed.
lituens Jecerit quod Constilulum est , nec per ac- Justiitianiis bcneficium Divisionis qtiod Hadrianus
torem stelcrit. Qiio aaleni leinpore ulrunique iiispi- fidejussoribiis ct mandatoribus concesserat , el ad
citur ? hos reos porrcxil. I. fin. Cod. h. t.
Qiii pro alio Constittiit (7) , habel etiam henefi-

XXVI.HsBC autem veiba Praeloris Neque fe- ,
ciiim Ordinis. Novell. IV. cap. i.
tissE BEUM QuoD coNSTiTuiT , uirum ad tempus
Coiistiluti (3) pertinent ; an vero usque ad litis
contestalionem traliainus ; dubitari polcsl Iit .^
pulo ad leinpiis Constituti. d. l. 16. %Jin.

, APPENDIX
Quamvis aulem ipso Jitre committatur actio si
dic Conslituti , id est die qiia ex tege Conslituli De PiECEPTO.
solvi debuit , solutum non fiterit : tanien Sed elsi
alia die offcrat, ncc aclor accipere voluit, nec ulla Rixeptum erat Constituli species , qiio Argen-
causa justa fuit non accipicndi; «quuin cst succurri tarii in se recipiebant seu solvere Conslituebanl quod
ico , aut cxceplione, aut jusla iuterpretatione, ut alicui ileberetur.
factuui acloris usque ad tcmpus judicii ipii iioceat :
ExRectpto nascebatur actio Eeceptitia solem- ,
ut illa vcrba Keque fecisse lioc sigiiilicciit ; ul , nibus verbis composita, i<l esl , civilis : ut ex Jus-
iieque in diem in quein Constituit, fcccril; nequo tiniano discimus in l. 2. Cod. h. t. In qiio difjert
postea. /. 17. Paul. lid. '29. ad Ed. a Comtituto , ex qtto Prceloria dtmlaxal actio nas-
citur.
XXVH. Item vcrba illa Pr.Tloris Keque per ,
ACTor.EM STETissE, camdeni lecipiuul dubitalionem. Receplum minus patehat Conslitiito qitoad per-
sonas qtice in se recipere possent ; lioc enim Ar-
£1 Pompoiiius dubitat , si forte ad dieiu Couslituti
genlariis peculiare erat qui soli Rcceptitia actionc
per actorem non steterit, aiile stetil vel poslea ? ,
lenebnntur. Contra latitis patebat Conslituto quoad

llt puto liKC ad diem Constituti refcrenda. Proindc
res ; si qtiidem qiiidquid deberetur, sive mobile sive
si valeludiue impeditus aut vi aut tempestate pe-
titor non veiiit, ipsi noccre (4) Pomponius scribit. immobile qiiidjbret , recle in sc recipiebant Argen-
tarii: cum ConstiliUum Ju/c Pandectarum de solis
/. 18. UlP. LIB, 27, AD Ed.
rebits fungibilihus tilile esset. Theophil. Inst. Tit.
ARTICULUS II.
de Acliou. § 8.
Juslinianus abrogavit discrimina quce inter ulram-
Qualis sit hcec aclio, et quK alia ad eam pcrtineant. quc Constiluli speciem erant ; Reccptitianiîic aclio-
nem , in actionem Conslitulae pecuuia; transjudit.
XXVIII. Fiiiimus quando cominitLaturactio Cons- 1 1. 2. Cod. de Constit. pecuu.
(1) Cujaciiis emendat et legil ^nori a«(one,- ut sit sen- qiiod iiitra idem Conslitiiti non solverit; cum non per ip-
6US, ruiiutTC tMim obligatum tibi pccuiii<e Constitutae nomiue; sum sed piT nctorem sleterit. CjBlerum si qna cx priori obli-
uou qiiidim ex Consliluto , cura ex Consliluti lege polueril gatioue actio competil, nou prohibctur ca agere.
Tilio solvere sed ex priori actioue.
;
(5) Quia rr.-elor hanc actionem ob moram iion solventis
(?) Per hauc exceptionem scilicel ; St non voluntate tiia 6ua (lie Cunsliliilum . velul iu poeiiam rupt.-c lidei proponit.
Titio soli-i.
(6) Non enim persequilur nisi id de quo convenil.
Id cst, ad illud tempus intra quoJ solvere Constituit.
(:) Vocem ANTI*nNHTH2 qu.-E esl in hnc Novella, rt
(3)
(4^ Nocel ipsi quominus possil aqcre actlone Conslittitce qnam vnlg?.ta vertit sponsor iin He/ionilant] JuUanus tt
|
,
pecunite qu^ datur ex cansa vio!al.-B fidci Coiisliluli. Nnu

, lialoander mclius veiteruat Conslitutce pecunice reus.
pottst aulem hoc cisu is qui Cou^lituil , aigui \ iolalic fiilei
, ,
TIT. \T. COMMODATI VEL CONTRA.
TITULUS VI.
C O MMO D AT I V E L C O N T R A-
P ANDECTARUM orrliiiatores a Titulo primo lihri XII tationem quis accipiat. /. 3. § fin. Ulp. lib. a8.
as^ressi fiieranl traclationem dc siiigulis conlrac- ad Ed.
tiitttn iiominnlorum speciebus ; ex
(juibus singuLe Saepe etiam ad hoc Commodantur pecuniae, ul
speciales Condictiones descendunt : et eain inc/ioa- dicis gratia (a) numeralionis loco ostendantur
verant ab illis contraclibus qui Re contrahuntur ( Florenl. ) intercedant. /. 4- Gaius lii). i. de

el intcr illos a coiitraclu Mutui. Tractationem il- VeRB. OBIHiAT.
lam quain interruperant , jam resumunl et in hoc :
Tittilo alterani contractus qtd Re contrahalur, spc- § 2. Qtue traditio et in quam iisus speciein Jicri
cieni expoiiunt ; scilicet Commodaluni. dcbeat ; et de gratuitate Conimodati.
CoMMODATUM cst contraclus qito res gratis utenda
datiir ad temptts ,
fincrii , modtimve cerltiin ; ca In contractii Coinniodali iradilio inten-eiii/e
III.
lcge itt eadein ipsa reddatur. debet sed ea quce Jial duntaxat ut qui rem acci-
;
De ipso coitlractu Commodati prinia Sectione pit ,

ad certtiin usuin itti. Ccetertiin Rei
possit ea
agemiis; altera, de actionihtts quce cx hoc contractu Commodata; et possessionem et proprietatem reti-
dcscendunt. nemus. /. 8. Pomp. lib. 5. ad Sabin.
Nemo cnim Commodando rem facit ejus cui
SECTIO I. commodat. /. 9. Ulp. lib. 2. ad Ed.
IV. Nil referl in qttain usus speciem res trada-
De contraclu Commodati. tur ; inodo gratis.
Hinc Ulpiantis Nunc videndum in quibus spe-
:
Videnduni quce res in hiinc contractum deduci ciebus Commodati actio locuin habeat. Et est apud
possit qtice traditio et in quam usits speciem fieri
; Veteres de hujusmodi speciebus dubitatuiu. /. 5.
deheat,et de graluitate Commodali ; denjqtte intcr
§11. Ulp. lib, 28. ad Ed.
qiias personas possit conlrahi necne.
f. G. Rem tibidedi ut creditori tno pifinori
dares ; dedisli : non repigneras (3) ut milii reddas;
§ I. Quce res iii hunc contracluni dediici possunt. Commodati actionem locum liabere.
Labeo ait ,
Quod ego puto verum esse nisi merces iiilerve- ,
T. Ait Praetor : Quod quts commodasse dicetur, nerit, tunc enim vel Iii factum vel Ex locato ,
DE EO JUDICIUM DABO. l. I. ULr. LIB. 28. AD Ed. conducto agendum erit plane si ego pro te rem:
IIujus Edicli non est difficilis.

iiitcrprelalio pignori dedero tua voluntate , Mandati erit actio.
Unum solummodo notand 'm quod, qui Ediclum :
d. /. 5. (^ 12. AD Ed.
concepit Commodavi fecit mcntioncm
,
quuni ;
Pacuvius Utendi fecil mf 'eni. Inter Comino-

Labeo quidcin § 3. Inter quas personas Commodatum contrahi
datum aulem ct quantu »n ,
possit necne.
ait tanlum interesse i. n inter genus ct
specicin. Comiiiodari eumi rcm iiiobilcm non ;
V. Impubcres Commodati aclione non tenen-
etiam soii utendam dari , ctiam soli. Sed ut ,
quoniain uec consislil Commodatum in pu-
:
tiir
apparet, propric Comniodala ros dicitur, et quK
;
pilli pcrsona sinc tutoris auctoritale. LTsque adeo

soli i'st(i). lilque et Cassiiis exislimat.
ut etiamsi pubes factus dolum aut culpani admi-
Vivi:'.nus amplius, etiaiu habitaliouem Commo- ,
serit , hac aclione non lenetur (4); quia ab iiiitio

dari posse ait. d. l. i. § i.
non constilit. /. i. §./'". Ulp. lib. 28. ad Ed.
JI. Cceteriim ôn potest Commodari id quod Similiter Ncc iu furiosum Commodali aclio
usu cousuniitur : uisi forte ad pompam vel oslen- danda est.
(i) Sic Roni,T (liviles Poe'is ad versus publine recit {1) Four la foniic; ut in mancipationibas as Jabatur,
os, cloaium suiim cummod.ibtnt jnxla illud Juvenal. :
(3) Repii;rH-riirc est luere et liberare pigDVS^.
At si ilulcediiicfaniee'
Siiccensus rccitns; Muculonus Commodat cgdcs. (^) Ttnebitur crgo actionc De doto.
Satyr. 7,
;,;
i6 LIB. XIII. PANDECTARUM

Scd Ad cxhibendum adversus cos dabitur; ul Circa hanc actionem quceremus i.« Cui et ad-
icscxhibila vindicetur. /. 2. Patjl. LiB.af). ad Ed. versus quem detur ; 2.0 Quando demuni ad rem
Sed milii vidciur , si locuplelior pupillus tactus commodatum reposccndam hac actione agi possit
sit , dandam lililem Commodati actionera ; sccuii- 3.0 Quicl in ea prcestandum venial ; 4." Denique
,
dum D. Pii Ilescriptum (i). /. 3. Ulp. hb. 28. an pluribus rebus convnodcilis dc singulis scparalini
*D Ed. agi possil.
VI. Illud quoeritur , an inler me el eitni qui hona

fide mihi servit hiccontractus copjiislere posset
'?
§ I . Cid et adversus queni competit.
De qua re iia Llpianus : Si libero liomini , qui
booa fidc mihi scrviebat , quasi servo rcm com- VIII. Actio Conimodali Directa conqjctit Conu
iiioda\ero: videamus an habeam conimodati ac- modatori adversus Commodatarium.
tionem ? j\am et Cclsus fiHus aicbal , si jussissem Quod si plurilius sinml res commodala est quam-
eum aliquid facere , vcl Mandali (i) cum eo vel vis talisfucril ut noiuuii parleni singuli in hujus itsu
Pr.Tsciiplis vcrbis expcriri me posse. Idem ergo potuerint oicupare , tamen singuli in soliduni hac
ct in Commodato eril dicendum. INcc obstat quod aciione tenenlur.
non hac nienle cum co quilibct bona fide nobis Hoc docet Llpianus Si duobus vehiculum com- :
servirct conlrahercmus, quasi eum obligalum ha-
modalum sit vel locatum simul; Celsus filius scrip-
bituri pleiumque enim id accidit ul, cxtra id
:
sit 6 Digestorum quseri posse utrum unus-

libro
quod agilur, tacila obligatio nascatur; vcluti quum ,
quisque eorum in solidum aii pro parte tcnealur?

])er errorcm indcbilum solvcndi causa datur. /. i3.
Et ait, Duorum quidem in solidum dominium vel
1. POMPON. LIB. I I . AD SaBIN. ,
Jj)
posscssionem esse non posse nec quemquani
, :
\'II. Observandum non requiri ut qui Coni-

est parlis corporis domiuum esse, scd totius corporis
rnodal sit rei comniodalce dominus , dominiive opi- pro indiviso pro parte dominium habere ; usum
nioneni habeat. autcm balinei quidem vel poi ticus , vel campi ,
Nntn Commodare possumus alienam rem quam uniuscujusquc iii solidum esse reque eiiim minus :
possideraus ; tametsi scientes aliena possideamus. me uti, quod ct alius utcretur. Verum in vehiculo
/. i5. Paul. lib. 29. AD Edict. Commodato vel locato pro parte quidem effectu ,
Ila ut, etsi iur vel praedo commodaverit ha- , me usum habere , quia non omnia loca vehiculi
beat Commodati actioncm. /. 16. Marcell. lib. 5. lencam. Sed rsse verius ait et dolum et culpam ,
PIGEST. ct diligenliam cl cuslodiam in totum me piaestare

debere. Quare duo quodam modo rei habcbuntur :
SECTIO II. et , si aller conventus pia?-litcrit , libciabit alte-

rum : et ambobus competil
Furli actio (3) ( /. 5.
De aclionihus quos ex Commoclati conlractu § /in. Ulp. ljb. 9.8. AD. Ed. }; ut alterutro agcnte
altcrius actio conlra furem tollatur. /. 6. Pomp.
descendunt.
LIB. 5. AD Sabin.
Exhoc conlraclu duplex nascitur aclio Directa Undc quseritur, si alter Furti rgerit an ipse ,
jei Contraria. El quideni Civilis esi , non Pnrtoria solus debeat Cominodati couveniri ? Et ait Celsus
hcec aclio Commodati quamvis Pra-lor Ediclo suo ;
Si aller conveniatur qui Furti noii cgit et para- :
polliceatur ( supra N. i.) se ex Commodato datu- tus sit periculo suo couveijiic (4) altcrum qui
rum judicium. Et ita alias scppissimc Prcttores , Furti agendo lucium scnsit cx le Commodala ;
ut moderatores Juris Civilis et cuslodes , eliam ac- dcbcre eum audiri et absolvi. /. 7. Ulp. lib. 28.
tioiies civilcs Edictis suis daturos se pollicebantur. AD Ed.
Sed si Legis Aquilire adveisus socium ejus ha-
ARTICULUS I. buit Commodator aciionem , videndum erit ne
ccdere dcbeat ; si forle dammim dedit alter, quod
De ttciione Commodati Directa. hic qui convenitur Commodati aclioiie saicire
compeliitur. Nam (5) etsi adversus ipsum liabuit
Actio Commodati Directa est ea quce compelit .\quiiiae actioncm Commodalor, a=quissinium est
ad rcs'tilulionem rei commodatcE, ut Commodaii agendo rcmittat actiouem : uisi
(i) Quo in pupillos ex contractibus suis qaatenus locu- (S) Finge : serrus commodatus est Tiiio el Seio uf in
pletiores facli suDt utilis actio datur, licet tine lulore con- commune utcrcnlur Titius hunc siTvum : injuria occidit.
traxerint. Commodntor non posset agere Commodati actione adyer-
sus Titium, nisi ei remiitertt aclionem Legis Acjuiliis
(2) Hoc accipe de utili aclione Mandati [seu , ut siibji-
eit , aclione Prcescriptis verbis ad inslar acliunis Mandad]. aut saltem non posset aclione Legs A(/uilia' conseqiii nis.i
DifeGlum cnim lioc casu non competere expresse dicitur derlucto uo quod jam actione CommodtUi coDsecutus esset,
iu I. irj. § 2. IT. Mandati. Katio cst quia i)ona fidfs non p.ititur ut is Commodator
,
bis idera conseqnatnr porro eadein ratio facit , ut iion

:
(3) Vid. infra lib. 47. Tit. de Furtis.

possit agcre adversus Seium actione Cojnjuodati , nisi ci
(\) Notuine Commodatoris , cui aciio Commodati com- ccdit actionem Legis Aquilia: quam liabet adversus Xitium.
l>cli£.
,; ,
TIT. VI. COMMODATI VEL CO.NTRA. 17

fortequis dixerit , agcndo eume Legc Aquilia lioc les : L't accidit in eo qui absentis negotia gororc
riinus consecuturum quani ex causa Conimodati inchoavit ; neque enim impune pcritnra deserit :
consccutus est quod videtur haberc rationeni. d.

:
susccpissctcnim fortassis alius, si is non ccpissct.
L 7. ..
Voluntatis est enim siscipi.he mandatum, ne-
S
CESsiTATis coNSUMMARE. Igilur si pugillaies mihi
IX. Si filiofamilias servove conimodatum sit
Commodasti ut debilor niilii cavcr. i non rcctc
, ;
duntaxal De pcculio (1) agonduni tiit. Nam

facics, imporluiic repetendo. si ncgusses; \ el
Ciim fillo autem familias ipso , cl din cto quis emissem vel lestcs adliibuissem. Idcmqiie
, e.^t si ad
polcril. lulcicndam insulam tigna Commodasli ; denido
Sed tlsi ancillse vel filia;familins cominodavf-rit substraxisli, aut eliam scicns viciosa commodavc-
diuUaxat De peculio crit ageudum (2). /. 3. § 4. ris. AUJUVARI QI.IPPE NOS, NON DECIPI, BENEFICIO
Ulp. lib. 28. AD Ed. OPORTET. Ex quibus causis eliam Conlrarium judi-
Quoil aiUem lUciinus hac actione patrem aul do- cium utile (3) esse ducendum cst. d. l. 17. § 3.
miiium Commodalarii peculio teims lciieri, sic accipc
nisl ex proprio dolo coiweniatur. Sedenim uou Quid venial iri actione Commodali Z>//w/«.
§ 3.
tantum ex causa doli earum personarum patcr vcl
dominus condemnalur ; sed et ipsius quoquc do-
inini vel pitris fraus duntaxat venit ; ut Julianus XII. In nctione Commodati Directa vcnit , iit rcs
libro j circa Pigncratitiam aclionem distinguit.
I
Coininodala reslituatur.
d. l. 3. §. 5. Quatenus atiteni ad haiic restiliilionein teneatur
Coinmodatarius , ita docet Gaiiis. Et ille quidem
X. Deiiiqite etiam adverstis heredcin Commoda- qui mutuum
accepit, si quolibet caû quod acccpit
tarii hwc aclio datur. Hinc Diocletiaims et Maxi- aniiserit, uihilominus obligatus permanct. Is vero
miamts : De restilucndis rebus quas marito obli- qui utendum accepit; si majoic casu cui hiimaiia
gandas pro se dederas ,
postquam debitmn fucril
infirmitas resistere non potest, (veluti incendio
fxtenuatum , Commodati actioncm eiiani ad-
ruina, naufragio) reni quam accepit, amiserit; se-
versus heredes ejus exercere potes. /. 3. Cod. de curus (4) est alias lamen cxactissimam diligenliain
:
Commod. custodienda3 rei pra-stare compellitur. Ncc sufiicit

Heres autem ejus qui Commodatum accepit ,
ci eaindem diligentiam adhibcre quam suis relms
pro ea parte qua lieres est couvcnitur nisi forte :
adhibct, si alius diligentior custodire poterit. Scd
liabirit facultatem totius rei restitucndce nec fa- ,
el in majoribus casibus si culpa ejus iiitcrveiiiat, te-
ciat. Tunc enim condemnatur in solidum ; quasi
nctur veluli si cpiasi amicos ad coenaminvitaturus,
:
lioc boni judicis arbitrio conveniat. sup. d. l. 3.

argentum quod in eam rcm utcndum accoperit,
§ 3.
j)ercgre proficiscens secum portare voluerit; el id
SimiUter Si ex facto heredis agatur Commodati aut naufragio aut prsedonum hostiiimve incursu
in solidum condemnatur , licet ex parte heres est. amiserit. /. 1. § li-ff. de Oblig. elact. Gaius. lib. 2.
/. 17. § 2, PaUL. LIB. 29. AD Ed. AUBEOR.
Consonat quod ait Vlpiaims : Nunc videndum
§2. Qu, iido demum hac actione res Commodata cst quid veniat iii commodati actionem utruin :
reposci possit. dohis an et culpa an vero et omne periculum (5)?

, ;
El quidem iii contractibus intcrdum dolnm soluin ,

XI. Siculautem voluntatis et ofllcil magis quam iuterdum et culpara prajslamus. Dolum in depo-
necessitatis est , Commodare ; ita modum Coni- silo iiam quia nulla ulilitas ejus versatur apud
:
modati finemque prsscribere, ejus est qui benefi- (lUtm dcponitur, morito dolus pra-statur sohis :
cium tnbuit. Quum aulem id iecit ; id cst post- ,

nisi forte et merccs acccssit; lunc cnim (ul ost et
quam commodavit ; tunc finem prsescribere ct , conslitutum) etiam culpa exhibctur ; aut si hoc ab
relro ageve, atquc intempestive usum Commodalae initioconvenit, ul ctculpamct poriciilum pra;stct
rei auferre , non officium tantum impedit ; sed et is penes quem deponitur. Sed iibi iitriusquc uti-
Suscepta est obligatio inler dandum accipicndum- litasvertilur; ut in cmpto, utiu locato ut in dote, ,
que. Gcrilur enim negotium inviccm ; et ideo in- ut in pignore, ut in societate; ct dolus et culpa
viccm pvoposita:' sunl actiones , ut appareat quod piaestatur. Commodatum antem ploriimque solam
prrucipio bcneficii ac nudae voluntatis fuerat , utilitatem continct ejus cui commodatiir; ot idco
convcrli in mui.uas pra^slationcs aclioncsquc civi- verior est Q. Mucii senlculia, exisiimantis cl cul-
(1) Non vero polerit ex hac causa Noxalis aclio cl.iri pit, cjus rci in specie debilor cst porro oblif;atio cxtin:
Kam aclioiies e.\ cuntractibus servorum (luionvis proplcir , giiitur, rei dcbitic inlentu, nt vidcb. Til </c iiulul. et Ll
ipsorum Uolum dcntur iiuQ suut noxalcs
, ut \kl. supt;\ : licmc. infra lib. ^6. qui muluum accepit, uon uum
At is
Tit. de ISoxal. act. nioriun quos acccpil iu specie debitor est; sed geueiis e
adversus (lnminiim autcnj quanlilatis, quae nunquam pereunt.
(2) Scilicet p.-itrem aul : ips.i
filiaf.imilias teuebitur , ul supia de liliofainilias tlictura cst
(5) Hoc accipe de levissima culpa , non de vi major
(3} Id cst, cfficax. qii;e abs^jue culpa interveniatj ut mox siipra c.\ Gaio vi
(4) R.itio disparitatis est
,
quod , fjui rem uttndura acci diujiis.
Toni. 11.
,:, ,
iB LIB. XIII. PANDECTARUM

pam prjcstandam et diligentiam (i). /. 5. 5 2. aclionc agi poterit , ct cujus periculum erit ? Labeo
UlP. Ed.
LIB. U8. j\D do periculo sciipsit, Muitum inlercsse, cnslodem
Maxime aiilcm Et si forte res Kstlmata data sit posui an non ; si posui , ad me pericidun spi rlarej
omue periculum {i) pra;slaudum ab co qui sestima- si luinus , ad euni pnies quem relictum e;.t. Ego
tioiiem se piaeslalurum recepit. d. l, 5. ^' 3. puto, Commodali qnidem agendum; veriim cus-
XIII. EJiis diligentia' c/iiani commodatarins iri re
todiam cum proestarc debcrc jitnes qum res re-
licta; suiit, nisi aliud nomiiiatini couveiiil. /. 5. § i^.
lO/nmodata prcestare tenctiir , pars prcecipua est
L LP. LIB. 28. AD Ed.
quod Ciistotliam plane Coiumodata; rei cliam dili-
geutem dcbct priestarc. d. l. 5. § 5. XVI. U que adeo autem diligenlia in le Com-
modata diligentia pia-stari dcbeat
, ut puta, :
Hinc lenelur si surrepta fiierit. jSec refcrl a quo cquain tibi commodavi quam pullus comitabalur;
nanictsia Commodatoris servo, tenetur.
etiam pulli te ciislodiam preestare debcre , Velcres
V. G. Iii exercitu contiiberijalibus(3) vasa ulenda responderunt. d. l. 5. § 9.
commuui periculo dedi ac deinde meus servus :
X\ p idimus
II. regidariter Commodntariiim de
subreptis his ad hosles profugit, el poslea sine vasis
ciilpa levissima teiieri. Ha;c ita si duntaxat acci-
,
receptus est. Habiturum nie Commodati actionem
pientis gratia Commodata sit rcs : al siutriusque,
cumcontubernalibuscoustat,procnjusqueparte(4\
veluti si communem amicum ad ccenam invilave-
Sed el illi niecum F*irti servi nomine, agere pos- ,
rimus, tuque ejus curam .susccpisscs, ct ego tibirei
sunl; qiiando et NoxA capct sequitur; et si tibi ,
argcntum commodavcrim; scriptum quidem apuj
rem periculo luo utcndam Commodavero eaque a ,
quosdam invcnio, quasi dolum tantum prKstare de-
servo surripialur, agere mrcum Furli possis
meo beat sed videndum est ne et culpa pra;standa sit
:
scrvi noniiiie. /. 2 . § i . Afric an. lib. 8. qu«st.

1
ut ita culpa; fiat Destimalio sicut in rebus pignori
XW. Sed an eliam honiiuis Commodati ctis- datis et dolalibus a;slimari solet
[•f).
l. i8. ^ hcec ila.
todia pra?slelur apiid 'Vclcres Hubitalum est. Nam
. GaIUS LIB. 9. AD Ed. provinc.
interdum et honiiiiis custodia prieslanda esi; si Interdum plane dolum solum in re Commodata
vinctus commoJatus est , vel ejus Ktalis ul cus- qui rogavit, pra;stabit ut puta si quis ila con- : ,
todia in.ligeict. Cerle si hoc aclum est ut cu>to- venit ; vel si sua duntaxat causa commodavit,
diam is qiii rngavil, prsestet; dicendum erit praes- sponsae forte sua;, vel ukoris quo honestius culla
tare. sup. d. l. 5. § 6. ad se deduceretur; vel si quis Ividos edensPrtetor
Extra hos casiis , non soliim Comnwdatariiis non .Scenicis commodavit ; vel ipsi Praetori quis ullro
prtpstat iislodiam /lo.ninis sibi commodati ; sed nec
I coinmodavit. d. l. 5. § 10.
fuitiim prwstat renim ciim eo commodatarum , qiias
XVIII. In cujitsvis auteni gratiam res Commo-
ille homo secus de his qiias homo ille
siirripuit :
data sit, non tenetiir Commodalarius , quum citra
cominodalus perdidissel ; qiiia non dehuit ei com-
onlnem culpam siiam non potest eam restituere.
mittere.
Hinc si res Commodata est mihi , ad eiim usum
Hinc Si me rogaveris ut servum tibi cum lance
iit eam pignori darem ; Labeo recte dicit, si a me
Commodarem et servus lancem perdiderit; C. At-
,
culpa absit rcpignorandi creditor autem nolit red- ,
tilius (5) ait periculum ad
te respicere nam et lan- :
dere pignus; competere tibi ad hoc dunlaxat Com-

cem videri Commodatam ; quare culpam in ea modati, ul libi actiones adversiis eum pra;stem.
quoque prajstandani. Plaiic si scrvus cum ea fu-
Abesse autem culpa a me videtur, sive jam solvi
gerit; euni qiii Commodatiim accepit, non (6j le-
pecuniam sive solvere sum paratus. Sumptus plane
,
neri : nisi fuga- praeslitil culpam. d. l. 5. § i3.

litis cKteraque a;quum est eum agnoscere qui
,
XV. Circa cateras res commodatas adeo cus- Commodatum accepit. d. l. 5. § IJ. ^ idem Labeo.
todia a Coinmodatario requiritur , ul, quanwis Com- Hinc etiam in hac specie : Argentum commo-
modator rei siiiv custo/icE ipsc invigikt , tamen hcec datum si tam idoneo servo mco tradidissem ad te
cuslodia Commodntario noii remittatiir. perferendum, ut non debuerit quis aestiraare fu-
Hoc contra Labeonis sententiam docet Z Ipiaiuis. turum ut a quibusdam malis hominibus decipe-
Ila ille : Si de me pctisses ut tricliniiim tibi slcr- reliir; tuum , non meum detrimentum erit, si id
ncrem et argentum ad ministcriiim praberem, el
, mali homiucs intercepissent. /. 20. Julian. lib. 3.
fecero; deinde petisses ut idem sequcnti die fatc- AD UrSEIUM FEROCEM.
rem cl cum conimode aigentum domum referro
: 3/u/to /nagis pericidum i/ieum esse non dehet
,
i/l
non possem ibi hoc reliquero, el pcricril qua

, : spccie sequenti.
(,) E.. {!>) Alias Cn et hujus JCti meulio fit in 1. 69.

supra mox N. 22.
Noia ff. ,le Hered. ii
(23 Interige ul iii (2)
(^) Coniubernahs decem mililes sub eodcm papi-

.sunl (6 Miuus eniin ab eo qi hi commodalus esset , ca-
lionc dcgiuites. Veget. de Re mUit. vere dcbebara.
ut comnmne i-sset peikuluni
(4) INimirum conventrat (7) In quibus !evis Juntaxal non cliam leTissima culpa
et \\l quisque pro sua parte teueri.lur. Regulaiiter autem Itinditur.
pluns Commodatarii, singuli in solidum teneulur supru
N. 8. lt,i Cujac.
, .
TIT. VI. COMMOD \TI VEL CONTHA. i()

Commodatam lem missus qui repeleicl , (j !uiu Ilinc Diiiclclianus cl Maxiniianus : Ea qiiidciii
rctfpissct , aufugil : si doiniuus ei dari jusscral, qua; vi niajoie auleruulur, delrimento eoruiii (]ui-
doiuiuo porit. /. \}.. ^ i. Ulp. lih. ac). AnSAiiiiv. bus rcs comniodantiir inipulari non solent. Scd
Uliiter itola srdSi commoiieiKli causa iniseiai ut
:
ciim is (|ui a tc conimodari sibi l)ovein postulabat,
refenetur res Conimodala; ei qui comuiodalus î) hostilis incursiouis conlcniplationc pei iculiim amis-
CSt.^.§I. Monis ac forlunani fuluri danini iii sc suscepissc
,
Jn .lurnina damnum cui occurri noii pntiiU iioii ,

piopoiiatiir; Pra-ses provinciae, si probavcris cuiu
impulatiir Commodatario. iiidcmiiitatcin tibi piomisissc, placitiim conveu-
/''. G. Ouod vero senectute contigit vel morho,
liouis implcrc cum compellct. /. i. Cod. Ii. t.
vel vi latronum ercptuiu est; aut quid siinile ac- XX. Fidiiims qualeniis hac actione Comnwda-
cidit dicendum cst niliil eorurn essc iiupulandiiin
:
tarius rcm comniodalain restiluere tenealur.
ci qui Commodatiim accepit, nisi aliqua cuipa iii- Et quidcin dcbet eain rcddere non dctcriorcm fac-
lcrveiiiat. Proindc ct si incciidio vcl luina aliquid tain. Enimvero Si rcddita quidem sit res Coinnio-
contigit, vcl aliqiiod daninum falale, iion tciu- data, sed detcrior leddita; non videbilur reddita,
Litur; nisi fortc, quiim possct rcs coniinodatas sal- qua" delerior lacta rcddilor nisi quod interest pia,'S- :
vas facerc, suas praetulit. /. 5. § 4- Ulp. lib. G8. tctur, Projnie eiiim dicilur res noii rcddita, qux
jlD Ed. deterior rcdditur. /. 3. § i. Ulp. lib. !%. ad Ed.
XIX. /gilur i.o Falnlia damna iinpiitahuntur , si Hoc ila , iiisi ex ipso usu ad quein Commodala
ciilpa aliqua intciveniat. Lnde Gaius \n rcbiis : est , dclcrior esset.
Coinmodalis talis diligcntia pra'standa est, qualcm Hinc Si commodavcro tibi cquum , quo utcris
quisqne diligenlissimus pateifamilias suis rebus ad- uscfue ad certum locum :si nuila culpa lua inter-
hibct; ita ut lantum cos casus non praistct, quibus vcniente, in ipso ilincre dcterior cquus factus sit;
rcsisti non possit; vcluti mortcs servorum qua" siiie non teneris Commodati. Nam ego in culpa eio
dolo et culpa ejus accidunt; latronum liostiumvc (jui intam longum iter cominodavi qui enin la- ,
incursus piratarum insidias naufragium, incen-

, ,
borcm suslinere iion poiuit. /. a3. Pompon. lib. ai.
dium fugas servorum qui custodiri non solcnt.
,
AD Q. MuciuM.
Qiiod autem dc latronibus et piratis et naufragio Et generaliter Eum qui rem Cominodatam ac-
:
diximus; ita scilicet accipiemus , si in hoc com- cepit, si in eam rem usus esl in quam acccpit,
modata sit aiicui res ut eam rem percgre secum nihil prwstare; si eam in nuUa parte culpa sua ,
ferat alioquin si cui ideo argentuin commoda-

:
deteiiortm fecit; verum est. Nam si culpa cjiis
verim, quod is amicos ad cosuain invilaturum se fecit dcteriorcin, lenebitur. 10. Ulp.
/. lib. 29. ad
diceret, et id percgre sccinn portaverit sine ulla :
Sabin.
diibitatione etiam piratarum et latronum et nau- Non tenetur paritcr
Coinniodatariiis si res ah ,
fragii casum praistare debet. /. 18, Gaius lib. 9. ad alio citra ipsius culpam si deterior facta. Hinc Ad
Kd. provinc. eos qui servandum aliqnid condiiciint, aut uten-
Ulpianus Sed inteidum et morlis dam-
Siiniliter : dum accipiunt, damnum injuria ah alio dalum non
num ad eum
qui Cominodatum rogavit, pertinct. pertinere procul dubio esl (3j. Qua cnim cura aut
INam cqiium commodavero iit ad villam ad-
si tibi diligentia consequi possumus ne aliquis dainnum
duceres, tu ad bellum duxeiisj Commodati leuc- nobis injuria det (4)? /. 19. Julian. lib. i. digest.
hcris. Idem crit" et in hoiniuc. Plane si sic com-
XXI. Il/ud quoque in hoc judicio venit quod
modavi ut ad bellum duccrcs, meum eric peii-
Si ut ccrlo loco vel tempor^ reddatur Commo-
ciiluni. ]N"am si scrvum tibi tectorcm commoda-
inodatuin, convenit ; oHicio judicis inest ut ra-
vcro, et de machina ceciderit periculum meum ;
tionem loci vcl temporis liabeat. /. 5. Ulp. lib. iS.
essc INamusa nit. Sed ego ita hoc verum puto.si
ad Ed.
tibi commodavi ut et in machiiia operarctur. Ck-
teruin si ut dc plano opus faccret tu euin impo- , XXII. In hac actione sicut in cKleris bona' fidei
suisti in niachina aut si machinae culpa factuin
: judiciis, similiter in litem jurahilur. Et rci judi-
,
minus diligeiiter non ab ipso ligata;, vcl fuuiuni candae tempus ,

quanti res sit obscrvatur quamvis :
perlicarumque vctustate ; dico periculum quod in stricti (5), litis contestatae tempus spectetur. /.3.
culpa coiitigit logantis, commodatum {1) ipsum § 2. Ulp. lib. 28. ad Ed.
pra-stare dcbere. et Nam Mela scripsit, Si scrvus Notandum cst autein quod : Si quis hac actionc
lapidario conimodatus sub machina perierit, teneri egerit, et oblatam litis ajstimationem suscepcrit,
fabrum Cominodati qui ncgligeiuius machinam ,
rem offerentis facit. d. l. § i.
').
colligavit. /. 5. 7. Ulpian. lib. 28. ad Ed.

J)' Similiter Poinponius : Is qui Commodatum ac-
1." Ita dciiiuin damna fatalia Coinmodatario cepit, si non apparenlis ici noinine Cmninodali
non imputantur, iiisi specialitcr hoiitia periculuni condemnetur, cavenduin ei est ut repertain do-
suscepcrit. minus ei prxstet. /. i3. Idem lib. i i. ad Sabin.
(i) IJ est, fiui cotntnodalK acccpil. IIujus culpa (3) Nisi lamen a correo debendi datum esstt. Supra N. S
cst, lali comraisisse rem commoclatum. Vid. I. 41. tr. LocaU Iiifra lih. 10.
(4)
(2} Eum cui sctvus commcdaius tst. (5} .Supple, Juris j el ila sipe iu Koslris.
,

, ejus dainni nomine
lius quod sensit cx vilio rei
§ 4- Phiribus rebiis Commodalis , an de singidis commodatw ; quod Commodalor , quuin sciret, non
separaliin agi possit. prcedixit.
Hinc V. G. Item qui sciens vasa vitiosa commo-
XXIII. Duabus rebus commodalis, recte de al- davit si ibi infusum vinum vel oleum corruptum
,
tfra agi Posse Vivianus scripsit. Quod

Commodali effusumve est condemuandus eo nomine est. d,
;
ila si sepavala; siut, Pomponius scrip-

videri vcrum /.,8. §3.
sil. Nam
eum qui carrucham pula vel leclicam com- Similiter Si servus quem tibi commodaverim ,
modavil, non recle aclurum de singulis parlibus. fructum fecerit ; utrumsufficiat Contraria Commo-
l. 17. ^ 4- PaUL. LIB. 29. AD Ed. dati actio, quemadmodumcompctitsiquidin cura-
tionem servi impendisti , an Furli agendum sit ,
ARTICILT S II. quaeritur? Et r'urli quidem noxalcm habere qui
Commodatum rogavit, procul dubio esl Contraria :
Ve' Coniraria Commodali actione. aulem Comniodati tunc eum teneri , quiim scicns
talem esse seivum iguoranti commodavil. /. 22.
XXIV. Commodati aclio Commoda-
Contraria PaUL. LIB. 3'2. AD Ed.
tario advcrsus Commodalorem competit.
Ex phi/ibiis
caiisis dalur ; i<eluti si Commodata-
XXVII. ////flOT causam videamus ex qua Tucc ac-
rius pnihibcatur uti ad euni usum ad quem res com-

tio datur. Rem Commodatam
perdidi ct pro ea ,
modala cst.
pretium dedi dcinde res in poteslatc tua ve-
{'i) :
nit. Labco ait , Contrario judicio aut rem mihi

Hiiic Julianus Denique codicem com-
ait : Si libi
praestarc te debere aut quod a me accepisli red!-
modavero in eo chirogaplium debitorem luum
,
, et
cavcre fccoris cgoque lioc inlerlevcro si quidem :
dere. /. 17. §Jin. Paul. lib. 29. ad Ed.
;
ad hoc libi commoda\ ero ut cavcretur libi in eo ;

Similiter Rem mihi eommodasti ; eamdem subri<
tentri me til>i Contrario judicio (i) si minus ne- : ,
piiisti deinde cum Commodati ageres , nec a te
:
que me ccrliorasli tibi chirographum csse scrip- scirem esse subrcplam, judex me condemnavit; et
tum; etiam teneris mihi inquit Commodali. ( )
solvi. Postea compeii a te esse subreptam. Quaesi-
,
Imo ail eliam Furli; quoniam aHler re commo-

,
tum est quffi mihi tecum aclio sit? Rcspondit
data usus es qucmadmodum qui equo
: inquit , ,
Furti quidem non esse (3), scd Commodali Con-
vel veslimcuto ahlcr quam commodatum est uti- , trarium judicium utile mihi fore. /. 21. Afeicanus
tur, Furti ttuelur. /. 5. § 8. ^ denique. Ulp. lib. u8. Lin. 8. QU.EST.
JkD Ed.
XXVIII. Circa plerasque causas quas retulimus,
XXV. Ex phiribus aliis causis hcec actio
Conlra- UHum notandum est Quod autem Contrario judicio
:
ria datur ,
quas
Gaius. ita refert consequi quisqufi potest id ttiam rccto judicio ;
,
Possunt justK causK intcrvenire ex quibus cum quo cum eo agitur , potest salvum habere jure pen-
co qiii commodasset agi deberet. Veluli de im- , sationis (4)-
pensis iti valctiidinem scrvi factis , quopve post fu- Sed fieri potest ut amplius esset quod invicem
gam rcquirendi reduccndique ejus causa fact.-c aliquem consequi oporteat; aut judex pensationis
essent. Kani cibarioriim impensae, naturali scilicct ralionem noii habeat (5); aut ideo de rcslituenda
ralione, ad rum perlinent qui utendnm accepissel. re cum eo non agatur quia ea res casu iutcrcidit ,
Scd ct id quod de impcnsis valctudinis aut fuga- aul sine judice rcslituta est dicemus necessariam :
diximus, ad majores impensaspertiixredebet.Mo- csse Conlrariam aclionem. /. 18. § 4- Gaius lib. q.

dica enim impendia verius est ut , siculi cibario-
AD Ed. PROViriC.
rum, ad cum pcrlineaiil. /. 18. § 2. Gaius lib. <).
Mu Ed. pbovinc.
Jgitur Contraria Commodali aclio etiam sine prin-
ripali moveri polcst siciit et cwterae quse dicunlur
,
XXVI. Iteiii Contrario judicio agil Commodata- CoNTRAKrE. /. 17. § 1. PaUL. LIB. 29. AD Ed.
(i) Eo quod, delcnJo caiitionorD ,

proliibueris me uti (4) Id csl , compeDsalionis.
codice ad eum usum ad quom i:lum Cummodavtras.
(5) Pcr omissionem ; nam si repadiasset, cptio Jiei
(2) Tihi qiii mihi eain Comnwdavcrns.
jiidica:<e obstaret.
(3) Nec euim furtum rei sub esse potest.
,
, .
TIT. VII. DE PIGNERATITIA ACTIONE YEL CONTRA.
TITULUS VIJ.
DE PIGNERATITI A. Ai.TIONE VEL CONTRA.
I. l nopoNiTun iii Iwc TLlulo lcrtia contraclus qui § I. Cui et adversiis qucin compctal,
Re r onlrahilur spccies i nimirurn 1'ignus.
Competit hcec actio ci qiii rcm pignori dcdit
II.
Defiiiiri polest , Conlractus rcs in seciiritatem qm adwrsus cuni cui dalum cst.
,
debitipossidenila ea iege traclitur , ut sohtto dcbito

Is qnoque qiii rein alienam pignori dcdit,
ipsa in specie reddatur. soluta
pecuui.i potest Pigneratilia (3) experiri. /. g.
Dejnre quod creditori iiascitur cx hac tradltione § 4
LlP. LIB. aS. AD Ed.
fuse agitur iiijra toto libro xo.
IIoc adco veruin esl utS\ praedo rem pignori de-
Ilic autciii Titulus pertinet duntaxat ad acliones <lorit, compctit ei el de fruclibus Pigneratitia ac-
personaL-s quce ex hoc contractu descenduiil. tio qu.-»mvis ipsc fructus suos nou faciet
, a pr^-
;
Duce sunt , Directa ef ('ontraiia l.//<" qni/jiis sin- done euim fruclus et vindicari extantcs possunt, et
gn/is Arliculis agemus ; circa utrainque prius obser- consumpti condici. Proderit (4) igitur ei quod cre-
i'alo , quod non solum ex simplici pignore nascilur , ditor bona fide possessor fuit. /. 'ri.
§ i. Ulp. lid.
sed eliain ex Aiitichresi. 3o. AD Ed.
Hinc Marcianus : Si pccuniam debitor solverit
III. Si servus pro peculiari nomine pignus ac-
potest Piijneratitia actione uli ad recuperandam ceperit , actio Pigneratilia adversus dominuni
ANTIXPH2IN (i). Nain cum pignus (a) sit hoc ,
debitbii compclit. l. aS. § i. Juhan. lie. n.
Verbo potCSt Uti. /. 33. LIB. SING. AD FOtlMULAM HV- DIGEST.
POTUtCARiAM. Et vice versa sl rem pignoridederit , actio dom iiio
ejus compctet.
ARTICULUS I.
P( r libcram autem personam pignoris oblif;atio
nobis non acquirilur; adco ut iiec pcr procurato-
De Pigneratitia actione Direcla.
reni plerumquc (5) vcl tulorcm acqiiiratur ct :
Directa est ea qua; ci idco ipsi actione Pigneratitia coiivenieiitur. /. ii.

Actio Pigneratitia , qiii
^' 6. Ulp. lib. a8. ad Ed.
pigiuis conslituit , datiir adi'crsus creditorem ul so-
luto dcbilo rem reddat ; vel , si eaiii dislraxit ad Plce vcrsa SeA si procurator meus vc[ tutor
:
exsolutionein debiti , quod ex prctio siipercst , red- rem pignori dederit ipse agere Pigneralilia potc-
;
dat. Quod in procuratore ita procedit (6) si ei man-

rit.
Circa haiic actionem hwc qiiceri possunt Cui et : datum fuerit pignori dare. d.l. i. %Jiii. \
advcrsus qucin el quando competat ; quid ea aclione Scd nec mutat quod constitulum est ab Iinpc-
,
pelatur ; et an aliqua pnescriplione teinporis possit ratore nostro PossE pek liueram peiisonam posses-
cxclucii. sioNEM ACQuiRi. Naiu hoc eo perlincbit , ut possi-
(i) AKTiCHRESiM liic .Tppellal Iropicc fundiim oppignc- cequi ut cederent in solulum cjus peouni:e jiro qua rem ci
ratum ciiin paclo Anlichreseos ; iJ est , ea lege ut cre- pignori cledit nec enini valet soliitio ejus quod credilori
;
dilor fruclus liiiberet pro usuris. auferii polest; ut videb. infra lib. t^d. Tit de SoliUionili.
(3) Eisi enitn liocpaclum citra pignus proprium ne- , ,

Quum vero crcditor fuil bonae (idei , non tenetur doiiiino
de fructibus quos consumpsit cuia igitur eos irrevocabili-
golium cousliluat; lamcn conlraclui pignoris adjeclum ,
:
ter quassiveril, possunl cedere in solutum pecuniae pro qua

conlraclum pi;.;noris in aliud ncgotium iion Iranslurmat :
prffido rtm piguori dedil. Hoc scnsu accipc quod ait Lilpia-
csl plgnus sul) hac lege constilutum ; acieoque Pignera-
actionibus locus esae potest.
nus, proilesse prcedo' i rjuod credUor bonajide fiicrii ; sci-
titiis
licet bona lidcs cieiiituris in hor prodesl ut fructiis irapu-
(3) R.n.'io quod proprie jus pi-
dubitandi esse poierat ,
tcnlur in dcbitum, it Jebilo e.v his exsoluto possit prasdo
gnoris in re aliina non consistal. Pii^neralilia agere. Ca^trrum de hiS fructibus pi cedo tcnebitur
Venimhsec non valet; qiiia, ut comraclus pigiioris
ralio
domino : I. G2. H'. de lici viiidicac. quain vid. supra lib. (i.
intercessisse intelligatur sufiicil rem esse Iraditnm liac
,
J. tit. N. 33.
luente ul essel piguoi quamvis iu ea jus piguoris nou coi;s-
i
,
('.) Videtur hcec vox jdeinmque adilita a Triboniano.
Vid. Nol. si q.
(4) Si credilor siivisset rem non ejiis qui pignori dedit;
tanqnam malae Gdei p ss-ssjr ttueri tur dumiiio rei de fruc-
(ti) Scilicet ut rtm pigi.ori darc et oblig.iic possil.
libus quos perccpisset. Nuu i>ossi.t igitiir p r.eJo ab cu cou-

,

, plgl. li^noLis obligali possessionen )er pro- Nam Juhanus scribit, Solvi ei posse. Et
expeiiri.
;l tutoremappieheiidere. Ip n aulem sipartem tibi parlcm ei solvero ; laulumdum erit
,
cbligalioiiem libeia [i jbis non [

ipei-.g dicendum. sup. d. l. §. 5. 1 1 .
aciiMiei. /. II. ^ 0. 5 sed mc imdat. Llp. lib. .ib.

VHI. ExsohUuni debitum inte'ligitur et qxnim ex
prelio rei pignoraUe quani distraxii credilor , quod
IV. Fidcjussor (l) qui pignora vel hvpothecas sibidcbebal consecutus e.-^l ; adeoque Pigneralitia
susccpil (3), alque iu pccumas sol\ it si ManHati , competit , ut siquidex pictio superest , reddalur.
agat vel cuni eo agalur; excmplo credltoris eliam El quidem hoc casu , iitquit Alcxander , Pactum
culpam iEstimari oporlet. Caettrum judicio (luod de vulgare quod proposuistis ut si intia cerlum tem- ,
pigDore dato propoiiilur convcniri uon po- ,

jius pccunra soluta uoii fiusset pra-dia pignori vel ,
tcst (4). /. i.JJ'. de Pignor. eC hjpoth. Papin lib. 3. hvpothecae data vendere licerct noii adimitrdebi- ,
nLSPONS. tori adversus crcditorem Pigneralitiam actionein.

/. 4. (Aiias 3. ; Cod. h. t.
§ 2. Qiiando hac actio cornpctit.
Si ex phiribus rebus pjgnoratis , qucedam dun-
V. Omnis pecunia cxsoluta esse debet , aut eo taxat distractw siml ex quarumpretip creditor oinne
iiomiiic satisiactum esse, ut nascatur Pigueralitia debitum consecutus sit ; ad restilulionem cceterarum
actio. /. <). ^ 3. Ulp. lib. a8 ad Ed. Pigneratitia compelet.
/i;/^;;/- .Si duutaxat vel (5) in usuras,

in sorleni ,
Obsen'andum tamen quod Si pignori pUira man-
pignus;co soiuto propterquodobl:- , et qu.-edaiu certis preliis veudiderit
cipia data sint
obslricti-.niest
patum cst, locum habel Pigiicratitia. Sive autem creditor nt evictioucm eorum praestarct, ct cre-
;
usura; in stipulatum sint deductx, sive non (6); si ditum suum habeat , reliqua mancipia potcst re-
lamen pignus ct in cas obligatum fuit; quandiu tinere donec ei cavcatur , quod cvictionis iiomine
:
quid ex his debetur, Pigncralitia cessabit. promiscrit,indcmnem eum futurum. /. 8. § i.PoM-

Aha causa cst earum quas quis supralicitum mo- PON.LIB. 35. AD SaEIN.
dumpromisit: nam hae peiiilus iUicitffi sunt. /. ii.
§3. Ulp.lib. aS. AD Ed.

IX. Ex
frurtlbus etiain qiios ex re pignorata
creditor percepil , debilum cxsohxtum videri potesl.
VI. Ex
Constilutione aulem Gordiani non solum Kam Ex pigiiore pcrccpli fruclus imputantur ia
pecimiani jjio qua rcs obligata est solutam esse ,
debilum qui , si sufliciiint ad lotum deliitum, sol-
:
vporlet ; sed el qiddquid creditori debetur. Ila eniin vitur actio et rcddilur pignus.Sidebilumexcedunt,
rescribit possessione fneris coiistitutus, nisi
: Si in qui supererunt redduntur ; videlicet mota actione
ea qaoqiic pecunia tibi a debitore reddatur vel offe- Pigneratiiia./. i. Cod. h. t. ( In Edil. Gothofr. es
raliir qiue siiie pignore dcbetur ; cam reslituere Cuiac. ) Serv. £t Anton.
propter exceptionem DoH raali non cogeris (7). Sinuliter Aiexandrr : CrcAlloT qui praedium pi-
Jurc eiiiiu contendis debitorcs eam solam pecu- gnori uexum detiuuit, fruclus quos percepit vel
niam cujus nomiiie ea pignora obligaverunt offe- percipere debuit , in ralioncm exoncrandi debiti
retUes aud ri non oporlere nisi pro illa ctiam sa- ,
computare necesse habet. Et si agrum deteriorem ,
lisfeceiint quam mutuam simpliciler acceucrunl.

constituit, eo quoque nomiiie Pigncratitia actio-
Quod sccundo crediture locum non halict nec
in :
ne (8) obligatur. /. 3. (Aliasi.) Cod.h.t.
enim necessitas ei imponitur chirographarinm
Hinc Quod ex operis ancillK vel ex peusionibus
ctiam debitum priori creditori offerrc. /. un. CoJ.
domus quam piguori delineri dicis ,
perceptum
Etiam ob chirogr. ^ at si. Alias 1.)
est; debiti quantitatem relevabit. /. 2. (
VII. Solulam aiitem pecuniam accipiendum ; Cod. h. t.
iion sokim si ipsi cui obhgala res est , sed el si ahi

X. JSon sohim ex fructibus , sed ex omni lucro
sil sohila voluiuale ejus : vcl ei cui lieres extitit ,
quod circa rein pigiioralam scnsil , credilori exso-
vcl procuratori cjiis , vel servo pecuniis exigendis
lulum videri potest.
proeposito. Unde si domum conduxeris , et ejus
partem mihi iocaveris , egoque locatori tuo pen- Hinc Si pignore subrepto Furti cgerit creditor; ,
sioneai solvero ; Pigneralitia adversus le polero lotum quidquid percepit, debilo cuui impulare
ao; ut notat (G) Licet, quum citra stipulationem promiii.sae sunt , cim-
(0 Hoc verbum videtur addltum a Triboni:
Cujaclus ad h. 1. Ex Constitutione quippe J siiuiaai [ in ter uon <lebeaulur uam suflicit eas natura dtberi, ut pro
:
1. 1. CoJ. Fs:r mului qu tnailnioduui

f/uas persnn.] in causa liis piguus tousistat.
sinsulari Jure (icrsonalis aciio MiUui per piocuratorem ac eam esse in suo
(7) Cujacius ad h. 1. ait restringtnd
«[iiiritur; ita ttiam per procuratoreai jus pignoris ct H^po'
cnsu, scilicel qiium dua^ sortes debcnlur ; n vero porrigi
tlucaria actio qiiaeritur. ad casnm quo una sors sub piqnore . et eiusdi sorlis usura:
(2) Debil •<

qui 1 pignori ieberentiir; ne alioqu obstarct lc.\ 11. § 3.
dcbitum solvit. inodo supra rilala
(j) Rectpit a credilore cui
ff. li. t.
Sid et pro sorte ita demnm ntineri possc pignus ccnscl

(.')) Kam is non est cum quo pignoris contractus inter-
P.icias, si cliirographum conlcctum sil.
ocs-sit, seu cui rts piguori dala est.
(r") Lcgonlamno^ niisuras; ul obscrvnt C"jicius. (8) Tid. infraN. itj-

, , ,
TIT. MI. DE riGISÊIl ATITIA VEL CONTPA. 23

Fapiiiianus confitrtiir cl cst venim ,' ctiamsi cul-
: otfereudo soitem ci usuras qu» del)cutur ? Mai-
pa (i) crcditoiis riirtum factum sit. Multo magis ccllus rcspondit, Sccundum caquKproposilaessent
liuc erit dicondum in eo quod cx Condiclioue (a) revocare non posse. /. 34. Marcell. lid. sing.
consecutus cst. Hespons.
Sed quod ipse Furti aclione dcbitor (3) prscsiiiit Cwtcrum iion ex eo solo rein pigiieraliiiii dchilor
credilori vcl(;oiidictione,an debito sit imputaiidum credilori vcndidisse intelligilur , quod testanicnlo
vidcani'is? Et <]uidem non oportcre id ei restilui in quo creditor eam enuntial sibi ainpluin iil Uilis
quoil ipse ex Furti actioiie prxuitit, pcrKqiie rc- subscripserit.
latiim cst et tradilum. Et ila Papiniaiius libro () y. G. Gaius Seiusob pccuniam mutuaiu fiinduiu
Qua-slionum ait. l. -ii. Ui.i>. lib. 3o. ad Ed. suum L. Tiiio pignori dedit postoa pactum ii.ior:
cos factum est, ut crcdilor pignus suum iii com-

Idom Papinianus ait, et si mctus causa scrvum
pigDoratum debitori tradidcrit qucni boiia fide liensalionem ])ccunix'sux certo teinpore possidircl.
\"oruin aiite cxjilotum tcinpus crodilor, qiiiim su-
acceperat. Nam si egeril Quod MEn s causa iactum
EST, et qnadruplum sit consoculus
prema sua ordiiiarol, tcstamento cavil ui alter cx
iiiliil nequc ;
liliis suis hal crcl eum fundum; ct addidit, Queji
restituet cx co quod consecutus est, nec dcbito im-
putabit. 2>..
DE I.ucioTrrio emi (8), quiim non emissot. Hoc
</. /. § I.
teslanicnlum intcr cfflcros signavit et Gaius Seius,
Nam Id quod poena; (4) nomine a dcbitore cxac-
qui liiil debitor. Quxro aii cx lioc quod sigiiavit
tum cst. lucro debet cedere creditoris. /. ']l\.^tl'. ik pia'judiciura aliquod sibi fcccrit ? cum niillum ius-
Solulion. INIoDESTIN. LID. 2. HEGULAB. tniiiientura venditioiiis pioforalur, sod solum pac-
Hiitc Hegtila Juris : Quod a quoquo poenoe no- tiim ut credilor ccrti toiiiporis fniclus oapcret.
mino exacluni csl; id eidcm restituercnemo cogitur. IJerennius Modeslinus ros|)oiidil Coutraclui pig- ,
l. 46. ile Reg. Jur. Gaius lib. io. ad Ed. pbovikc. iioris noii obcssc, quod dcbilor tcslamciilum cie-
ditoris in qiio se cniisse pigiuis cxprcssil, siguasse
XI. T'idimus qiiando solutum creditori dici possit.
propouilur. /. Sq. Modest. lib. 4- Respoins.
Jam videndum qiiando noii sit sohituiii.
Et 1.° Qui rcprobos nummos solvit crcditori, an XIII. Hactenus de casn qiio soliita cst peciinia,
habeat Pigneratitiam actionem quasi soluta pe- SedetSi per crcditoreni stelit quominuscisolvatur,
,
cuuia, qiioerilur? Et constat, ueque Pigneratitia recle agitur Pignoratitia. d. l. j.o. § 2.
eura agere neque liberari posse ; quia rcproba

,
Ilem si fiterit satisfactiim creditori , competit hwc
pecunia uoo liberat solvcntein reprobis videlicet : aclio. Satisfactum autcm accipimus c|uemadmodum
nummis reddendis. /. i^. § i. Ulpian. lib. 3o. voluit creditor , licet non sit solutum; sive aliis
JlD Ed. ]>igno)ibus sibi cavcri voluit ut ah hoc rccedat,
1.° Item Solutum nOn videtur, si lis (5) contcs- sivc fidejussoribus, sive reodato, sive prelio aliquo
tala cum debitore sit de ipso debito, vel si fide- vcl r.uda convenlione; nascilur Pigneratilia actio.
jussor conventus fuerit. /. ii. Ulp. lib. -28. ad Ed. Et generaliter dicendum erit quoties rccedcre ,
vohut creditor a pignore, vidori ei satisfactura si ; ,

XII. Interdum etsi soluta sit pocunia , tameii ut ipse voluit, sibi cavit licel iu hoc dcceptus sit.
:
Pigneratitia actio inbibenda est; veluti si creditor /. g. § 3. 5 satisjactum. Ulp. lib. 28. ad Ed.
pignus suum emerit a debitore. /. 20. § 3. Paul.
Eninwero , quum pectiuia soluta est aul crcditoii
IIB. 29. AD Ed.
satisfactum , locus est novissimce huic Juris Regu/u;
Consonat quod dicitiir in specie sequenti. Titius Res apiid aliquem remanere non debet , cessante
quum credidisset pecuniam Sempronio, et ob cam causa proptcr qtiam ei tradita est. Hinc Africanus
piguus accepisset; futurumque essot ut distraheret iianc regulam exponens , ail : Et hoc evidentius
id creditor, quia pecunia noii solveretur; pctiit a circa actionem Pigneratitiam apparebit. Elenim si
crcdiiore (6) , ut fundum certo pretio cmptuni quura fundum Cornelianum piguoiis causa libi
haberet et quum impelrassot
(y) : epistolam qua ,
tradidissem, postea cx conventione iiindum Tilia-
fundiim croditoii sigiiifitaret, emisit.
se vendidisse iiuni iii hoc libi liadidcrim ut ("ornoli:iniim mihi
Quaro an hauc venditionem debitor revocare possil rcstilucres; muiiiue dmlo) dubilaudum ciit quiu
(1) Quum culpa crcditoris furlum factum fst; maxime Aliud ergo statucndum esl circa id quod Condictione
(4)
ejus inlercit furtum non e.sse faclura cnm eo noniine Pi- , furtii'a Incerti. crrditor a debuore csset consccutus ; cum
gneratitia tenealur. Igitur maxime lioc casu ipsi cumpelit in hac nou vtrsctur pceua.
aclio Furti ea enim ei omui (
: us intfrest competil ut ;
(5) Id est, Ex eo solo qno lis , elc. Liiis fnim contes-

vid.l). iiifra lil). 47. Til. de Furt Tamen quamvis ei actio
talio magis accedit veteri cbligationi quam eani tollil; ut
Furti compttat; quod ex ea ca crit debet ,
vidob. infra lib. 40. Tit. de Novation.
debilo iiuputare.
(0) Srmpronius debitor.
(2) Condictione Ince |uce
Tit. de Condiclfurl. IN (;) Creditor Tilius.*
(3) Quiim debitor ipse 1 ipuit. N.im (:') Lcf;. ndum Gaio Seio ,
ut recte moDct UotciDannus,
cum possessio rei sit crcdilo )iiis fmlmn ct ipsa ralio coutcMus opostulat.
facere creditori intelligitur
lur.
;
24 LIB. XIII. PANDECTARUM

statiin recle Pigncralitia ad recipiendum Corne- Soluta pecunia creditor possessionem pignoris quse
liaiiuni agere possim. /. 5o. % \.
Jf. de Jure dot. corporalis apud eum fuit , rcstituere debet nec :
Al RIC. LIB. 8. QU.EST. quidquam amplius pra;stare cogitur. /. 4". § 2.

XIV. Jnterdum nulla solutione aul salisfactione pAPIN. LIB. 3. r.ESPOKS.
facta, Pigneratitia agipotest. Nec solum quum creditor rem penes se habel, ad
Aam Si quasi daturus tibi pecuniam pignns acce- hujus restitulionem tenetur ; sea et cum dolo suo
pcro, nec dedeio; Pigneralilia aclionc tcnebor, et aut culpa eani habere desiit.
nudu solutione facta. Idemque ct si accc|)tolala Enimvero Venit in hac actione et dolus et culpa,
sit pectuiia vol conditio defecerit ob quam pignus
, ut iu commodato (3); venit et custodia; vis major
contractum est; vcl si pactuiu cui standiiui est, de uon venit. /. i3. § 1. Ulp. lib. 38. ad Ed.
pccunia non peteuda lactum csl. L \t. ^ 2. Ulp.
XVII. Igitur Sicut vim majorem pignorum cre-
!<S. AD Ed.
1.1 1.
ditor prsestare uon habet necesse; ita doliiiu ct
Itcin quum ancilla pignorata est credilori ; Si
culpam, sed et cuslodiam exhibeie cogilur. /. 19.
prostituit anciilam vcl aliud improbatiim tacere
Cod. de Pign. et hjpolh. Diocl. et jMaxim.
coegit, illico pignus ancillae solvilur. /. 24. § 3.
J
quare. Ulpian. lib. 3o. ad Ed. Hinc Paulus Qui ratiario (4) crcdiderat, cum
:
Aliam referl speciem Scanvla in qua oh doluni ad diem pecunia non solveretur, ralem iu fhimine
creditoris hac actione ante solulam pecuniam agitur. sua auctoritate delinuit postca flumcn crevit et :
Dcbitor Locum purum (i) pignori cieditori obii- ratcm abstulit. Si invito ratiario retinuisset , ejus
gavit, ciqiie iustrunienlum emplionis Iradidit ct :
periculo ['>) ratcm fuisse, respondit Sed si debitor :
qunm eum locum in;edificare vellet, mota sibi cou- sua voluntate concessisset ut retineret (6) ; culpam
troversia a vicino de latiludine (quod alias probare dunlaxat ei pracstandam, ooq vim majoreni. /. 3o.
ron potcrat) petiit a creditore ut instrunientum a LiB. 5. Alfeni-Vari digest.
so Iraditum auctoritatis eshiberet. Quod non exhi- Ea igitur qua; diligens paterfamilias in suis rebus
bonte, miiiorem locum a;dificavit; atque ita dam- pra-stare solct, a crcdilore exiguntur. /. 14. Paul.
num passus est. QuaEsitum est An , si creditor ,
LiB. 29. ad Ed.
pecuuiara petat vel pi^nus vindicet , Doli excep- Conscnal quod rescrilil Alexande.r : Si creditor
tionc posita judex hujus daiuni ralionem habcrc
,
siue vitio suo argentum pignori datum perdiderit,
debcal ? Rcspondit Si operam non dcdisset ut ,
reslitucre id non cogitur. Sed si culpse reus depre-
instrumcnti facultate subducta dcbitor caperetur, lienditur, vel nou probat manifestis ralionibus se
posse dcbitorem pecunia soluta Pigneraiitia agerc , , :
perdidisse quanti debitoris intercst, condemnari
;
opera autem in eo data, tuuc et aute pecuniam so- dcbet. /. 5. (Alias 4.; Cod. h. t.
lutam in id quod interest cum credilore agi ('j}. Idem adhuc rescribit : Quae fortuitis casibus acci-
l. 43. Sc.tV. LIB. 5. DIGEST. duut cum
provideri non potuerint (in quibus eliam
XV. Illud superest obse/vandum; quod regiila- aggressura latronum est) nullo bonae fidei judicio
Qui ante solulioncm egit Pigiieralitia licet
riicr ,
pra-stanlur. Et ideo creditor pignora quae hujus-
non recte cgit tamen si ofTerat in judicio pecu-
,
modi casu interierint, praestare non compellilur ,
niam debet reiu pignoratam, et quod sua interost.
,
nec a pelitioue debili summovetur, uisi iiiter con-
conscqui. /. 9. % fin. Ulp. lib. 28. ad Ed. trahenies placucrit ut amissio pignorum liberetde-
Quod si iion solvcre, sed alia ratioiie satiifacere bitorcm. /. 6. ( Alias o.) Cod. h. l.
paratus est ; forte si exproiuissorem dare vult; Sinnliter Philippi rcscribunt : Si nulla culpa seu
liihil ei prodest, /. 10. Gaius lib. 9. av> Ed. prov. segnitia crcditori iiuputari potcst, pignorum amis-
sorum dispendium ad periculum ejus miuime per-
§ 3. Quid venial in hac actione prcvstandum.
tinet.
Quando actio Pigneratitia exercetur, vcl rcs jure Sane si simulata amissione eiiamnum eadcni
pignoris jarn dislracta est, vel non.
pignora (,ut asseveras) a parle diversa possidentur;
adversus eum cxperiri potes. /. 8. (Alias "j.J Cod.
^
Primus casus : h. t.
Quid quum Simililcr Diocletianus el Maximianus : Pignus

res nondum distracla est ?
iu bonis dcbitoris permanerc, ideoque ipsi perire,
XVI. Si quidem res distracla non csl ; hoc casu iu dubium non venit. Cum
igitur asscveras ia horrcis
fO I'I «diGcio vacuum. cxacla in commodato quam in pignore rcqniritur. Ila bxc
1 aclione scilicel ut in Cielcns lex conciliatur cum I. 5. § 2. 11'. Comiiiodati. Non igitur vi-
poua; fidei iudiciis , dolus pra;slatur. detur ucccssaria emendatio D. Koodt qui ila lcgit fênit :
in hac actione et dolus et ciilpa ; at in commodato venit et

(3) In lioc quiilem pijnus convenit cuiii commodalo :
cuslodia, vis major non xtenit.
quod creditor alqne commodatariiis uon umum doluir.
pia;slat, sed itiam culpam ; el quoil a;que ac commodaia- ( '() Id cst , exercitori navis.
custodicnd.-e invlgilare tcuffur. Ca;t?rum in lioc dif-
riiis rei (i) Hoc enim casu , qui ratcm rclinuissct non rsstt ,
fcruot quod culpa aliter sestimatur in commodalo, nlitir iu crcditor piguoralilius , scd tur cii|us pcriculo cst res fur-
piguore. Vcl levissima enim negligpnlia culpae imputatur iu tiva.
cummodalo; sccus in pignorc. Unde eiiam, quam\is iu (li) Quo ca£ii piyuus constitutum intcllisilur.
utroque ciiuliuclu custodin pta;stuuda sit , lamtu masis
,, ;
TIT. VII. DE PIGNERATIT lA ACTIONE YEL CONTPvA. aS

pignora de])osila; conscqiicns srcundiiin*Jus
csl ,
debitum cxcedit, debitori |na"alabit. /. l5. 'ful.ff.
pcrpctuum , piîioribuj. Jebitori pereunlibus (si de Furt. Paul. lib. 5. ad Saiun.
tanieii in horrcis quibus el alii solebaut publice Scilicet sicjctraneiis surripucral. QitodSi dcbitor
mi, res (Jcposilx siiil) personalcm aclioiicm «lcbili pigniig SiilHipuiL; quod ac iono l'"urti soKit, iiullo
i-eoosqendi causa uuegram leliabcre. /. 9. (AUoi ^.) modo rccipil (2). /. ;<). \_Alias 81.] d. tit. Paeik.
Cod. h.t. LiB. 9. (JU.t^T.
riiltin itlihi rcscribiint : Servo qui lucral ])iguori

Scciindus casus r
obligalus , dclniiclo; dcbiti pcriuauct pctitio iulcgra.

/; iS. Cod. de Pign. et hypolh. Quid quitm res jurc pignoris distracta est ?
XVIII. iidinms hac aclione rein pignoraiam rcd- XX. Eo casu quo creditor rem jitre pignoris dis-
dciidam eise , nisi citra cidpain crediloris pencs traxil, iUiidin hac actioiie venit : nimirtun Crcditor
ips desieril. judicio quod de pignoro dato proponitur, ut su-
Prccterea Creditor quum pignns reddit, De dolo perflunm prelii cum usuris reslituat, Jure cogilur.
debet debitori repromiltcre. Et, si prxdium fuerit Nec audicndus erit si vclit emptorem dclegare;
iiigiioratum, et de jure ejus rcpromittendum est; cum in venditioue qua; fit ex (3) facto, suum cre-
ne forie servitutes cessaule uti credilore amissae ditor negolium gerat (4). /. 42. Papin. ub. 3.
sint. /. i5. Ui.p. LiE. mS. ay> Ed. KESBONS.
Venil etiam iii hac aclione id quanli inlerest de- Uoc obiinel et quumfscus distraxit. Nam Si plus
litoris , rcin pi^noratani culpa crediloris detcriorein
scrvatum esl cx bouis dcbitoris a (isco distraclis,
essejaciain. jiirc ac mcrito restilui postulatur. l. 45. §
^'^•f-
dc Jurc fisci. Pai'l. lic. 5. sentent.
Jlinc Vlpianus : Tn Pigneratilio judicio venit el
Qiiaiiwis autcin dcbilor possit cogcre creditorem
si res piguori datas male traciavit creditor , vcl
ut ipsi superfhtiim pretii reslittiat ; iion lamen ad
ser.vos dcbilitavit.
haiic solutioiiem confcstim eum iirgere debct : sed
Plane si pro maleficiis suis corrcuit, vcl vinxit,
tenclur expeclare donec crcditor illud exegeiit ab
vcl oblulit Pr«fectur;c vel Prtesidi; dicciidum csl
Pigneratilia crcdilorcm non teueri. /. •i^. § 3. Ulp.
cmptore ; nisi iiialit debilor sibi delegari actiones.
Hiiic Vlpianus : Si vcndiderit quidcm creditor
IJB. 3o. AD Ed.
pignus pluris quara debitum erat, nondum aulem
Aliam speciem refert Sccevola in qiia dainnuin rei
pretium ab emptore exegerit; an Pigneratitio jii-
pignoralw videlitr cilra cidpam crcdiloris datuin;
dicio convcniri possit ad sujiei Quum reddeiidum
adeogue ad eum non pertinet. Ita illc :
an vero vel expectare dcbcat quoad cmptor solvat,
Titiiis [cum] pec niam mutuam acrcpit a Gaio vel suscipere actiones advcrsus emptorem? Et ar-
Seio sub pignore culleorum (i). Istos culleos quum bitror uon esse urgendum ad sohitionem crcdi-
Seius in horreo habcrot, mibSiis ex oliicio annonae torem: sed aut expectare debere dcbitorem; aut si ,
Ceiiturio culleos ad annonaui suslulit ac postea :

non expectat ,mandandas ei (5) actioiics adversiis
instantia G:iii Scii creditoris recuperali sunt. Qua;ro empiorem peiiculo tamen vciidiloris (6). Quod si
intertrituram qnae ex opnis facta cst, utrum Tilius accepit jam pecuniam, superfluum reddit. /. '24.
debitor, an Scius creJitor agnoscere debcat ? Rrs- ^' 2. Ulp. lid. 3o. ad Ed.
pbiidit, Sccundum ea qute proponerciitur ob id ,
XXI. Non etiam indistincte accipiendum csl qund

quod eo nomine intertrimenli accidisset, non te-
dixiinus usitras siiperftd creditorem dcbcre : ccrlis
neri. /. 45- § •• Sc*v. lib. 5. digest. ,
enim duntaxat casibus ccui debct. Nimirum Si cre-

XIX. Venil etiain iii hac actione ut creditor si ,
ditor pluris fuuduin pigucralum vendideril; si iil
ultra quod sibi debctitr ex fructibus aiit eliam cx feneret usuram ejus pecnuia; pra?stare debet ci
,
quo\>is lucro circa rem pignoratam perccpil , super- qui dedeiit pignus. Scd el si ipse usus sil ea pe-
jfliuim reddal. cunia, usuram prastari oportel. Quosi cain depo-
V. G. Fiiigeeum, cum res ipsi subrepta ftissei sitam habuerit usuras nou dcbet. /. d. ^fn. Pompok.
,
Furti egisse Sed et Pigneratitia aclioue id quod

: lib. 35. AD Sabiit.
;
(i) CuUens csl uter ex corio fi^ctus. Alii eranl framen- que cnim ut procurator debitoris , sed sii.uni. negowim ge-
tarli , etde his haec lex agil j aUi vinarii ; alii ad aliasmccces rens, pignus vondil.
|iara(i. credUo-
est [I. \i.] non aiidiri
(5) Alqui supra dictum
{>) Vid. supra N. II. rem si velit delegare , emplorem ? Ita qiiid.m; qula qui ,
Ciiiaclus legendam ccnspt ex pacto , ij est , jure delegat, llberalur hic aulcm :
cum suo perlc.ilc, mandet
,
(3)
«onvcnUonis : quod probat D, Noodt, qui duo iiha ex> m- actlones, non liberatur. Prajlerea non dlciliir siniplicilcr,
pla rcferl in qafRus v<-rba exfacto irrepserunt pro ex paclo crcdltorem posse debllori deleg.ire suas aclioneii advcrsus
;
scilicet in I, 6. Cod. de HqIuX. et ia 1. 22. Cod. de iVeôt. emptorom; sed hoc it.i p s-se, si dcbitor nolit expeclaie
gest. doncc crcdil.or ab emptore cxegeiit.
(6) .Scllicet si
culpn sua credltor cessawll e.xlgcre : alias
(^) Ratio allata talis est. Objici
poKet, eum qui alteriiis
«nandalo rcm peiiculum spectat debitorem iufra lib. 20. Tit. de Disliact.
non ad aliud teneri dumino qu:im
dislraliii, j
ut ei delegct emptocem. Rrspondet creditorcm qui jure

,
pignor. Sect. 2. § 3.
fignoris rem vtuilit, non bcnc comparari procuratori ae- :
Tom. IL
, ,,
20 LIB. XIII. PAKDECTARLIM

hoc ullimo casu Si aulcni tar- restftuat debilori; nullo spalio longi tcmpoiis de-
Nota tamen et iii :
Cod.
dius superlluuva resliluat creditor id quod apud li. (Alias \\.)
lcadilur. l. k. t.
cum dcpos:lui}i csl; cx mora (i) etiam usuras ARTICULUS II.

dcbilori hoc inmiiue pra;itare cogeudus est. l. 7.
PaUL. LIB. 2. SENT. Dc Pigncralitia actione Contraria , et ex quibus

causis compctat.
XXII. I/lud deniquc liac nclionr ped potest ul,
si quain ex pactis in distraciione pigiioris appositis ILec actio creditori adversus eunt quipignus cons-
creditor actioiwm Uabeat , eain niaiidare debilori coiiipctit
litiiit y ut ipsi prwslelur quidquid ipsi
;
tcneat.ir. prcestari wquuin est.

llinc Si quum vendcret credilor pignus, conve- Hinc ex [fhiribus causis compctit ; intcr quas hcec
iieiil mler ipsum ct emptoieiii , ul , si solvcrit dc- priina est, ct quidcmfrequentissinia.
l)Uor pccuni:ini prctii emplini liccret ti rcci])crc ,
reni saam scriiJMl Ji'!i:.nus ( ct csl icicriptiira),

:
Prima causa.
Oh iKinc convc.iliunini rig.ifratiuis aclioiiibus _tc- XXIV. .Si ncccssarias impensas feccrim in scf-
jicricrcditorcm ut dcbilori m;indcl Lx vcndito
, vumaut in luiniumqnem pignoriscausa acceperim ;
aclioncm adversus emptorem. Scd ct ipse doLilor iiou scd ttiam Conliariam
tgulum retcutionem
aut viiHlicarc (2) rcm poterit , aut In factum ac- Pigneratiliam aclionem habebo. Finge eniin me-
lionc (3) advcisus emplorem agere. /. i3. Ulp. dicis, cum regrotaret servus, dedissc me pei.uniam;
XIE. 38. JD Ed. vl cum dccessisse ilem inulam fulsisse vel refe-
:
Consonat quod scribit Marcianus : Si creditor cissc cl poslca dcustam essc ; nec habere quod
,
plgnus vel iivpothccam vendidcrit hoc pacto ut , possim rciincre. l. 8. Papin. lib. 35. ad Sabin.
Jiceat sibi reddere pecuniam ct pignus recuperare : An autem iinpensce uliles quidem , sed non ne-
an, si paratus sit d.l),ior rcddcrc pccuniam; con- cessariip, hac aclione repelcnlur?
scqui id possil ? Et Jubanns Ubio 11 Digcstorum Ea de re ita Ulpianus : Si servos pigneratos ar-
sci ibit Ilccte quidem dislractum esse pignus cx-
, : lificiis instruxil crcditor si quidem jam imbutos,
:
trrum agi posse cum credilore ut, si quas acliones vel vohmtatedcbitoris, erit aclio Coolraria.Si vero
habcat, cas cedal debilori. Scd quod Juliauus scri- iiihil horum intercesserit si quidem artificiis ne-
;
]i:t m pignore, idem ct circa hypothecam esl. l. 7. ccssariis, crit aclio Contraria non lamen, sic ut :
_//; de Disiract. pign. db. sxsg. ad forjillam bvpo- (Ogatur servis carcre pro quanlitate sumptunm
TIIECARIAM. dcbitor. Sicut enim ncgligere creditorcm dolus et
culpa quam praestal, non patitur; ita nec talem
ciiicere rem piguoratam, ut gravis sit dcbitori ad
§ 4. Jn hcec actio aliqua temporis prwscriptione
lecuperandum. Pnta sallum grandem pignori da-
possit excludi.
tiim ab homine qui vix luere potest, nedum cxco-
lcre :tii acceptuni pignori excoluisli, sic ut magni
XXIII. Nec creditores nec qui his successerunt prelii faceres. Alioquin non est a;quum aut quaerere
adversus dcbitores pignnri quondam res nexas pe- mc alios crcditorcs, aut cogi distrahere quod vclim
tcnles, reddita jure debili quantitate , vel his non loceptum, aut tlbi pennria coactuni dcrelinquere.
accipienlibusobbita ct consignalaet dcposita, longi Medie igitur hsec a judice eruut dispicienda nt :
lcrapoiis pr.Tscriptione muuiii possunt. Undeintel- neque delicatus debitor, neque onerosus creditor
hgis qiiod si origineai rci probarc potes, adver-
,
audiatur. l. 25. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
sario teneiite vindicare dominium debcs. Ut antcm
creditor pignoris defensionc se tucri possit extor- ,
Sccunda causa.
quetur ei ceccssitas probandi debiti vcl si tu :
XXV. Aliam causani cx qua hcec actio dalnr
Tcneas, pcr vindicalioncm pignoris hoc idem in-
rrftrt Vlpianiis : Si post distractum pignus debitor
dncitur; et tibi nnn crit difficilis vel solutioue , vel
i|ui precario rogavil vel conduxit piguus posses- ,
oblatioue atque solemni depositione, pignoris lihe- fionem non restituat Contrano judicio tenetur.
;
lalio. /. 10. (AUas 9.^ Cod. h. t. Diocl. etMaxim. /. 22. § 3. Ulp. lib. 3o. ad Ed.
lidem rescribunt : Quominus frucluum quos cre- Idem est cl si debitor illud surripuerit. Hinc Si
ditor ex rebus obligatis accepil habita ralione, ac quasi receplnrus a debitore tuo quominns pecu-
residuo debilo soluto, vel ( si per creditorem faclum niam, rcddidisli ei pignus, isque per fenestram id
fuerit quominus soiverctur) oblato ct consignato misit (4) exccpturo eo quem deindustria ad id po>
ct dcposito , pignora qua? eadem causa durant, m suerat; Labeo ait, Te Furti (5) agerc cum debi-
(i'l Et hoc commune omnibus bonae fidei judiciis ; ut hanc cxceptionem excludere per replicalionem PacU in
Umr. 11. *
Tideb. Til. </e infra I. venjitione appositi.
(2) Puto hic csse vestigium juris veteris, quo dominium (3) Quae loco Direclrs ipsi a creditore mandandae dabilur;
nonnisi Civilibus morlis transire poterat. Igitur licet res celeritiite conjungendarum actiouum.
legepignons vclidila el tradil,T fuissei debitor mahcbat ex ;
demisit pecuniam.
(4) Id est ,
]urc Quiritium dominus, et ei Vindicaliocompelebat. Po-

(5) Tibi eniminvitopossessionempignorisabstulit, (juod
lerat rpiidcm rcgulariler ei opponi exceptio Rii veniUia:
noii aliter volcbas ei rcddere <juam si libi solyeret.
et tru<iU<v : verum in hac specie potcr.it peeiiniaiii off.rcBS
,
;
TIT. VII. DE PIGNERATITIA ACTlOxNE VEL COIvTRA.

tOfC posse , et AJ exlnbtiiJuin. Et si ageiitu lo satiis sit; ditcndumest, lotuin liabere Contrariuin
/. g. Ulp. lik.
Coim-.iiia Pignciatili.-i , rxtipial debiloi Df piguore juJitium. au Ed. >.'ti.
sibiieJJit»;rc()licabil.uil)edoIocll'f.iiKle pt:r.|uaiii Sed si iîiorans fiierit ; hiic actione tenebitttr; at

noc reJJituin, sfd per fallaciam ablatum iJ iiilclli- non tcnehiiur criniine StcUionatiis.
gilur. /. 3. PoMPON. LiB. i8. AD Sabiw. Tta eniin Paulus : Contrariam Pigncratitiam crc-
Jitori actioncni compctcre ccrtiim cst. ProinJe si
Tcitia caiisa.
rcm alieuam vtl alii pigncrat nu vcl in publicuni
XXVI. ///.""' rcffil iiiem Ulinamts ex
Cuusam obligatain deJit, lencbitur quamvis et Slcllionatus
rjtt.i hcec actio dalur. Si crcjilor quum veudcrct crimen committat. Scd ulruin ita denium si scit
pii;iius duplatn promisit ( nam usu (i) hoc evc-
,
an ct si ignoravit? Et quantum aJ crimen pertincl
ii(rat); ct convcntus ob cviclioiiem erat cl coii- cxcusat igaoraijtia quanlum ad Contrarium (ii-
:
dcnuiatus: an haberel rcpjrnssum Pigncratilia; Con- diciuin, ignorantia ciim non cxcusat ut Marcelliis :
traria; aclionis? Et potcst dici, essc rcgiessum; si libro 6 Digcslorum Sed si sciens crcJilor
scribit.
modo sine dolo et culpa sic vendiJil , et ut patcr- accipiat vel alicnura , morbosuiu
vcl obligalmn, vcl
fatnilias diligens iJ gcssit. Si vero nuUum emolu- Conlraiium ei nou competit (8). /. i6. ^ i. Paul.
mentum talis veujitio attulit, sed taiiti veiiJerct LIB. '2C). AD EdICT.
quaiito vendere poluit etiainsi lia^c noii proinisit; Suffragaitir Marciivius : debitore qui a'ie- Cum
regressum non liabere (/. ii. ^fin. Ulp. lib. So. nam rem pigaori dcdil, potcst crcditor Contraiia
AD Ed. ) : Nec enim amplius a debitore quam dcbili Pigncratitia agerc; clsi solvcudo debilof sit. /. 32.
jumma est, consequi poteril. /. 23. TnvpaoN. LIB. 4- REGUL.
IIB. 8. DISPUT.
XXVIII. Eo tamen casit quo pignori datur res
quo creditor dttplam pro-
Sallein antcm hoc casit
jain alteri oblignta cessat contraria Pigueratitia
,
misit, tcnendum est nuod slaliin suhjicitur : Sed si

actio, si res utrique creditori stifficiat.
stipnlatio usurarum tuerat ct post quinqucnuium ,
forte quam prctiuni ex re nbligata conseculus est, Hoc est qtiod addit Ulpianiis : Plane si ea rcs
ampla est , et ad modicum ffris fuerit pigoorala ;
,
victiis cam ('2) cmptori rcstitiiit; eliam medii tcm-
dici debebit cessare non sohim Stellionatus crimcn ,
porisusuras a debitore petcre potcst quia nihil ci :
scd etiaui Pigneratiliam et De dolo actionem quasi

solutum esse ut aufei ri uon possit palam factuin ,
:
iii nullo captus sit, qui pignori secuudo loco acce-

est (3). Scd si simplum (4) prastitit; Doli excep-
tioue repellcndus cril ab usurarum pelilione, quia pit. sup, d. l. 36. § I , '^Jin.
habuit usuin pecuuise pretii quod ab emptore acce-

Qidiita causa.
perat, d. l. aS.
Qiiarta causa.
XXIX, F"." Causa ex qua Coiitraria Pignera-
titia dattir , est qiium debitor rem vitiosam pignori
XXVH. /F.<^ Causam ex <jua ac.tio datiir, re- dederit; ex qua credilor dainnum senserit.
fei-t adhttc pignore pro auro a-s
Ulpianus. Si quis in Distingttendtim caUem, an debitor vitiuin ignora-
subiccisset crcJitori, qualitcr tenealur quaesitiim verit necne.
est ? In qua spccie rectissime Sabiuus scribit Si :
Hoc docet Africamis. Ita ille : Si scrvus pignori
qniJem Jato (5) auro as subjecis.set Furti le- , daius crcJitori f.irlum faciat, libcruiu cst dcbitori
ncri (6). QnoJ si jn danJo {']) a>s subjecisset, tur- scrvuui pro noxa; deditione rcliiiquere. Quod si
furem esse. Scd hic puto Pigiie-
pitcr feciss.e , iion scicns fureni mihi piguori dcderit ; etsi paratus
ratitium juJicium locum habere. Et ita Pomponiiis fuerit pro nnxcc deJito apud me relinquere, nihil-
scribit. SeJ extra oi Jincm Slellionatns nomine , oiuinus habiturum me pigneratitiam acttonem ut
plcctelur; ut est sa-pissime rescriptum. /. 36. Ulp. indemncm me pracstel. Eadem servanJa essc Ju-
LIB. I 1. AD Ed. lianus ait, etiam qauin depositus vel coinraoJ.itus
ScJ et si quis rem alicoam mihi pignori JcJcrit, servus furtum facit. /. 3i. Afric. lib. 8. qcest,
scicns prndeniquc; vcl si quis alii obligatam mihi Et alibi idem Africamis, His etiam illul consc-
obligavit, ncc me de hoc cerlioraverit; eodcm cri- qnens esse ait; ut , et si is servus quem mihi piguori
miue plcctetur. d. l. 3(5. § i. • led< risfiirtuminiliifcccrit,ageudoCoutraria Pigne-
Et simililer Conlrariic aclioiu Pigncratitice locus cousequar uti similiter aul damnum decidas,
ratitia
erit. Ita eniiaUlpianiis : Si rcui alieirim milii de- ant pro noxae dcjilione hominem relinquas. /, 6i,
bitor pignori dcdit, aut malitiose in piguore ver- {Alias 63,; § \.da Fttrtis iBiD.
(i) Crcditor qui venciit pignus resul.nritir non repro- , (5) Postquam aurum tradidisset, et jam in auro coQsli-
mittit ncc tenetar He Eviciiorifi Disi boc couêDurii
, ut : tis,-..| pi,u..s.
Tideb. infra I. 20. Tic. de, Diiliact. pi^nor. Furlum enim possessiotiis committit debitor, qai
(6)
(2) Duplam. rem pi^noii datam surripit,
(3) Ea demum solutio liberationem parit , qnsf. pecii- ijuoil si , quum niliil adliuc traditum csset,
(7) Id c;sl
,
niann soluianj sic facit accipientis ut eam uunr|uam reddcie srd quura dp auro dauuo convenissrt, ces ernmti creditod
teu. atur : ut videb, iofra Ub. 46. Tit. de Solut. [)io auro tiudiJissel
Duntaxat. Quia deceptus nou est qai sciebat,
(4) (8) ,
,
28 LIC. XIII. PANDECTARUM

Idem diccndum de eo quem convenissct iu causa Quod si sciens quis ignoraDti fiuGm pignori de»
vcdliibitiouis esse(i); uti, quemadmodum acces- deritomniniodo (4) damnum praestare cogendus
siones et Iructus emptor restiiuere cogitur, ita ei e est enim bonae Hdei convenire. d. l. 6. § 3.
; id
cootrario vcnditor quoque dccidere, vel pro noxse Sed in actione Empti pra-cipue spectandum esse
deciitione liomineiureli[iquere(2)cogatur,msi quod qualem servitm vcndilor repromiserit. d. l. 61.
in liis amplius sil (3;. d. l.Qi.^ 2. ^ 4-
(i) El cmptori dainDuia dedit. omuioioclo et sine faculiate nffsse deiliiionis damnulti deci-
(2) EmplOri. dere lene-dntur puia si , ut subjicit, dolus iiitervenerit de-
:
bitoris <jui sciens ignoranlifurcru pignori dede.rit.

(3) T<1 fst, ut rfcte interpretalarCuiacius ; nisi fjuid in
his spcciebas amplius sii qaod elficiai lit iiebitor venditorve (4) Id est, sine facultate no.fDe dedendi.
APPENDIX.
De Contractu Fiduciae.
Coiilraciui Pignorls Jiiiiliimis eral conlractiis

I. niter ter poicst , et distrahere ; nec euim e%
tiduciie. Est autem FinuciA quwn res creditori tali couvenlioue, Fiducise actio uasci polest. d.
mnncipatur aiit in Jiire ceditur, ea lege ut soluta lit. § 5.
pecunia reinnncipetur.
Magna kujus contractus erat utilltas ante imênlas IV. Ex
contractu Fiiincice non secus atque ex
pignoris contractu duee acUiones nascuntur , direcUc
actiones Servianain et quasi Senianani; cum cre-
ditnr cui non contracta hac Fiducia pignus tra-
ac contraria.
dituni cssct, si res pcncs ipsum non cssct , mdlarn Direeta FiduciaB aclio rn id compelit ut solut^
actioitem ad eampersequendain haberet.
pecunia res remancipetur ; aut si •a creditore jam
distracta fuisset , si quid ex prctio superest , red-
©;//.'/•< Ii.iuci.-i a pigiiore in eo qiwd pignus
daUtr.
muia Juiis Geniinm traditione , Fiducia per mnn-
cipalioiiein aut in
Ilinc Paiilus : Debitor distractis Fiduciis a cre-
Jure cessionem conlrahatur ilcin :
ditore, de supcrfluo adversus eum babctactiouem,
in Pignore domiiiium Pignoris non tnmsferalnr in
creditorem , scd sola possessio el jus illud dislra- <l. tit. § I .
Jtendi ; coiHra Ilnc aclio adversus heredes crcditoris coinpctii.

Fiducice dominium in creditorein
transjeratui: Imo creditor rem Fiducis datam
et Si iini ex ,
heredibus vel extraneo legaverit; adversus omnes

I.'^ Corrollaiium. Ilinc
II.
vus Fiduciarius hcredes actio Fiducia; competit. d. tit. § 6.
quidquid acquirit , credilori cui mancipatus e^t
Fidiiciaria Conlraria ex iisdeni causis com-
:/4ctio
acquirit.
petitac Pigneralitia Contraria. Puta, Si creditor
Tênini Quidquid creditor per Fidnciarium ser- rem Fiduciariam meliorem fecerit ob ea recupe- ;
vum qu.-esivit sortem dibiti minnit. Paul. sek-
,
randa quaj impendit, judicio Fiduci.e debitorem
TENT. lib. 1. til. i3. ^' 2. hahcbit obnoxium. d. lil. § 7.
//."™ Corro/larium. Hinc etittmDehiiOT Cteditori
Fiduciam vendrre uon potest (i). V. In Fiduciis ea lex scepe dicebatur ut non
Sed aliis, si velit vcndere potest (-2); ita ut soluta intra cerltim diem pecunia , res pleno et irre-
,
ex prelio ejusdem, ppcuniam ofrerat crcditori, at- i'ocabiH jiire credilori commitieretur : qiice Lex com-
que ita rcmancipatam missoiia dicilur.
"^ sibi rein cniptori prsstet. il.
tit. § 3. ^ ^ Hanc pignorum commissoriam legem inhibuit
Conslnntiniis (3) : Quoniam, inquil, inter alias c^p-
III. In hoc contractu non secus ar in conlraclii tioues; prxcipuc commissoiia; pignorum legis cres-
pignoris : Si Jnter creditorem et debitorem con- cit asperitas, placet infirmari cam, et in posterum
venerit ut Fidociam sibi venderc non liceat omnem
; noii (4) ejus mcmoriam aboleri. l. Jin. Cod, ck
solveiito debitoie creditor demmtiare ei Pactis pignor.
solcû-
facla sft creditori ler contracla set rursu.'! , hic a Constaotino prohiberi. Qu«'Sfent»nlia^nM;-
cn potest credi emtre rtm (juie jam sua rlio displicetJac. Golhofredo, uHiote uuUo cerlo funda-
(2) N.-im alicna res vendi polest.

(4) Ilinc liqucl nullo c.-)su boc pactum adinilli . et pcr-
(3) Sunt ((ai Ciislinjanl hanc Commissoriafn Ifgem fai!
perania'D8CtorJbtts exdejtitiries huic i>-gi oicogitat.is.
niain vctilMn Jurc Paadeclarum
postea cum iuvalu:
;,
LIBER DECIMUS-QUARTUS.
TITULUS I.
DE EXEHCITOHIA ACTIONE.
kûPEnioRE Titnlo actum est dc conlraclu Pignoris. convcrure ; 5.° Denique qua^remus aii Exercitor
Cum autcni naUira pignoris sit ut alicui obligationi quernadmoditm ex contrriclu magislri convenir-e , ila
dut , hinc ansani arriiipuen it Pandcctaruin cliarn agcr-c possit.
diuatores tractationi dc Piguoris contractu suhjiccrc
tractatioueru dc quibusdurn obligationuinjbniiis (jua;
ARTICULUS I.
allcri pr-iiicipaii oblightiorii acccdunt.
I. 7'alis est oidigatio Exercitoris navis ; qute Ex ciijus ptr-sona' contrnctu detur aclio Exerci-
obligalioni rnagislri ab ipso pr-icpositi accedit , et turia.
c/uidcin ex
nascitur. Euimvero c/uamvis regu-
ilUi
liiiitcr iiemo ex
cdicno coulraclu obligelur ; larncn III. Ilwc actio datur ex conlr-actu rnaîstri
Jur-e singidciri Prictor conslitait , ul ex contrdclu
rriagistr-i navis eadeni obligatio , qua riiagister navis Magistrilm autcm accipimus non solum (; .ii f
leneretur , etia/n Exercitorern tcneret ; data in Exeicitor pra-posuit, scd ct eum qiicm m:ij^'istcr ;
latiic Exer-ciiorcm aclione quce Ex£nciTOKiA w- et hoc consullus Julianus in iguorante Excrciloi e
catur: lospondit. Crclerum si scit, et passus est eum iu
Exercitorcm autein ad quera eum dicimiis , .iiavc magistciio fungi ; ipse eum imposuisse viiie-
obventiones et reciilus omncs perveniunt sive :
tur qua; sentciitia milii vidotur proLabiJis. Omuia
:
is doininus navis sit sive a doniino navtm pcr ; enim facta magistri dcbet pia;stare, qui eum pra;-
aveisioncm (i) couduxit vel ad tempus vel ia , , posuit : alioquin coutrahcntcs decipientur. Et fa-
pcipetuum. / I. § i5. Ulp. lib. u8. ad Ed. ciliushoc in magistro quaminstitoreadmittenduui,
Magislrum vcro navis accipere debemus, cui to- propier utililatem.
tiiisnavis cura mandata est. d. l. i. § i. Quid tamcn si sic magistrum pra^posuit, ne
Naveni accipere debcmus, sive marinam , sive alium ci licciet pr;rponere ? Aii adbiic Jiiliani
fluviatiiem ; sive in aliquo slagao naviget, sivc sontcnliam admittamus , vidcndum cst > Fingc
schedia (3) sit. d. /. i. § 5. enim et iiomiuatiiu eum piohibuisse ne Titio ma-
gistro utaris. Diceiidum tamen erit, eo usnue pro-
II. Uiilitatcni hujus Edicti patere, nemo est
qui ignoret. Nam
cum interdum ignari cujus sint ducendam uliliiatem navigaulium. d. l, i.^^g 5.
couditionis vel qtiales, cum magistris propter na- IV. Si plures siiit magislri, noa divisis ofilciis
vigaiidi uecessitatem conlrahamus ; aecjuum luit, qiiodcumque cum uno gesluni erit, obligabit Exei-
eiim cpii raagistrum navi imposuil, teneii ut te- :
citorera: divisis; ut allor
si locando, alter cxigeudo;
uetur qui inslitorem tabernae, vel liegotio praepo- pvo cujusque offitio obligabilur Excicilor. d. l. 1.
suil cum sit major uecessitas contrahendi cum
:
§ i3.
magislro quam institote. Quippe res patitur ut Scd et si sic praeposuit, Ut plerumque faciunt,
dc conditioiie quis inslitoiis dispiciat, ct sic con- ue alter sine altcro quid geiat ;
qui coiilraxit cum
trahat in navis magistio nou ila
: nam iiiterdum ; uno sibi impuubit.
, /. i. § 14. Ulp. lib. 38,
locus, tempiis, non patitur plcnum delibdrandi AD Ed.
consilium. d. l. i.
V. Cujus avitem conditionis magistcr iste sit
De aclione quce adversus lustitorrm datiu- , infra iiihil interest ; utrum liber, au scrvus et utrum
;
Tit. 3. hic de Exercitoria.
Exercitoiis an alienus. Sod ncc cujus atatis sit, iu-
Circa aclioncm Excrcitoriam videbiinus ." i Ex teierit; sibi imputaturo, qui pncposuit. d. l. 1.
cujus per-sonce contiactu detur ; 2." qua causa Ex ; ^ 4-
3.0 Cui et adversus quem, et qitandiu dctur.
Scd el Si eiim qui in mea potestate sit, magis-
/tgernus 4." De electione quarn haheitt qui curn Iriim iiavis hribeas luilii q.ioquc in lo coinpciit
:
magistro coniraxerunt , Exercilorcin an magislruin aclio , si quid cum co conlraxero. Idem est, si
(1) j^verslone-aavh conducta idtliir csse, (inas simiil (3) .ScHErrrA grn7(i rmvigii incomlilum , tmKiiis inter si.
iler luci iiniverse con<lucIa (.ttji i!i ;iJ ciTli.ua uatrum m lunlnin ntxis fiictum- Ftslus iu >tibo iCHEDlA.
inruia. Wisenbacb. hio.
; ,
3o LIB. XIV. PAISDECTARUM

communls scrvns noLls Ciit. l. 5. Paul. he. a8. ad condiictrices) sunt. Et plerosque man-bre scio, nc
veclores rccijjiant ; et sic ut certa rcgione et
Edict. ,
Ex locato tamen mecum ages (i), certo mari iiegoticntur ut ecce, sunt naves quae
Oi/ittr nola
:
:
quod opeias servi mei conduxeris ; quia, etsi cum Brundusium a Cassiopa vel a Dyrrachio vectores
alio conlraiissct, ageres luecum ut actiones quas trajiciunt, ad onera inhabiles. Item qua;dam flu-
co noniine habai libi praeslarem ;
quemadmodum vii capaces , ad mare non suflicieules. d. l. i.
cum libero , si quidem conduxisses ,
experire-
ris (2); quod si gratuitac opcrac fuerint, INIaudati VIII. Quid si mutuam pecuniam sumpserit? Aa
ages. d. l. 5. ejus rei nomine videatur gestum ? Et Pegasus exis-
VT. Fidimtts ex conlractti magistri navis cujits- timat, si ad usum ejus rei in quam pra?positus est,
cttmqite conditionis ftierit , hanc actionem in Exer- mutuatus ; dandam actionem quam senten-
fuerit :
cilorem dari. tiam puto veram. Quid euim si ad armaudam ins-

Sed si cum quolibct nautarunr sil contractum ,
truendamve navem, vel nautas exliibendos mulua-
actio in Excrcitorem quanquam ex tus est. d. l. I. § 8. Ulp. lib. 28. ad Ed.
non dalur -.
deUcto cujusvis eoruin qui navis naviganda> causa Sed et si ab alio muluatus liberavit cum qui in
in nave siut, delur aclio (3) in Exercitorem. Alia navis refeclionem credideral ; putn ctiam huic
enim cst contraUcndi causa alia deiinquendi. Sl , daudam actionem, quasi itk navem crediderit. d.
quidem qui magistrum praeponit contrahi cum , l. I. § II.
eo permitlil qui nautas adhibet , noa contrahi
: Unde quserit Ofilius Si ad re5cieudam navem :
cum eis permiiiit ; scd cu!pa et dolo carere cos mutuatus, uuminos iu siios usus converteril; an
curare debet. d. l. i. %i. iu Exercitorem delur aclio ? Et ail Si hac lege ,
acepit quasi in navem impeusurus mox mulavit ,
ARTICULrS ir. "olunl tem; teucri Exercitorem imputaturum sibi

cur ia!em prrcj)osueiit. Quod si ab initio coosi-
Ex qiia causa hcpc actio ex contractit magtstri in iiuiu cepit fiaudandi crcdiloris et hoc specialiter ,
Exercitoreni delnr. nou expresserit quod ad navis causam accip.t ;

contra esse. Quam distinctionem probat Pedius. d,
VII. "Non autpra ex omni causa Pra?tor d;it iii l.U§Q.
Exercitorem aclionem, std ejus rei uoniine cuj s
Sed etsi specialiler caverit se ad navis caiisam
ibi praepositus fuerit eam rem prsepo-
id est, in
;
mutiiari pula , ad liujus rejectionem ; ila demiim
ad onus vehcndum locatum
,
situs sit ut puta, si
Exercitoria dabiliir, si probabile videri pottiit qitod
:
sit ; aut aliquas res emcrit utiles naviganti ; vcl si

adhanc caiisam mtiluaretttr : iitfuse docel Africanus.
quid reficiendae navis causa contractum , vel im- Ita illc :
pensum esl; vel si qiiid naulas, operarum nouiiue, '

Lucius Titius Stichum magistrum navi praeposoit.
petcnt. l. I.
5 ?• Ulp. lib. 28. adEdict.
Is pecuniam mutuatiis , cavit se in refectiouera
Enimvero Magistri impoiuuitur locandis navi- navis eaiu accepisse. Quaesitum est an 11011 aliler
bus vel ad merces vel vcctoribus conducendis
, , , Titius Exerciloria teneretur, quam si credilor pro-
armamenlisve emf-ndis. Sed eliamsi mcrcibiis emcn- barel pecuniamiu refectio.icm uavis esse cousump-
dis vel vendcndis fuerd prxpositus ; eliam hoc tam? Respondit, Crcditorem ulilllcr acturum, si,
nomine obllgal Excrcitorem. d. /. 1. § 3. quuni pcciinia crederetur, navis in ea cau?a fui^sct
Igitur praepositio certam Irgcni d.it contrahen- ut refici dcLeret etenim, ul non oportct credilo-
:
lil)i!3. Quare si eiim praeposuit nuvi ad hoc solum rcm ad hoc astriugi ut ipse reficiendte ua\is cu-
ul vectura, e.\igat, non ul loccl ( quod forte ipse rani suscipiat et negotium domiui gerat
,
qiiod (
locaverat ; non lenebitur Exercitor, si magistcr

)
certe futuruur sit, si ucccsse habeat probare pccu-
loraverit ad locandum liiuluui , nou a.i
: vcl si iiiam in rcfectioncm crogatani esse ) ita illuj exi-
exigcndum; id^m eiil diccudum aut si ad hoc ul : gendum ut sciat iu Iioc se crederc cui rci magister
vectoribus locct, non ut mercibus navem nraestet quis sit prKpositus. Quod cei te aliter fieri non po-
vcl contra ; modum egressiis nnn obtigabil Exer- test , quam si illad quoqae scieril necessariam re-
citorcm. Sed et si ut ctrtis mcrcilius cam loct f-clioni pecuniam esse. Quare elsi in ea causa fuerit
prwpositus cst, puta leguuuni, caunabce; ille mar- uaîs ut rcfici dcberet mttllo tamen major peciiuia ,
moiibus, vcl alii malcria; locavit diceudiim crit : credila fueiit quam ad eam rem cssel necessarla ;
non tencri. Oua;dam euim naves onerariac, quaedani non deLere in solidum adversus domiuum uivis
(ut ipsi dicuul) EniBATHroi ( id est, veclortiin actionem dari. /. 7. lib. 8. qit,i;st.
(1) Fioge tne servo meo operas tiui locavi ut ma-

cujiis conducto tcnercr cedcrc. Cum vero mecum conlr.ixerit
glstcr liis: navis esset , vcniiidisse res navi lujc uliles. Habcbo luillapotuit aclio et adversus me nasci Teriim /Tj /oci/ô :
adversus leaciioufm fêndUi Eêrcitoriam; tu viro vicissim conducto libi teneor ; ul e;«lcm libi p^sstom ifi.ie praeslare
ages adversus me actioDe Ex locato corulucto , ut proestem tencretur exlrancus qui cum boc servo contiax sset.
«{uae ex hoo cmptionis venditionis contractu praestare de-
(2) TIl actioucs quas ex suo coQlractu adversus vectores
beo. Nam si nou a me , sed ab otraneo , servus mcus lioec rcs sibi quaesivisset , tibi <
emissct; milii quijtm jure dotKiuicTC potfslatis actioHem
({uaesivisset sed liauc actionem ego libi aclione Ex locuto
;
(3) De qua vid. Tit. Furli advers infta lib. 47.
,
TIT. I. DE EXERCITOUIA ACTlOiNE.

Non iamen concluJcnduiu esl in hmic dcmum diuem lustitoriu; lcuetur. /. 4. CoU. de Jnslit. el
summam aclionem dari quw necesnaria Jiiit ad ,
Exercit. acl.
Vfjiciendam mwem aui nwrces emendas. Enimvero XII. Si is qui navem cxcrcucril in alicna potcs-
Sod el si iiJ preliis leruni eniplanim li.'lcllil iii.i-
lale crit , ejusque volunlate navcm cxercucrit
E\crciloris crit daiauum , noa crcdi-
:
pi^tcr (i) ;
quod cum iiiagislro cjus gcsluui cril , iii tum in
diloris. sup. d. l. i. § lo.
cujus potestate is crit qui navcm excrcuerit ju-
,
Interduiu etiain illud acstiniinduin aii in co loco , diciura datur. /. i . § 19. Ujlp. hb. 28. au Ed.
pccuiiia credita slt in quo id proplcr qiiod crc- Et quiilem in solidum. Ita cnim Paulns :
dibatur coinparari potucrit. Quid ciiim, iiiquit ,
liliuslauiilias si voiuiilalc palris navcm cxcr-
si ad vcliim cmciiduin in cjusinodi iiisnla pccu-
ccal; patrem in soliduai ob ca qiia; salva rcccpe-
niain quis crcdidcrit , in qua oninino veluni coui-
rit , obligal. Paul. sentent. lil/. 2. tit. 6^^ i.
parari non potcst? El in sutnma aliquain diligcn-
Ideo autem ex voluntate in solidiim icnenliir ,
liam in ea re credilorcm dcbcre pixsturc. suj}, d.
7.§i. quihahcnt iii potestate Excrcitorem; quia ad sum-
/.
iiiain Reipublicae iiavium exercitio pertincl. Al
APiTICULUS III. iiislilorum non idcm usus cst caproptcr iu lii- :
hutiim (5) duntaxal vocantur qui coulraxcrunt

Cui et advcrsus quem hcec actio delur, ct quandiu cum co qui in incrce peculiari «cicntc domino , ,
durcl. ncgotialur. d. /. 1. § 20. ^ ideo autem.

In poleslale autcm accipiciuus utriusque sexus ,
IX. Hcec aclio datur ei qui cum magislro navis vcl fiiios vel lilias vel servos vcl scrvas. d. l. i.
contraxit. Non soluni autem si quilibet extraneus ;
scd et S>\ unus ex his E.xerciloribus cum magislio

XIII. Quanqaam autem , si cum m.igistro ejus
uavis coijlraxeril , agcre cum aliis Exercitoiibus
goslum sil, duutaxat polliceatur Pixetor aclionem;
poterii, /. 5. § 2. Paul. lib. 28. ad Ed.
tameii ( ut Juiianus quoque scribil ) etiamsi cuin
X. Adversus Exerciloreni ha;c actio dalur. ipso Exercitoro sit coulractum , pater dojniuusve
Et quidem Si plures uaveni cxerceant, cum quo- iii solidum tcnebitur. d. l. i. § 23.
lihet coruiu in solidum (2) agi potest. /. i. % fin. Ohseryandum etiam quod Si servus sit qui na-
,
Ulp. AD Ed.
lie. 28.
vcm exercuit voluntale domini et alicnatus fuc- ,
in plures advcrsarios distringatur qui cum

Nc rit nihilomiiius is qui cum alienavit , tenibilur.
;
uno conlraxcrit. /. a. Gaius lib. 9. ad Ed. pro- Proinde etsi dccesscrit servus , tcncbitur. N:vm ct
VINC. uiagisti o dcfuncto , tenebitur. /. 4- § 3. Ulp. lib.
Ncc quidquam facere ; quolam quisque portio- iQ. ad Edict.
nem in nave habeal : eumque qui prsestitcrit ,
Sed si scrvus plurium , navcm cxerreat vohiii-
Socielatis judicio a ca^tcris coiisccuturum. /. 3. tale eorum; idcni placuit, quod
in pluribus Exel-
Paul. lib. 29. AD Edict. citoribus. Plane si unius cx omnihiis voluntate
Nota Si tameii plures per se navem excrceant,
: cxercuit, in solidum ille lenebitur. Et ideo puto
pro porlionibus exercilionis conveniuutur neque ; c t in superiore casu ia solidura omnes teneri. d.
cuim inviccin sui magislri videntur. /. 4. Ulp. lid. l. 4. § 3.
29. ad Ed. Suffragatur Paulas : Si communis servus volun-
Sed si plures excrceant, unum autem de numero late dominoruDi cxerceat navem in singulos dari ,
suo magislrum fecerint hujus nomine in solidum :
debebit in solidum actio, /. 6. ^ i. lib. G. Bre-
jiolerunt couveniri. d, l. ^. § i.
VIUM.
XI. Ut autem ex contractu magislri adversus XIV. Licet autem detur actio in eum cujus in
Exercitorem hcec actio detur ; Parvi refert qiii , potestate est qui naveni exercct; tainen ita dcmuni
e\ercet masculus sit an mulier (3); paterfamilias,
,
daiur (6) si voluniale ejus exerccat. /. i. § 20,
aa filiusfamilias vel servus. Pupillus autem si na- JUlPIAN. LIB. 28. AD Ed.
vem excrccat exigemus tutoris auctoiitalem (4).
,
Sed si scieiite duiiiaxat non etiam volente, cum ,
/. 1. § 16. UlP. LIB. 28, AD Ed.

inagistro contraclum sit; ulrum quasi in volen-
Similiter Diocletianus et Maxiniiamis : Elsi a leui damus aclionem iii soliduin, an vero exemplo
muUere magister navi praepositus fuerit , ct con- Tribuioiioe dahimus ? In re igilur dubia , melius
tractibus ejus ea Exercitoria actioae ad simililu- CST VEKDis Edicti sebvire (7) ; cl ncque sciciitiam
(i) Intellige deceptlonem in modico., (J) A conlrihution : aclione Trihutoiia , de qua infia
(a) Hac
actione Exercitoria. Slcus in actione :(u3s ex Tit. 4.
(lelictis nautarum
ia eos Uatur ul videb. iolia : ,b. 47. (fi) lu soliJum.
Tit. Furti advers. naut.
(3) Ncc oI>st:U VcUeianum : iiara in rem su.nm (7) Forte erat saiptuin in Edicto : Sl VOI.11MATE palril
cLligationcm magistri navis. doniiiwe exaveat.
(,'(! Soilicct ut tulorc auclore nar

&U(;tore huac magialrum j>ra'jJO.<uei
;,,
32 LIB. XIV. TIVNDECTARUM

solam ot nudam patris dominive in r/avibus one- Ee si exereitor is sil cum quo ngere non pomm ;
lare; neque iii peculiaribus mercibus voluutalem non ideo minus cum magislro cum quo coiitraxi
extcudere ad solidi obligalioncm, El ita videlur ct agere polero.
Pomponius significare Si sit in aliena polestale
:
, V. G. Item si servus meus navem excrcebit,et
si quidem voluutate gerat, in solidum ouni obli- cum magistro ejus contraxero ; nihil obstabit (1)
gan si miuus , iu peculium, d. §. 20, ^ sed si
; quomiiius adversus magislrum experiar , actione
xcienle. quse mihi vcl Jurc civili vel Hbnorario. "Nam et
lla el Paulus : Si servus non voluntate domini cuivisalii non obstat lioc Ediclum, quominus cum
navem exercuerit si scicute co , quasi Tributo-
:
magistro agrre possit. Hoc euim Ediclo non trans-
ria : si ignoiantc, De peculio aclio dabitur. 4;//). lertiir actio, scd adjicilur. 5. i, Paul. lib. ag.
/. §
d. l. 6. AD Ed.
XV. Si tamen servus peculiaris volente filiofa- Cceterum Hxc actio cs persona magistri in Exer-
milias in cujus peculio erat, velscrvo vicariusejus,
citorem dabilur.
uavem exercuit palcr dominusve qui voluntalem
:
Ei ideo si cum utro eorum actum cst cum al- ,
tcro agi non potcst. Sed si quid sit solutum

non accommodavil , dunlaxat De pcculio tcncbi- si :
tur; scd filius ipse in solidum. quidem a magislro, ipso Jure miiiuitur obligatio :
sed etsi ab Exsrcitore ; sive suo nomine id est ,

Plane si voluntate domini vel patris exerceant,
proptei- Honorariam obligationem sive magistri ,
Et praeterea et filius
in solidum tenebuntur. , si ct
iiomine solverit ; miouctur obligatio quoniam :
ipse voluntatem accommodavit in solidum , crit
it alius pro me solvendo , me liberat. sup. d.L i.
obligatus. sup. d, l. i. § T2,
§ 24.
XVI. Circa actionem Exercitoriani el siniiles ,
observandtim superest ; quodHx actiones pcrpetuo, ARTICULUS V.
ct beredibus ct in heredes dabuntur. Projudc etsi
scrv\is qui volunl.itc domiui ejtercuit deccssit , ;
An Exercilor, ut ex contractu magislri conveniri
quaaivis De ita etiam agere possit.
ctiara posl aimiim dab tur hasc aclio :
pcciiiio uhra annum non dclur, /, 4- § 4> Ulp.

UB. ag. AD Ed, XVIII. Dat quidemPrcetor ex contractii magis-
trinavis actionem adversus Excrcilorem. Sed ex
ARTICULrS IV. contrario, exercenti navem adversus eos qui cuia
magistro contraxerunt , actioncm non pollicetur j
De eleclionc qunni Itabent qui cnni nwgistro con- qnia non eodeni auxilio indigebat : sed aut Es
tra.rcrunt , cuni Exercilorc agere an cum ma- locato cum masistro , si mercede operam ci exhi-
gistro. bel ; aut si gratuilam, Mandati agere potest (a).
'Solent plane Praefecti C3) pro]3tei miuisterium
XVII. Est autem nohis electio ntrum Exerci- , annouae , ilem iu provinciis Praisidcs provincia-
torcm an magisirum couvcnire vehnius. /. i, § 17. rum, extra ordinem eos (4) juvare ex. conlraclu
UlP. LIB. 28. AD Ed. magistrorum. ^/. /. i. § 18.
(i) Nonobstabit, Excrcitorcm csse meum servum ciim (4) Exproitores navium ad annonam inscrvienlium. Cae-
qui> uull.i mihi actio csse potcst. Nec ideo minus cum cjus ris aulem Lxerciloribus nou d.ilur acliu advcrsus eos qui
magistro agere possum. ira mag .^tr" coutraxerunt ; nisi forte co casu quo alilcr
(2) Scilicel ut maîster ipsi suas cedat aclioncs.

m .suam scrvare u"n posseut. Vid. infra Tit. de Inslit.
-t. N. 4. cum Kota (2).
Jus dicebat Rom.TB in causis
(3) Praefcctus anQonffi qu.T»
ail ucgotiatiooem annon.-e pciliuebanl; ut liquet ex.l. fin.

11'. Qiiod cum eo qui in alien.
TITULUS II.
DE LEGE RHODI.l DE JA.CTU.
Institutus in superiore Titulo dc Nautis sermo , marilimas fuerinl patctex eo quod refert Mcecia-
,
impulit Pandectarum ordinatorcs suhdere in hoc nus. lla ille ASIilSIS etc. Id esl DEPRE-
: , ( )
Titulo Leges Rhodias de rebus nauticis. CATIO EudKmouis Nicoiuediriisis ad Anloninum

l. (ûanto in prclio Rlwdionmi Lcgcs circa res Imperatorem « Dojuke ImrtiiATou AaxoRjMi
:
, ,
TIT. II. DE LEGE RIIODIA DE JACTIJ.

n NAHFRAGirM IN ItALIA (l) FACIENTES , DinErTI suas mcrces redemciit. /. 2. § 3. P.v
» SUMUS A PUBLICANiS (a) CvCLADES IKSULAS HA- i

En.
» niTANTiBUs hcspoudit Aiitoiiinus Eudaeinoui
». :
III. Cum jactura quaj non fiwla cst communis
» EgO QUIDE51 MrNDI DOMINUS } LEK AUTEM M A- periculi depellrndi causa a cwteris sarciri iion
,
» nis (3). Lcgc id Rliodia, qu;c de rcbus nauticis deheat; hmc Servorum quoqne qiii in mare pe-
» j^rscsiiipla ist, juditclur; quatcnus iiulla ci uos- rieruiit non niagis a;.stimatio facicnda cst quani si
,
» tr.iriim I.egum adversatur ». Hoc idem Divus qiii a^gri in navc dccesserint , aut aliqui sesc prae-
qi «iqut; A.uf;uslus judicavit (4). l, 9. YoLUsius- cipitaverint. d. 2.
l. § 5.
M.I.CIANUS EX LEGE RlIODIA.
Hinc ct Amissx navis damnum coUationis con-
Logc RhoJia cavetur, ut si levand.i! navis gratia ,
omnium sortio non sarcilur pcr eos oui merccs suas nau-
Jactus mcrcium Jactus cst; conlriljutione
fragio liberaverunt. Nam liujus sequitatem tuiic
sarcialiir quod pio omnibus datuiii cst. /. i. Paul.
admitti placuit , quum Jactus remedio caeteris in
LIB. 1. SENTENT.
Circa fiaiic conlribiitionem videhimus i.o Quw
communi periculo salva navi consullum est. /. 5.
HeRMOGEN. LIB. 2. JURIS EPITOM.
jaclura huic contrihutioni locum det ; 2." Qui , cl
propte.r quas merccs contrihuere tcneantur ; quo- Similiter Pauhis, depressa navis aut do- Quum
modo hwc contribulio fiat , et qua; ea de rc coin- jecta esset ;
quod quisqui; ex ca suum servassct ,
petal actio ; simul ct qua aclionc succiirratur iii sibi servare respondit , tanquam ex incendio. /. 7.
casu quo post conlrihulionem recuperattc sunt mer- Paul. lib. 3. Epitom. .4lfen. digest.
ces quarum jaclurafacta erat. Ueiiique subjimge- Hinc etiani in sequeiiti specie Jtdiaims : Navis
mies aliquot singulares species quce ad rem naulicain adversa tempestatc depressa , ictu fulminis deustis
pertinent. ainiameulis et arbore et antenna , Hipponcm de-
lala est ibique tnmuUuariis armamcnlis ad pra-sens
;
ARTICULUS L comparatis Hostiam navigavit, et onus iiUegrum

,
pcrtulit. Quaesilum est , an bi quoruin oiius fuit

Quce jactura locum del contrihutioni.
nauias (10) pro damno conferrc debeaiit ?P>cspon-
dit , Non debere. Hic enim sumplus iiislrurnda;
IL Ea dunla.rat jactura contrihutioni locum dal,
magis navis, quam conservandarum mcrcium gra-
qucefacta est depcllendi communis periculi gratia :
tia factus est. /. 6. lib. 86. digest.
itt in specie sequenli.
Navis onusta; levandsecausa, quia intrare flumeii Igiliir Si conservatis mercibiis dclerior facta sit
vel portum non poluerat cuin onere, si qua-dam navis , aut si quid exarmaverit; nulla facicnda est
merces in scapham trajectae sunt ne aut cxlra ;
collatio : quia [non (i ] dfssiniilis earum rcrum
flumen periclitetur aut in ipso ostio vel porlu ,

causa sit quae navis gratia parinliir, ct earum pro
,
qiiibus mcrcedem aliquis accipcrit. Nam et si fabcr
;
eaque scapha submersa est ; ratio baberi dcbot

inter eos qui in iiave merces salvas habent cum incudcm aul malleum fregerit, non imputaretur ci
his qui in scapha perdiderunt, proindc (5) tan- qui locavcrit opiis.
quam si jactura facta esset. Idque Sabimis quoque Scdsi voluntate vectorum [ vel (13)] propter
hbro 2 Responsorum probat. Contra si scapha cum aliquem metum in dctrimenlum factum sit hoc ,
partemercium salva est, navis periit; ratio habeii ipsum sarciri oportet. sup. d. l. 1. § i.
non debet eorum qui in nave perdiJerunt quia : Simililer Papinianus : Quum arbor aut aliud
Jactus in tributum (6) nave salva venit. l. 4. Cal- navis inslrumenluro removendi-communis periculi
LISTR. LIB. 2. QU.EST. causa dejcctumest, contributio debelur. /. 3.lie. 19.
Similiter , Si navis a piralis redempta sit (7) ;
RESPONS.
Scrvius , Olilius , Labeo , omnes confevr*^ dcbcre Jlem Hermogenianiis : Arbore ca-sa ut navis cum
aiunt (8). Quod vero piadones abstulciint, cum mcrcibus liberari possit sequitas contribuliouis Iia- ,
perdere cujus fuerit (9) nec confereudum ci qui : bebit locum. sup. d. l. 5.
(i) Longissime distat Italia ab insulis Cycladibus, qua- salva facta est per jacturara aliquarum nipriiiim. Hic vero
propter yalde probabilis emeudalio Jac. Gslhofredi qui salva facla non rst ; cum pcriissc suppnnatur. .Scaplia
pro Icalia legit Icarla. autem qua; salva facta cst, non debct jactuiae unvis suani
salutem.
(2) Jac. GothotVedus aliter verlit, nimirum a Pullicis
[servis] eorum t/ui Cycladas insulas habiuint. (7) Dalls sciicet quibusdam mercibus.
(3) Sensus est Ut cgo mundi dominus sum

: , ita est Lex (8) Merces eniui qua: piralis datae sunt, communis pe-
qu<e mari impciat el Lex illa, estLex Rhodia
; : teira mcis riculi dipellendi causa d;it« sunt.
mare Rhodiis Legibus regilur.
(9) Nec «nim dedit depcllendi communis periculi gratia.
{l\) Leges Ehorlias eliam confirmaveruut Imprratores (10) Id cst , magistro navis.
Claudius, Nero, Vespasianus , Trajanus; item Pcrlinax ct
Haec ucgalio suppleuda; ut ratio contextus cxpos-
(1 1)
Severus; ut liquet e.\ fragnienlo quod relert Jac. Golhofr.
tulat Irgeudum siuulis pro dissimilis ; ut obscrvat
: vel
in Disstrt. de Doinin. mar. cap. 8.
Cujacius XXIV. 35.
(5) Vto perinde : et ila saepissime; imo elegantius, ut vd
(12) Hanc particulam e.xpungindam rccle censet
quidam volunt.
CujaciLJS d. locd Observ.
(6) Id est ,
quia demum tribato locus cst, quum navis
Tom. II.
.
6.1 LIB. XIV. PANDECTARUM

n nave reniariserunt deteriores fact.T siint virJcn- ;
ATiTICULUS II.
'
coiifcrre cogcndus
d ;m an coiilcrre qu non d. b ! du-
cogcndns sit? quia
plici damno oucra:i; el collationis et quod res ,
Qui , cl propler quas res conferre deheanl; quomodo deteriores facla" suiit. Sed dcf iidendum cst hnnc ,
conlributiojiat, el rjua aclioiie. conferre debere pretio praps; nto r' rinn. Itn(|ne V.
G. si vicenum merces duorum fucrint, el altcrius
aspergine (4) drccm cssc rmpcrint illc cujus res
Gcneralitcr propomintur et sohuntur onines
:
§ I.
luv f/uwslioncs.
inlegriE sunt pio vigiuti confprat hic pro deccm.
,
;
Potcst tamcn dici cliam il!a seutentia, distinguea-

tibus nobis detcriorcs cx qua cau'a faclae sunt id :
IV. Quum in cadcm nave varia mercium genera est utrura propter Jacta nudalis ^5) rcbus dam-
,
complures mercatores coegiiscnt pratcrcaque ;

num secutum est; an vero alia ex causa vcluti quod
multi vectorcs (i) servi liberique in ea naviga- alicubi jacebant nierces iu angnlo aliqiio, ct iind.i
ixnl ; tcnipestate gravi orta , neccssario jaclura pcnetra\it tunc cnim conferre debcbit. Au ex
:
lacta erat. Qusesita deinde sunl haec : priore causa collationis onus pati non debct, qnia
I. ;\.n omncs jacturam praestare oporteat; ct si
Jactiis eliam hunc Isesit ? adliuc numquid (6) elsi
qui (2) lales merccs iiuposuissent^quibus uavis non
,
aspergine propter Jactum resdelerioresfarta:' sunt ?

oncraretur, vclut gcnimas margaritas ,
,.'
Sed distinctio subtiiior adhibenda est quid plus sit ,

II. Et qua; portio prteslanda esl?
iii damno an in collatione. Si V. G. lioe res viginti
III. Et an ciiam pro liberis capilibus dari opor-
tuerunl et collatio quidem facit deccm damnum
; ,
tcat? autem duo deducto hoc quod damnum passus est,

:
Et qua actione ea res eicpediri possit ?

IV.
reliquum confcrre debeat.
Placuil omnes, quoruui inlerfuisset jactnram fie-
ri conferrc oporlcre qi ia id tribiitum ob servatas
, :
Quid crgo si plus in damno erit , quam in colla-
tione? Ul pula , decem aureis res deleriores factae
res del;ercnt. Itaque dominum etiam navis pro por-
sunt; duo autem collationis sunt. Indubitate utrum-
tioiieobligatiim esse.
Jacturae sumniam pro rerum prctio distribui
que onus pati noii debet. Scd hic vidcamus, num
et ipsi conferri oporteat ? Quid enim interest, jac-
oportcl. Corporum liberorum seslimationcm nul-
tatas res meas amiserim an nudatas (7) deteriores
lam fieri posse. ,
Ex conduclo dominos rcriim amissarum cum habere coeperim? Nam sicut ci qui perdiderit, sub-
venilur; ita el ei subveniri oportet, qiii deteriores
naula id cst cum magislro acluros. /. a. § 1. Paul.
,
LiB. 34. AD Ed. propler Jactum res habere cceperit. H,tc ila Papi-
^
His quwstionibus generaliler perpensis ; qiucdam rius-Frouto rtspondit. /. 4- § 2. Callistrat. lib. 2.
QUJEST.
speciu/itcr notanda veniunt circa res propter quas
fit contributio , moduni contribulionis , et
actionem VII. Ilhid adlnic obseri'andum est; quodres quce
quce ad eamfaciendam competit.
aliarwn Jactu scrvatce sunt , non icleo minus huic
contributioni ohnoxice sunl , quod postea ncwis alio
§ 1. De rebus propter quasjieri dehet contributio. loco periit ; si merces illce prius senâtce, ex mari
in quod postea decidcrant extractce sunt.
\
Itidem agitatum est, an etiam vesiimentorum
.
Hoc docet ideni CallistrcUus : Scd si naâs quae in
cujnsquc et aimuloium sestimatiouem ficri opor- tempeslate Jaclu mercium nnius mercatoris levata
tcat? et oiunium visum est. est, in alio loco subraersa est; et aliquorum nierca-
ISisi si qua consumendi causa imposita forent; torum merces per urinatores extractae sunt data
quo iu nuuiero csscnl cibaria eo magis quod si :
mercede rationcm haberi debcre ejus, cujus mer-
:
i'a dchcerent in uavigati quod quis- ces in navigatioiie levandae navis causa jactje sunt,
quc haberct in commuoc couferrel (3). d. § 2. I^ ab his qui poslea suas pcr urinatores servaverunt,
itidem. Sahinus aque rcspondit. c?. /. 4. § 1
\' I. An aiitem eiiam illw res huic contribulioni Obiter nota Eorum (8) vero qui ita servave-
.-
ohnoxiie sunt , quce servaice sunt qindem sed dele- runt, invicem rationem haberi non debere ab eo
ctce? Hac de re ita Callistratus. Quum
riorisfactce? qui iii navigalione Jactum fecit; si quxdam ex his
autcm Juctus de nave factus tl alicujus rcs qiite <
mercibus pcr uriualores extractae (9) sunl. Ecrum
(i) Vectores dicuntur, qui navi vehendos se locaverunt (.S) Sensus est : Vice versa , qui in navigntione Jactum
des Passagers. fecit , et postea suas merces per urinatores recuperavil noa ,
(v.) Id est , el an etiam eos si qui forent gui, etc.

debel sarcire damnum eoriim qui sirvaverant suas merces
per Jactum, et poslea naufiagio eas amiserunl. Ea cnim
Cibos qlsUlio particur : inopiam pariter nafigantiuri
(3)
dcmum jactura sarcitur , qus lacta est n.ivis servandie causa j
fretjuenter unius alititenla pafertmt Quintil Declam. 5.
utvid. supra. Sed non potest jactura earum mercium videri
U) Vilium ex unda contraclum, asperginem vocat. facla esse navis servaudae gralia quse periit.
AUas, el melius, iimnilatis.
(5) (o) Ex Nola prseced. liquet reclam esse leclioncm ; et
(6) 1(1 est , contra , numauid pati dehet rjtiamvis, etc. perperam ab Aul. Fabro emendari extiacttf non sunt. ,
{j\ Alias imindatas.

,;:
;
TIT. IT DK L :GK IIIIODIA D£ J.\CTU. -^^
cnini mcrccs non pnssuin .seivaiida lalur collalio. Qiiod si jaiu conliibnlio facta sil :
liiiic lii qni solvciinl, agent )Jx locato cum niagis-

ca.ija jaclae esse ,
qu.T pci ii
lio nl is Ex conduclo cxpeiialur, ct , quod c\t{jc-

;
rit, iLdiiat. d. l. 2. § 7.
§ 3. Dc do i:onlributionis.
VIII. Circa jactitrw summwn (jiiti/n jiro rcrian ARTICULUS III.
prclio oponcre vidiinus , id nolnL l Ipiiiiius

ilislrihiii :
Porlio antem pio aistimalione reruin (\n:v s:iiya; Rcferuntur qucrdam singulnrcs specics ad rcm nan-
siinl cl earnm qna; amissae snnt, piav^laii soiet. Nec licani perlinenles.
ad rcin pertinet , si Iia; qujc amissa; suiit, pluris
vaMiire potcrant qiioniam delrinienti, noii lucri sil

: XI. Species prima.Si magisler navissine gulierDa-
pra-slalio. Sed in iiis rebus quarum noinine coiiic- tore in flumen navem immiserit; et tempestate orta
rcnduiu est, aestimatio dcbet li:tbiri noii quauli ; lcmperare non potuerit, et navein perdidcrit vec- ;
cniploB sint scd qiianti vaenire possinl. l. 2. § 4-

; lorcs liabcbunt adversus cum Ex iocaLo acliouem.
Ulpian. LIB. 3). AD Ed. /. i3. § i.Jf. Locati. Ulp. lib. 32. ad Edict.
XII. Secunda. Si navicularius nnus Minturnas

§ 4. Dc aclionc qiuv ad contribitlionem coinpctit; el
veiieiiduni condiixcrit ; et , cum flumen Mintnr-
de casit quo inerces recuperatw sunt. nense navis ca subire non possct, in aliain navciu
merces translulerit ; caquc iiavis in ostio fluminis
IX. Si laborantc navc Jactns faclus esl; amissa- perieiit;tenetnr primus navicularius. Labeo , si
Tuni mercium doiuini si meiccs veliendas locave- , cuipa caret, non tencri ait cajterum si vci inVito :
raut, Ex locato ciim magistro (1) na\is agcrc de- domino quo iion dibuit lcmporc , aut si
fecit, vel
bent dcinde cum reiiquis quorum luprtes saiva-
: is minusidonese navi imposuit; tuuc Ex locato agen-
siint, Ek conducto, ut detriinentum pro porlionc dum. d.l. i3. § I.
communicetur, agere polest. Scrvins qnidcm res- Eamdem Labeonis sententiam rcferl, el de ea fa-
pondit Ex localo agcre cum luagistro navis debe-
,
siits Diccbat Laheo : Si ca condi-
disscril Paulus.
ic, iit ca;teroriim vectorum merces retineat donec tione conduxisti ut ea merces tiiae porta-
uavem
portionem dainni prsestent. Imo rt ctsi non {2} renlur; easque merces nulla nauta necessilate coac-
retineat merccs magister (3) ultro Ex locato ha- ,
tus, in uavem deleriorem quura id scirct tc fieri ,
biturus esl actioncin cum vectoribus. Quid enim si uoHe transtnlit et merces tua; cum ea nave perie-
;
,
vectores sint, qni nullas sarcinas habeant (4) pla- runt in qua novissime vectae sunt ; habes Ex con-
ue comiuodius est si sint retinere eas. At si non ,
,
dnclo-locato cum priore naula aclionem. Pauius :
ct tolam navem conduxcrit, Ex conducto (5) aget :

Imo contra si niodo ea navisatione utraque navis
;
sicnt vpctores, qui loCa in nave conduxerunt.
pcriit cum id sine dolo et culpa naularum factuni
^quissimum eiiim est commune delrimentum ficri essct. /. 10. § I. Labeo lib. i. Pithanon a Paulo
eornm qui propler amissas res aiioruiu , consecnti
EPITOMARUM.
sunt ul merces suas salvas haberint. /. 2. Ulp.
Idem Juris erit , si prior nauta publicc re-
LiB. 34. AD Ed.
tcntus navigare cum tuis mercibus proliibilus
Hacactione magister navis in id dtintaxat tenetur fuerit.
ut ipse cum vectoribus agcre tenealur , aitt actiones quum ea conditione a te con-
Idcm Juris crit
sttas cedere. Cceleritm Si quis ex vectoribus sol-
.duxisset (6> ut ccrtam poenam tibi praestarel, nisi
vendo non sit ; hnc detrimentum magislri navis ante constitutum diem merccs luas eo loci cxpo-
non eril : nec cnim fortunas cujusque naula cxcu- suisset in quem dcvehendas eas merces locasset (7}
lcre debct. /. 2. § 6. Ulp. lib. 34- ad Ed.
nec pcr eum starel quominus rtmissa, sibi ca pceua
X. Si rcs quoe jactse sunt, apparucrint ; cxoiic- spectaret (8).
(i) Nam cum dominis merclum quae s.ilvae facta; snnl, ducto adversus magislrum navis ut ipse agat adversns co»
imllom habent aclioncm si tiuidem cum iilis non con- ;
qimrura merces salvae faclse sunt si non tot.im uavem con- ,
traxcrunt. duxeruut. Nam si ipsi domioi .-imissarnm mercium tolain

navem conduxissent et ipsi admisissenl merces aliorum
, ;
{1) Itn ia lectione Vulgala ct nhlo.indri. Non plncet

leciio Florenlina quae »st siiiu ncgaiiouc ; quamvis enm
cum illis ipsi contrasissent adeoque ipsi recta via adversus
,
cos agerunt.
dcfondat Cuiacius Observ. III. 1.
(0) In liac lege vcrbum conduxisset
ad nolam pertlnet
(!>) Duyrsema iillro intcrprelatur pcr ampUtis insuper,
cl inlra vcrbum locasset, ad dominum mercium qui eas
lioc sensu ut non solum jus relinendi mcrces, sed insuper.
velienclas locavit.
(4) Puta, si niViil aliud liabercnt quam gfmmas el mar-
(-) Locasses : Cujac.
garilas, etc.Cum cas penes se Iiaberent, rctlncri non po-
luerunt : aequum tamen cst ut ralioue earum contribuanty Cujacius legit remissam sibi eam pcenam spcclaret
(8)
cum salvsE factae sint per Jactum. hoc seusu ; nec per eum staret quoininus munere vuliendi
fungeretur , adeoque se ca p^^cna exsolutum spoctarct.
['>) Cujaciu.s censet legendum At si non totam navem :
coniliirerint;Ex comliicto agent. Stiisiis esl at ita (Umum Observat. III. ?.

:
liouuni araissarum mefcium opus habtbuul agcte Ex con-

;
. ;
LIB. XIV. PANDECTARITM

IJem Juiis in eoclcm genere cogiiationis (i) ob- conduxisti ; pro eo mancipio quod in nave mor-
sprvabinius, si piobalum fucrit naatam (2) morbo tuum est,vectura tibi non debetur. Paiilus : Imo
impeditum navigare non potuisse. quaeritur quid actum est; utnim iit pro bis qui im-
Idem diccmus si navis ejus (3) vilium fecerit positi an pro his qui deportati essent; merces da-
,
siiie dolo maio et culpa ejus. d. l. 10. § 2. retur. Quod si hoc apparere non potucrit; satis
XIIT. Terlia Spcctes est : Si conduxisti navem erit pro nauta , si probaverit impositum esse man-
.impborarum duo miliium el ibi ampboias portasti cipium. d. l. 10.
pro duobus miUibus anipliorarum pretium debes. XV. Qiiinla Species addi potesl : Si quis mulie-
Paiilus Imo si avcrsione navis conducta esl, pro rem vehendam navi conduxisset, deinde in nave
duobus millibns debetur nierces ; si pro numero infans natus fuisset, probandum estpro infantenihil
impositariim ampborarum merces constituta est, deberi cum neque vectura ejus raagna sit, neque
:
coniia se babet. Nam pro tot amphoris prelium his omnibus utatur quae ad navigantium usum pa-
dcbcs quot portasti. d. ?. 10. § 3. rantur.
-j.J^. Locati. Ulp. lib. 32. ad Ed.
/. 19. §
XIV. Qtiarla Specics. Si vehenda mancipia
(1) Alias cognitionis. Qua lcctionem praef..rt Cujacius (2) Piiorem naulam scilicet.
d. ioco Obstrv. ('<) Navis priur.
TITULUS III.
NSTITORIA ACTIONE.
xÂUCA de Rhodiis Legibiis digressi Pandectarum Hinc Si servum Titii Inslitorem habueris ; vel
vrdiiiatores , redeiint ad tractalionem de actionibiis tccum ex hoc Edicto , vel cum Titio ex inferio-
qucE ex alieno conlractu achersiis aliqttem dantur, ribus Edictis (1) agere potero.
quam statim ab initio hiijus libri inchoai-erant : Sed si tu cum eo contrahi vctuisti cum Titio ,
agtintque in hoc Tittdo de sectinda harum actio- duntaxat agi polerit. /. 17. § i. Pacl. lib. 3o. adEd.
ntiin specie qtice Institoria dicitur, et ex coittractu
'II. Interdum tamen ex suo acttt ipse Institor
Jnstitoris adversus exercitorem tabernce qui eitm
non obligatur scilicet si inagis protestatus estjidem
:
prceposuit , dattir.
mensce cui eral prceposilus , qtiain ipse siio nomine
Lt qtice nd hanc maleriam methodice
perliitent, contraxil ; ut in specie sequenti.
tractentiir ; i.° Qua^dain stiinmaliin prcemittemus Lucius Tilius mensae nummulariae quam exer-
circa acttis Iiislitoruin ; 1.° Dispiciemus quis Ins- ctbat habuit libertum praepositum. Is Gaio Seio
,
titor videatur itecne ut ex ejus conlractti hcec actio « Octavius Terminah"s, rem
,
cavit in haec verba :
detur ; 3.o Videbiinus ex qttilnis causis detitr; 4.° Cui » agens Octavii- Felicis Domitio Fclici salulem.
,
et adversus qtiem ; et, qtiuin plures prcepostierunt , » Habes penes mensam patroni niei denarios mille,
an in solidum teneantur; 5." Quando extinguatur » quos denarios vobis uumerare debebo pridie Ka-
hcec actio; 6.° Articuhwi subjunêimis de Utili Ins- » lindas Maias ». Quaesitum est Lucio Titio de- ;
litoria. luncto sine herede, bonis ejns vendilis, an ex cpis-

tola jure conveniri Terminalis possit ? Respondit,
ARTICULUS I.
Nec jure bis verbis obligatum, nec aequitatem con-
veniendi eum superesse cum id Institoris officio
Qucedam summalim prcemittunttir circa aclus Ins-
:
ad fidem mensie prolcstandam scripsisset. /. 20.

titorum.
Sc^VOLA LIB. 5. DIGEST.
1. .Slquum Praptori visum est sicut conimoda , III. Qiutm Institor contraxit , non sohim Insti-
senlimus ex actu Institorura ita etiam obligari
, toria ex illo contractu actio adversus cum qui prie-
nos ex contractihus ipsorum et conveniri. /. 1. Ulp. posuit datur ; sed et Ex hac causa etiani condici (2)
LIB. y.8. AD Ed. pos§e verum est. sup. d. l. 17. % Jin.
Igiltir ex acttt Instilorttm et adverstis ipsos eosve Et alibi : Si Institorem servum dominus habuerit
in qttorum poli:slale suitt actio nascittir ; et ad-
, posse dici Julianus , ait ctiam condici ei posse :
,
versus Ulos qui cos praposueriint , actio ex tipc quasi jussu ejus contrahatur a quo praepositus sit.
^dicto datur. /. 'iQ.jj. de Reb. credit. Paul. lib. 4. ad Plaut.
(1) Pul^, De pecuHo.

in oWigalionem dcducta ergo, inquit Cujacius , adversuj
:
(2) Id est, agigeneralicoBdictione Certi ._

eum (jui prxposuit iDstitorem dux patent actionrs.
; ;
TiT. 111. DE INSTITOKIA ACTTONE.

IV. Igitiir ex conlraclu Jnsliloris, ei qui cum illo Item fulloiium ct sarcinatorum pra^positus, sla-
contraxit, Prtntor dal aclioncm adversus eum qui bularii quoque loco Inslilorum habendi sunl. d, l 5
Jnstitorem pneposuil. ^6,- . .
Sed non
ideni facit circa eiim qui Inslitoreni pra'-
Sed et si tabernarius sprvum suum peregre mil-
posuit,utexperiii possit. Sed si qiiideni servuin pro- lerctad merces comparandasel sibi iniltcndas- loco
prium Inslilorem Institoris liabcndum Labeo scripsil. d. /. 5.
liabuit polest csso securus acqui- § r. Ulp.
silis sibiaclionibus si autem vel alicimni servuin
:
Mn. -28. ad Ed.
vel ciiani homincm liberum aciione deficictur ,
Idcm Labco ait Si quis pistor servum suum so-
:
ipsuin tamen Institoiem vel dominum ejus cou- litus fuit in certum locum miitcre ad panem ven-
vciiirc poterit, vel Mandali vel Negolioruui ges- dcndum deinde is pecunia accepta praesenli ut
; ,
torum (i).
per dies singulos cis panem praeslarct, conlurba-
M.ircellus autem ait , Debcre dari actionem ei
verit (4) dubitari non oportet quin
; si permisit ,
qui Institorem pra^posuit , iii eos qui cum eo con- ei iia dari summas, lencii debcat. d. l. 5. § 9.
traxeriiit(iH/^ d. l. i. ^y?H. ),eonomine quo Institor "N II. Ex divcrsis isfis speciebus liquet quod jaw
coutraxit; si modo aliter rem snani servarc uon ante dixinuis , Institorcs inlelligi eliam eos qui ccrto
potcst (-2;. /. 2. Gaivs lib. q. ad £d. provinc. /oco non pnepositi sunt ; quum negotiatoris voluntas
habendi eos pro Inslitoribus aliunde apparet.
ARTICULUS II. Jlli-aiitem qui certo loco prcepositi sunt , adeo
Imtitores pra-sumuntur ; ul , nisi manifesta pros-
Quis Instllor inlelligatur necne , iit ex hujus con- criptione contraheiv prohibeantur , Inslitores ha-
tractu actio Institoria detur. beanlur; el ex eoruni contractu Institoria actio in
negotialorcm detur.
V. Institor appellatus est ex ro quod negotioge- Ilinc Llpianus : De quo palam proscriptum
rendo instet. /. 3. Ulp. lib. iS. ad Ed. fueritNe cum eo copiTRAUATUR , is praepositi loco
Et quidem Tnstitor est qui tabeinae locove ad non liabetur. Non enim peimiltendum erit cuin
emcndum vendendumvc piKponitur quique siue ; contrahere
Iiislitore sed si q.uis uolit contrahi ,
:
loco ad eumdeni aclum prreponitur. /. i8. Paul. ])rohibeat.Casterum qui pra?po5uit, tencbitur ipsa
Lin. SING. DE Variis llctionibus. praepQsitione./. 1 1. § 2. Ulp. lib. 28. ad Ed.
Nec maituin facit , taberuK sit prsepositus an 'roscribere palam sic accipimus, litteri
cuilibet alii negotiationi. sup. d. l. 3.
^ _fin. uude dc plano recte legi possit antc tabernain :
Cum interdum etiain ad homines honestos af- scilicct, velante eum locum iu quo negoliatio exer-
ferant mcrces, et ibi vcndant. Nec niulat causam cetur; non in loco remoto, sed iu evidenti. Litteris,
actinnis, locus vendendi emendive; cum utroquc utrum Graeris an Latinis ? Puto secundum loci con-
modo verum sit, Institorem emisse aul vendidisse. dilionem; ne quis cauâri possit ignorantiam litte-
/. Paul. lib. 3o. ad Ed.
4- larum. Certc si quis dicat ignorasse se liltcras; vel
Cuicunique igilur nrgotio praepositus sit, Institor aon observasse quod propositum erat, quum multi
recte appellabitur. /. 5, Ulp. lib. 28. ad Ed. legerent, quumque palam esset propositum ; non
audietur. </. /. 1 1. § 3.
VI. Varias prosequitur Ulpianus Inslitorum spe-
Proscripium autein perpetuo esse oportet. CcC-
cies, ex quorum omnium contractu actio Institoria
terum si pcr id temporis quo propositum non
datur.
crat,vcl obscurata proscriplione contiactum sit ;.
Nam hbro 1 ad Brutum ait Si quid
et Servins :
lustitoria locum habcbit. Proiiide si dominus qui-

cum insulario (3) gestum sit vcl eo qucm qiiis ,
aedilicio praeposuit vel fiumento coemendo ; in

dem mercis proscripsisset ; alius autem sustulit
aut vetustate vel pluvia vel quo simili contigit ne
solidum eum teneri. d. l. 5. § i.
Labeo quoque sc;-ipsit Si quis pecuniis fenc- proscriptam esset vel non appareret
, diccndum :
,
randis,agris colendis, mercaturis, rcdempturisquc

cum qui pra-posuit, teneri. Sed si ipse Institor de-
cipicndi mci causa delraxit , doliis ipsius propo-
facicndis praeposuerit, iu solidum eum teneri. d.
nenti uocere debet ; nisi particeps doli fuerit qui'
l. 5. § 1.
Sed ct si in nicnsa Iiabuit quis servum proepo- contraxit. /. u. § 4- Ulp. lib. 28. ad Ed;
situm , nomine ejus tencbitur. d.
§ 3. l, 5. VIII. III atitcm non videntur csse Instilores :
Sed etiam cos Institobes dicendos placuit , qui- /-'. G. T." Discipulus cui duntaxat inandatuni est
bus vestiarii vel linlcarii dant vestem circumferen- ut ccetcrie discipulis iinperarct.
dam et distraliendam quos vulgo CIPv.CITORES ; Iliiic Ulpianus aii : Sed et quum fullo peregre
appellamus. d. l. 5. § 4. proficisccns rogasêt ut discipulis suis quibus ta-
Sed et muliones quis i)roprie Institores appellet. bernam instruclain Iradidfral, imperarot; post cu-
d.l.5.%5. jus profectionem, vcslimcnta discipulus acccpisset,
(i) Ul actioncra exlinc contractn Tnstitori, eive in

(3) Id fsl, prwposito cnstodis iosuloe 1
potestale Institoi cst, qu.tiitam ccdal.
(2) Eadcm wquilas occurrit ut Iroc casu detur etinm (h) Fidcm fffcllcrit.
excrtituri adifersus eum ijui magislro uayis coutraxil.

; " ,,;
33 LIB. XIV. PANDECTARUM

ruUonem non tencn si quasi piocu- . ei qui praeposuerat, aequissiniHm crit pupinum te-
ct fugissct ; ,
lelictus si vero quasi lustitor teneri ncri qiiandiu praepositus mantt. Rcmovcndus enim
riilor fiiil ; ,
mc
|
crcdere
ailiimavcril railii rccte fuil a lutoribus, si nollent opera ejus uli. /. 11.
eum. Phiuc si ,
opcrariis suis; non Institoria, sed Ex. locato lene- Ulpian lib. 28. ad Ed.
bilur. /. 5. § lo. Ulpian. Lin. 28. ad Ed. XI. Ex
hactenus dictis patei qui Institores sinl
9..0 Jtem villicus non solet pro Inililore Itahert.
clquandiu tales esse vidt-antur. Ul autem ex eoruin
cnm viilico alicujus contracluin sit, iion
Jsîlur Si contraclu hcec actio Insdtoria detur, Parvi rcfert
dalur dominum aclio quia villicus proptor
iii ;
quis sit Inslitor masculus an femina ; liber an
; ,
fi iiclus pcrcipicndos , non

propter quiesluin prse- serviis, proprius vel alienus. /. 7. § i. Ulp. lib. 28.
ponilur. Si tamcn villicuni distrahendis quoquc AD Ed.
inercibus prsepositum liabuero; non erit iniquum, Iteni Jlexander Ex contractibus servorum ;
ex.emplo Instiioria; (1) actionem in me compettre. quamvis De pcculio duntaxat domini tencantur;
/. 16. P.\1;L. LIB. 39. AD Ed. de co tameii quod in rem eorum versum est, vel
IX. fidinms qui Jnstitores sint necne'. Qui aulem cnm Institore ex causa cui prscpositus fuit con-
aUcujus Jnslilor eral , non iileo desinit Jnstilor esse tractum est etiam iii soliduin conveniri posse
,
duliium non e«t. /.2. Cod. de Institor. et exercit. acl.

quod mutatio status ei contigerit.
Scd et si fdiafamilias sit vel aiicilla praiposita
Hinc Si dominus qui servum Inslilorcm apud compulil Institorja actio. sup. J. /. 7. </. § i. ^ scd
,
mcnsam pccuniis accipiendis habuit, post Ifberta- etsi.

tflm qtioque dalam idem per libertum ncgolium
Pupillus autrm Institor obligat enm qui eum
exercuit ; varietate status non mutabilur periculi
pra;posuit, Institoria actione, quoniam sibi impu-
causa. /. 19. § 1. Papin. lib. 3. bespons.
tare debct , qui eum pieeposuit. d. l. 7. $ Jin.
X. Institor etiam quis videri pcrgit post niortem Nani et plerique pueros puellasque tabernis prae-
negotiatoris qui eum prwposuit ; quandiii non esl ponunt. /. 8, Gaius lib. 9. ad Ed. provi>c.
adita ejiis hereditas. Sed etsi Institor cum quo contraxisti , crat servus
Jgitur Si ante aditam hereditalem cum eo con- tuus ; compclit Institoria : de quo dubitari poterat
tractum est, aequum est ignoranli dari lostitonam quia ipse vicissim non es oldigatus.
actionem. d. l. 5. § 17. ^ necnon si. Hoc docct Ulpianus Si a scr\ o tuo operas vi- :
Jmo et scienti. Unde Ejus contractus ccrle no- carii ejus conduxcro et eum merci mese Instito- ,
mine qui aute aditam licredilitem intcrcessit rem fecero, isque tibi merccm vendidcrit; emptio
daiidam csse ac- est. INam quimi domiuus a scrvo cniit, est cniptio
etiamsi furiosus (2) heres existat :
licct non sit dominus oblif»atus (5) usque adeo

tionem , c.liam Pomponius scripsit. Non enim im- :
putanduin est ci qui sciens dominumdecessissc,cum ut etiain Pro emplore et possidere et usucapere
Instilore excrcenle mercciu contrahat (3). /. 17. dominus possit. /.11. %fin. Ulp. lib. 28. ad Ed.
§ 3. Paul. lic. 3o. ad Ed.
£t ideo utilis (6) Institoria actio adversus me tibi
competet. /. 12. Julian. lib. 12. digest.
Quinetiamposl aditam hereditalem maiiel Instilor,
si keres pergit eum pro Institore habere. Obiter nota : Mihi vero advcrsus te vcl De pe-
prjepositus; tamrn culio dijpcnsaloris , si Ex conducto agerc velim;
Hinc Si ab alio Inslitor sit is
vel De pecuho vicarii, quod ei incrcem vendendam
decesserit qui piirposuit , et hcrcs ei extitoril qui
mandaverim pretiumque quo emisli in rem tu.im
Institoie utatur ; sine dubio tencri cum
:
eodem
vcrsum videri poterit , eo quod debitor servi lui
oportebit. /. 5. § i'^. Ulp. lib. 18. ad Ed.
factus esses (7). d. l. 12.
Quinimo suffwit Inslitorcin non remotuni esse.
Unde Si impubes palri habeuli Inslitores lieres ARTICULUS III.
cytiterit, deindc cum lis contractum fuerit; dicen-
dum est , in pupillum dari aclionem propler uti-
Ex quibus causis ex contractu Institoris dettir Ins-
lilatem (4) proiniscui
usns <iuemadmodum ubi :
titoria aclio.
post moilem lutoris cnjus auctoritale lustitor prx-
positus esl, cum eo contrahitur. sup. d. l. 17. ^ 2. XII. Kon tamen omne quod cum Institore geri-
Similiter Ulpiaims : Sed si pupillus heres extiterit tur , obhgat cum qui praeposuit sed ita si ejus : ,
(1) Id cst, Utilem de qua infra Art. fiu.

ipsius servum; lamen inter illos emptio interccssisse intel-
ligi polHSt ; ad lioc enira sufficit naturJilis obligatio.
(2) Sed fn.ipotuitfuriosusadireheredilatcmPFingeprr
aliquod dilucidum iutervallum eam adivisse. Ita Schulling. (G) Id est , edicax. Hlc cnim Jnstitoria diiecto compelit;
(3) Nec obstat quoJ mandatum

morte fiuitur Favore nec recurrendum est ad Utileni de qsa iufra Art. fiu.
enim commerciorum rcce|itum est, ut Ipsec mandali species

{7) Sensus est, ex caiisa mandali vendendffi mefc mercis,
duret etiam post mortem uegociatoris qui Institorcm pras- servi tui qui lustitor nieus fuit noinine etiam De in verso
posuit. adversus te agere poltro. Nam eatenus in rem lu;im versum,
refragaii principiis Juris , ut pupillus sine
(4) Vidclur ejusqiie scrvi peculium auclum vidcri poterit, quatenus ei
tuloris auctoritate obligetur ex contractu Institoris : sed s'Tvo dfbitor uaturalitcr factus cs pretii mercis mea quam
hoc esiRit JitiUta.t commerciorum ct promiscui iisus. tibi vendidit.
(5) Licel nulla sil obligatio civilis inter domiuum el

,,
TIT. III. DE LNST ITORIA ACTIOÊ. Stj
rci gralia cui prseposilus Cui lil coiitractum

cst ;
id ad vendendum prwpositus csl ; non obligat pra;po-
cst, duiilaxat ad id ad qiiod cuin pia;posuil. /. 5. nentem mutuando pccurdam : nisihocquoque ei con-
adEd. cessiim probctur.

§ ii.fLP. Lin. •-•-S.
G. Scrvusluus pecuniam mutuain accipieudo

/''.
Proiiidc si i)i;cposui aJ mercium distractioncin
ita dcmum te lusliloria actiouc obligavit; si ,quu!ii
lciichor iiomiiie cjus Ex cmpto aclioiie. iLcin si
lcnchor diui- ciim ofHcio alicui vel iiegotiationi cxercendic pr;c-

lorlu .id cmendum ciim pra.-posacio ,
poncres , eliain ut id facerct ci permissum a tc

taxal vcndilo. Scd ncque si ad einciidum
Ex ,
ct
probetur: Quod si haec aclio lociiin iion habeat ;
illc vciididerit; ncquc si ad vcndcmJum, ct ille
si quid iii rem tuam versuin probabilur , actione iu
cincrit j dcbebit tencri. Idquc Cassius probat. d. l. 5.
.>..
cam rcm proposita cogeris exsolvcrc. A i. Cod. dc
§ Iiistit. etexercit. act. Antoniwu».
XIII. Ceeterum quwn quis jyrccposilus est ut ven-
tliit non solwn exipso contracta vemUtionis
cmati'e
XV. Ciim Inslitor nori ohligel privponrntrrn nisi
;
ex causahujusnegolii ad qiioil pneposilus est ; Hiiic
nut emptiouis prwponcntem oliligat, sed generaliter
Servus pecuniis lantuni feneraudis pra;positiis
ex omnibus causis qiue ad hoc vendendi eniendique ,
per iiitercessloncm a;s alienum suscipicns ut Ins- ,

negotiuru perlinent.
litor (4) dominum in solidum Jure Pra;iorio non
Hinc Paulus : Si quis mancipiis vel jumenlis pe- astringit. 3. PAPiti. lid. 3. respons.
/. 19. §
coribusvc emendis vcndcndisque prspositus sit ; non
Inlerdum iamen iiilercessio ad Institoriam cau-
solum Inslitoria compelit adversus cum qui pra-- Quod autcm pro eo
sam per-tinet. Hinc subjicit :
posuil scd eliain Rcdliibitoria vcl Ex slipulatu per delcgatioiicm alii

qiii pecuniam focncravit (5)
: ,
,
dnpla; siniplffivc in solidum aclio danda est. /. 17.
l)romisit; a domino recte petetur (G) , cui pccuniaj
PaUI,. LIB. 3o. AD Ed.
crcdilas contra eum qui delegavit actio qua;sita esl.
Ilcmsi lustitor quum oleum vcndidissct , annu-
d. S 3.
luiu arrlia; nominc acccperit ncque eum reddat; ,
Ilem in specie sequenli. Titianus Primus prsepo-
dominum Inslitoria teneii. Nam cjus rei ia quam
suerat servummutuispecuniis dandis; ct pignoribus
pr.Tpositus cst conlractum cst nisi forle manda-
accipicndis. Is servus eliam negoliatoribus hordei
, ;
pccunia (i) vendcre. Quare si

tiiin ci fnit prsesenti
solebal pro einptore suscipcic debltum et soivere.
forle pignus Tnstilor ob pietium accepcrit, Ins-
tiioris locuscrit (a). d. l. 5. § i5. Ulp. lib. 'j8. ad
Quum fugisset servus ; ct is cui delegatus fuerat
dare pretiumhordei, convcniiet dominum nomine
Edict.
Institoris; ncgabat co nomiiie sc conveniri posse ,
Item fidejussori qui pro Inslilore intervenerit ,
quianon in eam rem proeposilus fuisset. Cum auteni
Institoria competit cjiis enimreiêquela eal.d. l. 3.
et horrca conduxisse
:
it alia qua;dam gessisse ,
et ,
S 16.
muitis solvisse idcin scrvns probaretur; Pircfec-
XIV. Sed et .Si quem ad vcndcndum emen-
ei lus (7) annonje conlra dominum dederat SeiUen-
duiuve olciim praeposui, mutuum oleum datum liam. Dicebamus qiiasi fidejussorcm cum videri ,
sii dicendum
: crit , luslitoriam locum habere. d. cum pro debitum [ non pro aliis sus-
alio solveret
A 5.^14. cipit debitum (8) ] ; iion solere aulcm ex ea rausa
Imo Sed si pecuniam quis crediderit ,Inslitori in dominum dari actioncm; nec videtur hoc domi-
ad emendasmerces pra;posilo locns est Instiloria?. ,
num mandasse. Sed qiiia videbatur in omnibus eum
Idenique ct si ad pcnsioncm pro taberna cxsolvcn- suo nomine subslituisse, Sentenliam confirmavit
dam. Quod ila verum puto uisi prohibitus luit ,
Imperator. i. %.Jf. Quod cum eo. Paiil. lib. i. de-
muluari. d. l. 5. § i3. CRETOB.
Et qiddem circa mutuiim , qucecwnque supra in XVI. Fidimus ex qitibus contractibus Instilor
Exercitoria actione locam habere docuit Africa- prceponentem obliget.
nus (3) Eadem fcre diccnda ait cl si dc Iiistiloria
: Qualiscumque "autem sit contractits , Conditio
aclione qua;ralur. JSam tunc qiioque credilorem proeposilionis servanda est. Quid enim si certa lege,
scire dcbcre necessariam esse nicrcis comparatio-
, vel interventu cujusdam pcrsonae vel snb pio;nore ,
nem cui emcndae servus sit prappositus; et suilicire voluit cum eo conlrahi ,vel adcertam rem?jEquis-
si in hoc crediderit non etiam illud exigendum ; , simum erit id servari in quo prajpositus est.
ut ipse curam suscipiat an in hanc reni pecunia Ilem si plures habiiit Institorcs ; vel cum omni-
crogunda est. /.7. ^Jin.ff. deExercit. act. African. bus simul contr.ahi voluit , vcl ciim uno so!o.
LIB. 8. QU,EST. Scd ct si dcnuntiavit cui , ne cum eo contralie-
I
Quod si quis non ad emendum , sed duntaxat ret; non dcbet Institoria teueri. Nam et certam
(1) Nam in vendilione qiiw fit praescnti pecunia, Dullam (G) Institona ; hoc enim facit Inslitor magis utdcleganli
arrham iniervenire opus est. fencret, quam ut iutcrccdat.
(2) Nisi ,
ut supra dictum est, mandatum esset preesenti
(,j Nota jurisdictionem Pra:fecti annons de liisce con-
recunia venaere. -
Iruveisiis.
O) \id s:>j,ra Ta.de Exercitor. et.fi. S. ,„, ,, _,.

,.
^,
\occs superUua: cx Edit. Florent.
•,- .
quas A u'gata . .
; ,; , ,,
,
' , (8)
(',) ItaHHloa.ulcrlesitieciiusqu.m/n^Worem.
non agnoscU.
(5) Muluam sub feuorc sumpsit ab eo Institore.
; ,
4o LIB. XIV. PANDEGTARUM

personam pnssnmns proliiljcie contrahere vel cer- , rernm procuratnr est, dari debebit Institoria. 1.6.
tmn genus liominum, vel negotiatorum; vel cerlis PaUL. LIB. 3o. ad Ed.
hominibus pcrmittcre. Sed tt si quis meam rem gerens praeposuerit , et
aliascum alio contrahi vetuit continua va-

Sed si
ralum habucro ; idem cril dicendum. /, 7. Ulp.
LIB. 28. AD Ed.
rialionedanda est omnibus adversus cum aclio.
,
iVequc cnim decipi dcbcnt conlrahentes. snp. d.

/. ,,.§5. .
Quum plures i>ra?posuerunt , an solidum
lencantur.
Sed-si in totum prohibuit cum eo contrahi pra^- ,
positi loco non habetur cum magis hic custodis sii

:
XIX. Si duo pliiresve tabcrnam exerceant et
loco , quam Institoris. Ergo nec vendere mercem scrvum qucm ex disparibus partibus habebant
,
hic poterit , nec modicum quid extaberna. d. l. 1 1.

Inslitorem praeposuerint ; utiuin pro dominicis par-
libus leneantur an pro xqualibus an pro portione
Item Procnhis ait Si dcnuntiavcro tibi ne scrvo
, ,
:
mcrcis ; an vcro iii solidum Julianus quaeril? Et

a me praeposito crcderes ; exceptioncm dandam
,
,
verius csse ait Escmplo exercitorura, ct De pccu-
,
Si (i) iLLE NOiV DE>u^TiAVEBiT iic ilU scrvo crcdc-

lio riCtionis, in solidum unumqucmque convemii
ret. /. 17. § 4- P-*cL. LiB. 3o. ad Ed.
posse et quidquid isprKSliterit qui convcntus est,
:
Obiter iiota : Sed si ex eo conlractu peculium Societalis judicio vel Commuui dividundo ronse-
habeat, aut iu rem meam versum sit , nec velim quetur. Quam sententiam et supra probavimus.
quo locupletior sim solvcre; rcplicari De dolo malo /. l3. § 2. Ulp. LIB. 28. AD Ed.
oportet. Nam videri me dolum malum facere , qui
Idem erit et si alienus servus communi merci
ex aliena jaclura lucrum quoeram. d. § 4-
prxpositus sit. Kam adversus ulrumque in solidum
actio daridelxt; et quod quisque proestiterit ejus ,
ARTICULUS IV. partem Socielatis vel Communi dividundo judicio

conscquetur.
Cui el adversus (fuem actio Institoria compefat ; et Ccrte ubicumque actio Societatis vel Communi
an in solidum , (juum plures prarposuerunt. dividundo cessat quemque pro parte sua condem-
,
nari oportere constat veluti si is cujus servo cre-;
§ I. Cui el adversus quent competat. ditum est duobus lieredibus instilutis, ei servo
,
libertalem dederit. Nam heredum qnisque pro sua

XVII. Hcec actio competit ei qul cum Instilore parte convcniendus cst quia cessat inter eos Com- ,
circa rem cui prceposilus est conlraxit , adversus niuni dividundo judicium (4). l- i4- P-auI" lib- 4-
eum eosi'e tjui hunc Institorem prceposuerunt. AD Plaut.
i?< 7H/<fem?eHetorQuisquisprreposuit : nam et si
ARTICULUS V.
jnulier (•.«.) praeposuit , compelet lustitoria ; excm-
plo Escrcitoriae actionis el si mulier sit praeposita, :
Quandiu duret, et quando extinguatur Institoria
tenebitur etiam ipsa. l- "}$ i. ^ '''^"' (fuis(juis. Ulp. actio.
I.IB. 280 AD Ed.
Verum si ipse pupillus prseposuerit si quidem : XX. Novissimc sciendum est has actiones perpe-
tutoris auctoritate, obligabitur ; si minus, non. tuo dari ; et in heredem , et hercdibus. /. i5. Ulp,
/. g. UirP. LIB. 28. AD Ed. LIB. 28. AD Ed.
Eateniis tamen dabitur in eura actio quatenus , XXI. Atvero extinctaobligatione Inslitoris ex-
,
«X ea re locupletior est. /. 10. Gails lib. 9. adEd. tinguitur aclio quce ex contractu Inslitoris adver-
yROVINC. sus prceponentem datur.
Sed et si minor viginti quinque annis erit qui Hinc V/pianus Memiuisse autem oportebit Ins-
:
praeposuit; auxilio letalis utetur , non sine causae titoria dominum ita demum tencri si non novave- ,
.cognitione. /. ii. § i. Ulp. lie. 28. ad Ed. rit quis eam obligationem vel ab alio novandi ; ,
XVin. Jam vero prceposuisse intelligilur , et hac animo stipulando. /. i3. § i. Ulp. lib. 28. ad Ed.
actionr tenelur non solwn quiipseper se prceposuil Quocirca notandum quod non ideo minus pra^po-
Sed et si procurator meus, tutor curalor, Instito- , nens tenetur, quod obligationi Instiloris accesserit
rem pia?posuerit ; dicendum erit , velutia mc prre- lanquamjidejussor hinc enim nuUa nofatio est. :
posito , dandam Institoriam actionem. sup. d. l. 5. f^. G. Tabernae praepositus a patre filius raer-
,
$Jin. cium causa mntuam pecuniam accepit pro eo pa- ;
Sed et in id ipsum procuratorem, si omnium (3j tcr fidejussit eliam Insliloria ab eo petetur; cum
:
(i) Formula Exceptionis. (3) Alioqoin non posset prseponere ; uisi cx speciali
(2) De' quo dubitari poterat, quia Velleianum proliibet andalo, aut nisi ratam habuissem.
mulierem alterius obligalioni accedere verum ralio deci- communio cum manu«
(4) Nulla quippe inter eos
:
i
demli est quod cessat Velleianum , (juum in rem suam al- misîus supponatur.
terius obliijadoni accedit mulier.
:
TIT. III. DE INSTITORIA ACTIONE. 4i

siccfpt.T pecunise spccicm ,
fulcjubcncJo , ncfôtio Si quispecunia! icncrand.TB , agro colcndo , con-
t;iluriix uiisciicril (i). /. 19. ^"2. pAPi>. hiu. 3. dendis veiidcndisipie fi iigibui pra'po5itu5 est ; ex co
ctsr. iiamiuc quod cum illo contiactmu cst , in solidum.
Iiiudidominus obligatur. Nec inieresl servus au li-
ARTICULUS VI.
bersil. Paul. slntlnt. lib. 2. til. 8. § }..
Dc Utili Institoiia. Exeoautein so!o quod procurator nteus a^noverit

me debi-rd , nulbt artio na.-:citur ; ut vid. supra
XXI!. Edictum de Instilore loquilur. sen- Ex lib. 3. Tit. dc Procurat. JS. 5.
tenlia aulent Edicti , ex contraclu ejus qui non XXIII. Hactcnus de procuratorc.
Institor scd duntaxal procuratorest : Llilis lustito- Paritcr Qui sccutus doniini voluul.itcin cum ,
ria dalur. servo (3) ipsiiis liabuit contractum ad instar ac- ;
Puta In eumqui mutuis accipieiidis pecuniis pro- tionis lustitoria; rectas in solidum domiuum conve-
curatoreni â) praposuit Ulilis ad cxcm[)lum Iiis-
,
nit. /. 6. Cod. de Inst. et exercit,
tilori.x' daliitur actio. Quod aH]ue facicndum cril , Pariter ad instar actionis Instiloria? qute e.r con-
el si proturator solveiido sil qui stipulanli pecu- tractu Instiloris dntur adiêrsus negotiatorcm qi'i
niam proniisil. /. 19. Padnian. lib. 3. resi-ons. eum prwposuit , dalur adversus ifisum Institorcii
Idcm Papiiiiaiius libro eodcm ref rl j Fidejus- excontractu cjtis qitein Instilorsubprceposuerat. Ita
sori coiidcmnalo qui idco iidejussit quia dominus eniinPaulus
procuratori mandaveral ut pecuiiiam mutuam ac- Quod cum eorum qui offlcinis vel ta-
discipulis
cipcrct Ltilcm aclioncm daudain cpiasi Iiistito-
, bernis prEesunt coulraclinn csl, in niagl^.iros \cl
riam; quia ct Jiic quasi pia?|iosuissc cuni muliui' institorcs tabcrnae iii solidum aclio dalur. Paul.
pccuniae accij ii ndap videatur. /. lo.^S.Jf. Blandati. SENT. lib. 1. tit. 8. %jin.
VlV. LIB, 3i. ad Ed.
XXIV. Eslet alia Utilis Institoriae aclionis spe-
Simililer rescribunt Diocletianus et Maxintianus: cics qute dalurex dclictis quw cirranegotiuni cui
,
Si inuluam pccui.iam accipcre a te , DemetriaiH' quis prcppositus estaniisit. Afjerl exenipluin Ulpia-
Doniilianus maiidavit et hoc poske piobare conli-
,
nus f/ui Ait Si libitiiiariiis , quos Graece NtKPO-
:
dis ad exenipiuui lustitoriae cumdeiuDomiliauiini

;
Q.VnT.^.S ( id cst , mortuoruni sepullorcs) vocant ,
apiid conipelcniem judicem potes conveuire. /. 5
scrvum pollinctorem (4) liabuciit , isquemortuum.
Cod. de Inst. el exen il. spoliavcrit ; dandaiu in cum quasi Inslitoriam ac-
Idem dirtum puta generuliter de piocural,orihus woiicm ; (piamvis et Furli et Iiiiiiriaium aclio com-
ad quamlibet aliam rent. V. G. peteict. /. 5. § 8. Ulp. lib. 28. ad Ed.
(1) Seusiis fidcjubpndo , non nnvaTcrit otli- (2) SeiTus proprie I est procuralor doraini sui : seA
gatlonfm siiam cu|us no line lenttur acliouc Instiloria : scd qunm voluntate (ionljni ni-gotia e|"; ailministrat , ex con-
gotia eju.s
liuic obligalioisi alijm adj ,
scilicet (idejussoriam : Iractu hujus servi sicut cx contrac iratoris, datur
qu..m vocat accefUw pccunice receptie, quia Cdejussur Utilis InstUoria.
rec pit in se pecuuiam solvcre.
(i) Is nou est Institor ) net iim praeest quaestuaiiae ec- (4) PoWincôr est qui mortuum curat. Budsus.
goUationi.
TITULUS IV.
DE TRIBUTORIA ACTIONE.
A D trnctaiionem df aclionibus qun? ex alieno con- Hujus quoqiie Edicti non minims utiHtas cst :
traclu tlantur pertincnt cliaui i/Ice quce ex contrac- iit duminus qui alioqui in servi coijlratt biis pii-
,
li/uts eonim qiios in poleslalc /labemtts , adversus vilcgium liabet, qnippe cum De pcculio di.iita.\at
nos coniprtunl. Ex illis csl TRiBUTOniA actio qucv teneatur (cujus pcculii astimatio, dcduclo «tuucI
hoc Tiluto exponilur. domiuo debelur, iit) laiiien si stierit serCum pe-
;
culiari nr.erceiicpoliui, vclut oxtiaiicus treditoi «r

Nimirum cavetur Edicto Pnetoris ut si qiiis
I.
lioc Edicto iN Tributum vocctur. /. 1. Llp. lib. i(),
scicnte palre aul domino in merce pecu/iari negn-
tiatus sit, tcneatur pater aut dominus secuin credi- AD Ed.
toies in Tributum (i) vocare ; daturque actio cre- Difjcrt a prcecedenti, quod prcecedciis Ediclum
diioiibns adversus patrem aut domimim qui dolo lociim Iiabct in dominica mcrcc ce qua scrvus aiil
non tribuerel quaittum oportcl cuiqus Iribui, quilibcl alter a nobis prwposilus netôtialurj Iioc
{i) A contribiition.
Tom. 11.
,
42 LIB. XIV. PANDECTARUM

aiUem Edictimi locum hahel in peculiari mci-cc. Scientiam hic eam accipimus, quae habet et vo-
Unde cx his Edictis actiones coiuurrere noit pos- lunlatem. Scd (ut ego pnlo) non voluntatem, scd
sunt. palientiam. j\on enim velle debet domiuus, sed
Igiliir Si Iiislitoiia recte aclum est , Tribiitoria iiou nolle. Si igiturscit, ct non protestaliir et con-
ipso Jiiic locum uon liabet iieque cuitn |)Otesl ha- : tradicitj lenebilur actione Tributoria. d. l. i. § 3.
Lcrc locum Tribuloria in merce dominica. Quod Cum autem hcec scienlia scicnte/n obliget; sequitur
si non fuit institor dominicac mercis Tribuloria i.° Quod ejus
,
demum qui obligari potest, scienlia
hiipercsl aciio. /. ii.§ "j-JI- d^ Instil. act. Ulp. attendatur.
LIB. 28. AD Ed. Si igilur ad pupittum aiit furiosiim peculium de
Circa hoc Edictitm dispirieimis i.o Qiiando :
quo servus negoliatur , perliiteal ; iion hiijus pupilli
huic locus sit ; 2.» Qua; ejc hoc Ediclo siiit con- aut furioH scienlia , sed tiiloris ejus rt citraloris
triliuendu ; 3.° Qtii ad cnntribulioncnt voccnlur; faciet locum hitic aclioni : ut videb. injra /V. 16.
4.0 Quomodo contribiilio fiat , cl dc hiijus (JJciiu ;
Hinc 1." Si vicarius servi mei negotietur; si qui-
5." Dcniqiie agenius dc actione ijua' cx hoc Ediclo
dem me scicntc , Tribuloria tenebor si me igno- :
descendit.
ranle; ordinaiio sciente De p(Culio ejus (3) ac-
,
ARTICULUS I. iioncm dandam Pomiioniiis libro 60 sciipsit : nec

ducendum (4) ex vicarii peculio ; qiiod ordinario
Quando huic Ediclo locns sit. ilfbctur; cura id quod mihi debelur, dediicatur.
/. 5. § 1. Ui.p. LiD. 29. adEd.
II. locus est qumn hi qui in poles-
Huic Edicto Sed si uterque scierimus, et Tributoriam et De
tatc nostra sunt, contrahunt circa aliquod merci- peculio actionem competerc ait Tribuloiiam, vi- :
inonii geniis quod scicnlibus nobis , de pccidio quod

larii nomine (5); De peculio vcro, ordinarii (6).
nd tios pertinet, exercent. .i^lifjere lampn debere agentem qna potius aclione
PoTESTATis vcrbum ad omncm sexum, item ad cxp^Tiatur ; sic tiimen ut uuumque tribuatur el .
oranes qui sunt aiieno juri subjecti , porrigendum

quod mihi ct quod servo dcbelur cum, si servus :
cr-.t. /. 1. § 4- Ulp.
AD Ld. lib. 29.
oidinarius , ignorassel, deduceretur iotegrum quod
Sed el si ancilla ncgotiubitur admittcndam Tri- ,
ci a vicario dcberetur. (/. /. 3. § 2. *
Lutiuiani dicimus. /. 5. § 2. Ulpian. lib. 29.
AD Ed. ARTICULUS IL
Quinetiain latius kic accipiturVoTZiTATn verbum.
Nam Non solum ad servos pcrlinebit Tributoria Qttid ex hoc Edicto conlribuendum sil.
aclio , vcrum ad cos quoque qui uobis bona fidc
serviunt; sive libe:i sive servi alitni sunl, vtl Merx pecidiaris ex
, ii.
y. hoc Edicto contribui ch-
qiiibus nsumJVuctum liabcmus. d. l. i. § 5. ', t'inter domiuum et creditores peculiares.
Ut taiiienmerx qua peculiaritllr ncgotietur, ad Peculiarem aiitera meitem, non sicuti peculiuia
nos perlineat (1). /. 2. Paul. lid. 20. ad Ed. ccijîmus.-Quippe peculium deducto quod domino
III. Mebcis nomixe, merito adji..itur iic omni> :
libelur, accipitiir : mcrx peculiaris, etiamsi ui-
nciôtiaiio cum eo facla Tribuioriam induc.il. d liil {•]] sit iu pcculio dominum Tributoria obligat;
,
/.5. §4. ta demum , si sciente eo negoliabitur. /. 1. § a.
Caitcrum quodlibct mercimonii genus etiam abu- OLP. HB. 29. AD Ed.
sive simiptum , hiiic Edicto lociun dare polcst.
VI. i\ori autem totuni peculium venit in Tnr-
Hinc Licet mcrcis ai^pellalio aoguslior sit ul ,
3UTUM; sed id duntaxat qiiod ex ta merce est sive :
neque ad scrvos fdlloncs sarciuatores vcl , vtl ,

iiicrces manent, sive preiium carum receptum con-
t.xlores vel vcnalit.iarios pcrtiueat : tamou Pedius
.crsurave est iu peculium. sup. d. /. 5.§ 11.
libro i5 scribit, Ad omues ncgoliatioues (2) por-
Igilur Ilem si mancipia in ncgoliatione habuit
rigendum Edicium. /. i. § i. Ulp. lib. 29. ad Ed.
'X merce parata, etiam ha;c tribaeutur. rf. /. 5.
I\'. Oportet autem iit hoc mcixiinonium , scien- .1 i4-
libus nobis, exerceant. Scilicet Per hanc aclionem tribai jubelur quod
(0 Scillcet si ex re nostra aut ex operis suis ipsam quam ipse deduccret si condiiio ejus paleretur ut ipse pos-
I omii.iravt.-iiint Inftiuit. Tit. Per ijuas pers. s.t couveairi.
(2) Quse latucii aliepio modo , <{uamYis minus exacte, (5) Qui me , ob meam scieuliani, bac actione obligat.
ilici |>o.ssiiit iiiercimoniu.
(6) Tributoria non potest conveniii ordiuarii nomiae ,
(3) Sciiicet vicarii, quia Tributoria coajpttit ejus servi nomiae qui negotiatus
(4) Hi)0 casu linec aclin De pcculo Tic.nili, prnpter c*l. Porro non ncgotiatus est ordmanus, sed vicarius. Qu a
scifDliiim (irdiiiiirii sortiit.ir nuturam TnbutoricE aclionis; vcro ordinarius, si coudiiio i)>sius palerclur, Tribinoria
in eo ut DOI) di-beat deduiri tolura quod oidiiiano d'beliir '\\isc 11'npretur vicani sui uoiuiue; couseiiuens visum est ut
[ ((uod aliuquin diducendum iorelj. scd ordinarius i;i Tti-

(lomiuus ordinarii aominc, dc pi-cuiio orilinarii in lanljm-
bntiivi vocdur : et sic li.-cc aclio, est quoiiammodo Tribi:- dcin tcnerctur iu quantum ordinarius [si cum eo aclio
,
tcria. Ilujusce Jiiris latio e.sl quod quum ex peisoua 01 di- ,

esscposset] ipse teueretur Tribiitoria.
nnrii dtduco (juod iUi debelurj nun dcbeo flus d(.duccrc, domiuy dcbctur.
(7) Riitiano ejus
'|iiod
TIT. IV. DE TRIBIITORIA ACTIONE. r<
tx oa mercc el quod eo uoxnine reccpium cst. cl. bant, ipsam inerccin pignori acccpcrint ? Pnto dt-
l. 5. .^^ 5. bere dici prxfcreudos doiuino, iuie nignoris. d.
Scd clsi adliiic dcbeatur nomine mcrci» a qui- i.5.§S.
busdam quibus
,
solcbat servusdistrahere ; lioc quo- Sed si dedi niercem meam vcndeudam ct extat, ,
(ju.-IribiKtur, prout fiierit receptum. d. l. 5. «) i2. vidcamus iie iniquum sit in Tuiiiutum me vocari.
.Si |iroptor miTcem servus iste in labcrna habcal Et si quideni in crcdituin ei abii, Tributio locuin
iiistruincnlum; au boc qiioque Iribuatiir? El Lu- habebit cnimvcro si iion abii ; quia rcs vendit»
:
J>co ail: l'A Ijoc Iribuit. El hoc est aiquissimum :

non alias dcsinunt esso mcc (qiiamvis vendidoro)
liierumquc rnim hic apparaliis ex mercc est; imo nisi asrc soluto , vel lidejussore dalo vcl alias sa-
.M'uiper. Cajtcra tameu quae citra Iwc in peculium tisfacto; diceudum erit vindicarc mc posse. d. l. 5.
luibuil,nou tribucntur; ut puta argciilum liabuit , «8.
^:
vci aurum , uisi si ha;c cx merce comuaravit. d.
X. Supercst observandum quod : Ilem parvi rc-
tert cuiu ipso servo coutrahalur , aii cum iusliloie
ARTICULUS IIL cjus. d. l. 5. 5 3.
Qni ad hanc conlributioncm venianl. AHTICULUS IV.
VIT. In Trieuttjm autem vocantur qui in po- Quomodo Juec cunlrihulin fial , et de conlribiuionis
tesiale habent, cum crediloribus mercis. d. t. 5. .JJcctu.
Sed cst qusesitum; Utrum dominus ita dcmum XI. Tributio aulcm fil pro rala cjus quod ciiiqre
particlur ex mcrce, si quid ei mercis noniiue dc- dcbcalur.
l)eatur, au vero et si ex alia causa? Et Labco ait Elidco si unus crcdilor vcniat dcsidcrans iribui
,
Ex quacumque causa ei dcb. atur parviquo relerrc :

intcgram portionem, consequitur.
antc meicem an postea ei dcbcre quid servus coc- Sed qiioniam fieri potcst, ul aliiis quoqiie vcl
pcrit. Suiiiccre cuim quod privilegiuin deduclionis alii existcre possint niercis pcculiaris creditorcs;
pcrdidit. d. l. 5. § 7. Ulp. lib. 9.9. ad Ed. iavere dcbet creditor iste , pro rata se rcfusurum
siforle alii emerserint credilores. d. l. 5. ^ fin.
.Sive aiilcm domino, sive his qui in potestatc
cjus sunt, dcbcalur; utique erit tribuendum. d. l. 5.
Non eniiu ha;c actio , sicut De pcculio , occu-
pantis meliorem causam facit; sed a^qualcm con-
S 9-
.Sed otsi duo pbiiesve domini sint ; ulique omni- ditionem quandoque agenlium. /. 6. Paul. lib. 3o.
l)us tribuetur pro rala debili AD Eu.
sui. d. l. 5. § 10.
Illud quoque cavere debet; Si quid aliud domiui
MII. Cum domino in Tributum vocantur , qtii deljitum cmerserit, refusurum se ei pro rata. Finge
cx causa hujus niercimonii creditores sunt. eiiim condilionale debitum imiuincre , vcl in oc-
Quid ergo ? Si plures habuit scrvus creditores, cu!to essehoc quoque adinittendum est. Nam in-
:
sed quosdain in niercibus certis an oinnes iii iis- :

juriam dominus pati nou dcbet, ticet in Tributum
dciu confundendi eriiiit, et omiics in Tricutum vocatur. /. 7. Ulp. lib. 29. ad Ed.
vocandi ? ut puta ; du is negoliationcs cxerccbai
(puta) sagariam et liuteariam; ct separalos habuil XII. Hujus conlributiouis efTectus quond dorni-
crcditorcs. Piito scparatim eos in Tbii!utum vo- num est quod, si dtyndnus pluris erat creditor quani
cari unusquisque enim corum merci magis quaia

:
,
quod ex contrihutione ferre delmit, reliqui creditor
ipsi credidit. d.
l. 5. § i5.
maneat; illudque alteri creditori poslca De pecuiio
advcrsus euni agenti deducere possit.
Sed
si duas tabernas ejusdem negolialionis exer-
Hoc liquet ex specie ssquenti qiiam ita rcferl
cuit, cl ego fui tabernoe V. G. quam ad Biici-
Julianus. Alius dunlaxat De peculio, aliusTiibu-
num (i) habuit, ratiocinator ; alius, ejus quam
toria servi iiomine cum domiuo agit. Qiuvsitum est,
trans Tiberini requissimum puto, separalim Tri-
an deducere dominus De pcculio debeat quod Tri-
:
bulionem faciendam ne ex aitcrius re luercevc,

:
Tribu-
initoria agenti pra:staturus sit ? Respondil :
alii indcmncs fiaut, alii daninum senl.ianl. d. l. 5.

toria aclione tunc demum agi putcst quiuu do-
§'G.
ininus iu distribuendo prctio mercis Edicto Pra;- ,
IX. Plane si in eadem taberna nierces contine- toris non satisfecit; id esl ,
qiiiim maj-ucm partem
bantur (2) licet ha qna: extant, ex unius crediloris
; dibilisui dcduxit qunm cicdiloribus tribuil : vcluti
pecunia sint comjiaratK; dicendum erit oniucs iiv si quum in merce tri„'iiita fuissent, in quain ipse
Tributum veiiire. d. l. 5. § 17. quidem quiudcciiu crcdilcrat, duo auteni cxlranei
Excipe Nisi fuerint creiUtoii pignoraloe. d.
: liiginta; tota qiiindccim eduxeiit ct ciediloribus
S 7- ," rcli(]ua quindcciui dedciil; quiim dtbcrcl sola de-
Undc generalUcr Quid tameu si qui conlrahc-
: cem dcduccrc, cxtrancis dma liibuerc. Cum igiiur
(i) Haloander rectius \eîtBuccinnm. PubUiis Vic- Nam (2) Adeoque ser^ npgouationcm cicrcuciit.
tor in 4 • Urlii^ rcgioue Bu«cinum aureuia, seu Buccinam
aurcam cuUocat.
:, ,
44 LIB. XI V. PA XDECTAIIUM
boc feccrit; ncc inlelligendus est sciyum a so li- qusE actio dolum malam coercet domini. d. l. 7.
berasse, eo quoJ quinr[ue adhuc noniiue ejus Tii-
biitoria aclioue prKslaturus sit. Quarc si agi De pe- XVI. Si servus pupilli vel furiosi scicnte tutore
culio cflC[)crit quum icle extra mercem pccnlium
,
vel curatore ia merce peculiari negotietur ; doluiu
csset; quiuque, tanquam adhuc crcditor servi, de- qi'idem tutoiis vel curatoris nocere piipillo vel
duccrr debcbit. /. 12. Juliam. lib. 12. digest. I'irioso non debere puto, nec tameu lucrosum esse
debere : et ideo hactenus cuni ex dolo tntoiis Tri-
XIII. Contribulionis cfjahis, quod ad crerlilores
buloria teneri , si quid ad eum perveneril. Idcni
allinet, tatis est ; iit quamvis nuiic quoJ sibi debe-
et in furioso puto quainvis Pomponius libro 8
batur iion lulerint , tamen ex eadeiii causa De pc-
:
Epistolariim , si solvendo (2) tutor sit , ex dolo

culio agere non possint. ejus pupillum tcneri scripserit. Et sane (3) hac-
Uinc Eiigcre quis debet qua actione experiatur; tenus tenebitur nt actionem quam contra tuto-
titrum De pecuho, aii Tributoria ; cum sciat sibi
,
rcm habcat, prsestet. /. 3. § i. Ulpian. LrB. 29.

Tcgressura ad aliam nou fulurum. /. 9. § 1 . Llp. AD Ed.
118. IC). AD Ed. Sed et si ipsius pupilli doto factum sit ; si ejus
Obiler noia : Plane si quis velit ex a]ia causa , ictalis sil ut doU capax sit eibcere ut teneatur -
Trihuloria aaere; ex alia causa, De peculio; au-
,
quamvis scientia ejus noii sulKciat ad negoliatio-

dienduserit. d. $ i.
nem (4). Quid ergo ct ? Scientia quidem tutoris
Binc Aliquaiido etiam asênlibus cxpedit potius ct curaloris debct facere locum huic actioni.
De peculio agerc , quam Tribuloria. INam in hac Dotus autem quatenus noceat , ostendi. d. l. 3.
aclione de qua loquimur, hoc sotuni in divisionem
§2.
•N-enlt quod in mercibus est quibus negoliatur
Midio magis Si pupillus cujus tutor scierit pu-
quodque co nomiiie receptum est at iu actione :
bes factus vel furiosus sana; mentis , dolum ad-

De peculio , totius peculii quanlitas spectatur; in miitant; tenentur exboc Edicto. /. 4. Pat;l. lib. 3o.
quo et merces coutinentur. Et fieri polest i;t di-
AD Ed.
niidia forte parte peculii aut terlia vel etiam mi-
Procuratoiis antem scientiara et doTum nocere
nore negotielur; fieri praeterea polest utpatri do
debere domino ncquc Pompouius dubitat , nec
Hiinove Biliil debcalur. /. 11. Gaius lib. t). ad Ed.
,
iios dubitamus. /. 5. Ulp. lib. 29. ad Ed!CT.

rnoviKC.
XVII. Jîdimus cujus doius hac actione coerceatur.
XIV. Circa conlribnlicnem qua; lioc Edictoprce- Illc aiitem dolus coercetur quo quis minus quam
cipitar, ununi supercst obsenanduni. Quid tamcn si oportcbnl tribuit.
domiiius tribiierc noiit, ncc hanc moLstiam sus- Mir.us autem tribucie videtur, etramsinihil tri-
cij)cre; sed pcculia vel meicibus cedere paratus Initum sit. .Si taoien ignorans in merce servuni
sit? Pcdius refert audiendum cum r quse sententia
,
liabeFe, miiuis tribuit; noa videtur dolo rainus tri-
habct a;quitaleui. Et plcrnmque arbitrum in haiic buisse. Sed rc cornpcrta si non tribuit, dolo nunc
rcm Prffitor dcbebit darc , tiiji:s 'ntcrvcnlii tii- iion caret. Proinde si sibi ex ea merce sotvi fecit,
b-iantur merccs pecuiiares. /. ^. § i. Llp. lib. 29.
utiquc dolo videtur miuus tribuisse. d. l. 7. § 2. ^
AD Ed. minus auiem.
ARTICULUS V. Sed ei si merccm pciire passns esC , aut eam
avertit, aut vilioris data opera distraxit, vel si ab
De actione Tributoria qua; ex hoc Edicto dcs- cmptoribus pretiiuii non excgerit ; diccndiun erit
ceitdit. tcneri eum Trjbutoria , si dolus iatervenit. d.. l. 7.
§3.
§ i . Quodfactuni huic actioni locuni dct. Scd et negaverit dominus cuidam deberi
si
vidcHdum erit an Tributorii locus sit ? Et est
XV. Si cujus dolo inalo faclum est qnominus verior Labconis sententia, Tributoriam locura ha-
ita tribueretur, in eum Tributoria (i) datur ; ut bere (5) alioquiu cxpediet domino negare. d. l. 7.
:
quauto minus tributum sitquam debuerit. prsestet 4-

S
(:) non ad Iioe Jatur ut dominiis pe-

Tiiotitoria actio
Pomponii tempcrat tJIpianus.
(3) Scntentiam ita
iCTriiares mcrces in mediiim aiTtrre cl dividere tenfatiir; sed
ra (le rn Prailor a crediloribns aditas cxlra ordintm deccr- (4) Fiugendum ergo cst, ut huic aclioni locus sil
uit : si autcm in liac divlsione dolo quid fecit, nascitur Tum pupili! negotiatum sciente tulore ; pupillum
li,-ec Tribtuona actio. Vid. TLeopli. lastil. ad Tit. Quod dolo quid fecisso quo miuns tribueretur.
ciim eo <pU m alien. potest. (3) Quumcredilor aBte Pr.Ttorem exlra ordiacm
fa) Cu;aoius Observ. 11. 5. censet legenJum soli-emjo merx
rct, ut sibi pro ra-la sui crediti distribueretur
non sil, arg. 1. fin. K. de Adtiilaistr. tutor. unde h^c de- liaris;dominus dolo malo nrgavit liunc crcditorcm
siimpta videtiir. Ego credoicm leciioneD» retinendaaj Sen- : huloria actio ex hoc dolo nnscitur. Nec enim solum
sus est; quin etiam eo casu qui> iiihil ad pupillum perv.- inique dominus distribnit, hac actione tenetur; sed
nissr-t , Pomponius putat pupillum tcneri Trihutoria tx quunl quoquomodo facit ne credilor c insequatur
,
dolo tuloris, qaura lulur solveuclu e.st tj lia lioc casu ila
: ex mcrcis peculinris facienda dislcibiUioue ad ipsura
succurritur crcdilori ut pu|>illus iiun lsd,-,lur; <jiii quod ntrc Jcbes.
ptffistiltrit . etfnse<iuctur a luiorc.
,
TIT. IV. DE TRIJBI iTQRIA ACTIONE. î^

XVIII. Scd si serviis cominunis sit, ot ambo ratcris succcssoribiis. /. g. Ulpu^T. lib. 29. ad
sciant domini ; in utrumlibct (i) ex iliis dabitur JiuiCT.
actio. At si alter scivit, altcr ignoraverit in cuiu ;
XX. Qiioil clixiiinis hcrcdcm hac actione lciieri
quiscivit, dabitur aclio dcducclur tamcn soliduni
:
inlra id dwitaxal qiiod ad ciiin pcrvenit, sic accipc
quod ci qui ignoravit dcbclur. Quod si ipsmn quis qiium ex delo defuncti convcnilur. Qiiod si ipse
;
ignoraiitcni convcnerit ;
qiloniain Dc pccidio con-
licres dolo qidd Jcccril qiio miiius triliu-retur
vcnilur, dcducetur cliam id quod scicnli dcbtilur :
tene-
tur ; qiiaitnis ad ciiiii nihil pervencrit.
ct quideni in solidum ; nam cl si ipse l)c pctubo
JIoc dnccl L //liiiiiiis in specie sequcnti. Si servo
conventus cssct, solidum quod ci dcbclur, dedu- lcslameiilo mniuuiiisso pc< iilium Icgalum sit, non
ccrctur. Et ita Julianus libro 12 Digcstorum scripsit.
dcbcre licrcdcm Ti ibuloi ia lencri , qnasi neque
l. 3. UlP. LIB. 29. AD Ed. a<l eum pervcncrit nequc dolo fcci'rit, Labeo
ait.
Scd Poniponius libro Go si ripsit , Ilciedem nisi
§ 2. j^n, el in quos successores lucc aclio
curavcrit caveri sibi a scrvo vel deduxeril a peculio
licliir.
quod Iribucndiim eral , teiieri Tributoria : qiiM
sciilentia non csl sinc ratione. Ipse eiiim auctor
XIX. ILrc aclio ct pcrpcluo, et in bcrcdcm daLiir
doli est, qui id rgit ne intribuerct. Toties cnini
do eo duntaxat quod ad eum perycuit. iiip. d. l. 7.
iu hcredcm damus de eo quod ad eum pervcnit,
quolics cx dolo defiincti convcnitur non quolies
Quia (2) non Dc dolo est, snd rei pcrseculionem ;
ex suo. /. 9. § 2. Llp. lib. 29. ad Ed.

continet. Quare ctiam morluo scrvo domiuus
ilem Jicrcs ejns perpetuo tencri dcbebit proptcr XXI. In siiccessores auteni singidares non datitr
factiim dcrnncii quamvis nou alitor quam dolo
: actio Tribuloria.
intcrveuientc competat. /. 8. Julian. lib. 11. Unde Pauhis De
pcculio aclione cliam ciim
:
DIGEST. cmplore scrvi ngi potcst (3); Tributoria nou po-

Quod in Iieredc dicimus , idem crit ct in Ubl. /. 10. Pall. lib. 3o. ad Ed.
(i) Qui dolo fccerit ut non tribuatur Tcl (1) IJco anlit pcrp,
luilur.
(J) Vid. Tit. Pecu
TITULUS V.
QUOD CUM EO QUI IN AHENA POTESTATE EST, NEGOTIUM GESTUM ESSE DICETUR-
I. Pergunt Pandectanim ordinatores agere de debctur, ab extrancis, dominus recte pelel quodf :
actionihus quce ex conlractibits eoruin qui alieno .sf.rvus ipse debct eo nominc in pecutium ; et,
,
juri subjecli sunl, descendunl. si quid inde in rein doniini versum est, ia domi-
Omnia Proconsul agit, ut qui coutraxit cum eo uiim aclio datur. /. lî.JJ'. dePecul. Ulpian. lib. 14.
qui in alicna poleslale sit , eliamsi deliciant supc- AD SaDIN.
liores actiones ( id est , Exercitoria , Institoria , Z?e his artionibns De peculio et De in rem
Tributoriave ) nihiloniinus lameu in quantum ex verso ct Quod jussu qitce ailversus patrcin aitt do-
bono et aequo res palltur, suum consequatur. Sive nununi ex conlractu,Jilioitinifamilias aiil seivorunt
cuim jussu ejiis cujus in potestate sit , negotium dantur, Pandcclaruin ordinalores remillunt agera
gcstum fuerit; ia solidum co nomine judiciiim pol- libro scquenti.
licctur sive non jussu , scd tamcn in rem ejus
: Hic autcm polissinnim agnnt de actione quce
vcrsum fuerit , eatcnus introducit actionem qnate- ailversus ipsum /ditunfainilius ex ipsius contractu
inis in rem cjus versiim fuerit sive iicutruni : datur.
eorum sit , De peculio actionem constiiuit. /. i.
GaIUS LIB. 9. AD Ed. pkovinc. § I. Ex qiiibus contractibus fi,liifarmlias , in ipswn
Mirabilnr fortasse aliquis qtiomodo pro eo quod dclur aciio.
servus debet , actio dari possil?
Nam Nec scrvus (i) qnidquam debere potest , II. IIoc inlercst intcr filiitmfaintlias et servuin ,
nrc servo potest deberi. Scd quum eo verbo abu- qiiod ex contrartu seivi in ipsuni servutn nulLi actio
tiiniir, factum magis demonstranius quam ad Jus dntur ^ nec post ejus mannmissionctn. At Si cjiiij
Civile refeyinaus obligalionem. Ilacîie quod scrvo ciiiu filiofamiiias contras.erit , duos habct dsbi-
(1) Cum iQ lurc pio duUo hifbculur ; ut fcil Ecgula Juris.

. ,
4G LIB. XIV. PA :;dectarum

tores; fillnm in solulum, cl paucm duntaxat De tuum iu fidem .'uscepisti tam in palris ; poloslaif
peculio. /. 4i- <l« Peculio. Ulp. Liii. G3. posilus teneris Jurc, quam etiam morte geuitoris
JJ-
lui juris efftctus. Et si quidem patii heres cxtitisli,
IJi-aqiit' si paler filio peculium ademiisel, uiln- iii solidum ; alioquin in quantuin facere polcs ,
loniiiuis trcdilorescum filio agere possunt. /. 4 '• secundum Edicti formam. Sed ctsi per emancipa-
el.tii. pAUL. LID.Gl. AD Ed. tiouem- tui juris cffcctus cs ; similiter conveuiii tc
ScHicel quwnfdius ifse coiitraxit. Nam simitLni posse debes intelhgerc. /. 9. Cod. h. t.
mimslerium jfatri contralienti exhibuiiJilius , nidla
actione teneliir. § 3. Qidhus casihus locum haheat henejicium.
Hinc Antoninus : Si ex conlraclu palris jussu
cju-i muluam pccuniam accrpisli, teque ejus liere-

V. Hoc Edicto
el his Conslitutionibus prospicitur
Jilate abslincs ; Irustra \ercris ne a credilojibus
filiofamiliasemancipdto aut exheredalo. Exhcredem
cj s coiiveuiaiis. l. 4. ôt/. /i. t.
aiilem non ex Juris subliliUUe , sed ex ejjeclu iii-
III. Sed cl ex quihusdam suis contraclihus con- telligimus.
'veniii non possunl JHiiJainilias videlicel ex coii- Hinc cxhercdato cx Senatusconsulto

.-
Si filio ,
iractu Mulu; ; ile qua re Titulo sequenti agemus. TrebcMiauo heredilas patris rcsliluta sit iion dc- ,
JSon potcsl cllitm Jiliafumilias ex causa interces- bclut in quantuni faccre polcst , sed in sohdum
sioni!, coin--niri : sed quin Jiliujamilias , sed
i,on condciiiuari : quia efTectu quodam modo hcres est.
quia mulier : lU vidcb. lit. Ad ScDaluscoasultum /. § I. Paul. lib. 3o. ad Ed.
5.
Yel't;i;umra, infra lil>. i6. Contra : Sed si coacius immiscuerit se ut restituat
Catcrum Kulla res prohilet filiosfainilias , si hercdilalem; pcrinde observuudum, ac si se abstl-
pro a'iismajoresvigii.ti q^ inqui- aniiis fidejusseriut nuisscl. d. l. 5. § 2.
;ulio e comiiclrnU advcrsus cos tencii. /. 5. Cod.
ALEXAiNnER. A l. Ilem quamvis Edicluni solos casus emanci-
h. t.
pationis , exheredationis et abstentioiiis coinplec-
De benejicio quo filiusfamilias non tenelurultra tatur ; tamen Sed et si cilra cmancipationeni (a) sui
^ 1.
id quudjacere potest. juris factus sit , vel in adoptionem dalu). ; deiude
pater naturabs dcccsserit ; item si quis cs minima
IV. Filiifamilias possunt quidem ex suis conlrac- parte sit institulus a-q issimum rsl, causa cognita,
:
tibus c.rceptis causis qiias diximus , conveniri.

,
ctiam in hunc dari aclionem , in id quod facere
f eruin Prtelor his subvenit Ediclo cujus verha kcec potest. 1.1. § I. Ulp. lib. 2Q. ad Ed.
suni. Aolandum tamen eo casii quo instiliitus est, quod
Ait Prsetor In Eum qui emancipalus aut
: « ail Llpianus : Sed si ex partc [non (3] modica sit
» exheredalus quive absiinueiit se heredilatc
crit, hcresscriptus filius; in arbitrio est creditoris, utrum
» ejus cujus iu poteslale quum is moritur fucril, pro portioue ]iereditaria (4) , an in solidum (5)
» ejus rei nomiue quae cum co conlracla erit quiim cum conveniat. Sed et hic judex ajstimare (6) dcbct,
» is in poteslate esset ; sive sua voluutate , sive ne foi le in id quod facere potest debcat convcuiri.
» jussii cjus in cujus poteslate erit , contraxerit ; /. 4. Ieid.
» sive in peculium ipsius , sive iu palrimonium Ilem Sccevola Pater filio pcrmisit mutuam pe-
:
» ejus cujus iu poteslale fuerit, ea res redacia fue- cuniam accipere et per epislolam creditori man-
,
» rit actiouem causa cognila dabo in id quod

: davit ut ei minima parte patri
crederet. Filius ex
» faceie polesi ». /. u. Ulp. lib. ag. ad Ed. lieres exlitit. Respondi, Esse in polestate creditoris
Hoc Edictum Rescriptis Impcratorum conjirma- utrumfiliumcuicredidissct,in soHdum;an heredcs
enim Severus el Antonimis Ejus rci
tiim esl. Ita : pro qua parte quisque succossissct, mallct convi -
nomiuc dc qua cum filiofamilias coiitractum esl nire. Sed filius condcmnaltir in quantum faccrc
sivcsua voluntate, sive ejus iucujus potestate fult, potest (7J. /.
"J.
LID. I. P>ESP0>S.
sive in pecuiium ipsius sive in lem palris ea ,
pecunia redacta est; si paterna hcreditate absliuuit, § 4". ^'^ ^w.y causns et personas ef quatenus henc-
actionem nisi in id quod facere possit non daii Jiciuni porrigatur.
PerpetuiEdicti interprctalioue dcclaratum est. /. 2.
Cod. h. t. VII. Regulariler ex quocinnque contractu aui
Pariterîla rescrihunt Dioclctianiis et Maxi- qiiasi conlractu, hoc privilegio gaudere Jdiusfami-
mianus : Si ex alio conliactu, uon cx illxila Mu- lias dehct.
tui (i) dalione, Jcbitor csiilisli; vcl quod patreiu Sed el Si filiusfamilias vivo patrc conventus ct
(i) Vid. Tlt. sct[. (6) Scilicet ut, si aJco niodica sit portio ei qua scrip-
lus est, efteclu exlitres videalur; adeocfue duntasat, qua-
(2) Puta, facHissit flamen Dial
ttnus facere polest, coudenmitur.
(3) Delemla nrgatio.
dc qua in libro seq. Miuima euim portio ex qua scriptus cst , non altcu-
(4)
Annali acUonc tle Peculic (7)
dilur.
Tit. 1. N. 3G.
(.1) Proprio uumine.
;
TIT. V. QUOD CUM EO QUI IN ATTExXA POTESTATK EST, elc. 4?

condorniialus siljiu cniancipaluin \c\ exheicdaUitn Sed au ctiaui tcmporis liabcri debral ralio; ut,
posloa Judicali actio in id (ruod raccre polcsl daudu
,
si quidcm cx conUncnti cuiu filio agatur dctiu- ,
CSt. /. 5. PaUL. LIB. 3o. AD Ed. actio in id quod faccre polest; siii vero post luullos
Quanquam a\ilcuii'x contiactu in id quod lacoie annos, non dcbeat indiilgeri? Et niilii vidi-tur ra-
polest aclio in cum datur; tamen cx deliciis in so- tionem habcudamesse. In hoc enim causx- coyiiitio
liduni convcniclur. /. 4- § 2. Ulp. lib. 29. ad Ed. vertilur. sup. d. l. !\. ^4-
Setl cl (/uum ex conlraclu convcniUir ; liilerduin
IX.Soli antem liliosucciirritur, non ciram liorodi
ctsi cxlicicdatiis filius vcl eniancipatus sit, iii so-
eum dabitur ut pula
cjus.Niimet Papiiiiaiuis librooQuioslioimiii sci iljil,
lidum aclio adversiis : , si
In heredem filii in solidum dandaui atlioucm. (/.
palremfamilias se menlitus esl, qnuim conlrahcre-
3.
tur cum eo. Nam libro 2 Digestoruin jMarccllus 4. §
l.
scripsit Eliamsi facere non possit, coavenicnduin

,
X. Supcresl ut nnuni qMvramiis circa hujus hene-
proplor meridacium. d. /. 4- *^ '•
ficii quando huic lociis est
, c//ecCum. Sed an )iic
,
El rursns luim qui se patremfarnilias simulavit,

:
detrahi debeat quod aliis debebur, JJBItari polosl?
ct maudante aliquo slipulatus est, Mandali lcneri
Et si quidem sint crcdiloros qui, qqJPPesset abciite
Marcelliisscripsit, quanivis rcm pra^starcnon possit.
potestatis, cum eocoutraxerunt, rcclenicoturoccu-
El sanc verum cst teiuTi euiu di bcre, quia dolo
paulis meliorcm csse condilionem nisi si quis pi i- :
li cit. Hoc ct in omnibus boiia; lidci judiciis diccu-

vilcgiarius veniat. Ilujus enim non sinc ratioiie
diuu crit. /. G. Ulp, lib. 2. disput.
prioris ratio habebitur. Quod si qui sint qui, pos-
VIII. Ex
qiiilniscumque auleni causis conve- teaquam sui juris factus cst, cum eo coniia»erunl
matur, hoc bcncficium nonnisi cum causcc cognilione puio horuin lationem habeudam. /. 3. L lp. lib. 3.
DISPUTAT.
TITULUS VI.
DE SE>A.TXJSCONSULTO MACCDONIANO.
I. ouPERiORE Tilulo docuerunt P andectaritm orili- suhi prohibilio ; 2.0 Cwn quilus filiisfamilias •ii"
milorcs , ex contraclibus JUiifaniiHas taiii patrein icrdicatur ; 3.° Quoinodo cx hoc Senatuscor.riillit
quani ipsuin com'eniri. In lioc Titulo proponiiur coerceantur qui filiisfamilias pccuniam mutuani de-
exceptio qiiani hiiic rcgulce allulil Sejnatusco.n- dcrwit; 4- Cui el adverstis (juem exceptio quce eX
'
SULTUM MaCEDONIANUM. hoc Scnaiusconsulto descendit, compelai.

Verba Senatiisconsulti Macedoniani ha^c sunt :
« CuMfcTER c.ETERAs sceloris causiis Macedo (i) ARTICULUS I.

» qiias natnra admiuistrabat, cliam aos alieiuim
illi
1) et saepe matoviam peccandi nialis

adliibuissel; Quodnam genus contractus cum filiisfamilias inter-
» moribus praslaret qui pecuniam (ne (2) quid
,
dicatur , et quas excepiioncs patialur Scnaluscon-
y amplius dicerctur ) incertis (3) nominibus cro- sidii prohibi'.'o.
V doret Placebe ne cui qiii filiofamilias mutuain
:
,
» pccuniaiu dedissct; etiam posl mortem paronlis § i. Quando locus sitSenatusconsultc.

» ejus cujiis iu potostate fuisset, actio petitioqiil
x dabetur; it scirent qci pessimo exempto fene- \\. Is autcm solus Senatusconsidlum offcndit,
» rarent, nullius posse filiiiainilias bonum uoraen qiii mutuampecr.niam filiofamilias dedit; non qui
» expectata patris morte fieri ». A i. Ulp. lib. ag. alias contiasit, puta vcnd.dit , locavit , vol alio
AD Ed. inodo contraxit. Kam pocnuiae datio pcrniciosa
Circa hoc Senalusconsultum hcec quwruntur: i." p:irentibiis eorum visa ost. Et ideo etsi in credituni
Quodnam contraclus gcnus cum Jiliisfainilias inler- aJiii filiofamilias, vcl ex causa cmptionis vcl ex alio
dicatur, et quas exccptiones patiatur Senatuscon- cuulraclu iu quo pecuiiium non nuracravi , ct si
(1) Ila nominabatur fenerator improbua qui Iiiiic Sena- [l),lnceila nom(«u liic .nppeliat nomina filiorumfami-
,
tusconsiiUci occasiuDem dedit. Nou lii[uel tempus quo idC- lijs quibus mulua pecunia credcbatur sub occullo cl iKicito
tum est. Tacit. Annal. XI. Claudio
i3. illud ascribit : eonmique finore qux nomini diountur inceita quia
: ,
Suetonius, Vespasiauo; in ejus viia N. 11 Probabiie est cum pnssent mori aotequjm sui iuris fitrcul et quid prOj
£v;b Claudiofactuai; et, cum in dcsueiudiucm abiissel, sub prium habeteul, sors nijn îdebatur esse iu l"tg.
A espasiauo renovalum.
(:') Id est, huc satis cst dici , ut cius improbilas cognos-
!
1
calur, »
,;,,
LIB. XIV. PANDECTARUM

slipulatus slm; licet ((fiperit essc mulua prcu- IIoc rescrilunt SevefiiS etAnloninUS : §i pcrmit-
nia (i), lamen quia pecuniae numeralio non con- tente patre , filiofamihas pecuniam mutuaui dc-
curril, cessat Senatuscousullum. disti; Seiiatusconsulti potestas non inlcrvcnit. Et
non frans ideo peisecutio pignoiis quod in bonis patris fnit
Quod ita demum crit diceudum, si
Senalusconsullo sil cogilala; ut cui credere uon ,

non dencgabitur ;
pra^sertim. cum et eidcm filius
heres extilerit niodo si nullus alius jure couveu-
ul ille rci pretium ha-
:
potuit, magis ci veudertt :
lionis, vel rationc temporisct ordinis polior appa-

berel iu niutui vicem. l. 3. § 3. Ulp. lib. ag. ad
rucril. l. 4. Cod. h. t.
Edict.
Si filiusfamilias aliquid mer- Sed et si jusserit pater filio credi, deinde igno-
Exlra hiinc casum
rante creditore mutuaverit voluntatem; lociis Se-
catus piclium slipulanli vendilori cum usuiaruni
natusconsulto noii erit :quoniam initiumcontractus
acccssionc spondeat; non essc locum Scnatuscou-
spectandum est. /. 12. J sed et si. Paul. lib. 3o.
Sulto quo fencrare filiistaniilias est piohibitum,
AD Ed.
licmiui dubium est. Origo euim potius obligatiouis
Cod. Consensisse autem videtur pater hoc ipso quod
quam tituluSjactionis cousiderandus esl. /. 3.
quum sciret, non prohibueiit.
h. t. SeverJI^P^nto.mx.
Pnriter Si quod alii inutuum dcd'mus, a fibofa- Lnde Paidus : Si tamen scienle patre credilum
milias novandi ca« sa stipulcmur; nou esê iinpc- sit filio, dicendum est cessare Seuatusconsultum.
dimoDio Senatiiscoosultum, J ilianus scribit. /. i3. d. l. 12.
GilUS I.IB. 9. AD Ed. PROVINC. VI. Sed et si pnter qtii ignoravil, postea ratum
Ilcm si liliuafamilias fideû-serit; Neratius libro 1
hahuerit ; stabit contractus ; et quidem vel tacile
el >, Resi>->nsorum. cesi-aie Senatusconsultum
aii.
ratum haheri sufjicil.
Id- u> CcInu libro 4- '^cd Julianus acljicil Si color
,
:
JJnde Pauliis : Si filiusfamilias absentc pafre
quMsilus s:l m
fiUsjiamilias qui mittuam pecuuiaui quasi ex mandalo cjus pecuniam acccpcrit , ca vissel
accepturusriat, fi.deiubcret, alio rt odalo; frauuc.:i et ad patrem htleras cmisit, ul eam pecuniaiu ia
Senatiiscon<ullo factam nocere; et dandara exicp proviijcia solverct; dcbel paler, .'i aclum filii sui
tionem tam filiolami ias quam reo q oniam et ,
improbat , coutinuo contistationem iuleiponere
fidejussori filii subvenitur (2). /. •). Ulp. lib. 29. contrariae voluutatis (3;. /. iG. lib. 4- REspons.
AD Ed. Ilinc etiam Hoc amplius ccssabit Seiiat"Scon-
Idera ait : Si duos reos accepero, filiumfamibas
:
sullum si pater solvere coeperit quod filiusfamilias

cl Titiiim quum ad fiiiumfamilias essit perven-
,
inutuum sumpsciit; quasi ratum liabuerit. /. 7.
tura pecunia; ideo autcm reum Titiuin acccperim :
§ i5. Ulpian. lib. 29. AD Ed.

ne quasifidcjussor ausilio Senatusconsulli ulerclur,
utilem esse exceplioucm adversus fraudcm, dan- Qiiod dixiinus , mutuuin filiofamitias datuiii ra-
tihahilione patris firmari ; Justinianus., cuni ea de
dam, d.l. 7. § i.
re inter P'eteresfuissel dissidiuin, Conslitulione siut
III. Mutui dationem non solum numeratse pe- confirmavit. I. nu. Cod. h. t.
cuni.-e; verum omnium quae niulua daii possunt,
an accipere debeamus videndum est ? Sed vcrba VII. Observandiim quod, si filiusfamilias iion in
patris , sediii avi aul proavi polestate sit; non patiis
vidcnlur mihi ad numeratam pccuniam referri. Ail
enim Sonatus Mutuam pecu.mam dedisset. Scd
:
sed eju^ iii cujus potestate est , desideretiir con-
si fraus sit Senatusconsulto adhibita pala, frii- ;
sensus.
mcnto, vel vino, vel oleo mutuo dato, ut his dis- Ita Julianus : Filium habeo, ct ex eo nepotem.
tractis fiuclibus, uteretur pecuuia; subveniendum IWpoli mco creditum est jussu patris ejus. Qua?-
est Cliofamilias. f/. /. 7. § 3. situin cit , an coutra Senatusconsullum licret ? Di.\i
Eliamsi verbis Senatusconsulti Filii conlinereiitiir ,
IV. Pecunia nuiem Sivc sub usuris mutua dala itameu et in persona nepotis idem scrvari debere :
sit sive sme usuris, ad Scnalusconsultum spectat.

,
jussuni aulcm hujus patris non ejlicere quoniiiius
coiitra Senaluscoiisultum cre.lilum cxistimaretur,
ciim ipsc in ea causa esset ut pecuniam mutuam in-
§ 2. Quando ccsset Seimtusconsultuui.
\ ito palre suo accipere nou posscl. /. i4- lib- 12.
DIGEJT.
Qiiasdani cxcepliones patitur SeiialuscoiisrU:
prohibitio.
Secunda exceplio.
VIII. Srcundam e.rceplionein patitur Scnatuscan-
Prima exceplio.
sidlum in eo quod jiliiisfaniHias non sihi ipsi nui-
V. Priinn cst ; ulnon prohiheatur mntuumfdio- luatus csl scd in rCm patris.
,
familias dalwn, si consensus palris accesseril. Proiude si acccperit pecuniam , ct inr rem patris
(l) Quura conveuit il pecuuiam quam ex alia causa (a) Ut mox viJib. Art. f\. Porro liic reus si eBrectnin
r piita, px causa rnaiid.') i] liliuifamilias debebat, n]uiu.jm spectemus , non aliud e.st quam iiitcrcessor , <juam fidejus-
iKibcai ; tnulua inciiiit p.« se pecunia : i. ff. dc Reb. cicd.
i."). sor; cum ad (iliuoifara.lias perventuia sit pecunia.
Taojea Senalusconsuko ucus uun cst quia 1
;
tealis numeratio
Alioquia vidclur tacUe ratum liabere.
(3)
pecuuiac ooa iulervcnit.
i
;
TIT. VI. DE SENATUSCONSULTO MACEDONIANO.

VPrtit ; CPSSat SenatusconbuUimi : patii cniiu, non Uiide Julianus Miro i>. Dijjcsloriim in CO qu i
silii accipil. conducta habcbat scribil ( et cst srpc3.
i<'ctigalia ,
Sod cl si ab inilio non sic accepil, vcrum poslia constitiitam)

ccssare Scnaiusconsultum. d. l.
,
in rein palris voilil ; crssarc l^natusconsulluni ^',

libio tiD p;csloruni Julianusait : inteliigendiim(|no Tlt gencralilcr Jiilianus scribil , Exrcptionem
csso, nl) inilio sic acccpissc iit in reni palris ver- Senatiiscni:siilti Maccdoniani iiiilli (fbsiiire nisi
,
tcrct. d. l. 7. § ri. Ulpian. i.ib. 9.9. ad Ed. quLsciret aut scirc potiiisset filiumfainilias esse euin
Iit-n m
paliis aiitem vfrlisse /illiis vidctur, qimm cui credebat. /. ig. Pomp. lib. 7. ex variis lig-
ex rn pcciinia patreni sihi naluralilrr reildit dchi- TIONIBU .
torcni ; ut vidch. Tit. dc Tn rem vcrso infra lib. i5. Proiiide et in eo qiii scirc non potuit an filius-
Non l.inicn verlisse viilchilur, si miil' am pccii- familias sit , Julianus libro 12 ccssaic Scnatuscoii-
ni.Tin .•icceptam patri iii propriiim dcbilnm nolvil sulli;in aii : ut p..ta , in piiplllo (2) vtl miuore
ft idco si pater igiioravii (1), adhuc Senaluscoii- vigiiiti quinqiie aiiiiis.
sulio lociis erit. d. l. 7. § la. Scd in Minoic ^3), caiisa cogiiila cl a Pranorc
JSon videlur etiam in rem patris vcrsuni ncc , idco succurrcnduiii. .-iup. d. l. 3. § -i.
cessal iifaccdonianuni, quoclex pccunia mutuoduta Olnlcr nota : In pupillo aulem etiam alia ratione
locuplelius fit peculiuin. debuit dicere ccssarc Sinatustonsullum; quod niii-
Ijlpianus : Hoc SpnatusconsuUum ct ad
Hiiic tiia pcciinia nori sit quam sine tuloiis aucloiitale
filias quoque taniiliarum
pertiiiet. Nec ad rcm pci- pupillus dat qiiemadinodiiUi ipsc Julianiis Iil)ioi2
:
tinct aflirmctur ornanienia cx ca pccunia om-

, si i Digcstorum dicit, bi filiiisfamilias crcdidcrit, ccs-
parasse. Nani ct ei quoquc qui filiofarailias crcdidit, sare Senatusconsultiim ; qiiod mulua pccimia nou
dccrelo Aniplissimi Ordinis actio dciiegatur, ncc sit , quamvis lilieram pcculii adiuinistratioiicm ha-
interest consumpti sint nummi , an exlent in pc- buit. Non enim pcrdoic ci peculinm p.iter con-
culio. Miilto igilur magis , s"verilale Senatusi ou- cedit, qiium peculii administrationem pcrmittil. Et
sulii , cjus coiitractus improliabitur qui filirefaniilias ideo vindicationem uummorum patri superesse ait.
muluum dedit. l. 9. § 2. Ulv. lib. 29. ad Ed. d.$-,.
His qum diximus consoiiat quod rescnbit Per-
Tertia exceptio.
tinax : Si filiusfaniilias quum iii potcilate palris
IX. Est et terlia exceptio Senatusconsidli , quum esset, mi.luam a te pecuniam accepit, cum se pa-
Jilius in necessariain causam niutuam accepit pecu- tremfamilias dicerct ; ejusque affiimatiotii crcdi-
niani. disse, te justa ratione edocere potes ; exceptio ei
Ilinc Si filiusfamilas acceperit mutuam pecuuiam denegabitur. /. i. Cod. h. t.
iiteum liberarct qui, si peteret, exceptione iiou Itein si duos filiosfamilias accepero reos secl ,
siiramoverctur: Seualuscousulti cessabit exceptio. alterum putavi patremfamitias; inlererit, ad qucm

tf./. 7.§.4. pecuuia pcrvenit ut si eum scivi (iliumfimilias
; ,
Non dissimili ratione MHCedoniani Senatuscon- ad qucm pervenit pecuuia cxceptione summo- ,
sulti auctoiitas petilioi.em tjus petunia; non im- vear si auleia ad eum qucm ignorcm , nou suuul-
:
pcdit , qua; filiofamilias studioriim vcl legalioiiis movear. sup. d. /.7.^8.

causa alibi degeiili ad necessarios sumptus quos
patris pietas uon recusaret, credita est. /. 5. Cod. ARTICULUS II.
h. t. Alexander.
Qiod dicilur. in eo qui studiorum causa ab- Quos Jiliosfainilias spectet Seiiatusconsidtwn Mace-
sens mutuum accepirat cessare SenalusconsuUnm, donianum.
italocum habcl si probabilem modum iu mutiia
pecusjia non excessit ; cerle eam quantitatf ui XI. Oinnes filiosfamilias complectitur Sciiatus-
patcr solebal submiuistrarc. sup. d. l. 7.
coiisukum cujuscumque sexus aut gradus. Et qui-
,
i3. dein ad filias familiaruin pertinere supra vid. N. 8.

Quoad graduin aulem sic rescrihit Philippus :
Quarla cxceptio.
QuodSenatusconsuIliauxilium, licetFiLiiFAMiLiAS
X. Quartam eausam refcrl Vlpianus ex qua memiiicrii, et ad ncpotes et pronepotes porrigilur.
cessat iSenatusconsullain. /. 6. § 1. Cod. h. t.
Diimiruni Si quis paircmfamilijs essc cvedidcrit, Item In filiofamilias nihil dignitas facit, quomiuus
Dou \ana siniplicilate deceptus , nec Juris igno- .Seoatuscoiisuitum Macedonianum locuni habcat.
ranlia scd quia publice patcrraiiiilias plerisque
; Naui eliamsi Consul sit , ve! cujusvis dignitalis;
videbalur, sic igibal , sic contrahcbat , sic miine- Seiiatuscoiisulto lotu^ est.
ribus fuugebaiur; cessaliil Senatusconsulluin. /. 3. INisi forte caslrense pvculiam habeat tum cnlm :
LlP. LIB. 29. AD Eo. Senatuscousultuui cessabit (/. 1. $ fin. Ulp. hb. 29.
fi) Nam si sciît, cODsensisse videlur; adeoque cessat (a) Muluo «laBte.
Lualusconsulium, ut vid. supra N. 3.
(S) \uli;. sed illu
Tom. IL
: ,
So LIB. XIV. PANDECTARUM

AD Ed. ), usque ad quanlltatem castrensis peculii; morlem pairis ; ut et ex Verlis ScnalusconsuM
cum (iliifamilias in castiensi pEXulio vice patruin sitpra relaiis intelleximus,
i*ami)iai'um tungauiar. /. 2. Ulp. lib. 64. ab Ed. Quodniitem dcnegari actionem Etiam
ait Seiiatus
Ex ConstiUtllone Justiniani ,
fdiifamilias mili- posT laoRTEM PABENTis sic occipe ut denegflur, ,
tespecuniain miUiuim recte accipiunl ; ncc qiuerilur quacumqtie cdia ratione flitis e potestate patris
cb qiuun et iu quam causam impeaderint. I. itu. exieril.
Cod. b. t. Uinc Sed etsi patri rjus non mors , scd atla
causa inciderit quominus sit in civitate; dicendum
XII. Si pencleat an sit in poleslate filius ( ut est SeDatuscoDSulto locum esse. /. 7. § 5. Llp.
puta quoniam patiem apud hosies habet
,
ia ; :
LIB. 29. AD Ed.
pendenti tst aninSeuatuscon5.jltum sitcommissum.
Nam si reciderit iu poteslalcm Senatusconsulto , XV. An etiam dabitur repelilio ejus quod ex hae
locus est ; si niinus , cessat interim iîtur dene- :
causa f/iiisftmilias iillro solvisset ?
ganda cst aclio. sup. d. l. i. § i. Distinguendiun e.ii , an aliiiiule qtiam ex pccunia
Nec ideo danda esl ,
quod forte eveniel ut retro patris solverit quo casu , citin naturalis obligalio
;
videatur paterfaruilias fuisse qid pecrtniam accepit, maneat , valebit, nec dabitur repctitio : quod
soltitio
Nam Quod pendet,nou est pro eo quasi sit. L i6g. si ex pecunia palris atit peculiari soheiit , citm
§ 1. de reg. Jur. Patjl. lib. 2. ad Plaut. ejus alienandce jtis non habeat , repetitio patri da-
Certeadrojzatus muluam peruniam acceperit ,
si
bittir.
dciiide sit restitutus ut emanciparetiir ; Senatus- Hoc docet Llpianus. Ita ille -.
Si ab alio donatam
consultum locum habebit : fuil enim iiliusfamilias. sibi pecuuiam filius creditori solverit ,an pater
sup, d.l. I. § '2. vindicare vel repetere possit ? et ait Julianus , Si
quidem hac conditione donala sit pecunia ut
ei ,
XIII. Obsei\'aiidum est , tempore mtmerationis creditori solvat ; videri a donatore profectam pro-
iiispici an qiiis fueritfliusfamilias necne.
tiruisad creditorein et fieri nummos accipientis :
,
Hiiic Si a filiolamiiias stipulalus sim , et patri- si vero simpliciler ei donavit aUenationem eorum ,
familias facto credideiim sive capite diminutus :

lilium non habuisse (2); et ideo si solverit, Condic-
six , sive morte palris vel alias sui juris sine capilis tionem patri ex omni eventu compelere. /. 9. § i.
diminulione fuerit efTfCtus ; debet dici cessare UlP. LIB. 29. AD Ed.
SeuatusconbuUum : quia mutua pecunia jam pa- Hoc ita quum creditor mala fde consnmpsit
trifamilias dala cst. /. 3. § fn. TJlb. llb. 29. sciens sibi solvipecuniam patiîs qttam fliiis alie-
AD Ed. nare nonpoterat: secussi eam bonafde consumpsil;
Quia quod vulgo dicitur, Filiof-wvhlias eaEDi puta si falso , lainen probabiliter , existimans ab
NON LicEnE non id verba referendum est sed ad
, ,
dlio quam a patre profcisct.
numeralionem. /. 4- Sc^vola lib. 2. qu^st.
De hoc casu accipe qxiodait Ldpianus : Si filius-
Ergo hic et in sohd.im damnabitur noa io id ;
familias contra Senatusconsultum mutuatus pecu-
quod faceie potest (i). /. 5. Paul. lib. 3 qu^st. niam solverit : vindicanti , nulla
patri nummos
Contra etiam recte dicitur ; Si a patrefainili:is exceptio objicielur. Sed si fuerint consumpti a
slipulatus sis credas poslea filiofamilias facto ; Se-
,
creditore nummi, Marcellus ait cessare Condiclio-
naluscoiisulti potestalem exerceudam quia ex- :
nem quoniam
: (3) Totiens Condictio datur, quo-
pleta est uumeratione substantia obligatiouis. /. 6. tiens ex ea causa numerati sunt cx qua actio csse
SC.EYOLA LIB. 2. QU^ST. poluisset, si dominium ad accipientem transiisset
:'
in proposito autcm non esset. Denique, per erro-

ARTICULUS III. rem soluti contra Senatusconsultum crediti magis
est cessare repelitionem. /. i4-,//- de Reh. cred.
Qiiomodo ex Senaluscoiuulto Macedoniano coer- Ulp. lib. 29. AD Edict.
ceaidur qui fliisfamilias mutuam pecuniam
daiit, XVI. Vidimiis an et quando patri repetitio delur
pecunice quam filiusfamilias ex causa miititi sohit.
XIV. F.os qiti fliisfamUias mutttam pecuniam Citm autem fliitsfamilias naliiraliter sit obligatits ;
dant , Senatitsconsultitm Macedonianuin coercct , ipse Filiusfamilias contra Macedooianum mutua-
denegando eis actioiies tam achersus patrem quani , tus, si solverit , et patri suo heres effcclus velil
filium , aitt fdcjussores fliifamilias , etiam post viadicare tiummos ; exceptioue summovcbilur a
(1) Ex to quod quis diim filiusfaiailias esset contraxit, qae ita demum ex hac consnmptione nasci poteft aolio , si
non lenelur nisi quatenus faccre potest ut vid. lit. prse- : nala fuisset ci Iranslalionc dominii hujus pecuuiae. Alqui
ccd. 10 bac spccie, si dominium pecuniae solutae in accipientem
ab iuilio translatum suppoueretur, nulla aciio nala esset
(2) Quia lianc, quam ipsi donnta est, patri acquisiTit
:
pecuniam autem p.itris effectam alienare non potult. Ecc enim nasci potuisset Condictio Iiideinti soluti , cum
Dalura fuerit debitum ; ergo nec ex cousumptioue bona fide
(3) Sensus cst consumptio p. cuiiis qiam quis accepit,
:
ticla uUa actio nuici puiesl.

bona fideab ipso fncla ideni operalur atque si ob iuitio
,
Iitiius pecuniic domioium in ipsuui iracslutum esset j adeo-

, : ,
TIT. VI. DE SENATUSGONSULTO IMACEDONIANO. 01

\ inilicaiioBe niiTiiinori-ni. i. aG. § 9-./A dt: GoiuUct. ejus, si filiujfamilias iJccessciil ; exceptioue uti
indtl). L'LP.HE. jG. ad Kd. pOSSC. /. 7. J^'
10. UlP. LIIi. OJ). ao Ed.
Mtilto inagis : Si pa tci fanailias faclns solvciil Sed dum. filiiisfamHias vivil , hac cJicepli^
et
pavtcm debili, ces=abit SeiiatusconsuUuiu ; ncc so- cofnpe^'. pMt-i st lê pcculio comrniatur.
iiihnn i-epetere potest. /. 7. § i<5. Ulp. i,ib. 'mj. Sic enim rescrihif 1'hdippus : Si iiljus tuns in
AD Ei>. potestaie tua a<rcns contra Srnatiisconsuilum Ma-
£.r eo qiiod luiliirnlis obligalio mancal , srqtii- cedoDiauuni mntuam sampsit jiccnniam at^tio Dc ,
tur fliain qnoil ail Llpianus Sed si pal«rlaniilias : pcculio adversi:s te eo noiiiine eiticacite» dirigi
laclus rcui pignoi-i dederit ; dicetidum cril Sena- iieqHaquam potest. /. 6. Cod. h. t.
tusconsulti cxccptionem ei denc^ndam usque ad Si <ilius ici aJtcriiis cr«t potcstate, qaum imntaa
piguoris quaiililateiu. /. 9. Ut.p. lid. 'Af). ad Lb. d;iretiir,nunc in alteriiis ; mons Sciiiiluscoijsulti
Qiiaim'is aiitem subsit naturalis obligtitio , cl Ji- non cessat (3). Dabitur ilaquc exceptio. /. 7. § 4-
liusfainilias elJcctus sil paUrfaniilias ; Quum tamen Ulp. lib. ig. AD Ed.
a curatorc per ignorantiam solulum sit, repeti po-
XIX. INon soUim filiofamilias et patri ejns siie-
test. /. 8.3o. ad En.
Paul. i.ib.
currilur ; verum fidejussori qiioque ct mandatori
IlemSi is cui, dum in potestate patris csset ejus qui et ipsi Maiidati habent regressum.
:
mulua pecuuia data fuerat, paterfamilias factus per Nisi forte donandi animo inlercessernnt tunc :
iguoraiiliam facti novatioue facta eam pecuniaui
enim cnm nulhim rcgressum CJ) habeant Sctia-
, ,
cxproniisil si petatur ex ea slipulatione In fac-
j ,
tusconsuhum locum non habcbit.
tum excipiendum erit. l. Jin. Pompon. lid. 5. Se-
Sed ctsi nou donandi aninio patris tamen vo- ,
HATUSCONSULTORUM.
luntale intercesserunt ; totus contractus a patre
XVII. Ilactenus de ipso fdiofamilias. videbitur comprobatus (5). /. 9. § 3. Ulp. lib. ag.
Par ratio esl fdejussoruin ejus. Quamvis enim AD Ed.
nulla cii'ili olligalione teneanliir ; El lii tamen qui Prceler casum quofdejussordonandianimofde-
pio filiofamilias sine voluntate patris ejus iDterces- jussit , adhuc alterum referl JJlpianus. Ita ille :
serunt , solvendo non repelcnl. Hoc enim ct Divus Inlerdum tamcn etsi SenatusconsnUo locus sit ,
Hadriaiius constituil ; et potest dici uon rcpetitu- tamen in alium dalur actio ut puta , filiusfamilias :
los. Atquiii perpelua cxccptioue tuli suut. Sed el inslitor mutuam peciiniam accepit. Scribil cniin
ipse filius; et tamen non repetit quia \\\ dlmum : Julianus (libro r.i) Ipsum quidem institorcm excep-
solutum non rcpclunt , qui ob poenam crodilorum tione Scuatusconsulti usurum, si con.eniatur sed :
aclione liberanlur ; uon quoniam cxonerare eos Institoriani actionem adversus eum qui pra-posuit,
LCX Voluit (l). /. 9. § 4- Ulp. LIB. 29. AD Ed. compctere. Quanquam (6) ( inquit ) si ipse pater
Quanquam autem solvendo non repetant ( d. eum pra-posuisset merci sua?, vel pcculiarem exer-
quia naluralis obligatio manet (/. 10. cere passus essct cessaret SCtum quoniam patris
l. 9. § fn. )
,
voluntate contraclum vidcretur. Nam si scit eum

,
Paul. lib. 3o. adEd.); tamen si non oppositaexcep-

tionecondemnali sunt, utcutur SCti exceptione (j). negotiari ; eliam hoc permississe videtur, si nou
Et ita Julian. scribit in ipso liliofamilias exem- noBiinatim prohibuit mcrces accipere. sup. d. l. 7.
,
plo mulieris intercedentis. /. 11. Ulp. lib. 29.

AD Ed. e.rceptio Senatusconsulti
§ 1. Adversiis qiios
ARTICULUS IV. delur.
l :ii et adversus quern exceptio Senatitsconsulti

XX. Daliir hcec exceptio adversus creditorem ; et
Macedoniani detur. quidcin hac in re Nihil intercsl q.<is filiofamilias
crediderit , utruni privatus an ci\ ilas. Nam iu ci-
Ciii detur. vitate quoque SenatuscoQSultum lociim habcre
§ I .
Divi Severus et Antoninus rescripseruut. /. i5.

XVIII. Quanquam autem nou declaret Senaius MaRCIAN. LIB. l4- INSTITUT.
cui exceptionem det tamen sciecdum est et he- , , XXI. Adversits Miiiorem autein hcrc cxceplio f-
rcJcm filii si palerfamilias decesserit ; et patrem
, liofamilias Majori dencgalur. Ila eniia lUpianus :
(1) ScnntuscoBsultum Macedonianum magis odio credi- dunlaxat voluit punire rem : qiu-e ratio militat in
toris ,quam favore drbiloris factum est; iu (juo diftVrt a cujiiscumque potestate pervcuerit ; imo et si sui
Veliei.niio Et haec cst ratio cur filiofamilias cjui sohit, uon
: juris factus sit , ut vid. supra.
subvfuialur per Condictioncm Indcbai : cum eiiim Scna-
(4) Si crcditor possel e.xigcre a Cliifamilias fidejussore,
tusconsiiltum nou intendat succurrere (iliofamilias nullnm ,
qui adversus filiumfamilias ri-gressum haberet; peiiude es-
ei aclioncra parit sed duntaxat denegal aclionem creditori
;
set effectuac si ab ipso Cliofamilias exigiret
, : quod noluit
q:icra punirc intendit.
Scnutusconsultum.
(i) Hiec e.xce[>ti.i fiiam post Sentcniiam oppor>i(ur Adcoque non Senatusconsulto locus ut supra
(5) est ;
crcclitor euim indignus est t,im post Sentculiam ûam

K. 5.
(G) Supple : el hoc locum liab' l, quum alius quam pa-
(5) Non enim, ut snpra vidimus, illi qui innc eum in
tcr cum suse negotiatioui prieposuit.
potinate hsbcbal , Stnalusconsullum favere voluit scd ;
5a LIB. XIV. PANDECTARUM
Plaiic si minor annls CU» filiofamilias majorc con- XXII. Non solum ei qui mutuam pecuniam de-
traxeiilj el Julianus lib. 4 Digestojum, ct Mar- (lisset, srd ct successoribus ejus deueganda eslactio,
cellus libro i Digcslorum scribit, posse in iulegrum /. 7. § 6. UlP. LIB. 29. AD Ed.
reslilui: iit mag:s aetatis ralio quam Scnalusconsulli
habcatuT. l. n- % ^- jff- de Minorib. Ulp. lib. n. XXIII. Proinde et si alius muluam dedit, alius
^D Ed. stipulaius est , dabitur ad\ersus eum (3) exceplio,
Quod si minor viginli quinque annis filiofamilias licet liic non dederit.
Miiiori pccuiiiain cicditlit; melior esl causa con- Sed etsi alteniter eonim ignoravit in patris esse
sumentis : uisi (i) locuplelior ex lioc inveniatur lilis potestatf ; seveiius (^) dicendum est, utrique al-
coiiitsiata> lempore is qui ac.:epit ('2). /. 34- d. Ul. teiius scieniiam uocere. Idem est et ia duobus reis
PaUL. LIB. I. SEMTEKT. stipulandi. rf. /. 7.

§ 7.
() Minor qni crrdiJit, est qaidein in ea causa ut ejus non t versa in rem patris ; etiamsi filiiisfamiiias locnpletior
SBtas i|i5ir(-litutionem ti ibunladverfius pccnam Senatuscou- facli rssct. SenutuscoiisuUum locum haberct : ul vidimus
salti : sid miuurcui crcJit.i est pecunia, est etiam ipse in supr N. 8.
ea causa ut advcrsus obliKationem quam contraxit, restilai (3) Q, tipulitus cst a Cliofamilias lianc pecuniam quse
debcai ex Edicto Ue Misoribds. Porro In pari causa ipsi ab a mutua dabatur.
Tiitlior caiisa possuhnlis : Hlclior caiisa rei qiiain actoris.
(4) Ita rectc ceuset Cujacius logcndum, sei'eriits, UBO
.Vid. Tit. de Minorib. supra lib. 4.
vecbo. Mals vulgo lcgilur potestate sej verius, etc.
(2) Quod si major sS aaais crcdidissetj modo pecuDia
,,
LIBER DECIMUS-OUIWTUS.
TITULUS I.
D E P E C U L
[. OnDmARiTiM (f) Prrctor arLitraius C5t , prius sivc patrimonium pusiilum. /. 5. § 3. Ulp. lib. 2fl.
cos coiitniclus cxpoaorc eorum qiii alieiix poles- AD Ed.
tali subjecti siint, qiii in (a) solijiim Iribiiuut ac- Pcculium aulem Tubcro quidem sic definit (ut
tionîn sic deimie ad hos pcrvcnire ubi De Peculio Cclsus fibro 6 Digestorum reierl) Quod servus :
datiir actio. /. i. Ulpian. lib. iq. ad Ed, doniini pcrmissu, soparatum a rationibus donii-
Est autem Iriplcx (3) hoc Ediclum. Aut enim nicis habct; dcducto inde, si quid domiuo debelur.
Pe PtcuLio, aut de in bem verso, aal Quod jussu, d. /. 5. § 3.
hinc orit;ir actio. d. l. i. § i.
quam Tubcro exposuit, (ut La-
Delinitlo Pcculii
De hoc Edicto DioclkiaimsMaximifimts sic el
beo ad vicariorum pcculia non perlinet. QuoJ
ait)
rcscribunt Dominum per servum obligari non
:
falsuni est; naiu co ipso qnod dominiis servo Pe-
posse, ac tantuiiiDe Peculio (deducto scilicet quod
cidium constituit, etiam vicario coiistituisse exis-
naiuraliler servus domino debet) ejus crediloribus timandns cst (6;. /. 6. Celsus lid. 6. digest.
dari aclionem; vcl si quid in rem ejus versum pro-
beiur, De m Edicto Perpeluo decla-
rem vehso
Quam Tuberonis scntcatiam (7) et ipse Celsus
;
ratur. /. \i. Cod. Quod cuin eo.

probat. /. 7. Ulp. lib. aQ. ad Ed.
Trvs aulem Edicli varles ila complectitur Ul- Circa hoc autem vicaiioiiiin Pecidiiim obsei-' ,
piaiuts : Quod servus doiuino cmit, si quidem vo- iaiidum quodôii soluin id in peculio vicariorum
luiilalf (4) ejus emit, potest Quod jussu agi sin :
ponendum cujus rei a domino ; sed etiam id
est ,
\ ero non ex voluiilalc; si quidcm dominus laliim cujus ab co cujus in peculio sint , scorsuoi rationcui
liabncrit, vol alioquiii (5; rcm necessariam vel iiti- habeant. /. 4- § G. Pompoin. hb. 7. ad S.1BW.
lcm doniiuo cmil; De in bem verso aclio erit; sl III. Ex definitione PecuHi apparet ,
vcro li liil eorura est De Peculio erit actio. /. 5.
i.o Ouid
,
iii pecuUo seni atit fdiijamilias esse intelligi de-
§ •i.JJ' d- In reiii veiso- Ulp. lib. 2f). ad En. beat.
In hoc T lulo exfoiiitur duiuaxal actio De Pe-
Nimirum Peculium est, non id cujus servus seor-
culio, l^t anlpm quw ad hanc acliouem pertineiit
snm a domino rationem habuerit; sed quod do-
cerlo ordine t arleiii.i,r, \.° Prcemittemus geueralia
minus ipse separaverit, snum a scrvi ratione dis-
c/wedam de i .vo /'•• iilio ; >..° Videhimus ex qun-
cerncns. N^m ciini servi Peculiura totum adimere
rum persOHariin obliâtionlbns el ex quihus caiisis
vel augcre vol minuere dominus possit; animad-
actio'.i i)f .il.o locus sit ; 3.o Agemus de his qui
Pp.
verteiidum cst iion quid servus sed quid do-
De P.^fi.lJoob'igan possunt et hac aitione teiteri
, ,
minus consliluendi scrvilis Pcculii gralia leccrit.

et d" his quibhi iUo coinpetit ; 4-" Qttceremus quid
d. l. 4.
coiitiueal actio De Feciilio ct de hujus aclionis ef
fcc.u; 'i.o .'fna. fo ')ePe(nIio iiiolu arL'ersus patrem Ei his apparet, non quod scrvus ignorante do-
aut dominuin J.lii aif. seri'i ob/igationem coiisumal. miiio habi.erit, Pcculii csse sed quod volciilc.
;
Alioquin et quod subripuit servus domino lict Pe-

SECTTO I. culii qi;od non est vcrum. d. l. 4. ^ 2.
:
,
Prcemitlitnlur generalla qutvdam circa Ut aulcm servus hcec qute habet volente domino, ,
habere iutelligatitr : Scire non nliq.e i.iii<.;nlab rcs

Pecidium.
dehrt doniiniis cx neccsjiiate, scd riAXYMEPESTE-
ARTICULUS I. PON(id est, pinguitis), El in hauc seiiteiitia>a Pom-
Qiiid sil PecuUuin; cui constitui possit, et a quo. ponius inclinal.
/. 7. § 2. Ulp. hb.
29. ad Ed.
Ail enim : Non solum id Peculium est quod do-
§ I. Qidd sit, et quis habere possit Pecttlium.
minus servo concesMt vcrum id quoquc quod ;
11. Peculium dictum est quasi pusilla pecunia, ignorante quidcm eo acquisitum sit, tamen si res-
(i) \A esl , ordinefieii. Quod si nec iussit, nec ratum habuit; tunc si vel alior/uin
(2) Vid. 1. I. ff. Quod citm eo supra Lb. i^. i\'ni iiecessiiriarn vel ulilem domino ertiit, coinpetet aclio l)r
(3) Ici est, Iribus constans partibus. IW RE.W VERSO.
Cl) yolwuatem \iiheDiis , iion duntaxaf palientis accipc. (G) Adeoque vicarius boc Peculinm permissu domini ha-
(j) Viliosa est iuterpunctio virgujas : et post ha;c verba berc reclc diciuir er£;o definiiio Tuberonis eliam vicBrio-
:
raitun hahucrit , substitueiitla sunt duo puncla : subaudien- rum petulia comiilcctUur u liirile a Labcone arguiiur.,
dum(£ue daOitur paricer aciio Qcod jvssc « raiuiii habuent. (7) DeCmuuu.uj.
:
54 LIB. XV. PANDECTARUM

cisset passurus erat esse Peculio. l. .'ig.
Pompon Cwterum Kon statim quod dominns voluit ex re
LIB. 4- -*D Q. MuciuM. sua peculii esse, Prculium fecit scd si Iradidit; :
aut, q.ium apud eura esstt , pro Iradilo habuil.

IV. Apparel 1." Quii possit Peeulium hahcre. Desiderat ciiim rcs nalutalem dationcm. /. 8. Paul,
Enimvero Peculium habtre non polest , nisi qui
LIB. 4. AD SaBIW.
alieni juris esl : Patcrfamilias libcr Peculium iiou
/gilur nuda quidem vohmtale domini Peciilium
potcst habcrp; qucraadmodum uec seivus boua.
polest constitui : Sed hoc ita verum puto si dcbito
/. iQ'l.J]f. dc Ferb. sign. Ulp. lib. 27. ad
,
Ei>.
servum libeiare voluit dominus nt, etiamsi nuda :
V. Piipillum autem tam filium «-jii.im scrviim, voluntatc rcmiseiit dominusquod debuerit, desinat
Peculium habere posse Pedius hbro i5 scribit; Cum servus debilor esse (7).
iu hoc, inquit, totum ei domini constiiulione (i)
Si vero nomina ita fecerit dominus ut quasi de- ,
pondcat. Ergo ctsi furcre coeperit servus vel filius,
bilorem se scrvo faceret, quum revera debilornon
letinebuntPeculiam (2). sup. l. 7. § 3.
esset; contra pulo. Re cnim, non verbis,PecuiIuiQ
augendum est. l. 4. § i. Pompon. lib. 7. adSabin.
§ 2. Quis possit PecuLluni consiituere.
Consonat quod idem Pomponius alihi ait : Ut de-
bitor, vel servus domino, vel dominus servo, in-
VI. Non omnis dominus servo consOluere Pe- tclligatur , ex causa civih compulandum (8;i csl.
culium polesl. Nam Celsus Adjicil Pupillum vel :
Ideoqus si dominus in latioues suas referat, se de-

furiosum constituere quidem Peculium servo non bere servo suo ; quum omnino neque muluuiu
posse ( sup. d. l.-j.$ I.) Imo Pedins Adlicil Pu- : ,
acceperit, nequc ulla causa pijecesserat dchcndi
pillum non posse servo Peculium constituere uec
nuda ratio non facit eum debilorcm. /. 49- § 2.
auclorilate (3;. sup. d. l. 3. § 3.
t.atoii3
POMPON. LIB. 5. AD Q. MuCIUM.
Veruiu aute coustitiitum (id cst, vel ante furo-
rcm vel a patre pupilli ) non adiraetur ex his causis. VIII. Peculium et ex eo consistit quod parci-
Qua; senlenlia vera est et congrnit cum eo quod : monia sua quis paravit; vel ofhcio meruerit a quo-
apud Julianum nolans adjicit Possc
IVIarccllus , libct sibi doiiari, idque velut proprium patrimo-
ntcx duobus dominis apud allerura servus
fieri (V; nium servum suum habere quis voluerit. /. Bg.
Peculium habcat, apud aiterum noii ut puta si : , FlORENT. LIB. 1 I. INSTITUT.
alter cx doniinis furiosus sit vel pupilhis si (ut qui- :
dam , iuquit, putanl) Peculium servus habere non § 3. Qua' res in Peculio esse possint.
potest nisi concedente domiuo. Ego autem puto r5)
jion esse opus concedi Peculiura a domino servnm IX. In peculio aiitcra res esse possunt omncs, et
liabcre; scd non adirai,.ut habeat. Alia causa est mobiles , cl soli. Vicarins qnoque iu Peculium po-
PecuUi hbera; administrationis nam hêc spe;pia- :
testhabere, ct vicaiioium Peculium lioc araplius, :
liter concedeuda est (6). sup. d. l. 7. § i.

et nomina dcbitorum. /. 7. § 4- Ulp. lib. iq.
AD Ed.
ARTICULES II. Sed ct si quid Furti actione scrvo debetur.vel
alia actione, iii Peculium coii.putabiLur : hereditas
Quomodo etex quihus rebus constilunlur aug.-a- quoque, et legatum; ut Labf o ail, d. l. 7. § 5.
lurve Peculium, item qiwmodo decrescat el mo-
rialur. X. Sed ct id qaod dominus
dcbet , in Pe- sibi
culrum habebit si forte in domini rationem im-
;
§ I. Quomodo Peculium , constilui possit et pondit, et dominns ei dibilor mancie voluit; aut
constitutum augei-i. si dcbilorcm cjus dominus convcnit. Quarc si forte
e\ ser\-i emptione (9), eviclionis nomine duplum

VII. Consiituitur PecuHum, constitiUumve au- domiiuis cxcgit in Peculium servi erit conversum
; :
gctur , quum dominus servum Pecidii jure ahquid nisi forte dorainus eo proposito fuit, ut uollet Uoc
habei-e coiwedit. esse in Pccuhura servi. d. i. 7. § G.
iiEputare dibet cur bis Peculiam conces- eo quod prius dictum esl Peculium non adimi furore inter-
(0 Qui iibi , ;
seril. venieute.
(a) Sibi enim impulet dominus quoJ furioso illud non (6) Vid. infra N. i5.
,
inier dominuni ••t
aflcmit. (7) Obligatio iiaiiH-alis scrvi quje sola
servum poluit consistere, nuda domiui volnntate solviliir:
(3) Tutoris enim aucloritas interponi non debet ni.si pro
ui vidcb. inlra lib. /|6. Tit. Je Solutionib. Hiuc fit ut Pecu-
utiUiale pupilfi iNedum aiilera pupiQi vertatur ulilitas in
:
lium, quod uou inlclliîtur uisi d<'ducto eo quod doraiuu

concedeudo aliquo peculio ipsius sirvis; imo pupillus lu
dcbelur, auâtur nuda domiui voluntale.
discrimin addiicitur amittendae liujus paitis patrimonii sui,
quae iu Petulium scrvis coucederetur. (8) Id cst, ex ea causa debitor servo dominus, vcl vioe
, intelligi potest , ex qua erga cxtraneum civiiiter
versa obli-
(.'1) sunt rerba Juliani quae Marcellus refert; et quae
JIa:c g,iretur.Kx ta autem eausa cx qua txtraneo uullotenus ob!i-
posiea notabit, adjiciens Ego aiUeni puto , etc. :
garetur, ucc etiam suo servo dtbitor potesl intelliiii.
(_'>) Hacc est Marcclli adjcctio ,
quae perfccle congruil cur/t {cj) Ex contructa £er\i sui qui rcjn aliquam cmnal.
;; :
TIT. I. DI PECUIJO. 5.5

Snd ct si quid eiconsprvns debet , crit Pc- Prculium simile esse homini. /. 4o. Marcmn. lib. 5.
culii; M inodo illc habcal Pcculiiim vcl habcLil. HEGUL.
d.i. :.$-]. Qttnmodo nascattirseu constituatiir , jam vidiiinis
neciion el quomotlo crescal ; nam Crescit quum
Sed (laninnm soivo dominus (i) dederit in
si ,
Pcculiimi lioc noii impuiabilur non magis (juam :

auctum fiieril.
Decicscil , qiium servi vicarii moriunliir
si suhriijucril (9.). /. 9. Vl.v. lib. ',(). ad En. , rcs
intercidunt. Morilur, quum adumptumsit. d. l. {n.
Pl.inc si conservus dcdit danimim, vel subripiiit
in P.culium vidctiir habcri ct ita Pomponius :
Jibro 1 1 scribit. Nam ct si ((uiil doninns ab tô qui Decresclt ergo Pectditem , vcl inlerittt qimnim-
rein pcciliarem subripi it, vel conseculus est vel dam e.r rebtis Pecidiaribtts , vel earum delcriora-
couscqiii piiiesl; in Pcculium cssc ci impiUandum, lloiie atit ademplione , vel contracto cere alieno.
Nciatius libro 2 Ficsponsorum scribit. cl. '• 9- § '•
Iteni SKpc fit , iit ignorante doniino incipiat nii-
niii scrvi Jêculium : veluli quum dammim domino
XI. Noii vidciilitr ad Pecuhtiin , sed magis ad servns aut lurlum facit. /. ^. § 3. Pomp. lib.
ilat ,
7.
ralioncm dominicain perdnerc res qitas necesse lia- AU S VBIN.
het dominus seivo sito exhihere. I/oc doccl Mar- Circa interiliim vero nolandum qiiod , quamvis iii
cianiis : Quomodo autcm Peculium nascatur, qua;- constilucndo Peritlio %'ohiiitas domiiii cilra tradi-
situm esl ? El ita Vetercs distinguunt Si id acqui- :
lioncni iion siifjicial ; Contra autem simul atque
siit scrvus quod dominus necessc non habel pra's- iioluit, Peculium scrvi dcsinit Pcculium csse. /. 8.
tare, id esse Pcculium ; si vcio liinicas aut alic[uiil
^ fin. Paul. lib. 4- AD Sabin.
siniile qiiod ei doniiniis ncci s,>.c lcibrt, pucilarc ,
iion csse Peculium. Ita iyitur nascilur Pcculium.

ARTICULUS III.
/. 4o. § I. IMaRCIAN. LIB. 5. BEGUL.
Observa domimim leneri vestes prceslare his dc- ]ure qiioa scn i-ca Pcculium hahet
muin seivis qui Pecidium tioii habent , unde sibi pa-
rcnt. Si Pcciilitim habcnli vestcs
igitiir servo jaiii
Xiy. Sennis rebiis Peculiaribitsfriii tantummodo
dederit , in Peculio erunt ; nisi siii gralia niagis
potcst. Al si liberam Pcctdii administralionem ha-
tfuam seivi dedisse viderelur. Sic accipe qiwd ait beat etiam eas alienare potcst.
,
Pomponius Id veslimentum Peculii esse incipit
:
,
Ila Diocletianus el Maxiniianus rescribunt : Si
quod ita dederit dominus ut eo veslitii servura (3)
liberam Peculii administralionem habentes , equas
perpctuo uti vellet;Iradidit , ne
eoque noraine ei
de Peculiocum fetu servi vcndiderunt ; reprobandi
quis alius eo uteretur; idque ab eo ejus usus gralia
cuslodirelur. Sed quod vestimentum servo domi-
contractum dominus nullam habet facultatem.
(ûod si non habentes liberam Peculii sthniuijtra-
nus ita dedit uteudum , ut non seniper sed ad ccr-
tum usum certis temporibus eo uleretur veluti
tionem,rem dorainicameo ignorante dislraxerunt;
;
qiium sequeretur eum sivc coenauti ministrabit ncque dominium q lod non habent,in alium trans-
,
lerre possunt neque conditionem eorum scrvilem
id vestimeutum non esse pecuhi (4). /. aS. Pompon. :
scientibus emptoribus possessionis justum affcrunt

LIB. 23. AD SaBIN. ,
initium. Unde noii immerito nec longi temporis

XII. Circa res ex quibus constat Peculium , ob- pra-scriptionem hujusmodi posscssiouibus prodesse
servandum superest quod Si sere (5) alieno domi- manifeslum est : ideoque res mobiles ementes a
nico exhauriatur Pcculium seivi; res tamen in servo, etiam Furti actione tenentur. /. 10. Cod.
causa Peculiari mamnt. Nam (6) si avit servo do- Qttod citm eo.
nasset debitum dominus , aut noraine servi alius
Item serviis qui liberain PecuUi adminislrationeni
domino intulisset, Peculiiim suppleretur; nec essct
non hahet, nec pigiius nec Anlichresim ia rebus
iiova conccssione domini opus. /. 4^ § 5. Pompon.
Pecidiaribtis constilttere potest. Hoc est quod res-
LIB. 7. AD SaBIN.
crihunt Pâlerianus et Gallienus : Si servus tuus
sine permissu tno accepla pecunia mulua, in usu-
§ 3. Quomodo decrescat et moriaiiir Peculium. rarum vicem habitandi iacultatem creditori con-
cessit; nullo jure adversarius tuiis hospilium ex
XIII. Peculium nascitur , crescit decrescit , mo- ,
hac causa sibi vindicat, cum te servi faclum nou
ritur. Et ideo elegauter Papirius-Fronto dicebat obligaverit ; et ingrcdiens reiu luam , couti a vim
(1) Nfc cnlm injtiria d.itnr (Jamnum qaod (]ominus dat (S) Id est, eo qnod servus domino debet; quo deduclo,
in rehus Veculiaribus. Cum enim sint suse, domini jure eis Peculium computalur.
iibutilur.
((i) PiSEOccupat objeclioncm quae ita fieri poterat Pe- :
(a) Nec enlm rem Peculiarem, quae sua est, proprie sur- culium lestimalur drducto eo qund sitvus domiiio debet :
tipit. siifjitur plus debet domino quam sit in Prculii) , iiiliil
(3) Qoi iam Peculium habebal. Ila hacc lex couciliattir sujierest in Peciiho. Quomodo autem res videri possunt
cum I. 4o. § 1. modo supra. iiicausa Pcculiari , cum nihil sii in Pcculio ? II.ic ratione
(4) Maj;is enim sua quam strvi gratia b.-ec dcdisse

niniirum m
PucuUari causa mauere viJcatur ,
qiioJ si aut
,
dummus ridelur.
, ,:
56 LIB. SV. PANDFXTARUM

ejiis auctoiitate coEOfelentis judicis protegeris. /. 6. scieiUe patiidoniinove negotieutur, dandam csse.
Cod. d. tit.
/. 27. e.lc.
Cumauletn Wieram adrmnistrationem hahenli XVIII. PoTr<;TAT!s vcrhuni commiinilcr acci-

alicnalio pernullaliir: hincCui Pcrulii ai'nii:iislialii> st lam 111 (ilio quam in scrvo. siip. d.
<
,
data cst , dclcs.wc diliilorcni siHiai i>oUil. /. -i<S. /. I. (^
5<';./. Paul. i,ii:. 17.ADP1, \; r.

ct PKTlor , si Cuil F.O QUI IN POTrSTATE
Ca-lerumhoc diwuiu (.î'l l'i<i'ii .•>''i:r .i-!i.;ii.v
u gc:,lu\n sit ,
|)oll:ccatur aclioncni, la-
ncm 101 KTflit, Min csl , ct.si iii si potcslatc,
nullius
el sprcialilcr pcrmissurus î>ci./, |(i, IVm 1.. Lii;
'.,iio aclioncm. U( j>'ila , sit ruin scrvo
60. AD Kd. conii;icluii'. sit anle aditam hereditatem.
XV. JJhcra ha'C pcculii adminislratin r/iuv ( iit /. .^. l iii. ',',1). AD En.
ohiter jani sitpra viilinins i\. 6.) speciallier con- Ul:,l M o si.1 ibil : Et si spcundo tcrliove gradu
cedeucla est , uon soliini ah i/iso dor.iiio (/'ii nniiii V t ;"r\,is, cl dclibciîiilibiis primis he-
suarum adminislralionem hnl ct , coiueih nilrsl : 1 co coiiiiartum ,~il ,•> ; luox rcpudian-
sedF. Curalor 1'nriosi ailipini^hiilioiicui Pcc; ir
<5.
'sc libi r licc' sfjuc cxiiii ni |)o-se dici
; ,
et dare rt dcucgarc jioicsi lain luriosi scrvo quani .

cum conveniri (3) cl Dli.n rkm verso.
filio. /. a',. I !P. ric. .',<;. AD Sabin. d. i. i.3.<i I.
XVI. Lil)cr.! Pcculii adnnni^liatio non pcrnia-

XX. El hiijiis antem deniuni persono' contraclii
iicqnc iii si.brcpto ; iiequc aclio Dc Pcculio dattir , qiuv si lihera esset ipsa
tiet ,
nequc in fnfjitivo ,
ohliiiari posset.
iii eo dequo ncscial quis , Mvat aii sit llioitaus. sup.
Hiiic S. cnni impnbcrc fi!iofamilias vel servo
d. l. 48.
coulractuni sii; iia ila! iicr in douiinum vel pa»
SECTIO II. lcin 1) Pciulio ai lio î loci'p!ciius corum Pecu- ,
liuni fa. tuni c-;l. sii/i. d. l. 1. (J .\.
Ex qitarum personariim ohHgationibitx, el DitH h tianus cl Ma.ximianus : Cum an-

Siiitililer
ex qnibtis obligaiionuin causis , actiont cilla 4 conlrabeiiti quain Jnie non oliligari posse (
constat ) adscr us douiinum iii quantum locuplc-

De Peculio locus sit.
tius ejus Pcculium fattum cst ca supcrstite ; ac ,
post inorlcm ejus , iiilra ntileni auuum (S) , dan-

ARTICULUS I.
dam actionem iion anibigilar. /.11. Cotl. Quod
Ex qiiaivm personanini ohligatiouibits actioiii De cuin co.
Peculio lociis sil. XXI. Ut actioni De Peculio lociis csse possil
siiflicit qiiem conlraxis.^ê qiiiim alieni juris esset
XVIT. Verba Edicti talia sunt Quod ciim eo qui :
quani\'is ohligittio comniissa sit quuiii jain potestale
1N ALTERIUS POTESTATE ESSET , NEGOTIUM GESTUM
fRIT. /. 1. § 2. UlP. LIU. 2f). AD Ed. Jiiiu iii liiic s/>erie : Quod filiofamilias ut pcterct
De Eo loqnitur non dc ea. Scd tamen et ob cam
, niaii<l;ivi cniaucipatus exegit; De Peculio iutra
,
qua? cst fciuiniui scsus, dabitur cxhoc Edictoaclio. aiiiium ^6) lililiter agani.
d.l. §3.I. Paiilus Sed et cum filio sgendum est (7). /. 61.
:
Unde Gaius Et ancillarum noniine ct filia-

: , ff. Maudiili. Paul, lib. 2. ad Neratium.
lumfamilias in Peculium actio datur. Maxime si r7ie irrsit si quis diim siii jiiris erat , con-
,
qua sarciuatrix aut tcxtiix crit aut aliquod arlifi- , traxi fil : rl /'(>y tra sr in (irrogiittonem dederit , eritue
cium vulgare cxerceal; dalur proplcr caui aclio. lociis (uiioiii l)cPeculio?
Deposili quoque et Commodati actionem daiidam Iii , De Peculio actioiiem dandam
adrogatorem
earum nomine Julianus ait. /. 27. Gaius lib. g.
,
quidaiu ricte putant tjuainvis Sabiuus et Cassius, ,
4D Ed. provinc. ex antcgeslo De Peculio actionein iion csse dundam

Sed et Tribuloriam aclioncm, si peculiari mcrcc, cxislimcnt (8). /. .\'2. Ulp. lie. 12. ad Ed.
(i) M est, quod prob.ibile est ei peimitsuruni fuisse, si duntaxat inlra annum ab emancipatione filii. Artio a
I10C specialiter prffividissct. ^Vn/ji/aa' directa adversus ipsum filium p -i .iii.i..].
(2) connactu nala est aclio De Pectilio adversus

Ex <|uo
nem perpeluo datur; ct quidem cuni r.i
,
.. ; .; . .
:' >
Lereditalem cujus adhuc .seryus crat. id tfuod facere potest; ut vid. supra lib. ;, 'i' .
to;addiflbrenliamscrviadv.,>us<iu,.ui,- ,, n ;
'.
(i) .4miaU aciione De Pecitlio : <[us intra annum datur,

nulla etlaro posl ejus manumissicncm putct .uiij co;
jiosttiuam servus tjui contra.\it ad libertatcin pervenit.
lc.eiutvid. d. tit. N. 2.
('() Impuber».
(.'') Verum sentcuti.im eorum non probat Vlpi.inn
(.1) Nam acti.j De Pcciilio , mnrtuo eo ex ciijiis conlr.iclii
quideni disit Hcelc jiuiare eos <[ui ilicuiil aiii.iuim in
«onipetfb.il, ullra annuiu nou duiat; uL iiilia videb, N. JG.
galorfm d.indHiu. Ne dicîs, p; iucii>iiini lf^...i i.-.m' iii
(G) Quoil enim in Ntita pr.c-<c<l. de mortc dictum est ;;cndum t!c casii <[uo ex ol)lii;alioiie [lo.^l ai i..y;ili<.u<m
inleiligcndum clium du emaacipaliom; iu ii.io, aut mauu- Iracta De Peculto a;;erelur. Nam nulia de c.i>u po, o
missionu in servo. es.se quKslio iuter Jurisconsiiltos : uude nou dicertt,
(7) Actio Mandali DePcculio adyersus palreia comiiciit daiii putuiit.
, ;
;
TIT. I. BE PECULIO. r,j

familias vcl servus pro .iliquo fideju^^scrint vcl ,
ARTICULUS II. alias intervcuerint , vcl mandaverinl ; traclaluin

csl , an sit De Pcculio actio ? Et est verius , in
Ex {juihus caiisis actioni De Pcculio locus sit. sorvo causam (idciubendi vel niandaudi spectan-
dain : quam senlenliam ot Celsos llb. G probat iri
XXII. Regulariler ex.quollbelfiliornmfamilias scivo fuli-jussore. Si igitiir quasi interccssor servus
seivorurme conlractu aut (fuasi contracUi huic ac- inlcrvenerit ; noii rcm Peculiareni agcns {V, non ;
tioni De l'pc\ilio /ocus esl. obligabitur domimis De Pecuho. Z. 3. ^ 5. Ulp.

F.t quidcinEtiamsi prohibuerit contrahi cum LIl!. 9.g. AD Ed.
scrvo doininiis ; eiit in eum actio De Pecuiio. /. 29. Jiiliauus quoque litro 19. Digcstorum scribit : ,Si
^' I. CiAIUSLIB. 9. AD Ed. PROVINC. scrviis raandavprit ut crcditori meo solvcreliir

rclerre ait quam causam mandandi habuerit : si
lîlar Quoliens in tabcrna ila sciiptuni fuisset :
,
pro crcditore suo solvi maiidavit, esse obligatum

CUM JaNUARIO SF.RVO MEO CERI ^r.OOTIUM VETO J doniinom De Pcculio ; quod si interccssoris oflicio
hoc solum consccntiiruin esse doiiiinum conslal :
tunctussil non oblisari dominum De Pcculio. d.

nelnstitoria tenpatur nou etiam De Peculio. /. 47-
l. 3. .()• 6.
PjuL. LiB. 4- aoPlaut.
Item S.abinus rcspoiidll Non alias dandam De
Ergo elsi in contrahendo jussum doinini serms ,
Peculio actionem i\j dominuni quuni serviis fide-

exccssit ) tamen co quod exccssit , dominus De ,
jussisset nibi in rcm domini aiit ob rem Pcculia-

,
Peciilio tenebitur ; ul liquet cx specie sequenti.
rem tidejussisset. /. 47. § i. Paul. lir. 4. ad Plaut.
Si servotiio ordinariopermiseris vicarinm emcrc
Ilis consonal quod Jidianiis a(7:Servusinscio do-
aurcis octo; ille decem emerit ct tibi scripserit se ,
mino pro quodam fidejusserat cl eo nomine pc- ,
octo emisse luqne ei permiseris cos octo ex tua
,
cuniam solverat; qucerebatiir dominus possetne
pecunia solvere et is decemsolverit hoc nomine
,
;"
,
abeo cui soluta esset repetere? Respondil:Interest
duos aureos tantum (1) vindicabis; sed hi (j) ven-
ditori pra;stabunlur duntaxal de Pcculio servi. l. 87.
qiio nomirie fidejusserit. si ex causa Pcculiari Nam
fidejussit lunc id quod ex Peciilio solveiit, re-
;
^ I. JULIAN. MB. 12. DIGEST.

peteie domiiuis non polcril (4); quod cx dominica
XXIII. Vna esl causa ex quajilius contrahendo caiisa solveiit vindicabitur (5i : si vcio extra cau-
palrem non obliât De Peculio scilicct causa JIJu- ; samPcculii fidcjussciit ;
quod ex pecunia dominicu
ttti , ut vid. tit. prceced. solvcritffquc vindicabitur quod cx Peciilio cou-
; ,
Seri'us vcro etiam ex causa mutui doniinum dici (6) potcrit. /. 19. Jf. dc Fidejuss. et maiida-
obligat. Ita enim rescribitnt Diochtianus et Maxi- torib. JULIAN. LIB. 4. EX MlKICIO.
tnianus : Ei qiii servoalieno dat pecuniammutuain, Sed et si servi dominus pecuniam solvcrit (7)
quandiu superesl servus , item post morlem ejus rcpetere eam, non ab eo pro quo fidcjussit, sed ab
iritra annum , De Pcculio in dominnm competere eo ciii nunieravit, polerit (8) cum servus fidejus- :
actionem; vel si in rem domini vcrsa sitlixc quan- sionis nomine obligari iion possil. Sequitur ergo ul
titas, post annum etiam esse Honorariam actio- ab eo pro quo Hdejusserat repeti nou possct cuni , :
nem , non est anibigui Juris. Quapropter si quidem ipse Kre (9) alieno obligalus sit ; nec solutione li-
in rem domini pccuuia versa esl; hcredes ejus con- berari ejus pecunia; nomine potuerit , cujus obli-
venire potes dc ca sumnia qiia; in rem ipsius pro- gatio ad servum non perlinuerit. /. 20. d. lit. Javol.
vero hoc probari nonpotuerit, consequens
cessit. Si LIB. l3. EPIST.
est ul superstlte quidcm scrvo dominum De Pe- Ha^c ita circa scrvos obtinens.
culio convenias ; vcl si jam scrvus rebns humanis Aliud in Jiliisfamilias. Scd si filius fidcjussor,
exeniptus cst , vel distractus , seu manumissus , vcl quasi intervcutor acccptus sit ; an De Peculio
ncc auiius f:nccfsit; De Peculio quondam adversus palicm obliget, qufcritur ? Et est vcra Sabini et
euni cxperiii possis. /. -j. Cod. Qiiod citm co. Cassii sentcntia existimantium , scnipcr obligaii
patrcm De Peculio ; et dislare iu hoc a servo. /. 3.
XXIV. Contra ,
qucedam sitnt causce ex qidbits
servus donnnuniYif VecnWo non obligat j quamvis § 9. Ulp. lib. 29. AD Ed.
Jilius obliget pntrcin. XXV. Hactenus de causa intercessionis. Simililer
Talis est cattsa intercessionis. EniniveroSi filius- circa causamcompromissi distat serms ajilio. Quare
(.) ReU.iuio I volunlalc soliiti sunl prituit uliliter fijejubcre servus ; adeoquc quod ex hac caufa
(i) Duo in luum excessit, cl cjn solvit, est indebitiim.
q 1
aicalionem lial)
(7) Per crrorem, putans e.\ alia causa deberi.
(3) Quid
si rem /ifculiarem agens ? P.ecte inlerccdet ; (8) Condiclionc Indebili.
iiita siBdeinbcal pro eo cui ne};oiiumPeculiare geiendum
, Sensus est, ea dcmum solutio actionem JHandati purii
(9)
iiaudaverit, es eausa quae ad hoc negotium pertineat. aJversus reum principalem liberavit qu« eum
atqui iali,> :
,
enim sohnl; cum cx solulio quae nonex qua repetilio conipetif

est eflicax et
(4) Recte liac causa valeat fidejussio.
[utpote ex ea causa facta ex qua servus obligationcm con-
(.')) Neque enim servus jus liabet ali«nandae pecuuiae do- traliere non potuerat], non polest liberare reum priucipa-
tiinica;. Cieterum rlominus De Pecutio obligabilur. lera : ergo ncc potesi parcre ad^rersus eum actioncm Man-
(6} Cundictione IndeOiii. Neque enim cxtra causam Vcciitii
Tom. 11.
; , , :

ct ex confipromisso pater tcnebitur el ita Papinia- :
XXIX. Denique ex eo servonim Cfmfraclu actto
nus quoque libro 9 Quaestionum scyibit. Nec inte- De Peculio non dalur adversus doininos eosve a ,
resse ail, ex qua causa comproniiscrit; utriim cx quibus possidenliir , quem inieriml ut se illorum po-
ca causa ex qua potuit cum patre De Pcculio agi teslati siibtraherent.
:>n vero cx ca qiia non potuit (i) cum cx slipu- :
Hinc in specie in qua servus extero se mandal
latu pater conveniatur. d. l. 3. § 10. emendiim ab hoc emplore manwniUatur; ita Pa-
, ut
pinianus si de suis nummis emplor prelium
Qnod
At Si servus quuuiê pro libcro gereret, compro- :
miserit quaritur au Dc Peciilio actio ex pcena

dederit ( neque enim aliter judicio Vendili libcrari
;
conipromissi quasi ex negolio»gcsto tlanda sit .^ si-

potest (4) ) ; quseri solet an ulililcr De Peculio age-
re possit? Et veriiis et utllius vidt tur, Prxlorem de
cuti irajet pecnnia; datur. Sed lioc et Nerva;
tiiiaB
liiijusmodi contractibus servorum non cogitassc,
filio et uiiiii vidctur verius, ex compromisso servi
iion dandani De Peculio aclionem qiiia iicc si in
quibus se ipsi niala ratinne dominis aulerunt. /. 54.
:
judicio condemnetur servus, datur in eum actio. _//. /Uandali.

^ quod si. Pahn. lib. 27.
qu^st.
d. l. 3. § 8. Ilinc etiam in specie sequenli : Servus alieniis
qiuim bona lide serviret mihi , nummos a Titio mu-
XXVI. Diilant pariterjilius el serms circa caii-
tualos mihi dcdit ut eum manumittercm ; et manu-
sam judicati cx qiia (ul modo vidimus) servics do-
misi (5).: creditor quajrcbat , qucm De Peculio
miruim De Pecii/io non ohligat. At Papinianus conveniret? Dixi , quanquam credilor eleclioneiu
Idi in scribit , Judicati quoque patreui , De Peculio
alias haberet ; tanien in proposilo dominum esse
tencri.
couveuiendum (0). /. 5o. § 3. Pahnian. lib. 9.
Quod et Marcellus putal, etiara ejus actionis no-
QUiST.
mine cx qua (2) non potuit pater De Peculio ac-
tionem pati. Nam sicut in stipulalione contrahilur Obiter nola quod de domino convenlo subjicitur
cum filio; ita judicio contrabi : proindc non ori- Et eura Ad exhibendum mccum acturum, pecuniae
ginem spectandam, sed ipsam Judicati vclut
judicii nomine quae ipsi esset acquisita (7); nec in eam
obligationem. Quare etsi quasi defensor condem- causam alieuata, quse pro capile servi facta propo-
natus sit , idtm pulat. d. /. 3. § 1 1. neretur (8). Neque enim admittendam esse distinc»
tionem existimantiuin; si non manumittam, domi-
XXVII. Dislanl eliam in causa jurisjurandi. Nam ni Pecuniam esse nianuraissione vero secuta videri ,
;
Siflliusfamilias jusjirandum delulerit,et jiiratumsit; pecuniam ex re luea (9) quxsitam mihi. Quoniam
De Peculio d.inda est actio, quasi contiactum sit inagis projitcr rem (10) meam, quam ex re raea,
Sed iu servo diversum (3) est. /. 5. § 2. TJlp. lib. 29. pecuuia mihi daretur. d. 3.
§
.*D Ed.
XXX. Vidimiis ex quibus contractibus el quasi
XXV III.
Item Quura filiusfamilias tutor aut cu-
^
contraclibus Jiliorum et servorum aclio De Peculio

rator datur; pater Tutel» vel Negoliorum gesto-
competeret.
ruiu judicio, De Peculio et De in rem vtrso coiive-
niend. s est. /. i. Cod. Quod. cum eo. Sever. et Ex pccnahbus aiitem causis non solet in patrem
Antonin. Dc Peculio aciio dari (11). /. 58. de Reg. Jur. Ulp.
Ex hac causa autem servi dominos non possunt LIB. 2. DISPUT.

obligare cum hcec munera in servos non cadant.
,
Eatenus lamen ex delictis filii aiit servi aclioni
Qiiid ergo si quis quasi liber tutelam adminislrave- De Pcculio locus eril, quatenus patcr aut domimis
ril7 Quomo/lo eo casu impuberi succurralur, vid. locupletiorfactus esset.
l. 52. infra N. 77. Hinc Ex furtiva causa a filio quidem familias
(1) Pula, ex causa dainni Legis Aquili.-e.

(5) Inutiliter quidcm, cum non csscm domiuus.
(2) Actionis c.\ deliclo aut quasi delicto.
(6) Nou me bonae fidei possessorein cum eo contractu ;
(3) Serviis cum non sit cap^x slandi in Judicio, i(a nec servus id egerit ut se poteslati meae subtraheret.
eonim quae instar jn licii sunt; qualia sunl, compromissum,
jusjuiandum. Obsiat Icx 22. ff. de Jiirejur. ulii De Pecutio (7) Servus enim ,
quum eam muluam accepil, eam jure
actionem darulain qtddam putant , si actori detulerit seruus potestatis acquisivil domino.
jusjurandum. Aul. Faber ad (1. 1. 22. ait accipicndam eam (8) Sensus est : f emelautem acquisita domino pecunia
esse de casu quo scrvus exlra Jus de re peculiari detulit jus- nnn potuit alienari per pactionem quam hic serrus habuit
jurandum quo casu recte dcfrrt, .-eque ac filiusfamilias
:
pro capite suo pro libertate sua.
,
iegrm vero 5. § i. ff h. t. accipiendam de casu quo Clius-

famiiias et servus deferunt jusjurandum de re non jieculiari. (9) Bonat fidei possessori acqiiiritnr; quod ex re ipsius
Alii censeut ne quidcm de re pecuiiari seryum deferre jui- acquiritur ut vid. in Jnstit. lib. 2. tit.
: Per quas person.
jiirandum posse, nisi quum peculii liberam administratio-
(10) Propler servum , qui quodammodo est res mea
nem habtl; ct lcgem 22. ff. de Jurejuramlo de hoc solo ,
quum eum boua fide possideo.
casu accipiendam. Cujacius Observ. VUI 2. dissidiuio dc
bac re fuisse censel inler Sabinianos et quosdam ex Procu- (11) Ralio est quod delicla et pcena; solam persouam
lcianis. dclinqiienlis obligout. Hinc heredem iiou obligant si- :
N;im si solvisset ex Peculiaribus nummis; eos non

mili ratione mc
obligare possunt patrcm aut dominum.
(4)
ffci.sset accipientis , cum j.-im ipsius essent : adeoque inu-
Addc, Peculium conccdi servo aut filio ul contrahat, UjU
ut deliuquat.
(ilis fuisset solalio quK libttaliooem noa pepcris.HI.
: ;
IVW I. Di: PIXULIO. 5.)

rontlici posse coiislat. An voro in patrem vd in boat, 5od si iion fucril proliil.itum nc Iiabcat (5).
doininuni Do Potulio damla obl, artio, ciua;iilur? Kl d. l. 3. (^ 4.
cst verius ciuaiiUiiu lotuplelior domiuus faclus
iii
XXXIV. Ncc soliim dominus aetionc De Pcculio
osset ex furlo facto, actionoui De Teculio dandain. ohligari potesl sed quiscjuis ad qiieiii aliquod setvi
;
Idcm, Labeo piohal quia iniquissiiiiuni cst cx
:
VccLdiuin pcrliiul.
fuilo seivi doniinum locupletaii inipune. Wain ct
citia (0 iciuiii aiuoiaruni actioucni fiiia^familia- ,
Vnde Vlpianus ait , Ncc magis dominium servo-
iioniiiio, iii qiiod ad palicm pervcnil, conipctit
rum esse spectaiidum quam facullaleiii habcn-
,
di (6) cos. Non cniin solum servorum propriorum

aclio Dc Pcculio. 3. ^ Ulp. lib. 9,9. ad Eu.
l. i'f..
iioniino convonicmur ilcm communium veriim, ;
XXXI. Ex causa damni in/hcli ob peculiares ci>rum quoquo qui boiia fide nobis scrviuiU sivc ,
trdvs non est locus ohligalioni fje PecuLio ^diuni : libcri siul, sivcscrvi alioiii. /. i. %Jin. Ulp. lib. 29.
auiem peculiarium iiomine in solidum Danini iu- adEd.
fecti promitti debet sicut vicaiii nominc noxalo
: Adde et corum quorum usumfructum aiil usum
judicium in solidum [lati. Quia pro pignoreca (i), habemus. EtquidemJLn. ea causa cx qua solerct serviis
si non defondanlur, actor abducit (3) vel possidct. Iructuarius vcl usuarius acquirere in eiim cujus usus-
/. 9,3. PoMPON. LI8. 9. AD SABIPf. fructus vcl ujus sit, actio dunlaxatDe Poculio ca.ne-
ra;que Honoraria; dantur, ex reliquis, in dominum
XXXII. Obscn>anduni cliam quod si seivuni
proprietatis. /. >.. Pompon. lib. 5. ad Sadin.
noxali judicio defendil, non cum scivo quciu dc-
fendil conlraldt , sed niagis negoliuiii doniini ipsius CwterumSi actum sit DcPeculiocum eo qui usum-
gerit. fructum iu scrvo liabct ct mious conseculus sil cre-,
Unde Qui servum meum me igiioranlc, vel ab- ditor; non cst iniquum, utcx universo ejus peculio
sente in noxali cansadefcnderii;Negotiorum gesto- siveapudfructuarium sive apud proprictariumerit,
lum in solidum niecum, non De Peculio aget. /. ^f- remconsecjuatur. /. ^-j. § 3. Julian. lid. ii. digest.
ff'. de Negot. geU. P.wl. lib. 3o. ad Ed. XXXV. Idcm vica versa obtinet.
Maritus autem , servi dotalis noniine indistinctc
SEGTIO III. conveniri potcst ; sive ex causa quce spectet Pecu-
liuin quodad. ejus uxorem pertinet, sive ex ea qucc
Quibus et achersus cjuos compelat actio spectet Feculium qiiod ad ipsuin pertineat. IIoc do-
cet Vlpianus. Ita ille : Potest csso apud me duplicis
De Peciilio.
juris Pcculium. Ut puta, scrvus est dolalis potesl :
liabere Peculiiim , quod ad me respiciat; potest et

AP.TICULUS I.
quod ad mulicrem. Nam quod ex re Mai iti quaesiil
vol ex oporis suis, id ad marilum pertiiict. Et ideo
Qui De Peculio ohUgentur, el hac actione convcniri
si rcspcctu Mariti hercs sil institulus, vcl ei lcgatuni
possint.
datuni; id eiim uon doberc rcstituerc, Pompoiiius
scribil. Si igitur mccum agatur ex eo contractu qui
§ I . De his ad quos Peculium actn pertinct.
ad me respicit utium omne deducam quodquod
;
dobetur mihi sive ex mea causa sive cx ea qua;

XXXIII. Piiler aut doniimis ad ijiiein servi aut
, ,
ad uxorem rcspicit an vero soparamus causas quaî

fiUifaniilias qui eontraxit Peculium pertinet, De :
iu duobus pcculiis; iit et causa dcbili quod petitur,

Peculio obliga/ur.
spectetur ? Ut si quidem cx 00 pcculio agalur quod
Parvi aulem refert servus quis Masculi an mu- ,
admulicrem spectat, id drducam quod cx eo cou-
lieiis fuerit. Nam De Peculio et mulicr convenie- tractu debeatur; si ex eo coiitraclu qui ad nie ics-
lur (\). l. 3. § 2. Ulp. lib. uq. ad Ed. picit, meum deducam? Quae quaestio dilucidius est
Podius ctiam iuipubcres domiuos De Peculio in fructuaiio Iractata ulrum ox eo dcmum con- :
obligari ait. Non cnim cum ipsis impuberibus tractu polestDe Peculio conveniri quod ad se per-
contrahitur ; ut tutoris aucloritatem spectes. d.l. 3. tiuet, au ex omui?Et Marcellus ctiam fiuctuarium
§ 3- teueri scribil, et ex omui contractu eiim enim qiii :
\n furiosi qiioque curatorem dicimus dandam contrahit, tolum servi Peculium, velut patrimo-
I)e Peculio actioiicm. Nam et Iwijus scrvus Pecu- nium, intnitum. Ccrte (7) illud cnim modo admit-
lium habere potcst; nou si fuerit concessum ut ha- tendum dicit : ut priorc conveuto ad quem res res-
(1) IJ est , antione lienim amotarum

maritiis omissa porro in rem suam obligatur ((iiffi obligatur ex c 1 peculii
adversus illam , potesi eo nomine palrem De Peculio qua- quod ad ipsam pertinel, et in ipsius bouis tst.
tenns locupletior factus esl, convenire.
(5) Vid. supra N. 6.
(2) Scilicet iedes peculiares (jnaruia nominc damni ia-
fecti cautio petilur , et Vicarium cujus numiue noxaliter (6) Id esl, ut quis aclione De Peciilio teneatur non tam
agilur. spectatur an sit dominus servi, quam an eum aliquo jure
ad Vicarium, possidet ad seJes possideat undc aliquod Peculium ad ipsum^crtineat.
(3) Aliducit refer.
(4) Nec obstat quod ex Velleiano non pnssit obligalioni (7) Supple : sententia quidem Blarcelli iudiKlinctc non
alu-nus acce;lerc. Nam lioc ita nioi ia rcm suaia obligclur
j
obbtintil. Ccrte, elc.
Go LIB. XV. PANDECTARUM
picit; in supeinuum is cui quaesilum non est , con- poraria essc incipit , id est annalis. sup. d. l. \.§ t.
vcniatiir. Qiuo seulcnlia probabilioi- est el a Pa})i- ./. tit.
iiiano probalur quod et in duobus bouiB fid

: i Mcrito autem temporariam iii hoc casu refcrt
einploribus eiit dicendum. Sed in marito melius Praetor aclionem. Nam cum morte vel alienatione
cst diccre, sirapiicitcr (um De Peculio leneri (i). cxtinf,'uatur Pcculium, sullicicbat usquc ad annum
Sin aulem niaritus hiijnsmodi servi nomine, ali- produci obligatiincra. d. l. i. § 3. d. lit.
quid pra'5titcrit an adversus muliercm agentem
:
Annus autcm utilis computabilur. Et idco elsi
dotis uominc deducere id possit? Et ait , si id quod conditiooalis sil obligatio, Julianus scripsit Ex eo ,
crcditoii pra\stilum est , au ulrius<[iie gencris P' cu- coniputandum annum uon cx qiio cuiunip itiis ,
]iuni pertiiicbit, pro rala utrique peculio decedere est, scd ex quo peti potuit coiidilione existentc. d.
dcl>cre. E\ quo intclligi potest, si ad altcrum Pc- l. I. %i.d. tit.
culium coutractiis pertincbil modo soli uxori di - XXXVIIJ. annalis est actio ex hoc
,
Ita demum
trahi,niodouon detrahi.si ad idPecuhum pertinuil EiUvto , uisi ea sit aclionis species quce breviori
conlractus quod apud maritum recedit. /. ig. § i. spatio Jinialur.
TJlPIAN. LlB. HJ. AD Ed.
Hinc Paulus : Cum post mortem fihifamilias
annua adversus patrcm actio est, quemadniodum
§ 2. Exponitur Edictam : Quando De Pecuho aclio ailvcrsus eum esset perpotua vivo filio idco (3) si :
annalis cst.
cx causa redhibitionis erat De Peculio actio , sei
mensium crit posl mortem filii. Idemque diccndum
XXXVI. Fidiimis quemlibet ad quem aliquod in omnibus temporalibus aclionibus. /. 2. d. lit.
Peculium pertineat , posse De Peculio coweniri. Patjl. lib. 3o. ad Ed.
Scd qui Jilium aut senwn in polrslate ha-
el illi
bere desierunt , hcredesve corum quamvis non sit
XXXIX. Ait Prcetor Posteaquam emancipatus
,
MANUMISSUS, ALIEIIATUSVE FUERIT.
aniptius proprie Peculium quod ad ipsos perlineat,
In Alienatione accipitur utique venditor qui ac-
iamen de eo quod Peculium fuit ct apud rns remati-
tione De Pcculio intra annum tenetur. sup. d.l. i.
sit, com>cniri possunt ; scd intra annum duntajcat.
§ 5. d. tit. Quando de pac
Hac de re extal Edictum Prcctoris , cujus ha-c Sed eisi donavit servum, vel permulavit, vel ia
sunt verha. Praetor ait « Post mobtem ejus qui in
:
dotem dedit, in eadem causa est. d. l. i. § 6.
» altcrius potestale fuerit posteave quam is eman- Alienatio autem et Manumissio ad servos per-
» cipatus , manumissus, alienatiisve fuerit; dun- tinet, non ad filios.
» taxat De Peculio : et, si quid dolo malo ejus in Emancipatio vero ad soUitum filium sed etsi :
»cujuspotesIateest,factumcrit quominus peculii alio niodo sine emancipatioiie desierit esse iti potes-
» in auno qiio primum de ca rc cxperiundi
esset ,
tate annalis erit aclio. d. l. i. § 4-
i^4);
» potestas erit judicium dabo ». /. x.ff. Quando
; Item ait : Post mortem ejus qui in alterius
De Peculio aclio. Ulp. lib. 2g. ad Ed. potestate fuep.it. Mors autem tam ad servos quam
Igilur, Dcfinitione peculii interdum utendumest, ad filios refertur. d. § 4-
etiamsi servus in rernm nalura esse dcsiil; et ac- Sed ct si morte patris vel deportatione sui juris
tionem Pra^tor De Peculio intra annum dat. Nam fuerit effectus filius; Dc Peculio intra annum lieres
et tunc et accessionem ct decessionem quasi peculii palris, vel fiscus (5) tenebuntur. d. § 4-
recipiendam; quanquam jam dcsiit inorte servi vcl Simililer heres domini liberlale setvo testamenlo
Bianumisbione esse Peculium ul possit ei accedeic : relicla, iitlra aniium tenelur: ita ul, si ipse servus
ut peculio fructibus, vel pccorum fetu ancillarum- fucril liher et heres instilutus ipse.hac annali actione
,
quepartubus; ct deccdae, veluti si mortuum sit tcncatur; ut supra obitcrvid. iV. 19.
animal, vel alio quolibetmodo perierit. /. 3. d. tit. Igitur ad hoc Edictum perlinet is qui servum vet
PoMPON. LIB. 4- AD Q. MUCIUM. filium in polestate habere desiit , aut heresejus. Non
IIoc Edicli capulfusius exponendum iilem de eo qui jus habet duntaxat in suspenso : hinc
est.
Si scrvus cui creditum est, apud hostes sit, De
XXXVII. Ex Primo Edicli capite Qaandiu ser- Peculio actio in dominum non anno finienda est ,
vus vel filius in polestate est, De Peculio actio per-
quandiu post liminio reverti potest. sup. d. l. 1.
pctua cst.
§ \. d. til. Quaiido de pec.
Post mortem autera ejus (a) , vel postquam
Quoecumque auleni de domino dixinnis , traJie et
cmancipalus, manumissus, alieuatusve fuerit; tem-
adjructiuirium ci ad bonce Jidei possessorem. Nam
(1) Ratio est quod utriusque pe- (4) Puta si fuerit flamen Dialis.
culii sit dominus.
(2) Ex secundo hoc capite quod hic esponitur. (5) Ad quem ex publicatione bonorum patris pervenit
Peculium. Objicies quod dicitur in I. 3. § 4. ff. de Minorib.
(3) Id est, sicut annua est aclio post mortem fiUi, qus Publicalis ob debitura palris bonis, separaii fdm Peculiitm
«0 vivo perpetua essel
temporalis erat eo vivo, V.
: ita si
ipsius ex conslilulioue Claudii. Ilaquidem quum ob debi-
G. Redluhilom quae scx mensium est; post ejus mortem lum publicautur verum l.asc consiitutio uoa porrscla esl ad
;
on annua erit sed ejus dem.im temporis ûod
, ex aex casumqHO ob enWn *publicantur
lensibus superent. El sic de cielens.
,,
TIT. I. DE PECULIO. Gi
Usuductu quoqiie extincto; iiiliaannum aclionem Obscrvandum aittcni quod Si servus alieoaliis ît;
d.iiuluui iii usiiriucliiaiium , Poiupouius libio Gi quamvis euiu qui ;dienavcrit , intra annuiix
in
L Practor Do Poculio actioncm polliceatiir; tamen
icrijisil. sup. il. i.
$ 9. d. lil.
nihilominus ct in iiovum doininuin actio datur. Et
XL.IiUenlnin dnhilari polest rwm hoc qiiod Pc- nihil inlerest aliud apitd euin acqiiisierit. Pccu-
culiumfiiit iipiul aliijucm remmsissc videri debcat;
,
Ijum; aii quod pariter quum cum cnierit ve! ex
itt hac actione intra annum tcncri possil.
donalione accoporit, eidcm concesseril. /. 2^. § 2.
V. G. Sed si qiiis servum ita voadidit ul pietiiim GaILS LIIJ. 9. AD Ed. PKOVINt;.
pro pceulio accipeiet; peiies oum viiktur osi>e Po
XLIIL Illud quoqiie placiiit quod et Julianus
(.ulium ad qucm piotium pcculii pciveiiil. /. 33.
probat; ornnimodo pcrmitlendum crcdiloribus vot
Javoi.en. lid. 12. EX Cassio.
iii parles cum siiigulis agcre, vcl cuiu uno iu so-
Noii penes qucin res peculiaris sit. /. 34. Pompon. liduni. d. 27. § 3.
MB. 12. EX VABllS LECTION.
l.
Di^'ersuni'taiiu'n
|p
Procuteianis placuisse refcrt
Secus expresse pro peculio constituluni
si prctiuni
Paulus Ita illc : Si creditor scrvi ab emplore
(5).
nonest. t/«r/e VenJitor servi si cum peculio sorvuui essel partein consccutus; compctcre in reliquum ia
vendidit, et tradidcrit Peculium; ni; iiitra aimum
venditoieni utile (G) judicium, Proculus ail sed re :
qiiidem Dc Peculio conveuictur. Noqiie enim lioc integra non esse permitlcndum actori dividere ac-
1'rctium servi Peciilium cst; ut Neialius scripsit.
tionein, ut simul cum cmptore ct cum vcnditore
,
/. Ss. § 1. Ulp. lib. 2. Dispitr.

e\i)criatur._Satis enim csse hoc solum ei tribui, ut
XLI. In casu pcculii lcgati , ex Sahinianorum roscisso superiore judicio iii alterum detur ei actio,
senlcnlia Quum hercs jussus est Peculium dare ac- quum cleclo einplorc miiuis essct consecutus. Et
cepta (i) cerla summa non videlur penes lu.redem
,
hoc jure ulimur. /. 47. § 3. Paul. lic. 4. ad Plaux.
esse Peculium. /. 35. Javolen. lie. 12. ex Cassio. Qua; diximus in cmplore et venditore, eadeni
Ab hac autem Sabinianorum sententia dissentiunt siint et si alio quovis gonere dominium mutatuin
Proculciani ; qui subtili ratione volunt Peculium sit; ut lcgalo, dotis dalione quia quasi patrimo-
;
(juod heres cx causa legati tradidit , intelligi apud nium liberi horainis Peculium servi iatelligitur
,
ipsum remancre, etiam eo casu quo nihil accipere ubicumque esset. d. l. 47. $fin.
*
jussus esset. Dcnique idem diccnchim apud quoscumque di-
Ita ex eoriim sententia Vlpianus tenctur quidem :
versa ejusdem servi peculia siiit pula , si apud :
inquit , I)e Peculio intra anniiin , Ileres ejus qui plures seivi communis domiiios.
servum legavil non cum pecuiio. Nani si cum
,
peculio vel legavil, vel liberum esse jussit; quaes- XLIV. Ohserva id quod dictum esl , cradilori
lionis fuit ? Et milii verius videliir, non daudam
qui adversus ununi De Pecnlio cgit , superesse ad-
neque in manumissum (2) , neque in eum cui le- versus cceteros apitd quos ejusdem servipeculia sunt
gatum sil Peculium, DePcculio aclionem. An ergo aclionem benigne receplum essr. Nam si strictuni
,
lcnealur heros? Et ait Caecilius, tenori : quia Pecu- jus spectes Si ex duobus vcl pluribus hcredibus cjus
lium pones eum sit qui tradondo id legataiio, sc qui manumisso sorvo vel libcro esse juiso
, vel ,
,
alienalo, vel morluo, iiilra annum conveuiii po-
liberavit (3). l. ]. ^ -j. /f. Quando de pecul. Ulp.
LIB. 29. AD Ed. terat, unus fuerit convenlus omnes hcredes libo-
;
rabuntur. Quamvis non in majorem quanlitateni

Aota Pegasus autem, caveri heredi debere ait
:
ejus peculii quod penes se habet q\ii conveaitur
ab co cui Peculium legatum sit; quia ad eum ve-
condemnetur. Idque ita Julianus scripsit. Ideniqiie
iiiunt credilores. Ergo si tradideiit sine cautioue
est etsi in alterius rcm fuerit veisum. Sod elsi plurcs
eiit convcnieudus (4). d. § 7.
sint frucluarii , -vel bonae (idei possessoies ; uiius
XLIF. Ahimde liquet ex hactenus dictis qui le- conventus caeteros liberat ; quamvis non majoria
neantur hac De Peculio annali aclione. peculii quam penes se est, condemnari debeat. Sed
(1) Non qiiasi prelium peculii, sed figara conditionis. tradendo Peculium non deducto eo quod creilitoribus hu-
Nam si quasi prrUiiTn ipsi S.ibiniani faterentur apud ip-
, jus peculii solvere tenetur pUis sjlvit; cum Peculium noo
,
.siun videri esse Peculiuoi ; ut supra 1. 33. Ex Javoleno qui aistimelur nisi deduclis oneribus.
(o) Hoc dissidium frustra sibi dissimulat Pacius , dum

(2) Contra Julianns, ex Sabinianorum sentcntia. Vid. senteutiam Juliani modo relatam ex 1. 27. § 3. ad scnten-
1. >. § 10. ff. Je Dote Pnelegatu. liain Proculi mox subjiciendam traliere tentat. Nam in d.
(3) Hsec est sublilis Proculeianorum ratio heres in- : , ]. 27. § 3. Verbum omnimoi/o cvidenter demonstrat sen-
quiebant qui Pecnlium ex causa legali legatario Iradidit,

,
tentiam Juliani esse ut simul cuiii singulis in partes agcre
se hoc ipso liberavit obligatione qua erga legalarium tene- liberum sit c.reditori; non vero ut creditor qui cum uiio
balur In tanlum aulem quis loeupletior est, in qiiantum se egit, ila demum [ Juxla Proculi sentenliam in 4?. § 3, I
liberal [ Unde et apud nos illud adagium Qui s'acquitle : mox infra ] agere p.Jssit cum altcro postquam exegrr t »
,
s'enrichu]. Ergo lioc ipso ddliuc peculii quautitatem apiid priore et minus fuerit conseculus. Qiiare hic aâoscenduo»
.<;e li; berc videtur, poslquam illud tradidil, quia in tantum evidens dissidium Sabinianos inter ct Proculcianos.
obligatione qua tencbatur tiberatus est. Nam coalra strictam Juris rationea» datur. Yid, N.
(6)
(4) Condictione Indebiti luasi plus dtbito solvcrit. Nam serj.
6i LIB. XV. PA INDEGTARUM
licet hoc jure contingat, tamen
aequilas dictat ju- tuario debetur. Idem eliam contra eveniet^^). /. 19.
diciuru in eos daii qui occasione juris lilierantur ; ^Jin. Ulp. lib. '29. AD Ed.
ul magis eos perceptio, quam intentio iiberei. Nani Obiler nota : Ouainvis in duobus dominis sulhciat
qui cum
scr\ o conlrahit, univcrsum Peculium ejus Pro socio vel comuuini dividundo aciio d. $Jin.) : !
quod ubicumque est, veldli patrimouium iiituetur. INam inter se agere socii De Peculio uoii pos-
Ulp. LIB. 2. DISPUT.
/. 3-2. -uiit (8). /. 20. Paul. lib. 3o. ad Ed.
In hoc autem judicio licet restaurelur piffice- INiiiil autem interest operas suasconduxerit serîis
dens (i), tamen et aiigmenti et deccssicnisralionem a frucluario, an Pecuiiiani mutuam ab eo acce-

Iiaberi oportct. Et ideo sive hodie nihil sit in pe- perit (g). D.iri itaqiie dcbebit aclio ei adversus do-
cuho, sive accesserit ahquid, prssens stalus peculii miniim proprietatis; deducto eo quod servus peciilii
spectandus est. Quare circa venditoreiff quoque et nomiue, apud fructuarium habct. /. 87. § 3. ^Jin.
emptorem hoc nobisJtt&clur verius, quod accessit JULIAN.
peculio posse nos alrCTnptore consequi ncc (2) :
XL"V [I. Item qui servum alienavit, si postea crc-
retrorsum vclut in uno judicio, ad id tempus con- ditor servi faclus est , adversus novum dominuni
ventionem reducere emptoris, quo venditor coo- De Peculio agit; et quideni non dcducto illo quod
ventus sit. J. /. Su. § i.
apud ipsum remansit.
XLV. Ohservat etiam U/piamts : Si annua (3} Hoc docet Africanus : Servo quem tibi vendi-
exceplioue sit repulsus a venditore cnditor, sab- deram pecuniam credidi. Quoesitum est an ita milii
,
veniri ei adversus cmptorem debet j[4). Sed si in te actio De

Peculio dari debeat, ut iledncalur id
alia (5) exceplione; haclenus subveniri ei debet, ut qiiod apiid me ex eo remauserit? Qnod quidrm mi-
deducta ea quanlitate quam a venditore conicqui iiime verumest. Nec inlererit, intra annum quani
potuisset ab emplore residuum couscqualur (ti).
,
vendidcrim au postea experiar
, nam ncc caitcris :
i. 3o. § 5. Ulp. lib. ag. ad Ed.

quidcm qui tunc cum co conlraxeriut, iii me actio
dalur(io\ Iu conlrarium quoque agenlibus mecum
ARTICULUS II. liis qui antca cum eo servo contraxisscnt, non de-
ilucam id quod postca milii debcre coeperit. Ex

Cui actio De Peculio possit competere. quo apbaret onus ejus peculii quod apud me re-
inauscriT, ad posterioris temporis contractus per-
XLVI. Actio DePecutio compelil crediloribiis qui tinere uon debere. /. 38. § 3. African. lib. 8.
cumjiliofamilias aiU servo contraxerunt aut quasi QUiEST.
contraxerunt. Conlra Sed ipsi quivendiderit servum, non putat
Nec solwn extraneis creditoribus ; sed Interdum Julianus de eo quod anle veiidilionem crcdiderit,
ct ipsi fructuario adversus dominum datnr actio De cum emptore De Peculio agere permittcndum (11).
Peculio ut puta si apud eum habeal Pcciilium
:
;
/. 27. ^ 4- OilUS LIB. g. AD Ed. pro\ inc.
apud ijjsum vero aut nihil, aut miuus qaam fiuc-
, Sicut aulem de eo quod ipse crcdidcrim servo
(i) Id est , Ucet reslaurctur actio De Peculio qua qiiis duntaxat lectionem consumpsit eatenus igitur ;
i.im egerat ; lamon nun stalus pecuiii qiu tuuc iidL quum dtbct rcpelli quuuj advcrsus craptorem agit.
,
primum egit, inspiciendus est, sed prasseus slatus; adeu-

(7) Scilicet ut domlnus, quum in peculio quod apud
que et augmcnti et decessionis rationem liabcri oportet.
ipsura cst aut uiliil aul miuus cst quam quod ipsi debeiur,
Quirlam legunt recedens ; sed male. possit agere adversus fructuarium servi sui De Pcculio quod
(2) Sensus <st nec debct actio De Peciilio qua conve-
:
apud fructuarium cst.
nitur emptor, retrolralii quasi unum judicium ad tcmpus (S) Cum sufliciat inter ipsos actio communi dividundoj
quo qonvenlus est venditor. ut moi dictum est iu 6ue I. praeced.
(3) Hac exceptione, qiiod agat post annum intra quera (9) Cuiacius ad 1. 118. de Verh. oUig. recle censet h.-ec
duntaiat actio De PecuUo contra venditorem datur. rcstringenda esse ad eum casum cjuo scrvus .t fructuario
conduxis>ct aut mutuum accipisset nomine d mini ne ad- ;
(4) Subveuiri ei debet ut agat adversus emptorem, pc- yersetur dictaB legi 118. i[uam vid. infra lib. '^!\. d. tit.
riude ac si prorsus non cgissct adversus veuditoreni Ncc :
(10) De Peculio quod apnd vendilorem rcinansit , non

enim vere igit adversus venditorem is qui, quum egit, ac-
agitur nisi ex contractibus qui alicnalionem prrecesserunt.
tioues .nmplius adversus eum uon habebat.
(11) Ant. Faber ad li. t. lianc acliiDcm affcrt ; quod aul,
Puta Pacti , jurisjurandi , elc.
(5) ei rctinnit Peculrum sr-rvi quum vendidit intdligitur sibi ,
(6) Qui anuua exceptione repulsus est non vidctur , cx co solvisse; aut si scrvum cum pcculio vciididit , .«ibi
,
egisse :ueque enim ei compelebat actio , qu<e tcmpore imputare debet qnnd non detluxcrit ex eo quod sibi dcbe-
finila erat. Unde quasi null,atenus adversus venditorem egr- balur. Vcrum li.Tec rauo non suilitit quid enim si servus :
rit, nullalenus rcpelli debet quuin agit advcrsus emploreni. qui voeniit nulUim Pcculium habebat ? Vera ratio est,
,
Qiii vero alia exceptione rcpulsus est, Jure egit; ct agendo quia ex contraclu domini cum servo suo , uulla obligatio
elcGtioncm c^nsumpsit, atleoque rcpeUcndus est si agat , civilis vcl honoraria nasci potest ut videb. iufra )ib j^- <it.
;
advcrsus emptorcm : Non lamen cmnimodo repcllendus; de Oblig. et act. nisi in speciali casu lcgis. 1. 19. § 2. .supra
sed intra quantitatem duntaxat quae crat in pcculio vendi- N. praeced. quo cosu scilicel servus apud frucluarium Pe-
toris , et quam ab eo consequi potuisset si exceptione , culium habcbal co tcmpore quo cum doniino suo coutra-
non fuisfet rcpulsus. Eatenus duntflxat ipsi adversus eum iicret; ciim enim huc casu dominus inlucri poluerit Lo«
, nascetur ei hoc casu actio De PecuUo.
aclio compttcbatj eatenus aJversus ipsum cgit, adeoque PtciJium
,, ,
TIT. I. DE rECULIO.
mto, non putat Julianus in emptorem alicnato eo
actioneni niilii dari «iebere ita el de eo qiiod servus
: SECTIO IV.
meiis servo mco crediderit si is ciii credituni fucrit
,
nlienatus sit, ncgat permitli debere cura emptorc Quid conllneat actio De Pecvilio, et de
cxpcriri. d. l. -i-j. ^ 'j.
luijus actionis cffevlu.
Scd alieno credidcro , eunique rcdcmoro ,
etsi
d<i[i(le alicnavcro; a;qiie non putat niilii iu euip-
toreni dari debcre judicium. d. l. ).•]. § 5. Kon sicul c.v causa noxii/i , ila quis T)c Pe-
Ij.
culio obligatur.Nam Si domiiius vcl paler rccusct

X I.VHI. Sicul anliquo dornino actio non superpsl De Peculio actionem, non cst audicndus (3); scd
dr co quod seivus anle alicnalionem ipsi debebat cogcndus est quasi aliaiu qiiannis pcrsonalcin
ila nec herediejus. arlioiicm suscipere. /. 21. § t\.\ji.vi\n. lib. g.
Hinc in specie sequenti Sc(e\,'ola : Filiofamilias Ai) Jin.
niii ex hcredibus pra;dia praelegavit , ut iiislructa Aclio autem Dc Pcciillo hoc conlincl ; ut quod
eraut cum servis r hi servi domini debitorcs fucrunt. acloiia scrvo ant fdiofamilias dcbctur, inlra pcculii
Qusesitum cst, an ca-teris hcredbus advcrsiis eum qnanlilatem is ad quem Peculiwn pcrtinet prwslare
actio De Peculio competat ? Respondit, non com- teneatur.
petcre (i). /. SciEVOLA lib. i. resp.
,'5,'}. Ut autem qiddquid actione De Peculio contine-
llem alibi : Uni ex heredibus prsedia legavit, ut tur, magis innotescat ; vidcbinms i." An cjus dun-
inslriicta cran* cuni servis et caeteris rebus , et quid- taxat pcculii quod esl apud eum qui convenitur
qiiiil ibi csscl. Ili servi domino debilorcs fiierunt, ratio haheatur , au et cceterorwn ; 2."» quod Ad
tam cx aliis caiisisqiiam ex ratione Kalendarii. tenqms refcratiu- cestimatio quantitatis pcculii inlra
Quaesitum est an ca!teris heredibus adversus eum quam condemnatio De Peculio^<, et qua> in wsti-
pecunire ab his debiise actio De Peculio competat? niationc facienda computculnr ; 3." Fidebinuis quce
Ilespoudit, non competere. i. 58. ScjEvola lib. 5. deductionesjiant in ineundapeculii quantitate inlra.
DIGEST. quamfit condemnatio ; 4.° Quairemus an actori ca-
Secus si unus ex heredihus non hereditario sed vcndum sit de futuro incrc quunt
proprio nomine creditor esset. minus esl in peculio quam quod ei debetur ; 5.°
Unde Si quis servnm testamento Hberum esse
Agemus de quadam adjectione qitce aclioni De Pe-
culio inest,/juum ex contraciu boncefdei datur.
liis qui cum servo con-
jusserit, rclictis hcredibus
traxerunt ; possunt inter se cohercdes vcl [i) De
Peculio agere quia de eo qxiisque pcculio quod
:
ARTICULUS I.
apud eum esset.quolibet alio agente leneatur. /. 39.

Gaius lib. g. AD Ed. prov. An cjiis duntaxat pecidii quod cst apud eiun qui
convcnitur ratio habealur, an ct cceteron m.
XLIX. Haclenus de antiquo domino et hujus he-
rede. Novus autem doniinus pro eo quod ipsi servus
LI. Si quis cum scrvo duorum pluriumve con-
antequam illum compararft , dehebal , potest cum
traxerit, permiltendum cst ci cum quo vclit do-
antiquo domino annali actione De Peculio agere
minorum in solidum expcriri. Est ciiim iniqiiiim
deducto tamen suo peculio.
in plures adversarios distritigi eum qui cum uuo
Ita enim Paulus : Won tanlum aulem qnivis contraxerit.
credilor cum venditore ex antegesto agere potest, Nec hujus duntaxat peculii ratio haberi debet
sed et ipse emptor ; idque et Jiiliano videtur. quod apud cum cum quo agitur is servus haberet j
Quamvis et deducere ipse potfst adversus aliuin sed et ejus quod apud alterum. Nec tamen res
agentem; diini tamen id quod apud se habcl , damnosa futura est ei qui condemnatur; cum possit
compiitet. /. 47. § 4- Paul. lib. 4- ad Plaut. rursus ipsc judicio Socieiatis vel Communi divi-
Simtliler Julianus : In venSitorem autem duii- diiudo , qiiod amplius sua poitione solveiit , a
taxat intra aiiuum post redemptioncm nunieran- socio sociiivc suis consequi (4).
duin , de eo quod adhuc alieno crediderim , daii- Quod Juliaiiiis ita locuin iiabere ait si apud ,
dain esse inihi actionem existimat ; deducto co altcriim quoque fuit Pcculium ; ((uia eo casu sol- ,
qiiod apud me peculii servus habcbit. /. 27. § G. vcndo quisqueetiam socium (5) aere alicno hberare
(JAIUS LIB. g. AD Ed. PROVIWC. videtur. At si nuilum sit apud alterum Peculium,
(i) Non aflerl rationem, quia ia promptu est nimirum : non accipcre judirium, si palialur servum ab actore duci
domiDus cui ex naturali servorum suorum obligatione null» ut vid. S. lib. 9. Tii. de nox. act.
actio quaesita fuit , nullam actionem ad heredes suos eo
(4) Sed et polest aclori lias acliones mandare : el hoc
nomine iraiisferre potuit. ei sufllcict j ul videb. infra N. 55.
(2) Cujacius ita possunt intetse colieredes

inierprrtatur :
apnd soclum meiira fuit etiam aliquod Pecu-
ISam si
(5)
agere; scilic.t Coinmnni dividundo , si Peculium commuiie lium, siicius i'lc mcus , dcbitor erat [icculio lcnus , el ef;o
liabeant; vcl De Peculio , si aUer ex liereJibiis proprium qui prior De Picidio conv. ulus sum illum hoc aire alieno
,
Pcculiiim habRiet. libcnivi qua|iropter possum co uomine agcre Pio Socio

:
(S) Coulra ia actionibns noxalibus ; liberum cst douiiiio Vel Communi diiidundo.
, ,
G4 LIB. XV. PANDECTARUM

contra (i) ;
quia nec liberare uUo modo jere alicno Siu vero filius sitquamvis ex parte institutus
,
eum intclligiiur. /. 27. § 8. Gaius lib. 9. ad £d. nihilominus in solidum aclionem patietur (9).
PROVINC. Sed si velit pro paile nomcn coheredis redime-
LII. Ila demiim mitem potest quis conveniri non re (10), audiendii'^'''*!. Quid enim si in rem patris
soliim ratione peculii hujus f/uod apud ipsum est , versHui sit? Cur non consequ.itur filius a coherede,
sod et hitjus quod apud allerum est ; si quam ac- quod in patris re tsl ? Idem est etsi Peculium lo-
tionnn habcat qua possit ho?quod prcBSliterit , ah cuples (11) sit. d. l. 3o. § 3.
,
altero consequi. LIII. Vidimus ila demum uniim ex dominis posse

Hoc docct Julianus in specie sequenti. Scrvum conveuiri De Peculio etiam de eo qitod est apud ,
comiiuiuein qucmcum Sempronio habebam, Tilio socium ; si eo nomine actionem adi-ersus socium
vendidi antequam ejus nomine agerclur niecum de eo qtiod pro co solveril , hahere possit. Adden-
De Peculio. Quaesitum est si De Pcculio [ cum , dum est , ealenus etini Pro socio solvere teneri qun-
Titio (2) a;it] cum Scmpronio ageretur an ejus , teniis actio qitam adversus eum habet efficax esse
jjccuiii quod apud nie csset, ratio haberi deberet? potest.
Dixi , Si cum Senipronio ageretur nunquam ra- ,
Quare et si socio neque heres ncque bonorum
tionem cjus pcculii quod apud nie essct haberi posscssor extilissel; ealenus damnari debel is cuni
deberc qnia is nullam adversus me aclioncm
:
quo actum fiierit quatenusPeculium apud cum
,
(i 2)
habcicl per quani id quod pra?stilisset corisequi
,
erit et quanlum e\ bonis consequi potest.
, (1 3) l. 28.
posscl (3j. Sed et si cum Titio post annum quam JULIAN. LIB. II. DIGEST.
vcndidissem agerctur similiter non esse compu-
, ;
tandum Peculiuui quod apud me csl quia j;nu

mecuni agi De Peculio non posset (4). Sin aulcui
:
ARTICULUS II.
intra annum ageretur lunc quoque habcndam ,

/id quod tempus referatur (estimalio qiianlitatis
hujus pcculii ralioncm; postquam placuit, aliennlo
homine permittendum creditori et cum vcndi-
pcculii iiitra quamfit condemnalio ; et qua: in
,
ea facienda computentur.
tore et cum emptore agere. /. 87. § 1. Julian.
LIB. 12. DIGIST.
Hinc cx parte hercde
etiani sequilur , Si cum LIV. /Eslimalttr Peculium tempore rei jitdicatcp.
domini vcl duntaxat De Peculio
patris agatur ; Hinc Qu:esitum est an tcneat actio De Peculio,
coudcmnandum quod apud euni heradcni sit qui cliamsi niliil sitin pcculio quum ageielur ; si modo
convenitur (5). Idein et de in rem verso pro ,
sil leijudicatae tenipore? Proculus ct Pegasus , ni-
parte (Gj nisi si quid in ipsius hcredis rem vertit.
; hilominus teneri aiunt. Intendilur enim recte
Kec qiiasi uuum ex sociis csse hunc hcredcm ron- eliamsi nihil sit in pcculio. Idem et circa ad exhi-
venienduin sed pro parte duntaxat (7). /. 3o. § i.
, bcndum , et in rcin actionem placuit. Quae sen- ,
Ulpias. lib. ag. ad Ed. tcntia et a nobis probanda est. /. 3o. Ulp. lib. 29.
Sed si ipse scrvus sit hercs ex parte institutus ,
AD Ed.
oeque cum eo ageudum erit (8). d. l. 3o, § 2. QuodS'\ filius vcl servus cujus nomine duntaxat
(i) Nam nil potero repetere ab altero ; quia ciini apuil ,

pro IiercJltaria porlioue non pro rata pcculii quoJ »piid
,
me solum «.ssct Pcculium, soliis ego De Peculio etam obli- ipsum esset, convenirctur iJemque obtineretsi actio De :
gatus : soUenJo igilur uou libeiavi uUateaus alteium qui Pecidio anuo finita essel.
non erat obligatus.
(7)Quia seilicet octio Familiw erciscundce aut Communi
(5) Cuiacius recte censet expungenda basc verba ciim divulundo inler eos coherc Jes non superest ; qua quod unus
Titio, aut, et lcgendum simpUritfr si De P. ciilio curn piastitisset , c^lfris posset repeterc, vel quia divisio jara
Sempronio a!^,cretur ; ut ex his qu;e seqiiunlur liquet. facta est , adcoque liis acliouibus locus essc desiil vel ;
(3)Ncc enim Commnni dividundo agere polest ciim , ;

quia servus ille aut t^lamento manumissus aut Irgatuj
mecuiu qui partem meam alieaavi nuUa amplius eit com- ,
munio. (S) Annali actione ,

pro parte duntaxat pcculii qiia;
{!\) Adeoque cum ego leneri desierim hujus peculii no-

apud euui est.
mine quod iipud me reman.sisset ; non possct ille a me (9) Nam filius suo nomine civiliter tenclur ex suis obli-
judicio Empti repetere quod eo nomine solvisset. galionibus.
(5) Vid infra not. (7). ()o) Idest,si desiJerel mandari sibi actionem Z)e /ê-
Scnsus quid in rem patrisvelôminiversumsit,
cst si
culio quam creditor adTcrsus coheredem Iiabi.t.
(61 ;
similitcr siugulos heredes quemqac pro eo parte pcculii quu: rem patiis versura sit niodo Pcculium
(i 1} Etsi niliil in ,
apuJ eos est convcniendos esse. Obscrvandum aulem Iioc solvenJo sit. Nam si soIveoJo non e.^sct, frustra iuancm
ita locum haberc, quum adliuc actio De Peculio superest actionem adversus cohereJcm manJaii sibi dcsiderassct.
uec anno finita est. Nam cum lioc casu actio De in rein (12) Id est, quatcnus Feculium est apud cum qui con-
verso [ut obstrvat Cu|acius ad I. 17. § fin. De in rem fl'.
vcuitiir.
vers. ] Sit una eadcmque aclio cum actioue De Pcculio ,
(i3) Et pra:terea damnari etiam dcbct rnlione pcculii
cu[us duntaxat quxdam adjectio est;consequens cst cadcm
quod apud i(>.<.ius socium erat; sed eatciius dnntaxat, qun-
observanda qu.-e in aclione De Pccidio ohservori diximus.
leuus ex hujus bonis servarc polerit quid pro co sol-
Si tamen quod in rcm versum esl, exccdrrrt peculii quan-
veiit.
titdtem pto co quoJ e.\ocdcret , uuu."]»i.-quc Iieredum
i
,
TIT. I. DE PECUUO. 65
Dc PfCulio actum est , ante finilum jinlicium de Qu.T lamen adjertio tmic necessaria esset,
suiii cst.
ccssorit, id Pcculiiiui respiciclur , quod aliquis eo qiium aunns post mortem filii cxcessit. /. if)-ff- ^"
riim, qiuini moriebatui- habuit (i). /. 5-]. Tuyphon. in rcin vers. Paul. liij. 4- Qukst.
LIB. 8. DISP.
LV. conjirienda au/ciii pccitlU qiianlilatc ,

//j
liVn. Summa cum ralionc eliam Iioc pcculio
Pia'lor iinpiitubit quod dolo malo doiniiii faclum
omnes rrs qua; liinc in fieciilio exlaul , coniputanliir ,
( st , quoniinus in poculio esset.

el (Fstiniantur : et qitidem cliain noinina peculinria ,
circa qiicetamen observaniluni cst quod ; dc co Sed dolum malum accipcrc debcnuis, si ei ade-
Quod clcbctur sorvo ab exlraneis , agouli de Pecu- mitPoculium. Sed ct si eum iiitricarc Pcculiiim in
lio non omnimodo dominus ad quanlilatem det)ili
iiccrm crcdilornm passus cst; Mcla scribit dolo ,
condemnandus est cum et sumplus iii |)clcndo, ct

:
malo <;jus factiim. l. 21. Ulp. lib. 29. ad Ed.
eventus executionis possit esse inccitus; cl cogi- Dolo eliam minuisse Pcculium doininus videtur
tanda sit mora tcmporis qund datur iudicalis; aiit in scquenti specic : Si posteaquain lecum Dc Pc-
vcnditionis bonorum , quid si magis fatiendum culio egi, antc rem judicalam servuin vendidcris :
erit. Ergo si paralus sit actiones maiidarc , absol- Labeo ait , eliam ejus pcculii nomine, quod apud
vetur. Quod eiiim dicilur, si cum uno ex sociis emptorcm qua^sioritdaninari le dcbere nec suc-
, :
agatur, universum Pecidium computandum, quia curreiidum (6) libi. Culpa ciiiin tua id accidissc,
sit cum socio actio ; iu eodcm rcdibit , si aclionos qui servum vendidisses (7). /. 43- Paul. lib. 3o.
paratus sit prsestare ; et iii omnibiis quos idcirco AD Ed.
teneri dicimus quia habent actionem , delegatio Dolo autem non inimiil qiiiim allcri solvit. Tiîlur
pro jnsta piasslatioue sit. l, 5i. Sc.evola lib. 2. Sed si alii soivit , non dubito dc boc qiii nou te-
qu;est. neatur : quoniam crcditori solvitur , et licet crcdi-
LVI. Computatur quod pater
etiani in peculio ,
lori vigilare ad suum consequendum. sup. d. l. 21.
dominusve JiLio ser^ôve debel ; imo el quod posl ^fin.
mortcnt ejus , peculio ejus debere coepit. Hinc rccte
Neratiuin arguit Paulus iii specie sequenti : Filiiis- LA'^!!!. Sive autem post judicium acceptnnt
famihas togam emit. Mortuo dcinde eo , patcr sive ante , dolo factum sit, continctur oflicio judi-
ignorans et ])ulans suam (2) esse dedicavit eam cis. d. ^ 3. l. i\.
,
iu funus (3) cjus. Ntralius libro 1 Rcsponsorum Sed et si quis cum suspicaretiir alium seciim
ait , In rcm patris versum videri (4). In actionc acturum alio Peculium avertat ; dolo noa caret.
,
autem DePeculio, quod in rerum nalura non csset, d. l. i\.^ sed elsi.
uno modo a>stiniari debcrc ; si dolo malo ejus Ca;tcrum in dolo objiciendo temporis ralio ha-
quocum agatur , factum esset. Alquin (5) si filio betur. Fortassis enira post lempus De dolo actio- ,
pater togam emcre dcbuit, in rem patris res versa nis nou patiatur dolum malum objici PiKtor :
est ; non nuiic quo fuuerabitur, sed quo tcnipore quoniani ncc De dolo actio post statutum tempus
cmit. Funus enim (ilii , ses alienuin patris est. Et dalur. /. 3o. ^' 6. LTlp. lib. 9. ad Ed.
hoc Neralius quoquc, qui de iu rem verso palrem
teneri pulavit , oslendit ; negotium hoc ( id est
LIX. Hiijus autem personee doltis prcestatur, qiii
sepulturam el funus filii ) patris essc oes alienum,

,
hac actione De Peculio convenilur.
non filii. Faclus est ergo dcbitor peculii, quamvis Quid aulem
dolo tnloris, vel curatoris furiosi
Si
res non cxtet; ut etiam Dc Peculio possit conve- vel procuratoris factum sit , an pupillus , vel furio-
niri in quam actionem venit, et quod ia rem ver-
: sus, vel dominus De Peculio conveniatur , viden-
(1) Ila tanicn ut accessionum et decessionum nalura- sum ,

qnum togam in funus impendit : imo, inquit Paulus ,
lium ratio Iiabcalur puta, si fruclus ex rebus peculiaribus

: in rem pnlris versum est, ex quo filius togam erait Nam :
nascautur, aut rcs aliquae peculiarcs iQterierint arg. I. fin. : si pater ei emere debuit ; filius eam emendo, gcis.sit nego-
ff. Quand. act. Ve Pecut. ann. Vid. Ant. Fab. ad h. I. tiumpatris j a." Nolat Keratium in coquod negavit eompe-
(s) Ad ratioucs suas , noQ ad ratioBos peculii bauc to- tere actionem De Pcculio. Imn [iuquit PaulusJ competit :
gam peitiuere. nam si toga esse desiit in peculio; est in peculio nomcn
patris ; pater enim dcbitor factus est prelii toga; erga Pecu-
(3) Vetercs snpeliebantur logati.
lium filii ex eo quod in negolium pairis tnga utiliter im-
(41 Neratius censcbat competere quidem mercatori qui pensa sit ; et hoc Neratiiis debebat agmiscere cum ipse ,
lognm vendiderat filio, actioncm de ui rein verso aJversus iateatur funus filii in quod impcusa est, esse ncgotium pa-
|>atrem ; quia pater tam in suuui negotium impenderat, se-
pullura euim lilii , csl ncgotium palris : caeterum , ut mox
dicetur, crcdcbat Nrr.itius ca de re uon competcre Iiuic (fi) Ut pro eo duntaxat peculio quod apud tc cst , tc-
uiercatori actionem De Peculio , si nilul prffiier hanc to- nearis.
gam superessct in peculio : nec enim [inquiebat] ha;c loga
Nam si eum non vendidisses quod apud emplo-
(7) ;
computari potcsl in peculio, qua: consumpta-supponitur et non dcbet autcm fac-
rem qu.-esivit, apud te quaesivisset ;
quidem bona fidc. tum tuum mihi uocere, ut quod advcrsus te unica actione
(5) Hucusque Paulus sectcnliam Ncratii rctulit. Hic perseqiiebar , ucccsse habe.im pcrscqui advcrsus duas pci,-
incipil eara notare ct quidcm i." Illum in eo notat quod
; sonas.
,
Mdeatur diccrc Ncratius, tunc demum in rcm p.ilrjs ver-
Toui. 11.
,

duin? El piilosolvcndo tutor (i) sit, pracstarc
, si legalo pure habucrit et ita Julianus libro 12 Diges-
pupilluiu ex do!o rjns Diaxime si quid ad euin
,
toriim scribit. Certe si sub conditioiie scrvus liber-
perveuil (;>,). Et ila Poinponius libro 8 Epistolarum tatem acceperit, miuus dubilanter Julianus eodem
scribit. Idem el in curatore ct procuratore erit loco scribit , herelcm deduccre doiiiiuiis en:m :
diccndum. sup. d. l.%\. § 2. faclus est. Ad defensioncm seiiteutia; suae J'';i«nus

eliani illud affert; quod si ei qui posl uiontni servi
Emptor autcm ex dolo venditovis non tenebitur,
vel filii inlra annum potuit conveniii De Pecalio,
iiec hcrcs vcl abus successor
, nisi in id quod ad :
rf. /. 31. § 2.
se pervenit.
hcres extitero ; procul dubio (4) deducam quod
mihi dcbelur. d. l. 9. § 5.
In heredem autem doli clausula in id quod ad
pum pervenit fieri debet ; ultra non. sup. d. l. 3o. LXII. Non solum dominus deducil quod sibimet-
ipsi debetur : Huic definitioni Servius adjecit, et si
§ f"-
Scd si ipse heres dolo fecit , solidum piKsiat. quid his debealur qui sunt in ejus potestate, qiio-
/. 3i. Paul. lib. 3o. ad Ed. niam hoc quoque domino debcri , nemo ambigit.
^./.9. §3.
LX. Obsrrmndum superesi quod , Si scmcl ex ea
Quid de eo qitod servi vicarii ordinario debent
causa ( id esl ([uod dolo leccrit ) doniinus praesti-
,
aut quod ipsis ordinarius ? Distiiigucndum an
terit De Peculio convcnlus, caeteris ex eadem causa
vicarioruin noinine creditores De Peculio agniU cum
liihil pra^stabit.
domino : quo casu Sed et si quid iion mihi 5), sed
Scd
et Si tantumdcm scrvus ei dcbcat quantum ordinario servo debent, dcducclur Dc Peculio eo-
dolo miiiuil, non crit condemnandus. rum quasi couservo debitum. l. 7. ^ ^^^ e( si. Ulp. i
His consequens eiit ut manumisso quoque vel LIB. 29. AD Ed.

alienato servo, ex causa etiam doli intra annum Conlra quum ordinarii nomine agitur Id vero :
teneatur. /. 2O. Paul. lib. 3o. ad Ed. quod ipsis (6) debet ordinarius servus non dcdu- ,
cetur de Peculio ordinarii servi quia Peculium ;
APvTICULUS III. eoiuminpcculioipsiusesl. El ilaServius respondit.

Scd Peculium eorum augebitur opinor, quemad-
^KW dcdacliones Jiant , in ineunda peculii quan- inodum si dominus servo suo debeat (7). d. l. 17.
litale intra quam jit condemnatio,
Quoruni creditorum ws alienum deducitur in LXIII. Pr.Ttcrea id cliam dcducetur quod his
g I.
iueunda peculii quantitale intra quani fit con- pcrsonis debetur qua; sunt in tutela, vcl cura do-
demnatio.
miui vcl patris, vel quorum negotia administrant :
,duramodo dolo careant (8); quoniam et si per ,
doluin Peculium vel adcmeiiut vel imminuerint

LXI. Regula Peculium deducto quod
juris cst ,
,
domiiio di bttur conipulanduin cssc quia pia-ve- teuentur(9).]Nam (10) si semperpraevenire dominus
:
et agere videlur cur non dicatur etiam hoc nomine
nisse dominus ct cum servo suo egisse creditur. ;
/. 9. § 2. Ulp. lib. 29. AD Ed.

cum secuui egisse quo nomine vel Tutclw vel
,
jMegotiorum geslorum vel utili actione tenebitur?

Quod de doniino dicitur , ideni diclum puta de jNam (ut elcgaiucr Pedius ait) ideo hoc minus iii
quolibet qiii actione De Peculio convenitur sen-i
peculio est quod domino vel patri debelur , quo-
alicujus nomine , etsi ipse dominus ejus non sit.
niam non est verisimile domiuum id coucedere
Hinc Scd et creditor servi qui heres extitit do- seivo in Peculium habcre quod sibi debetur. Saue
minn ejiis deducit De Peculio quod sibi debetur,
, quuni ex ca-teris causis ipsum a semetipso exegisse
si convcniatur sive liberlalem servus acceperit,
: dicimus qui iiegolia vel tutelam geret ; cur non
sive non. Ideinque et si legatiis sit pure sei- eliam in specie peculiari excgcrit , quod exigi dc-
vus (3). Nam quasi prseveiicrit, ct ipse secum buil? Defendendum igitur erit, quasi sibi eum sol-
egcrit, sic dcduccl quod sibi dibetur si conveniatur; vere, quum quis agere De Peculio conabitur. d.
licet nullo momeuto domiiiium in manumisso vel l. 9. § 4.
(i) Ita enim credltori subvenitiir; necpupillus damuum quod debet dominus
(•;) Sensus esl; qaemadmodum id
patielur qui a suo tutore indemuis fieri debet , et potest •rvo cst pars pcculii liuius servi ; ila quod debet ordiuarius
etiam ex liac causa cieditori mandare actiones suas adver- cariis esl pars peculii vicariorum ; porro pecuiia vica-
sus tutorem. pecui ordmarii .servr cujus agi-
(2) Quo casu hoc iudubitatum : neque enim debet
lucrum seutire cum damno ciedilo
(8) Id cst , dummodo pater aut dominus. non feceril
(3) Qiiibus casibus liercs ille, servi cujus nomine con- dolo , ut servus Gliusve his obligaretur.
Venitur uuuquam dominus iiiit; tamen tiniwli De PecuUo
(9) Ergo et lioc casu teneri debent perinde
ac si servus ;
iichone conventus, deducit quod sibi dubetur.
Cliusve hanc obligationcm contrahendo PecuUum suum ,
(4) Eadem enim adhuc ratio militat; pra;veni£se enim iiou dimiuuisset.
et ipse mecum cgisse intelligor.
(10) Rationem affert cur dominus aut pater quod his qui
(5) Domino. ,
iii fua lutela aut cura sum dibclur, dcduccre dcbeat.

tfi) Aicariis scilicet.
,, :
TIT. I. DE rECULIO. 67
LXIV. Non soliun aulrm quod ei dtbctur qui
§ 2. Qua; ccris alieni spccies in deductioncm ve-
convcnilur, deduconduni c^t veruin eliani si quid ;
iiiat , et qiiando doinino Jebitum videatur necnc.

socio cjus debelur. lu ila Julianus libro lu Diôs-
toruin scribit. Nain qua rationc in solidum alttrulcr
Fidimus Pecidium deducto eo quod domino
conveiiilm-, pari rationo deduccre cum oporl<l
rielcrisK'e personis quas cnimtiavimus debetur, com-
quod alieri debctur. Quse scntcntia rtccpla esl.
pulandum csse. liic aulem quicrenduia veiiit qucc
/.11. § A«- Ul.P. LIB. 29. AD Ed. ,
a;ris alieni species ad lumc regulam pertineat.

Qiiiu lioc casu ciiam cum eo agi potest, pciips
queni Peculium non est. /. i3. Julian. lib. 12. LXV. Et de eo quod serviis do-
\.o Geiieraliter
BlGEbl. miiio dtbel. Ila TJlpianus : Sive auteiu exconlraclu
Sed in emptore et venditore vera non est. Ilem quid doinino dcbeat , sive ex rationum reliquis
in fructuario, et proprietario, el ceeieris qui non deduccl dominus. /. 9. § G. Ulp. mb. 29. ad Ed.
sunt socii ; et in domiuo , el iii boiia; fidei emptorc. Et quidcm .Si ignorante me sirvus meus ncgotia
Nam et Julianus libro r.! scribil ; neutrum (1) ho- mea administraverit, lanlidem debitor mihi intel-
runi deduccre id quoj alteri debttur. /. i3. Ulpian. ligetur, quanti teneretiir si liber ncgolia mea
AD Ed.
LIB. 29. administrasset. /. 49- S '• Pompon. lib. 3. ad Q.
Item quiim testamento servus liberpr.Tnsenti die MuciuM.
csse jussus esl; cum omnibus heredibus De pcculio
agendum est. Nec quisquam eorum amplius dc- LXVI. Quod servus mous pro debitorc meo
mihi cxpromisit ex pcculio deduci dcbet ct a
ducet, quam quod ipsi debeatur (2). l. i^. Julian.
, ;
dcbitore nihilominus debetiir (6). Sed vidcamus

WB. 12. DIGE3T.
ne crcdendum sit peculiare fieii noraen ejos, pro
Item quum servus viv o domiuo mortuus est
quo expromissum est ? Paulus Ulique , si De
dcinde doniinus inlra anuum plures heredes rch-
:
Pcculio agente aliquo deducere velit illud no-

quit , et Dc Peculio actio , et deductionis jus sciu-
,
ditur. d.
mcn peculiare facit (7). /. 56. Paul. lid. 2. ad
l. \1^. ^ i.
INerat.
Sed si duo sint bonjc fidei possessores adhuc ;
diccndum erit, ueutrum plus dcduclurum quam LXVII. Sed et si quid dominus soluturum se
quod sibi debetiir. Idemque et si duo sunt IVuc- servi nomine repromisil,deduci oportebit quem- :
luarii ; quia nuUam inter se habenl societatem ; admodunr si quid domino servus pro debitore
idem dicetur inlerdum et in sociis, si forte separata cxpromiserat. Idem est et si pro libcrtale quid do-
apud se peculia liabeant, ut alter alterius pcculii mino expromisit quasi debitor domini sit effectus
;
nouiine nou convenialur. Ca-lerum si commuue sed ita demum si manumisso eo (^8) agatur. /.11.
,
sit Peculium ; ct in solidum convenienlur , et de- § Ulp. lib. 29. AD Ed.

I.
ducetur quod utrique debetur. l. i5. Ulp. lib. 29. Sed ctsi ex deliclo ei debeat, ul puta ob furtuni
AD Ed. quod fccit jeque deducetur. Scd est quaestionis
;
Quis ergo casusest quo Peculium servi communis utrum ipsa furti a;stimatio, id csl id soluui cpiod
ad aiterum ex doniinis solum pertineat? Iinprimis, domino abest an vero tantum quaiitum si alicnus
;
si quis servis partcm dimidiam vendiderit ncc , scrvus commisisset id est cum furti poeiiis ? Sed
,
Peculium ei concesserit (3). Deinde (4) si quis prior senteutia vcrior est, ut ipsa furti a^stimatio
servo communi pecuniam vel res aliquas ea mente sola (9) deducatur. sup. d. l. 9. d. § 6. ^ sed
dederit ut proprietatem eorum retineret, admi-
, ct si.
nistrationem auiem servo conceJeret, Marcellus Congruit quod ait Poinponius : Si opem ferenle
nolat : est eliam ille casus ; si altcr ademeiit ; vel senô meo furtum mihi feceris ; id ex peculio
si omni quidem modo concesserit dominus, sed in deducendum cst ,
quominus oh rcm subrcplam coii-
nominibus [^5) eril concessio. /. 16. Jllian. lib. 12. «equi (10) possim. /. 4-
§ 4- Pompon. lib. 7. ad
DIGEST. Saein.
(i) Qnia neulcr lenetur nisi de suo pccuUo, non De (6) Nam debitor meus pro qao servus meus mihi expro-
Peculio (juod ail altcrum pertiuet. misil, servo meo eo nomine niandali debitor esse incipit,
et per servum mihi.
Quia nou potest alter conveniri De Peculio qnod
(1)
apud blterum esl cudo non possit inter ipsos esse judiciiim (7) Si «leduxerit dominus quod cx
hac cauaa expromi-
Coiinimnt diiulttnilo , utpuie cjui nullam servi cominunio- sil ipsi ; facil ul actio Mamiati adversus debitorim pro quo
ueui hal>eant. servus expromisit qusesila , in pcculio servi esse videatur.
(3) Apertum est lioc casu emptorcm cui cum domino (S) Nam si noa manumisit, couditione non secuta ser-
qui pailem suam non veudidit is sirvus communis esl, uiliil VU3 uon debet.
liabcre iu peculio ante cmptionem quaisito.
est; quia iDier dominum et oLH- servum sola
(9) Ratio
(4) Sccundus casus. gatio iialuralis consistere polest : Poense aiitem ex Jurc civili
duntaxat debentur.
(51 Nam ex dominis nomina debitornm suorum
si alter
sirvo communi in peculio liabere conccsserit; cum uomina (10) A fure scilicet, qui servus meus
opem tulit. Q:iod
personim crcditoiis egredi non possint quantumvis plene ei si a fure aervare possim , nihil deducam ul inlra N. So.
concesserit liBc nomina noa iiuut comoiunia, sed hujus
:
dumini mancnu
: ;
C8 LIB. XV. PANDECTARUM

Siiniliter Gaius Constat hcredcm domini id
; effeclum ; quanquam sl fegrum eum curasset , rem
qiioque deducere debere quod servus cujus no- , suam potius egisset. sup. d. l. 8. § 7.
niine cum eo De Peculio agerelur , ante aditam
LXXII. In specie sequenti pendet ex eventu
liereditalera cx bonis heredilariis amovisset con-
an servus dommo debitor videri
,
ratihabitionis ,
sunipsissel corrupisset. /. 27. § i. Gaius lib. 9.
,
debeat , scilicel.
«D Ed. provinc.
Sed si a dcbilore dominico servus exegerit an ,
LXVIII. Ilem deducetur De Pecuho si quid domini debitorem se feccrit quaentur? Et Julianus
dominus servi nomine obiigatiis est, aut praestitit libro 12Digestorum, noii aliter dominum diduc-
obligatus. Ita, si quid ei ciedilum est jiissu domini turum ail, quam si ratum habuisset quod exactuni
nam hoc dcduceiidum Julianus hbio laDigestorum est (3).Eadem et in liliofamilias dicenda erunt. Et
scriblt. Scd lioc ita dcmum vcrum puto, si non iii pulo veram Juliani senteutiam. Naturalia enim de-
rcin domini vcl patris quod acceptum cst, perve-
, bita spectainus in pcculii deductionem. Est autem
liil ahoquin secum dcbebit compensare. Sed et
: natura «quum; liberari filium vel servum obligatione
si pro sei vo fidejusserit deducendum Juhanus ,
eo quod indebitum videtur excgisse (4). /. 11. § 2.
libro 1.4 Digcstorum scribit. Ulp. lib. 29. AD Ed.
Marcelhis autem in utroque si nondum quid- ,
qiiain domino absit, mehiis esse ait praestare cre- § 3. Cujus temporis ces aliemim sibi debilum deducal
ditori ul caveat ille, rehisunim se
; si quid praes- , qui De Peculio convenitur.
titeritdominus hoc nomine conventiis ; quain ab
inilio deduci; ut medii temporis interusurium ma- LXXIII. Qui De Pecnho convenitur , deducic
gis creditor consequalur. sup. d. l. 9. § 8. quod servus ipsi debere coepit ; sive ex quo dominus
Ei^go Si Damni infccti aedium peculiarium no- ejus Jactus est , sive priusquam dominus esset : ut
mine promiseril dominiis ratio ejus haberi de- ; passim vidimus.
Let et idco ab eo qui De Peculio agit, domino
:
ISon deducil quod ipsi debere cospit postquaju eum
cavendum esl. /. 22. Pompon. lib. 7. ad Sai)i?(. alienavit.
LXIX. Sid 1'/ siDe Pcculio conveiitus dominus, IIoc docet Pauhis : Si servus deduclo peculio
condemnatus est ; dcbebit de scquenti actioiie De venditus sit , procedit ut venditor et deductione
Peculio deduci. Coei it enim dominus vel pater uti possit et, si post venditionem cceperit aliquid
:
,
judicali leiieri: nam et si quid servi nomiiie noii venditori scrvus debere , non minuit peculium ;
condemnalus praestitisset , creditori etiam hoc de- quia non domino debet. /. 47- § 5. Paul. lib. 4-
duceret. sup. d. l. 9. d. § 8. ^ ^fin. ad Plaut.
Si vero adhuc in suspenso est prius judicium De
Peciilio , et ex posterioie judicio res judicaretur ; § 4- -^ndeductio Jieri deheat etiam ejus quod de-
nullo modo debet prioris judicii ratio haberi iii beturavicariis corum quorum nomine De Peculio
postei iore condcmnatione quia Iw ^ctione DE :
agitur.
PECULIO OCCUPANTIS MELIOR EST COKDITIO. Oc-
cuparc aulem videtur non qui prior htem con-
,
LXXIV. Si servus meus ordinarius vicarios ha-
testatus est , sed qui prior ad sentenliam jiidicis bcat ; id quod vicarii mihi debent, an deducam
perênit. /. 10. Gaius lib. 9. ad Ed. PROViJic. ex pecuho servi ordinarii ? Et prima illa quacstio
cst, an ha?cpeculia in Peculio servi ordinarii com-
LXX. Si noxali judicio conventus dominus, lilis
putentur. Et Proculus et Alilicinus existimant ,
aestimaliouem obtulerit ; De Peculio deduceii-
sicut ipsi vicarii sunt in peculio, ita etiam peculia
dum (i) est : quod si noxae dcderit, nihil est de-
corum. Et id quidem quod mihi dominus eorum,
duceudum. /. 11. Llp. lic. 29. ad Ed.
id est, ordinarius servus debet, etiam ex peculio
LXXL Sed Si ipse servus sese vulncravit, nnn eorum detrahentur (5) id vero quod ipsi vicarii ;
debet hoc damiium deducere non magis quam : debent, duntaxat ex ipsorum peculio. /. 17. Ulp.
si se occideril, vel prajcipilaverit. Licet enim eliam LiB. 29. ad Ed.
servis naturahter (2) in suum corpus sasvire. Sed Cui consequens est nt, si Sticho Peculium suum
si a se vulneratum servum dominus curaverit ,
legatum sil, isque ex testamenlo agit ; non aliter
sumpluum uomiue debitorem eum domino puto cogetur id quod vicarius ejus lestatori debet relitt-
(i) Quasi servns factus Qiît debilor erga dominum, (3) Nam si ratum non liabeat servus non obligatur ;
ejus pccuniffi quam pro ipso hoc judicio priestitit domi- domino rationc ejus pecunice cujus debitor cst erga eum ,
niis. a quo illam exegit, quasi indebite exegerit.

(a) Naturaliter liic accipe, ut inlerdum accipi docet (4) Eo casu quo dominus solutionem servo suo factara
Grotius [de Jnr. BtU. et Pae. lib. 11. cap. 11. § 26 ] Id ratam ; cum is a quo servus exegit libcrelur a creditore suo
est , nuUa ex tali fiicto obligatio ualuralis nascitur ; ex his est 1 iicissim servus qui 1 exegerat,
cnim causis uatutaliter obligatur seivus domino, ez quibus nebatur qnasi indebite exegisset, incjpiat ab ipso liberati,
civilitcr obligaretur si liber csset. Ceelerum male agii ser- domino suo debitor tujus pecuni» quam exegit.
et fiat
vus dum se vulnerat. Vid. 1. aS. § 3. ff. de ^dtlit. Ed. (5) Nam Peculium vicaiii, cslpars pctaliiordinarii ojei
iofra lib. 21. scr\i (jui mibi debet.
,, ,,
TIT. 1. DE l'ECULIO. 09
Peculium habeat. Jidero , cjusque dominus essc coepero ; deducaiu
querc, nisl is [ id esl ] vicarius quod prius crcdidi si conveniri De Peculio ccepero.
,
i8.PaUL.LIC. 4. QC«ST.
/.
il. l. 5-.>..
^ ncc tamen.
LXXV. Ilitic qiKcriliir, si ordinarii servi nomine
LXXVIF. Quod attinet ad alieram queesiionem
Peculio; au agi possil ct vicarioruin
.^
aclum sit Do qua obiler proponitur ; an huir impuberi attio

Sed si aclum sit de Peciilio
Et puto no.i possc (i).
De Pcculio compctat Si stricluui
Peculio ordinaru. l. 19. Ulp. ? jus speclcs
vicarii, agi polcrit De
videtur iion competcrc ; cum non quusi riuu irrvo
Slichus hahct iu routraclum sil. Quid crgo est ? Quia De 1'cculio
^'''c^nJnal qiiod ail Afrkanus :
«dem Pamphilus act.o deficit ulilis actio in dominnm quasi tiitcla;

pctiilio Paniphiluin quicst decem
,
:
De Peculio Stich. c.it (4), ut, quod ille pro patrimonio habuit,
Ikhcl dumi.io quinqu,.. Si agatur
am- Pccuiium csse iutelligalur.
iiomiuc: placchat a;stimari dehcrc pretium 1
phili et quidcm totum
• non deduclo eo quod ,
Aliter etiam impuberi subvenitur. V. G. Plane
domino Pamphilus dcbet. Ncmincm cniin posse si ex rc pupilli nomina fecit ; vel pecuniam in
jntelligiipsum in suo pccuho essc. lloc cit,'o casu arca dcposiiit ; datur ei vindicatio nummorum
;
damnuin dominum passurum ut paleiciur; si ;

et adversus dehitores utilis aclio, scilicet si nummos
cuilibet alii servoium si.orum Pcculi.im

non ha- consumpserunl (5). Hic enim alienare eos non po-
benti credidisset. Idque ila sc habere evidenlius ap- luit ;

qiiod ct in quovis tutore dicendum cst. d.
pariiurum ait si Sticho Peculium legatum esse
,
l. 52. 5
plane si ex re.
proponatur qui certe, si ex lestamento agat, co-

:
LXXVIII. P idimus nulluni privilegiuni ejus qui
gendus uou quod vicarius suus debct aliter
est ejus ,
De Pcculio agit , prwponi domino.
guamex peculio ipsius, dcductionem pati; alloquin
tanlumdem vicaiius domino dcbcat Plane in casteris creditoribus
liabenda est ratio
futurum ut si
privilcgiorum. Quid enim si f.lius dotem accepit
ipse (2) nihil in peculio habeie intelligatur. Quod
tutelam ad.uinistravit ? Merito igitur et in serva
certe est absurdum. /. 38. § a. African. lib. 8.
qui pro tutore egit , id rescriptum est et quia :
QUÊST.
occupantis melior solet esse couditio quam caete-
Adversus quos creditores De Pecuho agentes rorum , inhibebitur (6) actio. d. l. 52. ^ plane in
5 5.
CiVteris.
deductiojiat : et an in actionibus De Peculio ha-
heatur ralio privilegiorum. Et ibidcm rursus : Si dos f.Iiofamilias sit data ,
vel tutelam administraveiit , habcnda erit ratio
Deducliones quas faciendas esse dixi- pvivilesiorum in actione De Peculio dilala inte-
LXXVI. :
debent quantumvis privileginta causa sit rim csetcrorum creditornm actione , vel interpo-
mus , fieri
Hoc docet Paulus sita caulioiie ( si priores agant qui privilegium noii
creditoris qui De Peculio agit.
habent ) Restitutum iri quod acceperunt , si
in specie sequenli.
inferatur postea cum patre actio privilegii. d. l. 52.
Es faclo qua-ritur qui tutelam quasi liber :
adminislrabat servus pronuncialus est. An , si con-

veniatur ejus dominus a piipillo ( cujus quiJem
portioncm causara qiiam creditorum cselerorum § 6. Unde deducere possil quod sibi delctur is qui
servi habendam rescriptum (3) est ; an vel iJ de-
De Peculio convenitur.
ducatur ex peculio, quod domino debelur? Et si
putaveris posse deduci an intersit utrum quum , ,
LXXIX. TsquiBe Peculio convenilur, dcducere
adhuc in libertate ageret domini debitor factus potest quod sibi debetur ex his qucs revera sunt in
eat ; an poslea ? Et au De Peculio impuberi com- peculio i non ex his quce sublililate tenus in eo
petal? sunt.
Respondi Nullum privilegium prseponi patri
: Ilinc Africanus : Si nuptura filiofamilias dotis
vel domiiio potest quum ex persona fihi vcl ,
nomine certam pecuniam promiserit (7) ; et di-
servi De Pecuho conveniuntur. /. 52. Paul. lib. 4- vorlio facto agat Dc dole cum patre ntrumne :
QU.T.ST. tota promissione, an deducto eo quod patri filius

Nec tamen interesse puto quando domino de- dcbeat hberari eam oporteret ? Respondit , Tota
Lere coeperil ; utrum quum in liberiatis posses- proiuissioue eam liberandam esse; ciim certe, etsi
sione essel an posiea. Nam et si Titii servo cre-
, ex promissione cum ea ageretur, exceptione Doli
(1) Nam quum deductam fuit iu judiciu[n Peculium or- mutuamdedit, eam nondum consumpserunt, daturpupiUo
dinarii servi, deducta fuerunt et peculia vicariorum (juse tujus pecuniae vindicatio si consumpser.mt bonae fidei
: ,
Lujus peculii pars sunt. cousumptione reconcilialur rauiuum et datur pupillo ;Co«-
dictio utUis ex muluo.
(2) Ordinarius.
(3) De <iua re vid. tit. tle Tui. et rat. distr. iofra (G) Id esl diffcretur aclio caBterorum credilorum, do-
,
lib. 27. nec privilcj;iati suum conseculi fuerint. Differetur autena
Ex rescripto D. Severi de fjuo iu 1. i. § 2. ff. de eo quiasi oocup.ireut agere, melior esset occupanlis conditio .^
(4)
ijiti pro tut. iufra lib. 27.
et sic inania fierml pnyiltgia, tjuod esse non dcbet,
(5) Sj ilLi quibus ille faUus luior ,

pecuniam pupilli (7) Nec solvent.
mali tueri sc posset («)• '• 38. § i. Afric. lib. 8. Et Neratius et êrva putant, itrm JuHatius libro 12
yuÊST. scribit , Si quidem ab^tulit hoc De P.culio non ,
debere deduci si vero eamdeiu positionem pe-

:
§ 7.Limitalio regiilce quam staluimus , eum qui culii reliquit, debcre eum deducere. d. l. 11.
De Peculio coiwenilur posse deducere quod sibi S3.
debelur. Hinc idem Juhanus Deuique scribit , Si servus
Mcaruim quiiiqu ialentcm in Peculium habuit,
LXXX. Quod aiitem deduci debere disimiis id et domino quiuque deberet pro quibus vicaiium
quod debetur ei qui De Pecuiio couvenitur ; ita dominus deduxisset ; et mortuo postea vicario
accipiendum est , si non hoc aliunde consequi po- alium ejusdem prelii servus oomparaverit ; non
tuit (2). /. II. ,^6. UlP. LIC. 29. AD Ed. desinere domim esse debitorem , quasi vicarius
Denique Julianus , venditorein , qui scr-
scribit ilic domino'decesserit nisi forlc quum eum scrvo
:
vum cum vendidit, si Dc Pecuiio con-

peculio (3) ademibset, et sibi solvisset, tunc decesserit. d. /.11.
veniatur (4) , non debere dcducere quod sibi de- §4-
betur. Potuit euim hoc ex ratione peculii detra- Idem recte ait , Si, cam vicarius valeret decem,
here, et nunc condiccre quasi indebilum, quoniani dominus conventus De Peculio quinque pro eo
non esl in peculio qiiod domiuo debetur, potest, servo piaeslitisset quoniam quinqueipsi dobebantur,
inquit , etiam ex vendito agerc. Quod (5) ila mox vicarius dccessisstt. Adversus alium agentem
erit probaudum, si tantum fuit in peculio quum De Peculio, deceni dominum deductuium; quia
venderet , ul satisfacere debilo dominus possct. et in co quodpro eo solvit debitorem ser-
jani ,
Caeterum si postea quid accessit (6j , condilio- viim sibi leceril. Quae seutentia vcra est uisi servo j
nibus debiti existentibus (7), quod dominus non ademit vicarlum ul sibi solveret. d. l. n. § 5. Ulp.
distraxerat (8); contra (9) erit dicendum. d. l. 11. LiB. 29. AD Ed.
§7-
ARTICULUS IV.
LXXXI. Hoc lamen quod slaluitur , dominum
non deducere qiiod sihi dehetur quuni iliud aliunde Quum minus quam quod actori debetur, in peculio
servare potesl , non ohtinet in specie seqnentis quces- im'enitur ; an in aclione De Peculio veniat ul
tionis a Juliano propositce. Ita enim Idem scriLit. cavealur de futuro incremento peculii.
Si quis servum cujus nomine De Pecuiio habebat
actioncm, comparasset; an possit deducere quod LXXXIII. Si semel actum sit De Peculio, quam-
sibi debetur ? Quoniam adversus venditorem ha- vis minus inveniatur rei judicandas tempore in pc-
beat actioncm De Peculio. Et recte ait , posse ; culio quam debet, tamen cautionibus locum esse
uam et quivis alius potcst eligcre uirum cum emp- non placuit de futuro incremento peculii. Hoc
tore, autcum vendilore agmet. Huncigitur ehgcre eiiim in Pbo socio actione locum habel quia so- ,
pro actione deductionem. Tsec video quod habeanl cius universum debet (10). /. 47- § '^- Paul. lib. \.
creditores quod querantur ; cum possint ipsi veii- AD Plaut.
ditorem convenire , si quid forlc pulaut esse iii
pccuho. </. /. n. § 8. ARTICULUS V.
§ 8. An qui jani deduxit quod sibi debetur possit ,

De adjeclione quce actioni De Pecuh'©
Doli
illud ileruni deducere , si ab alio aclione De inest, quuni ex honce Jidei conlractu De Peculio
Peculio Lonveniatur. a'îtur.
LXXXII. Esi autom quKslionis, an id quod do- LXXXIV. In boiije fidei contraclibus, qua;stionis
minus semcl deduxit quum conveuiretur ; rursus est; an De Peculio , an iu solidum pater vel do-
si conveniatur De Piculio eximere dcbeal an vero :
minus tenerentur ? Ut est in aclioue De dote
agitatum si filio dos data sit , an pater duntaxat
veluti solulum ei videatur semel facta deductione ? ;
(1) Porro actio quae exceplione perpetua excludi po- C7) Ant. Faber ad h. 1. U^xt exigentibus; ethocinleV
test, subtilitate tenus existit ; reyera in bonis non est : git de accessioue usurarum quse post factam vendKiouem
non potest igitur pater bino dedncere quod sibi a filio eberi cceperint.
debelur. (8) Ant. Fabcr, eum Albcricus , legunt
(a) Creditori enim servi succurri dehet ,
quum domiuns
Bou laeditur. (9) Sensus cst, non dandam aclioaem domino, ad onanc
pro peculio prelium coustitaereiur id quod hodie ticbetur propter accessiones usurarum sed
(3) Iia ut exprrsse
: ;
\id. supra JN. ô. suUicere ei ut habeat uscjuc ad eam quautitatem qure tem-
pore venditionii debebalur.
(4)
potcst an/w/( «cdone,- quia Peculium videlur ha-
Ut
bere qui hujus pretium habet : ut vid. d. loco. (10) Quam?is non condeninctur, nisi iutra quod facere
potes.t. Patcr autem aul dominus qui De Ptcu/io convc-
(5) Quod ait posse Ex vtndito agere ad repetendum
,
uiuDtur omuiao cihil debcut ullra id quod c;>t in pc-
debetur et quod omisil dcducere quum seryum
,
qnod sibi
culio.
cum peculio vtnderet, It<i erit probarulum , elc.
(6; DcUlOj ul ts his qu« scquuntur probatur.

, , ,
TIT. I. DE PECULIO. 71
I)c Pcculio convenirelur? Ego autcm arbitror non et aJ exhibitam vindicarc dcbcre. /. 38. lib. b.
.soliim Peculio , sed Et si qpid piKtcrca doio
De QU/EST.
nialo pairis capta fraudataque cst mulicr , com-
pctcre actioiicm. Kam si habeat res, iicc restilucre SECTIO V.
sit paralus; a;quum est eum quauli
ea rcs C.-.1 tou- ,
demuari. INam quod in servo cui res piguori d aa An pliiries De Peculio ex eaclcm caiisa
est, expre^sum cst ; hoc el ii. <:a;lcris bona; fidei
agi possit; et an aclio inola adi>c/siis
judiciis accipiendum essc, Pomponius scripsil. jVam-
paircin aut clominuin, obligaliuneiii Jilii
que si scrvo res pignori data sit , nou solum Dc
Pcculio, ct In rem verso competil aclio ; vcrum aut servi consumat.
hanc qiioque liabet aJjeclionem Et si quid dolo ;
MALO DOMINI CAPTUS FKAUDATUSQUE ACTOR ES T. V i- LXXXVI. Is ([ui scmel De Peculio cgit, ruisus
detur aulem dolo facere dominus qui, quum liabe- auclo peculio, dc residiio debiti agere potcst. l. 3o.
ret restitucndi facullatem, nou vull restituere. /. 36. § /|. Vlp. lid. 2g. AD Ed.
UlP. LIB. 2. DISPUT. liXXXVII. jlfullo minus ipsam filii aut servi
LXXXV. Huic autcm adjectioni ita locus esse ohligatioiiein consuinet aclio De Pecuho semel
polest, si possit DePeculio agi existalque aliquod
; mota.
J'cculiuin. Ila in specie sequenli Afiicanus. Hinc Etiam postquam dominus de Peculio con-
Dcposui apud filiumfamilias decem , ci ago De- veutus est, fidtjussor pro scrvo accipi potest. Et
j)0sili De Peculio. Quamvis nihil patri filius debet, ideo qua ratione si post actionem dictatam servus
;
ct hxc decem teueal ;nihilo magis tameu patrem pecuniam cxsolverit non magis repelere potest
,
damuandum (i) exislimavit si nullum practûea

, (iiiam si judicium dictatum non iuisset eadem ;
Peculium sit. Hanc cnim pecuniam, cum mca ma- latione fidejussor quoque utililer acceptus vide-
iieat , non Denique quolibet alio agente
esse peculii. bitur quia naluralis obligatio, quam etiam servus
:
De Pcculio, minime dubilandum ait computaii suscipere videtur , in litem translata (2) non est.
iion oportere. Itaque Ad exhihendum agere me /. 5o. § 1. PaPIN. LIB. 9. QU.EST.
(1) Actioue De Pecullo , quae competere non potest pro servo suam obligalionera <\aa Dk PecuUo lenelur
:
quum nullum cst Pcculium. niagis ia judicium deduxit quam obligalionem servi.
(•>) Dominus enim magis pro se judicium accepit quam
TITULUS II.
QUANDO DE PECULIO ACTIO ANNALIS EST.
Transfusus est in praecedentem Sect. 3. Arl. i. § 2.
TITULUS III.
DE IN REI
1. Ex
hac secunda parte Edicti tenelur pater do- solidum; tamen teneantur qui eos habent in po-
quod ex contractu servi aut filii-
viinuss/e in oinne lcstate si In Rem eorum quod acceptum est con-
,
familias 1n rlm suam virsum est , etiamsi pcculium versum sit, quasi cum ipsis potius contractum vi-
Jion sufficiat. deatur. /. i. IJLr. lie. 29. ad Ed.
Hoc Alexander qui ita rescrihit. Ex con-
docet Quomodo autem peculium non sufficeret ; cum
tractibus servorum quamvis De pecullo duntaxat ejus siimmce qucr In rem domini \crsa esl , dominus
domini teneantur de eo tamen quod In Picm eo-
;
debilor senô ejficiatur ; adeoque tanto plus sit inpe-
lum Versutnest, vel cum iustitorecx causa cui pra;- culio servi ?
posilus fuit conlractum est, etiam in solidum cou- Ohjectioni statim ila rcspondet Vlpiamis : Nec
vcniri posse dubium non est. /. 2. Cod. de insli- vidctur friistra De In Rem Vebso actio promissa
toria act. quasi sufllceret De peculio. Rectissime cnim Labec»
Jdem dncet Vlpiamis : Si hi qui in potcstatc alicna dicit, ficri posfic ut ct In Rem Vcrsuiu sit , clcessct
suni, nihil in peculio habent vel habeant^ nou iu De peculio aclio. Quid enim $i domiaus peculiuin
,,
r-i LIB. X. PANDECTARUM

adcmit sine dolo tiialo? Quid si morte scr\ i extinc-
§ i. Oportere ex contracfu servi au( Jllii , patris
tum aunus ulilis praeteriil ? Dc In
cst pcciilium; ct
dominive negotium aliquod gestum esse.
Rcm Verso namque actio pcipctua cst ct locum :
liabet sive ademit sine dolo malo, sive aclio De pc- Aclioni Dc In Rem Ver^-o locus est , non
III.
culio anno finita est. d. /. i. § i. quotiesex contractu servi aulfilii pater dominusve
Item si plures (i) agant De peculio proficere : ; sed ttmtum quoties servus aut
locupletior factus est
lioc ei cujus pccunia lu Rem Versa est, debet; ut filius hoc contractu , patris aul domini negotium
ipse uberioiem hal)eat aclioncm. •/. A i. § a. gessit.
Circa hanc actionem quceieiniis i." Quando , Hinc Ulpiamis: Placet non solum eam pecu-
hitic locus sit ; •2." Quandiu ; 3." Cui et adversus niam In Rf m Verti ,
quae statim a creditorc ad do-
tjuein competal , ei quid contincat. minum pervenerit; sed et quae prius fuerit (2) pe-
culio. Hoc autem totiens verum cst , quotiens ser-
ARTICULUS I. vus rem domini (3) gerens locupietioreni euni facit

nummis peculiaribus : alioquin si servo peculium
necne aclioni De In Rem Verso. domiiius adimat, vcl si vendat eum cum peculio
Quando locus sit
vel rem ejus pcculiarrm et prelinm oxigal; nou
Regulariter dicimus toliens De In Rem Aêrso
II.
videlur In Rem (4) Vcrsum. /. 5. §fin. Ulp. lib. 29.
esse actioucni , quibus casibus procurator xMaudali, AD Ed.
vcl qui negotia gessit Negotiorum gcstorum haberct Nam si hoc verum esset; etiam anlequam vcn-
actioncm quotiensqae aliquid con>umpsit servus,
:
deretrcm peculiarem, De In Rcm Verso Ifcnerctur.
iit aut mcliorem rem dominus habuerit,aut non
Quia hoc ipso quod servus rem in pcculio liaberet
deteriorem. /. 3. § j. Ulp. lib. 29. ad Ed. locupletior fieret (5) quod aperte falsum esl. /. 6.
:
Scilicet toties et eatenus actioniDe In Rem Verso TftYPHORIN. LIB. I. DISPUT.

lociis est, quolies el quatenus ex contraclu servus Hinc Illud verum noii est quod Mela scrilit : Si
Jiliusve pairem aut dominum sibi naluraliter Man- servo meo argentum dederis ut pocula tibi tacerct
dati aut Negotiorum gestorum obligalum habet. ex quolibet argenlo, mox factis peculis scrvus de-
Cuni autem ul ISegotiorunt geslorum obligatio nas- cesserit; essc libi adversus me De In Rcm Verso ac-
catur , ejus cujus negotium geslum est consensus aul tioncm quoniam possum pocula vindicare (6). /. ^.
,
ratihabitio non desiderelur : hinc , quum servus hoc ^ 2. UlP. LIB. 29. AD Ed.
contractu negotium domini utiliter gessit, recte Poni- Hiiic Ulpianus nolat Labeonem qui Idem ait Et :
si hcrcditatem a servo tuo emero qus ad te per-

ponius Ait, Sive ratum habeat servi conlractum
domiaus sive non De In Rem Verso esse actionem.
,
tinebat, et crediloribus pecuniam solvero; dcinde
/. 5. § I. Ulp. lib. 29. AD Ed.
hanc hereditatem abstulcris mihi;Ex empto actione
Item cum , ut obligalio Mandati Negotiorumve me id ipsum consecuturum videii enim In Rem :
gestorum nascatur , hiec potissimum requirantur; tuani Versum (7V Nam etsi hcreditatcm a servo
negotium esse gestum, utiliter esse gestum, el animo eniero, ut quod niihi ab ipso servo debcbatur, com-
obligandi eum ad que/n pertinet : hinc ut eJC ron- pensareni licet nihil solvi, tamcn consequi me Ex
:
tractu servifiUive actioni De lu R.cm Verso locus empto qiiod ad dominum perveiiit. Ego (8) autcm
sit, re/jiuritur, i.» Ut ex hoc contractu scrvus ft-
non puto De In Rem Verso esse actioneni emptori;
nisi hoc animo gcsseril servus, ut In Rcm domini
liusve negotium aliquod patris aut domini gesseril;
2.0 Ut utditer illud gesseril ; 3." Vt animum obli- Verteret (9). d. l. 7. § 4-
gaadi patreni aut doininuni habuerit. IV. His quce dicimus consonat distinctio Pom-
(0 Alio exemplo oslendit utilitatem actionis de In Rcm (6) Qui argentum suum servo mco dcdit ut ex quovis
Verso ; scilicel; si plures creditores Peculiares agant , et argento pocula ipsi faccret, alienavitsuum argentum secus :
concurranl cum eo creditore cujus pecuuia in rem domini si convenisset , ut prtecise ex suo argenio pocula fierent.
veisa est. Kon posstt is credilor pcr simplicem actioncm Cum ergo alienaveril suum argenlum; adcoque Loc argen-
De pex:ulio , ferre plus quod inter cre-
quam parlem peculii lum seu pocula tx eo facta mca siut, possimque ea vindi-
diiores una, agentes sciudi dtbet per hanc autem ube- : care tanquam in peculio sirvi mei existcutia sequilur eit :
riorem actionem de In Rem Verso , reliquum ejus quod eo contractu me factum esse locupleliorcm cum lioc ar- ,
sibi debetur, qnatenus la Rem Ycrsuni est , conseque- genlum acquisierim. Hinc Mela concludebat teiieri me />e
tur. In Rem Verso actione, 'sid male; nam scrvus m>.us nego-
Quum scilicet pecuniam quam in rationes peculiares lium meum non gtssit, sed negotium jieculiare.
(2)
mulualus ernt, mutato consilio in negotia domini erogat. (r) Ita videbatur Labeoni , quia dominus locupletior
Vid. infra N. G. factus est i
ulpole libcratus a creditoribus liujus heredi
tatis.
(3) Non sufficit igitur ut ex re peculiari locuplclior fac-
tus sitdominus ; sed oportel ut ex eo locupletior factus sit, (8) Hucustjue retulit sentcntiam Labeonis quam janj
quod servus hanc in negotia domini erogaveiit. reprobat.
(4) Quamvis tamen casibus domiuus ex re pecnliari

liis (9) Scilicet si hanc hereditatem , vendidit quasi ad ra-
fiat locuplelior; et ratio dominica augealur ex peculio, pe- tinncs domiui pcrtinentcm , et hac in re ucgotium ejii:
culiive pretio in rationem dominicam converso.
(5) Nam vel hoc ipso locupletior sum ,

quod locuplelius
est pccu'ium scrvi mei.
, ;
TIT. 111. DE IN REM VERSO. ;3

j)Omi /jua scntcntiam Lahconis cxpticcU. f- idclicci FArursus : Si pro patre filius fjdejusscrit, et cro-
Idein Labeo ait Si sriviis mulualus numnios a nic
: ditori solverit ; lii Rein patris videlur Vcrsum, qiiia
alii cos crediddil; Ue Iii Rem Veiso dominum lo- patrcm liberavit (0}. d. l. 10.
iieri , quod iioinen ei acquisiuim est. Quam .•eii- Idcm Vlpiaims ait Si filiusfamilias connituerit
:
teiiliam Pomponiiis ila probat , si non pcculiarc quod patcrdcbuit; videndum esl , :in Dc Iii Rent
uoinoii iccil; sed quasi domiiiicsc rationis ex qua :
Verso actio dari debrat? Atquin non libcravil pa-
caiisa liaclcnus erit dominus ol)li{;alus ul, si iion ircm, uani qui conslituit, se quidein obligai, pa-
piital sihi expcdire iiomen debitoris babere, ccdat trrm, vero non libcrat. Plane si solvat post cons-
creditori actionibus; procuratoremque eum la- titutum; licet pro se videalur solvisse (lioc csl, ob
ciat (i)./. 3. ^' 5. Ulp. lie. ag. ad Ed. id quod couilitiiit), In Rcm Verlisse patiis luerilo
congruil quod Julianiis scribLt Si a filio mco
Ciii :
dicetur. /. i5. Ulp. lib. 2. disput.
fidcjiissoicm acccpero , qnidiiuid a fidejiissore ac-
ccpcro, id mc, non De lu Rem Verso , scd Dc pc- VI. Observandum est , servum domini negoliuin
culio actionc Mandati pra;staturum {i). Idein acci- gcssisse vidcri ; sive hoc ipsurn quod ex lioc con-
pias ct in scrvi fidcjiissore. Idemque, si ulius niilii tractu accepil seivus , in negotium domini eroga-
pro filio moo dtbitore solvisset. /. 3. § 'j.J)',
de Pc- verit; sive aliud quodhinc comparatum sit.
Culio. LlP. LIB. IQ. AD Ed.
Quinetiam sufflcit ut in negotium patris hoc ero-
Ubilcr nola : Quod si filius meiis debitor non fuis- gaverit; quamvis quum conlraherel, aliud propo-
,
sct, exceptione Doli fidejussorein (3) usurum; ct, situm haberel.
si condicturnm scribit. d. ^ 7.
solvisset,
Htvc omnia docet Ulpianus. Ita ille In Rem
Hinc Qui iiuiniuis acccplis scrvum manu-
etiain
:
autem Versum videtur, sive id ipsum quodservus

misit, agi co De In Rcm Vcrso non potcsl;
cum accepit in rcm domiui convertit (veluti si triticnm
quia (4) dando libcrtatem locuplctior ex nummis
:
acceperit, et id ipsam in familiam domini cibario-

non fit. /. 2. Javolen. lic. i-i. ex Cassio.
rum nomine consumpserit; aut si pecuniam a cre-
Sccl et Quod scrvus in hoc mutuatus fuerit ul
Rem Versum; ditore acceplam doininico crcditori solvcrit sed
crcdilori suo solveret, uon eiit In :
et erravit in solvendo, et pulavit creditorem

si
quamvis aclione De peculio libcralus sit dominus.
/.11. rAUL. LIB. 3o. AD EdICT.
eum qui non erat, seque InJlem Versuin esse Poiu-
ponius libro 61 ait, quatenus indebiti repetitionein
V. Intcrdum dubitatur an servus negotium do- dorainus (7) haberet) sive quum scrvus domini :
mini , an pcculiare gesserit ut quum ex pecunia : negotii gerendi administrandive causa quid gessit :
fjuam nnituani acccpit soli-it ei qui creditor erat

, (veluti si mutuatus sit pccuiiiam ut frumentum
tam rationis dominicce quam mtionis pcculiaris. Hoc compararet ad familiam alendam vel si ad ves- ,
casu inspicicndum csl ad quam rationcm magis prin- tcm emendam) sive peculiariter mutiialus, postea
:
cipaliter illud ccs alienuni pertincrel ^ ut, si magis in rem domini vertit. Hoc enim Jurc utimur ut,
principaliter ad rationem douunicam pertincrct, etiamsi priiis in pcculii.m vertit pecuniam, mox iu
•videatur servus negolium donuni gessisse magis quam rem domini; esse De Iii Rem Verso aclio possit.
peculiare , et In Rcm domiiii fêrlisse. / 3. § I. Ulp. lib. 29. ad Ed.
Hocah Llpiano disciinus. Ita ille : Pomponius Conlra vice versa. Sed si sic accepit quasi in rem
Tractat an cx cvcntu possit In Rem patris filius ver- domini verteret,nec vcrlit et decepit creditorem ;
lere VcUili si duo rei patcr et filius fuerinl; et fi-
: non videtur versum nec tenctur dominus, ne crc- :
lius rautuatMS suo nomine solvat vel si filio jussu : dulitas creditoris domino obesset; vel calliditas
patris credidisti creditum tibi solvisset?
, et filius servi nocerct. Quid tamcn si is fuit servus qui so-
Mibi videtur; si quidem pccunia ad patrem pervc- litus erat accipiens vertere? Adhuc non puto no-
nerat videri lu Rem Versum quod si non (5) fuit,
, :
cere domino, si alia menle servus acccpit aut si, ;
elsuum negolium gciens filius solvit; non esse De quuin hac mente accepissct postea ali'i vii lit ,
Iu Rem Verso acliouem. /. 10. § 10. Ulp. lib. 29. curiosus igitur debet esse credilor quo vcrlatur (8).
AD Ed. . cL l. 3. § 9-
(i) Quod si scrvus fecisset Bomen pecuUi>rc; non esset (3) Sipecunia creditoris cujus pater et filius simul de-
locns actioiii De In Rem Verso quamvis dominus sil locu-
, bitores erant, ad patrcm pervcnerat, Iiujus pccuniic solutio
plctior peculio locuplttiori facto. principaliter spectat patrem qui hujus piincipalis debitor
f^)||ûanivis eiiira pccunia quam fidejussor es causa est. Filius ergo eara solvendo intclligitur gessisse princlpa-
mainl.iti milii solvil ad me pcrvcnerit tamen filius meus ;

liler negotium patris , adeoque erit locus aclioni /)c In
,
qunni mandavit ilii ut fidejuberct el mihi solveret suum ,

liem yerso : secus si ita non fuisset , scd haec pecunia .nd
ncgotium gessit, non meum. filium pervenisset; filius enini qui lioc casu principalis de-
bilor essct, eam salvendo magis suam quam palris nego-
(3) Fideiussor cjhs qui delntor non csl , ipso lure non
tium gesslsset.
est obligatus. Hic luâur fidejiissoreiu accipe late , pro eo
c];i se lanquam reus priutipalis obligiivit , sed siue causa. (6) Eumque co Domine sibi naturaliler obligavit.
Igilur, piacterquam quod servus iianc pecnninm iu
(-1) Scilicet si dominus rntam babuerit hanc solutio-
(7)
lianc rcm mutnam accipicndo suum non^domini nego- , ,
tium gcssit; quae sola ralio sufllcll illa tamen atlliuc alia :
raiio accedit , quod cx ea dominus non sil iacuis lucu- (S^ Ha re difllrt hxc ab Institoii
plctior,
Tam. II.
,, ,
LIB. XV, PANDECTARUM

expleret moritur filia ; paler impensam recusat r
,
§ 2. Oporlcre ut utiliter gestiim sit. maritus rcs mulieris retinet. Quaero aii Dc In Rcm
Vcrso adversus patrcmactio competat? Rcspondit
VII. Ita demum pater aul dominus Jilio senwe Si ad ea id quod creditum est erogatum cs.êt sine ,
Negoliorum geslorum nomine naluraliter obligalur quibus aut sc tueri aut servos atrrnos c xbibere
demum aclioniDe In Rem Vciso
et consec/uenler ita nou possct ; dandam De lu Rem Verso utileni ac-
locus esl, si fi/iiis servusê utiliter gesscrit ; id esl tionem. /.21. Sc.evola lib. 5. digest.
si illud palris domirme ncgotium gesêrit quod aut i'i id acceperi* mu-
4." Siniiiitcr Si filiusfamilias
necessarium eral aut utilc , aul sallem quod do-
, tuam pecuniam eam pro
sorore sua in dotem
, ut
minus patcrvc pro/>a{'erit. daret ;
pater ejus Dc
Verso aclioue tene- lu Rem
Cui simile eit quod Papinianus libro 9 Qusestio- bitur ipsi enim mortua in matrimouio puella re-
.
num scribit; Si filius quasi dctensor patris judicium petitio dolis datur (4). /. i"^-^//- de Senatusconsu/lo
susccpeiit, et sit couderonatus; Dc In Rem verso Macedon. Paul. lib. 2. sentent.
tcneri patrem. Namque lllius eum judicio susceplo Pariter U/pianus : Si filiusfamilias pecaniam mu-
liberavit (i). /. lo. § i. Ulp. lib. 39. ad Ed. tuatus pro fiha sua dotem dedeiit; In Rem Versum
Quare polesl dici et , si De peculio actionem patris videtur, quatenus avus pro nepte daturus
qiiasi ddensor patris suscepcrit , teneri patrem De fuit. Quae sententia ita demum niihi vera videtur,
In Rem Verso usque ad pcculii quanlitatem cujus :
si hoc animo dcdit ut patris uegotium gerens. /. 7.
senteiiliae id erit emolumentum ut, si finita sit actio
$Jin. Ulp. lie. 29. AD Ed.
De pcculio, De In Rem Verso couveniatur. Ego el Et nihil interesse Poniponins ait, filia; suae nomi-
ante condemnationem post judicium patris no-
,
ne , an sororis, vel ncptis ex altero filio natae, de-
niine accepium, De lu Rem Verso patrcm tencri derit. Idem ergo dicemus et si servus mutuatus ,
pulo. d.l. 10. §3. fucrit; el doraini sui llliae nomine in dotem dederit.
VIII. A/ia excmp/a eifjcrunlur. /. 8. Paul. lib. 3o. ad Ed.
1.0 Illud plane verum est quod Labeo scribit, Si vero pater dotem daturus non fuit In Rem
Si ,
odores et u guenta srrvus emerit, ct ad lunus ero- patris versum esse non videtur. /. 9. Javol. hb. 12.
gaverit quod ad dominym suum pertinebal; vidcri EX Cassio.
In Rem Domini Vcrsum. /. ]. § 3. Ulp. lib. 29. ad IX. Obsen>andum est , quuni quis iii rem patris
Edict. dominive impendit iii fioc dijferre impensam neces-
,
2.0 Proinde si servns sumpsit pecuniam , ut se

sariam ab ea quce dunlaxal uti/is erat ; quod Si res
alcret, ct vesliict secundum cousuctudinem domini domino non necessarias emerit servus quasi domino
(id est, usque ad cum modum quem dominus praes-
necessarias, veluli servos; hacteuus videri Iii Rem
tare ei consucverat) lu Rem videri domini Vcrlis-
ejus Versuin Pompouius scribit, quatenus servoruni
se (2), Labeo scribit. Ergo idem erit et in filio.
verum pretium facit quuui si necessarias emisset : ,
/. 3. ^ 3. Ul,P. MB. -'^ ad Ed. in solidum quanto vsenissent leneretur (5). /. 5. Ulp.
3.0 Itcni in tiac specic : Pater pro filia dotcni LIB. 29. AD Ed.
promisit tl convonit ut ipse iiliam aleret. Nou
,
Nunquam autem plus videtur Fersum quam res
piaestante patre , filia a viro mutuam pecuniam ac-
constitit.
ccpit , et mortua est iu malrimonio. Respondi ,
Hinc Si fundum patri dominove emit servus vel
Si ad ea id quod creditum est erogatum esset, sine
filiusfamilias, Versum quidem esse videtur ita : ta-
quibus aut se tiieri aiit servos paternos exhibere
men ut sive minoris sit quam est emptus , tantum
11011 posscl ; daiidaiii De In Rem Verso utilem (3)
videatur In Rem Versum quanti diguus sit ; sive
actioiicm. /. 20. Sc.evola lib. i. respo.ns.
pluris sit non pliis videatur lo Rem Versum quam
Et alibi rursus : Filiamfamilias du\it uxorem ,
emplus est. 12. Gaius hb. ad Ed. pkovinc.
/. 9.
palre dolem promittentr; et convenit intcr omnes
personas, uti eam pater aut ipsa sc tucretur. Mari- X. Observandian ctiam est, quum servus fdiusce
tus ci mutuos i.ummos dedit; cum juste putaret in causam necessariam conlraxit, In Rem Versuni
patrcm ejus minislraturum tantum salarium, quan- •vidcri , quamvis res perierit.
tura dare filiae suse instiluerat. Eos nummcs ilia in Unde recte dicitur , Et si frumcntum comparavit
usus iiecessarios sibi , el in servos quos secum habc- servus ad alendam domini familiam , et iii Iiorreo
bat, consumpsit. Aliquantum et, cum ei res fami- dominico reposiiit et hoc periit, vel corruptum
;
liares creditK essenl, ex pecunia mariti in easdem est vel arsit; videre Versum. /. 3. §7. Uîan.
,
c.ausas converlit. Deinde priusquam paler salarium LIB. 29. AD Ed.
fi) Nogotium enim palris gcsslt, suscipicndo vice ejus adeoque an In Rem patris Verlisse videatur : porro quurn
jnJicium <|uo(l palcr nccessc habuisse t suscipere ; et eum dabitaturan direcla actio competat, datur utilis; ut vid. lit.
ab bac obligatione liberando. Prcescr. verb. infra lib. 19.
(2) Nnm
negotium dc , quidem necessariura .
(4) Quasi ab ipso profecta. Igitur ea in re vidctur fdius
alcre ct vcs:irc f;jmiUam gessisse negotium patris.
Cur UliUs? Forie qui;i in hac specielicet reverafili.i
(3) (5) Nisi culpa sua lanli emisset ,
quum potuisset iuino-
negotium paliisg' ssrrit tamen dubiiari potuit an babuerit ris emeie.
animum tjereudi Degolium palris eumque sibi obligaudi;
; ,
TIT. III. DE IN REM VERSO. 75

Scd et si servum (loniino necessarium cnusset, terius injuriam. t. 75. de Rrg. Jur. P.api». lib. 3-
iiqiie dccessisset; vel iusulam fulcissei, cnquc luis- QU.TJ.ST.
set ; diecrem esse aclionem De lu Rem Verso. d. Idem tractat Papinianns, el

si quod patreni darc
l. § 8.
3. oporlcrct, a sim slipulalus, et ita convcneiiin
filio
SimiliWr /Ifricanus : Servus in rem domini pccu-

fiiium. Nam olDc Iii Rcm Verso forc aclioncm
hic
;
nisisidonarepatri filius voluit,dumscobligat. /. 10.

niam muluatus, siue culpa <am pcrditlil nihilonii- :
nus possD cuni douiino De lu lUin Verso agi, cxis- § 2. Ul.l>. LIB. iQ. AD Ed.
timavit. Nam ctsi procurator meus, in ucgotia mca Xni. Ex regula quam staluimus sequitur ctiam
inipcnsurus, pccuniam mutuatus, sini- culpa cam non cssc locum aclioni De In Rcm Verso quiunji- ,
perdideril ; rcctc cuni hoc noniine Mandati vcl litisservusve ex solvendi gratia ejus qiiod patri 'do-
Negotiorum gestorum acturum. /. 1 7. Afkiu. lib. 8. nunovc dcberct , in ejiis negotiuni se obligavil aut.
QU.ivSr. erogavil : ut liquct ex specic sequenli.
XI. Hactenus dc eo f/nod in res patri dominove Quidam fundum colendum servo suo locavit, et
necessarias aut uliles contractum e.it. Quoit si in ea boves (fi dederat. Cum hi boves non essent idonei,
qute magis ad voluptalem pertincrent ; non alilcr vi- jusserat eos va;nire, et liis nummis qui reccpti es-
debitur fêrsum , quam si paler dominusve hanc im- sent alios reparari. Servus boves vendidcrat , alios
pensam probaverit. redemerat, nummos vendilori non solverat; po'tea
conturbavcrat (4l. Qui boves vendiderat, nvniinos
V. G. Scd si nmlua pccunia accepta domum do-
a domino petebat actione DePcculio aut Quon In
Ininicam exornavit tectoriis et quihusdam aliis qu;c ,
magis ad voluptalcm pLrtincnl quam ad utiiilalcm

Rem domim Versum esset, cum boves pro quibus
non videlur Vcrsum quia ncc procuralor ha?c ini- :
pecuniapetercturpenesdominumessent.Respondit,
putaret, nisi forte niandalum domini aut volunla-
Non videri peculii quidquain esse, nisi si quid dc- ,
tcm habuit ; nec dcbere ex eo ouerari doniinum ducto eo quod servus domino dcbuisset rcliquum ,
quod ipse facturus non esset. fieret: illud sibi videri, bovesquidemlnRemdomini
Versos esse; sed pro ea re solvisse tantuni quanli prio-
Quid ergo est? Pati debet doniinus creditorcm res boves va;nissent si quo amplioiis pecunia; pos-
:
liaec auferre sine domus sua videhcet injuria iie

tcriores bovesessent, ejus oportcre dominum con-
:
,
cogendus sil doniinus vendere domum , ut, quanli

deninari (5). /. 16. Alfen. lib. 2. digest.
pretiosior facta est , id praestet. sup. d. l. 3. § 4-
Hinc Utpianus : Si domini debitor sil servus, et
Vlii autem vohintas domini accessit Neciion il- :
ab alio mutuatus ei solverit ; hactenus non verlit,
lud quoque In RemdominrVersum Labeo.iit, quod quatcnus doniino debet quod excedit , vcrtit.
:
niutualus servus domino emit volenli ad luxuria;

Proinde si quum domino deberet triginla, mutua-
materiam; ungueniafortc,vel si aliquid ad delicias, tus quadraginta creditori ejus solverit, vel familiam
vel si quid ad turpes sumptus subministravit. Ne-
exhibueiit; diceudum erit De In Rcm Verso in
,
que enim spectamus , an bono domini cesserit quod
decem compelcre actioncm aut si taiitumdem : ,
ronsuniptum est, sed aa in negotium domini. d. dcbeat, niliil videtur versum. Nam nt Pomponius (
l. 3. § 6.
scribit) adversus lucrum domini videtur subveu-
tum. /. 10. § 7. UlP. LIB. 29. AD Ed.
5 3. Oportere ut Jdius servusve habuerit vocumatem
Idem Vlpiamis ait : Quod si servus domino quan-
obligandi patrem aut dominuni.
lilalem dederit ut manumiltatur, quam a me nin-
tuam accepit; in peculium quidem hauc quantila-
XII. Ita actioniDe In Rem Verso locus esse po- tem non computari In Rem autcm videri Versum
:
test, sijitius setvusve habuerit animum sibi nalura- si quid plus sit in eo quod servus dedit quam est ,
litcrobligandi palrem aut dominum : non erit igitur in servi prctio. 3. Ulp. lib. 29. ad Ed.
l.
huic acliotd locus , si animo donandifecit.
El idco et si donaverit servus domino rem pecu- ARTICULUS II.
liarein ; actio De lu Rem Verso cessabit et sunt :
iila vera. /. 7. Ulp. lib. 29. ad Ed. Quandia sil actioni Dc In Rem Verso locus.
Plane si mutuum servus acceperit et donandi
,
animo solvit (i), dum non vult eum (2) debito- XFV. Tandiu demuni actioni De In Rem Verso
rem facere peculiarem ^3); De In Rem Verso ac- , quandiu ex gestujilii aut servi paler do-
lociis est
tio est. d. l. 7. § I. minusve dcbitor manet.
Kemo enim potest mulare consilium suum in al- Et ideo sive debilor fuit domino quum in rem
Ci) Creditori domini. dominus T>e In rem verso ; nam servus boves posteriu»
(2) Dominum. emiUos rationibus dominicis intulirat magis animo essol-

vendi quod domino ex pretio priorum boum debebat
(3) Hoc volebat quum mutuu
inutat
quam cum obligandi : nisi fortc in id qut)d pluris csscut
pretio priorum ; adeoquc non potcst nisi cateuus videri
(-'1; Id est, iirodegerat, di.ssipaverat. versum.
Ci) lulra prelium autcm priorum bovi;
,:
,r6 LIB. XV. PANDECTARUM

vcrteret, nihll vidcri versum : sive postca tlcbitor
csse domino coeperit , desinerc vcrsum; idcmque ARTICULUS III.
el si solvciil ei. Cui , el achersus qiieni competat actio De lu Reni

Plus dlcit Pomponius : f t si tantumdem ei dona- Verso ; et quid illa contineat.
\il domiiius quanliim creditor solvlt pro sc si
,
,
quidom remuneraiidi animo non videri versiim , ;

§ I. Ciii coinpetat.
si vero alias donavit, durare versimi.
siip. d. l. lo.
XVI. Hwc nclio compctit credilori servi aiit fllii-
rcm donimi verlit, el faniilins in eian ciiiisum credidit cx qua In Retn

qui
Idcm qua^vit : Sl docem in
doinini rcauiii csl; el qiiidcmei duntaxat
pciliis uiit
postea taiitamdcm summam a domiuo mutuatus
qui principalitir in huiic cuusuin credidit.
sit; habcat piictcrCa it pcculium deccm viden- :
dum ait, utium dcsiil esso veisum; an vero quo- Hinc Quamvis inn eam rem pr pro servo meo fide-
niam est peculium uude tiahatur deljitum, De In jusseris quoe ita coiitracla est ut in rem meaia
,
Rtm Veiso non lollimus aclioncm an polius ex ;

versaretur vc lutl si, quum sorvus frnmentum emis-
:
ntroquc pio lala dctrahimus? Ego autem pulo su- set quo aleretur, vcndllori frumenti fulejus-
famili: i
blatam Dc lu Tiein Vcrso aclioncm ; cum debitor soris : De pecullo eo nomine,

propiusest tamen, ut
domiui sit conslilutus (i). d. l. lo. § 8. Ulp. lid. 29. uoii De in Rcm
Verso agere possis; ut uiiiiis duii-
AD Ed. laxat In cjuocjuo contractu De lu Rem Vorso sit
actlo qui id ipsum credidlt quod in rom domiai
Simili ralione nitiliir, quod diiflnitur in specie sc- ,
queiui : in qua plures essent credilores peculiares ,

versum est. /. 18. Nebat. lib. 7. membran.
quoniin iini I)e In Rem Verso , aliis De peculio dun- XVII. Qiiidsiduo eaindem cnusam principaliter iii
taxal actio competeret. solidum singuli credidcrunt l t in specie sequenti. .'
Eteniin Certe si prKventum sit ab aliquo et ac- Si muluatus slt pccnniaui scrvus ad vestem compa-
tnni De poculio; Do In Rem Verso actio an cesset, raudam pcrlerint
, quis De In Rem
et numml :
vidcndum ? Et referl Pomponius Julianum cxisti- Verso agere possit ? Utrum creditor, an venditor?
mare, De pcculio actione perimi De In Rcm Vcrso Puto autem quidcm prelium numeratum sit
, si
actioufm quia in pcculium conversum est quod in

;
credltoreni De In Rem Verso aclurum etsi vestis ,
domini rem orat vorsum, ct pro scrvo solutum (aj perierit si autem non fuerit pretium solutnm
: ad ,
est qiumadmodum si ipsi sei vo a domino fuisset

:
hoc tamen data pecunia ut vestis emeretur et ;
sohilum. Scd itadimum, si piaesliterit ex aclionc pocuiiia pcrlerit vestis tamcn famllia; divisa est; ,
De peculio dnmiuus quod sirvus in rem ejus ver- utlque creditorem De In Rcm Vcrso habere actio-
teral; catorum si non prrestitil, manet actio De In iieni.An et vcnditor habcat, qula res ejus perve-
Ilcin Vcrso. /. i. <5i
2. Ulp. lib. 29. ad Ed. herunt in rom dominl ? Ratio hoc facit, ut teueatur
unde incipit domlnus tcncri cx una causa duobus.
XV. T'idiimis 1li r.om Vorsum eranrscere ^si Proiude etsi tam pecunia quam veslis pcriit ; diceu-
postea sei\'iis doniino liwtiV pecuniiv dcbitor Jial. dum erit utrique domlnum teneri : quoniam ambo
Quocirca i/lud Poniponius Qu.Trlt : sl In rcin tuam Rem domini Vertere voluerunt. Ulp.
In /. 3. $Jiii.
vcrtcrit debilor tuus laclus slt mox creditor
, el ,
LIB. 29. AD Ed.
e)usdcm sumiua- quam libi debuit; an renascatur Sed dicendum est, occupantis meliorem condi-
De In Rem Veiso actio, an vcro ex post facto non tlonem esse doberc. Nam utrisque condemnari
coiivalescat? Quod verum 10. § 9. Ulp.
(3) est. l.
dominum De In Rem Verso , iuiquum est. /. 4»
HD. 29. AD Ed. Gaius. lib. 3. AD Ed. prov.
Versum autem sic accipimus ; ut durel
Igitur :
versum. Et Ita deinum De In Rem Veiso compe- § 2. Adversus quein hcec actio competat.
tlt aclio si non sit a domino servo solutum , vel
,
lilio. XVIII. Competit hcec actio adversus patrem aut

Si tamen in neccm creditoris (4) , id est ,
perdi- dominuin in cujus rem versiim est.
turo scrvo vel solutum sit; [ quamvis solutum
filio QuidSi in rem alterius ex dominis versum sit
sit (5) ] do-initquidom versum a;quissimuin au- ;
utrum is solus in cujus rem versum est an et so- ,
tem est De dolo malo advcrsus patrem vel domi- clus possit conveniri, quseritur? Et Julianus scri-
num competcio actioncm. Nam et peculiaris debl- bit; Eum solum convcniri in cujus rem versuin
tor, si fraudulontor (fi) servo solvcril quod ei deest : sicuti quum solus jussit. Quam scnteutiam
bcbat, iion llberalur (•;). d. l. 10. § ti. puto veram. /. i3. Ulpiaw. lib. 29. ad Ed.
(i) Unde fit ut comprnsalioue exliuguatur dcbilum quod (4) Animo eum fraudandi.
ipsi dumiuus dcliebat.
(5) Inclusa Tideulur expungeuda.
(2) Domious anlem pro servo suo solTcndo id quod De (6) In fraudem crtdilorum servi.
peciilio HCtione iuernl condemn.ilus tanti eum facit sibi
,
(7) EQcclu qnia per PauUanam restituitur ejus oLli-
;
d. bitorem ; et sic coaipensatione esllnguitur quod servo
galio.Porro similis est dolus domini qui sic fraudulenlcr ,
5ui dibuerat.
sirvo 5U0 sohil debct igitur patiicr ex hoc dolg tcneii.
;
(3) Scilicel ut Bon conYalescal.

:
TIT. IIF. DE IN REM VERSO. r^n

Marcellus autcm cul JiUianiim nolut : Interdum ct tuam ipsius rem vel in peculium Pampliili ver-
,
piO|>lcr lioc qiiod rctn allcriiis socii vcrsum cst,

iii sum sit, compreliendatur scilicet eiiamsi morluo:
De Iii lleiii Vorso cum altero aei )>otcst ; qui con- vel alienato Sticho agatur. Quod si Pamphilo mor-
vcntus, a socio pclerc polcst id in quo daninalus tuo agam : magis est ut ,
quamvis Stichus vivat ,
fucrit. Qiiid ciiim diccmus si peculiiini servo ah , tamen de co (|uod in pecuHo Pamphili versum
allero ailem|Hum fucrit (i)'-' Paulus Eigo hxc : cst nounisi inlra annum qiiam is dcccssil , actio
,
qua>slio \:i) ita proccdit , si Dc pcculio agi uon dari debcal. Etcnim quodammodo Dc pcculio Pam-
pOtCSt. /. 1 |. JlLlAN. LIl). II. D1CIL>T. phili tum cxpcriri vidcbor; sicuti si Qlod jussu ,
(jus crcdidisscm expcrirer. Nec iios movcre dcbct

,
quod Slichus de cujiis peculio agatur , vivat

§ 3. Quiil contincalactio Dc In Rem Vcrso. ,
qiiando noii aliler ea rcs in peciilio cjus (3) esse

polest, quam si Pamjdiili peculium maneat. Ea-
XIX. jlctio De Tn Rem Vcrso lioc conlincl , itt liem ralio efliciel ut id qiiod in pcculio Pamphili
quod cfcdilariJilii scnîiê clcbetur , pater aut doini- vcrsum sil, ita prxstari dcbere dicamus , ut prius
nus solvere tcncnlur quatenus in rem suam versum cjus qiiod tibi Pampliiliis dcbueiil dcduclio liat
;
est ; etiamsi nihil in pcculio csset. quod vcro in tuam rem vorsiim fuerit pra?st('tur ,
In Rem autem Versum vidclur , prout aliquid Miam non dcducto eo quod PamphiUis tibi dcbet.
/. 17. § 1. AfiIICAN. LIB. 8. QU.BST.
veibum est. Proiiide si pars versa est , de partc
erit aclio. /. lo. § 4- Ulp. lib. 29. ad Ed.
XXI. Circa hoc quod actione Do In Rcm Verso
XX. Quum ex contractu vicarii , actione De In continetur unum qutereiulum supcrest.
,
Rem Verso agitur ; non solum quotl in rem domini Sed utrum in sortem dunlaxat tenebilur domi-
versum est , hnc aclione continrlur ; sed et quod niis an ct in usuras ? El si quidem piomisit nsu-
,
versum csl in rem ordinarii servi in cujus peculio ras ; Marcellus libro 5 Digestorum scribit , domi-
€st.Sed hoc continebitur duntaxat inlra peculium nuni pra>staturum. Scdsi non sint promissa;, ulique
hujus ordinarii , et inlra tcmpus quo De pcculio iion debebunlur ; quia in stipulalum deductae non
ejus ordinarii agi polest. sunt. Plane si contcmplationc domini pecuniam
Hoc docct Africanus. Ila ille : Cum Sticho vica- dcdi non gerenti servo negotia domini , sed ipse ge-
,
rio servi lui Pampliili contraxi. Actio De peculio rens; Negotiorum gestorum actione poleroetiamde
et In Rem Vcrso ita dari dcbet , ut quod vel in uiurisexperiri ('!). /. 10. §5. Ulpiam. lib.29.adEd.
(1) Cujacius [Tract. ad Afiican. aJ 1. 17.] ceaset legen- (3) Id est , vicarii. Sensus est : non potest in peculio
dum , non fiieric : «t bunc legis scnsum esse , (Hiod si vicarii remancre jus crediti quod vicarius habebat adver-
ademplum non esl peculium ila ut iile ex dominis iu sus ordinarium ; cum non supersit ullum ordinarii pecu-
cujus rem versum non est, possit conveniri oclioae De liiim , uude lioc quod Ticario ordiuaiius debebat , possic
jieculio , ratione peculii quotl apud ipsum est tenealur ia ; cxsolvi.
peculii computatione computare id quod in rcm alterius
domiiii versum est. Hoc cnim naturale domini debitum (4) Quum ago servi toi nomine cui pecuniam mutuatn
nec fit iujuria ei dedi, nonpossum petere usuras, nisi in stipulatum deduotse
erga servum continelur in peculio servi :
qui condemnatur cum possit id quod solverit repctere

sint: quia contractusMutui tst stricli Juris. At cum ipse
;
negotia tua gessi , usuras consequar quia negoliorum
judicio Coiitiniim dndilundo a sociu quem liberayit sere :
gestio, est negotium bonafidei, cx quo citra convcnlio-

alieno el actionc de lit Rem Verso qu£e adyersus eum
,
compeliisset.
nem debenlur usurse ul vid. supra ILb. 3. tit. de IVeg.
gest.
Quae proponitur cl definitur in lege pracedenti , eo
(2)
solo casu ila dcfiuienda est, quo De Peculio agi soii polest
adversus eum ia cujus rem versum noa est.
TITULUS IV-
QUOD JUSSU.
1. Adtcrtiam Edicli parlem pervenimus. Circa hanc actionem videndum est ; ex ciijus
Aclio QuoD Ju-^su quce ex hac parte Edicti da- contractu , ex cujus el ex quali Jussu huic locus
tur , compelit cx lontiactibus servoruin ctfiliorum- sit; advcrsus quein detur ; quid contineat ; et an
familias , adversus patres aut dominos quorum Jussu actio De pccuiio, si electafuerit , cain consumat.
conlraxerunt , in oinne in quod eoni/n Jiissu se
obligaverunt. § 1. Ex cujus contractu huic actioni locus sit.
Et Mcrito ex Jussu domini in solidum adversus
eum juflicium datur. 'Nani quodammodo cum co U. Ex contractu ipsiiis servi aut Jilii , huic ac-
coiuraliilur ,
qui jubct. /. i.Ulp. lib. 29. ad Ed. tioni Frcecorice locim esl.
,, ,

Quodsi fiUus setvusve nudum ministerium exld- Quod Jussu ,
qua; non datur ex Jussu cxlranece
btiiC patertjue ant dominus ipse contraxit ; puta Si
,
personce.
doniiuus vel pater pecuniam mutuam accepturos Eniinvero Si Jus^û meo cum alieno servo con-
jusseiil servo filiove numcraii nulla quacslio est : ,
tractum fuerit eumque postca red. mero QroD
,
;
quin ipsi condici possit. Imo, hoc casu De Jrssr Jussu non teiubor iic actio qua? ab i:iilio inutilis
:
aclio uon competit(i). l. 5. Pa-jl. lii;. \. ad Plaut. fuerit eventu conlirmctur. /. 1. § 1, Paul. lie. 3o.
,
Ciclcrum liiin quani cx Jilii

< r filiw ct ancilliv , AD Ed.
nul seivi conlracln /ittc aclio litilur. JîlurSi Jussu
,
domini ancillx; vd Jussu patris/iiliK ereditum

,
§ 3. Quale Jussum huic actioni det locum.
sit; danda est in os Quob Jussu actio. /. 2. § i.
.
Paul. lib. 3o. ad Ei).

VI. Jussum autem accipiendum est , sive testato
quis sive per epistolam , sive verbis , aut per nun-
,
§ 2. Ex cujus Jussu huic actioni locus sit.

tium, sivespecialiter in uno contractu jusserit,sive
generaliter. Et ideo et si sic contestatus sit , Quod
III. JSon solum si ex Jussu patris aul domini ; voLEs cuM Sticho servo meo negotium cebe peri-
sedetSi Jussu fiuctuarii eritcumservocontraclum, CULO MEO videtur ad omnia jussisse ; nisi certa
:
itcm ejus cui bona fide scrvit MarccUus putat : , Lex aliquid prohibel. /. 1. § i. Ulp. lie. 29. ad Ed.
OuoD Jussu dandam in eos aclinnem. Quam seu- Sed ego quaero an revocare hoc jussum ante- ,
tentiam et ego probo. d. l. i. § 8. Ulp. lib. 29. quam credatur, possit ? Et puto posse quemad- :
AD Ed. modum si mandasset el postea ante contraclum ,
IV. Ts aulem demum ex Jussu suo hac actione contraria vohintate mandatum revocassel, et me
ienetur , qui ipsc contrahendo posset obligari. ccrtioiasset. d. l, i. § 2.
Hinc pupillus dominus jusserit , utique non

Si VII. Sed et si mandavent pater dominusve , vi-
tenetur; tulorc auctore jussit. d. l. 1. § 7.
nisi delur jussisse. <f. Z. i. § 3.
Cceterum Si domina (a) servo suo credi jusse- Sed et si servi cliirographo subscripserit domi-
rit , actione Honoraria tenebitur. l, af). Sena- Ad nus, tenetur QuoD Jussu. d. l. i. § 4-
tusconsultum f^'elleian. Modest. lib. sing. de Eu- Cum autem raliliabitio mandato comparetur Si :
BEMATICIS. ratum habuerit quis quod servus ejus gesserit vel

dominus cccteriiê ex quorum filius, QuoD Jussu actio in eos datur. d. l. i. §6.
V. Neque solum si
Jussu huic actioni locum esse diximus , ipsi jus- VIII.Quidergo si fidejnsserit pro servo? AitMar-
.serint ; sed et si tulor curator procuraton'e eorum , cellus,nonteneriQuoDjussu:quasi extraneus enim
jusserit , huic actioni lociis erft , quasi ipsi per tuto- intervenit.Neque lioc dicit ideo quod tenetur ex ,
ris, curatoris, pivcuratorisiê sui ministerium jus- causa fidejussionis ; sed quia aliud est jubere , aliud
serhit. fidejubere. Denique idem scribit Etsi inutiliter ,
Hinc Si tutoris Jussu creditum servo pupilli fidejusserit tamen eum non obligari quasi jusse-
,
sit ; puto si ex utilitate pupilli fuerit creditum

,
rit :qusesententia verior esl.Z. i. § 5. Ulp. lib. ag.
in pupillum essc dandam actionem Qtjod Jussit AD Ed.
tulor. /. 2. Paul. lib. 3o. ad Ed. Jussum et Jidejussionem distingunt etiam Diocl.
curatore adolescenlis vel furiosi vel et Maximianus , qui ita rescribunt Si mandator ;
Siinililer Si
; cum
prodiiî jubeiite servo contractum sit ; pu- pro filio tuo extitisti vel Jussu luo cum eo quem ;
tut Labco dandaiii QuoD Jussu actionem in eos

in potestale tunc habuisti contractiim est intelli- :
gis et sorti et usuris te parere oportere , si te his

quorumscrvus ruerit. Idem et in vero procuratore.
Sed si procurator verus non sit ; in ipsum potius omnibus obligasti ut res quae pignoris jure deti-
:
dandam actionem ; idem Labeo ait. sup. d. l. i.

nentur, liberari possint.
§0- Quod si fidejussor creditae pecuni» intercessisti
Nam qui alieno nominejuhet, ex Jussu suo
et teaeri te ex ea obligalione explorati Juris est. /. 8.
oUigatur. Enimvero Si Jussu qui administrationi Cod. Qiwd cum eo.
reriim civitatis proepositus est , cum servo civitatis IX. Observandum quoque quod rescribunt Hono-
negotium contractuiu sit:Pomponiusscribit , Quod rius et Tlieodosius , ex co solo quod colono actori-
Jussu cum eo agi posse. /. 4- Ulp. lib. 10. ad Ed. ve curam possessionis quis commisit , non intelligi
Quocl dicilur infalsum procuratorem et iii hunc
, jussisse ut ei pecuniamutua in hanc rem daretur :
Reipublicce administralorem actionem dari , inte/lige nec etiam Commendatitias epistolas pro Jussu ha-
de cii'ili actioneMa.niia.U; noiide hac Prcetoiia actione bendas, 1. i3. Cod. d. tit.
(i) Scd directa et civilis actio qua proprio lib. seq. dicitor feminam nec pro servo sao posse
,
paler aut dominus teiietur. iibere. Rntio decidendi isl quod in rem suam se obli-
cum ppiunia quae credetar, ipî per servum
(2) Katio dubitandi pelitur ex Senalusconsulto Vel- acquircnda sit: qux obligatio per SeoatuscoBsaltuBl DOD
leiano quo pruhibi ntur ffminae obligationi ahcrius acce-
prohibetur. d. til. K. ^\. £t scqq.
derc : quaiuoplcr ia Tit. ad Scnatuscousultuin Velleian.
, ,
TIT. IV. QLOD JUSSU. ^<j

Lndc diccnduni est, Doniiuum
qui jussit semissibus
4- Advcrsus quem compelal hcvc actio; quidcon usuris servo suo peciiniam mutuam credi,
haclciius
tiiicati et an per actioneni Dc V>:c\x\io
periinatur.
Uiicri quaienus jussit:nec pignoris obligalioiuin
iocum habcre in his pra?diis qii:r servus non ex vo-
X. Ha'c actio conipctit adversus euni cujiis Jussu
luntate domini obligavit. /. 3. Ulp. lib. bespons.
fdius cjus aut srivus conlraxit. Et quidcm Si iiiiii';
•;-..
ex srrvi doiiiiiiis jussit continhi rum eo solus ,

%ll. Rcgulriritcr h qui dc peculio cgit quum ,
teiifbitiir. Scii si duo jusserurit, cum quovis ))Ossct QuoD Jussu iii ea causa csl uc possil (juoo
,
dnm agi polesl; quia similcssunt ihiobus jbus mandan-

ir Jussu poslca agere el ita Proculus exislimal. Sed
:
libus. /. 5. § 1. Pavl. lib. 4. AD Plaut. si deceptus De peculio cgit pulat Celsus succur-
,
X 1 . //«'(- actio in solidiim dttlur , iit initio Titulidixi- rendum (i) ci. Quae senicntia nabet raiionem. /. 4.
mus : ccvtcrum non ultra id quod Jussu coiUinctur. § J^^^-ff- Quod cttrn eo. Ulp. lib. 29. ad Ed.
(i) An restiluta ipsi actionc Quod ji, putat Accursius? An duntaxat per actionera De dolo ,
Fabcr 3d li. 1. ?
APPENDIX AD LIBROS XIV ET XV.

Qui teneantur, necne , ex alieno contractu.
I. Fidiinus duobus libris superioribiis , in quas sessioncs non in dotem pro filia tua dedisse, sed ad
personas ex alicno contraclu detur actio. NiiUus sustentandam eam extra dotis causam filia; tuoe
prccler illos , ex alieno contractu , quum ipse fidem prasdia assignasse proponas ; civilium munerum
siiain non astrinxerit , nec successerit debitori, con- vel onerum municipalium obtentu ex persona ma- ,
veniri potest. riti ejus

(
quomodo matres ex persona filiorum )
Igitur Ex paironi vel domini contractu hberti interpellari non possunt (i) cum neque maritum
:
vel servi conveuiri non possunt. /. 5. Cod. Nejilius pro uxoris obligatione couveniri posse constet
pro patre. Diocl. et Maxim. iiisi ipse pro ca se obnoxium lecit. Certissiinum
PanVer: Palris nomine superstitis,filium iioc mu- vinm est Ex altebius coNTnACxu neminem obli-
,
nerum civilium, mc debili causa, personali posse GABi. /. 3. Cod. Ne uxor pro marito.
conveniri aclione constat. l. 4- d- til. Iidem. II.Observandum superest has personns nec idco
Fice versa Neque ex ejus filii pcrsona qui, quuiii coiweniri posse quod jain aliquid solvere cwperint.
sui juris esset, mutuam pccuniam acccpil; palcr Ilinc iidem rescribitnt : Cum te ideo ex persona
ejus si non lidcm suam obstrinxit, conveuin po-
, filiitui commemores conveniri , quod pro debitis
tesl. /. I. Cod. Gordian.
d. tit. ejus aliquid intulisse vidcaris defcnsiouibiis luis
:
Sed iiec inalcr pro fUiis , nec uxor pro viro, aut uti apud eum, cujus super ea re nolio esl; miuime
vir pro iixore so/vcre cogi debent. prohiberis ut is ad solutjoncm aheui debiti iirgeri
:
Hinc Dioclclianus et Maxitnianus : Cum te poste non patiatur. /. 4- Cod, d. til.
(i) Pra>dia quae extra dotem filiae tose deJi; I

ex persona matiti ejus iôn possunt inlerpellari; quemadmodum matrcs ez
pcisona filiorum non interpellanlur.
, ;
LIBER DECIMUS-SEXTUS.
TITULUS I.
AD SENATUSCO:<SULTUM VELLEIANUM.
Cû.E fuerU ratio connexionis hiijus liluU cum supc- » eas virilibus officiis fungi, et ejus generis oblij»!-
rioribus , fatcor milii non liquere; nisi forte inslar » tionibus obstringi non sit aequum : arbitrari Se-
sit Appendicis cujusdani ad actiones qua> ex alicno » natum Recte alque ordine facturos, ad quos dj
contractu dantur quia scilicet, quemadmodwn actio
: » ea re Jure aditum erit; si dcderiut operam ut
in
ex Edicto Quod cum co non datur ex causa Mutui X Senatus voluntas servetur ». d. l. 1. § i.
iu ea re
in filiumfamilias propter Scnatusconsultum Macedo- Vcrba itaque Scnaluscoiisnlli excutiamus, prius
inanum (de quo supra infine lihri XIV); ila ex Providcntia Amplissimi Ordinis laudata quia opem :
causa Intcrcessionis non datur in fliuinfamilias tulit mulieribus, propter sexus imbecillitatem mul-
propter SENATUscoNsrLXUM Velleia.num quo nui- tis hujuscemodi casibus suppositis atque objectis.
Ueres quceliiel aliis inteixedere prohibcnlur. d. l. 1. § 2.
Enimvero Vellciano Senatusconsulto plenis- Ut aittem methodice hoc Senatusconsultum ex-
I.
cutiamus ; \ .° Videbimus quando huic sit locus
slme comprehensum est, ne pro ullo feminae inter-
cedereiit. /. i. Paul. lib. 3o. ad Ed.
1.° De hujus ejjcctu.
jN'am sicut moribus civilia (i) officia adempta

sunt lemiiiis, et pleraque ipso Jure non valent
SECTIO I.
;
ita mullo magis adiinendum eis fuit id officium, iii Quando sit Velleiano lociis.
quo non sola opera nudunique ministcrium earum
versaretur , sed etiam periculum rei familiaris. (/. Hanc Sectionem in duos Arliculos dividam. In
/. ..§t. i." V idebimus ad quas obligationes Seiiatusconsulli
Et primo quidem temporibus Divi Augusti, mox auxilium porrigatur. 2." Ad qucc Senatusconsutli
deinde Claudii, Edictis corura erat interdiclum ]Si non porrigatur.
prohibitio
femina pro viris suis inlercedercnt. /. a. Uli'.
LIB. 99. AD Ed. ARTICULUS I.
Postea factum est Senatusconsultum (2) quo ple-

nissinie feminis omnibus subventum est. Cujus Se-
Ad quas obligaliones Senatusconsulti auxiliuni
porrigalur.
nalusconsulti vcrba heec sunt.
QUOD Majicus Silanus et Velleius Tutor Con- II. Regidariter nuxiliuni Senatusconsuhi porri-
sules verba feccrunt de obligationibusfeminaium
;3; gitur ad omnes obligationes quas midier in persona
quas pro aliis rea: ficrent quid de ea re fieri opor-
,
su» in rehusve suis pro alio contrahit.
teret, de ca re universi ila censuerunt. « Quod ad Et quidem ut rescribit Alexander , Senatuscon-
» FiDEJUssioNES et mutui dationes (4) pro aliis qui- sultum locum habet; sive eam obligationem quae ia
» bus (5) intcrcesserint femina;, perlinet tametsi ; allerius persana con^lilit mulier in se transtulil;
,
» ante vidctur ita Jus dictum esse [6] ne eo nomine, vel participavit ; sive quum alius pecuniam acci-
» ab his petitio fiat, neve ia eas aciio detur, cum peret, ipsa se ab inilio r«.m conslituit (j). Quod iu
(i) CiviLiA Officia lalius patent quam Pui)i.iCA et li!c :

(SJ Legcndum pro qnihus.
Officia ch'ilia dicuntur qviaecumque rei domeslicae curaia (6) Nimirum inlerpretatione Prudentium etpraxiFori,
e^cedunt , el in ccelu vel conspectu virorum peragi solent. Edicla Augusti quae proliibebant ne pro viris suis muHeres
Ab liis omnibus Officiis remola! sunt femiuse I. >. <ie Bt^^.
:
inlercederenl porrecta erant ad earum inlercessiones pro
,
Jitr. Vi',1. oralionem Catonis apud Livium XXXIV. .-iIiLs personis quam interpretationem confirmavit Senatus-
:
(2) Velleianum scilicet de cujus setri. ehoc tantum cotis-

: consultum Velleianum.
tat non esse aote tempora Ciaudii , nec post tcmporn
,
(7; Tres igitur Intcrcessionis species. Prima Quum mu-
Vespasiani; cum de eo responderit Cassius ut const:it
,
lieralienam obligalionem jam contractam in se translert;
ex 1. 16. 5 I. ft'. h. t. quiCassius sub Vespasiano obiit : I. z. nimirura promiiiendo novandi animo quod aller debet.
ff. de Orig Jur. Secunda Quum mulier alicujus obligatioui accedit puta, ;
(3) Hi Consules non invcniuntur in Fastis. fidejubendo pro eo, mandando ut cum eo coutrahatur, etc.
de Heb. creditis ; id Tertia Specles esl quum obligatlonem quam quis nondura
(4) Passive accipe, ut in I. 27. ff.
coniraxit, sed erat contracturus, mulier yice bujus persons
esl , quuDi jnulier ab eo qui tibi mutuuna erat datuius
vclut interposita a te persoua accipit. coauaxit.
.,,
TIT. T. AD SENATUSCONSaLTUM VELLELVNUM. rr

rrrum carum liabiiis pio aliis obl liouibus (i) acl- V. Scd et si nuilicr dffensor allcujiis cxliu-.-t,
iui,;suin csl. /. /(• (-'od. /i. t,
procul dubio iutei ccdit. Suscipil cnim in sc aiicnaoi
lii siiiiimci , sivr sc , res xw
.s/i'f in rciii alteritis oblifâtioncm; quip|ie cuin ex liac re subcat con-
ohlifêt , ex ffUfiriiiiic/ite conlrailus spccir pro tpi ,
dcmnatioiicm. /. 'i. § 5. Ui-p. Lin. ug. ad Eo.
ciimt/iie /jcrsoiiei , cl crifa (/ucmriim(/iic crcdHoici. Ilciii cl si cx stia rcs/>onsionc ad iiiterrogntionent
lociis csl Sciialiisconsullu itcm si\'c dirccte : intt iii Jiirc alienam obligalionem susci/mct , intenc-
ceilal , sivejrnus Senaliisconsullofacta sit. dere vidclttr : cl Sciialiiscoiisullo juvatur, nisi dolo
fccerit.
§ I . Seiialiisconsiilto loctim esse , sivc se , si^'e i Hinc Si mulicr in Jure intcrrogata, rcsponderit
suas liudier in rem (dlerius obli^ct. se licrcdcm cssc si scicns sc hcrcdcm non csse, rcs-
:
poiidcrit, miiiime intercessisse vidcri , quia dcco-

pit (41. Qiiod si cxistimavil sc hercdcm et eo noiniiic
III. Miilier non magts res suas , quani sc in al-
terius rem oMigare /wlcst. deccpta responderit, in eam aclioncm (5.) quidcni
dari, plerique cxistiinavcrunt sed cxceptione Se- ,
Hinc Julianus rcctc scribil la Digcstoruni, lib.
natuscoiisuUi adjuvari. /. 1'). Paul. lib. singul. ad
^luliorem qu.T inlerccdciis fuiidinn pigiiori dedil
Sen ATUSCOMSULTUM VeLLEIAK.
quamvis a creditorc distractum , posse In rem ac-
tionc ])eiere. /. 3<j. §Jin.J/'. cle Rei P'iiulical. Ulp. Similitcr Si mulier intcrccdcndi animo servrm
Mji. 17. AD I';d. alicnuin (6) suum esse rcspnnderit ; quasi intcj
Ouia nullum pignus credilor vcndidisse videtur. cesserit, r '^Scnatusconsulli ul
ilio
/. 4"- '/. til. Gails lib. 7. AD Ed. pnoviKC. Planc si pro bona (ide servicr.te sibi responderit,
Jlinc Gordiaims rescribit : Si scieus (2) creditor non vidctur iutercessissc (7). /. 2G. Ui.pian. lie. 37.
a niaiilo (iiopter proprium dcbitum obligari iun AD Ed.
dum mulleris , liccl ea conseiilicnte , cum pignoii
accepit ; proplcr Seuaiusconsulti auxilium , ven Seiiatiisconsullo Incum r.rs prn quaciimr/iu
di'ndo cum, domiiiiiim mulieri auferic nequit iic^ ; jiersona iiudier intci uliU,
t i>i neCesse cst praestilo prelio cmptori vinditarc,
£i m4.tri heres exiiiisti. /. 7. Cod. h. t.
VI. Pro rjuacumcjtie pcrsona mulicr se aiit rcs
siiiis obligil , ScnaHisconsiilluin loctiin h/ibcl. Proiiidc
$ 1.SenattisconsuUo locitni esse , ex e/uacumqttc iieqiie maritiim , ncque filium, ncquc jiaticm pcr-
contractus speci&§nutlier pro alio intcrccdnt. iniuitiir mtilieiem dcfenderc. /. 2.
$ Jin. Ulpia>".
LIB. 2g. AD Ed.
TV. Oranis omnino obligatio Senatusconsullr; Hinc ^rttoninus : Si qiium ipsc mutuam pc-
Vclleiano comprcheuditnr ; sive verbis , sive rc cuiiiam atciperes , matcr tua contra Amplissimi
sive quocuniqîe alio contractu intercesserint. l. 1. Ordiuis Côtisaltum lidem suam interposuil, cxce| -
UlP. LIB. 'ig. AD Ed. lione se tueri polest. /. 3. Cod. h. l,
§ 4-
Siiniliter : mtilier, Si tutore se excusare volente
Hinc V. G. inulier intercedere videri potest , ven
ipsa se interposuit , indcmnitalcm ci rcpromit-
dendo rem sitain alieno crcditori, ul pretiuin i/jsi ii.
lcns (8.1; auxilio Scnatuscons; Iti uti minimc prohi-
soliituin ccditl.
bcliir. /. 6. Cod. h. t. ^ sin aulem .\lexa>di;r.
Hoc docet Pornponius : Iiem si raiilier creditori Maxime auleni pro iiiarito mitlicr intercedere non
viri funduin vendidit, et Iradidit ea (3) conditiom
potesl.
ut empior acceptam pccuniani viro refcrrct; il
HiiLC Diocletirtnits et Mnxiiniantis : Si matir tna
ll>;nc fiiudum vindicat c-xccptio quidcra opponilur :
marito qiioiidam suo (9) hercs iion e.\lilit , satis

ei de re empta et tradlta, sed replicabitur a lun-
Idouc.T cxccptiouis rcmcdio tula esl. /. i^. Cod. h.
liere , Airr si ea venditio contra Senatuscon
SULTUM FACTA siT. Et hoc proccdit sive ipse cic-
t, ^ unde si.
ditor cmerit, sive interposucrit alium quo mulier c:< VII. Intcrcedere mulicicm iiitplfgpiidiun cst,
rationo careat re sna. Idein cst cl si non pro viro pliam pro eo qui oblif;ai'i iion possit; vcluti si pro
sed pro alio debitorc rcm suam tradidit. l, 32. § 2. ^crvo alicno iiiicrccdil. S"d icscissa intercessione,
PoMPON. LIB. I. SeNATUSCONSULTORUM. iu dominum restiiuenda esl attio (lo).
(1) 1(1 est F.l lior. SCiuin

: locum li.-ibet etiam quum
tcs suas pro a'iis ohligaiil*
(^) Quod
ignoraDS fuisset; mulier qu.t
si callide di.ssi-
mulaBs simm fuutlum rsse, decepissct ciedit. em, non uic-
rctur Vellciano ul vidob. infra N. 3i.
:
(3) Secus
simpiicitcr vendidissct
si ; <]
prctiuin iiegolium viri impcndisset.
(4) Vid. iufra N. 3i et scT

C")
Vid. Tit. de InlPirog. in Jurejac. supra lib. i
r6) Cujus nomiae Ruxali judicio quis acturus erat
To/n. II.
,, ,,
8-2 LIB. XVI. rA?^'DECTARUM

Quinetiam /iicendiim dc proprio mulicris servo licr non utetur Senalusconsulti auxlllo. /. 12. Jf.
Qiiod si pro eo etc. l. 32. § 5. Pompon. lid. i.
,
de Minorib, Gaius lid. 4> ad Ed. provinc.
SENATUSCONSUr.TOUUM.
Quinetiam idein dicendum de proprio. Quod si § 5. Senatusconstdto.hcuin esse , sive aperlc mulier
pro eo lldeiusserit, excepliouc Sciiatusconsulti Vcl- intercedat, sivejiaus Senalusconsidio ftat,
leiani, judicio couveiila, adveisus ciedilorcm lueii
isc poleritj nisi pro (0 suo negolio hoc feccrit. XI. Pauhis respondil; Ea quae in frandem Se-
/. 25. § I. MoDEsr. LiB. sir.-Gi.'L. deEurlmaticis. naUisconsuUi quod de Inlerccssione fcminaium
laclum cst exco|j|ilala proijari possunl, rata ha-
,
Scnatusconsulto locurn esse , erga quemîs bcri non oportcrc. /. 29. § 1. Paul. lib. lO.
S4.
creditorcm midier intenedat. KESPO^S.
Friina fraiulis spccies,

VIII. Erga qucmlibet creditorem mulier pro alio
intercedat, SenaltuconsuUo locus est ; eliamsi erga XIT. Primafraudis species csl , qiium mulicr
fcrvnin. ne ipsa videatur intercedere , personain allerius
Ludc Pnpinianus : Quuin scni ad negotiatio- inlerponit. De qua specie ila Poeieonius Si mulicr :
nrni praeposiii" cum alio conlralieiiles, pcrsonam nc ipsa inlerccdcict alii niand;ult ul iJ faccret ; ,
ut idoaese sequuntur ; exceptio Sena-

iiiulieris (x) an iii hujus persona Incus huic Senalusconsullo sil;
lusconsulli dominuin sumniovel. Noc videtur do- qui rogalumulierisid l'aceict?Totus enim sermo Sc-
tcrior causa domini pcr servum ficii; scd niliil esse nalusconsiilti, ad pclilionem uon dandam adversus
rloinino qussilum : uou magis quam si liligiosum ipsam inulierem spcctal. Et puio rcm ila cs>e dis-
praedium scrvus aut liberumhomincm emcril. /. i^. tiiiguendam ut, siqiiidem creditor cui me ol)ligavi
:
§ I. PAriK. LIB. 3. RESPONS. maiidante mulicre hoc in fraudcm Senatnscon- ,
siilti egissct ne ipsa intcrvcnirel coiilra Senatns-

,
IX. Ilem Senatusconsidto locus est etiainsi erâ
consultum, daret autein aliiim, excludcndum ciim
pupillum interccdat. Hinc mulirr Si tutorcs pcliil
esceplionc fraudis Scnatusconsullo firl;c (">) si :
ct sponle pcriculum suscepit ; quoniiniis tcnca-

vcro is ignorasset ego autem scissem tunc liaii-
,
aucloritas eam Juiis luclur, /. G. Cod, h,
;
tui- (3) ,
dati nie agentcm cum muliere cxcludeiiduia ,
t,
J fin. Alexandeb. esse (G) mc autem crcditori tcucri /. 32. § 3.
; (7).
Consonql quod idibi rcscrihit idem Alexander ; POMPON. tlB. I. SCtorum.
Siio polius periculo Magistralus tutorcs quos pc-
SiniililerUlpianus Si fidc|lissores pro defensore :
tisli dcdcrunt; quam, lu conlra scxus condilioncm, absentis fiiii ex mandalo matris ejus intercesse-
, ,
aliciii cx ca oljligalione ob.slricla cs, quoJ tuo pe-
rint: quffiiitur an eliam liis Senalusconsullo subve-
riculo tutores liliis tuis dari poslulusti. /. i. Cod. iiiatur? Et ait Papinianus libro g Qu;iestionum ,
Si inalcr indemnit. proinis. Exceplione eos usuros (8) nec multum lacere quod :
Pariter Dio^ lctianus etMaximianus: Ob tutorem ])ro defensore (9) fidejusscruut ; cum conlempla-
non idoncuui a miilre pclilum frustra vobis eara lione raaudatimalris intervencrunl. Plane (inquil)
tcucri conlcndilis ; ciiin non , nisi specialiler cjus nialres eis maiulasse
si qui acccpil eos fidejussorcs ,
pcriculo dari Decrelo fuerit coin|)rchensum, ex ea iguoravit ; exceptionem Senatusconsulli replica- ,
obligalione obslricta sit. /. 3. Cod. d. til. lione Doli repellcndain. /. G. lib. 29. ad Ed.
X. apud Minorem mniier pro alio in-
Itein Si Quanquam igilur fidejussor Doli rcphcalione ,
tercesserit non est ei aclio in muliercm danda

, :
opposita dcfensioucm exceptionis amiltat, nullani
,
sed perindc atque cceleri per exccptioncm (4) ,

tamen replicalioncm adversus mulierem (10) ha-
summoveii dcbet sciliccl quia commuui Jure in
;
bcbit quia facti non potcsl iguoralionem prsten-
:
priorem debitorem ei actio restiluilur. dcre. Sed non erit iniquum dari Negotiorum ges-
Ha;c, si solvendo sit prior debilor : alioquin mu- toriim actionem (11} iu defensorem j quia mandatr
(i) Ccssat enim Senatuscon.^ûltum quolies mulier in (8) Q;iia tantfiiam interposkla a mulicre person» fide-
,
ti.m suaui intercedit. \id. iufra. N. 2).

jusstruui ; ct sic fraus facla est St-ualusconsulio , cum
mulicr per eos fecerit quod eam faccre Senatuscunsullum
(3) luterccdeutis pro co cum ijuo servi iili conlia-
vetabat.
liuiit.
(q) Cum defcnsor non ultro iit quivis alier dcbilor ,
(3) rupillo io subsidiam tutorum quos Dominavit et

,
sed 3ure cogente fidejussores adliibeat ; qui pro defcnsore
suo pcriculo Jari p>lit. Cdi julient maximc videnlur obligari debere non tameu :
,
(4) Senalusconsulti. obligabunlur, si sint inierposilse a muliete persouffi.

(,5) Fiaus Piiim facla est SeDalu5coDsiil|o ; quum hoc. Qu« ManJati agenti , opponet eicep-
ijdejussori
(10)
qnod Srn.ilusconsulium licri a muliLTe vcluil, fdCtun» esl tionem Scuatusconsulti ; scilicct quod iu rem allerius hanc
» pirsona quaoi mulitr inlt.rpo:iuit. masdati obligationem contraxerit.
(G) Exreplione cx Sen.ilusconsullo; cum muKer in rein (11) TJlilem directa enira non clalur, cum non con-
:
aherius hanc maiidali obligationem erga me contraxerit. templatioue Lujus dcfensoris pro co Iidciusserit scd coii- ,
(7^1 Nam si accipiam mea obiigalione frandem Senatns- trmplatione matris quae Loc iîsi uiaudavit. Md. suîr»
ronsuho e.sse factam; replicaliit crcditor se dolo luco dc- hb. 3. tit. dc Nâol. gest.
cciilum cssc.
1 ,
TIT. T. AD SENATUSCONSrLTUM VELTTEIANUM. 8.3
lociis csl Sciiaiusconsiilto, qiiuni scil credilor eain

«ausa per Sen.ltuscniisultuin coiisliluilur iiiil.i ,
1
jiccuuia (idejussoris libcralur (i). l. 7.PAPIP1. Liu. <). iiilciccdcrc. /. i'i. mb. (5. BRi.vtiiii.
<5U.1iSl-.
Crcditore vcro fratidis non conscio , Si midicr
taiiquam iii usiis suos pecuiiiam acceperit, alii cre-
XIII. Liriuol ex haclcnus diclis , de casu qnn
diluia; non esl locrs Sciiatusenns Ito. Alioqiiin
crcdilor fr<nulis cortsciiisfitit,acci/)iciidiwiqiiod ail nemo ciim feminis contrahet; quia ignorari pottst
1'aulm': rrocuialor, si naaiidatu niulicris pro alio quid actur;e siiit. /.11. Pall. iii:. 3o. ad Td.
intercossfrit exceptione Scnatuscoiisiiili Vêllci.nii
Siniililer Vlpianus : Sed si cgo cum m.diere ab
,
aiij;\atur: ne aiias C2) actio iutcicidat. /. 3o. § i.

iiiitiocoritraxei'im,quiim ignorarem cui liaxfatliim
PaI T.. IIB. a. SEME.NT.
vcllet;non dubilo Scnatusconsultum cessarc. Et
Simililer accipc qiiod resci-ibunt Dioclclianu.t el
ita Divus Pius ct Iinperator noster rescripseruni.
J^laxiiniaiws : Si uxor pro marito coiilia Sciiatus-
/, AD Ed.
4. LIB. 9,9.
coijsulluni iiitcrcessura , lc rogavit inaiidatario
noiuine, ul pro ca luain lidcin obstringcrcs; iiiitio
Proinde si dum vull Titio donatum accepit a ,
nie miituam pecuiiiain et cam Titio donavit, ces-

coniractiisperexccptionis auxilium obligationi tua- ,
sat Scnaliisconsiiltuin. d. l. 4- ^ 1.
.ndli;rsit sccurilas qua couvcutus delendi polcs.
,
Idcm docct Papiiiiaiius : Bona fidc pcrsonain
l. i'j, Cod. h. t.
iniilicris iu conliaheiido 'Ccutus, ob ea
qii.-c iniir
Ahera fraudis spccies. viiiiin el uxorein aci epta pecunia gesta siint ,
cxecptione SeiiatuscoiisuUi non suiiiinovctur. /. y.7.
XIV. Alu-ra fraudis species est ; qimm midicr LIB. 3. RESPONS.
penonam suaiii interponit itt , r'ice cjiis pro qiio
vidl intercedere , ipsa piincipalilcr conirahcrc vi-
XVI. Iôn salis cst aiitcrn crcditori iiinorasse
fraiidcm , qtu:m a mulicic slipii/altis c.v/ ; si quuiii
dealtir.
pcciiniam numeracit liujus eral consciiis. Qiiod si
De qua fraudis specie ita Dioclri. et IMaximia- ,
iitroquc tempore frnudciii ignoracit, iioii esl Sena-

mis Cum ad cas eliam obligatioues , qujc ei niu-
tuscoiisulto locus. Hac docct Africantis iit spccie
lirris persoiia callidtnte cieditoiis siini]iscriint
scqitenli.
primprdium (3j , Decieium Patrum
.juod de Iuirr-
Quiim habercs Titiiim dcbitorem , ct pro co mii-
cessione <'eminarum factuiu cst , piTtiiiere Edii to
Pci jietiio declaratur si tamen ^4) crcdiior, qiii coii-
:
llir iulercedie vellet , iiec lii nnilicris nonien
jiropter Senatuscoiisullmu scqiicreris petiit a nie
Irahere cum alio proposuorat mulieris persnuain
:
clegit ; exceptione conlra petitorcs , stcimdum ca

mulier muluani pecuuiam , solutuia libi ; et slipu-
lanti mihi proniL-il, ignoiaiiti in quain rem nuUua-
quw asseveras , defendi potes. /. 19. Cod. h. t.
atqiie itau,inier;i libi iiissit dcindctgo. :
llinc Sca?i'ola in specie sequenli : Funduni uxo-

quia ad mannm nummos nou h;ibel)am, stipulatiti
vis sira; mariiiis obligavit Sempronio ob coiiduc-
libi promisi. Quajsitum est ; si cam pccuniam a
tiouem; mox ranlier a Numerio sua fidfl muliiam
miilierc petani , aii cnceptlo Si-natusconsulto ci
pccuuiain acceptam siib obligalioiie ejusdem (:Jii<ii
prosit? Respondit (6), \ idcndum ne nou siiic ra-
soivit statim .Sempronio pro marito suo. Qu;esitr.in
tione dicatur, ejus loco qui pro mulicre fideiusse-
est an advorsus Scnatusconsultum oblipata sit ? ul quemadmodum i!ii
rit, habcri me (7) dcbere
,
:
Respoudi Si Nuiucrius scissct cam interccdere (5

,
,
qiamvis ignoraverit intcicedere, xceptio adver- (
fore Senatuscoiisnlto dc quo quaererclur locuiu.

siis credilorcui dalur ne in mulierem Maiul;ti ,
l. a8. ^' I. Sc.EV. LIB. I. BESPONS.

actio competat; ita 111 hi qiioqnc advcrsns le ulilis
XV. Obseiva igllur qtiod ait Paultis : Imo liiuc cxcepiio dctur , mihiquc in mulicreiu aciio deiic-
f i) Porro sequum cst iit , ciim dclvimento ejas fide- Qnamvis obligatio quam erg.i me malier conlra;?ii, sit
jussoris, liber.itiouiiu consfquaiur : nemo euim tlebtt cuaj intcrce.ssio; utpote uou in rcm suam , sed iu rcui Titii
«Iterius d^-trimento locupktari. coutracla : tamen rgo qui hoc ii^norari, nrin dcbeo in
damno versari. Adroque ant niiilitri dfbct di iieâri
(2) Id €^t , ne , si uon juvarlur, pcrderct; cata nullata
,
actionfm Mundati habeie poss.t in mulierem exccptione exccptio Sinatusconsulli, quum ab ea peccni.-in poio;
Stnatusconsulti lulam. aut igo lulus esse debco adveisns creililorem Tilii. Vidcu-
au pobsim exci ilione huuc crcdito-
(3) Scilicet quas mulier priucipaliler conlralicre vi-
rcm. Uinc imle raiioucs alT. rri i>iis,sunt. i." Ui cnmi cum
dclur ; <)um caliide personam ûam inlerponit pro alio ,
excludcre non flebeam; Jici potcst n. n opus esse ul niihi ,
qui has obligdtioues contracturiis fuisset. quaudoquidem rauUer nou

adversus eum succurratur :
(4) Id est , si cieditor v;ui cum alio conlrnhrre pro- jiossii mc enchidere cxceptioue \ cllfiaoi , cum 'snoravc-
posuirat , ut magis srcurc conlraliat , elif;at pe rsouam lim eam inlerrcdcre. 1." (ioiilra, ut hiinr eiclndiim; dici
miilieris; puta pccuniam quam a icui muluam djre pro-
.
potcsl , sirailem me esse ei q.ii pro muUcre iuiiiccdmte
posueirft , det mnlieris pro isto persouam suam intcr- lideiussisset , iûoraas eam intercedere. E»ci ptio eniia
ponenti. Velh iani quae muUeii compelil, ei qaoque atb crsus cre-
Nimirum s! scisset, muUerem in mnûanda pccunia
(5) ditorcm rompetet; et ipsi in mulierem actio Tilandati
pcrsonam suam pro marito interponiTe. dencg.ibilur : ergo paiil.r ct eso tlcl.eo lutus csse adversus
crediiorem, €t luiUt dcbct aclio dcneyaii advcrsus mu-
(G) An ipsc Africauus; an [ ut Cujacio mai'is plricet ]
Juhanus cujus rcferlur Sfuttntia parum iniercsi. Ueti.m.
;
(7) Ut hKC respunsio intelligaiur ; bac supplcada sunt.

,,
84 LIB. XVI. PANDECTARUM

r<tir, quando htcc aclio pcriculo mulieiis fuliira ARTICULUS II.
5 I. Et lisec (i) paulo expedilius diceiida, si piius-
quam cgo tiLi pccnniani solveiim , conipcrcvim j4d quce Scnaiusconsuhitm non porrii^nbtr.
cam ir.lci-ccsfisse. Cxterum si anle soivcrim videu-
Senalusconsullo non prohibetiir nisi tntcrressia.
<!um iilrumuf uiliilominus mulieri quidom exccptio
Esl autem Intcrccssio , quuin muUer, non suit/n sccl
;i(lv<:rsus me dari dcbcat ; ct ego lihi condiccre
altcritts negotiuin gcrciis , obligationem qitain quis
pc( uniam (>.) possifti : an vtro pcrinde li.ibcndum
contraxit , aiil esset conlrac/iirus, in se suscipil pcr
Ml ac si iinlio cgo jiccuiiiam muiicri crcdidisscm ,
se , vcl per iiiierposilani pc
:;i luisus lii milii iii creditum isses (3). Quod qui-
dem mauis dic<'iidinu cxisliniavit , ul sic Scnatus- § I. Corollarium primtim -X dcftnitione Interces-
consullo locus non sit sicnti et quum debitorem :
sionis , ui variis casibiu locus iioii sit Senaius-
suinii mulicr delcgct , inlcrccssioni locus non sit. consulto.
QuBC postca noii lecle comparari ait ; quando dc-
legalione dcbitoris lacta, miilier nou obligetur (4) : XVIII. Ex
hac Intercessionis dcfinitione scqiti'
at in proposito alicnam obligationem in sc traus- tiir,qitidquid mulicr in rcm alterius agit , citru
liileritj quod cerlc SenaUis ficii uoluerit. /. 19. suain siiaritmve rerttin obligatioiiem , ad hoc Seiia-
^ 5. ArracANVs. lib. 4- QU-iiST» tusconsidtum non perlinere / quamvis patiimonium
stiutn diiiiinitat.
XVII. Si quum nmlier ut iiiXefposila personn con- Ilinc V
G. Sed et si
. libi donatura , crcditori
trahit , locus iion csl Sejiatitsconsiil/o ad\'crsut cie- ino nunimos numcravcrit intercedit. Senatus
; nou
ditorcin honce Jidei : multo iiiiiius locus eril , </iiuin fiiim obligala; mulicri succurrere volnit non do- ,
cain interposilam fuissc , iion aliter qiiani ex so/o iianti. Iloc ideo quia faciliiis se obligat mulier,
ejtts qui eam interpositisse dicit teslimoiiio probaliir; quamalicui donat. /. 4- §/'«• Ulp. lib. 29. ad. Ed.
cmit, el nin-
ut in spccic seqiieiiti. Seia niancipia jNcc intcrcst pccuniam solvendi causa niimeri t,
tuam pecnniam acccpit sub fidejussore niariio ; an quamlibet suani rein in sohitum d. t. Nam ctsi
eamcjue solvit venditori. Poslca maiitus dcccdcns veudidcrit rem siiam; sive prclium pro alio solvi!:,
ijon solvendo in IVaudcm crcdiloris cavil lesla- sive cmptorcm dclegavit creditori alicnof ron
mento se eam pecuniam universim debcre. Qiia:-
,
puto Seiialusconsullo locum essc. /. 5. Gaius lib. 9.
raiir an intercessisse mulier vidcretur ? Rcspondi Al) Ed. pnoviNC.
Scciiudum ca qiur proponcrenlnr uou iuterces- ,
Igitur Plane
: si mulier intercessura dcbitorem
Sisse. /. u8. Sc.«LVOLA LIB. 1. RESPO.-VS.
suuin delcgaverit ; Senatusconsullum cessat quia :
JiJulco inagis si nntlier ipsa noii conlraxit , scd ilsi pccuniam numerasset cessaret Senatusconsul- ,
fiilso scrip/iim sit ei peciiniain esse miUuatani ; Se- tyui.iMulicr eniin per ScnatusconsuUum relevalur;
Ttaluscoiisiilto opus non crit. iiou qux diminuit (5) restituitur. /. 8. § 5. Ulp.
,
flinc Diocleiiamts et Maximiwnts : Si quiim Lic. 29. AD Ed.
patcr \cstcr a Caliistrato muluaiu sumpsissct pe- Obiter iiotu Sed si cum delegaverit qui dcbitor
:
cui.iam velul hanc ejus uxor acccpisset

; insliu ,
cjus non luit liaus Senatusconsuho facta vide-
;
tiumciiliun consi riplum est : uec ad cxceplionis bitur (6) ct idcoexceptio dalur. d. l. 8. §6.
:
irai talum cx Spnalusconsullo vciiienteai pervciiire XIX. His qiice hactcnus diximits consonat quod
Ecccsse csl ; cum eam veiilatis suljslantia cousti- rcscribit Antonimts : Mulieribus quidem quse alie-
tuia, poiias quain simulata gesta , luealur. /. 17. nam oblitaationem suscipiunt, vcl in se transferunf,
Cod. h. t. si id coulialiculcs uou iguorenl (7J, Senatuscon-
(0 Hactemis Afiicanus ratlonfs qus ad solTendaai a muliere eui Ii.tc eiceplio competeret iaterposita, si tan-
quKslioDtm conducere vidtri possent altulit nondum , ; tiim tibi promisi.
tumt-n t*acn solvit, dislingiulque diios casus aut efjo qui
:
(3) Eam tanquam a muliere accentam milii credidis.ses*

cum inuliere contraxi ignoiaus e.im inlercedei« , eomperi
postea e«ro inteicedere, ante<[uam jussu ejus tibi solve- (4) Nomeii alienat ; nuilam vcro ipsa obligationem con-
rem aui ijuum tibi solvi adliuc ifjnorabam. 1'rimo casu,
:
,
trahit. l'orro .Senatusconsultum nou vetat quomiuus mu-
panlo f3/iiulitiits (kl est , paulo f.iciliiis ) diccndum est
licres rcs suas alieneut; sed ne se aut res suas obligent.
,
mulipri cxceplionem Spnalusconsulti advirsus me compe- Indubitatum rst igitur, hoc casti cessareSenatusconsultum.
teri; tpiia, quamvis fraudem .Senatusconsullo factam igno-
:
At in propositfi , mulirr revera se obligat vice alterras'.
rarem, ipium a rauliire stipalatus sum tamen mihi im- Aidtri ergo potiTat locus esse Scnaiuscousulio; cui lamon
;
jiulare quod numnaverim , quum jam fiaudem

deheo locum nnn esse defiuit, pio/ter bonam fidcm crediloris
,
didicisscm. Altero casii ; quo scilicet adliuc traudem igiio- qui hoc ignoravit.
ran$, jussu mulirris tibi solvi aut [ qund idimistj um ; i Sensus est mulicri succurrilur
(5) Id est, alienat. : quum
pecuniam ad maaum non liabercm tibi promisi liaerct , ; se aul rrs suas obligat, non quinn alienat.
Afrlcaaiis quid definial virum tiindim dffiuit Seuatus- Nam boc casu
:
(6) se obligat, ad solveudum vice ejus.

yiDsuilo locum nou essc muliere m uou habere exceptio-
;
ncm .Sunatuscousulti advrisus me , qui fraiidem senipcr (-) IIoc ma\iine rcfcrtiir a<I casum quo ubligalionem v
iguuravi; ct n.e tibi esse olJi^-atum.

quam alter coutracturus erat , suscipit. Eo casu crcdiloii
ignoranti subvcnitur ; nec datur advcr.sus eum cxceplior
(s; Si eom tibi solvi : el multo roa:;js possim rac dcfen- Altero casu curiosior cs-se dcbpt, scu dilii^ciitior : ul dici-
dcic aJvtrjus tc e.\ceptiouo Seualuscc^nsulli, iruasi ptrsona tuc ia 1. ij. infr^ W. 26.
: ,
;
TIT. I. AD SENATUSCO^^! lULTUM VELLEIANUM. 8J

M.lio subvenliur. Scd si pro aliis,
q.mm oWigaise gererei , lutoribus eoiuni sccuritatcm promlserii
ppcuuiam exsolvcrint ; luicrcessione et fidejussorem prxstiterit vel pignoia dcderit
,i„ci esscot, j
Cod. Ii. i. quoniani quodammodo suiim uegotium gcssisic
ccisantc , repciitio milla est. /. i.
videlur, Seiiatusconsulli auxilio ucquc ipsa^ ncquc
SiimlUer Alexander : Si prondia lua auiiis major
pceumam (idcjussor ab ca ])raesiiius, ncquc rcs ejuspigno-
quiuque vendidisti , et pro nianto
vi-inli latro adjuvaritur. /. G. Cod. h. t.
soFviîi; dcficit auxiliumSenaluscousulli. /. 4. Cod.
Consonal qiiod rescribunl Philippi : Qujrdam
h. I. 7 -uul si.
pupilloium vcslrorum a raalrc iicmquc a\o ma-
Siiiiili raUone , Quamvis
pignoris dalio Tnlcrces-
icrno adniiuistrala corumque uoiniue indcmnita-
libro 13 Digcslo-
sioncm faciat, tamcu Jnlianus teni vobis promissam asseveralis qure si ita sunt :
Rcddilione.u p.-nor.s , si credit..s

rum scribit
,
ct iidem pupillilegitima; aitatis e£Eecti , non adver-
m.dicr rem quam pisnori acccpc.-at d. biton iibe- sus matrcm suam ncquc avum, sed contra vos
laverit, noa esse.lntcrccssioncm. /. 8. Ulp. lib. 29. congredi raalunt ; nou immcrilo indemnitatem ab
liis prastari dcsidcri.biliS', quos et adminislrationeni
sic ivscribunt Philippi Eliarn
Hiic midicrl :
suo periculo jjiidcni suscepisse propouilis. /. 2.
constanle mauimonio jus liypoiliccarum seu pi-
,
Cod. Si maler iiidemuitatem.
"norum (i) maiilo rcniiui posse cxplorali Juns ,
Juxfa /uec, accipe quod ait Paulus: Mullcr quoc
Cod.h.t. tutoribus fiiiorum suorum indemnilalcni
[ pro (4)]
«t. /. II.
jjromisit ad beucficiuni Senalusconsulti uon per-
,
§ 2. Corollarium secundunu linct. Paul.

SENTJiNT. lib. 1. tit. 11. § 2.
/fcm muiier interveucrit apud tutorcs filii siii,
Si
XX. Ex iii/erressionis defiuilione sequitur eliant nc hi pra;dia (5) ejus distraiicrent ,cl indcmuitatea»
ad Senalusionsultim non prriinerc , quwn mulier eis rcnroniiserit; Papiiiianus, libro g Qi.a".tionutn,
vropter ulililalem quideni allcrius obligalur , srd non putaL iuterccssisse uullam enim obiigalioucnli
:
prmcipalitcr contraliendo ; ncc tanr/uani persona ab alicDam rccepissc , neque vetcrem ((>) ncquc no-
uliquo qui conlracturus essel , iuterposikt. vam; sed ipsam (7) fecissehauc obtigaUoucui. /. 8.
lliiic ita rescribunt Diocletiaims et
Maximianus § I. Ulp. lib. 29. AD Ed.
creditorc
Si lcncbris pccunia jiixtu f.dcm vcii a XXII. Simili ralione , et specie Sequenli Ajrii n-'
tibidata esl; sive tota quaiuitas (euoris, sive pais nus uegavit Senatiisconsidto locum esse.
ejus in usum mai iti processisse proponalur ;
De-
Tutor pupilli deccsseial heicde instiluto Titio. ,
crcto Patrum non adjuvaris, licet creditor causam Quum de adtunda heredilatc dubitaiet; quoniara
coulractus non ignoravcrit {'i). l. i3. Cod. h. t.
male gcsta lutcla esistimaretur; persuadeule matre
nmlier fundiaii conduxerit , quautvis
Sintililer, si pupilli ut suo periculo adiiet, adiit stipulatusque :
, qiu
in jisus inariti ewn lamen conducere non eogi- df ea est indcmnem sc eo nomiiie pracstari. Si es;
,
tahal; Intcrcessio non esl. Unde Philipmis ; Si ad- ea causa Tilius pupillo ahquid piwslitissct , isque
versarius tuus non cum marito luo , sed tcciim ne- matrcm convcniret; ncgavit cxccptioui Seiiatus-
gotium gessil; reliqua couductionis qua; dicis csse locnm esse quaudo
consulli : vix (8) sit , ut aliqua
contiacta , oblcnlu hujusmodi obligalioniim non apud euindem pro co ipso interccssisse inteiligi
potps recusaic. Enimvero si , qimm cosdem fundos pOSSit. /. 19. AfEICAINUS LlB. 4- QtJ^BST.
non libi sed marito tuo locarot personam tanm ,
Nec dissimileni li'iic
, cx facto agi-
propositioui
ut idoneam sccutus est; beneficio Amolissirai Ordi- tatam. Qiuim quidam
PrKtorius dcccssisset
vir
uis quod factum estdelnttrccssionibus fcminarum, aller iiupubes quorum
duobus filiis supcrstitibuSj.
te tucri potos. /. 10. Cod. h. t.
<t cuiu
essct, et aller lcgitimus tulor fratri esset ,
XXI. Pariter non polest videri Intercessio in patcrna htreditatr abstinc.e velict: mandatu uxo-
spccie sequenli , de qiiu ila rescril/il Alexander : ris defuncti quje malcr pupillo essct, absteiito pu-
Si mater (.3) quum tiliorum suorum patriuiouium pillo , sokun se heredituti miscuisse. Lbi simililei-
(i) Quod miilier in rebus marili liabebat. se obligat crga ipsos tiitoros. Non igitur proliis interccdit;
i^. in cujus specie neqiic cnim putcst quis pro .ilicpio ap.id ipsum interc«-
(11) Nec obslat lc^ 28. § i. supia N.
dore ut dicitur in tit. de Fidejassorib. inlVa lib. !^6.
ideo obligatio mulieris noo vali t, i|uia pio niarilo .suo «lui :
ipse muluum a creJitore acctplurus ciat, per.soD.im suam Cl) Hiec vox pro videtur
cxpungenda.
mulier iiiU-rpo6uil. Verum in liao no.slra spccie maiilus noa (5) Crbana scilicet <(u!e non secus ac res
mobiles tulcs'
erat mniuum acceplurus, uec pro eo mulicr pirsunam distrahorc tenebatur .Turo Piindectarum lU videb. lit. tia :
suam imerponit ei quamvis id <piud accipil, sit ei dona-

:
Jlcbus torum sine ilccreco , elc. infra lib. 27.
lura; lamen ipsa vere muluum accipil.
(G) Vclerem obligntionem aliVnam miil ipere di-
(3) Mater roi;avit tulore.s filiorura suorum ut non ijire- <iuum obligationem iara ab a!io coutraci:
rent negolia pupillaria sed permitterent ipsi ca gerere. Et quam coa-
,
suscipit; novam , quum obligalioBem alius cssct
rum tuiorts, si quid a malrc mae êstiim rurot , lcnercn- tracturus, ipsa vice ejus coutraliil.
«ur pupillis quod ei gorere pcruii.sis.seiit j mator promisit
tutoribus indcmniiatom eo nomiun. liescribil Impcr..tor, (7) Ips(an
principalitcr, non ciijusvis allerius vice.
luiercessionem non essc. £t bine; neque enim ol)li;;atioiii (8) l-'rc<piens est apud Jurisconsult-^s ut , vix cst dicaot
juturum erga credjtercs pupillos mater acccdil; scd jiotius pro /<«( noii i'olii$i. De caeiwo, vid. suîra JSul- (^).
;
s^ LIB. XVI. PANDECTARUM

Sf tospondissc Jullaiir.s ait, Si ex. ea causa agentp
sil. Aec cnim loco minoris viginli quinquc
pupiilo dnrmuiiu eo iiomino passiis cssel (i) , non cicurascripli , pcr oninia habenda csl muliei (5:
quominus a niu- /. 32. POMPON. LID. I. SE?(ATUSCONSt;LTOR.

itnpecliii enm Senalusconsulto
licie rcm servarct (a). d. l. ig. § t. Item Si pro aliquo raaiier intercesscrit , sed in
In proposita speric (3) ct illud IractanJum cst :

rem ejus quod acceplum cst verlalur ; exceptio
an is qui mandato muHcris adicrit , si

damnum ob Seuatusconsulti locum non habct, quia noii litpau-
perior. /. 21. Callistr. lie. 3. instit.
id patialur quod debilores liereditarii solvendo
nou fucriut , Sonatusconsiiilo locus sit ; quasi quo- XXV. Pâriis adhiic exempKs Corollarium coin-
dammodo eorum oijligaliones mulicr suscepenl ? probatur.
Magis autem cft, ui ue ob lianc quidem causam Ahquando liccl alienam oblipationem suscipint
Scnatusconsuhum locum habeat quando nou ca :
muiii?r, non adjuvalur lioc Scnalusconstilto; quod

raente fucrit ul pro his inteiccdeiet ; sed tuloiis , liim accidit , qunm prima facic quidem .'•hen.Tin ,
adversus pupillum el caeteros forte creditoies , ia-
reveia auleni saam obligationem suscipiat. It
demnem hercdcm prajsiaret. d. l. ig. § 2.
ecte si ancilla ob paclioncm libertatis cxjjromis-
:
Deniqae pouami»s mulierem in emptioiip

f4) si
sore dalo, post inanumissiouem ;d i])suni siiscipiat
heredilatis eo noinine dainnum pali quod diLi- ,
quod expromissor debral; aut si her ditalem eme-
, torcs heredilarii soiveudo non fint nulla ( puto ) :
alienum heit dit.irium in se traiiscribiit
rit, et oes ;
dubitatio erit quin Senalusconsulto locus non sit aat pro f:'ieiussore suo iutcrcedat. /. i3. Gaivs
si
cliauisi masime creditorJLus aliquantum prseslite- LIB. 9.AD Ed. PROVINC.
rit. d. l.
M). § 3.
Item : Sed si eiim defendat qui damuatus regres-
Quid (igo si, qiiiim proptcrca de adennda here- sum ad eam JKiljeat seluti quum Ncnditorem (6)
;
dilale d .'hilarotTitius q.iod paruia i.loneauouiiii:. hcreditatis sihi vcudita- vel fidcjus>or(-m suum de«
debiior.im viJerejitur , mnlier hoc ipsum rcpio- loiidai ; intrrccdcre non videtur. /. 3. Paul. lib. 3o.
misit iit , qi:antoiuiu;s a quoqno enrum serv-ii AO Ed.
posset, ipsa pracstarei? Prope esl ut sit intcrcessio.
Itcm in illn specie : Uxor icem suara viro debiti
d. 1. 19. S 4- delcgavit ul vir cieditori fjus pcciiuam soUeret.
XXTII. Maxinie autrm non polest viJi-ri Inter- Si fidem suam pro ea quam delegavil , apud vinim
iii specie sequenli. Si mulicri solvero id quod
obligavi ril ; locum exccplio Seiialiiscoiisuili noii
cessio
tibi debebam , et ab ea Rata.m rem te HABiTura m habebit qiiia niuliir suum uegotium gessit. /. 27.
:
stipulatus fuero ; ct forte te ratum non habeute , § 2. PaPIN. LIB. 3. BESPONS.

agere Ex stipulatu instilucrO: exceplio Senatuscon- Ilem Si mulieri dederini pecnniam, ut eam cre-
suki quod te Intercessionibus fcniinarum factum 'ditori mco solvat, vcl expiomitiai; si ea expromi-
est , non proderit mulieri. Non enini videri pole.it seril, locum non csse Seiiatu>consiilto Ponipaoiiis
aiienam obligalionem recusare , cum maneam de- scribit quia Mandati actione obligata
: ia rcna, ,
hito ohligatus ; et ipsa de hicro agat , ac poiius suam vidctur obligari. /. 11. Paul. lif.. 6. nr.GiiL.
icddcre cogatur quod nou debitum acceperat ,
Igilur si Dcbitrix mulier a creditore delcgata ,
quam pro aho solvere. /. i5. JuLLi.N. lib. 5i. pro eo cui delegata est promisil; uoii iiletur excop-
OiUSST. tione. /. 24. Pall. lib. singxil. de iKTERCESsior.-.
FEMINAR.
5 3. Corollarium terlium. Consonat quod rescribil Antonimis : Frustra
Scnalusconsulli exceptionc quod intercessionibus
fcminaruiu factum est , uti lentasti quoniam :
XXIV. Ex intercessionis dffiniliona tcquitur principaliter ipsa dcbitrix fuisti. Ejus eiiim Scn.i-
f/uoqiie , Senatusconsulttnn nou perlinere , quum
ad tusconsulti exceptio tunc nmlie! datur , qnum i
mulier alteriiis quidem obligalionem suscipit, verum principaliter ipsa nihil dcbet, sed pro alio debitore
iii rein suam. apud creditorem ejus iulcrccssit. Slu aulem pro
Hiiic Si mulier hereditatem alicujus adeat , ut creditore suo a!ii ohligaverit , vel ab eo se vel de-
Xi alienum liujns siiscipiat vix est ut succurri ei
; hitorem suum deleâri passa est; hujus Seuatus-
debeat nisi si fraudc creditorum id conceplum
: cousulti auxiliam iion habet. /. 2. Cod. h. t.
(Oia siltutor qui es mandata matris abstinuit, nojo suscipere debitorum heredilariornm obligatiopem*
pupillu liprrdilate, quae forte liuic pupiHo fuisset lucrosa Hoc coDlinnat ex pra-st-uti spi-rie, iu qua iilom contioijit,
fnerit eo Domiuc coiidpmiiatus pupillo judicio Tutels. et in qua tiunen uemo iutercessionem aguc.yerit.
(2) Mulicr cnim indemnii.-i'.em ei promittendo non in- (5) Jion tam facile restituitur mulier quam Minor.
terce.ssit; se principaliter cbliijaTit, nuilan) alieaain obli-
gatiouem su.scepit. (6) Quod hcres qui mulieri hereditatrm Tendidit , crc-
ditori liereditario necesse haberet solvtrr; hoc a mulicre
(3) Ea scilicet qH«c proponitur priucipio legis.
rcpetere posset cx slipulalione femlitic liercdilnUs. QuuEC
(4) Di.icrat malierem in speclc priecedenti oon vidori iîtar mulier eum defeadil, ia rem suaui se obligat.
iutercedcre, quamvis iuJiiecie coaiicsi»'' «•a"» quodam-
;
TIT. I. AD SENATUSCONSULTUM VELLEIANUM. 87

Scd si pecuniaui (i) proiiiisit ne dclegctur, in- sulti Marccllus nou darci ; scd condcmnala, vcl
lcrcessissc vidclur. siip. d. l. il\. § i. aiitc condciiinalloiiein coiulircre ulique ci a qao
,
delcgata csl, polerit, vcl quod ci abest, vel si non-

XXVI. Si mii/ifr r/iiu' dclegala cst, delili-ix non
dum abest, liberationem.
Jiieril j Senatiiscoiisiillo loeiis cst : eliainsi credilor
/. 8. ^ 2. Ulp. lib. 29.
AO £d.
exisliinaveril dcbiLriccni eam fuisse ejits pro tjuo
expromillelal. XXVII. riura reiulinnis exempla quilus mulier
Jlinc Afiieamts in specie sequenli : Vir tixori
indelur in rem suam siiscijierc altcriici obligatio-
doiiationis causa rem viliori pieiio addisorat , ei
nein.Uniim adhuc suppeduat Africanus. Jta illc :
i:i id prclluni credilori suo dclcga^ crat : rcspon-
Mulicr ct Tilius cuia iii rcm coaimimcm mutua-
dit, vendiiioiiem nullius inonicnti csse {•>.). Et , si
reiUui cjiisdem pecuniae rei facti smit. Non omni-
,
crcditor pcciiniama mulicre petcrct, cxcepliouein

modo mulierrm pro parlu socli vidcri intercessisse,
iililcm fore (3) quamvis crcdilor cxistimaverit ,
diccbam. Nara si ob cam causam mutuali rueiint,
mulicrem debilriccin nuirili luisse. Aec id coiilra- tx qiia si crcditor pccuniam non dcdisset , luajus
riuiu videri dcberc ei quod placeat , si quando iii damnnm iniilicr passura fuerat ( vcluti qiiod coiu-
iiiunis iiisula fulia nou cssel, yel quod fuiidns
hoc uiulier mutuala cst iit marito crcdcrct , noii
obslaturam cxcepiioiiem, si cr<.dilor ignoraverit iii coiniuuois in pnblicum coinniitterclur ) polius
;
quam cansam mulier liniluarclur. Qiioniain qni- esse, utScnatusconsullo iocus nou sil.
dem plurimum iniersit ulrum cum mulicre qiiis At si in abquam cuiptioncni mutua prcunia sit
ab iniiio contraliat , au alicnain obiigaiioiiem in accepta, tunc pro paiie Intercessioncm factaiu
eam transferat : lunc enim diligoiitiorem cssc dc- videri; et idco crcdiloieni, parlein dunlasat pe-
bere. /. 17. Afbicawus lib. 4- Qu-tsr. cunia: a niubere petcre pnsse quod s; totuui petic- :
Ex
sententia auleia Marcelli ; iiiulier f/umivis
rit, exceptione pro p.irtc summovctur. /. )•;.
§ 3.
debitrir iion fuerit , si aiiiino solveiuli qiiod se de- AfRICAN. LIB. 4- QU-liST.
bere putabat exproiniserit , cum animiun gcnndi Idem ('•j) est, et si pro debilore mro Titius et
sui nes;otii habeat , exceptioneni Scnaiusconsuhi mulier duo rei iatercesscriut. /. 18. Pall. nii. 8.
non liabet. AD Plaut.
lloc discimus ex Ulpiano. Ita ille : Si miilicr
XXVIII. ^/;(//crc//(i'//j quodammodo in rem siiam
apud Priiiiuni pro Sccundo inlerveiieril, niox pio sc obliâre videlur j quwn cxiiênte aliqtto pitlatis
Priino apud crcdiiorem cjus : duas Inlercessioncs
oJ)icio se dbligal.
faclas Juiiaaiis lib. la Digestoruni scrlbil , unam
pro Sccnndo apud Primuin, allam pro Prinio apud Hinc Itcm si quid liberab"tcr feccrit, vcluti ne
judicalus patcr ejus p: opler sohitioncm vexelur ;
creditorem cjus et idco et Primo (4) restilui obli-
:
iiou erit tuta Senalnscousullo. Oncribus enini ca-

gationem , et advcrsus eum. Marccllus autem notat
esse aliquaju diftereuliam; ulrum Iioc agatur , iit
ium Senalus succurrit (bj. /. 21. § i. Callistratus
LIB. 3. IWSTITUT.
ab niulicr in allerius locum subdalur, tt
iiiiiio
oiius debitoris a quo obligationcm transft-rre Jlac ratione etiain Valerianus et Gallicnus res-
crcditor voluit , suscipiat ; au vero quasi d(bilrix cribitnl :Si dotarc filiam volcns gencro ic. tiius
delegclur. Scilicet m , si quasi debilrix delcgata oldigasli pcrtiiicrc ad te beiielicium Scoiilusi 011-
;
est, nna (5) sit Intcrcessio. Proinde secundum banc sulti falso jiuta.-. Ilanc eiiim causam ab co bcu fi-
suam dislii'Clionem , in prinia visione (G)ubi quasi cio csse rcmovendam, Piudeuics vui slalucruut.
debilris dclegata est, cxceptioncm ci Seuatiiscou- l. J2. Cod.h.t.
(i) Quum dcbitrix miilier a crediiore suo dclegata pro cxpromiserat. Ilic enini Velleiani cfTectus cst; ut yideb;
eo cxiiromiltit, in rem suam se obligat. lu lanlum euicu inira Sect. 2. Art 2.
libcratur a prioii credjtore, in quanlum novo cridilori se (5) Sciliret ea sola qua pro Secundo apnd Primum in-
oblisa porro Seuatu ad casus tcrccssit ; non vero iila qua quod Piimus dcbebal, credi-
m quihus mulier ia rcra suam inlercedil; cum talis inter- tiri Primi exptomisit quia in hoc secuudo ncgntio noa
:
cessio nuUum damnum ipsi affeiat. Venim si mulier pro- tam habuit animura interccdcndi quacu rxprumitlendi ,
millat ptcuniam pro crediiore suo; ne ab ipso delegetur quod se Priroo debcrc putabai; adeoque propiiuai ncgo-
non intercedit iu rem suam nec enim quidquam codsi- :
tium gercndi.
quitur cx tali intercessioue, nil ljon'S ejus accedit. PJou
(6) Hypothcsi.
igilur in rcm suam vidcri potest inlttcedere ,
quare locus
cst SenatuscoDsuUo : ita Cujac. Id fst, cadem dislinctio servabitur , si Titius et
(7)
Diulier intercisseriut iu rcm suam pro debitore mio qui
(2) Vid. tit. de Donat. r. et uxoi: infra lib. forlc eral ipsorum procuratcr. Niim si Dcgotiuui iu quod
procurator ille miilualus <st, ila erat mulieri ci Tilio com-
(3) Cum enim emptio non vale uiime ut mulicri e.xpccliret eliam solidum mutuaii; nulla-
Durn pretu : exproraisit quod non drbebat. Iglli
teuus Tidcbilur interoessisse ; sin, Tidebitur mulier inter-
Doo ia rem suam , aed iu i , mariti sc obligavil; adeoqu cfssisse pro parte Tilii ; el pro hac pane juTabitur Sena-
Verc iuleiccssil. tusconsullo.
(4) Id est, Piimo restltuitar obligalio adversus Secun- (8) l')rio mullcr hoc pirtatis olTicium implendo, magis
dum pro quo malicr cxprumi,>crat et creditoii Vrioii rcs- ; E'uuu ut-gutium gererc, ciuaij» «nus pro alio siuicipere vi-
tiluctur oLligatiu adytrsus l'rimuin pro (luo mulier pacucr dclur.
:
i6 LIB. XYi. rANDEGTARU.M

XXIX. firli/iius Sciialusconsiillo locurn iioii esse ,
tuuin pecuniam danlcm ; ci ideo tibi non succur-
qiMiii iiudicr iii rcm siuiiii sc obligat. retiirSeualusconsullo infirmilali non callidilali , ,
mulicrum coiisuilum cst. /. 5. Cod. h. t.

Qiiid si parlim iii rein suam , parliin iii rein alie-
nam ? Qualcnus iii rem siiam se aul res suas obli- Consonat quod rescribiint Dioclctianus et Max,-
gasse vidcbiuir , calenus iion juvabiiur exceptionc. mianus Mulier liccl spccialiler rcs pigiioii dcdi ^L
; 1
pvo alio credilor cas dislrahendi noii habcl faci:!-

Hoc specie sef/uenti. Quum prsediuin
liquel ex ,
tatem uisi dissiuiulatione , marilo obligaiite velut

iixor viro donasset , idqiie praediuni vir pignori ;
proprias crcHitoris ignorautiam circumscripseril.

dedissel; posl divortium imiiicr posscssionem pras- ,
/.11. Cod. dc Dislract.pign.

dii sui rccup-ravit, ct iilcm praediiim ob debilum
viri pignori dcdil. Iii ca <1unlaxat pecunia recle XXXII. Aliud excmphim affert Africanus in
pignus a muliere conlracluin apparuit, quam of- specie sequenli. Ail cnim : Si mulicr dixisset sibi
lcrre viro dtbuil meliorc pra-dio facto scilicel si : rem uomine obligalam et creditor curasset
dotis ,
majores sumplus quam frucLus fuisscnt quos vir <\ ei pccuniam dotis soKi qui idcni pignus acciperel;
pra;dio percepil.Elenim iu ca qnanlilale proprinin mulieri ctiam pecuiiia crcdila dcberetur (3) si :
niulii r ncgoliuu) grssisse , non alieiium siisccpi-i^c posscs-or creditor advcrsus eam Scrviana agcn-
videlur. /. i.§ 4- //•"'" Pigu. et hypolh. Paiun. tem exci]icrcl Si rnn ôli ^tate ejus pignus da-
LIB. 1 1. RESP0K3. TUM EssET, iipii, .ii! ,,,; ,„ nuilieii Senalusconsulti
non profuliiiaia; n'^t cicdilor scisset eliam aliam
XXX. Si ohligntio quum muher contraxit , ernl
ûidcin iii rcm altcrius , scd poslea in rcm miilicrii
prcuuiam eidLben ^4 „ /. 17. ^' i.Africanus lie. 4.
gu.i.sT.
esse ca'pi! ; Senatusconsu/lo lot iis cssc dcsinet. Pula
Si mulior contra ScuatuscDiisulLum VelKianiim pro Hinc gencraliter Diorlclianus ct Maximiaiius
me iutercessisset Titio, cgoqiie miiliiri id (i) sol r<'.vcr/to;it: Fcminis alicnas vel veteres vel iiovas
visseiu , cl ab ea Tiiius cain jiecuniam pi tcict ; cx- obligaiioucs aliqua ratioiie suscipientibus siibveni-
ceptio ejus Scnalusconsulti non est profulura mu- ur; uisi creditor aliqua ratione per mulierem
licri neque euim cam periclitari ne eam pccu-
;
Jcccjjtus sit. N.iin luiic replicatione Doli , Sena-
niamperilat, cum jain eaiii hiibel. /. iG. JuliaN. luscfuisiihi cxceptiouein romoveri conslitutumest.
iiB. 4- -AP Ubseium ferockm, /. 18. Cod. d. t.
Gcneraliler eliam Pauhis ait : ^\ dccipiendi ani-
5 4- Quibiis aliis casibus locus non sit Senatus- mo ,
vel qiium scirel se iion teucri mulicr pro ali- ,
consuUo. quo inlercesserit; exccplio ei Scnatiisconsclli iion

clatur. Actionem euim quaû dolum miilicriscom-
XXXI. VicUmus hactcnus gucpuegotia dejinilione petit , Amplissimus Ordonon excludit. /. 3o. Paul.
Jntercessionis qucc Scnatuscansullo prohibila csl non LiB. a. SE^TENT.
contineantur. PraHerea quihusdam casibus , mulic-
XXXIII. Aller Casns est quo mulieri quce inter-
ribus inlercedenlibus Senalusconsidlum non subvenit.
ccssil, Senalusconsultiim iion subvenil; scilicetqiauii
i.o Enim Sed ila demumeis subvenit , siiiou cal- in judicio expresse cavil , sc eo non usuruin.
lide sint versatrr hoc enim D. Pius el Sevc rus
:
lescripserunt. Nam deceplis , non dccipicntlbus

Hinc Pomponius : Si mulier pro co pro quo in-
opituiatur. Et cst ct Gra^cum Sevcri tale Rcscrip-
tercesseril, jndicium parata sit accipere ut nou ,
tum TAIS AllATfiSAlS, etc. (id cst ) DECI- in vetercm dcbitorem aclio detur c|uoniam Sena- :
:
lusconsulti cxcepiionem ^pponerc potest, cavere
riENTIljUS mulieribus Scuatusconsulmm auxilio
dcbebit exccpiione se non usuram ; et sic ad ju-
Dou cst. lullrmilas ciiim fcminarum , non calliditas
dicein irc. /. 3^. § 4- Pompon. lib. i. Senatusgon-
auxilium meruit. 2. § 3. Ulp. mis. 29. at> Ep.
l.
SULTOUUM,
Hinc Paidiis Mulieribus tunc siiccurrenduni
:
cst ,
quum defendantur (2), non ut facilius c;:l'jni- XXXIV. Justiniainis alias exccptiones attulit
uientur. /. 110. §//« de Ileg. Jur. Paul. lii;. G. Sewitusconstdlo. Constiliiit cnim ne loctim haberetf
AD Ed. qutim midier pro quavis intdicre dotem spopondis-
Exemplum affcrl Alcxander, qni ita rescrihil set ; ne indotata sit mulicr. l.fin. Cod. h. t.
:
Si sine voluntate tua res tusa roarito tiio pignori Ilein consliluit ut , si inulier in aliquam summcun.
data^ sunt ; non lenenlur. Quod si consensisti obii- se ohligasset , tit aliqtiis scniis manumittercliir ; co
galioni scientc crcditrice; auxilio Senatuscousulli ntanumisso , Senatusconsulto non juvaretur. \. pe-
ali poLcs. Quod .si patientiam prrestilisti ; ut qi'.a>l nult. Cod. h. t.
suas res marilus obligaret; decipere vohiisli mu- Constiluit ciiam ut si mulier, qiniminlercederc!
(1) Cum mulicr ppcunlam rccfperit ; oblig.ilio (juam Atf[iii etiam eo casu quo creditor sclvil , ron debct c.?s.
contraxit, jam iiicipit csse iu lem ipsius muliciis. lacus .Sfnatusconsulto ; qiiia noa esl Intercessio , quum
(2) Alia» , defumdimttir. mulier jus pignoris quod habet remiltit ut vidimus .supra :
N. 19. e.\ 1. S. h. t. Respondeo in hac specie ,-miilicTrm

(}) Tn <jTi.nm etiam eadem res ipsi csset oWigata.
non remisisse jus pigiioris quod h.ibebat pro pieuniasih:
Cl) Ducepil euim creditorem, dolose dissiraulando rem crediia ; sid passam csse ut alteri bliârelur rc« jain si!j; 1
î la aliiun pegaoiaiB «sse obligatam. Aliquls objicict iiigaoris neiH ; adcoiuc cs!. Ifltiritcifio,
; ;
TIT. I. AD SENATUSCONSULTUM VELLEIANUM 89

aiUposlea, alimtid acciperil qnasipro Jnicrccssio- exccptiontm dandain , ctiaiiisi Mandali actioncin
fiis siia- prainio ; non juvaretur HcnaluacoiisuUo.
adversus muliercm non hal.ct quia totam obiiga- :
1. a3. Cod. h. t.
tioncm Senatus improbat cl a Pra^tore nstituitur ;
Deninuc comlitiiit iil cessaret Senaliisconsullnm , jirioi (2) debilor crcdilori. /. iG.
§ i. Julian liu. 4.
sipost Oicnniuni Lilcrccssioneni suam coii/irnutsict AU UllSKlUM FEnOCEM,
novacaulionc data , velpignore. ). 9,'i. Cod. li. t. Consoiiat quod nscribunt Diockliamis et Maxi-
Exôvclla autem CXXXIf \ cap. 8. Inlerces- mianus Muiierem contra Scnatiisconsulti Vellciani
:
sio mulicris pro viro suo non valet , f/uantuinvij auctorilatcm non possc intcrcederc cadeiuque ,
mutlolies repelita. oxceptioiie lidcjussor. ni cjus uti possc , Juiis auc-

toril.ispiobal. /. 14. Cod. h. t.
SEGTIO II. Sed si qui a muliere dclegatus cst debilor ejus
is ,
uon (3) fuit; cxceptioiie Scnatusconsulti potcrit

De effectu Senalusconsulti pêlleianl. i'ti , quemadmodum mulieris fidejussor. /. 8. ^'
4.
UlPIAN. LIB. 29. AD. Ed.
XXXV. Senatusconsultuni F'elleianum diiplicam
XXXVIII. Fidimus obligalioiiem. adversus Scna-
effecturn habel , quein Rescripto suo ila complectun- lusconsulUim P etteianum cvntractum per exceptio-^
iur Diocletianus et Maximianus Si mulitr alioiiam :
ncin infirmari.
,
suscepil obligationem ; cum ei per exccptiontni

Inlcrdiim intercedendi mulieri elCondictio com-
Velleiani Senatusconsulti succurratur ; credilori
pctit : puta, si coiitra Senatusconsultum (4) obli-
contra priores debitores Rescissoria actio datur.
gata, debilorcm suum dclegavcrii. Nam hic ipsi
7. i6. Cod. h. t.
competit Condictio; quemadmoduni si pccuniam
Senatusconsulti eflectus , ul
Hic ergo est primus solvisset , condiceret. Solvit euim, et qui reum
injkrmelur obligatio mulieris. Alter ; ut per Rescis-
delegat. d. l. 8. § 3.
soriam actionem , debitoris pro tjuo inulicr expro-
Simititer Gordianus ; Quamvis mulicr pro alio
miserat obligalio restauretur. solvere possit tamen : si pioecedente obligatione ,
ARTICULUS I. quam Senalusconsultum de Interccssionibus cflica-

ccm csse non
solutionem fecerit, ejus Sena-
sinit ,
Exponitur prinms Senatusconsulti effectiis ,

qiii
tusconsulli beneficio munitam sc ignorans (5) lo- :
consistit iii infirmaiida mulieris rerumve suauim cuni liabet repetiiio. /. 9. Cod. h. t.
obligalione. Tamen Si mulier quod ex Iiitercessione solvit ,
nolit rcpetere , sed Mandati agcre ct caveie velit
§ I . Quomodo infirmetur obligatio ipsiiis mulieris
de indemnilate (G) reo ; audienda cst. /. 3i. Paul.
,
adversus Scnatusconsultum contracta.

LiB. 1. AD Nerat.
XXXVI. Obligalionem mulieris qiiam adver-
sus Seiiatusconsultum contraxit , Senatusconsidtum § 2. Quoniodo iiifirmeliir obligalio rerum mulicris
mulier ex advcrsus Senaltisconsuttum contracta.
infii/nat; data exceptione perpetua , si
hac ohligatione conveniatur. XXXIX. rem a se pignori datam per

Si mulier
Nec sotum midiercm , sed et Heredes quoque
Intercessionem rccipere velit; fri.ctus ctiam libc-
,
mulieris , adversus creditores eadem exceptioiie ros (7) recipit si res delerior facta fuerit
: et , e» ,
quae ex Scnatusconsulto introducla est , uti posse nomiiie magis sestimatur. Sedsi crcditor qui pignus
dubium non est. /. 20. Cod. h. t. Diocl. et Maxini. per Intercessionem acccperit hoc alii vendidit ,
XXXVII. Si ab ea muliere quae contra Scnatus- vera est eorum opioio , qui petitionem dandum
cotisultorum iiitercessisset , fidejussorem accepis- ei putant et adversus bonae fidei emplorcm ne :
sem ; Gaius Cassius respondit , Ita demum fide- nielioris conditionis eniptor sit quam fucrit ven-
jussori exceplionem dandam , si a mulierc roga- ditor (8). /. 32. § I. POMPON. LIB. I. SiWATUSCON-
tus (i) fuisset. Julianusautemrectepulat fidejussori SULTORUM.
(1) Nam si talis fidcjussor posset efficaciter convcniri, Ifgavit debitorem suum. Quod si ab inilio dclegasset ut ;
liaberet actionem Mundaii adversus mulierem; et sic fieret solverel quod alter debet uoa esset lulercessio ut vidimus
; ,
ut muliir iudirccte ex sua inleroessione obligaretur. Secus supra.

autem esse debere putabat Cassius , si fidejussor mulieris (5) Scicnti enim indebitnm , non datur Condiclio : ut
douaudi animo fidejussissct quia ratio modo allata ces-
; vid. supra lib. 12. Tit. de Condict. indeb.
sat. Sed liiinc Cassii seutentiam Julianus reprubat , ut mos
(6) debet reo pro quo expromisit
Scilicet cavere et ,
diciiur.
advcrsus quem agit aciione IMttndati , priorcm crediLorein
(2) Pro (juo mulier expromiserat. vid. Art. seq. ejus non acturum ailversus eum actioue HestUutoria , ad
(3) Si dcbitor ejus fuisset, Don videretur intercessisse restituendam prioremobligatiouem quae coutra Senatuscon-
eum delegando quia aullara obligalionem contraxissct
;
sultum noyata est.
sed lautum nomtu alienasset ut vid. supra N. 18. cum :
Liberos , scilicet a pignore id est, creditor nou
:
(7)
Kotis. magis fructus quam rem polest reliuere iu causam pi-
Mulier primum promisit aliquid pro alio. Deinde
(4) gnoris.
ignoraus se adversns hanc obligationem esse exceplioiio
(8) Quod esse non debct : 1. i;5. de Reg. Juris.
ScnatusconsuUi munitam ut exsolveret quod promisit , de-
,
2\mu //.
,
»0 LIB. XVI. PANDECTARUM

Nec etiam necesse hahel mulier , ulfimdum vin- suscipeie actionem 71. i3. 5 2. Gaits t.ie. g. ad Ed.
dict'1 , refundere emplori prelium quod dedit ; ut PROVINC.
•vid. cx. 1. Cod, h. t. supra N. 3.
XLIII. Hac actione agi potest , etiam postquam
mulier solvit ; quamvis nondum illa solutum con-
AHTICULUS II.
dicat.
UndePaultts : Si Senatusconsulti bcnefirium in-
De altero Seiiatnsconstilti efjectu , qui consislit in
tervenerit; ulrum stalim quum mulier intercesse-
restitiienda creditoris ohligatione adversits eiim
rit,actioiii priorem dcbitorem corapelit, an si
pro qao iiudier intercessit.
mulier solutum condicat ? Pato siatim ; et non ex-
pectandam solutionem. /. 24.§ 2.Pai'L. lib. singul.
XL. iEqnum aulcin visum est
mulieri suc- ita
DE IntERCESSIONIB. FEMIN.
curri , ut in velerem debitorem, aut in eum qui
Marcellus quoque scribit , Si mulieri post inter-
pro se constituisset mulicrem ream , actio daretur. cessioriein accepto tulerit creditor , nihilominus
Magis enim ille quam creditor, mulierem decepit.
,
Rcslitutoiiam actionem ei dari debere. Inauem
/. I. § 2. Paul. i.ib. 3o. ad Ed.
cnim obligationem dimisit. l. 8. § 9. Ulp. hb. 29.
De actione
qiue in priorem dehitorein restituitur
AD Ed.
quceremus \.° Quando huic locus sil necne ; 2." Ex Quod Si mulieri heres extiterit crcditor viden- :
qiio tempore et quandiu competal ; 3." Quibus et

dum an Reslitutoria uti non possit ? Et ait Julianus
adversus quos detur ; 4-° Qualis restituatur ; 5.° Dc- libro 12 Restitutoria eum nibilominus usurum.
jiique nii et pro qua parte restituatur hac actionc
j\on immerito cum non obligatae cum «ffectu,
;
prior oMigatio , qtium fcininw et mascuii simul in
Dcnique in Falcidia hoc aes ahenum
successerit.
viriles cxpromisenint.
nou imputabitur. ^. /. 8. § 12.
Tidebimus poslea,an restitiitione opus sit propter ^
Quod
.Si mulier post Intercessionem sic solve-
pignora prioris debiloris. Deniqtie agenuis de restitu- rit,ne repetere (2) possit juste prior debitor ac- :
lione a/versus eum pro qtio mulier oh/igalionem ,

tioncm rccusat. Sed cum relevatui reus si mulier ,
quam conlracturus ille fuisset , ut interposila ab ut repelere non possit (3) ; el quum ei
sic solvit
eo persona contraxit. mulieri quae repctere non poterat si solvisset ,
,
accepto tulit creditor , similiter rclevatur reus. d.

§ I . Quando ex hoc Senatusconsulto aclioni Resti- l. 8. § 10.
tiUoriee in veterem debilorem locus sit.
§ 3. Qidbus el adversus quos hcec actio RestiUitoria

XLI.Quoiiens pro debltore intercesscrit mulicr , competat.
dalur in eum prislina aclio; etsi iile prius accepti-
lalionc liberatus sit quam mulier iutercesserit.
,
XLIV. Hcec actio dalur creditori apucl qttem
/. Ulp. lib. 29. AD Ed.
8. § 7.
mulier inlercessit. Et qttidem Quanquam in omnts
Uno casunonopusesl hacactionc. Nam Si conve- qui hberati sunt , restituitur aclio ; non tamen
nerit cum debitore ut expromissorem daret, ct oinnibus restituitur. Ut puta , duo rei stipulandi
acceptum ei latum sil ; deindc is dederit muliereui fuerinl ; apud alterum miiher intercessit ei soli
quae auxilio Senatusconsulti munita est potesl ei :
reslituitur obligatio apud qucm intercessit (4).
,
condici (i) quasi non dedisset. Quid enim interest, Z. 8.§ II. Ulp. lib. 29. ad Ed.
non det, an lalem det? Non erit igitur actio utilis Adversus omnes attlem litec Restitutoria actio .
necessaria , cum Condictio compelat. d. l. 8. § 8. dattir qid ex veleri obligatione tenehanlur. Hinc
,
Scd pro aheno servo intercedat; quemadmodum
si
Ex quo tempore hac actione possil, in patremfamilias priorem rerum restituitur aclio ,
qiiandiu. ita in dominum quoque restituenda erit. /. 9. Patjl.

LIB. 6. REGUL.
XLII. Hac actione agi statim poiest ; etiam pen- Itein Si mulier contra SenatuscoHSultum inter-
deiite conditione stib qita midier expromisit. Ita cesseril ; aequum est non solum in velerem debito-
enim Gaitis Si sub conditione vel in dicm mulier
: , rem , sed elin fidejussores ejus actionem resiitui.
pro alio intercesserit etiam peudente condilione,
; Nam cum mulieris persoua substrahatnr (5) cre- ,
volenti credilori cum priore debitore experiri , ac- ditori propler SenatuscousuUum integra causa ,
tiodanda est Restilutoria. Quo cnim bonum eit ex- pristina rcstituenda est. /. i^- Julian. lib. 12. Di-
peclare conditionem vel diem; cum in ea causa GEST.
sit prior iste debilor , ul omnimodo ipse debeat Similiter Si pro uno reo (G) inlercessit muher,
(1) ConJictione Ob rem dali re non secula. (4) Is enim solus eam amisit. 1. 27. ff. de Pactis.
(a) Pula ,
quia sciens se tutam Senaluscoiisulto solvit. (5) Id est perinde se res habeat , ac si mulier uon
,
SrDSUS est : Cum relevatur rcus , si mulier.

(3) simi- . .
expromisissct.
liter et tjuum creditor accepto tulit ei mulieri quae repetere (6) Quum duo «ssent rei debendi.
non pnterat si folyissetj puta, quiui rem ejus versa fucrat
pecunia.
, :, ,
TIT. l. AD SENATUSCONSULTUM VELLEIANUM. 01

20.
ajversus utrnmqnc restituilur actio crcdilon. /.
§ G. An restitutione opus sit propler pignora prioris

AtMCAI». LIB. 8. <3U/F.ST.
ohligalionis.
Hae aclioncs quoe in eos pro quibns
nni-
XLV.
lier intercessit , danliir ; ct hcredibus ct iii hcrc- , XLVin. De Pignoribus priorisdebitoris,non est
des , et babcnl cnim rci pcr-
perpctuo competuut :
crcdilori nova aciioiie opus ; cmn quasi-Scrviana
secutlouem. CaBlcris quoque Honorariis succcsson- qua; et Hypothecaria voc:ilur , in his utilis sit
bus dabuutur , et adversus eos. l. io.Ulp. ti». 29. q 'ia verum est convenisse de pignorilms nec so- ,
JkD Eu. • , ,
lutam essc pecuniam (5). /. i3. § i. Gaius lid. g.
. Plane si mihi proponas, muiierem vetcri debi- AD Ed. provino.
tori succcssisse dicenduui erit Reslitulorla eam con-
veniri posse ct Dirccta (i) actionc j nihil cnim ejus
;
§ 7. Quomodo succnrratiir creditori adversus eum.

intcrest qua aclione convcnialur. sup. d. l. 8. proquo inulicr nt intcrposita persona obligatioiicm
^ .3. contraxit quainfuisset ille contracturus.
,
§ 4- Qiiolis resCUuiCur acCio.

XLIX. Si quum esscm tecum contracturus , mu-
lier iuterveuerit ut cum ipsa potius coulraham
XLVl. Talis ad^'crsus veCeres dehitores restilui- videtur intercessisse; quo casu datur in te actio,
Ciir actio , qualisfuerat. qua; inslituit magis qiiam reslituil obligatioiiem :
IgiCurSl pro eo qui temporali actione tenerelur, ut pcrinde obligeris eodem genere obligationis, quo
mulier interccsserit ; temporalis actio restiluetur : niulier est obligata ; V. (i. si per stipulationem mu-
sic tamenutcx praecedenti (2) causacontiuua tem- lier , et tu quasi Ex slipulatu couveniaris. /. 8. § 14.
pora aumerarentur posl restitutionem; quamvis (3), Ulp. lib. 29. AD Ed.
statim atqueintercessit mulier, competierat. l. 24. Illud videudum est , si mulier pro eo intcrvenit
§ 3. Paul. lib. sing. de Intercessiok. feminar. qui , ipso contractum esset , non obligare-
si cum
tur ; an hac actione ille debeat teneri ? Ut puta si
5. An et pro qua parte restituatur obligatioveteris pro pnpiilo inlercessit qui sine tutoris auctoritate ,
§
dehitoris , pro quo
tam masculi quam feinina; in non obligatur. Et puto non obligari pupillura, nisi
viriles expromiserunt. locupletior factus est ex lioc contraclu. Item si mi-
nor viginti quinque annis sit pro quo mulier inter-
cessit in integrumrestitutionem potcrit implorare;
tam masculi quam femince pro
,
XLVn. Quum vel si filius (6) contra Seuatusconsultum contrac-

aliquo in viriles expromiserunt ; adversus eum , pro
turus est. d. /. 8. § 1 5.
his obligatioius parlibus quas femince susceperunt
restituitur obligatio. L. In eo etiam creditori apudquem mvUervice
,
Hoc docet Gordianus in Rescripto sequenii. Si aheriusseream coiisliluil , subvenilur; ut pignoruni

paternamobligationem nontanlum masculini sexus quw mulieri pro indciniiiuite ipsius ab eo pro quo
inCercessil data sunt , utilis perseculio huic credilori
filii verum eliam filice emancipatse in se recepe-
,
ruut: quarnvis filiae vinlibus obligationibus exinian- detur.

tur , propter exceptionem quse ex Senatusconsulto Hoc docel Paulus. Ila Quidam voluit liere-
ille :
Velleiano descendit ; tamen filios in id in quod se dibus liucii Titii mutuam pecuniam dare et cum ,
obligaverunt teneri; filiarumque subductapersona, eiscoutrahere.Sed quoniam ficultates eorumsus-

palrem in id conveniri posse iu quo convenirelur pectas habuit magis voluit uxori lestatoris darc
;
si liliae non intercessissent , dubium uon est. Pi- pecuniam, et ab ea pignus accipere. Mulier eam-
gnora tamen patris etsi in posteriore obligatione
,
dcm pecuniain dcdit heredibus et ab his pignus ,
accepit quaero an intercessisse videatur et an

accepta sunt, sinedubiotenentur sedet si in priore : ;
,
pignora quK ipsa accepit leneantur creditori ?

fuerint obligatione ; quaienus ad patrem per Resti- ,
tutoriam actionem redit, ealenus lencbuulur (4). Paulus respoudit Si creditor qnum contrahere
:
his magis
l.^.Cod.h.t. vellet cum heredibus Lucii Titii evitalis ,
(i) IJ est, ca quae descenclit ex ea obligalionequam con- rem debitorem. Statira enim atque mulier pro co expromi-
tra Senatusconsultum contraxit. Nec enim jam adversus sit, adhuc potuit adversus eum agere ; non quidem jaui
niliil enim jam veteri actione , sed actionc Reslttutoria.
lianc actionem poltst se tueri exceptione :
ejus iuterest ea uti cxceptione cum, s{ uteretur, tenerttur

;
Vid.§seq.
(,',)
Kescissoria hereditario uomine.

(5^ Pignus durat donec solutuin faerit creduon ,
aut ipsi
videlur per inlerce.'!-
(2) Ita restiluilur, ut ttmpus hujus actionis compuletur satisfactum. Satisfactum autem non
SenatusconsuUum
e% prsccedeuli causa , id esl , ei quo obligatio coctracta sionem mulieris quam credilor admisit;
satisfac-
est , uon ex quo restiiuta est. enim quod eaminfirmat, obstat quominus duret
(3) Recle Cujacius ad 1. fin. ff. de Minorib. censel le- tum. Ita Ant. Faber Ration. ad h. I.
geudum esse tfida vel qnoniam. Scnsus auiem talis est : (6) Id est pariter si mulier mutuam pecuniara sumpsit
,
Sena-
tempus hujus actionis qua restitiiilur debet, compulari CK tanquam interposita a filiofamilias qui eam conUa
quo obligatio contracla est nunquam enim debuit sisti;
: tuscoDsuUum Macedonianum crat mutuo acccpturus iUuUa
quia nunquam creditor impeditus tuit agece adversus prio- d«bilur aclio advetsus huQC fdiumfamilias.
inulieremrcam plcgit; ft in ipsius pcisona Sena- Sed non siiie ratione Praetorem factMrum , si non
lusconsulto quod de Inlercessionibus factum est ,
tantum iu persouam subducta muliere, , in prin-
locum essc; »'t pignora ab ea data non teneri eas :

cipales debilores dederit actionem , scd etiam in
aulcm res quas mulier liis pro quibus interce-
,
res quK mulieri obligatse sunt. /.29. Paul. lib. 16.
debat, pignori accepit mulieris obligatas non
, esse. RESPONS.
TITULUS 11.
DE COMPENSATIONIBUS.
AcTTTRi in Titiilo sequentide contractii Depositi , ipso Jitre oltinerel. Et hoc Jiis conjirmavil Justi-
nianus. Ita ///e:Compensationcs ex omnibus actio-
in quo adversiis /iujiis restitiitionem Compensatio
non admittitur ; iiide forte occasionem arripueruiit nibus ipso Jure fieri sancimus ; nuUa difterentia lu
Pandeclarum ordiiialorcs liic prius agere De Com- rem vel in Personalibus actionibus inter se obser-
PENSATIONIBUS. vanda. l. fin. Cod. h. t.
CoMPENSATio est debitl ct credili inter se con-

I.
III. Ex
regula qiiam staluiimis Compensettionem
/. i. Modest. lib. G. Pandect.
tributio. ipso Jiircjieri , plura sequuntur CoroUaria.
Unusquisque creditorem suum eumdemque de-
Coroltariiim primum.
bitorem polenteui summovet si paratus est cora- ,
pensare. /. 1. Julian. lie. gn. digest. Ergo, quuni Compensationilocus est , Si totum
Ideo Compensutio n. cessaria est quia interest
, petas, plus petendo causa cadis. Paul. Seniejst.
nostra potius non solvere. quam solutum repetere. lib. 2. tit. 5. § 3.
/. 3. Paul. lid. a5. ad Sabin.
Circa hanc matcriam videhimus \.° Qiiomodo fiat Corollarium secunchim.

Compensatio, el de ejus effectu; >.." Quale debitum
quoil a nobis petilur po.^sit per Compensationem
,
Posteaquam placuit intcr omnes id quod invi-
excliidi ; necnon adversus qiias personas Compen- oem dcbetur , ipso Jure Compensari ; si procura-
saiio admitlatur; 3." Cujus debili Compensalione tor abscntis conveniatur non debebit De bato ,
possit excludi id quod a nobis petitur. cavere (1); quia niliil Compensat (2), sed ab iui-
tio minusab eopetitur. /. tM Paul. lib, i. qu^st. .
ARTICULUS I. Corollariuni tertiiim.

IV. Quum alier alteripecuniam sine usuris, altfr
Quomodo Jiat Compensalio , et de ejus effeclu.
usiirariain debet constitutum est a Divo Seve-
;
ro (3) , concurrentis apud utrumque quantilatis

II. Compensationem in honce fidei judiciis ipso usuras nou esse pra;standas. /. 11. Ulp. lib. 32.
Jure obtiiiere diibium nunquamfuit. AD Ed.
Hinc. V. G. Si ambo socii parem negtigentiam Idem Juris est, non solum in privatis, verum
sociilati adhibuinms dicendum est desinere nos
; etiam in constitutum.
causa fisci
invicem esse obligatos ipso Jure Compensationc

, Sed etsi usuraria pecnnia, diversa; la-
invicem sit
negligentiae facta. Simili modo probatur si alter , men sint usura-, Compensatio nibilominus locum
ex re communi aliquid peicepi'. , alter t.inlam ne- habel ejus quod invicem debetur. /. I2.Ulp. lie. 64.
gtigenliam cxliibuerit quae eadem quantitate a^sti- AD Ed.
matur; Compensalioiiem factam videri ,êt ipso Hoc Jiis conJirmai'ii AU^xander : Si constat pe-
Jure inviceniliberationem. /. io.Ulp.lib. 63. adEd. cuniam iiivicem deberi ipso Jure pro soluto Com- ;
y4t vero in stricti Juris actionibus , opiis fiiit pcnsationem habcri oportet ex co tempore ex quo
ConstiCulione per oppositain excep-
D. Marci iit ab utraque parte debetur, utiquc quoad concur-
iionem admilterelur Compensatio ; ul ex Jnstitutio- rentesquantitates ejusquesoliusquodampliusapud
:
nibiis didicimus. alterum est usiira; dcbentur, si modo pelitio earum

Tamen receptum cst , ul in onmibits aclionihis subsislit. /. 4- Cod, h. t.
(i) Qiiuni Coinpensationem allpgabit. Comyensatio non fS) Inlellige Scptimium Severum sub cujus filio Anto-
est mulua pititio, propter quam teneretur De rato ca- nino Caracalla Ulpianus liKc scribcbat. Male Cujacius lioc
vere. Jus tribuil AlcxanJro quem Ulpianus qni sub Alexaodro a
Non ipse procurator compeBsnt ssd ipsa Lex facit [ ut scribit
Praelorianis iiitcrfeclus est Dio Cassius jib. 80.
{1) ; ]
Compensalionctti. non potuit appellare Divum, nt rccte obseryat Schulting.
, ,,
TIT. II. DE CO:\irENSATIO]MBUS

Etiamsi lideicommissuin libi ex
Et idem rursus ;
ARTICULUS JI.
boiiisdcberi conslat , ciii d.-buisse te luinoicm
ejiii
quanlilalLin dicis; ffqiiilas Compensalionis usuia-
pclilio aulem cju^. Qiiale dehilum possit per Compcnsationem excliuli
ruiii cxcliidit computalionein :
et adversus quas personas Compensatio admilta-

quod aniplius libi dcberi probaveris, sola relinqui-
tur.
tur. /. 5. Cocl. h. t.
Similitcr P/ulippiis : Ejus quanlitalis cujus peti- Qualc dcbilum per Co ipciuationeni possit
tioneni ratio Compcnsaiiouis oxcludil , usuras noii exchuli.
posse rcposci manifcstum esl. /. 7. Cod. dc Solu-
tionib. VII. Quah-cwTUjue fucrit dehitum quod a nohis
petatur, ct ex quacumque causa procadal polest al- ,
Corollarinm qunrium. terius dthili ( 'oinpensntione excludi nec rcfert cx :
qua causa proftciscatur.

V. Si quis igitur Compcnsare potcns, solverll :
Hinc V. G. ex ^'enditione pretium creditori de-
condicere poterit, quasi indebito soluto. /. 10. § 1. hcbitur , Conipcnsationis ralio opponilur.
UlP. I.IB. 63. AD Ed. l nde Diocletianus et Maximianus : Quoniam
Seriis cril, si illudfait quod Compensationem non liberum fuiiduni distractuin tibi proponis ; post
patiebatur. Hinc Dioclctianus et Maximianus : Si vero, vcluti ex pra^cedenlc eniplionem obligalione,
velut (ij iu id debitiim quod solemnium piibiica- ccrtmn solvisse (i) si dcbitum (3) a te apud Prae-
:
rum ponsltalionum nomiue debueras, Compensa- sidem proviiicia; petatur ; Compensalionem ejus
turo tibi, nihil te petiturum postea Miitiano scrip- qiiod indcbile solvisli, potes opponere. /. 10. Cod.
sisti; rcdditis his qua; vcneraiit iii Compensalionem, h. l.
noii indebiti soluti repeiitio , sed aate dcbiti com- la slipulationibus quoque quae instar actionuni
petit exactio. /. i3. Cod. h. t. liabent (4) , id cst Prsetoriis , Compensalio locuin
habet. Et secundum Julianum, tam in ipsa stipu-
Corollarium quinlum. latione (5) quam in Ex. slipulalu actione, potcrit

objici Coinpensatio. /.10. § 3. Ulp. lib. 63. ad
Edict.
Invicem debiti Compensatione habita si quid
Item etiam Eum qui iudicati convenitur, Com-
,
amplius debeas solvens vel accipere creditorc

, ,
pensalioiiem pccuniae sibi debita; implorare posse
nolente offerens et consignatum depouens , de pi-
nemiiii dubiuin est. /. 2. Cod. h. t. ^ cum vero.
gnoribus agere potes. /. 12. Cod. h. t.
Se.d et Quoties ex maleficio oritur actio ut puta ;
VI. Observandum supercst , Compensalionem se- ex causa lurtiva, caelerorumque maleficioriim ; si

mel tantum proftccre posse. Jgitur Qiiod Labeo ait de ea pecuniarie agitur Compensatro locum liabet,
,
non cst sine ratione ut , si cui petitioni specialiter

:
Idem est et si condicatur ex caiisa furtiva. Sed et
destinata est Coinpensatio, ia caeteris uon objicia- qui Noxali judicio conveiiitnr, Compensationem
tur. /. i3. Ulp. lib. 66. ad En. opponere potest. sup. d. l. 10. § 2.
Quod Si rationcm Compensalionis jndex non VIII. IJna causa excipienda est , ex qua Coni-
habuerit, salva inanet petilio. Nec enim Rei judi- pensalio non admillitur. Scilicct lu caiisa dtposi-
catae exceptio objici potcst. Aliud dicam si repro- ti (6) Compensationi locus non est ; sed res ipsa
bavit pcDsationera, quasi non existentedebito tunc : reddenda est. Paul. sentent. lib. 1. lit. 12. ^ i^-
enim Roi judicatae milii nocebit exceptio. /.7. §1. Hoc confirmavil.Jusliniaiuis : l. peiiult. Cod. De-
Ulpiak. lib. 28. AD. Ed. positi.
(1) Specics legis csl debebas fisco ccrtam snininara pu-

:
f4) Dicuntur instar actioniim halcre ,
quia ab iuvitis
blicarum peusitaiiomim nomiue parcm siiinmam fiscus
;
cxtorquentur.
libi debebat scripsisli MuiiaDO procuraturi fisci
; uihil le ,
(5) Dcfendo eum qucm tibi decem dare opor-

Fiuge :
peliturum ex ca summa quam fiscus libi debebat, hoc ani-

lere intendis. Si pcias ut tibi caveam J udicatum solvi ; ciioi
mo ut libi Mutianus compensaret quod tu inviccm fisco
tu eamtlem aut majorcm qudntitatera mihi debcus possurn
<lcbcbas. Tanun postea reddidisti et Csco hauc ,
solvisti
in h.ic stipulalioue interponeuda Compensalionem adhi-
summam quam proposueras ut veniret in CompHnsalionem
bcre ita ut nun promitt.Tm deccm tibi dare, si pro te ju-
:
cum ea qu;e (ibi a fisco debebatur nou habebis Condictio- :
dicatum erit; sed promiltam decem tibi deducere ex ea

nem imlebiti ; quia, cum ex causa publicarum pensitatio-
num drbita fueril , quae causa Compensaiionem non ad- quantilate quam milii debes.
Quod si in ipsa sti/mlatione interponendahancCompen-
Diittit [utvideb. infra], non desiit deberi per Compeu-
sationem omiscrim adhuc potero compensalione
; uli quum
sationcm quam habere proposueras. ,
Ex stifjulatu advcTsiis me ages.

(2) Emplor non solvit ex causa emptionis ; scd 05 alia
causa ex qua falso credebat se debtre. (6) IIoc locuro haberc pnto, non sclum in deposito
ordin uio ; quo casu alia ratione Compcnsaliuni locus e.iise
(3) Prctium scilicet ex causa eraptionis debitum quod ,
nnn polcst , quia scilicel certa spccics debetur [ ut vidcb.
non solvit emptor si quidtm id quod solvit, c.x alia causa
; Art. 7- § 7- ] ; sed cliam in ilepositio extraordinario et
£oIvit. irregulari , de <iuo lit. seq. Sect. 2. Art. 3. K. 49-
;
; ;

requiruntur : i.o Ui sit revera debiium ; -i.." Ut sit
Adversus qiws Compcnsatio admiUalur. prcesens ; 3.o Vt sit liquidum ; 4.0 Ut sil determina-
tum; 5.0 Vl sit ipsi n quo petitur debitum ; 6.° Ut sit
IX. Non solum adversus privatos creditores ad- ab ipso quipetit debitum ; 7.0 Ut sit in parispecie,
mitlilur Compensatio ; sed etiam adversus Rempubli- idesl, ut ulrinque idern genus debealur.
cam, ccrlis tamen causis exceplis.
Hiiic Alexander : In ea quoe Reipublicse le Jebe-
§ I Requiri, id quod in Compensalionem adducitur,
Compensari ca qiiae invicem ab eaJem
.
re fatcris,
esse revera debiiuni.
libi debenlur, is cujusde ea ic noiio est, jubebit :
si neque ex Kalcndario (i), neque ex vectigali-

XI. Tgiiur QuKcumquc per exceptionem perimi
bus (-2) nequc ex frumcnti vel olei publici pecu-
possunt, in Compensationem non veniunt. /. 14.
nia , neque tributoium ncque alimentorum (3)
,
Javol. lib. i5. ek Cassio.
neque ejus qui statutis sumplibus servit (4) neque ;
Cceterum Etiam "quod natura debetur, venit in
fideicommissi civilatis debilor sis. /. 3. Cod. h. t.
Compensationem. /. 6. Ulp. lib. 3o. ad Sadin.
Observandum autem quod Ideo condemnatus
Non intelUgitur autem mihi natura deberi restitu-
quod arcliorem annonam jEdilitatis (5) tempore
praebuit(G}, iiumentariae pecunix (7) debitor non
tio lutjusquod per injuriam judicis solvere coactiis
videbilur; et ideo Conipcnsationem habebit. /. 17.
sum ; quia solvere debui.
PaPIN. LIB. 1. RESPONS.
Unde Antoninus Ex causa quidem Judicati si
:
debituni solutum repeti non potest, eapropter nec

X. hcm Jussit Imperator audiri approbantem sibi Compensalio ejus admitti potest. /, 2. Cod. h. t.
a fisco , in quod ipse convenitur. /. 24. Paul.
deberi
LIB. 3. DECRETORUM. 2. Requiri debilum quod in Compensationem ad-
§
Ccelerum Et Senatus censuit et sape rescriptum ,
ducitur, esse prcesens.
est , Compeusationi in causa fiscali ita demum lo-
cum esse , si quid debeat quae pe-
eadem stalio (8)
XII. Igitur Quoi debelur in diem, non compen-
lit. Atque liocjuris, propter coufusionem diver-
sabitur antequain dies veniat quanquam dari opor-
sorum oflîciorum tenaciter servandum est. Si quid
,
,
teat./. 7. Ulp. lib. 28. ad Ed.

autem tibi ex ea statione cujus mentionem fecisti
Civterum praeseus debitum dicimus, quod diem
deberi constilerit, quam primum recipies. /. i. Cod.
h.t.
ex lege conventionis non habcl ; quamvis ad ejus
exactionem , ex indulgentia Legis , dies expectari
Ex certis autem causis Jiscus Compensalionem
soleat.
non admiuit.
Hinc Hermogemanus : Ut debitoribus fisci quod Hinc Quum
intra diem ad Judicati (10) execu-
saepe constitulum est
tionem datam, judicatus Titio (i i) agil cum eodem
fiscus debct compensetur ,
Titio qui et ipse pridem illi judicatus est; Compen-

excepta causa tributoria ct stipendiorum item :
pretio rei a fisco (g) empta; et quod ex causa au- ,

satio admiltetur. Aliud est enira diem obligationis
lionaiia debetur. /. 46. § ^- .(!• de Jur.Jisc. hb. 6.
non venisse aliud humanitatis gratia tcmpus in-
,
dulgeri solutionis. /. 16. ^ i.Papin. lib. 3. QUiEST.

JuRis Epitomatoeum.
llem Ob negotium copiarum expeditionis tcm-
pore mandatum, curatorem condcmnalum, pecu- § 3. Debitum debere esse liquidum quod in Com-
niam jure, Compensationis retinere non placuit pensationem adducitur, autfacile liquidandum.
quoniam ea non compensantur. /. 20. Papin. lib. 3.
BESFOirS. Xni. Liqiddum debitiim hic accipimus quod con-
fitetur adversarius : sed el id quod brevi et summarie
ARTICULUS III.
probari potest , maxime sijam super eo tis esset con-
testala.
Cujus debili Compensalione possit excludi id quod
a nohis pelilur. Hinc Gaius : In Compensationem etiam id dedu-
citur, quo nomine cum actore lis coutestata est
Utdebitum possit in Compensalionem adduci, liwc ne diligentior quisque deterioris conditionis habea-
(1) Cujacius ait pecuniam ex Kalendario cW\til\s iici^ cimus ,

qui pecnniam civitatis ad frumentum coemeaduta
qua: ustti publlco civitatis sit destinata. sibi commissam retiiiet.
(2) Vcctigalia quasdam fisco, quaedam etiam civitatibus (8) Unus quidem est fiscus sed diversae slaliones, id
:
debentur. Burcaux]. Compensatio

est, diversffi raentiones \dijf'e'rens
(3) IJ est , ad alimouiam Urbis destinata. autem non potest opponi nisi id quod mihidtbetur per-
;
,
tineat ad statioucm ejus qui quid a me petit.

(4) Id est, quê solemnibus et statutis ci\italis rilibus
scrriat. (9} Privato aulem venditori recte olijicitur supra N. 7.
apud Basil. Male Duarenns emendat, edulitatis. (10) Condemnatis ad executionsm judicali quadrimes-
(5) Ita
tres inducloe dantui dtb. tit. de Re Judicat. infra
(6) Id est, quod aliquid subduxil ex quanlitale annona»
lib,4:^.
quae viritim populo prrebenda erat.
(1 Condemnatus erga Titium,
(7) Huuc dunlaât frumentarice peciiitlce debitorcm di-
, ;
TiT. 11 DE COMPENSATIONIBUS. 95
tur, si Compcnsatio ei denegeiur. /. 8. GAit& hb.q. XVII. Qmd ad correos duo Rei pro-
altinel :Si
mittendi socii non (3) non prodeiit alieri
fciiit ,
jlu Ed- rnovi^c. r ,• •
Regulain qunin Juc statuinms, conjirmavu

JusU- quod slipulator alleri reo pccuDiam dcbel. /. \o.ff.
Cod. h. t.
de Duobiis rcis. Papinian. i.ib. 37. gu.tST.
niamis. 1- i^.
Maxime Conipensatio oppnni.
aiilem qmtmfsco XVIII. Quid si cuni filiqfamilias
contracla sit
autfaeite liqmdan-
titr, dehilum dtbet esse liquiduni societas ? Ex
hoc contraclu Si cum (iliofamilias
dum. Jîtur Qui Compensationrm op onil fisco, agatur , an qune patri debeantur (4) filius com-
/. 4G.
intra duos menses debitum sibi docere ebet. pensDre possit , quseritur? Et magis est admitten-
Hermogenian. lib. 6. JuRis
§ 4.y/: deJur.Ji. dum; quia unus contractus est : sed cum condi-
tione , ut caveat patrem suum ratum habitiirum,
id est, non cxacturum quod is compensaverit. /. 9.
Debiium tit in Compensationem possil adduci
§ 4. ,
^' l . PaUL. LIB. 32. AD Ed.
debere esse determinatuni.
§ 6. Qitod in Coippensationem addiicitur, dcbere
XIV. Regtila hoc exemplo illustratur. Si debeas esse ab ipso a quo petittir debilum.
decem millia aut liominem, utruiu adversaiius vo-
Ict ita Compensatio liujns debiti admitlitur, si ad-
;
XIX. Sequitur ex hac regula Id quod pupillo-
versarius palam dixisset utrum voluisset (i). /. 22.
rum nomine debetur si lulor petat non posse ;
,
SCEVOLA LIB. 2. QCjEST.

Compensalionem objici ejus pecunia; qnam ipse
lutor suo nomine adversario debet. /. 23. Paul.
§ 5. Quod in Compensalionem adducitur , debere LIB. C). BESPONS.
ipsimeta quo petiUir debilum essc. Hulto magis Si quum militi castrensium bono-
XV. Hanc regula/n suppeditat Gordianus qiti ita lum alius ,
caiterorum alius hercs extilit; et de-
rescribil : Ejus quod non ei debetur qui couveni- bitor alteri heredum obligatus, velit compensare
tur, sed alii, Compensalio fieri non potest. /. 9. quod ab alio debetur; non audictur. /. 16. Papin.
LIB. 3. QU.EST.
Cod. h. t.
Et qiiidem Creditor compensare non cogitur XX. Possiim aiitem compensare adversus domi-
quod aiii quam debitori suo debet quamvis cre- ;
nwn , quod serviis ejtis debet intrafinem peculii.
dilor ejus pro eo qui conveoitur, ob debitum pro-
,
JJnde Papinianus : Debitor pecuniam publicam
prium velit compensare. /. 18. §1. Papin. lib. 3.
servo publico citra vohintatem eorum solvit, qui-
BESPONS.
bus debilum recte solvi potuit ; obligatio pristina
Tamen In rem suam procurator datus, post litis
manebit : sed dabilur ei Compensatio , peculii fiui
conteslationem, si vice mulua conveniatur, cequi-
quod servus publicus habebit (5). /. 19. Papin.
tate Compensationis uletur (2}. d. l. 18.
LIB. I 1. RESPONS.
XVI. Sedet Si quid a fidijussore petetur, Kquis- Quod si doininus ex contracttt servi petat ; soli-
simum est eligere iidejussorem, quod ipsi, an quod diini qiiod seivus ille mihi debet , possum compen-
reo debetur, compeusare malit. Sed et si utrumquc sare.
velitcompensare audiendus est. /. 5. Gaius lib. g. Hinc Paulus : Si cum filiofamilias aut servo con-
AD EdICT. PKOVINC. tracla sit societas et agat dominus vel paler; so-
,
Hujus rei hcec ratio est quod , cum sit ex sub- lidiun per Compensationem servamus. Quamvis,
stantia Jidejussorice obligationis utfidejussor inplus si ageremos, duntaxat de pecuho prceslartlur. /. 9,
non leneatur quam reus principalis ; Verum cst PaUL. LIB. 32. AD. Ed.
quod et Neralio plactbat et Pomponius ait ipso , ,
Jure eo minus fidejussorem ex omni contractu de- § 7. Oportere ut utrinque idem genus debeatur.
bere, quod ex Compensatione reus retinere potest.
Sicui eniin quum lotum peto a rco male peto , XXI. Patet adversus debitiim certce alicujus spe-
non tenetur ipso Jure io majorem
ita et fidejussor ciei , non posse adduci in Compensationem debilum
quautitaiem quam r*s coudemnari polest. l 4- alterius speciei aut eiiam qitaiilitalis ; alioquin cre-
PaUL. LIB. 3. AD. SaBIN. ditor aliud pro alio invitus acciperet.
(1) Si dixerit se cligere decem millia ;

poteris com- tatam , Compensationi locum esse recte censet Cujacius
pensare Laec, cum pecunia quam ab ipso putis. Si eligat Observ.XXIV. 3;.
lioininem , nun poteris compensare cum sit dispar species.
;
Anleqaam eligat, dob potes compensare; cum detrrmiua- (3) Ergo [ inquit Cujacius ad 1. 9. Cod. h. t. ] si socii
tum non sit quod sint, polerit compensare quod .socio suo debetur ; quia
ipsi debes.
socictas facit ut quodammodo viduantur una persoua.
{•i) CompeDsabit ei pecunise qiiae ab ipso petilur, illam
c(uam procuralorio nomioe petit. Nec dicas esse alteri de- (4) Ex eadem societatis causa. Quod si aliuude, non
bitam scilicel ei cujus procuraior rst. Imo eojm, cum sit
, putat Cujacius compeusari posse : liuac vide ad 1. 9. Cod.
iu rem suam procurator vcre ipsi debita videri di-bet;, h. l.
maxime post litem conleslaiam. Sed et aute litem contes-

tatam, ipsi debita videlur, cum co nomineactiouem luilcm (5) Nam intra hunc peculii finem tenetur milji Eespu-
blica CondicUone indelUi.
habeat .1. 5i. ff. de Piocurat. Unde et aaie lilem coatci-
: ; :, : ; :

Hinc Prsetestu debiti, reslilulio conimodaii noii piitare miiiime possilis , vel a vobis quidquam am-
probabilitor recusalur. /. Jin. Cod. de Cominod. plius exigatur; si tantum quantnm eis tuti.ns de-
Dioci.. ET Masim. buerunt, vos aomiiie ipsorum, majorem quan-

vel
Possessioocm ctiam alienam perperara occujiaii- titaleiu dcdisse probetur. 1 1. Cod. h. t. If.
tibus Compensatio nou (i) dalur. /.' i4. $Jin- Cod. Siiuiliter Gordianus : Si propter friictus ex pos-
h. l. JuSTINIAN. srssioiie tua perceptns ,
vitricus tuus dcbitor tibi
Sed et quiim idrinque qiiantilas df.hctiir; ila Com- coiistitutus est : quum id quod a malre tna ei le-
peiisationi locus esl, si sit qiutntilas ex pari spccie galum est, a te pctere coEperit; mutuo debitoe quaa-
iiC modo videbimus. titati apud eum qiii snper ea re judicaturus cst,
,
Compensationem uon immerito objicies. /. 8. Cod,

§ 8. Qucc non impediant Compensalionem. h.t.
XXII. Non iinpcdil Compensationem (lisparitas XXIII. Non impedit etiam Compensationem , loci
diversilas qui solutioni adjectiis esl ; ita tamen ul
oausiv ulriusque debiti. IJndc Paulus
Compensalio debiti cx pari specie, et caiisa dis- habealur in Compeitsatione ralio ejus quod intersit
pari , admiltitur velut si pecuniam tibi deboam,
:
eo loco sol\d.
et tu mihi pccniiiam debeas; aut frumentum aut Hoc docel Javoleniis. Ita ille ; Pecuniam certo
caetera hujasmodi (2); hcel ex diverso contractu loco a Titio dari stipulatus sum : is petit a me quam
compensare vel deducere debes. Paul. sentent. ei debeo pecuniam. Quaero an hoc quoque pensan-
iib. 1. tU. 5. § 3. dum sit j quantimea interfuit certo loco dari? Res-
Hoc conjirinant Diocletianus et Maximianus pondit : .Si Tilius petit; cam quoque pecuniain,
Si tutores pupillis officio Magistratus urgcnte no- quam certo loco promisit, in Compensalioiiem de-
minastis (3), ac pro his (4) propter onus Piinii- duci oportet : sed cum sua causa , id est, ut ratio
pili (5) pecuniam solvistis; superstitiosam geritis habeatur quanti Titii interfuerit eo loco quo con-
sollicitudinem ne ab ipsis convenli, hanc eis im- venerit pecuniam dari. /. i5. lib. 2. epistol.
(i) Nec obstat quod Justinianiis inilio dictje legii a) Pupillis.

aclionibus lam In rern quam in personam Compe
(5) Id est , propter ratlonf in 1'rimipili ; ex qua pupilli ut
admitli voluit. Hoc enim ita verum est, quum in aclione
lieredcs palris sui qui Primipilum administraver.it , eraut
Jn rem non ipsum corpus , quod Jorte nou extat, sed asti-
obligali. Centurio primipilaris, qui Priinipilum administra-
matio vcuit.
bat , crat fere quod est apud nos Le Major d'un Rdgiment
{i) Supple : debeam; et tu pariter frumeclum cffiterave

vid. Cujac.
Iinjusmodi debeas.
(3) Adeoque ia subsidium tutorum crga pupillos csiis
obligati.
TITULUS IIL
UEPOSITI VEL CONTflA.
1 ANDECTAHUM ordiiiatores plura digressi , ad ins- cniin, DE,auget depositum; ut ostendat totum ,
iitutam de actionibus qua' ex contractibiis desceri- fidei ejus commissum quod ad custodiam rei pcr-
t/unt tractationem redeunt. Hanc inchoaveriint ab tinet. l. I. Ulp. i.ib. 3o. ad Ed.
illa contractuiim classe quiRe contrahuntur ; etjain Alio noinine dicilur CoMftDEiNDATUM.
de contractibus Mutui , Commodati , et Piguoiis Nain Commendare nibil aiRid est qiianideponere,
egerunt : ejusdem classis esl contractiis Depositi. /. 186. Jf. de Verb. signij. Ulp. lii;. 3o. ad Ed.
Qucc de hoc contractu in hoc Titulo traduntur Coiitractus Deposili recle definitur , conlractus
ita distribuemiis. Agemiis Sectione i de ipso con- quo quis ab altero gralis rem custodiendam recipit
tractu Deposili ; 1.^ De aclionibus qtice ex hoc coii- ea lege ul caindem rrposcenti reddat.
tractu dcscendiint ; 3.» De sequestratione qiice est Duplex vidgo Depositum distinguitur : Necessa-
singidaris species Depositi; ^.^" -dddemus , de dc- rium, quod Jit in casu iiiccndii; ruinte , naiijragii
posito simutato. de quo pauca in decursu hujus Tituli Iradunlur : el
\ olunturium, qiiod fu exlra hunc casum ex rnera
SEGTIO I. parlium conventioiie.
De contractu Depositi. ARTICULUS I.
Qttce contractiis Depositi substantiam constittiant.

1.Depositum est quod custodiendum alicui da-
lum est dictum ex eo quod poaiiur. Prseposilio
: Ad Deposilim contrahendum, quaiuor rcquirun-
; ;
,
TIT. III. DEPOSITI VEL CONTRA. \)1

i.o Ut dcposila re.t Depositario trailaiiir inilium speclandum , et causam. l. Mandati.
^._ff.
Lk principa.filcr cuslodia; ctiusa Iradalur; 3," Ll
'.>.." Ulp. lib. 3i. ai) Ed.
j^ratis liasc ciistod. scipiutur; /j." Ul a non do- Hinc ciiam Quod si lem tibi dcdi (i) ut, si Ti-
:
iiiino suscipialw. tius rcm non recepissct tu cuslodires iicc eam ,

,
rcccpit; videndum rst utrum Deposili tanluni, an

Requiri ut rcs Dcposiiario iradatur.
cl Mandali aclio sit ? Et Pomponius dubitrt. Pmo
§ I .
lamcn manduti cssc actioncm ;

quia plcnius fuit
maudatum habens , cl custoui;e (2) legem. l, i . § 12,
II. (?(rteriim tradita Deposilario res intelligitur;
llLr. Llll. 3o. AD Ed.
quaim<is iioii ipsi, scd ipsius jtissu traditajtierit ei
fjuicain illiiis noinine cuslodiat. Tdem Pomponius quiTrit Si tibi mandavcro ut :
liidc Poniponins qiiaerit Si apud le volentcm :

rem ab aliquo meo nomine rcccptam custodias,
uic depoiicro, jusscris apud liberluni tuuni depo- idque leccris Mandati an Depositi tenearis ? Et
:
ncrc; an possim tecum Deposili expcriri ? Et ait magis probat Mandali essc actionem , quia hic est
Si tuo nomine , lioc cst, qiiasi tc ciistoditiiro dc- primus conliacUis (3). rf. /^ 1. § i3.
posuisscm : niihi iccuni Deposili csse aclioucm, Fide alias species infra lib, 19. Tit. de Praescripl.
veib.
./. /. ,. § ,4.
Obilcr nota : Si vero suaseris milii , ut magis V. Et qiiidem oportel ut lam ex parte tradentis
apud cum deponam; tecum uullam csse aclionem :
quam ex parte accipientis ; res ciistodiw causa
cum illo Depositi actio est nec Mandati teneris, :
tradatur et suscipiatur ; nec sufficeret si dimtaxal
quia rem meam gessi. Sed si mandasti mihi ul alleruter eo proposilo Jbret : ut definitur in l. 1 8.
periculo tuo apud eum deponain; cur non sit Man-
§ i. Jf. de Reb. cred. quain retulimus d. tit. siipra
dati actio, non vidco. d. § i^- lib. 12.
III. Cuin ad Depositum contrahendum requiratur VI. Qmun autem ciislodice causa principaliter
rei Iradiliohinc scriplura qtia qtiis cafct sc rem
;
res Iradita est; quamvis convenerit ut qui eatn sus'
depositam habere , non potest per se constituere cepit posset ex alia causa eani habere , non ideo
Depositum , sed duntaxat valet ad Depositi pro- minus interiin Deposituni erit.
baiionem.
V. G. Si pecunia apud te ab initio hac lege de-
Hoc docet Patdus in specie scquenti. « Titius
posita sit, ut si voluisses utereris; priusquam ula-
» Semproniis salutem Habere me a vobis auri :
ris (4), Deposili teueberis. /. i. § 34- Ulpian.
» pondo plus minus et decem discos duos sac-
,
,
LIB. 3o. AD Ed.
» cum signatum ex quibus dcbetis mihi dcccm ,
» qiios apud Titium doposuislis item quos Tro- :
§ 3. Reqiiiri iit gratis rei cuslodia suscipiatur.

» jihimati dccem item cx ratione patris veslri
, :
» deccm ei quod cxcurrit». QuKro an ex hiijus-

,
niodi scriptura , aliqiia obligatio nata sit ? scilicet VII. Tgitur si consdttita sit merces : non est De-
quod ad solam pecuuiae causam attinet. Respondit: positwn ; sed aut locatio-conductio , aut aliud genus
Ex epistola de qua obligationcm quidcm qua;ritur ,
contractus.
nullam natam videri probationem deposi- ; sed Hinc Ulpianus : Si vestimenta scrvanda balnea-
tarum rerum implcri posse. An autem is quoque tori data pcrierunt; si quidcm nullam mercedeiu
qui deberi sibi cavit in eadem epislola deccm , servandorum vestimentorum accepit Depositi eum ,
probare possit hoc quod scripsit judicem sestima- ; tencri, et dolum duntaxat praestare debere puto :
turum. l. iQ. § 2. Paul. lib. 4- ad respons. quod siaccepit, Ex couducto. d. l. 1. §8.

Itern Si quis servum custodicndiim conjecerit
,^ 2. Reqidri ul custodice causa principaliler forte in pistrinum si quidem merces intervenit
,
res tradalur. custodise,puto esse actionem advcrsus pislrinia-

rium Ex conducto; si vcro mercedem accipiebam
IV. fgitur si in aliam causam res tradaiur , non ego pio hoc servo quem in pistrinum accipicbat,
eritDepositimi , scd aliud geniis contractus. Ex locato me agcre posse. Quod si opei*a; ejus sorvi
Hinc Si prorurntoreni dedero nec instrumpnta , cum custodia pensabatilur , quasi genus lociti et
mihi causte redilat; qiia actione mihi tenealiir? conducli intervenil sed qui pecunia non dybatur,
:
Et Labeo putat Maudali eum tcneri; nec esse pro- Prcescriplls vcrbis dalur actio. Si vero nihil aliud
babilem sentenliam existimantium cx hac causa , quam cibaria prsestabal, ncc de operis quidquam
agi posse Deposili. Uniuscujusque enim contraclus convenit; Dcpositi actio cst. d. l. i. § 9.
fi) Supple : iit canj ad Tllium pcrferres; et si , etc. (3) Sci)icet ut eam recipias : secundario adjicitur, ul
receptam cuslodias.
( ) Id cst, Labeiis acljunctum pacliim custodise; quae
pucta conlractibus bonae lidei adjecla ipsis insunt, eosqiie ,
Quum autem uti coepetis iacipies liabcre titulo
(4) ,
iniormant. Ideo autem fuit maudatum , non Depositum Muuii.

quia rcs primatio libi tiadita (St ut eani ad Titium per- ,
icrrcs sccundarium qui in coiwciitioac luil ut Titiu cam

: ,
iicn recipientc, tu iliam custodircs.
Tom. 11.
,^8 LIC- XVI. PANDECTARUM
Vni- Hcec aiUem valde utile est, ciiin
clislinguere XI. Hic autem citra resliJiUioilcrn hfredi facicn-
vro diwrsa contracluicm natura diversa: veniant dcun, duplex occurrit qucvstio.
prcestationes. I Enitn An ex parte dunlaxal hcredi res red-
.° ,
Iu conducto et locato ct in negotio ex

Kam ,
denda est 7 Distinguilur; cm res deposita, sit dividua
qiiodiximus Prascriplis verbis dandam actionem, an individua.
et et calpam prsstabunt qui servuin rcce-
dolum Quum dividua est ; puta Si pecuuia in sacculo
perunt at si cibaria tantum dabant, doluin dun-
:
fignato deposila sit; et unus ex heredibus ejiis qui
Scquemur tamen (ut PompoDius ait) ct quod
laxat. dcposuil , veniat repelcns : quemadmodum ei satis-
habuerunt prasscriplum aul quod conveuerit ,

: fiat videndum est? Promenda pccunia cst vel coram
dummodo quid fuit priescriptum, do-
sciamus , ctsi Prxtore, vel intervenienlibus lionestis personis, el
lum tamen (i) eos prieslaturos qui rcceperunt; qui exsolvenda pro parte hereditaiia. Sed et si re-
solus iu Depositum venit. d. /. i. § lo. signetur, non conlra legcm Dcpositi fiel quum ;
A Prsetore auctore , vcl honcslis personis inler-

venieutibus hoc evcniet residuo vel apud eum
qui rem ciistodiendam suscipit, non
:
§ 4. Requiri ut
remanente , si hoc voluerit; sigillis videlicet prius
sil ejus rei dominus.
ei impressis vel a Prsetore vel ab his coram quibus
signacula reniota sunt vel si hoc recusaverit, in

:
IX. Hinc Tryphoninus : Si ignorans latro, cujus

aedc deponendo.
filiovel servo rem absl ilisset, apud patrem domi- Sed si res sunt quK non possunt omnes
dividi ,
numvc ejus dcposuit ignorantem; nec ex Jure Gen- debebit tradere ; salisdatione idonea a petitorc ei
tium consistet Depîsitum cujus haec cst potcstas ,
prsBstanda, in hoc quod supra ejus partem est. Sa-
ul alii non domino sua ipsius res quasi aliena ser- tisdalione aulem non interveniente , rem in Kdem
vanda detur. Et si rem mcam fur quam me igno-
dcponi, et omni actione Depositarium liberari. /. 1.
rante subripuit, apud me eliam nunc delictum eju-;
§ 3(5. Ulp. lie. 3o. ad. Ed.
ignorantem deposucrit; recte dicetur non contralii Heredem ex parte, cui rem inclividuam redden'
Depositum quia NoN est ex fidebonarem suamdo-
:
dam esse diximus , intellige eum quicx majori parle
MiNUMPRSDOMi RESTiTUERE coMPELLi. Scd elsietiain heres est.
nunc ab ignoraute domino tradita sit (2) quasi tx Lnde Si plures heredes extiterint ei qui depo-
causa Depositi; lamen Indcbili dati condictio com- suerit , dicitur, si major pars adierit, reslitucudani
petet. Z. 3i.§ I. 5 " tamen. lib. g. disputat. rem praesentibus. Majorem autem partem, non es
Pariler JuUanus : Qui rem siiam deponi apud se numero ulique persouarum sed ex magniludine ,
patitur vel ulendam rogat , ncc Depositi nec Com- portionum hereditariarum intelligendam; cautela
luodali aclione tenetur sicuti qui rem suam con- :
idonea reddeuda. /. i^. Gaius lib. 9. ad Ed.
ducit aut precario rogat, nec precario teaelur ucc PtlOVINC.
Ex loCatO. /. l5. I.IB. 12. DIGEST. 2.0 Quid si confrovertatur quis heres sit? Apud
Juhanum libro i3 Digestorum talis species relata
ARTICLLUS II. est. Ait enim : Si Depositor decessei it , et duo exis-
tant qui inter se coutendant, unusquisque solum se
Quce consequanlur ex dictis circa subsUmtiam heredem diren*"; ei tradendam rem qui paratus est
Deposili. adversus allerum, reum dcleDilere , hoc est , cum
qui Depositum suscepil. Quod si neuter hoc onus
§ I. Consectarium primum. suscipiat; commodissime dici ait non esse cogen- ,
duui a Prstore judicium suscipere oportcre igitur :
X. Cum in contractu Deposiii res custodice dun- rem deponi in vede aliqua, doncc de hereditate ju-
taxat tradatur , sequilur quod Rei deposila? pro- dicctur. sup. d. /. i. § 3^.
prietasapud deponentem nianet sed et possessio ;
XII. Quod dixinms , rem Depositori ejiisve heredi

,
nisiapud sequestrem d> posita est nani tum demum :
reddendam, ila oblinel ; nisi bona Jidcs eain alteri

sequester possidct, id (3) cniin agitiir ea Deposi-
reildi mngis suaderet. De qua re ila dispulat Try-
tione ut neutrius possessioni id lcmpus procedat.
phoniiius : Bona tides quoe iu contractibus cxigitur,
/. 17. § I. PlORENT. LIB, 7. INSTIT.
ae juitatem suminam de-iderot. Sed eam utrum aesti-
mainus ad rocrum Jiis GeHtium, an vero cum prce-
§ 2. Consectarium secundum. ccptis Ci\ ilibus et Pia>toriis? Veluti reus capitalis :
jiidicii dcposiiil apud le centum; is dcportalus est;

Cum res cnstodice duntaxat causn Depositario bniia ejus publicata sunt utiumne ipsi h.-ec rcd-
:
tradfttur, sequitur debere illam ncLii Depositori dcnda, an m

publicum dcterenda sunt? Si tantura
ejnsve hcredi qiuim cam repoposcerit. Nalurale,eiGenliumJusinluemui(4);ei.quidcdit,
(i) Non valet convpnlio ne dolus prsestetnr.

(4) Hoc sensu, qaoJ JnsNaluralc id genus pocna ignorat;
(1) Id e.-t , iidJitî latroui, yil ;i!ii ejus voluntate. nec deliclum per se aufcrt rerum domiuium. Grot. Ue Jw.
betl. et pac. lih. 2. cap. 8. J 20.
(3) Lfgendiiin est seijuester possitlet t/itum iil agilur.
:
Nec praesumitur ij aclum fuisse , uisi af/erte probctur. I. 3r).

ff. de Acq. vel aniitt. poss.
,, ,
TIT TTT. DEPOSIT I VEL CONTRA. <jo

l-«litiienda Sunt. Si Civllc Jus, et LfSum ortliuoin;
§ 3. Conscctarium tcrlium.
niagis iii nublicuni (lolcicnda sunt. malc iuc- Wam
rilus publicc , ut oxcmplo aliis ad deleircnda iiialc-
Hcia sit, cliam cf;estatc laborare dcbct. /. 3i. Iry-
XIV. Ex eo quod res dcpo.sila nonni.ii custodia;
causa Iradatur ; scquilur dicin quo nddendam eani
PUONINUS I.in. 9. DISPUT.
esse conuenit , soUus Dcpusiloris gnilia adjeclam
Incnnit hiccl alia inspectio Bonam fidem intcr :
videri debere ; adeoque etiam ante illam dicm, rcm

eoslautuin intcr quos contiactum est, nullo cxlrlu-
jure rcposci.
secus assunipto , aestiniaie dcbenius; an rcspcciu
fiîtur Si sic dcposucro apud te, ut posl roortem
<-liain aliarum personarum ad qnas id quod geritur
tiiam rcddas; et tccum et cum hercdc tuo possum , ,
peniiiet? Exempli loco latro spolia qua- milii
Dcjjosili agere. Possuni enim mutarc voliintaleni,
;
abslulit, posiiit apudScium iiiscium de inalitia dc-

et ante mortem tuam Deposituni repetcre. /. i.
poiFcntis. Utruni latroni,anniilii reslitucreSciusdc-
bcat? Si per se, danlem accipienlcuKiuu intuemur; § 4'>- UlP. LlB. 3o. AD Ed.
Proindc et si sic doposnero ut post raortem
h.TC est boua fidcs, ul commissain rcm rccipiat is
qui dedit si totius rei sequitatera (qua; ex oiiiiiibiis
:
mcam rcddatnr polcro ct ego, ct heres meus,
:
agere Depositi; mutata voluntatc. d. l. 1. § i\G.

pfisonis quee ncgotio islo contingimtur, implelur);
niihi reddeuda sunt; quse (1) lacto scelcstissimo
§ 4- Consectarium quartum.
adempta suiit. Et probo, Hanc esse justitiam qu*
SUUM CUIQUE ITA TRIBUIT, UT NON niSTRAUATUR AE
XV. Ex eo quod Deposilum gralis cuslodiendum
ULI.IUS PERS0N,li JUSTIORE REPETITIONE. Quod si CgO
a Deposilario suscipi dixiinus , sequitur Deposi-
aJ pclenda ea non veniam; nihilomiiius ci resti-
larium nullo suinpto gravari oportere.
tneuda sunt qiii deposuil cûamvis niale qua:sita
Hinc quanquam in contrahcndo locv.s exprcssus
,
deposuit. Quod et Marcellus iu praedone et fure

sil; V. G. Si in Asia dcpositum fueiit, ut Rom.-e
scribit. d. l. 3i.§ i.
reddatur; videtur id actum ut uon impensa ejus
aulem cerlissimum sil res quas qiiis apiul
ISisi
id fiat apud quem Depositum sil, sed ejus qui dc-
me dtposuit libi esse surreplas ; magis debebo eas
,
pOSuil. /. 12. PoMPON. LIB. 22. AD SaBIN.

resticuere Depositori eive cui eas restitui pracepit, de loco
Quod si in contrahendo nihii caulum esl
quam tibi qui te haruin domimmi asseris.
ubi redderelur ; Depositum eo loco restitui debet
Hine Publia Majvia quum proficiscerclur .nd ma-
in quo sine dolo nialo ejus est apud qucm Depo-
rilum suum, arcam clausam. cum veste et instru-
situm est ubi vero Dcpositum csl, niliil intercst.
« Quum
:
liientis coniniendavit Gaise Seis; ct dixit ei
Eadem diccnda sunt communiter et in omnibus
:
» salva sana venero, restilues milii; certe, si ali-

boncC fidci jndiciis. Sed dicendum est, si vclit aclor
•K quid mihi hunianum conligcnt, lilio iiieo querc
suis impensis suoque periculo rem Romain , ut au-
n ex alio niarito suscepi ». Defuncta ea intestata ;
diendus sit; quoniam et iu Ad exhibendum aclione
dcsidero res commeudatae cui reslitui debcanl
, :
id scrvalur. cl. l. 12. § i.

lllio, an marito (2; ? Paulus respondit, Filio. l. 26.
PaUL. LIB. 4- RESPONS.
XIII. Ve eo quod servm deposuit, cui reddendum SECTIO lE
sit quwritur ?
Hac de re ita Ulpianus : Quod servus deposuit De actionihus qua; ex contractu Depositi
is apud quem Depositum est , seryo rectissime descendunt.
reddet cx bona fide. Nec enim convenit bon» fidei,
abnegare id quod quis accepil sed debcbit rcddere : Ex contraclu Depositi duce acliones descendunl;
ci a quo accepit; sic tamen si sine dolo omni rcddat, Directa, ei Contraria.
hoc cst, ut nec culpae quidem suspicio sit. Denique De Directa actione quatuorprioribusArliculis age-
Sabinus lioc explicuit , addendo Nec ulla causa : mus; et videbimiis \.° Unde competat; 2.° Cui et
intcrvenit quaic putare possit dominnm reddi , adversus quem; 3.» Quid contiaeal ; 4.0 Qualis sit,
roile; hoc ila est si potuit suspicari justa scilicct
, et cum quibus aclionibus concurral.
rationemotus. Csetcrum sufficil bonam lidem adcsse. In Articulo 5." De Contraria uctione Iractabimus.
Sed etsi ante ejus rei furtum fecerat servus; si t;i-
men ignoravit is apud qucm deposuit , vel credidil ARTICULUS I.
domiiuim non invituni fore hujus solutionis, libe-

rari pottst bona eriim fides exigitur. Non tantum
:
Ex qua causa competal actio Depositi directa.
autem si remaiienti iii servitute fiierit solutum, sed Prcctorpro-
XVI. Directam aclionem his verhis
etiam si manumisso vel aiienato ; ex juslis causis
miltit. « Quod iicquc tumultns, neque
Pr.ftor ait :
liberalio conlingit scilicet si quis ignorans manu-
:
ini^sum vel ali< natura solvit. Idemque et in om- » incendii nequc riiina; nequc naufiagii causa
, ,
Depositum sit; in simplum ex earnm antim

,
:
nibus dcbitoribiis scrvandum , Pomponius sciibil. »
/.11. LlP. LIB. 4l- AD SaBIN. » rerum(3) quae supracoinprehensa; sunt, in ipsum
Id est, cui. Van-de-Water legit Cnusari,

(0 (3)
{_/} Qui lias res ad se pertii

: ,
LIB. XVI. PAM>Fr,TARUM

.. ;.. Oupiiim ; in heredem ejus quod rnalo rjus
» factum cssedirt tur qui nimtuus sit, in siniplum;
» qnod ipsius, in duplum judicium dabo n. L i.
UlP. LIB. 3o. AD Ed. Si reddalur res dolo Depositarii delerior facta.
§ I.
Ex qitofi.i igiliir Deposilarii ilolo datiir adversus

eiim. hcec aclio Dcpositi dircctn.
XVIII. Si res deposita deterior reddatur : quasi
Septeni aulem excogitari poîsunt spciiri ,l,li c ? ,
non rcHdita, agi Deposjti potest (3). Quum euim
qun: s;_ i/.'i/'i-ii rr-
ili li rinr rrdditur; potesl dici, dolo malo reddilam
(juibiis nctio Doposili iiasciliir ;
Jeremus. Deiiidc qucereinas an liin . /(/;ir; jTn lirL- noae^c. sap. d. l. U % xQ.
hahcaliir iit : ilcin au raUi iil

conlractii Deposili
Tertia doU spccies :
coiweiitio iie ex do/o
Deposilaiii aclio Depositi iias-
calur : doluni Depositarius tenealur, quuin
ait citra Si Depositarius reddendo Dcpositum, aliquid ex-
res esl apiid eum , aut cx ea locupletior factus est ;
torsit ut redderet.
deniqiie an tencatur qui ex sinipUci culpa eain ha-
bere desiil. XIX. /gzVHrpotestagereDepositi cum eoqui , libi
non aliter quam niimmis a te acceptis DepositutD-
§ I. De variis speciehus doU ex qidbits actio reddere voluerit quamvis sine mora et iucorrup-
;
Depositi nascilur. tum reddiderit. l.Jin. Labeo lib. 2. pithauon.

Qitarta species doli.
Prima species doK
XX. Qiiarta doli species est, de qua Eleganter
Si Deposititm non reddatur slalim.
apud Julianum quaeritur Si pecuniam servusapud :
XVII. Priiiia speciesdoU ex qua datur actio medeposuit, iia utdomino pro libertatc ejusdem,
Depositi, est Depositarius rem depositain qitam
egoque dedero an tcnear Depositi (4) ? Et hbro 3i
:
; si
Digestorum stribit, Si qiiidem sic dedero quasi ad
penes se habet , Depositori ejusve heredi procura-
hoc penes me depositam, teque certioravero; non
torive eam reposcenti noii reddal statini.
competere tibi Depositi actionem, quia sciens re-
Unde Est apud Julianum libro i3 Digestorum cepisti careo igitur dolo. Si vero quasi meam pro
:
scriptum , Eum qui rem deposuit , statmi posse lihertate ejus numeravero; tenebor. Quae scntentia
Deposili actionc agere hoc enim ipso dolo facei e
; , vera mihi videtur. Hic enim non tanlum sine dolo
eum qui suscepit, quod reposceuti lem non reddal. nialo non reddidit sed nec reddidit aliud est enim.
, :
d. l. i. § 22. reddere, aliud quasi de suo dare. l. l. ^ 33. Uli-.

Hoc ita , si copiam haheat reddendi slatiin. Qua- LiB. 3o. AD Ed.
propler prolinus sitbjicilur : IMarcellus autem ail ,
IS'on semjter videri posse , dolo facere eum qui re- Quinta doli species :
poscenli non reJdat. Quid enim si in proviucia rcs

Si dolo Depositarius rem habere desierit.
sit, vel in horreis quorum aperiendorum condem-
nationis tempore non sit fiicultas; vel couditio (i) XXI. TaUs eril dolus in Depositario , si rein ha-
Depositionis non existit? d. §. 22. here desierit ( puta ) dum ea coiitra legem Deposili
Quod si Depositarius copiam haheat reddendi iilitur,
statiin , dolo facit nisi reddat statim ; quamvis ali-
Hinc Diocletianus et Maximianus Si is qui de- :
qids denuniiavisset ei ne Deposilori redderel ; modo
positam a te pecuniam acccpit eam suo nomine
,
tamen qui Depositum reposcil, caveal idonee de eo
vel cujuslibet alterius mutuo dedit; tam ipsum de
dejendendo. l, penult. § i. CoJ. h. t.
implcnda susccpta lide, quam ejus successorcs te-
Justiniamts autein tales demtnliationes circa res
ncri iibi certissimum est. /. 8. Cod. h. t.
depositasjieri proliibuil : ISovel. LXXXVIII (2).
Idem ritrsus Desiderium tuuni cum rationibus
:
Item ita demum dolo facit qui heredi prociiralo-
Juris non congruit. INam si custodiam pecuniae sus-
rive Depositoris non reildil , si eum sciat heredem
cepisli quam aliis a te muluo datam conscriptum
procuraloremve. Quod Si quis iuficiatus sit , non ,
iustrumentum quo hanc tibi reddi proiiteris , ar-

adversus domiuum , scd quod eum qui rem depo-
guit; solutionem ejus competentem improbe recu-
sitam petcbat verum procuratorem non putarct
sas. /. 7. Cod. h. t.
aut rjus qui deposuisset heredem; nihil dolo malo
fecit. Poslea autem si cognovcrit , cum eo agi po- XXII. Adeo aulem qui dolofecil quominus possi-
test ; quoniam nunc incipit dolo malo facere, si deret, tenelur; ut quamvis postea rem recupera-
,
rediierc eam noii vult. /, i3. Paul, lib. 3i. ad verit , eaque inlerierit ; hitjiis inieritu non libere-
Edict. tur.
(i) Hsec ultima verba refer ad seqaestralionem. f3) Vid. eliam 42. ff adLe§.A.ptil. ctl. 18.
§
(a) NoYella ista acciiiienda cst de denuntiationibus qua» Covtmodati.
fiunlab his qui secrcdilores conleDdunl.Cseterumdominns
(4) Domiuo cui ei contraclu scrvi jus acijuititum cst
polcsl rem suam vincticnre adversus Depositarium : ut yid.
iupra lib. 5. Til. <ie Rei vuuiic.
;,
; ,
TIT. III. DEPOSITI VEL COPiTRA

lloc docet V/pimiis , r/iii ail , Si rem depositam Ncrva diceret;.latiorem culpam dolum esse Pro-
,
vciidi^li eamque poslea lejemiiti iii cansani De- culo disphcebat; mihi verissimum videtur.
posili
,
: eliamsi siiie dolo mulo postca periciit j tc-

Nam
etsi quis non (3) ad»eum modum quem hominuni
ncri le Uepositi ; qnia senifl dolo lccisti quuiu vcn- natura desideral, diligensest; nisi tamen ad suuni
dcrcs. /. 1. ^ u5. ULr. lib. 3o. au Ed. modum curam in Deposito pra;stat , fiaude
noa
caret : nec eniin salva fide ininorem iis quam
Scxta specics doli. (3)
rcbus diligculium prtcstabit.
siiis /. 3.!. Clls. lib. i i;
XXIIf. Scxla doli specics cst, si Depositarius DIGEST.
dcsiit qiiidcin siiie dolo hahcre rem depo..itam ; sed
iil qiioil proptcr hanc reni ad ipsitin pervcnit , aclio
XXVI. De allern qmvstione , ita Ulpiamts : Illud
iii-s\,'r qiias ejus rei nominc habel, noii prceslcl ci
non probabis, doliim non csse priestaiidum , si
convcnerit nam haec convcntio contra bonam' fi-
:
ijiii /Jepositiim reposcil.
JJoc c.c Ulpiano disciiniis. Ita illc Quia autem :
dcm contraqnc bonos morcs est ct ideo nec se-
qiienda cst. /. 1,
§ 7. Ui.r. lib. 3o. ad Ed.
dolus duiita.îal ia lianc aclioncui vcnil; qiiae&iliim
cst , si hcres rcm apud tcstatorem dcpo.siiam vcl
commodalam distraxcrit ignorans dcposilam vel , § 3. An citra doliiin Dcposilariits ohligcliir qiiimi
cominodatam , an teneatur? Et quia dolo non fecit rcs cst apitd ciim, aul cx pecitnia dcposila locu-
iiou tencbitur dc re. An laiiien vel de pretio tcuea- plctiorfacliis est.
Ini- quod ad cum pervenit? Et verius est, tcueri

eum. Hoc enim ipso dolo facit quod, id quod ad sc XXVII. Dcpositariiis apiid qttcm rcs cst , Jioc
peiveiiit, non rcddit. d.l. i. ipsofacil dolo qitod cani Dcpositori rcposcenli non
% foi.
(luid ergo pritiuin nonduin exeglt; aut miiio- rcildat. Potcst lamcii intcrdctm el cilra
si dulum hoc
ris qiiam dcl)uit, vendidil? Actioncs (i) suas tau- coiitingerc; nec ideo miiiiis Dcpositariiis apiid
qticin
tummodo praistabit. /. 3. Paul. lib. 3i. ad Ed. rcs esc, Dcpositi oh/igatur : qttare cl /idcjiissorcni
Plane rem redimere et prajstare nec
si possit ,
cjits comeniri posse , ila clocct U/pianiis.
velit; non caret culpa qucinadmodum si redemp- :

Plane si fidejussisli pro eo (4), Labeo onini-
taui vel alia ratione suam factam noluit pra?stare
, ,
modo fldcjussorem tcneri ait ; non tantum si dolo
causatus quod semcl ignarus vendiderit. /. 3. Ulp. Itcit is qui Depositum suscepit ; sed etsi non
fccit
LIB. AD Ed.37. cst tamen res apud eum. Quid enim si fureret is
Sed etsi non sit beres, sed pulavit
Ohiler nola :
.ipud q :em Depositum sit? vel pupillus sit ? vel
se heredem et vcndidit; simili modo ei lucrum
,
neque licres ,
neque bonorum possessor , neque
cxlorquebitur. /. 4- Paul. lib. 5. ad Plaut. succcssor ejus extaret ? Tencbitur crgo, ut id pr«es-
Dcposilarium qtii rcin sinc doLo ainisit, icneri sal- tet qnod Depositi actioue piKstari^solet. d. l.
i.
teni ad prcestandas actiones qiias ejiis rei nomine ka- 14. 1 p/ane.
fj'
hct, docctparilcr Africanus. Ail enim , Si is apud Idcm et quitm Depositarius ex pecunia deposita
queni rcm deposucris apud alium eam deponat ,
/ocup/ctior factits est.
et illc dolo quid admiserit ob dolum cjus apud : Hinc idcm U/pianus An in pupinum apud quem :
quem poslca sit Dcpositum, eatenus eum leneri sine tuloris auctoritate Dcpositum est Deposili ,
apud qucm tu deposueris ut actioaes suas tibi , actio detur ,
qiiserilur ? Sed probari oportct , si
piKStet. /. 16. LIB. 7. QU.EST. apud jam capaceni deposueris, agi posse
doli mali
Ullinia specics doli.

si dohim commisit (5). Nam et in quantum locu-
pletior factus est , datur actio in eum; elsi dolus
XXIV. Si quis tabulas teslamenti apud se depo- non intervenit (6;. d./. i. § i5.
sitaspluribusprsesentibuslegit :aitLabeo, Depositi

actione recte de tabulis agi posse. Ego arbitror, ct
§ 4- -^'^ Depositi actione teneolur Depo.iitarius
Injuriarium agi posse ; si hoc anirao recitatum tcs-
qtii ex simplici cu/pa aulfbrluiLo casu rcm /tuhere
tameiUum est quibu-dain praescnlibus ut judlcia ,
desiil.
secreia eius qui teslalus est divulgarcatur. sup. d.
l. ..§38. XXVIII. Regu/ariler actioni Dcpositi locus nort
An lala culpa pro dolo haheatiir , det lociim
esl in Depositariiim ipti rcm /lahere dcsiit, nec cx
§ 2. itt
ea /ociip/clior cst ; qiiuin do/o vacat , atit ea cuipa
actioni Depositi : cl a/i %<aleal conveiilio ut ex dolo
qitce pro c/0/0 hcAetur.
Depositarii actio non delur.
Iliiic qtdper crrorcm 7'csliluit rem deposilam a/leri
XXV. De priina qucestione , ila Celsits : Quod cptam cui oporlchat, Dcpositi non lcnetur.
(i) Acuonem Ex ven/lito sc\]ir.i!t, tjiiam liabct ad pre- (5) Inlellise de .iclione Uiili. Nam cum sino tulori,'!
tiuai consequendiimi ,-iiil ctiam jEx iloto emptoiis (jui eum auctdritale Deposilum susccpcrit ; nullus est coutraclus
circa pretium circumsciipsit. Depoaiti, rx quo Direrta a< tio nasci possit. Hinc in pari
(2) QMidum, ut Hotximaanus el Falier, liauc negalio- casu coaslitisso Dcgatur : supra lib. i3. Tit. Commoilai,
Btin (leleQd.-im censent; quod uon proliu, N. 5.
(3) Id est, rebiis deposilis. (6) Pul.i , sit I I capax doli.
^4) DeposiUrio.
, ;
,
102 LIB. XVI. TA NDECTAIIU.M

Hoc docet Vlpianus : Si rem a servo depositam, XXXII. Res deposita , esl etiam pericido Dep»-
Tilio qiieni doniitium ejus putasli, quum nonessct, sitarii in specie sequetiti. Si quis ncc causam nec
leslituisscs Deposili aclioiie, te non leueri Celiu>
:
propositum feneraiidi ; el tu emplurus
liabuerit
ait; quia uullusdolus intercessit. CumTilio autum, prsedia, desideraveris mutuam pecuniam, nec vo-
cui res resliluta est , dominus servi agcl sed si : lueris credili nomine antequam emisses suscipere
, ,
cxhibuerit , vindicabitur si vero quum scirtl csse :

atqueila creditor, quia necessitatem forte proficis-
ylienani, consunipseril; condemnabilur, quia dolo ccndi habebat, deposiierit apud te lianc eamdem
iecit quomiuus possideret. /. i. § 32. LIlp. lib. 3o. pecuniam ut si tmisses credili nomine obligalus cs-
,
AD Ed. ses hoc Depositum periculo est ejus qui susce-

:
Pariler ex
Depnsitoris heredibiis
si uni rem res- pil (5). ]Nam et qui reiu vcndendam acceperit ut
tiluerit ; cceleris heredibus non tenetiir , quatmîs pretio uleretur, periculo suo rem habcbit. /. !{. JJ-
citra prceceptum judicis restituerit. de Reb. credit. Ulpian. lie. 3^. ad Sabin.
Hinc Pomponius : Si lanccra deposuerit apuJ mc XXXIII. Denique Quemadmodum quod cx sti-
Tilius , el pluribus heredibus relictis decessrril ; pulatu vel ex testamento daii oportet, post judi-
si pars heredum me inlerpellat, opliuium quidcm cium acceptum cum detrimento Rei periiel sic :
csse si Pr.Tetor aditus jussisset me parti lieredinu Deposilum quoque eo die qno Depositi actum sit,
eam laucem tradere quo casu Dcpositi me reliquis : periculo ejus apud quoni Depositum fuerit, est; si,
cohcredibus uon tencri sed etsi siue Pr»lore sinc :
judicii accipiendi tcmpore, potnit id redderereus,
dolo malo hoc fecero, liberabor; (aut quod verius uec reddidit. /. 12. § 3. Pomp, lib. 22. ad Sabin.
est) non incidam in obligationem (i). Oplimum Hoc tamen ita mrimi est , nisi res pariler interi-
autem est id per magistralum facerc /. 8i. § ^-JJ- turajhisset apud deponentem.
de Solulion. Pompon.lib. 6. ad Q. Mucium. Unde Gaius Sive autem cum ipso apud quem
:
XXIX. malo rem depositam

Ileni Si sine dolo deposila est, actum fuerit sive cum herede ejus ,
tibi , nec Deposili teneris nec cavere

amiscris : ,
et sua natura res ante rcm judicatam inlerciderit
debes (2) si deprehendcris, eam reddi. Si lameii
,
vduli sihomo mortuus luerit; Sabiuus ct Cassius,
ad teiterutitperveneritjDepositi leneris. l. io.PAUL. absolvi debere eum cum quo actum est dixerunt , :
LIB. iS. AD £d. quia a;quum essct naturalein interitum ad actorem

Multo niajori ratione , Si incursu latronum vel alin pertiucre; utiqne cum iiilerilura esset ea res , elsi
fortuiio casu oriiamcnla deposita apud interfectui)! rcsliluta esset actori. /. i4-
S 1. lib. 9. ad Ed. pro-
VIiNC.
perierint; delriraentum ad heredem ejus qui Dc-
positum accepit, qui dolum solum et latam culpani ARTICULUS II.
(si non aliud specialiter convcnit) prseslare debuit
uon peitinet. l. i. Cod. h. t. A.LEXAiSDER. Cui el adversus quem competat actio Depositi
XXX. Quod hactenus diximus , ita obtinel nisi directa.
aliter convenerit. Nam Si convcnit ul in Deposito
61 culpa preestetur, rata est convenlio. Comractus § I . Cui compelat.
enim legem ei conve^tio.ne accipiunt. /. i. § 6.
Ulpian. 1.1 b. 3o. ad Ed, XXXIV. Bcec competit ei qui deposuit.
actio
Unde Siepe evenit ut res deposita, vel numnii

Eum autem deposuisse intelligimus , cujus noniine et
,
vohintate res dcposita est; quamvis non ipse , sed
periculo sint ejus apud quein deponuntur ; ut pula
alius eam tradideril.
si hoc nominalim couvenit (3). d. l. i. ^' 35.
Hinc in ea specie : Die spoosaliorum aut postea
XXXI. Sed quis seDeposito obtulit; [idem]
et si res oblatas pucllffi quse sui juris fuit , patec sus-
Julianus scribil , periculo se Depositi illigasse ita : cepit (6). Heres eius (7) ut eas exhibeat, recte con-
tainen ut nou solum dolum, scd etiam cuipam et venietur (8) etia'm actione Depositi. l. 25. Papin.
cuîodiam priestet (4); uou tamen casus fortuitos. LIB. 3. BESPO^S.
d. § 35. Idcni videre est in specie sequenti. Si te rogavero
(i) Ob'.igatio enitn timc nascilur quum DepOsitarius ,

pientis quam deponenlis fit. An autem bic Pdriculum cora-
dolo iacit quominus rrstitual. Com igitur dolo non ftcerit; plectitur casum forluitnm, an duntaxat damnum quod culpa
nulla nala est obligatio a qua liberetur, sed potius non in- levissima continget ? Dispulant interpreies : vid. ea de re
cidit in ohl:giaionum. D. D.ivezan de Contiact. cap. 27. Probabilior vidctur se-
cunda opinio. Doucc enim pccuuia usus fueris ia hac
(2) IIoc speciale tst iii Deposito. Et ralio est, quia ex
Deposito actio non nascitur uisi ei Dolo Depositani. Cum specie, nondum est mutuum nianet pecunia ejus qui de- :
igilur nihil dolo fcccrit adversus eum ne quidcui ut c;i-

;
posuit; adeoque debct ei ulpute domino perire, si casu
veat agi potest. Quod si rem recuperaverit , aec eam
,
fjrluito pereat.
reddat, jam iucipit dolo facere, adeoque lenetur.

(6) A.sponso qui eas puellcE donabat ,
paler ex volun-
(3) Adde 1. 39. fl". Mandati, et 1. 7. § i3. ff. de Pactis. tale puellae suscepit ul eas servaret.
(4) Ratio est quia si non se oblulisset, forte altcri dili-

(7) Palris.
geutiori domiuus retu suam commisisset.
(5^ Scilicet quia lioc Deposilum magis gralia susti-
(S) A puella ,
quamvis non ipsa tradiderit.
TiT III. DEPOSrH VEL CONTr.:\. io3
Bl reni meam pcrferas ad Tilium , ul is cam servel; pulant, filiumfamilias Depositi (3) rccte agcre posse.
qua aclionc lcciiin expcriri possitn , apud Pompo- /. 19, UlP. LIB. 17. AD Ed.
iiium qua;ritur? Kl pulal, lccnm Mandali cuui eo XXXVIII. na;c aclio heredibus, bonorumvc -prr^-
vero quis eas res nxeperit , Deposili. Si voro luo sessoribiis, ca-terisque successoril)i:s
et ei cui ex
nomine renperit; lu qnidcm niilii Mandati lcncris; ,
Trebelliano Scnatusconsulto restituia est hcrcdilas,

ille libi, Ucposili : quam
aclioneui milii prwslabis,
compelit. sup. d. l, 1.^ 19,
Mandali judicio convcnlus. /. i. <^ 1 1. Ui,p. lib. 3o.
AD Lo. XXXIX. T'tilis accommoclalur. actio Dcpo;ili,
ei cui rem reddi
is qui deposuit pactus esl.
XXXV. Ei deposuil , hcvc aclin compclil;
tjid
Hoc rcscrihunt Diocletianus et Alaximianus : Si
quaiiivis rci depositcc ipse dorninns non sit (i;.
res tuas cominodavit aut deposuil is cujiis in prc-
Quiiwtiam Si pr.Tdo vd fur deposuerinl; el hos cibns mcrninisti; adversus tenentcm , Ad rxhiben-
Marctllus libro 6 Digestorum pulat recle Dcpositi dum vcl Viiidicatione uli potcs. Quod si jactus sit
artiiros. Nam inleresl eorum, eo quod teneaiitur('2). iit libi resiituaulur; si quidcm ei qui dcnosuit suo
/. i.§39. cossisli, jnrc hercditario Deposili actioue uti noii
XXXVI. lllud qiiccrilur , quid Jiiris sit? Sed si prohibcris si vero nec Civili nec Honorario ,Turc
:
dno deposucriiit et anibo agant

, si quidem sicde- :
ad it hereditr.s ejus pcrtinet; intelligis nullam te es
})osucrunt ut vcl unus lollal lolum, poterit in so- ejus pacto contra queni supplicas, actionem striclo
idiim agere; sin vero pro parte pro qua eorum Jiirchabcre utilis autcra : libi proptcr aequitalis
inleiest, lunc dicendum est in partciu condem- rationcm dabitur Deposili actio. /. 8. Cod. Ail
dcninationcm faciLudam. (/. /. i. § /\\. exhib.
Ileni Si quis rem penes se depositam apud aliuiu
XXXVII. Hcec actio , sicut ct cccterce ,
per eos deposuerit; tain ipse Direclam, quam is qui apud
quos in potestate haheiaus nobis accpiiripotest. Igitur eum deposuit, Ulilcm aclioiiem Dcpositi habcre
Si servus lueus deposuerit nihiiominus Depositi pOSSUUt (4). PaUL. SEIVTEiVT. Hh. 1. tit. 13. ^' 8.
liabebo actionem. J. /. i. § 17.
QaodS\ duorum servus sit ,
qui deposuit; uni- § 2. Ach'ersus quem aclio Depositi competat.
ruique dominorum in partcm competit Dcpositi.
XL. Actio Dcpositi datiir adi'ersiis Deposilarium.
././. i.§3..
El quidem Si apud duos deposita sit res, adversus
Non solom si sei-vus raens sed et si is qui bona ,
unumquemqne eorum agi potorit; nec liberabitur
fidemihi serviat, rem deposuerit, a^quissimum erit
altcr, si cuni altcro agatur. Non enim cicclione,
dari mihi actionem si rem ad ine pertinentem
,
sed sohitione liberaulur. Proinde si ambo dolo
deposuit, d. l. i. § 37.
fecerint quod interest prresliterit ; altcr
, et altcr
Simili modo et si usumfructum in servo habeam;
non conveuietur exemplo duorum tutorum. Quod
:
si id quod dcposuit, ex eo peculio fuit quod ad me

si minus iacere possit, ad aliuni
alter vel nihil vel
pcrlinebat, vel res niea fuit; eadem aclione agere
pervenielur. Idemque et si alter dolo non fecerit,
potero. d. l. i. § 28.
Item si servus heredilarius deposucrit hercdi ;
et idcirco sit absohitus : nam ad alium pervenietur.
poslca adcuuti competil actio. d. l. \. $ 39.
/. i. § 43. Ulp. lib. 3o. ad Ed.
Simililer rescriliunt Diocletianus ct Maximianus : XLI. Filiumfamilias teneri Deposili constat, qnia
Cumherodilas personam doiiiini sustineat; ab hcrc- et caeteris actionibus teuclur (5). Sed et cum patre
ditario servo, priusquam patri vestro successeritis, ejus agi potcst; duntaxat De peciilio. Idem et iii
rescommendatas secundum bonam fidem ab ejus , servo : nam cum domiiio agetur. d. l. i. ^'
4?.
qui susccpit successoribus apiid Reciorem pro- Et Dcpositi nomine
alibi rursus : pater vel do-
vinciae petere polcstis. /. 9. Cod. h. t. niinus , duntaxat De peculio conveniuntur ; et si
Illucl observandun quod Si servus deposuit, sivc quid dolo malo coriim (G) captus snm. /. 5. /?! de
vival; si\e dccesserit; utiliter dominus hac actioiif Pecid. Ulp. lib. 29. AD Ed.
expcriclur ipse autem scrvus manumissus non po-
: Planc et Julianus scribil et nobis videtur Si , :
teril asêre. Sed etsi fiierit alicnatus; adhuc ei com- eorum nomine qui suot in potestale agatur, veniet
pelit actio cujus fuit servus quum d-^poneret, Ini- in judicium et si quid pcr eum in cujus jure sunt
tium enim conlractus spectandum cst. (/. /. i. § 3o. captus fraudatusve cst ut et doliis corum veniat,
:
Contra quitm Jiliusjainilias deposuit , non solum non lantum ipsorum cum quibus contractum est,
paler Depositi agere ; sed Julianus et Marcellus sup. d. l. 1. cl. § .\'2. 7 plane.
(0 Ut liqu, ; lege 1 (lo rel; cedendarnm acliounm ciiciiltum , rocla via Utilis actio-
delur adversus qucm csdenda; crant actiones.
(2) ComUcl lur enm reslUucre igiUir :
Jlisorum mleiest
est eam sil reddi,
sibi iit eam reslituere possiul. (.'ilj Vid. supra lib. 5. Tit. de Jiuliciis N. 17.
(6) Palris scilicct vel domini. Nam lioec adjcclio in ac-
(3) Vid. supia lib. 5. Tit. deJucllciisT^. 18 ct 19.
tiouibus bona: lidei quse/>e jnciilio dantur, s.mper cooti-
Qui apud primuin Deposiiariura deposuit
(4) polest ;
neiur : ut vid. suprn lib. i5. Tit. de Pecitl. Scct. 4- ari. /^^
pelere ul sibi ab illo actiones cediuUur aclversus sccundiim Dolus auum palris aut domini csset, si, quum ipsi copiomi
Depusiiariuui uou csl autcm iulrecjucns ut ad vilauduui
; liabercnt rcslituEnds rei dcposita:, cam nolknl rcddcre.
, :
io4 LIB. XVI. P. iNDECTARUM

Tamen Si apud filiumfamilias res deposita sit , ct est in sohdum quemque dolo fecisse
, et nisi pro :
emancipalus rem leneal (i) pater ncc intra annum :

solido, res non potest restitui. Nec tamen (6; ab-
De pcculio debet convenirij std ipse filius. l. 21. surde sentiefqui hoc putavcril, pla ;e uisi integrae
Paul. lib. Go. ad Ed. rei reslitutione, cuin cum (|uo actum lueiit, libe-
rari non posse; condeninanduin tamtii, si rcs non
Plus Trebatius existimat; etiamsi apud servum
Deposilura sit, et manuinissus rem tcneat; in ipsuni rei.tiluctur pro qua partc heres extilit. /. 23.
,
dandam actionem non in dominum licel ex ca^teris

, :
Mahcell. lib. 5. digest.
oausis, in manumissum aclio nou datui- ;2). d. l. 21. XLIII. Ut in Deposilo voluntario , ita et in De-
§ I- posilo neccssario lenetur heres Depodtarii ex dolo
]\isi autem rem teneat serviis postquam mami- defuncli ; sei/ non eodcm modo quo defunctus. Nam
missus esl; conveniri mn potesl ex hac causa , ut De eo quod tumultus, incendii; ruina;, naufiagii
nec ex cwteris causis. causa Depositiim est ; in heiedi de dolo morlui m
apud scrvum deposuero, et cum manu-
Unde Si actio esl,pro lu-ieditaria portione et in simplum, ,
misso agam; Maictllus ait, nec tencre actionem(3}. et iutraannuni quoque in ipsum, et in solidum, :
Quamvis (4) solcmus dicere, doli etiam in servitule et in dupluui et iu perpetuum datur. l. 18. Ne-
,
commissi leneri quem debere quia et Delicta et : BATIUS LIB. 2. MEMBRAN.

wox/E CAPUT SEQUUNTUR igitur ad alias acliones ;
compctentes recuriendum. d. l. i. § 18. ARTICULUS IIL

XLII. Datur aclio Depositi in heiedem, cx dolo
defuncti, in solidum. Quanquam enim alias ex dolo Quid contineat aclio Depositi.
defuncti, non solemus teneri, nisi pro ea p:iite qua'
ad nos pervenit tamon hic dolus cx contraclu
;
§ I. De restilutione rei cuni accessionihus et
reique persecutionc descendit; ideoque (5; in so-

onmi causa.
lidum unus heres teneliir; plures vcro, proea parle
XLIV. Hac aclione Depositor intendit reddi sihi
qua quisquc heies est. /. ^. § i. Ulp. lib. 3o. ad
Edict.
oportcre rem quam deposuit, el quce ipsi abat ex
dolo Depositarii.
In Deposili aclione, si cx facto defuncti agatur
EtHion tantum prffiteritusdohisiuDepositi actio-
adveisus unum cx pluribus hertdibus ; pro parlo
licredilaiia ageru dcl)eo si vero ex suo dclicto, pri> :
ntm vcnict; scd eliam futurus, iil est, post litem
coiitcslat;im./. i. ^' 20. Ulp. lib. 3o. ad Ed.
parte non ago. Mcrito quia Kslinialio rcfcitur ad :
Indc sciibit Neiatius Si res deposita sine dolo

dolum qucm in solidum ipse hercs admisit. /. c). :
malo amissa sit, et post judicium acceptum rccu-

PaUL. LID. 17. AD Ed.
peraretur nihilomiiius rectc ad restilulionem reum
:
Nec adveisus cohercdes ejus qui dolo carent ,
cbmpelli, nec debere absoivi nisi restituat.
Deposili actio competit. /. 10. Julian. lib. 2. ex
Idem Neratiusail Quamvis tunc tecum Depositi :
MlNIClO.
actum sit quum resliluindi faciiltatem non habeas,
Quod Si duo hcredes rem apud defunctum depo-
horreis foitc clusis; tanieii si aute condemnalioneiu
silam dolo intervertcrint; quodam ulique casu iii
partes tcncbuntur. Nam si diviseiint decem millia
restituendi facultatem habeas condcmnandum te ,
iiisi restituas quia rcs apud te est. Tunc enim quse-

quae apud dchincliim Deposita fucrant , et quina ;
millia aublnleriut, ct uterquesolvendoest, in parles

rendum an dolo malo feceris ,
quum rtm iioa
habes (7). d. l. 1.^21.
obstiicti ciunt nec cnim amplius actoris inlercsl.
:
Quod si lancem aut conflaveriut aut couflari ab , XLV. Designare dehet actorrem depositam cujus
aliquo passi fuerint, aliave cjua; species dolo eoium restitutionem petit. Unde quceritur : Si quis argen-
intervcrsa fiierit; in soliduui convcniii potcrunl tum vel aarum dcpositum petat; utrum speciem,
ac si ipsi servandam suscepissenl. JXam ccrte verum an et poudus couiplecti debeat? Et niagis est, ut
(i) Secus foret si dum in potestale esset dolo desiissft

,
('!) Ilic proponit sibi objectioncm JurisconsuUiis , ad
rcm tincre : paler De peculio jnlra aunum iBBeretur. qiiam uon respondet. Sed facilis responsio; scilicctNoxales
Idco autem manunaissus Z)f;iojifi hoc casu lenetur;
(>) actioncs ox dclictis , non ex contractibus descendere : ut
quia tunc dolo lecit , tunc riebilor esse ccc|iil, qunm jam vid. supra lib. 9. Til. de IVoxat. act.
nianumissus rem quam tenebat noluit reddere. Ob!igatio Vid.
(.';) 1. 12. et 1. 49. ff. et Oblig. de Act. infra lib. 44.
ejus pi st manumissionem conlracla est ailrof[ue non o(!'en- :
tlitur Riyula Jiiris , quae non patilur seivos post monumis- (6) Anl, Faber,
lib. Ration. ad h. I. putat lotum hunc
siouem conveuiri ex his qu» ia scivitule contraxcrunt. Versiculum Triboiiiano ascribcudum rt a i\]aicclU sen- ;
De ipsa autcra acliune Depositi hic agi, non (ut putat tcntia ct principiis Jiiris alicnum isse quod Iiic ilicitur :
Pacius j de aclioiie Ad
exhibenduiii , cvincuui liasc verba :
Heredes quorunt couiinuni doio res iniervii\su cH , pro parte
Plus Trebalins existimat. Nam Je aclione ex/iibendut», Ad duntaxat ex qua /leredes sunt condenmanJi.
ne miuimum quidem duhiura tsse potuit ; nec necesse Nam qiium rera habes nulla quacstio esse polcst
(7) ,
fuisset aDerre auctoiilatcm Trebatii.
evidcns cst enira dolus tuus, hoc ipso <j[uod rcm dcpositam
•
(3) Scilicet si rem nou tcncat , scd scrvns esset dolo dum quam habes, non rcddas.
dcsiii ram habcre : el in hoc scryus maniunissus, difTeit a
fiiio emaucipalo.
;
TiT; in. D;:rosiTi vel contra I0:>
complectalur
ifiiie co
«tnimfine ; «cj^plium lortc vel bn Si is qui pcriiiissu mco , midlovMgis qui me iii'
vito pecufiia deposila usui esl , mi/ii usuras dclcl.

cem vcl paierain (licendo; et uiat'ri<imet fioiitliis
Iliiic Gordianus : Si Dcpositi cxperiaris , iion
aUdoiiclo. Scd ct si pur|iura sit iiiieuta , vel. laaa;
poiidus sinijlilcr .idjiciciiduiu salvo «o ut, »i dc :
iiumi^rito etiam usuras tibi rcstiiui llagilabis : cum
tibi debeat gratulari , (piod Fmti cum aclione noti
qiianiilalc ponderis incertiim est, juratiti suociir-
riitur. d. /. I. §4"- iacias obiioxium. Si quideiu Qui rkm DEposrriM
Nfiiii In Dcpoiiti quoqueactionc, iu litcra juratur. iwvrro qoMiMo scitrvs phudessque usus suoscon- m
vr.^Ti;r,rr, etiam furti delicto succeuit. /. 3.
(l.l. I. ^' sG.
Cod. h. I.
Xl.Vr. Ciim hac actione petalur restil/dio rci f/mv
dcposila cst; hinc qtiwriliir : Si cisla (i) sif^nala XLIX. Sed et in Deposilo irregulari , in qiio
coih'eiul ut magig__eadem qicaniUas rcddalur quara
dcposiln 'il , utrum cista lanliiin pclatiir, an et spe-
cie coniprehendcii(i« sint El ai t Tiobaliiis C-istam .^ ,
ipsa nummoruui corfora , usurce veniuiU c.v mora.
-repetcndam; non siuRularuin rcrum Deposiiiagcii- IIoc docrt Papinianus : Qui jtv.ciuY.Am apud sc
dum. Quod si res oslcosiC sunt, et sic dcposiiac non ob.îgnatam,ul lantunidem rcdilcrctdcposilam ,
adjicicndic sunt cl species veslis. I.abco autemait, ad usus proprios convcrllt; post moraiu iii usuras ,
Eum qui cistam deponlt, siiigulas quoqne res vi- qiioque, judicio Depositi, condemuaodus esl. /. 25,
deri dcponere ei^go et de rebus as;cre ciim oporlet.
;
^' I. LU!. 3. RESrO.NS.
Quid ergo si ignoravcrit is qui Deposituiivsi.scipial, IIoc rur.-ius adhuc fusius docet , adjidlque ante
ics ibi essc? Non muitum laccrc, ciiiii susccpit Dc- moruin non dcbcii. lui ille « Lucliis Tilius Seiii- ;
positum. Ego,et icrumDeposiliagi posseexistimo; » prouio salutcm. Cciitum nuniinos quos bac di«
quamvis sif^nata cisla dcposita sit. /. i. § 4'- 11cornmcndasli mibi aniiumcranle seivo Sticho ,
» actorc, csse apud me ul notum habercs, hac

Ea autcm Quk di posilis rebus accedunt non ,
sunt deposita : ut pula, si homo vestilus depo- » cpistola manu mca scripta libi notuin tacio quos ;
natiir; vestis cnim non est deposita ncc ai equii<= :

» quando voles ct ubi voles coufestiin (4j tibi
,
cuin capistro ; uam solus equus deposilus est. (/. numeiabo». Quicritur propter usurarum iucre-
/. i..^3. mentuiu. Picspoudi Depositi actionem locum ha-
,
Ilcec igiturprincipalifer elpcr se in aclione Dcpo- bcre. Qiiid est enim aliud commendare, quam de-
siti non veiiiunl, scd accessorie vcniunt. ponere? Quod ila veium (5) est si id atlum est ,
iit cor|)Oia nummorum cadem rodderentur. Nam

XLVIT. Hanc autem actionem bona; fidi i cssc si, ul taiitumdeiu solvcrctur, convenit; egrcdiliu'
dubit.iri iion oportet. d. l. i. ^'xi. Deposili notissimos tenninos (G iii qua
ea rcs
Et idco ct fructus in haiic a( lionem vonirc, et qiia:stione si Dcposili actio non toiicat, quiiin con-
omnem causam , et partiira, diccndum {i) est; nc veiiit lantinndein , nou idem reddi rationem usu- ,
nudares veniai. (/. /. i. ^' 24. rartim haberi non facile diccndum (7) est. Et cst (8)
,
quidcni cCnstitutum in bona' fidci jndiciis quod ad ,
§ 2. Dc iisuris pecuniiv deposita:. iisuias allinet , ut tantumdem possit olKcium ar-

bilii quantum slipiilatio (9). .Scd coiilra bouaiu
XLVIII. Sed et si pecunia dfposita esl ; Usura; in iidein et D 'posili iiaturam est, usuras ab co desi-
Dcpositi aclione, sicut in caeteiis bona; lidei jiuli- derare teinpoiis ante moram , qui bcueficium in
ciis, ex mora venire solent. /. 2. Cod. h. l. Gor- suscipicnda pccunia dedit. Si tamcn ab initio de
DIANUS. usuris prjestandis conveiiit , lex coutractus serva-
Etquidein fVSi permissu meo deposita pecunia is bitur. /. 24- PAl>l!t. LlD. <J. QU-EST.
pf^ncs qucm deposita csl utalur; ut \n c.Ttoris bonic Simililer Paidus : Lucius Titius iia cavit EAA- :
fidri judiciis, iisuras ejus nomine piaestare (3) milii BON, etc. fid est) «Siisccpi habpoque apud me
cogilur. /. 9.C).
J^
I. Pavi.. lib. 2. sestent. .> titnlo Dcposili supra s,cripta denarium argenti
Hoc coiiprmat Gordianus : Si deposita pecunia » decem inillia meqae ?,d pvaescripliim omniapraes-
siiscnit usus e.l; noii dubiiim est ctiam
is qiii caiii , » tatiiri:m et promit,<o ct prniiteor coiiventioiie ;
usuras debcre pracjtarc. /. 4- Cod. h. t. » scilicet inita ; ut (juoad omue ariêiilum red-
(i) Cislts sunt va quoe condenda: vcslis gratâ pa- Eevera lamen l'ocas fst ;ct tali.s conlractus ;•;( Depositum ,
rantiir. iion ([uidfm tpgulare seJ irregulare ut linuct ex supra

:
,
(2) YiJ. iufrn lib >. Tit. </d Usui: Part. 1. Sect. I. diclis et iijfra clicendis
Art. 3.
(7) Si Dsposili aclio non teneat ; iJ csl si liic contractus ,
(3) E\ mor.-i scilicpl. Palio dnbitiiiirli ,ial, q 'le- uon potsst considcrari ut Deposiiuai sc d Jeliet liabcri pro ,
retur Dcpo.sitnnn fuisse conver.smn in oonlraciu JMi.tui coutractu Mului non facil,: </i ;
;
iu quo cuniracui Mului cum , sit stricli Juris uix nuu '
haberi po
pos.se
'
: nam usurae non
'
Jebentur nique c.v mora ,
,
vcniunt citra slipulationem. ncque ex nuJo pacto in contraclibun slricli Juris (jualis
, ;
(';) Vulat D. Nocdt legendum; confistim cum cst conlractus Mutui.

Supple verum Hicendum
(8) : e.st Iiunc coDtraclum esse
(5) Proin(1e, absque «lubio Iêpositum; unje nasciiur actii, />c/;o«f( houee fiJei.
patet cx infra
dicciidis. ViJ. Noi. (»1. IJ cst, ex mnra vcniunt oilitio arbitii, .^quC S? ii
(())
(6) Unde viJ, ri potest non esse locum .ictioai Dcpofili.

"""" '" *"r"'a""'i dcduc;.^.
Tom. II.
j4
, :
io6 LIB. XVI. PANDECTARUM

» daliir, in singulos menses, singulasque libras, Eum autem deponere tiiraultus vel iucendli vel
» usuraium nomine quaternos tibi obolos submi- cseterarum causarum gratia intelligendum est, qui
» nistiem (i). » Qusero an usuix peli possint (a) ? uuUam aliam causam deponendi habet quam im-
Paulus respondit, Euin contractum de quo quae- minens ex causis supra scriptis periculum. /. i. § 3.
ritur, deposilaspecunix modumexccdere et ideo(3) : Ulp. lib. 3o. ad Ed.
secundum convcntioncm usurae quoque actione Ex ceeteris Deposiii causis , in simphtm dun-
Depositi peti possunt. /. 2G. § i. Paul. lib. 4- taxat dat aclioncm Prcctor. Et Merito has causas
KESroNS. dt-ponendi separavit Praetor ,
qua; continent for-
L. Inspecie autem sequenti non videlur com-enisse tuitam causam Depositionis ; ex necessitate des-
ittstatint usurce currerent , sed tunc demum qumn cendentem , non ex vokmlate proficiseentem. d.
/. I.§2.
Depositarius ipse percepissct , aut in usus suos pecu-
niam depositam convertisset. Haec autem separatio causarum, Justam ralionem
Hancspeciem ila refert Sccevola. Quintus Coe- habet. Quippe quum quis fidem elegit nec De- ,
cilius Caiididus ad Paccium Rogaliannra epistolam positum redditur; contentus esse debet simplo
scripsit in verba infra scripta. « Caecilius Candidus quuin vero exigeote necessitale deponat; crescit
» Pacrio Rogatiano suo salutcm. Viginti quinque (4) perfidiae crimen , et publica utilitas (5) eoercenda
» nummorum quos apud me esse voiuisli, notum est vindicanda; reipublicse causa. Est enim inutile (6)
» tibi ita hac epistola facio ad ratiunculam nieam in causis hujiismodi fidem frangerc. d. /. i.
§ 4-
» ea pervcnisse quibus ut primum prospiciam ne
:
» vacua tibi sint, id est ut usuras eorum accipias, ArvTICULUS IV.

» curae habcbo ». Qusesitum est an ex ea epistola
Qualis sil actio Depositi, et cuni quibus actionibiis
etiam usurae peli possint? Respondi Deberi ex :
concurrat.
bona; fidei Judicio usuras; sive peicepit, sive pe-
cunia in rem suam usus est. l. a8. lib. i. respoks. Qualis
5 I. sit.
Obser\'a : Sed si quum Depositi actione expertus
LTT. Hcpc nctio , quam bonce fidei esse simra
es ,
tantummodo sortis facla couHcmnalio cst, ultra
obiter vidimus N. 47 insuperjamosa est. Nam Qui
non potes propter usuras experiri. lôn enim dua.'
sunt actiones, alia sortis, alia usurarum ; scd una :
Depositum non restituit suo nomine conventus ,
et condcmnatus, ad ejus restitutionem cum infa-

ex qua, condemnatione facta , iterata actio , Rci
/. lo. Cod.h. f. Dioclet. ex
miae periculo urgetur.
judicatK exccptione repellitur. l. 4- Cod. h. t. ^ scd
Si. GORDIANUS. Maximian.
LIII. Hcec actio habet privilegiatam causani erga
g 3. An et quando pcena Dupli locum habeal in Argentarios.
Depositi actione. t Enimvero , Quoties foro cedunt (7) Nummularii,
solel primo loco ralio habcri Depositariorum; hoe
cst, eorum qui pecunias depositub habueiunt, noa
LI. Exposuimus Jus quod Prcvtorconstituil circa
quas feiiore apud nummuiarios vel cum nummu-
mctionem Depositi Lex XII Tahulcwum magis coer-
lariis vel per ipsos exercebant. Et ante (8) privi-
eebat Depositarium.
Aam Ex causa Deposili Lege XII Tabularum , in legia igitur, si bona vaenierint, Depositariorum ra-
tiohabctur; dummodo eorura qui vel postea usuras
duplum actio dalur; ex Edicto Praetoris, in sim-
acceperunt, ralio non habeatur; quasi renunliave-
plum. PaUL. SENTEJiT. Ub. 1. lit. 12. § II.
rintDeposito. /. 7. §. 1. Ulp. lib. 3o. ad Ed.
Hanc pcsnam Dupli Prcetor servavitin quibusdam
Depositi speciehus : ut ex verbis ejus Edicti vi- Quod privilegium exercetur non in ea tantuin
dimus supra Art. i. scilicet in Deposito quod ex quantitate quae in bonis Argentarii ex pecunia de-
tumuUus , ruince , nattfragii, incendii causa sil. posita leperta est; sed in omnibus fiaadaloris fa^
(i)Usurambessemhicdescril)inotatCiiiac. Olsen (6) Id est, rcpngnans ulilitati public:?.
(ci) Rutio dubilandi ; quia in contraclu Depositi Qttand ils fonl banqueroute.
(7)
tax.it Pi mora dcbeulur usurae.
(>S) Ita tamen ante privilegia admittunlur si pecuDi'»
(3) Hic conlrar tus non est siinplex Drpositi cont
,
,
deposita extet sia habinl: quidi;m privilcgium sed post

t adjecla pacta ab oidiiiariis hujus contractus
; ,
habf ,
«xorhitanlia ; quae Inmrn pacla contractum cui c-etera privilegia : ut dislinguil lex a^- .^ '• ff- "^^ ^«*-
auctorit. jiid. possid. quan> vide d. tit. Schultingius aliter
6unt , iufoimaut. I(h o decisio qtiaestionis petfnda
ex ordinariis regulis quoe servantur in contractu D('posui;
has legrs conciliat , non hibcie
et censet d. leg( m a^- § ^-
sed pvteuda rsl e.x convenlione qua: liuic oontractui adjecta

locum nisi in Deposito irregulari; (|imm hoc actum est ut
est , tthunc informat.
eadem quantitas peciiniae, uon eadem in sprcieiiummoruai
corpora rcddrrentur in vero autemDcposito
: pecuniae quae
(/,) Subaudi, mdlla.
obsignata deposila cst locum esse decisioni legis 7. J 2. et
,
(5) Vandewatrr legit : et ob puhliram nlililatfin coer- t. et Deposiiarium ptsefcfri

legis 8 h. priTilegiiB , siv* exlut
luh.m csl rl vindicandu L.blh Raraos pecuuia deiicsita , sitc uou.
r.nt eessor Salmanliccnsis leg.t : piMka utilUas id esl,
piib'..ca mcruo» corruptela.
,; ,,
TIT. III. DEPOSITI VEL COATRA 107

«uU.itibiis (i) iJquc pvoplcr iicccjsarlum usi:m Ai-
: Ifîttir F. G. Actionc Dcposiii convcntus , scrvo
f;eii(ai'iui'iim,tx titililate publica i'ccc[)lum cst. constituto (4), cibaiiorum iiomine apud cumdcm
Piaiie sumptus caii!.a «]iii iicccssaiie factus cst, sem- judicom utilitcr experictur. /. -23. Modlstin. lib. 2.
pcr piaiccdil. ISam decluclo co Louoruin calculus , DIKFERtNT.
subduci solcl. /. 8. Papin. tii!. 9. qu^^stion.
Jllud llein qua-rilur Utrum ordo specletur :
LVIl. Ex hac ctiam caiisa actio Dcposiij daltir
coruin qui dipobucrunt au vcro siiuul umuium ,

quod setviis deposiliis damnitm Deposilaiio dedciil
ftirlumve cifccerit : iit uhiter dcjiniliir in Gi. ^' 5.
Pcpobitariorum ratio liabeatur ? Et constat simul /.
admittciidos ; boc enim Rcscripto Priucipali sigui- (}. de Furtis cl in l. Si.ff. dc Pigneral. act.
licaiur. d. l. 7. § 3.
LI V. Illiid etiam singitlare esl in actionr Dcpositi

SECTIO III.
quod per ludlam compensationem deductionem
aiit Doli exceptionem , qitasi Dcpontariits ct ipse
,
De Sequestratione.
aliniias actiones habcat , cxcludi aiit difJcrri possil.
u.Cod. h. t. § I . Qitid sit Scquestratio , ct de ejits natiira.
l.
§ 2. Qna: alicv actiones Deposilori compelerc LVIII. Seqiiestratio seu Sequestriim ,

cst qiia'dam
possinl. Dcpositi spccies.
Proprie autemin Sequestro esl Depositum qiiod ,
LY. Actio Depositi cwn aliis actionibtis potest a pluribus iu solidum ccrta conditioiie cuslotlicn-
Concitrrere. dum reddendumque traditur. /. 6. Paul. lib. 2. a»
Nant Coinpetit ctiam Condictio (2) deposilse rci ,
Edict.
nnmine sed non antcquam id dolo admissum sit.
; Hinc Sequester dicitur apud quem plures eam-
IVon enim queniquain lioc ipso quod Depositum dem rem de qua controvcrsia est, deposuerunt:
«ccipiat coudiclione obligari; verum quod doium
, dictus ab eo quod occurrenti aut quasi sequcun
malum admiserit. /. i3. § i. Paul. lib. 3i. ad cos qui conteudunt, committitiir. /. 110. J/'. de
Sabin. J'erb. signif. Modestinus lib. G. Pandectarum.
Item Si sacculum vel argcntum signatum dopo-
IjIX. Diximus Sequestrationem esse Depositi
suero; et is penes quem Dcpositiim luit me invito ,
specicm, Difjert auteni in nonnullis a Deposito or-
contreclaverit et Depositi, et Furli actio mihi in
:
dinario.
eum competit. /. ag. Paul. lib. a. sentent. i.o Iii Deposito ordinario Licet dcponere taiii
Concurril ctiam cum actioiie Ad cxhibendam,
pliires quam uuus possiut , attamen apud Sequcs-
et Rci vindicationc.
truiu nonnisi plurcs deponere possiint. Nam tum
Undc Alexander : Quod si prsBtex.tu lalrocinii
id (it , quum aliqua res in coutroversiani dedu-
Commi.ssi vel altcrius lortuiti casus rrs quse in ,
citur. Ilaque hoc casu iu solidum nnusquisque vi-
potestate heredis sunt , vcl qiKT dolo desiit possi-
dctur dcposuisse quod aliter est, quum rem com-
:
dere , non restituuntur tam Depositi, quam Ad
exhibendum
;
munem plures deponunt (5). /. i-j. Florentih.
actio, sed et In rcm vindicatio com- LIB. 7. INSTITur,
petit./. I. Cod. h. t.
j qtiodsi. 2.° Depoiitiim ordinaritim nonnisi ex comrnlione
Ilem concitrritctim aclione Legis AquilisE; utvid.
fil. Seqtiestratio ft interditin citra conventioiiem
supra lib. i3. Tit. Commodali.
auctoritate judicis ; maxinie qituin ambigtia est rei
litigiosce possessio.
ARTICULUS V.
Hic observandum , ex Constitulione Honorii et
De actione Depositi Contraria. Theodosii prohiberi ne Jiidex pcndcnte lite scqites-
tret peciiniam qitain qtiis sibi dcberi contendit (6).
LVI. Ei apud quem Depositum esse dicetur , Con- /. I. Cod. de Prob. sequestr, pccun.
trarium judicium Depositi datur. In quo judicio 3.'°" Discrimen cst qiiod , in Deposito ordinario
merito in litem non juratur (3) non enim de fide : mera rei custodia Depositario commiltitttr iii Se- :
rupia agitur , sed dc indeninitate ejus qui Dcpo- qtiestrum interdtim posscssio transfertitr : ut jam
situm suscepit. l. 5. Ui.p. i.ib. 3o. ad Ed. obiter vidimiis stipra N. c).
Nempe daturad repetendos a Depositore sumptus, Servits aiitem ila rein dominicam citra voluntatem
quos circa rem deposilam Depositariusfecil. domini sequestrare noii potest.
(i) Diversotamen modo. Nam in po quod supfrcst ex (')) Prob.ihiIis cst emeiidatio Cujacii ,
qiii legit reslltttto:
pecunia deposiu , hsjbct Drpoiilarius privilcgium ante Sensus quamvis aciione Depositi conventus, oniiserim
est :
Oinnia privilcgia in cleteris bunis , habet quidem privile-

: allegareimpcnsas quas feci, ct servum restitucrim nihilo- ;
giura sed poat caiiera privilpRia ut dicilur iirl. miuus possum de his Contrario judicio agere.
,
; 24.5 2. IT.
de JtcO. auct,jr.jud. possiJ. Aliuc D. Schulling. Vid'. Not.
(5) IIoc enim casu pro sua quisque parto deponit.
pracced.
(6) Quod obscrv.nbaliir aniea, quum quis ex chirogrnphs
(2) Furtiva.
suo convcutus excipiebat De falso. 1. un. Cod. Theod. Si
(3) Ut in Directo; supra N. 45. vtil. pet. cx cliifograph.
. ,
loS LIB. XV PANDECTARUM

Hoc clocet Laheo, Ila ille : Scrvus liuis pecuniam Quod si de pluribus locis convcnit ; in arbilrio
cuni Aulo iii Soqueslro deposuit apnd INlEeviuin ;
ejus cn quo loci cxliiboal. Sed si uibil consinit;
ca condilioue ut ea tibi redderelur, si luani ossc denuntiaudum sl ei ut apud Prsetorem cxliibcat,
( ,
probasscsj si minus, ul Altio redderelur. Posse /. 5.^' I. Ulf. LiB. 3o. adEd.
dixi, cum eo apud qncm deposila esset , Inccrli Quando autem redcli oportet qiiod sequcstratuni
ai^crc, id cst Ad cxliibcnduni; ct cxbibitam Vin-
, est? Mmirum quum condiiio Sequestralionis ex-
dicare, quia servus iu deponendo tuum jus do- , titit.
lerius faccrenon potiiissei. /. 33. Labeo lib, 6. Hiiic Ualerianus et Gallienlis : Proptcr inslru-
POiTERlORUM A J A VOI.EÔ ElTrOMA TORUM. menla quideni quae te deposuis-e cum adversario
4 "" Dist riiiicfi Cit ,qiiod iii Dcposilo ordin nrio res
.
luo dicis; ut, rcsidiia pocunia qus cx Condi liune
di-posila slatim reposci potesl ; in Seqticstrntinne debebalur soluta ea rcciperes; si id qiiod placue-
,
nwcm , titiic dcimitn qnum iriiptcla Jue.rit condiliv rat implcsti scquestruiu ^potts conveniic. /. 5.
S ;qucslraliunis (
i
) Cod. h. t.
Ohiter nota Quamvis aulcm hicc rcddiia non
:
§ a. Dc Scqjcstri ojjido. fueiiut; lameu advcrsus cum a quo fundi;m con-

duxeias, si omne quod
ex conlrac tu dobcbalur
I.X. Scqncster legcni sequcstraliunis ol>ser\'are rcdJidistijjpsis solulionibus tutus cs. d. l. 5. Cod.
dcbct.
Diocletiamis et Maximiamis : Is penes
llinc
LXin. T'idiinus ex dolo sequestri nasci actio-
queni utramque j)arlem, Iransactionis vcl alia ius-
nem ; nitnirum quum noii reddit , uhi , quando , cC
tr.iincnia , commcudasse dicis , lcg» m qua ba;c sus-
cui reddi oportet.
Lala itiam culpa in Scqucstri sicid et in Depo-
cepit scrvare necesse liabia. /. 6. Cod. h. t.
sitiactione prcestatiir ; et pio dnlo hahrtar.
Quajrilur, Si vclii stqucsicr oflicium dflponcre,
llinc .Si liominem ajuid se depositum, ut qiia3S-
quid ei faciendum sil? Et ait Pomponius adire
lio de eo haberotur, ac proj)tcrea viuctum vel ad
eum Proetorem oporlere et cx ejus auctorilatc :
nialam mausionom (.>.) extcnsum, sequcster sohe-

denunliationc f icla bis qui eum elogeriiit , ci rcm
rit misericordâ ductus dolo proximum esse quod
rcslituendam qui prajscns fucrit. Sed hoc non sem-
facluin csl , arbitior : quia cuin sciret qui rei para-
per vorum jiuto. Tâm plcrumque non cst permit-
iilur, intcmjtestive miscricordiam excrcuil ; cuin
tendum , oflicium quod semel suscepit conlra le-
possot non suscipcre talcm causam (3) quam deei-
gcm Dcpositionis dcponere; nisi justissima causa
pere. /. ^. Ult. lib. 3o. ad Ed.
>ntorveni<;nte ct quum pcrmittilur
: raro ei rcs ,
restituenda est qui venit scd ojiortet cam arbi- :
tratu judicis, apud a-dera aliquam dcponi. /. 5. SECTIO IV.

§ 2. UlP. LIE. 3o. AD Ed.
De Deposito slmitlato.
§ 3. De actionihus ex Seqnestralionc.
LXIV. Inlerdum ex Dcposito simulato ecedem
actiones daniur, quce ex Deposito vero ; quiini quis
LXI. Ex Sequestralione ecpdcni actiones compe- siium alitcr servare non potesl : itt in specie ic-
lunt ,
quce ex Deposito ordinano. queiiti.
Êtenim Cum sequeslro recte agetur Depositi, Lucius Titiiis qnuin haberct filiam iii yjotestate
Sequeslraria actione ; quam et in hcredem ej"us
S;'iam , Pamphilo si rvo alicrio in riiatrimoniuni
reddi oporlet. /. 12. § i. Pompojj. lib. aa. ad
collocavil cui cliam dotem dedil
; quam siib li- ,
Sabiw.
lulo Depositi (4) in caulionem conl.dit : et jiostea
LXII. Ilcec autem actio ex dolo sequestri dalur, doniino facta (5^
iiulla dcnuiilJatioiic a pater de-
,
si rem tion reddideril ; aut non uhi , quoniodo
ccssit; mox el Pampbilus servus. Quiero qua ac-
vel cui reddi oportct , reddiderit.
tioiie Seia jiccuiiiani petere possit, cum ipsa palri
Uhi reddi deheat , docet Ulpianus. Ita ille : \t\ heres extiterit? Paulus rcspondil ()iioni;im dos :
scqaestruin Deposili actio conipelit. Si tameii cuni constilui uon polnil (6; cx cau?a Dejôsiti actione ,
scqucstro convcnit ut certo loco rem deposilaia De pecidio pecuuiam repelcndam. /. 27. Paul.
cxbiberet, uec ibi exliibcat; teueri cum palam cst. LIB. 7. BLSPONS.
(i) Vid. 1. 9. § 3. ff. de Dolo malo, el iufra N. 62. Ci) Nam si dominus denuntiasset ne Sci.i servo sno
juuf;rrelMr, nun essei tiuic qua;.siiuni locus. Seia enim ex
(i) Tormenli .spccies.
Stniitiscouûlto Camliiino facla fuissct ancilla ejus cujus
(3) Supple, potius ; ul aV\as s3Epis.sinie. ciat servus. A iil. Paulum lib. a. Sentenl. lil. 5i. el Cujacium
Observ. lib. 21. cap. 16.
(4) Simulatnm cral Depositum : ncque cnim pfcunia
ilab.iUir cusioAiaj gratia , sed ad sustinenda onera hujus (G) Nulla enirn dos, uW iion sunl juslffi nuptiie j
quie" )
iujusti mauiiuouii. cum servo csse uou possunl.

LIBEIl DECIxMUS-SEPTIMUS.
TITULUS I.
WA^DATl VEL CONTRA.
ABSotUTA tractatione tlc conlrnclihm f/uilA.cperfi- parlcs distribuemus. Priina eril cle ipso confracln
i transcuiUPandcclafuin orilinatorcs ad eain
/uiitur, Mandati : secunda , de actionihns quce cx hbc coii-
( conlractuum qui iiiido consi^nsu perficiun-
/iiisrni traclu descendunt. lu terlia videbiiims quando soi-
tiir: ac priiiio tractant de conlractu Mandati. valur iljandalum.
(Jiuv ea de re in hoc Tiudo tradunlur , in trcs
PRIMA PAUS.
De contraclu Mdndati.
1. Mandatum (i) esl conlraclus (juo r/iiis nego- § I. Kcgoliiiin qiiod mandaliir , debere esse geren-
trim f;ercnduin coinmitlil alicui grati.i iilad susci- dum , iionjain gcstum.
picnti ; aniino iiiyicem conlrulicndce oliligalionis.
II. IIujus rcgulce exriii/iluin cst quod Si post ,
ciediUm j).cuniam mandavero cioditori crcden-

SECTIO I.
,
dam; uullum esse Maudalum icclissime Papinia- ,
iiiis ait.
De his (jtice acl sub.îtantiam Maiidali Planc si ut expcclares n?c urgcres debitorem
,
perlinent. ad solulioiiem, maiidavcro tibi r.t ci des interval-

Iiiu pcriculocjue meo j)ccuniam fore dicam; ve-
,
Ex
ipsa Mandati dejinilione sequilur, tria ad rnni ijuto , omnc nominis periculnm debere ad
iubstantiain Alaiidati reqiiiri : i.° Vt sil neôlium Marid'atorempertinere(2). /. i2.§ i^.Ulp. lih. 3i.
f/uod gerendiim aller cominiltat , aller siiscipiai y AD Ed.
1.° Vt gralis gcrendum susci/iiatur ; 3." It aiiinio LJem ail, Si tulor mandet suscipi vel probaii
contrahendcE iiwicem obligalioiiis coinmittatur et sus- noinen quod fecerat, lcneri (3) eum Mandali; sci-
cipialur. llcel quondam pupillo suo vel curatori ejus. d. l. 12.
ARTICULUS I.
§ 2. Negotiuin qiiod inandalur, debsre esse Jtones-

De negotio qiiod ad Dlandali substantiaiii requi- tuin el ni ticitw.
III. Iluic regutce consentaneum est quod ciit VI-

Circa negotium quod ad substantiam contractus piiinilS : IiEI TURPIS NULLUM MaNDATUM EST J
Ct
iSIandati requiritur, luvc dcsideranlur i." Ut sil : id(o bac aclioiie iion agetur. /. 6. § 3. Ulpian.
(4)
gerenrtum , non jcan gestiim ; 2." Ll sit honestum ; LIB. 3l. AD Ed.
3." Lt tate sil quod in /lersona Mainlatoris ct Maii- Hinc Qui a^dem sacram spoliandam hominem ,
dcUarii possit consistere ; 4-° Vt non solarn Manda- VMbieiandum occidcndnm Mandalum suscijiial;
, ,
iarii utilitatem spectet. nihil Jlandali judicio consequi potest ,

propier
(') D
Noodl sic 'licluin pniat rx fo quoj data mnn (3; Quiim cnim lulor niandat quondam pupillo iit susci-
rlixtra Gilcm matnl.ilae suscciilieque opirae iuvicuui alliyj )ii:it iiijuieu c|uod pussct reprobare ; maadal ei ncgoliun»
l lUl. Hinc apucl AMclorci) : Ceilo ilexleram. geremlum, uon jam g^^slunj.
(2) Quum rniiu manclivi lilii ut dilalionem (lires (Uli (4) i}Lmdati.
lori ; noD maudavi tibi alinuid <iuod jatn lccbsts , ui i
sjpcriori spccie.
, ;
JI9 LIB. XVII. PANDECTARUM

impiuidlncm Mandali. l. 11. % G. Paul. lib. Sj. quasi ex causa Mandati , si in stipulationem de-
ductac nou sunl. /. 10. § 4- Ulp. lie. 3i. ad Ed.
AD En.
Obscr\a negolium iiihouesCuDi (vslimari , non Simililer Ajud Julianum libro i3 Digestonim
solum in se sed ex causa propler quam manclatur. quaeritur ; Si dominus jusscril procuralorcm suura
Hinc Si adolesccns liixurlosus mandct tibi , ut certam pecuiiiam sumcre ct leucrare periculo
pro meretrice fidejubcas , idquc tu sciens Mauda- suo ila ut cerlas usuras domino penderet dun-
,
tum suscepe non habcbis Maudali actiouem , taxat ; si jiluiis i"cn<iai e poluissel , ipse hicra-
quia simile est quasi pcrdituro ppcuniam
sciens retur : iu credilam (3) pecuuiam videtur (inquit)
crcdideris. Scd ct si ullerius diieclo
maiidaveiit accepisse.
tibi ut mcretrici pecuuiam credas; nou obbgabilur si omuium negotiorum erat ci administra-
Plane
Mandati , auasi adversus bonaui fideui
quas Maudatum tio maudali quoquc eum teneri (4) quemadrao- :
sit. /. 12. § Ulp. lib. 3i. ad Ed. dum solet Mandati leneri debitor qui creditoris sui
negolia gessil. /. 6. 5 6. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
rV. Quod si Mandalarius jusle ignoraverit e.x
inhonesta causa mandari , aul illicilum esse quod VI. Negolium eliam aghur quod in pcrsona Hfart-
daloris consistere non potcst , si quis mandet rcni
mandatur; Mandali actioncm habebil.
suam cmi. Hoc tamen Mandatum sustinetiir benigne
Hinc non soluni Si quis mandaverit filiofamilias conlra rationem Juris in specie sequenti.Si lii quo-
credcndam pecuniani non coutra Senatusconsul- ,
riim rcs vaeneunt quas pignori dedcrunt , suppo-
tum accipienti sed cx ea causa ex qua Do pecu-
,
siierunt emplores et eis cmendas res mandenl
lio vcl De verso , vel Quod jussu pater
in rem ,
,
Maudatum intelligitur hcet quautum ad meram
tcneretur : crit licilum Mandalum. Hoc amplius
:
utrum coutra Senatuscon- ralionem Mandalum non consislil (5) uam cum :
dico: Si cum dubilarem

rem tuam emas nuUa emptio est in tua persona
suUumacciperet, an non ; ncc esscm dalurus contra ,
rei tuae. /. 22. § 3. Paul. lib. 32. ad Ed.

SeDatusconsuUum accipienli ; intcrcesserit qui di-
ceret, non accipcre contra Scnalusconsullum; et VII. Cum negotium quod mandatur , in persona
Periculo meo crede vel dicat, Bene credis; arbi-
, .^[andatoris deheat posse consistere ; hinc etiani
tror locum csse Maudalo , et Mundati eum teneri. sequitur quod Quum scrvus cxtero se mandat emeu-
d.l. iu.Si3. duni ,
nullum Mandaliim (6) est. /. 54 . Papin,
l.IB. 27. QU-EST.
§ 3. Negotium quod mandatur, talc esse debere ut Quod

servus mandaverit alicui ut ipsum enie-
si
possil in Mandatoris pcrsona consistere. ret et emptum manumitlcrct ; Mandatum quoad pos-
teriorcm partcm vak-bit , scilicet quoad Jactum
ratio hcec esl quia licet re- nraiiumissionis ; et co nomine dorninus Mandati
V. Hujus regulce ;
pugnaret ut quis ex Mandalo meo seu tic,e mea ngere polerit , ipse autem Mandali non obligabilur.
facere aliquid intelUgeretur , quod a me fic re- Emplio autem vendilio qucc in vim hujus inulilis
I\Iandati facta fuei-it , ullro cilroque obligabit.
pugnel.
Hinc quis Titio mandaverlt ut ab actoribuS
Si HcBC docet Papinianus qid ila pergit Scd si in :
suis mutuam pecuniam acciperct ; Maudali eum

hoc Mandatum iu'.crcessit ut servus manumittere-
ijon aclurum Papinianus libro 3 Responsonim
,
tur nec mauiimiserit
, et pretium consequctur ;
scribil; quia (i) demutua pecunia eum liabet obli- dominus ut vcndilor; el affectus ralione, Mandati
gatum': ct ideo (2) usuras cum petcre non posse agelur (7) finge filium naturalcm vcl fialrem esse
: :
(1) ScDsus est Tiliu." a serTO meo actore me.am pecti-

: (6) Nam nec ex persona servi, nec ex persona domini
ni.im muluam accipieudo mihi obiiâtur iion potest
,
: polest eonsistere. i." Non cx ptrsona servi non enim :
JTiliir lioc uesouum in causam Mandati cadcrc, cum in polest ex persoua ser\i consistere Mandatum nisi illius rci
persona Mandatoris consistere non possit; neque cuioi ego quam , si bber esset mandare posset; atqui , si liber essct,
,
Mandator possem meanj pccunianj mutuam accipere , el me non possel mandare se emi ; cum liberi liominis nulla
miUi obligarc. emplio esse possit. 1." Non potest ex persona dominiMan-
Mamlati. cum bona; fidei sit veniunt datum valcre cum enim rei suae cmptio per rerum Daturani
:
(3) In contractu
,
esse uon possit, non potest mandare rcm suam emi. Nec
usurae cx mora ut videb. iafra N. 4o. Verum cum in bac
:
obstat quod in specie legis 22. § 3. mox supra , Mandatum

specie nullum possit Mandatum consistere, uec aiius con-
rt i suae emend.T sustinetur; nam hoc coiitra ralionem Juris
tractusvideaturinlervenissequam contractus Mutui qui est
obtinuit, adeoque non cst producendum ad consequcnlias.
stricli Juris; usurre non debentur,
ni.-i fuerint in stipulatum
deduct,'e ; ut vidcb. Tit. de Usiiris, infra lib. 22. C;) Mandatum de

scrvo emendo uon valet quia dominus ;
tervnm suum ipse emere non potuisset. At Maudatum , de

(3) Non
polesl intelliRi eliam in bac specie ManJalum :
eo postqu.im emptus fucril manumittendo, valet ; nam ma-
in hac enim specie vidttiir procuralor mutuaoi accipcre
autem Maudalum non nuraissio servi est factura quod in persona domini ex cujus
pecuniam domini : tale iJOtest con-
persoua Mandatum valet, potest consisterc. Recte igitur
«istere; ut vidimus in Kota piBcedenti.
agct dominus actioue HlanJati advcrsus servi eroptorcm
Scilicet quod a se uon excgcrii : hoc enim iu mandala eumdemque Mandatarium ot Mandalum exequatur tt
(4) ;
gcueraii administratione continctur. sc rvum manuraitlat, Ncc dic:is neminem ogere posse ut
(5) Rei
enim suee cmplio iu ptrsona Maudatoris non aliquid fiat , nisi cjus intcrsit. Nam intercsse polesl proplcc
possel coatiitcce. raliuncm aQcctus quas iu liac s^ ecii: alttindilur.
,; ,;
TIT. I. MANDATI VEL CONTRA. iii

placuit cnini prinlentioribus , affectiis ralioiicin iu fdemdic de casu quo Servus se. mandal ila eniert-
bona; (idei judiciis liabcndam. Qaod si do suis dum ut emptor rcdimi euin patialur. Quocirca
,
nunjuiis cmptor prelium dedcrit ( nequc enim ali- Serviis ineus si de seinet enicndo mandaret ut re-
ter judicio Vcudili liberari (i) polest ) qua;ri solct dimatur Pomponius elcgantcr tractat, an is qui
:
aii uiiliter Dc peculio (.>.) agcrc possil? Et veiius servuni redemerit ullro coiivcnirc (9) possit ven-
ct uliliti*vidcturPra;lorem (3) de hujusinodi con- dilorein ut scrvuni recipiat ? quoniam (10) Man-
tractibus servorura uon cogitassc, quo se ipsi mala dali actio iiltro citroqucest. .Sed essc iniqiiissiinuni
ratiouc dominis auferuiit. d. l. '\\. Pomponius ait, ex facto servi inei cogi me scrvuiu
ilipc (ulhac apcrtiiis (loccnl Diocleiianus cl /llari- recipere qiiem in perpetuum alicnari voluerain.
miamis qiii ita rcscribimt : Si servus exlero se man- Ncc magis in hiinc casum dcbco Maiidati teueri ,
tlavcritcmcnduin; quamvis ncc ex pcrsona servi quam ut eum tibi vendcrein (i i). /. ig. Ulp. hb. 43.
(
quia lioc libcr mandare non potest ) nec cx , AD Sabi.n.
Joniini persona (quouiam qui mandat ut a se rts
IX. Haclemis de servo. Quod si liber homo bona
comparetur, inulilitor Mandat) consistere credc-
scnicns numdct ut crnatur, ex subtilitate Juris
fiih-
batur aclioj tamen oplima ratione quia non id ,
Mandaluni non consistit benii^nc lamcii susti- ,-
agitiir ut ex ipso Mandato , sed propier Manda-

netur.
tiim cx alio contractu nascatur actio(/i), domioo
Jgitur Si liber homo bona
fide srrviens rcdimi
quseri placuit obligationem (5). Si itaque doniino
se mandaverit, idquc nummis cmptoris factum sit;
ignoraiite emi te mandasti ac tc nummos submi- ,
Coiitraria Maiidati aclione agi posse , constat ut
ristrante pcculiares soluti sunt ; emptori minimc
:
tainen actioncs pra;stentur quas liabet emptor (12)

libcratio per hiijusmodi factiim placuit ptrvc-
adversiis venditorem. Fiiigc (i3) non maiiumisisse
nire (6).
iiberam personam , emptorcm. /. 54. § i. Papin.
Nec tamcn si tradita nec nianumissa cs, etiam LIB. r). QU.EST.
Mandati de ancilla et Empti (7) de prctio con-
,
Consonat qiiod Si liber homo quum bona fide
sequendo contrarias (8) actiones ei exercere con- ,
scrvirct mandaverit Titio ut redimcretur ; et

,
cedi placuit. ,»anc in arbilrio illius relictum esl ,
numinos ex co pcculio dederit quod ipsum sequi,
utrumne mancipium an pretium consequi velit, nou apud bona;
,
fidci emptorem rclinqui debuit

cum ex peculio quod ejus iuit solutio celebrala , ,
Titiusque pretio soluto , liberiim illiim manumisc-
obligaiiouis vinculo emptorem liberare non po-
rit ; mox ingenuus pronunciatus est habere euin :
tuerit. /. 1. Cod. Si servus extcro.
Mandati actionem (i4l Juliaiuis ait adversus cum
VIII. Dixinuis ,
quum servus cxtero mandat se cui se redimendum mandavit : hoc tantum
scd
emendwn et nianumiltendum , Alandatuni valcrc inesse Mandati judicio , ut sil)i actioiics mandet
quidem qtioad postcrioreni partem non lanien ex ; quas habet advcrsus eum a quo comparavit. Plane
tali servi contraclu doniinum Contraria Mandali si cam pccuniam dederit, quaj erat ex peciilio ad
aclionc obligari Dc pccnlio , cum is contractas sit boiix fidei cmptorem pertincnte ; niiliae ei (inquit
quo sennis se daniino sublrahere curat. Julianus) raandari actioues possunt; quia nullas
(1) Solulio enim non valet nec liberationcm paiit, nisi (y) Actione Mandati Conlraria.
pecunia soluta fiat acciiiienlis : nou potest autem ppouniam (10) N.nm valtt Maudatum quo sernis dum adhuc
, ven-
tacere accipientis, nisi siiam solvat ; secus, si eam quam mandavi; emptori ut poslquam eum emissct,
ditoris essit,
servus in peculio tabebat non potest euim hanc pccuuiam paterctur cum a vcnditore redimi et cx hoc Mandato
:
:
faccre accipieniis, qu;e jam cjus eral ; pecunia fjuee jam quwsita est aclio priori domino , scilicet veiidilori , ut
mea est, mea fieri amplius noii potest. «niptorem eompellat ad relro vcndcndum scrvum. Vide-
(3) Actioue Mandati Contraria De Peculio n conlractu batur rgo quocl vice versa debcret vcnditor actionc Con-
I
traria Mandati cogi ad hunc rccipitudum ;

qiionism, etc,
ex conlractibus serTorum actionem De
quum Hffc ratio dubitandi.
(3) Praetor
peeulio adversus dominos dedit hac ratione inniTus rst (11) Id est mcus non potcst cx con'ractu
, sicut servus
quod dominus qui p-culium servo concetlit intelligilur , suo me obligare, ut cum vendam ita ucc me obligare ;
jpsi permittere ut inlra peculii vires contrahat. Sed ccrte potist, ut eum postquam vcudidero, recipiam.
,
non potest inteiligi dominis cos coutractiis servo permisisse (12) Qui boua fiJe emit liberum homiiiem , habet
quibus se mala idtione ipsi subtrahcret, ergo ncc de his aclionem Empti el aclionem de Evictione aJvcrsus ven-
contraclibus cogitavit Prretor quum actionem £x peculio
,
ditorcm; quum apparueiit liominem emptum esse hberum.
dedit. Vid. Tit. de Peculio supra lib. i5. In hac autcm specie cmptor qm a libero luimine quem emit
(4) Piopter Mandatuni , id est , occasionc Mandati inu- recipit Conlraria .-clione Mandati prelium quod solvit,
tilis , ex alio coiUraclu utili , scihctt venditioius , actco dcbct ci prastare istas actioues quas adversus venditorem
ftascatur. habet.
(3) Venditi scihcet. (:j) Nam si emptor eum manumisisset ,
quamvis inuti-
(6) Yid. supra Nol. (1). litir;acliones cviclionis numiue advcrsus veuditorcm ha-
bcre desiissct cum eum manumittendo , eum si(a volunlate
:
(7) Idest, fêndiii ; haec nomina saepe confunduntur.

pcrdidisse videatur : ul videb. Tit. de Act. Empli niha
(8) Ideo has duas actiones appellat irivrci-m conlrarius ,
bb. 19.
quia videlur repMijo.ire bona; fiilci, ut simul pclat prclinm
(i \) Dircctanj.
5' rvi veiulitor, ct t;mptoi-..m coinpcllat aJ huuc mauumit-
ttudum.
: ;
LIB. XVII. PANDFXTARUM

liîbrt, cuKi ci sros ri:ninios craptor ilcderit. Qni.i- Mandaio, nuHam tibi aclionein eum herede moo
imo (inquit) Ei veudilo mauebit obligatus. Sed Ibre (6), Sed elsi (7) Miudati ageiidum tssc t ea- ;
ct ha^c aclio (i) inutilis cst quia quaiitum fuerit ;

dem praeslaiida qua; pra;<tarcntur , si Ex emplo
consecutus lartnni Eiiipti jiidicio
, ccssc- habcbit m ageretur. l. 'if\. ^ i. AFBiu.\Pf. lib. 8, qujsst.
-praesiare ('2). l. 8. § 5. Ulp. lid. 3i, ad Ed.
5 3. ]\ego!ium rjvofl mandatur , illiid eWe dehere
§ 4- NeQOlitm qtiod marulnnir, tole csse dcbere ul qnod iwii solum Ahuidatarii tUditalrm spectel :
in persoiiain Maiidatarii cadere possil. dc ccctero nil rcjhrre ad tpiem p riincat.
X. Ex hac rigida serjtiifiir, noii posse coiisislerc XT. Consentanewn est huic regtila; qtiod ait
Mnndalwn emcndix; rciqiue esset Mandatarii pro- Gaiiis : Mandaliini iiiier iios c<iutra'hit!:r, sivc uica
pria. lautiim gialm tibi maiidem sive alieiia tantnm , ,
Benigne lamen ndmilliliir nl Mandaliim emendcv sivo mca 1 aliena , si\ e mca ct tua , sive lua ct
1
rei tjiia; pro parte Mandalarii est , in soUdiim alicna. Quod*si tua tnnlum graiia tibi mandcm ;
wnleal. siipervaciium est Maiidatuni et ob id uull.i cx eo :
Unde Jiili^nus scripsit Mantl.ili obligalioncm obligatio nascitur. l. 2. Gaius lib. 2. Ria. quotid.
cnusisirre cti .m in rrm eji i qHi Mandr.iinn ?usci- SiVE AuBEOnUM.
pit cx co ni.iximc probai qnod si , plinibus hc-
,
XII. Mandali qtiod nuUlnleni soUus Mandatarii

rcdii.us vend: nlibus , uiii r aiidavero ut rem here-
coiilineat, excmplttin sitbdit idein Caius : Tua au-
dilaiiam emeret, etiam pro ca partc qua liercs sil,
temgratia intcrvenit Manilatum, velnli si luandim
obliâtur Mandati actione et obligat. Et saiic si ille
tibi ut pcciinias tnas polius in cmptior.cs praedio-
prcptiT hoc exlraiieo rem non addixcrit quod ,
ruin colloc: s quam fiuercs ; vei cx diverso, ut
Mandalum siisccpcral; >i\ bona fidc esse, piKstare fenercs polins quam in <raptioiies prsediijrum col-
ci prelii.m quaiili vcndcre potcrat. Et conlra , si
loces. Cujus g.- ueris Mandatum , magis consilium
cmptor :3) ad cmptionem rri sibi neccssanae icl- fst quam Mandatum ct ob id non esl obligalo- :
circo non acccsscrat qiod heres recepisset (4) se li

rium qiiia uemo ex consilio obligatnr, eliamsi uoa
rmpturum ;
a^quissimum esse , Mandali judicio ;
expediat ci dabatur quia liberum est cuiqiie

ciii
pr.Tstari qi.anli ejiis intcrfuil emptam rcm habere. ;
apud sc explorarc, an expcdiai sibi consilium.

/. 21. P.IUL. LIB. 3?.. AD Ed.
§ !\,
d. l.2.§ 6.
Circa lianc spcciein cleganler ita dispulat Afri-
cnniis. Qaum lieris ex parle esses , mandavi tibi
Mandatvni qnod Mandatariisolius utilitatcm res-
picit non esse veriim Mandatitm, doctt eliain Cehus.
ut pia:dium hercditariiimmibi emercscerlo preli i
quidcm partibus noii diib.e m Ita ille : Quum mando tibi ut crcdcndo p>cuniam
piRisti. Pro colieicdi
jicgotinm milii gi-ras, mihiq; e id nomen proestes,
IM mdati aclio est intf r iios pro tua autcm parle :
posse dubitari ait utrumne Ex Empto an Mandati

,
menm in eo periculum, mcum emolnmeuHim sit:
puto Mandatum posse consistere. l. 48. § i. Celsus
a*i oportet. ]Ncque eniin siiic ratione quem exis-
LIB. 7. DIOEST.
tiinaturum , pro hac parte snb conditione (5) con-
tractam cmplioucm. Qtiod quidcm maxiuie qiiari Caeterum iit tibi negolium geras , tiii aibilrii sit
perlinere ait ul,si forte priusqiiam emptio fieret,
: nomen ; id est , ut cuivis credas , tu recipias iisii-
dccesseriin cumscires me decessisse, pnqi-
, cl lu , ras ,
pcricuUim dunlaxat ad me pertineat jam ;
ter Maudatum meum alii vendcie nokiens an , extra formam Mandati est; qucmadmodum si man-
heres meus eo nomine obligalus; et n tro . tibi sit dem libi quemvis fnndum cmas. d.
ul 48. § 2. l.
si alii venilideris, aii hcrcdi nico tenearis ? ?sani Tamen ex tali 3Jandato aclionem nasci qiiaiido-
si qnidcm sub coudilione emptio facta videtnr , que Ml ex causa scilicet si Mandalariiis alitcr noil
,
potcst agi queinadmoduin si qiioevis alia conditio

;
esscl faclurus , docet Vlpianus. Ita ille :
post mnrtcm cxtitisset. Siii vero perinde Mandali Phine si (81 tibi mnndavero quod tua intererat,
agcndiim sic ac si aliennm fnndum crai mandas- nulla orit 31andati aclio; nisi raca qnoque iiilcrfnit
scm ; morte iusecuta cum id scicris resohito , , aut; si (ij) non esses facturus uisi ego raandasseiu.
(i) IIic aclio P'endUi inuiilis 1 st vcDtlitoii. nipnlrpie e.nJem in aclionibuse.xbocMandato,<jiWTenireijt
Emptnri; cni hominem venclilum ulpote liberum, iii aclioiiibiis 7:.V empto et vendilo.
(2) ,
.habi re iu:n lictt. (8) TeMum Iiunc legis 6. § 5. cxpono eo sensn, qiio etja
(31 I<1 est, ciui maiitlavit ccii.

I.filinis omnibus et etiam a Girecis inierprciibus fiiit ialel»
leclus. eum intelligii D, NnoJl, censrique versi-
Alilcr
(1) Htic lcclioium prseluii Vulgalne (\nx liabet, iHrciU culnni anl nnn esses, etc. [ niiius Inrliuneni muu.t legrntlo
si
prn-c,pl<fel.
<7f si non rcfiMri aJ iJ ((uoJ immcJiate in hoc§5.
/;o;iMje,s]
(5) Siib ca cunJitione scilicct si catcri cobcreJcs pr,Teci Jii; .seJ refcrri ad cu|iis eliam lec-
§ 4- "i"^ infr.n
, :
vintlcrtnt. tioniiu miitat IcgenJo. ,v/ tibi mandayero quod mea inle-
(6) Nam M.indalum solvilur morle Maudaloris : ut rcrat, Jeiracta negatione.
vitUb. infra Vart. 3. (rj) Id esl, .si r[uum tibi suadercm aliijuid facere. dixisli
(-) Sensus est : seJ el si Jlcnmas ManJatum hoc negolio milii ic nolle facerc nisi tibi praicise nianJtm hoc facere;
et igo manJavi. Hoc enim oasu uon uudum consiliam Jo^
Mandalum non viJcbilur solulum murle MauJatoris ;
ye- seJ peyculo mco faccre jubco.
,
TIT. I. MANDA1 I VEL GO-NTRA. ii3

etsi mea iioii intcrfuit ,lamcn crit Mandaii aclio. Idem Juris cst si Mand.itu fnlejnssoris cnm rto
,
egissem: quia s( «]ucnli Mandalo (4) liberaretur ex

/. (i. §' 5. Uf,p. LiB. 3i. AD l£n.
\Ul. Durnmodo aiitcm negotinm qiiod mandatur, pnore causa. d. l. 4">. § 8.
solnm Manclaiurii utilitatem non speclel ; nil rofcrl
Aliud cxemplum ncirotii quod tnm Mnndaloris
qtiani Mandataiii intersil liahes quuni credilor
ad qiietn pertineat , ad Mandalorem an ad mieni- ,
liereditarius mandat alirtti ddlre suspertam /leredi-

piam alinm. Sam et Si tibi mindavero qiiod mca
tatem. JJe qua re ila Ju/'aiiiis :iî herediiateni alller
non inlcierat ; voluli , ut pro Seio iiilerveiiias , vel
adilurus nnn cssem quam caulum inihi ruisstl Dam-
ut Titio cirdas; erit mihi teciim Maud.ui actio ;
ut Cclsus libro 7 Digestoruiu sciibit ; ct ego tii)i NUM rR.iiSTARi , cl hoc Matidalum intercessisset ;
suni obiigatus. d. l. 6. § 4-
forc Maiiilati actionem e\islimo. Si quis autem
inandavcrit alicui i:e leg.Ttum a se rcpellat, lon^c ei
Jam vero diversas Mandali spccies ita emmicral
Cains ; Mea tantum gi atia iutervciiit Mandatum :
dissiniile essc : uam lcgatum acquisilum iiunqu.im
vei.ili si tibi mandem
ut negotia mca geras , vel ut illi damuo esse poluil ; heiedilas iulerdum dam-
rundum pro nie fidejubcas. /. a.
milii ciiias, vel ut
nosa < .st. la summa ,
quicumque contractus t.ilcs
.suril ut quicumque coi uiii noniiuc fidcjussor obli-

§ I. LIB. 2. Rt:n. QUOTID. SIVE A.URE0RUM.
Aliena lariluin veliiti si tibi mandem ut Titii
:
tjari posset; cl Maudali obligationcm cousistcre
negotia geiere^ (i) , vei ut fuiidum ei emcres, vel puto. Nequc euim multum referre pra^sens quis ,
ut pro 00 iidejubcres. d. l. 1. § ?.. intcrrogalus fidcjubcai , an abscns mandet. Pi.Tte-

Mea ot alicna : \eliiti si libi mandem ut mea et rea vulgo auimadverlcrcliccl ,Mandstu creditorum
Titii iiegotia gereres; vel ut mibi et Tilio fundum hcrcditates suspcctas adiri; (juos Maudati judicio
cmeres, vcl ct pro me el Tiiio (idciuberes. d. l. >.. leneri |nocul dubio cst. /. 32. lib. 3. ad Urseium
Ferocem.
Tua et mca : veliiti si mandem libi , ui sub usu-
Jiiiid exemplum habes in specie scquenti. Si quis
ris credercs ci qui iii rem meam mutiiareuir. d. mihi mandaverit in meo aliquid faccre el ferero ; ,
a. quaesitum est an sit Mandali actio ? Et ait Celsus

l.
§ 4-
Tua et aliena : veluti si tibi mandem ul Tiiio libro 7 Digcslorum hoc respondisse sc quiiin
, ;
5ub usuris ciedas. d.

l. 1. § 5. Aurelius Quietus hospiti suo Mrdico maiidasse di-
Nola : Q\iodt. ut siue usuris crcderps ; aliena
si ceietur, ut iu horlis ejus qiios Rcvcmioe habcbat,
tautum gratia intervenit Mandatum. d. § 5. in quos omnibus aimis secedere solcbat sphaeiis- ,
XIV. Cuni terium (5) ct hypocausta (6) etquaedam ipsius vale-

adMandantissimid et Manda-
igitiir
ludini apta sua inipfcusa faceret. Deducto igiuir
tarii ulilitatem pertinere possil Mandatuni hinc \n- :
terdum evcuit ut me.im uegotium gcram , et la- quanlo sua a:dificia prcliosiora fecisset quod am- ;
mea ulilcm (',) liabeam Mandati actionem. Ve- pLus impendisset, posse euiii Maudali judicio per-
sequi. l. 16. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
luti quuiu dcbilor meus periculo suo debitorem
suum mihi delegat aut quuni rogaiu Cdejussoris
cum reo cxpcrior. Nam quamvis debitum meum
:
ARTICULUS 11.
perseqiiar, nijiilominus et illis negotium geio. Igi- substantiain Mnndali requiralur nt

Quo sensu ad
tur quod minus servavero , consequar Mandali ac- sit gratuitum.
tione. l. ri. $ 3. Paui.. lib. 3i. ab Ed.
Similiier : Qaod mihi debebas, a debitorc tuo XV. Mandatum nisi giatuitum, niillum est: nam
stipnlatus sum periciilo tuo. Posse me agere tecum origiuein cx officio alque amiciti.i trahit. Conlia-
Maudati in id quod minus ab illo servare poLero, rium ergo est ofiicio , merces interveiiieute euim :
Nerva Atilicinus , aiunt ; quamvis id Mandalum

, pecunia ad locationem ct conductionem po-
, res
ad tuam (3) rem pertineat. Et merito. Tunc enim tius rcspicit./. i. § 4- Paul. lib. 32. ad Ed.
liberatur is qui debitorem deêgat , si nomen ejps Hoc , sicomenerit

ita de certa re aut certa pc-
creditor secutus est ; non quum periculo dcbitoris cunia quasi pro prelio ejtis qiiod quis faeere susci-
ab co stipulatur. /. 45. 7. Paul. hb. 2. ad Plau- $ pii. At Si renumcraudi gralia houor iuterveuerit
cril Mandati (7) actio. l. G. Ulp. lib. 3i. ad Ld.
pilas ludo accom-

(i) Diocs: Quomodo ex tali Maadato actio milii quwri (5) Lociis in balneis, rotunda forma,
potest, cum nil mea intersit ? Rfspoadeo : Hoc ipso quoj modatus. Huuc ludum valetudini aptissimum Autiqui ex\s-
niaado Tiiii nfgotia geii, gessisse videor; teneorque Titio limabant unde ita Sueionius in Ycsp.tsiAKO
:
Faleludine :
actione Ncgotiorum gfstorum : Intcrest ergo mea ut probe prosperrima iisiis esl, quaimis <id tuenJain cam nihil am/ilius
gecantur; ideoque Mandataritis lcuctnr milii actioue .Uan- quam fauces ca;teraque memltra sibimet ad numerum in
datl. SPH/EKISTERIO defricaret Sic dictum cst Splusristerinm
(^) Efllcacem. a rotuudrtale, sive loci, sivc pilae quam Oraci S*A1PAN
(3) Ila Florcntina leclio : mallem cum Accursio meiim, appellant.
(G) Quod Graecis Hrpocaustuin , Latiuis raporanum
(t) v^smvis meum
iicgolium geraaj exigendo a debitore
negoluim gero quia p«r
Cd.- ussoris dicilur ;
sudori eicitando paratum.
:
ducrndo ad exiium quominus contractus sit

quod m.lu dedit iManda.„_. _...
l.oc (7) Td est, hoc non obslabit
gendi a reo , liberabitur ex prioi e causa qua pro
iUo reo verum llaudatHm, ex quo utrinque aascalur ManJati aclio^
tenebatur trga me ; uudc mihi teuclur
Maiiduti, de sunsp- Cxutam lu)c honoraritmi uon êttW actioae MandaU , sid
liaus quos fecero. jitrseculionc extraordinaria.
Tom. 11. i5
,,,
ii4 LIB. XTII. PANDECTARUM

De perseciilwne Jmjus Honoris seu salaru,age- quasi Mandatu servi eliam De pccdio et De in ,
miis iafra Parie a. Scct. 3. rem verso agere te posse (2) responsum esl. l. 4^.
dQ negot. gcst. Paul. lib. 32 ad Ed.
XVT. Alhorret quidem a natiira Mandati , Mnn- ff.
(Jatariuin opi-ne suce prctium pacisvi : non itr.m ab-
horrel prospicere euin sibi de indcmniutte sua SECTIO II.
tiiain acccptis pigKOiibus.
Iliiic Vuleriaiw.sct Gallienus .Si

piipillorum tlbi De forma Blandati , scu qiiomodo
pfiter iit pccuiiiam io icm suam sersis ejus cvcde- . conlriihatiir.
res manduvit , et in iianc reni aequc ipso pra-ci-
piente pignora sunt obligataj et mandati actione XIX. Obllgaiio ]Mandali consensu contrahen-
piipillos , post mortem jialiis convcnire , et cxse- tium consistit. /. 1. Pal'l. lib. 32. ad Ed.
qiii (i) jus obligalionis pignorum poleris , si iu
Ideo per niintium quoque vel per epistolam ,
solutione cessabilur. /. 8. Cod. h. t. Maudatuin suscipi potest. d. l. l. § 1.
Tgilur Si qu^ alicui sciipscrit ul debitorem suum
ARTICULUS III.
libcict seque eam pecuniam quam is deburrit ,
,
iolulurum; Mandati actione tenetur. /. -'^. Gails

Dc Tohmlate iiivicem se obligandi ijuce ad sub- .
LIB. g. ad Ed. provikc.
stantiam Maiidati requiritur.
Iiem sivc RoGO, sive Volo sive Makdo sive , ,
XYII. Ad substantiam Mandati requiritur etiam alio quocuraquc verbo scripseritj Mandati actio
cst. sup. d. I. ^ 2.
ut nnimo obligationis imncem conlrahendce negoliuiii
l.
suscipicttur el cominiltalur. Tacite eliain Mandaluin contrahitur, Hinc Qui

patitur ab alio mandati ut sibi credalur , mandare
Hinc Mandatuin di/Jert a Coiumendaiione. Nain
intellig'tur (3). /. 18. Llp, lic.ô. ad .Sacin.
qiii commendat non habet aniimim se obligandi.
,
Jgilur Quuui quidam talcm epistolam scripsissct Similiter Papinianus ; Qiil fide alterius pro .^lio
amico suo k Rogo te commcudatiim habcas Sexli-
:
fidcjussitprascnte et non recusante ulrosque obli- ,
» lium Cresccntem amicum meum »; non obliga- gatos habct jure Maudali. /. 53. Papin. lib. g.
bitur Mantlati, quia commendandi magis hominis QU.EST.
quammandandicausa scriptaest. t. 13. § la. Ulp. /g//Hr Si passus sim aliquem pro me fidejubere,
LII). 3l. AD Ed. vel alias intervenire ; Mandati leneor. Et nisi pro
invito quis inteicesserit , aul donandi animo , aut
XVIII. Hinc etiain ah adinonitione aut consilio ncgotium gerens ; eril Mandati actio. /. 6. § 2. Ulp.
difjerl Mandatxun. Eniinvero Mandatuin ultro cilro-
.LIB. 3i.AD Ed.
que obligationcin parit. Contra Coiisilii non fraii-
diilenli niilla obligatio est. CaHerum dolus et
si
iTmmiero Semper qui non prohibet pro se inter-
calliditas intcrcessit; De dolo actio compelil. /. 47- venire (4) , mandare credilur. /. 60. de Reg. Jur.
ad Ed. Ulp. LIB. 10. DISPUT.

de Reg. Jur. IjLr. lib. 3o.
Undesequilur, Si quis ea quae procurator suus Quinetiam et ratihabilio Mandato (pquipollel.

el ser\i gcrtbant , ita dcmum ratn esse mandavit
Hinc statim subjicitur: Sed et si quis ratum habue-
lit quod gcstum cst , obstringitur Mandali (5) ac-
si inlervenlu Sempronii gesta esseut ; et malo pe-
tioue. d. 60.
cunia credita sit Scmpronium qin nihil dolo ftcit
l.
:
non teneii. Et est verum eum qui non animo pro-

, XX. Non sohim piire conlrahi; sed Item Man-
curatoris intcrvenit, sed affcctionem ainicalem pro- datum et in diem diffcrri et sub conditione cou-
,
misil in monendis procuratnribus cl actoribus rt , trahi potesl. sitp. d.l. i. § 3.

in regcndis consilio , Mandati non teneri ? scd si Quineliani ct post mortem meam aliquidjierinon
qiiid dolo fec.rit, non Maiidati, scd magis De dolo inuuliter niando. Nam /' G. Si servum ea legc tibi .
tcneri. /. 10.
§ 7. Ibid. lie. 32. tradidero ut eum post mortem nieam mauumit-
,
Differcntiain admoniiionis et Mandati , notat teres; consistit obligalio. Potcst auteni (G) et ia
etiaiiiPanhis. Si scrvi mci rogatu ncgolia mea sus- mea quoque persona agendi causa intcrvenire ;
cepciis; si duntaxatadinonitusa servo meoid fecerii-, vehit si pcenitentia acla servum recuperare velim.
erit inler nos Negotiorum geslorum actio ; si vero sup. d. l. 27. § I.
Per actionem Hypolhecariam. siue Maadato gestum est ; et Mandati eliam agi polest,
( )I
proptiT ratihabiiionrm qua; Etiuipollet Mandato. Eleclio

(3) ilaiulati.
est ulriusque actiouis. Ila Cujac. ati li. 1.
(3) Maadare intelligilur liuic Mandatori ul hoc raande
(6) Prae' ccnpat objectioiiem quaepctl potuisset exEegiila
(/()
Quod accipe de omui inlerveiitionis specie; fideju
Juris ;ObUgaliO qna; non ccepit a itefuncto aut contra
jioDe expromissioue, defcasiuue, ctc.
,
iirfuncium, tion polest ab kereile et toiitra Itendem in~
(5) Et ^Vô£to/«m gcitoriim aclioaibus locue est ,
quia cipeie
;,,
TIT. I. MANDATI VEL CONTRA.
SECU^DA PARS.
De actionihus quce ex contractu 31andati descendunt.
Ex contracln Mandati diirp actiones dcsccmhmt habebiint nihilominusMandati actionem qiua Man-
,
DinECTA qita; Almulatori datur adi'crsiis Manda- dato nori est obtcmpeial;:m. Contra quoque Julia-
iaiiiun, iil cjus <jUod gerriidiini sitsce/)il rationcin niis ait; Tutorem qui emit, Mandati aclionein
rcddat : CowTn aria qucB Mandatario adversus Man- habere adversus contuloies suos. /. 8.
^ 4. llLr.
daiorem dcUur, iit quod in negolium impcndil , re- LIB. 3l. AD Ed.
cipiat.
Deactionibiis Mandati Direcla et Contraria , sin^
XXT. Tamen Polc«t ab iina duntaxat parte
ct gulis Scctionibus ngrmits. In S.» vcro Sectioiie , de
Mandati judicium Nam
si is qiii Maiidaltim
daii. pcrsccutioiie ejctraordinaria salarii quod iiUerduin
snsccpit ,grcssiis liieiit Mandatiim ; ipsi qiildcm
1 Mandalario constituitur.
Mandaii judicium non compclit at ci qui nianda- :
veiit , advcrsus fum compeiil. /. 4'' CiAas lib. 3.

AD En. pRovmc.
SECTIO I.
Hinc quannis is cui mandatimi est litempersequi

fincs Maiidnti cgrediatur si transcgcrit ; potest tn-
Ve actione INIandati Directa.
mi:n convcniri iit rcddat qiiod ex transaciione con-
scciUus c.st. Ita Sccfcola in spccie scquenti : Quuiii ARTICULUS I.
coiitrovcfsia csset de heredilalc defuncta; , iiiter

scriptum hcrcdcm ,ct patruumMiCvium ct amitas :
Cui detiir , et advenus queni,
Maevius htleris ad sorores siias factis dcclaravit ,
conimunc fulurum quidquid ad enm ex cvciitu § I. Cui detiu:
lilis bercdilarise pcrveniret (0; neque stipulalio
lit.cras seciita est. Qua^situm est, cum lraiisc£;erit

XXni. Actio Mandali direcia Jlfandalori dalur;
idem Maevius cum scripl" heredc , ila ut pra-dia el quidcin quanwis negotii dominus non sit.
et ahse q isedam res cx ea transaciione ad eum pcr- Hinc V. G. Si quis mandaverit alicui gerenda
veiiircnt; an e\ litteris suis possit a sororibiis con- negotia ejus qui ipse si')i mandaveral; habebit
vcniri ? rcspondii , posse (a). /.62. lib. 6. Digest. INIandati aclionem, quia
et ipsc tenctur. Tenetur
aulcm quia (4) agere potest. Quanquam enim
XXII. Obscrvandiim etiam esl, artiones Mandali ,
vulgo dicatur procuratorcm ante liteiu constcsta-

,
possc ciim aliisactionihus concurrere : ut in specicsc-
tam facere procuratorem non posse tamen Mau- :
cjuenti. Si lulor s niand:iveiiiit coutulorisiio manci-
dati aciio est. Ad agcndum (5) cnim duutaxul,
pium emendum piipillo; ct ille uon emerit an sil :
hoc facere nou potest. d. i. 8. § 3.
Mandati a( tio ? Etiitrum t.intuniMandali , an vcro
ct Tuteiae ? Et Julianus distinguit. Rcferre cuiiii
ait,cujus geii ris servum tutorcs uni lutorum man- § 2. Adccrsus quem dcltir:
daveriiit ut cmerct. Nam si supervacuum servuni
vel etiaiu onerosum; Maudati actione tautum cum XXIV. Haic actio adversus Mandatariiim daliir .-
teneri ; Tiitelae non teneri si vero necessarium

, : et siplures fuerint , adversus singnlos iii solidiim
servum ; lunc et Tutclae eum leneri , non solum ,
compctit.Hoc docel Scccvola : Diiobus qiiis nian-
Bed et cxteros. Nam etsi mandassent (3) , tenercn- davit negotiorum adniiuistiationcm. Qii.-Ciilum est
tur Tutel» cum s(r\um pupiUo ncccssarium uou an unusquisque Mandati Judicio in sohduin tcnea-
comparaverinl: non sunt igltur excusali, quodcon- tur? Rcspoudi Unuraquemque pro solido conve-
:
tutori mandaveiunt j
quia emere debuerunt. Plauc niri dcbcre dummodo ab utroque noa amplius
:
(1) His litleris Mandatnm suscipicbat persequenda: litis icacnlur. Non enim ut officium suum adimplerent, suQi-
commuDis advprsus Leredem scriplum. ciehat eis mandare hunc servuin emi sed nisi Mandatarius
;
(.1) Ar.tione scilici>t

Hlamlati. Ohlisalar igilur Maevius emcrct, debebant ipsi emere.
qui trausigendo fioes Mandati egressus esi quamvis ipse
;
Mandatarius cui mca negotia gerenda raandavi
(4) , etsi
sorores non habtat sibi obligatas. per se illa,explicare noa pnssit. tamen tenctur mihi; qwa
(5) Alias non irmndasscnt ; sed male. Sensus est Ciim :
sallem potpr;it agere adversus cum cui iUa vice sua c.vpli-
ad DlHcium lutelo! perline.-tt emere quod pupillo necessarium canda mandavit. Si teuitur mihi, crgo ejus intcrest ipiod
esl, ti.uentur actione Tuttlee lutorcs quod eum servum min non gesla siut ergo iile sccuudus Mandalarios ei tenctur.
:
("1) Id est, ad tiiem ; scd facere polest procuratorem ad

emfre; seJ et cajleri tutores. Nam etsi iiianJassent \ id est admiuistraudum.
licet maiidaveriut] eum emi, lamen non ideo minus Tutdx
,
ii6 LJB. XVII. rANDECTARUM

(lcbilo cxi jatur. l. 60. § 2. Sc/EVOLA HB. I. B1.S- lunc compelit quum C(a;p:t inleressc cjiu qni man-
davit. Caeterum si nihil interest , ces.âl M.iDdati
PONS.
Et eaicuus competit, quatenus
actio. intercst, Ut
ABTICULUS II.
puta manda\i tibi ut fundum emeres
;
si intererat :
mea emi teneberis ca^terum si cumdem hm.c fun-

, :
Ex quibus causis hac actione agi possit , et quid in

dum cgo ipse emi, vcl alius mihi , neque intcrest
ca venial. .
aliquid; cessat Mandati aclio. Mandanul ncgolia

gerercs si nihil dcpericrit, quamvis nemo gesscrit,
:
BeeoquodMandiUorisinterest, si jVaiulatarius
§ t.
nuila aclio est; aut si alius idonee gesseril, ccssat
negoiium quod gerei/dum suscepcral , i;on gesse-
Mandati actio. Et in Mmilibus hoc idem erit pro-
ril; aut in eo gerendo alic/aid omiseril ; aiU ntalc
bandum. /. 8. § 6. Ulpian. lib. 3i. ad Ed.
gesseril.
Prinia cansa : Secunda causa :
Si in gerendo Mandatarius aliguid omiseril.

Si Mandalarius negoliuin susceptiim non g^sserit.
XXVIII. Non solum ex hac causa quod Mandata'
XXV. Ex
hac causa , Mandali agitur in idquod rius prorsus non accesscrilad negotiiim gerendum; sed
ManclUoris nesôlium iion esse gestuni.
inleresi ctiam ex illa quod in co gerendo quccclam omiserit
Eninivcro Sicut libcrum est Mandatum non sus- ugitiir hac aclione in id quod Mandatoris interest.
cipeicj ita susctplum consummari opoiict, nisi Hinc Dioclctianus et Maximianus Prociiralo- :
rcnunlialum sil. l. 11. § n. Paul. lib. 32. i.d reiii non tanlum pro his quse gcssit, sed ctiam pro
Edict. his qus gerenda susccpil ct tam proplcr exactani
;
Et , si susceptum non implevcnt , tcnclitv. /. 5. cx Mandiito pecnniam quam non exactam; taiH
,
§ I. IBID. dolum <|uam culpam sumpluum ralionc bona ,
p'. G. Hominem qiiem mandari tibi ut cmeres , fide habita priestare necesse cst. /.11. Cod. h. t.
,
Si (lolo cmtre nef^W-xisti ( forle enim pccuilif ac- Et quideia eliain lenelur ob hoc quod a se non
cepla, aiii ccsiisli ut cmeret) ; aut si lata culpa exegeril quod Mandatori ipse dcbebal.
(forte si gralia (iuctus , passus es alium emere) ; Indeest qiiod Si negolia mca mandavoro gerenda
teneberis. /. 8. ^ 10. ^ sed etsidolo. Ulp. lib. 3i. ad ci qui mihi aclione iutra annum in quadiuplum
Edict. tencbalur, post annum vero in simplum ; ctsi post
Pariter rescribuni Diocletianus et Maximianus : annum cum co Mandati agam, pr.-eslaie mihi qua-
Ad comparandas nierces data pecunia; qui Manda- druplum debcbit. Nam qui alteiius negotia admiDis-
tuni suscepit, lide rupla qiianli intercst Manda- , tranda suscepit, id pra^stare dcbel in sua persona
toris teuelur (i). /. iG. Cod. h. t. quod in alioium (3). /. 3i. Julian. lib. i^.digest.
Sed et de lile quam sustepit exequcndam, Man- Inde eliain sequitur qnod rcspondcl Papinianus :,
dati eum tencri coostat (.>.). 51/^. d. l. 8. ^ '2. Non ideo minus omnis temporis bonam fidem ex-
plorari oportel, quod dominus post annos qninque
"KXMl Sed etsi 3J(uidatarius gererejusle impeditus
provincia reversus , mox Reipubiicae causa profec-'
fuerit quod gerenduni susceperat , niiiitominus le-
turus, non acceptis ralionibus Mandatnm instau-
nelur; si non nuntiai>erit se non posse gerere , qmim
raverit. Cum igitur ad oftlcium procuraloris perti-
haberet copiam hoc nuntiandi.
niierit, quidquid ex prima ncgoliorum gestorum
Iloc docel Gaiiis. Ila ille : Qui Mandaium susce-
administrationc debuit ad secnndam ralionem
pit, si polest id explere, deserere promissum oHi-
transferre ; secundi (4) temporis causa priorem litem
cium nou deoet alioquin , quanti Mandaloris in-
:
suscipict. /. 56. § 2. Papin. lie. 3. rkspoks.

tersit, dananabitur. Si vero intclligit cxplere se id
ofticium non posse;id ipsum quum primumpoterit, Tertia causa :
debet Mandatori nuntiare; ut is, si veiil alterius ,
opera utatur. Quod si quum possit nuntiare, ce^- Si Jllaiidatarius ma/e gesserit.
savcrit; qfianli Mandatoris iiitersit, lcnebitur. Si
aljqia cx causa non polest nunliare sccurus , erit.
XXIX. Ex hac causa eiiam qiiod Martdatarius,'
male gesscrit , in id quod Mandatoris interest
/. •!]. § -2. GaIUS LIB. 9. AD Ed. PHOVIKC.
agitur. Hinc Si mandavero til)i nt excutcres vireis'
XXVII. Ex hac causa quod Mandatarius sus- hereditatis; ct tu quasi minor
, (5) sit , eam a me
ceptuni Mandalum non exseculus sit, ^laudati aclio emcris : Mandati mihi teneberis. Tautumdem et si
(1) AdJe 1. 5. Coa. li.
(•a) Sinon exseculus s

(3) Adeoque te^flur se exigere , ul ab aliis exigcre
tcnetur.
, ,,
TIT. I. MANBylTI VEL COINTRA. 117

tibiniandavi ut vlrcs excutcrcs ejiis cui eram crc- Idemquc ct in fiindo si fundum cmit procura- ,
dilurus; ct renuntiavcris euni idoneum cssc. /. 4''-- lor. INihil «nim ampliiis quara bonam {:\) fidcni
Clp. lib. I I. ad Ed. pra-starc twm oporlet, qui procural. /. 10. IJlpian.
Dioclrlianiis ei Maxiniianus :
Hinc Cum ]jcr I,IB. 32. ad Ed.
procuraloreni cîusani tuam laesam essedicas, Man- Scd de sanitale scrvi procuratori cantum est
etsi
daii actio adversus eum tibi compelit. /. 9. 6W. acit caveri potest aut de CKteris viiiis idcm erlt
, ;
h. t. dicendum. At ?i culpa^veri non curavciit, con-

Ma.rimc aulem Jicendiim est ciiin Labeone , Si deninabitur. d. l. 10. ^W.
per collusiontm procuratoris absoluius sit adver- De tuo etlam faclo cavere dcbc 9-
Mandali cum tcneri. /. 8. ^ i- ^^-^- 'in. 3i.
sîiius,
MD. 3a. AD. Ed.
AD Ed.
Obiier nota : Scd si solvcndo non sit , tunc De XXXII. Non soliini res corporales quas procura-
dolo aciionem adversus cura qui pcr collusioncm lov cx gcslu, rctinet , lesliluere dcbcl scd cliain si .-
absolutus sil, dandam ait. d. ^ i. qnas actiones qnwsivit, eas l:ac actione Mandatori
ceJerc tenetur ; ut jain modo vidimiis , et adhitc
XXX. Diximus Mandatarium, sii-e gerere omi-
spccie scquenli. ISimirum Qui
liqiiet e.x Mandatum
serit , si\>e male ge.sserit , Idiiti teneri (juanti inle-
snsccpit ut pecunias in dicra collocarcl , isque hoc
rcst Tanti aulem videlur inlcres.se
Maiulatoris.
fecerit ; Maodati convcniendus esl , ut cum dila-
Mandatoris , quum dominus negnlii uon esl quanli ,
lione (5)tcmporis aclionibus cedat. /. 4^- Ulpian.
dvinini ncgotii intcrcsl; cuin ipsc domino in lantuin
LIB. 23. AD Ed.
tcue.atiir,
Hocdocet Javolenus. Ita ille Si quis Mandatu .-
Siiuiliter Pauhis ail : Si Maudatu Titii Cdpur-
Tllii ncgotia Scii gcssit , Titio Mandati lenelur ;
,
nius pecuniam quam Tilius ercdcbat stipulatus
lisque a;sliniari debct quanli Scii et Tilii intcrest. esset,noii (6) donandi animo;Maiidati judicio cuin
Titii autem iiiterest quanliim is (i) Simo praeslare ab hcrede Titii posse couvcniri ut actioncs si.as
dcbet, cui vcl Mandati (2) vel negoliorum gcsto- prffslet. Idcm esl, ct si cxacta est a Calpurnio pe-
ruin iiominc obiigalus est. Titio autem actio coin- cunia. /. Sg. Paul. lib. 4- RESPOits.
pelit cum co cui mandavit aliena negotia gerenda, His consequens est si cui mandavero nt a
quod ,
ct anlequam ipse quidquam doraino prai^stet quia : Titio stipulelur ;

potcro cum eo cui manda\ i
id abcssc ci vidctiir, in quo obiigatus cst. /. "iS.J/. agere Mandati ut eum acceplo liberet si hoc ve- ,
de Ncgot. gcst. Javolen. hb. 8. ex Cassio. lim : vel si malim , in hoc agam ut cum delcget
mihi vel si cui alii voluero. /. 10. § 6. Ulpian.
1. De restilutione eoriim qucc Mandatarius e.v LIB. 32. AD Ed.

§
gestu retinet , aut cvlpa sua Jiabere desiit i ct
XXXIII. Quce ex mandalo negotio qucsierit
harum rerumfructibus el usuris.
Mandatarius , noii ideo miiuis restiluere lenetur
quod ex sua pecunia ea comparaverit.
XXXI. Ejc Jiac causa podssimum agitur Mandali,
Nam Et Papinianus libro 3 Bcsponsorum scribit:
ut Mandatarius quidquid ex negolio gesto rctinel
Si mater pro filia dotcm dedcrit, eamque mandanlc
restiluat.
tilia vel illico stipiilata sil vcl eliam posiea Man-
Enimvero Ex Mandato apud eum qui Manda- ;
dali eam teneri : quamvis ipsa sit quoe dotem de~

tum suscepit nihil remanere oportet , sicuti nec
derit. d. % 6.
Hamnum pati debet si cxig< re feneralHm pecu-
,
uiam non potuit. /. 20. Paul. lib. i i ad Sabin. .

XXXIV. Observandum superest qiiod non scdiim
Proinde si tibi mandavi ul hominem enjeres , siante lilem conteslatam procuralor aliqtudc.r geslu
tuque emisti; teneberis miiii ut restituas. /. 8. § 10. qucesiverit, sed elsi poslea qucesivit , ea rcstilucre
Ulpian. lib. 3i. ad Ed. coiidemnalur.
Sed ct si restituas (3), et tradcre dcbcs. d. % 10.
Unde Si mandavero tibi , uta Tilio deccm exi-
geres ; et ante exacta ea Mandali tecum egero :
De evictione autem non teneberis. Et si tibi cau-
,
si ante rem judicatam cxegeris, condemuandum te

tum de evictione, vcl potcs desidcrare ut tibi
est
esse constat. /. i-j. Paul. lib. 7. ad Sabin.
caveatur puto sufficere si mihi hac aclione ccda^:
;
i!t procuratorem me in rem nieam facias, nec am- XXXV. El ka'c quidem de his quce Mandatarius
plius praestes quam cousecutus sis. d, ex gesiu recinet.
^ Jin.
(i) Ipse Titius. nam Ijsec bona fides exigit ut exactam diligenliam aJhibeat,'
et parem negolio quod gerendum snscepit.
(!) Quia forte Seius prius maiiclaTerat Titi DFgotia .
rrcnda. (5) Quamvis earum aclionnm nondnm venrrit, tc-

dies
netur Mandalarius eas prastare Mandaiori scd eas pr.-e£- :
(3) Id est, restituendi copiam h.ibcas.

tabit <um causa ipsarum ,
srilicct cum causa dilationis
tt-mporis.
(4) Iôrro bona fides seu aeq.iitas hoc tanlum pr.-eci(iit iil
ri-stiliiat qiiod ex cau>a Mandati couseculus tsl, non iikra
(0) Cum Xitios nou kuoc Laberet auimum tit C<l'purnio
liiuc male concludas procutatorcw noa teueri de euljia ; dunaret.
,,:
ii8 LIB. XMI. PANDECTARUM

Sed et qiue culpa sua habere desiit , te-
de Jiis quoque hoc judiciura admittcre. Et sicuti frnclus
netur : seciis , si ctilpa vacat. cogitiir restitucrc is qui procurat ; ita sumptum
Hinc Sed et si servus quem emisti (i) , fiigit, si quem percipiendos fecit, deducere cum
in fruclus
quidem dolo luo teueberis si dolus non inlcr-
,
: oportet. Sed et si ad vccturas suas , dum excurrit
v*nit nec culpa , non teueberis ; nisi ad hoc ut in prredia ; sumptum fecit ; puto bos quoque sump! us
caveas , Si ic polestatcm luam pervenerit , te res- rcputare eum oportere : nisi si salariarius (3j fuit
tiiuturum. A8. § 10. ^ sedetsi servus. Ulp. Lip. 3i. et hoc convenit ut sumplus de suo faceret ad haec
AD Ed. ^ .
itineia , hoc est, de salario. d. l. 10.
§ 9.
Itetn , qmtmfidejussores acccpissent a reo pecu- XXXVIII. Veniunt etiam in hoc judicio usurce :
niani ut in causamfidejussionis soherenl Si igno- -.
et quidem quatuor casibus.

rantes (idcjussores debiiovcm solvisse , vel etiam l.o Enim Si prociirator meus pecuniam meara
accpptiiatione sive pacto liberatum, ex substantia habeat , cx mora utique usuras luihi pendet. d.
dcbitoris soUerunt; uon leuebuntur. Mandati. d. l. 10. § 3.
/.8. §7. a." Sed et si pecuniam mearc fenori dedit, usu-
IUaximc autem citra culpam rein habere desusse rasque conseculus est ; consequeuter dicemus dc-
•vidftnr qui e.c vohinlale Mamlaloris hahere de-
,
bcrecum prsestare quautunicumque emoluineutum
sieril. antcm ex vohintate Mandaloris facere
Au scnsit; sive, ei mandavi, sive non ; quia bonae fidei
inleliigitur, si procuralor Mandatoris deminliaû-ral hoc congruit ne de aUeno lucrum seutiat. d. § 3.
,
ei ne faceret quodficri Mandator jusserat 7

Circa Quod^S^ mandavero procuratori mco, ut Titio
hanc qiurstionem ila dislii.giiit Julianus : Si homi- pecuniam meam ciedat siue usuris, isque uon sine
nem libi dedero ut eum manumitteres , ct postea usuris credideril : aii eliam usuras mihi resliluere
procurator meus prolubuerit ne raanumittrres; an Jebeat , videamus ? Et Labeo scripsit , restituere
Mahdati agere possini si tu eum manumisi.ns
,
.'
euni Dpoitere; eliarusi hoc mandaveriin ut gra-
Rcspondi, Si prorurator juslam causam habuil in- luitam pe<uuiam daret , quamvis, si periculo suo
tcrpcllandi manumisslourm servi , qiiem iu hoc credidisset , cessarel (inquil Labco) in usiiris actio
solum acceperam ut manumiuerem ( vcluti si com- Maudaii. d. l.10. ^'8.
prrerit eum postea fahas raliones contecisse , insi- 3." Quod si nou exercuit peciiuiam, sed ad usus
dias vitae prioris domini slruxisse ) ; tenebor nis! , suos convertit, in usuias convi-niilur quse (4) legi-
denunliationi prociiratoris paruero si vero nulla : linio modo in regionibus frequeutautur. sup. d,
justa causa procuratori fuit denuntiandi ne servus 5 3. ^ quod si non.
manumitteretur ; non poterit niecum agi , quam- 4.° Et si eam otiosam haluit , qittmi habere non
vis adhbertatem eum perduxerim. l. 3o. Lip, i3. debcrel ; usiiras prcestare tenefur : puta in hac
DlGESr. ,
specie.
XXXVI. Dc qua autem culpa teneatur Manda- Dedi tibi pecuciam, ut credllori meo cxsolyas :
iarius , Biocleiianus el Maxiinianus ita rescribunl.

non fecisti. Praestabis niibi usuras, quo casu et a
A procuralore dolum et omnem culpam (2), non me credjtor pecuniam crcditam cum usnris recep-
turus sit. Et ila Imperator Severus Hadrianus
ttiam impvovisum casum praestandum esse , Juris
auctoritatc manifcste declaralur. /. i3. Cod. h. t. Democrati rescripsit. /. 12. § 10. Ulp. lib. 3i. ad
Quanqunin Et Aristoni et Celso patii placuu, Edict.
posse rem hac couditione deponi , Mandatumque An autem vel ex eo solo culpandus sit procu-
suscipi, ul rcs periculo sit cjus qui depositum, vel
raior , usurasque deheat ; quod, quum possel pecu-
Mandatum suscepit. Quod cl mihi verum esse vi- niam fenori dare qunni ex causa Mandali hahet
eain non dederit ? Hoc ex consuetudine doinini
detur. /. 3c). jNeratius lib. 7. membb.
cujus negotia gessii , a^slimandum. Ita enim Sccevola
XXXVII. Haclenus de rebus quas Mandatarius Quaesitum est an judicio Negotiorum gcstorura vel
ex gesiu retinet aiU habere desiit. I^Jandati pro pecuuia oliosa usuras pra^starc debeat,
feniunl quoque in hoc judiciuni harum rerum
quum dominus nullam pecuniain fenci.ivit ? Res-
fruclus.
poiidit Si eam pccuuiam positam habuissct, id-
Igitur Si ex fundo quem mihi emit procurator, ,
que ex consuctudine mandanlis fecisset, non dc-

fruc°tus consecutus est; lios quoque oilicio jadicis
lib. 3a. ad bere quicquam usurarum nomiue prsestare. /. i3.
pr.TStare eum oportet. /. lO. § 2. Ulp.
§ j.ff'. de Usuris. lib. i. respois-s.
Edict.
Kon aliter tamen restiiuere fruclus dcbet, qiiam XXXIX. Obsen-andum superesl ; tisuras qiias
ad eos percipiendos Mandatarius exegit, ab ipso vehit sortem deberi ;
deduclis oinnilms impensis quas
Labeo veruxa est) reputationes adeoque eartmi usiiras preedictis casibus deberi.
fecil. ISam ait (et
nomine. post verba dicli § 3. ex mora usuras mihi pendct. CnimTero

(i) Procuratorio
cjustn ex 1. 38. ff. </e Negot. gest. centesimas deberi eo
obstat lex 8. § 10. siipra N. 25. ubi doli tnntum
Nec
(•>) casu quo gestor pecimiam iu usos suos couverlit.
ct lai« culpae Tidelur Jieri menlio. Ibi enim uon quaeritur Male Tacius <iisiinguit inter tum qui sine Mandoto et
quce cu!pa praeslanda sit, scd quid reddi debeat. cum qui cura Mandato admiuistrat; ul hic roo debeat
n) Id esl, Mandatarius cum salario constitutu.î. ma\imas usuras, ille debeal. Eadem eiiim ulrobiqne vioIalaB
et dicta lex 38. Je I\'egot. gesl. geDeralitcc
I\) Cujacius recte ceusct hanc plirasim t)urB legitinio fidei ralio ; fl".
loquitur de oumi gestgte <iiu alietta negotia adminislral^

niodo, etc irajectam esse ; etrcpouendam supra ia casa i."
TIT. I. MANDATI TEL CONTRA. 119
//i/ic Dcniqnc Papinianus ait, Eliam, si u&iuas i'. G. Et quideni si mandavi libi ut aliquam rcnx
eifgcrlt prociiralor cliu usussuosconverlit, usuras mihicmeres, necdcpretio cpiidquani slaiui, tuque
cuin procslarc dcbcrc siip. d. l. 10. % 3. ^ deniquc cinisti ; utiinque actio nascitur. /.3. § i. Paul.
Piipiii. LID. 32. AD Ed.
ARTICULUS III.
5?-. Dc secundo casu cpnim quisfcrit aUud prorsus
,
Qiia/is sil htec actio, quani quod sibi immdatuni est.
XL. FIcpc actiofarnosa est. Hinc Conslantinus : XLIII. Hoc casu patcl iio/i inipletiim csse Man'
In rc m.iiidata non pocunia; soluui ciijus c^t ccr- datum ; achoque huic actioni locuin essc non posse.
tissiniiiui Mandati judicium vcrum cliam existima-
,
Et hoc obtinet, etsi id iptodfccil rnagis expediret
tioiiis pcriculiim est. Nam Su.e quidf.m quisqi!!; p,ei Maiidalori quaiii qiiod mandatum est,
Moi)i;ri.\TOR ATQUE ABBiTEB, nou omiiia ncgotia, scd Itaque si maudavcro tibi , ut domiim Scianam
PLI IIAQUE EX PnOPRIO ANIMO FAtlT : ALILNA VERO ccntum cmercs; tuquc Titianam cmcris loiigc ma-
NtGOTIA EXACTO OFFICIO GEBUNTUB; NFC QUIDQUAM joris pretii, ccnluni lamcu aut ctiam .îinoris; non
,
IN EORUM ADMINISTRATIOIVE NEGI.liCTUM AC DECLI- \ idcris implesse Mandaluui. /. 5. ^ 2. Paul. 111:, 32.
NATUM CULPA VACUUM EST. /. 21. 6'o.'/. h. t. ad Ed.
A'on twnen seniper hac aciione condeinnatus iii-
XLIV. Videtur
Rfandalnrius alind qunin qiioil
famia nolalur , sed deinuni auuin ex siuo dolo suo mnndaluni estfcissc: si,quiim ipsi niamlatuin essel
noininc notntiir : iitvid. Tit. de hls qui not. lufamia.
ut nonnisi totam rein eiiieivl, hujus paitcin duiUaxal
supra lib. 3.
einit.
Dolo autcm facere videtur, qui id quod potest y. G, QuoJ si funduni qui per partcs va^nit,
rcslitiierc, uon restiluit. /. 8. § 9. Ulp. lib. 3i. ad emcndum tibi mandassem; scd itautiion aliter Man-
Edict.
dato tencar, quam si totum fundum emcres si :
llein Doliis est, si quis nolit persequi qiiod per-
totum cmere non potucris in partibus emcndis :
scqui polest; aut si quis non excgerit, quod exigere

tibi ncgotium gesseris ; sive liabueris in eo fundo
poiusl aut solverc. /. 44- Ibid. lid. G2. paitcni, sive non. Et evenict ut is cui tale Man-
datum dattim cst, pcriculo suo interim partes emat;
SECTIO II. et uisi totum cmeiit, ingratus (1) casretineat. Pro-
pius est {:>.) ut cum hiijusmodi iiicomniodo Manda-
De actione Manclati Contraria. tum suscipi possit : pra-stariqiie oliicium ct in par-
tibus cmendis periude alque in tolo dcbct, ab eo
Aclio Mandati Contraria est ea quce procuratori qui talc Mandalum siia sponlc suscepit. l. 36. § 2.
datur, uL Mandator euiii indeninem prcestet ab /lis JaVOLEN. EX Cassio.
LIB. 7.
quw in negoliuni iniplenduin impendit , aut se obli- Obiter nota : Q'.od si mandas.sem tibi ul fundum
ga.nt. milii cmeres, non addito co ut non aliter Mandato
tencar quam si totum cmcrcs; el tu partcm vd
ARTICLLUS I.
quasdam partes cjus emcris : tunc habcbimus sine
Quando huic actioni Conlraiice locus esse possit dubio invicem Mandati actionem, quainvis aUquas
necne. partcs emcre nou potuisses. d. l. 36. § 3.
XI. I. Eatenus huic actioni tocus est, qualenus

XLV. Diximus ac^'o;»Maiidati Contraricv lociirn
non esse , qiuim quis fcit aliud quont. quod sibi
'Mandaiariusfines Mandati non excessil. Diligeutcr
mandatuni est. JSon 'vidctur aiilem aliudfecisse qui
igitur fines Mandali cuslodiendi sunl. Nam qui
quicl onmino cequipollensfecit.
excessit aliud quid facere videtur. /. 5. Paul.
,
LIB. 32. AD Ed. ].""' Exemphim : Scd si mandavero tibi ut cre-
Sex casusfngipossunt, inquibus singulis vide- diton meo solvas, tuque expromiscris, et cx ea
bimus huic aclioni locus esse possit necne.
aii causa damnatus sls bumanius est cl in Iioc casu
:
Enimvero autfecit quis siiiipliciler hoc quod sibi Mandati actionem libi conipeterc. /. 45. § 4- Paul,
mandalwn est i aul aliudfecit; aut plus , aut miiius ; LiB. 5. AD Plaut.
autfecil , sed deleriori conditione j aut nielioii con- /7."" Exemphiin habes in specie sequenti. Man^
dilionefecil. davj in Iikc verba : « Lucius Titius Gaio Scio
1» mando tibi, ut lldcm dicas pio
.salutem. Peto et
%\.De piiiiio casu , qiiiini quisfecil simpliciter quod » Publio Msvio apud Sempronium qi ;cqiie a ;
sibi niandatum est. » Publio soluta tibi non fuerint me rcpryscnta-
» turum , liac cpistola inanu mea scri(ila notutn
XLII. Hoc priino casu patet locuin esse huic » libi fucio ». Quxro : Si non fidcjiississct , sed man-
actioni. dassel crcditori, et alias egissct quani quod ei man-
(1) Id est,invitus. Cujacius Icgit ingratiis , eojein sen rr.Testat, indamno vcrsetur, Tamea definit JuriicousuI(u3
(2) Dubitabatiir an tale Mandatum valeret. Abborr tale Mwdataai YaUff
euim a natiira Mandaii Yideiur ui M«adatarius qui oUitii
;
,
:
120 LIB. X^ll. PANDECTARUM

Jatum essct, an aclione Mandali tenerelur? Rcs- Consonal quod Paulus ait : Si mandavero tibi ul
pondit, teneri (i). l. 62. § i. Scevola lib. 6. pro me
in dieiu (idejubeas; tuque pure fidejusseris,
ijIGEsT. et solveris utilius respoudebitur, inlerim non essc
:
I/I.'"^ Exemplum : Si quis pro co spoponderit

tibi Mandaii aclionem, sed quum dies venerit (7).
FaUL. LIB. 32. AC Ed.
q li ila pioniisit: Si Sticuum ko.v DEriERis, cemum
/. 23.
MiLLiADABis: etsi Stichum redemerit vilius etsolve- Plura aliu exeiapla ajferri possunt , in quibus
ril, ne centum millium stipulaiio committatur facil quis quod mandalum est deteriori conditione.
constat posse eum Mandati agere v^). V. G. In Mandalo credendce pecunice Paiilus
Igilur commodissime illa forma in Mandatis ser- Respoudit, Nou videri Mandati condilioui pari-
vanda est; ul quoties certuui (3; Mandatum sit tum quum iu Mandato adjectum sil ut idonea
,
recedi a foima non dcbeat at quotics incerlum :
cautio a debitore e.vigeretur si neqie fidejusjor ;
vel plurium cansarum ; tunc licet aliis praestatio- neque piguora accepta sint. /. 5(j. § 6. Paul. lib. 4-
nibus exsoluta sil causa Mandati quani quae ipso nEspows.
Mandato iueranl si tamen hoc Maudatori expe-
,
dierit, Mandati erit actio. l. 46> Paul. lib. 74. ad 5. De sexto casu quo quis fecit quod maiidatum
§
Edict. est meliori concHtionc.
§ 3. De terlio ei quarto cnsil , qnum quis aui plus XLVIII. Hoc casu palam est esse lociim aclioni
auL minmftxit (juam (juod mandatuin est. Contrarice Maudati.
JJnde Paiilus : Melior autem causa mandantis
XLVI. TJlroque casu , est actioni Contrarice fieripolest. Puta, si qmim libi mandassem ut Sti-
locus. chum decem emcres, tu eum minoris emeris, vel
V. G. Rogatus ut fidejuberet , si in minorem tantidem ut aliud quidquam servo accederet. Utro-
summam se obligavit, rcctc teuelur (4^ que enim casu aut uon ultra pretium fecisli. /. 5.
,
Si in Majorem Julianus verius putat quod a ple-

,
§ 5. LIB. 32. AD Ed.
risque responsum cst, Eum
qui in majorem siim-
mam quam rogatus erat fidejussisset , hactenus § 6. CoroUarium cx hactenus dictis.
Mandati actionem habere, quatenus rogatus esset
quia id fecisset quod mandatum ei est. Nam usque XLIX. Ex
hacienus dictis sequitur quod ait idem
ad eanz summani in quam rogalus erat, fidem ejus Paulus Praetereaiu causa Mandali illud vertitur,
:
Sjieclasse videlur qui rogavit. /. 33. Julun. lib. 4- ut intcrdum nec melior (8) causa Mandantis ficri
ES MlHICIO. possit, interdilm melior; deterior vero nunquam.
l. 3. Ibid.
§ 4- De quiitlo casu ; quum quis Jecit quod man-

datum est, sed deteiiori conditione. ARTICULUS II.
XLVII. Hoc casu Mandalarius modo ab kac ,

Cui , et advcrsus quem actio Mandati Contraria
delerioricondilione indemnem mandatorem prcestet competat,
Mandati CoiUrariam actionem habel. De qua re
tanien lis itUer Jurisconsultosfuil. § I. Cui competat.
V. G. Quod si ego (>) pretium statui, tuqu •
L. Contiavio judicio cxperiuntur, qui Mandatum

pluiis emisli, quidaiu (ti) negavcrunt te Manda;i susceperunt ut puta , qui rerum vel uoius rei
:
habere actionem ; eliamsi paratus esses id quod prorurationem susceperunt. /. 12. § 7. Ulp. lib.-3i."
escedit remiitere. Namque iniquum est, non esse AD Ed.
mihi com illo actionem si nolit; illi vero, si velit j Quod si Mandatarius fuerit alieni juris ; puta
mccum esse. l. 3. %Jin. Paul. lib. 3a. ad Ed. Si liliofamilias mandavi ut pro me solveret : pa-
Sed Proculus, recte eum usque ad pretium sta- Irem, sive ipse , sive filius ex peculio solverit,
lutum acturum existimat quae sententia sane bc- : Mandati acturiun Neralius ait. Quod habet ratio-
niguior est, /. 4- Gaius. lib. 2. E.ERUM quoiid. vel nem : nihil cnim mea interesl quis solvat. d. l. 12.
AUBLOR.
(i) Nam mandare ut alicui crcdatur pecunia ; est quid possit Contiaria aclione eiperiri; quamvis iu minorem
prorsus «etjuipollens uegotio fidejubendi. summam se obli'averit.
(2) Nam
Sticlium redimendo , eumque solvendo pro (5) Mandator.
Mandalore; aeque liberavit cum a decem miliibus , ac si Iisc (6) Sabinus et Cassius. Vid. Instit. b. t.
§ 4.
decem millia ex causa fidejuisionis pro eo solvissit.
(7) Non igitur
prorsus milii denegabitur actio Mandati,
(3) Certum Maadatumhic appellatur, Mandatum alicnjus eo quod deteriori couditione quam mihi mandatnm erat,
negotii qiiod nounisi certo modo cxilum quem sibi Mau- fidejusserim srd sic dabitur , ul Mandatori indtmnitas
:
dator proposnil, sortiri i>otost. Contra Mandalum dicitur pra;.;tetur; qure ei pra»statiir, quum Mumlali actio diiFertur
esse plurium causarum ,
quum pluribus modis potest ad in cum diem in quem milii mandavf rat fidrjuhere.
huuc exitum pcrduci. quum fit prorsus aliud qunra quud maiidaluiB
(8) .Stiiicet
(4/ Scilicel recte vidctur ex causa Mondati teneri, ut est ;
quamyis hoc esset nlilius Maudatori.
,
TIT. I. MANDATI VEL CONTBA 121

Pro his aitlem denium quce diim in potestati: essct imveiiiunf; iil procnrntori reftmdalur quod ipsi
Mrtmlittnriiis iiiipeiisa suiit ,
patri aut doinino lia-c causn Maiidati abcsi iiiciilpahiliter ; et ut in-
artio Manclati tjiueiilur. /gitiir Si (iliofaiiiilias inaii- derimis fial ah eo quod in hanc sc obligavit.
davcro ut pio iiiu solvciet, ct cinancipalus solvat; Feiiiunt quandoque et usurw
vcnini csl lii lactiim (i) actioiiem (ilio daudam
,
:
palrcni aiit(;ni post cmancipatioucm solvcnlcni De ifundendo qiiod pron ratori abesl
ne£!otioriiiu gcstoruni actioutm liaborc. d. l. li. ex causa Mandati.
LIII. Hnc
aclionc dehel refundi proriiraloii quoil
§ '.>.. Adi'crsus qiuni htvc aclio coinprlal. ex causa Mandiiti.
ipsi iiirulpabililer abest
Hiiir Si mihi mandavcris ut rcm libi ali*
V. G.
LI. Adversus Mandaloreni ticlio jM.iiidali Con-
quam cmam, egoquc emero meo prclio; hnbebo
trarin coinpetit.
Mandati aclionem de pretio recuperando. Scd olsi
Et si plures sunt Paulus respondil, Unum ex
:
tuo prctio impcndero tamcn ahquid bona CrIo
;
Mandatoribus in solidum cligi posse; ctiamsi non
ad emptiouem rei; erit Contraria Maiidati aclio :
sil conccssuin in mandato post condomnationcm

aut si rcm emptam nolis rcciperc. Simili modo ct
:
autem in duoriim pcrsonam collatan nccessario

si quidaliud mandaveris, ct iu id sumptum feccro.
c£ causa judicali singulos pro parte dimidia con- :
/. 12. § 9. Ulp. lib. 3i. ad Ed.

vcuiri posse, ct dcbere. l. 5g. § PaUL. LIB. 4-
Quaiulo aiitem procuralori abesse videlur} qitando
RESPONS.
Non ideo minus aulein uterque Mandator hac ex causa Mandali? Quando iiiciilpahiliter? Item,
quo lempore cestimatur id quod ille in caitsam Man-
aclione tcnehilur , quod in rcin unius Mandalum
dali iiiipendil ?
cesseril.
Maxiiniamts Si secundum
Hiiic Dioclctianus ct :
Qucvstio priina :
Maudatum Triphonis el Felicis equos tua pccunia

comparatos, vcl in solutum a proprio dcjjitorc tibi Quando procuratori abesse videatur.
traditos, uni de liis iitriusque voluntate dedisli; ad
p:uendum placitis eos Mandati judicio couventos LIV. Abesse videtttr prociiratori etiain ea pe-
bona fidesuiget. /. i^. Cod. h. t.
cunia quain ex causa Mandali muluam dedit,
quamvis hujiis Condictionem ex inittuo habeal. Unde
LII. Qmtm aliiis qiiam negotii dominus inandavil; Gordianus Si litteras ejus sccutus qui pecunia;
:
ndversus hunc Mandalorcm non adversus dominuin ,

actorfucril, ei qui tibi litteras Iradidit, pecunias
ncgolii , hcEC actio dalitr. Hinc Cum Mandatn credidisli tam Condictio adversus eum qui a le
;
alieno pro te fidojusserim non possum advcrsiis ,

mutuam sumpsit pecuniaiu quain advcrsus euni ,
tc habere actionem Mandati quemadmodum qiii :

cujus mandatum secutus cs, Mandati actio libi com-
alieuum Mandatum inluitus spopondit. Sod si non petil. /. 7. Cod. h. t.
iitiquc unius sed iitriusque Mandatum intuitus, id Itein Abosseinlelligiturpecnnia fidejussori, etiani
feccrim; habebo Mandati actionem etiam adversiis si debitor ab eo dolcgatus sit creditori; licet is (2)
te qiiemadmodum si duo mihi mandasscnt nt tibi
:
snlvendo non fuerit qiiia bonum noinen facit crc-
:
crederem, utrumque haberem obligalum. /. i\. dilor qui admitlit debiloiem delegatum. /. 26. ^ 2.
Ulp. Lic. 4"- An Sabin. Pall. lib. 32. AD Ed.
Pariler Papiiiianus : Quod si pro invito vel igno-
rante allerius Mandatum scculns (rdejiissit ; eiini LV. Abesse videttir Mandalario non sobiin ,
solum convenire potesl qui mandavit non etiam ,

quod ipse impendit , sed el qiiod alter pro eo et rjus
reiim promittendi. Nec me movet qiiod pecunia nomine iiiipendit.
fidejussoris reus liberctiir : id enim contiugit et si Hinc Si is qui negolia fidejussoiis gcrebat ila ,
sol vil stipulalori ut reum fidc jussoremque

libcraret
mcoMandalo proaho solvas. /. 53. ^quod si.Vi-vitt.
idque Negoti.irum gcstorum aclione
utiliter fccit;
HB, g. QU.TiST.
fidejussorem habet obligalum nec referl latuin
:
AUTICULUS III.
habuit necne. Fidejussor ctiam antequain procu-
r.itorisolvcret pecuniam, siniul ac ralum habuissct,
Quce tieniaiit in aclione Mandali Coiitrarla.
liaberci lamen Mandati aclionem (3). /. 5o. Celsls
Hcec duo iii ^landati aclione Contraria polis- LIB. 38. DIGEST.
(i) Id est , Ulil..m artionem Mnmlali. Qiiare autcm diUo relrotrali

Civilcm Manihui actioncm uon habct ? Quia noa ex sola
solutioue n.isciiur, srd cx contractu Mandati porro filius :
coutialiendo dum alicni juris esset, nou poluit lianc actio-

nem sibi quaercre. Nec lamen hcBC actio patri potuit acquiri;
quia,licelex contractu nascalur; iion.lami:n slalim nascitur,
seJ ex post facto ; scilicet quum ex causa Mandati aliquid
impenditiir : non potuit aut m
amplius eo trmpore lixc
aclio acquiri patri, cum jam emancipatus filius supponalur.
Objicies, ex contractu filii acquiri actioncm patri ; quamvis
conditio post emancipationcm existat. Ita est quia con-
;
Tom. II.
:
LIB. XVII. PANDECTARUM

Hoc ohtinet {juamvis qui Mandatarii nomine ini- Idem Marrcllus ibidem ait : nnn
Si fiMusfamilias
pendit , ci donaluriis inipenderit. Hinc Maicelliis jussu patris fidejusserit; cessat Mandati actio, si
(iitctur, Si quis donaturus fidejussori pro eo sol- iiihil sit in peculio (3). Quod si jussu , vtl ex peculio
Vfrit creditori, habere jidcjussorem Manduli actio- solutum est ; mullo magis liabet paler Maudali (4)
nom /. 12. ^" I. Ulp, t,ib. 3i. ad Ed. actionem. d, l. 12. § 4-
SimilitcrSx is qui fidejussori donare vult , crc-
Quceslio secunda
«lilorem ejus habcat dtbitorem suum , eumque li-
beravorit: continuo af;ct lidejussor Mandati qua- ; Q. do procuratori ahesse videatur ex causa
tenus nihil intersit utrum nunimos solveril credi- Mandati.
lori , an eum liberaverit. sup. d. l. 26. § 3. LVIII. Quuni maiidatum est emi rem qiia? pro
LVI. Quofl si ipse creditnr remiscritjidejussori parte esset Mandalarii, etiam ea pars Mandatarii
auod sihi debehatur ; si quidem lilulo oneroso , nul- ipsi ex causa Mandati ahesse videtur ; postquain
liim duhium esl solvissejidejussoreni videri , adeo- /leiiignerccrptum est (siciit siipra vid. iY. lo.j iit iii
fjue Mand.iti agere posse. iiac parle Blandatiun consistcrtt.
Hinc Juliajius ail : Si fidejussori uxor doti pro- Qiibmodo aulem cestimatur /lujus partis pretium ?
miserit quod ei px causa fidejussoria debcat; niipliis Si fundum qui ex parte tuus est, mandavi tibi ut
seculis coi.festim Mawdati adversus debitorem emeres mihi; verum cst Mandatum posse ita con-
ag' eum po'se quia .
intelli _
.
abesse sistcre, ut mihi caeteiis partibus redemptis, etiam
cunia eo quod oncra matrimonii sustineat. /. 47-
, tuam partem pia?stare debcas. Sed si quidim certo
POMPON. LIE. 3. EX PlAUTIO prctioemendas eas mandaverim : quanlicumque
Qiiod donationis , credilor fidejiissori re-
si litido aliorum partes rcdemeris sic ct tua pars seslima- ,
miserit ob[is,alionem ; ita dislinguit Vlpianus : Si fi- bitur (5) ut non abundet Mandati quanlilatem ia
dejussori donalionis eausa accnpluni factum sit a quam tibi emendum totum mandavi.
credilore; piito, si fidejussorem remunerare voluil Sin autem nullo certo prelio constituto cmere
creditor, liabere eum Mandati aclionem. Multo tibi mandaverim, tuque ex diversis pretiis parles
magis si morlis causa accepto tidissct creditor; vel cselerorum redemeris; et tuam partem, viri boni
-si eifFlorenl. eam ) liberalionemlegavit. /. 10. §Jin. arbiiratu astimato pretio dari oportet. /. 35. jNe-
Ulp. Lin. 3>.. AD Ed. RATIUS LIB. 5. MeMBRAN.
Si vero non remunerandi causa sed principa- ,
Ila ul omnes summas majores et minores coa-
liter donando fidejussori remisit actionem; Man- ccrvet , et ita porlionem ei qui Mandalum suscepit
DATi eum non actunim{i). / J3- Ibid. lib. 3r. pioestct: quod et plerique probanl. /. 36. jAVoLtN.
iV;7/z7 est eiiini hoc casu quod intel/igi possit LIB. 7. EX Cassio.
Mandatarius credilori soh'isse. Porro Sciendnm est Simili niodo et in illa specie ubi eerto pretio
non plus fidejiissorem consequi debere Mandati libi einere mandavi , el aliarum parlium nomine
judicio quam quod solverit. /. a6. § 4- Pal'l.
, commode negotium gcssisli , el vilins emeris; pro
LIB- 32. AD Ed. lua parte tanlum tibi pr»statur quanti iiiterest tua,
LVII. ndimus procuratori abesse videri etiam dummodo intra id prelium quod Maiidato conti-
qtiod alius pro eo quamvis ei donatiirus in causani , netur. Quid enim liet si exiguo pretio hi cum ,
jUandali soh-il. Plane (iiiquit Alarcel/ttsJ si filius- quibus tibi communis fundus erat , rem abjicere
familias vel servus fuit fidejussor, et pro his sol- vel necessitate rei familiaris vel .ilia causa cogc-
vero donaturuseis; Mandati patrem vel dominum rcnlui ? Ivon ctiam tu ad idera dispendium dcdu-
iion acturos (2). Hoc ideo , quia non patri donatum ceris; sed nec lucnim tibi ex hac causa acquirere
voluit, qui solvit. siip. d. i. 12. ^ 2. debes, cum Mandatum graluitum esse debeat. Ne-
Plane si sorvus fiJejussor solveril , dominum quc euim tibi concedendiim est, propter hoc ven-
Mandati acturum. d. /. 12. <^ 3. diiionem impedire qnod (6) animosiorem ejus rei
(1) Quum creditor remunerandi causa fidejassf^rem libe- antem viderl fidejussor tantum solvisse, < 1 creditoris
»avit j intelligi potesl lantura nccppisse, in i|uantum se heres vidttur acc pisse.
liberaît a naturali obligatione rrmuneraudi. Itcm qijum Bartolus et post eum Gothofredus aiunt ;
Quare ?
(2)
mortis caiisa eum liberavit; intcUigi potest lantum aci e- qiiia hfic cas Lssct duplici ficliune una qua filius :
pisse ia quantum fidijussor.m donalarium obli;âvit in eura viderelur ipse solvisse quod pri soluliim est; aittra per 1
casum quo aui dunat.irfm douatiouis poenittnt, aut duna- quam vldt retur aclio palri quaei ex hac solutioae. Porro
larius ante ipsum moreretur. Quod auttm bis casibus cre-
duplex ficlio nan admitiiiur.
ditor puiest intelligi accepisse , huc fidpjussor inllligi
(3) Nihil enim ahest ho c.isu patri. Cum igitur nihil ci
potest solvisse. Esl iailiir aliquid quod Mnnduli aitione
absit quid pussel iMaratuti Co
C .iiiraria perstqui |)ossil. Viium qium crcdilor principa- ,
lilerdimaudo, ti simplicit.r accepio lu.i' , uihd .31 quod (1) Ot ipsi nfundatur quod ipse actiouo Qiiod jussii aut
creditor initliigi po-ît acGcpisse : ad- uque niliil esl quod De peculio tenebitur solvtre.
fidejussor videri p ssil soivisse; ct eoiisi quenter nibil est (5) Alias cocrclabitur.
quod bac actionr possil persequi. Ita Cujac.
Seusus esl Don ideo licere Mandatario augere
(6) ,
Quid credjlor fid.jussori libtratiouem' lcgasset? H.ic
si
pritiuin partis suie, quod cognoveril M.indatoum ea diici
casu cndiioris liires qni fidcjussori acci pt feit, tanlum 1
muUo pluris tmpturus
cupiditate habeudae hujus rei ,
ut sil
vitlttnr acciptre in quaiiliini se liber.it ab obiigaLiuue Ex
quiim maudavcrilj si nuis sc jilliciliorem praebeal.
Hstamento, qua ttntbatur fidejussori acceplo ferre. l'ot«st
, ,
TIT. I. MANDA1 I VEL COISTriA. i5'3

cniptorem essc quam tiLi numdaium cst, cuyno- scrvuin cvcniie quain quanli ipse sorvus sit; mullo
vcris. d. l. 3G. § i.
tameo a-quius csse ncmini odlcium suuni ( quod rjiis
,
cum quo contraxerit, non ctiam sui commodi caus.i

LIX. Ahesfc e.r cnusa Maiulati vitlelur noii so-
susceperit) damnosi.m esse. Et sicut in supnrioribiis
iiim ea sumiiia ilc qiia sol^viula priiuipaliler iiian-
contractibiis, venditione, locationc pignore, do-
iliitum est sed , el si ijuos alios suuiptus ad exe- lum ejus qui sciensxeticuerit punicndum csse dic-
,
,
qucndum Mandatum /acerc MaiuUUaiius necesse Inm sit; ita in his culpam corum quonini causa
habuit.
contrahatur, potius damnosam csfc (lebcrc.
ipsis
Hiiic Si fidcjussor mnlliplicavcrii summani in Nam ccrte Mandanlis culpani csse , qui talem ser-
quajn lidcjussit, suniplibus ex jusla ralionc factis; vum emi sibi ro.andavcrit ct simililcr cjns qiii :
totam cam praistabit is pro quo fidejussit. /. /|5. dt^ponat, quod non fucrit diiigentior circa monen-
^ G. PaUL. LIB. 5. AD PlaUT. dum qualcm servum dcponeiet. /.61. {Alias 63.)
Hinc non soluin pccunia quani fidcjussor solvil § 5. //. dc Furlis. African. lib. 8. qu;f,st.
scd et pignorit quce c.x hac causa ilcdcrit et a cre- Circa commodatum autem merito aliiid cxisti-
dilore recipcre noii polucrit ; c.c causa Mnndali ci maiidum : quod tunc ejiis solius commo-
videlicel
abesse videnliir , el hac actione Contraiia reci- dum qui uteodum
rogaveril vcrsetur. Ilaque cum
piuntur. Sic accipc qttod rcsciibunt Severus et An- qui commodaverit sicut in locatione, si non do-
,
toinnus : Cum ex causa fidcjussinnis pccnniam pa- lo (3) quid feceiit non ultia pretium scrvi quid
,
trem tuum exsolvisse proponas babes Mandati ac- , amissurum. Quinetiam paulo remissius circa ititcr-
tionem; qua non solum pecuniam, sed etiam pig- prelaliontm doli mali debere nos vcrsari qnoniam ;
nora (i) iii obligatiouem deducta potes consequi. uidictum sit, nuUa utilitas commodantisinterveniat.
/. •'.. Cod. h. i. d. l. Gi. §G.
Ila-c ita puto vera esse si iiulla culpa ipsius
'
LX. An autem cx causa Mandad abesse videatur ,
qui Mandatum vel depositum susceperit inli rccdat. ,

quod sctvus quem ex Mandatu luo emi, inihi dam-
Ca-terum si ipse ultro ei custodiam argenti fortir
num dedit?
vel nummorum commiserit cum alioquin niliil ,
Dc hac specic ita Paiilus .Scd

: qunm servus quem unquam dominus lale quid fecisset ; alitcr exijii-
Matidalu mco emeras, furtum til)i fccisset Ntra- :
mandum est. d. l.G\. § 7.
tms ait, Mandali aclione te consecuturum ut servus Et hcec quidem de damno qtiod Mandatarius
tibi noxa! dedatur si lamen sine culpa lua id ac-:
accepit ab ipsa re de qua mandaluni erat.
cideril. Quod si cgo scissem talem csse scrvum, nec
praedixisscm ul posses pra;cavcrc tunc quanli lua :
LXI. Non vidcbitur aiitem Mandalario abesse ex
inlersit tantum tibi pra;stari oportet. /. 0.6.
causa Mandali si quod damnum extrinsccus seiisil ,
,
§ 7.
PaXJL. LIB 32. AD Ed. quainvis occasione 3/aiidati.
Igiiur Non omnia quaj irapensunis non fuit ,
Africcuius autein idem dicendiim putat , cliainsi
Mandatori imputabit vcluli quod spolialus sit a:
dc
ignorai>crini. Ita eniin ille , postqucan loculus cst
latrouibus, aut naufiagio res amiserit, vel langnorc ,
ser\'0 locato pigmralo , vendito furtuia facienle :
,
suo suorumque apprchensiis qusedam erogavei it.
Quod vero ad Mandati actionem attinct, dubitarc
»e ait nnm a^que dicendum sit omniniodo damnuin
Nam magis casibus quam Mandato impiitari
h.fc
oportct. /. 26. § 6. Paul. lid. 32. ad Ed.
pr.^stari deberc. Et quidem hoc amplius quam in
superioribus causis servandum ut,etiamsi igno- ; LXII. Abesse ex causa Mandatividcri iton potest
raverit is qui rerlum hominem emi mandaveril qtiod qiiis per crrorem , aniino qiiidcm excqueiidi
lurem esse, uiliilomiuus tamen damnum dcciderc ATandati , non tamen in hoc qiiod irandatum csl ,
cogetur (2), .liistissime enim procuratorem alle- impendit V. G. ei qtii Mandatuni liabebat soh^ciuli
gare non fuisse se id damnum passurum si id
, , crcditori abest dunlaxat qiiod vero procuralori
,
Mandatum non suscepisset. Idque evidintius in crediloris solvil ; iion quodfalso.

causa deposili apparere. Kam iicet alioquin yquum Jta Paiilus : Mandalu tuo fidcjussi in decem , ct
vidcatur, noii oportere cuiquam plus damni per procuratori creditoris solvi. Si verus procuralor
(i) Varios liiijus legis intellectns BlTert Glossii inler : srqui. Certe superfluum hoc poleril judicio Contrario
quos mngis milii placuit. Alitcr hanc lcgeni inlor-
ille Mandati consequi.
]iretalur Cujacius eamqui- accipit, non de pignoribus quic
[1) Pacius, ut Afiicano Neratium Paulumque concilirl,
;
Manilatarius dedtrit, sed de his qucC- acrtpei it a Maudatore

nit diversas csse species. In specie bujus Icgis, Mandatnm
pro sua indemnitale. Haec interprctalio non |ilacct. Nain lex
fuisse certi hominis emendi : In specie autem lcgis 26. § 7,
loquilur de aclione M«mhai. Ad eorum autem pii;uoruin
modo relalse, Mandalum fuisse incerti bominis imfndl rt ,
persccutioutm non aclio MamiaU, sed By/jothccaria

,
sibiMandatarium imputaredebere quodbunc cmcrit.Verum
competit.
divinatoria est bjec solutio. Imo in specie d. I. 2O. J 7.
Advfirsus senteDli.-im Glossae quam sequimur , dicrt ali-
Maudatum eliam esse certi hominis cmendi probant li.-cc
quis Mandatarius ea piguora debuit recipere a creditore,
illius legis veiba , (luod si ego scissem talein esse sfivum.
:
quum ci solvit. Vetum recte potcst fingi â pignora qu.-B

ingenue a^nosccre kgibus dissidium
Maluimus igliur in bis
m.ijoris prelii crant quam t{uod dehebalur cieditorem ,
inler Jurisconsullos.
amisisse Mandatariiim comptnsassc liorum prctium cum
;
crudilorc usque ad debili quanlilatem (3) Vulgata; lcctio mrlior quain Florcnliua, in qua
11.-60
, et superfluum ab ;
eo criditorc, cum solvendo uon csset, non poluisse eon- sine ueyalionc lcgitur si dvlo quid fecciU,
,, ,;
i24 LiB. XVII. r ANDECTARUM

fuit , statim Mandati agam ;
quod si procuialor abesse qiiod ex causa Mandati conclemnaliis solvit
iion est, repelani ab lo (i). (/. /. 26. § 5. si , cxceplionem competebat , omisit.
qiice
Pariter in i/1 qiiod niandatum est non vidctur Iloc has exceptiones competerc.
ita, nisi ignoraret
impcndisse qitod quis in id tjuod ad solam volup-
,
Ilinc Si fidejussor couveutus, cum ignoraret 11011
talein ejiis citjus negolia culniinistrabat ,
perlinerel fuisse debitori numcratam pecuniam, solverit ex
viira speciale Mandalum imptiidil. causa fidcjussionis an Mandati judicio perscqui
:
Tanten Labeo Ail .Si ([uid procurator citra Man-

, posbit id quod solverit quoeritiir ? Et si quidcm ,
daluin iii voluptalcm ficit pcrmitlcDdum ei auferre ,

sciciis p!a;lcrmisei il exccptionem vel Doli , vd Xon
ijuod sino damno domiui lial nisi rationem sump- : nun .^rata^pecuiii.-e; videlur dolo vcrsari. Dissoll'ta
lus istius domiijus admillit. /. 10. § 10. Ulp. lib. 3i. ENIM NEGLIGENTIA PrOPE DOLUM EST. L'bi VerO
XJi £0. ignoravit; nihil cst quod ei Imputetur. Pari ratione
et si aliqua exceptio dcbitori competebat , Pacti
Qiicestio terlia :
fortc conveuli, vel cujus alterius rei , et ignarus
Qiiando procitratori abesse videatur inciilpabi- hanc cxccplionem nou exerccbat ; dici oportet ei
lilcr.
Mandati actioncm competcre. Potuit enini atque
dcbuit reus promittendi , certiorare fidejussorem
Fidimiis qidd ex caiisa Mandali abesse videatur suum nc forte iguarus solvat indebitum. /. ao.
,
necne. lla iliimim atitcm quod ex caitsa Mandati UlP. LIB. 7. Dispur.
sibi abest Mandatarius consec/uitur , si noii ipsiiis Hac in re aiitem ea dunlaxat ignorantia quce facii
ciilpa nbsit ; itt etiain niodo supra obiler vidimiis. est , Mandatarium excusat y non vero ignorantia
Talis cidpce exempUi qucedum hic subjicienda Jiiris. Hinc statiin sitbjicil Vlpiaiius : Noa male
sunt. Iractabitur, si cum ignoraret iidejussor inutiliter
sc obligatum, solverit an Mandati aclioncm ha^ ;
LXIII. Et 1 .0 si Mandatarius ex caiisa Mandati bcat ? Et si quidem factuin ignoravit, recipi igno-
injuria condemiialus appellare omisit.
rautia ejus potest; si vero Jus, aliud dici debet. d.
Hinc Dioclelianiis et Maximianus : Fidejussorem /.29. §..
seu Maudatorein exceptioue munitum et injuria
LXV. Quod diximiis in cidpa esse Mandatariuin
judicisdamnatiira , el appeilatione Co.ntra eo- qiii exceplionein sciens oinisit , non de qiiavis ex-
KAM FiDEM mii)ime usum , non posse Mandati ccptione accipe. Eninivero Qua;dam tamin etsi
agere manifeslum est. /. 10. Cod. h. t. ^ Jidejus-
sciens omittat fidejussor carct fiaude: ut puta , ,
sorem vero. si exceptionem Procuratoriam omisil sivc scieus

Non tamen indistincte impiitatiir Mandalario sive ignaius.De bona fide enim agitiir ci i non ,
qitod iion appellaverit : sed ita demum si Contra congruit dc apicibi:s Juris disputare s^ d de hoc ;
jbonam fidem omisil appellare. '
tantum debitor fucrit necne. d. l. 29. § 4-
,
Quod ad actionem fidejussoris pertinet
et ct :
Sed
et si Pereniploriam omiseril ; culpa carebit
hoc ex Rescripto Divorum Fratrum intelligore si ea Jidl qiia iili honeste iion polerat.
licet; cujus verba liaec sunt. « Imperatores M. An-
Hinc Quiiilus Muciiis Scaevola ait Si quis sub :
» toninus et Verus AA. Catullo Juliano. Si hi qui

usuris crediiam pecuniam fidejussisset et reus in ;
» pro te fidejusseiant , in majorem quantitalem
Judicio conventus cnm reciisare vcllci sub usuris
» damnali quam debiti ratio exigebat , scientes el
creditam esse pccuriam, fidejussor so!venc!o usuras
» prudentes aisilium appellationis omiserunt; po-
polestatcm recusaiidi cas rco susiiilissci; ,am pecu-
» teris , Mandati agentibus his , aequitatc judicis
iiiam a reo uon petilurum. Scd si reus tidcjussori
» tueri le ». Igitur , si ignoraveiunl , excusala
deiiuntiasset, ul recusarelsub iisuris crediiam csse;
ignoraiitia est. Si scieiunt, inciimbebat eis iiecesîlas
ncc is propter suaiu exi-timalioncm (2) reciisarc
provocandi : caeterura dolo versati sunt si non
,
vo!ai>5ct quod ila solverit, a reo pelituruin. Hoc
provocaveruiit. Qnid tamen si paupei t;is eis non ;
,
bcue censi-it Sca3vola. Parum enim fidelitcr facit
pennisit ? Excusala est eorum iuo))ia. Sed el si
fidcjussor in siiperiore casu quod poteslalem exi-
teslato convencrunl debilorem ul si ipse pularel, ,
,
mcre reo videtur suo jure uti. Cffiteruni in poste-

appellarel; puto rationem excusationis eis conslare.
riorc casn non oporlct essc noxiw fidejussori si ,
/. 8. § 8. UtP. LIB. 3l. AD Ed.
ipse pcpercisset pudori suo (3). /. 48- Celscs lib. 7.
LXIV. 2.0 Ciilpa Mandatarii videtiir eliain ei DIGEST.
(1) CnnJicUone indebiii Caeleriira non aq.im Muwhui : nen) reus delugere potuis.sel. Posteriore casu pci, h.itiir ah
nec enim por.uaiam im|>indi iu neg tiiim nuuJ miiidinum ipso fidej'issore; nec potiiit Gdejussor defugere sululionem
eral. u.suiarum, quam allcgando eas utpotc nuto pacio tantum
(2) Finge nndo pacto pfimissae
: er.inl usur.-e. P>oiudt. promissas non deberi non est autem ei imputandnm quod
:
civilit-r non dpb.bantni [ul videb. inrr.i M). -2. Til. dt lioc non allegaverit ; neque enim .salvo pudore allegare
Vsîris] ;
vernm debeb.intur naturaliter Nou pulerat aiitim poteral non deberi, quod naluraliler debebatur. Ila autem
fiLiejussorsalva exislimjtione rccusare <nu>d naturaliter h c casu cxcusalur fidejussor; nisi prajsto fuisset reus a ,
debeb.aur. quo poteiat. desiderare vt pro ipso susciprret iudicium.

(3y Ha;t inter ulrumque casum disparila.'! cst Priore : Nam eo m jdo citra ullam iidioiiestam allegatiouem po-
casii pf tebaiur ab ipso reo , non a fideiussore impatandum
; tuisset hoaeste defugere solulionem. Yid. l. seq. et Not. (4)-
ergo fidejnsson quod ultro suivciit usoras, quarum solutio- h.N. .
,; ;,,,,
TIT. I. MANDAl I VEL CONTIlA. 12-;

Consonal qmd (Jtnei-aliler Juliaiius ail ; Si fide- a slipuhilore licuil. Iiaqne si paratns fucrit rcus
jussor ex sua pcrsona oniiscrit cxccplionom qua id quod dando ipse crclitori libcrari potuit fidc- ,
rcus uli iion poluit si quidem minus honcs- : jussori dare ; el lidejussor id quod dcdcrit, id rsl
tam (i), haberc cuni Mandati actionem; quod si nnhus trilicum coudicet : cxccplione eiim Doli
cani qua reus uli potuit (a) si scicns id focit non , mali sumniovcri exislimo. /. 5i. Javolex. lib. i.
hab lurum Mandali actionem ; si modo habuit EMST.
tacultalcni convcniendi desidcrandiquc ut
rci , Quod si Mandatarius
impcndi! quidcm plus quum
ij)sc suscipcret potius judicium vcl suo vel pro- quod ralio ncgolii poslu/are viderelur ; .wd aliter
curalorio noniine (3). /. lo. § \i. Ulpian. lib. 3-.>,. facerc ipsc non polult : hoc ca.Hi , inculpatus vidc-
AD K n. bilur, ct Mandali judicio lioc coiisequetitr.
iSimili ratioiic Fidejussor si solus terapore lihe- ,
Hiiic V. G. Sive qnum IVumcntnm debcrciur
latus (J) tamen solverit creditori recte Mandali ,
fidejussor Africum (8) dedit sive quid cx neres- ;
habebit aclionem adversus reum. Quaiiquam cnim silaie plus impcndit quam cst prctiuni solut.-B rei :
jam liberatus solverit, lamen fidem iniplevit, et sive Slichum solvit isque decessit, aut dcbiliiale
,
debitorcm liheravit. Si igitur paratus sit defen- flagiliovc ad nullum pietium sui redactus est id ;
dero reum adversus creditorcm aequissimum cst, ;
Maudati judicio cousequetur (9). /. 5o. § 1. Cllsus
Mandati jndicio euin quod solvit recuperarc. LIC. 37. DIOEST.
£t ita Juliauo videtur. /. iij. § G. Ulp. lib. 7.
Hinc Gaitis Impendia Mandati exeqncndi
:
DISPUT.
gralia facta, si bona fide facta sunt rcstitui om- ,
LXVT. Aliiid citFpie exemplum refcrlur in specie nino debeiit. Nec ad rem pcrtinet quod is qui
srauenti. mandasset ,
potuisset si ipse negolium gereret
,
Fabcr Mandalu amici sui emit sorvum decem et ,

miims inipendere. /. 37. § 4- hb- 9. ad Em
fabricam docuit. Ueinde vendidit eum viginti PROVINC.
;
quos Mandati judicio coactus est solvere mox :

, LXVIII. Ex
hnctcmis dictis dcclaratur quid
<[iiasi homo non erat sanus, emplori damnatus est.
Mandatario ex catisa Maiidati citra ejus cidpam
Mela ail Non praestaturum id ci Mandaiorem ;
,
abesse vidcri debeat. Uoc autein Mandatarius ac-
nisi, posleaquam (5) emisset, sine dolo malo ejus tione Mandati Contraria consequitur, qualitercumque
lioc vitium habere ceeperit servus. /. 26. § 8. Paul. res cesseril.
riii. 32. AD Ed.
Et i.o Sumptus bona fide necessario factos, etsi
Culpa aiitem Mandaloris argui iion pntest si ,
iieeolio fi lem adhibere procuralor non potuit
Mandator actum prohavit. Ilinc staLini sidijicitur :
iiidicio Mandati reslitui necessc cst. /. 56. § .\.
Sed si jussu Mandatoris eum docueril, contra (6) PapIN. LIB. 3. RESPONS.
fore.Tuuc enim et merccdem ct cibaiia consecu- 2.0 Idem etsi infeUcem exitum negotium
eril,
turum nisi si ut gratis doceret, rogatus sit. d.
; ,
habuerit. Hinc Alcxandcr
: Etiamsi contrariam
§ 8. !>. Sententiam reportaverunt , qui le ad exercendas
LXVII. Eegulce quam statuimus , non repeii hoc causas appcllationis procuratorem constitucrunt
quod Mandatarius culpa stia impendit c.onsi tamtn nihil culpa tua factuin est
judicio , sumptus quos ;
seqiiens est; ut, si plus quaiii quod oportebal iin- in lilein probabili ratione feceras , Conlraria Man-
peiuleril : lioc tanlum repetal quaiilo mininio suiiiplu dati actione petere poics. /. 4. Coil. h. t.
negotiuin potuit exequi.

Qitcestio qiiarla :
Hinc Javolenus Fidejussorem si sine adjec- : ,
tione bonitatis tritici pro aUero triticura spopon- Quo tcmpore quod Mandctlarius
cestimetur in cau-
dit, quodlibet triticuni dando rcum liberare possc sam Mandati iinpendil.
cxistimn a reo autein non aliud trilicum rejiettrc
:
poterit quam quo pessirao (7) tritico hbciare fc LXIX. Hoc docet Africanus. Hominem ccrtum
(i) Glossa aBerl exemplum in cxceptioue Edicti Qaod (4) Puta, quia .id lempus fidcjussit.
quisque Juiis, etc. de ip.a .supra lih. 2 tit 2. Fiuge : Namsi quum emeretur, non erat snuus
(5) ; in culpa es
creJitor ille q.mm esset in alia eausa ; |udex ini((<ir |udi- Maiidatariu.s qui talcm cmit.
cavit fidejussores uon posse convcuiri ante rliscusso;; rcos
, r/;\ j • , •
/^J Manda.or enim probavit empt.onem l,u)us servi;

ii;t 1
rriiicipales^ Fidejussor ergo qui ab ipso poslea couv. ,itur,

VOterat quidem eum summovere exc, ptione Edicti Ouod
""" 1'""^^' <^"'l'^^« Manaatarium quod cum
l'^^^'^^''
VMisi/ue JHn>; verum honeste non fecisbii, cum iia!ur.:iiter
tlobiat. Nun igitur ei imputaudimi, quod eam^.xctpt iem (7) Debitor Generis , spcciem inGma; bonilatis recte
cmiserit. soivit. Secus in leâiis in quibus favore ultimarum volun-
;
, ,
„ , . , .
lalum, speci.s media; bqnitatis prajstauda tst : ut videb.-
(2J Honeste vel inhoneste ; ipse auttm uti non 1 luit JQf,..j |jb 33. x,t. de Option. leg.
(8J Quod erat optimum et carissimum. .Sed forte
(3) Nam citra l.anc e^coplionm qua I.-oneste uli non "l""™ solvere habuil neccsse ,
uou potuu l.abere aliam-
poterat fiilejnssor honesle pon.it [ l.oc de.îderando ] .r-
,
irumculi spcciem.
fugen; solutioutm; ergo ti impulaudum
,
quod aon desi- (9) Proiudeque quauti erat Slichus quum eum solyit
deraiit. )uxla rtgulam iuiVa jS. 6ij.
, : ,,
I0.6 LIB. XVII. PANDECTARUM

pro te daro fidcjussi , ct solvi : Qmim Mandati debeat liberari, ex persona dcbitoris, itemqae ex
agetur, ad id poliiis tempus qno
acsliTiiatio ejns eo quod iiiter conlrahentes actum esset, ac tem-
ilulu! non quo agatur efcrri dcbct. Et . pore quo res de qua qu;ercbalur obligata fiiisset,
ideo ctiamsi morluus fuerit nihilominus ulilis ea judicem oestimaturum. Est enim eaiUm specierum
actio cst. judicialis qua?5lio per quam res expcdiatur.
,
Aliterstipulatione servatur. K.im tnnc , id

in Non absiniilis illa qux frequentissime agitari solet
Irnipus speclatur quo agitiir (i) nisi forlc aul : Fidcjussor , an et priusquam solvat, agcre possit
per promissorcm slelerit quominus sua die solut liberetur? Nec tamen semper expeclandum est
vrret , aul per croditornm quominus acciperet. ut solvat, aut judicio accepto condemnetur ; si diu
Etenim neulri eorum frustralio sua prodcsse debct. in solutione reus cess;(bit aut cerle bona sua dis-
y. 3^. AfBICAN. 1,111. 8. QU tST. sipabit pra?serlim si domi pecuniam fidejussor non
:
liabtbil; qua numerata crcditori , Mandati actione

§ 2. De indemnkate qim prwstari tl-bel Mandn- conveniat reum. /. 38. Marcellus lib. simg. res-
tario ab ob/igatioiiibus quas in causain Mandati PONS.
contraxit.
LXXII. Vnum superest obsen-andum, Quoties
autem ante solulam pecuniam Mandati agi posse ,
LXX. Hlud alteriim in actione Mandati Con- diximus; facicudi causa non daudi (2) lenebilur ,
traria veuit , ul pr^sietur indemnitas Mwidatario reus. El est a?quum sicut mandanle aliquo ac-
,
ab obligationibus quas in c.ausam Blandati con- tionem nancli cogimur eam pra^slaie judicio Man-
traxit, dati ita ex eadein causa oblijxatos habere Man-
,
Hinc Si Mandatn mco fundiim emoris ; utrum, dali actionciii ut hbercmur. l. 45. § 5. Paul. lib. 5.
quum ages mecum Maindati ;
pretium dederis , ad Plaut.
an et aiUequam dcs, ne necesse habeas res tuas
\endire? Kt recte dicitur in hoc esse Mandati ac- § 3. An et quando in liac aclione veniant usurce.
tionem ut suscipiam obligationem qua; advcrsus
,
te venditori conipetit. Nam et ego tccum agerc LXXIII. In Contraria actioiK Mandati veniunt
possum ul pra^stes mihi adversus venditorcni
,
usurce pecunia qiiam Mandatarius impendit.
Empti actiDues. /. 45. Paul. lib. .5. ad Plact. Et .0 quideni veniunt ex mora.
1
Hinc Diocletianm et Maximianus Post solii-

Itcm si dum
ncgolia mea geris alicui de cre- ,
:
tioncm a se factam qui dari mutuo mandavit, ab

ditoribus mcis promiseris et antequam solvas , :
eo pro quo intercessit vel successoribus ejus quod

dicendum est te agere posse ut obligationem sus- ,
solutum est etiam cum usuris post moram recte

cipiam aut si nolit crcditor obligationem mu-
:
postulat. /. 18. Cod. h. t.

lare , cavere tibi debeo Defensxjm ini te. d. l. 45.
•2." Imo eas e.rtra moram quandoque deberi
docet Vlpianus. Ita ille Nec tantum id quod im-:
te sisti promisero nec
Simililer Si JcDicio ,
exhibucro anteqiiam prajslem, Mandati ageic

et
pendi verum usuras quoque coiisequar. LTsuras
,
;
possum ut me liberes vel si pro te reus promil- :

autemnon tantnmex moraesse adnuttcudas verum :
juciicem acstimaie debere, si exegil a dcbitore suo

tendi factus sim. d. l. 45. § 3.
quis et solvit ; quum uberrimas usuras couseque-
LXXI. Non tatnen semper stalim hiec iiidcmnitas retur. .Squissimum enim erit rationem ejus rci ha-
ei prwstandii est. beri. Aut si ipse mutuatus gravibus .usuris solvit.
Eniirwero : Sed si Mandatu meo iudicium sus- Sed etsi reum usuris non rclevavit, ipsi autcm
cepisti; manente jadicio, sine justa causa noii de- et usurse absunt; vel si minoiibus relevavit, ipse
besmecum agere ul transferalur judicium in me. aulem majoribus fcnus accepit ut fidem suam H-
Wondum eniiu perfecisti Mandatum. d, 45. l. § i. beraret non dubito dcbcre cum Mandati judicio
:
,
et usuias conscqui. El (ut est constitutum) totum

fion potest eliam qui ex Mandato alicujus , obli-
lioc ex a^quo et bono judex arbitrabitur. /. 1'2. § 9.
galioni ejus accessit, aut pro eo res suas supposuit
statim agere ut liberetur ; de qua rc pltira videb. ^ nec taiitum. Llp. lib. 3i. ad Ed.
2'it. de Fidcjussor. ct Mandator. iti/i-a lib. 46.
Hac de re ita Marcellus : Lucius Titius Publio

SECTIO m.
Msevio filionaturaU domum communein perinisil,
lion donaliouis causa , creditori filii ol)ligarc. Pos- De persecutione extraordinaria Salarii
tea M;rvio defuncto rclicta pupilla, tutorcs ejus ju- quod procuralori interduin constituitur.
diccm adversus Ti tium acceperunt etTilius de mu- ; ,
tuis pelilionibus.Qua=roandomus pars quaniTilius IjXXIV. Salarium , si quod ipsi constitutum cst
obligaiidamfdiosuoaccommodavit,arbitiatu judicis procuralor iion actione Maudati , sed extraordi-
libtrari debeal? Marcellus respondil An et quaudo , naria pcrsecutionc consequitur.
(1) Ut qualis tuDC esl liomo promissus praestetur; e( facicndum quam ad dandum ; scilicet ad lioc tencbitiir,
promissor absolvatur.
inlerierit , ut Mantiataiio liberatiouem pariat.
(2) Id est : reus qui maudavit , lciubitur potius
,,
] IT. I. MAMDATI VEL CO^TIIA. 19.7

Ilinc Sevents el /Intoninus Advcisus euni cujus : Nam Satarium inciTla; pollicitalionis peti non j)0-
ncpolia gcsla sunl, de pccunia quam d<- piopriis test(i). /. 17. Cod. h. <, DiocL. et Maxim.
opibus vcl ab aliis niutuo acceplam erogasti , Man- Siwiliter Papinianus .Salarium inccrtae polliri- :
dati aclionc pro soite ct usuris potcs cxpcriri. Dc talionis n<'quc extra ordincm recle pctitnr; neque
Salario aulcm quod promisit, apnd Prnt-sidcm pro- judicio Maiidati, nt salarium libi consliluatur. /. 5G.
vinri:r coîiltio |.i\Tl)<-l)ilur. /. i. Cod.h. t. ^' 3. PaPIN. LIB. 3. RESPONS.
Hoc ila ,vi Sdlwiion sil ctrliv rci ti
(,) Sc <(uum ncgotium illud cst fluoJ iiriv.it.un .•ialanun ctsi niliil f^presse potc-.t fxlra
(liintn\:il M.inH.mlis utilitalem .sjirctat. In lii.'i vcro ([ua- (irdinen: peti : toto Tit. £ cvgmt. inlro
|uil)licuiu mercntiir favorem [ ut , jocerc bona.s artes , etc. ] lib, 5o.
TERTIA PARS.
Quando et r/uofiiodo .'iolvatur Mandatum.
Polissimce causce ex quihus Mandalum solvilur § 2. Z)e Morle Mandatoris.
luc siuit : mors JUanilataru , mors Maudatoris ; si
Ahindator rcvocaveril Mandalum ^ si Mandalarius LXXYI. Mandatiim re integra, morte domini
Mandato renuntiaveni. fiuitur. /. r3. Cod. h. t. Dioclet. tTMAxi.w.
Ilinc Paidus Inter causas omittendi Mandati,
:
§ I. De morte Mandaiarii. eliiun mors ^landatoris est. Xaiii Mandatum soU i-

tur morte. /. 26. Paul. lib. 3i. ad Ed.
LXXV. Morle ejus cui mandatnm est si is in- ,
tegro adbuc Mandato decesscrit, solvitur Manda- LXXVII.Si lamen per ignorantiam implctuni
tum. Et ob id heres ejus licet cxsecutus fuerit , est competere actionem utilitatis causa dititiir.
,
Mandatiim, non habet Mandali actioneiu. /. 27. JuliauHSquoque stripsit Mandaloris luorte solvi ,
§ 3, GaiUS Llp. 9. AD Ed. PBOVINC. Alandalum; sed obligatiouem aliquando durare. cf,
Qiiod si res non sit integra ctiam ad heredcm , l. 26.
Mcmdalarii jus Blandati traiisit. Hinc si Mandalii Is,itur Si quis debitori suo niandaverit ut Titio
aliciijus fidcjusserit , Heredein fidcjussoris si
(jtiis
solvcrtl; et debitor moituo eo , cum id ignoraret,
solveiit, habere Mandati actiouem dubium non solvcrit; liberari eum oportel. d. l. 26. § 1.
cst.
Ilis consequens est quod definil Papinianus : Mx-
Scd vendiderit bereditatem (1), et emptor sol-
si
vio dcbitori suo reus slipulandi mandavit , iil Titio
veril; an habeat(a) Mandati actionera, quaeritnr(3)?
ciii mortis causa donabat pecuniam debitam sol-
Et Juliaiius libro i3 sîbit, Idcirco hercdcm ha-
heie Mandati actioncra quia tenetur judicio Ex
verel, Cum sciens doininum vita decessisse M.-evius
,
pecuniam dedisset non esse liberalionem secutani
,
cinpto ut prKslet attiones suas idcircoque couipe- :
constitit (6) nec si Maevius solvendo non csset,iii

:
tere Ex cmploaclioncm, quia poteslpraestare, /. 14.
Tilium actionem solidi vel jure l"alcidi;e dandaiu ,
§ I . Ulp. li b. 3 1 . ad Ed.
esse; quia mortis causa cepisse non viderelur. Di-
Pariter Si (idejussori duo heredes extiterint, et
vcrsnm probandum ioret, si Masvius ignorans do-
aller corum a colierede cmerit heredilatem deinde ,
oniue qiiod defniictus fidejusscrat stipiilatori sol-

niinum vita dccessisse pecuniam errore lapsus de-
,
(lisstt tunc enim porlio jure Falcidiae revocatur (7).

:
vcril; habebit aut ex stipnlatu (4), aiit cx enipto
obligatiim coheiedem sumn : idcirco (j) is Mau- /. 77. §
6.Jf. de Legatis 3.0 lib. 8. respons.
dati actionem habebit. cl. l. 14. § i. Item Ulpiaiius Si quis dederitpecuniam muiuaiu
:
(1) Heres fi lcjussoris scilicet, (6) Cum cuim Mand.ntum morle (initum sit, solutio facta
Tilio, facta est ei cui ntin oportuit solvi ; aJeoque nuliam
(•2) Illc heres fidcjussoris.
peperil liberationem. Mauet nomen M.-e\ii in lieredilale
(3iRatio dubitandi crat (juod , cuni emptor solvcrit creditoris ; Titius qui pccuniam accepit a Ma;vio , nil
niliilvidebatur intercsse, cjus hcredis rjui niliil solvit. Ratio
vidctur accepi.-ise a creditore Micvii ; adeoque nou polcst
deciflcndi c!,! ; eateuus Vicredis ioleicsse, quatenus hercs
agi contra Titium tanquam plus acceperit naortis causa
ttui tur prieslare emplori hereditalis aclionem Mandati ad
quam sinii Faloidia.
rciielendumquodemptorhcreditalissolvitexcausaMandali.
(7) Nam hoc casu Mandalum propter bonam fidcm
(4) E,x stipulalione Emptte licieditatis. Ma;vii qui illud posl mortem cxscculiis cst, susliiietur.
( j)Id est, iJcirco is qui vendidit hereditatcm, quamvis Masvius duui solvit Titio e.4 caiisa linjus M:ind:ili, liber.it;
ipse uiliii solveril, habet actionem Mandati Videtur enim se a creditorc suo, et ab eo Msvii crcdilorc Tidus accepisse
qua.si ipsc solvisse , cum sil obligalus coheredi suo ad vidcuir.
prKsiaudas acliooes suas.
,
:,
j 28 LIB. XVII. r ANDECTAIlUxM

Tilio, leddendam Scio Cui donatum volebal; deindc
Titius , nioituo donalorc, Scio dcdissc proponalnr: § 3. Dc revocalione Mandatr.
erit consequens dicere pccuniam Scii iicri sivc ;
anorluum scivit sive ignoravit is qni dabal

, qu:a :
LXXIX. inandavcro exigendam pecuniam,
Si
peciinia fuit dantis. Sed si qiiidem ignoravil mor- deinde voluntaleni mntavcro; an sit Mandati actio,
vcl mihi vel lieredi meo? Et ait Marcellus, ccssare
tuum; erit liberatus, si sic muluam pccuniani ac-
ccpit solvendam Seio. Si autcm mandavero tibi ul Maudali actionem ; quia extinctum est Mandatum
pecuniam Tilio des, cui donare Volebam; ct tu finitavoluntate. 4»/7. ^/. /. 13. § 16.
ignorans me mortuum , hoc fcccris; hal>ebis ad- Obiter nota Quod si mandaveris exigendam
:
versus hoxdts meos Mandati actioncm si sciens, : deinde prohibuisti cxactamque recepisti; dcbitor
,
non habebis. l. 19. § ^-JJ- de Donal. lic. 76. ad liberabitur. d. § 16.

Edict. Si famen revocatio Mandatario nota nonfucrit
Siiiiiliter Ptniliis : Si pr.Tcedentc Mandato Ti- Mandator ei eril obligalus.
tiiim delendoras, qiiamvis niorluo eo ciim hoc ,
V. G. Si mandassem ut funduni enieres,
tibi
Jc;norares cgo pulo iMandali aclionem adverius
:
postea scripsisscm ne emeres ; tu antequam scias
iiercdcm Titii competere; quia Mandathm morte
me vetuisse , emisses Mandati tibi obligatus ero :
SIAiNDATORIS, NON ETIAM MaNDATI ACTIO SOI.VITUE.

ne damno afficiatur is qui Mandatum suscepit. /. i5.
Quod si sine Mandato defensionem suscepisti; ne-
Paul. lid. 2. AD Sabin.
ijotium quodammodo defuncti gercre institueras :
ct qufmadmodum, si illum liberasses, competeret

^^ remmtiationc.
§ 4-
libi Negotiorum gestoruni actio; ita potest dici ct
lieredem ejus eadem actione teneri. 5. § 8. Paul.
l.
LXXX. Denicjm Mandatum solvitur rcnuntia-
LiB. 4- QU.EST,
lioue. Renuntiari autem ita potest ut intcgrum jus ,
LXXVIII. Si negoliiini quocl mandalum est , na- Mandalori rcservctur vel per se vel per alium ,
tura sua tale sit ut nonnisi post niortem l\Iandatoiis eamdem rem commodc explicandi aut si redundct ,
Jieri possit i lioc casu Mandalum morte Mandaloris in enm captio (3) qui suscepit Maijdatum.
non solvilur. El quidem si is cni mandatum est ut ahquid
Vnde Marcellus Si ut post mortem sibi
scribit :
mercaretur mcrcatus non sit neque renuntiaverit
, ,
monumentum mandavit, heres ejus po-

fieret quis so non empturum idque sua, non alterius culpa ;
lerit JIa.ndati agere. Ilium vero qui Mandatiim fecerit Mandati actioue teneri eum convenit. Hoc
:
susccpit, si sua pecunia fecit puto agere Mandati, amplius tenebilur (sicuti Mela quoque scripsil)
:
;
si non ita ei niandatum est ut sua pecunia facerct si eo lcmpore per fraudera renuntiaverit quum jam
mouumentum. Potuit (1) cnim agere etiam cum eo recte emerc non posset. /. 22. § r. '^Jin. i
qui mandavit ut sibi pecuniam daret ad facien-

, Sane si valetudinis advcrsariae vel capitalium ini-
lium; maxime si j;im qua^dam ad faciendum pa- micitiarum (/.23. IIermogen.lic. 2. jurisEpitom.);
javit. /. 12. § 17. Ulp. lib. 3i. ad Ed. Seu ob inanes rei (4) actiones (/. 24. Paul. lib. 2.
Idem est, si mandavi tibi ut post mortcm nicam SENT.) Seu ob aliam juslam causam , cxcusaliones
;
heredibus meis emercs (2) fundum. /. i3. Gaius alleget audiendus est. /. 25. Hermogen. lib. 2.
;
LIB. 10. AD Ed. phovinc. JuBis Epitom. _
(1) Nec obslat qiiod ex Juris regula aclio (pia» adversus {X) Hic allcr casus est, quo Mandatarius Don lenetur
defunclum non cocper.nt non possit incipere adversiis
, exequi Mandalum quod suscepit; scilicet si quid ex impro-
heredem. Nam ex tali Mandato etiam defunctus fuit obli- viso supervcnit i^roplcr quod non sine magna sua captione
,
galus ; slatim alque res de.siit esse intcgia ct Maudatarius ,

id esl, sine magno incommodo illuJ exequi uon possit
«jua^dam paravil qua; suo tempore cxequeretur. pnla ,
adversa valetudo, necessatia pcrcgriuatio, elc.
(a) Ncc obstat de Solution. si liujus legis
lex 6n. ff. (4) Id est -quia Mandatoie in pauperlalem delapso,
,
opposita; textum ex Obseryationibus Cujacii restitueris. Mandatarius inancs actioues haberet ad repctendas ab co
y id. Kot. ad h. I. infra lib. 46. Tit. de Solution. et liberat. impensas quas faceret.
TITULUS IL
PRO SOCIO.
t-ôNTRACrrs SociETATis, noH secus ac contractus Hunc Titulum particnlur quatuor Scctiones. Pri-
Mandati , ex eorwn est nwnero contractuum gui ma continebit ea quce ad contractus Sociclalis sub-
nudo consensu per/iiiuntur. (JudproptcrTittdoSJan- stantiam perlinenl ; simul et acl Jortnam , ubi de le-
dati suhjicilur hic TUidus PRO SOCIO. gibus qticv huic contraclui dici solcnt. In secunda
,
TIT. TT. PRO SOaOi â

Son>t/Ui.i sppcics rcr.fnfnnlur ejr/jonitwr/iu' Tfinc j.o JjonationiscausaSocictasrcclcnon co;.-
vnrin ,
(jxiid l>rop:-him ut sii-:',!ilis : cl tfr.rile circn n-s rom- trahitiir. /. 5. § >,. Ieid.
mfiCiSociijii.s ha'>,ii ,1. 'I\rfiwii orciiimliit a'lio c.v Undc S'i qnis Socictatcm per dou-.tioncm nir>rt's
eo coiitnu lii i!,'<c.tirlc'ii. 1,1 quaita inquiriimis tjiiu- (a-.isainicril, diicudumcst tii.Mani .S.xicialem csse.
moclo Socielas sotvaiur.
I. i5. §5. /T.de Jl/oit. causa doii. 1'acl. liu. 6. ad
I.. Ji l' ktPap.
tlinc 1.'^ s,-quitur quod Arislo rcfrrt , Cas?iiim
SECTIO I.
ic^pondissc: SociclaUm lidcin coiii iion posse ut. ,
.iil>'r lucium lanli , m

allei- damiuim senliril; ct
ExpcmliLur ip.uns coiitrnctii.'; Socielatis liiiicSocu.lalem Leoninam (i) soliliim appellare.
subslantia et fornia. \Ll ncs concnlimus talem Soi ii lalciu millam esse
,
ul alter lucrum scul:rc| , allei v> ro niiHum liicruin,

ARTICULUS I.
M-d damnum srulirct. Ir.iqiii-simi.m enim ^«^""ns
Socictai!« est , ex qua q.iis damnum , iion etiaiu
Qiiifisil societas, ct fjurr ad rjiis suhstantiam 1 oum ..pectct. /.-ic). %x. Ulp. lic. 3o. ad Ed.
rcrjuiitmlur. fJoc amplius : Mucius libio i4 scribil , Non posfc

.SoticMlcm coiri ut aliam ihimni , aliam lucri par-
,
Sorictat est cpntrarliis clc ronjl i'ciu!is honn fi,1r

lcm .Socius fcrat. Servius in uolalis Mucii ail , ^, c.
pnsfe Sociclatem ita contrahi INequi. enim lucrum
aiiinio Incri (jiioil honestuin sit ,ir
:
rehiis niil oper'S ,
licitum in cominunc fhcieiuU.

intiliîlur, nisi omni damno dedixto; nccjûc daiu-
iium, nisi omni lucro dediicto.
I. fgitur acl contracO.is Societatis siibstanliain re- Scd st coin ooci 3uod
tjiiiritur 1 ." Ul honajicle contracta sik reliquum iu Socictale sit , omni damuo dciUulo ,
Quapropter Socielas si <!olo m.ilo, «lut fraiidandi pars alia fcratur ; et ejns damiii , quod siniilitcr
causa coita ipso Jure uulii.s nioruenti est
,
Qula : relinqu>itur,parsalia capiutur./. 3o. I'jkUL. lib. 6.
fidcs bi.na conliaria cst fraudi et dolo. /. 3. ^ i. 4D Saiiin.
Paui,. lib. 3a. jd Eo. (Juinctiam Ila coiri Societalem posse , ul nul-
l/iiic eiiciin est quo-l non .tmletjSocietas contracta lius ))arlcm dainni altcr seutiat, lucrnm vcio com-
ihcrlatis onerandce caiisa : de cjua re videb. 2il. muue sit (a) Cassius putat. Qnod ita dcmuni valc-*
dc Oper. libert. injra lib. 38. bit (ut et Sabinus scribit), si lanti sil opera quaiiti ,
damnum cst. Plerumque cnim tanta esl indiisuia

II. Ad contractiis Sorietatis substantiam requiri-
socii , ut plus Societati conferat quam pecuiiia.
tur -ji." Ut singuli contridirutes aliqiiid conjerant in
Item sisolusnavigct, si solus peregriuclur, pericula
conimune , aiit scdtem proiniitanl se coltaluros.
subeat solus. siip. d. l. 39. § i.
Cceterum nccessc non est ut singuli aliquid cjus-
dein g-neris conferant. IV. Jam vcro cum ad Societatis suhslantiam rc-
quiraliir in singulis contrahentibus aninuis liicri iii
Nam Societatem, uno pccuniam confL-ronlc ,
alio operam posse contiahi raagis oblinuil. /. i.

roinmune Jacicndi ; hinc liquet qtiod iii pluiibus ne-
,
DlOCLET. ET MjiXIM. L,otiis , iit dignoscatur an Socict,!S contracta sit

Cod. ll. t.
animiis qnrin partcs habncrunt exptorandus sit.

Fliiic Pajniiamis Ex facto consiillum respon-
Excnijilum hales in specie sequcnti. Quum duo-
dise sc ait hbro 3 Responsorum Iiiler Fla\ luni :
bus vicinis fundus conjunctus , venalis essct; alur

Victorcnd et Vellicura Asianum placuf-rat ut iocis
ex his petit ab alterout eum fuudum cmeret , ila
enipl s pecunia Victnris, monuincnla finrent opf ra
ut ea pars qux suo fundo juiicla esset , sibi ccdc-
et pcritia Asiani; quibus distractis pecuniam Vic-
relur mox ipse (3) eum funduin iguorante vicino ,
: ,
tor cum ccrta quantilalc reciperct , superfliinin

emit. Qn.Tritur , an aliquam actionein cum co vi-
Asiaiuis accipcrel qui operam in socictatem contii-
cinus h.ibcat? Julianus scripsit, Implicitam esse
lit. Erit Pno Socio actio. /. 5a. § 7. Ulp. lib. 3i.
facli quKStionem. Nam si hoc solum actnm est (4)
AD Ed.
ut fundnm
Lucii Titii vicinus emeret , el niecuni
III. /4d contractus Socie/atis snhstnntiam reqiii- communicaret ; adversus me qui emi , nullam ac-
riiiir 3.0 Ut singuli conlraliaiU animo liicri Ja- lionem viciiio compelere. Si vero id acluin cst, ut
quasi commuue negoiium gercrelur (5;; Socielatis
(0 A Fabula leonis qui f.iclis qiialuor pr^da; partihus Socielalis conlrnhendae lucriqac in commnne facim.Ii ei
singulas sibi soli viudicavil. Sic .Socius, <jui totum luciur ra cmi^tiune ; sed is cfiii emere rogabatur, in co emptiouis
sibi toUeret. negolio qiiod suscipiehat , nihil aliud speclabal qiian»
roganlis utilitatem hoc casu nulla videtur contracta Sucii-
:
(i) Scilicet sl dedncto d tfuod ex negoiiis damnosis

tas sid nudum maudatum fuit; <piod effeclum non habuit,
,
Socielas passae.<;t, adhuc aliriuoil upercsset ex hi;
cum ipse mandator negotium i)uod maadaverat executus
ipia; lucrosa fuere. Et ha;c Societas diflert leoaina, in qiia
£it ; adeoque nulla actio oasci putuit.
damaum ex lucro noa dcducerelur.
(5) Id esl, si animus contrahcnlium fuit ut Socictatem
(3) Q;ii boc pelicrat.
luiJHs Degotiationis conlrahcrent, et ex ea emptiouu lucrum
(4) Id est , Si conlrnlientes habucrunt aiiii faci.rent.
Totn. II. 17
:,
i3o LIB. XVII. PANDECT.\RUM

jiitlicio tencbor deducta parte quam Tiian-
, Ht tiin, iniquum , parere debeainus; qnod ob?er'
sive
daveram reliquas partes prwstem. /. 52. Ul».
,
vatur quum ex compromisso ad arbitrum iluiu
LIB. 3l. AD Ed. cst; ailerum ejusraodi ut ad boni viri arbitriuni ,
Hinc eliani : Si margarita tibi vendenda dedero redigi debeat ctsi nominatim persona sit compie-
,
ut , si ea decem vendidisscs , redderes mihi decem ,

heusa cujus arbitraiu 6at. /. 76. Pnoc. hb. 5. Epist,
si pluris quod excedit tii Iiabercs mihi videiur :
,
(Vcluti qmim lege locationiscomprehensum est,
sianimo (i) contrahendne Societatis id actum sit ,
ut opus arbiliio locatoris fiat. /. ^7. Paul. lib. 4-
Pao Socio esso actiouem ; si minus , Pra;scriptis QU.aiST. )
verbis. /. 44- 1"'"- In proposita autcm qujestionc , arbitrium viii

boiii existimo seqnendum esse. Eo magis , quod
V. 4." Deniqiie lncrnm cujus ffuferendi grntia
judicium Pro sociobona;fideiest. /. 78. Proc. lib.5.
Societas conlraJiilur licitnm dcbel esse el honestnm.
,
Epistol.
INec ENiM utia Societas malericiorum, vel commi;-
Unde si Nerv» arbitrium ita pravum est, ut ma-
nicatio justa damni ex maleficio cst (a). /. i. § i4-
nifcila iniqnitas ejus appareat corrigi potest per
^fn. ff. dc Tulel. et rat. diUr. UiP. lib. 36. adEd.
:
judicium bonae fidei. 79. Paul. lib. 4- QVvEst.

Qiiia Nec SociETAS aut mandalam flagiliosa; rci
/.
Qiiid enim si Nerva constiluisset ut alter eic

utlas vires habet. l. 35. % -i.ff. de Conlrah, cmpt.
iiiillesiina parte , alier ex duo millesimis partibus
Gaius lib. 10. AD Ed. provinc.
Socius esset ?
ARTICULUS II. Illud polest conveniens esse viri boni arbitrio,
ut non nlique cx Kquis parlibiis Socii simns; veluti
Qtioniodo cOiUraJiaUir Societas ; el de legibus qna' si allcr pliis opcrjc , indnslria»
,
gialioe pecunise , ira
huic contraclui adjici soleiit, .Socictatem cullaturus erat. /. 80. Procul. lib. 5.
Lpist.
VI. Ad contrahendam Socielatein , iiihil prwler
Obiter obscrvandum quod Si coita sit Societas ex
oonseimim contrahenlium requiritur. his paitibus quas Tiliiis arbitratus fuerit ; si Titius
Hinc Socielatem coire , et le (3) et verbis et
, ,
antequam arbitraretnr decesseril , nihil agitur
|)ernuntiumposse nos, dubium non est. /. 4- Mo- iiam id ipsuin actiim est , ne aliter Societas sit
BESTIN. LIB. 3. REGUL. quam ut Titius atbitiatus sit. /. 75. Cels. lib. i5.
• VII. Conlrnctui Societntis plernmqiie adjicitiir lcx DIGEST.
circ" pnrles quas qidsqiie Socius iii So, iela/cjen t.
Etqiddeni Si non fueriul partes Societati adjcc-
IX. Non soliim in tertice person(V , sed etiain in
iiniiis ex Soeiis tanquam honi viri arbitrio poni ,
tje , sequas eas esse constat.
pote.st quam quisquc partem in Societate laturus sit.
Si vero placuerit utquis duas partes vel tres ha-
beat , alius unam ; an valeat ? Placet valere ; si mo-
Hiiic M
Socictiitem raecum coieris ca conditionc
lit partes Societatis con,<titueres ; ad boni viri arbi-
do aliquid plus conialit Societati , vcl pecuniae ,
irium ea res redigrnda cst. Et conveniens cst viri

vel opeiac vel cujuscumque alterius rei causa. /. 29.
.
boni arbitiio , ut non ulique ex «equis partibnsSo-

UlP. LIB. 3o. AD SaBIN.
cii simus : Veluli si altcr plus operae , iiidnsiriae ,
AÎII. Recte etiam htvc lex iii conirahcnda socie
peconiae in Socictalem collaturus sit. /. 6. Poiupoh*
, ul sit in arhitrio certiv persoiuv qnam
tate dicipotest
LiB. 9. AD Sabin.
quisque partein hahiliiriis sit. Eo autem casii i/i- ,
teUiguniur contrahentes dc arhilrio boni viri seii- X. Jnlerdttm etiani contracliii Societatis adjiciiin-
sisse. tiir leges circa tenipus quo duratuiâ sit, incipiet
Hinc Proculus Societalemmecum coisti ea cou-
: autjinictiir,
dilione, ul Nerva amicus commnnis parlem Socie- Aa,n Societas coiri potest , vel in perpetnum
tatis constilueret. Nerva constiluit ut tu ex trientt (id est dtim vivntil ) vel ad tempiis vel cx tcm-
, ,
Socius esês, cgo ex besse. Qua^ris , uUum ralum pore vel snb condilione. /. 1. Pall. HB.Sa. ad Ed.
,
id jure Societatis Sit , an nihiiominus ex a?quis par- pêrum Nulla Societatisinaeteriium coilioest (4).
tibusSocii simus? Exislimo autem melius te qna-- /. 70. Ibid. lib. 33.
siturum tuisse , utrum ex his partibns Socii essc Et quod dicimus Socielatcm posse contrahi sub
,
mus quas is constiluisset , aii ex his quas virum conditione , non fitit absque controversia apiid Ve-
lioDum constiturre oportuissct. x\rbitroium enim leres (5). Juslinianus autem conslituit posse. 1. g^
genera sunt duo : unum ejusmodi , ut , sive aequum Cod. h. t.
(i) Si conlrabpi 1 liabnerunt Incri in cnmmnne (3) Id est, rebus in commnne collalis.
fariendi; Sociftas in ([ua altcr [icl rst, maigr,rila]nm

(4) Id est , non valel paclum ut ultra yitam Socioruit
aUcr operam <'t industriam in his circunifcrendis el ven- porrig.-itur : ita Cujac.
dendis confert.Quod si bunc animura non habuerunt,piila
dominus margaritarum , qui puluisset ipse ea commude (5) Quae fuerat dubitandi ratio? Ilanc afT. rt Cujaciiis J
Veudere tanti aut ctiam pluns, margarita sua [tibi ul be- jod, contractus Socielatis [ sall.m Universorum
acfaceret] libi vendenda drdil ea lege lioc casu Socictas : 1] singul iltllu <]U9e co ifcruntur
non est ; sed coniraetus iuuoniQatus ex quo aasciiur actiu ,t, fiuge aucipalio : pCKfi^
Prcescriptis iierhis. Maiici|<atio diem et coaduiotti.'ia uoa recJpit.
(2) Yid. infraN. j8.

,; ,
TIT. II. TB O SOGIO. i3i

d< licre, respondit. /. 52. § 16. Ulpiax. liu. 3i. .vd
Edict.
SECTIO II.
Iteni Quum
specialiter (4) omniiim bonorum
.Socielas coita est ; tutic el heredilas , et legat im
De variis Snc'elatis speciebus; et de jurc et quod donatum est aut quai|ua latioue acc|ui-
,
Socioruin circa Socielatern. >itum comuiunioni acqairetur. /.3. § i. Paul.

,
I.lll. 32. AD Ed.

ARTICULUS I. Similiter Vlpianus Maximino rcspondit Si So- ,
cictatem imivf-rsariim fortunaruin coierint, id est

Quotuplex sil Socielalis sperirs el quid proprlum (!ariim qiioipie rerum quje po-iiea cuiqne acqiii-
singulo! Sovictatum species habcaiit. nmtur; hereditatcm cui\is corum dclatam , in
commiine redigcndam. /. ^3. lib. i. respons.
XT. Socictates coiitralmntur , sivo univcrsorum XV. Quineliam dos quam uni ex Sociis uxor ejus
bnnorura, sivc ncgotiationis alicujus, sive vecli- attulit , Societati acquiritur. Cceterunt nontuii ciiia
galis , sive eliani rei iinius. /. 5. Ui.p. lir. 'iq. adEd. sua causa acquiriuir , scHiceluttx ea suslincanUir
Est et i!ôcictas wii<.'ersorum (jua' ex qucvstu vr-
onera matrimonii.
nient ; qua: differtapriori wiiversorum bonorum So- Hinr Si unus tx Sociis maritus sit et distraha- ,
ciettilis sp^cie.
tur Sociclas maiii;i)le matrimoiiio , dolemmu.tus
'If liis siiigulis Sociclatuin specicbus sigillatii.n
praecipere dcbei qaia apud cum esse debet , qui
:
ajeinus ouera sustinet.

Quod si jam dissoluto malrimouio , Societas dis-
§ i. De Societate Universorum bouorum. trahat'ir ; eadeiu dio recipicnda
(5"i est dos qua ,
i't solvi debet. Paul. lib. 32. ad Ed.

/. dii. § 16.
XII. Heec Socielas coiri polest et valet , et:am Quod si eo tiinpoie quo dividitur Societas in ,
inter eos qi;i nou sunt sequis ladiltalilms; cum pie- ea causa dos sit nt certiim sit eam vel parlem ejus
riiinqi'e paupcrior opera suppleal ,
quaiilum<i icddi uon oportere; dividere eam iiiler Socios ju-
pci coiupaiai.ioueai patrimouiideest. /. 5.^' i.Ulp. dcx debet. /. (36. Gaius lib. io. ad Ed. provi.nc.
XIB. 3i. AD Ed.
XVI. Hartenus de rehus quas compleclilur Sc-
XIII. Iii Societatc Omnium bonorum, omnes rcs cirtas universoruin bonorum : jam ^Hdenduin ai''!'
quK coeuutiuiu sunl couiinuo commuuicantur.
, onera roiuplcctalur. Niinirum i.» jEs alienum r- jus-
l. l.% I. PaUL. LIB. 3-2. AD EdICT. que Socii quandoquidein bona nonitisi dcduclo ^re
,
Qi'ia , licei sppcialilcr tradiiio non interveniat alieno inteltiguntur.

t.iciia lamen credilur (i) iutt-rvenirc. /. 2. Gaius 2.0 Sed et quiJquid ad suos familiceque
suce ne-
LIIl. 10. AD Ed. PROVI^C. ressarios usus unusquisque ex Sociis erogabit , ad
Ej \cro qujB nominibus erunt maiient in
in , liujus Socirtalis onits perlinebit.
suo •tatu (a) sed aciionem invicem prseslare de-
:
Hinc Ulpianus Maximino respondit Si Socie- ,
bcnt. /. 3. Paul. lib. 29. ad Edict. tatem universiuum fortunarum ita coieriut ut ,
XIV. Quod ad ea quas

Socii post contrac-
attinet quidquid erogaretur vcl quaereretur , comruunis
laiii Sociclatem acquirunt , ea non quidern ipso Jure
iucri atq-ie impendii esset; ea quoque quK in ho-
Socielati qucenmlur ; sed ea Socius conferre tene- norem alterius liberorum erogata sunt , utrinque
tiir. Unde Pa«/i(5 ; Si quis Societatem contraxerit
imputanda. /. ^3. § i. lib. i. respons.
quod emit, ipsius fit noii commuue (3) sed Sn-
, : XYll. Idemdicendum de dotibusfiUaritm , ciim ex
cietatis judicio cogitur rcm communicarc. /. 'jf^. neccssilate dcnlur ; lU videh. infra Ub. 23. Tit. de
LIB. 6'2. ad Ed, Jure dotium.
Et quidem ex quacumque causa acquiral , So- Hinc sequens occurrit qucestio quce etiam in :
cium imiversa iti Societatem cotiferro debere Ne- ciPleris Societatibus ( quaimis non uimersorum bo-
ratius ait si omnium bonorum Socins sil. Et ideo,
, norum) habct locum , si convenerit ul dotes filiabus
sive ob injuriam sibi faclam vel ex Lcge Aquilia , ,
Sociorum conslitiiantur ex arca communi.
siye ipsius , sive filii corpori nocitum sit ; eonferre Si Socius pro filia dotem promisit j et priusquam
(1) TIoc sinîilare cst ia Societ.ite oimium bonorum. (3) Kec cniin potucrunt contriilientes constituere se
Scilicei intell'giu)tur coniraheutes, iiuura Soeietatem cim- communi nomiue possidere, uisi ea qu» lunc possidebant
traberem, coustilnissesepossidere cjnimimi nomiue onini.'» quum 'Outrsxcrunt.
f[Uffi proprio nomiae possidcbnnt. Hoc aotem cou.îtitiitum
,
(4) Id est , expresse omnium bonomm : nam quum Iioc
«st licta traditionis species. Vtrum, cum sive vcr.i tradilio,
non exprimitur, inagis intelligitur contracla Societas corum
.sivc ad naturale duntaxal nou erinm a'I civile
baec ficta , ,
duntaxat quie ex quastu Tenieut. ViJ. iofra § 2.
domiuium Iransferendum valoat; cuset Ci!iaciii.s fiugi in
(5) Sea «k est : Sociu'; qui dotcm accepit ,
earaqne uxori
boc conlractu Socielaus universorum bouotum intervcnisse
restilucre lenciur , eam quidem recipere sou pixciicre
Maucipationes. Vid. iSpt. pra:ced.
ilebet e m'>dio Sociitaiis; sed non debel cam prxci|)ere
(2) Nic enim possum communiciri ; cum nomen, scu .iiile eam diem <\'\;- tenitnream uxori solveie : intcr.'Suriuia
ius ciediii, fersou» cteditoris coLd;reai. debet Socictatis l<i«ro e:sei
,:
,32 LIB. XVII. PANDECTARUISI

solveiel , lierrdc ca relicta decessii ,
quae postea quaesitum cst , in Societalem non oportcre confcrri
quam cum marito de exigenda dote egit acceplo , palam est ; quia Delictokcm tCrpis atque foeda
liberata (i) cst: qnaesilum cst an si Pro socio ,
coMMUNio EST (9). /. 53. Ulp. lib. 3o. ad Sabin.
ageret, dotis quanlitatem praecipere deberet si ;
Obiirr nota : Plane , si in mrdium collata sit ,
forte convenisset inler Socios ul de communi cons- commune erit lucrum (lo). d. l. 53.
titucrelur? Dixi Pactum (2) non csse iniquniu
, ,
Quod enim cx mab ficio coDtulerit Socius , non
uliqne si iion de allmiiis lantum filiaconvenil. Wani
aliter reciperedebet rjiiamsidamnatus sit (i i). /.54.
si comniune lioc pactuni liiit, non intercsse quod
POMPON. LIG. |3.SaB1N.
alter solus filiani liubuit. Cxterum (3) si nnmcra-
lam dotcra pater , dcfancta in matrimonio filia, De oneribus Per contrarium quoque apud Ve-
lecuperasstt , reddi pecuniara Societati dcbuisse :

leres tractatur; Au Socius omnium bonorum , si
(juid ob Injuriarum actioncm damnalus prsestite-
pactum ex xquilatc sic uobis interprctantionibus.
IX communi consiquatur ut praestet ? Et Ati-
Quod bi talva Socictate, divoriio matrimonium rit ,
liciiuis. Sabiniis, Cassius responderunl Si injii-

solutum forct; cum sua causa (4) dotem recnpe- ,
ria (rO judicis damnatus sit conseci tiirum si ob

rari, scilicet ut ea vel alii marito daii possit; ncc
, :
mabiiciuin suum ipsum tantum damnum sentire

si prior maritns faccre non posset , denuo de So-
,
coustituendam dotem ; nisi si nominatim debere. Cui coneruit quoJ Servium fespondisse ,
cietate
Aufidius rcfert Si Socii bonornm fuc rint deinde
ita convci)iss< l. Verum in proposito (5) largiter (G)
, ;
uuns cuin ad judicium non adesset damnatus

e?se vidcbatur, dos nurncrala csset; an veio pro-
, ,
sil; non debere cum de communi id consequi

missa. T\'ani si filia datam dotcm ,
posteaquam palri
si vero praescns injuriam judicis passus sit , de cora-
lures exlilit, juie suo recepisset ; non csse refcreu-
quam mulier habitura muni sarciendum. /. 52. § i8. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
dam pecuniam Socielali ,
fuit ctsi alius (7) Iieres extitisset quod si acceplo : Similiter Quod in alea aut adulterio perdiderit
a marito Itbcrata esset , nequaquam imputari (S; Socius , ex medio nou est laturus. /. Sg. § i.Pom-
possc Societali uon solulam pecuniam. /. 81. Papin. PON. LIB. 12. AdSaBIN.
LIE. g. QU/EST. XIX. Inlerdum tamen et qiiod ex turpi caussz
XVIII. Vidimus quce coiiferenda sinl in Societaie Socius debct, alter Socius agnoscere cogitur sciliceC
universoriim botiorum : itein quce onera complec- sipassus est lucrnm quod ex delicto projectum esl
tatur. in commune confcrri.
Cceterum de his quce conferenda simt , Neratius Si igitur ex hoc couvcnlus fucrit qui maleficium
Ibidem ait , Socium omuium bonorum non
cogi admisit ; id quod contulit aut soli'm , aiit cum ,
conferre qnse ex prohibitis causis acquisierit. /. Su. poena auferet solum auferct , si mihi proponas
:
inscieute Socio cum in Sociclatis rationem hoc

§ 17. Ulpian. lik. 3i. ad Ed.
f^'. G. Quod autem e\
furio vel ex alio maleficio contulisse : quod si scieute , etiam p«enam Sociuin
(i) la specit tti\iis legis , dos non fuii (8) Secsus est : Cum non e\ snla promissione, sed dcmuci
ex sua proraissiom; lianc dcbebat viro , et lui;c obligaiio iii ex niimcratioue dos c.xisiijt ; unlla pecunia solula uulla .
filiam qua: palri hercs extitirat. iraiKsiveraf. Igiiur (|uiim poti-st intelligi dos qiiie ex S(!ciclatis arca exiveril et in
soluto matrimouio fi'ia agitJt>K ilote cum viro, non lioc eam rcdierit, el quam muliir pracipere possit e medio
potest consequi ut vir dolem reslilual quam nou acce pii ; Socielalis.
sed lioc constquilur, ut vir ipsam liberel ab obligalions in
((i) Sii ictas qu.iDtumTis nniversornm bonorum rontracta
quam patri dotis promissori successerat. non polest vidcri conlr=icta corum qiiie fX ilaîiio ac-
sit,
(2) Qu.Teslioncm proposuit in specie pacti quo conve- quirentur. Nulb. cnim flieiliorum suoieias cssc polesl j et
nerat inter Socios , ut duti^s filiabus Sotiorum cx arca tiupiltr socius hiirum se bonorum s iciclatcm coatrasisse
commiini constituertnlur anteijuam aulem ad quas^lioiiis
:
aliegarct. Cuni igitur ad .•ocielaieni pirii leic e." Vid<ri noa
decisionem veuiat disquirit quod pr.-evinm erat disquirerc
,
; possint , uou possuul venirc in actiooe Pro socio Cuiitra
liimirnm an tale pacium vaieret nisi euim valcret, frustra :
in judicio Pelilionis tiererlitatis . c(i.,ni e.i vci.i;iut (piae pos-
quaestio proponeretur. scssor iiiboursle es rebus lirii liMvi i. (nisivit •
[ siipra
Postqiiam staluit valere pactum
(3) jatn varios casas ,
lib. 5. Tit. Je Hered peia Ts ini m lil,. |.idicio 1
distiDguil qui in specie bujus p.n ti po.^sjut oecurrcre. viciunl (juaecumque rn hereihiHd- ,>iit.i' lutr et in ca < ;
Sorius scilicet qui ila pactus est vel doti m numiTavit, vel
, ernlinentur quaecumquc ex rcbiis lierediianisprofecta sunt,
duutaxat pnjmisit ; quum numeravii , vel eam recepit sive honcstc sivc inboucsle.
Bioitua filia vel ea viva : tandem in fine legis defiiiit quses-
(10) Quod Socius i:x deliclo .ncqiiisivir , non polest cogi
iioncm qiiam prcposucrat.
conft-rrc; alter ciiiin S,)ciiis qui hiic confcrri pderet. tur-
(4) Pater soluto malrimosio dotem filiiE profertitiam piler peterct. Pari ralione ; si Sociu.i contulit qiiod ex
cum bac causa r.cipit ; ul filiae lianc servare (Jebeat alteri delicto (pi.Ts.-ivii,uon potist sub co prKleslu illiid prseci-
viro dandam quum iterum uubet ergo pariter : cum hac pere : turpitcr rnim alUg.iret se illiid cx delicto qu.if.îvisse ;
causr» baee dos ad Societatem revertetur. in pari causa lui pitudinis putior est causa pussidentis.
(5) Taudem redit ad quaestioncm quam proposuerat.
(1 1) Conycntns ob maleficium , ut dicitur in 1. 55. in&s»
(6) Id est, multum inlcresse.
N. .9.
(7) Mortuo patre fitia jure suo non tanquam beres ,
(12) Qui eum quamyis iBUoccutcai eondcDauavij.

T<atris , dotcm etiam prcfectiliam recipit ut videb. infia :
!ib. 23. Xii. Soluto rmuimon. Piiit. ». art. 3.

, , , :
TiT. II. vno socio. i33

«Rnnscpre oportct. .^qiuim cst enim nt cajus par- qiiasidebitum nobis hcrcditas ohvcnit. /. 10. Paul.
tiiipavit liicruiii, pai ticipet et damuum. /. 55. Ul- LIB. G.AD SaEIN.
J'IAN. I.IB. 3o. AD Sabin. Et iia de hireditatc leâto donatione, Ouin- , ,
Nec quicquam inteiest utrura Tnanente Socie- , tus Mucius scnbit. /.11. Ui.p. lig. 3o.
adSabin.
oh furtum, an dissoluta ca. Idcni-
tale prsBslitciil SiinilitcrPaulus : Duo colhbciti Socictatem coie-
quo cst iii oinnibus turpibiis actioiiibiis vfluli : riinl hicri ,
qua-slus , coinpcndii. Posli-a nnus cx
IrMiiinrnm, Yi hondrum raptorum, Sorvi corrupti his a patrouo licres institulus cst altci lcnatuin ; i
et siniilibus; cl in omnibiis pocuis pccuniariis quae datum est Neiiinim horum in medium icfcne
:
de-
cx pubiicis judiciis accidunt. /. 56. Paul. lib. (i. si> bere, rospondit. /.71. § i. Paul. lib. 3. EPiioivf.
S^lllN. AlF. DIC.EST.
Noc pra-termiltendum essc Pomponius ait , ita Iiem Julianus : Quum quxstus et compcndii Sa-
dciiicim hoc cssc vcrum, si honrslK ct hcitx rei cictas initiir, quulquid ex opcris suis Socius acqui-
Sociclas foita sil. Caiteiuuisi inalciicii Socielascoita siciit , in niedium confcrt ; sibi aiilem quisqiic
lic-
sit cunslat niillnm csse Socictalem
, g. ncralilcr : rcditaleni acqiiirit. l. 45. ^'
i.ff. deAcq. hered. lib. i.
ci.im liaJitur Rekum inhonestarim nullam esse AD UrSEIUM FEROCEM.
SocitTATEM. /. 57. LlP. LIU. 3o. AU SaBIN. Scd uec a;s alienum nisi quod cx qusestu pcn- ,
dcbit veniet in ralioncm Socictatis. /. 12. Paul.

,
s^- Da Socictate Universor qua; ex quxstu I.IB. 6. AD SaEIN.
vcnieul. Hiiic Jure Societatis , per Socium a;re alieno So-

i:iusnon obligalur (3) uisi in commun.m arcam :
pccuuise versK siut. /. 82. Papin. lib. 3. respoks.

XX. Talis Sociclas contrald iiitcUigitiir qmirn
simpli itcr Socictas contrahiliir.
Hinc Llpianus ; Coiri Socictalcm et simpliciter § 3. De Socielate Negotiationis alicujus.
liccl; elsi iiou luerit distinctum , videlur coila esso
universorum qua; ex quxstu veuiuut. l. 7. Lic. 3o. XXII. Tertia Societatis species , est ciijuslibtii
-4D Sabin. /lonesta; ncgotiationis.
Sod ct si adjiciatur , ut et qua;stus ct lucri socii In /lar Socirlate qun' pecunice quceve res ad
.
sint: veriim est non ad aliud lucrum , quaai qiioil "iidain gntiationcm dcslinentur Socictali
;
cx qiia'stu veuit hanc quoque adjeclioucm pcrti-, iion statiin atqite destinaUe sunt coinmuiiesjiunt
sccl ,
nere. /. i3. Paul. lib. 3'>,. ad Ed. tuiic demuni qiiiim reipsa collata' fuerunt.
Hoc est ; si quod lucnim cx cmptionc-vcnditioue Hiiic Celsus triclat; pecuniaiu coiituh'ssemu3 si
locatione-conductiouedcsccndil. sup. d. l. 7. ^ hoc ad meicem cmcndam, et inca pccnnia peiisset;
est.
cuipcrierilea? Et ait .Si post collationem* evenit ,
enim intclliiîuir qui ex opcra cujusque
Qiiaestus
ut pocunia pcriret , quod uoii fieret nisi Socictas
descendit. /, 8. Paul. lib tt. ad Saein.
coita essel utiique perirc. Ul puta si pecunia
;
Qiiinrliain qiuestus vidcntur , et in hanc Societa- ,
quiim percgrc portan tur ad mcrcem cmendani
tein con/eruntur , stipendia inililice et sa/aria. (-•oriil. Si \eio aiite collationcm
Eiiimvero l'apinianiis libro CiResponsoriim) ait, , poslquam eam
dcslinasses tuiic perirrit ; nihil eo nomino cimsc-
,
Si iiil. r iiatics voluntarium consorlium fuilium
queris , inquit : qiiia uou Societati periit. /. 58. g i,
fui.rit ct sti|iendia cxl raqiie salaria iii commnne
; ,
Ulp. lib. 3i. ad Ed,
redia;; jndicio Sociclali»Quamvi» filiiis emancipa- :
tus non coâtur conlirre (i) CrMtri inqiiil

li.-ec
Idcmcolligereest ctiam ex specic seqiienti, qiuini
,
,
adhiic ex Ce/so refert Vlpianus. Si id qiiod quis
iii potestale manenti
;
quia etsi in potestate ma- iu
neiet praecipua eahahcret. l. Sa. § 8. Ulp. lib. 3i. .Socictatcm contulit extinctum sit videndum an
, :
,
AD £d. Pbo Socio agcre possit? Tractatum iia esl apiul

Cclsr.m libro 7 Digcstorum , ad epi.stolam Cornelii
XXI. Inler eas res autem qiice in hanc Socie- Felicis Quum tres equos habcres
: ot ego unum ,
tatcm confcruntur , Non adjecit Sabinus heredita- Socictatem coimus nt accepio equo m.o qnadi igani
tcui , vel leiâliim , vel donalioncs mortis caiisa yi^ndcies ot ex quartam milii rcddercs. Si
pretio
sivc iion mortis causa fortassis hoec idoo quia noii :
igitiir ante venditionem equus uieus morluus sit
,
sinc (i) causa obveniunt , sid ob mcritum aliquod iion pulare se Celsiis ail Socictatcm lua-erc
; iiec
accidMiit. /. p. Lic. 3o. ad S\eik. cx pictio cq.iorum liiornm partem dcl.eri non :
Et quia ploruuique , vcl a paieute, vel a hberto, ciiim habeuda; quadrii;;c , sed vcndeiula! coitani
(0 Dlspar est ralio utriiisqae collalionis. Fil ins emanci- cando fonvenernnt : cpia! conveniio omncm quKslum com-
idto tcneiiir rontVrre ei <jni in polrstale ri maiisit , ne
Jiatiis
plectltur, etiam cMStrensem et quasi caslrensem.
alinquin ipse me ioris conclitiouis e^set qu.im si 11 potcsiaie 1
mansissrl : porro paiet lianc ratioui m milit.irn i

(i) Non sine causa alicnjus merili personalis, ant natu-
t.ix.ii ri-bus quas , si in poteslatf mansissct, noii sibi scd ralisdehiti : liaecanlem i|ua! c\ talicansa profiriscuninr, nou
patri qii;esivissct ; eigo li«c co.'la:iu iion iêbci porrii;! a.l possnut videri esse in quKslu adeoque iu lianc SocielaUnj ;
«tipeii;lia et salaria qnae lilins eli»rasi in polestali: inaiisis- non viuiunt.

,
f.i-t sibi noii pairi qufesivisset. Soci.is vero ideo teue:ur

, ,
(3) Secus obtinct iu Sociitste Uiiifertlruin iQnvruw
foufcrrs Socio , tjuia U« omni cûaestu honesto comiauni- ut viJ. siipra K. i6.
;,
34 LIB. XVII. PANDECTAllUM

Sorielalem. Cscternm si '<\ acti dicafir ui c]ua- m tum Ik pci ti re. /. 3. § 2. Paul. iiD. 32.
diiga fieret eaque couimunicaretiir , luque iu ea
, Edu:t.
tres partes h.iberei;, ejjQ quartam; nou (Jubie ailhnt
Snciclate unius rei (qucmailmodtim et
Soeii suuius. d. l. 58. '" '/'v nis.otiativnis) il/u,i demnm Iwrun
"
'•.^1 '
.'
" -
XXIII. I/uic Sorielati qiice nlicujus negotiaionis " ' : ciendumcst, quod propter iUani rcni
contrahiUir , w (juirilur oiimis qucealus qui cx ilir.
iieôliaiionc projiciscilnr i non autcin is qucm aliwuic Hiiic Papinianus libro 3 Responsorum ait Si :
Sii ii fuci.uU. traliei paier.tuiu indivis.^.s hcied Jates ideo reliiiue-

liinc Quuui cluo erant argentarii Socii ; allci ruiit, ut PmoUinienliim ac d:im;ium in his c.oin-
eorum aliquid separatim quaesierat, ct Uicri sen- mune sentirent; quod aliunde qusesif-rinl , in com-
serat : qiia:rehatur an comniune esse lucruni ojior- raune non redigelur. /. 52. § G. Ulp. lib. 3i. ad
terel ? lit Im)3eralor Sevcrus Fl.ivio Felici in lifec Edict.
vcrba scripsil « Eliain>! niaxime argeulariaj (i)
: Scd nec Ulid hicnm quis ronferet, qiiod dun-
» Socielas inita est ; quod qiiisque lainen Socius laxat proptrr siuini partem sensit.
» non ex argenlaria causa qunesiit , id ad coraimi- legatum sine libertate
Ilinq, Si servo comniu>:i
» nionem non perlinere, explorati Jurrs est ». nnus ex dominis rcl qfit h"c aci solum Soci;'m (2) :
i. 52. § 5. Ulpia>. lib. 3 j . ad Ud. pertinet. Au tamen Pno indicin coromunicaTi .-iocK)
Hcbeat cum heredcSocii, |i;a>:itnr? Et ait Scxtus

§ 4- -P^ Societate A^êctigalium. Pomponius, Julianum (3) r< ferre Sabinum res-
iKitidenlem noo commr.nicari ,et posse Lanc :
Hcec quarta Socijlalis species a prcecedcnti non -eateutiam dcfcudi, Juiiauus aU. IVon enim propler
tii.ffcrl nisiqiiod (ut infrn videb. N. 5p.) proprium
,
'ximiTiunionem hoc acquisitum est , sed ob suam
i'st huic Societati ul morte uniiis e Sociis non solva- piirtem : nec oportere id communicari quod t|uis,
tur , scd dnret inter snperstites : quinetiam tit , si non propter Societatem, scd propter suam partea*
ab initio ita convenerit ^,
heres dcfuncti in Societatcm acquisierit. /. 63. § 9. iBip.
"ûccedal.
A.RTICULUS II.
§ 5. De Socieiate cerlanm rerim vel Unius rei.

De jure Sociorum (4) circa Societatem.
XXIV. Quinta Societatis Species , est Sociclas
rerum .ceriarum vel unius rei , puta unius prwdii
XXVI. Socius portinnem quam in rebus commu-
nibus habet, in qiicnihbcl ti unsfcrre potcst.
vt in specie de qua ita rescribunt Diocletinnus el
'Maximianus. Cum proponas te pra?diuiu conjnncto Uinc Diovleiianus ct i\Jaxiraianus : Falso tibi
dominio cum palrono tuo comparassc^ in posses- pcisuasum est, coraniums pra;dii portionem pro
sionemque tam le quam ipsum inductuni Juri; :
indiviso, antequam Communi di\idundo judicium
ralio eliicil , ut dominium liindi ad utrunique per- dictetnr, tantum Socio non eliam extranco (5) ,
lineat. Sane quia pr*etium a te solo numeralum , et posse dii-trahi. /. 3. Cod. de Conim. rer. alien.
solemnibus peuiilalionibus cessanle Socio satis- , ,
lid^hi rcsciibunt Porlionem quidem tuam mili- :
lactura esse dicis judicio Societatis , id qnod co

: laiilij lialcr laus alicn^re non poluit ejus a;'tem ;
aomine praestari oportucrit, consequens. /. u. Cod. parteui prctio soluto tibi rcstitiii poslulare, uec
ii. t. niilitari gravitati coDveiut. /. 4- Cod. d. t.
Alnid exemplum esi; si qiii ita contraxerint ut Cieterum, Nemo cx sociis plus partc sua polest
si alterulri hereditas justa ohvenirct , cominimii alieaare , elsi totorum bonorum socii sint. /. 68.
foret. Gaius. lib, 10. AD Ed. provi^c,
Quocirca De illo qua.>ritur : Si ita Socictas coita Ilinc qumslio sequens. Si qujs in com-
solvitiir
it , ut si qua justa licreditas alte.ulri obvenerit ,
muucm locuin moi luum intulerit an religiosom
, :
lommunis sit; quae sit justa hercdilas utrumque : fecerit, vidcnduni cst'? Saiie jus quidcm infcreudi
,ure legitimo obvenil , au eliam qus testamento? iu scpulcrum uuicuique iu (6) solidum couipetit,
jit probabilius estj ad lcgilimam hereditaiem tan- Locuiu auteiu purum (7) aller non polesl face-
(1) Suppie , ucgotiatiouis. matcrinm, Appendicem ad Til. Je Serfit. urh. prccd. supra
lib. 8 ubi specialiter de iis quafacere iicet necuc iu paiiete
(2) Nam ex Iiuju.s duntaxat persona valere potest; neo
anim Talere potcst ex persuna tcstaloris. comniuui.
(.?) Postea concessam est proximis consortibusquc, ut
(3) Ita legendam rccte monet D. ScUuItinqius. Vulsoj
Et ait Julianus Sextum Poniponiuin, etc. sed male Pom- ;
eMiaaeo emptori pr.xfeireDtur quod jus praslationis .ibro- :
poniam si quidem qui sub M. Aurelio scripsit, pr.eces- gaverunt Valentiuianus et Theod. 1. i4- Cod. de Coutr,
,
eiiipt. vend.
aerat Jaliaaus Edicli Perpetui compilalor sub Iladriano.
('() Qiiae de jure sociorum circa res Socict.itis in hoc (H) Num nniisqui.sque ex sociis ad eum usum ad quem
Acticulo tradentur, convcnitrat eliam his qui citra Socie- res communis destinata cst, polest ca uti.
tutem rem commuucm habeat. Vid. etiam circa Lauc (;)'Id est, profauum ,
parum ab omui leligione.
,, ,;,
TIT. IT. PRO SOCIO. i3a

TC rrligiosnm.TreLalins nulcm,fil Lab<.o, «juau-
'i": XXMII. Sociiis sids Sociis nlinm Sociuin ciira
qiiiiin piilant noii csse loriiiri icllîosum facliini ,
eoiiiin consensum adsciscere non potesl.
i:\nicii puianl Iii facluni (2) agenduni. /• 6. Jj 6.J)'. Hinc Qui admitlitur Socius, ei lantnni Socius
Cont. ilivid. Xitv. lib. 19, ad Ed. est qui admisit. Et recle. Cnm enim Societas
con-
Pomponiiis atitein ait : Si fundus milii tecum sensu contraliitur; Socius milii esse non potest,
commiinls sit, cl in eummortuum intulcris; agam qucm ego Socium esse nolui. Quid crgo si Socius
teriini (3^ Pro Socio. /. 3g. i.ib. i3. ad Saein. mens eum admisil? Ei soli Socius est. /. 19. Ulp.
Lin. 3o. AD .Sabin.
XXVII. Xon Soliim sociiis non polrst rcs coni-
tmincs nisi pro parte siia alieimre : scd ctinin ait
Nam
Socii mci Socius,meusSociusnonest. /. 20.
hic, cl l. 4n. ^Jin. de Reg. Jur. Llp. hb. 3i. ad
.Saliinus In rc coiumuiii neminem dominorum jiire
,
Edict.
fai( rc quicquam
, invilo allcro ,
posse uiide maol- :
Et qnidquid fuerit dc Societale noslra ronsecutus

fcsium prohibcndi jus essc. In re fniivi pari
est
cum illo qui cum assiimpsit communicubit ; nos
l'OTIOnEM CAUSAM ESSE PBOniDKNTIS CONSTAT. /. 'iS.
cum eo non coinuiunicabmius.
//. Coni. divid. Papin. lib. 7. qu.-est.
Ilinc Si in arca communi andificare vells, Socius
Sed factum cjus (4) pra?stabilur Socielati ; id
est, aget Socius, et Socictali; pra;stablt qiiod fue-
prohiLendi jus habct ; quamvis tu ajiiificandi jus
iiabcas a \icino concessuui quia iiivilo Socio, iii : ,
rit coiiseculus. /. 9,1. Ulp. lib. 3o. ad Sabin.
re commuiii non liabeas jus aedilicandi. /. 27. § i. Ex coiitractis faclum quoque .Socloriim debet ei
dc Scn: urb. prwd. Pompon. lib. 33. ad Sabik. pisBStare , siciiti suuni : quia ipsc advcrsus cos
ff'.
Simililcr Au unus ex Sociis in communi loco, iu-

h.abel actionem. /. 22. Gaius lib. 10. ad Edict.
PKOVINC.
vitis ca>icris jure aedificare possil; id est, an , si
prohibeatiir a Sociis; possit cum his ila experiri Ilem certum est , nihil vetare prius inter euin
Jus siBi ESSE .edificabe; et an Socii cuiu eo ila qui adroiserit et eum «lui admissus fuerit Societali;
agcre pos.int Jus sibi prohibendi esse, vcI Ihi.jus iudicio agi ;
quam agi incipiat inter cselcros ct eum
;edificandi non esse et , si aedificatum jam sit: qui admiserit. d. l. 11,
non nossit cum eo ita experiri , Jus tibi non esse
ita a;uilicaUim hab''re, qaa-ritui ? Et magis dici po-
XXIX. Quuni autem inter Socios agitiir, priiiS'
tcst prohibendi polius quam facicndi esse jus So- quam Sociiis qui adscititium adinisit cwn eo csrrii
,
cio quia magis ille qui laccre conatur ( ul dixi),

:
De illo Pompouius dubitat utruiu aclinncm eum
quodam modo sibi alienum quoque jus prairipit, niandare Sociis suflicit , ut , si facerc ille non possit,
si qiiasi solus dominus ad suum arbitrlum uti re
,
uihil ukra Sociis pra;slel : an vero indemncs eos
,
conimuni velil. /. ii.^^^ Si serv. viiid. Mabcei.l,

praestare debeat? Et puto , omni modo eum teiieri
1,1 B. 6. DIGEST.
ejus uomine quem ipse solus admisit : quia diflicile
est ncgare, ciilfja ipsius admissum. /. 23. Ulpian.
Hinc eliam De commum servo unus ex Sociis LiB. 3o. AD Sabin.
qiia;»tioucn; haberc, nisl communis negotli causa
jure nou polcsl. /. 37. Coin. divid. Paul. lib. Idem quaeril An commodum quod propter So-
:
ffi
EPITOM. AlFEN. DIGEST. cium adiiiissum accessit, compcnsari cum damno
(juod culpa praebuit, debeal? Et ait, compcnsaii-
Observandum quod addit Papinianus Sed clsi
duui. Quod non est verum. Nam et Marcellus Ifo
:
incommuni prohiberi Socius a Socio , ne quid fa-

aro 6 Dige-loriim scribit Si serviis unius ex Sociis :
cial ,
potfst ; ut tamen factum opus loHal , cogi
Sucietati a doraino praspositus, ueghgcnlcr versaliis
non p(tt.^t, si quum prohibere ]<olerat liac jiia--
sit ; domlnum Societati
, ,
qui pra;posuerit , prmla-
per Communi dividiindo acl o-
,
teim l idco
lurum; nec compensandum commodum, quodpcr
nem damnani sarclri potenl. .Sin aiilein facienti servum Socictati accessit cum damiio. Et ita Di- ,
conscnsil , nec pro damno habet actionem. Viim Marcum prouunciasse. ]Ncc posse dlci Socio :
Quod
quid, absente Socio , ad lassionem ejns
si Vbsiine commodo quod per servum acccssit si ,
fecit; lunc eliam toUcre cogitur. sup. d. l. damnum pelis. d. l. 23. §1.
28. JJ.
Coin. divid. J sed etsi. Obiter nota. Plane si ambo Socii seryum alte-
(0 Nam Soclam suiim parte (jiiam

priraret in eo loco corpus tollatiir vcl preilum loci solvatur. Hwc autem sen«
lialnt , tt sir (juodHmmodo partem Socii siii alii-Darpt : ttutia Labeonis rroculei.ma; scctae principis nou obiimiit
porro slatutum est supra, non posse eum nlus partc sua scd praevaluit scntentia Sabini quam Pomponius rcfcrt iu.fi a
alicnare.
mo\ I. 3g.
(5) Nimiriim Trfb.itio et Labeoni vijpbalur liic locus, (3) Scilicet in boc ut corpus tullatur, vel pretium loci
qiaiKpiam non omnino
relisnsiis fjcuis rsset , taineu solvatur.
a i((iiiii religionis ex illatioue ca(iaveris conlra\isse
; aJeo-
(4; Si Socins ille adscititius damaum rebus Soclotati;
qie quodammodo extra commcrcium essc,'nec ia commu-
culpa siia detiit, tenetnr eo nomine Socio qui eum adsci-
uiouera aol Soeietaiem cadere posse : qi.are pntabanl non
vit, cujus Socius est, non vcro cacleri.s qui eum non adsci-
possc Imiiis loci nomiue agi Pro Socio aul Comirmni divi-
vcrunt et quoriim Socius non est sed illi co nomine agent :
dumio, sed recurrendum csse ad aclioncm In fuclum ad
[ adversu.s suum Sociom qui Lune atkeivitj ut ipsis pia.slct
quam recurri solct quum eaetera Ueficiunt sciUctt ut
J' factum hujus adecitilii.
;; )
s3G UB. XVII. PANDECTARUM

;ius pj-oep05uerint uon tcnebitui- dominiis pjus no-
: est, Piio <i!.\ qnura îne tiac '"•. in
Spcio aclio :
laiae, nisi duiitaxat De peculio. Commune enini re i Cnmm\in:tcr gestum .jdclur.

sa el ri-^potio ;
periculijm esse oporlet , cuiu ambo eum praepo- /. 32. Ulpi»n.

AD Ln. lib. 2.
namus. /. 24. ULPiiiv. lib. 3i. jjd Ed. Ui iii coiiduclioiiibiis ^2) puWieorom ilem iij ,
Igilurôu oli eam rcoi miiiusad periculum Socii em|)tiOiubus uam q:i oli-Mit i. l^r se (3) coilen- : r
pertinet quod nr.glineulia eju'; peiisset, quod iu dere, sulent per utinniim r 'm inere in comuii.ne; 1
pleri?que aliis iiidustria ejus Societas aucla fuissel : (jiiod a Socielale loijge reinolum esi. /. 33. Ulp.
e£ hoc cx appcllalione luiperator pronurjciavil. LIB. 3i. .«D Ed.
/.25. PalL. LIB.6. ADS..BIN. ^ ': 11 , Socictatc sine liitoris auc-
Et ideo, si .Socius qua?djm ncgligcnlcr in Socio-
Don tinotnr; allaincn (4)
talc cgissct , iu plcrisquc auttm Socielatcm auxis-
coiniiji!. > i inr. d. l. 33.
sct : non com|>-n4atar compendium Cijai iitgli-
,U Maicdlus Iten: ( ni.'!itcr res agi potrst eljam citra So-
ffenti.i; l:bro 6 Digestorum scripsil.
/. 2{i. Ulp. ad
lid. 3i. ilD.
ciclaKm : nt puta , nuum non aiTectione SDcietalis
incidimiis ; iil evenit in re duo-
iii communi -nem
bis lcga a a duobi.s siniul cmjita (5) resil< in
SECTIO IIJ. •il
:
aiit si bcreilitas vcl donalio commiiuiUT nofais

:
si
obvenit; aul si a duobus separaliin emimus partes

De actione Pro Socio. eoiuni non Socii futurl. snp. d. /. 3i.
.
Quibus ca-!bt:s ; si quid forte unus in eam rem

Circa Imnc actionem qimrilur i.o Unde compe^
impendi rit , sive frut tus mercedesve uniis perce-
i(it y quibi.is ct adv,-rsus quos et quando moveri ,
peiit, vel deteriorcni feccril rcm noii Socielatis :
possit ; denique aii plurium Societalum noiniuc

ji:dicio lociispit; scd iuter cohertdes quidem Fa^
,
inler easdeni personas contraclcirum una actio suf-

milije crci-scundae judicio agilur, inler cacteros
ficiat. ''.oinmuui dividuudo. /. 34- Oaius he. 10. ad Ed.
2.0 Pidebinuis quos hac actione veniant prces- PBOyi.NC.
tanda.
3.0 Agemus de hent-ficio quo Socius liac actione Quibus advcrsus quos actio Pro Socio
§ 2. ct
cmnventits gaudet , ut ullra hoc quod facerc potesl competat.
npn condemnelur.
4." Inquircmus ctwi quibus aclionibus hcec actio XXXI. Hcec
aclio singulis Sociis adversus cce-
f:pncurrat. teros Socios compclit.
ARTICULUS I.
Socius aulcm nieus intelligitur , cujtis personam
in conlrahenda Sociclc.te spectavi.
Unde hcec aclio detur ,- quibus el adversus quos et Hinc ait Labeo , Quolicns ju.^su alicujus vel cum
quundo conipetal. illi^.) ejus vel cum extraneo Societas coitur; directo
cum illius persona agi posse , cujiis persona in con^
§ 1 . Unde actio Pro Socio dari possit. lialieuda Socieiate spectata sil. /. 04. lib. 6. post.
A JaVOLEN. EPITOM.
XXX. Actio Pro Socio ex contraetu Societalis Non tamen semper aclversus quemlibet ex Sociis
eiiintaxat conipetit , non ex qualicumque comiuu- sins , Socius poleH Pro Socio agerc.
nione. ]\'am Si communis pccunia penes alicpiem Sof
Unde Vlpianus Vt sit Pro Socio aclio: , Societa- clorum sit ct alicuju^Sociorum qoid (6) absit; ,
tem inlercedeie oportet. Nec enim sufBcit reni cssc cum eo solo ageudum peues qucm ea peciiuia sit.
r.onimunem, nisi Societas intercedil. /. 3i. lib. 3o. Qua (7) deducta; de reiiquo quod cuique debea-
4D SlBIN. tur, omnes agere possunt. /. 65. § 14. I'atjl. lib. 32,.
Sam, quum tractatu (i) jLabito Societas coita AD Ed.
(i) Id rst, con7CDt;ane ii.->bila Socittalis , coeund.-e. (7) Mendiim irrepsit in Icctioiij?; et Icgrndnm nuo de~
(1) Qiuim sciicel citra voluntateiu coeundx Societatis, chtcte. Tt.Mus ita restitulus planus est; nimirum sonsus cst '
y.i comuiuiic conducuQtuf. Socius rui quid abesl quoJ in negotia Societalcs impcndit,
iioc deducel seu praecipict f^'UO (leducto de re ifjuo iuter
(3) Ne sibi invicein npcerent, dgm altsr alteriiis pretio
; ,
adjiceret.
omncs pro parte qaam quisque faabereia Socielate debet,
distribuecdo agetur.
(4) Cum Societas el Conimiiniter gestum vaide differant Fit igilur actione Pro Socio partilio pecHnia: cvmmunis
j
ideo piipitlus, tlc. Ralio diversitat's petitur «.\ Hiverii!;,!e quamvis iufra dicitur [ Art. -i.] ilivisioDem rei m commu- i
aegotti. Socieias est Contraclus qui consgnsum dLsidiral

nou ad hauc aclionem, sed ajl juJiciuin 'Commtim
niiiin,
papillui autcm feine iutons aucioritate coDseutire non iii- Nam
ch.i.li, .:.• )..]( ncre. [\it observat Cuj.icius ;.d h. §.]
ielligitur, fiuuin <le ipjo oblignuilo agitnr. Couimunio aiiteni nl .
.1 .
. I .1 ., aliud Divisio. P..rfitio fit uuraero , ct
_-6u Co7m:iuni:er geitum , c-t mgoiiMin in quo etiam cilra
ti.;. ; .li :;. .
|
Mlalioue qiiDm quisque e^ Soi ii.« jn pccunia
consensum obligatio contingit , adeoque et citra lutoris an; „l.d .i,...i,c;t..;.j cominuni terre clcbd. Div:si fii sp.i-cie,
iiuctoritatcni.
fjuum siugulaispecics divis.-e V. G. fimdi aUcnj.is regio:.es, ,
(5) Sciiicet non animo contraliendx Societaiis. singulavi^ alia corpora singulis adji\ilic;i)l.!t ijiu-e adjudi- :
Quod de suo in negotia Societalis impendcrit. calioues destderaut arbitrum Communi JiyiUiiniio.
(6)
. , , ,,
TIT. II. TRO SOCIO.

"XXXII. Aclio Pio Soclo hel-etU cl in hei-cdcm in commuue emcrint, ne luminibuS snis ofiicerelu: :
tlatiir. et alleri Iradita sit , ncc pra^stet alteri quod <on-

Eam hcrcdi competcre ila rcscribunt DiochHicmits venit ^Peo Socio actionem esin;. /. 5i. §.i3. Uli-.
el Maxiiniamts Cum Sociclalis conUaclibus
. iii MD. 3l. AD Ed.
fides exubeiet, cooveuialque sequitalis laliouibus
eliam conipcudia wqualiler inler Socios diviili :
§ 4. Q" n plures inlcr cosdem imlo' mmI Socic-
PrKses provinoia;, si patrem luum saliaarum So- tates j an una actio sufjiciat ?
cictalem parlicipasse et non recepta cornmunis
,
conipendii portione rebus luniiauis excmptum csse XXXIV. Si phires sint inter cosdem Sociclaics
perspexcvil , conunodum Societatis quod deberi coita- , ad omnes Societales sufliccre hoc uuum
juxia lidem veri couslilcrii, restilui libi pra;cipict. judicium coastat. d. l, 5'2. § 14.
/. 3. Cod. h. t.
lu Leredeni quoquc Socii , Pbo Socio aclio com- ARTICULUS II.
putilj quamvis liere.s Socius non sit licet enim :
Socius non sit, atlamcn emolumcuti succcssor esl. Quicl veniat in actione Pro Socio.
Tx circa Societates vcctigalium , ca'tcrorumque
idem observaoius ; ut hercs Socius non sit, nisi IJcrc actio ad prccstationes personcdcs proprie
fuerit (i) adscitusj vcriimlamen omne emolumen- perlinct : ciiin ad coniiiamiuni reruin divisionein
tum Socictatis ad cuin pertineai, simili modo et conipctat actio Communi dividundo ; ul vid, supra
damnum agnoscat quod coulingil sive adhuc vivo lib, 10. d. tit. N. 6.
Socio vectigalis sive postoa : quod non (2) similitHr Qiia' siiit autem islce prcestationes personalcs
in voluntaria (3) Socielale obscrvatur. /. 63. § 8. patchit ex subjectis in hoc Articulo §§.
UlP. LIB. 3l. AD Ed.
Et alibi : lu herodem autem Socii proponitur § I. Dc co cjuod Socias Socielati dcbet.
actio.ut bonain fidem praestet l. 35. 'iJin. lib. 3o. (
JVD Sabin. ) ; lit at ticti.im culpam quani is pr£estai el XXXV. IIoc impriinis pra^standuin 2>enit in ae-
in cujus locum successit , hcel Socius uon sit. /. 3G. tione Pro Socio, ut ejus quod Socius Societati debe(,
Paul. lib, 6. AD Sabiw. partein Socio prcestare leneatur.
Debct auteni quis Societali i.o Vel qiiod e me-
§ 3. Qiiando actione Pio Socio agi possit. dio tulit , vel si quid lucrifecerit quod conferendiini
sit.
XXXIII. Actioni Pro Socio prtvcipiie locus est Qmd si Socius ex prelio rei communis noii
finita Socielale , cum totius ncgotii rationein hcec plus pcirtc sua receperit, nihil eo noniine Societaii
actio exigat. debel ; adeoc/ue hoc quod accepil , non venict in
l\iinen Nonnnnquam necessarium est ct ma- ,
hoc judicio.
ncntc Societate agi Pro Socio. Veluti quum So- Iliiic Poniponiiis : Si Titius, cum quo mihi So-
cictasvectigalium causa coita est (
propterquc cietas erat , decesserit : egoque cum putarem Titii
varios contractus ueutri expediat rccedere a hereditatem ad Seium pertinere, communiter cum
Socielale ); nec refertur in medium quod ad altr- eo res vendiderim ; et pariem pecunia; ex vendi-
rum pervenerit (4). /. 65. § i5. Paul. ub. 32. ad tione redacla; ego partem Seius abstiilerit
,
te :
Edict. qui revera Tilio heres cs partem ad me redactx ,
Iteni manente Societale , Pro Socio ago ul Sociiis pecunias Societalis judicio , non consecuturum
,
meiis re communi me iili patialur. Ni-ratio ct Arisloni placebat ; qula mcoe duntaxat
Hinc Mela scripsit , Si vicini semipedes inlor partis pretia peicepissem. Ncque iuleressc, utruui
se contulerunt ut ibi craticium (5) parieirm intrr per se partes meas vendidisscm , an communitcr
se aedificarent ad onera utriusque sustinenda ; deiii- cum eo qui reliqiias p;u tes ad sc pertinere diceret.
de redificalo paricte immilti nnu
, alter in cum Alioqiiin (G) eventurum ut , etiainsi duo Socii rem
patiatur; Peo Socio agendum. Idcmque,et si areani vendiderinl, unusquisque quod ad se pervcnerit,
(1) Id esf , nisi convencrit ut mortuo Socio, ejiis hercs quae aJ liaUc Sccictatem pcrllacnl , sed agam speci.ili
Vice dcfuncti Socius csset qu;e couventio jure siugulaii
: judirio ut quod Soeius meus jam excgit ct rctiuel, milii
admiitilur in Sociclatc vcctigalium. confcrre tcueatiu-. Excmplum posuit iu Sotiitate Vecti-
(a) Hoc rcfer ad id quod dixit nisi fiierit ascitus : cl galium , co quoJ hoec Socielas ampla et valde ncgotiosa
sensus cst , liuac coaventioneai nou admitti in cxteris Kssa soleat, Idem obtiucre potest iu quavis alia Societate.
Societalibus. (5) Un mur mltoyen.
(3) Caiteras Societates opponit Socielati Vectigabuni Sensus hujus argumcni cst Qnum vcndo commn-
(6) :
easffue appellat votuntarias quia in liis heres Socii in

,- niter cuin Socio pulalivo, pcriudc cst, qmafl me, ac si
Societateui ni,in succcdit, ncmoque potest esse Socius nisi vendercm cum Socio vero crgo si parlem mcam, cjuam
:
ex propria ct caetcrorum omuium Sociorum voluutate. Vid. recppi cx vendilione quam feci cum lioc Socio patativo,
infra Sect. fin. § 1 cunftire dcbcrem ; evtiiire dcbcret ut paritcr cam coufcrre
(4)Hoc casu agam Pro Socio ; non quidem judicio gcne- di-bcrcm si vcndidissem una num Socio vcro , ct singuli
rali ut d:slrah.itur Socictas quaui mia iulerest nouduni partcs uoslras reccpisscnius ; (juod absurdum est.
distrahi, doncc ad lincm perducla futrint varia ncgutia
Tom. IL
,,,
; ;,
i38 LIB. XVII. PANDECTARUM

partem alteri, Societatis jadicio, praesiarc deheat. sitadjecta, Si inita illum diem vjeniret ; et dies
SeJ ncc Iff ex partc quam hcifditalis pelilionc sine culpa Socii prKierierit ; cessabit actio Pro
foite a Seio conseculurus sis, quicquam niihi prtes- Socio. siqj. d. l. 52. § II.
tarc debcro quia quod ad SLUim pcrvenerit tua-
; , Culpa autcm uon ad exactissimam diligenliam
rum pailiiim pretium sit ; ntc ad me habentcm dirigcuda cst. Sufllcit euim talem diligentiara
lueum, quicquam ex eo redire debeal. /. 62. lib. i3. communibus rcbus adhibere qualcm suis reluis ,
XB Sabin. adhibere solel. Qiiia qui panim diligentem sibi
Si tainen parlem meam integram receperim a de- Socium acquirit, de se qneri debet. sup. d. l. ni.
bitore Socictalis , a quo cceteri Socii partes siias
7 cu/pa.
integras servare non possint ; veniet in hoc judicio AtveroDamna quae imprudenlibns (4) accidunt,
ul (/iiod plus consecuius sum tjuam ipsi possunt con- hoc est damna fatalia Socii non cogeiitur prKS-
,
seqiii , confcrre tenear. tare. Ideoque si pccus a;slimatiim dalum sit, et id

IIoc docel Ulpiainis. Si quum tres Socii cssent latrocinio, aul incendio peiierit : commiine dam-
cum uno ex Sociis Socius, ct partem suam
rgcrit iium est^ si nihil dolo aut ciilpa accidcrit ejus qui
jntfgram sit coiiseculus; deinde aliiis Socius ciim cpstimalum pecus accepcril. Quod si a furibus sub-
eodeiu agat et parlem conseqiii integram non
, roptum sit, proprium ejus dclrimenlum est quia :
poterit, qiiia facere solidum non (1) potest an :

custodiampraestaredebuil, qui seslimatum accej)it.
Jiic qui minus consecutus est, cum eo agere possit IJa>c vera sunt ct Pno Socin erit aclio
: si modo ,
qiii solidum accepit , ad commuuicandas partes Societatis contrahenda; caiisa pascenda data sunt
j
inlcr eos, id est, exxqunndas : quasi iniqnum sit quamvis aestimata. sitp. d. l. 5u. § 3.
cx eadem Socielale alium phis , alium minus
conscqui ? Sed magis est ut Pno Socio aclione Dc co quod Socio a
§ 2. Societate dehetur.
consequi possit ut utriusque portio exoequetur. Quje
sentcntia habet sequitatcm. /. G3. ^ 5. lie. 3i. jid
XXXVIJ. Ilactemis de eo quod Societati debet
EmcT. is adversus quem Pro Socio agitur.
XXXVI. 2.0 Ex ea causa etiam Sociiis Societati Venil qiioque iii hoc judicio ut si quid Socio a
debet , et eo nomine actione Pro Socio tenetur Societale debeatur, is hiijus parteni a Sociis suis
qiiod danmiim Socielali cledcrit. recipiat.
IfftiirSi qiiid dolo nostro Socius darani ceperit, Socio aiitcm a Societate debetur 1." Qiiod iii
a uoiJis rcptict. /. Sg. ^' i. ^ si qitid vero. Pompok. Societatem impendit.

LIB. 12. AD SiBIPf. Ilinc J'. G. Si in communem rivum reficiendum
£'«w/i'e/'oVcnit in hoc jiidiclnm PRoSocio,bona impcnsa facla sit : Pro Socio esse actionem ad
fidcp. /. 5j. ^' 1. Ulp. ltb. 3i. ad Ed. recuperandumsumptum, Cassius scripsit. d. l. 52.
Ulrum ergo tanlum dolum , an eliam culpam
pra;stare Sociuiu oporleat, quxritur ? Et Cclsus Hocautem duntaxat qtiod in ipsitm negotium
Jibro 7 Dlgcstorum ita sciipsit : Socios iiilcr sc Societatis impensum est , repetitar.
dclinn fl cul|jam prar^lare oportet. Si in cocunda Ilinc Si quls ex Soclis propter Socictalem pro-
Socict.to, iiu|uit, aitcra opcramve pollicitus tst fcclus sit ; veluti ad mcrccs cmcndas cos dun- :
aller ; vcliili (juum pccus in commune pascendum laxat suraptus Societati imputabit qui in eam im-
aat :>gtoni politori (2) daraus in commuue qua;- (jciisi sunt. meritoriorum
Viatica igitur et
et ,
iciidis Ir.irlilius : nimiium ibi etiam culpa praes- slabulorum , jumcntorum , carrulorum (5) vec-
taiida est. Pj clium enim operaj arlis ve-
, est (3)
turas vel sui vel sarcinarum suarum gralia vcl
,
JaiiK nuim. Quod si rei communi Socius uocuit :

mercium, rccte imputabit. d. l. 52. § i5.
luiigis adniillit , culpam quoque veni're, d. l. S^. Itcm hi demitm sumptits hac aciione peluntur
'^ ^:. qui durante Societate Jacti siint. Quod Si posl dis-
Simililer Gaiiis : Socius Socio etiam culpae no- tractam Socictatem aliquid iu rem coinniuuem
tnine tenetur , id est , desidi.c atque ncgli<'ei!tia'. irapendcrit Socius, actione Pro Socio id uon con-
7->.. GaIUS LIB. ?.. QIOTID. HER.
/.
secjuitur ; quia non est verum , pro Socio com-
Socio aiitem cii/pa impiitatiir , tam in omittcndo inuniterve id gcstum esse; sed Coinmuni dividundo
qiiam iii admillendo. judicio, liujus quoque rei ratio habcbitur. ]Nam ,
Ilinc Si qui Socictatcm ad cmendum epierint ctsi distracta esset Societas , niliiloraiiuis divisio
dciude res alteriiis dolo vcl culpa empta non sit reium superest. /. 65. § i3. Paul. iib. 02, ad
Pro Socio esse actionem, constat. Plaue si conditio Edict.
(i) Vid. infra. An. 3. liujos Scct. ctnr opera artis quam Sociiis profitetiir, cst Lvamcnlum
(2) PoUtoTtm hic apjielhit colonnm rartiarium I i-.'t , ipsum relcval a conferentla pccuuia : est vice pc-
agrumpiliendum, id e.a, diligcnler etconcinne colc miiie rpiaui conferre tenerelnr : dtbel ijjitur sp peiilum
ca lege damus, ul ccrlarn paitem fnignm pro
opet
liahcat.
(1) Id cst , fX improvi.so.
(S) Ciiiacius iu Not. ad Insiil. li. 1. leslatiirin
vetusli.^^simo (5) Cairidi dicuulur, qiii (jaiJ fcliunt.
codice legi kvamentum, Scasus cst : retium
f in quo l.a-
,
TIT. II. PKO SOCIO. 13,-,
XXXVIIT. 2.0 Socio a Socictate dchftur, tion Secundum Julianum tainen quod mcdicis pio ,
solunt si f/iiid crogavit ; siul cl si iii causam Socic- se datum cst, rccipere potcst quod vcrum tst. :
talis se oO/igavit. El , si <]uidcin pneseiili die ex /. Gi. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
hac causa dcbcal , hoc judicio conscquilur ul id Similiter Quidain sagariam (a) negotiationem
tjuod dcbct iii coimiuinc solfatur. coicrunt. AUer ex his ad merces coniparandas
JIoc docct Paidus : Oinne aes alienum qiiod ,
piolccUis, in latroncs incidil, suumque pccuniain
manfnte Sock-late couiiactum est de communi , pcididit; servi ejus vuliierati suut, rtsquc proprias
solvcndum <.st; licet postcaquam Socictas dislracla perdidit. Dicit Julianus, damnum esse coninuine.
est solutum sit. Igitur <:tsi sub conditionc jiro-
, Ideoque actionePKo Socio damni partcm dimidiaia
miscrat, <t distracta Socielate conditio extitit : agnosccre debere laiu pecuniae quam rcrum caetc-
ex communisolvendiim est. /. -x-j. lib. G. aij Sahin. rariim ; quas secum noti tulissct Sociiis , nisi ad
Ubscrva : Ideoqiie si iiilerim Socictas diriiua- mcrces communi uomiiic comparandas proficisce-
tur, cautiones inlcrponcndie sunt. d. l. 'J.'j. rctur. Sed cl si quid iii medicos impensum cst
Hinc V
G. Si unus px Sociis rein conimiinem
. pro parte Socium agnoscere dehere rectissime ,
vcndidcrit consensu Sociorum prclium dividi de- : Juliauus probat. PerindL- et si naufragio quid pc-
bet ila iit (>i cavcatur, indcmuem (i) cum futurum. ,riil ; cum uoii alias raerces, quam navi , solerent
Qiiod si iam damnum passus est , hoc ei prsesta- advehi : damnum ambo senticiit. INam siculi lu-
bitur. /. (57. PaUL. AD Ed.
LID. 3-2. crum, ita damiium quoqiie comnmue esse opor-
Siinilitcr Si Socii siinius, et unus ex die pccu- tet quod nou culpa Socii contingil.
, /. 52. § 4.
niam debeat dividalur Socictas : non dcbtt
, ct Ibid.
lioc dediHCre Socius qucinadmodum piicseus de- Recte aulem nolat .Turisconsultus , iUiid demitm
bct ; scd omiies di'. idcie, et cavere qiium dies damuum Judicio Pro Socio communicari quod noii
vcnerit dcfcnsum iri Socium. /. 28. Paul. lib. 68. culpa Socii contingit.
AD Ed. Eiiiinvero Quod quis ex culpa sua damnum
Et gpiwraliter : Pko Socio arbiter prospicere scnlit , non intclligitur damnum scntire. /. -loZ.
debcl cautioiiibiis in futuro damno vd lucro ,
,
de Re.g. Jur. Pompon. lib. 8. ad Q. Mucium.
ppiidente cx ca Socictate. Quod Sabinus in o.n-
jiibiis boiiai (idci judiciis existimavit ; sive genc-
XL. Obsenmndum quod Socius ciii aliquid a
Socictate debetur , si quis ex Sociis solvendo non
ralia sunt , veluti Pro Socio Negotiorum gcsto- ,
sit , hujus quoque qiiod ab illo senâre iion potcst
riim , TutoLT ; sive spccialia veluli Mandati , ,
paitcm a cceteris qui soh'endo sunt repetet.
Cominodîti , Depositi. /. 38. Paul. lib. 6. ad Sauin.
Ilinc iii specie qiia uiius cx Sociis rein cominu-
XXXIX. Socio a Societate debetur cl hoc
3." nem vendideril (3) ; Si prelium communicatiim sit
judicio recipitur , iion solum quod in Societatem sine cautione, el aliqcid pra?>tilerit (4) is qiii veii-
Socius impcndit vel se obligavit ; sed el sj quid
, dilit an, si iion omn>s Socii solvendo sinl, quod
:
proptcr Sociflatem damiii seiisit , diim negotiis So- a quibusdam servari noii potest , a cieteris debeat
cicMtis op.ram daret. Quod contra Labeonis seii- ferre? Sed Proculus putal hoc ad ca?terorum onus
tenliam obtinuit. pertinere, quod ab alii|uibus servaii iion potest ;
Pit/a Socius ,cum resisteret commnnlbus servis ratioueque deiendi possc : quoniam , Societas
vtfnalibus adfugam enimpenlibus, vulneratus est. quiim contrahitur, lam lucri qiiam damiii cora-
Impensam quam in curando se fecerit non con- , niunio iuilur. /. Q-j. ^ sed si. Paul. lib. 32. ad
secuturiim Pro Socio actione, Labeo ait quia id ;
Edict.
non in Societatem, quamvis propter Societalem,
impensum sit sicuti, si proplcr Socictatcm eiim
:
§ 3. De Pactis quce conlraclui Socielalis adjecta
heredcm quis institucre desisset aut lcgatiim ,
suiil.
prsetermisisset, aiil patiiinonium sunm negligenlius
administiasset. Nam ncc compendiiira ,
quod XLT. T'enit etiam in aclioneVio Socio , quein-
propter Sorielalcm ei coiitinissct vcniret in nie- , xdiiioduin el cx alio quolibel contraclu bo:n Jidci,
dium veliili si propler Socictalcm heres luissel
: ,
quidquid conlineliir paclis qiuB huic
institutus , aiit quid ei donatum esset. l. 60. § i. conlineiiti aiijecta simt.
PoMPON. LIB. i3. AD SaBIN. Hinc Quum Societas ad emeudum (5) coirctur ,
(1) Scilicet sl ob cviniionein rei condemnarettir. marchd. Possunt etiiim laliori seusu intelligi lia; epida;,
(_i) Sagaria negotiulio est sagorum seu militarium vestium
quidquid illis lucrcaloiibus neccssarium forctad vesccudum
mcrcatuta. Vid. I. 5. § .3. U'. ,le Tiibul. act. ubi et sasaris per totum nuudinarum lempus ad quas emendi caits.i pro-
et iiateariae negoiiatiLiiiis mentio habetur. ficiscehantur imo eas cpulas quas emptis mercibus ajte-
: ,
quaoi ab bocucgollo discederent, impendi coiitigissct ila ;
(3) Vid. supra N. 38.

ut UUU.S in se iuipensas illas reciperet , caetcros a i:eôtio
(4) Pula ob evictiotiem. dimdltret. Hi ti es socii mcrccm emcrunt, et certam siiiua m
(5) Species lef;is liaec finênda rst Trcs mercatorcs, duo epularum noniine promiscrunt venditori, quam sulvcinni
veteraui et iieritiores , tcrtius iiovitius Socielatein alirujus ,
duo veicraui ait Ulpianus cos ad Iianc summ.-im repctcn-
:
mercis emend.Te coicruiU. Veterani pcpigeruni cum novitio, dam advcr.sus tcrtium agere posse, tl acliune Pro So<.io,
ut novilius eos pr^slarrt immuues ab cpulis nundiiiaiiis : et Ex veiulUo.
<ju'i.l les defraieioit de ee qui seroit payd poitr viit de
n,;
; :
LIB. XVH. PANDEGTArxUM

ct conveniret ut unus reliquis nundinas id cst XLIV. Euindem casum refert Pomponiiis
,
; ad-
«pulas, prastaret, eosque a ncgotio dimilteret ditqiie tertitim : nimirum quum Sociiis morani fecrt
si eas eis uon solverit , et Pbo Socio et Ex ven- in conferenda peciinia quam conferre tenetitr. Jta
dito (i) ageadum est. /. 69. IJi.pian. lib. Sa, su ille : Socium qui in eo quod ex
Socielate lucri
Edict. faccrel reddendo moram adhibuit, cum
(6) ea pe-
cunia ipsc usus sit usuras quoque eum praestare ;
Pro Socio venicmt debere, Labeo ait. Sed non quasi usuras, sed quod
§ 4- -^^ cl qiiMido iii actlone
Socii intersit moram cnm non adhibuisse.
Scd si aut usus ea pecunia non sil, aut morani
T)enique veniiint in actione Pro Socio iisww ; ci non feccrit contra csse. /. (3o. Pompon. lib. i3.
:
fjiudcm qiMluor caiibus. AD SaBIN.

Item ( Laleo ait , quod ohiler nota ) ; Post
XLTI. Primus casus est, qitum Socitis pecimiain
mortcm Socii nullam talcm xstiiuationem (7) ex
communem Societatis nomine feneravit. Patet hoc facto heredis facicndam quia morte Socii dirir
casu conferre eum debere usuras ; qitas e.r tali
nialur Socielas. d.
:
l. Go.
yiomine percepit j secus , si suo nomiiie eam fe—
ixcravit. XLV. De
)emque quartus casus est , qiio
Hoc docel Pauhis. ex Sociis, qni non
Si uni'5
in actione Pro Socia veniunl.
totorum bonoruni (2) eraut , coiurnuncni Socii ISimirum Si quid unus cx Sociis necessario de
pccuniam feneraverit nsuvasque pcicepeiit ita :
SHO impendit in communi ncgotio judicio So- ,
denium usuras paitiri dcbct, si Sociclalis nomiiic cietalis servabit et usuras si loite muluatns sub
; ,
fencraverit. Nam si suo (3) nomiue ; quoniam usuris dedit. Sed et si suom pecuninm dedit ,
,
sortis periculum ad cum pcrtinncrit, usuras ip- non sine causa dicetur fjuod usuras quoque per-
sum retiucrc (4) oportet. /. 67. § i. lib. Zi. ad cipere debcat, quas possit habcre si alii mutuum
Edict. dedissct. /. 67. § 3. Paul. lib. 3-2. ad Ed.
XLIII. Secundttm casiim refert Papinianu< ,

qiin
vsune in hoc jiidicium veniunt : niminiin, Socius ARTICULUS III.
si idco cohdimnandus coni-

erit, quod pecuniam
miincm (j) iavascrit, vcl iii suos usus couvcrteril De heneficio quo gaudel Socius , ut in hoc fudicfix
oiuiiimodo , cliam moia iiou intervcnicnte pra^s- iion ultra qitod facere polest condemnetur.
,
tabunlui- usurs. /. i. § ^- J}- ^^ LiUris. hb, 2.

QUJEST. ^LYI. Vcrum cst, quodSabiuo videlur : etiamsi
(0 Cur ntracpif? Qiua nimirum aGfione Pro Socio non consumpfa,muIuum rccoucilialur; uomenqne ex ea pecunia
possuiit pett-rc vctcraiii nisi trientcs epularuin quos singulos corrtractum Socius qui eam suo nominc feneravit haherc ,
ex suis persunis dehibnnt. De his eniui duutaxat pauihus incipit.

actum cst ,
quiim pcpigcruut nt ab epttlis immunes prtcsta- Dicos atqui non debet retinere n.nm hujus prcunire
:
(4) ;
rentur ; nou de i'o triente qucm novilius ex persona sua qu.im Socius in suos usus convertit usuras Societali debet ,
dchitunis cssel. Ncc cnim nccesse erat ut pro hac parle ut modo videbimus. Noimc aruemvidetur eam iu suos usus
vcterani pacto sibi prospicerent , quam non tcnebantur convertere , quum enm suo nomine fenerat ? liespondeo
pro illo solvere ; unusquisque euim ex Sociis pro porlioue bunc casum valde differre a cajleris casihus quihus Sociue
sua fantum lenclnt ExEiiipto : 1.44-5 ^- ^- '^'îlil-Eiiicto. prcuniam communem in suos usus verlit. Nam hoc casa
Cum igitur de co trieute quem uovhius ex sua persona quo pecuniam communem suo nomine fenerat periculum ,
dcbiiurus crat, actum uon sit inlcr Socios ; ncc possit Bominis suscipit, ct eapropter usurarum cominodum habere
vcuiie in actiooc Pro Socio nisi id dc quo actum est, aut dchet; cum sequum sit eum habere cummodum, ad quera
iu Socittatc coeunda, aut in pacto ipsi contractui adjecto: spectat pcriculum. Caeteris aulem c.nsibus quibus Socius
vetcrani qui volentcs eum trienlem pro novitio solverunf hanc pecuniam in snos iisus convertit pu(a , qnuin ;
Bon poEsuut cum consequi actioue Pro Socio ; sed couse- eam insumit exsoh'endo proprio aeri .ilieno ad alendam ,
qurntur illim actioue Ex fcndilo ipsis mandata a vendi- famDiam «d quasvis .res sibi comparandas ; haec ratio
,
tore cui novitius pro parte ?iia trat ubnoxius; vcl , si man- cess.nt nullum periculum i» se suscipit adcotjue susuia
: ;
dalum non iulcrccs it acli ur l:x venJilo utili argu-

. :
pecunife quam iia impendit, prîslare dchct. Quaproplcr
nienlo hgis 1. § '• If <lc Ti l. it lat. (iisirnh. Ita poslrrmo quod pccuninm crmmuucm stto
Grasci reetissimc not.mt
Jlscs-A-CosTA in .SLi.i ;i'i h. iig. rccitalione ,
qoam vitlo eam convirlere in sucs usus.
noniine ftnerari , non est
ad calccra Commcntatii cjufd. in Tnslit. Non placet iBter-
(5) Invadit communem pecuniam
qui eam amovet animo
jprelatio qtiam attirt Cujac. ObserT. iih. 4- cap. 17.
hujus intervertenda animo drfiaudaudi Socium parfe
,
(->.) Enlmvero si totor.im honorum Socii cssent, distinc- quam in ea hahet valde hio diUert ah eo qui hauc in suos
:
tioui hujus hgis lucus non csset ; cim quicquid quo\is usus converlit; utirque tamen dehel usaras.
modu acquirat talis Socius ,
tcncatur coniirre. (C) I.egenilum aul ea , vel aul cuti e/i ; ul reete ohserv.it
(V} Rccte fingi potrst Socius pecnniam comraunem siro Cniacius, Obscrv. XII!. 8. Et ita ralij ccnirxtus dosideraru
nomin" fincrasse. Quainvis enim quaadiu h.-ec pecuni-a vidclur ; paulo post enini Jurisciinsuhus ait sed si cutt :
c\lat, raiUuum nou consistal nisi pro paite quam iu la usus non sit , tiut nioram non fccerit.
Ii;ib-hat ; um
nou plus c.i parle poluerit alienare taiO' :
(7) Sciliett hicri quod heres ijisc fetisset. Cum cnim
liostquam ab eo qui eam accepit mutuamj fuciit bona CJc ipse Socius non sit, illud nou teuctur toufirre.
,
: ,,
TiT. 11. rno socTo i4i

«on universoniTh boiiornm Sociisunt, scduniu5(i) quod dolo fecit quominus possit. Ncc enim rrquum
K-i; atlamen in id quod (a) faccre possunt, quod- cii dolum suum qucmquam relevare.
Quod et
Vf ilolo malo Ircpriiil (juomiaus possint, condcm- m cx-leris, qin in i<l quod facerc possunl con-
naii oporlerc. lloc enini sunnuam ralionem liahel. vcniuntur, accipKuJum est. Si tameii non dolo
,
ciim Societas jiis quodani niodo fratcruitalis iu se scd culpa sua laceie possc desiil dicciidum est
;
habcat. /. 63. Vlv. ub. 3i. ad Eu. condemnari euin non debere. d. l. 63. § ;.
iSW Quod de Sociis dictum est, ul hi in quan- Illud quarilur Utrum is dcmiim factre vidctur
:
tuiii faccrc possunt condemnentur, Causa cocnita quoniinus faccre possit qui crogat bona siia in ,
se faclurum Praelor edicit. Caiisa! cognitio aulcm haitdcin futura actionis ; an et qui occasione
ac-
in hoc erit ut nejânti se Socium csse, aut cx doli quirciidi non ulilur ? Sed vcrius est de co
sentire
clausula ohligato non succnrratur. /. 22. § t. J/.
,
Proconsulem qui erogat bona sua. Idque ex iu-
,
(w Ro jud. PoMPON. Liu. •u. AU Q. Mlcium. IckIhIis colliêrc possumus in quibus ita e«t : :
Eniinvero Socius in id quod faccre

Non alias Ql OD DOLO FECISTI, nx DESIAERES POS-
pntest, condemnalur, quaiu si confilctur sc So-
SIDERE. /. 68. § ,. Gaius lib. 10. ad Eu.
PROVINC.
tium fiiisse. /. 67. § 3. Paul. lib. 3'2. ad Ed.
XLVII. Vidcndum an it fidfjussori Socii
est ,
XLIX. Unimi siipercsl Videndum ; an cau
tio (4) vcniat in hoc iudicium ejus quod fa-
id piacsiari dcbtat ; au vero pi rsonale beaeftcium ,
sil } Quod magis vcium cst. cere Socius non possit ? scilicct nuda proniissio.
Quod magis dicendum arbitror. «/». </. /. 63
Sed si hic lidejussor quasi (3) defcnsor Socii ju-
dicium susceperit, proderit sibi. ]Sam([uc Juliauus
§4.
hbro i4 Digestorum scripsit Defensorem Socii ,
De hoc beneficio ul quis non teneatiir ullra cjuod
in id quod Socius facere polest, coudcmnari opor- facere potest , fusius agemus injra lib. 42. Jlt.
tere. Idemqnc et in palroni defensore accipere de Re judicata.
del.erc ait. At uliquc idcm eril in uuiversis qiii in
id qnod facere possuni, conveuiunlur. siip. d.
l. r,3. -^ I.
ARTICULUS IV.
Patri autcm vcl domiuo Socii , si jussu eorum

Societas contractu sit, non csse liauc excoplionem Cum fj/uihus actionibus conciirrere soleat actio
dandam quia nec heredi Socii , coeterisque suc-
:
Pro Socio.
cessoribus hoc prKstabilur. Quia nec cai^terorum
hciedibus et successoribus quos in id quod fa-
cere possunt couveuimus, idem prsstatur. d. l. G3. L. Plerumqiie concurrii aclio Pro Socio cwn
aclionc Communi dividundo.
Aani Si tecum Sociclas mihi sit , et res cx:

XLVIIT. Jam vero U quod facere Socius potcst,
Societale communcs; quam impensam in ea fe-
quemadmodum xslimaudum sit ?
ccro , quosvc fructus ex his rebns ceperis vcl
Et placail non debere deduci aes alicnum
i.o ,
pRo Socio , vcl Communi dividundo , mc conse-

quod debctur a .'"ocio. Ita el Marcelhis hbro 6 cutnrum et altera actione alteram tolli
Digestorum scripsit ; nisi forte inquit, ex ipsa ,
:
(5),
Proculus ait. /. 38. § i. Paul. lib. 6." ad
socittate dcbeatur. d. l. 63. § 3.
Sabin.
2.° Tcmpus aulem spectamus (jiianlum facere ,
Hoc qiiomodo
accipiendum , docet ripianiis.
sit
Socius possit , rei judicandae. d, l. 63. § 6.
Ita iile Si actum sit Communi dividimdo
: noii ,
3.0 Hoc quoque facerc quis posse videlur, tolhtur Pro Socio actio ; quoniam PRO SOCiO
(i)Obstare videUir lex 16. ff. de Re jml. in qaa dicitiir clusisse ctim h.-ec sola Societatis specics vere
:
adumbret
Sunt in iil ijuod facere possunl com>eniimtur
tjiii qui frateiaitalcm qua hoc beneficium nitilur.
Pro Sqcio ccniêniuntur Socium autem ornnium bonornm
:
(2) Hi dicuntur condemnari in id (jiiod facere possnnt
accipiendum est. Sic vnlgo conciliari solet, ut dicalur uUi- qui uon ciindcmnaulur nisi in id quod possunt praestare
matn hanc phrasim Socinm autem omnium bonorum servando quod sibi ad victura neces.se est.
giossema rsse quod expunyenducn est : vel, si nou expun-
(!?) Scilicet si ipse fidejussor conventus non sit secl
gatur, suba:idiendum essc niaxinie, ut scnsus sil Socios ;
;
omnium bonorum raaxime debere gaudere hoc privih'gio , quum Socius convenlus essct ,
ille quasi Socii defcnsoc
non tamen owteros Socios excludi. Alii dicunt, ibi reoen- judicium suscepcrit.
seri eos qui scmper huc bencliciura habent : cwteri auiem (4) Ha;c nimiriim ,
ut cavcat se solulurura si quanJo
Socii non spmpfr habcut, cum intcr ipsos alise quam Pro facere posse coepeiit.
Socio acliones possint competcre in quibus hoc privilegio (,'j) Eo
scnsu ut quod una aclionc consecutus sum, noa
jion fruuntur. Ita D. Schulting. Deniqiic dici potest possiui amplijs per alteram actioni-m consequi non veru ;
Ulpi.inum, qui hic ex Sahini sruttnlia hoc bencficium aJ eo sensu ut ab ulter.i aclio.ic ptuitus simmiove.ir, si quaj-
omuis Socios porrexerot pcstva Sfnteiitiam mnt.tsse et
, dam in ea vcaiant «iuk êuicLant ia illa qua priiis egi.
iiiud bcneficiuin iulra solos orauium Liouoruui Sucios cqq-
,;;,
i4i LIB. XVII. P. VNDECTARUM

ei nominiitn raliotifm habet (i), et adjudicaiio- Illucl noia quod Merlto adjectum est ita de- ;
iiem noii ailmiait. Sed si postea Pro Socio aga- miim Furli actionem cssc si pcr fallaciam ct dolo ,
tiir; lioc luiiius cx ea aclioiie consequitur, quam malo amovit quia quum sine dolo malo fecit,
:
,
ex piima aclioiie couscculus cst. /. 43- lib. 28. Furti uou tenetur. Et sanc plerumque credenduin
SD Eo. esl eum qui parlis domiuus est jure polius
, ,
suo re uli, quam furli consilium iuire. /. 5i.

LI. Item aliqiiando concurril hcEC aclio Pio Ibid.
Socio cum Legis Aquilia; aclione. Et ideo videbimus, an Fabia (6) teneatur? Et
Nam Si damnum in le communi Socius dedit ratio quidem facit ne teneatur. Vcrum si pla- ,
Aquilia tencri eum, et Celsus et Julianus et Pom- gium (7) fecit , vel suppressil , Fabia teneri. d.
ponius scribuut. /. 47- § /'"• ^^^- ''"'• ^°- ^^ l. 5i. § I.
SAEIff. LIII. Ilem interdum concurrit aclio Pro Socio
Scd nihilominus ct Pro Socio tenetur ( /. 4*^- cum Cott-diclione ex Lege Diii Marci , de qua
Vaul. lib. 6. AD Saeiw. ) Sl hoc faclo Socielatem
:
Papinianus ila Respondit Socius qui cessantis ccs- :
la?sil ; si verbi gratiaiie goliatorem servum

vulue- sanliumve portionesinsulac (8) restiluciil; quiimvis
lavit, vel occidit. /. 49- Ulpian. lib. 3i. ad Ed. aut sortein cum certis (9) usuris inira quatuor
Scd actlone Pno Socio consequitur ,
ut altera meiisc^ poslqiiam opus refectum erit, rccipeic (10)
aclionc coiilcnlus esse (2) debeat. Quia ulraque pnle^t (eNigendoque priviiegio (11) utetui' ) .lut ;
actio ad rei pcrsecutioncm rcspicil iiou, ul Furli : driicip.- (12) propriam rcm habebit polest taiuea :
ad pa-uam (3) dunlaxal. /. 5o. Paul. lib. G. ad Phu Sucio agere ad hoc ut cousequalur quod sua ,
Sadin. intrrciat. Fiiigc enlm mallc eum magis suum con-

jcqui qiiani doiuiiiium insula;. Oralio enim Divi
,
LIL Concurrit eliam intcrdum aciio Pro Socio !M;irci idciiro quatuor mensibus finit ccrlas usuras,
cum aclionc Furti tl Cond ctiuiie tui îva. quia posl qualuor domiuiumdcdit. /. 5a. § 10. Ulp.
Nam Rii coiumuiiis iiomiue, cum Socio, Furti LiE. 3i. adLd.
agi polcst; si per tallaciam dolo\ c malo amo\il,
vcl rem communem celandi animo conlicclcl
: SECTIO IV.
sed ct Pro Socioactione obstriclus est ; nec alteia Quibus viodis sohitur Societas.
actio alleram tollet (4)- Idemque iu omnibus bona;
fidci judiciis diccudum est. /. 45. Uijp. lib. 3o. ad lAY.Hos ila enumerat Modeslinus -.'Dlssoaamwv
Sabin. rcnuntiatione morle capilis minutione , et eges-
, ,
Idem cst ct in eo qui negotia

colono , et in latC. § l LIB. 3. REG.
/. 4. .
gcvit et qui mandatum nostrum exsequilur, cl

,
PU-nius aulem Ulpianus : Societas solvitnr ex
in tutore. /. 46. Paul. lib. 6. ad Sabin. pcrsonis ex rebiis , ex voluntate , exactione. Ideo-
,
Sed si ex causa furtiva condixero, cessabit Pro que sive homines sive res, sive voluntas , sive ,
Socio actio (5) nisi si pluris mea inlersit, /. 47-

;
actio intcricrit;distrahi videturSocietas./.63. § 10.
Ulp. lid. 3o. ad Sabin. LIB. 3l. AD Ed.
non debet aUeram coiisumere qiiia alteram ab altera consumi sccus psse dcbet quum divcrsa
(\) Altcra actio
:
;
qasedara vcniuut ia actioiic Pro Socio qnae nou reiiiunt ,

persequuutur. Ilinc cst quod actio Furli qviae mir.im [la-uaui
V, G. Nomiaa quas fccit continct, actioncm Pro Socio el casuras aciiones rui ptr-
ia aclione Communi dividundo.
si
secutorias non consumit ; nec ab bis consumitur.

unus ex Sociis, vcniunt in actione Pro
Socio i
scilicet ut
Sociis pro parte quam in Societale

habenl , actioncs prajs- Vid. N. praeced.
(4)
larc tenealur. lu aclione vero
Cominuni dividundo nomina
(5) Utraque enim est rei persecutoria, utraque ideta
non vcniunt : nam )udicium Communi dindun.lo non
persequilur.
rcdditur nisi dc rebus communibusi atqui
uon potcst fiugi
Quae Lex Fabia advcrsus Plagiarios lala est, qui ho-
(r>)
nomiu quod sit proprie commune. Aut euim Socius proprio mines supprimunt.
nomiue credidit ; et patet Uoc casu nomcn esse ipsi pro-
prium nou commune : aut Societatis nomiue pecunia (7) Si cvidenler appartl eum babuisse animum admit-
ureiliia' est
i
el nec boc casu nomen comuiunc est , sed tendi plagii.
unusquisque Socius communem
parles bujus uominis ipso Jure divisas (S) Id cst ,
qui cessantibus Sociis insulam
habel V. G. si centum ita credlla sint , uuusquisque ipso ruinosam restauravcrit.
Jure crcditor est in quinquaginta. l'uIo pro cerlis legendum esse centesimis : arg. I. 4-
Vice versa qua;dam veniunt in actione Commum
,
(())
divi-
Cod. de .'lulif. prifat. et juxta aliorum codicum lidem.
dundo , quae non veiiiuat in actiune Pro Socio : scilicet ia
adjudicaliones quas actio (lo) Scilicct Condictioiie ex Lege D. Marci.
i
wHr.io Cummuni di>idundo fiunt ,
Pro Sacio non admitlit. (i Noia banc Condictiouem ex Lcge D. Marci privite-
tamen quid plus sit in aclionc qua posteriori loco gium hîbere quo is qiii in rifectioncm impendit, omaibus
(2) Nisi
creditoribus prajlVrtur.
aRcret : hoc enim c.isu possct oa, deduclo co quod ,am ex aliis
piiori actione coasccntus est, ag.re ; ut

videb. lulra lib. /^. (la) Id i:st exactis quatuor mpusibus. Nam ex eadem
,
Tit. de ObUg. tt action. Vart. 2.

Secl. 3. § 3. Lege D. Maici parles ci-ssanlium ci qui nlVcit addicuniur,
,
non patiatur ut bb idcm exigatur nisi qui cessaveruut, ei qui refi cit resliluant pro portione
(3) Cum bona fides
sua impeusam iatra quatuor meuses.
ncctssc cst, duarum actionum quB idem persequuntur
:
TIT. II. rRO SOCIO. 143

iiiaximc Societas coita sil : ant sine qao Socielas
§ I. Qmnioclo Ex pcrsonis solvalur Soi administrari non possil? sup, d. l. Sg. 1 hccc itu.
LVIII. Quod di.fimus morte Socii solvi Societa-

LV. Ex pprsoiHsso/t'jVH/-i9oc/>/<K, inlerilu perso-
tcni lianc liinilalio "' recipil scilicct Si
, : integris
nartim qua' SociclaCern conlraxerint.
oinnibus maiicnlibus alter dccesscrit, deinde tunc
Iniercuni autcin liomincs maxima aut mcJia ca- S((iuatur res de qua Societalcm coieruut (j); tunc
pilis diminutione, aut morlc. d. $ lo. (Mdem distinctione ulcmur, qua in Maiidato ut ,:
LVI. /giVHT-Morte unius Socii Societas dis- si qiiidem ignola fuerit mors altcrius , valcat .Socie-
I."
soivitur , clsi consensu omnium coita sil , phires
tas ; si nota , non valeal. /. 05. § i o. ^ quodsi. Paul.
vcro (i) supcrsint : nisi iu cocunda Socielate ;ili- LIB. 3v>.. AD Ed.
ler {'>.) conventrit. INec heres Socii succedit. /.05. LIX; Morte qiiidcm Socii solvitur Socictas , ct
§ 9. Paul. lib. 3i. ad En. hercs in ipsani Socictatein non succedit. Ca-leriiin in
El Adeo morte Socii solvitur Societas , ut nec oiiine jiis Socii quod ex antc gesto pcndct , succcdil.
ab iiiitio pacisci possinuis , ut heres eiiam succedat Iliiic Si in rem cerlam emendam conducendaiii-
Societati. /. 5f). Pompo.n. lib. la. ad Sabiw. vc coita sit Socielas; lunc etiam post alicujusmor-
Ilein l Ipianiis Nenio potest Societalem hcredi
: leni quidquid lucri delrimcntivc faclum sit (S),
suo sic parere, ul ipse hercs Sociussit./. 35. hb. 3o. comraune esseLabeo ait. d. l. 65. § i.
jiDSaein. ErgoQuodex rccommuiii postea quKsitum cst,
Papinianus Bcspondit, Societatem non
Similitcr ilem dolus et culpa in eo quo cx aute gcsto pen-
posse ultra mortem
porrigi. El ideo (3) nec liber- det , tam ab hcrede quam heredi pra;standam est,
tatein dc supremis judiciis constringere quis potc- </./.05. § 9. 7 "^'^ quod.
rit, vel cognaluni (4) ulteiiorcm proximioribus Item Hcrcs Socii quamvis Socius non est tamcn :
pra'ferre, /. 5?.. § 9. IJlp. lib. 33. ad Ed. ea quae ptv defunctum inchoata sunt, per heredem
LVH. Poinponius , Ilsec iia in privatis Societaii- cxplicari debent. In quibus dolus ejus admilti po-
lCSt. /. 4o. POMPON. LIl). 17. AD SABm.
bus, ait.
In Societate autem veciigalium nihilorainus ma- Illud deniquc observandum esl quod , quamvis ad
net Societas et post morlem alicujus (5) scd ita : hercdem Socii non transeal Societas ; Planc si hi
demum si pars dcfuncti ad pcrsonain hercdis cjus qui Sociis heredes extitcrint auimum inicrint So- ,
ascripta sit, ul lieredi quotpie conferri oportcat. cictalis in ea hereditate : iiovo coiisensu, quod pos-
Quod ipsura (6) ex causa a^btiiiiandum est. Ouid tca gesscrint, elhcitur, ut iri Pno Socio actionem
enim si is mortuus sit , propler cujus opcram dcducatur. /. 3'. Pojipon. lic. i3. ad Sabib.
(1) Nam nec ialcr cos tjiii supcrsunt, manet. 5 5. h. t. ] consistit prima differenlia hujus Socictalis a
c.-eterib Societalibus ; tju.K; [ ut supra dictum esl] morte
(2) .Scilicct ut inter suptrslitcs duraret Socielas.
uuins Socii solvuntur, dcc duraut inler supcrstites nisi ila
(3) Legcndum videtur, ideo <juia. Et forte ita scripserat
convenerit. 2.° Quioetiam in Sociiitate yectigaUum hcrej ,
Jurisconsultus : siglorum autem simililudiue lectum est
dcfuncli iu .Societatem succcderet : sed ita Jemum, si haeo
ixleoque , uude factum et ideo. Ut ut sit, seosus eslSocie-
lex .Societati dicla sit ut pars di-fuucti ipsi asciiberclur ;
tatem ideo ultra mortein noit poriigi, quia nec liber-
id est, ut in .StK;ietatem in parte defuncli succedcrcl. Valet
tatem , etc.
enim ha:c conventio in Societalo vectigalium. Lt Iiacc esS
Et ideo ultra mortem non porrigilur quia nec liher- ,
secunda ditlerentia iu qua diflert a caeleris Soclelalibus ia
tatem , etc. Nimirum ut convenlio illa qua paciscererour
quibus lalis conventio non admittilur; ut supra dictum cst.
Sociclatem qunm tecum contiaxi cum herede tuo perscve-
Vid. Jauum-a-Costa d. loco. Ca;tcri:m [ ut observat. D.
raturam , pnsset valerc oporteret ut cerlum essetquis tibi
;
Schultiiigius ] quamvis ex spcciah lege hujus Sociitatis,
Jurts futurus sit uec euim Socius meus esse potest nisi
;
possit dcfuncti heres cogere Socios ut ipsum adsciscdni ia
certa persoua quam mihi Socium esse conseusi. Atqui noii
Sociurn pro parte dtfuncti, et vicissim i|jse ab tis cogi
potcst certura esse quis libi heres fiiturus sit ; ncc enim
possit; noD tamcn fit ipso Jure Socius , scd quuni fuerit
supremi juJicii tui libcitatem ita conslringere poles, ut
adsciius I. 63. § 8. supra N. 32.
;
ccrtam personam tibi heredem instituas quam postca ,
mutare non liccal; ergo conveBtio de qua quserilur, uou (6) Iloc ulrumque Ex causa aeslimandum csl ; tJtrunj
potest valcre. durare dibcat Sociclas , et pars defuucti ascril)i hercdi.
Possunt euim esse jnslas caus;e cur neulrum fitri debcat.
(4) Stnsus est; non magis quis potest aslringi ut cerlara
personam ex tcstamento sibi heredem habeat quam posset Pula, si [ut staliin suhjiciiur J is defunclus sit cujus opcra
,
eOicere ut iii legilima hereditale ulterior cognatus proxi- nccessaria erat Socielati lioc casu nec durare dcbet Socie-
;
iniori praeferretur. Nam

aeque est ex subslantia teslamen- tas inler superstilcs. Ilem possiint esse caiis.-e cur mamnle
tarias hcredilatis, ut is heres si quem necesse nou habeat Societate pars defuncli noa dcbeat ascribi; puta , quia
quis heredein instituere; sicut ex substanlia legitima: here- non cst idouea persona.
dilatis est, ut proximiori def.ratur. Puta duo coierunt Socictatem
: ad rem emendam.
(7)
(o) Supple : Ita ul eliam herts dcfuuc,ti in Socielatem Uuo ex mortuo, alier qui mnrtcm
Iiis ignorat, reui tmit
succd.it; iC(2 ita demum , etc. valebit Socicias ,
poltruntque Sncius suptrsl.s et hcrcs
Igilur 1.° In.Sficittate vcctigaUuin imo di-functo, mauet .Socii raortni invicem ugcrc Pio Socio quasi emjJlij 1'acla
, ;
Sociclas intcr superstitcs Jure cilra ulhim
; et tiiiidem ipso csset vivo Socio.
tunvcnlioucm. £t ia hoc [inqml Jauus-a-Coila , aJ Instit. (8} Zx. ca rc.

,;:
,
i44 LIB. XVII. P \NDECTARUM

LX. HacleHus rle morte Socii. neque ejus , quse consecrata pubh'catave sit. /. 63,
a.o Paritcr soli'ilur Socielas capitis diimnutionc § 10. J res vero. Ulpian. lib. 3i. ad Ed.
Sociimaxiina aul inedia. Hiic pertinet quod soh-itur Societasfgestate iinius
//wc Piiblicatinnc qiioquc aislrahi Sociclatem Socii. Nam Bonis a creditoribus venditis unitis
dixiinus. Quod videlur spcclare ad univcrsorum Socii dislrahi Socieiatem Labeo uit. sup. d. l. 65,
,
boiioriim publicalionem , si Socii botia jniblicen- $'

tur. Nam ciim iu ejus locum alius (i) succcdat, pro LXIII. Huc etiam perlinel quod Si alicujus rei
inoitiio liabelur. sup. d. l. G5. 12.
_^ Societas sit , et finis negolio irapositus; fiuitur So-
LXI. Minima autem capitis diminulioiie non sol- cietas, d. /.05. § 10,
vitur.
Quocirca Si filiusfamilias Sociclatem coierit § 3. Quomodo solvalur Socielas Ex voluntale.
deiudc emancipatus a patre facrit: apud Julianum
quaeritur an cadcm Sociclas duret, au vero alia sit, LXIV, Voluntate renuu-
distrahitur Socielas ,
si fortc post emaucipationem iu Sociclate duralum lialione, sup. d. l. 63. § 10. ^Jin.
est ? Julianus scripsil libro 4 Digeslorum camdem 1 ,
El quidem renuntiatione unius cx Sociis etiam

Socictatcm durarc inilium cnim in his contracti-
:
bus inspiciendum. Duabus autem actionibus agen-

allero invito j modo tamen i.o hoiia fide facta sit.
dum csse, uua advcrsus palrem altera adversus
,
Ita Paiilus :Diximus dissensu solvi Societatem :
fiiium : cum patre ,

dc eo cujus dies anle emancipa- hoc iia est , si omues dissentiuut. Quld ergo si unus
tioncm cessit ; oamquo post eman-ejus teraporis rcnunliet; Cassius scripsit Eum qui renuntiaverit ,
cipalionem Societas duravit nihil praestare patrem ,

Socierati a se quidcni liberare Socios suos , se
,
oportct; cum filio autem , de utroque teuipore, aiitem ab illis non iiberarc. lloc utique obscrvan-
idest,de tota isocieuile. Nam et si quid , inquit ,
dum si dolo malo reuumialio facla sit
csl , vcluli :
Socius filii, po>t emanciputionem filii dolo fccc- ,

••iquiim omiiium bouotum Societatem iniissemus ,
lit; ejus, non patri sed fiiio actio dauda cst. /. 58. dciiiile qiium obveuissct uui hercditas proptcr ,
lioc renutitiavil idcoquc si quidein d.imnum attu-

§ 3. Ulp. lib. 32. AD Ed.
lerit licrcdiias; hoc ad eum qui rcmiutiavit per-
Similiter nec adrogalione Socii solvrturSocirtas ,
,
tincbit coniniodum aulcm communicare cogelur

non tainen ad adrogalorein transibit. Hocdocet Pau- ;
actionc Pko Socio. Quod si quid post rcnuntiatio-

lus : Sociotas queniadmodum
ad hcredes Socii non
Iransit , ita ncc ad arrogatorem , ne alioquin in-
nem acqniitciit , ron erit «.cmmuuicanduin quia :
nec dolus adniissus cst in eo. sup. d. l. 65. ^' 3,

vitiis quis Socius elticialur cui nou vult. Ipseautcm
adrogalus Socius perniaucl. Kam et si filiusfamilias Itcm Socictatcm ineamus ad atiquam rem
si
emancipains fucril , permauebit Socius. /. 65. § 11. cmendam: dciude solus volucriseamcuiere; ideoque
IIB. 65. AD Ed. renunliaveris Societati , ut solus cmeres; teneberis
quanti interest mea. Sed si ideorenuntiaveris quia
Aliud in servo nam ciim pcrsonani non haheat
:
eniptio tibi displiccbal, non tencberis , quamvis
nec nisi ex persoiia doiidni Socius esse possit, sc/jui-
ego eraero quia hic nutta fraus est. Eaque el Ju-
:
turguodhujus inanumissione aut alieiialionc solvatitr

liano ptaceut. d. l. 65. § 4-
Societas.
Hoc docet Ulpianus Si servus nieus Sociciatem :
LXV. 2." Dehet etiam i-enunliatio , ut renuiitiantein
cum Titio coierit et aUeuatus in eadem pcrmansc-

,
a Societatc liberet, esse tcmpcslive Jacta. An au-
lit,potrst dici alienatione servi et priorcm Sotic- tarn intcmpestive facta censenda sit , non ex eo
latem finilam , et exiutegroatlcram iuchoatam !Vi) quod Socii , sed ex eo quod Societatis intersit, cesti-
atque idco et mihi etcmplori actioucra Pro Socio matur.
competere. Item tam advcrsus mc quain adversus Hoc Laljco Posteriorum
docet Paulus. Ita
ille ;
emptorcm , ex his causis quae aute alieuationem in- renuiiliavcrit Socielati unus ex
libris scripsit, Si
ciderunt , dandam (3) actioneni; ex reliquis, ad- Sociis co tcmpore quo inlcrfuit Socii uou dirimi
versus emptoreili solum. /. 58. § 3, lib. 3i. ad Ed, Societatcm; committere cum in Pko Socio aclio-
ncm, ]N'am si emimiis mancipia inita Socielate , ,
§ 2, Qiiomodo sohatur Socielas Ex rebus. dcindc renuulies milii co tempore quo vendere
mancipia non expedit; lioc casu quia deteriorem ,
LXn. Ex rebns solvilur Societas ; quum res qua- causam mcam facis, teiieri te Pr.o Socio judicio,
riim Societas contracta est, intercunt. Proculus hoc ita verum esse, si Socictatis
Res vero intereunt , quum aut nullre reliuquan- [ nou (4'!] inlcTsit non diriini Socictatem. Semper
tur aut couditionem mulaverint. Neque enim
,
cniin, non id quod privatim intcrcst tmius ex So-
ejus rei qua; jaui nulla sil , quisquani Socius est ciis, scrvaii solet; scd quod Societali cxpedit.
(1) riscus Scilicet. ditnrcni, et perpetuo adversus cmptorem ; ut viJ. siipr

lib. i5.ra.,lePec„/.
(2) Scilicet, si novus consensus inlervenit.
(:'l)
Haec negaiio mate irrcpsit ia lcclione Florcntina, e
(3) Dc Pcculi^, qua dabitur intra anuum adversus vcn- est ex£iuugen(la.
, ,
TIT. II. TPi o socio. 145

IIscc Ita acciplcnda suiit, si niliil dc Iioc iiicoeiin- / /c? versa , Sed ct si convcnit ne intra ccrtum
da .Socielale (i) convciill. cl. l. (i5. § 5. lempus Societatc alicalur cl ante tempus renun- ,
De
intcmpcslua reiiunlialioiie adhuc ila Panlus :
potest ratioiicm babcrc rcniiiitiatio nec
lictiir; :
Item qiii Socielatcm iii tciiii.ius coit, ei atite leiiipus tcuebilurPRO Socio, qui id'0 renuiiliayil qiiia coii-
leniiiiliaiido Socium a se non sc a Sotio libo-
, ,
dilio qiiofdam ,
qua Sociclas crat coila , ci uon
lal. Ilaqiic, si qiiid comjôndii postca factiim ciit, praeslaliir. Aut qnid , si ila iniuriosus et dam-
cjiis paiteiii iioii lei t;dispcndiuiu, a-qnp piKS-
at si noûs Socius sit, ul non expcdiat cum pali ( </.
tabit portionem nisi reniintiatio ex ncccssilate

:
/.i/i-)? \c\ quod ca re frui noii liccat , cujus gratia
qiiadani facta sil. Quod si lempus iinilum est ncpoliatio susccpta sit. /, i5. PoiiroN. i.ii;. i3.
libcnim cst reccdcre quia sinc dolo malo id liat.
:
AD Sabin.
<i. l. G5. ^ 6. Idemque erit dicendum, si Sociiis rcnuntiavcrit
Societati, qui Rcipublicae causa diii ct invilus sit
LXVI. Rcnunliare aulem .Socictali rliam pcr
abfuluius ; quamvis noununquam ei objici possit
alios possumus. Et ideo dictum cst pnicurato-
,
quia potuit ct pcr aliuni Socictatem admiiiistrare ,
lem qiioquc possc leinintiare Sociclati. .Scd utnim
vel iSocio committcrc. Scd hoc non alias iiisi valde
de co dictiim sit ciii omnium honoruin adminis-
,
sit idoncus Socius aut facilis abluturo cliam per
,
tratio conccssa cst; an de eo ciii hoc ipsum iio-
aliuiii Societatis admiuistratio. /. 16. Ulp. lib. 3o.
minatim niaudatum cst videamus an vero pcr, :
ulrumqiie recle renuiuielur? Quod est virius, nisi AD SabIN.

si prohibuerit eum dominus spccialiter renuntiarc. Pactum vero ne intrn certum tcmpus di\idatur ,
cll.G5.%-. utile est: Hiiic subjicitur : Qui igitiir paciscitur uc
dividat , nisi aliqua jusla ratio intcrcedal ncc veii- ,
LXVII. Ilem r/uceritur cui renuntiari possit? An dere poterit ncc alia ratione cflicict ut dixidatiir;
,
soli Socio; an cjus procuratori ? sed sane potest dici vcndilionem quidcm nou im-
Scriptum est, posse procuraloii qiioque mro So- pcdiri sed cxceptionem advcrsus emptoicm locum
,
cium mcum renuntiare. Qnod Servius apud Alfe- habcie, si ante dividat quam divideret is qui (3)
i!um ila notat; Essc in pottstate domini quuni ,
vendidit. d. l. 16. § i.
procuratori ejiis renuntiatum est an velit ralam alicnavcrlt contra pactio-

el Socius qui
,
Sed ,
iiabere rcnuntiationcm. Igitur is cujus procuralori Comuiuni
ncm committit ; et tcnetiu Socictatis aul
renuntialum est libcratusesse videbitur. An autem Paul. adSabin.
,
dividundo judioio. /. 17. lib. 6. ,
ipse quoque qui renuntiavit procuratori , liberctur;
iu potcstale ejus eril f]ueiiiadmodum diitimus in
:
Ex dictis liquet Socictate coeunda nibil
quod : Iii
co qui Socio (2) rcnuntiat. tl. l. 65, § 8. altinct dc rcnunlialione cavere eumdcm : quia ipso
Consonat quod Paulus alibi ait : Si absenti re-

Jurc Societatis intenipcstiva renuutiatio iu acstima-
nunliata Societas sit ; quoad is scierit qiiod is actioncm venit. d. l. 17. § 2.
,
quisivil qui renuntiavit, in commune ledigi, detri- renuntiatione. Si autein ea ,

LXIX. Hactenus de
mcntum aulem solius ejiis esse qiii renuntiavcrit :
facta , solvitw Socetas
boiia fiile et teiiipestive ;
sed qiiod absens acquisiit, ad soluiu eum perlincre; multo magis communi consensu; el quideni vel la-
delrimentiim ab eo iactum , commuue esse. /. 17. § i.
cilo. Itaquc quum scperalim Socii agcrc coepe-
LiB. G. AD Sabin. :unt, et unusquisque eorum sibi negotietur; sine
Curator autein furiosi renuntiare , et ei renun- dubio jusSocietatisdissolvitur. /. 64- Callisiratus
tiari potcst : ul constiluit Justinianus in l. fin. Cod. LIB. I. QU*ST.
h. t.
Consonat quod rescribunt Diocletiaims et Maxi-
LXVIII. Circarenuntiationeni qiicerendum super- m/ani«:Tandiu Sociclas diirat, quandiu con ensus
est an utile sit pactum ne quis renuiitict Sociclali? partium inleger perseverat. Proinde si jam libi Pro
,
De eo pacto Socio iiata cst actio eaiu iiifcire apud cuiu cujus
:
, necnoii de illo quo conveniiel ne intra

super ea re uotio cst uon prohibcris. /. 5. Cod. ,
certum teinpus res communis divideretur , ila Llpia-
h. t.
nus:Si convenerit inter .Socios ne inlra certum
tempus communis res dividatur; non vidcturcon- Unius autem voluntalc alteri non rcnuntiala , non
venisse ne Socictate abeatur. solvitur Societas.
Quid tamen si hoc convcnit ne abeatur ? An , Hinc Si scrvus Socictalcm coicril non sufficiet, :
valeat? Ehganlcr Poinponius scripsit fruslra lioc , si jubcatur a domino scivus

ab rc a Soci^lale, scd
convenire. Nam etsi non convenit si tamen in- , Socio renuiiliandum est. /. 18. Pomp. lib. i3. ad
tempestive renuntietur Socictati esse , Pao Sor.io Sadik.
actionem. /. 14. lib. 3o. ad Sabin.
(i) Id cst,ut Cujaciuspost Gracosinlerprelatur; si iion (i) iDtempcslive scilicet vel dolose. Vid. supr.i N. C^.
epcci.nliter convcnil ut haterem aclioneni Pro Socio vcl fx ,65.
eo .<:olo quod mea inlcrrsset Socitlalem nou solvi ; fjuamvis
(3) Vid. I, 14. § 3. ff. Cow. cUîd.
nibil intcrcssel ipiiusSocielalis.
Tom. II.
,4G LIB. XVII. PANDECTAIIUM
Sociclaiis. Procnliis euini alt , IIoc ip50 quod jn-
§ 4. Qiiornoclosoh>atitrSocietasE-s.ac\.ioi\c dicium ideo dictatum est ut Sociclas dislrahatur ,
renuntiatam Societatem : sive totorum bonorum ,
LXX. Societas Actione disttahitur ; quum aut sive unius rei Societas coila sit. /. 65. Paul. lib. 3-.i.
sljpulalione (1), aut judicio (2) mutata sil causa AD Ed.
(i) IJ cst, novatione qiiae fit per stipulationem : nec (2) Scilicet quum agitur de deputandis ac reildendis
(•nim Socii obligalionem Socielali» novant , nisi quum universis ralionibus Societatis ; qua actione Socii agcre
volunt a Sociel.-»le disccdere. nun soleat, nisi quum volunt a Socittate discedere.
:
LIBER DECIMUS-OGTAYUS.
TITULUS I.
DE CONTRAHENDA. EMPTIONE ( ET VENDITIONE ) ; ET DE l'ACTIS INTER EMPTOREM ET VI
DITOREM COMPOSITIS j ET qVJE RES V^NIRE NON POSSUNT.
OnDiÂTOR Paudeclarum in hoc lihro pergit agere De his vero quce pertinent nd actionem quce e.r
de r.ontractihus qui solo comcnsu perficiuntur ; ex contractu Emptionis-venditionij nascitur ; crU pro-
tjuorum numuro est contractus Empliouis-veudi- prius rrV«/i« de Actionibus 'Em^y\, Ubro seq.
liotiis.
I. EMPTio-VENDiTioe.?/ cow</'ac7(/5 quo alter alteri SECTIO I.
vem pro doniino habere licere prwstatnrum se pro-

mittit, allcr allcri pretium dare vicissim ohligalur. De quce ad contracliis emplionis et
his
Origo eniendi vendendiquc a Perniutalionibiis Vendilionis substantiam pertinent.
coepil. Olim enim non [ ita (i) ] eiat nummus ;
neque aliud Merx , aliud Prctium vocabatur sed ;

II. Est autem Emptio Juris Gentinm et ideo (5) :
unusqnisque secundum neccssitalcm lemporum ac

coiisensu peiagitur, et inter absentes (6) rontralii
rerum utilibus inutilia permutabat; quando ple-
potest , et per nuntium , et pcr litteras. d. l. i. § l.
,
rumque evenit iil qiiod alteri superest , alteri desit.

Sed quia non semper ncc concurrebat , ut facile Quinetiam vel lacito consensu contrahitur. Hiiic
,
quum tu liaberes inviccm

quod ego desiderarem ,
Quidam cx parte dimidia heres inslitutus , uuiversa
habercm quod tu accipere vclles; electa maleria pia-dia vendidit ; et coheredcs prctium acceperunt.
esl cujus publica ac perpetua {i) Kstimatio dilll- Evictis his , quaero an coheredes Ex Empto actione
cultatibus permutalionum , aequalitate quanlitalis teneantur ; Rcspondi , Si cohercdes praesentes ad-
subvenirct eaque materia fornia (3) publica per-
:
fucrint, nec dissenserunt ; videri unumqurmque
cussa , usum dominiumipie non tam ex substan- partcm suam vendidisse (7). /. \-i. ff.de Evict. Sc e-
tia (4) prcebct quam ex Nec ultra
quantitate. VOLA LIB. a. RESPOKS.
,
Merx utrumque ; sed alteium, Pretium vocalur. IIJ. Quamvis solo consensu perficialur Emptio-
/. 1. Paul. lib. 33. a'd Ed. venditio ; lamen , si in contrahcndo com'enit iit
Qu(e spetialiter de hoc conlractu in hoc Titulo contractus in scripta redigeretur , voluit Justinianus
tradunlur duabus Sectionibus concludemus. Prima
, prtfsumi contrahentium vohmlatcm fuisse ut non
erit de his qucE ad hujus conlractus substantiam
, prius perfectus essct contractus (8) quam instrumen-
perlinent : Altera , de his quce huic contractid acci- tum fuerit numeris omnihus absoluluni. Quod noit
dentalia sunl. solum in Emptioiieel Fenditione , sed et in aliis con-
Plurima alia quce orcasione Emptionis-vcndino- traclibus fputa, Permutationihus Tran.snctiouihus ,
nis hic congcsscrunt Pandectarum ordinalores circa Donalionihus J observari voluit. l. 17. Cod. dc Fid.
moduni acquircndi rcrum dominii per Traditionem , iiiitrunf.
remitlimus infra ad lib. 4". Tit. de Acq. rer. domiu. Consensus autcm ille quoperagilur Emptio: ver-
(1) Ha:c vox iia videlur abiindare. (31Sc ;us est in Eminioiie soUim Jus Gentium scrvalur
:
Nummi ajstimatio dicilur Puhlica quia publica ideo*co. ent.uquem solum hoc Jus desiderat, perliciturj
(1) ,
uiillasqu sclemuitates a Juie Civiii mutuatur.
aucloritate certam ae,stimaliomm numraus recipit. Peqielua
dicitur, quia liaec asstimalio ex privatoium arbitrio varie- (6) NuUas veiborum solemnilates desiJerat , ut
talem accipere bou potest ;
quamvis publica auclorilate
mutari possit.
(7) Taciio consensu,
qu ipsorum pra;sentia colii
(3) Forma nummi auctoritate publica conslituilur et :
lia-c forma , cst index sestimationis quas in nummo spec-

tatur. (8^1 Quanquam et hoc casu, solo adhuc conscnsu perfi-
cilur si;d sub hac conrlitione ut uon inlelligalur plene
(i) Sensus cst : in usu nummi non tam ipsa subslantia
:
sen ipsum nummi corpus spcclatur , quam quantilas scu dcclaratus consensus , quam posL sciiplurain numeris
.estimalio. Et qui nummorum duminus csl ; noti tam ipso- oninihus perfrctam ; nt rccte obstcvat D. SchiiUia;;. Thcs.
rum corporum dominus dicitur quam riuantitatis seu coiuiov. Uccad. 3G. Thts. 2.
,
a.slimiitionis quffi ex publica auctoritate numrais inest.

, J,,
l/l^ LIB. XVIIT. PANDECTARUM

fdliir circa prelhim. fîtur tria dimlaxat subs-
rem et Simili quoque modo ex diverso irnctari oporlet,
tanliam coiitractiis Emptionis-vendilionis consli- ubi Emptor quidem sciebat, Vcnditor autcm igno-
tuunt ; scilicct J\.es qiCce vceneat ; Fielmm quod pro rabat. Ethic enini oportei et Vendilionem siare;
en rc conslituatur ; et Consensiis super rc ct prelio : et omne pretium ab Emptore Vendilori , si non
dc qmbus , siiigulis Arliculis dispicienduni. depensum est, solvi; vel, si solulum sit , uoii re-
pcli (5). d. l. 57. §a.
ARTICULUS I. Quod
utcrque scicbat et Emptor et Vendilor ,
si
donium esse exustam tolam vcl ex parte; nibil ac-

De re tjiuv vceneat. tum fuissc dolo inter utramquc partem conipcii-
:
sando el judicio quod ex bona fidc d«scendit,

;
p'idendum i.« Qnam sitad substantiam contraclus dolo ex utraque parte venientc Vcnditionem ,
Emplionis-venilitioiiis necessaria res qua vceneat; stare non concedente. d.l. 5"]. ^ /in.
•1." Quce , el cujus rcs vendi possint necne. • His qucc ex Paulo retulimiis ,
consonal quod aii
Papiniamis.
Quam sil ad siibstantiam conlractus necessa- Arljoribus quoque vento deicclis vel absumptis
§ I.
ria res qiue veneal. igiie , dictum cst Emptionem fnndi non vidcri esse
coiitractam ; si coutcmplalione illarum arborum
IV. Ncc nec Vendilio sine re qn» vfc-
Empto (veluti olivcti) fundus comparabatur : sivc sciente,
>ieut polest inl.liisi. /. 8. Pompon. lib. 9. Sadin.
,
sive ignorante Vcnditore.
Jgitur Etsi consensiim fviciit in corpus id ta- ,
Sive Emptor sciebat , vel ignorabat
(6) autenr
nicn in rcrum natnra ante Vcnditionem esse de- vcl uterque eorum hoec oblincnl qna; in supcvio- ;
sieiat; nulla Vcnditio est. /. i5. Paul. lib. 5. ad ribus casibus jiro sedibus dicta sunl. /. 58. Papin.
Sabin. LIB. 10. QU^ST.
Unde Paiiliis Domum emi cum eam ct ego el ,
vcnditor combnstam ignorarcmus.Nerva, Sabinus, V. Quid si diice res vcenierint quarinn ,

unajam
Cassins, nihil «senisse piitanl quamvis area fi) ,
ante P'enditionem interierat 7 Si probabile sil Einp-
maneal pecnniamque solutam condici posseaiunl.
;
torem , si scissel , alteram seorsim non fuisse
Ncratius ait , in hac empturam ; Emptio valebil Et hoc
in neiilra re
Sed si pars domus manerel :
;
facile prcesumitur quum uno pretio utramqtie emit.

qna-slione nuiUum interesse quanta pais domus ,
jncimlio cousumpta permaneat ut, si quidem : Hinc Si quis duos servos emit pariter uno pre-
amplior domus pars exnsta non compellatui
est , tio ,
quorum alter antc Vendilioneni morluus est;
Emptnr perficcre Emplioncm sed eliam quod forle
, nec io vivo consistet Empiio (7). /. 44- Marcian.
SoUitnm ab eo est , repctet (>) ; sin vero vel dinii- LIB. 3."Regular,
dia pars vel minor quam diniidia exusta fuerit
Emptor Vendilioncm aJim- VI. Fidimus non posse stare Fendilionem rei
tunc coarclandus cst
si cpiitm vceniit , jain cxislere desierat, quasi non
plere (3) ; a-stimationc viri boni arbilralu habita
,
,
fiierit res quce vcenirt:l. Idein dici non polest si

nt qiiod cx prelio propter inccndium decresceie
,
qiiid nondiim qiiidem exislebat qiium vceniit, sed

fnerit inventum, ab hujus prscslatione Ubcretur.
exliluruin sperabatur , el postea exlilit.
/. Paul. lib. 5. AD Plaut.
57.
Sin autem V''nditorquideni sciebat domum mse
Unde Poniponius : Et taincn fructus et parlns
exustam, Emptor ignorabnt nullam Vcnditionein ;
futuri recte cmentur nt, qunm editus essi partus,
: t
stare, si tota (4) donius ante Vcnditionem exusta

jam tu> c quum conlractum csset negolium, Vcn-
sil : si vero quantacumque pars xdifii.ij remaneat; ditio ficta inteiligatur. /. 8. ^ et tainen, lib. 9. ad
Vendiuoncm et Vtnditorcm Euiptori SAil>r.
et stare ,
quod inlerest rcstituere. ^. /. 57. § i. Cbiter nota : Scd si id egcrit Venditor ne
(1) Vid. Not. seq. (5) Esl quidein luri consenlaneum ut non repelat ; quia
() Hoc enim casii magis nliquias rci de qna rmenrla- sciens solvit Ferre aulem nou potest D. Noodt, ul onmc
veDtUnda consensum e.'^t ixlilisse ccnseiiHMni ist,ûani
, jnelium iioi- casu possit exigi nam si qiii eam rrm qn» :
jpsam rem atlooque Venditio non vaiet

: cuin fuerit rei , vendi non potisl [pHta , rcm furtivam] sciens cniif prelium ,
qu« jiim uon existebat. nou dcbel nisi ci tiadila fueiit [ul vidcb. iiifia N. 16.
Intelligiuir enim lioc casu extilisse rts quamvis quare in liac spccie tolum prelium dcbebit, ciira lot;i n s
(3) ,
ci iion ipinmvis scicrit nod posso pr.-esiari
praesleiur ;
imminula.
totam ? H;ic ralione motiis D. No idt yuU ctiam liunc §
(4) Nec
enim res fuil quae vsenirei. SeJ nonne dicl debet
ixpungi lanquam nou sit TauU, sed hic ab imperito-ho-
hoe casu, ilsi pro|iiii- noii sii \ eudiiio tum uu.la sil ris ,
mine iulerpolatus.
quc-e vaneal, t.num proplcr dolum Viiidiloii!, u.isci obli-
ijd^miidmodura nasuiim- quum liber {(i^ Hscc ([uoqiie Papiniano csse iDlcrpolala, evidens esse
c.itionem Kiiipti \
rs cpia; \ondi non p"Usi a \ endili^c scienie cxislimat D. Noudt.

li. m" aliavi-
1 ,
vtnditur; ul vitUb iiilVa N. i^. ] ; adcoque liic male dis (7) Ccite non consistet iu niorluo , ouni quTad eum
tiii"ni an pars iinut..:S'it dumus an lola uou c\liiissct ? defucrit rcs quae yseuiret sed nec iu vivo cousislet, quia :
lUic rali. nc molus D. Noodl ceiisel liunc § uoii tsse Pauli, quoad huoc lUcst cooseusus , cum caiptor aUcrum siue
scd esse liic inltrpolatum ab aUquo imperito komiue. ailtro cinere Qolueril.
,
TIT. I. DE CONTRAIIE NDA EMPTIONE, elc. i4o

n.-iscanlur aut (iant; Lx Enipto agi posse (i). <L X.,C(/m rcs qiio! non sunt in commercio , vendi
l. ». non possint : hiiic Libcrum homincm scienles
(^)
emerc non possnraus (8).
VII. Ciim rci qna; exUtura est, liccl nonthim
Sed ncc talis F.mpiio aut stipulaiio admittenda
e.rislat , feni/ilio valcaC; ergo juris alicujus cons-
titucmli f'rii((ilio valct.
est,QuuM scnvus erit; qiiamvis dixcrin us futuras
res emi posse TVec enim fas f.st E.fusMODi casus
llinc V, G. llujus rei Emptionem posse fieri expectare. l. 34. ,V Paul. lib. 33. AD I;d.
'.4.
diiti; Qv.v. ux mkis .BDinus in tuas j^cues pnojEcrA

svNr, vr EA MiHi iTA HAHEnE LiCKAT; dcqiic ca rc,
Pariter Celsus filins ait , Homincm Iiberiim scieii-
tcin te cmeie non posse; nec cujiiscmnquc rci (9)
tx Euipln aî. /. 8i>. § I. Labeo i.ib. 5. posteriorum
si scias alieiiatioucm non esse, iit sacia et religiosa
A Javoliô Epitomatorlm.
loca; aut quorum commcrcium nou sit ul pu- ,
Vllf. Qiiineliam reffilce quam statuimus Ven- blica qua; non iu pccunia populi scd in publico ,
ditivnein cssc non posse sine re quie vceneat, non usu habeantur; nt est Canipus Murtius. /. U. Pom-
advcrsnlur quod Aliquaiido tamcn et siiie re (.'.) PON. LIB. 9. AD SaBIN.
Visiditio iiit<'iligitur: veluli quum quasi alta emitur.
XI. Qiiod diximus sarra et religiosa va'nire non
Quod (it quuiu cajjlus piscium vcl avium vtl missi-
posse intellige si principa/iler vancant : nam euin
lium cmitur. Emptio ciiim conlrahitur ,etiamsi niliil
loco profano cui cohcercnl vcndi possunt.
iiicidcrit G); qnia Spei Emptio est et quod : missi-
lium nomine eo casu captum est si evictum fuerit, Inde ait Idpianus , Ilanc lcgem Vcndilionis ,
nulla ro nominc ex Empto oblis;atio contrahitur; .SlQU1D SACnl VEL RELIGIOSI EST , EJUS VyENITNIHIL,
quia id actum inlelligitur. (4) sup. d. l.S. § i. supc rvacuam non esse (10); sed ad (11) modica loca
pertinere.
§ 2. Qiue res vendi possint nccnc. CaHcrum si omne rcligiosum vcl sacrum vel pu-
blicum vienierit nullam esse Emptioncm. /. Ji.
,
IX. Omuium rerum quas quis liabere vel pos- ,

UlP. LIB. 28. AD Sabin.
sidere, vel pcrsequi (5) potcst, Vcnditio recle (it. Et quod solverit eo nomine Emptor, condicere
Quiis vero natura vel Gentium Jus, vel mores ci- potest. /. 23. Paul. lib. 5. au Plaut.
vitatis, commercio exemcrunt, earum nuUa Ven-
In modicis autem , ex Emplo esseactionem (12);
ditio est. l. 34. § I. Paul. lib. 33. ad Ed.
quia non specialiter locus sacer vel religiosus va'nit
Et tam jura quam res corporales vindi possunt.
scd Emptioni majoris partis accessit. A 24. Ulp.
V. G.rectevenditurususfructus. Cccterum Quiim
LiB. 28. AD Sabin.
nsumfructum milii vendis, interestutrum jusulendi-
fruendi quod solum tuum sit vendas; an vero in Ita tamen religiosa loca cum universilate fundi
ipsum coipus quod luum sit, iisumfructiim milii vcsnire intelliguntur , si ila in fundo siiit ut ludluin
vendas. IVani priore c;isu, etiamsi statim morieris, ex publieo adiluin haheant.
iiihil mihi heres tutis debebit; liercdi aulem meo Ilinc ita Laheonem arguit Paulus, Laheo ait :
dcbebilur, si tu vivis ;6) posteriore casu, lieredi : Si eum fundum verfdidisti in qno scpulcrum ha-
meo dcbci;ilur; Iieres tuns debebit.
nihil l. 8. § a. buisti, nec nominatim tibi scpulcrum rcccpisli, pa-
ff. de
Feric. el coinm. rei vend. Ibid. rum habes eo nomitie caulum. Paulus INlinime, si :
(i) rerinde enim ac si nati esseut, cnm per eum

est Emplor fructus percipere loco et vice Venditoris quanto-
sleterit quominus nascerenlur I. 161. de Reg.jui-. :
tempore ususlructus duralurus est. Cura igitur semper per-
(2) Scilic( t , sine re ijtysice exisleiite ; ,it non siue sonae jus ususfructus adhaereat ;
Veaditoris morte intcrit,
aliquu quod sallcm iutelleclu coucipi posslt, tanquaDi non morte Emploris.
exislens. Vid. Nol. seq.
(7) Quid si ignorcs ? Vid. infra N. i^.
(3) Hac in re difrtrl Viaec Venditio a Vendnione p.nrlus (8) Uno tamen casu valet Venditio liberi hominis; quum
fiituri ant fructuurn futuiorunj ;
quae ila valet, si parius pater pra; nimia cgestate filiura rccens natnm vendit ; de
fruclusve nasc.iutur. QuomoHo ergo haec species iion ad- quo casu vid. supra lib. i. Tit. Je Ilis ifiii siii vel alieii.
vcrsatur re;;ulic , fên>luionem esse non posse sine re cjine
(9) Supple, esso Emptioncm; si scias alienationem noa
vcencal ? Nimirum quia (t iu liar specie i-.st aliquid quod
esse , id est , cam rcm esse cxtra commercium positam.
vsnit ; scilicet spes , qia; et pri lio aistimari et vcndi
potesl. (10) Nisi cnimh.Tec lex Vendilioni addaliir; sacrae rcs et
re'igIosa; qua? fiindo conlinentur , possent viileri acccdcre
(4) Enimvero id actiim est ut ea tantum quse ex missilibns
Vcnditioni fundi ; et-un~a eum univelsilate fuadi rendiic
caperenliir, Emplor liabeict Captnm autem non videtur
quod ritintri uoii poterat, et evincitur Ergo secundum id (11) rd cst , haec tamcn ciausnla perlinere duntaiaii
ipiod inler contralicntes aclum est , Itoc quod evincilur potest ad modica loca sacra vel rcligtosa, tiua; in universi-
uou cmptnm tate fundi conlinentur. Quod si omne quod vsenit essrt rcli-
fuit ; adcoque eo nomine obligatio ex Emplo
conlrahi non potest. giof um , prorsus supervacanea cssct clausula : nam etsi non
adjiciatur, niliil polest iulelligi v.Tenisse.
(5) Persefjui proprie ad jura refertur.
(12) Sensus est qiiod si raodicus locus sacer fuerit iit
:
Quum fruclnarins suum jus ususfructus vendil ipsnra

(C) ;
universltatc fiindi veuditi contcntus, intelligilur una ruiri
jus usu fruclus quod venditur, non transit ad pcrsonam
universitate fundivaeniisse,idcoque etiam hujus loci nociiuo
Emptoris.: nec euim potesi egredi personam fructuarii qui
poterit agi Ex Empto.
TeuJidit. Id tantum liac Venditione cunliuctur, ut possil
,:,
iOO LIB. XVIII. PANDECTARUM

in sepuiciumiter publicum transit. l. 53. § i. Labeo Consonat quod respondit Julicmvs. Paler scieni
IIB. I. PlTHAN. filium suum qiiem in potestate habcbat, ignoranti
De his crgo accipe quod ait idem Paidus : Ven- Emptori vendidit. Quajsitum est, an evictionis no-
clito fundo. religiosa loca ad Emplorem non tran- miue teneatur ?
•rount, nec in his jus iufenc inoituum habet. Sek- qui hberum hominem, sciens vel
Respondit :
iXKT. lib. I. lit. ai. _^'

7. tanquam Servum vendit evictionis no-
ignorans, ,
mine Qoare etiam pater, si filium suum

tenelur.
XII. Hactenus de sacris el religiosis. Quod ad
lanquamservnm vendiderit, evittionisnomine obli-
publicas res altinet , quas pariter vendi non possi-
gatur. /. 39. § ^.ff. de Eviction. lib. 5^. di&est.
dixintus ; nolandwn esl huic regtda' non aiiversari
nnod taberniv inpuhlico cvdificalce recte vendantur. Obser\>ii quodea clemum Ignorantia Emptori pro-
dest quae non in supinum hominem cadit. /. i5.
JSam Qui tabcrnas argeniarias, vel cseteras quK ,
in solo publico sunt, vendit; non solum (1), sed § I. PaUL. LIB. 5. AD SaBIN.
ius venait cum htx tabern<c publicse sunt, qua-
:
XV. Prceter res quarum ex natura sua commer-
riiin usus ad privalos perlinet. l. Sa. Ulp. ub. 44- ciuni non
est ; sunt aiice res quas ex bonis moribus
AD Ed, cuU Lcgibus , Senatusconsultis , Conslitutionibus
,
XIII. fnter res quarimi commercium non est , ct

vendere et emere non licet.
f^. G. Veneni mali quidam putant iion contrahi
ejuce ve.ndinon possunl , non ckhent numerari res
captce ab hostibus ; ob spcm poslliminii.
Emptionem quia nec societas aut mandatum€a-
:
giliosa; rei ullas vires habet. Quae senteutia potest

Unde Si servus qui cmerelur vel proinitteretur ,
Octaveniis magis putabal saue vera videri de his qux nullo modo, adjectionc
in hoslimn polestate sil :
altcrius maleriae, usu nobis esse possunt.

valere Eurptionem et stipulalioncm ; quia inter
Emcnlem et Vendentem esset commercium. Po- De Jiis vero quae mixta ahis materiis adeo no-
enim difficuitalem in praestando eo inesse, cendi naturam deponunt, ul ex his antidota et alia
tius
quam in nalura cliamsi officio judicis sustinenda
:
quaedam salubria niedicamenta conficiantur; aliud
dici potest. /. 35. § 2. Gaius lib. 10. ad Ed.
essel ejus praeslatio, donec prsestari possit. /. 55.
Epistolar. PROVINC.
ff.
de Acl. Empti. Pompo.n. lib. 10.
XIV. Quod hactenus diximus rerum quarum ,

XVI. Ex Lege XJITab. res furti^fa eminonpo-
test. Si tamen hoc vitium Emptor ignoraverit, va-
commercium non est, non valcre Vendidonem cum ,
kbil Emptio.
accipiendum cst ; ut , si ab ignorantc
luic limitalionc
Unde Paulus Item si el Emptor et Venditor scit
bonafide emplcefuerinl, Vcnditor obligetur Emplori
:
furlivum esse quod vaenit, a neutra parte obhgatio

in id quod ejus interest nonfuisse deceplum et eo :
contrjliitur. Si Emptor solus sit, non obligabitur

sensu dicitur hoc casu Venditio valere.
Venditor nec tamen ex Vendito quidquam con-
Unde Licinius Rufinus : Libcri hominis Emp- ;
sequitur, nisi ultro quod convenerit praestet (4).

tionem conlrahi posse, plerique existimaveruut si :
niodo inler igoorantes id fiat. Quod idem placet,

Quod si Venditor scit , Emptor ignoravit; utrin-
Emplor autem ignoret. que (5) obligatio coutrahitur. Et ita Pomponius

etiamsi Vcuditor sciat ,
Quod si Emptor sciens hberum esse, emerit; nulla quoque scribit. /. 34. § 3. Paul. lib. 33. ad Ed.
Emplio contrahitur. /. 70. lib. 8. P»Ec.r;LAEi:M. Cum scnms fugilivus profurtivo liaberi possit (6),
Similiter Pomponius :El hberi liomiuis, el loci idem Jus ad fugitivum porrectum est. Sed et spe-
sacri, et rehgiosi qui haberi non potest, Emptio cialiter Senalusconsullo caulum esl, nefigitivus vce-
inteUigitur, si ab ignoranle emiuir ( /. 4- Pompon. nrre posset.
UB. 9. AD. Sabin. ) Quia difficile dignosci potest
: In specie autem sequenti, non videtur fugitivus
liber homo a servo. /. 5. Paul. lib. 5. ad Sabin. vendi. Si quis aniico peregre eunti mandaverit, ut
Item Modestinus : Qui nesciens loca sacra vel re- fiigilivum suum quaerat ; et si invenerit vendat
hgiosa, vel publica,pro privatis comparavit; licet nec ipsc (^) contra Senatuscoiisullum commiltil
Emptio non teneal (a); Ex Empto tamen (3) ad- quia non vendidit; neque amicus ejus, quia prae-
versus Vcnditorem experietur,ut conscquatur quod sentcm (8) vendit. Emplor quoque qui priesenteni
inierfuit cjus ire deciperetur. /. 62. ^ i. lib. 5. emit, recte ncgotium gerere iiitelligitur sup. d,
REauL. l. 35. S 3.
(i) SoUira quiJem in qno sdificalse sual publici juris ,

r : I. 8. § !. ff. de Rdigios. Vid. sup [I. d. til.
cst. At noD hoc solum \a;uit, sed jus ; id est, liujus soli Koiam ad h. 1.
usus : qui usus non ist publici juris sed est ia commerciu,
Id est, ni£i praestet rem venJitam.
(i)
et ad privalos pertiiiel aJeoque ixuire potest.
;
sua
Hac in re diOTerl rts lurliva , ab ca re qu.-c natura
(5)
(2) Non tenct ex parle Venditoris , ut ei obligetur
in commercio non est ; cujus Venjiiio licel iguoranti
Emptor sed ttnet ex parte Emptoris ut Venditor ipsi obli-
;
emptori facta , valet taalum ex uno latcre : ut vid. supra
getur, uon quidem rem Iradcrc ; scd prsstare ipsi quoJ N. 14.
interfuit cjus ne deciperetur.
(o) Quodamaiodo enim furtum sui domino suo facit.
(3) Hoc accipe de actiune

Ex Emplo Ctili neque < :
Dominus sciliccl.
polest competcre Direcia , cum in hac ips- ' '
dicalur (7)
cmiitio non tenerc. liiuc bcec actio alibi appcUatur //; (8) Adeoque qui dcsiciit cssc fiigitivus.
,
TIT. 1. Di: COINTRAIII :NDA EMPTIONE, elc. i5i

XVII. Ex alioSenatusconsuUo{i)idquod(edibus rei Emplor,
aclionc Ex Vendito non tenetur; ct
junctum est, vt-ndi non polesl nec ipsa (edes vendi omnia integro (7) sunt creditori. /. Sq. JunAy,
in
possunt, ul ilestniantur. LIB. l5. DIGEST.
Eninivcro Ssiiaius ccnsnit , ne qiiis doniiira vil- Siioe rei Emplionem non valerc , rescribunt etiain
lamve diriuiet, quo plus sibi acqnirerctiir; neve Dioclctianus el Maxirnianus.
quis nfgoliaiiiii caiisa eoruni qiiid eiiieiel, vende- Si mater tua velut cx ])atris lui bonis prapdium
rctve. Poena in eiini qiii adversusScnatiisconsuitiim snum comparavit cnra rci pujpria; noii tousiiiat
:
fecisset, constiluia cst; ut diiplum cjus quanti emis- Einptio, et hanc simulalam j^roponas; hujiisniofii
set, iii airaiium inferrc cogcretur: iii cum vero qui placiliim mutare siibstantiam veritatis, et einoccre
veiKlilisscl, ut irrila fieret Vcnditio (>,). Plaiie si non potiiit. /. 10. Cod. h. lit.
pieliuni solveris : cuin lu duplum aerarin dc-

iiiilii lidem rescrihunt : Cum
res libi donatas ab hcrede
lieas, rcpctes a me; quod a mea parto irrita facta donatricis tibi disiractas esse proponas , intclii^cre
esl Venditio. Nec soluni huic Senaluscoiisulto locus dcbueras duplicari tibi liluluni posscssiouis non po-
crit si qiiis suam villam
,
vel donuim, sed et si tuissc;sod cx donalione ct traditione dominuin lac-
alicnam vcndiderit. /. 5'2. Paul. lib. 5.j. ad Ed. lum le frustraemisse, cum rei propria;Emplio non
Dehac re ila cdani Marcianus Si qnis ad derao- : At Uinc
pnssit consislere. dcmum tibi profuit si ck,
licndum mgoliandi causa vendidisse domum pai- donatione te nou fuisse dominum demonstrelur
tcmve (lomus fiierit convictus; ut Emptor et Yen- /. 4. Cod. h. t.
ditor singiili prctiiim quo domus distracla est pra;s-

XX.Qiiod clicimiis sua; rei Emplioncm non va
tent (3\ consiiiutum cst.
lere duas patitur liniilationcs.
,
Ad opus autcm publiciim si transfcrat marmora Piima

limitatio est ; ut , ctd rem suain quis emere
vel columnas Jurc licito faoil. l.Jin.JJ. dc t)anm.
,
non possil, tamen possit eiiiere ciliquul quod ipsi
infect. Marcian. lib. sing, de Delatoribus. circa rcm suani dcest.
Ex Constitulione Arcadii et Honorii sub pcena ,
Vnde Paidus : Rei suae Emptio tunc vaiet, quum
capilis proliibctur vendcre Pabiici canonis (4)^)*«-
ab initio agalur ut possessiouem emat quam
forlt;
menta. l. 3. Cod. Quae res vcndi non possunl. vendilor habuit et iu judicio possessionis polior
,
Pi-obihibim quoque est vendere fruinentuin quod esset./. 34.

§ 4. Paul. lib. 33. ad Ed.
excrcitui mitliiur ; sub poena Proscriptionis in ho-
Hinc eliam, si ila erai res Emptoris iil ei auferri
ncsliores et capilis in viliores. I. 4- Cod. d. tit.
,
possit valel Einptio ut non possil ei auferri. Vnde
,
Purpuram utpote soti Principi resen/atam , ven- Diocletianus et Maximianus qui duplicari tiiulum
dere sub pcena capitis prolubelur. I. i. Cod. d. tit. possessionis nonpotiiisse inodo rescripnerunt , slatim
subdunt : Saiic quoniam omnia bona tibi ab ea
§ 3. Cujus res vendere aut einere quis donala et tradita dicis ad hoc et a iilio facla Ven-
;
possit necne. dilio reruin mal.rnarum afferre ( perfecta ctiam

donatione ) poterit defcnsionem , ne vel exemplo
XViri. Non soluni vendi potest res Tênditoris inoftlciosi testamenti (8) possit liaec avocare sua ^"
propria : sed elêm alienam distrahere quem posse, d. l. 4. Cod h. t.
'
nulla diibitatio est. Nam Emptio est et Vendilio : Alterain limitaiioneni ajfert MarccUus. Existimo
sed res^SjEinptoriauferripotest. /. 28. Ulp. lib.î. posse me , id quod ineum est , sub condilione
iD Sabin. emere ; quia forle speratur meum esse dcsiiiere.
/. 61. LiB. 20. digest.
XIX. /4t ve ro Sax rei Emplio non valet; sive
sciens, sive ignorans emi. XXI. Hactenus egiinus de Emptione rei qua
Scd si igiiorans enii; qiiod solvero rrpetcre po- esset Emptoris propria.
tero , quia iiulla obligalio fuit (6). /. iC Pompon. Sed si commuuis ea rcs Emplori cum alio sit
;
LIB. 9. AD Sabin. dici debet, scisso pretio pro portione pio parle ,
Cum suce rei Einptio non valeat : Tlinc Si debitoi- Einptioncm valcre; pro parle non valtre. /. ib..
vem pignoralam a credilore rcdcmtrit, quasi sucC PoMPON. LIB. 9. AD SaBIN.
(1) De quo pliira vHeb. infrn ad Tit. de Eegntis. TT.cc aunona Roma; ex publico civibus cerlo preiio dislri-
(a) Adeoqiie (linigetiir ei aiti > ail conseqrieuclum prc- buebatiir.
tiiim rei, <(vi:im roiilra S' natuscoiisultum vriidijit et Iradi- quidem Emptio-venditio, rnn inricrm fibli-
(5) Viilet
<lil. lla fit ui a;f)up niulcteiilur Veudilor et Emptor; Vendilor gcntur Veuditor etEmptor; sed ex tali conlractu Iraditio
rr qiuim tralidi' et prrtio cdret ; Emptor ullra pretium facta, dominium quod Venditornon habebat non trunsfert
altiTiim tantura fisco iiifi rre cugitur. iu Emptorem adeoque potest res Emplori anfcrri quaiido-
:
[Vj \n liac specie su|ipontndum est rem non fuisse cumque domiuus eam reposcet.
Iradilam ideo EiTiplur, iion duplum ut in specie pra;ne-
:
(6) Pnriter nuila est, elsi.sciens eini. ScA qui sciens
deuli, .std simpliim fisco infert quia rem non liabtl , ; solvitquod nondebtbat, non Viahet Coiidiclionem/,;f/eii/j
Vindilnr aulem qui n m liabet, alteiuui simplmn iufert :
ut vid. snpra lib. 12. Tit. de Condict. irnle/,.
el sic pariler in ulraque specie Vendilor etEmptor mulc-
(7) Id est, creditor jus pignoris quod hahehat, retinet.
lanlur.
C8J Id esi, sub prwtcxiu inolHoiosie djnatiouis;
(4) IJ est , frum«Dla deslinala ad annonam populareai.
,;
LIB. XVIII. rAJNDECiAUUM

Pro nuUa aulem parie noslra videri polcsi rcs , Contra Imaginarla Venditlo non est pretio
in qita luninfractum duntaxat habenius. accedente. /. itj. de Reg. Jiu; Ulp. hb. 29. ad
Hinc idem Pomponius : Nec laincn Emptioni Sabin. .
oLsiat, si in ea re ususlructus dunlaxat emt-ntis sil. Circa hoc Pretium autem tria reqiiiruntur; ut
serium sit, 'et certum, et in pecunia numerala.
/. i6. $Jin. Ibjd.
Officio tamen judicis pretium minuetur. /. 17.
PaUL. LIB. 33. AD Ed. § 1 . Oportere iit Prelium sil serium.
XXIL minime videri possunt noslrce esse , res

XXIV. Hinc Quum Vcnditione quis pretium
in
{juarnm adniinistralionem duntaxat habemus. Ve- rei ponit doiialiouis causa non exaclurus
, uon ;
rwn alia ratione cas emere prohibemur, scilicct ad videtur Vendere. /. 36. Ulp. lib. 43. ad Ed.
fraudes vilandas ; el quia non debet idem circa
Similiter Diocletianus et Maximianus : Si , do-
eamdem rem el Venditoris el Emptoris personas
nationis causa, Vendilionis siinulatus contractus
gcrere.
Hinc Tutor rem pupilli emere non potest. Idem-
est; Emptio in sui dclicit substantia. /. 3. Cod,
h. t.
que porrigeridum est ad similia; id est ad curalo- ,
Obiter nola , hanc donationem Tênditionis com-
ves ,
procuratorcs , et qui negotia aliena gerunt.
mcnto velatam, licct non valeat ut fendilio, valere
/. 3). § 7. Paul. lib. 33. AD Ed.
ut donalionem y poslquam tradilio seculafuerit.
Et
generaliter , Noii licet ex officio quod admi-
nistrat quis , emere quid vei per sc vel per aliani
Hinc slatim suhjiciunt Imperalores : Sane si in
possessionem rei sub specic Venditioiiis , causa
personam. Alioquin noii lanlum rem amittit, sed
douationis, ut te aleiet induxisti sicut perfecta
in quadruplum convenitiir, secuudum Constitutio-
, :
donatio facile rescindi non polesl ; ila legi quam

nem Severi et Autonini. Et hoc ad Procuratorem
tuis rebus donans dixisti parere conveuit. d. l. 3.
quoque Cffsaris pertinet. Sed hoc ila se liabet ,
Cod.
nisi specialitcr quibiisdam hoc concessum est. /. 46.
Et alibi Sed elsi donationis gratia prsedli fac-
;
MopESTliM. DE DeLATORIB.
LIB. SING.
tam Venditionem traditio sequatur; aclione pretii
Tamenanclione pubVca facta , tulor e.t quivis nulla coiupetente, perficitur donalio. /.9. Cod. h. l.
alius adminislralor, rem ex bonis quorum adminis-
j sed elsi.
trationem habct, emere non prohibetur.
De eo quo simulandi dunlaxat , non
igilur casu
De accipe quod rescribunt Diocle-
tali auctione
etiam donandi animus fuit , accipe quod ait Paulus :
tianus ei : Cum ipse tutor nihil ex

Maximianus Nuda el iinagiuaria Vendilio pro non facta est. Et
bonis pupiili distrahi possunt
qu.-e coinparare ,
ideo nec alienatio ejus rei iiilelligitur. /. 55. Paul.
palam et bona fide prohibctur ; multo magis uxor lib. 2. AD Ed. ^dilium curulium.
<!Jus lioc facere potest. /. 5. Cod. h. t.
Simiiiter Zeno rescribit. Si alicujus bona pub!i-

XXV. Vidimus Venditionem donalionis causa
nullo serio pretio constituto factam , non valere. At
centur atque vendantur, licct tam Cnmiti Reruni
Si quis donationis causa minoris vendat, Vcnditio
Privatarum Augusti quam Scholx Palalinorum,
,
valet. Totiesonim dicimus in totum Venditionem
quam etiam Fisci Advocato cmere aliquas res ex ,
iion valere, quoties uiiiversa Vendilio donalionis
eadein auctione isque contractus a nemine calum-
:
causa facta est. Quoties vero viliore pretio res

nictur. I. fin. Cod. de Fid. hasl.Jisc. (i).
donatiouis causa dislrahilur; dubium uon est Ven-
Sed et cilra auctionem tiitor si contuloreni ha-,
ditionem vqlere. /. 38. Ulp. lib. 7. disput.

beat , et eo conlutore auctore bona Jide reni pupilli
emerit; Emptio valcbit : ut/use videb.infra lib. 2G, Obiter nola : Hoc inter ca;teros ; inler virum
tit, de Auctor. lul.
vero et uxorem , donationis causa Venditio facta
pretio viljore , nuliius momeiiti (2) est. d. l. 38.
ABTICULIS II.
XXVI. AW
valet quideni Emplio-vcnditio , nisi
initio prelium serio fueril contitutum. At nil refert
Dc Prelio.
quod posteaquam conslilutum est , rioii fuerit so-
lutum.
XXIII. Sine pretio nuUa Vcnditio cst. /. 2. § i.
Ul.PlAN. LIB. I. AD SaBIN. Unde Diocletianus et Maximiamis : Emptl fides

Hiuc Si quis fundum jure hercditario sibi dela- ac Venditi sinc quantitate (3) , nulla csl. Placilo
tum ita vendidisset,ERiT TiBi emptustanti quanti autem prelio non numerato , sed solum tradila
A TESTATORZ tMPTUs EST ct mox iuvcniatur non ;
possessionc ; islius modi contractiis non liabetur
emptus, sed donalus testatori; vidclur quasi sine irrilus, Kec idciico is qui comparavit, minus recte
pretio facta Vcnditio ideoque similis erit sub con-
:
possidet; quod soluta snmina , quam dari conve-
ditione faclae Veiidilioui , qua- nulla est si condilio nerat , uegalur. /. 9. Cod. h. I.
defecerit. /, 37. Ulp. lib. 3. disput. Eninwero Non prelii numeratio , sed conventio
(i) Haec ConElitulio Graeca quae i iVuls. deest, imi.i alqui donatio vel indirecta inter virum ct uxarem prolii-
,
si in Editione Goiliofr. belur. Vid, iulra lib. 23. Til. de Donat. inter vir. et uxor.
donarc (3) Id cst sine pictio.

(1) Viliore euita pretio vciidcre, cst inJirecle
,
) ) ,
TIT. I. DE CONTRAHENDA EMPTIONE, etc.
perficit sinescriptis luibiUm Euiptioncm. /. (irycorum a;re,ferro, liomiuibusquc viiium emcre

rcfelt ; illis vcrsibus
VlV. HB. I. AD SAlilN. :
EN0EN AV OINIZONTO, etc. ( iJ CSt)
§ 2. Oporlere ul Pretiuin sil cerium. « HINC quidctu vinum cmcbaut romati Achivi;
» (juidem xre, alii autcm splendido fcrro,
Alii
» Alii vcro pellibus, alii aulcm ipsis vaccis,
XXVII. Hinc lllud constat impcrfecium csso no-
M Alii aut(!m mancipiis ».
gotiiiin quiiin cmere volenli sic Veuditor dicil
,
-.
Scd hi vcrsus Pcrmutalioncm siguiricarc vidcn-

QUANTI VELIS, QUANTI yEQUUM PUTA VEBIS , QirANTI
jF.sTiMAVi.Ris, liabcbis empluin. l. 35. § i. Gaiu.>
tur, non Emptionem sicul illi ; :
1,11). jo. Ai) Ed. pnoviNc. EN9, AYTE rAATKii clc. ( id est ,
Qiiod si in arliiriuni tcrlii collalum sit ; consli- « HTC rursus Glauco Saturuinus mcntcs cscmlt
iuit Jiislinianiis , ut quasl sub coiiililione Jiuta » Jupiter, Qi.i cum Tydide Diomede arma muia-
Eniplio pcndcrel : ita scilicct iit , si illc pictiuni » vit, [aurt^ a;rcis] ».
ilc/inieril, oinniraodo (i) sccundum cjus dc(itiitio- Magis autcm pro hac scntcntia illud dicprctcr
jieni el pretia persolvi ct Vcnditioncin ad etTccliim f(uod alias idem Poela dicit.... nPIATO KTEATE2-
pcrvenire vclil : sin iion evslimasset, cornwrct f cn- 2IN EOISI ( id cst
diiio. l. i5. Coii. Ii. t.
« [ ///iiVC olim Lacrtcs] emit posscssionibus
XXVIII. Certiim nuteinpreliiim inlcUiînuis, qnod » suis ».
aclu in se cerluin est ; quariivis dc co inter contra- Sed vcrior est Nerva; etProcidi scntcntia. Nam (3)
bentes nondum constet. ut aliud esl vendi:re , aliud emere , alius Emptor,
Hinc Hujusmodi Emptio Quanti tu eum emis- aliusVenditor ; sic aliud est pretium aliud merx , :
Tl QUANTUM rUETIl IN ARCA HABEO valct. Ncc ,

quod iu Permutalione disccrui iion potcst , uter
,
enim iiici'rtum est prelium, tam evidcnti Vcndi- Einptor,uterVeuditor sil. L i.§ 1, Paul. lii!. 33.
tione. Magis eiiim ignoratur quanti emptus sil ,
AD Ed.
Consonat quod rescrihunl Dioclitimius et Maxi-
quam iu rei vcritate incertum est. /. 7. § i. Ulp.
mianiis Emptiouem rebus (4) fieii non possc
LIB. 28. AD SABIPf. :
f.rid.m placuit. Igitur cum frumcnti cevtam mo-

XXIX. Pretium qiiidcm quod principaliter cons- diationcm Calliniacho ct Acama'o te dedisse , ut
tibi rcpia;?enlent olei dcsignaluin pondus ,
tituitur, dehet cssc cerluin : cceteriun hiiic pretio asscvc-
potest aliquid iiwcrluiii ianquam acccssorium ad- res : si placitis citra stipulationis folemnitatcm noii
jici. exhibcant fidem ; quantum dcdisti causa non sc- ,
Unde Si quis ita emerit: Est mihi fundus emptus cuta coudicere (5) pro desiderio tuo potcs. /. 7.
CENTUM, ET QUANTO PLURIS EUM VE>'D!DERO; Valct Cod. de Rer. permul.
Veudilio, et stalim impletur. Habet enim certnm XXXI. Necesse qiiidem esl prctlum in pecunia
prctium, centum. Augcbilur autcin pretium , si
nuinerala- inlen'enire ; sic taimii ut Uccat pacisci
pUuis Empior fuudum vendidciit. d. l. 7. § 2. Emptorcm quid aliud prailer hanc pecuniain da-
tiirum autjacturum.
§ 3. Oportere tit Preliiim iii peciinia numerata Hinc Si vendidi libi insulam cerla pecnnia , ct
consiitualur. ut aliam insulam incam rcficeres; agam Ex Veu-
dito ut reficias si autcm hoc sohim , ut reficeres
:
cam, couveuisset;non intelligitur Emptio et Ven-

XXX. Sed an sine nnmniis Vcnditio dici hodie-
ditio nt ct Neratius scripsit. 1.6. § i./T. de
facU :
que possit, dubitatur? Vcliiii si cgo togam

(2)
Act. Empt. POMPON. LIB. 9. AD SaBIN.
dcdi , ut tuuicam accipcrcni; Sabiiius el Cassiiis ,
esse Emplinaem et Vcnditioncm ))utant; Ncrva el XXXII. Dcnique suflicil prctium quiim cnntra-
Proculiis, Permutalioncin , nou Emptioncm lioc hilur, iapecwna constilui ; nec refcrt quod pvslea
essc. Sabinus llomcro tcsle uiiiur, qui cxeicitum aliiul vice pccunice sohUum sit.
argnmc aliud cst vendere, aliud

Hoc accipicndum recte monct D. Noorll (3) Tale est boc
; :
(1) civiliter :
rmere ; cryo in cimlract.i itionis-vcHditionis discerni

ecilicet ut ila obliaeat , nlsi manifesla esset iuiquitas ia
arbilrio prctii. drbct, iiier sit empior, uti
non potest, nisi disccrnatu
(2) Eccte dicit, Jiodie : n.im et aDteqnam nummi es.^sent, mulalione boc discerui uou .lotcsl j ergo permulatio nou cit
siquid csietqao vulgo caeteriB re.s .•Bstion.iri .solerenl, fluhium
Empti )-veuditio.
non est iu hoc potuisse prelium EiniJtionis-veDditioiiis con-
fistore. 1'uta tam potinl consistrre in wre apptuso, quam
:
Res opponit pecuniae numeratae.
(4)
ho lie in auro et arKcuto siguato et numciato. Imo Pliuius
IValur. Itist. lib. 33. cap. i. refert apuci Graecos olim res (5) Non vero potes agere actioae aut Ex Empto aut Ex
bobus boumque coriis asstimari sf-Iit.is Jnbinm ergo e.ise : VeiuliW.
non poiest quin apud illos , la liis rebus pretium limplionis
coDsistcre potucrit.
Tom. 11.
,:
j54 LIB. XVIil. P. VNDECTARUM

Hinc rsscrilunl Diocleliantis ei Maximiamts : acctum fuit, ui embamma (2); aliud pvo alio v»-
Pielii cavisa non pecunia numerata, scd pro ea nisse videtur. In cseteris autem uullam csse Ven-
^)Ccorii)i'.s in sor.ilum conscnliciiti dalis r.ontrac- ,
dilionem pulo ,
quolies in materia crratur. d. l. 9.
lusnon cousUtiiiUir irrilus. /. 9. Cod. de Rcsci:nl.
rauul. Alioquin quid dicemus si caecus emptor fiiit, ,
vel si iu maleria erralur? vel in minus perito dis'

ARTICULLS IIL cernendarum maVeriarum ? in corpus cos consen'
sisse dicoiuus? El quemadniodum consensit
(3),
De consensu. qui non vidit? /. 11. Ulp. lie. '28. ad Sabin.
Igiliir qimm Mensam argcnlo coopertam mihi
XXXllL In Veiiditiooibus et Emptionibus con- ignoranti pro solida vcmlidi ti imprudens (4) j
sensuui dcberc interccdcrc paiam est. Caiterum (i) nulla cst Emplio : pccuiiiaque eo nomine data ,
sive in ipsa Emptioue disscntiaut , sive in prelio ^ condicetur. /. 4i. § i. Julian. lib. 3. ad Ukseium
sive in quo alio ; Eniplio imperfecla est. l. 9. Ulp. FEEOCEM.
iiB. u8. AD Sabin. Ccetenim Quamvis supra diximus, quum in cor-
Maxiine antem in ipsa Emplione conscntire con- pore consentiamus, de qualitate autcni dissentia-
irahentcs debenl; id est , in hoc plackiim consentire mus Emptionein non (5) esse ; tamen Venditor
,
ut alter alteri prcestare rem pro domino habere li- tcneri (6) debet quanli iutercst (7) non essc dccep-
cere , alter alleri vicissim pretium dare obligctiir. tum elsi Venditor quoque nescset ; veluli si
:
hoc dissentiant , aiU in aliud consen- mensas quasi cilreas (8 cmal, qux non sunt. /. 21.
Si igilur in
tiant ; non Emplio-vendilio.
est § i.J/. de Act. Empt. Patl. lib. 33. ad Ed.
Unde Labco Nemo potest videri rem vendi-

: XXXV. Error quidcm in qualitiUe substantiaH
disse, de cujus dominio id agttur ne ad Emptorcm rei venditce contractum vitiat.Sccus esl de quali-
irauseal scd lioc aul locacio cst
;
aiit aliud genus , tale accidenlidi postquam dictum est nulliun
: unclc
c^ntiacius. l. 80. § 3. lib. 5. postebiobum a Javo- esse conlractum, quum nie/isa argenCo cooperta pro
L£>'. EpiTOM. aurea vcenil ; stalim subjicitur.
Jn pretio eliam , iit modo dixinms , consensus re- Ahter alqne si aunim quidem fuerit, deterias
quiritur; nec valehiL contraclus , si aller alio prelio aiitem quam emptor existimaret tunc enim £mp- :
vendere , aller alio emere intelligat. lio valet. /. to. Piul. lib. 5. ad Sabin.
Et quidem siif/icil ut vel cx minori parte res au-
XXXIV. Consensus eliam requirilur in re qucc
runi admixium liabeat , ut possit dici Aucea j nec
vceneat.
videatur materia erratum.
Si ego me fundum emere putarem Cor-
igitur
iii
nelianuni, tu mihi te vcndcre Semproniauum pu- Cnde Ulpiamis : Quid tamen dlccmus, si in ma-
tasli : quia in corpore dissensimus Emptio uulla ,

teria et qualilate ambo errarent? ut puta; si et
est. Idcm cst, si ego mc Stichum tu Paniphilum ,
ego me vendcrc aurum pularem et lu emere ,
alsentcm vcndere putasti. Nam cum in corporc quum aes esset ? Ut puta cohcredes viriolam (9) :
dissentialur, apparet nullam csse Eniplionem. sup. qua; aurea dicebatur, prelio exquisito uni heredi
d. l. 9. 7 4' igitur. vendidissent eaqiie inventa esset magna ex parte
,
a^nea? Vendiliotiem esse constat ideo , quia auri

Inde quacritur : sf in ipso corpore non erratur
:
aliquid habuit. Nam si inauratum (10) aliquid sit

,
sed iu substautia error sil ; ut pula, si acetum pro

hcet cgo aurum putem , valei Venditio si autem
vino vsencal , £cs pro auro, vcl phimbum pro ar-
:
jes pro auro vaeneat,.non valet.. /. i4» Ulp. ub.. 28.

gento vel quid aliud argento simile an Emptio ct ;
Venditio sit? Marcellus scribit libro 6 Digestorum

AD Saein.
,
Errori materice comparari potest error in sexu :

Emptionem esse et Vendilioncm ; quia in corpus
sexus enirii substantiam mancipii vendili constiuiil
conseiisum est, etsi in matcria sit erralum. Ego
iinde iste error vitiat contractum ; secus de errore
hi vino quidcm consenlio , quia cadem prope
circa alias qualitates mancipii.
orsiA (id esl, substanlia) esl; si modo vinuni
acuit caeterum si vinum uoaacuit, sed ab initio
:
Hinc idem Ulpianus : Quod si ego me virginem
(i) Id est, alioquio. C7) Emploris.
(2) CondimeDtum ad obsonia paranda. (8) Mensae citrecB magno in pretio Veleribus fneruDr,
(3) Ila Haloander. Florcnt, consensum [supplc] prws- Pliu. lib. i3. cap. i5. Quae fuerit autem arbor illa, citrus,,
titit. non satis coustat.
(4) Mullo magis, si scieus.

(9) Ornamenli genus : armilla ex gemmis margarittsque
(5) Hsc ncgatio abcst in lectione Florcnlioa; scJ cam auro cislalis.
restituendam esse rccte ceuset Cujacius ; quod salis dc- (10) Notat Cujacrus inauratnmYilc accipi, non id quod
monstrat contextufr. simplicitcr cooperlum est auro , scd id quoJ aliquid auro-
(6) Igitur cx Emptione qux ex Jure null,T rst, intcrdum immi.xtnm vel infusum liabct. Et sic uon pugnal lisec les
nascitur actio : inspccto, ut ait Cujacius, potius factj ct cum lege 4'' § •• modo supra K. prKced.
convento cpiam Jurc ipso.
; ;
TIT. I. DE CONTRAHIUNDA EMPTIONE, ctc. 1.15
mm
valebit
ptil.ircm,
in sexu cnim non
:
quum cssct jam nmliiT; Empiio Juris in libera persona cst um
est tn ralum. Ca.'luruni iion poUiit iii cjus persoaa cui
; < perfici Yeiidiliri
domitjus vxuitc
sicRo miiliercm vcndcrem, tu puerum eniere cxis- eaui uoluit. /. 63. Javolen. lib. 7. es Cassio.
tiniasli; fpiia in sexu crror cst , nulla Euiptio ,
nulla Vcnditio cst. l. 11. § 1. Ibid. SEGTIO II.

XXXVI. .Si in nomine disscntlamus ,
vcrum de
corporc nulla dubitalio est quin valeal
coiistet : De variis pactix tjucc contractui Emptionis-
Emptio ct Vcuditio. Ninii, enim facit ebrou ivo- Veiidilioius solent adjicij et de Arrhts.
MINIS, QUUM DE COHPORE CONSIAT. /. Q. § I . Iliin,
XXXVII. Non viliat vcnililionem Eniplionem - ARTICULUS L

error vel dissensits, fjuian circa accessoria clim-
tacal contractits versa/ur, Dc pactis quce Emplioni solenl adjici.
/fi/ic Si in Emplione fnndi diclum sit acccdcrc
Slichum servum; neque intelligatur qnis cx pluri- Liferpacta qiuc contraclui E
mplioms-vendilionis
bus accesserit , cuin dc alio Emplor, de alio Ven- adjici solenl , ccleherrinia siint ; Pacliim addic-
ditor seuserit niliilominus fundi Vendilioncm va-
:
lionis cn diem, et le.r Conunissoria : tlc quibiis ex
Jere coustal. Sed Lalieo ait , euin Stichiim dcbcri profcsso agiliir Tiiulis seqiu-iUibits ,quo rcmitto. Hic
quem Venditor (i) intellcxcrit. Nec refert, quanli nlia qucedam recensehimiis.
sil accessio sive ph<s iu ea sit quam in ipsa re cci
:
accedat, an mious. Plekasque enim res aliquando De pacto

§ i. quo Vendiior quccdam a T"endilione
PROPTER AtcEssioNES EMiMUS sicut quiim domus :
excipit.
propter marmora , et siatuas, ct labulas diclas ,
einatur. /. 34. Paul. lib. 33. ad Ed.
XXXIX. Ciim pactiim quo T'endilor sibi pacis-
XXXVIII. Circa omnia qiica de consensu et er- citur , adversus ipsitm recipiat interpretatioiieni
rore diximm , obsenâ (juod ; Iii hujusmodi quass- ( ut vid. sitpra Tit. de Pactis N. 70 sequitw hoc )
;
tionibus personae ementiiiiu ct vendentium spec-

, pactuni inlra eas res quce verhis quibus contrahen-
tari debeiit ; non corum quibus acquiritur ex co tes iisi sunt slricle acceptis conlinenlur , conclu-
contraclu actio. Nam si scrvus meus vcl filius qui dendwn esse.
in mca potestate est , mc pra-sente suo nomiiie Unde Papiniamis Lcge Venditionis illa facti :
emat ; non cst quserendum quid cgo existimem ,

Sl QUID SACRI AUT RELIGIOSI AUT PUBLICI EST ,
sed quid ille qui conlrahit. /. I3. Pompon. lib. 3i. Eius NiHiL v.enit; non in usu puulico scd
si res
AD Q. MuciUM. in patrimonio Venditio ejus valcbit; nec
fisci erit ,
Hoc ita ,
qmim siio nomine contrahunt. Venditoriproderit excpptio qua; uon habuit locum.
Qiiod contrahat qiuwi ex mandato alte-
si qiiis /. 73. Papin. lid. 10. quest.
riits , quid emstimaverit , el quid voluerit
inspiciUtr
Eadem exceptionis specie retenta : Intra macr-
is qiii contrahere mandavit.
riam (4) scpulcroriim horlis vel crclciis cuh.urisloa
Hinc suhjicilur ; Sed si servo meo vcl ci cui pura scrvata si ndiil Vcnditor nominatim (5)
,
mandavero vcndas sciens fugitivum, illo ignoranle, excepit,ad Emptorcm pertinent. /. ^3. § 1. Papin.
mesciente; non tcneri te Ex Empto vcrum (i) LIB. 3. BESPONS.
est. /. l3. PoMPON. LIB. g. AD Sabin. exempla affert Paulits.
Diio alia hiijus regidce
Simili ralione Qunm servo dominus rem ven- Primiim. Qui fuiidum vendi(ht Pomum recepit. ,
dcre ceit» peisonajjusserit; si alii vendidisset qiiam Nuces, ct ficus, et uvas duntaxat diiraciiias (G) cl.
cui jussus erat , Vendiiio noa valct (3). Idein purpureas, cl quse hujus gcncris csscut quas nou
(1) Censtl Cujar.ius liir iirepsisse menclum ; et lcgcnduni destinatus macerin solehat anibiri. Hujus loci ea parS
Einptor, non vern vendilnr Si-nliiilui Cuj.>cii probatar uon duiitaxat quae corpus hiimiiltmi comiinhal , crat religiosa :
solum ex Juris re£;u!a riu;e slHluit iiiterprotalionem contra caeltra loca, quamvis iulra amhilum maceriaj, eraut pura j
Teniiitorem fii-ri dcheie ; verum eiiam ex ipso hujus legis id est, protana, pura a religione.
contextn. ct maxime versirulo isto, pifrasr/ne enim res , elc.
(5) Si nihil nomin.otim cxcepit, sed generaliter excepit,
Nou placet tameo emendatio Cujacii D." Scbulting. Tli. Qu..d uec sic excepisset;
si r/niJ sacri mit retigiosi , etc. si
Controf. Decad. 6^. n. 4- Ait cnim rcgulam Juris opposiiam
«lon obtinere quia siipponendum censet, legem Don a vcu-
non solum loca puraqaa! sunt intra roaccriam si.-pulcri, sed
ttiam ipsum sepulcrum, Emplioue fuudi coutiueretur ut
;
;
ditore sed ab eraploie dictam ; tl uititur his verbis si iii

vid. supra N. 1 1.
em/jtione.
(6) Uvac rfHraci«(B dicuDtur, qiiae proptcr acinorum
du-
(2) Quasi scienti vendidcris : nec attendilur ignoranlia
riliem lula;suuta frigore; ita ut vi.'! .snspeudi, vei alio miilo
procuratoris qui meo niimlne emit.
csui reservari possint hyemah temporc. Uvas pur/iureas
(3) Cum euim non ,suo scd nomint; domiui vcndat ,
interpretatur Alcialus, tivas ante pirfccLim mituritatcm
consensos dumini cujus nomiue fit \euditio, necessanus
decerptas, qiium adhuc rubiscuiit, in ollis lep )aendas.
est. Cam iijitur dominus rion consenaeril ul huic personas
Quod tamcn rectius accipi censut Guthofrodus de uvis ,
Venderetur, Vendiiio nou valet. dum purpurascuul decerpuntur et quasi

passis ;
qiu-e , ,
(4) Divilcs in agris suis sepulora habebant. I.0CI1S his mortificantur ad solem : uads et Uycc passce diouniur.
:
LIB. XVIII. PANDECTARUM

vini causa DOn lialjririnus (qiiasGiieci TPnSIMOTS, tamen acida et mucida tion VSfnisse. Nam qi'.-»
id est Comestibiles «ppellant (recepta videri(i).

, invitus Emptor accipere non cogerelur, iniquiim
l. 2o5. //. de I \rb. signif, Paul. lib, :\. Epitoma- csse non permilli Venditori vcl alii ea vendcrn,
RUM AlfE.M DIC.EiT. /. 6. _/?'. de 1'eric. et comm. Pompon. lib. g. ad
Sccundum. FurKli vendltor frumcnta manu sata Sakin.
vcccperat. In co fuudo ex slijiula scgcs cral enata :
Est etiam specics qucedam pacti Exceplionis ,
quxsituni est , an pacto couiiucretur ? Respoiiiiit ,
quo Ji/ndi fênditor recipit ut sibi liceat scrvitiitent
Maxiuie referrc qiiid acl'im esscl. Ca^lcrum sccun- aliqnani infundo vendito ante traditioncm aiit in
dum Vf-rba , [non (2) ] e.'se aclum qnod ex stipnla traditionc constituere.
nasceretnrjnoii UKigi.sqiiam si quidex sacco saccarii De hac pacli specie ita Vfpianus : Si in vendi-
cccidissct , anl ex co ciuod avibus cx orc cccidissct, tione quis dlxeril .SEnvAS fohe aedes quas vendidit,
natum essct. l. 4o. § 3. Ibid. necesse non habct liberas tradcre. Quare vel suis
a;dibus eas sci-vas faccre potcst , vel vicino conce-
XL. Quinctinm e.tsi quwdam res t)erbis contineri
dcre servitutem ; scilicet ante trnditionem. Plauc
videimtnr ; si tamcn probabili; est de his non esse
si TiTio SERVAS fore dixil ; si quidem Tilio servi-
cogilatum , exceptionis' pacto non continebiintur,
tutein concesserit , absolutiim est si vero alii con- :
Tlinc Quum manu sata in Yendilione fundi enci- cesserit , Ex Empto tcnebitur.
piunlur; non qiiae in perpctuum sala sunt e.xcipi ,
A quo Don abhorrct quod Marcellus
lib. 6. Di-
vidcrcntur; sed qua; siigulis annis srri solent ita ,
gestorum scribit Si quis in Iradendo dixerit fun-
:
nt fructus eoriim tollatur. Nara aliter interpretan- duni Titio servire quuni ei non serviret esset, ,
liLus viles et aiborcs omues cxcepUY vidcbunlnr.

,
aulem obligatusVenditorl ilio ad seivitutem piaes-
l. 80. LaBEO LIB. 5. POSTEBIOR. A JaVOLENO EpITO-
tandam an agerc possit Ex Vendito ut Emptor
,
MATORUM. servitulem imponi patialur pra;dio qnod mcrcalus

Aliiid exemplum habes ex Paulo. Nam ad hwc esl?Magisque putat permittcndum agerc, Idein-
n-rrba Laheonis , Si habitatoribus liabilatio lcge qiic ait, Et, si possit Vendilor Titio servitutera
Vcnditionis rccepta est, omnibus in ea habilanli- vcndeie, aeque agere pcrmiltcndum. Haec ila dc-
biis
(
pra;ler dominum ) recte recepta est habitatio :
nium , si recipicndae servitutis gratia id iii traditione
Panliis: Imo si cui in ea insula quam vendideris, cxpressum esl. Caiternm si quis (iuquit) veritus ^3)
gralis hahitationem dederis ; et sic rcccperis , ne servitus Tilio dcbealur, ideo hoc cxcepit ; non
HArlTATORIBLS , AUT IN QuAM QUISQUE DIEM CON- crit Ex Vcudito aclio, si nullain scrvilutem promi-
DUCTUM H.1.BET parum cavcris nominatim cniiii Commun. prced.
sil. /. (J. § 3. 5 si in venditione
Jf. de
:
;
de his recipi oportuil. Ilaqve eos habilatores F.mp- Ulp. hd. 28. AD Sabin.
tor insulae habilalione impune prohibcbit. /. 53.
§-i.Jf. de Act. empti. Libeo lib. i. Pitiianon.
§ 2. De pacto quo conênil quasdam res fenditioni
XLI. jMaxime aulem non intelligentur continen accessuras.
paclo exceptionis , ece res quce quum contrahcrctur
nonchtm exislcbanl. XLIII. Jn Tendilionihus fundonim frcquenter
,
Ilinc In lege fundi vendundi lapidicinoe in eo , convcnit ut dolia l endilioni accedanl.

fundo Ubicu.mque esse^t, exceplse crant et posl :
Pauhis autem , eo casu quo V enditar Dolia quae
inultum leniporis in eo fundo rejicrla; eraul hipi- in fundo doniini essent accc^sura dixit ; Etiam ea
dicina-. Eas quoque Vendiloris esse Tubcro re.s- , quae servus qui funduin coluerat emisset peculiaria,
pondit. Labco n ferre quid aclum sit ; si non
, Emplori cessura respondit. /. 4o. § 5. Paul. lib. 4-
apparerct, non videri eas lapidicinas esse exceplas EPIT. AlFENI DIGEST.
ncininem cnim nec vendere nec excipere quod
non sit , cl lapidicinas nullas esse nisi quae appa- XLIV. Iteni frequentcr convenil ut mercedes
fundi ex prceterito tempore dehitte , Jiindi Fendi-
rcnt ct cnedantur. Aliter iulerpretanlibus , toUim
fuudum lapidiciiiarura fore si forte toto co sub,
tioni accedant. Iloc auteni casu ait Labeo : Si
terra esset lapis. Hoc probo. /. ^7. Javolenus mercedem insulac accessuram esse Emptori dictum
lib. 4- EX posterioribus Labeonis. est quanli insula locala est

;
tantum Emptori ,
Paulus Imo si insulam lotam uno no-

pr.cstclur. :
XLII. Effcctus pacti exceptionis esf iit , quce mine locaveris , et amplioris conductor locave-
excepta sunt , Tendita non sinl ; etiamsi is cujus rit (4), et in vendenda insula mercedem Emptori
gratia paclurn initum est , eas venditas vellet. cessuram esse dixeris ; id acccdet quod tibi lotius
Hinc emcrim esceptis acidis et mdcldls,
Si vina iusulae Conductor debebit. /. 53._^'. de Act. empti.
et mihi expediat acida quoquc acciperc Procuiiis : LaEEO LIB. I. PlTUA?<0N.
ait, Quamvis id Emptoris causa exceptum sii, Idem atibi : lusulam uno pretio totam Idcasti,
(1) Non autem csteras nvas ; quamvis viileri poFfrnl (3) Si quu! non boc animo u( sibi liceret Tilio serTitHlem
conlineri gencraliappellalioDeyomt quae ad omuesaiburum coosliluere; sed virtus etc.
fruclus refcrri potcst.
(.5) Divcrsis sab-conductotibiis quibus siugula coenacula
(ti) HaDc negal ioncm qi^re viilgo deest, rcslituil Haloandcr j
ci restituendam csse couteMus i^robat.
,
TIT. 1. DE CONTRAII E]\DA EMPTIONE, ctc. 157

et cam vcndlJisli ila iil lunploii mcrccdcs inqui- Kl riirsus :Qui Uti optim.-E TAATimiEQVT. SUNT
,
linoium accedcienl. Quamvis cam conducioT ma- non hoc dicit, scrvitutcm illis deberij
I
I .-cdes tradit;
jore prclio locarcl, tauicii id Emplori acccdit fjnod sed illud soluin , ipsas a-dcs liberas essc ; lioc (st
,
libi conduclor dcbcat. l. TiS. Jf. LoctUi. LAuto iiulliservirc (3). /.90..//. de Jerb. signlf. Vlv.
Liii. 4- PosTi nion. A J.woL. Epitoim. LIE. 29. AU SaBIN.
Obscirnnilitm , qiioliescitmijue corwcnit iil mcr-
cedes fimdi vel rcdiliis ciijitsvis rci f/iia' vcenil '
§ 5. De lcge c/ua' Emplioni intcrdum adjicitnr, ut

/ enilicioni accedant , illiul pacto condncri iii aclio- si dis/ilicucrit , res sit inempUi.
ties qiifv f' eudilori co noniine coinpetwit , Emptori
mtmtlcnliir. XLVIII. Si ics ita dibtr acta Jfctjsidispiicuisset
,
Ilinc Scavola : Intcr Venditorem ct Empto- nempta cssct; constat iion aBc sub condilione
rcm mililixita conveiiit , ut salarium quod dcbca- distractam, scd resolvi Emptioucnisubconditione.
/. 3. Ulp. Lin. 9.8. AD SAniN.
lur ab iila pcrsona Emploii crdcrct. Quasituiv.
cst, Einptor niilitia' quam quanlilalera a qiio exi- De ea /?lura Ttt. dc Tl^ldiliv-. Editt. infra. Itb. ai.
gcre dcbct , et qnid cx ejusmodi pacto Vcudilor
Emptori prxstarc debcal? Hcspondit Vcndilorcirj ,
AIITICULUS IL
acliones co noruine quas haberet, pr.rstarc dcberc.
1.52. § "X. jl). dc Act. enipli. liu. 7. digest.
De Arrhis.
XLV. Ilac eliam clausid-a, Uri possedi , in fcn- XLIX. Arrhain dcjinit Cujacius , id quod ante
diiione wdiiim iipposila , conlinct paclum ; ut acce- prclium diiliir; ct jidcm facit contracUts Jacli , et
ea ejucv ad rem quce va'nit paralu
diiiit f ciitlilioni lotius pecunicu soii-enda:
siinl , qiiam\'is pars ejiis non nnt. ConsoniU hcec
dejinitio E{yniologice nominis. Etc
Iloc liine.l Siivvola in spccie scqiienti. Ante do- nini Arrha , seu
arrliaho sic dicla ut rc/iquum reil-
mum mari junclam molibus jactis, ripam (i) cons- datiir. Hoc verhumaGrceco AVPABClt^ (reliquitm)
tltuit El Uti ab eo possessa domus fuit , Gaio
: , ex co qiiod dchitiim reliquil (4).
Scio vendidit. QuaMO au ripa qua; ab auctore (j) Postea lanien non soliim pars pecunice pro prelio
doiuiii conjuncta erat, ad Emplorcm quoqiie jurc constitulcv ; sed quidvis aliud Arrhce nomiiie datiuii
Emptionis pcrlincat? Rcspondit, Eodcm jure forc est.
vcnditain domum quo fuissel priusquam vwuirct. L. Quodsxpe
,
nomine pro emptionc da-
Arrlice
d. l. 02. % 3. tur, non co pcrtiucl qi:asi sine Arrha convcntio
nihil proficiat; scd ut evideulius probari possit
§ 3. De paclo quo res , eo jiire enqiie conditione convenissc de prelio. /.35. Gaiuslii;. 10. ad Ed.
qna est , veiiililur. PROVINC.
Arrhas ab emptore acceptas vendilor retinehat ,
XLVI. Hoc pacliim de oncrihus rcrdilnts inlel- donec ipsi prelium numeraretur. Pretio aiitem nii-
ligendum esC : non de obligc.lionibus personalibu^ nierato , qiia aclione Arrhce rcpelanlur , qitcerit
qiias vendilor contraxerat , dandi aliquid exj~ruc- Ulpianus. Ita ///e ; Ego illud quacro, si annulns
tibus Jiindi. datus sit Arrhse uomiue cl secuta emptioue prc- ,
,
Hoc docet Sccevola. Ita ille : Lucius Titius pro- lioquc iiumcrato ct tradita re , auDulus non rcd-
misit de fundo suo centum millia modioruin Iru- datur ; qua actionc agcudum est ; Utrum coudica-
menti annua praestare pra;diis Gaii Scii. Postca tur quasi ol) causam d.itus sit , ct causa finita sil ;
Lucins Titius vcndidil fundum , additis verbis his; an vero Ex Emplo agcuduni sit ? El Julianiis di-
QuO JURE QUAQUE CONDITIONE EA PB/KDIA LuCII cerct , Ex Emplo agi posse. (.'erte etiam condici
TlTII HODIE SUNT ITA ViENEUNT, ITAQUE HABEBUN-
, poteiit, quia jam siiie causa apud v<nditorem cst
TUR. Quaero an Emplor Gaio Seio ad prorstatio- anniilus. l. 11. §6.J/]deAct. Enipci. Ulp. lib. 32.
nem friimenti sit obnoxius? Picspondit, Empto- AD Ed.
rcm Gaio Seio , secundum ea qua; proponenn- Cccteritm qiii Arrhas dedit , eas aclione In rcm
tur, obligatum non esse. l. 81. § 1. lie. 7. digest. re/wscere uon /wtrsl.
Unde Dioclclianus et Blaxiniianus : Ex Arihali
§ 4- Depacto qito res vamit ut Optima-maxinia. pacto, pcrsoualis dunlax;il aciiopacisccnlibus pra;-
paratur. /. 3. Cod. de Act. Empli.
XLVIl. Non lanlum in tradilionibus , sed et iii LI. Jure Justinianeo , eliain aliitm ob Jincin
Emptionibus et stipulationibus et testamcutis, ad- Arrhce dantur ; scilicet nondun perfeclo contravtit
jcctio ha;c Uti maximus optimusque kst , hoc siut qiti eas dedit , ct c/id eas acce/nt , teneantiir
gnificat ut libcrum prseslctur pra:dium, non ut
; contraclum peijicere : ita ui si , is quidedit recuscl ,
eliam servitntcs ci debeantur. /. 169. amillat Arrhas si conlra recusel is qiii acccpii f
ff. cle Verb.
,
signif. Paul. lie. 5. ad Sauiw. reddaC dii/Aicatas. l. 17. Cod. de l'"id. iustr.
(i) Haloandcr lcgit Pilam. (3) InlPrdiim lnec c!.ins>ila arctiorcin adhuo li.ibr l signi-
fici.tionem ; ul vid. buyx.i lib. 3. Tit. df. Paciis. N.
-J\.
(a) Id cst, yenditore. (4) Yairo dc Luig. Latina : XV. 36.
;,,,
i58 LIB. XVIII. rA?^DECTARUM
TITULUS 11.
DE IN DIEM ADDICTI6NE,
'I. Tn Diem AddicW ita fit Tlle fcndus ctNTiM

; Fundo autcm ( inquit In Diem Addicto et com- ) ,
ESTO TIBI E1IPTU5 , NI51 Sl QVli ir.TRA KaLEND^S Ja- niodum el iucommodum omne ad emplorem per»
TROXIMAS MELIOREMCOKDITIONEMFECERIT
:NL'AR1AS ,
linet , antequam
vcnditio transferalur (3). El ideo
Qro RE5 A DOMIKO ABEAT. l. I. PaUL. LIB. 5. AU si quid tiinc vi aut clam factuni est, quamvis me-
Sabin. lior condilio allala fuerit ipsc lulerdictum babe- ,
Circa venditiones sub hac lege factas , qiuerevms bit sed eam actionem , sicut frutlus (inquil)
:
1.0 Quodjiis ex talivcndilionenascatur; i." Quiv quos percepit , Venditi jiidicio prwstaturum. l. 4-
concurrere oporleat ut venilitio ex hac lege resol- ^'^,4- Ulp. lie. 28. AD Saein.
ialur;3.° Qua; , resoluta ca: hac lege venditione , Qua" hactcnus diximus , ohtinent quum pure snb
emptorcni prwsCare vicissimque ipsi prcEstari opor- hac lege vendiiio facta est. Ubi autem condiliona-
!is vendilio csl , uegat Pomponius usucaperc eum
tvat.
posse (4) ; iiec fruclus ad cum perlincre. d. l. 4.'
ARTICULUS I.
Quodjus ex his vendilionibus nascaUir.

ARTICULUS II.
Quce concurrere oporteat ut ex lege Addictionis la

II. Quotics fandiis Iii Dicni Addicitur ; utrum
Dicoi , emptio resolvalur.
pura eruplio rst sed sub conditioue Tcsolvilur
, ;
au vcio conditionalis sit magis eniptio, quaestionis

Ut ex lege Addictionis in Tixememptio resohatur,
est? Et milii videtur verius , interesse quid actum
ha-c concurrere oporlel : i .° IJt novus emptor exis-
sit. lâm si quidem hoc actum est ut meliore al-
tal ; 2.0Vl meliorem conditionem qfjeral ; 3." Vt
lata conditione discedatur; eril pura emptio, qua?
circa ipsam rein quce principaliter vceniil meliorcm
sab conditione resoUitur: sin auttm hoc actum est
condilionem qfjerat ; et ut intra diem convenlionis
ul perficialur eroptio nisi melior coiiditio offeralur
Ulp. lib. 28. ad hoc fnciat ; 4.° Ut venditor meliorem conditionem
erit emptio coiiditionaiis. /. 2.
ohlaiam amplexus sil; 5." Ut prior emptor noluent
Sabin.
ipse adjicere,
Falde aulem necesse est hoc dislinguere. Nani
qiium pure vendita el In Diem Addicta res est
§ Oportere ut existat novus emptor.
hujus dominium traditione secula stalim ad emplo-
1 .
rem transit. Sed et Marcellus libro 5 Digeslorum

IV. Debct novus emptor exislere ; et quidem vc-
scribit Pure vcndito et In Diem A.ddiclo fundo
,
rcm pignori csse de-

rus , non supposititius.
si melior condilio allala sit ,
sinere emptor eum fundum pii^nori dedisset. Ex

si
Hinc Ulpianus : Cum
tunc recedatur ab igitur
quo colligitur quod cmplor medio tcmpore do- emplione ubi puie contrahitur ) , vel tunc noa
(
minus esset alioquin nec pignus teueiei (0. L 4.

:
iinplealur ( ubi sub condilione sit ) quura melior ,
conditio sil allata si falsus emptor subieclus sit ,

g 3. Ulp. lib. a8. AD Sabin. :
cleganter scribitSabinus priori rem esse cmptam ; ,
lll. Ubi igitur , secundum quod dislinximus

quia non videalur melior conditio allata csse non
pura venditio est Julianus scribit hunc cui res In
: ,
cxisicnte vero emptore. d. 5.
l. 4- §
DiemAddicta est et usucapcre (2) posse et fruc-
, ,
tus et accessiones lucraii ; et periculum ad eum V. Ccpterum modo sit verus eniptor, non refert
pertinere , si rcs inlerierit. siip. d.l. 2. %Jin. an sit solvendo necne. Quinetiam Paulus Sed si :
Quoniam post inlcritum rti , jam nec afferri ijisc emptor alium non idoneum subjecit eique ,
possit mclior conditio. /. 3. Ulp. lic. 5, ad Saejn. fuiidus Addictus cst non video inquit) qucmad-
; (
Iteni hoc casu Idem Juliauushbro 88 Digestorum modumpriori sil eniptus curaalia venditio et vcra ,
scripsit , Eum
qiii emit fundum in dicm Interdicto );iostea subsecuta sit. /. 14. § i. Paul. lie. 5. ad
QuoD VI AUT CLAM uti possc. Nam hoc luterdictum Saein.

ei competit cujus interest opus nou esse factum. Obiter nola : Sed verum est vendilorem dccep-
(1) Nam soliis dominus rem pignori oLligare polest : ut (4) Causam enim usucapiendi habcre non potcst,
videb. infra lib. 20. Tit. de Pignorib. et hjpoth. emplione qua iioudum pcrfecta cst srd couditioue i ,
peudilur ut vidtb. inlra lib. }g. Tit. de Usucupion,

(2) Si a non domiDO emit. :
(3) lu secuadum emptorem ,

qui ineliorcru condilioncm
olllulerit.
;
TIT. II. DE IN DIEM ADDICTIONE 1D9

lura Ex Vcndito actioncm haberc ciiot priore
,
oppoilunior solvcndo prcllo dicalurj-jcquc niclior
cmptorc quaiUi siia iiUcrsil id iion csse factiim conditio allata vidcliu-. Et ila Poniponius libio
:
9
pcr c[anm aclinncm d rmctus quos prior cmptor,
I
.xSabino sciibil. Idcni ait , lll si pi rM)n,> idoiicior
pciccpit, cl quo delcrior rcs culpa vcl dolo mulo acccdat ad cni]Uioncni , aquc
îdcri mcliQjeiii
ejiis facta sit, rccipiet vcndilor. 1'^t ita Labeoni el I
condilioncm allalam. Pioinde quis acccdat Tfjus*
si
Nervic placct. t/. § i. j scdverum. j

(lcm prelii cmplor , scd qui levioiiLus einat con-
ditionibus, vel qui satisdalioncm niillain cxlgat
Scd si ncutcr subjecit cmptorcm majore aiilcm
1
, J
melior condilio allala vidobilur. Krgo idem eiit
prciio Addiclimi cst pra;dium ci qiii solvendo iion I
est ; abitum csl a priorc emptioiie quia ca melior : j

probandum ctsi villori prelio cmcrc sit paratus ;
,
la lamcn rcmillat qua; vendilori gravia erant iii

inteHigilur quam veiiditor comprobavit , cui licuil 1 ,
priore emplioiic. siip. d. l. 4. §/'«.

non Addiccrc. ^.
I
l. i4- $ "^-
Quidquid eniin ad iiiilitatcm vcnditoris pertinet,

VI. Sed et si pupillus postca sine tutoiis aucto- pro melioie conditionc haberi debct.
! /, 5. PoMroN.
ritate pluris cmerit; consenlicutu vcudilore, discc-
LiB. g. A\} Sabi-«.
detiir a priore empiione.
Idem eldeservo alieno. Alilcr attpic scrvo suo
si
Mclior aiUem coiiditio nnn videhilur allata ; si
vclfilio quem iii potestale habet , vcl doniino rci ,
/"" ^" quod plus qljert novm eiiiplor, qua-dam ven-
i.crcrroremid Addixeril: qnia non est emptio (i) |
'^"o'' pra-stet qiiie lantt sunt quanti id quod plus
ojjertur.
Jiis casibus.
Quod scrvo , qiicm putavcrit liberum
si aliciio Uiidc Si fundus In Dicm Addictus fucrit plu-
cssc, Addixcrit; contra se babebil, ct erit hic similis (4) , ut qu.-edam ei acccdant quK uon accesse-
liscgenli {-i^.d.l. i4-§3. ii.nt priori emptioni; si noii minoris siut \ix res
,
quam quo pluris poslea fundus v.Tniciit; [)rior
Vn. Verum est autem vel unum cx vendito- ,
venditio valet (5) quasi mclior conditio allala iion
:
libus posse meliorem atferre conditioncm. Emerc

sit, si miuoris (6) sint. Idcmque a'slimaiidum cst,
cnim cum tota re etiani nostram (3) partem pos-
si dies longior pretli solvendi dala fuerit ut qiix- :
sumus. /. i3. Ulpian. lie. aS. ad Saf.in. ratur quantum ex usura ejus cmptoris capi poluc-
yice versa Quum In Diem duobus sociis ftm- rit (7). /. 1 5. § T PoMPON. LIB. 9. AD SaBIN.
.
dus sil Addiclus; uno ex his pretium adjicicntc ,

Ohserva , meliorein demiim conditionem inteliigi
f tiam pro ipsius partc a priore venditione discedi,
quce iii se melior est.
rcctius existimalur. l. 18. African. lib. 3. qu.est.
Recte igitiir Pauliis : Non tamcn ideo si tantum-
dem pretium aliusdet , hoc ipso quodfruclus euni
§ 2. Oporlere iil melior conditio allala sit.
non sequantur (8) qui secuturi essent pi iorem emp-
torem , mclior conditio videtur allata quia non ;
VIII. Sed etsi eiistat alius emptor, meliorcm
id agitur inter emptorem ct venditoreru. l, 14. § 5.
tamen conditionem uon afferat; aeque diceiiduni
Paul. lib. 5. ad Sadin.
crit pcrinde haberi ac si uou existcret. /. 4- § 5.
,
^ srdetsi. Ulp. lib. 28. AD Ed. IX. Quitm duce res separatim vendilca sunt el ,
Lnde Si venditor simulaverit meliorem allatam noviisemptor utramqiie emal uno prclio quocl utrius-
condilioncm quum minoris vcl cliam tanlidcm
,
que pretia superel ; oporlet iit apparcat ciijus ici
nlii venderct; utrique emptori in solidum cril obli- ratioiie nielior conditio ql/cratur.
gatUS. /. |4.PaUL. LIB. 5. AD SaBIN. Hinc Quum duo
dnobus separatim Jenis servi
Mclior autcrd conditio afferri vidctur, si pretio In Diem Addicti sint
et extiterit qui pro utroquo ,
sit additum. Sed etsi nihil prelio addalur solutio ,

trlginta det unius pretio aecem , an sui-
; refert ,
taiucn offeralur facilior pretii vel maturior;mc- ,

gulorum quina adjiciat. Sccundum superiorem ad-
lior couditio afferri videtur. Pr;cterea , si locus jcciiouem , is servus ioemplus crit cujus prclio
(1) Netjue enim ulla obligalio , ullus contractus, inlpr sit : codem sensn : nimirum melior conditio allata noa
nos et eos qaos in potestate habemus , esse polest ut : videbitiir, si prelium qusd in posleiiori venditione adjcc-
vidcb. infra lib. 4i- Tit. de Oltig. et act. lum est rainoris sit rcbus adjcctis.
(_i) Cui Addictio facla valeti supra N. 5. (7) Finge priori fundus venditus cst centum pr.iescnti
:
pccunia posteriori vcnditus est Cintum ct quinque post

(3) Hoc benisne ctrlis casibus siDgularibus admittitur ;
nt in 1. ii. § 4- ifûnJiiti.
annum solvcndis ; non vidcbitur melior condiiio allata, ss
TLuditor potuit intra annum percipere quinque aut plas es,
(4) Supple, posterion emptori venditis. usuris praesentis pecunix.
(5) Fioge fundus solus priori venditus est eentum
(8> Etiamsi postorior emptor non plus offirret , qunra
:
,
jiostea fundus ille cum duobus mancipiis vcnditus c.st quoJ prior emptor prastitit ; ficri interdum posset ut vcn-
centum et deeem posteriori emptori; non videbitur melior hanc posteriorem coudilionem po.'seC
ditor lucratetur , si
condilio allata venditori si haec duo mancipia non sint
acci|iere, et priiT emptio resolveretuc scilicel quo casu:
minora decem illis quK pretio adjecta sunl sed vale.fnt
prior emptor fructus mcdto lempore percepisscf qui prctii
,
decem aul plnris. ,
iiuiid pra;stitit usuras superarent. Nam vendituri resdtueudi

((>) Legendum puto
, nisi minoris sinl : scilior t ; nisi ros essent; ut vidcb. iufra Art. 3. Au ergo ca eo solo videbilur
arljccla; avendilore, minoris sint quam pretium ab imptnie melior conditio allata ? Miuime ; qiiia hoc lucrum ugu c£
adjectupi in postcriore venditione. Alii legunt ; si iinnoiii ipsa coDYcBtiooc } s«d jiec accideiu couliBgercc^
,
lOo LIB. XVIII. PAN.DECTARUM

adjeclio facla fuerit. Sccundum postcrioiem adjec- U(cc replicationem patiuntur : Quid ergo cst si ,
tioDem , ulerque ad postcriorcin emptorem pei- inops einptor et impediendae tautummodo ven-
tinebit. Quod siincertum sit ad utrius prelium ad- ditionis causa intcrvenit? Potest creditor , sine pe-
didterit ; a priore emptione nou videbitur esse dis- riculo priori emptori Addiccre. t/. /. 10.
ces^m. /. i-j. JvLixv. lie. i5. digkt.
XIII. E.T eo quod diximtts venditori , prcvter-
qtiain in casibus inox exceptis , meliorein coitditio-
§ 3. Oporlere adjectionem prelii fieri rtrca ipsant
ne.in oblatam accipere aut ahjicere licerc , emergii
rem qiice jirincipaliler vwniit , el iittra diein
qucrstio : ISiinirttin quid Jtiris sit , si ex pluribits
convendonis.
qiu stih iioc pacto rendidsrant , alii eam accipere
,
alii abjivei e velint7
X. Ex eo qiiod adjectio fieri debeat circa rein
In hac quwstione docel Ulpianus interesse , an
ipsain ; hinc Ideni Juliiuuis libro i5 quaerit Si rcs :
tino pretio anpluribus pretiis parles suas vendide-
In Dicm Addicla inlcrciderit vcl ancilla decessc- ,
rint. Ita ille Item quod Sabiuus ait Si Iribus
:
rit an partus vel fructus ejus nomine adjcctio ad-
;
:
vcndcntibus duo postciiori Addixcrint, unus non

Et negat aduiitteridam adjectioncra
niilli possit? :
,
adinistirit adjeclionem; hujus pajtem priori duo-

quia ahcrius rci quam ejus quae dislracta est , nou ,
solct adjeclio aduiitti. Ulp. lib. atj. .id

rum posteriori emptam ; ila dcmum vcnim est, si
/. !\. § i.
variis preliis parles suas distraxerunt. /. 11. §Jin.
Sadin.
UlP. LIB.-28. AdSaBIN.
J erwn Id m
Jjliaims eodcni llbro scribit Si :
ex duobus servis vipinli vcndilis et lu Diem Ad- (Etsi dispares partes vcndenlium fuerint. /. li,
diclis , aller decesseril delude unius noiuiiie qui ;
POMPON. LIB. 9. AD SabIN. )
supercst , cmptor exliieril qui su]ira vigiuti pir)- Quod si uiio prelio vendiderint; dicendum cst ,
milK-rct aii discedatnr a priore contraclu?Et ail,
: totam priori emplam maiicre (1) qucmadmodum
Dis.-iniilom is'-.e h;inc spcciem ,
parliis speciei : et siquis inihi totuin rundum Ad Diem Addixissct ,
idcii liic dl-.c"di a priore emptorc , et ad sccuu- postca vcro pretio adjpcto dimidiam ;ilii Addixei it.
dmii perveiiiri. d. A /(. § i. Celsus quoquc libro 8 Digcsiorumrcfei t, Mucium,
XI. Oportet etiam ul iittra diein
Brutam , Labeoncm quod (3) Sabinum , exisli-
conventionis iite- ,
lior cqndilio sit allalrt.

mare,
Ipse quoquc Celsus idem probat et adjicit, roi-
Hinc Si pradio In Diem Addicto , anle dicm
:
ravi se a nem.ne aniniadvei suiii qupd c^) si prior

vciidilor mortuus sit; sivc post diem licres ci exis- .
tai;sive omuiiio uon existiil; priori praedium emp-

emptor ita contraxit ut , uisi totum fuudum , emp-
tum quia melior conditio allata quae domiiio
esl :
tum noUet habcrc non hahcve eum cam partem
:
placeat , inttlligi non polesl; cum is qui vcadît

cmptam quam unas cx sociis posteriori cmptori
,
.
non existat. Quod si iutra diem adjeciiouis heres Adilicere noluit. /. i3. XIlp. lib. 28. ad Saein.
existat , mclior condilio afferri potest. /. i5. Pomp. XIV. an salis amplexus meliorem poi-
Qiiceritur
LIE. g. AD Sabin. terioris emptoris conditionem videatur venditor , si
ei qtiocjue rem In Diem Addixeril ? JSegabat Sq-
§ 4- Oporlere tit vendilor meliorem condilionem binus.
oblatam ainplexus fueril. Quod aiitem Sabinus scribit fuudum In Diem ,
Addici uon possc lursus qui semel fuerit In Diem

XII. ^'^^/mi-ero Sabinus scribit licere venditori , Addictus , ratione ejusmodi defendit quia prioris, :
nicliorem conditionem oblatam adjicere, sequiqiie inquit, emploris staiim sit; scilicet quasi non vi-
priinam quasi raeliorem et ita utimur. /. 9. Ulp. : deatur mclior condilio allala, si nou sccure secun-
J.IB. 28. AD S.^BIN. do emptori fundus Addicitur , sed alia licitatio
Uoc tainen diias patitnr exceptiones. prospicitur.
Priiiia slaliin snbjicilur : Quid tamcn si hoc erat Sed Julianus (5) libro i5 Digestorum scripsit
nominatim ut licevet resilire emptori me-
actiini , intcvcsse multum qiiid inter contrahcntes actum
iiore coudltione allata? Dicendum erit, dissolutam sit noc impedire quidquam
: , vel hoc agi ut sai-
yiriorem emptionem ; eliamsi vcnditor sequentem pius fundus collocelur (G) ; dum vel jiiima vel
Bon admiltat. d.l. 9. srcuiida vel tertia adjrctione res a veuditore disce-
AlleraincxcppdGnemafrertJttliamis : Sod si pio- dat. /. 1 1. Ulp. lib. 28. ad. Sabin.
ponatur a crcdiloro pisûus In Diem Addiclum ;

Qtussitttm etianifuit an vcnditor rem priori ven-
iion potest videri bnna lide negotium af;i , nisi ad- ditaiii , posteriori einptori Addicendo possit htiic rei
jeclio rccipiatur (i). /. 10. lib. i3, digest. allcram rem adjiccre El ait Javolenus , posse ,
'.>
(t) Alioqain (lefraudaret debilorem commodo adjrc- liones, polorit qaidem nnus ex vendiloribus partem suam
poslcriori einplori Addicere sed hoc casii , cum prior:
(2) Nec enim a priori vendiiione abire pro parte licct. cmplor ea lege emerit ut nonnisi totam rem liabrie vellet,
recedelur ah mplione; etiam pro ca partc quam alter Te»-
(3) Id cst, idem quod.
ditor noliiit • jsteriori cmplori Add,icer6.
(4) Hunc
versicutura rcferrndiim cxislimo ad priorem
(.i) Cujus sentdnlia prrevaliut,
siieciem raox supra leg. 11. § fin. in qua diTer.«is pretiis
pliucs vendideranl. In ea specie , cum plures sint vendi- (G) Id est , Addicalur.
TIT. II. DE IN DIEM ADDICTIONE. i6i
modo dolo carral. Ila ille I'"iiik1o In Dicm Ad-
-. ncm aftcrat; vel falsus cxistit. ,Sin vcrocxistit cmp-
dicto ; si postca preliiini adjectum csl; et venditor tor posterior, frnctus refnndere priorcm debtrc
alio fundo .ipplicilo etim ipsum fuudum posterioii constal ; scd vciidilori (4). El ila Jiiliamis lihro <iS
emptori Addixit , ct id siiic dolo malo (i) fecil ; Digestorumscripsit. /.6. Ui.p. mii. 7.8. adSaiiin.
priori cniptori oliligalus non eiit. Nani qiiamvis Elcnim Emptorein qui mcliorcni conditioncm
noti id laiituni t|uod In Dicm Addictuni erat , sed attiilcrit, pra-tcr corpus nihil siquilur quod vse-
aiiud quoque ciim eo vaenierit ; lamcn si venditor nicril. /. \\. ^ /j- Paul. lib. 5. ad Sabin.
dolo carcl , prioris emptoris caiisa absoluta csl. Id
enini soliitum intucndnm est , an priori (a) vcn-
XVII. Si qiiis extitcrit qni mcliorcm conditio-
dilori iioiia fide facta sil adjcclio. /. 19. Javoli :n. ncm alfcrat dcinde prior emptor advcrsus euin
;
licitatus sit ct pencs eiim ctnptoreiii manscrit :

LID. 1. EX Pl.IUTIO. ,
dubitari pol( rit utrum fniclus ipse habeat quasi ,
iiulla meliorc conditionc allata ; an vcro vendito-

§ 5. Oporlere ul prior einptor nolacril ipsc
ris siiit, hcet cadcm sit pcrsona qnae mcliorem
adjicere.
conditionem altulit quod ratio (5) faccro vidctur. :
Iiitcrcril tainen quid acti sii. Et ila Poinponius

XV. //fl Licct vendilori , meliorc allata condi- ,
scribit. sup. d. 1.6. ^ i.

lione Addiccre
posteri nisi prior paralus
, sit
pliis (3) adjicere. /. 7. Paul. lib. 5. ad SABm. XVIII. Jam videndum qucr vicissim priori enip-
Corollarium Neccsse aulera habebit vcuditor
:
toria venditore prcEstaiida siiit.
meiiori conditione allala priorem cmptorem cer- Impcrator Severus rcscripsit Sicut fructiis In :
tiorem f;\ccre; ut si quid aliiis adjicil , ipsc quo-

, Dicm Addiclaedomus, quum melior conditio fuerit
qiie adjicere possit. /. 8. Paul. lib. 33. ad Ed. allata vcnditori restilui necesse cst ita riirsiis
, :
quK prior cmptor medio tempore necessario pro-

ARTICULUS III. baverit erogata de rcditu rctiniri, vcl , si non ,
sufliciat solvi a;qiium cst. Et crcdo sensisse Prin-

,
Rcsoluta ex pacto Addictionis In Diem priori emp- cipem dc Empti-vendili aclione (6). /. iG. Ulp.
lione ,
quce priorcin emptorem prcestare et quce LIB. 3'2. AD Ed.
ipsi prwstari oporteat. XIX. Nullcim autem actionem habet prior emplor
adversus posteriorem emptorein.
XVI. Resohila ex pacto Addictionis In Diem Hinc Papinianus Prior cniptor post meho- :
,
priori emplione ; prior emplorfructus quos percepil
rem conditionem oblatam, ob pecuniam iu exor-
restituere debel venditori.
dio venditori de pi ctio solutam conlra sccundum ,
Nam Item quod dictum est fructus interea cap- emptorem citra delcgationcm jure stipnlationis
,
tos emptorem priorcm sequi toties verum esl quo-

, intcrposiiam agere non (j) polest. /. 20. Papih.
,
lies nullus empior exislitqui meliorem condilio- LIB. 3. RESPONS.
(i) Dolus essPt si ideo accessit novus fuudus , iit in fructus rctineat. Vemiitori autem rcstituit, non posleriori
priore fundo videretur melior condilio ofTerri qucm pos- j
rmpiori nrc enim postejior emplor habere potcst fructus
:
teriorrmplor iiou esset meliori couditione cmplurus, nisi perceptos anlequam emerit.
nuvus fuudus accetieret.
(5) Nec enim expriori emplione fructus habere potost,
(2) Gothofredus recte censet legendum an posteriori a
quae rescissa est per postcriorcni novo constiluto prclio ;
venditore bona Jide , etc. ut sensus sit an iiovum fundum
cs posteriore , cum, autequam conlracta sit , perccpti
:
iiec
lioua fide ad|eccrit venditor, vendendo posleriori emplori.
(3) Id est, plus quaiu ipse emit, et lautumdcm quHnliim

altcr adjecit. Debcl enim prior cmptor pra;ferri : e.tlcgc 8 (6) Agilur actione Ex Cmpto ; quamvis resobila emptio-
quffi slatim scquitur. ne, suilicet mafîs iuspccto facto tt couvcmo, quam subli-
litate Juris Vid. supra lib. 2. Til. de Pactis. N. 37.
;
(4) Prior emplor debet hoc casu restituere fructus j

quia, cum prior emplio ila rescindalur ut rclro iutelligalur (7) Nec euim eum obligatum liabct, cum uoQ iuvicem
tion emisse , nullu polcst subesse causa propter quam contraxeriat.
Tom. IT.
l63 LIB. XVIII. PANDECTARUM
TITULUS IIT.
DE LEGE C0 5IMISS0R
I. Lex Commissobia cst ea rjiia inler venditorem Per venditorem slare quoque vidclur in specie
el eniptorcm convenit ul, si intra prcejinitum dieni sequcnli.Emptor prrcdiorum, ciira suspicaretur
pretiuni solutum non sit, res sil inernpta. Numeriam ct Semproniam controversiam moturasj
Si fundus Commissoria lcge vaeuierii; magis est
pactus est cum venditore utes pretio ahqua summa
nt sub conditione resolvi emptio, quam sub con-
apud se maneret , donec emptori iidejiissor daretur
a venditore. Postea venditor eam legem inseruit,
ditione contrahi videalur. l. i. Ulp. lib. 28. ad
ut si ex die pecunia omnis sohita non esset , et ven,-
SABIN.
ditor ea prsedia vsenisse noUet, invendita essent.
Circa littnc Legem Commissoriani inquiremus
Interea de adversariis alteram muUerem venditor
l.o Quando committi videatur necne ; 2.° Ea lege
quandiu
superavit, cum altera transegit; ita ut sine ulla
cotnmissa , an et in arhitrio sil venditoris
qusestionc emptor praedia possideret (i). Quasiturn
contraclum rescindere necne; 3.» Quce aclio eo no-
est ciim neque lidejussor datus cst, nec oi^nis pe-
,
mine vendilori competat , et quid in ea ejc liac cunia secundum legem suis diebus solula sit; an prae-
causa veniat; 4-° Quando emptorex Lege Conimis-
dia invcudita sint? Respondit, Si convenisset, ut
soria rcscisso contractu , pretii partem perdatj et
uon prius pecunia solveretur quam fidejussor ven-
quce pacta Legi Commissorice soleant acljici.
diti causa daretur, nec id factum esset; cum per
emplorcm non staretquominus fieret (2), non posse
§ I. Quando Lex Commissoria conunitlatur,necne. posteriorem legis partem excrceri (3j. /. 10. § i.,^.
de Rescind. vendit. Ibid.
Marccllus libro 20 dubitat, Commissoria
II. iSon committitnr qiiidem Lex Commissoria, quum
iitruin tunc locum habcat si intcrpcUalus non sol- per vendiloreni slat quominus ipsi sot\'atur. Sed si
vat; an vero si non obuilerit. Et magis arbitror per eiim stare desierit , et emplor in mora ipse esse
offerre eum debere , si vult se Legis Commissoriae cceperit, commitlelur. Ita eniui Labee Si fnudum. .-
polestale solvere. emfsli ea lcgo uti des pecuniamKalendis Juliis, etsi

Quod si non liabct cui offerat posse ,
esse secu- ipsis Kalendis per venditorcm esset factum quo-
rum. t. 4. § 4- Ulp. lib. 82. ad Ed. minus pecunia ei solverelur; deinde per te staret
quominus solveres uti possc adversus te lege sua
:
III. Maxinie autem non committitur si per ven- .
venditorem, dixi; quia in vendendo lioc ageretur,

ditorem stetit quominus acciperet. IIoc liquct ex
ut quandoque per emptorcm factum sit quoniinus
specie sequenti.
pecuniam solvat, legis pcenam patiatur. Hoc (4) ita
Mulier fundos Gaio Seio vendidit et acceptis ,
verum puto, nisi si quid in ea rc vcnditor dolo (5)
arrhje nomine certis pecuniis, statuta sunt tem-
\.ff. de Acl. Empti. Labeo
/. 01. §
feeit. lib. 5. pos-
pora solutioni rcliqu» pecunia? quibus si non jia- :
TEBIOR. A JaVOL. EPITOMAT.
ruisset emptbr, pactus cst ut arrham perderet, et
inemptae vills essent. Die statulo cmptor testatus lA^. In specie sequenti qucvritur an commissa sft
est se pecuniam omnem reliquam paratum fuisse Lex Commissoria ?

exsolvere; et sacculura cum pecunia signatorum Scius a Lucio Tilio emit fundum, lege dicta ut
signis obsignavit defuisse autem venditricem pos-
: : si ad diem pecuniam uon solvisset, res incmpta
teriore autem die nomine fisci testato couvenUim fierct. Seius partc prelii prsesenti die soluta, de-
emptorem ne ante muheri pccuniam cxsolveret, functo vendilore, filiis ejus pupillaris setatis et ipse
quam fisco satisfaceret. Quxsitum est an fundi non tutor cum aliis dalus, neque conlutoribus sccun-
sint ineacausa, ut a venditricc vindicari debeant dum legmi numeravit iicc rationibus tutcla; re-
,
ex conventione venditionis? Respondit Secundum , tulit. Qua;situm est an irrita emptio facta essct?
,
ea qua? proponercntur , non commisisse in legcm Respondit Secundum ea qu» proponerentur,

,
vendilionis emptorem. /. 8. Scxvola lib. 7. fj;s- inemptam vidcri. sup. d. l. 10. JJ'. de RcscincL
roRs. vencL
(1) Et sic videbaJur cessare causa propLer quam pactus (4) Hucnsque Labeo : ita aalem notat Javolenus.
ernt ut sibi satisdarelur.
(5) Puta ; si appareat eum ideo noluisse accipcre, ut
(^) Quominus ipsi fidejusscres darenlur.
postea peterct eo tempore quo scirtl cmplori uun fwe
(3) Scilicet Commissoriani. Stat quippe per TeDditorem commodum solvcre.
quomijius ipsi solvatur pretium quod ipsi ex lege conlra«-
;
6uWi aoa debet , douec salisdedciil.

tu:>
,,
TIT. III. DE LEGE COMMISSORIA. if)3

cssci , ad sc rcvcrtcreiur; si non prccaviam po^scs-
5 >.. Coiiiniissa Lege Commissoria , an ct guandm siotiem tradidil, rei Vindicalioncm non ('ipialjet,
iii aibilrio vviuliioris sic vcnditioncin rcscindciv sed aciioncra Ex Vendito (3). /. 3. Cod. d. Pacl.
iiitcr cinpt.
IX. LnItac aulcm actionc vcnil , ut rcslituntur iion

V. Cuni vonditor fundi in lcpc ita cavcrit, si rid
«liem pccunln solula nou sil , ul luudus incmptus soluin quod priiicipalitcr va-niit sed <t qutv rcivcii- ,
sil ; ila accipitur iuemplus cssc linidus, si vcuditor

dilie acccssura comcnit. Aain Sca'vola Rcspondit,
Si ex lcgc inempli siut fundi ncc id quod .icctssu-
incmptum cum esse velit ; quia id ventlitoris causa ;
cavcrclur. Nam si aliler acciperclur; exusla villa, rum dictum est emptori debcri. /. 0. § i. Sc/evola
LIB. 2. RESPONS.
tn polcstate cmptoris fulurum csset ut, non dando
jiccuniam , inemptum faceret fundum qui cjus pc- Scd ctfructus restiUii dcbcnt. Ita eniin Ncratins:
riculo fuisset. /. a. Pompon. i.ib. 35. adSadin. Lege fundo veudito dicta ut si inlra cerluni , ,
Sii/fragatur IJlpiaims : Nam Lcgem Coniniisso-

tempus prctium solulum nou sit, rcs inemplasil:
l-iam quac iu vcudilionibus adjicitur , si volet ven-
de fructibiis quos iuterim cmplor pcrccpissel , hoc
Ulp. agi intelligeudum est ut cmptor interim cos sibi suo
diior cxcrcebit; uon etiam iuvitus. l. 3. lid. 3o.
MD £d. quoque jure jiercipcrct. Scd si fundus revaenisset;
Arislo cxistimabat vcnditori de liis judicium ia
VI. Cceleriim Eleganter Papinianus libro 3 Hes- cmptorem dandum csse quia nihil pencs eum rc- :
ponsorum scribit, Stalim atque commissa lcx cst, sidere oporteret ex re in qiia fidem lefellissct. l. 5.
staluere vcnditorcm debcre utrum Commissoriam NerAT. LIB. 5. MEMBRAN.
vclitexercere, an potius pretium petere ncc posse, :
Lino tamen casu non rcstitiii fruclus venditori
si Commissoriam elegit, posica variare. /. 4- § -'- docct Ulpianus. Ita ille Sed quod ait Neratius, ha- :
Ibid. lib. 3?.. betrationem; ut interdum fructus eniptor hicrclur,

Eleniin Nemo potest mutare consilium suum in ,
quum prctium quod nunicravit, perdidit (4). Igilur
allcrius iujuriam. /. ^5. de Reg. Jnris. VAVin. lid. 3. sentcntia Neratii tunc habet locum (qux esl lui-
QU.IiST. niana) qiiando emptor aliquam partemprelii dedit.
/. 4. § I. UlP. LIB. 32. AD Ed.
VII. pice versa : si ,
poslquam commissa est Ii\t ;
tnnluit stare vendilioni ; noii polest amplius Lcgc
Commissoria uti. § 4- Quando emplor, rescisso per Commissoriam
UndeScKvola: Post dieraLegeCommissoriacom- Lcgcm contractu partem pretii pcrdal ; et quce
,
prehensum venditor parlcm reiiquaj pccunia! ac- pacta Legi Commissorice solcant adjici.
cepit. Respoiidit, Si post slatutum diem rcliqua;
pecuuia^, venditor lcgem diclam non excrcuissel, X Pa rtcm pretii perdil emplor , quum cam arrltcr;
.
ct partem rcliqui debiti accepisset vidcri recessum ,

nomiiic dcdit. Nam Sccevola De Lege Commissoria
a Coinmissoria. /. 6. ^' i. Sc.evola. lib. a. respons. intcrrogatus ita rcspondit si per empiorcm iac- ,
Parilcr Post dicni Commissoriae Lcgi pia'sti(u- tum sit quominus

legi parerctur, et ea lege uli ven-
tum, si venditor pietium petat (i); Legi Coinmis- ditor velit fundos inemptos fore ct id quod arrlia;
; ;
soriae renuntiatum videtur nec variare, ct ad Iiaiic :

vel alio nomino (5) datimi esset, apud vcnditorem
rcdircpotest. l. 7. Hermogen. lib. 2. Jueisepitom. rcmansurum. /. 6. Scevola
respons. lib. 2.
Consonat quod rescribit Alexander: Commissoriic Hoc multo magis obtinet, quiini de co expresse
venditionis legem exercere non potest , qui post convenit.
prKStitutum pretii solvendi dicm non Vindica- ,
Vnde Antomnus Si ea lege pra-dium vendidisli :
tioncm rei eligere: sed usurarum pretii petitioncm ut nisi inira certum tempus pretium fuisset cxso-
scqui raaluit. l. 4. Cod. de Pact. inter empt. lutum, emptrix arrlias perderet et dominium ad ,
le perlinet; fides contractus servaada est. /. 1. Cod.
Cominissa Lege Commissoria , quce actiovcn- dc Pacl. int. empt. el vcnd.

§ 3.
ditori competal, el quid in hac actione cx liac XI. In Commissoria etiam hoc solet convenirc;
causa vcniat. ut, si vcnditor eumdem fundum venderct , quanlo
minoris veiidideril, id a priore eniptorc exigat. Erit
VIII. Oui ca lege prasdium vendiditut, nisi re- itaque adversus eum Ex Vcndito actio. /. 4. § 3;
liquum pvelium intra certum tempus resliluiuiu UlP. LIB. 32. AD Ed.
(i) IIoc f nim ipso quod petiit pretium , vidctur renun- De fjuo fucrat dubitatum Vid. supra lib. 2. Tit. de
(3) ;
tiasse Legi Commissoriie.

Pactis.
(2) Transtulit cnim dominium ad emplorem. Alqui modo
supr:i [cx 1. ^. Cod. ile Pact. inter empt.] dictum csl, (4) Vid. § seq.
ccmmksa hac Ifge yimlicationem competeie ? It.i quidcm, (5) Puta ; si in gratiam emptionis qnid uxori venditoris,
si iradiiio sub hac conditione facla csl, ut non dono datum \pour Epingles .] lib. 17. ff. de /EdiUtf
prius domi- cssel
niom transferrelur soluta. Contr
quum purc f.icia est ; licet sub hac lege, ut uou adimplela
lege ics revocaretur.
,
M LIB. XVIII. PANDECTARUM
TITULUS IV.
DE IIEREDITATE VEL ACTIONE VENDITA.
Jr osTQUAM c^cneraliter egerunt Pandeclarum ortii- E

danlur mptori Ileredilatis : Venim Rescriptum est
natores de contraclu Emptionis-venditionis , el de a D. Pio, Utiles acliouesemptori Heredilatisdan-
pactis qiicv hiiic adjici solent ; jain transeunt ad das (2). /. 16. ^ nam ex quo de Pactis. Ulp.
ff.
singidares vewlitionum species , sciticet adYendi- LiE. 4. AD Ed.
tionein Hereditatis, et ad venditionem Noinmis Ad has maxime necesse est confugere in specie
seii A.CT10ISIS. scquenti.
Ex duobiis qui de Hereditate contendentes tran-
SECTIO I. segerunt ; is soliis Directis Hereditariis actionibiis
teiietiir qui revera heres erat. Sed cum incertum sit
De Heiedilale Vendita. iiler ille sit; necesse est confugere ad acliones L ti-
les quibus qiiisqiie pro parle qiiam in transactione
Vendit quis vel eam Hereditatem qiice ad se per- obtiniiit, conveniatur.
tinet ; vel eain quce ad se non perlinet; vel eani Hanc spcciein ita refert Sccevola. Controversia
qiicv prorsiis non existit. inter legilimum, et scriptum Iieredem orta est; ea-
quetransactione factaccrtalege(3)finitaest.Qujero,
ARTICULUS I. creditores quem convenirc possent? Respondit Si ,
iidcm creditores essent qui transactionem fecissent,

Quid ohtincat quum fendila est Ilercditas qiice ad [id observandum (4) csse de aere alicno quod intei-
venditorem pertinet. eos convenisset] si alii credilores essent; propter
:
incerlum succcssiouis pro parte Hercditatis quam

,
Palet ipsiim jus hereditariiim non posse vendi

I. uterque in transactione expresserit, utilibus actioni-
cum personiE aditcereat. Qui igitur Hereditalem ad bus (5) conveniendus est. /. \[\. ff.de Transact. Sc^-
se pertinenteni JeiuUt, niliil aliud quain commoduni VOLA LIB. 2. RESPO.NS.
hujus Ilfreditalis ciim oneribus vendit. III. Vendita Hereditate , actiones quidem non
Non potesl igilur transfcrre in emptorem actiones transferuntur; veritm vendilor teiietiir emplori pra'S-
Hereditarias qiice ipsi et in ipsiiin competiint.
tare quidquid ex hereditate ad ipsiim pervenerit : et
Hinc
ila rescribit y^ntoninus :^slUo Juris postulat
vicissiin tenetur einptor prcestare vendilori quod
vit creditoribus hereditariis , ct legatariis , scu fidei- venditori propter hereditatem abfiieril. Et ea de re
commissariis , tc convenire voleiitibus , tu respon- stipulationes interponi solent quce Emptae et vendilae
dcas ; cl cura eo cui Hercditatcm Yenumdedisti, Heicdilatis dicuntiir.
lii expcriaris suo oidine. Nam nt satis tibi detur,
Hinc Llpianus :Siculi lucrum omne ad Empto-
sero desidcras qiion'am eo tempore quo Venum-
:
rem Hereditatis respicit; ita damnum quoqiie dcbet
dabatur Hereditas , lioc non esl compreliensum. ad eumdem respiccre. /. 2. § 9. lib. 49- ad Sabin.
Quamvis enim ca lege emerit ut creditoribus he-
Ihvc fusius exponenda sunl : el videndum
reditariis sati!.faciatexcipere tamen actioucs He-
i .» Qua Fendilor Ilereditalis emptori prcestare de-
;
reditarias iuvilus cogi non polesl. /. 2. Cod. h. I.

heat; a.» Qiui' vicissim emplor venditori prcestare
Tanien ab hac rcguia excipiendus est fisciis. Itn teiiealiir; 3." Ad qiiod hicrum damnumve Fendilio
enim rescribunt Severiis el Anlonir.us. : iEs alienum Hereditatis non porrigatiir.
Hereditate nomine fisci Vendita , ad onus emp-
toris (1) bonorum perlinere; ncc fiscum creditu- Quid Venditor Hereditatis emptori prKStare
§ I .
libus heicdiiariis respondeie, ccrtiim el absolutmu debeal,

est. /. I. Cod.h.t.
II. Directce quidem actiones Ilcredilarice non IV. In Heredilate Vendila; nlrum ca quanlitas
(i) UliUbus .ictionibiis boc casu io emfilore daiis. ("j) Tncliisa quamvis desint in codice Florentino, recle
(2) IIoc Eesrriptnm summn apqnilatP iiiiilur nec alilcr :

snpplentur in anliquis Editiouibiis.
poliral siibviniii Euiptori Ilrn Jiialis, quum venditur fol-
(5) Ad eas enim devmilur, cjuum DJreclae deficiunt
Tendo non esset , cl Hireditalis aciioues «mplori mandare aut dub'talur an tt adversus quem competat : ut videb.
lio'lct.
infra lib. it). Tit. dt Piascriptis verbis.
C) Pula ;
ut singuli in\iccm in Tirilci, Hercdilatem di\i-
dcrcut.
; ;
TIT. IV. DE IlEREDliATE VEL AGTIONE VEKDITA. iG3

spectatnr qiix fiiit nioiiis lempoic, an ca quac Ciiil Denique Sed el rerum anle venditionem dona-
quiim Heredltas Venumdelur vidciidum eril? Et ,
larum (2) pretia praestari sequilalis ralio exieit. d.
,
virius esl, lioc essc seivaiidiim qwod aclum csl : § 3. 177«.

pleriimque aiitcm hoc agi vidctur, ut quod ex llc- VII. Quodsidemumpost Vcnditam Hercditatnn
vedilatc jicrvciiit iii (i) id tcinpus qiio vcndilio lit, heres res hcreditarias vendidil ; cmptor ipsas
id videatur vKiiisse. l. 2. § i. Ulp. lib. 4<). *i'
rcs a
Venditore /lereditatis recte petit. Quanquain ct, si
Sabin. inalit , prctium quo dislracta rcs esl petcrc polesl
Non tnntum autem quod ad Vendilorem Ilcre- et qiiidfiii ctiani co casu quo res postquam
vcudila
ditalis porvonit, sed et quod ad lieredera ejiis cx est, iiiteriissct : in qiia re melior est condilio
Einp-
Hcrcdilale pcive.iit, emplori rcstitucndum est. toris Ilercdilatis
, qiiarn cmptoris rci siiigularis.
Et non solum quod jam pervcnit, sed ct quod Hoc doccl Paiilus. Ita ille : Vcnditor Heredilalis
qnaiidoqiie pervenerit, restiluenduiu est. d. l. !. interposita slipulallono (3), rera hereditarlain pci-
'' sccutus ahi vcndldlt. Qua^rilur, quid cx slipula-
^
Adeoque elfrucUis quos perccpH vendilor , resli- lione pra'stare dcbcat ? Nam
bis utique non rnni-
luere dehet. raittilur slipulatio ,
ul ct rem ct prctluni dcbcat.
Eniiiwero Hereditas , juiis nomcn cst; (piod cl El quidem si, posteaquam rem vendidil heics , inl
accessionom et decessionem in se rccipit. llcrcditas leicessit slipulatio; crcdimus prctium (/,) in slipu-
aiitem vel raaxime fruclibus aiigetur. /. 178. § i.ff. laiionem vcnisse. Quod si anlccessit stipiilatio,
de Te.rb. signif. Ulp. lib. 11. ad Sabin. dcinde rem naclus cst, tunc rem debebil. Si eigo
V. Pervenis^c ad Venditorcm Heredilalis quo- hoininem vcndiderit, ct is decesseril; an pretium
modo vidcatur, quasrilur? Et cgo puto, aiitcqiiam cjusdem debeat? Noii enim deberct Stldii pro-
qnidem corpora rcrum hcrcdilariaium nactus ven- inissor, si eum veudidissct, mortuo eo; si
nulla
dilor lueiit, liactenus videri ad euni pervenisse raora prKCcssisset. Sed nbi Hcrcditatem vcndidi
ct, ,
qiiatenus mandare potcst earum rerum persecu- postea rem ex ca vendidi; polest viJeri ul necto- ,
tioiiciu, aclioiiesque tribuerc. Enimvcro ubi cor- lium ejus agam (5), quara Hereditalis. Scd hoc 11.
pora nactiis est vel debita cxegitj plenius ad
, eum re singulari non potcst credi. Kam si eumdcra ho-
videri pcrvcnissc. sup. d. l. >.. § 3. niincm libi vendidero; et neduni Iradilo eo alu
,
quoque vendidcro, pretiumque aeccpcro niorluo :

VI. Igilur quod altinet ad res quas nactns est co, videamus ne nihil tibi debcani ex cmpto; quo-
Si Hereditas Vaenierit, venditor rcs hercditarias tra-
niaui morara in tradcndo non feci. Prcliura enini
dere debet. /. i^. § i. Paul. lib. 33. ad Ed. hominis venditi,non ex (G) re, scd propter negc-
Nec sufficit si cestimationeni taruiii qlJerat, si tialionem pcrcipitnr : et sic sit, quasi alii non vcn-
eas adhuc habet. JSaui Qiuiin sUpulamur Quanta didissera (7); libi (8) enim rcm dcbcbam, non ac-
PECUNIA EX HEREDITATE TlTII AD TE PERVENERIT; rCS tionera. At quum Hereditas Vsenit ; taclte hoc agi
ipsas quae perveneiunt^ uon pretia earum spectarc videlur ut, si quid tanquam heres feci, id prjesteia
videmur. /. Q^J.ff. de Verh. signif Celsus lib. Zi. craptori quasi illius ncgotium agara, Qucmadmo-
:
DIGEST. duin (9) fundi vcnditur jruttus pra-stat bona; fidei

Quid de casu quo , antequani Venderet Ilere- rationc quaravis si ncglcxisset ut alicunm, niliil
: ,
ditateni , res hereditarias aliena^-il Venditor Ilere- irapulari ei possit; nisi si ciilpa cjus argnerelui.
ditatis ? Si rcrum vendjtarum anle Heredilalem Quid si,iem qnam vendidi alio possidente, pclii;
Vendilam, prelia fuerit consecutus; palara cst ad et litis ajstimalionem acccpi? Utrum preliuin illi
eum prelia rerum pervenisse. 5(7^. d. l, -i. § 3. ] sed dcbeo, an rem? Ulique rem non enim actioncs :
ei, sed rcm praestare debeo. Et, si vi dejectus vel
(r) IJ est a dic morlis, in iisqne Unipus , unccontractumt

, iil elc. fecerim, ad me debe
(2) Quas donavit vcuditoi'. Nnm ad eiiui pervencraEt
iS\x res. Id est non magis debeo, quam
(7) , tibi si hunc non vcn-
(3) Hoc acripe dc muluis stipulationibus Em/jla; et didissem.
Venititte Hereditutis ; quibus vrnditor promittit, quidquid dcbcbam qu.-im rcm qua; e.\tincl?»
(8) Tibi nihil aliud
^ ,
adipsHmexHpreiJitaie pervencrit,se pisestaturum eraptori j

est.Actioncm quam es hujus rii vcuditionc consccutiis
eraplor \icissim pn mittit, si rfuiil vtnditori proptei- Ilcre- sum libi uon debco
, cum ex ncgotio quod non luo seJ
;
dititcm hbfuerit, se ei rcfiisuruni. mco nomine gcssi, nascatur.

(4) Ut modo supia dictum est ex Icge 2. § 3. N. prreced. (9) Supple anle haec vcrba rec po.ssiim Empjori Ho~
:
Smsiis est
(5) quiim Hiriditalem Vendidi
: et rem ,
reJit.-rtis ubjicrrc quoJ poliiissfm hanc rcm noii vend.re;
\i'rcdiiariamvmdo, m isi^videorlianc rcm vendendo 5,'erere quo casu uihil hujus rci nomine Emptr.ri Hercdiialis dc-
Dcgotium cnvptciris tpiam meum Huc enim intrr nosvidctur buissem; hoc [ iuquam ] non possuaa ob)iceie. Et Emplor
.nclum, ut quicquid qnasi liercs gerercm , vidFrct emplori HcrcJitatis debet gaiiJcre hac fortuna qucinailmotlnm :
gcrere. I);itiir prelium qiiod cs hac vcndllione redegi fiiniii vciulitorcui cmptor precario relirpiil Jcbel prasiare ,
,
vidcor qu.isi x negotio quocl ad empiorim pcrlincret', fruolus quos sua solirlia cx eo funJo ptrccpit; nec polesfc
ri.tiBeie; adeoque ci n.slituerc dibco. ' objiccre, qiuiJ euin fuudum alienum, utpote ennptoris es-
Qiiod cx rc eMincla superist, d< bctur f/iiidem crc-
(())
prcc.iriiconstitiitiouc f.iclum. ucgUgcre polui«iel j
ita tacie»
llitni qtiocl perccpi propne non
urassa culpa vacaut.
I
,
prof. 1 ,
tuua est , sci cx ncgQiiaiiouc «juiua feci rem eam vea jtnd
,
iG6 LIB. XVIII. PANDECTARUM

i)iopler FurliacUonemduplum absiulcro, niliil hoc fidejnssorem acccperit ab heredifavio debitore;ip-
aJ (nipiorcm sine culpa
(i) perlinebit. jN'am
(.-.) si sam hanc actionem quam habct hcres ,
pnesiare
vendilor; acliones (3) suas prKSlaic
tlesiil (Ic-liiiere
cmplori dcbebit. .Sed et si novaverit, vel iu judi-
dcbcbit, Don rcni ct sic Kslimalioncin
: (4) quoque. cium dcduxerit actioncm; pra^slare debebit hanc
]Nfam ct arcam Iradcrc dcbet, exusto aidificio. /.21. ipsam actiouem quam nactus cst. sup. d, l. 2. §' 8.
PaUL. LIB. 16. QUAST.
XI. Ilactcnus de eo qiiod ad Tenditorcm Here-
Ca-temm quaimns post femlilam ITcreclitatem he- ditatis,heredeinque cjus pci\'cnil. Sed ct si quid dolo
res res hereditarias vcndideril, emplor cas
adver-
malo eorum factuin est, c|uominus ad eos perve-
sus lerlios posscssores perscc/ui iion putesl. Nam ,
ut
niat, et hoc emptori prKstandum est.
rescrihil Alexandcr : Qui tibi Heiedilatem
Veiidi-
dominiis Fecisse autem dolo malo quominus pervcnlat,
dil, anlequam res liereditarias liaderct, videtur; sive alienavit aiiquid, vel etiam acc<'pto
earum persevcravit : cl idco veudendo cas, aliis
Sed quoniam con- quem liberavit, vel id egit dolo malo ne de Hcre-
dominiuin transfcne potuit (5).
dilate acquircretur , vel ne possessionem adipis-
tractus (idem fVegil; Ex Empto actione convenlus,
ceretur, quam posset adipisci.
quanti lua iuterest pra;slare cogetur. l. 6. Cod. Scd etsi uon dolo malo, sed lata culpa admi-
h, tit.
serit aliquid ; utique teuebitur. /. 3, ^' 5. Ulp.
VIII. Hactenus de rebus quas naclus fuit T"en- LiB. 49- .AD Sabim.
tlitor Herediiatis. Qiioad eas autem quas non nac-
ius csl sedquarum iiominc acticncs duntaxathahet;
,
XII. T'idimus qiuF Tênditor Hcreditatis prcpslare
ad nihilaliud tenetur, quam iit has actiones eniptori dehcat. Cwtcrum Venditor llereditalis satisdarc de
tnandcl. cviclione ^8) non dcbcl; cum id inter ementem et
Emptorautein Ilereditatis , actionibus niandatis vendentem agalur, ul neque amplius neque minus
eo jure dcbet quo is cujus persona fungitur;
uti juris emplor habeat quam apud heredem iuturum
eliam advirsus debitorcs bcrcdi-
utiles (6) esset.
quainvis
tarios acliones emptori tribui placuit. /. 5. Cod.
Plane de facto suo venditor salisdare cogendus
h. til.
cst. d. l. 2, Jiixla id quodalibi dicitur Quanla au- :
tcm Hcredilas est nibil inlcrest (/. 14. ^ 5. Paul.

,
IX. Pen-enisse etiam ex Tlcreditate ad vendi- LiB. 33. AD Ed.). Nisi dc substantia ejus aiiirmaverit
torcm intclligilur, qualenus Hereditas eum ab aliqua veuditor. /. i5. Gaius lib. 10. ad.Ed. rROvmc.
obligatione per confusionem /iheravit; adeoque lan-
tam pecuniam venditor emptori debet. XHI. De his omnibus qitce a venditorc priestanda
Unde Jfricaiius : Si Hcreditatem mihi L. Titii diximus , cavet venditor emplori per stipulationem
Vendideris ac post debilori ejusdem heres existas;
,
ciijus verha ita refert Vlpianiis : Item in stipula-
actione Ex Empto teneberis (7). Quod simplicius tione Emptse llcreditalis, Quanta pecunia ad te
ctiam in illa propositione procedit, quum quis ipse PERVENERIT DOLOVE MALO TUO FACTUM EST ERITVE
crcditori suo heres extitit , et Heredilatem Ven- QuoMiNus perveniat; ncmo dubitabit quin tenea-
didit. /. 20. LIB. "j. (JU.tST. tur, qui id cgil ne quid ad se pervcniret. /. 5o.
lUud qucesitum est; an Venditor Hereditatis ob § \.ff. de Verh. oblig. lie. 5o. ad Ed.
debilum a filio suo qui in poteslatc ejus esset ser- In hac stipulatione , Pecuni^ verbum non solum
vove, ci cujus Hereditatcm Vendidlsset , pijpstare numeratam pecuniara complectitur, verimiomnem
dcbeat emplori? Et visum est, quidquid dunlaxat omnino pecuniam; hoc est, omnia corpora. Nam
de peculio filii servive , aut in suam rcin vcisum corpora quoque Pecunice appellatione contineri
,
invenialur, prsstare eum debcre. /. 2. § 6. Ulp. nerao cst quid arabigct. /.

1-^8. J/. de T'erb. signif.
LID. 49- -*!> Ed. Ulp. lib. 49- -^D Sabin.
Consonat quod ait Julianus : Si crcditnr filii lui
hcredcm le instituerit, et tu Hercditalcm ejus Vcn- § 2. (^'uce einplor Ilcreditatis Tcndilori prcestare
didcris; illa jârte slipulalionis Quanta pecuma ex tcncalur.
HERr.DITATE AD TE PERVEPfERIT, tencbcris Dc pCCU-
lio. /. 37. de Pecul. Jul. lib. 12. digest.
XIV. Tendilor aclionc Vendili non solum prc-
X. Kon solum autem Herediiarias actioncs,scd tiiim de quo conK-enit , ab emptore conscquitur; sed
etiam eas obligaliones quas ipse heres constiluil di- et quidquid propter Hcreditatem ex suo erogare ne-
cendum erit praestari emptori debere. Itaque et si cesse habiiit.
(i) Cui niV.il aliuJ dtbco quam rem; adeoque noo <Iebeo de Acqnir. -
(.';) Vid. infra lib. f\I. Tit. rcr. ilomin.
acliones quas bujus rei occasione conscculus sum. (6) Quod sspc necpsse cst; puta, siVcnditorllereditalia
(2) Nam ,
pro seJ. absll, aul nolit eas cederc.
(3) Tunc contra oblinct non deheo rem quam sine

:
(7) Non ut actioues cf das ,
quse sunt confusse ; sed ut-
culpa dcsii possidere; sed debeo actiones mcas pmeslare. cedas quauti libcratus cs : tantum enim ad te videtur per-
Adcoque et lilis sestimationcm drbeo, quam coDse- yenissc.
(4)
Gutus sum hac actioae quam mandare tenebar. (8) Rerum siugularum qua sunt ia licreditate.
;
TIT. IV. DE IIEREDITATE VEL ACTIO.\E VE-NDITA. ifJy
/^'/Vi/rSi qiiiil publici vccligalis(i) nominc, pr.cs- aciin non esl , cum cmplorc agatiir. d. l. 2.
titciit Vcnditor llercdilatis; consequens erit di-

cerc, afjnosccre emptorem ci hoc debcre namqiio :
Exempla jam affereiida sunt.
Jicrcditaria oncra ctiam li:cc sunt. Et si fortc tri- XVI. Priimtm cst : Si Titiiis Mavii Tlcreditateni
butoruni nomine aiiquid dependat idcm cril di- ,
Scio Vondiderit , et a Seio heres institutus cam
cendum. /. § \6. Ulp. liu. 49- ad Sabin.
'.>..
lloredilatcm (4) Auio Vendidcrit; an cx priore
Quod si funerc faclo licres Vcndidissct Hcre- Vcriditionc Hcrcditatis cum Atlio agi possit (5)? Et
ditalcm, an impensam funeris ab emptorc con- ail Juiianus Quod Vcnditor Hcrcditalis (6) petere
:
spquatur? Et ail Labeo ; Emptorem impensani a quolibct exlraneo herede potuisset , id ab Here-
funcris prxslarc deberc quia et ea (inqnit) impensa dilatis Emptore consequetur. Et certe si Scio alius
hcrediiaria sit. Cujus sentenliam et Javolenus pulat heres extitissLt ; quidquid Venditor MKviana; He-
eram, et ego arbitror. d. l. 2. § 17. rcditatis nomine piKstitisset, id ExVendito actione
Si ex ]>iuribus heredibus unus antequam ca-teri consequi ab eo potuissct. Nam (7) et si duplam
adirent hcrcditalcm, pccuniam qu3f sub pccaa de- homiuis a Scio stipulatus fui^sem ct ci heres e.Tti- ,
bolialnr a tcstatore omncm solvcril; ct lleredita- lisseni eanique Hcreditatcni Titio Vendidissem ;
,
tem Vcndidcrit; nec a coheredibus suis proptcr cvicto homiue , reni (8) a Titio servarcm. d. l. 2.
egcstatcm eoruni quidquam servare poterit cuni :
§ i5.
Eniptore Herodilatis, vel Ex siipulatu, vel Ex Sccundum afjert Labco Hereditatem Cornclii ;
Vendilo rccle experietur. cniui pccuniani Omnem Vendidisli deinde Atlius cui a le herede Corue-
;
hereditario nnminc datani eo manifcsliusest , quod lius kgavcrat; priusquam lcgatuin ab craptore
in jiidicio Famiiia; erciscunda; deducilur, pcr quod pcrcipcret te fecit heredem. llccle piito E\ Ven-
,
nilul aniplius unusquisque a coheredibus suis con- dito te aclurum ut tibi praestetur quia ideo
, :
sequi ])olcst, quam quod lanquam hcres impen- minus Heredilas Va;nicrit, ut id legatuiu prxsta-
derit (2). d. l. 18. Julian. lib. 5. digest. rel emplor. Ncc quidquam intcrsit ulrum Allio ,
El gcneraliler Sive ipsc' venditor dederit aliqnid qui te hcrcdem iecerit , pecunia dcbita sit ; an
pro hereditatc sivc procurator cjus sive alius
, ,
legatario (g). /. 24. lib. 4- posteeior. a Javolejvo
quis proco dum nceolium cjus gerit locus erit Ex ;
EPITOM.
Vendilo actioni dummodo aliquid absit Vendi-
:
Tcrtium Exernplum. Et servitutes amisit heres si
tori Hereditatis. Cxterum si nihil (3) absit vendi- institulus, adita -heredilate ; Ex Vendito poterit
tori; conscquens eril dicere , uoq compelere ei experiri advcrsus emptorein ut servitules ei res- ,
actionem. sup. d. /.2. § 11, tituautur. sup. d. l. 2. § ig. Ulp. lib. 49. ad
Sabin.
XV. Sedct si quid vcnditor nondura pra;stiterit, Pariter Pomponius : Si ei cujus prjcdiuni mihi
sed quoqiionomiue obligatus sit propter Heredita-
scrviebat, Iicrcs extiti ; et cam Hereditatem tibi
tem; nihilominus agcre potest, cum emptore. d. Vendidi restitui in pristinum statum servitus de-
:
l. 2. § 10. bet , quia id agitur ut quasi tu heres videaris

jura habebat , qiice heredilas per
lleni si quce
cxtitisse. /. Q. jj. Cominun. prcedior. lib. 10. xo
confusionein extinxil ; hac aclione ah einptore con-
Saein.
sec/uitur, ut sibi rcstituantur.
Hoc docei Ulpianus. Ita ille : Quum quis debi- XV H.Observandam superest , de his omnibus
cavere einptorem venditori per stipulationem quce
tori suo heres extiiit, confusione creditor esse
desinit. Vendidit Hereditatem; a-quissimiLm
Sed si
Vendit» Hereditatis djcilur.
yidclur Emptorem Hereditatis, viceia heredis ob-

tiiiere ct idclrco teneri Veudilori Hcredilatis
: § 3. Ad quod lucnmi aut damnuni Tenditio
sive quuui morilur lcstator, debuil ( quamvis post Hereditatis iion porrigalur.
mortem debercdesiit, adita avenditoreHcrcditate);
sive quid iu diem debeatur sive sub condilione ;
,
XVHI. Vendilio Hereditatis non porrigitur ad
et postea conditio exlitisset. Ita lamen si ejus ,
illud lucrum quod sine dolo venditoris iion du-
debili ad.ersus licrcdcm actio csse poterat ne : ravit.
forle etiam ex liis causis ex quibus tum herede F. G. Deperdila autein et dimiuula sine dolo
(i) Intellige, vel de Vficligali Vicesimas qaod pro ipsa (C) QuidquidTitius VenditorHeredilatisMaBvii potuisset
Hereditate fisco debebatur [ ut apud Dos, le Centieme ab extraneo herede Seii consequi hoc ipse qui Seio heres ;
di-mer]; vel de vectigalibus seu annuis pensionibus <£U.Te ab eititit, et .Siii HirediMttm Vcadidit, conaequi polcst ab
agris vecligalibus qui sunl in Hereditatc debentur. Einplore Hcreditatis Si li.
(7) Confirmat quod dixit quocumque

(a) \'id. supralib. 10. Tit. Famil. eicisc. N. 79 el 86. nl obtineat in :
(3) V. G. Si recuperavit <juod erogavit. debito quod defunctus hertdi dcbuit.
, (4) Se.i. (8) Scilicet, hanc duplam.
(5) Id est, an Titius agere possit cnm'Altio ad conse- (9) Td cst , au Altio ci causa crcditi , an lanqiism
f]u<nclum quotl Maevianae Heredilalis iiominK Seius Titio ]c"ataiio.
d.bi-hHl? Ratio dnbitandi; quia , cum Tilius Scio hcreS
tiUltril, coniusum fuit dvbiluta.
,, ,,
(Oy LH5. XVIII. P ANDECTARUM

jualo vendiloris , non piJeslabuiitiii. siif). d. l. 2. actum erit, ut cmptor hoc .'rs aliciium exsolveret;
5. 1>. ad illum onus stipulalionis pciliiitbit. Si non ap-
S
Igilur Si Veuditor Hereditalis exactam pecu- parebit quid acli sit verisimile eril id actum ut
:
,
uiaui siiie dolo nialo et culpa perdidisset ; noii ejus quidem damni nomine quod ante vcndilio-
l)lacct eum emptori teueri. /. 3. PoMPON. lid. 37.
nem datum fuerit onus ad emptorcm alterius
, ;
AD SaBIN. vcro lemporis ad hcredcm perlineat. d. l. 2.

,
Miilto magis noii (enebiliir pneslnre eam qiiam §.4.

erogare in causam HerediLatis necesse habuit. Itcm Apud Julianum scriptum est, Si Vcndilor
Hinc Vlpiamts : Illud tenendum cst ; cum ef- Hereditatis excepcrit seivum sine pcculio el cjus ,
fcctu videri pervenisse , non prima ratioue (1). nomine cum eo fuerit actum De peculio , el Iii
Idcirco quod legalorum nominc quis pra;slilit rem verso ; id duntaxat euni consequi quod praes-
,
titerit ejus peciilii uoinine quod emptorem sequi
non videtur ad cum pervenisse. Sed et si quid xrh
alicni esl, vel ciijus altcrius oneris heredilarii, per-
debeat , aut quod in rein defuncti veisum csl. His
venisse merito ncgabitur. siip. d. l. 2. § 3. ] illud cnim casibus ses alienuin emptoris solvit ex ca:- :
tcris (5) causis , suo nomine condcmnatur. d. l. 2.

ienendum.
S ,2.
XIX. Solet qujeri ; an et si quid lucri occasione
cmptori rcslituerc id
Quid ergo si servum cum peculio cxcepcrit Ven-
Hcredit;ilis venditor senserit,
tlebcal? Et est apud Juliaiiuni lioec quaeslio tractata
ditor Hcreditalis; conveiitusqiieDe pcculio, praes-
titit? Marcellus libro 6 Digcstorum non pcteie
libro 6 Digestoiuin el ait , Quod iion debitum
,
euni scripsit si modo hoc actum est ut quod su-

exegerit, lelinere heredcm ; et quod non debilum
:
perfuisset ex peculio hoc liaberet. At si contia

solvciit , nou repiitarc. Nam hoc sei vari , ut hcrcs
,
actum (6) cst ; rccle repctere eum posse ait. Si

emplori non pra;slet quod nou dcbitum exegerit; ,
vero nihil expressim intcr eos convcuit, sed tau-

neque ab eo coQsequatur, quod non debilum piKs-
titerit.
tummodo peculii mentio facla (7) cst ; cessare Ex
Vendito aclioiiem constal (8). d. l. 2. § i3.
Si autcm condemnatus hoc solum prKstiterit ;
Lbi aiitem ex Venditam Hereditatem
caiisa ante
heredi suHicit esse eum condcniuatum siiie dolo
,
cxistente , quamvis ex re in venditione excepla
malo siio etiamsi maxiine crcditor uon fuerit is
:
liicriim aiit dammim profectum est ; illtid emplorem
cui coudemnatus est heres. Qua; seulentia niihi scqiii docet Labeo. Jla ilie : Si cxccpto fuiido he-
placet |,a). d. l. 2. § 7. rcdilario Vasnit Hercditas ; deinde ejus fundi no-
Denique rem hcredilariam hercs vendiderit
si mine vcnditoraliquid .icqmsiit^g) :debet id pra-stare
ac pcr lioc fueiit condemnatus nou habet contra ;
Emptori Hereditatis. Paulus Imo sempcr quaei itur, :
cmptorem actionem quia non ideo condemna- :

iu ea re quid actum fuerit. Si aulem id noii appa-
tur quod hcrcs esset sed quod vendidcrit. Sed si
,
; rcbft; praestare eam rem dcbcbit emplori venditor.
pretium rei distracta: Einptori Hereditnlis dedit ;
Nam id ipsum ex ea Hercditate ad cum pcrveiiisse
videamus au locus sit Ex Vendito aclioui (3)? Et videbitur non secus ac si eum fundum in Here-
;
putem esse (4). d. l. 2. § io. diiate Vendenda uon excepisset. l. 35. Lab£o lib. 2.
PlTHANON.
XX. Non continetttr etiam iii Venditione Here-
dilatis, lucriim dammimve quod projectum est ex XXI. Deniqtie Illud potest qu»ii, si etiam im-
re kereditaria qucc in Venditionc JJereditatis fnil puberi sit substitutus is qui Vendidit Heicditatcrn
excepla : scilicet qitum post f''enditam Hereditatem testaloris; an etiam id quod ex impubcris hcrcdi-
profeclum est ; jsecus , si ante. late ad eum qui Vendidit Hereditalcm pervenit
Hinc Si Venditor Hereditatis sedes sibi exce- ,
Ex Enipto actioui locura faciat? Et magis est ne ,
perit quarum nomine Damni infecti promissuni veniat : quia alia Hereditas (10) est. Licct enim
iiierat ; iuterest quid acti sit, Kam si ita extepit uniini testamcntum sit tamen alque alia He-
alia
\il Damui quoque Infecti slipulalionis onus susli- redilas est. Plane si hoc actum sit dicendum erit,:
liciet; «ihil ab emptore cousequetur. Si vero id ctiam impuberis Hereditatem in vendiiiouem ve-
(1) Piima ratio jiroptcr quam videri possit perveiii.^sr, (6) Scilicct si actum cst ut venditor hnberet res pcca-
esl quia naclus est. Setl liaec ratio non sulHcit : opoitet ut liarrs non deducto aere alieno.
eum eftcctu naclus sit, sic utpossii retinere. cxcepit servum cum peculio.
(7) Si simplieiter
(2) Nam , cum heres condemnatus sit , ergo propter (S) Nam ilamnuu) contingil in re excepta , ia peculio
Hereditatem erogare necesrie habuit. e.icepto ; et quidem post venditionem contiugit.
Ut repetat ab Emptore Hereditalis quod ex causa
(3) Ex causa quae prascessit vendilioncra.
(9)
eoDdemuHlus praestilit.
(10) Duplex jus liabebat qui Vcndidit HereditateiB :
(4) Ratio est ; quia Emptor Hcreditalis pretium acci- vendidit jus quod habehat ex instilutione, non vcndidil jus
pieudo, hoc uegotium venditionis ratum habuit et in se quod habebat cx suhstitutione. Alia causa esl portionis qua»
recepil. heredi qui jus suum vendidit, accnscit ; in vim enim solius
(5) Puta , si Noxaliler conveuiatur, vel De eo pectdlo juris ciuod ex institutione sua hahet, liaec portio [ quunj
quod post Heredilatis Veadilionem 6ervus eiceptui qua- rieficit] ei accrescii ; porro vendidit cimne emolumeutum
.•.ivit. quod ex jure ioae ioftitutiuois possct ad ipsum pervenire.
; ,
TIT. IV. DE HEREDITATE VEL ACTIONE VEXDITA; 169

n!rc;maximcsi jamdelaiaiiiipub<TisIJcrcditatc(i), Ilcrcditatis, ijisiim im crlum rci , vacncat : ut iu
Va.iiierit Hciedilas. sup. d. l. 2. § 2. rctibus. /.11. Ui p. LiB. 32. AD. Edict.
Idcm docet Pautus. Quod si sil Ilcrcditas ; ctsi
ARTICULUS II. noii ita convcnit iit quidquid juiis habcrct venditor,
rmplor liabcnl; Inuc licicdein sc csse , prsn-l.irc
Quid ohlincal quum tjuis P'cndidil Jlcrcdilatcm qua' ilcbct. Illo vcro adjccto , libcialur vcuditoi ; si ad
aul non cst, aut ad venditorem non perliiict. ciiiii Ilercdilas uon pertineat. /. i3. 1'aul. lii;. 14.
AD Plaut.
XXTl. Qiium Ildcditatcm aliquis Vcndidit; essc Hoc autem sic intclligcndiim cst; nisi scicns ad
tlibcl Hcieditas enijuio. INec eiiim alca cmi-
iit sit
se iion pertincrc , itavcndiderit. ]\am tunc cx dolo
tiir, iit iii vcnalioiie (•>,) cl similihus; scd rcs : qua' tcnebilur. /. 12. Gails liu. 10. ad Ed. provinc.
si non est,non contraliitnr emplio ; ct idco pic-
lniiu coiidicclur (3). /. 7. Paui.. lii:. i^. An 1'i.aut.
Diccndum crgo cst , Si Hercdilas Va-niciit cjus

qi.i vivit aiit iinlliis sit , iiiliil csse acti : qiiia lii
APPENDIX
jeiiim natura noii sit quod Mcuieril. /. i. Pompon.
LIB. 9. AD SililX. De Hereditalis Cessione i/i Jiire.
XXIII. Non idcm ohtinct qwim Ilcrcdilas qui^-

l aniil existit quidcm ; sed ad vendilorcm non
XXV. Ilis quce de Venditione Ilereditatis di.xi-
,
mus,pauca .ippendicis vice siihjungenda sunt circa
pcrlinct.
Jure Ccssionem.
llcrcditatis in
Unde Jav0lcmis : Quod si niilla licredit.is ad
Hcreditas in Jure crcditur, vel antequam adca-
venditorem pcitinijit; quanlum cmptoii ju.cstar'
(ur, vel poslquam adita IVicrit, Ulp. fragm. lit. 10.
debuit ita dislingui opoitebil
: ut , si cst qiiidcn: :
aliqua llercditas, scd ad veiidilorcm non pcrtincl §>>.

ipsa a;slimclur si uuUa est dc qua actum vidcatur;
Antcquam adeatur, in Jure cedi polest ablierode
:
legitimo (6) : posteaquam adita cst, tam a Icgitiiiu)
pretiuiii dunlaxat, etsi quid in eam rem impcnsuni
quain .ab eo qui lcstamcuto hcres sciiptus cA.
csl, cmplor a venditorc conscquatur. /. 8. lib. 2.
IX Plautio. d. tit. $11.
Et si quid cmptoris Si antcquam adcatur Hcrcdiias, in Jure cersa
iutercst. l. g. Pall. lic. 34.
sil; perinde Leres lit cui ccssa cal, ac si ijisc heicj
AD Ed.
lcgitimus esset. Quod si postcaquam adita fuerit
Iteni Si quasi hcres Vcndidcris Hcrcditatem ,
iu Jure cessa sil ; is cui (7) ccssa cst permanet
quuin tibi ex Scnalusconsiilto Trebclliano (4) res ,
lieres (8) , ct ob id creditoribus derimcti manct

tituta essct Heieditas; quanti emptoris intersit (5),
obligatiis (9) : dcbila vcro pcrruiit , id cst, dcbi-
teneberis. /. i6. Paul. lib. 33. ad Ed.
loMS dcfuiivli Hberauliir (io\ lit. % i3.
XXrV. tamen semper, quum Ilereditas ad
iVbra Ilcec Jure Fandcclaruin ohiinchant : scd exole-
f enditorem non perlinet, venditor quanti ca ns esl iertmt,
tenclur.
/ G. Quod si in Heredilatis Venditione iJ ac-
. SECTIO II.
tuni CSt , Sl QUID JURIS ESSET VENDITORIS V tKIRE , .
pfEc posTEA QuicQUAM PR.ESTiTUiRi quamvis ad : De Jctione Vendita.

Vciiditorcm Heicditas non pcrlinuerit, ndiil lamcn
ab eo pia^slaLitur ; quia id actum esse manifestiim § I. De Vendilione Nomims , scu Aclionis In
e>l ut ,
quemadmodum emohimentum iio2;oliatio- pcisonam.
nes, ita peiifulum ad emptorem pcrtinerct. /. 10.
JavoL. LIB. 2. EX PlAUT. XXVI. Non sotum Aomina quw purc contrncta
Nam lioc modo admittitur essc venditioncm , Si siint ; scd ct Somma corum qiii siib coii(liliouc vcl
QUA sit Hereditas ,

ESTo TiBi EMPTA ; ct quasi spes iu dicm debciit et Emcre ei Vcudere solcmus. Ea
,
(i) Bronchorstius Centur. 1. Assert. 3o. ccnset vcrbum crdat, nisi quod ex tcstamento proficiscitnr. Porro omne
nxBxime hic acfipiendum pro ulinuc. INam de Ilfreiiitale le. tamrnli jus ab heredis scripii
adilionc peudet et eo ,
,
cujuspiam quandiu vivit, paciscinemini licet: supraTit. </e non adeuute corruit ; uihil igitur potest cedere iiisi adeot.
Poclis. N. (ii.
()) Recte monet Cujacius, legendum is a r/uo ccssa est.
(t.) Si quis prxdam quam cx venatione ceperit, vendat.

(8) Nam qui semel hcres, seraper mancthere.s.
(3) ConJiclione Stne causa. (d) Nec rnim poiest his invilis liberari ab obligatione
(\) Tribonianus hic substituit ex Trebellano, pro ex quiim adeundo Hercditatcm erga ipsos*contraxit.
P. gasiano. ut facere solet.
lilicrantiir ab islo qui Hcrcditntem Ce.ssit :
(10) Id est,
("} Interesset ejus, quod Quartae distraclioncm pati tc- nam in Jurc ccdcudo , cxuit se jurc quod
IlcreditaUm
ncbitur ;
quam non fui.sset passus, si venditor fuisset heris. habcbat. Ilnc in rc dillVrt is qni in Jure
advcrsu.-i ipsos
(fi) Cur non pariter hoc potfst hrris ti slamcut irin.s ? ccdit Iliridilalcm, a Vcndiii..re Ilercdilatis apud quen»
r.alio eviJcn.s ist : iiulluni jus habere videii potcsL fpiod vidimus maBere actioues adversus dcbitores hereditarios.
Tom. II. 22
; ,
170 LIB. XVIII. P \NDECTARUM

iiiim res est, quse emi ct vsenire polest. /.17. Ulp. obligatas fuisse. /. 3o._^ de Plgn. et hypolh. Paui.
1,IB. 34- AD Ed. LIB. 7. RE<P0?(S.
AL vcro Moltiim inlcrcst , sulj coiiditionc aliqua JJinc Creditor (i) qni pro pecunia Nomcn dcbi-
oblig.ilio vantal ; ;!ii quiiin ipsa obligalio suIj toris per delcgatioiiem scqui maluit ; evictis pi-
,
condilione sit , pure v<Tucat. Priore casu , defl- gnoriJ)us quae prior credilor accepit , nullam ac-
coudilione, luillani csse vcudilioneni pos-
ciciite : tionem cum eo qui liberatus est habebit. /. G8.
tcriore , stalim vendilionem consiiterc. si Nam § \. ff. dc Eviclion. Papin. lib. 11. respons.
Titius libi dLcein sub conditione dcbcat, et cgo abs
XXX. Ilaclemis de actione quani Emplor No-
le Nomcn cjus cmam
contcslim Ex Emplo-vendilo
niinis habet adversus venditorem. Prcelerea ei sub-
agcie potrro nt vel acccptum ci facias. /. 19.
,
i-ctutur per acliones Uiilcs ads'crsus debilorein cujus
JULIiJi. LIC. 2J. DIGZST.
jSomen einit.
XXVII. Ea Kominis Veaditio etlam ignorante ,

Hinc Dioclctianus et Maxinuanus rescribunt :
A'el iiivito co adversus quem Atliones man- Postquam co deciirsum cst ut cautiones qiioque
dantur contialii solel. /. 3. Cod. h. t. Alexa.n- debitoriim pignoii dentur ; ordiiiariura visum est,
DEB. post Xominis Venditioucm, Utiks emptori ( sicul
responsumcsl) velut ipsicreditori poslulautidaudai
XXVIII. Jwn vidcamus qidd Vendkor Nominis acliones (2). /. 7. Cod. h. t.
prcesUirc dcbeal7 Vcnditor Actionis quam adversus
principalcm rcum habit omne jus quod c\ ea
Cceterum, ul iidem rescribunt, En Nominis Emp-
,
tione domiuium rerum obligatarum ad emptorem
causa ei compelit , lam advcrsus ipsum reum
non transit sed vcl in suam rem procuratore facto,
:
quam advcrsus intercessorcs liujus dobili, ccdere vel Ulilis (secundiim ta qua; pridem conslituta (3)
dcbct; nisi aliud actum est. l. 23. Hzrm. lib. 2.
sunt), cxemplo crcditoris , pcrseculio tribuitur.
JUKIS EPITOM.
/.8. Cod. h. t. ^
aQui filiifamilias Nomina Vendidit,
Sinuli ralione El quod dc Venditione Nominis diximus , idem
Actiones quoquc quas cum patrc habct, prxstare oblinct ct si quo^ns alio titulo Aomen comparatutn
debct. L 14. Paul. lib. 33. ad Ed. sil.
Simililer Emptori Nominis , etiam pignoris irmc V. G. Nominibus in dotem datis, qnam-
pcrsecutio pra;slari debtt cjus qnoquc , quod ;
vis ncc delegatio prfficcsserit, nec litisconleslatio
postea vcnditor accepit. iSam bcnclicium ven- siibsccnta sit;Utilem tamen marito actionem, ad
ditoris prodest empiori. /. G. Paul. lib. 5. siiuilitudinem cjus qui Nomen emcrit dari opor- ,
qu;est. terc sspe rescriptum est, /. 2, Cod. de Oblig. et act.
Denique Nominis Venditor, quidquid vel com- Valer. et Gallien.

pensatione vel exaclione fuerit conseculus, inte- Simililer In solutura Nomine dato, non aliur
nisi mandatis actiouibus, ex persona sui debiloris
gruiu emptori restituere compellatur. sup. d. l. aS.
adversus cjus dtbitoies creditor cxperiri potcst :
5U0 aiitem nomine , Utili actione recte utctur.
XXIX. Cwtenim Si Nomcn slt distractiim ; Cel- /. Jin. Cod. Quando Jisc. vel pri\'at. Diocl. et
sus libro 9 Digestorum scribit Loclpletem esse ,
Maxim.
Debitobeiu , non dcbcre prsestarc. Debitoeem au- Casum refert Gordianus , quo necesse esl adhanc
tem EUM pra?stare; uisi aliud convenit (/. 4.
ESSE ,
actionem recurrere. Ila ille : Data certae pecunise
Ulpias. lib. 82. AD Ed. ). Et qiiidcm sine excep- quanlitate ei cujus raeministi . invicem dcbiti ac-
tiooe quoqiic ; nisi in contrariiim actum sit. Sed tioncm adversus debitorem pro quo solvisti
libi
si certK summse debitor dictus sit in eam sum- ,
dicis esse et antequara eo nomine
mandatam
;
mam tenetur vendilor si incci toe , et nihil debeiit

:
litem contestareris siiie hcrede creditorem fati
quanti intersit cmptoris. /. 5. Paul. lib. 33. ad Ed. munus implcsse proponis qua; si ita sunt , Uli- :
Consonat quod ait Hennogcnianus. Qiii Komeii lis actio tibi competit (4). /• i. Co^. de Oblig.
QuALE FuiT, Vcndidit ; duutaxat ut sit, non ul et act.
esigi eliam aliqiiid possit et dolum pra^^tare ,
cogilur. /. 74. JJ- de Eviclion. lid. 2. jukis § a. De fcndilione aut cessione Actionis In rem.
epitom.
Ilem Pcriculum pignorum Nominis Venditi ad , XXXI. Hacienus de cessione Actionum In per-
eniptorem pertiuet j si tamen probetur eas res souam.
(1) Ilaec est species Ipgis credilori meo in soliituin cjus

: Nominis snas actiones qna ipso inTilovenduntur, mandare
quod ip.>i dtbibam dedi Nomcn dibitoris mci. Mihi pro eo renucrct.
Komine dala erûl pigDora, qiia evicla siint ei cui illud (3) Intellige Rcscriptum D. Fii qui hoc Emptori Heredi-
Homcn in snlulum dcdi nuIUm eo nomine advcrsus me
;
tatis indulseral :supr.i N. 2. Eadem aquitalis ratio, illud
aclionim habcbil. Nam 'NiDditi) Nomlnc, seu [ quod idem ad Empiiones Nominum produxit.
esl sululum dalo ; vcndiior non prastai periculum
iD
J
Hoc casu necesse est ad hanc recurrere. Nam cubb
(4)
jiignorum; sed id pcr.culum ad emplortm pertinet.
mandatum Actionis solutum sil morte mandatoiis, prius-
(•2) Hoc maxime necessai ium erat eo casu quo credilor quam lilem costestaretur nou potes maudaia aclioDe
;
Jômcusibiobliguluiu cxlcge pigaorisdistiahit; vt dooiinua agere.

;,
TIT. IV. DE IIEREDITATE VEL ACTIONE VENDITA 171

Tiem Ccrii ct indubiiaii Juiis ost , ad eiiiiiliiu- In rEBSONAM ActionMiii ; 1 1 apiid vctrris Jiitis
dincfu ejiis qui pcisonalem rcdemciit Aclioncm , condilorcs lioc iiouicn in omnibus pateat : nijiil
et ntilitcr cam movcre suo nominc concedilur ; esl tale quod diflereiiliain iu hujiismodi Utilibns
elram eum qui In nEM Actionem coniparavit ca- , actionibus possit introduccre. /. 9. Cod. h. t. Jus-
dcm uti |i<)j<e facultalc. Cum
cnim ACTIOAIS riMAN.
Domcn gcnerale sil ouinium sivc In bem, sivc
TITULUS V.
»E RESCINDENDA VENDITIONE ; ET QUAKDO LICET AB EMPTIONE DISCEDERE.
IxESCilfDiTun feiiditio , aut mutiio conseiisii rc rcsolvat, dehet essc ah utroque ulililer interpositus :
integra ; mil altern invilo per Senlenliain jiulieis. alioquin ex neulra parte conlractuni resolvet.
De iitraque Hcscisiionis specie separalin Articulis Lnde de piipillo Polesl qiia^ri si sine tutoris ,
agemiis. aiictoritati;paclus fucrit ut disccdatur ab Emp-

tione; an proiudo sit, atque si ab iiiilio sine tutoi is
ARTICULUS I.
anctoritate emissct ? ul sciiicct ipse non tenca-
tur (3), scd agcnte eo reteutiones compclant. Sed
De Rescissione fenditionis ,
qucv Jic nnitiio
iiccillud siue ratioiie dicetur, quoniam initio recte
consensu.
i^mptio sit contracta, vix boua; lidei convenire eo
1. Emptio nuda convcnlione dissolvitur (i) , si |);u lo stari quod alteri ca])tiosum sit : et maxime
rcs secuta non fucrit (2). /. 5. § 1. Jll. lii;. i5. î justo errore sit deceptus. /. 7- § i- ^ iiem. Paul.
DIGEST. LIB. 5. QU.EST.
Et quidem prout coni'eneril , contracliis vel
III. Is muluiis Rescindendcv Einptionis consensus,
tolus resolvitur , *tl pro parte.
qiiomodocuinqiie significari polest ; et vel ex inu-
Hinc Paulns libro 8 Digeslorum Juliani notat :
liti acceplilalione recle induciliir,

Si Emptio contracla sit 10^« puta ) aut lan-,
Hiiic Julianus : Cum cniplor
(
vcndilori vcl
cis; et pactus sit vcnditor, ne allcrulrius Emplio
cmptori vcnditor acceptum ficiat; volunlas utriiis-
maneal pulo resolvi obligationem hujus rei no-
;
que oslcuditur id ageiilis iit a negolio discedatur,
mine duntaxat. /. 4-
et perinde habeatur ac si conveiiissct intcr eos ut
Item Conditio qna; initio contractus dicta esl ,
ueuter ab altcro quidquam pctcrct. Sed ut cvi-
postea aiia pactione immutari potcst sicuti etlam :
dentius appareat ; accoplilatio in liac causa noii
abiii a tota Emplione potest , si iiondum impleta ,
siia natura (4), sed poteslale conveutiouis valct.

sunl quse utiinque prastari debucrunt. /. (i.
/. 5. JUL. LIB. l5. DIGEST.
§ ff. de Contrah. einpt. Poipon. lid. g. ad
•}..
Sabin. IV. Ileni cx novo contraclu inducitur elinin

Circa haiic autem Emptionis-venditionis resolu- consensus resolvendi prioris. Pula ii 1 erto pre-
tionein quwfit niutiio ronsensu , quatuor qiiwslione!, tio res cmpta , alio fursus ab coilein venditore
occurrunt. 1.^ Qualis esse debeal consensus ille , el einntur (5).
undc indncatiir ii.'^ Qiiorum conseiisiis requiraliir Sed ct si eodem prctio rcs iteiuin emaliir ; si
quiim hiqiii conlraxerunt alieno juri erant siibjecti posterior eniptio plenior sil priorc , vcdebil , el n
3.'> Quando res integra videalur necne 4-'' Quas prinre recessiim vidcbilur. Sin prior pleniur erat,
;
obligationes extingual mutmis de Rescindenda ni/iil agetur posteriorc einplione.

Emptione-venditione consensus , re inlcgra inter- Hinc Pauliis : Si pupilli pcrsona intcrvonit qui
positus. aute sine tutoris aucloiit:itc deiiide luloie auc- ,
lore emit , quamvis vi nditor jam i obligatus i
§ I. Qiialis deheat mulnus coii.iensus qiii

esse fuil ; tamen quia pupilhis non toiicbatur , rono-
EmpUoneiii-vendiiiunem resuivat , el iindc indii- vata vcnditio eliicit ut iuvicnn obligali siut (6).
Quod si antotuloiis auclorilas iiiterv enorit ; dein-
dc sine tiitorc omit iiiliil actiim est poalcriore
:
II. Ut inuliius consensiis Emplioncin-vendilionem umptioue. /. 7. § i. Paul. lib. 5. QuiEsx.
Vid. iofra
(0 C't) Ad solas enim obligationcs quae Veilis conlract»
lih. 46. Tit. de Solulion. et liherm. Part. i.
(2) Quondo dtsiuat esse inltfiia, vid. infra § 3. sunr, perlinet Acccplilatio.
(3} Supple : venditorem autcm liabeaft sibi obligatiim : (5) Vid. leg. 2. h. t. infra N. 8.
a lamen ut agenle pupillo po.s.sit venilit r rem v.nditîm (6) Valel igiliir poslerior conlrar!u3, et a priori rece-
tinere , et ciceptione be defeudcre nisi pupillus prctiuoi dilur; quia poslerior e\ (|uo uleripic obligatur pleniot e:t
priore ex quo es uu^dualaxiit parte ubligalio cuDstilerat.
,,
172 [LIB. XVIII. PANDECTARUM

Siinili ralione , ittililer emitur ptire , quod siib justa (0) convenlio iniervenerit , actiones Ex Emp-
conditione empliim erat. Coiitra Si id qiiod puie to et Vendito mancbunt. l. 5. § 2. Julian. lib. i5.
emi, sub coriailione (i) ruTMis cmara; niliil agilur DIGEST.
postcrioie emplione. d. l. 7.
YIII. Res etiain non csl iiitegra , si prelium nti-
meraluni est aiit pars pretii.
§ -x. Quorum consensiis reqiiirntur ad resoh-endam Hiiic Si quam rem a te cmi , eamdem rursus a
Emptioncm-venditionem , quum alleniler tx te plurisminorisvc emcro : disccssimus a priorc
,
contraheidibus erat alieni juiis. Emptiouc. Polest enim , dum res integra esl ,
couviMUione nosira infccia fieri Emptio , quasi

V. Celsus putabal Si vendidissct milii
filius : nulla praxesserit ; scJ non poterimus eadem ra-
filinsfamilias rcm pcruliarem cliamsi couveuiat : lione uli post pretium soluluni , emptione repe-
ut abeatur ab ca Vindilione inter patrcm et , tila; cum post pretiumsoluluui, infectam Emplio-
fiiium ct rae convenirc deberc ne, si cum patrc : nem faccre non possumus. /. 2. Pompon. lib. 24. ad
solo paclus sim, filius non possit liberari. £t qnBc- Saisiit.
rilur, utrumne niiiil agalur cx ca pactione, an Cave autem, cum pretio confundas qiiod durir
vero ego quidem liberer , filius mancat obliâlus? taxat arrhai nomine daliim est.
Sicuii si pupillus sinc tutoris auctoritate pacisca- Hinc Dioclelianus et Maximianus Perfectam :
tur (2), ipse quidem libcratur (3), iion eliam qui Emptionem atque Vendiliouem, re iulegra tan-
cum co pactus cst. ISam fjiiod Aristo dixit, possi; lum pacto ct consensu possc dissolvi constat.
,
ila pacisci ut unus maneal obligatus, non cst vc- Ergo, si quidem arrlia" nomii.e aurum datum sit
rum quia pro una parle contrahcntium abiri
: potcs hoc soliiin secunduni fidcm pacli recupe-
pacto ab Emptione non possit (4); El idco, sl rare (•],. Sin vero partem pretii persolvisli ; ad
ab una partc renovatus sit fontraclus ; dicitur ca (8) quse veuJilorcm cx vcnditione oportet
non valere ejusmodi pactioneni. Scd diccndum prxstare , magis actioncm quam ad prclii quan- ,
est , palre pacisccnle et liberato adversaiio ,

, litalem quam te dedisse signifitas, habes. /. 2. Cod.
filium qiioque obilcr liberari. l. 1. Pomp. lib. i5. Quando liceat ab empl.
AD Sjein.
§ f\. Qiias actlones pcrimat mutuus de Rescindcnda
§ 3. Quando res videatur integra.
fenditione conseitsus re iiit^ra utiliter inter-
,
positus.
VI. Res integra videtur , <juum nondum cx
iteulra partc obligalio implcla est aut Jinita.
I\on csl igitur iiitegra , si V. G.jam traditio in-
IX. Hoc consensu perimttittur , et qttidem ipso
tcnenit. Liute Gordianiis : Re quidem integra ab

Jurfi , actioiics qucs ex ipso contractu descendunt.
Emptioiic etVcudilionc ulriusquc partisconsensu

Actioiies autem quce ex stipulatioiiibus ex causa
hiijtis conlraclus inlerpositts descendunt, per excep-
recedi potcsl. Elenim Quod corsensu co.ntractum
tioiiem elidunttir.
rST , tONTRARI.E VOLUNTATIS ADMI^SICULO DISSOLVI-
TUE. A.t enim post traditionem iutcrposilam, nuda Hoc docet Paulus. Ita ille Emptio et Venditio
:
voluutas non rcsolvit Emptionem ; si non actiis sicut consensu conlraliitur , ita contrario consensu
qooque prioii similis (5) retro agens veuditioueiu resolvitur antequam fuerit res secuta. Idcoquc
quaesitum est si cmptor fidejussorem acceperit
intercesserit. /. i. Cod. Qiiando liceal ab enipt. ,
vcl venditor slipulatiis fueril an nuda voluntate :
A'II. Sed etsi merx tradita non est qitta tnte- resolvatur obligatio ? Julianus scripsit Ex Empto ,
rierit ; dcsiit res esse integra. quidem agi iion posse quia bonre fidei judicio
:
Unde Mortuo liomine, perinde habenda est ven- exceptiones Pacti insuut (9). An autem fidejussori
ditio ac si traditus fuisset ; ulpote cum vendi- utilis sit exceptib , videndum ? Et puto liberalo
tor liberelur , et emptori homo pereat. Quaie nisi reo , et fidejussorem (10) liberari. Ilem vendilo-
(1) Eodem pretio scilicet ,

ut recte observat Cujacins fG) Id est, legitimajpula, Aquiliana acceptilatio.
ad h. I. Nam si diverso ; renovalus essct conlraclus, et prior
(7) Condilione sine causa ; ulpote resoluta emptione per
Ejiplio Kescissa.
pactum re integra ialerpositura ,
adeoque resoluta causa
(2) De resolvenda Emplione quam tutore anctore con- propter quam arrha dala fucrat.
traxit.
(8) Scnsus est solam liabes actionem qua» ex contraclu
:
(3) Secundum Arislonis sententiam quam mox reprobat. nuUa veio cx hoc pacto actio tibi cnmpetit
tibi quaesita est,
Supra N. 2. Nec obslat lex 56. fi". de Pnrtis .-
ubi ad pretium quod dedisli repetendum. Nou potuit enim
(4)
dominns conveuit ne a colono peDsionrm peteret. Ne c enim pactum Resciudere Aeuditionem, quia numeratione partis
ex eo sequitur, in specie legis oppositje actum esse ul ex prelii res desierat esse integra.
allerulra parte a coDirartu localionis-conductionis disce- Id est , non necesse est eas opponere ; ipso lure
(9)
dcretur; sed stante contraclu id tantum convenit ex aliqua libeiant.
justa causa , ut locator mercedcs sibi ex eo contraclu dcbitas
(10) Nam corroeule principali obligalione, ruit acces-
non peteret.
ssria.
(5) Scilicet, oportet ut rcs rclro vendalur cl letro lr?~
datur.
,,,
TIT. V. DR RESCINDENDA VENDITIONK, clc. 173

rm Ex stipnlatu agentcm, oxccplione sumnioveii prctio
pisse, conveni
si i.on lioc anlc probalura fuerit rc rccc-
advcrsarium luura. /. 12. Cod. dc
oporlit. Idemqiic Juris esse, si cmplor quoqiic
llei vindic.
rcui iuslipulalioncin uedujniil. /. 3. Paul. lid. 33.
Ed. Elrursus : Ea coqjlilionc dislraciis pra^diis, \\i
JiU •
quod Rcipublicae deorbatur , qui comparavit, res-

Ar.TICULUS II. lilucret; venditor a se cilcbrala solutioue , quanli
interest expcriri potcsl. Non cx eo qiioil emptor
Dc Rcscissione t cndiiionis , (jtuv Jii altrro invilo. iion salis convcnlioui fecil, contractus irrilus cons-
lituil-.ir.
/. 14. Cod. h. t.
§ 1. Lxqiiiuus caiisis Fcndilio nonRa^cindatw. Consonat quodiidein rescribunt : Venditi actio ,
si non ab iiiilio aliud convcnit, non facile ad Rcs-
X. Regularitcr , tit rescril/unt Dioclelianu.t et ciiidcndaivi pci fcctam Vendilioncn) scd ad prc- ,
Maxiniianus , Do coutraclii Vendilionis il Eniplio- lium exigendiim couipetit. /. G. Cud. de Aclion,

iiisjurc pcrfecto, allerutro iuvito iiullo recedi lem- enipti,
poi c Loua fidcs palitur ; ncc cx llcscripto noslro.
Qiio Jurc fiscum noslruLuuli, s;cpc conslilulum XIV. Denique adco vcrnin cst Rescindi non po:;se
e.st. /. 3. Cod. h. t.
Vpuditioncm,ntita rcscribunt Diocktianus ctMaxi-
luianus INon csl probabilis causa proptcr quaui
:
XI. Nec pratcxtn niililice quis ad Rescindcndam Rcsciiuli conseusu laclam Vonditioncm desidcras.
^''enditioneni attero invilo audilur. Undc iidcni lin- ( Hiam\ is enim dupium offcras prelium eiiiptori ,
peratores ita rcscrilftint (fuibusdani niiUtibus. laincn invitus ad Rcsciiidcndum Vciiuiliouciu ur-
Eatas manere semper, factas jurc venditiones , t^cri non dcbet (3). /. G. Cod. h. t.
vcslra eliam intcrest. INam si olilalo prclio Rcs-
ciiuliTi-Vcndilionis facile pcrmiltalur ; evcuict ui § 1. Ex qiiibus causis 1'cndi/io allcro invito possiC
Ct si quid vos dc laboribus vcstris a fisco noslro v» I Rescindi.
a privato comparavcrili5,eadem lesc coiiveniamini
quam vobis liibui postulatis. l. 7. CodTh. t. Ex certis tamen causis Tontracliis EmpliomS'
venditionis alicro invito Rescindi potest.
XII. Aec sub eo eliatn prcetexlu Rcscindi polcst
P enditio , qiiod urgenle nccessitatefacta csl. Prima causa ;
Hinc Diocletianiis el Ma.viniianus : Non idcirco

niinus Vendiliofundi .quodhunc (ad munus sunip- Si lex contractni ita dicta sit,
libus nocessariis iirgeutibus) non viliore prelio (i)
( vil urgcnle debito ) te distraxisse conlendis, ratu XV. Hcec jotissima causa est , quuni ex lega
luancre drbel. Ab illicilis itaque pclitionibus absti- conlractus Rcscinditur Emptio-venditio.
nciido; ac pretium , si non integnim solutum est , Ilinc Diocletianus et Maximianiis : Si a te com-
jjeleudo ; facics consullius. /. 12. Cod. h. t, paravit is cujus meministi ; cl convcnil ut, si inlra
Nec si ajjincs venditoris denuntiassent eniptori , ccrtiim tempus soluta (4) fucril data quantitas ^
ne emcrct. sit res inempta remitii lianc conventionem Res-
:
Ilinc iidem rescribunt : Si maior annis viginti cripto nostro non jure pclis.
quinque iiindum dislraxisti propter hoc soliim ; Scd si se subtrahat , ut jure dominii eamdein
qiiod cmenti ne compararet, socer luus denuo-
,
rem retineat, dcnunlialionis et obsignalioiiis dc-
tiavlt, Emptionem factam a te Rcsciudi bona iides positionisque remedio contia fraudein potcs jiui
,
non patitur. /. i3. Cod. h. t. tuo consulere. /. 7. Cod. de Fact. iiit. empt.
XIII. Nec etiant sub eo prcelextu Rescindilur Resolvitur etiani ex lege contractus Eniptio-vcn'
qiiod crnptor non prccstal quod prceslars tcnelur. ditio in specie de qua ita rescribunt Cants , Cari-
Lndc
iidem ita rescribunt: Si non donalionis causa nus , et ISumerianus. Cuui le fundiim tiiuni ccrts
sed vere vinoas distraxisli; necpretium numcratum rci contemplatione inler vos liabila (5) cxiguo ,
est : aclio tibi pretii , non eorum qua; dedisli pretio in alium transtulisse commeniores polcrit :
repetitio competit. l. 8. Cod. de Conlrah. empt. tibi ea rcs non csse fiaiidi; quando non implcla
El alibi atque inusitatum est quod

: Incivile promissi fide, dominii tui jus in siiam causam
postulas mancipium quod
; ut tradidisti ( et eo lovei ti convenial. Et ideo aditus competons jiidcs ,
inodo dominium ejus transtulisti) invito co (2) ,
fundum cujus mentioncm facis restit!;! tibi cuni ,
tx nostro Rescriplo tibi assignetur Saue de fruclibus suissine ulia ludificalione, sua auclorilale
(1) Id est (juamvis urgprent necessarii siiniplus

jiossot condemnari nisi in id qaod interest emploris
, ant
debitum, non vitiori tamen pretio quam sit dimidia pars tradi : quod nou pote.t cxcedere duplum.
justi pretii. (1) Td est, reddita a veuditorc emplori. Vide eiiam
hoc pacto le;.,'. 1. CoA. de Puciis intcr einpt. relalani sl
(2) D. Noodt censet lcgendum hero ; td est , domino
lib. i. T.t. <êP<«i. N. 3;.
emptore.
Idcm Noodt ccnset (3) Adeoquc hcic acliim est inter conlrahentcs ut,
(3) hujus leîs tradiuoncra
in specie ;
fuisoe secutam, Aliotiuin vvnditor rcm uon Iraden^ , uon

liKc rea sctjucrcttir, couuactus csset irri.tus.
,,
jn\ LIT5. XVIfl. PANDECTARUM

jioilicict : prseclpue cum et ailveisa pars lixcpiis vcnditum signilicas , aj Rcscindendam Venditio-
muumis suis iiuUam passa videri possit injuriam. ncm invaliduin cst. Quod si videlicet contraclus
/. 6. Cod. de Pact. inlcr enipl. Emptionis atque Veuditionis cogitasses substan-

tiam ; ct quod cmptor viliore comparandi ven- ,
AUera caiisa :
ditor carioie distrahendi volum gercntcs ad huiic ,
contractum acccdant; vixque post inultas contcn-

Si vendilor ultra dii liiliain jitsli prelii fuerit liones panlatim vcudilore de eo quod pctieiat
,
dc detrahente, emptore autcm huic quod obtulcrat

addente, ad cerlum consenliant pretium profecto :
XVI. Ilnnc cnmam rrnditloms Rescindendee ,

prospicercs neque bonam fidcm ( quse Erapiio»
,
priini ita conslitiierunt Diocletianus et Maxiiiiianiis. nis alquc Vcnditionis convenlionem tuctur ) pati
Rem majoris piclii si tu vcl patcr tuus minoiis neque ullam iMtionera concedere, Ri scindi prop-
distraxerit; humanum (i) csl iit vel pretium tc ter hoc coiisensu fiuitum conliaclum, vel statim,
reslituente emptoribus, limdum vcnumdatum re- vcl post pretii quanlilalis disceptationem : nisi mi-
cipiasauclorilate judicis intcrcedcnlc; vcl, si emp- nus diinidia jnsti prelii quod fucrat tempore ven-
tor elcgerit quod deest juslo prctio recipias.
, diliouis dalum csset ; electione jam emptori praes-
,
Minus aulem prelium csse videlur si nec dimidia
,
lita, servanda. /. 8. Cod. Ii. t.
pars veri pretii soluta sit. /. 2. Cod. h. t.
Qtuim dolus in emptore , non ideo
atitein abcsl
Ihec atitem fa-sio non ex ea solo inlelligiUir , mwîs ntlendctur lu-sio ininor dimidia , qiiod vendi-
qtiod qtiis rcm iinillo minoris vcnduht qitain eam tor dicat prctium rci se ignoriWse. Ila eniin rescri-
i:omparasscl ; iit iidem rescrihf.nt. Ad Rescindcii- buiit Graliantis , lafciis , et Tlicod. Quisquis ma-
dam Vendilionem, et m.alae fiJei probationem , jor aHale pra;dia etiam procul posita distraxeril
hoc soium non suflicil; qiiod masno prctio fan- paiilo vilioris pratii nomiiic , repctilionis rci ven-
dimi comparalum minoris disUactum csse coiu-
, dilae copiam minime consequalur. Neqiie enim itia-
mcmoras. /. 4. Cod.li.l. nibus immorari siimtur objeclis ; ut vires loco-
XVII. Minor licsiB qiiam dimidice jtisli piylii

rum sibiraet causelnr incogiiilas, qui familiaris rei
,
scire vires vel merita atquc emolumeuta anle de-
partis ad Rcscindcndain f ciidilioncm non stiffuil.
,
buerat. /. i5. Cod. h. t.
Hoc esl qiiod diciUir Rcs bona fidc vcndila
: ,
proplcr mininiam causam incnipla licri non debel. XVIII. Ilfud supercst observandiim ; quod , Res-
/. 54
ff. de Contrah. empl. Paul. lib. i. ad
Ed. per Scntenliam judicis Vcndilione
ci.<:sa domi- ,
^DILIUM CUBULIUM. nitim rei vendittv nonnisi post restituttim emplori

llinc et Poinpouins ait, In prelio Emplionis el pretium ad venditorcm revcrti potest.
Vcnditionis, naluraliicr liccie contrahcnlibus sc Hocdocet Sccevola. Fundns qui Lucii Tilii erat ,
f ircumveiiire. /. iG. ^' 4-/^ de Minorih. lp. lib.ii. U ob' vectigal Reipnblicoe va>niit. Sed cum Lucius
jidEd. Titius debitor professus esset paratuin se csse vec-
Dofiis aulem et mctus omriino abesse debeiit. IIoc tipal exsolvere solidura, cnm minore vaenisset fon-
eniin deinitm casu , minoicin liêsionem ad Rescin- dusquam debila summacsset; Prseses provinciK (2)
dendam T cndiloiiem iion siif/ict^re , doccnt Dioclc- Rcscidit Vcnditionem {Z) , eumque restilui jussit
(ianus ct Maxiiniaims qui ila rescribunt. Si volun- Liicio Titio. Ouacsilnm esl anpost Scntentiam Pr£e-
tute tna fniidMm tuum fdius luus vcnumdedil; sidis anlcquaiii rcslituerctur in bonis Lucii Titii
, ,
dolus cx calliditalc atque insidiis cmptoris argni fnndus emplus esset? Rcspondit : INon , priusquam
idcbct ; vd metus mortis vcl cruciatus corporis
, emptori jir liumessct illulum; vel, si pretium non-
inimincns delcfî ue habeatur rata Vcnditio. Hoc
, dum essel ab cm])tore solutum , in vectigal salis-
cuim solum, quod paulo miuore prclio fundum fjctumesset. /. 9. lie. 4. digest.
(i) An lisc lex qu.ie VPnditori succunif, traliendn sil ad ratoris Cssaris1. 3. Cod. de Jure /tsci. SolTe : Forte in liac
:
emplorem f|ni duplo p]ui is enii.^sct ? Videtur eadrm sequilas ulroque munere et Picesi<lis et Pocuratoris
.«perie Praeses
occurrere , rjuum v» riim prelium ijjnoravit. Ad autem vtu- Judrea Vout ius-VilaUis PROCUiiAiyTE :
dnori, etiam quum veruui prt linm .sciehal. su< curiideliral j

ronuo-PilntoJii<la;am,t.uc III. i.Poiitio-Pilato PniSiDi,
quia atl hoc necessllale rti familiHris poUiit adduci; dispu- Slallh XX VII. 2.
tanl Interpreles. \id. Vinuiiim Sfl^ct. Quirst. I. 56. (?) Ex alifjua causa quam taccl ,
quia de lioc non erat
(?) Injo hoc vidclur pcrliiure ad jurisJiclioatm Procu- au;e:>liQ.

TIT. VI. BE PERICULO ET COMMODO REI VENDlTyE.
TITULUS VI.
CE PEHICULO ET COMMODO REI VENDIT.E.
T. PosT pcrfectam vrndilioncm, omnc Commo- praimia assignalas. Quajro an huiiis rei Pcriculum
diim cl, Iiicommodum quod llei VenilitOB coiili:i- ;i'l vcuditorem peitinere possit? Paulus respondit,
git , ad cmplorcm pertincl. /. i. Cod. h. l. Ai.lxan- Futuros casus cviclionis post conlractam emptio*
Btn. ncm ad veiidilorem non pcitiiicrc : et idco sc- ,
Igilur Neccssaiio scicnduin cst qnando perft^rta cuiidum ca qua; proponuiiUir, prctinm pra;dio-
sit cmplio; luuc ciiini scicmus , cujiis l'eiiculuin rum pcti posse. /. ii. ][). de E\icl,Vt.vL. lib. 6.
sit. ]\am pcrlecta emplioiic Periculiim ad eniplo- KESPONS.
rem respicit. /. 8. Paui,. lii). 38. ad Ed. III. VtPericulum siinilitercl Coininodum staliin
,
Et staliin quidem illud patct quod Si id quod vse- spectat eiiiptorcin.
apparcat quid, quale, quantumve sil, et prc
nierit
Ilinc Id quod post rmptioucm fundo accessit
tium ; ct purc voeuil; perfccta estemptio. d. l. 8.
per ailuvioncm , vclptriit; ad cmploris Cimimo-
^ rt si id. dum incommodumquc pcrlinet. Wam et si toUis
CiVlcram iit hwc magis imwtescant
videmluin ,
ager post emplioncm flumine occupatus esset Pc- ,
\.° Quando peifecta videalur einptio oinnium rc-
riculum essct cmptoris. Sic igitiir ct Commoduin
ruiii prcelcr eas quce pondcrc , nuinero , aut mcn-
,
ejus esse dcbet. /. 7. Paul. lib. 5. ad Sabin.
sura coiistant , quuin purejacla est y tt qucin spcclct ]Sam Secundum naturam cst, commoda cujus-
Pcricidumet Coinmoduin carum rcruin vciulitaruin ; qiie rci eum sequi qucm sequuntur iiicoiumoda,
2." Qiuindo perfecla sit venditio earuin reruiii quie /. 10. de Reg. Jur. Paul. lib. i. ad Sabin.
pondcre aut mcnsura constant ; et queni
, nuincro ,
Periciduin spcctet ; 3.° Transibiinus ad venditio- IV. Cnm omne detrimentum aut Coinmodum spec-
nes suh condilioiie coiitraclas ; et quceremits quein tet emptorem ; hinc seivis cum peculio distractis ,
Peri(;ulum et Commodum spcclet rcrum sub consi qiiid domiiio venditori cwperunt dcberc ciiin hinc
,
dilione vcnditaruin ; 4-° Agennis de Pcriculo rcruin imminualur peculium , hoc detriinentum spectabit
qua; alternative vcenicrunl. 5.° Dcnique ageinns dc einplorem.
pactis circa Pericuhun Rei f endilcc inlerpositis. Unde Africamis : Servus quem a me cum pe-
culio emisti ,
priusquam libi tradcretur furtum ,
§ i. Dc
Pericido el Commodo renim pure Feii- milii fccit. Quamvis ca res quam subripuit, in-
ditarum ; prceler eas quw pondere , nurnero , tciierit; nihilominus retenlionem eo noiuine cx
aul mensura conslanl. pcculio me
hiibiturum ait id est, ipso Jure ob, :
id faclum minutumcsse peculium, eo scilicct quod

II. Ho! Pênditiones atquc
slaliin perfeclcc simt , dcbilor mcus cx causa Condictionis (3) sit factus.
de pretio convenit. Staliin igitur Periculum earuin Nam licet, si jam Iraditus furtum mihi fccissct ,
emplorem spectat. aut omnino Condiclioncm co nomine De pcculio
Jlinc Gordianus : Quum intev empiorem et ven- non haberem (4) aul eatcnus haberem quateuus
,
ditoreni , contractu siue scriptis (i) initio, de pre- cx re furtiva auctura peculium fuisset ; lamcn in
tio coiivenit; moiaquc (a) venditoris in traditionc proposito ct releniionem mc habiturum ct si :
non Pcriculo emptoris rem distractam

intercessit : omne peculium pencs tc sit , vcl qu:isi plus dcbito
esse in dubium nou veuit. /. 4- Cod. h. t. solvcrim, possc me condicere. Sccundum qiiic ,
Consequens est quod scribit Pauhis. Lucius Ti- diccndum cst si nummns quos servus isle mihi
:
tius pra^dia iu Germania trans Rhenum emit et , subripnerat lu ignorans furtivos cssc, quasi pe-
,
partem prelii iiitulit, Cum in residuam quantita- culiarcs adcmcris, cl consunipscris Condiclio co ;
tem heres emptoiis conveniretur; qiiaestionem re- iiomiiie mihi advcrsus le compct.it r]uasi res mea ,
tulit , dicens lias possessiones ex Priiicipali prac- ad te Sine causa pervenerit. /. ô.J/', de Act, empC.
cepio paitim distraclas partim Vetcranis in AfRICAN. HB. 3. QU^ST.
,
(1) Nam quum

convenit ut in .scripUiram rfclif;;Uur (3) Tantum enim tx !iac causa scrvus milii naturalller
contrartiis; vidciur hoc actum ut , nonuisi riuum scriptura debet, ((uantum Condiclione furlivu posscm condiccre si
interYencril, perficialur conlractus : aut yitl. supra Til. de Iibcr bomo fuitum fccisset. l'orro pecuiium uou aatimatur
Contr. empi. N. 1. adeoquu interim nondum^perfecto coa- nisi deducto quod debel,
Iractu, Periculum non potesl spictare emplorera,
(4) Nam cx dcliclis scrvorum non dnntur acliones Da
(5) Mora venditoris transferl Pcriculum in venHitorcm, pecuUo , nui qualeuus es hoc dclicto peculiuia loeuplelius
ut et in qucmvis debitotem, Vi<l. iufra lib. 19, Tit, dc Uû-
ris, tait, tin.
,
LIB. XVIII. PA?^DECTAilUM

V. Ex rcgula qvamstaluiiims , sequhur eliam ita dcmiim ea rcs Uio Pcric.ilo non est , si
quncl Cthn% \\\^\o 8Digesiorum ) scribil Fiindi
( :
perasli quod solebat anle venditionemracere ,
qncn» cum Tilio communcm habebas parleni ct si id impcrastl qnod eliain non vendilo servo
,
luam vcndidisti; et antpqu.-im traderes, coactus imperalurus eras:Paulns, Minime. Nam si peri-
C5 Comnnini dividiindo j.idicium accipcrc Si :
cnlosam rcm ante venditionem facere solitus esl,
qaantuni ob eam culpa tua itl facluiii esse videbitur. Pnta cnim
focio lundiis sil adjiidicaUis ,
,
lem a Titio conscLUliis rs iJ lanlnm cmplori ,

eum fuisse servuin qui per catadromum (3) des-
pra;stabis. Quod si tibi tuiidus totus adjudicafns
ceudere aut in cioacam (4) demitti solitus esset,
,
est, totum ( inqait) eum emptori trades ; sed ila Idem juris erit si eam rcm imperare solitusluoris
,
ut iile qnod ob eam rcm Titio condemna-

solvat
quam prudcns et diligcns patcrfamilias imperatu-
Sed ob eain quidcm parlcni qnam vcndi- rus scrvo uon fucril. Qnid si hoc exceptum
ci
tiis es.
fnerit ( J) ? Tamen potest ei servo novam rcm
disti , pro evictione cavere dcbcs ; ob allcrani
iinpcrarc , quain impcraturus non fuisset si non
antcm,tanlnmde dolo malo repromittcre. iEquuni
vaniisset veluti,sici iinpcruSliutad cmploremiret,
est eniiu eanidcm esse conditioncm cmptoris, qua
:
qui peregreesset. ]Sam ccrle ea res tuoPericulo csse

futnra csset si cum ipso actum csset Conimuni di-
nondebct. Itaqne tota ea res addolummalumdun-
vidundo. Sed si certis rrgionibus lundum inter t:
sinc dubio partem qua taxat et culpam venditoris dirigenda est. /. 54-,^.
ct Tilium jndcx divisit ;
adjudicata est emptoii traderc debes. /. i3. § 17.

,
de Act. Enipt. Ladeo lib. 2. Pitbanon.
Ed. /h culpn eliam vidctur venditor quod rem , ut de-
^(1. de Acl. Empl. Ulp. lib. 32. ad
•bebat , non custodierit.
VI. Cum perfccla vcnditione slaiim omne Com- Qualis autem custodia ab eo desidcretur ; docet
modum et incoiiunoduin quod circa rem continît Gaitis.
emptorem spectct : hinc Habitationem oneribus Si res vendita per furtum perierit : prius advcr-
inorte libcrlornm
finilis cmptor doinns ob c:'.n: ,
tendum erit , qiiid inter cos de custodia rei conve-
causam venditorinon lcnebitur (i); si nihil aliud nerat. Si nihil appareat convenisse; talis custodia
convenit q :am ut habitalioues sccundum dc- ,
desideranda cst a vcnditore , qiialcm bonus patcr-
fnncli voluntatem snpcr prelium, libcrlis prsesla- familiassuis rebus adhibet quam si praestitcrit et : ,
j-eiilur. Papin. lic. 3. RESpor.s,

/. iB. tamcn rcni perdidit, securus csse debet; ut tamcn
Hinc vice versa; Mortis casusancillae distraclffi, scilicctVindicalioncmrri etCondictionemcxhibeat
cliam ante tradilionem sine mora venditoris di!a- cmptori. /. 35. 4- M- d^ Conlrah. empt. Gails
,*)
tani , non ad vcnditorcm , sed ad eniptorcm p( r- LIB. 10. AD Ed. PROVINC.

linct et hac
: non ex proeterito vitio (a) rcbus
, ,
Obiler nola quod sitlijicitur : Unde videbiiwiis in
luimanis cxcrapta sobuionem pretii emptor non
,
personam ejus qui alienam rcm vcndidcrit; cum is
lecte recusat. /. 6. Cod. h. l.
iiullam Vindicationem ant Condiclioncm (6) ha-
Vli. Rerum qum purc vwnierint, Pertculum sper- bere possit; an ob id ipsum dainuandussil?Etcerte
tat empiorcm slatiin atquc vwnierunt ; quamvis suh ob id ipsum damnandus cst, quia, sisuam remve:'.-
lcge metiendi venditio ficta .sil ; quum ea res cst didisset , poiuisset eas actiones ad emptorem irans-
quce pcr se certam Jinitioncin habet , nec ex his ferre. d. ^' 4-
sit qucc nalura sua mensura constant. Exeinphtm cv.rce ac ciistodice qitam circa rcm
Hinc InVxhio Digcstorum Juiiani ScKvolano-
j veadilaiii dcbct venditor adliibcre , hoc ajferri po-
tat Fundi nominecmptoragcre non potest; cum,
:
test. jSimiriuii Vcnditor domus anlequam eam Ira-
priiisquam mensura licrel inundatione aquarum ,

dat , Damni Infecli stipulationetn interponere de.-
bct (|uia, antequam vacuam possessioncm tradat,
ftiit chasmate aliove quo casu pars fundi iQlerieril.
:
LIB. 8. DISPUT. cr.stodiam et diligcntiam piseslare debet; et pars

l. 10. § I.UlPIA^-.
est cuslodiae diligfntisequc .lianc iiitcrponcre slipu-
VIII. Quod liacteniis di.riinus , Pcricuhini Rci lationem. Et idco,5i id ucglcNcrit tenebitur cmp- ,
VenditcE slarim atque perfecla est venditio , spec- tori. /. 36, ff. de Act. Einpt. Pall. lib. 7. ad
iare cinploreni ; sic accipe , nisi culpa venditoris Plaut.
claiiunim in re vendiia contingctt aut post morain ,
pendiiori^. IX. Observandum est , vendilorem cidpamsiiam

Culpce exemphtm habes, si venditor aliquid pc- diiutaxat pra-starc , non cttlpam aliorum ; adversus
, acliones sitas cedcre
quos taiiten tenebitttr.
riculosi scn'o iinperavil : et quidem in culpa est -
ctiamsi hcc solehat imperare. Indc Si vcnditor habitationrm excepcrit ut in-

Hinc quuin Laheo dixissct: Si servus quem ven- qnilipo liccat habitarc vel colono ut peifrui liccat
,
dideras , jussu tao aliquid feiit , ct ex eo crus frc- adcerUim tempus; magis essc Scrvius putabal, Es
aliquid po.ssct contingere : mullo majis erit in culpa ven-

(1) Haec enim libcralio, cjns commodo ccdil.
ditor, si imptTaverit. Tamcii etUoc casu est alicjuid quod
(2) Ex aliquo viLio de quo venditor tenebatnr.
ei itnperare j otest , ctc.
(3) GotholVedu.'! existiin.it, esse fuuem exieiitiim ex

Nam Coniliuio furtiva sicut ct Vindicntio soli do-
(G) ,
edito loco ia iuferiora dcmissum. miuo compctunt : utviii. £upra lib. i3. Tit. de Coiuiit,
(4) Ejus purganilje causa. f.,rt.
(5) Ne posset venditor quid ei iaiper.ire, unJc niali

;
TIT. YI. DE rERICULO ET COMMODO REI VENDIT^. 177.

Vcntlilo actionrm. Dcnique Tubcro ait Si iste , traditus , is cujus possessio per localionem vetine-
Coluniis (lamnum declcril , emplorem Ek Eniplo tur a veiiditorc:Pcriculum ejus scrvi ad emptorem
nRcnlem cogeie poise venditorcm ut Ex localo pertinct; quod tamen sinc dolo ;5) vcnditoris in-
cum colono experialiiri ut qnidquid fueril conse- tervencrii. /. iG. Javol. lib. ^.EiCASsio,
ciilus, omplon reddat. /. i3. ^ Zo.ff.deAct. Eiiipt.
Ul.P. LIB. 3-.>,. AD Ed. § 1. Dc Pcriculo et Commodo earum rcrum Ven-
Et quidem nec scivonim siionim culpainpnvstahit ditarum r/(«t' pondere , mimcro , aul mensura
CQiislanl.
vcnditor, si ipsc cidpa vacct.
Uitdc /lljrnus interrogatus Si vcndita insiila
numcro mensuruve
,
XI. Iu his qua; pondere , ,
combusla csset; cum incendium sine culpa (icri coiislant, veluti frumciilo, vino, olco, argenlo ;
non jiossit, quid Juris sil ? Respondit Quia sino :
modo ca scrvantur quain ca-leris ut simul alqiic ,
patrisf.imilias cuipa lieripotest neqiie si servorum :

dc prclio convencrit videatur pcrfccta vcudilu) ;,
negligentia laclum esset continuo dominus iu cul- ,

modo nl, cliamsi de prelio convenciit, non la-
pa erit. Qiiamobrem si vcnditor cam diligenliam men alitcr videatur pcrfccla venditio quam si ad-
adhibuisset in insula custodienda quam dcbent
mensa et appensa annumeralave sint. /. 35. § 5. //.
homines Irugi ac diligenles prseslare ; si quid acci-
de Contra/i. eiiipl. Gaics i.ib. 10. ad Ed. pkov i^g.
dissct, nihil ad eum pertiuebit. l. ii. Ai.fe]nus- quce Plr
Priori observationi locus est , in liis
VjIRUS LIB. 2. DIGEST. .
aversionem (6) vamierwu. Nam si omne vinum
X. Sed ncc propriam culpam omni temporc prces- veloleum vcl frumentum quantumcumque essel, ,
tat.Nam Illud sciendiim est , quum moram emjilor uno pretio vwnierit ; idem Juris est quod in cse-
adhibcre coeperit, jam non culpam, sed dolum teris rebus. d. § 5.
malum tantum prxstandum avenditore. /. 17.P0M- Hiiic Modeslinits Rcs avevsione empla si non
: ,
PON. LIB. 3l. AD Q. MUCIUM. dolo veiiditoris factum sit ad Periculum empto- ,
Muho inagis , postquain res tradita esl. Unde ris perlinebit; etiamsi res assignata non sit. /. 62.
Paulus Maleria empta si furto periisset postquam
, , $ l.ff. de Coiitrah. empt. lib. 5. regularum,
tradita esset ; emptoris essc Periculo respondit; si Igitur V. G. quumvimim per aversionem vceniit;
Jninus (i) venditoris. Yideri autem trabes Ira-
, Si vinum venditum acuerit vel quid aliud vilii ,
diias, quas emptor signasset (2). /. 14. § i. Paul. sustinuerit, emploris erit damnum quemadmo- :
IIB. 3. EPITOM. AlFENI DIGEST. dum si vinum esset effiisum , vel vasis contusis ,
vel qua alia cx causa. /. i. Ulp. lie. 27. ad Sabin.

Similiter Lectos emptos ,3Ldilis , cum in via pu-
blica positi essent, conscidlt. Si traditi essent emp- Similiter Gaius : Si vina quae in doliis erunt ,
tori, aut pcr eum stetisset quominus tradercntur va;nierint ; caque anleqnam ab emptore tolleion-
;
emptoris Periculum esse placet. /.12. Ibid. tur, sua nalura corrupta fuerint ; si quidcm de
bonitale eorum affinnavit venditor tcnebitiir ,
Obiter iiota : Eiimque cum .^dlli si id non jure ,

emptori. Quod si nihil affirmavit , emptoris eiit
fecissct , habiturum aclionem Legis Aquiliae (3) ;
Periculum ; quia sive non degustavit , sive dc-
aut certe (4) cum venditore Ex Empto agendum
gustando male probavit, dc se queri debet. Planc
esse ut is actioncs suas quas cuni jEdili habuissct,
,
si ,
quum intelligeret venditor non duratiiram bo-
ei praestaret. /. i3. Julian. lib. 3. ad Urseium fe-
nilatem eoi-um usque in eum diem quo tolli debe-
ROCEM.
rent , non admonuit cmptorcm ; lencbitUT (7) ci ,
Quod si neque traditi essent neqne emptor in , cjuantiejusinteresset admonilumfuisse. /. i5.Gaics
mora fuisset quominus traderentur venditoris Pe- ; LIB. 1. r.ERUM QUOTIDIANARUM.
riculum erit. siip. d. l. 14.
XII. El qiiod dicimus eas res quum per aversio-
Traditam rem hic accipiinits , non tantum qmiin nem vcenierunt , esse emploris Periculo; eamdem
vere tradita esl , sed et qiatiii quomodocumque de-
eliain exceptionem palitur quam superiore § circa
tiiieri res ab emplore coeperit.
cceleras res retulimus ; scilicet ul excipieiiduin sit
Hinc quamvis Servi emptor , si euni condiic- ilkid damnum , qiiod culpa vendiloris coutingeret
tani rogavit donec pretium solveret, nihil per cum puta , ijuod rem , ulparerat, non custodierit , aut
servum acquirere poterit ; quoniam non videtur qiiod post inorain ejus contigit.
(0 Id est, si non tradita esset, Periciilum erit vendi- venditori ulpote adliuc domiuo compctil : sed em] or agct
toris : scilicet nisi doccnt furtum citra suam culpam cou- Ex Eiiipto . ut vciulitor illam sibi proeslet.
«igisse. Cura
(5) Venditor lioc casu de duntaxat tcneti tlolo
(-) In rebus qu.-e non facile moventur, obsignatio pro enim res sit quomodocumque pcnes emptorem, ip dcbct
tradilione est secus ia bis quae facile moveutur, ut infra
: eam servarc emptor.
videb. N. i8. tas.Veniitio Ai-
(6) Vrrnacnlc dicimus, en Bioc et en
(3) Scilicet si jam ipsi fuissent traditi. Nam hxc, actio citur ficri aversione; quasi ab aversis, id est, parum attent»
soli domiuo datur ; ut Tid. supra lib. 9. Tit. ad Leg, considerantibus.
Aquil. Vid. infra
,
(7) Dolus enim cst , lioc viiium rclicuisse.
i\) Quod si non fuissent tradili; actio Legis AcjuUice lib. 19. Til. de Acuon, Empii,
Tom. 11. 23
, ;
17 B LTB. XVJIT. PANDECTARUM

Non tamen in perpettutm culpam et ciislodiani convenerit si vero in singula corpora certo pre-
:
prceslare debet vendilot: tio eadein crunt quae proximc Iractavimus. d.

;
l. 35. ^' 6.
Eniiwero Vino per avcrsionein vendilo ,
finis
Scd et si cx doliario pars vini vaenierit , veluti
evihendi tempus. Qnod ila eiit acci-
«-nstodia' est
mclretae cenlum ; vcrissiinnm cst ( quod et cons-
picnclmn, adjectum tempus est. Caslernm si non
si
tare vidctur ) anlequam adiuctialur, omne Peri-
sit adjcclam videndnm nc infinilam cuslodiam
,
culum ad vcnditorem pcrlinere. Nec iutcrest unum
non debcat venditor? Et esl vcrins secundum ,
,
ea qna; siipra ostendinius ant interesse quid de prelium omnium centum metretarum insimul dic-
,
tum sit an in singulas cas. d. l. 35. § 7.
,
tcmpore actum sit ant denuntiarc ei ut lollat vi-
;
r.nm. Certe antcquam ad vindemiam fuerint dolia Idem ail Ulpianus Scd ct custodiiun (i) ad
,
iiecessarrh debet evehi vinum. /. 4- § ^. Ulp.

,
diem mensurae venditor proestare dcbcl. Priusquam
JLIB. a8. AD Ed. enim admctialur vinnm, prope quasi noudum va;-
nit posl mensuram faclam vendiloris dcsinit csse
Quod omptorem et vcnditorem mora
Si et per
: ,
Pcriciilum ; ct ante mensuram Pcriculo libcratur ,

fuissct quoiiiiuusvinum probaretur el traderclur :
si non ad mensnram vendidit , sed forte ampho-

pcrinde esse ('i^rtteoj ait, quasi si per emptorem
ras (i) vd eliamsingula dolia./. i. § i. Ulp.lib. 27".
solum stelissit. Nou cnim polest videri mora per
vouditorem cmptori facla esse ipso moram i'a- AD Sabin.
,
cicnle cmplore. /. 5\. ff. (leact.Empt.Li.ti.0UD. 5.

Hisqua? diximus consonat quod rescribit Alcxan-
POSTERIOUUM A JaVOLEN. JSPITOM. der : Quum
convenil ut singula; amphoroe vini
certo prctio vjeneanl ; antequam tradautur im- ,
Hac Labeonem Pomponius notal.
in rc aiitcm
perfccta eliam tunc vendilionc , Pcricuium vini
Jta ille : Quod si per veuditorem et emplorem
mutati , emptoris qui moram mensura' facicndre
Hiora fuerit Labeo quidem scribit, cinptori potius
;
non interposuit , non fuit. Cum autcm universum
noccrequam vendilori moram adhibitaui. Sed vi-
quod in horreis erat positum, vaenisse siue inen-
dendum est ne posterior raora daniuosa ei sit.
sura et claves emploribus traditas allcges post :
,
Quid enim si inlerpellavero venditorem , et iion
pci fectam vendilionem , quod vino mutato dam-
dcderit id quod eineram deinde postcriore offc- ;
uum accidit, ad cmptorem pertiuet. Hjec omnia
rentc illo ciô non acccpcrim ? Sane hoc casu
,
locum habent iion solum si vinum sed etiam si
, ,
«ocere milii deberet. Sid si pcr emptorcm mora oleum vel frumcnlum vel his similia va>nierint
,
fuisset ; deinde quuin oninia in integro csscnt ,
et ca aut deteriorata , aut penitus corrupta fue-
venditor moram adhibuerit quum posset se exsol-
rinl. /. 3. Cod. h.t.
vcre wquum cst postcnorem moram v( iditc
;
Tandiit aiilem Periculum venditorem respicil
riocere. /. 17. ^qiiod .szPompon. lib. 3. ad Q. Mu- ,
dgnec res appensce , admensce annumeralceve Jue- ,
CIUM.
rinl aul emptor in morafuerit.
,
XIII. Hactenus de casii quo res quce pondere Hiiic Pau/iis Si per emptorcm steterit quo-
:
numero , aiit mensura constant; vcenierint per aver- minus ad diem vinum tolleret poslca, nisi qnod ;
sionem. dolo malo venditoris interccptum esset , non debet

Quod si ut in singulas am-
vinum ita vsenierit ,
ab eo proeslari. Si verbi gratia ainphora; ccntum ex
phoras ; item oleum, ul in siugulas metrelas; iteni eo viuo quod in cella esset , vsnierinl Si admen-
iiumenlum , ut in singnlos modios ; itcm argen- UM est; donec admetiatur, omne PcricuUim ven-
tum, ut iu singulas hbras certuui pretiuin dice- ditoris est , nisi id pcr empiorem fiat. /. 5. Paul.
retur quKritur, quando videatur emjitio perlici ?
:
LiB. 5. adSabin.
Quod simihter scilicet quseritur et de his quse nu- XIV. Haclenus de lege admeliendi , appendendi,
niero constat , si pro numero corporum pretium annuinerandi. Est alia res qiue suspendil haruin
fuerit statutum. rennn venditionem ; i'<77/c'ei /ejc Degustaudi ita iil :
Sabinns et Cassius tunc perfici eniplionem exis- donec drguslalio Jacta sit , aiit emptor in mora
timant, quum annuinerata aduicnsa appensave , , fucril , res sit Periculo venditoris.
sint quia venditio quasi sub hac conditione vi-
:
Hinc JJlpianus : Si aversione vinum venit cus- ,
melntas aut in
diturfieri, ut in singulas siiigulos lodia tantiim pra;slanda est. Ex hoc apparet si ,
modiosquos quasve admeusuraveris,aut iu singulas non ila vinum va?nit ut degustaretur , neijue aco-
libras quas appendcris aut in singula corpora ,
reinncque mucorem vendilorcm praeslare dcbcre ;
qurr annumcra\eris. /. 35. ^ 5. ^ quod si vinitm.Jf.
scd omne Periculum ad emplorcm pcrtiucre. DifFi-
dc Contrali. ejnpt. Gaws lib. 10. ad Ed. provinc. cile aiitem est ut quisqnam sic emat ul ne degus-
,
Ergo cl s! gnw va?nierit , si quidem universaHler tct. Quare si dies degustationi adjcctus non erit ,
uno pretio ,
pcifecta vidclur postquam de prelio quandoque degustare eraptor poterit ; et quoad
(i) D. Noodc pnlal lianc vocem custodiam Ulpiano pcr (a) Id cst, vendidit per avcrsionem quidquid in an
imprudinliam txcidisse pro Peiiculiim. Enimvero nnte plioris quidquid in doliis esset.
,
ininsurara, omne Periculum Sjieclît vendliorcm nec po- ;
tcsl cmptorem speclnrc cum uondum sil empliu perfccta,

,
iiouiium sit quod

)
;, ,,
TIT. VI. DE PECULIO ET COMMODO llEl VEJNDIT/E. 179

dpgtislavciit , Periciiliiiu ar.oris ct niucoris ad veii- Quod Si doliarc vinum cmciis ncc dc tradcndo ,
ditorem perliucbil.Dieseniuidegustationi [uoii (i) ] eo qiiidquam couvcnerit ; id vidcri actiim , ut antc

pr.TstiHilus, luciioreiu conditioiiem emptoris iacit. cvacuareiitur quaiii ad viii(l(mi:im opera eoruni
/. 4. § 1. Ui.p. Mii. tS. AD Sabin. lutiira sit iieccssaria. Quod si noii siiit evaciiata
Imo el posl liuiic dicm , Peiiculuni vemlilorem facicndum quod Vcteres putavcrunl per corbeni ;
respiciet; si per eiim /actiim est qtiomimts t/egiisttt- venditorcin mensurain facere, et effiuuicre. Ve-
rctur. Hoc
Vlpitmus. llti ille ; Si qiiii viiia
tioccl teres euiiu hoc propter mcnsuram suaserunt , si
veiididcrit, et iutra diein ccrtiim degiistaiida dixi- quiinta mensura csset non appareat videlicet ut ;
rit dciudc pcr venditorem stelerit quoniiiius de-

; appareret quantum emptori perierit. J. /. i. %fin.
guslarciitur utrum pra^teritumduntaxatPcriculum
:
lloc ila verum
venditor cui sine
est , si is est
acoris ct mucoris vcnditor pra-stare dcbct ; Au vcro nova vindemia non sint ista vasa necessaria. Si
ctiain die praeterilo; iit , si forte cornipta sint vero mcrcator est qui enicre vina et veiidere
,
postcaquam dies degnstandi pra;tcriit Pcriculum ,

solct is dies
; spectandus cst quo ex commodo
a<l vcndilorem perliiieat? An voro magis emplio venditoiis tollipossint./. i. Gaius lib. 2. quotidia-
sit soiuta quasi sub coudilione vxnieril ; hoc c»t
, NARUM BERUM.
si anlcdiem iiluui fuisscnt degaslata? Et iutererit
quid actuni sil. Ego aulcm arbitror si hoc iu oc-

cuito sit debcre dici cmptionem manere Pe-
,
,
§ 3. Dc Pcricnlo el Commodo Rei rcndilce , in

:
vcndilionibus coiuUtionalilms.
riculum autem ad vcnditorrm rcspicerc, ctiain
ultra diem degustaudo pra;fiuitum; qiiiaper ipsum
factum est. d. l. 4. XVI. Qualicumque re sub conditione vendita
sipendenie conditione res pereat venditori. Si dun-
XV. Observamlumcirca legem degmlandi ; ven- laxal deteriorjiat, exislente poslea conditione dam-
ditionem sub /lac lcge factum , dunec implealiir lutin est emploris.
ad/mc mafîs imperjcclam csse qiiam vendilionciii
Hoc docet Paiilus. Ita ille : Quod si sub condi-
factain sub iege meliendi ; si quidein emplor potest
tionc res va.»iiierit; si quidcm defecerit conditio,
abire ab emptione , si non probaverit vinian.
nulla est emplio siculi nec slipulalio. Quod si
:
Hoc est quod ail Paulus : Alia caiisa est degus- Proculus et Octavenus
extilerit; , emptoiis esse
taiidi , alia metiendi. Gustus enim ad hoc proficit
Pcriculum , aiunt. Idem Pomponius libro 9 pro-
ut iinprobare liceal mensura vero non eo pro-
:
bat.
ficit ut aut plus aut minus vreucat sed ut ap- ,
Quod si pendente conditione emptorvel vendi-
pareat qiiautum ematur. /. 3^. § ^•J)- de Contrcdi.
lor decesserit ; conslat , si extiterit condilio , he-
empt. Paul. lib. 33. ad Ed.
rcdes quoque obligalos esse quasi jam contracta :
Obsermndum superest circa vinum et res simi- obligalione iu piaeteritum. Quod si peridente
les ; quod , quum emplor esl in mora eas tollendi ,
condilione res tradita sit emptor non poterit eam :
vcnilitor ab enriini Periculo ( qiium atl inensuram

eamusucapciePioemptorc el quod pretii so'utuni :
aiit sub lege degustandi vtenieruulj , aul ab oiicre

est repetelur ; et fiuctus niedii temporis vendito-
,
eas cuslodiendi ( qiium per aversionem vamierunt

ris (3) suii t sicuti stipu la tioncs et h gata conditionalia
:
non solijm liberalur : vcrum inlerdum Licet veiidi-

periinuntiir , si penilente condilioneres cxtincta (3)
tori vel effundere vinum, si diem ad metiendum
fiierit. Sane si extet res licet deteiior effccta; po-,
pisestituit,nec intradieni admeiisum est.Effimderc
test dici esse damnum empt(.Mis. /. 8.
autein non statim potcrit; priusquam testato de-
,
^ quotl sisub
condilione. Paul. lib. 33. ad Ed.
nuuliet cmptori ut aul tollat vinum , aut sciat
futurum ut vinum effuiideretur. Si tanieii quum Rem pendenle conditione vendilori perire , liqiict
etiam ex eo quod resciibuiit Dioclctiamis et Maxi-
,
possct effuudere, non effudit laudandus est po- ;
tius. Eapropter mercedem qi-.oque doliorum potest

mianus. Cum specicm vcndilam pcr violeiitiam
iiijuis absumptam dicas ; si veiiditioncm nulla cou-
exigcre. Sed ila dcmum si iiitcrfuit ejus inania essc
ditio suspenderat , amissse rei Pcriculum lc non
vasa quibus vinum iuit
, in veluli si localurus ca :
aslringit. /. 5. Cod. h. t.
fuissset vel si neccsse liabuit alia couducerc do-
,
lia Commodius est autenr coiiduci vasa nec reddi ,

Htec obtinent in venditionibus condilionalibus.
vinuni nisi quauti couduxerit ab emptore redda-
; ,
Non est aulem venditio conditionalis iii spccie se-
tur aut vendere vioum boiia fide id est , qnan-
: ,
quenti.
tum sine ipsius iiicommodo ficii potest , operam Si ita vsenierit; Esto ille sf.rvus f.mptus , sive
dare ut quam minime dctrimcnlo sit ea res emplori. NAVIS EX AsIA VENIBIT SIVE NOP( VENEBIT Julia- , :
/. i.§3.Ulp.lib. 28. adSaei.v. nus putat stalim pcriectam cise vcudilioncm ,

,
(i) Hanc negationem rccte a Cujacio [Observ. XXIII (2) Si aut rcs penJcnte condiiionc
3'j.] restitiitam ccnseo quamvis uonnnlli dissciiliant ut
;
, txtincta s
Wisscnbach. etc. la hoc autcm mclior coadilio cmptori.s;

qiiod die non prcestitnlo Periculnm veudiloris est in iutini- (3) No potcst enim condilio cxistcns confirmare 1
,
tioni.m ai siipulatioucm C|us (ji
tum donco cniptor constituiitur in luoia dcguslandi. Conlru
quum ilics prajstilulus est, iutra huuc diem duiitaxal P(;ri-
culuai est >eudiloiis.
;
i8o LIB. XVIII. PANDECTARUM

qiioniam certum sit cam coniractam esse. sup. d. Npc enim videntur tradita , cx eo solo quod si-
/.«. ^- I. gnata Hac de re lainen lis fuit apad Velercs.
sint.
Nam dolium signatum sit ab emplore; Treba-
Si
4- De Periculo rernm qucs cdleniative tius ait traditum id videri (i). Labeo contra
, :
§
vcenierimt. quod ct verum est. Magis enim ne summutetur ,
signare solere; quam ut tradcre (2) tum videatur.
emptio Est Mim ^./.,.§2.

XVII. Si ita facta fueiit , Enir-
Nec solum cerlam Periculi speciem Cputa , circa
TusSricHtJS AUT Pamphilcs in potcslate esl ven- :
bonilatem rei venditce ) in se recipere venditor po-

ditoris, quem velit dare ; sicul in stipulationibus.
test ; sed etiam quosvis casus fortuitos ctiam eos
Scd uno niortiio, qui superest dandus est. Et ideo
,
qui infrequentes sunt. Hinc Labeo Frumenta quae :

prioris Penculuni ad vcnditorcm , poslerioris ad
emptorem respicit. Sed etsi pariter deccsserunt ,
iii herbis erant, quum vendidisses ; dixisli te si
quid vi aut tcmpeslatc factum cssct prscstaturum.
prctium debebitur unus enim utique Periculo :
,
Ea frumenla uivcs corrupcrunt, Si immoderatae

emptoris vixit. Idera dicendum est, eliamsi emp-
fucrunt, ct contra consueludineiu tempestatis; agi
toris luit arbitrium quem vcllet habcre si modo ;
tecum Ex Empto poterit. /. 78. § ^.JJ. de Contrcdi.

lioc solum arbilrio ejus commissnin sit ut quem ,
Cmpt. LIB. 4- POSTEB. A JaVOL. EPITOM.

voluisset emptum haberct ; non el illud an cmp- ,
lum haberet. l. 34- § ^-ff- ^1« Conlrah. empt. Pacl. XIX. P ice versa in venditionibiis qnce ad pon-
LIB. 33. AD Ed. dus aut numcrum fiunt, in quibus tanquam non-
duni perfectis Periculum regulariler spectat vendi-
§ 5. De pactis circa Periculum Rci Vcndilce. torem donec res admensce , appensce annumeratce' ,
ve sint ; pacttim intervenire potest ut ad hanc diern

res non siiit venditoris Pericido , sed duntaxat cus-
XVIII. QucB superioribus §§ diximus oblinere
lodiam iii his prcestet.
circa Periculum Rei Venditce , ita obtinent nisi
aliud inter conlrahenles conveneril. Servanda enim
Custodiam (3) autcm ante admeliendi diem ,
qnalcm pra>stare venditorem oporteal ulrum plc-
sunt (juce ea de re pacta liabita sunlf
;
nam,utet diligcntiam praestct , an vero dolum

Igitur quamvis , regulariter , quum vinum aut
duntaxat videamus ? El pulo eam diligentiam ven-
quid simile per aversioneia ct cilra legem degiis-
ditorcm eshibcre dcbere , ut falale damnum ( vel
(andi vceniit , Pcriculnm omnc statim spectet eiup-
vis magna ) sit excusatum. /. 2. § i. Gaius lib. 2^
torem tamen Si vendilor se Periculo subjecit, in
:
RERUM QUOTIDIANABUM.
id terapus Periculum sustinebit quoad se subjecit.
Igitiir Custodiam venditor talem prsestare de-
Quod si uoii designavit lempus eatenus Pericu- ,
bet quam pra^stant hi quibus res commodala est;

lum sustiuere debet , quoad dcgustetur vinum ; ,
ut diligentiam praestet exactiorcm quam in suis

videlicct quasi tunc plenissime vaeiicat quum fuerit
deguslatum. Aut igitur convenit quoad Pcriculum rebus adhiberct. /. 3. Paul. lib. 5. ad Sabin.
viui sustineat et eatenus sustinebit aut non con-
, :
XX. Item quamvis rcgulariler obtincat in vendi-
veuit, et usque ad degustalionem sustinebit. Scd tionibiis conditionalibus rcm pendente condilione
,
etsi nondum sunt degustata signata taraen ab ,

perire vendilori : tamen Si in venditione conditio-
fmptore vasa vel dolia consequenter diccmus ;
, nali hoc ipsum couvenissct ut res Periculo emp-
,
adliuc Periculum esse venditoris nisi si aliud con- :

toris servaretur; puto pactuja valcrc. /. 10. Ulp.
venit. /.1.5 sed si venditor.Uhv. lib. 38. ad Sabin. LIB. 8. DISPUT.
(1) Huciisque texliis S.il)ini; qui in Veterum vcrba ju- (3) De casu quo talis conventio inlervenissel bas legcs ,
ratat. Ulpianus autem nfci t et probat sententiam Labeo- accipiendas esse recte censet D. Nooit. Regularitrr enim,
uis Proculeianorum principis ; qui liac in re a prasccptore venditione ad meusuram facta omne Periculnm ante
,
suo Trebatio dissentil. mensuram spectat venditoreni ; cutb nondum sit quod
(2) Secus in rebus magni ponileris ut sunt irabes , vaaicrit.
io liis cnini obBigQalio pco traditione cst; ut vid. supra
». 10.
;;
TIT. VII. DE SERVIS EXPOIITANDIS, etc.
TITULUS VII.
DE SERVIS EXPORTANDIS; VEL SI ITA. MANCIPIUM VjENIERIT UT MANUMITTATUR,

VEL CONTRA.
Jn hoc Titulo agilur de quibusdam pactis quce in pium ab aliquo loco Exporlclur , atit Ne in cerio
) ciiililionibus Mancipionnn frequenlnnlur ; ct qui-
loco moretur.
lius propriuia cst ut reni afficiant ila iii nonilisi ctim , Circa hoc pactum observa quod; is Cui paclo
causa InijuscemodipacL ab cmpture alienari possit. venditoris pomerio cujuslibet civitatis interdictum
Circa ea pacta videbiiiius i .» Quce hiijuscemodi est, urbe etiam inlerdirtum esse videtur. Quod
pacla probentur nccne ; 1.° , Quieremus an his quidcm alias cum Principum Mandatis praecipere-
recle adjiciatitr stipulatio poenalis ; 3.« Agemus de tur, etiam iialuralem liabet intellectum nescilicet :
paclo Injeclionis nianus qiiod his solet adjici qui caretminoribus, fruatur majoribus. /. 5. Papin.
,
4." / idebimiis an e.r his pactis possit agi Ex ven- LIB. 10. QU.tST.
diio et ad quid; 5.» Denique ,
,
an venditor pos- Sinuli ratione : Qui Exportandus a domino de
sil ea remiltere. civitate sua voenit , nec iii urbe Roma morari de-
bet : qui autem de provincia ccrta nec in Italia. ,
/. 5. Cod. si serv. Export. Alexai>der.

§ I . Qua; pacta circa Fênditionem Mancipiorum
probentur necne. At contra vice versa , Exportandus si vaenierit
abltalia, in provincia morari potcst ; nisi specia-
prohibitum
liter fuerit. l, 1. Marcian. lib. 2. pu-
I. Maxime
probantur hujuscemodi pacta , quce
BLICORUM.
ideo inlerponuntur ut Mancipio quod vcenit consu-
latur. Tale esl illud quo cowchU Ut makumitta- IIoc pactum Exportationis obstal quominus
III.
tur; de quovideb. iiifra lib. 4o. Qui sine manii- servus qtii sub ea legevceniit, possit in locisprohi-
missionc. bilis manumiiti,
Tale est etiam ilhid qiio convenit Ne ascili.a Unde Alexaiider : Ancilla qaoe Exportanda vae-
VENDITA rROSTiTUArUB. Dc qiio ita Alexander : nit nec Exportata cst; sed ab emptore in eadem
,
Eam qua; ita vaenil Ne corpoie quacstum faceret civitatemoraute empta et uiauumissa est ; adver-
nec in caupiona siib specie ministrandi prostitui ,
sus legem vendiliouis libera fieri nou potuit et :
ne fraus legi diclse fiat , oportet. l. 3. Cod. Si maii- ideo aditus a te Procurator meus , partibus suis
cip. iia vcen. fongetur. /. 3. Cod. si serv. Export,
Si adversus pactumfueritfaclim , ancilla in liber- In locisautem non prohibids utiliter manuinittilur,
taleni vindicatur, Cceterum si post manumissionem in loca prohibita
Hinc idem rescribit Muliercm quam ita va;nisse
:
venerit , in servilutem a fisco vindicatur.
alRgas Ne prostiluatur aul si prostituta fuerit li- , Hoc Severus el Antoninus rescribunt : Lege ven-
Lera csset per oilicium mililare exliiberi apud
;
ditionis Exportata Mancipia sub denuntiatione ma-
tribunal oportct controversia referatur de
: ut, si nus injicienda; liberlatem ab emptore vel qui
,
pacto ( quod si veruin csl , libertas mulieri exis- successit in locum ejus antequam fides rumpatiir ,
,
lente conditione competil ) , agatur causa apud accipere possunl. Quae lamcn a fisco post maiiu-
cum cujus de ea re notio est. /. 2. Cod. d. tit. missionem vindicantur et in perpetuam servitu-
,
Ita tanien in libertatem vindicatiir , nisi vendi- tem eadem lege veniunt; qiium in his civilatibus
iorsibiin hunc casum pactiis esset lujectiouem ma- convcrsantur quas conlrahentes exceperunt.
Bus de qua videb. infra § 3.
: Ante manuniissionem vero (i) , injiciendoe ma-
nus facultiis (a) nou denegatur ; atque ideo non
II. Qiuedam etiani pacla prohantur, quce ideo
mlerponuntur ut mancipium qiiod vcenit , coercea- pctunturin publicum. /. i. Cod, d.til.
iur. Tale est pactum Ne manumittatur de qtio :
IV". Enttmeraviiniis pacta quce Mancipii qiiod
infra lib. 4o. Tit. Qui ad libert. perven. non poss. vcenit coercendi causa interponere licet. Cceteruin
Tale est etiam pactum , quo convenit ut IManci- Domini neque per se neque per procuratorcs saos
(1) Supnlc : 61 volamate Jon locis proIubiLls Quvim cnin pacliis est vcaJilor de
(2) ;
S
2.
, ;,
i!3a LIB. XVIII. rANDEGTARUM

possiinl saltem (i) criminosos servos vendere ui qu;eritur , an dnmini voluiitate in locuia prolli-
cum besliis pugnareut et ila Divi Fraires rescrip-
:
bitum vcncrit. /. 1. Cod. Si serv. export.
.serunt. /. 42. }). de Conlr. ew/;^. Marcian. lib. 1.

IWSTIT. § 3. Dc pacto Injectionis manus.
An VII. His paclis de quibus aginius , solet adjici

§ 2. hujuscemodi pari/s possit ulililer acljici
stipulatio pcenalis.
paclum ; ut , si contrafactumfueril , liceat vendilori
inanum injicerc iii Mancipiurn, iUudque sibi ab-
ducers.
V. Paclo Ut servus manumitlatur, WH?///7e/' «(/-
Hoc paclum , non secus ac illa quibus adjicitur ,
jici stipulalionem pcenalein rescribunl Diocleliamts
Mancipium ajftcit. Hinc Si quis sub hoc pacto
el Maximianus. lla illi : Si pueilam ea lege \t\\-
vcndiderit aucillam , Ne prostituatur ; et si , con- ,
didisti ut luaniiuiilteietur ; et , si manuuiissa non

tra factum esset , uli licerct ei abdacere etsi per :
esset , centiim aurci praestarenlur non scrvata :

plures emptorcs Maucipium cucuirerit , ei qui
fide , niiiiiominus eam raplam ex vestigio servitu-
primo vendidit , abducendi poteslas sit. /. 56. (f.
tis aJ libertateni quae prsestari potuit, constilil (2).
de Contrah. einpt. Paul. lib. 5o. ad Ed.
Nec pecunia qiiasi rupta fide suscepta (3) recte pe-
tetur : cum non mutala vendiloris voiunlate ;4) -
VIII. Si et prior et poslerior venditor pacti sinl
conditionis potestatem (5) post manumittenlis lac- maiiuin injicere licerct ; qticeslio est , uler ven-
tit
tum rcpraesenlaii opliraa ratione placuit. /. 6. Cod. ditor potior esse deberet? Hanc qucestionem ita
Si Mancip. itafueril alien. ut manum. proponit ac sohit Paidus : Titius servum vendidit
ea lcge ut , si Romse moratus esset , manus inji-
VI. Inulililer eliani adjicitur stipulatio pcenalis
cere liceret. Emptor alii eadcm lege vendidit :
paclo Neservus manumittatur.
servus fugit a secundo emptore ct Roma; mora- ,
Cceteris autem pactis , puta illi Ne ancilla prosli- tur. Quaero an sit manus injcclio, et cui ? Res-
tuatur, utililer adjicilur : ut docet Papinianus. Ita pondi:In fugitivo non estdubitaiidum, uihil contra
iile : lcgem factum videri; quia nec domino auferre se
Si venditor ab cmptore caverit, Ne serva manu- potcsl ncc qiii in fuga cst ibi moratur. Quod si
; ,
mitteretur neve prostituatur ; et aliquo facto con- ex voluntate secundi eraptoris contia legem mo-
tra quam fuerat e^ceptum evincatui , aut libera ratus sit potior habendus est , qiii auctor fuit
:
judicetur et ex slipulatu pccna potatur

, Doli : legis ct posterior magis admonendi emptoris et
;
exceptioncm quidani obslaturam pulant; Sabinus , liberandi se eamdem legem rcptlierit; ncc po-
,
non obstaturam. Sed ratio faciet ut Jure nou le- terit aliqno modo auferre legcm sui venditoris
neat stipulatio; si , Ne manumitteretur; excep- cujus couditio extilit. Nam et si poenam promi-
tum est. Nam incredibilc csl , de actu manumittcn- sisset, teneretur licet ipse quoque stipulatus esset.
;
tis, ac non potius de cftcctu bencticii cogilatum (6). Sed in posna promissa dua; actioiies sunt manus ;
Caeteruni si Ne prostituatur , exceptum est; nulla autem injectio in servum competil. Quod si piior
ralio occurrit , cur pceua peti ct exigi non de- ita vindidit , Ut
prostituta libeia esset; postcrior,
i)eat:cum et ancillani contumelia afFccerit ct ven- , Ut manus injicere liceret Potior est libertas, :
ditoris affectionem forle simul ct verecundiam Ix- QUAM MANus iNJECTio. Planc si prior lex, manus
serit. Etenim alias, remota quoque stipulalione , habcat injectionem; posterior, iiberlateni favo- :
placuit cx Vendito esse actionem. /. 6. Papinia.'». rabilius dicetur , liberam fore quouiam utraque
;
LIB. 27. QU.EST. conditio pro Mancipio additur ; ct sicut manus

Sedel his quce coercendi Mancipii causa fiunt iujectio, ita libertas eximit eam injuriam (7). /.9.
utiliter adjicilur stipulatio pcenalis ; puta pacto IS c PaUL. LIB. 5. QU/EST.
Mancipium in certo loco moretur. » -
De (juo pacto ila Sei'erus et Antoninus Si ut ma- : § 4- ^" f' quatenus Ex Vendito agi possil , eo
nus injectioiiem liaberes , cavisti tibi; jure tuo uti nomine quod adversus eapactafactum sit.
potes. Quod si hoc omisisti et poenam slipulatus ,
cs ; bomo quidem fisco commissus cst tu vero , IX. Hac in re Papinianus distinctione itsuserat.
Dactus csEx stipulatu actionem.Io omnibustamen El pactis coercendi servi causa interpositis cigi noii
(i) Sahem liic sumitur pro etiam. Si ante tenipus clapsum venditor mulasset volunta-
(4)
(e) Ipso Jure, elapso tempore ad libertalpm pervenit ,
tcm, et Icgem remisissci; cessaret Consiituiio D. Alarci.
ex Constitutione D. Mirci ut dtb. iufra lib. lô. Tit. quam

emcndat Cujacius : recte
(5) Vitiosa lectio ita
;
;
Qui siite manum. ad hbcrt. romlitionis potestnte manunuttentis fuclum reprcesentari
(3) Sensiis est nec pec.Qnia stipulalione pcenali pro-

,
id est, suppleri vi ipsa condilionis.
missa petctur, quasi emptor 6dem susceptam ruperit et , (fi) Porro haec manumissio contra legem venditionis
stipulatio commissa sil, t-x eo quod nou manuraiserit scr- facti eQeclu caret ; adeoque nou debet stipulationem
,
vum; nam cum Lcx factnm emptori» .•iupplM-prii et sorvus ,

committere.
ad iiberlattm perduclus sit noa videtur Cdi (.niptor
,
rupta, nec slipulatio coramissa. (7) Alias ,

eximit eam ah injuria.
TIT. VII. DE SERVIS EXPORTAADIS, elc. i83
posse Ex ycndito ven-
crede//iU , nisi pecuniarilcr vendidissct et iit manumilterclur iiitia ccilinn
,
ilitoris inleresset : ex illis vero quibus scrvo con- tcmpus piiEccpisset ac postca mulasset volunta-
;
sulcbatur , posse solius qffectionis racione , Ex Veii- lem (4), et emplor niliilomiiius manumisisset ; aii
dito agi admittebal. Ita ille :
aliquam co nomine aclioneiu liaberel ? Dixi ? Lk
Seivus ca lcgc vaeiiit nc in Italia esset : quod si Vendilo actioiiem maiiuinisso seivo vel nuilata ,
aliler l.ictum cssct, conveiiit cilra stipiilationem vcnditoiis voliiiitalc , cvanuissc (D). /. 8. Papin,
nt p(x:iiam pra-staret emptor. Vix cst ut eo nominc l-ID. '2']. QUyliST.
viiiilic l;e ratione vcnditor agere possit; acturiis (i) ,
util.ler, si non servala lcge in poenam quaui alii § 5. An venditor hcec pacta remittcre possit.
promisit iuciderit. Huic consequens eril , ut hac-
leniis agere possit qiiatenus a!ii pra?stare cogitur.
XI. Vcnditor ipse /jui legem dixit , potcst eain
Qiiidquid eniiu excedit; poena , uon rei persccutio eiitptori reniillerc.
est.
Hiiic Si fuerit distraclus servus Nf. aliqiio loci
Quod si, Ne
pnenre causa Exportaretur , conve-
morctur qui vcndidit , in ea condiiionc esl iit
:
nit ; etiam affectiouis ralione rectc agetur. Nec

possil legcm remitterc, ipsc Romas retineie. (}uod
videnliir haec intcr secontraria csse ; Cum benefi-
ct Papinianus libro 3 respondit Propter doniini :
CIO AFFICI HOMINEM ItCTF.RSIT IIOMINIS. EllimverO

enini ( iuquit ) securitalem cusloditur lex , ne pe-
POEN.« NOiN IRROOAT.E INDIGNATIO SO- licuhim subeat. /. i. Ulp. lib. 3'2. ad Ed.
LAMDURITIAMCONTINET./. 7. Pai.in. lie. 10.
QUTEST. XII. Excipiendum est pactum Nc aiicilla pros-
Postea Papinianus sentenliam mulavit, et adniisil tilualiir; hanc enini legeni vcnditor reniillere non
itt indistincte posset ex pactis Ex Vendito «g/. polesl : scd si consenseri-t prostitutioni , privatur
Jtaille: iiijcclione nianus quam sibi pactus erat, ct ancilla
Si quid emptor contra quam lege vendilionis in libertaleni vindicatur.
caulumest, fecissct aut non fecissel; noLis ali- Sic enirn Alexander : Prafectus Urbi amiciis
quando placebat non alias Ex Vendito propler
, noster, eam, qua; ita va;niit ut si proslituta fuisset
pocnam liomini irrogatam agi posse, quam si pe- abducendi potestas essct , ei cui secundum Cons-
cuiiise ratione vcndiloris interesset ; veluti quia titutionem D. Hadriani id competit , abduccndi
poenani proinisisset coeterum viro bono non con-:
impertiet facullalem. Quod si eiiin patieiitiam ac-
vonire , credore vcndiloris intcressc quod animo coinmodasse contra legem quam ipse dixcrat ut
SKvicntis salislactuin non liiissct. Sed in (2) con- in tiirpi qiiasstu muiier haberetur, aniinadverterit;
irarium me rcvocat Sabini sententia ; qui utililer ci libcrtatc conipclcnte secundum interpretatio-
agi idoo arbitratus est , quoniam hoc minoris hoino uem ejusdem Principis, perduci eam ad Pra;to-
vcenisse videatur (3). /. 6. § i. Papin. lib. 27. lem cujus de liberali causa jurisdictio est, ut ibi
<JU/EST. lis ordinetur, jiibebit. /. i. Cod. Si 3Iancip. ita
X. lllud constat , ex his pactis agi non posse si vcen. ne prostit.
ex inleivallo apposita sint ; cum nulla ex paclo , Obiter nota : Ncc enini lenor legis qnam semel
fjuod circa adininicula contraclus versatur, ex in- comprehendlt , intcrmittitur ; quod dominiumt
tervallo apposito , nascatur actio : ut vid. supra pcr plures emptorum personas ad primum qui
lib. 1. Tit. de Pactis. N. 34- prostituit, sine legc simili pervenerit. d. l. i.
Hinc Quoesitum est , si qiiis proprium servum Cod.
(1) Vciulidi lib Ul in Italia non moraretur ; et (3) Adeoiue hac poena videtur supplere pretliim c(a3
i rxtM stipulatioiiem piomisisti. homo vendilus est, et esse pars prctii. Unde sequilur, peti
scrvum morari inSi sItali.i. ilius vindiclae ra- posse actione Ex fêndito,
IDUr it , uou pol^^ro petprc pcen.im verum si a Titio
:
Cl) Contrarium pactum fecisset cum emptoic, Ul non

a quo eum euicram , na^c ceul n igo stipulatione iuter-
posila promiseram , si iu Ilal servus moraretur ; eum
Jioc casu pecunise ratione mei intersit, potero a te pe- (5) Scilicet nullam aclionem venditori competere , ob
tere. hoc quod contra fidem posterioris pacti emptor servum
r^) Perperam in concilianda li:ir 1. § i. cum 1. g
7. manumiserit. Duoe ratlones simt tum quia uihil ejus in-
:
lalioralur :ciim ipse Papiuianus f.ileatur se scnlentian tersit; tum quia ex pacto exintcrvalb anposilo, nullaaasci
miiiasse : n«c id indecorum Viro excclsi iKCENn Papi actio potcst.
;
LIBER DECIMUS-NONUS.
TITULUS I.
OE actio:jibus empti et venditi.
Pr«mis5is in superiore libro ûee cte ipso Enip- qui emit, obligatus est pupillo, pupillum autem
tionis-vendiuonis contractu , et cle pactis quce sibi non obligal (i). l. i3. § 29. Ulp. lib. 3-2.
huic adjiciunlur , dicenda eranl ; deveniunt Pan- AD Ed.
declarum ordinalores ad actioncs /jme ex eo nas- Aliud exemphim habes. Quceritur enim, Si quis
cuntur. coliudenle procuratore mco ab eo cmerit , an
Nascitur autem utrinque ex hoc conlraclu actio possit agere Ex Emplo 7 Et puto , hattenus (2)
scilicet Veivditi adversus venditoreni , ut prcestet ut aut stetur emplioni, aut ut discedalur. d. L i3.
emptori rem habere licere ; Empti adversus emp-

torem , ut preliuni vciuiilori soU'at. Sed et si quis minorem
quinque annis viginti
circumvenerit; ct huic hactcnus dabimus aclionem
I. Interdum tamen claudicat contractus , et ex Ex Empto ut diximus in superiore casu. d. l. i3.
,
una duntaxat parte obligat. §28.

Nam Si quis a piipilio sine tutoris aucloritate De
actione Empti primuni agemus , deinde de
cmerit ; ex imo latere constat contraclus : nam actione Venditi.
(i) ViJ. infra I.b. 26. Tit. de AucloT. tiitor. gatam non tabebit ad praBStandam ei rem venditam sed :
luictenusfolerH agere ut aut stare lenear emftioni aut ab

(2) Claudicabit igitur contractus. Quamvis enioj emplor ,
obligelur pr*cise ad pretium solvendum j vicissim me obli- ** discedere.
PR I MA PAR S.
De actione Empti.
SECTIO I. alienum negotium gerens quis emat , acdonem sibi

qucerat; non vero ei cujus negotium gerit, nisi hujus
quem juri subjectus sit.
Cui et adversiis conipelat; et (juce in
ea movenda ab actore recjtiirantitr. Hoc palet ex sequenti Rescriplo Diocletiani et
Maximiani. Cum per eos qui negolia tua gerebant
Cui et adversus rjuem actio Empti olei mateviam le comparasse, coulractusque fidem
§ I.
pretio suscepto rupisse vendilorem proponas si :
compi-lat.
quidem Ex Empto ( his qui juri tuo subjecti fue-
raut contrahcntibus ) tibi quoesita est actio , vel
II. Ex Empto actionc is qui emit, utitur. /. 11.
Ulp. lie. 32. .ID Ed. pcr te vel per eum cui mandavciis (2)
, siu vero :
sui juris constituti , sccundum mandatum tuum

Non inspicitur ilacjue ciijus pecunia comparalum
liunc contractum habueruiit , ac sibi Erapti quse-
sil, sed cjuis emeril.
sierunt actionem; per eos vel quibus illi dederint
Hinc rescribunt Dioclelianus el Maximianus :
Qui aliena pecunia comparat non ei cujus nummi

;
mandatum adi compctentem judiccm
, : qui se-
fuevunt, scd sibi, lam actionem Empti, quam do- cundum bona fidem, quae in liujusmodi conlrac-
tibus observari solct satisfieri providebit.
minium si ei fuerit tradita posscssio ,
quserit (i). , /. 7.
l. 8. Cod. Si fjuis alleri vel sibi.
Cod. d. til.
Hoc adeo verum est ut , quamvis non suum sed III. Directa quidem actio , nonnisi ei qui ipse
(i) Eatio evidens est aclionem excontractu habere non Supple adi judicem ut mox infra.
:
(2) : ,
potcst, nisi is qui coDtraitt.
^; ,.
TIT. I. Di: ACTIOMBUS EMPTI ET VENDITI i8j

emit , datar : tHHes autrm eirtiones ri rujtis proi
§ 1. Qiue rctjuiranlur ab cuiptore quuiu agii
rator cmil , el advcrsiis eum accommodantur. ,
actione J".v Empto.
Ilinc Si procuralor vcndiderit ct cavcril ciiip-
tori qiia-ritur ati (loniino vcl adversus doiiiiiiuiii
;
V. Intfgrum 0(?cni pretlum venditori ab emp-
actio dari dcbcat ? Et Papiiiianus libro 3 Rcspoii-
toicdihct, quum Ex Eiiipto agilur. Et idi-o clsi
sorum pulat, cum domiiio Ex Erapto agi possc prctii partcin offcrat, iioiidum Ex Einpto chl aclio :
iitili aclione , ad exenipluni Insliloria; actioiiis ;

venditor ciiim qiiasi pigiins (8; rctiiicic pol si caiu
si modo rciu vendendam mandavit. Ergo ct pcr
rcm quain vendidit. /. i3. § 8. Ulp. lid. 32. ad
contrariiim dicenduui csl ulilem Ex Emplo (i) ,
Edu::-.
aclioncm domino couipclerc. /. i3. § 25. Ulp. Cousonat epiod ait Sccvvola Ilererlitalis vcn- :
LIB. 32. AD Ed. dila;prctium i^ro paite acccpi. Reliqunin cmploie

IV. Fidimus cui comprlat actio Empli. Ad\'crsus non solvciite, qua-sitiim csl aii corpora hcieditaria
iHVidilorcm aulem compctit. Sed cavc cum vciulitorc pignoris uomiiie teneautur? Rc.spondit, Nihil pro-
confundas , cum qui ditnlaxal consensit vcndilioni
poni cur non tencautur (9). /. 'i.1. ff. de Hered.
Veild. LIB. 2. RESPONS.
rei suce qiKiiii altcr vemlerel. Nani Aliud csl vcn-
dcic, aliud vendilioni consenlire (-2). l. i6o. de est qiiod scrihit Laheo : Qui ftin-
His conscqiiens
Rcg. Jur. Ulp. LIl!. 76. AD Ed. dum ea lege emerat, ut solula pocunia traderftur
An autem tjuis vendiderit , an duntaxat consen- ei possessio ; duobus heredibus reliclis decessit. Si
serit venditioni, uiius omuem pccuniam solverit, partem Faniilia;
e.r circumstanliis ccstimatur : ut
erciscundae judicio servabit iiec si paitem solvat,
in specie sequenli. Quidam cx partc dimidia hcres :
iustitutus, univcrsa pra^dia vciididi( ; ct cohercdes Ex Enipto cum Venditore aget ;

quoniam ita con-
pretium acceperunt. Eviclis quacro aii cohe- his
tractum aes alienum dividi noii poluit. /. 78. § 2.
,
rcdes Ex Empto actiouc teneieiitur ? Respondi , ff'.

de Contrah. empt. lib. 4- p6stERioR. a Javoi,eno
Si cohercdes pia;senles adruerunt nec dissense- EPITOMAT.
runt vidcri unumquemque partem suam vcudi-
,
Similiter quum servus pluriiim dominornm emit
uisse (3). /. \i. ff. de Eviction. Sc^vola lii;. 2. Marcellus ait Son posse alterum cx dominis con-
,
RESPOSS. sequi aclione Ex Empto, ut sibi pro parle venditor

tradat si pro porlione pretium dabil. Et hoc in
,
Si is ^jui duntaxat consensit venditioni , non

emptoribus servari oportere ail nam vcnditoi :
tenetur actione Ex Emplo tmdto minus is qui ;

pignoris loco quod vendidit rclinel, qunad emplor
duntaxat per errorem consensit.
satisfacial. /. 3i. §8. de jEdil. Edict. Ulp. lib. i.
Hinc Sccevo/a : Titius Seii procurator, defuncto AD Ed. iEDILlUM-CuRUUUM.
Seio, ab co scriptus hcres quum iguoraret (4),
VI. Adeo verum est nonnisi ollnlo prctio emp-
,
fiindum vendcute servo hereditario quasi procu-

lator subscripsil. Qujesitum cst , an cognilo eo torem Ex Emplo agere posse , ul hoc ahtinral
jirjusquam emptio perficeretur qttainvis heneficio alicujus Lcgis dchitores dehilis
(5) , a venditionc
suis liherati sint.
? Respotidit , Titium si non ipse
discedeie possit
non idcirco aclionibus civilibus (G) teneri
voiididit, Ita eniin Laheo Bona fides non patitur ut
:
q«od servo vendente subscripserat ; sed servi no- quuinemptoralicuju5Lcgis(io) bcueiicio pccunianl
niine, Praetoria actione (7) leiieii. /. 8. ^^J de Res- rei vcnditae debere desiisset antcqiiam r>s ei tia- ,
cind. vend. Sc.evola lie. 2. RtspoNS. dalur ; venditor iradere compelletur et re sua
fi) IJ est, aclionem Vefiditi, seu Ex Vendito-ctiipto (6) Id esl , aclione Empli suo nomine.
qiia? inl.-rdum appellatur Ex Eiii/jto simpiiciter siciil vicc :
vorsa [ iii 1. 26. ff.Eviction. et alibi passira ] nclio

ete (7) De peculio scilicet.
Empti seu Ex Enipto -vettdito ajipellalur, quas Jici dcbe-
(8) Si proprie loqnamur , res vendila non pofst tist
rel actio Ex VcndUo.
pignori vendilori cum ailiuc ipsiiissil res aul<m sua nc-
, :
iniiii piguori csse iiotesl , ut vidcb. infra lib. 20. Tit Qiice
(2) Qui vendit,se obligiit ut halrore lie*at eWpKJri ; et
li.nc .nctione tmrtitr. Qui duntaxatconseolil veudilioni ; lioc tes pign. ilar. Vcrum luibet cam rcm quasi pignus; qiiia ,
taritum promillilse adversus m|)torem rem non petituruni
, e
sicut crcditor liabct jus rttinendi pignus doliic si.Ifliim
omue us quod ju ea liabet. CaMcrum non se obli-
alienatqiie j
quod ipsi debctur conseqiiatur ; ita vtnlit.ir rim quara
gat ad praBstandum cmptori ut ipsi liceat habere. vendidit relinerc potest, dauec nuiversuaa prelium essolu-
tum sit.
(3) Tacito consensu «fui ex ipsorum praescntia et ex

pretio recepto merito coUijjitur. (9) Hoc fibusive dicilur, et eo sensu quo di.\imus in
Wot. praicedcnti.
(.'1) Mottem Seii.
(10) Accipc de lcgibiis promu'galis novarum
Tabularum ,
(5) Pcr iradiiioncm scilicet. Nam si scieOle eo res tradita quibas si:daud;e alicujus sediliunis gratia plcbs ierp ali- uo
essit, non posset ab hac venditione quam servus cjus con-- exuebatar.Talium Legum escmpla apud Livium, itcm apud
irasit discedere. Si enim rem vindicaret summoyeretur , CiKsareni lib. 3. eie ISell. civil.
Exceptionc Rci e.\ voluulate rjus venditet; ct imditce.
Tom. II. 24
; ,
i8G LIB. XIX. PANDECTARUM

rareiet. Possessione auiem iradiia , futurum esl em/Hori redderetitr iimliUs : cle his singuUs , in trikis
xit rcm venJitor scque amitterct utpote cum pc- ; sequentibus Arlicidis agemiis.
lenti cam rem emptor exceplionem Rei venditK
, Jn Articulo sejrlo tractabimiis de cautione , sive
et traJita; objiciat (i) : vit perinde liabeatur ac Diipla- 9/1'r a/ia qiia/ibct , quam Jioc judicio veii-
,
.<?! petitor ci neque vendidissct ncquc Iradidissct. dilorrin rniplnn rv/iibrrr sn/iliim esl : in SrpUinO
l. 5o. LaBEO LIB. 4- POSTER. A JaVOLEN. LPITOM. /" doli lll.lU (jiicr cliam liuic judicio
i:: Ortarn
nalnra/itrr inrsll : i:; Orla de pnvstationr friic-
VII. Queinadmodum emplor nori polest agerc ,
ojferal pre-
tuum el omnis causcv rri vciuUtie ; iiecnoii de usuriy
Ex Emplo ut res sibi tradatur ; iiisi
pi-etn qitod re evicta reslitueiidum est.
tium quod dehrl ita nec polesl agirc Ex Emjito :
propler eviclionein rei , nisi com/jenset rjuod ejc His naturaUter laiic judicio iiisunt, ita ahso-
cjuce
prelio debet. lutis ;/rergemus ad ea quie ex aUqua s/iecia/i lege

Unde qiupritur, si pars sit pretii sohita ,
et res contractus pra'Slanda hoc /ucUcio vcniiint: agemusque
1 .0 De /lis qiue prcestanda veniunl circa
tradita postea evicta sit ; utrum cjus rei coiise- qiiaUtatein
quelur prclium intcgrum Ex Emplo agens , an quanlilatemve rei quain veriditor ajjirmavil ; et de
vcro quod n\imeravit? Et puto magis id quod iui- prieslalione rjus quoilcirca diein locumve trai/itionis
meravit , pioptcr Doli exceptionem (2). /. i3. venditor proinisil ; 2." De pra'slatiune eoritm qitce
§ 9. Ulp. ue. 32. M> Ed;

vendilioiii accessura convenil. Uoc erit liujus See-
tionis alleriim Capul.
Quceri cm et quando in hoc judi-
cliivn jwsset
SEGTIO II.
,
ciuin veniat ut resrindalur coiitraclus. Verum dc

ea r-e egiiims sitpra Ub. 2, Tit. de Paclis. N. 3S
Qidd veniat in aclione Ex Emplo. et 37.
IX. Antequam autern de liis omnibus separalim

VIII. Et imprimis sciendum est, in boc Judicio
agamus ; generaUter observabimus quod Etsi uno
id demum dcduci quod pr^stari convenit. Ciim
,
prclio plures rcs eiiiptx sint cle singulis Ex

enim sit bonoe fidei judicium , nihil magis boiia? ,
quam id pra-stari qiiod iiilcr contra-

Empto et Yendito agi potcsi. /. 33. Ulp. lib. 33.
lidci conf;ruit
AD Ed.
lieiitcs acliiin est. Quod si niliil convcnit ,
tiinc ca
bujus jadicii Scd et qiiitm una res vendita est ; ex singuUs
pr:c^labuntur qua' natiiralilcr iiisuiit
AD Ed, causis cx quilnis actioni Ex Empto locus est , se-
potcstatc. /. II. § I. Ulp. LiD. 32.
paralirn agi polest.
Eiiimvero lii vcndcndo lundo qiiaedam cliamsi ,
Cceleruia rerte IScratias ait, Propter omnia hxc

non condicantur (3) pr;pstanda sunt vckili iie ;
salis csse quod piunmuin cst prKSlari
,
id est ul;
jiindus cvincatur aul iisnsfruclus ejus qu;edam , :
: ,
sequenlibus actionibns deducto (4) co quod pra^s-

ita demum si dicta sint; veUili viam, iler, actuin,
tituni est, lis jcslimetur. /. 1 1. § 10. Ulp. lib. 23,
aqiuxductiim prseslitum iri. Idem et in servitutibus
111 banorum piasdiorum. /. 66. Jf'. de Coiitrah. empl.
AD Ed.
I'0IIPON. LIB. 3. AD Q. IMuCIVM.
l t igilur sigillatirn tracteinus de Ms qiice in hoc CAPUT PRIMUM.
judiciuin vcniunt , pi-iino Seclioni luijus Capite ex-
pcndfinus ea qucr /iiiic jiiiliiio iiiiluraliter inswit. De his quce natiiraUter insiint jtidicio
Cuiiiriiir ii/ priici/nie insil , ul i'rni/itor /jrCEStet einp- Empli.
rcm r/iia- vaniit ; sa'/}issirnc aittem
iori /labrrr liccrr
quieraUir, quid /jars lei vendilce esse ^nderi debcal ARTICULUS I.
ct emptorrm sequi ; de utraque ca re , iii duobus
primis Arlicu/is agemus. Quid sil prcestare emptori reni habere Ucere'.
Jam vero cum ob/igatio /ircpstandi cmplori rcin
ha//ei-e liccr-e
, licec quatiior contineat ; 1.° L t ren- X. Et in primis ipsam rem prsestare venditorem
dilor emptorein in vacuam rei /xisscssionem iiidiical oportct, id est, traderc. Quae res, si quidem do-
1." Ul faciat quomiiuis cmplori i-es evincatiir ; 3." Ut minus iuit vendilor facit et emptorcm dominum :
,
prcestel abesse in i-e ea vilia per quce inuliliter liabe- si non fuit , tantum Evictionis noniiiie venditorem
rrtur; et 1^.° Ut abstineat ab eo per quodres vendita obligat; si raodo prelium est numeratum, aut co
(1) Fiuge Rem Teuditam tradidit venditor empinri ;

: quod dcbct ex pretio
igilur et sic non snperent nisi
:
deiu haBcLex novarumTabularum proiDulgala cst. A'enditor quantum numeravit. Nota hanc exceptiuuem inesse bonae
qui fide uon liabita de prrlio rem suam tradidit, adtoque nec necesse cam opponi.
fidci judicio,
liujus dominium non transtulit, cam vindicat. Si emplor
(3) Condicere bic , est dicere ea de quibus inter contra-
objiciat ei excepdoucm llei venditee et tmdiiiF nec pretium ,
l ntcs convenit: a particula cunjuncliva Cum et Verbo T
unjuncliva Cti
cQerat ; futuruni cril paritir ut vcnditor rc ct pretio careat;
cere.
quod iniquum tst. Emptor igitur uisi oflerat prctium , hac
(4) Puta : si aclum sit eo
quod scrvus itus
e.\ceptioue 1 debtt : Ul perinde Imbeatur, etc.
esset fugitivus, et postea agalur eo nuiie quod e\iclus
(2) Do!o euim facrri.t, sivcllct conscqui quanli res e; fuerit j deducetur «juQd emptor n pr , aclione est conse-
ec dcJuccre «luod 1^151; ei inclio dchtt. Deduceudii Gutus,
TIT. I. DE ACTIONIBUS EMPTI ET VENDITI. .87
11. ^ Ulp. lib. 61. ad castello (1) fistula? sub terrain miss.ic aquam ducc-
noiniue salisfactum. /. i.
rcnt in aerium (2) tateribus circumstructum ; an
lu)icr.
Igilur Qiii vendidii, nccessc non habet fundiim
lia; xdium essent aii , (3) ut ruta-c;csa vincta fixa-
citiploris facere ut cogilur qui fundum slipulanti
:
que ,
quK a;dium nonessenl? Illc rcscripsit, Rc-
spopoudit. Conti: empt. Uli'. lerre quid Quid crgo si nihil de ca rc
acti esset.
/. 'iS. ^' I.
J^. ele
LIB. 34. AD SaBIN.
iiequc cmptor, neque vcnditor cogiiavemnt ut ;
plerunique in ejusiuodi rebus evenisse solet? Nonnc

Enimvero siif/Icit tit prwstet emptori rem habere
propius (4) est ut inserta et inclusa aidificio par-
licerc. IlABiiREâu^cm duobus modi^ dicinu-; allcio, ,
leinejus essc existiiuemiis? /. 38. § 2. Celsus lic. 8.

jiircdoiniuii; allcro, oblincrc sinc intcrpdlalionc
DIGEST.
,<1 quodqnis emerit. /. 188. JJ'. ck P erb. sij^ni/.
Igilnr Castella plumbea pulea (5) opercula
l'\UL. LIU. 33. AD Ed. ,
puteorum, epitonia (6) fistnlis applumbata aut quas

El hoc posteriori seiisu hahcre liccre pra'Stnhil
sil ; iiioilo cir<<( n ounaa lcrracontinentur, quamvis non sunt allixa, aidium
Tciulilor, etsidoinimis noii <
cise conslat. sup. d. l. 17. § 8.

mnc cinploreiii sei/ui <-lcli<-nt , /'/
hlnin malwn, el (^<'ncra/ilcr ,/i<i,I,/ni,/. <,/,/. ga-

XII. Non
ideo minus aulcm caslellum einpiionc
tioid naturaliter inesse inoi/u siijira dixi contiiiebilur quod iii lefê contraclns contrahenles
,
sulijectis dcclarabitur Articiilis. c.rprcssc caverinl ut Jislula; cmplioni accederent et

de caslello tacuerint. Ita enim Lctbco : Fistulas emp-
ARTICULUS ir. lori aecessuras in lege dictum erat. Qua-rebalur
an castellum ex quo fistulis aqua duccretur acce-
<2uul 'dcalur rei vendilo' pars esse , cl emploreiu deret ? Respondi Apparere id actum csse nt id
,
scqui debere. quoque accederet licet scriptura non continclur.

,
/. 78. de Contrah. cmpt. lib. 4- posterior. a

Jf'.
ITuic potissiimim qucestioni loc.us est , quum ledcs JaVOLEN. EPITOM.
vcfiiicrunt , anl fnndns , ant sjiva ca'denda , anl Siinilitcr Lines (7), et labra (8), salientcs fg),
iimncipium , aut navis. fistul.T quoque qua; salicntibus junguntur, quam-
vis longe excurrant exlra .-cdilicium ; sediuni
§ I. Quce videantur pars yEdium, ct harum siuit item canales. /. i5. Ulpian. lib. 32. ad
:
einplorem sequantur. Edict.

Ilem constat, sigilla (10), columnas quoque, ct
XI. JEdibus distraclis vel legalis, ea osse redium personas cx quaruni rostris aqua salire solct, vilUe
soUmus dicere quK'quasi pars a.'dium suut vel ,
essc. /. 17. § 9. Ibid.
propter oedes habentur. Piota quoque per quam aqua trahcretur, nihi-
Ut puta , Puteal [l. i3. %fn. Ulp. lib. 32. ad lominus a-dificii est quam situla. /. l\0. § 6. ff.
Ed. Id est
) :
,
quo puteus operitur. l. i/\. Pompon. dc C-ontrah. eiiipt. Paul. lib. 4- Epitom. Aleeni
LIU. 3l. AD Q. MuciuM. DIGEST.
Labco autem generaliler scribit , Ea qua> perpelu!
XIII. Quae tabulae pictre pro lcctorio inclndun-
usus causa in a;dificiis sunt, xdificii esse qus veio :
tur; item quae crustae marmoreae; sedium suut. sup.

ad proescns non esse «dificii.
,
d. l. .7. § 3.
puta; fistula; temporis quidem causa posita^,
Ut
non sunt aedium verumtamen si perpetuo fueriiil
:
Labeo ait : Prothyrum (11) quod in a;dibus
iulerduni fieri 245- § »• /^
solet ffdium cst. /.
posita;, «dium sunt. /. 17. § 7. Ulp. lib. 32. ad ,
Epistolarum.
Edict. de Jerb. signif. Pompon. lib. 10.
Et de Jisiulis perpetuo positis accipe quod ail Doha in horreis defossa si non sint nomiuatlm ,
Celsus. Firmus a Proculo quaesiit , Si de plumbeo in vendiiione excepla, horreoium vcnditioui ces-
CasleUa suut afparum conceptacula , ex quibus (8) Budffius ibidem ait la/ira esse crateres lapidcos qui-
,
(1)
aqua deducitur. bus aqua saliens es siphunculis concipitur.
(2) Cujacius intelligit lebelem in quo calrfit aqua ad (<)) Budûs salie.ntes interpretatur csse capila Cstularuni
lavandum. Siphunculi
alqiie eliam ipsas fistularum scaturigines qua;
et
(3) Id cstan ha; fistulas aniiumerenlur Kutis-coesis qufe

;
dicuntur, ab aqure exprcssione lanquam ex siphone salicn-
ajdium non sunt ; an potius vinclis et fixis ? Ruta-cces.i lis. Cujacius [Observ. 11. 2.] ait esse personas lapideas
dicuntur quasi erula et concisa quidquid solo et sdibus
, ;
ex quarum roslris aqua salit.
Dun tenetur ; adeoque a^dium uon est. signa se« simulocra
(10) Sigilla Budteus interpretatur ,
(4) Id est, vero propiiis. jcdiculis collocata parietum honestamenta ;

vel simulacia ,
(5) Forte legendum putcalia, id est , opercula , etc. abacis insidentia.

,
(6) Epitonia, Les Ponipes. interpretatur,

(11) Quid sit, nou salis constat. Cujaoius
(7I Giaeci intelligunt lacus aquam contlnentes. Budaens Tahulatum quod oppouitnr oslio ut rxcludat ventum irrum-
in Aimoi. a<l Pandect. vult legi fuiies, et intelligit funcs pcntera dum valv* opetiuatur im CoiUie-/uUs [esjieee i.t ;
U.-iustorios. Tambour. ]
, , ,
i88 LIB. XIX. F \NDECTARUAr

sissc videri (i). /.
I^- Jf. de Conlrah. empt.
Pail. quuutur, quasiparsaediumadcmptoremperveniunt:
*
HB. 6. RISPONS. ct ila Pomponius libro i putat. /. 49- '/• "'• Ulp.
Ginnniia qii» ex tabulis fieri solent ita sedium , LiB. 29. AD Sabin.
sunl si slipiles eoruin in tcrra dcfossi suia quod i
XVII. Viditnus qiice pars adiam videri de-
si su[)ra tcrrain sunt lutis el csesis (2) coduul.,
heant.
/. 18. Javolen. lid. 7. EX Cassio.
yEdium atttem noii sttnt qucc magis ail ens ins-
Dolia fictilia, iliin pluinbca quibus tcrra aggesla ,
Intendas quam ad enrum inlegritatcm perlincnl ;

65t, et in his viridaiia posita; itdium csse, Labco
et magis propter patremjamilias quam propter oedes
Trcbatius, pulant. Ita id verum puto si ita illi- ,
hahcnlur.
gala sint a-dibus ut ibi perpetuo posita sinl. /. 2G.
Unde Reticuli circa coluninas, p'ulci CTca pa-
Jf. Je instruct. fwid. lcg. Javolen. lib. 5. ex
poste-
rictcs , ilem cilicia vcla a;dium non sii:it. /. 17.
;
RIOR. Ladeonis,
S 4- Ul.riAN. LIE. 32. AD Ed.
Plumbum qiiod tegulis poneretur oedificii essc Hinc eliain Slatua; aliixip basibiis struclilibus
ait Lab o sed id quod hypetri (3} tegeudi causi
:
,
aut labul.-e rcligatee caleiiis aul crga parielem affix,-e,

poncretur (4) coiitra esse. /. 342. § 2. ff'. dc
,
aut si similiter cohaerent lychiii (5; non suut
f'"erb. sigidf. Javolen. lib. 2. ex posterior. La-
,
aedium : ornatus enim aedium caiisa parantur, non

EEOMS.
<Iuo aedes perficiantur. /. 245. Jf. de / erb. signij.
Slratiirani autem loci alicujus ex tabuHs factis
POMPON. LIB. 10. EpISTOLARUM.
quaîestatetollerenturêthyenieponerenlurjaediuni
esse a't Labco quoniam perpetui usus parata;
,
XVI II.
Recensuinius res de quihits qitceri potest
esscnt ncc ad r
: m
pertiuere quod intcrim tolle- an sint pars cedittm, an earum duntaxal inslruinen-
rentur. d. l. ilî. § 4- tum, In spccie sequenli quceri poluisset , an res sit
pars ccelerainm cedium , an vicinarum.
XIV. Circanfjixa qiice cpdiiim esse dijciimis
illud obsenandttin i quod Ea qiia; ex adificio dc-
,
Qiicestioiiem autcm ila dejinil Neratius. Quod
conclave binarum aedium dominus es aliis aedibus
tracta sunL ut rcponautur a^dificii suiit. ,
in aliarnm usum converlit nou sohim si conti-
At qusB parata siint ut iinponantiir , non sunl
;
gnalio qua id sustinebitur, orielur cx partc earum

a;dificii./. 17. § 18. Vlf. lib. 32. ad Ed.
aedium in quarum usum conversum cril earum ,
Item quod insula; caiisa paratum esl si non- ,
fiel; sed eliam si transversa contignalio tola in alia-
dum perleclum est, quamvis positum in Kdificio
lum aedium parietibus scdebit. Scd et Labeo in
sit non tamen videtur sedium esse. d. l. 17.
;
libris Posteriornm scribit Binarum a-dium domi- ,
num iitrisqiie porticum superposuisse inque eam

TgilHK V. G. Tegul» qux nondum aedificiis im-
:
aditu ex alteris a;dibus dato alteras sedcs servitute ,

posilje sunt, quaravis tcgcudi gratia allatx siint,
oncris-porticus scrvanda- imposita vendidisse To- :
in lutis et caesis liabcntur. Aliud Juris est in bi-.
tam porticum eai.um aedium csse, quas retinuisset;
quae detracta; sunt ut reponcrentur sedibus :
eiiim accedunt. /. 18. § i. Javolek. lib. 7. ts

cum per longitudinem utriusque domus exteusa
csset transversa; contignationi , quae ab utraque
Cassio.
parte parietibus domus quae vaenisset, sustineretur.
XV. Hactemis de qffixis ; aitlc/uce, quum ctffixn Ncc tamen consequens est ut superior pars ledificii
Jitissenl ^ delra^ ia siuil iit repoiicreiitiir. jEdiuni quae nulli conjuncta sit neque aditum aliunde ha- ,
autem multa csse qiix a;dlbus affixa non sunt ,

beat, alterius sit quam cujns cst id cui superposita
ignorari non oportct ut pnta, seras, claves, claus-; est. /. 47. de Damn. iiifect. Neratius. lib. 6.
JJ'.
tra. sup. d. l. 17. ^ ivdium. Membkan.
XVL Jura serviituttnt csdihus debiia, pars cedium
.îirtt. § 1. QiicE Fundi venditipars esse videcmtur, ct hujiis
Igitiir Si aquaeductus debeatur praedio ; et jus emptorem sequaiitur,
aqua; transit ad emiitorem, eliamsi nihii dictum
sit : sicut et ipsa; fistulac per quas aqua dicitur ( /. 47- XIX. Pisces qui sunt in piscina (6) , non sunt
de Conlrah. ad Sabin.); Li- 32. ad
Jf. etnpl. Ui.p. lib. 29. aediiim nec Itmdi. /. i5. ^ Jin. Ulp. lib.
cet cxtia aedes siiit. /. 48. d. tit. Paul. lib. 5. ad Edict.
Saein. Kon ma?is quam pnlli aut caetera animalia quae
Et quanquam jus aquae non seqnatur, quod amis- in fundo suut. /. 16. Paul. lib. 3i. ad Q. Mu-
sum est; altamen fistulae et canales, dum sibi se- CIUM.
(i) Contrarium dicitiir infi 19. de vasis vinariis i

(3) llypcEtra , subdiales ambulationes.
cella defi.\is. Cujncius ad 206. ',
dt: fêrb. sigiiif. rcs
pondet (4) Puta vela cilicia ad arceudum solcm , Tcntum
, spparanda esse a villa et fuudo. Idc
,
dolia liorreorum pars videntur pluviam.

; q: rca seu apoU
mercibus ser\'andis destinatae, dolia scu tl; ia q.i (5) Des Luslres,
meroes condanlur, in se complecii videniur. H^serfoir. Secus dc illis qui sunt in lacu
(G) Dans un
(2) Qnidsint Rutaet Ctesa, nd. supra N I. Not. (3; ftagiiove ,
ut multipliceulur tt crescant, reditum<i,ie
tf infra N. ro. aUcranc.
7
TIT. I. DE AClIOiNJlJL S EMPTl ET M:jVT)ITI.

Eninwero FfKDi iiisi quod lcna sc nihil cst , Contra Fruclus p( ndi
: pars tiindi \iiJonli.r.
tcnci. 17. /. ad Ed. Ulp. lio. 3i. /. i^.Jf. de Rei vindic. ( LiB. 20. AD Etjict.
Obseiva tnincn circa hanc regulami i." Miilta PROVINC.
eliam derossa sse neque taxneii fundi aut vill«( ,
liaberi : ut piita, vasa vinaiia (i), lorculaiia; quo- § 3. Qtitv Sylva; cajdendae •vriulitai pars esse
niam hxc instiutneiili inagis suut, eliamsi xdilicio videantiir, cl cmptorem sequanltir.
cobxrriit. el. /. 17. ^ mttlcn,
9..0 Ab hac rcffda cxcipi debere stramciita et xler- XXII. Sylva ca;dua in quinqucnnium vaenicrat.
citlinttin. i\a//i l''undo vcndilo vel lefâto , slerculi- Quierebatur, qnum glans decidisset, utrius esstl?
numelstramenta emploiisct lcgataiii sunt. f/./. 17. Scio Scrviiim respondisse Primum sequeudiini. ,
§ 2. csse quod apparet actum esse. Quod si iu ohscuro

lu
storcnlino antem, dislinctio Trebalii ])ro- cssct; quaecumqvic glans ex his atboribns qua; cacsa^
banda est ut si qnidcm strrcoiandi agri causa
: ,
iioii esscnt ceciiiissct vcnditoris cssc ; caiii aulcni
, ,
com])aratum sit, emptorem sequatur j si vendendi, (fua' in arboribus fuisset co tempore quum hac c;e-
venditorem : nisi si aliud actum est. dcrcntur emploris. /. 80. § i.^fT. de Contrab. empt.
Nec intcrest iu stabulo jaccat , an acervus sit. d. LaBEO LIB. 5. POSTEBIORUM A JaVOLEN. EpHOM.
Regidce aitlem nostrce co;ise(/tieiiS cst rjttod ibidcm cmptorcin sequantur.

§ 4- f'ciidilo Jlancijiio , f/ute
dicitur.
Ligna autem venditoiis vel heredis sttnt ; quia
XXIII. Circa peculiuin vendili mancipii , dubiurn
non sunt fundi lametsi ad eam rem coniparata ,
fuit an emploreni seqid debel. Respondit Sabinus :
suiit. d. l. 17. § 2. ^ ligita atitein.
Quolics scrviis vaenit, non cum peculio distrahitur.
Itein Pali qiii \ iiie» uaLisa ])arali sunt , anlcquam
Et ideo (3) sis'( uoii sit exceptum sive cxceptmn sit
colioccntur, fundi iioii suiil. </. /. 17. ^' 11.
nc cum peculio vaMirat, non cumpcculio distractus
ISota : Sed qui cxcmjili sunt hac mcnte nt collo- vidctur. Undc si qua res fuerit peculiaris a servo
centur, fiindi sunt. d. ^ 11. subrej)ta, condici jjolcst ; videlicet quasi furtiva.
XX. Et generaliler oinnia eriila et cresa ex funrlo, Hoc ita si res ad emptorem jjerveneril.
, /. 29. Jf
ftmdi noii stint. Uiide Quinlus Mucius scribit : Qui Coittrah. einpt. Ulp. lib. 43. AO Saein.
Rita-CjEsa, qvjeqve. jebivm Fundive non
scripsil; Sod Ad exhibcndum agi posse nihilominus et ,
sunt; bis idem sciiptum. Naiu ruta-ca;sa ca suiit, Ex Vendito, puto. /. 3o. d. tit. Ulp. lib. 32. ad
quae neque sdium neque fundi suiit. /. GG. ^ 2. //! Edict.
de Contrah, empl. PompoiN. lib. 3i. ad Q. Ml- Scd et si quid postca accessit peculio redden- ,
CIUM. dum cst vcnditori ; vcluti partus, et quod e\ opcris
Hinc Ulpianiis : Si Ruta et c^sa excipiantur in vicarii perceptum est, /. 3i. d, tit. Pompon. lib. 22.
vcndilioiie; ca placuil esse Ruta , qua- eruta suiit, AD SaBIN.
iit arcna crcla ct simiiia Ctesa ca esse, ul arbores
, , ;
coBsas et carbones
, et his similia. Gallus autem ,
Qtue videantur pars esse Navis.
§ 5.
Aquilius cujiis IMtla refert opinioncm, recle ait,
1'iuslra iii loge veiulilioiiis de Rulis et ca^sis conli-
XXIV.
Alfenus Scapham non videri navis par-
iieri quia, si non sjiecialiter va?uieriiiit Ad cshi-
: ,
lem essc respondit nec quicquam conjunctum ha-
;
bendum de his agi jjotcst. Neque enim magis de
hcre nam scajjham ipsam jier se parvam navicu-
:
matcria ca;sa aul de caementis aut de arena caven-

lam essc. Omnia autem quae conjuncla navi essent,
dum cst vendilori quam de ca;ltris qua; sunt pre- ,
veluti gubernacula niaUis, antennx, velum, qiiasi
,
tiosiora. siip. d. l. 17. ^' 6.
raembra navis esse. /. l\l\.Jf. de Evict. lib, 2. digest.
f''idimus Ruta-cêsa iion esse partemfnndi. Porro A Paulo Epitom.
In Rutis-caesis ea sunt qua? lerra non leneiitur, quce-
Malum navis .esse partem, artenionem (4) au-
que (2) opere structili tectoriove non contineutur
teni non csse , Labeo ait quia pleraeque naves sine :
/. 2/(1. //] de P'erb. signij. Q. Mucius Sc/EVola
nialo inutiles essent, ideoque pars navis habctur.
l;b. singulari.
Artemo autem magis adjectamento qiiam pars navis
XXI. Sed et vinum ct frucius perceptos , vilia' cst. /.
0.1^1. Jf.
de l'erb. signif. Javolew. lib. 2. EX
non essecoustat. siip. d. l. 17. § i. posteriobibus Labeonis.
(0 Atqui in 1. 21. ff. de Instr. fiind. leg. coutra dicitur (a) Sicut Hatis-, fundi, sunt ea qua: terra non
quod doUa , molce olwana , pr<elutn, el quacumcjue infixa tenentur ; si liutis- u.'dium suut qusecumi|ue optre
inasdificalatjue sunt , fiindi sunt? Cujacius a(J !. 206 IV. de structiti, etc.
ferb. sign. icspoiidit, d. Itgcm 21 accipiendam de his
(3) H.-ec est adi Ulpiiani ad Sabinum.
doliis quas perpetuo posit,i suiit, et ila inasdificata ul vix
sine ruina sdificii avelli possint contra op-positam legtm 1 (4) Isidorus ait , ^, esse vclum dirigendae potius
:
accipiendam de his navis, quam cel omiucudalum : quaui dvii-

doliis quie in cclla ila defossa sunt, ut
uitioueiu probat Cujacius aU li. I
facileinde auferantur : biec suut inslrumenluoi fundi ra.Tgis
rpium pars fuudi.
, ;
,
»90 LIB. XIX. PANDECTARUiM

esset. Si cccperis usumfnictum viudicare, reverti
ARTICULUS III. adversus te non jjotero ; douec Titiiis vivat , nec '
in ea causa csse ca;pcril ut , ctiamsi eju» ususfructus

De indticenclo emptorc in vacuam possessioiiem rei essct , amissurus cum fuerit. Xam tunc (id est, si
qua; vieiiiil. capite diminutus vel morluus fuerit Tilius) reverli
potero ad le vendilorem. Idemque Juris cst , si
XXV. Aclione Ex Eniplo , si id quod emptuni dicas eum nsumfructum Tilii esse quum sit Seii.
nequc tradaliir noquomaucipetur, vendilor cogl

fist
/. 7. PoMPOW. LIB. 9. AD SaBIN.
potest ul tradat aut mancipel. Paul. sekt. lib. i. XXV II. Quod attinet ad senitutcs prccdiales
fit. i3. §4. non eslnecesse his seivitutibus rem liberam trudi
Eniiwero In primis ipsam reui prsestare vendi nisi Ut optima-maxima vivnierit.
torem oportet id est, tradere. /. 11. § 2. Ulp
;
Vnde Celsus Quum vendcres fundum
: nou ,
LIB. 32. AD Ed. dixisliIta iT oPTiivius maximusqve. Verum cst

Circa haiic aiitein ohligationem tradendi sî iii- quod Q. Mucio placebat; non libcnim sed qualis ,
ducrndi emplorein in possessionein ; qnivreimis essct, fundum pra;stari oporterc (3). Idem et in
1." Quid contineal hcec ohligatio ; 1.° Quanti eu no- urbanis pra;diis dicendmn est. /. ^Q.ff- de Contrah,
ininc hoc judici^ condcmneturvenditor; 3.° Quando einpt. Celsus lib. 8. digest.
vendilor hac obligalione liberetm: Circa haiic autem clausulam Optimi-Maximi ,
vid. lib. prwced. Tit. de Conlrah. emp. N. 47-

§ l. Quid contincal necne obligatio tradendi , seu
inducendi emplorem in possessionein rei. XXV
III. Si res vendita sit iiicorporalis , quce
possidcri iion po/csl ; vcnditor ohligationi inducendi
emptorem in posscssionein salisfacere debet per ali-
XXVI. Neratius ait, Vcnditorem in rc tra-
i.o
quid aquipollens.
denda debcre praeslare cmplori ut iii lile de pos- ,
Uiide Pomponius Si iter, actiim, viam , aquse-

sessione potior ?it. Sed (i) Julianus libro ij Dige?-
:
torum proliat, iNec vidcri Iradilum si sujierior iu ,

duclum ,
pcr tuum fundum emero ; vacua; posses-
possessionc emplor tuturus non sit. Erit ijjitur Ex
sionis traditio nulla est. Itaque cavcre (4) debes,
Empto .ictio , nisi hoc praeslctur. (/. /. n. § i3. per te nou fieri quomiuus utur. /. 3- § 2. lib. g. ad
SABiiy,
i.o Vacua possessio emploii tradita non intelli
gitur; si alius inea, legalorum fidcive commisso- XXIX. Vidimxis in quo consistat obligatio indu-
Tura servandorum causa in posscssione sit; aut ,
cendi emptorem in possessionem rei venditce. Hiijus
crcditores bona possidcant. Idcm diccndum cst si , vehit appendices sunt , quod venditor lenctur emp-
vcnter in possessione sit. Nam ct ad lioc pertiuel tori fdcs prcedii venditi deinonslraie ; itcm instru-
Vacui appeliatio. l. 2. § 1. Paul. lib. 5. ad inenla cxhibcre qucc ad jusfuiidi perlinent.
Sabin. Unde
Sccevola : Tilius lieres Scmpronii fundum
3.° yaciia possessio tradita non videbitur , nisi Septicio veudidit ita Fundus Sempronianus , :
pigniis qito res nexa est, lualur. QUIDQUID SemPRONII JuRIS FUIT , TIBI EMPTUS TOT
Hinc Scwvola Praedioni a:stimatum in dotcni
:
NUMMis; vacuamquc possessionem tradidit; neque
fines ejus demouslravil. QuKiitur, an Empli judicio
a patre filiae suse nomine datum, obligatum crcdi-
tori deprehenditur. Qujesitum est au filius qui licre- cogendus sit ostendere ex instrumcntis hcreditariis,
ditateni patris reliuet, cum ab ea se filia absti- quid juris dcfunclus habuerit , et finesostendere?
nuisset dole conteuta ; actione Ex Empto tenea- Respondi id es ea scriplura
, prarslandum quod
sensisê inlelliguntur. Quod si non appareat de-
tur (2) a credilore luere et marito liberum pra?s- ,
tare ? Respondit Teneri. l. 5a. § i. Scjevol. lib. 7. bcre venditorem et instrumenta fundi et fines os-
DIGEST. tendere. Hocctcnim contraclui bonaefideiconsonat.

/. 48. LIB. 2. EESPO.NS.
4.° Itein si rei vendilce ususfriictus sit alienus :
tenetur venditor eum redimere , iit emptorem in Cceleruin Dcmonstratione fundi facta , fines no-
•vacuam rei possessioncm inducal : nisi tamen, de- minari supervacuum (5) est.
ducto hoc usufructu, rein vendideril. Circa quod nominentur, etiam ipsum vendltorem nomi-
Si
obsenâ quod docct Pomponius : Fundum milii nare oportel si forte alium agrum confinem pos-
quum venderes deducto usufructu , dixisti euni sidet. /. G3. §
\.ff. de Conlrah. einpt. Ja\ol.
lib. 7.
usumfruclum Tilii essc ;
quum is apud tc mansurus Cassio.
(i) Id est, nan solus Npraljas hoc ail ; sed etiain pari- cmissel si onns servilutis scirisset : ut ndeb. infr»
ter Julianus, quamvis diverss sectae. prgo hoc ccrtissimum lib. Tit. de .'Edil. Ed. Sect. 3. art. 4.
et quod apud ooines cooslat. aquipoUebil traditioni.
(4) Uific caulio
Marito sorotis su» cui defunctus eunj a-stimalum iii
(2) (5) Nil refert , res nomiiietur »n quovis alio modo dc-
dotem pro filia dedit. jEslimaiio enim pro veuditionc esi
; monstretur. Si igitur quomodDcumque demonstratum fuerii
,ut vidtb. iafra lib. ?3. Tit. deJure clot.
emptori qui sint fiues fundi Tcndiii [les Boiits et tenants]^
(3) Cajterum dcducendum caiptori ei pretio , ijuanto uil rcfen quod non fuciinl nomine iiropris appellati.
, ;
TIT. I. DE ACTI0NIBU3 EMPTI ET VEXDITr. i9l

7ii.ilrumen/onim exhibilionetn quce emptori neces- /iliwl utilitaiis (jucv circa rem cst, exemplum af-
saria sunt , in huc actione Empli venire , docel fcrt Julianus. Si quis sei vum , qucm cuni peculio
etiam , Scawola in specic sequcnti. vendiderat manumiscrit non solum peculii no-
, :
Cieditor iundiim sibi obligalum , cujus cluio- minc quod servus Iiabuit lempore quo manuniiite-
giapha Iributorutu a dcbilorn relro solulorum iipud batur, sed et horiim qua; postea acqui,rii (j) , lenc-
»p ilcposita habcbat, vcndidit Maivioj ca Ugc ui, tur. /. 23. Jl'l. i.iD. i3. digest.
si Iribuiorum nomine debiCum e-sct, cmplor

quiii Circa id auteni tjuod Julianus arldit El pra-lcica :
solvcrel. Idrm fnndus ob causam corum tribulo- cavcrc di^bct (8). Qiiidquid ex hereditalc liborli arl
iiim qu;r jam sohila crant, a conductorc (i) salius eum pcrvcnerit restiluiri ; Marceilus notal llhi :
iti t|uo idom luudus cst vaeniit; eumquc idem Ma'- , pra^stare venditor Ex Enipto debet, qii.-i' haberet
vius cmit ct prctium solvit. Quxsitum Cjt
;
au , <luplor si honio maiiumissus non essit. Non con-
Einpti judicio vcl aliqua actione emptor a vcndi- lincbuntur igitur qu«, si manumissus non fueritj
tore (2) consequi possit ut solutioncm supra strip- acquisiturus non esset. d. l. »3.
tarum cbirographa ei dcnlur? Rcspondit Possc ,
XXXII. Circa hujus intcresse eesttmationcm, qncn-
cmptorem Empti judicio consequi ut iiistrumeiita
ritiir quomodo qiium spes vendila csl
ccsiinuitur
dc quibus qua;rerelur, cxhibeanlur. t. fc. Sc.t^voxa
puici jaclus retis Dislinguic Celsus : Si jactiiiu
.'
LIB. 7, DIGEST.
rctis emero, ct jactarc relem piscator noluit iii- :
certum epis rei aestimandum est. Si quod cxlraxit

§ 2. Qitanti hoc judicio condcnmelur vcndiior qui piscium reddcremihi noluit vi. aestimari debet quod ,
rem non tradit. cxlraxit. l. 12. Celsus lid. 27. digest.
XXX. Si res vendita non tradatur in id quod ,

§ 3. Quando ah ohlis^ntionc tradcndi rcm vendifop
interesl agitur; lioc cst ,
quod rem haberc iulerest lilicreiur.
cmptoris. /. I. Ulp. lie. 28. ad Sacin.
Simiiiter rcscribunt Diocletianus et Maxinuanus : XXXIII. Ciim post pcrfectam venditionrni rd ,
Si iraditio rei vcndila; juxla emptiouis contracluiu, vcnditiv periciduni empiorcni secpiatur ( ul vid. lib.
piocacia veaditoris non iiat; quanti intcresse com- prceced. Tit. de Peric. rei vend. j ; consequens est
plei emptioneni fuerit arbitratus Prseses proviucia?
i
Uberari vcndiiorein obligciiioiie ejus Iradendce : si
tantum in condemnationis taxationem deducere cilra culpani morainquc vcndiiori interierit.
curabiL(3). /. 4. Cod. h.l. Jdcm dicendiim , si vendiior rem post venditionem
Hoc autem, interdum pvelium egredilur; si plu-
ciira culpam moramque ainiserit ; nisi forte qiiod
ris interest quani res valet , vel empla cst. sup. d.
hoc casii scdiem aciiones , si quas habet, prceslara
emplori tenelur.
XXXI. Quce autem emptoris utiliias in hoc inte- Hinc Neratius Si ea rcs quam Ex Empto praps-
:
resse compuletur, docct Paiilus. Cum pcr vendito- taredebebam vi mihi adempta fuerit quanivis
,
;
rem steterit quominus rem tradat, omnis ulilitas cim custodire debuerim lamen propius est ut ,
cmptoris in Kstimationem venil; qu«e modo circa amplius quam actioncs persequendKejuspra^s-
iiiliil
ipsam rem coiisistit. Neque enim si potuit ex viiio lari a me emptori oportcal quia Custodia ad- :
(puta) negotiari ct lucrum facere, id wstimaudura viRsus viM PARUM pr.OFiciT. Actioucs autem eas
esl non magis quam si trilicum emcrit; et ob eara
: noii solura arbitrio sed etiam periculo tuo tibi ,
rem quod non sit traditum familia ejus fame labo- , pr.TStare debebo ut omne lucrum ac dispcndium
,
raverit. Nam. pretium tritici , non servorum fame le sequatur. /. 3i. Nerat. lib. 3. Membran.
iiecatorum, consequitur. Nec major iitobligatio (4)
quamvis
XXXIV. non teneri venditorem ad
Ilhicl paiet,
quod tardius agitur (5) crcscat (6) , si vi-
;
tradendam rein vendiiam ; si per ipswn emplorem
laim hodie pliiris sit : raerito quia ,
sive datum
;
quominus ei tradi possit.
siet
essct haberet emptor
, ;sive non quoniam saltem
liodie dandum est quod jam olim dare oporluit.
,
Hmc Si tibi iter vendidero ; ita demum auctorem

/. 21. § 3. Paul. AD Ed.
lib. 33. me laudare (9) poteris , si tuus fucrit fuudus cui
(:) A conductore saltus publicij id cst, Publicano.- (5) Ex Empio.

(3) Priore. (6) Ex causa sequcnti ; scilicet quoJ auctum fuerit
pretium vini. Haec euim causa versalur circa rem.
(Vj Nou vero jubebit rem auferri militari manu, ut ia
Hei vindicatione. Incivile enim esl rem ita auferri domino : (7) Nam si eum non manuraisisset , hoec in peculio
de ea re lamen lis est inter Interpreles. Nec obstat quod fuissent et emplorem fuissent secuta.
Paulus [ supra N. 25. ] ait potest cogi vendUor nt traJat :
;
(8) Sed nonne haec caulio est contra bonos mores, ut-
supercst enim quoesiio , qufimodo cogatur. Nec obstat pote de herediiate viveulis Mlnime : iu hac enim specie .'
etiam lex 6. Cod. de Rescind. vend. in cujus specie res emplor magis indemnitall suie prospicit, quam inhiat boui.9
tradila fuisse inlelligenda e^t. Consensu autent fucta ven- viventis : adeoque honesta est h;ec cautio ; non secus
ac
ditio ibi dicitur, non quod tradiiio non .êcuta sit, sed illa qua adrogator cavet Je arrogali bonis , his aj
qua; ea
nt opponalur vendiiioni per metum extortie quie resciude- perlinerent.
retur. (0) Laudare hic esl nomiuatim , citare ct ad sui dtfi.n-
Ex causis supra diciis <juse sunt extra rem. siunem accersere. Bud.
(4) ,
,, , ,
XQi LIB. XIX. PANDECTARUM

acquircre servitutem volneris. Iiiiquiim est cnim XXXVI 1. Obser\<andum heredilrtte vendila non ,
me tcneri , si propter lioc acquirere servilutcm non teneri vendiforem de eviclionc rcrum singularum
polueris quia domiuus viciui fundi nou fueris. /. 6.
,
ex hereditate : ul jam vid. lih. prceced. Til. de
51 5. PoMPON. LIB. (). AD SaBIN.
Hcred. vondit.
Sed si fundum tibi vendidero et ei fundo iter , Pari ralione , qimrnpecidiiim vcEniilaut vendilion'
acccssurum dLxero; omnimodo lcnebor itincris no- accessit , iwn tenctur v( nditor de evictione renim
mine quia utriusciue rei
: qtiasi unus vendilor, , singular-um cx pecnlio. Hoc ex Labeone discimus
obligatus (i) sum. d. l. 6. § 6. iiihac specic : Seivi venditor peculium accessurum
dixii. Si vicarius < victus sit, nihil praestaturum ven-
ARTICULUS IV. ditorem Labco ait : ijuia , sive nou fuil in peculio,
iion accesserit (3); sive fuerit, injuriam a judice
De obligalione prohibeniU qiiominus res emptoii
emptor passus est (4). Aliter atque si nominatim
ei'inealur.
servum accederc dixisset tunc eiiim prsestare de- ;
beret in peculio eum esse. /. 5. //.' de ^wc^. Paul.

Ea de re videndum i .0 ^n , et citjus evictionis
LIB. 33. AD Ed.
nomine venditor emptori teneatitr; 2." Quantieo no-
mine tenealur. XXXVIII. Ct actioni Ex Empto locits sit , nil
rejerl quaiUo dernum posl coiitractum teinpore ix-s
^ I . An et cujus Ci'ictionis nomine vcnJitor eniplori
evictajucrit.
'tcncatur.
Hinc Dioclctiaims et Maxirnianus : Einpti actio
longi tcinporis prasscriptioiie non submovclur, licet
XXXV. Datio possessionis qua; a venditorc fieri
debeat talis esl ut , si quis eani possessioiuin jurc post multa spatia rem evictam einplori fuerit com-
j ;
avocavirit, Iradila posscssio uon intelligatur. /. 3. probatum. Si itaque is quem te comparasse com-
POMPON. LUi. 9. AD SaBIN.
memoras, nunc in libcrtateni proclaniet; intcrpcl-
Perindc igitur debcC aciio Ex Empto coinpetere l.ire venditorem sive fuccessorem ejus dtbes, ut
ac si non tradcretur.
tibi assistant, causamque iustiu:mt. Quem si libc-
Hinc Alcjcander Non dubitatur, elsi spccialiter :
rum csse vel sti vum non esse fucrit pronunciatum ,
vendilor e\ ictionem non promiscrit re evicta Ex
nec te conventione remisisse pcriculum evictionis
,
Empto competere aclioncm. /. 6. Cod. de Evict. fuerit comprobatum; Praeses provinciae (si res iiite-
ara est) quanti lua intcrest, lestilui tibi providebit.
XXXVI. Nec solum si totas res , sed et par ;
1,11. i. 'od. de Evict.
evincatur, competit actio.
Hiuc Dioclctianus et Maximianus : Si major an- XXXIX. Eam autein demiint evictionem profti'
bere tenelur vcnditor , qute jure fu ct ex causa
nis viginti quinquc, veluli propria, nescienti com- ,
tempore contractus existente ; iion eam quee ex nova
muuia cimi fratribus tuis, prtedia distraxisti; licet
causa conlingil : inuho ininus cam quce per violeii-
nuUurn iiislrumcnlum iutercesserit , ucc quicquani
tiamjit.
specialiter conveucril ; alieuae portionis eviclioiie
secuta, quanti inteiest emploii solves. l. Jin. Cod.
Hinc Dtocletianus et Ma.vimianus : Expulsos vos
de fuiido per violentiani a ]\eronc quem habere jiis
de Comm. rcr. alicn.
in eo negatis, protitentcs nullam voliis adversus ;
Jlcin qiuiin ccJcs incrcatus cs : Si coluEuua evicta
fucrit; puto le Ex Empto (7) cum venditore recle
cum ex cujus veudilionc fundum possidctii, actio-
acturum et eo genere rem salvam habiturum. /. 23.
,
nem compelPic probalis. Tgitur ad inslar Inler-
dc Usucap. Javolen. lib. g. epistol.
dicli, seu aclionis permissa; (5) expericndum esse
§ I.
perspicilis. /. 17. Cod. h. t.
Et hoc oblinet
etiamsi id quod emptori superesset
dignwn csscttotopretio. Hiiic Jfricanus ait, Si duo= XL. Coilcrum obligatio venJitoris committitur
servos quinis a te cmam, et alter eorum evincatur; non sohim qmtm empior rem restituere condemitatus
nihil dulni fore quin recte eo nomine Ex Empto Kst siKt iiomiue ; seaet si quasi procuralor e.jus tfuem
acturus sim quamvis alter decem dignos sit : nec
,
defender-e tenebatur, et mher-sus quem ideo regivs-
referre separatini singulos an simul utrumquc
, sitm non hahet.
cmerim. /. k']-Jf- de £vict. lib. S. qu.est. Hoc docet Papinianus. Si secundus (6) emptor
(i) Stat per vtDditorem quominus fundura haVirat emp- leclo permUlitur couceditu r. Vti
tor ; cigo etiam et quomiaus habaat iter. N«m si haberet
fundum, posset et iler ad fuaduju habere.
Speeies talis r«t. Primus rfDa veudiJit «eeiindo
(6)
(j) Secus obtinel ia actiume Ex stipnlala ; ut videb. secundus terlio. Dominus adversus terlium reia vinclicayil.
infra Tit. de Eviction. Is teriius secundum liedit procuratorem in liac iite ; is
Non
potest autem teB*ri veudllor nisi d-e evictione secundus condtmualus est rem restituere ct lilis «stiuia- ,
(3) ,
ejus quoil vceuiit aut veuilitioni acceisit. tiuneai solvil. Stricie loqucndo, nou potest dioi reoj e\iu-
taoi secuudo cum non iuo sed procitfalorio Douuue
;
(4) Tales autem evictioues , utpote ex novo casu con- condeinnBlus .«it et ideo liuius tiictionis nomine aclic-
:
liijgeutes, vendilor uon pra)stat ut videb. infra N. Sg. Sed

:
nem Ex stipiilatu qiise slricti Juris est uou liabet.
(5) Nam [ ut notal. Ciiiac.ad h. 1. ] pos3e.ssionem repe- rum tfleetu, evicliuuis diimnum ipse patialur ;
habel atiio-
timus , vcl i>u- Iuli;iJictum vcl per acliouciu quse de-
, ixtmcmiiti, inquabouaiidcsmiigisquamsublililassf eciati.r.
, , ,
:
TIT. I. DE ACTIONIBUS EMPTI ET VENDITI. 193

venclitorem eumdcinqne cinptorcin, ad litcin ho- Tilius quum dccedcrct, Seia; Sticbum, Pamphi-
minis dederit |)rociirali>rcm ; et iioii rcstitulo co , lum Arescusam, pcr fideicominissum reliqiiit '
et
dumnalio fui-ril scciila quo<lcuMi([uc cx causa ju-
;
cjnsque fidei romm;.-.it ul omiies ad libcrlalcm [lo^^t
dicati |)r.Tstilcrit procurator, ut in rcin suam datus, annum perduccret. Cum legalaria lidcicommissum
Ex stipulatu conscqui non poterit. Scd quia dam- ad se pertincrc noluisset, ncc tamcn heredcm sui .1
num evictionis ad persoDam pertinuit cmptoris (i) pclitioue liberasset hcrcs eadcm manci])i:t Scm-
;
qui M;indati judicio nihil pcrccpturns cst ; non inuti- pronio vcndiciit, nulla comincmoralioue fidcicom-
liter ad pcrcijiieiidam litis ;eslimalioiieni agctur Ex iniss.-E liberlatis facta. Emptor , qiium pluribus an-
Vcndito. /. 66. § 2. ^; de Evict. Papin. liu. aS. iiis niancipia supra scripta sibi servissent A.rcscu- ,
QXr.EST. sam niaiiuinisil. Et cum ca-leri quoque scrvi ,
cognita volunlatc defuncti, fidcicomniissam liber-

XLl. Sed etsi citra judiciiun res evincatur , imo tatem petiissent, ct hcrcdem ad PraHorem pcr-
etsi emplor rem ipse sibi evinccre mdeatiir; cornmit-
duxissent ; jussu Pra"toris ab licrede suiil manumissi
tittir oblignlio vcnditoris.
Arescusa quoquc iiollc se emptoreni patroiium ha-
Igitur Si liindum milii alienuin vendidcris , ct
bere responderat. Quum emptor pretium a vendi-
hic ex causa lucraliva meus factus sit ; niliiloiniims torc Enipti judicio, Arcscusse quoque noinine le-
Ei Empto niilii adversus le actio competit. l. i3.
pcteret; lcctuin cst responsum Domitii-lJlpiani
§ l5. UlIMAN.
LIB. 32. AD Ed.
quo contincbatur Arcscusam pertincre ad Rescrip-
Uude hac specie Cui res sub conditioue (a)
in :
tum Sacrarum (7) Coustilutionum si nollct einp-
legata eral, is eam imprudens ab liende emit ; ac-
torcm patronum habcre tinptorem lainen iiihil :
tione Ex Emplo polerit consequi einplor prctiiim ,

posse (8} post manuinissioncm a vendilore conse-
quia non (3) ex causa legati rem habcl. /. mj. Jul.
qui. Ego cuui memiuissem et Julianuin in ca sen-
LIB. 4. EX MlKICIO.
lcntia esse ut exislimaret post manumissionem
,
Consonat quod alibi ait idem Julianus. Qui ser-
quoque Empti actionem durare; quaero quae sen-
vum leslaiiiento silji legalum , ignorans (4) cum
tcntia vera cst. l. 43. Paul. lib. 4- Qu.est.
sibi legatum , ab hcrede eniit; si coguito lcgato ex
trstamento egerit ct servum accepeiil aclione Ex ,
Respondi Semper probavi Juliani scntcntiam
:
'Vendito absolvi debet; qnia hoc judicium fidci putantis manumissione non amittitur [Q) co mo-
,
bona; est, et continet in se (5) Doli mali cxccplio- do. d. l. 43. 5 respondi.
ncm. Quod si pretio soluto ex tcslamento agore , Item quaero : Arescusa qua- recusavit emptoreni
inslituerit homincm consequi dcbebit actione Ex
; : patronum habere , cujus sit liberla constitiita? Aa
Empto pretium recupcrabit; cjucmadmodura rc- possit vel legatariam quae iioii libcravit, vel heredcnt
cupcraret, si homo cvictus fuissct (6). Quod si ju- patronum habere? Naiu ca^tcri duo ab herede ma-
dicio Ex Empto actum tuerit, et lunc actor coin- numissi sunt. d. l. 43. ^ item qucero.
percrit legatuni sibi hominem esse et agat cx tes- ,
Quoad hanc qucestioncm autcm ita Paultis : Su-
tamento; non aliter absolvi heredem oportcbit , perest (alia) deliberalio, Cujus dcbcat esse liberla
quam si prelium restituerit et hoininem actoris
, Arescusa quse recusat emptorem? Et iion sine ra-
ff. de Legatis i.° Jul. lic.
fecerit. /. 84. § 5. 33. tione dicctur cjus dcbcre eilici libertam a quo ven-
,
DIGEST. ditaest; id est, heredis ; quia (10) et ipsc Ex Empto

XLII. Queesitum est a Paulo in specie sequenti, actione tenetur. Sed hoc ita, si non Arescusa ele-
an res empla evinci emptori videri possil , et an eo gerit croploris patronatum tiiiic ctcniin ct il- :
nomine Einpti agi possit? Ita ille : lius (11) remanellibcrta; et ille Ex Einpto actio-
(0 Qui tertio ipse veDdiderat , et a quo datus erat pro- (5)

Quibus cavetur ut possit Iieredem potiua quam einp-
eurator. torem habere patronum si malit ne alium liabeat qiiam
, ;
(2) Si pure legata fuisset res faclr. esset , stalim lega-

;
quem testator voluit.
tarii adeoque emplio

: huius uon constilisset , utpote (S) Ex responso scilicet tflpiani ; sed modo iofra haec
cmptiorei auae ; ut vid. lib. praced. Tit. de CoiUiah. seutentia reprobatur.
Empt. N. ig.
(9) Aliasnon amilti [ supple J actioucm Empti. Qiiamvis
(3) Ant. Faber [ Conjectur. \.i!\.] recte haoc leclionem euiin emptor ipse nncillam mauumiserit; iuterest ejus, qua-
aic emendat ; quia nunc ex causa lcgati rern habn. A'iinc patronatus.
babcre iu
id est, existcnte condilione; adeoque ipse sibi reni evia-
cere videtur, quominus cam ex causa emptionis habeat. (10) Dubitari potuisset an heres posset hoc jus patro-
natus habere; quia illam vcudcndo , camque ah alio [sci-
(4) Nam si scicns esset, videretur eum emendo rcpu-
diare legatuni. licet ab empiore] manumitti sincndo, vidctur rcpudicisse
illud jus palroaatus. Verum respondclur heredcm uon
(5) Non necesse est eam opponere. Hoc coinmnnc
igitur
posse videri jus patronatus repudiasse pure , sed duutaxat
est omnibus bonae fidei judiciis. Iliud patet, dolo facere
in favurcm craploris cui Arescusam vendidit. Cum igitur
videri veuditorem , qui pretium petit cum ipse rem ex ,
Arescusa patronatum emptoris recusct , ct veuditor e»no-
causa eraplionis non praeslet.
mine actione Ex Emplo obligclur; dcficit conditio suh
(r>) Nam commitiitur aciio Ex Enipto quoties emplori qua vidcri posscl rcpudiasse jus suum palronutus.
rem rx causa empiionis habere non licet. Cum igilur ram
M causa teslamenti consequator eam ex causa eoiptionis ,
(1 1) Emptoris.
nou hiibet perinde esl ergo ac si res »i evicta fuisset.
:
^''om. II. 25
,, ;
J<j4 LIB. XIX. PANDECTARUM

nem non luihet, quia nihn ejus iulercst cum eani vus deterior apud emptorem eflfeclus sit quum eviu-
libeilam haLcat. l. 45. ^ 2. Ibid. citur. /. 45. Paul. lib. 5. qu.ist.
XLV. Hoc tamen duas Umitaliones patilur.

§ 1. Qiiaiilt teneatnr venditor emptori , evictionis
Prima
est : Plane si in tantum pretium exces-
nomine, hac aclione Ex Eraplo.
sisseproponas, ut non sit cogitalum a vendilore de
lanta summa veluti si ponasagitatorcm poslca fac-
:
XLIII. Si in vendilione dictum non sit, quantum vel pantoraimum, cvictum esse euni qui mi-
lum vehditorem pro cviclione prarstare oporleat: nimo prctio ini(]uum videtur in magnam
vai^niit :
nihil venditor procstabit pra?ter simpliim (i), evic- quantilatem obligari venditorem. sup. d. l. 43. 7
tionis noinine ; et cx natuia Ex EmVto aclinnis ,
Jin.
hoc quod intcrcst. /. Go.ff. de Evict. Javol. lib. 2. Cumet forte idem raediocrium facultatum sit
XX Plaut. et non ultra duplum, periculnm subire eum opor-
Hinc Diocletianus Maxiniianus Cum succcs-
et :
let./. 44. AfKIC. LIB. 8. QU^-EST.
sores eliam venditoris pro cvictioiie leneri possint; Altera Umitatio est , si emptor hos sumptus ab eo
li vclut obligata sibi, respublica Thessalonicensium qui evicil servare potuit. Ita enim Paulus perse-
pignoris instituat jure pcrscqui qua- comparasti; quitur.
aucioris hercdibus quocumque gracJu constitutis, Illud expcditius videbatur; simihi alienam aream-
assistcre negolio dcnuntia. Quos (2) (sive prKsen- vendideris, et in eam ego «dificavero atque ita ,
tibus his fuudiis quem emisti fuerit evictus, sivc eam dominus evincit. Nam quia possum pctentem
iabsenti! us) postea (pianti tua intcrest rcm evictam domiiium, nisi impensam a;dificiorum solvat Doli ,
Don csse tencri, non quantum pretii nomine de-

,
mali exccptione summovere; magis est ut ea res
disti , si aliud non placuit, publice notum est. /. 23. ad pcricnium venditoris non pertiueat. Quod et in
Cod. de Evi^t. seno dicendum est; si in servitutem, nou in libei-
XLIV. CoroUarium. Evicta re, Ex Eniplo actio tatcm evinceretur. Quod si «mptor noii possi-
non ad preliuin duntaxat recipiendum, sed ad id dcat (3j aedificium vel servum, Ex Emplo habebit
quod intercst, corapelit Ergo tt, si minor essc :
actionem. sup. d. l. 45. § i.
coepit, damnum emptoris erit. /. ']O.JJ. de Evict. Nota : In omnibus taraen casibus ,si sciens quis
PaUL. LIB. 5. QUiEST. alienum vendidcrit , omnimodo (4) teneri debet. d.
Et vice versa si melior erat , plus emptor conse- §'•
e/uetur. Juxta (juod rescrihit Ahxander Si coii- -.
XLVI. Uno casii in actione Ei Emplo oh reni

trovcrsia tibi possessionis quam bona fide te emissc evictam non hoc quod enijtoris interest venit , sed
allcgas,ab aliquo movctur; auctori heredive ejus chintajqat quanti res empta est. Casum iUum ila re-
denuntia. Et, si quidcm obtiuueris, habcbis quod
fert Ulpianus.
emisli; sin autcm evictum fuerit a vcnditore suc- ,
Qiii autcni habere liccrc vendidit, videamus quid
cessoreve ejus consequeris quanti tua interest in :
debeat pia;stare? Et mullum interesse arbittor,
qiio continelur etiam eorum perseculio qu;e iu
iitrum hoc polliceatur, per se veiiientesque a se
rem emptam ut meUor fieret, erogata sunt. /. 9. personas iion fieri qnorainus habcre liceat, an vero
Cod. de Evict. per omnes. Nam si per se, non vidctiir id praes-
Hinc (in specie de qua supra N. lî.) r/uum servi tare ne alius evincat proinde si evicta res erit, :
ah herede vendili ad libertatem quK sihi ex Jid< i- sive slipulatio inteiposita cst,Ex slipulalu non te-
comuiisso debebatur proclamantes , emptori evicli iicbitur; non esl inlcrposita Ex Empto non
sive ,
Jiiissent jussu Pra-toris Illud eliam in cadem cog-

.-
leiicbilur. Sed Julianus Iibro i5 Digestorum scri-

nitione nomine emptoris desiderabalur ; ut siimp hil Etiamsi apcrle vcnditor pronunciel Per se he-
:
tus quos in unum cx his {|ucm c udierat fecerut ,

ledemqiie suuin non fieri quominus habere liceat,
ci resliluercutur. sup. d. l. 43. ^ iUud etiam. posse defeiidi Ex Empto cum in hoc quidcm non
Quocirca ila Paulus respondit De sumplibus : teneri qu'>d em|)torisiiiterest, veruintamen ul pre-
vero quos in erudicndiira honi:nem emptor fecit lium rcddat tcneri. Ibidem ait, Idem esse dicen-
videndum est. Nam Empli judic um ad e:im
qno(|uc dnu, etsi aperle in venditione coniprchendatur
spccicm syHiccre exislimo : nou euim pi ttiiim cou- iiiliil evictionis nomine piKSlalum iri : pretium
liiifet lantum sed omw. quod
, iiilcic«l omptoiis qnidcm dcberi re cvicta , utililatcm non deberi.
scrviira non evinci. d. l. 43. j ile sumptihus. 3.eqiie eniin bonffi fidci coiilractus haiic patitur
Idque el Julianiim .igitasse Africaiuis referl. conveiitioiiem , nt cmptor rem amitlcrei , et pre-
Quod juslum est : sicut miuuilur pricstatio, si scr- tium vcfldilor retineiet : nisi forle (inquil) sic quis
(1) In acl\0Tir Ex
Empto , qimm ex li.nc caiis.:i af;iUir tfiiorl (31 AHdit Cnjacius fierl posse ,
citra ciilpam suam
res evitla sit nilii; iilna venire polesl; qiiura oon rliclum
. eVictionem paliatur emptor rri quam uu possidet ; ."icilieet
Kst âulum piaeslaii lur. Casterura polest liac aclionc Ex si

,
quum eam a posscssore peleret, |
ssissur absolutus sil.
Emplo agi priusquam n s eviDCiitur, lU slipulalio Dujila
rpona iifra Ai (4) H.-e Kmitaliones Iioc casu cessaut. Na adulg«atia
Yu digous Bfcjii cst (iui dolum ailmisit.

(2) Ita legendum videtiir. uoil : aul Duilo, auC
jirrcibscuro scnsu.
1 ,
TIT. I. DE ACTI0NII5US KMPTI ET VENDITI

•mncs islas supra scriplas convenlioncs recipict; neri pnestare e.as qnalitnles in re venditei abesse;
quemadmocluni rccipiliir ul vcnditor iiuminos ac- pcr quas non liccal eam habere , aut per quas
i eam
cipiat, quamvis mcrv ad cmplorcm noii pcrtiiical. inutilitcr habcret cmplor.
Vcluli quum fulurum jaclum retis a piscatore cnii- llinc i.o Qui statuliberum tradit; nisi dixerit
inus, aiil iiidagiiiem (i) plagis positis a veiiatore. eiini statulibcriinicsse, eviclionis noniinc pcrpetuo
vel panllieram {i) ab aucupe. Nam etianisi niliil obligalur. /. 39. § k-ff de Evict. Julian. lib. 57.
cajut, niliilominus eniptor pietiuni prxstare ne- DIGEST.
cessc halicbil. Scd in supra scriptis convenlioiiibus, 2."Fitium/ugw ex illis etiam est, per qiice non
contra cril diceiidum (3). Nisi (4) lortc sciens alic- licet habere servum vendittim. Eaproptcr \ ci'.dilo-
num vcndil tiinc enim, sccundiim siijira a nobis
: icm cliamsi igiiorans vendiderit, fugilivum non
vclalam Juliani !-cntcnliani,dicciidiimest Ex Empto esse pra;stare emptori oporteie, Neralius ait. /. 1 1.
eum (5) tcncri, quia dolo fucit. /. ii. § i8. Ulp. § 7. UlP. LIB. 3i. AD Ed.
LIB. 3'2. AD. Ed. 3.0 Idcm Nerafius etiamsi alienum servum ven- ,
didcris (g), furtis noxisque solutum prosstare te de-

XLV1 Fidinms quanti actione Ex
. to , cvic- Emp berc, ab omnibus receptum ait; et Ex Empto ac-
nomirie coiidemnandus sic vendilor. Obser-
tioiiix
tioiiera csse ul babcre liccrc emplori cavealur, scd
vandum superesl, euin noit posse dejligere condcm-
et ut tradalur ei posscssio. d. l. i. § 8.
nationcm q/fercndo rein quw eficta est.
1
Notandum autcin quod Idoni iibro 2 Responso-

Hiiic Papinianus : Emplori post evictionem servi
rum ait Emplorem Noxali judicio condeninatum
qucm dominus abduxit, venditor eumdeni servitm
,
Ex Empto aclionc id tantum conscqui quanti mi-

,
post tempus offcrendo ; quominus pr.Tstct quod

nimo defungi poiuit. Idcmque putat, ct si ex sli-
emptoris interest (6), non recte deienditur. l. 67.
pulatu (10) aget. Et sive deb ndat noxali judicio;
,
ff. de Evicl. LIB. 10. RESPONS. sive non, quia manifestum fuit noxium servum
Non adversalur , imo consonal quod ait Sclv- fuisse; nihilominus vcl Ex stipuiatu vel Ex Empto
vola Fidejussor (7) cviclionis nomiiie condem-
:
agere posse. d. l. 1. § 12. 1
natus, id prKdium quod evictum est, et orania

4.° Est eliam viliitm per quod non licet rem uli-
pra-stare paratus est qu.ne jure Einpli conlineiUui-.
liter habere , quum vas quod ênditur inlegrum non
Qua;ro, an agcntem emptoreni exceptione ex caiisa
est.
judicati Doli mali summovere potest? Rcspondil,
Hinc reprobatur sententia Sabini qui dicebat : Si
Exceptionem quidern opponi posse judicem auleni ,
vas mihi vendideris ita ul affirmarcs iiitcgrum; si id
aestimaturuni ut pro damnis (8) emptoii satisfiat.
integriim non sit, etiam id quod eo nomine per-
l. iS.ff. de Dol. ct met. except. lib. 5. respons.
didcrim, praeslabis milii si vcro non id actum sil :
ut inttgrnm prae^tes, dolum malum duntaxat pires-

ARTICULUS V.
tarc te debere. Labto coutra putat : ct iilud solum
obscrvandum ut nisi in contrarium id aclum sit
JDc ohUpâtlone prceslandi abesse ea vitia per qucv
,
non liccat rern habere ; ilem nonfaciendi eaper

omnimodo iutegrum pr.rstari debeat. El est ve-
rum. Quod et in locatis doliis piaeslandum Sabi-
qucv iiuuilucr haberetur. ,
num rcspondisse Minicius refeit. l. 6. §. 4- 1 sed si
Prasstari debere ea vilia per quas non liceret

VaS. PoMPON. lib. 9. AD Sabiiv.
§ I.
emptori rem habere , aut inutiliter Imberetur. XLIX. Tenetur qitidem litor eor'um vitiorum
nomine per quce rcni haben n licet, elsi ea igno-
XLVIII. Cum venditor prcestare teneatur rcrn raverit : verum non eodeni inodo alque si scisset.
emptori habere licere ; sequitur euni Ex Emplo te- E nimvero JaViaiiiis libro i5 inler eum qui scicns
(1) Indago fst relium seii plagarnm ambilus, quo sylva forle, scicns ete. legendum existiment contia crit dicenduni,
collcsque venaloribus ferarum includendarum cauaa ciii- siforte , etc. Magis placet prima sententia.
guntur. Sunt aulem plagce , retia rariores maculas [des
(4) Hanc imitatiouem refer ad id quod supra dictum
niailles ] babentia.
est , Ex jLiii/jto noii temri in hoc tfiiod Emptoris interest.
(2) Pantltera liic sumitur pro univcrso aucupio, et co
(j) ISon ad pretium tantum sed ad omne quod in-
,
quidquid auceps cnpit. tercst.
(3) Scilicet ut, ctsi venditor expresse convenerit niiiil (G) Scilicet si quid ipsius inlcrest, co iaterim ex quo
evictionis nomiiie praestitum iri , vendilnr saltem leneatur
evictus cst caruisse.
resliluere prelium : illa conventione lionc iiiterprctationem
recipiente, ut ratioue ejus quod inteisil emploris rem non (7) A quo venditor, non duplum pretii, sed id quauti
fuisse evictam, uibil praestetur; non vero ut ne quidem sua intercsset rem habire licere, stipulatus est.
pretium rcslituatur, ni.si expresse convenisset ut ne quidem (8) l'ra;slandum eril igitur vcnditori si quid praetcrca
pretium restituerelur. damni .sensit, eo praidio interim caruissc. Et sic haec lex
Sunt latoeu qui lianc legem aliter inlerpretantur Jtilia- : quam sibi male opponil Accursius , nedum superiori ad»
nique sententiam existimantis pretium salli m rtsiituendum Tcrsetur, imo ei suflragatur.
etiam illo casu quo convenit ut Tiihit evictioiiis nomine
(9) Adeoque probabilius ignoravei^s vitiura scrvi.
prajstaretur pulanl ab Ulpiano nnn probari nisi eo casu
,
quo quis sciens alienum vendidi.sset. Ideo tcxtum sic emen- (10) De qua actione iufra lib. 21. Tit. de E\ict- Part. 3.
dant ut pro eo quod legilur, contra erit dkeiulnm : JVisi
, :
196 LIB. XIX. PA NDECTARUM

quid aut ignorans vcnclidit diffcrenliain facit in
condeaiiialioiie Ex Empto. .\it enim : Qui peciis
ARTICTTLUS YL
nioibosum ant tignum vitiosum vendidit ; si cjni- De cautio/ie Dup!» aut alia qucdibel, a vendilere
. deni i^norans fecit, id taDtum Ex Empto aclioue de more prcestai-i solita.
prxstatnrum quanto minoris essem emjjtunis, si
LII. Quia assidua est Dupla; slipulalio, idcirco
id ita esse scisscm si vero scicns reticuit et Emp-
:
I>lacuit Ex Empto agi posse si duplam venditor

torcin deccpit, omiiia dclrimenla quK cx ca cmp-
mancipii non cavcat. Ea enim qvx. sunt Monis et
tionc emptor Iraxerit, priEstalurum ci. Sive igitur
wdcsvilio tigni corruerunt, scdium aBstimationcm; CONSUETUDINIS , IN BONjE FIDEl JuDICIIS DEBEJST V£-
NiRE. /. 3 ^ 20.,//. de jEdiL. Edict. (2). Ulp, lie. i.
1
sivc pccora coiitagione morbosi pccoris perierunt, .
quod iutcrfuit idonce vaenisse, eril praestandum. AD Ed. jEdiLIUM CurUL.

Similiter rescribunt Dioclelinnus et Maximictnus
/. l3. UlP. LIB. 32. AD Ed.
De. ccelf/is aulem viliis qua nOn impcdiunt quo-

Emptor scrvorum certe de his tradendis , et de
Uiiiius rc/n habere liceal , venclicor qui ea ig/ioravit
eorum fnsra itemque sanitate ,
sque non
esse aut noxa solutos repromilti sibi rectepos-
el de his lacuit, nuUalenus tenetur. , ,
Hinc stati/n subjicitur Item qiii furcm vendidit tulat. 14. Cod.h. t.
/.
:
aut fiigilivum; si quidem scicns, prafslare dcbebit LIII. Quanli autemeonomiiie actione Ex Empto
quanli cmptoris inlerluit non decipi. Si vcro igno- condemnari vcnditore/ii oporteat si ca\'e/-e /lolit? ,
rans vciididcrit; circa fugitivum quidem tenctur Scilicet Si dupia non promitteretur, et eo uo-
qnanto minoris cmpturus cssel, si eum esse fugiti- mine agelur; dupli condemnandus est reus (3). /. 3.
vum scisset; circa fureni noii tenetnr. Differentia; J'. de Evict. Paul. lib: 5. ad Sabin.
ralio est; quodfugitivum quidcm habere non licet, Consonal quod JSeratius ait Non Iradcntem, :
el quasi evittionis nomine tenetnr vcnditor; furcm qnanli intersit condcinnari satis autem iion dan- :
autem habere possumus. § d. l. i3. i.

tcm, quanti plurimum (4) auctorem pcriclitari
Quod autein diximus, Quanti emptobis ister- oportet. /. 1 1. § 9. Ulp. lib. 32. ad Ed.
FUiT NOM DEcipi, multa contiuet; et si aiios secum Et quidein taiui condemnandus est; nisi de om-
solhcilavil ut fugereijl, vel res quasdam abstulit. nibus de quibus cave/e debct, caverit.
^
d.l. i3.§2. Hi/ic Idcm rccle ait , Si quid horum non prses-
tctur , cum CBetera facla sint uullo deducto (5) coa- ,
L. Quemad/iiodum, quum res vcnditur, tciielur
dcmnationem faciendam. d. l. § 11. 1 1 .
vendi/or hac actione prccslare ca abcsse per qucc
rcm habe/-e non lice/et ; ita quu/n spes venditur,
lil V. Et
hcEC quidem , quum vc/iditor non cavet.
teiietur prceslare ea abesse per qiue sperare nou Quid si cai'it qiiidem; sed iii minorem sum/nam
iiceret. quain oponebal per errorem cavit?
IJi/ic Si sterilis ancilla sit cujus partus vaenit, De hoc casu ita Llpianus : Si simplam pro du-
ycl major annis quinquaginta, quum id emplor pla per enorem stipulatus sit empior; re evicta
ignoraverit; Ek Empto tenetur venditor. /. 21. conseciiturum eum Ex Emplo Ncratiusatt quanto ,
PaUL. LIB. 33. AD Ed. miiuis stipulatus sit si modo omnia facil einptor
:
qna? in stipulatione continentur (6}. Quod si non

fecit; Ex Empto id tantum consecutnnim ut ei pro-
§ 2. De obligatione non faciendi id per quod res mittatur (7) quod minns in stipnlationem supe-
fierel emplori inutilis. riorem deductum est. /. 3^. § 2.^/. de Evict. Ulp.
LIB. 32.ad Ed.
LI. Cum venditor teneaiur prcestare rem habere De his cautionihus plura iiifz-a lib. 2 1 Tit. de .
licere empto/i ; scquitur teneri eum , si quid faciat Eviclionib.

quo /vs emptoriforet imttilis. ARTICULUS VII.
Hinc Si locum sepulcri emeris; et propius eum
locum, antequam mortuus ibi inferaliir, a-difi- De prcestatione doli mcdi , qiue judicio Empti
catiim (i) a venditore fuerit naturcditer inesl.
;
potcris ad eum re-
Verti. /. 9. § 3. PoMPON. LIB. 9. AD SaBIN. LV. In contrahciida cmptione, Fere aliqui so-
(0 Vam circa sepufcra debebat csse aliqaod spatium

(43 Scilicet jam tunc tantam condemnalur qiiantaoa ,
Taciium l. fin. ff. Finium regund.

:
plurimum coodemnanduf csset si eviclio quandocumqa«
(i) Moris fiictum est et consuetudinis Duplam repromilti contingcrct ; id est, in duplun pretii. Nam mteresse emp-
avcnJilore; ex qno il.i Ediclo suo JEdWes caverant infra toris non potest escedcre hoc duplum ut supra vidimus ,
[
Jib. ai. Tit de Evin. N. 1.] Unde, et.si omissa fuerit obiter ex 1. 44- h- "t- N. 45.
h«c
.«tipulalio, potest eo uomine Ex E/ttpto agi ut Id licet Y. G. jam caverit servnm non csse
interpo- (.53 est ,
snliir. fugitivum ; nihil deducetur ex condimnatione dupli, ti
(3) Cum
iEdilitia stipulatio es.set in duplum pretii
[id
Dolitxnvere eum esse Dosis solutum.
est , qoanti-plurimi intcresse poterat
emptoris ] Dupliim (6) Scilicel denunliavit venditori iit adtssel causae.
illiul venit ctiam in actione Ex Empto : scd co solo coju de casu quo noadum est eTicts,
«in.- in itl .ngitnr ut liaic stipulalio
(7} J.im lcujuitur res
..missa inlcrponalur. AUos
\d l.mnun veuit «juauti rcvera ialcrcst.
:
TIT. 1. 1)E ACTIONIBUS EIMPTI ET VENDITI. 197

Icnt h.Tc VPi>>a adjicpie Doi.rs malis a venoitore : qui sibi obligavit, vcndideril; tcncbitnrEx Empto,
MtriiiT. Qiii fli.misi adjcrtuin non est, abcsse tle-
, quia dolum cum prajslare debere ostcndimus. /. 11.
bot. /. (jSl^ 1. £'. dc Coiilrali. empt. Pnocui.. iib. 6. §16.
IPI.ST.
Jamvcro Dolum malum abesse pracstarc ven- a se
Sccunda dolosx dissiniulationis specics:
ditor debot qni non lantum in eo est qui tallendi
:
Si venditor dissinmlavil quadam

causa obscuic loquitur, sed ctiam qui insidiosc re.i vilia.
obsrure dissimulat. /. 43. § 2. d. t/t. Florent. lib. 8.

LVII. iVec inlerest, an ea vilia sint de qiiibiis
INSTir.
alioquin venditor non lenerctur , sive ea de
quibtn
repromitti solet.
§ I. D<r doh qiii in dissimdalione consislit.
Igitur r. G. Si servum mihi ignoianti , sciens
Prima dolosae dissimulationis species

fuiem (3) vel noxium esse, vendideris; quamvis
duplam promiseiis, teneris mihi Ex Emplo quanti
Si vendilor dissimulet rem vendilam esse alienam. mca inteierit scisse quia Ex stipulatu eo nomine:
agere lecum non possum, antequain

(4) mihi quid
LVI. Unde Africanus Si sciens alicnam rcm ,
abesset. /. 4. Paul. lib. 5. ad Sabin.
igiioranti mihi veiididcris; ctiam priusquam evin- Quinetiam interduni eo casu ad resolvendum con-
catur, utilitLT mc Ex Einpto aclurum putavit in tractum agitiir; si probahilitcr emplor non fuisset
id quanti mca intersit nieam esse (i). Quamvis emplurus, si vitium scivisset.
enim alioquiu veriim sit, venditorem hactenus te- Unde Ulpianiis : Si quis virginem se emere pu-
ncri ul rem emplori habere liceat, non etiam ul tasset,quum mulier voenisset; et scieus errare eum
ejusiaciat; quia tameu dolum lualuni abesse pra)s- vendilor passus sit, redliibilioneni quidem ex hac
tare debeat , tcneri cuin qui sciens alienam, nou causa non (5) esse verumtamcn Ex Empto com-
:
suam , iguoranti vendidit. Idem est iriaxime, si ma- petcre actiouem ad resolvcndam emptionem, ut
numissuro vel pignori daturo vendiderit. /. 3o. § i.
pietio leslituto mulicr reddatur. sup. d. l.'i\.
LIB. 8. QU.EST.
Quineliani Si venditor sciens obligatum aut alie-
num vendidissct; et adjectum sit, INeve eo ivomine Tertia dolosse dissimulationis species :
<}uiD pr.estaret; a^stimari oporlel dolum nialum

ejus quem semper abesse oportet in judicio Empti,
: Si eniplor qucedam rei venditce onera dissimulet.
quod bonae fidei sit. /. 6. § 9. Pompon. lib. 9. ad
S.\B1N. LVIII. Tgilur Vendilor si quum sciret deberi
Julianus denique libro lO apud Minicium ait, servitutem, celavit non evadet Ex Empto actio-
;
Si quis scrvum ea conditione vendiderit ut iiitra nem : modo eam emptor ignoravit. Omnia enim
si
trigiiila dies duplani promittcret, Postea ne quid qua- contra bonam fidem fiunt, veniunt in Empti
pr.estaretur; et emptor hoc fieri intra diem nou actionem.
dcsideraverit ; ita deinum non teneri venditorem, Sed SciRE yenditorem et Celare sic accipimus,
si ignorans alienum vendidit. Tunc enim in hoc non solum si non adnionuit; sed et si negavit (C)
fieri ut, per ipsum et per heredem ejus, emp- servitutem istam deberi quum esset ab co quje- ,
torem habere liccret. Qui aulem alieiium sciens situm. Sed et si proponas cum ita dixisse : Nulla
vendidit, dolo (inquit) non caret; et ideo Empti QUIDEM SERVITUS DEBETUR VERUM KE EMERGAT INO- ;
judicio lenebitur. /. 11. § i5. IJlp. lib. Sa. ad pinataservitus, nonteneor: puto eum ExEmpto
Edict. teneri; quia servitus debtbatur et scisset. Sed si
Sententiam Juliani verissimam csse arbilror, in id egit ne cognosceret emyitor aliquam servitutem
pignoribus quoqiie. Nam si jure crediloris vendi- debni; opinor eum Ex Empto teneri. Et genera-
derit deinde haec fuerint evicta; non tenelur nec
, liter dixerim si impi obato more versatas sil in ce-
,
ad pretium restilucndi m, Ex Empto actione, cre- landa servitute, debere eum tcneri; non si secu-
ditor:hoceniinniullisConstitulionibuscfifectum(.j) ritati suae prospectum voluit. Ha^c ita vera sunt,
est. Dolum plane venditor pnstabit deuique etiam : si emptor ignoravit servilutes quia non videtur :
repromittit de dolo. Scd elsi non repromiserit. esse celatus, qui scit; neque certiorari debiiit, qui
sciens lamin sibi non obligalam, vel nou esse ejus j
nQn igaoravit. /. Ulp. lie. 28. AD Sabijm.
(0 Et hoc plus tabet aciio Ex Empio, actione Ex sli- centice poena rst constitnta. Quidc/uid enini inest prtrdio
puluiu qcisB nou compelit aule evictiouem. ziitii; id statuerunt , si vcndilor sciret , nisi nonunatim dictnrn.
(3) Vid. infra lib. 10. Tit. de Dislract. pign. esset , pnestari oporCere.
(3) Rfgcilariter non lenelcir venditor pracstare abesse Iioc (4) Nola hoc discrimen inler actioucni ^.r Empto et
Tilium ut vij supra N. 49- Vrrum liic lcaetur proptcr
;
aclionem Ex sliputattt.
dolosani suam dissimulationcra. Hoc Jus latniiretatione per se non ea cnu.sa csl lU rriUvheri
(5) Id cst, ros
Prudcnlium (.btinuisse docct Ciccro ; qui de Offic. libro .^. dcbcat , sed proplcr dolosam dissimulalioncm rcdliibtbilur.
ail : Cm.; ex XII. Tabulis satis esset
(6) ScU a fortioii ct si ncgaril.
Un,§ua nuncupata j a Junsconsultis eliam icn-
,
,q8 LIB. XIX. PANDECTARUM

, LIX. Siiniliter Si praedii venditor non dical dc Seciuiiluin Rcfert Gaiiis qui ait , Si quis in ven-
Uibuto, sciens; tinelur Ex Emplo. dendo prwdio confinem celaveril; quem emplor,
Quod si ignorans non praedi\erit, quod forte lic- siaudissct, cnipturus non esset (4) teneri vendi- :
reditariuni praedium erat (i); non tenelur. /. 21. torem. /. 35. § 8. ff. de Contrah. empt. Gaius.
LIC. 10. AD Ed. PROVINC.
§ I. PaUL. LIB. 33. AD Ed.
Tertium. Si post inspcctum prsedium antequam
Jgitur de casu qito venditor prohahiliter igiioraie
eniplio contrahcretur, arbores vento vi (5) dejecla!
non potuit , el dissimulavit , accipe qiiod ait Papi-
sunt an has quoque emptori tradi dcbeant, qu;e-
maiius. lii venditione super annua pcnsilalione pro
:
,
ritur?Et responsum cst, non deberi quia eas non
aquieductu infra domum RomK constitulam (2),
:
niJjilcommcmoralum est. Deceptus ob cam rem

cmerit; cum anltquam fimdum emerit, desierint
fundi esse. Scd si ignoravit emptor dejectas esse
Ex Empto aclioncm babebil. Jtaque si conve- arborcs; vendilor autem scivit , nec admonuit;
niatur ob pretium Ex Vendito; ralio improvisi
quanti emptoris interfuerit, rem aestimandam esse:
oneris habctur. /. 4'-Pat>n. lic. 3. respo^s.
Cousonat quod Julianus, dolum solere a vcndi-
si modo vaenit (G). /. 9. Jf. de Peric. el comm. rei
veiid. Ibid.
tore pra^stari, etiam in hujusmodi specic ostcndit.
Quartum. Si quum Servitus vcndltis praediis de-
Si quum venditor scirct fuodum plurlbus muni-
beretur, nec commemoraverit vendilor; sed sciens
cipiis legata (3) dcbeie, in tabula quidem cons-
csse relicuerit; et ob id pcr ignorantiam rei, euip-
cripsciit uni municipio deberi; verura postea lc-
,
tor non utendo per statutum tempus cam servi-

gem consignaverit Si qua tributorum aut vec-
,
tutem amiserit quidam recle putant, venditorcm

TIGALIS INDICTIOSISVE QUID NOMINE AUT AD VI.E
:
tcneri Ex Enipto ob dolum. /. CO. § i.,/7. de Con-

COLLATIONEM PRiESTARE OPORTET , ID EMPTOBEM
tra/i. Eiiipt. PoMpoK. lib. 3i. ad Q. Mucium.
DARE FACERE PRjF.STAREQUE OPORTERE; Ex EmptO
€um tcneri, quasi decepisset cmptorem. Qua- sen- Scholium.
tentia vera esl. /. i3. § 6. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
Ex omnibtis e.xemplis allatis apparet , vendito-
Alia dolosce dissimulHtionis exeinpla ajjerunliir. rem teneri indicare emplori qucecumqiie circa rein
LX. Primum. Qusero si quis ita fundum ven- :
erant , quce ejus iiitercst scire. An auteia et ea quce
diderit, uti vcnumdatum esse videatur quod intra extra rem sunl7 Puta; In frumenti penuria tciie-
termiuos ipse posscdit sciens tamen aliquam pnr-
;
bitur-ne mercator qiii scit naics frumeiito onustas
tcm certam sc non possidcre non certioravorit ,
brevi adventuras , lioc indicare ? iioii co usque pro-
cmptorem; an Ex Empto judicio tencatur? Cum gressi sunt Jurisconsulti. Putat tamen Cicero (lib. 3.
liaec generalis adjectio ad ca qux specialitcr novit (/e OJlic.j ad hoc eum naturaliter leneri. Dissenlii
qui vcndidit, ncc excepit, pertinere non debcat :

Grotius, de Jur. Bell. et Pac. lib. 2. cap. la.
Xic alio([uin emptor capiatur; qui fortasse si hoc ,
cognovisset vel empturus noii csset vcl minoris

, , 5 2. De dolo qui consislit in mendacio.
empturus essct si certioratus de loco certo fuissct
,
(cum hoc ct apud Veteres sit relatum in ejus per- LXI. Hactenus de dolo qui iii dissimulatione con-
sona qui sic exceperat, servitutes si qu.e debek- sislit. Mullo magis tenebitur venditor de ea doli spc-
TUR debebuntur. Etenim Juris auctores lespon-

, cie quce mendacium continet.
(Jerunt, Si certus vendilor quibusdam personis Sic Qui per collusionem, imaginarium colo-
<:ertai servitutes debere, non admonuisset cmp- num (7)circumveniendi emptoris causa supposuit;
torem, Ex Emplo cum tcncri debere quando h;cc : Ex Empto tcnetur. Nec defendilur si , quo fa- ,
generalis exceplio non ad ea pertincre debeal qux cilius excogitata fraus occultetur colonum ct quin- ,
venditor novit quaeque specialiter excipere ct po-

,
quenuii pensiones in fidcm suam rccipiat. /. 49.
(8)
tuil ct debuit; sed ad ea qna; ignoravit et de quibus , Hermogen. lib. 2. Juiiis epitomar.
emptorem cerlioraie nequivit) Horcnnius-Modes- : Jlcm Si decem dare jussuni hercs vendiderit et
tinus respondit, Si quid circumveniendi cmptoris tradiderit, dixeritque ascriplum liberlali Si vi-
causa veiiditor iu spccie d<; qua qn<Tritur fecit ,
Gi.NTi dedisset; Ex Emplo erit actio cuiu vendi-
Ex Empto aclione couveuiri posse. /. Sg. Modest. tere. Aut, si dupla promissa est, ob cvictionem
1,1 e. 5. KEGUL, duntaxat (9) duplae repetitio erit; Ex Empto, ob
f 1) Qui longo tempore possedit pradium, non audllnr Cl) Puta ,

qnod is confiais csset Iiomo litigiosus et
alligans se igoorasse Iribuia quibus esset obnoxium. Yix poieus.
enim esl ut ignorare potuerit. Secus,si illuJ sit praedium
in 4uod nudo jure beredilario successit.
(()) Id est , si perfccta est emplio. Supponuntur enim
C.Tlerum ut iguorantia eum excuset, oporlet ut niliil
arbores vi dejeclae, antequam eniplio contrahcretur. .
omtiino de Iributo dixerit. Quod si [ quamvis per iguoran-
fiam] disisspt, aut uullo aut miuori censu fundum grava- (7) Qai pluris rem conducere vidcretur.
tum teneritur ex ea cnusa ex qua quis ex suo dicto pro-

; (8) In qi\inquennium agri solebaut locari.
missove tenetur infra N. 77. [ pcr errorem67.]
:
poslquam eviclus fuerit ia liber-
dunta.xat
(9) Id est ,
(2) Legendum constituto. tatem : acc cuim prius commillKur haec stipulatio.
(3) Cuiacius censet lcgeudum , vectigalia : quoJ probatur
tf. cuatextu.
,
Kl.nciuni (t). /.
TIT.
lo.//;
l. L»L
cU- Stalulil/.
ACTlOiMJJLS EMPTI ET NEINDril
PAur.. lib. 5 ralurn
pccorum
sit ,
et Iructus ct
opcrx scrvorum et fanus
m
ancrilarum partus ad emptoiem per-
et
tuient.Paul. sentent. lib. >.. tit. ry.
§ 7.
$3. ^net dc dolofiiluro tenealur vcndilor. Fninwera Fruclus post perfcctum jure
contrar-
tum , cinptoris spectaie peisonam convenit
LXir. A'on soluin prwstare teneturvenditor abessc. ad •
in contra/iciido doliim, sed et post contiactiiin ah-

quem el functionum gravamen pcrtinet. /.'
i3.
si ptT
Cod. h. t. DlOCLET. ET MiXIMIAW.
futuniin. J)vliis cniiii Ncc videUir .ibessc ,
euin liKUuni cst aul fiet quominus fundum cmptoi- Idcrn de fjetibus pecorwn rescribunt iidcin
Tin-
possiileat. Erit crgo Ek Emplo actio , non ut ven- peratoics. I. 16. Cod. h. t.
ditor vacuani posscssioncm Iradat ; cum multis mo- El qiiidcm, etiam Si fruclibus jam maturis a"er
dis Hccidcre potciil ne Iradere possit sed ut si :
dislractus sit; ctiam fructus emptori cetkrc
, nisi
quid dolo malo fecit aut f.icit, dolus malus ejus alnid convenit, exploraturu cst. /. i3.
Pno-
10. ^ Ulp.
aestiuiari.tur. /. 68. § ^•,//'- dc Conlrah. einpl.
LiB. 3r. AD En.
tUr.. LIB. a. EPISTOL.
At vero Si in locatis agcr fuit, pensioncs utique-
Similiter Pomponius : Si dolo malo aliquid fecit ei cedent qui locaverat. fdcm et iri pi;rJiis urb;i-
venditor in rc viudita {•>.) , Ex Emplo nomine acnis (7); iiisi si quid nominalim
tio cuiptori competit. Nam el doluni malum eo
coQvonisse propc-
natur. d. l. i3. § II. ^ ^
judicio aeslimari aporlol ; ut id quod prKstaturum
so pollicitus sit venilitor, omptori prsEstari opor- LXV. Cumfructus et omnis caiisa rci cmptorem
tcat. l. (i. § 8. r.iB. 9. AD Sab. scquantur; Hinc i.-> Si quid ex opcris scrvorum
Jtein Quod si servum pra;Jium
tradilione in vel vecturrs jrrmenlorum vel navium
(8) qii.Tsituni
fecero , quod liLcrum libi tradere debui ; tu Ex est, cmplori pra^stabitnr.
Empto Iiabebis actioucm, reniittcnda; cjus servi- Etsi qnid peculio eorum acccssit
(9); noir lameu
tutis gralia qiiani pali nou debuas. /. 8. § i. Paul. si quid ex rc venditoris. d. l. i3.
§^ r3.
LiB. 5. AD Sabin. Sed ct ex re vcnditoris , iino casu : scilicet Si
quid servo distracto venditor donavit (10) ante
§ 4- -^'i pupilUis teneatur , si dolum in vendenda Ira-
ditioncm, hoc quoque restilui debct. d. l. i3.
re pupillari tutor admiseriL. § 18.
2.0 Hereditates quoque per scrvum
acquisita-
De
hac specie ita Julianus. Quum et legata omnia nec distingueudum ciiius res-
LXIir. in :
facto proponerelur tutores hoc idem fecisse (3) pectu ista sint relicta. d. § r8.
qui rem pupillarem vendebant ; qua-stionis esse Ncc rcfcrl etkim a qiio fuerit heres institutus,
ait, an tutoruni dolum pupillus pra;stare dcbeat? Hinc Quum vendilor scrvum ante traditioncm ab
El si quidem ipsi tutores veiididcrunt Ex Empto , emplore pro partc hercdcm scriptum adire jnbet?
eos tencri neqnaquam dubium csl scd si pupillus : r.strtuere coheredi servi rreccssehabet,quia
bicram
auctoribiis eis vendidit, in tantum tenctur in cpian- taccre cjus servi juie quem vendidit non debet.
tum locupletior ex eo factus cst, tutoribus in re- Plane non totum quod acquisierit rcstiluct scd
siduiim perpetuo condcmnandis (4); quia ncc trans- pro ea duntaxat partc qua servus coheredern ha-
ferlur iu pupillum post pubeitatem hoc quod dolo buerrt. (/.38.
% fn. Jf de Hcred. inslil. Juliaiv.
tutorum factum (5) esi. /. i3. § 7. Ulp. db. 3'2. LiB. 3o. DtGEST. ) ; Id cst partcm dimidiam servi
,
'
Ed. et quartam hereditatis.
ARTICULUS VIII. Libro 3o Digcstorurn Juliani Mai-ceilus notat
;
Irno et rd debet pr.Tstari quod consequi
De fructihus et omni causa rei , nernon de imiris ven-
dilor non poluisset si priusquam adirct servus
pivtii qucd re evic.la rcstiluendum esl, pnesiandis. ,
partcm hercditalis, is traditus esset (1 il. Quod est

§ I. De fnictibus et causa rei venditce. verum^ /. 39. d. til. MAnciAN. ltb. 2. rec.ulabum.
3." Sed et si quid pra;lerea ici vendit.T
nocitum
liXIV. Ex die emptionis, si pretium (6) nume- est, aclio emptori praistanda est; Damui fortc in-
(1) Sl.-iliin ,
et anfif[Ham pcrveni.nt ad lihprlatom servns emptor proliibere qiiominus colonus aut emplor
fruantiir
Diversiim obtintt iu vendiiionibus a fisco factis
1 fin ff'
Enipto , in 1(1 f]uofl emptoris iiiierrsc serviim noii e.sse ia JeJurc .F,f«. Vid. d. tit. inlVa lib. 49.
ea caiisa ut derem iluiitasat dalis libertalem asiefjui possil. Cur ila
(8) cum nierc.dcs conductionls pra;diorum
;
(3) Vuta, si .am fecit fieteriorcm. emplorem non sec|uaulur ? Respondel Cuiacius,
mercedes
(5"! Iil ist, doluin aflmisisse. ronfluctionis priBiliornm in friicti. oon videri
quia frurtu"!
(4) Actione de Dolo.
;
pra;diorum non iu eo cousistit ut logontur
ex acoi.lenti. ;
(5) Vifl. inlra lib. 26. Tit. Quando ex fact. tiit. est quod locenlur. Juminta autem et
naves habentur ue
(6) Cnjafius ex fi'te oplimi nodicis Vesoiilini reslituit
Ilii
locentur.
hunc textiim [Obsrrv. XXI. i5. J; cum ia aliis edilionibus Scilicet qiio casu servus
(0) cum peculio esset venditusi
logereiiir, si pars pretii.
(10) Animo prorsus ali.nandi boc .pioddonat. Secus,
sv
(7) N.m merceiles inquilinoriim ct colononim, etsi loco duntaxat coneessernt ul id .srrvus liaberet quasi
in peculio,
friicliiiini sint, noii tamen sunl friictus eoriim pr.Tiliorum. qiiod ip.sum vcndilOrcm scqucretur.
Cujac.
Debcutur ex conlractu locationis-conduclionis iu rujiis :
(11) Adeoqiie totumseryum, et tolura scmissem
?i quo*
eoatraclus ju6 emptoc uon sucisedit. C««rum potcpit asrvus est hcres scriplus.
:
LIB. XIX. rANDECTARUM

tccti vcl Aquje pluvia: arcead.T , vel cpalix, vcl
, Di(icit lamen ignorans ah eo qui scivit , e/uod
Interdicii Quod vi aut clam. sup. d. l. ipse in simplum tenealur. At Distracto fiiiido si quis
Qiice taincn omiiia ila obtinenl , niat alitcr mler de modo mentialiir, i,) diiplo ejus quod mentilus
contrahenlcs actitm sit. JJtule Vipianus ; Itcin tjuod est olticio juiJicis OBStimaiione facta convenitur.
ex operis servus praeslitil vcuditori, cniplori res- Paul. sektent. lib. 1. tit. 17. § 4-
tituendiiiq est ; nisi ideo dics lrad,tionis ex pacto Hcec pcena dupli exolevit, si quidein nulla hujus
prorogatus ust , iit ad veiidilorem opera; perli- iii libris Justiiiiani ineiuio.
uqreiit. d.l. i3. § iH. 7 ''''"' (jnocl.
Iclem dc cceteris fruclibna et ulilitatibus clictuin LXIX, Jam vero quotnodo cvstimabitur qiiod
puta.
deest ex modo 7 Niinirum In fundo vendito quuin
moduspronunciaIusdeesl;suinilur porlio expretio,
LXVI» Tenetur qtddem venditor restituere quod quod totum colligendum cst ex omnibus jugeribus
ex nioram ; post niorcim
re vcndita percepit anle dictis. /. 69. $fin.J/. de Evict. Sc.evola lib. 2.
autcm etiam quod emplor fuisset percepttirus.
, qu.kst.
Hinc si in tradendo honune 7<eiidito morainjeci Fariler Pauhis Si inodus agri minor inrenia-
:
Noi, solum (i) quod ipse prr cu,ii acquisii prKS- , lur, pro numero jugerum auctor obligatus est: quia
tare debebo sed et id qucd eiuptor jam tunc
; ubi modus iniuor iuvenitur non potest xstimari ,
sibi iradito servo acqnisiturus fuisset. /. 3i. § i. boiiitas loci qiii non extat.
IVeratius lib. 3. Memcran,
Scd non sulum si niodus agri totius minor est,
agi cu,n vciditore potest ; scd ctiam de partibus
De usuris prclii qiiod re evivtct emptori
cjus ut pula, si dictum est vineae jugera tot csse,
:
ivslitucnduin est.
vel oliveti et miiius invcniatur
, ideoque his ca- :
sibus pro bonitale loci fict sestimalio". /, 4- § '•

LXVII. Evictis agris, si iniiio convcnit ut ven-
PaUL. LIB. 5. AD Sabjn.
aitor prclium (2) rcstitueret ; usurse quoque post
evictioncm prKslabuntur (3) qaamvis emptor : LXX. Qucercndum superest, quandiu de minore
post do,ninii litcii iiichoatain fr,ictus adver>aiio inodo agi possit ? De ea quwslione ita Paulus ;
rcslituit. Nam iucomiuodmu medii leinporis, einp- Qui funduin vendebat , in lcge ita dixcrat ut emp-
toris damuuui est. l. iS.J/'. de Usur. Paul. lib. 3. tor i„ diebus trigiiita proximis fundum metiretur,
BESPor«s, ct de modo rcmmtiaret et si ante cam diem noi»
:
renunliassetjUt veiiditoris fidcssoluta esset. Eniplor

CAPUT SECUNDUM. intra diem mensurae quo ininorem modum esse cre-
didit , renunliavit ; et pecuiiiain pro eo accepit :
postea cum fundum vendidil et qiium ipse emptori

De his qucB ex aliqiia speciali lege con-
suo adtnetiretur, mullo minorem modum agri quam
:
tractus prcestanda. veniunt in judicio

putaverat, invenit. Quaerebat, an id quod minoris
Empti. esset, consequi a suo veiiditore posset ? Re^pondit,
ARTICULUS L
Inleresse quemadmodum lcx diceretur. Nam si ita
dictum esset ut emptor dicbus triginla proximis
fuudum meliatur, domino renunliet quanto mo-
el
De prcestandis in re vendita, quantitale et qualitate
dus agri minor sit; quod post diem trigesimum re-
quas affirmavit venditor; necnon kis quce circa
uuntiasset, niliil ei profutujiim. Sed si ita pactum
diein locuinve Iradttioids promisit.
csset ut emptor in diebus proximis (5) funduia
,
metiatur , et de modo agri renunliet' etsi ia :
§ 1. Z?e quaiititate prcestanda.

diebus triginta [ non (6) ] renuntiasset minorem
inodiim agri csse; quamvis multis post annis , posse
LXVIII. Si iu emplione modusdictus est, et iion
cum quo minoris niodiis agri fuissel repetere. /. 4o,
prsstatur; Ex. Empto esl actio. /. 1. Paul. lib. .5.
fj. dc Contralt. Einpt. Paul. lib. 4- Epit. Alfen.

AD SaBIN.
DIGESTORUai.
Pula Si vas aliquod mihi vendideris, et dixeris
certam mensuram capere, vel certum poiidus ha- LXXl. Hactenus de casu quo rei veiulitce quan-
berc Ex Empto leciim agam si miuus praBStcs.
, , titasminor est ea quam venditor ajfirmnvit.
/. 6.
§ 4- PoMPON. LIB. 9. AD SabIN. Quid si vice versa major sit ? Hoc emploris lucro
Vel si dicas funduin esse lot jugerum , quum cedit.
sit pauciorum. Et quidem Teuetur Ex Emplo veii- Hinc Si venditor hominis dixit peculium eum
dilor, eliamsi ignoraverit (4) niiuorem fuudi ino- habere decem, nec quemquam ademplumm : etsi
dum esse. d. l. 6. plus habet, tolum pracstetj nisi hoc actum esl ut
(1) D« caiu qiio mora facla est , bunc textum rccte Ealio Mse polest quia non debuit temere litem cou-
accipit Cujacius. teslari.
Pniium duntaxat, non vero ij quod inlfresl (4) I" legendum cum Haloaudro. Florent. uffiovcrlt.
(j)
(^) lodefiuite.
(3) Et quidem ante m.ram cxlerum dcmura cx : die
evictionis, uou ex lilis cunlcstatje; tjuunwis enifilQr, etc. [6) Suppleuda hoec negatio, ex Editione Ilaloaadri.
TIT. I. DE ACTIONIBUS EMPTI ET VENDITI.
fluiii;(;:at ilecem prxslarcl : .si ininiis esl; pimslet posl ?\'eratiiim Ulpianus : Si Tilir;? funJiim in qno
esso decein, ft talciii esse ul tantuin pe-
scrvum nonaginta jiigcra crant, vciulidcrit; ct in legc emp-
culii liabcat. /. 38. Cei.sus lib. 8. digest. tioiiis diclum est, in fundo cenlum cssc jugcra; ct
Quinetinm A/fenus in specie in qua is Qui fun- antequam modus manifcstelur, dccem jiigera allu-
dum tradiilciat jugerum ccntuni (i), fincs multo vione accrcvcrint placct milii Ncraiii sentenlia
:
cunpliiis (2) ciuptori demonstraverat; si fpiid cx

existimanlis ut si quidcm scieus vciulidit , Ex.
,
liis (inibiis evinceretur, pro bonitale cjus cmptori

Emplo actio competat adversus cum, quamvis dc-
prapslauduai ait : quamvis id qnod leliiiqucictiir , ccm Jugcra accrcverint; qiiia dolo fccit, ncc dolus
ccntmn jugcra haberet de Evict. Ai.- ,//.'
purgatur si vero ignorans vendidit, Ex Einpto
;
(3). 45. /.
FENUS I.IB. 4. DIGEST. A PaULO EPITOMAT. actionem non competere. /. i3. § 14. Ulp. lib. 3i.
AD Ed.
Cceteruni quod' dicinius , majorein quanlilaUm
hicro emploris cederc , oblinct quum per aversionem LXXIII. Quod Si duornm fundorum venditor
res vieniit secus , si in singulas mensuras prcliuin
: separatim dc raodo cujusque pronunciaverit et ,
constitutmn esl. ila utruinque uno prclio tradidcrit; et alteri ali-

quid dcsit, quamvis in altero exsuperel forte si
Hinc Paulus Qui agrum vendebat, dixit fundi
:
:
(lixit unum ceiilum jugcra alterum ducenta ha-

jugera dccem et octo csse et quod cjus admeii- ;
,
bere non proderit ei quod in altero ducenta de-

sum erit, ad singula jugera certum pretium stipu- :
latus erat. Viginti iiiventa sunt. Pro viginti debere ccm desint. Et de his iia apud Labeoncm relatum
cst. Sed (9) an exceptio Doli mali veuditori pro-
pecuniam respondit. /. ô. § 2. //^ de Contr. empi.
futura sit, potest dubitari? utique si exiguus modus
PaUL. LIB. 4- EPITOM. AlFEN. DIGE^T.
sylvae desil, et plus iii vineis habcat quam repro-
LXXII. T idinuts quid ohtineat quuni minor ma- luissum est. An (10) non lacit dolo qiii Jure per-
jorve niodus est , co quem vendilor pradixit. Hinc petuo (11) utituv ? Nec eniin hic quod amplius in
nascitur quwstio ; quid in eo niodo compulanduni ? inodo invenitur quam alioquin dictiim est, ad com-
Ea de rc ita Pauliis Litlora qujp fundo vendilo
: pcndium veuditoris, sed ad emptoiis pertinet ct :
conjiincla sunt, in modum non computantur; quia tunc tenetur veuditor, quiim minor modus inve-
nuliius sunt, scd Jure Gcutium oiniiibus vacaiit : nitur. Vidcamus tamen ne ulla quercla sit emptoris
ncc yiae publica? aut loca religiosa vel sacra. Ita- in eodcm fundo si plus invenial in viuca
; quam
que, ut proficiant vendilori ; cavcri solct ut viae ,
, in prato, qiium universus modus constat.
itemb'ttora et loca piiblica, in modumcedant. /. 5i. Similis quseslio esse potest ei quae in duobus fun-
Jf. de Conlr. empl. Paul. lid. 21. ad Ed. dis agitala est, et si quis diios stalulibcros uno pre-
Et alibi Quod venditur (4), in niodum agri
:
tiovendat; et dicat iinuin decem dare jussum, qui
cedere debet; nisi si id actum est ne ccderet (5). quindecim dare debebat(i2). Nam et hic tenebitur
At quod non vsenit (G), in moduiu cedendum (7) Ex Einplo actionc (i3), quamvis craptor a duobus
si id ipsum actum est ut ccdcret veluti vioe pu- ; viginti acccpturus sit.
blicae limites, luci qui fuudum tangunt

quuin vero :
Sed rectius est in omnibus supra scriptis casi-
neutrum (8) ccdere non debet. Et ideo
dictum est, biis lucruin ciim damno compensari ; et si qiiid
nomiuatini caveri solet ut luci viae publicac qiu-c , dccst emptori , sive pro modo , sive pro qualitate
in fundo sint totae in modum ccdant. /. 7. § i. de loci, lioc ei resarciri. /. 4''-- Paul. lib. 2. quêst.
Peric. et comm. >r'i vend. /. 7. § i. Paul. lib. 5. Minorem difficultalem continct scquens species.
AD SacIN. / Rutilia-PollaemitlacumSabatenemangularium(i4";
Ouitriliir an qiiod per alluvioiiem posl contrar- et circa eum lacum, pedes deccin. QuxronumquiJ
tum accrcvit , iii modo compiitelur ? Sic distinguit ct dccem pedes qui tunc acccsserunt, sub aqna
(i) 1(1 cst, queai dixit csse jugerum cenlum. nem T)oli emptor, quasi iniqiie queratur qui nullara injuriana
Haloaud. patitur , et quod sibi ex modo fundi deest, in altero meliora
(2) Auiyliores :
iuveuiat.
(3) Igilur vemlitor nou toluin retinere non potost quod
(10) Schultingius legil at non ; quasi sit responsio ad
fst supr,i quantitatein quam aflirtnavit : sed etiam dc cjus
,
praecedeutem dubiialionem. Potcst retineri lectio eodci*

evictione teaetur.
sensu.
(4) Id fst quod est pars rei vendila?.
(11) Jiis perpetuum liic appellat jus summum, jus puWi-
,
(5) Pula ; si dictum est agrum esse centnm Jugcnim cuiu, (|uod perpetuuiit appellat quia pcrpetuo obtiaet. Nou
prseler foss.is quibus ambilur quainvis foss» sinl pars agri. igiiur ntcesse est ut pro jure perpeiuo substituamus cum
(G) Quod non est pars rei vendilse; al via publica. Cujacio ad h. 1. jure piMico.
(7) Neulraliter; id est, cederc dehet. (12) Supple alterautem quemdecera pariterdaredebcre
:
(8) Id est .si nec dictum est quod lioc cederet , ncc dixerat , quiuque duntaxat dare jussus sit.
,
dictum est quod uon ccdcret.* (ui) Ex sentcntia scilicet eorum qui summuni Jus sc-
(9) Itd quidem obtinel summo Jure. lioc Jure, cum Nam quimtur, qus modo improbabiiur ^ sed reciius est.
m;(ior modus cedat lucro emptoris [ ut supra N. 71.]; vcn- (i4) Id est, ut putat Golliofredus , lapidibus aiigularibus
<]itor (lon potest compensare quod emptori in modo alterius seu quadi alis munitum. Alias unguillaiiuin y id cst , ubi
fundi dcfst Taracn ralionem dubitandi afiert ; num aliud anguiUs serventur,
vidcatur suadere ajquitas , repelleiidusquc sil per cxccplio-
Toni. II. 2G
: ,,
302 LIB. XIX. PAXDECTARUM

siiit, qnia lacus crevit
an proximi pcdes de-(i); LXXVII. Non solum autem qimm dolo fecit e!
ccm ab aqiia , Ruliline-Pollas juris siul ?
Proculus reni talem essc mentilus est , tenelur; scd e! quum
rcspondit Ego cxiitimo eaienus lacum qucm emit
:
bonafide eam talem esse existimans qfflrmavit.
Rulilia-Polla va;nisse qualeaus tuac tuit, et circa
Hoc in vendilione servi docet Vlpianus. Quid
eum decem pedes qui lunc fuerunt. Nec ob eam
rem quod lacus postea crevit, lalius eum possi-
tanien si ignoravit quidem furem esse , assevcra-
it autem bon« frugi et lidum
<lere dcbct quam emil. /. , ct caro vimdidit
Qg.ff. de Conirah. ernpt.
:
videamus an Ex Empto tcnctur? Et putcm le-

PrOCULUS LIB. II. EPIST0LA8UM.
neri. Atqui ignoravit ? Sed non debuit facile qua;
LXXIV. Tîdiimis qidd coinpiitetur in modo rci ignorabat asseverare. Intcr hunc igitur et qui scit
,
iiendilce. Circa mensuras auteni quibus in re me- interest qui scit : prsemonere dcbuil furem esse j
,
tienda utendum sit ; Imperalores Anloniuus et Ve- hic non debuit facilis essc ad lemerariam indica-
rus Augusti Sextio-Vcro in liaec verba vescripse- tioneni. d. /. i3. ^ 3.
runt « QuiBUs mensuris aut pretiis negotiatores
:
Consonat quod rescribunt Dioclclianus et Maxi-
» vina compararent, in contrahentium poleslale mianus miuor
a vendilore sive sciente
Si
: sive ,
» esse. Neque eiiim quisquam cogitur veudere , si ignorante diccbatur capitatio (3) pra>dii veuditi
» aut pretium aut mensura displiceat; praescrtim et major inventa sit ; in tantum convcnitur
, in
» si nihil contra consuetudinem regionis fiat ». quantum si scisset emptor ab iniiio minu$ daret
l.
"Jt-^ff- de Conlrah. empl. PAPiuius-jusTus iib. i. prelii. Sin vero hujusmodi onus et gravamcn func-
CONST. lionis cognovisset , nuUam adversus vendilorcm
LXXV. Circa quantitatem quam venditor prces' liabet acliouem. /. 9. Cod. h. t.

tare tenetur, unuin obsenândum superest : scilicet Varie tamen tenetur vendilor, prout scivit aut
quod , posteaquain quis agrum vendidil , Si »pr- ignoravil.NamV. G.sivestimenta intcrpola qids pro
vus domini jussu in demonstrandis finibus agri novis enieril ; Julianus ait Si quidem ignorabat :
venditi vel errore vel dolo plus demonstraverit : venditor, ipsius rei nomine (4) teneri ; si sciebat,
id tamen demonstratum accipi oportet, quod dc- etiam damni quod cx cocontingit (5). Quemadmo-
minus senserit. Et idem Alfenus scripsit de vacua dum si vas aurichalcum pro auro vendidisset igno-
posscssione per servum tradila. l. i8. § i. d. til. lans tenetur ut aurum quod vendidit praestet.
,
Paul. lib. g. AD Sabi.-v. /. 45.

Jf. de Contrah. cmpt. ^ qui ai(. Mjlrciasus
LIB. 4- REGUL.
§ 1. De prcEstanda qiialitate quam vendiCor LXXVIII. Venditor actione Ex Emplo eo

affirmavit in re vendila. nomine conveniri potest , statim atque emptor
Iiiter(licloprohibetur possidere rem ut lalem qua-
LXXVI. Si in qualitate fundi venditor mentitiis lein illain esse vendilor alfirmavit ; etiamsi super
sit non iu modo ejus; tameu tenetur emptori.
, ipso jure lis pendeal. Et hac in re pinguior esl
Pone enim dixisse cum quinquaginta jugera esse actio Ex Emplo quam actio Ex stipulatu.
,
vineoe , et quinquaginta prati ; cl iii pralo plus Hinc Si quis fundum emcrit quasi per eura
iuveniri : esse lamen omuia centum jugera (a). l. 22. fundum eundi agcndi jns non esset et Inter- ,
JuL. LIB. "]. DIGEST. dicto ;6)De itikere actuque victus sit,Es Empto
Item Ulpianus : Si fundo vendito , in quahtate habebit actionem. Licet enim stipuialio De cvic-
jug.erum captio cst ; Ex Emplo erit aciio. /. 34. lione non committatur, quia non est de jure scr-
UlP. LIB. 18. AD Ed. vitulis In bem aclione pronunciatum ; tamen di-
Pariter in vendilionibus mancipionan responsuni

ccudum est, Ex Empto acliouemcompetere. /. 35.
est , Si venditor dolo fecerit ut rcm pluris vendc-

UlP. LIB. 70. AD Ed.
ret; puta , de artificio mentilus est, aut de pe- LXXIX. Observandurn superest , ita demttm eo
culio ; Empti eum judicio tencri ut prwstarct : noinine agi posse ; si emptor, quuni contraheret
emptori qnanto pluris servum emisset , si ita pc- qualis res esset ignorabat.
cuhatus csset , vel eo arlificio inslructus. /. i3. § 4- Enimvero Labeo libro Posteriorum scribit , Si
UlP. LIB. 32. AD Ed. vcslinienta iulerpola quis pro novis emerit, Tren
nova .oddita poena nisi nora essent r a vendilore suo con-,

(1) Sensus est : cum lacns postea crevisset, quaesitum est ,
an (iecem pedes qui Tenditioni accesserunt, metiendi sint siquetur hanc poenam in quam ipse iucidis.
sub aqua , an proximi ab aqua seu ab eo loco quousque (6) Quo vincit is qui triginla diebus proximis usus.est.
«xcurril aqua. Konduni igilnr con.^lal , rem ncn esse a servitule Iiiaeris
(2) In hac specie qnod plas esl in pralo , non compensat libcram, qualem eam esse vendilor afliruiavit boodemum ;
quod deest vineis; quia pr,ttum miaus pretiosum est vineis coaslabit, quum mota aclione iTegn(oW«, de jure servitulis
«ecus esset vice versa supra N.J73. pronunciatum erit. Inlerim nondum videlur cvlcta libertasr
prKdii, de qua vendiior aflirmafit. Tamen quia inlerios
(S) Census.
emptori non frui licet fundo ut re libera babel actionem ,
Id est, eatenus teneri quatenus minoris essent quaiii Empto contra veuditorcm ; qui lenetur eum iuducer^
(4) , Ex
nova. qualem iilam «&se a£tinaYit.,
in Yacuatn po£sessionem rei
(5) Finge Y. G. emptoren» ea alleri promiiisse laBtiuam
:,
TIT. I. DE ACTIONIBUS EMPTI ET VENDITI. 203

fcalio placerc ita cmpioii pracstaniluni quod iutei- tft cjus loci prclia sixclaii in quO agaliir, sed
tst , si iûo;ans iiilcrpola enicrit. Qiiaiu sciilcn- cjus iibi viiia tradi opoilel. Ni.m (|u<id a Hrundu-
tiam ol Poiiipouiiis piohat : ioqua et Juliarius tst. sio (4) vinnm VKiiit , elsi venditio alibi lacla sil
/. 45- .^- '^ Conlrcth. einpt. Mabcian. lib. ^. be- Bruudusii tiadi oporlei, d. l. 3.§. 4.
GULARUM.
JJh lonscquens fslquodY.i (\\ix commendandi ARTICULUS II.
causa in venditionibus dicuntur, si palam anpa-
rcant , vcnditoieiu non obligant : veluli si dical Dc his dc quibus comenit lU vcndilioid
servum spcciosum , domum bene aedificalam, Al si acccdercnl.
dixerit bomiiicm litlcralum vcl arliliceni , piaes-
larc dcbet : nam lioc pluris vcadil. l. 43- d. lil. LXXXII. In aclioneVlx Einpto , non solurn ve-
FlORENT. I.IB. 8. mSTIT. ntt ul pcestctur res quce principaliter vivniit ; sed
JJinc cst cl q itod (InxAam ctiam poUicilalioncs etiain ut piwstenlur omnia de quibus conveidt expres-
vcndilorcm non obligant; si ita in promptu rcs se aut tacite ut venditioni accederent.
sit , ut eam pniptornoii ignoraverit : veluti si qnis De his autem tacite convenisse ul venditioni ac-
Iiomiucm Juminibiis effossis emat et dc sanitatc , cederent intclligitur sine qtiibus res quiv principa^
;
Stipuletur. Nam
de caelcra partc corporis polius liler vceniit de quibus exprcsse ul
, aiit etiain illa
stipulatus videluv, quam de co iu quo se ipse de- accederent convenil , haberi iion posscnt. Uiide et
cipicbat. d.l. 43. § i. ha>c qtioque veniunt aclione Ex ^m^Xo prcestanda.
Ilinc Venditor Iii lcge fundi aquam
Patthis :
§ 3. De prcestando quod circa diem et locuin acccssuram quserebatur an ctiam iter aquae
dixit :
traditionis , venditor promisit. accessissct ? Respondit, Sibi videri actum esse et :
ideo iter quoque (5) vendilorcm traderc oportere.

LXXX. Tenetur cliam venditor; si non impleat /. 4o- § T. //; de Contrah. empt. Paul. lib. 4- epit.
(]uod circa dieni et locum traditionis promisit. Alfen. digest.
JJinc Dioclelianus ct Miiximianus : Cum vendi-
LXXXIII. Circa hcec accessoria quce actione
torem carnis fide conveolionis rupta , tempore
,
placito liauc non exhibuisse proponas j Ex Empto

Ex Empto ueniVe dicimus , illud nolandtim quod
Si rem vcndiderit et ei accessurum quid
qiiis
actione eum , quanti intcrsil tua si tunc tibi prjes- ,
dixcrit omnia quidem qua; diximus in rc disliac-

;
tita fuisset , apud Piaesidem provincise convenire
ta in lioc quoque sequenda snnt
, ut lamen evic- :
potes. /. 10. Cod. h. t.
tiouis nomine non in duplum teucatur sed in hoc ,
Quod nec dies traditioni adjecta est , nec in

si taulum obligetur ut cmptori liabere liccal; el noQ
inorajuerit constitutus; nihilob tardam solutionem solum per se sed per omiies. /. 11. § i^j. Ulp.
,
peti poterit. LIB. 32. AD Ed.
Unde iidem Imperatorcs Ultra modum tritici : Consonat quod ail Pomponius : Evicla re ven-
distracti cilra paclum
, in solutione mora iion , dita Ex Empto erit agendum de eo quod acccs-
,
facta nihil cmptor exigere potest. /. i5. Cod.

, sit; quemadmodum ca qua; empto fuuclo aomina-
h. t. tiin accesserunt si cvicla sinl simplum prKsla-
, ,
tur. /. 16. y/'. cle Eviction. lib. 9. ad Sabin.

LXXXI. In qiio autent koc interesse quod ex
mora venditor debet , rcgulariter consistat ; clocet LXXXIV. Quidquid venditor accessurum dixe-
Pomponius. Nimirum Si pcr v( nditoreni vini mora rit id integrum ac sanum tradi oporlet
, vcliiti :
fuerit quominus traderet, condemnari euni opor- si fundo dolia acc( ssura dixisset , non quassa scd
tct ulro tempore pluris vinum fuit; vel quo va;- intcgra dare debet. /. 27. Paul.lib. 3. epitom.
nit vel quo bs in condemuationem deducilur (i\
, Alfln.
Ilem quo loco pbiris fuil vel quo vseuil , vcl , Obiter observandum circa /loc paclum quo con- ,
ubi agatur. /. 3. § 3. lib. 9. ad Sabin. veiiit ut venditioni Jundi certus numcrus dotlQrum
Ohiter nota vice versa Quod si per emptorcm :

accedat , tres casusjingi posse.
niora fiiissel asliinari opoitct pretium qi.od sit
, Prinius casits. Si dolia ocloginta accedere fundo
quum agatur, et quo loco miiioris sit. Mora autein qua; iiifossa essent dictum er t ct plura ernnt ,
,
yidetiir esse {i.) , si nulla diOicultas vendilorcni quam ad eum iiumerum dabit emplori ex om-
:
impediat quominus liadcrct; pr*sertiin si omni nibus qiia: vult , dum iutegra det. /. 54. § i. Laeeo
teuipore paratus fuit tradere. Ilem (3) nou opor- HB, 2. PlTHAHON.
(1) Hoc commune omnibus Bonce Jidei jucliclis ut ; locus quo res Iraderelur. Qaod s! contlirtus sii Ir.ifli
propler moriim astimelur res debila quaiili pûrimi fuil locus ejus loci preiium speclatur , non autcm eju;
i
Usque ad tempus conclemnuliouis. lu judii iis aul.m Slricti vaeniil aui quo aijitur. Cujac.
Juris, asstimatur quaoli plurimi fuil us(jue ad ttoipus litis
(4) Id csl, ut traleretur Biundusii.
conteslatae.
(,';) Nil enim prodessel tibi habc : jus aq uam hauriendi
(2) Pet emptorem.
st uon habcas iter.
(3) Qu« supra dicia sunt , obtiucnt si non sit dicius
,
204. LIB. XIX. PANDECTARUM

Secitndus casus esl : Si sola ocloginta suiU : qua- Digestorum scripsit ,
Quum conveuit ut venditor
liacumque emplorcm sequentur ; iiccpro uon in- praeteritam nnrcedcm ixigat , et cmptori praeslet j
tegris quicquam ei venditor pra;stabit (i). cl. $ i- nou solum doiuni sed ct culpam eum pra;stare de-
bere. /. i3. J^ 16. Ulp. lib. 3*2. ad Ed.
Tertius casus. Si quis quum fundum vende-
Pariler Proculits Si quum fundum venderes ,
ret , dolia centum qute in fundo (jssc aflirmabal
:
in lege dixisses , quod mercedis nomine a conduc-

accessura dixissct quamvis ibi nullum dolium fuis-
:
tore exegisses, id emptori accessurum esse exts-

set , lamen dolia cmptori dcbebit. /. 26. Alfznus-
:
timo te iii cxigendo nou sohim bonam fidem, sed

.VjIRUS Lie. 2. DIGEST.
cliam diligcnliam praestare debere id est non ; ,
LXXXV. la liisautem qnx cum re empta solum ut a te dolus malus absit sed etiam ut ,
prseslari solent, non solum dolum sed et cul- ,

culpa. /. 08. JJ'. de Contrah. Empl. Pnoc. lie. 6.
pam prKslandam arbitror. Nam et Celsus libro 8 EPISTOL.
(i) Ratio cst qiiod certa corpora doliorum fjuse cerli sunt. Porro non prasstatur quod emptorem
'
1
loco posila tssent , et quae emptor Tidere potuii , demous t , aut non debuit laterc.
SECUNDA PARS.
De actlone Venditi.
LXXXVI. Ex Vendito aclio venditori compe- LXXXIX. Item inhibeluractioYendhi, si emp'

tit, ad ea consequenda quae ei ab eraptore praes- tor de re ab aliquo qucestionem patiatur.
tari oportct./. i3. § 19. L'lpian. lid. 33. ad Ed. Hinc Sccewla in specie sequenti : Ex quadrante
Circa hanc actioncm duo qucvremus ; i.° Quce hercs scriptus, a coherede ex dodrantc instituto
requirantur ut hac actione agat venditor; 2.0 Quce emit portionem certa quantilate ex (jua aliquara ;
in ea veniant prcestanda. summam in nominibus cx kalcndario utidaret sti-

pulanti, spopondit. Defiincto venditorc heredita-
ARTICLLUS I. lis , falsum lcslamentum Scplicius accusare coepit,
et hereditatem ab eniptore peliit ; et ne quid ex

Qucc requirantur ut possit venditor agere aclione ca minucret, impetravit. Quaisitum est , cogni-
Venditi , et quando ab ea summoveatur. tione "falsi pendente an heredes Ex stipulatu pc-
,
teutes, Doli exceptione summoventur? Respondit ,

LXXXVII. Actione Venditi ita agere venditori Heredes vcnditoris , si anle eventum cognitionis
permiltetiir, si non ipse tradilioni nioram faciat. pcrgant petcre exceptione Doli mali posse sum-
,
Vnde Qui pendenlem viudemiam emit, si uvam moveri. /. 17. § 'Jf. de Dol. et met. cxcept. Sc.e-
lcgere proliibeatur a vcnditore ; adversus eum pe- VOLA LIB. 27. DIGEST.
tentem prelium exceptione uli poterit Si ea pe- ,
Exclucli qitideni polcs! remlitor preliiim non SO'
CUNIA de qua agitur ôn pro ea ee petitur Qu,e liiliim pcle/is.I cruin si prclium sit sohiliiin ; Mota
V.5.Nlr KEQUE TRADITA EST. /. 25. JuL. HB. 54-
qucestione , intcrini noii ad pretium rcsliluendum,
DIGEST.
scd ad rem defondcndam vendilor conveniri po-
Obiler nota : Ca;terum post traditionem , sivc
lest. /.74. § '^-J)- dc Evict. HERMOGENIAlSrS LIB. 2,
leciam uvam calcare sive mustum evehere pro-
,
JURIS EPITOM.
hibcatur; Ad exhibcndum vel Injnriarum agere Qiiod tamcii dicimus , inota qucrstione venditorem
potcrit quemadmodum si aliam quamlibet rcm
:
interim prctiuin pelere non possc ; ila ohtincl nisi ,
suam tollcrc proliibeatur. d. 1. 15.

venditor salisdationem offerat. Unile Papinianus r
LXXXVIII. Sed postquani res tradita esl ,
et .\.iite pretium solutum dominii quaeslione mota , ,
venditor ab actione Venditi summovendus est , si prelium emptor solvere non cogelur; nisi fide-
res in ea causa sit ul redhibeatur. jussores idonei a venditore ejus eviclionis offeran-
JSam Quuni in ea causa est venditum manci- lur. /. 18. § .J}'. de Peric. etcomm. reivend. Papin.
1
pium ut redhiberi debcat; iiiiquum cst venditorem LIB. 3. RESPONS.

pretium redhibendaereiconsequi. /. Sg.Jf. de ^dil. Mulio magis postquam res evicta fuerit aut red-
Edict. Ulp. lib. 74. -AD Ed- hihila venditor petere prethtm non poterit : et
,
Sed et Si quis duos Lomines uno pretio emeril quidem eliam in hac specie. Si servus vaeajit ab
ct alter iu ea causaut rcdliibeatur ; deinde
est co cui hoc douiiiuis permisit et rcdhibitus sit do- ,
petalur pretium lotum ; exceplio crit objicienda. niino agenti vciiditori de prctio
; esceptio op- ,
Si tameii pars pretii petalur ; magis dicetur non ponitur rodliibitionis licet etiam is qui vcndidit:
nocere ('xceptionem , nisi fortc ca sit causa in qi.a ilomino irclium solvcrit. /. 5. § 4. JJ. de Dol. cl
propter atteriusviiium , uliunique maiicipium led- met. except. Paul. lib. 71. ad Ed.
hibtndum sit. d. i. Sq. 5" i. SiiiiiU modif pliam men;is uoi» iradiia; cjccp»
,,,
,
111. 1. Dt ACTlONlliUS EMPTl £T VlvNDlfl. ao5

lionc ct qui pccuniam domino
summovclur ,
jam tur )
justo 1« diiclum enorc
vel fiauJc adversa- ,
solvit qui vcndidit , agel advcrsus

: ct idco is
do- lii captumquasi debitum id cssct ([uoJ revcra
,
niinum. Eamdem causani cssc Pcdius ait , ejus non dcbebatur, pcpigisse monstravcris. Fructus quo-
qui ncgoiium nostrum gcrens vcndidit. d. § 4. ]
quo pcrceptos anle venditioncm contractam; quos,
ctiam mercis. cuni venditioni non acccssisscnt , eumdcm cnipto-
rcm invasisseproponis; eodeui judicio reposccs. /. 'i.
XC. Sed etsi emplori qiiidemUccat rem habere Coil. h. t.
fil non ex causa emplionis hoc ei liccal; actio V endil i
excladctur. XCIII. Vêniunt ct usura; prrtii cx dic lrndit(r

Hinc Si rem quam milii alienam vcndideras ,
posscssionis. Posscssionem autcm traditam accipcro
a domiiio redemerim talsum csse quod Nerva ;
debemus clsi precaria sit possessio. IIoc eiiim so-
;
respondisset, posse lc a nie pretiuni consequi Ex lum spectare debemus, an habeat facultatem fruc-
Vcndito agentcm, quasi habere milii rem liceret tus percipicndi. /. i3. ^21. Ulp. lid. 32. ad Ed.
Colsus filius aicbat quia nec Lona; fidei conve- : Consonat quod rescribunt Diocletinnus et Maxi-
niret, et ego ex alia causa rem habercm. ^. ag.î nuanus : Curabit Prxses provincia; compellere
de Evict. 1'ompon. lid. i i. ad Sauin. emptorem, qui nanctus possessionem fructus per-
cepit parlem pretii qiiam pencs se habet cuiu
, ,
ARTICULUS II. usuris restituere quas et pcrccptoriim fructuum

:
ratio et minoris a^tatis favor (2) , lict nulla mora

,
Quce veniant in aclione Vcnditi. intercesserit gcneravit. /. 5. Cod. h. t.

,
Nec ideo minus dehentur usurcc quodnulhis exla- ,
XCI. Veniuntautem inhoc judiciimi infra scrip- rel cui pretium solveretur.
ta ; imprimis prelium quanti res v.-enit itcm usu- :
Hinc Post traditam possessionem defuncto ven-
rrc pretiipost diem traditionis. Nani cum re emptor ditore cui successor inccrtus fuit; medii qunqiie
,
fruatur, Kquissimum est eum usuras pretii pende- temporis usura; pretii quod in cansa depositi non
re. § 20. Ulp. lib. 32. ad Ed.
/. i3. fuit, praistabnntur. /. 18. § i.ff.dc Usur.PAVL,
Fenit el pnestatio eoruni quce pretio accessura LIB. 3. BESPONS.

emptor promisit , item eorum de quibus convencrit
XCIV. Quod si r, tradila non ei^ ; Vendilor
inter contrahentes. Keniunt quoque sumptus a vcn-
prelium tantum ; ac si mora intercessisse pro-
ditore facti , el dolus emptoris.
betiir (3) , usuras oflicio judicis cxige potest.
/. i3. Cod. h. t. 5 vcnditor quoque. Diocl.
§ I . De prelio et ejus usuris et accessionibus. Maxim.
Venditori si emptor in pretio solvendo morani
XCII. Circa pretium duo veniiint observanda. feceiit, usuras duntaxat prKStabit ; nou omne om-
i.° Emptor autem niimmos venditoris facere nino quod venditor mora non facta consequi po-
cogiiur. /. 1 1. § 2. "^^Jin. Ieid. tuit , veluli si negotiator fiiit , et pretio soluto ex
Hinc, Diocletianus et Maximianus Si servos :

mercibus plus quam ex usuris quserere potuit. /. ig.
distraxisti , ac pretium de peculio eorum quod ad J]'.
dePeric. etcouvn. ref wwf/. Hermoge.nian. lie.2.
te pcrtiuebat , nesciens unde solverelur accepis- JURIS EPITOM.
ti :consequens est , in integnun tc habere ac- Sed nec si ita convenerit , peti quid ultra usuras
tionem prelii cum proprii venditoris nomini so-
;
ob tardiorcm sohitioncm potcst.
luti, non prxstent emptori hberationem (ij. l.-]. iYnw Papinianus respoudisse se refert , Si con-
Cod. h. t. venerit ut ad diem pretio non soluto , venditori
2." In prelio quod actione Vendili pcti polcst diipluni pra;slaretur; in fraudem Constitutionum
id quoque computatur quodpererroremplacuil coni- vidcri adjcctum quod usuram legitimam excedit.
pensari cum eo quod lenditor se emplori debere Diversamque causam Commissoria; (4) esse ait :
falso putabat. cum ea specie ( inquit ) uon fenus illicitiim con-

Irahatur, sed lex contractui nou iinprobata di-
Itaenimrescribunt Valerianus et Gallienus : Ven-
catur. sup. d. l. i3. § 26.
didi actionem ad recipiendum residuum preliiim
intendere adversario tuo poteris. Nec quod in com- XC V. Hactenus de pretio et prclii usurrs.
pensationem vcncrit quasi et tu invicem deberes ,
Datiir etiam actio Veiiditi ad prcvstanda qiics-
id obesse libi potirit si in bona; /idei contractu : cumqiie prctio accessura einptor promisit.
(in quo majorcs etiam viginti quinquc anuis, offi- Varia exempla afferri possunt.
cio judicisin his qiias dolo conimissa sunt adjiivan- Primum. Si aream tibi venditi ccrto pretio et
,
(0 Nec enim fecit eos uummosvend (3) Scilicet si ,

quum Yenditor offerret rem traJere,
emptor in mora esset solvendi pretium.
^x abundaini liac ra o superiori ['cjuae vpra et ger-
(4) Qua convenit ut pretio ad ciTlum diem nou exsoluto,
,
ilio est] adjungiiur. iam el cessanle f.iTore .-etatis,

res sit inempta ; frl (iuod ex pretio sokuuia cst amitlatur.
<[;uim ycuiliior est 1 ajor 2 3. onals, idem slatuea-
- ,
,,
206 LIB. XIX. PANDECTARUM

tradidi iu ut insula aedificata pariem dimiiliam lcrc eos nolit ; Ex Vendito agi cum co potcst
mihi relradas ; vcrum est et ul aediiices agere iiie ,
ut eos tollat. /. 9. PoMPON. hb. 20. ad Sabin.
posse Ex Vendilo, ct ut a;dificatam mihi reUa- Prasterea Ex Vendito agrndo
XCVIl. Vendilor
das. (ûaudiu enim aliquid ex re vendita apud lc coiisequelur eiiam sumplus qui facti sunt in re
supercsset Es vendilo me habere actionem cous-
,
dislracta ; utputasiquid in adificia distracla ero-
tal. /. 6. § '2. PoMPON. LiB. 9. adSabin. galnm Scribunt enim Labco et Trebalius ,
cst.
Secundum. Si inler emptorem pra-djorum el esse Ex
Vêndito iioc iiomine actioncm. Idcm ,
venditorem convcmsset , ut si ea prxdia emptor el si in aegri jcrvi curationem impensum est ante
heresve ejus pUiris vciididisset ejus p'arleni dimi- , traditioneiu ; aut si qnid iu diici|)'inas , qiias\e-
diam venditori praenaret ; et herts emptoris pl' risimilc erat eliam emptorem velle impendi.
ris ea pia:dia vendidisset venditnrem Ex Veudilo : lloc amphus Labeo aii Et si quid in funus mor- ,
agendo , partein cjiis quo phiris vendidi»sel cou- lui scrvi iiupcnsum st, Ex Vendito consequi opor-
Seculurinu. /. i3. §24. Ulp. lib. 3a. ad Ed. tcre : si modo sine culpa vendiloris morlem obie-
Terlium. Si tibi funduin vendid'-ro , ut euiu 1 it. sup. d. l. i3. § 11.

conductuin certa summa haberem, Ex Vendito eo Et grncraliter, ijiiemadnwdum Post perfectam
nomine mihi aclio est quasi in parlem prctii (ja venditioiicm fcetus quoque pecorum eniplori; CUaJ
,
\cnditori vero sumptus si quos bona fide fecit

res sit. /, i § 4- Paul. lid. 33. ad £n.
i .
ic-lilui di bcrc notissimnm est. /. 16. Cod. h, t,

iVo/i dissiinile esi quod ait Jaioknus. Fundi
DiocL. ET Maxim.
partem dimidiam ca icge vendidisti , ut emplor
Ciliar.a antcm non repetit venditor ante moram
alleram pailem quain retiuebas annis diccm ,
tmploris ; cum inlerini sen'us ei serviat.
ccita pecuiiia in annos singuios conduclam ba-
Qt.ol Si pcr cmjHorem sleterit quominus ei
bcat. L;ibco ct Trebatins ncgant posse Ex Vcndito
mancipium tr.idcrctur; pro cibariis pcr arbitrium
agi ,
convrmi it"liat. Ego cotitra p to
ul id quod :
indcuiMitatom po^sc servari Sextus-iElius , Dru-

,
si is rundum vcnd disli

modo idco vii ut hajc tibi ,
sus dixcruiil, quorum et inihi justissima videtur
conductio piaestarclur. JNom lioc ipsum pretiuin
,
cssc scnteiitia. /. 38. § i. Celsus lib. 8. digest.

fundi videliir qno co pacto veiidilus fuerat. Eo-
,
que Jure utimur. /. 79.,/?^ de Conlrah. empl. Javo- XCVIIL f- enit etiam in actione 'VenAili , tjuanli
LEK. LIB. 5. EX PoMtKIOR. LaEEONIS. vendilori.i inlerest dolum emploris in conlrahendo
Quarium. Sed et si ila fundum
vcndidcro, libi non abfuissc ; sicut in aclione Empti hoc ideni
venil.
ul nuUi ahi cum quain mihi venderes, actio eo
noinine Ex Vendilo est , si alii vcndidcris. /. 21. Si quis a me olcum quod emisset, adhi-
Unde
§ 5. PaLL. LID. 33. AD Ed.
bitis iuiquis ponderibus acccpi<set ut in modo me
falleret vel emptor circumscriptus sit a venditore
;
El Qui fundum vendidit ut einn
generaliter :
ponderibus minoribus Pomponius ait , posse dici
certa mercede conductum ipse liabeat ve si ; 1 ,
;
vendilorcm sibi dari oportere quod plus est petere :

vcndat, non alii sed sibi dislrahat; vel simile
Quod habet ralioncm. Ergo et emptor Ex Empto
aliquid paciscatur ad compellendum id quod pe-
:
habebit aciioncm, qi.a contcntus essc possit. /. 32.
pigerunt Ex vendito agcre poteiit. /. 75. ,//. de
,
Ulp. lie. I I, ad Ed.
Conlrah. emys^ Hermogek, lib. 2. Juris epitom.
Atiud exemphim halies in eo quod , postquam de
dolo venditoris Julianus locutus est , Per contra-
§ 2. QucE alia veniant in actione Vendili. rium quoqiic idem Julianus scribit Quum Teren- :
liusVictor decessisset relicto herede fratre suo ,

XCVL Alia adlmc i:i actione Venditi venire et res quasdam ex hercditate et instrumenta ct
posswil. raancipia villicus quidani substraxissct ; quibus
Et 1.0 aii Labeo : Itcm si convenerit , quum substractis facile qujisi minimo valeret hereditas ,
resvseniret, ut locuples ab emptore rens (1) dc- ul sibi ea veiidcrelur pcrsuasit an Vendili judi* :
tur; Ex Vendito agi posse , ut id fiat. /. i3. § 23. cio tencri possit ? Et ait Julianus , Competere ac-
U{,P. LI8. 32. AD Ed. tionem Ex V'endito , in tantum quanto pluris he-
2.» Agitur hac actione ut emptor rem venditam reditas valeret si hae res substractse non luissent. /. i3,
toUat. V. G. Si is qui lapides ei fundo emerit , lol- % 5. Ulp. lib. 3a. ad Ed.
[,ij Qui pretium pro emptore venditoti prooiitteret.

, ,:
TIT. II. LOCATI-COKDUCTI. '20"]
TITULUS II.
CONDUCTI.
A Contractu Emplionis-vcnditionis , de quo toto que et inlerprefahimur varia pacta (juce hiic con-
1.'^ Parle , late tractabiinus
supcriora lihro et priino hujus libri Tituio acluin tractui adjici solent. In
e.st ; (ir/ cOH/rnc<M/K LocATioNis-CoNDucTioNis qui de ncliouibus quce ex hoc contractu dcscendunl. In
illi valiic affinis est , transeunt Pandectaruin ordi- 'i." vidcbimus ea quce pertiiient ad finicndam Lo-
iialores. cationem-couductionem et dc Keconduclione. ;
Quce de hac materia in hoc Titulo traduntur Suhjungentur Appcndices duce : Prior , de pigiio-
In t.» expendetur natura
in trcs partes dislribuam. rihus cl /idcjussoriijns a Conductore dalis ; altera ^
contractus Locationis-conduclionis ; recensebimus- de jure Emphylcutico.
PRIMA PARS.
De natiira contractus Locationis-condiictionis ; et de paciis quce huic
'vidgo a djicitm tiir.
ARTICULUS L eliain liberi hominis operce. lâin Homo liber qui

siatum suum in potestate habet, et pejorare eum
De natura contractus Localionis-conduclionis. et meliorem (aceie potest; alque ideo operas suas
diurnas nocturuasque locat. Paul. sektent. lib.2.
I. Locatio - conductio est contractus quo de re tit.\8.§i.
fruenda vel facienda pro certo prctio coiwenit. Qua-dam tamen sunt in quce Locatio non cadit ,
Enimvero non frucndum solum, sed et Quolies puia Locare servilulem nemo polest (3). /. 44'Ulp.
facicndum aliquid datur localio est. /. 23. § i. LIB. 7. ad Ed.
,
Paul. lib. 34 AD Ed. •

Item Rci suas Conductio niilla est. /. 45. Ibid.
IV. Pertinet quoque Pretuim adhujus conlractus
§ I. Quomodo contrahatur Locatio-conduclio, el subslantiam. Hinc Locatio Donationis causa con-
quce ejus subslantiam constituant. Iralii non potest. /. 20. § i. Paul. lib. 33. ad Ed.
Cceteruin quum in contrahcndo constiliUum esi

II. Locatio el Conductio cum naturalis (i) sit ct
pretium animo illud exigcudi ; non infirmabiiur
oir.nium geulium non verbis (2) scd conseiisii con-
,
trahitiir,sicut emptio et vcnditio. /. i. Pjiul.

cordractus , quamvis ex inteivallo rcmissunifuerit.
JLIB. 34. AD Ed. Unde Si libi habitaliouem locavero, mox pensio-

Unde Diocletianus et Maximianus : Contractus ncm remittam Ex. Locato ct Conducto agendum
;
Locationis Couductionisque non intervenienlibus ,

erit. Ulp. hb. 28. ad Ed.
/. 5.
eliam inslrumcutis ralus habeatur. /. a^- Cod. Circa prelium autem , hcec concurrere oporlet
h. tn. i.o Ut iii pecunia nunisrata consistat aut saltem iii
Igitur tiia duntaxat hunc conlractum constitiumt: certa quantilate fructuuni (q) quosfert res locata ;
res quoe fruenda aul facienda conceditur ; pretium iil in decursu videbiinus; 2." l!em debetesse certunii
quod pro ea fruenda aul facienda dari convenit; et 3.0 et serium.

consensus circa supra dicta.
V. Prelium certum esse dcbere docet Gaius. Ita
in. Rem quain dicimus ad substantiain hujus con- ille :Si tibi polienda sarciendave vestimenta dede-
traclus perlinere , non stricte accipe. JSain non so- rim; si ([uidem gratis lianc opcram te suscipiente,
luni res , sed ct operce locari possunt; et quidem Mandati esl oblisaiio : si vcromercede data aut cons-
(1) Td «sl, cum is contractiis sit in quo meruia Jus uatu- non potest usui esse allcri qnam domino pi.TcUi cui deb
tur : ususiructus vero locari potestj secus de usu.
(2) Verborum solemnilalem non requirlt. Ut patet ex leg. 18 et 21. Cod. h. lit. Ilem agroiu
(4)
(3) Hoc accif e de serfilute prsBdiali el ,
ratio est quia frumeato locatoruiu meutionem facit Liviu^ XXVII. 3.
, ,
2o8 LTB. XIX. PANDECTARUM

litcUa, I-ocalionis Condticlionifqne nogoliiim ge- et itainviccm se circunjscribere Ila in Localioni- :
rilur. si ncque gralis lianc opcram susceperis,

Qnod bus quoijne ct Conductionibus Juris est. /. 22, %Jin.
requc protinus aiit data ant consliluta sit nierces; PaUL, LID, 34. AD Ed.
.scd eo animo negotiiim gestum iucrit ut postea , Et ideo ,
prcetcxlu minoris pensionis Locatione
lantnm niercedis nomiue d:ircaur quantum inter facta si nullus dolus adversarii proLari possit res-
, ,
iios statutum sit ;

placct quasi de novo ncgolio (i) cindi Locatio non potest. /. 23. Hermog. lid. 2.
)n FACTUM dandum esse judicium , id est, Pra-s- JUBIS EPITOM.
criptis verbis. /. a2.,#. de Prcescripl. vcrb. Giius
VII. Terlium quod nd siihstanliam I.ocalionis
LID. 10. AD Ed. rROVINC. Consensus; qiii tam circa rem quaiu
requiritiir, est
prelium esse relative cerlum.
Ccrlcriiiii fiiflicil
circa pretium dehet inter\'eiiire.
linilc iili-iii Cniiis : Si merces promissa gcncra- Vnde V. G. Si decem tibi locem fundtim, tii
liter (2 :ilii iiii arbitrio Locatio et Conductio con- , auteni existimes quiiique tc coiiducere ; nihil agitur.
traln imn vidctiir. Sin autcm quanli Tilius KSli- Sed et si cgo minoris me locare sensero, tu pluris
jiiavriil snli liat condiliono stare Localionem, ut,
:
te conducere ulique non pluris crit Conductio
:
fi quidcn) ipsc <|ni noininatus esl mcrcedcm de- ,

quam quanti cgo pulavi (G), /, 52. Pompon. lib. 3i.
finicrit oninimodo sccundiim cjiis KStimalioncni
, AD Q. MuClUM,
et merccdcra pcrsolvi oportcat cl Condnclioncm
VIII. T idimiis qucv conlractum Locationis-con-
ad eflecluin jicrvcnirc sin anloni iitc vel notucrit, :
ductionis constituant, et quomodo conlrahatur. Ad-

vel non polucril mcrccdcm definire; tunc pro ni-
mercedc huc ahscn'andum qiiod uon sohim pure ; sed Sicut
Jiito esse Couductioncm, qiiasi n.illa sla-
einptio; ita et Locatio stib conditione ficri polest.
tula. /. 25. Ibid.
/. 20. P\UL. LIB. 33. AD Ed.
VI. Dcniqiie pivliiim dchet csse scrium; idest,

fjuod tanquam u siimalio fniitionis aiit opcra; quiv § 2, In quo convcniat Locatio-conductio cum
locatur, sit conslitiiiiiin non dicis causa , et aduni- , emptione-vcnditione , aut ah ea differat.
brandfc donationis gratia.
IX. F.x his qiice de natura contractus Locationis-
Hinc Si quis condnxrrit nummo uno, Conduclio
, facile animachertitur quod
conchictionis dixiimis
luilla csl qnia ct lioc donalionis inslar inducit. Locatio
; Coiiduclio proxima cit emptioni et ven-
ct
/. 46. Ui-riA.N-. i,ii;. G9. AD Ed. dilloni, iisdemque Juris regidis constitit. Nam ut
Hinc Si vir uxori donationis causa rcm vilius cmjitio cl vcnditio contrahitur, si dc pretio conve-
locnveiit, Locatio nulla cst (3). Quum {.'\) autem ncril; sic et Locatio et Conductio contrahi intelli-
deposiluni intcr eas pcrsonas minoiis, donationis gitur, si dc nicrccdc couveneril. /. 2. Gaius lib, 2.
causa, «'stimatur; dcpositum cst. Ha^c irleo lam BEKJIM QIOTIDIA-^.
varie; quia Locatio quidem sine mercedc ccrta Ilmc Velcics in Eniptione venditioneque, ap-
contiahi non potest; dcpoîlum antem clcitraa-s- pcllalionibiis promiscue utcbantur ( /. ig.ff. cle ac-
timatioucm 21 quoque dari jiotcst (5). /. ^'>.. ^ff. de tion. Enipli. Gaius ad Ed. Ph-êtob. TIT. de Pubh-
Donal. intier vir. et uxor. Papin, lib, 9. qu-T.st. lANis.j Idem est ^7) et in Localione-Conductione.
:
Non desideralur auteni in pretio exactissima tit. Gaius. lib. 1. ad Ed. pbovinc.
/. 20. d.
ceqiiitas. Adeo antem familiaritatem aliquam habere vi-

Eninwero Quemadmodum in emendo et vcn- detur emptio et venditio , item Locatio et Con-
dendo naturaliter concessum est, quod pluris sit dnctio; nt in quibusdam qua-ri solcat utruin emp-
minoris emcre; quod minoris sit pluris vendere; lio et vcndilio sit , an Localio et Conductio. Ut
,
(1) Id fst, qu.isi cle negolio quotl non sil Lor.-ilio, sfd usum et pariter Condiiclioncm
locator vrndat fructus out ;
uoTa iiegolii contractusque iunoniinaliis

specics , : quia appellasse Empitonew. Yaldc probabilior est ha;c Cujacii
scilicet dcsil certum prtlium. jiiicrpretatio, quani qu.-c vulgo bis lcgibus aircrlur; Vetert-s
interdum dixisse limitwiiein pro vcndiiione et vicissim ,
(q) NuUa dcsignola pcrsona qure arbilraretur.
ilem Locationem pro Coiiduclioiic. Etsi cnim in lcgimi tc\tu
(3) Inler coiii»gesLocntio vilinri prelio facta nonvalcl, passim confiindr:utur nomiua aclionum quoe ex hi^s con-
quia tlonalio inler coujuges prohibelur. Inler ca-(eros vero tractibus desccndunt ct m]Uor dicatur agere Ex T endito,
; <
persouas modo pretium non sit iraagiuaiium ct nullius

,
pro Ex Emplo ct i-emli!o , sicut vice versa octio Conducti
ferevaloris, quamvis sil juslo prctio vilius, Locolio niliilo- nulla lamen aucloritate vel
dicitur, prc I.ocati-conducti :
minus valel nec cnim in prelio exacla a:quius reqtiirjlur,

;
Juriscousuilorum vcl peritorum Scriploruni probari possel,
ut mo.\ dicelur. Emptionem dict. m csse pro 'Nenditione anl locationeni ,
(4) Objeelio , ad quam mox respondel. pro Couductione alius enim et louge diTcrsus est aclus
:
(5) Ha;c aesiimalio in deposito rx olnimlanli facta cst;

emenlis ab octu vendcntis item Locantis aclus, ab actu
;
porro Qiiod abiimlat , non-riliat. lii Lonlractu Locatiouis , Conducentis. Contra pluribus testimoniis probatur Loca.-
,
inerces est c.\ substaulia coutraclus : cuoi sit igitur lusoria tioncsmultarum rerum appi llaiasfuisse Venditiones ; pula,
et non seria, nullus cst conlraclus. hoc teStimonio Fcsti VENDITIOJVES oUm dicebantur
:
Censorum Loeationes quod velut fructus publicorutn lo-

(G) Nam intra hoc prctium consensimus. Qui enira vult ;
Liquct aulem ex ipsa Inscriplionc Legis 19.
co;-«mi'(rni7.rtn«.
conducere dcr.cm a foitiori vult couduecre quinque : al
ff.deAct.Empti, cujus liicsinsum qu.-etimJis perlinere
,
,
uon vice versa.
cam ad Localioues earuui icrum si quidtm desumrta cst, ;
Cujacius legit, iil est ut sensus sil Velercs Loca-

(;) : ,
ex TitiJo Gaii De Pcblicams.
tiouem promiscue etiam appellasse Vendilioncm ,
quasi
;; ,
TIT. II. LOCA.TI-CONDUCTI -or,
ecce *i ci:m aurifice mihi convcnciit, ul is cx auro

:
pusuliatum (5) darcliir ut vasa fiercnt; aut aurnin,
suo iiiuiiiios uiiiii tacercl cciti poiicJtiis cerla:(|ue ut annuli. Ex supcriore causa, rcm domini iiia-
formx; ct accopciil V. G. trccciita utnini cmplio : ucrc : cx postcriore, in crcditum ,0) iri. Idcm Juris
et veiidilio sit, aii Locatio el Coiiduclio? Scd pla- c.se in deposito si quis pecuniani uumcrataui ila
cct unuin (i) cssc ncgotium, el magis cnii^lionciii deposuissct, ut nequc clausam nc(|iie obsignatam
et vcndiiioiicm cssc. Quod si cgo aurum dcdcro, traderct, scd aunumcraret; iiiliil ahud cuni dcberc
mcrcedc pro o])cra constiluta; diibiuin non cst, apud qucm deposita cssel, nisi tantumdcm ])ccu-
quiii Localio cl Conductio sit. stip. d. l. 'i. § i. niae solveret. Secundum qu<e vidcri ti-iliciiin lac-
ait Ja\>oleims : Convcnil mihi

tum Saufcii ; et rectc datum. Quod si sc|)aiaiini
Consoimt quod
tabulis aul heronibus aut Jn alia cuppa clau-
tecum ui ocrtuin numerum iegul«rum miiii dares (7)
suiu uniusciijiisquc triticum fuissct , ita ul intcr-
ccrlo prelio, quod (i) ut laccres; utruin «'niplio
Si cx meo fundo tc-
nosci posset quid cujusque esset; nou potuisse iios
sii , aii Locatio? Rcspondit :
giilas tiln factas ut darein couvciiil; emplioncm

permutationem facere sed tum posse cum cujus
:
luissct triticum, quod naula solvisscl viiidicare. Er

jniio essc, uoa condiiclioiiem. Toiicns cnim Con-
quoticns maleria in quo idco se improbarc acliones Oneris aversi quia, :
duciio alicujus rci est,
sivc ejus gcneris cssenl mcrces qua; naula; trade-
aUquid prseslatur iii eodem statu cjusdcm manet
quotiens vero ct immutatur et alienatur, emptio rcnlur, ut continuo cjus fiercnl , et mercalor in
inagis qunm Locatio inteliigi dcbet. /. iiij.j/". de
creditum iret; non videretur oiius esse avcrsum,
Coittrah. enipl. Javolen. lib. h. epist.
quippe quod iiautaf; (7) fuissct sivc eadcm res quae
:
tradita esset, reddi (Jcberel; Furti esse actioncm

Consonal eliani Sabinus rcspondit , Si quam
e/itod
Locatori; et ideo supervacuum esse judiciumONE-
rem nobis fieri vcliinus [etiam] veluti statuam Bis AVEBSi. Sed si ita datum esset ut in siniili rc solv i
vel vas aliquod scu vestem , ut nihil aiiud quain
posset; conductoreiu culpaniduntaxat deberc.Nam
pccuuiam daremus, cmptioncm videri nec posse :
in re qua; utiiusquc causa contraherctur, culpam
ullam Locationcm esse, ubi corpus ipsum non
deberi. Neque omnimodo culjiam essc quod uni
dclur ab eo cui id ficrct. Aliter atquc si arcam da-
rcddidisset ex frumenlo; quooiam ahcui priniiim
rera ubi insulam aedificarcs; quoniim tunc a me
reddere eum neccsse fuisset, tametsi mcliorem cjus
substautia proficiscitur. /. 20. d. lit. Pompon. lib. 9.
condilionem faceret quam cscterorura. /. 3i. Alfen.
AD Sabin.
LIB. 5. DIGEST. A PaULO EriTOMATORUM.
X. In eo tgilitr differunt vendilio el Localio; Aliud exeinplum hahes in qtio doniinii Iraiuhi-
ijuod in emplione-venditione Jioc agatur ut rei do- lionem Localio conlinet. Quum insulam Kdifican-
minittm, si penes mc sit, in te transjerre debeam ; dam loco, ut, sua impensa conductor omnia faciat,
sin , ut saltein tibi prcestem rem pro domiito habere proprietatcm quldem coruni ad mc transfert et ,
licere : in Locatione-condnctione id laiitum agilitr taiiicn Locatio est. Locat cnim artifex operam
nt re mea frnaris , vel ex ea aliqttidjacias. Cce- suam , id est, faciendi necessitatem. l. 'ii. § 2. Paul.
/cram Non solet Localio dominium (3) mutare. /. Sg. LiB. 34. AD Ed.
UlP. LIB. 2. JlD Ed.
Evenil tamen interdiim itt in contractu Locatio- ARTICULUS II.
nis - conditctioiiis , dominii translatio interveniat.

Nam, ctiin hoc principaliter non intendatur , nihi- De Pactis qiias contracttii Locationis-conductionis
adjiciitnttir.
lominus Locatio-conductio est.
Exemplitm hahes in specie sequenti. In navcm Quivdam pacta in hoc Titulo exponuntur, quo-
Saufeii cum complurcs frumentum confuderaiit rum qttiitque adjici Locationibus fundorum solent
Saufcius uiii ex his frumentum reddidcrat dc com- iria Locationibiis operuni.
muni: et navis perieral. Quaesitum, an ca-teri pro
sua parle frumenli cuni naula agere possunt Onebis Pe pactis circa Locationcs fimdorum
§ I.
AVERSi (4) actione ? Respondit, Reruin locatarum interponi solilis.
duo geiiera esse ut aut idem redderetur, sicuti
:
quum vcstimenta fulloni curanda locarentur aut : XI. Ad Localiones ftmdorum pcrlinent illa quce
cjusdcm generis redderetur, veluti quum argentum seqttttnttir.
(1) Vicleri posset in hoc ne gotio , duo negolia contineri (6) Id est , res alienatur ea lege ut tantumdcm ejusdeni
enditioaem maleriae et Locationem operas aurificis. Magis generis reddatur : hoc est euim In creditum ire. Caeterum
tamen placet unum esse uegotium. quod in hac specie in creditura ealur, est piatcr naluram
contractus Locatiouis-conduclionis nec hoc cx couUactu
:
(2) Legendum videtur, ( faceres. contiagit, sed ex nalura rei conduclse ; qua: ejus natura; cst
(3) Sed nec poseessionem : ut videb. infra hb. 4 ' • Tit. Je ut functiouem allerius rei recipiat ; id est, ut ipsa vidcatur
'Accj. vel amitt. poss. quodammodo prastati quum alia cjusdcm gencris vice ejus
,
pra;stalur.
(4) HcBC actio erat ad instar aclionis Furti , in duplum;
nihilque proprium habebat Cujac. Observ. Vn. Sg.
:
(7) Id est, cophinis. Cujac. Obscrv. VII. Sg.
(8) Nec enim quis rem suam sibi averlere
potest : Furlum
(1) Alias, pusulatum, puttulatum , postulatum : intel-
rei tua nonjil.
}ijje aurum purissimum.
Tom. U. 27
: ,:
M«> LIB. XIX. P. iNDECTARUM

Pnnmm. Ea Ifge fiindum locavi, ui, si non c\ lalur cohnus quod per hiennium pemiones non !ol-
1<-Sfi colciclur, relocare eum mihi liceret; et quo 'erit, autmale in re condurta versetur. • '
luiuoris loca5sem,hoc mihi pijeslaretuT; nec cou

Idpaletex specie stf/uenti. Iiiier locatorLm fnndi
vcnitjUt, phiris locassem, lioc tibi praestarelur
si
ct conluctorcin convrnil ne iutra lenipota Lo-
et cum nemo fniidum colehat , phiris lameii lo
,
calionis Sciiis conductor cle fiindo invitils rcpcl-

cavi. Qiiaero an hoc ip?um prxstare dcbeam? Rr,-
i«ielur; et, si pulsalus esset poenam d.-cem praes-
poiidit : in hujusmodi obligalionibus,
maxim<- id
,
tet Tiliii* lociior Seio condurtori ; vel Seiiis con-

spectare debemus quod inler uliamque parteni
d ctnr Titio, si intra tempora Localioois discedcre
convenit. Videlur autem in hac specie i<l sileiitio
vcilet, ;cque d, cem
Titio locatori prnrstare vellet
conveuisse, ne qnid praestaretur si ampliorc pecu-
quod invicem de se stipulati sunt. Qua^ro, curh
nia fnndiis esset locatus id cst , ut ha»c ex con- ;
Seius conductor biennii conlinui pensionem non
vcntione pio localore tautummodo iuterponere-
solvcrcl, an sine metu poense expelli possit? Paiilus
lur. /. 5i. Javol. lib. ii.epistol.
respoudit, Quamvis nihil espressum sit in stipula-
Secundum. In lege Locationis scriptum erat , Re- tione poenali, de solutione pensionum; tamen ve-
de:.iptor sylvam ne cedito ; neve cijjgito (i); risimile csse ita convenisse de non expellendo co^
iseve deirito; neve qbem cingene, c.eder.e, lono intra lempora pisefinita . si pensionibus pa-
iRERE, siMTo. Qua-rcba tiT utrum rcdemplor si ruerit, et ut oportct coleril. Et ideo, si poenam
qiiem qnid carum rerum faccrc vidrssel prohiberc , p>tere coeperit is qui pensionibus satis non ftcit
dtbciet; an ctiain ita sylvam custodire ne quis id profuturain locatori Doli exceplionem. sup. d. l. 54-
facere possit ? Rcspondit Verbum Sinere utram- ; ,
§•
que habere figuilicationem, srd locatorem potius
id videri voiui se, ut rcdemplor non solum si qucm § 2. Dc paclis circa Locationes opcrum.
casu vidisset sylvam ca;dere piohiberet, scd uli
curarct ct darct operam ne quis coederet. /. 29. XIII. Ad Locationes operum hcec tria pacta per-
AlFEN. LIB. 7. DIC.EST. iinent.
Terliiim. Si dominus exceperit in Localione, iil
Primum est ilhid quo convenil ut opus arbitratu
frumenti cerlum modum
cerlo pretio acciperet, doniini approhetur.
neque pecuniam ex mercedc dednccre potest qui- : Quocirca Si in lcge Locationis comprehensum
dcm totam summam Ex Locato petcrc sed utique : sit , ut arbitratu domini opus approbctur; peiinde
consequens est existiniare oHicio judicis hoc con- hnbetur ac siboni arbitriiim comprehensum
viri
venire, liabere rationem quanto conductoris in- fuisset. Idemque servatur, si alterius cujuslibet ar-
tererat in frumento potius quara in pecunia sol- bilrium compreliensum sit. ?sam fides b.ona exigit
vere pensionis exccptam portionem. Siniili modo ut arbitijum talc praestelur quale viro bono con-
ct si Ex (ônducto a;jatur , idcm crit diceudum (-2; venit. Idque aibilrium ad qualitalem operis, non
/. ig. § 3. UlP. LIB. 3-2. AD Ed. ad prorogandum tempus qurd lege finitum sit,
pertinet; nisi id ipsum lege comprehensum sit.
XII. Quartum est quo instrumentum aliquod ,
Quibus consequens est, ut irrita sit approbalio
fundi locali comluctor cestimatum accipit. Et qui-
deni Cum fundus locetur et aestimatum iustru- ,
doio conductoris facta ; ul (4j Ex Locato agi possit.
mentum colonus accipiat Proculus ait, id asl ut /. 24. Paul, lib. 34. AD Ed,
;
instrumentum emptnm habeat colonus sicuii fie- :

Secundum cst Si lege operis locandi comprc-
ret quum quid Kstimatum in dolem daretur. /. 3, heusum esset ut si ad diem cffectum non essct
,
POMPOH. LIB. 9. AD SaBIN. rclocarc id liccn 5; nou alias prior conductor

t
Consonat quod Paultis respondit Servum qui :

Ex Locato tcucbitur quam si eadem lege ;6) relo-
aeslimatus colouas asciiptus est, ad periculum co- catum essi t ncc aiite relocari id p^test, quam
:
Jona; pcrtinebit, et ideo seslimationem hujus de- dics eiliciendi praeteriisset. /. i3. § 10. Ulp. lib. Sa
iiincti (3), ab lierede colonae praeslari oportere. AD Edict.
/. 54.
S 2. PaUL. LIB. 5. RESPONS. Tertium pactum ita referl Labeo. Quidam in
Quintum est illud quo de poena conduciori sol- muuicipio balineum proestandum aunuis viginli
\'enda convenit si a Condmtione expcllatur.
, nummis conduxcrat; et ad refcctionem fornacis
Hujus pacli mentionem faciunt Falerianus et fibtularum similiumque rerum, cenlum nummi uC
Gallienus. Ita illi : Si de iundo a locatcre expulsa pra-starenlur ei, conveuerat. Conductor ccntum
es, ciim eo agere Ex Conducto potes; poenamqiie nummos petebat. Ita ei dcberi dico si in earum ,
a locatore, qiiam prceslari rupla couvenlionis tide rerum rcfectionem eam pecuniam impendi satis-
placuit, exigere ac relinere potes. /. i5. Cod. h. t. /. 58, § 2. Labeo lib.
daret, 4- posteeior. a Javo-
Ucec aulem pcena non dcbetur, si ideo expel- LEW. EPITOH.
(1) Cingere arborfm , est deglabrarc [I. 5. fF. Arbor. (4) Id est, ut nihiiominus el perinde ac sl opus probatum
ftirt. ceesar ] id tsl , duccirticare, non essit, possit localor operisadvcrsus c.induclirem agcre
(0) Sciliccl ut, si uce vrrsa colonus noliid.ire frumeDtum

Ex Localo;'m id quod sua iaterest opus non esse faclum
sed pocuuiam ajstiDielur quauli intersit locatoiis polius ac- ex Lcge.Locationis.

ciperc frumeiitum. (5) Periculo prioris condiicloris.
r-A .Scrvi. (G) Eodcm qualiiate, tiuautilate ,
et mcnsura.
: :,
TIT. II. LOCATI-COM)UCTI.
SECUNDA PARS.
De aclionihns (jnai cx hoc contractn nascuntnr.
XIV. Contractns locaLioitis-coiuhwlionis ultro ci- est utcr locator dici debeal , et uter proindc sit con-
troqw arlionrni.parit ; sciliccl actionent IjOcati , (fii(c ductor.
localori advcrsiis coiuliictorem conipcli aclionciii Quiini autem a/iquidfaciendam tocatiir, utcrqur.
CoNDLCTi, qucE conduclori dalur aUi ms loca- contralientiuni videtur iocalor et con<luclor : qui
toreni. /orat o/nisfaciendum , esl tocalor operis et lOiuluc-
Tamen aliquando claudical contraclus. Nani In- tor operaruni optficis; opifex , est 1 oiutuclor opeiis
tcrduni localoi' non obligalur; conductor obliga- et stiarum operarum tocator. Non tainen utriqiic
Inr; voluli (jtuim emptor hinduni conducit, donec utraque actio compelit : sed ei diintaxat qiii priii-
pretiimi (i) exsoivat. /. 20. $Jin. Paul. lib. 34- ad cipa/itcr locaior est , actio Locati; ei qid mag'S coii-
Edict. dtictor esl qiiani /ocator , actio Coiiducti. Js attlein
Itera (a) si prclio non soliito inpmpla ros facta priiuipa/ius vidctitr Locator essc qui coutraetiim ,
sit; tunc Ex Localo eril actio (3). /. 22. Paul. inclioat; Conductor aufeni videtur qid subseqidlur,
LID. 34. AD Ed. et conditioncm sibi ob/atani accipil el ratam liabet.
Obitcr circa hanc spcciein quwrit Jai'o/cnns :
Ita Cujacius; et /icec va/de notaiida.
Quum venderem fundum, convenit ut, dontc pc-
caiiiaomnis persolveretur ccita mcrccde emptor XVI. Pa/ani est igiltir , non possc ex eoilem con-
,
fundum conduclum habcret aii soluta pccunia :

tractu utramque aclioncin concurrere. Ex di\.'ersis
mcrccs acccpta fieri debeal? Rpspondit Boiia fides :
auteni contractibus potest /litic quamvis ego qui
:
exiît ut ciuod convcnil fial. .Scd non amplius, opus faciendttm condtixi , adversus eum qiti inihi
piastat is venditori, quam pro poi tionc cjus tem- tocavit, actionem Coiiducti liabeam; mhi/oininus
poris quopecunianumeratanoncssel. /. 21. Javol. Si cui locaverim faciendum quod ego condiixeram ,
LIB. I I. EPISTOL, conslabit habere nie Ex Locato aclioiicm. /. /^'6.

versa in specie scquenti, localor seu loca-
f''ice MaRCELL. LIB. 8. DIGEST.
toris heres solus manet ohligatus.
Qui iu plurcs annos fundum locavcrat , tcslj- XVII. Sed et ex eadein comentione , idem et.
inento suo damnavit hcredcm ut conduclorcm li- qtddem adversus canulcm personam utramque ac-
tionein hahere potest; sciiicet ralione diversarum
beraret. Si noii paliatur heres eum reUquo tcm-
reriuii, atit diversartiin rei partitim (5) : ut in specie
porc frui, est Ex Conduclo actio quod si patialur :
ncc mercedes rcmitlat, Ex testamento tenelur (4). setfuenti docet Africanus , ex sententia Servu qtiajn
/. 24. § 5. PaUL. LIB. 34. AD Ed.

cum iiota Ju/icmi ita rcfert.
Negularitcr atitcnt (ut dixiinus) et locatori Locali Quum fundum communem liabuiinus, ct inter
actio , ct Coni/uctori CowducU actio noscilur. De nos convenit , ut allernis annis ccrto pietio cum
utraque qidbusc/ani generaliter privinissis , deiiide conductum haberemus tu , cum liius annustxi-
;
de singuiis separatim ageiiius. turus cssel, consulto fructiim iiiscqucntis anni cor-
rupisti. Agam teciim duabusaclionibns , una Ex Con-
SECTIO I. ducto, altera Ex Locato. Locali cnim judicio, nua
parspropria; Coiiducti autcm acliono, lua duiitaxat
Generalia qiuedam prcemittiinttir circa propria in judicium vcnicnt. Deindc ila iiolal iÔ)
Locati et Conducti acliones. Nonne, quod ad meam parlcm atlint bil , Coniniuni
dividundo prscsta! itiir a to niihi d.iniiiuin ? Pnxtc
§ I. Quis tocator inle/Iigatur , quis conduclor iit ,
quidem (7) notat. Scd laincii cliain Scivii sculcn-
a/leriitri sii'e Lncati we Gonducti actio competat
tiam voram esse puto cum eo sciliccl (8) ut ciim
: ,
et an ulraque actio possit in eadem persona con-

alteriitra actione rem scrvavcrim allcra pcriina- ,
ciirre.re.
tur. Quod ipsnmsimplicius ila qna^rcmu*; si pro-
. XV. Quuin resfruenda locatur , cmtbiguuni non ponatur intcr duos, qui singulos pioprios fuudos
(i) .Subaudienduin , conveDisse eliam ut addiem pecuiiia quendas. Isitur non coinpe,tet ei nliiiic lio Locati
non solula res inemptu ficret. Vid. Nol. 1- quamvis adversus euai comptlat ar.tiu Con
reguK-e supra Talisenim
(5) Neque lioc advLTSsiur
tl
Recte ccns.
.
(2) Cujacius pro iteiii , lcgendum iJ , 1
hane convcnlio non est simplex; seil tot conti Locatioucs-

lof;em conji; genJum cum § fiu. Ugis 20 aicu
conductiones , quot sunt diversas res parlcs in
conjunximiis.
slipulationem deducUe.
^
(3) Non vici.«sim erlt actio F.x Conilncto ul frui liceat.
,
K.im aiil non solvit emptor, <t Gnilur,tam tmptio quinn (6) Julianus scilicet.
CcinJuclio ;
aiit solvit, et paricir finitur Conduclio , cum (7)
Revera enim, praeter aclionem Local.
rii jam
siia> nulla Conduclio csse po.^sit. docet Scrvius milii ratione mca; p.nrtis com|
Teslamentum parit exceptioncm conduclori , qua
(())
mihi competit actio Comnuiiii dividunilo.
repellatur locator si Locali a?"re yvlit ad mcrccdcs consc •
(8) l'.l C5t , cuin liac adjcctionc scu ohscrvi
;, ,
ai2 LIB. XIX. PAP^DECTARUM

liaberent, convenissc «t alter alterius ita eondiic
tum haberent ul IVuctus ruercedis nomiue pensa- I. Expenditur prima causa actionis Locati , sci-
licet tit solvatur merces ; et qiud' ex hac causa
relur. /. 35. § i. AFRiCAN. lid. 8. qu;est.
pnestanduni veniat.
§ 2. An lierecUet in heredem lice acUones compelaiil XX. Actio Locati competit locatori ul ipsi merces
et quid de singidari successore. solvatur.Et quidetn quum in pliires pensiones certis
temporibus solvendas divisa est ; prout cujusque
XVIII. Ex CoNDUCTO actionem, eliam ad he- pcnsionis dics venerit , agi ex hac causa potest.
1 edem transire palam (i) est. /. 19. § 8. Ulp. lib. 32.
Intcrdum et ante. Enimvero Qui conlia legem
AD Ed. conductionis fuiidum anlc tempus siue jusla ac ,
Idem de actione IjOCJlti dictum puta. probabili causa deserucrit ; ad solvendus totius
XIX. Non competunt autem actiones ex hoc con- lcmporis pensiones ex Conduclo (3) conveniri po-
traclu, succesiori singulari rei locatce. tesl ;
quatenus localori in id quod ejus inlerest
Ilinc Alexaiidf ; : Emptorem qnidem fundi ne- indemnilas servetur. /. 55. § 2. Pîul. lib. 2. sen-
ccssi' non e^t slare colono, cui prior domiaus lo- TEKT.
cavit; uisi ca lege emit. Et alibi : Si domus vel fundus in quinquennium
Verum si probetur aliquo pacto conscnsisse ut in
peusiouibus localus sil ; potest dominus si dese- ,
eadtm Conductionc nianeat, quamvis siue ruerit liabilationcm vcl fundi culturain coloiius vel
scripto;
bon« fidei judicio, ei quod placuit parere inquiliuus, cum eis slatim agere. /. i^. § 3. Paul.
coaelur.
l.g.Cod.h.t. LIB. 34. AD Ed.
Sed et de his quse prsesenti die pra;stare debue-
Parlter Julianus ; Qui fundum colendum in plu-
runt (vclut opus aliquod cflicerent , propagationes
res annos locaverat, decessit; ct euni fundum ie- facerent ) , agere similiter potest. d. l. 24. § 3.
gavit. Cassius ncgavit posse cogi colonum ui eum
lundum colerel, quia nihil heredis intercsset (2). Non aliter tamen colonus qui ejicitur , harum
Quod si colonus vellet colere, et ab eo cui le- pensionum nomine potest conveniri , quam si ratio
ci habeatur impensarum quibus rem nielioremfecit.
gatus essct fundus, prohiberetur; cum herede ac-
tionem colonum habere; ct hoc dctrimentum ad Ilinc Scwvoia : Colouus quum lege Locationis
,
heredem pcrliiiere sicuti si quis rem quani ven-

:
nou essct coniprehensum ut viueas poneret, nihi-
didissel, iiecdum tradidisset, alii legasset; hcres lominus in fundum vineas instituit et propter :
ejus cmptori ct lcgatario esset obligalus. /. 32. Ju- carum fructum denis amplius aureis annuis ager
,
LIAM. LID. 4- £X Miisicio. iocari coeperat. Qusesilum est , si dominus istum

colonum fundi cjectum pensioiium debitarum no-
mine conveuiat au sumptus uliliter factos in vineis
SEGTIO II.
instituendis rcputare
,
possit opposila Doli mali

,
exceptioue? Respondit , Vel expcnsas conseculu-

De actione Locati. rum, vel uihil amplius praeslaturum. /. 61 Scsvola .
LUl. 7. DIGEST.
Videndiim i." Extfuibus causisdetur ,etadquid;
a.o Cum quibus aliis aclionibus soleat concuiTer?. XXI. Actio Locati quce ad mercedem consequen-
dam competit , excluditur quum conductorifrui non
ARTICULLS L ticuit. Imo Jioc casu aclionem Conducti liabet con-
(luctor , ut ipsi accepto feratur : ut videb. Secl.
Ex quihus causis detur necne actio Locati, et ad seq.
quid detur. Cceterum qinim operce locatcv sunt , quamvis non
fuerint exliibitce , si is qui suas operas tocavit, pa-
Exhisprwcipue causisactio Locali datur, i." Vt ralus Juit eas exliibere , non excluditur quominus
merces sohatiir; 2." Quum opus Jaciendum loca- hac actione Locati mercedem possit consequi.
lum est ; hac aclione agilur eo quod vel omninofac- Ita Paulus : Qui operas suas locavit , toiius tem-
tum non fuerit , vel non Jactum eo modo eove temporis mcrcedem accipere debet ; si per eum norj
pore quo oporluit Jleri ; Z.° In id etiam competit quominus operas prtestet. /. 38. lib. singulari
stctit
Hl reddalur res quce fruenda aul facienda locala REGULARUM.
est; et quidem ut non deteriorfacta , et in eadcm Hinc Quum quidam exceptor (4) operas suas
causa reddalnr ; 4-° denique datur oi> qitemcumquc locassctdeinde is qui eas conduxeiat decessisset :
,
doluni conducloris. Imperalor Autoninus cum Divo Severo rescripsit
(1) Addel. 29. Cod. h.i. Locato accipienda sunt ; ut coulraclum ipsum desigiient,
(2) Non poterit cogi ab licrede ; cum jam nihil ipsins non actionem ex eo descendenlcm. Nomen enim sortiri
intersit; nec a legatario, cum ad cum non Iranseat aciio debel hiec actio, ab eo cui competit; ut supra docuimus
Locuii. N. 14 et i5.
(3) Iil rst ex contrnclu Condactionis ; sed actione
, Librarius Ttl Kotarius, qui dictata cxcepit jn scrip-
(4)
Itaai. Etita sa-pjssimc hac ycrba ex Conducio , aut ex
;,, , ,
TIT. II. LOCATl-CONDUCTI. 2t3

Cum per factnm sit. Locavi opus facicndum , ila ut pro opcrfc
aJ libdlum exccptoris in hacc vciba : «
B nou sleiissu piopoiias, quominus localas ope- rctlemptori cerlam mercfdcin in dits singuios da-
le
si eodcm aiuio rom. Opiis viliosiim facluni csl ati Ex Locato
las Antonio- Aquila; solvcies
;
» ;
» nieiccdes ab aiio non acccpisli fidem contrac- ,

agcrepossim; Respondit Si ila opiis lotasti, ul
:
» lus impleri Kquum esl. /. t(). § 9. Vhv. lid. 52.

bonitas ejus tibi a conduclorc approbcrelur ; ta-
» AD Ed. metsi convenit ut in singujas operas certa pecunia
Papinianus qiioqne libro 4 Rcsponsorum scrip- daretur, pracstari tamen tibi a conduclorc dcbet
si id opus vitiosum factum est. Non enim quicquam
sit(1) Diem luncto Lcgalo Ca;saris, salariuni co-
:
iiitcrcst utrum uno prelio opus an in singulas

milibus rcsidui lemporis pra;stundum, modo si noii ,
posica comiles cufli aliis eodem leinpore fueruni. operas collocatur si modo uiiiversitas consumma-
:
lionis ad conductorem perlinuit. Potcrit ilaque Ei

il. /. 19. § 10.
Localo cum eo agi qui viliosum opus fcceril iiisi :
XXII. In hocjudicio, sicul in caHeris honcefidd si ideo in operas singulas merces consliluta erit, ul
judiciis usnne ex mora debentur.
,
arbitrio domini opus efficcrelur ; tum enim niliil
Hinc Dioclctianus et Maximianus Praeses pro- :
coiiductor praestarc doinino de bonilate opeiis vi-
vincia; ea quoe cx Locatione debentur, cxsolvi sine detur. /. 5i. § I. Javolen. lib. v. epistol.
moia curabit; non ignarus Ex Locato el Conducto Consonat quod , Oplre locato -conducto liis ,
aclioueni cuni sit bonae fidci post luoram usuras ,

verbis Labeo significari ait id opus quod Gra-ci
legitimas adiniltere. /. 17. Cod. h. t. AnOTEAESMA vocanl [ non EPrON (/,) ] iJ est px ; ,
Ante inorani aulem non debentur , nisi conveneril opcre faclo corpus aliqiiod pcrfecluni. /. 5. § i.J/.
ut docet Paulus : Ex Locato qui convenilur, nisi de Ferb. siguif. Paul. lib. i. ad Ed.
convcnerit ut tardius pecuuije illalae usuras dcbcret
nonnisi, eX mora usuras preestare dcbet. /. 17. XXVI. Denique Ex Locato agitur, quod opiis
singulari de usu- non sit factum ex lcge Conductionis , nisi tc./nen
§ 4. Jf. de Usur. Paul. lib.
RIS. locator ipse consensisset ut alitcrferet.
Unde Lege dicta domus facieiida locata erat, ila
2. De
secunda causa aclionis Locati scilicet eo ut probatio aut improbatio iocaloris aut heredis
§ ;
omnino factum , aul non

tjuod opus aut nonfueril ejus esset. Picdetnptor ex voluntate locatoris quse-
eo tempore eove modo quo oportuitferi. dam in opere permutaverat. Respondi Opus qui- ,
dem ex lege dicta non videri factcini sej quouiam ;
XXIIL Siquis opus quodfaciendum conduxeral, ex volunlate locatoris permutatum esset, redemp»
nonfecerit; patet teneri eum hac actionc , in id quod tortm absolvi debcie. /. 60. § 3. Labeo posterior.
interesl localoris.
HB. 5. A Javol. epitom.
Quod si tamen vi aliqua majore facere non po-
tuil non debel quidem teneri in id quod interest;
, § 3. De tertia ccatsa actionis Locati; videlicet ul
sed saltem tenetur ut mercedem acceptam facial reddatur res quce locata cst, et in eadeni causa.
aut si ipsi prorogata est restituat.
Hinc Quum quidam nave amissa vecluram quam XXVII. Tenetur conductor actione Locati rem ,
pro mutua (2) accepcrat, repeleretur (3) rescrip- ;

conduclam reddere localori.
tum ab Antonino Augusto Non immerito Pro-
est ,
Et quidcm morari non debet hanc restitutionem
curatorem Cjesaris ab eo vecturam repetere, cum lis quam dehujus rei proprietate locatori conductor
munere vehendi fuuctus non sit. Quod in omnibus inferret. Sic enim rescribunt Diocletianus et Maxi-
personis simil.ter observandum est. /. i5. § 6. Ulp. mianus Si quis Conductionis titulo agrum vel
:
LIB. 32. Ed. aliamquamcumquertmaccepit; possessionem prias

restilucre debet , et tunc de propriilate litigare.
XXr^''. Agilur etiam hac actione quod opus non
/. 25. Cod. h. t.
,
sil factum intra diem prcefnitum. Pcnim hoc ita,

Reddi auteni dehet res non deteriorfacta ex culpa
si is e.ral dies intra quem fieri posset. conductoris , et in eadem causa. Quapropter lleax
Hinc dictum ante quam
In operis Locatioue erat ,
prospicere dcbct conduclor, ne aliquo vel jus rei
diem effici factum non es-
deberet; deinde , si ita
vcl corpus deterius faciat vel lieii patiatur. /. ii.
set, quanti localoris interfuisset tantam pecuniam
§ 2. Ulp. lib. 32. ad Edict.
condiictor promiserat. Eatenus eara obligationem
Certe non videtar res in cadem causa reddi, quum
contrahi puto, quatenus vir bonus de spatio lem-
locator circa hujus possessionein controversiam ex
poris xslimasset quia id actuni apparet esse, ul
:
culpa conducloris palitur.
eo spatio absolveretur sine quo licri non possil
Hinc Qui vinuiu de Campania Iransportandum
/ 58. § l. LaBEO LIB. 4- POSTEBIORUM A JaVOL. conduxisset, deinde 'mota a quodain controversia
EPITOMAT.
signatum suo et alterius sigillo in apothecam depo-
XXV. Item Ex Locato agitur, quod opus vitiose suisset ; Ex Locato tenctur ul locatori posscssionem
(.) Yid. 1. 4. de Offic. Ass^ssor. sypca lib. 1. d. lit. (3) Et ille retinerc vellet.
W 9-
(4) Opus simpUcitcr, f|aa!«ciuu(iue,
(3) Id est , in aatcces£um.
LIB. XIX. PA^^DECTARUM
viui sinc conlroversia reddat : nisi culpa conductor libro 8 Digcstoium scripsit Si quis vllalos pascen- :
careiet. c/. /. 1 1. § 3. dos, vcl sarcj(<iiduni qiiid policinlninvc coiKJuxil;

culpam euni iiraslâc dcbere d q oi) iiu|)(iitia :
XXVIII. Ita igilur conductor qui rem non resii- peccavit, culjiani css-, Quippe ul artilex (inquit)
init, aut iletcrioremfaciam rcstituil, lenelur; si culpa
COIldllxit. /. 9. § 5. l LP. LIB. 32. AD Kd.
ejus argui possil.
lleni quod i>er nimiain scnîtiam damnum datiir,
JSani In judicio tam fcocali qnam Conducti do- ,
culpa videlur datum. Lnde Julianus libro 8G Di-
lumcl cuslodiaiu, iion eliam casum cui resisli tion
geslorum scripsit Si tutor pnero parum beue fa-
:
potcst , venire conslat. /. 28. Cod. h. l. Dioclet. et cienli forma calcei tam vchementcr cerviccm pcr-
lU.^XIMIAN. cusscrit, ut ei ocnliis (nundeieriir; Ex Localo esse
Hinc Iropcrator .\nloninus cum patre, quum actionem patii e;us. Quamvis euim magislris levis
grex csset aljaclus quem quis conduxerat ita rcs- ,
casligatio conccssa sil ; lanieii iiuiic, niodum non
cripsit « Si tapras lalrones eltra liiam fraudem
:
tenuisse. Sed et de Aquilia supra (4) diximus. /. i3.
» abegisse probaii potcst ; judicio Locali casum
S4- ItiD.
» piEBjiare uon cogeris : alquc temporis quod in-
niercedes ut indebilas recupera- Obiler nola Iniuiiarnm autem aclioncm com-
.) secutum cst ,
:
Ulp- lib- 32. AD Ed. petcre Julianus negat; quia 11011 injuria; facieudae
» bis ». /. 9. % 4-
hoc fcccril, sed prajcipiendi. d. § 4-
Culpa autem conductoris est , si ideo deterior
ics facla sit i/uod ea aliter usus sit quam dehebai Denique culpa est , quum conductor ivni in qua
uti.
fucwndum aliquid roiiduxerat , non custodivit ; aul
Quomodo autem fundo conducto Conduvtor uti altcri reddidit quam cui dcbuit. G. Si fullo ves- V .
lim'.'iita jiolieuda accepcrit, caquc mirres roscrint;

debeat , ita docet Gaius. Conduclor oniiiia secun-
6nni legem Conductioiiis facere debet. Et ante Ex Locato tenetur , qiiia debuit ab hac re cavere.
oiuiiia, colonus curare debet ul opera ruslica sno
Et si pallium fullo permutaveril , et alii alterius
dederit; Ex Localo actioue tenebitur, etiamsi igna-
quoque tempore faciat; iie intempestiva cultura
rus feccril. d. L i3. § (3.
dcleriorcm fundum faceret. Pra;tcrea villnrum cu-
lam agere debet, ut cas incorruptas habeal. /. a5. XXX. pîdimus conductorem culpce nomine le-
§ 3. Gaius tiB. 9. AD Ed. paovir.c. neri. An aulem de propria dunlaxat tenehitur ?
^ln in spr.cie sequeuli conduclor in culpa sit, qucv- Circa fianc qucestionem ita Justiiuanus Ad eos :
ritur? Si (jiiis mcnsuras cofiJuxerit ca>jqiie Magis- , qui servandum aliquid conducunt aut utendum
tratus fi.Tugi jussciit siquidem iiiiquse fuerunt; Sn- accipiunt damnum injuria ab alio datum iion per-
,
l)inus dislingiiil, utrum scil conduclor an non Si : tinere procul dubio est. Qua enim cuba aut dili-
scit, essc Ex Locato actionem (i); si minus, uon. GENTIA CONSEQUI P0S5UMUS KE ALIQUIS DAMNUM ,
Qiiod si xqiiK sunt, ita dcmum cum tineri si cuh a NODIS INJURIA DET? /. iQ- JJ. Commodati JvLlAVi.
LJns id fccit iEdilis. El ita Lalieo el Mela scribunt. IIB. I. DIGEST.
/. j3. §8. L"l.P. LIB. 82. AD Eo. Hanc tamen sententiam Juliani , non esse indis-
Dislinctio eliani adiiibclur in specie sequcnti. tinctcrecipiendam ita nolat Llpinnus. Sed de dam-
Exercilu vcnienle migravit conductor : deinde no ab alio dato agi cum co noii possc, Julianus ait :
hospilio militcs fencstias et cwtera suslulerunt. Si qua cnim cuslodia conse(|iii jioluit iie damnum
doniino uoii denuntiavit , et migravit; Ex Locato iujuria ab alio dan possil ? Si d iMarccllus iulerdum
tcnebilur. Lal)eo autem , si resistere poluit ct non esse posse ait; sivc cuslodiri poluit, ne damnum
reslilil , leneii ait : qua; scnlentia vera est. Sed ct si daretuT; sive ipse cuslos damnum dedit. Quse sen-
dcnunliaie non poluit , 11011 puto eum Itncri. li. tentia Marcelli probauda est. /. lî. Ulp. lib. 5. ad
l. i3. § 7- Edict.
XXIX. Exempla cidpoe qucv attulimus , perti- XXXI. Vidcamusan ctscrvorumcidpam, elquos-
ne/it ad euni qui rem frucndam conduxit. Quando cunique induxerit, pia-stare conduclor dibeat; et
auteni is qui qwd faciendum condujcit , in
in re qualernis pia'stat?Ltium ut servos noxa? dedal ; au
culpa i'ideri debcat necr.e ; patebit cx exemplis vero suo nomine tcneatur el adversus cos quos ;
mox subjcctis. induscril; utruni praestalit lanlum adioncs, aa

Itcm quoeritur^Si cisiarius (id est , carrhucarius) quasi ob propriara culpam tcndiitnr; iililii ila
dum catcros Iransiie coiitendil, cisie.m evertit, et placet , rit culpam eliam eorura quos induxit pra-s-
Pulo, Ex Lor;ito tet suo iiomiue , etsi nihil convenit si tamen cul-
scrvum (9.) quassavit vel octidit?
:
csse in cinn aruoncin : tempe cnim dcbuil. Sed pam in induQcndis admittil ,
quod tales habuerit
cl ul;lis Aijuilia ibilnr. d. l. i3. vel suos \il liospilcs. Et itn Pomponius libro 63
Celsui tli; ipcriliani culpa; arinumerandam ad Ediclum probat. /.11. Lrp. lik. 02. ad Ld.
gf^cltim natn non ei , seil poliiis in eiim Aquilia rompflit.

U) Hoc «ritn casii vn culpa cst , rfuoci usus k\n\t piibllce :
11, n.sur s oiias sci<b.:l iQii|uas ; el sic dedcrit occasioneui Et (juidtni utilis , quia nou corpore suo siivum liccidil.
.l/lili , la.s iraiigeiiHi. Aul. supra lib. ;). Tit. ad Lcg. ^c/ui/. N.
(j) Q(u 111 velicniU-.m conduxcrat. r/)) Supra mosj cadcm. 1. i3. ia /'/>.
(.1) Vulj. eidaliiiir. SeJ hoc virbum ei , cmnino c

;; ,
TIT. II. LOCATI-CONDI^CTI.

Et alibi idein U//>iamis Proculwn ita notal. Pro- Coraposuii : deindc scrvus igne illato se occidit (5).
ciilus ail; Qiuim coloni scrvi villam exussisscrit, Ait Labeo, teiieri conduciorcm Ex Locato qiiia
;
colotium vcl Ex Lncato vcl cx Lege Aquilia lencri ipsecausam pra;buit; inferendo contra CouJuctio-
ita ut colonus possit scrvum uoxae detlere el, : .'i nem. /.11. ^fin. Ulp. lib. 3i. ad Ed.
inio jndicio rcs cssct juilicala, rillero amplius non S.'d ctsi quilijjctcxtraneus igiicm injecerit; damni
agendum. Si-d h;rc (i) ita , si ciilpa coloiius carcat. ratio, judicio LoaATi habebitur. /. 12. Heiimoge?.
Ca;tenira si noxius servos habuil Damui eum iii- , LIB. 2. JUHIS EPlrOMAT.
juria leneri cur lales liahiiit. Idcm servandiun et Itcm Si hoc in Locatione convenit, Ignf.-vi ne
circa inqiiilinorum insiilx personas scribit qiuc : HABF.TO et habuit; tencbitur, ctiamsi fortuitus casns
sentenlia habel ralioncm. /. -27. § i\- ff- ail Let^. admisit incendium quia non debuit ignem habere. :
Aquil. Ulp. i,ib. 18. AD Ed. sup. (/. /. I I .

§ I .
Juxla distinclionem quam .itatuiiivis , accipe quod A'oto : Aliud 03t [cn:m] Ignem innocf.ntf.m iia-
Alfeiuis ait. Colonus villam hac lege accepcral, ut BERE pcrmiltit ciiim liabere, sed innosium
:
iciieui
incorruptam reddcret, pia.'lerviin et vetuslalem. d. §1. ^
Coloni servus villam inccndit, tion forluito caso. Jiinc Si colonis prxdiorum lege Locationis, ut ,
Kon vidcri eam vim exceptam rcspondit; nec id innocentein igiieiii habcaut denuntialum sit si :
pactum essc nt si aliquis domesticus eain incen-

,
quidtm fortiiilus casus inccndii causam iutulcrit ,
dissct, nc prsestaret sed extrariam vim utrosqr.e
:
non pra;stabitur pcriculum locatori (6). Si vero
excipere voluisse. /. 3o. § 4- Alfe.v. lib. 3. digest. culpa locatoris qnam
(7) ])roest.irc neccsse cst
A Paulo epitomat. damnum fecerit; lentbitur. /. 9. § 3, Ulp. lib, 32.
XXXII. Mnxime autem eorum quoriim in opcre AD Ed.
quod Jaciendum cowluxit opera usus est , culpam XXXiy. Sequititr et aliudexemplum in qiio culpa
conduclor prwsta rc dc be.t. conductoris casiim prcecessisse videtur.
Hinc Qiii columnam Iransportandam conduxit
Culpse autcm ipsius ct illud annumeratur
siea, dum tollitur aut portaturaul rcponitur, fracta propter inimicilias ejus vicinus (8) arbores ex(
, si
i-
sit ita id periculum prasstat, si qua ipsius eorum-
;
que quorum opcra uterctur, culpa acciderit. Culpa

dcrit. /. 25. § 4. Gaius liu. 10. ad Edict. pro-
VFNC.
autem abest, si omnia facta sunt qua- diligentissi-
Item in hac specie -.
Si qnis servum doccndiim
laus {1) quisque observaturus fuisset. Idem scilicet
conduxerit, eumque duxerit peregre et aut ab
intclligiuuis , etsi dolia vel tignum transporlaudmn ;
liostibus captus sit aul perierit; Ex Localo esse ,

aliquis conduxerit. Idcnique tuiani ad cojteras res
actionem placiiit si inodo non sic couduxit uL :
transferri potest. /. iS. § 7. Gaius lib. 10. ad Ed.
pcregie duceret. /. i3, § 3. Ulp. lib. 32, .\d Ed.
PROVlNC.
Consonat Alfenus in specie sequenti. Qui mulas XXXA, Qitod hactemis dixinms de his quce a
ad cerlum pondus oneris locaret, cum majore onere conductore pra^standa sunt necne , ita oblinel r.isi
conductcr eas rupisset, consulebat de actioue. Res- alilcr inter contralientes convenerit. Nam F. G. lictt
pondit vel Lege Aquilia vel Ex Locato recte euni regulariter non teneatur conductor dc casu forUiilo
;
agere sed Lege Aquilia tantnm ctim eo agi posse
: lainen Juliauus libro i5 Digeslorum dicit": Si quis
qui tuin mulas agitasset (3); Ex Localo, ctiamsi fundum locaverit, ut, eliam si quid vi majore ai:,'i-
alius (4) eas rupisset, cum conductore rccte agi. disset hoc ei prasstaretur; pacto standum esse, /. o.
,
/. 3o. § 2. AlFEN. LIB. 3. DIGEST. A PaULO EPI- § 2. UlP. LIB, 32, AD Ed.
TOMAT. Item quamvis regulariter damnum ex vitio ma-
XXXIII. Mithis exemplis teriw contingens non pra;sietur ab eo quialiquod opiis
oslendiinus , conduc-
torem luic aclione teneri de culpa. ex hac materia facieuduni conduxit; secus tameii
Jam vero quod diximus erit si contra convenerit.
, eum non teneri de casu ,
Jhrluito ; ita accipiendum est , si culpa ejus non prw- Unde Si gcmma inciudenda aut insculpenda dala
cesseril. sit, eaque fracla sil:si quidemvitio inateii:cfa<:tum
V. G. Inler conductorem et locatorem conve- sit non erit Ex Locato aclio si inipcrilia faciciilis,
, ;
nerat , ne in villa urbana fenum componeretur. erit, Huic scntentia; addendum est nisi pcriculum :
(i) Haec est Nota Dlpiani. (4) Quem cc nductor pra;fecera id agend.is mtilas.
(5) Cursnperlativo utilur.' Nam c.x pluribiis .i!iis tcxlibiis
(5J IVo se o< chlit, alibi reclius jitur succendii ; scilicet
'
constat, levcm tantum. non levissim im culpnm in iioc coii- succendit ;ed( s
iractu piasstjfri. Verum apud Noslros superldliviim pro posi-
(G) Ha;c lectio Vul<;ala rcclior Florentina qua: habc
tivo interdum ponilur, ct vice vcrsa ut observat Vinniiis :
prceslabit periciilum locator.
in Inslit. ad h. tit. Vel etiam dici potesi in rebus quc .
facile irangi possunt , diligentiam exactissimam quar e:^ (7) Legcnilum cst , Cotuluctoris. Sed adhuc
natura contractus uon requir<retur , ex natura et qualilalc D. Noodt verbum illnd locutoris , omnino cxpu!)"it : et
rei iu coiilraoium detluctae retpilri infra, pro tenebitnr, Xu^h tewbnniur ; siilicet coloni.
quia circa eas res ;
uulla diiigontia sufficiens est, qu.e non sil cxactissima. (8) In culpa enim conductor, quod rixando cum
est
(3) Aquilia eaim dalur in cum ipsum qui diimiuin Yicmo bis iniinicitiis causam dederit.
detiit.
;;,
LIB. XIX. PANDECTAP.UM

qiioquc in se anifex icccsperal. Tunc enim otsi vitio auiem tibi eraiit cenlum ; cx quibus qnum par-
«lateiijc id evenit, piit Ejt Locato actio. /. i3. § 5. ten) impendisses, vclui tc opus faccr(. Diii , Si
Ibid. opus facerc persex eiaveris Ex Locato tccum agere
;
ut pecunise mihi reiiquum resliluas (4). /. go.

XXXyi. Ahitnde vidimus qiiando hac acdoiie L^BEO POfXEBIOR.
leneatur conduclor de re amissa, exdncla, aiU dc- § 4- ÎB, 5. A J+VOUiWO EPl-
TOH^T.
lcriore Jacta.
Condcmnalur aulcm cx hac causa conducior
§ 5. An veniaiU in actionc Locali sumptus qui ia
quanli ea res esl. Potest iamen conchictor qui rcm
Operis exhibendis facti sunt ; et restilulio ejus
conductam culpa suaamisit, obtinere ut ipsius con-
quod Conductorfu.li npminc conseculus est ex re
ductoris sumptibus locator agat advcrsus eum a quo
conducta.
res possidelur ; aut saltem suas ipsi localor cedat
actiones.
XXXVIII. Quum quis rem , ct circa hanc rem
Hoc docel Laheo, Ita ilie : Veslitnenta tna fullo operas suas locavit; non veniunl in aclione Locati
pcrdidil ol habes undc pctas , ncc rcpeleie vis.
,
sumptus quos in eis exhibendisfecit : magisque prce-
Agis niliilorr.inus Ex Localo cuiu fuUone sed ju- :
sumilur convenisse , lU suis sumplibus locator hcee
dicem aslimaturum an possis advcrsus furem agere exhiberet.
ei ab eo tuas res consequi ; fuUonis vidclicet sump-
V. G. Vchiculum conduxisli, ut onus tuura por-
tibus. Scd si hoc libi impossibile (i) esse per-
taret et secum iicr facerct (5;. Id quum pontenj
,
spexerit, tunc fulloncm quidem tibi condemnabit
ti ansiretrcdcmplor (6) cjus pontis portorium
;
,
tuas autem aclioncs te ei piKstare conipcllct. /. 60.
ab co cxigtbal. Quarebatur an ctiam pro ipsa ,
§ a. LaBEO POSTERIOR. LIB. 5. A JaVOLENO EPITOM. sola rlieda portorium daturus fuerit? Puto si mu- ,
Similiter Paulus Si fullo sarciiiator vestimenta
:
ho non iguoravit ea se transituiaim quura vchi-
pcrdidcrit, eoque nominc domino satisfecerit ; ne- ,
cuhim locaret; mulionem prassiare debere. d. l. 60.

cesse est domino Vindicalionem eorum et Condic-
§8.
tioncm (2) ccdcre. /. 25. § 8. Gaius lib. io. ad
Ed. provinc. XXXIX. Is qui rem conduxerit non cogitur ,
Observandum qnod , quum Conductor dolo non restituere id quod reinomiue Furti actione con-
reddit rcm conductam, non duntaxat quanli res est sccutus est (7j. /. 6. Gaius lie. 10. ad Ed. pbo-
condemnatur , sed qunnti aclor in lilem juravcrii. VINC.
De hoc casu accipe quod dicitur Qui servum con- :
ARTICULUS II.
ductum vel aliam rcm 1.011 immo])ilem non resti-
liluit (3); quanti in litem juralum iuerit , damna- Cimi quibus actionibus nctio Locati soleat co/J-
bitur. /. 48. § I. Marcell. lib. 8. digest. currere.
Ex Constitutione Zenonis , conductor qui rem XL. Aclio Locati interdum concurril cum actionn
conductam delinens earn usque ad dejiniiivam Scn-
,
Lcgis Aquiliae et phtribus aliis.
tentiam non rcslilueril; prceler rem, eliam ccstima- V. G. Conductor arbores in re conducla Ipse
tionem rei ad similitudincm invasoris prwstare
, , quoquc si exciderit non solum Ex Locato tenc-
,
debet. 1. 34. Cod. h. t,

tur, scd etiam Lege AquiUa ; ct ex Logc XII Ta-
bularum, Arborum fubtim c.esarum ; el Interdicto
§ 4. De quarla causa ex qua Locali agi potest QuoD VI AUT clam. Scd utique judicis qui Ex Lo-
scilicet proptcr quemcumque dolum Conductoris. cato judicat, officio continetur, ut caeteras actiones
locator omittat (8). /. aS. § 5. Gaius. lib. 10. ad
XXXVII. Commune est omnibus honce fidei con- Ed. provinc.
iractihus , ut seiiiper in his tacita insit clausula : Similiter Si vuhieravcris servnm tibi localum :
DoLtlM MALUM ABESSE ABFIITCRUMQUE ESSE. ejusdem vulneris nomine , Lcgis Aquiliae et Ex
Igilur propter qucmcumque conductoris dolum Locato aclio est. Sed allerutra contentus aclor
agi cum eo aciione Locati polesl. esse debet (9). Idquc officio judicis continetur,
Unum exemplum sufficiat. Mandavi tibi ut ex- apud quem Ex Locato agetur. /. 43. Paul. lib. ai.
cuteres quanii illam aditicare vcUes. B.enuntiasti AD Ed.

mihi ducentorum impensam excutcre cerla mer-
, : Item concurrit interdum actio Communi dividun-
cedc opus libi locavi. Poslca comperi non posse do citm aciione Locati; ut ex l. 35. §1. h. t. supra
rainoris trccculorum cam viliam constare. Dat:i vidimus. i\'. 17.
Id est, dinicilc. (6) Publicanus.

(1)
(2) piirlham , quae solo rei domino competit. (7) lu hoc diffcrt a creditore cui pignus surreptum est.
(3) Di>lo. non Nam iuraUvr in litem nisl propter dolum :

(8) Ex pluribus enim actionibus ejusdem rei perseontorii"!,
ut vid. supra lib. 12. Til. daln lUem jurando. N. 3. unn electii racteras cnDsumil : utvidire erit infra lib. 4^*
Tit. de Oblig. et act. Part. fin.
enim pergendo impcudere reliqaam
(4) Dolo
ft cisii ;
liujus pecunia; , me proliibeute. (9) Vid. Nol. praced.
(5) Haloandcr legit , iter faceres : et quum pontem , etc.

;
, ,
:
TIT. II. LOCATl-CONDUCTI. 217

Denique St locatum tibi servuiii siiljiii intcrcst, pr.Tstabitur. Et ila Prooulus in procuia-
utrumque judicium adver^sus tc cxcicendum Lo- ,
tore rcspondil. sup. d. t. i5. § 8.
cati actionis, et Furti (l). /. lyi. 1'aul. lic. k Hoc obtinct, qiiamvis locator fiwi-ii bonce fidei.
Eoicr. l\am Si quis domum boDa iide emplani vcl funduin
locavcril iuilii; isque sit evictus .'inc dolo malo
SECTIO III. culpaque cjus Pomponius ait nihilominus cum
: ,
tciieri Ex Coiiducto ei qui conduxil; ut ei pra-stc-

De actione Conducti. uir frui quod conduxit licere. /. g. Ulp. lib. 3'i.
AD Ed.
XLI. Ex CoNDucTo aciio conductor d:Hur IIoc tameii tcmperamentum adhihel Ulpianus :
l. i5.Ulp. lib. 3i. ad Ed. Plaue si dominus non patitur, ct locator paratus
Circa himc actionem potissiiiiiim quaTitur ex qiii- sit aliam habitalionem non minus commodam pra-s-
hus caiisis compclaf , et quid cx liis singulis causis lare, a;quissimum esse ait , absolvi locatorcm. d.
iii hac actioiie vciiiat. IJwc autcn ul ordiin: Irac- l. ().
tciiuis ; Conductiomiiii distingucmus species : scilicet Et hiec quideni de casu quo frui non licet, cx
Conductionem rei fruendce , Conductionem operis causa evictionis quce tcmpore contractus exislebat.
faciendi, el Conductionem operarum. XLV. 2." Quod si ex nova causafrui non liceat
si quidem factum culpave locatoris argui possit
ARTlCULrS L adhiic in id quod inlcrest tenebitur ; pula si rcm
quam locaveral alienando , non cavit ul starctur
In Conductione reifrucndce , ex quihits caiisis aclio Localioni.
Conducli competai; et quid inea actione ex his
singulis causis veniat.
Hiiic Qui fundum fruendum, vcl lialiilalionem
ahcui locavit ; si aliqua ex causa fundum vcl a;des
XLIL Competit autemexliis causisfercrut puta, vcndat, curare debet ut apud emptorem quoque,
si re quam couduxittrui ei iion liceat ; forte quia
cadem paclione, ct colono frui et inquilino habi-
tare liceat. Alioquin proliibitus is agcl cum co Ex
possessio aut totius agri aut partis non prffistatur,
ei
aut villa non
reficitur, vel stabulum, vcl ubi greges Conducto. /. 25. § I. Gaius lib. io. ad EoicT.
ejus stare oporteat vel, si quid in lcge Conduc-
:
PROVINC.
tionis convenit, si hoc non praislatur; Ex Conducto XLVI. Interdum tamen, etsi ex facto locatoris
agctur. i/. /. i5. § I. Ulp. tir.. 32. ad Ed. frui prohiltcatur conductor , aclio conductori noit
Possunt esse adhuc et alice causce, De singidis compelet in id quod interest ; sed duntaxat ul
sigillatiin agenduin. merces ipsi remitlatur , ex quo frui prohibitus esl :
scilicet quum locator justain ccmsam habuit.
§ I.Prima causa cx qiia actio Conducti competit Hoc est quod, Interdum ad hoc Ex Locato ageluv
nimirum quiim re conducta frui non licet ubi :
ul quis locatione liberelur, Julianus lib. i5 Diges-
de remissione pensionis coloiio facienda ob ste- torum scripsit. Ut puta, Tilio fundum locavi; isqiie
pupiilo herede iustiluto dccessit cum tutor : H
ronstituisset abstincrc pupillum hcreditale , cgo
XLIIL Compelit actio Conducti conductori fundiim pluris locavi. (3). Deinde pupillus rcsti-
quum ipsi eive cui rem ablocavit frui re conducta tutus est in bona paterna. Ex Conducto nihil am-
non licet.
plius cum consccuturum , quam ut Locatione
Enimvero Ncmo prohibctur rem quam conduxit liberetur (4). Mihi enim justa causa fuit locandi.
friiendam alii locare si nihil aliud convenit. 6. Cum co tempore
(/. i5. § /J'/(. Ulp. lib. 32. adEd.)
, /. .-
Cod. h. tit. Atêxander. iii pupilKim actiones nulla: darentur (5). /. i6.
Interest aiitcm per quein et ex qua causa con- JULIAN. LIB, |5. DIGEST.
d:iclor prohibeaturfrui.
Obiter nota : Tutelae tamea cum tutore judicio
XLIV. Et ." si per ipsum locatorem prohibeatur;
I (inquit) aget (6), si abstinere non debuit. /. 17.
autperalium quidem, sed ex causa evictionis quce Ulp. lib. 3'i. AD Ed.
tempore conlractus juin existebat ; puta , eo quod In quo ineril etiam hoc quod ex Conduclione
res aliena locala est competit hcec actio in id quod fundi lucrum faccre potuit.
.•
/. 18. Julian. lib, i5.

iiiteresl frui non licere.
DIGEST.
V. G. Plane si forle dominus frui non patiatur ;
Sed addes hoc Juiiani scntentiae ; ul , si colhisi
vel quum ipse locasset ; vel quum alius alienura ego cum tiitore , Ex Conduclo tenear in id quod
,
vel quasi procurator (2) , vel quasi suum quod : pupilli interfuit. /. 19. Ulp. lib. Sa. ad Ed.
(1) Sed actio Furtl non consumitur per actionem Lv- ejus a me conduxer,it, et ia cujus Gonductionis jus suc-
»aU, ueceam consumiC; quia diversa persequuntur. cessit.
(2) Quum nonessel. (3) Utpote qui abslinuisset hereditate palris,qui fundum
(3) Alteri. a me coiiduxcrat.
(4) Quamvisfactomeoprohibeaturfruifundoquempatcr (^) P"pillus scilicet.
Torti. 11. aS
,, ,
a!8 LIB. XIX. PANDECTARUM

XLYII. VieUmiis quando conductorl qui fmi ei cilra culpam locatoris : Cdmpetit quidem ei actio
proldbttur , compelat necne actio in id (juod in- Conducti sed in id duntaxal ut merces , ex quo
;
terest. frui non licet, remittatur i aul, $i prcerogata erat,

Quomodo autem hoc quod inlerest , cestimabitur? reddalur.
De liac re ita Paulus : Si tibi alionam insulani Hinc Alfenus .^dilis in municipio balneas con-
.;
locavero quinquaginta . tuque oaindem sexaginla duxerat, ut eo aniio municipes gratis lavarentur.
Tilio locavevis ; et Tilius a domino prohibitus Post tres mcnses incendio facto respondit posse ,
fueril habitare aRcntem te Ex Conducio , sexa-

: agi cum balneatore Ex Conducto ut pro porlione ;
înta consequi debere placet ; quia ipse Titio temporis quo lavalionem non praeslitisset, pecunise
lciiearis in sexaginla. /. j. Paul. lib. 32. ad Ed. conlributio fieret. /. 3o. § 1. Alfen. lib. 3. digest.
Tryphoninus aitlem : Nos videaroiis ne non sexa- A Paulo epitomat.
ginta pKTSl.Tnda nec quinquafjinla sint, sed quanli Item Africanus : Si fundus quem mihi locaveris,
interest perfrui Conductione. Tantumdcmque con- publicatus sit ; teueri lc actione Ex Conducto ut
spqualur medius (i), quanfim piajstarc dcbeat ei mihi frui liceat, quamvis pcr le non slet quominus
qui a sccon-uxit; qaoniam emolumentum (2) Con- id praestes. Qucmadmodum ( iiiquit ) si insulam
ductionis ad comparationem uberioris mercedis aedificandam locasses, et solum corruisset; nihilo-
com])utati]m majnrem efficit condemnationem.
,
minus tencberis. Nam et si vendideris mihi fundum,
Et tameo prinius locator reputationein habebil isque priusquam vacuus tradcretur publicatus fuc-
quinqn:igiiila (3) qm
ab illo pcrcipcrct si do-
,
rit ; lenearis Ex empto quod hactenus verum :
niinus iii5u!.-E habitare novissitnuni conductorcni eiit ut pretium (4) restituas, non ut ctiam id praes-
non veluisset. Quo Jurc utiruur. l. 8. Trtpbon. scs si quid pluris mea intersit eum vacuum mihi
LIB. 9. DISPUT. tradi. Similiter igitur et circa Conductionem ser-
Circa hanc ejus quod conducloris interest a^sli-

vandum puto ; ut mercedeiu quam praestilerim
restitnas, ejus scilicet temporis quo fruitus non
malioncm o!>serva etiani i quod Coiouus, si ei frui
fuerim nec ultra actione Es Condacto pracstarc
non liceat, totius qi;iiiqiiemiii noniiiie stalim reclc
:
cogeris. iVam et si colonus tuus fuudo frui a te aut

agcl; elsi reliquis annis domiiius fiuidi frui patiatur.
ab eo prohiberc ne id faciat possis , tantum ei
Nec eniiu scniper libeiabilur dominns, eo quod
secundo vel tei tio anno palietur fundo frui. Nani
praestabis quanti ejus intcrfiieril frui; in quo etiam
lucrum ejus continebitur. Sin vcro ab eo interpel-
€1 qui expulsus a Conductione in aliam sc coloniani
labitur qiicm tu prohibere propter vim majorem
conlulit, non suffecturus duabus: ipse pe
aut poteiitiam cjus non poteris , niliil amplins ei
sionum nomino obiigatus erit et quantiim pcr ,
quain mercedem reniitteie aut reddere dcbebis
singulosannoscompendii facturuseratconsequelur.
(/. 33. African. lib. 8. qut.st.) Pcriiide ac lalro- :
SeRA EST ENIM PATIENTIA FRUFNDl QU.Ii OFFERTCR
EO TE5IP0RE QUO FBUI COLONCS ALH5 REBUS ILLIGA-
,
num incursu id acciderit. /. 34. Gaius lib. 10. ad
Tus NON potejT. Quod si paucis diebus prohibuit Ed. PROVl^C.
Et haec distinctio convenit illi quae a Servio
deinde poeuiteutiam agit omniaque colono in ,
introducta et ab omnibus fere probata est ? Ut, si
ialegro sunt nihil ex obligatione, paucorum die-
;
aversionc insulam locatam dominus rcficitndo, ne
rum raora miuuet. /. a^- § 4- Paul. lib. 34. ad
ca conductor friii possit effeccrit animadvcrtalur ,
Edict.
necessario necue id opus dcmolitus est ^5). Quid
XLMII. Hactenus vidimus quando conductori luim intcrest utimn locator insulse propter vetus-
qui frui prohibetur aul pcr ipsuni localorem , av.t latem cogatur eam reficere, an locator fundi coga-
ex causa antiqua , competat actio in id quoi' lur fcrie iujuriam ejus quem prohibere non possit?
siia interest i necnon commodo hoc interesse testi- Iiitilligeudum est autein nos hac distinclione uti
metur. (b eo qui ct suum pia-diiim fruendum locaverit,
2.° Jam vero quotiesrumque conductori fnd non el boiia fide nigotiuin contraxerit ; uoii de eo qui
iicet ex causa post Conductionem superveniente aiienum pra;dium per fraudem (6) locaverit, nec
(1) Meilins est, qui a priore lor.itore c. nrlu.til, ct alti ri sopra lih. prseced. (oto Tit. de Peric. el conim. rei Tiend.
atf cavit. Hujus auL m
qui a priore cimduiil, i;,nli inle- srilieel pcriculum omne qui.d circa rem vi n Jitam conlintjit
rt-slin quanlum ipse tcnetur secundo conductori cui rcm fx caufa pnst coDiiactiim suptrvenitnle ciira cu'p;im \en-.
^loca\it. ditori.s, debtn* einpMrem sequi A ii alias soiutioucs afie-
(j) M cst , qiiod cx seconda CoDdnclione

liicriim niiil qn. ri m i(m2e potius sequenda sil f.ilror me ignorare. ,
aeiui -bal; proptir merceilem quam accip cbat, qna? •iberior Ai piubirc nou possiim distinctiom m Aulon. Pabri quam
erati!!» quara ipse priori li.caloii pendtbat Roc [ii quaDi] seqiiitur Brous^buiiiu», qui distinguiint casum publicatiuuis
lucrum qiHiil prinr conduru.r amiltit, eonsiderarl debt t ut ;
a casu im rilus.
in timlura ijisi locator condi-nin tur.
(5j .Scilicct ul , si nul'a npces.'i!ale cogente refecil loca-
(.3) Scilicit ; e.\ Sfxaîma quse prior coDducb r arap!iiis lur, I. ncalur condnctori ift id ijuod iutcrest , sin ex nects-
a secundo coudu.:tire mm
cunseqiu lur. drducfn.''a sunl silati', e.liH.is diuilaxat lcucatur ul nmitlat merccdem.
quinquMsintn qna ipsr priori locatori pendero tpnrretur : (6j .S il Isi non per fraudem locassi-t dum suum pul.irft,
1
et sic prior localor ei in deccm dunLixat condi mnaudus tcn.icUir; ut snpra lidimus: q.ia caiisa evi
cst. pote couti actus ej.i6tfns dcbet piiestdri.
(4) Yidetur hoc adrctsari doctrinse qaam tradidimus
, ,
TIT. II. LOGATI-CONDUCTI. ai;,

icsistcve domiiio possit quomiiius
is coloiiuin Irui tain habiiaiioiicm liabuissei, j)ro portioiie lempor;»
l>rohibeat. l. 35. Akhic
<ju*st. i.iii. 8. IX Locatioue domus dcduccuduiu esse. d, l. 28.
Cilra locntonm qiii iloiniim localam ilcmolitur
tiimilis cst distiiwlio apiul Atfcnuin. Ila illc : L. Ohscrvamhim etiam csl , Cotiduclori doinus
Qui insiilani Irigiiita conduxeiat siiigula cosna- ,
fjui migrare nccessc hahuit , merccdcm deinceps
tula ita coiidu.xil iit qiiadraginta ex oniiiiljus coili- csse reinittendani ; non pro co diinta.rnl teiiiporc
gcienlur. Domiiius iusiilje, quia «dilicia vitiuni qiiod pnvtcriil doncc dontus rcjiceretur.
faccrc diceiel , dcmolierat cam. Quajsitum cst
Eninu-cro Quum iii plures annos domus locala
quanti lis .rstimari debcret ; si is qui lotain coii-
est pra-stare locator dcbet, ul noii solum habilan;
diixoiat , Ex Conducto agerct ? Respondit , Si ;
conductor cx Kalcndis Juliis (7) cujusque anni

viiiatuin «dificiuin necessario demolilus esset, pro
scd cliam locarc habitalori si vdit suo tempore
jiorlionc quanli dominus pra^dioruni locassel, quod
possil. Itaquc si ea domus ex Kalcndis Janua-
fjiis tcmporis Iiabilatorrs Iiabilare non poluissent,
riis (8) fulta in Kaleiidis Juniis pcrmansissct ; ita
lalioiicin duci ct tanli liuiii .-csliiiiari. Siii autcm
,
ut nec habitare quisquam ncc ostcndere alicui ,

noii fuisset luccsse dinioliri scd quia iiiclius a'di- ;
[losset ; conductorcm piaeslaturuni
nihil locatori :
licare vellct, id fccissct ; quaiili couductoiis inlc-
adeo ul ne cogi quidem possit cx Kalendis Juliis
rcssct habitatores ne migrarent , tanti condemnari
oporlero. /. 3o. Alfeh. hb; 3. digsst. a Paulo
rcfecta domu habilare iiisi si paratus luisset ;
lo-
liPITOM.
ciitor commodam domum ei ad liabilaiiduni (9)
dare. /. Go. Labeo poster^ lib. 5. a Javolen.
XLIX. Ohserva ; Condiictorem dowofrui prohi- EPIT.
liliim videri debere si jiistain causain migrandi
hahuit , ffuamvis domus incolumis manseril. LI. Hactenus de remissione mercedis conduclori
Quocirca idcm Juriscoiisultus Ilerum inlerrogatus domus , cui frui non liccl , facienda.
est ; Si quis timoris causa cmigrassct dcbcret nicr- ,

Simdiler conductori fundi non videtur fnd li-
ccdem necne ? Respondit , Si causa fuisset cur cere , quum pcr aliquani vim itmjoreni nuUosfiuctus
piviculum timeret, quamvis periculum veic non percepil. Compelit igitiir ei ex hac causa actio
iuissct , lamen non debere mercedem ; sed si Conducti, iit nierccs hiijus anni ipsi rentillatur.
causa timoris justa non fuisset , nihilomiiins dc- lloc docet Vlpianus. Si vis tempcslatis calami-
bere. /. 27. § J?«. Alfen. lib. 2. digest. a Paulo tosa; conligerit an locator conduclori aliquid
,
EPIT. praestare debcat videamus ? Scrvius omncm vim

,
Quod si domi habitatione conductor seque usus ciii resisti non potest dominum colono praestarc,
fuissct (i), prapstaturum. /. 28. Labeo lib. 4- pos- debcre ail ut ]iuta, flumiiiuni, graculoriim (10),
;
terior. epitom, a Javoleno. sturriorum, el si aliquid siiiiilc (11) acciderit aut ;
Ei ctiam cjus donius mercedem (2), quae vitium si incursus hosliiim fiat. Si qua t.imeii vilia cx ipsa
fccisset, deberi putat. d. l. 28. § i. re orianlur , haec damno coloni essc ; vtluli si vinum
Idem Juris esse si potestatem conducendi ha- coacueiit (12).
bcbal (3), uti pretium Conductionis prxstaret (4). Si raucis (i3) aut herbis segetes corruptae sint :
Scd si localor couduclori poteslatcm conducenda' scd et si labes (i4) f'Cta sit, omnemque friictuin
domus non qua hal)ilarct con-

fecisset, el is (5) in tulerit; dainnum coloni non esse ne supra dam- :
duxissel tantum ei prKstanduin pulat quaiilum

;
,
num seminis amissi, nierccdes agri praaslare co-
sine dolo malo praestilissct (6j. CaetcrUm si gratui- gatur.
(1) Id est non migrasset; quaaivis justnni mcluendi

, I Juliis autem , anmis fere integer ;
unde mcrito
habuissel causam : fjuod evenlus comproba\it, si quidem dicitur, nilnl locatori condnctorem pra-sluturnin. Retmeri
poslea domus vilium fccit. tameu posset verbum ilud /«/;« [elayee.\
(2) Mercedem scilicet Iuiius temporis quo mansit ia (9) Interim donec
prior reficeretur.
domo, quamvis justam causam liabuisset iade migramli. (10) Graculi et Sturai , aves edaces magao agmine
(3) Id esi, eisi migraie necesse liabuit, lamen si localor volantes.
€1 fccit copiara allerius domus , adhuc idem Juiis esl : sci- ex locuslis, muribus
(11) Puta ; , etc.
licct , ut pretinm Conduclionis pnvstare debeat.
(12) Quum damnum ex ipsn re orilur, id est (fuum ,
(4J McHdosam
leclioncm esse suspicatur Gothofrcdus. damnnm accidit in fruclibus jam pcrceptis piitn si vinum ,
Hanc ita reslituit ut e conlrano locaior prfliuni Conduc-

:
coacuerit, damuum coioni (ssedcbit frucliis enim pcr- :
tionis prmstaret , si tocalor Condiiclori , elc. At es Nota merccdem debcl; eos percipiendo suos
cepit pro quibus
pisecedenti supervacaiiea videtur liajc craendatio. fecit , et ei ulpote damno pciire dibent.
(5) Conductor aliiim domu "' -7"« (i3) Alciatus Kgit, erucis. Cujacius relinct leclionein
(0) Pro pretio Condu alterius douius. raucis , et eo nomine putat signilicart vermiculos ; Ob-
(;) Ita Haloander; pro eo quod iu Vulg legilur, Kalen-

serv. XV. 28.
dis illis. Haloandri lectionem probat Anton. Augiistinus (i4) Budoous legit Tabes ; quod non probat Cuiacius,
lib. 4-Emendat. cap. i^ et observat migralionts Vcterum quem vid. d. loco. Ut ut sil , hoc accipe de labe qu.TS
eo tempore fieri solitas fuisse. fructibus canlingit, puta flalu ventorura, aut iucursu plu-
(.S) Ilaloaudcr Wâ, ex Kalendis Jnlif fruda ; et recte. viaruui.
A Kalcudis euim Jauuariis ad Juuias , suut lantum qiiin'iue
,
2ao LIB. XIX. PAISDECTARUM

si uiedo fruclum oleae corruperit
Sctl ct aut so- , duxeris ; si t.imen expressum non est in Locationt
lis fervore uon assuclo id accideril j damnum domini ( ut mos region.s |iostiilabat ) ut, si qua lue tera-
futuTum. damna accidissenl ad
pestatis vel alio cccli viiio ,
Si vero nihil extra consuetudiuem acciderit ,

onus tuum pcrtinrreiit ct quae venenint sterili- ;
damnum coloni esse. Idcmque dicendum si exer- tates , ubertale aliorum aiinorum repensatae non
citus prKlcriens pcr lasciviam aliquid ibstu- probabuntiir lationem liii juxta bonam fidem
:
lit (.). haberi rectc postulabis ; eamque formam qui

,
Scd et corruent ut nus-
ager tcrra; motu ila ex appcllatione coguoscet, sequetur. /. 8. Cod,
quam sit damno domini esse , oportere enini : h. t.
agrum prsestari conduclori ul frui possit. L i5. ,

LI V. Quod ubcrlas aliorum annorum , dammim
^ 2. UlP. LIC. 32. AD EdICT. uiiiiisanni pcnsare debcal , ila Papinianus libro 4
Simililer Ouum quidam incendium fundi allo- Rcsponsorum ail Si iino anno reniissionem quis
:
garet,ct remissionem desidcrarel; ila ei resciipluni (oloiio dedeiil ob sterilitntcm deinde sequentibus ,
cst : «pnedium coluisli pro])tei' casnin inceiidii

Si ; ,iuiiis conlin!;il ubertas; niliii olxssc domino remis-
» repcntiui non immerito subveniendiim tibi
,
sioncni sed inlegram peiisionwn etiani efus anni
:
» est ». d. l. i'). § 3. //;/('; ciiiisas pxtriiisccas quoreniisit, exigcii<Jam. Iloc iJeui ct in vectigalis
qiiibus friii proliibiliis viilcii polcsl coiidiictor , mc- damuo (2) respondil. ScJ ttsi veibo Donatiosis
rccenscnt Dioclclianiis et Majci-
rito ctiain lociistas
dominus cb sterililalcm anni remiserit, idem erit
mianus. lla E.vcepto tcniporc quo cd.ici lo-
illi :
dicendum; quasi non sit donalio sed transactio. ,
custarum pernicie , slcrilitatis vitium intcrcessil ; Qoid lamcii si novissimus eral annus sterilis io ,
sequenlis temporis fruetiis quos tibi juxta pr.T , quo ci remiseiil? Verius dicetur, etsi superiores
teritam consuelndinem dcberi conslilcrit , red ii iiberes fiurunt, ct scillocator, Non debere eum ad
tibi Praeses proviucia; jubebit. /. i8. Cod. h. i.
conipulatioiiem vocari. /. i5. § 4- Ulp. lib. 32. ab
Lll. Ubi autem non aliqna vis major extrinseca , Edict.
sed naturalis sterilitas , argiiitiir : fjiiantiimi'is e.ri- Ccpterum in his qiiipslionibtis magls hoc quod con-
gua sitfructiium quanlitiis quam coloniis percipial veiiit intcr coiilral.cnlcs : rcs,ionisve rnorem , spec-
nihil ei remittendum ; ita docct Llpianus. laiidii aul alter fecil; itcsmI
rcscribunt Dioclciiuini\ el Maxtniianus. Circa Lo-
Quum quidam de fructuum exiguitate qucrcre-
cationes alque Conducliones maxiroe fides contrac-
tur ; non
esse ratioiiem ejus h.Tbcndam, Piescripto
tus servanda est, si niliil specialiter exprimatur
Divi Antonini conliiietiir. Itrni a!io Rescripto ita
contra consueludinem rcgionis. Quod si alii remi-
continetur « Novjm rem desideras, ut proptir
:
stiint, conlralegem contractus atque regionis con-
» vetustatem vincarum remissio tibi detur ». d.
sucludiiiem, pensiones; hoc aliis pra^judicium af-
l. .5. § 5.
ferre non potest. /. 19. Cod. h. t.
LIII.Vl coloho merces remitlaiur ejiis temporis

LV. Circa remissionem pensionis diio ohser-
(fuo Jruitiis non est ; prceterquam quod oporlel cau-
,
vnnda supersunt , i." Ubicumque tamen remis-

sain cx qua Jrtiitiis non est , extrinsecam Jiiisse ;
sionis ratiohabetiir ex causis supra relalis; non ij
hcec adhuc concurrerc dcbenl.
quod sua intercst conductor consequitur sed mer-
i.o Vt damnum quod passiis est ,
fuerit inimo-
,
cedis cxonerationem pro rata. Siijua denique (3),

dictim.
Unde Gaitis .-Vis major quam Grrrci 9EOT BIAN
damnnm seminis ad colonum perliuere (4) decla-
ratur, Wjt». d. /. l5. ^ y.
[ id est, vim divinam'] appcllant, non debtt coii-
Apparct de eo nos colono dicere, qui ad pe-
2.0
ductori damnosa esse si, plus quam tolerabile est, ;
cnniam numeratam conduxit. Alioquin parliarius
Isesi fuerint fructus : alioqiiin Modicum dam>um
colonus qr.asi societatis jure et damnum et lucrum ,
,'EQUO AKIMO FERRE DEBET COLONUS, CUI IMMODICUM
LUCRUM NON AUFERTUR. /. 25. § 6. GaiUS tlB. 10.
cum domino fundi partitur. /. 25. § 6.Gaius lib. lo»
AD Ed. provinc.
AD Ed. PROVINC.
Oporlet 1.° ut hoc damntim immodicum , non LVl. Qiiod hactcnus diximus conductori cui ,
fiierit aliortim annorum tibertate pensatum ; 3.o Ul friii non liciiit compelere actionem Ex Conducto
,
casus per quem conligit , non isftierit qid ex speciali ut ipsi remittalurmerces sic accipe , nisi cuJpa ,
pacto aut ex speciali reônis consueludine colontim ipsius conductoris frui ei non licuit.
spectaret. Hinc Sccc\'ola : Navem conduxit ut de provincia
HcEc ex sequenti Rescripto Alexandri discimus. Cyrenensi Aquileiam navigaret; olei metretis tri-
Licet certis annuis quanlitatibus fundum con- bus millibus imposilis et frumenti modiis oclo mil-
(1) Nec cB [1 e\ mcrcede rcmiuitur, aLsi damnuai (\) Huloondcr Icgit, nori pertinere. Rectius ccnset-Go-
fucrit imnnod vidcb. infia N. 53. iholVedus , Itclionem relincnd.Tm siiie ntgatione. Sensus
(3) Tii damno
ob insolitam c{uo(! slerilitatem passns cst pianus est scilicet, colonum nihil aliud posse desiderace
:
clisalium publicorum Couduclor pula apud uos le

i|iiom ut ipsi remittatur merccs ; uon v«ro ipsi refundalu^
;
Feniiier des ylides. impcnsa sciuiDif.
(3) Id est, Den ira declaratum est daii

sx eadcm
. 1. i5. § 2. supra N. 5i.
,,
TIT. II. LOCATI-CO^DUCTI

libus, certa merecde. Sed evenit ut oncrala navis si quid autc kgati diom pensioiiis debctur. Et
111 ipsa provincia iioveni mcDbibus rclincrrlur; ct puto solvendum. /. 9. % fin. Ulp. lid. 82. ad
oiuisimpositum comniisso lollerelur (i). Qua;situm EnicT.
esl, an vecluras (juas convenil a conduclore so- El ego Ex Conducio recle agani vel in hoc ui ,
cundum locationom cxigerc navis (i) possil? Rcs- meliberes (7). /. 10. Julia.v. liu. 3. au 1'tRocr.M.
pondit,Secundum ca quse pioponerenlur posse (3}.
A 6l. § 1. Sc.KVOLA LID. 7. DIG. § 3. De tertia catisa ex qtta Conducti affltir;
condurtorem qiiiim ipsi re. con- nimirtmi qtiiini caiisa Conductionis facla csl
h\ II. / 'itlimtis ,
aêre actionc Conducti; in- deterioi:

flucla friti noii licel ,
terdiim c/tiaiiti ejiis iiiterest, interdttm eatentts tit

nicrccs rcmittatur. Qtiod si ideo ei frui non liceat, LX. Si ex aliquofacto causa Conductionisfacta
adhiic pendcrenl siiU stirrepli , ex
qitoiljrticttis iltiin potest agiEx conducto, vcl ut infu-
sit (lcterior;
hac caiisain id ILx Conduclo agettir ul locator ad- ,

turuni a Condtictione discedatiir , vii sctltein tit ali-
icrstisftireiii frtictus condicere , eosque a ftire re- qiiid ex merccdil/ttsftittiri lemporis rcmittaltir.
ceplos condiictori restiltiere lenealiir. Unde Si vicino Kdificante obscurcntiir lumina
/-'. G. Messcni colouo, quiim alic-
, iiispiciciite cccnaculi, tencri locatorem inquilino. Cerle quia
nain esse non ignorarcs, siistulisli. Coudicere tibi liccatcolono vel inquilino iclinquere Conduclio-
frmnentum dominum , (4) posse LaLco ait ; ct ut id ncin, nulla dubitatio cst. De mercedibus quoque
faciat, colonuni Coiiduclo cum domino actu-
Ex sicum eo agatur, repulalionis ratio habenda est.
ruin. /. 60. §5. Labeo posteriobum lib. 5. a Jivol. Eadcm intclligimus, si ostia fenestrasvc nimiura
EPITOM. corriiptas locator non rcstiluat. /. 25. ^' 2.
Gaius
Consonat qiiod ait Ulpiamis ; Si sulpliurari.-e sunt LID. 10. AD Ed. PEOVINC.
in agro, et inde aliquis terram egessisset abstulis-
Hwc
tamen regiila quain slaliiimiis; ciim aliipio
selqne; domiuus Furti aget ; deinde colonus Con- tcmperamcnto accipienda est.
ducli actionc conscquetur ul id ipsum sibi pra;s-
taretur. /. 5i. (Alias 53.; $^. ff. de FurU Ulp.
Enimvero Habitatores, non si paulo minus com-
LIB. 37. AD Ed.
mode aliqua parte cocnaculi ulerentur, statiin de-
ductionem ex mercedc facere oportct. Ea cnim
conditione habitatorem esse, ut, si quid tiansver-
5 2. De secimda ex qiia actio Conducti com-
caiisa
sarium incidissct quamobrem dominuin,aliquid de-
petil ; nimirtini qmimfrui qtiidem licet , sed non moliri oportet, aliqiiam partem parvulam incom-
jtire Conductionis.
modi sustincret non ita tamen, ut eam parlem
:
coeuaculidoniinus apcrui^sset in quam magnam par-

LVIII. Si coloims frtialnr quidcm, sed non jam tem usus habilator haberet. /. 27. Alfenus hb. 2.
jttre Conductionis ; agit Ex Conducto 11 1 merces ipsi DIGEST. A PaULO EPITOMATOR.
remittatttr.
Hinc Si colono luo usumfructum fundi legavc-
§ 4- ^'^ qiiarta causa ex qua Conducti agitiir; ni-
ris; usumfruclum vindicabit (5), et cum herede
mirum si non prcestenttir Conductori quce ev
tuo aget Ex Conducto; et conseqiietur ut ncque
impcnsas (6) quasin culturam
conventione aitt ex consuetudine Conductioiii ac-
mcrcedes praeslet, el
cedere debent.
fccerat, recipial. /. 84. § ^•f)- d^ Usiifr. Julian.
LIB. 35. DIGEST.
Similitrr Javo/cnus : C.o\ono suo dominus usum- LXI. Item utiliter Ex Conducto agit, is cui se-
fructum fundi (luem is colebat, legaverat. Aget co- cundum conventionem non prasstanliir qua- con-
lonus cum hcrede , ita ut judex cogat heredem ex venerant; sive prohibeatur frui a domino vel ab
Locationis actione eum liberare. /. 5o. § i-Jf- de extraneo quem dominus prohiberc potcst. /. 24.
Usufr. leg. LIB. 1. EX POSTER. Labeonis. §4-7 '"'"'• Paul. lib. 34. AD Ed.
LIX. Htec accipe de pensionibus ftiitiri temporis LXII. Item aget tU ipsi prceslentur ea qtice ad
non de Hoc est qtiod dicilur Si alienam
prcetcriti. :
tistiin rci locatce prceslari nioris est.
domum mihi locaveris, eaquc mihi legala vel do- Circa quodWViA nobis videndum cst : si quis fun«
nata sit non tcneri me tibi Ex Locato ob pen-
, dum locaverit; qua: soleat inslrumcnti nominecon-
bionem. Sed de lcmpore prxterito vidcamus ductori prseslare ,
quoeque si iion pra?stet Ex Locato
(i) Forle quod illicilre mcrces essent imposilae,' (5) Et sic fiet ut jam fructuarii , non jure Condactionis
Legendum, locator navis. fruatur.
(2)
(3) Nara sua culpa Coniluctor non fruitu? est nave ; qua;
(6) Inlellige de iliis quas .nJ perpctuam fundi uliiitalfm
in proviiicia reteota est, propter illicitas merces (luas iu fecit et quas potest rsputare locatori , aisi malit locaur
ea imposueral. infra N. 06.
pali ut (juas tollat :
(^) Colonus autcm eos fruclus condiccre Bon potrst; cum

homm dorainus non sit. Fructus cnim non aliier contiuctori (7) la fulurum «cilicet.
acquiruntur, (piam si ejus uomiue percepti sint ut vid. ia :
Inslil. TU. de lUi: divis. § 3f,

, ,
223 LIB. XIX. PA^DFGTATIUM

teneUir ? El esl epislola Neratii ad Aiislonem ; Do- Hiiu.' Si hominem
libi locavero ut habeas in ta-
lia ulique colono esse pirestanda et pisElum cltra- bcrua; et is furtum

fecerit; dubitari potest ntrum
pelum (i) inslrucla funihus si niinus, doniinuni : Ex Conducto aclio sudlciat, quasi longe sit a bona
fide actuiu ut quid patiaris delrimenti per eain rem
ea insUuere debere. Scd el prsclum viUatuni, do-
minum reficere debcre. Quod si culpa coloni quid quam conduxibli? An adhuc dicendum sit, cxira
eorum corruptum sit,Ex Localo teneri. Fiscor (•i) causam Conductiouis csse furli crimen, et in pro-
autem quibus ad preinendam oleam ulimur, co- priam pcrsecutionem cadere hoc delictum? Quod
Jouum sibi parare dcbeio IXeralius scripsit : tjuod niagis est. /. 45. § i. Paul. lib. 23. ad Ed.
siregulis (3) olea prcmatur; et prrclum el suciilam Midto iiiagis non prwstabilur conductori illud dam-
ct regulas et tympanum, et trochleas qiiibus re- imm quod non ab ipsa re conducta sensit, sed hujus
levatur priclunr dominum parare oportc) e. Item
, occasione.
aenuni in quo olca calida aqua lavatur, nt CKlera
Hinc Si domum tibi locavero, et servi mei tibi
vasa olearia, dominum pra;stare oporlcie; siculi damnnm dcdcrint vel furtvmi fecerinl (6); noii le-
dolia vinaria , quK ad prwienlem usum coloaum neor tibi Ex Conducto , sed Noxali actioue. d. l. 45.
picare (4) oportebit. Ha:c omnia sic sunt accipienda

Similiter Philippus : Damiuim quod per aggres-
nisi si quid aliud specialiler actum sit. /. if). § 2.
LIB. 3a. AD Ed. suram latronum in possessionibus localis lei tua; il-
ULriAN.
latum esse proponis; a domina earumdem posses-
sionum quain nullius criminis ream facere te di-
§ 5.De quinta caiisa ex qua Conducli agitur, iti- ,
cis; rcsarciri tibi uuUa ratione desideras. /. i2. Cod.

mirum ob dammuii quod vilio rei coiuluclce Con- h. tit.
ductor seiisil.
l.XUI. Ex hac qiioque causa competit aclio Ex § 6. Dc sexta cmisa ex qua Conducli agiluf; ni-
Conducto, si res vitiosafuerit. V erum iiilerest an mirum ut liceal Condiictori tollere quod in futir
illud sit vitiwii quod ignorare non debuerit locator, dum conductum invexil aut iii eo cedificavit.
an illud quodjuste ignoiwerit.
Hinc Si quis dolia vitiosa ignarus locaverit, LXV. Venit ctiam in actione Es CoHducto,t<2
deinde vinum cffluxcrit; tenebitur in id quod in- conductori facultas prccstetur tollendorum eoruin
tcrcst ncc iguorantia ciu5 crit cxcusata
,
ct ila :
qwe iii cedes conductas invexit.
Cassius scripsit. Aliter atque si saltum pascnnm lo- Uiide Si inquilinus arcamaeratam (7) in sdes con-
casti in quo herba mala nascthatur hic cnim si :
,
tulerit, et sedium aditum coangustaverit dominus :
pecora vel demortua sunt vel etiam dcterioia facta: veriusest,Ex Conducto eumtcneri, ct Ad exhi-
quod inlerest praestabiluj-, si scisli; si ignorasti,
bendum aclione; sive scit, sive ignoraverit. Oiticio
pensioncm non peles : ct ita Servio, Labeoui, Sa-
onim judicis continclur ut cogat euni, aditum et fa-
bino, placuit. d. Z. 19. § i.
cullatem inquilino praestare ad arcam tollcndam;
Uno verl'0 locator to nomine ita in id quod in- sumptibus scilicet locatwis. /. 19. § 5. Ulp. lib. 32.
terest tcneiur, si culpa ejiis argui possit. Hinc La- AD Ed.
hco : Servum meum niulionem conduxisti : negli-
LXVI. Itein In conducto fundo si conductor sua
genlia cjus mulus tuus periit. Si ipse se locasset operaaliquid ueccssaiio vcluliliter auxerit velaedifi-
ex peculio duntaxat et in rem verso damnum tibi caverit vd instituerit, quum id non convenisset; ad
piffstalurnm dico sin autem ipse eum locassem, :
rccipienda ea quae impendit (S) Ex Conducto cim

non ullra nie tibi pra^staturum quam dolum ma- domino fundi experiri polest. /. 55. § i. Paul.
Inm culpam mcam (5) abesse. Quod si sine defi-
et
Sentent.
LiB. a.
nitione personse mulionem a me conduxisti; et ego
,
Similiter Ulpianus : Si inquilinns oslium vel quns-

euur tibi dedissem cujus negligentia jumenlum jje-
rierit, illam quoque culpam me tiLi pra-staturum
dam alia a^dificio adjecerit; quse actio locum ha-
aio, quod euni elcgissem qui ejusmodi damno te beat? Et cst vcrius quod Labco scripsil; Compe-
afficerct. /. 60. § 7. Lap£o posteriorum lib. 5. Ja-
tcre Ex Conducto actionem, ul ei tollcre liceat.
VOLEKO EPITOMATOUUM. Sic tamen nt Damni

infecti cavcat; ne in aliquo,
dum aufeit,dcleriorem causam sedium facial sed ;
LXIV. ,Obseri!aiidiinieli/im ; oh illuddemum dam- ut pristinam faciem a;dibus reddat. sup. d. l. ig.
nutn hac aclione agi, quod cohwjet ciun usu ad
queni res locala est.
§4=
(i) Mola olearia ut apud Virgil. Georg.

: el hoc casu tenerer tibi Ei Conducto ; nt dicitur in I. 27.
.... Teiitur Sycionia bacca Trapctts. § 34. ail Leg. Aquil. quam vid. supra lib. 9. d. tit. N^ iG.
(i) lulrita oliva novo fisco includilur el prElo si , (6) Eo facilius, quod liujus domus adilus cog.nosctTent.
cilur. Vid. ColumtU. Coltam. (7) Haloandtr cameratam, id cst, arcuatam. Camiisa
^3) Vid. Budsum ad d. 1. qui fusius eiplicat quid cnim Feslo est cuifum.
Jlt"utu, Sacula , Tjrnipaitiiiii , TrocltUce. Quod eo sensu accipe non ut impcnsae ipsi resti-
(8) ,
Picare est pice linire. Plin. lib. i^- cap. 20. luaDtnc, sed ul ijisc impensa tollere possit ; ut palec ex
(4)
eum pro 1. scq.
(5) Culpaaulem mca cssct, si pcrito I
,,
;
TIT. II. LOCATI-COJNDUCTl. 2,3

TORI IN PEDES SINCULOS 5EPTEM DAfelT. Qu.TsilUm
ARTTCULUS If. utrum factum opus, an otiani impeifcctunt
mctiri oporteret? Rcspoiidit Etiam imperfcctuni.
:
Qiiid venial iii nctionc Condurti, quiim opus /. 3o. § 3. AlFEN. LIB. 3. DIGEST. A Paulo epitomat.
Jhcicnduni localum esl.

ARTICULUS III.
IJi VII. Quid conductor opcris , hac aclione con-
scquatnr; ita docel Antoninus : Adversus eos a qui- Quid veniat in actione Conducti, quum quis
bus cxsUiicnda aidificia conduxisli, Ex. Conducto alicujus operas conduxit.
actioni! contendens; eo judicio quod est bona' fidci
debiiuni(i)cumusurissoluliscotisequens./. >.. Cod.
LXX. Aiticidns superior csf de casn qno ncgo-
h. lit.
tium copit a domiiio opcris , qai opus facicndum
IiXVTII. fta lamen; si opus prohatuni fuerit locavit.
qiium pcr aversionein localum est; aiil, quurii in siti- .fain de casu quo co?pit ah arlijice , qni opera.s
gidos pedcs Locati , facta csl, si fiierit tnensura- suas locavit. Hoc autern casu tenelur Conducli ac-
tiim, stctcrili'e per locatorem. tione localor , suas operas exhibere.
Jiitcrini autem Opus quod aversionelocatumest, Et quidem In operii diiobus simul locatis, con-
donec approbctur conducloris periculum est. Quod
,
vcnit prion Conductbri anle satisficri. /. 26. Ulp.
vero coiiduclumsitul in pedcs mensurasvepraes-
ita Lin. 1. DISPUT.
tctur, ealenus conductoris periculo est quateuus
Si locator operas jiias non exhibuerit , nec saltcm
udnicnsum uoii sit. El iu ulraque causa nociturum paratus Jncrit eas exhihfie ; venict in hac actione
locatori, si pcr cum slcterit quominus opus ap-
id quod iiiterest condttctoris ipsi operis fnd noii.
,
probetur vel admcliatur.
licuisse : ant si juste Jiierit impedilus , ^'ciiit salteiii
Si lanien vi majorc opus prius intercidcrit quam
ut mercedeni remitlat. Hoc ex anfe dictis facUe esC
approbaretur locatoris pcriculo esl; niii si aiiud
,
intelligcre.
actum sil noncnim ainpUus praistari locatori opor-
:
teat, quam quod sua cura atque opera consecu- LXXI. Horrearii qui horrea sna locanl ad de-
lurusessct. /. 36. Florentiiv. lib. 7. irtsrnuT. poneiidas mcrces , eliam exactce cnstodice operas
Undc cum indistincte dixisset Labeo : Si rivum locasse intelliguntnr. l«itnr si merces perierunt aiti
quem laciendnm conduxeras ct fcccras, anlequam surreptce snnt, teiientnr co nomiiie qnod haiic ctis-
cinn probares, labes (9.) corrumpil; tuum pericu- todiam non prceslilerint : de vi niajore aittem non
lum est Paulus, Imo, si soli vitio id accidit, lo-
:
tenentttr.
catoris erit periculum; si opcris vitio accidit, luum Hinc Antonimts Dominus horrcnrum pcricnluin
:
erit detriiiienliiu). /. 62. Labeo. lib. i. riTHAN. vis niajoris vei effractuiam latronum conductori
Item Marcius domum iacicndam a Flacco con- praestare non cogitur.
His cessantibus si quid ,
duxcrat. Deinde operis partc cffccla lcrrK motu extrinsecus ex depositis rebus ilicPsis horreis, pe-
,
concussum crat aediiicium. MassuriusSsbinus, Si vi |

rierit; damnum dcpcsitarum rcruin ei rcsaicire (5)
naturali (veluti terrse motu) hoc accidcrit Flacci , |

debet. /. l. Cod. h. t.
csse periculum. l. 5g. Javolen. liij. 5. Labeonis Sic accipe quod ait Gaiits : Qui mercedem acce-
POSTEBIOR. pit pro custodia alicujus rei , is hujus periculum
Hac cwn accipienda sunt. Niniirum,
liniitntione custodia; pra;stat. /. l\o. Gaus hb. 5. ad Ed. pro-
Si priiisquam locatori opus probaretur, vi aliqua VINC,
consnmplum csl; dctriiuenlum ad localorcm ita
LXXII. Quod si horrearius nominatim rnslodiain
pcrtinet si tale opiis fuit ut probari deberet (3).
,
mercium in se reccpit ; vidcbitur locassc opcras
/. 37. Javolemus lib. 8. EX Cassio.
non sohtin cxactae sed etiain exactissima? custodia? :
,
LXIX. Haclenus de casu quo opus Per aversio- adeoque etiam effr-acluras prwstahit, citin potueric
ncm locaturn est. Quod si in singulos pedes , con- eas prcccavere ponendo cnstodes qui latrones ar-
ditctorEji Conducto aget, statiin atque inensuralum cerent.
fiierit. Hoc sensii Pauhis : Dominus horreorum , e£fvac-
El quidem mensurari pofest, licet imperfcctum. tis et compilatis horrcis, non tenctur; Nisi cus-
Jta enim Alfenus Qui a-dem faciendam locaverat,
: todiatn eorum rcccperit. /. 55. Paul. lic. 2. sen-
in lcge dixcrat : Quoad in opus lapidis opus erit, TENT.
yP.O LAIÎDE ET MAiyUS (4) PBETIO DOMIIVUS REDEMP- Sed ctsi hoc in se non rccepit ; Servi lanicn ejus
(i) Prclium Locaiioni.'!.

(1) It" Haloander. Vulg. prelio. [Pour la
(q) Lal>em intelhgc, soli fragorem quo rescuit iJolum.

(3) .Si Localur ostinJtTe pussit opiis illud non
igilur (5) Tenelur enim «Joniluus idem ct looalor linrrri, po
ftiisse proi)e faclum ; et lale ul uon Jcbuissit piobari nomine quod non exhibucrit opcras exaclae cu^todia;; uude
quamvis vi miijore Jesiructiim sit , Couductor oii couse- factum esl ut ajerccs perireut.
<I'ii(ur quia et citra banc vim m.ijorem, oil fuisset con-
:
534 LIP'. XIX. Py\.NDECTARrM

lum qno ccnlractam cst, proplpr Kdi:'corum no- rei prnposiium babuit se aurum, arRcntum, mar-
(iliam, in cju;estionem peti possunt. d. l. 55. garitam, non retipere suo periculo; dcindc, quum
Consonal qiiod Alexander. Es D. An-
rescribit scirct has rcs infcrri, pass.is est proiiide etun fu- :
tonini Pii lilleris ccrla lorma cst, ut ilomini bor- turum libi ol)lif;atum dixi, ac si proposilum fuit re-
leorum effraclorumejusmodi qucrclas dciercutibus missum [vidctur (2)]. l. Go. § 6. Labeo posterior.
cuslodes exbibcre necesse Jiabcant ncc ullra pcii- :
LIB. 5. A J.^VOLEN. EPITOM.
culo subjecli suiil, Quod vos qiioqiie a<lilo Praeside Ol/sen-andwn superest eum qui horreum lorat
pro\nucia' impcliabilis qui si majorem animad-
: ,
etiaincuslodiam suain locnre tttnc demum intelligi.
vcrsionem exigcre rcm depiebcndeiil, ad Donii- quuin ei locat qui nierces ibi nposituriis sit ; non
tium-Ulpiauum Praefeclum Pra-lorio parentcm (i) quian ei locat qui ipse pcr partes horremn sit ablo-
mcum reos remilterc curabit. Sed quia domiiii bor- calurus.
rcorum norainatim eliam ipsi ciistodiam repromi- Hiiic idem Labeo Picrum custodiam quam hor-
:
scrunt, idem cxhibcre debent. /. 4- Cod. h. t. rearius conductoribus pra-stare debcret

, locatorem
tolorum boircorum horreario ^3) pr:islare non de-

LXXUI. Circa hanc custodiarn quani horrearius bere puto nisi locaudo aliler convenerit. d^. 60.
:
pi-ccstat, nola quod ait Lahco. Etianisi Locator hor- §9-
(i) Ita lionoris causa appellat Imperator virum Juris- (3) Ilorrearius hic intelligitur qui borrea per parlcs
coflsulliim , digniiate , doctrina et xtate commendabilem. ablocat.
(2) Hec vox abundat.
TERTIA PARS.
De his qiice pertinent ad finiendam Locationem-conductionem j et de
Reconductione.
articulus I. Idem qua;rit Si sumptus fecit in fundum quasi

quinqucnnio Iruilurus; an recipiat? Et ait, non re-
De causis et modis Locationis finienda;.
cepluium; quia hoc cvenire posse prospicere de-
Qiiando Jinitur Locatio-conductio. buit. /.().§ I. Ulp. lib. 32. AD Ed.
§ I.
Quod lainen diciinus , fiuiri Locationem soluto
LXXIV. Locatio- conductio Jinitur , Jinito lein- jure locatoris , liniitalionem recipil.
pore Locationis. Quid tamen si non quasi fructuarius ci locavit,
Hinc Invitos conductores sca heredes eorum sed si quasi fundi dominus? Videlicet tenebitur (1)
post tempora Locationis implcta non esse reti- ,
decepit enim conduclorem. Et ita Imperator An-
nendos sa;pc rescriptum est. /. 1 1. Cod. h. t. Phi- loninuscum DivoScvero rcscripsit. In exustis quo-
rippus. quc «'dibus , cjus temporis quo oedificium sletit,
Vice versa , sub exilii intcrminatione conducto- mcrccdem prKSlandam rescripserunt. r/. § i.
ribus prohibeiur, ex Zenonis , ne con-
Conslitutione
troversiam ullam faciant quominus Jinito tempore
LXXVI. ISoii solct inorte locatoris aut conduc-
torisjiniri Locatio-conductio.
Condiwtionis , aliis prcedia locari possint. 1. 32. Cod.
h. t.
Lnde Viain veritalisignoras, in Con-
Go;(yM/7;(.f ;
ductionibus non succedere beredes conductoris exis-

LXXV. Finilur etiain Locatio rei interitu .-
item timans; cum sivc perpetua Conductio est, etiam
resoluto jure locatoris. ad heredes trausniiuatur sive temporalis, inlra ;
/gi/ur Hicsubjungi potest quod Marcellus libro 6 tcmpora Locationis heredi quoque onus coutractus
Digcstorum scripsit,Si fructuarius locavcrit fun- incumbat. /. 10. Cod. h. t.
dum in quinquennium, et decesscrit beredem cjus ;
Uiio tainen casu morte sol\>ilur. Nam Locatio pre-
non teneri ut tiui pra-stet non magis quam insula
: Qload is qui eam locasset
cariive rogatio ila facla;
exusta tcncretnr localor conductori. dcdissetve, vellet; morte ejus qui locavit, toUi-
Sed an Ex Localo tenetur condiictor ut pro , tur, /. 4- PoMPON. LIB. iG. AD Saei.»(.
rata lemporis qiio liuitus csl pcnsionem praestel,
Marcellus qua^rit? (pieniadmodum prasstaret si , § 2. An , et ex quibus Conductione
caiisis stante
frnctuarii servi operas couduxisset vel habilalio- , Conductor expelli possit necne.
ncm. Et niagis admillit, leneri eum. Et est aequis-
LXXA'!!. Has causas rcjert Anloniiuis qui sic
(i) Heres fructuarii, in iJ quod iatcrcst couductoris frui ipsi non Uccrc. Bnrat eniaj obligatio Conduclionis.
TIT. II. LOCATI-CONDUCTI. 35.5
rcscrihif : ]E<lc qiinm te conductam h;ibere dicis, Locationis -conductionis lempofe. Cceteriim si
in
si pirisioiiciii doiiiiiio iii solidiitii solvisti (i), iii\ i- fiindo reinancl is Qiii ad ccrtuni tcmpus cond.
cit,
laiii le cxpclli non opoitel; nisi jiropiiis iisibiisdo- linilo f|iioqiic tempore colonus esl. Inlclllgitur
iiiimis o.im nccessariaui csse piobaveril, aut roiii- ciiiiii dominus, {pium patilur coloniim in luiido
g '10 domiini iiiatiicrit, aut lu maleiii rc locata vcr- esse, cx iiucsro I caic : el hiijusmodi csiilractus
iata es. /. 3. Cotlh. t. iic(|ue vei ba, ncque scripliiram uliqiic dcsidcr.->i!t
Ex hoc aiitiini condiiclor expcllinon potest, qiiod scd iiiido consensu convalcscunl. Ei ideo , si inle-
incliorcm conJitioncin offcral.
iiliiis rim dciniiniis rureie ctEperit vel drcesserll, (icii
non
JJinc Dioclctianiis ct Maxiniiamis : Si olci ccrta |)05se Marccllus ait ul Locatio redintegrelur (4). Et
ponderatioiie {•x) fructus aiini locasti; de conlraclu i-st hoc vcrum.
/. i^. L'lp. lib. 71. ad Ed.
bona fide liabito, proptcrhoc soluiii qiiod altcr nia- Qiiod autcm diximus, taciliirnitale litriusque
jorcm oblulil ponderationeiu, recedi non opoilel, paitis coionum rccoiiduxisse vidcri, ila accipien-
/.2 1. Cod.li. t. limi cM ; ut in ipso aiino qno tacuerunt , vidcantiir
Quid olitineat qinini Condnctor diii non «aiiidcm Locutioncm lenovasse; non eti.im iii sc-
^ 3.
apparct. '!uunlil..;s aiinis, etsi lustrum forte initio fucrat
Conductioni piaestitutum. Sed et sisecundo qnoqiie
LXXVIII. Quum domini horreorum iusularum-
anno post linitum histium, iiihi! fuerit conUarium
qiie dcsiderant, diu non apparentibus ncc lcm- ejiis
nclum; canidem videri Localioncm in iilo anno
poris pensiones exsolvcntiljiis coadiicloribus, apc
pcnnansisse. lioc f ninj ipso qui lacuerunt , cotHcu-
rirc; etea qua^ ibisunldcicribcre: apublicispcrsonis
sse videntur. Et hoc deiuceps ia uno qucque auno
[quorum (3) interest] audiendisunt. Tempus auteui
observaudur
111 hujusmodirCjbieuniidebetobservari. /. 5(3.Paul.
LIB. Sl>GUL4fl. DE OffIC. Pn^FECT. VIGU,. In urbanis aiitem pra>diis, alio Jureulimur; iit
pro ut quisqiie liafcitavcrit, ita oblijêliir iNisi (j)
ARTICULLS II. )n scrijilis certiim tempus Conduciionis conipri-
:
De Rcconduclione. Jiensum est. /. i3. § 1 1. ^ qiiod aiUem. Ulp. l:d. 32.

AD Ed.
LXXIX. Finitur quidcm Localio-^ idacliojimto
(1) Ergo si non solvisti, potes expelli seH ; loc.nscs co ejus desidcret
; : futl
LienDium, oisi aliud convenerit : ui colligtre 56. aulcm consi . pole
li. t infra N. seq. et ut vid, supra ex 1. 54- § 1
(.';) E
pplionem I.anc aJiectam esse a Triboniano censPt
(•>) Hinc liquet, pretiutn Locationis-coiicl\i( po.^se D. Sch: ,5ius, 77.«. fWyoce«. DecaH. Gy. Th. 6. Et
cousislere ia ccrta quantitate fructuum : ut J supra sen.sus e. I , iia dcniiim Reconduclioiii <sse iocuin iiisi
,
N. 4 ct 55. prima Coudiiciio acl certum tempus fiicrit facla in .scriptis

juxta Consiitulionem Jusliniani in I. 17. Cod. dc Ful. lns~
f3) Ha;c Tcrba ^Korum in«erert, inota videniur suo loco
et reponenda sum supra post verbum insularumrjne.
tritin, Cum enim hoc casu prima Localio seripturam re-
quisierit , noa dibct RecouJuoiiu solo tacito constuiu
(4) Nec enim lioc casu intelligi potest duminus ex iutegri coutrahi.
APPENDIX
Ad duos Titulos prcecedentes.
CAPUT PRIMUM. ras

prosinl
non illalaruni
ei
pensiooum nomine teneatur; ne«
Constitutiones quibus cavettir eos qui
pro pecuniam exsolvunt solummodo
De ptgnoribiis etjldefusoribus a Condiic- aliis
damnum agnoscere? Pauhis respondit Si
, sortis
; iu om-
toribiis datis.
n^m causam Conduclionis etiam fidejussor se obli-
tjavit , eum quoqne cxemplo ( coioni) tardius illa-
1. Contractui Localionis - conduciionis accedere larum per moram coioni pensionem prasslare de-
solent pignora ; de quibus modo videb. itifra Tit. bcre usuras. Usura; enim in bon;e fidei judiciis ,
lu qulb. caiis. pign. vel. hypolh. tac. elsi non tam ex obligationc proficiscantur , quam
Accedere solent et Jidejussores. Circa quos hcec ex oflicio judicis applicanlur; tamen cuni fidejnssor
jsrima occurrit qutestio. iu omncm causam se applicuit, eeqiium (i) videliir
Qusci o an fidejussor Conductionis , etiam in usu- ipsuiu quoque agnoscei-e onus usuraruiu : ac si {-i)
( I ) Idem dicitur in 1. 2. § i 2. tT. ê AJniin. rer. nd cU'it. (2) IJ cst , a;c[ue ac si.
feriinent. quaoi vid. infra lib. I{6. Tit. de Fidejiissor.

Arl. 7.
Totn. 11, 29
, ,
;
LIB. XIX. PANDECTARUM

In quantum illum condkmnaki ex
ila fidejiississet ;
BONA FIDE OPORTEBIT, TANTUM FIDE TVA tSSE JUBES? CAPUT SECUNDUM.
vel ila Indemnem me PRiESTABis? /. 54. Paul.
,
HB. 5. RE5PONS. De conlractii Emphyteudco.

II. 2," llludqii(vrilur:anlocalorprincipalis,eorum
quibus primus concluclorrcm abloca\'il , fidcjussores IV. Conlractus Emphyteuticus vatde affmis est
el pignora sibi ob/igala habeat 7 De hac re , ita Pa- conlraclibus lum Locationis-conduclionis , tuni Emp-
pinianus : Qui (idi-jussor cxlilit apud mancipcm (i) tionis-vcnditionis. Quare pauca de eo hic Appendicis
pro colono publicornni praediorum, qua; manceps vice dicenda.
ei colono locavit; Rcipublica; noii lcnetur, scd fruc- Definiri potcst, Contractus quo com'enit ut prce-
lus in eadein causa pignoris manent. l. 53. Papin. dium in perpeluum aut in longuni te/npus poisidcn-
UIB. l I. RFSPONS. dumfiitendumque detur pro certa annua mercede ;
,
Quoad cwtcras res aiitem quce non ex tacito jurc quce Canon Emphytelticarius appeltatur.
obliganlur: .Si colonus locaverit fundum , res pos-
lerioris conducloris domino non obligaiitur (2). V. Differt a conlractu Locationis-conductionis
Sed fructns in causa pignoris mancnt ; quemad- quod in contraclu Locationis - conductionis id dun-
modnm essLut , si primus colonus eos percepisset. laxat agitur ut conductori re conduclafrui liceat
l. 24. § I. PaUL. LIB. 34. AD Ed. non ut quodvis jus in re aut rei posscssionem con-
,
sequatur, qucc remanel apud locatorcm cujus nomine

III. Circa pignora el Jidejussores , hrcc alia
3.»
rein detinet conductor.
estf/ucPStio^ an in lieconductionibus durcnl? El (jui-
Contra in conlractu Emphyleutico hoc agitur ut
dein quod ad pignora attinet ita rescribunt Vale- ,
quodaminodo dominii utilis jus (4) ,
possessio rei, et
rianus et Gallienus Legcin quidem Conduclionis
:
%d Emphyleutam transeal. Ad cujus juris persecu-
servari opoitil, nec pensionum iiomine ampiius tionem, rei possessione exciderit , dalur ipsi actio
qviam convcnit repofci. Sin aulem tenipus in quo utilis In de qiuz egiriuis supra lib. 6. Tit. Si
locatus fuiidus fuerat sit exactum et in eadeni
, ;
agcr vectig.
Localione conductor permanscrit tacito consensu :
Hinc Emphyleutce non remittitur vectigal ob ste-
camdi'm Locationcm una cum vinculo pignoris re- rililatein sicul remiltitur colono merces. Nec enim
,
Bovare videtur. /. 16. Cod. de Locato el cond. ratione fructuum sed juris in re atque suce posses-
,
Jdem docuerat Llpiaims. Ita ille : Qui implelo sionis ,dfhei illud vectigal.
terapore Conductionis remansit in Conductione , lllud eliani obserfari potesl discrimen ; quod
non solum reconduxisse videbitur; sed eliam pi- finila Emphylcusi non potest tollere sua Empone-
gnora videntur durare obligata. isi AT A fundus enim idco in Emphjteusim daturut
;
Sed boc ila verum est ; si non alius pro co in melioF Jiat.
priore Couductiono res obligaverat. Hujus eniin
Differt ctiani hic conlraclus a contractu Emplio-
iiovus consensus erit necessaiius. Eadem causa erit,
nis-venditionis ; quod in contractu venditionis hoc
et si Reipubiicse prsdia locata fueriut. /. i3. § 11.
agitur, ut venditor omne jus quod in re habet ad
UlP. LIE. 32. AD Ed. emptorem transferat. Contra iii hoc contractu id
Siniili ratione Jidejussores qui pro prima Conduc- agttur ut qui rem hoc tilulo dat hujus dominiuni ,
tione Jidejusserant , pro Reconductione non obli- directum relineat, possessionernque dunlaxat ac jus
gantur. quale modo diximus in Eiiipliyteutam transferai.
Hinc Alexander Si , quum Hermes vecligal
Hiiic recte Zeno in l. i. Cod. de Jure Emphyt.
Octavarum (3) quinquennium continuum con-
, hunc contractum propriam contractus spe-
definii.it
duceret, fidem tuam obl posteaque spal'
ciem coiutituere (5).
ejns temporis expleto, quum idem Htrines inCon
duclione ut idoncus dclineretur, non consensisti VI. Reiper Emphyteusim datce pericidum , quan-
std cautionem til)i reddi postulasti iion oportcn : diu res renumet , quamvis imininuta aut deterior
te de poslerioris tempons periculo aslriiigi com , facta spectal Emphyteutam : qui nihilominus inte-
,
petcns judex non ignorabit. /. j. Cod. de Locato. grum canonem persol^êre tenetur. f'erum totalis rei
( )IHlancipein hic accipe, publicanum qui prsedia qua sed anliquissimus est ct pridcm apud Romanos frequens
;
» Eepublica coui uxerat, ablocavit coloDO. Quid enim aliud est quam contractus Empliyteulicus,
fuit.
Secus obl let circa invecta el

(^) illata ia prsdium isquo civilates agro.i suos ia perpeluum fruendos possiden-
urbauura. dosque locabant snb lege pendendi certi annui vectigalis
;
."
de qulbus est Tit. Si ager vectiq. supra lib 6. Hujus eliam

(3) Vectigal q, i pro mercibus advthendisTel evebcndif
solvebalur [Droi d'entree et de soHie]. Vid. infra bb. Sg.
contractus mcntio fit .ipud Livium XXXL i3. ubi refert
dccrevisse Patres ; Consules agniin tesunuituros et iit
1h. de Pubticun.
jiigera , asses vecligiiles [ teslandi caiisa puhlicum agrun
(4) Hoc jus VeteribusdicebaHir usiis : illud aulem q esse] imposiluros. Sed
et apud caeteras gentes hic conlractas
apud Locotiirem fundi rcnvnebat, dicebatur manci/ii cl quidem longinquissimis temporibus in usu fuit. Ita Vhairio
Ad quod alludil Cicero Epistolis lib. 7 Ep. 29.
i
terras jEgyptiis fruendas possidendasqnc dedit , sub lege
(?) Hoc quidem Zcno cir. a contrartum Empliyteuticum pcndeuds quintseparlis fructuum. Genes. XLVU. 24. ati.
defiui\it ca:lerum Lic coutractus uon ab ipso invcntiis

:
: ;
TIT. IJ. LOCATl-CO.NDUGTI. 207

dominum ; cum hoc casu a penol
inlcritus spectal lionein iiitrahoc lcmpus ac.ciperc omiscrit tenealur ,
vendo canoiie Emphytcula liberclur. einptorem novum Einphytcutam suscipcre , ac-

iit
ccplu prctii quinquagesima. l.Jin. Cod. dc Jiir. Eni-

VII. Dcniqut-, nisi aliud conveneril, hoc Jus circa phvt.
Emp/ij leusiiii obsenâtur u.o Ut non soluto per triennium ccnonc jus Fm- ,
i." Emphytcuta' jus suum in alium trans-

Ll licciU pliyteuta; extins.ualur et res ad doiiiinum rcdent
,
fcrre modo prwdicat doinino quanlum pretii ab

,
ncc possil eain Emphyleuta relimre propler impen-
empturc sit aucepturus ; ut intra diios wcnscs domi- sas aut mcliorationes quas in eajcccrit quas pror- :
nus jiis prwUitionis habeal : qiii si obltUam condi- sus aniiltil. I. 2. Cod. d. lit.
TITULUS III.
DE ^STIMATORIA..
T. J- B ACTATioNiBus dc Emplioiie-vendilione et de Idem ail Pauliis : Ilaic actio utilis est , ctsi mer-
Locatione-conductione , meiito subjicitur hic Tilulus; ccs (1) intcrvenil. /. 2. Paul. lib. 3o. ad Ed.
in qiio nova species contractus pioponitar, qui cuin Et quidem ha'c Pra'scriptis Ferhis Aclio De
supra dictis contractibus ma^nain habet ajjinila- jEstimato proponitur lollendae dubitalionis gratia.
,
tcm. Fuit enim magis dubitatum quv;m rcs aeslimala ,

Conlractus ille est , in quo quis alleri rcm circum- vendendadatur; ulrum Ex vendilo sit actio prop-
JiTcndam vendendamque dat ; ea lege ut ipst hcuic ter apstimalionem (21; an Ex locato, quasi rem
rem aut JEstimatioiiein de qua
, inter ipsos coiivenit, vendendr.in locasse videor; an Ex coiuiucto, quasi
reddal. operas coi.Juxisseui (3); an Mandati (4)? Melius
Iii hoc contractu , .S^slimatio periculum facit ejus ilaque visum est, hanc actionem proponi. Quoties
qui suscepit. Aut igilur ipsam rem debebit incor- enim dc nomiue contraclus alicuius ambigen tur,
runlam reddere ; aut Jisliuiationcm de qua conve- convenirct lamen aliquam aclioncm dari ; dandam
llil. /.!.§!. UlP. LIB. 32. AD Eu. [jEslimatoriam (5)] Prxscriplis Verbis aclioncm.
Hoc tainen dislinctionem recipere docet Llpianus. Est enim negolium civile geslum , et quidem bona
Ila ille : Si margarita tibi seslimata dedero ut ,
fide. Quare omnia et hic locum halcnt, quae in
fadem prelium eorum ; dcinde
milii afTorres aut bona; fidei jndiciis (6) diximus. siip. d. L i.
lia^c pericrint ante vcnditionem cujus pcriculum
Consonat quod alibi dicilur : Si tibi rem vend n-
:
.sil? Et ait Labco, quod et Pomponius scripsit Si ,

dara ccrto pretio dedissem , ut quo pluris veudi-
quidem ego tc venditor rogavi meum esse pericu-
disscs tibi haberes ; placet neque Maudati nei|ue
,
lum; si tu me tuum si neuicr nostrum sed dun-

Pro socio esse aclionem sed In Factum quasi alio
:
,
:
taxat consensimus; teneri le liactenus ut doium ct

iiegotio geslo quia et iuandala giatuita esse de-
:
cuipam mihi pra-sles. /. 17. ^ \. JJ. de Preescript.

bent , ct societas non vidctur contracta iii co qui
verb. Ulp. lib. 28. ad Ed.
le non admisit socium distractionis, sed sibi cerliim
II. Aclio autcni ex hac causa ulique erit Prses- prclium excepit. /. i3.,^'. de Prwscript. verb. Ulp.
criptis verbis. d. ^ i. LIB. i3. AD Sabin.
f<) Ideo a ;i merces interwenit , quod forte alicui Sed non est mandatum quia, si is qul reni oesli-
(4) ;
videri po.^^sit eiie in hoc nesolio coDstituta iiou esse matam vendendam accepit ,
pluris eam veudal , ipsius lucro
ad aclionem utileni, aJ aclioneiu Pi •(XSCnjHL. cedet : quod a mandato exorhilat.
verbis; sed esse lioc negoliuni Locationem-condu
locatasque vidiri operns ejus qui rem circumferendam et (5) Hanc vocem perperam ab aiiquo Glossatorc additam
recte censent Hotomannus et alii Dociores. II«c euim
veudendam acccpit. Verum est aliquid in hoc negotio quod
locationis exorbilat scilicet conveutio qua ;
reeula, de acliune Prcescriptis verbis iu generc , non spe-
ciaiittr de /Estiinatoria , vera cst.
iJeo ad actionem Priescriplis fêrliis recurritur. de qua sequenli Titulo agilur, sunt
(6) Ha!C actio, et illa
(2) Non tameu esl venditio ; cum is qui rem asstimatam bons fidei : ut vid. in InstU. Tit. de Action § 28. C«t.r.-e
acctpii, non proecise obligetur ad prelium solveudum, sed actiones Prwscriptis fêrbis, sunt stricli Juris j ul observat
pc.«sit rcm reddere. Cujaciiis ad 1. 2. b, tit.
Sed nou cst Localio-condu

(3) qHia Qon est cetta
meites coustituta.
: ,
29.8 LIB. XIX. PANDECTARUM
TITULUS IV.
DE TIERUM PERMUTA.TIONE.
eUctm hic suljicilur Ti/ulus De rebtji\t Per- tradilio Jacta sit. Oportet ut hujus rei dominium
Recte
MUTATIONE ijuandoquiilem Perniiilalio magiiarn Iranslatum sit. Idcoque Pcdius ait , Alienam rem
;
eum Emplione-Temlitione habcl nffiuitalem. dantcm Tmllam contrahcie Permutationem.

, sup.
,/./. i.§3.
Esl uutem Pci inutalio contraclus quo allcr ub,
allero certain rein accipiendo , adaliam cerlam rcin

Hoc casu Igitur, ex altera parte traditione fac-
ta (5), si alter rem nolil tiaderc; non in hoc age-
ipsi prastandam se obligat.
mus , ut intcrest nostra illam rem accepisse dc qua
I. Qiiamvis hic contraclus sit Emptioni-vendilioni couveuil ((i) : sed ut res contra nobis reddatur,
qffinis, tamen difjert inpluribus. Couductioni loci;s est quasi rc non secuta. d. L i.
El quidcm i .^non cndem sunt utriusqiie contractus §4-
substantialia, Nam
in contractu Einplionis-vendi- l^hi autem aller iii allcrum dominium transtuhl
tionis, Sicnt aliud cslvcndere , aliud cmtrc ; alius pcrficitur e.v i/la parlc cuniraclus : ex quo aclio
eniptor, alius venditor ; ila aliud preliuni , aliud Pracscriptis \ eibis nascilur; qua is qiti accepit, retn
jnerx. At iri Permutatione disccrui nou potcst, utcr de qua coinviiil vicissiin prwslare tcnealur,
e.nptor vcl uter venditor sil. /. i. Paul. lib. 32. Iloc rescrihunl Diocletiaiius et Maxiinianus. Ea
JlD Ed. lege rebus doiiatis Candi.lo ut quod placueral
,
2.0 Multumqnc diffcrunt pracstationcs. Emplor mcnstruum scu annuuni tibi pra-staret cumhujus- :
«nim nisi numuios accipicntis ftcerit, lenetur Ex niodi couvcntio nou nudi pacti nomine censeatur,
vendito : vendilori suilicit ob cvictionein sc obli- sed rcbus propriis dictx lcgis substantia muniatur;
garc, possessioncm tiadere et purgari dolo malo; ,
ad implcndum tibi placiluin sicut postulas, Praes-
itaque si evicla res nou sll, nihii dcbet. In Permn- criptis verbis competil aclio. /. 8. CW. h. t.
tationc vero si utrnmquc prelium est , utriusquc IV. Vidinius qiiando Permutatio peificiatur et
rem ficri oportet si merx , neutrius. Sed cum de-
;
actionein pariat. Porro eadtm veniunt in hac ac-
beat et res et pretiuai csse ; non potcst inveniri lione , qutein actione Enipti.
quid eorum merx et quid preliuiii sit nec ralio
, :
Liiae si quis rem litulo Permutationis acccpit ea
paiitur ut una lademquc res , et va;neat , el preiium
lege ul ser\'uin 1'icissiiii prcvstaret ; Aristo ail quo- :
sit emplionis (i). d. l. i.

niam Permulatio vicina essel cmptioni ; sannm
II. 3.0 Bifjert uterque contrachis circa moditm quoque, furti.s noxisque solutum et nou esse fugi- ,
quo contrahhur. Nam Item emptio-vendilio ntida tivum, servum prKstandum, qui ex causa darelur.
conseutienlium volnntate contiahitur Permutatio : /. 2. PaUL. LIB. 5. AD PlAUT.
autem ex re tradita initium oWigalioni pra;bct (?.)• Hinaetiam hiec aclio , sicitt et aclio Enipii non ,
Alioquiu si res nondum tradita sit, nudo consensu solum compelit si res tradatur : sedet Si ea res quam
constitui obliftationcm dicemus quoil in his dun- : acceperim vel dedt rim postca evincatur ; Iw fac-
ta-sat (3) receptum est, qux nomrn suum habent, TUM (7) dandara aciionem respondetur. /. 1. § 1.
utinEmptionc-venditione,Coiidaclione,Mandato. PaUL. LIB. 32. AD Ed.
d.l. \.%i. Et cum cadem prceslanda vcniant in hac actione,
Consonat quod rescribunt Diocletianus et Maxi- qiicc prcestantur in aclione Eui|)ti ; idcirco Diocle-
mianus. Ex placito permutalioiiis, nulla re secu- tianus et Maxiinianus sic rescribunl : Ptrmutatio-
ta (4) constat nemiui actioncm competfre nisi sti- : nem ulpote reipâ bonse fidei constitutam (sicut
piilatio subjecta, ex Verborum obligatione quae- commemoras ) vicem cmptionis ohtinere non est
sierit partibus aclionem. /. 3. Cod. h. l. Juns incognili. /. ••. Cod. h. t.
ill. Ei quideni ul Permutationis contracltis pcr-
V. IIn< tenus de actione Proescriptis verbis quai
ficiatur, noii sufficit ut ex altera parte nuda rei

ex contracta Permulationis descendit.
respondet ad id quod sibi proposuer.nt; scilicet Idest.nulla

f 1) Non
(/,)
quid pr.ÊSlandum sil in Permutatione sed solutio patebit ei :
aicendis intVa N. 3.
Vermiitnlione ttinc drmum civilis ol>'i£;aUo
(?) Id tst , ex
ex comptTmuUnlilnis rcm .ilteri detlil
n.istiuir, qiiuin unus
tx lunc obligari iQcipit aller ad daudam vicissim rem alte-
ram de qua convcnit.
(3) Porro rermutatio non esl es illis convenlionilnis

qi.ijljus ccrta ao nomiuata actig Jurc Civili pcodita Csl.
; ,
TIT. IV. DE RERUM rERMtlTATlO.NE. 599

Oh.îervancliim sriperesl ; etim rui conipetil, possr lcm eam haberet. IIoc i ibit Cordianus : S:
i quuni
(si inalit ) agerc Cloiidilioiie ob rem dati re nou patruus tuus venalem possrssionein haberel, ])ntcr
seciit:i. tuus prelii noraine licet nou laxata (y.j quaiililalc,
JIoc rencrihunt iidem Imperatores. Qnoninm as- aliain possessionem dcdit ; idque quod comparavit
Sfvrias paticm tutini ci coiitra qiu'in picces fundis, noa injiuia judicis nec patris lui culpa cvictum (3)
liac couditioiic dcdissc funduni ut invicem domum est : ad cxcmplum Ex cinpto actionls, non iminc-
ccrtani accipcict aditus Prsscs provinciae, placitis

:
lito id quod tiia iiilercsl, si in patris jura succes-
eum parti-e; vcl, si causani propter quain fundus sisli , consequi desideras. Atcninisi, quum vcnalis
datus cst sequi iioa perspcxcrit, condilionis ratione posscssio non csset (4), Permutatio facta cst idque ,
datiim a tc reslituere (sicut postulas) jubebit. /. 5. qubd ab adversario praestitum cst, cxictuin cst
C'o</. h. t.
quod datum cst, si hoc elcgeris, cum ratione res-
El rursiis Cum
precibus tuis exprcsseris , pla-
:
titui postulabis. Cod. h. t.
/. i.
ciluiii intcr te ct aliuin Periuutationis intcrcessisse ; VI. Hactemts de Permutatione.

enmque, fiinduin a te datum veiididisse contra : Permutalionis qticedam species esl , Divisio : ex
cm(jtorim quidcm lenullam habore aciionem pers- quaeliani nascituractio Prascriplis vcrbis siqiia rex ,
picis,ciiniabeosusccperildominiumcui te tradidissc qiuv ex divisione uni obtigit eijtterit evicta; et com-

titulo Permulationis non negas. Sed si secundum ptlil adversiis cos quibuscum divisiofacta est, eamve
fidcm placili stipulatio subjecla cst succcssores ;
ratani habuerunt.
eju^dcm cuin quo coutractum habuisli convcnire , De
hac actione ila Papinianus Divisione inter :
roii îrohibcris (i) si vero nuUa stipulalio inter-

: coheredes facta si procurator absentis interfuit et
,
cesît. Prsscriplis verbis actio esl, ul vel lides pla- domiuus ralam habuit evictis pra;diis in dominuni
:
servetur, vel quod allerius accipiendi fundi

citi libi actio dabitur quae daiclur in eum qui negotium
,
gialia dedisli , causa non secuta restiluatur, /. 4. absentis gessit , ut qiianli sua intcrcst actor consc-
Cod. h. t. quatur : scilicet ut mcliotis aut deterioris agri fatti
Pnriter , quum res mihi evicta est , possum ( si causa, finein prctii quo fuerat tempore divisionis
inalimj rem quam vicissim dedi condicere ; si tamen sestimatus, diminual vcl cxcedat (5;. /. GG. §
^- Jf-
is a quo rem quce mihi evicta estaccepi, non vena- de Evict. Papin. lib. 28. qu.est.
(1) Artioue Ex slipulalit. po magis negotlum ncccdcre videatur ad emplionem :

(2 Nani si dcfiuita f.ii.-sct tn pretu qiianiilas; m cujiis magis enim lioo casu discirnilur quid mcrit quid prclii ,
pecuiiiae sol ioco sit. Hinc est quod co ca.û [ ut in emptionc J.evicU re
agilur duntaxat in id quod iutcrcst nuu ad rcpeiitiouem
(3Êvicti enimquasin uriajudicis autculpa emptoris ;
ddli.
coalin;; 1daut locum aclioui. \ id. supra Tit. Je
ylcc. Kiiipl. iN. 39.
(3) Ul In .-eslimatione hujus quoj inlcrcst, non spec-
Hi.c so!o casu qup possessio vcnalis non e.sset, con-
(!\) tctur quanti rcs erat tim|iore contiactus qiias poslca evicla
cedunt CouUictioncni cjus possessiunis quae vicissim data cst ; sed quanti ciat tcmpore i viciioiiis adioqiie prout :
est. RaUoncm di-|i;irilalis iiit. r utiumque caauui liiiiio melior vcl conira detciior facta es.sct, augcatur vel miuuatur
alicrt Cu|acius; quod qujm allcra posscssio veuulis luil, cx pretium quauti erat tempore contractus.
TITULUS V.
DE PR.i:SCRIPTIS VERBIS , ET IN TACTUM ACTIONII
VJUM de quihus actum est duohiis

e.Y pontrnctihits ARTICULUS I.
sicperioriliiisTiudis deluractio In factum scu Pra;s-
,
criplisVerbis hinc ansam arripuenint Pandecta-

;
nim ordinalores suhjiciendce iii hoc titttlo generulis Ex quihus contrnctihus desccndant actiones In
Factum et Prxscriptis Vcrbis.
tractationis de actionibus Pb.escriptis Verbis et L\
Factum.
Actiohes In factum illce sunt qtice dantur qiiuin I. Nonnunquam evcnit nt cessantibus judiciij
actiones vulgares et qucv noincn habent, drficiunt. proditis, et vulgaribus actionibus, qiium proprium
Descendunt autcm istce acliones- In faclutn , aut nomen iu\'enire non possumus, desceiidamin
faiilc
ex conlrarlibtis , aiu ex aliis cniisis. Primuin age- ad cas qu,T 1n Factum appcliantur. /. i. Papin,
Tniis dc illis qiice e.v contractibiis desccndiint : quce LiB. 8. qu.t:st.
etiainplentmque appellantur Prsescriplis Verbis. Nam cum, dcficiant vulgaria alque usilata aclio-
: ,,,;
, ;,,
2 3o LIB. XIX. P. VNDECTARUM

num nomina ; Procscripiis (i) Vuibis agendum est. recur-ritur.Sed ne res excmplis cgeat, paucisagam.
/, 2. CeLSUS LIB. 8. DIGEST. l.
^ fin. Papin. lib. 8. qu«st.
I.
la quam
neccsse tst coufup;ere , quotics cou- G. Domino inerciiini iu niagistrum navis, si
/-'.
tiactus cxistuut quoruiii appellalioiies iiullv Jurc sit incertiim utrum navmi conduxerit an mcrces
Civiii prodilx sunt. /. 3. Julia^. lib. i4. digest. veliendas iocaverit (3) civilcni aclioncm In Fac-
Natura euim rerum condiuim esl, ut plui:i sinl tum cssc daudam Labco sciibit. d. l. i. § i.
negotia quam vocabula. /. 4- 'î-f- liu. 3o. au I\'. r iiiiiiitis iii siiiniiia qiiando actionibus Vrxs-
Sabin, ciipli> Yci 1)15 lociis sil. l l iiutcni ca res innotescat
IJarum actiomun vliam rnentionetn faciiint Dio- et vitriis lihislriiiir cxciiqdis ; In hac quaeslione ,
cletianus et Ma
iiinairis ,/iii ila rc.ic/ i/uoil
> l\chu- :
loliiis Oii ii;:a i;M\ traclatus inspici potest; qui
certa lege tradilr-; si lunc im>ij pniv.iiiii, l'i:>'siiip- 111 liis ompoliL .'|)C(icbus
( Aut enim do tibi ut : ,
tis Verbis iiuei l;iiii \->: tivilcin (laii<i;iiii ncliomiii ,

(lcs; ::iit do, ui iacias; aut facio ut des aut facio, , ;
Juris auctoritas demoiistrat. l. ti. Corl. de lici: iit tacias. In qnilius quseritur qiiae oljligalio nasca-
permut. lur. /. 5. 5 in hac Paul. hb. 5. qu.est.
II. Kon tamen ex quihm\>is innoininalis conlrac-
tibus (laiiliir nctiiiiics lii (acliiin civil, s , scii Vixi- § 1 . De contr-actibiis Do lt des.
cripli^- \ Liliis ; scii cA- illis (liinUi.rul i/iii ciuii aliqiw

ex nomiiialis coulraclihus aj/iniiiiti iit cl siiiiilitiuli-
V. Et quidem pecuniam dem ul rem acci-
, si
piani craptio et vcnditio est. Sin auteni rem do,

nern habcnt ul ad iiistar actionis e/iiic c.r illo con-
:
;
ut rem accipiam; quia non placet permutationem

tr-aclu desceiidit , aclio civilis l'ra:sMipiii Ncibis
rcrum emptionem esse, dubium noii est nasci civi-
delur. Qiicv actio etiani actioViWh ex ilio contractii
,
lcni (4) obligatioiicm. In qua actione id veniet,

cum quo ajjinitatem Itai/ct, ((p/jcilaliir : et sic acci-
non ut reddas quod acccperis sed ut damueris ,
pieniluin qiiod , Quoties dclicit actio vel cxceptio
mihi quanti inteiest mea illud de quo convenit
Utilis actio , vel exccplio cst. /. ii. Ulp. lib. 2.
BISPUT.
accipere; vel si meum recipcrc vclim repetatur ,
(|iiod dalum cst quasi Ob rem datum re non secuta.

In illis aulem contractilais qiii niiUaiii ciirn aliqiio
././.-..§1.
ex conlractibus nominalis ,ij]ii,iliitciit huhcnt rccur-- ,
hon tamcn dabitur mihi actio in id quod interest

ritiir ad actionem De dolo ;
qnic si ifsa dejicmt
sires qiiam rnihi vicissiiit dari convenit ; sine culpa
decer-nit Prcetor actioiiem In Factum. Et luvc actio
tua pericrit. Ifftiir : Sed si scyphos libi dedi, ut
Decretalis Pisetoria Iiv Factum, omniiini actiomim
Slicluim iiiilii ijares ; periculo meo Stichus erit (5);
el quidem ( iit notat Ciijacius ) ipsiiis actionis De
ac tu duiitaxat culpam pra:stare debes. d. § i.
dold, subsidiaria est.
VI. •Iist qiiidcrn em/Jtio-venditio quiim pecuniam
III. Actioni Pisescriptis Verbis non sohtm locus
do , iil rem accipiivn : scilicct quiiin lioc tantiim inter
esl quuiit (lcficit actio civilis ; sed ct qiiuiii dnhitaliir
nos actiiiii est iit ohligcrîs ad /irtvstiindiim mihi r-ein
an com/Jcliil : imhi , quia ilc iiatura cuntractus duhi-
hahcre liccrc. (Jiiod si dedi pLCuniam iit r-cs inilii
tatur, aii is sil i/iii uoiiicn ct /jrojtriam actioncni Ita-
daretur, id est , ut domiiiium iii nic tr-an.J'erretur
beat. Hinc cum a/nid / eteres duhitaretur an dc r-c
hoc a natiira conti'actus emptionis-venditionis exor-
soli posscl Commodatum contrahi; Vlpianus ita r-es-
bilat : et esl contr-actus innominatus.
pondil
Si graluitam tilii habitationem dedero, an Com- Lnde Celsus Djdi ; tibi pecuniam, ut mihi Sti-
modali agcre possim? Et Vivianus ait, posse. Sed chum dares. Utrum id contraclus genus, pro por-
esttutiusPra;scripiisVerbisagere. /, 17. Ulp.lib. 28. tionc eniptionis et vcndilionis est ? An nulla
(6)
ulia liic obligatio est , quam Ob rem dati re non
AD Ed.
Item quum compelit quidem aTiqua civilis actio secuta? In quod proclivior (7) sum. Et ideo, si
sed utr-a ignoratur; adaclionem Pb.escbiptis Verbis mortuus esl Stichus , repetere possum (8) quod
Vehbis aclioncs forsan fuerunt riim compelit milii Condictio scypborum quos dedi; ut
(i) Ideo PniESCRiPTis
appellalie; quod cum nullam propriam formulam in Albo pula ,
re propter quam dedi non seciita : ut constat ex
16. Condict. caits. dat. modo infra N. seq.
PiiKtoris hubercnt, erant a Jurisconsulto concipicnHa>, et 1. ir. ile
Veibis :ih eo Pictscri/Jtis cdendse. Brijsou. de Fonnul. (6) Id est , an est portio seu specics emptionis-ven-
lib. 54. dilionis ?
(a) Incerta actio certum ac proprium

dicitur ,
quae (7) Ouare ? Riitionem attulimus quam Cujaciua aflert;
nomeu , certam ac propriam formulam non habct. scilictl (|(iia in lioc iHf,-olit. arliim ist iiiiii .Miluin ut pra-s-
Adeoque dubilalur au agendum sit aclioae Locali tares milii liccn- liah. rc .SiulMiin, .ii d pi.-i im.- lU eum milii
(3)
an vero aclipne Coiuliicti. .
coutraclu empliuuis-veuditionis. AUi

obligatio exorliitat :>
obligalionem ex qua actio descendat uon

(4) Id est,
:
alias ratiuncs allirunt.

quideni actio Empd, cum placeat Permutalionem non esse
In qua ac~ (8) Secus obtiucret, si emplio-venditio esset ; ut coDslat
emplionem; scd actio PR.JiSCRiPTis Verbis :
ex liis quie vJd. lib. piicced, Tit. de Peric, et comm. rei

tione , etc.
veiid.
(5) Hoc sensu,
ut eo morluo non possim agere Pices-
criptis êrbis ad consequendam ejus seslimalioucm.
Catu-
,:
TIT. V. DE PR^SCRIPTIS VLllblS ET l^ FACTUM ACTIOMBUS. uJi

idco dtdi ut inihi Slithum darcs. [•ingcalicnum
tibi bis agcndum esl. /. 17. § 3. Llpian. i.ii;. 'ib. M)
csscSiithum. scdlc lamcii eumiradidisse lepetcic : Edict.
a lc pccuniam polcio (i), <iui:» liomiiiem acci- hon dissimilis hcec species de qna Marcianus ila
piciitis uon feccris. Et luisus si tuus csl Stichus, respondil. Si opcras fabriles quis scrvi vice mutua
<t pio ejus cviciioiie promittcre noii vis noii ; deuisset, ut totidcm rcciperet ; posse cum Praes-
libcrabcris ((uominus a lc pecuuiam rcpctcre pos- criptis Vcrbis agcrc , siciili si pcnulas dcdissct ut
sim. /. i6. }/. cle CoiuUct. ccuis. dul. Cllsus liu. 3. tunicas accipcrct. Ncc essehoc contrarium; quod,
DJGEST. >i pcr errorcm opera; indebita; data; sunt ipsaMC- ,
pcli non possunt (3). aliud dando ut aliud Nam

W\. Est species in qua rcs dattir ut pecunia
reddatur , obligari Jure Gcntium (4) pnssumus :
rccipialur , non simplicitcr ; sed nisi malit (jui quod aulcm indcbitum datur aul ipsum repeti ,
rcm acccpil, cani rcm rcdderc ; ul conliiuît in :Esti-
debct aut lanturadcin x. eodem gcncrc qiioiuin
, ( :
malo , de quo Tit. prn'ced. neulro modo opcia; rcpcli possunt. /. 25. Marcian.
J ice versa , intcrdum res dalur ul pacunia re- RliGUL.
I.IB. 3.
cipiatur; nisi malit qui rein dedit , rcm quaiii dedit
rccipere : tit in spccie sequenli. hoc aiilcm ne- Ex IX. Est contractus in qiio pccunin dnlitr ul pc-
gotio datur eliam actio Prsesci iplis ^'crbis , cum ciuiia vicissim delur ; scilicet conlractus Jluliii.
ad contraclum cinptionis aliquatcnus acccdat. Ad himcjMului contractiim nection ad Manda-
Hanc specicni ita refert Papiuianus. Si dominus luin accedit spccies sequens; nec lamen aul inuluum
, cum fViili arguerctur,
servum quaistionishabenda; aiit maudatuin cst. Eogasli me , ul tibi nummos
causa aestimatum detlisset , nequc de co comper- muluos darem. Ego cum noii haberem,dcdi tibi ,
luin tuissct ; tt is non rcddcretur ; co uoiniiic icm vendcndam ut prclio utcreris. Si non vcndi-
civilitcr agi posse r liccl aliqiio casu scrviim rctcn- disli aul veiididisti quidcm
, pecuniam autcin ,
turus essct qui tradilum accepissct. Potrst eniin non acccpisti muluam; tulius est ila ageic ut La-
retincre scrvum , sive dominus pro eo pecuniam beo ait Praescriptis Verbis
, quasi negotio quo- :
elegissct sive in admisso dcprelieusus fuisset

,
:
dam intcrnos gesto proprii (5) contractus. /. ig,
tunc enim cl datain asstimationem rcddi a domino Ulp. lib. 3i. ad Ed.
oportcrc. Sed qusesitum est , qua actionc pecunia,
Aliani speciem referlAfricanus qiue ncc mutiium
si eam dominus elegissct , peti posset ? Dixi , Ta-
nec mandatum est ; quanwis ad ulruinqiie conlrac-
nielsi quod inter eos ageretur , verbis quoque sti-
tum accedat. Tilius Sempronio trigiiita dcdit; pac-
jiulalionis conclusum non fuissct; si tamen lex tique sunt ut ex reditu ejiis pecuni» , tributum
coiilractus non latcrel Prxscriptis Verdis Tncerti
;
quod Titius pendere debcret, Scmpronius pra;s-
et hic agi posse ncc videri uudum paclum inter-
:
laret computatis usuris semissibus ; quantoque
venisse, quolies certalege dari (a) probarctur. /. 8.
minus tributorum nomine pra;stitum forct quam
PaPIN. LIB. a^J.QUiEST.
carmii usurai-um quantitas esset , ut id Tilio res-
VIII. Jani si pccunia detur , ut delur non res , tituerct, quod amplius prsestitum esset , id ex
scd rei usiis ; localio est. Si vtro datur rei icsus sorte decederet ; aut si ct sortcm et usuras sumnia
ut alterius rei usus detur; conlraclus est , qui ad tribulorum excessisset id quod amplius essct Ti- ,
commodatum aut eliam ad locationem accedit tius Seinpronio prsestarel neque de ea re ulla sti- :
udeoque ad Prsescriplis Y t:this actionem recurren- pul.Tlio interposita est. Titius consulebat ; id quod
dum est. amplius ex usuris Scmpronius redcgisset quam tri-
V. G. Si cum unum bovem haberem , et vi- butorum nomine prasstitisset qua aclionc ab co ;
cinus unum nos per denos dics

? placuerit inter ,
conscqui possit? Respondit Pecunire quidcm cre- ,
cgo ci mihi bovem commodarein\is ut

, et illc ditae usuras nisi in stipiilationem dcductas non de-
opus faceret ; et apud alterum bos periit : beri verum in proposito videndum ne non tam
:
Commodali non competit actio quia non fuit ,

fcnerata pecunia intelligidcbcat quani quasiman- ,
gratuitum commodatum verum Pra:scriptis Ver- ;

datum intcr eos contractum; uisi (G) quod ultra
(i) Eliam antecjuam cvincatur. Secus in emptione-ven- Condictioni; sed ait fore iocum alteri actioni, ad Conse-
dilione ex qiia uclio non dalur
i
uisi |ani eviciio couti-
, quendum id de quo ut vicissim daretur conveuil.
gcrit; aut dolo venditoris res vendita sit taDquam propiia,
(4) Et liac iu re Jus Civile confirmat Jus Genlium
qure eral aliena.
dando ex hac causa acliouem PrcEScriptis ferbis.
(2; Nudum pactum est, quod inlra racros |ilaciti fines
(5) Nec enim cst Mutuum mutaveris consilinm , ; cum
.stclit. INon est autem nudum, quotics aliquiJ sccutum est;
noluerisquepecuniaui accipere muluam: nec estMaudatum;
uimirum rei tradilio certa lege lact:i.
cum nou animo mandandi, sed credcndi, dederim libi rem
(S) Qua eniin aclione repeterentur ? Nam non potest in vendendam.
lioc casu competcre Condictio Indebiti aut Condicuo Ob
reni dati re non seaUa. His enim actiouibus petilur ut Idem
(6) Id fst , Nisi obstaret haec clausula Qnod uhra
semissem , etc. Scu-sus Et possct
VjuOD DATVM EST reddatur. Pal t autem operas quae ixlii-
Mandalum , nisi ea lex luijus contractus tssit, ut quod
bit.E suiit, uon posse rcddi; uec vidiri poresl Idem beddi
, ullra semisses usuras consecutus cssct Sempronius, lioc sihi
si operae alterius liominis edantur cum optrae diversorum ,
liaberet qvi.Te lcx refragatur natur.-i; Mandali quod dcbet
:
liominum sint res plauK diversae. Ad lianc objeciionim

esse gratuitiMH. Ergohsc speeiw, non csl Mandaliiai,
JuiiscousuUus tesponUcl , falendo non posse (sse locum
,
23i 1-lB. XIX. PA NDECTAIIUM

scniissem confrcuUmis Cfsc». Sed iiec ipMvis qnidcui Prinia esl. Duo secundum Tiberlm qiinm am-
sorlis pclilioiRni [jecuniae cicdila; fuisse ; quaiido, bularcnl, alter coruin ei qui sccuin ambnlabat
si Scmpronius cam pecuniam sine dolo uialo vel aogalus aniiulum ostindit ut respiiPiel illi ixci- :
aniisisscl vil vacuam habuisset , tliccnduin nihil dil annnhis, et in Tibcrim devolidus est. Res-
cuni cu iioniiuc pixstare debuisse (i)- Quaro lu- pondit Possc afii cum eo In Factum actiouc. /. ij.
,
tius cssc rii.Hiijuis Vcrl)is Is Factim actioncm

,
AlFEN. LIB. 3. DIGFST. A PaULO EriTOM.
daii; |iix>riluu tuni illuil (|Uo(|iic convcui-sct ,
4ltera csl. Itcm si quis ))retii cxplorandi gralia
«t quod ami.lui^ ,,;., ,iiiiiu, omI .ni-.ini .x nsmis rem tradat in qiic Dcpositum nequc Gommodatum
Vcdiyeicliir, vuli .l(.r.Uicl (lUO.I ipsuni jus cl : ,
crit. Sed non exhibila iide, In Factum civilis sub-
cansani pccunia: oedil^c cXLcdiil (2). i. 2/^. Afkic. jicilur actio, /. i.§ 2. Papin. lib. 8. qu.i;st.
IIB. 8. QU.E5T.
XII. Qim aulem ciilpa prastclur in co contiaclu
X. Denique sutit contractus in quilnis datur rcs quo res alicui inspicicnda datiir , iln docet Llpir,-
uterida cdiave de caiisa haheiuln ; iion ut aliqiiiil nus. Si rem inspectori «ledl ; an siniilis sit ci cni
aliud detur , sed ta duiitaxat lcge iit , poslquani commodata res est, qua;rilui ; Et si .;: idenim.a ,
inipltla fiierit caiisa proptcr qiiani daliir , eadein causa dedi, dum vo!o pretium cxqiiii(ic; «loluiu
iii specic reddaliir. Et qiiidam ex illis contrac:ihus mibi taiitiim pra^stabit si sui , et cuslod:am; et ;
noiiien el proprinm aciiunem habent a Jim Cii-i/i ,;

idco (G) Furli habcbit actioncm. Sed ct si dniii ,
scilicct CvninioJatiim quo res utenda datur, IJcpo- refcitur, peiiit; si f|uidom cgo maudaveiani pcr
silum qiio merce ciistodiie ccuisa daliir , Pigniis quo qncin rciniltcrct periculum meum crit si vcro
,
:
res ad iiiilciwiitalcm debiu servanda dalur. Cum ips.' cui voluit commisit scque mihi culpam prses- ,
aiitem cx infiiiitis causis res sic possit dari , hic labit , si sui cau-aaccepit( /. 10. %i.ff. Coinmodati.
exwffict infiiiita: contractuiim innominalorum spe- Ulp. lib. 29. AD Saiu.x. ) qui nou tain idoiK um ;
c.ies. Jn qiiibus , pariter , si adaliquein civilem con- liomincm clcgerit. i.t recle id peifcrri ]io-sit 11. (
.'.
tracluni accedunt , ad actionem Prcescriplis Verbis d. tit. Pall.lib. 5. AD Sabi-n-. ) Si nici causa :
,
recurrilur. dohiin tanlum. /. vi. ff- d. tit.Vi.p. lib. 29. ad

Tales .mnt spccies seqimntes qiice ad Depositum Sabin.
accedunt , non tanien deposilum siint. Consonat quod ait idcin Ulpianus : Si cum emcre
Prinia est. Si (3) quis sponsionis causa annulos argentum vcUes vascularius ad , te detulcrit (t
acceperit , iiec reddit victori Prsescriplis Vcrhis : reliqueiit, et cum displicuisset tibi , seno tuo
actio (4) in euni coiupctil. TNicc enim recipicud;i refercndum dcdisti ; cl sine dolo malo ct c; Ipa
est Sabini opinio ; qui Condici et Furti agi ex hac tiia perierit dctrimeutum quia
; vascularii csse :
causa putat. Quemadniodum enim , rei uomiiic ejus qiioque causa sit missum. Cerle culpam eo-
cujus neque possessionera ncque dominium viclor rum .quibus custodieuduiu perfirendumvc dedcris,
habuit, aget Furli? Piane si inhonesta causa spou- pra;stare oporlcre Labeo ait. Elpulo, Piiescriptis
sioiiis tuit , sui annuli duntanali-cpetitio erit. l. 17. Verbis actionem in hoc compctere, /. 20. jj 1, Ulp.
§j?n. Ulp. ltb. 28. AD Edict. LIB. 32. AD Ed.
Allera est. Si apnd le pecuniam deposuerim Item Si quum mihi vestimcnta venderes ro- ,
ut dares Titio si fugilivnm meum reduxissct; ucc gavero ut ea apud me reliquas , ut pciilioribus
(dedcris quia non reduxit si pecuniam mihi : uou ostendcrcm mox h.TC pcriciint vi ignis aut alia
;
reddas , melius est Prsescriptis Verbis agere. jNon vi niajore pciiculum mc niinlme prsestalurnm.
;
enim ambo (5) pecuniam cgo et fugitivarius de- Ex quo apparet utiquc custodiam ad me per- ,
posuimus, utquasiapud sequeslrem sit depositum. tinere. § 4- Ibid. lib. 28.

/. 17.
l. iBi Ulp. lib. 3o. ad Ed. DeiiiijiicPapinianns hbro 8 Quaestionum scrip-
XI. Seqiientes species ad Commodatiini magis ac- sit Si rem lil)i inspiciendam .fcdi ct dicas te pcr-
: ,
cediint non tamen commodatuin sunt ; ciim non didisse; ita demum mihi Pijpscriptis Vcrbis actio
,
iitenda sed inspicienda rcs dt tiir. Viide et ad ac-

,
compctit, si ignorem nbi sit. iNain si niibi liqueat
iionem lu faclum seu PK/tscRU'Tis VtRBis reciir- apud te esse Furli agcre possum vcl Condi.ere,
, ,
ielur.
vel Ad cihibendum agerc. Secuudum ha;c ; si cui
(i) Unde eviderter scqiiilur hoc negotium iion c

traditi slnt, sod ut d.irentur vlctori. Prasterea victor, cum
suum duntaxat deposucrit
.innulura non possct agcre
Mutuum cum natura mului sil ut pecnnia sit periculo
,
: ;
cipieBtis.
Depositi ad cunsciucndum aiinulum cjus qui viclus esl.
Nnm ut nolat Cujîcius ] liwc est Mului naturj , (5) Non cst h.-ec spccics Drpositum sequcstraticiiis ,
(2) [
cuius nalura cst ut ombo dcponaut rcm .le cujus po^s.s-
tantumrlcm rcddatur quantum dalum est. A h:.c
sione conlendunt. Ncc etiam est Depositum simplcs dra
specie interdum minus, intcrdum niliil redditur; .scilicct
, .
ctiam sorlciu res non sit iradita cuslodiai causa scd ui f(igiiiv,.riu
61 tnbutum, i.UquiJ c.x suile delibarit , aut
,
darctur.
exhauscrit.
lcgis Diio fecerunt sponsionem [ mie (6) Qui custodiam alicuins rci prajstat, liabct Furli ac-
(3) Hacc species
:
tioueai ci surrepta sit; quia, cuui sit ejus pciici.l cius

Gag'.ure ]; et uterque annulum tradidit tcrliffi pertonic,
si ,
redderet. intcrcst nou esse suircpt:.in porro actio Furli dalur cj

legt: at ambos annulos viclori
:
ea '
cujui iuterest, i^.rideb. Xit. de Furlis , iufra bb. 4;.
{/)) Non vcro actio Depositi. Ncc enim prnprie depo
lurc npecies coniinet ; cum cr.x custodia: causa auuuli
; ,
,
TIT. V. DE rR.ESCRIPTIS YERBIS, ET IN FACTUM ACTIONIBUS. ^33

iiispicieiidum dedi sivc ipsius causa, sive iilrius- poiidriis rsi per acl.ioiieni Piirsciiplis (4)
pi.litio
,
iliie; ct doliim ct culpam milii piwstaiidani esse Verhis boni lauieii ai^ciiti (juarii illi scyplii
: tani
non si vero fiieiunt. Sed si ut vel lios sc\ plios vel cjusdem
, pcriculum ,
«iico 4)ro|)t(r utililalorn :
inci duntaxat ausa daliim est doluin soluni; quia

( ,
poiideris aigi nliim darcs coiivenil, idcm dictndum
prop^ deposiium lioc accedit. d. l. 17. § i. est. l.iQ. PoMPON.MB.ai. abSabin.
Quud si rvs de/ur ft uteiida et in sperie. red-
Xill. Est etiam contractus iiwominatus , quum deiuia sed noa graluilo ; iion eril conimoilatiim :
,
res vcnalis alicui expericnda dalur. scd in
et , si nierces tion in pccunia consistat ,
Talis est scqucns specics de qua Apiid Labco- cliqua ulilitate ; non erit locatio : ideoque ad actio-
nciii (juxritiir; Si tibi equos voiiales cxpeiiendos Vcrbis adliuc cril rccurrrudhui.
nerii Pi.-nscriplis
dedcro , iit si in tridno displicuissenl rcddercs ; Talis e.st sequcns spccies de qua ila ripiaims.
tuque dcsultor (1) in his tucurrcris, et vicei is Pelenli muluani peciiniam ci-cditori , cinn j)r.-e
«lcinde einere nolucris an sit advcrsus te Ex ven-
:
manu dcbitor non liaberct , sjiecies aiin dcdit iit
dilo actio ? Et puto veiius csse Prsescriptis Ver- ,
pignori (5) apud aiium crcditorem poiierct. Si
Lis agcndum (2). Nam
inler nos hoc actum, ut
jam soliilione liberalas receptasque eas is qui
experimcntum graluituni accipcres , non ut etiam susceperal, tenet; exhibere jubendus est. Qiiod
cerlares. /. -io. Ulp. lib. 32. ad Ed.
si etiam nunc apiid creditorem creditoris (Sunt
Iii hoc contraclu , Si quem qua-stum fecit is qui
volunlale domini ncxaj videnlur sed ul liberata; : ,
expericndnm quid acccperit ; veluti si jumeiita

tradantur , domino earum propria ac»io adversu»
fueriut , eaque locata sint ; ipsum prsestabit ti
id
suumcrediloremcompetit.A 'i-^.JJ. de Pignerat.act.
qui cxpcriendum dedit. INeque enim antecamrem UlP. LIE. 6. OPINION.
quKstui cui(|ue csse o])ortel priustjuam periculo
,
Explicitus est arliculus ille Do ut des. /. 5. § i.
\.Jf. Commodali.Vomvoti. lib. ii.
cjus sit. /. i3. ^'
^Jill. PaUL. LIB. 5. AD QTJ^ST.
AD SaBIN.
Circa hanc speciem Item apud Melamquaeritur :
§ 2. De contractibus Do nt facias.
Si mulas tibi dedero ut expciiaris; ct si placuis- ,
sent, emcies; si displicuissent ut in dies singu- ,

Suhdistinguendi sunl illi contractus in quatuor
los aliquid praestares; deinde mulae a grassaloribus species. Aut enim illudjaclum quod locari solet
1'ueriut aljlatae intra dies experimenti quid esset :
continent ; etpecunia datur ut Jiat : aut lale quidem
prsstandum, lUrum pretium el merces, an merces faclum conlinent , sed res non pecunia datiir , auL ,
lantum ? El ail Mcla Interesse utrum cmptio jam

,
pecunia quidem datur , sed non tale est facliwi
erat coutracla, an futura; ut , si facta pretium qitod locari soleat ; aut nec tale esl Jactuin , nec
,
pelatur; si futura, merccs petatur. Sed non expri- pecunia datur utfiat, sed res.
Diil de actionibus. Pulo autem , si quidem pei-
XV. De prima el secunda specie ila Paulus :
lccta fuit einptio , competere Ex vendito actin-
At quum do Ut facias si lale sit factum quod ,
ncm si vei o nonduin perfecta esset aclionem

; ,
locari soleat; puta ut tabulam pingas pecunia da-
talem qualem adversus aesultorem (3) dari. /. 20. ta localio erit sicut supcriore casu (()) omplio :
,
5 I. UlP. LIB. 32. AD Ed. Si res (7); non erit locatio , scd nascclur vel ci-
XIV. Supra diclce species a commodato aiit lo- vilis actio in hoc quod mea intcrest vcl ad repeten- ,
cato diljcruiit qiiod rcs non ulenda scd alia de

,
dum Condictio (8). d. l. 5. § 2.
causa detnr. Qiiod si iilcnda res quidem dctur , sed Secundani hanc speciein variis exemplis illustra-
non ea le£,e ut eadem in specic reddatur ; contrac- biinus.

tus adhuc differt a commodato : et ad aclionem Primuni exemplum afjert Neralius. Insulam
Pr.escriptis Verbis erit recurrendum. hoc modo ut aliam insulam rcricercs vcndidi. Res- ,
Igitur Si tibi scyplios dcdi ut eosdem mihi pondit, Nullam essc vcndilionem (9) sed civili :
rcddercs , Commodali actio csl si , : ul pondus ar- iulentione Incerti (10) agendum csl. /. G.Neratiu»
geiili reddcies quanlum in illis esset ; lantidem LIB. I. BESPOKS.
(1) Z)eW(orest proprie qui duos equos absquc ephippiis Mtevius eas pigDori det Sempronio creditori suo. Non est
.agilaus , cx altero iu alterum mira perDicilaie dcsiliebat. Commodatum ; quia gratuilus usus non conccditur : uec
yEiian. lib. 10. de Acitbiis insuuend. Hic vidt.lur imclligi est Localio , quia pri tium quod accipit Titius , non est
qui eqiio in sacro certainine decurrit , \ictoiia! causa. Iliuc pecunia numerata ; sed utilitas qua: in co cousislit ut dila-
tales equi, desiUtorii appellaotur apud Suetoa. iu Jdljo liouem habeat ad solvcudum.
(6) De qao supra in contractibus Do vx desJ i. N. 5.
(2) Puta, si equum fecit deleriorem. scilicet si pecuina/n dem zU rem accifHurn.
(3) Scilic.-i Prcescnjuis Vclis. (7) Si non pecunia ,

sed alia res dalur.
(4) Non est Coniniodatnin cutn non ea lex sit ut res

,
(.S) Oi rem dati re iien secuta.
«adem iu sprcie reddatin Nec fst Mutuum cum mulunm
,
; Naoi sine prclio quod ii) pecunia numerata consis-
(y)
uon consislal uisi in rebus fungiliilibus at hic datus cst : lat venditio cssr nou polest ncc eliam (sl locatio iosuios
:
Bcyplius. n ficicud* , cum mt-^ces iu pecuuia iiou coustiludtur.

Fingp ; Tilius crat drl.ilor Ma^vii ; Mavius ciat
(_::) (10) Id cst, arlioiic /';(CiC/7/j<ii fêrliiS ; quasi ex novo
(Jcbiiijr Scmpronii Tilii.s ut dilalionrm ad solvmduui
:
c( incerti uouiiuis cuutiaciu.
obiiatal a Ma;vio, dat ci iilas species auti in hunc usum ut
Tom. H. 3o
.,
234 LIB. XIX P.iNDECTAIlUM

Sccuncldm exemplwn est , in quo non res(ul Siiiiiiiier rapiiuainis : Si tibi «lccem dcdero, tii
in cjcinplo pnrctditiili ) secl usus rei dalur ; ut is Sticiium mannmillas , et c^ssavcris ; conttstim
Luidalur, ulitiuid fcu.ere taneatur. agam Pia;scriptis Veibis ut solvas quanli mea iu-
ffoc ita refert Ulpianus. Si prffdiam pro te tercsl aul î iiiiiil interest , coudicam ut decem
; ,
obligavero (i) , cleiiide pla-cueiit iiiler nos ut niihi reddus. /. -^. P.apin. lid. 2. qu^st.
lidejussortm praeslares ; nec iacias mclius esse :
XYII. Siiprirsl quarta species : quiim non pecu-
dico , Praescriplis Verbis agi , nisi mcrces iutervc- nia, sed /Vi daliir ; necfnctum tale est quod locari
nerit. Nam si intervcnit , Ex locato esse actio- possit. Pimlus irfert Julianuiii putasse , hoc casu
nem (2). /. 19. § i. Ui.p. lib. 3i. ad Ed. aclioiifni Piascri|ilisVerbis dejicere recurrendum-
;
Terliuni exemplum. mihi cretam exi-
Perniisisli que adlti FactuiH Prcetorium.
meie de agro tiio ita ut eum locum ande exe- Ita enim Paulus
,
: Si dedi tibi servum , iit ser-
missem replerem. Exemi
, , nec repleo. Quaesitum viim luum mannmitttres , et manumisisti; cl is
est quam habeas aclionem ? Scd certum est civi-
quem dedi evictus est , : si sciens dedi , De dolo:
lem aclionem Incerti competcre. me dandam aclionem
iii Juliaiius scribit ; si igno-
Si autem vcndidisli cretani Es vendilo ages. ; raiis , In Factu.m [ civilcm (6) ]. siip. d. l. 5. § 2.
/. I^POMSOK. LIB. '22. AD SaDIN. 5 sedsi tibi.
Obiter nota Qnod si post excmptionem crelsp

: Haiic autem senlentiam ita improbcit Ulpianus,
replevero nec patiaris me creiam tollere tum
, : Puto recte Julianum a Mauiiciaiio reprcliensum
agam Ad exhibendum quia mea facta est , cum ;
iii hoc Dcdi libi Slichniu ut Paniphilum nianu-
:
voluntate tua excmpta sit. d. l. 16, miltas; manumisisli evictus est Sticlvis Julianus ; :
XVI. Jam ad teriiani contractus speciem deve- scribit , In Factum actioiicni a Pia-to e dandam {•]),
niendum quum scilicel pecunia quideni dalur, ut
:
llle (8) ait , Civilein inceiti aelionem id est ,
,.
Prascriptis Verbis siifficere esse enim contractum,

quid Jiatj factum auteni tale est , quod locari non :
possit. /idhuc ex illis contractibus nascicur actio

quod Aristo STNAAAAFMA dicit ; unde hajc nas-
cilur actio. l. 7. ^' 2. j el ideojf. de Pactis. Ulp.
Pr.x<criptis Verbis.
LIB. 4. AD Ed.
Unde Paulus Quod si lale est faclum qirod
.-
locari non possit , puta ut servum manumittas :
sive certum tempus arljectum est intra quod nia- % 3. De contraclibus Facio ut des.
numiltLitur; idque, quuni potuisset manumitti

vivo servo transierit; sive tiiiituin (3) non fuit
XVIII.yê? nitUum conlraclum civilem , hcec con-
,
et taiituni lemporis consumptum sit ut potuerit tractum speeies accedit.

debueritqûe nvanumitti : condici eipotest,vel
(4) Igitur : Quod si faciam ut des ; et, posteaquam
Pr.-escriptis Verbis aî. Quod his qux diximus (5) feci , cessas dare ; nulla eiit civilis (g) actio : eC
convenit. /. 5. § 2. ^ quod si tale. Paul. lib. 5. ideo (10) , De dolo dabilur. /. 5. § 3. Paul. lib. 5.
QU.EST. QU.EST.
(1) Est aliqnis rei mcae nsus, ut pionori dttur. Si ergo ipsi conlractui Locationis operis faciendi.Nam conlraclus
praediiim mcum pro lc obliguvero, usum prsedii ejus tibi loc.itionis operis faricndi incipii a locatore qui dat aut ,
«ODcedo. dare promitlit ut aliquid G.it ergo est iiegotium Do ut :
Est locacio qaum pecuniam accipio ut prwflium facias , non vero Facio ut des ut patebit cx e.\rmplis qus ,-
(2)
meum libi Jem uienclum, ad liunc usum ut creililori luo sequuntur qua: euim ia liis simililudo Locationis-conduc-
:
pignori sit.£'j.- localo if;ituragam, et ad merccdcm conse- lionis ?
quemlitm; et ut milu fijt-jussorcm dc quo convenil exhi- (10) Nec obstat lex 6. Cod. Ae Transact. ubi aclio-
berc tcuearis, quod csl quid mercedis acccssorium. Qaod PR.iscniPTis Verbis competil nialri qua ita destitit a que-
si nuUa merccs rcnslitiita est, sed tantnm dc fidiiussorc rela inorticiosi, at certam bonorum partom acciperct. Nam
mihi indcmnilatis nomine d.indo convenit nulla iulellis;i ;
in Iiac I. cst contractus Do iit facias ; uon vero hic con-
polest iocalio adcoque ad actionam Prcsscriptis fêrbis
, traclus [()e quo agimus] Facio ul des. Faleor in accuUuaa
rccurrendum. conventionis preecessisse factuni malremque prius reiiUQ- ;
(3) Id est, definitum.

tia.<se querelte, quam
quod pio hujus re- sibi dareiiir id
nuntialionis pretio dariconvenerat. Sed ncgoliorum natara
(4) Condittione Ob reiti ilati.
inspicitur ab ipsorum inilio ab co quod primum fuij in ;
(5) Supra N iS. ex eadcm I. 5. § 2. Vd CivilU aaio cfiiivenlione a qua negoliura capit; non ab co qtiod pri--
,
Vel ail repeteiulitrii Comlictio. muni fiiii in cjus executione. Poiro in speci.- hujus legis-
(() Liquct hanc vocem cifileni , espungcndam esse,
hoc ci.nvcnit, ut darclur ccrla pars honoriim matri; qua
;
utpote glossf ma iropcriti alicujus iulrrprîis. Aciio cnim conleiila rcauntiiirct qticc-l.-e. Initium iîiur ni gotii coepit
Jii Factiim qunm Jvilianus ait csse daudam non »st actio ,
a Dando ; quanivis in cxccutiouc priiis m.ilcr dcstilcril a
civilis; sed actio decrclalis PrSEtorid qu.ne iii subsidiim» qucrela quam ij si daretur. tst igitur contractus Bo ut
,
,
;ictiunis De dolo datur ut discrtis vcrbia dicilur iu te.vtu

:
acqtientJ. Similiter respondctnr ad I. 3. § 4- ft- <'« Condict. caus^

dat. Contractns cnim de quo ibi agitur est pariler Do ut ,
(7) Hinc eonfirmatur praicedeDs Nota.

facias : ncgolium enim a daudo inccpperat, convcnerat de
(8) Ma.iricianus sciliccl. danda pccuiiia ut homo mannmilterctur; quanivis ia exc^
,
(9) MuUi eain eonlraclui nomiuato accedii: V. G. nco cuiioue mauumisisig datiouena pc%c«SEisict.
,
;
,
: ,.
TIT. V. DE PR^.SCRIPTIS VERBIS, ET IN FACTUM ACTIONIBUS. ^35

Jloc e.Tcmplis comprahalur. !> anies ». Qua-ro ciim cl icm snani distraxcrit.
Priiniini c.st , iri qiiv tjiiis scrit fiimhtm mcttm ca L. Titius et j.d eain prolccius sit , ct cx co cum
lcî- iil ipsi ilcin friict:is. l' riiii-.is.li iiii]ii iil seic- ca sa; mi ei ex liis cpistolis sali-rii.m annuiiin
icni in {'miclo tiio , cl iiuclus tollficii) (li. Sfvi. debealur? Re.sprmdit , Ex pcrsoiiis cansisque
(4),
iicc paleiis iiie iVuctiis lollerc. Nullum Juris (-ivili^ euin ctijiis notio sit .Tsliniatiirum on artio danda
.nclloijcm cssc, Aristo aU an In Factum (J.iiidc- : Mi. l.fiii.$fln.ff. dv Oblig. et acl. Sc/tvoi,A lib. aB.
hc-.iX. (Jclibcraripossc. Sed crit De dolo. l. 16. § i.
, DIGKST.
1'oMPOK. I,IB. 29,. AD SaEIIV.
/lllcrum exemplum rcferl Vlpiaims. Solcnt (jui
^ i. De coiitractilius Facio ut facias.
novcninl scrvos fugitivos aliciibi celari , iii(lica:c
cos domitiis ubi cclentnr. Quse rcs iioii facil cos XX. Sed si facio ul f.icias : Iia;c specics, trac-
iiircs. Sok-nt eliam merccdcm liiijus rci accipero, tatus recinil. j\'nm si pacti sinnus ut tu
pliirt^s
cl sic indicare. Nec vidclur illicilura cssc hoc a meo
debitore Carlliaf;ine exigas , cgo a luo
«luoil datur. Quare qui acccpit , (juia ob causam Roiiik; vel ut tii in meo ego in liio solo aedi- ,
accc|)it iicc improbam causam iion liinet Con- , (ice.n ego a^dificivi et tu cessas in priorem
, :
tliclionem. Qiiod si solutum quidem niliil esl scd , spccicm mandatiim qiiodaramodo intervenisse
,
]iactio interccssit ob indicium ; lioc est ul , si iu- videtur siue quo (.5) c\igi pccunia alicno nomine
,
dicassel , apprcliensusqne csset fugilivus ccitum ,

noii potcst. Quanivis (6) cniiu et impondia se-
aliquid darctur vidcamus an possit agcrc ? Et
; f[uantiir, tameo mutiium ofilciuin pi\Tnstamus ; et
quidem convcntio non cst nuda ut quis dicalista , potpst mandatum ex ])aclo ciiam naiuram siiani
cx pacto aclioncm uon oriri scd lialxt in sc iic- ; cxrodere. Possiim enim tibi mandarc iit et custo-
gDtiuui (2) aliqiiod. Ergo civilis aclio 01 iri polosl diam (7) milii pra;slcs , et non plus impcndas ia
id e--t , Prajscriptis Vcrbis. Nisi (3) si quis ct iii exigendo (8) quam dccem. Et (9) si eamdeni ,
}iac; spccie De dolo aclionem competcre dicat

,
,
quanl^tatem impenderemus nulla dubitalio (10) ,
«bi dolus aliquis arguatur. /. i5. Ulp. lib. !î. ad esl sin autcm alter fccit (11); ut et liic manda-
:
Sabin. tum interveiiisse videatur; qiiasi refundamus in-

vicem impensasj ncque ciiiin de re tua tibi mando,
XIX. Ohservandum superest , ila ex contracla
Scd (12) lulius crit, ct in insulis fabricandis , ct
Facio des actioneiu dari; nisi illudfactum esset
i;t
in debitoribus exigendis, Prsescriplis Verbis (lari
in quo aliqua turpititdo versarctur.
actionein (i3) quse actio similis erit Mandati ac-
IJiuc iii sptcie sequenti Scwvola. Seia cum sa- :
larium constitticre vellet , ila epislolam cmisit

tioui ;
quemadmodum in supcrioribus casibus (i4)
locaiioni et cmptioni. /. 5. § 4- Paul. lib. 5.
« Lucio Titio salutem. Si in eodein animo cl ea-
» dem affeclione circa me es qui seinpcr fuisti
» ex conlinenli acccptis litteris meis , distracta XXL His ila inteUectis
fuit qucestio pro- , talis
1) re tua veni. Hoc tibi quandiu vivam praestabn; posila : Naturalis mcus filius servit tibi et tuus ,
» antiuos dcctm. Scio enim quia valde me bene liiius niilii. Convenit inter nos , ut el tu meum
(i) Est coniraclus Faclo nt des. Nam serendo, facio exorbitent a regulis quae vulgo in his contr.-»ctibus obscr-
iliquiJ ea lege ut dfs niiLi IVuctiis. vantur. Igitur quaoiTis ex pacto , ex lege dicta contractui,
(9.) iDtervenit enim aliquod faclum , nimirum iadicium maudatum aliquatenus sumptibus maiidatarii iêragerctur,
fugidvi.
(3) Quod mo(Jo dixit daii aclioni^ra Prascriptisverbis (7) Simandato rei perfercDdae, adjecla est lex ut etiam
ita emendat Nisi si quis verius dicat ; noii competere
: cam custodires; pula, si is ad quem perferenda tst, uollet
qiiidem actionem Prcvscriplis verbis , quia haec specics in cam recipere quamvis caiisa custodia; magis In deposi-
:
qiia fit ut dctur, ad uuUum civilem contractum accedit tiim quam in maudatum cadat, nou ideo miiius crit mau-
j
iscd competete aclionem De dolo. datum.
(.S) Scilicet nt si plus impenderis, non repctas.
(4) Scilicet ut ita demum delur, si honesta fuerit causa
cur ad illam i>roficisceretur : (juod ex circumstantiis, et ex (g) Jam respondet ad propositam (|uae.stioncm.
qualitate personarum asstimabitur. (10) Nil enim lit contra regulas manflali, cum manda-
tarius suos sumptus per compensationein recipiat.
(5) Eo dicamus iattrvenissc man-
maijis nccesse est ut
dalum, quod aliaquin non possus exiyrre a mco dehiture, (11) Id est, quod si altir duntaxat executus est, alter
uec «go a luo. Nam sine mandato, exigi pecunia alieno cessavit ; adhuc niiUa dubitatio esl , iit el hic videatur in-
nomiue non potest. lcrce.ssisse mandatum et hanc leg<-m dictam praesumi opor-
,
tcre ut invicem refundereniur impensa;.

(6) Ratio hoc negotium possrt vidcri non esse man-
cur
datum; Quamvis h»c speries possint videri conlinere
(12)
quia in hoc mgutio. exaclio fii .sumplibus
bafc est
et impendiis maujalaiii
;
mandatmn, tamen tollenda; dubitatiouis caasa tuiius erit
quod vid( lur exorbilare a uatura
:
etc.
ManjHli. Uanc dubitaudi ratiunem dujbus ratiouibus con-
futal. Prima cum mutuuiu ( 3) Quae datur quoties dubilaii pottst an Direcla com-
t.ilis est ; oflicium nobis invicrm i
pra8St'tmus; sumptus quos in m.um lujjullum ftceris, pen- pctat.

sabuniur cum his quus iu tuuui feccro; (t sic- mantlatum (14' Qui similes sunt Emptioui aut Locationi dantut ,
nou peragelur sunipiihus mandalani Ali.ra ralio hac cst :

'
instar actioaum Empti, aut Locali : supra 5 1
j!)os5UBt mandalu el casletis contractibas addi 3. et J2.
f acla qu.T;
; ,:
236 LIB. XIX. PANDECTARUM

inanunjittefes , et eô turm. Ego manumisi tii ,
non manumisisli. Qiia actionc lciu-aiis wilii qi,a- ARTICULLS II.

.silumc..t?£/. /. 5.
Ad
fianc quw.ÛonrmJiiriston!.ulUf:qui hvjvs oc- De actionihus In Faclum qncE ex aliis causis quam
casionc totiim tniclittuin dc lo uniclibiis iiiiwniina- ex contractibus descendunt.
tissupra exposuit ; el twidim ex coiilraclu Facio
UT FACiAS aitioiiem Piaesciiptis Vêrbis nasci niox XXIII. Quemadmodum cequitas exigit ut in
docuil ; ita respoiulet, contractibiis qui propiiain Jure Ci\ili constiluUm
Si crgo haec siiut ubi , de faciendo ab ulro-
(i) aclioncni non hahenl , actioiies siippleantiu- ; ita
qne coiivenit ; el in proposita quxstione , idem ctiam el in pluribus aliis causis cequuin est hoc
dici potest. fieri.
Et necessario sequilur , ut cjus fiat condemna- Lnde Quia actionum non plenns Dumeras esset
tio qiiauLi inlcrest mea servuni habere quem ideo plerumqiie acliones In Factum desidcrantur,
manunii-i. An dfducrndum erit quod liberlum , Sed cl eas acliones qus Legibus piodits siint si ,
habfo ? Std hoc non polest a;stimari. d. l. 5. Ijcx jusla acneccssaria supplet riator in eo
sit ,
5-
S .
quod Lfgi dcest quod facitiu Lege Aquilia; red-
:
Huc eliam referri potest siguens speciesOh eam dcndo aclioncs In Factcm acconunodatas Legi ,
caiisam accrplo Iberatiis ut nomen Tilii debito- Aquiliae:idqiie ulilitas cjus Legis Ciigit. /. ll.PoMP.
ris delegaret ; si fidem contractus non impleat in- ,
LiB. 39. AD Q. IMuciuM.
ccrti aclione tenebilur. Ilaque juditis officio non
vetus obligatio rcstaurabilur (2) scd promi-sa (3) , XXIV. El quidem si ea causa ex qita cequum est
praestabitur; auicondenmatiosequetur. /.9. Papiji. aclioiiein dari , cdiquam aflmilatcm Imbeal cum ali-
IIC. 2. BESPONS. qiia caiisa ex qua ciiilis acliopropria sit ; Prcelor
dat actionem lu Faclum ciiHlcin ad inslar actionis ,
§ 5. Ref rlur species singitlaris quce ex priina et civitis qua' descendit cx illa causa cum qiia affini-
secunda contraclimm classe participat ; in qua tatcm habet.
nimirnm Do ut facias simul zt des.
,
Tales sunt ditce sequentes species ; in quibus aclio
qiiidem Direcla Legis Aqnitioe cessat , cpiict reiis non
XXII. Julianus bhro 11 Digestorum scribit, Si
corpore siio damiuim dedit; sed ad instar actionis
tibi are« mcse dominium dedero ut insula jedi- ,
ficata parlem mihi reddas

Legis Aquiliae actio ly Factum ci\'ilis datur.
neque Emplionem ;
,
esse, quia pretii loco partem rei meae recipio Spccies Prima. Sed et si servum quis aliennm
neqna Manaatum, (piia noii cst gratuitum neque ;

spoliavcrit, isque frigore mortuus sil de vesti- :
Societatem ,
q..ia coiUiahcndoneino socictalcm quidem, rURii agi pot(>rit;-de scrvo vero
nici.lis
rei suae dominus esse dfsinit (4). Sed si pucrum In F.^ctum t5l agendum, criminaii poena adversus
docendum vel pecus pascenduni tibi dcdero vel ,
tum scrvata. /. i4- § '• Ulp. lib. 4i- ad Sabin.
puerum nutricndum ita ut si post certos annos ; Species Seciinda. Si glans ex arbore lua in meura
vaeiiisset pretium inter nos communicaretur ; ab-
, funduni cadat, eamquc ego immisso pecoie de-
horrere ha;c aB area eo quod hic dominus esse. , pascam Aristo scribit, non sibi occiirrere legi-
:
non disiuiL qui prius fuit competit igilur Pbo : limam actionem qiia experiri possim. Nam neque
Socio actio. ex Lege XII Tabularum De pastu pecoris, quia
Std si forte puenim dominii tui fecero idem , nou in tuo paseitur; neque De Pauperie, neque
esse quod in area dicturum ; quia dominium de- Damni iwjuri* agi posse. I^- Factum (.6) itaqueerit
sinit ad piimum domimim peitinere. Quid ergo agendum. d. /. i4- § 3-
esl? In Factum ]iul:it aciionem Julianus dandam
;
id est, Prjescriplis Verbis. Ergo , si quis arese do- XXV. Quod si causa illa cum milla ex causts ex
minium non traustulerit , sed passus sit le sic aedi- quibus Jure 0\'ili proditiv sunt actiones , affinita-
ficare ut commiinicaiclur vcl ipsa vel prelium :
teni habet; deteniendum eril ad aclionemln Fac-
erit socielas. Memque, et si parlis arcae doini- tum Prceloriam.
nium Iranstulerit ,
partis non ; et eadem lege aedifi- Talis est sequens species. Qui servandarum mer-
care passus sil. L i3. $ 1. UiiP. lib. 3o. ad Sabiw. cium suarum causa alieuas merces iu mare projecit;
(i) 1(1 est, si iiclio PrcFfcriptit Verhis locnm habel (5) Non actione Legis Arjuilice direcla; (fuia qni servum
nbi inter utruniiiue versaiur hic contractus Facio c spo?iavit , non ipse illum occidit ; sed frigus ilium orcidil
JACIAS. uou corpore suo damnum dedit. Vid. supra lib. 9. Tit. <ui
(?) Quas pcr accppti liherationcm cxtincta est. Lrg. Aqml.
Ohligatio promissa , pro promissin ; id esl, tencbilu Factum civili ad
(3) (6) Actione In , instar actionis Legis
jirsE.l.ire (luod pmmisit tt clebilorcm suum dclegare. It j4(judice. sine dolo malo m«
Fingendum in bac spetie
scilicet si ag.Ttur actione qu« ix boc coutractu iniiominai pecus immisisse sed culpam duniaxat milii posse ubjici.
,
tlesccndit. Casicrum potr.st, si malit, agendo ConJiciion Kam si dolo immisissem, legitima actio adver.vus me com«
tausa diila coudicrre dibiuiin qiiod acccplo tulit : ut vid peterri; scilicct actio Ad
ex^Hhendum : eupra lib. 10. «1«
supra lib. 12. Tit. th Condict. cuusa dai. ^d exhib. W. i4-
IU,
(4) In tolidum , sed duntasat pro parie (juam confcrt.
: ,
TIT. V. DE PRyESCRIPTIS VERBIS ET IN FACTUM ACTIONIBUS. 23/

nuUa tcneliir aclione (i). Sed si siiie causa id locis- nctiir : ubi aulcm eluscasset, qiiasi Damni iniuriae
ect [!), In Factum (3) : si dolo, de dolo tcnclui. dablmus aclionem (7); ad quantiim interesl quod
/. i/|. Ulp. 1,11). 4'- *•' Sadin. dcbilitando aut vinciendo , pcrseciilioiicm pigaori^
Similis vitlcliir ha-c spccics. Sed et si caliccm ar- cxiiianicrit. Fingamus nullani crcditi uomine ac-
fjL-nlcum (iiiis alicnum in profundum abjcceiil
,
lioiicm essc, quia forte causa ceciderat non cxis- :
ilamni dandi causa non lucri faciendi Poniponius

, : timo indignam reui animadversione et auxilio Pra;-
111)10 17 ad Sabinnm scripsit, neque Fiirti, iieque toris. Ulpianus notat Si ut creditori uoceret;
: ,
Damni \!\) iiijuria! aclioiiem esse In Factum tamen : viuxit; tencbitur : si mercntem non , tencbilur,
agi ndiim. d. I. i^- Ji
"> /. 'i-l.ff. de Pign. et hypoth. Marcell. lib. 5. Dt-
Sinii/ilrr in seqiieiiti specie , ad actionem In Fac- GEST.
luni l'rii'loriam reciirriliir. Talis est etiam seqnens species. Miilieri teslator
Jlanc itci rejcit Murcclliis. Scrvum, qucm qnis qiiidam Partis lerliae usumfructum legavit. Heredis
pigiiori dcdiiat, cx lcvissiina ofTcnsa vinxit; mox bona ab cjus creditoribus distracta sunl. Et pecu-
tohit:ct quia debito nou satisfaciebat , crcditor niam quae cx a-stiinatione partis lertiae fiebat , mulier
iiiiiioris 1,5) scrvuin vendidit. An aliqua actio cre- acccpit frucndi causa; cl per ignoranliani stipula-
dilori in debitorem tOMSlilucnfla sil, quia crcditi tio (8) praetprmissa est. Qiiaero an, ab berede mu-
ipsius a( lio non sullkil ^6) ad id quod decsl pcrse- licris, pecuiiia qua; fruendi caiisa data cst, rcpeti
qucndiim? Quid si cum interfccissct , aul eluscas- possit; et ([ua actione? Picspondi Iw Factum ac- ,
scl? Ijbi quidcm iutcrfccisset , Ad exhibcndum te- tionem dari debcre. /. 10. Javol. lib. i3. epist.
{1} Si jnsU oaM.sa fnit cur pro|icereiitiir

pala, urRebat :
latem , quam?is perpcram timtret sed aclio In Factum; :
tenipcslas, tt li.-e mfrcts graviores eraut puta pliimbum. ; quia Dou .ncquum est ui ex vana ejus timiditate, dominus
Cactcrum jaclura iu comiimoe s.ircietur cx Lege lihodia mcrciiim damnum sentiat.
«upra lib. 14. lit. a. Itaque mdla lenetur aclione ob hoc Non enim corruptus cst calix manet integer
(4) : ei
(|nod aUeiias merces co casu proiecerit verum tenetur ob :
illassus iii profuudo.
iervatos ex liuc jaclu proprias merces.
(5) Scrvi qui vincti fucrant , minoris ffistimabantur^
(•j) Quia perperam timiiit ; iiec adeo valida erat tem-
mercium navem lcvari oportuerit. (6) Puta, tcmpore finila cst.
pislas ut jactu
Njd AquUice; quia forte corruptK non sunt merces (7) UiUcni : nam Directa soli domino competit.
(3)
nou aelio Dedeto, (piia dolo non lecit <{a\ timebiit lempes- (S) Scilicet stipulatio Han Jinito usufrucCu redUi,
FINIS TERTLiE PARTIS DIGESTORUM.

,
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM

PARS OUARTA.
LIBER VIGESIMUS.
TITULUS L
»E PIGNOHIBUS ET MYPOTUECIS j ET QUALITER EA CONTRAHANTUR ; ET DE PACTIS EORUM.
LxposiTis plerisque contractibus , transeunrfum causa Magis/rafiis mit/it in possessione/n : de qua

duxenuit Pandectarum ordinalores ad qucedam ac- specie ridcb. infra lib. 4'2. Til. \.
cessoria contractuum. Quapropter in hoc libro JuDiciALE, niiod in cxeciitinne rei jiidicatie ab
tractationem instituunt de PiGNOEiBrs jet livpo- excciitoi ibus litium capiliir : d<: qiia spccie , d.
THECIS. lib.lî. Tit.i.
I. PiGTJUS estjus cre.ditoriin re conslituliim , quo CoivvENTioNALE, quod cx cOHvcntione partium

licet ei illam possidere in sscuiilalnn debili ; eain- constiluilur.
que distrahcre , ulcjc pretix) debilum conscqiiatur. Addi potest et quarta spccies. JSaui Tcjlaniento
quoquc Pignus conslitui possc hnpcialor iioster
Pignus pro ipsa re Piguoris jiire oblignla
etiain
,
cum patre saopissimc roscripsit (i). /. i-^.JJ. de

accipitur. Iino ct unde PiGNlisa}>jullatiiin a |iiigtio;
Pign. dct. Ulp. lib. 3. disput.
qnia rcs quae Piguori dantur , manu tradiiiittir.
De Pigiiore Con\entioiiali potissimum, in hoc
TJude eliani videri polest verum csse quod qui-
Titido et sequentibus as,itur.
dam (i) putant, Piguus propiie roi tnobilis cons- Qiicc dc liac Pigiioris specie in hoc Tittilo conti-
lilui. /. 238. § !. ' f), de Vcrb. signif. Gaiuslic. G.
nentiir //; qiintiior Scclioucs dislribuam. Pritna eril
,
AD L. XII. Tab.
ile hi< qiuv lut cjus suhslaiiiitvii pi rtiiicn/; In 2.^ Sec-
Cwn auteni Prcetor admiserit ut fus quod ex pig- /, rcnschiinti:r juutu ,/,i.r circa Pignora
/ionc cariii
nore nascitur, etiain cilra tradidonem , et tam in /v ci,lniill(in/iir au/ rcprobriniiir S.-' h .rponet qiiale sil
:
soli qiiam in re mobili conslilui possitj iiivcnluni esl jus qiiod Pigniis crcdi/vri /ribiiit ; !^.^ Agel de ac-
nomen HvpdiHEC.-E. /ione flypotluxaria , qucv ad hujus juris persecu-
Et in hoc distant Pignus ct Hypotheca; quod /ioncin coinpelil.
ProjJiie Pigiius diciiii.is quod ad credilorem Iran-
sit; Hypolhecam quiim ,
noti transit ncc possessio SECTIO I.
ad creditorcm. /. g. § !. j)'. de Pigncr. acl. \}i.v.
LIB. 28. AD Ed. De his qnce ad stibstautiain Pigtioris
Qiianquani etiaia el Hypolheca appellalur ali-
pertiiieiit.
qiiando Pignus ; cum eamaein ac Pignus crcditori
aclionem tribuat.
Ad siihstan/iain Pignoris , illce Qucestiones pcrti-
Hinc Marcianiis : Inter Pignus autem et llypo- nent : 1 .° Quomodo Pigniis con/rahatur; 1.0 Pro
thecani, lantum nomiais sonus differl. /. 5. § 1.
qiia obliga/ione possit contrahi ; 3." Quis Pignori
JLIB. SINGUL. AO FORMULAM HlPOTHECARIAM. dare ; ct 4." Cui Pigniis cons/i/ui possi/; ;i.'' QiicB
II. Triplex Pignorisspecies. res Pignori dari possin/. Scd hac ultiina qiuvsUo
Prstorium, quod constituitur cx quacumque proprio Ti/ido infra /ractabitur.
(i) Procnlpiani scilicct ; <;ui dccisionibus sais, ver- testalor eis quibus aliquid rcliqult, Pignus in rcbus suis
borum clymologiis iiili siJlcb.iut xlia Prasfalloue uostra teslamento couslilual ; cum omiuUui I.g 'lariis et fiileicom-
observavimus. missariis tacilaia dederit Uypothcciim, 1. 1. Cod. Coiniit,
-ê ''S''^-
(i) Ex Constilutioue Jusliui.ii aecesse ut
:
TIT. I. DE PIGNORIBUS ET JiYrOTIIECIS. >.3o

1)scrvosqiie meos, qu;im libi essc obllgatosjet ,
ATaji.ULUS I, » qiiod lanquam honesto viro fideih habucris »

an Pi-iuis contractum sil? An veio ca epistola
QiiOnioclo contrahalur Pignus, milliiis uioiiienti sil, cuin sinc dic ct Consule sil?
licsiionilil , Cnm convcnissedcPignoribus vidcalur,
III. Pigiuis (i) contraliitur non sola trn(lltionc; 11(111 iilcirco obligationeni Piguoruin ccssarc quoj
sed cliam niida conventione, etsi non traililuni
('i) dies et Consules additi, vcl tabul.x signata non sint.
rst. /. I.
_l/'.
de Pignerat. act. Ui-p. lid. 4o. ad /. 34. § 1. Sc,«VOLA. LID. 27. DIOESr.
Sabin.
Dijciinus solo consensu Pignus contraki.
"V I.
Paritcr Gaius : Contraliitur Hypotheca per pac-
Et idco ct sinc scriptnra, si coiivenit ut Hypo-
tuni convenliim j quuni (]uis |)aciscatur iil rus cjus
theca sit et probari potcrit, res obligala erit de qua
pioptcr alir|iiani obligationcm sint flypotlicca; no-
conveniunl. Eiunt enim de his scripturae; ut quod
l:iiiii' oblig;ila;. l. l\. CrAius Lii!. sini;. de i-ORMULA
llvPoruECjlHIA,
aclum est per eas facilius probari possit et sinc
,
:
his aiitcm valct quod actum est, si habcat proba-

IV. Ciini solo corisensn e/inin cilra /raditioncm lioncni. Sicut et uiiptioe suut , licet testationes, iii
constiliiatur Pignus : hiiic ii rc ite qiin convrni/, scriptis liabiliE iion Muut. /. 4. Gaius lie. singul. de
val"bit; qitaimis per crrorcni les divcrsu tradila For.MUL. IIypothkcaria.
sit. Consonat qiiod rescribunt Dioclctianus el Maxi-
Si igitur conlra it Pignus mianiis : Si uxor tua pro pecunia quam accepiS
tloiic : viilcaniiis aii si i|iiis auniiu n^lriid.iit i]iiiisi iiiutuo, rcs proprias obligavit Pignori; eique tu
Pigiioii X> dcdciil, olili^-uciil ;niiiiiii
(l,iti;iiis, el succcssisli licct iustrumento ejus facli teslinionium
:
pigiioii? L!t ul auiuju oiiligclur,

consc(|ueiis csl collaliim non sit;»solulo lamcn debito , creditoreni
iion aiitcin .ts quia in hoc nou coiiscnserll. /. i.
:
de his tibi reddendis sokmni Jure convenies. /. la.
§ I. //.' dc Pignerat. act. Ulp. lib. f\o. ad Sabin. Cod. h. t.
Si quis laraen quum a;s pignori daict, aflirmavit ISoii necesse est etiani ul partes expresserint qiice
hoc aunini es^c; ct ita pignori dedcrit vidcndum : rcs Pignori subjiceretur ; niodo coiistet de qua co-
cril an ss Pignoii obligaveiit; et numquid ([lia , gilarciit.
in corpus cousciisiim csl, Pignori csse videatur? Ilinc Scveriis el Anloninus : Cum constet Pignus
Quod magis est (3). Tenebilur tamen Pigncratilia conscnsu contrahi non dubitamus cum qiii cmp-
,
conlraria aclione (4,> qui dcditj pra;ter (5) stellio- tioues (7) agiorum suonim Piguori posuil, de
natum quem fecit. (/. /. i. § -J. ipsis agris obligaudis cogitasse. /. 2. Cod. Qiia; res
Pigiior.
V. Ciim niida conventio ad Pignus comtitnendum
siifficiai ; hinc etiani sequitur quod Ncc ad rem pcr- ARTICULUS II.
tinet, quibus lit verbis sicuti est et in bis oLliga- :
tionibus quoe consensu contrahuntur. /. 4. 5 "^'^' cid Pro qua obligatione Pig conlrahiet quando'
rem. Gaius. lib. singxil. de formula Hvpothe- poss
tARIA.
Sed et sine vcrbis omnino, recte Pigniis contra- VII. Pies Hypothecse dari posse scicndum est pro
hetiir. Unde Pignoris obligalio etiam inter absentes quacnmque obligationc; sivemutua pecunia detur,
rccte ex conliactu i,6) obligatur. /. aS. § 1. Modes- sive dos; sive cmptio vel venditio conirahatur, vel
TIN. LiB. 3. REG. Pula per epistolaiii ; nec attcnditiir eliam localio et conductio, vel mandatum.
an signala fuerit , nec an dies et consuijiierit ad- Et sivc pura est obligatio vcl in diem vel sub con-
jectus. dilione.
Hinc quidani a Scccvola QiK-csiit, ciim episto'a Et sive in praesenti contractu , sive etiam prae-
lalisemissa sit : AANtlSAMENOS, etc. [id est] « MU- cedat. Sed et fulura; obligationis uomine dari pos™
» TUATUS ahi te (piugeutos denarios, rogavi
ne sunt.
» sponsorem sed Piguus a me accipercs. Exacte Sed et non solvendse solum omnis pecuniaecausaj
» enim et pro certo nosti nemini alii tabernam verum eliam de parte ejus.
(1) Pignus liic accipitiir , non pro conlractii Pignoris Je riamTitiat conlractum : utvid.supra lib. i8. Tn.deConirah,
<{UQ actuai est siipra lib. 1 3. Til. de Pignerat. act. Ad hunc entpt. Disparitas fst (luod emplor cui pro auro venditur,
aea
coutractum necessnria ist Iradiiio est enim ex
: liis con- iion vult emere £es : nt creditor cui xs pro auro Pigoori
liaciibus qui /{e conirHliuulur. V«rum hic pigniis accipiiur constiiuiiur , iutelligilur malle etiam xs habere pignori
pro iure quod credilori constiluitiir in re. Hoc aulem ju3 quam niliil.
sulo i-oiiseusu cousiitui posse Prator admisit. ,,,
{\)
„
Cum enim
... sit
,-
bonao iidei
1 .
,
praestatur m ea dolus
(2) Diiplicein conlrahendi Vignoris modum proponit ;
malus
iper Iradilionem modus proprie dicilur Pignus , et per
,
qui
nii.liim conveniiomm, qui mo.lus proprie dicitur Hypo- (5) Praeter stellionatus accusationem cui obnojius e»t.
iWj, Eiat aiertius modus, Fidacia , de qiu>vid. Append. ^

^g^ ^^^^^ jj^^j^ ^^^^^^^^ ^^ contrmu , repo-
ail iil. "<' ^îgJierat. ac(. Hos tres modos Qiaungun Isidorus
neudum e x convenlone i
hb. 5. Ongin. cap. aS. .
(3) Ai<iui m conlracm emf lionis , «ror citca rsi mate- (?) W «st , instnunenta eBiptionum,
,,
îo LIB. XX. PANDECTARUM

Et vcl pio civili obligatione , vel Honor que raiione veritas servetur; si, te possidcntc Pig-
lautum natmali. /. 5. Marciak. i.ic. siis iiiis, adveisarius tuus agere cosperit. /. 1. Cod.
FOR.MULAM IlvrOTHECiR. d. iil.
VIII. Cina ob/ign!iuiieni condilionalei .A.RTICULUS III.

quod slaliin siibjicilur : ScJ iij coinlilioii obli-
âiione uon alias obljqaali condilio exlilcrit. Qtiis Pigmis dare possil.
d. l. 5.
Circa naUiralem aulem gcneraliler Ex qnihr.s
§ I. An et qtio tcmpore dorrinus esse deheal,
;
(jtti rem dai Pigaori.
casibus naturalis obiigalio copsistit, piguus per-
severare conslal. /. i^. § i. Ulpiak. lib. nS. ai)
XI. Rem Pignori dare potest is ad quem ca res
Edict.
perlinet. Sed Verbum iHud Pertinere, latissime
Sed ad Pignus pro ea obligatione
conslittd polerit
palel : uam et eis rebus peten('is aptum est, quae
nntiirali qtiam improhare 7'idetur; qtuiles
Jiis Civile
doiniuii iiostri sinl; el eis qiias jure ahquo possi-
siiiit, oblignlio midieris conlra Senatusconsukuni in-
deamus (3), quamvis non siut noslri dominii. Per-
tcrcedentis et filiifaniilias inutuam pccuniani ac-
,
TiNEBE ad iios ctiam ea dicimus quaiu nuUa eorum
cipienlis? Ea de re ita Gaius : Si alius pro inulieic
cajsa sinl, sed esse posMiit .( /. iSi.^/T. de Verb.
.
(jiise intercessit, dederit H_v|.olliecam aul pro ;

signif. Po.upoN. Lin. 3j. ad Saiiv.
iiliofamilias cui coutra Scnaiusconsiilti-m cirdiluiu
Quinelinm Si ab co qni Publiciana (5) ull po-
est ; aii Lis succurriiiu . .;;.. mIu ^ f.i iii n i]iiiiKiii
liiit, quia domiuiinu iion habu.l, Pignoii actepi;
qui pro muliere ol.ii;,.-'! i.ni -iiain niMJiii^ lii-
quemadmo-
,
s c tuclur lue per S' rvianatu Praetor

celur succurri c;i; . !, ju- ..li liujiis Jimli n-.
:;
,
tuui dcbilor Publici /. 18. Pa

e.ldem datur excepu.,. .M-cl ci lu cu i|iii pio lilii-
Llfc. 19. AD Ed.
familias rem suani oblig.ivit, eadem diceuda eniul
Maxinie aiilem hoc Pignus tuebitur , acherstis
quae tiactantur et iu fidejussoie (P cjus. /. 2. //.
ipstim qiii illud toiisliiuit. Hinc Si debitor servum
Quce res Pigiwr. Gaius lib. si^gul. de fobbiula quiiu a uoii domino bona fide emeral , et pigne-
HvPOTHtCABlA. ravit , teneal; Scrviaiia^ locus est. Et si adversus
IX. ISon tanlum autem ob pecuniam; sed et ob eum agat crcdilor Doli replicatione exceplio-
,
aliam causampiguusdaripolest: vclutisi quisPignus nem (njchdct. Etita Julianusait ethabctrationem. :
alicui dederit, ul {1)pro se lidejubeat. /. g. § i-JT- /. 21. § I. UlP. LIB. 73. AD Ed.
de Pignerat. act. Uli'. lib. 28. ad Ed. Hi qtddein ad qtios res pertinet , eam ohligare
Deitiqtie Darc quis Hypolliccam potest, sive possunl ; sed ita et qtiatenus de rebtis stds disponendi
pro sua obligalione sive pio aliena. stip. d. l. j. Jactdlatem habent. Hinc PupiUiis siiie tutoris auc-
§ 2. torilate Hypothecam dare non potest. /. 1. //. Qttce
res Pignori. Maecian. hb. si^gul. ad formul. Hy-
X. IHud patet quod, si nulla obligatio subsil
POTHECAB.
Pigmis iton consistat.
Hinc Alexander : Si (ut nunc asseveras) nihil XII. Jam obsenândtim est, an ad aliqttem res
creJilor numeravit uxori luac quDe Pignus dcdit , sed perlineat eo tempore inspici qtio Pignori datur.
inantm extorsit cautioucm; mendaci sciiptura cou- Quod si pro futura ohligalione Pignus daltini
tra fidem veritatis obhgai i ejus res non polest. /. -i. Juerit ; eo tempore inspiciettir quo contracta Jtieril
Cod. Si Pignoris convenlionem , etc. ohligatio, citm non prius intelligatur contracttirn
Hoc rem qunin pignori dedit
igitur casti debilor Pigntis.
viiuUcabit. Hinc Severtis et Antoninus Si pecu- : Hoc docel PatJus. Ita ille : Titius cum mutuam
niaui libi non esse numcratam, atque ideo frustra pecuniam accipere vcllel a Maevio, cavil ei et ;
cautionem emissam as^cris, el Pimuis datiuu pro- quasdam res Hypolheca? iiomiue dare destinavit.
balurus cs; lu reui expcriii polcs. Xaiu iiilfntio Deinde postquam quasdam ex his rebus vcndidis-
dali Pignoiis ucque rcddita! pccuiii.i', uou alilcr set, acceplt peciiniam. Qnieîlum est, an et prius
tenebit quam si de fide debiti conslileril, EadLUi- res vendita; creditori lenereulur^^ Rcspondit, Cum
f 1) Scilicet ut detur el cxceiuio ,

si regressutu liaboat et cas quatenus ad nos perlincnt, id est, actionem quam
advirsus filiumfomilias. Illud auiem mullo faciliiu diceliu- ad i;as liabemus Pignori (iare possumus) ; alii , ul Cujacius,
,
io udejussore rauliiris ; si qnidem exceptiu 'Velleiiiii iu iutcHigunt dc rebus fuluris.

favorcm mulieris datur , quam cxceptio Maccdouiaiii non
(5) Hanc actioncm dari vidimus bouos fidii possessori;
tam in favorem fillorumfaaiilias sit quam ia odium credi- si, antcquani rem usuceperit, Ijujus possessioiie excidat.
torum,
(6) Atqui advcrsus omnes j^r.-eter dominum, Pra^tor ei
(2} 1'ignus co casu datur pro obligalione Mandali con- coucedit agcrc 1n rem actionc PiMiciaiia; ergo pariier
Iraria ,
quam contiaxit erga illum (jui pro ipso Cdejubel. atUersus onin-^s prictcr doniimim, polcro actioue Senîana
(3) Puta , Etnpbyieusis , superficiei, ususfructus, elc. ut Piguus quod mihi constitiiit pcisequi,
iu dccursu videre erit.
(7) Haec excpplio qua excipeiel Pignus nou fuisse jarc
('i) Id est, in (}iiilius nondnm ulliim jus liabcmiis, .sed cou-tilulum, titpote a uon (iomiiro, clidctur bac ri-plica-
sumus quod alii iutilliguiit de rcbus qua: nohis
lialiituri : tioue : Dolo fucis i/ui iia excipias, cuin i/ise Pignuji consli^
debealur , ad quas consrqueudas aclioucm hubcoiuj ( acui tneiis.
;;, :
TIT. I. I)E riGNORimJS ET IIYPOTHECIS, elc. ?4t

in potcstatc (i) fiierit dcbiloris post cautionciu iii- univcrsorum bonorum adiuinistratlo el pcnnissa
tcrposilam, pccuiiium non accipcre; co tcmpore esl,nbco qui sub Pignoribus solebat mutuas pc-
I'innoris cbligalionciu contractam vidcri, quo pecunias acciperc. /. 12. d. til. Gaius lid. 9. ad to.
cuiiia iiumciala csl ct ideo inspicieiidum, qnas
: PROVINC.
rcs iii bonis dcljitor niimeratae pccunia^ tcmpoic Alius aiitem Procurator, citra domini volurita-
liabuerit. /. 4. J)- Qûe rcs Pignori. Pall. lib. 5. tem, domum Pignori fruslra dedit.
RrSPONS. Si tamen pecuniam creditoris in rcm domiui ver-
Qtitirn (j/iiis id quod ftittimm est, Pignori dat sam constabit; non inutilis erit cxceplio, duu-
opoitet eo tcmpore contractiim est, ad ipsiim
tjtio laxat quod numeratum est exsolvi desideranti. /. i.
perliiitiisse rrm ex qiin id iiasci spernhatiir. Jlii Cod. Si aliena res Pign. Severus et Antonin.
enim Gains : de futiira re coiivciierit ut ]lypotheca> /moefServus rcm pecubarem si Pignori dcdcrit,
sit, siculi cst dc -paitu; ha'c quaeritur, an ancilla lucndum est; si lib( rain peculii administrationem
conveiitionis tcnipore iii hoiiis fuit dclfitoris. Et liabuit. Nam ct alieuarc eas res potest. /. 18. $fn.
iii fiuclibus, si convcnit iit sint Pignori ; a-quc de Pign. act. Paul. lib. -i;). ad En.
ff.
qii.Tritur an fundus, vcl jus iitcndi-fruciidi , ton-
Eadem et de filiofamilias dicta intelligcmus. /. iq.
vcntionis tcmpnrc fucrit dcbitoris. /. ii. ^ 3.JJ.
d. tit. Marcian. lib. singul. ad formul. Hvpo-
Qiii potiores. Gaius lib. sing. D£ fobmula Hipo-
thecar.
iniitAUIA.
XV. Ita demum aitlem (iit dixiimis) hi omnes rem
XIII. Rc.gida qtiam statiiimtis inspici eo tempore.
Pignori dare possunt ; si ex fiis causis quce adini-
,
quis rem Pignori dal; an ad ipsum pcrtineat

f/iio
nistrationem eOriim speclent, Pignus constituatur.
exceptionem patittir , si eam det Pignori iii ewn ca-
siiin quo ipsiiis fiitiira sit.
Hinc Curator adulli vel tutor pupilh, propriam
rem mobilem cjus cujus negotia tuetur Pignoris ,
Enimi'ero Aliena rcs utilitcr potcsl obligaii,

jure obligarc uon pol(;st; nisi in rcm ejus pecuniani
sub condilioiie si debitoris facta fncrit. l. iG.
muluam accipiat. /. 3. Cod. Si aliena rcs Pign.
§ 7. MarCIAN. LIB. SINGUL. AD FOKMULAM HyPO- Antonin.
THKCAR.
Similiter Tutor Lege non rcfragante si dederit
Sed et qtitim pttre contraliitiir ; ita de.inum ne-
rem (2) pupilli Pignori tuenduai erit; scilicet si
,
cesse est rem ipso lem/ ore qiio Pigiuis contrnliitiir in rcm pupilli pecuniam accipial. Idcm est iu cura-
perlinere ad eum qiii Pigiiori dat si speciule Pig- ,
lore adolescentis vel furiosi. /. de Pign. act.
^G.ff-
ntis coiitrahatiir.
Paul. lib. ag. ad Ed.
Cteterum Conventio generahs in Pignore dando,
Quoii Si iu rem suam acccpla pecunia mutua
bonorum vcl postea quoesitorum recepta est, /. i. tiitor, maucipium tuum Pignori dedit; nec huic
PaPIN. LIB. II.RESPONS.
post perfectam aetatem consensum accommodasli
i/mc Qund dicitur ;
creditorem probare deberc, Pignori rcs obligari non potuit. /. 7. Cud. Si aliena
quum cou\ (iiielât, rcm in bonis debitoris fuissc ; res Pigii- DiocLET. ,et MaXim.
ad eamconvenliouem perlmct ([ua? spccialitcr facla pro rem pecu-
Hincetiam , Si filiusfamiHas alio
nou ad illam quse quoliJie inseri solet cau-
liarem obligaverit, vcl servus; dicendum csl eam
< st :
liunibus; ut spcciaUtcr n bus Hypothecae nomiiic

uou tenerf, hcet liberam pecuhi sui adminislratio-
,
dalis, cclera cliam bona tencantur debitoris, qure

nem liabeaut sicut nec donare eis conc( diiur. Non
:
iiunc habcl et quse posiea acquisierit, perindc

,
euim usquequaque Jiabent liberam admiiiistralio-
atque si specialiter hae res fuissent obligatae. t. i5.
nem. Facti tamen est qusestio Si quaevatur quous- ,
§ l. GaIUS LIB. SINGUL. DE FORMULA HyPOTHE- que cis permissum videatur peculium admiui^lrare.
CARIA.
l.i.%\.if. Quceres Pignori. Marcian. lib. singul.
XIV. T'idiimis eos ad qiios res pertinet, eam AD FOBMUL. HyPOTBEC.
Pignori dare posse. His adjttngcndi siint qtd jus
habent ejus adniinistrandcc. Hi enini possunt ex his § 2. An res prorsus aliena possit Pignori dari.
causis qutf fines ipsoritm adiniiuslralionis iion cgre-
diwitur, eain reni Pignori dare. XVI. Vidimus qid jwssint rem Plgnori dare.
Hinc Si is qui bona Reipublica; jure administrat, Is aiUem non potest , ad quem res nuUatenus per-
nuitiiam pccuniam pro ea accipial ; potest rem ejns tiiiet.
oblif-are. Z. 1 1. Marcun. lib. singul. ad formul. Hinc Diocletiamis el Maximianiis : Quae pr«-
HvPOTHECAR. diiim in a se litulo donalionis translatum
filios
Simililcr Sed si procurator meus vcl tutor rem

:
cieditori suo dal Pigiiori , se magis Contrario
Pigiinri dederit, ipse agere Pigncralitia polerit. Piguoratitio obligat judicio quam quidquam do- ,
Qiiod tamen iii procuratoie proceJit, si ci ita minis noceal. cum Scrviaua etiam actio declaret
:
mandalum fuerit Pignori dare 11. §"],/}• de. ( /.

cvidenlcr, jure Pignoris leueri non posse nisi qi!a3
Pigncrat. act. Ulpia^. lib. 28. ad Edict. j; vel oblisantis in bonis fuermt. Et per alium rem alie-
stI-c-i D. Sevcri quE vot.il praidia

(0 Vid. infraTit. Qui potior in Pign.
alienari.
rujtica cl subuiLa Miuuiuiu obligari :l
(i) Jiein quae iion sit cx eis (juoruia gbHsatioDi Lex
Tom. 3i
II.
,, ,
2^2 LIB. XX. PA ADECTARUM

nam invito domiao Pignori obligari noii possc ,
quod ipse impeditus essct scribere ; sub comme-
ccrlissimum esf. Cod, Si alicna res Pigii.
/. G. moratione domus ad filium peilinenlis Pignori
dand». Qaa;rebatur an Seins inter caelcra bona
Nee si major annis viginli quinque fuisset lilius
etiam lianc domum jure optiino possidere possit
luus qui in poteslate tua erat, tc invilo rem tuam
obligare poluit. /. 4- (ôd. d. til. Alexawder.
cum palris se hereditate abstiuuerit : nec mcluiri
ex hoc soloquod mandante patre manu sua per-
Rescribunt eliam Houorim et Theodosius :fiej.um
,
iustrumentum chirogiaphi ; cum neque

scripsit
non facil pra:diorum, nisi persona qua; jure poluit consensum suum accommodavcrat patri, aut signo
obligarc. Pcr seivum aulem aut per procuralorem,
suo aut aha scriptura ? Modestinus respondil :
colonumve actorem seu conductorem ullum
,
domino
Cum sna mauu Pigiiori domum suara futurara
prffijuclicium possissioni invito vel inscio
Seius scripseral, conscnsiim ei obligatioui dedisse
impoiii non posse, et Jure et Leguin auctorilatibus
manifestum est. /. -26. § i. Modestik. lib. 4-
declaralur. /. Jin. Cod. d. tit.
RESPONS.
Pariler nec per sociiiin meum pars inea obligari
Fraudidenla etiam dissinwlalio doinini conseiisui
potesl.
a>qiiipollet.
Hinc Antoninus FraUr vrslcr , sicut vobis in-
vitis porlionem vobis compctcntem obligare non Ita enini rescribunt Severus et Antoninus. Si
poluit ita suam daiido obligalionein credilori probav. ris Prsesidi praedia vel hortos de quibus
,
qua;sivit. Uiide intelligitis, contractum cjus nulium agcbalur, tnos esse ; iulelligis obligari eos creditort
piKJudicium dominio vestro lacere poluisse. l. un. abalio non potuisse, si non scicns hoc agi iu frau-
Cod. Si cominunis res. deni creditoris ignorantis, dissimulasli. /. 2. Cod.
Si aliena res Pign,
XVII. Quod diximus , c.um ad quem res nulla-
icnus pcrtinet , eam Pignori dare non posse ; sic XVIII. Ao/i valel quidem Pignus , si is qui non
accipe , nisi consensus accedat ejus ad quem res erat doininus rein Pignori dederit. Sed si postea
pertinet : el hcec voluntas eliam ex intervalU) uliliter hujus dominiiiin ei supeivenerit ex causa quce jaiii
ncccdit. ]Vam Aliena rcs Pignori dari voluntatc existebnt eo tenqiorc quo rciii Pignori dedit : rrlni-
domini polest. Sed et si ignoranle eo data sit el , trahitnr dominiuin nd leiiipus qiio J'ii,ini.^ coii.slit:t-
ratum habuerit; Pignus valebit. /. 20. Jf. de Pigne- luin est , conjirimilurque Piginis : ul viderc esV //;
rat. act. Paul. lib. 29. xu Ed. specie seqiicnli. Filiam fratribus, certis rebus ac-
cejuis, lieredilalcni luslituie patcr voluit. Ante
Similiter Marcianus Si nescicnte domino rcs :
ejus Ilypothecae dala deinde postea doniinus rcstitutam hcrcdilatcni, in possessioncm hereditatis
sit ,
ralum habucrit liliam quoque mitti placuit (2). Cum autem inlerca
; dicenduin est hoc ipso quod ratuin
res bonorum in solidura distrasisscnt , item
liabct, voluisse eum retro recurrere ratihabitionem
filii ,
ad aiias Pfgnori dcdissent; hereditate postca restituta^

illud tempus quo convenit. /. 16. § i. jVIarcia.v.
constitit ex eo facto csterarum quoque portio-
LIB. SINGUL. AD FOBMUL. HyPOTHEC.
num venditiones , itciu Pignora confirmari (3)»
]\'ota Voluntas autcm fere eorum demum
:
servabitur, qui et Pignori dare possunl. d. § i.

/. 56. JJ'.
Ad SCtum Trebel. Papin. lib. 7. res-
CcElerum Toliintas domini qucc requirilur quuin

aliena res Pignori datur , etiam tacita su(]icit. XIX. Sed etsirem qiiis prorsus alienam dederilf
Colligitur autciii licec tacila volunlas in spccie et postca ex nova prorsus causa hujus dominium
sequenli. Si quis fidcjubcat quuin rcs illius a debitore adeptus sit ; si a creditore hanc rem possidente eam
pro quo (idcjussit , Pignori data sit : bellissinic vindicct , exceptione Doli debet excludi.
intcliigitur hocipso quod tidejubeat, quodammoJo V. G. Scd et si filiu^familias, patre suo relegat»
mandare res suas csse obligatas. vel loiigo tempore abscnte, dotem pro filia pro-
Sane, si postea sint ejus res HypothecK dalae miseril (4), et rcni patris Pignori dederit : Senatus-
non crunt obligatas. /. 5. § 2. ff. In quib. caiis. consultnm qiiidem cessabit (5) ; patris tamen rcs
Pign. Maecian. lib. singul. a"d formul. Hypo- non tencbitur. Plane si patri hercs extiterit fihus,
,
THEC. ctPignus persequalur; esceptione Doli summove-

Multo magis colligitiir in hac bitur. /. 5. § 2. f/. de SClo Mcicedon. Ulp. lid. 29.
specie. Patcr Scio
, emancipato lilio facile persuasit ut quia mutuani AD Ed.
,
quantilatem acciperct (i) a .Seplicio creditore Longius progreditur Paulits. Ita ille : Rem alie-
cjiirograpbum perscriberet su^ mauu fiUus ejus nam Pignori dedisli ; deiude dominus rci ejus esse
(I) Pate sororis. Vc reslitutis postca ipsis his portionibuSj Pi:

nus confirt
(3) Ex Ediclo D. Ilad ani ; Jum pcnderet conlroversia
circa lcstainciuura.
(4)SuppIe: ei ut cam exsolrcret , pccuniam mutuai
(3i
Fralrisantc reslitulam ipsis a sfirore herejitatem , (j) Kam li.xc pecunia in rem patris vcrsa est; ciijus
cas res Pipnori jure uon dcderaul uisi pro porlionibus ex offieium erat ut noptcm quam ia pottotatc habcbal, lio-.
quibus ipsi eraut hcrejes s«ripli j uoa pto poctioiubua lare».
;: ;
TIT. I. DE PIGNORIBUS ET IIYPOTIIECIS, elc. 2-13

Cfrpisli. D.itnr iililis aclio PigdcralitJa (t) crc- loco : atque idco qiiia ncque tttnc quum
C6t
ditoii (•'.). /. !\\ .,!/' de Pignerat. acl. FjlVl. lid. 3. Mxvio obligarclur, ncqiic quum Titio solvcrctur,
<iV KST. in bonis mulieris fucril ; nulliim (7) lcmpus in-
Consonat quod rcscribunt Diodetinmis ct Maxi- veniri quo Pignus Marvii convalcsceie possit.
mianiis : Curn rcs qu.-r nccfliim in bonis dcbiloris Haec tamcn ita, si bona lidc in dotcni xstiniatuni
ost, Pignori daf.i ab co postca in bonis ejns essc ,
prnedium maritus acccpil id csl , si ifjiioravit :
iiicij)iat ordinariani qnidcm actionctii supcr Pig-

:
Mxvio obligatum esse. /. 9. § 3. ff. Qui poliores
compctcrc 111,1 iffstum cst; scd l.i iii Pign. Africanus lib. 8. qvjEsr.
aiiuitalcm laccvc , tit facilc utilis pcrscculio XX. Hactenlis locuti sianus dc casu qno is qui
evfinplo PigiTOralitisc (3) dclur. l. 5. Cod. Si aUeiia rein Pignori dtdil , hujiis dominus effectus cst
vidinmsque euin crcditori deccpto ulili aclione
Dntur ffttidcni ulilis Hvpothftcaria creditori qui teneri.
dccrptus est , cl ignorabat aiieiiani essc rchi qiice At vero ex sententia Pauli, Non cst idcm dicen-
ipsi Pignoii dabaittr.
duin si cgo Titio qui rcni nicam obligavcrat siiic
;
In spccrctn alitn* r<ii CAlLiia convch-

autcth nioa voluntale hercs cxlitero. IIoc enim niodo ,
,
lioiic, si nori fuit ci qui Pignus dabat dcbila (/)) :

Pignoris persecutio concedenda non cst creditori.
poftca dcbitori doHiinio quar-sito dillicilius (5) , Neque utique sufficit ad competcndam ulilem
creditori qui non ignoravit alicnum , otilis aclio Pignoraliliam actionem , ciimdem esse doniiiium
dabitur ; scd facilior erit possidciiii relentio. /. i. qui etiain pecuiiiani debet. Sed si convenissct (8)
PaPIN. LTB. 11. RESFON*. de Pignore ut ex suo mcndacio arguatur ; ira-
,
Sripcrcst spccics dc qua ita dispulat Africanus. probe resistit fg) quomimis ulilis aclio niovealur.
Tilia pr.tdiiiin aiieunm Ttio Pignori dedit, post l.
k\. ff. de Pignerat. act. ^ non est. Paul. lib. 3.
M,t;\ io ; dciiide doiiiina ejus Pignoris facta ; roarilo QU.EST.
suo in doicm aestimatum (6) dcdit. Si Titio soluia Mockstinus Contra : Si Titio qui rem nieam igno-
sitpecunia ; non ideo magis Ma;vii Pignus conva- ranle me
credi,tori suo Pignori obligaverit, hcres
lescerc placebat: liinceuimprioiedimisso scqueiitis cxtitero ex post facto Pignus directo quideni noa
:
confirmatur Pignus cnm res in bonis dcbitoris ,

convalescit; sed ulilisPigueiatitia dabitur (loj cre-
invcnialur. In proposito aulcm luaritus cmploris , ditori. /. 22. LIB. 7. DIFIERENT.
(i) 1(1 esl , utilis Hypolhecaria. Dicilur Vlili.i , quia Non potes hnc defrnsione uli nam allegas te raentitum ;
dsture.\ Viguore Doa jure constiluio; uipotc a nou (lnnriino e.^se, quum enm ut tuam mihi Pignori supposuisli. Porro ,
Hypothecana quce c\ Pipuore jure conMituto chilur dicilur ,
nemo de suo mcndncio excipere potest nemini sua fraus ;
ednm utilis Sen'iana ; relalive :i'l S, liiiniujn iliiccta?!! <\ux! opitulari dcbet : et ita excludetur cjus defcnsio. Haec autcm
<-x Eclicto Servi,nuo desecndit ,1 .1. ,,, .luniHxnt Pisnoio . rcplicatio cessal; qnum nou ipsc , sed defunclus cui hcrcs
lalum est cjuod iu inveclis (l il .ii 1, ,1, n lacilc coiisti- exlitit, rcm obligavit.
(10) Quid crgo supra neg.nt Paultis dari ? Dicenduni est,

ad eam qu.Te ex Pignore non jiii,- r,,ii>iiiiii.j dntur. nondum receptum fuisse, quum Paulus scribcret , ut hercs
(2) Dcceplo ; ut liquet ex fiuc liujus legis quam vid. hoc casu actione teneretur poslea invaluissc ut tenerctur.
;
N. seq. ct ex 1. i. li. t. mox infia. Ita Cujac. Observ.XIX. 26. AlveroD. Noodt, Modesiinum
cum Paulo conciliare tculal et oit Mudestiuuta hic non
(3) Id est, fly/mMecanffi,- quam saepe videbis in decursu
; ,
loqui de utili Hypolhecarin , de qua loquitur Paulus iu

lioc nomine appellari : rtec confundas cum acticnle Pigne-
lege superiori licc inficiari Modestinum Paulo quL hanc
;
ratilia personali.
utilcm aclioncm Uypolhccariam in hac spccie uegat cre-
(4) Nam si fiiisset ei debita sallem poluisset Pignori ,
ditoii counpitcrc scd Modcstinum liiqui de personali ac-
:
dare jus quod ad hanc rem habefaat. lioue Pigneratitia coutraria, quam ait crcditcri ccmpetere
(5) Modcsta ncgatioperinde est ac sidiceret, non: ct adversus liunc hcrcdcm ut cam rera quae ni.n potuit a de-
;
dabitur; ut recte obscrvat D. Noodt. Kon infrequeiis apud functo ohligari , ipse ohligarc tencatur. Nnu placct liffic
Jurisconsullos li.eo elocutio. Noodtii concilialio nam ut contraria Pigneratitia ytX
:
Ulilis dctur, oporlet aliquem conlractuin Pighoris interve-

(6) Hnec atstimaiio est instar vendilionis; et ex Iiac causa
transfcrtiir dooiinium perlectum et irrevocabile ad mari- nisse. Non cst autcm contrnclus Pignoris, nisi rcs tradita
t.'um, ut videre erit iufra lib. 23 Tit. ile Jure <lol. sit cst enira ex illis cintraciibus qui Rc pcrficiunlur. In
:
specie autem hujus Icgis , non est n s piguori dala nce :
(7) Nam quum res obligata cst Ma;vio, duo obslabnnt quo-
enim dicitur, si ouis rent meani pignori deilerit ; sed dici-
minus Pignus Msvii valere possct el quod res esset a!iena
tur, Pignori obligaverit : quibus verbis significalur uudam
:
<:t quod , etsi debitoris propria fuisset ,

priori fuisset obli-
conventiouem inlervenissc.
gala. Quum mulier rei dominium nancta est, Pignus Mmii
non
Nec magis placet conciiialio Pacii c[ui ail Modestiniim :
potuit convalescere quia res ai^lliuc crat priori cre-

;
dare quidcm in hac specie Utilera Pignoratitiam creditori,
ditori nexa. Quum
prior credilor dimissus est, non potuit
aahuc convalescere ; quia jam rursus facta eral res alieua non autcm adversus me doininum , scd adversus celeros
,
posscssores adcoque non conlradicere cum Paulo qui
;
utpote raarilo aestimata iu duttm data.
hanc denegat adversns dominum. Non placct ( inquam )
(S) Id cst, si is adversus qutm agilur , \yise convenisseL hteo solutio. Nam in specie quam propunlt Modestinus,
(le Pignore, Pignus constituisset. qMKstio csse nou potuit nisi an adversus me dorainum qui
(9) Srnsus est si utili aclione convenlus il.-i se defen-
: beres exliti ei qui pignus constituil, aclio darctur. Ut cuim
dal; Rps uon erat iu honis meis cpium convcuit inlcr nos adversus castcros possessores dclur quid attinet me domi- ,
ul esset Pignori, crgo non poluit obligati rcplicabitur ei : num debitori qui Pignus conslituil heredcm extitisse ?
,,
244 LIB. XX. PANDECTARUM

conveiilioni vidctur qunm a primo crcJitore fuer't
ARTICULU5 IV. liberala; an adhuc pars? Sed illud magis est, quod
prius diximus (8). /. i5. § 2. Gaius lib. singul.
Ctii Pigniis constiud possil. DE KOBMUL. HyPOTHECABIA.
XXIV. Freqitens eliam olim fuit in Pignorihus

XXI. Pigmis constiUii niii creditoii non po-
et maxinie in Fiduciis , lcx Commissoria ; sed
test.
proliibita est a Constiinlino ut vid. in Append. ad ,
Hinc qui promisit libi aiit Tilio ; solulum
Is
Til. dc Pignerat. act. supralih. i3.
quitlem Tilio (i) repeterc noti potcst scd Pignus :
ei dalum ante solutiouem rccipil

ct (i). /. 33. Ciim tege Comniissoria cai'e confundns pactum
,
TnYPHONIN. LIB. 8. DISPUTAT. maxime licitum quo dl,:i d

soluta pecimia res Pignorata crediloris fiat , non
Hinc etiam nascitur decisio qiicestionis quani iln
simpliciter , sed justo pretio iiinc cesiimanda.
profonil ac solvit Paulus. Si lcgati corclitionalis
Eninwero Potest ita fieii Pignoris datio Hypothe-
reljcti liliofamilias patcr ab hcrede reni proptiam
caeve , ut si intia certum tempus non sit soUua
ejus Pifjiiori accepil j et mortuo patrc vel cmanci-
pecunia jurc euiptoris possideat rcm justo prelio
pato filio conditio lcgati cxlitcrit ; incipit filio
,
,
tunc aestimaudam. Hoc enim ca?u videtur quodam-

legaluin deberi ct ncque pater potcst Pignus
:
modo conditionalis esse venditio. Et ita Divus
vindicare (3} ; neque filius (4) qui nunc habere
coepi^set actionem (5) , nec ex prsecedente tcm-
Severus et Antoninus rescripscrnnt. /. 16. $ ^n,
MaRCIAN. LIB. SlN(i. AD FORM. HvPOTBEC.
pore potest quidquam jnri« habere in Pigiiore :
sicut (6; iu fidejussore dicilur. /. 28. Paul,; lib. 3. Simi/iter Sca;vola. Titius quum mutuos acciperet
QUiEST. tot aureos sub iisuris, dedit Pignori sive Hypo-
tlieca; pra-diu t lidi jussorcm Lucium
; < cui pro- ,
XXII. Ccetentm Pigmis eonstilutum

ipsi creditori misitiiitratiiciiniiniiproximumseeumliberaturum.
videtur , quuni ejus procuralori constitutum est. Quod si id nou lecil dic supra scripta et solverit ,
Ita enim Ulpianus Si intcr colonum et procura-

:
debitum fidejiissor crcditori jussit pra^dia empta
;
toreni nieum convenerit de Pignore , vil ratam csse quK crcditoribiis obiigavcrat. Quaro, cum noii
habente me conventionem vcl mandante quasi , :
sitliberalus Lucius fidcjiissor a Titio ; an ,
si sol-
iiitor mc et colonum mcum convcaisse videa-
veritcreditori, eiiipta liabcrct supr;i si ripta prxdia?
tur (7). /. 21. Ulp. lib. 73. AD Ed. Rcspondit : non ul
causani obligationis , sed
Si iii
iit ciiipta habeal sub conditionc iiiptio facta est ;

;
<
SECTIO II.
' t conlraclain esse obligalioncm. /. B\.
Ira/i. cinpt. Sc.kvola lib. 7. digest.

J^'.
de Con-
Supervacancum autcni esl paclum de quo ita

De pactis quce circa Pignora admiUunlur rcscrihii /Uexandcr. Qui pacliis est , nisi intra
aut reprohaiitur. i-erluiu tinipus pc<uni;im qnain muliiam accepit
bolvcrct, ccssnriim se crcdilor;bus ; JJypothice
XXIII. Ha?c in Pignore conirahendo non infre- veiidilioncm noii contraxit sed i<l compehendit :
quenicr lex dicitur , qutnn rtfcrt el explicat Gaius. quod jure suo credilor in adipisccudo Plgnora
Ita ille : Qui rcs suas JLun obli£;aveiint , ct alii liabitiirus erat. Communi itiique jurc criditor
secundo obligant credilori; ut cffugiaiLt periculum Hypolhccam vcnderc debct. /. 1. Cod. d. Pact.
qnod solent pati qui scepiii- casdem rcs oblii;anl ,
Pignor.
praedicere Alii nulli
soleiit rcm obligalam csse
quam forte Lucio Tilio ; ul iii id quod cxccdit XXV. Est et celeherrimnm pactum quo convcnit
priorem obligationem res sit obligala iit sit Pig- ut creditor pro pecuniir dihiiiv usuris fruciiiS ,
, ;
nori Hypothecaeve id quod pluris est, aut solidum rei Pignoratie /laheat. Hivc auiem conveniio etiiim
quum primo dibito liberata res fucrit. De quo citra Pignus fieri potcst , propriuni quoddam
et
videndum cst utruni Iioc ita se liabrat si et on- , <

negotiiim cnîsiilitit ; itl in specie scqucnli quam
Vcni:it; an et si simpliciter convcnrrit de co qiiod rtfcri Mariiaiius.
excedit ut sit Hypotliecoe ? Et solida res iuesse Si ANTIXPHSI2 [ id est , nwtiius Pignorts
(i) I3 Tlliiis non cst crcdilor, srd aflji-cUis solulionis (6) Scilicet ut hoc cr.su, si quis pendenle condilione
«luntaxat gralia : de quo viiJeb. iiifra lib. 4'>- f il 'te apud patrcni pro legalo fidejussisstt , nec a palre nec a
Solutionib. filio possit conveniri.
(2) Ulpote inutlliter conslilutum ;

cum ei c[ui crcdilor Id csl, slralum sil qua.ti co,
it.i 'sset. H.TC el»
(7)
jion essel , constitutum sil. ilio iuipcraliva pcr modum ûbjunc Uipiauo fami
Quia pater non trat credilor; cum cx eventu coa-
(3)
dilionis legatum fuerit qu.Tesitum filio, noa palri.
(R) Scllicet ut, et absijue coivrniione speciali , et
(4) Quia Pignus non ipsi constilutum fuil.
Jida rrs obligctur secuudo crcdilori (luuiu a inimo fu
,
(5) Ex lestuntcnto sciUcct. lYunc, iJ csl, cx quo exlilil libcrnta.

fnditio. "
,, ,,
TIT. I. DE riGNORlBTTS ET HYPOTnECIS, elc. oA',

ums (\) pro crndilol facta sit, ct in (undum aui factnm , ea possessio libi rcddatur. /. o.
^ Cod.
in a-dcs iuducatur (2) ; eo usque rctincl
aliqiiis h. lit.
posscssioncm Pignoris loco (3), doncc illi pccunia XXVII. Ciim aiUem creditor possessionem rei
solvatur euni iu usuras fiuctus percipiat , aul
:
consequalur ; hinc Creditor pra;dia sibi ohligat.i
locando, aut ipse percipiendo, J»abitaiidoquc. cx causa Pignoris, Igcare recte poterit (5j. i. '23.
llaque si arniserit possessioncm , soiet In iac- MoDEST. LIB. 3. I\EGULABUM.
tum (4) aclione uti. /. 11. § i- Mauciak. lib. siwc.
Et quidenl ipsi doinino. Vnde Florenliniis :
AD FOJIMUL. ilypOTUEC. Potest tatnen et precario ct pro condutto dcbilor
rc sua uli. sup. d. l. 35. d.
\ Jin. JJ'. de Pignerat.
SECTIO III.
Et Si Pignus milii tiaditum locassem domino
Quale jus Pignus creditori in rc pignorata pcr locationem retineo posscssionem qiiia antc- :
trihaat. qiiam coaduceret dcbitor non fiierit cjus pos-

,
sessio ; cuiu et animus mihi retiiiendi sit ct ;
XXVI. trihiiil jiis imsideiidcc

Pigtnis crcditori conduccnti non sil aniraus possessioncm adipis-
rei pigiioratce alque cliain dislra/icndii'.
,
ceiidi. /. 37.
Jf. de Pigiicrat. act. Paul. lib. 5.
Dc distractionc rei pigiioraUv , cst infra proprius ad Plaut.
Titulus. Quare liic diintaxal ageiinis de possessione
rei pigneratce (jua; ad credilorem pertinct. SECTIO IV.
Ucec possessio valde a proprietate seu dominio
distinguenda est. Eniiiwero Pignus, manente j ro- De actione quce ad persecutionemPignoiis
prietiiti' dcbiloris, solam possessionem transferl ad creditori competit.
crcditorcm. /. 35. § ^- ff- de Fignerat. acl. Flo-
M^TIN. LIB. 8. INSTIT. XXVIII. Si quis pignora debitoris cltra aucto-
Hinc scquilur quod Quidquid Pignori commodi ritatcm judicantis abduxcrit , violentiae criiwen
Bive incommodi forluito accessit id ad debito- , adniiltit. Paul. sentewt. lib. -i. tit. 14. § 5.
rcra pcrtiiiet. /. 21. § 2. Un>. lib. 73. ad Ed. Scdicet quum licec lex Pignori dicta non Juit
Hinc etiain sequitur quod rei Pignoralce domi- ut abdiici possel. li vero Creditores q'ii no:i rcd-
nium salva taincii Pignoris causa , ad quenwis
,
dita sibi pecunia, conventioiiis legein (6j ingrcssi
debitor transfcrre potest. possessionem exercent , viin quidem facerc noii
Lnde Gordiaiius : Si dominium cjus possessionis videntur. Attamen auctoiitate Pra;sidis possessio-
qiijE Pigiiori data csset , a dcbitrice domina ad te iiem adipisci debent (7). /. 3. Cod. h. l. Sever. et
translalum est ; eamque postca ciedilor vel ejus Anton.
licredes dotirHTe ccEperui.t ; vindica cam rem : Hac de re nulla creditorihus Jitrc Cicili prodila
Piaeside provincia; curante ul friictuum dediicta
, eral aclio. Priiniis Servius quidam (8j Pnetor
ratioue residuoque a tc oblato , si fucrit satis- actioncin dedit ad pcrsecutionem Pigiioris quoii
(1) Vinnius hoc glossfma improLat; et ^/^(/c/iref/r?^ inin convenlione pignoris diotam, ut ingredi possessiuncna
rium mutuum a verbo Gr.Tco XPAft seu XIXPHMI

:
(7) A'ifiqiiia. non quldcm Tnterdiclo Urde vi ten.-n-

iilentlunt do , comniodo , do iniuuo. Coutra lale lieteudit
tnr; sc d lulerdi iUoi, possesstonts
D. Noodt. Cu]acius. Aiii tameu ccnsent creditorem qui ex pacto
(2) Ut eas jure ^miclirfseos possideae. Piguus citra judicis acictoritatem invadit non recte qui- ;
(3) Ad instar Pignoris ; non t.-.men t=inqciam Pignns dem facere; sed ei hoc impunc esse arg. I. penult. Cod.
:
quia non convenit ut res rsset Pignori ob:iîtt:i , sed lau- de Pignerat. act. ia qua dicitur non posse quem ris dihi-
tum ut ea fruerelur pro usuris ptcunia; sibi dcbitae. Ila toris auferre Citra conventionein Vel P r^sidalem jussioncin.
Vinncus. Cujncius respondct hauc disjunciionem vel pro conjunc-
tioue accipiendam; ut aGrsecis accepla esl ( qiiod non est
(4) D. Noodt censet lofjendum htic actione , pro Infac-
infrequens in Jure ) ut sensus sit, noa posse creditorem
tum aclione. Vide ejus argumcnta Observat. lib. 1. cap. 9. ;
auferre rcs debitoris citra conventionem , id est, nisi ea con-

qua; tamen non videntur tanli momcnti ut recedamus a
ventiune sit ei obligata ; et Prcesitlalem jussioncni , id est,
lectione quam probat 6des tum omnium exemplarium
tum etiam Scholiastne GrKci qcd notat Non Senuana :
pcr aclioucm Servianam.
sed In facluin. Non eniin proprie Pignus esl , sed Pignoris
(8) Heincccins censel fuisst inslgnem iHuns Jurisconsu! -
loco anlichresim habet. Adde quod in textu, cridilor ilici-
tura SERVicM-SirLPiTiUM Ciceroni corequalem ; quem Ci-
tur retinere possessionem Pignoris ioco non dicil jure ,•
cero fuisse Pia:torem leslatur in Orat. Pro Hlurena. Verum

Pignoris ; et sic significat non esse in hac specie Pignus
oporterct fuisse eam Pra:ioreni Urbanum aut Peregrinum «
proprie dictura.
ut Iioc Ediolum proposuisset. Apparet autem ex d. loco
(5) Ila tamen ul mcrcedes quas consec(uetur impntet ,
Tullii, qujesticnem de Peculatu ( qufe crimiiuilis cst) ei in
in debitum nisi fuerit non simplcx Pignus constitutum
;
Prajlura obtigisse. Cum igilur non ip.«i, sed collegis ejcis
sed Antichrcsis. Quod ad res mobiles atlinet, eas duntaxat civilis jurisdictio obtigerit, scquilur non potuisse eura hoc
custodire debet. Si his uteretur furtum committeret
, ut :
Edictum proponere quod ail civilcm jurcsdictionem per-
Tid. in Instit. Tit. de Obl;g. quce ex delict. nasc. tinet. Esl igiiuralius Scrvius Piielor (juem iguoramus, hujus
(6) Id est ,
qui ingressi possessionew , exeicent Ifg^rni acliouis iuveator.
, ; ,
.',6 LIB. XX. PANDECTARUM

localoribus prcpjiomm
constUtUitin esl in iiifeclis sitscxtraiKOs posscssores agi potcsl : qitami>is
el illalis : actio Serviana cUcla cst. 1'ostca
cjiice nonduni insiiuiia adversits debitorem personcdi
atl ejtts cxemphtm , ad cceleroriim Fignorum per-
scciitioncm Ulilis Serviana seu Hypotbecaria clata Hinc Diocletiamis et Maximiamts : Esl in ar-
est. Qiia> iiitcnlum etiain Pignoralilia nunciipatttr bitrio veslro , an personali dobitoris heredes
non tainen confitndenda est citin actione Pigiio- aciione; an euin qui ab his distracta sibique tra-
ralitia de qtia egimits supra lib. i3.. proprio suo dita Pienora tenet , lu rcm Serviana ( si nou
Tiliilo. longi temporis pijescriptionc munilHS sit ) ; au
Circa has aulein actiones Servianam et Hypo- utrosque convcuialis. /. 14. Cod. de Oblig. ct
ihecaiiam inqttiremus ; \.° Qitales sint , adêr- act.
siis qitos et ctii compelant 2." Qttaiido mo\>eri ,• Iidem alibi : Distractis a debitore Pignoribus ,
possiiit , el qttando excludanlur ; 3.° Qtdd in his crcditores potesiaiem habere utmmue pcrsonali
vcnial. obligalos sibi , an Pignora possidenlcs In rem
aclione couveniie velint, non esl inccrti Juris. /. i4-
ARTICULUS I.
Cod. h. l.
Qitalis sit actio qiicp ad perseculionem Pignoris lidem rescribiml: Persecutinne Pignoris omissa ,
datur i adverstis quos , citi, el quando competal; debilores actione personali conveniie crcdilor ur-
ct qitomotlo cxcltidatur. geri nou polest. /. 2^. Cod. h. t.
Tainen scdtein reqiiirebatur : iit dehitor denuntia-

§ I. Qitalis sil , et cui competat , et adi'crsus tioiiibus priiis admonilus fttisset solvere.
qttos. Hiiic iidein rescribimt. Del itorcs pr.Tcsentcs prius
denunliationibus convenicndi sunt. Igiti.r si con-
XXIX. Pignoris vcl Hypolhecae porseciilio , venti debito satis non feccrint pcrsequcnli tibi ;
In bem esl. l. 18. Cod. h. t. Diocl. et Maxim. Pignora seu Hypolhccas quas instiumento spccia-
Et alibi : Pignoris persecutio , In rcm paril liter comprchcnsas cssc dicis compctentibus ac- ,
aclioncm crcdilori. l. 17. Ulp. lib. i5. ad Ed. tionibns Rcctor piovincia: ;iiictoritatis suse auxilium
Datttr igitur illa actio advcrsus qucmvis rei obli- iinpartiri non duhiliiljil. /. 10. Cod, h. lil.
gatcc possessorem iit Dioclcliantts et Maxiinianiis
:
Novella IV. potest quidem ante instittitam per-
ivscribunt dehilor rem lilii jure Pignoiis
: Si
sonalem actionem agi Hypothccaria advcrsus debi-
ohligatam le non consenliente distraxit, dominium
torcm quum possidet. p eriim adversiis aliitm pos-
cum sua causa (i) tiansluht ad cmptorem. /. 12.
sessorem si agalitr ; potcst creditor summoveri
Cod. de Distract. Pign.
doncc excusserit tam rei qitain intcrcessonim ejus
Hinc ita rcscribiint iidein Impcratores. Debito-
Jacitllatds : ct ita Jttre antiquissimo ohservatwn
rem neque vendentem neque donantem , neque
fuisse , auctor est in fiac Novclla Jtistinianus.
legantem vel fideicommissum relinquentem, posse
deleriorem facere creditoris conditioncm cerlissi- XXXII. Circa Servianam Itanc actionem Qu,t-
mum cst. Unde si tibi obligatam rem probare sitiim est si nondum dics pensionis venit,
, an ct
posse coufidis, Pignora persequi debes. /. i5. Cod. mcdio tempore perscqui Pignora permittendum sit?
h. tit. Et [)uto dandam Pignoiis pcrsecntioncm quia ,
Citin Hypothecaria actiorem ; hinc conse- sit In interest mea. Et ita Cclsus scrihit. /. i4- Ulp.
quititrquodailMarcianus. Nimirum In vindicatione LiB. 73. ad Ed.
Pignoris qua;ritur, an rcm de qua actum est possi- Hoc ita , nisi persecutioni qiioquc Pignoris , dies
deat is cum quo aclum cst ? Nam si non possideat, esset adjecta : quod facile prccswnitur.
ncc dolo fecerit quominus possideat; absolvi debrl.
Hiiic Si paciscatur creditor nc inlra annum
/. 16. § 3. Marcian. lib. singul. ad foemulam
pecuniam pctat inlelhgitni; de Hypothcca quo- ,
Hypotbecariam.
quc idem pactus esse. /. 5. § i. //.' Qiiib. mod.
XXX. Hcec actio datitr credilori cui pigmts Pign. solv. Marcian. lib. bing. ad form. Hypo-
constitutum cst. Nec sohtm priori sed ct , Si sim- : THEC.
phciter (2) convenisset secundus creditor de Hypo- Et hcec quidem de casu quo dies nondum venif. ,
iheca , ab oinni possessore eani aufcrre poterit Qiiod Si sub conditione debiti nomine obligata
prseter priorem creditorcm , et qui ab eo emit. sitHypothcca diccndnra est ante conditioneiu
;
/. la. §7..//. Qui poliores. Marcian. lib. singul. uon recle agi cum nihil interim dcbeatur (3),
,
AD FORMULAMHyPOTHECARIAM. Sed si sub conditione debiti conditio venerit,

rursiis agere poteril.
§ 2. Quaiido hac actione agi possit. Sed si piaesens sit dehitum , Hypotheca vero
sub condltionc, et agalur ante conditionem Hypo-
XXXI. Hac actione, Jure Pctndectaruin adscr- thetaria ; verum quidcm est pecuniam solutam
(1) Scilicet cum causa Pignoris. (:>) Forro iion potcit intelligi Pignas, nisi .subsit debi-
(2) Id (6t, noii acccdente prioris criditoris conseDsu tiun cui accedat. Al quum debitutn nulla condilione sus-
uon recte conslilutuin Vignus, utpotei
Uiide vidcri posscl pendiiur quamvis dies so'utionis noa venerit lamen
j j
exislit
re jani alleri obligata. debitum, adtoque cl Pignus.
:
; ,
TIT. I. DE PIGNORIBUS ET inPOillECIS, eic. 54^

non osse : scd aiifcrri Ilypolliecam iniquura (1) PlGNORIS (3) ETENIM CALSAM KF.C USUCAPIONE PmiMI
cit. Idfoque ai bitrio jiidicis cauliones inlerponenda; pi.ACUiT, quoniam
quacstio PiRnoris ab intenlionc
(loininn separalur ; quod in iructibus dissimile est
sunt; si couJilio extiterit nec pccunia solvatur, ,
(jiii nunquani
rcstilui ilvpolhccaiu si in rerum nalura sit. /. i3. dtbitoiis luLrunt. /. i. ^2. Papin.
FOHJIUL. IlvPO- BESPONS.
§ 5. MaUCIAN. LIB. SlIVGUt.. XD
I.
lUECAB.
XXXV. Postquam judex interlocutus cst ; reus
Si possidcal, et aiil pcciiiiiam solvat aut rein
§ 3. Quomodo exthidalur liccc actio.
restituat, a;que absolvcndus esl si vero neulrum :
Iioruin faciat , coudcmnatio sequetur.

"XXXIII. Paulits respondit, de iis Qui Plgnoris Sed si velil reslituere , nec possit (fortc quod res
jiirc rciu perscquuntur a vindicatione rei eos
;
| abcst et longe est, vel in piovinciis) solcl caulio-
rciuovcri solcre, si qualiscumque posscssor offerre
iiibus res explicaii. IVam si caverit se'restituturum
vtllet. Neque enim debel quacri de jure possessoris, ,
absolvitur.
ctim jus petiloris removeatur soluto pignorc. ,
Sin vero dolo quldem dcsiit possidcre, sumnia

/. r.>.. $ i. ff. Quib. iiiod. Pigiior. soli'. Paul.
RESPONS. aiitcm opc iiisus, uon possil rem ipsaiu restitiierc:
LIB. 5.
Consonat quod nil Gaius. Si ]>aratus esl posle-
tniiti condemnabiturquantiactor in litem juravcrit;
rior creditor prirui cicditori solvorc qiiod ci
sicut in cjEteris In rem actionibus. Nam si taiiti
debetur; videudum cst aii coiupetat ci llypolhccaria condemnatiis esset quanlum deberetur; quid pro-
nolente prioie creditore:pe acciperc. dcrat In rem actio , cum in pcrsonam agcudo idcm
Et dicimus piiori creditori iniitileui
tilei esse actionem, consequeretur? /. 16. *) 3. 7 si vero possideat. Mah-
cum pcr eum fiat ne ei pecuiiia solvatur. /. 11. CIAK. LIB. SINGUL. AD FORMUL. HyPOTHEC.
%^. J]f. Qui poliores. Gaius lib. singul. de formul. Interesl tamen an adiêrsus ipsum debitorem nn ,
Hypothec. adversus alium possessorem agatur : id docel l l-

pranus. Ita ille : Si rcs pignerata non restituatur 'is ,
ARTICULrS II. adversus possessorcm crit «stimanda. Sed utiqucah-

tcr adversus ipsum debitorcm , aliter advcrsus qucni-
Quid veiiiat in actione quce ad persecutionem vis possessoreni. Nam
advcrsusdebilorem, non phi-
Pignoris dalur. ris quam
quanti debct; quia non pluiis interest (4);
ersus CTteros possessorcs, etiani pluris (o); et
XXXIV. Poslquam cfeditor rem Pignoris jiire qnod ampiius debito conscculiis creditor fueri
sibi tcncri probai'erit ; interloquitur judex rcm ei titiiere debet debitori Pigneralitia actionc. /. 2 1 . ^' j.
restilui oportere. Ulp. lib. "jS. ad Ed.
Interdum de fructibus arbilrari debet
ctiani
judex ; ut cx quo lis inchoata sit
, ex eo tcm- ,
Quid coudemuatus sit (6) debitor non
Si pluris
restiluendo Pignus, quam computatio sortis et usu-
pore etiani friictibus condemnet. Quid enim si
rariim faciebat an si tantuni solvcrit quantuiu
minoris sit pra^diiinf quam debetur? Nani de ante- : ,
cedentibus fructibus nihil polcst pronunciare ; nisi debebat.cxonerctur Ilypolheca? Quod ego, quan-
exteut, et res non sufficit tum quidcm ad subliiitatcm Legis et auctorilattm
(a). /. 16. §4- Marcian.
Scnlentia-, non probo. Semel eiiim causa transirc
LIE. SING. AD FORM. HyPOTHEC.
videlur ad condcmnalionem, et indc pccunia dc-
De consumplis autem et usucaplis ante litem beri. Sed humauius est, non amplius eum quain
contestatam honce fidei possessor non tenelur. Et
qiiod revera debet dando , Hypothecam liberarc.
hoc obtinet eliani in specie sequenti. Ouum prae-
sup. d. /. 1 0. § (J.
dium Pignori dareliir, uominatim ut frticlus qiio-
que Pignori esscnt convenit eos consumptos bona : XXXVI.TJnum adhuc quccrenditm. Creditor Ily-
fide emptor utili Serviana restituere non cogetur. polhecam sibi per Sententiam adjudicatam quein-
(1) Iniqiium enim est, pacla conventa non servari. toris qui Pignus conslitnit; si quidera posse.ssor qui illos
(2) IJ est, si rcs pignorata minoris est eo quod debetur. percipit, prrcipiendo eos sibi acquisivit ; et quidcm luno
Hqc autem casu beuigne admissum est ut fructus extanles revocabililer, donec dominus retn rcposceret; consump-
necdum usncapli, cuusam riguoris sequrrcntur officio ju- lione aulem bon.ie fidei , eos irrevocabiliter suos fecit nun- ;
dicis nara ipso Jure non suni oblifjati fruclus qui apud
: quam igitur fuerunt debiloris qui Pignus constiluit, adeo-
terlium possessort m cui dtbitor rcm vcndidit editi sunt
, ,
que nou fucrunt pignerali.
ut vid.b. infra Tit. Quce res Pign. N. 14. (4) Si quid plus debito acciperet, tencretur PiVnonj-
(3) Hic praeoccupatur obiectio quae ita Ceri poteral tUia actione illud reddere debitori ut vid. supra lib. i3. :
n.sucapiii rii pigiioraiie nnn lollit i«s Pignoris, quod in ea tit. de Pigiicnil. act. Fruslra ergo ab eo exigeret
,
quod ei
re crcdilor habet croo pariler usucapio fiuctuum aut con-
;
stalim tcncretur rcddcre.
sumplio bona Gde facta non debc t noccre creditori , Eatenus aulem ipsius interest hoc pluris conse»iui;
,
(5)
quum convcnit ntminatim ut fruclus PigiToii essent. Eee- quatenus ipse eo nomine obligatus est PignercUitia actiwne
pondctur aulem hanc esse rationcm disparitatis quod ; erga debitorem hoc ei reslituere.
pritno casu Pignus in re semcl constilerit, adtoque uoa
(^>) De facto scilicet , noa d« Jure.
potiiil tredilori aufirri. At fruclus nunqiium fucrunl dcbi-
a43 LIB. XX. PANDECTARUM
aumodiim haLiturus sii, qu.-Biilur? ]Nam dominium . judicaia'; leplicel , Si secundum me judkjrtuiji noa
cjus viudicaie uon polesl sed Hypothccaiia agcrc ; cst. d. l. 16. ^ 5.
polest. ^l (0 si exceptio objiciclui a possessorc rei |
(1) Supple : igitor noti dominium , sed Jiis Plgnoris repHcabit iDiquissime opponi banc cxceinionem vicfori se-
viadicabit, £l , si opponaUii- ci excejitio Rei Judicatts, cundum qucm judicalura est.
TITULUS II.
JN QUIBUS CAUSIS PIGNUS VEL HYPOTHECA TACITE CONTRAHITUR.
J- jTULVM hunc iti ditos Articulos dislribuam- Pri- tori domino mandante nummos minislravit. l. 1.
mus Tacitorum Pignorum species recensebit.
varicis PaPIN. LIB. 10. RESPONS.
Cum aulem celeherrimum sit ilbtd qitod Tacile iii
invectis ct illalis locatori adium consUltd inlelli-
III. Ilahent quoque piipiUi jus Taciti Pignoris
ehus •X ipsoriiin picuiiia emplir sunl
de eo specialiler agemus in Artiiulo
.
îtur, allero.
Conslitiitione Severi et Anlonini : iil rcfertur iii i. 3.
de Reb. eor. qui sub
//'. tut. et in l. 6. Cod. de
ARTICULUS I.
Servo Pigu. dat.
Plures species recensentur , in rjuihiis qumritur an Item Pro officio (3) admini>trationis , tutoris vel
Pignus Tacite contraclitm videri debeal necne. curatoris bona (si dehiitores cxistaiit) lanquam Pig-
noris titulo obligala, Minores sibimet vindicare mi-
nimc prohibentur. Idem cst ct si tutorvel curator
I. Si ejtiis pro eo e/uod ex causa transactionis pro-
quis constitutus, rcs minoium iion administraverit.
mihehatur , Pignits kedit; Tacite quoque iUiid obli-
/. 20. Coti. de Adminislr. titt. Constantin.
gasse intelligetur pro vetere contraclu, si transac-
fioni non sletur. Ex Conslitiitione TJieodosii et Valenliniani quum
mater quce liheronim suorum tulelam susccperat ad
Hoc docet SccEvola. Ita ille : Tuloris heres cum ,
sccundas nuptias transit , iiec jiclil liitorcin liberis

Jierede pupilii iransaclione iacta, quum cx ca ma-
titis i •hoiia marili ejiis Tacile obligantur raliociniis
jorem parlcm solvisset, in residuam quanlilalem
luteliv. 1. 6. Cod. h. t.
Pignus obligavit. Qufesitum csl, an in velerem con-
traclum jure rcs obligata essct? Respondit, Se- Taciie quoqite hona patris simt obUgala Uberis
tundum ca qu.-e pi-opouercnlur obUgalani (1) esse. quos iii poleslale hahet pro conservatione bonorum
,
,
l. 10. Scj;VOLA LJB. 6. DIGEST. materni generis qua' nd ipsos perUnenl. l. 8. Cod.
de secund. nupt. et l. Q. %Jin. Cod. de Bonis quae
Est quoque Tacitum Pignus quodjiscus ha-
II. Hber.
hel in lonis debitorum suorum de qua Pigiioris :
specie agemus iiifra Hb. 49. Tit. de jure fisci.

Ex Constitulione Justininni, Tacila datiir Hypo-
tlieca iixoribitspro reslilulione dotis in bonis viri.
Idem jiis non habent civitates : nisi ex speciali t. un. Cod. de Rci uxor. act.
privilegio ut videb. Tit. de Administr. rer. ad. civjt.
Ilein legatariis el fideicommissnriis in honis de-
pertin. infra lib. 5o.
Jitncti. l. 1. Cod. Commuuia de legat.
In prxdiis rusticis fructus qui ibi nascnntur,
Tacite iiitclligunlur Pignori csse domino 1'uudi lo- IV. Vidimtis in quibus potissimitm causis Pignus
cati; etiamsi nomiiiatim id non convenerit. /. 7. Tacite contrahatur,
POMPON. LIB. |3. EX VABIIS LECTIOU. Non hahet auleni quis jus Taciti Pignoris in re,
Senatusconsulto quodsub Marco Imperatore fac- ex eo solo qiiod cjtts pecunia sit comparata. Hinc
tum estj Pignus insulae, creditori datum qui pe- DiocleUcimis el Mciximianus Quamvis ex ca pe- :
cuniam ob restitutioDem (2) oedificii exstruendi mu- cunii quain a te niutuo fraler acccpit cnm[)ara- ,
tuam dedit, ad eum quoqueperliuebit qui redemp- vciit praedium : tamen, nisi specialitcr >tlgeue-
(1) Pnfat lamen Aroursiits rontra liunc diserlum tex- Cnjacius. Non debet etiamlioc porrig! ad etiin qui aHjiarem
tum , non
essc vere obbgatani in veterem contractum sed : reparaudam credidit : Vinn. Select. qiicest. lib. a. cap 4-
Jantum pnsse rctitieri pro co quod (X veteri coDtractu de-
beretur. £gu cura Bartolo puto tacite aclum fuisse ut, si (3) An
Dovuip Jus Lic inducat Constantinus, lis esi inter
Interpretes. Yid. Balduin. Commciitiir. 2. Je/.igT'. Consunu.
traDsactioni nou staretur res in causam rctcris coutractus
,
ct 3ac. Gothofred. ad 1. i. Cod. Theod. Ue Admimilr,
csset obligata.
tulor.
(3) Secus, si ia refeclionem diutaxat ; ut rccte censct
, ,
TIT II. IN QUICIJS CAUSIS PIGrvUS VEL IIYPGTIIECA, etc. i\o

raliwihoc tibi obligavciit (i), tuae pccunia;'niinic- nou <-6l ueccssaria in icbus iiiduclis vel illalis scien-
lalio in causani Pit;ru)ris nou deduxit. Saut- pcrso- tia doiuiui nani ca quoque Pignoris jure teneutur.
:
uali aclione dcbilum apud prDesidem pclere nou /. 5. Cod. cle Locato ct Cond.
proliiberis. /.17. Cod. dc Pign. et Ifypotli.
VI. De quihusdam duhitatum csl an nisticorum ,
Spccifilr est iit militia quani argcntariiis autfilii

an urbanoruni prcedioritm numero censeri deberent,
ejiis conipaiwenint pnesumatiir e.v pecunia crc-
,
L'f eccc Slabula qua; non sunt in coiiliueiuibus
:
diloruni cjiis comparala ct ipsis Tacite oliligeliir.,
adificils, quoruni pra-dioium ca nuinero habcuda
l. I. Cod. de Pign. et Ilypolli. Et vice versa
sint, dubitari polest?Et quideni urbanorum sine
niilitia quain dehitor autjilii dcbitoris eoriim com-
dubio non suut, cum a caeteris a;dificiis separaia
paraveruiit ex pecunia quam miituam ipsis dede-
sinl. Qucd ad causam tamen talis Tacili Pignoris
,
riint prcpsumitur comparata ; ipsisque pariter Ta-

portinet, nou inultum ab urbanis praidiisdiffcrunt.
citc obligattir. Novell. CXXXVL sup.d.l. 4. §1.
In ca'teris aiitem rebus , argentarii quiini drmiim Itcm Si horreum fuit conductum vel diverso-
probai-erunt eas ex pecunia qiiam mutuani dederiint
rium, vcl area; Tacitam conventionem de invectis
Jidsse comparatas , potiora jiira prre omnibiis fiabc- illalis, etiam in his locum liabere piitat Neratius:
biini ; el nisi ipsis satisjiat : hce res ipsis addiccntur.
quod veriiis est. /. 3. L li'. lib. ^3. ad Ed.
d. Novell.
Nolandiim hoc Tacitum Pigniis obtiniiisse dun-
,
ARTICULUS II.
taxat in locatione cediiim quce in iitraque Roma el
in continentibits cvdijiciis essent , aitl in eariim ter-
ritorio. Ifoc jus aiitem Justinianiis et ad provincias
De Taciio Pignore qiiod locator habel in iniêctis
porrigivohdt. I. fin. Cod. h. t,
el illalis.
^ 2. Quas res complectalur hoc Tacitum Pignus

Circa hanc Pignoris speciem , hcec quce-
taciti
renda siintIn qiiorum prcedioriim locatione lo-
, 1 .°
et ad quce debita porrigatiir.
cum habeat; 2.° Quas res coniplectatur ; 3.° /id

qitas obligationes porrigatitr ; 4." yln et in qiio dij- VII. Videndum ne non omnia illata vel inducta,
Jerat a Pignore expresse conslituto. scd ea sola quae ut ibi sint illata fuerint, Piguori
sint. Quod magis est. /, 7. § i. Pomponius lib. i3.
EX VARIIS LZCTION.
§ 1. In quorum prcvdiorum locatione hocjiis Taciti
Pignoris locum liabeat. Eamdem interpretalionem obiinere , el quiini de
invectis el illalis pigncrandis expresse cauliim esi,
respondit Sccevola in specie sequenti. Dcbitor pactus
V. Eo jure utimur ut, qua; iii proedia urbana esl lU quaecumque in pra;dia Pignori dala inducla, ,
inducla (•}) illata sunt, Pignori esse credanlur; iuvecla, importata, ibi nata paratave esscnt, Pig-
quasi id Tacite convencril (3j. In rusticis j^rrediis,
nori essent. Eoium pra?diorum pars sine colonis
contra observatur. l. 4. jNeratius lib. 1. Membban. fuit; caque actori suo colenda debilor ita tradidit,
In locatione rusticoriim prcediorum hoc non obti- assignatis ct servis culturae necessariis. Quxritur an
nere, rescribiint etiam Diocletianus et Ma.Timianus. ct Stichus villicus ct ca;leri servi ad culturam missi
Ila illi : Si non inducla ct illata in fundum, quss ct Stichi vicarii, obligati cssent? Respoudit; Eos
Pignoris tcneri causa placuerat, mancipia fuissent, duiitaxat qui hoc animo a domino inducli essent
uec lisec specialiter obligata monstrcntur ; Rector ut ibi pcrpetuo esscnt, non lemporis causa accom-
provinciae ea restitui jubebit, Nec enim pratextu modarenlur,obligatos. /. Sa.//^. dc Pign.et Ilypoth.
debiti pensiooum, restiiulionem eorum morari po- SC.T.VOLA HB. 5. RESPONS.
test; cum, si quid sibi debtri domina fundi ex pen-
sionibus vel quacumque ratione jjrobare possit, VIII. Pomponius libro 4o Variarum lectionum
hujus solutionem solemniter (4) fieri conveniat. l. 5.
scribit Non solum pro pcnsionibus, sed et si de-
:
Cod. h. t. teriorem habitationcm feccrit culpa sua inquilinus

Hoc discrimen inter rustica et urbana prcedia
(quo noraine Ex locato cum eo erit) invecta et
illata Pignori erunt obligata, /. 2. Marcian lib.
circa Tacituin invectorum et dlatorum Pignus, no-
SING. AD FOFM. HvPOTHEC.
tat etiant Alexander qiii ila rescribil Cerli Juris :
est ea qua; vohuUate (S) dominorum coloni iu fun- ,

Non aulem in plits obligata erunt, quam in qUod
dum conduclum induxerint; Pignoris jure dominis is ctijiis ea sunt , actione Locati ipse teneliir.
prKdiorum tencri. Quando autcm domus locatur, Hinc si conductor mihi parlem cedium ipsiloca-
(i) Adde, vcl nisi pupillus famt ex cujos pecunia res (3) Vid. 1. 4. ff. de Pactis supra lib. 2.
comparala sii ul liquel ex I. 7.
:
QtU potior in Pign. el cx
ff.
(4) Id est , iasdtuendo actiouem Locati ; quse esl aclio
I. 3. ff. rf« Heb. Min. non alien.
solennis et ordinaria.
Inducta accipe de rebus st movenlibus
(i)
; nimirum (5) Inlillige, ut explicat Cujacius , ex conventione uL
mancipiis, auimalibus tUala de rebus inanimis.
; Pignori esstnt.
Tom. II. 3a
,
; o;
'^50 LIB. XX. PAXDECTARUM

tarum abhcm'it : Plane in eam diiutaxal summam
quam § 2. An , et in quo Tacitum Tioc Pignus ah eo qitod
invecla mea et illata tenebimtiir, in coena-
expresse contraclum esl differat.
culum (i) couduxi. Non enim credibile est hoc con-
vcnisse ut ad univcrsam pensionem iusulge fri-
, IX. Est differentia obligatorum propter pensio-
vola (9.) leneantur. Videtur (3) autem Tacile cL
mea nem, et eorum quae ex. conveutiouo manifeslarii (6)
cum domino oedium hoc convenisse, ut non pactio Pignoris nomine tenenlur: quodmanumitlere man-
Cfenacularii (4) proficiat domino,sed sua propria. cipia obligata Pignori non possumus, inhabityiitcs
/. 1 1. § 5. '^plane.ff. de Pignerat. act. Ulp. lib. 28. autem manumittimus, scilicct antequam pcnsionis
AD Ed. nomiue pcrcludamur (7). Tunc enim Pignoris no-
Cuni vero is cui habilalio gratuita concessa cst mine retenta raancipia non liberabimus et derisus :
actionc Locati non lenealur ; sequitur illud quod Nerva Jurisconsullus qui per feucstram monstra-
Pomponius libro i3 Variarum lectionum scribit: verat servos detentos ob pensionem liberari posse (8).
Si graluitam habitationcm conductor mihi pra^sti- /. 9. PaUL. LIE. SINGUL. DE OFFIC. PB..EFECTI VlGI-
terit; invecta a me, domino insulffi Pignori non LUM.
esse. /. 5. Marcian. lib. singul. ad form. Hypo- Suffragatur Ulpianus. Licet io praediis urbanis
THEC. Tacitc soleat conventum acripi, ut perinde tenean-
Et quanwis regulariter im-ecta teneanturin omne tur invecta ct illata ac si specialiter convenisset :
qiiod ex causa loralionis conductor debet Item : certe libertali hujusmodi Pignus non olllcil. Idque
illud (iiiquit) videndum est; voliinlate (5) domini et Pomponius probat ait euim Manuinissioni : ,
induci Pignus ita posse, ut in parlem debiti sit obli- noii officere ob habitationem obligaluin.
, /. 6. Ulp.
gatum. d. 1.5. % \. LIB. 78. ad Ed.
(1) Ccenacula dicuntnr, ad qurc scalis ascenditur. rcslus. tribuit domii ,

paclio quam ccenacularius mecum liabuit
(2) Frimla apud F.-slum sunl vasa ficlilia quassa. Hic

,
sed, propr, qua mccura lacilc de eo convenisse inlrlli-
videniur accip: pro brevi supptllectile Unuis liominis gitur, quumego intuli mea frivola in ipsius ades et ipse ea
quales cranl tjui coenacula habilabant ut apud Juvenalem :
inferri passus cst.
Jani frivola transfin (li) Ccenacularius est, qui mihi coenaculum ahloeavit.
Ucalegnn. Ccenacularius ex eo dicitur quia totas aedes conducit ut

singula coenacula inquilinis locct, quaeslus facieudi causa.
(3) Rpspondet ad objectionem qua: ila
fieri poteral :
Dionjs. Gothofr. ad I. 5. ff. de His qai ejfader.
Atqui nullalenus rcs meae possunt viJeri ubligalae domino
aedium cum quo non contraxi. Refragatur euiin Juris prin- (5) .Speciali voluntate, speciali pacto.
cipiis , i't IX convenlione quam habui cum coenaculario (6) Id est , expressi.
qui ca-naculum milii ablocavit, jus aliquo domino aedium Moris erat inquilino pensionem non solvente ,
(7) ,
polueril ac(iuiri ncc euim alleri jHr libcram persouam

:
aperiVi aidcs ct describi a publicis ofliciis omnes res r
;
acquiri putesl. Ad Imnc Lbjeclionem ila rcspondct Quum ;

allalas ac ab iisdem Oflicialibus obsignari ; deinde pra-
,
inluli res meas iu cosnaculum, videtur tacite intcr me ct cludi ostium claustro vel consepto. Aid. 1. 56. S. Locati,
ipsum dominum aedinm convenisse, ut Pignori essent pro 1. 20. ff. de Injuriis, I. ult. Cod. Theod. de Adniinistr. lut.
pane peusionis ipsi a priore conductore debilae, usque ad
(S) Exhibendo servum per fenestram, et dicente domino
eam summam quamtgo huic conduclorideberem.Adeoque
nihil refragatur Juris principiis. Hoc enim jus Pignoris nou teste populo se vclle eum mauumittere.
TITULUS III.
QUJE RES PIGNORI VEL HYPOTHEC.E BkTM., OBLIGARI NON POSSUNT.
VîRCA hujus Tituli materiam qucerenius , i." Quce etiam Pignorationem rec.ipere potest (i). l.g.§ t-ff.
res Pigmiri dari possinl necne i 1.° Quce Pignori de Pign. et Ifypoth. Gaius lib. 9. ad Ed. pro-
datcv inteiligi dctKant, quuni generalis Hypotheca VINC.
contracta est ; Jt." Quce Pignori alicujus rei acce- Et quidem 1.» Statuliber quoque dari Hypo-
dant aut subrogcntur, necne. thecas poterit; licet conditione existente evanescat
Pignus. /. i3. § I. d. lit. Mabcian. lib. sikgul.
ARTICULUS I. AD l-OBM. HvPOTH.
Qua^ rcs Pignori dari possint necne. 2.0 Etiam vectigale prsdium Plgnori dari po-
test. Sed et superficiarium quia hodie (2) utiles
§ I . Quce dari possint.
actiones supeificiariis dautur. /. 16. § "i. ff. de
I. Quod emplionem venditionemque recipit, Pisnerat. act. Paul. lib. 20. ad Ed.
fi) Modo
tamen sit propria ejus qui Pignus consutuit; tamen receptum cst ut utilis rei viadicatio cis daretur, ut
quamvis emptionem recipiat etiam res aliena. vid. supra lib. 6. Tit. 3. Cum igitur quasi doiniBi habeautur,
(2) Emi>hx leulis et supirficiariis, ulpote qui proprie non Don mirum eos rem Pignori darc posse, salvo tamcu jure
siat tlomiui , Juii; aniiquo JicL Vindicatio uon datur. Poslea vccligalis et solarii quod doaiiao dirccto debelur.
^;
^ TIT. III. QILÊ RES PIGNOIil VEL IIYrOTnECiE DAT^, cic. i,5i
SuJJi-agaluv Maninnus. Et in supeiliciariis li- Pomponius.ait ut t:d]s paclio (iat, iil, quaudiu | e-
giliino consisleie ncdiloi- polest .idversus quoiu- cuuia soluta non sil, eisservitutibus creditor ula-
libet possessorcni sive tanlum p.icliiin convcntLini
: tur (scilicet si virinum fundurn liahial
); el, si iuUaL
cJe Tlypolhec.'» intcrvenerit ; sive oliani posscssio dicm cerliim pccuuia soinla nou sit. vrndcrc cas
tr.adiia lucril, deinde amissa sit. /. i3, JJ 3. dc Pigu. vicino liceat. Qua;scntenlia pro|)ti r ulilitatcin con-
ei liypolh. Marcian. lib. sikg. ad torm. Hvpo- tiahenlium admittenda (3; est. /. ii.JJ. dc Pign. et
TIIEC. llypoth. Paul. lik. 68. ad Ed.
C(vle.rum cum sua causa talc prwilium ohliâ-
IV. Ttein Pignori dnri potest Komen. Quoiirca
hitur. Lnde Vlpianus : Eliam superficics in alicuo
solo posita, Pignori dari potesl; ita tanicu nt prior
Si convencrit ut nomcn debitoris mei Piynori libi
causa sit dnmini soii , si non solvatur ei solariuni.
sit; luenda (4) est a Piictorc Iktc convcntio ul ct t« ,
/. Qui poliores in Pign. Pall. lic. G8. ad

in exigonda pccunia, et debitorcm adversus me ^si
t5.J/:
Ed I <;t.
cum co expciiar) tucalur.
Et Sanc Divi .Scvcrusot .\ntoninusrcscripsernnt, Ergo si id nomeu pccuniarium fuerit. exaclam
ut sinediminutioncmercedissolis obligaretur. /. 17. pccuniam tecum pensabis si vcro corporis alicuius;
:
/f.dc Pignerat. act. Marcian. lib. sing. ad FORiiiui,. i(l quod acceperis, erit tibi
Piguoris loco. /. i8._^.
HvpoTnEc. dc Pignernl. act. Paul^lic. 29. ad Ed.
II. ]\on soluni rcs corporales scd el incorpo- , Consonal quod rescribit Alexamler. Nomen quo-
rales Pigiiori dari possunl. V. G. Ususfructus au qiic dcbitoris pignorari el gencraliter specialiter
possit Pignori Hypothcrxvc dari, quffisitnin cst posse, jain pridcm piacuil. Quare si dcbitor is satis
sive dominus proprietatis convenerit , sive illc non fcceiit, cui tu credidisti illc cujus uomeii tibi
:
qui soluin usumfructum habct? Et scribit Papi- Pigiiori datum est, nisi ci cui debuit solvit nonduni
nianus hbro 1 1 riesponsorum , Tuenduni crcdi-
. ccrtior a tc de obligationc tua faclus, utitibus ac-
torein (1) et, si vclit cum crcditore proprietarius
: tionibus salis tibi faccre usque ad id quod tibi de-
agcre Non essc ci jus uli-frui invito se, laliexccp- bcri a creditore ejus probaveris compelletur qua-
;
tionc euni Proelor tuebitur Si non inler credi- tenus tamen ipse debct. /. 4. Cod. h. t.
torem et cum ad quera ususfriictns perliuet, con- Et generaliler ex quacumque causa quid dehea-
venerit ut ususlructus Pignori sit. Nam et cum tur , hoc Pignori dari potest ; et cx hac causa uliles
euiplorem ususfructus tiietur PvKtor, cur non ct acliones creditori pigneratiiio dantur, ut in specie
crcditorem tuebitur? Eadem ratione et debitori seauenli. Quura convcnit ut is qui ad icfectiouem
objicictur exceplio. /. 11. § 2. JJ'. de Pignor. «diliciicredidit, de pensionibus jure Pignoris ipse
ei Hjpoth. Marcian. lib. sing. ad fokmul. IIy- credituin rccipiat; etiam actiones utibs adversus
POTHEC. inquilinos accipict, cautionis (5) eximjjlo quam
III. Jura praediorum nrbanorum Pignori dari debitor creditori Pignori dedit. /. lo.Jf. de Pign. et
noii possunt (2). Isitur nec couvenire possunt ut
Uypoth. Ulp. lib. 64. AD Ed.
Uypolhcca; sint. d. l. 11. $fm. V. (Oz/iViEtiam id quod Pignori obligatum est, a
Scd an via», iliaeris, aclus, aqucTdiictus Pig- , creditore Pignori ol slringi possc jani dudum pla-
noris couveutio locum liabeal? Vidciidum cssc cuil scilicet ut sequenti cieditori utilis actio detur;
:
(0 Cui fructiiarius usumfructum suum Pignori dedfrit. dcrecreditorlsuo cilra consensumdomini pr.-cdii servientis,
Nuii [loli st ijuitltm IViictuarius, ipsum jus ususfructus quod ut possit uti servitulc quae non ipsius pr.T5din, scd praedio
ipiiiis i>rr.ion;o colircretalienare ita uec oppij;aeiarc
; : debitoris debcatur. Hanc igilur legim sic accipicnrlam csse,
V. lum sicul potist i\\\\ concedere et vcndere facullatem ut debitor possit Pignoris loco concedirc credilori (vicino
peicipicu:li fructus vice sua , ((ua> e.i eo jure ususfrucliis scilicet) jus eundivel agcndi, quoad dcliitum siilvalur, pcr
jicncUt ; ita ct lianc [losse eum oppigucrare nii velat. Et co fundum qui sit debitoris proprius ; cl etiam Imc jus dislra-
SPiisu dicitur usutfnictus possc uppigneraii ,
quo scnsu liendi cuivisex alilsvicinis quibus Iioc jus ulile isse potrst.
dii possc veudi. Secus obliiiet circa scrvitutes praeJialcs
i;-ir Et haic quidem iu servilutibus rusticis qiiarum usus pir se
(Vid. Not. ad N. seq.) Mullo magis dorainus proprietatls
: latius patet, potestque plurihus vicinis prodfssc et ideo
ul uMimfructum rei sureveudcrc, ila ct oppignerare potest: dislrahij ad dilFerentiam urhanariim in quibus vicinia slric-
Bam cl servitutcs prsdiales oppignerare potest.Vid.N seq. tius accipitur, ut vix creditori facullas esse pnssel eas jure
Pignoris distrahendi. Addit Vinnius, etiam in serviiutibiis
(2) Srilicft , non solum jura qiiae debitori in alienis
ruslicis hoc contra strictam Juris rationcm ficri cum servi- ,
seJibus iam constitula essent sed nec possct dominus;
tules prsedi.iles ad tempus constitui uon debcant : verum
Kdiumconccdcre creditori, ut quasiPignoris loco qu.imdam
propter iitilitatem creditorum a Prsetore tuendum.
sctvitutemina; libiissuis liabcret. Kam ex substaBtioPignoris
esl , ut creditor possit Viguns distralicre. Talc aiilem Piguus (4) Si stricla Juris ratio atlendcrctiir, nomina ct cMrrn
aon possel di:tr,iliere,ciira cjusniodi jiira pula Pigiiiinimit- jura viderentur nou posse oppignerari. Nam Pignus pst ju,'!
iendiy flutninis aut stiUxitlit avcrtendi aut non avertendi quod creditori datur, possidcudl rem in securilalem debili;
iionnisi illi soli cui constituuntur, utilia esse solcant. Vid. et dislrahendi eam Porro incorporalia non possidcnlur.
:
jS-.t. seq. Veriim Prasior luclur haec Pignora ; et Iribuit ci ut qiiasi

(j) Vinnius recte censet Iianc legem non sic accipiendam possidcat nomeu Pignori datum , quum cjus exactioncm
Bi scrvitus form.ilis, id est, jam constituta, possit Pignori ipsi coucedit.
dari ab eo cujus prajdio debetur. Nam cum servitutes prpediis (5) Id est, ad in.star ejus qiiod obtinet, quum quis cau-
inh.treantjnon potestdebitor cujus prsedio debctur concc- tioncm scu nomen Piguori dedit.
,
252 LIB. XX. PAKDECTARUM

tandiuqae eimi is qui Jus repiKsentat (i) tuealur, § I.Jf. de Pignorib. et Hjpolh. Makciin. lib. sixg.
quandiuin caus.i Pignoris manet ejus qui dedit. /. i. AD FORMUL. HVPOTH.
Cod. Si Pign. Pignori. Gordian. 2.» De efjectu aulcm ejus Pignoris quo Nomen
JIoc anleni Pigniis sequenti creditori daluni non Pignori datur, idcni addit : Sed (5) potest dubitari,
consistil, nisi in quo consisiil prinium. Illud aulcm numquid (G; crcditori, nummorum solutorum no-
in (juo consistil, sequens ille creditor evque distra- mine utilis(7) actio dandasil; an non? Quid enini,
lierc poteril ac potuisset is qui illi Pignori dedit. si res (8) soluta fuerit? Et vcrura cst quod Pom-
Lhide addil Gordianus , debilores qui priino loco ponius libro 7 ad Edictum scribit, Si quidem pecu-
Pignori dedenint alloquens Sed si vos usumfruc-
: niam debet is cajus nomen Pignori dalum est
lum possessionis tantummodo Pignori dedistis; is- exacta ea creditorem secum pensaturum (9}; si
que qui accepit, alii eam possessionem (2) cujus veio corpus is debuerit et solvcrit, Pignoris loco
usnmfruciuni nexum habcbal,sine vestra volunute futurum apud secundum crcditorem (lo). d. § 2.
pignoravcrit creditor ejus , id in quo Pignoris
:
\ II. T idimus quaslihet res tam corporales quam
vinculum non conslilildislraliens,dominio vos pri-
incorporales , posse Pignoii subjici. Sed Et quse
varc nequivit. Quod si non fuit vestro crcditori
noudum sunt futura tameu sunt HypothecJB dari
,
ususfructas , scd ipsa posscssio pignorata; et ante
possunt ; ut fructus peudeotcs partus ancillse,
essolutam a domino pccuniam crcdilor secundas ,
loetus pecorum , cl ea qua nascunlur, sinl Hypo-

,
Pignus acceptum veudidit; non possc vendilionem

thecae obligala. Idque strvandum c^t, sive dominus
post solulam pccuniam rescindi , Divorum Princi-
fundi convenerit aut de usufructu aul de his quae
pum placitis continetur. d. l. i. Cod.
nascuntur, sive is qui usumfructum habct sicut :
Soluto autem ante distractioneni ex lege Pignoris Julianusscribit. /. iS.f. de Pign. et Hypolh. Gaivs
factam debito , pro quo priniwn constitutiim fuil LIB. SING. DE rORMUL. IlvrOTH.
Pignus utrwnque Pignus evanescit.
Unde Dioclelianus et Maximianus : Si creditor § 2. Quce res Pignori dari non possint.
possessionem qua: a paientibus tuis Pignoris jure
luerat obligata, non vendidil; sed alii crcdilori VIII. Generaliter Eam rem quam
quis emere
pignori dcdit, cxaminata lide veri potcris cam ,
non potest,quia commercium cjus uon esl ; jure
soluto eo quod ex hac causa creditori dcbctur, Pignoris accipere non potest, ut Divus Pius Ctau-
intercessu Prassidis proviucia; recuperare. /. 2. Cod. dio-Saturnino rescripsit. /. i. § 2. Mabci ak. lib.
Si Pignus Pign. SING. AD FORM. HvPOTBEC.
Itaque si medio tempore Pignus creditor Pigncri Quodsi ea res sil cujus commerciiim sit ; elsi spe-
dederit; domino sotventc pccuniam quam debuit, ciali Lege eani
qiiis einere proliiheatur non ideo ,
secundiPignoris neque per se actio dabitur, neque videbitttrprohiherieamobUgare. f. G. In quorum

retentio relinquetur. /. ô. § 2. ^ itaqueff. de Pig- linibus emere quis (i 1) prohibetar Pignus obligare .
nerat. act. Papin. lib. 3. bespo.ns. nou prohibetur. /. aj. f). de Pignor. et Hjpoth.
MODEST. LID. 5. REGUL.
VI. His qua; diximus de effectu ulriusque Pig-
noris quod modo recensuimus , scilicet quo Nonien IX. Quid ergo, si pra?dium quis litigiosum Pi-
aut quo Pignus datum essei Pignori, consonat quod gnori accepcrit? An exceptione (12) summovendus
ait Marcianus. sit?Et Octavcnus pulabat ctiam in Pignoribus ,
Ila ille 1." de casu quo Pignus Pignori dalum locum h.ibere exceptionem (i3) ; quod ail Sca:vota
esl Cum Pignori rem pigneratam accipi posse pla-
: libro 3 Variarum qua;slionum , procedere ut in
cuerit; quatciius utiaque pecunia debetur, Pignus rebus mobilibus exceptio locum faabeat. sup. d.
sccundo creditori tenelur; ct tam exceptio quam ,
l. I. d. § 2.
actio utilis ei danda est. Quod si dominus solvcrit Maxime autem res divinijuris pignerari non pos-
pecuniaiii (3), Pignus quoque perimitur (4). /• i3. sunl. Unde Antoninus : Si monumento corpus fi-
(1) Id esl, Magislratus. niae , sed rei alicujus quse soluta est , huic secundo cre-
ditori.
(2) Possessio hic pro ipso fando accipilar.
Suo (ci) Creditor secondus qui eam accepit , hanc imputabit
(3J credilori y qui Luic secuodo Fignus suum
Pignori dederat. in id quod primus ipsi debebat. Si plus quam quod ipsi
debebatur, acceperii competet aclio Pignoratitia primo
i
(4) Pignus secundi perimitar soluto Pignore primi. credilori adversus cum in superflunra.
(5) Cujacius rccte notal liic incipere noTuin § qui ncn
(10) Adcoque poteril primus, oblalo quod debel pcrso-
del)uit cum snperiore connecli. Nova cnim species pro- ,
nali PignoratUia actione rem coudicere.

pooitur.
(i i) Pone exemplum in Rcclore provincis.
(6) Sensus est ; nainquid crcditor qui nomen debiloris
sni Pignori dedil credilori suo possit adversus hunc suum (12) Exceptioneiif/gioiarei .dequa videb.iafra lib. 44.
creditorem qui nomcn exegil agere personali aclione Pigno- Tit. de Litigios,
ratitia nummorum nomine qui liuic secundo crcditori soluli (i3) Atqui conlra in I. iS. Je Ma vintlic. dicitur posse
rcs litigios.is Pignori darj. Sed hoc accipiendum, si ex his
c.iusis liiigiosa ris dtiur es quibus eliam aiieuari posset
(;) Id est , efficnx.
sciiicel ei causa dotis, etc.
(S) Si Bomca quod Pignori datum {st; non cr»t peca-
,,, ,
TIT. III. QU/E RES PlGNORl \ EL IlYfOTUEC.E DAT/E, etc. oj3

li;i' luae inlulisli , rclij;iosiim id fccisti faclo ;
quo tidianum habentur Serviana non compclit.
; /. 7.
«bligaii a quoquain piohibenie juris religione uou d. til. Paul. lib. 68. AD Ed.
posse in , dubium iion veiiit. /. 3. Cod. h. t. Deniquc concubinam, filios nalurales , ahimnos ,
constitit genciali obligatione uon coiiliucri; et si

Idcrn dicendum dc liheris hominibiis Hinc Dio- .
qna alia hujusmodi ministcria. l. 8. d. til.

siint
chliamis et Alaximiantis Qui lilios veslros vcl ;
Ui.piAN. i.iB. 73. An Ed.

liberoshomiues pro pecunia quam vobis crcdebal
Pignoris lituio accepil; dissiuuilalionc se Juiis Sed et quod ad cas res qiias eo tempore quo
circunivcuit cum sit manifestuni , obhgalionem
:
pat isccbalur, in bonishabuit; idem observari dc-
rignoris non consislcrc nisi in his qux quis dc bet. /. 9. d. ti/. Gaius. lib. 9. ad Ed. proyinc.
boiiis suis facit obnoxia. l. 6. Cod. h. t. Consonal quod rescrihunt Set'crus el Antoninnt
Circa hoc nola quod Creditor qui scicns filium- Aluinnos titos , ct ca^tcras res quas nemineni crc-
fauiiiias a parcnte Pignori acccpit , rckgatur. /. 5. diJiile cst Piguori spccialiter daturum fuisse gc- ,
l'î;i,. LIB. 5. SENTENT. ncrali pacti coiivcntione qua; de bonis tuis facla
Ex Novclla CXXXIF. cadil dehilo. cst , in causa Pignoris non fuisse rationis est. /. i.
Cod. h. t.
possiint Pignori dari, su-
X. Circa eas res qius
perest observandiim quod Spem (i) eorum pra;- XIII. Ilhul palet in gencrali Hypotheca qiiam
,
niiorun» quoe pro corouis athletis prxstanda sunt, qiiis comtituit , res ejus heredis coiitineri noii
privala pactiouc pignoinri miuime adraitlcndum posse.
cst. El idco nec si gencrale pactuin de omnibus Unde Paulus respondit, Gcneralem quidem con-
Lonis Pignoii obligaudis iniervenil, tenet. /. 5. vcntionem sufliccre ad obligationem Pignorum ;
Cod. h. t. Alexander. std ea qua- bonis defuncti non fuerunt , std

cx
Aliiv rcs qiiw Pignori dari non possuut , receii-
])ostea ab hcrede ejus cx
alia causa acquisita sunt ,
vindicari non posse a creditore teslatoris. l. 29.
senliirinfra lib. 44- Tit. de Re judicata.
//. de Pign. ct Hypoth. PiUL. lib.5. respons.
ARTICULUS II.
ARTICULUS III.
Qua: res Pignori supposilcs inlelligantur necne

qiuim generalis Hypotheca contracla est.
Quce res Pignori alicujiis rei accedant suhstituan-
tuive, necne.
XI. CreditorPignori accepit a debitorc qnidquid

X IV. Quce cx re pigiierata apiid eiim qui eam
in bouis habet habiturusve cssel. Quxsiliim cst
obligai-it nascuntiir , hiijus rci Pignori accedunl.
an corpora ptcuniaj quam idem dcbitor ab alio
mutuam acccpit , cum in bouis ejus facta sint V. G. Partus pigiicratse ancilla; , in pari caus.i
,
obligala crcdilori Pignoiis csse coepcrint ? Respon- cssc qua inater est , o!im placuil. /. i. Cod. de
dii Ccepissc. /. 34. § i.J)\ de Pign.et Hypoth. Sc.e-
,
Par/ii Pign. Alexander.
VOLA LIB. 27. DIGEST. Item Paulus : Si mancipia in causam Pignoris
Si scicnte et consenlienle domino servus ut ceciderunl; eaquoque quse ex his nala sunt ,
,
omnia bona domini Pignori obligata essent, con- codem jurehabenda sunt.
vcnit ipsum quoque qui cavit
; obligalupa essc ,
Quod tamen diximus etiam aguata tcncri sivc ,
Piguoris specialiter de his convenerit, sivc iiou ita pro-

jure. l. 29. ^' 3. d. tit. PiUL. lid. 5.
:
KESPONS. cedit si doiniuiiim corum ad cuin pcrvenit qui

Circa haiic gencralem Hypothecam Jiislinianus cbligavit , vel heredein ejus. C;cteruiu si apud
cons/i/uit iit , licet qiii oiiines res suas Pigi,ori de- alium dominum pcpcrerint (2), non erunt obligala.
dit non expresse dixerit /atn prcesenles quamfii- /. 29. § i.
^l/:
de Pign. et Hypoth. P/,ul. lib. 5.
turas , tamjn jiis generalis Hypotheccc etiani ad REiPONS.
futuras rcs producatur. I. fin. God. h. t. XV. Si ea qtuv ex re pignerala nascuntiir
XII. Cateriim Obligatioue generali rcrum quas seqtd debent caiisam Pignoris ; a forliori ea qiice
quis habu t habiturusve sit , ea non conlinebun- rei pigneralce wiiuntur el consolidantur.
tur qua; vcrisiinile est quemquam specialitcr obli- Igitur Si nuda proprietas Pignori dala sit; usus-
gaturiim non fuissc. Ut puta , suppellcx ilem , fructus qui postea accreverit Pignori crit. Eii- ,
vestis , relinqnenda est debitori ; et cx mancipiis, dcm causa cst alluvionis. /. 18. § i._^ de Pignerat.
qu.-e in co usu habebit ut cerlum sil eum Pignori act. PaUL. LIB. 28. ad Ed.
datuium n»n fuisse. Proinde de ministeriis ejus Hinc Si fundus Hypothccae datus sit , deinde
p rquam ci necessariis , vrl qux ad affeclionem alluvione major factus est ; iiotus obligatur. /. iC.
ejus pertineant ( /. (5. ff. de Pign. el Hypoth. Jf. de Pign. et Hypoth. Marcian. lii;. sing. ad
ULPiiK. LiB. 73. AD Ed. ) ; vcl quae ia usum quo- roRM. Hypotuec.
(i) Spcra vetat otligari ; nc atWela qu c.nm spptn obli- (2) Et concepcrint. .Sic concili.i liunc te.xtum cum I. 18.
asscl, (leKTicretiir a certaiido Don ips : procmia prolii- § 2. ff. de. PigiieiiU. act. quae rcfurttiir infra Tit. Quibits
tuUif obllgnri. rusiiniam ollilcta ca coUj uulus esl. modis. Pij^n. suly. N. 16. Ila Cujacius ad d. I, 18.
. ,

Doiuo Pignori tlata, et area ejus iencl>ilur esi : vit. llercdrs eiiis
cnirn pars ejus. El contra , jus soli sequitur a-Ji- maiicipiis (1(fiiiirl
ficium. /. 2 1. //; dc Pignerat. act. Paul. lib. G. posl( JM;,v'i,, ,-,in
unEVii M.
Lni/r Si iiisul:i quam tibi ex pacto conveiito lUla .,
1,.M rsi . 1,1 ll\[,ollicci^ ) cin),tor \,i,<li(aie
Hcuit vind.ic, (.onibusla cst; deiiide a <!ci/'l,)H' 'sijiius resjioudit, Si nc ijuc jiig-
suo resliliita , idcm iii nova iiisula jiuis li ,lji>. r.ancipia , neqne ex pignciatis
/. 35. j: Ue Pii^n. cl Hypotliccis. Labj;o i, im,) i. iiinic < 1 cditoribns obligala ('i)
PlTlIANON A PaVLO EflTOMATOnUM. ,s.. /. A). S ' d. l /(. MoDESTlN. LID. l\. BESPONS.
./,/,',„ ,<<r rls, „b „li„ ,i,uwi ,h/;lr,-r :-r.!:t:,l„
faeril, ,:••., I /, :,/,„:. l)ou.„, Pij;,,,.,, .1;,,,, ,Ai;,|,,
xvn. ri,ih,u,s ijiur rrs Pis,nori n/icujus rei
ost , <MU,,[u,- ;ii(;iiu rnul la,cius 'l'il,c^ cvti; \il. . I

•cri/aiit mit sulK-iii. 'uaiitiir. Jaiii vu/ciuluin riucF non
Qiia;situin csl d; jure l'ii;noiis. Paulii^ u-]'oui il,
Pignoris peisecutiiuiein j)ci.'i\ ciarc (i) cl idco jus
Kt i.o Ouod ex rc qiifc Pif;nori daliir jnm
soii supciticiein scculaiii Mtlcri id cst ciiiu jurc
criitv.in crat tenijiorc qu rcs olj/isiulur. Iloe >
, ,
accipc qiioi/ ait Pau/iis :
Pigiioris. /. •>(). ^ !.
Jl'. dc }'ign. ct llypot/i. Paul.
LIC. 5. RLSPOISS. Foetijs (3) v(l partus ejus rci qua^ Pignoii data
ISolii : Scd bona fide posscssores non alilcr co- est ,
Pignoris jure non tenetur ; iiisi lioc intcr
gendos crcditoribus adificium restitucre , cjuam contrahenles convcncrit. Paul. sert. /i/i. j. tit. 5.
sumj>tus in exlructione crogatos qualeiius prclio-

sior rcs facla esl , reciperent. d. §a. 2.® Scrvo Pignori dato peculiiim ejus credi- ,
tor citra coiiventioncin specialiter siipcr co con-

XVÎ. Ucniqtte circu /'/i;/;i(,s' coritin qiiiv in iini-
ceptam frustra distraliil. Nec inlcrcst qiiando ser-
vcrsitalc quadani rcruiii siiii ,\ur, cdciitiiini consis- vus domino peculium acquisierit. i. § i-^f/- 'ê /.
siitit, ohscivandum rst cus res (jiuc iiliis succe- ;
Ptfft. ct Hypot/i. Papin. LiB. 1 1 . r.r.spoNS.
dnnt (/; caustii,! n^noris siiccedcrc.
,
Lnilc Ciuii tahcruani dcbilor creditori Pignori

3.°Qiiod cr perurda piL:nrral,i roinparalwn csl
iion .'iihrogatiir Pignori /:ujus pn iiiiiiv.
dedeiilj t|ua'si[um csl ulrum eo facto niliil cge-
rit an labcrna; ajjpcllalione mcrces qiia; in ca
,
Ilinc Si tibi f|ua< lcihilunis sum , obligaverim;
erant obiigasse videalur? Et si eas merccs jjcr ct Titio [/i) sp<'cialitcr riuxliini , si iu dominiuin
tempoia distraxerit ct alias comparavcrit cas- , ,
nienm pcrvencril ino\ ; <loiniiiiiini cjus acquisicro :
que in eani tabernam intulerit et dccesseril an ; :

jjulalMarcillus coiicurrcrc ulrunique crcditorem
omnia qux ibi deprehenduntur crcditor Ilypo- ,
et in Pignore , non enim ( j) niultum facit quod
tliecaria aclione petere possil; cum et mercium dc suo nummos debilor declerit ; quippe cum res
spccics uiutata.- sint, ct res alia< illal»? Respondit :
ex luunmis pigneralis emjita non sit pignerala ,
Ea qna' nioilis tcinporc dcbiloris iii talnina in- ol) hoc soluin quod pecunia jjignerata crat. /. 7.
venta sunl , Pignori obligata esse vulciiliir. /. .")

j ^ i . //'. qiii potiorcs. Ulp. lib. 3. disput.
,^/~. f/i- Piiin.et //)yjo//i<<-. Sc.tvoLA lii;. >.;. iuc.r-T. j)Iu/loiiiii:us tra/ictur jus Pignoris ad rrs ex pretio
Simi/i ralioiir Gicgo Pignori obligalo qu.r ; Jructiiiiin rci pigui-rata' coinparaias. ( udr .-l/r.ruii-
poslia na>cunlur, tcncutur. Scd ct si iirioribr.s dcr: Quanivis Iructus Pignoii datornin iua'<lionim
capitib,.is dcccdculibns lotiis gie\ ficiit renova- etsi id ajieile noii sit cxjjressum et ijisi Pi;;iioii ,
tus,Piguoii tcnebilur. /. \'6. i/. tit. Marcian, lib. crcdanlnr tacila jjactiouo iii< sse pra^dia tamen :
SING. AD FORM. HyPOTHEC. qua' cmuntiir ex friictuum jnetio ad eamdem ,
Dissiini/is cst sequens species.

Lucius Titius pra?- causam vcnire nulli Pi udcntium placuit. /. 3. Cod.
dia, et mancipia qua iu prsediis erant obliga- , In quib. caus. Pign. tacit.
(,) N.im nov a insula acceJit areae ,

quse tibi jure Pi; (4) Eodcm tempoie scllicct. Ita Barlliol. Bald. Go-
uoris nexa cst. thofr.
{1) Non cnimi, ut ia superiori spccie, obligavit ali([ni

(.^) Id cst , nec obslat quod fundus fucrit cmptus fx
quud iu quada ni univcisilato indetcrmiuata consislcre pccunia qu.-c libi soli obligata erat. Non pniui idiô vidcti
sed ipsa mancip ia quse tunc erant Jeterminata obligavit. debel fundus pecuuiae subrogaudus iu causa lîgnoris.
(3) De obligationem nasountur , accipi
bis (. .
hanc SLnienliam non patct c.\ liis quae tradita sunt supra
,
, ,
TIT. IV. QUI POTIORES IN PIGÔRE VEL IIYPOTIIECA,
TITULUS IV.
POTIORES IN rlGNOHE VEL HYPOTHECA HABEANTUIl ; ET DE HIS QLl IS PRIOKUM
CUEDITOKUM LOCUM SUCCEDUNT.
VviRCA hanc mnteriam duce vulgatissima; regiilce Eros Pignori locatori cssct , donec mcrcedos sol-
Primatsl: Qui phior est XEMPonE, po-
tradiintiir. veicntur. Idem ante Kalendas Jnlias eumdcui
TiOR KST Junc. Erotcm ob pcciiniam creditam Pignori dodit.
alii
Altcra : Qui concurrunt tempore , concurrunt Consiiltus aii advcrsus hunc crcditorem prtenlda
JURE. Erotcm locatorem Pra-tor lueri dcbcrcl? Picspou-
dit, Debcre. Licct eiiim co tempore hoiuo Pignori
SECTIO I.
datus cssd, quo noi.duni quidquam pro conduc-
De reguln: Qui prior est tempore, polior lioiie debcrelur j

quoniam tamen jam tuiic in ea
causa Eros esse coepissct ut invito locatore jus
est jure. Pignoris in eo solvi non posset , potiorcm cjus
causam habendam. /. 9. African. lib. 8. quêst.
Qtia' adhanc regidam
pertinenl , hoc ordiiie trac-
Amplius cliam; sub condilionecreditorcm tuen-
tahiinlur. l idcanms
i." Quis prior tenipore inlel-
quibus Pignoruni speciebus
dnm pulabat adversus cum cui postea quicquam
liiî debeal ; 'i.o Iii
dclicri coepcrit si modo non ea condilio sit, quoe
:
pro quo dehito , et adversus quos hwc prioritas pro-

invilo debitorc implcri non possit. &?. /. g. § i.
sit ; 3." De hujus prioritatis effectu. Denique re-
Iîiur: Sed et si hcres ob ca legala qiia subcon-
/creimis exceptioncs quas ha;c regula palitiir.
dilionc dala cranl dc Pignorc roi suoe convcnis-
,
ARTICULUS I.
sel et pnstea cadem ipsa Pignora ob pecuniam
;
crcdilam Pigiiori dedit ; ac post conditio legato-

Qiiis in re pignerata. prior tcmpore intelligi rum exlitit; hic quoque tuendam cum cui prius
dcbcat. Pigiius dalum csl, existiraavit. d. l. 9. § a.
Siif/i-agaiur Gaius. Yideamus an idcm diccndum
Polest quis in re pignerata prior tempore esse sil, sisulicouditione stipulatione facta, Ilypolheca
aul proprio jure , aut succedendo in alterius locuin, data sit; qua pendcnte .ihus crcdidit pure, ct ac-
vel etiam in siiiim. Hcec tria percurrcndo ^'ide- ,
ccpil camdem Ilypothecam ; tuuc deinde prioris
bimiis quibits modis prioritas acqidratur. In § 4- itipulationis exislat conditin ; ut potior sit qui ,
reccnscbinuis ca qiue non attendimtur ul quis prior postea credidisset? Sed vereor , num hic atiud sit
temporc inlelligi debeat. dicendum. Quum enim semel conditio extilil ;
perinde habetur ac si illo tempore quo slipulalio
§ i . Quis proprio jiire prior videalur.
interposita est , siiie condilione facta cssei. Quod
I.Is in re pignerata prior tempore est cuni qiio et melius est. /. 11. § i. Gaius lib. sing. de FonMUL.
prius convenit ut ipsipignori nexa foret. Et niodo HyPOTHEC.
hac comvntione desicrit csse in arbitrio debitoris ir. Diclis consonat Papimanus. Qui dotem pro
anforci res ohliâta necne ; nil referl utrum hcec muliere promisit, Pignus sive Hypothecam de
conventio pura sit , an in dieni , aul etiam sub restituenda sibi dote accepit. Subsecula dcinde
conditione. pro parte numeratione maritus eamdem rem ,
Unde si in dicm Je Hypotheca convenit (i) , Pignori alii dedit mox residua- quanlitatis nu-
;
dubium non quin potior sit; licet ante dicm

est meratio impleta est. Quoerebatur de Pigiiore ?
cuiualiocrediloie purede eadem re convenit. /. 13. Cum ex causa promissiouis ad universse quanti-
§ 2. 7 iinde si Marcian. lib. singul. ad formul. talis exsolutionem, qui dotem promisit compel- ,
HvpOTIltC. litur; nou utique solutioniim ohservanda sunt

Hinc Africanus : Qui balneum ex Kalendis tempora, sed dies contract» obligationis. Nec pro-
])roxiiiiis (2) conduxerat , pactus erat ut homo be (3) dici , in poteslale ejus esse ne ptcuniam
(1) Cum priore crcditore. foret; scilicet rrm nonaccipiendo. Ergo videtur diem Pig-
scilicct ex quibus sulebant conduc- iioris compulari uon posse anlequam fucril. numerata.
(2) Juliis , fieri
tiones. Hanc autcm objectionem Jurisconsultus diluit; negando ia
potcstate marili fuisse ut eam pecuniam non acciperct,
(3) Ha;c oliiectlo fierl poterit. Hypotlieca computari non
adeoque ut hiijus re(lden<l.T2 dcbitor uon foret.
Etsi enim in suum prajjudicium posstt eam aon acciperc;
hito,- lu.u, us «set ; adeoque an r. s fulura csset pisnerata.
^^^ ^^^_.^ ^^ udr luliefis.
Atqui <|uanLliu viro pnrs pecuuiae nuincrala nou luit, vide- ^- * '
tur iu polcstate 'vici fmsse ul fcujus riidcltiida; dtbitor iic

,; ;
aj6 LIB. XX. PA NDECTARUM

icsiduam rcddeictj ul minus dotala laulier es5e vi- prsefcrendus (4) cst. /. la. §8. Marcian. lib. sm-
dcatur. /. i. Papin. lid. 8. qu/Est. GUL. AD FORMIL. HvPOTBEC.
Sirnditer Si tertius creditor Pignora sua distralii
III. Quandiii aiitem mansil in potcstale ejus qui
permillit , ad hoc ut priori pccunia soluta iii
Pigniis conitiliiit , iit rcs noii esscl Pignori nexa
aliiid Pignus priori succedat ; successurum eum Pa-
iioii polcst Pi^niis constitiiliim.
i'i(leri
pinianus hbro ii Responsonmi scripsit. Et ora-
Hiiic stalitn sidjiiit Papinianiis : Alia causa est
nino secuudus creditor nihil aliud juris habet, nisi
o]us qui Pignus accfpit ad eam summam quam
ut solval priori, et loco cjus succedat. d. l. i3.
intia dicui ceriam iiumeiasset ; ac foi te piius-
quam numerarct alii rcs Pignori data (i) est. d. § 0-
,
/. . §
I I . YI. Me.iiiinissc autrm oportet quocl Non omni-
Simililer Gaiiis :Vo\\oi- cst inPignore, qiii prius modo succedunl in locuin Hypotliecarii crechtoris,
crcdidit pecuniam el accepil Hypolhccam; qi am- hi quorum pecunia ad creditorem Iransit. Hoc
vis cum alio anle coiivcncrat ut, si ab co pecu- (iiim tunc ob^crvatur , qiium is qui pecuniam
niam accepcril sit ics oljllgata ; licc t ab lioc
,
ppstea dat , sub hoc p.Tclo credat ut idcm Pignus.
postca accepil. Potcrat cnlm , liccl anle convenil, ci obljgetur, cl in locum cjiis siiccedat. Quod
non acci[iero ab <o ]ircuinani. siip. il. /. 1. 1 cum in peisona tua fuctum non sit f judicatum
Hoc adiiiic piitcl C.X spicie scqticnli.Si colonus csl (•iiim t(> Pigiiora non acccpi^^c ) ; frustra pu-
convcnit ul iiuiuda iii liindiim illala, ibi iiati , , las ;5) tibi auiilio opus csse (Ji)nslitulionis nos-
Pignori essrnt it aiitequani iiichuat, alii reni
; tra' ad eam rem pcrtincnti!.. Cod.de His /. i. qiii
HypotbccK nominc obligaveril lunc dcinde eam ; in prior. crcditor. Severus et Antomn.
in iundum indiixerit potior eiit qui specialitcr : Coiisoiiat qiiod rcscribit pe- Jntoninus Si : quum
pure accep't ; quia non cx convcntione (i) priori cuniaui pro nianto solvcres ncque jus fisci in te ,
obligatur scd ex eo quod inducla res esl quod

,
: transferriimpelrasti , neque Pignoris causa domuin
posterius factum est. d. l. ii. ^ i. vel aliud quid ab eo acccpisli ; habcs persona-
lem (6) aclioncm. lêc potes pra;ferri fisci ratio-
IV. , qiiod
Illiid olisenwidiiin ex scriptiira pri-
nibus , a quo dicis ei vecligal dcnuo localum
vata nemo tempore
prior ccetcris piobari potest
esse ; ciini co paclo univcrsa qu8E habet habuitvc
nisi scriptura probaiw opinioiiis testium at-
triiim
eo tcnipore quo ad conductioncm accessit , Pi-
testatione JiieriL muiiita. Ita post Lconem saiicwit
gnoris iure li«co teneantur. .Salva igitur indem-
Jiisliiiianus I. penult. Cod. h. i. jiincta Autlienlica
debitorem tuum pro pecunia quam
:
nitate lisci ,
scquenti.
pro eo morc solito convenire non pro-
solvisti ,
liilieris. /.Cod. de Privileg.Jisci.

3.
§ 2. Qiioinodo qiiis in alteriiis lociiin et Pigniis
Et quidciii Ari-to Neralio-Prisco scripsit Etiam- :
succcdat.
si ita conliactuin antecedens dimitterelursit ut
non alilci in jus nisi conve-
Pignoris succedet ,
V. Qiii pccimiam stippeditavit iit priori credi-
nciil ul (Mdcni rcs cs^cl obligata. ISeque euim iii
tori solvatur , ea lcge iit in Pigniis liujiis priori-;
jiis inimi .MicC(.dcre debcl qui ipse nihil convc-
creditoris siiccedat ; solutione priori crcdilvrijac- ,
iiit de Pignorc quo casu emplori causa melior

:
ta , in jus hujiis succedit , ct niediis credilorilnis

cllicietur. /. 3.
J]. Qiue res
Pign. Paul. lib. 3.
prceferliir.
QU.EST.
Hoc docet Marcianus. Ila ille A Tiiio mu- .-
tuatus ,
paclus est cum illo ul ci pra;dium suum Vn. Igitur recte notat Ciijacitts , hoc pacttim dc
Pignori Hypothec«vc essel. Deindc muluatus est siiccedeiido in jus Pignoris stibaudiendum esse in
pccuniam a ]Ma:vio co ut si
; et pacUis est cum , seqiienti Piescripto Antonini.Cwm. pro patrein cujus
Tilio desierit pradium tcneri , ei tcneatur. Tertius potestate non cras , pecuniara iisco intuleris ; et
dcinde aliquis dat mutuam pccuniam tibi ; ut jure, privilegio ejiis successisli ; ct ejus locum
Titio solvcres ; et paciscitur tccum , ut idem cui pecuniam nunierasti , consecutus es. Nec bi
prxdium ci Pignori HypothecKvc sit , et locum crcditorcs patris tui qui pcrsoualem habuerunt
ejus subeat. jSum hic mcdius tcrtio polior est, aclioncm vcl cum eo postca sub Pignoribus con-
qui pactus cst ut Titio solula peciinia impleatur traxerunt Pignora tua tc ignorante distrahcndo
,
couditio ? Et terlius de sua uegligcntia (3) quari jurituo aliquid dcrogavcruut. Uiide intclligis , si
dcbeat? Scd tamen et hic tcrtius creditor secundo quid tuo uominc te abscnte ab actoribus tuis
(i) Nam in hac specie; qni Pigmis coDSlituer.nt , in (3) Id est, quod non diligentius inquisierit num aliis
potcslate lijibcbat au acciperet pecuniam necue , poter.it- qu.im primo rcs pigner foret. I
que eam ncjn accipiendo Boa esse hujus (iebilor a(ieoque :

Sed nonne conditio sub qiia secuodo credi-
exlilil
(4)
iu pottstaie KJus er;it an Pignus consisteret neciie, cum nexa Miuime uam jus Tilii potius ad terliuBi
tori res esl ? :
nou possit coosistere nisi subsit debitum.

trauslatum est, qunm cxlinctum esl.
Id est, Non ex conventione duntaxat, sed ex illa-
('..)
(5) Frnsira invocas ausilium Constitutionis nostrx quas
tione in fuuclum, liajc res poierat obligari. Mansit ontcm ad eara rem perliuel ; id cst , qua: statuil ut poslerior q"i
iu potrslate coloni ut hanc rem non iutVrrcl in lundum ;
priorem dimi:;it, io jus ejus succeUat.
adeoque mausii iu ejus potestate , ut non furet ligQori
(6) Duntax.it.
IIT. IV. QUI rOTIOHES i:s li GNORE VEL inTOTIlECA, cic.
•joliitiim cst ; ul indpbilum nimieratum icslilui ,
Ccnteriim posses: qni rreditori exsohit , ih^
Piguorilaquc tihi ncxa persequi te posse, /. 2. demiim in Jiis ejiis t cdit si ea lcee to/veril.
Cod. de Ilis qiii in prior. Marcianus : Si quoniam non reslilu(bat
Ilinc ,
Slinile parhiin siibaiidiendum eliam cst in spe- rem pigneratam possessor condemnatus [ ex pra-- ,
cic de qiia Paidiis respondil , Eum qui a dcbilorr falis niodis ] litis scstimationem exsolvcrit an ;
suo prffdium obligatiim comparavit , catenus tucti- perinde secundo creditori leucatur ac si soluta ,
dum (i) quatcniis ad priorcm creditorcm ex prc- sit pccunia piiori cieditori qua-rilur.' Et rerto ,
lio pccunia pcrvenit. /.17. Paul. i.ib. G. respo>s. putohoc admillendum (4) esse. l. \i. § i. Marcian.
Alcxan- LIB. SIRGUL. AD FORMUL. HvPOTH.
Sic eliarn accipicndiim qiiod rescrihit
dcr jioliorcs crcditores pecuuia tua dimissi
: Si X. Est adhiic casus in quo quis in jiis prioris
sunt quibus obligata fuit possessio quam emisso
, Pot^st e.nim secundus credilor
creditoris siiccedil.
1c dicis ila (-2) ut preiium pervenirel ad eosdem qflerendo priori qiiod ipsi debetur , in jus ejiis
piiores crcditores in jus eorum succcssisti ; et:
succedcrc.
«oiura eos qui infcriores illis fueruiit , justa de- Hinc Diocletianus et Maximianus : Si prior Res-
fonsioue te lucri poles. /. 3. Cod. de Ilis cjid in publica conlraxil fuudusque ei est obligatus; tibi
,
prior. secundo crcditori offerenti (5) pccuniam , poles-

las est ut succedas (6) etiam in jus Reipublica^
ÎII. Diximus eitm cujus pecunia prior crediior
/. 4- Cod. de His qui in prioritm cred.
dimissiis est , succedcre in ejus Pigmis ; modo
paclits sil ul res sibi Pignori esset. Non potesl aii- OJferre autem sufficit iltiid debilum pro qiio
lem iililiter hoc pacisci cum debiiore , nisi quaiuUii prior creditor te cintecedil ; non quod ci ex alia
debitor est dominus rei. causa deheatiir.
Hinc Si debitor rem Pignori datam vendidit Hoc docet Trjphoninus. Ouarebatur Si post :
ct Iradidit , tuque ei nummos crcdidisti , cjuos primum contraclum luum antequam aliam pe- ,
ille Pignus dederat ; tibique

solvit ci crcditori cui cuniam tu credcrcs , eidcm debitori Seius cre-
cum co ronvenit ut ca res quam jam vendiderat ,
didisset quinqiiaginta ; et hyperocham (jl hnju»
Piguori tibi csset niliil te cgissc coustat qnia
:
;
rei qu.p libi pignori dala esset , debitor obligas-
jem alienam Pignori acceperis. Ea enim ralionc set ; dehinc tu cidcm debitori credercs forte qua-
cmploremPi^nus libcratuni liabere coepisse, nequc draginta quod phis est in prelio rci quam pri-
:
ad rem pcrlinuisse quod tua pecunia Piguus sit ino credidisli , ulrum ei ob quinquagiiita an libi ,
liberalum. /. "i.J). de Pignerat. act. Pompon. hb. (i. in quadraginta cederet Pignoris hyperocha? Finge
AD Sabih. Seium paralum esse offerre tibi summam primo
ordiue crcditam. Dixi , conscquens esse ut Scius
IX. Hactenus de illo qui ad dimittendiim prio- ,
potiorsit in eo quod aniplius cst in Pignore ; ct
rem creditorem pecuniam debitori siippedilavit
,
oblata ab eo sumraa primo ordine credila usura-
ea lege ut in Pignus ejus succederet.
rumque ejus ,
poslponatur primus creditor in snm-
SimUiter in Pigniis prioris creditoris succedit ,
mam quam postca eidem debitori credidit. /. 20.
is cui ipse creditor iiis sid nominis cessit. Tcnc- ThvPHON. LIB. 8. DISPUT.
tur autem illud ccdcre ccrreis , fidejussoribus , Circa hunc qui priori creditori oflerendo iii
mandatoribus , a qiiibiis siium lecipil : iit vidcb. jus ejus succedit, illud ohserva ; qiiod usurarum
Til. de Fidijuss. et mandat. iiifra lib. 46. Item pos- quas solvil , usiiras a debitore non conscquitur. Ita
sessori rei Pignerata' , a quo debitum reciperet. Marcianiis Sciendum est sccundo crcditori rem
: ,
Hinc SccEvola : Mulier in dotem dcdit marito teneri etiam invito debitore tam in suum dcLi- ,
prsedium Pignori obligatum ; et testamento nia- , lum quam in primi crcditoris ; et in usuras suas ,
ritum el libcros ex eo nalos itcm ex alio hcre- , , et quas jirimo creditori soUil. Sed lamen usura-
des insliluit. Creditor , quum posset heredes coii- rum quas crcditori primo solvit, usuras non con-
venire idoneos , ad fundum venit. Qua:ro an ,
scquetur. ISoii eiiim negotium altcrius gcssit , sed
si ei justus possessor (3) compellendus sit jus no- magis sunm. Et ila Papinianus libro 3 Rcsponso-
minis cedere ? Respondi , Posse videri non iu- rum scripsit : et vcrum est. /. la. ^6. Mabciak.
justum postulare. /. 19. Sc.evola lib. 5. respons. LIB. SINGUL. AD FORMUL. HvPOTaEC.
(i) Emplor rei pigneratK cujiis pccnnia prior credllor (4) Pfssesjsor igitar hoc casa non succedit in ]us prioris
«limissus esl ut in jus ejus succederet, proprie non balnt creditoris qiii litis aestimationem solvit ; quia non solvit ea
eam rcm Pignori ; ciim rcs sua nemini Piguori csse possit. lege ut succederet.
Tamen perinde eunn lu( lur Prajtor adviisus posteciorrs
creditores atque tucrctur priorcm credltorem in c-jus (5) Et si nollet eam accipere, deponcali ; 1. i. Cod.
,
Qiii pudoi es ; quam videb. Tit. seq, IN, 8.
jus succcssit ; si tamen ea lege sobit; alias uon iulVa :
N, 9. (6) Citra u m convenlioncni.

(2) Id est ea lege nt pretium ptrveniret ad priorcs
,
(7) La ,,lu
creditorcs , et in jus earum succederes.
(3) Quineliam ct si qualisciuuûe possessor. 1. 12. § i.
ff. Quib. mod. pign. solv.
Tom. II.
, ;,
2*8 LIB ::X. TA '\Di:CTARUM

Consonal quod rescriliunt T)iocl,ilianus el Maxi-
mianus Secuiuliis ciiddor offerencio prioii dcbi-
:
§ 3. Qiiomodo qiiis ipse sili in suiim locum

liiin coiVfirmat sibi Pignas; et a d: bitore sorteni
,
succcdat.
ejusque taiitum nsuras quae fuissent flrseslahda'
,
noii ctiam usurarum usuras accipere potesl. /. 22

Cod. de Pi^n. et Hypoth. Xll.Cieditor (6) acceptisPignoribus quaesecunda
convenlione secundus creditor .icccpit novatione ,
XI. Vidiinus quibus casibus quis in prioris cre-
postea facta Pignora prioribn.s addidil. Supcrioris
ditoris jus succedal, mediosque credilores vincat. lemporis ordiueni nianere primo credilori placuit,
I\on succedil aiilem quis in locunt primi crcdilo-
lanquam in suum locum succedenli. /. 3. Papi.n.
ris , ut mediis creditoribus pripponalur c.r eo
LIE. 1 I. RESPONS.
soto qttod primurn credilorem vicit tiC in specie se- :
quenti. Consoiiut qiiod docet Scccvola. Titius Seise ob

Cl.iudius-Felix cumdem suniinam qiia cx tutela ci condemnatus eral, obli-
fundiim tribns obliga-
gavit pigiiori omnia bona sna {|ua! liabebat;quKque
verat Eutychianae primum deinde Turboni , tcr-
, ,
tio loco aiii creditori. Cum Eulychi;iiia de jure

habiturus esset. Poslca mutuatus a tisco pecuiiiam ,
suo (1) doceret, superata apud judicrm a tertio pi^nori ci res siias omues obligavii; ct inlulil Seiae
creditore , non provocaveiat. Turbo apud alium pai tcm debiti et reliquam suminam novatione
,
facta eidem promisit in Cfua obligatione similiter

judicem victu^ appellavcral (2). Quxrebatur utrum ,
ut supra de Pigiiore convenit. Quaesitum est an Scia

tertius crcditor etiam Turboncm superare deberct,
qui primam creditvicrm ; an ca remota Tuibo praftrenda sil fisco , et in illis rebus quas Titius
tertium excluderel? Plane (3) quum tertius cre- tcnipore prioris obligationis habuit ? Ilem in his
ditor primum de sua pecunia dimisit ; iu locum rebus quas post priorem obligationcm acquisiil (7),
ejus substituitur in ea quanlilale quam superiori donec univeisum debitum snum consequatur? Res-
cxsolvit. Fuerunt igitur qui dicerent
pondit, Nihil proponi cur non sit prsefcrenda. /. 21.
Lic quoque ,
terlium creditorem potiorem esse debere. Mihi Sc.EVOL. LIB. 27. UIGEST.
nequaquam hoc justum esse videbatur. Pone pri- Pariler Papinianus libro ij rcspondit , Si prior
inam creditricem judicio convenisse lertiuia cre- crcdilor postra novatione facta cadem Pignora ,
ditorem et exceptionc ahove quo modo a ter-

,
cum aliis acccpit, in suum locum eiim succedere.
tio superatam : numquid

Turboaem qui adversiis /.12. § 5. M.\nCIAN. LIB. SINGUL. AD FORM. HyPO-
.secundo loco crediderat, tertius creditor qui pri- TIIEC.
inam vieit; exccptione Rei judicata? uli polcst Nola , Sed si secundns non offerat pccuniam
(4)?
Aut contra post primum judicium in quo prima
si posse prioicm vendeie ul primam tanlum pecu-
:
creditrix supcrata csl a teitio creditore niam expensam ferat non ctiam qiiam poslea cre-
, secun- ,
dus cicditor [ contra ] tertium obtinuerit poterit didil;'et quod superfltuim ex anteriore credilo ac-
;
lUi exccplioiie Rei judicatae adversus primam ccpit, hoc sccundo reslituat, d. § 5.
(5)
creditricem? Kullo modo, ut opiiiior." Igitur nec
tcttius cieditor siiccessit in eius locum quem
exclusit; nec intcr alios res jiidicata alii prodcsse
,
§ 4- Ds "* ^"'^ "0« atlendunlur ut qtiis prior intelligi

aut nocere solet. Sed sine prijudicio prioris Scn- deheat.
tentias , totum jus alii creditori intcgrum relinqui-
tur. /. iG. PaUL. LIB. 3. QUiST. XIII. ISt quis prior tempore in Pignore intcUi-
(1) Probabilis cst emendatio Cujacii qui

Jo- Irgli rtim primo exemplo probat Pauliis; victorinm tertii
(4) IIoc
teiH ; hoc sensu qui.i non edi Jerat iuslrumenla quibiis
, adversus primum, non dcbere ei prodesse.adTcrsus sccun-
probaret jus suum prioris Hypotheccc. dum.
(2) Forte ad Papinianum, cui Pau'us cum aliis asside- (5) Hoc altero e xemplo probat primum credilorem qui
,
hat ul iii 1. Lecta est. ô. ff. de ftelius cred. supra relala
:
victus est a tertio, niliilominus rfmaaere creditortm res-
Tif. de Pactis. N. 3.S. pt-ctu aMorum ; adeoque dici njn posse terlium in ejus
(3) Hac ralione nitcbaatiir qiii terlium secundo prafe- locum succcssissc.
rendum censebant. Postremas creditor, inquiebant, quum (6) Species legis h.-cc est. Priori convenlione debilor a
in primi creditoris locum siiccessit dimitltndo eumsua pe- Titio miitu.-itus pecuniam, certa Pigiiora ci dtdit. Secunda
cunia, pra-fertur mediis crediloribus ergo ct in lioc casu :
, conveutione eadem Pignora dedit Maevio. Tcrtia convcn-
debel stcundo cum, vincendo primum, vidcatiir
pr,-eferri; lionc Tilius novavit priorem debitoris sui obligalionim in
in ejus locum siiccessisse. Falsiim en hfc argiimenlum. aliam acceplis iisdem Pigiioribus el simul aliis. Quajritur
,
Solutio facit quiJim ut posiremus qui solvit primo, suc- an in Pignoribus jure polior sit Ma^vio.' Ratio dubitRndi
eedat in ejus locum ideo cnim fit hac solutio ut succedat,
;
quod posteriori tempore ex liac nova conventiooe Pignora
€t primus omuiDo non rtmanct creditor. Yeruin Senlenlia accepit. Ratio decidendi est, qnod Titius sibi ipse succes-
qua postrtmus vincit primum non facit vit in ejus locum , serit in jus prioiis Pignoris quod ex prima eoQTentione
succedat. Nec cnim vincit nt ia ijus locum succedal std , babebat.
quia causa ejus mclior esse judicatur ; qaa; res judicata ,
(7) Antequam tamea Fignus fisco constitulum esset.
lion potest fipro<lesse nisi adveisns eum conlra qumi lata
Nam in liis qnae postea acquisierit , fiscus occurrit j ut vi-
rst, non adversus alios. Qiiapropter merilo Paulus haiic
dcbimus infra jS. fiu. h. t. qucm vid. cum Nolis.^
ccntfDtiam impcobat.
; ;
TIT. IV. OUI rOTIORES IN PIGNORE YEL HYPOTIIECA, ctc. 25()
inaplrilur ilunlaxal quis prior convencrit

^fjltir; lU;
Pignore non qitis sil antii/iiior credilor.

, ARTICUI.US II.
Unde S\ primiis qui sino Hypollicca creditlit,

post sccuiKliim qiii iKiiimque fecit ipsc lTy])Otlic- , In qiiihis Pignoriim speciebus , necnon ciii el
ciin accepil ; siiie dubio posterior in Hypotlnca ailversus queni hccc piiorilas prosit, el pio quo
est. d. l. i:\. § -i. dcbilo.
Et qtiidein poslerior credilor qui ab hcrcilc n-s

tain hi-r.ditarius qtiain heredis Piffiori iwcc/iil pnr- , § I. In quibtis Pigiiorum specichtts sit hiiic prioritali
ferctur eliain in hcreditariis rebus ei qtii absqtic locus.
Ilfpolheca cum dcfuiiclo contraxit.
Hinc rescrihii Anloninus. Cuin ricnipiiMicain XVI. Vo/2 sohim iii Piffioribus ccnveiiliottri ibtis ,
fTcliopolilaiionini proplcreiuolumeiitum Senteuliae Qui prio est temporc ,

iiotior est jurc; sed ii jitdi-
iii rtruin tiim hcredis quam hercditariaruin posses- cialibiis.
siouem missam cssc proponas : intelligis, qu.imvis Uiidc Ulpianus. Si ct jure judicatiim ct Pignus ,
paler tiiiJS ciim Sosiano contraxeril tamen si ; , in causa judicati cx auctoiitatc ejus qui jubcrc j)o-
personali aclioiie (;um habiiit obligatiim, prapoiii tuit captum est privilegiis tcmporis fore j)oliorem
;
Rempiiblicain jurc Pignoris iii his ipia; ( ex aucto- lieredem ejus, iii cujus peisona Pigiius constitutum
rilale ejus qui jubcre potuil ) scrvaiidi judicati eSt (3) /. 10. UlP. LIB. I. RESPONS.
causa occupavit. /. i Cod. h. t.
Sed et in Prcelorio Pignore priorilas lemporis
va/et adversics eos qtii postea ex causa judicati
XrV. Ad privrilalcm nil rcferl eliain qiiis prior
aut convenlior.is Pignus sibi coiislitutuni conleiide-
conveneril dc /fypolheLa vendenda , aul cui priori
rent.
trndita sil; sed dutilaxal inspicilur quis prior de
Ilypolhcca consliluenda conveiierit.
Enimvero ita rescribit Antonimis. Si dccrelo Piae-
toris qui de fidcicommisso Jus dixit , in jiossessio-
Hinciii priori ITypotheca obligata sit, niliil vcro
nem fundi heredilarii, fideicommissi coiiditionalis
dc veiiditione convcmril ; posterinr vero dc Hypo- servandi gratia prius inducti estis quani adversa- ,
tlieca vcndcnda conveiieril vcrius est priorem :
rius vester in causani judicati, ejusdein fundi Pi-
poliorem csse. N.im et iu Pignore placet si prior ,
giius occupaverit jiissu cjus qui Jnre Sententiam.
('onveiicrilile Pignore, licct postciiori res Iradatiir,
exequebatur; leinpore jjotiores cslis. Nam quuin
adhuc potiorcm csse priorcm. /. i^. §' lo. Marcian. de Pignore utraque pars contcndit, piievalet jure
ilB. SINGULAR.AD FORIIUL. TlYPOTUIiC. qui j)r;cvcnil tcnijjore. /. 2. Cod. h. 1.
XV. y4d prioritatem nil rejhrt eliam , generaiis Inler pltires autem crcdilores iii possessionem mis-
ati specialis sit Hypolheca. sos , noii aUcndiltir qtiis missus prior fiieril : ut
videb. Tit. de Ileb. auctoi. judic. possidcnd. iii/ra
Narn Qui i^cncraliter bona dcbitoris Pignori ac-
lib.'li-i.
cepit co potior est ciii poslea pr<fdi;im ex liis boiiis
dalur; qiiamvis cx ca^lcris pecuuiaui suain redigtre XVII. Non soltim in Pigiwribus qucc jure coiisii-
posiil.
tiita suiil , sed et in cis quw nonjure constiltita iiti-
Quod si ea convenlio piioiis fuit, iit i(a dcmum lcm dunlaxat aclioncm pariunt hccc prioritas allcii- ,
certa (i) boiia Pigiiori haberentur, si pecunia de diliir ; scilicel iiiler los qiii ub eodetn l'ignus acce-
his (JUK gcneralitcr acccpit scrvari non )jotuisset :
pisscnt.
dcficieiilc sec.iiida convenlionc, sccundus creditor
V. G. Si non dominus duobii s eamdt in rem di-
in Pignore (a) poslea dalo non tain potior quam
versis teinporil.ns pigneiavcrit prior polior esl :
solus invenielur. /. i. Papinian. lib. 3. respons.

quamvis, si non domii lis Pignus accipia-
a diversis
Ilis qucE dixiintis consonat qtiod Valerianus et mns possessor melior (4) sit. /. i4. Paul. lib. i^.
,
Gallienus rescribunt. Si geueraliler bona sunt obli- AD Plaut.

gata , ct poslea res alii specialitcr Piguori dciitur :
quoniam ex generaii obiigatione polior habilur XVIII. Illud evidens est , hiiic qitcrstioni de prio-
crcditor qui anlea contraxit; si ab illo priore tem- Pigiioris locum esse non posse , iiilcr credilores*
rititle
pore lii comparasli, non nportet te ab eo qui pos- i/aibus vcl diversce res vel eltam diversce ejusdcni
tta credidit inquietari. /. 6. (Jod. Ii. t. ivi partes obligalce smt.
(i) Ila legunt Grffici ; ila Ant. Faber. Vu'ginnalelegilur, demnatusfuerit. Illa rnim lcx loquilur de sola condcmna-
cictera. Si cnim relincalur haec leclio [cceteia] ; mox in liuQi.s cauia qu£e doofc rxecutioui mauJula sit el Pif;- ,
;
linea sequeuti, pro gcnenditer , legendum esset s/iecialiter Dora c.qita, quemaclmodum nuUam Hyputliecam, ita nec
et iiifra quod djcilur <Je Pignore postea ciato , intelligendum ullam Uabat priorilatem credituri i;ui prius reus condim-
ssetdePi gnore geue natus crat. Hoen vrro lex loquitur de Pignoic ex causa
(a) Horum certorum bonornm. condtmaalionis capio.
Ncc (4) Idem dirilurcirca aclionem Publicianam. ViJ. supra

(3) obstat lex 6i. .fF. Je. Rc judic. I
Lione non priiis lauo haberi debet lib. G. Tit. de Pubt. in rem aci.
ejiis qui /irii
,
aGo LIB. XX. PANDECTARUM

Papiiiianus. Post (i) djvisionpm regionibus
Hinc quorum pensiones aliquot annls tion solutas, pro-
lactam intcr (rnties; convenit ut, si frater agri por- curator cxactioui praepositus ad lapidum venditio-
lioinin ^n o iiuliviso Pi£;nori datam a credilorc suo nem oilicium suum ex.tendit. Quaesitum cst , an jure
nrm liln risscl iv ilixiîoiie qua-sita; parlis partfui
,
Pignoris cos crcditor rctinere possit? Respondit
uiuiici.am allcr ilisln;'uic l (•.).}. Pi^;nns inlelligi coii- Sccunduin ea qux propoucrentur, posse. /. ii. g i.
IraLtuui cMstimavi scd prior.Mii sccundo non csse

:
ScffiVOLA LID. '.>7. Dir.FST.
polioiem quoniam secundum Pit;nus ad eam par-

;
Ilem Vlpianiis Pignus spccialitcr Respublica
: Si
tim direclum videbatur, quam uUia parlcm suam acccperit; dicciidiim cst pra^ferri cam fisco dcbere:
{ialernon conscnlieute socio non poluit obligare. si postea , fisco dcbitor obligatus est ; quia et pri-
/. 3. § 1. PaPIN. LIB. II. IIESPOJNS. \ati prKferuntur. /. 8. Ulp. lib. 7. disput.
Hinc Antoiiiniis : Quamvis ex caiisa dotis vir
§ 2. Pro quo dchito luvc prioritas prosit. (luondam tuns tibi silcondemnatus lamcn ; si
,
])riusr[uain rcs ejus tihi oblig.ircntiir, cum fisco con-

crcditori noii snliini pro traxit causain tiiam pra»venit. Quod si
jus (Isci
XIX. Priorilas prodcst ;
iis (piw ciiciirrcriwl

post bonoriim cjus oMigationcm ralionibus mcis
forte , scdctpro iisuris, etiani
coepit essc obligatiis ; in cjiis bona cessat privilcgium
poslquani secwido creditori resfuissel obligata.
lisci. /. 2. Cod. de Privil.Jisci.
JJoc docct Sccevola. Lucius Tilius pecuniam niu-
luain dedil sub usuris, acceptis Pignoribus ; eidem- Non prodest autem priorilas adversus eos crcditore.t
quc dcbitoii Mwvius sub iisdem Pignoribus pecu- qiii privilegtalam Hypolhecam luibcnl -.
du qua re
uiam dedit. Qua^ro an Titius nou lantum sortis, ct iiifra Art. 4.
earum usurarum nominc qua; acccsscrant antcquam
M:evius crcdcret ; scd cliam oaruin qua; postca ac- ARTICULrS III.
ccsscrunt, potior esset? Respondit, Lucium Titiuin
iu omne quod ci dcbetur, potiorem esse. /. i8.
De efTectu prioritatis iii Pignore.
SCjIiVOLA LIB. I. RESPON9.
XX. Qiiod si is qid prior Pignus acccpit, postca XXIII. Creditor qui prior Hypothecam accepit,
ex alia caiisa creditor factiis fiieril ; cjiis prioritas
sive possideat eain et alius viiidicct Ilypolhccaiia
ad hnnc novam caitsam non trahetiir. actionc ; cxccplio priori iitilis est , Si nois miui
F. G. Si idcm bis anle secundum el
, id est , .\NTE PlGNOni HVPOTBEC/EVE NOMIME SIT RES OBH-
post eum, crcdidcrit; in priore pecunia potior est GATA.
scciiudo , iu poslciiore tcrtius est. /. \i. % 3. Sive alio possidente prior creditor vindicet Hy-
MaKCIAN. LID. SING. AU FOKMUL. uyPOTBEC. potliecaria actione ; el ille excipiat, Si non con-
VENir iTT siDi RES siT oDLiGATA ; hic iu modum supra
§ 3. Adscrsus qiios prioritas prosil. iclatum (3) replicabit.
Scd si cum alio
possessore creditor sccnndus agat,
XXI. Adversiis qunsvis crcditores ha;c prioritns rccte agct; cl adjiidicari ei poterit Hypotheca ut :
prodest; eliani aclversiis Rempublicam , iil rescribit lamcn prior cuni co agendo aufcrat ci rcni. /. i^.
Antoninus. Si f.induni Pignori accepisti anlcquam l\LlBCIAN. LIB. SIKGtrL. AD FORMULAM. HyPOTBE-
Reipnblic£c obligarctur; sicut prior cs lcmporc, CARIAM.
]"tapotior cs jure. /. 4. Cod. h. t.
XXIV. Ilademum tamenposteriori creditori prior
Ilem Alexaiuier: Si ignoranle vel invito te, de-
atiferre potesl Pigmis sibi gcneraliter obligatuni ; si
bitor tuus qui nuiversa boua sua ob pecuniam dc-
prior alia Pignora sibi specialilcr obligata non ha-
bitam libi obligaverat cum Republica posiea con- ,
beat , uiide ipsi salisfieri possit. Ita enini rescribiint
traxit; jus tuum uou Ixsit. /. 3. Cod. de Rcmiss.
Severus et Antoiiinus : Quamvis constet specialiter
Pign. quxdain ctuiii\ersa bona generaliter advcrsarium
XXIL Quinetiam Ccesari el fisco prafertur, ut tuiim Pignori acccpisse ct a-qiiale jus in omnibus ,
in spccie sequenti. INcgotiatori crcditor marmorum liabere; lainen tenipcranda cst. Ideo-
jurisdictio
'sub Pignore lapidum quornm pretia venditores cs que , si posse eum cx his quK nominatim
ccrtum est
pecuiiia ciediloris acceperunt , numcravit. Ideni ci Pignori obligata snnt , universum rcdigere debi-
ji bitor conductor liorreorum Caisaris fuit : ob lum; ea quxposteacx iisdem bonis Piguori acce-
(t) H.-CC sprcies lesis-

,,
TIT. lY. QUI rOTIOllES IN PIGx\ORE VEL IIYPOTHECA, eic. 9.61

iistiinterim libi non auferii Pr.-escs provinciae ju-
, specic sequenti. Cuni ex causa mandati pra^dium
cl>il. /. a. Cod. de J'ign. et Hypoth. Tilio cui negotium fucrat gcstum debcretur; piiiis- ,
Prioritas eliam Iwc Iribuit, ut Pignus dislraherc quam ei posscssio tradcrctur, id Pigiiori dedit (5) :
liccat. lloc enini soli priori concedilur ; ul vidch, post traditam posscssioncm idem prxdium alii ,
Tiluto scfjucnli. dcnuo Pignori declit. Prioris causim cssc polioreiu

apparuit si uon ci cdilor »ccundiis prclium ci qui
;
,
ARTICULUS IV. ncgotium gesscrat solvissct (Oj. Verum in ca (]iian-

,
tilatc quam solvissct ejusquc usuris poliorcm ,

,
Quas excepiiones patialur regula; Prior tcnipore, fore conslarct ; forle prior ci peciiniam oif(r;il.
iiisi
polior jure : el de privilegio causie Pignoris. Qiiod si debitor atiuiidc pecuniam solvissct , prio-
rein praifcreudum. /. 3. § 1. Papik. lib. 11. nts-
PONS.
XXV. Regula nostra duas exceptiones patilur.
Prinia esl, ut pnor posteriori creditori non proi- Consonat quod rescribunt Diocletianus el Maxi-
fcratur cujus Pignori conscnsil. V. G. Si tecutn de mianus. Licct iisdcm Pignoiibus nuiltis crcditoribus
Hypotlieca paciscalur dcbitor, dcinde ideni cutu diversis teinporibiis dalis, priorcs baljeanlur po~
.tIjo lua voUuitate sccundus potior crit. /. 12. liores; tamcn cum cujus pccunia prsedium com-
;
MaRCIAN. LIB. SINfi. AD FORMUL. HvPOTHEC. paratum probatur quod ei Pignori cssc specialilcl-
^ 4- ,
obligatum statim convenit (7), omnibus auleferri

XXVI.Allera rcguhc nostrce exceptio est quod Juris auctoritate dcclaratur. /. 7. Cod. h. t.
mddiuii crcdilores pigneralitii quanwis lempore in
lihtd obsen'andum est quod , si pro jmrle duii'
Pignore posteriores, tamen ex sui Pignoris causa laxal ex mea pccunia rem comparaveris , pro rcli-
potiores sunt.
(juaaulcm ex lua vel nltcrius ; in eadcm ni partB
Unde Ulpianus : Interdum postcrior potior est duntaxat privileîuni liabeam. Qnare si duorum
priore. Ut puta si in reui istam conscrvandam
: jjupillorum ^8) nummis res fuerit comparata, ,-inibo
irapensiim csl quod sequens credidit ; vcluti si navis in Pignus concurrent pro bis porlionibus qua; iu
luit obligala et ad arniandam cnm vel rcficiendam
, ]nctium rci fuerinl cxpcnsse. Quod si rcs uon iii
cgo credidcro (i). l. 5. Ulp. lic. 3. disput. totum ex nummis cujnsdam comparala cst ; ciit
Hujus cnim pecunia salvam fccit tolius Pignoris concursus (9) utiiusquc creditoris; id c^t , ct anti-
causaiu. quioris , et jiujus cujus nummis res comparala cst.
Quod potcrit quis admiltcre, ct si in ciljaria nau-

/. 7. UlPIAN. LIB. 3. DISPUT.
larum fuerit crcdilum; sine quibus navis salva per- XXyill. Alia privilegialce tfypothecce species
veniie non polerat. /. 6. Ulp. lib. 78. ad Ed. est.Niniirum Credilor qiii ob restilulioncm .-editi-
Item quis in merces sibi obligatas crediderit,
si ciorum cretliderit; in pccuninm quam crediderit,
vel ut salvae (lant, vel ut naulum {2) cxsolvatur; pLiviicgium exlgcndi (10) liabcbil. /. J.'^.^//'. de Reb,
polcntior erit ; licet posterior sit : uam et ipsLUii cred. Ulp. lib. sing. de Officio consi l.
naulum potenlius est. d. l. 6. § i. Nam Divus Marcus ita edixit CnEDiTOF, fpii : <(
Tantumdem dicetur, el si merces horrcoriim, vel » ob rcstitutionem a^dificioruin credidcrit in [« cu- ,
ares, vel vcctura; jumentorum dcbetur. Nam ct ')nia quce crcdila erit privilcgium cxigcndi babe-
Lic potentior (3) erit. d. l. 6. %Jin. 11 bit ». Quod ad eum q •.of[ue pertinct
qui re- ,
Idemque est, si ex nuinmis pupilli (4) fueril rcs

dciiiplori domiuo mandante pccuniam subniinis-
comparaU. /. j.Ulp. lie. 3. disput.
iravit. /. 9. § x.Jf. de Privil.
credilor. ( Alias
l. a4- S '•./?• 'le Reb. auct. jud. possid. ) Ulp.
XXVII. Fit etiam privilegiati Pignoris menlio in LIE. 63. AD Ed.
(i) Scllicet sub ca lcgc , "t navis mil.i PlgDon ps«ft ipsidcbrrelur, potnit non quidem ip.ium pr.-edinm .<;»d ,
oblisuU. QuoJ si lioc DO!i convcDil; nedum privilcgialuni uum<.n pricdii sihi dibili obllgare tt sic accipe quod di- :
imo uullum Pignus liabebo. U:i eliam inleliige legcs i{\ix citur , cum ul Pigiiori dedisse.
sequuDlur. Niilla enim Lex f.st qiiK his casibus lacitom
{()) Et sic factum csset, ut ex ejus numniis rem debilor
dederitH^polhecam. Et ila Cujacius, Noodt, Vinnius, elc.
coniparasset.
recte senlinnl conlra Accursii et quorumdam Veterum sen-
tentiam. Firmatur eliam senteniia noslra ex legibus 2G et (7) Hasc convemio ,
ut res sit Pignori
34. ff. de Reb. auclorit.jud. pnssid. [ alias 1 1 et 19. ff. de
Piivil. credit. ] ex quibus liquet privilegium persouale dua- (8) Idrm dicendum de alii.s omnihus quorum pecuni
taxat ex his causis (iari, non Ilypothecam. res comparala ost cum in lioc tautum dilTeiat pupil!u3
:
(2) Le Fret. .1 cffiteris credilorihus , quod eo casu uulla ipsi speciaiij

cunventio necessaria sii: ut mox yid. N. prajccd. cuia
(3; .Scilicet si convenerit ut pro hac mercede, merces
,
Koi. (/j).
essent Pigiiori.
(i^) Ita scilicet tit is ciiius nummis res pro parte com-
(4) Huic enim etiam citra conventioncm , ex Lege .Se-
parala cst , pro ea parle admiltatut; |>ro reliipia parle ad-
Teri et Antonini tacilum Viguus in ea re datiir ; ut coustat
uiitialur antiquior crrditor.
cx 1. 3. ff. de Rtb. eor. cjui sub tutel. et I. peuult. Cod. de
Herwo Pign. dat. (10) T.icilam Hypotliecani eura liabcre jam yidimus su-
pra Tlt. Iii quibui caus. Pign. f«t. iuutiali.
(5) Nondum (juidem erat duminus prasdii ; scd , cutn
, ,, ,
aGa LIB. XX. PANDECTARUM

XXIX. Ex Conslilitlione Jiisiinicini , miilirres pothecam habeal, «Irum pro qunntitate debiti ,
iacilain pro doiis repetilione hahciil I/ypotheciiin : an pio parlibus dimidiis qiiorriuir? El iiiagif* esl ,
el pra-fenintw crcdilorihiis Ilypothccnriis quainvis ut pro quaiilitale debili Pigiiiis habeanl obliga-
Winpore anferiorihiis (i); non t.ini-n pn\i^nis snis tum. Sed uterque si cum possessore ag.U ; qiiemt
dotis nial:-rnce crciUtorihns (-.0. Falcin Constitu- admodum? utrurn de jiarte q"isque,an dc lolo
tione /loc privilcgiuin pro dute sola non pro ilo- ,
quasi ulriqiie insohdum res obligala sil ? Quod
natione Aule miplias coinpclcre dcjiuit. I. (in. Cotl. eritdiccndum , si eodcm die (4) Pignus uliiqiie
h. lit.
datum cst separatim spd si siniul illi ct illi si : ,
hoc aclum cst utcrquc in solidum agcl ; si mi-

Ex Novclla XCTir. cap. a. inidicr qiicB res im-
,
nus uniisquisque pro iiarte. l. i(>. § 8. de Pign.

mohiles hahens do:ein lonstante iimtriinonio rchus
,
el Hypoth. Makciapi. liu. sing. ad formul. Ilv-

mohi/ihiis aiixit; non jâudet hoc privifegio , pro eo
POTH.
dotis aiignimlo : ne detiir ocrasio per siinidala aug-
ment'1 itecipiendi crcditores inarili. Adde qiiocl docet Vlpianus. Si debitor res suas
diiobus siinul Pignori obligaverit , ila ut utriquc
Jhidcni definitnr, mnlier pro
Hypothccam ejiiani
in solidum obligata; esscnt; singuli iii solidum
dote hcihet prnferri
,
iion soliiin anliquiorihm Hypo-
aihersus extraneos Sevviana utenlur. Intcr ipsos
thecis ; scd et privileginiis ; puta ejus ciijus ex pe-
autem si qusestio moveatur , possidenlis meliorem
ctinia domits aul compnrata auc cedijicata aiit repa-
csse conditionem dabitur enim possidenti haec :
rata est. d. Novell. cap. 2.

tXCCplio St NON CONVENIT UT EADEM RES MIHI
:
Excipitir tamen Hypothera cujus ex pecii- cj'is

QuoQUE PiGnoRi autcm id artum
ESSET. Si fiicrit
nia inililia coniparata est : hiiic ciiini postponitur ut pro partibiis res obiigareulur , utileui actin-
Hypolhcca inulieris. d. INoveli. cap. 4- nem competere , et inter ipsos, et adversus extra-
Jtem llypolhcca dolis secundw lonjugis posipo- iieos per quam
: , dimidire (5) parlis possessionein
jiitiirIlypothecce quani prior conjux ejusve liheri appreliendant siuguli. /. lo. d. iit. Ulp. lib. ^S.
hahentpro dolc prioris. Noveil. XCI. cap. i. ad Ed.
XXX. Fidimus privilegiaias Hypothecas , ccv XXXII. Hccc tamen regula Qui concurrunt,
teris IJypothecis licet anliquiorihus ,
prceferri. tcnipore concurrunt jure , duas exceptiones pa-
Hoc non ad privilegia pcisonalium actionnm
traht! ; litiir.
eteniin Eos qui accepcrnnt Pignora. cum In rem Prinia csl , quuin qiiis partein noininis sub Plg-
actioncm liabcant privilegiis omiiibus quoe pcrso-
, no.ihiis conlracti vendi:lil. Quaimis eniin pro^
nahbus aclionibus competiint prxferri coiislat (3). ,
partc quani rctiiiuit , conctirrat ct tenipore et causa
/. 9. Cod. h. t. DlOCL. HT Maxi.-.i.
cuin ejnpiore ; iamenei pnejirtur: hoc'eniin inter
ipios aciiim prcesuinitur. V. G. Insuiam tibi vcn-
SECTIO II. didi; tl dixi prioris anni pensionem mihi, sequen-

tium libi accessiiram ; Pigiiorumque ab inquilino
datonira jiis ulrumqne sicuturnm. Neiva Pro- ,
De regiila Qui in Pignoi-e concuiTunt

:
ciilus ad nlram(|ue pensiuicm Pignora suf-
: Nisi
ficerent, omniiim Pignorum primiim ad me
jus
lempoie concitrrunt jure. perlinere qiiia niliil apcrle dictum
: esset an ,
comiuuniter cx omnibus Pignoribus sumnia pro

XXXI. Hiiic regidfc con.ionat qiiod , Si pluri- rala servclur si q'iid snpcresset, ad te. Paulus ;
:
Facli qua;slio cst scd verisimile cst id aclum

Lus rcs simul Pignori detur, seqiialis oninium :
,
causa csl. /. 20. § i..//. de Pignerai. aci. Paul. ul primam quamqne |>e!i-;ioneiii Pignorum causa
LiB. 29. An En. seqnatur. /. i3. Paul. lib. 5. ad Plaut.
No/aiidnni est aiileni intercsse an his qiii tempore Altcra exceptio esi circa Pignus /i.s''ale ; quoil
in Pignore concurriint siinul res Pignori clala sit
,
prcvjerliir cceteris qiiibuscum concicrrii tcmpore.
an separatiin. F. G, Si dno pariter de Hvpollipca Hinc Si ,
qui mihi oijiigaverat hahet ba-
qi'se
paciscantur; in quantum quisque obligalam Hv- Lilurusque cssct , cum fisco contraxc-rit; scieuduin
(i) Sunt c agiiant an nntcriorrs credltores ex- Ilypollicc.iiiis crcJiionhns liqiii 1 rs 1
pri-ss;'.m, .-m d.inta.\al Ilypothec.-im hHbcrent; ct liios. rl sumpt. fun. in cjua dicilur inqui
lijs S'ilis qiii iHcilani cluutsitat liabcbaiil muliercm prae-
,
illatis funerandum.
fcrri pulaiil. Virum lcx nou distinguit. Sane inif(ua prorsus
et a Juris principiis absonans h.-ec lex meiilo dicetur. (4) Hinc ipale quiJam coUiyunt, p
latem horarum
et niomeiitorum non atteiuii ii biis eodcm dic
(a) Uoc casu liberi, privilegio matris suas 1
Piguus Giinstilutnm csi. Tatct dc'hoc non agi ct :
Ira huuc casum ; solas muliercs quum ipsoe cxperiuntu ccrtum cst cuni q li scmel Vic icui coiisiituit, con
lioc privilcgio pr.-elationis gaudcut. lustit. Tit. de Aciion iio.ssc postca qiiamvis codem di simel cjuajdilum ini» i
S 3o. miuL.c.e, cou^titucndo alic.il':
(3) Eicipicndura Jcbiliim funebre ;

quod pr:efeiri clianj (.1) \w\a diimdUiin,
1;
;
,,
TIT. ]V. Qlir rOTfORES IN PIG-NOIIE VEL IIYPOTIIECA, elc. 2G3

tsl , po>lca (0
iii re
(i) aciji! lem
aciiiiisio fiscmii polioiem |
fistus (.j). /. 'iS. ,//. dc Jiire J/.sJ. Vlp. c. 3.
cssu dcboro, Papiiiiunum S5poiidis.se. yiiod 1
coiiblilulum esl pricvcnit lim causam Pignoiis

:
laefer.nliir. IIoc cst Fisci pri-

(i) Srilicet post iilriini<(ue Pigmis coiitracli.
cgo c legim txplicat Cujaciusi U
(?.) Sufficit cnim fisciim liinc coiUr.ixisse <iuiii
Iltri 1'iguus esset consiilutum ;

ul ciilcris tlirtn
TITULUS V.
DE DISTR.VCTIO>E PIGNORUM ET inPOTHEC.VRUM.
J us Pignoris in co polissinuini consislic iit credi- lct , verum incipit eniptor dominiuni rei lialicrc,'
tor rcnt sibi pigneralam Dislrahere possit , ad coii- Scd etsi noii couvenorit (1) dc Dislraliendo Pig-
se(/iiendiim cx prctio hoc fjnod sibi debelur. iioie : lioc tamcQ Jiire ulimur ut liceat Distra-
Hiec aiitem vcnditio fiiui' Jil jure Pignoris , om- hcre (2), si niodo npu convenil ne liceat. /. 4>
nia Pignora quibus res uexa erat dissohnt ; libc- JJ.dc Pignerat. acl. Ulp. lib. 4i- Jit> Sacin.
riimque rci dominium si penes eiini qui eatn Pig-
,
II. Sed Quxritur si pactum sit a ,
creditore ne
tiori dedit Juit , iii emptorem tradilione sccuta liccat debitori Hypothccam vendere vel Pignus,
ansjcrl. qui Juris sit ? et an pactio nulla sit talis, quasi
Lt hcc Jiisius cjrponantur , inquiremiis i." Qua; contra Jus sit posita; ideoque vseniri possil ? Et
requiranliir iit rcs jure Pignoris Distrahatur. ccrtum est niillain esse veiidilioncni ut pactioni ,
Dcinde tractabimus de ejjectu Dislr actionis qua; stetur. /. 7. §2. Marcian. lib. sikgul. ad formul.
Pignoris. Postrenio agemiis clc beneficio
Jil jiirc iJvpoTirec.
quod Princcps creditori pigncratitio concederc solcl, Quinetiani Ubi convenit ne Distraheretur ; cre-
quuni nuUus einptor Pignoris invenitur. dilor , si Distraxerit furti obligatur. sup. d. l. 4-
,
J}'.
dc Pignerat. act.
ARTICULUS I.
Scilicct Tsisi ei (3) lcr fueril denuutiatum ut
solvat, et cessaveril. d. l. 4.
Qua; requiraiitur ul res jure Pignoris Distrahalur.
Id(?iiique Juris est , sive omnino fuerint pacti
uc vaeneat sive in summa , aut condilionc , aut
Huc pertinenl seplein qiuestiones. Priina est
:
loco, contra pactionein factum sit. /. ^.ff. d. tit.

an requiratur inter\<cnisse conventionem expressam
PoMPON. LIB. 19. AD SaBI.N.
ul Pigmis possit Distrnhi ; et quam vim habeat
contraria comentio , iit non ticcat Distrahere Pariter Paulus : Si intcr crcditorem et debito-
'}..'' Quis rem pigncratam Distrahere possit jiirc rcm convencrit ut Fiduciam (4) sibi vendere
,
Pignoris ; el3.» Pro qiio dcbito ; 4-^ Quanrlo Dis- noii Hccat non solventc debilorc creditor denun-
;
traiiere possit, ct an. possit coî credilor nd Dis- liare ei solemniter (5) potest , et Distrahere : nec
trahendiim ; 5.^ A
quibiis Pignorihiis incipiendum euim ex tali conventione, Fiducia' actio nasci (6)
6.a QucB forma in Pignoris Distractione obsermnda potest. Paul. sentent. lib. 3. tit. i3. § 7.
sit ; 7.» Cui possit Distrahi.

III. Deuique si autiquior creditor dc Pignore
vcndendo cum dcbitore pactuin interposuit; pos-
§ 1 . An reejuiratur expressn conventio de Distra- tcrior aulcm creditor de Dislrahendo omisit, noa
hendo Pignore ; el quam i<im obtineat conlraria pcr oblivionem , scd cum lioc ageretur ne posset
conventio iil non liccat Distrahere. vcndcre videamus an dici possii hucusquc tran-
:
sire ad cuni jus prioris, ut Dislralicre Pignus huic

1. convenit dc Dislralicndo Pignore ; sivc
Si liceat? Quod admitlcnduui exislimo. Saepe enim
ab iniiio , sive postea uon lantum venditio va-
: quod quis ex sua pcrsona uon liabct , hoc pev
(i) Per obliYioncm. (5) D. Scbultingius pulat legendum ,

soleinniter ter.
(2) Modo tamen ler Jeaunticlur ; ul videb. infra § 6.

(6) Id cst, ex tali conventione nuUa actio nascitur, qiia
(3) Debitori. crcdiior tencatur si Fignus di^traxetit laodo tamea t«.>: :
(4) Vigiius per Cduciam contractum. Idem dictum put.i dcuuutiaverit.

si alio modo contractum fuerit. De Fiducia vid. Appeud.
ad Tit. de Pignerat. acl, supra lib. i3.
,, ;,
>M LIB. XX. P' ^DECTAUUM

esiraneum petcre potest. /. 3. ^ denique ff. Qua' debitoribus cessantibus, pro solido Piguus vendere
res Pignor. Paul. lib. 3. qujest, quisque potest ? Rcspondi, Posse, /, 11, Sc*vol,
LIB. I. RESPONS,
IV. Itlnd patet qiiod si hanc legem ne Pignus ,
Et alibi rursus. Arbitri dividund» hereditatis
Dislraheretur debitor in conlrahendo Pignore non
inter heredes quum corpora hereditaiia divisissent
dijcit ; postea citra vpluniatem crediloris illam di-
nomina quoque communium debitorum separatini
cere non polest.
diversa singulis in solidum assignaverunt. Qua;si-
Unde Se\'erus et Antoninus : Si siint qui emere tum cst an unusquisque eorum , debitore sibi ad-
praedia tibi obligata veliiil, iioq impediunlur scrip- dicto cessante in solutionc pro solido Pit;nus,
tura teslamcnli qua complcxus est debitor niilla
; sub eo nomine obligatum vendcre possit ? jlcs-
ft venumdari et pcenam addidit ut fisci
se pra?dia ,
pondit , Poluisse, /. i^- SciEVOLA, lib. 6, di-
fiercnt. Kec cnim pntnisse eum hujusmodi legc GEST,
jus creditoris facere delerius, manifestum est. /. i.
Cod. Debitorem vendilion. Pignor. VII. Et hcEC quidcm de eo credilore qui in
Pignore potior est , et de ejus heredibus.
Simili ratiane , frustra denunliabil debiior n.'
Pignus Dislrahatur. Secundus autem creditor non potest Distrahere
Pignus ; ut ex Papitiiano discimus. Ita ille : Crc-
tlinc Gordianus : Debitoris denuntialio qui cre-
ditor qui praedia Pignori acccpit et post alium ;
ditori suo ne sibi rem Pignoii obligatam Distrahat
creditorem, qui Pignornm convenlionem ad bona
vel his qui ab eo volunl compararc, denunlial ;
debitoris conlulit (i), ipse cpioque simile pactura
ita demum cflicax cst si universum tam sortis quani
,
bonorum ob alium aut eumdem contractum intci-
iisurarum offerat debitum creditori ; eoque non
posuit, aute sccundum creditorem dimissum, nuUo
accipientc, idonea fide probationis (ita ut oportet ]
jure caetera bona titulo Pignoris vendidit (2),
depositum ostendat. Nam si vel modicum de sorte
Sed ob cam rem, In persouam actio contra eum,
vel usuris in debito perseverct Dislractio rei ,
creditori qui Pignora sua requirit, non compelit,
obligatae non potest impediri ; neque ea rationc
nec ulilis danda est. Nec Furti rcrum mobilium ,
emptor, tametsi sciat interpositam a debitore cre-
gratia recte convenictur
, quia propriam cau-
ditori denuntiationein , mala; fidei fil possessor. ;
sam ordinis errore ductus, persecutus videlur

, :
f. 2. Cod, d. lit,
praesertini cum alter creditor furto possessionem
quas nou fuit apud eum non amiserit, Ad exhi-
,
§ 2. Quis possit pignus Distrahere, bendum quoque frustra litem excipiet quia neque :
possidet neque dolo fecit ut desineret possidere.

,
V. Crcditor qui potior est in Pignore , iUwl Sequitur ut secundus creditor (3) possessores iii-
Dislrahcre potest. Et quidem Quomiuus creditor terpellare debeat. /, i, Papin. hb, 26, qujESt,
qui antca Pignus accepit Distrahat, non oflerend j
secuudus priori debilum interpellare non potest. VIII. Quod dicimus , secundum creditorem Pi-
,
gnus Distrahere non posse , intellige quandiu secun-
/. 3. Cod. Si antiq. cred.
dus manet. Al Quum secundus creditor , oblata
VI. El quemadmodum ipse creditor , ila ejv^ priori pecunia in locum cjus successerit
, vendi- ;
heres Pignus vendcre potcst. Hinc Pomponius ; lioncm ob pecuniam (4) lolutam et creditam rccte
De vendendo Pignore , In rcm pactio concipienda facit. /, 5, Marcian. lib, sikg, ad formul. Hy-
«2st ; ut Diuncs conliiieantur. Sed etsi crediloiis POTH^C.
duntaxat persona fuerit comprchensa; etiam heres Consonal quod rescribunt Diocletianus et Maxi-
ejus, jure vendet: si nihil in contrarium actum est. mianus, Diversis temporibus eadcm re duobus jure
l. 8. § 4- ff' de Pignerqt. act. Pompon, i,ib. 35. Pignoris obligata; eum qui priordata mutua pecu-
AD SaBIX. nia Pignus accepit potiorem haberi , certi ac
,
Si creditori plures heredes extiterint , et uni cx manifesti Juris est : nec alias secundum creditorem
liis pars cjus solvatur ; non dehent caeteri heredes Distrahendi potestatem hujus Piguoris cousequi ,
creditoris injuria aftici sid possunt totum fnii : nisi priori creditori dcbita fuerit soluta quantitas.
dum vendere , oblato debitoii eo qnod coher.rli /, 8. Cod. Qui potiores in Pign.
eorum solvit. Qua; sententia uon est sine ratioue. Idetn docueratil Severus el Antoninus. Qai Pignus
§ 4- fit. Ulp. lie. 28. AD Ed.
^. 1 1. cf-
secmido loco accepit, ita jus suum confirmare po-
Quocirca hcec occurrit qucestio. Arbiter dividenda» testsi priori creditori debilam pecuniam solverit
hereditatis, quum corpora hereditaria divisisset aut quum obtulisset, isque accipere noluisset, eam
nomina quoque communium debitorum separatim obsignavit et deposuit, nec in usus suos convertit.
singulis iii solidum assignavit. Quaesitum cst an /, I, Cod. d. tit.
,
(i) Id fst, qui generaiem H/potliecam in bonis debi- Qui prior est in liis Cicteris bonis qua; prlipns nuUo
(3)
toris paclus eu.
(a) Nam diiptaxaf in

prxdiis spefiajiler obllgatis rtl . (4) TJ est , lam ob peciiniam quam ad dimillendnm
prior; in caeteris bonis posterior est. Hac igitur disiralnri priorem creditoreoi sohit, quam ob illam cujus jpse crc-
jion potest ; antcquam, dimisso secundo crcdilore qiii iu ditoi est.
}iis csteris boui^ prior e«t, ipse faclus luurii prjor.
, ,
TIT. V. DE DISTRACTIONE PIGNORUM ET IIYPOTIIECARUM. 2G5

Ileni AlcTander : Prior qiiidem crcditor coiu- quam si aliis casdcm rcs debilor vcndidisset.
Sed
pclli iiou polost tibi ,
qui posleriorc loco Piyiius ita peiscqneiis rcs obligatas audicris j si , quod
accepisti , dcbitum oflerre. Sed si la illi id omne eidera possessori propter pra-cedciitis conlractiis
quod debctur solveris , Pignoris lui causa iirma- auctoritatcm dcbiluni cst , obtuleris. /. i. Cod,
bilur. /. .'). Cod. d. tit. Si antiq. cred.
ISihil rcfc.rl aiileni quomodo dimissns fiicrit prior
crcditor , soliUione an comf)ensalione ; utjiniulur § 3. Pro quo dcbito Pipius Distralierc ticeat.
Pigniis secundi.
Unde antequam debitor a piiore creditore
Si XIT. Quum
Pignus ex partionc Va-nirc polest,
Pii;nus liberaret, idem illud ob pecuuiam creditam non soluni ob sortcm non solutam vsenire potcrit,
alii Pi^nori dcdisset ct anlcquam ulrique creiii- ; sed ob caelera quoquc veluti usuras, et qu« \n. :
tori solvcrct debitum, rem aliam (i) priori cre- id impensa sunt. l. 8. § 5. Jf. dc Pigncrat. acl.
dilori vendidcrat creditumque peusaverit cum , PoTVtPON. I.IB. 35. AD SABm.
prclio rci vcndit» diceudum cst, pcriude habcri : Et quidein Quandiu non est iulcgra pccunia.
debcre ac si priori crcditori pecuuia soluta esset : creditori numerata , etiamsi pro parte majorc
licc enim interesse solverit au pcnsaverit. Et ideo , eam consecutus sit Dislraliendi rem obligatam,
ff. Qui Gor-

postcrioris cr 'ditoris causa est polior. /. l^. iion amittit faculiatem. /. tj. Cod. h. t.
potiores. Pomp. lib. 35. ad Sabin. DUN.
IX. Si crcditor in Pignore sccundiis , rem pignc-
ralnin Distrahcrc non potest ; multo minus polcrit § 4- Qtiando Pigniis Distrahi po.^tsit , et an possit
creditor ciii nuUalenus est obligata. cogi credilor ad vendendum.
Hiiic Rci creditor obligata; generali sive spe-
ciali convcnlionc pcr credilorem alium cui non ,
Xni. Tiinc deiniim Pigmis Dislrahi potesl
fiierat nexa venumdatae , non amittit pcrsccutio- quuni debitum pro qiio contractiim est , exigi
iiera. /. 17. Cod. h. l. Diocl. et Maxim. potesl.
X. Illiid etiam patet ; crediloris creditorem nisi

Jgitur Quum
solvendre pecuniae dies pacto pro-
,
lerlur , convenisse videtur nc prius vendendi Pig-
Pignori datum sit, rem pigncratani
ipsi jiis Pignoris
iioris potestas excrcealur. /. 4- Papin. lib. 11.
Distrahcre non posse. Unde ita Diocletiainis et
P.ESPOIVS.
Maximiaiius rescribunt. Si maritus tuus muluam,
licet tuampecuniam eorum quae Pignoris
dedit , : XIV. Sed etsi jam aliqiiid exigi possit
con- , si
ei non successisli
titulo accepit , si Distralieiidi ,
venit itt nonnisi post certum tempiis res Distrahi
nomine Ino nullam habes facultatem. /. 19. Cod. possit adhuc illud lempus expcctandiim erit.
h. lit. Talis autem convenlio in spccie seqiienti intelli'
XI. Non intelligitur e.tiam Distractio jurc Pig- gitnr. Si annua bima trima die triginta stipulatus,
noris facta quum debitor non intervenieiite cre-

.•
acceperini Pignus ; pactusque sim ut , Nisi sua
dilore vcndit. Iino qiiamvis ea lege Distraxerit QUAQUE DiE PEcuNiA soLUTA ESSET vcndcre cam ,
nl ex pretio antiqiiiori creditori salhfat ; Si tamcn mihi liccret placet antequam omniuni pensionuni
:
debitor non interveniente credilorc Pignus vcndi- dics \eniret, non posse me Pignus vcndcre : quia
derit, ejusque pretium priori solverit; cmptori eis verbis, omnes pensiones demonslrarentur; nec
(2)
poterit offerri quod ad alium creditorem dc iiuni- vcrum est Sua quaque die non solutam pecu-
mis ejus pcrvenit, NiAM, anlequam omiies dies vcnircnt. .Scd omnibus
et usura; medli temporis. Ndiil
enim intercst, debitor Pignus datum vcudidit, an pcnsionibus praeteritis, etiamsi una (4) portio solula
denuo Pignori obliget (3). /. 3. § i. Papi.n. lib. 3. non sit Pignus potesl vKuirc.
,
KESPONS. Scd si ita scriptum sit, Si qua pecunia sua die

Idem est et si ipsi creditori debitor in soluliim soLUTA NON ERiT statim competit ei Pacti con-
; ,
dcdisset. ventio. /. 8. ^" 3. ff. dc Pigncral. act. Pompon,

LIB. 35. AD SaBIN.
Hinc Alexander. Si vendidisset qui ante Pignns
accepit ,
persecutio
tibi Hypolhecaria supcresse XV. Maxime aiitem Distrahcre Pigiius non
iion posset. Cuin autem debitori ipsi priori crcdi- potesl creditor , qiium est iii mora accipiendi.
lori eadem Pignora in solutum dederil vel vendi- .
Unde Alexander. Si residuum debiti paratus es
derit : non magis tlbi persecutio adempta est solvere , Prseses proviuci* dabit tibi arbilruin ;
(0 Qaid si ipsam rcm pigueratam ? ViJ. iufra mox «eJeret : alioquinnon succeJeret [ ut viJ. Tit. praiceJ.
N. 6. ] , ct proinJe uecesse non esset ei offerre.
(2) Si pri|nus creJitor ipse Jistraxisset, Cffitera Pignora Sensus est si debilor denuo obligasset tertio, qui in
(3) :
soluta cssent; nec remanercl seciiujo

creJitori, jus oHV- locum primi pecunia ejus Jimissi successissel ; possct se-
renJi. Verum veuJitio a debitore ciinJus creditor ei offerre ergo pariter et huic emptori
iacta, Figuus ejus uoa :
perimit; aJeoque potesl offerre. Nota subauJieuJum offerre potest. Nihil enint interest, etc.
,
«mptorem <
ege sulvisi ut in jus prioris creJiioris suc- ima duntaxat.
(4) Etiainsi
Tom. II. 34
, ,

apud qiipm, quantum sit qiiod snpercsl cx dcl)ito debetis et solemnitcr vendere. Ila eiiim appa-
cxaininabilur. El, sive aj judicem veniie adveisa rebit an cx pretio Piguoris debito satislieri possit.
,
pars ccssavcrit , sive obiato supcrlluo ad veiiditio- Quod si quid deerit non prohibemini c»tera ,
nem prosilueiit ; improba alienatio ,
proprietalis eliam bona jure couventionis consequi (2). l. 9.
tuje jiis iion aufevt. /. 5. Coil. h. l. Cod. h. t.
Muho
minus Dislrahcre poteril creditor quuin ,
eo noiente accipere , quod ei dcbelur obsignalum

§ 6. De Jbrma Dislrahendi Pignoris.
fuerit : modo obsignatio durel.
Vnde Gordianus Si priusquam Dislraheretur :
pignorata posscssio, pccuniam creditori obtulisli

XVIII. Pignoris Dislractioni prieviutn est iit
; si reni crcdilor non teneat, ecuii apud iMagistratum
eoque non accipienle facta contestalione (i) cani
deposuisli
Scniana actione persequaUir ; ut possessione adepta,
el bodic quoqn.e in eadem causa pcr-
;
maucl liiijus Distrahendce copiani habeat.

Pignoris Distraclio non valet. Quod si
:
priusquam offerres legcni vcnditionis exercuit Hinc Diocletianus et Maxinnanus Si : in hoc

quod jure subsiitit, icvocaii iion debet. /. 8. Cod.
;
quod jure tibi dcbctur satistactum non , fuerit ;
debiloribus res obhgalas tenentibus aditus Pra-scs ,
h. lit.
provinciffi tibi Distraheudi facullatem iubebit (3)
XVI. Una qua;slio superesl an possil credilor : licri. /. 14. Cod. h. t.
cogi ad Pigtms elapso tempore Distrahendum ? XIX. Quodsi crcditorPignus teneat, illud absque
hac de re ita Pomponius : Quanivis convcnciit ut Magistralus auctorilate Distrahere potest. Hoc tan-
fundum pigneiatitium libi venderc liceret; nihilo- tiim rcc/uirilur , ut debilorem cerliorem faciat , el
rnagis cogeiidus cs veiidere, Hcel solvendo non sit rem gcrat bona fide.
is qui Pignus dedcrit quia lna caiisa id caveatur. : Hinc Alexcmder. Creditor Hypothecas sive
Scd Atilicinus , Ex causa co,j;cndiim crcditorem Piguus quum prosciibit (4), uotum debitori facere,
esse ad vcndeiidum dicit. Quid eiiim si miillo mi- et sibi bona fide rem gerere ; et quando licet (5)
,
nus sit quod debealur et hodie plnris va?: ii e ; possit leaalo dicere debet. .Si quid itaque per fraudem
Pignus quam postea ? Mclius autem cst dici , cum in Pignore villa^ venditM commissum probare
qui dedcril Piginis posse veudere; et accopta pecii- potes ; ut inferatur actio qua; eo iiomine com-
nia solvcie id quod dcbcatur ila tanicii ut :
, jjetit (6), adi eum cujus de ea re notio cst. /. 4-
cicditor ncccssitalcm babeat osUiidere rcm pigue- Coil. h. I.
ratam si mobilis sit piiiis idoiic.i cautcla a dcbi-;

Qiiolurlici iiiilriii ilenunliatione creditor certior
lorc pro indeninitate ci prseslanda. Iiivitum enim fieridcbcut, ila docct Paulus :
crediloicm cogi vendeie satis inliumaniim est. , Crcdilor si siinpliciter (7) sibi Pignus dcpositum
/. G.
J/. de Pignerat. acl. Pompon. lib. 35. ad Distrahere vellil; tcr (8) ante denunliare debitori
Sabin. suo debet ut Piguus luat ue a se Distrahatur. Paul.
,
SENTENT. lib. !. tit. 5. § I.

§ 5. Quum plures res Pignori datie sunt , a quibus Justinianus aulein sancivit ut si quidem deforma
incipieiidum sit. Distrahcndi Pignoris convenit, eaforma observelur;
si non convcnil , liccnlia sit crcdilvri ex dcnuntia-
XVII. Creditoiis arbitrio perrailtltur ex Pigno- tione vel ex Senlentia jiidicis post biciiniiim ex 1
ribus sibi obbgatis, quibus vclit Distractis ad suum quo altestatio missa vel Scntcniia prolala cst) ven-
commodum pervenirc. /. 8. Modzst. lib. 4. dcre (9). /. fin. § i. Cod. de Jurc domiu. im-
BEGUL. petr.
Si tamen alitv res specialiler , aliie gencraiiler
obligatce fuerint ab liis qiue specialiter obligala'
:
§ 7. Ctii Pigniis Distrahi possit jure Pignoris.
sunt , incipienduni docc/U Ihoclelianus ct Maxi-
mianus. Qu;c spccialiler voliis obbgata sunt , de- XX. Debitor a creditoiePignus quod dedit frus-
bitoribus detrcttaulibus solutionem , bona lidc tra emit, cum rei suw nulla emptio sit. Nec, si
(1) Id est , deuuntiatione. (5) Id est, licitabitur.

(a) Adde 1. Cod. de Pignorib. et Hjp. qus supra.
1. (6) Pigiieratitia scilicet , de qua supra lib. i3. Tit. de
relata est Til. pr.-eced. N. i!^. Es qua iiolabis , non ex Pignerat. act.
slricto Jure , sed ex quodam jurisiîctiouis teraperamento Id est, uon adjecta conventionc speciali ut illud
(7) ,
proficisci, lU credilor tenealur primum e.xcutere quê spe-
non .soluta intra certum dicm pecunia , distraliere liceret.
cialiter ci oljlig.ita suut.
Hoc enim casii dies interpellat; oec ulia denuutiatio neees-
(3) Nou igilur pourit credilor eas propria auctoritate saria cst ad dislrahendum.
occupare ; ut vid. supra Tit. de Pign. et Hypoth. N. 28. idcm Jus obserTalur, quum convenit
(8) Igitur ct niliil
dedislrahendoPignore, ciquum convcuii nedisiraheretur.
(4) Proscrihere igitur, id est, propositis publicis pro-
grammatibus docere di-bet rcm esse venalem. Nec obslat (9) Contra linnc disertum textum Dcnellus in Tract. dc
Itx fin. Cod. de Jur. domin. impetr. iu qua nou agitur de Pignorili. probare nititur Jure Justinianeo rreditorem posse
,
proscriptione quae fit aute venditioncm ; scd dc illa quae anle lioc biennium distralicre Pignus, et hune lextum esse
pniit vruditionem teutatam fubat, ut jus dowinii impeira- iiitelliifcndum de solo casu quo vult impetrarc ul illuJ jure
retur. domluii possidcac.
, ;
TIT. V. DE DISTllACTIONE PIGNORUM ET IlYrOTlIECARUM. aG?

Pignus emere possc; quia in domiuio manct dcbi-
minoris (i) cmcril, cl Pigniis pclulaut tlominium
vindicel, ci non loluni deijituiu oircrenli, cn ditor tOris. TUVPHON. Llll. 8. DIirDT.
/. 12.
possessioiieni resiitucre cogctur. /. ô. <le Pij^- Consonal quod rursus Dioclelianus el Ma.xiinia-
fj.
nerai. a/t. Papin. lih. 3. besp. niis rescribunt : Gum doniiuam iioii rninoiein vi-
Ilein Dcbitoiis lllius (lui nianet in patris polos- giiitiqniuqiie aniiis, ca qu.TK obliga\erat, tibi jure
domiiiii possidire permisissc, et in solulum de-
talo, frustra Pignus a credilorc palris, pcculia-
prccibus signific^s; domina: conlraclus ct vo-
ribus nuiumis coniparal (a). £t idco si patronus disse
dchitoiis coiitra tabulas cjus possessioneni accc- luntas ad firmitatcm tibi sullicil. /. i3. Coil. de
pcrit (3), dominii paitciii obiinebil (4). (5) Nam Pign. etHypolh.
pecunia qnam filiiis ex re patris in preliiim dedit, XXII. Quum poslcrior creditor a priore Pignus
Pigmis libcratur. (/. /. 4o- § ' emit; non tam acquirendi dominii , quain ser andi
XXI. Ilhul patet creditor iion potcgt ipse ct
, ejiiod Pignoris sui causa, iiitclligilur pccuniam dedisse:
vendilor et emptor Pignoris e.sse. Sed ct Si pcr sup- et ideo offeiri ci a debitore potcsl. /. G. Modest.
positain personain creditor Pignus suum invito (G) MB. 8. REGUL.
dcbitore comparaverit, einptio nou videtur; ct Hoc significant Diocletianus et Majcimianusquum
idoo quandoque lui polest ex hoc cniin causa Pig- :
rescribuiit -.Y.mÛow. Pigiioris causa facta; noii
noris vel Fiduciie finiri non polest. Paul. sentent. quod scriptum sed quod gestum cst, inspicitiir (9).
lib. 1. lit. 1 3. § 6. /.3. Cod. Plusvalerequodagitur,c.lc.
Unde Diocleiiaims Maxiinianus. Et qui subel Similiter si res veiidatur fidcjussori debiloris
iinagine alterius persona; quani supposuerat, ju- magis Pignus redeniptum , qitani Distractio jure
gitur lenet; cum sibi ncgotium gerat; alicnasse iion Pignorisfacta videbitur.
vidctur. Jure enim Pignoiis obligatum praedium Hinc Paulus respondit, Fidejussorem in quem
neque si per subjectam persoiiam creditor com- Pignora a confidejnssoribus data translata sunt;
paravit, neque si sibi addixerit , debitori aftcrt non emptoris (10) loco substitutum vidcri, sed eju»
pra^judiciiim; sed in eadem causa permanet in qua qui Pignora accepit ct ideo rationem friictuiim
:
fuil ante hujusmodi collusioncni. /. lo. Cod. h. t. et usurarum haberi oportere. /. Sg. §1.^. de Fi-
Si igitur poteris evidcntibus probationibus mons- dejussorib. Paul. lib. 4- respons.
traic crcditorem per suppositam imaginarii emp- Siinililer rescribunl Scverus et Antoniims. Si fidc-
toris personam semper possessionem tenuisse; nec jussor a credilore Pignoia emerit; oblata qviantitate
vendita bona fide praedia postea sinceriter compa- sortis et usurarum, libi domiiiium cum fructibus
rassc potes oblata pecuuia cum usuris ad resti-
: quos bona fide percepit cotisultius restiluet; ne fi-
tutionem creditorem compeilere, d. l. lo. Cod. ^ dei(ii) rupta;gratia, de dolo (ri) possit actio exer-
fn. ceri. /. I. Cod. de Dolo iiialo.
Hcec ohtiiient quum jure Pignoris ; citra volun- Hinc ctiam in specie sequenti , ubi Fidcjussor
tatem debitoris, rem Distrahit credilor personce a se conventus oflicio judicis asseculus estut eniptionis
interpositce. titulo prsedium creditori Pignori dalum suscipcret;
Sane si debitore Dislrahente comparaverit; con- nihilominus alteri crcdilori, qui postra siib eodcra
sensu emptioncm perfectam, si neque dolus advcr- Pignore contraxit, offcreiidae peciiniK quam fide-
sarii, neque metus causa gesta arguentur, rcvo- jussor depcndit cum usuris medii temporis faciiltas
cari exemplo grave est. d. l. lo. Cod. ^ saiie. erit. Nam hujusmodi venditio (i3), transferendi
Eniinvero Rescriptum est ab Imperatore (7) , Li Pignoris causa , necessitalc juris ( 1 4) fieri soltt. /. 2.
bellos agcnte (8) Papiniano, creditorem a debitore PAPm. lib. %. besp.
(1) Minori summa, quam ea est quam dtbeliat. (9) Scilicet in hac spccie, qnamvis scriptura ronnneat
{>) Nil eniin sibi acquirere potcst qui est in patris rem cmptam csse magis |us quod in ea re prior rreditor
;
habebat,emplumvidetur. It.iliancl.gim intelligit Cujacius

,
})Olc.si,-ito : et quum emit, pi rinde est ac si emeret patcr.
Observ. XVI. 26.
(3) Filio e.xhcredato aut praemortuo.
res quam a creditore
(10) A quo non polest avocari
(4) Utpote quae semper remanserit in bonis liberli , et
emit.
inuliliter fucrit a filio ejus Gompnrata.
Qu» non patilur ut, cum susccperis negotiiira pro
(11)
(5) Hasc particula hic nou est causalis; et accipienda est mcum lucndi , iliud tibi
me solvendi , adeoque Pignus
pro ccelenim.
(fi) Nam a volente debitore nil Telat creditorcm
emere sed ipsa actio Man-
Pignns secus de Fiducia , de qu.i vid. Apppnd. ad Tit. de (12) Non actio de Dolo Prajtoria ,
datii qua; ila appellatur qaia ex Ciiusa doli a mMnd.nlario

:
Ptgnerat. act. supra lib. i3. Eisi autem valeat venditio a

volenle debitore crediiori facia , differt a venditione jure
admissi competit ut recle ohservat Cuiiici .s Oliserv. III. ^].
;
Quare recte censft male Tnbouiauum eam legcm collo-

,
iîgnoris facta; nam nou perimit posteriora piguota viJ.
casse sub Titulo De dolo.
:
supra N. ii.
(i3) Quse fit fidejussori.
(7) Sevei-o.
(8) Libellos agere dicebantur Jurlsconsulti per quos (i4'i êcessitate^'uris scrvandi, n trnnfrendi dunt.Txat
Princeps libellis sibi porrectis respoudebai. Dicebanlur Pignoris causa f id est Viclctur fiuri m.igis liac mciite ut
:
eliam I,icellorum magistri et ila appellatur Arcadius-

: fidijussor succedat in jus rignorii , quam ut rum ac-
Charisius iu Iuscriptione l^gis 1. ft'. dc vific. Prcef. Picelor. quica;.
,,
i68 LIB. XX. PANDECTARUM

Consonat eniod ait Marcianus Si secundus cic- .- debuit (5), cviucere non potcst. /. 2. Cod. Si ait-
ditor vcl lidejussor, solula pecunia PigDora snscc- tiquior cred.
peril , recle ris affertur quanivis cmptiouis litulo Pariter ()num prior creditor Plgnus jure con-
ea lenucruiit. /. 5. JJ i. Marcian. lib. sing. ad form. ventionis v<nili(lit; secundo crcdilori non supe-
Hypotbix. ressc jus offcrendae pecuniae convenit. /. 3. Papin.
6'ym//;V<'7-rauIii^ rcspondit,Fidojussorcm quircm LiB. 3. REspoNS. *
Pif;noris juie obligatam a creditore emit, Mandati Hinc Diocletianus el Marim. generaliler rescri-
judiciocouventum abherede debiloris, oblato omni bunt : Qui a crcditorc Pignori obligatum praedium
debito, re^liluere cogcndum; ncquc habendum si- jure cmit de proprietale vinci non potcst. /. i8,
luilem extrauco cmplori (i), cum in omni con- Cod. h. t.
traclu bonani (idem (2) prsestare dcbeat. l. Sg. Iidem rescrihunt : Si in sohitum nomen debitoris
§ i.ff, Mandali. Paul. lib. 4- respons. sui debilor libi dedil tuus; ac tc in rem tuam pro-
curatorem fecil; Pignora quse specialiter vel gene-
ARTICULUS II. ralitcr habes obligata persequere. Quod si ab his
quibus fuerunt obligata , cum potiores erant, Dis-
De effeclu Distractionis Pigiionim. Iracla probcnlur; emptoribus avocari non posse
perspicis. /. 6. Cod. de Oblig. et act.
Circa hanc materiam videndum, i." Quodjus lidem rescribunt Si a crcditore nomeA compa- :
emplorex vendilione FigiwrisconsequnUn-; 2.° Qua- rasli; ca Pignora quae venditor nominis persequi
tenus credilor qui Distraxil , ohligetur emplori; posset, apud Praesidem provincia; vindica. Nam
3." Quatenus obligeiur debitori ; 4-° Quceremus si ucbitum ex ejus persona res tibi obligatas le- ,
poslea, An et Quatcnus ex Distractione Pignoris nrntes, non Iraiisfcrant ; jure communi PigiiorS
libcretur dcbitor a credilore , et Emptoriohligetur ; distrahcre non prohiberis. Saue si creditoiibiis in
5.0 Rescissa ex aliqua causa venditione, ad quem ordine Pignoium antecedeutibus venumdantibus,
res reverlatur. qui possident, comparavrrunt vel longi temporis ,
pr.Tscriplioiic miiiiiti perhib<'ntnr ; Pigiiorum Dis-
Quodji Distractione Pignoruin emptor Iridiendoriim facultatem te non habere perspicis-

$ I.
consequatur. /. 7. Cod. d. tit.
XXV. Et quidcm nec prwtextu Ji-audis cujus

XXTII. Qui praedium obligatam a credilore com- eniplor conscius non Juerit , rcvocari res ab eo
paravit; vacuam possessionem iuductiis
si in iion potesl.
est, nullam In rem acliouem liabct, /. i3. Cod. h. t. Hinc Gordianus Si cessante solutione creditor, :
DlOCLET. ET MaXIM. Pignori

noii reluclante legc conlractus, ea qnae sibi
eruni Obligalis Pignori mancipiis a Creditore
l noxa eraut, Distraxit; revocari venditionem ini-
Distractis ac Iradilis; si post dcbitor quondam ,
,
quum cst cum si quid in ea re fraudulenter,
; ,
haec sollicitavcrit (3); nun veuditori scd emptori feccrit, uoii emplor a le, sed creditor coavenieii-
eontra possidenlem, la rem competit aclio. /. i5. dus (6) sit. /. 7. Cod. h. t.
Cod. h. t. IlDEM. Quod emplor fraudis particeps fueril ; tunc ,

si
XXIV. Illud inspicicndum est, An liceat Jebi- si creditor soh-endo non fiteril , conveniri poterit
tori, si Hypothcca vyniorit, pecutiia soluta cam iit recepto pretio rem restituat.
recuperare? qiiidem ita va-nierit nt, si intra
ct si Unde Alexander Praescs provinciac aditus, si :
cerlum tenipus a dcbitore pecunia sohua fucrit fuerit probatum tuum creditorcm cui jus Distra-
cmptio rescindatur intra illud tempus pccunia so-
: liendi Pignoia fuil , doio malo fundum veudidissc :
luta, recipit Hypotbecam. Si vero tcmpus praHe- quanti tua interesl , rcslituerc tibi eumdcm credi-
riit, aut si noo eo pacto res va;nierit, non pottst lorem jubcbit. Quod si de boiiis creditoris con-
rcscindi venditio nisi minor sit annis viginti quin-
: demnali solvi pccunia non potuerit et probalum ,
que debiior, aut pupillus, aut Rcipublicae causa fuerit emplorcm mala fide emisse offciciile te pe- :
absens, vel in aliqua earum causaruin crit ex qui- ciiiiiam cum usuris, quanti fundus va^nit, resli-
bus Ediclo (4) succurrilur. /. 7. ^ i. Mabcia.^j. tucre tibi fundum cum fruclibus niaUc fidei emp-
IIB. SINGUL. AD FOBMUL. HyPOTUEC. lorem jubcbit. /. i. Cod. Si vendito Pignore aga-
Simililer Diocletiamis et Maximianus : Obligata tur.
Pignoris jure, credilore recte Distrahcntc; post Idem rursus : Si iixor tua Pra>sidi provinciae pro-
iefailor emplori pretium offereus vel creditori quod baverit, quum aureos triginta deberes , servos suos
CO Vid.Notam (lo)supra. Bcm pignorum jure rcrpiiruntur : alioqui non subsidiarra

(a) Vi<l. supra Not.-im (11). scd dirccla Is rem actione debilor couvcnire posset pos-
sessorem I. 2. Cod. Si leml. P.gn. agaUir : sed hoc sic
:
(,1) Ul fugereiu, et ad ipsum revw

accipe id cst, omissis fre([uenlibu.i addiclionibus, adju-
;
(4) De in intcgrum llesliuuionibus. dicationibus, adjeclionibus licit.iiiouibus l f.es ranises ei

(5) Quod debitor ipsi dehuit. Us enchins , etc.] ita ul apparcat culluiio. Ita Cujac. ad d,
non accipicudum lit. Cod. Si vcml. Pign. ot-.
^r.) Ilac ejt de Iii qua aj dL^.traclia-
, ;
TIT. V. DE DISTllACTIONE PIGNORUM ET HYPOTIIECARUM. 260

^mplioris nrclii pcr graliani aui-eis viginti ciedi- Nullum autein , in rebus quas ex residuo prelio
torpin vcndidi^sc, cunique solvcndo iion fuissc ju- :
crrdilor coniparaverit , nec doininii nec Pignoris
Lchit cinplores icceplo prelio reslilucre scrvos. jusilebitor consequilur. Viide Dioclclianus ctnla.ii-
/. 3. Coil. d. lil.
inianus : Secuuduni placiti fidcm , si nihil conve-
nit specialitcr Piguoribus a crcditore majorc
: Cum conlra bonam fidcm,
SiinilUer Gordianus ,
credilore fac-
quam ei dcbebatur prctio, dislractis licct cx co ;
vendilioneiu obligaU-e possessionis ••»
fundus comparatus sit; non super hoc In rcm

tam non
observalis qua^ in Distraiiendis
allfgcs, ,
sed In pcrsonam ( id cst, Pignoratitia ) dc supcr-

Pignoribus cclcbrari consucvcrunl; adilo Pra?side
flio compctil actio. /. 20. Coil. h. (.
provincia; cxpcrire aclione coiupetenli non lan- ,
tum adversus credilorem, veruin eti.im adversus

posscssorcm, si fraudem eum parlicipassc cum cre-
(,'
/|. Qualemis ex Dislraclionc Pignoris lihcretar
debitor a credilore , el einplori obligclur.
ditore docerc polueris ut rcvocalis qu.e mala fide :
gesla conslilciit, cl fructuum ratio ct damni quod

irrogatum apparucril , haberi possit. /. t\. Cod. XXIX. Si credilor fundum Pignoratitium ven-
d. lil. dideril, ct quantum ci dcbcbatur recepcrit ; de-
bilor liberabilur. Scd etsi acceptum emptori pre-
2. Qtiatcnus creditor qid lege Pignoris Distraxit liiiiu lulissel creditor , vel ab co stipulatus (sset
§ ;
obligclur emptori. debitor nihilomiuusliberatur./. aG.^îf/ciSô/u/wn//'.

PoMPON. LIB. 35. AD SaBIN.
XXVI. Creditor qui jure suo Pignus Distrahit, Quum autem credilor nec accepit pretium nec .
jus suum cedere debet; et , si Pignus possidel, tra- acceplo tulil , nec noi'ai'/< : QuKsilum esl , si crc-
dere utique dcbct possessionem. /. i3. Paul. lib. i. dilor ab cnipiore Pignoris prctium servarc uoii
DECRET. potuisset , an debitor liberatus esset ? Putavi , si
Tenetur autein simpliciter tradere ; non ob cvic- nulla culpa imputari creditori possit niancre dc- ,
tionein , ewptorem dejendere. bitorem obligatum ; quia ex necessitatc facta veii-

Quinetiain Quum ea condilione (i) Pignus Dis- ditio non liberat debitoreiu, cisi pecunia perccpla.
Iraliitur ne quid cviclione sccula creditor prsestct; /. 9. Paul. lib. 3. yu.tsT.
quamvis pretium eniptor non solverit, sed vcndi- Scd et quuin prelium credilor percepit, iiUra hujus
tori caverit; evictionesecula nullam cmptor excep- dunlaxat quantilalcin libcralur debilor.
lionem habebit quomiiius prctium solvat. /.
68. J/- Ilinc Dioclelinnns
Blaxiinianus Adversus de et :
de Evicl. Papin. lib. ii. respons.
bilorem Pignoiibus personalis aclio nou
clectis ,
Tamen
hoc saltein consequetur ut ipsi creditor ,
tollilur; sed co quod de pretio servari potuit in
siuis actiones cedal. Ila docet Vlpianus. In credi- debituui compulato de rcsidiio mauct integra. ,
tore qui Pignus veudidit tractari potesl an re , ; /.10. Cod. de Oblig. etacl.
cvicta vcl ad hoc leneatur Ex empto, ut quam Pomponius autem Lectionum lib.-o 1 ita scrip-
habct adversus debilorem actionem eam prKStet? >it Quod
inPignoribus daiulis adjici solct, ut quo-
:
Habet aulein contrariam [!) Pigneratitiani actio- niinus Pignus va;nissetreliquum dcbitor reddc- ,
ncm. Etmagis est utpraestet. Cui eiiim non Kquuni rct, supcrvacuum est quia ipso Jurc ita se rrs ;
videbiturvel hoc saltcm consequi eniptorem, quod habct etiam non aujcclo eo. sup. d. l.C). ^ 1.
,
sine dispcndio creditoris futurum cst? /. 38. d. til- Eninwero Credilor qui iiou idoneuin Pignns
UlP. LIB. 1. DISPUT. acccpit non amittit exaclioneni cjiis dcbili quan-
,
XXVII. Cceterum nolandum cst , Etsi is qui legc litatis , in quam Pigiius uon suflicil (i). l. a8. ,//.
Pigiioris emit , ob cvictionem rei redire ad veii-

de Rcbus crcditis. Gaius lib. ai. ad Ed- pbovikc.
dilorcm non potest lamen uon esse audiendum
; XXX. Fidimus cx Distracdone Pignoris debi-
creditorem qui fundum vendidit
,
si velit ejus- , torem noii liberari , nisi intra pretiuin quod credi'
dcm rei cx alia causa quaesiionem movere. /. lo. lor pcrcepit.
PaUL. LIB. G. RESPONS.
In quid autem polissiinum impiilalur hoc pretium
Dislracti Pigiioris 7 De ea rc ita Floreiitinus.
§3. Quatenus ex Distractione Pignoris, creditor Quum et sortis noinino ct usurarum alitjuid de-
dcbilori obligetur. belur, ab eo qui sub Pignoribus pecuniam debct
quidquid cx vcndilionc Pigiioruui rccipiatur , pri-
XXVIII. Si pretium sortcm de-
rei distractce , mumusuris quas jam lunc dcberi coiistat ; deinde
hitam usuras excedat ; iii vl quod excedit , dc-
el si qiiid superest sorli acccpto fcrendum est. Ncc
,
Intori creditorobligatur actioiie Pigueratitia de : audiendus est dcbitor, si cum parum idoncunr ,
cjua re vid. supra lib. i3. Tit. de Pignerat. act. se csse sciat cligit quo nominc csoncrari Piguus
,
(i) El quidem, ctsi expressa non xit , inessc intelligitur : ejus intercsse , q erga cmptorcm obligatus esl ti
1. 1 1 . § lO. IF. de AcUon. EniiHi. aclionem co nomi,ue ccclcrc.
(7.) Qiianti siia interusl non fuisse deceptum, re aliena Adrle 1.

(3) Cod. Si Qcrl. pet. cjuarp yid. infia lib. 2!.
rignuridal,-! DicusPSed jamniliil cjus inl.Ti-st, cnm rccc- Til. de Usuris.
perit ex prctio auod silii dibi.xctur rict|ioiulcy Ii;i[cnus
: ,
, :,,

suum malit. /. ZS.fJ. dc Pignerat. act. Florlnt.
LIB. 8. INSTIT. § 5. Rcscissa ex aliqua causa venditione , ad quent
res reverlalur.
Circa hanc de iinputnlione quarslionem , plitra
vidcb. Til. de Soluliouib. infra lih. 46.
XXXIII. Creditor quof|ue si Pignus Distraxit
XXXI. Qum hactemis diximus induhitata sunt et ex venditione recessum fuerit, vel homo redhi-
qunm rcs distracta eral debiloris. Quid autem Si bitus; dominium ad debitorem revertilur. Idcm-
aliena ris Pigiiori dala tuciit, ct crcdilor cam vcn- que est in omnibus quibus concessum est rcm
,
didcrit vidcamus an prctium quod pcrcrpit crc-

:
alicnam vcndere. Non cuim quia domitiium trans-
ditor, liberct debitorem personali actione pecu- ferunt ideo ab emplore jus ejus recipiunt ; sed
:
in prislioam causam rcs redit, resoluta venditione.

nias crcditffPQuod vere rcsponderulur si ea lcgc ,
10. ^" 1. ff'. Quib. mod. Pign. solv.Pi,vi,. lib, 3.

vendidit nc cvictionis nomine obligarelur j quia (1; /.
px contiactu ct quali quali obligatione a dcbitore QU.EST.

intcrposila , ccrtc ex occasioiie ejus redactuui id
pretiura aequius proficercl debitori quam crcdi-
,
ARTICULUS III.
,
toris lucro cederct. Sed quantura quidem ad

De quod Princeps creditori pigneratilio
heneficio
credilorem , debitor liberatnr quantum vero :
concedere solet , quum nullus emptor Pignoris
ad dominum rei , si necdum Pignus evictum est;
invenilur.
vcl ad emptorem , posl evictionem ; ipse debi-
tor utili (a) aclinne tenetur,ne ex alieua jactura
XXXIV. Si poslquam creditor Pigmis prosrrip-
sibi Incrum acquirat. Nam (3) ct si majores Iruc-
sit , nullus cmptor invenialur ; solet a Principe im-
tus forte pctcns a posscssore creditor abstulit ,
petrare ut illud jure dominii ipse retineat. De qua
universos in quanlilatem dcbitani accepto lerre
re ita rcscrihil Alexander : Dominii jure Pignora
debcbit. Et qunm per injuriam judicis domino ,
possidere dcsiderans noniina dcbilorum quos iu
,
rem qua; dcbiloris non tuisset , abstulisset cre- solulione ccssare dicis exprimcrt' ; ct an solem-
ditor quasi obligatam sibi ; cl quaererelur an so-
nia pcregisli signilicarc debuisli
, diunmodo scias :
!ulo debito Testilui eam oporteret debitori Scae- :

omnia bou.i dcbitoiis qiia^ Pignori dcdit, nt uni-
vola noster , fcstilufndam probavit. /. 13. § i.
versa douiiuio luo gcncialitcr addicantur , inipc-
TrVPHO.N. LIB. 8. DISPUT.
irare te non posse. /. i. Cod. de Jure dominii
impetr.
XXXII. Quatenus autcm re aliena vendiia de-
hitor ohtigelur emptori docet Hermogenianus. Ita Justinianus autem constituit ut , antequam cre-
judicalx Pignus captum ditor hujus rei obtinendcc gratia Principem adeat
ilh: : Si jussu judicis rei
per Officiura Distrahatur , post cvincatur; Ex hoc depilori si prcesens est denuntiet ; sin absens
empto (4) contra eum qui pietio liberatus est , hoc ante judicein contestelur : qui lempus statuet ,
intra quod hoc per apparitorent dehitori nolumfieri
non quauti intercst , sed de prelio diintaxat ejus-
que usuris, liabita ratione fructuum dabitur sci- :
deheal , et iiitra qiiod poterit solvere. Quod si lem-
licet si hos ei qui evicit , restituere noii habeat ne-
pore slatuto non fiierit dehitor invenlus , aut non
oblulerit debilum i lunc demum adibit Principem.
cesse. /. 74. % \ .
JJ^ de Evict. Hermogenian. lib. 2.
1. fm. Cod. d. tit.
JURIS EPITOMA.T.
Rei autein quce jure dominii hahenda conceditur
El hivc quidcm ohtinent , quum crcditor jure
cestimatio a judice fieri debet , liberaturque debi-
creditoris sic vendidit ut de evictione non lenere-
hilor usque ad summain qua rcs fuerit cestimata
titr.
quod si pluris esset quam quod debetur, id quod
Quod si non ila vendidit ut certum sit omni- pluris est , credilor deberet ipsi refundere. d. l.fin.
modo apud eum pretium remansurum verum ;
obligatus est ad id reslituendum arbitror inlerim : XXXV. Hoc heneficio quod a Principe impe-
quidem nihil a debitore peti posse , sed in sns- imvit credilor , excidit cerlis casibus.
pcnso haberi liberationem. Vernm si actionc Ex Et quidem ul rescribil Gordianus : Si creditor
,
euipto convcntus praestilissrt creditor emptori ;

Pignus jure dominii a Nostra .Screnitate possidere
dcbitum pcrsequi cum a debitorc posse quia ,
pi liit , ct post formam Rescripti , aiio anno usu-
apparuii non esse hberatum. sup. d. L 12. d. ^ i. ras a vobis accepil ; a bcneficio impetrato reces-
sissc videlur. /. 2. Cod. de Jurc domin.
(1) Scnsus fst cum e:^ illo contraclu [ sciticct ex illa

: creditnr vendidit. Si autem rcs Don sit evicta, 1
Distraclione Viguoris ] debilor qtiali qttali oblrsâtionc , itl reiratam venditionem liabuit, tcuebiturci xiuh Negotioj-unt
esl, utili actione tcueatiir crga eraptorem ad reslilueuJum gestortim actione domiuus cnira rat:im habeudo rei sux
:
ei prctium qiiod creditori solvit ; aequius est hoc pretium venditioncm pcr qu.nm debitor libcratus cst , hujus debi-
potius proficere debilori ad liberationem , quara ccderc toiis negotium gessit.
iucro crcditoris qi»i ipse ad restilutionem non teuetur. (3^ Supple ; nec mirura videri dcbet dcbilori libcratio-
emptorem rcs evicta est, ulili aelione ncm contingcre cx rc alieua : nam ct lioc aliis casibu.'
(2) Scilicet erga , si
Ex cmpto tcnctur dibitor [ ui mox dicetur ;

qiiasi ipse vcn- contingil.
didisse videatur, quum lise Piynoris ab ipso constiluti (4) \'id Not. (2) aJ I. pra:cid.
,
TIT. V. DE DlSTllACTiOiM:. 1'iG -\01\UM ET nYrOTliECAilL.\J. 271

Exr.ulii ciiam credilor ab hoc bencjicio , si iwn XXXVI. Lnum circa hoc bcnejiciuin supercst
impleal legcm .sub qua concessitm est ; iit in specie obscrvandum ; de quo ila Ulpianus : Eleganter
se(/uenli. tidojiissor impetravil a Poteslalc (i) ut ,
apud me quKsitum csl, si irapetrasset credilor
ctantequam solverct, Pignora (•2) ipse possidcal, a Caesarc, ut Piguus possidcrctj idquc evictunx
quasi saiisiacturus creditoribus , nec satisfecit. Mo- csset:an habtat contrariam Pigncraliliaiu ? l^t vi-
do , licres dcbiloris paratus csl solvcr<; credito- detur tinila essc Pignoris obligatio, cl a conlracHi
ribus qua-ro au Pigaora lidcjussor restilucn: co-
: reccssum. Imo utilis Ex cmpto accominodata est
geiidus sit? Modesliuus rcspondit , Cogcndum essc. qucmadmodum si pro soluto ei rcs dala iucrit ,
/. 26.
JJ. dc Pign. et Hypotk. Modestin. ub. 4- in qiiantitalem debiti ei
lit satisliat vel in quaii-
,
KESPONS. lum cjus intersil (3). Et compcnsationcm habere

Denique ab hoc beneficio disceditur si dchilor , I>otest crcditor; si forte Pigneralitia vcl cx alia
( olini intra annuni , Jure autcni Juslinianco inlni causa cum co agetur. /. i!^.
JJ\ de rignerat. act.
biennium ) id quod debet credilori qui hoc bcnc- Ulp. LIB. 3o. AD Ed.
fuiuni impetravit , obluleril. l./in. Cod. dc Jure
domio. imp.
(i) Lpgcndum a Principe. Cujao. cd potius qiiantitatcm debiti in cnjus solutioncm creditcr
(•j) Ipsi data, pro indenmitate obligationis ab ipso cc
em habere impetravit. Nam si ex lege Pignoris distracta
sset res , et evicta essct ; debitor tenerelur duntaxat
traclae. aj
tstituendum emptori pretium , non vcro in id quod iu-
(3) Videlur hic Ulpianus dubilare qiiid in bac aclic
trest supra N. 32.
:
veniat. Sed dicenjum cst venire nou id quanlum inlers
TliTULUS VI.
QUIBUS MODIS PIGNUS VEL HYPOTHECA SOLVITUR.
OoLviTUR Pigmis pluribus modis ; i.° Per extiiic- soK isset. ;. 8. § 1.

Jf. de Pigneral. acl. Pompo.v.
tionem obligalionis cui accessit ; i.» Soluto jure LIB. 35. AO SaBIN.
ejus qui Pignus conslitidt ; 3.» Rei pigneralce inte- Consonal quod rescribunt Severus el Anloninus.
ritu; 4,° Si jus Pignoris remiserit creditor; 5." Diu- Qui pro parte liercs extitit; nisi totum debitum
turni leinporis prcescriplione. exsolvat suam portionem ex Pignoribus lecipere
,
non potest. /. i. Cod. de Luilione Pignor.

SECTIO I. Similiter Diocletianus el Maximianus. Aclio qui-
dem personalis inler heredes pro singulis por-
,
tionibus quaesita scindilur. Pignoris autcm jure

Extincta obligatione principali, extingui
multis obligatls rcbus qiias divcrsi possidcnl; cum
Pignus. ejus vindicatio non personam obliget, sed rem
sequatur; qui possident tenentes , non pro modo
§ 1 . De exlinctione obligationis principalis ,
qucejit singularum rcrum subslanlia; conviniuntur sed ,
pcr solutionem. iii solidum ut vel totum dcbitum reddanl, vel

;
eo quod detinent cedaut. /. 2. Cod. si unus ex

I. Pignus extinguitur , solulione obligadonis priii- phirib. hered.
tipalis cvi accesserat [i). lidem rescribunt : Unus ex muilis dtbitoris qui
Oportet autem ut solutio totius quocl debetur. Kain Pignora tradiderat hercdibiis quod ab eo perso- ,
solutio parlis niliil liberal. nali aclione jieti potuit solvcndo res obligatas dis- ,
Isenim Qui Pignori plures res accepit , non co- trahendi creditori lacultatemnonadimit./. i6. Cod.
gilur unam liberare , accepto universo quan-
nisi de Distract. Pign.
tum debetur. l. iQ.J)- de Pign. et Hypoth. Ulp. Hinc ( inquit Gordianus ) Intelligere debes vin-
riB. 21. ad Ed. cula Pignoris durare pcrsonah actione submota. ,
II. Hinc Si unus cx lieredibus porlionem suam /.2. Cod, de Luitione Pign.
solvcrit tamen tola res Pignori data vxnire po-

, Et quemadmodum quwn unus ex debitoris he-
tcrit : quemadHiodum si ipse debilor porlioncm redibi^ solvit ; ita vice -versa et quuin uni ex cre-
(0 Hoc scquilur ex illa regula Juris, CUM principalii non comistat j ncc ea ijniikrn quo: sef/uuntur, locu??,.
ohinsnt. 1. 1 2IJ. 5 Cn. de Reg. Jur,
,
•.179 LIB. XX. PANDECTxiRUM

hftretili/ms solutum est
ililoris ivs nihiloininus in
% 1. Deobsignaiione, novatione , et aliis modis exlin-
solidum oh/iâla remanet.
guendi dcbiti; qui vice solulionis swit.
Unde Falerianus Manifesli et in-
et Galliemis :
dubilati Juris C5t , dofuncto crcditore multis relic- VI. Pariler obsignatione fotius debiti, cum vice
tis lieroilibus , actionem quideni personalera intcr
solutionis sit , extinguitur Pignus.
cos ex Lege XII Tabularuni divicli ; Pianiis vcro Hinc Diocktianus el Maxiniianus. Si reddita
iu soliduiu unicuique teucri. /. i . Cod. Si uims cx debita quantitale, vcl rebus in solutuoi dalis sive
pliir.
distractis , et compensato prelio satis ei coutra ,
III. Keque solum lolius sorlis debel esse solnlio ;

qucm supplicas factum esse adito Piieside proviu-
veruni Propler usuras qnoque si obligala sil Hypo-
ciae probaveris vcl si quod residuum dcbctur ,
;
,
obtuleris ; ac,sinon acceperit deposueris consig-

usurae solvi dcbeut. Idem et in poena (i)
,
tlieca ,
diccmus. /. 1.3. § G.fl. de Pign. et Bypolh. Mar-

natum restitui tibi res pacto Pignoris obligatas
:
providebit. Cum etiam Edicto Perpetuo actione

CIAN. LIB. SIIVGUL. AD FORMUL. HvPOTH.
proposita pccunia soluta creditori , vel si per
Sed et In summa debili computabilur eliam ,
,
eum factum sit quominus solveretiir, ad reddenda

id quod proptcr possessiones Pignori datas ad col-
ea qusE Pignori acceperat jure eum salis evidcn-
,
lationeiu viarum muiiicndarum vel quodlibot ,
tcr urgeri, manifestum est. l. 3. Cod. de Luilione
aliud ncccssarium obsequium pracstitisse credilo- ,
Pign.
rcui consliteiit. /. 6. Cod. de Pign. et Hypoth.
Jideni rescribiint Cum Pignoris titulo mancipia
;
Aktonin. vos alligasse pro mutua quam accepistis pecunia
IV. Si totuin quod debelur crcdilori solvatur , proponalis horum mancipiorum operis quas cre-
;
ditor accepit vel quas pcrciperc potuit, in usuras

Pigiuis exlinguitur : nec refert an ipse debitor sol-
verit , an extraneus pro eo.
computalis et post in sortcm cxtenuato dcbito ,
residuum offcrentibus vel si non accipiat consi-

, ,
Hoc auleni casu Pignus ad exlraneum qui sol-

gnatiim deponcntibus; mancipia vobis Prseses pro-
vil non transfertur. Hinc Papinianus ; Debitoris
vincicfi restitui jubebit. /. 2, Cod. de Partu Pign.
,
absentis amicus negotia gessit ; et Pignora citra

einptionem {•!) pccunia sua libcravit. Jiis pristi- lidem ali/ji Credilot ad petitionera debiti ur-
:
geri jure minime potest. Quaproptrr co quod vos

iium domino resiitutum vidctur. Igilur qui ncgo-
heredibus Evodiani debere confidilis , oblato et
lium gessit utilem Servianani dari sibi non lecte
,
;
si non veiint accipere consignato atque deposito;

desibcrabit. /. i. PAriN. lib. ii. respoks. ,
de reddendo Pignore hos PrKsidali nolione con- ,

Obiler nota : Si tamen possideat , cxceptione
venire. /. 20. Cod. de Pign. et Hypoth.
Doli defenditur (3). d.l. i.
Consonat quod rescribunt Diocletianus el Maxi- VII.' Novata autcm
debili obhgatio Pignus pc- ,
reniit (4) nisi convenit ut Pignus repetatur. /. 11.

mianus. Res obligatas exterus, dcbito soluto libe- ;
§ I. dc Pign. acl. Ulp. lib. 28. adEd.

raudo datum peterc , lion earum domiiiium adi-
;
ff.
pisci potesl. /.21. Cod. de Pign. el Hypoth. Hinc Gordianus :I'is^t\as intcrcidit si novatione ,
facta in alium jus obligationis transtulisli , ncc ut

Aliud est si jus obligationis vendiderit creditor,
et pecuniain acccperit. Tnnc enim mancnt omnes ea res Pignoris nomine tenerctur libi cautum est. ,
/. un. Cod. Etiam ob C/drogrnp/iar.

obligationcs integriT; quia pretii loco id accipitur,
non solutionis nomine. /. 5. § 2. ^ cdiud est. Ohiter nota Quod si pactum inter te eumque
:
MaRCIAN. LII!. singul. ad form. livroTH. qui postca dominus fundi ccnstitutus novam obli-
galionem susceperat intcrccssit ut idem fundus
, ,
V, Solutum qitoque videtur , si credilor ,

quod tihi Pignoris nomine tcncretur qiiamvis personali ;
sibi debebalur , exjructibus rei pigneratce consecu- actione exDcrtus fcceris condcmnationem (5), Pig-
tus est. noiis tameu habes persecutioncm. d. I. un. Cod.
Hinc Alexander : Fundum Pignori obligaium Ciim novalio pcriinal Pigiius , /linc in specie
si crcdilor cx fruclibus dcbitum consecutus est ; sequenti : Dctemov ahsenlk caulionem Jcdicatum
ciim ipso jure Pignus ab obligatione liberatum soLvi prrestitit. In dominum judicio postea trans»
sit , distrahere minime potest. /. 1. Cod. de Dis- lato 1,6), fidejussores ob rem judicatam, quos
tract. Pign. defensor dedit , non tenebiintur ; nec Pignora quae
Haclenus de solutione. dcderunt. /. 1. § 2. Papin. he. i i. respons.
(1) Id cst, si pcena aliqua promisea sit

,
propter quam (5) Quamvis tibi condemnatus fuerit debitor non euim :
PigDus lenetur. sola condemDatione , sed exactione liberalur Pignus.'

(a) Non emendo Pignus, seJ simpliciter illud luendo.
(6) Et sic quodammodo novata obligatione defensoria.
(3) Adversus eum cujus ncgotium grssit; si is aclione Haecenim tronslotio juJicii quamdam noxalion> m coDtinct,
Negotiorum g«ro™m disideret rtcipere re.s Pigirtre lihe- cum obliqatiouem defcnsoris traniferat in douiinum lilis.
ralas, nec oQerat gi'st<>ri prelium ([uo e.ns liberavit.
(4) Idem ia 1. iB. fl'. i!e yuialion. quam vid d. lit. infra
lib. 4G.
;. ,,
TIT. VI. QUiBUS MODIS TIGNUS VEL HYPOTIIECA SOLVITIJR. 27

VIII. Rcs judu cita aiil jusjurandum , iit pcrso- nuisse (4). l. SuJJ. de Pigi. et Ilypolh. St.fivoL
nalcin actioiieiii 'xiluduiil , ita pariter Jus 1'igtio- LIB. !. BESFONS.
ris. Ilinc Si dcrtic-iito cicditote juravit del)Hoi-
Aliiid exenip/iim e.r Marcet/o afjerl Ulpiamis.
Si rcs (iislraota luorit sic INisi intra corlum dicm
sc dare iion oi)ortcie; Pignu? liboratiir, qui.i p<'r- ,
inde lialjctiir alqiic si judicio absolnlus esscl. Nam iDclioicm couditioncm invonissot , fuoritqoc Ira-
dila ; ct forlo omptor antoqnam melior ronditio
e» si a jiidice quamvis peV- injuriam absoiutns sit
<Icl)itor, lamcu Pigiius liberatur. /. i3. Tnvriid.-,. odforielur, lianc rm
Pisnori dedi^sot Marrcllus :
111'.. 8. DISPUT.
libro 5 Diaostorum ait , fiuiii Pisniis ?i molior con-
dilio lnorit aliala (5).7..3. Ulpian. lid. 8. disput.
Sed qwini non ipso Jnre , sed per ercrptio-
cl
nein fputa Pacli) in/irmntur ohlii;nlio pcrsoiiaiis ; X. Tta deinuni aiitcm solulo jiire debitoris , sot-
siiiiiii ino /o infirmaiiir pignus. Uiide Marcinniis : vitiir jus creditoris in re pignerata ; si jus credi-
Solvilur hvpolhoca ot si ab ea discedator aiit , toris ex cnnsa iiecessaria , el jam tempore quo
pacitcaliir ciedilor ]Ve pccumam petat. Nisi si Pignits consliVUiim est existeuli , solvaUii:
qnis dic;it pactum intf iposiliim essi; , ut a por-;on,-\ Ma.rimr autem si jus qiiod in re /ia/ie/'al is qiti
noii petatur (il: ot quid si liOc n<:tuin sil, qunA)
eam ob/ign\.'it, sn/vaUtr novo aiiqm i[ siusjhcto (());
fortc aliiis fiypothecam possidebit? Sod ciim pac- Pigniis non soivetur.
tum conveiitum cxooptionom porpctnam pariat
eadoni et in hoc casa (a) possunl dici , ut ot ab
Unde e.v ejusdehi Marcct/i .sentenlin sltilim sti/i-
dit Uipianus Qurinf|uani ubi sic ros dislracla ost
:
hvpothoca discodatur. ^.5. Marcian. lib. sing. a'd
Nisi EMFTORi displicuisset; Pignus (7) liniri non
JfOnMUL. HYPOTBEC.
putct. d. l. 3. * quamjiiam.
yfn confhsio siifficiat ad liherctndiim Pi(>wis
videb. iiijra lib. 46. Til. de Solutionib. Parl.Jiiu
El ipse V/pianns a/ibi ait : Si debitor cuûs rcs
Pisrnnri obligala: eraiit sorviim qnoin cmerat , ,
lodliibueiitan dcsinat Servian» locus esse? Fa

;
SECTIO IL magis est ne desinat nisi ex voluutale crijditoris

:
hoc factum ost. /. 4- TJlp. lib. 78. ad Ed.

Pignus exlingiti, soliito jure ejiis qui illud
XI. Jflit/io miims Pignus solvetur tt/knttlione rei
constituil. pigncralce ,postea a debitorc /acta ; cui creditor noit
consensil.
IX. Cum jus Pignoris quod credilori c^nstiluilur Unde placet , Si fuiidas pigneratns vsenipiit
in re pigiicrala a jurc qund in ea rc /labcbiU is
, mancre causam Pignoiis; quia cum sna causa fan-
qui Pigiuis consliluil deiweriir ; sequititr , solulo
, dus transeat : sicut in partu ancilla; qiii post ven-
jitre ejus (jui lîgnus constiluit , solvi jus creditoris ditionem natus (8) sit. l. 18. § l.ff. de Pigner. act.
iii re pigncrata. PaUL, LIE. 29. AD Ed.
Exempliiin /lujiis rei afjerl Scceiôla : Lex veoli- Consonat quod rescribunt Diocletianus et Blaxi-
gali iuiido dicta erat ut si p<'St cerluin temporis
, , mianits. Res Pignoris IlypothecKve jure creditoii-
vecligal solutum non esêt is fuiidus ad domiuiii.i , bns obnoxias citra consensum eorum dobitoios
,
redeat. Po^toa is fuudus a possessore Pignnri d;^tiis alienantes proeccdentem non dissolvuul obbga-
,
est. Qu.-esitum est an rccle Pig;nori datus o^l ? tionem, /. 10. Cod. de Reiniss. Pigiior.
ilespondit , Si pccunia iutercessit (3j Pigoiis csse. ,
Hinc ei Ilhid tcuendum cst si quis comBiutiis ,
Item quaesiil : Si cum in cxsoluiione vecligal.s rci partem pro indiviso delferit Hypotiirca- divi- ;
tam debitor quani creditor cossassont et proplor- , sione facla cum socio; uon utique eam pnrtcni
ea pronuncialum cssel fundiim seruudum lcgein creditori obligatam cssg, qu;e ci obtiugit qui Pig-
doniini csse-, cujiis polior caiiîa esset ? Rcspoiuiit, imii dedil sed utriusque pars pro indiviso, pro
:
Si ut pioponorolur ) vcctigali non soluto, juro

( ]>arle dimidia manebit obligata. /. 7. § 4- GAiDstiB.
suo domiuus usus cssel ; eliam Pignoris jus eva- SINGUL. AD FORMUL. HyPOTUEC.
(0 Ob)ectio cst. Forle qiiis di:;erit hoc partum ne (4) Soluto cnim jure debiloris in co fundo, constqueas
cst solvi rignus quod in eo conslituit.
debitTC qui 1)0C pjici^-ciiur , nnu itetHtur ; ncn vero pacti:rH Soluto jure emploris qui illud coBstituerat.
(5)
Jn rcni , u( iiignus rcmitl;iuir mixime si alins (;uatii rleb lor
(ti) Contrarinm non est qiiod modo supra
;
dicitur ex I. 3 1.
tini lioc pactus tst po^.side;.! pif;uiis Eo eiiim casu , .si
,
Efanuisse Fignus ex ee quud is qui rem obligavit ccssaverit ,
solvere canonem. Nam quiim cissat solvere canooem potius ;

deiUPiB; quomoilo puterit liic teniiis ii...'isi-sser oppoiii le
excfptionem Pacti cuiu (iebilore facti si oicatur paclura .
non facil, quam liquid facil. INon igiliir novo ipsius fjcto,
;
il'uil personale tsse ? Sed responrl.-i. .ticendum pacium

sed solapolisiat.-legissubquafundum vectigalcm l.abebat,
jus quocl in eo f.iudo habuit, solvilur : et bacc causa ncces-
illud efse In rem , et ptrpeluam excepliouem parere.
saria est , et t.\islebat anlequam 1'igaus in eo fuudo cuDili-
(i) Quo alius itjiiatii debitbr vâi pr.ctus est ,
possitlit tueretiir.
pignus.
(7) Quod emptor ille constituer.it.
(5) Nam si obligatiopro qna iPlguus constilutum est , per malris noB
rxce|)tionem IVoii humeralcepccunice esset iueilicax ; nou (S) Sed anle conccptus. Alioquin Vi^cri
accederet j ut \id. 6^)13 Tit. Quce res Pu^nor. Art. 3.
coiisistcret Pigiius.
Toin. JI. 33
constituilur , ila solo pacto ipso Jure tolli : Ul. i3e
SECTIO III. Pacl. et Transact. cap. i3.
Rei pigneralas inlerilu , extingui Pignus. ARTICULUS I.
XII. Contingil cliam Pignoria extinctio ex rci De paclo quod dc remittendo Pignore interponilur^
pigneralce inlcrilu. Nec rvfcrt an re.s corporalis et de salisjactione.
an ini orporalis fuerit : iSani Sicut re corporali
cxlincla , ila ct iisufiuctii «xliucto , Pignus Hypo- § i. De paclo remillendi Pignoris.
thecavr pcril. /. 8. Makcian. lib. sing. ad formul.
Bypotbec. XIY. Tcde pactum persccutionem Pigiioris exclu-
dit.
lies autem intcriisse intelUgitiir , si in speciem
aliai/i transierit.
Hinc Dioclclianus cl Maximianus Major annis :
viginti quiuque Pignoris coiivenlioncm rcmissam,

Uniie Si quis caveril ut sylva sibi Pignori csset;
cum hoc (2) solutum paclum vel jurisdictio srcun-
naveai c\ ea raatrria factam non esse Pignoris ,
dum ipsius volunlatrm tuealur perscqui non po- ,
Cassius ait quia aiiud sit malcria , aliud navis.
:
test. /. 23. Cod. de Pign. el Ifypolh.
Et ideo nominaliui in dando Pignore adjiciendum
esse ait Qu.eque cx sylva facta nalave (i) jint. Ilem Si convenerit ne pars dimidia pro indivisa
,
L i8, ^' 3.J/: lie Fignerat. acl. Paul. lib. 29. ad Pignori sit qua;CMmque fundi ejus pars a quo-
;
Edict. libct possessore petatur, dimidi.i non recte pete-

lur. siip. d. l. 8. § 3.
XIII. Quoii si rei pigneratce potius aliquid ac-
Igilur Si plures dederint pro indiviso , et cum
cessit aut decc: sit , quain ipsa in aliam speciem tran-
uno creditor paciscatur ne Hypotheca- sit deinde :
siil ; Pignus clwal.

ab co pelat etiamsi hic cum quo paclus est, soli-
:
V.^G. Si res Hypotliecas data, postea mutata dum funduni possideat pro indiviso; quia de parte
fuerit , a;ipie Hvpollieraria aclio conipctit vt luti :
convenissel, non repellit eum a toto. d. l. 8. § 4«
dc domo dala H> |>()llierx , ct liorto facla item :
si de loco convcnit , rl domiis 1'icla sil ilem de :

XV. Et quidem inter credilorem , ct debitorem
loco dato , dcinde viu^-is in eo posilis. /. 16. ^ 2. alium\'e rei pigneratce domfnum , IIoc pactum de re-
i'c Pign.el Jfypoth. MxRCiAn. lib. singul. ad
mittendo Pignorc intervenire debet.
jO'.
formul. Hvpotuec. Itrmque si a parte creditoris proairator in rem
suam exliteril; paciscendo, inutilem sibi faciet Hy-
Simililir , exusta domo Pignori dala ; el aream
•jus tenert supra vidimus : 2'it. Quae res Pienor. puthccariam aclionrm in taiitum ut pulem recte :
dici ; et dominis i3) litis hoc casu nocere banc

N. i5.
exceptioncm. d. l. 8. § 2. ^ itemque.
SECTIO IV. De aliis autem crediloris procuraloribus contra-
rium diccndiim est, nisi speciale ad hoc mandalum
De Pignoris remissione. hcibetmt.
IIoc docet Gaiits: Videbimns si procurator om-
Extinguitur Pignus , tjuum credilor jus Pignoris niiini boiiorum consrnsit, vel seivus actor cui et
remisit. Hoc aulem cor^ngit , vel qnum de Pignorc an lencat consensuS'
solvi potesl el in id posilus est ,
reinitlendo speciale pactum interponitur , aut co no- eorum? Et dicendum est,non posse (4) nisispe- ;
mine crcditori satisfit ; vel quuin alienalioni rci cialiter hoc eis mandatum est. /.7. § 1. Gaius'
pigneralce credilor consensft ; vel tjuum consensit HB. SINC. AD FOBMUL. HvPOTBEC.
ut alteri obligaretur ; vcl quum aliunde inducitur Quoctrca An pacisci possiut filiusfamilias et ser-
voluntas remillciuli Pigiioris. vns, ne res Pignori sit; quam peculiariter Hypo-
thecae (5) accepcrinl, et habrnt lihcram adminis-
An miteinipso Jurc exlingitatur hoc modo, quem-
mdmodtun tribus supeiioribus nioclis , an per excep- tratiouem, vidramus an qiicmadmodum donare :
tionem duntnxat ; cerlanl Interprctes. Cujacius in non possuiit, ita nec pacisci ne Piguori sit, pos-
Commenl. ad Papin. ad l. 7. sint/.Sed dicendum cst nt conrcdcre possinl; sci-
a. ff. de Pactis
J^' ,
licel si prelium pfo pactione accipiaul, quasi ven-
censet per remissionem Pigiuis periini non ipso Jitre
sed ope exccptonis diinlaxat. Conlra I). ISoodt dant. sup. d. l. 8. ^^' 5.
millis probare conatur , Hypotbecani ui solo paclo XVI. Al vero qiiod ad debiCorem attinet; non
(i) Al'oquin non diirat Pignus, in materia arborntn quts dimns suprahb. 2. Til. de Pcictis. Sect. 3 el Sect. 5. art. 1.
inaliasspecies tr.insiu c.TEterum durat in solo uude deifctte
§§ ' et 3.
:
ûnt arbores.
('1) Accipe t!c ca.sn quo procurator remisi.^^set pip;nos
(1) Id est, cum hanc remissionem Pisnoris tueatur soliim donaliuiiis cniisa. Qiiod si qiiii. accepit ul remiltrret )u«.
pactiim ((i.od inlercfss;i, vel [ut rxactius loquamur] iHrii- pignoris pactiim (l(h(t domiuo nocere : supca Tit. dt^
,
diclio Pr.-eloris qua; huic pocto vim tribuil. Pactis N. ^6 tl uifra luo.t 1. 8. § 5. h. lit.
(3) QuoB hi« traduntur, eonsentanea suni his quee tradi- (5) Floreiu. Jlypothecam, egdcM scnsu»
TIT. \T. QTIIBUS ISIODIS PIGNUS VEL IIYPOTIIECA SOLVITUR. ajS
solum si ipse de/nfor pacUis sit; ncfjiie soltnn Si XIX. Aclio JudicMli pro satisfactione non est.
Piocurator dc biloris in rem suain sil; noii piiin Eliamsi ciedilor judicatuin debitorem fcce-
/g('////-
-dnbilapi debcic quiii pacium iioceal crcditoii. tl. iil, Hvpoth''ca manct obligata; quia suas coiiditio-
iics liahet Hypolliccaria actio, id esl,Si soluta Esr
SeJ cnni (allo qiiovis) d^^bitoris prociiraton

vX si plcuma AUT satisfactum est (]nibus cessaiililius,
. :
«onvciiit ne sit ri-s obligala; diccnduni est , id ilf- «ricl. Et -i cum defcnsore, In pcrsonain cgcro;
,
Litori per Doli (i) exci.plioneni prodessc. Quuni lirct is niihi salisdedcrit et daranalus sit a^qiic ,
aulcm cuni .servo cjus conveiKTit , pcr ipsani j/ac i Hvpotheca niauct obligata. Multo magis crgo si
convcnli cxceptionem dehot (2). /. 7. § 1. Gaius Iii pcrsoiiani acluin sit sive cum reo, sive cum fi-
I.IB. SING. iD FORMUL. llvPOTIIEC. dejussoie, sive cum utrisqiie; pro ps ite liccl dam-
lati sint, Hvpi.ihcca maiiet obligata. Nec per hoc
IIoc phi lum in rcni est , el prodesl cuilihet suc
cessori dr-liiloris. Hinc Marcianus : Credilor nc ilctur s:;l sfactiim crcditori quod habi t Jiidicati
Pignoii Hypotlieca!V(> sit res pacisci polest (3^. lu :ctioneni. /. i3. § 4. ff. de Pign. el Hypoth. Mar-
,
ideo si hercdi pactus fueiil , ci ijuoquu prodcril CIAN. LIB. SINCUL. AD FORMUL. HvPOTUEC.
pacluni cui restituil hi'iedilatem ex Senaluscin- XX. Consonal qiiod rcscrilil Gordianus : ûanwii
«ullo Trebelliaiio. l. 8.^' i. MiaciAN. lib.«singui,. pcrsonali actionc cxpcrtus adversus rcum vel fide-
AU rORMUL. HvpoTunc. jussores scu mandalores ejus fcccris condemna-
tionem Pignoris tamcn adhuc hab; s pcTseculio-
,
§ 2. Z>e Satisfactione. ncm. /. 8. Cod. de Pigiior. tl Hypotliec.
XVII. Si nu fimi reiiiillendi Pignoris pactum jus ,

ARTICULUS II.
Pi^noris excliidit; miillo maîs quum pro Pignore
credilori satisfactum esl. ^ De coHsensu alicnalioni rei pigncralcf dalo.
Igitur Si couvenerit ul pro Hypolheca lidcjussor
darrliir el datus sit satisfactum vidcbiliir, nt Hy-
, , XXI. Consensiis creditoris alienalioni rei pigne-
pothcca libcrclur. /. 5. § 2. Marciak. lib. singul. ratce datus , tatitum remiltcndi Pignoris paclimi
JlD KonMUL. HvPOTHEC. continere videtiir; juxta Rcguhun Jiiris Cbeditor
Zlnde Labeo Cum colono tibi convenit ut in-
: qui pcrmitit rrm va^nirc, Pgnus dimiltit. /. |58.
vecta iniporlala Piguori cssent, doucc merces libi de Reg. Jiir. Gaius lib. 26. ad Ed. pbovinc.
soiuta, aut salisfactutn esset dcindc mcrcedis no- :
Igit ur Si in venditioiie Pigiioris constnserit crc-
miiie fidejussorcm a colono acccpisti. Salisfactum ditor,vel ut debilor hanc rcm jierii.ntct vcl do- ,
tibi v:dcri cxisliino; cl ideo iPata Pignori csse dc- net, vel iii dotcm dct ; diccndum ciit,Piguus li-
.<;isSC. /. 14. LIU. 5. POSIERIOKUM A JaVOLENO EPITO- bcrari. /. 4. .'i
'• Ulpian. lib. 73. ad Ed.
MATORUM.
Scilicet; Nisi salva caiisa Pignoris sui coiiscnsit
/<e;?j Satisfactum csse creditori iiitelligilur, et si
vel venditioni vel caeteris : nam solcnt multi salva
jusjurandiini delatum datum est Hypothccae non
causa Piguoris sui consentire. Scd et si ip.sc v<n-
essc rcin obligatam. sitp. d. l. 5. §3.
diderit credilor, sic lamcn vi nditionrm fccit nc
XVIII. Notaiidiim est aiitem iiiter solulioiielk , et discederLt a Pignore nisi ci salisfiat; dicendum eiil,
salisfactionein , discriinen insigne. exceptionem ei uon nocere. d. § 1.
Nam cum solvalur iiwito , volenli autem dcmuin Huic regidcB consonat qiiod rescribunt Severus el
satisfial; hiiic scijuilw quod Qiii paratus est solvere, AiUoninus : Si probavcris te fnudum mciciitum,
inerito Pigims videtnr liboiassc. Qui vero noii sol- possessioncmque cjus libi iraditam, scicnlc el cou-
vcre, sed satisfacere panUus est, in diversa causa sentiente ea quae sibi eum a vendilore oMigali.m
cst. Eigo salibfccisse piodest; qiiia sibi imputaic dicit; exccptione eam rcmovebis. Nam obiigatio
debel creditor, qui salisfaclioiiem admisit \ice so- Pignoris, conscnsu ct contrahitur et dissohilur.
lutionis. At qui uon adinittit salisfactiouem, sed so- /. 2. Cod. de Reniiss. Pign.
lutioucin desiderat, culpandus non est. /.6. § i. Ilem Gordianus. Cum te a dcbitore mcrcatum
Ulp. i,ib. -jS. ad Ed. proponas eam rem quae alii ])ignorata cral; si
IIoc Ulpianus significat quum addit : Iii satisda- sciente eo ac Pignus suum rcmiltente , eam mcr-
tione autem non uliiiirr Atilicini sentcntia, qui catus es cum ejns consensu ncxus Pignoris eva-
:
putabat si satisd.tur (4) alicui certse pecunia;, re- nuerit, si non nova voluntas intcrcesscrit qua? de-
cedere eum a Pignoribus debere. d. l. fi. §flii.Jf. nuo obligationem Pignoris coiistitucret ea les ve- ,
<2"ib. imd. Pign. solv. Ulp. lib. 73. ad Ed. lut obstricta non potest viiiditari. /. 4- Cod. cl. tit.
(i) Non pcr exceptionem Pacti ; f[iiia ipsi (]uDt.ixat qui Hypothccsve amplius non sit tribiieudo sci'i(et exccp- ;
pactiis est, pacmai prodi.6Se polcsl. Vid. Til. de Pactis tioiicm non in personarii srU in rem
,
cl ideo st credilor :
W. 48. hoc pactiis fueiit heredi iJ ist, cum lieredc drliiloris, et

,
Supple, piodesse. Nam per eos quos lieres il e posUa rrsiilucrit licredilalPm livc pirlum pro-
(^) in potestale ;
faabemus, recle acquirimus. derit fideicommissario, cum qiio credilor pactus uou est.
(3) Supple : et Loc fatto efficere, ul effcctu tes Piguoris (4) Id est , si offeratur s&tisdalio.
, '
iê ^ ' LIB. XX. PA^^DECTARUM

XXIT. Et ita. qidilem, r/uum toliiis rci pignora/te alicnationem secutiis fiierit. Sed enime\s\ non cca-
al n tliuiii afdilor ccnscnsil. Qiiod Si coii\ enit de ccsserat Pigiiu^ vcnumd;iri, sed ratani habiiit vcn-
pa ic prn iiKliviso alienan-la, si ceria les cst qiias ditiouem; idcm erit probandum. /. 4- § 1. ^fin.
vxuit, polcst dici dc reliqua parle ab iiiitio agi UlP. LIB. 73. AD Ed.
oporlerc : ncc obstat cxcrptio. /. •;. § 3, Gaius
LIB. SINC.UL. AD FOllMUL. HvPOl IIEC. XXVI. Nil etiim refcrt, expressus fuerit an ear
Igiiar ul quiv /u! hiiiic Pi/;:nnris ninitlcndi modum aliqiiofactu induciiliir.' f G. Scd si subscripscrit ;3)
.
pcrtincnl fusiiis r.rpoiimnus ; vulcnduin i." Ciii

,
torte in tnbulis oiupUiuiis, conseusisse videtur; iiisi
alicnntioni conscnsus dntus haiic Pignoris rcmis- manifesle apparcat , dccoptum essc. Quod observari
sionem contincnl ; et ciijus pcrsonce conscnsiis hoc oportet,et si sine scriplis consenserit. l. 8. § i5.
opcrctur ; •!." Qimlis consensiis esse dclieiU et ,
7 sed si. Marcian. lib. singul. ad formul. Hypo-
qiiando intcrpositus videalur; 3.» Qna; hiiiic con- THEC.
senswn set/iii iiecne oporieat. fôluntas remittendi Pignoris prcvsumitiir etiam
in s/Jecie sequcnti.TiUwi Scmpronio fundum Pignori
5 I. €iii alienaticid consensiis clatiis , et a qiia iledit, et eiinidom fiindnm postca Gaio-Seio Pig-
persona, hanc Pignoris remissionem contineai. nori dfidit; alquc ita idnii Tilius Scmpronio et
Gaio-Seio fuiidum cumdcm iii asscm vendidil,
XXIII. Qumi cHcitur Pigmis rcmissum videri, quibus Piguori antc dcderat iii solidum singulis.
ah eo (/ui veiididoni ejtis consensit; observandiim Qua;ro an, ex vciulitionc intcrposita, jus Pignoris-
ijuid venditionis aut alienatioids nomine hic con-
cxtinctum sit; ac pcr lioc jus solum emptionis
lineatiir.
apud ambos pcrnianserit? Modcstiuus respondit,
Veiidit!onis aiitem appellationem generaliter (i)
Dominium ad eos de quibus quoeiitur, emptionis
accipcre debcmus; ut et si ligare permisit, valcat jiire pertincre cun!|fconsensuiii rautuo vendilioni
:
deilisê proponantur.invicem Pignoratitiam (4) ac-

quod cnnccssil. /. 8. § 1 1. Marcian. lib. singul. ad
FORMUL. HvrOTIlEC. tioncm cos uou liabcre (5). l. 9. Modesti:». lie. 4-
RESPOiSS.
Ohiier iiola : (}iiod ita intclligcmus iit ct si lega- ,
luin rr]niili;ituiufucril, ronvalcscal Pitjuus. <^. § i i. Ma.riine aiitcm alicnalioni consensisse videhitur
JJac iii rc i liani inaiuimissio scn i /liîicrati rccte creiiilor, si cuin creditore rem alienante correum
filienationi com/uiralur. Hinc ScK\-riis cl ./nloninus :
se c.rhilmcrit.
Si lc manumissum, et in libcilalc iiioicitmn sticiitc Ilinc Liicius Tilius qnum esset iixori sua; GaiaJ-
ea cui Pignoiis nomine obliiâlus iliccris Piicsidi , Scia; sub 1'igiiore sive Hypotheca prae-
d( liitor
probaveris; cx consensu creditiicis rcniissam Pig- diorum eadcm prxdia cum uxorc sua Septiiias
,
noris obligatioucin apparebit : et pei hoc juic le conim,iinis fiha; iiominc Scmpronio marilo ejiis
nianumissum (2), nec ab hercdc crcdilricis 111 scr- futiiro in doteiii dedit. Poslca dctiincto Lucio
vilutem peli posse certum esl. /. 1. Cod. de Reiniss. Titio, Septiliafihaab-tui; ll lilatc p:iterna.
JPignor. ()u;i 10 au maler cjnsll» iMitln qiii
Paiilus rcspondit , Pi^nnn^ (|iii.lcm obligaiionciQ
XXIV. Ccrlenim hanc Pignoris remissionem pa-
pr.xdiorum G;iiamSci;ini i.\\r.r \iro pro filia coiii-
, hiijus demuin
ril creditoris consensus c/uijiis alic-
nandi haheal. iimrlJ in dotem cad. m daiiti coiistnsil , cum com-
inunis noniinc dareutur, rcini-issc videri obli.
filiae
Unde GaiusSi consensit veiiditioni creditor,
:
:
liberatur Hypotheca. Sed in his pupilli coiiscnsus

gationcm aulcm pcrsonalcm per.sevcrîsse ; sed ad-
vcrsus cam qn.T patris hcrcditale se abslimiit, ac-
non debet aliter ratus habeii, quam si pra?seule
tutore auctore consenserit; aut ctiam ipse lutor, liunem iion csse daudaia. /. 11. Paul. lib. 4-
RESrONS.
scilicetsi commodum aliqiiid vel satis ei fieri
ex
eo judex ffsiimaverit. /. 7. Gaius lib. s*ngul. ad XXVII. Non videtur autcm consensisse cvciWtnr
FORMITL. HvPOTIlEC. si scicnte eo debitor rem vendiderit; qniini ideo
nde et qiHV supra dicta simt de iis qtd Pigniis passus est vsenire, quod sciebat uLique Pignus sibi
rendtlere possunt : Art.prceccd. § i. durlrc. /. 8.§ i5. Marcian, lid. sikgul. ad kormul.
HvroTnLC.
§ 2. Qualis consensus hanc Pignoris remissionem Diiobus tamen casibus ex solo creditoris silentio,
pariat, et quando interposilus videatiir. /icrimelur Pigiius.
Primus eo tempore qno pra-dium dis-
casiis. Si
XXV. Consensus alieimtioni dafus a credilore rc- traliebatur, programmate admoniti crcditoics,
missionein Pignoris paril, sivefuerit pra.'vius sivc quum praescntcs essentj jus suum csscculi iioa
,
(1) Id cst, pro qiiavis ,nIi(?iialionis specie. IJ es(, nypothccaiiam.

(.'i)
(2) Nani [,u vi(]cb. infra lib. 4o. Tit. Qui et a tjuiliis
mnmwiissi l ft-ivns uianumiui ii.in polest nisi cx coDSfnsu ,
(5) Censcntur cciai hoc conscnsu ,
jus sui rigaoriB
creilitoris o.ui specialitiT est cblig.ilus. * rcmisisse.
(3) NoD tantpiam merus lcslis dnnlaxat ; scd auiino

consentieadi obligationi , et remilttiiiii Pignoris.
,
TIT. TI. QUILUS MODIS PIGNUS VEL IIYPOTIIECA SOLVITUR. 277

«unt; possunt videii obligatioiiein rignoris ami- consenseral , scd cUia i in qiuc re laincn voluntcuis
sissc. /. G. Rcmiss. Pig". Diocl. et Maxim.
Cod. cle quwstto est.
Altercasiis. t>i Jlypoihccas fisco distralieute, crc- ilinc Marcianus. Sed si pcnnisit creditor vcn-
diiores filenlio tradiderunl negoliuiij ; palam cst dere, debitor vero donaveril ; au exceptioiie illuiu
cliain actioncm suam amisisse cos quain In rem iummoveal? An facti sit magis quastio, numquid
habcbanl. Nam Fiscalis hast* fides facile cok- ideo VcCniri voluit ut prelio acccplo ipsi quoque
VELH KON DEDET. /. 8. Cod. d. lit. IlDEM. rcs expedial ? Quo casu non noccbit con.iensus.
Quod si in dotcm dederit ; vcndidisse hoc casu
Qiue consensum alienationi Pignoris dcttum recte videtur, propter onera matriuioiiii. In coii-
5 3.
seqiii oporleal mcne , ut remittatur Pignns. Irarium si coiicessit donare, et vendiderit debitor j
repelletur credilor nisi si quis dicat ideo couces-
:
sisse donari , quod araicus erat creditori is cui

XXVIII. Tlt ex consensu
alienationi Pignoris
donabatur. sup. d. l. 8. § i3,
dato remissio Pignoris conlingat, oportet ejfectum
secutum esse. Extra hunc casum autem singldarem , crcdilor'
Unde Marcianus : Si volunialc cvediloris fundus qui permisit donare prccsumi clebet implicite ,
alienatiis est, invcrecunde applicare sibi cum eredi- ; juxta hana

pcritiisisse quovis alio titulo alicnare
lor desiderat; tamen effectus sit secutiis vendi-

si
Juris regulam : Cui jus est donandi eidem et ,
tionis. Nam si non va;nieril; non cst satis ad re- vendendi et concedendi jus est. /. i3. de Regt
pcllendmTi crcditorcm quod voiuit vsenire. l. 8. Jur. UlP. LIB. 55. AD Ed.
,
§6. jMabcian. lib. sing. ad formul. Hypothec. Nam NoN debet cui plus licet quod minu9 ,
cst non licere. /.21. d. tit, Ulpian. hb. 27. ad

Effectus aulem videtur secutus , statim atque per-
Sabin.
fectus est conlractus. Hinc ideuiail : Si debitor ven-
diderit rem, iicc tradiderit; an iion repellatiir cre- XXXI. Pariter non videtur ejfectus seculus , si
dilor fi), qiiasi adluic res in bonis sit dcbitoris? leges circa tempus conditionesve alienationis a crc
A.n vero, rum lenealur Ex empto, Piguus exliu- non servaveril.
ditore cliclas debitor
gualur? Quod et magis est (2). Sed quid si pretium Ut puta Quod si coiK.esscrit decem vendcre,
:
vcndilor consecutiis iion sit, nec paialus sil emptor illequiuque vcndidcrit dicendum est uoii esse ,
dare?Tanlunidem potc.st dici (3). d. l. 8. § ri. repellendum crediloruni.

In contrarium non erit quaerendum quin recte
XXIX. Kon viclebitur vero cjfectus secutus , si ;
contractus non valeat.

veudiderit , si pluris vendiderit quam conccssiE
crcdilor. /. 8. § 14. Marcian. lib. singul. ad for-
Hinc Bellc quajiilur? .Si foite venditio rci spe-
cialiicr oblis-alie non valeal , an nocere li»c res
MUL. HVPOTHEC.
cr ditori ilebtat «piod coiiscnsil ? Ut pula
Sed siintra aiinum aut bienniuni concesserit cre-
si qua ,
ditor vendere pnst hoc lcnipiis veudcudo uou
ralio Juris venditionem impediat dicendnm cst, :
; ,
aufert Pignus creditori. d. l. 8. § 18.

Pigniis valere. /. 4- ^- Ulp. lic. 78. ad Kd.
.>4
Iclem est , si simu/utus Juerit contraclus : quod XXXII. Denique non vidMv.ir efTeclus secutus ,
prcesumitur , si possideat reni debilor ; nisi nova si iion pcrsona ciii co'!ci'Ssiiiii esl aliiîiavcrit , sed
causa appareat e.r qua possideat. aliit.Ilinc quariliir : Si bilor (iiiuxssa veiKlilionc
il
Hoc docet 3Iarcianus. Supcrvacuum cst qua;- desi"iil pu>sidcie ; ct iiovus possessor vcuiliiJerit :
rere agrumspccialiler Hypollieca! dalum, permissu au durel Pignus qiia:i pc-.sou;c permiserit ciedilor ?
creditoris vaenisse, si ip^ê d' bitor rcm possideat : Ociod et magis cst. Nani (5) si novo possessori, uoii
nisi quod potest fifri ul debitor pcrmissu creditoris dcbitori a quo Hvpothccam accepit, concessit cre-
vendiderit , dcinde postta boiia lide rcdemerit ab ditor vendcre diccudum cst , noccte ei excep-
;
codem vel ab alio ad quem pcr succcssionem ea tionem. d. l. 8. § 17.

IPS pertinere coepisset ; aul si ipse debitor emp- Quod Si debitori concessum sit, et heres ejus
tori hercs exliterit. Verumtamen (4) cum pecunia vcndiderit ;
potest facli qua^stio esse ,
quid intel-
solula non sit , Doli nia!i suspicio inerit tianslala lcxcrit creditor. Sed recte va^nisse diceudum est.
ad praesens tenipus ut possit creditor replicatio-
;
Hk cnim subtilitates abiudicibus non admiltuntur,'
nem Doli mali objicere. sup. d. l. 8. § 7. d. l. 8. § 16.
XXX. Apre videhitur etiani ejjectus seculus , si XXXIII. Sicut non perimitur Pignus ex eo'
non ea alietuiUonis species secuta sit cui creditor quod creditor ejus alienalioni conscnserit , si ejjec-
(1) Qai consensit ut venderetur. (4) Sensus est. Verumtamen cum pecunia pro qua agrr
obligatDS erat , soluta non sit ; et ideo creditor agal Se-
(2) Scilicet ut repellaris liac e3 ceptione : Dolo facis viana : ex possessionc quam praesenti lerapore habct debi-
qui petis rem cjiiant ex votttntatc tu 2 tetieor alteri tradere.
tor, colligetiir alien iiionem non fuisse secutam ; adeoque
Nara et lioc casn Ei empto rem quam volun-
tenetar, dolo farere dtbiton-m quum allesat Pignus rcmissum cx
(3)
tale crediloris vendiflit fradcre non qiiidcm uunc scj ,
consensu dato aiien.^lioDi qu: non sit secuta. Iileo exccplio
;
qnandocumque emplor pretium His autem casibiis

offeret.
Aeremissorignore elidi-Iurpi : hanc replicatioaeai ; scilicei
quibus ab obligationc rei tradeodae proisus absolttlus esset, Doio Iioc a debitore allegaii
CQBvalcaceret Piguus. Infra N. 33. CJj Nain pro sed.
,
278 LIB. XX. rANDECTAHUM

tus non sit sectUus ; ila convdcscit; si cjfcclus non locum ejus successisse et ideo medii crediloris :
dura\>erit. mcliorem causam effrctam. Idem observaiidum est,

Hinc Paulus : Voluntate creditoris , Pignus et Respublica (a) tertio loco crtdiderit.
si l. 12.
tlebilor vendidit ; el postea placiiit iiitpr eiim ct PaUL. LIB. 5. RESPONS.
emplorem, ut a venditione discedcrent. Jus Pigno- Hac iii re tanicn Jarti esl quaestio. Unrfe fllar-
rum salvum cril crcditori. Kaiu sicut debitori ita ,
ciaiius : Si tecum dti Hypotlieca pac scatiirdcbitor,
et creditori pr:stinum ju-. restiluitiir. Wequc omiii- diinde idem cum alio lua voliiul.Tle ; secundu»
modo credilor Pignus rcmillit ; scd ila demum si potior rrii. Peciiuia autem soluta scciindo , an
emptor rem retineat, nec reddal veuditori et ideo :
rursus teneatur tibi , recte qu.Tritur ? Eril aulem
si judicio quoque acce|)to , venditor ahsolutiis sit
; facti qiiaeslio asîlanda , q id inler cos aclum sit :
vtl quia non tradebat, in id qiiod intcrest con-

, utrnm ut disced.itur ab II- (lolbcca in totum ,
dcniiialus; salvum fore Pignus cieditnri, dicendiim quum prior couci^-sit crcdl r alii obligari Hyi o-
e>!. Haec euimaccidere potuissent, eliarosi non vo- ihccam ; au i.t oron scr..liir, tt prior cieditor
lunlatecreditoris veudidisset (i). /. lo. Paul. lib. 3. seciindo loro coji-iltuatiii / \i. ^ 4- ,// Q"i .
QU1;ST. pOtiorCS. jVlARCiAN. LIC. bl>C.. AD FORMUL. HvPO-

Quod si non ex resolulione contractus sed alio , thec.
titulo res redieril ad debitorem ; non iddo conva- Consensus aulem credilo-is • 1 alhri rcs obliga-
lescet Pigiuts iii ea re : eliamsi fuerit Pignus om- retur , vel tacitus siijjicil : • . G. si subscripscrit
nium rerum tain prcesentium quam futurarum. De caulioiii qiia res nllcri ob'- ./lalitr ; ul iii specie
aua re lis fueral inter Feteres , a Jiistiniano sopila. scqurnli. Titius .S< 10 pcciii. .;.: Mil' piL;',ore iiindi
1, y?n. Cud. de Piemiss. Pignor. deilerat qui fuulus tiini i>,ct lUipuMicae ante
:
XXXIV. Una qiiceslio superest ; an consensiis obligatus, sccuiidus credlt< r pi<uniam Rei|ubliiae
noceat credilori quuni debitor Jidem Jefellil , nec [ cam ] solvit. Scil Ma;vius cxiitit qui dictbat ,
ipsi ex pretio salisjecit .•'
aute Rempublicam sibi fuudum obiig.jti.m fi'i ge.
Ea liiveniebatur aulera Maevius in.-lriiircnto caul onis

de re ilu Marcianus. lilud videamus : Si
Titius debitor voluotatc creditoris sui vcndiderit cum Reipublica facto a Sciri iuli rfui,..sc et sub-
scripsisse, <juo caver: t Seiua f iid 111 nulli alii csse
Maevio, vel ei a quo Maevius cmerit ; et postea
Maevius Titio hcres cxtiierit, et crcditor ab co pe- obligatum. Quoero an actio aiqua In ErM Maevio
lal ; quid Juris sil ? 8cd iuiquum cst auferri <i
conipttere potest ? Modcstinus rcjjiondit, Piguus
rem a credilore, qui non successiouis jure sed alio ciii is de quo quKiitur conscnsil mii.ime eum ,
niodo rera nactus est. Potest tamen dici , cuin retinerc posse. l- g- § i. Modest. l;b. 4. bespods.
Titii doius in re veisarelur, ne crcditor a posses- XXXVI. y4liis etiam ex causis , volunlas rendt-
sore pecuuiamrecipial; iniquissimum csse ludificari tendi' Pignoris iiuliiqitur.
eum. /. 8. § 8, Marcian. lib. si.ng. ad roRMia. Unain rcjerunt Dioc/etianus ct Jtlaximianus,
Hypothec. Creditorem palrui tui sub obligatoue fundi qui ,
Quod fundus a Msevio allcui obligatus possi-

si is
per chirograplium iiexus Pignori fuerat , juben-
dealur, cui nondum
satislactum erit tunc rursus ;
tem eanidcm caulionem reddi Pignoris etiam jus ;
aequum erit citipi, Si ô> vo/.u.ntate creditoris remisisse videri manifestum tsl. /. 7. Cod. de Remiss.
va:KiT. Licel cuiiu doius malus debitoris iotervc-
Pign.
niat, q;i nou solvil; lameu secundus creditor qui
Pariter si ipsas Pignori datas debilori rcstifuerit,
Pignori accepit, polior est. d. l. 8. § 9- non ut precario eas haberet , sed animo remitlendi
Tutius tamen est ( si dcbitor a creditore pctat
Pignoris ; vidcbitur remisisse Pignus, Unde iidem
ul ei permillat Piguus vendere quo magis satis- , Imperalores ila rescribimt.
faciat ) aule cautioucm accipere ab eo qui rcm
empturus erit ; ut pretium rei vendilae , usque Cum ex causa Mandati pro soccro tuo te fene-
ad summam debili crcdiioii solvalur, d. l, 8.
brem pccuniam exsolvisse proponas curabit Pise- ;
10.
scs provinciae in restitucnda qu:irapro co exsolvisti
S'
necnon etiam in usuris ejus iudemnitati tuae pros- ,
ARTICULUS III. picere. Nam si recepta a crcditore mancipia quae

P.gnori fuerunt dala ; hac mente socero tuo
J)e consensu a crcdisore dalo , iil res sibi pigne- Iradidisii ut Pignoris vioculum luum dissolvatur ;
rata alleri ob/igaretitr ; et aliis causis ex obligatio semel estiucta , inslaurari uon potest.
qidbus induviuir vcluntas remillendi Pignoris. /. 9. Cod. d. lit.
ftein ex inuliii remissione debiu , cof/igi polest

XXXV. Paulus rcspondit , Sempronium anti- uti/is /iberandi Pignoris voiunlas. Lnde Qnum
quiorem crcdilorcm conscnlienlem qur.m debitor venditor numerata sibi parle pretii pi*dium quod
eamdem rem lcrtio creditori obligaret ,
jus suum vaenierat (3) , Piguori accepisset ; ac poslea resi-
Piguoris remisisse videri ; uon etiani tertium in daum prelium emptori litleris ad cum ruissis do^
(1) Cnm
igitiir haEC cllr.i faclum, cilra volunlatem cre- (2) N.-im Rpspublica utitur jare privatorum circa priori-
ditoris acritlerinl; ouii ilebcnt ei abe£$e quomiaos salyuoi t3ti m aiit pusteriorilulum suorum Pigaoruot.
piaiieat jus Pignoris ipsjus. (3) Et tradiderat.
. ,,
TIT. VI. QUIBTJS MODIS riGKUS YEL IIYPOTIIECA SOLVITUR. 279

nassct; eoque dvfuinlo donalioiicm quibusdam (i) loiigi tcmporis prascriplio ohjicitur , peisonalis
modis inutilfm esst; couslabal jure Pignoris fiscum
:
iictio advcrsus debitorem salva ei competil. d.
fiuslra pplcrc pra.'d:uiii q«i succcsserat in locum /. I. Cod.
veiiditoiis, apparuil ; cujus Pignoris solutum essc; XXXYIII. Quod aiitem dirimus ; heredem dcbi-
pactum piima voliiutalc donatioiiis constabat :
ioris qui Pigniis constilidt , adversus pcrsecutionein

quoniam inutilem pecnuia; donatioiiem IjCX facit,
Pignoiis non posse tueri se pnescriptione longi
cui iion cst locus in PignoT-e liberando \i). l. i. § i.
tcniporis ; hoc sic accipe , si licrcdilurio nomine
PaPIN. I,IB. II. RESPONS. Pigiius possideat : secus , si proprio noininc.
Secns oblincbil , si ipsa pacliofuerit mdla defeciu Ita eniin Llpianus : Ex facto propositum est
consensiis. Sic accipe (jftiod rvsc/-ibit Gordianus : quemdam quura r<rm Pignori dcdisset eamdem ,
Debiliim ciijus morainisli, quod pcr pacli coiiven- dislraxisse, hcrcdemquc cjus redemisse. Qunitur
tionem inulililer factam rcmisisti eliaiu nunc
,
an licrcs adversus Pignoris perseculionem excop-
Sotcre noii velaiis; ct usitato nioie Pijîiora viii-
tione longa; possessionis uli possit? Diccbam, hunc
icare. /. 5. Cod. de Reiniss. Piîi. hercdom qui Piguus ab oxtranco redemit posse ,
exceplione iiti; quia in extranci locum succossit,
SEGTIO V. non in cjus qui pignori dcderal : quemadmodum

si antc rodcmisset, sic dciiidc hcres exlitisset. /. 5.
De extlnctione Pignoris per diulurni 5)
i. fl'. de Divcrs. ei temporat. prcescript. Ulp,
LIB. 3. DISPUT.
teinporis prcescriptionem
XXXIX. Scd qiiod de prcescriplione longi tem-'
XXXVII. Non soliim Liberatur Pignus ,
sive poris diituin est , ad usucapionem trahendum noil
solutiini est debitum, sive eo nomine salisfaclum
esl. ]Sam Usucapio , Pignoris convcnlionem no«
est : scd el si lempore finitum Pigtuis est idem ,
extinguit (4). /. 7. Cod. d. Pign. el Hypoih,
dicere debemus , vel si qua ralione obligatio ejus GoRDIAN.
fiuita rst. /. 6. Ulp. lib. 73. ad E XL. Jure novo
, ex Conslituiione Honorii el
Scilicet potest excludi jiis Pignoris per pr(PS Theodosii, casu prcescripiio longi temporis pro-
qito
criplionem toiigi lemporis. Hinc ila rescribiin,
:/ desse posset , putn propter defectum titidi
iion
Diocletiaiws et Maximianus. Si debitori hercs non iiilroducta est prcescriptio tiiginta annoriim qua
extilisti , sed justa viginti annorum possessione sicitt cce/crce acliones , ita eliam Hypolhecaria
collala in ti' donatio corroborata esl; ncqiie perso- actio excludi possit ; scilicel a lerlio possessore
,
nali attioiie, qiiia debitori non successisti , con- non etiam ab ipso debilore. l. 3. Cod. de Praescript,
vcnire te Jiiris ratio permittit; neque data Pignori 3o. vel. 4o. ann.
praedia post intervallum iongi temporis tibiaufe- Ex
Consliliilione aiilem Justiniani , etiam ipsa
renda sunt quaiido etiam praesenlibiis creditoribus
: debitor Hypolliecariam actionem prcpscripiione eX-'
dccem annorum praescriptionem (3) opponi possc cltidere potesl , non trigiiita , sed qiiadragnla
tani Rescriplis nostris quam prioruiu Principum annorum : qiue prcfscriptio interrunipitur , si iiite-
«tatutls probatum sit. /. 2. Cod. Si adi'. credit. riin novam cauiionem debilor crcditori dederitt
prcescript. I. 7. Cod. d. lit.
Siinililer rescrirserat Gordianiis. Diuturnum Ex eadem Constitutione si posterior creditor ,
silentium loiigi temporis prsescriptione corrobora- ex causa sui posterioris Pignoris possideat; quandiu
tuni, crcdiiorioiisPignusperseqiitniibusinefficaccm qtiidem vivit debitor sola privsciiplione quadra-
,
actionem conslituit ; rasterquam si delitores, vel

1 ginta aimorum adverstis priorem rreiiitorem juva-
q.ii in eoruiu jura successeriint obligatse rei pos- liir post inortem aulem debiioiis
,
; etiain per ,
sessioni intvaubnni. /. i. Cod. d. til. triginta annoruin possessionem prcvscribere '^

potest.
Illud noia Ubi autem credilori a possessore d. I. 7. Cod,
CO Pita, fx Lege Cincia vel quia hss person.ie eranl

;
(3) Absenlibusanteni,pra?scriptionem tiglnti annorum^
ae invioem donart sibi iion poterant, forte conjuges,
(a) Nontoim pro dount oneliabelur, liberalio Vignoris; C'0 Sol» enim res corporales usucapiebantur, Doa etiaot'
jura.
iater CQUJugts iuterilicilur. 1. 18. ff, Quix infrauti.
êdit.
:,
LIBER VIGESIMUS-PRIMUS.
TITULUS L
DE ^DILITIO EDICTO, ET REDHIBITIONE ^ ET QUANTI-MINOniS,-
J*SE nohi.'! indicaK'it Jiistiniaims , ctir ea qiicp perli- Continet aulem priinus liic Tituhis , dtiplex .^di-
«ent ail F.cUctiiin /Eililiiiin ad Reiiliibilioiwm (ul
, , liiim Edictum ; ffiiortini priiis ad vcnditiones perli-
fvictiones et sli/)ii/atio:iem Diiphe iii lioc lihro col- , neiis , late e.vponitiir : alteruin r/iiod spectat ad
locaveril posl tra: laliim de vcndilionilnis de (piiinis
, , securilatcm viartiin publicarum , obitcr lantiim et
in posterioribus libris superioris Pandecinruin pai lis occasione arrcpla referlur ; quia scilicel hcec qiioqM
actuin cst scilicet Ne omucs liae (lcliiulloncs
-.
a , cura JEdilibus iiicuinbcbat,
'
vendilioiiibus quarnm quasi ministrae sunt vicini- ,
tale (lov.igenlur. Proein, De cohcept. Digest. ad

'jiniecessor. § 4-
PRIM4i'jPARS.
£xpojiilur Edictum jEdilium-CuriiJhim circa venditiones, cum actionibus

ad hoc Edictum pertinentibus.
I. Aiunt iEdiles ; « QUI Mancipta vendunt, » cerit , inve arenam depugnandi causa ad bestias
i
cerliores faciant eniplorcs quid morbi vitiive » intromissus fueril ; ea omnia in veuditione pro-
cuiqiie sit
;
quis lugitivus errove sit , noxa^ c » nuncianto ex his cnim causis judicium dabi-
solulus non sit. Eademque omnia quum ea man- » mus.
cipia voenibunt ,
palam recte pronuncianto (i,.
» Hoc AMFLius si quis adversus ea
: sciens ,
Quod mancipium adversus ea vjenisset sivc

sj ;
» dolo malo vcndidisse dicetur; judicium dabi-
advel-sus-quod dicluni promissumve fuerit quum » mus »./.!. § I. UlP. LIB. I. AD Ed. iEDILIUJtt
veniret tuisset ; quod ejus pra-slari oportcre
,
CuErLIUM.
dicelur ; emptori omnibusque ad quos ea ris
,
pertinet , iudicium dabimus ut id mancipiLini II. Causa hujus Edicti proponendi est , ut occnr-
Iledhibeatur. Si quid autem post veaditioneni ralur fallaciis vendentium ; et emptoribus succur-
traditionemque deterius, emptoris opera famiiise ratur , quitumque deccpti a veudiloribus fuerint.
piocuralorisve ejus , factum. erit ; sive quid ex oo Dummoiio sclamus vendilorem eliamsi ignoravit ,
post venJitiouem natum acquisitum fuerit , et si ca qu;c jEdilcs prsstari jiibent taiuen teiieii di'- ,
quid aliud in vcndilione ei accesserit, sive quid bere. Nec est hoc iniquum potuit enim ea nola
:
ex ea re fructu« pervenerit ad emptorem ; ut ca Iiaberc vcndilor. Neqne cnim inlcrest emptoris rnr
omnia restituat. Itera si quas accessiones ipse faliatur, ignoranlia vendiloris in calliditale. d, l. i.,
prKstiterit, ut recipiat.
» Item si quod niaucipium capitalem fraudcni Eninwero trlplex ex hoc Edicto actio desccndil
admiserit, mortis conciscenda; sibi^causa quid fc- Ex priori qtiidein Edicti parle, actio Redhibitoria
(j) Gelli«s Noct. Allic. n refcrt verba cujus itisjie Itlusu: Gr. cap. '\. Iteai Propijrliu»
^nliqni jEdiliuni - Curulium 1 i ', quo ,
qua parte
mancipiis vendcndis scrijjium cautniD sic fuit : (r
Al ijuoriim per barhara coUa pependit.
tittiliis
» TULDS SERVORUM SINGC M UTEI SCIUI-TUS SIT COEB Cxluti nudio cjuum snliere furo.
I
[ id pst, curalo ]; ita btei iktellic RECTE possrr yuiD

MORBI VITIIVE (JUOIQUE SIT QUIS TUI ITIVUS ERROVE SIT,
Item Pctronius [Elil. 1677. ppR. aa.] Erat vcnalilium [H
,
est servus vunalitius ] tuulis pwiumt.
MOXAVE SOLUTUS H*M SIT IJ. De hh titulis meotioucm
,
,,, ;
TIT. I. DE A:DILITI0 EDICTO, ET REDIIIBITIONE, elc.

Qiianti-miuoris (i), in quibm propoiicndis
<?< rtr/('0 Subjunsfctur in moduni /Ippendicis et scplinia
nulla ( iit ex vcrhis EdicU lif/uclj doli vcndiloris Seclio circa duas alias acliones ad maleriam Iledki-
fit mcnlio. Postcriori aiitein Edicti clausula IJoc bitionuni perlinentes.
AMPMUS , elc. insiiper aliam aclionem proinitlunl
/Ediles adêrsus vendilorcm qui dolo scicns quiediun
rei vilia dissimulasset.
SECTIO I.
Il[.Ctvleruni quid hitc ulliina actione conline- JEx (jtnlnts contractibus , et quanim rerum
retiir , iion vidinuis iii Ediclo. Probabile est lioc nomine lociis csse possit aclionibus yEdl-
contineri ut venditor damnuin qiiod einptor ex dis-
simulato mancipii vitio scnsil , sarcire iii solidum
litiis; RedhihiloriBS scilicet , et JEsiimd-
tenealur. Et ad lianc actionem piilein rcferri possc toriae seu Quanli-minoris.
quod rcscribit Anloiiiiius : Si non siinplicilor, sed
coiisilio fraudis, servuin tibi ncscicnti fugilivum vel ARTICULUS I.
alio niodo vitiosum quis vendidit j isque idcm fugi-
tivus abesl prelium servi, vendilo-
: non solum in Qiue contractuuin species his aclionibus locum dare
rem coQvcniri; sed etiam damnum quod per euni possint.
tibi accidit competcns judex (ut jam priiJein pla-
,
cuit) praestari jubobil. /. i. Cod. de /Edilit. act. V. Sciendum cst ad vcnditioncs (3) solas Iioc
,
De hac igiiur aclione nihil est amplius quod di- Edictuni perliuere; non laniiiui mancipiortim, ve-
cainus, rum cailerarum (4) quoque rerum. l. 63. Ulp. lib. i.
AD Ed. ^S^dil. Curul.
IV. De actionibus aulem Redhibitoria et iEsti- Enimvero aiuiit /Ediles : Emptobi.
matoiia seu Quanti-miiioris , lale hic iractanduni Emptorem accipere dcbcmus , eum qui pieiio
venil.
emit.
Rr.DniBiTOBiA actio est illa quce ex certis causis Sed et si quis permntaverit; dicendiim est iilrmn-
emptori , Redhibere parato datiir adi'crsus vendi- , que emptoris ct veiiditoris loco habeii, ct iilrunt-
torem ; ul vendilor obligationem venditi ei remittat quc posse cx hoc Edicto experiri. /. ly. § 5. ^ emp-
prctiuinque quod recrpit , restiluat. toreiii. Ibid.
Redhibere autem esl facere ut rnrsus habeat ven- (ûr autein dc locationibus niliil edicatur, mirum
ditor quod habuerit. El quia reddendo id fiebat, vidubatur. Haec tamen latio reddilur; vel quia nun-
idcirco Redhibitio cst appellata ; quasi reddilio. quam istorum (5)de hac re fuerat jurisdiclio; vcl
/. 21. UlP. LIB. I. AD Ed. yEDIL. GuRUL. quia non siiniliter (6) locationcs ut venditioijes
fiunt. sup. d. l. 63. j cuc aittcm.
^STIMATORIA SCIL QuANTI - MINORIS actio (2) eSt
ea qiice emptori datur adversus venditorem ; ul VI. At vero iid rcs donatas, Edictum jEdllium-
v.mditor ex pretio restituat remittalve Quanli-mi- Curulium non pertinere dicendum est. Etenini quid
noris emisset emptor, si rei venditce vitiuni cogno- se restitulurum doiiator repromillit, qiiaiido nul-
visset. lum pretium interveuiat? Quid ergo , si rcs ab c.i
Quas ad utramque aclionem ex JEdilium Edicto cui donata est melior facta sit ? Nuinquid quanli
descendentem pertinenl, in sexSecliones distribitam. ejus qui meliorcm fecit interest, donator conve-
In i.' Qimremus ex quibus contractuum speciebus niatur ? Quod iniuime dicendum est , ne eo casu
et quarum rerum nomine his actionibus locits esse liberalitalis suae donalor poeuam paliatiir. Itaque
possit : in 3.* cl 3.' Ex quibus causis compelant si qua res doiietur, necesse iion erit ca rcpromil-
litin Redhibitovia , tuin jEstimatoria. In 4.« Fidc- tere qua; iii rebus venalibus ,32dilss repromitti ju-
bimus de personis quibus el advcrsus quos hce ac- bent.
tiones dcnlur; et aii individua sit Redhibilionis causn. '
Saiie de dolo donator obligare se et debet et
In 5.' f idi-biinits quid veniat in his actionibus : iii solct (•]) , ne quod benigne coiitulerit, fraudis con-
6.' Quaiido et quaiidiu coinpetant. silio revocet (8;. /. 6'i. Modest. lid. 8. diffebent.
(i) Aclionem Quanlo-minorls Eiliclo jEdiliiim contcnlam mali recte quis utilur ad opus ad quod illud conduxit
fuisse conslat ex his quae io decursii Je hac actione clicen- contra semper inleiest empioris viliosum nou esse. Adtle
tur; quamvis in fragraento EJicli (juod uobis servavit Tii- quod raro quis locabit raorbusuni mancipium, cum maf;is
bonianus per incuriam omiserit cjuoJ haac
, aclionem in eo locando damnuDi passurus sit quam lucrum seniiat :
Qnanlo-mlnoris spectabat. at procliviores suut homiucs iu veudeadis morbosis et
viliosis rebus.
Diversa prorsus ab actione JEsUmaloria seu De
(a)
astimato qua; ex contractu jEstimatorio oritur ; de qua
(7) Ea slipulaiione qua; solel iiiterponi Dolum aeesse
siipra lib. 19. Tit. 3.
AP.rcTD«nMQCE ESSE ex qua dabitur actio £x slipululu.
;
(3) Etiam lalc sumptas , ut modo infra. Quud si slipulatio non interveueril, actio De. dolo dabitiir.
Cl) Ex senlentia Edicti; ut videb. Art. seq. Ne quodbenignitas videlur fraudis consilium rc-.
(8) ,
(5) ^dilium scilicet. vocet et convertat in prrniciem donatarii V. G. si donet :
Ratio ei rem alienam hoc consilio ut, postquam in eu

(fi) ha;c ohscura fst. Hanc explicare tentat
ita
Noodt quia [ioqiiii] ftumptus fecerit, ci eviac;aur.
1). : eiiam Titioso mancipio aut ani-
Tom. II. 3G
, ,
^^^ LIB. XXI. PANDECTAHUM

ARTICULUS IX. Erga qiiasdam res quami'is per se et prmci-
II.
paliter va'nierint , ista; aationes cessant. Mminirn
Propter tjiias res isUe acUones compctant. Simplariarum (3) vendilionum causa ne sit Redhi-
bilio, in usu est. /. 48. §8. Pompoi». lib. 23. ad
VII. Non soluin de mancipiis, scd de omni ani- Sabin.
mali hac acliones compeUmt ; ita ut etiam si usum- Non potesl autem homo , ut Redhibitioni suhdu-
,
fiucluni in homine emerim competere deberet. catur , accedere venditioni earuni rerum exigid
,
48. PoMFON. LIB. 23. AD SaDIIV.

6. pretii qua; Redhibitioni lociim non dant. l'erum eril
/. §
locits Redhibitioni , ceque ac si principaliter vce-
///io Labeo scribit, Ediclum jEdilium-Curulium
nissel.
devendilionibiis rerum essc lam earumqu» soli (i)
sint, quani eaium qu» mobiles aut se moventcs.
Hinc Paulus : Justissime jEdiles nolucrunt ho-
/. I. UlP. LIB. I. AD Ed. .SdIL. CuRUL.
minem ei rei qua; minoris essct , acccd. re
; ne qua
fraiisaut Edicto aut Juri Civili fieret ( ul ait Pedius)
VIII. ISec sohtm propler res quce principaliter Peopter dicmtatem iiomi.num. Alioquin camdem
vwnierunt, sed etpropler illas quce accesserunt, hce ralionem fuisse et in ca;tcris rcbus ridiculum nam- :
actiones compelunt. que esse tunica; fundum accedcre. C.eterum honii-

Nani Quod cmptioni accedit, partem esse ven- nis venditioni quidvis adjiccre licet nam et ple- :
dilionis Prudentibus visum/. 3i. est.

rumquc plus in peculio est quam in scrvo ; et non-
§ /in. Ibid. nunquam vicarius qui acccdit, phiris cst quam is
Itaque sicut superius venditor de morbo vi- (2)
tiove et cajteris qua; ibi comprthcnsa sunt, pra:di- servus qui vienit. /. 44. Paul. lib 2. ad Ed. jEdil.
cere jubetur ; et piKterca, in hij catisis noa cssc CURUL.
mancipium, ut promittat pra?cipitur ita et quum
accedat alii rei liomo, eadem et prredicere el pro-
:
SECTIO II.
jnittere compelletur. Quod non solum
hoc casu
mlelligcndum est quo nominatim adjicitur acces-
,
Ex quibus causis competnl Redhibltoria
surum lundo hominem Slichum sed etiamsi gene- ; aclio.
ralitcr omnia mancipia qua; in iundo sunt,
acce-
dant vcnditioni. /. 3.2. Gaius lib. 2. ad Ed. .^dil.
D:iohus hujus Sectionis Capitibus videbimus
CURUL.
'° •^^ quibus causis competal Redhibitoria in
Proinde Pomponius ait, Justam causam esse ut
, venditionihus mancipiorum ; 2.» Ejc quibus causis
quod In venditione accessurum esse dictum est
tam inlcgrum pra>.stetur, quam illud piaestari de-, compelat in venditionibits animaliian, et cceteraruni
rcrum.
Luit quod priiicipaliler vsniit nam Juie Civili :
,
ut intcgra sint qua; accessura dictum fuerit
Ex
empto aclio est ; veluti si dolia accessura
,
fuudo
CAPUT PRIMUM.
ilicta luerint.
Scd hoc certum corpus accessurum fuerit
ila, si Ex quibus causis competal Redhibitoria
diclum. Nam si servus cum peculio vreuicrit actio i/i venditionibus mancipiorum.
; ea
mancipia qwx in peculio fuerint, sana csse
pra;slare
venditor non debet quia nou dixil certum :
corpus In mancipiorum vendilionibus , generalem hanc
accessurum, sed peculium lale piKstare oportere.
et velut polissimam Redhibitionis causani rejerunl
Lt quemadmodum certam quantitatem
peculii /Ediles Si QuiD MOBCi \n:i\\Y.fueril , cujus non
:
piMstare non dcbet , ita nec hoc.
fueril cerlior Jiiclus emptor. Deinde specialia qiice-
Eaindcm rationem facere Pomponius ait ut dam i'itia dcsignant, Quis fugitivus errove sit,
;
etiam. fi hcrcditas aul peculiiun ser "
vaenierit clc. liiilur videndum 1." Quce sint illa vitia quce
locus Edicto .Edilium non sit cir
corpora qusc Reilhibilioni locum daiit e.r generali Edicti Capite ;
sunt in licrcdilate aut in peculio. 2." Quce vitia ex speciali aliquo Etiicti Capice sint
Idein proLat, et si fundus cum instrumento Redhibitoria ; 3.° Qua' concurrere oporleat ut ejiis
vs-
merit; et in instrumento mancipia sint.
Puto hanc vitiinoinine quod natttra sua , si\'e ex generali sive
senlentiam veram nisi si aliud specialiter actiim ex
:
speciali capile Redhibiloriitm est , agi Redhibi-
csse proponatur. /. 33.
Ulp. lie. i. ad Ed. ^dil. toria possit. Hcec tribus prioribus krticulis expe-
CURVL. dieinus.
(i) Eaictiim quidein, de mancipii

)umentisdanta.xat Don diiplum scd sinnplnm pnestatur; ut videb. Tit. srq.
loquiiur; Teium e.\ sfntc-Dliii Edicl
Iiiti-ipretalio Prii- N. 8. Euimvero propitr minimam rem , in iulegrum resli-
dcmium acLioues cx l,oc EJicto ad cretcras
res ptirrt,,„
..„ tutio»em Prastor non concodit ut vid. supra lib. 4- Tit. de
;
Huc^perlmelles i3. ff. d, Leg.bus , ut cx ejus

Insaiptiouo In integr. restil. Alii aliler intcrpretantur. Easvardus intcl-
liyil de Venditionibusrerum esculcnlarum et poculeutarura
(2) In Ediclo <
J|'.is verba retulimus. qu.ne uiilla ferc contiuei lalcutia vitia quod probal c.x eo
;
quod apud Fulscnt. Flae. in libull. de Pn,c. scrm. SiM-

(3) Id«s[,minii iliiim rerum quarum rerum ven-
:
PLoNcs dicuulur conviva;; (t qui pcr cju\ivia ambu!a',
ilarias vocal qiiia proptcr carum cviclioncm
;, ,
TIT. I. DE /KDILITIO EDICTO, ET REDIIIBITIOrÊ, etc. 283

/« qiirtrlo proscquemur raliqims liedhibilionis
maiicipioruni cuiisas ; sciliccl Si itdversus cjmd </ § 2. An cx vitiis aiiimi llcdhibilioni sil locus.
tum aut promissum est, mancipiuin vienicrit ; Si
veterator pro novitio vcpjueril : Si vcnditor nationcni XII. Non oinnc mani-ipii viliuni dnl Redhibltioni
mmicipii non pronunciavcrit. Videmur hoc Jure uti ut vitii
lociim. Printo eiiini
morbiquc appcllatio non videatur pertinere nisi ad
ARTICULUS I.
corpora. Animi auiem vitium ita dcmum pra-stalnt
vcnditor, si promisit, si minus, non. Et ideo no-
minatiin d(! errone , et fugitivo excipitur (0). IIoc
Expcnditnr circa primani Redhibitionis caitsnm,
enim aniini vitium est, iion corporis. l. 4- § 3. ^ct
quce incincipiorum vitia Redhibitoria siiit necne
cx videnuir. Ulp. lib. i. ad Ed. .^dil. Curul.
gcnerali capitc Edicti Quid morui vitiive
sir. Hiiic Apud Vivianum quaeritur : Si servus iiiter
fanaticos non semper
(7) caput jactaret et aliqua ,
prolatus esset an niJiilominus sanus videretur? Et

;
§ I. Qtiid sit morbiis ,

qidd viliuni.
ait Vivianiis Nihilominus hunc sanum esse. Neque
,
enim nos inquit) minus, aninii vitiis, aliquos sanos

f
X. Sciendum est, morbum apud Sabinum sicdefi- csse intelligere debere alioquin (inquit) futurum :
,
nitum (i) esse; Habitum cujusque corporis contra ut in iutiiiito hac ratioue multos saiios esse nega-
iiaturam qui usum ejus ad id lacit deteriorera , cujos remus; ut puta levem superstiliosum iracun-
. , ,
causa iiatura nobis ejus corporis saaitatem dedit. dum contumacem el si qua similia suiit animi
, ,
Id autem alias in toto corpore alias in parte acci- ,

vitia. Magis enim de corporis sanilate , quam de
derc. INaraque lotius coiporis morbus est , puta animi vitiis promitti. /. i. § 9. Ibid.
*0I212 (id est, tabes), ftbris partis, veluti :
Idem Vivianus ait Quamvis aliquando quis
,
caecitas ; licct honio ita natus sit. Viliumquc a
circa fana bacchatus sit , et responsa reddideritj
TOorbo multum differre ; ut puta , si quis balbus tamen nunc hoc non faciat, nullum vitium
si
sit : nam hunc vitiosum magis esse , quam mor- esse. Neque eo nomine qnod aliquando id fecit
bosum (2). actio cst; sicuti si aliquando febrem halmit.
Ego puto jEdiles tollendae dubitationis gratia, bis
Ca;terum si nihilominus perinaneret in eo vitio
KATA TOT ATTOY [ id est , dc codein~\ idom (3)
ut circa fana bacchari soleiet , et quasi demens res-
dixisse nc qua dubitatio supcresset. l. i.
§ 7- Ulp.
;
ponsa daret; etiamsi per luxuriam id factum est,
LIB. I. AD Ed. JEdIL. CuRUL. vitium tamen esse sed vitium animi, noii corporis;
:
Modeslinus morbum ita a vilio dislinguit. Verum ideoque redhibcri nou posse, quoniam JEdiles de
est, MoREUM temporalem corporis imbecilli-
esse corporalibus vitiis loquuntur. Attamen Ex empto
tatem; Vitium vero pcrpetuum corporis impedi-
, actionem admittit. rf. /. i. § 10.
mentum veluti si lalum (4) excussit. Nam ct hiscus
:
XIII. Idem dicit etiam in his qui prKter modum
utique (5) vitiosus est. /. loi. § ff- dc Vcrb.
'i- timidi, cupidi , avarique sunt aut iracundi [d. l.
signif. ]MoDEST. LIE. 6. DIFFERENT.
I. $Jin.) vcl melancholici (/. a.PAUL. LiB. i. ad
:
Ed. tEdil. Curul. ) vel protervi. /. 3. Gaius lib.

XI. Ex dejinilione allata patet vwrbuni aut vi- :
tiitinnon possc intelligi qiiod mulier prcegnans sit I. AD Ed. .^dil. Curul.
,
aiit puerpcra. Hinc Si mulier praegnans vKnierit :

Ob qua; vitia, negat Rcdhibitionem esse; Ex;
inter onines convenit sanam eam esse. Maximum ,
cmpto dat actionem (8). /. 4- Ulp. lib. i. ad Edict.
ENIM AC PR.f.CIPUUM MUNUS Fr.MINARUM EST CONCI- jEdil. Curul.
PERE AC TUERI CONCEPTUM. /. I^. § I. UlP. LIB. 1. Item aleaiores et vinarios non contineri Edicto,
>D Ed. .^^DIL. CuRUL. quosdam respondisse Ponipoiiius ait : quemadmo-
Puerperam quoque sanam esse; si modo nihil dum nec gulosos, nec impostores, aut mendaces,
exlrinsecus accedit quod corpus cjus in aliquam aut litigiosos. d. l. 4- § '->-.
valeludinem immittcret. d. /. 14. § 2. Siiniliter Si futtum domino servus fecerit , noa
(i) Gellius lib. 4- cap. 2. hanc definitionem Labeonis luscus vitiosus est. Igitur ceuset lectionem retinendam ,
ise ait, a Coelio-Sabino relatam. aitque talum csso os quod lalct inter diios malleolos , et
habet fibiila; aduncte speciem ; quod os si eieat extra mal-
(2) Recle Cicrro Tusciil. Qusest. lib. 4. cap. 29. ila vi-
lcolos , amittitur iisns pedis. Defectus autem ille ieque vi-
tium corporis a morbo secernit Alorbus et ivcpotalio :
puta vitium hominis lusci.
tium cst, ac quodlibet aliud ,
totius valetudinis c rpons conquassati, perturbatione
gignuntur; vitiuni (5) Ita rccle Haloander. Vulg. itacjue.
, integra valetudine ipsum ex
t
(6) Edicto cavptur ;

quia scilicet repromitti debcnt
quamvis sint animi vilia.
(3) Scilicet, Vitium et morbum simul.
(4) Alii legunt,oculum excussit : quam emeudalionem (7) Nam

semper; vitium usque ad corpus perveniret,
si
Cujacius ad I. Ii3. ff, de Verb signiftc. sluitissimam ap- et mancipium inutile redderet quapropter esse Rcdhibi- :
pellat. Quae enim ineptior argumeutatio quam forct illa ? tioni locus.
Qui oculuni excussit, id est luscus , viliosus est ; mim et (8) Si yenditor sciens dissimularit
vilium.
;,
, ,;,
^H LIB. XXI. P. VNDECTARUM

hoc iti venditione servi piffdiceie nec
csse necesse : bosus vitiosusve habeatur. Proinde levis febiicula
ex hac cansa Rodhibilio est. Sed si dixeiit hunc aut vetus quartana quae tamen jam spi rni potest
Inrera non esse , ex iila parle teueljilur (i) Quod vel vulnusculum modicum, nuUum habcl in se de-
dixit promisitve. /. 52. Marcian. lu;. 4- kegul. lictum (3) quasi pronunciatum non sit contemni :
Ilem Aiiimi potius quam corporis vitium est ,

cnim basc potuerunt. /. i. § 8. Ulp. lib. i. ad Ed.
veluti si hidos assidue veiit spectare , aut tabulas tEdil. Cueul.
pictas sludiose intucatur; sive etiam mendax , aut Siniiliter Pomponiiis ait , Non omnem morbum
similibus viliis teneatur. /. 65. Venuleius lib. 5. dare locum Redhibilioni; ut puta levis lippitudo
J.CTiorf. aut levis dentis auriculaeve dolor , aut mediocre
Obiler nota Quid ergo est ; si quid sit animi
:
ulcus; non denique febriculam qnantulamlibet , ad
vitium tale ut id a venditore excipi oporteret ne- ;
causam hujus Edicti perlinere. /. 4- § 6. Ibid.
que id venditor quum sciret pronunciasset ? Ex Ilinc Trebatius ait , Impeliginosum morbosum
emplo cuin Ifiieri. d. l. i-
§ g. ^ qiiid ergo. non esse; si eo membro ubi iinpeligo esset, seque
rccte utatur. Et mihi videlur vera Trebatii senten-
XIV. Quod diuiimis
animi Redhihidoni , vilia
lia. 1.6. § 1. Icid.
lociim rron facerc , tres replicaiiones patitur. Diias
jam retulimus ; nimirum i.» Quum ea sunt qua; un- XVII. Sed si quis plures digitos habeat sive in ,
minatirn Edicto conlenta sunt ; i.° Quum siiiu de manibus sive in pedibus; si nihil impcdilur numero
f/uibus speeialilcr repromisit vendilor. Adhuc 3.a /v- eorum , non est in causa Redhibitionis. Propter
plicatio est ; seilicet ul , si ex corporis vitio vitiiini quod non illud spectandum est quis numerus sit
,
tinimi profectum sil, Redhibilioni locum/aciat. digitorum ; sed an sine impedimenlo vel pluris vel ,
Enimvero riviamis : lutcrdum tamen (inquit} paucioribns uti possit. /. 10. § 2. Gaius lib. i. ad
vilium corporale usque ad animum pervenire el Ed. .^dil. Curul.
rum viliare : vejuti contingeret *PENHTIK£1 [ id Eum qui alterum ocuhirn, autalteram maxillam
«st, nu;nte captoi quia id ei ex febribus acciderit. majorem liabet si recte iis utatur, sanum videri
,
,
Pcdius scribit. Ait enim Ina?qualitatcm maxilla-

f;
'• § 9- 5 interdwn. Ulp. lib. i. ad Ed. jEdil. ;
CURUL. rum, oculorum, brachiorum, si nihil ex inhiisterio

JIoc casu igiiur lociim habet qiiod ait Vlpianus pra-stando sublrahit extra Redhibitionem esse.,
:
Sed si vitium corporis usque ad animum penetrat; Scd et latus vel crus brevius potest afferre impe-
forle si |)roptei ielncia loqiiantur aliena vel qui dimcntum ergo el hic erit redhibendus. /. 12. § i.
:
,
per vicos niore insanorum deridenda loquantur (in Ibid.

quo sit aiiimi vitium ex corporis vitio accidit Item sciendum est , scEevam (4) non esse mor^
(2)
Redhiberi posse. siip. d. l. 4- § i-
)
bosum vel vitiosum ; praelerquam si iml ecillitate
dexlera; validius sinistra ulitur sed hunc non scae- :
XV. In sumina
si quidem animi tantum vitiuni
:
vam, sed mancum esse. d. l. 12. § 3.
esl, Redhiberi non potesl; iiisi si diclum tst hoc
Is cui os olcat, an sanus sit; quasitum est ? Tre-
abesse, et Ex empto taineu agi potest
non abest.
batius ait non esse morbosum , os alicui olere
si sciens id vitium animi reticuit. Si aulem
corpoiis vehiti hircosum, scabronem hoc euim ex illu-
(5) ;
solius vitium est, aut et corporis et aoimi mixtum
vilium; Redhibitio locum habebit. d. l. 4. vie oris accidere solere. Si lamen cx corporis vitio
§ 4. id accidit ; veluti quod jecur, quod puhno , aut
:iliud quid simililer dolet morbosus esl. d. l. \:\. :
5 3. An oninia corporis vi/ia, Redhihitioni faciant

§ 4.
.
locum. Si quisnatura gutturosus sit, aut oculos emi-
,
iientes habeat sanus \idelur. d. l. 12. § 2.

;
XVI. Sed nec qucevis corporis vitia Redhibitioni
lociim dant; sed ea demuni qiice gravia sunt,
non X III. Ileiii mnrhosi non hahenlur ,
qui sunt Vel
ea qiice sunt /eviu. gibb osj, v."l ( urvi, voi piuriijinosi , vel scaliiosi ;
Proiiide si quid tale fuerit vitii sive morbi, quod iiuii 6 ct suidi. /. 3. Oails lib. i. ad Ed.
nsum niinistcriumque hominis impedial ; id dabil iEoiL. CURUL.
Eedhibitioni locum dunimodo meminerimus non : De his f-tiam ita Vlpianus : Qua^situm est an bal-
utique quolibet qiiam levissimus ellicere ut morbus atypus (9; , isque qui tar-
^7) et bla-sus (8} ct
(1) Dc qna infra Arl. 4 Et si scicns ciissimnlaverit Observ. XI. 10. \e^,l Scahrnnem ; id est , eum qui dcntes
aou icniiur quidi m ex Erliclo jEdilium. se<\ trnctur ac- aut g. ugivas illuvie srnbras liabet.
tione Ex emplo , ut vid. supra lib. 19. Tit. de Act. Empt. (6) Id «^s! , qui tirdius loqiiuntur,et tardius audiunt.
V. 07. >am qui c.mnino mitus est, vitiosns esse dicitur in l.'^. h.
(a) Eic supvlcDdum videliir, tjuod. t. iufra K. ii Culacius .id 1. 1 13. fi'. de Verb. signif. alitcr
has 1-si-s ciuci inre lenlat.
(3) Id es( , iiulliim diliclum est, ea non proniinciasse.
(•;) Qui liucras vel .•ijllabas exterit. Dion. Gcth.
(4) Un i,aucher.
Qui lillcr.is vix pronunciat. Golb.
(8)
(5) Vulgo Sirahonem. Sed Slrabo oculis peccot, non Qui sjllabam syllabi-e propcrc coDJungere non po-
(9)
lialitQ oris. rlacuit igilur nobis emendatio Cujacii qui lcsl" Golh.
;,
TIT. I. DK /EDILITIO EDICTO, ET REDIHBITIONE, clc.

loquitur, et varus ct valius (i) , sanus sit? Et
diiis ^spondcatur , scieiidum esl ./"or/ ,-
•Quoties mor-
opinor eos sanos csse. l. lo. § 5. Ulp. hb. i. ad Ed. ':;^
!:?:"L?°!""":"'- -•» slgnlficari^-Ca:;!
.^DIL. CUKUL. qui noceat nocerc autem intclli
;
'
petuus cst, non qui tcmpore qui per-

Spadoucm, morbosum non csse neque viliosum, ilnialur.' Sed nior-
sanum csse sicuti illum
vcriiis milii viilctur, sed :
bum soiiticuin euiii vider qui incidcrit in
postquam lomi-
l„j
qui unimi lcsliculiiin habct ,
qiii eliam gcncrare is natus sit. So
jiotcst. Ulpian. hb. >. XD Ed. JEniL. noceutesdid.A>. .. V..u.^ri^:. ^'^^J^
/. (J. ^ '->,.
S
CuRUL.
Jam ad propositam quccstionem
Sin aulcm quis ila spado cst ut tam nccessaria non solum morbum sontieum
respondemu,
pars corporis ci penitus absit, morbosus est. /. 7. Redhibilioni locum
facere ; sed omnem in quo tria
P-iUI.. LID. ir. AD SaBIPI. supra a iiobispZ
pfu.
dicta concurrunt. •
Ciii dciis abest non cst morbosus (2). Magna , Hiiic in Ediclo lllud erit
enim pars hoiiiinum aliquo deiUe carct neque annotandur quod
; de McORBo
generahtcr scriptnm est; ,
ideo morbosi suiit, prsesertim cum sine dcntibus TICO MORBO. NCC
cc mirum hoc vidcri -
• „on "l^
dc 'Ô^
So"
Poniponi
•
nascimur nec idco miniis sani sumus doncc dcu-

: , ait nihil enim
:
dc ca re ctii liic i,,
il)i agitiir
tes habcamus. Ahoquin nullus seuex sanus essct. morbus obesset. l. 4- §5. Ulp. LIB.
/.11. Paui,. lib. II. ad Sadin. Fn 'ml.
I. AD Ed.
/Edu
CuilUL.
Unovcr/jo : Vt qu;intuiii ititprc-t inter haoc vilia Igitur idem Pomponius recte
ait , N,on
qujc Giicci K \KOH0EI An id est viliositatcin] di- ad perpetiios morbos verum lantum
[ ,
ad t ,
poranos qno-
cuiit, luii I qiic nA0O2 [id csl ,
fjcrtuf/iiilioncm] qiie lioc Edictum per rc. /. (i. Ibid.
autNOSON morhuin] aut APPaSTElAN
[ id cst ,
XXI. Exempli itaque
tautnm inler talia vitia el gratia referamu
[ id cst (Vgrotatioaeni ]
, ;
bosi vitiosique sunt.
eum morbum ex qiio quis minus aptus usui sit Ed.
/,
S 8. 1>. Ulp. l!
.'Edil. Curul.
dilterl. /. 5. Paul. lib. 4. ad Saein.
Et Mutum morbosum esse, Sabinus ait -
XIX. Abunde vidimus , nonnisi gravia vilia his raorbnum enim esse siue voce
csse apparet. Sed
,
actionibus daiv locum.
Ohscrvandum supcresl qucedam ctiam gravia A2A$nS [idesl obscure]. Plane qu.
vilin /lis actioif/ms locum
,
iioii dare ; scilicet eaqucb L id est , sine idia sigmjicatione

AZHmL
vocis ] louuitui
sitnt iii propaluio. hic utique morbosus est.
/.9. Ulp.a,.. Iie.
Sabin. \/, l^
^^" •*"
Hinc
Si noininatim morbiis exceplus non sit
talis sil qui omnibus poluit appa-
tanieu morbiis
2.0 Quod Pedius ait , Si uva (5) alicnius p.v^.
cisa sit,
rcip ut puta ca^cus liomo v.-ieniebat ; aut qui
,
tollere in.ng.s quam pra^starc Redhibhio-
cicatricem evidcntrm et periculosam liabebat ,
nem quod morbus minuitur ego pulo
bus desinit, non essc Rcdhibiiioni
:
s, nn^r
vel iu capite, vcl in alia parte corporis ejus : loc-um-
si' autcni
nomiiic non teneri Casciiius (3) ait; perinde ac si

vitmm perseveret, Redhibitionem
, locum habere
nomiiiatim morbus exceptus iuisset. Ad eos enim /. 5. Ulpian. mb. ,
.4. § AD Ed. ^dil. Cuiiul. .
morbos vitiaque pcrtinere Edictum jEdilium pro- ^.o Ofihus ait,Si honiini digiius
sit abscissu,
banduni est, qua' quis ignoravit vel ignorare potuit. membnve quid laceratum quamvis
consanaveri , •
/. i4. § 10. Ulp. lid. 1. AD Ed. jEuil. Curul. sitamen ob eam rcm eo minus
uti possit, noil
videri sanumesse. /. 10. Ibid.
Catonem quoquescribere')ego, Cui
§ 4- Quce demuin vilia corporis dcnt locwn digitus de
Red/dbitioni.
esse. Quod verum est, secundum supra ""-iqnam
^ sc.intam
distmctionem. d. l. 10. §1.
XX. Ex /lis quce diximus de vitiis quce Redhi- 4-° Si quis digilis co^njunctis nascatu
lilioni iocinii non dant faci/e co//igciv cst qucv non VI-
, delur sanus esse; scd ita demum
,
dciit R:'dhihitioiii iocuiii ciclcra sri/iccl :'iliri qucc- , si inconinio-

:
detur ad usum manus. /. 14.
cuiiquc qiuc inrporis vilia suiit iiec lcce
iliii sinl
§ 6. Ulpian LIE. I. AD
. ,
liD. ytDiL. Curul;
mancipii minislcrio iiiipediiiiciitunt a/Jerunl , nec ita 5_o Item claudus
morbosus est. /. i3. Gaius lie i
in propalulo sunt ul ii^norari non potuerint. AD Ed. jliDIL. CuaUL. '
Hinc solvitur quaslio an so/us sonlicus morbus Simililer ct Qui davum

(6) habet , morbosus
Redhibitioni locum clel ? Cui qucestioni priusquani
(1) fârus dicitiir, qui cruribus est introrsum obtorlis Rerer .nd id quod di..it
; (Ij morbum Sonticum nomi-
;
vatius qui extroisiim. Gotli. nar, qmnoceat. Ha!c tamen ullima Terba
videntur Dion
(?) Mirum est Servium contra sensisse , ut ex Gellio t.otlioiieao esse expungenda.
discimus lib. 4- <:»? 2-
(5) La liielte.
(3) Viiletur legendum Coeiius nam Calius - Sabinus
pUira ad Ediclum iEditiam scripsit (G) D, Gothofredus lioc accipit de tubirculo
, ut testis est Gcl- ,
pede.
liui.
quoa ad gradiendum sit impediaiento.
;, ;
286 LIB. XXI. PANDECTARU?

0.« ScJ ct polyposus. /. I, adEd. Inler hcec vitia , potissimum recensetiir si servus
iEoiL. CuRUL. vetulitus sitjiigitivus atit crro.
XXII. 7.° De myope

quajsilum est, an sa- (1)
uus esset ? El puto euiii redhibeii possc. sup. d. § i. De servojiigitiiô aiUerrone : et quceconcurrere
oporteat ul Jiigitiiûs habealur.
l. 10. § 3.
Sedet NTKTAA.an.-V [ id cst, fiiscitiosiim] mor-

bosum csse const.Tt ; id est , ul)i houiu neque nia- XXIA''. Quis sit fugitivus , definit Ofihus Fu- :
tutino tcuipoic vidct, uequc ve^peilino (.j) : quod gitivus, est qui extra domini domum , fugae causa,
jênusmorbi , (Jiaxi vocanl NrKT-iAfin.-V Lusci- quo se a domiiio celaret, mansit. /. 17. Ulp. lib. i.
tiouem eam csse quidani pulaiit , ubi hoiuo lu- AD Ed. Êdil. Curul.
mitie adhibito nihil vidct. 11. /. 10. § 4- Cassius quoque scribit , Fugitivum esse , qui
S.'^ Si quis ANeiAAAS [ id csl, (onsi/lns (3)] certo proposito dominum rehnquit. d. l. 17. § 'j.
liabcat; ;m rcdhibcri ([uasi \iliosus possit , qna- Coelius autem fugitivum esse ait , eum qui ea
riUir? Et si AN0IAAES [ id est , toiisilla> ] h« mente dlscedat ne ad dominum redeat tametsi :
sunt quas exislimo id est iuvelcratas; et qui jam

,
mutato consilio , ad eum revertatur. Nemo enim
disculi non possint faucium tumores qui AN-
,
:
tali peccato ( iuquit ) pceuitentia sua nocens essc
©IAa.Vs [ id est /o/i.v///<7S ] hnbct vitiosus est.
, ,
desiuit. ^. /. 17. ^ i.
/. 8. UlP. LIB. I. AD Ed. TEdIL. CuRUL.
14. *i
Ciir autcui fus,tlis'um mancipium yEdiles redhi-
Ilem de eo qui urinam facit qnaeritur ?
9." ,
bendiim i/ii.vrrint. ratio a Ccelio subjungitur. J\~am
Et Pcdius ait non ob eam rcm sanum non
,
Idem rcctc ît Libi titis cujusdam speeiem esse ,
, 1
esse quod in lecto somno viuoque prcssus aut

,
,
hoc
f.;gisse; cst potcstate domiuica in praesenti
eliam pigritia surgendi , urinam faciat. Sin autem
,
hbcratum esse (5;. d. /. 17.,^' 10.

vitio vcsic» coilectum humorem conlinere non
potcst; non quia urinam in leclo facit , sed quia Ex dejinitione J\:gitivi liquet , ut quis Jiigitiiiis
inlelligalur , hcrc conrurrere oportere : j.oUtali-
vitiosam vesicam habet, redhiberi posse el verius :
tiud.l. i4-§4- qiio actu Jiigam inchoaverit ; 1.0 Vt id hoc propo-

10.0 Varicosus (4) sanus non est. /. 5o. Julian. sitofccerit , ut se a domino in perpetuum subtra-
herct.
LIB.4. EX MlNICIO.
Prima conditio :
XXIII. itliilierQax bis in mense purgatur , saua

non cst item qua; non purgalur; nisi pcr a-tatcm
:
Oportere iit aliqiio actii servus fugam inchoaverit,
accidit. /. i5. Paul. lid. 11. ad .Saein.
De sterili CoEhus distiuguere Trebatium dicit XXV. qni salum consi-

Fugitivus est , non is
ut si , natura slerilis sit, sana sit , si vitio cor- huin fugiendi a domino suscepit hcet id se fac- ,
poris , coiitra. d. l. 14.§ 3. turum jactaverit ; sed qui ipso facto fugae initium ,
Hinc Muherem ita arctam ut mulier fieri non niente dcduxerit. Nam tt furem , adulterum , alea-
possit sanam non
, videri constat. /. i^- ^"
7. torom quanquam ( aliqna significatione ) ex ani-
,
Qua;ritur de ea muhcrc qux semper mortuos mi propositione cujusquc sola quis dicere possel
parit , an morbosa sil ? Et ait Sabinus Si vulv» , ut etiam is qui nunquam alienam rem invito do-
vilio hoc contingit , morbosam csse. d. l. 14. mino subtra.xerit nunquam alienam matremfa-,
milias corruperit si modo cjus mentis sit ut occa-

AJRTICULUS II. sione data id commissurus sit taraen oportere ,
cadem baec crimina assumpto actu intelligi. Et

Expendilur circa pnmam Redhibilionis caiisam ideo fugitivuin quoqueet erronem nou secundum ,
fjua: mancipiorum vitia ex speciali aliquo Edicli propositionem solam sed cum aliquo actu intel- ,
h'gi constat. /. 'rlS.J}'. dc Vcrb. signf. Tryphonin.

capite Redhibitoria sint.
LIB. I. DISPUT.
Sunt (jucedani vitia singularia quce cuni animi Cteterum necesse non est ut quis fugam con-
non corporis vilia sint, in generali qitod modo sunimaverit. Js,itur non soliim veriim est quod Item
exposuimiLS Edicti capite non continentur ; sed de Coelius scribit Placere eum quoque fugitivum esse
,
his alio speciali capite caiitum est , ut ipsa quoque qui eo se conferat unde eum dominus recuperare
Redldbitioni locuin darenl. non possit; multoque magis illum fugitivum esse,
Qui semiclausis oculis aspicit, et remota non vidct. ('() Varicosus est qui venas plus aquo turgentes habel
(1)
quod vilium conlingit eis qui onera graviora bajularunt.
(2) Scilicet nisi admoto propius ad ocalos otjecto.
Luscitiosum , et inyopeiii , eumdem esse ait Gell. lib. 4- (.5) Unde in fugitivo emptor quamdam eviclionis spe-
cap. 2. el de eo dissensum fuisse; aliis eum redliibenclum ciempalitur. IIuuc scrvum habere eum licet, ex caiisa vilii
omnimodo coutendenlibus ; aliis ita demum si morbu hoc quod leropore contractus existtbat. Porro debet vendilor
pr.-esiare emptcri habere lici.re : ergo debet pr;eslare tale
Titium conlractum essit.
vitium abcsse.
(3) Faucium inflammatioufs cum tumore ; ut mox sta-
tim liicitur.
;;
TIT. 1. DE yEDlLITlO EDICTO, ET REDHlBITlUM:, elc. 287

«juieo sc conlcrat uiidc abJnci non possit. /. 17. rerclur num fugilivus t cl > ) si celatidi causa
cubul. qno ne ad dominum rcv torelur fugissct , fugili-
S )3.Ulp. lib. i.ad Eu. ^nii..
vcnwi Nec cuni qiwd Idcm ait, viira essc sin vi ro ut pcr
nialrein , facilioreni
Ssd etiaiii c.st
:
quiad fuâin giaduni uiium alleruinve promovil, d<prccatioiicm haberct dclicli alicujus; iion cssc
vol eiiain curnTc cocpii, si dominum sequenleiii
fiigilivum. d. l. 1 7. § 5.
iion polcsl cvadcrc; non (i) essc iugilivum. d. l. 17. Siciili ne cuin quidcm qui cum doiiiinum ani- ,
niadvcrterct verbrribus se afliccrc velle ; pra;ii-

Hinc rectc Apud Coelium scriplum est Lihcrti
'
:
puisset sc ad amicuin quem ad precandum per-
apud palrouuiu habilanlis sic ut sub una clavc , durerct. d. i-j.sup. d. §4-1 siculi ne.
l.
lola cjus habit:.tio csscl servus ca mcnte nc rc- ,

Paritcr Pciulus Qui ad amicum doinini deprc-
:
direl ad cum cxlra habilalioneni liberti fuil, sed caturus confugil iion esl fugilivus.
,
inlra icdcs palroni , ct tota noclc obliluil videri :
Iino eliamsi ea mcnle sit ut uoa iinpetralo

cssc fugitivum Coelius ait.
Piauc si lalem (a) custodiam ea habitatio non

auxilio domum non revcrtatur, nondum fugitiviis
cst, quia non solum consilii sed ct facli fugs
habuit et iii ea celia liberlus habilavit cui com-
,
,
nomen est. /. 43. § i. Paul. lib. 1. ad Ed. jIIdil.
juune ct promiscuum pluriuni cellarum ilcr cst :
CURUL.
contra placerc debcrc, Ccchus ait; et Labco pro-
bat. d. /. 17.5 i5. XXVn. Cum fugitivus non sil nisi (jui animuiu
Sed etsi de domo aut fundo domini non cxi- habuit sc in pcrpetuuin subtrahcndi doinino ; hinc
vcrit, ad cxeunduin lamcn se paraveril ; fugilims et Qvlius ail , Si servus tuus fugiciis vicarinm ,
videtur. .
suum secum abduxit; si vicarius invitus aul inj-
Hinc Idem Ccehus servus quum in fundo
ait , Si pnidens sccutus est iieque occasionem ad te re- ,
essct, cxisset de villa ca menle ul profugcret; el dcundi nactus praetermisit non vidcri fugitivum ;
quis cum priusquam cx fiaido tuo exissct , coni- fuisse. .Sed si aut olim quum fugerct, intellexit
prehcndisset ; fugilivura vidffri aninium cuim , : quid ageretur; aut poslea cognovit quid acti esset
lugitivuni facere. </. /. 17. §8. ct redire ad te quum possct noluil ; conlra
, ,
Idem ait inlerrogatus Proculus de eo qui domi csse. Idem putat dicendum de eo qucm plagiarius
latuissct; in hoc scilicct , ul fugae nactus occasio- abduxit. sup. d. §7. l. 17.
iioni sc subslrahcret ait tametsi fugere uon pos-
: ,
Quod de co qui coactus discessit diciinus , noli
sel videii qui domi mausissct, tamen eum fugiti-
Irahere ad eiini qui seductus discessit. Nam et Qai
vumfuissc. persuasu alterius a dominodisCessit fugitivus , est;
Sin autem in hoc taiilum latuisset quoad ira- ,
licet id non fuerit faclurus citra consilium cjus
cundia doiniui effervescerct ; fugilivuin noii cssc quipcrsuasit. Paul. lib. i. ad Ed. jEdil.
/. 43. § 3.
<^./. i7.§4- CunuL.
Secuuda conditio : Item cuin requiratur fugos consilium hinc Idem ,
Ccelius ait Servum in provinciam missum a do-

,
Requiri ut serms animum hahuerit se in pcrpetuuin miuo cum eum mortuum esse et teslamenlo se
,
sublrahendi doinino. liberum relictum audisset et in codem oflicio ,
permansisset tantunique pro libero se gerere coe-

,
XXVI. Quocirca Item apud V rclatum pisscl ; kunc non esse fugitivum. Nec eiiim, men-
est , Fugitivum fere ab affeclu animi lelhgeu- tiendo se liberum ( inquit ) fugitivus esse coepit
dum esse non utique a fuga.
, quia sine fuga; consilio id fecit. sup. d.l. 17. § 16.
Nam eum qui hoslcm aut latronem , inccn-
dium ruiiiamve fugeret; quamvis fugisse veruni
,
XXVI II.Qui inagis animum mortis sibi con-
est ,non tameu fugilivum esse. ciscendtvquam fugiendi habet , nonestfiigitivus.
,
liem ne euni quidcm qui a praeceptore cui in Unde Vlpianus ait 'Nec eum quidcm fugitivum
disciplinam tradiluserat , aufugit; esse fugilivum : esse qui in hoc progrcssus cst ut se piaecipita-
si forte ideo fugit , quia immoderale eo ulebalur. rct (3). Ca;lerum etiam eum quis fugitivum dicc-
Idciuquc probat et si ab co fugerit cui erat com- rft , qui domi in altum locum ad prKcipitandum
modalus, si propter eamdcm causam fugerit. Idein se ascendisset ; magisque imnc mortem sibi con-
probat Vivianus, et si SKvius cum eo agebat. Hrec ciscere voluisse. Illud enim quod pkrumque ab
ila, si eos fugisset ct ad dominum venisset. Cae- imprudenlibus ( inquit ) dici solct cum csse fu- ,
terum si ad dominum non venisset ; sine ulia du- giiivum qui nocte aliqiia sine \ohinlate domini
bilatione fugitivuu) vidcriait. /. i^.ô.Ulp. lib. i. emansissct non esse verum sed ab effectu animi
. :
adEd. Moii.. Crr.uL. cujusque sestimandum. d. l. 17. ^' 4- 7 "'^'-' ''""'

Idem Viviauus ait Si a magistro pucr reces-
,
quidem.
sit , cl rursus ad maVrcni pervenit , ( quum qua;- Ccelius quoque scribit Si scrvuni emeris qui ,
(1) Nota Lic duas negn esse quE aequipollcnt aflir- ni Non redliibebitur igitur tanquam fugilivus ; Tcrum
redliibebitur cx alia causa, de qua mox iufra N. 33.
(i| Id it, si h;il)i(itio liberti non fuil ita d ab
ribilatio, liatroni.
,,
i88 LIB. XXI. TANDECTARUM

se in Tibprim dcjecit , si moi iendi dunt.ixat con- nimi ]>pcuniarium si qnis forte noxae dedere no-
;
silio suscepto , a domino discessissct ; non essc fu- luerit, sedlitis aestimalionem sufFerre. d. l. 17. § 18.
gilivuni sed si fugse prius consiliuni liabuit dcindc
: , UlP. LIB. I. AD Ed. ^DIL. CURUL.
Tuutata voluntate in Tiberim se dejecit ; nianere El queinadmoduin
vitiuin Noocce , inancipium ea
fugitivuni. Eadem probat ct de co qui de ponte causa possessor ilbid tibere noii possit
afficit iil
se praecipiiavit. Haec omuia vera sunt , quae Ccelius retinere ; quod
sil aliiid vitimn qiiod iiianci-
ita si
scribit. rf. /. 17- § 6. cipiiim ea causa afliciat ut dc co libere disponere
XXIX. Denique iion videtur hahere aniinum fu- possessor non possit , simiiUer dat lociim Redhibi'
tioni.
giendi , qui Leges iinploral.
Jfinc Apud Leoneni et Coclium quoeritur ; Si Jjiidc Si qnis talis sit servus ,
qui omnino manu-
qnis in azilum coniugerit , aut eo se conferat qiio milti non possit ex Constitulionibus (2); vel si sub
solenl venirc qui se venales postnlant; an fugiti-
poena vinculorum distractus sit a domino vel ab ,
vus sit ? Ego pulo non esse eum fugitivum quid aliqua polestate damuatus (3), vcl si exportaiidus:
facit quod publice facerc licere arbilralnr. Ne eum
;equissimum (4) crit ctiaiu hoc prasdici. d. l. 17.
quidem qui ad statuam Cxsaris confugil, fugiti- § '9-
vum non cnini fugiendi animo hoc facit.

arbitror :
XXXIIT. Audacia est etiam animi vitium ex na-
Idem puto cum qiii in azilum vcl quod .iliud
ct in lura sua Redhibitoriuni : quum eo proriipit ut sennis
confugit quia non fugicndi animo hoc facil. Si
, capitaleni fraudein adiniserit ; morlis sibi concis-
tamen aute fugit el postea se coululit non idco , ;
cenda' causa qiiid fccerit; inve areiiam depugnandi
magis fugitivus esse desinit. l. 17. § 12. Ulp. lib. i. causa od lieslias inlroiiiissus fiicrit : ut vulere esC
.AB Ed. iEoiL. CURUL. in textu Edicti qiicm inilio rclulimus.
XXX. Vidimus fuîtimm non esse , nisi qui fugit Jgitur ex iis aninii vitiis quw Rcdhibitoria non
animo se subtrahendi doniiiio. Dominum hic large siint, noil soluin cxcipitur si Jiigitivus seivus aut
accipinius. Nain Si servus meus bona fide tibi ser- erro sit : sed i." lixcipitiir cliain illc qui capitalem
viens fugerit, vel sciens se esse vel igno- meum fraudem admisit. Capitalem fraudcm atlmillcrc
lans ; fugitivus est , nisi animo ad me revertendi est lale aliquid dclinqmre propter quod capile
id fccit. /. 43. § 3. Paul. lib. i. ad Ed. yEdil. puiiicndiis sit. Yctcrcs cnim fraudem pro pcena
CURUL. poiicre solcbant. Capitalcm fraudcm admisisse
Consoiiat quod ait Llpiamis Pignori datus ser- : accipiemus, dolo malo el pcr nequitiam. Caeterum
vus debilorcm quidem dominum habcl. Sed si si quis errore, si quis casu feccril ; cessabit Edic-
posteaquam jussuum exercuit creditor ci se sub- ,
tum. Unde Pomponius ait , INeque impuberem ,
traxit; potest fugitivus vidcri. sup. J. /. 17. § 1 1. neque furiosum capitalem fraudem videri admi-
sisse. /. 23. § 3. Ulp. lib. i. ad Edict. JEdil.
XXXI. Hactenus de fuga.
CURUL.
Vitium etiain Redhihiloiium esse slaluunt JEdi-
2." Excipitur et ille qul mortis sibi conciscenda;
les ; qui vicniil sit erro. Erronem ita dc-
si srrfus
finit Labe» , pusillum lugilivum cssc ; ct ex di- causa quid feccrit. Malus cnim servus crcdilus cst
verso , fugilivum magnum erronem esse. Sed pro- qui aliquid facit quo magis se rebus humanis ex-
,
prie Errokem sic definimus , qui non quidem fu- traliat : ut puta ,
laqueum loisil sive nicdicamen-
git, scd frequenter siue causa vagatur, elftempo- tuin pro veucno bibit ; pr.Tcipitemvc se c\ alto
ribus in res nugatorias consumptis serius domuui miscril; aliudvc quid fccerit, quo facto spcravit
redit. d. l. i"]. § i^. nioi tem perventuram tauquam non : niliil in .nlium
ausurus qui hoc adversus se ausus
,
est. d. /. 33.
De vilio Noxa' el aliis quce prcsstant servi §3.

§ 1.
Redhibitionem. Js demuni autetn hoc Edicto Moilis concisccndae
causa sibi facit;
qui propter nequitiam, malosque
XXXII. Dc Noxcv specialiter staluunl /Edi-
vilio mores , flagitiumve aliquod admissum , mortem
les , ut det Rcdhibitioni locuin ; si non pnvdixeril sibi conciscere voluit noii si dolorem corporis
:
venditor ouod servus noxa solulus noii sit. non sustiueiido id fccerit. , /. 43. §4- Paul. i.ib. 1.
NosAS accipere dcbemus privatas; lioc cst eas ,

AD Ed. jTiDIL. CURUL.
quaeciimque commiltuntur ex deliclis non jiubli- , De siipra dictis aniini viliis spcciali Capile cai>e-
cis ciimiuibus ex quibus agilur judiciis nnxalibus.
: runt /Edilcs ul dareiit Redhibilioni locum, eo quod
Deniqiic specialiter cavctur infra dc c.ipitalibiis per quce inancipiuia vcndituin. habere
illa siiit vitia
fraudibus (1). Ex privalis aulem noxiis oritur dam-
Cl) Dcbrt
(i) Vid. N. scq. igitur liac requitaliN ratione, Edictura ad liaec
vitia porrigi ex cjus s. ulcnlia. \ idciuni enim voluisse jEdi-
(al ViJ. exenipla. Tit. Qtii et a quib.
les ul lioec vitia dent Hcdliiliilioui locum per qua; non licet
habcrc mancipium; ut cx illis tiux recenscnt, liquet. Vorro
(3) Si propter aliquod deliotum Magislr.itus pcrfccle habere non licet iJ de quo libere disponere uon
,
dijcrit ne ad libcrlatcm pervenire possct de <lu :

licet.
d. tit. Qta cl a qitibits , clc.
,
TIT. I. DE 7EDIL1TI0 EDICTO, ET REDHIBITIONE, eic. u89

Cum aiUeni idcm sit rion habcre , et onininn inu- quam morbosum ewet. /. l6. POMPON. L!B. 33.
habcre ; si qnod sit nlitid vitiuni aninii <-/(««/
lililcr , Sahin.
omnern pr'or'sus usurn maricipii rtdirnat ; vtilc/n/ur Nota :at Qu\ tcrtiana aul quartana febri aut ,
cx senteritia Edicti viiiiirn Rcdliibiloiiitin. Ilinc podagra vexarentur quive comitialcm morbiim ,
Ideni Pompouius ait, Qiiamvis non validc sapKn- iiabercnt ; ne quidem his diebus quibiis morbus
tem serviim veiidilor pracstare dcbeat lamcn si :
vacaret, recle sani diccnlur. /. 53. Javol. lib. i.
ila fatuuni vcl morioncm vcndidcril nl in co usus EX POSTERIORIB. LaBEONIS.
nulius sit \idcri vilium. /. 4- § 3. Li.p. lii;. i.
,
2." Hinc etiam Quod ainnt yEdiles jVotcave so-
AD Ed, iEniL. Curul: LUTUs NON sit, sic intelligendum cst ut nrn Iioc ,
debcat pronunciari uullam cum noxani qomnil-

ARTICULUS 111. sisse ; sed illud noxa solutum essc, hoc esl noxnli
,
judicio subjcctum non csse. Ergo si noxam com-

Qiia; concur-rcrc opor-tcnt ut nlicujus vilii nornluc
,
misit ncc permanet; noxa solulus vidctur. /. 17.
,
quod. iiaturn sua tiedlubilorium est , pussit llc- § 17. Ulp. lib. I. AD Ed. JHdil. Curul.
dhibiloria agi
§ 2. Jîtium ita demum Redhihitioni lorum dare

Ut aliciijus vitii nomine quod nalttra siia Ixedfii- si noininatim exccptum non sit.
bitoriurn est ,
possit agi Redhibiloria; oportet \.° Ul
ternpore contractus extilcrit ; ,«.." Ut iiori fucr'it
XXXVI. nominalim excepe-
Igitur Si vcnditor
nominalirn exceptttm ; Z." Deniquc , ut fucrit ab lit de aliquomorbo et de ca;lero sauuin esse ,
emptore ignoratuni. dixerit promiserit ; standum est co quod

, aut
convcnit (4). Remiltentibus enim actiones suas non
Oporlere ut vitiurn tcniporx contractus cst rcgressus dandus uisi sciens venditor morbum :
cxtilcrit. consullo reticuit (5) ; tunc enim dandam esse De

dolo malo replicationem. /. i^- §9. Ulp. hb. i.
XXX rV. Ilhtd enim vititim qitod demum post AD Ed. jEdil. Curul.
coniractuin stipervenit : non dat locum Rcdhibi-
tioni. 3. Redhibitioni locum non esse si vitiiim crnpio-
§ ,
V. G. Aciioni Redhibitoriae non est locus si ,
rcm rion laliiit.
mancipium bouis condilionibus (i) emptiim fugc-
rit; quod autcûon fugerat. /. 5^. Papin. i.ii:. 4-
XXXVII. Si iotelligatur (G) vitium morbusve
RESPONS.
mancipii ut pierumque signis quibusdam soleut
,
Hinc Diocletianus et Maxiniianus Si apnd prio- :
dcinonstrare vitia ; potest dici Edictum cessare.
rom dominum fugisse mancipium non doceatur ;
Hoc enim tantum intucnduni est , ne omptor de-
fuga post vcnditionem intcrveniens ad damniim ,
cipiatur. /. i. § 6. Ulp. lib. i. ad Ed. jEdil.
emploris pertinet. /. 3. Cod. de JEdilit. aclion.
Curul.
Nota Sin autem vcnditor non >iliosum etiam
:
Jgitur Ei qui servum vinctum vendiderit ^di- ,
iii poslerum (ieri servum teinere promiserit; quaiu- lilium remilti aequum cst. Multo enim amplius est
vis hoc inipossibiie e^se vidoalur (a) tamcn eccun- ;
id facere , quam pronunciare in vinculis fuisse.
clum fidera aiitcccdcnlis vel incontinentis (3) secuti /. 4^^' § 3. POMPON. LIB. 23. AD SaBIN.
pacti csperiri posse iion ambigitur. d. l. 3.

Et generaliter In VEdililiis aclionibus exceptio-
XXXV. Ctim Redhibitioni locum non dct , nisi nem opponi a;quum est , si cmplor sciret de fuga
vititim qitod iempore contractiis existcbat ; hinc aut vinculis aut csleris rebus similiLus , ut vcn-
i.o Quod ita sanalum est iit in pristinum statum ditor absolvalur. /. 4. POMPON. LIB. u3.
reslitueretur , perinde habendum est quasi nun- b)ABIN.
(1) Quod si emlaset ea lege ut illud in vinculis tencret; viiiorum nomine tcnrrptur. Hujus condilisnis in renditio-
dcbuit moiKie eum ciii reventUdit. nibus maDcipiorum insigneerat, quum pileati vaeuibant;
ad qnam respondcri polest Etsi ul refert GcUius lib. 7. cap. 4.
(j) Olijtciio est, ita :
impossibile sit venditori facere ut servus nunquam fiat vi-

(5) Id est , si quum cerlus esset servum hoc vitio labo~
,
liosus,lamen vulere pacium ; quia ea quidem quae per re- rare non tamen dixit precise servuin lioc vitio laborare
,
;
rum ualuram impossibilia suut, noii possunt iu obligatio- sed pactus est liujus vitii iiomine , si forle eo servus labo-
iicm deduci at non idem de iis qua; dunlaxat promissori
;
raret, non fore actionem.
sunt impossibiiia.
(3) Nam pactum ex intervallo adjectnm, quod circa ac- (6) Quomodocumque Iioc emptor sciverit; quamvis ven-
dilor non prredixerit. Hoc tamen non fuerat absque dubio
cidmlaKa conlraclus versatur, non parit actionem : ut vid.
supra Tit. de Pactis. N. 34-
apud Vcteres ; in casu quo vendilor vitium quud sciebat,
emptori quamvis et ipsi scieuti lacuit : ul discimis ex Lis-
(4) Hinc Horalius lib. 2. Ep. >..
toria litis inter Marium , Gratidianum et Scrgium otlae,
Prudens emtsti viliosum : dicta tibi est lex. quam refirt Cicero lib. de OJfic. cap. 16.
Insccjueris tamen hunc , et lile moraris iniqua.
Sed el illa conveniio valct, qiia paciscitur ne uUorum servi
Tom. II. 37
, ,
290 LIB. XXI. rANDECTARUM

XXXVin. Qiitim (Uitem serviis aut fiUusfamilias constautem, aut laboriOSUM, aut cnrraccm (4) ,
aut procuralor emit ck/iw scientiam spectabimus ?
,
vigilacem esse , aut ex £iugaliiate sua peculium
An ipsius 7 an domini , vcl patris , vel mandaloris ? acquircutem anirmavcrit et is ex diverso levis ;
Hanc qucesiiomm ita jiropoiiit uc soh-it Africa- prolervi-.s

, desidiosus , soinniculosus , pigcr , tar-
mis. Qiuim niaiicipinin morbosuni vul viliosum dus, comesor (5)invcnialur./. i8. Gaivs i. jd Ed.
scrvus cnial, et liedljibiloiia vcl Ex enipto do- tEdil. CurxLi,.
ininus cxperiatnr ; omiiiuiodo scicnliaiu servi,non Simiiuer Ulpianus : Rcdhibilioni lociis est , Si qnis
tlomini speclaudam esse ait ; ut iiiliil intersit affirmaverit aliquid adesse servo , nec adîl; vel
alicssc, et adsil ut pnla si dixeril furcin non csse,
peculiari aii domini nomiuc cmcrit , ct ccrlum
: ,
,
et fur sit; si dixcrit artiiicem esse, cl non sit. Ili

inccrtnmve raaudanle co cmcrit cjuia lunc et illiid :
eiiiin, quia quod asscvcraverunt non pircstant;

ex borfa fide est , servum eum cum quo negoliiim ,
sit geslum, deceptum non esse , ct rursus delic-

adveisHS dictum , proniissunive faccrc vidintur.
/. 17. $fn. Ulp. lib. I. AD En. yEdil. C.i rul.
tum (i) eiusdcin q.iod iu contrahendo adniiscril
domiiio uoccre debct. Scd si scrvus maudatu do- Igitur V. G. Si vendilor pronunciaverit vel pro-
niini liomincm cincrit qacm dominus viliosum miscrit furem non esse; lenelur ex sua promis-
,
sione, si furtum servus fccit. Esse eiiira hoc casu
csse scircl; non teuelur venditor. /. 5i. AFnicAiy.
LIB. 8. QU.tST.
furem , non tantum eum qui cxtranco sed et euni
personam quum quidem qui domino (6) suo res sublraxit ,intelligcndum est.
Circa procuratoris ,
/. 3l. § I. Il.ID.
ipse scieritluorbosum vitiosum esse; non dubi-
,
tandum quio quamvis ipse domino Maudati vel

, XI-. Circa autem hcrc verha Edicti Dictum
Negotiorum gestorum actione sit obslriclus ni- , PROMissuMNE, notaiidiim cst ; quad Dictum a pro-
liilomagis eo nomine agerc possit. f^. /. 5i. § i. raisso sic discernitur : Dictum accipimus, quod
Ncc eniin ipse procurator ijui scivit , dcceptus verbo lenus pronnnciatum est; nudoque sermone
videri potest. Ncc ex persona domini qui cumhoc Promissum autem potest referri et ad nu-
finitur.
i^noraverit deceptus esl , agerc potest ; cuin ipsc dam promissionem sive pollicitalionem, vel ad
deceplus non sit. Nam Altikius circumveiitio (2), sponsum (7). Secundum quod incipiet is qui dc
alii non pra^bct actioucm. /. 49- de Reg. Jur. Ulp. hujusmodi causa stipulanti spopondit; et Ex sti-
xiii. 3j. ad Ed. pulatu possp convcniri , ct Redliibitoriis acl'onibns.
At quum ipse ia;norans essc viliosnm , mandatu Non novum : nam et qui Ex erapto potest con-
doinini qui id scirct, cmcrit , ct Redliiiiitoria agat; vcuiri , idem etiam Redliibitoriis aclionibus con-
ex persona doniini iitilem cxceptioncm ei non pu- vcniri potest. /. i. ad Ed. jEdil.
19. § a. Ulp. lib.
tabat (3) opponendam. i'«/j t/. l.5i.d.î. CUBUL.
Ea autem sola dicta sive promissa admiltenda
sunt; quaecumque sic dicuutur ut praislentur , noa
ARTICULUS IV.
ut jactentur. d. l. 19. § 3.
Expommtur alice cmiscv Redhihilionis XLI. Sciendum tamen csl; qusedam,etsi dixerit,
mancipionim. prifslare eum non dcbere scilicet ea quae ad iiu- ;
dam laudcm servi pertinent veluti si dixerit, :
^ \.De secimda Redhihilionis causa ; si adversus frugi, probum, diclo audientem. Ut cnim Pedius
quod (liclum promissumve fuerit , mancipium sci ibit ; Multum intcrest commendaiidi
servi causa ,
vamicrit. quid dixerit, an vero prsestalurum se promiseris

quod dixit. d. l. 19.
XXXIX. Est qmqiid ha^c Redliibilionis causa Plane si dixerit alealorem non esse , ad Statuam
cujus mentionem fnciimt jEdiles ; scilicet , si ad- nunquam coufugisse ; oportet eum id praestarc.
versus qiioil dicluin aiit promissum est mancipium ^./ 19. §1.
vceniit. Consoiial quod alibi ait idem Vlpianus ; Quod
Hinc Si quid venditor de mancipio affirmavc- venditor ul commeiidet dicil, sic habendum quasi
rit , idquc iion ila essc eniptor qucralur nut ; nequc dictum neque promissum est. Si vero de-
Redliibitorio aut jlLstimalorio
, id est , Qiianlo- ( cipicndi emptoris causa diclum est; xque sic ha-
miuoris ) judicio , agtre polcst. Verbi graLia , si bcudum est , ul uou nascatur Adveksus nicTUia
(1) Id e.tt, pcccatum : .stullili.i scrTi q'i ita demnm procnralorem posse Redliilitoria agere, si ipsina
emit domino debrt uocere. Il< Cujiic.
, I. Ei inlersit ,
puta ,
quia suum a mandanle recuperare nou
<fuijem ohliuet circa EeilhibitioiKm alias nc ; possit. T/tes. Conlrov. 8:j. 5.
doQjino .9i:ienlia servi ; put.i rirca iioenam rei Troehalos. Male ergo
^mplas. Vid. infra lib. 44- ^''- "^^ Litigios.
(4) A currindo Graeci vocant
lcgitur alibi curucem.
(2) lia lianc Iigfm inleUigil Cujaciiifi, circun
accipicnjo passive. Ci) Vulg. Comessalor.
(S) Evidens est ratio disparitatis. In superiore specie in (fi) Quamvis furii nomioe sctvus erga domiaum non
qua scivns emit , ipse dominiis aglt : nou polest aulen» obligiiur, lamfnfurcst.
r)iicri de viuj quocl srivil. In liac specie af;'' prociiralor qiii
viiiiim iyuoiaYit. Caicrum liuc casu ccuBtt I). Stliuluuîus (7) Id est, Etipulatioaem,
TIT. I. DE /EDILITIO EDICT 0, ET REDIHBITIONE, etc. 5f>t
fiinMissuMVE acllo i), se<l l)e dolo aclio (a). ^ /. 3^. Quis auteni servus velcralor , guis novitiiui dici
0'. tlc Dolo malo. Ui.p. LiB. 44. AD Sabin. possit, docet Fenuleius. Ita ille : Sei-vus tam vete-
rator quam novitius dici potest. Sed vcteratorem
XI.II. Scd ct qna' statiiimus circa ea tjuw , ut iioii (4) spalio servieudi , sed genere et causa aisti-
prwslcntur , iliiuntiir; Uxc omnia vidtmtur eo pcr- mandum, Cuilius ait. Nam
quicuiiKpic cx venalicio
tiiicrc, nc id qiiod aftirmavcril vcndilor , aniarc
novitiorum emptus aiicui ininisterio pra^posituJ
,
ab co exigatur ; sed cum quodam tcmpcramcnto. sit; statiin eum vcteratorum numero essc. Novi-
Ut si forle constantcm essc aflirniaveril, nonexacia tium autem non tyrocinio animi (5) scd condilione
gravitas ct conslantia quasi a pliilosoplio desidc- servitutis intelligi (6); nec ad rem pertinere Laliiio
rclur et, laboriosum ct vigilacem aHirmaverit
sciat nccne. Nam nec ob id velcratorcm e.ise, si li-
: si
csse , non coiitinuus labor per dies noclcsquc ab beralibus studiis crudilus slt. /. 05. § /in. Vepiu-
<,oexigatur : sed ha;c omnia ex bono ct aequo mo-
LEIUS LIB. 5. ACTIONUM.
dicc desidercntur. Idem et in ca-teris quae vendilor
alTlrmavcrlt esse, intelligemus. /. 18. § hcvc omnia.
§3. De quarta Redhibilionis causa; si nalioncm
Gaius lib. I. AD Ed. jEdu.. Curul. mancipii non pronunciaverit venditor.
iEquc si quis simpliciter dixerit, peculiat«m
rssc servum; sufficit, si is vel minimum habeat pe- XLIV. Qui mancipia vendunt, nationem cuju?-
culium. d. l. 18. ^' 2. que in venditione pronunciare debent. Plerumque
ParilerlWwA sciendum est : si quis artificcm pro- cnim natio servi aut provocat aut deterret empto-
miscril vel dixcrit ; noii utiquc perfcctum cuin rem idcirco inlcrest nostra scire nalionem. Prae-
:
prxstare dobct scd ad aliquem modum peritum;

, sumptum etenim est, quosdam scrvos bonos esse,
ut neque consummatoe scientia; accipias, uequc quia nalione sunt non infaiuala; quosdani malo»
rursum indoctum esse in arlificium. Sufficiet igitur vidcri, quia ea nalione sunl qua:- niagis infamis est.
talcm esse quaks vulgo arlifices dicuntur. /. 19. Quod si de nationc ila pronunciatum non erit ju- :
§4- L^LP. Liu. I. ad Ed. ^dil. Curul. dicium eniptori omnibusque ad quos ca les pcr-
,
IIoc ita ; nixi, nonsimpliciter arlijicem, sedop- linebit, dabitur; per quod emplor redliibet niaii-
tiinuni dijcit. Hinc V. G. Venditor qui oplimum
cipium. /. 3i. § 21. Ulp. lid. i. ad Ed. JEviL.
cociim esse di\crit, oplimum in eo arlificio pra?s- CURUL.
tare debet. Quivero simplicitcr cocuiii csse dixerit;
satisfaccre vidctur, eliamsi inediocrem cocum pra^s-
SECTIONIS II
tet. Idem et in ca;teiis generibus artificioium. siip.
d.l. 18. § I.
CAPUT SECUNDUM.
De tertia Redliibilionis causa; eterator pro
I^x qiiihiis cniisis HedhibeauUir aniinalia
§ 1.
noK'ilio vcenieril. vendita, et res ccclera;.
XLIII. Pra>cipiunt vEdiles Ne veterator pno :

ARTICULUS I.
Kovrno VyENF.AT (3;. Et hoc Edictum fallaciis occur-

rit venditorum. TJbique cnim curant .Sidiles, ne De causis Eedhihitionis aniinalium.
emptores a vcnditorjbus circumvcniantur. Lt cccc:
plerique solent mancipia quae novitia non sunt, XLV. jEdilesaiunt: « QUl Jumenta veudunt, pa-
quasi novilia distrahere; ad lioc s(i!icet, ut phiris 1) lam rectedicunlo quidiiiquoque eoruni morbivi-
vendanl. Praesumptum est enim ca niancipia qua; » tiiqiie sit Utique oplimeornata vcndcndi causa
:
rudia suut, simpliciora essc et ad ministeria ap- )) fuerint ila emploribus Iradeiitur. Sl qiiid ilafac-
,
tiora,et dociliora,et ad omne minislcrium habilia: )) tum non erit; de ornamcntis rcstiluonflis ju- ,
trila vero mancipia et veterana diilicile est lefor- » mentisve ornamentorum nomiiie rcdhibciulis,
mare, ct ad suos mores formare. Qnia igitur vcna- •) in diebus sexaginta; morbi aulcm viliive causa
liciarii sciunt facile ducurri ad novitiorum emp- .) inemptis facicndis.in sex mciisibus; vel Quo-mi-
tionem; idcjrco interpolant vctcratores, et pro » noris quum VKoircnt fucrinl, in anno iiidicium
novitiis veodunt. Quod ne liat, hoc Ediclo ^diles » dabiraus. Si jumenla paria siniul vajiiieiint, et
denuntiant. lu ideo, si quid ignoiante emptorc ita » nilerum in ea causa fiierit ut redhibeii debeal;
vsenierit, redhibebitur. /. 37. Ulp. hb. i. ad. Ed. I» judiciuni dabimus quo utrumquc rcdhibealur;).
,
tEdil. CuauL. /. 38. Ulpian. Liij. a. AD Ed. ^^dil. Cuf.ul.
(i) H est, aclio ex liac parte EcHcti /K.llllum. (4) Id

est, non tantum. Cujac. Observ. YIlI. g.
Id est
aclio Empii dahitur rationc Joli qiiem vru-
(:») ,
(5) Id est , non tantum e\ eo (|uod sit eiiis .n
Hoc aiuem noii acciperc de aciioiie cx EJiflo

tlilor admisit.
,-ro potius (luam maf;'Sl''* fsse dcberct ; std si
De DOLo MALo, quam certum est liic lbii CDiuprierr cum ;
actio Empti , in qua [sicut iu ca?Hiis liuna; fitl i actio-

nibus] dolusprocslaiur, compelat. (fi) Alio .s.-i.su arri|.inn iir vcleraua <
Hoc iu vcrl.is
iQ 1. Ea. % 3. ff. dc Puilica
(3) Edicti supra rclatis uou viUimus :
uttdc consut maucuin esse.

:,, :,
af)2 LIB. XXI. rANDECTARUxM

Loquuiitui- jEdiles in hoc Edicio, de junienti: Hoc tnmen non firit absque contro<.'ersia. Unde
redhibendis. r/. /. 38. § i. quidam jumenta pavida et calcitrosa morbosis ,
JuMENTORUM pecui
autem appellalione an omne non esse annumeranda dixeriint Animi enim , :
contineatur, videamus? Et diHlcile est ut conti non corporis hoc vitium esse (3). /. 4- § 3. ^Jin-
,
neatur. Nani aliud signilicant junienta aliud signi ,

Ulp. lib. I. ad Ed. .S^dil. Curul.
ficatur pecoris appeliatione. d. /.38. § 4- Quaesitum est, si mu!a talis sit ut Iransjungi non
possit an sana sit ? Et ait Pomponius sanam essc;
Idcirco elogium huic Ediclo subjcctum est, cu : ,
jus verba haec sunt «Que de jumcntorum saui :

plerasque deuique carrucharias talis esse, iit nou
diximus de ca;lcro quoq le pecore oum possiul tiausjuugi (4). /. 38. § 8. Ulp. lie. 2. ad
» late j
» vendilores faciunlo ». d. l. 33. § 5. Ed. /Edil. Curul.

Ijnde dubilari an lioc Ediclo boves quo desiit, Idcm ail , Si nata eo ingenio aut corpore ut
sit
que conlin(antur. Etinini jumcntorum appcl!a alierum iugum nou patialur, sanam non esse. d.
tione uon contineri eos, verius est; sed Pecoris ap- /.38. §9-
pellatioMc conliuebuntur. d. l. 38. G. (>'
XLVII. INon tantum autem ob moibum vitiumve
Cansa auL"m liujus Edicti eadem est, qua; man- Redhibitio locum habebit in )iimenlis vi rum :
cipioruni 'edhibt udoiuiu. d. l. 38. § 2. pliam si conlra chctum pioniissumve, erit locns
Et h.c tnd^m suiit in his, quK in mancipiis Redliibitioni ; exemplo maucipiorum. d, l. 38,
quod ad un ibnm vitiumve ailinet. ()'ii.Jquid igitur
liic dixiuui- buc c] it ti u-lVrcnduui cl ?i roor-
, , : ,
luum luîil iMiitii;:. iiari modo rcuhibcii po

j ,
XLVIII. Est alia RedJdbiiionis jumenlorum causa,
lerit ..idi.iod .u mancipium
r, (i) polest. d. qinim non tradita sunt ita ut vendendi causa ornata
fuere. Veiidcndi aulcni causa ornaUim jumeulum
l. 38. ^- 3.
videri Coclius ail; uou si sub teuipus \ eiKlitionis
XLVI. Blulla quce in hominibus vitia ceiisentur, lioc 1-^1 liiduo aiite veidiiiouem onialuin sit seij :
in animalihus quoquc censenlur. -i in ijisa venditifMic oruat 111 sit aui idco (inquit)
Hiiic Si cui lingua abscissa sit , an sanus esse vi- êiiale quum essct, sic j 01 naiuciilum iiispice-
deatur, qureritur? Et extat hsec ([usestio apud Oii- rctur. Sempcrqiic <iiiuui lii' oniauiciilis agitiir, et
liuni, lelata apud euni in equo ait enim, hunc in aclione et in Ediito adiecliim csl
:
Ve.^dendi ,
videri non esse sauum. /. 8. Ulp. lib. i. ad. Ed. causa ORNATA DUCTALSsE. Polciit eiiiui jumcntum
.Sdil. Cukul. oruatum ilincris causa duci deiude VKuire. d. ,
Sed euim sunt quaedam quae in hominibiis qui- /.38. §11.

dem niorbum faciiiiit, in junieiitis uon adco. Ut
puta si mulus morbi iietjue
c.isliatus isl, i.eque ARTICULUS II.
vitii quid babeie îdctur; quia ueque de foititu-
diue quid ejus dctialiitui iicque de ulililale; cuiii , quw quie ex sententia
causis ccetercc
ad gencrandum nuiiquam sil liabilis. Ccelius quoqui- Edicti Redhibentur , possint Redldberi.
scribil.Nou omuia aiiinialia castrata,ob id ipsuin
vitiosa osse nisi propter ipsam castratioiicni l.icta
:
XI IX. Dicendum gêneraliter existimo, cceteras
sunt inibeci lioia it ideo muUim non c-,se viliosiiiii.
:
rr.in dlnhcri posse oh ea vilia per quce illce res
Idem rtfert Olilium cxislimasse, tqiiiiin castialuin tili/iler haheri non possunl.
sanum csse; siculi spado quoqnc saiius est. Sed s:
Hiijus rei exeniplitm affert Ulpianus. Ita ille
emptor ignoravit, venclil r scil Lx empio esse ac- ,
lionem. Et verum cst. ,,uod Olilius. d. l. 38. § 7.

Eliam iu fuudo veuiliti), Rodhil)itionem procedere
Item Ltiheo ait EriiTc et fugcre iumeulum ,

ncquaquam incertiim cst; veluti si pestileus iundus
posse uec tanrn f!Rnur.EM aut fugitivum esse,
:
ihstractus sit : nam redhibendus eril. /. 49- lib. 8.
PoMPON. LIB. 17. EPISTOLARUM. DISPUT.
agi [JOSê. /. 64. J^
2.
Cou'ra, qucftiam viiia animalihus propria sniit Similiter Diocletianus et Maximianus. Idem ob-
(juorum i'itiorii,'n qua^dam excnqila referenda sunl. scrvaliir et peslibilis, 'id est pcstibiles berbas
si
Bovem qiii c iiui pait, viliosum ts.= e plerique vcl lcthiferas habeus ignorante emptore distractns
dicui-t. Ifoin mu! : qiue cessun: [:>.) <laut. Ea quo-
,
sit. Nam ct in hoc eliam casu per camdem actio-
que jumenta qiise sue causa lurLanliir , et somet- iicm cum qnoquc redliibendum esse conslat. /. 4-
ipsa eiifjiunl^ \ntiosa esse dicuntur. /. 43. Paul. Cod. de /Edil. act. ^ iilem.
IIB. I. AD Ed. ÊdIL. CvRUL. Causa etiam Re.ihihitionis eril in cceteris rebiis
(.\) Najn [utvideb. iijfraN. .Iij ] eliamfi intericrlt res (4'; Id est, non possiut allerum jugum pali, qmm-qiiod
qus ia ea ciuisa iuit ul Redhibtrt.ur , HeilluljUoria agi pati sulent : puta, si temoaana csse soltbat , non possit
potest. prfficeJere.
(2) Halo.^nder Icgit quce cessim eunt. Porro cesslm irc

,
obscura Sensus est : si ideo ornamcnlum
est retrocecleie [ jilter en urriere ].
inspicieudu dalum t£t, sic (juasi ipsuiu venuk essct.
(5) Eurum autem seiitentia iiou obtiimit. Et merito :
Bec cnim ulla possuut dici AniuUvitia lu belluis quce meme

earcnt.
; ,
TIT. I. DE iEDILlTlO EDICTO, ET nEDIilBITIONE, elc. 293

tjiiot reillii/icnttir: ii Adversus dictum pnoMissuMvt LIIL Proponitur actio cx boc Ediclo in cum
viv/ueriiu. cujusmaxima j)ais in veuditionc fueril; quia plc-
rumque venaliciarii ita societalem cocunt ut, quid-
SEGTIO m. (juid ajîint, incommunc vidcantur agcre. .^quum

tiiiiniEdilibus visum est , vcl io iinuni ex liis cujus
major pars aul nuila parle minor cssel, TEililiiJas
Ex quibus causis detur iEstinxatoria. actiones competcre (4); ne cogerctur eniptor cum
multis litig^jre, quamvis actio Ex einpto cum sia-
L. Ex qittbus caiisis Redhibitoria actio cvmpclil gulis sit pro portione qua socii fuerint iiam id :
ex iisdeni ct Êslimaloria lociini habcre polcsl. gciius hominum ad lucrum potius vel turpiter fa-
Enimvero Audiimdus est is qui dc viilo vel murbo ciciidum, pronius esl. /. 44- $ '• Paul. lib. 2. au.
scrvi quserens, retiiiere eum velit. l. 48. § i. Pom- Ed. iEuiL. CuRUL.
I'ON. LID. 23. AD SaBIN.
IjIV. Dantitrhce actiones adversus venditorem
Et Non iioccbit emptori,si sex mensium cxccp-
qtuvcwnquefuerit persona quce vendiderit.
lionc Rodiiibitoria cxclusus velit inlra anuuui,
JKstimaloria agerc. d. l. 48. § 2. fiiifur In pupillaribus quoque venditionibus , crit

EdlttO loCUS. /. 1.^5. tfLP. LIB. I. AD Ed. TEdIL.
Ll. Sed el ex aliis caiisis competil jEslimaloria, CunuL.
ex quibiis iion compcLcrel RtJhibiloria piita , ob :
Imo et Si rcspublica aliqua faciat venditionem,

onera rei quce si rescisscl cmptor , ininoris einisset.
Ediclum locum habebit. d. /. 1. § 4.
Hinc V. G. Qiiolicns tle servitute agitur; victus Ihnien Illud scieiidum est, Ediclum hoc non
tantum debet praestare Quaiiti-minoris emissel
,
peitinere ad venditioucs fiscalcs (5). d. l. i. § 3.
cmptor si scissct hanc servilulcm impositam. l. 6i.
Ulp. hb. 8o. ad En. LV. Si servus sit qui vendidit vcl filiusfamilias;
Sed et si scrvus (i) evincalur; Quanli-rainoris in dominum vcl patrem De j)eculio ^dilitia actio
ob id pi;cdium cst, lis a;sliiiianda est. l. i5. § i. coni|)etit. Qiiamvis cniin pocnales videantur actio-
IJ. de E\ict. Paul. lib. 5. ao Sabiw.
r.es (6); tamcn quoniam cx coiitractu veniunt, di-
ccndum est eorum quoque nominc qui in aliena
SECTIO IV. potcstate siint, compctcre. Proinde ct si filiafa-

milias vel anciila distraxit, seque diceiidum est
actiones ^dilitias locum habere. /. 23.
Quihus et adversus quos competant Mdi- § 4. Ulp.
LIB. 1. AD Ed. jEdiL. CuRUL.
litice actiones; et an individua sit Redhi- Et si boiia fide nobis servicnt liberi foiteho- ,
bitioiiis causa. mincs vel servi alieni qr.i vciidi leruiit potcst
, ;
di. eliaiu hos hoc Ediclo contiucri (7). d. l. 28.

i
ARTICULUS L §(3.
LVI. Mx actiones quae ex hoc Edicto oriuntur,

De personis qwbus et aihersus qiias hv actiones ciiam adversus heredes omues competunt. d. l. 23.
danltir.
§5.
Li'/TO'//VerPoTO/;o;:///,f ; jEdilitia; actioncs cl heredi
LTL Deinde aiunt iEdiies Emptori OMNiEusQtJE :
et heredem coinpetuut; ut tamen ct facla he-
in
AD QUOS EA RES PERTINET, JUniCIUM DABIMUS. Pol- redum qua- postea actosserint, et quod experiri
,
licontur emjHori ('2) actionem ct succcssoribus ejus
potucriut, qua-rautur. /. 48. § 5. Pompon. liu. aS.
qui in uuiv.rsum jus succedunt. /. 19. § 5. Ulp.
AD SaDI.N.
AD Eu. .'Edil. C; iiul.
LiB. I.
Kain Veiba hscc Ts 4D quem ea res pertinet, sic LVII. Latinus-Largus (S) Quaro an eiiam lide- :
intclliguntur; ul qui in uuiversum dnminiuni vel jussori emplionis, ledhiberi manripium possit?
Jure Civili vcl Jure Pra.'torio succedit, continea- Respondi Si in uuiversam causam fidejussoi' sit
:
tur (3). /. 70. § i.(/'. cle Verb. signif. Paul. lib^ 73. acceptiis, putat Marccllus ;osse tidejussori redhi-
AD Edict. beri. /. 56. Paul. lib. i, QUjiisT.
(1) Cujacius Observ. II. 20. ceoset Icgi oporlere , Si ser- (S) Propler aurtoritatcm liasliB fiscalis, cujus fides fa-
cile convei;i ocn dcbet.
{•>') Late sumitur cmptor. Vid. siipra N. 3. Nain tr^scuut in duplum, si vinditor non parcat
'(i~
Hoc setisu eliam idtelligiintur in ScutL;utuc. Atqui e\ ptcu.ilibui cawsis aciio De l'ccuUo nou
(3) 1. 3. § fiu. ff. de
'iintrar. tiit. act. et passim alibi. lu qaibusdam causis cumpttit. i^
,
(7) Scilicel iii , masime ex c.iusis ex qiiibus uobis

ac.juiruni, advcrsts nos actio /)c Pcculio quod jd rjos
("'l)
Et «juidem in uoumquemque, solidum. Et in lu
in
pi-uiri!t, ditur ; ut vid. Tit. Dc Pccid. supra lib. l5.
fliaVrt i.ctio tx lioc EJ.cto , ab acticue £.1 emplo qua; N. 34.
fcuditorcs uonnisi j>ro parle datur. (S) Noinen cst cjus qui consulebat ruulum,
m LIB. XXI. rANDECTARUM
ARTICLLLS IL SECTIO V.
jdn indmdua sil Redhihitionis causa.

Quid veniat in judiciis tiim Redhibitorio
luin /Eilimatono picestandum.
LVni. hidividua cst RedhiHuonii causa esc partc
emplorum; sive pliires in soUiliun enienmt , sive ARTICULUS I.
emptori plures heredes extilenint sive comntunis ,
servus emit ex parlc aulem veiiditoris, dividipotesl

; Quid prccstandum veniat in judicio Redhibitorio.
intcrplurcs vendiloris heredes, nul plures servi ven-
ditoris dominos, LX. Julianus ait , Judicium Rcdliibiloriae ac-
lioiiis, ulrumquc (id est, vcnditorem ct emptorcm)
Si venditori pliiies hercdes extiterint, sin-
Hinc
gulis pro porlione hercditaria poierit scrviis rcdhi-
quodamniodo in iiitcgrum restiluere debere. /. 'j3.
beri et si scrvus pUirium \mierit, idcm erit di-
: ^ 7. Ulp. LIB- I. AD ED.iEoiL. CURUL.
cendum. Nani (i) si unus a piuribus, vei piures Shniliter PaiUus Tacla Redhibitione, omnia in
:
ab uno (a), vcl pli'ra niaiicipia ab uno cmanlur; intcgrum rcstituuntur :perinde ac si uccjue emptio
vcrius CbV diccie, si quasi plurcs rci tiierunt ven- neqiie veuditio inlercessit. /. Go. Paul. lid. 69. ad
dilores, siiigulis iii soliduiu rcdhii)cndiiin. Si tanii-n Edict.
piirtes einpla^ sinl a siiif^^r.lii; recte dicctur, altcri ]gitiir in hoc jiidicio mutuce simt preestaliones.
Qttiis tit mcthodice exponamus ; videliimus i." Quce
quidcm posê rdhibcii, cuni altcro autein a.bji
QuANTO-MiNORis. Iicui si ah
])!urcs siuguli pai lcs iinptor venditoii prastet in hoc judicio ; 'i.° Qtice
Uiio emaiit, li;nc pro patrc quisquc coruni c\pe- rici s/in ci-nditorrniptori pniiilare tencatur;3,^ Qwv
rictur .'3). Scil si in so!i(li;m emaut, uiiusqi;iHiac ranii'ii;,'_, iinicrin r.cliilirndir 4.° Uler altcri prior;
iii solidum rcdhibcbil. /. 3i. § lo. Ulp. lic. i. .'.d prirstare ildical ; 5." dcimpic Quiv siiit discrimina ,
Ed. iEDii,. Cur.ui.. cni/itorcni iiiler ct vcndilorcin circa has prcesta-

tiones.
Idein phiics hcicdes sint miptoris ar.
nil : Si
omncs ail rcdliibeuiium couscnlirc dcbcant, vidca-
iiiii;.' Ei ail PompoDius, Omnes coQSCUlirc dcbcic
Qiice prcvsiare deheat emptor qui agil
Iledhibuoria.
n.l rcdliibendum dareque ununi procuratorem
, :
lu lorte venditor injuriam patialnr, dum ab alio

partem rccipit hnminis, alii in partem pretii con- LXI. Priino debet emptor redhibere, seu rcddere
ilemQatui' Quuuli-miaoris is hoiuo sit, d. l. 3i. venclitori, rent cujus nomiiie Redhibiioria agit.
Qiiod sic accipc; si res cxtel , aiil culpa emploris
§5.
extare desiit.
jMnrcellus quoque scriblt, Si scrvus communis
Jgilur, Simancipium quod redhiberi oportet,
servum cmeril, et sit iii caiisa U( dhibitionis; uiuim
moi tuum cril hoc quaerctur, numquid culpa emp-
:
cx doiniiiis pro parlc sua rcdhibcic servum noii

toris vel familia^cjiis vel procuratoris, honio dcmor-
pnsse uon magis (inquil) qiiani quuui cmptori
:
plures heredes eNlilcriiiU, ncc omues ad redhi-

tuussit. Nam si culpa cjiis dcccssit ,
pro vivohaben-
dus cst; ut pr3'slcnlur ca omuia qua; proestarenlur
bendum conscntiuut. J. /. 3i. § 7.
si \iverct (4). /. 3i. § 11, Ulp, lic. i, ad Edict.
LIX. Ipsa qiiidcm Rcdliibilio , ul di.riinus , indi- iEniL. CuRDL.
vidun esl. Cicicrum obscrvividuiiL quoil Poinponius Culpaiji autem omncm accipieraus , non utique
eit.Homine mortuo,\Ll cliaiu cdhibilo singulos : ,
latam. Projiter quod dicendum est quaracumqua ,
pro suis j)orlionibus rcctc a^crc. Pretium ai;liin el occasioncm morli emi^tor pioestitit, dcbere eum;
acccssioues pro parle rccipiciil sed el IVuclus cl ;
cliam, si uon adhihuit mcdicum ul sanari possit,
acccssiones. l^t si q-io dderior homo ihctns csl, vcl mahim adhihuit, scd ciilpa sua. d. /. 3i. § i3.
jiro parle prrcstabitur ab ipsis. Nisi torte tale sil Scd hoc dicemus, si anlc jii(Jiciinn acceptum de-
quod divisionem non recipiat ; ut pula ancillae ccssil. Cseterum si jiust jiidi(iiim ;icceptum deces-
,
partus. in hoc enim idem servandum est. quod sisse projiouatur Jj,\ luiic iu aibiliiiini judicis ve-
jn ipsa malre vcndila; quam pro parte redhiberi iiict
,
qualiter mortuus sit. Ut cnim et Pedio vi-
jiosse iiegavimus. d. i. 3i. Ô. detur, ca quxcumque post lilis coutestalionem
(i) Nnm pro scd. culpam qiiam circn maucipii mortem atlmisit emplorpriBS-
.
tct : mc (iiiDi in iiiJicium ilccinci potuil , (luod pQ.st judi-
(2) Eniermt. eiura accipuun contisU. Ver,.m couliticbiu..- ofiicio n ai-
Sunt euim lioc casii tol emptiones, qiio!,sunt partes bilrio ludicls, ul hoc .xstim"! ct , si in rol(ia îlc^.tur
(3) ;
quas qui.sque emil. cmptor, cuia conaemuet. riasst.ibit i;;ilur ct lioc c:i»u ui- .
pam cmptiir, non qnasi iil judicium dc(IiK.|;iin sml ('(liciii ,
(4) Quomo.Jo autfra pra-stabitur, cum morluus sit.' Ni- judicis. Wiilta euim m
liis iudiclis oflicio et arbilrio iudicu
,
mirum prajslabitur eius aLstlmatio. ,., liucMiuiitLU'.
(5) N(Sn potest hoc casu vidcri dcductura iii judicio, ul

,
, :
TIT. I. DE /EDILITIO EDICTO, ET REDIIIBITIONE elc, 295

rontingunt, arbitrium judicit desidcrant. d. /. 3i. canus; Quum ejusdem geiieris plurcs res simul
va>ncant, veliiti comncdi vel chorus; refcrre ait
in uuiversos, au in singulos prrtiiim cou?tituatur
I.XII. I^t hipc (k casu ijiio res rtijus nomiue
iit scilicet iiiterdum nna, inlcrdiini pluics
apUir, non exltit. Quiil si cxtil (luidcm, scd anlc. vciidi-
lioiics coiitriicia! inielliganlur. Oiiod vel eo quaii
acceplurn judiciwn sinc culpa siin hujus cnpium
perllnerc; ut, si quis eoium foilc moibosus aiil
cinplorhahc.rc. desicril ; puta setvus fiigerit? IJe hoc
viliosiis sit, vel omiies timul redhibeanlur. /. 33.
rasu ila resr.rihunt Grntianus , Fatcntinianus el
AfrICAS. LIB, n. (i\J^.<C.
T/ieodosius. Ilabilo semel bonsc lidci contraclu,
iiiancipio(juc suscepto et prclio soliito; ita deuiuii Consonat (juod Laheo ail : Si iino prclio phires
roijelcndi pretii poteslas cst ei qni inanc |)iiim coin- servos vcndidisli, sanosipic esse pronjisisli; ct pars
_
paiavit larf;iciida, si iltud quod dixcril fugilivuni duntaxat eornm minus sana sitrdc omnibus Ad-
polerit exliiberc (i). lloc cniin non soliini in bar- vznsus DiCTUM pnoMissuM rcctc a;;i. /, 64. § i.
liaris,scd etiam iii provincialibus servis jurc piaes- POMPON. LIB. 17. nriSTOL.
ciijilum est. l.Jin. Cod. de JEdil. act. Ex hac tamcn circumslnnlia non semper jiidi-
canihim esl. JSant licct plures res ejusdem generis
LXIII. Regidariler ea sola res redhihenda cst
uno pretio va^nicriiiit ; scorsim spectatas iiilc/ligi,
citjHs noinine agitur; (juamvis plitrcs siiniil viviiie-
cl aiterain absquc aliis red/iiberi inlcrdum posse
riiiit. Puta Si plura jiimenla vaenierint, iion oniuia
supra vidimus.
enuit rcdhibcnda propter unius oriianientum. IVam
elsivitiosum sit unum jugura,iiou taiiieii pro|iler El conlra ince versa , Interdum etsi in singnl.-i
hoc cactcrii juga rcdhibebunlur. /. 38.^ la. Uli'.
capita pretium constituliim sit, tamcn una emptio
csl ; ut propti r unius vitiiim ,omues icdhiberi pos-
I.ID. AD Ed. .iEniL. CURUL.
•!.
<>iiutn autem jumenta paria vaeneunt

sint, vd debeanl : scilicet quiim maiiifcstum ciit,
Edicto :
nonnisi omnes quem empturum vcl vcnibliirum
cxpressum cst ut, cum altcrum in ca causa sit ut
fiiisse; ut plerumque circa coinosdosvel quadrieas
rcdhibcri debeal, utrumquc redhibealur in qiia :
vcl pares accidcre solcl , ut neutri iioiinisi

rc tam craptori quara venditori consulitur, dum
omncs habere expediat. siip. d. l. 35. § i,
junicnla nou separantur. SinTfli raodo et si triga
venicrit, redhibenda erit tota; ct, si quadriga re- LXV. Hactenus de pluribus rchus priiicipaliter
dhibcaliir. Sed si ô
paria mularum sint, ct una vcndilis.
uiula vitiosa sit, vel pir; solum par redhibebitur, Qiiod qucedam acces-
si rei principaliter venditce
allorum nou. Si tameu nondum sint paiia cons- seriint Jubent iEdiies rcstilui et quod vcnditioni
:
tiliita , scd simpliciter quatuor miilx uno prelio accessit, et si quas actiones ipse pra^slitcrit ; \\t
vaeuierint; unius erit muL-c Redhibilio , non om- uterque resoluta emplione nihil amplius conse-
nium. Nam
et si polia (2) vaenicrit; dicemus iinum qualiir, quam haberct si venditio facta non esset,
cquum qiii vitiosus est, non omnem poliam redlii- /. 23. § I. LTlP. LIB. I. AD Ed. VEdIL. CuBUL.
beri oporterc hsec et in hominibus dicemus, plu-

:
Igiliir, Si vendita res redhibeatur; scrvus quo-
xibus uno pretio distractis. que qui ei rci accessit licet nullum iii eo vilium
,
Nisi si separari non possint; ut puta si tragoedi sit, redhibetur. /. 33. § 1, Ibid.
vel mimi ( d, l. 38. $fiiu] vel fratrcs. l. 3g.

; Siinililer res qiice red/iibctur , sive principalitcr
PAUL. LIB. 2. AD Ed. /BdIL. CuRUL. vendila sive accessoria , cum /lis quce ei accrcve-
Hi enlm non erunt separandi. /. 4o- Vlv. Idid. riint redhibeii debet. J^. G. Si foile ususfructus
Enimvcro Plerumque propler morbosa mau- ,
proprietati accrcverit, indubilale hic quoque res-
cipia,eliam non morbosa redhibentur; si separari tituetur. /. 3i. § 3, Ibid.
non possiut sine magno incommodo, vcl ad pie- LXVI. Item ab oinni jiire qiiod emptor in re
latis rationem offeusam. Quid enim, si filio retento constituerit , et itnde dctcriur efficerebir , debet li-
parentes redliibere maluerint, ve! contra. Quod bera res prcestari.
et in fratribus et in personis contiibernio sibi con-
Ita enim Pauhis : Pigniis manebit obligalum ,
junctis observari oportet. /. 35. Llp. lib. i. ad Ed.
eliamsi fuerit servus redhibitus ; qucmadmodum si
Xahi.. Cuf.ul.
alienasset , aut usumfruclutn ejus. Non rcctc au'
LXIV. Quod de servis tragoedis et similibus dic- tein redhibetur, nisi redcmplum sit ; et pignore
tum est , ohlinel eo casu quo noit ul seorsim spectati liberatum redliibeatur, /. 43. ^ 8. Paul. lib. i. ad
sed ut chorus vnnieruiit. Ed. jEdil. Curul.
Et vaU't acl hac prmsumcmhim circunulantia
,
LXyil. .Sdiles ctiam hoc praestare emptorem
luiius prelU ijuo ainites siimU vcenierunt. tlinc Afri- volunt, si in aliquO deterior factus sjt scrvus.
(0Accursius ita interpretDtur iJ est si poteiit pro- : ,

beat Tpnditori. Si non eum sletcrit et redhibiierit ; noii
barc- serviim qiium vaBniit hoc fugilivi yitio fuisse afiectuin.
,
poterit quidem Hedlubitoria asi-re adversus bouie fidei veii-
Veram liCEc UOD est signilicalio ?erbi exhcbert. Quare cuoi
ditorem, sed agtt /Estiniatoria ; si iiuteoi Ycaditor fucrit
Grsecis Inli^rpretibus quos Cu|acius et J.ic. Gotliofrediis
malas fidei, eliam Redliibuona.
aeculi sunt, sic iuierprelandum est ut iinplor Redhibi- ;
Xoria agere uon possit, iiisi sciyuqi cjui fugit sistat ct rudlii- (2) Gre» eiuoruin [ nn Huras j.
,, ,;
I.IB. XXI. PANDECTARUM

Sed ita dcmnm
si post vendilioncm traditio,
deditionem ct ex eo ( inquil ) quod prociiralor
:
remque Cseterum si anlefuit, non per-

rac.tus sit. commisit solum actionum prrcslandarum uecessi-
,
tincl ad judicium quod anSc fartum (i) cst.

lioc sitalem ei injungi. sup. d. l. 25. § 4-
/. y.S. Ulp. lib. ad Ed. ^"Edil. Curul. I .

LXIX. Et quod de emptore qui rem j-edhibet ,
Hoc autem quod dctcnor lartns est scrvus non ,
diximus idcni dicenduni est
; de heredibiis ejiis.
solum ad corpns scd cliam ad aniini vilia rcie- ,
Et quideni Pomponius ail , Si unns cx lieredibus
rendum est ut pula si iinitatione tons(Tvorum
: ,
vel lamdia cjus vel procuralor, culpa vel dolo fe-
apud cmptorcm talis lactiu estj alcator forlc vcl
cciit rem detcriorcm xquum esse in sohdum eimi ,
vinariiis vcl crro evasit. d. l. 25. § 6. aulcm cxpcdilius esse,

lcneri arbilrio judicis. Iloc
Quumautcm Redhibitio fit si delerius manci- ; si omnes liercd.s ununi piccur.Tlorcm ad agendum
pium sivc animo sivc corporc ab cmptorc faclum dcdcrunt tiinc : cl î quo dilcrior scrvus culpa
est; piffsiabit eraptor vcnditori : ut puta , si slu- unius lieredum faclii' csl ,
(.t lioc solutimi est
pratum sit , aul san'ilia imploris fugilivum cssc cistcri Familias crciscuuda» judicium adversus eum-
coeperit. Et ideo inquit Pomponius ut cx qua- , habcnl quia proptcr ipsum , damnum sentiunt ;
:
cumque causa dcterius ractnm sit id arbitrio ju- , impediunturque redhibcre. /. 3i. §9. Ulp. lib. i.
dicis a-stinictur; ct veudilori prsestetur. /. 23. Ulp. AD Ed. jEdil. Curul.
LIB. I. AD Ed. jTlDIL. CuBUL.
LXX. Ilactcnus dc damno sarciendo. Prceterea
Exhis anininiLrrtcrc tsl qnaiii veriiin sit qiiod
Restitiiere is videtur qui id restituit quod habitu-
ail Llpianus : Quid crgo , si culjia non etiam dolo rus esset actor (4) , si controversia ei facla non
emptoris, servus deterior factus sit ? jEque con- esset. /. 75. jj. de Verh. signif. Paul. lib. 5o. ad
dcmnabitur. sup. d. l. 25. § 5. Edict.
LXVIII. Sive ergo ipse dcteriorem eum fecit V. G. Quum
redhibctur mancipium, si quid ad
sive familia ejus, sive procuralor j tenebit actio. empTorem pervcuil vcl culpa cuis uon pervenit
d. /.25. ^- I. restitui oportct non solum si ipse fructus perce-
;
Sed notandum est quod non penpitlitur emp- pit , mercedesve a scrvo vel condurtore servi ac-
,
tori ex luijusmodi cansis noxa; debcre servum ccpit ; sed ctiam si a venditore fuerit idcirco con-
suum. Eteuim (2) factum servorum suorum, item- sccutus , quod tardius ci hominem restituit. Sed et
que procuratoris, piaestat. d. l. iS. § 7. si a quovis alio posscssore frucUis acccpit cmptor,
rcslitucre eos debebit. Sed et si quid fi uctuum no-

Faniiiia- appclhitioiie omnes qui iu scrvitio sunt,
miiie consecuius est , id prrestet. /. 23.
«ontinentiir itiaiu liberi honiiu(?s qui ci bona fide
; § 9. Ulp.
LIB. I. AD Ed. ÊdIL. CurUL.
serviunt \cl ^diciii accipe eos quoque qui iu po-
,
Item Si aocilla rcdliibe.Tlur ; et quod cx ea post

testate cjus sunl. (/. /. i5. § 2.
venditionem tialuiii ciit icildctur sive uuus par- . :
Idem Pcdiiis nil. Fainilia> appellalione, ct fih'os-

tus sit, sive plur(S. ,/. /. 3i. § 2.
familias dcmon-ir:iii. Eacia cnim domesticorum ,
Iteni legatuur vel Jiereditas servo obvenerit :
si
RedJiibiloi ia a^ciitcm praestare voluit. /. 3t. i5. ^ neque rcfcrt, potuerit Jiic conscqui venditor , an
Ulp. AD Ed. iEniL. CvuuL.
Lir. 1.
non potuerit si scrvnm non vendidissct. Ponamus
sit mrutio in hac actionc. Sed Ne-
Procur:itoris
enim lalem esse, (|ni caperc aliquid cx tcstameulo
lalius procuralorcm hic cum accipicndum ait, non
uon potucrat iiiliil luec rcs nocebit.
:
qucnilibel; scd cui univcrsa ncf;otia,aut id ipsum

Pedius quiddii cliaiu illud non putat esse spec-
propter qr.od detcrius factum sit, mandatum est. t;indum cujus coi)l(Mii]>iali(Mie t>'stalor servum
,
d. l. 25. § 3.
liercdciu scripscrit \ r\ 1. u' i\ irit. Quia etsi ven-
, 1 I
Quod in procurntorc disimus, idem et in tutore ditio rcm iiMS.ct nili li.n i(> iniptnri proderat.
. I
ct curalorc dicendam erii cetcrisque qui ex ofti- ; Et per coutiariiim ;in.|ii!l m ciilcmjilalione ven- '
.
cio pro aliis interveuiuiil. Et ita Pcdius ait ct ;

ditoris iiisliluLus propoii rciur tanicn diceremus ;
adjicit quibus adminislratio rcrum (3) culpam

, restituere cmptoreni uoii (Klicic venditori, si nollet
abesse pra;stare non inique dominum cogi. sup. d. cum redliibere. sup. d. l. 13. ^ c). ^ item si le-
/.3,. §14. gatuin.
Observa tamen quod Pedius ait JEquum fuisse , Si quis scrvum emerit ; et rapto eo , Vi Lono-
id dunlasal impnlari emptori ex facto procurato- rum raptorum actione quadruplum consecutus est;
ris et familise quod non fuit passurus servus nisi
,
deindc servum ledliibeat; redderc debcbit quod
ei v-senissct. Quod autem passiirus erat etiamsi non accepit. Sed si per eum servum iujuriam passus ,
vaenissct , iu co conccdi emplori servi sui noxa; iujuriae nominc egerit ; non reddet (5) vendilori.
(i) Licet ab emptore, anlcquam cmeret. im quae ipsi refundenda sunt actoris partes ,
Aiibi legilur iTec e;.i>;i sed evidcns est vitiosam

tuiiu hanc legem pertinere prubat eujac. ad
(2) ;
esse lectioncni.
(3) Mendosa leclio. Fiectius Haloander : quibus atlnii- f5} Quia sciliret ipsius injuria est , quam per servum
nistratio rtrum permissa est , eos culpa ahesse pTccstare sssus (Si; quum servo iu rontumeliani doinini facta est.
(us. .~i uou in coutumt- liam Uomini 1'aclum fsset: ul mos
{» A,t hic iuteliige , vendilorem qui in

,
TIT. I. DE /EDILITIO EDICTO, ET REDIIIBITIONE, clc. 297

Alilfr forsitan atquc si loris ab aliquo c.tso aul xslimalio fiet si ronfuse uiiivcisis maiir.ipiis cons-
,
qiia.vlione dc eo b.ibil.i cmptor cgcril. /. 43- § 5. ,

tilutum pretium fuerit. Quod si siiigulorum man-
Pai L. Lic. I. AD En. jEdil. Curul. cipiorum conslituto prclio , iuiiveisa lanti vanic-
Si pcculium qusrsiit apiid einptorcm , quid dc runt quanlum ex consuinmationc singulorum lie-
lioc diccmiis ? Et si quidem cx re cmptoris acccs- bat; tunc cujusque mancipii pretium, scu pluris scu
sit , diccndum esl apud ipsum relinquendum ; si miuoris id esset , sequi dcbcmus. /. 36. Pompom.
alinnde crevit , venditori restitucndura cst. /. 3i. LIB. 23. AD SaBIN.
§ 4- Ilp. lllID. LXXIII. Cum prctio el usiiras recipcrf. (L hri

Et gcncraliter dicendum csl , Quidquid cxtra emptor. lla enim Ijlpiamts : Coudemnatio ault in.
rcui cmptoris pcr cum servum acquisitum est , id fit quanli eas rcs erit. Ergo cxcedet prctium au ,
jiistum videri reddi oporterc. /. 24. Gaius lib. i. non , vidcamus? Et quidena conlinct condemnatio
AD EdICT. jEdIL. CuRUL. prctium , accessionesqne. An et usuras prelii con-
LXXI. Iiem sciendum cst, Iikc omnia qu.-c cx- sequatur, quasi quod sua intersit dcbcat accipcrc? ,
primunlur Edicto iEdiiium, praestare eum deberc, Maxime cum fructus quoque , ipse rcstiiuat ? Et
si aMtc(i) judiciiim acceptum facta siiit idcirco :
plncct consecuturum. l. '29. §a.L'Lp. lib. i, ad Ei>.
eiiiiuuecesse babuissc ea enumerari (2'; ut , si quid vEdil. CuRDl..
corum aiite litem contestatam contigisset, pras- LXXIV. Ilem recipere dcbcl quce circa rern
taretur. CaMerum post judiciura accepUim , lota
rcdhibitam erogavit ueccssario aut cx voluntate
causa ad liomincm restituendum in judicio versa- venditoris : ut omne cjuod Dldit emplor recipial.
tur ct tam fructus veiiiunt, qnum id quo deterior
:
Dari autcm iion id solum accipicmus quod nu-
factus est ca^tcraque veniunt. Judici enim statim
meratur venditori, ut puta prctium et nsuras ejiis :
atquc judtx factus est , omnium reruni oflicium sed ct si quid cmptionis causa crogatum est. Hoc
incumbit qiia>cnmque iii judicio versantur ea au- :
autcm ita demnm dcducitur, si cx volnntate vcn-
tcm qua; ante judicium contingunt , non valde ad ditoris dutur. Caelcrum si quid sua sponte datum
cuni pertincnt; nisi fuerint ci uominatiui injuncla. csse proponatur, non impulabitur; neque enira
/. 25. § 8. df bet quod quis suo arbitrio dedit a venditore
, ,
Quod si sine judice bomo redbibitus sit ; reli-

exigere. Quid ergo si forte vectigalis nomine da-
qua aulem qiiM diximus , nolit einptor reddcrc :
tum quod emptorcm forle scquerctur? Ui-
esl ,
sufliciat vcndilori Ex vendilo actio. siip. d. l. 23.
ccnnis boc quoqnc rcslituciidum iiidemnis eniin :
7 quod si.
emptor debet discedere. sup. d. t. 27. ^ '^^'i
aulem.
5 2. Qucc venditor emplori vicissim prceslare Scd quemadmodum supra distinximus in iis qua;
teneatur in judicio Redhibitorio. vendilori prceslari debent ; ita etiam hic circa ea
qucv cmptor sibi hoc judicio prceslanda petit , dis-
LXXII. PrKterca in Edicto adjicitur : « Et lingucnda simt tempora. V. G. Quas impensas ue-
» QUANTA pccunia pro co houiine soluta acces- , ccssario in curandum servum post litcm coiitesta-
» sionisvenomine data erit non reddctur cu- ; : tam emptor fecerit , impulabit (4). Pra^cedcnles
» jusve pccunia; quis eo nomine obligatus eiit impensas uorainatim comprchcndcndas , Pcdius :
» non liberabitur ». d. l. 25. §9. Sed cibaria servo data non csse imputanda Aristo ,
Igitur emptor Debet recip re pccuniam quam ait ;nam nec ab ipso cxigi quod in rainislerio ,
dcdit pro eo liomine , vel si quid acccssionis no- cjus fuit. /. 3o. § i. Paul. lib. i. ad Ed. jEdil.
minc. /. 27. Ulp. lib. i. au Ed. ^dil. Curul. Curul.
Quomodo autcm cestimabitur pretium cjuod pro
LXXV. Denique per hoc judicium omnia in in-
re rcdhibita emptor dedil , si una ex pluribus u?io
tegrum Quare sive emptori scrvus
restituuntur.
pretio vendilis redhibealur ?
fuitum ftccrit; sive alii cuilibct ob quod furtnm ,
Labto scribit Si uno pretioplures servos cmisti,
:
praestilerit ; non aliler homineiu
cmptor aliquid
et de uno agere vclis [ intcr (3) ] apstimatioiicin quara si indciuncm
;
venditori reslilucre jubetur ,
servorum proinde fieri deberc atque ut ficrct
eiim piKstilerit. /. 2.3. § 8. Ulp. lib. i. ad Edict.
,
in a;stimationcm bonilatis agri quum ob evictam

^DIL. CURUL.
partem fundi agatur. /. 64. Pompon. mb. 17.
EPISTOL. LXXVI. Addunt jEdiles : Cujusne pECUNiiE
Hoc tamen distinctionem rccipit. Si plura man- QUIS EO NOMINE OBLIGATUS ERIT. Igilur CX llis om-
cipia uno prctio va^nierint, elde uco eoruin jEdi- nibus causis ex quibus emplori rejundendum esl
lilia actione utamur ; ita demum pro bonilate ejus quod dciiit ; Itcm emptori prKstandum csl ut ,
(i) Nam si post lilem contestat;im ; non possunt praes- renlur; nec sufficiebat ea relin<iuere officio judicis. Qns
tari jiire obligalionis cum non potiiiTlnt in judiciiira
: cnim anle judicium acoeplum conlinguut, uun pcrlincnt
deduci ; si demum post judunum fdCta propo-
quidfui aJ oflicium juditis; nisi fuerint ei noininutim injuncla , ut
nuntur. Cxlerum piseiitabunlur ofHclo jujicis ut mux di- ,
mox subjicit.
«i(ur. vox abundal.
(3) Haec
(2} Sensus est : necf sse fuit bsc cnumerari ut praesta- (/,) Oflicio judicis.
Tom. 11. 38
,
»1)8 LIB. XXI. PANDECTAIIUM

pcciiiiia; cujus nomine obligatus erit , liberelur ;
aut jussu ejus furtnm slvc damnnm cui dalnm sft;
sivc ipsi vciidiioii obligaius sit , sive eliam alii. /.21. §1. Ul.P. LIB. I. AD Ed. TEdIL. CuRUL.
/. 29. § I. Ibid. De cn'leris aulem iioxis non tcnetur. Vnde
Pomponius : Quum mihi redbibeas furtis noxis-
que solutum esse ; promittere non debes prse-
§ 3. De caulionihus in hoc judicio iwiceiii
l''rquani q;iod jussu tuo frccrat , aut ejus cui tis
privstaiidis.
eiira alieuaveris. /. /^0. Pompon. ljb. 18. ad
Sabin.
LXXVII. Poniponius ait ,Iutertlum eliain du-
pUcil<>r cauliones inltrponi debere, alias in pra;-
trritiim tuturum ut pula si cjus servi
alias in :
§ .'[. Uter cdteri prior iii Jioc judicio pnvslare
,
dcheal.
nomine qui redhibetur, emptor procuratorve ejus
judicium accepit ; vei quod cum eo egerelur (i)
Vcl quod ipsc cjus nomine ageret (2). Cavenduni LXXX. Ordine ficorunl iEdilcs, ut
auicm esse ait si quid sine dolo malo emptor
:
di iplor ea orania qua; supra sci ipla sunt
CONDEMNATUS FUEBIT AUT DtDERIT, HIS REBUS RECTE picestcl; sic de prclium consequat ir. /. 25.
PRiESTARI Vel Sl QUID EX EO QUOD EOERIT AD EUM
: ^ fin. Ulp. lib. I. ad Ed. JEvii.. Cur
PERVENERIT, DOLOVE MALO VEL CULPA EJUS FACTUM Videamus lamen ne iuiquum sit emptorcm eora-
SIT QUOMINUS PERVEMRET, IISDEM DE REBUS REDDI. pelli dimitterc ad actioneni Judicati
corpus , et
/. 21. § a. Ulp. LIB. 1. AD Ed. ^dil. Curul. milli ; si interdnm nihil piKStalur propter inopiani
. De liisce miUuis cauliotiibus ila ctiam Paulus :
vendiloris : poliusque res ita ordiiiauda sit , \\t
Item si nomine einptor judiciura
servi redhibendi cniplor caveat , Si iutra certum lempus pecunia
accepit , nomine diciavit; cavendum
vel ipse ejus sibi soluta sit , se mancipium rcstituturum. /. 26.
ex utraque parte erit ut si quid siiie dolo malo : ,

Gaius, Ibid.
condemuatus sit vel si quid ex eo quod egerit ad
,
eum perveneril, dolove malo ejiis lactum sil quo- § 5. Qu(e siiit discrimina cmplorem iiiler el ven-
jninus pcrveiiirct ; id rcddat. /. 3o. Paul. lid. i. dilorem , circa prwstationes qua; in Itoc judicio
AD Ed. jEdil. Curul. veniunt.
LXXVIII. Aliam faturi temporis cautionem qua- Primum discrimen.

ah emplore qui redhibel , exigi potest ; referl Pom-
Ail eiiim , Futuri teinporis nominc cau-
poiiius. LXXXI. Circa has prasstationes , hoc prinmm
tioncm ci qui sciens vrndidit , licri solere , si iri einplorein iiiter et vendilorem elucet discrimen ;
fuga cst homo sine culpa emploris : et nihilominus quodSi servus mancipium emil, el dominus Redhi-
coudcmiiatnr vcndilor (3). Tnni ci.ini cavere opor- bitoria agal ; iion aliler ei venditor daturus est,
l( re nt einplor homincm
pcisequaliir, et 'ia. su.Tni quam si omnia pra-stitcrit quje luiic actioni eonti-
polcsliilom rcdactum vcndilori reddat ( /. ui. %Jin. ncnlur et quidem solida
: non peculio tenus, ,
\ LP. LiB. i'. AD En. jEdil. Curul. ) : Et nequc ptr INam ctsi Ex empto domiuus agat ; nisi prctium
se , m q' futurum, quoniiuus
e pcr licic.lcin suiiin totum solverit, nihii consequilur. /. 57. Paul. lib. 5.
eum homincm vcndiloi habt.il. /. 22. Gaius lib. i. qVJF.ST.
AD Ed. yEoiL. CuBUL. Contra Quod si servus vel filius vendidcrit ,
Rcdhibitoria in peculium competit.
LXXIX. Sunl eliam prceterili temporis cauliones. lu peculio autem ct causa Redhibitionis conti-
Talis est cautioDe dolo qitam emplor venditori , nebilur. jNec nos nioveal qiiod, autequam reddatur
proistal. scrvus, non cst in peculio : non enim potest esss
Nam Quum
rcdditur ab emptore mancipium
, io peculio scrvus , qui adhuc emptoris est. Scd
venditori ; de dolo malo promilli oporterc ei , causa (4) ipsius Redhibitionis iu pecnlio compu-
Pomponius ait. Et ideo cautioncs nccessarias esse ; tatur. Igitur si scrvus decem millibus emplus
He forie aut pignori dîlus sit servus ab emptore, quinque millibus sit; hjec quoque iu pcculio esse
(1) Puta, actione Nox.ili. qiiinque : si eraptor agat ex contractn servi mei adver,^ns
(.•) Puta , actione Furli. me actionc Reilhihitoiia De peculio ; computabuntnr in
peculio seivi mei, quinque quibus diguus est vicarius qui
(3j A'id. supra N. 61 ct 62 cum Notis.
vaeniil ; et iutra eam sunim.im, et id quod praslcrea in pe-
(4) Quum scrrus veudiJit vicjirium suum , et cjt hoc culio servi raei csset, condemnabor. Verum cum De peculio
contractum tledhibitoria ngitiir r vicaiiu,': quidem illc qui dcduci debeat qiiod servus domino debet; si quod serviis
redliibcndus e.t , non est iu peculio servi qui cum veudi- meus ex cujus conliaclu agilur , mihi debet, exha'nriat cli
dit; si quidtra iuit iilienatii.s sed causa Redhibilioiiis cst
:
ba;c quinquc quibus dignus cst scrvus qui vaeniit, et quij-
in peculio ipi-ius. Causiiiu RedliilHtionis accipe, jus quod quid pricterea cst in peculio servi cx cuius conlractu agilur;
veuJilori competit ul si Iladlubitoiia agatur, rcs ijuic \x-
,
emptor niliil consequetur. Ila denuim eliam polero con-
niit debeat li rcdUibcri. Jus aulem illud tniiti e.--t, qiianti
veniri De peculio , si servus meus qui vendidil adhue lid- ,
est res quse vaeuiit Dcbct igiiiir in peculio compulari, id

beat peculiura : si enim ci sine fraude ademero peculicmy
quanli esl vicarius ille qui \ieniit. Igitur ita finge Vicarius De pecuUo.
:
uon poterit esse locus actioni
qucm scivufi mtius dcecm miUibus vendidil ^ esl dijjaus
,,
TIT. I. DE yEDILITIO EDIC TO, ET REDHUilTiONE, eic. •5.91»
/Jlccmns. IIoc ita ; si nilii[ cioiuino dobeat , aiit videlur mihi Juhani scntentia humauior csse. l. j.i.
ai]pni[)tuiu peculiuin nou esl. Quod si pius doiuino § 8. ^ qidd ergo. idid.
(Icheat; eveuiel ul hominem jii-aeslel, et nihil coii- Igilur : Quod si noht vonditor linrainem reci-
se()ualur. d. l. 5-]. $ i. perc non iu majorem suuimaiii finquit) quam
;
Ol/servn ; rc redliihita , dominum aut palrcin iu pretium, ci condcinnandum. Ob hac crgo quw
non coDvcniri f/uidein iu solidiiin de pretio qiiod propter scrvuui dauina seiisit solam dabimus ci ,
ncccperunt , scd pcculio terius : vcruni si ,

quiiin coiporis rctcutioucm. Caetcrum polerit cvitare
nondiiin acccpissent , illud petant ; a toto cos pi*stalioncm vcndilor, si uolit homincm recipcre.
repclli. Quo lacto ,
pretii pia'stationeiu corumque qna;
llinc Alfcrms : Filiusfainilias peculiarcm servum prelium sequuntur solam noQ evilabit. /. 3i. Ui.p.
vciididit pretium stipulatus csl is iiomo redhi-
:
LIB. I. AD Ed. TEdIL. CuRUL,
,
bilus , et postea mortuiu" est ; ct pator cjus pecu- Qiia-ro an si scrvus apud cmp'
Siiniliter Pauliis :
niani ab eiuptore pelebat qiiani lilius slipulatus torem iii causa Redhibilionis esse pronun"
higit, ct
cral. Placuit aequiim csse, Iii factuin cxceplioucm ciatus fuerit non prius vcnditori rcstitui dcbcat
; >
<!ura objicere ; quod pccunia ob bomiucm illum quam rcrum ablatarum a servo aeslimationem
expromissa est qui redhibitus cst. l. i^- ,{f. dc piKstitcrii? Paulus respondit, Venditorem cogcn-
Jjxceptiordb. Alfenus-Varus. lib. i. digest. duin nou taulum pretiiim scrvi leslilucre scd
, ,
ctiam rcrum ablatarum acslimalionem nisi si pro ;

Altcniin discriinen.
his paratus sit scrvum noxae nomine rehnqucrc.
/. 58. PaUL. LIB. 5. RESPONS.
LXXXn. Illud sciendum est , Si cniplor vcn-
ditori luTC noii |)i;estat quse desideranlur in hat Item qiiajro ; Si nolit Kslimalionem ct pretia
actiouc, non posse
venditorcui coiidcmnari (i)
ei :
rerum restituere an servus rclinendus sit ct
; ,
si autem eniptori vendilor ista noii prwstal, coii-

danda sit actio [ De peculio (3) vel ] de prclir» ,
redhibiti seivi ex Duplae slipulatione ? Paiihis

derauabitur ei. l. 29. Ulpian. lid. i. ad Ed. ^dil.
CURUL. rcipondit, De prctio scrvi repetondo compctcre
Et quideni adversus venditorem Rcdhibiloria aclioncm eliam cx Duplae stipulatione (4). De
,
actio duplicem habet coudemnationem moilo :

rc biis pcr furtum ablalis jam responsum esl (5). ,
cnini in duplum, niodo in simplum condemnatur d. l. 58. ^' I.
veiiditor. jNani si iieque pretium neque acccssioncm

soKat, neque eum qui eo noniine obhgalcs eril ARTICULUS II.
liberct ; dupli prctii ct accessiouis condemnan

jubf tur (9.). Si vero reddat preliiuu ct accessioucm Quid veniat in judicio yEsliinalorio,
vcl eiim qui eo uomine obligatiis est, libcrct ; siuipli
jubetiir condemBari. /. l\5. Gaius lib. i. ad Ed.
LXXXIV. Inj'udicio ^^stimalorio lioc veuit iit ,
vemlilor Innlum cx prelio rciaitter-e aut r-estiliiere

jEdil. Curul.
cinplori tenealur , Quanti riiinoris rem emptwuni
LXXXIII. Ob prctium aiilem duntaxat el pretii fiiisse emptorem cvsliinahilur , si vitiuin onusve rci
accessiones , condemnatur emptori venditor. cujus nomine agilnr rescisset.
Cceterum emptor Si quid damiii seusit, v< si qiiid 1
quod ; Si foite
Ciica qiiam cestiinationem nota
pro servo impeudit; cotisenuc tur arbitrio judicis :
jugum muhirum sit quarum altcra viliosa cst ; ;
sic lamen , non ut ei hoiiim nomine vcnditor coii- non cx prelio tantum vitiosse, scd ex utriusqiie
demnetur { ul ait Julianus scd nc alia'; conipcl- )
; erit componendum Qunnti-minoris sit. Cum enira
latur hominem venditori restiiuere, quam si cuin uno prclio utra-que vacuierint, non cst separandum
indemnem praestet. /. 29. §Jin. Ulp. lib. i. ad En. pretiiim sed Quanto-minoris quum vsenirct ulruni-
;
iEniL. CUEUL. qiefiiit, non altcrum quod erat viliosum. l. 38.

Quid ergo (inquit Julianus ) si nolucrit vcnditor § i3. Ur.r. LiB. 2. AD Ed. TEdil Curul.
bominem recipere ? INon csse cogend.im ait quic- ,
Illud qiueritur : Si quis egerit Quanto-minoris
(Tuani prtestare ; nec amplius quara prelio con- proiiter scrvi fiigam , dcindc agal proptcr mor-
uemuabitur. Et hoc detiimentum sua culpa cnip- bum quanti iicri condcmoalio dcbcat? Et quidera
;
J.orem passurum; qui, quuni posset hominem no\se sa-pius agi- posse Quanlo-miiioris, dubium non cst.
debere , maiuerit htis xstimationem sufferre. Et Sed ait Julianus , Id ageudum cssc ue lucruiu
(i) Si emptoriion pr.Tstet qu.-E lioc judiclo prasst.ire df- Eo «^.isa tjuo emptor slip attis !i t clupbm cfiian-
(4)
bet id taulum poterit consiqui voudilor
:
ul ips.; iioi titatem prctii , si mancipium iu esset ul redliibe-
,
conclemnetur imptori, vt absolvaiur ;ib actione h, llabi- relur.

loi-ia; non vero ut emptor ipse eo iiouiine coucl mi) tiir.
(5) Scilicet de bis vpndilorpm in plus non teneri, cju.^ra
(2) Arbilraria igitur esl liajc actio ; et orcs. it iu duplum nl SHFVum eo nomiue noxa: rclini|uat. ll.i r|uidcm blinet 1
ci non p.irealur primae Seulentiae. iii RedliibUona Quod si vcn'lil"r citia mancipii
aolioni-
sidi-
(3) Ha;c verba pi-tulio vel,De cJeI.n<la rsse censel Cu do'o dissiinu'i;s.set ; de dnmnis qnie rniplor ceusil iii ,
JDcius ad h. I. cum meptissiniii 511 ha;c q ireslio sili|iii ; dum ei ti iiebitur aclione ex clausula Edicti IIoc AMrnus ,
iudubuatc Juris , ex dclictis servorum nou iiosse nasc;i ac Uc. dc cjua SLipia N. 2.
tioueoj De pecutio.
,
3oo LIB. XXI. PANDECTARUM

cmptor faciat, et bis ejusdem lei aslimalioucm coepit (4) eo nomine posse agere. /. 10. Gaiuj
,
eonsequaiur. /. 3i. § i6. Ibid. LIB. I. AD Ed. iEoiL. CuBUL.

LXXXV. Quarmns regidaviter in hoc judicio Et Cum sex mcnses Utiles quibus experiundi
nm rctineat einplor lamen Aliqiiando ctiam redhi- potestas fult , Redhibitoria; actioni proeslantur ;
Ijiii mancipium debcbit; licel jEslimatoria, id cst, 11011 videbitur poleMalem experiiindi habuissc, qui
Qu.ANTO-MiNORis agamus. Nam si adco nullius sil vilium fugitiv i latcns ignoravit. Non idcirco tamen
piclii, ut ne expcdiat quidem tale niaucipium dissoiulani igiiorationem cmptoris excusari opor-
domino habere veluti si furiosum aut lunaticum
;
tcbit. /. 55. PaPIN. LIB. 12. BESPONS.
sil ;jEstimaloria aclum fuerit , oflicio tamcu

licet De eo casu igilur quo eiiiptor vitium potuisset
judicis contincbilur ut leddito mancipio prelium didicisse: accipe quod Gordiaiuis rcsciihit Cr.m .-
recipiatur. l. 43. § 6. Paul. lib. i. ad Ed. jEdil. proponas qucm pridmi couiparnsti post anni ,
CCBUL. lcnipus fu};isse qua ratione eo nomine cum vcn-

;
ililore ejusdiMn rongrtdi qua-ras , non possum

SECTIO VI. .iiiiinadvertcrc Eteiiim REPniBiroBiAM actionem
six inensiiiin lemporibus vcl Quanto-minoris
Ex (juo et quandiu competanl .'Edilitias anno concludi manifcsli
,
Juris est. /. 2. Cod. de

acliones. .Edil. action.
Ex quo competere LXXXVIII. 1.0 Istcc actiones competere desi-

§ I. iiicipiant.
nunt mancipii vendili nmiuimissione. Unde Si
,
LXXXVI. Ist(e actiones compelere incipiunt

homincm emptum mauumisisli; ct Redhibitoriam,
et Quanti-Minoris, dencgandam tibi Labco .nit (5);
ex (fuo jus ex contraclu quwsiluin esl. Duin jiis
contractus pendcl , nondiim compelunt. Jgitur 8i
sicut Duplae aclio pcriret ergo et Quod adversds :
sub conditione hoiiio emplus sit, Redhibitoria actio nicTUM PROMissuMVE siT, actio peribit. /. 47- Paul.
LIC. I I. AD SaBIN.
ante condilionem existentem inutiliter agitar; quia
iiondum perfccta emptio, arbitrio judicis imper- Post mortem autem hominis .Sldilitiae actiones ,
lccta fieri non potest (i). Et ideo si Ex empto vel uiancnt ( d. l. 47- $ fin. ) : Si tamen siue culpa
vendito, vel Redhibiloria ante actum fuerit ; ex- actoris familia^ve ejus vel procuratoris mortuus ,
plela coudiiiono itcruin agi poteiil. /. 43. § 9. Paul. sit. /. 48. POMPON. Lin. 23. AD SaBIN.
I,IB. I. CtRUL.
AD Ed. jÊdiL. Et si mortuum jumcntum pari modo
fucril ,
Interdum eliamsi pura si' vcnditio , pvopter redhiberi poterit, quemadmodum maacipium po-
Juris conditionem iu suspcDso cst ; veluti si servus lest. d. l.
iu quo alleiius nsusfructus, alterius proprietas est,
aliquid einerit. Nara dum iiicertum est ex cujus LXXXIX. 3.0 Quwri poiest , an hoe actiones
re pretium solvat ; pendet, cui sit acquisilum (2) :
evictione rei vendilte extinguantur 7 De hac re
ct ideo neutri eorum Redhibiloria competit. d. ilaPaulus. In Rcdhibitoria vel iEstimatoria polest
l. 43. § 10. dubitari an quia alienum servum vendidit el ob
,
,
cviclionem ct propter morbum foi te vel fugam

§ 2. Quando istce acliones competere desinant. simul leneri potcsl Nam potest dici nihil inter- .^ ,
essc einptoris, sanum esse , fugitivum non esse,

LXXXVII. 1." Lapsu lemporis intra qiiod coin- eum qui evictus sit. Sed iutcrtuil emptoris sanum
peluHl. Tempus autem Redhibitionis sex meuscs possedisse , propter operas. Neque ex posl facto
uliles habet si autem mancipium non rcdhibeatur,
: decrescat obligalio statim enim ul servus tradi- :
sed Quanto-minoris agitur; annus utilis est. Sed lus est commillitp.r slipulatio quanti interest
,
tempus Redhibitionis ex die vcnditionis currit emptoris. /. 44- § 2. Paul. lib. 1. ad Ed. ..Ddil,
;
aut, si dictum promissumve quid est ex eo ex , Cubul.

quo dictum promissumve quid est. /. ig. § Jin. Consonat qiiod ait Pompanius. Si servns cnjtJS
TJlp. lib. i. ad Ed. vEdil. Curul. nomine Duplam slipulati siimus eviclus fuerit a ,
Si vero ante vcndilionis tcmpus dictum inter- iiobis; ob id quod fugitivus vel sauus non fuerit
fesserit, deinde post aliqnot dies intcrposita fuerit aiiagere nihilominus possimus qua;rilur? Procu- ,
stipulalio Coehus-Sabinus scribil Ex priore cau-

; ,
lus \idendum ait ne hoc quoque intersit, utrum
sa (3) qu» stalim (inquil) ut vaeuiit id mancipium lum eviclus sit quum meus faclus uou esset, aa
(1) Redliihitoria actio ad resolTendam conlractum datur. venditioDem poslerior causa esf slipulalio quae oa de re
;
PoiTo rerum ualura non patilur, ut resolvatur c(ôd aon- postea intercssit : prior causa , slatim alqiie ns voeiiiit,
«lura coUigatum cst.
ad pariendam Redlnbitoriain actionem.
coeplt esse tflicax
(a) Prout enim aut ex peculio ad dominum perlinente, Ex eo igitur tempore, non vcro eo dfmum tempore quo
aui cx eo peculio quoJ ad fructuariura perliBcl , solverit • stipulalio iulerposita est, coepil J{edh:liitoiia compctere.
domino aut fructuario quaeretur aclio. Douec aulem incer- Recte lioc verbum liic rislituit Budieus quod maie
(4) ,
tum est ex quo peculio sit solulurus , neutri jus ex contractu fuorat posilum in Cnc.
qna.silum cst, neutri aclio qussita.
(5) Nam emplor dcsiil facto suo, posse rcdhibi.TC,
(3) Piior £ausa, cst illuj diclum (ûod intercfssit ante
TIT. I. DE yEDlLlTlO EDIC 10, ET REDlJlBITIOxNE, cl«. 3oi
tum qmim mcus laclus csset. In co ciiiiu casu quo Si vero convenerit ut in perpctuum Rcdhibitio
jiieus faclus csl slatini inca inlcicsl quanlo ob
,
fiat puto lianc convcntionem valcrc.
;
iil delciior est cl quani aclioneni scniel cx stipu-

: Ilem si tempus sexagiuta dicrum prxfinitum
laiu liaberc coci)! , eaiii ncc cvictione , nec morle, Redli:bitioni pr»tcrirril causa cogiiita judicium
;
iicc inaiiiimissioiie ncc fuga servi, iicc ulla siniili

, dabitur. /. 3i. § a2. Ulp. lib. i. ad Ed. JEdil.
ca;isa aiiiilti. At si in bonis mcis factus non sit :
CUBUL.
iiiliil ob ca (|uod fugitiviis sit , paupcrior sim , In causa; autem cognitione hoc versabitur si
bonis meis non sil. Quod si sanum
;
ulpo'c ciiin iii
aut mora fuit per venditorem , aut non fuit pr;e-
tssc erroneiii uoa tantuni
esse slipulatiis esscm
, , ;
sens cui redderetur ; aiit aliqua justa causa iiiter-
nica iiilcresse , qiiatiium ad pr^sentcm usum per- cessit cur intra diem rrdhibilum niancipium noii
liiRiel lamctsi iu obscuro csset , ulpotc igQoran-
:
cst, quod ei magis displicuerat. d. l.Zi.% 23.
tiLus nobis quandiu cum habilurus cssem ; el an
fiitiiriim csset ut eum quisquam aiit a ine aut ab ,
XCII. In his autcm actioiiilius eadeni erunt ob-
eo cui vcudidissem cuive simililer promisissem ,
servanda quse de jiarlu fructibiis, acccssionibus,
; ,
tvinccrel. Summam
autem opiiiionis suse lianc qua>que de mortuo redhibcndo dicta sunt. d. l. 3i.
tsse , taiitum ex ea stipulatione consequar, quanti
mca intersit, aut post stipulationcm iniirfuit, eum Et quia eadem omnino veniunt in hac actione In
scrvum fugitivum non csse. /. 16, § "^-
Jj- de EvicL Factum, iV/eo Redhibitoriam eam vocant Diocle-
POMPON. LIB. 9. AdSaBIN. lianus et Maximianus qui sic rescribunt Si pra;- :
diuni quis sub ea lcge comparavit ut , si displi-

XC. Ohservandum supercsl ; eas acliones quutn
cx fluribus causis compctunl , non consumi si cx
cucrit inemptum sit; id utpote sub couditione
,
venditum resolvi, et Redhibitoriam actionem ad-

uiui causa acluni sit.
versus vcnditorem compctere palam esl. Cod.
Hinc V. G.Quum Redhibitoria actione de sa- /. 4.
de jîdilit. aclion.
nitate agitur pcrmittendum est de uno vitio
: ,
agerc; et pra'dicare ut, si quod aliud postea ap-

paruisset , de eo iterum ageretur. /. 48. § " ARTICULUS II.
1'0MP0N. LIB. 2.3. AD SaBIN.

De actione lu factum quce competit ad recipiendum
SEGTIO VII. pretium rei Redhibitce.
XCIII. In Factum (2) aclio competit ad pre-

tium recuperandum si mancipium redhibitum
APPEiNDlX AD PRIMAM PARTEM. fuerit. Iii qua non hoc quKritur
,
an mancipium ,
in causa Redhibiliouis fucrit sed hoc tantum, aa

:
De diiahiis nliis actionibiis ad materiam sit rcdhibitum ncc immcrito. Iniquum est enim ,
:
RedhibUioniim perlinenlibus. posteaquam vcndilor agiiovit ( rccipicndo manci-

pium) esse id in causa Rcdhibilionis tunc quaeri ,
A.RT1CULUS I. utrum debueiit redhiberi an non debuerit.

Nec de tempore quseritur , an intra tempora
Dc ea specie actionis Redliibitoria; (jfuce nascilur redhibitus csse videatur. sup. d. l. 3i. ^'
17.
ex lege contraclui apposita j ut, si res clisplicue-
Illud plane haec actio exigit ut sit redhibitus.
,
rit , possit redhiberi.
Ca!terum nisi fuerit redhibitus dcficit ista actio ;
,
XCI. Si quiJ ila vaenieril, ut, nisi placuerit intra etiamsi uudo conseusu placucrit ut rediiibeatur.
praefinituin tempus, redhibeatur; ea convenlio rata Couventio ergo de redhibendo non facit locum
habetur. huic actioni sed ipsa Redhibitio. d. l. 3i. § 18.
,
Si autem dc tempore nihil convenerit , In fac- Restilui autem debet per hanc actionem etiam ,
TUM actio iiilia sexaginta (i) dies utiles accbmmo- quod ei servo in vendilione accessit (Z). d. l. 3i.
datur emplori ad redhibendum , ultra non. S'9-
(1) D. Noodt censet in Eilicto iEdihum [ ttiiod mancum (3) Si emptor qui post serrum redhibitum agit hac
.su[)ra iuilio hujus Tituli relatuiu est ] sic f.iisse caulum : aclione Infaclum, retineat quadam <(us huic vendilioni
Sl QDOD ITA VSMERIT UT PLACCERIT REDHIBEATUR
HlSi ;
aecesserunt ; ad officium judicis pertinebit ut jubcal enip-
IHTRA SEXAOINTA DIES , KOH CLTRA MISI CALSA COGHITA, torem ea restituere veaditori,
3UDICIUU DABIMUS.
(a) Hanc ez seulenlia Edicti .£diUum compctiisse censet
D. Noodt.
,; ;,
LIB. XXI. PANDECTARUM
SECUNDA PARS.
Refertur aliud Edictum jEdilium.
XCW. Deinde aiunl TEdiles« ne quis canem, : » Qua vulgo iter fiet, ita liabuisse velit ut cui-
» verrem vel minorcm aprum , lupum , ursum
, ,
quam nocere damnumve dare possit.
1»pantheram leoneni » /. 4°- §./«• ti-p. lib. 2.
, { » Si ADVERSUi ea factnm erit tt homo , liber ex
AD Ed. iEDiL. CuRUL. ) Et generaliter « A.liudve
: ca re perierit; solidi diicenti praestabuntur: sino-
w quod noceret aninial , sive soluta sint si\ c citum homini hbfro csse dicetur; qiianti bonum
» alligata ; ut contineri vinculis quominus dam- ,
a;quum judici videbitur, condemnetur : cwtera-
« num iafeiant , uon possiut ». /. 4'- Paul. ruin rerum, quanti damnum datum factumve
V IBID. sit, dupli ». /. 4'J. Ulp. iBiD.
TITULUS II.
DE EVICTIOHmUS ET DUPL;E STIPULATIONE.
I. Ex Mdilitio Edicto descendii StipulatioDupL e ,

Quod Si venditor de his fpiae Edicto ^dih'um
de qua in hoc Titulo agilur : qiue sic appellatur contincnlur non caveat; poliicenlur adversus eum
,
quia in plerisque locis nioris esl et consuetudinis , ad rcdhibendum judiciiuii intia duos nienses(i);
vendilorcm duplam quantitaiem pretii , Eviclionis vcl quauti emptoris intersil, intra sex menses. /. 9,8.
nomine promitlere. Et non sohim EvicUonis nomine /?. de ^dil. Edict. Gaius lib. 1. ad Ed. jEdil.
/uvc siipulaiio inierponitur ; verurn eliam cwlera- CUKUL.

runi rcrum nomine quce Edicto yEdUium connnen- Potest etiam vendilor ( statim post venditionem )
tnr, et de quibus caveri eos juhere vidimus Tilulo ad htmc cautionem exhibendam compelli per aclio-
prcecedenli. nem Ex empto quw eo casu datur in id quanti
,
Competil quidem ex his causis actio Ex Empto :

niaxime periclitarctur venditor, si ca\'isset ; id est
Terum ad abundantioreni cmptorum securitatem, vo- in Duplam ne prodesse possit ei non ca-
preiii :
iuerunt JEdiles has slipulaliones interjjoni; et scepe K'isse.Electa auteni aclio Ex empto istas aclio- ,
cxpedit maîs ex his siipulationibus agere quam Ex nes /Ediiilias tam Ex stipulatu de qua in hoc
,
empto actione , in qua venii id quod interesl emp- tiiido quam cas de quibus in lil. privcedenii nimi-
,
toris qiiod sccpe inrerHtm est in actione auteni cx

; rum Ad rcdhibendum ei Quaulo-minoris conswnit,
stipidatione Evictionis nomine intcrposita , venit et vicissim.
Hoc lamen ( ut in
duplum prelii quanti res Vfeniit. De Stipulatione Dupl.t. in genepe prinmm age-
decursu videbimus) minus hahet aciione Ex Euipto
,
mus Deinde specialiier de ea qiue Fvictionis no-

:
quod Ex Empto agilur , quomodocumque non licet mine interponitur Tum de stipulatinnibus quce ;
ernplori rem ex causa emptionis habere ; imo inter-

interponuntur oh noxas ei vitia nuincipion/m el ani-
dum et ante Evictionem , si venditor sciens reni malium venditorv.m : Denique de Slipulatione Vi-
alienam vel obligatam vendendo decepil cmptorem :
CUAM POSSESSlOJiEM TRADI.
Ex stipulatu auleni aciio nonnisi sccula et quidem
per judicem Eviciione conipelit.
eliam sexogesL primo clie rectc ogatur vid. I. loi. de. Reg. Jur
(.) Ita
:
PRIMA PARS.
De Stipulatione Dupl.*: in genere.
Circa hanc Stipulationem quperemus .° An una I inlerponalur ; 3.o Ad quos contractus perttneat
ftt, an plures stipuiationcs coniineal ; -j
Quomodo 1
4-° Quantuni iii hac sLipulalioiie dediici solcat.
,
TIT. II. DE EVICTIONIBUS ET DUPLiE STIPULATIONE. 3o3

vncant > Et est rtlatiim
, «on debere, nisi hoc uo-
§ I. An Stipulntio Diipla; unn sil plurcs minatiin actnm cst. /. /\. Ip.id.
sti/nilatioucs contincal. Pariler Paulus : Si dictum fuerit vcndendo, ut
simpla promittatur, vel triplum aul quadruplom
(5)
Qnia dicilnr, quoliens pliircs res iii stipiil.i-
II. proniiltcretiir; Ex ciiiplo , pcrpclua actione agi
tionem dpducuiitur, pliircs esse slipulalioius aii ;
|)ntriit. Noii lameii, ul vulgiis opinatur, pllaiu sa-
el iu Duplac Slipulalionc hoc idcni sit vidcajnus ,
tisdarc dcbet qiii Dujil.im "proniillit ; s. d sullxit
{ quum qiiis stipuhilur
B'ughivum hon esse kbrii- ,
nuda re|:romissin nisi aliiid couvenciit. /. 5(',
,
Ni M NoN Essi; ct caetcra qua; ex Ediclo ^l^ldiliiini-

,
Paul. lib. 2. AD En. TEdil. CunuL.
Ciiruliiim promilluiilMr) ulrum uua slipul.itio <;st ,
au ])luros? Et ralio facil ut pluros siut. /. 3i. Uii>. V. vcudilorcm poise , loco hvjits
Ciijiicius censct
Lin. 46. AD Sabin. siipuhitimis , ca^-cre pigiiorihus Evictionis noininc

;
lirgo ct illud procedit qiiod Julianus liliro i5
ethoc significnre Pauluni qiium ail : Cautiim iiitcl-
Dii.',estorum scribit Egil (i) ( inqiiit) Quaiiti-mi-
:
ligilur,sivepersonissive rebus(G)caututn sit. /. i8y,
iioris pioptcr i"iigani scrvi , dciiide agit proptcr § i.^f/'. de l erb, siffiif. Paul. lib, 33. ad En.
Hioibuiii id agciidum esl ( inquil ) nc lucnim t'a-
;
ciat em}'lor, ct bis ejusdcm vilii a;stimationeiii § 3. Adquos contracius pertincai Slipulatio Diiplit'.
conseiiualur. Fiiigamus cmptnm deccm ; niiiiorii V I. Ad contraclus emplionisvendiliouis , cosvc qu i

autem empturum fiiissc duobus si taiiliiin fugili-
, eniptionem rcdolcnl , pertinet hwc stipulalio; tene-
vum essc scisscl cinplnr; lia;c cousecuUim propler tiirquc cam venditor interponcre, ut vidirnus supra
fiigam : mox comjjcrissc quod iion esset sainis ; lib. i(). 2'('f. dc acl. cmpti.
similitcr duobus minoris enrplurum fuisse si dc , Quanwis aiitcni ad caleros contractus regularilcr
niorbo iion igiiora«St-t lursus conscqui dcbcbli ;
non perlineat ; lamen,si convenerit, utilitcr interpo-
duo. Nam el si de utroquc simul cgissct quatuor , nctiir.
cssel consccuturus; quia cumfortc qui neqiie saniis Unde L Ipianiis : Scicndimy esl nihil intcresse ,
ct fugitivus csset , scx lantiim essct einpturu.s. Se- cx qua causa Dupla; stipulatio fucrit inlcr[)osita;
ciiudum licec , sfepius Ex stipiilatu agi poleril :
utruni ex causa cmptionis, an ex alia, ut coiumitli
iirqiie eiiim cx uiia stipulatioue, scd ex pluribus possit. /. 52. Ulp. lib. 8i. adEd.
agiiur. d. l. 3i. § i.
IJinc Severus el Antoninus : Quoniam avus tiius
Ifl. Caterum
r^cte Cassius ait , qui ex Eum quum prsedia libi donaret, de Evictiouc efiniu: ca-
Duplac stipulatione lilis aestimaliouem consecntus vil; potcs advcrsus coheredes tuos es cau-,a .si;i.,il,i-
est, aliarum rerum nomine de quibns in vendilio- tionis consislere ob Evictionem prscdioruui , ;.
nibus caveri solct, niliil consequi posse (a). /. ii. porlione scilicct lieicdilaria. /. 2. Cod. h. t.
^'
i^.J)'. de Acl. empt. Ulp. lib. 3i. ad Ed. Kola : iVudo autem paclo iDteivcnienic, mininie
donatorem hac actioue teneri certum (7; est. d.
Obiler nota : Julianiis , deficienle Dupla (3), Ex
empto agendum l. 2. Cod.
putavit. d. § i4.
Etdelioc casu quo nudumpactum intcrvenissrt
accipe rjiind ait Paidus : Invitus donator de Evic-
§ 2. Quomodo interponalur.
lloiie rei donata; promittcre non cogitur; Nec zo
IV. Emplori Duplam promitti a venditorc opor- KOJiiÊ si PROMiSERiT oRERATUR ; quia liicrativa; rei
tet, nisi aliud convciiit non tameu ut satisdelnr, possissor ab Evictionis aclioue, ipsa Juris ratioue
:
nisi specialiter id actum proponalur; sed ut repro- dcpcllilur. Paul. sent. lib. 5. tit. 10. § 5.
luiltatur. /. 3^. Ulp. lib. 3.!. ad Ed.
§ 4- Quanliiin hac Slipulatione promittalur.
El nirsus lllud quseritur an is qui manci-
: ,
pium (4) vendidit, debeat Rdejussorem ob Evic- y\\. DuPLA promitlitur, uisi aliud convenit ; itt
lionem dare ; quem vulgo Auctorem secunuuw vid. supra N. 4.
(0 .Siipple, emptor. tatis vendilor driplo tenus ohligatur : id enlm ila in-
tclligcndum ui ad fiuem dupU, nou ullra possit pcr sti-
(2) Qui,-i ;am duplum «onsecutiis sit. Ex istis enim
,
,
puUiionrm obiigari.
omnibus stipulutioDibus iiou plus deberi potest quain du-
plum.
Similiter rmendat legem 5. Du de Juie Fisc. ex qua dclcS
Ikcc verba vel triplum.
(3) Id est, non inlerposita Stipnlulione Duplce.
(6) Id cst [ ut Cujaciiis inicTpretatur ] sive personani
M) CujaGius Observ. XXI. i5. censet legendum, man- 3uam, sive suas rcs obligi i Evicti nis nomine. IIuc rcfrrri
cipio vendidit : quje emendatio supervacua videlur. hanc legcm Cujacius colligii cx eo quod Vaulus iu libro 33
,
unde desuinpla psS poii.ss.mum iractavit de conlractu

(5) D.Noodt putat hsec vcrba vel triplum aut (jiiadru-
,
,
empliouis et hoc conslai cx Indice Labitti.
plnm, expungeiida rsse substitusndumque, vel Duplu ; :
:
neque enim licuisse slipuliiri ultra dupLum. Nam quod per Qxod his tcxlibus dicitur, doDatorem ex nudo
io
(7)
has stipulaiioms promitlilui-, est loco cjus quod inlcrest; praistandae Eviciiouis paclo noii tcntri, putu obtinere dc-
quod non potesl excederc duplum I. /,4. ff. de Act. empi. : here ctiara post Constitotionira J.i.siini ui. Il.e,- euim Coiis-
Pulal iiutcm Noodt lioc innuere Paulum quum [senteut. titulio dedit quidem ex don.ilionis [lai to arlioiieni ut reS
lib. 2. Til. i ;. 5 3. J ail ; .Kei empta « eyuKatur, douata traderelur j at non ut ta eyictio prseslarQtur,
;
3oi I.IB. XXI. PANDECTARUM

llem nisi diversus sit mos regionu ubi conlrwium vcl vrslis serica , vcl qnid aliud con contemptiblle
est.Ete.nim Si fundus vaenieril; cx coiisuetudinp (i) vffineat. stip. <•/. /. St. § i.
ejus legionis in qua ncgolium gestum cst, pro Evic- In rfbiis eniin vilioribiis simplum duntaxat prces-
lione caveri oporlet. /. 6. Gaius lib. lo. ad Ed. tatur ob Ei'iclionem.
FROVINC. Rcbus mitcm prctiosis anmimerantur servi. Unde
statim subjicitur Pcr Edictum autem Curubum,
:
VIII. Quod autcm dicimus Duplam promitli eliani dc scrvo cavcre vcnditor jnbetur. d. § i.
oportere,sic eril accipitndum ut non es omni re Atia exccptio esl injisco qui quum vendit semper , ,
id accipiamus; sed dc liis rebus quse prctiosiores cs- dc simplo diintaxal lenetur : ul vidcb. infra Ub. 5o.
sent si margarita iorte aut oruamenta pretiosa ,
: , Til. de Jure fisci.
(i) Et singiilari enim quarumdam rcgionum consueiudine, simplum dunlaxat promiitebatur.
SECUNDA PARS.
De Stipulatione quce Evictiouis notiiine interponitur.
In 1«. hujus Parlis Sectione vidcbimus , quando Eviclionem conciirrere delteant utsiipulatio commit-
stipulatioex hac causa committatur. Seciinda versa- latur : postea, citjus rei E\'ictio stipulalionem com-
biturcirca actioncm qiicr indc dcscendil. In Z^. Quce- milUit : dcniqite cui personce rem evinci oporteat ut
remiis qitando hcec slipidalio extinguatur. Seclio- commiUatur stipulalio.
nem^'"". subjungemus, de qiiadani specia/i clausida
quce interduin adjicitur in hac stipulaiione. ARTICULUS I.
SECTIO I.
Quando res Evicta videatur necne.
X. EvmcERE proprie a vincendo in judicio dici-

Qiiando coinmiUatur Stipulalio de tur : unde res alicui evicla dicittir, qiue per judiceni
Evictione. ei auferlur ; quod tribus casibus contingit, qitos ita
complcclilitr Pomponitis ; DupK-e Slipulatio com-
IX. Hwc stipidalio limc dtmum commilliturquiim mitli dicitur; tunc quum res reslituta est petitori
res evincitur. Ideoquc Qui rem emit et post possi- vcl dauinatus est litis sestimatione, vel posscssor ab
det, quaudiu evicta uon cst, auctorem suum prop- emptoreconventus absolutus cst. /. 16, §1. Pompon.
terea quod aliena vel obligata resdicatur, convcuire LIB. 9. AD SaBIN.
non potest (i). /. 3. Cod. h. t. Severus et Antonin.
Cum igitur eK'ictum {id esl, ablatum) inteliigi non XI. Recle ait Pomponius : Vel damnatus est
LITIS .KSTIMATIONE.
possit, qiiod nondum traditiim est ; ante traditionem
non potcst comrtuUi tuvc stipulalio.
Ncquc cnim babere licet cum cujus si pretiuin
(4)
quis non dedissct , abadversario auferretur. Prope
jSon tamcn neccsse est rcaleni traditionem inter-
vcnisse. Hinc si rem qua; apud te esset, vendidis-
enim hunc ex secunda emptione (id est, ex litis
asstimatione) emptori habere licet, non cx pristina.
sem tibi; quia pro tradita babetur; Evictionis no-
/. 21. § 2. ^ neqitc enim. Ulp. lib. 29. ad Sabin.
mine me obligari placet /. 62. Celsus lib. 27.
(•.'.).
DIGEST. Nec rcfert emptor ipse , an aliiis pro eo litis cesii-
Nec refert etiam an ipsi emplori, an alieri volun- malionem intuierit.
tate cjus res Iradila sit. Nam

Si id quod a tc cmi et Hinc, si pro re pupilli quam emit (5), litis a-sti-
Titio veudidi, vohiutate mea Titio Iradideris; de mationem tutor non ex pecunia pupilli, sed cx suo
Evictionc te mibi leneri (3), sicuti si acceptam rem praestiterit; Stipulalio de Evictione pupillo adver-
/. 61. Mabcell. lic. 8. digest.
tradidissciii, piacet. sus venditorem commilt!lur. /, 22. Pompon. lib. i,
Ul vcro magis innotescal quando slipulatio de Ex Plaut.
E\>ictione committatur ; videndum primo , Quando Si tamen ipse vendilor pro emptore litis testima-
res evicla videatur : deinde videbimus qucE circa tionem inlidisset ; non videretur res evicta.
(i) Secus de actione rmpti; quae advcrsus cum qui

Art. 4.) committitur Stipul.itio sive ipsi emptori res evin-
sciensrem alienam aut pigneralam vendidit, ctiam aute catur, sive ei cui cam non evinci cjus intersil.
Eviclionem dalnr ul vid. supra Til. </c aclion. Empli.
:
((J)
Servum V. G.
(o) Scilicct si tibi evicta fuerit. (5) Vupillus.
(3J Si
MS Titio fuerit evicta : nam ( ut videb. infr»
, , ;
TIT. II. DE EVICTIO.NIBUS ET DUPL/E STIPULATIONE. 3o5

Et Julianus «(7 ; Si eniptor hominis, niola
i(lt;o hensumhomincmrestituissct (4). Ubi igitur!itisa;sli-
slbi conlroversia vondiloieni clodtiit piocuialnrcin, matiouem obtulit suHicit apprehcndere ubi ca\ it,
, :
isquc viclus lilis sestiinationcni sustulentj Slipnla- noii prius uisi restituerit (5). d. l.'i\. § 3.
tioni-m Dupla; non commilti quia ncc i\[aii(Iali
: Recle aulcmvidclur quis proptcr ipsam Evlclio-
attioncm procurator hic idemque vciiditor lialjct ncm desinere habcre rem evictam , quamvis cam al-
ut ab emptoic litis xstimationcm consequatnr. Cûiu teri tradere necessc liaberct; maxime si eo f/uod
igilur ucquc corpus ncque pecimia emplori absit, tradere non possit , ei condemnalusfiierit.
nou oporK-l committi slipulationcm quamvis, si ; Hinc si servum emero et eumdcin vcndidcro,
ipse judicio acccpto viclus esset ct lilis aestimatio- deinde emptori ob hoc fuero condcninalus quia
iiem sustulisset, placcat commilti stipulalioncm : ul tradere non potui cvicluni; committitur stipulalio.
ct ipse Julianus codcni libro scripsit. d. l. •}.\.d. %•>..
/. 33. Ulpian. LUi. 5i. adSaein.
XH. Cuin ea rcs evicta diccitur , qutv jicr judiicm XIV. Cum res evicla non dicalur nisi qucc pcr
ahlatn cst ; hiiic non vidcliitur cvicCa , si condcni- judicem ablata cst ; indc etiam scquitur qiiod ex Sa-
nalio cxilum non habuil , et adhnc rem hahere liceal. bino refcrt Paulus : Si vendideris servum mihi Tilii
E.remplum alfert Giiiiis. Haberc licerc rem vi- deindc Titius heredem mc reliqueiit; Sabinus ait
dclur enqitor; cl si is (|ui einptorem in Eviclioue amissam actionem pro Eviclione, quoniam serv.is
rei viceril, ablatam vel abduclam rem sine
atjtc non potest ovinci (6; sed iu Ex empto aclioncui
:
succcssorc decesserit; ila ut neque ad liscum boiia dccurrcnduni est (7), /. 9. Paul. lib. -36. ad Ed.
pervenirepossiut, nequeprivalima crcditoribusdis- Jdeni Paulus ail Itcm si domioo servi hcres ex-
:
trahi tunc enini nulla competil cinptori ex stipu-

: titerit emptor; quoniam evinci ei non potcst uec ,
Jatu actio; quia rem habere ei licct. /. 5^. Gaius ipse sibi vidctur cviiicere (8), non commitlitur Dii-
LIB. •i. AD Ed. JEdIL. CuRUL. pla3 Stipulatio : his igitur casibus, ex empto agin-
Quod cuin ita esl; vidcamus et si ab eo qui ,
dum erit. /. 4i- S •• Paul. lib. 2. ad Ed. JEdil.
vicerit donata legatave res liitrit emptori, a^que CunuL.
dicendum sil Ex stipulatu actioncm uon nasci? Sci- XV. Evicta res dicitur, quce perjudicem abl-ata
licet siantequam abduccret vel auferret douaverit
est. Nil refert autein quo genere judicii. JSain Dnplae
,
vel legaverit. Alioquin semel commissa stipulalio

Slipulatio Evictionem non unam continet, si quis
resolvi non potest. d. l. 5^. § i.
dominium rci petierit tt evicerit; sed et si Serviaiia
XIII. Tice versa etsircm hahere non liccat: cvicla actione experiatur. /. 34. § 3. Pompow. lib. 27 ad
non vidchilur , nisi propter ipsam Sentcnliam non Sabin.
liceat. Indc Julianus libro 43 eleganter definit, Du- Evictus autem a creditore tunc vidctur quum ,
phe Stipulalioiiem tunc commilti quoties res ila fere spes habendi abscissa est. Itaque si Servi.n a
,
amittitur ut eam emptori habere uon liceat propter actione evictus sit, cominittitur quidein stipulatin :
ipsam Evictionem. /. 21. § i. Ulp. lib. 29. ad sed quoniara soluta a debilore pecunia potcst ser-
Sabin. vum habere, si soluto pignore vcnditor conveiiia-
Hinc Idem Julianus eodem libro scribit Si lile :
tur, poterit uti Doli exccptione. l. 35. Paul. lib. 2.
coutestata fngerit homo culpa possessoris (1); dam- AD Ed. jEuil. Curul.
natus quidem erit possessor; scd non statim cum ad /te/HSiCommunidividundo mecum actum essct;
vcnditorem regressurum et cx Dupla; Slipula- et adversario servus adjudicatus sit ,

quia probavit
,
tione acturum ; quia interim , non propler Evictio- cum communem habebo cx Duplse Stipula-
esse;
nem , ? ed propter iiigam , ei homiuem habere non tione actionem, quia non interest quo geiiere ju-
licct. Plane (inquit) quum apprehenderit posses- dicii cvincatur ut mihi habere non liceat. /. 34- § i-
sionem fugitivi, tunc (2) committi stipulationcra PoMPON. LIB. Q7. AD SaBIN.
Julianus ait nam et si sine culpa (3) possessoris fu-
:
Idem ohlinehit et si per in integruin reslilutionem
gisset,deindecaulionibusinterpositisabsolutusessct; res evicta fuerit. V. G. « Minor viginli quiuque
non alias committeretur stipulatio quam si appre- » annis fuudum vendidit Titio; eum Titius Seio :
Possessor post litem conteslalam tcnelur custodire dc uendo isec ralio ccssal
(1)
servum qui ab ipso pelitur, si is servus fuerit fugitivus aut nec videri potest servus ei abesse priusquam sit risti-
malae opinioais. tutus.
(2) Jam enim non proplcr fugam eum liabere ipsi non (6) Pcr judicem scilicet
neque euim ipse mecum agere,
:
licel, cum ex fuga rcvocaius supponalur sed propier , et mihi condemnari possum.
Evictionem. Nec obstat quod possit eum relinere, cum pro Nam iu actione £x emplo , non requiritur Evictio
(7)
eo aestimationem sjlverit condemnatus culpffi suse nomiue. proprie dicta suflicit ut nou liceat cmptori habcre rcra
:
Nam, ut siipra diximus , nou videtur ipsi licere habere ex caasa cmptionis. Non habeo autem eam cx causa erap-
rem cujus prctium ipsi abesl.
tionis cum jam e.î alia causa cam nanclus sim.
Vid. siipra
Pula quia servus eiat bon£e opiniouis
(3) , ;
quem dili- lib. 19. Tit. Jc Aci. Empi. N. 41.
gens quisque palerfamilias uon cuslodivissct.
î-iciio/Kj vdbum in sua propria sigoifi-
(8) Scilicet si
Vid. Not. seq. Largius
(4) catione accipiatur; ul accipilur in hac Stipulatioue.
(5) Quum btis aestfmalionem obtulit , servus abcsse ei accipilur in actione Ex Emplo ; ut vid. d. tit. dc AcUon.
videtur propter pretium quod ipsi obcst. Quum dunla.îat Empt. Secl. 2. cap. 1. art, /).§!.
Tom. II. 39
7 ,
3oG LIB. XXI. Pi aDECTARUM

» Minor se in ea vendiiione circnmsciiptutn dicii; mab:tur: quianon omnem rausaM statutselibertatis,
>; et imparat cognilioiitm uon tantuni advcrsus sed eara duntaxat quam pronuiiciaverit excepisse- ,
B TiliiHii , ?ccl elialn adversns Sciniu. Seins posSu- videbitur. Veluli si qius honiiHcm dixerii decem
» labat apud PraUorem, ulilcm sibi do Eviclioiie dare jussurti, isquc posl annuiii ad liberlatem per-
» Uipulalionom in Tilium dari ego dandam pu- : veueril- quia hoc modo liberlas dala fueril, Sticuus
B tabum ». Rcspondi Justam rcm Scius postulat.
: posT .iNNuM LiDEK ESToj Evictiouis obligatioiic le-
Nam si ci fundus PiaHoria cognilione ablalus fucrit; nebilur. d. l. C9. § 2.
a^quum crit pt-r eiiiiidcm Pistorem et Eviclionem 3." Quid ergo? Qui Jussuni decem dare, pronun-
reililui. /. 89. Juhan. lib. 57. digest. ciat vif;iiiii daie dcberc; nonne in coudilionem
XVI. Qiwd tamen dixinms , rem eviclam videri mrnliluri' Vcriim cst liunc quoque in condilioiiem
,
qmcumquc judicii geiiere cidcta sil uoli trahere ad ,

mentiri. Et ideo qiiidam existiinavcrunt hoc quo- ,
compromissa JSamSi compromisero et contra mi

: ,
que casu Evictionis stinulationcm conlrahi scd :
data Scntentia ; nnlla niihi actio de Evictiom

fiierit aiictoritas Servii prevaluit, existiiuanlis hoc casii
danda cst advcrsus vcnditorem : nulla (i) cnim co- Ex eniplo actionem essc (3) vidtlicct qiia pulabaE :
giute neccssitalc id leci. /. 56. § i. Paui,, lib. 2. ad eum qui pronunciassri servum vigiiiti dare jussum,
Ed, jEdil. Ctr.uL. conditioncm excepisse qua; esset iu dando. d. t. 6y.
ARTICULUS II. Quocirca ita notai Gaiits. Si heres.stalnliberum

qiii sub condilione pccuiiia.' dandse libcr csse jnssus
Quce circa Evictionem concurrerc debeanl, ut cst, vcndideril; ctmajoiem pccuniam inconditione
stipulalio Evictionis nomine commiltatiir.
csse dixcrit,quamdare ei jussus est, Ei empto tene-
Ui stijndalio Eviclionis committatur , hcec circa

tur:sitnodo talisestcondilio utauemplorem transi-
Eviclionem concurrere oportct i.o Lt ex ea causa :
rel;id est, si hercdi dare jussus cat servus. INam si
projiciscalur quam non exceperil vendilor ; 2.0 f alii dare jussus; quamvis veram pecunise quantitatem
ex ea causa contingat quee non emerscrit demuni post dixerit, lameii si non adraonuerit alii dare jussum,
coutractum ; undc sequitur oportere ; 3." Ut jure Eviclionis nomine tencbitur. /. 54. § 1. Gaiu?
LIB. 28. AD Ed. PROVINC.
facta sit; !\.° Ut citra culpmn emptoris contigerit.
4.° An in specie sequenti eademvidcbitur conditi»
Nam injuria judicis aut culpa cmptoris per quani res
cvinceretur , essel casus post conlractum demum liberlaliscumeaquamvcnditorpronunciavitlSersns
ratiouibus redditis liber esse jussus est. Hunc heres
emergens; 5.° Oporlelut vcnditori lis denuntiata sil.
liadidit, ct dixil centum darc jussum. Si nulla re-
§ I . De causa Evictionis quani venditor excepit. liqiiasunt qua;servus darc debcat, et pcr hoc adila
bcreditat. Iibcr factus cst; obligatio Eviclionis con-
XVII. Non pra^stal venditor cam Eviclionis cau- Irahilur, eo quod liber homo tanquam statuliber
iant quam excepit. Iraditur. Si ceuliim in reliquis habet, polest videri
liinc J G.Ou\ libertalis causam cxcepit in ven-
.
heres non esse menlitus; quoniam rationes reddere
dilioMc; sive jam tunc quum tradentiir , libtr jussus, intelligilur sumiuam pecunise quae ex reii-
liomo fuirit: sive cnndiiioue cpis lestamenlo pro- qiiis coiligitur, jussus darc. Cui conscquens esl ut,
posita fuerit implcla, :id liberlalcm per\eiierit; non si minus qiiam ccntum in rcliquis habueril, veluti
lciubilur Eviclionis uouiiue. /. Gg. SCiEvoLA lib. 2. sola quiuquaginla (ut, quum cam pecuniam de-
;
^ju.-r.sT.. deril, ad libettatem perveneril) de reliquis quiu-

WIU. Cireahafw [iberfatis exceptionem qucedam quaginla actio Ex einpto competal. /. 69. ^" 4'
Iiicobservanda veniunt ant qucerenda. Sc.fiVOLA LIB. 2. QUiEST.
Lt i.oQui aiUem
in tiadcudo statuliberum dicit; XIX. fidimus non conimilli actioncm de Evic-
hanc spcc.icm dunlaxat Hberlatis exci-
iiilellijiiti r
tione , si res ex ea causa evincatur quain venditor
pcre quae ex teslamcnto inipleta Goiiditione ex
,
excepit. Non idem semper obtinet circa actionem
prxtcrilo (2) possii obtingcre. Et i<dco, si praiscns Empli.
tcslameuto libertas data fuerit, ct venditor slatuli- F. G. Sed et si quis in venditione statuliberum
bpnini proiiimciavit; Evictionis nomine tcnetur. d. pertusorie dixerit , conditionem autem libertatis
(4)
/. 09. §.. cclaverit; Empli judicio tenebitur, si id nescierit
2." liiirsus qui
statuliberum tiadit; si certam con- emptor. Hic (5) cnim exprimilur eum qiii dixerit
ditionem proniincia^ erit sub qua dicit ei libertatem
,
staluhberum el nullam conditionem pronuucia-
datam; deteriorem conditionein suam fecisse existi- verit, Eviclionis quidem noiuiue nou teiieri si con-
(l) Biibitari potPrat numqiiid noij possct videri cvirta r^\ £j. prtPteri, ppcsila sed qux existat in fultr-
,
rcs, quam quis ex SeDlcntia arbilri lenetur restilurre, aut runi.
picnain com|iri.missi pia^starc. Ralin decideiidi isl quod ,
ci mprumissum non sil Scnteiilia in iiivi|..s,sed iu vuleiiles (3) Duutaxat in id ut Tcaditor suppleat dcccm qu.i"
;
<[ui nimirum iion cogcbaulur coniproniitli re porro cvic- : aesuiit.

tum videri non potest nisi qi.od mvilo aufer.ur
, Non ^j ,„t Alias et melius perfunctorie.
(^3 ,j ,
uiiscilur igiiur hoc casu aclio de otipntatLone : sed nec
anio i'j impto; quia. dum voieiis compromisil, pet ip- (5) Hic , id cst, s|uod speclal ad aclioaem £m/>((.
ium faclum tst (ûomiuus ci lem liceret habere.
, , ,
:
TIT. II. DE EVICTIONIBUS ET DLPL.E STll'ULAT10NE. 307

ciuptor roi victus est n('{»araus aucloris d.imuuin
ditione implcia scrvus ad libcrtalcm perveiHiit
,
,
cssc dcbcre. Aut sordibus judicis aii

qi:id rctctl
6ed Kiupti judjcio teneri; si modo conduioiiem
,
slultitia rcspericrit? lujuria cnim qua; fitemptori,

qnain scicbat pioposilam «s«c , celavit. Sicuti qui
liiiiduBi traJit, ci qiuui sciat ccrtain servilutcm
aactorcm non dcbet cotitingerc (5). /. 5i. Ulp.
quibus Llli. 80. AD Eu.
, .4i;rus,
dcbcri; pcitusorie dixcrit, iTiwF.nA
suNTj UTiQUE SBwr, BECTi: nttîiTruH } Eviclioiiis Consonae qaod rescribit Alcxander : Sed ct si ju-
dicio adluit, aut praiscns per iiijuriarn

emptor nou
quidom nomiiu; se liberat scd quia deccpit coip- :
jiidicis victiis abscntc auclorc vel fidcjussoie;

csl
torem , I']mpti judicio tenclur. d. l. G9. ^' J.
legressum advcrsus eum non habet. /. 8. § i.
XX. Inti-rdum etsi ex alia comlilionc servus evin-
Cod. h. t.
c-atur in libertnteni nec aclioni \i% stipulaUi iiec
;
Pariler Philippus : Si non injuria judicantis ,
,
actioni lix empto : sciUcet si ea conditiv

locus erit
scd juris rationc supcratus es; pignus ob Evic-
quani prommciaverat vendilor, prius extilisset.
tionem acceplum solemniter persequi potes. /. i5.
V. G. Quum tibi Slichnm vcndcrein, dixi eum
Cod. h. t.
statulibcrum cssc, sub hac condilioueiuanumissum
Sl KAVIS EX ASIA VENERIT. Is aUttÛl Sl TlTlUS
§ 4. Dc Evictione quce contingeret exfacto aul culpa
coNsui. FACTus FCERiT, manumissus erat. Qu;cre- emptoris.
batur, si prius iiavis ex Asia vcueiit, ac posi Titins
Consul (iat, ai([nc ila iu liberlatem evictus sit; aii XXTII. Talis Evic.do slipulationemnon commitlit.
Evictioiiis Domiue tcnealnr? Ri'spondit, Nou teneii
Tlinc Si maiicipium ita emcris Ne rRCSTtTUATUR,
eum. Eleuim dolo lualo emptorcm taccre ; cum ct quum prostitutum fuissel , ut libcrum essct ; si
,
priiis cxi-itcrit ea condilio qiiam Evictionis nominc
contra legcm vcnditionis facientc te ad libertatcm
cxsolveril (1). /. 4O. § 2. Afhican lib. 6. qu.est.
pervencrit, tu videris quasi manumisisse et idco :
Item si post bieniiium (2) libcrum fore dixi, qiii nuUura adversus vendilorein habebis vegressum.
post atinuin libertatem accepcrit; et post bien- SaBIN.
l. 34. PoMrON. LIB. 37. AO
niuin (3) iu librrialcm evincalur vel decem darc :
Hinc ctiam : Si Duplae stipulator cx possessore
jussum dixciim qiiinquc et his decem datis ad
, ;
pctitor faclus ct victus sit ( quam rtm si pos sideret
,
iibertateni pervencrit magis csse ut his quoquc :

retinerc poiuerit, peti autcm utiliter non poterit)
casibus nou tcnear. d. l. 46. § 3. vcl ipso Jure promissor Duplse tutus erit, vel ccrtc
§ 2. De causis Evictianis quce denmm post Doh mali exceptionc se tueri poterit. Scd ita si ,
contractuni emerserunt. culpa vel sponte Dupla3 stiMulatoris ; possessio

amissa fuoiit. /. -29. ,^ 1. Pompon. lib. i i. ad Sabin.
XXI. Slipulationeni de Eviclioiie non cominitlil Genercditer e/go' Hoc Jure uliiuur ut si ex- : ,
illa Evictio quce fieret ex causa post contraatu/n

ccptioncs cx persona emptoris objcrlK obslant,
contingenle. JSam (ut vidimus supra lih. t8. Til. de
vcnditor ei non tcnealur; si vero ad personam
Per. et comm. rei vend.) ontne periculum post con-
Vi-ndiloris respicient, contra. Certe nec Ex empto,
tractum, eniptorein spectat.
nec cx Stipulalione Duploe nec simpla; aclio com-
Exemplum habes in specie scquenti. Cum in ven-
pctit emptori si cxceptio ei ex facto ipsius oppo-
,
ditione servi, peculium semper exceplum esse in-

sita obstiterit. /. 27. Pompon. lib. i i. .\d Sacin.
telligitur; is horao ex peculio siinimam quamdara
Scd si cx utriusque persoiia et auctoris et emptoris
secum abstulerat. Si propter hanc causaiu, Furti exceptioncs objicicnlur; intercrit propler quani
cum emptore aclum sit non revei telur emptor ad :
exceptionem judex conlra judicaverit et sic, aut :
venditorem ex Stipulatione Dupla; quia furtis 28.

:
committetur aut non committetur stipulatio. /.
noxisque solutum esse prastari dcbet vi.nditiouis
Ulp. hb. 80. AD Edict.
tempore; ha;c autcm actio postca csse coeperit. /. 3.
PauL." LIC. 10. AD SaBIN. XXIV. Fideturculpaemptoris cotitingere Evictio,
Excipe inodo non ah ipso venditore causa Evic-
,
quoties potuil illam defugere.
iionis proficiscalur <pd rem V. G. quam tihi ven-
: Hinc i.» Si, quum vcndilor admnnuisset emp-
didit, postea ipse {ante tradilionem) alienassel alleri torem ut Publiciaua potius , vcl ea actioue qiiac
"vel obligasset. de fundo vcctigali proposita est , expeiiretur ;
cmptor id facere supetstdit : omnimodo nocebit
§ 3. De Eviclione quce non jure facta esset.
ei dolus suas, nec committitur stipiil.:tio.
XXII. Si pcr imprudentiam judicis aut erroicm Non idem ia Serviana (6) qaoque actione probari
(i^ LegenJum cst , exceperit. Cnjac. (5) Si is qui mibi vendiilit

rcm cunjs possessione sine
culpa mea exciJi aJmouuerit me ut agercm Publiciana
(2) Cujacius legit, si pon aniium lihenim fore dixi
,
qtii
post bienmiirn , elc. Vidclur posse retliieri leclio vulg ild. ad rara recuperan J.-.in in culp.i sum, si .igere ea nclione
;
"Vid. Not. seq. omisi. A( si di.xerit milii, ag.- Serviuna ; (piamvis ip.=ie agere
potuisset, quia rcs quam mihi venliJil erat ipsi ohlig.ita ;
(3) Scilicet, dum iôrarelnr conJiiio, per alterum an-
non ero in culpa si noa egero. Nam luoc Serviana mim
num boaa fide scrvivii.
non competit ; rt projtiTea pntesl possesîor lueuJ.i pigniis
(4) Coasonat regula Juris : Injuriatn ijuas tibi facta est rem retmere ; adcoque noa sulliceret mJii lia;c actio ut
penes te maiiere, ûam ad alium trunsferri wt/uius est. 1. ti;. reiii reciperem.
ff. de Fidejuss.
, ,
3o8 LIB. XXI. PAJ^DECTARUM

polest. IJfec enim,otsi Iq rem aclio est , nullam longi temporis prKSCriptloUem vel usucapionem
,
t;'.men possessioncm avocat ; et , soluta pecuiiia desinit empiori tencri de Evictione. l. 54- Gaius
Vfndiloii dissolvitur : unde ut emptori suo no-
fil LIB. 28. AD Ed. PROVINC.
miiie non compelat. /. 66. Papin. lib. a8. qu.bst. Sed quum possit usucapere emptor, uon
ei Si
]\'on vidt-ri rem cinptori e\'iiici , cui cjus rei no- cepit culpa sua hoc fccisse videtur
('j); unde si :
iitiiic Publiciana aclio supersit , docel pariler Ju- evictus est scrvus , non tenctur venditor. /. 56. § 3.
liiiniis iii spvcic sequevli. Paul. lib. 2. ad Ed. .^dil. Curul.
Si scrviis luus emerit liominem, et eumdem vcn- Conlra , ctiamsi umcapio seciita sil ; Si is qui
dideril Tilio, ejusque nomine Duplam promiseril, reipublicae causa al^fuit , iundum petat ; ulilis pos-
sessori pro Eviclionc competil actio. Itcm si pri-
cl tu a vciidilore scrvi slipulalus fucris (i) i»' Tilius :
scrvum pclicrit (2), et idco viclus sit quod servus vatus a milite (8) pelal (9) ; eadein ffquitas est
luus in tiadendo siue voluutiitc tua proprietatcm cmptori restiluendse pro Eviclione actionis. /. 66.
liominis transltrre noii potuisset (3); supcreril Pu- § I. PaPIIV. Lli. 28. (JUXST.
bliciana aclio et projitcr hoc Dupia; slipulatio XXVI. Obsenandum
; ,
csl, non dcputari culpce si
ei non commiltetiir. Quare vcndilor quoquc tuus emptor non provocasit.
ageulem le E\ stipulatu (',) poterit Doli mali ex- Gaia-.S, K( fundiim a Lucio-Titio cmerat : et
cei)tioue (5) submovcrc. /. Sg. § 1. Julian. lib. 5^.
qu.Tstionc Uiiit;i1i,Mi noininc, auctorem laudavcrat;
DIGEST.
ct EvicUcDc sccula, fiuidus aLliitus ct fisco adjudi-
Obitcr iiclii : \lia< aiitcm si scrvus homincm catiis cstvcndilore prasciilc. Qiia?iitur, cum cmp-
emcrit.cl i;u|i!:iui îiiiuiciui; dciudccumvcndidcrit, trix non provccavciat an vcnditorcm poterit ,
et ab cmpliii r\ k lu^ lui ni

I' (lomiiio qiiidem ad- :
convenirc? Hcrcniiiiis Modrsliiius rcspondit, Sive
vcrsus vcndiloicni , in solidum couipclit actio ; quod alicnns I, ;t quuin \;riiiict, sivc quod lunc
emptori vero adversus domiuum duiitaxat Dc ,
o!)ligatus, cv!cliis cst niliil pi oponi cur cmptrici
;
peculio. d. § i. ^ alias. adversus vcudilorcm aclio non cumpetal. /. 63.

1.0 Si ideo conlra emplorem judicatum est quod % l. MODESTIN. Lin. 5. BtSPO.VS.
defuit, non commitlitur stipulalio : magis enini Hoc ila , quum judcx hene jiidicavit. Conlra ,
propler abscnliam victus vidctur ,

quaiu quod vice vcrsa Itkin liereniiius-lModestinus respondit:
malam cau«am habuit. Si em[)tor .ippellavit et bonam causam vitio suo,
si illc quidcm contra qucm iudicalum

Quid crgo cx pixscriptione (10) perdidit, ad auctorem reverli
est ad jiidicium non adluit; alius aulcm adluit
, ,
non potcst. d. l. 63. § 2.
ct causam cgit? Quid dicemus? Ul pula acc( pluni :
XXVII. Quod i'i.riiiws venditorem non teneri ,

quidcm cum pupillo tutore auctore fuil judicium ,
dc E<,'ii tione quam cinptor dejugere potuit ita ,
scd abscnte pupilio; lutor causam egit, ct judi-
drinilm oblincl ; vcndilor ipsc ejusve heres
nisi
catum est contia tutoreni. Quare non dicemus ciut (fiu\'is qiii ipse de Evictione tenebatur , evi-
comniillistipulationcm? Eteiiim actam esse causam
palam est; et satis cst, ab eo cui jus agendi fuit, Hinc Vindicantem venditorem rem quam ipse
causam esse actam. /. 55. Ulp. lib. 2. ad Ed. Êdil. v( idjnli, Mcpiionc Doli posse summovcri nemini
I
CrRUL. diil niiii i-i ijuamvis alio jure dominium qua;-

:
XXV. Cum Ei'iclio tjiiam emptor dcfugerc potcst Mii.i: 11. |incnim lema se distractam evincere
'
I
ohU^niioncm F'h;!.'':is ini rominitttit ; hinc Dio- coiialiii. aulem cmptor potest , utrum
Jîigcrc
(l-l;r.nus et M:i i.:!.i f\ :, ribunt Si ol)ligata .
. : rem velit retinere intentione per exceptionem
p;,Tdia V( nun.di J -I .1 !'i::î temporiS pra'S( rip-
I . clisa , an potius re ablata cx causa stipuiaticnis
licne i.olila cmplon.6 lucii possunt Evictioois .--c ; duplum consequi (11). /. 17. Ulp. lib. 29, ad
pcricuium timere non potes \fi,. l. 19. Cod. h. t. Saci\.
Simililer Gaius Qui alienam rem vendidit; post
: Scd ctsi exceptio (12) omissa sit,aut opposita ea
(1) Duplum Evictionis (fi) Nam opposita prffiscriptione potpst emptor Evictio-
apud quem nctn defugere ; et , si prEEScriptionem
omiseiil , periculo suo
(2) Advcrsus ali^jiKm ( :iii(<um : essel is
.rvus cujus pOSSC.Mi m r. I \. iiloiit Titius. eaui omittit.
(3) Scrvustui,^ . , ,
. • 1..11 trademto TilioscrTum (7) Quia ipsius culpa ,
posscssio ejus interrupla est.
<1U( II .V I r;it non potuit ejus pro~

,
(8) EmpLore ct possessore.

i bouic fidei cmpiorcm trans-
fciTC : adcorpie (iiiccta rci Aindicalio, qaae soli domino (9) .\ctione Rescissoria ; quia eum , dum mililarel ct
compelil, Titio non coinpLtebat. abessel, nou potuit convenire ; ct interim miles usucepit.
(.'() Eviotionis nomioe quam passus f^l Tiiitis. Vendiior (lo)PMta, quod p.issus est labi tempora prosequend.-e
cnim es contractu quem cum servo tu.i 1': hi.l lrii(!iir lilii
pra!Starc rcm non cvinci; non sohun iil-i ( 11- i|iii'>uj , il 1 1
iion cvinci tua inttrcst; adcoque ips. iuiu, cui e\ uin.iuis (11) Oiiamvis potuissct Ev Jcfugere, oppoaendo
nomine De peculio obligatus es. \reptiouem.
(;1) Dolo enim facis pi tenJo Iianc EvinioDcm libi pr.xs- {x:')Doli.
tari cujus, numijie advcrsus tc agere uou polcst.
I
TIT. II. DE EVICTiONIBUS l ,T DEPLyE STIPULATIOÊ. 309
niliilominus cviclus sit cx Dupla: quoque Slipulu-
;
XXIX. Eninivero Si, quum possit emptor auc-
tioiic, vel Ex cmplo potesl convcniri. /. i8. Paul. tori denuntiare non dcnuntiassct idemque vic-
, ;
5. AD Sauin.
i,!U. tiis fuisset quoniain parum inslructus esset ; hoc
Scd ctsi stipulalio nulla fuissct intcrposit.i de , ipso videtur dolo fecisse ct Ex stipuhiiu agere ,
Ex EMPTo aclione idcm diccmus. /. 19. Ulp. ue.ig. noii polest. /. 53. î !• Paul. liu. 77. ad En.
AD Saein. XXX. Hcec auteni denuntiatio facicnda est, si\'e
Jilern oblinel quiwi hercs vendiloris evicit. Scia
tota res evincatur sive pars. Sed ab cniptorc
ct Si
fiindos Mtevianum et St lanum , ct cECteios ,
doti
ususfructus petatur pcrinde is vendilori dcuun-
;
dcdit. Eos fundos vir Titius viva Seia, sinc con- tiare debct , atque is a quo pars petiiur. /. \<j.
troversi.T possedit. Post moriem dcinde Seia-, Sem- GaIUS LIB. 7. AD Ed. prqvinc.
ironia hercs Scia; quxstioiiem propr pro p .xdii
t.Ttc faccrc instituit. Qua-ro, cum Sempronia ipsa XXXI. Circa personani cui hccc dcnunlialio
sit hcrcs Scite an jure controvcrsiam faccre
,
fieri debet , hcec sunt observanda.
i.o Pu])illo ctiam sine tuloris auctorrtate posse
possit? Paulus rcspondit , Jure quidcm proprio,
non heredilario, Scmproniam qua; Seia; ( de qua dcniiiitiari si liilor non apparet
, ex Duphe Sli- ,
qiioeritur ) heres cxlilit, controxersiam fundorum pulatione , benignius rcccplura csse Trcbatius ('2)
faccre possc scd cviclis piKdiis camdcni Scm-
:
ait. /. 56. § 7. PaUL. LID. 2. AD Ed. i3')DIL.
proiiiiim hcrcdcm Scia> convcniri possc, vcl oxccpt CURUL.
•1.° Nec solum valet denunlialio quce ipsi pro-
tioiie Doli mali summovcri possc. /. 73. Paul.
i.ii;. 7. REsroKS. missori fit : scd ct Si piaesente proniissorc qui ,
Consonat qiiod rescribunl Dioclelianus el Maxi- de Evictione promisit ct non ignoranle procu- ,
miancs. Hcrcdeiu fidcjussoris , rcrum pro quibus ratori , dcnunliatum sit ; nihiiominus promissor
dcliinclus apud emptorcm intcrccsserat pro ven- teiielur. d. l. 5G. § 4.
dilorc faclum cjus cui successil ex sua pcrsona
,
3." Quid quum senûs vendiilit? Dcnuntiare vcro
doininium vindicare non impedil scilicct Evic- ;
de Evicljone emptor scrvo , noii domiiio d<l)ct :
tiouis causa duraute actionc (i). /, 3i. Cod. h. l. ita cnim cvicto homine utilitci- De peculio agere
polerit sin autem servus decesstrit
; tunc domiiio ,
§ 5. Dc denuntialione vendilori ab eniptore denuntiandum est. /. Sg. ^ i. Julian. lib. 7.

fucienda. DIGEST.
4.° Vênditori demmtiare salis est ; iiec optis
XXVIII. Ut evicta res stipulalionem Ei>iclionis est denunliare fidejussoribus , ul postca ciim his agi
comiJiillaloporlet eiiiplorein controversiam c/iuv
; possit.
super re enipla ipsi Jacta esl ; vendituri ilcnun- Hiiic Alexander. Auctore laudato, si evicta res
liuiisse. causam ignoraverit,
csl; fidejussorem, eliamsi agi
Ila Alexander. Eniptor fundi, nisi auclori aut couveniri Evictionis nomine possc nou ambigitur.
licredi ejus denuntiaveril evicto praedio ncquc , /. 7. Cod. h. t.
Ex stipulatu , neque Ex Dupla, ncque Ex cnipto

XXXII. Quolibct lemporc vcndilori renuntiari
aclionem conlra venditorem vel fidcjussoreui cjus
potest, ut de ea re agenda adsit ; quia non pra;-
lial.ct. /. 8. Cod. h. t.
finitur certum tcmpus in ca stipulationc ; dum
Ilac de re eliani ita rescribunt Diocletinnus et
tameii ne propc ipsam coiidcmiialionem id fiat.
fllaximianus. Si paiciaes veslri mancipia vcniiiu-
/. 29. § 2. POMPON. LIB. II. AD SaBIIV.
dodcrunt, et quKslio doniiuiimota cst; emptoribus
adessc ac dcLndere causam non prohibemini. Qnod XXXIII. Tamen interchim tenetur venditor ,
si eis haec etiam cvicla sunl ; instauralio lilis ex quamvis omnino denuntiatumnon sil. Nnm i.o.Siniili
pcrsona veslra, si appcUationem non intcrposuistis, modo tenetur et qui curavit ne sibi dcnuiitiari
contra Jus desideratur. Empti saue judicio pio possct. sup. d. l. 56. § 5.
Evictione si convcniri coeperilis; ncc vobis nego- 2.0 Sed etsi nihil vcnditore facicnte cmptor ,
liiiin , ut defcndalis, donuntialum probctur; in- cognoscere ubi essct uon poluit; nihilomiuus com-
scJligitis quatenus vosmetipsos lueri debeatis. /. 20. miltitur stipulatio. d. l. 56. § 6.
€od. h. t. Consonat quod ait Ulpianus : Pixsenli autcm
lidem rescribunl. Si quum quxslio tibi supcr ,
veuditoii dcnuntiandum est, Sivc autcm absit, sive
co quem comparaveras raovcretur, auctorem luum prKsens sit ct per eum fial quominus dcnuntictur,
ccilum fecisli ncc cilra judicis disceplatioiicm,
; commitletur slipulaiio. /. 55. § i. Ulpian. lib. 2.
cum qucni eineras tradidisli Prajscs provincix
, ; AD Ed. ./Edil. Cubul.
in damisis quae tc lolerasse meniiuisli meuclani ,
3.0 Denique Herennius Modcslinus respondil ,
Juris adhibebit. /. 17. Cod. h. t. Non obcssc ex emplo agenti ,

quod dciiuntialio
(1) Quamvis vindicatio luiic hcredi (idi,iussoris , ex fidcjussoris licrcjcm : f[ui , cum ipse cvicerit, non polerit
pioiiria ptrsona compelere tamen eum poterat emptor
;
objicere cmptori ,
poluisse eum Eviclioucm dcfugerc.
j).r excrptionem Duli rcpellere arg. 1. Ti. Cod. Ii. t. tt sic
;
(2) Nara uou tcnctur denuntiare aisi quatenaa potesi :

Evi(-ii()D(:m defugtre. SeJ si lianc exceptionem ( quce iu
iufra N. 33.
judicii- In leiii-aon suppfelur) omisit, tt Eîclionem passiis
eslj potiiit Exslipulalu de E^-icuone agcre aJvcrsus liuuc
, ,,
3io LIB, XXI. PANDECTARUM

pro Evictionc ititerposita non essct ; si pacto ci cmptiouis compiures fundos niercatiis coinprehen-
lemissa esset denuutiaudi necessilas. i, 63. AIodls- deril./. yi. Calljstrat. lib. 2. qujEst.
BESPOriS.
'JJN. I/IB. 5.
XXX VI. Ccmmittilur etiam Stipulatio Evictionis
si ususfructus iii re empta evincatur.
ARTICULUS III.
Et quidem i.o Quamvis res deducto usufructu
empta fuerit ; si alter ususfruclus quam is qui
Ciijus rei Evictio Stipulalionem Eviclionis
dcductus est, vindicaliisfuerit; comrnittetur stipur
coinmiltat.
latio.
V. G. Si fmidum in quo ususfi-uclus Titii erat,
XXXIV. StipultUio commiltitur , quum res de (jui ei relictus est Quoad vivxt (3), detracto usu-
cujus Evictione promissum est , evincilur.
fruclu ignoranti (4) mihi vendideris ; et Titius
jVec refcrt corporalis fiieritan incorporalis , ul capite dimiautus fuerit , et ajrei Tiiius Jus sibi
•puta jus servitulis : igitur Si quis per luudum EssE UTENDi-FRUEJiBi ; coiupptit mibi aJversns le
qutm cum alio communem
habcret quasi solus , ex Stipulatione de Eviclione aclio quippe si :
domiuus ejns esset jus eundi agendi miiii vendi-

,
verum erat quod mihi dixisses in vendilioue (5)
derit, etcesserit; lenebitur miluEviclionisnomiuc, rccte negarem Tilio jus esse utendi-frucudi. /. 62.
c.Tteiis uou cedeutibus (i)- '• 'o- Cei.sus lib, '27. § a. CeLSUS LIB, 27. DIGEST.
UIGEST. Simi/iier Qui servum venditum tradit, et dicit
Itejn Jfricanus , Si per alienum fundum milii usumfruclimi in eo Seii essc quum ad Sempro- ,
îam coustitucris E\ iclioiiis uomiue tc oLligiiri

, ninm pertineat ; Sempronio usumfiuctum pctenle,
all. Eleuim quo casu si per proprium couslilucniJi perinde tenetur ac si in tradeudo dixisset , Usus-
iuudiim conccssa esset via , recte constitucrelur ;
ihictus nomine adversus Sf.iiim non teneri. Ei si
eo casu 'i per aiienum concederetur Evicliouis ,
revera Sciiususfructns fucrit; legativs autem ita ut,
obligaiioued coutrahit. /. 4^. § i- Afeicaw. Ub. (3.
quum ad Seium pertinerc desiisset , Scmpronii
tlU^ST. cssct ; Semprouio usumfructum pclcnlc , tcue-
bitur ; Seio ageiite , recte defugiet. /. Sg. § 5.
XXXV. Nee elinni interest an tola res evinccUur,
JULI-AN. tlB. 57. OIOEST.
nn ejus pars [1).
2." Evictionem ususfructus in re empta pati is
Si tamen res quce vwniisset , essel individua ; in
etiam videri potest qui rem habere dcsiit : lU in
ijua partes nonnisi per Jictionem possunt intelligi j
specie sequenti : Fundimi cujus ususfructus Attii
lalis partis Evicliu slipulalionem non committeret
nisi in stipulaiione adjecta esset partis mentio.
crat mihi vendidisli ; nec dixisti usumfructum
,
Attii cssc. Hiinc ego JMxvio detraclo usufruclu

Ilinc la Stipulatioue Duplre , quum homo veii-
,
tradidi. Attio capite minuto nou ad me sed ad

dilur , parlis adjixtio necessarja est ; quia nou
,
proprictatem usumfructum rcdire ait; neqiie enirti.

polcsl videri horao evictus , quum pars cjus
poluisse constitui usumfructum eo tempore quo
evicta cst. l. 56. § 1, Paul. lib. 2. ad Ed. iEpiL.
alienus esset sed possc me vcndilorem te De
:
CuRUL. Evictione conyenire ; quia a?quum sit eamdeni

Quum plures fundi specialiter nominatim uno
causam meam esse quae futura csset si tunc usus-
instrumcuto emplionis inlerposito vsenicrint, non ,
fructus alieuus nou fuisset. l. 46. AFaiCANUS ljb. 6.

utique aller alterius fundus pars videlur essc; sed
QVXST.
nuilli tundi una cmplione coutinentur. Et quem-
Hactenus de usufructii.
admodum si quis complura mancipia uno ins-
trumento cmptionis interposito vendiderit, Evic- XXXVII. Quod ad servitutesprjEdioram attinct;
mancipiorumspcctatur;
tioois aclio in singula capita si ab alio Quin-
lacile secuta- sunt, et vindiccnlur :
et sicut aUaruni quoque rcrum complurium uua tus Mucius et S;ibiuus existimaut, venditorem ob
eniplio facta sit instrumentura quidem emptionis
, Evictionem teneri non posse. Nec euim Eviclionis
iiilerpositum uuum est Evictionnm aulem tot
, nomiue qucmquam tcueri in co jurc quod tacile
actioncs suut quol ct species rerum sunt qua; emp- soleat acccdere ; nisi Ut oplimus maximnsrpifi
,
iione comiuehensae suiit ita et iu proposito non : esset, Iraditus fuerit iuudus tunc euim liberum:
laiqae pruliibebilur cmptor cvicto ex his uuo , ab omni servitute prajstaudum. Si vero cmptor
iundo, veudilorem convenjrc, qûod uua cautione petat viaui vel aclum ; venditorem t^neri nou
(i) Scilicct si cseteri Nesatorla adrfrsus me .igentes parte heterngenea , ut si labula aliqua navis vendita; evin-
vicerint , aut ego Confessoria .igens ab his victus sim.
Ralio caair; ut vidcb. infra N. 38.
diibitandj m pcoi)ti;r rts incorporalcs possel De Eviciione
qnomoilo
{'',) Cujus clausul.T; effeclus cst , nt repctitns vidcatur
agi , liffiC fssc poterat qtiia nou possidenlur : quotirscumqiie Tilius enm per c.ipitis dicniaiflioBeni
autem ablatiim \iileri poUst , quoi! non fuit possessum r amiscril ; ul vid. infra lib. 33. Tit. de Usnfr. l-galo.
I!alio tlrcidtntii est. quotl saltcm quasi possidtiitur ablal« :
(4) Ignoranli sub bac clausula csse rclicluni.

aut.m h£e rcs salis iultUiguntur, qtuim fiauc tiuaslposses-
nimiram j.er [udictm proliibcor uU. (5) .Scilicct si simpliciler fuissa Tilio rel^lus usus-
sionem ainillo ;
fructus.
Quod accipe dc partc homcgenea
(2)
i<l rst, qnae rctlnet
nomen toiius; V. G. de aliquo jugeri! agn veudili: stcus de

;; ; , 1
TIT. II. DE EVICTIONILUS ET DUPL.E STIPULATIONE. 3ii

|>oase, nomiiialiin dixrrit accessunim ilcr v(
iiisi I
ARTICULUS IV.
acliim : lunc cnim tciicri eum qui ita dixeiil. lu
Ciii oportet rcm ciiclam csse , iil Stipulatio
veiM est Quiiili Miicii senleiilia, nt ciiii Oplimiini
E\'ictionis eommillaUir.
xnaximiimquc f'iin(1iim Iradiciit, libcrnni proestet
lion «liaui (leberi ali.is srrviiutcs , iiisi hoc spe- Commillitiir Stipidnlio Eviclionis , non soIkm
cialilei- acccssum (i) sit. /. 75. 'VtNULEius lib. iG. qiiiim ipsi cmptori ;•.".< a-inciltir; scd ct qiaim cvin-
Stipul. citur successori , cui rcin noii c\iiici itilcrcst enip-
loris.
XXXVIIT. Noii coininillit cliiim Sli/iuhilionfin Primum excni/ilittit,
Eviclio ejits quod non ipsuiii vcviiiil , sc<l cx rc (/iiic XL. Si pro EvictioDc fumli (jiiriti emit thnlief ,
iiwniit delractum est. satis acccpissct; et enmdein fucdiim in dolem de-

Jlinc V. G. TVave aut (]omu cmpta sinûla disscl; dcinde aliqiiis eum a maiito ])cr judicium
,
abstiilisset potest mulier slatim agere advcrsiis 6-

cynicnta vcl tabulac cniplx iion intelligiintiir ;
:
idcoquc ncc Eviclionis nominc ohligatur vendi- dcjussores.cinptionis noiniue, qiiasi minorem do-
lor (2), quasi evicta parle. l. 36. P.iiil. hd. 29. lcm jiabcre coepisset; vel ctiam nullam, .si iRiituni
niarilus obtulisset quauti f.iiidus esset.
AD Ed. (3; /. aj.
^' I. PoMPOiv. i.iu. I. i:x Platjt.
XXXIX. ISion comjnitlil etiam sli/iulalionpi:? .Sfd elsi post mortem mulieris evincatur, regrcs-
E\'irtio ejus quod habclur injruclu aitl causa rei sus crit ad Dupla? Stipulalioneni; (piia e proniis-
veiulita\ sionc maritus adversus heredes mulicris agere
(4)
potest , et ipsi Ex stipulatu agere possunt. /. 23.
Ilinc Si praegnans ancilla vendita ct Iradita sit
Ulp. lib. 2(7. .«n Sabii».
cvicto parlu venditor non polest De Eviclioiic
,
conveniri parlus vcndilus

: (luia non cst. /. ^**-
Obiler nota; Noa lamen ci consequoiis csse 11
et, ipsi domino nuptura iu dotcm eum dcderit,

si
Paul. lib. 5j. ad Ed.
commilti stipuiatioDcm dicamiis; qiiamvis a^que
Similiter YaccK CTtiptor , si vitulus qui post indotata mulier fiitura sit. Quoniam quidem etiaiusi ,
cmptloncm natiis est , cvincatur ; agerc cx DiipL-e veruin sit habere ei non licere scrvum (5); illud
Slipulatione non potest qiiia ncc ipsa ncc usus-
: ,
tamon vcriim non sJl judicio eiini cvictum cssc. ,
fructus evincitur. Son quod dicimus vilulum liuc- Ex emplo lamen coiitra venditorem mulier habct
tum esse vaccK, non jus sed corpus dcmonslramus aclioncm. /. 24- Africa?;. lib. 6. qu.est.
sicuti prasdiorum fiumenta et vinum fructum
XLI. Et hcec qiiidem de casu quo mulier rem iit
recte dicimns, cum consiei jeadem liaec non recie
dolem dedil. Qiiid aiitcm quiim Pater filia; nomiue
usuoifructum appellari. /. 43- Juliaw. lib. Ifi.
rundiim in dotcm dcdit Eviclo co, an Ex emplo, :
DlC.r.ST.
vel Duplx Slipniatio commiltalur, quasi pater
Hoc acl aclionem Ex empto non trahe, damnum patiatur non immerito dubitatur ? Non (6)
,
Kam Vendilor hominis, empLori praestare debet enini , sicut mulieris dos est, ita paliis esse dici
quanti cjus interest horainem venditoris fuisse. potest; ncc conferre (7) fratribus cogitur dotem
Quare parlus ancillae, sive hercditas quam
sive a se profeclam , mancnte malrimonio (8). Scd vi-
servus jussu emptoris adierit , evicta fueril ; agi dcamus ne probabilius dicatiir, commilti hoc qun-
Ex empto polesl et sicut obligatus est venditor,
: qiie casu stipulationem. Interest enim palris filiani
tit pra^slet licere habere hominem quetn vendidit; dotalam habere, et spem quandoque recipiend;e
jta ea quoquc quae pcr eum acquiri potucrunt, dotis utique si iu potcstate sit. Quod si emanci-
:
pra-slare debet emptori ul habeat. /. 8. Julian. pata cst; vix poterit deiendi statini commilli sti- ,
LIE. l5. DIGEST. pulaliouem cum uno (y) casu ad cum dos regrcdi
:
(i) Alias, expressum: alias, ailjeaiim, eviclum; qma ipsi tenctur ranrito ex promissione do(u-
praestare ei habere licere hunc fundum.
(2) Scilicet ex Slipulatione Diipls ; at tencCnr actioiie
Ex emplo : ut vid. supra lib. 19. Tit. de Act. Empti. (5) lu d..tcm datum, in specie piaesenti; sicutfundum
in superiori.
(3) .Scilicel marilus fundiim restituere conJemDatu.'! pe-
tilori(puta, Serriuna agenli) vel tantnm praeslare pelitori (6) Ralio dubilandi : videtur patris non interesse fan-
necesse habuit ut luerit fnndum , quauli fundus est tt
dum evinci, cum ejus esse dcsierit. ^''on eniin , elc.
, :
hoc casu mulier nullnm dotem habet maritus enim liunc : {}) Adeo verum est fundum queni paler dedil, rjus cs.<e
fundum jam non t\ causa dotis, sed veiut ex empto |ios- desiisse; ut, si fiiius emaoripalus fuudum filia; sua; iu do-
sidet vel pisslitil minus quam qnanli est fundus; el lioc
: lem dederit, et postea. patri suo lieres f.iotus fuerit; fra.»
casu njulier adliuc quidem dolcm habct s^d co miDorem ,
Inbus suis in potestate retentis, quibus omnia bona suB
quaQti praslitit maritus. Ulroque igitur casu mulieris inte- conferre Irnelur, hunc fundum conferre non teneatur.
resl maiitum non fuissc passum hanc Evictionem; adeoque fS) Dirit nianente nmlrimonio. N.im quum so'uto m.ilri-"
ipsa putest agerc De Ef monio ad eum huuc conferre tenebitur.
redierit,
C\) Finge mortuam lierem : et viru (9) /7noc(7f«,' sqilicrt quo filia in matrimonio morerelirr.
cius est, morte mulieris lucrhtiim esse Quod si in lilia potestatc esset, etiam in casu dtYortii do9
doicm. Adliuc hercdum malicr ad pairem rediret.
,
ii2 LI13. XXI. PANDECTARUM

possit. Niiniqiiideigo tunc demuui agcre possil, Itf.m Si is qui satis a mc de EvictioTie acccpit,-
quum morlua in matrimonio filia, potuit dotem fundum a me hcrede legaverit ; confeslim fidcjus-
repetere, si evictus fundus uon cssct (i) an el : sores liberabunlur quia , eiiamsi evictus fucrit
:
hoc casu iuterest patris dotatam filiam haberc, iit ab eo cui lcgatus fuerat, nulla adversns fidejus-
statim convenire promissorem possit? Quod magis sores actio (9) est. /. Ao. Julian. lib. 58. digest.
patcrua (a) affectio iuducil. /. 71. Paul. lib. 16.
QU KST. SECTIO IL
Alterum exemplnni.
De actione quae ex commissa Evictionis
XLII. Si is quj fundum emerit et salis de Evic- ,
Slipulalione descendit,
tioue acceperit, et eumdem funduni vendidciit,
emptorisuo hercsextitcrit; vel ex contrario emplor
vcnditori (3) heres extiterit, :ui cvirlo lundo cuni
ARTICULUS I.
fidejussoribus (4) agcre posMl qiurrilur "1; ? Exis- ,

1
fidejussorcs tciuri. Qno-

Cni et ach'ersiis quem licec actio competaf.
tiino aulem utroque tasu
iiiam el cum debitor cnditori suo heres cxlilciit,
§ I . Cui compclat.
i-alio qua-dam intcr hcredem et heredilatera jio-
iiitur; ct intclhgilurmajoi-heredilas ad debitorem
XLIV. Hcsc actio compelit soli stipiilatori , eju-;-
pervenirc quasi soluta pccunia quae dcbebatur Jie-
que successoribus uniêrsalibus ; non vero succcs-
reditali,elper lioc miiius iu bonis heredis (6) esse:
sori singulari , nisi ei cessa sit.
et es contrario , quum creditor dcbitori suo hcrcs
Hinc Si res quam a Titio emi, legata sil a me;
eslitit; minus in heredilate habere vidclur, tan-
iion potcst conventus a domino rci
legatarius
quam ipsa heredi solverit. Sive ergo is qui de Evic- vendilori meo denuutiare nisi ccssa; ei fueriiit ac- :
tione satis acceperat, cmptori cui ipse vendiderat,

tioncs, vel quodam casu hypothecas (10) habcat,
sivc cmplor veudilori suo , hercs extiterit; fide-
/. 59. POMPON. LIE. 2. EX PlAUT.
iussore^ lciulninlur et, si ad eumdcm vendiloiis
:
ct i-raptori^ hcreditas rcciderit , agi cum fidejas-

ad Ed. § 2. Ad\'ersus quem competat hcec actio.
soribus potcrit. /. 4I. § 2. Paul. lib 2.
^DIL. CURUL. XLV. Commissa Sli/ Idlioiie Eiiclioiiis , actie
XLIII. ContraS\ ei cui vendidi et Diiplam pro- datur adversus eum qui lc Eviclionc spopondil.
misi, qiium ipse (7) eadcm slipuhuionc milii cavis- Et quidcm siphnes iu so/idum
o/idin spopouderunt , ad-
set, liercs extitcrim; evicto honiiiu' imlla parte , i'crsus sinii-idos lolius rei uoiinnc hcpc actio dabitur.
stipulatio commitlitur. IScque milii cvinci vi- emm Ccvterum Si phrcs niilii in snlidum pro Evictione
detur, cura vendidcrim eum, ncque ei cui me pro- terieautur; deinde post Eviclionem cum uno fuero
missorem prsstarem ,
quoniam parum commndc expertus : si agam cum ca=teris exccptione (i i) me
dicat ipse niihi Duplam prseslare debere, (8\ d. essercpcllendum Labco ait. /. 5 1 .
§ 4- f lp. lib. 80.
l.ix. ad Ed.
Id est, Nnniqinil ergo tiinc quum filla emancipata

(i) emplori obligatus rrat; adeoqiie lanto minus in propriis
est paler eo cieniuni casu quo filia in niatrimonio mortiia
,
bonis habere iinde sequilur vi Jeri iiiteresse ejus rem non
:
est agere potesl ; quia eo demum rasu poluisset dottm

, esse eviclam, ul merito ad auctorem suum possit revtrti.
repctere si fuudus iu ilutcm datus evictus non esset ? An (7) Q"i prius milii eamdem tem vendiderat.
et hoccasu, quo sciiicel filia emancipata est ( quo casu dos
(8J Ncc potest dici (ut in supcrioii spccie) videri mca
uxoris viro supersiitis ad patrem uon redibit) pater tamcn
intcn sse ex proiiria p.r.sona, mihi heredilaiio nomine ha-
agcre possit quia ipsius interesl Jiliam viro supcrstittm
, eam eviotom non esse quod eo nf mine debilor
dolatam habere ?
;
benli re m ;
factus sim hiiic hercdilali quam adivi , et cui eam adeun-

(2) Videtur interesse patris, etiani propter affectioncm. do videor solvisse ; adeoque eo minus mc in bonis pro-
Et boc iulercsse sufficit ul agere possit. pnis habere. Ha;c (inquam) nonpossunt diciiu hacspecie:
(3) .Seciindo. quia, cum defunctus cuivendidi, mihi ipse prior vendi-
disset, similiterque cavisset; quantum ex hac causa hujus
Cl) Primi
venclltoris.
hcreditati deberem , tanlum haec hereditas mihi deberet.
(5) Fatio dubilandi lisec erat quum primas emptor qui
:
retendidil, secundo emptori lieres exlitit, et ei res evicta (9) Quum cirta species lcgata est , non tenctur heres
Icgatario de ejus Evictione ut videb. infra ad Titulos de
est ; res huic priori cmplori ex persona sua non evicta est,
:
cum eam prius ipse alienasse et revendidisse supponatur : Lcgatis. Mea igilur non interest legatario evinci; adeoque
nec videtur eius iiiteresse ex persona sua quod eam Evic- committi jam non polest Stipulalio De Evictione.
lionem hereditario nomine patiatur; cum sibi eo nomine (10) Id est , si quodam casu , acliones quas egU hobc-
ipse obligatus esse nou possit. Verum ratio decidendi est , b im ; ipsi piguori fuerint nr^. Kam nomiiia et actiones
Quoniarn et cuin , etc. p issunt piguori dari; ut vid. siipra lib. 20. Tit. Qucb res
Quum
primus emptor sccundo heres extitit , tique P'
gn. et is cui pignori dat;e suut aclioues, polest easmovere.
(6)
res cviucitur; videtur adilione hereditatis secuudi empio- (11) Doli. Nam Bonafides non patitur iit l>is idetn exigatur
ris , tanquam hujus secundi emptoris heredi solvisse
sibi ( 1. 57. ff. de It. J.). Dolo eigo facit, petendo quod jam
ex persona sua id in quod Eviclionis nomine huie secundo coDsecutus est.
,
TIT. II. DE EVICTIONIBUS ET DUPL/E STIPULATIONE 3i,

Qiiod fii plures , singiiti pro siiis parlibiis quas -
runt; una de —
Evictionc obhgatio est, omiiibusqne
vmdiderunl , spopondrrinl ; advcrsus singulos dun- denuntiari et omnes defenderc debenl. Si de in-
iujcai pro partihus qiias vcndideriint , si eviclce sint, dustria non venerint in judicium, unus tamcn cx.
lucc actin datur. his lili substitit; propter deiiuntiationis vigorem,
llinc Si a nie bcssem fundi emcris, a Titio tricn- et praedictam absenliam, omnibus vincit .lut vin-
teni leindc p:irtem dimidiam tundi a lc qnis pc-
; deindc citur recteque cum ca:teris agam
: quod Eviclio-
p ,
tieiit ; si quidem
quidc cx bcssc quem a me acccpcras, nis nomine victi sint. /. 62. § i. Celsus lid. 27.
scmis pctitus fucrit; Titius non tencbitur si viro : DIGEST.
triens qurni Titius tibi tradiderat, ct .sextans cx
Lessc quem a rae acceperas, petitus fuerit Tilius ;
ARTICULUS II.
quidem pro tricntc cgo pro scxtante Evictio- ,

Qiiid venit in aclione De Eviclione.
iiem tibi prajstabinius. l. Sg. § 2. Juman. lib. S^.
DIC.EST. XLVIII. In hac actioiic venit Dupla prclii qun'
XLYI. Observandim est , qiium Hypothecaria promissa est. IIoc autcm non augetur minuitiuvc
actionc totam rem creditor evincit , agi etiam ad- cx co quod rei venditce post
conlractum ct ante
ycrsiis eos ex venditoribus quipro partibiis suis cre- Evictionem accesseral aut decesserat. ,
ditori solvissent. Hoc videre est in ea spccic. Ex mille jugeribu?

Jta Vapinianus Rem
herediCariam pignori obli-
: traditis ducenta flumen abstulit. Si postea pro in-
g,itam horedes vcndideruut , et Eviclioiiis nomine diviso ducenta evincantur; Dupla; Stipulatio pro
pro partibus heredilariis spoponderunt. Quum alter parte quinta (4) non quarta pra-stabilur nain
,
, :
pignus pro parte sua libcrasset (i), rcm credilor quod pcriit, damnum emptori noii venditori attu-
cvicit quacrebatur an uterque licredem conveniii
: lit (5). Si tolus fundus quem fl.iimen diniinucrat,
possit ? Idque placebat, propter indivisam (2) pig- evictus sit jurc; non diminuctur Evictionis obli-
noris causam. gatio non magis quam si incuria fundus, aut scr-
:
Ncc remcdio locus esse videbatur ut per Doli vus traditus, deterior faclus sit. Nam ct e contrario
cxccptionem actiones ei qui pecuniam crcditori non augetur quantitas Evictionis , si res melior
dcdit pra:starentur quia uon duo rei facti pro-
, ;
fuerit effecta (6). /. 64. Papin. lib. qu.i^st.
ponerentur (3). SeH Familiae erciscund» judiciuin Quod si modo terraj intcgro qui fuerat traditus,
co nomine utile est nam quid interest unus cx : , ducenta jugera per alluvionem accesserunt; ac pos-
heredihus in totum liberaverit pignus, an vcro tea pro indiviso pars quinla totius evicta sit; pe-
pro sua dunlaxat portione? Cum colieredis negli- rinde pars quinta prasstabitur, ac si sola ducenta dc
gentia damnosa non debet esse alteri. /. 65. Papin. illismille jugeribus quse traditasunt, fuissent cvicla:
LIB. 8. QU.EST. quia alluvionis periculum aon praestat vcnditor.
XI.VII. Daturctiam hcec actio adversus heredem /.64.§..
venditoris qiii de Evictione prondsit. Et qiiidem Si Qua^situra est ; si mille jugeribus tradilis , pe-
homo liber qui bona fide serviebat, vaenierit milii riissentducenla mox alluvio per aliam parteni
;
a Titio Titiusque eum Iieredem scripserit quasi

; fujidi duccnta altulisset ac postea pro indiviso ,
jibcrum; et ipse mihi sui faciat coutroversiam; ip- quinta pars evicta esset pro qiia parte auctor te- :
sumde seobligatum liabebo. /. 19. § i.Ulp.lib. 29. neretur? Dixi, Consequens esse supeiioribus, ut
AD Sabin. nequc pars quinta mille jugeruin (•;) nequc quarla
Si ei qui mihi vendidit, plures heredes extite- pars debeatur Evictionis nomine ; sed pcrinde 1^8)
(i) Id est, pro parte sua solvisset id quod pro hujus alioquindamnum quod flumen dedit, in eum redundarel,
libcralione solvendum est. Caeterum improprie dicitur pig- quod est contra principia Juris omne eteuim damnum :
nus pro partr. sua Itberasset : nam pro nulla parte libera- quod post contractum coutingit, solum emplorem spec-
tionem pignoris parit solutio pariis debiti. tat.
(2) Quae eflicit ut nec iu parte, quam is qui eolvit ven- (6) Secus in actione Ex empto ut recte observaverunt ,•
didit , contigerit liberatio. Accursius ct Cajacius. Ratio dispnritatis quod actio hxc ,
f3i Nec enim in solidum se obligaverunt, sed nnusqiiis- De Evictione sit stricti Juris; actio £x ampto sit bona;
qne pro sua hereditaria parte. Uade non solvit nisi quod fidci.
ipse debet, non solvii pro suo coherede; adeoque non po- (7) Cur non prEstabilur quinta , dicet infra mox : cur
test deaiderare ut actio advcrsus eum sibi cedatur. non quarla , di,\it in principio legis. Vid. Not. seq.
(4) Quasi adhuc essent mille; quamvis ob ducenta quae (S) Jialionem hic affcrt cur non debeatur quinta pars.
flumen abstulit, non supersint nisi ociingenia. Deberetur quidem, si ex solis octiugentis resiJuis ducenla
(5) Si flumen nihil absluiisstt, ha!c eviclio ducentorum pro indiviso evincerentur ut vid. in pp. legis. Verum ex
:
pro indiviso, esaet evictio qaintee partis fundi venditi et ;

ducenlis qua pro indiviso in bac specie evincuntur, de-
venditor teneretiir pro quinta parte, id est, in duplum ducenda suut quadras;inta [ seu vigesima-quinta pars mille
quinla! partis pretii. Nuuc igilur quamvis oclingenta propter jugerum ] quae portioni quse accre\it, imputauda sunt :
casum Iluminis supersint, et evictio duccntorum pro indi- cujus incrementi pcriculum spectat emptorem. Supersuut
viso,
sit evictio quarla; parlis i-jus quod supffest ; lamen igitur centnm sexaginta quae cx octingentis rcsiduis evin-
Venditur non debet teneri pro quarla parle sed duutaxat ,
cuntur adeoque tencbitur, non pro quinta
: mille jugerum
pro quiuta, id est, ia uuplum qiiiuia: partis prctii quo [ id cst pro duceutis ] ; sed duniaxat pro -"5- [ id est prg
,
tasaik fundus. Ncc euim debet icneri pro maiori partc centum sezaginta.
quam pro illa pro qna teneretur si flumen nihil abstulisset :
Tom. II. 4o
;
3r4 LIB. XXI. rANDECTArxUM

tcnealur auctor, ac si Je octinginlis illi>; i-csiduis LIL Observandwn SiCperest , eim tpn condem-
sola ccntuin scxagiuU fuisscnl, e\icla. \am rcliqu,'» natus est ,
posse hanc Duplam pretii ( cum sit vi-
tjnadrafîuta qusc universo fuudo (lcccsscrunt pio ,
caria (juod cmf)toris interest) dejhgere
ejiis
; qffe-
rata uovas regionis csse intelligi, d. l. G.\. § >.. rendo rem quce evicta est , et prceterea quidquid
interesl emptoris. Ita Sccevola Fidejussor Evictio-
XLIX. Crcterum quum pro diviso pars aliqua nis nomiiie condeniualus , id prKdium quod
evic-
fundi ovincitur; laniclsi ccrtus numcrus jugeruni tum cst omnia pra;slare paralus est quse jure Empli
iraditus sit tauicn non pro niodo , sed pro boni-
,
continentur q laTo an agenlcm emplorem excep-
:
tate regionis prwstalur Evictio. d. l. ij\. § 3. tione cx causa judicati doli mali sunimovere po-
Tnterest igitiir an pars pro iiuliviso , an pars di- lcsl? Respondil Exccpliouera quidem opponi
,
visa eviclajuerit. posse, judiccm autcm a.stimaturum ut pro dam-

uis (i) cmptori satisiial. /. i'J.j: de Dol. el mei.
Et (juidein Sive tota res evincatur, sive par- except. Scevola lib. 5. respons.
haLel regrcssum etnplor in veudilorcni. Scd quuni
pars evincatur, si quidcm pro iudiviso cvincatur,
rcgressiim habct pro quantitate cvictas parlis. SECTIO III.
Quod si ccilus locus sit cviilîs, non pro indiviso
portio fundi; pro Lonilalc loci crit regressus. Quid
eiiim si quod fuit iu agro
, pretiosissimum lioc ,
Quando extingiintiir Evictionis ohligatio.
cvictum esl; aut quod fuit in agro vilissimum ?
./^stimabitur loci qualitas ; et sic erit regressus
LIII. Extinguitur hcec ohligalio qmim res clesi- ,
I. Ulp. Lin. 28. AD Sabin. )
( /. l\on in dimidiam :
nit posse evinci einptori hcredive ejus aul alleri ,
quaDtitatcm prel.i. /. i."}. Ulp.lib. 18. ad Ed, successari cui emptor sit ipse de Evictione obli-
Bonitatis autem ncstimalioncmfaciendam, qiium gatus.
parsevincilur, Proculus rectc putabat; qujefuisset Hinc 1.0 Sr servus venditus decesserit, ante-
venditionis tcmpore, uon quum cviuccretur. /. i3. quara evincalur; slipiilalio non committitur quia :
Paul. lib.5. ad Sabin. iicino eum

eviucat, sed fatuin [•}.) humana; sorlisk
Dedoto(3) tamen potciit agi, si dolus intcrcesseril.
Sed si qiiid postea alluvionc accessit , tempus
/. 21. L LP. LIB. '.19. An Saiun.
quo accedit inspiciendum. /. i5. Paul. lib. 5. ad
Sabin. Consonal quod rcscnhuul Diocletianus et Ma.vi-
inianus. Si quis tibiscrvum veudidit ; pcslquani
Simililer Si ususfructus evincatur; pro bonitalc is rebus hnmanis exemptus est cum Evictionis ,
fructuum a;stimalio facienda cst. d. l. i5. § i. pcriculum fiuilum sit , a te convcniri non potest.
Diximus parte pro divisio e\.-ivla Jirri /. a(). Cod. h. t.
L. , ,
cesliinationein pro boniiate parlis i-vivtiv. Hoc iln , Siinili ralionc Si qnis locum vcndidcrit , et
p.."
quuin Jundus uno prctio va-niil. Jenim Si funilo idcm vciHlilor ab hcrcili' suo volunlatc cinptoris, ,
tradiii) pars cviiicatiir ; î siuûhi iii;;i'ia wriiic- iiico scpultus lueril, aclio DcEvictione intercidit:
riul. ccrto prclio, I.mulu n |u.. li.ml.Mi-, -1 1) <]u.iiili lioc aMi ciiim cmplor proprielalem auiillct (4).
1
singula y:i'iiicriut nii v i\ 1. l:i f riuit, j.i ,r,i;n:i!iun .

/. M. § -1. L LP. LIB. 80. iD Ed.
etiaiusi ca qiuT mrlioia t'.,cniiit , c\ icla siiil. /. jj.
3." Jiide aticmi est quod Si servum cujusnomine
PaL'L. LIB. 77. AD Ed. Duplam slipulatns sis , manumiseris ; nihil ex sli-
LT. res evincitiir postqiiain jain evictuin
'Quum pulationc conscqui possis : quia non eviucilur qiio-
fuisset jus aliquod in re ; hoc ininus vcenire tequuni minus habere libi liccat, qucni ipsc ante voluntate
tua pcrdideris. Ulp. lib. 29. ad Sabin.
est in actione De Eviclione rei quod ex prima /. a5.
Evictione jam prcestitum esl. Sed hoc noniine qnod libertum quis non ba-
bcat , E» vendito (5) 'actioncm habet ; si scierit
V. G. Quura fundus Uti optimus.maximuscjuf.
vcnditor aliennm sc vcndere. Sed etsi ex causa
EST , cmptiiS cst ; nomiiic
et alicujus scrvitutis
lidcicommissi emplor coactus fucrit eum manu-
,
aliijuid cmptor a vcnditorc consccutus cst ; dcindc

totus fundus evincilur ob eam evictionem id :
niittere , Ex cmplo aclionem habebit. /. 26. Paul.
LiD. 5. ad Sabin.
pr.Teslari dcbet , quod cxduplo relicpnim est. Nam
si aliud observabimus ; seivitutilms aliquibus cl 4.0 Hinc etiam alienam rem mihi tradideris,
Si
mox proprielale cvicta , amplius duplo cniptor ct camdcm pro derelicto habuero amilli aucto- ;
quam qii.TiUi emit conscqucrctur. /. 48. JsEr.AT.

ritatem , id est actionem pro Evirtione, pla-
,
IIE. 6. MEMBHAN. CCt (G). /. 7G. VeNULEIUS LIB. 17. STIPULATION.
H est, pro siimptibus litis. (4) Porro non potest ci eTinci res quam jam ante amisit.
(1)
(3) Ita rccte legilur in Ediiione Cliaronda;. M.nle

(,>) IJ eH, Ex Empto-Vendito.
C(i) Nam non potest milii eYiuci rcs, quam jam sponle
C^) \i\ rsl , Ex F.mt. usa doli : si scicns Yesditor
tem ulicnam Y«Aiîdit.
TIT. II. Dli E\ ICTIONIDUS ET DUPLiE STiPUEATIOlSE.
Sed ct specialilcr adnitiirossi in lile niOta sump-,
SEGTIO IV. lus fecisset ,

cniptori slipulanli proniiscraul. Post
morlcm euiptoris , unus ex vcudiioribns ad judi-
De quactam xpcciali clamula qnae inlcrdum cium vocavit ; prclium sibi dcbcii dicens : here-
Eviclione adjicitur. des ejiis [ qui ] suinptiis in dcfcusione causae fac-
Stipulalioni cle
tos , cum probarent prctium solutuni fuisse , Ex
stipulatione petcbant. Modcstiuus respondit Si in
T-IV. Interdum clausula adjiciUir , dc sumplihus
,
casimpensasveiidilores promiscruiit, qua; ob litem

quos cmplor in lilihus faccrct.
de proprictate instiUilam lact;c esscnt; miuimc Ex
Pcrtiucl autcin talis clausula ad eas litcs quas
slipulalu pcli posse quod erogatum est dum allcr
infcrrct tcrlia persona qucc reni cvinccrel ; iion ad
:
vcndUor cs veuditoribus, pretiiim qiiod iam fueral exso-

illas quas ipsc inferret.
lutum, peiit. /. loi. ff. dc Ferb. ohlig.M.oiizsr.
Jloc docel Modcstimis. Ita ille : Venditores enip-
LIB. 5. RESPONS.
tori caveraiit pro Evictione quanti ejus iiitertsstl.
TERTIA PARS.
J)e Stipulationihus quce de noxis vitiisve mancipii aut animalis venditi
interponuntur.
§ I. Quo finc interponantur hai Stipulationes. qiium emptor qui hoc stipulatits est cjust'C heres
ex hac causa necesse hahuit:
privstare quid alicui
LV. Supra vidimus de .^dilitio Edicto Tit. ,
verum etiam Si emptori qiii slipulatus sit Ftjrtis
inlerponendas essc stipulationes de his vitiis man- NOXisQUE solutum esse hcies cxtiterit is qui ser-
,
cipiorum de quibus jEdicto ^dilinm cawclur. vus furtum fecerit ; incipit is Ex slipuhitu actio-
Duhitatum tamen an jure ulililer quis stipulari ncmhabere, qnemadmodum si ipsc alii praeslilis-
possit ea aliave -vitia abesse. Ratio duhitandi pe- SCt. /. POMPON. LIB. 29. AD SaeIN.
3o.
iitur ex certissima illa Juris regula : Vemjm est Cwterum hac slipulatione hoc tantum promilti-
ncque pacla , neque stipulatioues factum possc tur , mancipiwn nemini ob aliquam causam esse
tollere. Quod enim
inipossibile est , ueque paclo ohligalum ; non vero promiltilur , non csse hujus
neque compreheiidi ut ulilcui
stipulatioiie potest proposili ut noceat.
actionem aul fact'm (i) efficcre possit. /. 3i. de Eninwero Aliud ost promittcre Furem non ,
Reg.Jur. Ulp. lib.^^. jID Sabin. EssE aliud

; Furto noxaque solutum. Qui euim
,
Hinc Si ita quis stipiilanti spondeat Sanum , dicitfurem non esse, dc liomiuispropnsilo loquitur:
ESSEjFUr.EM NON ESSE VU-PE'.LT0NEM (?,) NON ESSE
,
,
qui furtis noxaqiie solulum ncmini csse Furti ,
ct catcra ; inutilis slipulalio quibusdam videtiir: obligatnm promittit. /. \-f^. ff. de J erb. signf.
quia si quis hac causa inipossibile esl quod
esl in , Ulp. lib. 42. AD Sabin.
promittitur; si non est frustra cst. , Denique Ha:c stipulalio Noxis solutum pres-
Sed ego puto verius hanc slipulalionem Fu- , , TARi nou exislimaliir ad eas noxas perlinere qua;
,
REM NON ESSE , VISPELLIONEM NON ESSE , SANUM publicam exercitioucm et coercitioncm capitaicm
ESSE , ulilem esse : quod in-
lioc enim contincre ,
habent. /. 200. ^f. de Ferb. signf. Jul. lib. 2.
tcrest horum qiiid cssr vel horum qiiid non essc. Dlr.EST.
Sed et si quid horumfiierit adjectuin Pb estaki , ;
Hinc Paulus respondit : Ex his verbis stipiila-
multo niagis valcic stipulalionem. A.lioqiiin sti- tionis Duplse vel simpi.Te <le qiio
, eum hnniincm
pulalio qu!c ab jEdilibus proponilur , inutilis erit : agitur NoxiE ESSE soi.uTUM, vendilorcin couveniri
quod utiqiie ncmo sanus probabit. /. 3i. Ulp. non posse propter eas noxas qu;e publice coerceri
I.IB. 42. AD Sabin. solent (3). /. 11. § i. Paul. lib. 2. resp.
5 2. De Stipulatione Furtis noxisque soUitum § 3. De Stipulalionihus circa vilia aninialium.

esse mancipium.
LVII. Vt de viliis mancipionim, ita ct de viuis
LVI. Ha;c qno' in mancipiorum vcndiliouHins amnmlium stipulationes dcbcnt intcrponi. Puta Ani-
usilalissima est slipulatio , committilur non sohim malium quoque venditor cavcre dcbel Ea sana ,
( ) \i\ PSt, parlum iililH noii cfliciet :

(3) Vcrum ex alia Edicti partc tcncbilur ; d« 'lua supra
latioiie auL pacio , nec aciio, nec e.Nci'|fU' Tii. de MdU. Ed. N. 33.
Vispellioneni Esevardns inlri jirtlai
(a)
qui in la causB isi ut ad libertaleni pci
Alias, fêspertUionem.
;
3i6 LIB. XXI. PANDECTARUM

pR«STAfti ct qui junienta vendidit , solet
: ila pro- elsi emptor sciverit non ahesse ea vilia quce Dcn-
Esse (i) , BmERE, ut opobtet. /.
iiiittere; ii. ^'4- ditor promisit ahesse ; ila Labeo scribit , Si quis
0. de Act. Empli. Ulp. lid. Sa. ad Ed. fiigitivum esse sciens einerit servum , et sic (2)
slipulatus fuerit Fugitivum non esse; deinde agat
Ex slipulatu uon essc eum exceptiooe rcpellen-
§ 4- -^" aclio ex his Slipulalionlbns conipetal
:
dum quoniam hoc convenit ; quamvis Ex empto

emptori qui non ignoravil vilia rei venditce, ,
actionem non h:il>cret. Sed si non convcni.-set ,

cxceptione repelirtnr. /. 4- § 'i.JJ. de Dol. et met.
LVIIl. Actionem ex his Slipulalionibiis competere, except. Ulp. lid. 76. ad Ed.
(i) Iil est , mauducare. (a) Ita legeudum videlur. Vulgo tlsi.
QUARTA PARS.
De Stipulatione Vacuam possessionem tiadi.
LIX. Solcl etiani in contraclu emplionis-vendi- postea captos actione Inccrti Es stipulatu prop-
tionis antequam res Iradila fuerit , intcrponi slipu- ter inferiora verba (4) constcuturum te , ratio
lalio VaCUAM POSSESSIONEM xnADi. suadet (5).
De
hac ita Poniponiiis scribit. Si emptor vacuam An idcm de partu ancillae responderi possit ,
possessionem tradi stipulatus sit et Ex stipulatu , considerandum est ? Nain quod ad verba supe-
agat fructus non venicut in eain aclionem quia
; : riora (6) pertiuet sive fuctum (7I rci promitlen-
,
et qui FuNDUM
dari slipularctur , vacuam quoquc di sive cffcctum pcr traditionim dominii trans-
,
possessionem tradi oporterc , slipulari intelligitur; ferendi conlinent ; partus non coiitinetur. Verum
nec tamen fructuum pr.Tstatio ea stipulatione consi emptor a vcndilore novandi animo (8) ita sti-
tinetur, neque rursus plus (i) debet esse in stipulatus esl, factum tradendi stipulalus inlelligi-
pulatione sed Ex empto supcressc ad fructuum
: tur ; quia non est verisiniile plus venditoreni pro-
prsestationcin. /. 3. ^' \.ff. de Act. Empti. Pompon. misisse quam judicio Einpti piaestare compelle-
lib. 9. ad Sabin. retur^(g). Sed tamen propter illa verba Vacuam-
Ila Pomponitis. Ulpianus autem ait : Si quis QUE possESSioNEM TRADi potest dici partus quo- ,
Vacuam possessionem tradi proiniserit non nu- ;

quc rationem comniitti Incerli stipulatione ete- :
niin (10) aiicilla tradita partum postea editum iu

dura factum (2) ha;c stipulalio continebit scd ,
,
causani bonorum (3). /. 5-2. § \-JJ- de Verh. oblig. bonis suis reus stipulandi habcre poluisset. /.
i.Jf.
Ulp. lib. 7. disput.
de Usuris. Papin. lib. 37. qvjest.
Apcrtius adhuc Papinianus. Si slipulatus sis Rem LX.
Ilhid palet , non posse videri hac slipida-
DARI , VaCUAMQUE rOSSESSIOKEM TRADI J frUClUS tione contineri nisi eosjructus qiii postea percipien-
(_i) Quasidicerel kicc stipulatio qux ex causa emptionis

: tergeminatas phrases. Tamen hanc conciliationem Cujaciu»
iuterpiinilur ,est Vi.-etoria adeoque ccrtam habet formulam
; ad sup. d. I. 3. § fT. deAelion. Empti , videtur non impro-
i .
rjucB non potest a conlraheutibus immutari; ut videb. infra bare verum in suis Commrnlariis ad Papinian. ad h. 1. 4»
:
lib. 46. Tit. de Prator. stipulat. S. dc Vstir. eam conciliationem improbat. Duarenus aJ
Tit. S./le JVant. Fcn. cap. 5. sic concdiat , ut dicat Pom-
(1) Traditionis.
ponium intelligendum csse duniaxat de fructibus roedio
(3) Id rst , omnem utilitatem quam slipulator babnissct temporepirceplis, post vindiiioucm, et anlestipulationem.
si statim traditio intercessisset ; adeoque fruclus et omncm
A!ii alias coBciliationes aaVrjnt i>l Goeddci.s in I. ^3. fT.;
de V. S. Coslalimus ct alii quidam. Denique alii

,
ut ,
(4) ViiciHivi possessienem tradi. Molin;eu6, Hotomaniius, ct ipse Cujacius, veram autino-
Nani [ iit Gr.TEci nolaut] his verbis emptor stipulnri miam aguoscunt.
(5)
Tidtturulii iiuoslipulatusest, rei posscssio videatur vendi- ((i) Id esl , rent tradi.
tori vacasê; ct consequenter ut nuUi fructus, uulla causa {-/} Traditioncm.

apud cum mancat. (8) Animo novendje obligationis Ex enipto , et eam
Accursius, Bartholus, et Donellus Papinianum Pora- ,
transfundeudae in obligalioncm E.x stipulatii.
ponio sic couciliont ut dicant fruclus slipulalione non

; Atqui ex obligatione Empii non teucbatur ad domi-
(())
contiurri, qiuim quis siipulalus est dnntaxat rcin duri aut , nlum tiansfereudum , sed lautum ad tradeudam vacuam
dimlnxal iiicimm /losscswirierii tiudi ipuiiu autc m li;co i;e-
:
niiiKWil ila , rcrii d/iii, i/iciiarn possessionern trtidi ; fruclus (lo) NMmhtecverba, vaciiam possessionem traJi, videntur
coulineri stipulatione , ct sl'pulatorem videri hoc
animo hasc coutiiiera omnem eausam rci. Porro partus est causa rei
bis iuculcasse.Parnm placct lucc coucilialio.Ait enim Papi- cst utililas quam cuiptor habuisset , si statim rca ipsifuisset
nuuus fruclus debtri picpurinfcriora veiba : ergo nou proj)- tradita.
; ,
TIT. IL DE EVICTrONlCLS ET DUPLyE STI1'ULATI0]NE. 3,7

inr. yeriim supcrerit aclio Ex cmpto projHcr illos nem anle mterpositam stipulationem , partus edi-
,
Jructus qtii antc haiic intvrposilam slipulationrm tus aut aliquid per servum veiiditori acquisilum
,
post contraclam cmptionem percepti siint ; itcc vidc- est ; qiiod cx stipulatu conscqui non poleril, judicio
biuir quond hanc caiisani, slipiilaCio obligationem Knipti consequitur id cnini quod non transter-
:
\L\ etn|)to iwi'assc. tur (1) ia causam novationis , jure pristino peli
Ilinc Papiuianus : Si post conHactam emplio- potcst. d. l. 4- § i-Jf- tle Usuris.
(i) Hoc viJelar duntaxal aclum utobligaliorei Iradendas dctur actum ; adeoque oWigatio J?m^/( quoad hanc caosam
in causam De obligationc fruc-
slipulationis Iransfcrretur. novata non est ergo es liac prislina causa agi polest.
:
luum qoi bactenus pcrcepli suut restiiucudorum nou vi-
TITULUS III.
DE EXCEPTIONE REI VENDIT.E ET TRADnM:.
V/Bi.iGATro empti non solum parit actioncm ILmpli in. Ex conlraclu quem quis iii seivitute feciC,
de qua siipra egimus libro 19. Paril etiain Excrp- hanc Exceptionein ei manumisso non competcre
iioncm qua einptor eum qui hac obligatioiie tcnetiir palam csL fcrwn ad hujus instar, Exceplio Iu
repcUat , si rein vindicet. f''idendum quibus eC ad- factuni dari poteril ; si pecidium ei fuerit con-
vcrsus quos competat hcec Exceptio. ccssitm.
Hoc doceC Vlpianus. Ica ille : Si servus merces
5 I. Qiubiis hcec Excepcio coinpetnt. peculiariter emerit deinde dominus eum prius-
,
qiiamproprietatemrerumnancisceretur,teslamento
I. Hcec Exceptio competit ei cid ex causa einp- libenim esse jusscrit cique peculium pijclcgave-
,
tionis res tradita est. rlt et vcnditor a servo merccs petere coeperit
; :
Quineliain Si quis rcm emerit , noa auteiu fuerit Exceptio In factum (4) locum habebit quia is ,
ei tradita , sed possessioiiem sine (j) vitio fuerit tunc scrvus fuissct quum contraxisset (5;. /. i. § 4-
nactus ; habet Exccptionem coutra venditorcm :
TJlp. LIB. 76. AD Ed.
nisi forte veudilor justam causam habeat cur rcm
vindicet. Nam
etsi tradidcrit possessioiiem , fueril § 1. Adversus quos hcec Exceptio competat.
autem justa caiiia (3) vindicanti ; replicatione ad-
versus Exceptionem utetur. /. i.§ 5. Ulp. lib. 76. IV. ExcepCio Rei vendita; adversus vendiiorcm
AD Ed, compelit.
II. EXCEPTIO EF.I VEHDIT.E ET TRADIT.E non tan- El quidem Jtire veCeri eraC ulilis , si venditor
tum cui res tr.idita esl , sed successoribus non
ei rem Mancipi qitani vendiderat , Cradidisset citra
etiamejus, ct cmptori sccundo et»i res ei non fuerit solemnitales ad Iransferenditm civile dominittm re-
tradita,proderit : iiitercst (3) enim emptoris primi quisilas; ptita , citra Mancipalionem auC iii Jttre
secundo rein non eviuci. /. 3. Hermogenian. lib. 6. cessionein. Ciiin enim hoc casu dominittm civile sett
JUr.IS EPITOM. Quiritariuin penes vendilorem maneret ; rei vindi-
Consonat quod resciibunt Diocletiqnus et Maxi- catio ei compeCebaC , qiice per hanc ExcepCioitem
mianus. Emplori ctiam vendiloris jura prodcsse eral excltidenda.
non anibigiuir. Si igitur vobls proptcr rci pioprie- Maxime auCem erac , eC hodie adhitc itCilis
iiCilis
tatem mola fuerit quaestio ; tam propriis qiiiim esC , si vendiCor nondttin eraC dominus quuin rctn
venditoris defcnsionibus uli potcritis. /. 28. Cod. tradcret. Hoc casu Marcellus scribil Si alienum
,
de E\;ict. fundum vendideris, et tuum postca factum petasj
(i) Non vi , oon clam, non precario. Nam adversus (4) Non exceptio dircctn et ex subtilitate Juris; sed ex-
agenlem his Interdictis non prodesset.
, ceplio In factuni quae c.\ requilate accommodatur qiiia :
Piua si non fuerit solutum pretium

(2) ; : pro cujus so-
lulioue fidem emptoris non fuerit secutus.
(5) contractu nutem quem quis in seivitulc fecit
Ex
(3) Porro vidimus supra lib. 1 Tit. de Pact. e.\cepliones nullum jus ipsi acquiri potest ; quia tunc nou habcbaut
ex conventioijibus descendentes, competcre ci qui non persunaoi.
coniraxit aut non pactus cst; si ei hanc exceplioncm pro-
dcs.se intersit ejus qui paclus cst aul coutrasit. Vid. d. lit.
N. 5o.
,,
3i8 LIB. XXI. PANDECTARUM

luic te Esceplioiie recte repdlcndum. /. i. Llp. Servo quoque dorainus si praecepcrit certa sum-
LIB. "yG. AD Ed. ma rem vendcre , ille minoris vcndiderit; similiter
Ratio csl t^'idens ; si quidcm , cUi himc posside- vindicare eam dominus potest , ncc ulia Excep-
res , recte agerem ad\'ersus te ttl eum mihi traderes. tione summoveri , nisi indeuinitas ei praesletur. d,
I\am Si quis aHcnam lem vcndiderit, et medio /.5. §.4.
tcmpore hercs domjuo rci cxliterit; cogrtnr im- Sic accipe quod Celsus ait Si quis rem mcam :
plerc vcndiiionim. l. ^CJf. de Act. Empti. Paul. vendidit minoris quam ei mandavi , non videtur
LIB. 24. QU.ÊST. alicnata ; ct si jictam eam, non obstabit mihi ha;c
A fortiori emptor dcheo Imbere actio-
igitur cgo Exceptio. Quod verum est. d. l. i. §3.
nem adêrsus juxta regulam Jiiris : Cui damus
te ;
VII. Vidimus ipsi venditori Exceptionem hanc
actiones, eidem excepiionem competere multo
et
nocere. Sed ct si dominus fundi hcres vcuditori
,
iiKigis qui dixcrit. /. i5G. § 1. de Reg. Jur. Ulp.

existat, idem erit dicendum. d. /. i. § 1.
LIB. 70. AD Ed,
Pari ratione, venditoris etiam successoribus no-
V. Non solum qui proprio , scd et qui procura- cebil; sive in universum jus , sive iu cam duntaxat
torio duntaxat nomine vendiderit , hac Exceptione rem suecesserint. /. 3. §1. Hebmogenian. lib. 6.
lepel/itur. JuniS EPITOMAT.
y
G. Servum Titii
. cnm emi ab alio bona fide , Et quiclem de siiccessore in universitm jus , ila
rl possideo. jMandalu meo cum Titius vendidit , rescribit Gordiamts. Sive possessio vcnditoris fuit
cum igrioraret suum csse ; vel coiitra , ego vendidi lilius ejusdemque palris heres frustia qusestioncm
illius (i) mandatu. Quum forte is cui heres cxli- niovet sive non ])atris sed iilii ejus possessio fuit
:
tcrit eum emissct (2) de jure cvictionis et maii-

,
; , de qua jure hcreditario auctor laudari potcst ,
dalo qua!silum esl? El puto Titium quamvis quasi , conlroversiaui movere non potest. /. i^- Cod. de
])rocurator veudidisset obstrictum emptori ; nc- , /iiicl.
<iuc si rera Iradidisset
, vindicalioGcm ei conc<- , Simi/iter Diocletianus ei Maximianus. Ciim a
ilendam ct idciico Mandali eum non teneri (3;
: , malre domum iilii te scientc comparasse propo-
î d conliaiia Blandali agcre pnsse si quid eius , nas ; adversus eum dominum
vindicantem, si matii
iiil;Mr;ii-set; quia forte vcuditurus uoa fucrit. /. 49- nou successit, nulla te Exceplione tueri poles.
//; JjUIhI. ^l \BCELL. LIB. 6. CIGEST. Quod si venditricis obtinet hcrcditatem; doH mali
Exceptione pio qua porlioue ad eum lieredilas
\1. Sc ! el is ciijiis mandato alter vendidit, pa- ,
pertinet uti uoa prohiberis. /. 14. Cod. de Rci

,
rilcr r.p, /,'11111: Hinc staliin siibjicit Marcellus :
viiidic.
Coiilra j; vindicare velit ,
iiiiiidalor si rem ab co
Consonat quod iidem rescribunt. Si fundum tuum
Exccptioue Doli submovetnr (5); ct adversus veii-
pater post emaacipationem te uou consentienie
îlorcm testaloris sui , habet Es. emplo jure hcre-
veniimdedit , neque ei successisti , ncqiie possidens
dilario actioncm 49. (6). d. l.
longi lemporis prsescriptione munitus esl ; tibi
Simililer Ulpianus : Si quis rem meam mandalu
agcnti eum Rcclor provinciae reddi eificiet. /. 5.
meo vendidcril; vindicanli milii rcm venditam ,
Cod. dc Reb. a/ien. non cdienand.
nocebit hsec Exceplio : nisi probctur me man-
idasse (•j) ne tradcrelur antequam pretium solvatur. Sedet successorem singu/arem Exceptione re-
UlP. AD Ed. pe/ii , ita docet U/pianus. Si a Tilio fundum eme-
/: I. § 2. LIB. 7(5.
Quod si deteriori condilione quam jusseram aul lis qui Sempronii erat isque libi traditus fiieiit ,
mandaveram , res mea vendiia esset ; non aliler pretio soluto; deiude Titius Seinpronio hcres exti-
opponi Fxceptio posset quam si indemnitas
riii/ii terit , et eumdem fundum Mrevio vendiderit , ct
,
rnilu prwstarclur. Elhoc va/de obscrvamhim. tradiderit Julianus ait .Equius esse Prxlorem le
: ,
r. G. ItPiv. si niaiidavero tibi ut fundum mcum tueri Quia clsi ipse Titius fuiidum a te peteret
:
c nt.ini vei!,l, vi s tiique eum nonagiula vendidcris,

,
Esccptione I>' factum compaiaia , vel Doli niali
ti iM l-mi t.nultiiu; non obslabit mibi Exciplio ,
simmiovcrctur ct si ipse eum possideret ; ct Pu-
:
!i,:.i (t iclinuiiiii iiiihi quod dccst mandalu mco bliciana pelcres, adversus cxcipieutcm Si i*Oi\ suus
prassles, el iudcmucm mo per omiiia conservcs. ESSET, replicatione (8) utcreris; ac per hoc intel-
5. 3, /T- Mandati, Vxvi,.. lib. 32. ad Ed. ligeret eum fundiim rursus vendidisse, quem ia
/. §
(1) Titii domini. scnntns est : ei liabere servum qui alinnde servus
"'^^^-
(ij>)
A aou domiuo. rossid.hnt Ecilicet Tltiu'! jure licre- *'"^
Hitario, es causa liujus etnpiicnisihiinc scrvum qtu alijade (7^ Q"'' '^'^ vindicabo, et Exccptionem Rsi a
e fencliltc cxcludam per replicalionem quod preliuin
solulum nou sit, uec fides de prctio habita. Non pugnat
(3) Erga mc qui maDdavi ei ul venderet ; cum noii uii
h:ec lex cnm I. I^. ft'. de Publtcian. oct. [supra lib. (i. d.
rem, sedi snam vendidc.-lt.
tit N. ao. ] ubi ilicitar eum qui voiuutate mea emit, lictl
(
'() Redit .id altei ura casum quo Tilius dominiis maud me vitaatt; rcs <i tiadita luerit, luendum esse , sive petat
mlhi nt veudcrcm. sive ab to pelalur. Illa enim k-x accipienda de casu quo
(5) Quia vcnditus es voluntate cjus , utpote qui cmplor ille pretium volunlale mea sulTisse , aul paiut.u*.
jjianduvcfil eum veiidi. esict soivere.
ib) Quia ex causa cmplionis faclae tcstaloii a quo bercs \Ji) Sl non eummihi vendidisti.
,
TIT. III. DE EXCEPTIOWE REI VENDIT^: ET TRADIT/E. •'9

bonis non habeict (i). /. 4. § Z'i.. de Dol. cl mct. dcbuisse dari acliouem quibus prclii sdutio pro-
Jf.
txcepl. Ulp. lib. 76. AD Ld. ficit , rcclissiiae responsum cst. /. i3. Cod de
Evict.
VIII. Non soliim venditor et ejiis successores Aiicloris autem fidejiissor-es liac Exceptione qui-
scd qiiisqius aiiclor rc evicta laudari posset hac , dem non tenentur, scd Exceplionc Doli repcltimtiir.
Exceptione tciictiir. Ilinc Gordianus rescribit : Si Sic enini rescribit Alexandcr : Excopliono Doli
ob causnin juHicati pignora capta sunt ex ejns auc- rcctc cum summovcbis quein ab auclore tiio (idc-
toiitale cui praxipieudi jiis luit ; eaque de quibiis jussorem acccpisli si ejus nomiiie contro\ersiam
,
coinpb-cloris tu mercalus es Iruslra ab ea qua;

(•.>.) : rcfcrt quasi pcr uxoreni suam autequam lii cme- ,
condcninata ost , vel quoc in cjus locuin successit ,

res, comparaverit qui venditioni adeo conseusuni
:
coruni refcrtur qiireslio quandoquidein elsi cvic-

: , dedit, ut se ctiain pro cviclionc obligavcrit (3),
tio corum ab alio subsccuta tuisset j adversus eos /.11. Cod. d. tic.
(i) Sensiis esl : iiilplligcrcl Titius per hanc rcplicalio- (s) Id est ,
qua: ia libello luo complexus es.
ni;m, se cum fniiUiim in boiiis nou liabuissp, quum i:uui
jnm vcndiiuia , ipse rursus veDclidit Mievio. Quani-
tibi a su
(.?)Itlcm dic de fidcjussoris Iioredc. Nec obstnl ]i\ ar,
vis cnim Titius co lempore quo rursus fundum vendidil Cod. de Evict. quara Cujacius rrcle docet accipi.-nJam dc
M«vio, cssrt jam hujus fundi dominus ex subtilitate Juris, eo casu quo cmptor omittil exceptioucm DoU. HaQC vidq
utpoti; domino lierts factus; taracn revcra et efTectu euin supra d. tit. de Evict, N. i-j. in fiuc.
fuiidum in bonis non habuisse inli,Uigitur.Nf((ue cnim vcre
rrm in bonis habtt, is qui cam «IKcaciler vindicare 1100
t>atest j
et a qao quum eam posEJdet, polcst viudicari.
,
LIBER VIGESIMUS-SECUNDUS.
TITULUS r.
DE trsURIS, ET FRUCTIBUS, ET CAUSIS, ET OMNIBUS ACCESSIONIEUS, ET MORA.
iri ABITA scrpissime mentio Accessionum, iri judiciis Uinc pariler proprie fruclus non est , merces
quip ex contractibus descendunl , dcsiderabal iit quce pro toccuione aticujus rci percipitnr.
hic subjicerelur tractatio De Acci.ssionibus. Cum Tamen liac inipropric pro friictibus accipiuntur.
nulem plerumque cx dic morce ratio accessiomun Sic >'. G. Pra-dioiuiu urhauorum peiisiones pro ,
habcatur ; simul Iraclalur De moba. iructibus accipiuutur. /. 36. Ui.p. Liii. 6i. ad Ed.
I.Acczssio latissime patet ; et eslomnis appcndix ff(vc quce pro fructibus accipiuntur, vulgo ap-
II.
et sequela rci. pcltantur Fructus civiles.
Accessionum species sunt , Lsura , Fructus et Fructus autem proprie dicli, dividuntur in indus-
trialcs ct nalurates.
Causa.
Industriales sunt ilti ad quos producendos cul-
UsuRA est accessio guantitatis debitce.
tura opus esl ut segetes.
;
Causa est omnis utilitas circa rem emergens. Naturales sunt quos res ultro fert
fenwii ; ut
Fructus est quod ex re nascitur et renasci solct. pratorum. Nam Pratum est in quo ad fruclum per-
'Hinc sequitur quod Usura pecuni.v quani percipi- cipieiidum falce duutaxat opus est ex eo dictum ;
inus, iu fiuctu non cst qnia non ex ipso corporc,

: quod paratum (a) sit ad fructuin capiendum. /. 3i.
sed ex alia causa est ; id cst, nova obligalione (i). Jf. de ferb. signif. Ulp. lib. i8. ad Ed.
/. \l\. ff.de Ferb. signi/'. roMPOr*. hb. (5. ad Q. De Fructibus et Causii prima Parte agemus ; ,
MuciuM. secunda de Usuris ; lertia de Mora.
(i) Cun addit, vel ex ojjlcio JuMcis '

An quod tem- {i) Suapte natura citra calluram.
pore Pomp( nondum aliae usurie in u.su e anl quam con-
ventionalcs Lt ccnset D. Noodt. Vid. Nc . ad I. 33. § 3.
infra Part. :
PR I MA PAR S.
De Fructibus et Causis.
Circa Fnictus ei rei Causas qticeri potest , Ex quarum rerum petitione Fructus reslitui deheant
qiio iempore , et in quod tempus eorum ratio ha- et qui Frucius.
beatur in variis judiciis ; necnon quomodo cesti-
mentur. § 1 . Dc casu quo possessor est bonce fidei in
judiciis In rem.
SECTIO I.
•III. Cum Fructuum dominium

, ipsius rei domi-
An et ex ejiio tempore debeantur in diversis num ; possessor autem bonce

regulariter sequatur
judiciis , Fructus et Causa. fidei quandiu dominus non apparel , ipse pro
,
domino rei Itabcatur liinc est quod Fructus euni

:
ARTICULUS l. sequi debcnt , nec intcrcst an ipse an alius eos

scveril aut perceperit.
Ex quo temporc dcbeantur in judiciis ln bem. Ita Llpianus : la alicno fuudo quem Titius bona
fide niercalus fucrat , fruiucDlam sevit. An Titius
Quum cx quo Fructuum et Causce ratio
qucerilur bouae lidei emptor pei ccptos Fructus suos faciat ?
habeatur in judiciis In rem; vatde interest , bonce Respondi , Qiiod [ad] Fructus qui ex fundo per-
an malce fidei fuerit possessor. Itcm videndum in cipiuiUur, iiitelligi dcbet propius ea accedere quje
;
, ,
TIT. I. DE USUIIIS, ET FIl UCTIBUS, ET CAUSIS, etc. Zxi

scrvi operis suis ncquiruiit (i) : quouiam In pi;b- iiim donata ab eoquc ahalieiiala sit bona; fidei
,
«;iprF.Ni)i.s magjs cohporis jus i.x yuo

rRuCTiiius emplori (4^- d. l. 48.
rf.RCinUNTUH QUAM SKMINIS EK QVO ORIUNTUR Doiiiino aulem reni suain vindicanli extantes {i)
,
AS)'i<;irun. El idio iicnio iinquam dubilavil fjuiii ,

et nonduin usmaplos rcstitiicrc tcnebilur : lU vid.
niro fuiKlo riaiuciituin luum sovciiiii, segrics
si iii supra Ub. G. Tit. de Rei viudic.
el mcssibiis collcctum fuiiil, mcum ficrct.
quod cx
PoiTO honas lidci possessor iii pcrcij)icndis Fruc- § 2. Be casu quo posscssor est malw fidci in
tihiis id jiiris li;ibcl quod doiiiiiiis pijndionim ,
pidiciis ln BEM.
tributum est. Prxlerea cum ad Iructuarium pcr-
tineanl Fructus a quolibet sali ; quanlo magis lioc V. Maliv ftdei possessor , nec ante nec post lilcm.
in bona; (idei possessoribiis recipieiidum cst , (jui contpslatain Fructus suos facit ; a quociimqiie sali
j)lus juris iu pcrcipicndis Fruclibus babciit';' Cum fueriiit.
IVuctuarii quidcm non fiant antequam ab co pcr- Et hoc obtinet , eliam qitum socius partem socii
cipiantur , ad boii« fidei auteiii posscssoreni per- sui malit fidc possiilet. Enimvero Qui scit fuiidum
tineaut quoqiio mo<}o a solo separati fucrint sicul :
sibi cumalio communein csse , Friictus quos es
cjus qui vecligalcm fundiim habct , Fructus fiunt co perccpcrit invilo vel iguoraiite socio , non nia-
simul atque solo scparali sunt. /. 25. § i. Jui.ian. jore ex paite suos facit quam «i. qua dominus
LIB. 7. DIGEST. pra-dii est. Nec refert , ipse , an socius an utcrque

,
Nec
solitm iiidustnales Fructus suos facit hoiue eos severit quia Omnis Fbuctus , non jure se-
:
fidei possc.ssor , sed et naturules. /'. G. Et ovium MiNis SED JURE soLi PERCiPiTUR. Et qucmadmodum
lcctus iii fructu suiit et idco ad hona- fidei empto-
: si totum fundum alienum qui scicns possidcat ,
leni pertinent eliamsi prajgiiantes va;nierint vel
: nulla ex parte Friictus suos facict, quoquo modo
suhrepta; sint. Et sane , qiiin lac suum faciat , salifuerint ; ita qui coinmunem fundiim possidet
qiiamvis plenis ubcribus v.-cnicriiit , dubitari non non facict suos Fruclus pro ea parle qua tiindus
potest. Idcmquc in lana Juiis est. l. 48. § 1. ff. de ad sociuin ejus pertinebit. /. 25. Julian. lib. 7.
Acquir. rer. domiii. Paul. lid. 7. ad Plaut. dicJest.
IV. Quemadmodum autem bonce Jidei possessor VI. Et qftidem hac in rc eliam is qui ab initio
rei quam possidet non alilcr doiniiius videtur
, boiue fidei possessorfuit , ex qito scienlia reialicme
quam Interim doiiee verus dominus eani reposcat sitpeivenil,
pro maltvfidei possessore habetitr.
ita interim dwitaxat Fructus suosfacit. Hoc docet Pauhts. Ita ille : lo conlraiium qu»-
Hoc signi/icat Paulus. Bonae fidei emptor non ritur: Si eo lcmpore quo mihi res tradilur, putein
dubie percipiendo Fructus cx aliena re suos Inte- vcndcnlis cssc ; deinde cognovero alienam csse :
RiM facit non lantuin eos qui diligentia et opera

, quia (6) persevcrat per longum lempus capio aii ,
ejiis pervenerunt sed onines (2) quia quod ad

,
: Fructus meos faciam? Pomponius , Vercndum nc
Fructus attinct loco domini pene est. Deniquc
, non sit bonx fidci possessor, qua.wvis capiat (7) :
ctiam priusquam percipiam statim ubi a solo , hoc cuiin ad jus ( id est, capionem ) ; illiid ad fac-
separati sunt , bona; fidci cmploris fiunt. Nec in- tum peitinere, ut quis bona aut niala fide possi-
ierest ea res quam bona fide emi longo tempore , dcat. Nec contrarium est quod long in lenipus
,
copi possit ; uecne veluli si pupilli (3) sit aut vi

: , currit nam c contrario is qui non polcsl capcre
:
possessa , aut PrKsidi contra Legem Repetuuda- propler rei vitium (8), Fruclus suos facit. l. 48.
cae res non possint usncapi [

ut vi-
(i) Forte ita legendum : Qiiod Fructus ...... intclligi (4) Quaravis enim
deb. infra lib. 4.. Tit. de Usucap. ] tameu eurum
fnictus
delcnl proplus ad ea accedere iince , etc. Senstis est idem :
dicPDdum de fruclibus ac de operis. Nam et iu fruclu sunt suos facit bonae fidei posscssor.
operas servi ; et f|uidquid ex operis servus acquirit , iudis- (.';) De consumpiis non tcnitur bonae fidei pos.scssor.
tincle acquirit bon;e fidei possessori : pariler igitur fiuctus Namex natura actionis /« rem cst ut po.ssessor teucutur,
possulcre p.s-
funcli dcbent indislincte .ncquiri bonae fidei possessori quatenus demum possidet, aut dolo desiit
:
quos com-
fuadi nec refert a quo sali fuerint fructns ; quoniam.
:
sessoraulem bona; fidei, non possicUt Fructus
quus sm.s esse
sumpsit; nec dolo fccit cousumindo illos
ciomiuus rc-
exislimabat, imo qui interim sui eranl donec
(2) Verpernm objicitur lex ^*". li. t. Vid. solutionem infra
posccret.
de Donat. iiner vir. et uxor. ad quem illa lex
lib. 2'). Tit.
peninci. Non obstat ctiam quod iu Instit. Tit. de Rer. diris. (G) Haec erat ratio dubitandi.
§ 35. Fruotus dicumur fitri bonae fidei possessoris Pro rerendum nc is in quo mala fi;les supervenit,
(,) Id est,
boncc
cultura et cnra ; haec enim ralio[omissa punctuali ralione non quantum ad causara lucraudurum fru.tuuin
sit
quam altulimus ct quae omnes Fructus complectitur J ex ; iiuamvis talis videatur
quaulum .id tai ul-
,
tidei vossessor
usucapionis, solum po.s-
.^buiitlanli afierlur, ad confirmandum jus possessoris bona latem usucapiendi. In causa ecim
îdei circa Fructus qui ex ejus cultura profecti sunl, non sessionis initium spectatur ; nec nocet
mala lul.s supervc
excludendum illum a caiteris Fruclibus. Adde quod ad quam rcspon-
;h1
niens. Ha;c pot.rat esse ralio dubitandi :
cliam Fructus naluralfs plerique, V. G. foctus pecudum, usucapionis ad cau-

detur non ralerc argumenlum a causa
iion siue aliqna possessoris cura percipiuntur. sam lucrandorum frueluum.
supra
(3) Basilica verlerimt, Si /lopuU sit. Utraque lectio ad- (8) Pula quod sit furtiva aut vi possessa. Vid.
,
milti polcst. N. 5. in fiue.
Tom. II.
;, ,
3aa LIB. XXII. PANDECTARUM

§ i.ff. dc 'Acquxr. rcT. domin. Paul. lib, i. ad negavit esse ; nisi fructn» fundi ex venatlone cons-
Plaut, let. /. 26. JULIAK. LIB. 6. EX MlNICIO.
Quod docwmiis honas fidei possessorem in quo
,
mala fidcs supeneneril Fructus suos non faccre , ARTICULUS IL

accipiemlum cst inspecto casu quo dominus ante
usucapior.cm , completam reni suam reposceret : tunc An el ex quo deheanlur Fructus et Causa in
enim tenetur de iis quos consumpsit cx quo malam actionibus Mixlis.
Jidem hahuit.
Inspeclo autem casu contrario dicitiir cos suo- , VIII. In ju'licioY\n\\vm regundorum idemohscr-
facere. Sic accipe quod ait Jidianus Bonx fidci : valur circa Friictus alque injudiciis in rem : ut supra
,
emptor sevit et antcqnain fruclus perciperct

, ,
Tit. Fin.reg. N. i3.
cos^novitliindnra alicnuin esse. An perccplioii judiciis Familia' crciscundffi et Communi divi-
//)
rrnctus suos facial , quajritur ? Respondi Bonn- :
diiiido , cum quisque e.v colieredihiis aut sociis
fidei eniptor quod ad percipicndos Fructus, in-
, ohliiêtur ad communicandum omne lucrum quod
tclligi debet quandiu evictus fundus non fucrit. quisque durante communione percepit , consequenter
Kam scrvus alienns quem bona fidc emero
ct ct Frucluum quos quisque perccpil , ratio in his
laudin mihi ox te mra vel ex operis suis acquirtt judiciis habcnda est, sive extent sive consumplisint:
quandiu a me eviclus nou fuerit. sup. d. l. 25. ut vid. Tit. Fam. Ercisc. N. 69 et 7G.
Non igitur is qui fundmn cohul, eos percipere
Observanduni etiamest, honce fidei posscssorem
potest; sed dunlaxal potest impensas quasfecit, ex
yosl lilem contestalam instar possessoris malcefidei /ds deducere. Hinc Paulus Itera si dividerefundiim :
haberi ut supra vid. lib. 6. Tit. de Rci yindic.

.-
tccum veUm, tu nolis, et colam; an Fructus dividi

debeant post deductionem impensarum? Et puto
In quantm rerum petilione Fructus restituendi
'S 3. dividendos. /. 38. § i^. Paul. lib. 6. ad Plaut.
veniant , el quifructus.
ARTICULUS III.
VII. Videamus an in omnibus rcbus petitis, ii;
Tructus qiioque condcranatur possessor ? Quid Ex quo dcheantur Frucrus el Causa in Personcdihui
enim si argenlum aut veslimcntum aliamve simi- ,
judiciis. •
lem rem quid prjeterea si iisumfiuclum , aut nu-

:
dam proprietatem cum alienus ususfructns sit

,
.
IT. Videamus generatim (2) quando in actione
petierit ? Neque enim nuda; proprictatis quod ad ,
qu.-c est in personam, eliam Fructus veniant. /. 38.
proprietalis nomen allinet , fructus ullus intclligi PaUL. LIB. 6. AD Pl.4UT.
potcsl : ncque ususfruclus rursus frnctKS elegantei
Et quidcm agimus vel ad rccipiendam rem ipsam
coniputabitur (i). Quid igitiir si nnda propri' las
quce nostrafuit, aut ejus possessionem ; vel ad adi-
pctila sit? Exquo perdideiit fiiicluaiius usumfiuc-
/>iscendam rem quce nostra nunquam fuit.
tum, seslimabantur in petilione fniclus. Iicm si
ususfruclus pelitus sit ; Proculus ail iii fructu? ,
% i.De aclionihus Personalihus quihus agimus de

perccptos condemnari. Pra-terea Gallus-.^lius pii-
recipienda re quce nostra fiul.
tal, si veslimenla aut scyphus petitasint; in fruclu
hKC nnmfrauda esse, quod locata ea re mercedis
Boniiue capi potuerit. /. 19. Gaius lib. ad L. XI(. X. In his judiciis omnis Causa et omnes Fructus
Tab. quos rcus pcrcepit restitui dehcnt cx die aulent
, :
Iter quoqne et actus si pelitus sit, vix est ut morce eliani hi quos percipere poluit. V. G. Et quidem
Fructus ulli possit a-stimari ; nisi si quis commo- si fundus ob rem dalus sit, veluti dotis causa; ct
<ium in Fructibus numcrarct, quod habiluius essct renunliata afliuitas (3) Fructus quoque resti- :
petitor si stalim eo tempore quo pctiissct , ire tuendi (4) suut; ulique hi qui percepti sunt eo tem-
agere non prohiberetur. Quod admiltendum esl. pore quo sperabatur aHinitas. Sed et posteriores si
d.l. 19. § I. iu re mora fuit (ut ab illo qui rcddere debeat) om-
autem ex venalione prqficiscens rcgula-
Utiiita^s nimodo (5) restituendi sunt. Sed et si pcr muhcienx
riler non attenditur. stetit quominus nuptise contrahantur; magis csl ut
Enimvero Minicius Vcnationem Fractus fundi , debeat Fructus rccipere, Ralio (6) autem hsec est
(i)Tfam ex ipsa re ia qna ius nsusfructus Iiabeo, non" non secuta. Ec quidem non tanlum extantes , ut in aciio-
tx meo jure ususfructus , giguuutur fruclus. nibus In rem, sed etiam consumptos Fructus restilucre te-
netur non enim ratione possessionis tenelur, sed rationn
:
(2) Ita lectio Vulgata ; rectior Florenliua quce habtt,

obligalionis su;e qua tenelur ad rei restitutiouem;-quae res-
^^nxrati.
titutio omnem causam rci compleclilur.
(\) Id esl rpnuDliationf dissoluta fuerint sponsalia ei
(5) Id eat, sive perceperit necne.
,
quibas conlrabcQda aSiuitas, i(i est, contraiieud» nuptiae

(fi) Hatio cur sponsus de perceptis lantnm , non etiam
fperabantur.
de pcrcipieudis teueatur ; aatequam in niorafuerit, /itcc
(4) Quum quis aget judicio Conditionis oh rern Jati, le est , elc.
i
,
riT. r. DE USUIUS, ET FKUCTIBUS, ET CAUSIS, ete. 323

qnod si spoDsus non convcnicbatur rcstilucrc Fruc- Eninivero in his cliam aetiuiiihiis PraUor nit
tus, licucrat (i) ci ncgligere fuadum. /. 38. ^' i. Restituas. Et ideo qumn r<slilui Pia-tor vult, vc-
P>\1 L. I.IIi. (). AU Plaut. luli iii Interdicto UNUii vi, cliam Fruclus sunt rcs-
licm si iiidehituin fiindum solvi et repeto; Fruc- tiluendi. d. l. 38. §. 5.
tus quoque rcpclcre debco (u), d. l. 38. § 2.
Idcmque cst si mortis causa fundus sit donalns; § 3. Ex quo dehcantur Fruclus et Causa in judi-
et rcvaluerit (3) qui douavit, atquc ila Condiclio ciis in quibus dc adipiscenda rc qucc iwslra nuii'
uascatur. ^./.38. §3. quainJiUt agitur.
Itcm si vi mctusvc causa rem tradam; non alitcr
niilii rcstituisse videtur quam si Fructus mihi rcs- Ilic distinguendum est , an ItcEC fudicia sintslricli
titiiat : nec mora (4) oiea mihi aliquid aufcrt. d. Jiiris , an boncejidei.
l. 38. § 6.
lu Faviana quoque actione et Paiiliana ; pcr Primus casus ;
quam, quae in rrauilem creditoruin alicnata sunl,

Si judicium sit stricli Jiiris:
revocantur; Fruclus qiioque rcstituuiitur naiu :
Pra-tor id agit ut pcrindc sint omnia alqiie si nihil XIIT. In his jud/ciis qiiuni Stricti Jiiris swit
alieiiatum cssct. Quod non est iniquum. Nain el Causa el Fruclijf r^
dcbcntur; iiisi hcec fueriut
vcrbum Restitl as quod in hac re Pra;lor dixit , in stipulationem aeducta. Ex die tamen accepti/u-
jilenam habet significationcm ut Fructus quoque dicii debentur.
restituaiitur. d. l. 38. § 4- Ilinc Paulus : Si actionem habeam ad
id conse-
Ceneraliter eniin Quum verbum Restituas in quendumquod meum non fuit, vclutiExstipulalu;
Lcge invciiitur, elsi iion specialiter de Fruclibiis Fructiis consequar, etiainsi mora facta sit.
iion
addiliim est, tiuicn etiam Fruclus sunt restilueiidi. Quod si acceptum est judicium ; tunc Sabinus et
/.173. % \. de Rcg. Jur. Paul. lib. 6. ad Plaut. Cassius ex a-quitatc Frcctus qiioque post accepliini
judicium prwslandos putant Cansa restiluatia- (7).
XI. In actione De dote non veniunt quidem ,
Quod puto rcctc dici. d. l. 38. § 7.

JFiuctus ejus teiiiporis quo duravit matriinonium ;
Et alibi Quum fundus vcl homo per Condic-
:
cuin hi marito pro sustinendis malrimonii oneribus
tionem petitus csscl; puto hoc nos Jure uti iit ,
debeantur. Ca-tcmnt Aote matrimonium quoquc
post judiciiim acceptum Causa omnis rcslituenda
Fructus percepti, dotis fiuut; et cum ea reslitium-
sit; id est, omiie qiiod habilurus essct actor si lilis ,
tur. sup. d. 38. § 12. l.
conteslanda? lempore soiutus fuisset. /. Zi. ff. de
Siiniliteique Si dos pra;legata fucrit , aiil€ iiiip-
Reb.crcd. Pavl. lib. 17. ad Plaut.
tias percepii Fructus iu causam lceati veuiuiii.
Simililer Papiiiianus : Vulgo rcceptum est ut,
d. l. 38. § 16.
quamvis In persoiiam actum sit , posl lilem tamca
conlestalam Cansa piKstclur. Cujus opinionis ratio
§ 2. Ex
quo debeantur Fruclus et Causa iii In-
redditur; quoniam cjuale cst quum pelitur , tale
tcrdictis ct aclionihus iii qidbus de recipicnda
dari dcbet. Ac propterea poslea captos Fructns ,
possessione rei nostroi agitur.
|.arlumque editum, resiitui oportct. l. 1. PAriN.
LIE. 6. QU.E6T.
XII. Si possessionem naturalem revocem, pro-
prietas mea manet ; videamiis de Fructibiis. Et XIV. Fructus nutem ante acreptum judiciumpcr-
quidem in deposilo et comjnodalo Fruclus quoque cepti non debentur non soluin quum medio tcni-
,
praestandi sunt, sicul dixinuis (5). d. l. 38. § 10. pore edili suiit sed et V. G. Quum fuiidiim sti-
:
In Interdicto quoqiie Quod vi aut clam, mae;is pulattis sum, non veniunt Fructus qui slipulationis
est ut omuis Causa el Fruclus reslituaulur. d. i. 38. tenipore fuerint. /. 78. § de Ferb. ohlig. Paul.
\.Jf.
§«.. .
LIB. 62. AD Ed.
Eadem ratio est in Fruclibus praediorum urba- Idemdic de Causa. Igitur Si quis ancillam sislcre
Borum (6). d. l. 38-5 i3. se in aliquo loco promiserit, quse pracgnaiis erat;
(i) tlnasquisqiie rei sua modcrnlor rst i-t .irbiter. Jure perceperit necne, debet restiluere fructus quos aclor per-
sponsus potuit fiinduni suum uegligcrc qciandiu Don re- ,
cepisset.
poscitur cum fructibus ; adeoque uon Jcbel leneri dt fruc-
((.) Id est, in pensionibus seu mercedibus quas inquilini
tibus quos non pcrcepil.
prastant, ct quce vice frucluum suut larga toim signillca- :
{i) Scilicet pfrcepto.s ante moram ;

post moram omni- ,
tione hic appellautur Fruclus.
mudu, De perccptis autem quaudiu buiia fides ilurjjvit,
nou tenetur ultra qnam locnpklior est ila cuim specia- : (7) Nam ex contestatione obligatur rcns', vclut ei
litis
liler oblinere in Coiulictione Iiidtbiti, supra viJ. lib. 13. d. quasi Ciintractu; ut rcm (|uam dare condemnatus .îl, iu
tit. N, 46. cadem cau.ia prsstet. Non videtur aulem prieslare in eadcra
caiisa; nisi reatituat actori omnem utiliiHlim quam lialiuis-
(3) Convaluerit.
set, si ei res statim quum acceplum est judicium nsliiuia
(4) Ccssatio mea in re repetcnda niMI milii aufcrt : de- fiiissKt. IIoc noii porrigendiim est ad usuras nec cnim ipsi ;
Jbcntur enim fructus : antequam rwpet.Tm. rci acceptaefcrunuir; ul ncti-obseiTat D. ScLulling. Thes^
{5} Supra ex cadem I. 38. § i.Dimirum omncs fruelu.'! Controyers, Decad. 94- Xtes. 3,
ûos reu« jpercei)it ex die moiK aulcm, omnimodo , sive
:
^"
,
LIB. XXII. PANDECTARUM

etsi sinc pavle ram sistat in eadein causa e:
sistereintelligitur. /. 38. § 8. d. tit. Ibid. lib. 72. SECTIO II.
In quod tempiis Friictus et Caiisa in dwersis

Si judicium sit boncvjidei.
judiciis debeantiir ; et quomodo cesti-
inentur.
Injudiciis boncefidei, Fructus et Causa ex
XV.
die morce dcbentur: el quidem in nonmdlis etiam antc. § i. In quod tempus debecaitur.
moram, in cceteris saltem ex mora. V. G. Ex caiisa
XVII. Hoc ex Papiniano discimus. Ita ille :
ctiam cmptionis F'ruclus reslituendi (1) sunt. /. 38.
AD PlAUT. In fideicommissi persecutione , cum post judicis
§ 8. PaUL. LIB. G.
Sententiam moram fecisset heres jussit Imperator
socictalibus Fructus conimunicandi
;
Seil ct \n (1)
Marcus Antoninus, intermisso legitimo tcmpore
l. 38.
suiit. d. § 9. quod condcmnatis praestatiir (6), ut usque ad Sen-
cxtciis qiioque bonae fidri judiciis Fructus
In leiiliam commoda fidcicommissaiiiis accipiat (7).
omnimodo pia-slanlur. </. /. '5.
^- % Quod Decrctum ita accipi oportet si ante judicis ,
Similiter quum aclio Ex lestattknto elpersecutio Scntenliam mora non intervenit; lamclsi non facile
/ideieomrnissi ,
quod ad prn'stationem Fructuum cl cveuire possit ul mora non prfficcdcnto, perve-
,
Causo! atlinct, judiciis bonce fidei annumercnlur : niatur ad iudicem scd puta Legis Falcidiae ra-
:
in Ids etiam Fruclus cl Causa ex mora vcniunl. lioncm interveuisse (8). Coeterum si autcquam ad
Uiiic Rcspondit Paulus, Moram in solvendo iidti- jiidicem perveniretur, in mora hcrcs fuit; exinde
coinmisso factam parlus quoque ancilUiiuin rcsli-
: Fructuum j)r3estandorum necessitatc astrictus ,
titucndos. /. i^- Paul. lib. i4- respons. qua landum ratione (quoniam et .Sententia victns
Ilem Equis pcr fidcicommissum legalis ;
post temporis spalio Fructibus liberabitur?
est) lcgilimi
moram heredis, loctus quoque debenlur. /. Sg. JVlo- Cum ea lemporis intercapedo judicato dilalionem
DEST. LIB. 9. DIFFERENT. dare, non lucrum afferre debeat. /. 3. Papin.
LIB. •!0. QU.IiST.
Obiter nola : F.quitio autem legato; etiamsi mora
ron inlcrccdat, incremento gregis fcetus (3) acce- Nequc soliun in judiciis boncB fidei, ad quonim
duiil. d.
imtar cst Jideicommissi persecutio , sed et In his
l. 39.
qnoqiie judiciis qua; non sunt arbitraria, nec bonw
Simililer Papinianus. Equis per fideicommissum
fiJci posl litcm conlestatain actori Causa pi;es-
post moram foetus quoque prxstnbitnr iit
,
rrliclis; ,
tanda est in eum diem quoSentenlia dicitur. Certe
Friiclus sed fceius secundus, ut Causa (4); sicut
post rem judicatam tempus a fructibus dependendis
:
paitus mulicris 5). /. 8. Papin. lib. 7. respons.

immune est, (/. /. 3. § i.
XVI. Scd in his omnibus judiciis , ex mora non
solum qui pcrcepti sunt Fructus debcntur; sedcl qui § 3. Quomodo cestimentur Fructiis.
percipi poluerunt, ita lamen si honeste percipi po-
tuerunt. Nam(icntraliler observari conveiiit, boiiffi XVIII. Dechwtis impensis Fructus intelliguntur.
Jidci judicium iioii icclpere prKstatiouem qu.-e Nani Quod in Fructus redigcndos impcnsum est
contra bonos morcs dcsideretur. /. 5. Papin. lib. aS. non ambigitur ipsos Fructus diminuere debere.
<JU,1iST. /. 46. Ulp. lib. 62. AD Ed.
(i) Statira e\ quo soUilum e.st pretiiim ut vid. supra ; (6) De boc induciarum temporc quod conJeronatis con-
lib. 19. Tit. de ^clion. Empl. Parl. i. Sect. 2. cap. i. ccdilur ut iudicalo satisfaciant , yid. infra lib. !\-i. Tit. de
art. 8. Jiejudic. Sect. 5. Art. 1.
(a) Id cst, restitueadi. ViU. supra lib. 17. Tit. Pro Socio Heres qui post conjemnationem, et post elapsas quae
(7)
Sect. /j. condemuatis conceduntur inducias, raoram in pisestando
(3) Non tonquam fructus , sed tanquam si ex ipsis equi- fiJeicommisso fecit, debet prsestarc fideirocnmissario fruc-
tium quoil legalum tst constet : Equitium quippe est quid , lus c[uos percipere potuil ex die litis contestalie usque aJ
quoj incrementum et decissioneni rccipit. Sententiam tempus autem in Juciarum quae post Senientiam
;
Fruclus frucluum uoii possunt cltberi tanquam fruc-

conceJuntur, immuoe «st ab hac prsestatioue.
(4)
tus rei debitx, cum ex ips.i nati uun siut; sed anuume- (8) Qui provocat ad juJieium non animo iuficiandi dc
raiitur c:iusae rei. Causa euim cuntinet omnem utililatem biti et JissereuJffi solulionis, sed ut conipuietur quantum
quam habuissel iictor, si ns statim essel rtstituta. debeat, moram non facit. Vid. infra Part. 3.
(5) Partus nou est iu fruclu [ ut >id. supra : lib. 7. Tit.

de Usufi:] scj dcbetur tanquam causa.
: ;
,: : : : : :
TIT. I. DE TJSURIS, ET FRUCTIBUS, ET CAUSIS,
SECUNDA PARS.
De Usuris.
SECTIO I.
DonRAiyTES, quce novem.uncias in anno prcesla-
haiit ; singulis inensibus , ires quadranies Cciite-'
simce :
De Usuris in gencre.
(Lcs ~ du cciiticme par mois.... 9 pour 100 par
ain.
Usurce accessio debitce quantitatis , pro iisu
stint Besses, cpta! in annum uncias octo; sen singulis
soriis prcestanda. Schidting. Thcs. coiilrov. De- mcnsibus duas tertias uncice partes :
cad. 90. ( Lcs 1 du ceutiemc par mois.... 8
pour 100 par
an ).
§ I . De Usiiranim computaliom. Septunces reddebant singidis mensibus dimi-

,
diam et diiodecimam uncice partcm ; anno vertenie

XIX. Cum hocce TilulO) etpassim in Di-
in ioto seplein uncias assis usurarii
gcslis , rccurranl Usurw Besscs, Tricnles, Scmis- (Lamoilieet-^ducenticmepar mois...7pour 100
ses, etc. Hic slatim prceintttcndum vidctur , quis paran).
Jiierit modus computandi Lsuras apud Ronu!n6tS: Semisses scu Semissaees , qucs semiunciam singulis
Etprinio quidcm, sorlem quamlibet fenori datam mensibus , proindeque in aiino semissern assis sett
dividcbant in Ctnlum partes. Unde Horalias ad sex uncias prcestabant
illam Usurarum computationem alludens : (La moilie du centiemc par mois.... 6 pour 100
par an ).
Romani pueri longis rationibus .issem
Disciint in partts Cemtum declucere. QuiNcUNCES reddebant quinque uncias inannum;
de Arl. f)oet. v. 3^5. singidis mensibus tertiant ei duodecimam parteni
uncicv
Cenlesimam hiijus sortis in Mcnses singulos sii-
(Le tiers etT^ ducentiemeparmois.... 5pour loo
pulari licitum erat Usurce nomine : et licec erat
par an).
majcima et gravissima usura ; Scilicct Centesima
Trientes, icl est, qitce tertiam partem uncice in
pars soriis in umimquemque menscm (le cetilicmc
singulos menses qualuor uncias in cmiiuia reddc-
par mois ) quce singiUis Kalendis solvi solebat. Quo
;
,
bciiit:
etiam perlinet iliud Horatii
( Le tiersdu centiemeparmois.... l\ pour 100 par
Quum tristcs misero veniTe K.ilcndie an ).
iSe;7n. lib. 1. Satyr. 3. Quadrantes, seu quartam parlem uncice in sin-
Jam vero , cuni diioclecim in anno sint menses , et giilos menses reddebant , tres uncias in annum :
As duodecim eliam partibus scu Unciis consiet (Le quart du cenlieme par mois.... 3 pour 100
Centesima illa pars soriis Uncia vocabatur ; et ,
par an).
unoquoqiie mense soluta , aiino elapso efficiebat Sextantes illce dicebantur quce sextam parieni
TJsiRAM Assis seu A.S Usurarium, idest, duodecim uncice singulis mensibus , duas uiicias verlente cmno
Cenlrsimas. fgitur qiii Usuram Centesimam stipu- prcestabant
laius fiierat , idem est ac si siipulatus essel duode- ( Le sisieme du centieme par mois.... 2 pour 100
decim pro Centuin : par an).

(Le cciilieme parraois, oti la pour loo par an). Unciari.ie denique, qiice integro aniio integrcim
Retenta autem illa Assis Usurarii , seu poliiis iinciam duodecimam scilicet uncice per singulos
,
Uncianim ex quibus As consiabat, computatione inenses prcestabant

singula Usiirarum nomina facilc explicanlur. (Le 'douzieme du cenlieme par mois... ipour 100
UsurcB Deuncus, illce siint quce undecim Cenlesi- par an ).
mas in aniio reddcbant; singulis scilicet mensibus Hinc videre est quid sit feiius Semi-ukciarium :
tres quadranlcs et cluas duodeciinas Uncice seu Cen- (un demi pour 100 ).
tesimcP :
Ad hanc Assis compiitationem revocantiir etiam
(Les I et du cenliemc par mois.... pour 100 graviores Ccntesiniis usiiriv ; sive quas contra Jus
-^ 1 1
par an). scepc e.cigebani iinpudentissimi fencratorcs ; sive
Dextantes seu Decunces, quce decem uncias in quce interdum liciice eraiit , neinpe in 'rrajcctitiu
anno reddebcmt pro Ccnium; id esi', singidis men- pecunia: de qua Tit. seq.
sibus trrs quadrantes et duodecimam Uiiciiv parleni Sic SESQUi-CrNTESniA dicilur qiiiv CcnWsiinnm ,
(
L<si ct 7j du ceiiticme par mois... lo pour 100 Usurarn ct dimidiain Ccnlcsimcc continci (18 pour :
parauj. 100 ).
,
32G LIB. XXII. PANDECTArtUM

Sic etquamh usurce Bin.e , Terna^ , iino ct Qvus.v. pecunia solveretur, ejus lemporis inculpatam esse
dicuntur ; inlelligendce sunt BinjE-Centesima; ( n4 moram conslitit. Ideo si iuajores Usurse prioribus
pour loo ) : TebN/E-Centesim,« (36 pour loo ) : petanlur, csccpiio Doli non iuutiliter opponetur.
Qiinje-CentesiMjE (6o pour loo ). d. § I.
Tern,« seu Triplicis Usurte nientio filapudjuve-
XXII. Obsen amhim est, non posse qucni sl/pu-
tial. Satyr. IX. v. ^. lari Usuras graviores sub hac conditione Si roinorcs
PoUio qui Triplicem Usuram prcBStare paratus ad diem solulae non fuerint nisiex die conditionis,
:
Circuit, et fatuos non iuveait. non vero retro ex die conlractus ut patet ex specie :
sequend.
Meminit etiam Quirje tfsurw Horalius , Serm.
lib,' I. Satyr. i. v. \i.
Cum quidam cavisset se quot annis quincunces
Usuras pr.-eslalurum; et si quo anno non solvisset,
,
QciHAs hic capiti mercedes exsecat, tunc totius pecuniae cx die qua muluatus cst, se-
misses soluturum et redditis per aliquot annos
;
§ 2. Quce res addilarnenla Usurctrum recipere Usuris, mox stipulatio commissa esset IJivus Mar- :
possint. cus Fortunato ita rescripsit « Pr.esidem pro\inciaB

:
» adi qui slipulalioncm de cujus iniquitale ques-

,
XX. Usurarum addilamenta recipere possunt pe- ,
tus es ad modum juslK exacliouis rediget ». Ha-c
,
cunia numerala etfruges; scilicet si principaliter dc- Constilulio ad iufinitum modum cxcedit (5). Quid
heantur.Nnm Usurarum Usurcv (i) non adndttuntur; crgo ? Sic tempcranda res cst, ut iii futurum dun-
et ParitcrFaalui libro iG Rcsponsonim respondit. taxat es dic cessatiouis crescat Usura. l. 17 Pail,
Neque eorum fructuum qui post litcm conlesla- LIB. SING. DeUsURIS.
ta oilicio judicis restituendi suiit , Usuias procs-
ri
Circa hanc stipulalioneni , non prcelermillenda
tari oportere; nequc eorumqaipriusperccptiquasi elegans altcra species quce ileni a Paulo referlur.
Dialê fidci possessori coadicuntur {i). l. i5. Seia niuluam pccuniam accepit a Scpticio. De
Ccetevuni si quod Fructuum aul Usurarum nominc Usnris ita convenit a Nisi sua quaque die Usurae
:
tlebebatur , novatione facta tanquam sors dcberi » supra scriptas cxsolveientur , vcl post tertiura
coepisset; Usurarum additamenta Jure veteri reci- » nicnsem , tunc in niajores usuras Seia tcncrelur :
pere polerat. Justinianus hanc Jraudem Legi ficri » ef deinceps per siugulas pensioncs,si conditione
non passtis est. I. 28, Cod. h. t. » data , Usurae non solvcientur, ea conditio ob-
» servaretur donec oninis summa debita lioc no-

XXI. In specie sequcnti non vidclur Usurarum
» mine essolveretnr ». Qitsero an hsec verba , Et
iisura promissa ; sedipsius sortis uberior Usura sub
DEINCEPS PEB SIKGULAS PENSIONES 61 COKDITIONE
conditione promissa.
DATA , UsURjE NOW SOLVENTUK , EA CONDITIO OE-
Pacto placuit ut ad dietn Usuris ron solulis
SERVABETUR , co pcvlineant ut , quamvis commissa
fructus hypothecarum Usuris competisarentur lini
sit forte prima stipulatlo, non lamcii in ampliorem
legilima; (3) Usurse. Qiiamvis exordio niinorcs in
qtianlitatem Usurarum conveniri possit quam ejus
stipulatum vencrint, non esse tanien irritam con-
pensionis nomine quse egressa est diem praestitu-
veutionem placuit ; ciun ad dicm miuore fcnore
tum ? Paulus rcspondit , Plures conditiones conti-
tion soluto , legitimoe wajorcs Usura; stipulanti recte
iiere eam stipulalionem qua; de gravioribus Usuris
promilti potuerunt. /. i. § 3.^1 de Pign. ethfpoth.
prsstandis subjecta est; id cst , ut per singulas
Papin.eie. ii.resposs.
pensioncs conditio inspcctarelur non illatarum suis
Nec inutilis legitimne Usurae stipulatio videtur sub
tcmporibus leviornm Usurarura et ideo posse evir :
ea condilione concepta , Si minores ad biem solut.e

tari pcenam sequentium pensionum. /. la. Paul.
voN FUERiNT. Son enlm pcena (4), sed fenus ube-
HB. 4- RESPONS.
rius fusta ratione sorlis. promittitur. /. 9. § i. Ieid.
Obiter notaquod hcEcVsuionum stipulatio, quain- XXIII. Dixinius pecuniam et fruges , si princi-
vis debitor non conveniatur, commiltilur. r/. ^ i. paliler debeantur , Usurarum addilamenta recipere
Si lamen post uiortem creditoris ncmo fuit cui posse. Ctvtcra autem corpora hcec additamenta non
(i) Csnrarom usur.ie qui Analocismiis dicnntur non ,

(3) Id est, ccntesinuB. Vid. infra N. 29.
Eemner prohibicp lucrunl. Refert enim Ciccro [lib. 5. .id
Ep.fin. ] EdictLitn rroconsulnre Cilicibus a se propo-
.^ttic.
(4) Id est , non est poena seu usura usurarum Bon solu-
tarum sed fcnus tiberii(s ipsiusmct sortis , sub hac cou-
siium, qno cenicsimas cutn anniversano Aiiatocismi obsec- ;
ditione in stipulalionem deductum.

Vaturutn se profitetur.
(2)Et generaliter; quum fructus non principaliter, sed (5) Florent. qffimiui,. Sensus est : Pra»sidem non aST-
;.
tanquaai accessio rei quoe vcl uostr.i e.st vel nobis clebila , trlagit aJ servandum moi lura usurarumcautionepr<eSniluni,
nobis debentur; eoriira usurse non debentur non enim : sed permittit ei rigoreD i hujus cautionis a?quilatis ratiou;
ikdmittitur acct-ssio acccssionis. Cum autera in pctuione tcmperarc. Quomodo julem tcmperare debeat , docet
hereditalis fructus anie lilem percepti veniant tanquam ipsi Paiilus : nimiium ut in fiLturnin duntaxat crescat usura.
auxcrinl bereditalem , et sint res scu paries herediiatis ; Durius cnim Impcralori visum esl puuiri moram uon solum
liinc eorum fructuum seu potiiis pecunise ex bis redaclê pro tempcre quod scci itum est scd et pro eo tempoie
,
usura; dcbentur : 1. 5i. § >. fif. <ie Petit. hered. et I. iS. ff. quod moram proccrssil. Siholiaslcs Gia;cus ad h. 1, uaUi
(le Ilis tjux ut iniiign. aiijer. rem noyam liic cuuslitutam tuiise a O. Marco.
,
TIT. I. DE USURIS, ET FRUCTIBUS, ET CAUSIS, etc. 3.7

rcciphint, nisi ei cui dcbenlur rclicta fuerinl iit Lita; repetuntur (3) , iieque lu sortem acccpto
'vcndrrciiliir. ferenda; sunt. /. 3. Cod. h. t. Sever. et An-
f/inc Si auro vcl argenlo facto pcr fideicomniis-
sum leliclo, mora inlorvtMiciit ; an Usuraruni ;bs- JJinc cx pacto, Cum dcbilor praluila (/() pecunia
timalio facienda sit tractari solet ? Plauc si male- ntatur potcsl credilor de (ruclibus rei sibl pii^ne-
,
riaiuistam ideo rcliquil,ut ea (lislraela pecuniaquc rata; ad modum legiliraum Usuras rclincre. L ff.
rcfccta , fideiconmiissa solverentur , aut allracnta Jn quib. caiis. Pign. vc.l hypoth. Paul. lib. 2.
pra^starcnlur ; non oporterc frustrationcm impu- SENTENT.
nitam esse, responderi opoitet. Quod si fortc Hinc etiam sequitur qiiod rcscribunt Severus et
idco rcliquit,ut his vasis ulerctur; non sine rubori- Antoninus : Pcr relcnlionem pif;noris , Usuras scr-
desidcrabuutur usurac idcoque nou cxigcnUir. /. 3.
:
vari posse de quibus pi;cslandis convenit , licct
PaPIN. LIB. 20. QU.EST. slipulalio intcrpusita non sit , mcrito couslitutum
5 4-
cst : ct ratiomm habet, cum pignora convenlioue
XXIV. Quod sifactiiin debeatiir ; curn hoc dchi-
pacti ctiam Usuris obstricta sinl. /. 4- Cod. h. t.
iiiin rcsolvattir in pcciiniaiii si factum non fiierit ,
conscqiwns est ut L snraruiii adilitanicnla rcci/uat. Obiter nota quod sequitur : Sedcnim iii causa de
qua agis hax ratio cessat si quidcm tempore
Exemphan njfcrl 1'aulus. Si dicsab his non sit
, ;
qiii statulas vel imagincs ponendas h^gaverunt prao-

conlractus de minoribus Usuris petendis convenit.
linitus; a PrKside lenipus staUiendiim est et nisi :
Postea autem se debitor pra:staturnm majoies rc-
posuerint heredes Usur-is Rcipi:bl!cce ii=qne ad promisit, non potest videri rata piguoris recenlio;
,
tcrtiam centesimoe (i) ptudcut. /. 17. § b. Pavl. qiiando eo tcmpore quo inslrumenta emittebantur,
LIB. SING, DE USURIS.
uon convenit ut pignus etiara ad hanc adjectioneia
leueatur. d. /. 4-
Similiter rcscribit Philippiis : Pignoribus quidem

SECTIO II.
iiitervenicnlibus , Usura; qua; sine slipulatione peli
non potcraut; paclo retineri pojsunl.
De singulis Usuraruin speciehus.
Vcrum hoc Jurc constitulo cum hujusmodi ; ,
nuUo intcrposito pacto (5) tantummodo cert;3 ,
ex comcntione dchentiir
Vsiircv a/iiv sunt quce ;
summ.T pra>5tari pcenam convenisee proponas :
alice qiuji citra coiwentionein ex inora sciUcet ;,

ncc peti nec retineriquicquara amplius polest, et ad
aiil etiam anlc mornni ex naliira contractus seu
,
pignoris solutionem urgeri te disciplina Juris per-
cnusw ex qua debitum est , vel dcnique ex privi- spicis. /. 22. Cod. h. t.
lcgio crediloris.
XXVI. Hcec regulariter oblinent.
ARTICULU.S I, Speciale est autein qiiod Frunienti vel liordet
nuituo dati accessio , etiain cx nudo pacto prses-
De Usuris conventionalibus. tauda (6) est. /. 12. Cod. h. t. ALEXANDrR.
Speciale est etiani quod Etiam ex nudo pacto
Ex qua conventione deheantiir Usurce , et undc dcbentur civilatibus Usura; creditarum ab eis pe-
hcec convetitioprcesumalur. cuniarum. /. 3o. Paul. lib. singul. regul.
Jiistinianus simile privilegium indulsit argenta-
XXV. Cum ( juxla licec quce siipra tradilafite- riis. iXovell. CXXXVI. cap. 4.
rint dc Pact. Sect. 5. Art. \.°J pacla con-
Tit.
traciibus boiue fdei adjecta contractui insinC XXVII. Observandum superest , iii conventione
fornicntqiie actioiiem ex eo descendentein; contrac- aut stipulationc Usurarum scripturam non esse iie-
tihus autein slricti Juris adjecla, non itein: sequilur cessariam , si aliunde eam intervenisse improhari
Usuras in contractihus boncefdei ex pacto peti possit.
posse; in contractibus aulem stricti Juris pcti ex •
Hinc Si interrogatione pivTcedente promissio ,
pacto non posse. Usurarum recte facta probetur , licel instrumento

Tainen nudo pacto proinissce sallem naturaliter conscripta non sit , tamen optimo jure debeutur.
debentur. HincOunmvis Usurx fenebris pecuniae(2) /. I. Cod. h. t. Antoninus-Pius.
citra vinculum stipulationis peli nou possint; ta- Quinetiam ex diuturna Usurarum prcestatione
men ex pacii convenlioae solutse, ueque ut iude- pnesuinitur stipulatio Lsurarum intervenisse.
(i) Id est, usur,is trientes. poti Usura: uon possint, tamen posse credilorem consequi
(2) Matuum est contractus stricli Juris. cas e,\ pacto jure reteutionis.
(3) Utpote naturaliter debitic. (5) Nutlo iriter//osUo pacto quo conveniret ut et pro
Hotomannus Observat. 1. 4- censet legendum non usnris de quibus couvenerat, eliam pignora obligata es-
(^)
gratuita . in quo
sent.
reprehenditur a Roberto. 0t ut sit, seiisua
liujus leqis est
;
posse paciscfcreJitorem ,,ut iu vicem usu- (6) Facilius in hac mutui specie admittuntur usurae, olj
rarum quas mutuae pecuniae debitor ipsi non praestat possit inccrtum prdium fructuum; qui poterunt csse vilioris preti^
,
cx frutlibus rei sibi pigncratae aliquid retioere, inira

,
quum reddcntur, quam quuffl diili suot.
legitimum modum usurarum. Unde seûilur, elsi cx pacto
, ,
328 LIB. XXII. PANDECTARUM

Hinc Qiuim De in rem vcrso cum licrede pa- rograplio « Ille : scripsi me accepisfe , et accepi
Iris vcl domiiii agereUir, et Usurarum quacstio 1) ab
illo ninluos <t numcralos d( ccm ; q'!os ei
moverctur ; Impcralor AuloDiiius ideo solveudas » rcddani Ivalcndis illis pro\imis , ciim si.is Usu-
Usuras judicavit, quod eas ipse dominus vel palcr » ris placitis iriter (a) nos ». Qua-ro an ex eo
longo tcmpore prsestitissel (i). /. 6. Papin. ltb. 29. inslrumento Usura; peti possint , ct qiia?; Mo-
QUJKST. destinus respomlit , Si iion appaieat de quibus
Imo et ohligatio sortis cx tali prcfstatione pra- Usuris coiiveulio farl;i sit, peli cas nonposse. /. 41«
sumitur. ^' 2. JVloDEST. LJR. 3. RESPONS.
Hinc Impcrator quoque noslcr Sevcrus lilia? Kovella CXXXf
I. cap. 5. hoc indulsit privile-
Flavii-Allieuagora; cujus liona fueruul puLlicala ,
, giuni argeiilariis Justinianus , ul etsi non cxpres-
de fisco itlco numeiari dccics cciiteiia dotis uo- X' riiit modiim Usurarum quas pepigerunt , tamen
mine jussil quod ta patrem prseslitisse dolis Usu-

; ulilis sit conveiuio ; ct besses (3) Usurce hoc casu
ras allcgassct. d.l.G.§ i. eis debaantur.
Ca'terum non omnis prcvstatio , sed ea quce diu-

Secunda conditio :
tinafuit , hanc prcesumptionem inducil.
Hinc. Antoninus rescribit. Crcditor instrumenlis Ut Usurce intra legitimum modum consistant.
suis ptobare dcbet qua' intendit , el Usuias se sli-
pulatum , si potcst. ]Ncc euim si aliquando ex con- XXIX. Legitimus Usurarum modus est Cente-
sensu prajstitas suul, oblicationein conslituunt. /. n. sima pars sorlis in singulos menses : unde etiaiii
Cod. h. t. hcec Usiira , passim Legitima dicitur (4). Ccb-
teruni quamvis L surce cenlesiiiue essent licilce y
§ 2. QucB requirantur circa modum Usurarum tamen hce cenlesimce et ciuce his propius accede-
con venlionalium. bant, acerbiores et Gravissiroae videbanlur. Viri
honesli solebanl sub semissibus Usiiris fenerare ;
Circa modum Vsurarum conventionalium , duo quce ideo tipud Pliiiium ( Hist. nat. U. I^.) cli- XI
requinintitr 1.° Ul delerminatus sit ; 2." Ut iion
cniilur Civilcs ct modica-. Unde et Quincunces le-
excedat legitimum modum. \.'iorilnis aimumerantur ; el Trienles minimis (5).
Constilutio auteni Justiniani

, Illustribus perso-
Prima conditio :
nis iiitratrientem lantum centesimce , negotiatoribu.t

Vl modus Usurarum convenlionalium dcterminatus iiitrabessem , cceteris personis inlra semissem dun-
taxat , Usuras exigere permisil In Irajectiliis (G) :
autem contraclibus, vcl specierum fenori dationi-

XXVIII. Hinc Ulpianus respondit , Quod in bus, (7) usque ad ccnlesimam lantummodo licere
slipulalioue sic adjectum est Et Usuras si yuT, slipulari. /. 26. § i. Cod. h. t.
coMPETiKRiNT , nullius cssc momenti , si modus QuodJus eliani ad slipulationes ante hanc Cons-
certus non adjicialur. /. 3l. Ulpian. lii;. 1. els- titutionem interpositas porrigi vohdt. 1. 27. Cod.
PONS.
Similiter in specie sequenti. Ab Aulo-Agerio Ex novella XXXII qui pecuniani agricolisfc-
Gaius-Seius muluam quantitatem accepit hoc clii- nerantur , non amplius possunt percipere singutis
(i) Nonnulll inter quosDD. Noodl et Sclmlting. ncgant fiiit Plebiscito lato sub C. Marcio ct Cn. Manlio Coss.
ex diutina prcTstatione usararum induci obligaiionem earum [Liv. VU. 16.] Postea alio Plebiscito liito anno D. C. 4oS
solTcndarum arg. I. 7. Cod. h. tit. ct 1. 28. Cod. de Pact.
:
ad Semiiincias redacta est usura [Liv. ibid. cnp. 27.] Tan-
Et coDiendunt in spccie liujus legis de boc non fuisse ac- dem anno 411. Lege Genucia prorsus omuis usura prohi-
lum an ex diutina usurarum prasslalione stipulalio de hls bita fst. Et cum Roraoe tantum, non in Lalio, Lcx illa ob-
praeslaiidis intervenisse praesumeretur, imo constilisse eam tinf ret ; dpinde ad vilandas fraudes fcneratorum qui trans-
iulervonisse; sed tautum quaestionem luisse au iu rem pa- cribebant noraina in socios latinos, lata est Lex .Serapronia
liis versum csset quod ex diutiiia usurarum prasslalioue
:
ut cliam Latini ea Lege tenerentur. Verum his omnibiis
ab ip.so patrc iacta, satis probaium esse judioavit Anloni- Legibus nihil ferc actum et nihilomiuus iu iiifinitum fere
;
iius. Verum hanc interprelationem refellunl haec legis verba excreverat fcuus. Uiide Praetores usiuam qua; ccnlesima
Vsnrarurn qintslio riioieietiir. Leges autem oppositas acci- gravior esset suis Edictis inhibueriint ut de se testatur ;
piend.-e sunt de prfestatione pcr aliquot annos , non dc Cicero quum Cilicia; praeesset : Epist. ad ^4ltic. lib 5. Ep.
rrrestatioue per longum tempus. fin. Idem de Lucullo testatur Plutarclius in cjus vitaÎta D.
(2) Suppouendum est, huic pacto stlpulationcm sub- Koodt.
jectani ; ut solebat Ceri. (5) De Usurisquse graviorcsaut modestiores videbantur,
(3) Huii fiour cent. meminit Persius : :
(4) Yarium fuit Usurarum fatum apud rioniano.s. Primo Qiiid petis vt nummi tfiios hic QriNCUNCE xodesto'
Lcge XII Tabul. sanctum fueral ne qiiis unciario feuore A'utrieras, pergant avid<|| sudare Dehbces?
atnplius excrceret [ un ponr ccnt^ ; cum antea ex libidiue
Saiyr. V. v. i^S-
locupletium agitarctur Tacit Auâl. W. 16. Hoc fcuus
:
permodicum fst, utpote duutaxat duodecima par.s cente- (6) Dc qulbus in tit. scq.
siai.o usun. Sed cum brevi ba:c Lex exolevisset, reuovata (7) De quibus infra K. 3j.
,
TIT. I. DE USURIS, ET FRUCTIBUS, ET CAUSIS, clc. 3a()

amiis quam siiiqium in iiii{;ii ros i quod csC Secus oblinet quuni peciiiiia mutiio dala csl
tiicns usurce (i). (juamvii sors infrugibus debeatur.
XXX. Neqite soltim prohibenttir creditores , Usu- Ilinc G ordianus : C\im non frumcntum, seJ
pecuniam fenori tc accepisse allegcs, ut certa mo-
ras ullra /cgitiinitin inodiim expresse slipidari : scd
diatio praestaretur ; ac , iiisi is modius sua
trilici
efiam l'oeiiain ])rn TjM.ris slipulari iienio supra nio-
die fuisset oblatus , mcnsurarum additaiucntis in
diim U.suraruinlicilunipoiest. /.44' Modest.i.ib. io.
fraudem lcgitiniarum Usurarum gravalum le cssc
Pandkct.
contcndas ;
potes adversus improbam peliliouein
f/inc Papinianus PccunioB fenebris intra diem competeiiti uti defensione. /. 16. Cod. h. t.
ccrliim tlcbilo non solulo , dupli (a) stipulalam
' Imo
et circa fruges ipsas Jus immutatum est. Et
in allcro latito supra niodum legitimae usuia; res-
poridi noii lonere. Quaro pro modo cujuscumque
qtddcm Constantinus edixit ut qui indigenli frugcs
mutiias dcderit Usurcv nomine non pliis tertia parte
,
tciuporis superfluo detracio slipulalio vires liabe- ,
Lll. l. 9. PaPIN. LIB. I I. KESPONS.

superflua (5) conscquatur ; id cst , si duos modios
credidit , potcst tres dunlaxat recipere. l. j. de
Siinililcr Gordiantts rescribit : Cum allegas uxo- Usuris iii Cod. Tlieod.
rem tuam ea condfliouc uiillc aureoium quanti- Postea Jiistinianus ( lU supra vidimiis N. 29. )
tatem sumpsisse iit si intra dieinceitum debito
,
ultra cenlesimam ex lali specierum mutuo Usiiras
satis non lecisset cuni poeiia quadrnpli redderet
,
percipi veluit.
quod accepit; Jurisfoinia noii palitur lcgem con-
tractus istius, ullia poenain lcgitimarum Usu- Hoc Jus confirmat Novella , quce velat XXXII
eos qid fructus aridos fenerantur agricolis , Usu-
rarum posse procedere. l. i5. Cod. h. t.
rarurn noinine stiptilari plus qiiain octavam modii
XXXI. Non autcm quis ultra legitimum
videtiir pro integro anno in singidos modios : qiicv Usiira
tnodum Usuras iii specie sequenti de qua
c.rigere ,
esl circiter centesiina ( Douze pour cent).
ita rescribit Philippus
Si ea lege possessionem :
Et ita defrugibus.
inatcr tua apud crrditorcm suuni obligavit , ut
XXXIII. Indistincte atifem si res quaspiam pro
liuctus invicem Usuraruin consequeretur; obtentu
pecunia cestimatas quis accipiat ut ex earum veii- ,
majoris percepti emolumeiui , Pbopter incertum
'ditionepecuniam redigat qiiam mutuam habeat ;
liHJCTuuM EVENTUM, rescmdiplacita non possuntiS).
Usurce tantuni licitce peti poterunt.
/.17. Cod.h.t.
Sic accipe qiiod ait Constantinus : Pro auro et
Sed nec in specie sequenti, de qita ita rescribit argenlo et veste , facto chirographo; licitas solvi
Alexander. Si ea pactinne uxor tua mutuam pe- vel proinitti Usuias jussimus (6). /. 25. Cod. h. t.
cuiiiam dcdit ut vice Usurarum domum inliabi-
Hoc aperlius declaraverant Diocletianus el Maxi-
taret; pacloquo ita ut convcnit usa est , non etiam
mianus. Ila illi : Si pro mutua pecunia qiiain a
locanrlo domum pensionem redcgit referri qu«s- :
creditore poscel)as , argentum vel jumenta vel alias
tioncm , qi;asi pliis domus redigeret si jocarctur species ulriiisque conscnsu sestimatas accepisti ,
quam Usurarum legilimarum ratio colligit , mi- dalo auro pignori; licet uitra Usuram centesimani
niine oportet. Licet eniin ubcriore sorte potuerit
usuras stipulanti spopondisli; tanien sors (pi;ip oesli-
conlrahi localio ; non idco tamen illiMtaim fcnus
matione placito partium definita est , et Usiira-
esse coutractum , sed vilius conducts^habitatio
rum tltulo legitima [ summa (7) ] tantum rjcle
videtur. l. \ 4. Cod. h. t.
Ncc quicquam
pelitur. prodessc potcst qiiod tibi
XXXII. Tn fnigibus , Usurce ultra legitiimim minoris esse pretii piguus quod dedisli proponis,
modum permittiintur ; sed ita demum quum ipsce quominus bujusmodi quaiilitalis solutioui parcas.
jy-uges miitiio dalcc siint. Sci/icet Oleo quidem vel /. 8. Cod. Si cert. pet.
quibusrumque frnctibns niutuo datis ; inccrti pre- XXXIV. fidimiis ultra legitimum modiiin Usu-
tii ratio , adrlitamenla (4) Usurarum ejusdem ma- ras in slipulattim decbwi non oporti-re. Qiiod si
teiiae suasit admitti. l. aS. Cod. PaiLiprus. hoc factum fuerit i demum inlra ligitimiim mouiini
(i) Hoc coDslat ex anliquo Interprele Codlcis Theodo- potest ; I. 8. . In quib. caus.pign. tac. Vid. snpra lib.
siani qui [ ad i. a. Cviei. Tlieod. de Usnr.] Ccstesimc»! d. tit. N. 25.
usur.irum interprctntiir csse tres siliquns iu anno iinde se- raodun
(4) Id est, usuras ultra Ifgiiimum ut Cujacius
;
quitur li.mc usurani unius siliqua; in anno, esse Irieutcm

inierpretatiir ex Basilic. Synops. LX\I. 3. 1 ejL lijrmc-
centpsinjae
[
Quatre pour cent ]. Dop. VII. 24. Vid. Cujac. Observ. III. 35.
Usurae uon polerant excedere

(•2) duplum sorlis. Vid. (5) Le ticrs an sus.
infra N. 4«.
(C) Hac Constitutione Constantinus prohibet quominus
(3) Ita quidem obtinet in Antichre.sl , Fropter incertum crediiorts csrictionecn iisuranim ultra le:;iiinium nioJuQ»
fructuum eventum. Fieri enini potuissn ul nulii fmcius hoc clore tticantur, quod ris su.ns di.straliere vilioris co.icli
nascercntur; quo casu uihil credilor pn Usuris pctert- po- suul iit ptcuniam mut.i.m darcnt : ita lninc ligtm inter-
tui.s.-iel. At quum citraÂnticliriseos pactum simpliciter pretaturD Noodt.
convcnil ut usura: ia fructibus rrliBeautur crcditor non- ;
(7) Ha;c vox ahundat Lcgc
niii intra lcgitiniarum usuriirnm modum fructus tclinere id cst centcsima tautum.
Tom. II. 42
o ,
LIB. XXII. PANDECTARUM

slipulalio valcbil. Nam
Placuit, si\ e supra slatu- terit dici ct tuuc repetiliomem locum babere. d.
tuin modum
qui» Usuras slipulatus fueiit , sive 1.16.
Usuiarum usuras ; quod illicite adjcctum est pi ,
Denique rescripsit Philippus
: Indcbitas Usuras,
non adjecto habcri ; ct liciias peti possc. /. 29. etiamsi ante sortem solutae non fueriut , ac prop-
MaBCHN. LIB. 14. INSTITUT. lerea minucre eam non potuerint; licet post soi-
Jflitlto magis debebitur sors. Hinc Pauliis : XJsu- tem rcdditam credilori fuerint dal» ; exclusa vete-
ras illicitas sorti mixlas ipsas tantum uoq deberi ris Juris varictate (4j repeti posse, perpensa ratione
constat; ca-terum sortem non vitiare. /. 20. Paul. firmatum esl. /. 18. Cod.h. t.
iiB. 12. AD Sabin.
XXXVII.lUicita quidem poena est non sohitai
Speciale ergo est Jits ex Novellis et XXXII sortis usurarum immodicarum exactio ; debetque
XXXIF inlroductum ; ut creditor qui mutuwn ,
ad lcgitimum modiim reduci.

agricolis dando moduni Usurarum his Noi'ellis prafs-
criptum exccsserit Hccc aulem maxime licita poana est, quae deji-
, exactione omnis crediti ca-
ciente solulione , obligationem propter speni solu-
dat.
tiojus ex parte remissam restiluit; ut in specie se-
XXXV. Quod in Usuris legitimum modum exce- quenti.
dil , nec naturaliter debetur unde nec pro eo pig- : Emplor pra:dii viginti caverat se soluturum; et
mis tenetur. slipulanti spoponderat. Postea venditor cavit sibi
Hiiic Diocletianus et Maximianus Pretii rerum : convcnisse ut contcntus esset trcdrcim et, ut ea ;
distractariim quas vcnales praxedcute mandalo iutra piv-efinita tcmpora acciperct. Debilor ad eo-
acceperas, ultra licltum Usuras ex slipulationc rum solulioncm conventus, pactus esi, si ca so-
vel mora prastare, licel pignora data probentar luta intra pra-finitum tempus non csscnt ut ex ,
,
conipelli noii potes. l. 19. Cod. Mandati. prima caulione ab eo pelilio essct. Quaesitum est
Pari ratione , ncc Jidejussores mandatores\'e an cum posteriore pacto salisfactnm noa sil, omne
,
tenentur pro eo ijuod excedit legitimum Usurarum debilum ex prima cautioue peti potest? Respondi
modum. Secundum ea qua^ proponerenlur, posse. /. l^^.JJ.
Hinc Philippus : Constitulionibus sacris qu;e ul- de Pactis. Sc^voLA lib. i. digest.
tra certum niodum Usuras fenebris pecunia^ exigi
prohibent , mandatoribus eliatn vel fidejussoribuS § 3. Ex quo et in quod tempus currant Usurce
subventum est : quibus quasi mandator vel fide- convenlionales , el quomodo sisiantur,
jussor conveutus uti potes. /. 20. Cod. h. t.
XXXVIII. Cunitnt Usuro' conventionalcs ex die
XXX^ I. Cum Usura; quce legilimum modum conventionis , nisi ex certa die aut conditione pro-
excedunt , nec naluraliter debeantur ; hinc esi misscE sint.
quod , sisohiteejuerint , repetunlur. F*requenter aiitem ita promitluntur, Si sons so-
Unde Ulpianus Supra duplum autem Usur» (1),
: llta son flekit; fcl majores promiltuntur. Si Mt-
€t t suiarum usura; nec in stipulatum deduci
, KORES DE QriBTTS PRIUS CONVENIT NOW FUERINT SO-
nrc exigi possimt ct solutae repetuntur, quem-
; LUT.«. Uidcntur autem his casibus promissce sub
admodum futurarum Usuranim usuras. l. 26. § i. conditione , si dcbitor in morafucrit; nec nisi ex
tf. de Condict. indeb. Ulp. lib. 26. ad Ed. die morceîirrunl.
Si tamen sors nondiim soluta esset magis debent , Hinc ^fKjttoiiinus Si per te noQ stat quominus
:
in eam imputan. Hinc idem ait : S\ non sortem intra tcmpora prBefinita pecnniam niinorum sol-
quis sed Usuras indetitas solvit repetere non po- , veres Usurarum, sed pcr tutorcs filiorum crcdi-
terit si sortis debitae solvit. Sed si supra legitimum toris qui eam accipere noluerunt; idque apud ju-
modum solvit ; Divus Severus rescripsit ( quo Jure dicem datum probaveris; ejus temporis qno per
utimur) Rcpeli quidem uon posse sed sorti im- , lenon stetisse apparuerit, Usurae majores non exi-
pnlandum: et, si postea sortemsolvit, sortem quasi gentur (5). /. 9. Cod. h. t.
indebiiam repeli posse (2). Idern definit Scajvola in specie sequenti; in qua
Proinde et, si anle sors fuerit soluta, Usara supponendum esl Lsuras fuisse promissas , si sors
siipia legitimum modum solutse quasi sois iudc non solverelur.
iita (3) repetuutur. Quid si simul solveril ? Po Seia beres uuius tuloris, cum berede pupillaE
(0 TiJ. siipraN. So.Not. (2). pore usura jam sors soluta essetetdcberi
solulae csscnt cjuo
(2) Cum enim quod aute solutum fuissct supra usura- desiissel adeoque nec quicquam es sorle repcti polerat,
:
riim modum, sorlis obligatiouem ipso Jure miDuisset, nec ips.e usurse rcpeti posse videbantur, quia pcenarum
de-
bitor fjui postca sortcm totam .solvil, glua quam cjuod solutarum non cst repetitio I. 4^- ^- ^^ Condict. indeb.
:
tlcbet, solvit acJeoque repetitioni locus c*.

: Alii conlra, etiam eo casu id quod supra modum usura-
,
Non minas rum solutum posse repcli censebant. Ex quarum

essct
(3) repttuntur quam quum sors indcbUa ,
solvilur. Erat lameu duLiiaadi raiio. Vid. Not. seq. seutentiarum varictate varic Jus dictum fuerat quam va- :
rietatem excludil Pbilippus, dum hoc suo Eescripto pos-

(4) Eo casu quo usurae supra modum solutae essent posl-
tcriorem sentcntiam conCrmal.
fiuam jam sors solula luissel , fuerat Juris varietas. Alii
repelilioni locum esse non posse; quia lia>c Supponeudum esl fuisse nsuras m.ijorcs promissasj
(5)
usiicarum solmio sorli iUri Don posset, cum co (em- si minorcs non esscul solul;c.
£
TIT. I. DE USURIS, ET Fl UCTIBIJS, ET CAUSIS, eic. :Pn

Ifansaclione ])acto solo facta, majorcni paitom dehilam cum Usuris tcslibns pra-senlibiis oljtulisti;
solvit; icsidiiain cavit (i). Sed illico uegavit lipn-s eaque non accipicnte, obsignatara cani deposuisli:
40 tiaiisactionoin servare; et apuil judiccin, Tir- Usuras ox eo tempore quod obinlisli, pra!stare lum
TF.i.T. egil; ct victus (y.) provocavil adcoiupttcnlcm cogeris. Absenic voro crcditiice Pia?Mdcm super
judicein ct ab co quoque, ad Priticipeni idoiii
: hoc inler])ellare debueras. /. G. Cod. h. t.
provocavit; ct injiista Iia-c quoque provocalio cjus Si Iioc iion obsen-avcrit credilor ; ohsignalio non
proimnciala ost. ()u;rsitinn cst, cutn pcr liercdcm sistit Usuras, cum iion sil legilime facla.
pupilla- mora intcrcesserit quominus pccunia iu sti-
Ilinc Severus et Anlonimts. Usuras cmptor ciii
pulationcm dedncta ah herede tutoris-solvoretiir,
possessio roi Iradita cst, si prclium venditori noii
iiociinquampctierit;aneihodiedeheanturUsura3(3)
ohtulerit; quamvis pecuniam obsignatam in dcpo-
al) hcrcdc tutoiis? Rcspondit, Si Seia non cessas-
siii causani habuorit ; x-quilatis raliouc pra'stare co-
sct cx slipulalione pccuiiiam ofierre jure Usuras ,
gitur. /. 2. Cod. h. t.
rou deheri (i). l. 112. § 5.J/'. de Vcrh. oblig. Sc.ii-
VOLA. IIB. 28. DIGEST. Ilem ohsignaiio nan est legitimejacta , tiisi sit lo-
liiis dehiti. Quare parlis obsignatio non sistil Usiircis
XXXIX. Currunt Usurce in euin usque diem quo eliain hujus partis ; scilicel nisi jus Jtiisscl dcbiloi
crcdilori solulum cst aul ipse sibi soh'il. paiticidalim soh'ere.
y. G. Iii eum diem quo creditor pignora dis-
IIoc tlocel Rlodestimts. Ita ille : I.ucius-Titius,
traxit (5) recte Usura; fiet reputatio. /. 4o. Paul.
,
quura coiituin ct Us-Jias aliquanti temporis debe-
MB. I. REGUL.
rct, ininorem pccuniam quam dehebat ohsignavit,
Cuni aulem obsignalio legilime Jhcta pro solu-
Qua^ro an Tilius pccuiiia; quam obsignavit Usuras ,
tione sil (ut videb. infra lih. 46. Tit desolution.)
praestare non dehcal? Modeslinus respondit, Si non
consequens est ut sislat Usuras.
liac lege niutua pecbnia data est uti licerct ct par-
Ilinc Philippus rescribil : Acccptam mulno sor-
ticulatim quod acceptum est exsolvere, non rctar-
tem cum Usuris licitis, crediloribus post coiites-
dari totiusdebiti Usurarum prastationem si quum ;
tationcm ofFeras. At si non suscipiant ; consigna-
creditor paratus cssct totum suscipere, dcbitor qui
tam iti publico dcpone, ut cursus legilimariim
in exsohitione totlus cessabat , solam partcm dc-
Usurarum inhibeatur (6). (In lioc aiitein casu Pu-
pOSuit. /. 4l' § I. MODEST. LIB 3. RESPONS.
SLicuM intelligi oportet, vel sacratissimas cedes, vel
iibi competcns judex super ca rc aditus dcponi Ohservandum etiam quod licet ohsignnlione tol-
cos (7) disposucrit.) Quo subsecuto, ctiam periculo latitr obligatio , laiiien si debilor qui peciiniain ob-
tlebitor liberabitur ct jus pi^norum tollelur; ciim
:
signavileam reccperil ; ct postea convenlus , in ea
Serviana eliam aclio manifcstc declaret pignoris prcestanda moram faciat , resliluitur obligalio qualis
inhiberi porsecutioncm, vel solutis pccuiiiis, vcl eral : adeoqueusuraria cral , deniio iiicipieiiL
, si
si per creditorom steterit quorainus solvanlur. Quod Usurce currere. Sic accipe quod ail Papinianus :
cliam in trajrctitiis servari oportct. Credilori scili- Dcbitor usurarius creditori pccuniam oblulit; ct
cet actione ulili ad oxactionem earum, non adver- cam , cum acciperc noluisset, obsignavil ac depo-
sns debilorem (nisi forle eas reccperit) , sed conlra suit. Ex co die ratio non habebitur Usurariim. Quod
si postea conventiis utsolvcret, moram (9) fecc-
depositaiium vel ipsas corapcteute pccunias (8).
rit; nummi steriles ex eo tempore non crunt. /. 7.
/.19. Cod. h. t.
PAriJf, LIB. 2. RESPONS.
XL. Ea demum autem ohsigualio legilimejacla
viileripotest; quam prw^îa oblatioue delilorijacla ,
XLI. Non solum sohtlio realis , sed et civilis sislit
si prcEsens erat , aul (si ahsens) adito judice quis Usuras ; ut acceptilalio el novalio. Ilinc sictillSo-
fecit. vatione Icgilime facta liberaiitiir hvpothecae ct
Ilinc Anloninus rescribil : Si creditrici quK ex pignus (10); Usurae non currunt. /. 18. JJ'.
de Noval.
causa pignoris obligatam sibi rem tenuit, pecuniam Paul. lib. 57. AD Ed.
fi) Id est, rcsiduam promisit, stipulaiione iQterposita Dicitur aulcm eas non debcri , si Scia t
,
necnon iisiir.ns si sors non esscl soluta : nuod suppontndum, obligatione sortis ; quia supponinilum fSt eas promisisse
ut mox videbimus. [ut frequenter Ct ] sub hac conditione , si sort' m nun
solvcret quae condilio non videlur existere quandiu noa
:
(2) Propter exceplioDem Pucti, qua exclusus est ab cessavit in oblatione sortis.
actioQe Tulelce.
(.';) Scilicct et ex pretio pignorum debitum rccepii.
(3) Hujus reliquae pccuuii in stipulalionem deductae. non scquatur,
(0) Sola igitur oblatio, si obsignatio eas
(4) Ncc enim unquam currere cocperunt, semper cum non sisterct.
Seiii parola fuerit soltere. ]Male igitur ex bac Irjê colligire Supple nuninios.
(7) ,
vidttur Cujscius oblaiionem sislere usuras quae debentur ex contra ipsas pecunias , id est,
(8) Aclione competente
mora cilra couveniioucm. Nam non delienlur ex mora citra adversus possissorem earum pecuoiarum obsigualarum.
conveutioucm , nisi in bon.Te fidci judiciis. In bac autem
(cj) Supponendum cst , debitorem pcciiniam quam con-
specie non est aciio bona; fidei, ex qua potuerint ii.^surce ex
signavcrat rcccpisse : alioquin iion posset cunveniii ut snl-
mora deberi. Nam judicalnra fuit actionem Tutela: csse
veret,utpote per obsignationem iiberatus. Aîd.supraN. 3(j.
exclusam per exceptionem Transacllonis : et sola proinde
supcrat aclio £x stipulalu quae stritli Juris esl , in qua (10) Vid supra lib. ag. Tit. Quib. mod. pign. soWil.
ujurie non veniuQl nisi in slipulationem fuerint deducla;. N. -7.
, ;

JIoc tainen non irahe ad novalionem impropric accepit; exoiicrari sortis debitum cerlum est. /. 11.
iliclam ,
qim fil percontestationem. Nihilo-
Utis Cod. h. t.
minus enisii Lile conteslata (i), Usuik cuirunt. Excipiendir pariter Usune siib ea conditione
/. 35. Ibid. promisscp , si in sortis aul etiani in minorum Usii-
Sinuliter Sevenis el Anloninus : Judicio coepto rariim sohdione cessatum fuerit : ut vid. supra.
Usurarum stipulalio non est perempta. Superesl iV. 38.
igitur ut (lebitorcni cjiis lcmpoiis cjnod non esl in
judiciuin dcduclum, coii\ cnirc possis (3). /. i. Cocl. § 4- -D^ rcniissionc Usurariim.
de Jtiric.
Siniili ratione Quum

stipulati sumus pro Usuris XLIV. l'surw cx tcmpnre diiiturno qiio exactce
non sunt pritstiinuntttr reniissiv.
lcgitimis pocnani in singulos menses si sors soluta ,
non sit; ctiamsi sorlis obligatio in judicium sit de- Enimvero Uivns Puis ita rescripsit : « Paruia
ducta, adhuc tamen poena crescit quia verum est ;
» Usuias pctis quas omisisse te
juste prKteritas ,
solulani ])ecuniam non csse. /. 90. JJf. de Verb. » longi icmporis intervalluni indlcal; qui cas a
Ollig. POMPON. HB. 3. EX PlAUT. » debilore tuo ut gratior apnd cinn videlicet
,
» esses, pcleiidas non putasli ». /. 17. § i. Paul.

Exceptio Iriginta et (junifrnginta annorum e/uw
Usuiarum etiam petitio- LIB. SI^G. DE USLRIS.
sorlis petitionem cxcludit ,
nem exctudit ; non in fwiinim soliim , sed et prtv- l siiras diuturno teinpore non exaclas prassumi ,
teviti tempoiis ul coiistiiuil Jiulinianus in I. 2G.

:
condonatas docet paritcr Papiiiianus in specie se-
Cod. h. lit. qucnti. Vir Usuras promiss.T dolis in slipulatum
dcduxcrat easque non pclicrat. Cum pcr omne
,
XLII. Denique sistuniiir Usiirce qtium sortcm lompus malrimonii suniptibus suis uxorcm el ejus
Cieteruni tjsurae per tempora
fliiplicare copperint. lamiliam vir exhiberet dolc pra;lcgala, sed et do- ,
soluta; non proliciunt reo od dupli computationein. nalionibus vcrbis fideicommissi (5) confirmatis; le-
Tunc enim ultra sortis snmmam Usura; non exi- gato quidem dotis Lsurasuon conlineri vidcbatur,
guntur, quolics lempore solutionis suinnia Usn- scd titulo donationis (6) remissas. /. 5l\. ff. de Do-
rarum excedit eam compulalionem (3). /. 10. Cod. nal. int. vir. et uxor. Papin. he. 8. bespons.
h. t. Antonin.
Exnovaauleni Jusliiiiani Constitutione , Usurxmi- XLV. Similiter creditor qui diulurno tempore mi-
mutini et pcr intcrvallum solutae cum duplo com- noris his de quibiis convenerat Usitras percepit ,
pcnsantur; etiamsi nou uuivcrsa; simul solulse fue- hoc qiiod plus est irmisisse intelligilitr.
rinl. /. 29. Cod. h. t. Ilinc Severus et Anioninus rescribunt. Adversus

credilorem Usuias majores ex stipulalu jielentem ,
XLIil. Ex
dictis iniclligcre est , Usiiras consi probctur per ccrlos anuos miiiorcs postea con-
ventionales non ex eo solo sisti quod ohlalioiie de- scciitns, utilis rst pacli exceptio. Secundum quod
Lili credilor in mora accipiendi constilutus fitcril. tu( ri causani poteslis etiam advcrsus defensore*
Sed oportet ut sequatur obsignatio ut ex textibus ,
civltatis, majores petentes ex cautione; si proba-
supra allatis saiis liquct. II. 6. 9, et 19. Cod. h. t. vcriiis semper quincunces amitam pupillorura
(7)
Qiudain Interpretes (inter quos Cujaciiis) con- vestrorum ,
qna; majores cavcrat, depcndisse. /. 5.
iractum Antichreseos quo fructus pignoris vice Usu- Cod. h. t.
ranim percipi placuit , ab hac regula exceptttm ex Antonimis. Quamvis Bassa
Itein quuni pecu- ,
Rescripto Antonini, recle censeiit. Quanquain aVii niam mutuam accipcrct minorcs Usuras Meno- ,
hoc Rescriptum de oblatione qiiaiii obsigiiatio seciita phani spopondit; ct, nisi inlra ccrtum tetnpus eas
est, intelligant. Ita aiitem rescribit Aiitoninus. Ex solvisset,ampliorcs(licitas tamcn) proroisit:tamea
pr.-ediis pignori obligalis creditor, post oblatam sibi si post tempus cautioni praefinitum creditor easdem
jure (4) pecuniam quam ncm suscepit , si fructus accepit, nec majores sibi dari poslulavit; ac pe«
(1) Nam lilis contestatio noTam Jtidiiuti oLIigationrm accipiatur de oblatione quarn oBsignalo secnta esl. Verum
TOBgis superinducit veteri obligationi , quam vetercm obli- quomodo intelligcs quod dicitur, fruclus postca perceptos
palionem cxtinguit. Cum
igitur durct vctus oblrgatio, per- in sortem impulari? Quomodo enim imputarenlur in sorlem
gunt usursB r.urrcre, qua; obsignalione esscl solula ? Quare miillera h inc legem
agendo Ex stipulatu judicio accepto perc de oblaiioae simplici : quam dicit Impcraloijtirc
(2) SlipuUitor ,
deJucit in judicium sortem et usuras quE ad tempus facta I, quia debet esse cjus quod offerri dcbuit, el 1
arcepti jiiJicii cucnrreruoi ; niliilominus currunt post oQV debuit, facla.

tempus acccpli iudicii ; qua possit
et superest ipsi actio Donationes virum et uxorcm egebant ac con-
iiiler
(5)
debitorem conTenire de bis usuris qiire post tempus accepti {irm.itionc expressa aQteSenatusconsnltum paiilo ante mor-
judicii cucurrerunt, cl uon sunl iu judicium deduct^. tcul D. Scveri faclum, de quo infra lib. 24. Tit. deDonat.
(3) Id cst
excedit summnoi sorlis ;-pula,si ccDtiim
, iitl. vir et ux. Parl. 3.
Inutnata sint sistunlur usur.Ts quiim usurarum quantitas
,
eHicit ahera cenlum. Ila recte Moliiiaeus iu Tract. Comineic. (()) Quae donatio priesumitur cx eo quod illas per omne
et usur.
lempus malrimonii nou pctussct.
(4) Evioccrc yuU es hoc ycrbo D. Iîjodt , ut lis.-c 1«5 (7) Cinq pour ccnt.
, ,
TIT. I. DE USUIUS, ET IKUCTIBUS, ET CAUSIS, 333 eic.

liocnon rcccssisse ciim a minorum pra;stalionc jiio- a palre actor conscculus est filius pra>5tet. Quod ,
I)aripolesl; eas Usuras compulari oportcl, quasi (ilius moram feccrit lunc actor vel cum ipso ,
runi in exactione crcJilor pcrscveravil. /. 8, Coil. iu solidum, vcl cum patre dunlaxat De peculio
,
h. lii. habebit (4). d. l. 3i. § 3.

Ila demuin tnnien dehilor lUi potextpacto cxpresso Similiter in legatis
fidcicommissis ex mora el
vcl lacilo qao iiiwiinutus esl Vstirarum inodus , si debebuntur Usurte. Enimvero Usura; vicem iiuc-
ipsp pacto sleterlt el in minoribus Usuris sohcndis tuum obtinent, ct merito non dcbcnt a triictibus
morain nonjcccrit. separari. Et ila in legalis (5) et fidcicommissis
r-t in Tutela; aclione , et in caMciis judiciis bon»
lliiic Sccvvola : Qui semisses Usuras promisit
per raultos annos minores praestilit. Hercs credi fidciscrvalur (6). IIoc idem igitur in cajteris ob-
toris scmisses pclil. Cuiu pcr dchitoicm non stc-
vcntionibus dicemus. l. 34. Ulp. lib. i5. au Ed.
tcrit quominus niinoies solvat; qiiaero an cxccptlo XLVII. Idcm ohtinet ex Rescripto Severi ct
Doli vel Pacli obslcl? Respondi, Si exsolvcndis ex Anlonini in pecuiiia dehita Reipublica; ex causa
more Usiiris pcr lanta lempora mora per dcbilo- poUicilationis ob honorem decretum aliamve justam
rem non fuit (i); posse secundum ca qu<T propo- causam : ut vidch. Tit. de Pollicit. infra lib. 5o.
ncrcntur, obstare exceplionem. /. i3. Sc;Evola IIoc non trahe ad caHeras liheralilates qiice erga
LIS. 1. RESFONS. Rcmpubliciun fiunt. ]Sam Liberalitatis in Rempu-
ARTICULUS II.
biicani faciK , Usur» iion exiguutur. /. iG. Paul.
LiB. 1. Decret.
Dc Usuris qua: cilra conventionem dehentur. XLVIII. A re^da quam statuimus , Usuras ex
niora deberi, excipiendus est qui
fiscus ; licet eas
cib aliis rccipiat
Usura; dehentur cilra conventionem in quihusdain ab iis 'proistandis immunis
; ipse
conlraclibus aut quasi-ionlractibus , ex niora ; iii est : scdicet quum
ipse contraxit. autem Quum
quihusdain eliam anle iiioram ex nalura causce de- ,
in locum privati successit , eliam darc solct. /.
17.
biti; inquibusdamcx privilcgio pcrsonce crcdiloris. § 5. ^fin. Paul. lib. siivg. de Usuris.
Dc agendum est ; videndumque quis sit
his singulis Eodeni privilegio non gaiident civitates. Nain
tnodus eariini Usurarum qiuv citra conventionein de- Enam Respublica fideicommissi post moram Usu-
lentiir el quando sislantur.
, ras pra-stare cogitur. /. 78. § 2. ff. de Legatis 2.«
PaPIN. LIB. 9. RESPOKS.
%\. In quibus contraclihus aut quasi-contraclibus Obiler nota : Scd damnum si quod ex ea re ,
Usurce citra conventionem dcbeantur ex mora. fucrit sccutum , ab his sarciendum erit qiu post
dictain Scntentiamjudicatumsolvcre supcrsederunt.
XLVI. In bonae fidei contractibus ex mora Usura; Nec aliud servabitar in litis sumptibus , si ratio
iebentur 32. § a. MiRciAN. lib. 4- regul.
(a). l. litigandi non fuit : ignaviam etenim praitendentes
Scilicet ex mora
principalis debitoris , non eo- aiidirinon oportere, Quod ia tutoribus quoque
ruin qui accesserunt ejus obligationi. probatur. d. ^ 1.
Ilinc stalim suhjicitur : Quid ergo , si et filius-
Scholium.
familias, et pater ex persona ejus leaeatur ; sive
jussu ejus contractum est , sive in rem versum est Qiiod speclat ad judicia slricli Jiiris constat ,
patris v*l in peculium ; cujus persona circa mo-

,
Usiirasnon dcheri ex mora. Scd nec eas ex die
rani spectabitur ? Et si quidcm patcr duiitaxat contestatce deberi crediderim : hoc enim nullo
litis
convenictur cx mora sua non tenetur (3j
, in :
textu probari poicst , et alia est ratio Usurarum
filium lameu dabitur actio in hoc ut , quod minus quam fructuum.
(i) Ergo si moram fecit, non polost dtbitor utl e:?rfp-

idem Noodt, tcmpore Labeonis ipslus^rue Pomponii non-
tioii» Pacli qni ipse pacto non stetit , dum mnram facii in
; dum obtiiiuisse ut in caeteris bonae fidei judiciis
[
quale est
solvcndis miaoribns usuris. Ita Cujac. ad h. 1. Alilor lianc judicium Communi iliindiindo , quo cum socii herede agi
leg^m intelliglt Petrus Fabcr in Semestr. legilquc cum per
potest] usur.^ ex mora deberentur sed hoc dcmum poslea ;
debitorem nori steterit quoniinus Majores solvat prO , constitutum esse ab aliquo Imperatore arg. 1. a^. ff. :
quominus niinores ; ut sensus sit ita cx prasslntione mino-

,
Depositi, I. 12. § 9. ff. Blandati, et I. 3^. h. t. ubi dicitur
rum usurariim hoc pactuin praesumi si dcbilori par.ilo ,
boc conslitutum esse. Hujus Constitutiouis auctorem suspi-
majores ex prima cnnventione praestare creditor induiserit
catur. D. Noodt essc D. Pium.
ut minores prsestaret. Haec emend.nlio D. Schullingio placi t.
(3) Scilicet non tenetur ex mora sua pater in usuras.
(r>) D. Noodt recte censrl hoc primum oxcogilatum fuisse
B Labeone in .nctionc Pno Socio, ut usura ex mora debe- (4) Actionem tara in sortem quam in usuras qua; ex
inora filii, qui principalis debitor est, debentur.
retiir cl quidem non ut usura, scd sub siiecie ejus quoJ
:
interessel;. ut rclert Pomponius in I. 60 IT Pro Socio : jure (5) Non quod .nctio Ex
testamento sit bonse fidci nam :
fiaternilatis quod txaclissimam inler socios eequitatem stricti juris cam csse constat ex 1. ;. ff. De eo quod cert.
suadet, ita exigeutc
qua; a;qualilas violarrtur, si alterum loc. Sed quuad hanc usurorum causam, est instar actionutu
;
alteri in rcddeuda parte pecunii communis moram facere bonse fidei. Yid supra N. i5.
impune liceret. Ca;terum ex eo quod suhjicitur in d. I. Go. (6) In judiciis oulem stricti Juris , usurae vlcein fruc-
tnlaii cestimationem non faciendam ex fact» hertdis, colligit tuum non obtincut. Yid. siipra M. 20. Kut. (3).
,, ,,
334 iLlt. XXIT. PANDECTAnmi

sive ex privilcgio creditoris Usurce dcbeanlar. Non
^ 2. De Usiiris qiice cilra conventionem (lehentur prius anlcm currere incipiunt quani is qui pro
aul ex iinliira conlractus etiam ante inorain , aul prcCio aiicujus rei pecuniam debet , eani rein acce-
ex privilegio creditoris. perit.
Hinc Cum ab eo qui a fisc»
usiirac pielli fundi
XLIX. Noitmtllce sunt bonce fidei actiones in emerat pctereniur emptor ncgarct tiadi»
{('>), et
quibus etiain citra moram , ex nalura cOntractus tam siLi possessioneiu
Iruperator decrevit ini- ;
seu causce ex qua debetur , Usurce officio judicis quum esse Usuras ab eo exigi qui fructus non
veiiiunt. percepissct (7). /. 16. § i. Paul. lib. i. De-
Exemplum habes in actione Pro Socio : ut vid.
CRETOB.
supra lib. i-]. d. tit. N. 44.
/êm rapitiiauus : Circa tiitelae restitutionem pro Quis modiis Usurarum quce
§ 3. sil citra conven'
favorc pupillorum latior (1) inlerprelalio facta cst. tionein dehentur , et qiia ralione venianl.
Ncino enim ambigit Iiodic (2) , sive judex acci-
piatur. iu diem ScntenticTe ; sive sine judice tutela
LIL Quis sit modus Usuranan qnce ex privi-
restiluatur , in eum dieni q>io restituit ; Usuras
legio fisci debentur , obiter vidimus N. 5o, semisses
pra;stari. l. i. § 3. PAPm. lib. a. qu^st.
scilicet.
Similiter iii actionibus Negotiorum gestorum Earuiii auteni Usurarum quce ex mora in bonce
411 et Mandati tam directis qunm contrariis , Usuras Jidei judiciis , aiit ex natura contractus citra moram
interdum citra nioram prcestari vidimus supra suis dehenlur , modiis dejinitus non est. Unde Quuta
locis. judicio bona; fidei disccptntur ; arhitrio judicis
Fidimus pariter venditoii Usuras pretii deberi Usurarummodus, cx niore regionis ubi contraclum
ciira morain, cx quo res tradita est. Tit. de Acl. est, consliluilur ita lamcn ut Legi non ofifendat.
:
Empli. Pcirt. 2. /. I. PaTI^. LII:. >,. QUÊST.
Justinianus modum Usurarum quem circa Usuras

L. Interdiun etiam privilegium personce crediloris
conventionales dejinivit , in aliis omnihus casi-
tributum, per se cilra con^-cntionem , parit Lisuras.
biis (8) in quibus cilra stipulationem exiguntur
Tale privilegiiim hahet Jiscus. Enimvero Fiscus observari vult. 1. 26. § i. Cod. h. t.
ex suis coutractibus usuras non dat , sed ipse acci-
pit ; ut solel a foricariis (3) qui tardius pecuniam LIIL Ccvterum hce Usurce non ( ut conventio'
iulerunt, itcm ex vectigalibus. /. 17. § 5.Paul. lib. nales ) ex nova oiligalione dehentur sed ex solO ,
SINO. DE UsuRis. judicis ofjicio apud quem de sorte agitur.

Ae? solum quum ipse conlraxit , sed ex quo in Hiiic de his Usuris dicilur quod , Prclii soite
j us alterius successit , islce Usurce
ei debentur. licet post moram soluta, Usurae peti non possunt;
U. G. Si debitores qui minorcs semissibus pries- cum hse non sint in obligalione scd officio judicis ,
tabant Usuras , lisci esse cccperunt ; postquam ad praestentur. l. 4o- § ^-JT- de Act. Einpt. Hermo-
liscum transierunt, semisses cogeudi sunt pra;stare. GENIAN. LIC. 2. JuRIS EPITOMAR.
d. l. 17. § 6.
^t vice versa is qid in locumjisci successil , ex §4- Quando sistanlurUsurce qucecitra convenlionem
eo tempore jure communi utitur. dehentur.
•
Hinc Herennius-Modesliiius respondit , Ejus
lemporis quod cessit poslquam fiscus debiium LTV. Cujacitis et plerique existimant Usuras
percepit , eum qui mandatis a fisco aclionibiis quce c.itra conventionem ex mora nalurave con-
experitur (4), Usiiras quK in stipulatum dediictac tractus debenttir , sisli slatiin atqtie creditor fucrit
non sunt , petere non (5) posse. /. 43- Modest. in mora accipiendi ; quamvis ohsignatio secula non
LIE. 18. RESPONS. fuerit : et in ea re differre a coiiventionalibus. Hac
LL Fidiinus quando sive ex natiira contractus autem polissimuni ratione nituntur quod , cttm Usurce
qaod non solum lutor pecu- Fisco quid solrisse , ut ipsi adyeisns reum principaJcni
y (i) Et in toc esl lallor, si
aut invaserit, sed Fisci acliones mandarentur.

niîm pupillarem in usns suos conveiterit
semper donec eam solvat, ejus usuras etiam citra iBterpcl- (5) Negatio doest in Codice Florentino. Sed eam agnoe-
lationem debct. cunt Basilica, et Scholiastes Cjrill.
referri putat D. Noodt ad Cons- (6) Doo hic concurrebant ut usur.-e deberi viderentur,
(2) Verbum illud hodie
litutionem Severi cujus mentio ia 1. 16. ff. de Fidekomm. natura contractus, et piivilegium creditoris.
libert. (n) Id est, cui res tradita non esset, Ha;c etiam ratio
(3) Foiicarios Cujaeius
interpretatur eos qui latrinas .nddi potest ,
quod non possint currcre usurae priusquam
publicas Fisco conducuut certa mercede; ut ipsi minuta
;i sors possit e.îgi non potcst aulcm exigi
: pretifim quandiu
;era accipiant ab his qui in foro exonerare alyum
volucrint. res uon traditur.
Horum meminit Juvenalis :
(8) Vidfnlnr tamen adhuc deberi centcsimae a
judica-
Conducunt Foricas , et ciu- non omnia ? tis I. 3
; Cud. de Usur. rei jud. uecuou a tutore et socio
Satyr. 3. qui pecuuiam pupillarem aut societatis iu pioprios usus;
Fingendum aliqucm pata ,
fidejussorem ] hac lege couverleruuL
(4) [
,,
;
;, .;
TiT. I. DE USLTllS, ET FPxUCTlBUS, ET CAUSIS, eic. 335

cilra comenlLoncm c. mora <lcl>iloris dchcaiitur ,
cst, riirsus cuircre incipiunl Usitra' quce ex
<;a mora pc
dchilarLi nioram crediloris purgalu \ jiuUcali delmUw ,• de </ui/>us -vide infra lii/. lyi.
dcbeanl sisti ; quasi jaiii cessante causa proptcr Tit. dc Ile judic. Scct. 3. § 2.
quam deberenlur. Acc tamen judcx judicii bona- fidci rccte jubebit
Alii crnsenl Usiiras qiice citra cofiventionem iutcrponi cautiones; iit si lardius scntculi;c con-
dcbentur , non magis sola oblatione sisti qttnni caii- dcmualus parucrit , futuri tcinporis pcndaiitur
ventionales , nisi scqu(Hur obsignatio. Elsi eiiiiii in Lsura; ; cum in poiestatc! sit actoris judicatum
plcrisquc jiidiciis dcmum ex die niora; debeanlur cxigcre. Paulus noiat Quid enim pertinct ad :
non lamcn proplcr moram deberi. o/licium judicis post condemnalionem , fuluri
Et quidcni cilra convcntioncm dtbentur Lsurie leinporis iractalus (4; ? /. i. % 1. Papiin. lib. -i.
ejus pccunice qiiam tiitor piipillo suo dcbct. Jlas (jU.LST,
tumcH obsigiiationc dcmum sisti ejiprcssc docet
LVI. Si provocatumfucrit ; teinpiis qiwdjiidicatis
Papinianiis. Pupillum Planc si Tutcla' judicio
datur , non curril nisi a die Senientice judicis qiii
iiolcnteni rxpcriii tutor ultio conveneiit, cl pccu-
appcHatus est.
niam obtulcrit, ramque oLsignatam deposucrit
Ca-terum ad qfficium ejus pertinebit , si frustra-
r\ co tempore non prffslabil Usuras. /. i. ^' 3. ^Jin.
toria appellulio fueril , reum condemnare in usuras
P-IPIN. LIE. "X. QUJEST.
medii temporis inter utramque Sententiam.
Hoc adhiic magis disertis verbis docel Ulpiatms
Ilinc in specie in qua Tutor condemnatus pcr
notas ad Marcelliim scrihens. Ait Marccllus : Tulor
appcllationcm Iraxcral exi-cutioncm Scntcntia? :
qui post puborlatcm pupilii negotiorum cjus admi-
Ilciennius-Modcstinus respoiidil \ Eum qui de
nistrationc absliiiuit Usuias prrestare non dcLiet
,
appellatione cognovit poluissc si fruslratoriam ,
ex quo obtulit pccuniam. ( Qiiinetiam juslius
morandicausa appcllalionem intcipositam animad-
milii videtur, eum pcr quem non stetit quominus vcitcret, etiam de Usuris mcdii tem].oris cum
conventus rcstituerel tutelam ad prxslationem ,
condcmnarc. /. 4'- IModest. lii;. 3. respoins.
Usurarum non (i) compelli). Ulpianus notat Non :
Sed et si judex provocaiionis hoc omiserit ;
sufficit oblubsse nisi ct dcposuit obsignatam tulo
,
dabitur utdis actio ex priori Senteniia qiice con-
in loco (2). 28. § i.^.' ile
/. Admin. el peric. tuC.
/irniata est, ad eas Usiiras consequendas.
MaRCELL. LIB. 8. DIGEST.
IIoc docel SctViola. Ita iUc : Negotiorum gcs-
LV. Usuras qua citra conventionem debenlur loium condemnatus appellavit et diu negotium ,
Sententia sistit pro eo indiiciarum tempore qiiod Iraclum cst. Quresilum est, appeliatione cjus injusta
ex die Sentenlice condeninalis datiir. Quod si judex pronunciata, an quo tardius judicatum sit, Usura;
omiseril condenmare iii hujusiaodi Usuras , etiam jiccuniffi in condemnatum deducl.T niedii temj)oris
pro anleccdenti lemporc perimuiitur. dcbcantur ? Respondit Secundum ea qiiffi propo-
,
Sic enim rescribit Alcxander : In bona; fidei nercntur dandam utilem actionem. /. 64.
, de
^l/'.
judiciis quale est Negotiorum etiara gestorum , Re judic. Scjevola lib. a5. digest.
Usurarum rationem habcri cei tum est. Sed si fini- Et alibi rursus : Kcgotiorum geslor vel tutor
tum est judicium Scnteulia, quamvis minoris coii- vcl curator bona fide condemnati appellaverunt
demnatio facta est nou adjectis Usuris
, uec , et diu negotium tractum est. Qua;situm est, appel-
provocatio secuta est fmita retractanda uon (3)
; latione eorum injusta pronunciala, an,quia tardius
sunt. Nec eju5 tcmporis quod post rcm judicatam jiidicatum Usurce principalis pecuniae medii
sit ,
Usurae ullo jure postulantur j uisi ex causa

fliixerit, tcmporis debeautur ? Respondit , Secundum ea
judicali. /. i3. Cod. h. t. qii.T proponerentur , dandam uliiem actionem.
Cessant igitur Usiirce post Sententiam : veruni /. 24 JT- de Appcll. et relai. Sc.evola lid. 5.
•
post elapsum lempus quod condemnatis concessum BESPONS.
(1) Marcellus qui floruit sub Anlonino-Pio lioc scribe- , beat cautionem iuterponi de fuluro tempore ? Respoudeo
,
bat secundum doctrinam sui temporis. Nondum enim erat it« quidem esse quum causa ex qua de fuluro tempore
,
receptum iit ipso Jure carrerent usurc cjus quod tutores caveri jubet, ipsa existit, et in judicium deducla cs! ut ;
Minoribus debecent. quum jam nala est obligalio , licet e.-5ecutio diiferatur. At
(2) Contrarium nou est quod definit Scaevola in 1. iia. ia hac specie judcx non potest jubere ut careatur de Usuris
5 5. ff. de Kerb. oblig. supra N. 38. cum in ea specie oblatio rci judicata;, quae debebuntur ex cessalione solvenda; post
facla non sletisset usuras, sed potius obsLitisset quominus inducias legitimas pecuuia: in condemnalionem deductse :
cuuere incipercni ut vid. d. 1. juuctis Noiis.
:
quia causa ex qua debebuntur , nondum eiislit, et forle
(3) Conventionales usuim per se dcbentur adeoque, :
quamvis sors (jUCB sine certa quant. ubi

ia judicium deducla fuerit, pelilio earum su-
dicitur Conlra formam Juris non esse Seutentiam jifdicis
perest. Hae vero cum ex solo judicis officio dtbcrl possint :
consequens est eas finito judicio perimi si judex eas adju- qui lcgem dixerat de pemlendis usuris quoadpoena corulem-
,
dicare omiserit. nattonis soiutajuisset. Ibi enimiu usuras rci anica judicata?
uoa ia usuias prsescutis Scatentiie condeniuut.
(i) Atqiii lamen passinj in jure occuftit, ut jude.^ ju-
, ;, , ,
TERTIA PARS.
De Mora tam dehitoris quam creditoris.
Rectc dfjinitiir Mora , Sohttionis Jaciendce vel sit , ut defensioncm sui mandare non possit? M«-i
accipicndcE injii.sta ddalio. ram facere non îdcbitur sive in vincuiis hos- :
Ex hac drfinitione liquet duplicem esse Moram ; tiumve potcstale esse cceperit. /. 23. Ulp. lib. 34;
nimirum Moram dehitoris , et Morani creditoris. AD Ed.
De utraque separatini agendum. LIX. Item Moram Jacere non videtur , nisi qui
justam causam habcl propter quain inlelligat se
ARTICULUS I. I dare oportere,
Ilinc Pomponius : Qnod te mihi dare oporleat,
De Mora debitoris. si id poslea perieiit quam per te factum erit quo-
miiius id milii dares ; luum fore id detrimentum

Circa Moi'am debitoris quceremus tantum , coDstat (3). Sed qiium qu.rritur an per te factum
Qiumdo fieri inlelligalur , cl quando purgetur. De sit; aniniad\erli debel it non solum in potestate ,
ejus effeclu late tractabilur infra lih. 4t>- Til. de tua fuerit id necne , aut dolo malo feceris quo-
Solulion. quo remilto. minus sed etiam si aliqua
esset vel fucrit riecnc
;
justa causa sit propter quaui ititelligere dcbercs te

§ I . Quandofieri intelUgatur. dare oportere. /. 5. ff'. de Reb. cred. Pompon.
Lic. VI. AD Sabin.
LVII. Regidariler Mora fieri inlelligitur, non ex Hinc Si quis sohuioni qiiidem Moram fecit
sed ex. persona, id est si interpellatus (i)
le, ,
judicium autfin accipere paratus fuit ; nou vidctur
opportuno loco non solverit qnod apud judicem :
ftcisse Moram ulique si juste ad judicium provo-
:
exaimnabitur. Nam (ut el Pomponius libro ii Epis- cavit. /. 24. Pall. lid. 37. ad Ed.
tolarum scripsit ) diiticilis est hujus rei defioitio.
Hinc
Scaevola libro 9 Digestorum respondit
Divus quoque Pius TuUio-Balbo rescnpsit Au :
Paiatiim judicium accipere si ab adversario ,
Mora facta intelligalur, neque Constilntione uUa cessatum est , Moram facere non videri. /. 47.
posse; cuna
jieque Juris auctorum qua;slionc decidi Ilcm Julianus Qui sine dolo ma!o ad judicium
:
sit inagis facli quani Jnris. /. 32. Marcian. lib. 4.

provocat non videtur Moram facere. /. 6i. de
,
REGUL. . , . ,, Reg. Juris. Julian. lib. 17. dtgest.

Et non ad probalionera Moise si servo
sufficit ,
Pula
, si ad judicium provocet ut rntiones excu-
debitoris absenlis denuntiatum est a creditoie
pro-
lianlur , appareatque quanlum deheat. Nam Wo.n
cnratoreve ejus; cum eliamsi ipsiînquit) domiuo POTEST improbus videri, qui iguorat quanlum sol-
dcnuntialum est caelerum poslea quum is sui
, ,
vcre dcbcat. /. 99. d. til. Venuleius lib. 12. Sn-
polestatem faccret, omissa csset repetendi debili PULATIONUM.
instantia (2) non protinus per debitorcm Mora
;
Quod si peiperam el calunmiandi causa quis ad
facla intelligitur. d. 32. § i.
judiciunt provoret , Moram facil : ul in specie se-
l.
LVIIl. Ilem Sciendum esi non omnc quod dif- quenti. Maritus uxori sua; usumfructum tertice
ferendi causa ( optima Taliouc) fiat Mor» annu- , parlis , ct quum liberos habuisset
,
proprietatera ,
Uierandum.Quid enim siamicos adhibcndos debitor legavit. Eam uxorem heredes faisi testamenli et
icquirat , vcl expedicndi dcbiti , vel (idejussoribus aliorum criminum accusaverunt quare impediia :
rogandis; vel cxceplio aliqua allegelur ? Mora lacta est legatorum petitio. Interca et iilius ei mulieri
non videtur ( l. 21. Ulpian. lib. 34. ad Edict. ) :

natusest eoqueconditio legati extilil. Qusesitum est,
Si modo id ipsum non
fraudaudi causa simule- cum teslamentum faisum non essc apparuerit au ;
lur. /. 22. PaUL. LIB. 37. AD Ed. fructusetiam mulieri prxstari dcbeant. Respondit,
Sed el si Reipublicse causa abesse subito coactus prxslaudos (4). l. 48- Scjevola lib. 22. digest.
(1) An cpinm dies

certus sohilioni dictus est, solus fjus Moram non videri factam, si debitore qui interpellatus est
constiluat in Mora , lis esl copiam sui faciente, osttndi pussit aliquo argumento cre-
lapsus pro intcrpellalione sit et
Donellus, Roberlus, el alii ditorem deslitisse ab inslanlia petendi debiti. Ita 'VVissen-
inter Inteipreies. AlKrmant
hoc argumento quod ex solo diei lapsu committatur slipu- bach.
de Verb. oblig. itrmque \e\ commis- MorK Mora
lalio pcenalis [ Til. ] (3) Poena liaic cst , ut ex res sit periculo
Lege comwiss. N. Disseutiuut Ftrrit,
soria , supra Tit. de
2. debitoris.
Bacliovius etc.
,
Fructus rci lp{;ata; debentnr cx Mora. Vidcntur ao-
(4)
Hi concludas requiri repclitas intcrpe tem hercdes mulieii Moram fccissc dum per calumuiiun ,
(.)
tioacs , ul debitor constitualur ia Mora. Hoc lantum dicit liligaverunt.
;
TIT. I. DE USURIS, ET V UTCTTBUS, ET CAUSIS, ctc. 337

LX. Maxiinu autcin Mora Jhcta iiitclligi non po- terapore taid?e protii foIulioni.s recepto Jure Mo-
test ab co a qiw cxigi non potest.
, ram fioricrcditum esl; in his videlicet quae Moram
Aant NuLLA intelligiUir Mora ibi ficri ubi tmlla , desidciant, id est , in bona; fidci contractibus, et
pelitio est. /. 88. fle Jxcg. Jiiris. Sc.tvoLA i.iu. 5. fidcicommissis et legalis. /. 3. Cod. In tfuib. caus.
QU.T.ST. iiitegr. rest. Dioclet. et Maxim.
JVinc idem Scaevola apud Julianum libro o.i Di- HoiC autem Mora improprie dicfa ccssat ex quo
gcsloiuin nolat. Minores legitimam eftatem implc\'enint ; dcsinunl-
Si pactus sum ne Stichum qui niihi dcbebatur, donec Mora propria dicta in-
qiie usiira' ciirrcre
pelcrcni ; non inlclligilur Mora niihi licii inortiio- :
terveniat.
qiie Sliclio, pulo non tcncri reum qui anle pac- Hoc docct Papinianits. Ila ille : Usiiras fidcicom-
tum Moram non tecerat. l. ^^•,ff. de Pact. missi post implctos auuos viginti qiiinquc puellai,
Hinc Si promissor hominis ante dicm in quem ex quo (4) Mora facta est, deberi lespondi. Quam-
promiserat interpeilatus sit , et servus deccsserit ;
vis enim conslitutum sit ut njiuoribus vigintt
uoii videtur pcr eum sletissc. /. 49- S ^- JI- '^'-' quinque annis usurse omnimodo (5) praestentur ;
f'erb. oblig. Paul. lib. S^. adEd. taracn non pro Mora lioc habendum est , quaiu
/j/iiicS\ pupilliis sirvc tuloris auctoritate Stichiiin siifncit scmcl intcrvenisse ut perpetuo debeaiitur.
proinillal , et fidcjiissorem dedit ; servus auti ni ^- ^7-

S '• JJ- '^'^ Legatis i." Paul. lib. 14. res-
posl Moram a pupillo factam decedul : nec fidc- PONS.
jusjor crit propler pupilii IMoram obligalus. Nui.la Ecclesia; etiam cl Nosocomiis in eo qiiod ipsis
EiMM I^TELLIGITUR MoRA IBI FIERI , UBI CfULLA pie relictum est , Morain re ipsa Jieri constituit Jus-
PETiTio EST. Esse anlein fidejussorem obligalum (i) linianus. l. t^Q, § 4- ôt/. de Episc. et clcr.
ad hoc, ut vivo homine convcniatur, vcl cx mora Ita deinum autem his personis re ipsa Mora
siia postea. /. 127.^ de l erb. oblig. Sc.tvoLA fu, nisi per debitorem non steterit quominus sol'
i-lD. 5. QU.EST. i'eret.
Hinc non habenli tutorcm fideicom-
Si pupilio
LXI. Observandiim rtinm quod , sicul pupiHns
missuin snlvi non potuit , non videri Moram per
sinc ttttore obiigari non potest , ita iiec sine co Mo-
hcrcdcm factam Divns Pius lescripsit. Ergo nec ci
ram contraJiere potest.
dcbctur qui qiiod Rcipublita; causa abluit, vcl cs
,
V. G. Sod si ex stipulalu Sticbnra debcat pu- alia causa justa impeditus ei qna restitulio iudul-
pilliis, non videbitur per tuiu Mora fii ri, ut morluo
gcliir, pctere non poluit. Quid enim polest impu-
fio tcneatur ; nisi tutore anctore , aut solus tulor tari ci qui solvcre etiamsi vcllet non potuit? ,
,
intcrptllctur.' /, a^-..^' ^^^ Perb. obiig. Paul. hc. 9. Nec simile videri posse quod plarnit Miuoribu.s ,
AD SabiN. eliam in iiis succuiri qiiae nou acquisierunt Usur* :
LXIL Ccvterum ut c/uis Moram contrahere vi- ENiM non proptcr lucruin petculium scd proptcf ,
deatur, nil rejert ciii Moram fttciat. Sloram solvenliiim infliguiitur. /. 17. § 3. Paul,
Nani Mora vidctur tiedilori ficri, sive ipsi sivc ,
LIB. SIKG. DE USURIS.
ei ciii mandaverat , sive ei qiii ncgotia cjus geic-
jjat , Mora ficta sit. NiC hnc casu per libcrani § 1. Quaiido purgettir 3Iora.
personam acquiri videtur, sed onicium implcri :
sicuti quum qiiis furlum niibi facicntcm deprc- Debitoris Mora Purgattir si ipse atit aliits
,
hendit ; negotium meum agens, Manifesti furti nomine

ejits debititm creditori obltilciit ; aitt qtio-
aclionein mihi paral ilem qunm pi ocuralor intei- :
modocumque credilori ipse aiil ulius pro co satis-
pellaveril prouiissorem hominis , perpcluam ficit fecerit.
stipui.iiionem (2). l. i^. § 3. Paul. lib. 37. ad Hiitc et si Ipse aiil aliits credilori stiptdanfi pro-
Edict. miscrit qttod dehehat , purgat Moram. Quod dtiobtis
liXIir. Vidimus qiiomodo ex persona 3foia con- exemplis monstrasse sufficiat.
trahatur. LXIV. Prinv.im exemplum. SiSlichnm daii s'ipu-
Aiiquando etiam in reMoramesse deccrni solct, latnsfuerim ct cum in ?iIora promisôr cs:,ct qno-
,
siforte con e.Ktai qni conveiiiatur (3). /. u3. § 1. minns eunidcm slipulatus fiero ; dcfinil poriculum
Ulpiais. LiB. 34. AU Ed. nd promissorem pcitincre, quasi mnra purgata,
llem lu Miuorum pcrsona , re ipsa et ex solo /.8. fj. de Novat. Ulp. lic. 4l3. ad Sabin.
(1) Ilinc Hquet, licet pupilos tutoris .nuclontate terilura ; liic enim poli.ssimus est mor* cfllclus; de qiio
conlraLiit, subesse tamcn uatural inipilli ol.Ii|:Rtioi. videb. Tit. dt Soliaiomb.
i\ intelligebat quid agcret: se<l iiaut quo:i(l aliossolum
[ (3) Sfd eo casu debet creditor boc teslatione complccli
iquoad fidejussores] hanc oblicj.iuo speciitur, quanlum ad id est, protpstari se neminem repwire qu,m conv.niat, ut
ipsum vero nou spectetur adeo ut , si rx Uar causa s ,1-j hoc pro ptlitione ccdat. arg. 1. 1. ff. dc Na.ttko fen.
yerit, nou «i obsit quominus possit ut,iudeliilum condi-
(4) Scnsus est : postquam puella implrvil afitatim 2 7.
.cere : ila D. Scliulling. Aliler Cujarius, qiii vull liic sup-
annonim, iisur.-e qiii ciureban», ampliua nou curruut; nisj
|)oni oportere , pupitlum locupletiorem faciiim.
ex ipio vera Mora ipsi Cerct.
(3) Hoc sensu , ut interitu Lominis stipulalio non sit in- (5; Id cst , citra iulerpellatioDem.
Tom. 11. 43
,, ;
338 LTB. XXII. PAKDECTARUM

I£oc ohtinel, licet defccerU condilio sub ijua iio-
ARTICULUS II.
vandi causa promissum esl ; iit docet Marccllus.
Jta iUe : Quum Stichum mihi dcbeies, et in sol- De Mora creditoris.
vendo Moiam fecisses ; sub couditionc eum pro-
inisisti pendente ea Stichus decessit. Videanius
,
Creditor est in Mora , quum hoc quod debetur
an , quia novari prior obligalio non potest (i) ,
sibi oblatum noii accipil. Et hac crediloris Mora.
petitio servi compefat ca quse competerct si non purgatur Mora debitoris.
intercessisset slipulalio Scd in promptu contra- : Cceterum vel recusal , vel tantum accipere dijjert
diclio est debitorcm cum stipulanti creditori
, , tantisper ex jiista causa.
sub conditione proiuisit, non videri in solutione
honiinis c( ssassc. Nam verum rst eum qui inter- § I. De casu quo credilor accipere recusat.
pcUatus daie noluit, olTcrcntcm ])ostea periculo
liberari 'î). l. 72. § \.J}'. de Solut. Makcell. lib. 20. LXVI. Hoc priino casii Si debitor offerret pc-
DIGEST. cuniam qua; pcteretur crcditor iiollet accipere ; ,
abâho creditor Praelor ei dcnegat actiones. /. 3o. //. de Solut, L)lp.

Sed quid si ignorante drbilore ,
LIB. 5l. AD Ed.
cim stipulolMs «^t? Hic quoque existimandus est
pcriciilo de.itiii liberalus qucmadraoduni si quo- Quod si credilor non petebat, scd, qtitim debilor
;
ipsi ultro debiltim extra judiciiim oljcrret , nokiil
Jibcl nomiijc cjus servum offereule, slipulator ac-
accipere ; hanc Morce stue pcenam palictur, ut rei
cipere uoluisscl. d. l. 72. § 2.
cblatcv periculiim eiim speclet ndeo iit hnjiis rei :
LXV. Altcrnm exemplum. Idem responsum est interilu solcaltir obligatio , quamvis ea res non de-
si quis (3) quiim subreplus sibi servus esset , siib terminale deheretur, sed altcrnaliê ; aut eliamganus
coiiditionc slipulalus furrit (4), Quidquid furem deberetur.
DABE FACERE opoRTET. Nani ct fur Conditioiie libe- V. G. Stipulatus sum Damam aut Erotem ser-
ratur , si domiDus oblatum sibi accipcre noluit. d. vum dari. Quum Damam dares ego quominus ,
l. 72. § 3. accipercm inftlora fui mortuus csl Dama. An ;
Vcrum lioc non aliter obtinet quam si res prcc- ])utcs me Ex habere? Respon-
stipidalu actionem
sens erat. Enimvero : Si tamen quum in provincii dit : Sccundum MassuriiSabini oj)inionem puto ,
servus esset , intcrccserit slipulalio ; ct fingc , recle Ex slipuiatu agcre non possc. is recte Nam
priusquam facuhateni ejus nanciscerelur fur vi I cxistimabat, si per detiitorem Mora non esset quo-
promissor, dfccsisse servum ; non polerit rationi miims id quod debebat solveret , continuo eum
quam supra rcdJidimus , locus esse non cnim : debito liberari. /. \o5.ff. de Verh. obtig. Javolen.
obtulisse eum, propter abseuliam ,
iutelhgi poteit. LIB. 1. EPISTOL.
d. S 3. IjXVII. Interest aulcm inter judicia stricti Juris
eljudicia honwjich-i. T\ain in priorihus per excep- ,
§ 3. De cffeciihus Morce debiloris. tioncm tanlum dcbitori hoc casu liheratio conlingit
in boncejidei jiidiciis ipso Jure coiiiingit. ,
Hoc docct iMarceUtis. Qui decem dcbet si ca ,

Morce debitoris effectus est i .0 Vl pariat usurns ,
obtulerit credilori, et ille sirie justa causa ca acci-
ffuum cjc causis bonce Jidei pecunia debetur ; ut deindc dcbitor ea sine culpa (5)
pere recusavit ,
vid. supra N. l{5.
sua jserdiilerit Doli niah (xccptione (6) potcst se
:
2.° Ut rei debitce pericuhim quod regulariter tueri ; quanquain aliquando iiilerpelialus non sol-
spectat creditoreni, iransft rat in delilorem ; ita ut verit. Elenim non est a-qunm leneri pecuuia
si species debitn post lilorain intrrieiit deheatur ,
amissa quia noii tenerctur si credilor nccipere
,
ejus ceslimalii ul lale vidcb. injra lib. 4G. Tit. de
:
vohiissel. Quare pro solulo in id quo crcdilor
SoUit. et hborat. Pavt. 4. accipicndo Morain f cit, oponet csê. El sane si
3.0 Vt rei fint cestiinatio quanti plnrimi Juil cx S'rvus crat in dolc cumque obtulit mariiiis ct is ,
die Monv iisque ad tempus rei judicata' , si cjr sirsus J( i.ps>it ; aiit iiiiminos oliliilil , eos<;ue iion
causa bon.v Ji'!ci ilcliealiir ; aul nsqtie ad lempns aci ipicnte mulieic pirdidcrit ; iji-o Jure ,7) desi-
aicep'i judii ii , si e.r cati.îa siiic/i .htris : ut passiin iict teiicri. /. •]i- Jj'. dc Solut. Mabcell. lib. 20.
videre esl in decursu Paiidectarum. DIGEST.
(1) Deficietitp posterioris couditione : ut vidcb. Tit. tle tam cu'pam quae dolo solet compar Vel Iceendim,
JVonat. iuf.r. lih. \6.
Viddiir auiim rcm eam quo-
(1) .itTerri^, qui creditori
(6) Hcm ait Pdi.Iii ID 1. 73. § fin. fi". Je J',rh.oblig.
modocnmqiic stipu.aiili promillit.
Jiwoleno auten) ct .Sa in ) placiiissf vidclur lib.ratiunem
(3) Domiaus servi. etiam boc casu fieri iii o Jure : i. 1 o5. d, tit.
(4) Vcl ab ipso fure vcl ah alio.

Supra prr pxcepti.mcm Doli 6Ay\lov sc lucbatur :
[•}]
(,'1) IIa!C vcrba
cnlfa sua ylossema csse susplcaliir
siiie kic ipm Jiiie dcsiuit tencri quia aclio Htii uxoria: est inler
;
J). Noodl. Debitorcm enim post morara crcditoris , tloluiti judicia buu>£ fiUci.
(luataxat preestarc coniiLat ex 1. 9. &'. SoUto matrim. ct la-
,; ,
TIT. I. DE USURIS, ET FRUCTIBUS, ET CAUSIS, etc

Hinc Africanus Si uius pecuniam tibi
:
,
S 1. Dc casu rjuQ creditor accijjcre Umiispcr jussii tuo si^natam caiu apud numinulaiium quoad
diilnlil. probaretur deposuerim li periculi cain fore Mtla
; i
lihro 10 scribil. Quod v< runi c>i cum eo lamcn , ;
LXVIII. IIoc casu pcriculum ad creditorem non ut illud maxime spectetnr an jier te stetirit quo-
prrtincre doci l Sccevola in specie scquenli. niinus in contiucnti probarelnr. Nam tunc perindc
Cieditor oblalani a dcbitoie pccuniam ut alia dic habendi:m erit ac si parato me solvcre , tu ex;
,
acccpturus dislulit. Mox pccuuia qua illa Respu- aliqua caiisa accipcre nolles , in qiia spetie uon
blica ulebalur, quasi «rosa (i) jussu Prajsidis (>.) utique sempcr tiuiin pcriculum crit. Quid cniin si
sublala csi (3). licm pupillaris pecunia ut possit , iuopportuno tempore vel loco obtulerim? His con-
idoueis riominibus credi servata ila interempta , sequens esse puto ul eliamsi et emptor nummos,
,
osl. Qu:csitma cst ciijus dctiiinentun» esset ? Rcs-

, ct venditor mercem ( qiiod invicem paruin fidci
pondi Secui)duni ea qua; proponcrcntur, nec crc-
:
haberent) deposuerint ; ct nummi cmptoris pcri-
ditoiis ncc tutoris delrimcntum essc. l. loa. d. til
, culo sint , iitique si ipse cum apud qiiem dcpone-
SC/EVOLA. LID. 90. RESrONS. rcntur elegerit ; et nihilominus mcrx quoque, quia
Hoc lamen ila obtinere crediderim , si crcdilor (inptio perlecta sit. /. Sg. d. lit. African. lib. 8.
justa de causa accipcre disUderit. QU^ST.
(f) Quia plu in se liaberet quam oportet [ile. l\. {7.) Jure novo Priuceps lianc cur.nm sibi servavit.
,
(i) Vcrnacule diceremus Lu Moinwie a elc (lecrie

;
TITULLS n.
DE NAUTICO FENORE (l).
X RACTATiONi dc usuris rccle suhjungitur hic Ti- Ilinc Dioclctianus et Maximianus Trajccliti* :
tulus, qui De Nautico fenore seu de JSautico 3uidcm pecuniaj quse pcriculo creditoris muluo
contractu agit : in quo hoc maxinie speciale est , atur, casus, autequam ad deslinatura lociim navis
quod sub usuris ultra Ccntesinuxm licile pecunia perveniat, ad debitorem non perlinet. Sine luijus-
credatur. modi vero convciilione infortunio naufragii dcbi-
,
tor non liberabitur. /. 4. Cod. h. t.

§ I . De substanlia contractus Naulici , et in quo Quum autem hujusmodi coiwentio inlervenit ; In
consistat. Nauf.ca pccunia, ex ea die periculum spectat crc-
ditorem ex quo navem navigare conveniat. l. 3.
,
1.Contractus Nauticus seu Trajectitioe pecuniae , MoDEST. LIB. 4- Regul.

ille est quo pecunia alicui creditur ; hac lege ut llludautcm denutm periculum spectat creditorem,
si aul ipsa pccunia aut merces ex ea couiparatce quod ex ipsa navigaUoiie conlingere potest ; id est
uavigatione pcrierint , periculum sit crediioris qui ex maris discriinine.
niliii lioc casu recepturus erit. Hinc Diocletianus et Maxiinianus Cum pro- :
De hoc contraclu ita Modestinus : Trajectitia ponas tc Naulicum fenus ca conditioiie dedisse ,
ea pecunia est qu.-e trans mare vehitur c^teium

,
: ul post navigium quod in Alricam dirigt dcbitor
sieodcm loci cousumatur, non erit trajeclitia. Sed asseverabal in Salomlanorum portum nave de-
,
videndum an merces ex ea pecunia comparatse in lata fenebris pecunia libi redderctur; ita ut navigii
ca causa habeantur (2). Et iutercst utrum eliani , dunlaxat quod in Afiicam destinabalur pcriculum
ipsac periculo crediloris navigent (3; : tunc eniin susccpcris pcrquc vitium debiloris , nec loco qui-
:
trajectitia pccunia fit. /. i.Modest. lib. 10. Pan- deiu navigii servato , illicitis comparatis mercibus,
dect. ea quae navis continchat fiscnm occupasse amis- :
Cwterum non prcesumilur credila pecunia hac sarum mercium detrimcntum quod non cx marinx
lege ul periculum sil creditoris , nisi de hoc conve- tenipestatis disciiraine sed ex piKcipiti avaritia
,
nisse manifestum sil. et iucivili dcbiloris audacia accidisse asseveratur,
(1) Fenus ea cst usurae species qua: ex conventione nas- sed et quum pccunia creditur, ut merces ex illa compa-
ilur ; ut observat D. Nuodt. Rcfert autem cx A'arrone Gel- randa; trans mare veliantur.
us X\ I. 12. Fenus a fcetu dictum, et qa.isi a fcetura qua-
(3)Nimirum co casu quo isqui ad eas comparand.i;
aam pecunise panentis atque 1
pecuniam accepit, pactus est ut pccuniam non reddcret s
(2) Id est, an contractus pecuaiae trajectitiae sit, non uiercts navigalione pcriient.
soltun quum pccuaia crcdilur, ut ipsa trans mare vchatur
1
34o LIB. XXII. rANDECTARUM

ascribi tibi Juris publicl ralio non pcimiliit. /. 3. Trajectitia pecunia propter perlculum crpditn-
Cod. h. t. ris,quandiu navigat navis, infinitas usnras rccipcre
potest. P\ui,. SENTr.rtT. /ib. 2. tit. j\. § 3.
\\. Cuiu in lioc conlraclii itavigndonls
iscipiut creiUlor ; liiiic se<jiiitnr f/tioU
j
,
/,(',
Ex C<yiisli!i!lic:c nulem Justiniaiii , Ccntcsiina
qiiam in ctvteiis coiitriK tibiis intcrdixit, ia hoc con-
itdila vel riwrcibm ex ea cowparatis niuijraîo
Iractii penidllilur gravior aiiteni prohibetur. l. •i(J.
amissis , ipso Jurc liberiliir dcbitor ; adeoque pig- ;
Cod. d« Usur.
nora quce pro hac obligatione dcdcril.
Lsurce autem graviores iii /loc
il/ce legititnis
Hoc doccl Paiiliis in spccic scquenli. Feneralor
contractu periniltunlur in hoc soiiim tem/nis qiio
prcuiiiani usuris iiiariliiiiis muluani dando , qnas-
iiavis naviât , seu quo pericuiun respicit crcdi-
dam merces in uave pignori accepit cx qiiiljus :
torevi.
si uon poliiisset tolum dtbituui exsolvi, alianiui
jiierciiini aliis riavibus impositaruni propriisquc lc- Hinc Dioclctianus et Maximiamts Trajectitiam :
neratoribus obligatarum , si quid superfuisset, pig- pecuniam quae pei iculo creditoris datur landiu ,
nori accepit. Qux'sitiun est,navc propria pcenipta libcram esse ab observationc communium usura-
ex qua lotuni solvi potuit; au id damnum ad. rum quandiu navis ad portum appulcrit manifcs- ,
ditorenr pcrli lurslitulds dii's auiissa tum est. /. Cod. /1. t.

nave, au ad c;elfrarum na uiii Miperfliium admilli A Jortioii his immndicis usiiris /ocus iion crit , si
possit i Respondi : Aiias [iiiikni piyiioris diiui- non ea /ege contracturn esl ut pericuium credilorerii
nutio ad dainnum debitor credito- , nou eliam ad ix-spiceret.
ris pcrtinet. Scd <pium tra ctilia pccunia ita datur,
Hinc iidein rescribunt dicas te pecuniani
: Cum
ut noii alias pelitio ejus crcditori conipelat, qnaur ea iege dedisse ut in Sacra tJrbe tibi restituere-
,
si salva iiavis iiilra slatula tempora perveuerit ; tur; nec incertum pcriculum qiiod cx navigalionc
ipMI rrediti ol)lit;alio non existciUe conditionc magis metui solct , ad te ptrliiiiiissc piolitearis :
c \ idclar. Kl ideo pignorum quoque per- non est dubium , pecuniae credila- ultra licitum
pereiupla cst etiaiii einuin qiia- noii sunt
ieciitio ,
modum te usuras exigere non posse. /. 2. Co</.
amissa , si navis iulra pia-stilnio^ ..ns |i(ii^sct ; el h. lit.
conditionem slipulatioiiii d: Iti i--.i' \ hl. i i. iJcoquo
m Hinc Papiniamts : Nihil intcrest, trajoctitia pc-
sinc causa do pigiioi uiu )u'rsi.'.iiiiniii' quii' aliis
qu;cri. <^>uaiulo ii|;o m\ iliorum
cucia sinc periculo crcditoris accepta sit, an posE
aavibus lucnint ,
pignoruiu p( r,( xulioncni crcditor a(lm:tli potu-

dicm pivTslitulum ct coiulilioncm impletam peri-
«ril?Scilicel tunc (luuui coiidiiio extilci it obligalio-
culum csse crcditoris desierit. Utrobique igilur
majus legilima usura fenus non debcbitur. Sed irr
nis ct alio casu piguus amissuiu iucrit vcl viluis
,
priore quidcm spccie, semper; iu allera vero, dis-
distractuni vel si navi» postea pcriciit quam
;
cuss« periculo nec pignora, vel bypolhecae, tilulo
clics pra-finitus periculo exactus iuerit. /. 6. PiUL. :
raajoris usurse tenebuniur (3). /. 4- Papin. lib. 3,

Lic. 25. qua;st.
liLSrONS.
§ 2. QuK contraclid Naiitico propria sint circa

§ 3. De stipidatione poenali , qiice so/et adjici
contractui JSaulico.
III. Iliiic contracliu htvc sunl propria. 1 i.o
fjuannis sit slricti Juris , taimn ex eo tisurce ex

V. Moris fiiit in hoc contractu stipu/ari poenam ,
iitido pacto debeanlur. in eiini casum qiio in so/ulione inora fieret , servo
Hinc Paidtis: In quibusdam contractibuscliam (i) creditoris nd requirendain pecuniam inisso.
vsuroe dobentur, quemadmodum (2) pcr slijuila- Circa hanc pcenam observandtirn qiiod, Pro ope-
tionem. Nam si dedero dcconi tiajectilia, iit salva scrvi trajcclitiae pecunise gralia secuti quod iii
ris ,
i.'ave sortem cum cerlis usuiis recipiam dicendum ;
singulos dies in stipulatum deductum cst ad fincni ,
c<i posse me sortem cum usuiis recipcrc. /. j.

,
cenlesima; (.4) uon ullra duplum dcbctur. d. /. 4,
1'aUL. LIB. 3. AD Ed.
>•
§
IV. a.o Huic conlractid proprium csC quod alibi Item In stipulalione fenoris post dicm pcriculi
ait idem Paulus ; scparatim iutcrposita; quod ia ea legitimae usurse
(1) Siipplo, p:r pflc/o : quae verba excidi.sse ex iextu misi serrum qui eam reciperet ; ct cerlam summam stipu-
rrstitiicnila rsse recte observat D. Noodt. j ut raiio c latus sum iu sipgulos dies quibus ei raora fierit, pro operis
textus demoiistrat. hu|us servi cjuibus ob lianc moram inlerim carerem. H.tc
(9.) Id est , asque ac si InlerveDissel stipulalio.

summa uon potestdoberi u\lvajinem Cenlesimce , nec uttra
duplum sortis; qiiia in illud tcmpus promittilur ((uo pccu-
(3) Non solum cxigi uon poteruiit majores usur.ie;
nisepericulum uon jaiii spoctat creililorem. Porro pro eo
potorunt servari per reteDtionein.
iicr.
demum tcmpore qiio pcriculum nd rum speclat potcsj ,
(".'l)
Crrrfidi mcrc.-itori pecuniam trajectitiam ; milii usucas uUra lcgitimum modimi constqui.
navis s;ilva ad poitum Ojiiuthi pervcnirct , rcJJcuda
,
;
TIT. II. DE NAUTICO FENORE. 34

41
ileorit per alteram stlpulalioDem opeiaruni (ij
,
§ .\. Dc aliis coidractdms mutui , conlrarliu Natttico
suppleliitm-. d. l. i. ^Jin- aj):„il„i::.
}fa'r prvDnlia sliptdftlio committchattir, iwn soliiin
sf dcbitor a srrvn ad rctpdrcndum misgo inlerpclla- VL Qtia' dc conlraclu lrajfctil.'a' pcrtinirs divt-
(us noluisset solvcrc . verum etiam , Si trajcctiliie nuis , traln possimt ad fiiiarnvis aliam spccicin mttliii
pociinire poena (uti solct) promissa est ;
quamvis in qtto crcditor pcctmiie muttto dalce pcrictilttni in.
eo dic qiii prinuis soivcndte pocunia! fuciit , iicnio alictijus condilionis cventiiin suscipil.
vixcrit (2) qui cain pocuniam dobeiet ; lamen pe- Ilinc Sctevola prelium est (3) et
: Pcriculi si
rinde conimiui poteft poena ac si fuisiet Ik res condilione quamvis poenali non (4) existente, re-
dthitoiis. /. 9. Ladeo lid. 5. nEIGANftNA Paulo ceptiiriis sis qiiod dedcris, ct iiisupcr aliquid praHcr
i;riT0JiATOB. peciiiiiam : si mndo in aliam(5) spcciom non cadat;
floc tamcn sic accipc , itt hoc casii protestalio vciuli ea ex quibus Coiidiliones (6) nasci solent
ilcsidcivtiirtpuc vice interpcllalionis sit. Aflr/i Lab<'o lll,Sl MANUMITTAS (7), SI NON ItLUD FACIAS , SI
ait; Si iiemo sil qui a parle pioinissoris interpel- NON CONV^LUERO, et ca-tcra. Nec diibilabis (8) : si
l.iri trajeclitfai pecuiiia; possit ; id ipsiim teslationc piseatori erogaturo in apparatum plurimiim pc-
c«:i]plecti dcbcre, ul pro pelilione id cederel. /. 2. ciinioB dederim, ut si cepissct, reddcret (9) ; et
,
1'OAIPON. 1.13. 3. EX PlAUTIO. atiilcta'^ unde se e-xhiberet exerccrclque iit, si vicis- ,
set, rcdderet. /. 5. Sc.kvola lib. 0. bespons.

Ilhtd cvidens est qtiod Servius ait , Pccnnia! Ira-
jectilias pceuam peli noii posse , si per crodilorem VIL In his autem oninibus (10), et pactum (it)
slelisset (luominus e.iin iiilrii cerluni tcmpus prMS- -Ine slipulalione ad augendam oblicationem pro-
titulum accipiat. /. 8, Ulp. lid. 77. ad Ed. dest. d.l.5.%1.
(1) Sfnsiis cft usuras stipnlnlus sum pro eo tcmpore

: si (.') SeBEiis pst : sl coniractusnon cadat in aliam spccleui,
c|ucni currirel ex quo Davis advenisset, cIodcc iiiihi pfcn- iJ cst, divcrsara a niatuo ;
puta in .speciem Oi reni ilati, In
ni-T redderctui : ct praetcrca altcra stipulaiione ccrtam hac cnim specie nihil credilor pottst ullra pecuniam qunm
pcenam in singiilos dics quibiis servo mco mora fiiret : dat repetere nullum enim pcriculum suscipit. InFlorentin.
:
ln-c casu , si uua cx liis stipulatioiiibus minus CeDtesiina legllur in alecn specitm , quam lcclionem reprobat Cujacius.
sim sliiiulalus , potero quod dcerit cx alicra stipulatione Ita legcndum. Vulgo condiiiones.
(6)
conscqui ; cjEtcrum nou potcro cuosequi cx utrnque ultra
lcjjitimam usuram. (7) Lrgeudum non manuniittas.
(8) Jam hic .-liTcrt exrmpla ppcuniae quse it.i creditnr ut
(ji) Nimirum fuerit jaccns dtbitotis hereditas. hnjiis periculumcreditor in sc suscipiat; quasidiceret Nec :
Id cst rectc quasi periculi quoJ creditor in se diibiiiibis hoc verum esse , hoc posse Ceri V. G. si pisca-
(3) ,
,
suscipit prelium constituitur. tori, etc.

,
(cj) Sin minus ; nil redderet.

(4) Cujacius censet lcgcntlura , elsi conilitioiie qiiannis
non pKnali existentp y huiic auUm scnsum cssc docel : Jure (10) In his omnibus speciebus ; in qulbns periculum pccn-
recipis aliquid prffiler pecuniara quam credidisti , ticct hoc ni«e crcdita; in aliquem casum creditor in se suscipit.
nou in alicujus mor* pccnam slipulatus sis , sed quasi (11) lutelligit pactuiu quo de usoris convenit ;
qiise nsurro
prciium pcriculi hujus pecuniae quod iu tc susccpisli. sorlis obligatiouem aiigent. Iil caeteris contraclibus slricti
E\cmpla suppcditat sequens ^ iiec dubiiabis. Juris, inutiliter citra stipiilationem promittitur.
TITULUS III.
DE PROBATlOrJIBUS ET rR.ESUMPTIONIEIjS.
VJUM in omnilus judiciis tam In reni quain In tionuin vice sunt ; 4." de Prohationibus cl PrcS"
personam ( de qiiibus actiini est superioribtts libris) suinplionibus quie in causis slatus admitlimtur.
docendus sil jitdex , fioc qiiod quls intciidit veritate
conslare ; quodjit atit Probalionibus aut Prcesuinp-
tionibiis : hinc merilo hic velut appendix stibji-
SEGTIO I.
citur tractalio De Prodationibus et pr^sumptio-

NIEUS. De Probationibus in genere,
Quce circa hanc materiam in hoc Tiltilo conti-
nenttir , in qttaluor Sectinnes distribuani.Priina Circa Probationes potissimum quceritur : Ctd
erit de P robatioiiibus ; ^.^ de Confessione ; quce incitmbal onus prohandi ; quando qtds probass<3
arlversus eitni qiii confesstts est , vice Prohationis quod inlemiil, intelligatur ; et Ex quibus rebiis con~
esl ; 3.» de P rcesumplionibus , qttce eliam Proba- Jicialiir Probalio.
, )

incumbere exceptioncm palitur ; nimirum nisi
,
ARTICULUS I.
j
hoc quod dicitur tale sit pro quo ndUtet Prceswnptio

JuRis: hoc eniin casu iiuuinbic ei qui negat , con-
Jn causctrum disceptalionibus ciii incninhal onus
trarium docere. De his Frasumptioiubus intra
probandi.
Secl. Z.^
Prima Regula :
Secunda Rcgula :
Ei TNCUMBiT Probalio qui dicit, nou qui iiegat.

I. AcTORi incuinbit onus probandi.
t. 2. Paul. lie. 79. AD Ed.
Ilinc docet Paulus , Interrogationis faclas Pro- III. Hcec regida ex priori manat : Nimirum ea
lationeni aclori imponi tltbere ; id est ei qui ,
quce asseverat actor probare dehet.
in Jure inleirogatum dixit respondisse se soluin Hinc Dioclelianus et Ma.ximianus : Actor quod
heredem esse vel si tacuissc dicatur intcrrogalus
:
asseverat proliare se non posse profitcndo
,
; reum
seque taiitumdem erit diccndum ; iuiposilam im- necessilate monstrandi conliariiim non astringit :
probaliouem (i), non ei qui excepit se non res- CuM PERRERUM ATVRAM FACTUM NEGANTISPROBATIO!N
pondisse , sed aclori. /. 18. ^ 2. Ulp. hb. 6. NULLA SIT. /. 23. Cod. h. t.
EISPUT.
Sic eliam intellige quod alibi rescribunt Fruslr.i :
Quotiens qusercrctur genus vel gentem
iSimfY/ier
veremiui ne ab eo qui hte pulsatur , probaiio
quis habcret (a) ; necne ; cum probare oportet.
exigatur. /. 8. Cod. h. t.
/. I. PaPIN. LIB. 3. QU/^ST.
Cceterum ita demum id quod asseverat actor
Item si quis in agendo aut excipiendo minoris probare debet , nisi , ut modo diximus , prcesump-
fctatis suce privilegio nitatur, de hac cetaie probare tione JuRis munitus sit.
iieccsse habebit.
Ilinc Dioclelianus el Maximianus : Cum te IV. Iiicumbit quidem aclori oiuis probanrli ea
miiiorei.i quiuque el viginti annis esse proponas quce asseveral at non ea quce ncgat f ,-G. quuiii : .
;
adire PrKsidem provincia; debes, et de ea a;late Ncgatoria actione agens negat funchim suum scrvi-
probare. /. 9. Cod. h. t.
tutem debers.
Aliud exemplum habes quum Minor advcrsus
II. Tam in reo autem quam in actore hcec regula
Magistratus qui tulores ipsi dcderunt , actione siibsi-
oblinet.
diaiia experitur eo quodnegel idonee cautwnesse,
,;
Hinc Quum de Lege Falcidia quaeritur ; herc- IIoc enim casu Nou est necessc pupillo probare ,
dis (3) Probalio est locum habere Legein Faki-
,
lidejussores pro tutoredalos, quum accipicbaiitur,
diam : quod dum probare non potest merito ,
idoneos non fuisse nam Probatio exigcnda est :
condemnabilur. J. 17. Celsus lib. G. dic.est.

ab his quorum officii fuit providere ut pupillo
Hinc qid negat se ex persona collegw con-
et caveretur. /. 11. Celsus lib. 11. digest.
peniri dehere , quod ille soh'endo fueril ; hoc pro-
hare debec. Unde Alexander : Ex persona collegae Tertia Regula :
avi vestri conveniri non debetis , si cumdera coile-

gam tempore depositi officii solvendo fuisse oslen- manat ex priori.
( Ilcec etiam
deritis. /. 3. Cod. h. t.
V. In exceptionibcs dicendum est rcruni par-
Item Qui dolo dicit factum ahquid , hcct in tibus actoris fungi oportere ipsumque exceptio- ;
exceptione, docerc dolum admissum debei. d. l. 18. nem , velut intenlionem iinplere (5).
§ I. Ut piita , si Pacti conventi cxceplionc utatur ;
Denique qui rem a patre donalam fratribus

sibi docere debet pactuin cou\eulumfactum esse. /. 19.
suis objicii, sive eam petal sive ca ab ipso petatur UlP. LIB. 17. DISPUT.
probare debet csse donatam. Ita enini rescribunt Item Quum quis promisissct JuDicio se sisti ,
Diocledanus et Alaximianus Sive possidelis pr«dia :
et Rcipublica; causa abfuisse dicat , ct ob id non
qua> a patre communi sibi fratrcs cmancipati (4) stetisse vcl dolo malo adversarii faclum quominus
;
doniita contendeiites vindicant ; ipsis incunibit sisteretur, vel valetudinemsibiimpednnento fuisse,
facti Probalionis nccessitas sive ipsis ea prsdia
vel tempestaiem; probare eum id oportet. d. l. 19.
:
quasi a palre veslro sibi doiiata tenentibus vos ,
§ I.
cohcredes conslituti patris petitis ; ut intenlionem
Idem erit diccndum et si ea pecunia petatur
vestram non constitisse detegant , unde domini
,
qua; pensata djcitur. d. l. 19. § 3.

facli sunt emergentc quaestione doccre compei-
luntur. /. iG. Cod. h. t. Hoc ainpliiis : si judicata; rei ,
vcl jurisjurandi
Htec lamen regula, Ei qui dlcit, Probaiidi onus conditio dclata diciliir de eo quod nunc pelitur,
(1) Id cst, onus probandi. (4) Ponit

speciem in en nam Jonari uon
polest fiUo qni ost in potesla
(•j) Piun , nA outinendam hercditalem legilimam.
(S) Qui actionc Ex tcstamento convcnitur. (5) Id cst ,
probare dcbc
, : ;
TIT. III. DE WlOBATlOiNIBU S LT PRiESUMPTlO^NIIiLS. 343

In alea (i) gcsHim esse contcndatur eum quuni probaverit ea intervenisse ex qiiibiis sequatur
sive ;
iiiiplcre Probatiotics oporlet. d, l. 19. § 4- hoc ita esse sicut inlendit; si non inlervenil aliquid
aliud.
Regidis qiias iradidinws hcec quarta siibjungcnda
est.
Hinc si qiiis Utili-Sebviana agens , inlendal
Quarta Regula :
sibi jiis pignoris iii aliqua re esse ; non soluin
.\iilc omnia probandum est quod inler agcutciu
Si ACTon rt nîis singtili dii'ersn el conlraria etdebitorcm convcnit ut pignori liYpolhccicve sil
asse\'fn-ni , (ictoriincumbil ul prior proiel qmd scd ctsi hoc probet aclor , illiid <pioque iniplcre
asscverat. debet, rem perlinere ad debilorem eo lem|iore

quo couvenit de pignore aut ciijus volunl.-ite ,
VI .Hinc esse eiistimo ipsum

Marciamis: Verius hypotheca data sit. /. aS. Marcian. lib. siiNgul.
{'j.)
qui ajîl, lcgatarium probare oporlerc ,

id cst ,
AD formulam hypothecariam.
scisse dcfiHiclura alienam rem vd obligatam iegarc; Similiter si qiiis Faviana actione agat ; non
non heredem probare oporlcre, ignorasse alicnam satis erit si probet rem a liberto siio fiiisse alie-
vel obligalam : q'iia sempcr necessitas probandi natam , nisi etiani probel in fraudeni ipsiiis fuisse
incunibit illi qiii agit. /. 11, Marcian. lib. 6. alienalam.
INSTirUT. Hinc Sccevola respondit , Patronum manifeste
Et generaliter ienendiim est , qiiandiu actor non docere debere libertum in fraudem suain aliquij
probat ea quce asseverat , nullani Frobationem a dedisse; ut partem ejus ((uod in fraudcm datum
reo exigi ; sive reus simplicilcr neget quce actor esset , posset ayocare. /. 6. Sc.evola i.ib. 2.
asseverat ; sive aliquid asseveret. RESPONS.
Hinc V. G. quandiu in actione In rem petitor IX. Qiiiim ea probaverit actor , intentinnem
non probat rem siiani esse ; rcus sive hoc simpliiitcr siiam prohasse videtur , reoque inciimbet probare
neget , sive siiam esse ipse contendal , non tenetur aliquid aliud intervenisse quod intentioneni actoris
qitidqiiam probare. elidat.
Unde Antoninus Possessiones quas
ila rescribit : Hinc Severus et Antoninus : Ut creditor qui
ad le more judiciorum persequere.
pertinere dicis , pecuniam petit numeratani implere cogitur;
, ita
jNon enim possessori incumbit necessitas probandi rursum debitor qui solutam afllrmat ejus , rei
eas ad sc pertinere cum te in Probatione ces- ; Probationem praeslare debet. /. f. Cod. h. t.
santc, doraiuium apud eum remancat. /. 2. Cod. Similiter si quis aliqitid actione Ex testamenlo
h. tit.
petat ; videbitur probasse sihi debcri , si probeC
VII. Fidimus cui in causarum disceptationibus ipsi reliclum. Inde enim sequitur ipsi deberi ; nisv
oniis probandi incumhat. A'on ideo autem aliciii aliud intervenerit piita mutatio voluntatis in testa-
,
Jutc necessitas remitlitur, qiiodfatali casu perierint tore : hanc auiem intervenisse , adversario erit
instrumenta ex qiiibiis posset eriii probatio. probandiim , juxta regtilam , Eum qui volunlatcm
Hinc Gordianus : Sicut iniquum esl inslrumentis
rautatam dicit ,
probare hoc debcre. /. 22. Ulp.
LIB. I. RESrONS.
vi ignis consumptis debitores quantilatuin debi-
tarum renuere solutionem ila non statim casum ;
conqucrentibus facile credendum est. Inteiligerc

ARTICULUS IIL
ilaque debilis non exislentibus instrumcntis vel ,
aliis
,
argiimcnlis probare debere fidcm precibus

Ex quibus rebus eniantur Probationes.
vestris adcssc. /. 5. Cod. de Fid. instrum.

X. Probaiio ex testibus qttam ex
conficittir tani
Inde est qiiod Apud eos qui rem geslain igno- inslrttmentis. Et quideni
regttlariter , quodvis fac-
ravcrunt, .Tinissorum instrumcnloium Iiabila lcs- hariim Probationuni specie probari
Uiin i>cl alleriitra
tatio iiihil ad Probationcm vcritatis prodcsse potest. Sic accipe qttod ait Constantinus : Jn cxei--
pot'St. /. i3. Cod. de Fid. instrum. Diocl. et ccndis litibus camdrm (3) vim obtinent tam fides
Maxim. instiumentorum quam deposiliones tcstium. /. i5.
ARTICULUS II. Cod. de Fid. Instritm.
Qiiwdam lamenfacta magni momenti excipiuntiir
Qiiando qiiis prohasse vidcatirr qnod iiitendit. (/uce per solos lesies probari iion possiint , scd per
instriimenia. Talis cst ingfuidtas ; dc qita ila rcs-
VIII. Probasse qiiis videtur hoc quod inlendil I
ciibit Alexander Si libi controversia iugenuitalis
:
(i) "Vid. 1. fin. ff. Quar. rer. actio non detnr. intervenissct ,
quod Iiuic juri pignoris olistilisset .nut , illud
(2) Si allLnitn danlaxat proliaverlt puta convenisse de dfstrux.ssct ;

quod ab adTcrsario probandum foret.
;
pignore nondum sequitur jus pignoris ipsi in ea re fsse.

:
(3) Hoc Dou sic accipe, ut depnsitiones testium cedere
>S<(I si utruuique probaveril et couvenisse dc «a rc pignori, noii debcfint prob.itioni qu3e ex instrumentis criiilur : setl
subjicienila el drbitorem tunc fuisse ejns rt-i (iomiuuDi : .«ic acripe ut, quum decst scriplura , lestis fidcm faciant
cuni aliii ad pignus constiiuendum non ref|iiiranlur ; la sicut scriplura f.iccrct , el sufliciant ul ijuis probasse vi--
piobavit aclor ex quibus seqiiilur ila esse ut inleudit, sri- deatur.
licet jus pigQorif jpsi in ea re esse ; ciii aliquid a'iud
, :
3:14 LIB. XXII. PANDECTARUM

iiat dcfcnde causam tuam instrumento Et argu-
; vos esse : providcbil judex, ex persona frucluaiii
mentis quibus poles. Soli ctenim tesles ad inae- nullum pra^judicium dominio vestro cotnparari
nuiiatis Piobationem non sufliciunt. /. 2. ( Alias \
). propter amissionem instrumentoium. /. 8. Cod,
Cod. ck Testibus. d. tit.
Item Antoninus : Debitores tuos quibuscuniqiie

§ I . An cl qiioiisque noccal instnimenlum super re rationibus dcbere libi pecuniam si probaveris, ad
aliquafactuni non Juisse , aut amissumfmsse. sohitioiiem compcllet aditus PrKses provinciac. Nec
oberit tibi amissio instiumentorum", si modo ina-
XI. Cumfactafere omnia recle alterutra Pro- nifestis Probatiouibus eos debilores essc appaiuerit.
hationis specie adstrui possint, sii'e testium, «Ve /. I. Cod.d.tit.
instrumentorum ; non alicis nocel instrumentum su- Item alibi Dioclctianus et Maximianus : Cum
per re aliqua confectum nonfuisse , qiutm si aut per citra fidem ctiani instrumenlorum datam dotem
testes aut etiam aliunde probari non possit. aliuude piobaiUi posl divortium quondam uxoris
Contra Si res gesta , siiie litlcrarum quoque cou- luae secuiidum bouaui fidem restitui debere cons-
signatione, veritate faclum suum propbeat; tion idco tct; amissis etiam instrumentis sine dubio cajteta
minus valebit quod instrumctitum nullum de ea in- Probationum indicia Jure proUita non habeutur
tercessit. /. 5. de Fid. instrum. Callistbatus irrita. /. i5. Cod. de Jur. dot.
ff.
IIB. 2. QUffST. lidein rescribunt : Sicut instrumenta praetermissa
liinc Gaius In re hypothece noraine oWigata,
; mauiimissionis recte factas nulUim aftcrunt prxslitae
ad rcm uon pcrlinet quibus fit verbis sicuti cst : libcrtati piaejudicium ; ita si servum ad libertaltm
ct in his obligationibus quae conscnsu contrahuulur. perduxisli, iu^lriirncntorum aniissio nihil ei nocere
Et ideo et sinc scriptura si convcnit ut hypolhecx potest. /. jS. Cod. da Liberal. caus.
sit el f.robari poleiit, res obligala erit de qua con-
XIII. Ft quidem qucecumque res sit super qua
veuiiiiit. Fiiuit enim de his scriplurae ut, qaod ,
acta confici soleant; ins actis casu andssis , ea res
acluiu esl, per cas facilius probari possit et sine :
quibuslibet aliis documentis roborari poteiil.
hisautcm valet qnod aclum est, si habeat pro-
bationem : sicut et nupiia? sunt, licet testatio sine
Hinc Diocletianus et Maximianus rescrihunl:
scriplis habita est. /. deFid. etinstrum. Gaius Statum tuum natali professione perdita muti!a«
4-.//-
LIB. SIN&ULARI DE FORMUL. HVPOTHEC.
lum non csse, certi Juris est. /. 6. Cod. de Fid.
instnim.
Hinc Alexander Vvo^nelAUi dominium, non :
lidein etiam de emancipatione ila rescribunt
tantum instrumento emptionis sed et quibuscnm- ,
Emancipationc facta, ctsi aclorum tcnor non exis-
que aliis legitimis Probaliouibus osteuditur. /. :\. tat; tamenaliisindubiisProbationibiis.vclcx pcr-
si
Cod. h. t.
sonisvcl exinstrumeiitorum incorrupta fidc, factam
Similiter Diocletianus et Blaximianus : Cura res
cssc emancipatioiipm probari possit; actorum inte-
non instrumeutis gcrantur, sed in hxc rci gestae
rilu vcritas convclli non solet. /.11. Cod. d. lit.
lestimonium couferatur ; faclam cmptionem et in
lidcin eliam ila rescribunt : Si solemnibus sli-
vacuam possessioncminductura palrcm tuum,pre-
pendiis lioneste sacrameiilo solulus es; licetsiipir
tiumque numeratum quibus (i) potes Jure Pro- ,
htijusmodi re instrumenta (uliiicis) facta pirdita
ditisProbationibus docere debes. /. 12. Cod. h. t.
siut, tamen si aliis evidenliLus Proljatiouibus vc-
lidem ctiam rcscribunt : iSon idcirco minus, in
ritas ostendi polest; veteranorum privilegia ctiara
vacuam induclus praedii possessionem donationis
te usurpare posse dubium non est. /. 7. Cod. d. lit.
causa, qood ejiis facti praetcrmissum instrumentum
asseveratur hauc ohtiuere potes. /. 12. Cod. de
Fid. instrum. § 3. Quando et quousque fides Probationis debeatiir
lidem rescribunt : Inslrumentis etiam non intcr- tain instrumcntis quam testibus.
venientibus, semel divisio recte facta non habetur
irrila. /. g. Cod. d. tit. XIV. Ita demum ex inslrumentis aut testium de-
positione Prohalio inducitar, si his instrunicntis aut
XII. Si non nocet super aliqua re confectum non
teslibus , pcr alia instrumenla producta aliosve pro'
fuisse instrumcntum , quum res aliunde probari po-
ductos lestes non conlradicalur.
test; muko magis eo casu non nocebit instrumenio-
rum amissio. Hoc tainen sic accipiendum esf; si id quod ad
EniiiLvero Cum
iuslriimenlis ctiam non intcrve- contradictionem producitur, cequalis sit auctorilalis
nieiilibus venditio facta rata maiieat; conseqacntLir atque hoc quod producilur ad asseverationem. Hinc
amissis etiam quK intercesserant noii lolli subs- ,
cuin inslnunenti quod super aliqua confcctum est
tantiam vcritaiis placuit. /. lo. Cod. de Fid. ins- major sil auclorifas quam testiiim ; Probatio qua;
tlUm. DlOCLET. ET MaXIM. ex eo instrumenlo eruitur, non eliditur per depost-
Igitur, tU iideni Imperalores rescribunt: Si cons- tiones lestium contrarias. Hoc est qiiod sibi vidi
iLlerit proprielatem possessionis de qua agitur, kpud Iiiiperatorqui ita rcscribit (2) ; Conlra scripluiu tes-
(i) A<leoquc tara teslibus qiiam insirnmenlis. utio Graca cx Basilii s , iu EJitione GotLofrsdi : decst in
(•j) Qiiis iit ille , parum constat. UcsUluta est li.iec Cons- llgatis.
,, :
TIT. III. DE rROBATIONIPUS ET PR/ESUMPTIONIBUS. 345

tinion!um,nonsciiplum icslimouiumiion ferlur (i)-
l. I. Cod, dc Testilius.
SEGTIO II.
Similicer Cciisus ct monuraeiita publica poiiora De Cortfcssione.

teslihus rsse Senalus ceiisuit. /. lo. Marcellus
LIB. 3. DIGEST. XVII. Confessio alicujus solct adversus Ipsum
fidemjacerc.
XV. Maximc autcm scripliirce fitJes denegalitur
*Sed ct Ea quae Advocali prasentibus his qno-
si eam simulnte conceptam JUissc probelur.
rum causa; aguntur allegaiit, perinde habenda sunt
Enimvero Iii contiaclibus roi verilas,potiusquam ac si ab ipsis dominis litium proferantur. /. i. Cod.
scriptura pcrspici dcbct. /. i Cod. Plus valcre (fuod
.
de Errore Advocal. Alexander.
agitur, ctc. Valebian. et Gallien.
XVIII. Ita tanien quod quis allegavil,Jidem ad-
flinc Dioclctianus el 3laximianus ; Acta simu-
vcrsus ipsmn faciel; nisi probaverit se per errorcm
lala (velut non ipsc, sed ejus uxor comparaverit)
lioc allegasse.
veiitatis substanti.ini miitare non possunt. Qusstio
itaque facti pcr judicem vtl Prxsidem provincia;
Hinc Gordianus : Errores eorum qui dcsideiia
(id est preces) scribunt, veritali prwjudicium af-
exauiinabitur. l. 2. Cod. d. tit. ,
lcrre nou posse mauifesliim esl. Et ideo si con-

XVI. Hactemis de scripturis. demnationem cujus menlionem libello insertam
csse proponis manifeslo probarc potcs non iutcr-
Pariler quod auiiiet ad teslium projessiones ; si ,
cessissc; allegationes tiias la;di non oportere, is qui

hinc ind- contrariie producanlur, judex eas cxa-
siiper negotio disceptalurus cst non ignoraliit. /. 2.
niinare dcbet. Sed si tjuie videantur probabiliorcs
has judex sequi poterit. Cod. de Errore Advocat.
Confessionem adversus eum q\d confessus est ila
Ilinc Quum de .-ctate hominis qiiaerrretur, Caesar
demumfidem facere , nisi is qui confessus esferro-
noster in haec verba rescripsit : oEt durum el iui-
rem suum probaverit; docet pariter Modcstinus in
u quum
est , qiium de sl.itu aetatis alicujus quaere-
specie sequcnti. Quidam quasi ex Scia (4) susccplus
» rttur, et diversa' profcsjionos (2) proferuntur,
a Gaio-Seio quum Gaius fralres Iiaberet herc- ,
» potissimum slare qua- noctt. Sed causa cognita
ei ,
ditatem Gaii invasit et fratribus ejusdem, quasi

:
» vciilatem excuti oporlel; et ex eo polissimuin
ex mandatu defuncti fideicommissa solvit; caiitio-
» aiinos computari, ex quo pra-cipuam fidcm in
neni (5) acccpit. Qui postca cognito quod filius
» ea re consiare credibilius vidctur». /. i3. Cels.
fralris eorum non fuisset, qua^rebant aii cum eo de
LIB. 3o. DIGEST.
heredilatcfratrispossintpropteremissammanum(G)
Illud eliam tenendiim est quod quum testes alii
, ab iis quasi filio agere? Modeslinus respondit, Cau-
aliis contradicunl , non semper niajor numerus mi- tioiie exsoluti fideicommissi, statum cjiis qui pro-
norem vincit. bari potest a fratribus defiincli filius moitui nou
V. G. Si testes omnes cjusdcm honestatis ct exis- esse, iiiinime coniirmatum essc; sed hoc ipsum a
timationis sint, et negotii qualit.is, ac judicis motus iralribus (;) probari debet. /. i5. Modest. lib. la,
cum his concurrit
; sequciida sunt oninia testi- RESPOISS.
monia. vcro cx his qnidam eorum aliud dixe-
Si Consonat quod rescribunt Diocletianus et IMaxi-
rinl, hcet impari numero; credendum esl et (3) mianiis.Non cpistolis nccessitiido consaoguinitalis,
quod naturae negotii convenil, et quod ininiicitia> sed nalalibus vel adoplionis soiemnilate conjun-
aul grati» suspicione caret. Confirmabitque judex gilur; nec adversus abscntem , hereditatis divi-
motum animi sui ex argumenlis et tesliiiioniis, et dendae gratia, velut contra fraliem pro ancilla pe-
quae rei aptiora, et vero proximiora csse compe- litus arbitcr, substantiam |)erimit vcritatis. Sive
rerit. Non enim ad multitudinem respici oportet, itaque quasi ad sororeni, quam ancillam te posse
SED AD SINCERAM TESTIMONIORUM FIDEM, Ct tCSli- probare confidis, epistolam emisisti; sive Famili;e
monia quibns potius lux vcrilalis assistit. /. 0,1. § 3. crciscund.-B quasi pro colierede pelitus arbiter do-
J^. de Testibus. Abcadius (qui el) Charisius lib. sin- ccatur; fiaternitatis quaeslio pio haec tolli non po-
GUL. DE TESTIBUS. tuit. [. i3. Cod. h. t.
(1; D. Schuhinglus Dccad. 99. Th. 3. hanc regulam iia (5) Id est, apocham soUiti fiJcicommlssi Quitlance].
[
intelligi vuk, ut testrs qui inslnimento subscripserjnt, non
audiaatur postea lesuri diversura velint. Cffilerum posse
si (6) i1/<?nHn/hicapprIlatapocliam rxsohili rideicommissi
per lestes probatiouem admilli putat conlra lixc qua; ius- quam ci drjerunt quasi filio difuncli. Cum igitur in ea apo-
trumentis contiuentur arg. 1. 7. § 12. ff. dcPact.
:
cba confe.<:si fuissent illiim filiura drfuucti esse; qnwiilMr an
possinl jam negare eum filium esse , ei liereditaiem defuacti
(2) Deposiliones testium. ab eojpetere ?
(3) Florenl. sed quod. hoc non cssent confcssi

(7) Si fratres , ( is probandi
isti incubuisset ; confcssio vero eorum, rejii iii eos pro-
(4) Uxoro G; Sfii Uxores balioaem.
Iraiisire sukbam. Vul. supra lib,
alien.
Tom. IL
44
;,
JjjO LIB. XX 11. PANDECTARUM

Coinonat cliam ijuori Conslanlinus et Maximianus cxcejilione suam nesciens projccit peciiniam; sc-
rcscrihunt : Ciiin falsa doinonstiatioiie nnilari subs- cundnm generalcm regulam quse eos qui opj)0-
tanlia veritalis inininie possil; rcspondcndo, id nendas esse exccptioncs aflirmant, vcl solvissc de-
qnod patcrnum rral , cx niatcrnis csse bonis, uihil bila conlenduDt, lia;c ostendere exigit. d. l. 25.
cgisli (i). /• 5. Cod. ile Jur. etfacl. ignor. §2.
Obitcr nola 1n omnibus autem visionibus (3)
:
XIX. Tntcrdwn cx eo quod quis confcssus est, quas ijrseposuimus, licentia concedenda est ei cui
iiuUa prorsus Prohutio advcrsus euni cjusvc hcredem
onus Probalionis incunibil, adversario suo de rei
cruitnr; iicc iiccessc iinhct crrorcm prolmrc. }'. G.
verilale jusjuianduni inferrc; jirius ipso pro ca-
Qiinnnis so/ulio tacilam dehili solulioncm conlineat
lumnia jurante ut jndex juraiiicnti fidem scculus,
:
cl caproplcr , qiii solutiim condicil teneatur regu- ,

ita suam senlcntiam j)ossit formare jurc rcferen-
laritcrpnthare fuisse dchitum : tamen certis casihus ,
dae religionis ci ser\ ;indo. d. l. a5. § 3.

ha-c tacita confessio nullani ad\'ersus euni qiii so/vil
fideni fcicit ; nec tenetur prohare fiiisse indtbitnm. XX. A/iiim eliam casuin in qiio Prohatio ex co
JIcvc ex Pau/o disciinus. Ila iiie Quuni dc in- : qiiod quis confcssus est advcrsus eum nulla eruitur,
debito qiiajrilur, cjuis probarc dcbel iion iuisse de- refert Paii/us.
bitnm? Sic cnini pergil. Scd ha-c ubi de solulione inde-
Ilcs ita tcnipcranda cst, ut si qnidctn is qui ac- biti quaestio est. Sin antem caulio indebitc expo-
ccpissc dicitnr rcin vcl pccuniain indcbilam lioc sila ossc dicatnr, ct indiscrcte loqualur tnnc cnm ;
ncgavciil {i); el ipsc qui dcdit, lcgitimis Proba- in quem caulio exposila est, conipclli dcbilnm essc
lionibus solulioncm approbavcrit; sinc ulla distinc- ostcndere quod in cautionem deduxll; nisi ipse spe-
lionc ipsuni qiii ncga\it sese pccuniam acccpisse cialiter quicautioncm exj)osiiil; cautas exj)lanavit
(si \ull audiii) conipellendum cssc ad Probationes pro qnibus eamdem conscrijisit tunc enim stare :
pra-slandas, qiiod pccuniam dcbilam acccpil. Per- eum oporlet suaeconfessioni nisi evideutissimisPro-
elenini aljsuidum est cuin qui ;ib inilio ncgavit
,
bationibus in scriptis habitis oslendere paratus sit,
pecuniam suscepissc, poslquam lueril convictus sese b.Tc indebite promisisse. d. l. 25. § 4-
cain accepisse, Probationem non dcbiti ab advcr- Mu/to minus Prohatio eruetur ex confessioiie qita
sario exigcre. quis confessus fiierit se a/iquid debere ei cui do-
Sin vcro ab initio confiteatur quidem susce- uare aut rclinc/uere pro/iibetur : ut iii specie se-
pisse pecunias, dical aulcm non indebitas ci fuisse quenti.
solutas; Pra-sumptionem videlicet pro eo cssc qui Qui tcstamcntum faciebat, ei qui usque ad cer-
actcpit , ncmo dubital. Qui cnim solvil nunrjuam ,

tum moduni cajieie potucrat, legavit licitam quan-
ila rcsupinus est ut facile suas pecunias jactet, et in- lilalem. Dcindelocntus cst « Tilio cenluni do
ila :
<lcbilaseffund;it:et maxime si i])se qui indebitasde- » lego qua; mihi j)ei tulit quoe idco ci non cavi,
;
dissc dicet homo diligcns cst ct sludiosus patcrfami-

,
» ûod omncm substantiam si quam
fortunam ct
lias; cnjuspcrsonamincredibileest iualiquofacileer- > a uiatre suscepeiat, in sinu meo habui sine ulla
lassc. Et idco eum qui dicit indebitas solvisse, coin- » cautione. Iteni eidcm Titio reddi solvi volo de
jiclli ad Probalioues; quod per doliiin accipicnlis, » substantia mta ceutum quinquagiula; quae ego
\ el aliquam JListam ignorantia; caiisam indcbitum » cx reditibus j)raediorum cjus (qnoiuni ipse fruc-
;ib co solutum est et nisi hoc ostendcrit, nullam

:
» lum percepi et dislraxi) item de Kalendario (si ,
cum rcpelilioncra Iiabere. /. 25. Paul. lib. 3. » qna a malre rcceperal Tilius) in rem mcim con-
QU/tST. » verli». Qurpio an Titius ea cxigere jiotesl ? Res-
Sin autcm is qui indebilum quaeriUir, vcl pupil- pondit, Si Titius sujjia scripta ex ralionc sua ad
his vcl Minor sil vd mulier; vel forle vir quidcm testalorem pervenisse jirobare potuerit, esigi. Vi-
perfeclae astatis, sed miles, vcl agri cultor, et fo- dtlur enim, eo quod ille plus capcre non polerat,
rcnsiiim rcrum expcrs > cl a'ias siraplicilate gan- iii fraudem Legis haec in testamento adjecisse. /. 27,
dcns et desidix dcditus : tunc cum qui accepit pc- SCEV. LIB. 33. DIGEST.
cunias, osteiiderc benc cas acccpisse, ct dcbilas ci
fuisse solulas; et si non osteuderit, eas rcdhibere. SECTIO III.
ff./.21. §1.
Scd hsec ila, totain summam indebilam fuissc
si Vc Pi-CBSumptionibus.
solutam is qui dcdit conlciidat. Sin autcm pro
,
j)arte qiiasrilur quod pars pecunia; solntoe debila XXI. Triplex vulgo distinguitur PrEesumptio-
iion cst, vcl quod ab initio quidem debitiim fuit, num species.
tcd vel dissoliiio debiloposlea iguarus itcrum sol- Prima esl eanmi quce contrariam Probationem
îl; vel cxceptione tulus, crroic ejus pecunias dis- non admittunt ; qiias vitlgo appc//ant Pn.tsuMr-
pendil ipsum omnimodo huc ostenderc quod vel
:
,
TioM-s juRis ET DE JuRE. Ta/cs suiit Pnvsuniptiones
j;lus debito persolvit, vel jam solutam pccuiiiam qiice ex re judicata aul ex jurejiirando deiato aut
per crrorem repetila solulioae depcndit , vel tutus rc/ato ducuntur.
(i) Nimirum confessionis tux proba- t'|ii5 qui accepit , cruiliir pr.TSi )tio indebiti;
per <jiiam
viiis. eliJitur iirscsiuriplio debiti qua solulione oriebalur.
{i) JYrgare.-it sciUcct se acccjiissc. Ex liac fiuialione (5) rosilionibus ; id csl, casibas, lliesibus,
, ; ,
TIT. III. DC PROBATIONIBUS ET PR/EStiMPTIONIBLS. 347

Sectind/t specics est earurn qiias reccplum csc in palionem recte lactam , Probalionem insum prajs-
judiciis vicc V
rohationnni haberi , ncccssitatcriu/uc tare debere. stip. d. /. fi. S i.
probandi remitterc ; sed ita deriuim nisi contrariuni *i.,<i, r,y„.» esl tpii icsiamcmuni iirpugnat ; pro-
prolteliir. H<v vtdgo vocanlur PR.iisUMPTioNEs juris. harc ejtis vitiiim. tlnde ita rescr-ibunl nioclclianus
Tcrlia species est eariim qiice sola- fidern noii ct Maxirnianus Si scriplum hercdcm ab aniita tua
:
faciunt: scd si alia concurraiit , ju\'aiit ad Jidein vel de testamcnti vitio, vcl quacuinque alia
ra-
facicndain. El quidern ciliquarido conlingit ut plii- tione non posse obtiucie hcreditalcni probari
a tc
riuni /lujusmodi Prcvsumptionian conciirsiis Jidem possc confidis;de hac heredilale aimd Retlorcm
faciat ul in specie scquenti. Procula magna; quan-
: provincia; agcrc potcs. /.11. Cod. h. t.
iideicomniissum a fralre sibi debitum, post
titatis fîdc aliiid exempluin hiijiis Pra'suinptioiiis
in
morteni ejus in ratione cum hercdibus compensare l. 11. h. Tit. infra ad Titulos de Legatis.
vellet : ex diverso autem allcgarclur, nunquam id
a fratre quandiu vixit desidcratum , cum variis tx XXV. /i/iiiil adhiic Prasiimptionis exempiuin
causis ssepe in rationem fratris pccunias ratio Pro- qfjcrl Papinianus
; quo tacitiimfdcicornmissiirn in
cukc solvissel Divus Commodus quum supcr eo

:
fraudcm Legis iricapaci ab a/iquo /lerede pi-iori tcs-
nou admisit compcnsalio- tamerilo re/icturn , pra-sumititr repetitum it postc-
iiegotio cognosceret ,
riori testamento in quo /leres i//e ex eadem

neni; quasi lacite fratri fideicommissum fuisset rc- purO:
missum (i). /. a6. Papin, lib. 20. qu.t.st. scribitur.
Ita d/p. Quuni tacitum (3) fideicommissum ab
:
XXII. In Titido nostro potissimum de sectmda eo datur qui lam in priino quam in sctundo les-
Prcesurnptionum specie agiluri nintirum de Prce- tamento, pro cadcm parle, vcl postca pro majorc
iumptioriibus Jur.is. heres scribitur; Probatio mutatae voliintatis ei dc-
Istce PrcESumptiones indticuntur ex eo qiiod eve- bet incumbere qui convcnilur cum secrcli sus- :
tiit plerumque. V. G. Prcesurnptio JuRis esl, aliciu cepti ratio (4) plerumque dominis rerum
(5) ]ier-
licei-e qiiod jure coinmuni licet. suadeat, eos ita heredes sciibere quorum fideni
Hinc Pauliis respondit , Ab ea partc qusedicit ad- elcgerunt. /. 3. Papipt. lib. 9. rlspoks.
versarium suuni ab aliquo jure prohibilum esse, XXVI.Intcr Pra-siimplioncs qiia' Jur;s tanluin
specialiter Lege vel Constitutionc, id probari opor- stint, non Juris et de Jube, recle
ctiarn aniitimera'
tere. /. 5. Paul. lib. g. respons. biliir Prasiimplio /ibeiationis quce ex
caiice//alioiie
Sed procuratoria quis esceptione utatur, eo
et si c/drogr-ap/ii oritur ; cttrn contraiiam Probalionern
quod non licuissel adversario dare vel fieri pro- admittat.
curatorcm; probare id oportct objicientem excep- Eiiimvero Si chirographum cancellatum fucril
tiouem. /. ig. § 2. Ulp. lib. ^. disput. licetPrcesumptione dtbitor iiberalus cs.-ê vidctnr;
irieani tamen quantitatcm quam maiiifcstis Pro-
XXIII. Paril"r Prwsumplio Juris est , eos qui
bationibus creditor sibi adhuc deberi oslenderit,
pacti siint aiU conlraxerunt, eo aivimo fuisse ut jus
recle debitor convenitur. /. 24. Modestihus lib.
vbligatioque pacti contraclusve ad heredem tran- 4.
REGULARUM.
sirct.
UndeSi pactum factum quo heredis men- sit, in XXVII. Ex
eo autem qtiod servus venditus fu-
tio non fiat; quaeritur au id actum sit, ut ipsius gerit post tradilionem; non indticilur Pra'siimptio
duntaxal pcrsona eo slatuerelur? Sed quamvis ve- JvRis, fuisse eiiin figitivurn quiim vceniiet. Iliric si
rum csl qiiod, ([ui cxcipit, probare dcbeat quod Red/ubitoria agalur iii ea specie , Paulus libro G
excipitur; attamen de ipso dnntaxat, ac non de Piesponsorum rcspondit,
heiedc ejus quoque couvcnisse, pctitor, non qui Emptorem probare debere eum servum de quo
excipit, probarc debet quia plerumque (2) tam
:
quajritur,anlequam emerct fugisse. /. 4. ,
heredibus nosiris quam nohismetipsis cavemus. /. g.
Ilem ex eo so/o qtiod qitis alicujits se patroruirn
CeLSUS LIB. I. DIGEST.
oslendat, non inducitur Prcesurnplio Jubis, opercti
XXIV. Alia Priestimplionis species est, utactiis ipsi cleberi.
prcesuinalur vah-re. Vnde Quolics opera; quasi a liJjerto pctuntur;
Hinc Paulus Respondit, si quis negat emanci- Probaliones ab eo qui sepatronum dicit exiguntur. ,
(i) Frxsumptio ia hac speci« eriiitnr ex concursu plurium hujus fideicommissi inentio. Tamcn pr.esumelur rfpeliluin :
rerum; scilicei tum cx coDJunctionc personarum; tum ex et hffic Praesumplio reiiciet in luredem onus probandee
ratioiiibus inter fratrcm et sororem s:epe initis, in quibus mulaias voluniaiis (lefunrti quum fiscus adv.rsps eum aêt
,
nulla unquam mi-iitio fuerathuius Cdeicommiisi; tum cx advindicandumsibi liocfideicommissuui, utpole iu fraudcm
eo quod frater nuuquam illud sibi solvi desider.isset. Legis reUclura. Pra?sumptio autem dicilur ei eo qiiod ple-
(2) Ex eo .nutcm quod plerumque fit, eruilurPrEsumptio. rumque evenit, ut testatores ad legendum negolium fraudis
aliud iDStrumciitnm scribant in quo eumdem l.erederu
;
(3) Specics Ifgis taec est. Priore testamento quis roga-
instituant, qurm priore testameuto rogasseut.
Terat lieredem aliquid restiluere incapaci , cujus nomca
tesl.imento non expresseriit : sed quis esset ille apparuit Cl) Id est, l.icila Cd.s.
forte ex (lomeslica cautione quam super eareheres tfStalori (6) Testatoribus.
dederat. Posterius testamentum deinde fecit, ia quo nuUa
. ,

Et ideo Jiilianus scripsit Licel in praejudicio pos-
: Paruni auteni altendilur professio a parentilul
sessor patronus esse videatur; veruni partibus ac- iratisjacta.
loris non liljertum fungi debere, sed cuiu qiii se Hinc Sccevola Mulier gravida
in specie sequenti :
patronum esse contendil. /. i8. XTi.p. lib. 6. disput. repudiata iihura enlxa absente marito ut spurium ,
Ilem non inducitur sufjiciens Prtvsumplio rcm iu actis proiessa esl. Quxsitum est an is in potes-
adaliqueni pertinere , ex eo quod inslrumenlum emp- tate palris sit; et matre intestata mortua, jussu
iionis cdio quam ipsius nomine Jactce penes se ha- ejiis hcredilatem matris adire possit nec obsit pro- ,
beat , vel quod ipsius pecunia sit numerala ven- fcssio a matre iraia facla? Respondit, Verilati
dilori. locum superfore. /. 29. § i. Scevola lib. 9. di-
Hinc Dioclelianus el Maximianus Ad Proba- .- GLST.
lionem dominii alicna sublrahentes instrumenta, Circa has professiones constituit Justinianus No-
his lUi minime possunl; quippe cum horum leclio, vella CXf
JJ. cap. 1. ut exJnslrumento vel pu-
non recilantem, sed quem tenor scripturse desi- blico vel privalo propria manu conscriplo et trihus
gnat, adjuvct. Cum itaque nec ta^lera Probalionum leslibus munito , quo quis aliquem Jiliuni suum no-
indicia reprobentur; jure competenti prwdiorum ,
minasset , Jides Jirret niatrimonii cuni matre ejus
quae in qua?stionem veniunt, dominium ad te os- contracti; nec solum ipsi , sed et ca;teris ex eadent
tende pcrlincre. Kam res vindicantem ab emptorc, matre nalis prodesset.
suos numeralos nummos asseverantem, erga Pro-
balioncm laborare (i) non convenit; si quidem hu- § 2. Quce sit potissima in causis status Prcrsumptic^
jusmodi licet probctur factum, tamen intentioui
uullum praebet adminiculum. /.21. Cod. h. t.
XXX. Jn omnibus status qucestionibus ; nimirunt
anquis sit liber vel ser\-us , an ingenuus vcl libertus }
SEGTIO IV. hcec maxime viget Prcesumptio , ut pro slatu in
cujus quasi-possessione quis est aut possidetur, prce-
De Prohationihiis et Prcvsumptionihiis qncB sumatur.
in causis stalus admittuntur. Jgilur sijilius a patre in quasi-possessione patrice
poleslatis possidealur ; pra'Sinnelur esse in hac po-
testalc : el si neget , ejiis erit contrariuni docere.
§ I . Cujus gcneris Probaliones in his causis valeant.
Sic accipe quod Paulus ait : Si lihus in potestate
palris se esse neget Pra?lor cognoscit ul prior do-
,
XXVIII. Jn qucestionibus an quis sitjilius necne, ceat iilius quia et pro pietate (3; quaiu patri de-
:
Imperatores Antoninus et Verus Augusti Claudio- bct praestare, hoc statuendum est ; et quia se li-
Appolliuari rescripserunt in haec verba «Proea- :
beru,m esse quodammodo contendit (4% Ideo enim
» TioNES quK dc iiliis danlur, iion in sola alKr-
et qui ad libertatem proclamal , prior docere ju-
» matione tcstium consistunt; sed et epistolas qua;
betur. /. 8. Pacl. lib. 18. ad Plaut.
1) uxoribus raissse allegarcntur si dc iide eirum ,
» conslitit, nounullam vicem instrumentorum ob- Jdem docet Llpianus in qucestione libertinitatis.
Jta Circa cum qui ex libertinitate ingenuum
ille
tinere decretum est ». /. 29. Scxvola lib. 9.
:
»
DIGEST. dicat, referendum est quis actoris parlibus funga-
tur. Et, si quidcm in possessione libertinitatis fuit;
XXIX. Maxinie autem valent in his qucestioni- sine dubio ipsum oporlebit , ingenuitatis causam
hus , professiones parentum {1] agere , docereque se ingenuum esse sin vero in :
Cceterum Nec oniissa professio Probalionem ge- possessione ingemiitatis sit, et libertinus esse di-
ueris e^ckidit nec ialsa simulatio veritatem mi-
, catur, scilicet ejus qui ei coutroversiam movet;
nuit. Cum ilaquc ad examinationem veri omnis hoc probare debet , qui cum dicit libertum suum.
Jure prodita debeat admitti Probatio ; adilus Praeses Quid enim intcrest, servnm suum quis an libertum
provinci», solemnibus ordinatis, proul Juris ratio coutendat? /. i4- Ulp. lib. 1. de officio Co.vsulis.
patitur , cansam liberatem inler vos decidi provi- Obiter nola : Si quis autem liducia iugenuitatis
debit. /. t5. Cod. de Liberali causa. Diocletia>us ad hoc ut
suae ultro in se suscipiat Probationcs ,
ET MiXlMlANUS. Seatentiam ferat pro ingeuuilate facientem (hoc
(1) Id est, non dcbet lihorare in probaniio qood assr- voluit; ut de eo scribit Julius-Capitob'nus « LiieraleT
i
Tprat , suos nummos csse solutos quia friistra lioc pro- :

lusas iia munii-it , ut primus juberet apud Prarfectos
barct, ciim inde non sequstur rein suam esse. Saturnini ununiquemque mitos liberos
<
' '
;
(2) Parenles solebant nativilates liberoruiu suorum apud » fiteri intra trigesimum
trigesii ttiem nomine inlerposito. Per Pi
«cla publica profileri. Hinc Juvcnal. Saljr. IX. i,\incias, Tabulariorum publicoium iisum instituit; apud
» quos idem de originilnis Jieret, ijuod Roma apud Prce~
ToUis emm, et LIBPJS ACTOR0M sparêre gaudes .ficlos.'ErarU„.
^rguiitenta viri ; Joribus suspende coronas :
Jain pater es. (3) Haec non est vera ct gcnuina ralio , sed iDa qase
scquilur.
Hoc msiime obscrvab.itur circa illuslres personas; ut de
Tibcrio ct Caliiûla Tcfert Suclonius in Tieerio P(. j. Iq ^4) Quem statum io cujus quasi-possissione non «st
Caliccla ^. '6. Maicas-.âtouJiUus lioc clrca umati obstr- probare dcbct.
: ,
TIT. III DE niOEATlOMBUS ET rUi£SUMPT10NIEUS. 349

esl (i) iiigeiiuum sc csse iil pronuncietur); an oIj- XXXIV. Non cpssat etiain Pnesumptio servitu-
lciiipiian ei dcbcat, tractari potcst?Et non ab rc lis aut tibertinitalis in qua quis quasi-possidetur
«;ssi- opiiior niorcni ci gcri piobanti sc ingeniiuiu,
,
quod frcUrcs habeal quibus nulla talis moveatur
01 Sentenliain scciindum sc dandamj cum nulhi ('.) qucEslio.
caplio inlcrcedat Juris. d. l. i\. IJinc Diocletianus et Maximianus : Malrem
XXXI. Quod diximus pi-cesuini pro slalu in luam consecutam libertatem , ac te post edilam ,
,
<juo quis quasi-possidelur , oblinel ; iiisi per viin ila ut iiigeiiua probari possis , ostendi convcnit. Quod
t/uasi posscssus fucrit. (iiiui fratribus luis nulla movealur qua-slio ad ,
defeiisionem tuam niliil prodcsse potest. /. 17.

Enimvtro Si quis libcrum hominem vi rapueril,
Cod. h. t.
in vinculis habueril; is indignissimc commoduin
posscssorisconsequerctur, quia probari uon polerit lidcm alibi Multis ralionibus na-
ita rescribunt.
iioinincm co tempore quo primuin lis ordinaretur talibus ingenuis fratribns iiatis , post dclictis vel
iii libcitale luisse. /. ao. Julian. lib. 43. dioest. casibus intervenienlibus siiiguloruni causa; sialus
,
separaiitur. Nihil itaquc prohibet eumdcm ct libi

llinc Diocklianiis et Maximiaims : Vis ejus qui
non movere qua;slioncm status , et eos quos fra-
se dominiim conlcndil ad imponendam onus Pi o-
,
Ircs tuos assevcras, in servilutem vinditare sive
Ixitionis servo minime prodest. Cum igilur aulu-
rctiiiere, Igitur ad demonstrandam fratruiii tuorum
dc donio Severi piofilcaris; verum nec ab
fiisse tc
liberlalem , alix sunt Probalioncs necessariae. ]\am
sed per violentiamasseveras te csse
iilo justo initio,
dctcntum inquisito prlus, au in possessione U- quod tibi non uiovelur qua;slio , liberlatis corum
:
noii idoncam constat liaberc Probationem. /. 17.

berlatis sine dolo malo constilutus sis; tunc etiam
onns Probatiouis quis debeat subire,per hujusmodi Cod. de Libcr. causa.
«ventum declarabilur. /. i5. Cod. h. t. XXXV. Ilein non cessat Prccsumptio servitutis
XXXII. PrcEsumptio servitutis in qua quis qiiasi- in qiia quis quasi-possidetur, quod patrem ingenuuni
possidelurnon ccssal ex eo quod
, ipsi a dominoji- ct magnis honoribus functuin habuerit.
deicommissum relictum sit. Neque na-
Illnc Dioclelianus et Mcixiinianus :
Ilinc Scaevola libro i Responsorum Festo res- tales lui ingenuum tc probare possis nequc
, licet ,
pondil honores quibus te functum esse commemoras, ido-

Si ancilla fucril; ad bbertatem perduclam non neum Probationem pro filia? lufe ingenuitate con-
vidcri, neque per fideicommissi relicti sibi Proba- tinent; cum nihil prohibeat et le ingenuum et ,
lionem, nec quod alimeala sunt ut uutrici prxslila. eam ancillam esse. /. 10. Cod. h. t.
/. 3o. lidcin etiam rcscribunt. Avi paterni magislrata

Muho minus quidquam colligi potesl pro libertale funcli dignitas ad libortalis Probationem nihil ne-
(ilicujus aul contra libertatem, quod dominus cum poti prodest : si quidem in liberali causa , malris
ipso contraxerit. non palris inspicitur conditio. Sed nec inaterni
Hinc Dioclelianus et Maximianus : Ad Proba- avi sola sufficit cum , licet avia quoque libera
:
lionem ingenuitatis ab eo coutra cujus successores probari possit, multis tamen causis status mutari
consuevit. /. 28. Cod. de Liberali caitsa.
postulas, facla tibi locatio non suHicit; nec lamcn
hoc solum ad servilulis vincuUiin argumentum est Quinetiam fieri potest ut qui his honoribus func-
idoncum. /. 18. Cod. de Liberali causa. tusfuerit, servus fiterit.
XXXIII. Item non cessal Prcesumplio servitutis

Ilinc iidem ita rcscribunt : Non mutant servi
in qua quis possidetur, quod proferal instrumentum statum , si ad civilcs honores illicite atque iinprobe
qiio se venumdedit : potiusque priesumetur illud aspiraverint. Unde si status moveatur quKStio ;
ipse siibstraxisse , quamanimo manumitlendi id ipsi intelligere vobis licet nihil prodesse posse quod ,
traditum. patcr vcster civiles honoresgessit. Solemnibus ita-

quc ordinalis, apnd PrKsidem provincia; de statu
Hinc Diocletianus et Maximianus : Si de posscs- vestro cognoscetur. /.11. Cod. d. tit.
tione servitiilis, emplioiiis instrumcntis subliactis,
iu libertatem proclamat Eulycliia cuin pelilori :
Hinc iidem eticiin rescrihunl Non idcirco minus :
Probationis onus incumbat, iiitentione sua defecla quod le Limcnarcha creato nemo conlradixit Rei-
his juvari minime publicfe nomine, moveri libi siatus quaistio potest.
potest.
/. 38. Cod. d. til.
Kam (3) si in servitutem petatur (4j : ad emp-
lionisProbalionem non est indiciis
, aliis opus sed
; XXXVI. Fice versa Prcesumplio libertatis in
instrumento»um furtum monstrarc sullicit. /. 20. cujus quasi-possessione quis est , non cessat ex eo
Cod. h. t. qitod maler ejus autfratres possideanlur lU servi.
(1) Ad lioc cnim ipsi proderit eum lianc probalionem (3) Num pro sed.
uu se suscepissc ut pronuncieturiDgeauiis quum alioqnin
, ;
piouunciaielur duntaxat non esse actoris liberlus. (1) Ue posjcssionc libcrtatis.

(2) Hoc docet pennitti , cum non fiat in fraudcm uliius
L.jjis.
:
35o LIB. XXII. PANDECTARmr

Hinc Diocletiamts et Maximianus Ad Proba- dinc prrejudicel, neque de
: servis es eadem matre
tionem servitutis Glyconis, malremejus ac fratrtm natis libcrtaiem unus adipisci prohibeatur. l. u2.
servilia fccisse minisleria non sufficit : cum neque Cod. h. t.
ingeauarum connivenlia (i) conjunctis nccessilu-
(i) Id fst, connifentia matris et fratriim ,

qui forle [licet icgenui] se ut scrvos possideri siaunt.
TITULUS IV.
DE FIDE INSTRUMENTORUM.
CuM ex Jnstnimentis probationes eruantiir , me- batione deficeris inspectio rationum fiscalium
;
rito hic subjicitur Tittiltts De fide Instrumen- fidem demonstrabit. /. 4- Cod. h. t.

XOBUM. III. Maxime auteiii ipse adversarius non compeU
I. Inslrumenlum duplici sensu accipitur. Largiori lelur edere contra se.
signiftcatione , Instrumentorum nomine ea omnia Hinc Dioclelianus et Maximianus Nimis gravc :
accipienda sunt , qnibus causa inslrui polest et : est quod petitis urgeri partem diversam ad cxlii-
,
ideo lam tcsliraonia quam personae, Instrumen- Ijilior.em eorimi per quos sibi negolium fiat. Uiide
torum loco habentur (i). /. i. Paul. ub. 2. sen- intclligilis quod iutentionis vestrfe proprias alTerre
TENT. debctis probatioues , non adversus se ab adversa-
Strictiori autcm signi/icatione accipitur Instrti- riis adduci. /. 7. ( Alias 6.) Cod. de Testibtis.
mentiim , pro quaciimqiie scripttira qiice ad aliciijus Qiias exceptiones patiatiir regiila quani stattii-
reiprobalionem inseivire potest. mus , adversarium non posse cogi edere contra se ;
De instrumcntis hac posteriori significatione ac- vid. supra lib. 1. Tit. de Edendo Art. 1. % 1.
qiiceriturque ." Qui
ceptis in hoc Titulo agimtts ; 1
lA'. Regularitcr Instrumenta ad aliquam liteni
tcneantur Instrumenta ad alterius Itteni pertinentia pei-tinenlia producenda suiit aptid judicem qtii cle
exhihere ; et tibi produci debcant i 1.° Qua Ins- caitsa cognoscit. Si tameit ibi commode prochtci iion
trumenta fidem facianl ; 3.» De eortim forma et
possint , res potest remilli ad aliquem jiidicem loci
agnitione ; 4.° De
eoruni impugnatione , tanquain
itbi sunt Instrumenta ; ita ut, poslquam ibi prochicta
falsa sinl ; et defalsitate diei in Instrtwientis. fuerint fidesqite Instrwnenlis data , negoliiim ad
priorein judicem revertatur. I. 18. Cod. h. t.
§ t. Qtii teneantur Instrumenta ad alleritis litcm

pertinentia exhibere ; el iibi prodiicenda sint. § 2. Qua; Instmmentafidcmfaciant.
Onines qui excusationetii non habent quomi-

II. V. Maxiiiie fidem faciunt Instnimenta piihlica.
nus contra adversarium meum testimonittm dicant, Et qtiidem ipstim aulhentictini Instnimentum fidini
coî possunt exhihere Instruiiiciita qttce habent ad facit ; non hujtts index aui exemphtm , etiainsi
lileni meain pertinentia. Qui aiitein excuienttir , fisciis agat.
videb. Tit. seq. Ita enim Patiltis : Quicumque a fisco convcni-

lur ; non tx indice et eseraplo alicujus scripturie,
In jiidiciis, is qui aliquid probandum habet, non si con-
sed ex authentico convenieodus esl. Ita
sohim Instrwnentis qtice penes sc habet sed etiam
,
,
tractus fides possit ostendi Csetcrnm cahitnnio- :
Instrumentis quce scit penes alios esse uti potest :

oblinere noa
nullum iitde damnum sam (2) scripturam vim in judicio
si modo hi pencs quos sunt ,
convenit. /. 2. Paul. lib. 5. sentent.

ttt ea Ins-
lattiri stint : poterilqtie ab his desiderare
irumenta exhibeant aiit jtirent se non habere ; vel
, VI. Privata etinm Instntmenta ficlemfacere pos-
habere quidem , sed non posse se sine siio daimio sitnt; et etiam unicuni Instrumentttm de plttriunt
exhibere. 1. tin. Cod. h. t. obligationibtis.
Uncle Diocleliamis et Maximianus rescribiint
^
Etquidein etiam fiscalihus Instrtimentis titi qiiis
potesl. Unde Gordianus : IllatK dispensatori pecu- Eo quod a multis proprii debiti singiilorum obli-
nise, si ob amissorum Instrumeiitorum casum pro- gationis uiio tantum Instruniento probatio couli-
Instrumenli in Ediclo De Quum non auihenticum exemplum producllur

se.l
(,) Ita accipitur nomen
(a)
DiLATioNiBCS instrum. ntorum sratia dandis de quo supra : hoac scriptura prEsumiuir per calumniam seu per dolun
hb. 3. Tit. de Fer. el dUat. N. i5. in Gue. producta ,
nec Cde digaa.
1,
TIT. IV. DE FIDE 1 -NSTllUMEiNTORUM. 35

lo. Cod. Si facinnt. Ila atiteni fidem faciunl , si lcgitime con-
nrlur , cxaclio iiou intnrpcllalur. /.
fecta el agiiila sint.
ceit. pe.t.
Circa Instrumcntorttm piiblicorum formam valde
VII. Hac atitcm (lcmum pwala Inslriimenta pro
notaiidtim qiiod ail Patiltis A.inp\\siitmis (2) ordo
:
alifjiio fidcm /hiiitnt, qtuv ah ejiis adversario eorc dccrcvit eas labulas (3) qua; publici (4) vcl privali
(jui ad\ersarii itire tttiliir /acta stint ; non i'ero cu
contractus scripluram conlinent , adhibitis teslibus
fjua: qiiis ipse sihi coiificit , nisi aliis adminictdis
ita signari ut in summa niarginis ad mcdiam par-
juvcntur.
tcm pcrforatse triplici lino constringantur ; atquc
Qiiocirca rcscribtint Philippi : Inslrumcnta do-
impositum supra linuin ccrae sigiia iiiipriinantur
moslica seu privala testalio sou annoiatio, si non
:
ut extcriorcs [ scriplurae (5) ] fidem interiori ser-

aliis qiioque adminiculis adjuvenlur , ad probalio-
vent. Alitcr tabula» prolata; nihil momenti liabcnt.
ucm sola non snlliciunl. l. o. Cod. dc Prohat.
Paul. sentent. lib. 5. tit. aS. § 5.
El ritrsus : Baliones defuncti qua' iu bonis ejus
inveniuntur , ad probationcm sibi debita; quan- Circa formam
conficiendorum Inslrumcntorum
liuiis solas suflicerc non posse , saepe rcscrip- ptihli( orumplura eliain cJC novellis Justiniani
,
ConsliUilionihus nqiiirunltir videlicet ut contineant:

tuni est,
Ejusdem Juris cst ; cl si iu uUima voluntale annum Impcrii CcEsaris quo coiifccta stiiil , iiecnon
Consiilein , Indiclionem , mensem el diein ; itent
detunctus cerlam pecuiiJK quantilatcm, aut eliam
noniiiia tam tcstium quain labellionis eortimque siib-
res ccrtas , sibi dcbcri significaverit. l. 6. Cod.
scripliones. Novell. XLVII. cap. i.
d. tit.
Enimvero Exemplo perniciosum est vt ei scrip- Itcm Instritmentum ut fidemfacial apttd judicem
TUR.E CREDATUR QUA UNUSQUISQUE SIBI ANNOTA- apud quem prodticilur, dehet agnosci per Tabel-
TiONE PROPRiA DEBiTOREM coNSTiTuiT. Undc neque lioncm , AmoJiuensem cujus opera in eo conscri-
fiscuin neque alium quemlibct ex suis subnotatio- bendo tahellio ustis est et Aiiniimeratorem (6) qui
,
nibus debiti probalionem praebere oportet. /. 7. ei inlcrfuit. Qiiod si nec Amanuensis nec Annume
Cod. d. tit. Gallienus. ratorprcesto sint;forte qiiia mtllus fuerit Amanuen-
Sed etsi in chirographo quod super aliqua pe- sis cl Anntimeralor qiti Instrumenlo interfuerint
cuiiia mihi dehita dehitor meus confeceril , ego aut mortui sint , vel absinl ; solius Tahellionis tes-
cominemoralioncmfecerim alicujiis alleritts rei ; ad timonio credetur.
probalionem hujitsce rci ctijus commemorationem Quod si Tabellio deftinctus sit ; habebil Instni-
feci chirographum illud idoneum non eril.
,
menlum fidem lam ex testimonio Amanuensis
Hoc signiftcat Scievola qtium ait , Commcmora- Annunieratoris et testium , quam ex collalione
,
tioiieni iii cliirograpLo pecuuiarum qu» ejL a!ia adimplctionis Instrwnenti. Si aiitem niillus horum
causa debcri dicuiilur factam vim obligationis nou ,
adsil , sola collatio adimpletionis non sujjiciet ; secl
liabere. /. 3i.//^ de Prohat. Sc.evola lib. 2. Mac- eliaincxaniinandce stint subscribentium contrahen-
torio-Sabino (i).
tium scripturce. Novell. LXXIII. cap. 7.
VIII. Ilhid aiitem ttini puhlicis quam privatis XI. HcEc de publicis Instrtimenlis.
Instriimenlis commune est ; qiiod Scripturx diversae Qtiod atlinet ad privata ; ex Constiliifione Jus-
fidem sibi invicera derogantts ab uua eademque ,
liniani chirographa el apochce si exccdant qtiin-
,
paite prolatae, iiihil firmilatis habere potuerunl.

quaginta lihras auri , debent habere subscripiionis
/. 14. Cod. h. t. DlOCL. ET Maxim. Iriiim testium.
IX. Ohscrvanduin siipcrest , illud Instrtimenttim Ex prcedicta aiitem novella LXXIII triitni tes-
pro eo fidem fuccre non posse , 171«' illo se non usu- titini prcesentia et , qttum is qtii contrahit litterariim
r:im coiitestatus est. Igitur Si adversarius tuus apud imperiltis est, prcesentia quinque lcstiuin desideratur
acta Praesidis provinciae , cum fides Inslrumenti in quibuslibet Instrumentis quce librain auri excc
quod profercbat in dubium revocarelur, non usu- dunt et in civitalibus cotificiuntur prohibelurqtte ,
:
rura se coulestati;s est \ creri non debes ne ex ea

;
qtmm lesles defuerunt , ex lillerarum comparatione
scriptura , quam non csê veram etiam professione Quod si lesles adfuerint ,
jiilein Inslrtimento fieri.
cjus conslilit negolium dcnuo repetatur. /. 3.
,
tamen ex eoruni teslimonio qiiam et litlerarum com-
Cod. h. t. Alexander. paratione fides fet el , si discrepet tesliinoniiim
:
testium a comparatione lillerarwn , prcevalebit tes-

§ 3. Deforma el agnilione Instrtimentorum. liinoiiium testium cum corttm jurejttrando.
Cceterum hanc legem in civitatibus diintaxal ob-
X. F idimus superiori § qiice Instrumenla fidem servari vull.
(1) Mendosa iuscriptio. Lcgcndum est, Ad Masscricm- (4) Publicum conlraclum intcUigit ,
qui de publica re
(2} Hoc Senatusconsultum sub Neroue latum; de quo ita

(j) Hoc verbum expungendum : inlelligcndumque e.xU-
S..etuui„s [Nero!,, cap. ,].] Adversus /alsarios lunc pri- ^-^^, p^rles, iu quibus mhil scriptum.
mum repertum ne tabulcE lusi pertusce ac ter lino per fara-
mina trujecto obsignarentur. (6) Annumeralorem pecuniBB , argcntarimn.
(3) Ligncas ceralas, quse tunc Talde erant in usa.

: ,;: :
3j-j. LIB. XX II. PANDECTARUM

XII. Circa iesteS qid Inslrumeiitis adhibentitr , Qmiiii Iustriimiiium falsi arguifur ila edicunt ,
Justiniamts ut nonnisi honiines prohatce

conslitiiil Fatentiiiianus Thcodos. el ^rradius : Prxhen\m
,
opinionis non vero arlifices , ignobiles aiit obscuri

, licentiam ul sivc civililer sivc criminaiiler ( ut actor
homines adhibeantur ; item ul nonnisi rogali adhi- eiegcril) super prolatis coditillis vei aliis Instru-
hcantur. Novell. XC. cap, i et 2. meulis requiratur; incumbat probatio fijei Inslru-
menti ei piiinitus qui scripturam obtulerit (i),
XIII. Circa lilte.rarum autem comparationes ;
dcinde ci qui stricta (a) iustantia falsum argucre
constiluit ut fieii iion possinl , nisi ex Jbrensibus
aut ex paralus sit, l. n!^. Cod. ad L. Cornel. dcfals.
publicisqiic Jiislrumentis ; aliis chirographis
triiim testium siibscriptiones habentibus , quas duos Donec autein qui illudfcdsi accusat , de illiusfal-
saltcni ex his testibus recognoscant (
I. 20. Cod. li. t.) sitate docuerit ; inandatur executioni.
fêl etiam ex his iilteris quibus adversarius usiis Hmc Alcxccudcr : Salis apeiteDivorum paren-
est, tanquam subscriptis ab eo de cujus syngrapha lum meonini Resciiplis declaratum est; quum mo-
agnoscenda quceritiir : dcnique -vel e.r primta qui- randjB solutionis gralia a debitore falsi crimea
dem scriptiira , sed ex archico publico deprompla. objicitur, niliilomiiiiis salva exocutione criminis ,
Novell. XLIX. c.-.p. 2. dcbitorcm ad solutionem compclli oportere. /. 2.
Hcec inquisitio de fide Instnimcnti fil apud , Cod. d. tit.
Pedaneos judiccs qui de lite cognoscunl. 1, 11.
XVI. Illiu{ palet : Sententiam super veritate aut
XIV. Obsenmidum siiperest, eum qui perpe- falsitate Instrumenti latam, valere inter eos demuiii
manum suam inficiatum esse coinincitiir si inter qiios lata est.
rain ,
qnidem ex sola comparatione litterariim convinca- Ilinc Alexander : Si uteris Instrumcnto dc quo
iur , in viginti quatuor soiidos condemnari; si tcs- alius accusatns ialsi vittiis est; cl paiatiis est (si ila
tiinonio carcre euni insuper exceplione. Noa nu-
, visum fueril) a qno pecuniam pctis, cjusdem crimi-
meralae pccnniae /. 16. Cod. h. t. nis te reum
laccre cl discrimcn pcriculi pcena? Lc-
,
Ex Novella autem XVIII , poena hujus injicia- gis Cornelia; subirc; non oberil Sentcnlia a qna :
tionis, eslpcena dupli. uec is conlia quem data esl appellavit, nec tu qui
tunc criinini non cras subjectus,appellarcdebuisli.
§ 4- Ds impugnalione Instriimrnti tanquamfalsi /. '2. Cod. h. t.
el dejalsitate iliei in Instruinento.

XVII. Circafalsitatem diei quce in Instnimentis
XV. li adversus quem Instrumentum producilur, occurrit, unum cluntaxat ohservabiinus.
potcst illud arguere Jalsi : et quidem etiam poslquani ScHicelVa\TL\m\\h\o 3 Responsonim respondil
jam producium fiiit, Jidesque ei data ; modo de ca- Repetita (3) quidem die canlionem inlerponi
lumnia juret : teneturque hoc casu qui illud pro- nofi debiiisse sed falsi crimen quantum ad eos qni
:
diixit illud iteriim producere , vel jiirare se sine

, in hoc consenserunt contractum non vidcri ,
ciim ;
dolo desiisse illud hahere. Ni producal aut juret ioter praescntes cl convcnicntcs res actitata sit,
pro Jalso hahebitur Instrumenlum. 1. fin. Cod. li. t. magisque debitor quam creditor deliqucrit l. 3.
(i) Id est, qui illud proda (3) Repetita dies , vcrnacule, Aiitidate.
(2) Haioaud, instructa.
TITULUS V.
DE TESTIBUS.
I.TESTiMONiORtJM duplex spccies. Primo enim tes- 2.0 Adhibentur Testes in judiciis ; itt de facta
tes adhibentur in confcctione actorum publicorum quod controvertitur , jitdici fdem faciani. De hac
aut priiatorum. De qua testium specie ita Fenuleius Testium specie potissimum in lioc Titulo agitur.
Curent Magislratuscu'usqueloci,testari volentibus, Et Adhiberi Teslcs possunt, non solnin in crimi-
et seipsos et alios testes vel signatorcs prxbcrc; quo nalibus causis; scd cliam in pccuiiiaiiis Jililjus, si-
facilius negolia explicenlur , ct probatio rerum culi res postulat.
salva sit. /. 22. Venui.eius lib. 2. de Ofric. Pro- Et hi (i) quibus non interdicitur tcstimonium ,
COKSULIS. ncc uUa Lcgc a dicenuo Teslimonio exctisanUir.
(i) Supple, ut suprii ; adhilcri i>ossunt

)
,
TIT. V. DE TESTIBUS. 3j3

/. I. § t. Arcadius (qiiicl) Ciunisivs lid. sing. ni: sunt ad le^limonii fidem. /. 3. 5 5. Callistratus
T1.ST1DUS. LIB. 4- DE CoCNITIONIISUS.
Cirra hos Tcstas inqitircnnis 1 .'> Qid idonci siiit,
V. Propter revcrcntidm pcrsonariim /irohi-
i.o
ct qiiod ri-f/uirfniliir a I prolxitioncni conjicicndam y
hcntiir V.berli dicere teslimonium in patroi.os , ut
"X." Qiuv pcrliiicanl nd cvo< titioncm Tcstiiiin; Qun diximus.
modo tcslin:onia /icr/iilieaiitiir , ct quotics iii iiiia
Hinc Honorius et Theodosius : Libertorum ad-
caiisa/tossilquis Tcst< s produceref 3.» A iiLLiinusclc
vcrsus Patronos illicitas atque improbas voces
pvcnajalsuruni 1 cstiiim, pociu-c objeclionc prsecludinius : atqiie ita ul nori
solunimodo spoute prodire non audeaiit, scd ne
ARTICULUS I. vocati quldcm iii juclicium veiiiie cogantur. /. 13.
{Alias II.) Cod. h. t.
Dc idoncitale cl numero Testiurn ad probationein

Non invicem
dissimili ratione Parentes ct libcri
conjieicndani,
adversus se nec volcntesad testimonium admittcndi
suut. /. 6. {Alias 5.) Cod. h. t. DiocL. ct Maxim.
§ i. QuiTeslcs idonei sint necne. Tcstis idoiieus pater tilio, autfilius palri nonesl.
/.9. PaUL. LIR. 1. AD SaBIN.
II. Ta jiidiciis ad tcslinwniumferendum admit- Tanieii quum de oetate probanda agitur, Eliam
tiintur nnii soluin inasculi sfd ct muli<rcs. iV««j Ex matris protcssio filioruin rccipiuir; sed ct avi rcci-
eo qnod piohibcl Lex Julia DE ADULTERUS , pienda est. /. 16. Jf. de probat. Terentius-Cle-
testiinoniuiu diccrc coiiJcmiKitatn inuliercin; col- MENS LIB. 3. AD L. JuL. ET PaPIAM.
liîtiir ctiatn mulieics t( stinionii in judicio dicendi
VI. Multo minus parentes el lihcri invicem nec
jus habere (i). /. 18. Paul. lig. !. de A.dulteriis.
/iro senec adversus se TeStcs esse /lossiint si liberi ,
IIL Quid dc Sen'is? Servi rcsponso tunc cie- ]Sam iil rescribunt f- alerianus et
sint in potestate. ,
dcndum est, quum alia piobatio ad eruendam ve- Gnllicniis Eliam Jure Civili domcstici teslimonii
;
ritatcni non est. /. 7. Modest. lie. 3. begul. fidcs improbalur. /. 3. LAlias 3.) Cod. h. t.
Obscrva lanien, Servos pro domino, qiiemad- Vnde Tcstes eos quos accusalor de domo pro-
modum adversus eum , interrogari noii posse. diixerit^, interrogari uon placuil. /. 34. Paul. lib.
Pro fiicto autem suo interrogari possc non ambi- 5. SENT.
gitur. /. 8. ( Alias 7. ) Cod. h. t. Diocl. et Maxim. Eiuiiwero Idonei non videnlur esse Testes qui- ,
bus impeiari potest ut tcstes tiaut. /. 6. Licinnius-

In judicio Redliibitorio Quum probalio prioris
fugKdeficit, scrvi quaistioni credcnduin est in sc :
RUFINUS LIB. 3. REGUL.
euini iiiterrogari, non pro doiniiio aut in doniinnm VII. 3.0 Propter Inbricuin consilii arrcntiir Lege
videliir. l. l-ff. de Prohal. Paul. lib. 3. se.^tent. Jidia inipuberes , ut diximus i inio cl Hlinores in
Consonat qiiod alibi dicitiir. Servuni diipla (a) crimiiudibus causis.
emi qui rebus
,
ablatisfiigit mox inventus, pixseii- :
VIII. 3." Reliqui quos Lex Julia eniimeral
tibus honeslis viris intcrrogalus an el iii domo veii- propter notnm et infcimiam i'itic succ arcenlur ;
ditoiis fugisset, nspondit lugisfe. Qu.ioro aii stan-
quales sunt /jiiblico judicio damnati.
dum sit rcsponso sei vi ? Paiilus rcspoudit : Sl ct al a
indicia prioris^ iiigoe iinn dificiuut, luiic etiani scrvi
V. G. Pvcpctuiidarum damn.ilus, ncc ad tcsta-
responso credcndum dc yEdil. Ed.

menlum ncc ad les!imoiiium adhiberi polesl. /. i5.
est. /. 58. § -i.
PaUL. LIB. 3. SENTENT.
PaUL. LIB. 5. RESPONS.
Kon dissimili ratione : Ob carmcn famosum dam-
IV. Lcgc Julia DE VI cavetnr « Ne [ hac lcgc ] iiatus, intestabilis sit. /. 31. Arcadius ( qui ct
« in rcuin le^timouium dicere liceret, qui sc ab co Charisius lie. singul. de Testibus.
» parcntcvc ejus libcraverit (3) Quive impubeies : Neque damnatos solum sed etiam \n le<;timo- :
» crunt : Qui(|iie judicio publico damnatus crit ,

nium accusalor citare non debrt eiim qui judicio
» qui corum in iutcgrum restilulusnon erit : qiiivc publico reus crit. /. 20. Venuleius lib. 3. de Pu-
» iii viiiculis custodiave publica erit quive ad : CLICIS JUDICIIS.
» bcstias ut depugiiaret, se locavcrit quive palam : ( Obiter iiota , iit modo supra dixinnis : Aut qui
» quaeslum faciet fcceritve quive ob tcslimo- : miiior \igiiiti aniiis eiit. d. /. 20.)
•» nimu dicendum vel non diccndum pecuniam Itcm Cassi is-Longiuus non putat ci permittcn-
» aocipisse, judicatus vel conviclus erit ». Nam dum qui proptcr liirpitudinem Senalu inotus ncc
quidam propter reverenliam personarum; qui- restitulus tst , judicaie vel testimoiiiu.m diccie ;
dam propler lubricum consiliisui, vero prop-alii quia Lex Julia repctundarum hoc ficri vetat. /. 2.
tcr notam et infamiam vitae suae, admitlendi non ff de Senalorib. Marcell. lid. 3. digest.
(t) Liquet eliam ex Tacilo lib. 0.. Annal. femin.is ia Duplm.

(2) .Sub sllpulatione
judiriis testes audiri. l'rimis tnmtn Reipubiicae seculis les-
tim iiium feminarum admi.ssnm non 1'u'i.sse indicat Gtl- (3) LibiTliis adversus patronumpatrcnique liberoslcstis
lius M 7. dum ait cuidnm Tairaliae Vcslali insigne privile- sse non putcst.
gium Legt Ilur.ilia iudultum esse ut teslabilis esset.
Totti. II. 1,5

, . ),

Ctetettim quatmts regtilafiler hce persoiue a tes- allegare si qitid esl propter quod (estimomum conirn
timoniis arceaittiir; in quihisdatn taiiien caiisis V. recipi non debeat. Ccelcrwn ( inquit Jusliniiiiius )
G. in Majestatis earuiii teslitnoniiim
critniiie Itestv Si quis Tcstibus usus fuerit , iideinque Testes ad-
accipiiur : itl vidcb. injra lil>. ^'J. Til. Atl L. Jiil. versus eum in alia lile producautiir ; uon licel'!l
jnaj. Hoc attlrtn castt , circa ens qiti rcgulariter ob ei personas eorum excipere nisi oslenderit , iin- :
itifamiam arccnlur , obseivqndiitn est qiiod , .Si ea micitias inler se et illos postea emersisse ex ,
rei coudilio sit ubi arenariuni leslem vel similem quibus Testes repelli Leges praecipiunt ; non adi-
personara admiltcre cogimur ; siae tormentis tes- mcnda siilidcl ei liccnlia, es ipsis dcpositionibiis
timonio cius credendum non est. sup. d. l. 21. tcstiiiioniiim eoruni argucre. Sed et si liquidis
probalioiiibiis datione vel promissione pecunia-
IX. 4.^ Privter causas ex quihiis Lex Jitlia ali-
riim cos corruptos csse ostcuderit ; etiam eara
qiiem a testiinonio ferendo exchtdit , etiam hcec allegaiionrm integram ei servari praecipimns. /. 17.
eiiuinernntla est : nirnirum Mandatis cavelur, ul (Alias i3.; Cod. h. t.
fra^sides altendant ne palioni in causa cui patro-
cini'im prscstiterunt , tcslimonium dicaut. Quoil § 3. De qfficio judicis in recipiendis attt
et in execi^toribus negoliorum observandum est. repro ban dis Teslimoniis
/. 25. Akcadius (
qui ct) Chakishjs lib. sisgui.. de
Testibus. XV. Non solum eorum qui Lege prohibcntur
A contrario : Produci testis is non potest ,
qui sed et aliortim testitnonia qitoefide dignajudex non
ante in cum reiun testimonium dixit (i). /. 23. putaverit , jiidex pro sua reiigione atit rejiciet aul
VeSXILEIUS LIB. I. DE JuDICUS PUBLICIS. caiUius fdem cis ailhibebii.
X. Jure Pandectaruin Ad fidcm rei geslae fa- Hinc Papinlanus: Qussitum scio , an in pnbli-
cieudam etiam non rogatus Teslis iulelligitur. cis judiciis calnmiiia;damnati tcslinionium judi- ,
,
/. 1 I. PoMPON. LIB. 33. -AD SaBIN.

cio publico pcrhibere pos-uiil?Scd neque Lege
Ex ISovelln aiitetti AC. 2\'sles rogati esse de-
Rcmniia prohibenlur cl Julia Ltx deVi et Rlpe- ;
hent Tit. prwced. iV. 12. * TUNDARUM cl pECULATUs cos liomines teslimo- ,
nium dicere non velucrunt 12;. Vcrumtamen Quod

XI. Ex
dicta Novella non admiltitur te^tis qui LeGIBUS OMISSUM EST tiOti OMrrTLTlR BELIGIONE ,
ciiiii eo adversiis qitein produciltir , criminalitcr li- JuDicA>'TiLM ad quoruni officium pertinet , ejus
;
iigat. Qitod si lis sit pecuniaria et inimicus dicalur, quoque testimouii fidem quod integra; (3) frontis
itiidilur; ita ut dejiile postea inquiralur. homo dixerit, perpeiidere (.{). /. i3. PiPiN. lib. i.
XII. Ju(la'orum et htvreticorttm testimoniitm acl- DE Adulter,
icrsiis Orthodoxos non recipitur. Manichcei aitlein
Hinc Modesliims In tcstimoniisaulem dignitas,:
fides> mores, gravitas examinanda sunl ct ideo

il Pagatii ncc iitter se Testes esse possiint. /.21. :
Cod. de Haerct. et Manich. Testes qui adversus fidtm suam tcstalionis vacil-
Diversa ratione Thi.odositis vetal Episcopum ad lant audicndi nou sunt. /. 2. Modest. lib. 8.
,
testimonium ferendum flagitari ct admilti. l. "]. REGUL.

Cod. de Episc. et Cier. Reliqui vero Clcrici recle Ilem Arcailius : Teslimoniornm nsus frequens
adhibentiir. ac necessarius esl; et ab his prsecipuc exigeudus ,
ExNovclla aiitrm CXXIII. non debent qttidem f|uorum fidcs non vacillat. /. i. .4rcadius qui et (
evocari Episcopi ; sed tiiiltilurad ipsos ut prceposi- Charisius lib. sing. de Testibus,
iis Evangeliis jurent et dicant qiiod iiovertmt. XVI. Illud cliani spectarc del)et judex , an Testis
XIII. Pldimits qrti Testes adtîttantur necne. aliquam dicli siii rationem reddat.
Sic Biirtoliis cl plcriqiic Tulgo accipiunl quod
Maxime Nullus idoneus Tcslis in re sua in-
aitteni
telligitur. /. 10. Pompon. lih. i. ap Sjiiu>. rescriliunt Cnrus Carintis et iûtiterianus : Sola
,
Hinc Falens , Gralianus tcslalionc prolatani, nec alits lcgiiimis admiuicnlis

<! I nli'i,tiiii(i?ius : Om-
iiibus in re propria diceiiili testimciiii lacullalcm
causam approliataiu , miliius esse momenli certum
Jura submoveruut. 10. ( Alias g.J
cst. /. 4- (Alias-i.j Co.l. h. t.
/. Cod. h. l.
Dc judicis aihi/iio ci/\'a Jidem Testium , ila
2. Qualenus is contra qtiem T»'stes producuntur, eliaiii Callislniliis Ttsxirji fides diligenteb
; exa-
§
possil eos refittare. MiMANDA Itlcoquc iii pcrsona eoruni explo-
est.
randa crunt in primls coiidilio cujusqne utruus :
XIV. Is contra quem Testes producimtur, potesl qtiis Decurio, an plebeius sit, el au honeslse el
(i) Biidapas censel legcndnm Protluci testis nen polest :

Accusatorrni aulem in hs piibllcis judiciis caliimnioc dam-
iiireuni, Cjid ante in enm leslinioniuin dixit. Hatc lix, ut ex natiiin, noii vclucrunl tesiimonium dicere.
iascriplione liquet, ad imblica judicia perlinet. Balio legis (3) Inlcgrw frontis liominem oppcnit ei qui CidumnitB
est; quia suspidus inimicitiae rst , qui sa;pius in eurudtni damnatus cst, cui iVons liitera K iuurebiilur.
testis insurgit. In civilibas causis hnic legi tocum non csse
(.'1) Seh.sus csl : si jude.\ elinni eius bomiuis qui inlegrae
censet Wissenbachius. quam illud |>i-r-
fama- e^t to.slimouium nuii aiiior iidniitlit si
(a) Vclucr^nt quidem IrslimoniHm dicere reum crimini,'! penderit ; multo mugis licebit ei repudiati; ttstuuoniuia
'
quuj his |)ubhcis judiciis yiudicatur , damnalum supra ^'. 4. ejus 4»i I
nlumnix damualus est.
,
TIT. \. Di: TESTIBUS. 3.7{
inciilpatsc viix , an vcro notatus qiiis ei rc])ichrr!- si de.iiiit iiistnimcnta ;vel trcs , si illis iiislr:;mci.ia
fiiliils: aiilocuplcs vl cgens sil , ut lucri ciinsa suflTafêntur. /. i5. § \.\Cod. h. t. (a).
qiiiH iaciU; adniillal vcl an ininiiciis ci sil advci-
:
llcin ex Constilulione Justiniani, cjus debiliquod
si'Sqiiem tcstimonium f-i t ; vcl amicus ci sil pro per s( ripturani prolmtum cst solutlo iionithi per ,
quo testimoniuni clat. iSam si carcat siispicione tO" quinque Tcstes sumnicr nlque intcgnv opinionis
timoninm ; vcl ptoptcr person:im a qim fcrtur , prohol'ir. AV tamcii dc incentlio atiove Jbrluito casu
qiiod hoiicsl.-i sil; vcl propter causara, qiioil iicquo q'ns doccat quo apocham pcremplam dicat , Jure
Jucri ncquc j»r.ilix ncqii'.- iniinicitia; causa sil; ;i(!- conimuni sohiiionem per Tcstes probare poterit.
milteiidus osl. /. 3. Cali.istratus lib. 4- de Cooivi- I. iS. ( Alias i4.; Cod. h. t.
•IIONIHJS.
Inlerdum etiam judex maxtme inquircn; dxbcl XIX. Nunquani autein pauciores Tcsles quain
quce sit in Tcste animi constantia. duojidemjaciunl.
Eninnêro ( ut rcscribunl Diocleiianiis ct ])laxi- Ita enim rescribit Constantinus : Sanximus ut
mianus) Eos Testes ad verilatem jiivandam adhi- unius testimonium nemo judicum in qu:(cumque
bcri oportct , qui Omni Rialiae et polenlahii fidem causa facile (3) patiatur admilti. Et nuiic mani-
rcligioni judiciaria^dcbitam possintpra;ponere. /. 5. lesle sancimus ut iinius omniuo Tcstis responsio
( Alias ^.) Cod. h.t. non audiatur, etiamsi pra;clara" Curiae honore prae-
/. g. (Alias 8.; § i. Cod. h. t.
fulgeat.
XVn.A/crito aulcm judici permittitur ut , ex
iiiqiiisilidneeoriun qucK diviinus , dispiînt an rrc- Cceterum plures Testes inlelligunlur ; quanwis ex
deiKluin sil alicujus lestiniOnio nccne. Ideoquo Divus una eadcmque donio sint.
ILidiianus Vivio-Vnro Iit;.;alo provincia; Cilicia; V. G. Pater ct iilius qui in potestate ejus esi
rcscripsil, cuiii qiii jiiili(;il inii';is po.ssc >circ (|ii;('l:i ilcm di:o fratres qui in eiusdem patris polestate
fides hahcncla s.l T-l.i!v,.. \ crh;. c^'-M«\.c li.r.. •-uui Tcsles iilique in eodcm tfistament) vel eo-
suijt: « Tu Muw^-iiic pclc-. (Jiiai.ta ll.li-, liah.-.,,!:. deiu ijcgolio fieri possimt quoniam uiliil nocct ,
:
» sit 'J'c5tilHis : qiii , ct ciiins diijiiiluii,-. (.'l ciiiiis tx uiia doino plurcs Testes alieuo negotio .idliibcri.
» exisliinationis .'.int , et qui .înipiiciicr visi mhI /. 17. UlP. UB. SIKG. FIEGUL.
)> diccre utrum uiium cunidcuiqnc
;
incLiila-.iJiii
s) scrmonem atluieriiit; au a3 ea qua;

iot. rroga-
ARTICULUS IL
» vcras , ex lempore verisimilia lespouderiul )).
sup. d. l. 3. § j. De ei'Ocatione Teslium.
Ejusdem «pioquc Piincipis estat Rcscriptmn ad
Valcriiim-\'erum (i) dc cxcnlicnda hdc Tc-iinm ip § i. Qui Testes evoccmdi sint necne.
Suxc verha : « Qu.i; aiigumenta ad quem modum
!) probanda; cui.pie rel su(ii<-i:iiit , viilio rcrio uKiflo»
)) salis <lt liniri pole.st. Sicul noii -cn,i.,i lUi c|.c; ,
XX. Regulariier qucecumque personce lestimc-
niuin diccrc tenentur.
)) siiie piiblicis moiuimciiii^ u n-ci i.i \,'iil:i^
(
» deprclicu(iiti;r. Alias iiumeMi-. ic-liuiu . ;:li,:s (Ji-

Unde Illud q;.oque incunctabile est , ut , si rcs
» t,'[iitas et auctoritas, alias vcluti coiiseiitieus iamn exigat, non tautum privati , sed eliam Majîstratus
pr.-escuti sint tcstimoiiiuin dicant. Itcm Sc-
« conlirjuat rci de qua qiuTrilur fidcm. Hoc crgn f\ 111
» so';um tibi resciibere possum summalim : Nois natus ccnsuit, Pra-lorcni testimoiiium dare debcie
» ulic|ue ad unam probalionis specicm , cognisio- in jiidicio adultcrii causa. /. 21. ^ i. Arcadius
)) ncm slalim allisari debere ; sed cx sentcnlia (
qui el) CnARisjus lib. sing. de TfsiiBus.
» aiiimi tui le a;siiinare oportcre ,
quid aul crc- XXI. Qundam lamcn personce non possunt In-
» das, aul parum probatum libi opinaris ». d, l. 3. vitce ad tcstlinonhim cvocari saltem in criinlndlilnis
,
5 2. cnu.îs. Acnt Lep;e Jiiiia judiciorum puhlicoium

cavclur, ne iuvito deuuntictur ut lcstimoujiim lilis
§ 4- ^** numero Ti-slium acl conficiendam dicat adversus soccrum geuerum, vitricum , pri-
,
prohationcin necessario. viguum, sobrinum , sobrinam , sobrino iiatum,

cosve q:'i prlore gradu siiit ilem , ne liberlo ip-:
XVllT. Ubi nuincriis Tcstjum non adjicitiir , sius , 'liiierorum cjus, parentum , viri , uxoiis ,
etiain duo sunicieul. Pluraiis euim elocutio diio- , itcm p:itrcni )>alronw, ct ut ne patroni patrouse
riim numero coutcnta cst. l. la. L'lp. lib. 3']. advcisus libertos uequc libcrli adversus patronos
AD r!i). cofjantur tctimonium dicere. /. 4- Paul. lib. -i. ad
Inicrduni nuteni plures reqidruntvr. T^. G. Rc- L. JUL. ET Papiam.
.quiruiilai- ad geucns prohatiouem Tcslcs quiiupic. lu Legibus quibus excipitur ne gener aut socer
(1) Fort« Irgendinn Severum , et inleJIigciidiim df il (3) Tlioc colligit Wisscnbarhiiis aliquando [licol rnro}
f^,iL-r:o Stferu Juriscuusulto in Digestis IaHc!,ii.o ; de quo ,
aclinitli posse unius testimouiuin pula, ia causis i^ceunia-
;
Pra-iat. rii.s parvi Diomenti.

(2; V.xc ConsUMrtio Zeno ionil).,.s
iiUi";r, ct exlat
iu EJiuone Gotliolredi.
,

jiivitus testimoniuni diccre cogeielur ; Generi ap- jusjwandutn ab his exigendum. 1. 19. ( Alias iS. )
pcllatione sponsnm quoque lilisB contineii placcl; Cod. li. t.

ilem SocEui , sponsae palrem. /. 5. Gaius lib.4. ad
iL. JUL. ET PaPIAM. § 3.De qfjicio judicis in nbn immorandis diulius
Item Generi appellatione , ct neplis et proncp- Teslibus evocatis , et eis prcestanda indemni-
lis tam ex filio quam ex filia editarum CKler a- , tate,
xumque , maritos contineri manifestum est. /. i36.
Jf. de Vcrh. signif. Ulp. lib. 5. ad L. Jul. et XXV. Judex Testes morari non debel idtra
Papiam. quindecim dies , ex quo admoniti fuerint. Sin
, eo
Pariter Socebi socrus appellatione, avum quo-
, ti-mpore elapso Testibus a judice discedere :
, licet
que el aviam uxoris vcl niarili conliiieri respon- nec itcrum eos revocare judex potest. Tenelur au-
dettir. /. i4(). d. tit. TEfENXius Clemens lib. 2. ad tcm judex , quuni in culpa est , parti lcesce omnem
L. JUL. ET PaPIAM. jacturam pro hujusmodi causa illatani resarcire.
d. 1. 19. Cod. h. t.
XXII. Teslcs non temere evocandi sunt per
loiigum iter; ct multo ininus militrs avocandi sunt XXVI. Dehet judex vel producentem vel eum
a sifûis vel rauncribus,perhibendi testimonii causa : contra ûem Testes producti sunt , damnare erga
jdijuf Diviis Iladriaiius rescripsit. Sed el Divi Fra- Testes in sumptus quosfecemnt. 1. ii. ( Alias 10.
J
trcs roscripseruiit « Quon ad Testes evocandos
: Cod. h. t.
» peitiiiet; diliênliae judicantis cst, explorare

» quae consueludo iii ea provincia iii quam judi- ARTICULUS in.
» cat fueiit. Nam si prohabitiir sa?pe in aliam
,
Quomodo tcstimonia pcrhiheantur; ct quolics in una
» civilalcm teslinionii gralia plerosque evocatos;
,
» noii sso jubilanduiii qiiiii cvocandi sinl , qiios

causafieri possil Testium produclio.
(
» n'cessarios in ipsa cognitione deprchendeiit qui

§ I. AnTcstes commjudiccet inpartiumprcesentia,
•» judical B. /. 3. § 6. Callistrat. lib. 4- de Cogni-
TIOISIBUS.
et jurati dcmumfidcm faciant.
Sccei'ola pariter ait : luviti testimonium dicerc
XXVII. Testes coiâm judice testimoniuni perhi-
non cogiinlur senes valetudinarii , vel mililes ;,
here oporlet.
vel qui cum Magistratu IleipubUcae causa absunt
vcl quibiis venire non licet. /. 8. SciEVOLA lib. 4- Hinc Divus Hadrianus Junio-Rufino Proconsuli
»EGI L.
Macedoni.-B rescripsit Testibus se non testimo- , ,
Similiter Invili testimonium non dicunt piiLli- Niis CREDiTURUM. Vcrba cpi.^tolae aA haiic parlem
cani itcm is qui non delractandi tcsliiiioiiii c.iusa
:
pcrtinentia lirec sunt : a QuoD crimina objecerit
aberit ileiu is qui quid exerciliii praliuiidum
:
11 apud me Alexander Apro ; et qnia non proba-
conduxerit. /. 19. Ulp. lib. 8. de officio Pko-

"^)
bat ncc Tcstes producebat sed teslimoiiiis uti
, ,
CONSULIS. » volebat quibus apud me locus non cst ; nam

» ipsos intcrrogare soleo quem reinisi ad provin- :
XXIII. Sed nec pupillis testimonium denuntiari » cias Prsesidem ut is de fide Tcstiuin qusererct,
,
potest. d. l. ig. § I. » et nisi implesset quod intenderat , relegare-

Ex. Nowlla XC. qui litigatores conciliare lenta- » tur ». Callistbatus lib. 4- de Cogni-
/. 3. § 3.
1'erunt, non coguntur adjcrenduni tsstinionium ; niii xiombus.
litraque pars consentiat. Gabinio quoque Maximo idem Princcps in Iiaec
vcrba rcscripsit Alia est aiictoritas prsesentium
: ((
» Te^lium alia icstimon.iorum quoe rccitari so-

§ 2. De numcro Testiwn ewcandorum et qnomodo ,
cvocewur. » lciu ». d. l. 3. § 4.
U/iitcr nota quod sequilur : Tccnm crgo deli-
XXIV. Qiiaiiquani qiiibu>dam Lpt;il)us .implis- l)Cia ut, si rctmere eos vclis , des eis impeiidia.
simus numcrus Tcstiuiii (lcrniiliis sil lamcn ex ;
d. S 4.
Coiistitiitioiiibus Piiiuipnni li:i'c liccnlia ad siilli- Constilulio autem Justiniani pnecipil , ut si qui-
cieiilcm numeriim Teslmin coarcl.niui iil judii es : 'em Tesles in urhe hahitent propria voce lesliino- ,
inodeienlur, et euiu solum iiuineiiim Tcsliiim nium vero uoii adfnenul niitti ad eos
/eraitt : Si ,
q icin ueccssarium csse pulaverint , cv ocari paliîii- iuhel jirocuiatores parlium ut aiiiid cos dejioniint
tur; ne cnVsrii ita potcslatc ad vcxaudos hoiniiics (ju.T iiovcriiit , vd dejereut (jua; igiioranl. /. 16.
sup-ifl la inullit :d>> Tesiium prolraliatur. /. 1. Coi. h. /.(1).
§ 2. Arcad. ( qiii et ) Chabisius lib. singul. di Qho' omnia item sine damno el impcndio Tes-
Testieus. lium vidt pr.jicdere. d. I. 16. § i.
Circa mo!um evocandi Testes consliluit Jiistinin- Itcni constituit ut in civilihus cnii:.is , si Testes
Ttus , in p,-ciiniai iis causis non co^cndos Tcslcs suiil iii alin provinc-a , audiantiir a- iid Prcesidcm
carcerc ut ad lestinionirim se sislant ; scd aut (ulc- hiijus provinciie aut Defcnsorem civilalis mittan-
;
jussoreni dare dcbere , aut si scUisdarc noltent , taiqiie acta ad judiccin apud qucm lis pendct.
(1) Deisl liocc Conslilulio iu VHlgatis EdiiioniLus. E.\lat iu EJilionc Golliofr.

,
, ,
TIT. V. DE TESTJBUS. 3i7

Qiiorl si Tesles apitd compromissarios judices vel ulrique parii prodiderunl ; a judicibus com-
fnenint producti ; eoruni depositionibus liligator in petcnlcr (2) puiiiuntur. /. iG. Paul. lib. 5. sck-
judicio recle iitetur , sii'e adhuc vivani Testes TENT.
sive mortui fiierint. Si tamen vi\>ant is adversus :
Circa falsos autem Tcsles ha'c extal Gra^ca
qiiem produciinlur , potcril desiderare iil rursiis Constiliitio Zenonis (3) O TA ^liT^H clc. [id est]
:
Testes apiid judicem testimoniwn perhibeanl. 1. fiu. « QUI falsa in teslimonio piolulcril primutu ,
Cod. li. 1. » quidem dc pcrjiirio deinde falsi crimine conve-
,
XXVlir. /ipud eiHemcumqiie autem Testes Tcs- 1) nilur. Quod si euin in ipso testimonii tempore
timoniuin pcrhibeant ,prius jurarc debcnt. Ita enini » mentiri, suspiciosit; vcrberatur. Quod si is qui
Constantinus : .liirisiiirandi religiouc Testes priiis- » ex falso tcslimonio condimnalus cst , civihter
quain pcrhibeaiiL tcstimonium jamdudiiin arclari » agere contra Testem voluerit; quidquid darani
jir.Tcipimiis [\) et ut honeslioribus potiusTeslibus
: lecit ab eo rccipiel
, ac praterea falsus ille
:
iides adhibeatur. /. 9. ( Alias Q.) Cod. h. tit. » Testis dcfinitam Legihus poenam sustinebit.
Scicndnm est etiam ijuod ad audicndum testimo- » Quod si eliam in ipsa litc principali convictus
tiinm Tcstiiim purtcs ab execuloribiis litium admo- » niendacii fucrit; oflicium judicis cst ul cuni vcl ia
nentnr. Cteterum alterutra pnrte cessante , recte » totam litem qua; illi mota cst contra quem testi-
judex Tcstes aiidit. I. ig. ( Alias \5. ) Cod. h. t. » moiiium dixit, vcl inminuscondeninct, veletiaui
jnncta Aulhentica seq, » pcEiiis subjiciat servatis omnibus qua; jani sla-
:
» tuta siiut de his qui falsum leslimonium perhi-

§ 1. Qnolics in una causa ficri possit Testitim » benl n. /. i3. Cod h. t.
productio.
Constitulio Justiniani dat pedaneis jiidicibiis po-
XXIX. Ea de re slatiiit Novella XC. iit , ctsi testatein pnniendi falsos Testcs ; et cos tormentis
quis semel duntaxat aut bis Tcstcs produxerit ; si subjiciendi si plebeii sint : adliibito tanien Prafecto
teslijicala didicerit, non concedalur ei ulterins pro- J igiliim. Qiiod si decnriones siiil aiit in aliqua di-
duccre : ei autem qui nondum testijicala didicit gnitate ; rem referrc debent ad Magislratum. 1. i5.
quarta productio concedatur. Cod. h. t. (4).
Et jam antc Zeno constitucrat ut Testes in qiios

ARTICULUS IV. animadi'ertendum est ; nidlumfori priescriptionem
ne quidein armatam militiam ol>jiccri possint. 1. i/J,
Quomodo et a qiiibus judicibns punianiur falsi {Alias 12.) Cod. h. t.
Tesles.
XXX. Qui talso vel varie leslimonia dixerunt,
(O Ea in re Jus .nniiquum confirmat Conslanliuus ; ut curia submofentur. Tribonianns cui forte li.ie poenx displi-
liquet px Si:neca qui ib. 2. de Ira cap. 29. ait De parfula : CHerunt, substituit liaec verba competenter puniuntnr.
sumrna judicaturo tibi res sine Teslt non probaretur ; Testis
(3) Di-fst h.-cc Conslitulio Zeiionis in vulgatis Edilioui^
sine jurejurando iion ziaterel. bus. Extat in Eilitioiie Gotliofr.
(2) Legimus apud Paulum d. lib. 5. Senlent. Tit. i3. § 5. Cl) Deest ilcra bsec Justiuiani Constilutio prxtcrquaxa
,
\/iut in exilium aguntur, aut in insulain retegantur, aut in Edit. Golhofr.
TITULUS VI.
DE JURIS ET FACTI IGNORANTIA,
Jn mukis contractihus et negotiis dc qiiibus actum Ignorantia .Turis est, Ignorare qiue Legibiis ct
est superioribus libris , scepe intcrest an qnis qiia'dam moribus conslilnla siint.
sciverit, an ignoravtrif ; cl an in Jnre , an in Facto Ignorantia Facti est , Ignorare qnidpiani conli-
erraveril. Hiiic sniijicicndu fuit hcec Iractatio di; gisse ant qiiornodo contigerit.
JUBIS ET FaCTI IgNORANTIA.
Hocexemplis illustrari polest. Eccc enim Si quis
sciat qiiidem alii delalam esse bonorum possessio-
§ I . Quottiplex sil fgnorantia. nem, ncsciat .autem ei lempiis prseterisse bonorum
possessionis; in Facto errat. Idem cst, si pntel eum
I. Ignoraniia vel Facti vel Juris cst. /. i. Vavi.. bonorum possessionem accepisse. Scd si sciat eum
liB. 4i- AD Ed. uoapclisse, tempusquceiprsetcrisscjignoretautem
,
3'.3 LIB. XXIT. PANDECTARUM

sibicx Succc?sorio Capile compelere bonorum pos- agitiir, Ignoraitlia Facti non nnreal, Tguoranlia
scssioiiem ; cedet (i) ci lcmpus, quia iu Jure errat. autem Jttris iioceat ; polcsl pl;iri!in\ cxeinplis illu
d. t. .. § 3. Irari. Nam si quis iiesciut «lere^sisii eiiin ciijus l>o-
Idcm dicemus, si ex asse (•?.) lieres institutus noii noriim po.sscssio dcicrlur, oon ccdit ci icmpus (4)-
putel se bonorum possessioncm pelere posse anle Sed si scial quidcm dcfiiiiclum esse coguatum, nes-
aperlas tabulas (jnod si uesciat esse tabulas, iii
:
cialaulem proxiuiilalis uoniiue boiiorum posses-
Faclo crral. d. /. i. § 4- sionem sibi dcfcrri; aut se sciat scriplum bcredcm ,
Si quis ncsriat sc cognatum esse ; interdum in ncscial niitem quod scripiis hcredijjus bonorum
Jure ,
Failo euat. Kam si ct liberum
intcrdum in possessioiicju Prajtor proniiltli; cedit ci tempus
sc esse et ex quibus nulns sit sciat jura autcin ,
ijiiiu iu Juir < r:at. Idcm i st, .•i fialcr coMSanguineus
cognalionis babcre se nosciat; iii Juio crrat. At s' kfuucli cn .1^1 nialiem potioiem esse. l. i. § i.
quis tortc nposilus, quoriim paicntium csscl igiio-

<
lÂLL. iin. i^. Att Fdict.
rel; et servint aiitui, pulans se scrvum cssc; in Siinilili r Juii? Fijiiorantiam usucapione (5) in
facto magis quam in Jure errat. d. l. i. § 2. iicgaliir |iioili -i'. i ;irii\ero Ignorantam prodcsse
conslat. /. |. 1'.. : ,.\. 1.1B. i3. ad Sabin.
§ 2.Proponuntiirdiiiv regtda; generales circa ea iii

V. Itcm Si qui- ,ius isuor.ins Let,'r l'a!cii!ia usus
quibusnoc: l (tiU prodest fgiiorantia Juris vclFacli. iion sit noc( rc ci , dii il Fpi^lola Divi Pii. Scd ct
II. In eo differunt Ignorantia Juris et Ignorantia !:upcratorcs Scvcr s ct Aiilniiimis iî \i:c' Milia
Facti cjiiod , qwmi qiiis cerlat de acqidrendo , si rescripscrutit : « Qron <x rnusa li'liicnuiuii.ii>si iii-
ctddem per Ignoranliiiin Jiiris hor contiiigil, siia ci >> d; biluui d.iiinn cst , si uon per erroicin soluluni
vocere debcatlîiontntia ; si attlem per Ignoranliam » esl icp. ti 11,111 po!(-l.

, Quamobrcin Caigiiiani
Facli, nocere ei non dcbeat. Hiiic illa rcgida qua> a » bcrodes (jiii, i|iium r\ ipstauiciito ejiis jctiiiiiam
Dortorihiis tradilur: In lucris nocet error Juris, » ad opus a(|ua-duclus lUinublica» Cirlensium rc-
?;ON Facti. » bctani solvcrcnt noii 'o'um cauliones noii exc- ,
In eo etiitem convenitint quod , quidqttid aliqtds » gerunt qui- intcrponi soleut (ut, q ori ampiius
si^'e per Ignorantiam Jttris sive per Ignorantiain
» cepissent municipes quam pi r Lcgcm Falcdi.iin
Facti gesserit , non ei obsit quominiis rem suam re- » licuisset , reddcrcnt); vcrum cliuiu s('piil:iii
pascere aut retiitere possit. Iliiic altera reîla ; » sunt ue ca sumiiia in alios usus roio n tcictui
,
FrROR QriLlEET, NON NOCET IN DAMNIS. » et scicnles prudentcsque passi suiil cam pccu-
Duas il/iis regulas in tinam ila coiiiplectitur Pa- » uiam ia opus aquaeductiis impendi fiustia pos- ;
pimaniiS :Er.BOR Facti ne maribusquidcm iu damuis » tiilanl rcddi sibi a Rcpiiblica Cirtensium quasi
xe\ compondiis obest Juris autcm error uec fe- :

» plus dcbilo dcderint : ciim sit ulrumque ini-
ininis in compeudiis prodest. Caterum omnibus » quum, pecuniam qure ail opus a(;iuTdiii lus data
.1uris crror, in damnis amiltendae rei suse non nocet. » estTcpcti, et Rempuljln ini cx corporc palri-
l. 8. PaPIN. LIB. I. DEFINIT.
» monii sui impcndcre (el) iii id opus qiiod toliiin
Idem alihi : Junis Iguoianlia non prodest acqui- » alienw libcralitalis gloriam rcpr.Tsenlcl. (biod si
lere voleutibus; suum vero pclculibus non nocet. » ideo repclitiouem ejus pccuuia' !)al>crc ci-fdunt ,
/. 7. PaPIN. LIB. 19. QUSST. » qiiod iuipcrilia lapsi, Lcj;is Faitnirc 1). iit :iciii ii-i
» non sunl sciaut Iguoraiitiam lacli
; noii Juris ,
III.Et hanc regulam tani ad feminas quain ad » prodcs>c; ?Vec stiliis solebe succurr: sed ,
iiiares porrigi, rescribunt etiam Leo el Anlhemiiis.

Ita illi : INe passim Uccat mubeiibus omnes suos
Et licet Municipiim mentio in bac Epistoba fial;
(outractus rctractare, iu bis qua? praetcrmiserint
tamen et in qualibct persoiia idem oliscrvabilur.
\t\ ignoraverint ; statuinuis si per Ignorantiam
Sed ncc, quod in opere aqu.Tdiiclus relicta esse
Juris damnum abcpiod circa jus vel subslanliam
pecunia proponitur in huiic solum casum ccssare ,
iuam patiantur, iu his tautum casibus (3) in quihus

repetilionem diceudiim esl. IS':im inilium Couslitu-
prwtcritarum Legum auctorilas eis suftVagalur, sub- tionis gencrale cst itemnnstrat enim si non pcr : ,
veniri. l. i3. Cod. h. t.

tiJeiconuui^simi quod iude-
cirorem (Gi soiiiiuni sil
declaratur prima Regtda bitiun fu;t, po-m' icpcli.

^ 3. ExempUs : In lucri> 1: >ii
Iteu) cl i'l |',ii - qiie g('iier;il!5 cst: iil,quiJa:is

nocet Juris error, nou Facti. , ;i
Ignoranlia l.>î- Fauidia- bccclicio usi non sunt

IV. Discrimen quod inter ulramque Ignoranliani iiec possint ripctci e : ul sccuudum hoc possit dici,
notaMimiis ; scilicet ut, etiam quum de acqtdrendo eliamsi pccunia (]u;c per fideicommissum reiicta
(i) iSam iguoiaulia -tii error Ju nocel ; ut modo {'^^ '''
di!eeti.r.
(i) Ex i.egibus Catiucariis , licrecli ex parle scriplo lip-

rrditns aut Btmoruci po-iscasio noii ('icfcrlur anlc apert..s
tabolas veium liertdi ex as..e scriplo deferlur Ci die
; >,a,,iK-
murtis.
p-'i"'''
(S) Vid. infi-a N. 8.
(4)
Qiu.-i in raclo t-rrat. (()) El quideni errorcm Fa,
;;
.
TIT VI. DE JURIS r.T FACTI IGNORANTIA. 35i)

cst, quaeque solula ad aliquid facicuduai
csi ^ iiou Enintvero cunt Jusjinituin sil , delc.l unusqui:;que
irlicla sii, el liccl consuuiplii nou sil , scd extel , atll de eo consttlere peritos ;
attt illiid scire ndeo-
apud curn cui solula cslj ccssare ropeuiionem. qtu' ejtis Ignorantia cidpabilis csl , el merilo nocet.
/. f). § 5. PlUI.. MB. SING. DE JuH. KT 1''aCTI IgNOR. Uinc f- alentinianus Theod. cl Aixadius : Coin- ,
Jlcrn ipsriibvnt Dioclcliantts ct Alaxiiiiiuntts : tilutiouesPrincipum iicc.ignorare quemquam uet

Cum qtiis Jus iguoraus indeliilani pccuniain sfd- dissimulare peimillimus. /. vi., Cod. h. l.
veiil, ccssat icpclilio (i). Pcr I^norantiam eiiini
F:'.cti tautum, indcbiti soluii lepclitioiiem tompc- ^ 4- Quas liiniiationes paiiatttr regttla supra dicla.
tcre tiLi notum est. /. lo. CocL h. l.
VI. îia exempla in qiiihus Juris Ignormtia VIII. Quotl haclcnus dixiinus , Jgiioranliam iu\\i
noccl rjttuin dc acqtiirendo agitur, viderc cst in sc- qituin de acqtiirendo agiliir nocerc , liinitaliomni
quciitibus Rescriptis. palilur. Cum eniin ideo noccal qiiia culpabilis csl
hinc sequilur quod cerlis personis in quiUts excusa^
In priino ita Gordianus. Cum Ignorantia Juris
bilis est, nocere non dcheal. •
cxcusaii (acile non possis; si major annis viginti
quiiique herrditati matris tu;e renuiiliasli, scraprcce Tales siint \.° Minores i5 annis : 2." Quandoqi:e
Bubveniri libi desideras. /. a. Cod. h. t. et Jcmince , ut docct Paidus.
In altero siinililer rescrihil Philipptis : Si cman- Jta Regula est Juris quidem Ignorantiam
ille : ,
cipata a patre, inlra aunum bonorum possessionem CUIQUE NOCERE , FaCTI VERO IgNORANTIAM NON
pclere ccssasti; pra?ieuderc Jurislgnoiantiam nullis NOCERE. Videantus igitur in quibus speciebus )o-
ralionibus potes. /. 3. Cod. h. l. cum habere possit ante praemisso quod minoribus
:
viginti quinque annis Jus ignorare permissum cst.

Contra ex sequenti Rescripto liquehil Tgnornn-
tiain Facli prodcsse , etiain qiitun de acqttircndo
Quod et in feminis in quil>usdam causis propter
sexus infirmitalem dicilur. Et ideo, sicuhi non cst
agiliir ; videlicct ad revocaiidtiin qitod per talem
delictum (3) scd Juris Ignorantia non laeduntur. ,
Jgnorantiain alicnatttm est.
Hac ratione, si minor viginli quinque aniiis filio-
Ita enlin rescribunt Diocletianus et Maximia- familias crediderit ut non videatur
; subvcnitur ei,
: .Si post divisionem factam, testamcnli vitium
iitis
filioiamilias credidisse. /. 9. Paul. lib. singul. djs
iu iuccm emerserit; ex his quae per Ignoiantiam
JURIS ET FaCTI IgNORANTIA.
conlccla sunt proejudiciiini libi non comparabilur.
, El rccte circa Jeininas addit Paulus In Qui-
O^lciidc igilnr hoc apud Correctorcm virum Cla- busdamcausis. Noneniin sicut Miiiores , ilgi fcmiiue
rissimum auiicum nostrum, lcstamentum vel fide
adversus Juris errorem seinper rcstittiuulur ; sed iit
vcri deficeie vel Juris ralioue (l) stare nou
,
quibusdam dimtaxat lausis condonalur Juris error
posse u1 infirmata scriplura qnrc testamcnti vice
:
feminis siciit el rusiicis : IMiuirum tit libcienlur a
prolata est , solidam successiouem obliucas. /. 4- poena Legis adi^crsus quam pnesuinitntur pcr Igno-
Cod h. t.
rantiammagis quam do/o prccasse ; qiice prcesumptio
VII. Tidiinus Ignorantiam Facli ah Ignorantia iii cceteris persoiiis noii adiniltilur. Exeinphim vidi-
Juris differrc in <o qnod hiec , qiutin dc acquiicndo iims siipra lib. 2. Tit. de Edendo N. i3. (4).
agiltir noceat ; altera auteni iion iioceat. IIiijus
, Indistincte autcmjemina; condonatttr Juris error,
attlein discriniinis ralionein ita langit Pêratiiis : lu si ipsa Miiwr sit. Vnde Constantintis : Quamvis
ouiiii paite crror iii Jure iion eodeui loco quo in lucro nec femiiiis Jus ignorantibus subveniii
Facti igiioraiilia, hahcri dchcbit cum Jus fiiiiliim : solcal; a.tamcu contra astatem adhuc impeifectani,
tt po^Ml es'e , et dcbeat; Facti inlerprelatio plc- locura hoc ,non habere retro Principum statula
rumquc i tia:n prudeutissimos fallat. /. 2. Nerat. declaraiit. /. 11. Cod. h. t.
LIB. 5. WtmilRA^. A Joiiiori pupillis quibuslihel sine lutore agentibus
(i)N;im qiii rcpdil <|uocI indcbile ."Jolvil cfrtal de ,
honcslius fecissct si solverrt. Exemplutn aflcrunt in licre<le
acquiiencb rc f|uani ioivcnJo .ili<!navil. Porro error Jiuis qui, etsiboueslcFalcidiamretiucrc p<issit, taracu bouc.'.tiiis
[utvi'Jimus] nocil ;ic(|uirerr voli-iilibus. Ila fcre Cujaciiis. facit cam non deducendo ct plcnam fidcm evbibendo dc-
Tamin c ntra Iiiiuc (Jiscrtum tixtum muki lutcrpretes funrto. His casibus falentur Ignorautiam Jiiris obstare re-
cxislimanl id tjuod iliam cnore Juiis SDlutnm cst, poss<; petitioni. Quibiis vero casibus uulla Tera causa subcnat
repcti Condicttonc indebili ; ncc pulant vi.lrii pos^c .icqui- propter quam solveretur, volunt rcpelilioupm conccdi tam
rere el <Je lucro ccilarc, cum <{ui rpi.xl suuui crat 1 per 1
ciqui in Jurequam eiijui inFacto crravil. Vid. Vinii. Iib. 1
erroreni aroisit , vult recupcrare, Ncc d.suiit t.xUis ad lianc Qiiast. oy. !.. Valde probabilis baec senlentia , et magis
senlcntum sribilien.Jam nl lex § 3. : c
0'. .'/,/ .SC. Felleian.
aequitati fayens quam scQtemia Cujacii.
it<ni I. 5i). ir li. tit. iii riuarum lej;iim sp. ci. ('dejusSori qui ,
paclus nc pclcnt, p<r errorcui pustea solvit , Contlictio (a) Puta , <iuia unus c.x testibus crat servilis coaditionis
dalur. Alrpii i.-inien in co fiden.SM.r.' suppoiii 1100 polesl a;i.T quod tu ignoraveras.
Ignoraiil.a <pi„m Ml Facti pro|irii f|r,a; non admillilur [ ut
(3) Nam in dclictis aetas uon cncusat.
mo.l.i idlia N. ii.J, aut lgnor,inli:.m 7</ni. Rescriptuai
aulcm Uioilctiaui cujus inlirprctalioncm hic quaerimus,
,
•
(4) Cujacius iu Not. ad. I. .S. ff. b. t. plura a'ia e:?empla
oblinere voluut in eo dunlaxat casi quod id solutum est refcrt ul si raulier iguorans
: Eliclum Prastoris, apcrucrit
quod etsi proprie loquemlo nc nalura qiiiflcm deberctur,
,
ipslamrntumaniequaistionemdefamiliahabilam: 1. 3.5 12.
cuni cssct tale ut quis putuisset honeste nun soWcre, tiimcu fl-. Ad SC. SiUaman.
, ; ,, ,
3Go LIB. XXII. PANDECTARUM

non nocelit Juris Ignorantia. Nani Impubercs siiie
tutoie agenlcs, nihil posse sciie iiitelligunlur. /. lo. Declaratur altera regida : Error quilibet non
PaPIN. LIB. 6. BESPOKS. nocet iu damnis.
IX. 3.0 Mititibus eliam norere non debet Tgno- XII. Demque quod diximus conimune esse
ranlia Jiiris. Hinc Pauliis : Si (iliusfamilias tiiilcs Ignoranlim tani culpabili quam inculpabili ut in
a commiliiouc heres instiliitus, nesciat sibi eliam daninis ainittcndce rei suie non noceat , hoc cxemplo
sine patre liccre adire pcr Coustitutiones Princi- illu^tratiir.
pales (0; Jus ignorare polesi , ct ideo ei dies Vir \G) dolem quam cx paclo filia» nomine rcti-
a.ditioni^ non cedit. sup, d. l. g. ^ t. ncrc potuit, si lapsiis ei rore non lelinuit; filiam,
quae palri sola inalii pro parte lieics extilerit

,
X. Est et 4-' exceplio quce locum habet in qui- apud arbitrum divi>ioiiis noii improbe dotis pir-
buscumque personis quce Jus ignoraverint. Addit peram a patre solutae pracceptioncm dcsidcrare
enini Paulus : Scd Juris Ignoranliam non prodcssc, constitit. /. 2O. § I. JJ. dc Pact. dotal. Papin.
Labeo ita accipiendun» existimat si JurisroiisuUi ;
LIB. 4- r.ESPONS.
copiam haberet \c\ sua prudcntia instrui tus sit
,
lU , cui lacilc sit scire , ei detriminto sit Jiuis XIII. Obsercandiini lamen e<t adversus rem ,
Ignorantia quod raro accipicndiim est. d. l, 9.

:
judicatani non prodesse Igi.oranluim.
§3. Hinc Constantinus et Maximianus rcscribunt :
Error Facti necdum iinito negotio nemini nocet.

XI. Tlacteims de Tgnorantia Juiis. jVam (7) causa decisa, vclameato tali non instau-
Quod autcnt dixinius Ignoranliam Facli nec quum ratur (8). /. 7. Cod. h. t.
de acquirendo agilur ohesse , limitationem eliam Excipiendi sunt milites quibus etiain adversus
patitiir. Cuni cnim hoc idco oblineat qiiia incid- , Sententiam Ignorantia tain Juris quam Facti pro-
pabilis videtur; hinc sequitiirqiiod nil idiin Paulus :
dest.
Sed Facti Ignoranlia ita demum cuifjuc non nocet, Ilinc Anloninus : Quamvis, quum causam tuain
si tion ei sunima negligentia objiciatur. Quid enim , ageres , Iijnoi aiitia Juris propter simplicilatem
si omues in civitate sciant quod ille soti:s ignorat? armatae niiliiiae allegalioncs competentcs omiseris ;
Et rccte Labeo dcfinit scienliam neque curio-
, tamen si nondum satisfccisli pcrmilto tibi si
, ,
sisskni (2) , neque negligcntissimi hominis acci- coeperis ex Scntentia conveuiri, defensionibus tuis
picndam verum cjus qui eam rem
; diligcnlcr uii. l. 1. Cod. h. t.
inquirendo notam habere possit. d. l. 9. ^' 1.
Similitcr Llpianus : INec supina Ignorantia fercnda § G. An scientia vel Ignorantia alterius alteri prosit
est, Factum ignorautis ; ut nec scrupulo?a inqui- atit noceat.
sitio exigenda. Scientia enim linc modo acsliinaiida
est, ut neque ncgligenlia crassa aut niniia secu- ,
XrS^. Ex
hactenus dictis patet , scepe in negoliis
ritas satis expedita sit ; neque delatoria (3) curio- prodesse aiit nocere aliqiiid sciiisie aut ignorasse,
sitas exigatur. /. 6. Ulp. lib. 18. ad L. Jul. et Cceteriim Iniquissimum vicJctur ciiiquam ^cientiam
Papiam. allerius quam suam noccre , vcl Ignoranliam altc-
Sed Cassius Ignorantiam Sabinum ita accipien- rius alii profuluram. /. 5. TtRENTius-CLEMENS
dam existimasse refert non , depcrdili (4) et ni- LIB. 2. AD L. JuL. ET PaPIAM.
mium secuii (5) hoiuinis. /. 3.§ i. Pompon. lib. 3. Hcfc aiitem regula ita intelligenda est , itl allC'
AD Sabiw. rius scientia non noceat , aut Ignorantia prosit
fûlgo aulem supina videbilur Ignorantia si qtiis ,
alteri Cuiquam qiii suo iioniirw negotium gerit , aut
cujiis nomine geritur.
propriiim Factum ignoret incidpabilis aiitcm plc- :
nimque est alieni Facti Ignorantia. Sic accipe Et quidem eo casu , etsi alimi jiiris sit qiiis ;
quod ait Pomponius Plurimuin iulerest utrum
: , ne quidem patris aut doniini cui aiqiiiiil scienlia
quis de altcrius causa ct facto nou sciret an de , sed sua duntaxat ei nocebil : nec a/leriiis eliam ,
jure suo iguorat. d. l. 3, patris aul domini , ignorantia ei proderil ; sed sua
"(i) Et lioc errore dactus , adire cesset per tempus facto , filio Tel filia superslite, dolom reiii Oblllus
liujus pacti, cam restituit. Itec ignorimlii est culpabilis,
sciiicet pioprii facti. Tamen cum non hic agalur de. lucro
(2) Curiosus a cura et sollicitadine dtcitur [ Un homme
caplautlo, sed de reciiperatiuue (lamiii quod passiis est sol-
:
ligUimt , alerte pour ses offaires ]

vendo qiiod non dcbebat prodesl Iiaeo Igaorautia ipsius
;
(3) Maxime curiosi sont delalores. Hinc magna curiosilas, heredi, ut perpcram solutum rccipiat,
hic appeHalur DEtiTORiA cdriositas.
(7) lYiim pro sed.
(4) Budseus pro cleperditi lcgendum ceuset desidia prce- (R) Ralio luijus excepliouis petenda est ab auctorilate
dUi.
Non enini s^lvitur sine causa , quoJ solvitur es
rei judicalae.
causa cei judicala: licei ijiique judicata sit.
(5) Securus dicitur, qui sine ulla cura est. Buil. ;
(6) In specic iiujns lcgis ; vir pactus cral ul divortio

, ,,
,
TIT. VI. DR JURIS ET FACTI IGNORANTIA. 36t

tfitntaxaC. Tlinc V. G. qnuni /ilio dclata esl Dtino- et vice versa Ignoranlia patris non prodesl ad
riim fjossessio ; sola scicnlia qnani habct Jilius cain acquirendam, scd sola Ignorantia Jilii. l. i6.
dclntic sibi lionorum possessionis , nocct < i ut ^'§ 3 ct 4. //' <le Liljer. caus.
tcm/>its hiijus pctenda- lahatitr : non scienlia patris Jani ivro hcec oiniiia ita se habcnl , quttin scrviis
qiiamvis ipsi ejns comnioriuin acqiiiratiir. Et vicc aut Jiliu.s suo nominc ncgotiiim geril. Qiiiim cniin
vcrsa Ignoranlia palris non prodcst Jilio itl non scrvus aut Jilius nomine patris aut doniiiii aiit ,
labatiir lcnipus, quuin ipse scivit et ccrtiorare patrcni ctiain exli-aneus procurator cx mandalo aliciijus
poiiiit sea sita duntaxal. l. 3. el l. jin. j). Qui»
; quid geril ; tuiic cjus cujus noniiiie geritur scienlia.
oido iii bonor, poss. ct I(!;norantia spectanda cst. l. \'].
Jf. d. liu de
Aliitd habes e.vemplum in actionc In factitm Libcr. caiis.
quiv qiium liber homo dolo passits est se pro servo
, Aotanditin siiperest , regulam noslram fallere
veniinidari , in euni emptori datur qiiiini emplor in actione R' dliibitoria ob vititim servi aut ani-
sci\-il ; dencgatur autcni qituin ignoravit. Nain inalis ; quce dcnegatur doinino qid viliuni cognovic
scicnlia patris non nocel filio qiii ignorans suo quamvis servits qui cmil illud ignorasset. I. 5 1
noniine eniit qiiominus filiiis hanc Iii taclum actio-

, //. de iEdilit, Edict. Fusius licec vid. apud Ciija-
nnni acquirat palri ; nisi prcesens Juissel pater : ciiiin ad h. l.
n. 46
, ;
LIBER YIGESIMUS-TERTIUS.
TITULUS I.
BE SPONSAL
OuPRA egerimt Pandeciaruin ordinatorcs de varUs Hoc jus Sponsaliorum observalum dicit Servius
contntclibus , necnon de his quce Iraclationi de con- ad id teiupus quo Civitas universo Latio Lege
tra.tibiis accessoria visa sitnt. Jam Iraclalioncni de Julia data est. Il»c cadem Ncralius scripsit iu libro
conlractu Dotis {de quo agere omiseranl quia quem de Nuptiis composuit.
,
speciali tractatione digiius videbatur ) in hoc libro Hiicusque Gelliiis.
ct sequenlibus aggrediuntur. Cunt autcm dotis con-
Neqite apud Latinos solum, solennis fidt per Sti-
tractusjiat niiptiarum causa , miptiasque prcecedere
pulationcs Sponsalioriim ritiis , sed et apudRomanos
soleant Sponsalia , rem ab exordio repetunl, prce-
qiioque stipiilationes ea de re intervenire so/ebanl
milluntque htinc Titiituin de Sfoivsalieus.
qiiantmjormulam nohis exhihel Plaitlus in Curcul.
Traclandum est i." De ipsis Sponsalibiis ; -i." De Act. y , Scen. 1, Phcedronus ita a Milite slipu-
centraclibus qiicE Sponsalia comilari solent. lotiir Ph. Spomdes.ne, Miles, mlhi hanc uxorem?
:
M. Spomdeo. I/inc distinctio ?>;/erSperatas, Pactas,

ARTICULLS L et Sponsas quam ila eocplicat Gronovius ad Gel-
;
litim : « Primuin virgo Sperata dicebattir ; quunt

De Sponsalibus. » comenta erat condilio , Pacta (
i
)
; ubi interposiUB
» stipitlationes , Sponsa ».
LSponsalia siint mentio et repromissio ntip- Cceterum hce stipiilaliones et alia quce ad rititm
tiariim futurarum. /. i. FL0REr«riKU5 lib. 3. Sponsaliorum perlinebnnt , tit arrhie et animhis
INSTIT.
pronulius (
qtice descrihit Brissonius , in libro de
Sponsalia autem dicta sunt a spondcndo. ]Vam Ritu jNuptiar. ) noii erant ex suhstanlia sponsa^
nioris fuil Velcribus , stipiilari et spondcre sibi lioriini ;quce eliam nudo consensti contrahi posse
iixores fuluras. /. 2. Ulp. hb. si.ngul. de Spon- modb dicettir.
SALID. Circa Sponsalia videndum quomodo contrahan-
Unde et sponsi sponsrequc appellatio nata cst. tur ,iiiter qiias personas , et qiiomodo dissolvanlur,
/. 3. FLOREJiriN. LIB. 3. INSTIT.
Eiumvero {ut ejc Gellio disciimis lih. 4. IVoct. § I. Quomodo Sponsaiia contrahanlitr.
Altic. cap. 4.) Spo^salia iu ca parte Itaiisc qiu-e
Latium appellatur , hov; more atque jure soiita II. Sufficit nudus conscnsus ad constituenda
iieri scripsit Scrvius Sulpitius in libro quem scripsit Sponsaiia. /. 4. Ulp. lid. 35. ad Sabin.
DE DO'llBUS Qui uxorem (iiiquit) ducturus
: «
Hiiic In Sponsalibus nihil intcrest utrum testalio
» erat ab co unde ducenda erat, stipulabalur cam
,
interponatur , an aliquis sine scriptura spoudeat.
» in malrinionium ductum jii. Qui daturuserat,
/. 7. Paul. lib. 35. ad Ed.
» itidcin spondebat se daturnm. Is contractus
Itcin In Sponsalibus constituendis parvi refert
i>stipulationuni spousiont;mquc, diccbatur Spon-
» salia lum qua' promissa crat, Sponsa apptl- per sc et coram, an per intprnuntium vel per epis-
:
tolam, an per alium lioc factum sit et fere ,plc- :

« labalur , qui spoponderat ducturum Sponsus.
,
» Scd si post eas stipulaliones usor non dabatur

rumque condiliones interpositis personis expe-
diuntur. /. 18. Ulp. lib. 6. ad Ed.
» aut non ducebatur, qui slipulabatur, Ex Sponsu
» agebat judices cognoscebant. Hinc Denique constat et absenti absentem des-
: Judex quam ob
data acceptave non esset uxor qua^rcbat. ponderi posse, el hoc quotidie fieri. /. 4- § i Ulpiak»•
» Si nihd ]u5ta> causa> videbatur , litcm pecunia LIE. 35.AD Saeiin.

» aestimabat ; quantique interfucrat eam uxorem III. In Sponsatibusetiam, consensiis eorum exi-
» accipi aut dari eum qui spoponderat aul
, qui gendus est quorum (2) in nuptiis desidcratur. /. 7.
» stipulatus erat condemnabat ». § I. Paul. lib. 35, AD Eu.
(1) PactcE nwnljo fit apnd Juvenal. Satyr. 6. Scilicet conlralienlium ct pnrentam in quorum po-.
(5)
Si tibi legitiniis PACTAM junctamque tabellis teslate sunt : ut viJeb. Xit. seq. Part. i. art. i.
Non es amatunis.
Ttim in 1. 7. Cod. de Donat. ante nnvt. iufra N. 19.
.
'
TIT. I. I)E ^ rONSALlBUS. ;]G3
/gjVM/'Sponsalia, siciit niipti.-c, coiiscnsu coiitia- In id aitlein conscnliri oportel , ut Sponâlia

lieiiliiim iiiiut.El iJco sicul mipliis, ita S|)uiii;i-
,
conlrahanlnr. Ilinc nuptiie perperain anle lcîti-
libusfilianilainiliascoiisciilirooporlcl. /. n. Juli.vis. inani (etatcm contractce , pro Sponsalibus non ha-
1,1 B. l(i. UICEST. bcntitr.
Parilcr Filiofamilias disscnliente, Sponsalia no- Hoc docet Ulpianus. Qua-situm est apud Jnliamim
mine ejiis fieri noii possuiit. /. j3. Paul. liu. 5, an Sponsalia sint, anle duodecimum anniiin si fuc-
AD Ed. rint nuptisE collala; (2)? Et semper Labeonis scii-
Qtui; crgo mox siipra diximus , absentein ahsenli tentiam probavi existimanlis slquidcm piwtcssiv
;
despoiuleri ]>osse; Ila'C ita, si scionlibiis liis qui ab- rint Sponsalia, durare ca quamvis iii domo loco
siint Sponsalia (ianl; aut si postca ratuui habucrinl. iiupta; esse coepcrit si vcro non pra;ccsscrint, lior.
:
/. 5. 1'oMpoiy. LiB, aG. ad Sabin. ipso quod in doraum deducla est non vidori ,
Iliiic Fiiror quin Sponsalibus iinpctlimcnto sit, Sponsalia fiicta (3). Quam senlcntiam Papinianus
plus quaiu maniicstum esl sed poslea intcrvciiiciis : quoque probat. /, 9. Llp. lib. 33. ad Ed.
Spoiisalia uou iufirmat. /. 8. Oaius lib. i i. ad \iu.
l'K0VINC, § 2. De personis qucc Sponsalia conlraherc
IV. Adeo aiilcm vernm est hniic conscimim con- posswit.
firtfieiitinin rcr/iiiri , iit lain in constilncndis qiinin iii
IX. In Sponsalibus conlralicndis a;las conlra-
dissoli'CiidisSponsalibiis per consensitm luloniiii
snpplerinon possit. licntium definita non est, ut in matrimoiiiis. Qiia-
iJnde LHpianus : Si puella; lutorcs ad finicnda propler et a primordio a-tatis Sponsalia ellici
Sponsalia nuntium miserunt, non putarcm sulTec- possunt, si modo id fieri ab utraquc persona in-
turiim ad dissolvendam iiuptiarum spcra, Jiunc telligatur; idest,sinonsintmiiioresquani&eptem(4)
annis. /. i4- Modestin. lib, 4. differ.
nuntium ; non mapis quam Sponsalia posse cos
solos ronstitucrc nisi forte omnia isla ex voluntatc
:
Cfcterttm Sponsalia contraiii iion possnnt inler
puella; facta sint. /. 6. Ulp. lib. 36. ad Sabin. easfere omiies personas , intc.r qnas contrahi ntip-
lias non possc vidcbimits Til. seq.
V. Reqiiirilur qiiidetn consensus contrtthentinni
Excmplum afferi Ifjnaims: Oralio Imperatonini
in Sponsidibus i veruiii nccesse non esi ul sil ex-
Antonini et Commodi quse qnasdam iiuptias in
pressns.
pcrsona Senatorum inliibuit (5) de Sponsalibus ,
Sed {hactn re) Qua; patris voluntati non repu-
nihil locuta est. Recte tamen dicitur, eliam Spon-
gnat, conscntire inlclligitur. /, 13. Ulp, lib. sing,
salia in his casibus ipsoJurc nullius esse momciili,
Di; Sponsal.
nt suppleatur quod Orationi deesl. /. 16. Ulp.
Eniiiivero peccaret , si repiignaret. Tunc aulem
LIB. 3. AD L. JULIAM ET PaIIAM.
soUiiu disscntiendi a patre liccntia filix (i) coiicc-
<litursi indigniim moribus vcl turpcm sponsum ei
Alterum exeinplum affert Modeslinns : Tiilor
pater cligat. d. factam pupillara suam ncc ipsc uxorcm duccic ,
,
l. i2. § i.
nec filio suo in matrimonio adjiingere potcst. Scias
VI. In Sponsnlibns contrahendis requiriliir qiio- lamen , quod de nupliis tractamus , et ad Sponsa-
rfiie consensus eorum in quorum polestate suiil conlia pertinere. /. i5. lis. singul. de Enitcleatis
trahentes. CASIBUS.
InlcUigi tamen senipcr patrem filia; consentire , SimiliterPaulus: Quamvis veibis Orationis cau-
nisi evidenlcr dissenlial; Juliauus scribit. l-'j-§ i.
tum sit, Ne uxorem tutor pxtpillam stjam ducat;
^j Jin. Pacl. lib. 35. ad Ed. tainen inlelligendum cst ne despondcri quidem
VII. Si contrahens pitpillus sit , inten'cnire clcbct posse, Nam cum qua nnptia; contrahi non possunt,
tutor ct matcr ; et , si disscntianl Mnffstratns se ,
ha>c plcrumque nc qiiidcra dcspoiidcri potest, INain
interponel. De hoc eniin casu ita rescribunt Sevcrns qua; duci potcst , jure despondetur, /. 60. § 5. /7.
et Antoninns : Quum
de nnpliis pueilae qnreritiir, de Rit. nnpl. Paul. lib. sing. ad Okatio.ne.ii D,
ncc intcr tutorcin et matreni ct propinquos dc Antonini et Commodi.
clij,'endo futmo marito convcnit; arbilriuin Pra;-
sidis piovinciaj uccessaiium cst. /. i. Cod. dc § 3, De dissolntione Sponsaliiiin.
Nuptiis.
VIH. Vidiinus qualis el qitoriim consensus re- X. Sponsalia dissohunlur plurihus moilis. Ei
guiratur in Sponsalibus conLraliemlis. i .0 patel ea dissolvi, allerutrius sponsi morte.\
(1) Ila in Glia. Contra filius potest Laa in re dissenlire a sancivisse ut omnino deceDnem despondere opus essct. Hoc
,patre; ut vid. Tit. seq. N. 4. enim sancivil Augustus, non ul Sponsalia ante hanc ajtitem
Cujacius Observ, XI, id est,
conlracta, irrita essent ; sed ut qui talia Sponsalia contra-
(•2) i5. legit, collocata: ;
«onlracta;. lieret qua; iiitra bienniuai non polerat e.xetpii . pra;miis qaoe
Imperalor per Legem Juliam sponsis ac marilis indulgcbat,
(3) Nam niipiis perpcram contraclae iie (juiJcm pro ,
non gauderet ac pro cojlibe liabtretur.
Sponsalihus liabeniur uec enim qui eas coalraxemol , iu
:
(5) Scilicet ne Ubertinas uxores ducant

id cousiuseruut ut Sponsalia conlraherent, , aliasvc viles
per:>ouas.
(4J Nuttobstat quod Diu-Cassius lib. 54. scribilAugustum
, : : ;
,
364 LIB. XXIII. P. VNDECTARUM

2." Rcnimliatione dissohunlur , juxta quod res- Et qvideni pritnum Le:K Papia Cttverat re Sponsa^
I
cribiinl Diocletianus ei Maximianus : Alii defpon-

I
lia ultrabiewdum protelarentur, Nisi ex justa causa j
sat!B renuniiare coBdiiioni et nubcre alii non
, ut testalur Dio-Cassius lib. 54.
prohibentur. /. i. Cod. h. t. Recte Nisi ex justa causa. EnimveroSxpe justse
Cceterum volunlas dissolvendi Sponsalia non suf- ac necessaria; causae non solum annum (5) vel
fceret , nisi sit rcnuntiata. ]Sam In Sponsalibus biennium , sed etiam Iriennium et quadricnnium
quoque disculiendis (i) placuit renunliationem in- ulterius trahunt Sponsalia veluti valetudo sponsi :
lervenire oportere. In qua re hac verba probata sponsoBve, vel ninrtes parentium aut capitalia cri- ,
SUnt CofiDITlONE TUA NON XJTOR. /. 2. § ^- J/'- dc

: mina , aul lougiores peregrinationes (6) quae es,
Divort. GaiUS LIC. l I. AD Ed. PBOVIPiC. necessiiaie fiunt. l. 17. Gaius lib. i. ad L. Jul. et
XI. Sponsalibus remmtiare potest , non solum Papiam.

ipse spojtsns sponsave: verum \n potcslate manente Le.r r/uidem Papia , jubendo ut sponsa intra
filia paicr (a) spouso nunlium remittcre potcst et biennium ciuceretur , privabat maritorum pncmiis
,
Sponsalia dissolvere. sponsum qid ea ulterius prolelabat. Poslea autem
Enimvero si emancipata est non potest (3) ,

visuni est hujus temporis lapsu Sponsalia ipsa
,
reque nunlium reniiltere neque qua- dolis causa censeri dissolula.

,
dala sunl condicere. Ijisa enim filia niibcndo cfd- Hinc de militis sponsa rescribunt Constantius et
•ciet dotem csse Conditionemque extinguet qu» Constans (7I Si is qui puellam suis nuptiis pactus
;
,
causa non secula nasci poterit. Nisi forle quis pro- esl , intra bieunium exequi uuptias in eadem pro-
ponat ita dotem patrem pro emancipala fiha vincia degens supersederit ; ejusque spatii fine de-
,
dedisse ut, si cuptiis uon consentiret (4), vel con-

,
curso iu alteiius postca conjunctionem puella
,
tractis vel non coutractis, repeteret qua; dederat pervenerit niliil fraudis ei sit quse nuptias matu-
:
,
lunc enim habebit repetitionem. /. lo. Ulp. hb, 3. rando , vota sua diulius eludi non passa est. /. 2.
BISPUT, Cod. h. t.
Sponsalia autem filicv a patre ejus contracta ,

Quum autem sponsus peregrinatur, ita Rescribunt
tutor fdi(v dissolvere non potest. P alerianus et GaUienus : Liberum est filise tuae ,
Hoc docenl Honorius cl Tlicodosius. Ita illi : sisponsum suum , post tres peregriuationis (8)
Si pater paclum de fihse nuptiis inierit, et humana annos expectandum sibi ullra non putet omissa ,
sorte consumptus ad vola non potuerit pervenire :

spe liujus conjunctionis matrimonium facere ne , ,
id inter sponsum et sponsam firmum ratumque opportunum nubendi tempus amittat cum posset :
permaueat, quod a patre docebitur destinatum ;

nuntium reiniltere eliamsi pra-sente illo consi-, , ,
nihilque porinittatur habere momenti, quod cum lium miilare voluisset. /. 2. Cod. de Repud.
detensore ad quem minoris commoda pertinebaut,
docebitur fuisse transactum. Periiiiquum e^t enim
ARTICULUS II.
,
ut contra palernam voluntatcm redempli forsitan De contraclibus qui Sponsalia comitari aut sequi
tutoris et curatoris admittatur arbitrium cum : solent.
plerumque etiam ipsius femina' advcrsus commoila
propria inveniatur laborare consilium. /. 4. Cod. h. t. § i . De Arrhis sponsaliliis.
XII. 3.0 Dissolvuntur Sponsalia lapsu biennit. XIll. Iii conlrahendis Sponsabilibus , moris erat
(1) IJ cst, dissolvendis. retnr expectare sponsum absenlem imo posset prasenti ,
nuntiura ad sponsalia dissolvenda miltere ) Conslantinus ia

(2) Qiiod dicil de palre spoDsse , et de patre spoDsi
• dictum puia. favorem mililum consliluil, ut sponsus miles absens deberet
inira biennium e:speclari; statuia relcgatiouis poena conlra
(3) Scilicet pater.
parcDti.m qui puellain ei desponder.il, si inlra illud bien-
(4) ScDsus est Pater qni dole dala, sed postcT mulata
;
",
nium pucllam alii in matrimouium traderet pcrmitlit autem ;
Tolunlate, non consenscnt nnpliis fpias filia ipsius (utpole nt posl biennium alii nnb.-.t. Fkc aulem lcx 1. ut a Tribo-
emaucipata ) citra vcluntalera ejus coutraxil, nou potest niano interpolata esl, non jam de sponso milite et absente
dolem illam coadicere ; nisi ejpresse sub hac loge dutem loquitur, sed de quovi.^ sponso in eadem provincia dcgenle :
eponso dedissft ul, sive nuplis secuiae non fuerint, sive statuitque ut, si intra biennium sponsus nuptius non fuerit
cum postea sibi patri displicuissent , contractK! essent, execntus, dissolula Sponsalia videanlur; possitque spons»
competeret Condictio. ad alterius nuptias Iransire.
(5) Ilacc vrrba annurii vel, espungenda Cujacio videntur Carterum circa illud biennii .spatium diligentcr nota (juod
Observ. XA']I. 35. Nulla enim lege praescriplns annus est polesl quidem cl anle biennium sponsa nuntium mitlcrc
intra quem sponsalia executioni mandarentur. Heineccins sed ila ut , si juslam causam non habuerit competat sponso ,
(ad L. Juliam et Pap.) censct relincri lectioncm posse ; actio in id quod saa iulercst Sponsalia non esse dissoluta ;
ioc sensu ut, post bienninm lcgitimiim, non solitm adliuc post biennium autem elapsum, jam potest impune altcri
annum vel biennium , scd ctiinn , etc. Dubefc.
(6) Hoc de sola percgrinatione, Reipublics causa, acci- (S) Quod hic de tribus peregrinationis annis allegatnr,
picndum ncineccius ceiiset. ex contingentia facti de quo consulti crant Imperatores ,
(7) Hrec lex valde inlerpolala est a Triboniano ; adco ut accipiendum esse monet Jac. Gothofredus ad supra diclam
pror.sus diversos sinl species, tt Iiujus legis, el legis \. Coil. 1. Cod. Theod. h. t. oon vero ila, quod spousa teneatur
.'(.
Theod. h. t. unde hsec dfsumpla est. Enimvero in dicta per ircs annos expcctare non tenebatiir.
legc 4- (quum Jure communi .=ponsa nuUo lempore ttne-
: ,, ,
TIT. I. JDE SrONSALIBUS. 3C>j

hl spon.iiis spoiiscf arrhas daret , aut palri , in ciijiis. annuni puel/a dcsponsa cst, pater, aul uliiis qui
potcstate sponsci essct. eam despondit, sitiltra undeeimi anni metas pignora
Hujiis aiitcin nrrhariim contracliis ea lex eral non rctintierit, ab hisSponsalibus imptine aiscedit.
iit siper neulram partem staret quominus niiptue l. 6. Cod. Tlieod. de Sponsal.
sequerentur , reddcrentiir arrha; ; si vcro starcl per
sponsum , arHuv liicro sponsce cederent.

§ 2. De donationibus inter sponsum el sponsam.
Hinc Gratianiis , Valentinianiis el Thcodosim
rescribnnt
XVI. Comitari eliam Sponsalia solebanl , dona-
Arrhis SpoDsaliorum nomine datis , si inlcrca tiones qiias sponsus paterge ejus in sponsam confe-
spoiisus vel sponsa dcccsscrii, quK dala sunl ju- rebat ; et interditm vicissim.
bemus restitui nisi causam ut tjuptia: non cele-
:
De
his donationibiis ita Diocletianus et Maxi-
brarrutur, defunta persoua jara prnebuit. /. 3. Cod.
niiiiniis : Cum tc sponsa; lilii tui qusedam donasse
h. lit.
coiifitearis ; pcrfectam donationcm rcscindi nc.c
Qiiod si starel per sponsam ; olim poena sponsce
noslro oportct Rcscripto, quam tua vokinl.K Ju-
nuptias detrectantis erat ut arrlias ctini quadriipli
risquc auctoritas fccit ratam. l. 9. Cod. dc Donat.
prena (i) redderet : ut liquet e.r \.iin. Cod. Theod.
Ante-nupt.
Si nupt. cl Rcscript. pet. /. G. Cod. Theod. de
Igilur rci ex hac causa tradita; dominium iii
Sponsal. /. iin. Cod. Tlieod. Si Rect. prov. spons.
sponsam transfercbalur.
Et quiim patcr sponsiv arrhas susceperat eideni ,
Hiiic iidem
poencB se obligat. d. l. 6. Cod. Thcod. de Spoii-
: Si anlc matrimonium major qiiin-
qne et viginli acnis conslitulus , sponsK suae (licet
salib.
ante Sponsalia fundum' donavit , eamque iu va-
XIV. Ex constitulione Leonis et Anthenui hcec cuam induxit possessionem postca nullo lilulo , :
pa;iia imnduuta est. Hac enim lege, sponsa qua; niip- supcrstitcm vel testamenlo eumdcm relinqueii-
,
lias dctreclat arrhas qitas accepil et aitei-um tantiim

, tcm, alieuare potuisse certi ac raanifesti Juris cst,
rcstiiuere tenetur nisi aut minor inînti quinqiie
: /. 8. Cod. d. tii.
aniiis esl , aiit justam causam renuntiandi iS^ponsa- Hinc pariler iidem rescribunt De rebus in spon- :
libits habuerit , qitani quitm contracla sunt Spon- sam donalionis gratia coilatis creditores mariti
, ,
salia ignoraret. Jiistce autem caiisce sunt : V. G. facti si non prius obligatas eas sibi probenl, eam
,
turpis aut prodiga , vel impudica alterutrius

, convenire minime possuut. l. i3. Cod. d. lit.
sponsi conversatio ; sectce di\>ersilas ; item sicoilum
XVII. Similiter si sponsus ex hac causa quid
facere non possit. Et licec obiinent , sive sponsa ,
sponsce stipidanti spopondisset , ob/igabalur.
sii'e sponsiis , sii'e qiii sponsiun in polestate habebat,
Hoc ita tamen , nisi ab ea deceptus fuisset. Hinc
arrhas suscepit. 1. 5. § i. Cod. h. tit. el 1. i6. Cod.
Alexander : Pollicilatione a fratre quondam tiio
dc Episc. aud.
Sponsalium causa facta; clsi in stipulationem de-
Est etiam e.v Constitutione Jitstiniani jusla caiisa
ducta sit, ideo prsestanda non fuit quoniam in
renuntiandi Sponsalibus ; qiiiim qiiis ideo rcnuntiat ,
dote uxor maritum ftfellit. Exceplionem itaqiic

iit sen'itio di\'ino se deputet , aut sanclimonia/eni
Doli adversus actionem Ex siipulatu , vecte ojiji-
,
vitam amplectatur. Pcrsona aiitem qucc icleo renun-
cics. /. 3. Cod. d. iit.
tial , arrhas quas dedit recipit : qiiod si suscepit
ewrhas , eas duntnxat reddit ; non eliam alterum XVIII. Maxime ciutem non valc/mnt ta/es dcna-
tantiim. l. 56. Cod. de Episc. it clcric. tiones, quiimex causa Sponsaiiorum Jure impro-
batorum ficbant.
XV. iSê^ et citra ullam causatn , poterat sponsa
Hiiic Fa/erianus el Ga//ienus : Ea quae til)i ut
paterve sponsce quibusdam casibus impune renun-
sponsa; dalurum se promisit , is qui te ficto coeii-
iiare.
batu (quum aliam matremfamilias domi reliquissct)
Primiis casiis est : si is cum sponsa patreve ,ejus
sollicitavit ad nuptias petere cum effcciii noii ,
Sponscdia conlraxisset , qiii ipsis terribilis esse po-
potes : cum tu sponsa,uxore domi posita , non
terat ; scilicet honio in polestate publica posilus ,
fuisti. /. 5. Cod. d. tit.
pitla Rector proviiicice , liberi aut domcstici , 0[/i-
cialesve ejiis. Hoc enim casu , Jiirc Pandectarum XIX. Circa donationes
quce inter sponsos fiiint
sponsa pa/erve ejiis , redclitis arrhis , impune reniin- quce.ntum est an , niiptiis non secutis revocari pos- ,
tiabant Sponsalihus ut liquet ex l. Z%. ff. de Rilu : senC? Jure autem Pandectarum p/acebat iit hoc
nupt. infra Tit. seq. N. 52. casii ita deimim revocarentitr, si pro/mraUir eo animo
Ex
conslilutione aiitem Graliani , Valcntiniani esse factas iit nuplice sequerenlitr.
et Theodosii ; hoc casu ne quidem arrhas red- Hinc A/exander : Si Proesidi provinci» proba-
dere tcnentur. l. un. Cod. Si rector prov. vel ad veris, ut Eutychiam nxorem duccres , munera te
eum , etc. parenlibiis cjus dedisse nisi Eutydiia tibi nup- :
Alter casiis continetur in alia eontmdem Impe- serit , tibi restitui quod dcdisti jubebil. l. •>. Cod,
ratontm Consiitutione. Nimirunrquum ante decimuni d. tit.
(1) Hnnc quadrupli poeiiani Lege Julia ct Papia inJiiclans Sfspicilur la la, ad i. 6 Cod..
Theod. li. lit.
; : ,
,
3bf> LIB. XXIII. PAi\DEGTARUM|

Maxiine aiitem hoc ohtinehat , si expresse ita donationis Ante-nuptias nomen mulavil , voluitqiie
cowenissel , quanwis ve.rhis niiiius propiiis. Iliitc ut vocaretur Donalio Propxeb r<upiiji5. l. 20. Cod.
Cariis , Carinus et ISumerianus : Si qiium aule ,
d. tit.
jiuptias munera darenlur, ita conventum est, atquc
XXII. Non potest quidcm donatio Propter-Nup-
liujusmodi conscripta cst pactio ut si qua sors ,
tias qiias constaiite matrimonio peijicitur, essc ma-
extitisset contra volunlalem ejiis tt matiimonium
joris quantitatis quatn dos ; verum potest esse
dislraxisset lunc quae data erant apud eum qui
,
ininoris quantilatis : et , si ante niiptias perficiatur,
dedisset hercdemve cjus remanerent (i) polest :
potest ejiis quantitas esse aut major aul miiior quan-

qui hercditatrni ejus acccpit cui pacta (2) puclla ,
titatc dolis.
niunera lcge pra:dicia sujteperat , eadem juie pos-
tulare. /. 7. Cod. d. tit. Sed ex conslitutione Leonis et Anlhemii ( quce
est 9. Cod. de Pact. convent. sup. dot. ) incequa-
l.
XX. Ilicc Jure veleri. lilas quce circa quantitates tam dotis qiiani dona-
Constantinus voluit ut donaliones factce intcr tioiiis Proplcr-niiptias pcrmittitur, circa utriusque
sponsos valerent , si pcr dunatorem stant quoiiii- pncta prohibetur. Et , si incequales partes pacti
tuis nuptiie sequerentur ; revotarentur aiitein , si sint ; puta , inulier pacta est dimidiam donationis
staret pcr doiialarium. l. i5. Cod. de Donat Ante- Proplcr-nuptias in casitm morlis viri ; vir auteiii
iiupt. lcrtiam duntaxat partein dotis in casiim inortis
Altera Constitutione hoc add.dit Constantinus ; iititiiciis : vcdcbit utniniquc pacttim intra minorcm
, si per morttm alterutrius nuptice non sequereu-
itl
ibtntaxat parlcm ; scilicct uiruinque iiitra tertiam,
tttr, siquidctii osculiim intervcnisset (3) , donatio lia lianc Leoiiis Coiistiliitioiiein Jiistinianits cxpli-
ipiain spoiisus spoiiso' Jccissct , nonnisi pro dimidia cat in l. 10. Cod. d. tit. dc Pact. couvent. sup. dot,
parle revocarelur : si quam autcm donatioiiem
,
et in Novell. AXII. cap. 20.
.•iponsa sponso Jecisset ( quod raro acciditj ea in
Novclla II. cap. 5. sUititit iit non possel mulier
sjlidum revocaretur ; sive osculum intervetiisset sive
morte viri , Ittcrari cx donatione Propler-nuplias,
iioti. 1. iG. Cod d. tit.
hce inter sponsos factCB do-

Nuptiis vero secutis
phis quam iit doicin vir accepisset
,
f.ationes conjirmabantur ; iiec augeri aut ininui Adde ex Novelhi XCI. cap. 1. aiit quantum per
.poterant. vinttn stetit quotninus accipcrel.
XXI. Primus Justinus consliluit ut , si conslante Tandem Novella XCFII. co decursum est ut
sicut inpactis, ila nec in quantilate donalio Propter-
niatrimonio dos agerctur , posset marilus usqite ad
uuptias dotem posset unquam cxcedere ; nec dos
cam quantitatem ex qua dos augerctur , augere
donationem Propter-nuplias.
donalionem Ante-nuplias ; aut etiain , si nuUaJacta
fiterat hujusmodi donalio , posset usque ad eam XXIII. Res quas vir uxori Ante-nnptias aut
t/uanlitatcin donarc constante inatrimonio : ila ta- Propter-nuptias donavit, tion possimt etiam ex ip-
nien ut eadein pacta lociim haherent circa dotis aut siiisuxoris consensu alicnari aut pignerari. Si tameit
donationis augmcnlum , quce inita fuissent in dole posl biennium uxor suum consensum coiijirmet ,
t-t donatione principaliter coiistiluenda. Simi/iter valehunt ; tnodo sit in bonis viri unde inulieri possit
constiliiit ut posscnt etiam cequa lance vir et mu- aliunde satisfieri Pro rebus qna? in Antenupliali
lier tninuere doietii et Aute-uuptias donationem donaiione coutiuentur. Novell. LXI.
excepto casu secundarum nuptianim ad quas
conjux liberos habetis convolasset.1, 19. Cod. § 3. De contractu Proxenelico.
d. tit.
Justinianus aiitem constituit ut , non sohim eo XXIV. Constituit Justiniamis ut proxenetce (4)
casu quo dos constanle matrimonio augeretur , sed pro conciliandis nuptiis tton possinl pacisci phis vi-
/ndistincte possel maritus constante matriinonio do- ccsinia parte dotis aul dotmtionis Propter-nuptias;
rnre uxori ; non simpliciter, sed Propter nuptias ; ncc pltis decem librarum auri, quantacumque doi
jd cst , usque ad quantitatem dotis et sub iisdeni foret: et ut. si nil essentpacti, nilul /laberent. 1. fin,
legibiis sitb quibus dQS csset cwstituta. Quaproptcr .

Cod. h. t. [a].
(1) Minus proprie locntus fsl non potest enim hoc

;
spODSus ad osculiim virginis admissus , ejus pudicitiam qnasi
()iiod dfdil qiiis, remanere apud eum siquidem jam illud ,
prKlibasse salis videbalur, ut dimidiam renim doualarum,
Bon habel; sed vidctur pactua his yerbis, ut jus liiJjeret uuptiis casu uon secutis, noii possct revocnre.
repeteudi. (4) Proje/jeMs Vcrnarule dicimus, des Entrcmetteitrs,
(2) Quaudo pucUa dicatur Pacta , vid. supra N. i. Vid. tit. ff.de Proxen iufra Irb. 5o.
(3) Romanorum raores noslris va!de dissimiles

,
uon , [</] In Edit. Gotlwfr. ex Cujac.
yertniltsbsnt utvirgo quosvis ad osculuiu admiilerel. Ludc
.
TIT. IT. DE RITII .NUPTIARmr. 3G-J
TITUT.US II.
DE n I TU ^ U P T I A R U M.
I. rSrrTir. siint conjunclio marls cl feniinac, ct inlel/ignntitr, in chtas parles distribuam. Prima eril
conMiiliuiii oninis vitsp, diviiii ct Iiumani juris <le Jhrnia earum contrahcndariim ; .>.." De pcrsonis
coinniunic.ilio (i)- ^- i.Modestin. i.in. i. ni;c.iri,. qiice inviccni iSupiias contralierc possitnt. /Jddenwa
QiKV iii lioc Tittilo congesta siiiit ilc cariiin Rnu ,
ct 3.="" Partcni in qiia paiica dc Hlii.ilis jSuptiis el
scu ilc Ids quiv requirunliir iil lcgilinic conlraclce cariini pocnis suhjiingemus
(i) IliEc dcfihilio proprie pertincli.it .T.1 e.i m.itrimonin Tlis qiii sui vel alieni jtir. Polcst tamen b.-ec dcfiuilio ad
<\nx Confaireatione aut Coempfione fiebdnt ; qiiibus mulier quElibet malrimonia, ctiara ad ea in quibus mulier iu
in nianum ac familiam viri transibat. Cum enim mulier tali manum viri non convcuit, aptari ; scilicet to scnsu quo
nianimouio cosdem dcos Vcuatcs sortirctur (luos maritus
li.ibi ret diccbatur tale matrimonium , Divmi jniis
i
liino
Erat cliam hiiinani Juris cojnintinicatio ,
coritrrttinicittio. quod amici, quoad nteudi facultatcm, omnia sua quodam-
cum mulitr omnia sua marilo acquircret , et ipsa viro siio modo communia haberc debeant. •
iutcr 5UOS lieredcs csstt. De his Tid. supra lib. i. Tit. Je
PARS PRIMA.
De forma contraJiendarum Nuptiarum.
Itcec forma consistit in consensu. fidendum IV. Circa contrahentium consenstim ohserva ,
ergo quorum consensus ad contrahendas Nuptias

,
quem rnetus reverentialis elicit.
eiirn sufficer-e
nquiratur. Dcinde ostendendum, nihil aliiid prcctcr Hinc Jiliits Si patre cogenie
,
ducit uxorcm ,
hunc conscnsurn requiri. quam non duceret si sui arbitrii esstl contraxic ,
tanien matrimonium quod inter invitos non coii-

:
ARTICULUS I. trahitur. Maluisse hoc vidclur. /. 22. Celsvs lib. i5.

DIGEST.
Quoruni consensus ad formani IKuptiarurn contra- Poliiissel tamen filius hac iii re patr-i cWssentire.
hendarum requiratur. ISam^cya cogitur filiusfamilias uxorem ducere (i).
/.31. Terentius-Clemeks lib. 3. ad L, Jul. et
IT. IVuplia; consistere non possunt, nisi coasen- Papiam.
ti.iiit onines ; id cst qui coennt , quorumque iii
.
Hinc Diocletianus et Maximiamis : Neque ab
polestate sunt. L i. Paul. lib. 35. ad Ed.
inilio matrimonium contrahere, neque dissocialum
recomiliare quisquam cogi potest. Unde iutelligis
5 I. De consensu contr-ahenlium. liberam facultatcm coutrahcndi atque distralicndi
matrimouii transferri ad necessilatem nou oporlere.
TTI. consensus contrahentium rnaxirne-re-
Ciini /. i4. Cod. de Niiptiis.
quir-atur ad ISiiptlariim substanliam , hinc sequitur Nec patrono hac in re liberla ohseqtd tenelirr,
i.o <7i(or^ Siniulatx IVuptiffi nullius momenli sunt.
Unde Invilam libertam usorem ducere pationiis
/. 3o. GaiUS LID. 1. AD L. JUL. ET PaPIAM.
non potest(/. 28. Marcian. lib, io. instit.): Quod
Hinc sequitur i.o quocl alterutrius Furor con- et Atteius - Capito Consulatu suo fertur decre-
trahi ni.Ttrimonium non sinit , quia consensu opus visse.
est. /. i6. § 2. Paul. lib. 35. ad Ed. Hoc tamen ita oLservandum est, nisi patronus
Kota : Sed recte contractum non impeJit. d. ideo eam manumisit ul uxorcm eam ducat
(2),
§2. /. 29. Ulp. lib. 3. AD L. JuL. et Papia.m,
(i) Filia autcm peccat si a patre dissentiat ,

nisi persona poena ? An poterit palronus ea de causa illam i'n serviiulcra
indigna sit : ut vid. supra Tit. de Sponsal. N. 5. nvoeare ? Vid. infra bb. 37. Tit. cle Obser/. par. ei pal.
'
(2) Hoc euim casu, fidem pacli sub qiio manumissa

si
iin. Certe huic poeu.Te subjacebit, iit alii non possil jiabere:
esi fallat et oolit puirouo nubere, pui>ienda est sed qua :
ut videb. infra Part. 2. Sect. 2. § 3.
,
, ,,,
368 LIB. XXIII. PANDEGTARUM

ne nepolem suum noa agnoscal. l. 5. Cod. de
Z?e consensu eoriiin in quoriim potestate sunt Nupliis.
contrahentes.
Hinc
aforliori rescrihunt Severus et Anloninus :
Si Nupliis pater luus consensit , nihil oberit libi
V Hunc consensum rcqniri quemadmo.ium et
.
,
quod iuslrumcnto ad niatrimoniiim pcrlinenti non
rpsorum conlrahentium , rescribunt Dioclclianns et
subsciipsii. /. 2. Cod. d. tit.
Maxiniianus. Ita illi Nec lilium quidem familias :
invitum ad uxorem duceudam cogi legum dis- , IS. Ex certis causis remidilur hujus
consensus
ciplina peimillit. Igitur sicul desidcras, observalis necessitas. cujus paler ab iioslibus
ISimirwn Is
Juris praeceplis , sociare coujugio tuo quam volue- captus est , si iion inlra triennium reveitatur,
ris , non impcdieris ita tamen ut contraliendis: uxorem ducere poicst. /.9. § i. Ulp. lib. 26. ad
Nuptiis patris tui consensus accedat. /. 12. Cod. de Sabin.
Nuptiis. Igitur Medio tempore filius, quem habuit in
Eliani Filiusfamilias miles matrimonium sine pa- potcbtale captivus uxorem ducere potest quam-
,
,
trisvoluntate uon contrahit. l. 35. Papin. lib. G. vis conicntiic Nupliis paler cjus nou posset, nam
RESPONS. ulique uec Susceptus ergo iiepos iu re-
diss( nlirc.
vcisi captivi potestate (.ut redierit ) crit; suusque
"VI. Imo etsi consensus parentum inlen'eiierit
hcres iu quodammodo invito , cum Nuptiis non
,
quum primum contractce sunt Nuptice , si posiea ,

consenserit. Non mirum ; quia illius lemporis con-
fiiiWlio secuto ,solulce sunt , Nuptia; inier easdem
dilio nccessitasquc faciebat ct publica Nuptiarum ,
personas , nisi volentibus (i) parcntibus renova-

utilitas esigebat. /. 12. § ^.ff. de Captiv. et postlim.
tae justx- non habenlur. /. 18. Julian. lib. 16.
,
TrYPHONINUS LIB. 4- DISPUT.
DIGEST.
Consonat qiiod rescribil Gordianus : Si , ut pro- Item Si iia pater absii ut ignorelur ubi sit et an
ponis, post querelam de marito a lilia tua ad te sit;
quid faciendum est , merilo dubilatur ? Et
delatam, dissolutum est malrimonium, nec te consi triennium effluxerit postquam apertissime fuerit
sentiente ad cumdem regressa est miiuis legilima
:
pater ignotus ubi digit, et an superstes sit ; noa
conjunclio est , cessante patris volunlate, in cujus prohibentur liberi ejus ulriusque scxus matrimo-
est poteslate : atque ideo non petenie filia, peti- nium velNupliasl«gitimas contrahere. /. 10. Paul.
tioneni dotis repetere non prohiberis. Cod. LIB. 35. AD Ed.
/. 7.
de Niipliis. Imo Si filius ejus qui apud hosles est vel absit
Itu iamen novus parenlum consensiis requirilur anle tiienuium captivitatis vcl absenlise patris
verum divortiam uxorem nupsei it; puto recte ma-
duxit, vel si filia
si inlercessit , novceque contrahan-
Cur Nuptice.
Irimonium vel Nuplias contrabi dummodo eam :
filius ducal uxorem vel filia lali nubat , cujus con-

Cceterum Plerique opinantur, cum eadem mulier
,
ditionem ceitum sit palrem nou repudiaturum.

ad eumdem virum revcitatur, id malrimouium /.11. JULIAN. LIE. 62. DIGEST.
ideni esse. Quibus asscntior, si non multo tcmpore
interposito reconciliali luerint ; ncc inter moras
Et quemadmodum ohtinet in captivo et absenle
ila , iion dissiiiiili raiioiie , filiam Juriosi parentis
aut illa alii nugserit , aut hic aliam duxerit maxi- :
me si nec dotem vir reddiderit (a). l. 33. Mabcell. aul iiienle cnpli absque consensu patris qiiem dare
1,1 B. 3. AT) L. iVL. ET PaPIAM. nonpotest, rrcle nubere Jêteres Juris auclores con-
seiilicbant. Hoc Jus et ad filiuni inente capti por-
VII. Si amho conlrahentes sint in ejusdem potes- rigi Divus Marcus rescripsil. Defuriosijilio dubi-
tate ut V. G. Si nepotem ex (ilio ct neptem es
,
labalur : sed et eum ah hoc consensu dispensari
altero filio in poteslate habeam; Nuptias iutcr eos, voluit Juslinianus ; qui etiain voluit ut his casihus
iiie solo auctore contrahi posse Pomponius scri-
,
dos aut donatio Propter-nuptias a curatore et cog-
bit et verum esl. /. 3. Paul. hb. i, ad SABir*.
:
natis , auctoritate Prcefecti Lrbi aut Prccsiduni
VIII, Debet esse delerminaius parenlum con- proînciarum , consliluerelur. U 25 et l. 28. Cod.
sensHs. de Episc. aud.
Hinc
Generali mandato quserendi niariti filiae- X. Observandum superest , consensum palris
fiimilias non fieri Nuptias rationis est. Ilaque ,
requiri , ut sit iii ejits arbitrio cui liberi ipsius nu-
pcrsonam ejus patri dcmonstrari qui matrimouio baiit , noii vero ut sit iii ejus arbilrio ne omnino
consenserit , ut Nupiia; contrahaatur, necesse est. inibanl.
/. 34. PapIN. LIB. 4- RESPOKS.
Enimvero Capite 35 Legis Julice Qui liberos ,
Cceterum hunc consensum sujjficit esse vel laci- quos liabcnt in potestate injuria pi ohibuerint du- ,
tum ; qua/is est ejus qui scil nec contradicit. cere uxoiem vel luibere ; vel Qui dotem dare
,
Hinc Alexander : Si ( ut proponis) pater quon- nonvolunt, ex constitutione Divorum Severi ct

dam mariti lui , in cujus fuit potestate , cognitis Antouini per Procousules Prssidesque provin-
;
Nuptiis vestris non contradisit; vereri uoa debes , ciarum cogunlur in matrimonium coUocare et
(i) Denuo consenlientibug.

(a) Tunc euiai mogis fcbrisculum (luam veruin divortium vL(Jetur intervenissc. Vld. infra lib. 1'^. Tit. de Divort.
TIT. 11. I)E RITU NUPTIARUM. 3Gy
flotare. Pnonintr.r. aalom vidcuir ct qui coiidi-
,
ct Craliani ; Vidu;r iiitr.i (juinftim ct vicesinuim
tioiicm iion (iiiaril. /. 19. Marcian, lu;. i(). aiinum dcRcntcs , cliamsi cinaii>'i|iationis libertatc
INSTIT. denl , lameu in s<'<:undas Niiptias sine patiis
Ma cimeautcm voîtnr paler hwreticus lilrros senteulia non convoniant (5). /. 18. Cod. d. tit.
orthodoxos in inatriinonium collocare cum orthn- Ex
eadem Conslitulione Adulla miiior, niortiio
doxis et eis dotein aut donalionein Puoptir-Nup-
,
patrc, afbilrio matris ac propiuquorum nubit. /. 1.
TiAs suppeditare. l. iZ et l. 19. Cod. dc Harct. cl CoD. Theod. dc Nuptiis,
Maiiicli. Quod si iu conventionis deleclu , raulicris vo-
iunlas patris ((j) ropugnat sentcnti.-e <;l propin-
3. An aliorum quam conlrahentium eorumque
quorum ; placet admotlum ( iit iu virginuin con-
§
junctionibus sancitum est ) habcndo cxamini auc-
quorum. in poleslate sunt , consensus requiralur
ad Nitptias. toritatem quoque judiciari» cognilionis adjuiif;! :
ut, si pares sint geuere ac moribus compelitores,

is potior existimetur qucm sibi consaleus mulicr
XI. Hiasculis qmim nuplias conlrahunt , }ioc pro-
approbavcrit.
prium cst ; quod non solum ejiis in cujus potcstate
Sed ne forte hi qui gradu proximo ad viduarum
suiil , consensum expectare debcant , sed etiam ejus
successioneni vocantur , etiam honcstas Nuptiiis
in cujus potestatem sunt recasuri. co-
impediant si hiijns rei suspicio prsecesserit
: ,
Uinc Nepote uiorem ducente, et filius con- rum volumus auctoritalein judiciumque succedere
sentire dcbct neptis vero si nubat , voluntas et
:
ad quos ctiamsi fatalis sors intercesserit , tamen
,
auctorilas avi sufficiel (i). /. 16. § i. Paul. lib.35. hereditatis comraodum pervenirc aon possit. sup,
AD Ed. d. l. 18. Cod. de Nuptiis.
Et quidem Si nepos uxorem velit ducere avo Pariler Honoriits et Thcodosius In conjiinctione :
fiirente , omnimodo auctoritas erit ncces-

patris (iliarum in sacris positarum pauis oKpcctcUir ,
saria sed si
: patcr furit, avus sapiat; suflicit avi aibitrium. Sed si sui juris puell;i sit , intia quin-
voluntas. /. g. Ulp. lie. •iQ. ad Sabin. tum et vicesimum annum consliluta ,
ipsius quo-
Xlt. Niilla est prcelerea persona cujus consensus que asscnsus exploretur.
(7)
expectandus sit.
Si auxilio deslituta ; matris ct propin-
patris
quorum el ipsius quoque requiralur adullffi judi-
Igitur Filius emancipatus, etiam sine consensu
cium. Si vero utroque orbata parente, sub curatoris
patris, uxorem ducere polest; et suscoptus filius
dclensione constituta sit , et inter honestos com-
ei heres erit (2). /. 25. Modestin. lib. 2. regul.
petitores matrimonii oriatur forte cerlamcu , ut
Item Sciendum est ad ofiicium curatoris (3) non
qua^ratur cui polissimum puella jungenda sit si :
pertinere, nubat pupilla an iion; quia ofliciiim

puclla cultii verecundiae propriam noTuerit volim-
ejus in adminislratione iiegotiorum constat. Et ita
latein depromere coram posilis propinquis, judici
Scverus et Antoninus rescripserunt in lia?c vciba :
deliberare permissum est cui mehus aduUa socielur.

« Ad Officium curatoris administratio pupillae
/. 30. Cod. d. tit.
» pertinel ; nuberc autem pupiila suo arbilrio po-
» test (4) ». l. 20. Paul. lib. si>o. ad orationem
D. Sf.vebi et Commodi.
ARTICULUS II.
Consonat qttod rescribil Gordianus. In copulan- An instrumenta aiil fcstivitas ctd substantiam
dis Nuptiis ncc curaloris qui solam rei familiaris
,
Nuptiarum requirantur, item concubitus.
sustinet administrationem ncc cognatorum vel,
aflSnium ulla auctoritas potest intervenire : sed Ad suhstantiam Nuptiarum nec inslrumenta ncc
,
spectanda esl ejus voluntas de cujus conjunclione festivitas nec concubitits requintntur.
tractalur. /. 8. Cod. de Nupliis.
§ I. De instruinentis.
XIII. HoT Jurc Pandectarum.
Ex^Constitutione aiitem falentiniani , Tâlentis XIV. Instrumenta ad fonnain Nuptiaram non.
(1) Ralio disparitatis est quod , mortao avo, nepos cum Suetoniiw in Tiber. ) : aul Magistratus se iaterponebat
liberis suis iii jioicslotem p.ilris sui tecidit. Debel igitur Livius IV.
pater Nuptiis consentire, nc liberi ex his Wuptiis procrc-iti absolule Nupliis neces-
C,) An consonsus tanqu
Iiic
vo invito in ejus fainiliam agnascaniur. Haec ratio ccssat in miilier eum noT
sarius requiritur an il.i duiitax.it ut si rniiin
:
.
,
nepte, cuius liberi familiam maternam ncn sequunlur. debitum peccet ?

adhibeal , adversus obsequium palri
(a) Eril justus filius <jus emancipati, adeoque ei erit suus Jac. Gotliofredus ad I. 1. Cod.
Tbeod. </e Nupt. cea^Mt.
lieres. requiri hunc consensum tanquam absolute necessarium.
(3) Tribonianus lianc vocem substiluit. Jurisconsoltus perperam irrepsit. Abest in I. i.
(6) naee vox y.atris
scripserat, Tutoris : nam eo tempore femina erant in pcr- nec
Cod Theod. b. til. unde baec lex desumpta cst :
petua tutela. asnoscunt. Quare aut

Grajci lib. 28. Basilic. tit. 4. eam
UI. 5.)suU:,-
(4) Ita obtioere coepit ex Conslituirone Severi. Antea expunsenda, aul (ulCuiacio placel, Obsctv.
feminaB non suo arbiirio nubobant , sed arbilrio matris et tilucuda vox malrii.
(iitorum. Si mater a tutoribus dissentirtt; aut sortiucme res
«Jirimebatur ( Uxoris ita sortiiioue ducta; mentioucm facit (7) P^"
2'om. 11. 47
,, ,
3^0 LIB. XXTII. rANDECTARUJf

esse necessaria docet Prohus qui ila rescribil : sens nubcre non polcst. Patjl. sertent. lib.
Si viciiiis vel aliis srientibus uxorcm libcroruiu Tit. if). § 5.
procrcunclonim caasa domi habuibli , et cx co Similitcr Pomponius : Mulicrem abscnti por lit-
in:itrimonio filia suscejita cst quarnvis ncque iiup-
:
teras ejiis vcl pcr nuntium posse nubcre placet ,
lialcs tabulw, neque ud iialam filiam perlinculis si in domum

ejus dcduccretur : eam vcro qux
facla: sunt ;non idco minr.s verilas m^lrimonii abessel, ex lilteris vel uuntio suo duci a marito
;iul suscepta; filias su:im liabel poleslatcm. /. y. uon posse. Dcduclione euim opus esse in marili ,
Cod. de Niiptiis. non in uxoris domum ; quasi in domicilium matii'
Item DioclctiaiHis et Maximiamis : Ncque smo monii. /. 5. 1.113. 4- ^t^ Saein.
Nupliis iuslrumcnla lacla ad pfobationem matri- Cwtera qiue ad pompain et festivilatem Nuptia-
mouii sunt idonca, diversum veritale continente : riim perliiicnt, vide in Appenaice ad caleem hujus
neque non inlcrposilis inslrumenlis, jure coutractum Tituli.
watiimonium irriium esl ; cuin omissa quoque XVIII. Nuptiarum quidem solemnitas nonfacil
scriptura, c«icra Nupliarum iudicia non sint imta.
Nuptias , sed argumcnto est eas esse contractas.
/. i3. Cod. d. lit.
Sic arcipe qiiod ait AureJianus : Ciim in te sim-
XV. ila obtinuerat, inquit Justinianus
Jus tamen plicem donationem dicas faclam esse die Nuplia-
Ut matrimonia inler impaies honeslate personas rum el in arabi.ûum possit venire utrum a
, ,
non aliter valeant nisi dotalia instrumenta confccla sponso an a inarito donatum sll; sic distingucnduui
fuerint. Quod abrogat ideni Imperalor : Si modo esl ut
: si iu tua doino donum acceptum cst ,
,
libers sint et ingcnuK mulieres. /. 23. § 7. Cod. antc nuptias videalur facta esse donalio qiiod si :
de Nupliis. pcncs se dcdit sponsus retrahi possit ; uxor enim

,
Ex Noêllis cap. 4, et CXFII

LXXIV, fuisti. /. G. Cod. de Donat. ante mipt.
cap. 1. 3. 4- maximis decorati dignitatibus usque Novella LXXIV

, cap. 4- cujusdani solennitatis
ad Illustres , Barharis tanien excepiis , absijiie in Nuptiis contrahendis neces.sitatem introduxit.
instruiiientis dotalihus non recte contrahunl niatri- Jubet eniin ut honeslce professionis homines , quunt
moniiim. Nuptias contrahunt , ncc super his instrnmentiu.t
Inter ca^tcras aiiteni personas matriinonium confeceninl , saltem adeant Defensorcni Ecclesics-
ahsque dotalihus instrumentis confeclum, non ideo in aliqua orationis domo ; ihique declarent se taii
minus inteliigitur justum /uissc quod illo soliito die , niense et aniio ad eum venisse , et Nuptias
,
vir aliam uxoreiii cum doLaliuni iiistrumcnloruin inter ipsos contractas : cujus rei attestationeni facii
con/cctione duxerit. d. Kovcll. CXVII, cap. 3. Defcnsor Ecclesice , lestibus adhihilis. Ilanc autera
soiennitatein non desiderat in Nuptiis tenuioris
§ 2. De festivitate. Jbrtunce hominum, agricoiarum, militum caligaloruiru.
d. cap. 4- § 3.
XVI. Sicut , ita nec jpompa iisc
instruincnta
cekhritas Nuptiarum necessaria est. Lnde Gaius : § 3. De concuhitu.
Legitimje sunt Nuplise, si Romanus Romanam,
Nupliis (1) iiUervenientibus vcl coiisensu , ducat XIX. Ad
Nupliarum formam , nec concubiUtr-
uxorem. CArus tnstit. lih. i. Tit. 4- demalrim. requiritur. Nani Nuptias non concubitus, sed con-
Hinc Theodosius et Falentinianus : Si doiia- sensus facit. /. 3o. de Reg. Juris. Ulp. hb. 3(i.
tionum Ante Nuptias vel dolis instrumeula dcluc- AD SaBIN.
rint, pompa ctiam aliaque Kuptiarum cclcbiitas Hinc Denique Cinna scribit Eum qui absentent
:
omiltalur; nullus existim..a ob id deesse recte alias accepit uxorem , deinde rediens a cociia juxta Ti-
inito malrimonio firmilatem, vel ex eo natis lilieris berim perissel ; ab uxoie lugendum , responsum
jura posse lcgitimorum auferri : inlcr parcs (•2) est. /. t). Ulp. lib. 35. AD Sabin.
honcstate persoiias imlla Lege impedicnte consor- Ideoque polest fieri ut in hoc casu aliqua virgo^
tium quod ipsorum couscnsu alque amicorum fide et dotcm el Dejdofe habeat aclionem. /. 7. Paul.
firmatur. /. 23. Cod. de Nuptiis. LIB. SINC.UL. AD L. FaLCIDIAM.
XVII. Hujus Nuptiarimi celehritatis polissima Igitur Cui fucrit sub hac conditionc legatiira
pars erat deductio mulieris in domum niariti. Circa Si iiN FAMiLiA nupsisset; vidctur implela couditio ,
quani notat Paulus , in ea prcesentiam mulieris statim atqne ducta est uxor , quamvis noudum
fuisse desideratain , non viri. Sic accipe quod in cubiculum marili venerit. Nuptias enim noa
ait : concubilus sed consensus facit. /. i5. Jf. de
,
Vir ahsens uxorem ducerc potest ; femina ab- Condit. el dcmonstr. Ulpian. lid. 35. ad Saein,
(1) Niiptias luc .nccipit pro solenni earum ritu ; aitque (2) Nam
inter impares desiderabaalur icsuumenia ;
ut
io'se coulrahi, vel lioc ritu iutcrvcuiente , vel solo con- viU. supra N. i5.
, ,,
TIT. II. DE RITL NUrTIARUM.
SECUNDA PARS.
De personis quce Niiptias contrahere possunt, necne.
Tii pcrsonls quce maUimoimim coiitrahimt , iit SECTIO II.

fiista; siiit Niiplice , tria rcquiruntur ; Civitas ,
Pubertas , ei iit ii sint quibus nec omnino nec ini.'i-

De iis qui Nitptias contrahere prohihentur
cem JSiiptice sinl interdiclce.
ahsolute.
SECTIO I.
§ I /4n conju.v , non soluto priori maJiimonin ,
.
possit alias nuptias conlrahere ; scdtein ob capli-

De Cliîtate et Piibertate. vitaiem alterius conjugis.
XX. Reûlariter , ut justa> sint Nuptice , requi- XXII.Qiii matrimomo confunctiis est , eo noit
riliir tam 7'iruiii qiiain nnilicivm qui i:as contrahunt aliud inatrimonium conlrahere prohibelur
dissoliito .-
<-ssc Romanos. Tniiun e.v privilegio iiilcrdum

cives ittvideb. iiifra lib. 4t. Tit. Ad L. Juliam de Adull.
Populiis Lege singulnri concciIeOat quibusdcim jura Sccl. 2. Art. 3.
coniiiibiorum cuni cii-ibiis Romanis : cujus rei
XXXf^ III. Tmo quamvis captivitate altenitrius conjugis
.6xenipliim vide apucl Li\.'. 36.
lUtjjtice (utpote quce nonnisi inter cives Romanns
Siibiala Republica , hwc privikgia concesserunt consistere possunt ) noii durent ; tatne.n qui iit
Iinperatores. Unde Uipianus :
civitate mansit , alias iniciim Nuptias contrahere
(ionnnbLum habent cives Romani cnjn civibns prohibeliir.
Bomanis; cuni Latinis auiem ct peregrinis (i) iia Hinc Uxores corum qui in hostium potestatcni
s; conccssiun sit. Ulp. fragm. tit. 5. § 4-
pervenerunt ,
possuut vidcri nuptarum locum
Sed elsi ex jiista erroris causa civis nupsisset rotinere , co solo quod alii tcmerc nubere non
ei personce cum fjna jus conntihii non haberct possunt. Et geacraliler dciiuiendum csi doucc ,
Tciiia juslaerrori dabalur ; ut ait idem Ulpianus : certum est marilum vivere in captivitale consti-
In potestale parentnm .«unl ctiatn hi liberi quo- tutum nuUam habere hcentiam uxores corum
,
rum causa probata est , pcr errorem contracto migrare ad ahud matrimonium nisi malleut ipsa; :
matrimoBio intc r dispares conclitione (?.) personas. muHeres causam repudii prffslare.
Kam seii civis Romanus Latinam aut PerejLjrinam Si autem in iuccrto est an vivus apud hostcs
vel eam quae Dotlililiorum numero est , quasi (3) leneatur vcl morte proevcntus; tuuc, si qu'nqucn-
periguorantianvuiorem duserit; sive civis Roniaua nium a tempore captivilalis excessciit , licentiam
per errorem Peregrino vel ei qui Deditiliorum habet mulicr ad alias migrare Nuptias ila lanic 11 :
numero est , aut ctiam si Latino ex Lege iElia- ut bona gratia dissolulum videatar matrimonium,
Sculia (41 Dupta fucrit : causa probata , Civitas cl unusquisq;e suum jus habeat imminutum (6).
icddiliir ta.m libcris ûam parenlibus prKler eos , Eodem Jurc , ct in marito in civitatc dcgente et
qui Dcditilioram numero (5) sunt. Et ex eo fiuut uxorc captiva observaudo. l. Q.ff. deDivort. Julian,
in potestate parentum liberi. Ulp. fragm. Tit. 7. LIB. 2G. DICEST.
Cum sei-vis uuUum est connubium. Idid. Tit. 5.

§ 1. An mulier rea adullerii possit nulere.
XXI. Puberes etiani esse dcbenl , qui Nuplias XXIII. Qiianivis ch-imun post divortium possit
cotttrahunt. lir ii.Torem quoiithiin suain adtilleiii reani Jacere ,
Hinc Pomponius respondit : Minorem anuis duo- proindcqite jam solulo nmtiimonio ; tainen Modes-
decim nunlam, tunc legitim.Tmuxorem fore quum tinus Libro 5, Responsorum rcspondit ,
ap:id viium e.\plesset duodecim auuos. L 4. lid. 3. Reas adulterii faclas ncc ante daninalioncm
,
AD Saei-^. vivente marito ,

uxoies duci posse. /. iG.
(i) Noium esi. quanlum invidi.-e M. Antouio Nuptiffi cura vcrb.i es.se transposita : legandumque , ant eliam si Lalino
Cliojiaiia contlsveriiit. niijita fuerit ;ex Ltiê yEHa-Scntia , caitsa pmhata, etc.
(a) .Al.as male legitur condignis; nuUo^sensu. (5) Tales parenles Ded^tilii non adipisoebantnr civita-
(3) P.Fabcr legil<7«a.fi c/iem,- quod Cujac. et Scliulting. tcm , sed eam adiiusccbHntur corum liberi. Sehulliag.
piobaut. (G) Non miuutum ,
iutegrum.
(i) Recte obocrvat ScUuItiugius post PilLo2um , Lkc

, ,,
37 2 LIB. XXIII. P iNDECTARUM

MidLo miiliis post dwnnaiionein :^ ul videb. sup. non habnbit. /. 45. § l. UlF. LIB. 3. AD L. JuLUW
d. tit. Ad L. Jul. de Adult. et Papiam.
Post ahsolutionem iiiio et post aholitionem
, Ne is quidem debet habere, qui non suis num-
(id est , veniani inipctralani ornittendce accusa- mis (5) comparavit. d. l. 45- § i.
tionis ) aiit suo marito mihere deiiuo potest , aut
Ilem ita demum Patrono invito liberta quam iii
alleri.
matrimonio habuit, ab eo discedere non potcst
Hinc Papiniamis : Keam aduUerii quam vir
nisi ex causa fideicommissi manumissa sit tunc :
juie mariti postulavit non proliibelur posl abo-

,
enim potesl, licet ejus sit liberta. /. lo.jf, de Di-
lilionem uxoren» dcnuo duccre. Sod etsi non jure VOrl. MODESTIN. LIB. I. BEGUL.
inarili ream postulavit jure coiilrnclum matri- ,
Ralionem reddil MarccUus. Ita ille : Proxime
monium videljitur. /. 34. § i- lib. 4- respons.
conslitutum dicilur ut quum quis libertam suam
duxerit uxnrem quam ex fideicommissi causa ma-
§ 3. ^n liberta quam patromis vult halere uxorein, numiserit, liceat liberta, invito eo, Nuptias con-
possit alii mibere. Irahere. Puto quia non erat ferendus is qui ex
,
necessitale manumisit, non suo arbitrio magis :
XXrV. Matrimonii causa ancilla manumissa a cnim debitam libertalem praeslitit, quam ullum
Mullo alio uxor duci potcst , quam a quo manu- bencficium in mulierem contulit. /. 5o. lib. 3. jJD
missa esl , nisi patronus matrimoiiio ejus renun- L. JuL. etPapiau.
tiaveril. /. 5i. LiciivNius-RuFimjs lib. i. regul. Hac tameii ratio quod dehilam libertatem prces-
Si aiUem filiusfarailias , matrimonii cansa , jussu literil, non esl sola su(ficiens. Nain juxta Ipianum V
patris anrillam nianumiseiit ; Jnlianus piital , pe- lu eo Jure quod dicit, invito patrono, iibertam
linde cam habcri alque si a palre ejus manumissa qiioe ei nupta est alii nubcre non posse ; Patronum
,
essei. Et ideo putest (i) cam uxorem ducere. d. accipimus (ul Rescripto hnperatoris nostri et Divi
I. 5.. § ,. palris ejus conlinelur) et eum qiii hac lege emit ut
niaiiumittat quia manumissa, liberta emptoris ha-
:
XXV. Liberla quas ab invito palivno discessit bctur. /. 45. Ulp. LiB. 3. AD L. Jul. et Papiam.
non hahet coiinubiuni cuni alio ; quandiu eani
patronus vult uxorem habere. Id unuin ergo inspiciendum est , an qui manu-
misii , verus patronus dici possit : quod sane ad-
Nain Quod ait Lex
Divortii rACiENDi {i) :
miitendimi est in eo qui ancillam fquamvis ut ma-
POTESTAS LIBERTjE QU/E NUPTA EST PATRONO NE
nuinitleret) suis nummis comparavit. Secus in eo
, ,
KSTO non infcctum videtur rffecisse divortium ,

;
qui nncillaiii quam gratuilo accepit, rogatus est ma-
qiiod Jure civili dissolvere solel malrimoniuui.
numittere.
Quare constare matrimonium dicere non possu-
mus, cum sit separatum. Denique scribit Julianus, XXVIL Illud dubitatlonis est, An, et qni com-
De dote hanc aclionem non lubere. Mcrito igi-
,
munem libcrlam uxorem duxerit, ad hoc jus ad-
tur quandiu pationus cjus eam uxorem suam
,
niiltatur? Javolenus negavitquia non proprie vi- ;
esse vult, cum nullo alio counubium ei cst. Nam dclur ejus liberta, quae etiam alterius sit. Aliis
quia iutellexil legislator facto libertoe quasi diremp- contra visum cst; quia liberlam ejus esse negari
tum niatrimonium , detraxit ei cum alio connu non potcst, licct alterius quoque sit liberta : quam
Lium qi:are cuicumque nupserlt, pro non nupla
: sontentiam picriquerette probaverunt. /. 4©. Gaius
habebitur. Julianus quidem amplius putat , Kcc LIB. 8. AD L. JUL. ET PaPIAM.
in concubinatu eam alterius (3) patroni esse Piane si filiusfamilias miles esseproponatur; noa
posse. /. Ti. JJ'. de Divort. Ulp. lib. 3. ad L. dubiiamus, si castrensis peculii ancillam manu-
Jul. et Papiam. miserit, competere ei hoc jus.Est enim patronus),
Consonat quod rescrihit Alexander : Liberta secundum Conbtitntioues. Nec patri ejus hoc jus
eademq e uxor tna si a te invito discessit, connu- conipelit. sup. d. l. 45. § 3.
tiunicum alio non babeat si modo uxorem eam ; Filio palroni in liberlani paternam eanidemque
habcre vdis. /. i. Cod. de Incest. ISupt. uxorem, idein juris quod ipsi patrono daretur,
XXVL Ut autem
hahcat hoc jus impe-
quis ex sentenlia Legis accommodîtur.
dlendi Niiplias ejus iindieris qiicp ab ipso inviio Idemque dicendum er.t, et si alterius palroni
diverlit, oportetul sit verus ejus patroiius patronive filius , vivo allero , libertam eorum uxorem duxerit.
filius. /. 48. TeRENTIUS-ClEMENS. LIB. 8. AD L. JUL. ET Pi-
Qui autem juravit se palronum (4) , hoc idem PIAM.
(I) Pater. suamliberlam essPcontendebat,operasslbi exliiberi. Mulier

ei lielulil iusiurandum et i!le juraritse palrouum esse. Pro-
:
(.) Julia scili utll.r]upl ex insrriptione.

deiil quidein i-i jusiuranilum ut operae ei extiibeantur; non
(3) Fonr I.ge iillennstfiinm patroni : Vfl iliccndn

1
vtro ul |us liabeal, si pislia liaec mulier ei nupsi ril . prohi-

eam nul ius alirius, ciiain p.itroni (si<luospiitrono^liabia
cl cum alio cjQlralial Nuptias.
beuJi ne ab eo Jir.Tlat
vil infca N -7.; concuLiuauQ isse posse, iavilo eo pdlroi
a qiio Jiveitit. (5) Sed his qaos ancilla 1 ea ipsi submiais-
(4) Fingc : qui palronus non erat ,
pttiit a muliere quam trabat, ut eam emerel emptamtiue
,
, ,
,
TIT. 11. DE RIT U NUPTIARLM. 373

QiiOilUmen dc fitio patroui dixiinus , lianc liini- Jus quo libcrta qiuv apalrono invito diverlil pro-
tiUioncin patiUir :' niiniruin Si uni ex (iliis .issigna- hibetur alteri nidiere , conjirntavil Juslinianus
tani aiter uxoiein duxerit, non idcm jus quod pa- Nov. XXII. cap. 7.7.
troiio Iribuenduni. Nihil enim juris liabcbil, (|iiia
XXIX. Qumcunvpie dixinius de liberla palroni
Senatus (i) omnc jiis libcrlorum assigiiatormu ad
uxorc , Iralienda sunl ab libertam palroni concu-
euni transiulit cui id pater tribuit. d. L 4B. § .>..
biiiain.
XXVIII. ndinius f/uis pnlronus palronivc fi- Hiiic qiium quidam dixissel : Qu;c in concuiji-
lius , libfrlie. qiue ab i/>so connubium
invito divertil natii est, ab invito pationo potcrit discederc; cl
cum alio im/)cdiat. Jani videndurn quandiu durct alteri se aut in niatrimonium, aut in coucubinatuui
hoc impedimentuiii. dare :
Ail Lex Qu ANDiu patronus eam tjxorem esse

: Vlpianus notat : Ego quldem probo in concu-
voi.iir. Et vellc ilebct uxorem csse et patronus du- bina, adiinendum ei conMubiiim si palromim iii-
rare. Si igiliir autpatrouus csse, aut velle desierit; vitum deserat; quippe cum hoiiestius sit patroiui
fiiiila cst Legis auctoritas. /. ii. §
^- ff-
de Divort. libertam concubinam qnam malrcmfamilias ha-
UlI>. I.IB. 3. AD L. JUL. ET PaP. bere. l. \.fj. dc Concub. Ulp. lib. 2. ad L. Ji;l. tr
Tamen Si ab liosiibus palronus captus esse pro- Pap.
pouatur; vcreor {'i) ne possit ista couuubiuiu lia- Non sunt aiitem trahenda quce diximus , ad eam
bcie iiubeiido, quemadinodum haberet si moituus libertam quam patronus contra Leges acce/nt.
csset. Et (|iii Juliaiii scnteiitiam probant, dicerent P G. Si ignominicsam libertam suam patronus
.
iion habitiiram coiinuhiiim (3). Putat enim Julianus iixorem duxerit; placet, quia contra Legem nia-
durare ejus libeitae malriinouium, ctiaui in cap- ritus sit, iion habcre eum hoc Legis bendiciuni,
tivitate propter patroni roverentiam. Cerle si in /. 48. § 1. Terentius-Clemens. lib. 8. ad L. Jul.
aliam servitutem patroiius sit reductus prociil ,

ET PaP.
dubio dissolutum esset matrimonium. /. 45. § 6. Denique Hoc Caput ad nuptam tantum libcr-
UlP. IIB. 3. AD L. JUL. ET PaPIAM. lam perlinet, ad sponsam non pertiuct. Et ideo
Quando autem invitus patronus dicilur , el in- iuvito palrono nuiitiuni sponsa libcrta si miserit
vitus esse desinil ? cum alio coiinubium habet. /. 45- § 4- Ulp. nti. 3.
Deiiide ait Lex Invito patrono. Invitum acci-
: AD L. Jul. Er Pap.
pere debcmus euin qui non conseiitit ad divor-
tium. Idcirco nec a furioso diverlendo solvit se SEGTIO III.
liujus Legis necessitate, nec si ab igiioranle divei-
terit. R. ctius enim hic invitus dicitur, quam qui De iis personis iinncem Niiptias
qtios
dissensit. d. 45. § 5. l.
contrahei'e non possunt.
Cceterum non requiritur expressus consensus ad
divorlium. Enimvero Illud rectissime placiiit; quali
Jure Pandectanim quinque sunt causce ex quibus
quali voluMtate inlelligi possit palronus animum ha-
Nuptias iiwicem contrahere vir et inulier non /w-
bere desiisse, quasi iii iixorem finiri liujus Legis be-
lcrant; cogimtio , affmilas , publica lioneslas , po-
neficium. Proinde cum palronus Rcriim amotarum
testas , itein ceiia digiiitatis incequalitas.
cnmliberla quaeabinntoeo diverterat, vellet expe- Scxtain causani addiderunl Arcadius et Hono-
riri Imperator noster ciim Divo paire suo rescrip-
:
rius. I. 6. Cod. de Judc-eis , et I. 5. Cod. A.d L. Jul.
sit, Imelligi eum hoc ipso iiolle iiuptam sibi,
<\i; Adult. pelitain ex
divcrsilate religionis. Prohi-
qui eam aclionein vel aliani impoi tet quce non so-
bent quip/ie his legibus sub pcena adullerii ne Ju- ,
let, iiisi cx divorlio oriri. Quare si accusare eam dceus Christianani uxorem ducat aitt Christiana ,
adallcrii coeperit vel alio crimine postulare, quod
Judivo nuberel. De liac caiisa iiil ainplius dicentus:
uxori nemo objiclt; raagis est iit diremptum sil ma-
ccelerce JUsius discutiendce.
Irimonium. Etenim meminissc oportet ideo adimi
cum alio coniiubium, quia patroiius sibi nuptain ARTICULUS L
cupit. Ubicumque igitur vcl tenuis intellectus vi-
deri potest nolciilis uuptam , dicendirm esl jani in- De cognalioiie.
cipere libertae cum alio esse coiiiiubium. Proinde
i\ patronus sibi despouderit aiiain vel dcstinaveiit XXX. Ex caiisa cognationis Niipii.Te consistere
vcl malrimoiiium alterius appelierit, credendus est non possiint iiiter eas personas qiise in niimero pa-
nolle hanc nupt;im. Et si coiicubinam sibi adhi- , lenlum liberorumve sunt; sive proximi sive ullc-
buerit; idcmerit probandimi (4'. sup. d. l. 1 1. § J. usque ad infinitum. /. 53. Gaius
lioris mr.adus siut,
^^'. de Divort. Ulp. lib. 3. ad L. Jul. Er Pap. LIE. 1. aD Ed. PBOVINC.
I
(1} Tntellige SpDatusconsultuni cujus mcntio Gt in In minii |u linctum adeoque nondiiiB

:
TM.de Assi^n.tibtn.^f,ri. rcmotiim csl impedimci. uod obstat connubio hujus

(a) Modesuis decidendi modus JiirisconSullls famili
(3) Etsi inim capiivus, si cousidef tiir ut c.ipiivus; non ('|) Ei onim riui uxoit
possit xi^luii iluntre ptttronitsj cum ij qui seivus lio.^lium biaam,
cttj nutla jura habcre possil ; lamen propter spem postli-
: :, ,
3:1 LIB. XXIII. rA rsDECTAIlUxM

Prohibenlur etlam in seqmclo et lertio gradu iincce sitam sororem quis vetatur uxorcm duccre. /. 54.
Iraiisversce. Sc.EVOLA LIB. I. REGUL.
Permissce tamen sunt sub Tmperalore Claudio quoque cognationcs in libc Juve obscr-
Servilcs
inter palruum el fralris filiam, Senaluscoiisul/o vandK sunt. Igiliir suam matrem manumissus noa
cujus meminit Sueloidus in CLAUDro, N. sG. Sed ducet uxorem. Tantumdem Juris est in sorore et
cum injhi/orem deinum ipsius Claudii qui Agrippi- sororis fiiia. Idem e contrario dicendum est ; ut
nain Germanici fratris suijiliam inisere deperibat pater filiam non posîit ducere si ex servitute ma-
,
datafuerit venia talium conjugiorum Qu.e ad id numissi sint, rtsi dubiletiir patrem eum csse. Unde
TEMPUS INCESTA nABEBAN-fun; Ct NON REPEHTIS (ut uec vnlgo qua^sitam filiam patcr natiiraiis polest
pcrgit Suelonius ) Qui sequekf.ntur exemplum :
uxorem duccrc, qiioniam In contrahendis matri-
jiiirum noii esl quod hujus SCli venia nunquam por- MONIIS, NATURil.K JuS ET PUDOR INSPICIENDUS EST.
rectafuerit ad sororis fHiam. Hinc ita Ulpianus :
Contra pudorem cst autcm filiam uxorem suam ,
ducere. l. i^. § 2. Paul. lir. 35. ad Sabin.

Inler cognalos autem ex transverso gradu olim
t(uidem usque ad qunrtum gradum(i) matrimouia Jtem Pomponius : Libcrtinus libertinam malTcnx
< ontiahi noM jiotcrant, nuiic autem ctiam ex tertio
aut sororcm uxorem ducere non potest; quia hoc
{.'.radu licil uxoiem diicrre; sed lantum fratris 11- Jus moiibus (4) non Ligibus introductum cst. /. 8.
jiam, non etiam sororis filiam, uec amilain vel ma- Po.\IPON. LID. 5. AdSaBIN.
terteram, quamvis eodcm gradu (-2) siut. Ulp. XXXIIl. Cognatio eliam mere civilis , impedi-
FBAGM. tit. 5. § 0. mento Gaius Ulique autem ami-
esl Nuptiis. IJiiic :
Pariter Paidus taui , et amitam magnani piohibcmur nxorem du-

Inter parentes et liberos Jure Civili matrimonia ccie , etsi per adoptionem nobis conjunclae sint.
coatrahi non possunt. Kec filiam sororis aut ncp-
(em ducere possumus. Paul. sentent. lic. 2. tit. ig. Quinctiam nefas existimatur eam quoque «'xo-
§ioeMi. rera ducere quae per adoptionem filia ntptisve esse
Hoc lamen connubii jus cum fratris filia , quam- coeperit.
i'is eo quo diximus modo inlroductiun , durasse vi- In tantum ut , etsi per emancipationem adoptio
deiur usque ad Consiantinum (3) qui eas JSuplias dissoluta sit , idcm /. 55, Gaius.
Juris luaucat (5).
intc.rclixit. l. i. Cod. Tli. dc Incest. Nupt. LIB. II. ad Ed. Provinc.
Iii coUaterali aiilem linea, siper emancipationent
SXXI. In quarlo gradu transversce linece per-
imUuntur Nitptiic Jurc Pandectaruin. T'arium la- dissoluta sit licec cognatio quce ex adoplione pro-
rncn postea de ea re Jus fuit sub imperatoribus cedil , non impediuntur Nuptice.
C/iristianis. Sed tandem ex postrema Conslitutione Hiiic idein Gaius : Pcr adoptionem qiiaesita fra-
jlrcadii et Honorii (qui eas ipsi vivente D. Ain- , tcrfiitas, eo usque impcdil nuptias doiiec manrt
lirosio, sub gravissimis pcenis inhibuerant) perinissce adoplio. Idcoque eam quam pater meus adoptavit
simtin co gradu Nuptice. l. ig. Cod. de Kupt. el cmancipavit, potcro uxorem duccre. jEque et
Ita autem in eo gradu permittuntur , nisi alter
si me emancipato illam in poteslatem retinucrit,,
cognatorum alteri sit parentis loco. poterimus jungi matrimonio. /. 17. Gaius lib. ii.
AU Ed. ?rovinc.
Ilinc sicut Amilam quoque et materteram; item
Itaque volenti generum adoptare suadetur ut fi-
iTiagnam quoque amltam, ct niaterteram magnani
liam emancipet similitcr suadetur ci qui nuruni
:
prohibemur uxorem ducere: quamvis niagna amila vclit adoptare, ut emancipcl filium. d. l. i^j. § 1.
el matertera quarto gradu siut. l. i-j. § 2. Gaius
LI3. I I. AD Ed. PrOVINC.
Qui autem per adoptkmem cognati intelligi de-
Adopliv» sororis filiam
beaiit, ita docet Ulpiaiius.
IJinc et Sororis proneptom non possnm dncerc possum uiorcm ducerc; cogiiata enlm mea non
uxorem quoniam , pareotis loco ei sum. l. Sg. Paul. esl filia ejus quia Avunculus nemo fit per adop-
, :
I.!B. 6. AD Plaut. tionem; et cae demum cognationes contrahuuluc

XXXII. Et ex iuslis Nupliis cog-
nihil interest iuadoplionibus, qua? kgiliniK csscnt (idest) qrai
natio de&ceuda,t, au vero hou. Sam€t vuJgo quic- agnalorum jus liabereut. Pari ralione et sororcni
(0 Exclusive. cfjinibus ;
privigna , noverca , wiru socru , ceeterisque qiim ,
(2) HoEc tcittus gerinana lcclio , quam male

est huius Jure aiUitjuo prohibentur : a qnibus cunctos volumus si
emendare Cujacius in Not. aJ liuno leiluiB : et
teiilavit alstinere. l. 17. Cod. de Nnpl- Ilauc enim pVirasim Pra^-
jpse senteutiam mutavit Observ. XIII. 16. tcrea fratris tuiflia , et ex ea neple , a Triboniano iater-
poiatam liquet ex Tit de Incest. Nupt. apud Pariatorim
(3) Nec obstat quod apud Caium \es,hnT Fratris fuoûe
CMit. Leg. If/os. et Jtum. tit. 6. ubi hacc Conslilutio sine
el sororis filuim lixorem ducere non licet. Hic enimHtxtus
Lac pfarasi relertur.
ab Aniano interpolntus est.
Nec obstat Maximiani
pariter Con.^stitutio Diorleliani pt (1) Môres liic accipe lus quod aptti
, Jus Genlium ;
Nemiin liccat conlraheie inatrimoniuin cnm fdia , ne/ite vcl omnes gentes custoditur.
pionepte; itemque eum vuitre avia vel proii\'ia et cx Ir.ter^ (5) NuUa ijuidem post adopiionem rfmanet
cognalio;
amita ac matertera sorore sororis Jilia et ex ea ifjnc
, verum talis coj!natioiii.s pia;teiilB momotiu sufficil ad iiu-
PbXTEREA FRATRIS TUI f ILIA , EI EX EA HEfTE itemque ex : pedieadas auplias.
; ,
TIT. II. DE RITU NUPTIART:.M.

patris mei adoptlvi posstim duccre, si iion fuit eo nccdissoluto quocuiuqiie modo coDJugio. /. 5. Cod.
tlein patre nala (i). /. 12. § 4- I^lp. lib. •26. Mi de Inccst. Nupt.
iJACIA'.
XXXVI. Nec sola quce ex justis Nupiiis orta est
ARTICULUS II. affinilas , adiniit connubium.
I." Idem enim qiiod iii servilibiis cognationibus
De afflnilale. conslitiitum est, ctiain in servilil'us affiuitalibus
servandum cst, veluti ut eam qu» iii coiitubernio
XXXIV. Est nffinilas necessitudo qiue intenedit palris fuerit, quasi novercani noii possim diicere
intcr uniim e coiijuîbus, et altcrius corijugis tog- et contra e:im quw in contubcrnio filii fuerit
,
nalos. palrcm quasi nurum non ducere irqiicnec malreni :
Uac affinitatis ratione connubium non csl inter ejus'quani quis in scrvitulc iixorcm habuit , quasi
}'ilriciim no\'ercaim'e , el privignos aut privignas socrinu. Cuni cnim cognatio servilis intclligitur
,
inler socerum aul socrum et gcnerwu.
ct nuruni , • quarc non et affiiiitas intelligatur? Scd in re dubia
/g/V///]\'iiiic videauiiis quomodo iioverca cl pri- certius et modestius est, hujusmodi Nuptiis absti-
viîia cl socrus el nurus iiUcllii;;iiitur , ul sciamus ucrc. /. 14. § 3. Paul. Lin. 35. ad. Ed.
quas non liceat ducerc. Quidam iiovcrcam ptr sc a.o Ergo el ex concubinatu intelligeliir
nasci
jiatris iixorem, et nurumfiliiuxoiem, et privigiiaiu afjmilas. Unde Liberi concubiiias parenlum siiorunr
iixoris ex alio marito filiam inlcUiguut. Scd quod uxores ducere non possunt; quia minus religifisam
ad lianc causam, verius cst ncc avi uxorem iiec et probabilem rem facere videiitur qui si coiiira :
proavi duci posse. Duas ergo vel plures novcrcas hoc feceriiil crimen stupri commiltuut. /. 4. Cod.
diicere non poterit. Non mirum : n:im et is qui de Nupt. Alexakder.
adopliviis cst, ncc naturalis patris nec adoplivi uxo-
r ni diicere potcst. Sed et si plurcs uxores pater
XXXVII. Nidla aulcm affinitas esl inlcr carnpri-
habiierit, uullam carum ducere possum. vignos, iitex ipsa ajjinitatis definitione liquet. Igilur
llaque Socrus appellatione non tantum uxoris Inter privignos contralii jSiuptiie possuiit < isi ,
mea; niatcr, sed et avia et proavia iutelligitur, ut fratrem communem ex novo parontiiini uialri-
nuUam cariim duccre possim. monio habenl. /. 84. § i. Paiix. li.:. /j. rl;p.
INuRis quoque appellalione non tantum filii ,
iixor sed et iiepolis et pronepotis coBtinetur j licel ARTICULUS IIL

qnidam lias Pkonurus appeilent. De publica honestate,
Privigna quoque nou solum ea mihi intclligitur
qua; uxoris nieas filia est , sed et neptis el proueplis ; XXXVIII. Etiam ex causa publicee Iionestatfs
ut nullam eaium duccrc possim. /. i^. § 4- Paul. interdicuntur Niiptio'. Nam Semper in coujunctio-
Lin. 35. AD Ea. uibus, non solum quid liceat considerundiiin est
Item Arislo respondit, Piivigna; filiam nonmagis sed ct quid honcslum sil. /. 42. hic , et 1. ig^j.
iixorcm diici posse quam ipsam privignam. /. ô. de Reg. Jur. Modest. lib. sing. de Rit. Kupt.
PoMPON. LIB. 4- EX PlAUT. £«1X0^ OMNE quod licet, honcslum est. /. 144.
Hos itaque inter se , quod aflinitalis causa pa- de Reg. Jur. Paul. lib. Qi. ad Ed.
rentium liberorumque loco liabcntur, inatrimonio Ex hac causa prohibenlur Nuptiw intc.r eas per-
copuhiri nefas est. /. 4- § 7-.//- de Gradib. et ajjfin. sonas quce si Juris dejinitiones spectentur) mdlo
, (
MoDESTlK. LIB. 12. PaNDECTARUM. quidem inter se cognationis aiU affinitatis vinculo
XXXV. Jffinitalis impedimentum ad lineam juerunt junctce ; quas tamen hac in re pro cognalis
collaleralemporrexerunt talentinianus , Theod. et aut affinibus haberi pudor naluralis jubet.
Arcad. Frairis uxorem ducendi , vel duabus soro- Sic Patris adoptivi mei matrem {-i.) , aut maler-
ribuscoujungcndi,pemtuslicciiliamsumiuovemi:s; teram (3) , aut ueptem ex filio (4), uxorem ducere
(1) Hic Ulpianus solum sutnmum jus attendit. Cajlfirum aut matertera , imo et malcr possunt mihi nubere; veruna
hae uuplias, etbi jure sumnio pcrmissas, tamen publics lio- lales nuplias quas Jus summum permittere videtur , vttat
nestatis latione proliibentur : infra N. 38. publica honestas, qiam liic in 1. 55. § i. Gaius atten<lit,
it quas in nuptiis pra;cipue observatur illa enim non soluni:
(^) Quamvis patris adoptivi mei mater , milii aviae loco juslam cognalionem sod vel qu»m!ibet cognationis umbratu
,
non sit. 1. 23. fl'. lic Adopt. quam vid.^supra lib. i. d. tit. inter illas persunas quae parentum ct liberoruni loco iuvi-
^. 26. ccm videri possunt, in nuptiis abhorret.
(3) At, iaquies., r/iatertera putrismeiadoptifij quamdam (4) Neptis ex Jitio patris rtiei adoptivi mihi pcr adop-
materterae spiciemadumbrare , et mihi quasi malris loco lionem tit cognatd et instor fratris iilia verum timpore
, :
esse non magis videri potest quam patris mei adoptivi ,

Gaii, ex Coustilutioue Claudii, cum fralris filia erat cuu-
soror utcrina hanc tamen mihi nubcre jiosse docct tlipia-
: nubium , supra N. 'so. Quapropler puto lcgcndum cxjilia,
nusinl. 12. §4- supra N. 33. Hotomannus ut sc expedial, Nf piis n
filia patris mci adoptivi , summo quidcm Jure
delet hacc verba aut materteratn ; sed nimi^ confidenler. quod solos patris adopliyi agnatos, mihi cogn.ilos farit,
Eespoudcndum puto , Ulpianum in d. 1. 12. § 4. sol.im
non esi mihi coguata sed vel solam cognatiouis uinbi.-un,
:
exaciam cognationis nolionem , quae solos jiatris adoptivi qua mihi vidrri polest esse inslar si/roris Glia; cum qua
agnatos , per adoplionem cognalos facit, et solum summum connubium iion est publica honesia» jubtl fcsse ejus nupliii
,
jus cuusiderare hoc Jure patris mei udoptivi seror utcriua

: iinpedimecto.
376 LIB. XXIIT. rAXDECTARUM
iion possum. /. 55. § I. Gaius. lib. ii. ad Ed. Ilinc Scverus et Antoninus : Libertum qui patro-
PIiOVl.\C. nam seu patroni liliam, vel conjugem, vel ncpiera
Et hoc quidem indistincte obtinet in matre itt : vel proneptem, uxorcm ducere ausus cst , apud
patet ex l. Zî. ff. dc Adopt. competeiitcm judicem accusare poteris moribus ;
Quoad materteram vero aut neptem patris mei temporum meorum congruentem Scntentiam da-
adoptivi, sic limita : Scilicet si in faniilia cjus sim turiim, quae Lujusmodi conjunctinnes odiosas esse
:
alioquin si emancipatus fueio ab eo, siue dubio merito duxerunt. /. 3. Cod. de Nuptiis.
jiihil impcdit Kiiplias (1); scilicet quia post eman- Non sohim autem liberto suo mulier prohihctur
cipationem extrancus intelligoi-. rf. § i. nubere : sed et Mulier liberto viri ac palroni sui
Quiddc uxore ? AdoptivDs filius {etiam)si eman- mala ratione conjungilur. /. 62. § i. Papin. lib. 4-
RESPONS.
cipelur. eam qua; patris adoplivi uxor fuit ducere
non potcst; quia novercae locuin habct. /. 14. Paul. Hcec tamen recipiunt limitalionem. Nam Si pa-
trona tam ignobilis sit ut ei honeslje sint vel salteni
LiB. i5. AD. En:
Item si quis filium adoptaverit uxovem cjusdem liberti suaelNuptiae; oflicio judicis super hoc cognos-
,
qujc nurus loco csl neqiiidem post emaucipaiioncm

centis ha; prohiberi non debent. /. i3. Ulp. lib. 34-
<i!ii duceic polerit

AD SaBIN.
; quoniam aliquando nurus ei
fuit (2). d.l. 14. § I. XLT. Regulariter quidem liberlo patrona nulere
Quod Si qua milii uxor fuit, deinde a me re- nonpotesl. Contraviceversa Uxorem libci tam suam
pudiata nupsit Seio, postea adrogavi non sunt :
manumissori si noii sit ex his persOnis quae specia-
,
Nuptia; incestae (3). /. 12. Ulp. lib. 26. ad Sabin. liter prohibentur (7), ducere non esl interdictum.
Et ex eo matrimonio juslos palri filios nasci certis-
XXXIX. Alia exempla siinl. Pula Inter me ct simum est. /. i5. Cod. de Nuptiis Diocl. et Maxim.
sponsam patrismci Nuplia; contrahi non possnnt, Et quidem etiam ahimnam suam qiiani liberlale
quanquam noverca mea non proprie (4) dicatur. dona\,nt , potcst quis uxorem ducere ; ut dejinivit
/. 11. § Ulp. lib. 26. ad S abin.
i .
Justinianus. I. 26. Cod. de lit.
Scd et per contrarium sponsa mea patri meo Feluit autem ne qiiis eam mulierem quani e sacro
nubere nou poterit quamvis nurus non proprie
, haptismale suscepissel, duceret, d. l. 26.
dicalur. d. l. \i. § 3.
Pari ratione ; Item ejus matrem quam sponsam ARTICULUS IV.
liabui non posse nie uxorem ducere Augustus
,
inlerpretatus est fuisse enim eam socrum (5). /. 4.

:
De impedimenlo Nuplianim ex causa potestalis.
1
$Jin. Paul. lib. 35. ad Sabin. Exhac causa prohibentur Nupliw inter tutorem
Jtem Si uxor mea post divortium alii nupserit, cl aut,curalorem eorumve liberos , etpupillum veladul-
fiiiam susceperit; putat Julianus hanc quidcm pti-
tam ; item intcr eum qui gerit Ofpcium in provincia,
vignam non (6) esse, verumKuptiis cjus abstinen- et mulierem ejusdem provincice,
duni. sup, d. l. 12. § 3.
Dcnique Uxorem quondam privigni conjungi § t. De vetitis Nuptiis inter tulorem el pupilhzm.
malrimonio vilrici non oportet ; nec in matrimo-
nium convenire novercam ejus qui priviguae maritus XLII. Tutor vel curator (8) adultam uxorcm
ducere non polcst (9), nisi a palre desponsa desli-
fuit. /, |5. PaPIN LID. 4- RESPONS.
nalave, teslamentove nominala coiiditioiie ]\up-
XL. Ad
causam quoque puhlicce honestalis re- liis, secuta fuerit. /.36. Pall. lib. 5. qujEst.
ferri potesl, quod inler patronam ct lihertum cfus, IgiuirÔD est maUimonium, si lutor vcl curator
connubium non sit. Non enim decet tibcrlum qui pa- pupillamsuam, iuira vigesimum ct sexlum (10) an-
tronce sme subdilus esse debet, eam uxorem habere imm non desponsam a patre nec lestamento desli-
sibi subjectam. uatam ducat uxoicm, vel eam filio suo jungat quo :
(1) Cum id de Malerlera sola aut dc iiepte ex filia pa- ,

(7) Ut scnatorcs : infra art 5.
Irisadoptivi, intelligi possit; Cujacius pulal vocrm liauc
(8) Hiec Tcrba vel curator hic et in aliis legibus inter-
Matreni, quae snpra in priucipio liujus ^ I. lcguur , male
polavit Tribonianus. Kec enim Jure Pandeclarum sub ca-
irrepsisse ia lextu.
ratoribus, sed sub perpeluis tutoribus feminx erant.
(?) Proprie quidem ex nuptiis duntaxat
, non ctiam ,
ex adoptioue conlrahilur aDinilas, verum vel lias solas afli- (9) Hoc conslitutum \idetur Sen.ituscousulio sub Marce
nitalis umbras, publica honcstas arcet a nupliis.
et CommoHo ; ul colligere est ex ioscripliooe ligis 60. h. t.
qu* est iufra K. scq. j et diserte dicilur, in i. 67. § 3.

(3) ISam cnm Seius postea dimum quam illa desierat infra N. 47.
mca csse uxor, mibi iiiius esse coeperit; Dunquam ci pri-
vignus fuit. (10) Scilicet non polerat cam ducere, quandiu ea pote-
rat rcsiiiui in iulegrum advcrsus rationes tutelae ipsi red-
Ci} Demum enim ex uuptii^ , Don ei spoDsalibus con-
traliilur afllnitas.
dilas. Annus aulem utilis ad restitutioncm Jure Pandocla-
rum comprtcbat. Hinc lutor inlra annurn 2(>. non posse
(5) Improprie scilicct nt in saperioribus ezrmplis.
;
ductre diciiur. Jiire Justiuianeo cum quadrienuium ad
(5) Nunquam cnim fuit filia uxoris ai:a;, cum post di- resiiiuiioacm dctur, hacc prohibilio durat usque ad aa-
Tortium sit sujceiua.
:
TIT. II. DE RITU NUPTIARUM. 377

faclo utcvqnc liifamatiir, ct pio dignitaie pnpill.-p ducit; qiiod dicliim cst , ct honoiariom tutorcirf
exlra ordinciii coeicctur. Nec intciesl liliiis sui juiis pericuUim solere paii , si male passus sit adminis-
aii iii hac paiiis polcstatc sit. d. l. 66. Paul. mu. 2. trari tutciani. d. l. 60. § 2.
Quin autcm ille qui quum datus cst tutor, cessat
^((('«WfoLibcrtiiin eunidcmque tulorcmpupilhc, in administratione pertineat ad Orationem , noa
,
co quod in iiiatiiinonium coUocata ipsi tutori siio est dubitandum : quia pcrindc tcnctur ex Sacris
b1 (ilio ejus cst, Scnatus iclegaudum censuit. /. 64.
Constitutionibus , atcjue si gcssisset d. l. 60. § 3.
Cal .ID. '2. QU/V.ST.
Quid crgo, quiim se vellct excusarc aliqiio ti-
si
Dictis consonat quoil rescribunt Diocletianus et tulo, ncc in proinptu probationes habcret, exca-
Ma.rimiauus : Si tulor vel curator pupillam vcl sationis ncgotium fuei it dilatiim; et inter moras
adultam quoudam suam sibi vel filio suo, nullo Di- pupilla .-idolrverit? An ad Senatusconsultura per-
vino impclrato beneficio, in malriiiionio colloca- tincal? Quajslio in eo est, an et post pubertatcm
vcrit; niauet iufaniia contra eum , veluti confes- ofllcio finito
,
[!xcusationem ejus rccipi oporteat.
,
sum (i) de tutela quia hiijusmodi conjunclionc

:
Nani si pitur , ct cxcusaverit , impune potcst
iraudem administralionis tegerc laboravit ct dos :
ducere vero non debeat rccipi post officium
data per Coiidictionem (2) lepeti potest. /. 7. Coci. finitum rectc ducit. Et ait Papinianus libro .5
11
dc Inlcrd. maliim. Responsoium, Ofllcio finilo, excusationem recipi

Sed nec ignorantiain hac causa suh{'enilur. nou oportere et ideo exacti temporis periculuiu
:
Enimvero Senatusconsulli auctoritatem, quo ioter ad eum pertinerc. Sed mihi hocncquaquam placet
pupillam el.tutoris filium connubium saluberrime iniquum cnim est propter dilationem quae forle,
sublatiim esl, circumveiiiri ruslicitatis et imperitia; non dolo, sed quoe cx necessitatc contingit, non cs-
velaiiicnlis non oportet. /. i. Cod. d. til. Seveb. et cusari; vcl Nuptias impediri excusatione rccepta. ,
^
Antonin. d. /. 60.
§ 4.
XLIII. Quceritur jam quis tutor aut curator hac Quid ergo si lulor datus provocavit et postea ,
Senntusconsulti prohibitione contineatur ? hcres ejus victus est? Pia;teriti temporis periculuin
praestare debet ? An vero si filius heres fuerit ct
Et quis curator ventri bonisque dalus sit, pro-
si
victus est; ad Orationem pcrtincat? Et consequens
liibitionem ejusdcm Scnatusconsulti itiducit. jNain
est hoc probare (6), quouiam rationem debet red-
et Iiic dcbet rationem reddere. Nec spatiiim admi-
dcre. d. l. 60. § 8.
nistrationis niovere nos dcbet; quia ncc in lulorc
iicc curatore discrimen majoris aut minoris tcm- XLI V. Haciemts de lutore et curatore. Ita autcni
poris quo in hujusmodi munere quis fuerit, liabi- rescrihunt Leo et Anthemius :
tum csse. l. 67. § 4- Tsipho.nin. lib. 9. disput. Si quis tutoris vel curaloris
nominc usurpato, id
Itetn Si quis tutor quidem non
pcriciilum sit (3), cst pro tutorccuratorc negotioriimve gestore
scii
tamen tutelae ad cum perliiieat; an scnlentia Ora- res pupillae administraverit camquc sibi filio\ e suo ,
tioiiis contineatur ? Viduti si pupilla ab hostibus copulaverit, lales Nuptias stare, et non ad excm-
capta (4) fucrit; ant falsis allcgationibus a tutcla se plum tutorum infirman sancimus : ne cx hujusmodi
excusaverit, ut ex Sacris Constitutionibus (5) pcri- maligno tractatu matrimonia seu proles
subtili vel
culum ad eum pertincat diceiidum cst hos quoque
: ex his progenita, vel dos supcr his data vel pro
ad Senatusconsultum pcrtinere. Nam ct hujusmodi missa aliquam laesionem vel calumniam patiantur.
periculum in numerum Irium tulelarum computari /. 8. Cod. de Interd. matrim. inter pupill.
comprobatum cst. /. 60. Paul. lib. singul. ad
Orationem D. Antonini et Commodi. XLV. Videndum eliam qid tutoris liherihac Se-
nalusconsulti prohihitione contineantur.
Hoc tanien ita accipe , si principaliter ad eum i.° Senatiisconsulto quo cautum est ne tutor pu-
pertineat periculum. Scd si propter alterius per- pillam vel filio suo vel sibi nuptum collocct, ctiam
sonam periculum ad eum pervcnit ; videamus ncpos significatur. /. Sg. Paul. lib. sing. de assi-
ne cxlra senlcutiam Senatusconsulli sit veluti si :
GNAT. LIBERT.
Magistratus iu tutelae pcriculum incidit, vel fide-
2." Katuralcs liberi , licet in adoptionem dati
jusserit quis pro tutore vel curatorc quia nec in
; fuerint, Senatusconsulto conlinenlur. d. l. 60.
numerum Irium tutelarum ha-c imputantur Et § 7.
:
3.0 Quinetiam mere naturales liberi continentur.
consequens est hoc probare. d. l. 60. § i.
Hinc Philippus Libertinum qiii filio suo naturali,
:
Quid ergo si honoris causa tutor datus sit; qna- qucm in scrvilutc susccpeiat postca manumisso
,
tenus nec hujusmodi tutela in numerum computa- pupillam suam eamdemque patroni sui filiam in
tur , numquid idem sit? Sed ratio in coulrarium matrimonio collocavil ; ad sententiam Amplissimi
(1) Videtur enim hoc facere , ne ut par est raliones (4) Non est enim ii teln nisi civi in civcm Komanum.
tutela: leddat ; adeoque confiteri se non probe tutelam Se(i cum riversa , ficlii ine postlimiuii intelligalur sempe?
gessisse.
fuisse in civitate; vidct ir etiam semper fuisse in tutela.
(2) Condictionem sine causa quia ubi nulIiE sunt Niip- De qua
; (5) re vid. infra lib. 27. Tit. de Excus. tut.
ti«, dos esse nou debel.
(6) Vid. infra N. 48.
(3) Sublilitate Juris inspecta.
Tom. II.
37» LIB. XXIII. P. iXDECTARUM
Ordinis qui hujusniodi Nupliis interdicenduns pu- prohibuerit hujusmodi Nuplias , ne pupillre iii re
tavit, pciliiicre, dubitari uoii oportet. l. q. Cod. familiari circumscribantur ab his qui rationcs cis
(le Iriterd. matrim. gestx tutelae redderc compclluntur, /. 64. § i. .
l\.° Adoptivi etiarn contine.nliir scd durnntc , CaLLISTRATUS LIB. 1. QU«ST.

deniiini adoptionc. Quid crjio si adoptivus lilius Sed etsi filiusfamilias lutor pucllae vel curalor
tutoris duxerit pupillam illicite, posUviquc enian- fuit puto vel magis patri ejus non oportere eam
,
cipatus fuerit?C)cd(iidum esl dc adoplivis ciuanci- nubere. jXumquid ncc fratri qui est in ejusdeni
palis Senat.im iion sensisse quia post cmancipa-
: potestale ?(/. /. 67. g 1.
tionem in totiim adoptiva; familia; obliviscuntur. Dcniqiic Libertum ciiratoris puella; prohibcri
fl. l. 60. § 6. oportcl uxorem eamdem ducere. /. 37. Paul.
LIB. 7. RESP0N3.
XLVI. Observandiim quod Non solum vivo tu-
EnitnvcroC,\irv(\.oxK libertum eampupillam cujus
torc, scd et post mortem ejus, lilius tuloris duccic patronus res administrat , uxorem duccre satis in«
cam cujus tiUcl.T rolioiii ob-
rixni',in proliilifUir
slrictiis patcr iuit. Nec puto inlerossc cMiicrit ei
civile est. /. 66. § i. Paul. lie. 1. sektent.
.
licrcs (iliiis, au abslinucrit patcrna hcicdilalc an , XLIX. fidinnis ad qiias pcrsonas jxirrigatiirpro-
ucc luios fiiit. torlc cxliercdatus aul praHcrilus ,
hihilio qua vclalur tiitor aul ciiralor pupillam adul-
euiancipalus. K:;in ct lirri potest ut per fraudcm lamvc uxon-ni duccre.
in cum coliocala liona patris, proptcr tutelam re Conlra , liav prohihilio pcrsonam pupillce adid-
vocari oporleat. l. (>n. Tn-^raoNiN. lib. 9. liisput. ta?vc non cgredilur. Lnde Si puellae tutelam Tilius
XLVII. Circa libcros lutoris aut curaloris illiid adininistravit , vcl cinator ncgolia gessit eaque ;
superesi ohscrvandwn ; qitod , si adulta nuhal filio

nondum icccpta ratiom- dccessit ; filia hcrede re-
licla qua^rciili an cara filio suo posset Titius
:
ejus qiii eo tcmporc non crai cjiis cura/or scd ,
collocarc in matiimonium, dixi posse ; quia ratio
postca ejiis curator jiai ; non ideo solviintiir
hcrcdilaria esêt ct sit simplex debitum. Alioquia
,
IûpiiiV.
omnis dcbitor eara cui oliligatus esset ex aliqua
lioc Alcxander
rescribii Cum proponas ci :
ratione , prohibetur sibi filioque suo conjungere.
quam malrimonio tuo junctam suggeris post li- ,
d. /. 67. § 5.
bcros susceplos curatorem patrcm tuum datum
quem contendis (i) ncc te in potestatc liabuisse
;
Midto magis Mater pupilla- cum tutore filias sufe
:
cum rite contractum matrimoDiura ex post facto vel filio Nuptias conlraherc non prohibe-
tutoris ,
vitiare non (2) potuerit justam interprelationem

tur. Cod. de Inlerd. matrim. Alexinder.
/. 2.
,
Ilein nec in hac prohihitionc , pupiUa; achdlccve
mctuere non debcs ne iiberi quos babelis nou
, ,
ex justo matrimonio suscepti videantur. Ut auiem appellatione pupilhis adullusve conlinelur. Tutor
autcm pupilli non prohibctur filiam suam collo-
omnis scrupulus auferatur insistere pater tuus ,
debct necnon et uxor tua ut alins loco cjus

carc pupillo suo in matrimonium. /. 64- § •^- Cal-
, ,
LISTR. LIB. 2. QT.BST.
detur. Habcbit enim facultatcra rcpctcndrc ralionis
Similiter Philippi rescrihunt Curatorem adulto .-
jiegotiorum gestorum ab eo qui fuerit substilutus.

siio filiam suam nuptui coilocare non possc falso
l. 3. Cod. de Interd. matiim, ,
tibi persuasum est, /. 5. Cod. dc Inlerd. inalriiit.

Af/inis est il/a qiia\slio de qua ita Tryplionimis :
Scd vidcamus si Tilii filius duxcrit uxorciu caiu L. Compleclitur hoc Scnaliisconsidtuin, tam pri-
qurc tua pupilla fuit ; dcinde Tilium vel filium mas qiuim ulleriorcs puelliv Nuplias.
cjus adoplaveris au perimcntur Nuptia:
, iit in , Hinc Tutor qui rationes curatori reddidit ,
gencro adoptato dictum cst an adoplio inipedi- : pucllani suam , ante cousiitutum tempus Klalis
tur ? Quod magis diccnduni est ; ct si curator ,
,
ejus (3) , uxorcm ducere nec matrem cx alio ma-
dum gerit curam, adoplaverit maritum cjus puellse tiimonio factam polest. /. 62. § 2. Papin. lib. 4-
cujus curalor est. ]N'am finita jam tutcia ct nupla , RESPONS.
puella alii vereor ne longuiii sit adoptioncm ma-
,
LI. Siipcrcsl iit vidcamus quas excepliones Se-

riti ejus inipedire, quasi propter lioc inlerponatur
nalusconsidliun paliaiur.
ut ratio tutcl» reddendKcohibeatur.Qiiara causam
pi ohibilionis iNuptiarum contralicndariim Oratio
Primam jaiii lcligiiiius sci/icct si paier pupilhe
,
Divi Marci conlinct. d. l. G7. § 3.

cam liis ISupliis dcslina.i.^.ct. Ovlenun oportet ul
spccia/ilcr ciiin destinavcril. \
XLVIII. Ad alias etiam personas prcnler tiito- Hinc (,)uauquara in arliitrio matris pater esse
rem et ciiralorcm ccrumqiie lHieros Scnaluscon- , volucnt cui nuplum filia commuuis collocaretur ;
sulliim producliim est. Ea dc rc ita Callislratus : frustra tamen ab ea, tulor dalus cligctur. Neque
Scnatusconsulii qiio proliibcntur lutoics ct iilii cnim iiitelligitur patcrde persona uitoris cogitasse;
covum pupillas suas daccre, jnito hcndcm qiioquc cum ideo maxime malreni pr;ctulit , ne filia: Kup-
tutoris extraueum sentculia apprclicudi; cum iJco lias tutori committcret. d. l. G-2.
(i) Perpf ram fioc in qusEstioneni adducehat. heTi enim qux (3) Hsec ratio decidendi.
intcrdirit Nuplias iat.r aiUiltam et filios curaloris , Don
(3) Ifl est, anlc tcnipus fino advprsus rationes curatori
ilislinguit an fuerjut ia polesUte nccae : ut vid. su^jra
suo ledilitas resliuilioncm pclere possu.
K. .i5.
,
TIT. II. DE RITU NUPTIARUM. 379

AJteram exccptionem refcrl Tryphoniiuis. lia niam tamen in dolem datara , mulieris heredi res-
iUc : De urio duliilaii polest; si aviis lutelam gcssit lilui nccessc cst. /. 03. Papin. lid. i. definit.
neplis ex (ilio eniaiicipalo natae , an uepoti cx al- Neque soluni ipse ducere ; scdct Qui in proviu-
teio filio eaui collocare possil sive emaucipalo cia Oilicium aliquod gerit , proliibentiir cliam con-
sive maneuli iu potestate. Quia (i) par akfectio- sentire filio suo uxorem ducculi. /. 67. Marcian.
KIS CAUSA SUSIMCIONEM FBAUDI5 AMOVET. Scd Ctsi LIB. 2. instit.
Senatusconsultiun stricto Jure contra omnes tuto-
Veruin Qui in provincia aliquid adminlstrat , iu
les uiiitur; atiameu summoe affectionis avita; in-
ea provincia filias suas in matrimonium collocare
tuilu, luijusmoJi NuptiiE coucedenda; (2)suut. /. 67.
et dotem constituere non prohibelur. /. 38. ^' x.
§ I. Trvphon. lib. g. disput. PaUL. LIB. 1>. S£KT.
Dubilati potuisset nuni Senatusconsultum tertiam
LIIT. Qiiidam Officiales cxcipiuntur ab hac pro-
palcrctur cxcepliuncni , quuin pupilla bonis parentis
hibilionc. .lil itiiin Paulus , Eos qui in patria sua
abslinuit , quia vitlclnr riilio Scnatusconsulti ccs-
militaiit 11011 vuitri contra Maudala ex cadeni
snrc , cum nulla boiia pupilla luibucril quorum ratio ,
proviiicia uxnrtin duccre idqiie etiam quibus-

ipsi a tutorc dcbealur. ;
dam Mandalis contineri. /. 6j. Paul. lii!. 7. kes-

Tamcn el hoc casu Senatusconsultum tocum ha- PONS.
herc doccl Tryphoniims : quia sci/icet tutor non
solum is cujus auctoritate adilur hereditas , sed ct LIV. Vidimus qui ex hac causa prohibeantur
isqui pupillam abstinct bonis palris sui , ralionem chicerc uxorcs.
ejus rei pia-stare debet. Et ficri potest ut , et si Eas autem demum Lcx vctal ab Officiatibui
inconsullius hoc fecerit , et hoc nomine coiidem- duci , qmv iii proîncia domiciliuin suuinbabent.
nari dcbeat. Sed ct si opliino consilio usus sil
Tfuc rrjcr quod ail Ulpianus : Provinciales eos
auxilio Piaeloria; jurisdictionis , <]uia nou solvendo
accipcre debi nius qui in piovincia domiciliuni
paler eius decessc-ral ; niliiloniinus tanicn , (|uia
habcnt, noii eos qiii ex provincia oriundi sunt.
judicio hoc probari npuitcl iiiipidiiiiiliir Nuplia'.
iqo. ff. de fcrb. signif. Ulpian. lib. 34- au
,
/.
Tsain qui bene tiiltlaui cl cx il.ii,' iiJiu.nistravit
Edict.
iiihiiominus prohibtlur. d. L. G7. ^ U.
.Jb hac prohibitione excipilur qucc desponsa erat
aiilc cccpluin OJJiciuiii.
§ 2. De vctilis Nuptiis inter euiii qui potcslale
Hinc Pauhis : Vctcrem sponsam in ])rovincia
privditus cst in provincia , et mulicrcm cjusdcin
quani quis adininislrat , uxorcni ducere polest ; et
piwinciie.
dos data nou fit caduca (G). sup. d. l. 38. ^' i.
I.K. Si qiiis Officiiir aliqua provincia ad- \.\. Obsenanduni supcrest , hoc iinpedimeiitum
uislrat, ii.ik- (,!imid; I ibi domicilium ha- Nupliarum ccssare dcposito Ofjicio. ,
nlciii iiAi. 1,111 clciccro 11011 potest quamvis Hiiic Idt-m Paulus eodem libio respondit, Mihi
(3; :
spoi iion pr.iliiljLjlur ila scilict-l ut , si post

placere elsi contra Mandata coutractum sit ma-
,
;
OJ'.",. dt'pusiUiia iioliicrit muiier ^Niiplias con- trinioniuiu iii proviucia tamen post deposituni ,
trah liceat ci hoc ficcre arrliis lantummodo

;
Olhcium : si in eadeni voluutale perstverat ,
juslas
rtddi ept 3b. Paul. lib. 2.

Nuplias ideo poslea (7) liberos nalos ex
cilici , et
(i) qc /.
Si:nu:nt. juslo matrimouio legitimos esse. /. 65. § i. Paul.

1'îlur si Pia^fectus cohorlis vel Equitum aut LIB. 7. rlspons.
Tiiljiuius oulra iuterdictum , ejus proviucioe

,
Siinililcr Gordianus Etsi contra TMandata Prin- :
d xit u\orein in qua Officiiim gerebat; matrimo- cipuni conlractum sit iii ]jrovintia coiistiiliiiilc ,
iiiuin noii cril. Qua; species pupilla; cornparanda mulierc matrimonlum tameii ]uiî tlcpoMluia
, :
t^l ciiin ralio polentalus Nuptias proliibueril. Scd Oiiicium si iu eadem voliiutalc jiti m.\ 11 ,i\ ciit ,
,
un hiiic quoque si virgo nupsit , nou sit auferen-

,
justoe jNupti;c efliciiiiitur ct idto poalta liberos :
duni qu J tcslanicnto relictum est , deliberari (5) susccptos natosquf ex justo inalrimoniii, legitinios
puttsl 1 Exeniplo tameu pupil!» nuptse lutori ,
esse responsuni viri prndentissimi Pauh dcclural.
quod rchclum cst ,
potest mulier consequi. Pecu- /. 6. Cod. de Nuptiis.
(1) nscrauocst intlucenda: hoc casu c:^c.-plinni.s , Se- (4) ^x Conslituiione Tlifodosii (
quam rctiilimus Til,
li.-itusconsulto qiio pioliibcntur tutor.s lilicros suos in ma- pifficed. N. i5. ) arrhas rcdtlcre uoii teutitur.
trimouiuin cum pupillis quondam suis coUocare. (5^ Injustarura nuptianim pocna lia:c est ut quiclquid ,
{2) E\ liac lege patet uuptias Jure P.ind-clarum in ex ttstamrnto iujusli m.uiti mulier cep.-iil, ei aut'ci<.t liscus
qi.arto coguationis gradu , nedum vetitas , imu laudabiles tanquam indignê. Verum liao ;u re a;lali subveuiiur untJe :
ftiiist'. lui;c pcuna remittitur pupiiloe, si adhuc virgo (id esl adhuc
«'"^'l^ »='^"^ "°"'l"'" """J'"^ ^^ anuis ) nupsU.lla Cujac.
O) hoc sic accipiendum nt qu« do-
Cuiaci.is obscrv,it
mioiliuu) ibi liabtt, ttsi non sit oriuinja, contintatur pro- "'' "• '
hibitioue. Caelcrum ram qua; est oriuncla uon .ilias con- , (6) H.ec poena est illicitarum nuptiarum; ut infcavideL.
tineri quam si domicilium habeat : alioquin ccss.iri- latio- Part stt[.
ncm potestaiis qua huic prohibitioni locum dat. Yid. inlra ^„) i^^ timc igitur, non retro just:» fiaut niiptice.
: , ,
38o LIB. XXIII. PANDECTARUM

ARTICULUS V.
sine delectu : non si qua aduUeris vel stupratoribus
se conimittit : sed quae vicem prostitutae suslinet.

De inccqualitate conditionis aut dignitatis. ^./.43. § I.
Lgilur Itcm quod cum uno et altero ,
pecunia
Jus antifjmim usque ad Legeni Juliani accepta commiscuit , non videtur palam corpore
§ I. et
Papiani. quwstum facere. d.
43. § 1. l.
Cccteruin Probrum intelligitur etiam in his mu-

LVI. Lege XII Tabularum connubium Patri- iieribus esse quoe turpiter viverent, vulgoque quaes-
cios intcr ct Plebcios adenipt, i cst. Cuni enini tum faceicnt ; etiamsi non palam. l. lî. Marcell.
jippius-Cliuidius Dcccnwir tyi 'uiicani dominalio- LID. O.6. DIGEST.
neni quain atjcrlahdl pt 'fiibiis Palruni et plebis ,

Et , si qua se in concubinatu alterius quam
juvtui discttrJiis ctnifrt hc>c Cnput suis Legibus
patroni iradidisset , matrisfamilias honestalem non
inscrucrat nc pcr btcc coinnihia Palrss cum plebe habuisse dico. d. l. !î. ^ i.
,
in ctvicorditun rcdircnt. f cruin anno U. C. 3io, LVIII. Prohibenlur etiam ingenui ducere Lenas.
fuissc rcstiluluin Lcê Inla rogante C. Canuleio , Eninivero Lenocinium facere , non minus est
Tribuno plcbis , rcfcrt Livius IF. 6. quam corpore quaestum cxercerc. d. /. 43. § 6.
Remanserunt autem antiquo Jure Nuptice inter- Lenas autem eas dicimus ,
quae mulicres quies-
dictce iiiter ingenuos ct libertince conditionis pcr- tuarias prostituunt. d. l. 43. § 7.
sonas. Unde pcr moduin privilegii cuitlam Fes- , Nec refert suo an alieiio nomine hanc ncgotia-
cennice libcrtince condilionis feminie concessuni tioneni exerceant. Nani Lenam accipiemus et ,
referlidem Lwius , Uti ei inc.emo nubere liceret; cam quae allerius nomine hoc vitae genus exercet.
UEU QUID EI QUI EAM DUXISSET, OB ID FRAUDI IGKO- d. L 43. § 8.
MIM EVE ESSE. L/f. A".\ A7X U). Nec refert etiam an principtditer lenocinium,
LLoc Jus Legc Papia (i) nnliquatnm est. Nani exerceat , an proptcr altcram negolialioncni. Nain
Lege Papia cavetur omuibus incjcnuis prseter Se- ,
Si qua cauponam excrcens in ea corpora quaes- ,
«alores eoruni(jne liberos libertinam uxorein , tuaria habeat ut multse adsolent

, sub praHexta ,
habere licore. /. aS. Celsus lie. 3o. digest. instrumenti cauponii ,

prostitntas mulieres habere j
Post hanc Lcgeni solis quidcm Senatoribus eo- ,

dicendum est ,
lianc quoque Lcna; appellatione
rumque liberis i\iipliic cuin lihcrtina nudiere intcr- continLri. d. /. 43. § tj.
tlicltv suiit
LIX. Circa incrctrices et lcnas nota .» Quod Non i
CaHcri auleni ingenui proliibentur diicere pa-

[ est ignoscendnm ei quae obtentu paupcitatis lur-
lam (i) corpore quKstum facientem ] lcnam
, a pissimam vitam egit. d. l. 43. § 5.
lenone lenave manumissam et in adullerio de- ,
prehensam et judicio publico damnatani, el qux Nota 2.» Non solum autem ea qua; facit, vernm
,
ea qnoque qua; fecit , etsi facerc dcsiit, Lege no-
arlem ludicrani fccerit. Adjicit Mauriciaiuis Et .-
a Senatu (3) damnatam. Ulpian. fbagm. lit. i3.

tatur. JSEQUE ENIM ABOLETUR TURPITUDO QU.E
POSTEA INTERMISSA EST. d. l. 43. § 4-
Prohibilione etiam continentur a leiione lenace
inanuinissce nt supra lidiinus ; scilicet propler
§ 2. Quarum Nnptice interdicantur ingenuis ,
quibuslibet, ex Lcjê Julia el Papia.

vehemenlem suspicioiiem proslralw pudicitice.
LX.Prohibitione quoque conlinentur Damnat.e

LVII. Prinmm igitur prohibentur ingenui eani PUBLico juDicio. Qnale autem jiulicium dicalur
ducerc quce palam qutrstum corpore fecit. publicum , ita declaral Ulpianus : Senatns censuit
Et quidcm rALAM q*j,estum facere diccmus ,
non convcniens esse ulli (4) Senatori uxorem du-
Hon tantuni cani qua; iu liipanario sc proslituit j cere aiit retinere , damnatam publico judicio :
,
verum ctiam si qua ut adsolet in taberna cau- ( ) quo judicio cuilibet ex populo cxperiri licct, nisi
ponia qua alia pudori suo non parcit. /. 43.
, vel , si cui Lege aiiqua acciisandi publico judicio non
UlP. LIB. l. AD L. JlL. ET PaP. est potestas. .-/. /. 43. § lo.
Oclavenus tamcn rcctissime ail Etiam eara qua- , Ccetenun Si qua Calumniae judicio danmata sit
sine qurcslit palam se prostituerit debuisse his , cx causa publici judicii , et qu;c Prxvaricationis
connumerari. d. l. 43. § 3. damnata cst (5), publico judicio damuata esse non
Palam autem sic accipimus, passim ; hoc est vidctur. d. /. 43. § ii.
alioncra t,eds refcrt Dio-Cassii Qitoniu Nam sub Impcratoribus, Senalus s.-cpe cognitioiies
(3)
m multt, publicorum judiciorum sibi vindicabat Tacit j4niutl. H- : .
85, et m. 10.
(2) Ilivc c»t gprmaua lectio liujus Ulpiani te:^tus. Vu!go
ita legitur : Legc Jiittti fjrolubeiitiir uxores tlueere , Senatores (4) Scilicet Maxime Scnatori j cum hoc ingenuis caileris
tjitUlcn. . . itbcrtinas.
. . iteni cor/mre qucesti
. ,
intcrdicatur ut viJ. supra N. 56.
CiEltri tiittem ingeniii prohibentitr tlucere lenam ,'elc. It
proliibitlo ducendi eam qua; corpore quoestum lecsril. (3) Yid. supra lib. 3. Tit. tie His <pd iitn, infam. J 4.
firatur touluin ad Stnatores : quod fa'sum est.

, :
TIT. II. DE Itri U NUPTIARUM. ,38 1
LXI. Interdicuntiir eliam ingenuo Nupiicc miilieris » uxoremve cam habclo./. 44- Paul. liii. i. ad
m ailullcrio de/jreliinsa\ ISiiiit Quae in adiiUeiio » L. JuL. etPap.
tleprchensa esl, (iiuisi pul)liro judicio daaiData csl. IIoc capite prohibctur Senator libertinam du-
Proinde si ndultriii coDdemiiata csse pioponalur, cere, eamve cujus paler (i) materve artem hidi-
non tantum quia deprchcnsa cst, erit notala scd , cram fecerit item libertinus Senaloris filiam du-
:
quia et publito judicio ct damnata est. Quod si cerc. rf. /. 44- § '•
iion sit depichcnsa, damnata autein, idcirco no-
LXIV. Ait Lex Cujus pater materve artem
:
letur, qnia publico judicio damnata esl. Al si dc-
LUDICRAM FECERIT :
prchcusa quidcm sit damnata autcm non sit,

,
Nec distmguitur, patcr in potestate habeat fi-
iiotata crit. Ego pulo, elsi absoiola sit post deprc-
ham, necne. Tamen justum patrem intelligenduni
hcnsionem, adhuc tamen notam illi obesse dcborc;
Oclavcnus ait; matrem, eliamsi vulgo concepcrit.
qiria vcrum est eam in adulterio dcprehensam:
d. l. 44. § 3.
quia lactum Lcx uon Senlenliam notaverit. d.
,
Item nihil rcfert, naturalis sit pater an adoptivus.
/./,3. §12.
././.44. §4.
Non adjiciiur hic (ut in Lege Julia DE ADUL- An ei is noceat qui, antequam adoptaret,
arteni
TEllIIS) Aquo, Vel ubi deprehensam. Proinde ludicram ; atque si naturalis pater , ante-
feccrit
sive maritus, sivc quis alius deprchendisse pro- quam nascerctur, fecerit? Et si hujus nota;
filia
ponatur, vidctur notata. Scd elsi non in domo ma- homo adoptaverit , dcinde emancipaverit; an non
riti vel patris sui depreiicnsa sit, crit notata,se- possit diici , ac si talis patcr naturalis decessissct?
cundum verba Lcgis. d. l. 43. § i3. Scd de hoc casu contrariam Legis senlcntiam esse
Denique prohibilionc contiiieiiliir qiice Artem lu- Pomponius rccic puiat; ut eis uon connuuicretur.
xiicv.t.mjecerunt, ut dictum esl siipra. d. l. 44. t^^
5.
Quod postca ingcnuffi uxoris paler materve
si
$ 3. Quce Nuptice Senatoribus interdicantur , ex arlem ludicram facere coepeiit iniquissinium est :
Lege Jnlia et Papia. diiniltcre eam deberc;

Pothier Pandectae 2 PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Pothier Pandectae 2 PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

V

A LIBRO XIII. AD XXIX.

A Leyde, cliez les freres Murray, Libraires.

A Florence, chez G. Piatti, Libraire.

A Milan, chez P. Giegler, Libraire.

A Naples, chez Santorelli, Libraire.

A Rennes, chez Duchesne , Libraire.

A Lyon, chez Maire, Libraire.

A Tovilouse, chez Vieusseux, Libraire.

A Gienoble, chez Falco^', Libi-aire.

Proefixus est Index Tilulorum et Divlsionum omnium, quo totius Operis

specimeri quoddam et quasi maleriarum Appendix exhi])ctur :

Prior Numerus Libruin , aller Titulum indical.

\.d municlpaiein ct de incolis. De Annali exceptione Italici con-

DfABIGEIS. J?/gC47. XLVII. j4. De

Cod. IX. 37. Adoplionibus ct einancipatio-

porauone. Cod. X. 10. corniculariis ac primipilariis.

X. Comitibus et Archiatris sacri pa-

separationib. bonorun Cod.\ Captivis et uc postliminio el aucloritatem rei judicataenoD

Coiidilionibns insertis lam leg.i- riim. Cod. XII. Go.

Cod. V. 3. brcpiiotroplils,piocliolropbis Exhibcnd. ct transmitlcnd. rcis.

Cod.y.xG. Ex quibus causis majorcs viglnti-

Eo qui pro luiore negotia gcssii. I. II. 24.

1).' 1'iscalibus usuris. Cod. X. 8. Ilis qui cx oiiiclo qiiod adminis-

•7- sunt. Cod. II. 20. subeunt. Cod. X. 43.

His qui ad staluas coiifugiunl.

Iti integrum reslitutionc postu lulerdictis d

lamenio. Dig. XXVIII. 3. VIII. 39. IfXXL

In Jus XLIII. I.esatis prscstandis, contra t^b.

Dc In lilem dando tulore vel cu- Judicalum solvi. Z>/g. XLVI. 7.

ratore. Cod. V. 4i. De Cod. III. I.

Dc Logft Fabia dc plagiariis. Dig. Dc LibcrisexbilKiidisscu dcdiicen- Dc Mamittiissis tesIameTilo. Dic;.

VU. 3. VI. 7. Mtlallariis (t mctallis, ct pro-

vd fiscaliiim, sivc temploruin. 4-

4. Cod. IX. 8. Monopoliis cl conventu ncgo-

cigolaboriim iiecnon balnca-

Dc Jjegibiis et Conslitutionilnis Cod. III. 75. Dig. XXVII. 8. X. 4o.

Mancipiis et colonis patriiuonia

RomEe. Cod. II. i^- Cod. XII. G4.

Privil, " , Scliolaruni.fi \II.37. \iduas, vel ahas niiscrabiles

Privilegiis vetcranorum. Dig l. 42. hibeiiiitur. Cod. III. i4.

Pro derelicto. Dig. XLI. 7. tdia^

tur. Cod. iV. 40. rcnon est nccesse.

XLL 5. alias G. Qua;storibus, ci Magistris oili- dicuntur. Cod. X. 42.

Dc Prohilnla sequeslratione pecu- ciorum, tl Couiitibus sacra- Quemadmodum servilutes amit-

Qii boiiis ccdcic pOGJMI

cau=;is iii posses>ioucni ulalur. Div,. II. -2.

()uod vi aul clam. Diis. XLIII.

sioni coniniillantur. Dig. II. lium. Cod. IX. i3.

4i. Dig. III. 4.

VIL75. relractandis. Cotl. X. 9.

lando. Cotl. XII..42. 4:-

Si qiiis ignorans rein Minoris csse, Si ventris

Cod. V. o. I modum pclalur. Dig. XX1\ aicaiii,. Cod. X. 70.

Sponsalibus et arrliis sponsali- 1 TADrLAniis, scribis, logogra-

I. Cod. VI. 71. Cod. III. 16. aoctoritaio Jurisprudcntium

Tritico vino vel otco lcgalo.ZJ/i,' Vi et de vi arraata. Dis. XLIII.

ab bis qni jus daudi liabciU nitiiitur. Cod. 111. -x\.

Vacationc piiblici uiuncris.tW. Usvcapione pro hcrede. Coi.

tionibusct si judix iiltmsuaui de siil.iai (iiniiriilia rerum

Cod. 111. 2» tur. Dig. V1L5.

Ut in possessioneni lcj^atorum scii

cl iuni causa esse liccat. Dig. Ut iienio privatus tilulos praedi s