Quôc-vn, khaobiên...

Nguyên-Ung, soan

Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

 Nguyên, ng. Auteur du texte. Quôc-vn, khaobiên... Nguyên-Ung,
soan. 1922.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées
dans le domaine public provenant des collections de la BnF. Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-
753 du 17 juillet 1978 :
- La réutilisation non commerciale de ces contenus ou dans le cadre d’une publication académique ou scientifique
est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source
des contenus telle que précisée ci-après : « Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France » ou « Source
gallica.bnf.fr / BnF ».
- La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation
commerciale la revente de contenus sous forme de produits élaborés ou de fourniture de service ou toute autre
réutilisation des contenus générant directement des revenus : publication vendue (à l’exception des ouvrages
académiques ou scientifiques), une exposition, une production audiovisuelle, un service ou un produit payant, un
support à vocation promotionnelle etc.

CLIQUER ICI POUR ACCÉDER AUX TARIFS ET À LA LICENCE

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété
des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

- des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent
être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans l'autorisation préalable du titulaire des droits.
- des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont
signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est
invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et
suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de
réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur de vérifier la conformité de son projet avec
le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur,
notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non respect de ces dispositions, il est notamment
passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter

utilisation.commerciale@bnf.fr.
19 2 2
 KHAI-DINH THAT NIEN

KHAO BIEN
Khào ve the eáeh làm ván
i
!
1 ' r{Ÿân-van uà Tân-van)
; .V / ‘
•
V 1 -,

1
. .
NGUYÉN-ÚNG
SO AN

Ngm'ri niró-c la phái dùng tiëng nuóc ta,

pliai linen cho tiëng niró'C ta. Có luyçn
eho tiëng niró’C ta, tiëng niró’C ta meri duQc
phong-phú phong-thú Klii tiëng nutre ta
da duo-c phong-phú phong-thú ròi thùi ta
chuyèn-bà tir-tirong hoc thuàt cho nhau
rat rè rat chông.
(Ai Quôc-vàn)
Cuor thtr Nhât
Già: O $15 'Jíí&J
<
l ‘Wocmr * I

tvi
In tai
NHÀ THVC-NGHIÈP AN-QUÁN
i3, Rue du Lac
o t HANOI
 TIÈU DÀN

Qayèn «
QUOC-VÂN KHÀO-BIÊN » này tôi oiH tir nam
Í919 là nam tôi con hoc & truàrng Cao-dàng.

Tôi cüng tii biët van tôi côn vung-vé lâm, châng qua là
tôi khâo càc loi oân de tâp làm can mà thôi.

Tôi cô dâng uào bào Hiïu-7 hanh dtiçrc hai chu&ng dàu
thôi dirçrc nhiëu ngài qaà gêu bào tôi nên in ra thành sâch
cho rè doc. Vây tôi xin lïnh y mà sàa sâch lai va chia sâch
ra làm nur&i quyen, môi quyen bO trang, sè kë tiëp nhau
mà xuât ban.

NGUYÈN-ÜNG
 — 4—
5.- TÙ-1*»IL T

Phép làm phú. Các loi phù.

-
6. RIC H B4I
Các loi liât clièo, hât tuong. Bi-kjch. Hài-kich.

IV
TÂN-VÀN

I. LU44-THUVÉT. TINII-NGHÎ4.
- l A\-SUI*
Nói vë các loi ay.
THOil-TUCJlET
•».-
a) Sir-kÿ (Phép làm sir-kÿ. Các loi sir-kÿ)
b) Tieu-thuyët (các loi tiëu-thuyët)
BIÈN-THLIET
3. - bièn-thuyët.
Càc loi Bàn vê càch làm các bài bien-
thuyët.

-
I. ltU II-BÌ\
Kho-kich. Hài-kich. Nhac-kjch.
5. - <¿140-141104
Bàn cách mirón tiëng, dat tiëug trong các khoa-
vë
hoc nlnr triët-hoc, hôa-hoc, lÿ-hoc, toán-hoc, van-
vât-hoc, nông-thirong-hoc vân van.
«. - THO-TÙ
Các loi tho. Van-tir, van-khë, don-tir, trát-sirc.

V
LOI BIËN-NGÂU
Boi-liên.
 VI
CÁC NHÀ VAN-SI Ò NCÓ’C TA

Ivháo vë các nhà ván-sl o* niróc ta tir trung-co

thò*i—

dai dèa bày-giò*.

I, — Trung-c«-tli<rl-dai (nioyeil àge)
Hàn-Thuyêa, Nguyën-Trâi, Lê-thành-Tôn (tao-dàn)
Tliâ[»-liic tlie-ky
•». — (16 siècle)
e

Nguyên-bînh-Khiêm, Pham-Tràn, Bô-Uông.

il. — Tliâp that the ky (77e Siècle)
Nguyêü-bà-Lân, Bang-tràn-Côn.
4. —
Thâp-bât tlie-ky (/8 siècle)
e

Lè-qui-Bôn, Nguyën-thi-Biêm, Nguyên-dinh-Tô, Hoàng-

Quâag, Nguyên-hmi-Trînh.
5. — Thàp-ciru tlie-ky (19e siècle)
Bang-dirc-Siêu, Nguyên-Bu, Chiêu-Hô, Hd-xuàn-
ilircrng, Lÿ-vân-Phirc, Cao-bá-Quát, Nguyên-công-Trir,
Nguyën-qui-Tân, Nguyên-Khuyën ( eu Yên-Bo), Ngô-
thë-Vinh, Chu-manh-Trinh, Bà Huvên Thanh-Quan,
Nguyên-të-Xiro’ng, Phan-kê-Binh.
d*. — Hlii-tliap
tlie-ky (26e siècle)
Côn các nhà vân-sï hiên-thôi thi soan-giá dura dám
ha-biit ma nói dën các ngài vói, vi vàn-chirang su-
nghiêp các ngài côn lâu giài vë sau, vày xin nhircmg
cho các nhà khâo-cihi sau này.

VII
KÉT LUÂN
 Ul OC - VAN KHÀO BIEN
-
POESIE ET PROSE

(Ai-QuÔ'c-Vân)

Vân-mêrih nu&c ta mai sau này hay gicr thè nào

cung là do cr chú quôc-ngii.

(Nguyen- van-Vin h)
CHIWNG THU* I
 8 —

Tir-diën « Larousse » nói : Chu* vân-clnrong (Littérature)

<c

can do ô’ dur Latin « littérœ » nghïa là loi van hay, tu-

tirông dep » Vây ciï theo tu-dièn ây thô’i vân-chirong túc
là gôm câ càc sàcli va co-kim trong mot nirâc.
Vây dâ goi là vân-chuj ong thô’i hoac vân-vàn, hoac tân-
vàn, pliai cô tir-timng cao-xa, loi van thanh-nhà moi hru-
truyën du’O’c lâu dèi. Xem nhir nhfrng ban bi-kich, hi-kich
cua ông Corneille, ông Shnkspeare ; triët-lÿ tir-tu’ô’ng cua
dire Khong-tâ, ông Pascal ; thi-ca cua eu Ngiiyên-Dn, eu
Victor Ungo thòi lòi van sàn-lan biêtbào? tir-tuong dôi-
dào biet bao? Nhìrng van ày tirông không bao giò mài
mot di dime.
Vày van can pliai có tir-tu’ô’ng, nëu không có tu-timng
thòi dii lòi bóng bay dèn dâu, giong liru-loát dën dâu,
rèo- rat nhu’ dàn ngot liât hay, rirc-rô nhir hoa-thêu gàm
rêt châng nfra chang qua cüng chi vi dime nhu- ào không
ngu’òi, nhu* vó không ruôt, nhir sàc không hdn mà thòi.
Nhüng lòi van ày doc len tuy vui tai xircrng tnièng
thàt, nhìrng khi van dà doc xong ròi, sàch dà càt di ròi
thòi chac châng bao lâu van së ra ngoài sir nhó, nghïa là
van cùng sàch không con dir-vi gì ima, van nhir van the
pi i ông con liru-truyën bât lui dirge sao?
Van cô tir-tirông, nliirng lòi không luyên, giong con
cúng, câu không dat dirge ÿ, tiêng con thô-bï tuc-tan,
doc lên râc-rôi lôi-thôi làmchongirôi ta khô hieu sirih chàn,
lioac không riha mà không xem, hoac doc không tini
mà bô ; nluing van ây som tiara rôi cüng dën vào coi
quên thôi. Tuy nhièn, dó là phàn it, con thòi hê dà cô
tu-tu’ông tât là diën tliànhvàn.
 Vàn có tir-tircmg là cái lÿ dà tâ't-nhiên ròi, nhirng lai
con phâi có loi chong-chêo, có giong dâm-dà meri doge,
vi thè hê nói dèn vàn thòri troiig tri dà goi ra mòt cái
ÿ van vê dep de.

Van oli à’ uho ni nr bài :

Vòdoan nguvèt-lào oàn hòng-nhan,

Tich mieli không-khuê bâo trien tàn.
Bau tram tini chùng ngàm già vïnh,
* Man song liro’ng nguyèt tòa xuàn hàn.
Siili khièu tàn-chuc lièn cò anh,
Lan dôi làng-hoa ly bò hoàn.
Nhàt phien u-tình nan tàn hoai.
Thòù huy tli£inh-lê phoc chu lan.

Thò’i hay biet bao? Òi ! tarn than con ngu-òi tuoi con
xanh, duyèn dà bén, mà den cái noi pliòng khòng ehech
goi, xuàn khóa lanh lùng, mòt mình, dêrn khuya klièu
ngon dèn tàn mà thò* than vói bóng, ròi giro’ng biéng
soi, vòng bieng sira mànli tình u-uàt, giot lê dày voi
, ;
thò’i nòi-nièm ày ke cüng dàng thu-omg thay ! Ta mòt
ngiròi my-nir trong chon ticli mjcli, cò phòng, than tliàn
tui-phàn giàn noi dòi éo-le mà dùng cái giong êm-dêm
nhir du con, rèo - rat nhir vu’crn hot, doc lèn nghe nliir
oàn-sau nào-nuòt, mà oàn sau nao nuòt mòt càdì
, - -
cao-thiro’ng
.

Fhàt tà diroc nhir bài tho trén này líe cung dà khò lam
 - 10 —

Van nòni nhir doan :

Boái tròng nhau da each ngàn.
Taon màu mâv biëc, trâi ngàn rêu xanh.
Chôn Hàm-kinh chàng con ngoânh lai.
Ben Tiêu-tuong thiëp hay trông sang.
Khôi Tiêu-tirong each Hàm-dirong,
Cày Hàm-duong cách Tiêu-tirong may chùng.
Cùng trông lai mà cùng chang thây,
Thây xanh xanh nhfrng mây ngàn dâu.
Thôi tmrng cùng mot cânh ngô ây khô long mà tâ khéo
hon ! Di ! Hai ngirôi thiëu-niên nhir hoa moi nô\ nhir giàng
moi lên, cùng nhau deo mot khôi tinh nang mà phâi cài
bu'ôc phân lv, ôm sàu, chác nao, thiëp côn sông Sô\ chàng
dâ kinh Tan, cùng nhau cùng trông di ngoânh lai mà da
xa càch, cùng nhau cùng trông trên ngon sông Tirong mà
nào ai thây ai ? Dù cô viên vong thì chi nhîrng ngàn dâu
xanh ngat, mây chang mot màu, long chàng ÿ thiëp ai sàu
hon ai ?
Cânh ây, loi ây bi-ai thâm-dam biët bao mà ân-ài tinh
nghïa lai chan-clùra ; van thë là nhîrng van tuyêt-diêu ;
ây là nhîrng van cô thë sông làu du*oc ; loi età thanh-thoàt,
ÿ lai cao-xa. Cir le thông-thu’ông mà nói thùi vân-chu-ong
là mot vàt liru-truyên du’O’c rat làu dôi. Quan Nghè
Ernest-Toutey diên cài y-tircmg ây có nói rang ;
«... Yân-chirong là mot phàn rât cao-thu'ong, rat vînh-
vièn trong nën vân-minh
.... Kia dë-quôc La-mâ và Hi-
lap tiêu-diêt dâ tù' lâu, nhîrng lâu-dài nguy-nga châng-lè
cüng phàn nhiëu dâ bi tàn-phâ, thê mà nhîrng danh-thir
kiêt-tàc cua càc nhà thi-sï, câc nhà sir-hoc, các nhà triët-
hoc vàn hâv côn. »
 -11
(. C'est la partie la plus noble, la plus durable de la
.. .
ciuilisation Les empires des Grecs et des Romains ont
....
disparu depuis longtemps, leurs monuments célèbres mêmes
sont en grande partie détruits, mais les chefs d'œuvre de
leurs poètes, de leurs historiens, de leurs philosophes sont
demeurés.)
Ngirôi niróc ta khi dâ hoc dën vân-clnro’ng ngoai-quôc
(littérature étrangère), khi dâ doc dën vân-hoc Hi-lap thôi
ai lai châ biët dën Homère, Pintare, Eschyle, Aristophane,
Hérodote, Socrate câc tiên-sinh ? Các tiên-sinh ây that có
tài xuát-chúng, hâu-thë it ngirói xánh kip, nên viët nhirng
thiên kiêt-tâc liru-truyën dircrc mai dên nay. Nói chi nhiëu,
cir hai bô anh-hÙDg-ca Iliade và Odyssée cua Homère tiên-
sinh soan mà ngirói Pháp dâ dich ra chír Phàp thì ngirói
niróc ta ai dâ doc mà chang chili rang hay. Ôi ! Bë-quoc Hi-
lap dâ tuyêt, lâu-dài Hi-lap dâ tan, Homère Hi-lap dâ
khuât, mà hai bô sàch Hi-lap ây ra dôi dâ ho*n 2000 nam
van hây con ; ngirôi minh doc dich-vân con biët thú, thë
không biêt doc nguyèn-vàn bang tho thôi côn hay dën
1

dâu, hôn tho- côn lai-làng dën dâu, giong tho* con vui ve
dën dâu? Tho ây van ây, châc côn gicri, côn dât, côn nirô’c,
còn non, thòi van con mài mâi, lô-i Toutey tiên-sinh nói
là rât phâi lam. Ay dây van dâ tuyêt-diêu thài liru-truyën
dirge lâu thë, ngirài minh làm van, muôn cho van dirçrc
song lâu thài chang nên liru-ÿ dèn lam du ?
Nói thë hoac-giâ có ngirài lai phàn-nàn rang : « Ôi !
Vân-chirong ! ván-chiromg vài dân-chi cô mot câi quan-hê
rat là mât-thiët ; dân-tri kém thi vân-chiro’ng cô dâu dirne
hùûg-tràng thanh-nhâ ; dân-tri cao thòi vân-chiro-ng cô dâu
phâi thô-lâu hep hôi ?
 Van cu Homère dirge hùng ciróng, manh-me, vui-vê thè
là ugiròi Hi-lap bay già dS vàn-minh vào bâc nhât, nhi trên
thè-giói ; tri-üâo thè, hoc-thuât thè, tinh-tìnli thè nhë nào
van không cao ?
Vàn mróc mìnhchu*a cao dirge. Vi srfb ? Vi dàn-tri côn
thâp kém, hoc-thirc côn chat hep, tir-tirong côn lông-bông,
tir-câch côn khiêm-khuyêt, chách nào vàn chaug thành
nhirng câu phù-hoa dàm-dâng, nhfrng loi sàu-oào bi-ai, nhir
vây dâ nây-no ra nhirng tir hay sao dirge, mà dà vói mong
xánh cùng nhüng bâc nhir Homère, Shakspeare, Pascal ?
Qua có vây ! Van-chiromg có quan-he vài dân-tri, dàn-tri
cùng kém thì ngirài làm van lai càng càn phâi can than lâm
mài dirge. Vi dàn-tri kém thì hay bat triràc, bât triràc cái
hay cung nlnr bât-tnràc cái do, vây ngirài viët van côn
vung không nên gió cài do cua ngirài dài ra làm gì. Dà
dành râng càng ta chân dirge thât diing vàn càng hay,
nhirng lai phâi có loi van thè nào cho xem dèn ngirài
hay ngiròi ta muon bat triràc, xem dèn kê dô’ ngirài ta
phâi dan sg, vàn nhir thè mài câm-hôa dirge ngirài dài.
Van nhir vàn Kim-vân-Kiëu, hay biët bao?
Vàn ây cung là môtloi vântâchân day, và ta càc hang ngirài
trong xà-hôi thât nhir hêt. Ngirài chû-dong trong chuyên
tuy hoa chôi bèo noi mirài may nàm trài mà tam long vân
chi tìnti chi hièu, bièt ân biët ngliïa. Giâ truyên vào lay
mot ngirài tàm-thiràng ta, thài tàt cô Kiëu së ra mot
ngirài mat hang xâ-hôi vây. Câu Sô’, câu Ma, xem dèn ai
ngirài cha tini ruôt câm gan giàn quàn hèn nhât ; chir côn
ai ngirài nói : ngirài ây thè, ngirài này the, thè là viêc
thiràng trong xâ-hôi ; dâ là viêc thiróng trong xâ-hôi,
 — 13 -
thòri ngirói áy làm diro*c, ngirói này làm diroe, ta dày
cüng làm dirt/c. Cùng thì làm sàch ngirói làm sàch vung
có hai là thè !
Nói rùt lai: dà là mót niróc có vàn-hien nhir niróc ta,
thói dói nào chang có ngirói hoc róng tài - cao, tram - tir
mac-tiróng, an-tiróng the-thài nhàn-tình ; nhfrng ngirói
ày chang ke làm gì vi nghe van rat tinh thòng am-luàn
ròi, con nhirng ngirói mói tâp làm vân, nhir thiëu-niên
soan-già dày, thói tiróng cüng nên bât triróc nhirng lói
vân cao-thircmg, tire là giiip ngirói thô-bî de sü-a nhân-
càch cho cao-tlnrçmg vây.
Vân-chu'O’ng là mot nghë khó, hoc làm van là mot câi
klió, vàn-chiromg dà là khó thói không phâi thè nào cüng
là vân - chircrng vâv.
 CHUWNG THIT II
¥ au « van và tan - van
khác nhau thé nào?

Trên da nói : vân-chircmg là gòni câ các sácli cò-kim

trong mot niró'C, vây trong các sách có-kim ay tháy có hai
hang van là : vân-vân (poésie) và tàn-vân (prose).

\ àn-vàii là «’i ?

Vân-vân là van-van, nghïa là van có vàn có dieu, có luât,

có niêm, de ngâm-nga, de ca-liàt.

'SYiii-vàn là gì ?
Tân-vân là vân-suôi, nghïa là vàn cir viët cho sudi câu
chir không càn pliai niêm, luât, vàn, dieu gì. Ta nói tire là
tàn-vân day.
Larrive và Fleury hai tiên-sinh cat nghïa rang :
« Vân-vân là van
càn pliai bô buôc trong càch dêm tiêng
trong luât ban vàn.»
(On appelle vers lout langage qui est assujetti à la me
sure, au retour périodique de certains accents.)
«Tàn-vân là vàn du'çrc tir-do diên gïâi, nghïa là không
càn phâi bô buôc trong càch dëm tiëng ban vàn»
(On appelle prose tout langage qui se développe librement
c'est-à-dire sans être assujetti à une certaine mesure, à un
certain rythme.)
 — 15 —
Tiëng ta là tiëng dcm (monosyllabe), nghïa là môi chu*
moi tiëng, nghë làm tho kliông pliai dèm tiëng nhu* tho’
-

tày, nlur chi càn phai dêm chfr, vi bao nhièu chfr tüc là
bay nhiêu tiëng, vi du nhu* :

Hai mirai nam le hoài comi do.

Alà den bi-già cd the ihôi ;
(Nguyên-khac-Hiëu)

Thôi ai cüng biêt bay dur là bây tiëng roi; nhirng tho*
tày lai khàc, tho* tày kbông dëm chfr mà dëm tiëng vi chü*
tây là chü* nhièu van (polysyllabe) nhièu tiëng moi ho*p
,
thành mot chü*.

Nhu* :

Je sais jeune, il est vrai, mais aux âmes bien nées,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Lo valeur n'attend point le nombre des années.

12 3 4 5 6 789 10 11 12

(Corneille)

Thôi càu trên 11 chü*, câu dirô’i 9 chü, bai càu dëm
cüng 12 tiëng ca. Tho* ta kbông pliai dëm tieng nhirng
pliai dëm chü* thôi cüng dùng nhu* loi cat nghïa trên này.
Vàn-vân môi câu pliai dëm chü, con tân-vàn môi càu
diro’c tir do vièt ngan giài thë nào cüng diroc .
 — 16 —
Nhir :

« Tiëc cho thân ta, dà ngoài 20 tuoi dàu roi md công-

trinh su: nghiêp m&ì có thè thôi.
T h fri có han so chü dàu
.
Van-van moi càu phâi van xuong oàu dirùï.

N h U’ :
Gi&i không ch&p be, châng mira ngiiôn,
Bèm nào dêm nao i& cüng buon. (1)

Thfri « nguÒn » vau xuong «

buòn >

Tán-ván không càn phái van. Nhn càu :

«
Thudâthâm roi ! Sen iàn cúc n&,cánh gi&i xeni dà
khác xira. »

Thfri chü’ «roi» có van mó’i chü gì ó* càu dirfri dàu.

Tân-van và vàn-vàn khàc nhau râ't xa : khác nbau cài
hinh-thüc ngoài lai khác nhau cá cài ÿ-tir trong ; ngirfri
doc dën tire là biên-bach ngay dirçrc.

(1) Câ bài là :
Giôi không chfrp bê chang mua nguôn,
Bèm nâo dêm nao tó’ cüng buòn.
Ngao - ngán tình - chung com gió thông,
Ngot - ngào qiiang - cânh bóng trâng suôag.
Khan - khan áo-áo thçm gi'ây truyên,
Bût-bût nghièn - nghièn khéo giô’ tu'ông.
Ngu quàch, su dfri thây kê thüc,
» Chùa dâu thang choc dà hòi chaòng.
 Xem nhir hai do^n van sau này thi du bièt :

Bêm thu buoi tráng thanh gió mal,

Chon lè-dình ngào-ngat hirorng bay.
Tròng hoa lai ngàm cô cày.
Noi buòn biët tô ai hay elio militi.
Nên khac-khoai nam canh dàu dì.
Bai nhó’ ngirò’i tri-ky tình chung.
-

Sai hàu vào chón phòng trong.

Lay nghièn but tâ may giòug làm khuày.

(lÿ-thi vong-phu)
Và:
Buoi chieumùa dòng gi&i u dm, mot vi phu-nhàn ngvtòi
phong nha, da thè-laomg, ngdi motmình trong khuéphòng.
O ngoài saomg mù khói toa, noi thànhthi kè vang-lai on
do dòn-dip. Rem xanh da dà màu xanh nhgt, cái ánh sàng
thâm-dqm chien qua èm nhn du. Phu-nhân ngòi trong, tuy
không trong thàg edi cành tièu-dieu mà hình nha cüng da
dodn biet vi cdi sau uo-han chan-chúa trong long, Ánh
sdng pho-n-ph&t nha ve ihàn-tièn, hình nha mon-man ca
ede vàt quanh mình phu-nhân, eût yêu qui thay, nga&i
ngoài trông taômg là thaòng mà phu-nhàn nhin thi ni non,
ke nhang noi ng&n tình giài,duyèn xaa không dâm, nghïa
sau châng tròn.
 — 19 —
Sách tây giái rang ; « Triróc khi có ehir dùng, viéc gì
cûng liru-truyën bàng kÿ-irc, mà muôn liru-truyën bang
kÿ-irc thi phâi gò thành thcr có vàn có dîêu raói dê nhà
dirçrc. »
(Avant l'usage des écritures, les évènements ne se transmet
tant que par la mémoire, il fallait que celle-ci fut aidée par,
le rythme et la mesure des vers.)
Tir khi có chû* roi, tir khi liru-truyën bang chir roi thi
mó'i dín cái thcri dai tân-vàn.
Sau dây cüng xin nói dën vân-vân triróc tân-vàn.
 CHUrCTNG THU* III
Vân-van

Ut pictura poesis
Vân-uàn là mot bùc hoa

Théo each dat câu thòi vân-van ta chia ra làm bon thê-
chinh là : tù*, phù, thi, ca ; theo câch ket-cau trong bài thi
vân-vàn tây chia ra làm sàu thè-chinh là : huyën-ca-diêu
(poésie lyrique), anh-htìng-ca (poésie épique), kich-bân-thi
(poésie dramatique), giào-khoa-thi (poésie didactique), m\ic-
dông-ca (poésie pastorale) vàkhinh-khùc-ca (poésie fugitive).
Nay xin dieu-hòa hai thú mà tam chia vân-van ra làm 6
thè, nhir sau này :

1* EHr<Vii£-tlii,
Ca-tir,
îb Giào-klioa,
4* TYuyen-ki,
5* T ir-pini,
O* kjrli-haii,
Trong sâu thè áy, môi thè lai xin nói riêng vào mot
mue.
 21
—
 — 22 —
Tlií-du bài tur-tuyêt san này :

Ilei vai
Tháy dân rét rmrót nghï mà thircmg (v.l)
Vây pliai lên ngôi gcr moi dircmg (v.2^)
Tay ngoc làn duj a thoi nhât nguyêt (t 1)
Gót vàng giam dap may âm diromg (v.3)

(Lê-thành-Tôn)

(BÀ Huyên Thanh-quan)

 23

Vày thi chu «

hòn, don, thòn, dòn, òn »
dèu chap bang
dièu àm « òn » cà.

Tho’ có hai luàt goi là luàt-bang va luàt-trac : ngiròi làm

tho’ chi dirge theo có mòt luat, chir duomg theo luàt no
làm sang luàt kia là thât-niêm.
Luàt bang trac da nhàt-dinh, mòi chu môi câu pliai theo
thè, làm sai goi là that tuât.

Tuv nhièn, nguùi ta cüng bat luân dur thù nhàt trong
ngü-ngôn và chu thù nhàt, thir ba, thir nam trong thàt-
ngôn.

Theo luàt bang ngü-ngôn pliai :

Bang hang trac trac bang.

Trac trac trac hang; van.
Trae tràc bang bau;; trac,
Ban;; basa;; trac trac van.
Bàia;; ban;; ban;; traie trac,
Traie trae trae ban;; van,
Traie traie ban;; b a ng traie,
Bang bang traie traie vàn,

Luàt ngü-ngôn tuy vày, nhung thucmg thi ngay càu dàu
nguùi ta da dùng ngay làm càu trac cüng dime.
 — 24 —
Thi-dll bài : <•
\iii Khth-chu : kinlt-mòn. »
Ngán-ngo' thuiig Kinh-chû,
Ngâp-nghé cliín làn trai.
Vang dông chini anh-vü.
Bay khe nu bach-mai.
Cung sâu rong lô vii,
Hang vàng ho nghiêng tai.
Choáng Ion non sóng cu,
Lò-nhò tháy but ngòi.

(Ngüyén-hC’L'-Minh)

Lai bài : Bè hai-bà ve cuòc thi-tho* hòi thàng Mai nam

1922.

Sinh ra giòng Lac-tuóng,

Gài cüng bu’c anh-hùng.
Nhà, nu*ó’c hai vai nang.
Chi em mòt già cùng.
Gian chung song Hàt due,
Tiet sach nirac ho trong.
Còng-ngbiep truven bia mièng.
Ben hon may tru dòng.

( Nguyex-càn-Móxg)
 — 25 —
Theo luàt trac ngü-ngôn phâi :

Trae trac trae bang bang,

Bang bang tràe trae vàn.
Bang bang bang trae trac,,
Trac? trae trae l>an^ vàn.
Trae trae bang bang trae,
ISaiijs; bàn;; trac trae vàn.
Bang bang bang trae trae.
Trae trae trae bang vàn.

Thi-du nlnr bài ngìi-llgòa : «

»c so-n-thùy tronç tren
Mot thirc mrác in giài,
Bô ai chiëc là khai ?
Non xanh cao trót vôt,
Dòng mrác chây dày vai.
Mâng khüc tirang lang liât,
L?a tinli lir-khách chai.
Mong elio yèn sóng gió,
Qua lai mac ngirò’i dai.
 — 26 —

L$i bài : « Vinh mùa «long »

Tràn gió ào ào thoi,

Con mày phói phói bay.
Nuóc non dèu am-dam,
Ngành ngon thày lung-lay.
Lgit-dàt ong ve tò,
Lao-sao én lac bay.
Mau man tim chôn nùp,
S&m sét dà gàn dày.

(Hièp-tà dai-hoc-si tri-si)

Huÿnh-Côn
jjlj l',|

Theo luàt bàng that-ngòn phai :

Bàng bang; trac trac trac bang; bang.

Trac trac bang bang trae trac van.
Trac trac bang bang bang trac trac,
Bang bàng trac teste trac bang van.
Bang bàng trite trac bang bang trae,
Trac trac bang bsing trac trac van.
Trac trac bang bàng bàng trac trac,
Bang bàng trac trac trac bàng vàn.

HI
 — 27 —

Nhir bài ••
Bêm giài >

Bêm sao dêm mai tòi mò mô,

Bêm dén bao già mài sáng cho.
Con tre u-o chirng muon dâ)%
Ông già thúng-thang vân dâm ho.
Ngon dèn dînh trôm khêu con bé,
Tiëng chó khinh ngiròi can van to.
Hàng sóm anh em dà tinh chura,
Tïnh ròi dành thirc goi làng nho.

Tù'-diên-Bong

Théo luât trac thàt-ngôn phâi :

Trac trac bang bang trac trac bang,

Bang bang trac trac trac bang van.
Bang bang trac trac bang bang trac,
Trac trac bang bang trac trac van.
Trac trac bang bang bang trac trac,
Bang bang trac trac trac bang vàn.
Bung bang trac trac bang bang trac,
Trac trac bang bung trac trac van.
 — 29 —
That-ngôn tir-tuyêt luàt bang thinhirbài: «Convoi»

Sông pha bon bè côi trông gai,

Vùng vây mimi phircmg bui cát bay .

Phép nirác goi là to chi buôc.

Sire này nào quán búa diu lay.

Luàt trac : «
Bè ani» moi cò con gài l*háp, cliup «ira
ugirò-i »
Co nuó’c nào da trang trang hung,
lidi co, cò chang nói nàng cùng.
Niróc dai doge may ngirói nhu* thè,
Mó*i nìra trèn mà da dê trông.

(Nguyên-thiên-Ke)

Trêu này nói luât bang trác pliai theo cho dimg dur
khòng thì hóa ra thàt-niêm that—luàt ; dây xiu nói ve nói
dung bài tho
.
Tho tir-tuyèt có 4 càu thòi ;
1

1 càu phà,
1 càu thu'c,
1 càu luán,
1 càu ket.
Tho bát-cú có 8 càu thòi :

1càu phà,
1 càu tliìTa,
2 càu tiare,
2 càu luàn,
2 càu ket.
 PHÁ và THU A là hai câu khai-mào cüng tire nhu
1

doan nhâp-dë (entrée en matière) trong luân-tây vây.

THUC là hai câu tâ rô vât gì su gì raình muón nói mà
càdì dat câu phâi dói vôà nliau.
Luân là liai câu bàn-luân cüng dói veri nhau.
Bon câu thich-thuc và bàn luân này cüng tire nhu biàn
de (corps du développement) trong luân-tây vây.
Con KET là hai câu tong-kët sau cüng.
Loi làm ther phâi dàn-ÿ nhu thë.
Thi-du nhu bài tho : Phong-cânh Ü’inli-Btnh.
-

Non xanh ngân-ngat nuô-c trong veo,

Non-nuó’c qua chcri nhùng muón trèo.
Qua niii Bong-Cân giô mat dâ,
Cua hang Lông-Bich chëch lung dèo.
Bóng vàng thap-thoâng vùng tai thò,
Thâp bac sây cao dinh cành ri'êu.
Goc tí ch hôi ra Binh da chiêm,
Hoa-Lu dông ây dông vân-tiêu.
' Th cri câu PHÁ khai mào ngay ràng cânh ây nuôc biëc
non xanh. Câu THÙA nhân câu phâ con du-ÿ tâ luôn dën
nüi Non-nuó’c phong-cânh huu-tinh khiën khâch qua clicri
nhùng muón trèo tô’i dînh. Hai câu THL? C tâ thuc râng
cânh ây có nüi Bong-Cân giô mat dà, cô hang Lông-Bjch
chêch lung dèo. Bèn hai câu LUÂN thi bàn r<mg ra râng
bóng vàng thâp thoàng vùng tai thô, thâp ngoc sây cao
dînh cânh riëu. Rót dên hai câu RET thi tbng câ mây-
câu trên mà nói rang dây là thành Hoa-Lu, nguyên kinh-
dô nhà Binh truô’c.
 31 —

Trên da nói : nhímg càu Phá (I), Thíra (II), Kët (VII và
Vili) khòng phài dò'i ; còn Thirc (III và IV), Luán (V và VI)
thì phài di gióng vó’i nhau. Nhir bài tho’ «NINH-BÌNH » trên
này thì :

Qua mìi Bbng-Cân già mat da,

doi vó’i :
Cira hang Lóng-tìich check lung dèo.
QUÀ NÚI vài CITA HANG BÒNG-CÀN vói
« » « » « »
,
«
L0NG-BICH » «GIÔ
vói «
CHECH » , «
MAT-BÁ »
vói
»
,
«
LU'NG-BÈO doi nhau chán-chát lirng eh ir.
»

Hai càu : Bóng vàng thap-lhoàng vìmg tai tho,

Thdp bac sáy cao dlnh cdnh rieu.
cung doi the.
Bài ngü-ngôn tá BÒA HOA-HÒNG NÒ dich ò van tày -

rang :
Lai dày xem thir mçr,
Này dóa hoa-hòng nò’.
Tròng sac khéo sinh sinh,
Màu da raình cung dira.
( Ngu yèn-Thóng)

Thò*i càu PHÁ gai ÿ trong bài. Câu THlfC ta dóa hoa-
hong mình muon nói. Càu LUAN luán rang dóa hoa-hòng
áy dçp, mà màu da ai cung dep the, cùrig sinh thè. The
là ta vàt, vàt là dóa hoa-hóng, hoa-hòng là chiia boa (la
rose est ta reine des fleurs), miran cima hoa mà kheii
ngirài my-nir : càdì kët khéo. thay !
 Nliàü dày sinh lue câ nguyên-vân cua Ronsard tiên-
sinh soan, dich-vân tuy không dùng nguyên-vàn tùng càu,
tùng chu, nhirng cüng chuyën duqc hët tinh-thàn, kë cüng
khéo lâm.

liguyèn-vaii là :

Mignonne, allons voir si la rose,

Qui, ce malin avait déclose,
Sa robe de pourpre au soleil

Et son teint, au votre, pareil

(RONSARD)

Làm tho phai bó buòc vào luàt bang trac, vào càch kët-
cáu, lai côn không nên dùng van ép và không dirge dùng
vàn sai.
Rút lai làm tho’ rat khô chir không nhu* nhiëu nguôi
nói : « Ta chiù khô hoc thuoc long lây vài chuc bài tho,
ròi ta lai cü* quen mom, thuàn miêng, hop nhiëu chir lai
tire là thành tho » de làm dën nôi that cá niëm câ luàt,
1

chu* không nói dên dàn y xêp câu, cân chu- làm gì voi.

CÁC LOI THO

Cú tlieo hinh-tl^irc bài tho thi tho cô nhiëu loi kliàc
1

nhau nhu là : HÒI-VÀN, TÛ-BINH, HO A-VÀN, YET-HÂU,

THU-VÏ-NGÀM, TRIÉT-TÇ, VI-TAM-THANH, TRIET-HA,
SONG-BIÈP, vân vàn.
 33
-
Theo ve tinh-than thòri cài pham-vi tho* ròng-rai lam.
Nay hay tam chia ra làm các loi sau này : TA-CANH,
9 9
TA-
9

TÌNH, VIN H-SU’, VINH-TRUYÊN, GIÁO-KHOA, C0-

PHÚNG, THÙ-THK, THU-TÍN, vàri vàa.

Ehaui tlìi'r li liât

GÁC LOI THO’ XÉP THEO HÌNH-THÙ’C

1.— IIOI-VAY
Hòi-van là van doc suoi xuô'ng ròi lai tir dmri doc ngircrc
lèn. Nhir bài tho :
1

He «lei»
Linh uy tieng noi thât là dày,
Nu’óc tràn boa giào mót khóa mày.
Xanh bicc niró-c soi ho lòn bóng,
l ini barn dèu moc dà tròn soav.
Canh tàn lue dành chuòng àm tieng,
Khàch vang khi dira xa ngàt bay.
Thành-thi tieng vang don vui thu,
Rành-rành no but mó’i nghièn này.

Hoe ngiro’c lai là :

Này nghièn vói biit no rành-rành,
Tini vili dòn vang tieng thi-thành.
Bay ngàt sa dira khi vang khàch,
Tieng àm chuòng dành lúe tàn canh.
Soay tròn dà moc dèu barn tini,
Bóng lòn ho soi niró’c biëc xanh.
Mày khóa mót giào hoa tràn niró’c,
Bày là that noi tieng uy linh.
 -34-
liai tli«v Tav-lio
Day vili thirc la cânh Tây-ho,
Trime tir giói kia khéo ve dò.
May lân niró’c xanh man to ngoc,
Nguyêt long hoa thám vê in châu.
Câv la, tán ro*p, tírng cao tháp,
Sóng gem, cam tâu dip nhô to.
Bay khéo tini vui non niróc dû,
Tây-ho già ay dê dan so.

Hor liquor lai là s

So dâu de ây già Ho-tây,

Dii niróc non vui thü khéo bày.
To nhô djp tâu càm gerii sóng,
Tháp cao tírng riyp tán la cáy.
Châu in vé thám hoa long nguyêt,
Ngoc tô máu xanh nmVc lân mây.
Dò vê khéo kia giòi tir triróc,
Ho-tây cânh la thu'C vui dâv
.

‘i. LIKN-IIOÀN
Liên-hoàn là mot loi tlio*, trong do moi câu cuòi bài
no lai bat sang câu dàu bài kia. Bát-cú liên-hoàn thi thi-
du nhir bài :
 35 -
«Than italico» in sau này :

Chira chán ru mà quay mai day,

No- nan dan díu máy iáu nay.
Mang danh tài-sac cho nên 1er,
Quen thói phong-liru hóa phái vay.
Quán-tír lúe cùng thém then mat,
Anh-hùng khi gap phái khoanh tay.
Con trò’i con dát con non niróc,
Có le ta dàu mài the này.

*
* *-
Có le ta dàu mài the này,
Non sòng làn than may tini chày.
Dà tìrng tam gôi àn mira móc,
Cüng pliai sènh sang hòi gió mày.
Hây quyët phen này xeni thir dà,
Song con tuoi tre chiù chi ngay.
Xira nay xuàt sir thirò’ng hai loi,
Mài the roi la se tinti dày.

+
* *
Mai the idi ta se tinh dày,
Bien vièn tini no vón xua nay.
Giang ho bau lfr càu tan-hop,
Tùng ciic anh em cupe tinli say.
 36
—
Tòa lá Khircrng-công dói khóra truc,
A o xuân Nghiém-tú' mot vai cay.
Thái-binh vü-tru càng thong thâ,
Châng Ieri-danh chi lai hóa hay.
#
*
Châng lçri-danh dii Jai hóa hay,
#•

Châng ai phiën luy châng ai giay.

Ngoài vòng cirong-toa chán cao tháp,
Trong thú yèn-hà mac tïnh say.
Liée mât coi choi ngirôï lón bé,
Vènli dàu bau nliirag chuyen xira nay.
Cua gioì giang gió kho vò-tàn,
Cam, liac, tièu-giao dat niróc này.
Tiï-tuyêt lièn-hoàn thì nhu* bài « BE-THAM » cùa òng
Boàx-nhü-Khuè, trich trong sách mòt-tam-lòng, in sau
này. Bài này dà direr e nhiëu ngrnri khen là hay lâm. Tòi
dày không nhfrng ira chi tù*—dieu, cii-dieu khéo, lai thich
ca cài tir rat thiet-tha ó’ trong bài. Bài « BE-THAM » (Océan
9^ 9

Nox) cita eu Victor Hugo ta cài thân-thë bèo-bot cua

ngiròi deri noi chini trong bê-kho, tirerng cüng hay dën thë
màthôi, vi tuy y cô sàu-xa hern nhirng không doc không
thiet tha bang. Tiëc rang bài cûa ông Boàn không diro’C cô
lnrt tu* lâm.
Bài Bê-thâm cûa Boàn tiên-sinh thë này :
Bê thâm mènh-niông sông lut trùci,
Khàch Iran trèo mot chiëc thuyên cho'i.
Thuy’ën ai nguoc giô ai ^uôi gió,
Coi Jai ciing trong be thâm tliòi.
 - 37
-
Coi lai cùng trong be thám thòi,
Noi chini, chini noi hiet bao ngirò'i.
Kiëp ngirò'i nghi cüng lênh-dênh quá,
Quá cánh bèo, trên mat nimc trôi.

Quá cánh bèo, trên mát niró'c trôi,

!
i /i )' '
i : !
Nu'ó’c trôi hèo noi ngán cho dòi.
: : '
.

onda nuí. )
Cuòc dò i trai may làn dàu be,
Trai máy lán dâu hóa be khoi.

Trai máv lan dâu bòa bê khoi,

Mot, liai, ba tuoi, chin mimi mirai.
Xiët bao mùnig giô', bao thiromg sót,
Khóc máy mirai phen, may tràn cimi.

Khóc máy mimi phen, máy tràn cimi,

Dàu cimi chira han dà là vili.
Tràn vui sao lai cho là tue,
Mó’i lot lòng ra dà khóc i òi.

Mài lot lòng ra da khóc ròi,

Kiëp tràn ngan lam chi em oi.
Mot làn mình khóc làn ngu’ò’i khóc,
Song thàc dòi làn giot le mi.

Song thàc dòi làn gioì lê roi,

Cánh phù sinh cüng khéo chèli ngiro’i.
Be bao nhièu niróc bao nhiêu thám,
Lap cluing dày cho tát cliang vo'i.
 38

Lai bài Mÿ-nbàn tiiàp-vinh trich trong bqo Thuc-Nghièp

in san nàycfìng thuòc ve thè ày:
^Iv-nliàii thà|»-vinh
(Theo dàu de eua òng Màn-chàu trong so bao Tlurc-Nghièp so 149)

Li) pimi
Nguò’i trong nhir ngoc, trang rihu* ngà,
Chai eh nót hìiih-diing kliéo man-mà.
Càng chai-chuot càrig them óng chuot,
Toc to' chang eh ut bui tran pha.

Chình-y
Toc lo chang chût bui tran pha,
-

Xièm ho xeni du'òng ve net-na.

Vi khiic Nghè-thiròng dem nnia thir,
Coi tran bong tháy khách tiên-gia.

Vi-thuy
Coi tran bông tliáy khách tièn-gia,
Tira gôi thiu-thiii hóng nguyet ta.
Them que ngat-ngào co’n gió thoâng,
Hài-dirò’ng mot dóa tinh hòn hoa.

Bói-kính
Hâi-du’àng mot dóa tïnh hôn hoa,
Ngòi tira lau Tán ngam to-nga.
in nën quoc-sac,
M ;tV phafi nhir
Mày thua niró’C tóc tuyët nhiròng da.
 — 39 —
Quan-thir

May thua nirc’rc toc, tuyel nhirtrag da,

Thi-hoa nghè elici cüng mot và.
Mo-quyen vàng xeni tren án tu y et,
Trnó'c dèn lâp-lành gçn thu lia.

Lân-y

Trirô’C dèn láp-lánh gçn thu-ba,

Ngam cupe tang-thuong dà trai qua
Buòn tira lan-can to-tiròng niuTng...
Tình này canh ay nói khòn ra.

Thtch-tù

Tình này cauli av nói khòn ra,

Dao chòn làu-trang giò’ biro là,
I)ìu dal tay tièn kim vài chi,
Chimi boa nhir ve tàlli mùi-xoa.

Hoa-ha

Chimi boa nhir ve tàlli mùi-xoa,

Tài >ac dir ('mg day de may lillà.
Dao gót virò’n xuàn tha-thmVt bóng,
Kieu n irmi g thua no mot càuli thoa.
 40-
Sau-ngâm
Kieu-niromg thiia no mot cành thoa,
Met nghi gau thôi lai nghï xa.
Tram moi to' tình khòn xiet gd,
Gió chiëu nhu' gerì tiëng ngâm-nga.

Thûc-le
Gió chiëu nhir goi tièng ngâm-nga,
Lác-dác cành le hat móc xa.
Gió' hire khan hòng lau pliàn-hac,
Mua vui mot tran gió xuan hòa.

N g u yIn-huu-Tao

lì. HOA-VÂM
Làm mot bài tho , ròi nhàn bài tho’ ay, lay các vàn de
1

n gir di khác boa lai, goi là boa nguyên-vàn.

Bát-cú thòi nhu* bon bài :

rVg-ir, Tièii, tonili,

¡'gir
Bóng lau muón khóm moc xanh om,
Bàn dà eho- cho' dirng day noni.
Manli ào yèn-hoa bay tiròp-tiróp,
Càn câii thuy-nguyêt ru kboiiie^hóm. ;
^
Ngir-hà song nhat ngày hèpxjf' dû,
Bang-duât dôi co the ngai npmj \