JM

INDO-CHINOIS

MOI CUÒN IN LÀN THÚ NHÌ 1

1$00 5.000 OuÒn

Luât thâu tiër» bâch-phan theo lcri-nghi d'é ngày 16

thàng tir Langsa nam 1916 (Arrêté du 16 Avril
1Ô16> vân vârc
. . .
và các thir nâo ter giay thuôe
v'é bàng-khoàng mà ngircri trong coi Á Dông ta
-
thirerng dùng
DEPOT LEGAlN
BANG-BA-PIJJJC
(V1NHLONG)

Cuon nào. mà Uhông ró chii-nlicn dich thûn

kÿ tèn (iirù'i dày là dò gian, dò Lay.
r^mmunimir

TOUS DROITS RESERVES

*
SAIGON
IMPRIMERIE Jh N GU YÈN- VAN-VIÊT

1927
 NÓI CUÒN IN LÂN thù nhì
1 $00 5 000 Cu6n
%

^
ri C-UZ^ 1

Ì.#s
J C'M.
M
LUÂT GIÀ!
1 I
.

Luât thâu tië:i bách-phan theo Iò*i«nghi dë ngà^ 16

tháng tu* Langsa nàm 1916. (Arrêté du S6 Avril
1916) vân vârc . . và cáe thú* nâo tô* giay thu§e
.
vë bàng-khoàng mà ngirM trong còl Á - Dông ta
thircvng dùng.

„ C w~~¿
/
!
DEIPOT LEGA,L\
° INNOOCHtNEo i
BANG-BAPHUC
(VINHLONG) * —•-îr——

Cuon nào mà không cô chii-nhori dich thàn

kÿ tên diró-i dây là dò ginn, dò bây.

TOUS DROITS RÉSERVÉS

Ÿ' ' '/>i

C'
^
6Î3 SAIGON
IMPRIMERIE J h NGUYÊN-VAN-VIÈT
1927
 Sudec,le 24 Octobre 1925.
à Monsieur Bang-Bà-Phûc à Vinhlong

Cher Monsieur,
Toi tiëp dux/c cuôn. B. P, !.. G. cüa ông gôi rai cám
o n ông cô long huê-cô. Tôi mite lût tlitt di Saigon h pi, nën
cima kip doc kÿ moi coi so* ma da tháy sách ay hîru-îch
cho dông-bào ta trong khi có vi£e.
9

Ông muôn cho Chânh-Phü nap dung cho các làng trong
Nam-kÿ thi hay làm don xin. Néu cô bàn nghi den till tôi
sê sang long këu ca cho ông dnoe vi£c.
Nay lôi
NGüYËN-TANrDUO’C
Conseiller-Colonial
Membre de la Chambre d’Agricullure
de la Cochinchine
* ‘y j r ' r
>

* *
Cholon, le ‘2 Novembre 1925.
À Monsieur Bàng-Bà-Phûc
Auteur du « Bàch-Phitn-Ln$GGiâi »
à Vinhlong
Kinh lôi ông rô, tôi cô duçrc cuôn sách cfta ông gfti
toi rÜt cám on và ngçri khen ông chi công dàÿttôàfi
tang,
thàuh sácb này rat hîhi-ich. Tôi sin long giiip ông và se
4iièp cùng mes collègues mà xin vói ' Cliàrih Pini theo lèi
•mig cày. - *
Nay Kinh.
TRÜ O’N G-YÁNr BEN
Conseiller Colonial
" Cholo ii

. . - ^ +•

J’adresse à Monsieur Dang-Ba-Pbuc avec tous, nies

.
remerciements pour l’envoi de son livre, toutes mes vives
felicitations pour ce ..travail très intéressant et très utile.
Pierre de Bernard DE FEYSSAL
// specleur de fEnregistrement
Chef du Service de la propriété foncière en Indochina
¥
* +

Hanoi (Tonkin), le 28 Novembre 1925

à Monsieur Dang-ba-Phuc
lin regí si remenl .

Vinhlong
' s
« Remerciements et félicitations » .
Louis DUC
,
Chef de Service de l’Enregistrement
des Domaines & du t imbre en Indochine.

*
Vinhlong, le 9 Mars 1926.
Monsieur P. Truong-thanh-Thuong
Conseiller Colonial à Vinhlong
à Monsieur le Gouverneur de la Cochinchine, à Saigon
Monsieur le Gouverneur,
J’ai l’honneur d’appe’er votre haute attention sur une
ouvrage en langue annamite édité par I^L Dang ba-Phuc,
en service au bureau de l'Enregistrement de Vinhlong.—
Cet ouvrage contient les textes les plus usuels en matière
d’enregistrement et de- timbre ; —Ml constitue ainsi un
guide dans lequel les Annamites (particuliers. Notables et
Chefs de canton) peuvent puiser tous les renseignements
utiles pour la sauvegarder de leurs droits,.et-pour l'exécu
tion convenable de ^
 Aussi, je me permets de le soumettre ... â votre
. ; *
bienveil„ 4
'

lant examen et vous demander de 'vouloir bien le reconW.:'

mander à MM. les Administrateurs chefs de province.—
Vous voudrez ainsi vous intéresser à un modeste travail .

élaboré après une longue expérience du service par un

auxiliaire qui a l’intention d’être utile à ses compatriotes.
.

Veuillez bien agréer. Monsieur le Gouverneur, l’assuran

ce de mon profond respect.
Signé: TR UÓÑG-TH AN 11 T H UONG
* 1

* * *
Gouvernement de la Cochinchiuc

Cabinet du Gouverneur

No 87
Saigon, îe 16 Avril 1926
Circulaire
Le Gouverneur de t re classe des Colonies
A Messieurs le Gouverneur de la Coçhinchine, Président
de la Commissioii Municipale de Cholon et les Adminis
trateurs chefs dé province.
M. Dang-ba-Phuc, en service au bureau de l’Enregistre
ment de Vrnhlong, vient de faite paraître un ouvrage en
qudc-ngu intitulé « Bach-Phan-Luat-Giai » (Recueil des
textes en vigueur sur renregistrement et le timbre).
Cet opuscule m’étant signalé comme pouvaut être utile
au public, Annamite et, en particulier, aux Notables instru
mentaires appelés à certifier les actes soumis aux formali
tés de l’enregistrement, je vous autorise à acheter aux frais
des budgets communaux le nombre d’exemplaires nécessai
res aux villages de votre province, un ou deux suffiraient
pour chaque village. Le prix de l’ouvrage est de 1 $ 00.
Signé : COGNACQ.

Trên dày là lù cium-tri cua quan Th6ng~B(5c Nam-kÿ, dé

ngàv 16 thàng lu- Langsa nam 1926. s5 87, gôi cho các quan
chu tinh, trong Nam-kÿ này hay rang : •uon « Bách-PbSn-
Luât-Giâi » dia M. Bàng-bà-Phùc soan ra dày, là mét cuota
 —O) -
.•iàçhhmi ich cho dông bào la dùng (trong dfty nói vë luàl-
•baeìi-phàn và con niêm» giáy tin-chï).
dlian 'i'hoiig-Boc/Nam-kÿ, cho phép càc qÜkh Chü-tinh,
,
xhít tien dir djnh du a càc lang ra, ma mua sách « Bàeh-
Fliàn-Luàt-Giâi » này, dirqc cô pliât lai eho m?>i làng dùng,
boîte môt euón hay là hai enfin. Già moi ciiîSn là 1 $00.

CÀC BÂO Glàl-THIÈU

CUÓN BÂCH-PHÂN LUÂT-G1ÂÏ
« »
VÀ NI lì N SÁCH ÂY RÂT HÚU-ÍCH CHO DÔNG BÀO
TA DÙNG
7 htvc-Nghiêp-Dûn-Dào so 1497, nyày thü tir
nhâm 14 Octobre 1925.
Bàch-Phâii-Luât-Giâi.— Quyen sách nay dé kê-ciru vë
càc thir giáy,-má, khé-khoáng nhu’ giáy ehú.cthu vân-tir va
1
,
eác don tir ; luàt dùng lem, giây tin-chï va tien triróc-ba
vènlnrnggiây má áy. Cô'khâo ciru càc ehï-dq.nghi-dinh vë.
1 liât áy dâthi-hành Va sira dôi lai Dông-Phàp tir trime dén
nay ; cô mau-muc các thir giáy má theo dùng phàp-luàt
v&>lé fnrôc-ba ùiôi lliü’ là bao nhiêu tien.
jtî«yên sách nay do noi ông Bàng-Bà-Phùc làm vièe
tai sô’ trirô’c-ba (Vinhlong) cô công siru tâp dâ lâu nam
•mûri xuat ban. Bòi vi ông làm viêc dâ lâu nam thay nhiêu
•ngiroi làm giáy má vikhông dùng luàt mà cô khi phâi pliât
cô khi phâi bat loi thôi, nên ông moi làm quyen sách nay
dé ai cô làm giáymá, vân-tir, chúc-thu’, thi theo dô mà làm
cho dùng Iu|t. Thàt là mc)t quyênsâch cô ich va can dùng
cho dân ta lâm. Ai mùon cho giáy má to boi mình có già-
tff dôi vói luàt-phép, cung nên mua quyen nay mà xeni.
Già moi quyën î $ 00 Ai muôn mm nên viët tho' vào
ông fiàng-Rà-Phitc Ÿïnhlong Ville.
T. N. D. B.
 Litc-lïnh-lân-Vlin, ¿'ó 2153, nyay ¿Air iidfti,
nhàrn 15 Octobre 1925

Bâch-Phàn-Luàt-Giâi. Là mot thü’ sách rât cô ich cho

—
mÒi ngirôi.— Trong ây cô bien dû thiV luât thâu tiën bách-
phàn, các thir nao tô giày thuôc vë bang-khoáng, càch
dùng giày tin-chï, con nièrft vân
....
Tàc-giâ là ông Bâng-Bà-Phùc ó Vinhlong.
vân
....
Sàch này han rat cô ich cho hirong chirc Üùng làm viê«
bon phân minli. Moi ngirôi cfing nên mua Cu6n dé
sáng khi cô viêc can dùng coi dô mà làm tfieo, khèi sài
luât khoi mât công hôi ai thèm ton hao. Già Mn moi cutfn
là 1 $00. Trfr bán tai nhà tàc-giâ ô’ Vinhíong.
Bon-quàn xin giôi thiêu sàch này cho dong-bang, và cô
loi mù’ng ông Bâng-Bà-Phûc, dâ cô công làm sàch ich îôi
cho ngirôi Nam ta vày.
L. T. T. V.
câ hay sao ? Mà hê có làm mot cái tó giày chi hat hang tin
không có ông thày nào bay chi biêu da}' mình cho ro-
ràng kÿ-luô’ng bang cuon sách « Bách-Plian-Luat Giái »
áy cho dune.
Trongcu6n sách qui nàv, dày mot tram may cline trirong,
có rat nhiëu mue lain ; nhu thâu tiën bách-phan con niêm
và giáy tin elli — Luât sua doi bách phàn và cou niêm,
càdì dung các thú con niêm. — Luât than tien bách-phan
các thú tò’-giay. — Luât thâu tien bách-phan tlieo phép
Langsa ; xin bô’t tien bi phat tó giáy tré ngày ; dóng bâng-
khoáng nhút dinh ; dóng bang khoáng khôi tien và nói vë
su cài-bò vân. . . .vàn . . that là du liât, không thiëu cho
.
nào ; lai có biët bao nhiêu nâo tò giáy ; nhu tò’ thay-mat ;
tó bai nai ; tò’ tóng-chi : tò’ sua elio sài ; tò’ khai ; tò’ xin
kÿ ; tò’ hira bán ; tó xin eai-chánh ; tò* chiic-ngòn ; tò’ làp-
Hiro-ng Hoa ; tò huy-Huong Hoa ; tò* bán ; tò’ vay; tò’ muon,
to’ chia ; tò’ him hiêp ; tò’ giao cùng tàt câ bao nhiêu tó
,
giay eòa con nguò’i thuòng dùng nua, không biët kë sao
cho xiët dune.
Vây nên dâu làm tong, làm làng, làm dân chi cììng can
phâi có mot cuon sách này de trong nhà, dang hôi nô moi
khi minh hfru su.
MANH-Tlf
T. L. R.
*

Côn nhiëu tó báo giói-thièu cu5n « Bách-Phan Luat-Giái»

vá ngoi khen vô cùng, không thë dem hët vò dày cho diroc,
nhu tó báo « An-Hà » Cantho ; tó « Tap-Chi » « Nam-
Phong » ; tó báo « Trung-Bac-Tân-Vân » Hanoi v. v. . .
. .

Lai con ve khoan Chành-phu urna sách này mà pliât lai

cho các làng dùng, thì triró’c khì ra tó Chàu-tri cho các
quan Chû-tïnh, quail Thong-doc Nam-kÿ có viët tho’ hôi
quan Thanh-tra sô’ Bâch-Phàn trong Nam-kÿ là M. Lustégny,
vë su huu-ich cua cuon sách này, thi quan Thanh-tra «ó
trâ loi rang sâch này thât có ich. Tiëc vi không có 2 bon
dio* mà dem vô dây.
Nên xin cam that le.
 ri Ki tit
Vf*
Co nhàn có càu : * Lò bàt hành bai dúo
« Chung bat dà bát minh »

Thir dem eâu ni ra ma nghiên-ciïu, tbi thàt là dich-xàt vói

Cài str hành ciia con ngiròi lam ! !
Vinhir Cài tài hoc thò-so dia niòt vi Vién-chirc thàm
-

niòn Iting sir Irong mot sa nào, thì mot bàc Vién-quan hàntì-
sir tai só’ khàc, khó mà tranh han vói vi kia ve sur lich lam
tròng càu-chuyén tai só’ cria vi av ; boi riguarda may introi
nani chiiyên-chû làm mót phàn-sir, tàt phli rành re vè
chuyén-inón ày.
Vi thè nitri có câu : «
Bât kinh nliirt sir »
« Bai trir&ng nhirt tri »
Òi ! numi nani trai, tùng sir tai so Bàch-
da gàn hai -

Phàn Vinhlong, tnróc mât dà thày biét bao nhiêu diéu tro-
ngai vë nhüng tà-giày cüa ngirói Bón-qu5c ta dem dën
dóng bách-phan, nào là hüy con niêm trong tó-giáy không
tning phép, làm cho bi quo*, bi pliât tiën, nào là ta giày, ÿ
muón làm mot dàng mà trong tô dat-dê mot ngâ, làm cho
phai bi bàt, buòc phai tra ve làm lai.— Cung boi sir không
rành ré ày, mà lam ngirò’i tir tuô ng sài rang lò’ kia sé dóng
bách-phan nam nguan, tò’ no sé dóng muai nguan, eh ring
den (pian ròi mài ro; da làm cho mat ngày già mà phai ten
hao tien lò phi — Càc cuóc tra ngai trên dây dëu gay ra
bòi sir khòng hiéu ró luàt bách-phan, và each dat-dê tà
giày, chà nào ai làm khó dè ra, mà làm tiróng quay cho
Vién-quan nào có quyén thàu tó-giày ày.
Bài càc có’ trên dây nên tôi châng nài công khó nhoe»
chang nç tiéng khen chê, có tâm soan ra quyën sàch nhô
nhen này, ngô hàu hiën dâng cho dong-foang la diroc to
chût tinh tirong-të.
Cung noi inành nhièt tâm cua toi, mà làm cho tôi lo-io
-
lieu - lieu liâng ngày, hoac có chî-du, hoac Lài nghi, nào mà
1

yb-ïrio ôo ihoiI ,vàgli: gn^rl

BÁCH-PHAN LI VI GIÀ I
Luâtthâu tiën bàeh-phan theo lô*i-nghii cîë ngày 16
thâng tu* Lang-sa nàm 1916 vân.. van.. và các thir
nâo tè* giày thuôe ve bang-khoáng (Arrêté du 16
Avril 1916 etc ..)
Luàt thàu tien bâch-phàn thuôe vë ngiròtì Bôn-quôc ta và
dàntoàn coi À-Dông, là}) ra dën nay thi cluing nàm mirisi
may nam loi dó.
Bây xiii kê so luàt thàu tien bâch-phàn theo phép Lang-
sa lâp ra tù ngày nào, thâng nào, nani nàó.
« Chien theo chï du de ngày 21 thâng tir Langsa nàm
1891 j>
(Décret du 21 Avril 1891.)
Và ctiiëu theo Loi nghi de ngày 2 thâng chin Langsa nàm
1865 và 21 thâng tir Langsa nàm 1868, ngày 8 thâng chin
Langsa nain 1877, và 15 thâng chap Langsa nam 1897, thi
lâp ratai Nam kÿ nhfrng luàt tiën bâch-phàn theo phép
Langsa. »
(Arrètés des 2 Septembre 1865, 21 Avril 1868, 8 Septem
bre 1877, et 15 Décembre 1897.)
Chiéu theo Loi-nghi de ngày 15 và 28 thâng chap Lang
sa nàm 1897, và ngày 26 thâng tàm Lang-sa nam 1899 » thi
bang-hành thông dung tai Cao mang-quôc nhung Lòi-nghi
nói triróc dày.
(Arrêtés des 15 et 28 Décembre 1897 et 26 Août 1899.)
«
Chiéu theo Lòi-nghi de ngày 11 thâng lu Langsa nam
1893, ngày 3 thâng bây Langsa nam 1894, ngày 19 thâng
chin Langsa nàm 1895 và ngày 20 thâng hai Langsa nàm
1896 n thi làp tai Bác-ky nhii ng luàt thâu tiën bâch-phàn
theo phép Langsa.
(Arrê és des 11 Avril 1893, 3 Juillet 1894, 19 Septembre
189.) et 20 Février 1896.)
« Chiéu heo Lòi-nghi de ngày 1
thâng chin Langsa nàm
1893 » thi làp tai Trung-kÿ nhfrng luàt thâu tien bàçh-phàri
theo Langsa.
(Arrêtés âu 1 er Septembre 1893).,
 —, 16 —
DÀ Y CHI VE CÁCH DÙNG CÁG THl> CON NIÊM
VA GIÀ Y TIN-CHI (o.
.
:

(Thir giay tin-chï và con - niêm ctë làm càc tò-giày

do*n-trang Papiers timbrés et timbres dé dimensions)
Thiròng thiròng làm bàng-khoàng, hoac mua bán dàt-càt,
hoac ghe-çô, trâu-bô vàn vân . thì dùng giay tin-chl,
. .» . .
mot cat liai chièm (0 $ 12), hai cat tu* (0 $ 24) và ba cát sáu
(0 $ 36), bàt luán là s5 mua ban nhiëu hay it, vi nhir mua
dàt mu’òi ngàn dòng (10. 000 $00) mà trong tò lòi nói da!
de it và có mot hai so dàt mà thói, thì dùng tò’ giay mot
cat hai chièm (0$ 12 cfmg diroc vày, chó' chang phai mua-
bán so bac nhiëu mà buóc phai dùng tò giay (0 $ 24) hay
ìà (.0 $ 30 — tò giay (0 $ 24 và (0 $ 36 là dè dùng khi nào
?

làm tò- giay mà công chuyen nói nhiëu hay la dàt cat nhiëu
so.
9 '

•
Khi làm tò giay, trirong dàu cua tò giay tin-chi có con
dàu in mire và con dàu nói rang rang dó thì phai elio có
nëu viet chu- mà viet chòng lên trên hai con dàu nói dó thì
phâi bi phat nam quan 5 f. 00 là 2 $ 00, tinh theo bac tòa
2 f. 50 mot dòng bac.
Con nhir khòng có giay tin-chi mà viët vào giày-trang ròi
gan con niêm thì pimi do tò giày-trang cho dùng nhir
thiró’c làt chi duòi dày :
I. — Con niêm 0$12 thì tò giay trang m^t tàt 76 be
ngan, hai tàt riiòi be dirng 0 m 176 x0 m 25).
II. — Con niêm 0$ 24 thì tò giay trang ba tàt 52 bë ngan
hai tàt rirai bë dirng ròi xep hai lai. (0 m 325 X 0 m 25).
III. — Con niêm 0 $ 36 thì tò giay trang bòn tàt hai bë
x
« ngan, ba tàt trou bë dirng ròi xep hai lai. (0 ,n 420 0 m 30)
« hang giay 0 $ 36 dày hoac tò giay nguyèn mà lòri bang
« hai hoac bang ba bon theo thuòctàt trên day eùnggan con
« niêm 0 $ 36 mà thói, nhirng mà tò’ giay chang dirge noi
c hay là dàn thèm, neu có nói, có dàn thèm thì phai gan
« thèm con niêm tùy theo cài miÓng dàn them dóbao lón.»
(A rrêté du 16 Avril 1916. Titre 1.— Article 3.— Paragra
phe I.— Loi nghi de ngày 16 thàng Tir Langsa- nam 1916.
Ty a thù nhirL— Diëu thir 3 Kljoâng thir nhùT )
.
-
 — 17 —
Gán con nièm phai elio trùng phép, gàn tren dàu tò* gi&y
pliia tay trai, ròi huy con nièm mòt tlnr mire eòa mình vie!
trong to’ dò, de tinh, ngày thàng nam y theo nhir trong tò* rfti
ngiròi làm tò’ «ngu-òi bán hay là dirng doni, bay là ngiròó
thiéu no’ » phâi kÿ tên kë dò mà pliai cho loi ra hai ben,
diroc phòng khi con nièm riii tróc thì con bang còr ràng có
gan con nièm. Huy con nièm phai viét xéo, chó chang nòli
viët ngay theo tò-giay, con nhà buòn bàn thì diroc phép
dùng con dàu trong tieni nhàn, huy con nièm ciing nhtr
càch nói trèn dò, nhirng mà pliai de thèm ngày thàng nàm
«khòi kÿ tèn ». Nëu cò gan con nièm, mà không cò buy can
nièm thì ké nhir không cò gan con nièm, ròi dó bi phai
con nièm, nëu ngu’ò’i cò chirc-phàn tir làng Xa sàp lèn tìlì
hi phat mirai dòng (10 $ 00) mòi tò\ con bang dàn-gia thì
bi phat nàm dòng (5 $ 00) mòi tò’, con nhir gan thiéu con
nièm ciing bi phat vày, hay là dùng con nièm thuòc ve
na-nàn « Timbres proportionnels » mà ìàm to' giay theo
bang-khoàng thì ciing bi phat vày.
(Arrêté du 16 Avril 1916,— Paragraphe I e'. Titre III.—
Articles 18-32-36-55 et 56— Lòi-nghi dë ngày 16 thàng
Tir Langsa nam 1916.— Khoâng tini- nhirt. — Tua tini' b»,
Dieu tini’ 18-32-36-55 và 56).
—
Lai nliung ngiròi nào bìét mà côn dùng hay là bân
lai cho kê khàc dùng nhfrng giày tin-chi và ron nièm dS
có xài ròi, thì phâi bi buòc tôi tai tòa Tiêu-hinh, tien ya
tir 20 $ 00 cho tiri 200 $ 00 Nëu tài pham thì phat tù 5 ng^y
cho dén mòt thàng tù lai tien va bi già boi. — Ghiéu theo
luàt hình. Biëu sò 463.
(Arrêté du 16 Avril 1916.— Paragraphe 1 er — Titre Ilk
54. — Lòi-nghi de ngày 16 thàng tir Langsa nàm
— Articles
1916.— Khoâng tini* nhirt — Tira thù* ba. — Biëu tini- 54).
Con ngiròi mua con nièm và giáy tin-chi dem vë bán
le lai cho thièn-ha, thì sa Bàch-Phan hay là sa Kho-bac
da có cho « Huè-hòng » b6n pliàn ròi « Remises 4°/ »• —
0
Néu ngiròi bàli le ay mà không bán lai y s5 theo già in
trong mòi to’giay tin-chi hay là mòi con nièm, chi nghYa
là 0 $ 12 mà bàn 0 $ 15 hoac 0 $ 24 mà bòn 0 $ 30 v.
 lA-
thi phâi bi.ph^t filili chuc dòng ,bac (50 $ 00) mà lai khòng
«fio phép 1]An. mia.
; (Même hrfêtê 'Titre ÏV. Article 69. Cûng Loi-nghi
—
frèn dây.- Tii'â tbù tu\
— Dieu thiir 69.)
?

NÓÌ ; YK GON NI KM DUNG DÁN YET-THI

* v"‘ ~ ,c "(Timbres d'affiches)
à
S/Nh5ng
coi\ iiiêiti thuôc vë Yët-Thi thì cô bon thir
:
¡ ( • ! I
.

! ’

i ..

* Tain YëM4n Ttfao Ion pliai gfpi con niêm bao nhiêu xin
dfiï ra dùòì î^y il
... ...
’ T.— Yët-TÎiiv?ët‘ hay là in tiortggiay tù mot tat hai rimi
vuòn tiro’Tai tin gan con niêm mòt dòng su (0 $ 01) (de 12
a. m.q. & 1/2 et au dessous 0 $
0t):
hai rimi elio deh hai tat rimi
II. -- Yët-Thf
g$n
tur mòt tat
hiém
Vuòn Hit hai su (0 $ 02) (de 12-tfm.q. & 1/2 à
^ d./n.q. T)| 02). con
’

IH. — Yët-Thi tù hai tat rimi' cho den ham tat vuòn thì
¿fin con niánfc Ha'dòng sii (0 $ 03) (de 25a. >» q à 50 tf. m.
q.—
(ffsOH)
'
.* ;• r *
IV. — Yêt-Üli’tù
( — hàm tàt vùón sap lèn thì gàn con mèm
Ò#n dòng In (<0S>Ô4) (au dessus de* 5Òd.m. (0 $ 04)
p.

Cadi huy con niêm cüng may klioàhg nói triróc dày. —‘
Nëu tàm Yët-Thi ày in tai nhà in thì phai gan con nièm
vn giày tràngttruwe ròise de Vó may in, mà pliai elio hai
Màng elm iif trñiig tren con nièm.
*(Mèmè arrèìé.— 'Paragraphe Ili.— Titre III. Article 44.—
Cííng Loí-ü^1h*U »'ó:c dò.— Klioahg thiV ha.
— Tua thù ha.
— Biëu thù 4*l)yf. I
. *

Còn aihÌF gáli bon niêm tiiiëu, khòng co gáh con niêm*
không côôiûÿ cpn niêm thì eimg phài bi ¡pliât nhir each
:

phat con hiêrti tini 6c vë giay - 16’ (Timbres de dimeniions)

irthtrmVè dây vky-. • ' ;
 Yët-thi 8<yn-v&ìtoQQ vài ho; iyi^ig càyv trong yàcli tiring.
(Affiches peintes)' t c •? n>. ! 3
.
-d
Nhuiìg Yef-thi ls¿yK ve trong vài ho; tró'àg mòt iam bàngi7 *

trong vàch tuòng, hoac mình trang mà chü* den, hoae*'

mình den inà chCEdráng, hay là eÁc; niàu gì bàt kÿ, cir imh
Ih uve vuon thì dó|iig tai so* Bàdyphan hai càt (0$20 par.,
mètre carré). p i:: ;.;
>'• -j :- 'ln
!

Càch làm khaì .'ìàà dóng tiëri con -niêm tai s<y Bàçâv '•»

Phàn, nini' vày : •

r;:*
1 : :> «1
Làm hai tò’khai inh nhau, debigày kÿ ten, ngivòi khaib
phai chi : • ’ : •
' •
-
a-*»
,

1
•
Eòi rao trorig tàm bang san-Ve ày ;
2* Tè'n ho, iighë-nghiêp, cho 0’iiguòi khà'i ;
3- Tèli ho ngu'òi lành làm Yët-thi 1

4 -. Thiró’c tàt y'è't-tlii he nào baoôihiétl ; O

5* Béin Mt thày là mày tamó;. io -yr
-
'
•A <
. .
(v Phai chi cho dóng treo Yët-thi àyvt&i dàu ? - -->t ;

Kiii lynikiiai rpi; dóng tiën yqày. thì trong hai tò khai
«có. de (Soi tien thâu'.îà bao nhiêo, có, dë ngày có dë so may i>

i bi quali sb’ Bàçh rphàn có kÿ 4ên,j kë dó tra lai cho ugupT-r

khai rnót bon, eòa ynôt bon qqamsb' BáCh-phan dim.
Nguó’ì khai deiii 4ò; khai ve rdr pliai bièn ngày thàngVà- "*
.•

so may trong tàm Yçt-thi son-ye dó. r

,t . ,

Neu ..Yçl-thi son-ye này mà .khóng làm khai elio tiiuign

càdì,chi.Ir^ró-c diiy tin phai hi pthat moi tàm là hai-chuc,,
dbrig baç ,(20$Q0 ) (Amende stfetUmbre) (Même Arrêtes.
Titre Ill. Articles t32 et 51. Paragraphe 3 — Güng lò’i nglii
iíy. Tira .'tliiV III. Bib if 32 và 51 dj Kh'oàiig thó* ha.) ; Jà
NÓI VE CON NIÊM BIÊN-LA1
i ’ iv ' ^Timbres dès 'Quittancés) *’
-

Con niêm thupc vë biên-lai tìii có' Íiaí thú :

1* Con " niêm biên-lai bon-chiêm (Ò$Ò4) thì thuôc ve
•caá iigfiò’i ngoài éìi’o biên-lai vói hhau, hay là ngiròì ngóài
mà làm-Mên-lai chó các so thuôc vë hhà-nifóc thì curig'-
dùnà con niêm b5ii. ; chiêm dóT -‘* - •
;
 — 20 -
2'*Con nièm biên-lai thir mot cat 0$ 10) tin thuôc ve
•ciicT câc sa nhà-nirô’C làm biên-lai cho dân-sir a ngoài,
lihur sa kho-biic, nhur s& Bâch-phàn ; nlnr phông Kÿ-lue
vân.... vàn...
Cách dùrcg con niêm biên>lai.— Nhumg bièn-Iai nào
ma tir hai cline dòng bac (20$00) tra lai Ibi khôi gán con
niêm, chi nghïa hai chqc dòng mot chiêm (20$ 01) thi moi
có'gàn con niêm : Lai cô khi biên-lai 1$, 3$, 6$, 8$, 13$,
mà có con niêm biên-lai, là tai nlnr vay: Vi nlnr so bac
thiëu 31$, mà xin tra tir làn tir hoi, mot cài biên-lai 1$.
rrrCrt cài biên-lai 3$, vân... vân... nhu* trên dây, thi
trong nam cài biên-lai ày dëu phái có gán moi cài moi
cou niêm hët, bai minh trâ làn làn dio den hët, kêu là
« acompte. »
Côn biên-lai vë sir ciru-giiip cho nhîrng ugnai nghèo
khô. hay là tien cùu-giiip cho dàm hôa-hoan, inrác lut, thi
Ilia con nièm liiên-lai.
Trong càc sa thuôc vë nhà mrôc mà cho biên-lai ra cho
dân-sir thi gán con niêm biên-lai thi’r môt cal (0$10) mà
tlën con nièm biên-lai dô thuôc ve ngiròi dóng tien pliai
chiù, chô* chang pliai nhà nirâc chiù, chT nglna ngirài lành
cài biên-lai pliai dira tliêm môt cát tien con niêm biên-lai.

(Même arrêté Titre 1 r — Article 4— Paragraphe 3— Titre

IL Article 12, N° 54 et 55 — et Article 34.— ( üng môt Lôi-
itghj ày. Tira thir nhiVt. Biëu thir tu*. Khoáng tini* ba. Tira
thir nhi. Dieu thir 12, so 54 và 55 và Biëu thir 34.)
Côn cách hüy con niêm cüng môt thé nói trirác dây, nëu
iàni sài phép thi ciing phái bj pliât inh nlnr vày,

NÓI VÈ CON NIÊM VÀ GIÀ Y TÎN-Clii

TilüOC VË NO’-NÀN
(Papiers timbrés el timb e« Proportionnels.)
Tir ngày lâp ra con niêm và giày tin-chï thuôc vë na-
nàn, và theo Lòi-nghi quan oàn-quyën de ngày 13 Novem
•

bre 1000 thi dùng cou niêm vë no-nàn nlm,¡vay :

 24
—

K4 %
 23 —
—
Con vi hlm; so mòt ngàn bay tram dòng •(!'. 7(30 $ 00) mà
ngiròri Hilen no’láy giáy trang vici ioì ‘igfin con niént*.
:

Olì phái gán con nièin 1 $ 00 và con mèdi* :0$"70 dfi^

1,700 $ 00 theo phép a: con nièm ciìng pbai huy theo phépi,
de ngày thang nani và ngirò’i thieu no fcÿ* ttui trên cori
nicm cüng phâi viët lòi ra liai dàu » —Lai to' gS&y trang i»à
dùng làm giáy no thi plnii y theo tlnrác¡tát; nhfrjâau day :
Be dú’ng mòt tát (0 m 10) ’ 'r *
Bè ngan hai tát moi (0 n ’25) r •

Bát kÿ là sô no nhièu hay it cung ciV th ime tát Hico (Jo

mà tliòi.
Nhu’ giáy no khòng gàn con nièin thì ghai hi phat mòt
phàn mòi tram dòng (l°/°— Vi nhu\ ;sò. } my L500 $0$, (

dóng bacii phàn mòt phàn mòi tram (ì, / ) và pliât cyn
0 0
nièm mòt phàn mòi tram ( 1 %) ; con tien coii nièin nú*
tliàu mòt cat mòt tram : '•••
•
.. . . ,

tìóng bàch-phan 1./ 15$0p .••>

Pliât con niém 1/ 1j5ì JQO : .

Tien con nièm trong so *

, .. f
bac vay 1.500 $00
J
Li50- .

‘ * . > ‘
•>.* • ;

Lai nhírng giáy no có gàn con nièm mà nguòi thieu v h®”

khòng có huy con nièm theo phép thì kò nh.ir khòng có
con nièm vày, ciing hi phat con nièm — .Nhu* có gàn ina
gàn thieu con nièm thì bj phat nói cài thien dò mà timi.
Vi nhir so no 6(X)$00 mà có gàn con nièm ¡và"cò huy v.tm
nièm theo phép 0 $ 40, thì dimg theo phép ^ó.tó’i 40000
mà thòi, ày dò, pliai hi pliai nhir vày ;¡ ; ;| .
So no 600 $00 — dòng bàch-phan lt (.> «
6$ OD?
».

Có gàn con nièm dóhg phép, tói 4

400 $ 00, con 200 $ 00 iihir khòAg'CÒ

gàn con nièm thì bi phat mòt V *• •*:
co * 1
,

•*
•
dòng mòi tram 1 /. trong. sò ! 200$ 4à’ 2 $ 0T .

Tien con nièm gàn con thieu 200 0.

.
So phat con niém phâi mòt dòng (1 S’OO) *sàp left 'chi
nghìà so phat con nièm khòng dirói mot dÒng Vi nhtr
-—
so nò 150 $ 00 mà trong ay có gàn com niérá • du phép-itó#
 — 24 —
IQO $ OO, chi nghïa con thiëu 50 $ 00 kliông có gán con
irfôin thì theo phép phat mot phân moi tram (!•/•) là 0 $ 50,
nfljirng mà khòng diroc, pliai bat tir mot dòng sap lèn ve
ftên pliât con niêm tliuôc ve no-nan. Roi tir mot dòng
—
sûp lên dò moi kê mot phân moi tram (1*/.), — Chi
ngtiïa khòng cho phat con niém dirô’i môt dòng là vây dô.
Côn nhîrtig nguoi khòng biët mà diing giây tin-chï và
con niêm thuqc ve làm don-tir tô-giây bang-khoàng nghïa
là giây ha cat sâu chiêm, hay là liai cat tir, hay là môt cat
fiai, mà làm giây no thì cho phép kê cüng nhir con niêm
vê ng - nan vây.
1
Vi nhu* tir giây 0$36 mà lay làm lo' ve giây no sô
500 $ 00 thì dio trir 0 $ 30 chi nghîa diroc phép dû
300 $ 00, con lai 200 $00 nhir khòng có gán con niêm, thì
phat mot phân mòi tram (!•/.) — Con nhir làm tò giây
ü',$ 36 và cô gân con niêm 0 $ 20 nïra và ngiròi thiëu no có
Küy con niêm .thco phép thì khôi bi phat.
Con con niêm ve no nan mà lây làm giây-tô ve bâng-
khoáng hay là don tir thì kê nhir làm bang giây tráng kliông
có gan con niêm, nghïa là pliai bi phat chô’ kliông cho trir
qua nhir giây ha cat sâu chiêm mà làm qua no dà nói trime
dây.
Yè tiën con niêm và tien phat con niêm thì nguòi thiëu
nò và ngiròi chu no pliai chung cùng nhau mà tra, n Inni g
•mà ngiròi nào cihii tô-giây dën dóng bàch-phân thì ngiròi
dô phâi xuât ça tra tnrôc thë cho dàng kia.
Nghiêm cîm, bât kÿ là ai, lioac nhà-buôn, lioac trai-
xirong, hoijc tàu-khâu, mà giây tò’ chi tliuôc ve nq-nân
h tien ngirôi ta xin lânh, lioac tien ngirôi ta tra vô » thì
phái có biên « nhân-lanh » và pliai elio có dii con niêm tùy
theo së bac ho lânh, ho vay, hay là ho trâ, nëu không
cô con niêm,bay là có con niêm mà gan thiëu con niêni
thl phâi bi phd moi môt tram là mot dòng theo so lânh,
ay trâ dô.
<r
Càdì hûy cou niêm cûng nhir may thir dà nói tmóc dó.»
.(Arrêté du lf> Avril 1916 — Paragraphe 2 — Titre 2 et 3—
Articles 15-13-36-37-38-39-40-41-42 et 55— Lôi-nghi de
Il
 — 26 -
Nini’ lueV dòViiliam. 5-50'/,’ moi tram iliÍ than’ '20$Ü0'=
*

5-50 /. thí / ' Í $ io.

.
i- : k ‘
Phat Iré ngày (Hai dò-ng sap lèn) . 2,00 (minimum) •
*

Con tò’ ban glie, tràn, bo/yán váo,2 > Ibi cá mòt
....., .
phàn moi tram (1*/ ) mà phat tré ngày cîingmôt pli an moi
•tram-(17.) nbíi'ng inà so ili pliai cûng ébdrlg dirocì diriVi hai
dong (2$00) chi nghrajso phat" cûng pliai tir 2 $00 ibi sé ké
1 /. nhir khoâng phat ve dat virón nói trén dó.

Nhfrng tò-giày chi chi ciia ngiròi Bòp-quóc la và ngiròi

toàn trong eòi A-dóng này .thì dirge phépJìpn bang chir Ap
uani,.ehCrtàu, chi) Quoc-ngu’. chir Cao-man và dur Langsa.
Trong tildi nàov nià khóiig có so Bàci) plìàn tiri tò-giiiy
nói trèn dày dóng- Bàch-pliàn tai Tòa-Bó mòi tinti.
(Arrêté du 10 Avril Î9Î0 Chapitre I — Articles 2 et 4 -
Lòi-Nghi dé ligàÿ 15 tliâng tir Langsa mTóv 1910. — Hoi thir
nhirt. — Bien ihó 2 Va thi’r Í. )
Nhìrng tògiày mà có qua bó bay là cuxVc, ho, idnr iò bàp,
tò có, tò cinipe, fò ciii’ic ngón, tirong-phàn’ tò elio, tò giao, -

tò là}> Hivong-Iióa, to mài - lai - tliuc, tò Cai-chànli, tò sha

elio sài v, y. ve virò h dai thì pliai lèni ha bòn, co iàng
lillàn « ha ng-iròì diroiig nién », làng eàm niót bòn, chàp
chieu, còli dem dòn dóng hàch-phàn hai bòn, khi clóiìg bàch-
phàn roi thì quail Cani mòt bòn, mòt bòn tra lai elio mình.
« Tò cbia thì ttìy theóì ngirói dir oc
lnròng già tài nhiéu hay
it, vi nhir sàu lìgiròi diróc lànli phàil mi; pià dat trong ha
làng thì pliài làin nnròi bòn, chi nghïa bà' làng chap chi Chi
•ve thi nhàn, thì cani fnòi làng mói bòli, quàn cani mòt bòn,
con lai sàu ngiròi àn già tài mòi nguòi niòi'hòn mà, phài
làm inh nhau ca, ncu nhir dfit toa-lat trgng mòt làng tbì
bòi j a hai bòn » « Tò. chúc-ngón khi dón^. bàng-khoàng
roi dem tò chúc-ngop ve pia do thèo tò dó diroc làm ra
.

tò tirong-phàn.y, theo .bri, çha me da nói trong tò‘''chììc-

ngôn (càçh 'lam.tù.'pifâljfig tue moi tifiti).'., [
Lai khi nào làm mal tò bàng-khoàng :çq^. mình thì làm
don dòli (pian xin saodue lai inh nhir bon chànli. cna mìnfa
’•
mát dó, trong bòn sao này có cjuan cJb.p
11 *.
¡ili! i(Ju’îiHÿ í:¡:
tên,. finà ;

| , pR,
. • • .

1 t ( r
 27
-
miuh pliai dóng hai dì>ng bac (2 $ 00) moi. bon sao* chàng
lie khi nào diroc lânh ra cài bon ciia quan càm,,ohàp chiait
'
dó. (1)
. . ,\ .

Con ninr la bàli, tò-có, lo’ chupe, tò’ ínqmgpbán, 16’ clip*
.

tò giao, hay mái-lai-thuc van van . . . ve trap, bò, ngna-

voi, ghe cò do vàt dung vàn vàn mà kliòng có xen dal
....
càt vò thì làm mòl bon ina thòi, chi nghïa quan khòngfeò
;

càm tò chap chiêu. y!

:

(Même arrêté.— Chapitre I. — Articles 8-9 et 10.)— Cùng

•
Lòi-Nghj nói triròc dò. Hòi thiV nhiit.—, Bien thú
Vìi IO. 5 ’ i
'
•
o
Nhü’iig to’ ban, tò’ ttuo’iig-phàn, tò’ thuAn-phàn, tò' ch o :
r
Id giao, to co, tò’ mai-lai-tlmc, tò’ chupe, tò’ lap hiròng-bòa,
tò cai-chánh, tò’ dòi, tò’ xin sfra chò sài, và tò elio mirón
dal vàn vàn... thì nói trong hai thàng (60 ngày) kè tir ngày
làm tò’ « làng nhàn » khòi bj phat già bòi, neu de quà hai
thàng (60 ngày) lioac là tre mpt ngày hay là mot mini bili
han thì cung den phài hi phat cà.
Con tò ehiic-ngòn thì dóng bang-khoáng nói trong thàng
mà ngiròi làm tò’ chiic-ngòn chét dò, ngoài Ir ir- ra nhiìpg
tò-giày nào mà khòng cò nói trèn dày, uh ir giày-noy b> <

thav mal, tò’ tòng-chi vàn— vàn. thì punii nmòn dóng
. .
bàng-khoàng ngày nào cung dime.
, -
.

Con bàt kÿ tò-giày chi chi mà nap den iòa, bay là dàn*
quan thnòe ve vièc nào dëu phài cò dòiig bang-khoàng
triròc hét.
: ; V !
>

Nhfrng tò-giày mà thàu lioac mpt phàif, Oiòac ha pi an

rimi, hoae nani phàn rudi nidi tram, lioac hai cat mpt
tram v. v. (1*/. —3 50 /. — 5.50*/. 0$20 •/. theo so bac
trong tò, nini’là : tò’ bàli, tò-eo, tò’elio, tò giao,’tò doi/àò
tirong-phàn, tò thuàn phàn, tò’ mài-lai-thuc, tp’ cinipe,' tò
dàu già lành làm công-viçc.cûa Nhà niròc hay là vói ngiròi-

{/y.Maij. tinli cosò' Bàch-phàn (triràc-ba) tag, dà càm tò' chap chic fi
cài tù lúe mình di dóng bàch-phàn mat dân, chïx chiriìg. $in sào-life
dàij cung phài xin lai guau chin tìnti là bàri t& ¿hop chiìi‘ti, quan 'só 1

bàch-phàn dà goi ch'o só' dici-bò tai tình giu- bim an vói. ’ '[ •
• 1
— 28 —
 — 29 —

Luât than tien bách phàn hai cât moi tram (O $ 20-/* ) thì
thugc ve tò’ tirong-phàn, tò’ mirón dát, mirón nhà, hay là
mirón ghe, xe có, hay là nhu'iig vài chi cíing den than bách- >

phàn hai cat mòi tram, lai nhir mirón ròi muon de lai cho.
ai, hay là cho ngirói khác mirón lai thì to’ ày cfmg thàu,
0$20 •/. và to’ hùn-hièp, làp tò' thèm vón cung vày.
Ve tò’ tiròng-phàn thì thàu theo già bac tri trong ró ;
Ve tò mirón ruông dát thì thàu theo già mirón moi
1

nam là bao nhiêu, nëu trong tó không có nói miró’n là

may nam thì Nhà-niróc cir tinh 10 nàm mà than tien bách-
phàn.— Lai nini* mirón ruông mà tra bang lúa thì Nhà-
niróc tinh ra già lúa trong ngày dóng bàch-phàn dó là bao
nhiêu ròi nhon cho may nain, kë dó thàu hai cât mòi
tram (0$20 */•)
Ve to’ hùn-hièp thì góp lai may phàn hùn và tri-già
nlifrng hàng bòa hay dát virón hùn-hièp vói nhau, coiig
lai ròi thàu hai càt mòi tram \0 $ 20 •/•)
(Même Arrêté. Chapitre IL Article 15 N os 1-2 et 3 —
Cüng lôi nglii ay.-- Hoi thir nhi. Dieu thir 15. s6 1-2-3).
Luât thâu mày phàn mòi tram thì cir thàu theo già bac
trong tó, vi nhir : tó dôi, tó cho, hoac dát vu-ón, hoâc val
chi thì cir thâu sô bac tri trong tó. Náu nhir trong tó
khòng có tri già, thì hai dàng tri già dirói chót tó dó ròi
hai dàng kÿ tên kë dó.
Hai dàng phai chung cùng vói nhau mà dóng bàch-phàn
ve tó dòi bay cho nói trên dây, mà tien phâi dóng triróe
khi dem vó so dóng bàch-phàn.
Nëu tó giày de quà ngày nhir da nói triróe dây thì phâi
bi phat già bòi, mà so phat khòng diroc duói hai dòng
(2$00) mòi tó, phâi bat tù’ hai dòng sàp lèn ròi se gia-bói.
Nhir tó bang-khoàng cua mình con mgt ngày nGa tré,
mà ngày chót ày dung nhàm ngày Chúa-nhut hay là ngày
lê Chánh, ròi sàng bua sau ngày ày mình dem tó cua
mình dóng bàch-phàn thì khói bi phat. Bòi ngày chót cùa
mình bi ngày Chúa-nhut hay là ngày lê Chánh ngàn câng
nèn Nhà niróc tha phat. ,
 n-f
(Même Arrêté —. Chapitre II. Articles 10-17-18-19-21 et
Titre 'ArticleR Paragfetyhe ; %—N0^ 7-16-18-21-22- ,

—
24-29-33 Cfiïig loi nghi ày',— H(>i‘tini: hai. Biëu thtr 16-
—
17-18-19-21. Và tira tinnio/ MW^¿^'Khôang thfc* SM'
4_ $$ 7Tfif-l8-2t^2-24-29 vai33r.):;^ 'o;-v.S-. j.
r
i ;

BAY CÏir VË NHÜNG

1 LUÂr ivÎHÀU tlËlSniÂCH-PHÀN ;

TI1EQ, PHÉP. LANGEA X%\AC THÜ*

t1(n
: ! y
TOGIAYTHG^NG PÜNG.
•. .

f
(Hoàç .ngii'fi Lçtngsa lain tb-giáij chi chi ubi. ngiteri Bon-
••

guuchoqcrigitpi Lio k-qnoc lam tb-giag v&i rihdu met trong

t& klicii rang làm ïheo phép Langsa).
' -'fir; t/j : y V r;
ngirò’i r ! * .•
;•;>>/•» j- vói
Nhfrng hV-giay chi chi mà ùgirói Langsa làm
. •
- : .

l>bn-qn8c, Hày là hguòi thuoc r v£ ' dàh Lahgsa cedan tây »

mà làm tò-giày vói ngiròi Bon-qii8c thi luâtiliau tien bach ’

phànjnhtr diróirdà# ;r, •,.: r r.f

_ ..
5 ,,
Lai nhiriig'kki ngltòi Bbn-qupie làhi tò\gi$y vói liliali mày
. .

hai dàng có (Miài frcàig M> ràng:;i h ' y . ,

ce Hai dàng
khaì.ràng ter làm the& phép, Long sa», thì luàt
tiYàii, tiëii bàch-phan eímg Hili nJiajj,y figlila là thàii theo ;

phép.Langsa. t .A;. ; t'v. <

i A yL .-
.

Nhfrñg luàt thaU'liên bàcii-phàn tlieo phép Langsa kliòng

dupe diìói hai eal'(0 $ 2Q), chi nghia bât tir hai cat (0$ 20)
;

aàplèn. vi nhuYtpyJjàn mòt con bè già 8. $ 00 theo luàt

dóng bâch-phaçr^ */p U;ong.q6. 8t$ jÒQr- tjjir. là 0.$ 16, nhirng
:
mà kliòng dLrocv^phài dóngf(0 $|20) là .boiluàt than bat tir
n I , p £
;
hai cát $ápTénL;., .;'h : : rj . -
..
'Nli&ng itòhgiàofkèo bay là! tòf-.sSmg' chiite hoàc lanh càt
lillà su a lillà vàn . . vân . . . rcho CNEà-auroc hay là elio*
ngirói ngoài thì cir theo già, bac tri trong to’ giao-kèo mà
tliàu tien bàch-rPnbA. " -
Y Y- D noe : .
:i gnóYi ve.' \t.
Con tó-giay giapv kèo iiói tren, dày mà làm bat , kÿ tai
* '• ;*
.

tïnh nào mà tropg-.tïnh Xiy çp sp* bâcli-phàn thì nói trong Í

ba nnroi nigày j(3Q) phài dcpig ,b,àch-phàn, neu quà mot
:

ngày thì bi dówg.gia-bói (bj çhat tre ngày.)

..
 — 32 —
Cûng tó-giao-kèo nói trên dây mà làm tai tïnh nào
không cô s ó Bàch-phàn thi dirge sàu muai ngày (60), nëu
qua mot ngày thi cûng bi phat gia-bç>i vây.
Lai nhfrng giay-tô giao - kèo nào mà cô phê chúng
kién cua quan trên, (là quan Thong-Doc) kê ngày phê
ay mà dëm toi 30 ngày hay 60 ngày chô chàng pliai kê
ngày làm tô.
Nhfrng tô ban, tó co, tó chuyên-co, ta mirón, tó muón
lai, mà hai dàng làm vói nhau nhfrng dàt virô*n den toa
lac tai coi Dông-Phàp, thi kê theo ngày làm tà nói trong
sàu thàng thi khôi bi phat, nëu quà mot ngày thi sê bi
phat. Côn tà giày làm ngoài Dông-Phàp, hoac bên tây,
hoac bèn tàu hoac niróc nào khàc thi nôi trong mot nam
khôi bj pliât, nëu quà mot ngày thi sê bi phat.
Nëu ngày chût mà nliam ngày le Chánh hay là ngày
Chiia nhirt ihi khôi bi phat.
(Même Arrêté Titres 1-2-3 — Articles 6-14 N« 4 — Articles
25-27 et 29 — Cling lói-nghi ay, Tira thir nhirt, thir nhi,
thir ha, Biëu thù 6 14 sô 4. Dieu thir 25-27-29.)
Nhfrng tà giày giao-kèo càc sô’ Nhà-nirôc làm vói may
ngirói lành viêc, diroc cat hay là sua nhà cua, hay là
lânh làm công viêc gì thi dëu phâi có gan cou niêm và
dóng bàch-phan, mà tien tôn phi ày thuQC vë cua mày
nguôi lânh viêc chiù, chó châng phâi Nhà-nuóc chiù.
Nhfrng (à bàn, là co, tà chuyên-co, tà miràn, tà mirón
lai nhfrng dal vuûn tça lac tai trong coi Dông-Phàp, nëu
quà ngày nhir nói truóc dây thi liai dàng phâi bi phat
câ, moi tà bon chuc dong (4 $ 00), chï nghîa 20 $ 00 moi
>

dàng sâp lên, chô sô phat không dirge duôi liai chuc :

(20 $ (X)) (minimum de 20 $ 00>

Nhfrng giay tô’ khi truôc dem dën quan dóng bàch-
phan cô mot bôn, quan không có cam bon châp chiëu, duy
cô dem vô sô quan mà thôi roi ngày sau minli côn
muon dùng bôn ây nua thi làm don dën quan (là quan
chu tïnh hay quan Bàch Phàn) mà xin sao lue lai, phâi
dóng tien sao lue là0$60 và m()t con n;êm 0 $ 24 hoac
 33 —

O $ 36. vân vân tùy theo to áy dài hay cut ; nhfrng

. . . . .
ngirài nào không có an thua vô trong tò* giáy này mà
muón xin thi phâi có trình ter phê eho phép cfia
quan Chành-tòa thi quan sa Bâch-Phàn hay là quan chü-
tïnh mái cho xin sao - lue. (Thir giáy 0$12, 0$24, và
0 $ 36, nay tâng lên 0 $ 20, 0 $ 40 và 0 $ 60 theo Lâi-nghi de
ngày 17 Mars 1927, có nói rô ràng ra sau quyën sàch này).

BLTQC PHÉP XIN BOT SO PHAT LAI

Cdch xin Bat kÿ quan nào chang dirçrc co quyën tha
:
hay là bât dang so bac phat bàch-phan hët, duy có
quan chii sa Bách-Phan tai Hanoi dirçrc trpn quyën
hoac tha bót chût ít, hoac tha tron so phat áy mà thôi.
Bon xin tha phat áy làm bang giáy tln-chï roi giao cho
ông Quan nào mà thâu so tien phat cüa mình dô, roi
ông quan áy sê làm tà phiic bâm thirçrng ra Hanoi mà
xin cho minh, châ minh chang dirçrc phép gai thang
mot minh cho quan trên. Nhîrng tà giáy nào bât kÿ
là thir nào, hoac bi phat con niêm hoac bi phat, vë trë
ngày, hoac bi phat vë già de trong tà không dùng v...
V... thì nói trong hai nam. Kê tir ngày dóng bàch-phan
hay là dóng so phat thi dirçrc phép làm dan xin, neu quá
hai nam mà không xin thi sau không dirçrc phép xin. Ban
xin tha phat càn hon hët phâi có máy khoâng này :
« Vë chuyên gì mà minh bi phat »
« So phat là bao nhièu, mà minh dóng roi »
« So phat áy ngày nào biên-Jai so máy »
;
N° 1 « Rot trong dan thi phâi có nói câu này »
« loi que mùa không biët luât »

« Ban dë cho quan chu sa Bâch-Phàn »

« Hrfnoi « Sous-Birecteur de PEnregistremenl à Hanoi» ! î

Côn máy ngirài lânh cát nhà hay là chin bao dò cho
Nhà-niróe « Entrepreneur-Fournisseur» ; tà giao-kèo dóng
bàng-khoàng ròi sau lai công chuyên làm xong, nhir trôji
lên han so dinh trong tà giao-kêo ngày trirâc thi phâi dóng
 — 34 —
them tien bách-phán so trôi áy, eòn nhir còng chuyèn
it
hon so tri già phong dinh trong tò’ giao-kèo, thi dnoe phép
xin lai nhir tré li dày
— ma phai có mot cái tò’ cüa quan
làm dàu còng viêc mình lânh dò chirng
rang mìnli làm
cong viêc hay là hao dò dàng già là bao nhiêu « Décompte
définitif ou Certificat » trong công viêc áy, và mot cái dern,
trong don ây pliai Unii ra.
Vi du nhir vây :
» Tò giao lânh viêc, da dóng bách-phán roi ngày
....
là :
trong ây tri già công chuyên lânh làm
10.000 $00
» Bóng bách-phán 1/. là : 100 $00
.
N°2 » Ngày nay công viçc lânh
.
làm roi là : 5.000 00
. . . .
» Trong so 5.U00$00 theo phép thâu Vf. là 50 00
'
Con dir xin tra lai cho tôi là
K

» :
50 $ 00
. .

Nlnr bj pliât mà xin cho tha tron hay là tha bót so pliât
thi làm don nlnr khoâng trên kia dò ; (Noi).
Con tò’ giao-kèo cûa may ngiròi lânh còng viêc cùng
Nhà-nu’òc, mà công viêc làm it hon, hòi mói lânh viêc,
thi làm don theo thè le ké dày là so 2 mà cüng pliài de cho
quan chû so’ Bàch-Phan tai Hanoi (Sous-Directeur de [’En
registrement à Hanoi) ròi giao don áy cho quan chò mình
dóng bách-phán cái tò’ giao-kèo áy gòi cho mình.
Con vÒ so bj phat con nièm hay là bi phat tré ngày ve
bàch-phàn, nëu so Ili phat dirói 20 $ 00 thi khòng diroc
phép xin, tré ra trên 20 $ 00 mói diroc phép xin (Tuy
—
vày chò’ tuy theo quan sò’ tai thâu sô phat cûa mình dò
sân lòng bay là khòng san long) (1).
Con tò giao-kèo cûa may nguòi lânh viêc náu mình Unii
còli du* bat ky là bao nhiêu dëu diroc phép xin tra lai elio
mình ca, bòi vi tien cûa mình dóng dir.

.(t) Tuy tuât dinh vây, ch& tôi thiràng thay so dirai 20 $00 mà quan
thâu so phat ay xin cho, ròi ngoài Hanoi cung cho bó't hay làcho tron
so phat vây.
 35 —
-

(Même Arrêté Titre 5 — Article 36*43. Titre 7 — Articles

t>2 et 63. Titre 8
—
Article 65 Nos 1 et 2 — Cfmg Lcri-Nghi
ay tua thir 5 — Biëu thir 36-43. Tira thir 7 — Dieu tlur 62
va 63. Tua thir 8 — Dieu thir 65 so 1 và 2).
Nhfrng tô-giày dóng bang-khoáng theo Liait nhict dinh,
mot dòng liai cát « 1 $ 20 » moi tir (Droit fixe Í $ 20), là
nhü-ng: Ter xin sira chô sài (trong tô nào cua miuh da cô
dóng bách-phan ròi, nhirng mà không duoc phép thèm
•xfieu giao-iróc, hay là so tien chi khác.)
Tô phê cho phép ;
Tò irng chiù nhfrng vièc chi ;
Tò khai hoac buòn bán hay là thôi buòn bán hoac khai
vë viêc chi khác ;
Tir bai nai viri nhau ;
Tir cai ra còng chuyèn làm là món chi cua mình lanh ;
Nhfrng tho’ tir chi ai giri cho ai mà trong ày không có
nói elio biên-lai vë tien bac hay là lòi giao-kèo chi chi ;
Toa-vé ;
Tir sao lue trong so cài buòn bau ;
Tir thay mat ;
Tir lnra cho thêm tien xúp ;
Tir Hurón g còng ;
Tir xin hiiy càc tlur tò-giay khác dà có dóng bách-phan
ròi ;
Tir cua may nguòi lanh vige làm, ung chiù ra dtrng
dau già ;
Tir vi-bàng bán tàu, bay là tir làm vói nhau mà bán tàu,
hoac glie ; (Có Lòi-nghi ngày 27 Mars 1927, sfra dèi lai
ghe tàu chô* trên 100 tonnes thì thâu 3*/-, coi dàng sau
cuón này có nói ro).
Tò xin kÿ ; và càc tlnf tò-giày chi mà không có an chiù
viri may luàt thâu tien bách-phan khác mà nay xin dóng
bang-khoáng diroc nap tai tòa.
(Même Arrêté Titre 10 —Article 72. Paragraphe 4
—
Nos 7-10-12-16-17-18-21 22-24-29-30-31-34-35-et 47
-Cung
lòi-nghi áy-tlfa tini- 10 — Dieu thir 72 Khoâng thir 4 So
7-10 12-16-17-18-21-22 24-29-30-31-34-35 và 47).
 36 —

Nhü’ng tò* - giáy thâu bách - phàn môt cât moi tram
iO%îO •/.) là :
lo Birng bâo lanh vë to’ mirón dât ruông, muón nhàr
hay là mirón dò chi khác ;
2o Bán háng-hóa (bán si).
Nhirng tó-giáy thâu tien bách-phan mot cát rum môi
trám (ü $ 15 •/•) là :
Tó thuân-phân gia-tài sir-sang, dò-dat, ruông dát, hoac
gia-tài chung ròi chia ra, hoac cua-câi ông bà cha me roi
may ngirói diroc hiróng gia tài dirng vói nhau mà chia ra,-
hoac hùn-hièp nhau buòn bán hay làm chuyên chi khác
ròi bang long nhau, dirng làm tó chia ra.
Nhfrng tó-giáy thâu tien bách-phan hai cat moi tram
*

(O $20-/.) là :

Tó mirón dát mirón nhá mirón dò-dat, hoac mirón

nhírng món chi, mirón nuôi loài-vât, mirón nuói ngirói
ta, vân...vàn...Tô mirón phái có han, hoac máy tháng,.
máy nam.
Thâu tien bách-phan thi tinh theo trong so mirón môi
tháng, môi nam là bao nhiéu, ròi nho’n oho máy tháng.
hay máy nam dó, ra so bac bao nhièu, ké dó tính hai cát
môi tram (0$20-/.)mà thâu.
Con nhir tó mirón nào mà không có nói may nam thi'
cir tinh ra mirói nam mà thàu tien bách-phan.
Lai nhir mirón ròi mà không can dùng nña, muon de
lai cho ai, hay là cho ai mirón lai thi tó ày cüng thâu hai
cát môi tram (O $20 /.)
Tó hùn-hiêp von buòn bán, hay là tó thêm von buòn
bán cüng thàu hai cât môi iram (0$ 20*/.)
Tó dáu già giao - kèo hoac land cát nhà-cira cho Nhà-
mróe, ho^c sira chò hir, hoac dám và, hoac lanh bao dò
cho Nhà-niróo mà tien ton phi áy thuôc vë Quân-hat trâ
«Budgets Locaut, Généraux, de î’Etat » thi cüng thâu hai
cât moi tram (Ü$2G /.) (Theo Lói-nghi ra hôm ngàu 27
Mars 1927, thi tâng lên 0.50 /.).
— 37
38
 39 -
Con nhfhig to’ elio khòng có chia mà cüng hai dàng
dëu con song hét, me cha cho con « chó’ elio chàu khòng
dirge —Keu ligne directe » thì hai phàn moi mòi tram
(2.50*/. thuòc ve dò dat, vàt dung hay là món chi khàc con
bon phàn mòi tram (4o/o)thì thuòc ve nhà ngói phong-
tò nën cìiit và dat cat.
Lai vg chòng mà cho vói nhau, hoac vp cho chòng, hoac
chong cho vg « hai dàng dëu con song d thì ba phàn mòi
tram (3./ ) thuòc ve dò-dat, vàt-dung hay là món chi khàc,
và bon phàn nrói mòi tram (4.50 °/ ) thì thuòc vë nhà-
0
ngói phong-tò, nen dût và dàt-càt.
Nhü’iig to’ cho khàc, tùy theo bàt bà con chi ra sau day,
bát luán dò-dat, vàt dung, hay là dát-cát chi cir mot luàtt
thàu tien bàch-phan nlnr vày :

gài thì sàu phàn rirôi moi tram

....
I.— Anh em, chi em, co càu, chú bàc, chàu trai, chàu
6.50’/,
li—üng chú, òng-càu bà-cò, bà-dì chàu trai, chàu gài bà
con ban dì thì bay phàn mòi tram . . . 7.007.
Ili—Bà con tir dò cho tòi bón birc và cho tói 12 birc thì
thàu tàm phàn mòi tram 8.00•/.
IV—Còn ngiròi dirng khòng bà con mà cho vói nhau
fchì thàu chin phàn mòi tram 9.00’/.
TO’ GIÀY BÓNG BÀCH-PHAN KHÒNG, KHÒI TRÂTIËN
Là nhurng tó mua, tó dòi, tó miró:n, hoac dàt càt, hoac'
nhà eira, hoac ghe cò hoac vàt chi bat kÿ mà thuòc ve
cua Nhà-niróc, nhir sò' quàn-hat, só dia-hat, só thành-
pho làm, hay là tó chia nhu-ng cua chi mà Nhà-niróc vói
ngirói ngoài chia vói nhau thì dëu dóng bàch-phan khòi
tra tien và nhfrng tó giày chi chi làm vë chuyèn mà có-ich
lgi chung thì cüng dóng bàch-phan khòi tra tien vây.
KÈ BÀY TOÀN LÀ NAO CÁC TÒ-GIÀY
THUÒNG HAY BÓNG BÀCH-PHAN MÀ NGÜ&1
BON-QUÂC TA CÜNG THU’ÒNG HAY BÙNG
:

Càch làm tó giày chi chi mà mình muon cho tn-tiéu

lui de cho ngirói ta doc, thì ehâng nén nói dong-dài nhirttg,
 40 —

dieu không ich, côn may dieu nào càn thi pliai viêt lioâc
chu* cho lón lion hay là viët chu dúng. Nhu so bac
thi pliai viët cliu và viët so bac duoc cho rô rang va khôi
dieu chi trô’ ngai ngày sau, ngày tliàng và nam thi viët toàn
bang chu càng tot núa.
Nhu tô mua bàn, cani co vë dàt cát, nhút là so sào mau
pliai viët chu và viët sô thi tot lion, con sô ban-dò và so
dia-bô càn lian nua, nên phâi coi cho rô ràng, nëu trât thi
làm cho ton công và hao ton thêm nua, lai vái cái tên
nguòi dúng bô cüng phâi coi trong bô cho kÿ, vi nhu
trong bô viët tên nguòi dúng bô « GIAO » mà ngoài
giây tliuë than tên « GIÀU » thi minh phâi tùy theo trong
bô viët ciiu « GIAO » chò’ minh viët theo giây tliuë thân
tJii câi-bô hay cuô’c- bô không bao già duac, hay là viët:
G1ÀU hay GIÀO.

Con trong tà mình làm nhu có nhac mòt cài tò’ nào
khàc, thi phâi có nói tà ay làm ngày nào, và có dóng bàch-
pliàn tai dâu, ngày nào
Vi nhu vày : « Nguyen dat ndy cüa cha tôi chia cho loi.. »
Thi phâi nói tà chia ây làm ngày nào ?... có dóng bàng-
khoàng tai dâu ngày nào ?

Con nhu nói: «Nguyèn dât nay cüa t'ôi dirng bô

tai . ...» Tin khôi nhác ngày làm tà, ngày dóng bàch-
phàn, cài tò chi chi triróc dó cho minh duoc làm chu dày.

LUÒN DÀ Y XIN NÓI VE SIP CAI B()

ròi/ kë ,
V" ;.t /,
Tinli nào có sa Bàch-Plian thì dóng ,ìbàch-phan
..,, .
-
,.
.
:

dó dem tà bang-khoàng dën Toà-Bô xin câi bô :

Vë ghe-cô, trâu-bô, ligua-voi câi bô không, chô khôi
dóng tien.
Côn vë dát càt, thi cù moi sô’ dóng mot dông bac (I $00)
vë tien qua bô « mention ou mutation au dia bô » bât kÿlà
-
tà nào, hoôe tô-co, tà bàn, tà giao, tà cho, tà tuang-phân,
tà mua dât dâu già tai Toa vân .... vân ....
Nhu tïnh nào không có sa Bach - Phàn thi dóng bàch-
pihàn tai Tòa-bo và câi bô cuôc bô luôn cüng tai dó.
 — 41 —
Tòa-Bó làm giáy dong klio (Ordre de recette) ròi mình
-cam to’ giáy áy dem den kho dóng bac. Khi dóng bac ròi,
kho-bac cho bién-lai ròi dem bién-lai áy ve Tóa-bo trinli
xin lanh cái tó- cüa minh cai bó dó ra.

Thué àn gia tai

Nói ra tiëng thué àn gia-tài thè phàn nhiëu dòng-bào

chúng ta láy làm la vô cùng.
Thuôr giô hê cha-me, ông-bà cô GÛa, chirng cliè't ròi thi
gia tài sir sang dê lai cho con cháu, áy là lé thircmg, cir
viêc cbia nhau, phàn ai náy an, dóng thnë ruông dát ghe-
eô ròi thôi, chó- có dàu lai lânh phàn gia tài, hoac cha
me, óng-bà de lai cho con cháu, chòng de lai cho vo- mà
phai dóng thué mói du’O’c lnrang là bao giò\
Nhu'ng mà « thué an gia tài » dày, da có ban-hành ben ta,
tu* nam 1921 dén giò-; chiéu theo chi-du de ngày 26 Octobre
1920, ban-hành qua thuóc-dia. do Lò’i-Nghi de ngày 19
Avril 1921 so 1278, Quan-Bào trircmg 754. Timé áy duy có
ngirói Trung-Hué và ngiròi niró-c da tráng bi dánh thué
mà thôi, con Annam ta thì chira có bi dánh thué áy.
Ba máy nàm qua ròi dây tai Nghi-Viên Quâng-hat, có
lâm phen dem vu Thué-ân-gia-tài « nói trên dây ra mà
bàn tinh thâu luôn và nguài Annam tà nua, nhirng mà
phàn nhiëu Nghi-Viên quâng-hat con dang bàn tinh, nên
chira thi-hành dang dó thôi.
Theo ÿ tôi tuong khoâng « Thué-ân-gia-tài » mà sê thâu
ngit-ài Annam ta dây, chac châng sô’m thi muôn cüng
không khôi, nên luôn dây, tôi xin trirng ra truác cho
4ong-bào ta liiêu sac thué này, tircmg cüng là mot dieu
€0 ich cho dòng-bào, nên biét trirôc vë câch thâu « Thé-
àn-gia-tài » tlieo dirong thôi dây vây.
CÂCH THÛC THÂU THUE ÁN GIA TÀI
Thué an gia tài duy có máy so- Bâeh-Phàn diroc phép
Ihâu mà thôi.
’• » > >
> , i • ;
• - . ,
 - 42

Xin dúng mót qui (là ba tháng) thi quan sô Bách-phan có

goi cho may quan chu tînh mà hôi coi trong 3 tháng dâ qua
ròi do trong tînh cô ngirô’i khâch-trii nào chët va ngirôi
nirôc da tráng nào chët, mà có gia tài sir sang không ?
Thi quan chu tînh hôi lai quân, tông-làng và càc Bang-
tnrông.— Chirng duoc may chô này trâ lôi roi, thi quan
chu tînh trâ lôi cho quan Sô’ Bàch-Phân rô, và kë dô cô
cho quan Bàch-Phân hiêu luôn tên ho ngirôi chët, ngirôi
nirôc nào, gia tài dê lai cho ai an, tên gì ô dâu, gia tài
moi mon dàng là bao nhiêu, ruông virón tri già tir sô’.
Khi quan Sô Bàch-Phân duoc tin ây thi viët tràt dôi
-

ngu’ôi diroc hiróng gia tài dô, dën tai sô’ Bàch-Phân mà
làm tô khai gia tài ây roi kÿ tên.
Kë dô quan Bàch-Phân sê thàu thué ân-gia-tài, (cua
ngirôi Trung-hué và ngirói da tráng) nhir vày :
Dirôi 200$ 00 (tha không thâu thuë).
lo Cha me, ver chòng :— Tir 200$ 00 tôi 2.000$00 thi thâu
0.50 /. tir 2000 $ 00 tôi 10.000 $00 thi thâu 1%; tir
10.000 $ 00 sâp lên thi thâu 2*/.

2° Anh em, chi em: Tir 200 $ 00 tôi 2.000 $ 00 thi thâu
—
T/.; tir 2000 $ 00 tôi 10 000$ 00 thi thàu 2.50%; tir
10.000 $ 00 sâp lên thi thàu 5 /.
3° Bà con xa hern nüa hay là không hà con. — Tir 200$ 00
tôi 2000$ 00 thi thàu 4*/. ; tir 2000 $ 00 tôi I0.000$00thi
thàu 9’/. ; tir 10.000 $ 00 sâp lên thi thàu 15°/
0
Nhfrng già tài nào mà già dàng dirôi 500$00, thuôc vë
bà con trong so 1 và sô 2 trên dây thi tha thuë.
Phgt tre ngày. — Sàu tháng kê tir ngày ngirôi cô gia-tài
«y chët, trong coi Bông-Phàp.
Côn mot nam kê tir ngày ngirôi cô gia tài ây chët, ngoài
Bông-Phàp.
Vi nhu’ ngirôi chët mà cô dât virón nhà cira phô xà
trong nirô’c Nam ta, mà chët trong nirôc Nam ta thi tir
ngày chët dëm cho dû 6 tháng, mà dën khai dông thuë ây,
thi ngirôi hirômg gia tài dô khôi bi phat. Vi nhir vë tàu
 — 44 —
Vi vày ma dò dén nay Quan Bàch-Phàn mói dem
tù*
mac luàt phat ve tò* giay mua bàn vàn . . . vàn . tliuóc
. .
dàt cát ma dan già hay là không dìing già.
Cách làm rat ngay thaitg va công bình 'vô cùng, là
nhu’ vày :
Quan Bàch-Phàn xin càc quan chu tình cho ngài ro già
hire trung tù’ hang dàt cat tùy theo mói làng trong tinli.
Khi ngài dime tò’ tri già dàt cua càc tình ròi, thì ngài
de trong ser dò, chìrng ai dem tò giay dën dóng bàch-phàn
nhu* già mua bàn diing tbeo dó thì thói, con nhu* trong tò
re hon già tri cûa quan chu tình, thì quan so* Bàch-Phàn
elio chu mua hay và cat nghïa cho biët rang: luàt dinh
thàu theo già dàng, chó* châng pliai già bàn : Nhu* chu mua
nghe hieu ròi bang long thêm già, thì viët them tiëp theo
trong tò dò, chu mua kv tèli nói rang : « dàt này tuy mua
1.000 $00 mà thièt dàng già là 1500 $ 00.—Quan Bàcli-
Pkàn thàu theo lòi khai 1500 $ 00 thì tò* này khòi hi phat
ve ngày sau.
Con ngu'ò’i nào nói rang : Không, tôi mua bao uhiêu, tôi
dóng bao nhiêu theo trong tò giày » — hay là nói : « Dàt
ày già that y theo trong tò mua bàn dó. »
— thì quan
Bàch-Phan cung không nói chi, dóng bàch-phàn theo già
trong tò*.

Chù’iig dóng bàch-phàn ròi, thì Quan Bàch-Phàn, lày theo

trong tò giày cua ngiròi ày ròi gò*i hói Quan Chu tình ve
già-dàng cüa ser dàt dó — Dime quan tïnh tra lòi ròi, nhu*
.
thièt già y theo trong tò* thì thói, con vi nhu* trong tò
1.000 $ 00 mà tò tra lòi cûa quan chû-tînh nói dàt ày già
dàng là 1500 $ 00 thì quan Bàch-Phàn tình so tròi 500 $ 00
và so phat quà ngày nüa. Con nëu tri ra càdì dàu già thì
càng bi phat nang hon càdì không dúng già.
•Luàt dà dinli thàu theo già dáng cüa dàt càt, chò châng
phái thàu theo già bàn, là pliai vày. Nëu nói theo ÿ mình
tirò*ng rang : thàu tien bàch-phàn theo già bàn, ròi thoan
nhu* tò tu*ong-phàn, tò cho, tò giao, tò dòi, dàu nào có
già bàn, ròi làm sao ? Bò i vày nèn may tò ày là phái tri
già mà thàu tien bàch-phàn vày.
 45 —
—
Áy dó vë khoáng phat bách-phan tó giáy, má phan nhiëu
dòng-bào chúng ta dang lày làm la dày, là theo y nhir ùi 1

tôi dà cat nghïa triwc day thôi.

TO’ THAY MAT VE VIÊC KIÊN TH ITA

Tô thay mat
-

Ngir&i cho phép : o làng

•
long •
. .
hat
Ngir&i dáng thay mât o làng

hat
:
tông
...
Tôi là bang long làm tir
này ch« phép tèn thay mat cho
.
tôi vë vu kiên sô tên tôi
kiên tên. tai tòa
.
Tèn diroc phép kÿ tên thé
cho tôi càc tô'-giày hay là doi nai dëu chi vë vu kiên nàv,
diroc phép cho biên-lai lânh bac con dir, hoac lânh so chia
chi thuòc vë ciia tèi trong vu kiên này.
Cho dirge chac chán vë sir thay mat này nên tôi nróc
làng so tai thi nhan làm bang.
Nay to’ thay mat.
Làm tai làng ngày
Ngir&i d&ng thay mat : Ngirfri cho phép :

Làng chi’rng rang ngirò’i cho phép thay mat kÿ tên

trrró’c mat làng ehúng tôi

'1erthay mâtnaydông bèng-khoàng : î$00—Neu Langsa hay là dàn

tây mà cô an chiù trong ter nay hoac cho phép hety là dáng thay mat
thi dông bang-khoàng: 1$20—Côn làng thi tùg theo uiêc, neu không can
cho lâm thi khôi làng nhàn, mà dáng bang-khoàng cüng dircrc vgy.
Nhir làm tô thay mât theo Langsa thi khôi làng nhàn.
 46

Nëu tiêm'buòn bán cuci ngicài khách thi bang-truông nhân chúng,
cung dirçrc hag là Xá-trirong cung ducrc vâg. Vê dóng bâng-khoàng
thi so tien inh nhir tru&c kia 1 $ 00.
Con cách dqt dé trong tà thì tùy theo chuyén cùa mìnli mù sud dòi,
nhvtng phai noi theo nâo trên dâg dirçrc coi cho rành rè.
 _ 47 —
T à BA1-NÀI

Tà bài-nai
4»
 — 48
TO’ BAI-NAI YÈ CHUYÈN XÍCH MÍCH NHAU

Ta bài nai

So tien âônq bctng-khoàng nhtr mag tà triróc, con cách làm tò-giay
curig pkâi tùg theo viêc cûa mình mà dat de them bàt. Heu chuyên
không can lam thì khôi làng nhân mà cà chuyên dùng hoqc nap cho
toc. thì dóng bung-khoáng cûng dirçrc way.
 là TÔNG-CHI DügC NAP VE VU KIÊN THUA
HAY DÙNG CHUYËN CHI KHÁC.

Tà tông-chi
Nguô'i âùng khai : ô’ làng tòng
. . . . . .
hat . .
.
Nguyèn tòi có kièn veri tên
long . . . hat . . . vë vu .
. . .
ô’ làng
uên tôi làm tà
....
May khai tông-chi cûa ông nói tôi nhir d-irài dây :

Lê-vân X
-— : o
Cho dirçrc chac chan ve sir khai tông-chi này nên tôi cô
xin ba ô»g kÿ lâo kÿ tèn chirng châc cho tôi nhir sau này :
Nay tà tông-chi.
Làm bon tai làng ngày
. . . . .
Ngir&i dùng khai :
.
Í lo Lè-vân X.
.
tuoi, A làng
. . . .
Kÿ lào chirng ehae 20 Tràn-vân-X. tuoi, a làng . .
. .
(
3o Nguyên-vân-X. tuoi, à làng
. .
Làng cluing tôi chirng ràng ba ông kÿ-lâo và ngirài khai
tông-chi này deu cô kÿ tèn triróc màt làng chúng tôi.

Bong bàng-khoàng 1 $00 — Cdch làm tông-chi kiea nug làm de coi
de hiìhi, làm tông-chi bât tir chi ông nào dùng bo mù nag minh muon
khuira kièn dày roixtiong cho tà'i lùp dirorng dirng ra kien, cher châng
can làm lênniïa hay là làm xnong mca vô ich : « A lit den tld chet con
trung thì còn song.»
— 50 —
 51
—
TO XI N SUA Ci IO SÀI TRONO TO NÀO
MÀ MÌNH LÀM TRO MG A Y CÓ TRÀT, CO LOI

Tòj sira chò sài

Sgirìri xin stia chò sài :

ó' làng
. .
long hat
. , . . .

Nguyén tòi ten eó bàn elio tên

. . . .
ô’ làng tong hat
. . . . . • . . .

Mòt so ruông và mot sa virón, to’ làrn ngày . .

eó
<lóng bàch-phàn ngày folio
... . . . .
case . . . .
volume
1.— Só’ virón l h G0a 00r so dia-bò 159.
Nay xin sua lai nhu* vav :
1.— So’ virón l h 00a00c só dia—bò 150.
loa lac tai làng . . .
tong .
. . .
liat chò’ cliang pliai so 159 mà tòi viét Ion
. .
Iron g tà ban nói triróe dò.
Sir scia so dia-bò sài này cliác eháu nên eó làng só’ tai
rthàn tliièt làm bang.
Nay tò’.
Làm ba bón tai làng .
ngày
.
. . .
hii imi die ri g xin sir a :

Làng cluing tòi clnrng rang trong bò.d en làng cluing tòi
ve só’ virón L'OOaOO0 . cua tên .* dirng bò tcong
. .
làng thièt là so 159 chò’ cluing pliai só 159.

lo- sica chò sài dóng bàng-khodng 1 §00 —Làm ba boa, làng sà lai min
mgt bon, con fieni dea quan dóng bàng-khodng bai bon — Khi nào làm.
lò' chi chi mà trong ter co njiac tò- giiiij nào triedre Ibi pimi có nói tir ìig
có dóng bdch-phan ngàg. nào uà làm tù ngàij nào?
 — 52 _
CÜNG TO XIN S O’A CHÔ SÁI

Tà xin sûra chô sài

Ngirùi dirng xin s ira :

o làng tông liât

Nguyèn ngày. tòi có làm tò co cho tèn.
. . . .
. .
m(>t so ruông h a 00c, có
50 dóng l . .
bách - phân
..

tai. . .
ngày. .
folio. . . case
. . .
volume. trong t(V nói trèn dày viët tèn toi là Nguyên-
. .
hfru-X.
.

Nay tòi xin sua lai inh trong dia-bô l’a Nguyêh-vàn-X.
.
cbô' chang phài tèn Nguyên-hfru-X. nhu* trong tó’ co nói
.
triróc dó.
Sir sfra này chàc-chân nèn tòi có riróe làng so’ tai nhàn
thièt làm bang.
Nay to’.
Làm ba bon tai làng ngày
ISigir&i dimg xin sua,

Làng>chiing tòi chirng rang tèn Nguyèn-vàn-X có drrng;

bò mòt só’ ruong 1 L50 a 00c so dja-bò 161 troiag làng chiing,
tòi, chó’ chang phài tèn Nguyen-hfmi-X.

Tà sìra chô sai bat kij là ve chayen mìo d'cu ctcng bàng-khoàng 1$00‘
và làm ba ben inh nhau.— Lai khi nào có nhàc chi là nào iriràc
thì phài de ngày làm tir và cài ngày dóng bàng-khoàng cua cui là
minh nhàc dó.
Cài tèn ho ihiràng hay trai ràm, là tai lúe chira dóng giàg thue than
mà hoge làuti dirac ph'àn un Ihì de « Van », rai ke Ion ten lày giây
thue than lai sua « Hira », nèn tai vói y roi lúe làm tà eo coi theo gitfy
thue « llTru »; bài the nèn Ihitàng hay InV là vày dó.
 53 —

TO’ KHAI CÛA CHÚ’NG HOÁC THÁY CHUYÊN CHI DÓ

Tà khai

Ngiicri dùng khai :

ó’ làng
tong . . ,
hat
Nguyèn ngày tòi có dën thâm tên . . .
. . . .
tai làng diro’ng khi nói chuyên thì tháy tên
có dën nói vë chuyên và có dira ra mot
. . . . . .
so bac là mà tra elio tên
Sir cliác chán rô rang nên toi làm tò’ khai này làm bang.
Nay khai.

Làm tai làng ngày

Ngie&i düng khai

Cdi nâo là khai nay làm ra dây là có ÿ cho biet edi the làm vây,
eh& oôii kh>ai là tùy chuyên cua minh mà làm.
Con d'óng batig-khocmg thì moi là
$00—Nhir chuyên thuge vë cua
1
nguài dân Langsa thì dóng blíng-khoáng 1 $ 20.
Làm ra may bon hay là làng nhân thì tùy theo vièc cua minh dân dùng.
 54
—

Khi dóng banq-khoàng tà xin kg này neu trong là kg dày mình nói
rang « muon miêng » thì khói dam tà mirón ra, con nhir nói « tòi có
miràn mót con trâu » thì phài dam là mirón ra coi có dóng bùch-
phan khòng, nhir tà mirón khòng có dóng bàcb-plmn thì phài dóng
mot lirorc vói là kg này, mà là mirón phài bi phat qua 60 ngày. Tà
mirón dóng hai cut mót tram, con phat cung vày. Tà kìj dóng 1 $ 00—
nhir thuòc ve cua ngirài dàn Langsa f hì dóng 1 $ 20 — Nhir ve chuyén
chi khàc thì tùy Iheo chuyén cua mình mà dqt-dì trong là, cung chàng
ncn nói dong-dùi mà lìmi cho khó hieu.
 TÒ' KŸ VE CHU YÈN NO' NÂN

tôt xin kÿ
Ngu&i thiën no' : o làng . . . .
ton g hat
Nguyen tòi cô thieu cua tèn o làng . .
hat mot sô bac von là ( $ )
. . . . . . . . •
giao den ngày thi trâ tàt loi von là . . — . •

....
. .
mà nay tòi lo khòng kip, nèn tòi làm tò’ này xin kÿ vói
chu no cho dën ngày thì pliai tra y lòi von
trong so thieu.
Nëu ngày kÿ này mà khòng cò tra thì chu ng là
.
dupe kièn tòi thi-hành, giam thàu theo luàt.
Nay to’ kÿ.
Làm tai làng
.... ngày
Ngir&i (hìng xin kij,

Nen cài tà kij này mà buòc phài dóng bang-khoàng divoc nap cho Tóa
thi cùc giây ng cung phài dóng bàch-ph'ân mòt Urge hay là dà dóng
bàch-ph'ân trir&c r'ói.
Con tà kÿ vê ng min thì tùy theo chuyen cua nùnh và lài cua nguài
chu ng hira chiù mà dgt de trong tà — dóng bung-khodng thì ì$00;
 — 56
TO HITA BAN VE DÒ VÂT DUNG

lo hiía bán

Ngiròi lv'ra bán : buòn bán

tai làng tòng
hat

ô*
Tôi bang long làm
làng
1°
to’ nay
tong
Mot cái tu sát hièu «
búa bán cho tên
hat
....
. . . .

. . . »
2° Mot bô ngiia gô cây ba tâm
. .

cbo tèn
....
Hiia nôi ngày

Nè'u ngày ay mà
già là . .
thi phâi làm
.
(
tòi khòng làm to’ doan mai chi ngliia
$ )
to’ bán dú’t

không giù' lòi hira triróc dày thì tôi phâi chiù thièt hai cho
chü mua là ... so bac . . .
Cho diro’C chác chan ve su- bán dò nây nên tòi làm tò*
hua dày làm bang.
Nay to’ hna
Làm to’ tai làng .... ngày ....
Ngir&i hira bdn
y

Neu &òn mónchi luca bán nica them vô chô chiïm chám dô—T& hua
bán thì dóng bang- khoáng 1 $ 00— Con làng nhân thi ttc y hai dàng.
 — 57 —

Ta hùa bán có làng nhân hay không thi tùy theo hai dàng— Con
dóng bang-khoá'ng 1$ 0§ là oí tà là* nàg có mot minh dàng bán kg
tên mà thôi.
Neu hai dàng deaeô kg tên thi phâi dóng bàch-phàn 5.50•/. theo
nhic tà bán dût vâg.
 58 —

Terrìàij làm ba bon, làng nhàn và ngiròi trong ho phài chimg choc
trong t&, (hoge ben noi, hone ben ngogit còn dóng bang-khoàng ; 1%00*
 50 —

Ngwcri lâp là chúc-ngón: ô* làng

. . . . . . . .
tong hat
Nguyen tòi là
. . .
. .
va
. .
toi
diroc ba dira con, hai dira trai tèa
là
... có ha sanh
mot
dira gài tên
Lai va chòng tòi có tao-làp ra gia vieil dien sang nhir
duòi dây:
lo Virón
toa-lac lai làng
ruòng cong cluing, cluing
A
.
tòng
. . .
hat
.
....
. . .
mail

2o Virón ruòng cong cluing, chini g man

. . .
toa-lac tai làng B tong hat
. . . . . . . .

3° Mòt chi nhà nën dût phong-tô, ba can hai chai

có lillà bep, hai cài vira lúa, và dò than vàt trong nhà, vàng
bac và càc no' elio va}r
.

Nay tòi tuy tuoi cao mà tri hoà con du, không làn-lò
chi, lai muón rang ngày sau con tòi khòi sanh dëu tranli
giành nhau mà hóa ra tlura kièn vói nhau, nèn tòi làp tò'
cluic-ngón nay mà chia gia tài sir sang tòi, dàu dò có phàn,
khi nào tòi diet ròi, làm dû tuàn-tir theo phép, thì va toi
pliai lay theo tò’ chúc ngôn nay mà lâp tò tirong phàn ra,
-

y nhir loi chúc-ngón, chó' chang diroc sai cliay — Nëu rui
vo toi chët triroc khi làm tò' tirong-phân, thì con tôi pliai
noi lây tò’ chúc-ngón nay mà làm y theo nhir vày :
I. — Nhà eira, glie-cò, dò-dat trong nhà và chiëc ra ruòng
và virón mau mà làp phàn Hirong-Hoa, vo’ tòi là
. .
cai-quàng coi phung tir òng bà, ngày nào vo’
tòi có qua dòri ròi thì phàn Hirong-Hòa ay giao cho thang
con trai lò’n tòi tên coi cai-quàng thè cho
me nò, thoàn nhir nò diet thì trong ho làp tò’ Hiro’ng-Hòa
giao cho dira kë dò.
 60 —

II. —
May dira con, moi phàn dëu nhau, hoâc ruông
virô’n, hoac vàng bac, hoac giày nç>’ cüng vây :
III. — Cho em ruôt tôi tên mot so bac là
( $ ) và cho tên dày-tô’ tôi tên mot
. . . . . . .
so bac là . . ( $ ) thirông no trung tin cùng tôi dà lâu.
Cho diroc ch'ác-chán vë su* chûc-ngôn nàv nên tôi cô
mò’i ngirô’i trong ho tôi dên làm chirng cho tôi và tôi cô
rirô’c làng sô’ tai nliân thiçt làm bang.
Nay tò’ chúc-ngón.

Nào tòr nay làm ra dây là chi cho blet càch thirc vây vây dò
. .
thôi, chù pliai tùng lheo chuyên nhà cua minh mà thêm bât — N eu
mây ngirài già qud 60 tuoi muon, lìim t& chúc-ngón triróc khi làm
tó chùc ngôn nên den xin quan th'ây thuóc chirng cho rang cou
du tri khôn roi së làm thi tôt hom het, roi nói trong tàr rang
« cô quan th'ây coi mgeh, tó chirng sô mây, ngày nào, rang du
tri khôn.
Tà chúc-ngón dóng bâng-khoàng trong khàng nguôilàm tó chúc-ngón
diet, nca quà 30 ngày thi phat 2 §00 — dóng bang-khoáng 1 $ 00—Côn
nhir muon dóng bâng-khoàng khi minh côn song thi làm dan xin cho
phép minh dóng ngày nay— Dan ây kêu là ; Rêqivsilion.
 61
—

Chùng tòi là : nguòi trong ho chirng chac

. .
rang bà chet tuyèt tir khòng cò con trai, con gài
. .
nào hët duy có mòt mình tèn là chàu kèu bang
. .
cò ruòt mà thòi.
 62
—

Làng chúng tôi chirng rang bà

tj'ong làng chúng tôi mot sir virón
. ...
....
co di'mg bô
mau y nlnr
d-ia-bô so
.
và chirng rang ngirô’i Irong ho và n gir où
.
xin câichành dëu cô kÿ tên và diëm chï trong tô’ này.

Cluing tôi diro’ng niên làng chúng rang

. .
bà
. . .
mâu, so dia-bô
....
cô dirng bô trong làng chúng tôi ruông
.

A/itr agirai cô hag là dì chët không con, mà cô chdii nhieu thi may
chàa het Ihày dea có gagé a àa dàt viran càa cô dê lai do « tày theo
.
chupen mà them bat troag là—hogc cô 3 dua chdu thi ba dira dea
dirag troag tir nói xin cai-cháah : v'ê tèa ba dira Ihì nói ; cluing tôi là. »
Nâo tir nag biêu làm bon bon, là tgi viràn ruông agirai cô dirng ahàm
liai làng. aèn phài làm va boa bon, moi làng earn moi bon chàp chieu
eòa hai bon dem dea gima dóng bang-khoáng.
Con ve làng thi-chirng thi làng tini a hir I chirng châc bà dg có dirng bo
viran mag mail mag sào trong làng và chirng cho agirai troag ho và
agirai xin câi chành cô kg tèa tnrác mat làng mà thôi, chá làng làm
sao lúea dirge chi toc ciia agirai troag làng cho hët, dug có kg lào troag
ho bict mà thôi, nén làng chirng nhir vàg dà phép.
Lai làng thir ahi thì chirng dug có ruông mày mau mdg sào ciia bà
dg dirng bô g nhir dia-bô mà thôi, chá ciing không biët chi, pimi và
cung chang thdg agirai trong ho và agirai xin cui chành kg tèa tnrác
mal, là bai kg tèa tnrác mat làng thir nhirt roi, nén làng ihir ahi chirng
nhir vàg là phài roi.
-Dóng bàng-khoàng ! % 01).
 63
—
 •
ngày
Ngiròi làp hirong-hôa

Làng chúng tôi chirng rang ông

....
cô dirng bô

bô và mot so ruông
....
trong làng cluing toi mot so virón . . mou.
mâu .
.
. so dia-
so dia-bô . .
và chirng rang ông áy cô kÿ tên trong tò này tru'ôc mat
làng chiing tôi.

Tò hip hiromg-hoa làm ba bon. Cdch dât-de trong ter thi tùy thea
chayen cua minh mà thèm bât, nhirng mà chàng nèn nói dong dài lam
cho khó hi'eii.
Bâhg bàng-khoàng 1 $ 00 moi tò.
 65

TO' XIN HÛY HÜO’NG-HOA

Làng cluing tòi chirng rang òng

....
kÿ tên trong tò’ này trimc mat làng cluing toi.
có

Bóny bang-khoáng cîîng t $ 00 — Con trong ho có kÿ tên hai] là không

cung âiroc. Neu ngir&i dieng hirg hiromg-hôa già quá 60 tuoi thi nên
làm theophép chi tric&c dày, tot hom.
 - 66 —
TO’ GIAO PHÀN HÜO’NG-HÜA CHO NGU’Ò'I KHÁC

Làng chúng tói chirng rang hai dàng dëu có kÿ tên trong
tò’ này tnrô’C mat làng chúng tôi :

(Í) Phài nói lai cà nào mà mình khòng the cai-quâng huamg-hoà
mra. Con dóng bang-khoáng 1 $00— Nëu có ngirò'i trong ho chirng cho
hai dàng thì càng tot.
 67

'NHÜ’NG THO’-TÙ’ BA r KŸ CH U YÈN CHI—YÍ N HU’ VA Y

Yinhlong, le .
. .
<t)
TriR)c trong kinh thâm sau này toi
xin nói cho chii rô :
Hôm ngày.
dm biët vë sir
...
. . .
toi có den tai nhà chii ma nói elio
nhirng ma rui tôi không gap chii
ó- nhà mà bàn tinh coi le nào cho biët.
Nèn nay tôi viët tlio’ này nói hët moi dieu cho chú biët
xin .... Nay Ilio-.

Kyr tên
. . .

(/) Cài nâo lha nay là có y làm cho biet : nhir tha bat kÿ là chuyên
chi, neu có càn-ich cho mình hoac nap cho Tòa, hoac nap vê vu tra-
jcét chi chi thì dóng bàng-khoóng mói cdi tha /$00 và phài có gan con
niem tùy theo tò-giày l&n nhó.
Ihuàng thuòng tà-giày chi mà dóng bàng-khoóng, nen không có con
nièm thi se bi phat con niêm, nhirng trìc ra thor-tìv và giày-thép th^
khói bi phat con nièm, boi tha và giày-thép là thie không có buoc phài
có gan con niêm.» Lettres missives.»
Ay vày neu mình cóchuyèn can dùng mà nap cho hhà-niràc thì gan
•icon nièm rói dcm den Quan dóng bàng-khoóng, chìvng ày quan ttiy con
dàu aia quan mà huy con nièm cho mình, chà changphài mình hiiy dòli.
 - -68

VE CÁC THÚ GIÂY-THÉP, VÍ NHU’ VA Y

(iiay thép

a)
Búra {() Juillet tòi sé dên mà ban
Unii vê sô no cüa tòi thiêu chu do.
-

Nguyén-yan-X.

(2)
Toi chu gach dên tai
sè cho ghe
ben chu là ngày inông támtháng này.

Trân-van-X.

(J) Bat kg là giây thép vê chugçn chi hoqc chu quoc-ngu hag là chu
Langsa dên dóng bdng-khoávg duae hei.
Moi cdi già ¡ thép phài gan con niém 0 $ 20 con dóng bàng-khoémff
1 $ 00
Giày thép mà phài gan con niém và dóng bàng-khodng là khi nào
kièn thua buóc phài nqp giàg-thép làm bung.
 69 —

Toa facture » viet bang chu Langsa hag Quoc-ngu tùg g miuh. Khi
*
nào dôi không trâ minh muon kiên den Tòa thl dóng bang-khoáng
1 $00 và gàn con nièm neu so bac trèn 5 $00, con tren 10 $ 00 thì phài

gan thêm mot con nièm bièn-lai 0 05. Con nhir không cò ra su kiên
3>

tkì khôi gan con nièm 0$W hag là 0$W tùg theo toa lân hag nhô (Tim
bre de dimension), châ con niêm biên-lai neu qnà 10 $ 00 thì phài có
gân luôn luôn bat kg có kiên thira hag không. (Timbre de quittance).
 BON SAO TRONO. SÔ CÀI VE YIÈC BUÔN BÁN

¡Jón sao troni) sò Cài

Bon sao trong sô cài nhàm là so

tèn
. . .
thiëu tieni
1° Ngày 12 thàtig 8 nani
... . . .
nani . . -
ve tien mua hàng-hóa..
tèn
.
mua . . thiéu hai cliuc dòng
2 n Ngày 16 tliàng 10 nani
. .
. .

tèn . . .
. .

... 20 $ 00

mua. . . thiëu mòt tram dòng. . . 100 00

3° Ngày 20 tliàng 11 nani
.
mua . . thiëu bon cime dòng
Cong
.
tèli . . .
... 40 00

160 $ 00
Cong chung hët tliay tir tò’ so trong . . . . .
. .
euón sò cài nani ve cua tèn
mua hàng-hóa thiëu là mòt tram sàu cliuc dòng (160 $ 00)-
Sao y theo sò cài.

le
Chu tieni hièu
.... . . .

Nao nay kèu là boti sao trong so cài (Relevé de compie). Khi nào
agirai ta mua hàng hóa cua mình (mua bien, sô) màdòi hoài không tra
buòc mình phàikièn,lhì lag cnon sô cài coi tù so mày tèn dò thiëu mình
roi bièn ra giàg trang, càdì trun nhir tren dàg, ngày thdng ndm tèn gì
thiëu, mua món chi, roi cong chung lai, chu tièm nhàn con dàu tieni
và kg tèn. Ke dó gan con nièin tùg theo thaàc tàt chi triràc kia ve con
nièm làm tà-giàg, huy con nièm theo plièp, roi dem dea quali dòng
bàng-khodng; 1 $ 00, nap cho Tòa mà kièn, chà con so coi mac buòn bàn
có the nào nap cho Tòa du-gc, lai nhu bon sao mà bang chir tàu thì
phài có thòng ngòn him thè dicli ra chir quoc-ngù, truâc khi dòng
bàng-khoàng.
 — 71

Conformément aux articles 3-4 7 et 9 du decrét du 27

Février 1892, pour exploiter une Commerce de . . .
au village de canton province

Caí nao ta khai trên dàg là làm ve so tihiêu agirai dirag khai, hoâc nam
ba agirai hùn baôa búa, roi d'êa dirag ra khai câ. heu ahir mot agirai
dimg khai thì sFra lai. Nao ta a'âg thiràag Aaaam uà agirai tàu hay
 -Tl —
dùng lain; neu nguài Annam ve khoàng nhân «himg thì làng s& tai
nhân (mot mình Xa-Iruang thì da).
Còrinhu nguài tàu thì ve ph'ân Bang-Truàng nhân chùng.
N. B ; Luôn dày tói xin nói nhung dieu tòi dà có làm vè cdi tà khai
udy :
Làm ter roi kÿ tên, thi nhân nhu trên dây (làm hai bon) cam den
quan dóng bàng-khoâng 1 $ 20, khi dóng bang-khoáiig roi thì ehm hai
bon dy dam den quan Luc-Su tai tòa, ke dó quan Luc-Su dem vô só
cüa phông Luc-Su, bieu nguài khaivô kÿ tênvô sôdy, và phâi có dóng
bon dong may cát ve tien ton phi, âoqn quan Luc~Su giù lai mot bôn
tà khai, trâ lai cho minh mot bôn, trong bôn tra lai thì có de sd hiéu
rang minh dùng khai mer cura buòn bán tai phòng Luc-su nhàm so
may, roi minh phâi cam bon dy dem nap cho quan chu tlnh thi roi
viêc. {làm khai bang giay tin -chî).
Con khi nào rr.inh không buòn bán mm thi cüng phâi làm khai (nâo
ke dây) roi làm ede công chuyên cung nhtc khai ma cua vây.
 73 —

Khi nào thôi dep tiêm thi làm edi nâo nay. Keu là khai thôi buòn
hán dông bàng-khodng cüng 1 $ 20, con edeh di dïrng den quan thi
cûng nhir h'ôi khai mo• cira buòn bdn vây.
 tèn ho, nghê nghièp và chô a nlnr mot tîim Yët-Thi hay nhieu
tam thi sîralày nào nay uà treo tam Yël-Thi chô nào thl nói cho triing,
lai uè và viët chir hoac hinh lain Yet-Thi hot xoài hay vuôn. Trong
tam Yet-Thi nói chi thi pliai biên du.
Neu b'ê dài, b'ê ngan mà nhcrn trên mçt thirâc vuôn thi phai dóng
0$80 moi tam, còli dirai mot thiràc vuôn thi dóng 0$ 40 (nhir 4 tam
mà treo 4 chô phi chi rô 4 chô treo dó), con muon hieu chi ima thi coi
chô con niêm Yët-Thi thi rô.
 75 —

TO’ BÁN DÛT THÀU-BÒ HAY LOÀI-VÀT CHI KHÁC

To* bán dirt trâu và bò
Ngir&i bán :
tông
.
Ngu&i mua :
. . ....
hat
ó- làng

o’ làng
tòng hat
. . . . . .
Nay tòi bang long làm to’ này bán dirt elio tèn
. . .
hai con tràu và bò nhir du'ó’i dày :
. . . .
I o Mot con tràu dire tèa ....
(vai 2) — dui san 2 — dàu 2 )
6 xoày, so bài-chi

. . . .

....
2° Mòt con bò cái sác vàn g tèli
bài chi (dàu 2
— vai
....
2)
4 xoày, so

Nguyèn tràu bò này cita tòi tao mai dirng bò tai làng
tòng hat
. . . . . . . . .
Tèn bang long mua hai con tràu và bò bien
. . .
già là mòt tram dòng bac (100 $(>0).
Clio dirne chac chán ve sir bán này nén tòi có riròc
làng sò’ tai nliàn thièt làm bang, hàu elio chù mua là
den tinh dòng bàch-phàn cai bò làm chu
tràu và bò nói tnró’c dày. Nèu ngày sau ai ra ngàn cang
ve sir bán này thi tòi là ngirò’i bán pliai bòi tluròng elio
cbíí mua càc ton phi. Nay to’.
Làm hai bòn tai . ngày
. . . .
Ngu&i bán :
. . .
Cluing tòi Hiro’iig-tliàn, Hiro’ng-hào và Xa-trirò'ng làng
deu ky tèn sau dày chirng rang tèn
có dirng bò tràu và bò này trong làng
.
cluing lòi, y nhir trong bò, và chirng rang tèn ày cókv tèn
trong to’ này trirò’c mat làng cluing tòi.

Hirong-tliàn :
....
Làng ....
ngày
Hwoiig-liào :
Xa-triròng :

Bai kij bau Ihù vàt thiv gì thì deu làm là nhir vàij nhirng mà dai so
bài-clu, tèn con thù vìi tèn ngirùi mua bàri vàn vàn
. . . ,
Con dòng bàch-pluin thì mot d'ông bac moi tram « i%».
 TO’ BAN TRÂU BÒ MÀ CO TRÙ* SO CO HÒI TRU’Ó’C

Tà bán dirt tràu bò

Ngu-òi bdn :
ò làng
1
tong
...
....... .... .... vg là
hat
.
dëu

liât
....
Ngiròri mua : v làng
Vo chòng chúng tôi dëu bang long làm tò’ nay bán dirt
1
tong . . .

cho tên mot con trâu và mot con bò chi

ra dirói dày :
I o Mòt con bò cài ....
.
4 xoày (vai 2
. .
— dùi 2).
sác so bài-chi
. . . .

.
2° Mòt con tràu cài

. .
5 xoày (vai 2
. . .
— dùi 2 — bung 1).
sác
... so bài-chi

Nguyên trâu và bò này cûa tôi tên dirng bò

tai làng
... ...
cho chu mua là
lai ngày .
. .
tòi
. . . .
có co tràu bò này
to’ co dóng bàch-phàn ngày...,
so bac cÒ là Bon chuc dòng (40 $ 00).
Nay tòi bang long bán dût trâu bò trên dây là Tám chuc
dòng (80 $ 00) mà trù sô bac co (40 $ 00) con tra hiên bac
mat elio vg chòng tôi là Bon chuc dòng (40 $ 00).
Cho dirge chác chán vë su bàn tràu bò này nên tòi có
mài làng so- tai nhân thièt làm bang hàu chu mua dòn quau
dóng bàch-phàn cài chánh dùng bò làm chû lâu dài. Nëu
ngày sau có ai ngân càng vë su bán trâu bò này thì vg
chòng tôi dëu phâi bi bòi thiròng eho chu mua các tôn phi.
Chòng Nay tô.
Agirò-/ bàn :
Vg
.
Làng chúng tôi chúng rang tên có dúng bô
. . . .
trong làng chúng tôi trâu và bò nói trên dây sô bài ehi . .
và chúng rang vg chòng tên ay dëu có kÿ tên và
. . .
diêm chï triwc mat làng chúng tôi.
Nëu là co h'ôitriràc có dóng bdch-ph'ân thì ngày nay làm tà bán dirt
dây dirçrc phép trìr so tien bàch-phàn trong tà co hoi triràc, chi nghïa
ngày nay dóng bàch-phàn trong so W$00 thôil°/0 trong so W$00 là 0%M.
<Jòn nhir tà co ngày triràc, khôngcô dòng bàch-phàn thì ngày nay chang
nênnhac sir co ngày triràc, neunhâcsyr co ngày tnràc thì là co ay phâi
bi phgt bàch-phàn ve cài tre quá 60 ngày mà so phat ây không dirçrc
dirài 2 $00 chi njhia so phgt tré ngày phâi bat tir 2$00 sap lên.
 — li
li) CO TRÀU-BÒ HAY LÀ LOÀI-VÂT CHI KHÁC

Tà cô trâu

hat .... ...

Ngir&i cô trâu : à' làng
. . .
tông
. . .

Noiro-i ra bac cô : v làng . . .

tông
hat
. . . . . . .
Toi là bang long làm to này c6 cho tên -

mòt con trâu chi diró’i dây :

.
Mòt con trâu dire chini, 6 xoày so bài chi . . . (vai 2,
dùi 3, bung 1).
Nguyen trâu này cüa tôi tao mai dirng bô tai làng. . .

Nay tôi bang long co cho tên . . . . sô bac co là.

trâu thi vë . . . dùng, côn bac thì có lòà
.
moi
. .
...
.
là ( $ ) nhir ngày »ào tôi cô loi von
trâ dû thi chü cô làm to’ cho chuôc, dirge huy to’ cô này.
Cho dirge châc chán vë sir cô trâu này nên tôi cô rirô’c
làng nhàn thièt cho chu cô hàu lânh bâch-phàn, cirôc bô
làm chu tam, neu ngày sau cô ai ra ngân cang vë sir
cô trâu này thi tôi pliai chiù bòi tliucmg cho chu cô câc
iôn phi. Nay to’

Làm liai bôn tai làng . .

ngày
. .
. .

Ngit&i cô trâu : .
Làng cluing tôi chtrng rang tên cô dirng bô
. . .
trâu trong làng sô bài ehi y nhir trên dày và tên ày cô kÿ
tên trong to’ này trirdc mat làng chiing toi.

thir loài vàt nà lieu, cô thi làm nhir vày nhirng ruà tùy theo
Câc
chuyèncua minh mà thèm b&t trong tee. lien dóng bâch-phàn thi mot
phàn mot tram « l°/ 0 ». Côn nhir là cho, tà giao, là doi thi coi theo
may edi nâo tà ve dat cat sau dây mà làm. Tien bà*h-phàn cûng /°/o
nhir bdn cô loài »àt vày.
 — 78

Tà chuôc cung dóng bdch-phan moi phàn moi tram « i 0fo ». Nh& khì
nào có nhtÌc mot cài t& iiàj khàc thì phài có nói làm là ag ngày nào,
dóng bdch-phan ngày nào, ne a khóng có nói thì phai bi bai khdng
thdu bdch-phan.
 TÒ' BÁN NHÀ BANG CÂY LQ'P LÀ

Bóng bàch-phàn mot phàn moi tram «Í 0 Í 0 ». Nhir nhà này cüa minh
càt ra thì nói: « Nguyên nhà này cua f ôi sam ra». Con nhix minh mua
lai cua ai thi nói mà phâi cô nhac ngày mua vàngày dông bàch-phàn •
 80 —

j I o Chòng :
A g ft ài bán • ( 2o Vq :
. .
 81

Làng chúng tôi chirng rà ig nhà này bang cây dàu và

và chiïng rang ver chong tên ....

thao-lao, trai ngói, cat trên dàt cua tên

trong tô’ ban này trime mat làng chúng tôi.

dëu cg kÿ tên

Himng-Thân :

Hirong-Hào :

Xâ-tru’ô’ng :

Phhn nhiên Armati minh hay cât nhà bang cây r'ôi trai ngói, lai
any nhà áj thijij eia nay bin qua chu no. Theo luât thàu bcich-
phdn ve hang nhà nây thi mot phàn moi tram « l°/ » nhang mà tai
0
minh làm ter không rành re reên thaàng bi thâu theo dat cdt nam phàn
gradi moi tram «5.5%», bai minh hay nói hai tieng «Nhà ngói
và nhà là », ch& không cô cai ra chô rành rê, ngói mà cdt làm sao?
Theo tuât, bat kÿ nhà gì, neu tháo ra darre, không ha, không gay
« mafeon démontable » thi thàu tien bàch-ph'ân t°j 0 côn nha thào ra
ha-bê « Fctndalions » thi thàu tien bàch-phan theo nha dàt càt, chî
nghïa: nam phàn radi moi tram « 5.50% »
A y do, tà dây në’u. ai bân nhà bang cây trài ngói mà muon
dóng bdch-phân rê, chi nghïa mot phan moi tram « l°f0 » thi nên
noi theo cài nao trên dây mà làm tà thi trành khôi sa thièt hai
àu nay minh thaàng bi do.
 — 82 —
TO’ CHUÔC RUÔ N G HAY LÀVU'Ò’N

Tà chuôc cô luôn luôn phài làm ba bon. Con dóng bàch-phan thì
mot phàn moi tram «í"/o » và phài nh& nhdc ngàg dòng bdch-phòn tà
co nea nhu khòng có nhac fliì bi qnan btft tà chuôc nag.
CÁCTHtr BIÊN-LAl BA T KŸ BIÈ\ -LAI VÊ CHUYÊN CHI
T

Bien Lai

Xgirô'i cho bièn-lai : ô làng

-

'Nguyên tèn có mua ciia toi bon tram dong (400 $00)
. . . .
'Câv-dàu, cày thao-lao và hai muôn ngôi. Nay tèn ày
tra dû so 400 $00 cho tòi, nên toi làm bièn-lai này làm
.bang, và hûy so thiëu ày.
Nay bièn-lai
Tai ,ngày
Xg irai cho bien lai,

liaicái nao biên-lai nâg d'êu y an con niêm bièn-lai het. (coi theo
cho khoàng con niêm biên-lai thi rô). Con vè sir dóng bdch^phân là khi
nào sanh ra kiên thira mài có dóng bách-phan mà nap cho tóa. Ch&
cón con niêm bièn-lai thì phài có gân luán Inôn (dìin có kiên Hura
hag khèng).
 — 84 —
G1AY-N0’ CÁCH LÀM NHU DUÓ’I BAY :

Neu giâynçr mà muonkiên den tòa thi trirp'c khi vô dcrn deu phâf
,
donc] bàcli-ph'ân r'ôi m&i dirçrc vô don Nen giïiy nçr làm bang chu- tàu
thi tliông-ngôn hiru-thê dich ra m&i dông bàch-ph'ân (tien dich 0 $ 80“
moi tnrany). Il

Luàt thàu tien bàch - phân vê giàg nçr thi mot phàn moi tram 1

«Igo». côn neu gân thiëu con niêm hay là cô gân con niêm mà không
co hùy con niêm hay là không cô gân con niêm thi phgt mot phân: #
moi tram vê con niêm. . Jii

(Lâch phgt conniêm coi chô khoâng con niêm thuôc vê nçr nanthi ro).
 .... vg là
Ngirò'i vaij bac :
rîëu ô làng
. . . . . .
1

. .
tong hat
Tôi là
này vay cüa tên
hat
:

.
.

.
.
toi là :

.
vo’
.
so
.
dëu bang long làm giây
diën chü d' làng
bac von là
. .
(
...
$
tông
)
....
trong von ây lòi moi thàng là mot phân môi tram (1%)
Oiao moi qui ( 3 thàng) thl vç>- chong tôi pliai trâ
loi von mot làn, nôi bon làn trâ nhir vâv thl dû sci
lòi von, mà moi làn chúng tôi trâ lòi von thl chü no*
là ... .
phâi cho bièn-lai, làn trâ ohôt thl lây giây
•no' này. ra, chï nghia dû sô von loi.
Néu tòi trê mot kÿ không cô trâ lòi von thl chu no*
>diroc phép kièn thi-hành theo luàt.
Nay tô1
.

Làm tai. ngày

. . .

I o Chong
Ngir&i vay bac :

2° Vo- :
.

V'ê gjtiij maon trdnh cho khôi sir gian giau hoac sîra chir, hoâc
ne;
Ihèm bât v'ê ngàg sau thi l'ân làm giàg-nçr v'ê so bac hag là ngày
t
thàng thi phâi viêt chir và viet so.
\r ag bac tày thco chayen cua minh mà giao kët veri nhau. Côn giây
nçr nay dóng bàch-ph'àn cu.ng mot phân moi trâm « l°jo phat een
.nhêm cung mot phàn môi tram « 7°/0 ».
(Coi chô khoâng con niêm v'ê giây nor thi rô).
8G
- cS7
—
 — 88 —
Mot see ruông. mâu so dia-bô so ban
. , . . . .
dò. hang nhirí.
. .

II. — Phàn an thuôc vë cua tên Nguyen-vàn-X. .

Mòt so virón 1 .mau .thirgng hang, so dja-bô.

. . . . .
so bân-do.
III. — Phan an thuôc vë cua Nguyên-thi X. chòng
. .
là. có mat và elio phép.
. .

Mot sa ruông .mâu. hang nhii’t, so dia-

. . . . .
bô.
.
'. so bân-do.
IV. — Phan an thuôc vë cûa Nguyèn-thi-X. chira
. .
chòng.
Mòt só’ virón thirgng hang màu so dia-
. . . . .
bô. so ban-dò..
. . . .
Tuy ruông và virón moi ngiròi moi phàn không diroc
bang vói nhau vë so sào mau, chô’ già dàng trong bon sa
cüng inh nhau.
TRI GIÁ
Ruông và virón trong ta thuân-phân này bon só' già
dàng là ( $
...)
LÓI GIAO
Moi ngirôi diroc lânh phàn an moi phàn thuôc vë cua
minh thi diroc phép làm chu, thâu hué-lai, nap quan thuë,
kê tir ngày nay.
Bâ bang long kÿ tên trong ta này mà lânh phàn an
thuôc vë cûa minh, thi ngày sau không dirac phép nói
diëu chi trai lé.
Cho diroc chac-chan vë sir thuân-phân ruông và virón
nói trèn dày, nên anh em cluing tôi cô mai làng sa tai
nhàn thiêt làm bang.
Chúng tôi dëu cô doc và nghe doc ta thuân-phân này,
cluing tôi dëu hiêu rô. nên chiing tôi bang long kÿ tên ra
s-au dây, irng chiù lânh
phàn an và irng chiù lai giao
kët trên dây.
Nay ta thuân phàn.
 — 89 —

là thuàn-phàn, neu dàt chia nhau moi ngirài moi sa t'hi de, con
nhir mot sa mà chia va, tdch va, thi phài cô vè hoa-d'ô gân dông tâg
tir cân, diraê de cho quan edi bô de cho minh, eòn nhir mài ngirài
moi sa thi không can vë hoa-d'ô. Agirài trong ho chirng cho minh
d'âu cô dhu không cung dirçrc, neu cô thi tot han.
Côn ph'ân hirang-hôa muon dem vô là nay làm luôn hay là làm
J'iêng mot tà lâp hirang-hôa cung dirçrc.
hhiing dieu giao-iràc vài nhau thi theo chuyen ciia minh mà dqt»
de, them, bat trong tà.
Luât thàu tiên bàch-phan ve tà thuàn-phàn nây thi hai cat moi tram
« O.W°lo ».
Tà làm phài moi ngirài moi bon và yuan mot bon. Côn nhir âêk
tihieu làng thi moi làng cam moi bon chàp chieu.
90 —
 — 91
mot cái nhà lien dût, ba cân hai chái, lop ngói, va dò-
thàp vàt trong lillà nàv.
Nay chòng tòi dà diet roi, còli tòi tiiy già mà hic này
còti dii tri khôn không dan Óni chi, nên tòi bang long vói
con tòi him tò’ này tiro’iig-phàn ruòng và viròrii nói tròll
dày mòi dira mòi phàn và tri mòt phàn hirong-hòa, nini*
dirói dày :

Cliia
I. Phàn àn thuòc ve cua tèli Lé-vàn-X
—
Mòt sò’ ruòng. hang nhirt so
dia-bo.
... so ban do.
II. — Phàn àn thuòc ve ciia tèli Lè-vàn-X
. . .

.
maw.
.
. .
toa lac tai làng. . .

Mòt sò* virò’n màu tlnrong

bang so dia bò sò, bàli-dò
toa lac tai làng

IH. — Phàn àn thuòc ve cua tèli Lè thi-X

Cliet, con là Tràn-van-X. và Tràn-thi-X.
. .
thè mat lành phàn.
Mòt só’ ruòng màu chiet trong
sò’ ruòng màu. thiro'ng hang, só dia-bò
. .
só bàn-dò. toa lac tai làng
. . . . .
B òng : Tày :
Nani : Bac :
IV. Phàn hirong-hòa thuòc ve dia ten
—
cai quâng, coi phung-tir òng bà cha me.
lo Mòt so'ruòng màu chiét
trong so- ruòng.
. . .
màu.
. . .
tliuong hang,
s6 dia-bò só ban dò
toa lac tai làng
Bòng : Tày :
Nani : Bac :

bò
2«

.
Mòt
.
sò’

.so
virón
bàn-dò
. .

.
.
.
màu
.
. .
toa lac tai làng
....
tlnrong hang só dia-
 92
— —
3° Mòt cái nhà ngói nen dût cát tren ser v¿mii này và dò-
<lat trong lillà này.

lri-gia
Ruòng và virón, nhá-eña, dò dat chia và lâp hu’ong-hôa
trên dây già dàng là ( $ )
Lòi giao
Ngày nào toi diet roi, moi dira dîme lânh phàn an thuôc
v'ê cua nó, sê dîme phép thâu huê loi, dm tôi con song dây
thi huê loi vë tôi thâu, clning nó pliai chung cùng nhau
mà chôn cat tôi khi tôi diet, và pliai làm elio ròi ba cái
tuàn dio tfr-tê.
Côn phàn hirong-hôa thuôc vë tên cai-
quàng, khi tôi diet ròi mói dime phép thâu huê-loi, mà
phung tir ông bà cha me, cher chang dirçrc phép hán hay
là càm-cô món dii trong phàn hirong-hôa nà}r ; nhir tên
mà qua dèi ròi thì dira kë dó the quyën,
cai-quâng phàn hirong-hôa ;
Nëu dira giir kirong-hôa mà bat tuàn theo lài-giao dây
hay là làm diëu chi trâi, loi trong phàn hirong-hôa này, thi
trong ho hôi lai diro’C phép hûy hirong-hôa và lira dira
khàc giao cho nô giir, cir vâv luôn luôn.
Cho dîme chác chân vë sir timng-phân này, nên tôi cô
moi làng dën thi nhân làm bang, hàu dê'n quan dông
bàch-phàn câi bô làm chu moi phàn thuôc vë cûa nô, dirqc
phông ngày sau kliôi diëu chi ngân trô’.

Nay to' tirong-phân.

Làm sàu bon inh nhau tai làng ....

Ngirfri dirng tirerng phàn,
ngày . . »

Xgircri lành-phan an.

 - 93
—
Cluing tòi den bang long kÿ ten diròi dày mà lank phan
àw tluiòc ve ciia cluing tòi và bang lòng nhir lò’i ciia mg
chiing tòi giao trong to’ này, ngày sau cluing tòi chang dirçrc
nói dieu chi trai le.

Lè-van-X
Lè-van-X
Lè-thi-X chet, con là :

Lè-van-X
Lè-van-X

Chiing tòi buong-dure làng A clurng rang òng

. .
có dirng bò trong làng cluing tòi ruòng và virò’n y nhir
trong to’ tirang-phân này, và chirng rang : bà
và con chàu dèu có ky tèn trong to’ tirong-phàn này, tnró’c
mat làng cluing tòi.

Chiing tòi Hirong-thàn, Hircmg-hào và Xa tnròng làng B.

cliirng rang òng có dirng bO trong làng
cluing tòi, ruòng và virón y nhir dia bò.

Trong là tirorng-phàn nag ve phan thù ba và ph'àn hiro ng-hoacó mòt

s& ruòng mà chia ra làm hai ph'àn thì phài vê hoa-d'ó, con mày sa kia
khòi ve hoa-d'ó, bài ngugèn sa. Cài nao tà này Ihiràng Annam mình
hay làm lam, nèn khi nào muon làm tà livang^hàn nhir nao nay thì
tùy theo chuyèn cua mình mà bhérn bàt .
Hue-lai giao den nyày bà me chet, con se dirac a# thì luàt thàu
bàch-pk'àn hai cal moi tram «0. Kêu là chùc-ngôn-tisang-phârt
«Fartage testamentaire)).
 94

TO’ MU'Ó’N HUONG YC'Ò'X, N iÀ-CÜA, G HE C0, HAY

LÀ NHÜ’NG VÂT CHI KHÁC NÙ A

To mirón ruông

Ngircri cho mir&n

bat.
. . .
: ... v làng . . .
tong. . .

Agcr&i chin m f&n

bat.
. . .
:
... 6' làng.
. . .
tong.

Tên. bang long cho tên. mirón. .

. . . . . .
s& ruông. mâu. so dia-bô. toa-lac
. . . . . .
tai làng. Bông Tây. Nam. Bac.
. . . . .
ruông nàv cûa. dù-ng bô.
. .

Tên. bang long, chiù mirón ba nam, moi nain

. .
là. gia lúa ruông.
. .

Lô’i giao

Moi nam cir dën thàng. tin tên là ngiròi

. . . . .
mirón ruông pliai chô' lúa mirón dën tai. mà
. . .
ifcrng cho chu ruông, là. lúa pliai dê cho sack,
. . .
noi tir cân, nëu lúa xàu ibi moi tlnêri lúa pliai bù
. .
tliêm cho chu ruông là gia.
. . .

Noi trong ha nam, nëu ngirôi muón ruông không có Ini

dieu chi trong tô’ mirón ruông này thi chu ruông không
dir oc pliép lay ruông lai, và trong ba nam mirón dây chú
ruông không diroc pliép tângliia ruông, trir ra khi nào thuë
Nhà-nirô’C tâng lèn thi clni ruông và ngwôi mirón ruông
toan tinh nhau tliêm chût it, cha ciing chang diroc tliiva
thuë tâng mà tâng lèn nliiëu. Nëu chú ruông lay ruông lai
vô bang có' thi pliai bòi thirang cho ngirôi mirón ruông là
( $ ) ve sir tnlêt bai.
.
 — 95 —
Clio du’O’G chác-chán ve tó mirón ruòng nay nên làm ra
-

hai bon inh nhau tai làng ngày.

. . .

Nay tô dio mirón.

-

Ngircri chu ruông, Ngir&i nav&n ruông.

Thiràng thiràng tà mirón ruông cua ngiràï minh hag làm cô mot bôn
mà thôi. lai sao vàg? Tai ngirài mirón ruông phâi nàn-nî ngirài chu
.
ruông mà mirón nên không dam nài ngirài chu ruông kg ten vô tà
mirón ruông, dircrc moi ngirài cam moi bon làm châc theo phép. Boi
the nên nhiêu khi ngirài mirón ruông hag bi làg ruông lai bal tir lâm !
Tôi làm ra nào nàg là làg mire công b'mh, mong rang câc ông âien-
chii phù-gia, h'ôi tâm thiràng tiromg ngirài d'ông chnng, mà làm hai
bon theo nao nag, hau cho khôi dieu ta thàn nhir màg nam dà qua
roi dó ! !
Con trong tà thì tùg theo lài giao ket vói nhau mà thêm bât.
Luât than ti'ên bàch-phàn v'ê tà mirón ruông nàg thi hai cât moi tram
« 0,20% » .
Cong ba nàm là bao nhiêu lúa ruông, r'ôi tinh ra già lúa
ngàg dông bàch-ph'ân là bao nhiêu, nhom ra so bac, ke dô thàu 0.20"/o
Nhir cô ngirài dirng btk) lành thl ke v'ê phàn bâo-lành hai cât m âi ?

tram «0.20°/0 », thành ra 0A0°U Càn de qua 60 ngàg phâi bi phat gia-
bôi, so ph'gt gia-bôi phâi bât tir hai d'ông sâp lên « minumun de 2 $ 00
droit en sus »
( Tà mirón phâi nói trong tà rang mirón màg nam, lieu không cô
nói mirón màg nam thi luid thàu tien bàch-phàn, cir hhom cho mirài
tiOnmanr. mà thàu ti'ên bàch-phàn).
 — 97 -
ngirói có phan hùn muón thòi mót mình, thì phai eó trình
bièn-lai và to’ hùn. mài dirne rùt ra phan ciia mình, nlnrng
mà cuoi nani tinli só ròi mói diroc, lai phai chiù phan
bang nliau, néu buòn bàn lo .
Con nini- rüi mat tò’ hùn hay là bièn-lai thì phai toan-
tinli vói may phan kia, nhir irng chiù mói dirne Ianh
ph'àn hùn ciia mình.
Cho diro’C cliac chàn ve su- hùn-hièp von dây nèn cliùng
tói làp tò’ này dirne mòi ngirò’i mòi bòn cam làm bang.

Àao này làm dày có ÿ cho biet càch thùc do thôi. Ch& mình cung
phài tùy theo chuyèn cua mình mà thêm bât. Con làng nhân thì lu: y
may agirai hùn muón.
Luàt thàu bàch-ph'ân ve ta hùn hiêp von nay thì hai cât moi tràm
â'ông « 0 20% », trong so M00 $ 00.
 98 —

Tôt thêm von dây hoge cô thêm loi giao iróc chi khdc hoge có agirai
nào muon vô hùn hoge agirai nào ra cñng dirge het, nhitng mà minh
phai lien mà them bat trong ta. Con tuât dóng bâch-phân thi ciïng
«
0.2â'/o» trong so 8.000 $ 00 dó.
— 99
 — 100 —
Chia
I — Phàn an thuôc vë cüa ten
.... mòt so- ruông;

li— Phan an thuôc vë cüa tên mot sa ruông

. . .

III —
Phàn an thuôc vë cüa tên mot sô’ virón
. . .

IT — Phàn hirong-hôa giao cho tên

I o
....
Mot sô’ virônn màu
. .
hang câ
. ..
„

....
.
sô dia-bô sô bân-dô toa lac tai làng
. . . . . . . .
tông tïnh

....
2° Mot cài nhà nën dût, phong-tô, lop ngôi. cô nhà bep,.
càt trèn sô’ vircm sô dia-bô
trong nhà ày.
nói trên dây, và dô-

Iri-gia
Ruông virô’n nhà cfra dô-dat trong tô’ chia cho này tri -
già dáng là : ( $ >
LÒ’I GIÀ U
Moi dira con cluing tôi lânh phàn an thuôc vë cüa nô
diroc phép dông bâch-phàn câi-bô làm chü thiêt tho, diroc
phép an huè-loi kê tir ngày nay.
Côn phàn hiro’ng hôa ngày nay thì con vë vo’ chông tôi
cai-quâng an huê-loi, chùng nào vo chông tôi tram tuoi
-

già ròi thì tên. cai-quâng, coi thàu huê-lo’i phung

. .
tir ông bà cha me, không dirge phép bán hay là càm cô
cho ai nhirng mon chi thuôc vë phàn hiro’ng-hôa này. Nêu
tên . . làm diëu chi loi vë sir nói trèn dây thì trong ho
diroc phép nhôm lai mà hüy phàn hirong-hôa, làp tô*
hirong-hôa khàc mà giao elio dira ke dô, cir vâyJàm hoài.
Cho diroc chác-chán vë su* chia cho gia-tài và làp hiro’ng;
hôa này nên tôi cô mm ngrrô’i trong ho làm chirng cho tôi
và tôi cô mô’i làng sô’ tai nliàn tliièt làm bang, hàu dën
quan dông bâch-phàn qua bô moi dira moi phàn làm ehü
và phàn hirong-hôa cûng cu’ô’c bô cho tên
Nay tô’.
 101 —

Hirong-thân :

Hirong-Hào :
. . .

Xâ-Trirang :
. . .

Nëu trong là mình làm cô sà dîit nào phài che ra làm hai, hay là
dat toa-lgc nhïêu làng, each làm tà phài làm may bon hay là ccïch
làng chirng ra the nào thi coi edi nào mà âàt cô toa-lgc nhiêu làng
thi rô. Con tà này cung là tà chia dàt, chia gia-tài mà phài dông
bdch-phân nam phân rirai moi tram « 5.50%» là tgi hnê-lo i cho mày
ngirài lânh gia-tài an lien và qua bô lien, lien ke nhir chia mà cho-dirt
« Donation partage entre vifs 5.50°/ o »
 — 102
TO CHO BAT BAT HAN LÀ CHI NÀO

Tò cho ruông
Ngir&i cho ruông : cr làng
tong tinh ... . . . . ..

tông ....
Ngirdi lank phon cho :

Tòi là :
tïnh
.... .
a làng

có diïng be) tai làng

.
.

.
. . .

mòt
so ruông.
Nay tòi già yéu mà chira làng tri khôn lai con cháu tòi
thi nhiëu dira mà phàn nhieu khòng diro'C tu* té vói tòi,
duy cò tên : tu* té vói tòi mà tbòi, lai muôn cho
. . .
khòi dieu giành giirc vói nhau, nèn tòi làm tò’ này cho
dirt so ruông nói trèn dày cho tèn
-

tòi hang òng nói, ó làng . ... ... là cháu kèu

nò dirge phép an
tuie-loi làm chii tron quyën sô’ ruông à}r ke tir ngày nay.
TRI GIÀ
Ruông mau elio dày già dàng là ( $ )
. . . . . .
Clio diroc chác-chán ve sir cho ruong này nèn tòi cò
mói làng nhàn thièt elio cháu tòi tèli . hàu dén
. .
quali dóng bách phàn cài hò làm chu, ngày sau con cháu
tòi khòng dira nào diroc phép nói dieu chi trong sir cho
ruông này. Nay tó.
Làm ha hbn tai
Ngir&i di'rng cho ruông :
.... ngày
. .

.
.

Làng ehiuig tòi chirng rang òng : có dirng

. . . .
hò trong làng chiing tòi so ruông trèn dày y nliir dia-bò
so .... và chirng rang òng ay có kÿ tèn trong tó
cho này triróc mat làng chiing tòi.
Theo y loi khi nào lain tor cho gia-tài hay là chia gia-tài, mà ngircri
dáng cho hay chia neu già yeu thì tenóre khi làm là nèn den yuan thày
thuoc coi mgch dang quanthìiy chiing rang ngiròi ay con du trikhôn
y
eòi se làm ter thì tot horn, là ni mình ngira cho khi nào hà con khòng
thugn thao nhau. Còli huit thâu tien bàch-phan ve to’ cho hoge dàt
hoac nhà ngói nèn diti bât kìj là chi nào dèu nam phàn meri mói tram
« 5 50°fo «nhir mna bim này. « là làm lùy theo chuyen cua mình mà
dal de thèm bót. »
 — 103
TO’ Gl AO BAT, HOAC NHÀ HOAG VÂT GHI

Tò giao

% u&i
hat
.... ...
giao :
. . .
b làng
.... tong
. .

Agiv&i lành b làng

tinh . ... :

Ngirò’i òng chu toi tên

....
. . .
tong

diet dà làu, khi con

. .

salili tien có dirng hô mot

...
sò’ ruóng
Mâu
... so dia-bó
. . .
so ban-dò
.

.
toa lac tai làng . . . mà òng chú tôi không có con cài
.

.
.

. .

chi hët, duy có tòi và eni tói tèn

Em tòi tèn
.... ...
là chàu mà thói.
này dà diet ròi, lue sanh tien có
hùa vói tòi de dàt trèn dày cho tói àn huè-loi nnròi nàm
ròi giao elio nó àn huè-lo’i.
Nay tòi an huè-loi dà mirò'i nani ròi, mà em tói lai diet
di, nèn tòi pliai làm to’ này giao ruóng trèn dó lai cho con
nó là tèn . ò' làng diroc phép dirng dò
. . . . .
làm chi! àn huè-loi ruóng ày. Ngày san tòi khóng duoc
phèp tranh giànli chi vó so- ruóng này lina.
Cho duoc chác-chán ve su* giao ruóng này nèn tói có
mòi ngirói trong ho chinig that và có riróc làng nhàn chac
elio chàu tòi tèn hàu dën quan dóng bàch-phàn
. . .
cài bô làm chu thièt tho.
Nay tò giao.

Làm ha bòn inh nhau tai làng

Ng u-&i giao :
.... ngày
. .

Ngir&i lành :
Ghiing tòi tri già sò’ ruóng này già dàng là
. .
( $ ).
Ngirbi giao :
Ngirò'i lành :
 — 104 —

Hirong-Thân :

Huong-Hào :

Xâ-trircmg :

Tà giao thi phâi có tri già, neu de nài lèn trên thi khôi kg tên hai
làn, tuy nâo nây làmvày chà cung phâi tiuy theo chuyên cüa nünh
mà dgt dê.
Con nhir h'ôi tnràc dàng kia có làm tà giao cho dàng n'ây an huê-
Içri, thi ngày nay phâi có nhât tà ây làm ngày nào, có dóng bàch-phan
ngày nào ? nhir him miêng thi làm nhir nâo n'ây.
Luâl thâu tien bâch-phàn ve tà giao, nhir giao nhà bang cây trài
ngói hay nhà Id hay là vàt chi chi thi dóng bâch-phàn mot phan moi
tram « 1 °/ 0 » con nhir giao ruong dut nói trên dây thi nam phân rirai
moi tram «5.50°¡o ».
 - 105 —

TO’ CÚNG RU0NG VUÒ’N (Cho dình than hay cima)

Tò ciìng ruông cho linh-iliân

liât ....
Ngir&i düng cúng :

Nguyên tòi có dirng hô tai làng

. . .

và virón, nay tôi lay ra mot sô’ ruông . . mâu . .

ô’

.
làng

.
.

.
.
tông . •

nhieu sô’ ruông

•

thuçmg hang, so dia-bô sô bân-dô toa lac

. . . . .
tai làng tên tôi là . . . dirng bô, mà cúng cho
. .
Linh-Ih'ân dinh làng tông tïnh . . .
. . . .
Làng diroc phép thâu huê-loi sô’ ruông nói trên dây kê
tù’ ngày nay, dang cúng kien cho Linh-Thàn luôn luôn,
trong ho tôi hay là con cháu tôi không ai diroc phép nói
dieu chi trai le vë sir cúng sô’ ruông này cho Linh-Thàn
....
.

làng tông tïnh

. . . . . .
Ruông cúng cho Linh-Thàn dây, tri già dàng là ( $ ).
Cho diroc chác chán ve sir cúng cho Linh-Thàn dây
nên tôi có mô’i làng sô’ tai nhân thièt làm bang, hàu làng
den quan dcng bàch-phàn, câi bô cho Linh-Thàn
. . .
làng làm chu dói dòi. Nay tò cúng.
. . .
Làm ba bon tai làng ngày thâng...nâm
.
j\giv&i dícng cúng \
.

Chúng tôi Hiro-ng-Thân, Hiro’ng-Hào và Xâ-Tnrông

.

... .

.
. .

làng chirng rang tên có dirng bô trong làng

. . . .
cluLÏng tôi sa ruông mau sô dia-bô
. . . . . . . .
y nlur trong bô-dia và chirng rang tên . . gô kÿ tên
trong tò cho này tru’ô’c mat làng chirng tôi.
Hiro ng-Thân :
Hirong-Hào :
Xa-tnrong ;
T& cúng cho Linh-Th'ân ââg thi pliai làm ba bon nhir là cho vâg,
tìóng bàch-ph'ân nhir do vgt dàng thi mot phân moi tram « 1 °l0 » Côn
v'ê ddt hag là nhà nên dût hag pho-xà thi
nam phân rirai moi tram
« 5.50°lo ».
Vi nhir agirai dirng cúng ruông dâl dàg là dàn-bàlhi phâi cô ch'ông
cho phép mài dirac, con nhir clióng chet t hi con hag là agirai trong ho
chirng cho.
Nhir Qnan chu quân hag là Quan chu-tïnh có phê chùng thi kg tên
ke làng dâg.
 Tir BÁN DÛT RUÒNG VU'C/N CUA MÌNH BÛNG B()
Tô bán dirt ruòng
Xgir&i bdn :
tong . . . tïnh
Ngir&i mua :
tînh
.

Nguyên tòi tên :

.
.

.
....
.
vg là
. .

diën-chû a làng
dea o’ làng

. .
...
long .

cô dirng bô tai làng .

*

. .
tong . . tïnh, mot sd' virón . . . màu . . hang
nhi’rt, so dia-bô s6 ban dò
Bòng. .
Tày .
. .

.....(
Nam Bac
Nay vg ebòng tòi den. bang. long làm UY nby bán dú’t sa
virón nói trên dây elio tèn . dành mua sò’ virón
. .
áy bac mat là $ )
Clio dirge cliác-chán vë sir bàn virón này, nèn vg ebòng
tòi có riró'e làng sa tai nhàn tliièt làm bang bàli tèn
dën quan dóng bacii pliàn cai hò làm ebu tliièt tho sa
virón nay, dirge phép tliàu buè-lgi nap quan time kè tir
ngày nay.
Neu ngày san eó ai ra ngàn eang sò' virò’n bàn dày thì
vg ebòng tòi dën pliai chili bòi thirò’ng càc ton phi eho
ebu mua. Nay tó bàn dirt.

chirng rang tèn dirng bô trong làng

. .
cluing. tòi so- virón
. .
. .
mau
.
cô
... so dia-bô . . .
y nhir trong bô-dia, và chirng nfra rang vg ebòng tèn áy
dëu có kÿ tèn và diêm chi tnrôc mat làng chirng tôi, trong
tó bán này.
Hirang-Thân :
Hirong-Hào :
Xà-Ti'irang :
So ban d'ô và so dia-bô ch& nên quên,neu làng nào cô quan Kinh-Lÿ
do roi, mà minh quên dem so bàn dò oô trong tù, bat kg là là chi chi,
thiphâi bi phat moi tù 6 $ 00. Con nhir dal dura có do thi chô sobàn
dò, mình phài nói nhir vâg « so ban dò dàt chira do ». Con mình làm
tù màmuon nhâl mot cài tù nào khàc vô Irong tù mình dirong làm
dàg, thì phài nói tù àg làm ngàg nào và có dong bdch-phan ngàg nào.
Luàt thàiu tien bdch-phan ve tù bàn dal theo bàg giù thì nani phàri
rudi mài tram « 5.50<7,, »
107
—
 — 108
Chúng toi hirong-chirc làng chu’ng rang òng
. . .
có diïng ho trong làng chúng tòi ruòng
. . .
mau . . so dia-bo . . va chúng rang may ngirò’i bán
den có kÿ ten trirác mat làng chúng toi.

Hirong-Tbân :

Hirong-Hào :

Xa-Trirong :

Bóng bdch-ph'ân cîmq «5.ô0"/„». Hg'lic óng nói ông ngogi chi dé dut
lai cung vgy. Gir sita doi theo chnyên cüa minh.
 109 —

TO’ BÁN DÛT NHÀ NGÔI NEN,BÚT VÁCH TU’Ò’NG GACH

Phong-tô thì ke nhir bdn dàt cdt vây.

T<r ban dàt nhà ngôi

Ncjirô’i bdn
làng tông
.
Ngirrri mua
:

:
.
.

.
.

.
.
tïnh

.
chòng
....
dieu chu
. .

ô'
.

làng
ver .

. .
.

.
.
dea 6’

Ver chong toi dëu bang long kÿ tèn ra san dày, ban dût
cho tên mot cài nhà ngôi ba cang hai chái có nhà
. .
bëp, vàch tirèrng gach, nën dût, còt bang cày
khuông efra chain cat trên dàt cua
tông
o
. . .
. .
tai lana
O
.

.
ba
. ...
Ngnyèn nhà này ciìa ver chòng tòi tao sani ra da diroc
ròi. Nay cluing tòi dëu bang long bán dût
. . .
cho tèn
nani
. . .
già bac là ( $ )
Cho diroc chac clian ve tò bàli nhà này nèn tòi có riró’c -
...
làng nhàn thièt cho chu mua làm bang, hàu cho chii mua
den quan dòng bàch-phàn làm chu tlnèt tho nhà nói trèn
dò. Neu ngày san có ai ngàn cang ve sir bán nhà này
thì vo’ chòng cluing tòi dèli phài chili bòi thirò'ng cho chii
mua càc ton phi.
Nay tò*.
Làm ba bòn tai làng ngày
. . . . . .
j Chòng
Ngirò i bán : ì
. . .
Ver
. , . .
Làng chòng tôi chirng rang ver chòng dea có kÿ
. . .
tèn và diêm-chï trong tò’ bán nhà này triró’c mat làng
chòng tòi.
Hirerng-Thàn :
Hnerng-Hào :
Xa-Trirò’ng :

Neu nhà cua òng bà cha me de lai thì nói cua ong bà cha me và nhà
dó càt trên dàt cua ai. Con tien dóug bàch-phàn cüng nhir dàt vàg
boi nhà phong-tò thdo ra hir be het nèn dóng nani plum ruai moi
tram « 5.50% ».
 — 110 —
TO’ HITA BÁN BÁT TRONO HAI BANG BÈU CC) KŸ TÊN

Có làny nhân hay là không cô làng nhân thi tùy y hai dàng.
Luât thàu tien bdch-phân vê là hira bán nây thi nam phàti rirai
moi tram. « 5.5â°/0 », bai hai dàng dên cô kg tên irng chili vai
nhau mà lai cô dira bac triràc nîra kên là « promesse de vente. » Nea
chu mua không cô kg tên và không cô dira bac triràc thi dông bàng-
khodtig cô mot dông bac mà thôi.
— Ill —
 Chùngtòi Hiro’ng-Thàn, Hiro’ng-Hào, và Xa-trirong làng
chirng ràng tèn có kv tèn trong fcò’ thuàa
. . . . . .
bàn này triróc mat làng chù’ng tòi.

Hirong-Thàn :

Hir@ng-Hào :

Xa-trircmg :

Nao tòr nâij dày, phan nhi'êu Annam mình lai cung thucrng hag co
làm lam mà mòi lem cóthì il ngirai biet làmlàm sao cho rành re edi tir
thuàn bàn.
Ag vàg tir rag sap tèi nlurng ngirài khòng biet thì nèn noi theo cdi
nao nag mà làm, nhirng mà them bùi tùg theo chupen cua mình.
Tà này dóng bdnh-phàn cung nam phân rirai vàg « 5.50°¡°» (thâu
trong so lay them dó).
 — 113 —

Ngircri giao dal

tong . . . tinh
:

.... .
làm rupng a làng . . .

....
Ngir&i cha ria :
....
diën-chû, làng
ò’
. . .
tòng tinh
Nguyèn cha toi lúe con sanh tien có diïng bô mòt so*
virón . . . raâu . . . thirçmg hang sô dia-bò . . .
sô ban-dò
.
toa lac tai làng
. .
tong . .
tïnli .
.
. . .
lai sanh ra có mòt mình tói dày là con mà thòi,
khòng có ngirói nào là con nira « cha tói tèn
Nay cha tói dà qua dai ròi, lai con thiëu cua
....
....
»

mòt so bac là ( $ ) nèn tói là con làm tò’ này

. . .
lay them cua tên ày mot so bac là ( $ ) cong
. .
chung vói so no' cûa cha tói con thiëu, là ( $ )
. .
dirge giao dirt sa virón nói trèn dó, mà trìr so nq cua cha
tói thiëu và so tói lay bay gió.
Cho dirqc chác-chán ve sir giao dàt trìr nq này nèn tói
riró’c làng so- tai nhân thièt làm bang, hàu chu nq là . .
.
dën quan dóng bàch-phan câi bô làm chu thiêt tho, sa
virón dó.
Nëu ngày sau tói có nói dieu chi trái le hay là có ai ra
ngân càng vë sir giao dát virón này thi tôi pliai chiù bòi
thiróng cho chu nq càc tôn phi.
Nay ta.

thàng ....
Làm ba bôn inh nhau tai làng
nam .... . . .
ngày
. . . .

Ngcrcri giao uir&n trìr ma.

 114

Chúng toi Hirong-Thân, Hirong-Hào, và Xà-Trirông làng

chúng rang ông cô dirng bô trong
. . .
làng chúng tôi virón mau so dia-bô
. . . . . .
y nhir trong bô-dia và chirng rang tên . . . cô kÿ tè-n
trong ter giao virò’n trù* no này trivôc mat làng chúng tôi.

Huong-Thân :

Hucrng-Hào :

Xâ-Tnrông :

Ta n'ây cung thiràng cô vây. Hoge ng cüa agirai dirng bô chel de

lai, hay ng cüa minh thieu. ma nay minh lay them sô bac . . . hay lai
von r'ôi dü vói mieng dât, thì nói lheo nao này ròi sîra theo chuyèn
ciia mình mà làm tà giao ddt trir ng.
Con tien bàch-ph'àn thì dóng nam phân rirai moi tram « 5.50°/» »
nhu ta ban vgy.
 116 —

Làng le

Hircmg-Thàn :
. . .

Hirong-Hào :

Xa-Trirong ; . .

Thiràng thtràng mà tà co neu so voti co hay là sê Ira là bao nhiêiz

lai, hay là cài ngày Ihàng chi chi trong tà thi xin phài viet bang chir
vi bang so tot horn, là vi agira ngày sau khòi chuyen chi trac tra.
Con nhir ruòng cua òng bà cha me chet de lai thi tùy theo dò mà
sira them bài.
Tien lài, nhir tra bac thi thói con nhir tra bang lúa thi phài nói
lúa ày ngng nói may chuc càn uà chu co den lày lài tai nhà mink
ruòng mình, hay là minh chà den nhà ho mà dong cho ho.
Con hint thàu bách-phán thi 5.50°/« nam phàn nrài theo luàt ngàif
nay.
 — 117 -
TÒ’ BÁN RUÔNG CÓ ÏRÙ SO BAC CO KHI TROÓ’C

Tò bán ruông Irn so cô

Nguyênsô’ ruông nói trèn dây khi trirôc toi cô cô cho

tên tô’ cô làm ngày. • dông
.
bâch-phàn tai ngày già bac cô là ( $ )
. . . . .
Nay tôi làm tô này bàn dût sô- ruông nói trên dây cho
-chu cô là
.
trir sô bac cô.
. .
già bàn diït là
( $
(
... $ )
) lay hiên bac
mat là. . .
( S )
Cho dime chác chán vë sir bàn dut ruông nói trên dô,
nên tôi cô rime làng sô' tai nhàn thièt cho chu mua hàu
den quan dông bâch-phàn, câi bô làm chu thiêt tho sô-
ruông nói trèn dây. Neu ngày sau cô ai ra ngân câng
vë su- bàn dût ruông này thi tôi là ngimi bàn pliai bòi
thiróng cho chu mua càc ton phi.
Nay tô’.
Ngir&i bán

Cluing tôi Hirong-Thàn, Hirong-Hào và Xâ-Tnmng

làng chûng rang tên.
... cô dû-ng bô
trong làng chûng tôi mot sô- ruông. . . mâu. . . .
sô dia-bô. và clnrng rang tên ây cô kÿ tên trong
. . .
tô" bàn này trirôc mat làng chûng tôi.
 — 118 —
Làng ngày

Hirong - Thàti :
Hirong-Hào :
Xa-Triro-ng :

Vi nhir tien lài ve so co hoy là cò mircrn so bqc nào tnràc khi chang
can nói vò trong tà nay làm chi, khi lày bqctrìr a ngoài cunq tien vày.
Con nhir nhieu ngirài dúng bán, hay nhi'êu su dot, hay là dot cita
ngirài tren chet de lai, thì tùy theo chayen mà them vò trong tà cìia
mình.
Trìr dirçfc so dóng bàch-ph'àn trong tòr co là khi nào bán lai ngiiyèn
chiì mài dircrc trìr, ncu nhir chiì co chet saa làm tà bán cho con chiì
co thì trìr khòng dircrc, ày vày lúe làm tir bán nên bán cho nguyên
chu co, rôi cài bô ma, thì trìr dirçrc so tiên dóng bách-phán h'ôi lúe có.
Lacit thàu tien bách-ph'ñn thì them cái so bac ày hien ngày nay.
Thoàn nhir lúe co dò nham luàt thàu « 3°/ », ròi bây già làm tà bán
0
nhàm « 5’50°j » thì cüng cir thàu theo so bac lay hièn ngày nay,
o
lei bài hic co dò so bâch-ph'ân m ình dà dóng dii r'ôi {Matière Indigène-
sommes sur sommes ).
 119 —

TÒ’ MÁI-LAI-THUC (Ban giao sau chuòe led nhdng ruòng

Virern hag là ct'ò-dgt chi chi.)

Tà mài laiíhuc
Ng neri bán :
làm chài limi n làng
. . .
tong. . . .
tinh. . . .
Agirai mua :
dien-chù ò’ làng
.
tong Tình
Nguyèn tòi có dirng bò tai làng tong . . . .
. .
tïnh. mot so- ruòng màu hang nhirt so
. . . . . .
dia-bò so han-dò Bòng, tày tir cân y nhu’ dia-bò.
. . . .
Nay tòi bang lòng làm tò' này bán elio tèn sò’
. . .
ruòng nói tnróc day so bac là ( $ ).
Giao noi trong nani kè tir ngày nay, thì tòi hay
. .
là con tòi dirne phép chuòe lai y so, neu quà nani
. .
thì khòng diroc phép chuòe, ehi nghta kè nhir bàn dirt vày.
Cho dirne chác-chán ve sir bàn này nén tòi có rime làng
nhân thièt cho chu mua hàu dën quan dóng bàch - phàn,
cài-bò làm chù.
Nëu ngày sau có ai ra ngan eang ve sir bàn ruòng này
thì tòi pliai chili bòi thimng cho chu mua càc ton phi.

Làm ba bon tai làng

hgir&i bàn :
. . .
ngày
Nay tò’.
....
Ngitài mua :
Làng cluing tòi chirng rang tên có dirng bò trong
. .
lang cluing tòi ruòng mau y nhir dia-bò so .
. . . .
và clnrng rang dàng lima và dàng bàn dèli có kÿ tên trong
to’ này trime mât làng cluing tòi.
Làng
....
Hiro ng Tliàn :
ngày
....
Hiro ng-Hào :
Xà - Tnro ng :
('Ai tò mài-lai-thuc này cìin bnoc dàng mua kÿ tên han het càc tò
khác là tai có giao rang ngày sau cho chuoc tai. Con nhir ngày chnôc
mà chu mua không chiù cho chuçc y so, dòi an lai, thì tùy theo lai
giao vói nhau mà them bat trong tò.
Lugt dóng bàch-ph'àn thì cung cù nàm phàn rivai mói tram «5.50°/o ».
120
—
 — 121
fl re
Col
A W S

Nguyên ruông và virón nói trên dây thuôc vë cua dia

chúng toi nay da chët rói, lúe côn sanh tien dirng bô tai
làng tong hat
. . . . . . . .

Nay anh em chúng toi dëu bang long bán dirt cho tên
Lv-Sanh.

Giá báu
Già bán thièt chác là mot ngàn dòng bac (1000$00)
. .
chü mua là Lÿ-Sanh dà trâ bac mat cho chúng tôi roi.

Lcri giao

Chü mua sê diroc làm chu thièt tho so- ruông và sô’ virón
nói trên dây, diroc phép thâu huê-loi và nap quan thuë kê
tir ngày nay.
Ruông và virón bán dây hoac nhiëu ho-n, hoac it ho'n so
sàô màu chi trong tô thi cüng thuôc vë cho ngirôi mua,
chô ngirôi bàn khòng cang dir chi vô hai so virón ruông
dó nira.
Nëu ngày sau chúng tòi có nói dieu chi trái le hay là có
ai ra ngân câng vë vu bán virón ruông nay chúng tôi
dëu pliai chiù bòi thiròng cho chu mua càc ton phi.

Loi khai
Chúng tôi dàng bàn khai rang dát bán dây dëu thong
thâ, chi nghïa khòng có càm co cho ai het.
Tó này chúng tôi dàng mua và dàng bàn có doc và có
nghe doc, nèn hièu rò, dëu bang long kÿ tên ra sau dây.
Cho dirge chác chân vë sir bán virón ruông này nên
chúng toi, dàng mua và dàng bán khai rang tfr nay làm
theo phép Langsa.
 — 122 —
Làm tai ngav

j I o Lè-vân-X.
^2° . .
Lê-thi-X
. .
Ny ir cri bán Chòng có mat và cho phép
I .
3° Tran van X.
\
I

Xgir (fi mua

. . . .

Ciich làm tà bán llieo phép Langsa dày làm phài cho kij horn cdc ter
khác, ngirài bán, ngirùi mua phài viet tên ho cho ro rang, phài có nói
sank de nàm nào, nghe-nghièp gì, và chô a.
Neu tà làm bang chu Langsa thi thói, con nhu ter làm bang chu
Quoc-ngu: thì phài dich ra, mà thòng-ngònhuu-thè dich ra chu Lang-sa
mèri ducrc, con nhir trong tà ai kg tên bang chu Annam (chu tào) thì
phài du a cho Kinh-Lich lai lòa chi'cng rang kg tên chir Annam dó
triing vài tèli dà vici bang chü quoe-ngù kia.
Dich tà-giay dàg phài tra tien cho Ikâg thông-ngôn huu-thè moi
tnrong là tàlli cat « 0$80 ».
Trong tà phài có nói dal biìn dó hang may, và so dia-bo so ban-dò,
neu có bân-dô mà quèn dam vó tà thì bi phqt 6 $ 00, mài tà, con nhu
dàt chua do thì nói « dàt dura do »
.
Luàt dóng bàch-phan ve tà bán nay thì bay dóng moi tram
con tien chép dëm hàng (transcription) và ton phi khác, (tinh phóng cà
thàiy nhàtn chìrng chin phàn (9°jo) loi dó). Phài do tai ser bách-phán
thì ro. Ke tù ngày làm tà cho tài sáu tháng,(6 thàng) neu quà 6 thàng
thì phài bi phqt dàng mua 20$ 00 và dàng bán 20 $00 nghîa là bat tir
20 $00 sap lèn roi se già bòi.
Tà bini theo phép Langsa dàg, dug có so bách-phán thàu mà Ihói,
1

chà càc so Tham-bièn khòng có thàu.

- 123 —
 — 124 —
Nay hai aulì em cluing tòi bang long lam !ò’ nay thuân-
phàn ruông virón nói trên dày, moi phàn bang nhau, nên
cluing tòi cô bat thâm nhir vâv :
CHIA
1.— Pbàn an tliuôc vë cua tên Tràn-vân . .
mot sô’
ruông . mau . . so dja-bò . . so bân-do.
. .
tên . . dirng bò.
Phàn này già dàng là nani tram dóng 500 $ 00.
. .
Tèn Tràn-van-X bang longlânh pbàn àn kÿ tên :
li.— Pbàn àn thuòc ve cua tèn Tràn-van-X . .
Mot só’ virón mail . . so dja-bô . . .
. .
so ban-dò . . tèn . . dirng bò.
Phàn này già dàng là nani tram dòng 500 $ 00
. . .
Tèn Tràn-thi-X. bang long lânh pbàn àn kÿ tèn :
Chòng là Tnrong-vàn-X. có mat và elio phép
kÿ tèn :
Cong chung càc phàn chia : 1 000 $ 00
. .

LÒ’I CIAO
Moi ngiròi lanb phàn àn thuòc ve cua mình diroc phép
thàu lmè-loi nap quan time kè tir ngày nay.
Ba chin lânh phàn àn ròi thì ngày san khòng diroc nói
nhieu hay it, hoac tot hay xáu.
Nëu ngiròi lânh phàn an mà không tuàn tlieo lò’i-giao
day mà nói dëu chi trai le thì pliai hi càc tòn-phi se dën.
LÒ1 KHAI

Ghiing tòi là ngtrò’i dirqc lânh phàn an dëu khai rang

to’ thuàn-phàn này làm tlieo phép Langsa.
Làm ba bòli inh nhau tai ngày
. . .
 125

Tà bàri vói tà thuàn-phàn này thiràng nguài mình hai) làm lam, là
vi tir tien cho nguài có vièc, bòi khói làng nhàn.
Càch làm cung nhir tà bàn tnràc dày, nhirng mà tà chia dàg phài
khó han mot chût, moi ph'ân pliai cho bang nhau, nhir ph'ân kia nhi'èn
han ph'ân no thì phàn no phài có món chi khàc, hoìic dò dal, hogc
vàng bue chi chi duac cho già dàng dirge bang vài phan kia : vi nhir
vày ; phan kia già dàng ¿00$ CO
( Mòt sò ruòng già dàng 300$ 00 )
Ph'ân no . . j ¿00 00
.
( Và bonlirgng vàng, già dàng. 200 . 00 )

Chi nghìa cho bang vài ph'ân kia mài dirge, thoan nhir ph'ân kia
¿00 $00 còri ph'ân no 300$00 thì thuaphàn kia 200 $00. Nhir khóng có
món chi bù cho bang phan no nhir thè nói tren dày, thì phài bi phgt,
phgt là phgt so tròi han phan no dò {200 $00:. Trong hai tram dày,
phài dóng bàch-ph'àn bay phân moi tram (7°/ ) là 24 $00, kên là « droit
0
de soniteli. Con so 300$00 thì dóng bâch-phân mòt cal ruai mòi triim
(0.15°/o). Nhu có bù vàng, già dàng 200 $00 nhir the nói trên dày thì
dóng bàch-phan (iO.l5°l0) trong so 1000 $00 khói phgt.
ìà tuang-phànphài ky tèn hai cho, mòt cho là bang long lanh ph'ân
¿in, còti sau rot tà ky tèa là bang long dieu giao-iràc vài nhau.
Ve dàn bà có quyen lânh ph'ân an, neu chòng khóng hôn-thû thì chàng
can nói vó trong tà, chi nyhìo kè nhu chua có chòng vày.
Cài nao tà tuang-phàn này trùng càch, lam neu mình làm tà phài
nuang theo nao ày, nhung mà them bât là dàt nhi'èu hay it mà thòi
và dòi ten ho, chà chàng nèn làm theo thè khàc mà that càch. Còti
nhu moi nguai lanh phàn àn mà so sào mau khóng bang vài nhau
thì phiii them trong tà càu này : « Tuy moi ph'ân an trong tà khóng
bang nhau, chà già diing bang nhau het.n
Càch làm tà chia theo phèp Langsa dày khói làng nhàn, nhu dàt
cua cha diing bò mà cha chet con bà me, thì con dùng chia vài nhau
chà chàng càn pani có bà me, bà me de rièng ra ngoài cung duac vày,
bai bà me có quyen àn huè-lai « usufruitière » chà chàng có quyen
chia ruòng vài con. Nói cùng mà nghe, nhu con dàng chia vài nhau
ròi bà me diing trong tà chùng cho con thì duac. Con phàn duang-
già cùa bà me thì may nguài con chung cùng vài nhau mà nuói bà
me, nhu muon tà giày thì làm mài cài tà rièng ra ngoài, neu dem
vò irony tà chia truàc dày thì so dóng bàch-phan them nua, chà
chàng phài mòt cat ruai mòi tram {(). 15'fo)
Nguài mình khi nào có gia-tài thuàng có tri mòt phàn huang-hóti
neu muon tri phàn huang-hóa thì làm mòt tà rièng tot han, bai theo
phep Langsa khóng có phàn huang-hóa nhu mình vày.
Tà làp huang-hóa ciich dgt dè cung nhu là làp huang-hóa theo càch
Annam có làng nhàn vày, nhung mà phài có thêm càu này : « Chùng
tôi khai rang là làp Huang- hóa này làm theo phèp Lanosa.» Ròi
nguài diing làpH. H. và nguài lânh cai-quàng H H. dea phài có ky
tèn, ròi dóng bàch-phan mòt dóng hai cat moi tà. adroit fixe 1 $ 20»
 TO' BÁN-BÚT TRÀU-BÒ HAY THÚ VÂT CHI KHÁC

Trong tà hoge cô agirai dàn tàg dirng bán hag là mua thi khôi khai
rang « tà làm theo phép Langsa » ! — Côn nhir ngirài mua, agirai bàn
không phâi dàn Langsa, chï nghïa dàn trong eòi A-Bông làm tà giày
vài nhau thi mài cô khai càu ày.
Luât thàu tien bàch-phan vê tà bàn này thi hai phân moi trgm (?%)
« khi dông
bàch-ph'àn roi, nhir thà vat tïnh kia mà nag muon dem ve
tïnh no dirng bô thi do neri quan coi vê bo thii-vàt, tai tôa-bo moi tïnh
làm cho minh. »
 127
—

Cài nâo tà nay cô de sang tên nguài mna và ngu"ài bán là cô y cho
bici rang cách làm theo phép Langsa dây, neu rigirai trong coi A-Bông
 128 —

ndy thi làm dirae, hoge khách-trú, hode ngirài Cao-Mang, hode ngiròi
Bdn-quoc ta dêu làm vài nhaudirorc ed khôi làng
.— Ay vày muon cho
nhàn thi phdi cô khai trong là rang : « Chùng tôi dàng mua và dàng
bdnkhai rang là ndy làm theo phép Langsa. »
Nhir tà ban ghe chiù trèn dây, neu làm theo phép Annarn cô làng
nhàn <( Acte authentique » thi dông bdch-phàn mot phân moi trâm 1 °jo
nhir trong so ba ngàn trong ndo là ndy thi het 30$00 (tien béich-phàn)
Con vê phép Langsa dày dông bàng-khodng cô 1 $20 mà thôi, dâu
cho may ngàn cung dông bang-khoàng 1 $20 (theo luàt nhùt dinh
droit fixe 1$20).
Tà bàn ndy, neu hai dàng biët rô côi-re nhau thièt châc-chdn thi
nèn làm theo phép Langsa dày, U/i horn làm theo each Annam có
làng nhàn ; dà khôi den làng mà lai tien dông bâch-phàn ré nua.
N eu tà làm bang chit Langsa thi hai dàng kÿ tên roi dam den sôr
Bàeh-Phàn mà dông bang-khoàng (duy cô sa Bàch-Phân thâu tà gidy
theo phép Lc+igsa mà thôi, chà tqi Tàa-bo càc tînh không cô thâu tàr
gidy ày).
Con nhir tà gidy làm theo phép Langsa mà viet bang chir quoc-ngür
thi phdi cô '1 hông-ngôn hîru-lhê dich ra chu- Langsa roi mài dem den
so Bdch-phàn mà dông bàng-khodng.
Lài aghi ngày 17 Mars 1927 có séra doi mol chut, xin coi qua tvirong
129 và 130.
 - 129
—
CAC THÜ* CON NJ KM GOP LAI
(dùng cluing lòn nliaii)

Quyên Bàch-Phan-Luàt-Giai in Imi tini* nliì này, vùa lên

may da pliàn nira quyên, tin có Lò’i-Nghi cüa Quan Tòng-
Tlióng Toàn-Quyën de ngày 17 Mars 1927, án liànli trong
quan bào (Journal officiel) ngày 27 Mars 1927, nói ve con
niém và giày tin-chï ke tir ngày 1 er Avril 1927 ròi dò lid
cadi dùng chung lón nhau nghìa là gòp lai, chó’ chang
pinti dùng rièng ra tir thir nhir hoi triró’C nfra.— Nèn ha
tuan lining Avril 1927 tôi dà có Urge elicli dàng trong càc
bào quoc-àm, trong Nani và ngoài Bac ròi.
Càch dùng theo Lò’i-Nghi nói trèn dày là nhfrng con
nieni: 0$02. 0$04. 0$05, 0$06, 0$08, 0$10, 0$ 12, 0$ 20,
0$30, 0$40, 0 $50, 0$60, 0$70, 0$80, 0$90, 1 $00, 2$00,
3$00, 4$ 00, 5$00, 10$00. và 20$00.
mó’i dinh dùng tir dày sàp Uri nliir vày.
(
-Dó là theo luàt

Nhirng con niêm Yet-flii (timbres d’affiches), con

nièni bièn-lai (limlires de quittance), con niêm làm tir giày
(timbres de dimensions), con niêm ve no nàn (timbres
proportionnels) thì gòp lai dùng chung lón nhau nlnr
mot thir, mien là già con niêm ha} giày tin-chi elio dùng
T

nhau tin doge.

Vi nhir làm giày no elio vay so bac 500$ thì pliai dùng
con niêm 0$5(J ; ròi mình dùng 2 con niêm thir 0$04, 1
con niêm thir 0$02, 2 con niêm thir 0$ 10; và mot con
niêm thir 0$20, thì dù nani càt (0$50) ìiglna là bàt cir thir
con niêm gì. niieng elio luàt dinh to' giày nào pinti dàng
con niêm bao nhiêu elio dùng so luàt dinh, thì mìtili
có con niêm gì gòp lai dùng cuiig dàng tàt cà.
Chó- chang pliai nhir ngày triró’C : con niêm Yét-thi thì
dàn Yet-Thj ; con con niêm bièn-lai thì dùng gan vò bièn-
lai, vày dàu.
Còli ve Yet-Thi luàt gan con niêm nay tâng lên nhir vày :
Tir 15 d. ni. c. tro lai thì gali con niêm 0 $02
Tir 15 d. ni. c. toi 30 d. ni. c. 0 04
. . .
Tir 30 il. ni. c. toi 60 d. ni. c.
Tù* 60 d. m. c. tro lên
.... . . .
0 06
0 08
 130
— —

Lai Yét-Thi son inàu bang mnïe scrii vô cây vô vái-bó

thì bay giò' tâng lên 0$40 mot thircVc vuôn.
Nliinig con niêm dùng làm ter giay (actes), triróc kia
0$12, nay tâng lên là 0$20; tini* 0$24 nay là 0$40; và
tluV 0$36 nay là 0$ 60. Còli làm don-trang (demandes)
cho mot quyen Chàiili-Trj nào (sô’ nào) thi dirge phép còli
dùng con niêm 0$12 (timbre dimension de 0$12).
Trirô’c kia biên-lai trên 20$ 00 tin moi gán con niêm
O S 04, còli nay càdì gan con niêm tâng nlnr vày :

10$00 elio tòi 50 $ 00 thi gán con niêm . . 0 $ 05

500 00 sâp lên thi gan con niêm

....
50 00 elio loi 500 $ 00 thi gán con niêm
, .

(bât cir cou niêm nào, nuêng dùng so luât dinli thi gán
0 10
0 20

dirge, chó cluing pliai plum biêt nlnr ngày triróc).

DÀ Y NOI VK LUÂT BÁ CH-P HA N BOI VÀ TÂNG LÊN
KHÁG HON HÒI TRUÓC
Tô’ giay tlieo |ihép Langsa, triróc kia vë gbe tàu bat cir
là già mua bán bao nhiêu, thi cir than Hieo luât nhirt-dinh
(droit iixe) 1 $20 tliôi.
Nay each than nini* vay :
Nëii tàu ghe nào mà trong tai trên mot trâm tan (tonnes)
thi luât di n h thàu ba phân (3°/ ) tbeo già trong tô* giay,
0
côn trong tâi dirói mot trâm tan thi cung con thàu 155 20
theo luàt nhiit dinh. — Tô- nào mà thàu 3% nlnr trên dò,
nëu qua fi lining thi liai dàng dëu bi pliât tât cà (Pliât trê
ngày. hors délai).
Tô* giao-kèo dâu già cùng nhà niróc (marchés et cahiers
des charges) thuôc vë công nho toàn-hat, quâng-Iiat dâ
—
cô nói trong quyëii nay — trirórc kia thàu tiëu bâch-phân,
liai cat moi trâm (0 20%) ;
Nay tâng lên thàu nâm cal moi trâm 0$5;°/ ).
o
Côn vë giay ng, càdì gán con niêm cung con y nlnr cü,
k h on g cô tâng chi tât câ. Gir cho vav s5 bac 100$ 00 thi
gan con niêm 0 $ 10.

CHUNG —
 MIC LUC

VE KHOANG TriîO’NG

Lnàt 1 lien bách-phan tliuôc vè bang-khoàng

h \U 13
Con niêm và giày tin-chï làp ra tir ngàv nào ? 14
Lnàt afra dôi tâng lën ve hách-phan và con niêm 15
Cách dùng các ih ir con niêm và giáy tin-chï 16
Nói vê con niêm dùng dàn Yët-Thi 1.S

Nói ve con niêm biên lai 19

Nói ve con niêm và giày tin chi thuóc ve no’nàn
.... 20
Càdì dùng con niêm và giày tin-chi 22
Bay chi ve nhirng luàt than tien bàcli-phan nhCrng tò
giày mà ngirò’i Bon-quóc thirò’ng dùng 25
Bay chi ve nhirng lnàt thâu tien bách-phan theo phé]
Langsa ve càc tini- tò' giày thirò’ng dùng 31
.
Biroc phép xin hot so phat lai 33
NhCrng tò' elio mà hai dàng dëu con song 38
..
Tò’ giày dóng bách-phan kliòng, khoi tra tien 39
Kê dây toàn là nao càc tò' giày thirò’ng hay dóng bách
phàn mà ngiròi Bôn-quoc ta cüng thirò’ng bay dùng 39
Luòn dây xin nói vë sir câi bó 40
Cách lb ire thâu time àn gia-tài 41
Cat nghïa vë tò' mua bán dát viró’n bi phat vë khoang
khóng dùng già hay là dáu già 43
.
Tò’ thay mat vë viêc kiên thira 45
To’ thay mat vë viêc buòn bán 46
Tò’ bái-nai 47
To’ bái-nai vë chuyên xich mieli nhau 48
To’ tòng-chi dupe nap vë vu kiên thira hay dùng
chuyên chi kliác 49
To’ tòng chi diroc nap vë vu kiên thira 50
Tò’ xin sua chó sài trong to’ nào mà mìnli làm trong
ay có tràt, có lòi • • •
51
Tò’xin sùa elio sài ’ 6': ‘ 52
. .
To’ kliai cùa chirng hoac thay chuyên chi dó 53
Tò’ xin kÿ bat hang là viêc nào 54
.
Tò’ kÿ vë chuyên no-nàn. 55
, . ,
 NOTES

i
1

*
NOTÉS
NOTES