Tê-lê-mc phiêu lu Ký (Les

Aventures de Télémaque).
Tome 1,Fascicule 1 / ...
Fénelon ; ... Nguyêñ Vn Vnh

Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

 Fénelon, François de (1651-1715). Auteur du texte. Tê-lê-mc
phiêu lu Ký (Les Aventures de Télémaque). Tome 1,Fascicule 1 / ...
Fénelon ; ... Nguyêñ Vn Vnh. 1927.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées
dans le domaine public provenant des collections de la BnF. Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-
753 du 17 juillet 1978 :
- La réutilisation non commerciale de ces contenus ou dans le cadre d’une publication académique ou scientifique
est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source
des contenus telle que précisée ci-après : « Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France » ou « Source
gallica.bnf.fr / BnF ».
- La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation
commerciale la revente de contenus sous forme de produits élaborés ou de fourniture de service ou toute autre
réutilisation des contenus générant directement des revenus : publication vendue (à l’exception des ouvrages
académiques ou scientifiques), une exposition, une production audiovisuelle, un service ou un produit payant, un
support à vocation promotionnelle etc.

CLIQUER ICI POUR ACCÉDER AUX TARIFS ET À LA LICENCE

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété
des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

- des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent
être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans l'autorisation préalable du titulaire des droits.
- des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont
signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est
invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et
suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de
réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur de vérifier la conformité de son projet avec
le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur,
notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non respect de ces dispositions, il est notamment
passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter

utilisation.commerciale@bnf.fr.
 SÉRIE A X o 1

.ÜÍSÉB DE L'OCCIDEN
Bibliothèque de Traductions
Dirigée par :
dée ptu^¿
MM. Émile Vayhac
M. le Résident Supérieur
et
p "oms NguyIn-vJLn-Vïnh

THUYÇN
i-MÂG PHIÈU LUI) Kf

S AVENTURES DE TÉLÉMAQUE)

)ng link-mac Fénelon soqn ra

*Jv\^GüYÉN-> VÀN-VlNH
È
\¡x
\Y\ diën quoc-âm
^ \
DEPO ’
oiH&ecHmE-"

8 82 7

du ïrung-Bâc-Tàn-Van
Rue Julcs-Fen y
,
HANOI

Fascicule n 1
 LA PENSÉE DE L’OGCIDEN î
Bibliothèque de Traductions
Fondée par :
11. le Résident Supérieur
Renb Robin

(Les aventures de Télémaque)

0
Càa thàg linh-muc Fénelon soan re
,
nguyèn-vAn-vînh
dien nom

1927
Éditions do Trüng-Bac-Tàn-Van
-

68, Rue Jules-Ferry

/ HANOI
 TUA
TiEU-TRUYÊN THAY LINH-liUC PHÊ-KOMONG
François de Salignae de la Molhe Fénelon
(Pha-lan-xoa dor Xa-li-nhâc da la Mot Phê-
nor-long) sinh lai dinh Phê-nrr-long, a lînh
Bè-ri-§0 (Périgord) ngày mùng 6 thàny S nani
1651. Tir Ihua nhô cha nie da dinh cho vùo nhà
giào. Hoc êr nhà cho den nam 12 tuoi, qua hoc
il lâu & dai hçc-diràng Ca-hô (Cahors) ròi
dín kinh-thành Ba-ri (Paris) vào hoc a IIoc-
dircrng Bu Ba-lê-xi (Du Plessis). Tài cüa tièn-
sinh rat s&m. Nam 15 tubi dà dirng giang dao,
tiri le rat cao, ai nghe cüng lag làm phuc. V<S
sau vào ta adgo-phàiXanhXun-hich-xa(Saint
Sulpice), den nam 1675 thi thii-giáo. Birc
Bai-linh-nmc kinh-thành cir tiên-sinh coi vice
g ido duc n hîrng phu-nû triróc the o dgo caí-
lircrng, sau dà hÓi Gia-tô giáo. Ticn-sinh nhán
dó da soan ra sách nû-tdc (L’Education des
Filies).
I Ben ndm 1689, vua Lô-y XIV cir tiân sinh
làm su-phó cho Hoàng-tôn là Bô-ngôn qiioc-
công (Duc de Bourgogne), nam 1693 tiên-sinh
dirçrc vào Hàn-lâm viçn. Cdch hai nam thi vua
phong cho làm Bai linh-muc giào-du&ng Cani-
èi-rê (Archevêque de Cambrai). Gura dô ày
thi tiên-sinh khdng-luân viri thày linh-muc
Bô-xu é (Bossuet) vìi mçt vàn-dê tôn-giào.
 — Il —

Tiên-sinh kém lÿ ain chia irigt each i'tít khiim-

nhicàng, ke den lai xèiy ra mât vile làm cho
ma Lô-y XIV ghét bô. Nguyen tiên-sinh cô
toan ra bô sách « Tê-lê-mqc phiêu liru ky »
my, là de day Bà-ngôn quoc-công. Nhirng
van pliai gidu không dám in ra, sor dông den
Ung vua ; ma b&i mot ngu&i tliu-kÿ dem in
îrôm ra, Bai-de cho là ngao-man d'en vua và
iìixh-thdn bay già. Tiên-sinh phài bô viçc mà
tu hành tai giáo sn, chi chuyên viçc làm
fhàc, cira ngu&i. Tiên-sinh mat tqi Cam-bi-rê
sgày mùng 7 thàng hai nam 1715. Ttên-sinh da
sogn ra duçrc nhirng sách sau này: nam 1687
toan sách Nu-tac (L'Education des Filles);
mani 1712 sách Tê-lê-mqc phiêu luu ky và sách
Tir-nhân dai hoqi. Sau lai có in ra sách doi-
hoai ve ngh'ê hùng-biçn và nghi hùng-biçn tqi
giào-du&ng ; sách Vuong-gia tu van : Liêt-
ihánh di hutía thícJi nghia; sách Thiên-chùa
hûu vô Inân.
Sách « Tè-lê-mac phiên luu kÿ » này muçrn
Slch ce trong truyên eu nuire Hi-lap mà ra. Tug
fù nhiïu fruyen th'ûn-ticn, mà truyên thim-tiên
Ui-lgp nghia-h) cao-xa bóng-bày, chit kfrông
%hu truyên thàn-tiên cua ta và càa l'àtl. (
Nhirng tich thàn-tiên tíy xin die nói dín dâa
dui den dò, cho ngu&i xeni hCêu ro nghia.
 í(Les aventures de Télémaque)
Cùa thây link-mue Fénelon soqn ra
NÇÜYÊN-YÀN~YlNH
dieu nom ’

HÒÌ TIÏÜ* NHÁT

Tê-lê-mâc, cùng di veri Men-tô, chiixh là IhTui
Mi-ne giù dang, bi bào dám tàu, dqt vào cá
lao cùa nu-th'ân Ca-lip-xô. Nu-than dy duomg
nh& vaa U-lich là cha Tê-lê-mgc, cho nên tic’p
\êai thài-tù mot càch rat haa. Beni bang yêu
áirang, do-dành thái-iir ò càng thì cho duge
I
bài tu. Ca-lip-xô hôi van cân-do, thái-lu ke
truyçn lini-lac tir thành By-lo-xi den xù La-
Xé-âé-môn, gan den b& bien mrùc Xi-xinh thi
àu bi dam. Xayl nua bi giet de cùng vong-
linh An-si-du. Thài-lù cùng Men-lò eira duge
vaa A-xét-xT, âành quân giac moi. Vua ta on
cho cliiçc tàa buòn cho ve xir-so. y
Nft-thàn Ca-lip-xô (1) diro-ng ahVvua Il
lich (2) khêng thè riho khuày. Tir khi vua
rti den cMiV nàniï nVifVna hà nr'-khnânff tfT-
i TÈ-LÊ-M&C PH1ÊÜ LUU KŸ

îrong hang dà tir ay chang thay vang lirug

tiéng hát. Các vi tiên-nùr theo hau thay nàng
buòn râu chang ai dà n noi-nàng lian-hei
dieu gì. Lâm khi nàag m$t mil.h ái dao trên
dám cô hoa, mot raùa xuân không bao già
hët, tira nhir cap lay núi Bòng-lai (3). Nhirng
cành dep áy, dâ chang Iàm khuây da nhir,
lai con nhir goi con buòn, thay là xanh boa
tham thì jai nhó dè'n ai khi xua cùng ta
thircrng gió mat tràng trong. Cung lam khi
nàng ra dirng tro nhu- dà ce ben bò- bien, giot
le tuòn xuong nhir mira, hai mât luôn luòn
nhìn ve lui tùu di mat, thi lai nhir den hora
lay mot chiec mui chèo, re dòi dám sóng,
ngu-ò’i con dirng ngàm, thuyen da di xa mù
tit, nào con thay bóng tura dàu. Chat nhìn
thay manh vàn lènh-dènh, thuvèn dàu vira
dám, này mui tan tac khâp noi, no chèo dat
trên bai càt. £>ày bành lai, dò còt buòni ;
nào thirng nào chao tròi bang moi no-i mòt
thir. t)àng xa xa lai thay hai ngirò-i, mòt
nguròi nhu- tuoi da già ; ngirò-i kia tuy còu
non tre, in à nom miri giòng vua U-licli làm
sao. Càch-diçju hièn-hòa nlnr ai, mà dirùng
dirò-ng ve mat cung nlnr ai ; than cao dong
dac, dàng-dap cüng uy-nghi. Nàng dò ngay
là Tê-lê-mac, chinh con trai dàng anh-hùng
long ta diro-ng nhcr. Dàu than doi vói ngiròi,
tri thúc cao ho-n, da doàn chung sa’, n litro g
 TÈ-LÊ-MAC PUIÊÜ I>UU KŸ 7

Ca-iln-xô ch" doàa ra thài-tür mà chàng biét

lao già dàu bac di titeo tnài-tû* là ai. S5 là
than có bac trên bàc dirô'i, bàc trèn da giáu f
bàc ducri chang doàn diro-c ra. Than Mi-ne,
hièn vào lot Men-tô (4) di theo hàu thai-tir
Tè-lê-rnac, von chang nui on cho nîr-thàn
•dtro’c biëtlùminh.Thàn Ca-iip-xô lôngnhûng
tnirng rang, may co tnui pbong-ba dành dam
chiée thuyen, mà nàng dirçrc tiê'p con vua
U-lich, tua cha nlur hèt. Nàng ben lién lên,
già nhir không biét mà hôi rang: Hoi chàng
kia, sao dà câ gan chay vào cù-lao ciia thiëp?
Chàng pliai biét rang chang có ai xàm-pham
vào dàt ta mà ra diro-c khói. Nàng co lày Ieri
de-doa ay mu giáu-giém sir vui mirng trong
buiig, nnirng dáu mói chìing ho*, thoat nhin
net mat da rùtili rành.
Thai-tir dàp: Meri nàng, dau nàng là ai
niée long, dù là ngirò’i tràn, dii là thàn-tièn
(tnó’i thoat nhin ciing biét là thàn-tièn ròi)
nàng ha thàv cai dáng cay cita ngiró'i con
hiéu này, di Irai phong-ba mà tira thàn-phu,
chàng may gap núi tan thuyen, nàng thày
vày ha lai chang thiwng sao? — Than hói :
Thân-sinli ra chàng là ai vày? — Thái-lir
dáp : Thàn-sinh ra ta là vua U-lich dàmuôt
nam cùng càc vua vày riét thành Dac-la-â
sau mài ita noi. Tien g thàn sinh ta lùnc-lâv
 8 tê-lê-mXc phiêü luu kÿ
khâp trong dat Hi-lap và khâp mot À-châu,
can-dâm da to, dirc-hanh lai nhieu. Hièn
thân-sinh ta dircrng di virçrt bien khâp thiên-
ha, da trài bao nhiêu nguy-hiêm gian-nan.
Gièr không biét thân-sinh ta di vào neri nào.
Bê-nê-lop là me ta và ta dây là con ngài,
mong doi da lâu ngày mà chlng thay tin tire,
da mat by-vong. Vây cho nèn ta cüng phâi
di virert bien trai gian-nan dé kiêra xeni ngài
a tai neri nào. Nhirng biêt ngài côn hay mat ?
Cô de ngày nay dong hài-cô't qui bau dircrng
nam dircri dày nircrc mat roi. Vây theri, hôi
hcri inr-thàn I Thirerng lay môt ngiròi con
sàu khô. Nîr-tkàn cô biét tinh-mênh cha ta
bây gicr ra làm sao thi bâo dùm cho ta biét,
dë cho ta dinyc dành tac da làm con.
Ca-lip-xô vira ngac-nhiên vira dông lông
vi thây con ngirò-i tuoi tre thé áy, mà trong
lò-i nói biét bao nhieu tri-khôn, biét bao
nhiêu tinh-câm, dôi mat nhin chàng không
chàn, trong hâu nhir thè nghen Ieri. Mai dén
sau nàng mài nói : Moi Tê-lê-mâc thài-tir,
truyçn cha chàng roi ta së thuât chàng nghe.
Nhirng câu truyçn dài qua, va chàng lai moi
met, càn phâi nghi-ngen^Mô-i chàng dén tai
nhà ta, ta së tiép-dài duò’ng nhir con ta vây.
Lai dày ! lai dây ! trong coi thanh vang này,
chàng se là câi vui cüa ta. Ta së hét long làm
 cho chàng dircrcsiró-ng thôa, qui liô chàngbtét
hu-ô-ng cài sucmg khôug phu phùc trô-i cho.
Tè-lè-mac di theo nü-thàn, dàngsaulai cô
mot bon tiên-nîr theo bàu, nu-thàn cao ban
lu tien câ mot dàu, kbàc nào nhir giîra dám
rirng có cây cao dep nhât, gio nhung cànb
râm boa xanh là lèn trên các ngon cày kbâc.
Thái-tir ngoan cài cânh dep ruc-rô’ ây, ngâra
cái áo tbàm dài lyng-thving, nbin cài doan
toc mây thât lung chùng mài dàu, tk£t ra
bi£ng mà bòa xinh sao, hai mât nhin man
mà nhir dô lúa, lai cô nét mat hièn-hôa ché
cho con mât long-lanh. Men-tô thi dôi mât
cüi gàm, li lì châng thây dî râng, di theo
dàng sau thài-tur.
F)i mot làt tô-i cüa bang cua nTMhàn. Tê-
lè-m$c thây trong cânh thiên-nhiên rirng
nui, mà lâm dò ngoan mue, thi suc giât
minh. Vây mà không thây vàng, không thav
bac, không thay dà hoa, không thay côt
-chain, kliông thây tranh treo tuòmg, không
thay tuong trên bê. Thiên-nhiên mot dçng
sâu. nhir dy¡c trong nui dà, trên cao thi ôc
thi trai, bon bè cành nho leo chàng chit,
nhir the nçm hoa màngâm. Tuy ngoài nâng
chôi, mà trong mât rôhroi nhù cô giô bien
hiu-hiu. Trên dòng cô xanh, dô dây vài cum
inào-gà, hoa tirn, tiéng suÔi róc-rách, châ
jiày cho kia mot dôi cái vüng nuérc ngâm.
Iron" vât thuy-tinh. Xung quanh hang
tura
dá khác nào nhir trai nêm lue thêu tram
hòng nglìin tía. Dong nky thi dám rùng râm,
cây cái bùm-tum, cành chïu nhùng trai do
nhir vàng, hoa tram thùc no luôn bon nnia,
ngào-ngat hirong thorn phirng-phirc. Rùng
áy khác nào nhir cài tàn che trèn dong co
xanb, cành là rop mòt góc trò'i, ành nàng
chaug bao giù tói, Dong kia quanh nani ehi
nghe thay tieng chim kèu riu-rit, tieng tlnic
am-àm roi tir trèn ngon nói cao, xuong dat
sui lèn dong hot, ròi niróc lènh-iàng tràn
qua bai co
Hang n ir-than ngay ben ve núi. ftúng dò
tròng thay bien rçng mènh mông, khi phang
l^ng trong suot nhir thè mat gu’ouig ; lúe
hinh nhir nói gi£n dánh nhau cùng nói dà;
mèm chqi cùng ver tan ra mà rèn àm-am,
sóng cuòn-cuon ngui-ngui noi khác nào nói
moc. Bèn kia thì thay mot con song, giù»
noi nhièu bai, xung quanh rào kin nhfrng
cày bò-dè có hoa no, và nhìing cay duo'ng-
liëu cao chót vót, ngon nlur the choc trò'i.
Nlurng luòng cùnglach sóng áy, khác gì nhu*
bò quanh co trong cành dong, ngòi thì niróc
trong chay xièt, ngòi thì èm lang nlur tò.
Có cài thì chay quan chay quanh rèi lai
chày tro lai, hình nhir tiéc chaiig no- dèi
chòu Thièn-thai bòng-dào. Nom dàng xa
 TÈ-LÊ-MAC PHIÊÜ LITU K"f 11

thi thay nhirng elèo cùng nui ngon cham v<H

mây, hinh dàng la lùng nhìn dà suerng mât,
May ngon nui gàn thi dac nhirng dây nho
xanh Uro-i, sà xuông nhur thè ngvrcri kit dè
trang diëm elio dep. Mà nhirng quâ nho thi
that to that thâm, là che không khâp, cây
cành chiù xuông nhir thè lâc-lè. Suôt cánh
dòng thi nào nhung cây vâ, cây trám, cây
liru va bao nhièu thirc cây chi-chit nhir thê
câi virón io.'
Khi Ca-lip-xô da khoe eie canh dep tir-
nhiên ây vài Tê-lê-mâc roi, bèn bâo rang z
Xin chàng di nghï. Ào chàng iró-t câ, xin
chàng thay ngay di. Ròi ta së kë cho chàng
nghe nhirng truyên chàng phai dông long.
Nói doan ntr-thàn du-a Tê-lê-mac và Men-tô
vào trong sâu tharn mot câi hang bên canh
hang Ca-lip-xô ô\ Câc tiên-nü- dâ dot mot
ilong cui gô badi, vira ara viro tho-m ngào
ngat, lai cô quàn âo moi de san cho khách
thay.
Tê-lê-mac thay ho de cho minh mot cái âo
dài bang long chiên trang toât nhir tuyêt nhur
bang, lai cô mot chiée âo phü ngoài do thâm
mà thèu chî vàng, thi tir ho nhir vui mât
ngâra nghia.
Men-tô bèn cât giong nghiêm mà khuyên
rang : Hoâ Tê-lê-mac thái-tír. Lòng con vuai
U-lich hà lai nghï dén nhirng Ûièu ay haj[
12 TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LWJ KŸ
*
sao? Lao-phu tiróng Thái-tü nên lo bâo-thù
lay cái daofr-giá cüa Hoàng-ph\i và kháng-cir
vói cái so phàn rui ro nó deo duòi rainh. Mot
bâc trai tre ma lai tkiçh àn m§c trang sire
nhir the ngirò-i dàn-bà, thì sao xirng dàng vóó
cái chi-khi ngu-òi tren, vói cái danli thom
nguòi anh-kièt : Phàm ngu-òi ta có biè’t chiù
etre, có biét dem dièu vui thù giSm dirói gót
chàn, thì mó'i dàng dirpc danh tienglùng-lay
trong thièn-ha.
Tê-lê-mac thò dai mà dàp rang : Thà rang
1

ta chiù thàn-minh vât chét, con ho’n là de

cho cái vui thú, cái lirò'i bieng nó àm long ta.
Khòng, già a Không, già a ! Con vua U-ljch
1

dàu lai có dè cho su- lirò’i bieng, sur vui thù

nó thâng duoc lòng. Nhirng chùng ta vira bi
nan dam mat tàu, mà lai gap du-o-c nîr-thân
này, ho?c là ngiròi tràn này, dai ta rat bau
nhu thé, thì chang phâi là on cüa tròi ban
cho dó hay sao ?
Men-tô nói : Xin Thái-tir phâi e rang vi dó
roi ta bi cu-c khc). Thái-tir nên so- cái tuoi
cuòi gia-dòi ay ho*n là ser nhfrng nói dà dà
dánh vu tan tàu. Tàu dam mà chèt khòng tè
bang su vui thù nó pham dén dùc-hanh la.
Thái-tir chó- tin nhung lòi rati nói. Tuoi tre
hay tu-dâc, cày à mình quá. Tuy rninh tho
yéu mà tuóng rang viêc gì cìing noi, khòng
phâi sçr dieu gì. De tin ngiròi, khòng hay
 TÊ-LÊ-M^C PHIÊU LUU K'í 13

pliônggiû. Xin Thài-tû’ cho- de tai vào nhûng

dàn ngot hát hay cüa Ca-lip-xô. Nhûng lui
mëm-mong áy khùc nào nhu con rân luon
duoi bui hoa. Xin Thài-tû nên sa cài noe nó
ngàm ngám. Thái-tu nên tir nghi, chô- tin
miuh. Tram vièc pliai bòi ta nên chàng thë
nào roi hay quyet.
Khi da thay ào roi, hai ngimi cùng lai dën
tru-ó’C Ca-lip-xò. Nìi-tliàn duo-ng chò'. Càc
tièn-nu, toc van bin, bàn áo trang dai, kÿ
thuy don ra mot bua com rat là thanh cânh
mà ngon và sach. Thuc-phâm day chi c6
thit china da dánh lirô’i du-oc, và nhûng giông
vât da sàn ban duo-c. Ruera nho ngon qua
ruou quÿnh dung vào binh bac iô-n, rôt ra I
nhûng chén hàngvàng, xung quanh két boa. [

Phàm nhûng giông qua gì mùa xuân hen, /

mùa thu cho nhàn-gian, là cô dû iron Liée ày.
Khi khô-i tiêc thi bon vi tiên-nû thanh xuàn
ra dúng hát. Trime con hát khùc Thàn-tiên
dau chien, roi bat dën khùc Clnia-than cùng
vói Xê-mê-lê tu linh ; khùc Tûu-thàn xuat
thé ; khùc Thièn-ma canh tau. Sau roi bat
dén khúc Bac-la-à chien-trimng, nhân lai
ca-tung dúc-tính và can-dâm ena vua U-lich.
Mot vi tiên dep nhat tên là Lo-cô-tuê dem
dàn ra boa vói tiéng bât. Khi Tê-lê-mac nghe
thây tên Hoàng-phq ó’ trong câu liât thi nuée •

mât ckùa-chan làm cho hai ma do lai thèm \

• ,n

<
hòng. Ca-lip-xô thay Tê-lê-màc dau dô‘n biéng
an, thi gie tay ra hiêu cho các tiên. Lai hât
khùc Thàn-mâ dau chien, khùc Thuy-ma
xuong âm-phü d& cùu than C-ri-di-xe.
Khi tàn tiêc roi, nü-thàn bâo thài tir rang :
Hei con vua U-lich dai-vueng. Coi dô mà
xeni ta hâu dai ngiro-i thé nào. Ta là mot vi
than bat-tè. Phàm nguéi tran chang cô ai
dén duec nei Bòng-dào này mà chang chét.
Vi bang ta chang cô long yôu nguei thi dau
ngu’O’i bei dam tau vào dây ta cüng chang
xá. Cha nguo’i khi xua cüng dà gap dune
hanh-phúc nhir nguei ngày nay. Chang may
cho cha nguei duec phüc trong tay mà
không biét huéng. Ta da giù ô’ làu trong
dông này. Vi cha nguei biét dieu thi cüng
dà thành tliàn bat-tvr mà cùng ta vui thù
mài e chon nà}'. Mhung mà cha ngirei trong
bung còn gift nhfrng ti oli hèn ha tueng nhé
den cé-quôc tòi tàn, mà bò câ nhüng hanh
phúc coi tien (5). Nguoi coi dó mà coi, thi
biét cha ngeo'i vi nuée Y-tâc dà thiêt-thôi
mat nhüng gi. Mà nuée Y-tâc nào dS duec
vè dén noi. Cha, nguei lai nô’ ho ta mà di.
Song da có cen giòng bao bao cùu cho ta
ròi. Tàu cha nguoi dà trai bao nhiêu gian
truân sóng gió, ròi bi chim xuòng duéi day
bien ròi. Guomg tham dà bày ra dó, nhà
nguei nên ngâm mà -soi. Cha nguoù nay da
hi nan mat roi, ngircri cb<V mong côn g'ap
mat nfra, mà cîing chó’ mong lai dirqc ké
ngôi vua ô’ rnrcVc Y-tâc nüa. rhiçt it mà loi
thi nhièu, vi ô- dây nguoi gap duçrc than san
long cho ngiroi dirçrc sung-stró-ng, lai dem
câ tièn-quôe này mà trao lai tay nguo-i,
Nü-lliàn lai côn kê-lë dài dang nliüng each
vui thú cua vua U-lich khi xira. Khi thi di
vào hang dà cua than Bô-li-phê-ma (6); lúe
lai qua niró-c Lê-xT-tri-gông cúa vira An-ti-
phát (7). Khi tlii vào no'i Bòng-dao dia nü-
thàn Xicli-xê, là con gài Thái-dirong; lúe trai
bao nguy-hiem tir núi Xi-la sang nui Ca-rip-
da (8) Sau nüa dén can phong-ba mô’i roi,
khi vua U-lich lü bô nü’-thàn mà di. Tuy
vua U-lich da trai bâo dên duçrc cù-lao
Phè-a-xi-à, mà Ca-Iip-xô nói cho Tè-lê-mac
tirô-ng cha da cliê’t roi.
Tê-lê-mac khi mô’i tô’i no’i thày nü-thàn
hàu dai thì voi mirng quà, nay nghe câu
chuyçn miri ver ra cáí diêu-ngoan cua Ca-lip-
xô, và cái trr cao-minh cúa Men-tò dà lay
dieu rat phâi mà khuyèn bao. Bèn nói it lòi
mà dàp rang : Hôi nü’-thàn ! Xin nü-thàn tha
loi cho ta trong lúe long dau. i a nghe xong
truyçn nü’-thàn mó-i kè, thi lòng này sàu
thàm biët baô. Cô le vè sau ta cüng nguôi
du-ç-c mà hirông lay nhüng dieu vui thú mà
nü-thàn hçn ta. Nbirng lúe này thi xin nü-
 than dò dio to dune khóc cha ta. Cba ta
dángfchiro’ng tice ngàn nào., bàn nu-tban da
ro ban ta.
Ca-lip-xô thè y vâv kliông dám ân can qua,
lai già càdì chia sàn, cùng trôn nircrc mât
ma khóc vua U-lieh. Nhirng nu-than mnón
dò ÿ xeni dùng each mio chóng xiêu long
thái-tir, non lai hòi thái-tú’ dám tàu ra th£
nào, vi r,ao mà lai dat vào noi ày. Tbai-fir
dàp : Truyèn ta dai qua, xin nvr-thàn hay
khoan elio. Ca-lip-xô nài rang: Dai tliì dai
xin chàng ke elio thiép biét. Keo thiep voi
bay nhfrng noi liru-lac cua chàng. Nàng giuc
Jam, Tè lè-mac qua nè bèn ke truyèn rang :
Ta tir Y-tác mà di, dinh qua hòi thain càc
vua cùng cha ta di dánh Dac-Ia-ó ve, elio
biét tin-ture hoàng-phq. Me ta là Bè-nè-lòp (9)
bay giò- nhièu ke thatn dò, ng5- cha ta da
mat ròi ai cùng muòn lay. Tkuòng cliúng
van ghét ta, rap imru làm hai de triçt moi
ngàn-trô\ Cho nên ta phai leu mà di. Chúng
tliày ta di dèu lày làm la. Ta sang nuxrc By-
lô-xî vào yèt vua Nê-xT-tô (10); ta vào nuire
La-xê-dê-môn diro’c vua Mê-nê-ls-xï (11)
tiép dài rat liâu. Nhirng hai ông cùng kliông
biët cha ta song^chét thé nào. Cîiâng le
phàn làm con mà dành 6* diro’c trong cuôc
liò-dò, và ta lai nglie thày nói rang cha
ta dà mot phen bi dâm tàu dat vào dàt Xi-i
xinh, ta bèn quyet di sang x(r ay. Nlurng
Men tô hicn-su* ta dày ngan tro* khòng cho
ta di, nói ràng :•'« Xíc Jfÿycô giòng àc-th-ìn
cao ló*n hay án thit nguó'i. Va hai-dao cua
È-nê và cüa nircrc tìac-la-à bay gicV dóng ó*
xú ay. Quan Bac-la-á vón cùng ngiró’i ili-
lap ván là tkù, lai han riêng Hoàng-phu,
bang gap thái-íír tliì chao cluing làm hai.
Hièn-sir bèn khuyên ta lai ti ô* vè Y-tac, nói
rang : Có le boàng-phu nliò* diroc thàn-
minh ûng-ho cüng sàp vè tó*i niró'c nlià. Vi
chàng thàn-minn cluing- tlurang, quyet hai
Hoàng-phu di nüa, tliì phân-sir thái-tú* cüng
phài pliHC-cùu, mà giùp Màu-hàu cho ra
khôi vòng úc-bách, madera tài-nàng dire-
hanh eho oác dâa-tôc cliroc biét, cho eh
nuire Hi-lap diro’C tbay tân-quân cùng dàug
vi thiên-tÇr nhur vua U-lich ngày xira
Lòi ay là lò’i rat pliai, mà ta Ur-phu chang
nghe, chî theo tính nóng nay cûa minh. Vày
mà Men-tô cüng tliu-ong ta mà di theo trou g
cuôc ngoai-du mao-hiera. May mà thàn-
minh lai xui cko ta mile nan dê.mo- mat ra
mà chira tính tir-duci
Trongkhi Tê-lè-mac nói, thì ou-than nhin
Mea-tò chòng-choc. Có ÿ ngaç-ohièn, hình
nini- thay thàn-dang, nhirng khòng dime
rô ÿ tình. Nü'-tbàn vua so- vira ngò*. Lai e
 tri roi ra ngoài mat. Bèn bao Tê-lê-m5c :
1Ò

Xin chàng ke not elio thiép du-o-c nghe,

cho long này du-o-c thóa. Tè-lê-mac lai nói :
.
Cluing tôi di, trong may bua dàu, sóng êm
gió thuân. N him g vè sau cô mot co-n bao
noi tói den, da trerî che kin, bón pina mit
nui. Thïnh thoSng cô chop sáng lòe thi
chúng tôi nom thay nhièu tàu khac cüng
diro-ng nguy-hicm nhu* minh. Nhin làu thi
biët là tàu chien cil a Ê-nè. Chúng tôi so-
nhü-ng tàu ay cüng bang so- nui dà. Baygiò-
tôi moi bien, nhirng hiëu tré qua, rang tre
n girci, non da, hay nóng-nay can. Trong
con nguy-hiem, thì Men-tò chàng nhü-ng
van vüng long, van quà-quyët, mà lai con
vai bo-n nhtrng lúe bình-tlurò-ng. íüen-sir
giuc long ta, lain cho them phán chan, sire
khoe hóa bòi phàn, tiro-ng bay g ò- khòng
ai djch noi. Trong khi hoa-lièu rói tri, tiu
Men-ìò cu- khoan-hòa mà doc-thùc nlììrng
-quàn linh trong ihuyen. Tôi bao Men-tô
rang: Moi hiën-sir qui báu cûa ta ci ! Sao
ta lai chàng nghe loi hièn-sir de den noi
này? Ta eue ngày nay cüng vi ta tir-dàc
tin rang ta (la là ta, duo-ng lúe tuoi con tho-
dai, chira bici dir-lính cuôc tirang-lai, cl: ira
có duyçMich dieu üï-vàng, dura biët dò dai
co hiçn-lai. Tròi oi ! vi dû ta thoiit diro-c
 kLôi nan này, thi tir nay ta së nghi ta nhur
thè ta là kë thù doc nhat cua ta vây. ïù'
uay ta chi tin ngiroi mà thôi.
Men-tò mini civcri ir.à dàp rang: Lâo-phn
lo pliai nhâc lai cài Jôi da roi cùa Thaï-tir
inra. Tliái-tív tir dà biél loi mrnli là du. Hère
gi làn san Tliài-tù- càm du-gc cái tinh nông
nay lai. Nlurng lào-phu chi e rang khi nan"
dà qua idi, thi cái iiyptm dàu nó lai vè tnà
thôi. Bay giù- niróc dà dea chàn, chi bang
lay hot can dam ra mà giù cho virng. Trurèrc
khi vào choc nguy-hièm thi nèn phòng nèn
sor. Nlurng khi dà vào cuòc ròi. Ibi chi nòe
khinh nguy-hièm di mà thôi. Vây thòfi xin,
Thái-iir o' cho dàng mat con vuaU-lich. Tkai-
tu nên td ra mot tam ta ni can to limi c»
ïi h Cru g cái lai nan nó nat mình.'
Tôi tiiây cái khoan-tir, cái can-dàm cùa
Men-tô mà thich, nhirng tháy cái khôu-
ngoan cùa Men-tô da go- ra elio khoi lay
quàn Dac-la-á, thi lai pluie nura. Khi trò-i da
sap quang-dàng, Men-tò thay thuyèn mìtili
di gàn thuyèn giac, cháng bao làu «ira thi
cluing "noni thàv. Nhàn khi dó lai thay mòt
chiec thuyèn giac tira nlitr thuyèn mink, gir»
dira ra ngoài xa dàn. Mui thuyèn ìiy có két
hoa mòt cacti riêng. Men-tô kip truyëa lenii
cho quàn cfing lay boa kët vào mui y nbir
thuyèn giac. lidi lai bao nhirng tay che©
20 TÉ LK-MAC PHI EU LÜU K?

phii cui rap xuóng. Chúng tôi cir nhu vây

ina di vào giira lu thuyen gi^c, ma giac
,khòng ìlici, lai ngcr là thuyen ban bi bat
phong mài trò- ve, lièn reo mvrng r'âm-rï.
Sóng khi ay eòn dir làm, chúng tòi phai di
sàt vào vói ho trong giò' làu. Ve sau chúng
tòì mòri lui dàn elio thuyen di chàm lai, ròi
jihàn có co n gió to day thuyen ho v’è phia
Phi-chüu, chúng tòi bèn ra tay chèo mà
«bay vào dat Xi-xinb
Chúng tòi vào duoc bò, nhung ngò- dàu
trành ngon Ca-rip lai nga ngon Xi-la. Vào
d&n dat lai gap quàn E>ac-la-à. Vò'n là lào-
vmrng A-xê-xï-ta (12) ò- Bac-Ia-à sang làm
vaa u dó. Thuyen chúng tòi vira ghé vào ber.
Ibi ho iiròng hoac là nguòi càc cù-lao kbàc
ìhinh linh dén dànli ho, hoac là quàn mróc
nào den tiem dat ho. Ho bèn sai quàn ra
dot thuyen chúng tòi di. Trong con tire giàn,
ho gìét bel nhung quàn di vói chúng tòi,
day chi chira có Men-lò và tòi, ho bât giái
vào truóc vua A-xê-xï-ta de vua bòi xeni òr
dàu mà tòi, tó*i dinh làm chi. Hai chúng tòi
tay bi trói ra sau lirng mà di vào thành.
Khi ho biét chúng tòi là nguòi Hi-lap ròi,
ho tinti giet ngay, nhung bòi ho còn muon
bay ra hình du dpi de elio dàn dçc ác ây
coi, elio nèn ho mòi duy-chì,
 Triró-c bët ho giai vào triróc vua A-xê-xT-
ta. Vua tay càm nhtr-ÿ bang vàng, rîuorng x'ì
kiên, lai sap làm lê. Ngài gat ma phàu hôi
chúng toi ngirô-i o* nurcrc nào, bài cór gì di
den do. Men-tô voi vàng dàp rang: Chúng
tôi tir bò bien xú’ Hè-xï-bè ri (Uespèrie) mk
1

lai, qué chúng tòi cung à gàn dó. Mea-iò

uói nhir vàv de trành kiiòi phai ximg là
nguòi Hi-Iap. Vua A-xè-xï-ta chi nghe dèa
day mà tildi. Dò cho chúng tôi là ngiròi
ngoai-quòc có tình gian nèn giàu-gièm, bea
ha le uh dem day chúng tòi vào rìrng gàn dò*
de phât làm nô-lê hau-ha nhirng ké cuan
sue vài trong rìrng.”
Tòi lay toi à’y làm che hcrn chef. Tòi hèa
kcu lèn rang : Tàu dai-vircrng, xin dai-vtrorng
giët chúng toi di còn liera làm nhyc chúng
tôi nhu- thè’. Tôi day là Tê-lè-mac, con trai
vua U-lich nu’ó'c Y-tàc. Tôi di virai bèl bièa
no den bien kia üm cha mà cliang tháy. Nèu
chàng tháy cha, lai khòng ve diro-c xir-sa,
mà con pliai pliât làm nò-lè, thì sao eòa
chiù nhuc du ce mà tr tren aòi. V£y xin ugài
làm on mà giè’t di cho.
Tòi vira nói doan thì cà dan áy kêu lênr
rSng phai dem giè’t con vua U-lich di, dS
bào cùu cho thành Bac-la-à. Vua A-Xê-sï-la
lAcesfe) bèn bâo tbi rang: « Tìói con ü-licb,
-virangl Ta phái dem uiáu ngiroú mà la ünh-
hòn bao nhièu ngirói f>ac-la-á mà cha ngucri
dà ném xuòiig nuwc den sòng Gô-xit (Cocyte)
üagày xira. Vâv thi ngurui cùng n gir (Vi di véri
Hgiroi se phai diet cà. Giùa lúe áy lìii có
root lào già lèn làu xin dem chúng idi dè’n
«a© An-sy-do (Anchise) (13) mà giét de té.
1

Nói rang: Vong-linh dàng anh-hùng tir vi

ughTa áy, dnçrc tbày màu này hoa chàng meri
thôa. Mà Ê-nê (14) khi hiél bè-ha làm le áy,
cùng dong long.
Ca dân cùng pluie lói bàn áy. Ch7 con viêc
giét chúng loi ufra tbôi. Ho da giâi chùng
tôi den irto An-sv-dor roi : dS du-rg hai huong
an. da timo dèn thó ; thanh kiein da tuoi
tràn ra triróc niât cbiing tôi. Ho lai dem
hoa mà qnàn quanti dan chúng tèi. Tuòng
íúc áy thi kliòng eòo ai ciru lai ducrc nfra.
Ilici, dành là tbôi ròi. Mên-tô khoan-thai
ma xin lèn tàn vói vua ho mot dòi ieri. Tau
rang : ;
Hffi A-xè-xT-la dai-viroTig. Dàu thái-tu Tè-
Zê-xnâc day chàng càm khi-gicri di dành dân
la-á bao già, mà dai-virong cüng dang
iâna dem giét, nbung tudag dièu gi Ieri dai-
vsrocg Ibi dai-vuo ng hà lai £>ó ngoài tai ?
Ta dày toan so cùng tbòr.g, ÿ thàn minh ta
lai rd, thi ta có tinh ra rang trong ba ngày
trô- lai, quàn moi ro- së dén dáoh mrôv nàr.
Quân ¿y tir tren nùi së tràn xaong nhtrtîràc
chay, nlur mira tuôn, khâp trong thành-thi„
phá-hoai các clion dâu-lhôn. Váy mau man
dai-virang nên sai sir rao cho tram hp
de ai náy phông giù, nén du quàn iircrog
khí-gió-', các sue vât dtro-ng lb à khap ngoài
dòng, thi nên lAp tue gpi vè déni câ i?à©
trong thành. Chr/ de châra tre phût nào. Lot
tiên-tri dó vi bang không thixc, thì hét han
ha ngày dai-viro-ng giét chùng tôi cung không
là chimi. Mà thàt ra, ibi dai-vircrng ha laà
lana hai kè cùu mình hay sao?
Vu a A-xê-xï-ta ughe tháy Men-tò nói qui
quyéi nhu thè', thi ngac nhièn mà phau rang :
H5ì ugtrò-i vien-kháck I ta coi dó thi bici
rang dau thàn-iniuh chang cho nguori diroc
vè-vang sueg-suóng, nhirng lai cho agu-oi
dupe cài tri biét xa thì lai qui hon c¿c vìnfe
hoa tèi lòc bao nbiéu. Yna bèa truyèn h%
khoan vièc té, lai voi vàng truyèn cho si
náy phông giu. Thùi ibi chô này dàn fcà
run ser, cho kia ngiròi già v-aeh vàc nangr
con tre khóc mit do hoe, mà lu toqrt kêo
,

nhau vào trong thành. Bò và eira he-he mk

tir chén co xanli turai, vào troug các pb ?r
khòng lay dàu là ni ebuòngmà chira cho di.
No-i n;<o no-i 8y dòn dip nîumq ke xò .olían..
 lié tiëng lo, ngiròi tiéng nhô, chông lac
vo-,
nie mat con, kê la kêu nhau ngô’ là ban, ai
nsy chay xuôi chay ngiroc vôi vàng ru à
«bang biê't di dàu. May rigirai hào-muc trong
îhành, tu-ô-ng ta là khôn bo-n kê kbác da
bao Men-tô nói bao, bày dit ra càu chuyên
iàm ké thoàt thân. ^
Ben hôm thü ba, trong khi các eu diro-ng
bàn ra bàn vào nhur thé, thi thay dàu
o- g
phia núi, có dám bui nui ; mot lût thi
nom
thay dông duc nhüng quàn moi ro- có du
khi-giói, o- trong rtrng kéo-ra. Thi là nhüng
quàn Hi-me (Hirnère) (15), là mot ro- rat
hnng àc, lai có cl nhüng ngirtri ô- núi Nê-
bè-rô-da (Nébrodes) và nhüng dàn ô- núi
A-cer-ra-îa-xï (Acratas) là mot xiï quanli
nam
rét ianh, gic dòng bang dàu có tliôi lên cung
châng thay èm trái bao già-. May
ngu-òi
Chang tin lòi Men-tò bao triró-c, deu bi mát
cS nò-lè và cbièn ciru. Bay giò- vua mói
phán bao Men-tò rang : Tir dày tram quèn
bai nguòi là ngtròi Hi-lap ; thè là thù mà
bòa bau. Qua thàn-minh da sai hai nguoi
d¿n dày de cùu cluing ta. Lò-i ngiro-i nói da
qua-nhièn. Nay nan dè'n noi. Trim lai
cay
ngutri dem tài nàng can-dàm ra mà giùp
ïrâra nüa.
Men tò hai mât quâc lên, già tay càn-dan?
Jàm cho nhüng tiróng hùng nhàt trong dar
lio cüng phâi sa. Men-tô cSm mol là môc,
dpi mot cài mû, deo mot thank girorn, vàc
môt ngon giâo, hô quàn sâp hàng, rôi minh
tico trirórc, xông Icn dòn giac. Vua A-xê-xï-
ta tuy là ngirèi can-dâm, mà bori tuoi già,
cuQg phâi theo tân dàng sau. Tôi theo cüng
gàn, nhtrng phàn hùng-düng phâi dàuh chiù
kém. Trong khi giáp chién, coi cái giàp cüa
Mca-tô, khâc nào nhir the dirang-khiên (16)
cüa chüa than Giu-bi-tê (Jupiter) ngày xira,
Hièn-sir ta biràc dén dâu, giac ngâ màu cliày
dên dò. Coi dâ hinh nhir con sir-tir xir Nu-
mi-di (Numidie) phâi khi dôi cào gan ruôt,
xông vào mot lü chiên hèn, nhir gi£t, nhir
xé, ntatr tâm or trong vüng màu, mà lu di
chàn da chang dám bênh vue lay dàn, lai
eòo hoc toc chay cho nhanh, minh run nhu*
cay-say, dè cho thoàt khôi müi giro-in thàn.
Quân moi ro*, bung nhung tiràng chôp
dirorc mot lü vô-phông, chang ngà lai giât
mìah nhir thè vô-phông mà bi chùng dânh.
ïhang nào thang áy ngor ngâc. Quân linh
cüa vua A-xê-xï-ta, phàn thây gircmg hùng-
düng mà theo, phàn nghe thay lênh truyèn
cüa Mea-tô mà xông vào tr$n, hàm-hâm
ho-ho, xtra nay minh chira bièt minh bao
già da can-dam diroc dén vây. Tôi thi c'âni
giâo mà data diroc nga thái-tü* cüa phièn.
Thaî-tv dông-niên vài tôi mà ngirài câ làn*
26 TÊ-LÊ-MAC PHIÉ.U LUU KŸ

v\ ro' áy cüng là mòt dông-doi Khong-lô. T

thay tôi bé nliô thì cô ÿ khiuh nhun. Nhuog
dâu thay y khde la dirông mà tôi không
SQ-, dâu thay hinh-dong y dîr-lo-n gôm-ghê
mà tôi chang chût, tôi dira cho y mot mai
giào vào ngtre, làin cho y thô ra mot rîôug
mâu den mà chét. Khi y ngâ, suÿt airs da
p h ai tôi thì cô dè chét hep Giromi môc giàp
khiên cua y ro’i xuéng xoang-xoang, tiëng
kêu vang lên tàn nui. Toi bèn lôt lay khi-
giôi cua y mà dem vè dàng vua A-xè-xï-ta.
Men-tô thi dành quàn giac chay tàn loan
«îuôi kÿ cho dèn trong rirng.
Vua và dân Bac-la-à không ngôr mà bi
giac dén dành, lai không mong mà ph*
dirçrc tan, thi coi Men-tô nhix mot bac ngiriri
than yèu-qui üng-hô, tam long càm dông t»
<rn, lai lo cho cluing tôi rang Thùy-dao È-
nè lai quay vè xir Xi-xinh. Vua bèn truyën
giao cho chúng tôi mot chiée thuyën ma ah
de vè ngay xxr-sòr. TrirAc khi di lai ban cho
«hàng thiéu thixc gi, roi àn-can khuyên-nhu
di cho mau kèo mà mac nan. Nhurng lai
ngai khi dén dát Hi-lap, không dàm cho
hoa-tiêu và quân chèo thuyën cua mini)
di hq-tông. Bèn sai may nguxri lái buòn xúr
Phè-ni-xi di cùng chúng tôi,nghï rang nhfrng
ngiròi xú áy, von xira nay buòn bán kháp
noi, thì di dén dâu mà chaag lot Nhürng
ngircri lai buòn áy vâng l$nb xin dira chúng
toi \è dén xù nhà ròi lai dena tàu sang n$p
lai. ütaông ngcr nuru sir a ngirod mà thànU
sir cV ìòng trôi. So kicp chúng tôi côn phâi
làoi. nói long-dong.

HOI Till> II
Tè-fi* mac fee he! cimitèri. Tàu hi hài-dqo aia
vau Xê-doc-/rich (Sésostris) bat dem ve Ai-
càp. Ktr&c Ai-câp giàu munti the nào. Chinh-
tilt nuire ay hay nhûng dica gì. Alendó và Tê-
lê-mqc li gìai den trucrc oner. Vua sai mòl
viin lir&nq lén là Mè-tò-phi-xl (Méthophis)
aré/ vièc. Men-tó hi dem bàn cho nguài xir
Ê-iiên bi (Ethiop e) ho dem
ve nu&c ày. Tè
li mac thì phài di chàn de à trong bai sa-mac
Oa-si x7 (Oasis). Gàp Tê-mô-di-ri-xcr (Ter-
mosiris) là dao-sì Ihà than A-bô lô(Apollon),
khmjên Tê-lê-mqc nên bât chu&c than ây.
Nyuyèn th'ân A-bô-lô ngày xua phâi d'ây di
t han dè cho vua An-mê-tê (Almète) nu&c Tê-
xa-li (Thessalie), thân nhàn nan mà xua doi
phong-luc cho nhung dân du-muc. Vua Xê-
doc-trich nghe tin nhünp viêc la cüa Tê-lê-
mqc làm ra & bai sa-minthi cho doi vê kinh,
xéi thiïg l'mh oan, ben hçn tha cho vì co-
^28 TÊ-LÊ-MAC PHIÉU LUO Kf
quoc. Chang mag vaa Xê-doc-trich bang,
Tè-lè-mqc lai them cire khô phâi ginm vaa
mot cài don ben ber lu?n, Tê-lé-inüc ò trong
¡¡que nhìn ra thdg vaa mòri mrcrc Ai cap lé
tìoc-cò-ri-cfi (Bocchoris) ehet tran.
Ngu-òi tbành Suy-la (Tyr) vòn có
tinh kièu
hanli làm cho Xè-dòc-trich dai-dè niróc Ai-
cap, dem bung thù gliét. Ngiròi xir ay khòn
ngoan buòn bàn, làm cho niróc giàu, lai có
do-thành là Suy-la rat virng khòng ai lay
diroc, cho nèn lai càng kièu-nganh, khòng
chiù nòp cong cho vna Ai-c?p, ròi lai giùp
quân cho cm vua Ai-câp de miru gièt anh
dirong lue yèn-liée, ngày vua thing tr^n
khài-hoàn. Bài vày, vua Ai-câp d|nh ngàn
trà su- buòn bàn cua ngirò-i xur Phè-ni-xi ir
càc bien, bèn sai tàu chièn di kháp các noi
dòn diròng càc tàu buòn cüa nguói xù- ay„
Khi thuyèn chiiag tòi vira ra khôi b5i-
phàn niró-c Xi-xinh, ngon núi cao vùa xa
khuát mât, thi gap mot thùy dôi cua Ai-câp
Cira bien vói mûi non hinh nhu chay dât
lui dàng san phia lai, mà lôn vói tiro* mây
chân trô-i. Giira lúe áy thi chúng toi tbáy
tàu Ai-câp tói gàn, chi chit khác nào nhu
thè mot thành-phó lênh-dênh tree m$l bien.
¡Nhirng nguói lái buòn trên P.ti nhSn ra thi
niuon chay tren, nhirng chara quâ roi. Va
boom ho lai án gió boa buòm minh, tajf
chèa ho lai dông ho’n Ihuyën minh. ChT
Irong giày phût thi ho den noi, bat lay
thuyèn chúng toi dem vë Ai-e?p.
Tòi da hÔt sire cai rang chúng tói không
phài là nguòi nuùc Phê-nï-xi, mà ho chang
thèm nghe. Ho cho hai chúng tôi là nô iê
cua bon lai buòn dem di bán xú khác, ho
yèn tri rang mfri chop duuc mot mon loi
to. Bay giù thi nom nuúc bien da tbay
tràng, vi ngon nuúc Ni-lôc-hà chây
van ra..
Nhin lên bç thi tháy mat dát thap ngang
ngang mat bien. Birçrc mçt lát thi túi cù-lao
Pha-rô (Vile de Pharos) ò ngay bên canh
thànli No, roi thuyèn vào trong sông, cha
iên cho dën kinh-thành Manh-phi (Memphis).
Vi tlnr chúng tôi long không dau-dón vi
hi bât, làm cho thay cuôc vui thù cûng dii ng
dung, thi mât chúng tôi coi tháy cái dát tôt
mëu ay, tua nhu mot cái vuùn lún, day
ahung sông nhüng lach doc ngang, thi hiìn
tüng thich mât. Bát eu nui nào, dira mât
Wta bù là tháy phÔ dông dàn u, nhà cùa lich-
su, ruông dát luôn luôn cô cây có lúa quanh
chang nghï lúe nào. Các bai cô xanh,
nam,
thi dê cùu sùc-vât lu luut di ân, dây dám
nòng-phu chiù vai duúi bó lúa nàng hôt to
íin gat dem ve ; dó lü muc-dòng tiÔng quân
tiëüg tiêu din dát, môltiéng di lai may tieng
ve (oí có tieng vang).
 Men-tô ngp ÿ klien rang: Suòng thay là
mot dân gap minh-quàn cai-tri, quanh nam
phong tue, vê vang mà ca-tpng dire Tren.
Vi hang thàn-minh có ùng-hp cho thii-tir
mai sau dime nói ngôi Hoàng-php, thi nên
noi gircrngdó mà chàn iû dàn nhà. Nên j’êu
îrién dàn nhir thè cha yèu con. Nên lay
hung mén eòa dàn làm cái thú. Nén cir-xu
de khi tram ho duçrc hinrng cupe tliái-binh
vui ve, thì lai nhór dén rang nhòr có niinh-
quàn. Con nhtr nhirng bàc ám-chúa eh? bigi
làm cho dàn so-, lay gironi dao mà khién ho
phpc tùng, thì loan là nhirng tai ách eòa
nhàn-gian. Muon khiên cho chúng khièp
thì chúng cîing kliiep, nhirng chùug ghét,
chúng chi san miru thù. Thành ra dtrói ser
trèn có it, mà trèn phài so- dirò-i lai thèrn
nhicu.
Tòi bèn dàp rang: Tlian ôi ! Ta cùn chi
nua mà mong, ta tirómg ine này chàng phai
là lúe ngliï den cupe tri dàn theo phép tôt.
Y-lac co-quô'c tir nay là h et cho ta roi. Rày
ta còn bao giò dirçrc nhin Ihay què-hirong
và lioàng màu nira Vi du viro-ng phu có vê
vang mà vè dupe eó-quór, cùng kbông côn
ohm thay màt ta, ta cùng cháng côn bao
giò duae nghe lòi nghièm-huan nùa, mà còn
mong divp-c tlii-hành lòi tàành-dy mai sau.
 TÈ-LÊ-M&C PHIKU LÜU KŸ 3î

Hôi hôi Men-tô Thôi thi thôi ta cung dknh

1

Sông, mang này thôi có con mong nói gì.

Thàorminh dà php long ta nhir vày, thi chât
di ta cung chët, dành vày chir biët sao?
Tôi nói thë, thi tho- vân than dài. Côn
Men-tò thi chi xira nay dà luyen, chi biët
io triróc khi nguy-hiêm dën nod, lâra khi
«guy-hiêm da tô-i rôi, không côn biët sçr là
gi nira, Men-tô ben mâng ta rang: Hôd hcri
thài-tù-, châng xirng làm con U-lich hièn-
viro'ng kia ! Chët noi, khi nan dà tód chàn,
4hái-tü* lai dành chiù thua hoan-nan hay
tsao? Tliái-tü’ pliai biët rang có ngày la lai
dime ve có-quóc; có ngày ta lai dirge thày
Mung-nhan mâu-hâu ; có ngày thài-Ur lai
'dirge thày mat dàng anh-hùng vò-dich, mà
thái-tur chira dirne biët, là ngiròi chàng de
•ho tai nan nào vàt ngà du’gc lòng ; là
ogiròi trong can nguy-hiêm gap máy mirón
hoan-nan cûa tliái-tir, cung còn ra girgng
*can-dám dirge cho ¡hái-tir noi, de mà chira
han cái thói nga long. Ô hò vi chàng thièn-
1

tù’ô'chpn xa-xôi bi gió dira sóng day,raà biët

tin thái-tir chang bât chime dirge can-dam,
dirge kiên-nhân, thi ngài ho thçn là dircrng
nào _Gài nan ày mó'i là nan to nhàt cho
1

thièn-tù dó. Dau tir xira dèn già trai bao

1

«hiêu nói gian nan, cüng không eó noi nào

dau dó-n cho ngài tày cài tin ày.
 Nói tfoan, Men-tô lai trô cho toi coi nhfma'
canil vui ve, nhîrng co phong thinh Or các
1

chôn thôn-giâ nirâc Ai-câp. Trong mot

niró-c cô loi hai van hai nghin thành-phô.
Bàu clàu viêc tuâ-n-phông cüng rat can ; hinh-
phàp rat nghiêm, bènh-virc kë nghèo, ngân
cam kê giàu không de cho ÿ cüa an hiëp
ngiròi ta. Vièc day dô tre con thì rat khuòn
phép, tre biét vàng Ieri, ira can man, an cho’ì
có tiét dp, lai biét ham mÿ-ngliê ván-chu-ong.
Viêc tón-giáo lai biét giu- le ; hay vi chúng
mà it vi kÿ ; ai náy ham cái vinh-du* trong
xa-hôi, mà co sire nèn ngirài hmi dung, có
còng vói nhân-quàn ; biét so th'àn-minh. Cha<
1

ne day con chuyèn a bay nhiêu dièu. Men-

jtò lay làm phuc làm, tara tàc klien di khen
lai cliang chán miêng. Cú nói hoài rang :
Siró-ng thay mòt dàn duo’C minh-quàn cai-
tri. Mà lai su'àng thay nua là mòt dàng minh-
quàn làm cho muòn dàn diroc ve vang sung
siró’ng, mình thì lay dieu dúc-hanh làm
sung siráng vê vang. Làm vua nkir the thì
càm buòc diro-c thièn-ha trong mòt .cái dày
kièn-cò gap may làn cái dày sa hai, dày àv
là dày quyên luyén yèu diro-ng. Chang
n hü-rig dàn vàng phqc, lai con vui lòng mà
vàng phqc. Vua à'y chang nhung làm vua
trong niró'c, mà lai làm vua trong câ lòng
ngirài. Ching nhîrng không ai muòn phan*
t.i ai nSv lai côn sp mat minh-cfuôn, d£n
ïuuôn c}-ét cüng chang tù de ma giúp chúa.
Toi nghe Jôi khuyên nhü, nbir the gai
tam trung-can. Lô'i ngoc tiêng vàng luôn r»
dën dâu thi cài can-dàm vùi lap trong long
toi hinh nhu hung-khô’i dây. Chúng tòi vira
toi Manh-phi, là mpt thành giàu-cô, lich-su
rat mire, thi quan dô-doc truyën giâi chúng
lòi den tân thành Tê-ba (Thèbes) de tàn
Irinh vua Xê-dôc-trich. Nguyên tram vièc
ngài rauon ngir-già thân tham, va ngài lai
ghét riêng nguùi thành Suy-la. Vçy thôi
•chúng tòi lai con phâi di ngiroc sông Ni-
lòc cho den thành Tè-ba tram eira, là noi
vua Ai»càp ngu*. Thành áy chúng tòi coi ra
rqng lam, ó* khâp -niróc Hi-lap khòng có
thành nào dòng dan a cho bang. Duùng~
xá rat ià sach se, sông ngòi ebay that Imi
tilo ng, càc nhà tám khách ra vào rat tièu fc
mÿ-nghê pliât dat nhiëu, mà vièc tuân-phông
rat cân. Các nga ba thi nào ông phun nuire,
nào côt dá cao, dung làm kÿ-niêm. Bây?
tuung dòng cao lón, dò dò vàng bac bay?
duùng.
Nhûng quân bát giai chúng tôi, vào qulf
làu tnrcrc vua rang da tháy chúng tôi òr
trong thuyën buòn cúa nguài xú Phê-ni-xi-
Moi ngày vua cômôtbuôi ra ngu nghe nhfrng;
«ó- tau, hoirie de bài-bàc công viêc nhà-nirórc»
hoâc à’ê bien nhîrng ke hay. Ngài chant*
khinli ai mà cüng chàng bung raiç.ng ai. Ngài
nghï rang ngoi trèn ngèi Hoàng-dë chang
qua chi dë lo eho Iram ho du o c vê vang.
Ngài thuo'iig dàn nhirthe thu’O’ng con Ngiròi
ngoai-quóc dòn thi ngài tiep-dai tu-te, lai
.

có ÿ vói vào phán hòi, vi ngài nghï nghe

truyén niró-c ngu-Vi bao gicv cüng có lòi iclv
loi, mà noi hoc diro-c nhîrng phong-íuc hay
cua các nuóc xa. Beri vày mà ho bat dirge
cluing tèi phui dem vào tàu trìnli. Ngài ngóì
trèn mol cái bè ngà, tay cani nhu-ÿ vàng.
Tuoi ngài dà cao, mà mat con tuoi tòt, có
uy-nghi mà có dieu hien-tù. Moi ngày ngài
chang quàn khó khan ngu ra hói kién, nghî
xu vièc gi rat còng rat chinh, ai cìing phai
pluie. Khi ban ngày ngài da lo xong vièc dàn
nuóc, toi dën lai vò-i các quan bâc-sî vào
hôi thiên-vân, dia lÿ, nhân su, hoac ngài
dàm lu An vô-i nlumg bàc hien-tài, de làm
each tiêu-khien. Trong cà mot dóá ngài,
chang hè bao giò có lay each xa-xï phièu-
1

iioa mà Uni byng các vua chuhàu, mà cuug,

chang bao giò* có qua nghe dinh-thSn.
Ngài thoat n' in thay tôi, tuoi vira Ire, mat
lai bien làidi, thì ngài có bung liuro'ng; ugài
phán boi tèn tèi va xirscr tòi. Chung tèi nghe
thay nhîrng lòi cao-minh thi lay làm la. Tòt
fittili dàn i V 'di òn tAn dai-de, ben dni-d&
-cûng biët viêc dánh B§c-la-á, vira tmrò-i nr.m
chân mói xoug. Dân Ili lap kê (ta mat bao
uhicu ru an g ngircri, bao niiièn côngcüa moi
phá noi Ihành áy. Hoàng-php tòi, U-lich
vuong, là mot vi trong may vi dai-virong da
tàm ncn thü-doan áy. Hièn t loung-phjj duong
pfcièu liru trong bon bë mà cima tini thay
nuó-c nhà, là mróc Y-tàc Tòi di tim Hoàng*
phy. Chang ngò- cttng phai mot biróc gian-
nan, hi quàn dai-dc bât diro-c. Dám xin
dai-dé tha cho tòi ve vò-i cha tòi và xù-sò- tòi.
Nhtr vày tliì de tòi diroc khan thàn-minh
phù-hô cho dai-dë song làu ò- vói tòi con, dè
chúng diroc -Uircrng cái hanh-phuc a dirói
quyèn n gir cri cha rat liièn-tir.
Vua van nhin tòi niiir cò lòng thiro-ng.
Chang may, ngài lai con muón xét kÿ quá
xem vièc tòi hir that the nào. Ngài bèn sai
mòt vièn tiróng hàu phai hoi nhirng quàn
da bât dirç’C thuyèn tòi, xeni cluing tòi là,
ngu-ò-i Hi-lap, hay là ngirò-i xir Phè-ni-xi.(
Ngài plián : Néu chting nò là ngirò-i Phè-ni-*!
xi, thì tòi nèn nang gap, tnrcrc nüa bó*i dâa
áy vó*i ta là thù, sou nfra bòi lai còn nóìj
d6i dè lira ta. Vi bang là ngirò-i Hi-lap, thg
Tram muàn rang các onan rihai hàu dai h<»
và phai elio ho mòt en,,. vè Hi-lap.
Vi ta yêu niróc hi-lap. Mugu u¿uói nuó-c
 Ài-câp cfasang làm vua dàt luât phép chos-
mràc áy. Vâ ta biët dirc-tinh cüa ngiro*i
i Hách-ciru-la (Hercule); danh tiëng ngiro-i

'A-sinli (Achille) da dén tai la ; cai tri eao-

sninh cua vua U-lich rat nên Huron g liée»
ta cünglay làm càm phuc. Ta xua nay tinh
vSn cùu ngu’ài co dire-bauli mà pliai birô-c
gian-nan. ;*•
Than ôi Vua Xê-doc-trich tinli ngay
1

tliâng, long quâng-dai ngàn nào, tlii viên

tirfrng xét viçc tôi, bung dpc-ác, tính gian-
giào ngàn áy. Viên áy tên là Mê-tô-phi-xï
iMèthophis). Y hôi cliüng tôi thì cô y khien
Cho chüng tôi nói loi lô*i. Y thay Men-tô.
in nói khôn-ngoan ÿ-tir hon tôi, thi y cô
ÿ ghét ngô. Nghë thé, nhüng dira ác van
không ira ngirô’i bien. Y bèn giam riêng.
tôi vói Men-tô moi ngirô'i mât noi. Tir khi
ay thi tôi không biè't tinb-mçuh Men tô ra
làm sao. Sir biêt-ly áy khàc nào nlnr sét dánh
gircrm dàm. Mê-tô-phi-xT chî nhirng mong
rang hôi riêng tât cô câu tmrng-phan. Y lai
dô dành tôi mà bçn hê't dieu ao dén dieu
kia, de lipa châng cô phun ra nhfrng diëu
Men-tô con giáu. Nói tông thi y không that
long mà Ira hôi cho bict lay thyc tinh. Coi
chùng y có ÿ tim k’ém lay cô- de tàu chc
chúng tèi là ngirôi xir Phê-ni-xi, mà xin gift
làm nô-lê. Vè sau quii nhtr vây, diu Unii
chúng toi oan, dau vua rat cao-minh, mà
viên tirông ày cüng doi diroc vua.
Than ôi ! the meri biët làm ông vua, là kho
tránh dime kê gian-tà î Dén nhir nhfrng bàc
rat cao-minh cüng con mác làn. Thi ra xung
quanh minh mot òng vua chï nhfrng kê gian
nguô-i ninh. Ngtrôi bien thi lánh di xa, vi
kliông biët vôi-vàng, không biët ton-hôt.
Nguô-i hiën thuông hay an mòt noi chò cho 1

kê dën tim. Mà càc bàc vua chúa thi ho de

da ai biët di dm hiën. Gòn nhu- nliüng kê
dôc-àc gian-doi, thi thirô'nghay xùm xit bên
minh vua chúa, khéo bao dan, khéo ngon
ngot, khéo diêu-ngoan ; khéo iuon lot dàu
cung tó’i, khéo tàng ninh ai cung ita ; có lai
giáu giém, lúe nào cüng sSn long làm viêc
that-due, làm viêc vô-sï, de nuôi máy cái tât
nguò'i trèn. Than ôi ! làm vua ó gifra bon
ninh than, mà không biët nghe lô’i cnong-
tnre, thi dáng phàn-nàn biët là ngân nào !
Trong con hoan nan thi tôi nghï nhu thé,
tôi lai suc nber dén nhfrng lô*i Men-tô thuô”ng
nói. Mè-tô-phi-xî bèn dày tôi lên càc nui «•
bai sa-mac Oa-di-xï, de cùng vói bon nô-lè,
chàn nhfrng dàn dè cùu cua y, cô nhicu
lâm.
Khi thái-tu kê dén dò, thi nîr-thàn Ca-lip-
xô hôi rang : O' Xi*xinh thi chàng da biët ira
oái chét han phân nô-lê. Thé a Ai-câp thi
 cbàn* Unh làm sao? Tê-lè-mac dap : Nan ta
moi ngày mot thêm làn. Dën nuàc dô thi
ta mat câ den cài thé chon trong suchët và
pkân nô-lê nü-a. Bành pliai làm nô, phài
nuot cho hët nhûng nôi dâng cay. Trong
long ta bay già kkông con láy chut hi-vpng
nào, raà cüng không côn kë gi de gà cho ra
khôi chon lao-lung. Vè sau Men-tô thuât
chuyên lai cho ta rang, y bi dem ban cho
ngirôi xù E-tiêu-bi (Ethiopie) dem di xú ay.
Ta thi dën nod dây doa. Mênh mông mot
bai cát nóng nhir than. Trên ngpn nüi thi
trâng phau-phau mot tàng tuyët phii, chang
bao tan, làm ra mot mùa dông vô tàn. Duy
|o- lung chùng suòn nüi doc, có máy dám cô
làn vài dà, là dem süc vât cho an duoc mà
thôi. Nhung mièn thung King thì sàu quà,
mat tròi nang it cho tói nui.
Trong xù áy tòi chi gàp nhung quàn du-
muc moi rçy, that nguài ho-p vài canh làm.
Dën dó, thì dèm tòi than-thà so phàn ham
hiu; ngày tòi di theo mot dàn sùc-vàt ; chi
nhung lo chc-cho- cho cài than dày-doa, cho
khôi phâi tên nô-thu dánh dòn. Nguyên tên
nô-thü áy, hang vip ton-hót mách chu, dè
tó lòng trung-nghïa,'mong rang chu tháy
ngoan mà phóng-thích cho. Thang áy tên là
Buu-tích (Buthis). Vi nó mot hôm xuÿt niïa
tòi bj hai. Bua áy tòi cyc chang da, b^r
 quên mat dàn de minh coi, nam xuong bai
co gàn mòt cài hang, mà dqi chet, không the
sao chiù diroc cire khô nü a.
-

Givra lúe ay thi toi tháy nùi chuycn dát

rung. Cày coi da hinli nhir tirtrèn ngon niii
di xuong. Gió nin boi, rùng lang tiëng. Roi
nghe tháy mot tiëng gâm. Tiëng nói rang :
Hai con U-lich hièn-viromg ! Xira hoàng-phti
kiên-uhân mà nèn bâc vua lán. Nay thài-ttr
phài noi láy dáu phu-hoàng. Phàm nhfrng
bàc quàn-virong mà suót dai sung suóng
tbì không dang vi thién-tu*. O’ noi te-nhuyen
hóa hir thàn, luôn à tren ngirói sinb dai net.
Nëu thái-tír virçrt diroc qua kliòi biróc gian
nan, mà lai chang quèn nói eue khô, tbì ròi
ve sau ve vang sung sirómg bao nhiêu ! Tát
'có ngày thái-tír se dirge ve co-quoc. Bay giàr
thì’danh tiëng lùng lay den tân treri. Khi
nào thái-tír nén diroc bâc chu muôn dàn,
thi thái-tu- pliai nhó rang da có phen hèn
1

yëu, nghèo khô cung nhir ngu’òi thirô'ng.

Nèn vui long mà giüp dir ho. Nên thu’ong
dân. Nèn ghét kê ninh. Nèn biët rang lié
tinh thuàn bao nhiêu, biët câm tinh-duc bao
nhiêu, thi lai danh-già bay nhiêu.
"^Nhirng Ieri thàn-ngu- ay, câm dôngvào dën
gan ruôt toi, làm cho toi lai dirge vui long
Dhán chán. Toi không tháy tóc gáy
san,
40

bâo cho dé nuôi tri-khôn, thi buòn lâm.

Thirông tôi van nghT rang : Sircrng thay
nhüng kë hiët chán cuòc vui tini qua dò, mà
liiët thôa long ô- each an 6- dè dàng! Sirông
thay là nhu-ng kè biët lay sir hoc. làm tiêu
khiën, lai thich láy câch vàt tri-tri làm kë
nuôi oc ! Nhüng kë áy, dâu chang may có
phâi dày dça di chô'n nào m$c long, bao già
cüng nlur mang san di theo mot ngircri ban
tri-kÿ à trong minb. Sir làn-thàn tluràng
cào eau kê vò hoc à giua tuie vui cuòi
yéa tiêc, vây ma kê mên xeni sách dau à
mot minb tai nai thank vâng cüng không
biët dën. Suàng thav là nlurng kê yèn doc
sách mà chang pliai nlur ta ô’ noi không cô
sách mà coi !
(S Tôi vù’a bâng-khuâng tirông dén nhîrng
dieu ay, tôi vira di thang vào trong rung
ràm. Thinh linh tôi gap mot ông eu lay càm
quyên sách. Trán cao mà sói, lai hai giàn
gian. Mòt bô râu trâng nhu’ tuyëtlông thông
xuong dën ngang biing. N guài cao dông-dac,
dáng dieu uy-nghi. Nuàc da con hòng hào
tuai tôt, con mât lanh mà sac ; tiëng nói
khoan nlur ru, lô-i le dâu ra day man-raà.
Tèn ông lao ay là Tê-mô-di-ri (i'ermosiris),
von là mot ông dao-sï thè* than A-bô-lô
(Apollon) (17) à trong mot cài miëu bang dà
boa cua nhà vua Ai-câp da dung nên trong
quang rùng dó. Sách ông lào ciîm trên tay,
là sách kinh de lung nièm các thên-rainb.
Dao-sï khoan hôa mà toi hoi tôi, tôi dùng
h'âu chuyèn ; ông già kê elio tôi nghe nhîrng
viêc da qua, khác nào nhu vice lai bien ra
truóc mat. Mà cu khéo kê van tât là tu sao,
nghe chang bao giò- thày chán. Cu lai bàn
nhüng cupe tuong-lai, ro that con nguòi
4’J TÊ-I.Ê-MAC PI1IÊU LUü KŸ
J

lich-îam, biè't i ô lòng ngiròi, lai tinli du-pc

co- tbành bai cûa nhîrng cupe nguòù ta mini
nghT. Cu nói nlurcân nhâc ttrngcâu, mà vui
sao, de rìài sao, có le diro-ng trai tré nhiêt
thành, bri de da ai man-mà nhir òng cu già
pbo-pbo’ dàu bac îiy. Boi vAy cu thirômgyêu
men nhîrng kè dàu xanh tildi tré mà biét
nghe, biét tbich diéu dao dire.
Cluing may íát, cu doni lòng yèu men toi,
lai eho tòi sách mà coi elio giài-tri. Cu
tiiuò-ng kcu tòi là con. Tòi flnnVng nói vó-i
cu rang: Thíra cha ! Than minh da bat con
pliai li biêt hièn-su* con ià Men-tò, lai thucrng
don con, :uà dun dui elio c >n gap dirp’c cha
dày, kbàc uào nhir cho kë dui qué cài gày
mà eliong.
Cu già do, klióc nào nhir thàn ò-])hè (18)
(Orphée) nhir than Li-mi y (19) (Unas), y han
là mpt ngiroï tuliành dà dàc pháp, có thàn-
minh ùng vào mièng. Hòt dpc elio tòi nghe
nhîrng tho- eoa cu làm, cu lai dpc elio tòi
nghe nhîrng tho bay cita o;ic nhà Ihi-sT có
1

dai tài. Khi cu bàn ào tràng toàt dai lung*

tbuHg, rói cu nàng cài dàn ngà bay dày leu
mà gay, thi nào hùm, nào gau, nào sir-Lir
dàu dàu phài eli a y den liem cliàn, unan quit
quanb minli. Nlurng than Sa-ty (20) (Satyres)
o trong rung cûng ra mit nliay múa xiing
 juanh. Tiéng dan dánh ta, tu* ho nhir co
cây cíing cam tinti, dá tren núi cao nhu
oung tàn ngàn muón lan xuóng gàn mà nghc.
Cu chi hàt mà ca-tyng dirc-tinh thàn-minh,
tài nàng kê anh-hùng, và nét iianb nhirng
bâc hièn-nhân quân-tu*, bici ira dièu to tàì
han nhirng cuqc vui thii nho nhen.
Thiròng cu v£n khuyèn tòi cir vtrng tàm
long, mà tin cây rang th'ân-minh chângphu
cha con nhà tòi. Cu lai bâo tôi noi girang
Ibàn A-bò-lò (Apollon) mà day dàn du-niuc
iìy hoc lay nhirng nghç cam thi. Cu bèn
ke chuyçn rang : f
Ngày xira A-bò-lò tháy etnia than Giu-bi-
té (21) (Jupiter) cây có sani sét mà làm kinb
thién dçmg dja, duang lúe trai xanli khi
iình thi làm cho phong vu nói âm, that? bèn
là[> chi bào thù nhirng quàn Xicli-lqc-ba
/Cyclopes) (22) réh lirai tàm-sét, bèn lay cung
mà ban. Tir lúe dò núi Êt-na (7?/nq) (23) không
phiiii ra lira nîra; không ai nghe tbay nhîrng
nhát búa du* dQi làm cho rung dòng các nod
bien sàu hang thâm ntra. Sât và dòng den
không có ngirò-i Xich-lçc-ba mài rúa, hóa ra
gì c». Than Vun-canli (Vulcain) (24) lire gi|n,
ò- trong lò lira dò.chay ra ; tuy chán kháp
khenh màcung có «¿hay ngay lèn thien-dlnl*
Ó-liém-bá (Olympe) ; mo-liôi do ra nhir tira
mà den xi nhirng byi bàm, chay vào dèa ch5
Lm ÀWH/tllMfi Ci PtlA. tÀ
lu CLAMILI, f Oh .

j
/\f uu^Ua lift** Ji \Jts\
\ fue•
I xcvò. 4j~k

10 '
CUx\\cuuu¿rU.

7kx^\ T'Uahj-* Aac /¿X.

V
VcC\a
,
Haou*' fj^j^
.

^<maÁk

À
y O
i y
?f
I/
'/
cdc than hçi-nghi,këu nâi oan ire. Clma-thân
Giu-bi-të giàn lâm, bèn duci A-nô-Iô ra ngoài
{hiên-phu, roi xô cho té xuéng dia-gian. Co
xe cüa A-bô-lô thi ctr mot minh di quanb
nhu eu, dë cho ngircri ta có dèm có ngày, cô
bon mita chuyën vari. Th'ân A-bò-lò thì bi fòt
bèi e» càc tua hào-quang, ròi phai day xuong
ha-giérì ta cbàn dè cho vua Àt-mièt (Admète).
A-bò-lò thòi òng tièu làm cho bao nhicu
mçc-dong kéo nhau dën câ diró-i bóng cày.
du {'55) & bén bò suoi nuere trong, rnà ngho
tiéng hát hay nhu gió thoàng. Nguyen triróc
abùng quàn du-niuc van là mot dân moi ror
dò© àc nhu thù dir, ehi biét chàn dàn dò
eái, biét cât iâng, biét vât sua mà îàm bành.
Ca môt vùng vâng tanh nhu lliê bai sa-mac,
cành-tuçrng dìu hiu. Sau nhù có thàn À-bô-
iô day bSo cho, moi blet may nghè xâo-mÿ, ,
dëtô diëm cho thang ngày vui thú. Tù ay tro-
di meri biét hàt mà ta cânh mùa xuân tram
hoa dua n&, ngào ngat hueug tboro, là xatm
chi chit. Ròi lai ta dèm n.ùa uè quang dang,’
cé tràng trong, có gió mát, sáng ngày ra có
hai strong gieo nang dàu cành.khàc nào ali ir
âë cho da khàt mgt dat khò khan. Lai hàt
nbìrng trai vàng cua mùa thu eleni thiróng
cho nliìrng ke khón^oc vua trong Mùa dòng
nghì ngoà, có cành vui thù cua thiéu-nièn
du'O’ng buoi man mà àn-ài cùng nhau den
 TÊ-LÈ-MAC PHIÊU LL'U Kf 45

nhây mua bên ngon lira to. Lúe thi ta cánh

rùng ràm xanh ri moc tren nùi do, nhirng
khe nhüng lüng sâu hoám, các séng các ngói
chaj quanh chav quan, qua nhfrng bal cor
7

xanh Uro-i. Than lai day chû dàn du-muc

biet rang trong Tao-hóa có thù tu-nliiên,
ai biét hu-ô-ng thi dâa ô-ckôn îâm-tuyèn cüng
nhièu vui thù. Tir dé dân du-mu chï có cái
ô'ng tiêu mà cho thân là suong lio-n làm vua
thiêa-ha. Duró-i leu tranb mà lani cânh vui
thaah, nhü-ng cûnk ày thvrông Iron tránh
các no-i làu-son gác-tía. Nhun§ con gài chàu
dò di dén dàu, vui cuò-i dùa bon, thanh-ttr
diu dàng d£u dó. Mei mot ngày là mot ngày,
tét. O* tren cành cày, tiéngchim kèu riu-rit?
ho-i gió thoi hiu-hin. Hoac tiéng niró-c suoi*
due trong róc-rách ó- lu-ng dco. Hoac tiëng
hát nhat khoan cua lü muc-dóng di theosau
hrng A-bd-ló. Than lai con day chúng chay
thi, ai nhanh láy girai : khi lai bâo chúng tâp
ban cun g sân lü hu-o-u nai. Dân du-muc thánh
ra mót the-giúi eue lac, dòn nói thàa-minhi
ghen ti, ben gpi phât A-bô-lô tró- lèn thièaJ
dinh Ò-lièm-bà.
con! con nèn nghe truyen ày màhoe
Ho-i
iay bài hay. Cânh con ngày nay, có khàc
«ìcành than À-bô-lô ngày truò-c. Vày eoa
nèn noi guo-ng than mà mó- mang cho c5i
dìu-biu, eoa làm làm sao cho trèn hai sa-
mac, moc dtro-c là xanh hoa thâm. Con day
cho a hung quân mqc-nô này biét cái thú
hòa-nha thanh tao;khién làm sao cho ahûrng,
tiah cue can moi rçr cûa chúng nó hóa ra
ìhuàn. Bay cho chúng xem cái vui thú ó- bien.
Day oho chúng biét rang trong phán bu-vcr
noi quang vâng cua ke chán dé có nhieu cái
vui cháng ai cuúp dtroc. Con ai ! roi cüng có
mòt ngày con se nom tháy nhùng cái phién
nâ®, nh&ng nói lo âu cûa kê làm vua, roi cou
ngoi trên ngai, mà nhù mà tiéc nhung cânh
èm ài chon lâm-tuyèn. f
(
©ao-sï nói xong nhir vâv roi cho tôi mot
cái ong tiêu rat êm tieng, dén nói thôi lèn
thi vang lùng khâp trong các nùi, làm cho
các muc-dong gan mien kéo nhau câ den mà
nghe. Giong tôi tu* dtrng hóa ra hay nhu
chuông kèu nhu* gió thoang, cat tieng hàt
nhu có than úng khâu, nhu quèn mai câ
hinh-hài, tôi thuùng ca tung cây xanhcànn
dep, nhûng thú thiên-nhiên cûa Tao-hôa
da dem trang súc cho nùi cho sông cho dông
cho dat. Thuùng chúng tôi hàt suót bau
ngày, roi lai hàt dén dêm knuya. Khi toi
giâug day cho lü muc-dòng thi chúng quèn
leu trauh, quên dào dê, mà dén dùng itn
nhu phong-dà de mà nghe. Bai sa-mac tu-
dung mât cânh diu-hîu hóa ra noi vui f bù.
Nguùi di dén dâu t\ra nhu cây bòi dà chào.
TCgiròi có le phép, làm cho dát cung hôa
bien-tir.
Thiràng thiràng cliùng tôi lai hop nhau
den cúng té thàn A-bô-lô or trong miëa dà
Tê-mô-di-ri-xï. Nhirng muc-dòng trai thri
cua
dâu két mu hoa mà di le ; nhirng ronc-dong
gài thr vira di vira mua, dàu cung gài hoa,
lai dôi dò le. Cúng vài xong trai gài cung
hop nhau an tiêc toàn bang gia-vi, nhir sir*
dê tay vat lay, ohu* trái chin tay hái lay, nào
trai tram, trái va, trái nho ; láy cô xanh làm
cbieu, láy cành cây làm nhà, mà mát rue
thènb thènh hon là nçm gám or durai làu
vàng.
Ray nhiêu dieu da du làm cho tôi nên dards
tiéng ó' troag dám muc-dòng, lai càn sinh rat
mot viêc nu-a làm cho ai cung biét tài tôi.
Mòt bua kia có con sir-tir dôi cr dâu chay déct
iau vào dàn dè cüa tôi, cân giét huyên thiêu.
Bay già tay tôi chi càm co cài gary thu-ômg
nbà muc-dòng. Vây mà tôi dám dánh baet
buóc lên. Con thú dirxù long bôm, nhe nanfe,
già vuot nhon, ha mòt cài mièng do nhtr màu
iióng nlnr lira ra ; vây duôi mà dâp vào sucm*
Thé mà tôi dánh dirçvc nó. Nguyen theo tue
nhà muc-dòng xtr Ai-cap, tèi bàn mòt cái à©
giàp bang thép, cho nên vuSt nhon nò ch!«g
xé ducrc thit tôi r*. Ba làn tôi dè nó xuong*
tra làn nó lai vung duçrc d?y, u© gài» thèt
 quát thào kinh thiên dông dia mot kink
virng. Sau roi tòi ôm chìit dirge nô chè't
ogat trong cánk tay. Càc mgc-dong khác coi
thay tôi thang dirge sir-tù nhir vày thi mirng.
muón de tôi lot da con thú du- mà làm ào.
Cài thu-doan dô và nhirng viêc hoàn câj
trong cách an & dám muc-dòng tiéng dòn
di kháp dát Ai-câp ; den tan tai vua Xê-
dóc-trích. Ngài thoâng nghe thay rang mot
ngiròi trong hai ngiròi bât dugc ò- thuyen
buon xù Phè-ni-xi, da dem dirge the-giói
circ-lac vào nod sa-mac batmao. Ngài muón
coi mat tôi, vi ngài cüng là mot tay tài-tir.
Vi lòng ròng rai cùa ngài có ÿ sàn nom dê'n
nhfrng viêc khai-hóa cho-dân. Tôi vào yët,
ngài có ÿ de tai nghe lúi tôi tâu, thì ngài
nghiêm ra rang ngiro-i Mè-tô-phi-xï vi tham
mà dói chúa, ngài bènbât tçi ngiro-i ay phài
giam chung thàn và tich-kÿ hët gia-sàn, toàn
là ahúng cüa vò nghla. Ngài lai than rang:
Thanôi! khò thay là nhirng ngiròi ó- trèu
nhân chi'ing. Lâm khi phâi nom bàng mal
ngvrcri ta. Xung quanh minl^nhan hhan
nhirng kè ngàn dòn ser there. Moi ngirò'i
dúng gàn ta ià mot ngirò-i có mot cài Iqi nò
xui phai dói ta.^Mòi ngirò-i xúm-xít quanh
minh ta, già dang hê't lòng giùp dà, là trong
bung chúa mot bung tham riêng.. Ai cung
Cia each yêu vua, kÿ thure chi yêu o*n vu»
 TÊ-LÊ-mXc PHIÊU LUC KŸ 4L

thuong, lçc vua ban ma thôi. Than oil

chúng yêu ta tîâu lai tâng ninh ta, và doi ta
dè mà hu'ô’ng an ta.
Sau ngài dem bung thuong yêu tôi lain..
Ngài da dinli ban cho may chiê'c thuyèn d‘è
vè cô'-quôc, lai giüp viên cho it nhiëu quàn
de cùu vuo*ng-mâu ra khôi tay may thàng
bê-nghë.
Thuyën bè dâ sâp câ ròi, chi con có viêc
xuÔng thuyèn mà di thôi. Kÿ thay là cài
vân con nguôâ ta. Nó dè ráp ta day, ròi nó
lai nâng ta ngay lèn cao day ! Tôi ngàm
dën cânh minh lai suy ra cài cânh hoàng-
phu. Ngài trai hét gian-nan nhir ta, cô le
cüng nhir ta da gâp van may duuc vè cô-
quôc. Ta lai tuung nliô* dën hiën-sir ta là
Men-tô, bay giò* không biê't ô- phuomg nào
trong nuô-c E-tiêu-bi (Ethiopie)? Cô lë su
dê lai con duçrc gap m§t nhau. Trong klii
tôi tri hoan viêc di, cô ÿ de dò la han hôi
cho biét tin thày, thi vua Xê-dôc-trich khi
ay tuoi dâ già, tu dung không bênh mà mat,
làm cho tôi dâ tuô-ngthoàt vông kho-hâi, ai
ngù lai mâc gian-nan.
Vua mat, câ dân Ai-câp làm than thuong
ttéc. Moi mot nhà hình nhu môâ thièt mat
mot nguùi bau tôt, mot ngirô-i bâo-hô cô
quyèn, niQt nguô-i cha hiën yêu mên. Các
ông già thi bay giu tay lên tròà mà kêu rang ;
 50 TK-LÊ-MAC PHIÊU LUÜ KŸ

' Chira bao giù nuore Ai-câp da tùngbiét niQt

dàng minh-quân nhu vày. Bao giù nuùc
Ai-c$p lai duçrc môt dang minh-quân nhu
vày ? Trùi dàt thân-minli ôi Sao trùi dàt
1

thàn-minh cho nhân-gian duçrc thay dang

minh-quân ây làm gì? mà dà cho duçrc thay,
thi sao lai no* de cho chüng ta pliai than
Choc ngày nay. Ô-hô ! vua Xê-doc-trich, vua
dà thàng-hà thi chüng ta sónglàm sao duçrc
nùa. Nhùng nguùi tre tuoi thi nói rang:
Hi-vong cüa Ai-câp mat roi! Suùng thay là
ông cha chüng ta dà duçrc làm tôi minh-
chüa. Bèn chüng ta dây thi ra ehi çîuçrc
bièt ngài dê mà than khóc ngài.
Nhùng kêhàu cân vua dêm ngày khóc lóc.
Ma chay vùa mat bon muai ngày, dân tú
xir kéo nbau dën dòng nhu kiÓn, vi ai cüng
niuô’n duçrc nhin thành-thê môtlân ; ai cüng
muón in cài vê ngài vào trong da nhù. Cô
lam nguùi lai muón duçrc an chôn song
cüng vua.
Vua Xê-doc-trich mat dâ là mçt cài nan
to cho nuùc, thái-tú là Boc-cô-ri-xï (Boc-
choris) lên nói ngôi trùi, lai phâi là nguùi
tê àc, lay each già-man mà dâi nguùi ngoai
quoc; không thiét gì su hoc, không biët
chuông nguùi hièn, lai chang quàn gì tiëng
xáu. Than ôi I cüng bai cha hay mà hóa ra
con chlng dáng kÓ nghiêp chût náo. VÓa
 TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LUÜ KŸ 51

Bông-cung tir thùa nhé dirçrc ô’ nui të-

nhuyën, tàp nküng tkôi kièu-câng ; chÂng
coi ngirô’i ta ra giong gì, yèn tri rang tram
ho sinh ra là dê cho mink, ma mink là mot
nói dac-biêt ; ckï bict nghï dén cáck an choi
cko tkôà tkíck, dën cáck xa pki nhîrng cüa
vua cka de dànli dum trong kho ; dën each
làm cire nkân dân ; dën viêc rùl xirang hui
màu kê ngkèo ; và ckï nghe nhîrng can than
nink kót. Con nhîrng bâc lào-thành, nhîrng
ngircri hien tri, làm toi tiên-dë ngày trirô’c,
thi duck di kkông dùng. That là mot con-
yêu quéi, chir chang phâi là mot ông vua.
Câ xir Ai-câp làm than rèn khóc. Túy da có
cái công-dirc cüa tiên-dë di lai, tram hç>
cüng con vi tiên-dë mà cân rang chiù cire,
nhîrng tkôi tàn àc cüng chang duoc làu.
Òng vua chang dàng vi diròng ay, tal nhiên
càuLquyen không dirçrc may ngày.
Tôi thi kkông côn mong dirçrc tro- vë co-
quoc nua. Tân-quân dam giam tôi vào mot
cái dòn bên bò’ bien, gân ngay cira Bê-lir-
do’ (Pélase). Vi vua Xè-dô'c-trich mà con lai,
thi tôi dà sàp xuong tkuyèn ir ngay eira ay.
Ñgircri Mê-tô-pki-xT thì kkéo lo lieu thé
nào cko ra kkoi nguc, lai mon-men dirçrc
dén làm can-thàn cho chúa ikó’i. Tôi bì
phâi giam cüng là beri nò tra thù. Ngày dèm
tôi luéng buòn ràu thain tkiét. Bao nhièu
 nhüng lô-i dao-sï Tê-mô-di-ri-xo' nói tru-ô-c,
bao nhiêu nhüng lô-i nghe trong hang núi,
bay gift tôi cho nhu giác chiêm-bao. Tôi dan
long dê'n noi ü-dôt mat may. Khi tôi tháy
oni som tiéng sóng kêu quanh phào dài; lúe
tôi nhin theo nhü-ng thuyën bè nhan nhàn
cua ai, bàp-bòng trên nuit bien soi, gió táp
sóng lay trên may bon núi dá. Vây mà tôi da
ehang phàn nàn cho nhüng kê nguy nan trôi
noi trên thuyën, tôi lai con ao uô-c gì duo-c
ra cùng vói ho. Tôi bqng nghï rang : Mçt
là chang may lâu ho dem .câ bao nhiêu nôi
khô-hài ô- dôi mà gim dirôi nu-ô-c biê'c ; hai
nüa là ho di vë dën duoc nuô’C nhà. Ngirô-i
ta ehang dtro-c kia tat du-çrc no, mà tôi không
mong dirp-c no, cüng ehang cây diro-c kia.
Trong khi tôi ngoi tiéc hâo thiro-ng huyën,
thi tôi chot nhin ra tháy chi chit nhu rung,
nhüng buòna cùng côt, mat nu-ó-c sui bot
nhu- soi, bao nhiêu èhèo vô. Nghe bô'n mat
thi tháy tiéng la àm-ÿ. Trên bô thi tháy vài
toan quân Ai-câp cuô'ng cuòng chay di tim
khi-gió-i, vài toan nüa thi chay ra cira bien
don thuyën. Duo-c mot lût, nhin kÿ, thi ra
nhü-ùg thuyën do, là thuyën cüa nu-ô-c Phê-
ni-xi và cua cù-lao Chi-bà-lô (Ile de Chypre).
Tôi bi nôi chim long dong mài, cho nên mât
tôi coi các thuyën bètrên bien dâ hoisành.
Quân Ai-câp thi hinli nhir kém mÔi dong-tâm,
chia làm may dâng. S6 là vua Bô'c-cô-ri-xï
xu" tàn àc qua, trong nirô-c da gây nèn nôi
loan. Tôi dirng tren phâo-dài nhin xuông,
thi thay mot canh dir dôi, mot cupe lini
huyét phi thu’ô-ng. Mot bên thi quân Ai-câp
làm nôi-ùng elio giac ngoài di tó*i. Mot bên
thi quân nhà vua roi rit dôi vó-i giac chira
xong, con phâi doi veri quân nôi-phân, Tôi
tháy vua ngir-già thân ehinh, dirng dàu quân
sï, hùng-düng nlnr than Mac-xo (Mars) (26);
-

xung quanh minh vua mau chiîy thành sông;

bânh xe gi(t thi nhu* bòi nlnr trat nhu-ng
máu den xi, bon dac lai, ng'àu bot lên. Khô
nhoc làm cô xe moi lân duçrc qua dông xâc
ngiròi ngôn ngang trên dat trân. Ông vua
thieu-niên ày, dièn mao khôi-ngô, minh cao
dông dac, trong con mat cô khi hùng mà lai
cô vê ngâ long ; can-dâm quá bòa ra chay
loan, không biet giCi* minh, không biôt kin
dáo, không biet lira chi'êu mà xôngvào Iran
giac. Bâ trot lô’ dieu gi không biet'vói. lai,
càm quân không cô quyê't dinh, không biet
phông nhü-ng viçc nguy-lnëm bec minh,
không biêt dè dat nhüng càu-thàn và nhîrng
mânh-tu’ô’ng di hô-vê cho minh. Không phâi
là không cô tài làm tutmg. Vua vira can-dâm
vira thông-minh ; ngat vi chi cô hoc sàcb.
hçc th'ây, mà chu-a hoc cài gian-nan. Nhu-ng
 quan su-phó chï biët ninh ma không biét lay
Unb thât khuyên ran, cho nên bu- mat tinh
tôt tir-nhiên. Luc diro’C lôn ngôi trô-i tbi tháy
quyèn-thé to, tháy dup-c sung suó-ng quá,
sinli ra tu pku, tiro-ng minh muon chi pbâi
dupe nay ; dông dièu gì trái ÿ tbì giàn noi
bìrng bìrng ; không suy nghi gì nua, không
c'áin du’O’c tinti nóng-này, bó-i tính kicu
can g hóa ra nhir con thù dir. Chi mot làt là
mal ca tinh hìèn-tù tir nhièn, le tbàng tir
nbièn, den noi nhìrng ngirài thàn cân cüng
so- bài pbai di Iron ; chi ira nhìrng ke khéo
chièu long. Tbànli ra không biét giu- dièu
ich-loi elio minh, không biét trung-dung,
làtn dièu gi không thái qua thì bat câp, mot
rat nhièu, hai là bó pliât, khién cho nhìrng
nguò-i hièn pliai ghét bó mà lánh di xa. -
Nhò có sire hùng-cirò-ng cüng duo’ng noi
1

vói giac diro-c giò'làu, nhìrng sau cüngphai

chiù cliét. Mât toi diro-c coi tháy vua Bóc-
cô-rô-sï bi quàn niró'c Phc-ni-xi láygiáo dàm
vào suot ngirc. ïay vua pliai buông euo-ng
ngua, tir trèn xe mà ngà ian xuéng dat, ròi
chân ngua gfây séo lôn trèn. Mot tèn linh
niróc Chi-bà-lò dén càt dàu vua, ròi càm toc
mà gio- lcn cho quàn tiróng deu noni tháy.
Cà dò-i tòi se nhó- dén cài dau màu-me gilè
gó-m ày, hai con mât bet than lim-dim nhain
lai, cài m^t xám xanh nghiêng-lêch ; cái
 miêng con há hoc nhir diro-ng nói do- giang ;
cái dieu kiêu-cang nat doa ngtròi ta, mit
dâu diet cüng hay còn. Cài cành-tiro-ng áy
tiromg cho den-chet tôi cüng còn nhór mSi
f;
nhir thè dem ve ra tru-óc mát. Vi chàng sau
na}^ tôi nhò than-minh ma lèn dutre ngòì
1

hoàng-dé, thì tòi chang bao quên duo*c cái

gucnig hay da tô ra dó : Phàm kc làm vua
thièn-lia, hè chJng theo duò-ng còng-chinh
ina trj dân, thì chang dàng ngòi cao, chang
ve vang chi ó noi quyën-thë. Than òi ! nê'u
-

Irói dà sitili ra ta có so phai tri-vi, làm cho

tram ho diroc liiróng bình-yèn hanh-phùc,
mà lai de cho tràm Iiq phai làm than cue
khò, thì là rüi cho ta hiét duòng nào l

HÒl THÚ* III

Tè-lè-mqc van ke chmjèn. — Tua 7 e n:nn-
tich ke nghiep cho mia Boc-cò-ri-xì phóng ara
cho tù. Tè-lè-mqc nhdn dó dirge xnÓng thuycn
cùng vói thuij-tirùng Nàt-ban di qua thành
Xny-la (Tyr). — Nàt bau khen ngircri xù Plté-
ni-xi giàn mqnh, và phàn nàn cho xù ay
cüng gap vua Bich-mà-long (Pygmali ob)7ì an#
ngirac. Tè-le-ruge a thành Xuy-la it lâu. xét
nghiem vi có gl mà thành ay nén giàn mqnh.
Khi Tè lè-mqc sap xuong tàu qua cù-lao Chi-
56 TÊ-LÊ-MAC PH1ÈU Lüü KŸ

hâ-Iô thi bi vua Bích-md-iong sai quán di Idem

ink, may có ciing-mr là A-xT-tác-bi dem liquóri
i/i£ mgng mà cica thoál dirore Tê-lê-mac. Tê-
lê-mac qua cù-lao Chi-bá-lo mà vê co-qn'oc.
2<ïir-than Ca-Mp-xô nghe tbay nluvng lô'i
«toaK-chinh ay thi ngac-nhiên. Tháy t hai-tir
that thà kë nhife&g loi mink, khi quà vôi
vàng, lúe tir-phu chaag chiù nghe lòi Men
tó, thi no’-lhàn Jây làm thich ehi lâm. Nàng
Ihay ngiròi thiëu-nièn raà that tình tir trách
nhirthé,iáy làm cao thay mà dai lirçrng thayl
That éâ biët nliân dieu dai trucre, mà nên
daag klièn ngoan, biët du’-phông, biët càm
iinh nët. Nàng bèn bao thái-Ur rang : Xin
chàng nói not di. Tbiëp voi biët ve sau chàng
làiu flië nào mà ra khòi dàt Ai-càp, sau
chàng lai gap Men-tò hien-sir or noi nao ?
Tê-lc-mac bèn lai kê rang
Bon càn-thàn eòa vua có it, va chàng vua
lai khuàt ròi, cho nèn pliai chiù nhiròng
ngay cho dang ngnTa-sï. Ho l?p lèn mot òng
vua iuó-i,tèn là Tè-nimi-tich (Termiitis). Quàn
niwc Phè-ni-xi và cù-lao Chi-bé-lô kët hiëu
viri yua inóà, xong ròi kéo ve. Vua tha cho
cl nhirng quàn hai nuó-c bi bat tai Ai-câp.
Tôi dirge tình vào so ày. ilo ben dem tôi or
troHg phào-dài ra, ròi cho xuong thuyen
cùng vó- i bon ngirò'i Phê-ni-xi duoc phóng
 A\-

xâ. Tir ay trong lòng tôi lai tîiây hang chût

hi-vong. Con gió nói lai thuân là buòm,
imirng tay chèo lai theo nhip ma vo niràc
hot ngàu trèn mat bien, quang rpng mènh
mòng n>à chi chit nhü-ng tbuyën ; quân
tbôy-lbu mirng reo àm-ÿ. Nhin lèn bà tháy
nliu- tlat Ai-oâp chay dàng sau ; núi cao gò
dóng moi ngay mot tháy tháp : Làn làn chi
con tháy cbân trai mat nircrc chain nhau.
Mat tròi moc len, khác nào nhir lira dirai
thuy-phu ngùn ngut hoc lèn. Ánh nangbuói
som uh ir tò vàng vào ngon núi dàng xa còn
hai nom tháy. Câ mot cái vung trài, san
mài thiên-thanh, da nhir hçn vói chúng tôi
së diroc bình yèn chu toàn mà den ben.
Tuy tôi dirge tha cùng vói ngirài xir Phê-
ni-xi mà câ bon di thuyèn không ai qtten
tôi câ. Quan coi thuyèn tôi là Nàt-ban (Nar-
bal) bèn bòi tên tôi va xir-sa tôi. Anb a
thành nào xir Phê-ni-xi? — Tôi dap : Tôi
không phâi là ngiròi xir Pbé-ni-xi. Nguvên
quàn Ai-càp bât diro’c tôi cr irên mot chiëc
thuvën cx’a ngwài xir Phê-ni-xi, cho nên cho
v °
tôi là ngiròi xú av mà giara cbáj> ¿ry.
r coi, ma
kành-ha tôi trong bay nhiêu lâu, sau lai nbân
bp coi i ngirài Phê-ni-xi mà dirge phóng-
!

xá. Nát-ban lai bòi : Vây thi anh ngirài à

mitre nào ? — Tôi dap : ta là Tê-lê-mac, con
vüa CJ-ljcli xir Y-tâc, niràc Hi-lap, vua cha ta
khi Intere da cùng veri các vna dánh thànb
Bâc-la-à nSi danb Km g lay. Chang may thàn-
minfa không ebo du ere trù vè cô-quoc. Ta dâ
di tira cha dû moi nei mà kbông thay, lai
'ding bi chim noi long dong. Vây thi ta rîày
àà mòt nguôi con rat kho chï côt di tim
tháy cha, mot ngircri rat erre chi mone duo'c
quê huong veri thân-thich. ’
v
Nàt-ban nhin toi lay làm la, hinh nhu
tháy si? khâc tbuòng. Nguô-i ay long thât
mà t>png tôt. Thay tôi kho sô' thì cô y
thirorng tinh, cho nên cô bung tin men mà
sfséi, khâc nào nhu thàn-minh dnn dui dê
cm> lay tôi ra khôi nan to/
£,Hcri thài-tu Tê-lê-mac, ta không con ngò-
lài nguori nói néra, ta không thê ngô duçrc.
Trên nét mart còn rành rành nhu ve cái gian
aan, cái long dao-dùc, thi ta dàu lai dám
scob nger. Vi ta dây xira nay van mot long
thè- kinh thin-minh, thi ta nghe nhu thàn-
rainh cüng vi ngucri, mà rauôn cho ta phâi
yêa nguoi nhu thè con ta vây. Ta muôn
khayê» ngueri mot eau hay, mà ta chang
asín nguo-i báo dàp gì, chï xin ngu oi giû kin
cho ta mà thôi. Tôi dàp : Xin ông cbô- ngai
tôi chang giû duerc inièng. Tuy tôi còn tuoi
¿r£,mà dâ già 5r trong tlíói quen ngâm miêng,
«hat là viçc kin cûa nguòi thì tôi lai phâi
 TÊ-LÊ-mXc PHIÊÜ Ll)*ü K'fr

ïigâm miêng bon nfra, dau rSng cliët día »cK

rung cbang dám ba moi. •
Chúa tàu bòi lòi rang: Ngurod eòo tri taSi
nhir vây, Ibi làm thé nào mà noi dime raíl
kin dáo? Ta nòe gì dirçrc biét ngipod «lùag
cách nào mà noi drrçrc thói hay áy» là. goe
sir an o kbôn ngoan, phi có nó bao nhiêia
1

tàî-nàng ivgu-ô-i ta cüng là uong.

Toi dàp : Khi hoàng-phu toi ngty-gïS àft
dánh gii)c Bac-la-à, thi ngài có am tòi iré»
d'âu goi (Dó là truyên nguròd khác tbuài ia¿
cho tôi biét). Ngài âu yëm hôn toi. Toy tèi
dura biét nghe : ngài cüng dyn tôi rang : HSi
con ! Vi bang cái so con ve sau chang dirgrc
nèn nguòi dùc-hanh, tfaì thà rang thìn-rainh
dìrng cho cha con la dirorc thay nhau ntira.
Thà rang cái kéo cüa than Bac-kh5c fPmr-
ques) (27) nó cát dût hgay cái dây thár¡¡£
ngày cüa con, tir lúe miri tuôn, nhtx îhb
ngiròi tho- ga,t dang tay lay lièm cát sugi hot
chua nò- (C'âm nhir ohang dò nhün$ n§à§
con xanh) ; thi^rang quàn giàc dio giét
phang con triróc mât me con và trurcre mût
ta. Cha tôi lai ngânh laV các dình-tbàsa mx
rang: Hôi bá quan ! Tram trao lai elio fea
quan dira anh-nhi này qui-béo cmtTmméâw,
nbur là trao eho ban thiét. Bá qtt»n *Sn sé©
lay con ta. Nëu bá quan yàu ta, thi xioderi:
nliü ng cách tung ninh mà de oho xa, ba qass*
 day con ta cho nò biët tir minh kiihn-tbúc
lay minh ; xia,bá quan coi nò nlur mot goc
cây non, pliai uon phài nàn meri nèn cày
dep. Nliat là sin bà quan pliai hët sire mà
day cho con ta biët nghïa công chinh, có
bung hiën-tir, có long thành thirc, in à dieu
kin dáo phài biët giù’gin không dirçrc tiët-lô
ra. Ngirói mà da nói doi duçrc, thi không
dáng kë là ngirô'i nüa ; kê ma không biët
again miêng thi sao cho dáng bâc tri-dân.
ïa ôn lai diroc nlurng lôi nghiêm-huan dô,
là vi các cân-thàn thiróng dinh-ninli nói di
jiói lai cho ta ghi lay vào long mà thiróng
ta van nhâni cho nhó nhir chôn vào ruòt*
Càc quan ciru-thàn ciia cha ta da day elio
ta biët giir can than dieu kin tir thua nhó.
Khi bay gió ta con non tre, mà cae ngài
dà ngò cho la biët nhìrng nói buòn rììu vi
các ngài thày Hoàng-màu ta bi tram ngliin
kè dén sàn-sóc muon là'y. Vày Ibi ra các
quan dà coi ta nhir mót ngu’òi ló'n biët suy
biët nghï, biët cân-tbân ròi, thiróng các
agài bàn vói ta nhìrng vìèc quan-trong nhà-
nuóc; các miru ké các ngài dinh là in thë
nào de duoi nhìrng kê sàh sóc ben rnình
hoàng-màu, thì các ngài cQng cho ta biët eà.
Ta thay bá quan tin ta nhir thë thi ta mieng
lâm, và la tiróng ta^da nèn bàc truóng-
thành. V£y mà ch&ng bao giò- ta tir-phu.
chang bao già ta có lo de tiët-lô ra dieu gì.
1

Thiràng thiròng bon càu-thàn vân cô sue

do dành ta de ta nói, nhîing tirô-ng tre con
dai nët tai nghe mât tháy dieu gì quan-
trong, tát phâi va miçng nói ra. Vây ma
ta khéo dâp châng phâi doi ai mà cîing;
ehangphâi tô cho ai biët nhirng viêc khôngj
nèn nói.
Tôi nói thë áy thi Nàt-ban bâo toi rang
Hcri Tê-lê-mac ! nguo i coi dô thi biët ngtrôi
xù* Phê-ni-xi phú-cuóng là tbë nào. Nucrc
ây thuyën bè rát lám, các nuôc lân-bangj
mrtrc nào cüng phâi so . Ngirài Phê-ni-xi db
1

buòn bán xa dën tânHâch-cu’U-la tru(28)cho

nên giàu-có hom các nurô’C thinh nhat xira
nay. Ai-câp dai-dë là Xê-doc-trich (Sésostris)
dà dành mai dtròmg bien mà không thâng
duac niró-e ta. Sau phâi dânli mât bô, dùng
toàn nhîrng quân thira thang mói di lay?
phiromg dông vë, mà cung khô long mó-tí
diro’c. Vua Xê-doc-trich bât chúng tôi nôpl
cëng chang dtrçrc bao lâu. Dân chúng tôt!
giàu thë, manh thë, bà lai è vai gánh nâng,?
chiù cr phàn nô-lê dirçrc mài ? Mói dây chúng
tôi lai khôi-phuc dtrqc tir-do. Nhôr có cài'
chét ô’ dâu nô dën bat vua Xê-dëc-trich phâi
de dôr-giang viêc dánh nhau vó’i nirác tôi.
Nói eho phai thi chúng toi sg cái khôn-ngoau
cüa vua Xè-doc-trich nhièu, ma sa oai-quySn
ngài thi it. Kë dën oai-quyën ay lai qua tay
vua con là Boc-cô-ri-xï (Bocchoris) là mot
ông vua hôn-àm, thi chúng tôi nghï không
con phâi sa chi núa. Va lai nguôi xù Ai-câp
chang nhüng không muon dem khí-giái sang
dánh nuàc tôi làn nùa, mà lai côn sang càu
cúu nuôc tôi, xin giup viên cho it quân de
vè ha vua vô-dao và tàn-àc xuong. Thành
ra chúng tôi da cúu dugc dân Ai-câp. Da
-khôi-phuc dugc tu-do, dâ dugc thinh-vugng,
giàu-cô, mà côn thêm dtrgc cái danh-già ay,
thi vë-vang biët là ngàn nào If
'Than ôi ! hay dâu trong khi nguài ntró’c
tôi di cúu dugc kê khác ra khôi chôn laa-^
lung, thi nuàc tôi lai cüng bi trôi buôc no»
1

cuàng-quyën ha. Hôi Tê-lê-mac thái-tú S;

nguoi nèn so- vào phâi tay vua Bich-mâ-
long (Pygmalion) nuôc ta. Tay dôc-àc ay dâ
nhùng vào màu nguài Xi-sê (Sichée) là chong
cüa công-chûa Di-dông (Didon) (29) chinh
là em ruôt vua Bich-mâ-long. Công-chûa
hiên da dem mà) chiëc tàu ra khôi Xuy-la
7

(Tyr) là cô y bào cùu cho chòng do. Phàn

nhiëu nhüng kê cô nghïa-khi, biët yêu due
hanh, biët mën tu-do, là dà di theo công-
 TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LOTJ KŸ 63:

chûa ca roi. Công-chûa da dung nên dime

mot thành-phô dçp o- trên bô’ bien Phi-châu
goi là thành Khâch-toi-co- (Carthage) (30).
Vua Bich-ma-long long tliam vô ban, moi
ngày mot xu- tàn-tê vói dân. Ù Xuy-la bày
già ai giàu-có là kê cô toi, vi vua bien-làn
sinh ra chúng tbày ai cüng ngôr-vuc, ghen
ghét vài câ moi nguô-i, ân ô- that là tàn-àc.
Vua thay ai giàu thi hành-ha, tbày ai nghèo
thi lai nghi-ngà so--hai. Giàu dâ là toi, cô
diïc-hanh lai là toi nang hon, vi vua Bich-
ma-long nghï rang kê có dúc-hanh tàt
không chiù diro’c nhüng thói àc ngu-çrc cüa
minb. Bao-dùc cbo ta là àc, nèn ta cüng
lúe minh mà ghét dao-dúc. Vua thay gì cüng
dông long, cüng cbôt da, cüng nbiv ai cào
ruôt xé gan, dën nói minh lai so- câ bông
minh. Bêm ngày không cô giâc ngu say.
Thàn-minh khinh ghét cüng cho-i khàm, lai
cho vô sô cüa mà không diro-c hu-ông. Vua
càng gia công tim cài strong, thi lai càng
cire kho. Ban cho ai cüa gì ròi lai tiéc, tvrng
thi suy ho'n quân thiêt, quanh nâm chi
nhirng muôn gàm vào. Ben noi chang mây
khi ai du-o-c thay mât : eu- thui-thûi mot minh^
buòn ràu, ü-dôt, ô- trong cung tham diên xa
Dën nhüng bâc thân cân vô-i ngài xira nay„
 mam

€4 TÊ-LÊ-MAC PHIÈU LUU KŸ

< ung lchông dám dën gan, so- ngài ngà vire.
Luôn luôn mot dao ngir-lâm cir gironi tuoi
tran, giáo dirng n girpc o' quanh cung cam.
Trong cung thi chia ra lain ba-miro’i phòng,
có cira thông luôn vói nhau, moi cira bang
sât dày, có sau then khóa lai. 13ó là chò ngài
ngir, mà chang bao già ai dirprc biét ngài
ngir phòng nào, moi lúe dòi di mot chó, ehi
nhirng lo có ngiròi miru hai, chang biët vui
cuòi èm ài là cài gì, không biët tinh bang-
hfru tin yêu nhau là cái thù the nào. He ai
bàli dòn càdì cau vui, thi ngài thay nhircài
vui nò cha}' di xa de lành mat ngài, dau
dem mà có an nò vào lòng ngài, nò cung
không thè vào duoc.
Hai con mat trùng hinh nhir có ngon lira
nòng ngùn-ngut chày, luôn luôn nhìn ngirçrc
lai nliìn xuòi. Clio't có tiéng dpng là gi£t
mình tai làng kÿ, tróng ngirc do tirng hoi.
Màu da xanh lirai, mat mày nhó nhàn, khác
nào nlnr in rô ra nhirng nói iru-phièn hàc-
am. Li-li chang nói, choc-choc, lai th<r van
tho- dai, nhir ren nhir rï, liình nlnr có tinh
! hói-hàn gi nò xé ruòt dot gan. Cao-liro-ng i ov
vi nào moni cùng bieng neni. Noni lliày dàn
con nhó, cliiing nhirng khòng mong b£u-
nliàt, lai con nhir hai nlnr kinh, thành ra
may ùng hoàng-tir hóa nèn may ngirài thù
nguy-bièm nliiit. Trong suót mot dò’i chang
 TÊ-lÆ-mXc PniÊU LL*U KŸ tiw

côphûtnàolà phût vîrng long, eu pliai luôn

luùn ra oai luu-huyét, dông ho-ngbi ai li¿
dem giét tire thi', moi yen diroc bung lo.
Ngu dêt thay là vua Bich-ma-long ! ha lai
chang ngâni rang tin ô* cách tàn-àc mà giù
lay ngôi thièn-ha, thi ròi lai chéto each làn
âc ru? Trong bon thi-tung tat roi làm sao
chang cô mot ngirôi, cüng da-nghi nlnr chu,
se ra tay mot phen cho thé-gicri thoàt khôi
chúa yêu-tinh.
Nhir toi dây, thi toi bang kinh srr than-
minh ; thàn-minh da sai vua nào xuông tri
vi, thi dáu cô thiêt-thôilà bao, loi cung xin
giîr duçrc tám trung-can. Toi van nghï thà
rang mình chiù vua bai con bon là deo
tiëng miru hai dê'n vua, côn hon là chang
hët nghïa phô chúa. Ben nhir nguoi, hoi
Tè-lè-mac ! thi ngiroi chó- dai mà tlm ra rang
ngu-ai con vua U-lich. Nëu vua ta hiet vày,
thi châc tinh rang vua U-lich khi vë co-quoc,
tat pliai cho tien sang chuôc lay nguoi vë.
Vua tiníí y thi tat vua giam càm nguoi lai.
Khi thuyën da dê'n ben Xuy-la, toi theo
loi Nàt-ban khuyên nhü, thi quà thay dieu
gi Nál-ban bâo cung thât câ. Toi không hiêu
diroc vi le gi mà m<)t dàng con nguôd lai ce
the thành ra lham-hai duoc nhir là vue
36 th-IjÊ-mac phièu Liru kÿ

iiich-ma-long. Tôi nhin tháy cài cành gô'ip^

ghè inà la-lùng ay thi tôi giât îninb, bçing tôi
meri nghl rang: Bâv chinb là mot ngirô-i,
von cbî clin elio strô’ng thôa. Bâ Urirng cùa
eâi nbiëu, thân-tbé lrrn, là dirçrc sung-strông.
That muon gì dirçrc vây, ma bòa ra erre khê
ihâm bai eüng bô’i lien eûa và the-thàn. Vi
chang ngiròi ay cîîng di cliàn dê nlur ta ngày
no, thi cbâc eüng dirçrc nëm mùi sung siró’ng
nlur ta ; thi ban eüng biét lurcrng cái vui thú
vò bai chon lâm-tuyèn, mà nhîrng vui $y
tha ho thôa thich mà sau không pliai hôi,
Nào sçr guerra dao, nào e thuôc dôc I Cbâc
hñn lai biet tlnro-ng ngirôi, và biét dê nguôi
yêu. Thi cô dàu phai khu-khir gin-giü dông
vàng kia, vô-dung có khac ehi dông càt, vl
cô mà chang dám tiêu dùng. Thi có phâi
dupe tu-do mà hircrng các bòng trái trrri eho,
chang bao giò- plia: khal-khao thèm nhat
mà kbông phi. Ò’ î nguôi này môi trông thi
binh nhir muôn làm^i eüng diro’c, mà ngâm
ra thàt là bô buôc chàn tay. Thi ra không
theo ÿ minh mà làm. Tram viêc^ctr-dçng
pliai tùy cái tinb-duc nó dôc-thùc xui-xièm
nhir cô nguôi tàn-àe sai bâo úc-bách mình.
Thi ra luòn luôn chi nhfrng vi tbam-lam,
chi nhurng vi lo so-, chi nlnrng nghi nger. Mài
trông thì hình nhtr nguôi ay làm chu cà
igirò-i khàc, rigam ra thi làm chu mình. efing
nhir the nguò’i cha hiën o' lôn vói eon, hç>
bang luôn luôn quan-quit bên minh, mà
•hang bao già phâi ngai ai làm phán.
Bay giù' vua Bich-ma-long ha lônh cho
nhùrag quàn àcù-lao Chi-bà-lô sang giùp, ve
nirne. Nguyen hai mràc, triràc Lia kël hiëu
vài nhau de dai vài Ai-câp. Nay viçc Ai-câp
da yèn, nên cho quàn Chi-há-lo vè. Nàt-ban
nhân dip ay mà tha cho toi duçrc ra khó
vòng cam buôc. Nát-ban cho lòi dirge di
diera vài quân Chi-bá-lo. Phni dùng dèa
-chuó’c áy, vi tinh vua Bích-ma-long hay ngh ;
<quá, dau Nát-ban có táu cho tòi dièu gì vua
cñng khóng tin. Xét ra các ông vua de tinh
-<}uá, khóng can than, thì thuàng có thó-
nhâm mat tin à may kê bây-tôi gian-ninh.
©en nhir ông vua này, thì lai da-nghi qua.
•chang tin dùng lay mot ngirài nûo. Vua
không biét pliàn nhfrng nguô-i ngay thSng
mà dùng. Cho nên câ dói khóng bao giù
dirge gap tôi bien, vi tôi hiên không ai di
-dën tira ông vua hôu-àm áy mà thô'. Va lai
tù khi ngài lên ngôi thì ngài xct Irong dám
hày-tôi, ngài thay h*>o nhiêu sir giá-dói, bao
nhiêù su dièu-ngoan^bao nhiêu thôi hir-tè.
-

giau à Irong nhümg hinh-dang dao-dirc, dën

nôi tù' dó ngài yèn tri rang phâin ngirôi la
ai ai Cùng dco mot cài nuit già à. ngoài, chang
trir láy mot nguài nào. Ngài nghï rang o.
 trèn dia-diên không làm gì có dao-dirc that ;
ngirôi ta ai cüng nhir ai câ. Khi ngài gap
pbài mât ngirô’i giâ-doi, diêu-ngoan, thi ngài
cüng ehang bò di ma tim ngirô’i khâc nüa,
vi ngài da dành rang dâu ngirói lchâc cüng
dén nhu* vày mà thôi. Nhü’ng ngirô’i hiën,
ngài lai cho là tê hon nhü’ng kê àc nom
thày, vi ngài da yèn tri rang ai ai cüng nhir
nhau, kê cô dang hièn tat là kê giâ-doi nhiëiu
Con viêc tôi, thi tôi vào îf>n sòng vói bon
quân (àhi-bà-lô, thoàt du-p-c kkôi con mât da
nghi eüa vua. Nàt-ban ehi nhfrng lo mim
tiët-lô ra, thi va lo han da dành, àn-nhân
cüa tôi tat pliai chét, mà tôi han cüng không
duo-c toàn than. Nát-ban nóng ruôt, chi
n h Crag mong cho thuyën chúng tôi di ngay.
(-hang may phâi do trai gió, lòi phâi ò- lai
Xuy-la cüng khá làu ngày.
Tòi nhàn dip áy mà xét nhüng phong-tuc
ntróc Phê-ni-xi, là mèt mróc có tiéngtrong
càc niróc hoàn-càu biét tèn. Tòi lay dia-the
tliành Xuy-la (l'yr) làm loi lám, vi ó trên dât
-

cù-lao, giüa bien. Mièn bò- bien g'ân dò dât

tôt lâm, hoa màu rat sai, toàn nhüng Irai
cày ngon, dân^ô’ thât lâm no’i dông, làng
xôm gân nhau o-an-sàt, khi trô’i lai êm diu,
cô mot mii cao làm binh-phong chan nhü’ng
gió nóng phiro’ng nam không thôi lên diro’c..
Gió bac là gió bien thoi vào mat rôi rpi„
Nuó-c ay ngay chân nui Li-báng (Liban),
6-
dïnh nùi rë mây choc trài, iuôn luôn deo
mot tàng yáng, khác nào cài mü muôn nam
dôi trên cao vót. Sông ngòi dày nhìrng tuyét
suòijtù r
nhu thàc nlnr trèn các ngon cao mà
gieo xuòng gènh. 0' duó-i Ibi thay mot cài
rùng ròng bùm-tum nhûng cày bách-huo-ng
co-thu, moc lèn chang biët tù thüa nào,
cành thì ràm rap che trò-i. Canh rùng, o
ngang suàn nùi, thì nhìrng bài co xanh tuoi,
dó day di lai may dàn bò due tièng ròng
àm-àm, may lu chièn cái tiëng kêu be-be,
lu chièn con thi mùng ran nhây nhót trên
nêm co tuo’i. Chô no chô kia chây trâm
nghìn suoi nuó-c trong, khác nào nhu huyét
mach chay tren mat dát. O’ duo-i chân nùi
thì tua nhu mòt cái vuò-n, xuân thu cùng
vô tân, de cho nguài vira hài quâ lai duoc
thuàng hoa thorn. Chang bao già giù nam
nòng cháy, gió bác buot xuang có dám thoi
qua den dó mà xóa nhìrng màu bong lpe
dua tuoi.
Thành Xu}r -la (Tijr) xây nên à trên mot
cái cù-lao gifra bien, à ngay bên cái canh
xinh dep ay. Thanh to ây tua nhu bai trèn
jm^t nuó-c, mà làm chûa te câ Bai-duo-ng.
Nhü-ng kê di buòn hoàn-câu cùng den dó,
mà nguài-ban-xú lai là nhung lay buòn gioì
trong thè-giói. Khi mài buó’c ebùn vào chou
 TÊ-LÈ-MAC PHIÊU LUU KŸ 71

ay, thi chang ainghT dô là mot thànhriêng

nào, mà ai cüng tuô’ng dô là mot
cua nuxrc
thành chung cua càc ntrô-c ru nhau dën dò
mà buòn. Trirô’C cira bien cô bai cài dè xây
chía ra ngoài nhirhai cài tay gio- chan sóng
cho thuyèn bè diroc dàu chôn vû-ng vàng.
Trong cura thi côt buòna chi chit khác nào*
rivng, dën nói dúng trong bà không nom tháy
biên. Dân thi ai cüng chuyèn mot nghè buòn;
dau nhiëu tien lâm cua roi, mà ai cüng
không chan viçc lao càn de cho lien cua laï
them nhiëu. Kliap các phô tháy bay san-sát
nhfrng vai gai rat nhô siri niróc Ai-càp, và
vai thám xù Suy-la nhuom hai nuó'C, màu
sàng la lùng, không pliai không lat ducrc,
thiròng ngu’ò’i ta viën chi vàng chi bac xung
quanh mà dùng thay ri hung hàng dirung-
mao. Ngirò’i Phè-ni-xi di buòn kháp càc
ntró’c cho dën tân cira Ga-dê-xî (Gadès) (31),
lai dem thuyën vào dën Bai-diro-ng (32) là
bien di quanh trai dát. Ho lai cher thuyètn
di hàng nám hàng tháng trong Kòng-hài*
roi theo loi dô mà di dën nhfrng cù-lao xat
la mua vàng, mua các thir nuôc hoa,và ma*
các giong vàt la dem vc.
Tôi nhin cài quang-cânh dep de áy, càü
thành-pho dôn-dip ay không sao chàn diroc
mât. Ô- dô, không nhir ô- nhfrng thành-phtf
airô'c Hi-Jap, không cô nhfrng kê ngôi roi*
 ngày ngày ra công-công tnrùng (33) mà
ngông tin vat, hoac di ra ben mà nhin nhùng
ngirùi ngoai-quoc den. Bàn-ông thi luôn
luôn bàn vièc rù hang or tàu lcn bén, khièng
hàng ô- bén vè nhà, nào bàn buônjiào ban
le, nào bày nào xëp ièn yèn, nào but nghiên
sô sach, no- ai, ai nç>- rành mach tùng phân.
Dàn-bà thi se dây quay sgi, hoac vë kiêu
thêu, hoac gàp gôi nhüng hàng iàm qui.
Tôi bèn aôi Nàt-ban : Bùi dàu mà ngircri
xir Phè-ni-xi càm duoc thuong-quyèn thé-
giùi trbng tay ; boi dâu mà di thu dirge
cüa thièn-ha vè nimc niinh? Nát-ban dàp:
Ngiroi coi do thi biët. Bia-thé thành Silv
ia rat lgi cho vièc buòn. Cài vinh-dir bày ra
cách di virgt bien, là cüa nuùc que hue’ll g
ta do. Xem trong nhfrngsâch kê truyèn dò»
xua cùng kièt, thi biét rang ngiròi xú Suy-la
dàu tien tri dirge sóng câ, kë tir trirùc dà làu
roi hoa-tiêu Ty-phi (Typhis) 'à nhîrng quân
A-ngô-nôt (Argaunotes) (34)'-’mô-i làm danh
già du’oc cho uuô’C Hi-lap. Truùc nhat câ
moi ngirô’i.hq dám câ gan ngoi lèn trên chiée
thuyèn mông mânhc nhu ngon là tre, mà
di xông pka sóng giù; hotbâm dò ron bien,
ho xem sao trèn trói, theo rihîrng phép cüa
nguùi Ai-câp và ngirùi nirùc Bàdiy-luAn (Ba
byloni’) ; hç lai làm cho bao nbtêju nmrc càch
bien hôa ra lien. Ngirùi Suy-là khôn kheo
TRUNG BÁC TÂN VÂN
î*hAt»bào
Moi n(-«ày in ra sàü trano

Mòi nani.
..... S* $\ 00
Các vi giào-sir mua thì Unii già rieng :

7$ 20
Giri llnr uà lien xin eie de :
Trung Bue Ton Van, Hanoi
 Chia làm ba îoai :
Lgai A. — Nhirng sách kinh-dien
cô hoàc kim (Bia vàng)
Loa i B. — Nhiïrng sách quôc-dàn dgc nhiêu
\ ' ï:"y Nguyên-tru&c tieng Phàp
hoàc tieng ngoçi quoc
(Bia d¿)
Loai C.
—
Nhirng sách day hoc
uà sách phô-thông
(Bia xanh)
Moi thàug xuât-bân it ra hai qtiyêu, moi quytîn