Tê-lê-mc phiêu lu Ký (Les

Aventures de Télémaque).
Fascicule 2 / ... Fénelon ; ...
Nguyêñ Vn Vnh

Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

 Fénelon, François de (1651-1715). Auteur du texte. Tê-lê-mc
phiêu lu Ký (Les Aventures de Télémaque). Fascicule 2 / ...
Fénelon ; ... Nguyêñ Vn Vnh. 1927.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées
dans le domaine public provenant des collections de la BnF. Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-
753 du 17 juillet 1978 :
- La réutilisation non commerciale de ces contenus ou dans le cadre d’une publication académique ou scientifique
est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source
des contenus telle que précisée ci-après : « Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France » ou « Source
gallica.bnf.fr / BnF ».
- La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation
commerciale la revente de contenus sous forme de produits élaborés ou de fourniture de service ou toute autre
réutilisation des contenus générant directement des revenus : publication vendue (à l’exception des ouvrages
académiques ou scientifiques), une exposition, une production audiovisuelle, un service ou un produit payant, un
support à vocation promotionnelle etc.

CLIQUER ICI POUR ACCÉDER AUX TARIFS ET À LA LICENCE

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété
des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

- des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent
être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans l'autorisation préalable du titulaire des droits.
- des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont
signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est
invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et
suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de
réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur de vérifier la conformité de son projet avec
le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur,
notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non respect de ces dispositions, il est notamment
passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter

utilisation.commerciale@bnf.fr.
 BAN THU’ XA CO BAN NH&NG
-
SÁCH NÀY:

LE MALADE IMAGINAIRE (Benh-tirirnq). . 0.50

LE BOURGEOIS GENTILHOMME (Trirang-
già hçc làm sang) 0.50
L’AVARE (Kgirài bien-làn) 0.50
5(4>

iíí»
 Re tdm lai nhirng sir tich dà nói
ó quyen thir nhai 72 trang,
in ra triró c roi :
Tìiài-tìv Tè-lè màc con vua U-Iich niràc Y-
tac cùng vài Men-tò ài tini vua cha, liru-lgc
khàp thièn-ha, sau bi dam thuyen trai vào
cù-lao Ca-Iip-xò.
Trèn da hai hoi, day dirang hai thi'v III,
Tê-lê mqc ke chuijén vua Tè-miru-tich kc-
nghièp dio vua Boc-cô-ri-xî, phóng-xa cho
tù. Thíra ca-hòi ay ma thài-tìr dirge xuong
thuyen cùng vài Nàt-ban thiiy-tiràng qua sang
thành Xuy-la (Tyr). Nàt-ban khen rigirai xir
Phè-ni-xi giàu mgnh, và lai phàn-nàn cho xir
ay gap phài vua Bich-ma-iong hung-ngirac.
Tè-lè-niqc & Xny-la it làu. xét nghièm vi co
gl mà thành ay nèn giàu mgnh. Bày là lài
Nàt-ban dirang ke cho Tê-lê-mac nghe : .

Ngirai Xvy-la khon-khéo.

chili khó, sièng-nâng, sach-së, tiët-kiêm. Viêc
tuân-phông trong pho-xà can mât, ngircri ô'
vài nliau lai dòng tâm. Xira nay khôngthây
dân nào bèn-chi, thành-tlnjrc, trung-nghïa,
chat-phàc,và lây each nhàn-iù mil dai ngirôi
niró'C kliâc nhir là dân xir ây. Ciiâng phài
khâo cira tán dàu, nhfrng bay nhièu le eûng
dâ du hiêu tai có’ gi mà ngivò’i niròc ta glîr
du'O'C hâi-quyèn, lai khién elio viêc buòn bán
a trong nuire phát-dat. Vi néu ngirôi nuere ta
lai chia rë nliau ; vi neu ho ngâ nghiêng cr
elio án elici, ô- noi hrò-i biëng; vi nëu nhü'ng
bâc huynh-truông trong nuere lai khinh bî
vièc lao càn, thói tiét-kiêm ; vi nëu dân ta
kliông biét trong các tinh-công mÿ-nghè , vi
dân ta cliñng ô’ ngay tirât veri nguò'i ngoài ;
vi néu ho ó- trai phép tir-do thông thiro’ug
chût nào; vi néu ho biéng nhàc neri che-tao;
vi néu ho kliông chiù ho nliieu von triró'C
ra mà ché nhvmg bang hóa tot, thì cài thè
phù-cuò'tig, cài canh phong-thinh ngiroi
dirong khen tam-tâc dò, con dàu dtrcrc mai
dén bay giò\ ;
Tòi lai liói râng : vây thé ta có each nào
khién elio niró'C Y-tâc nhà ta mçt ngày kia
cüng nèn phong-thinh nhir thè chang?Nàt-
ban dap : Néu muon vây, thì noi gircrng dó
mà làm. Nèn tiép dai ngu-ò-i ngoai-quoc và
74 TÊ-LÊ-MAC PHIÊÜ LUTJ K"i
>4
xû dè-dàng vói nguòi ngoai-quôc. Phâi kliiën
cho nguòi ngoai-quôc vào trong các cua bien
minh thay yên-vüng, thay tiên-thông, thay
thôa-thich; chô’ nên lay long tham,hoac cách
kiêu ngao mà dai nguòi ta. Cách buòn bán
cho lo i nhièu, dieu thùnhâtlà dung muòn lo i
quá ; mà khi nên thièt, phâi biê’t chiù thièt.
Nên xû.’ làm sao cho nguòi nuó’c khác phâi
yêu minh phâi biët nlurô’ng nhin ho mot
,
dôi chût ; chó’ cô làm cao cho ho phâi gliét-
ghen. Phàm các lë loi buòn bán phâi cho
nhât djnh chô- nay thay mai dôi, mà lè luât
phâi cho giân-di, don-so’. Phâi tàp cho dàn
minh noi lây thói quen, tuân le luât. Nhvrng
kê dièu-ngoan man-tra nên trùng-tri cho
nghiêni. Nhà di buòn mà luò’i biëng, hoac
dùng cách dan long phàt giây de lùa dôi các
ban hàng, tat là làm hai câ nghè buòn, cfíng
nên ran phat. Mà nhât là chô’ nên làm ra
nhûng su ngàn ngùa viêc buòn bán de khien
cho ho’p ÿ minh. Muôn cho viêc buòn bán
duo’C thông-dong tir-do, thì vua quan chff
nên can-thiêp dè'n. Viêc làm an khô nlioc ô*
dân.thi loi ây nên de cho dân huò ng câ.Bang
không thi dân khô nhoc mà chang duo’C loi
gì tat nga long. Khien cho duo’C cua câi
thiên-ha kéo vào nuô’c minhf'cüng du loi
cho nhà vua roi. Viêc buòn bán mot nuúc
cQng tua nhu may cái suoi nuó’C nguò’b
5
rnuon kliiën elio suoi chay theoÿ minh, thî
nhièu khi suoi tac mack lai mà kliông chây
nu-a. Nguoi ngoai-quoc duy thày loi, thày
tien thî moi kéo den dát minh. Nêu mink
làm cho ho thày kém tien kém loi di, thî
dàu-dau ho keo di noi khác mà không vè
nùa, Vi nëu minh làm cho ngu’ùi ngoai-quoc
phai làng, thî tàt có nu’ó’c khác nhân mina
tinh lân mà dùng mira kë de quyën du
nhü'ng dân ngu eu ô’ nirù’C minh di. Ta phai
nói that cùng ngiroi rang nhu thành Suy-ia
này, the buòn ban may nam nay dâ thày
kém nhièu. Tiéc thay ! nguoi chang duçrc
thày niróc ta may nam vè truó’C dôi vua
Bich-mâ-long. Thòi do moi là thinli-vuçmg.
Ngày nay nguoi dën dây, chang qua chi con
duo’c trôug có mot pliàn sót lai cài co’ cirùng
tbinh dà sâp tàn ! Ô ho ! thành Suy-la vò
pluie cûa ta oi ! mày dà vào phài tay vua
hón-ám tàn àc ròi! Xua Ida, bien xanh dem
dën elio mày liuong biét bao nhièu vàng
ngoc cûa câi liêt-quoc phai dem dën cong
tién mày 1

Vua Bich-ma-long ai cüng ngò-, ngo- ngirài

ngoai-quoc, ngò- cà dàn nhà. Vua chang
theo tue cü nuó-c ta, mà mó- cùa cho nguòi
càc nu-ó’c xa la duo'c thòng tlurong tu tièn,
lai bày ra lam càdì khó khan, nhu mòi ngày
kièm dém so thuyèn vào cang, tra boi thuyèn
XIX sô- nào, trên thuyën có bao nhiêu ngirò-i,
bât pliai khai tèn khai ho, buòn thú bang
gì, già câ bao nhièu, dinh dàu trong béri
may ngày pliai khai trmxc (35). Nliieu klii
vua lai dùng rairu lira chuàc doi de bupc
kè di buòn vào toi, ròi chiê'm bat lay dò
hàng. Tliay nhà nào giàu có thi kiém càdì
!àm hai, nay dyt them ra tbir thué này, mai
lai bay them ra thú thuékháe. Roí nhà vua
cüng muun ra buòn. Cua hièu nào cung Io
phai giao-thièp vài epa hàng nhà vua. Bòa
thè mà vice buòn ban moi ngày mòt xuóng,
ngvrò-i ngoai-quoc làn làn quèn mát cái lô'i
dén Suy-la, xira kia là mot lèi vui vê. Ta e
rang, neu vua Bich-ma-long cù mot niëm
cir xir nini vày, uhi chang bao làu nña cái
tiê'ng lìrng-lay cûa niró-c ta, cái hùng-cimng
cûa niró-c ta se dài di xir nào khâc, du-p’c
minhchùa tri-vx.
Tôi lai hôi Nàt-ban ngirài Suy-la làm thé
nào mà gift du-oc thé lón ô trên các bien,
1

vi tôi muon biét hét câ moi su- có ich cho

nghë tri niró’C. Thi Nát-ban thua : Nirô’c ta
da có rìrng Li bàng (Liban) mà lày gô dóng
thuyën. Chùag tôi van có ÿ de dành các thú
gô tot de dùng rièng vào viêc ay. Duy chï
cho din gô de dùng viêc công mà thôi. Nghë
dóng thuyën thi chüng tôi lai có nhiëu thp-
khéo. Tôi lai hôi dùng chuóc nào màcó
dup-c thp- khéo. Thi Nàt-ban rang : Nhü-ng
thp- ay dan d'ân luyèn tâp nèn nghè ó- trong
xù. He nhà-nu-ó-c biê’t trong thuòng elio ke
tinh-còng, thì tat nhièu nguòi chuyèn càn
vào nghè khéo mà làm elio dën tuyét-xao. O’
dây phàm ai thiên ó- các nghë hoac các khoa-
hoc cô quan hê vói nghè di sông bien, thi
thiên-ka hoan-nghênli trong-dai. Nhir nhüng
nhàchuyên-môn dac-phâp ; nlnrng nhà thông
hiêu thiên-vân; nlifvng nlià hoa-tiêu cô tài
riêng, thi dirç-c hirô-ng phàn danh loi nhièu
lam. Ngu-ôi tlip-môc tinh-xâo cung chang ai
khinh dai, mà lai dup-c luo-ng to du-pc danh
già. Dén nhir nhu-ng nhà thüy-lhû chî khéo
ó mot tay chèo cüng cô danh-phân xùng-
dàng vói tài minh. Lúe khôe*di làm an thi
1

dup-c ân miéng ngon mac cüa tôt ; pliai khi

dau yëu giô’ trô-i, thi dup-c nguôi thuôc tliang
nàng dô- ; lúe di vâng xa thi ô- nhà vp- con
cô ngu-ô-i sàn sóc hôi han; chang may ca có
thiêt mango-quê nguôi hoac noi giüa bien,
thi gia-quyën cüng dirpc bòi-thirò-ng. Làm
khô nhoc nhu-ng cô lian, dën tuoi dup-c
an
vè hu-u. Boi thé elio nèn trong nuô-c gây
du-p-c nhièu tay thuy-tlivi. Cha nuòi con thi
rèn day vào nghè trân-trong ày. Moi lôn
lên da cho luyèn tâp lay chèo, dâ chuyên
nghè lèo lai, lai bat di tliách phong-ba elio
dan, Tj?At là chang pliai úc bât ai, chî lay
each hàu dai và Iron g thircrng, chi dùng phep
xep dat cho co ttair tir ma khiën dirtre n gu cri
ta cliuyên nghè loi niròc. Thé mài biët
nhüng quvën-thë châng dû khiën dirçrc
ngirevi Ngircri ta sçr ma vâng cüng không
nèn vièc Pliai khiën cho long' ngu-tri tir men,
cho ngivcri ta thay Ieri tir chuyên nghè.
Khi Nat-ban da diên giâi cho tòi nghe bay
nhiêu Ieri ròi, Nàt-han lai dira toi di coi các
phô, các cüa hàng, các xiro-ng dóng tàu,
cùng các noi chë-tao cô quan-hê veri nghè
di bien. Toi lioi Nát-ban can van tirng dièu,
lidi dën dàu tôi bien dën dò, so- nîia quên
nhàc dieu gì có ích.
Tuy váj ma Nát-ban, von da biët tính vua
T

Bich-ma-long, vaiai thuonglòi. cho nèn chi

nhung nóng long mong moi cho dën ngày
tòi eli khdi xir ay. Chi nhìrng io có quàn
vnàt-thàm nhà vua dèm ngày dò la trong
thành-pho, thàm hoi ra vièc tòi chang. Chang
uta y mai tròi khòng dòigió. Trong khi cluing
tòi di xem cira bien, di bòi các nhà hàng, de
biët cho hét dièu này dièu no, thl chert chúng
tòi thay mpt vièn ticu-tuó'ng cua nhà vua o-
dàu di lai rnà bào Nát-ban : Trong may vièn
chúa tàu ó- Ai-cap vè, có mot vièn mói tàu
trình Hoàng-thu’orng rang ông dem vào trong
niróc mòt ngiròi ngòai-quoc già làm ngiròi
Chi-bà-lç. Ngài muon bât ngiròi ay mà bòi
 #
xem tlurc nó là nguòi â xù nào? Nguòi dô
ta phung mènh Trèn.cir ò ông mà trách van,
1

lie ông không üem ra nôp thi ông së cô toi.

GiCra lúe áy thì tòi divong di ra dàng xa de
nhìn elio rô mot cìiiec tàu mói, nguòi ta
bào là cliiéc tàu buòm tot nhàt xua nay cr
trong cua Suy-la. Tôi thày cliiec tàu mui lai
tòt chèo dèu khoânglâm, tôi ben hôi chu3'èn
nguòi tho- tinh-còng da làm nèn viec khéo
la lùng áy.
Nát-ban ‘hay hôi già! minh khiëp dam,
-

ben dáp : De tôi xin di kie.ru nguòi ngoai-

quoc áy. Cliinh là nguòi Chi-bà-lò. Khi òng
quan nlià vua da di xa ròi, Nàt-ban bènchay
lai gàn tôi mà bào elio tòi biet cài tin d£r
dòi ày. Lai rang: Hôi Tô-lè-mac quí-liúu 1

Gó* sir này ta da doán triró’c có sai dáu. Bòi

ta bi bai ròi ! Vua nirò-c ta tính von dém
ngày chi nhung han klioán ligó vire, nay lai
-

ngbi rang nguoi chang phái nguòi xú Chi-

bá-ló. Ngài sai di bât nguoi, mà cú la trách
van, he ta kiiông dem nôp thì ngài giët diet.
Ta biét Unii îàm sao bây giò’? Tbàn-rainh
bòi Xin ihàn-minh cho ta du tri khòn raà
1

eiru ta ra ldiòi nan này! Dau the nào ta cung

phai dem nguoi dën nôp nhà vua. Ben dó
thì nguoi phái cai Váy dir oc rang nguoi quán
cr thành A-ma-tông-tê, xú Ghi-bá-lp ; phâi
mao xung là con mot nhà tô tuçmg nü-thàn
80 TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LU'U KŸ

Vè-nïr-sï (Venus) (36). Ta tbi ta se pliai khi-

tau rang ngày xua ta cùng cba ngircri quen
thuôc. N h u- vây till may ra ngài chang boi
kÿ mà lha cho chüng ta vè. Ta da ngliï dôi
ta muon tboàt thân, duy chi cô kë ay.
Toi dàp : Ta là mot ngueVi kho so- so mênli
dà bât pliai chët, tbi xin ông dë vày ebo ta
chët. Ta biët chët, Nàt-ban oi. Cài on la no 1

ông cùng da io quá ròi, ta kbông- muon dë

ông phâi vi ta mà cùng íhác vài ta nña. Va
ta không thë sao nói doi ai diro-c. Ta kbông
phâi ià ngirài Chi-bà-lô thi ta nào lai dam
quyët ta là n girài Chi-bà-Iô dime ? Thàn-
minli liêt-vi chirng-minh cho câi long thàah
thixc cùa ta. Hê thàn-minh muon cira ta, thi
cài anh-linh cua ngài ha lai chang cira dircrc
ta ru! con nlur nói doi dë thoàt lay than,
ithi ta không thë nào nói dôi dime.
Nát-han rang : Hoi Tê-lc-mac, sir nói dôi
dó không phâi là mot tôi ; ta châc rang dâu
thàn-minh cüng không pliai dircrc, vi sir nói
dui ay chang hai den ai, lai cira elio hai
agirai oan-irc diro-c khôi chët. Vâ ta dôi vua
chang qua ehi de ngán vua dù’ng pham mot
loi àc. Nëu nguoi eu- kliâng khâng mot nièm
thành-tiiirc, thi chang hóa ra quá dao-dúc,
quá vi ton giáo hay sao?
Tôi dáp : Dáu sir nói dôi ehi là sir nói dôi
mà ihòi, nguài mà nói triró’c than minh
cium g kiën, mà biet trong sir thànli-thirc lèn
trêa câ moi nghTa, cung không dàng nói dói.
Nói dói tue là ngao-mao Lhân-minh, tire là
U.r minli Dgao-niau cài lâm-linh eùa minh,
vi nói dói là làm dieu trai lirong-tâm. Vày
thôi hôi Nàt-ban, ông chó* cô xui ta làm mot
vice cliàng xi'rng vói ông, châng xirng vói ta
ntra. Vi bang than minh có vi ta, thì ròi
thàn-minh se cira dirge ta. Mà vi chàng tliàn-
minh quyët de cho ta cliët nfra, thi ta diet
di cuug tìnge cài tiéng vi thành tlurc mà
tbàc, cùng de dirge cho nguròi sau cài girong
hai dirng ngirò’i hiën, biët Irong nghTa han
cài dò-i dài ô-uë. Nhir cài dôi ta cire Ubò
long dong nhir thë, tirang dà là dài qua rôi.
Long ta cô thiro-ng chàng n Tra, thi chi t h irong
mot minh ông nia thôi. Than ôi ! hay dâu
ông boi cô long yêu men mot kë xa la long
dong mà ông dën nof này ! /
Chúng tôt ngàn ngai hôi lâu nhir thë, chira
biët quyet tinh dirông nào, bông thày mot
ngiròi hòc-tóc a dâu cliay lai. Thi là mot
viên tiêu-tu-ô'ng nhà vua, thira lênh cuug-
nhân là A-xi-tâc-bi (Aslarbé) mà dën tim
cluing toi. Nguyên ngirôi cung-nhân ay dep
nlur tien. Hình-dung da yêu dieu ai cung
pliai ira, an nói lai man mà ai cung phâi
ihich. Câch dieu la loi, lai khéo ton hôt»
 khéo xui bay. Tuy ngoài dáng diçu cô lânt
vê thanh-tao lÿ thü, mà trong long dôc àc
khôn Iirông, nham-hiêm vô han, khâc nào
nhu thè thüy vêu-tinh (Sirène*) (37). Nhirng
long nô thâm-dôc mà no khéo lay each ngpt
bè ngoài che dây. Triróc bel nò làm cho vua
Bich-ma-long dam say mê man bòi dòi mat
phirong mày ngài, bòi tài doi dàp, bòi tieng
hât èm nhir ru, tieng dàn kboan nlm gió
thoang. Vua nlurng dam say me man bó cà
hoàng-hàu Tò-pha (Tema). Chi nhirng sàn
jsóc chièu lòng con Dàt-ky, dén noi cài hai
sac-duc áy cüng chang kém gì cài nét tham
tàn. Mà tuy vua say dám nò nbir vày,
nhirng nó lai khinh vua và ghét vua nhu- tàt
niróc do di. Khinh ghét mà chang nói ra,
bè ngoài van thon thó t nói eirò-i, hinh nlnr
tram nani chi mòt tàlli long trung-trinh thó
cima, mà Urne ra thì thùa long-nhan nliìing
moi mât trai tai.
Bay giò- ó Xuy-la lai có mot chang tre tuoi,
1

ngirò'i xù Lich-xi (Lydie) tên là Mâ-la-sông

(Malachon), giòi trai xinh dep, mà ong-eo
«hir thè dàn-bà, xua nay dâm-ô quen thói.
Ca ngày eh nhüng chài chuòi phan giro-ng,
toc thì de xòa chum vai, luòn luón trang sire
niróc hoa, dàu uó p, ào thì khéo gap lay nëp
cho xinh, ngày ngày chi mòt cày dàn bay
day vira khay vira hál nhirng kkiic nguvèt
 TÊ-UÊ-MAC PHIÊU Ltru K'í 83

boa ong buòni. Nàng A-xï-tac-bi nom thày

ngirôd ay lien yêu, lien say dâm. Vày mà
chàng ta long da viróng no-i khâc roi, chàng
tliiët gi den nàngÀ-xï. Va chàng chàngcüng
ngai ngùng chang rauon gây nên viêc vua
glien chüa giân làm chi. A này thày ngirôd
khinh-bï dem biing thù han. Trong ccrn câm
túc nàng mod ngliT ra mot ké bào thù, là
dem ga vô tinh dôc dia dánh lôn vài ngiròri
ngoai-quôc vua diro-ng sai tini làm tòi. Trircrc
nàng dòi vua, sau nàng lo lót ca bon can
thàn chó- ai tâu thuc. Vua Bich-ma-long von
chàng ira ngirôd dúc-hanh, lai không biê't
pbân biçt ngirôd bien lie gian,cho nên quanh
minh toàn nhîrng ninh-than, clù biê't vi-kÿ,
chi biê't xu-mi, san long vâng mènk liôn-
quàn làm dieu àc nguoc liai ngirôd, qui hô
cho dirçrc long Trèn. Nhîrng dò ninh-ihàn
ay, thi tàt phâi sor A-xï-tac-bi, tà't mot long
vód nò mà dôi vua lira chüa, không ai dam
trai ÿ vód con dàn-bà kiêu-hanh vua hêt tin
yêu ày. Té ra tên Mâ-la-sông, tuy câ kinh-
thành ai cüng biét là ngirôd xù Lich-xy, mà
phâi bat giam vào nod ngiic-thâ't, vi vua dâ
tin chinh dò là ngirò-; Mgoai-quôc di vori Nat-
A-xT-tac-bipkhi da trúng miru roí*
ban. Nàng
con e Nát-ban that long to-giác ra chàng, bètt
sai mot viên tieu-tiró-ng voi vàng di kiêm Nát-
ban mà bâo rang: A-xï-tac-bi càm ngucrt
 khòng dupe tàu vua viêc tlnrc. Nâng chï b.
nguo-i ngàm mièng ma thôi. Nè'u nguo-i gif,
dupe kin vièc này tlii nàng quyët bào dèb.
làra cho nguo-i dupe long Thièn-tu. Song
nguo-i pliai kip dem lèn la xû di cùng
nguo-i
tir Ai-càp vè, mà cho xuong thuyèn
sang
Chi-bà-lô mau mau, kêo ai con gap gü & xi;
này, sir tiët-lô ra thi nguo-i clió- trách. Nat
han dupe lin áy, khác nào nhu the thàn
emi
tbánh thuo-ng cho thoát dupe thân, lai cúu
dupe nguùi, thi lâp tire tình nguyên không
dám rî rang. Vièti tièu-tuóng di dupe vice
vói vè bao clui lay còng.
Nàt-ban và tôi cùng ta thàn-minh da khéo
dèn nguùi ngay that, sao tài cúu kê biê't
trpng dao-dúc ho-n cñ. Hai chúng tôi cùng
phàn nàn cho kê hôn-quân da có chúng tham
lai dam mè sác dye. Byng chúng tôi múi
ngliT rang : Than ôi ! kê hay sp nguùi ta dói
quá, thi that là dáng dói, mà luôn luôn mác
pliai muu gian. Thi ra chï nghi ngù nguô-i
áúc-banh, mà câ tin ù dûa vô-nhân. Thi ra
chï mot "hiinli nhu nham mât bit tai cliân
biê't chi chi. Kia nhu vua Bích-mS-Iong, hay
j
dâu ô- trong tay mpt dûa gian-phyu Trong
khi ây thi thàn-minh bât dûa âc phâi an gian
nói dói dè cúu nguùi lành, vi nguùi lànb
tbà chiù cliÓt con han nói dói.
ngiroi con dime ôm U-lich hièn-viro'ng Ÿ
Cbùc cho U-iieh hicn-virgng dirge tháy
nguròi ké tiëp xirng-dáng vói tài-dirc ngài.
Nhirng trong lúe hien-vinh, trong euoe sung-
siráng, xin ogiroi nkó’ den thang Nat-ban
kbón naia náy. Xin nguoi chó’ bao gió- bo
ghét ta.
Khi Nát-ban nói doan, thi tôi ngbcn lòi
không dáp dirge câu nào, ehi tuôn bai hiing
mró’c mât ra mà tirai, chî tha vân than dai.
Roi hai ngiròì cùng im hoi lang tiëng ôm
nhau và hôn va khóc. Nát-ban dira tôi ra
dën tan thuyen, roi dirng sïrng bèn bô- bien.
Khi thuyen di ròi, chûng tôi nhin nhau
cho dën lúe kkông nom tháy nhau néra mói
tbôi.

HÒI THl> IV

Nû-lhân bào Tê-lê-mdc hSy khean câa

chuyên de n§hï, Mea-tê se tréch thài-tû không
kin chnyçn, nhirng ba» da chôt ke thi ke not.
Thái-tir ke chuyên di dirvng tir Xny-la (Tyr)
sang cù-lao Cfii-hà-lç (l’île de Chypre). Nam
chièm-bao lhay than Vç-nir-xT(Vénus) và Ciru-
bi-dên (Cupidon) quyen-dü vào viêc tà-dâm.
San cé than Mi-nê (Minerve) hiên xuong phi
h6 cho trành khôi neri sác-duc. Men-tô khugên
thái-tií di khôi dât Chi-bd-lô. Ngircri xù dy
 TÊ-LÊ-MAC PHIÉU LÜÜ KŸ 87
*
cùng di Ihuyen vài Tê-lê-mgc sag nrou lai bi
bâo, Thai-là cùu ducoc thugen kiwi dam.
Thuy'ên tài ben. Ta cành và phony-lue ddn
Chi-bci-io. Thà nil-than Vê-nu-xT. l'itàng dei
mat th'ày hien, nay lai yap mat. Sang cù-lao
Càch-ly-de (Crète) xél hoc nhüng tuât le hay
cua vua Mi-nô-xi (Minos). i)i bien yap than
Ám phi-trích (Amphitrite) ngòi xc, ngijca-bièn
kèo.
Nîr-tlTân Ca-lip-xò dtùng nghe chuyèn, thài-
tu* kè noi chìm noi phìèu lum, ibi im ho-i
lang tiéng, khoan khoái trongìòng, dèn bay
giò- xin thái-tir hay ngìrng càu chuyèn de
ngh'i ngoi mot dôi chût. Nàng rang : Thièp
khuyên chàng nèn ngü mot giàe cho. nò yèn
qui-thè. O’ dày chàng chàng ngai gì. Tur co
cày su- vàt xùr này dèa !à thuàn veri chàng cà.
Vày thì xin chàng cùr yèn lòng ina phó thàc
cho su- vui ve, su- yèn tïnh và moi pbúc
cua thàn-minh l'âp ban cho chàng. Ben semi
ngày mai, khi nào rang-dóng (3S) se thò ngón
tay do hòng hòng ra mó* eira bình-minh, khi
nào ngira cua Thài-direrng tir trong niró-c
man nhoi ra, raà phun ngon Ira ban ngày,
dadi sach sao®ircri khàp ìan, bay giù' ta lai
kè not nhüngnôigiantmân cua chàng. Thièp
coi dó thì chiù rang ver on g phu cüng kém
nét hanh, cüng kém can-dàm ; dèn nhir A-
chi-la (Achilie) (39) vira chàng dir oc vu^Hét-
38 TÊ-LÈ-MAC PHIÊU LITU KŸ

to (Hedor); den nhirvua Tê-dê (Thésée) (40)

xuông dia-nguc mà lai tra vè ; den nhir
Hàeh-ciru-la (Hercule) (41) dâ trir dirac bao
nhiêu yêu quai & trong thé-giâi, mà vi vói
chàng cüng chsng duoc bay nhiêu bùng
düng, cüug khêng diroc ng'ân ay net hay.
Thiép chûc cho chàng di ugü cho say d$
îhày dèm cho van. Nhuug than ôi ! dêm
này dài cbo thiép biét là diràng nào ! Trôri
ai! ta raong mëi lai duac ngârn chàng, lai
duac nghe chàng, lai diroc xin chàng kê di
kê lai nhîrng chuyçn biët ròi, lai dirac hôi
chàng nhîrng chuyçn chua biét ! Thôi ! xin
chàng di nghï, hai hai Tê-lè-mac : di nghi
cùng vai bien-su- Men-tô mà thàn-minh da
tra lai con kia ; chàng di sang cái bang tïnli
niicfa bên này, à dó sàn giiràng nam, sàn
nêm trai. Thiép khan th'ân Mô-piiê de than
dùng nhîrng bùa ngü êm ái nhàt mà thoa
lèn mi mât chàng; de than cho mot thir khi
thiêng chay quanh trong huyët mach chàng,
Jàm cho khoan khoái tú chi ; than lai sé sai
nbtrng buxrm-buòni chièm bao den bay
phàp-pkói trèn minh chàng, de khién cho
chàng ma màng nhîrng sir vui ve, ehó nghï
-
<îën dieu gì phâi giàt ininh ma tliú’c dây
sirva quá.
Nir-than lên dira Tê-Jê-mac sang cái
diürng
clòng bên dông than (y. Hang hoc cüng thiê
nliiên nhu nhau ma cïïng lÿ-thù nhu nliau.
Trong góc dông cô tien g nuó’C suoi chây
róc-rách nhu ru nhu vô. Các tiên-nu du don
san Jiai cài giuò-ng bang co ràfêm, trên lai
trai liai cài nêm da thú, mot cát da su-tu de
Tê-lè-mac nam, mot cái da gáu thi dë Men-tô.
Trirô'c khi nhâm mat ngif say, Men-tô së
nói vó-i Tê-lê-mac rang : Ho’i ho-i thiëu-niên
thái-tu, thái-tu da qua ham cái vui kè chuyèn
mình. Thái-tu tliuât lai nhiïngnoigian truân,
nhò- có can-dâm, có tài-nangmà thoát khôi,
thì làm elio nu-thàn tliicli chi qua. Nhir thè
khàc nào nhu- lira lòng nàng duo-ng chày,
lai dò dàu them. The là thài-tu tir mình lai
dua them dày elio nàng trói buòc mình vào
trong co* nguy-hiëm. Nhung thòi i nay thài-
tu da dem chuyèn noi chini cüa mình ra
mà làm elio nàng mê mèt duòngay r»i, thì
con dàu mà mong nàng buóng thà elio ra
khói cù-lao này nfra? Thái-tu dà quà ira cái
danh-dièn hao, mà pham cái lói nói chang
càn lò-i. Thè’ nào vày? Nàng ben ke nliieu
chuyèn hoàng-phu elio., thài-tu nghe, bay
dàu nàng chi nói nhièu lòi, mà chang cho
thài-tu biet duo-c dieu gì ; con chuyèn thài-
tu thì ra nàng muon biet den dàu thài-tu tu
nhich dà nói ra cho nàng biet dén dó ca.
Dò là cái tài cua nhung gài hay khéo ninh
lai da-tình. Hoi Tè-lè-mac, cháng hay bao
90 TÊ-LÈ-MAC PHIÊU LITO KŸ

giù Tè-lè-mac, mài hçc dirorc khôn dirng de;

cho cái long tir-dác nú xui miêng nói nhièu
îô’i ntra ; raà biét nin nhirng eau vinli-hanh
cho minh mà nói ra không cô ich. Kê khâc
pbuc tbâi-tü- cô dirc-hanh lúe con dirong
tuoi dai cung không sao. Nhirng ta dày tlii
không the dong du ebo thài-tir dieu gi diro-c.
Vi duy cô ta là biëtlông thài-tirlà yêu thài-
.tu that tinh mà bâo cho thài-tvr biét nhfrng
dieu vyng dai. Than ôi ! thái-tir con kém xa
mài bang cái kliòn ngoan eira hoàng-phu I
Tè-tê-mac dàp : Ô hay ! có le dàu ta lai tir
oboi ebangnói choCa-lip-xô biê’t càn nguyên
ta, Men-tò rang: Bành là pliai nói. Nhmig
ehi ncn kê nhirng vie e khi en cho ngtrô-r ta
lia cô den minh mà thôi, nhir ko khi di ltm
¡ac, lúe hi giara câm tai xir Xi-xirih ròi lai
sang Ai-câp. Vây efing da du. Lira con pliai
nói dai dàng nlur them dôc cho cái noe nò
dâ dô't long nàng. Ta nguyên elio long thái-
li’r tránh klioi diroc cái noe doe ay. — Tc-lc-
íiiac lai khoan ìùi nlur chiù bài khuyên day
mà bòi rang : The bây giù sir dà lô roi, ta
bici tinh làm sao dày ? — Mentó rang: Nay
eau chuyên nói dâ dó-giang, dàu giàu dàu
hcr du ò i cung không lien tura .Vi bang tir nay
thái-tu kin lò’i lai, thi cùng ehi tò goi them
;>c da bàn-khoàn cho ngirò’i la mà-thôi.
 TÊ-LÈ-MAC PIKÈ U E ITO KŸ Îîî

Vit) ilii ngàj’- mai thái-tñ’ cir ke not cho

nàng nghé nhüng nôi thàn-minh ung-hô*
Roi tii làn sau trô di, xin thái-tir co hta lòri
mà aôi nhüng chuyçn kliien ngiràri phât
khen minh. Tè-Iè-mac san de tai nghe loi
giáo-buan ây, rôi hai thay trô cùng «ïi nglrî.
Sóm hôm sau, Thái-dirang vira ném lira
sáng xuong dja gió’i, thi Men-tô nghe ihâv
liéng nü-thàn lanh lânh goi các nü-tiên trong
J'irng. Y bèn dánh Ihirc Tè-Iê-mac day : Ba
dën giô' cu-ô-ng vói giàc ngü say me roi, thái-
tir ôi ! Tiiôi, ta tró dày di mà sang y et nü*-
thàn. Nhüng xin thái-tir tir ray nên ngai
uliirng loi dirô’ng mât oiia nàng. Ch ó* nèn
coi ruôt gau cho nàng biet hët. Lôi khen
cua nàng co noe dó. Nhir hòin qua, nàng
dem nàng tbài-tir lèn trèn virong-phu It a
trèn A-chi la vò dich, lèn trèn Tè de dai-
vu’O’ng, lèn trèn Hách-ctru-la bat tir. V \ thi
bay giò* thái-tir có biët rang nàng khen qua
lai baychang? Thái-tir có tin nhirng lòi ày
là Huit chàng? Thái-tir ph5i biét rang mièifg
nàng nói ra nlur vày, mà ióng nàng có tm
vây dàu .-Nàng khen thái-tir là bòi nàng
tiròng thái-tir tre nguòi non da; nàng dè
cho thái-tir tir phu den nói mac lira nhirag
cùu tàng hòc thài qua av chaug xirng y,j?
su-nghiçp mình.
 §2 TÊ-LÊ-MÂC PHlftü LUO ICŸ

Nói vây ròi hai ngu-òi cùng di dén elio heir

véri nár-thaa. Nàng thay thì mièng mini ciròi,
he ngoài làm ra mùrng rò, ma tróng bung
ban khoàn lo aghi biét bao So là nàng vàn
1

e Tiiài-tu* Tc-iè-mac có Men-tò dira du'ò ng

irò neo, ròi cfmg di thoàt chòn ay nhir
vua
U-licfe mai thòi* Nàng rang : Hôi hôi Tê-lê-
màc qui cùa ta ôi ! xin chàng kip man kè
mot câiî chuyên dó-giang de elio long ta
dxxqrc ifoôa. Suot dèm ta ckî nhüng
mo’ màng
¿hây chàng tir xir Phê-ni-xi
sang cù-lao Chi-
M-lô. Vây xin chàng ke cho ta nglie nhüng
*oi di duròmg chuyén ây ra làm sao. Xin
chàng ke mau mau cho. Bay giò cà ba ngurcri
cùng agòi xêp xuòng bai có xanh có dif?m
dèi ba cym boa tim, v dirai bóng cay cao
rara là. ?*,
Ca-lip-xò dau có sire cam chi, cung khòng
abin durçre, liée dòi con mât da-tinh vào
Tè-lè-mac. Nàng thày Men-tò dirng có ÿ rinh
tir duoi con mât nàng rinh di, thì nàng tire
giara vo cùng. Trong khi ay, thì cac vi tién
da ir ïàog tiéng lang lai, dirng vòng xung quanh
de tien tai nghe mât nhin. Cà bay nhièu
ngiràri dea. mât dò dòn mòt chò. Tê-lê-mac
ma! nhin tro xuòng, dòi ma hung hung mà
-

lai k** chayen nhtf sau này :

'i Hòm ay treri vira thuàn gió, cành boom
ukur nàng boi dira. Bât Phè-ni-xi chi trong
 tê-lê-m£c phiêw LWU Kf W.

£iây phút da không nom Ihay nu». Toi mot;

minh di giîra dám nguèi Ghi-bà-îô, le loi tirò
nef ho thé nào tôi không diro-c rS, che nés
îôi quyét long cbâng nói,chi de ÿ nh alquanto
cho hiëu biét, cho thông thuôc nhirng tfaôi
ho, dang khien each minb cho ra con nguòi
kín dáo, de ho phai yêu phâi né. Nburag
trong klii ngoi im hoi kin tiêng.thi con baton
ngu <y dâu den diu hai con mât ; tìah-ihaa
nhu rai nhu ngàj^ ; trong lòng tháy khoan
tháy khoái.
Biroc mot lát thi hinh nhu nona thav
nu-lhán Vê-nu-xï (Vénus) di xe bay có dm
chim bô-cu kéo trên mat niró-c nhor rë sôtîg.
Nu-thân dep nhu sao bang, duomg dô xaàra
xanh tuoi tot, có ve diu-dàng xinh-tót* js
nhu lue th'àn moi duói bot nuòc bien
hién lên lìln dàu, làm cho quâng mât chtìa-
m
thanGin-bi-té(JirpiterJ.Ròì thayvùn vy.t nhu
lèn bay ma den gán tôi, cuòi mim «à de
tay lén vai tôi, goi chinh tên tôi rii à nói rà«,g
Hoi ngiròi Fii-lap tre tuoi kia I ngueri sàp
vèo den dát nuó’c nhà ta; nguoi sap tòì moi
noi eue lac, duói chàn la chi tháy nkirag.
cànb vui cuòi, nhung cách choi bàri tae
nha. Bèn dò thì agirai se dot hirorag tré©
àn thò ta. Ta se cho nguoi dir ore tam & dufc
sông kboài lac. Vày thì nguoi nèn coi tam
long ra mà hi-vong nhung su vai rè. T*.
 kbuyën ngiroû chácuáng vài mot vi nü-thln
rat thìèug, chi muòn cho nguoi duçrc sung
suòng.
Giua lúe áy thì tôi nom tháy cob nù-thàn
là Ciru-bi-dôn (Cupidon) (42) vây vùng hai
eàîîh ubò, bay pháp-phó-i xung quanh thàn-
miu. ïuy Guu-bi-dôn vê mat hièn-tù, vui vê,
aaan-naà nhu dira tré tho’ duong tubi vui
cuòi, song tôi nhin trong mât ga, thi hinh
aim cô mot câi du riêng làm ebo tôi chôt da.
G3 «hin tôi mà cuòi mot cách tinh ranh,
nhao bang, dôc àc. Ga Ihô tay vào tùi tèn mà
lay ra mot chiec tèn nhon nhât, giuong cùng
lèa toan ban vào tôi. May dàu cô than Mi-nê
{Minerve) tu dung dàu hiên den che tra cho
tôi.Than này thi vè mat khòng cô câi mèm
ocgnço, khòng có câi ngo- ngân da-tinli nhu
Strong nèt mat, o* trong dàng dièu than
Vè-aür-xï. Cài dep cua than Mi-nè tkanh-tú,
doni se. thùy-mi. Cài vê u}r -nghi, hùng-düng.
Cài tèn cua Cuu-bi-dòn triing phai mình than,
khòng xuyèn qua duçrc, roi ngay xuong dat.
Cuu-bi-dòn tue giàn thù dai, ban tèa khòng
«rúiíg dich thì có ÿ bè-bàng ho-tben. Than
Mì nèbèn trô mà bao rang: Bi xa ra/thang
bé câ gan kia ! chôn này mi chá dên. Cài
bò mi chi ban duoc nhüng ke hèn, hara
aaè bun cat, kbông biét trong dieu bièn,
dieu dao dúc, dièu danh-du mà tbòi. Than
 TÊ-LÊ-MAC phiêü lüd K* SE

Tinh-duc ngb£ nói tircgiân bay di. N iri ha*.

Vê-nîr-xT thi tro- vè dúí ô-lièm-bà, hói.
t.ôi ùom theo con tháy xe bay chira îsâ-cu.
kéò di trên dám mây vàng. Khi xe «la êï xæ
mát hüt. tôi nhin xuong thi tháy chi c©a:
cô than Mi-nê nira mà thôî.
Bay già da hình nlur có ai dena tèi v&e
X

mot cài virò-n rat thii Càc sack thtràrng t&

vuón Lac-uyên (Champs E lysées) (43) the nào
thì no-i áy y nhir thé. Den dó thi tói tháy
Men-tô bâo tôi rang: * Thái-tü- nén di trim
tránh cho kkoi dát Chi-bá-ló là mot dat xiu
xa, dôc-dia, thó- hai vào là có khi dàm-ò.
Dâu ngirài dao-dác có can-dàrn tbé uso, vào
dén dát dó cüng phâi run sor, ch! chay trisa
di nai khác mói thoát khói dirae buràc là
dâm. Tôi vira tháy kiën-sir tòi, thi tèi nnaiü
bâ ngay c« mà hôn, nhu-ng hai cbân tôs
tháy nang nhu- chi không nhac lên dwivc.
Hai dáu goi unir cuóng nhir chòn. Hai tay
và ra de nám láy thày, thi ch! nâm cko
không, minh th'ây tôi thành ra nhur mot câi
âo-ttrgng không thè nào vó- dtrac. Giura lóc
áy tôi giât nainh tïnh dây. Thi ra naôt giac
chièin-bao. Tôi bief, dó là tbàn-mînh bà»
inông. Tir bay già tra di, tei nghe rainh tháy
thèm can-dam mà cuóng vói cài «làm-d^tc
né toan bac-ám ; tôi biét mình lai Ughi miafe.
biét ghét nhùng thói dàm-ù cua mguài xa
as TK-LÊ-MAC PHIÊU LUU KÍ

ühi-bá-ló. Nhmsg lòng tói dau dòn vô cúng,

vi eúr nlur trong niòng thi hien-sir tòi da tú
iràn mài ròi, da qua sòng Hâc-thuy (Styx) (44)
«là xnoirg ór el&'n vui ve vói các link-hin
aguói dúc-hanh ròi.
Bang ugh! nhir the thi bai bang uvrác mat
cuúa chan. Ho bèn hôi tói cor sao mà kbóc ?'
Thi tòi dop rang than tòi là mot ngiròi xa
ha xù so. tròi dat di khsip moi noi, chang
eòa mono dtroe uh in thày cò-hiro-ng nîra,
ibi sao mà eàm diroc mure mât.. Bay giù thi
tói iba y bao nhiêu ngucri Chi-bà-lô ir dirói
Hmyea, cùng dutrng nò côn nhu dièo
Mhüng nguròi càm ehèo thi guc xuòng eau
ehèo mà ugu. Ngtrôi hoa-tièu thi dau kèi
hoa bo lay lai, lay tnang bina rumi da veri
B
ahiiha. Y cùng nbfrng dira kia, hinh nhir co
than Bae-ctru-xì (Bacchus) (45) nhàp khan
mix» haï om som, ca-tung ihàn Vé-nu-xT và
l'aàn Curu-ih-dòn, bang nhìrng càu tho* thè
tue, kó dao-dire nghe phài ron toc gay smi
da gà. .
Trong ahi lo ine eh è chén quèn c3 nhìrng
iüguy-hièui song gio, chcrt noi con giòng
eh uvea Iròi lay nitòc. Gió manh rit cr là
'buòna, «hmig sòng den dàp suini tàu ch an
ckàtj, &uùa tàu ir-ur ah ir klioc rèa. ¿Lhi
itàu ah*? circri leu lung con sòng eii, lúe bien
lùnrtir durng ihtft xuòng duói gam U n mà
hût ch ting tôi xuÔng utri vô-dè. Hai bên tht
ih£y ngôn ngang nhîrng nw dà chòi lên,
xivcirc vo vào dành-dach, tai nghe ai cliâng
górm ghê. Bay giôrmât tôi meri dirçrc coi thay
snÔt dieu tai tôi thtrông nghe Men-tô nói, là
nhmig ngirài dam mê tûu sâc, lúe gap nguy
thuôrng mat hét can-dâm. Bon ngurôi Ghi-
ba-iô sor khóc nhu ri. Chi nghe thay tiéng
ho kêu trôri ram rï, nào ngvrîri tiec cupe dôi
vui thû, no kê khan vài thàn-minh hçn hô
hét bô dén içrn. Châng côn ai dfrng doc thùc
b nom chèo mà cling chang côn ai kéo lèo
quay iái. Bay già tôi nghï phàn sir mina
phâi cira lay minh mà chu lay ngirài. Toi
thay tên hoa-tiêu tlii rirçru say khirót nhur
the mot dira dong bông thôr tüu-thàn (Bac
chante) (46) thi tôi cam láy tay lài, tôi lai
docthùc nhîrng tay chèo tay buôm, khuyên
nhû cho ho bàt Io. Tôi bât ho ha buòni ròi
chèo riét. Tau vtrçrt qua dirp’c dây nùi da tin
chúng tôi duae tháy cái chét kè tân bên
nünh» ^
Khi hîein da qua, ngiréri nào ngirói náy
alni chiêm-bao mòri tînh, ho nhin tôi mà láy
lana la. Khi thuyèn dén cù-lao Chi-bà-h) thì
vus dmrag giura mùa xuân, là mùa hçi hò
cùng té ih ars Vê-nîr-xï. NgiráL-XÚ ày nói.
ring; Mùa này th^t là ho-p vói ÿ nu-thào.
"98 TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LUU KÜ
•
vi mùa xuàn muôn vât cùng hung vupmg,,
cupe vui choi lai cüng dua nôr nhu hoa.
Tôi tói noi thi thay khi trcri êm ara khier;
cho nguôi ira ngà ng6n biêng lirôri, lai sinlx
ra nét vui ciròi lo- ling. Bòng dát nhà qué
tuy tôt màu Ieri khi mà bô hoang nhièu, vi
dân xúáy nhàc su làm an khó nhoc. Bâu dau
cüng gàp dàn-bà con-gài, an bân dài diím»
vira di virahát raà ca-tung dùc-tinh nû^thànu
Mat hp thi dçp dë, xinh tuai, vui cuòi, hâi*
ha. Nhung trong cái duyên xinh tot cô vè
làm bô, chu không có cai dièu dë dàng
doan-chinh, không có nhung cách kin dào
thanh-tao là mpt moi hay nhát trong ciel»
dep cûa nguòi dàn-bà. Cách ong-ço cüa hp»
cài m^t làm bô, cái ào sông trang diëm qua»
cái dáng di u<5n éo, cái mât nghiêng ngûa
kiê'm mât dàn-ông, nhung cách ho ganh ti
vói nhau, toàn là nhüng cách làm cho tôi
khinh ghét. Hp muôn quyén-dü ngirài ta qua
làm cho tôi chán ghét. 3
* Ho dua tôi vào miëu thù than Vç-nû-xu

Trong thành-phô cô nhiëu nui thù, nhicu

nhát là a Xy-tê-rcr(Cithère), aY-da-H (Idalie}*
ir Ba-phô-xï (Paphos). Tôi vào mot cái miëu
a Xy-tê-ra. Miëu xây toàn bang dà hoa,
xung quanh môt hàng ept rât dçp, nhung
côt to mà cao, mât nom lay làm nguy-nga..
Moi phia, trên các bao-lan và câc du:irng
 TÊ-LÊ-MAG PHlêU LlttJ KŸ 90
J
Irò có xây nhîrng Irán nhà cao, lai cô chain
bong nhîrng sur tích vui thù cua nîr-thàn.
Triróc cira miêu lúe nào cung dông ngircri
dén khan vài. Le khôog cho ai mo lçrn làm
gà O’ trong dàt raiëumà ciing ; không cô dôt
«gira mo bò khét lùm nhir o càc no i
îhô tir khâc ; không bao giü ai cât tiët sue
v§t & dô. Ghî dem v^t song, mà phâi chon
nhîrng con nào côn non,trang, không cô vêt,
không cô tût gì mài dem dën cúng. Môi cor
v|it minh quàn dal thSra thêu kim-tuyën,
sùng thi ma vàng lai këtnhîrng thùboa thorn
và dep nhat. Khi da cúng xong ròi moi dem
ra nori quang vàng mà cât tiët làm long de
«au cô cho eue thày dòng un.
f Lai con cúng các ihúr rirçru thom, ruou
obo ngot ngon hon quÿnh-tucrng. Các thày
dông thi bân ào trâng dài lung thung, that
dây lirng vàng, dvrôi gau ào kët dtròng chân
chi vàng. Suot dêm cgày thâp tren àn nhîrng
thîr hiro-ng therm nhât cüa Bong-phurong,
khôi lên nghi-ngùt nlnr mây. Bao nhiêu côt
cô kët hoa chay rang cura iông thông xuong.
Bao nhiêu nhüng dïa dài de bày dò cúng
toàn bang vàng ; xung quanh miéu có mçt
cái virón cam, tròng r§t nhîrng cây sira
{Myrtes). Duy eh! có nhüng con trai con gài,
dep de iràng ngàn,là móidircrc dùrng chuyèn
dò le vào cho các thày dòng, và dám vào
100 TÊ-LÊ-MAC PHIÊD IXfV Kt
thâp dèn htrang trong cung cana. Vây mà
chinh ô’ trong cai mieu dep de nguy nga ày,
cô nhftng tue dâm-ô, nhftng thoi ngsrçrc
luân-tliuông dao-lÿ.
Kÿ-thüy tôi nom tháy mà ghê gô'tn. Rèi
sau làn làn con mât cung quen di. Nom
tháy thoi dâm-ô mà không sor nîra. Tôi di
vói bon nào cung hinh nhir ho xui giqc
minh noi guong càn rcr. Ho tháy minh thât
thà ho lai bang. Cài cách gift gin cálve thçn
thùng cua tôi, dân tang-bôc ay dem làm tro
don. Ho dùng dû cap de gqi long duc tôi,
de dánh thftc cài thèm thuong ó trong chi
tôi. Moi ngày tôi tháy mot kém gan di, cái
giáo-duc tôt cüa tôi binh nbu không che
chô’ diroc noi cho tôi nfta. Bao nhiêu nhftng
dieu quâ quyét tháy dut dè mà thoái dan di
mat cà.Tôi nghe minh tháy sire không chông
noi dupe cái dôc nó àm bên minh nfta. Tu
hô rilnr minh tháy minh có dùe-hanh lai hS
then. Tôi báy giô khac nào nhu kè duorng
vùng vây loi bo-i ô giua mòtdòng nuôc sân
cbay siët.
kÿ 1

thüy con co cuftng vói sùc

nuóc mà loi ngupc dòng. Nhirng hai ben bó
sông dôc tupt, không thè bau viu vào dàu
mà nghi ngoi dup-c, thì dàn dàn ciing àia
rfti râ chân tay, cûng dën lieu than phó-tbác
.¡rho ngpn nuó c trôi xuôi. Mat tôi dii lòa nhu
mà cliay lai gan, long tôi bòi hòi <ïën noi thp
chang du’O’C. Thì tliay Men-tô di'mg im ni à
dpi lòi tói, chang bucrc lèn dòn btró’c nào„
Trò-i oil Thân-minh o-i thàn-minh him biët
1

cái vui suóng cüa toi, lúe tèi rô lay ra tháy

dung vào ngirò'i. Thiçt chang pliai là âo-
tirpng. Tôi nâip dupe Men-tô. Tôi lion lay
bon de Men-tô qui bàu cüa tôi. Bay giò* tôi
reo fên ,nhu vày. Tôi khôc nirô-c mât ràn
-

day mat Men-tô. Tôi bà lây cô Men-iô hot

làu mà chang nói mot loi. Men-tô nhin toi
mot cadi buòn ha, bang hai con mât day Vê
thucmgyèu.
Sau tòi bao Men-tô : Hiën-su- ô- dàu mà vè
do ? Trô;i dât ôi ! trong bay nhièu làu dôi ta
each mat, hiën-su: de cho dç Irai bao nhiêu
ccr nguy-hiem? Vi cliàng bà\r giô- ta chang
gap hiën-su*, tbi ta biët tinh làm sao dày7
Men-tô cluing dap bay nhiêu càu, lai lèn mot
giong gòni ghê mà bâo tôi rang : Di Iron di !
Di lánli cho man. Ô’ dât náy tren cay chi deo
qua có noe. Khôiig-khi ta hút vào ó’ dày là
cô hoi dôc. Nguôi ô' dây là mot giong có noe
truyën-nhiêm, nói vói nhau moi càu là
truyèn cho nhau mot cài noe rat dôc chët
nhau. O’
9
dày cài dàm-due lè liai, là mot cài
tai ách gòni ghê nliât trong trap nü-thàn
Ban-do (Pandore) (47) mà ra, khiën cho long
ngu'ài sinli ngâ ngon biëng luô*i, mà không
104 TK-LÊ-M^C PHIÈU LtTÜ KŸ

dung duoc dao-dúc. Vày thi thái-tu nên làiih

cho xa. Sao thái-lir còu dung dang ô- dó lata
gì? Thái-tu nên chay ngay di rnà chò- quay
cô lai, chfr nên nhó’ dën ckón xáu-xa này m$t
li nào.
Men-tô nói xong thi toi thay da hinh nhu
mot dám mây den tan ra & truô-ç mât, tir
dó tôi nom thay khi sang thank quaag, thi
trong long tôi lai tháy khoan-khoài, lai thay
tkêm phán-chán. Cài khoan-khoài ay không
nhu cái khoái-lac tê-tâi say-sua bfra trircrc.
Mot thir là mçt cái khoái-lac làm loan tinh-
thàn, làm say ngu-quan nhir noe dçc chay
trong màu. Khi vui Uni mot cách dii dôi,
lue buòn ha nhu* hoi-bàn dieu xang. Côn
mot thtr là cái khoan-khoài cô suy ngbT,
làm cho tinli-thhn duo-c thânh-tko-i nhu
duoc chiù pluie trô-i. Bao giò- cüng thanh-
tinh, cung dêu-hôa, không bao giò’ chê
chán duo-c: Gang dam thâm bao nhièu, càng
thay êm ái; cái khoái-lac áy làm cho suó-ng
linh-hon ta mà cháng rói. Tôi mùng quá
flirác mât úa hai hàng, mà duo-c khôc nhu
thé thi lay làm thôa suô-ng. Tôi bèn nói rang:
Suô-ng thay là n’nùng kê duo-c trông thay cái
dao-dirc tu)-èt dep mà rirc-rô- ra truô-c mat.
Ai là kê dâ tháy dao-dirc nhu thé mà chang
yèu dao-duc? Ai là kê" «la yèu dao-dirc mà
chang duo-c vê vang sung-suô-ng?
 TÊ-LÊ-MAC PHIÊÜ LITU KŸ 105

Men-tô lai bâo tôi rang : Ta ph5i tvr-biêt

Thvi-tir, mà di h gay bây gicr. Vi ta không thè
or lai dây diroc. Toi bèn boi: Hièn-sir di dâu
vây ? Dâu hien-su- di dën dât bat-khâ-cvr nào
nira, ta lai hà changtheo diroc hièn-str dí*
dó hay sao ? Xin h tèn-s ir chó* tirô-ng da gsip
ta làn này mà con lia dirtre ta ra nira. Thà
rang ta chè’t diró-i chàn hiën-sir cüng danti.
Nói nhu vày ròi tòi òm chat lay Men-tô. Mea
to rang : Thái-tir giu- ta lai không diroc dâa.
Thàag Mè-lô-phi-xï dòc àc da dem ta báa
cho ngirò-i A-ràp, xir E-tièu-bi roi. Nhirnf
ngu-ài mua ta nhàn pàlli di sang thành Ba»
ma x7 (Damas) & xir Xi-ri (Syrie) dâ dem
bàn lai ta cho mot tên Hà-diên (Hazaël). Tèn
a y tini mua nô-îê nirô’c Hi-lap là côt de hçe
lay nhîrng tliuât hay xú ta.
Ngirò'i áy da bô nliiëu tien ra mà mua lay
ta. Nhàn ta cô tliuât cho y nghe nhîrog
phong-tuc hay cûa tô-quôc, cho non y muôn
di cho dën tàn cù-lao Câch-lÿ-dè (Crète) dè
hoc luàt phép cûa Mi-nô-xî (Minos). Châng
may diro-ng di gifra bien gap bao dat vào
chôn này. Trong khi doâ trô-i dôi gió, thf
chu ta dëu miëu lê thàn. Kia là chu ta dl
ciing lê xong ô- miëu biró'c ra dó. Kia gió lai
mài dôi ebieu, cánh buòni dâ tbay thu?n,
Thôi thoà ta biêt-gia thái-tir, vi mot kê nô-
îê biët sp- thân-minh, ât pliai mçt lôngthaa
«lui. Thln-minh không de cho ta dirge tir
ella nîra. Va thàn-rainli da biê'trlng vi née
ta dirge tir-chü thi ta chï theo thài-tur ma
thôi. Thôi thôi, xin tvr-giâ thái-tü’. Thài-tur
cú- nhó dtrng quên
1
nhfrng công-nghiêp cua
Hoàug-phu U-lich, Tà nhfrng niróc mât cüa
Hoàng-mau Bê-nê-lop. Xin thái-lü* nhó* ring
cô thàn-minh chi công chi chinh. Hai hôi
thàn-rninh liêt-vi, càc ngài che-chà cho tre
ngày tho, sao liâ lai bât ta pliai ho Tê-lè-
tnac bo- va & trong dal này !
Tôi nói rang: liai hâi Men-tô quí-hftu í
Vây không dirge ! vây không dirge ! ngirai
không the de dirge ta mot minh tai chôn
này. Châng thà ta chët di con han de ngirai
mi ta mà di. Ngirò-i Xi-ri là chii-ông ngirai,
hà lai là nguòi dòcac? Có pliai chu-ông khi
con nhó bù pliai sìra cop hay sao, mà nò bât
thày trò ta pliai chia rë nhau ra. Mot là chu-
ông phâi giët ta di, hai là pliai de ta theo
ngiro-i cùng..Chinh ngirai khuyên ta pbài
iáuh xa dât này, mà ngiroi lai ch lin g de cho
ta theo gót nguoi hay sao ? Thôi. de ta nói
cùng Hà-dièn chu-ông, may ra chü-ông thay
non trë, thay ta thâiu „'hoc mà thirang ta
châng. Chu-ông dâ biët chuông hièn, dà di
vieil phuang mà tim hiën-tliuât, le dàu lai
iç àc châng thuang lây ta. Thôi, thôi de ta
lay chu cm g, de ta hôn goi chii-êng, qnyët
 TÊ-LÊ-M^C PHIÊU LtHJ KŸ 107
&
lie chu-ông chang cho ta di theo là ta không
buông. Hô’i ho-i Men-tô ngiroi làm nô-lê thi
1

ta cfing làm nô-lê vô*i ngiro-i. Ta xin dera

tbân rnà hi£n chû-ông. Vi bang chu-ông
chang chiù, thi thân này thôi cô tiéc chi.
Giu-a lúe ay thi Hà-diên goi Men-lô. Toi
lièn thyp xuong lay. Chu-ông thay ngimi la
o dàu dê’n lay dirói chân thi ngac nbiên mà
hoi rang : Ngiroi muÓn chi? Toi dap : Tôi
d£n xin ông cai-tur hoàn sinh cho. Vi bë ông
chlng elio tôi dime di theo th'ây tôi dây là
Men-lô nô-lê cua ông, ihi tôi không thê sông
dime. Tôi là con vua U-lich dai-virong, là
môt ông vua bien nhát trong các vua Hi-lap,
da có công phà dô thành Dyc-la-à là mQt
thành dçp nhát, có tiéng nhát trong câ Á-
châu. Tôi không kë lai-lich ay de khoe minh
vô’i ông dàu. Tôi chî cát khiè’n cho ông dû
long thuong lay con tre bi tai nan mà thôi.
Tôi da di kháp trong boa bien mà tim vua
cha tôi, nguyèn triró-c ngiròù này van di the®
tôi du mpi noi, cüng là mot nguòi cha nfra
tèi dó. Chang ngò- nan rap, Men-tô cùng
-cua
tôi phài li-biçt, mà hóa ra ngiròi nô-lç cua
ông. Vày thi xin ông de cho tôi cùng Mea-tò
môt pbân.~/Vi nèu ông th$t là mòl dang
chuông công-lÿ, n£u qua ông sang cù-lao
Càcb-lÿ-dë (ile de Crète) mà hçc nhu-ng lu£|
litó ' -MAC PH1ÊU LUU KŸ

3ê cur or • ng Mi-nô-xï (Minos) thi ông

dùrng n& ci nirô'c mât van dài mà dung
dung eh; <
uro ng cùng. BÓ, ông coi mot
vi thái-tu mà dén inró’C di xin Iàm nô-lê.
Xura kia a da t Xi-xinh tôi muôn chét dë trành
vông nô-lè. Ngô dâu nhirng cài rôp dàu ay,
mòri là cái vân nan nó iró*m do mà thôi. £>ên
ogày nay, thi tôi xin vào làm nô-lè ông, mà
lo chang duoc. Thàn-minh ôi l thàn-minh
cô cam canh cho chang? Hà-diên ông hui 1

ông dâ biét mën cái dire bien cua vua Mi*

nô-xï, thi xin ông nhú lay vua Mi-nô-xï, vi
khi dôi ta cùng xuô'ng nirúc vua là-liru-tôn
(Platon) thi cùng do ngài chirng minh phàn
xû- cho ta.
Hà-diên vê mât hiën-lành tù-té, nhin tôi
roi gicr tay nhâc tôi dây mà bâo rang : Vua
U-lich dixc-hanh hièa-tùi làm sao, ta dâ biét
Men-tô da tiuròng kë cho ta nghe nhirng
công dire cùa ngvrôi et bèn Hi-lap. Va danh
iiéng ugucri dà lùng lay dòn di khâp câ Dông-
phurorng (48). Vày thi h&i con vua U-lich,
agirai khá di theo ta. Ta xin làm cha nuôi
cho nguoi, tir nay cho dën khi ngiro-i^tim
tháy cha dê Vi dù ta chang vi cái tên Iòni cûa
cha ngtreri, chang vi nhirng tai nan cûa cha
nguoi và cûa agirci di nüa, thi ta cüng vi ban
ta là Meu-tO i a ciru giùp nguoi. Tuy Men
iò dà bán cho tr» làm nô-lê, nhirng ta coi \
 nhir ngirò-i ban tin can vây. Ta mat cfeSng
mày dòng tien mà dirçrc inòl ngiròà ban rat
qui báu trong dcri. Nhir ban ay mà ta da
dirçrc tháy dieu dao dire. Ta noi dirçrc nèt
thân-hièn cüng là nhôr Meu-tô. Tir nay trò
di Men-tô dirçrc tir-do, ftgiro-i cüng vây,
không ai phâi làm nô-lê cho ta cá. T» ckî
xin hai ngiroà CÒ m$t dieu là êr.m long jeu
la mà thôi.i
Trong mot giây phût mà îôi duong dau
dòn khóc than hóa ra dirçrc ñér sang hoan
hî, tirô-ng cái vui cüa tôi thîêa*ba hò de ai
da dirçrc hirông bao gièr. Tôi vira duçrc thoat
khôi mot neri nguy-hièm germ-ghê, lai dirçrc
vè gàn cô-quôc, có ngiriri giúp'dcr cho mà
vè. Vâ lai dirçrc nSm cái pluie gap ugiriri
vi chuOng dao dire mà yèu dèn nxinh. Sau
néra tôi tim thày Men-tô ròi, thi không eòa
mat chi nira, tir rày sir-dç quyÿt chàng bao
gii? còn riri nhau ra. ^
fiHà-dièn birùc xuóng bai càt be' bien;
chúng tôi nói gót ; ba ngircri cùng xuÓng
thuyèn ; lu thüy-thu nbàp nhô, müi thuyèn
rë sóng ; com gió thói hây bay là buòm
quân^quço, thuyèn di èm nhtr ru, le nhir
trurçrt. Hòi lâu dàt Ghi-bà-lô ngânh có lai
tròng dà tit mù. Hà-dièn muón bièt tinh tèi
bèn hói tôi ngliï phong-tqc xir ày ra thè' nào.
Tôi bèn thàt thà mà kè hét nliirng noi thi Su-
110 'TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LUU KŸ

niên cua toi da trai qua noi nguy-hièm,

nhùng nói long bàn-khoàn. Chu-òng tháy
tòi bici so* tbói dàui-ô thì dòng lòng ma rang:
llài litri nîr-thàn Vè-nü-xï, ta chin cài Ihièng-
lièng cita than va cita con than, la cùng da
j>hài thap huffng they cúng than, nhirng ta
xin than de cho ta ghét nhfrng tbói là dàm
cita dè-tir than là-tlàn cù-lao Chi-bà-lò, de
cho ta górn ghc nhùng each chó lo-n ma clan
ii)- lini le thè* than.
^ Sau idi chu-òng lai
nói chuyèn viri Men
tó, hai ngu’òi nghj-luàn din cài uguyén-lirc
.

«la sinli ra trôû dai ; cái khi sàrg tinh-khiÎt

vù cùng, bat dòng, ai cùngdirerc hirouagmà
van duy nhat, déu cài chàn-ly làin ebù cu
vù-tru, và dàu dàu cìing co, so; sàng cho tri
kliòn nguòi ta, cùng nhtr mat t;òi chi su sàng
cho muòn vàt. Chu-òng lai nói rang : kè nào
klióng diurc tháy cài khi sang ay bao giò , 1

l!iì khàc nào rdiu- thè dui mù tir lúe lot lòng
me ma ra. Suot ddi có khàc nào nhir tèi dèm,
nhir o’ nei m$t trò-i không chiè’u den. Mình
ttrò ug mình là kliòn mà hóa ra d$i ; tirò ng gì
cùng tháy mà hóa kliòng nom thây gl. Den
lúc^chít roi cùng nhir là chira sÓug bao
gitavi suoi dòi cliang nom tháy gl^çâ. Hua
cháng ehi r.gó dàng xa tháy lào-lò^ >hu lira
ma toi, mà khòngpkài th£t lira, niur nhùng
¿0 tuçr.g, nlurng mao Id.nh khòng ce chût
gi là lliâtcii. Day, nhfrng kê dam mê sic-due,
say uà il) o' cài Uni vïtn vo* nghî càn, là nhtr
thé. O’ thé-ghVi không eu ai là that dirug
ngirò'i, duy chf nhfrng ngtrôï biét hdi, biét
yèu, biét thco cài chùn-lÿ vïnh-ton dò. Ivi;r
ta nghï hay, áy là cbàn-lÿ vïnh-ton irngvàô
tri ta <'Yên-stphi-U'lhnan) î Khi ta nghï càci
Ibi no tnâng ta. Cài tài-nâng biét suy nghï
cüa ta, cüng nkireâi tînh-mênh cüa ta, ciing
do o* cbàn-lv vïnh-ton ma ra e«. Chân-1\ vïnh-
ton khâc nào nhir cài bièn sang, mà than-?
tri cbùng ta khâc nào nhir.nhfrng lach ngôï
nhô d’dò mà ra, roi lai ve dò ma hoa tán
vàï chân-lÿ vïnh-ton;
DS u rang toi darra h ici diro’c nhfrng loi
éfcm luán cao siti áy, nhirog toi lang tai mk
nghe thi thay nlnv minh diroc ncm mot vr
rat tlianh-tinh, rat thiêng-Iièng. Long tôi
nhtr dircrng lanh diroc sudi â’m, moi lcïi nói
hinh ntur eó khi sáng lòe ra. Ròi hai ugnili
lai nglû-iuân dén can-do càc dang than-
minb, càc dang anh-tài, càc lillà thi-sï, dei»
gde lieti boàng-kim Ihòi-dai (40), guc lidi
lidng-thùy c vili g nhfrng càc chuyòn buoi dati
cita nguòi ta, cliuyèn Sòn’g Quèn (50) ngiròi
ta caci ili vong-hdn pinti xuong tam ntróc
sòng áy ; chuyçn vue sâu Tac-tà (Tarta
re) (51) là noï vong-hdn nlurng dûa bac. àc
pliai chin hink-phat vô cùng ô* dirai âm-phû*
roi lai nói den tích vucrn Lac-uyên (Champí
Elysées) là elio linh-hòn nhírng kê trung-
nghla du'O'C hiro-ng pliúc tlnh-quang sung-
sirómg inuón nám.
I Trong khi Hà-diên vó’i Men-tó nói chuyçn
TÓ-i nbau nhir the, tbi ebúng tói nhin xuong
bien íbáy nhírng cá hóa-long (Dauphins) vày
do ulnr vàng, xanb nbir dáng trai, nó vúa
dtrn nbau vùa dòn sóng lèn bot ngau mat
niróc. Sau lü cá hóa-long lai den din thüy-
thàn Tri-tông (Tritons) rúe tù-và ánb-ói (52)
loi xung quánb co xe giá cúa bài-eliúa Am-
phi-trich (Amphitrite) (53) dóng ngira bien,
sue tráng nhir tuyét, re mat niróc man di qua
dàu nbu’ de lai mòt cái rSnb sàu trên mat
bien. Dan cá hóa-long và dàn tri-tông, mât
quâe nhir do lira, mieng tbà ho*! nbu kbói
bóc. Co xe cua Hái-tbán thl là mot cái vô
chai liình rát la, tráng toát bon ngà, bánh
xe toàn bang vàng dò 6i. Xe áy hinh nhir
bay lia trên mat bien ém. Sau xe Jai có mpt
lü tiên-nCr (Nymphes) dàu két mü hoa, loi
tbeo. Tóc dài mà mirçrt de xòa xuóng vai,
gió bay pbát-phó-i. Hâi-lhàn tay càm mpt cái
n h ir-ÿ bang vàng, gio- lèn de bao sóng. Con
mot tay tbi bong trên dàu gói con thàn là
nbi-tbàn I3a-lê-mông (Palemón) con bú tùli
tut. Mat thàn tînh tao mà có uy-nghi làm cho
nhírng gió hay bao-dòng, nhírng bao bát-
Linb cùng phâi ebay iron. Nhîrng than Tri
tón!? Ibi câm ciïo-ng vàng dánh ngira. Tren
cô xe c.ó mot cánh buòm dô thâm pliai pber
nbu có lu gió-may bay tbeo ma se tboi. Tren
Urag chîrng trò-i ibi nom tháy tbàn gió Ê-
ôn (Iloie) sot sâng vói vàng, dirè-ng nlur sqr
duerng nlur kbô nhoc. Mat mày nhân
nhô mà buòn, liéng rit du- to-n, long mày
*àm mà dài long tbòng. Hai con mât thi h'âm
hàm nlur cay nghièt, làm ebo nhîrng than
giông-to pliai im boi, di den dâu mày pbài
rë. Nhîrng cà voi to lem và moi gióng vàt dur
ô- bien, tbó- ra tbtr vào hông-hôc, lúe dùn
inrôc lên khi luit niró-c xuong, choc choc lai
nhô d'àu lên de dàm Hai-tlian.

I1ÒI THl> V

Sen cù-lao Cách-lij-de (Crète). Ke phonq-lnc

dan xir atj, nhô cô lugt-lê haï] cûa vua Mi-nò-
xi (Minos) mà nên phong think. Tê-tè mge
mài loi neri, nghe nguài ta nói rang vua Y-
dô mê-nê (Idoménée) mài giet con té than.
Dân Ihirong Hoàng-tix, tire giân diiôi vua di.
Bag già divong câu vua moi. Tê-lê-rnâc khoe
tàivàn-vô. càc lào trong niràc cir làm vua.
Tè-lè-mqc không chiù làm vua nuoc cir&ng
thinh ày, ehi muon clnçrc vê .vi: tv. Ho lai eu
 114 TÈ LÊ-m£c PHIÊÜ LUU KŸ

Men-tô thì Men-tô cung không chin. San càc

Ino nhà Men-tô kén giùp ngucri hien, thì Men
to cu A lich-xl-tô-diem (Aristodeme). l'Jui cho
mot chicc tàu dira th'ây irò ve Y-tâc. Than
Nép-lung (Neptume) bào tini cho nu-than
Vê-nu-xT, ddnh ver tàu. Thug Irò viujyào cól
buòni, tròi dgt vào cù-lao Ca lip-xô.
Khi cluing toi da dirp-c ngoan câi canil Is
King áy ròi, thì nhìn dàngxa da tròng tháy
nhtrng nói xir Câch-lÿ-dê (Crète), bay con
tnày phû sòng che, nhìn kÿ moi tliay. Làn
làn tháy ro ngon niii (I-da) là ngon cao nhát,
nhò lên trèn các nui kliác, y nhir con lurori
già o- trong rirng, dúng giua dàn hirou sfra,
nhò hô sirng kènh càng lên trên. Dirp'c mot
1á t thi tròng tháy bò’ darò. Thành-thi ngoài
iháp írong cao san sàt nlur thè bay hàng.
Dal Chi-bà-lò dàn lirò'i biéng bó hoang làm
sao.Jhì dal này dàn chàm chi cay cày tròng
Uoì, bon* trai san sài ngàn áy. Bau dàu
ila* thay ubìrng Kng dep de, nhung àp to
tir itati tbìsb, ninni*; tình thành rat lich-
«.

su. Ctíáiig iaJy cánh dòng nào là khòng có

lay râü-siàr» cûa nhà làm ruông. Bau
eu u ru en cày cíSng Sc lai hàn sâu. Nhung cây
gai, cây co, nhû-nii giòng thao-lai vô-dung, ô-
xtray không dàu bou tháy. Mât nhìn nhung
no-i thung lùug, ihày ahû»* dàu bò kèu hàm
b a ni trên may bai co tiro’i hai bên ber suoi,
o-
thi that là thích. Tren sivcm nùi kia thi dè
cìru di an cô. Bong dièn bát ngât bông lúa
lên vàng hoe, that là cùa cai thàn Xê-rê-xT
(Cérès) (54) ban cho dûn xir ay. Trên các nui
thi nbo moc quân quanh, qua chin in png,
that là mòt món quà qui cüa tiru-thàn Bâc-
ciru-xT (Bacchus) cho ngirô’i ta de giâi im
phiën.
Men-tò nói xira da qua xir ay mot làn. Y
bon thuat chuyên lai cho ma nghe rang:
« Cù-lao này là dàt nguô’i ngoai-quoc ai cüng
thich ». Trong niró'C cô tram thành-thi. Tuy
dân cr rat dông mà thô-sân du nuôi ngurtri.
Là vi dàt này hàu làm, tay làm tàt hàm thira
nhai. Bia-lçri vô tan. No’i nào càng dôngdân
s
càng phong-tüc, qui ho moi miêng àn là hai
tay làm. Chang ai pliai ghen ti vó-i ai : vi câi
dàt này là mot bà me rat tir, con nào cô
công khó nhpc là cô dën bòi rat hâu. Phàm
các tai nan cûa ngirô’i ta, duy chi bai tinh
dirae voi dôi tiên, tham lam vô han mà ra.
Ngirôi dôi Ihiràng muon diro’c du câ các
lôc, chi vi cái them thuòng quá do mà hóa
cire khô. Vi nëu dûn nào cüng biét yen
pliàn, cân dën dâu cô dën day, thi sao lai
chang dirne phong-tùc, dup-c vê vang, dirpx;
binh yen, duçrc xum liiêp. ,
 Vus Mi-nô-xï (Minos) ngày xira, du hiêu lì?
That là mot dàng ininli-quân trong tbicn-
iia. Pliàm nhfrng quang-cânh vui strong mà
ngu'O’i nhin thày ô- xir này, loàn là nhfrng
cuôc két-quà ciia luât-phép bay ngài da dat
ra. Con tre thì ngài dat elio each giáo-dnc
ráthay.khién elio than the dime khòemanh.
Bat phâi tàp thói de dai, àn uong thanh-
cânh,mà pliai lam lu khó-nhoc. Phàm nhfrng
cuòc elmi khoái-hic ô dây eho là hai thàn-
-

th'è, hai tinh-thàn. Ngu-òi ta ó- dây ehi lay

vièc liti dao-dtrc làm vui, dua nhau net hanh
mà lay tiéng vói dòri. Cài can-dam cua ho
chang pliai là biét khinh chët mà thói, lai
con phài biét xéo chàn lèn sir giàu có ló-n,
lèn su- vui tini ch&ng ra gì. 0' xir này pliép
vua phat ha toi, khòng nimc nào eó luàt
phat ; mòt là toi ô- bae, hai là t(>i giau-
giém (55), ha là toi bièn-làn (56).
Su- xa-xi vóà sir lirón biéng, thi luàt khòng
phai trìrng-tri, vi ó- xir a y khòng ai biét dén
hai toi áy, ó- dó ai cüiig hay làm mà khòng
ai timng dén su* tich cua làm giàu. Nhà làm
an quanh nani khó nhoe, qui ho dir ere du
àn du mac, dime ó- vói gia-quyén mòt each
êm ài, có tini- tir là ho còng-phu. Khòng ai
chiù dùng dén nhfrng dò qui (nhtr tu can
nhir giirò'ng tram) ; Khòng ai ban áo gain
vóc ; khòng ai yèn liée dùng nhurng tin.ro
 phâm trân-kÿ ; kliông ai ô- nhiïng lâu vàng
gác lía. Ào hç> m$c tkì toàn bang dò long
chien dèt rat nhc> stri, mà chî dùng liàng
trou không eô bông tròn dai dóa, không cô
thëu thùv hoa hoét gì. Au uòng toàn nhurng
gia-vi. Ruou nho uong it, chi ân bánh rai lot
nhiëu, qua da có san cay, süa da có dè có
bò. Thit thà thì dùng it, ina uàu mrcmg rat
giân-di, không làm nliirng món kÿ-khôi làra
U”V alur ra-gu, nlnr thàp-cam. Mà sue vàd
fili nliirng con khòe ruanh con non, thiròng
de dành elio lq-i vièc cay cay. Nhà eira thi
saeh se thanh quang, neri nam ngòi có ngàn
nap, uhir'ng khòng ai bay bien loi thôi. Tuy
vày mà nghë tao tâc cho dep mât ò do cüng
biët trong, nliirng chï de làra dën làm miéu
thô- than (57). Nguòi ta không ai dám long
hành làm nhà nhir dën nhu- phu mà ôr. Cûa
cài qui nliàt cûa ngirôi xir Câch-lÿ-de là
manh khôe, là súc vôc, là binh-an, là câc
gia-tôc xura vây, là tu’-do, là sung túc nhüng
vàt thiët-dung, là biët khink nhirng dò dir,
là ira càn-mân gliét ngòi không, là dua nhau
dirc-hanh, là biët so- phép niróc, biët thôr
chinh than.
Toi bèn hôi quyén vua ô- nircrc ay thé nào,
Ihi Men-tô dáp : ô- dây vua chuyên-ché d5i
vó-i dân, nhirng luât-pliép là chuycn-ché doi
vô-i vua. Ile vua mucin làm lành, thi quyën
vea v5 lian, mà lie viia muon lam ác, tbr
chân tay vua nhiv có luât pliép trói buôc,
Lnât phép trao gui dân elio vua, de inà coi
gîü- nhur ella coi con. Giu- kliéo tliì giu- mai,
giìr chang nèn thì dèi lai mà trao elio ngiròi
khéo gì&horrs. Luàtphép moon ueng eli' mòt
ngiròi lay tri khôn ngoan, lav net thnàn bòa,
de làm fó- niuôn dân elio muon dân dupe
sang-suórog ; chú- chang ìrmoa rang muon
dân phâi eye kho, pimi trói buòc mà làm
tór mòt ngiròi, cho mot ngirò-i dupe lung
hoành phl cbi, dtryc xa-xi bieng liròi. Vua
khòng có quyen gì dac-bièt lrèr< tram ho,
duy ehi dirpe thi mot cài quyen can pliai
có, hoac de làm cài vièc eh lire phàn khó khan
eira inlnb, bode d$ khiën ebo muón ngircri
phai kinh ne cài ngiròi tbi-hành pbàp luàt
nifi Ihòi. VS vua phai làm guongtiet-dò, làm
girowg can-màn, làm girong tiet-ldèm, làm
girong nhùn nhirò-ng cho ke kbàc. Da chang
diryc giàu có, thoa thicii bo-n ke khàc ; lai
phai có hicn-dirc, có danli thorn bon ca
moi ugiròi. Bòi vói ngoài thì vua là ngiròi
bao-bò cho què htrong cliung, pbiii cani
quàn di giu* giac. Boi vó-i trong, thì vua là
ngiròi phân-xu* nhüng vièc bàt-binb cho
bàch-tinli, de kliiéncho ngiròi có lirong-tàm,
eó dirc-hanh, dirpe ve vang. Tròi ebo diroc
làm vua, chang phai tròi nào có vi. mòt
 TÊ-LÈ-MA.C PIIIKU I.UU KŸ 119

n girivi, changqna trìvi vi muôndàn mà ch on

lay mot nguô’i liièn lèn tri-vi cho dàn dirge,
sung-suirng. Vây Ihi kê làm vu a phâi dung
bei ngày gicr, liël long san sóc, bet bung yêu
men muôn dân. Phàm eó quên dirge câi
than riêng cu a niình di mà lo ngbï viêe
cluing cûa niróc, thìmói là dáng vi tri-nirórc.
Vua Mi-nô-xT (Minus) khi truyen ngôi cho
có dan rang hê cô theo nhfrng nghïâ
con,
ày Ibi mó*i dirge kë thë tai ngôi TriVL Ngài
that vêu dân bon gia-tôc. Beri ngàt cô ihrc-
lianh a y ni à nuire Câch-lÿ-dê nên cirô’ngnè»
thjnb. Boi net thuân-hôa cita ngài mà khieu
cho tbiên-ha quên dirge liê’ng lam lirng )ây
ngày xua cüa nlnrng bâc dai-tiróng di tiem
hët nuire này dëu nuire khâc, loan dem eâ
càc dàn-tôc mà dùng lay plu mot chi minh.
Sa u afra, bgi ngài ehi-công chi-chinh, mà
sau khi ngài tbâc di, ngài dà dirge làm
dàu càc vua Thàp-diên xét xir linh-hon càc
ugnivi chët.
Trong khi Men-tô kc nhîrng chuvèn ay fhi
tàu vira dën ben. Cluing toi lèn bô thi thay
câi mè-lâu (58) (labyrinthe) rat la, cua lav
khéo agirci Bê-dàn (69) (Dédale) làm ra, bât
durée kiêu mô-lâu lira (r xir Ai-câp. Trong
khi cluing toi dirng ngâm câi l;1u la ày, thï
Uw.v dàn kéo nhau dông nlur kiën dën bop
5' pbia bô bien. Cluing tòi hôi vi có gi mà
 don-dip làm vây, thi cô mot ngirô’i tên ]»
Lâu-xï-câch-lat (Lausicraie) kê chuyên
rang:
Vua Y-dô-mê-nê (IJoménée) là
con vua £>o--
ca-ly-ông (Deucalion), là châu vua Mi-nô-x7
(Minos), tru-ó-c cüng di tlieo các vua Hi-lap
sang dánh thánh Bac-la-á (Troie). Khi da phá
dirçrc thánh áy roi, vua xuong thuyen vè
Câch-lÿ-dê. Giü-a dirô-ngchang
may gap phâi
bao to. Hoa-tiêu cùng các thuy-tbü ô- tàu.
ttrômg tàu không sao khôi dam. Ngirô-i
nào
ngrrô-i náy mât da dò- nhu* nhin thay chét
’-Vi; nhin xuong bièn nhu- da thây nirô-c
rc
ra mà cbim câ vua tôi. Ai náy kêu trô-i kèu
dát, châc rang chet cà mà cüng chüng
cùn
mong dtrçrc qua sông Hâc-lhüy, de nghï ngo-i
chon âra-pbu nlur kê cô mai táng (60).
Vua Y-dô-mê-nè thi ngiva mat trô tay lèn
trô-i, khan thàn Nép-tung mà nguvên
rang:
« Hêri ho-i thu-çrng-dang tÔi linh than, tri vi
no-i Tbüy-pbu, xin thèn thmrng mà nghe lô-i
ta khan. Vi than ciru dime ta vuoi qua sông
giô mà vè dén dát Câch-lÿ-dê, thi ta xin
nguyên rang ta lên dén bén gàp ngu-ô-i nào
së dem giet ngucri dò mà té than.
Khi thuyen tô-i no-i thi Thâi-hr, von dà
lâu nông long cher dçri,hôm áy vói vàngebay
ra don cha. Than ôi! ngô- dâu là chay di dën
chô chéti Vua qua khôi dirp-c cou giông
to,
tùi duç-c bén nhà, long nhfrng mirng thàm
 cam on thàn Nëp-tung da chiù loi khan mà
ung ho elio. Nliirng mìrng chang direre may
lát, thì biët rang Ieri khan than elèe elia. Bea
bay gicr meri nghe trong minh da nhfr có tâm-
linh xui bâo rang thoát nan vê lò'i khan, raà
dau lòng ròi cüng òr lò'i khan, thì lay làm hói.
hàn cài lò'i chang nghl vò cùng. Bay giò' mói
lo tó'i noi gap phai ngiròi thàn-thicb, ma
ngo gap phai con yèu qui nhat là Hoàng-thài-
tur thì khòng biét tính sao? Qua nlur thè. Nir-
thàn Nê-mê-dicli (Némésis) (61) rat cay nghièt,.
ehi nbxrng làm le làm hai ke àc, nhat là
nhîrng bàc vua chúa kiêu ngao qua. Nü-thàn
dun dui ngay vua Y-dô-mê-nê (Idomenée).
Vira tó'i bén, nghéch mâtlén tliay ngay thài
tu'. Hoâng hot tàm than, lùi lai biró’C chàn
Mât c6 nhìn ngang nhìn doc, hoa may có
thay ngirò-i khàc nào chang, de dem té than
cho khôi dût ruòt. Ngò- dau chang tliay ai ca.
Thái-tu- nhay ngay òm co vua mà hòn, tliay
vua lay mat u-sììu mà tiép con hón-hó’, th«
thài-tû ngac nhièn. Vua ira hai hàng
1
nircrc
mât. Thái-tir tau : Muôn tâu viro’iig-phu. Con
chang biét vi dâu mà long-nlian khòng diroc
? FJoàng-phu ngirdi ngoai-du trong
bay nhiêu lâu, giò' vë tó'i co-quéc, há lai
chang vui de cho con dirge mìrng long.’Hay
là con có tpi gì, mà Hoàng-phu phSi nganh
m|t di khòng thèm ùhìn nhir vày ? V*ia càng
122 tê-lê-mXc phiêu ïatu kÿ

ngày cang mat liéo n-s'du, châng plián Ieri

chi cà. Tha dai hòi lâu ròi ngài meri ban
rang : Nép-tung thàn hai hai ! Ta hen cùng
than dieu chi vày ? Than cúu ta thoàt
khòi nan chini dám, mà nay bat ta ta lai thé
này hay sao ! Thôi thi, xin than lai dem ta
mà gim xuong bien sâu, mà dàp vào nui dà,
de cho ta tir bô cài eteri sàu thâm này. Ta
xin than dê cho con ta song. Hoi hai than
dèe dia ! Máu ta dà y, xin cú lay eli mà tlìa
cho tre ngày tho\ Nói eîoan vua rùt bâo-kiëm
ra toan tir tàn, thi bà ejuan van vô deu xô
lai mà dang lay tay ra.
Trong eîàm dinh than xúm xít quanh minh
vua, có lito Xô-phê rô-niêm (Sophroniine) là
ngirò-i thông bien ÿ thàn-minh, bèn biróc
len mà tau rang có each ta on eîirerc thàn
Nép-tung mà châng pliai giét thái-tir: Muôn
tàu Bè-ha, loi hen cüa Bè-ha vói than kè
cîîng là nhang ngliTa dir phòng, mà lai là
hieu sai ÿ thàn-minh. Xira nay thàn-minh
châng bao giò- muon dé ngirói ta pliai làm
dieu dóc àc mà té thàn bao giò'. Vây thò-i
hè-ha khan vói thàn da là mòt vi è e làm.
Néu thi Ièri khan® thi lai là them mot viéc
làm nira, vi thi lai khan ày tue là làm trai
lë tao-lióa. Vày lao-nhàn dám xin dàngmot
ké. Xin kén lay mot tram bò giông, da trâng
nini tuyét, ròi dem kët hoa vào miëu thè-
 TÊ-LÊ-M^C PHIÊU LITU KŸ 123

than mà mo bò elio máu chay xung quanti.

Trono lai dot huo-ng thorn ngào ngat, thé
tirô-ng ta on than cüng da da hau rdi.
Vua cúi dan nghe Ieri táu raà châng phán
lai. Hai mât ngài tire giàn do ngàu. Nét mat
ngài ngàn ngat,moi choc mat tháyxam them.
Ghân tay run day day. Thái-tir thây vày bèn
bircrc lên mà tàu rang : Muôn iàu Iloàng-
phu, con dày da quyet ho minh de thoa long
than. Xin Hoàng-phu cher de cho than pliai
quo- tradì dén Hoàng-phu. Con dâu Unie,,
linh hon cüng dirçrc thoa, vi con Unie de
chuôc mang qui cüa Hoàng-phu. Muôn tàu
Hoàng-phu, xin Hoàng-phu sàn gironi dó
ban cho con mot nhát, Hoàng-phu chó- có
ngai con này lai chang xírng cha kia, mà
ser diet dâu.
Giira lúe áy thi vua Y-dô-mê-nê, nhir dièn
nhir dai, nhir thè có ai dot ruôt xé gan, kë
dirng gàn ai cung lay làm ky. Vua riit ngay
giro-m mà dàm thài tir, ehi mot müi xuyèn
qua nguc tir triró-c ra sau. Giro-m trong thit
rút ra máu dô nhir son, lên hoì nhir khói.
Mot cây oan nghièt dà giét xong con tre,
vua lai toan dàm mìnli ngay lúe ây. T ruée
da mot làn beri dinh-thàn ngàn can vua khôi
diet, nay lai mot làn bà-quan xô lai dâng tay.
Thái-tir thi iiga trên ao máu, dôi con mât
mà khôi diet, con dap dim nlur tide sáng
124 tê-lê-mac phiêu litu kí
mat tròi. Nhung mát mò' ra, mât lai nhâm
lien, him bay vè chin suoi. Than ôi! cánli
boa hue tráng cr giùa vuùn hòng, mot lucri
lièm oan nghièt dà oat dirói goc, trong giày
phùt da nhu ràu nhu úa, rü xuong dirò!
chàn. Snc trang ngàn cung con dòi ha chût
dep, nhung da dût duùng sinh-khi, dàu dai
cüng'-châng qua giù. The là con vua Y-dò-
mê-nê, dà thàc nhu coi hoa non tircri tot,
dura nò' hot da pliai càt di ròi. Vua thì dau
dùn qua, nhu te nhu tài chang biet chi chi.
Bay giù vua ò' noà dàu, vua vira làm gì, vua
dinh làm gì, vua cüng không ha}'. Loang
choang buùc chàn mà di vào thành, lai con
boi thài-tir dàu khòng ra dòn.
Dàn thì dònglòng thuo-ng con tre, lai oàn
cha già, kêu lèn rang thàn-niinh chi chinh
dà sai Tanubành (62), Luc-tac hành liinh.
Tram ho noi tire lèn, nguòà vàc gay ke nhat
¿adì. Than Bat-bình (La Discorde) nhu dà
thoi liO’i dòc vào tim moi nguò'i. Ngirùi xtr
C.àch-ly-dc, xua kia hièn hòa nhu thè, bòng
’dung quên han nèt bay, quèn cà còng-dirc
ciia vua Mi-nô-xT, mà khòng nhàn vua Y-dò-
mè-nè là chau vua Mi-nò-xT nùa.
May vièn cân-thàn, hèt lòng ciru chúa,
tháy dân tire giân duôi vua di, thì nghl
cháng duoc ké gì, phai ho-giá elio vua lai
xuong thuyèn di trun trành. May càuli buòm
 TÉ-LÊ-MAC PHIÊU LITU KŸ 12,1

trai biét may gian-truân mó*i vào tó*i ben,

nay lai dira ra phó thàc cho dóng sóng ciá.
Khi vua tïnli lai thi cám o-n ba quan dà dem
vua ra khôi cai cîat da d'âm mau mû nhà
minli, không sao nhani lên diro-c mìa. Trôi
xui gió thuyën dê'n xir Hè-xï-bè-ri (Hespérie),
ròi sau dirng ncn mot niróc & mien Xa-làng-
tinh (Salentins) (63).
Dân Câch-lÿ-dê duoi mat vua, không cô ai
càm quyën quôc-chinh, bèn dinh kén lay
nguò’i khác de noi dáu vua Mi-nô-xï, mà
thi-hành nhîrng luât phép hay cua thânh-
quân delai. Ho kén chon theo each sau này :
Bao nhicu nhîrng bac thân-hào kÿ-ciru mot
tram tïnh thành dën hop <r dô. Trircrc hét
té than, ròi lai miri câ nhîrng bac hiën-tài
các nirô'C lân-cân dën, mà tuyên-cir lay
ngirò-i xirng dáng. Bày ra nhüng cupe dáu
tài dáu sire de kén láy ngu’ò-i vira khéo vira
khôe han ngirón ta. Ho muon dirpc vua vira
có trí-khón vira có tài vo, minh pliai khôe,
cbân tay dêo khéo ; net phâi hièn, óc lai
thòng minh. Mà cupe tuyen-cir ai cung
dup-c dir, châng nhîrng câu ngiròi trong
niró’c lai con can cà ngirói ngoài. *
OKhi Nò-xi-càch-lat (Naasicrate) dà ke cho
chúng tòi nghe nhîrng tue rat kÿ áy ròi, y
lai gipc chúng tòi rang : Mau mau, xin vie a.
 khaeh vói birô'c chân vào chin dáu trirô-ng.
Hè khoe dirçrc giôi ât làm vua bon-quôc.
Chúng tôi nghe nói vây thì di theo vào coi
xeni ra thé nào clnr cüng châng pliai cô ÿ
di tranh ngôi cbiém vi vói ai.
Chúng tôi di theo vào mot cài tiròng rông
lâm, xung quanh rirng râm bùm tum. Chinh
givra cô mot cài sân dáu chien, bon bè cô mô
dàt cô inoc xanh tirai, de càc bô các lao các
thân-hào ngôi lên dô mà coi. Khi chúng tôi
vào tô-i, thì ho thi lê mà tiép dòn tir té lâm,
vi ngiròi xú áy cô tiéng là biet dai ngiròi
ngoai-quoc. Ho mò-i chúng tôi ròi lai nhû
chúng tôi dir cuôc canh-tranh. Men-tô thì
cao già, Hà-diên thi cáo bênh. Con tôi thì
tuoi diro-ng mgng nguò-i lai manli, châng có
le chi tir choi dxroc. Song tôi cüng dira mat
hôi Men-tô thi tháy ÿ Men-tô muon de tôi
vào dir cuôc. Tôi bèn nhàn, coi ào ra. Ho
lay dàu thoa vào minh mây chân tay tôi, ròi
xuoiig trirò-ng elio- lirot. Nghe hai bèn thì
tháy ho nói xì-xào rang con vua U-lich dén
tranh ngôi niróc áy. Có may nguòi xira dà
sang qua Y-tâc nhân dirçrc mal tòi.
Kv thúy dáu vàt. Bay giò có mot ngirò-i
xir ltò-da (Rhodes) dirong giu- giai. Ngiró-i
áy tuoi dò ba niuoû lâm, diro-ng sire cuòng-
tràng. Hai cành tay cirng nhir sat mà beo
lan, dòng cua tháy noi gàn. Ngiròi vira mèra
 TÊ-LÊ-MA.C PHIÊU HJ“U XŸ 127

dêo vira khôe manh. Hân vira coi toi thi c6

ÿ khinh chang xirng dua tài, lai làra bç quay
lirng di không dat tliách. Tôi dén tân trircrc
hân mà kho-i, liai bên lien nana lay nhau
ôm nhau chÿt quà tirô-ng câ dôi cùng chit
s
.

ngat. Vai dôi vai, cang ngàng cang, trên

minh gân nôi nhir thirng, tay quàng lay
minh nhau nhir the rân quán, ngirài nq
muôn nhac noi nguòi kia lên khói dát. Khi
hân dun tôi vè phía kfru, de chirc thinh linh
kéo sang bên ta; lúe lai day vè phía tà de
chive lira bên hüu. Trong khi hân thir toi
nhir vây, thi tôi gia tay day hân vào siròn,.
lirng sat mai cîîng tliây núng. Hân ngâ xuëng
dat, kéo tôi nga dè lên trên. Han co sire vât
tôi xuông mà không chuyên, tôi cù ngôi tror
trên minh hân. Xung quanh thây ho kêu.
ràm : Con vua U-lich tliâng roi Tôi do- tay
1

elio ngirôû thua bên lên dirng dâ>.

Cuôc dánh roi da, thi khi khô ho-n.Nguyen
cô mot chàng là eon nhà plm-hô thành Xa-
mô-xï (Samos) da cô tiê'ng trong nghe riêng
ay. Ai cüng chiù nluròng cho hân là han»
không ai dám dick. Duy cô tôi là mong dau.
diroc cùng y. Truôc hët y dánh vào dàu
tôi sau dánh vào bung, làm cho tôi miêng
ya ra màu, mât quàng chang nom thây gì.
Tôi da met lâ. Hân dánh riët, tôi không thà
dirrrc mìa. Bay giò tôi nghe thây Men-tô
1
dùng ngoài giuc già : con vua U-lich ha lai
«liiu thua ru Tòi noi giân lên, suc dàu lai
1

tha\’ nhtr thêm. Tôi kkéo tránh duçrc may

atau roi dáo de. Nhân y dánk luit mot làn,
iay gior ho- miêng, minh ngâ mot ben, toi
lien xòng vào dánh du, làm dio han lui
cbang kip, lai dúng trái chân, ngâ làn xuông
dut, minh may lám nhu vùi, lai màu cbây
«hu tsm. Han thçn quá chang dám dànli
thêm keo nfra. -
Boan cuôc áy dén cuôc chay thi xe. Xe
da san may cô, rút tbàm ai duoc cò nào
cir&i co áy. Tòi may vira duoe co xe nbç
lai dòng ngua khoe. Cù da pliât, xe dëu
chay, mot dám bui bay mù mitgóc trùi. Kÿ
ihiiy tòi chonhüng nguài kia chaylèn truóc.
Mot ngiròi xi’r La-xê-dê-môn tèn là Ca-ràng-
iò (Cranfor) mài khôi cliay da lên dàu. Ke
san dën mot nguùi bàn-xù tèn là Bò-lich-
lièi (Polyclète) Hy-bò-mac (Hippomaque) là
dòng doi nhà vua Y-dô-mc-nê có ÿ muon
tranh ngòi, bèn buòng cuo-ng cbo ngua
phóng,mò-hòi ngua cliay uó-t dàm, nguòi thi
òm láy bÒTn ngira, bành xe quay tit, nliìn
xa khác nào nhu hai cành chini ung bay
bong rë mày^Ngua xe tòi thi dàn dàn già
bori them sire. Chi mot làt xe tòi vot triróc-
lèn xa. Hy-bò-mac phóng ngua nhanli qua,
con khòe nhat ngâ qui, làm cho chu mat
 TK-LÈ-MAC PmÊU LUU KŸ 125#

hi-vong thâng chiém dirçrc ngôi vùng. Bô-lich-

liêt thi nam rap quà trèn minh ngira, ckang
giür dirpc virng, ngâ làn chièng xuông dát;
lay pliai b6 cuxmg, cliang râp ôc thât là c©
phúc. Ca-râng-tô thay xe toi dâ dén sau lirng,
tue giàn noi lèu hàm hàm. Lai càng ra ros
dánh kliôe. Luc khan thàn-minh lien kétbo
dén lçrn. Klii Unie dàn ngira, luôn miêng nói
ckang biét nkirng gi. Khi thay tôi lèn sât
quà, tiing thé phai dùng dén chiró’c cha»
dtrò’ng. Y bèn lái eho xe dâm ngang qua
mat tôi, mot bánh mác pkâi cây nên veHan
ra máy mánh. Ru da dùng dén kê’châng an
dap dô, mà cung không xong. Ngô* dâu tôr
biét trirô’C, dâ lieu chirng dàt dây cirong mot
cái, xe trânli khoi cliô kkô khàn, mà vot mm
mack lèn cho dén chô dich. Lai mot plien,
dân Câch-lÿ-dë reo ram : Con vua U-lick dai
thang ! qua où long trai muon dê làm vua
bàn-quoc.
Lúe ây thi máy ngirói có tiéng nkát, hiéra
tài nhát trong xir du-a chúng toi vào mòt
cái rirng thiêng bùm tum nhirng cây eo-thç,
biêt tich mot noi châng ai di lai tôi. Dén de
thi các kÿ-lâo hop cluing tôi lai. Nguyên
eàc kÿ lâo ay là boi vua Mi-nô-xï ngày xur®
dâ dat ra dê phân-xu* nhirng viêc bat-bink
cua dân, de giir luât-phép trong mrorc. Duy
ch! có máy ngirò-i dâ dáu sire dime vào hang
Î3ÎÎ TÊ-LÊ-MAC PHIÈU LUU KŸ

art-bin h tra lên mô’i dirçrc dira vào dó. Các

lao mtr sách luât Mi-nô-xï ra. Khi tôi dèn
gàn tháy các lao già dàu bac pha pho- mà
«ôn tlnh-tao cirò-ng tràng thì tòi vira kinh
vira so\ Các lao ngòi cô thir tir, eu nào eu
nay im pliâng-phâc, tóc trâng nlnr tuyët, eu
thi dâu trai chîcôn da nhSn thin. Búc bien
bòa lo Jç l'a trên mut sáng sua nhir girong.
Lera các cu nói rat khoan-hóa, can nhac
îûmg câu tùrng tiéng. Nhièu câu ÿ các cu kliác
libati, mà các eu nghi-luân mot cách rat
abe nliàng, nió-i nghe tirong cùng mot ÿ.
Víín các cu da trai hët nlnrng sir da qua, lai
<juen lo lang các còng vice, elio nên dieu gì
các cy cung tliòng hietx. Nhirng tri các cu
dâu ra day. Ieri biçn-bach rat minh, là boi
các cu rat còng-binh, da tlioát nliüng vòng
tình-duc, nhmig com nóng nây cüa thicu-
nièn roi. Trong lòng các cii duy chi cani
dieu chinh-tryc mà thói, các cii da thi dao-
dùrc bay nhicu làu, nay da biët tran dirçrc
tinh nóng nây, dirçrc hi nò ai lac, tai chi
biét nglie le phâi. Tôi vira ldnli pluie các eu,
'vùa ntong làm sao cho chóng tô*i dirçrc tuoi
lao-thành hay ây. Bay giò- tôi mô’i phàn-nàn
rang trë ngirài hay non da, châng cô dirçrc
ahwng dire sang sua, nhîrng net thuàn-hôa
ubar thé.
 TÊ-LÊ-MAC PHIÊÜ LUC KŸ I3T

Qng cu già nhát giô* quyen luât Mï-aô-xï

ra. Sách ay to, thuùng van de trong saà:
cài hòm bang vàng, uùp nbîrng tràm-hmrng
tho-m ngào-ngat. Sách vira mô’ra thi cáclac
dën qui hôn kink trong lam, nói ràngthiêosg
iiêng nhát dáng ther dáng kinh là iihfmg
dáng thàn-minh làm ra luât phép, mà thîêag-
Iiêng tkù nhi là nhirng luàt-pbcp khiëa elio
nguù'i ta nên hiën lành, nèn khôn ngoan,
nên sung-suû’ng. Nhirng kè càtn luât phép
trong tay mà tri muôn dàn, tât phài de ebo
luât phép tri minh. Làm chu muôn dàn,ay
là luât phép chû kbông phâi là mot «gvrè’L
Các lâo nói nhir thé. Sau roi ông lào abat:
ra ha câu van-dë, nhfrng cân vân-dè a y
nguyên dâ dinh òr tròng Thành-dti Quà ag
inia n cûa due Mi-nô-xT de lai.
Câu thir nhát hôi trong ngirò'ì ta ai là lur-
do hon câ? Nguùi thi dap : Tu do hm> ni
là ông vua cô quyën chuyên-cliÔ. lai tiran®
du ere bet kê tbù. Kê lai rang: Tîmîo Inrm câ
là nguù'i giàu có lùn, muón sao dupe vây.
Cô nguô'i giâi : Tu-do horn het là kè elmo g.
vo' con, suót dùi dupe dì n gao-du các w:,
cháng bao giò’phai vào vòng luat phép x\:-
nào. Lai có nguùi quyét rangtur-d© htm ci
là kê moi ro-, di san ban mà àn & nm rêmâ
rn, ehang ai kiëm thùc, mà châng biê’t túng
han dieu gì. Cô kê thi bâo tir-do hem câ là
dira nô-îè mòri dime tha vë, vi tir chô'n lao-
îung buùc ra, tat huerng tkù tu-do hem kê
sehác. Sau néra có nguùi lai giâi : Ttr-do nà»
«ho bang kê hap hôi sâp ti trân, vi chét
là hè’i nçr, mât dâ nliam lai chap câ thë-gian
cung kliông ai úc-bách dupe minh nfra. Khi
i«i luçrt tôi thi tôi eîàp dup-c ngay lâp tire,
vi eân ày Men-tô dâ day tèi con vin nhcr
dinh niuh. Trong ngircri ta, tir-do hon câ, là
nguùi dau cr trong vông nô-lê cung van Ur
do. Nguùi ta dâu or xir nào cüng vây, dâu
giàn nghèo qui tien cung là, qui ho hiët kinh
-sor thàn-minh, mà chi ser thân-minli thôi, thi
tat dircrc tu-do lâm lâm. Nói tông lai thi
nguùi thât tu-do là ngucri eîâ ra ngoài vông
sor hai, ngoài cupe thèm muô'n, chi pliai
theo than-nainh vùi theo le phâi an a mà
thôi. Các lâo nhin tôi mà tüm tîm curri, lay
iùi tôi dàp y nhu Ieri tháuh-huán thi cy nào
eu ay ngac nhiên. ^
¿Sau các cy ra dé?n câu thü- hai. Nguùi ta
ai kho nhàt? Câu ay cung moi ngucri dap
îoôt cách. Nguùi rang: Kho nbât là ngircri
không cô tài-sân, hay ôm dau Jai không cé
vinh-du gì. Kê nói : KhS nhat là nguùi
khôug cô ban. May ngrrà-i nûa thì nói rang:
Kfai> nhat là ngircri cha phâi
con cr bac phy
công nuôi day. Bay già có myt nhà hiën-
irièt ór cù-lao Lê-xï-bo-xi (Lesbos) dáp rang:
XhcS nhát là kê nghï minh khS nhát. Vi
phàm viêc dài làm cçrc long ta, cliang bao
giù có làm eue cho bang cái long ta tir nò
ban khoan làm ta them e ire. Các cu nghe
càu áy thì thich chi mà reo lèn, vo tay àm
Ih»* ai cüng da tmrag, mot càu kho nliàt,
ngurói xù Lê-xï-bo-xï dì» dât phàng mat giâi
di ròi. Nlurng khi các cu hoi d£n eòi, thì tòt
nhó' iòì Men-tó day truróc mà dáp rang :
Trong ngiròi ta kê kho nhát là ông vua làm
«tre muôn dan ngtr surórng lay minh. Ngiròi
áy khô boi vi da kho lai con không biët khÔ
3
ïibur diéc nhur dui. Có tal mà chang biet thl
«bòa làm sao 2 Lai nhtr sa biêt. Dieu Ih ire
không thè nào xuyen qua dime dàm ninh-
thàns mà vào thau dea tal vua. Thành ra vua
ibi «ài lìnìs-duc nó àp-chê, không biét duyc
«ghïa-vn là thè nào. Chang bao giò- du-oe
nè'ta caì vai ïôm dieu thiên, chang bao giò*
durone trai cái thó làm dieu dire. Nhvr ông
Tua áy tlù that kho mà khc> là dàng._ Moi*
agày cái k’aà lai thêm. Nuam mât chay vào
«ài chèt, các tb am mi ni? nhlrng ràp de ni làm
tôl üam-îuân. — Toi dap nhur vây thi câc
lào dèa chiù rung hay horn câu giai cùa
ngu-ùi xù- Lè-xï-bô-xï, mà lai hop vói chinh
ngbïa Thánh-huán
Càu van-dè thúr ba hôi: Mût bên vua tài
vô dich, di dánb dông dep bac, fiera hël
thièn-ha ; vói mot bên vua khôog thao vièe
binh, chi tài tri dàn trong mitre, gifr iàÿ
cuôc binh-yên, thi bên nào bern? Nhi'ëu
n^uòi dáp rang vua anli-hùng vò-dich Kt
hern. Ho bien ring : dau vua biët tri dàn giTr
lay binh-yên trong nuore, mà dën khi giac
dën chiù khoanh tay, thi cüng là thùa. Yt
vu a lien tàt giyc thâng tàt nvrócvong, nuòre
vong tàt dàn vào aô-Iç. Giing nhiëu ngirôt
•lai nói ông vua hiëu tïnh thi ho-n, vi vus
hiê'u tïnli tàt so- viêc binh-dao, tilt gia-công
ma Lrânh cuôc tranh-chiën. Cô ngiròi 111»
bâo vua hiëu-chiên îàm nên danh-già eh©
minh lai thom lây dén ntróc. Có di dánh
dông dçp bac dàn nhà moi di làm chu diroc
nguôi ta. Con vua hiëu-hôa thi de cho dà»
lien yê’u mat khí-khái liôm-si.
^Các cil lai hôi dën toi thi tôi llura rang;
Làm ông vua mà ch! biët tri dàn Irong cuôc.
bòa hay là trong cuôc chien mà thôi, kbông
biët tùy co* úng bien, thi chi là mot vi quôc-
trirông chang hoàn-toàn. Song nëu càc csj.
dem mût ûng vua cô tài dánh guie, mà v*.
 TÊ-LÈ-MAC PH1ÊU LUU KŸ 135

’vdü mût ông vua châng cô tài riêng dânh

gi^c, nhurnglúc giac dëa no’i cüng biët dùng
binb kéa twórng de giür yèn elio nuóc, thì
lian là ôngnày han ông kia. Phàm vua hieu
chien lát iùc nào cüng muôn gây cliuyçn
vói ngirói. Làm tôn,nguôi hao cüa nuée
nhà de mà thêm laytliàn thë tiëng tâm.
Dâu di tiém duroc nhièu dát kliâc, mà de
4ân nhà phâi cu-c thi phông cô loi gì elio
nuróc? Va su- binh-dao dai dang bao già-
rung hai dén niróc dén dân. Dâu tbáng cüng.
là hai, Ihîra thë hay- sinh ra tir thi hir thàn.
Kia xeru ngay nhir viêc dánl? Bac-la-â hai
elio niróc Hi lap là chìrng nào. Trong nnróì
nani trai càc vua thi ho niróc di cani quàn.
Nào iuâî-phép, nào viçc canh-nông, nào các
mÿ-nghè dèu là bò biëng. Ông vua dâu hiën
thë nào, trong lúe chiën-franli tàt phâi làm
ra dieu bát-dúc, phâi dùng den nhüng dira
tiat-lu-cng, phâi buông thà elio nliü-ng dira
doc âc làm càn. Kia cô pliai biët bao nhièu
dira trong cune bòa, ttrang dáng trùng tri
phat giara, dáng dâm dáng cL 'm; mà boi
có euoe chien, hóa nên ke có công vói niróc,
itmg lây tiëng khen can-dâm, ngliènh ngang
vòng gìàj-^sung siró-ng ve vang'UCo lai có
* niróc nào là niróc phâi vua hieu chien mà

dân lai chang hi làm than kho so- de gay

tiëng lón cho vua. Mçt ông vua thâng tran
136 tê-ll'-mac rniKU Lira k?
khâi-lioan thuàng làm. hai mrtrc ngirò’i bao
nhiêu, vè nhà cüng lai làm hai dân minh bay
nhièu. Va vua mà không có due hiéu-hôa»
ihi dâu có di dánh duye dông dep dupe
bac cung không làm cho dâa minh duçrc
huông cái phùc lôc kë thang-gia. Khâc nào
nhir ngucri dùng gïu ruông nhà mà lai di
tranh ruông ngucri, mà ehi biét giu biét
tranh, không biét cày cay, không biét gieo
trong, dâu cô nhièu cung là vô lori. Nguàï
nhir thé thì chang hóa nhutrôï ehi sina ra
de mà phá-phách, dè mà huy-hoai, de mà
làm dô cuo-ng-thuùng, chû không phai d»
lay chinh-sy hay mà làm cho dân sung
sirô-ng.
Con nhir vua hiéu-hôa. Dâu chfing quen
dj dánh dông dçp bac kiêm tinh thiên-ha,
nghïa là chang phâi trài sinh ra de di quay
ròi nguùi ta, nghïa là cái mènk trôi cùng
cái due tôt cûa minh thu du ac long dàn nào,
thi ehi làm chu nhûng dân thuân tinh tùng
phuc ày mà thôi, chang di üc-bách ai phai
ô- duoi quyèn minh ; nhung phàm da có tal
tri dune dân trong cuòc hòa-bình, tal lai có
tài bâo-hô duoc cho dân choag-cy vói gi§c
ngoài rauon dén xàm tieni. Là boi nghïa này:
Vua ay tat còng-minh, tat thuàn-hòa, tal
jbiet o- de dai vói càc làn-bang. Ty dung tat
chang di khoi vièc dánh ai; dà giao Uiéu.
vói naû'c nào, han biët gürlcyi troc. The thi
câc ntrô’c ban ban phâi yêu mà chang sp ; 1

ün mà cluing nghi. Vi chàng ông vua áy cô

f>àp vua ntróc gàn nào rauon gày sir, muón
giurgionglàm cao, muôn sinh chuyên xâm
lan, thi tât các vua nuxrc khâc cung phâi
io sor; mà thây vua hiën thi tât (long tâm
hiêp iure vài vua hiën de cùng nhau phong
o«ur cài nguy chung, Chang nhüng tlië, vua
long ngay thang, lai cô tinh thât, cô net
thuan-hôa, tât nhiêu các nirfrc khâc phâi
ken chon làm ngtrói düng giüa de phâ*-xir
ahîrug vièc bat-hôa. Vua hiëu chien thi ai
cüng ghét, tât liêt-quôc hièp-hièm mà hai.
Vua hicu-hôa thi ai cïïng yêu, tât các hin-
hangphai coi làm bàc thirp-ng-quoc có quyën
tmo-hp dio nguòi. ©ó là nhüng lai quyèn
eña vua bien, doi vói các ntróc ngoài. Cài
Ioi quyën cuá vua bien ó- trong ntróc nhà
tal lai eòa vüng ben han nüa. Da biet tri
dàn trong cupe hòa-bình, tàt tri dàn theo
luàt phép bay. Bici ho nhüng càdì xa-xì,
nhirng each lirai biëng ; biét ghet nhüng
nghè phù-hoa goi lóng dàm-duc nguòi la,mà
gay cho nhüng inÿ-ngbê hay dtroc tien-hóa.
Biët khuvên dàn châm viêc canh-nông, de
quanh nam sung-siró-ng íúc-dung. Cài dàn
can mân ây, ban cô phong-tuc IhuSn-hôa
t\r-nhiên, ban cc tinh tiët-kièm. Cày cây
 3 38 tê-lè-mJc piiiêu luu kÿ

tròng trot mà có dir án tátsinh de

ra nhiòii
con cliáu. Ròi thành ra mot dân-tôc rat to,
ngirài ni lieu mà khoe manh cirng cap, không
biët nlurng thôi dâm-ô ngà-ngôn ; dà que»
thi dao-dùCj tat cliâng thiët nliîrng each a»
kliông ngôi roi, tat biët khinh càichët, biéi
coi cài tu-do h an cài mang minh. Câi lir-do
ày von da quen nhey vua hiën mà dime
hirông. Vua ay cbï tri tbièn-ha bang nghia
công-lÿ. Vi bang có kê hùng bao nào den
xâra vào dat cüa dân ay, thì có le thày bo
vung nghë dóng dòn, ha trai; có le thay
quàn ho bay tran khòng trùng lói ; có le thay
ho vây thành không phài phép ; nhirng quàn
dàu vung mà dòng-tàm, mà can-dàm, mà
kiên-nhün, mà chiù diro’c eire, raà dénh
dime knòe, dàu có thua vài ba tran nhò,
cüng không mat nhuç-khi, khòng mat hi-
vong, van dinh-uinh mot da tin rangle niinh
phài, tat nhiên ròi pliai thâng. Va chàng
n&a, vi dû vua chàng có vo tài di ngne-gia
thân-chinh, thì trong niróc cüng không thieu
gi tiróng gioi dua nbau giùp nirôc phô vua.
Gác nu’ô'C ban lai dem long ciru giûp. Tram
ho thi hët sire & vîçc bào-ton, thà rangch&
con lion dôi chu. Nhir the thì khaenào tròi
cüng phài vi. Coi dó inà coi, vua hien dàu
lúe nguy-hiem dën dâu cüng ahieit plurong
ke. Và\ thua càc cu, con xin ket-Juân rang :
.
òng vua hièu-hòa quà, chang thòng nghè
dánh giac, cung là mot òng vua chang hoàn
toàn. Boi vi nghè bao-ho elio bách-tíuh doi
vói ke thù, cung là mot vice quan-trong
trong chúc-trách lón nhâ vua. Tuy vày, mà
dem òng vua ày tì vói rnòt òng vua hièu-
chièn, mà cháng có tir-cách tri dàn trong
buSi liòa-bình, ehi thuoc vièc binli-dao mà
thòi, Ibi òng vua hiéu-hòa dàu vung cìing là
hon.
Tòi nói doan, t!iì thay trong dám hôi-nghi
có nhièu ice là e dàu chang phuc, vi phàn
nhièu ngu'òi van ira nhung vice chién-thang,
nhìrng khùckliai-hoàn, nhunganh-hùng tliu-
doan ltrng-lay tieng-tâm, nhü’iig vièc di Idem
dòng tinh bàc, limi là cuòc liòa-bình, cuòc
tri yèn, nó nhat nhèo, nó èm thàm, nhung
nó virng ben. Song eàc ìao cùng chiù rang-
lòi giài a y hop vód ÿ thành-quân Mi-nô-xï,
Òng cq già nhat nghe doan reo len rang:
Qua da hop lòi sám ctia than A-bò-lò (Apol
lon). Ngày xira Tièn-dé mot bua có pim thàa
lón de boi xeni dòng doi nlià ngài con duae
an lçc tròi mà thi-hành luàt-phép eòa ngài
duac may dò-i, thi than có ùng d<5i rang;
Ngiròi ngoai-qnoc den dây thi luât.
Con cháu ngiroï the tat htu ly.
 Chúng ta van Io so* nguò’i ngoài dën tieni
dát Câch-lÿ-dë nhà ta. Nay nhân vua Y-dô-
mê-nê pliai nan, kë lai có con vua U-licli
sang dày, thông luât-pliép vua Mi-nô-xT nhu
the, chúng ta meri ro divçrc lòi sám nghiçm
ma nuôc không mat. Vày theri Tè-lc-mac
dën dây, là long trùi giun-giui, ta nên làp
tue ton lên ngôi mà tri muôn dàu.
Các lao dung dây di ra ngoài rirng cam.
Cu già nhát dát tay tôi mà tuyén-cáo vó-i
bách-tính rang : trong các cupe thi van vo,
tôi cùng lien trúng giai dàu. Dân duong
nóng long cher dpi các cp dinh the nào, vira
nghe may Ieri tuyén-bá, reo mùng àrn-àrn.
Tir ngoài ber bien vào elio den các neri rùng
núi, vang lívñg nhîing tiëng boan-hô : Mìrng
thay I mùng thay con vua U lic*i kë nghiêp
1

cho thánli quàn Mi-nô-xT, mà làm vua Câch-

lÿ-dë !
Tôi do’i mot lât elio ngert tiëng reo mùng,.
roi loi gio- tay lèn bâo ho im, de tôi nói.
Giîra lúe ay thi Men tó gbé vào lai mà boi
tôi há lai ho nutre nbà bay sao? Tbái-tú’ bá
lai vi danb loi ó- chón qué ngutri, mà quén
rang Hoàng-mau nóng long chù’ do-i con, lay
eon làm lii-vong sau cùng bay sao? Thái-tu-
hàìaiquèn rang tbàn-minb da ben elio Tbái-
tú có ngày con gap mai Hoàng-phu ? lia y
giù long tôi duong nhu say nini dam & cupe
vinh-hiên, mà nghe may lòi khuyên ngâ»
33-, thì nhu* thè dati dâm lúa cháy trong tira
gau.
Tlricn-ha thíy tèi muón nói, tbi ai níy
dúng im pliáng-phac ma nghc. Tòi bèn nói :
« Hoi boi trâm bo íiuóc Cách-ly-de dai-
danh trong hoàn-liai ! Ta chang co dirc-
hanh gì ma xúng dàng làm chúa nu-ó-c này.
Lò-i sám càc lao vira vien ra dó nói rang:
khi có ngu'òi ngoai-quóc dô'n day thi lu?t,
thi dòng ddi alia vuaMi-nô-xï pliai dát nhau
di mà tbôi. Ghú khòng nói rang ngivù-i ngoai-
quoc áy pliai k'é ngliiêp thánh-viro-ug. Tô^
cling san long tin rang tôi chinh là ngurfri
ngoai-quóc dó. Tôi ô’ ngoài dén dây, tôi dâ
giai du’O’c trûng nghïa luât-phcp ng'ài, thfü
là tôi làm dû plùîn yiec tôi trong lò-i thàa 1

day ròi. Tòi u’ô-c ao rang vl tôi giâi dirçrc

trûng nghïa, thi dàu bách-tíah Icén diro-c ai
lên làm vua, luàt-pliép áy cung se duro'c thi-
hành pliai nghïa trong iuró-c. Côn nhir tôi»
thi tôi há bô dtroc to-quÔc, dau to-qucc tôii
ngbèo mà nhô, toi cüng pliai yeti bon là
tram thành-tbi nuô’C Câch-lÿ-dî; này, ho-tr
cái danh-giá, cái phü circmg cùa mràc dçp
này^-Vày xin các ông de? yen cho toi theo
sô phân loi. Tôi mà vào cuôc dmr*ganﻄ
cîing khòng phai là có ÿ Iran h ngôi chiera
Ti chi ó- dai này. Chang qua là dùng càci»,
gpi tám long thuomg yêu cua ogirô’i qui-
quoe mà thôi, de ma khiën quí-quoc giùp
cho vài chiëc tliuyën bè mà \è Y-tâc. Dau
làm vua câ thiên-ha, cfing cluing bang cho
ta dupe gàp nghièm-phu, dupe vè mà an-
üy cho tù-mâu bày giè\ H c i hoi nguói
Câch-lÿ-dê, ta nói vày là coi bê't ruôt gan.
Dau thë nào ta cüng pliai tù-biêt qui-quoe,
nhirng dau each mat, long ta tram nam eòa
ghi nhô- rang qui-quoe da dai ta chi hâu.
That thé, tù nay cho dën chef, lúe nào ta
cüng yêu mén nguói Câch-lÿ-dê. Hang ngày
ta së ngông tin Câch-lÿ-dê, tin bay thi ta
mùng, tin buòn thi ta lui, Câch-lÿ-dê dupe
danh tiéng tki ta cïïng hoan-hi trong long,
nhu là nuô’C nhà ta vày.
Toi vira nói doan, thi righe trong dân thày
on ào nhusóng táp, nhu bao nói, Nguói thi
hôi : Có de dó là mot vi than thiêng hiên
xuong ! Kê thi rang da gap mat. toi <r nhiëu
uo-i khâc. Lai có kê bâo pliai ép nài cho toi
làm chúa phuo ng ây. Toi lai gio- tay xin nói,
thi ho im ngay phàng phac, tuông toi da
nghï lai không tù choi nüa. Tôi nói rang :
Hoi hôi nguùi Câch-lÿ-dê ! Xin de cho ta
nói that. Ngirò'i qui-quoe là mot dân rat
khòn. Nhung da khôn thi phâi biët lo xa,
tiròng vièc lo xa qui-quoe nhang màt mot.
kén chúa châng nèn kén kê bien luàt phép
 mmm

TÊ-LÊ-MAC PHIÊU LFU KŸ 143

gioì, mà nên kén kê luôn luôn thi luât phép

và làm dieu dúc-hanh. Nhu ta day tuoi eòo
ruàng sua, dura trai viec dòi, con nhtèu
phen bi cài tình-duc nó giun giui bay eòo
dirong tuoi pliai vàng nguòi, phài có thày
day, de mai sau mài sai kliién, mó-i day bao
duo-c nguòi ta. Clur nào ta da dén tuoi làm
tren ire triêu con nguòi dàu. Vày xin qul-
quòc chó cây ô’ mot nguòi da khoe dime
may món tài vat ; da thang dime may kê
dua xe cuoi ngua ; da dè duo-c may nguòi
khéo nói ; qui-quóc phâi kén lay ngtrò-i
minh tliâng duo-c minh ; lay nguòi biét ghi
luât phép vua Mi-nô-xï ô- trong long chir
không phâi ô’ dàu liroi, mà luât phép ay lai
hang tliay hièn ra trong viêc làm, trong
càdì ân 0' luôn luôn. Vây thi nên lay sur-
nghièp nguòi ta mà kén, dur dùng tin dix or
cài khâu-t-ài.
Càc cu già nghe toi nói vira ÿ làm, va lai
tliiên-ha vo tay àm àm, bèn nói rang : Néu
thàn-minh dâ chang cho tiêu-quôc dupe thè*
minh-quân, thi xin ngài kén giûp cho tiêu-
quóc mòt nguòi dáng mat tri-vì. Ngài có
biët ai xin chàm cho tiêu-quôc duo-c chon.
Toi dàp : Ta biët mot nguô-i, chinh là ngirùi
dâ day ta noi duo-c may net, làm cho qui-
quôc cô câp do. Khi nây miêng ta nói ra
duo-c dieu gi dàng nghe, ay là cüa cái ócáy
144 TÊ-LÊ-M?C PHIÊU LT7U KŸ

nghT ra do. Miêng ta chang qua là câi cira

di ra cho tri-khôn ngirài ây raà thôi.
Toi vira nói thi muôn nghin con mât dS
don cà lai Men-tô. Tôi bèn dât tay Men-tô
«dira ra, mà kê nhirng công phu sàn nom day
bao tir thùa nhô, cira vó-t tôi nliîrng khi dam
duôi, nhirng noi circ-kho cua tôi khi là
chang nghe loi thày.
Nguyen trirô’C chang ai nhin dén Men-lô
vi Men-tô an bân so' sài, dú ng ngòi mot each s

khiêm nhúu quá, lai it nói nâng, nét mât

lanh lùng mà kín dâo. Nhirng tir khi ho
nhin dën, thi ho thày có duòng qua-quy<it
t
có diròng cao-minh. Dôi con mat sang mà
lanh, liai cù-dông chàn tay là thày khí-lyc
hùng-ciròng, Ho hôi Men-tô, Men-tô ma
miêng dâp là ihiên-ha phuc, ton ngay làm
vua mrôc ay. Men-tô khoan-thai mà tir chôi.
Nói ràng xira nay yen phân da quen, nom
câi ngai vàng rire rcr qua. Va chang các vi
quÔc-triràng nhicii khi cire long, vi muon
làm lành chang dirac ; mà lâm liic bôi lu
ainh-thàn khi trá, châng muou làm àc cung
phâi làm. Phân kë nô-lç dâ là cire, mà phân
ông vua cire cüng chang kéni, vi vua châng
qua là nô-lè ngòi cao. Làm vua, nào ai có
•duac tùy ÿ mlnh, lai jihâi tùy ÿ nhirng kê
mà minh càn phâi sai kJhiên den. Suóng thay
TRUNtí BÂC TÂN VÀN
NHÂT-BÀO
Mül NGÀY IN RA SÁU TR ANC
 LA PENSÉE DE L’OCCIDENT
Bibliothèque de Traductions
Série A. — Œuvres Classiques
Antiques ou Modernes
(Couverture cré*me)
Série B. — Œuvres Populaires
Françaises ou Etrangères
(Couverture rouge)
Série C. — Ouvrages Didactiques
ef Livres de Vulgarisation
(Couverture verle)
Il paruit par mois au moins deux fascicules de 64
pages au minimum.

ÂU-TÂY TU’-TU ONG

Dich-vân Ihir-Jcl

Chia làm ba îoai.

Loai A. — Nhùng sách kinh-dicn
cô hogc kim (8 ia vàng)
Loa* B.
- - Nlwng sòdi quoc-dàn doc nhién
1

Nguyen-Iruóc ti eng Pháp

hode tiëng ngoqi qitdc
(Ria dò )
Loaí e. — Nhirng sách day hoc
và sách phô-lhông
(Bia xanh^
Moi thàng xuàt-bàn it ra hai quyén, mài quyln
sÔ it là 6i trang.

Il