'•.

i ι
~ ··~ .
COLLECTION DES UNIVERSITES DE F'RANCE
pabliJe ΙΟUΙ le paιronαge de /'λSSOClλ TJON GUILLλUME BUDE

HOMERE
ILIADE
ΤΟΜ Ε 111
( CHA~TS XIJl-:'i:Vlll)

ΤΕΧ.ΤΕ ETABLl
... ΕΤ TRλDUIT

PAUL ΜΑΖΟΝ
~embre de l'lnstitut

Ι:'ιειιrη: CHANTRAINE Ρ .\uι. COT.LART

MoιnLι·e de !Ίnstilut
.,.
Rει<έ 1.ΑΝ<;υΜΙΕΗ

S!X/EMJ<; ΤΙΗΑG:ι,;

I>AHIS
sοcωτι~ ιη::ΙΗΊΊΟΝ (( Ι.Λ'.'i /JΛ'/.J,/:'8 l.E1'TllE8 ))
Η5. ΒΟUΙ.Ε\' ΛΗΙ> ΗΑSΙ'.\11.

1967

Col}formement au.x statuts de l'Association Guillaume
Bude, ce volume α ete soumis a l'approbation de la
commission technique, qui α charge Μ. L. Bodίn d'en
faire la revision et d'en surveiller lα correction en col-
laboratίon avec ΜΜ. Mazon, Chantraine, Collart et
Langumier.
© Societe d 'Editίon "Les Belles Lettres" 1967
lere Edition : 1937
SIGLES ΕΤ ABREVIATIONS
Notre apparat cήtique comprend troίs parties :
ι. Titulus. - Nous avons ηοtβ la, en tt\te de chaque chant, le titre,
ou, plιis souvent, les titres transmia par les scholies, qui n'en donnent
que quclques-uns, ou par Eustathe,. qui les donne tous. Nous n'avons
pas releve les titres qui se trouvent a l'occasίon chez les autres auteurs
grecs et ·qni ne sont le plus souvent ψi'une faφn abregee et toute
penonnelle de designer tel ou tel episode, soit un ou plusieurs chants,
wit parfoίs aussi quelques vers seulement.
2 . Numerus nersuum. - Ce paragraphe de l'apparat rassemble
toutes les indications susceptibles d'interesser 1' « elfectif » des vers
du poeme: ornissions ou additions des manuscήts, papyrus, citateurs
et commentateurs anciens; atheteses, c'est-lι-dire condamnations, dcs
commentateurs ; signcs critiques ίndiquant une athι\tl!se ou une inter-
version de vers.
Les omissions et les additions des papyrus anteήeurs 1ι 150 avant
J.-C. (dont les numeros sont toujoun ~mpήmes en italique) ont ete
sίgna}ees parce qu'elles DOUS font connaίtre UΠ etat prea}exandήn du
texte; celles des papyrus posteήe~rs 1ι cette' date l'ont etβ aussi, soit
parce ψlθ, se retrouvant dans certains manuscrits, elles confirment un
etat ancien du texte, soit parce que, les jugeant fautives, nous vou-
lions d'un mot mettre le lecteur en garde.
En ce qui concerne les manuscήts, seules ont ete signalees les
omissions de ven dont la presence n'est pas indispensable au contexte.
Une exception a cependant ete faite pour nos manuscrits ascholies, Α,
Β, G, L et Τ, dont les omissions entrainent J'absence de scholies.
Les atheteses des commentateurs anciens nous ont ~tβ, pour la
plupart, transmises par leιi scholies. Celles d' Aristarque sont en grande
majorite signalees dans le VeMtus Α par une note d'Aristonicos sous
la forme suίvante: ιiθετείταιι (ou ιiθετοuνταιι) 8τι ... sans qu'Aristarque
soit nomme. Celles d'Aristophane et de Zenodote y sont au contraire
nommement attribuees. En ce qui concerne Zenodote, il y a toutefois
quelque flottement: aυ lieu dc mentionner uneaιhι!ιue ou υne omissίon,
les scholies ιιsent quelquefois des verbes περιγράιpειv ou σuvτlμvειv.
Πεptγράιpειv doit-il s'interpreter comme l'expression d'υnc omission ou
ΥΙ SIGLE8 ΕΤ ABREVIATIONS
oomaιe celle d'une ιimple atbetese ~ Νοuι aνοnι juge prudent de noua
CODtenter de poser la queιtion et de rendre r.εpt'J'pαίφειν par 80Π equi-
va)ent litteral circσmιcrί6crιr, de mAme qu'en regle generale noaι
aνοιιs rendu αu'Ι"tιμνειν par σοιιlrαλerc.
Si Α eιt ιouvent ιeul ι ιignaler leι omiιιions ou athθteseι, Β, L
et G en ιignalent quelquea-uneι, Τ un pluι grand nombre. Π 1 a
malheureuιement deιaccord aιιez frequent entre nos sourceι. Α eιt
generalement pluι complet: c'eιt ainsi que l'athθteιe de Θ ι64-ιβ6
e.ιt attribuee a Aήιtophane et Aήιtarque par Α, tandis que Τ men-
tιonne le ιeu\ Aήιtophane. ll arήνe mAme qu'il y ait contradiction,
comme en Ξ 376-377, οmύ par Zenodote ιelon Τ et αthίtύίι par
Zenodote selon Α. Quant a Euιtathe, il .attήbue la presque totalite
deι rares atheteιeι qu'il ιignale a deι anonymes, 1ινi~, que noua
aνοιιs traduit par qσidαm, ou ο! παιλαιιο!, qu'il oppoιe ι οί νiοι, et que
nouι aνοnι tradυit par aιιtiquioru. Le souci de la clarte et le dόsir de
bien marquer ceι dίνergenceι nouι ont donc conduits ι donner ιυc­
cesιiνement, dιιιιiοnι-nοuι nous rθpeter, les diνerseι indίcatίonι
fournieι par nos ιources, en mentίonnant chaque fοίι la ιource entre
croche.ts .d.roίtι. On aura donc en Ξ 376-377, par e:ιemple, une
note aιnsιcon11ue: 376-377 om. Zen. [Τ], damn. Zen. [AJ, Aήst. [Τ],
Ar. [ΑΤ] .••
D'autre part, ί1 nous a ιemblθ utile de mettre 10111 leι yeu:ι da
lecteur leι attendus deι condamnationι prononceeι par leι cήtiqueι
ale:ιa?drinι. Νοuι l'aνonι fait preιque uniquement d'apreι leι
ιcholιes Α, leι :autrcs recueilι de ιcholieι ne les ayant generalement
paι conιerνes ou en donnant un te:ιte moins complet.
~ous aτοnι enfin cru bon, en certains cas, d'enregiιtrer les ιigneι
cntιqιιea figurant danι Ιeι margeι de nos manuιcrits ou papyrus.
Νοuι aνοnι note l'obel, ιigne d'atheteιe, toutes les fοίι que leιι
ιcholieι ι'abιtenaient de mentionner une condamnatίon, encore que
la p~nce de ceι obelι ιoit souνent dίfficilement e:ιplicable, et qu'il
ne ιοιt paι pοιιίb\e d'aflirmer que le ιcήbe n'a pas pήs une parα­
graphoι pour un obel. La paragraphos ou interlocution, tracee d8D8
l'interligne, ιervait, en efl'et, ι marquer une coupure danι le recίt ou
un ch~ngement de personnage danι le diιcours, et un copίιte peu
attentίf pouνait ai8'ment faire la confuιion.
Νοuι 8VOD8 egalement note l'antiιigma, ιίgne d'interverιίon ou de
n~uplication, tou~ι leι fοίι qu'une ιcholie n'en donnaίt pu l'e:ιpli­
oation, ou lorιqu'ιl νenaίt confirmer un deplacement de νen ou de
groupe de νerι ιignale par ailleuη.
3. Varlae lec&lones. - Leι pήncipeι ιuίνiι pour la redactίon ιΙe
cette partie de notre apparat ιont, en groι, Ιeι m6mes que ceu:ι qui
ont ete appliquea danι diνen volumes de la collection, en partίculίer
dans l'edίtion d'Heιίode, dont le . te:ιte nouι a etθ tranιmίs a peu pnι
SIGLES ΕΤ ABREVIATIONS νιι
danι leι m~meι conditionι que celuί d'Homero, mais qui n'aνait paι
ete danι l'antiquite l'objet de traνau:ι ·aυιeί nombreu:ι ni ausai appro-
fondiι que les poemea homeήqυeι.
Chaque ιι unite critίque » se dίνίιe en deu:ι parties separθes par
deu:ι points. La premiere lec;on donnee est celle qui est imprimee
dans le texte ; c'est υn lcmme. Leιi aigleι qui la ιuiνent indiquent les
difl'erentes sourcea d'ού. elle eat tίree. Leι deu:ι points sίgnifient
au lώu de. lls sont suiviι de toutes leι- autrea Ιοφnι connues avec
l'indication de leurs sourceι respectίνes.
Lorsqu'une lec;onΏ'est pas suivie d'une indίcation de source, elle
eιt due ι )a tradίtion manuscήte, - totale QU partielle, ia redaction
de .la note permet toujours d'en' juger•.
Loraqu'une νariante ayant une autre oήgine que les manuscrίts
coincίde avec la lec;on de manuscrits, l'ίndication de iιon oήgine eιt
. donnee entre parentlιeats. Les parentheses Reuvent egalement enfermer
des ιigles de manuscrits, en particu\ier Ά, lorsqu'il a paru utίle de
preciser qu'un manυscrίt, entre autres, donne bien telle oti telle le..on.
Lcs parentheses ont donc toυjours la signification suivante : commc
lu m/J/1113critι, ου comme un certain ιιombre dc manwί:ri/6, suivant que la
lec;on dontίl s'agit s'oppose Ιι une lc11on qui ne νίent pas dc manuιcήts
ou Ιι une le..on qui νient de quelqυes-uns "d'entre eu:ι.
Les .crochets droits, .qui peuvent parfois fournir un detail comple-
mentaire, serνent esιentiellement, comme danι le Numeruι, Ιι ίndίqucr
Ιiι source, en particu\icr les scbolies, οιi Ic renseίgnement a etθ puίsc.
L'emploi de \'ita/iqαe e&t rescrνe au:ι mots traduits directementdes
ιcholies. Νοuι aνons traduit le plus ιouνent possible les termes e:ιacts
dans lesquels les commentateurs anciens nous ont transmis les
variantes. 11 en est cependant qu'lι raίson de leur caractere techniqυe
nous avons prefere roproduire souι lcnr forme grecque. Ainsί οιχw;
(voίr infra), αί χοιναί, χοινό"tερον, etc.
L' ιutιίrisqαe place ;ιpres une lc ..on signifie que celle-ci nous ost
donnέe par une treι foί'te majoήtό de manuscrits; tandis que la lec;on.
qui lui est opposέe est peu reprcsentέe dans \a tradition. Nous n'em-
ployons pas l'astcήsque en revanche quand l'idέc qu'il e:ιprimerait res-
sort dcjlι Je la simple r6daction de la note, quand, par e:ιemple, la
leι;on opposce est suiνίe do « codd. duo" ou toute autre mention
analogue.
Notre apparat est redige de telle sorte qu'il eιt toujourι facile de
connaltre la lec;on du Venetuι Α. Lorιque nous ne l'aνons pas adoptθc,
le ιίgle Α figure. toujours danι la ΛΘCOnde partie de la note ; lorιqu'il
ne ι'y trouve paι, c'est que notre te:ιte reprod"u it la le11on de Α.
On trouvera dans l'Jntroductioιι la liste coιnplete des papyι·w. En
attendant, on pouπa ΙΒ rcporter a l'article. de Μ. Ρ. Collart, Rcuue de
Philologic, ι93:a, p. 3ι8 et suiv., et l'on obscrvera que nolre liste
VIII SIGLES ΕΤ ABRtVIATIONS
coincide jwιqu'au nwnero 1ο3 avec celle d1A.llen.Les pap:τrus ant&-
ήeurs a ι5ο avant J .-C. BOnt, comme dans le NDΙMruι, notes en ita-
liques.
Les seul8 mαιιιucritι designes par des 8igles dan8' notre edition sont
ceux qui possθdent de8 scbolieι ·:
' Vcnctιu454, χ• siecle (Α). Dans. un certain nombre de feuillets la
premiλre main manque et la lacune eίιt comblθe par une maiιi du
xv• siλcle, sans scbolies (a): Ε 336-635, Ρ. 2j7..{J77, 729-761, Τ ι:ι6-
3:ι6, Ω 4ο5-5ο4. ·
Vcιιetuι 453, χι• sίecle (Β).
Gcncαcnιiι 44, χιιι• sίecle (G).
Lipsicnιiι 32; χιv• aίecle (L).
Londinenιiι Towlciαnuι 86, date de 1059 (Τ).
λthoru e:ιι monιuterio qui dicitar Vαlopcιli 592, xv• sίecle (Ath. ).
Ce manuscήt est mentionne pour ses scholίea, auxquelles on a
recotiru dans les passageι ού maπquent celles du Vcnctru Α.
.Les scholίe8 DOU8 transmettent des va.rίantes attrίhuee8 a des cri-
tίq11es alexandrin8 ou post.alexandrίns dont bcaucoup nous sont tres
mal connus. On trouvera cί-de880U8 l'ίnd.icatίon de8 plu8 importants,
et de ceux dont le nom ahrege d11n8 l'apparat pourraίt emba.-rasser
le lecteur.
Nos scholiea Α remontent a un copιmentaire que l'on a prίs l'hahi-
tude d'appeler le Re&umd du Quatrc, compo8e par un grammaίrien
de la premiere moίtίe du troίsieme siecle apres notre ere. Ce gram-
mairίen a en effet utilise quatre ouvrage8 fondamentaux de Didyml!,
d'Ari8tonico8, d'Herodien, de Nicanor. Dίdyme (Did.) a βcrίt a
l'epoque d'Auguste υn livre sur la rcccnιion homeriquc d'Ariιtarque.
Arίstonicos, contemporain de Dίdyme, s'est attache a expliquer les
ιιίgnu critiqucs d'Amtarque. Herod.ien, quί vίvaίt 8008 Marc-Aurele, a
compo8e un tr&i.te sur 1'αccen.tuαtion homerίque. Enfin Nίcanor1 contem-
poraίn d'Herodίen, s'est surtout efforce de fixer la pon.ctuαtion., et 888
commentaires sont importants pour l'interpretatίon m6me du texte.
Parmί le8 crίtiques utilisβs par Herod.ien, les plus Crequemment
cites sont 'i'ryphon ( contemporaίn d' Auguste), Ale:ι.ion ( entre Didyme
et Herodίen), Tyrannion ( al'ranchi de Terentia, la femme de Cicι\ron),
Ptolι\mee d'Ascalon (Ptol. ou Ptolem., Asc. ou Ascal.), qui a vβcu
a Rome et que les scbolie8 citent souvent; c'est probahlement de luί
qu'il s'agit lorsqu'elles mentionnent simplement Ptolemee ; Apol-
lonius Dyscole, pere d'Hι\rodien (voir injrα).
Parmi les commentateurs auxquels se rι\fete Didyme, les plus
notable8 sont, parιni les adversaires d'Aristarque, Ptolθmee Epi-
tbetes (Ptol. Epith. ), disciple de Zι\nodote : Demι\trius hion, d.isciple
de Crates, qui a vecu a Pergame (Dem. hio, souvent appelι\ dQns les
scholies, soiι Demetrius, soit hio); Crateι de Mallos, contemporaio
SIGLES ΕΤ ABRtVΙATIONS ΙΧ
et adversaire d' Aristarque, chef de l'ecole de Pergame ; Callistraιe
(Callistr.), eleve dΆriatophane, do.nt on cite Ι' ιι έdίtion "·
Parmi les paι1.isans d' Aristarque, Amιnonius, qui est devenu a ιa
ιnort le chef de l'Ecole; Denys le Tbrace, don~ les notes se rapportent
8 urtout 1ι l'orthographe et 1ι l'accentuation (Dion. Thrac. ou Thr.);
Parιnι\nisco8; Ptolemee Pindarion, fils dΌroandas (Ριοl. Oroand.);
Denys de Sidon (Dion. Sidon.), appele parfois dans les scholies Dio-
nysiuι ou Sidonius ; Sιlleucus, dont nous ne savons rien, mais quί
noua fait connaltre•dea variantes prearίstarchiennes .
Le8 grands critiqueι alexandrins sont Zenodote d'Ephese, le pre-
ιnier ed.iιeur alexandrin dΊiornere, qui a vecu dans la premiere
moitie du troisieme siecle avant J .-C. (Zen.) ; Aristophane de
Byzance, eleYe de Zenodote (Arίst. ); enfin Arίstarque de Samothrace
(Ar.), qui a vecu au second sίecle avant noιre /Jre et dont les deux
ed.itions, les commentaire8 et les traites ont exercβ sur notre vulgate
une infiuence conιiderahle. ·
Les scholies nous fQnt connaltre parfois des varίantes attrίbuόes a
quelques autres Alexandrins : le poete . Apollonius de Rbodes ; Phi-
letaa de Cos, mattre de Theocrite et de Zenodote ; - Rhianus
(ιιι• siecle avant J. C.), Sosigene {Sosig.) et Philemon, 1ι chacun
desquels l'on attribue une edition.
Parmi les prealexandrίn8, on cite Nd.ition d'Euripide, sans doute le
neveu du grand tnιgique, celle du.poete Antimaque de Colophon de la
fin du cinquίeme siecle (Antim.), celle d'Aristote (Arίstoί.); comme
commentateurs Heraclide du Pont ou Chameleon, disciples d' Arίstote.
L'Introduction· precisera le peu que nous savons des ed.itions d.ites
politiqueι, ou des ήlles : la Marseillaise (Massal. ), celle de Sinope
(Sinop.), la Cretoise (Cret.), l'edίtion.,.,de Chypre (Cypr.), d'Argos
(Arg. ou Argol.), "lnfin la polystique (.Jj τ.ολύστιχο~, ou polyst.).
Parmi les sourccs independantes du Riιume deι Quatre nous
d.isposons des notes de Porphyre (Porpb.), dont les scholies nons
donnent de larges extraits.
Π existe des recueils de gloses et de echolies, comme ι·Anecdotam
Romanum Bibl. Vict. Emαn. 6 du neuvieme siecle (An. Rom.), qui
contient des. acholies de Α ι a Ζ 373, et dont la seconde partie se
trouve 1ι Madrίd, Anccdotum Mαtritenιe Bibl. Ναcίοnαl 4627 (An.
Mαtr.), qui contient des scholies ·de Η 89 a Ω.
Nous avons des recueils de .scholiea sur papyrus qui se trouveront
recenses dans notre liste des papyrus.
Le commeόlaire d'Eustathe, qui remonte au χιι• siecle (Eust.),
nous fournit ~ne foule d'indications ρrises en particulier 1ι Hιlraclide
d'Alexandrie, qu'ίl ne faut pas confondre avec Heraclide du Pont,
ou a Apion et Herodore (Ap.-Her.), dont nous ne savons rien.
Parmi les lexicographes, nouβ avons utilίsβ en particulier Hesychίus
(Besych.), Etίenne de Byzance (Steρh. Βy:ι..), et surtout Apollonius
.. SIGLES ΕΤ ABRtVIATIONS SIGLES ΕΤ ABREVIATIONS χι

le Sophiιte (Ap. Soph.), qui a compoe au premier ou au second L'expression 8ιχώς reproduit une mention de la scholie et peut
ιillcle de notre llre un glosιaire homerique. . . . admeιιre plusieurι interprέtations ιuivant le contexte. Elle peut
Parmi les grammφrienι, le pluι fnlquemment cιU eιt Apollomuι a
indiquer qu'Aristarque a variιl d'une ιldition l'autre : ainιi Ε 787
Dyιcole, dont nouι pοιιUοnι deι extraita '.~• importants; • ά-γητοί* (Ar. [Α]): &ριστοι (Λτ. 8ιz.ιUς [Α)). Parfois elle signiδe
Strabon, qui fournit de nombreuιeι vananteι, en .particulier dana- ιeώement qu'il e:ι:ίιte deux lecons: Ε 4ο8 τι (Euιt.): τέ u. 1. [LT,
le chant 11 cite des hiιtorien• comme Ephore ou deι geographes 8ιχώς] . Ce sens doit ~tre egalement admis lorsqu'Ariιtarq.ue est
comme De:Oetriuι de Scepιiι (Dem. Scepι. ), lequel vivait au 11• aillcle mentionne et lorsqu'il s'agit seulcment d'opposer sa lecon a une
~J~. . autτe lecon : Λ 437 χρό:χ (Zen. [Α,Τ], Eust., testis) : χροός Ar.
[Α], 8ιχως [Τ).

Les crochetι obliques ( ) encadrent les motι ou les lettres que

LI~TE DES ABR~VIATIONS
Antim. : Antimaque de Colo-
phon.
Ap.-Her.: Apion et Herodore.
Apoll. Dyscol. : Apolloniuι Dya-
cole.
Apoll. Rhod. : Apolloniuι de
Rhodeι.
Apoll. Soph. : Apolloniuι le So-
phiιte.
Ar.: Aristarque.
Arg. ou Argol. : Uition d'Ar-
gos.
Ariιt. : Ariιtophane de Byιance.
Aristot. : Ariιtote.
Calliιtr. : Callistrate.
Crot. : edition cτetoiιe.
C:τpr.: θdition de Ch:τpre .
Dem., Dem. Ι:ι:ίο. : Demetήus
l:ι:ion.
Dem. Sceps. : Demetriuι
Scepιiι.
Did. : Didyme . .
Dion. Sid. ou Sidon. : Denyι de
Sidon.
Dion. Thr. ou Thrac.: Denyι le
Thrace.
Euιt. : Euatathe.
Heaych. : Heιychius.
Maιaal. : έdition de MarιeiJle.
polyιtich. : θdition polyιtίque.
Porph. : Porphyre.
Ptol.· Αιc. : Ptolemθe d' Aιcalon.
nouι avons ajoutes au texte des manuιcritι.
Les crochets dτoitι [ ] encadrent, dans le texte, leι vers condam-
PtQI. Epith ..: Ptolemθe ipithetllι. neι. Dans l'apparat cήtique, lonqu'ίl s'agit d'un papyrus, ils indi-
Ptol. Oroand. : Ptolemέe Pinda- quent une lacune, et les lettres qu'ils enferment ιont une restitution
de la lacune.
rion, fi.Jι d'Oroandu.
Sinop. : edition de Sinope. Les doubles crochctι droits ([ ]J encadrent, dans une variante
.Soιig. : edition de Soιigllne.
provenant d'un papyrus, les lettτeι que le ιcribe a d'abord ccrites,
puis raιurces.
Steph. Βyι. : Etienne de Byιance.
Zen. : Zenodote. Voici, Ιι titre d'exemple, l'analyse de quelques uιιίtθs cήtiques:
« Α 204 τελίεσθα.ι όίω (Ar. [ABLT]): τι•ελίσθαιι όίω• (Λ, Eust.),
add. : addidit.
λn. Matr. : λnecdotum Matri~Mll·
uel τετελε-;μένον lσταιι Zen. [Α), code:ι: unus. » = τελέεσθα.ι όίω est la
lecon d'Aristarquc, d'apreι lcs scholics ABLT, ct d'un certain nombrε:
λn. Ίlom. : λnecdotum Romanum·
cod. .: code:ι:, codd. : codiceι. de manuscrits; τε~ελέσθα.ι όίω est la lecon de la majorite des manus-
cήts, dont Α, et d'Eustathe; τετελεσμίνον ίσταιι est la lecon de Zέno­
corr.. ; -corrector ou correxit.
dotc , d'aprcs la ιcholie Α, ct d'un manuscrit.
damn. : damnat.
<ι Λ 249 γλ .. κίων : γλ~κίω Zen. [ Λ) » = γλι;Χίων est la lecon de
edd. : editores (se rapporte tou-
tous les manuscήts, γλι;>ι{ω cellc de Zenodote seul, d'aprcs la scho-
jourι a deι editeurι moderneι).
lie Α.
exp. : expunctum ou expunxit.
" Α 332 ':ί (et Cypria [Λ]): τl fortaιse olim alii » = τί csι la
fort. : fortasse.
leι;:on dc tous les manuscrits, ct la scholie Α la commente en disant
ί. m. : in margine.
et Cypria; de cette scholie il ressort qu'il a dό exiιter unc variante τέ.
in ru. : in ruura.
« Β i44 cpη Zen. [Λ): ώς (sclι. Α, fort. cx Ar.; Eust., testes) »
de m. pr.: manu prima.
m. ιec. : manu secunda ; dans le
= φΤ,, qui est la lecon de notre texte, est la lecon de Zcnodote seul,
d'apτcs la scholie Α; ώ; est la leeon de .tous les manuscrits, d'Eus-
Numerιu nous avonι gέnerale­
tathe, dcs citateurs; la scholie Α la mcntionnc, et ellc scmblc venir
ment a&'ectέ d'un e:ι:posant le d' A~slanιuc.
ιigle du manuscrit : Α 2, ΤΙ, etc.
om. : omittit.
prob. : probante.
probab.: probabiliter.
ιιch. : ιcholium;
ι. 1. : ιupra lineam.
ιupr. scr.:: ιupra scriptum.
u. 1. : uaria lectio.
ut uid. : ut αι.detur.
CHANT Xlll

CHA~T ΧΙΙΙ
LυrsqueZeus a ainsί mιs au
Poseidon
au secours contacι
des nefs Hecιor eι les Tro-
des AcMens.
yens, ί\ laisse la les combaιtanιs su-
bir prcs d'elles peine eι misere, sans ιreνe, eι deιourne
d'eux ses yeux eclatanιs. Ses regards νοηt ailleurs ; ils
contemplent la terre des Tbraces cavalicrs, ce\le des ~1y­
siens experts au corps a corps, celle des noblcs Hippe-
molgues, qui ne vivent que de laiιage, eι celle des
Abίes, les plus justes des hommes '. C'est fini, vers
la Troade ίl nc ιourne plus ses yeux eclaιants : son
~r ne peut crυire qu'aucun lmmortel aille preter
aide aux Troyens ni aux Danaens.
10 Mais le pιιissant Ebra'!lleur de la terre ne monte
pas non plus la garde en aveugle. Curicux de guerre
et de bataille, il s'est assis Lrcs haut sur \e pic le
plus eleve de Samothrace Ia Forestίere. La s'otTrc a
ses yeux tout l'lda, la s'offrent a la fois Ia νille de
Priam et les nefs acheennes. Η a quiιtc la mcr, pour
ι. Lcs Mysicns dc Tl1race (ou Maιsiena) acraient, d'apri:s Slra-
bo~, \es ancclrcs dcs ~lysicn:ι d'Anatolie. - Les Hippemolgιιes
etaιeιιt ~cs tribus scyιhcs, qui νiνaicnt du lait de leurs juments. -
Lcs Abιcs semblcnt l\tro un peuplc myιhique, analogue aux Hypcr-
burecns. La Lcrrc lcur Coιιrnissait d'cllo-ml\mo tons ses fruits, sans
qιι'ils eussenl a la culti'°er. C'csl du moins ce quc ιlieait d'cux
Eachyle, dans son Promithee ιUliυri, fr. 196 (en leur doηnant, pour
sa part, le nom dc Gabieι).
ΙΛΙΑΔΟΣ ~
Ζεύς δ' έττεt 0~11 Τ ρC.άς τε ιccιt 'Έιcτορcι vηυσt ττέλcισσε,
τοvς μέv εcι ττcιρ&. τftσι ττ6vοv τ• έχέμεv ιccιt llιl:vv
vωλεμέως, cιδτbς δέ ττάλιv τρέττε11 δσσε ψcιειvώ,
. v6σψιv έψ' ιπττοττ6λωv Θρnιcωv ιccιθορώμεvος cιtcιv
Μuσωv τ• &.yχεμάχωv κcιt &.ycιvGv ΊττττημολyGv &
yλcιιcτοψάyωv, 'ΜΗωv τε διιccιιοτάτωv &.vθρώττώV"
ές ΤροLηv δ' οδ ττάμττcι11 lτι τρέττεv δσσε ψοι~~
οό yάρ δ y~ &θcιvάτωv τιv• έέλ-πετο δv ιccιτ&.f θυμόv
έλ-θ6vτ• η Τ ρώεσσιv &:ρηξέμεv η Δcιvcιο'Lσιv.
Οδδ' &.λοιbς σιcοττιηv εtχε ιcρεtωv ΈvοσLχθω\Ι" ιο
ιccιt yάρ δ θcιuμάζωv flστο τττ6λεμ6v τε μάχηv τε
δψοο έττ' &ιcροτάτης ιc.ορυψf\ς Σάμου δληέσσης
θρηιιctης εvθεv yckρ έψcιtvετο ττaσcι μέv 'Ίδη,
Titulus. - 'Επ1 τcιί; ν:χυσl μcίχ_η Euat. 915, 22; Τ ad Φ 140.
Variae lectiones. - 2 πcιρ~ (Eust.): περί Zen., Aήst:, μήποτε ο~ν
Βιχιϊiς [Λ], uel r.ρός quidam [Τ] 11 έχ_έμεν (Eust.): όχ_έμεν Zen. [Τ], mire
11 3 τρέπ:ν • (testes) : τpιίr.εν (testis~ 11 5 Μυσιίiν (Eust., testis) : Μοισιίiν
,poatulat Posidonius ap~ Strab.~296 11 άγcιυιίiν (Demetήus [ΑΤ]).: ali!
ονομcιτιχιίi; Λpoll. So~h. s. u.; ονομ:ι Ιθνοuς sch. ABLT; &δηλον ει τε το
~cιιιwν ~θνοu; έ.στιν ονομcι, το οΞ ίπr.ημολγιίiν έπιβετώς λfγετα:ι η χι.ι!
Ιμπ::ιλιν Eust., cf. Heaych. s. u. ά.γcι.,01116 ίίιχ,.ιοτιίτων (Ar. [Α], Ephorua
ap. Strab. 302 Ap. Soph. s. u. 'Α6(ων, Euat., Lestis) : διχcιιοτιίτων τ'
c:od. unus, no~ul/i af. Ap. Soph. 11 7 τρlπεν: τριίπεν cod. unus IJ 8 ίΙ γ~ :
lτ' Arist. [ ΑΤ] 11 τιν έέλπετο (pap. ιο): τίνι.ι iλπετο Eust. 11 9 οιρηεεμιν
(Α): ά.ρήεειν u. 1. (Α], Eust., uel άρηγέμεν codd. multi, uel ά.μυνέμιν
cod. unus 11 tO ά.λcιοασχοπ!ην 11ddito σ pi'iore Α [cιλοιοσσχοπιην pap. 60]:
ά.λι.ιοσχοπίην•, cf. Κ · 5ι5 \\ t2 άχροτcίτης χορuφϊ;ς* (Eust., teatis): -τ"!Ις
iιop.,φffς Arist. [Α], uel-τff xopuφff (Τ) 11 Σcίμοu (Eust., teaιes): Σιίοu u. l.
.cb. Α.11' [οιiχ ά.πίθcιyος] 11 !3 γ~ρ • (Εαιt.) : μβν
4· CHANT ΧΙΙΙ
venir la s'asseoir. Il a pitie a voir les Acheens
domptes par les Troyens. Il en veqt violemment a
Zeus.
Mais soudain il descend de la montagne abrupte.
Il s'avance a grands pas rapides, et les hautes mon-
tagnes, la for~t, tout tremble sous les pieds immor-
20 _tels de Poseidon en marche. Il fait trois enjambees; a
la quatrieme, il atteint son but, Eges t, ou un palais
illustre. lui 8: ete construit dans l'abime marin, etince-
lant d'or, eternel. Aussitόt arrive, il atteHe a son char
deux coursiers aux pieds de bronze et au vol prompt,
dont le front porte une c~niere d'or. Lui-m~me se
v~t d'or, prend en main un fouet d'or fac;onne, puis,
montant sur son char, pousse vers les flots. Les
monstres de la mer le feteilt de leurs bonds ; partout
ils quittent leurs cachettes : nul ne meconnait son
seigneur. La mer en liesse lui ouvre le passage ; le
3ο char s'envole, a toute allure, sans que, m~me par
dessous, se mouille l'essieu de bronze. Ainsi ses
coursiers bondissants portent le dieu vers les nefs
acheennes.
Il est une vaste grotte au plus profond. des abimes
marins, entre Tenedos et lmbros la Rocheuse. C'esι
la qne Poseidon, ebranleur de la terre, arrete ses
chevaux, les detelle du char et place devant eux leur
celeste pature ; puis il leur met aux pieds des en-
tra.ves d'or, impossibles a briser ainsi qu'8. delier. Ils
doivent rester la, sur place, s_a1n .bouger, attendant le
retour du maί)re, tandis qιi Ίl s'en va, lui, vers l'ar-
mee acheenne.
Les Troyens, en masse, pareils au feu, a l'ouragan,
4ο suivent Hector, fils de Priam, avec une ardeur sans
1. Ce palais sous-marin, au pied dea hauteurs de Samoιhrace, n!a
ΙΛΙΑΔΟΣ 1\ 4
_ψοιtνετο δέ Πpιόιμοιο π6λις κοιι νf1ες Άχαιt;>v-
lνθ' lip' ο y' έξ &λδς ltζετ' tών, έλέαιpε δ' 'Αχαιούς ι5
Τpωσtν δαμναμένοuς, Διι δέ κpατεpί3ς ένεμέσσα.
Αότtκα δ' έξ δpεος κοιτεβήσετο nαιπαλ6εντος
ιcpαιπvά ποσι πpοβιβόις- τpέμε δ' οσpεa: μαιcpόι ιca:ι tίλη
ποσσtν όπ' &θανάτοισι Ποσειδάωνος t6ντος-
τpις μέν δpέξατ' tών, τδ δέ τέτpατον 'ίκετο τέιcμωp, 20
Αtyάς, lνθα δέ οι ιcλυτά δώματα Βέvθεσι λιμνης
χpύσεα μαpμαLpοντα τετεύχαται, &φθιτοι αtει.
'Έvθ' έλθώv όπ' !Sχεσφι τιτύσκετο χαλιc6ποδ' Ίππω,
ώιcιmέτα, χpυσέnσιν έθεtpnσιν κομ6ωντε,
χpυσδv δ' αότδς lδυvε πεpt χpο(, yέvτο δ' tμάσθληv 25
χpυσεtην ε~τυκτοv, έοΟ δ' έπεβήσετο διψpου,
Bf1 δ' έλάαν έπι ιcύματ'· &ταλλε δέ κήτε' όπ' αότοΟ
πάντοθεν έκ ιcευθμων, οόδ' fιyνο(ησεv &νακτα·
γηθοσύ\Ιη δέ θόιλασσα διLστατο· τοt δ' έπέτοντο
βLμψα μάλ', οόδ~ ό:rτέvεpθε δια(vετο χόιλιcεος lίξωv· 3ο
τδv δ' ές Άχαι~v· νf1ας έύσιcαpθμοι φέρον 'ίπποι.
'Έστι δέ τι σπέος εόpύ Βαθε(ης Βένθεσι λLμνης,
μεσσηyύς Τεvέδοιο και 'Ίμβρου παιπαλοέσσης­
lνθ' 'ίππους lστησε Ποσειδάων έvοσtχθων
λόσας έξ δχέων, παpόι δ' &μβp6σi.ΟV Βόιλεν εtδαp 35
lδμεvαι· &μψt δέ ποσσι πέδας ~βαλε χpυσε(ας,
&ρpήιcτους &λύτους, ιsψp' lμηεδον αΜι μέvοιεν
νοστήσαvτα &vαιcτα· δ δ' ές στpατδν φχετ' Άχαι~ν.
Τ p~ες δέ φλοyt tσοι &ολλέες fιέ θυέλλn
_Nu1f· - i8 a (=1 ~ο) κο:\ >.ορuφα(, Τρώων τε r.όλι; κα1
ιηε; Αισ.ιι>>'ι add. Longιnus, de Subl., ΙΧ, - 8.
Var. - i7 κατεεήσΕ-:-n *: -Ε:ήσα~ο (Α s. 1.), uel -ούσα.το IJ 2i ί!νθα οέ
)ί (Eust.) : eνθα τέ οί Sιrab. VIII .~86 11 27 έr.1 χuμcχτ' : έπl χuμο: testis,
1el χσ.-:-σ. χuμα pap. 60 11 ίιπ' σ.W.ou • (tesιes) : ίιτ.' σ.uτω (u. 1. [ Α ], quidam
.TJ, Eust., testis) 11 28 ήγνο(ησ;ν • (Α, α/ίί [ΑJ): ήγνο!ηdσ.ν (Α s. l., Ar. [Α])
l 29 γ_ηΟοσόνη* (Ar. [ABLT], u. 1. [Eusι.], testis): γηθοσuνη (Α, Arisι.,
Ierodιanus, [ABLT, Eust.], testes), ucl γηθοσύν' ή Herodicus [Α] u. 1.
Τ] 1\ 39 ήe (Eust.) : ήδέ, uel Υjοε pap. 85. '
111. - 2
 CHANT Xlll
mesure, a grand fracas et a grands cris. Ils coφptent
se saisir des nefs des Acheens et massacrer sur place
tous les preux. Mais Poseidon, le maitre de la terre
et ebranleur du sol, est la, p0'1Ssant les Argiens.
Sorti de la mer. profonde,· il s'est donne la stature de
Calclιas et sa voix sans defaillance. Ει c'est aux deux
Ajax, deja brίιlants d'ardeur, qu'il s'adresse d'abord :
« ·c'est vous, les deu·x Ajax, qui allez sauver l'ar-
mee acheenne. songez seulement a. votre vaillance,
non a la deroute qui glace les cωurs •.AilJeurs je ne
!ίο
les crains pas, ces Troyens aux bras redoutables qui
viennent de franclιir notre grand mur, en masse, et
nos Acheens aux bonnes jambieres sauront bien les
---
contenir tous. Mais il est un point de · nos lignes ou
j'ai peur - horriblement peur - qu'il n'arrive quel-
que chose : c'est celui ού, pour chef, ils ont un
furieux, Hector, pareil a la flamme, qui se flatte
d'etre fils de Zeus le Fort 1 • Ah 1 qu'un dieu veuille
donc agir si bien en vos creurs- que vous teniez vous-
memes fermement et sachiez donner pareil ordre aux
·autres. Vous pourrez peut-etre alors, en depit de son
elan, l'ecarter des nefs rapides, meme si c'est l'Olym-
pien qui l'excite ίcί en · personne. »
ll dit et, les touchant alors de son bAton, le Maitre
60 de la terre et Ebranleur du sol les emplit tous les
deux d'une fougue puissante. ll assouplit leurs πiem­
bres, leurs jambes d'abord, puis - en remontant -
leurs bras. Apres quoi il prend son essor, comme un
faucon a l'aile prompte, qui, s'elevant d'un haut
rocher abrupι, se jette a travers la plaine a la pour-
que le nom de comm~n avcc le celέbre sanctuaire de Poscidon iι
Eges, en Achaic, mcπιιοπnό au chanι VIII, ν. 203. Νοιιs ιomme~
ici dιίns le do~aine du merveilleux.
ι. Hector n'a jamais rien .dit de· tel. Mais Poseidon "Ι"eut qu'il
ΙΑIΑΔΟΣ ~
uΕιcτορι Πριaιμlδn &μοτοv μεμaιt.1τες fποvτο, 4ο
Εί.βρομοι aιοtaιχοι· θιποvτο δέ vijaις 'Αχaιιί.3v
aιtpήσειv, ιcτεvέειv δέ πaιρ' aιοτ6θι πά.vτaις. &ρtστους.
Άλλόι ~οσειδά.ωv yaιιήοχσς έvvοσty.aιιος .
'Αρyεtο~ς GSτj)Wε, Βαθεtης έξ &λός Ελθώv,
εtσά"μεvος Κάλχαιvτι δέμaις και &τειρέaι ψωvήv- 45
Α'taιντε,.!!pώτω προσέψη, ·μεμaιωτε και aιοτώ·
«~, σψώ μέiι τε σtιώσετε λaιό~ 'Αχαιωv
&λιcijς μvησαμένω, μη δέ κριίερο'Lο " ψόβοιο.
~ Αλλn μέν yάρ i:yωy' οο δειδιcι χεiρας &~τους
Τρώων, o'C μέγα τειχος όπερκaιτέβησaιν . δμιλφ· ~ 5ο
εξουσιv yάρ πά.ντας έυιcνήμιδες 'Αχαιοι ·
τft δέ δη αtvδ..-ατοv πε:ριδεtδια μή τι πάθωμεγ,
np' ο y' δ λυσσώδης ψλοyι ε'ίιcελος ήyεμοvεύει,
uΕκτωρ , Sς Διός ε:fJχετ' έpισθεvέος πά.ις εtναι.
Σψί.3ιν δ' ώδε θεωv τις ένιΘ)ποιήσειεv 55
αότώ θ' έστά.με.ναι ιcρατερως και &vωyέμεν &λλους-
τω κε και έσσύμεvδv περ έρωήσαιτ' &πό vηων
~πόρων, εt και μιv 'Ολύμπιος αότος έyεtρει.])
"Ή, και σιcηπcινίφ yαιήοχος 'Εννοσtyaιιος
&:μψοτέρω ιcεκοπώv πλijσεv μέvεος κp.α.τεροiο, 60
yυ'1α δέ θflκεv έλαψρά., πόδας κaιι χε"Lρας Βπε:ρθεν·
αότbς δ' lSς τ' tρηξ ώκύ.πτερος ~ρτο πέτεσθ~.ι.~
ΙSς pά. τ' &π' aιtyιλιπος πέτρης πε:ριμήκεος &ρθε:Lς
~- Num. - 46 om. ρaρ. ιο (cf., λ~~Υ7; ... ~ϊc:ι·ι:ε) /) 6{ (= ]!; ι22, ψ
,,2) om. codex, cf. schol. Τ: α~~:ει -:ο ::λ·ιιαιν μενεος χρατεpοϊο.
... . var. - 4t c:ι~ίc:ιχοι• =.~~ίc:ιχοι -~hrysippus et Dion. Thrax [AJ, uel
cιι.αι.o '_ (&l. , sch . Β), uel αιcιχοι α/ιι [ΛΤ] 11 42 αv-:όθι* (ΑΤ) : c:ιύτόφι
(Eust.)EI :ψ.;-:οu; (η , ι [Α]): :Αχαιο~ς (paρ, ιο, ρaρ. 60, Α, Eust.) 11
·~ 7Ε ( Uδl.) : ΧΕ (pap. 85, testιs) 11 50 ιίμ!Α!(>: όμίλοu testis 11 5f εεοuαιν
ςi.:ust.): αχi,οοuσιv Arist. [ΑΤ] 11 r.ά.ν:α; [ιιel άr.αντQς] (Α): r.ι.ίvτες [uel
α::αν:εςJ. (pap;. ?~) 11_ έuκyήμιοες .:ι,: i•κντ;μιοας 11 52 r.άθωμεν: r.c:ιθωαιν
pap . 6?_ Ι! ~.3.:. /' : : y, (quidam Li 1), !i ο γ' • : οο' (Α s. l..j 11 56 θ' •: ο'
115_8 ει κc:ι: · ει κεv (Α s. 1.) 11 έγειpει * : έγείρ'!) (Α sf'J.) 11 60 καοπών
Chιa, Anιιmachus (ΛΤ): χεκοr.ώ~ • (Α, Eust ., testis) ue!" χεχ 0 ~,;1 ς codd
ιιοnn., hoc utrumque Arist. (Α]. Ar. jTJ, et Eust., ςf. σ 335.' ·
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 6
6 CHANT ΧΙΙΙ
6pμήσι;~ πεδLοιο διώκειv !lpvεov &λλο,
suite d'un oiseau. λinsi, loin d'eux, s'elance Poseidon,
Ιi\ς &:πό τt3v ~ιξε Ποσειδάωv έvοσLχθωv.
ebranleur du sol. Mais le fils d'Oϊlee, le rapide λjax,
Το'ιιv δ' εyvω πp6σθεv Όιλfjοc; τοιχύς A'roιc;,
l'a deja, le premier des deux, reconnu. Aussitot il
οιtψοι δ' lip' Α'rοιvτοι ττpοσέψη Τελοιμώνιοv utδv·
s'adresse lι Ajax, fils de Telamon : ιι Αtοιν, ·έττει τις vt3ι θεt3v, ot 'Όλuμττον lχουσι,
« Ajax, c'ι}st un des dieux, mattres de .l'Olymp.e,
μάvτεt εtδ6μεvοc; κέλετοιι τταpά vηυσt μάχεσθαι,
qui nous invite ainsi, sous les traits du devιn, lι lut- Όδδ· ιs yε Κάλχας έστ(, θεοττp6ττος οtωvιστής
7o ter tous deux pres des nefs. Non, ce n'est pas Cal-
Ί:χvια yάp μετ6ττισθε ττοδt3v fιδέ κvημάωv
chas, le deνin inspire du ciel. J'ai, .par derriere, sans
~ε'1.' lyνωv &.ττι6\1τος &.ptyvωτoι δέ θεο( ττερ ·
peine reconnu, alors qu'il s'~loignait, .l'allure :::le ses ιcαt δ' έμοt αότlj) ~ έvt στήθεσσι ψιλόισι
pieds, de ses jambes. Les dιeux se laissent aιseme~t
μaλλοv έψοpμ&ται ττολεμtζειv fιδέ μάχεσθαι,
reconnattre. Ει νoici justement mon coour en ma po1-
μοιιμώωσι δ' εvεpθε ττ6δεc; και χε'1.pεc; 6ττεpθε. »
trine qui sent l'envie grandir en lui de guerroyer et
Τον δ' &.τταμειβ6μεvος ττpοσέψη Τελαμώνιος Α'ιας
de se battre ; vοιcι, sous moi, mes pieds, et - en ιι Οδτω vOv καt έμοt ττεpt δοίιpατι χεtpες &ατττοι
remontant - mes btas, qui deja fremissent d'ar-
μαιμωσιv, κα( μοι μένος &spopε, νέpθε δέ ττοσσtv
deur. » εσσuμαι &.μψοτέpοισι· μεvοιvώω δέ και οtος
Ajax, fils de Telamon, en reponse· alors lui dit :
uΕκτοpι Πpιοιμtδn &μοτοv μείιαt3τ~- μάχεσθ~ι. ~ 80
« Moi aussi J. e sens lι cetle heure autour de ma
'
lance fremir mes mains redoutables ; deja ma fougue
- cΏς ot μέv τοιαΟτα ττpος &.λλήλ~υς &.y6ρεuov, . ·
χάpμι;~ yηθ6συvοι, τήv σψιv θεος Ε:μβαλε ~
monte, et, sous moi, mes deux pieds . prennent leur
τ6ψpα δέ τούς !Ιττιθεν Γαιήοχος Ζ!pσεv~ ίις,
eLan. Je brule d'aller, meme seul, combattre Hector,
ot τταpι!ι vηυσt θοfiσιν &vέψuχοv ψιλοv ~
80 fi}g de Priam, dans son ardeur sans mesure. »
τωv ~·&ματ' &.ρyαλέφ καμάτφ ψιλα yutα λέλυντο, 85
'fels sont les propos qu 'ils echangent, dans le
και σψιv &χος κατά θυμον έytvετό δεpκομ~vοισι
joyeux entrain pour la . bataille qu'un dieu νient de
Τpt3ας, τοt μέγα τε'Lχο ττεpκατέβησ~v δμιλφ·
leur mettre au coour. Pendant ce temps le Maitre de τούς οτ y' εtσορ6ωvτες δττ' ίlψpίισι δάιcρυα λεtβοV'
Ia terre excite les Acheens qui, lι i'arriere, aupres des

br es rompus ----
fines nefs rafratchissent leur coour. lls ont les mem-
' d'une douloureuse fatigue, et ]e clιagrin
entre en leurs ames, quand. ils νoienι les Troyens, quί
Num. -
Var. - 64
67 om . pnp. 22.

οp:J.ήσ;.: ορμήσει. (Eust., .ιestis) 11 r.;:οίο'ο : r.Ξοίο•ιδε _testis

11 68 . ... ] 6εωv z-;i. . pap. 22 sιc ut prιma uerba J.uersus supplerι ?οπ
νiennent d~ir le grand mur, en masse. Les possinι. ΙΙ 69 u.άντεϊ • (Eusι.) : μιίvτι,
ϊχμα,τα Zen. ,' Arist. [ΛTJ, .ucl ϊθμαιτ~~u. 1.
an recto ρ 117ί ιχνια
fATJ JI
(Eust. , test!s) :
γiι.ρ* (Eust., test~s):
pleurs jaiHissent, a cette νue, au-dessous de leurs 3z(Lesιis) 1\ 72 ίΗ: τ• testιs 11 75 ποοε ς χαι : r.~'>ε; ~ f3P: :ι~ 11 χειpε;
jr.ερθε: χε ι οε; α:χr.τοι
pap. 60, cf. 77 11 77 νυ•ι zαι εμοι : . οη χα ι μυ ι
sourcils : ils croient ne plus pouνoir se soustraire au
pap. ιο 11 7°8 δs ποσσ1v (Λ marg.) : r.όί3εσσιν Α solus 11 7.9 ο Τος• (Eust.):
χuτός Ιj 84 ιiνέψυχον : ά.vέψυχθεν pap . 60, Anecd. Matr~t., cf. Κ 5j5 11
i5 cpίλα: ur.o pap. 60 11 λέλυντο• (Eust. 9Η, 31, 39): λελuvται (pap. 60,
paraissε aιιeiπι de demesure, afin que les Grecs soient cei'taίns d'aνoir B:ust. 1882, 45).
des appuis diνins contre Lui .
 7 CHANT ΧΙΙΙ
desastre. Mais l'Ebranleur du sol vient lι eux, et il
9° n'a pas de peine lι sιimuler leurs puissants bataillons.
11 vient exhorter Teucros d'abord, eι Leite, - et le
heros Peneleό8, et Thoas et Deipyre, - Meήon enfin
et Anιiloque, maiιre8 de bataille. 11 les stίmιJle avec
ces mot8 ailes :
« Honte a vous, jeunes guerrier8 d'Argos Ι En
,·ous j'ai confiance : luttez, eι vous sauvez nos nefs.
Mai8 abandonnez la bataille amere, et pour nous aussi-
ιόt voici le jour venu de succomber 80U8 le8 Troyens.
Ah ! le singulier prodige que je vois la de mes yeux,
l'eflrayant prodige, que je ne pensais guere voir se
• 0 ο realί8er jamai8 : les Troyen8 devant nos nef8 1 ces
Troyens qu'on eut pris naguere pour des biches effa-
rees, qui, dans la for~t, proie vouee aux chacals, aux
ι>antheres, aux loup8, ne 8avenι que se derober, sans
courage ni gout pour la lutte - Ies Troyens avaient-
il8 plus d'entrain naguere pour resister, un seul ins-
tant, a la fougue et aux bras des Acheens? - et les
voila aujourd'hui qui se battent loin de leur ville et
devant nos nefs creuses, cela par la faute d'un chef
et par l'abandon de ses hommes, qui, pour Iui faire
• •
0
piece, maintenant se refu8ent lι defendre nos nefs
rapides et se laissent massacrer au milieu d'elles 1 Ι
Mais admettons comme entierement vrai que le cou-
pable soit le heros fil8 d'Atree, Ie pui8sant prince
Agamemρon, parce qu'il a fait affront au Peleide aux
pieds rapides : avons-nous pour autant le droit nous
d'abandonner la bataille ? HAtons-nous pluιόt de 8ΟΪ~
ι. Po~eidon· ;_reint de croire que l'armee grccque sc Iaisse battre
parce qu elle en veut /ι Agamcmnόn d'avoir ofl'cnsc Achille. C'est un
thllme nouveau danι le ,poeme, ct qui reparaflra ailleun dans ce
groupe de chantι. Cf. XIV, 49-51.
ΙΛΙΑΔΟΣ :Ν 7
· ~ yc!ιp Ιψcιν ψεuξaσθcιι -δτι' 4κ ιtcικοΟ· ω· Έν.οσιχθων
{Jε'ιcι μετεισά:μcνος κpcιτεpιkς ~τpυν.e ψά:λαη~cις 90
Τεακpον lττι _τιpι\τον κcιι Λήιτον ~lθε κεlεύων
Πηνέλ'Εών e· f\pωcι Θόcιwtόt 't'E ΑηLτιupόν. 't'ε
Μηpιόνφι τε ιccιt Άν-ίl.λοχον, ' μήaτωpcις &υτfjς·
τοbς δ .y' mo.fpύvων lττ'Εcι Τt't'εpόεντaι τιpοαηύδcι·
« Α'!δώc;, Άpyε'ιο.ι κoOpot νέοι· _δμι.ιιν lyω:yε 9&
μσφνcιμένοιαι τιmοιθcι σcιωαέμενcιι νέcις iμά:ς·
εt δ' όμεLς τιολέμοι-ο · μεθήσετΕ λευycιλέοιο,
νΟν δή dδε't'cιι ~\1-~Ρ όπό Τ pώεσσι δcι.μfjνάu..
'Ώ πότιοι, ~ μέycι θcιΟμcι τόδ• δψθcιλ.f!ο'lσιν δpι\μcιι,
δεινόν, Β οtl . τιοτ• lfyωyε τελεuτήσεσθcιι εψcισκοv, ιοο
Τpε1cις έψ' ήμετέpcιc; tένcιι νέaις, ot 'Ιiό τιάρος πεp
ψυζcιιcινftς έλά:ψοϊσι11 έοLκεσcιν, cιt 't'ε ιcaιθ' fSλην
θώων τιοpδcιλιων τε λόκων τ' ~ιaι τιέλοντcιι
cιtlτως fιλάσιcουσcιι &νά:λιcιδες, ο-όδ' lττι Χ. ά:pμη ·
t.)ς Τpι?ιες το τιpLν yε μέν.ος κcιι χε'φοιc; Άχcιιων 105
μLμiιειν ο-όιc έ~έλεσκον ένcιντιον, ο-όδ' fιβcιιόΥ'
νΟν δέ lκc!ιςτιόλιος κolλnc; έτιt . νηυσι μάχοντcιι
ήyεμδνος ιccικότη't'ι μεθημοσU.νnσL τε λcιε1ν,
ot κε(νφ έp(σcιντες &μυνέμεν ο-όκ έθέλουσι
νηCιν &ιcuτιόpων, &λλc!ι ΙC't'εLνοντcιι ciν' cι-ότάς. 110
Άλλ.' ει δή ιccιι τιά:μπcιν έτή't'uμον cιtτιός έaτιν·
f\pως Άτpεiδης, ε-όpύ κρεl.ωv ιΆycιμέμνων,
οfSνεκ• &.πητLμησε τιοδώιcεcι Πηλεiωνaι,
ήμέcις y• otl τιωc; lστι μεθιέμεvaιι τιόλέμοι.ο·
il
Var. - 90 κραtεp~ς: κpοιtερwς codd: duo 92 Πηνiλεών : Πη•1έλεόν
Aήst. [Α], et cod. unus 11 94 [spatium nouern litt.] ν. [ ... pap. 22 11
τ.•εpόeνtα· τ.ρο~ηύδα : Πtεpozνt' αγορεuεν pap. 60 11 96 ιΧμιiς (sch. Α,
Eust., testes): άμιiς, uel έμιi; 11 ίΟΟ ο!:: μή Τ 11 !02 φuζ~κιν!j; (sch. Α,
Eust.) : -·ιοίς testes et cod. un~& 11 i03 τ.ορ~αλίων (pap. 60, Α, aliί [ Α],
Eι1st., teιtes): παpδιχλ{ων (Λ ι. marg., Ar. probab. [Λ], cf. ad J.> 20,
:1> 573, ~esι~s) 11 i04 χιiρμη •: ;ι.,ιΧΡμΊΙ (λ, E?s9, uel χ_οίpμην, uel χιίpμης
ιl 107 δε (χα\; pap. 60, Zen., Anst. [ΑΤ]: ·ο Ε7:ιtθεν (Α, Eust.), cf. Ε 791
11 ir.1 νηuσί μ~_ονtcχι : cιr.α]ν[ιu]θι μcι(χονtcχι pap. 85.
8 CHANT ΧΙΠ
gner le mal : c~e se prete au:x soins. h our
vous, ίl n 'est guere honorable d'abandonner votre
valeur' ardente, vous tous ici, les meilleurs de l'ar~
mee ) Je n'irai pas quereller un polιron, parce qu'il
s'esquive du combat. Mais a vous, en revanche, j'en
veux du fond de Ι'ΔJηe. Allons, laches ! dans un
ι 20 moment vous aurez, par votre abandon, encore
aggrave le mal. Mettez-vous donc au c~ur l'honneur
et la vergogne. Un cqnfliι terrible se leve a cette
heure. Pres de nos nefs, c'est Hector qui combat, le
rude Hector au puissant cri de guerre. Deja ίl a
enfonce la porte et sa longue barre. »
Pareil appcl du Maitre de la terre met aussitόt les
Achέens debout. Autour des deux Ajax voici bientόt
en place de solides bataillons. Ares rourrait venir, eι
Athene, meneuse de guerriers : ils ne trouveraient
rien ici a critiquer. Ce sont les plus braves - i'elite
- qui aιtendent desormais et les Troyens et le diνi,1
Hector. La lance fait un rempart a la lance, le bou-
ι 3o .clier au bouclier, cl1acun etayant l'autre ; l'ecu s'ap-
ι>uie sur l'ecu, le casque sur le casque, le guerrier
sur le guerrier . Lorsqu'ils se penchent, les casques a
criniere heurtent leurs <:imiers eclatants, tant ils sont
la serres les uns contre les autres. Les piques, en
lignes deployees, vibrent dans des mains intrepides.
Tous ne songent qu'a marclιer droit devant eux,
tοιιs ~e brUlent que de se baιtre.
Les Troycns chargent, en masse.
La dθfense Hector est a leur tete, qui fonce
acheenne.
en furieux. On dirait une pierre
ronde, qu'un fleuve gonfle par l'orage a jeιee a bas
du rocher qu'elle couronnaίt. Grossi d'une pluie de
deluge, il a brise l'obstacle du roc indocile ; ίl saute
1.\ΙΛΔΟΣ Ν 8
άλλ, &κεώμεθα θΙΧσσοv- &.κεσταt τοι Θέσθλ6\v­ 115
όμε'tς δ, ο-δκέτι καλά μεθtετε θοόριδος &λκf\ς
πάντες &ριστοι έ6ντες &.ν&. στρατ6ν- οδδ> Β.ν εyωyε
&.νδρt μαχεσσαtμην !Sς τις πολέμοιο μεθεtη
λυyρbς έών- όμϊν δέ νεμεσσωμαι περι κf\ρι·
~ πέπονες, τάχα δή τι καιcbν ποιήσετε με'Lζον 120
τftδε μεθημοσόνn· άλλ, έν Θέσθε ~καστός
αtδ6\ και νέμεσιν- δή yc!r.ρ μεyα νεtκος δpωρεv­
•Έκτωp δή παρά νηυσι βοήν &.yαθbς πολεμtζει
καρτεp6ς, lρρηξεν δέ πόλας ιcαι μαιcpbν 6χf\α. ))
'Ώς βα κελεuτι6ων rαιήοχ:ος ~ρσεν Άχαιοός 125
&.μψt δ, liρ, Αtαντcις δοιοuς Ίστcιντο ψάλαyyες
καρτεpαt, cl!C; ο!Ιτ, liν κεν ,Άpης Αν6σαιτο μετελθών
ο!Ιτέ κ, , Αθηναtη λcιοσσ6ος ot yάp &ριστοι
κpινθέντες Τ ρl3άς τε και ·Έιcτepα δ'Lον εμιμνον,
ψpάξαν:rες δ6ρυ δουpt, σάιcος σάκεϊ πpοθελόμνφ· 130
&.σπtς liρ> &.σπtδ> ερειδε, ιc6ρυς κδpυν, &νέρα δ> &νήρ•
ψαΟον δ, tππ6κομοι κ6ρυθες λαμπρο'Lσι ψάλοισι
νεu6ντων, ώς πυκνοι έψέστασαν &λλήλοισιν-
εyχεα δε ητόσσοντο θpασειάων &.πb χειpων
σει6μεν,: ot δ, tθύς ψpόνεον, μέμασαν δε μάχεσθαι. 135
Τpl3ες δε προ!Ιτυψαν &ολλέες, ~pχε δ, liρ, •Έκτωρ
&.ντικρu · μεμαώς, Αλοοtτροχος ~ς &.πb πέτρης-,
!Sν τε ιcοιτά στεφάνης ποταμbς χειμάρροος &sσn,
δήξας &.σπέτφ δμβpφ &.ναιδέος lχματα πέτρης
wψι τ> &.ναθρ9σις:ων πέτεται, κτuπέει δέ θ> όπ· αοτο{J 140
-Ολη. δ δ> &σψαλέως θέει εμπεδον' ifως ϊιcηται
Var. - Η5 τοι • (Eust.) : -.:ε ( in quibusdam commentariis [Λ]) 11 Η8
μεθε{η (Eust., testis): μεθε1ει (Α), uel μεθ!ει 11 ί25 χε).εuτιόων (Eust.):
χελεuθιόων quidam [Τ] 11 ί27 ollτ' Ιiν χεv : οίiτ' Ιiρ χεν. Brandreth 11 ί29
Tpwcίς τε χ"ί "Εχτοpcι : Τpωεσσιν χιiι Εχτορ~ pιιp. 60 11 ί35 σειόμεν '· ο(
13' lθuς : σειόμενοι (ο') !Οuς quίdaιn [Τ] 11 i38 ί.Jσn (Eust. 924, 5ο) ; &σει ·
(Eust. 661, 59; 925, 16, testes) 11 ί39 &.σπέτω•: &.σχίτω 11 t40 ~ψι τ'
(Α, testes): ίίψι δ' (Eust.) \1 t4ί Εωζ (Α, Eust. '915, 33): ';;φp' &ν (Eust.
914, 51) 1\ iως ίχητcιι: ε!, 8 χεν ίλθη testis.
9 CHANT ΧΙΙΙ
r4o par-dessus et s'envole, tandis que la foret bruit sur
son passage. La pierre, sans broncher, suit sa course
inflexible, jusqu'a ce qu'elle arrive au niveau de la
plaine : quel que soit son elan, elle cesse ίi.lors de
rouler. De meme, Hector clamait naguere, men!lι;ant,
qu'il n•aU:rait poίnt de peine a pousser jusqu'a la
mer, a travers les baraques et les nefs acheennes, en
y semant la mort ; ~ais, une fois qu'il est venu
donner contre ·des bataillon.s compacts, le voiliι qui
·s'arrete, fortement ~ccroche. Les fi\s des Acheens sont
la, 'qui lui tiennent tete, le h.arcelent avec leurs epees,
avec leurs lances a deux pointes, et arrivent a le re-
pousser. Ebrante, ϊl l'eoule. P'u:ne voix eclatante,
capable de porter dans les rangs des Troyens, il
clame:
ι!iο « Troyens, et Lyciens, et Dardaniens. experts au
corps a corps, tenez bon : les Acheens ne m'arrete-
ront pas longtemps. Ils ont beau se groupe'Γ pour
former un rempart : je crois qu'ils plieront bient6t
sous ma lance, s'il est vrai que celui qui m'a mίs en
branle, c'est bien le premier des ~ieux, l'epoύ.x reten-
tissant d'Here. »
Il ·ιiϊί et stimule la fougue et l'ardeur de ,ιous.
Deiphobe, fils de Priam, eu milieu d'eux, marche
plein de superbe. 11 tient devant lui son ecu bίen
rond et avance a pas Jegers, dissimulant sa marche
sous son ·bouclier. Merion le vise de sa jaνeline bril-
160 lante et atteint, sans faute, son bouc,lier rond en cuir
de taureau. Mais la longue .pique ne traverse ,pas ;
elle s'est, bien avant, rompue dans la douille. Dei-
phobe, d'ailleurs, tenaίt bien loin de lui son ecu en
cώr de taureau. : son Ame avait eu peur devant la
javeline ~u brave Merio; - Le beros •se replie sur le
groupe des siens. 11 eprouve 1ίn atl'reux depit et de sa
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν
9
ισ6πεδον, τότε δ' οδ -ι:ι ιcuλLνδεται έάσύμεν6ς πεp·
&>ς 'Έιcτωp εt~ς μέν &πειλει μέχpι θαλόισσης
βέα διελεύqεσθαι ιcλισιας ιcαι νηας Άχcιι/3ν
ιcτεινωψ &λλ' ι.Ιτε δή πuιcινft'ς ένέιcupσε ψιΧλαyξι ι45
στη βα μόιλ' έyχpιμψθεις: οι δ' &ντLοι utες "Αχcιι/3ν
νύσσοντες ·ξιψεσιν τε ιcαι l!yχεσιν &μφιyύοισιν
~σαν &πό ·σψεLωΥ' δ δέ χασσόιμενος πελεμLχθη •
fiuσεν δέ διαπpύσιον Τ pώεσσι yεyωνώς-
« TpBs:ς ιcαt Λύιcιοι και Δόιpδανοι &yχιμαχηται, ι5ο
ιrταpμ~νετ" οδ τοι δηpόν έμέ σχήοουσιν' Άχαιοι,
ιcαι μιΧλα πupyηδόν σψέας αδτο~ς &pτύναντες,
&λλ', 3tω, χόισσονται όττ· l!yχεος, ει έτε6ν με
~pσε θ'ε/3ν GSpιστος, έptyδοuττος ττ6σις 'Ήpης. χι
"Ως ειττων ιsτpuνε μένος ιcαιΘ ιιcόιστοu. 155
Δηιψοβος δ' έν τοϊσι μέyα ψpονέων έβεβήιcει
Πpιαμtδης, ττp6σθ'εν δ' l!χεν .&σττιδcι ττόιντοσ' έLσην,
ιcοΟψα ποσt ·Πpοβιβάς ιcοιt όττασττtδια ττpοποδtζων.
Μηριόνης δ' αδτοϊο τιτύσΚετο ,δουpι ψαεινft\,
ιcαι βιΧλεν, οδδ' &φόιμα~τε, κατ' ciσττιδα ττόιντοσ' έισην 160
ταυpεLην · της δ' οδ τι διήλcισεν, &λλά ττολ~ · πριν
έν ιcαυλφ έόιyη δολιχόν Μρυ· .ΔηLφοβος δέ
&σπιδα ταυpεLην σχέθ• &ττό lfo, δεϊσε δέ ~lf\
'--.....
l!yχος Μηpι6ναο δαtψpονος- αδτc!ιp δ .y• ~pως
ιψ !τόιpων εις l!θνος έχόιζετο, χώσcn:ο :δ' αιν/3ς 165
&μψ6τεpον, νtιcης τε ιcαt lyχεος 8 ξυνέciξε.
Bf\ .δ' tέναι τταpόι τε ιcλισl:ιχς · ιcαι νf\ας "Αχαιδ>ν
ο{σ6μενος δ6pu μαιcp6ν, δ οι ιcλισtηψι λέλει1t'(Ο.
Var. - 144 fιέα. 8ιελεύσεσθα.ι Ar. [Τ], cod. unns, testis : pεtri διελεύ­
σε-:Ιθα.ι Τ, uel pεία. ο' !λεύ-:Ιεσθα.ι (p~p." 9, Α,. alii [Τ], Eust.) · cf. Υ ~63
11 146 οί δ' •: το! 8' 11 148 · ό 8i χιισσάμενο, πελεμlχθη : δ 'aε χιίσσιιτο
r.όλλι:\ν όπlσσω 'Zen. · [Α] 11 153 όιω (Eust.) : ο!ω ιneliιu [BL Τ] 11 159
α.ύt"οίο: !ν τοίσι testes 11 tϊ13 crι.€6' : σχiτ' (Α) 11 't65 &ιfι : Ιίιfι 8' pap. 9
.P.ap. 60, cod. unus Ι! {66 ιίμ~Ϊότερον : lιμcpοτέpων cod. unus 11 εuνέa.ει
ς_Eus~.): εuνέηεε Zen. [Α], Ar. (Τ]; uel εuν]εηχε pap. ιο fl 168 8 (Eust.):
σι quidaιn [Τ], cf. μ 97.
10 CHANT ΧΙΙΙ
νictoire Ίnanquέe et de sa pique brisee. 1l s'en va le
long des baraques et des nefs. des Acheens : il part
chercher la longue javeline qu'il a laissέ~ dans les
baraques.
Cependant les autres combatιent ; une huee, in-
170 domptable, s'eleve. Teucros, fils de Telamon, le pre-
mier, tue un homme : c'est le belliqueux Imbrios,
fils de Mentor, riche en cavales. 11 residait a Ρέdέοn,
avant que νinssent les fils des Achέens, et il avait
pour temme une batarde de Priam, Medesicaste. Mais,
du jour οίι furent venues les nefs danaennes Α double
. courbure, de ce jour il eιait rentrέ a llion, οίι il se
distinguait parmi les Troyens, et vivait chez Priam,
qui l'honorait a l'έgal de ses fils. De sa longue lance,
le fils de 'Telamon le pique sous l'oreille, puis
ramene l'arme. L'homme alors tombe ; tel un frene
qui, au sommet d'un mόnt du plus loin visib]e,
180 entaille par le bronze, abat jusqu'au sol son tendre
feuillage, tel il tombe, et, autour de son corps, son-
nent ses armes de bronze scintillant. Teucros bond.it,
brιilant de le dέpouiller de ses armes. Mais, au πιο_.
ment οίι il s'elance, Hector sur lui lance sa pique
brillante. L'autre voit venir · ιe coup : il eviιe - de
bien peu ~ la javeline de bronze, et c'est Amphima-
que, fils de Cteatos 'et petit-fils d'Actor, que la lance·
atteint, marchant au combat, en pleine poitrine. Il
tombe avec fracas, et ses armes sonnent sur lni. Hec-
tor s'elance : il veut, du casque adaptέ Α ses tempes,
depouiller la tete du magnanime Amphimaque. Mais,
190 au moment ou il s'elance, ~jax se fend, sa pique
έclatante au poing. Elle n'atteint pas cependant la
chair : un· bronze redoutable la protege ιoute. Ajax
touche seulement le centre bombe de l'ecu et re-
pousse l'homme avec une irrέsistible vigueur. Hector
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 10
οι δ' &λλοι μάpναντο, βοή δ' &σβεστος 3pώpει.
ΤεΟκpος δέ πpε3τος Τελαμώνιος &νδpα κατέκτα, 170
'Ίμβpιον αt)(fητήν, πολυLππου Μέντοpος υt6v-
να1ε δέ Πήδαιον, πptν έλθεtν υtας Άχαιων,
κούp.ην δέ Πpιάμοιο ν6θην εχε, Μηδεσικάστην·
αΌτάp έπεL Δαναων νέες ηλυθον &μψιέλισσαι,
&ψ ές 'Ίλιον ~λθε, με.τέπpεπ~ δέ Τpώεσσι, 175
να'tε δέ πάp Πpιάμφ· δ δέ μιν τtεv tσα τέκεσσι.
Τ6ν ~· υtός Τελαμ'3νος όπ' οδατος έyχεt μακplj)
νύξ', έκ δ' εσπασεν εyχος δ δ' αr!τ' επεσεν μελtη lbς,
fj τ' ί:ιpεος κοpυψft ~καθεν πεpιψαινομένοιο
χαλκlj) ταμνομένη τέpενα χθονL ψύλλα πελάσσn· 180
ι>ς πέσεν, &μψt δέ οι βράχε τεύχεα ποικtλα χαλκtι>.
ΤεΟκpος δ' ώpμήθη μεμαώς &πό τεύχεα δΟσαι·
•Έκτωρ δ' δpμηθέντος &κ6ντισε δουpL ψαειν~·
&λλ' δ .μέν &ντα tδών ~λεύατο χάλκεον ~yχος
τυτθόv- δ δ' Άμψtμαχον, Κτεάτου υt' Άκτοptωνος, 185
νισ6μενον πόλεμον δέ κατά στ~θος βάλε δουpt·
δούπησεν δέ πεσών, &ράβησε δέ τεύχε' έπ' αι'Ιτlj).
•Έκτωρ δ' ώpμήθη κ6pυθα κpοτάψοις &.pαpυ'Lαν
κpατός &ψαpπάξα~εyαλήτοpος Άμψιμάr.οιο·
Α'ίας δ' δpμηθέvτος 3pέ_ξατο δουpL ψαεινψ 190
•Έκτοpος &λλ' off ππ χpοός εtσατο, πaς δ' &pα χαλκ~
σμεpδαλέφ κεκάλυψθ'· δ δ' &p' &σπtδος 3μψαλόν οr!τα,
&σε δέ μιν σθένετ μεyάλψ δ δ' έχάσσατ' 3πtσσω
Num. - t78 om. pap. 60.
Var. - t7i l\Ηντορος : κ€ντορος oportebat [Τ] 11 ί72 ~αϊε 8έ •: ος vιίε
Zen. [Α], ucl ος να.!ε codd. pauci, cf. Ζ 3411 i75 ές (Eust.): ε1ς* (pap. g,
Α) 11 ί77 τόν p' • : τόν 8' (pap. 9) 11 ί78 αuτ' ίiπεσεv: αίφ' lπεσεν u. 1.
[Α] 11 ί79 η τ': ευτ' pap. 60 11 χορυ:pΊϊ (Ar. [Α], Eust.): χορu:pΊϊς (αlii
(Α], pap. 9) 11 ί80 ,αμνομ€vη * (Eust.): τεμνομ€vη (pap. g) 11 πελιίσσrι•
(Eust.) : πελιίσσει 11 i83 "Εκτωο 8' όομηθέντος ιiχόvτισε : αιιχς 8' ορμη­
~εντος ερεεατο pap. 60, cf. ιg~ 11 iS7 ιiρά6ησε: &.ριίοησε quίdam [Τ] 11
ί90 όρέεaτο (pa,p. ιο): &.χόντισε (quidam [Τ]) 11 i9i χροός (Ar. sec.
Alexionem [Α], Herodianus [ATl, Eust.): χρόο;, ιιonιinatiuuι, Ar. sec.
T)·rannionem [AG], pap. 10; sed χρώς Zen. [ΑΤ].
 CHANT XW
11
alors recole derriere les deux morts, que les Acheens
aussitόt tirent Α eux. Puis Stichios et le dί'\tin Menes-
thee, chefs des Atheniens, emmenent Amphimaque
yers la ligne a:cheenne, (cep~ndant que les deux Ajsx,
bouillants de valeur ardente, se saisissent d'lmbήos.
Οπ dirait deux lions, ravisseurs d'une chevre qui,
presses par . les chiens aux crociι aceres, l'emportent Α
ιοο travers les halliers touffus, en la soulevant avec leurι
m!choires au-dessus du sol. Tout de m~me les deux
AjaΣ, casque ao front, le soulevent pour Je depouiJler
de ses armes. Le fils d'Oιlθe detache la tete du cou
delicat, dans sa . fureur de la mort d' Amphimaque,
puis l'envoie, comme uiιe boule, rouler a travers la
masse. Elle s'en va tomber dans la poussiere aux
pieds memes ~Ήector.
Poseidon en son cmur sent alors
Bzplojts l ιs. s. •
d'IdomιJnιJe. monter a co t:re, ιι voιr son petit:-
fils, qui vient ainsi de choir danιi
l'atroce carnage. 11 μart et s'en.. va, le long des bara..
ques et des nefs achθenr;ι.es, exciter Ίes · Danaens dJ;
ιιο preparer des soucis aux Troyeόs. 11 rencontre Idom&-
nee, l'illustre guerήer. Idomenee quitte un des siens,
qui, atteint au jarret par le bronze aigu, vient de
s'έloigner du combat. Cepen~t que les siens empor-
tent le blesse, ses ordres une fois donnes aux mede-
cins, il va vers sa baraque : il bn\le de repondre a
l'appel du comqat. Le puissant Ebranleur du sol lors
lui par1e en ces termes - il s'est donne la voix de
Thoas, le fils d' Andrέmon, qui regne suι· les Etoliens,
a la fois dans tout Pleuron . et . dans la haute Caly-
don 1 ' eι que son peuple honore a l'egal d'un dieu.
ι. Cf. tome 11, p. 72, n. ι.
ΙΛΙΑΔΟ~ Ν
vειcpl.\v
'
&μψοτέpωv, τούς δ" lξεLpυααοιν •ΑχοιιοL.
ΆμψLμοιχοv μέv !pοι ΣτιχLος δ't6ς τε Μενεαθε<ις,
195
&.pχοι Ά9ηvοιLων, ιc6μιαοιv μετc!ι λοιbv Άχοιι/.\v-
•Ίμβpιοv .οιιιτ• Αtοιvτε, μεμοι6τε θοόpιδος &λιcfiς,
&\ς τε δύ'· οιtyοι λέοντε ιcυv~v δπb κοιpχοιpοδ6ντων
4pπόιξοιvτε ψέpητοv &.vc!ι βωπήιοι πυκvόι,
δψοΟ δπέρ yοιLης μετc!ι yοιμψηλ~αιν lχοντε, 200
Clς βοι τbν δψοΟ Ιχοντε δόω Αtοιντε κοpυατc!ι
τεύχεοι συλήτηv· ιcεψοιλήv δ• ciποιλfjς &πb δειρfiς
ιc6ψεv Όιλιόιδης, ιcεχολωμέvος Άμψιμόιχοιο,
~κε δέ μιν αψοιιpηδbν Uιξόιμεvος δι• δμιλου·
'Έιcτοpι δέ ττpοπόιpοιθε ττοδί,;\ν πέαεν έv ιcοvLπαι. 205
Κοιι τ6τε δή πεpι κηpι Ποαειδόιωv lχολώθη
υtωνο'tο ττεα6ντος lv οιtνfΙ δηιοτfiτι,
βfj δ" tέvοιι ττοιpόt τε κλιαLοις ιcοιι νfiοις Άχοιι~ν
δτpυνέων Δοινοιούς, Τpώεααι δέ ιcή3κ• lτευχεν.
Ίδομενεύς δ• Ιpοι οι δουpι κλυτbς &ντεβ6ληαεν, 210
lpχ6μεvος ττοιp• ΙτοιLpου, a οι νέον lιc πολέμοιο
~λθε ιcοιτ• tyν<ιην βεβλημένος δf.,έι χοιλιc:ljl ·
τbν μέν ~τοι'ιpοι lνεικοιv, 6 δ• tητpο'ις lπιτειλοις
~ιεν lς ιcλιαLηv- lτι yc!ιp ττολέμοιο μενοLνοι
&vτιόtοιv- τbν δέ πpοαέψη ιcρεLων ΈνοαLχθων, 215
εtαόιμεvος ψθοryήν ΆνδpοιLμονος υtι Θ6οιντι,
8ς πόtαπ Πλευp/.\νι ιcοιι οιtπεινfi Κοιλυδl3νι
Αtτωλο'tαιν Ινοιααε, θεbς δ• clς τLετο δήμ<ι»
« ΊδομενεΟ, Κpητl3ν βουληψ6pε, ττοΟ τοι &πειλοιι
Num. -2t8 a τίiJ μιν έειαcίμινος τ.:ροαέ'Ι'η χρεlων 'Ενοαίχβων
ucl τ . μ . έ. iπεαι πτεpόενται τ.pοαηuδαι add . codd . nonnulli.
. ~ar. - t95 Στιχlος : Σχ;δlος quidam [TJ, cf. Ο 515, Ρ 306 11 t.96
ι.αιον : fβνος u. 1. (Λ] 11 t.98 αιιγαι (Eust.): αιιγε Zen. [GT, Eust} cod.
unuι ι . l. fl 200 Ιχοντε• (Eust.): lχοντες (pap. 9) 11 201 xopuaτ« : -ταιί
(testis) JI 203 Όιλιcίδης •: ~ρ' Ίλιcίδης Zen. [Α], uel ο 'lλιciδης codd.
nonnullι 11 207 έ.ν αιlνff δηιοτijτι : ένί χραιτερ!j δau.lν'!J pap. 9 1 cod. unus 11
214 ήιεν : ην rεν αlίί [Τ] 11 ές χλιαlην (pap: 9) ; έ~ χλιαίης 11 2t6 'Ι'θοτ­
γήν •: ;ιωνΤjν 11 2i9 πoii (testis) : τ.:οι pap. 60 ut uidetur.
12 CΗΛΝΤ ΧΠΙ
« ldomenee, bon conseiller de tes <:;retois, ou s'en
220 sont-elles allees, dis-moi, i9utes ce~ menaces que,
contre les Troyens, lanς.aient les fils .des Acheens ~ »
Idomenee, chef des Cretois, a son tour le regarde
et dit:
« Thoas, aucun homme aujourd'hui n'est en cause,
pour autant que je sache : tous, nous savons combat-
tre. Nul de nous n'est tenu par une terreur lache,
nul ne cede a la peur, quand il · se derobe au combat
cruel. Non; mais tel est sans doute le bon plaisir de
Zeus puissant, que. Jeβ Achθens perissent ignominieu-
sement ici, loίn d'Argos. Allons 1 Thoas, tu as tou-
jours etθ solide au combat, et tu sais aussi stimuler
les autres, partout ou tu · vois l'un d'entre. eux mollir.
Aujourd'hui donc reste toi-m~me, et sache encou-
230 rager chacun de tes guerriers. »
L'ebranleur du sol, Poseidon, repond :
ιι Idomenee, que jamais. il ne revienne de Troade,
qu'il y reste et y devienne une fete pour les chiens 1 ,
celui qui en ce jour admet de mollir au combat 1
Va, cherche tes armes, puis reviens ici. 11 nous
faut faire effort ensemble, et voir sί nous pouvons -
fussions-nous seuls tous deux - servir a quelque
chose. Quand il s'appuie sur d'.a.μtres, le courage des
plus poltrons meme apparait. Ef· nous sommes, nous,
de ceux qui sauraient a l'occasion lutter meme avec
des braves. "
Cela dit, le dieu s'en retourne au labeur guerrier.
2'0 Pour Idomenee, il gagne sa bonne baraque. La, ίl
vet son corps de ses belles armes ; il prend deux
javelines ; puis il part et νa, semblable a l'eclair que
saisit le bras du Cronide, pour le brandir du haut de
1. Cf. XVII, 255; XVIII, 179.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 12
οΊ:χονται, τάς Τpωσtν &.πεtλεον vtες Άχαιί.3ν; » 220
Τον δ' αστ· Ίδομενεύς, Κpητων &.yδς, &.ντιον ηδδα·
ο: •a Θδαν, οδ τις &.νήρ νQν αΊ:τιος, !Sσσον lyΦyε
yινώσιcω· πάντες yάρ lπιστάμεθα πτολεμιζειΥ"
οδτέ τινα δέος Ί:σχει &.ιcήριον οδτέ τις διcνφ
εΊ:ιcων &.νδύεται πόλεμον ιcαιcδV" &.λλά που ο6τΦ 22!i
μέλλει δή ψιλον εtναι όπερμενέι Κpον(ωνι,
νωνύμνους &.ττολέσθαι &.ττ' 'Άρyεος ένθάδ' Άχαιούς.
'Αλλά, Θδαν, ιcα\: y«ρ τό ττάρος μενεδήιος ~σθα,
6τρύνεις δέ ιcαι liλλov, !Sθι μεθιέvτα Ί:δηαι·
τω νQν μήτ' &.πδληγε ιcέλευέ τε ψωτt έιcάστφ. ))
230
Τον δ' fιμε(βετ' επειτα Ποσειδάων ένοσlχθωΙΙ"
« ΊδομενεΌ, μή ιcε'ινος &.νήρ ετι νοστήσειεν
έιc Τροtης, .&.λλ' αΜι ιcυνί3ν μέλπηθρα γένοιτο,
ΙSς τις Έπ' f\ματι τ~δε έιcών μεθιnσι μάχεσθαι.
Ά'λλ' &γε τεύχεα δεΌρο λαβών 'Cθι· ταΟτα δ' !μα χρή 23!i
ο-rτεύδειν, αΊ: ιc' !Sψελδς τι yενώμεθα ιcαt δ<ι' έδντε.
Συμψεpτή δ' &.ρέ:τή ττέλει &.νδρων και μάλα λυyρων·
νωι δέ και ιc· &.yαθοtσιν έπισταtμεσθα μάχεσθαι. ))
aΩς εtττών δ μέν αστις εβη 'θεός &μ πδνον &.νδpί3ΙΙ"
'Ιδομενεύς δ' !Sτε δή ιcλισtην ε1'τυκτον tιcανε 240
δύσετο τεύχεα ιcαλά ττερt χροt, γέντο δέ δοΟρε,
βf\ δ' 'tμεv &στεpοπft έvαλιyιcιος, f\ν τε Κρονiων
χειρt λαβών έτtvαξεν &.ττ' οιtyλήεντος 'Ολύμπου,
Num. - 230 om . pap. 60.
Var. - 222 Θό~ν : πi;;ον codc:ι unus 11 ·ιuν • (Eusι.): ·ι~ν γ' (Λr.
[ΑΤ)), uel ·ιiίν δ' Anst. [Τ]; mire 11 224 ο:ί:έ -: ι νa• (Eust.): οuδέ τινα
(u. 1. [ΛΤ)) 11 225 ίι·ιο~ετα ι (Ar. [Λ], Eust.) : ά~δόε ται quidam [Τ) · uel
ίνο~ε•αι codd. duo 11 227 νωνuμνους (pap . 9, p3p. ιο, pap. 60, Α) : ν'ων6-
μους *; utrumque Eust. 11 ένθάο' 'Αχαιού;* (u. l. lAl): υfα; 'Αχ.αιων
(Λ) 11 229 οθι (Α i. marg., Eust:): οτε (Λ) 11 οθι μεθιέν•α ϊδηαι: βη,
(_εθίφι πόνοιο Zen . [ΑΤ] Ιl}οηαι: ϊδοιο.pap. 60, Τ \\ 230 τέ* (Eust.):
οε (par,. 9, pap. ιο) 11 232 ε"':ι νοσ-.ήσειεν (Eust.): έκνοστήσειεν Ι! 234 3ς
:ις • : ο ς κεν (pap . ιο, Eust.) IΙ υ.εθ!φι μάzεσθαί: u.εθί'!Ισι r.ό·ιοιο Ar. [Τ]
sed cf. ad. 229 11 237 συ17cpεf'τη: δ' 'iιριτη ~testes); συ:~'!'Εf-:1; ;;ε βiη_ Zen~
[ΑΤ), Arιst. [Τ] ΙI 238 εr.ισταιμεσΟα (Λ ι. marg.): έr.ισ-:άυ.εσΟα • (Λ)
uel -μεθα; uel έ;;ειγι.>μεΟα 11 242 ~· : ?' codd. duo. ' '
ΙΙΙ. - 3
13 CHANT ΧΙΙΙ
l'Olympe eclatant, quand il veut reveler quelque signe
aux mortels ; les feux en sont eblouissants. Le bronze
luit d'un eclat tout semblable autour de la poitrine
d'ldomenee courant. Ει voici qu'il rencontre, encore
touι pres de la baraque, Merion, son noble ecuyer,
qui est venu 13. chercher une javeline de bronze. Lors
le puissant Idomenee lui dit :
« Merion, fils de Mole, rapide coureur, le plαs
250 cher de mes compagnons, qu'es-tu donc venu faire
ici, delaissant bataίtle et carnage ? Serais-tu blesse ?
La pointe d'un trait te tourmente-t-elle ? Ou viens-tu
donc iι moi en messager? Pas plus que toi, je n'ai
envie de rester la, dans ma baraque, mais de combat-
tre seulement. »
Merion l'avise le regarde et lui dit :
« Idomenee, bon conseiller des Cretois a cotte de
bronze, je viens voir s'il reste dans ta baraque une
pique a emporter. J'ai brise celle que j'avais, en tou-
chant le bouclier de l'insolent Deiphobe. »
Idomenee,· chef des Cretois, a son tour le regarde
et dit :
260 « Des piques, si tu en veux, tu en trouveras
vingt comme une, debout, dans ma baraque, et
appuyees au mur resplendissant qui fait face a l'en-
tree. Ce sont piques troyennes, que j'arrache a ceux
que je tue. Je me vois mal, au combat, poste loin
de l'ennemi. Aussi ai-je des lances, des boucliers
bombes, des casques, des cuirasses au joyeux eclat. ))
Merion l'avise a son tour le regard,e et dit :
« J'ai, moi aussi, dans ma baraque et ma nef
noire, nombre de depouilles troyennes ; mais elles
sont trop loin pour que j'aille les 'prendre. Moi aussi,
je pretends n'avoir jamaίs oublie le courage : je
270 suis toujours au premier rang, daιιs la bataille οίι
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν ι3
δειιcvύς σf\μα βροτοϊσιv· &pιζηλοι δέ οι αδyαt·
~ς το{) χαλιcbς nαμπε ττερι στήθεσσι θέοvτος. 245
Μηρι6vης δ' !ρα οι θεράπων έύς &ντεβ6λησεν
έyyύς ετι ιcλισtης μετά yάρ δ6ρυ χάλιcεον nει
οtσ6μεvος τbv δέ προσέψη σθέvος Ίδομενflος
« Μηρι6vη, Μ6λου υιέ, π6δας ταχύ, ψtλταθ' έταtρωv,
τtπτ' ~λθες π6λεμ6v τε λιπώv ιcαι δηιοτflτα; 250
'Ϊ'Jέ τι βέβληαι, βέλεος δέ_ σε τεtρει &ιcωιcή,
~έ τευ &yyελlης μετ' lμ' ~λυθες ; οΜέ τοι αο.τός
~σθαι έvι ιcλισtnσι λιλαtομαι, illά μάχεσθαι. 1>
Tbv δ' α~ Μηρι6vης πεπvυμέvος &vτ(ov ηδδα·
« Ίδομεvε{), Κρητ&v βουληψ6ρε χαλιcοχιτώνων, 255
ερχομαι, εt τtτοι εyχος έvι ιcλισtnσι λέλειπται,
οtσ6μεvος τ6 vυ yόι.ρ ιcατεάξαμεv, S πριν lχεσιcοv,
&σπtδα Δηιψ6βοιο βαλώv δπερηvορέοντος. "
Tbv δ' α~τ' Ίδομεvεύς, Κρητ&v &y6ς, &vτ(ov ηδδα·
« Δούρα.τα δ', αt ιc' έθέλnσθα, ιcαι έ!v ιcαι ε!ιcοσι δήεις 260
iστα6τ' έv ιcλισtn πρbς έvώπια παμψαv6ωvτα,
Τρώια, τά ιcταμέvωv &ποα(vυμαι· οδ yόι.ρ cΗω
&vδρ&v δυσμεvέωv έιcάς tστάμεvος πολεμtζειv-
τ& μοι δούρατά τ' εστι ιcαι &στιtδες δμψαλ6εσσαι,
ιcαι ιcδρυθες ιcαι θώρηιcες λαμπρόv yαv6ωvτες. » 265
Tbv δ' α~ Μηρι6vης πεπvυμένος &ντtοv ηδδα·
« Και τοι έμοι παρά τε ιcλισtn ιcαι vηι μελαtvn
πδλλ' Εvαρα Τρώων- &λλ' οδ σχεδδv έστιν έλέσθοιι·
οΜΕ: yάρ οοδ' έμέ ψημι λελασμέvοv lμμεvαι &λιcης,
illά _ι~ετά πρώτοισι μάχηv &vά ιcυδιάvειραν 270
'ισταμαι, δππ6τε vε1ιcος δρώρηται πολέμοιο·
Num. -255om. Α, Β, Τ 1 , pap. 9, ιο, 47, 60, additur inquibusdam [Τ].
Var. - 245 περ1: έν1 Zen., Arist. [ΑΤ), pap. ιο 11 στήθεσσι •:
στήΟεσιpι il
246 Οεριί::ων Ηις (Ar. sec. Ptolem. Ascal. [ Α]) : θεροιπωνείις
quidam (ΑΤ], ue\ δουρ1 χλ11τι\; Zen. [ΑΤ), Arist. [Α] 11 25t ήέ τι (Eust.)
~ lτι 11 254 π~πνυμένο;•: οο:ιρί χλυτός (pap. 60) 11 257 χοιτειίξοιμεν•:
χοιτεήξοιμεν Zen. (Α]; uel κοιτέοιξοι μεν (quidam [ABLT)) 11 260 8ούροιτοι
δ'• (Eusl.): δοuρατι:ί ·y', codd. ηοηη., uel δουροιτοι τ' pap. 9.
ι4 CHANT ΧΙΙΙ
l'homme acquiert la gloire, des que se Leve. la querelle
guerriere ...Quand je me bats, je peux sans doute έchap­
per aux regards d'un autre - de tout autre plutόt
que de toi - parmi les Achέens a la cotte de bronze ;
mais toi, tu me connais par toi-meme, je pense. »
Et Idomέnέe, le chef des Crέtois, a son tour le
regarde et dit:
« J e connais ta valeur : pourquoi parler ainsi ?
Imaginons qu'aujourd'hui, pres des nefs, οη nous ras-
semble, nous tous, les preux, pour aller a un aguet
- c'est la surtout que se fait voir le courage des
guerriers ; c'est la que se rέvelent et le lach~ et le
brave. Le lache, son teint prend toutes· les couleurs ;
280 son cc:eur au fond de lui ne le laisse pas demeurer
en place, ~obile ; il faut qu'il change de posture,
qu'il se tienne accroupi, un moment sur un pied, un
moment sur l'autre ; et son cc:eur p~ite a grands.
coups dans sa ·poitrine, quand il songe aux dέesses
du trέpas ; οη entend claquer ses dents. Le brave,
au contraire, on ne le voit pas changer de couleur,
ni se troubler bien fort, des qu'il a pris son poste
dans un aguet de guerre. 11 n'a plus qu'un voou :
~tre engagέ au plus vite dans la sinistre melέe. - ΕΡ.
bien ! en telle occurrence, il n'y aurait personne pour
critiquer ta fougue ni tes bras. Que tu sois, a la
b.esogne, touchέ de loin ou bien frappe de pres, c~
n'est pas sur ιοί qu'aucun trait ira tomber par der-
290 riere, sur la nuque ou dans le dos : c'est ta poitrine
ou ton ventre qu'il rencontrera plutόt, lorsqu'avide-
ment tu te precipites au rendez-vous des champions
hors des lignes. Mais allons ! ne demeurons pas plan-
tes la, comme des sots, a discourir : on pourrait
nous le reprocher violemment. Va donc dans la bara-
que te munir d'une forte lance. >>
11\.ΙΑΔΟΣ Ν ι4
Ιλλ6ν 'Πού τινοι μ&λλον Άχοιιί3ν χοιλκοχιτώνων
λήθω μαpνάμενος, σέ δέ tδμεν.ιιι αοτbν ίΗω. »
Τον δ' 11ι3τ' Ίδομενεός, Κpητων &.γ6ς, &ντtον ηGδοι·
« Οtδ' &pετήν οt6ς έσσι· τt σε χpή τοιΟτοι λtγεσθαι; 275
εt γόιp νΟν 'Παpά νηυσt λεγοιμεθοι ττc!ιντες &pίστοι
ές λ6χον, lνθοι μάλιστ• &.pετή διοιεtδετοιι &.νδpl3ν,
lνθ' IS τε δειλbς &.νήp δς τ• Ίχλιcιμος έξεψαάνθη·
τοΟ μέν γάp τε κακοΟ τρέ'Πετοιι χpώς &λλυδι~λn,
οοδέ ot _&.τpέμοις ησθαι έpητόετ' έν~~s) 280
&λλά. μετοκλάζει ιcοιι bτ' &μψοτέpούς 'Πόδας '(ζει,
έν δέ τέ οι ιcpαδ(η μεγάλα στέρνοισι 'Πατάσσει
ιc~ροις 3ιομένφ, 'Πάταγος δέ τε ytνετ• 3δόντωv-
το0 δ• &γαθοΟ οGτ' &p τpέ'Πετοιι χpώς οGτέ τι λtην
τοιpβεϊ, έ'Πειδάν 'Πpωτον έσtζητοιι λ6χον &νδpί3ν, 285
&p&τοιι δέ τάχιστοι μιγήμενοιι έν δοιt λυyρft·
οδδέ ιcεν lνθα τε6ν γε μένος ιcοιt χε'Lροις δvοι·tο.
Et τιεp γάp ιcε βλε'Lο τιονεύμεvος fιέ τυ'Πεtηc;,
οοκ &v έν οιοχέν' !Sηισθε 'Πέσοι βέλος οοδ' έ-Λ νώτφ·
&.λλά ιcεν η στέρνων η νηδύος &vτιάσειε 290
'Πp6σσω 1εμέvοιο μετά 'Προμάχων 3οιριστύν.
Άλλ' &γε, μηιcέτι ταΟτοι λεγώμεθοι vηττύτιοι tός
έσταότες, μή ηού τις όηερψιάλως νεμεσήσ'(Ι·
&λλίχ σύ γε ιcλισtην δέ ιcιών ηευ οβριμον lγχος. ))
'Ώς ψάτο, Μηριόνης δέ θοfρ &τάλαντος ~Αρηι 295
κοιρηοιλtμως ιcλισtηθεν &νεtλετο χάλκεον εγχος,
Bfj δέ μετ' Ίδομενfjα μέγα τττολέμοLο μεμηλώς.
Οtος δέ Βροτολοιγος ~ Αpης ττδλεμον δέ μέτεισι,
Num. - 28! om. Plut. Vita Hom., 11, 135 (279-285 laudans).
Var. - 276 γiχρ νuν (Eust., testis): γάρ ?ή codd . duo 11 278 ός -;'
(Eust., teslis) : w; τ' testis et cod. unus 11 279 άλλΏ (Eust., lestes):
:<λλως cod . unus 11 284 οv-;έ τι : ο1'οέ -;ι testis 11 287 γε • (Ar. [Α],
quidam [Τ), Eusl .) : τε, cf. ιο5 1\ 289 oux :ίν• (Ar. [Α.Τ), Eust., testes):
ο:Ι χε•ι (pap. 47, σ.ί κοινσ.ί [Α], quίdam [Τ)) 11 έν (Eust.): έr.' testes 11 293
;:ou• : πώ; (Eust.) -11 298 μ.έτειGt (οστω μετ?ι τ1jς μ;τiι r.ροθέσει"; [Α]):
;.:άτεισt fortassc olim alii.
15 CHANT ΧΙΙΙ
11 dit, et Merion, emule de l'ardent Ares, νite em-
porte de la baraque une jaνeline de bronze; puis il
s'en νa sur les pas d'ldomenee, ne songeant plus
qu'a Ja bataille. Οη νoit ·ainsi Ares, fleau des hommes,
marcher au combat, suivi d'Effroi, son fils intrepide
300 et fort, quί met en fuite le guerrier le plus rέsistant.
Tous deux partent, armes, de Thrace, pour se rendre
chez les Ephyres et les Phlέgyens magnanimes; et,
sans preter dλs lors l'oreille a aucun des deux partis,
ils donnent la gloire ίι l'un d'eux. Tout de meme,
Merion et ldornenee, bons chefs de guerriers, s'aνan­
cent au combat, casques du bronze flamboyant ; et
Merion, le premier, s'adresse a l'autre en ces termes :
« Fils de Deucalion, de quel cόte as-tu enνie de
t'enfoncer dans la melee ~ Α l'extreme droite du
camp~ au milieu ~ ou a gauche ~ Nulle part ailleurs,
3ιο je crois, les Acheens cheνelus ne sont aussi peu
maitres du combat. >>
ldomenee, chef des Cretois, a son tour le regarde
et dit :
« Les nefs du centre, d'autres sont la pour les
dέfendre : les deux Ajax, aνec Teucros, le meilleur a
l'arc de tous les Achέens - un braνe aussi au corps
a corps. En depit de sa fougue et si fort qu'il puisse
etre, a cet Hector, fils de Priam, ils sauront bien
donner tout son soύ.l de coιnbat. ·11 aura une tache
ardue, quelque fureur qu'il apporte a la lutte, s'il
νeut triompher de leur fougue et de leurs .bras r8dou-
tables, pour mettre le feu aux nefs - a moins que
320 le Cronide ne νienne en personne jeter, sur nos fines
nefs un tison ardent. Mais devant aucun homme on
ne νerra cέder le grand Ajax, le fils de Telamon,
devant aucun mortel qui mange la mouture de
Demeter et n'est pas invulnerable au bronze ou aux
ΙΛΙΛΔΟΣ Ν ι5
τt;i δέ Φόβος ψιλος υιός &μα κρατερός ιι:αt &.ταρβής
εcmετο, δς τ' έψδβησε ταλάψpοvά περ πολεμιστήv- 300
τώ μέv &ρ' έιι: Θρ~ιι:ης Έψύpους μέτα θωρήσσεσθοv,
~έ μετι!ι Φλεyύας μεyαλήτορας οδδ• &ρα τώ yε
lιι:λυον &μψοτέρωv, έτέροισι δέ ιι:Οδος έδωιι:αv·
το'Lοι Μηρι6.vης τε ιcαt Ίδομεvεύς, &yot &vδpl3v,
~ισαv ές π6λεμοv ιc:ειc:ορυθμέvοι α'lθοπι χαλιι:9. · 3ο5
Τόv ιc:αt Μηpι6vης πρότερος πρός μQθοv έειπε·
« Δευιc:αλLδη, πft ταρ μέμοvας ιc:αταΜvαι δμιλοv;
fι έπt δεξι6ψιv παvτός στρατοQ, ~ &.vc!ι μέσσους,
~ έπ' &ριστερδψιv; έπεt οιι ποθι έλπομαι ο6τω
δεύεσθcιι πολέμοιο ιcάpη ιc:ομ6ωvτας Άχαιούς. » 310
Τόv δ αi'Jτ' Ίδομεvεύς, Κρητωv &.yδς, &.vτ(ov ηδδα·
0
« Νηυσt μέv έv μέσσnσιv &.μύvειv εtσt ιcα.t &λλοι,
Αtαvτές τε δύω ΤεΟιc:ρδς θ', δς &ριστος Άχαιωv
τοξοσύvn, &yαθός δέ ιι:α.t έv σταδιn δσμtvn·
οΊ μιv &δηv έλ6ωσι ιc:αt έσσύμεvοv πολέμοιο, 3ι3
'Έκτορα. Πριαμtδηv, ιc:αt ει μάλα ιι:αρτερδς έστιν.
Αtπύ οι έσσε'Lται μάλα περ μεμαωτι μάχεσθαι
ιcεLvωv vιιc:ήσαvτι μέvος ιcαt χεϊρας &.άπτους
vηας ένιττρησαι, δτε μή α.ότδς yε Kρovtωv
έμβάλοι αΊ.θ6μεvοv δαλόv vήεσσι θοftσιv · 320
&.vδρt δέ ιc' οδιc: εtξειε μέyας Τελαμώνιος Αtcις,
δς θvητδς τ' εtη ιcαt έδοι Δημήτερος &.ιcτήv,
χαλιcψ τε pηιcτός μεyάλοισ( τε χερμαδtοισιν·
οδδ' &v Άχιλληι pηξήvορι χωρήσειεv
Num. - 3i6 om. Α, Β, Τ 1 , pap. 10, 36, 60 .
Var. - 300 τιχλcίφρονcί: τιχλιχi:;>ρονά pap. 47, Anecd. Mαtrit.11 30i «ρ'
έχ Θρ~χης 'Εφόρους μέτιχ : .Χ?' είς Έφύρου; r.όλψον μέτιχ \estis ίl 'Εφό­
ρους : εφυρου pap. 10 11 ΑωρήσσεσΟο•ι (Eust., testes): θωpήσσοντο testiι 11
309 ποθι• (Eust., testis): πωΟι (pap. ιο), uel πω cod. unus, uel ποτε
quidαm [Τ] 11 3i5 &δη·ι • (Α): &δοην, uel αί3ην 11 έλόωσι (Eust.): έάσοuσι
[ id eιt χορέσοuσι] nonnulla commenlαria [ Α], uel &cίσωσι αlii [Τ] 11 πολέμοιο
(Eust.): πολεμίζ'ειν Zen . [Α] 11 3i8 χείνω~• (Ar. fAT], Eust.): χεlνι:u
(pap. 10, pap. 60) 11 &cίπτοuς (αlii [Α], διάι του« [Τ]): &ιπτοuς Ar. (Α]',
ιed cf. Α 567 11 320 έμ6άλοι (Eust.): έμ6cίλ11 cod. unus.
16 CHANT ΧΙΙΙ
grosses pierres. Il ne plierait pas devant Achille
meme, l'enfonceur de lignes - au moins dans. le
corps a corps : a la course, il ne peut lutter. Allons
donc, nous deux, par ici, vers la gauche du camp,
et sachons au plus vite si nous donnerons la gloire
a un autre, ou si c'est un autre qui nous la donnera,
a nous. ))
ll dit ; Merion, emule de l'ardent Ares, prend la
tete et part. lls arrivent sur le front au point indique
par Idomenee.
330 Des que les Troyens aperQoivent Idomenee, dont la
vaillance est pareille a la flamme, Idomenee et son
ecuyer, avec leurs armes ouvragees, ils s'encouragent,
tous, au milieu de la presse et marchent col}tre luί.
Le choc a lieu pres des poupes des nefs. Comme les
vents sonores, soufllant en tempMe, quand la pous-
siere abonde sur les routes, la ramassent et en for-
ment une enorme nue poudreuse, de meme la bataille
ne fait plus qu'un bloc des guerriers. Tous brιilent
en leur creur de se massacrer avec le bronze aigu au
milieu de a presse. La bataille meurtriere se herisse
340 de longues piques, des piques tailleuses de chair qu'ils
portenL dans leurs mains. Les yeux sont eblouis des
lueurs que jette le bronze des casques etincelants, des
cuirasses fralchement fourbies, des boucliers eclatants,
tandis qu'ils s'avancent en masse. ll aurait un creur
intrepide, l'homme qui pourrait alors trouver plaisir,
et non chagrin, a· cόntempler telle besogrie.
Avec des desseins differents, les deux puissants fils
de Cronos preparent aux hέros de cruelles doί:ιleurs.
Zeus veut la victoire des Troyens et d'~ector, afin de
glorifier Achille aux pieds rapides ; non qu'il entende
pour cela perdre l'armee acheenne devant les remparts
350 d'llion; il souhaite seulement gloήfier ensemble Thetis
ΙΛΙΑΔΟΣ ~ 16
εν y' αότοσταδtn· ποσι δ' ofi πως εστιν έρlζειν. 325
Ν<3ιν δ' ~δ' έπ' &.ριστέρ' εχε στρατοΟ, ΙSφρα τάχιστα
εtδομεν ήέ τφ εσχος δρέξομεν, ηέ τις ήμιν. »
'Ώς ψάτο, Μηριόνης δέ θotf &.τάλαντος 'Άρηι
~ρχ' tμεν, ιsψρ' &.φικοντο κατά στρατόν, nμιν &.νώyει.
Ot δ' ώς Ίδομενfjα tδον ψλοyt εtκελον &.λκήν, 330
αότbν καl θεράποντα, σύν εντεσι δαιδαλέοισ~,
κεκλόμενοι καθ' δμιλον έπ' αοτφ πάντες Ε:βησαν.
τ<3ν δ' δμbν tστατο νε"ικος έπt πρυμν1]σι νέεσσιν.
Ώς δ' δθ' όπb λιyέων &.νέμων σπέρχωσιν iΧελλαι
ηματι τtj> δτε τε πλε(στη κόνις &.μψι κελεύθους, 335
oi τ' lίμυδις κονtης μεγάλην tστ&σιν δμtχλην,
~ς liρα των δμ6σ' ~λθε ~άχη, μέμασαν δ' έν Θ
&.λλήλους καθ' δμιλον έναιpέμεν δξέι χαλκtj>.
'Έψpιξεν δέ μάχη ψθισtμβροτος έyχεtnσι
μακρftς, &ς εtχον ταμεσtχροας .1:\σσε δ' liμερδεv 34<>
αόyι'] χαλκεtη κορύθων &.πb λαμπομενάωv
θωρήκωv τε ve:οσμήκτωv σακέων τε ψαειvων
έρχομέvωv liμυδις μάλα κεv θρασυκάρδιος ε!η
8ς τότε yηθήσειεv tδωv π6vov οόδ' &.κάχοιτο.
Τω δ' &μψtς ψροvέοντε δύω Κρόνου υtε κραταιω 345
&.vδρ&σιv ήρώεσσιv έτεύχετοv liλyεα λυyρά·
Ζεύς μέν pα Τρώεσσι και UΕκτορι βούλετο vtκην,
κυδαtvωv Άχιλfjcι πόδας ταχύν· οόδέ τι πάμπαv
Num. - 347 om. pap. 60.
Var. - 326 vώιv: νwι G eι cod. alter; sed νw•ν accusat. conιendit
esse Wilamowitz,etcf. ad Π 99 11327 τιι;: και pap. 10 11329ά.<p1χοντο•:
ά.<p(χοιτο (pap. 60) 1133! δαιοαλέοισι • (Eust.): λεuγ:χλέοισι cod. unus; uel
μαρμα1pοντ:χι; (u. l.)A]), cf. Π 2-z.9 11 333 δμ6ν (E11st.): δμόσ' quidaιn
[Τ], .cf. 337, 11337 ηλθε~ (Eust.): ήpχε 11338 έναιpέμεν•: &νσιιpέμεν (pap.
ιο) 11 340 αμεροεν (Eus •. , testes): -γεν scb. Β ad Ε 336, uel -σεν testis 11
343 κεν• (Eust., testis): τι;, uel κεν tιι; 11 θpασuχcίpοιο>: πολυχερ8ιο> pap.
~ο 11 344 γτ,Οήσειεν ίοώ•ι (pap. ,36 s. 1.): γηθησειε λ(σιων pap. 36, in
lιnea, c_f. τ 229, 230 11 346 έτευχετον u. 1. [Α] : τετεύχετον (Α, scb.
Α, test1s), uel τετεύϊ.ατον (pap. 10), uel τετεύχετο codd. pauci, uel
τετ~uχετσιι pap. 60 11 347 pα (Ar. [Α]): lipα (pap. 9, 10, 221, alii (AJ)
11 νιχηv : χίιοοι; sch. ΒΤ ad Α 5 11 348 ο~δέ τι: ού8' g γε (Arist. ΓΑ]).
 CHANT ΧΙΙΙ
et son fils valeureux. Poseidon .est yenu, lui, stimuler
les Argiens; ίl a, sans se faire voir emerge de la
blanche mer. L'idee lui fait horreur, qu'ils soient
vaincus des Troyens ;· il en veut violemment a Zeus.
lls ont tous deux meme origine et meme parentage ;
ιnais Zeus est son alne et en sait plus que lui. Posei-
don evite donc de secourir ouvertement les Acheens ;
il va seulement, sans etre reconnu, reveiller partout
l'ardeur dans l'armee, sous les traits d'un mortel.
Et les dieux sont ainsi la, a serrer sur les deux par- /
tis le nooud 1 de la lutte brutale et du combat qui ·
n'epargne personne, le nooud qu'on ne rompt ni
360 denoue, mais qui brise les genoux a des combaιιants
---~- \
par centaines !
Alors ldon1enee a beau etre un grison, tout en
lanι;ant ses ordres aux Danaens, il n'en charge pas
moins lui-meme les Troyens, et il fait parmi eux se
lever la deroute. Il tue Othryonee, qιii est venu de
Cabese 2 s'enfermer dans les murs de Troie. 11 est
arrive, depuis peu, au bruit que faisait la guerre. Il
venait demander une des filles de Priam, Cassandre,
la premiere pour la beaute. 11 n'apportait point de
presents, mais en revanche il promettait un grand
exploit : il chasserait les fils des Acheens de vive
force loin de Troie. Le vieux Priam alors lui avait
promis, garanti qu'il la lui donnerait. Il combattait
370 donc, s'assurant en telle promesse. Mais ldomenee le
vise deja de sa javeline brillante. Ει il touche Ie
1. Pour cette image, qui revient plusieurs fois dans l'Ilίade, cf.
XIV, 389; XVII, 401.
2. Ville inconnue, qu'on pla~aίt tantόt sur les bords de l'Helles-
pont, tantΔt en Thrace, tantόt en Lycie, tantόt en Cappadoce. Pour
faire dispara1tre du texte ce nom g~nant (Κα6ησόθεν), on avait ima-
gine une variante Έχcί6ης νόθον, qui faisait d'Othryonce un Mtard
d'Hecubel
ΙΛΙΑΔΟΣ :-.J
~θελε λαόν δλέσ8αι Άχαιικόν Ίλι6θι "Πρ6,
&λλά Θέτιν κύδαινε και υtέα καρτερ6θυμον· 350
Άργεtους δέ Ποσειδάων 3ρ6θυνε μετελθών,
Μθρη δ'Πεξαναδύς 'Πολιf\ς &λ6ς ftχθετο γάρ pα
Τρωσιν δαμναμένους, Διι δέ κρατερως ένεμέσσα.
•Η μάν &μψοτέροισιν δμόν γένος f]δ' tα 'Πάτρη,
άλλά Ζεύς 'Πρότερος γεγ6νει και 'ΠΑε(ονα· ffδη. 355
τω pα και &μψαδtην μέν &λεξέμεναι &λέεινε,
λάθρη δ' αlέν εγειpε κατά σ;τρατ6ν, &νδρt έοικώς.
τω δ' εριδος κρατερflς και δμοιtου 'Πτολέμοιο
'Πε1ραρ έ'Παλλάξαντες έπ' &μψοτέροισι τάνυσσαν,
&ρρηκτ6ν τ· &Αυτόν τ~, τδ' Τiολλωv~ ελυσεν. 360
~Ενθα μεσαιπ6λι6ς περ έών Δαν~~~λεύσας
Ίδομενεύς Τρώεσσι μετάλμενος έν φόβον ι,ρσε.
Πέψνε γάρ Όθρυονflα Καβησ6θεν ενδον έόντα,
δς pα νέον πολέμοιο μετά κλέος εtληλούθει,
nτεε δέ Πριάμοιο θυγατρων εtδος &ρtστην, 365
Κιχσσάνδρην, &νάεδνον, δπέσχετο δέ μέγα εργον,
έκ Τροtης &έκον'tας &:πωσέμεν υtας Άχαιωv-
τ~ δ' δ γέρων Πρtαμος δπ6 τ· εσχετο και κατένεuσε
δωσέμεναι· δ δέ μάρναθ' δποσχεσιπσι 'Πιθήσας.
Ίδομενεύς δ' αότο1ο τι'tύσκετο δουρι ψαεινlj), 370
Num. - 350 damn. Ar. [ΛΤ]: ί~;ι ο~κ άνσιγχαϊος· r.pοείρηταt γiιp
χuίJαίνων 'Λχιλ7jα πόοσι<; ταχύν LA] 11 367 a ψοι•wν ~νθα χαί
lνθα θοiι<; έπί v7jα~ 'Αχαιών add. quίdam [Τ].
Var. - 349 όλέσθαι* (Eust.): όλiσσαι (pap. 10, tesιis) 11 35ί όρόθυνε
(Eust.): ώτρυνε Zen., Aήst, [Α] 11 356 άμφαοίην (pap. 10): άμψαοί'!)
(pap. 60, Λ, Τ, Eust.) 11 358 'Ι"ώ (Ar. [Τ]): 'l"Ot (Α, Λrίst. [ΑΤ), testis), uel
οί (pap. 10, 47, αlίί [Α]) 11 ό:J.ο:ίου r.-;ολέμ~ιο uel πολ. codd. omnes:
όμοιίοο r.-.:. coniec. edd. nonnulli, cf. Ι 44011359 πείραρ* (Eust., testes):
πείρα•' 11 άμ,,fJ'l"E,'OlG! (Eust., ιestes): άλλήλοtσι Ar. οιγ_wς [ΛΤ] 11 360
cίppηχ•όν •' • (Eust., testis) : &ρρηχ•ον (pap. 10) 11 362 Τρώεσσι με•cίλ­
μενος (pap. 60): Τρώεσσιν έπα'λμενο;(pap. 10, 221, u. 1. [Α]) 11363
Κσι6ησόθεν ~νοον : Έχcί6ης νόηον uίόν Argolica [ Α Τ] 11 eν">ον έόν•α : Ξνοο­
νiοΗσι quidam [Τ] 11 364 μη?ι. (testes) : κατiι Arist. [ Λ Τ) 11 366 άνdεονον
(Eust., testis): άνέεδνον cod. unus Ιί 367 άτ.ωοr:iμεν (Eust., testis) : <i·ι­
Ar. [ΑΤ], et fort. cod. unus 11 369 r.ιθήσα;* (Eust., testis): πεποιθο)ς.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 18
18 CHANT ΧΙΙΙ
ιcοιt β&λεν 6ψι βιβc!ιντοι τυχώΨ οΜ• 1jpιcι;:σε θώpηξ
but, i1 atteint l'homme, qui fierement s'avance. Sa
χάλιcεος, Sν ψοpέεσιcε, μέση δ• έν yοιστέpι ττf]ξε·
cuirasse de bronze ne le protege pas de la javeline,
δούττησεν δέ ττεσώΨ δ δ• έττεύξοιτο ψώνησέv τε·
qui se fiche en plein ventre. 11 tombe avec 'rracas,
ο: ΌθpυοvεΟ, ττεpι δή σε Βpοτωv οιtvtζομ• &πάντων,
eι, triomphant 1 Idomenee s'ecrie :
ει έτεbν δή ττάντοι τελεuτήσεις ιsσ· δττέστης 375
« Ah ! Othryonee, je te felicite, comme je ne ferai
ΔοιpδοιvLδη Πpιάμψ _δ δ• δττέaχετο θuyοιτέροι flν.
aucun autre au monde, si tu penses. νraiment tenir
Kcxt ιcέ τοι ~μεις τcχΟτά y• δττοσχ6μενοι τελέσοιιμεv,
les promesses que tu as faites a Priam le Dardanide,
δοiμεν δ• Άτρεtδcχο θuycχτρων εtδος &.ρtστην,
qui, de son cόte, t'a promis sa fillc:: ! Mais nous
•Αρyεος έξcχycχy6ντες, δττuιέμεν, εt ιcε σύv &μμιv
saurions, nous aussi, tenir pareilles promesses, et va,
Ίλtου έιcπέρσπς ε1' vοιι6μενοv τττολtεθpοv. 38ο
nous te donneήons une fille de l'Atride, la premiere
Άλλ• mευ, !Sψρ• έττt vηυσt σuνώμεθcχ ττοvτοπ6ροισιν
pour la beante, nous te l'amenerions, comme epouse,
&.μψt yΩμφ, έττεt οδ τοι έεδνωτcχt ιccxιco( εtμεν. :ο
380 d' Argos, si tu t'alliais a nous pour detruire la bonne
•ας εtπώv ττοδbς lλιcε κοιτά ιcpcχτερήv δσμtvηv
νille d'llion. Allons 1 suis-moi : nous allons sur nos
flρως Ίδομενεύς- τ~ δ• •Ασιος ~λθεν &μύvτωρ
nefs marines nous entendre pour la noce : nous ne
πεζbς πρ6σθ• tτmωv· τώ δέ πνεtοντε ιccχτ• c\Sμωv 385
regardons ·pas, je t'assure, aux presents 1 • »
Cela dit, le heros ldomenee tire Othryonee par les cxtέv lχ• ~vLοχος θεράττωΨ δ δέ tετΘ
Ίδομεvf]cχ βcχλεΊΨ δ δέ μιv ψθ&.μεvος β&λε δοuρι
pieds a travers la melee brutale, quand Asios soudain
λcχιμbv δπ• &νθερεωνcχ, διά πρb δέ χcχλιcbν lλcχσσεν.
νίeηt a la rescousse, a pied, devant ses chevaux,
•Ηριπε δ• ώς !Sτε τις δpΟς ~ριττεv ~ άχερωις,
qui sonι la, lι haleter sur ses epaules, et que son
~έ ττtτυς βλωθρή, τήv τ• οδρεσι τέκτονες 4vδρες a9o
ecuyer, qui lui sert de coclιer, ne cesse de tenir. Son
lξέτcχμον πελέιcεσσι vεήκεσι vή ιον ε!νοιι ·
l coour ι aνidement souhaite atteindre ldomenee. M$is
&ς δ ττρ6σθ• tττπωv ιccxt δLψρου ιcείτο τcχνuσθεις,
celui-ci le previent et Ie frappe, de sa pique, a la
βεβpυχώς, ιc6vιος δεδρcχyμένος cχιμοιτοέσσης.
gorge, SOUS le ·IDCnton, en poussant le bronze a fond.
L'homme croule, comme . crou1e μη ch~ne, ou un ·ειc δέ ot ~vιοχος πλήyη ~ν~&ς πάροί; ε!χεv,
390 peuplier, ou un pin elance, que des charpentiers, de οδδ• !S y• lτ6λμησεv, δηtων δπb χεipcχς άλύξcχς, 3g5

leurs cognees frais affύtees: abattent dans la moniagne,

pour le transformer en quille de nef. 11 est Ia, tout Var. - 37t βιε~ντ~• (Ar. ~ΑΒ~Τ), Eust.) : βι6wντcι 11372 r.7jεε: τόψε
pareil, etendu sur le sol, devant · ses chevaux et son cod. unuι 11 373 επεuε:χτο φωνησeν τε : χερτομέων Ιiπο> η:!Ι3cι quidam [Τ)
11 37ι cιΜζομ•• (t~steι): cιlνίσσομαιι Zen. [Α], uel αιlνίεομαιι (u. l.{AT),
char, geignant et agrippant la poussiere sanglante. Ει, Ρ~Ρ· 76), uel 8εινι-,σομcι~ Comanus ap. Hesych. s .. u. αι1νίζψι~ι 11 376
comme son cocher, atterre, perdanι le sens, n'ose r.cι~τ~ (~.uιt.) :_ τ~1τ~ ~atιι, ~od. unuι ΙΙ 377 τι~uτιί : τι~uτιί quidam [Α] 11
τ.~ι"τι~ γ ~ ταιυτ:χ θ 11 379 ει : cιr pa-e. 10 ot cod. unus 11 380 'lλlo: ιι
meme pas, pour les soustraire aux ιnains des en- (Euιt.): lλιοv· pap. ιο, cf. Β 133 11 38{ σuνώμεθcz • (Eust tcatis)
nemis, faire virer ses chevau~ en arriere, le valeureux ~uv~ώμεθι~.11 383 χczτ<ι• \n. 1. [Α), Eust.): s(α (Α)· uel !!ι<ι ·~pcιτεpr.c
~αμ:ν~ς qu~dam [η :ι 38.( ηλθεν lιι-ι:ύντωp • (Α, pap. ι~, 6ο quidaιn [TJ);
η(λβ •Π«μ~ντ~p ,(Ar. [ΑΤ), Τ, Α 1. marg., u. l. [Eust.]) 11 389 lιzεoωt-
ι. Allusion sarcasιique au Cait rapportιl plus haut (v. 366). teateι): ι~χ_ελωι> u . 1. (Τ, Eust.J, code'x ·unus ί . marg. ·' •
19 CHANT Xlll
Antiloque l'agrafe de sa javeline en plein corps, droit
au but. Sa cuirasse de bronze ne le protege · pas de
la javeline, qui se fiche en plein ventre. L'homme
tombe,. ralant, du char ouvrage, cependant qu'Anti-
4,0 loque, fils du magnanime Nestor, pousse les chevaux,
des ra.rgs des Troyens, vers les Acheens aux bonnes
jambieres.
Deiphohe alors, tout affiige pour
Intervention Asios, s'approche d'Idomenee et
de
D6iphobe et d'En6e. lance sur lui sa pique brillante.
Mais ldomenee voit venir le coup :
il evite le trait de bronze. 11 se cache sous son bou-
clier bien rond, dont l'orbe fait de peaux de bαιuf et
de bronze eblouissant est etaye de deux baguettes. 11
se ramasse tout entier en dessous, et le trait de
bronze passe dans son yol au-dessus de lui, tandis que
410 l'ecu salue d'un bruit sec la lance qui l'a frόle. Ce .
n'est pas un vain trait cependant qu'a lache Deiphobe
de sa lourde main : il s'en va frapper Hypsenor, fils
d'Hippase, pasteur d'hommes, sous le diaphragme, au
foie, et, du coup, lui rompt les genoux. Et Deiphobe,
insolemment, alors triomphe~de voix :
« Α mon tour ! Asios n'est pas tombe sans etre
venge, et je pretends que, meme chez Hades, le rude
geόlier, chez qui il est parti, il se sentira joie au
( coou1 du compagnon que je lui ai donne. >>
'--rJ. dit, et la· douleur saisit les Acheens a ce cri de
triomphe. Le vaillant Antiloque, plus que tout autre,
en a le ~~ur emu) Mais, en depit de son chagrin,
il n'a garde de negliger le souci de son compagnon :
420 il court le proteger, le couvrir de son bouclier. Sous
lui se glissent ensuite deux braves compagnons,
Mecίstee, fils d'Eclιios, et le divin Alastoι·. Ils l'em-
JΛΙΑΔΟΣ Ν
19
&ψ ϊmτους στpέψαι, τον δ' Άντtλοχος μενεχάpμης
δουpt μέσον πεp6νησε τυχών- οόδ' i'jpκεσε θώpηξ
χάλκεος, 8ν ψοpέεσκε, μέση δ' έν yαστέpι πflξεv­
αοτάp !S y' άσθμα(vων εοεpyέος ΕΚΠεσε διψpου,
ϊππους δ' Άντιλοχος, μεyαθύμου Νέστορος υt6ς, 400
έξέλασε Τρώωγ μετ' έυκνήμιδας 'Αχαιούς.
Δηtιpοβος δέ-μάλα σχεδον i'jλυθεν Ίδομενflος,
Άσtου &χνύμεvος, καt &κ6vτισε δουρt ψαειvlj).
Άλλ' δ μέν &ντα lδών Τjλεύατο χάλιc:εον εyχος
'Ιδομενεύς κpύψθη ydιp δ11' &σπ(δι πάντοσ' έtσn 4ο5
τήv &p' ο yε pιvο'Lσι Βοων ιc:αt vώροπι χαλιc:~ ''
διvωτήv ιpορέεσκε, δύω καv6νεσσ' &ραρυ'Lαv-
τfi \Jπο π&ς έάλη, το δ' δπέρπτατο χάλκεοv ityχoς,
καpψαλέον δέ ot &σπtς έπιθpέξαντος &υσεv
εyχεος οόδ' &λιόν pα βαρεtης χειρός άψfjκεν, 410
&λλ' ltβαλ' ΊππασLδην <Υψήνορα, ποιμ~να λαωv,
1Jπαp όπο πραπtδωv, εtθαρ δ' όπο'Υσύv~τ' ltλυσε.
Δ Ψτο
'm β ος δ' εκπαy
" λ ον επεu
' 'ξ ατο, ~
μακρόν &ύσας
« Οο μάν αriτ' &τιτος κειτ' 'Άσιος, άλλά l ψημι
εις "Αιδ6ς περ lόντα πυλάpταο ιc:pατερο'Lο 415
yηθήσειν κατάQ έπε( pά ot ωπασα πομπόv. ))
nΩς εψατ', Άρyεtοισι δ' &χος ~νετ' εοξαμένοιο,
Άντιλ6χφ δέ μάλιστα δα(ψpοvι~ l!ρινεV'
άλλ' οόδ' άχνύμενός πεp έοΟ &μέλησεν έτα(pου,
άλλdι θέων πεptβη και ot σάκος άμψεκάλυψε.
Τον μέν Επειθ' όποδύvτε δύω Ε:ρLηpες έτα'Lροι,
Μηκιστεύς, Έχtοιο πάις, καt δtος 'Αλάστωρ,
vflας έπt yλαψυράς ψεpέτην Βαρέα στενάχοvτε.
" \',1 r. -:;- 39*9 ~ γ'.: (pap.,,60): ο (~.r. (ATJ), an recte ~ /1405 άσπίοι •••
εισ1Ί [uel ισ1Ί] : ~σr.ιοcι ... ειο-φ [uel ισην] (pap. 60) 11 406 8 γε : ;; γ' έν •
(pap. 60, Α, testιs) lj 408 τjj*: τjj ο' codd. nonn. · uel τηι ρ pap 10
pap. 60 11 4t0 ο~ο' ι:ίλιόν pcι ~cιρε/η, χειρό; άφτjκεν ': ενθcι ο επειτ ~ψιει~
μενον ο6ριμοv εrχος pap. 60, cf. 444 1/ 4f5 ίόvται • (Ar. [ Α]): lόvται
(Τ) 11 χρcιτερ~ίο (testes): χρυεροϊο 11 423 στενcίχοντε (Ar. [AJ, pap. 6ο
Eust.): σ'ενcιχ ο·ιτcι (Zen. [ ABL Τ]), cf. Θ 334 ; uel στενcίχ οντε>- '
 CHANT ΧΙΙΙ
portent aux nefs creuses, tous deu~ poussant de lourds
sanglots.
Mais ldomenee n'arr~te pas la son puissant elan.
Son envie est toujours d'eήvelopper quelque Troyen
des tenebres de la nuit ou de choir bru:i~mment lui-
m~me, en eloignant le desastre des Achέens. Or, voici
le fils d'Esyete, issu des dieux, le hέros Mcathoos ;
c'est le gendre d'Anchise, dont il a pris la fille ainee,
430 Hippodamie, pour femme. Son pere et sa digne mere
la cherissaient plus qu'une au.tre, de tι:>ut leur creur,
en leur palais; c'est qu'elle depassait le~ son
Age en beaute, adresse et raison, et c'est aussi pour-
quoi un guerrier d'elite I'avait epousee dans la large
Troie. Poseidon en ce jour le dompte sous Idomenee.
11 jette un sortilege sur ses yeux brillants : il entrave
ses membres eclatants : l'homme ne peut plus se
retourner et fuir - et pas davantage esquiver les
coups. 11 reste plante la, immobile, telle une colonne,
tel un arbre au haut feuillage. Le heros ldomenee le
frappe, de sa pique, en pleine poitrine ; il lui fend
4.\ο sa cotte de bronze, la cotιe qui, jusqu'a ce jour, avait
su de son corps ecarter le trepas, et qui re~d alors
un bruit sec, sous la pointe qui la dechire. 11 tombe
avec fracas ; la lance est restee plantee dans le creur,
et celui-ci, en palpitant, fait vibrer le talon de l'arme,
jusqu'au moment ou le puissant Ares en relache
l'ela::i. Alors Idomenee insolemment triomphe, a
grande voix :
« Eh ! Dβiphobe .! nous pensons avoίr fait ici bonne
mesure : trois tues pour un 1 ! Voila qui t'apprendra
a te vanter trop haut. Pauvre fou ! mais viens donc
ι. ldomenee a abattu trois guerriers troyens, Othryonee (363-
8~), Asios (383-93) et A\catboos (4~7-44), tandis que Deiphobe
n'a tue quΉypsenor (411-16).
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν
'Ιδομενεύς δ' οό λ~γε μένος μέγcχ, 'ι:ετο δ' cxtεL
~έ τι να Τ pώων έpεβεννft νυιcτL ιcαλύψcχι, 42 5
f'ι ~ότός δουπ~σcχι άμύνων λοιyόν Άχαιοtς.
'Ένθ' Αtσυήταο διοτpεψέος ψιλον υt6ν,
~pω' Άλιc:άθοον, ycχμβpός δ' ~ν Άγχισcχο,
ττρεσβυτάτην δ' &sπυιε θυycχτpων, ~Ιπποδάμειcχν,
τήν πεp~ κ~pι ψιλησε πατήρ κcχι πδτνια μήτηρ 430
έν μεyάpφ· π&σcχν yάp δμηλικtην ~κ~κcχστο
ιc:άλλει κcxt εpyοισιν tδέ~ τοδνεκcχ κcxt μιν
yημεν άνήp &spιστος έvL Τpοιrι εύpεtπ·
τόν τ6θ' \iπ' Ίδομεv~ι Ποσειδάων έδάμcχσσε
θέλξας !Ισσε ψcχειvά, πέδησε δέ ψcχιδιμα yυ"ία· 435
οιlτε yάp έξοπ(σω ψυyέειv δύvοιτ' οδτ' άλέοισθοιι,
άλλ' &Sς τε στήληv f'ι δέvδpεοv \iψιπέτηλοv
άτρέμας έστοι6τcχ στfi.θ~ς μέσοv ο1'τοισε δoupt
~ρως 'Ιδομενεύς, βηξεν δέ οι άμψt χιτωvοι
χάλκεοv, δς ο{ πp6σθεν άηό χpοός ~pκει δλεθροΨ 440
δή τ6τε γ' cxriov· &υσεν έpεικδμενος πεpt δoupt.
Δούπησεν δέ πεσών, δόρυ δ' Ε:ν κροιδtrι έπεπήγει,
~ βά οι άσπcχtρουσοι κοιt οόρtcχχοv πελέμιζεν
εyχεος lvθcx δ' επειτ' άψlει μένος δβριμος 'Άρης
'Ιδομενεύς δ' ειc:ποιγλοv έπεύξοιτο, μοικρόv άύσcχς 445
« Δηtψοβ', ~ lΧροι δή τι έtσιcομεv &ξιοv εtνοιι
τρεις έvός άvτι πεψάσθοιι; Ε:πεt σύ περ εσχεοιι ο6τω.
Num. - 433 ~b C ::ρίν 'Αντηνορίίlοις τραιιpέμεν :ιαιί Ποινθ.όου
ιιfαις, 1 Πριαιμιδοις ,θ', οί' Τρωσ! μετέπρεπον ίπποacίμοισιν
1 εως 'Ό
• ε •• ιιη ν ειΤ χ.εν, οψε
η "' ,, λλ ε οε
" :ιουρ
' ι ον αιν
" θο ς add. quidam [Τ,'
Eust. 940 1 60).
_Yar. - 424 'Ι?ομενε~ς • (Herodianus 11, 86, 29, Eust.): '113ομενείίς (Α,
quιdaιn ap. Herodιanum, testes) 1\ μένο;: οί οέ u.ένος ά:ντί τοίί u.ένους
sch. Τ, mire Ι\ μέγαι, ϊετο: οί δε μέγαι ϊετο μεycίλως έπεθuu.ει s~h. Τ 11
426 Άχ.αιι~~ς•: άχαιιwν 11 428 7\ρω: =.. 7}ρων qu!daιn attice [Τ) ίΙ 435 ιpαιεινιi
(.(\.): 'Ρ"εινω (Eust.); e:ι quo ιpαε,νω εδησε conιec. Barnes 11 443 πελέu.ι"εν
(Α, Arist., Λr. [Α]): πελέμιξεν• (pap. 60, alii [Α], testes) 11 444 lνΟαΊ)'
l::ειτ'• : t'νθα δέ οί 11 ά:~iει (Eust., testis): άιpίη testis, cod. unus 11446 τι
(~r. [Α), Zen. [Τ]): τί σ' (u. 1. [ATJ), uel τοι 11 447 οίίτω (Ar. [Α)):
αι~τω> (pap. 60, Zen. [Α], Eust., tesLιs).
ΗΙ. - 4

21 CHANT ΧΙΙΙ
toi-m~me m'affronter, et tu verras quel fils de Zeus en
·ma personne est arrive sur cette terre. Zeus a ete
&5ο d'abord le pere de Minos, protecteur de la Crete. Α
son tour, Minos a engendre un enfant sans reproche,
Deucalion. Deucalion enfin m'a donne le jour, pour
commander a un grand peuple, au milieu de la vaste
Crete. Et mes nefs maintenant m'ont porte jusqu'ici
pour ~tre ton malheur, a toi, a ton pere, a touβ les
Trόyens. »
11 dit ; et Deiphobe balance entre deux desseins.:
s'assurer un camarade parmi les Troyens magnanimes,
et pour cela d'abord battre en retraite, ou tenter sa
chance tout seul. Α y songer, le parti le meilleur lui
paratt d'aller trouver Enee. 11 le trouve immobile, a
460 l'arriere du gros. Enee en veut toujours au divin
Priam, qui, malgre sa bravoure entre tous les guer-
riers, ne lui rend pas hommage 1. Deiphobe de lui
s'approche et lui dit ces mots ailes :
(( Enee, bon consei1ler des Troyens, il te faut a
tout prix secourir aujourd'hui ton beau-frere, si tel
souci te point. Suis-moi, portons secours a Alcathoos,
qui, comme ton beau-frere, t'a jadis eleve, tout petit
dans le palais: Idomenee, l'illustre guerrier, l'a tue. »
Il dit et lui emeut le cωur dans la poitrine. Le
voila parti en ψi~te d'ldomenee, ne songeant plus
470 qu'au combat. (Mais la terreur ne prend pas pour cela
Idomenee comme un enfant choye. 11 les attend. Tel
un sanglier, sui' les monts, attend, s-Or de sa vail-
• lance, l'assaut tumultueux d'une troupe d'hommes,
dans un lieu solitaire, en heήssant soιi dα~; ses yeux
ont des lueurs de flamme, et il aiguise ses defenses,
ι. N()us voyons, par divers passages du chant ΧΧ (179-82; 307-
08), non seulement qu'Enee pouvait, par sa naissance, pretendre au
tr6ne de Troie, maia que, d'aprea certaines traditions, c'etait lώ et sa
JΛΙΑΔΟΣ Ν 2ι
Δcιιμόνι', άλλά ιccιι cιδτbς ένcιντtον tστcισ' έμεί:ο,
Ι!ψ;cι fδnς οtος Ζηνbς yόνος ένθάδ' tιcάνω,
Sς ττpί3τον Μ (νωcι τέκε Κpήτn έπ(ουpον · 450
Μlνως δ' οι~ τέιcεθ' υtbν &μόμονcι Δευκcιλtωνοι,
Δευιccιλ(ων δ' έμι!: τ(κτε πολέσσ' !νδpεσσιν · &νcικτcι
Κpήτn έν εδpεtn · νΟν δ' ένθάδε νfjες lvειιcαν
σοι τε ιcαιcbν και πατρt ιccιt &λλοισι Τ ρώεσσιν. !>
..Ως φάτο, Δηtψοβ.ος δέ διάνδιχα μερμήριξεν, 455
~τινά που Τpώων έταρ(σσαιτο μεyαθόμων
&ψ &vαχωpήσας, ~ πειpήσαιτο και οtος.
·Ωδε δέ οι φρονέοντι δοάσσατο ιcέpδιον εtναι,
βfjνcιι έπ' AlνεtcιV' τbν δ' 6στcιτον ε1'ρεν δμtλου
έστcιότ" cιlεt yάρ Πριάμφ έπεμήνιε δtφ, 460
ο6νεκ' &p' έσθλbν έ6ντcι μετ' &νδράσιν otl τι τlεσιcεν.
ΆyχοΟ δ' ιστάμενος lπεcι πτερόεντα προσηόδcι·
« Αtνεlcι, Τρώων βουληψόpε, νΟν σε μάλα χpή
ycιμβp~ &μυvέμενcιι, ε'ί πέp τι σε κ~δος tιcάvει.
Άλλ' επευ, Άλιcαθ6φ έπcιμόvομεν, δς σε πάρος yε 465
ycιμβpbς έών lθρεψε δ6μοις Ε:νι τυτθbν έ6vτα·
τbν δέ τοι 'Ιδομενεύς δουρt ιcλυτbς έξενάριξεν. »
.. Ως ψάτο, τ~ δ' &ρcι(Θένι στήθε17σιν i!ρινε,
β~ δι!: μετ' Ίδομεν~α μέycι πτολέμοιο μεμηλώς.
Άλλ' οδκ Ίδομενfjcι φόβος λάβε τηλόyετον c!Sς, 470
&λλ' εμεv', ώς δτε τις σος οtlρεσιν &λκι πεποιθώς,
δς.τε μένει κολοσυρτbν έπερχόμενον πολύν &νδpων
χώρφ έν οlοπ6λφ, ψρlσσει δέ τε νl3τον 6πεpθεν·
δψθcιλμω δ' !pcι οι πυpι λάμττετοV' αδτc!ιρ lιδόντcις
Num. - 463 a (uel 464 a) (=Ε 6σ1) αίχμητήν τ ' εμεναι χα!
βαρ σ αλ έο ν πολεμιστή ν add. codd. nonnulli (?) .
Var. - 1"48 έναντίον : έναντίος (pap. 60, Ειιsι.) IJ 449 Yfirις • (Zen.
[Τ], Ειιst., testis): Yo'!J (Ar. [A!J), uel ειοης pap. 60 Ι\ 450 έr.ίουρον. (Zen.
· Ar., Trypho, Pιolem. Asc., Dιdym. fA.], u. 1. [BLTJ, Eust., lcstιs): έπι1
ο~ρον olii [ABLT), tcstis 11 45t ο' cxu• (Eust., te~tis): cx~ (pap. 60) 1\
458 η• (Ar. [Α), Eust.) ': εr (alii [Α]) 11 465 έπιχμόνομεν* Uere omneι
[Α], pap. 60): έπαμυνέμεν (quidam LT]) 11 -γε*: περ.
22 CHANT XIlI
briΊlant de repousser les hommes et les chiens. Tel
Idomenee, l'illustre guerrier, attend, sans rompre d'un
pas, Enee venant a la rescousse. Εη meme temps il
lance un appel aux siens. 11 voit Ascalaphe, Apharee,
Deipyre, - Merion, Antiloque, ma~tres de bataille ;
480 il les stimule avec ces mots ailes :
(( Α moi ! les amis : je suis seul, au secours ! J'ai
terriblement peur, en face de l'attaque d'Enee aux
pieds rapides, qui marche sur moi et est fort entre
tous pour abattre les gens au combat. Il a la fleur
de la jeunesse, et c'est la la force supreme. Ah ! si
nous avions meme age - avec ce cωur-la - οη
verrait vite qui de lui ou de moi remporϊefait ici un
grand triomphe. »
Il dit, et tous alors, avec un meme~ au fond
de leur poiιrine, se placent pres de lui, l'ecu contre
Ι'epaule. Enee, de son cote, fait appel a ceux des
490 siens qu'il voit, Deiphobe, Paris, le divin Agenor,
coιηme lui cheΓs des Troyens. Et leur troupe le suit,·
comme les brebis suivent le belier, quand elles s'en
vont boire au retour du pacage - et le berger se
sent le cωur e~19ie. Ainsi Enee, en sa poitrine,
sent s~m~ toute rejouie a .voir les siens en troupe
lui emboiter le pas.
Des deux cotes du corps d'Alcathoos, ils s'elancent
au corps a corps, leurs longues piques au poing. Ει
le bronze terriblement resonne autour de leurs poi-
trines, cependant qu 'ils s'attaquent dans la melee.
500 Deux hommes vaillants entre tous, Enee, ldomenee,
emules d'Ares, bnΊlent de s'entailler mutnellement la
descendancc <ιui aYaicnL rόgnι) cn Troade ψres ]a chute de Troie (cf.
ΗJ·ιιιne u Αp/ιι·οιlίιe, Ι\)(j nt. suίν.). 11 seraiι donc possible quΊιne
a11t.rc lόgeBde, donι ιιοιιs anrions ici l'eclιo, eίιt deνeloppe !e tMnιe
de sa rίνa!ίtό aνcc l'riam.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν ?.2
θήγει, &λέξασθαι μεμαώς ιcόνας fιδέ ιcαι &νδρας
/jς μένεν Ίδομενεύς δοuρι ιcλυτός, οΟδ' δπεχώρει,
Αtνε(αv έπιόvτα βοηθ6οv- α~ε δ' έταtροuς,
Άσιcάλαψόv τ· έσορωv Άψαρfjά τε Δηtπυρόv τε
Μηριόvην τε ιcαι Άvτtλοχοv, μήστωρας &uτfjς
' ιι;ι :J :t ι .,,
τους ο γ εποτρυvωv επεα πτερόεvτά προσηόδα·
fιRo
_ « ΔεΟτε, ψtλοι, ιcαι μ' οtφ &μόvετε· δεlδια δ' αtνως
Atvε(αv έπι6vτα πόδας ταχόν, !Sς μοι bτεισιν,
8ς μάλα ιcαρτερός έστι μάχη lνι ψωτας ένα(ρειv-
ιcαl δ' εχει ~βης avθος, δ τε κράτος έστι μέγιστον"
εt γάρ δμηλιιclη γε yενοlμ_εθα τfιJδ' έπι@
αtψά ιcεν fιέ ψέροιτο μέγα κράτος, fιέ ψεροL~v. »
"Ω ς ε"'ψ α 0· ' ο ι δ' αρα
., ~ ~~
πάντες εν ~~c εχόvτες '\
πλησίοι Εστησαv, σάιcε' G'Ιμοισι ιcλtvαντες.
Αtνε(ας δ' έτέρωθεv έιcέιcλετο οtς έτάροισι,
Δηtψοβόν τε Πάριν τ' έσορων ιcαι Άγήνορα διοv,
οτ οι ίίμ' ήyεμόvες Τρώων εσαv- αότάρ bτειτα
λαοι mονθ', ώς εt τε μετά ιcτιλον εσπετο μfjλα
πιόμεν' έιc βοτάvης yάνυται δ' lΧρα τε @ποιμήv­
·;jς Atvε(~ έvι στήθεσσι yεyήθει,
ώς tδε λαωv lθvος έπισπόμενοv έοι αότf:'.
495
Οι δ' &μψ• •Αλιcαθόφ αότοσχεδbν ώρμήθησαν
μαιcρο1σι ξuστο'Lσι· περl στήθεσσι δέ χαλιcbς
·σμερδαλέον ιcοvάβιζε τιτυσιcομένων ιcαθ' δμιλοv
&λλήλωv- δόο δ' lΧνδρες &ρήιοι εξοχ~" &λλωv,
Αtνεtας τε ιcαι 'Ιδομεvεός, &τάλαvτοι ;:.Αρηι, 500
Num. - 480 om. pap. 10; cf. schol. Τ: έν τ.:ολλοί; ού φέρεται.
Var. - ~77, βοηθόον : βοfί θοόν ; uιrumque Eusι. 11481 άμόνε~ε (Eusι.
~42,, 3ι) : οιμ:>νοιτε Eust. 94~. 6~, testis !Ι 484 χαί ο': χοιί γ' testis 11
~στι (~usι., testes) : οινορι pap. 10 11 485 ο:~ηλοιίη (quidam sine ι [Τ]):
ομηλικι'!J (Α, pa~.,~o), uel όμηλαίην (pap. 60, Zen. [Al) 11 έr.1 (Ar. et
omn.es [Αη, Α): :~ι (p~p. 1~, pap. 60, E?st., tesιis) 11486 ~φά-;ος*(Εusι.,
testιs): χλεο> 11 ηε cpφο•μψ (Eust., ιestιs): ~- xz ψεροίμην (pap. 9, 11 ap.
10), uel η)'" Ψ· ρap. 60 11 491 οϊ οί: τοι οι pap. 9 11493 πιόμεν' '(Eusι.
testc~~: τ.:ιεμεν' cod ..unus, tcstis 11 4~.8 κονοίοιζε*: .χο•ι::ί6ησε (pap. 60) ιi
499 .,οχον (pap. 9, sιc omnes (ΑΤ]): εζοχοι (pap. 60, -alii [Τ], Eust.).
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ν
23 CHANT ΧΙΙΙ
tεντ' &λλήλων ταμέειν χp6α νηλέι χαλιc~.
chair d'un bronze implacable. Enee, le premier, tire
Αlνεtας δέ πpl3τος &.ιc6ντισ~ν Ίδομενfjος
sur ldomenέe. Mais l'autre voit venir le coup : il
&.λλ' δ μέν &ντα lδών fιλεύατο χάλιcεον lyχος,
evite Ia pique de bronze, et Ia javeline d'Enee va se
αlχμή δ' Αlνε(αο ιcpαδαινομένη ιcατά yαtης
perdre frέmissante, au sol : elle a jailli pour rien de
φχετ', έπε( ρ• &λιον στιβαpfjς &.πο χειpος !Spοuσεν. 5ο5
sa· robuste main ! ldomenee, lui, frappe CEnomaos en
Ίδομενεύς. δ' &ρα Οlν6μαον βάλε γαστέρα μέσσην,
plein ventre ; le bronze dέchire le plastron de la
pfjξε δέ θώpηιcος yύσι~ον, διά δ' lντεpα χαλιcος
cuirasse et va puiser dans les entrailles. L'homme
ηψuσ.. δ δ' έν ιcονtnσι πεσών nε yσιιαν &yοστ'ί>.
choit dans la poussiere, agrippant le sol de ses mains.
Ίδομενεύς δ' έιc μέν νέιcuος δολιχ6σιcιον lyχος
Idomenee arrache du cadavre la longue javeline. ll ne
έσπάσατΊ οδδ' &p' lτ' &λλα δuνήσατο τεύχεα ιcαλc!ι 510
510 peut faire davantage et dέtacher les armes des
GSμοιιν &.ψελέσθαι · έττεtyετο yάp βελέεσσιν"
epaules : les traits le pressent trop. Ses jambes a se
οό yάp lτ' lμπεδα yuισι ποδl3ν ~ν δρμηθέντι,
mouvoir n'ont .plus meme assurance, qu'il s'agisse de
οδτ' &p' έτταtξαι μεθ' !ον βέλος οδτ' &.λέασθαι ·
bondir Α la suite de son trait ou bien d'esquiver un
τl3 pα ιcα\ έν στσιδtn μέν &.μύνετο νηλεές ~μαp,
coup. Si, dans le corps a corps, il sait έc~rter le
τpέσσαι δ' οόιcέτι ptμψα π6δες ψέpον έιc πολέμοιο. 5-ι5
jour implacable, pour fuir, en revanche, ses p1eds ~e
ΤοΟ δέ βάδην &.πι6ντος &.ιc611τισε δοupι ψαει119
le portent plus assez vite lιors du combat ; et, tandιs
Δηtψοβος δή yάp οι lχεν ιc6τον έμμενές αtεt·
qu'il se retire pas a pas, Deiphobe sur lui lance sa
&.λλ' δ yε ιcαι τ6θ' &μσιpτεν, δ δ' Άσιcάλαψον βάλε δoupt,
pique eclatante : il lui garde une vieille et tenace
uιον Ένuαλlοιο· δι' lSμou δ' !Sβpιμον lyχος
rancune. Mais, cette fois encore, il le manque, et sa
lσχεν· δ δ' έν ιcονtnσι πεσών Ελε yα'ιαν &.yοστ~. 520
pique va frapper Ascalaphe, le fils d'Enyale ; la
Οδδ' &pα πώ τι πέττuστο βpιήπuος ιsβpιμος "Αpης
robuste lance traverse l'epaule. L'hornme choit dans
utoς ~οιο πεσ6ντος ένι ιcpατεpft δσμινη,
520 Ιa poussiere, agrippant le sol de ses mains. Mai_ s Ares
&.λλ' δ y' &p' &ιcpφ Όλύμπφ δπο χρuσέοισι vέψεσσιv
le Fort a la clameur bruyante ignore toujours que
~στο, Διος βοuλftσιν έελμένος, lνθά πεp &λλοι
son fils est tombέ dans la melee brutale. Au sommet
&.θάνατοι θεοι ~σαν έεpy6με11οι πολέμοιο. 525
de I'Olympe, sous des nuages d'or, il est assis, tenu
Οι δ' &.μψ' •Ασιcαλάψφ αότοσχεδόv 6iιpμήθησσι11·
par le vouloir de Zeus, aux lieux ou tous les lm-
Δηtψοβος μέν &.π' Άσιcαλάψοu πήληιcα ψαειvήν
mortels demeurent, comme lui, έcartes du combat.
Lors, des deux cόtes du corps d'Ascalaphe, ils Num. - 50{ om. pap. 60.
s'elancent au corps a corps. Deiphobe a Ascalaphe
Var. - 502 πpώtος• [uel -tον]: πpόαθεν Arist. [ΑΤ] !1 506 lοιαt€ροι:
ravit son casque έtincelant. Mais, Mέrion, emule de γοι.,tεpι pap. 60 11 5i0 r.ίρ' lt' &λλοι (testis) : &pοι t.iλλοι quidam ΑΤ], uel
I'ardent Ares, bondit et le frappe au bras de sa jave- 4p lτ' 4λλ~ quidam [Tl, errore probabili 11 6i2 ou γά.ρ • : ou 8' &p' 11 δpμτι­
Οiντι : bpμηθένtος coa. unuι, uel !ιρμηθijνοιι codd. duo 11 6i6 πό~ες
line ; et le bras laisse choir le casque a cimier long t' τιρον: cpfpov πόοες testiι 11 620 Ελε : ιχε pap. 10 Ιι 623 uπό (Euιt.) :
ιπ! cod. unuΛ; uel εvι pap. 9 11 626 ιiμcp' 'Αα>ιοιλdcpψ: οιμ Αλχοιθοω
pap. 9·
ι. Sens douteux: cl. tome Ι, p. 122, n. ι.
24 CHANT ΧΠΙ
530 qui sonne bruyamment en tombant sur Je sol. Merion
dφ nouveau fond sur lui, comme un vautour, et, du
haut du bras, retire sa robuste lance; puis il l:ιat en
retraite vers le groupe des siens. Polites, son frere,
prend Deiphobe a bras le corps et l'entraine hors de
la melέe sinistre, jusqu'a ses chevaux rapides, qui
sont demeures en arriere de la lutte et de la bataille,
ainsi que leur cocher et le char scintillant. Ils l'em-
portent a la ville, poussant de lourds sanglots, epuisέ ;
le sang coule de son bras fraichement blessέ.
540 Cependant les autres combattent ;
E:zploits
d'Antiloque. une h uέe, indomptable, s'έleve.
Εηέe alors s'elance et, de sa lance
aigue, il frappe a la gorge .Apharέe, fils de Caletor,
qui se trouve tourne vcrs lui. La tete de l'homme
s'incline; son bouclier, son casque retombent sur son
corps, et sur lui s'έpand la mort, destructrice de vies ·
humaines. Antiloque, en revanche, έpie Thoon, qui
vient de faire demi-tour; il bondit et le blesse ; il lui
tranche net la veine qui va courant le' long du dos et
remonte jusqu'au cou; il la tranche net, et l'homme
choit dans la poussiere, sur le dos, tendant les deux
550 bras vers les siens. Antiloque s'eJance et lui enleve ses
armes :des epaules, avec un regard prudent autour de
lui. Les Troyens alors, qui d'un c6te, qui de l'autre,
l'entouι·ent; ils frappent son large ecu aux mille re-
flets, sans que le bronze impitoyable arrive a entailler,
derriere l'ecu, la tendre chair d'Antiloque: Poseidon,
l'ebranleur du sol, protege le fils de Nestor, meme
au milieu d'un dέluge de traits. C'est qu'Antiloque
jainais n'est bien loin des ennemis : · il se meut au
milieu d'eux, et sa pique ne demeure pas immobile;
elle s'agite, elle tournoie sans treve. Son creur est
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 24
f\pποί~ε, Μηpιόvης δέ θο~ &.τόιλcιvτος "Άpηι
δουpt Bpcιχtovcι τύψεv Ε:πάλμεvος, lιι: δ" lXpα χειρός
cιόλί3πις τpυψάλεια χαμαt Βόμβησε πεσοΟσcι. 530
Μηριόνης δ' έξαΟτις mάλμεvος, cιtyυπιός C.ς,
εξέρυσε πρυμvοίο Βρcιχίοvος Μριμοv lyχος,
αψ δ' έτάρων εtς lθvος Ε:χάζετο· τόv δέ Πολίτης
αότοιccισίyvητος, περt μέσσ9 χε'lpε τιτήνας,
lξl'jyεv πολέμοιο δυσηχέος, !iψp" 'ίιι:εθ" 'ιππους
ώιι:έcις, ο'( οι δπισθε μάχης i']δέ πτολέμοιο
~στcισαiι ήvtοχ6-.ι τε ιι:cιί &ρμcιτα ποιιι:ιλ" lχοντες
ot τόv yε πpοτt lΧστυ ψέpοv Βαpέα στεvάχοντα
τειpόμεvοv· ιι:cιτά δ" αtμα vεουτόιτου lppεε χειpδς.
οι δ" &λλοι μάρvαvτο, Βοή δ" ίίσβεστος δpώpει. !04.,
~Εvθ" Αtvέcις Άψαρfjα Καλη.τορtδηv ·mοpούσας
λαιμόv τύψ" επι οτ τετραμμέvοv δξέι δουpι·
ειι:λ(νθη δ" έτέρωσε ιι:6ιρη, επι δ" &.σπις Ε:όιψθη
ιι:αt ιι:δpυς, &μψt δέ οι θ6ινcιτος χύτο θυμοpαtστής.
Άντ(λοχος δέ Θδωνα μεταστpεψθέvτα δοιι:εύσας 545
οδτασ' mαiξας, &.πό δέ φλέβα πiiσαν lιι:εpσεv'
η τ' &.νάι vωτα θέουσα διαμπερές αόχέν' ιιι:άνει·
τήv &.πό πiiσαv lιι:εpσεν· δ δ' δπτιος lν ιι:οvιnσι
ιι:6ιππεσεv, lΧμψω χε'lρε ψιλοις έτόιpοισι πετόισσcις.
Άvτ(λοχος δ' έπόρουσε, ιι:αι αtvυτο τε<ιχε' &.π" GSμωv 5:.u
παπταtvωV" Τ pί3ες δέ πεpιστcιδόν llioθεv llioς
οδταζοv σάιι:ος εόpύ πανα(ολοv, οόδέ δίιvαvτο
εtσω bτιypόιψαι τέpεvα χpόα vηλέι χαλιι:φ
Άvτιλόχου· πεpt yόιρ pcι Ποσειδόιων έvοσίχθωv
Νέ-στοpος υtόv lpυτο ιι:αι εν πολλο'lσι βέλεσσιν.
Var. - 533 ίi·~ ο' : iiφ cod. unuι 11 54t iνθ' Αίvέaς* (Ar. [AJ, Hero-
dianus [BLT]): ίvθ' Αίνεία; codd. nonnulli, nel λίνεί'J.1 ο' (nonnulli [Α]),
uel Αινε~α• pap. 60; Αiν.ί:χ; atticismum, uι dicίlι.ιr, conlendit esse
Wackernagel, Sprachl. Unt., 2, scd cf. Έρμέ1', Ε 390 11 543 ίχλίνθη:
εχλινεν pap. 1011546 &,.ό (Aήstot., llist. anim. 5ι3 b, Ειιst.): διa Zen.
[ATJ 11 55{ περιιηαSόν* (Eust.): ~αραστ:χSόν (Zen. (λ.ΤJ, Aήst. [λ.])
11 554 'Αντιλόχ.011 : Αντιλοχ.ωι pap. ~2:.ι.
:ι5 CHANT ΧΗΙ
toujours pr~t Α lancer un trait contre un adversaire,
a bondir au corps Α corps.
!iβο Et tandis qu'il tire Α travers la presse, il n'echappe
pas aux regards d'Adamas, Je fils d'Asios, qui, d'un
bond, s'approche et le frappe, de son bronze aigu, en
plein bouclier. Mais Poseidon aux crins d'azur rend
vain son coup de lance et lui refuse la vie de ce
heros. Une moitie de l'arme demeure fichee, comme
un pieu durci au feu, dans le bouclier d'Antiloque;
l'autre moitie git a terre, et l'homme se replie sur le
groupe des siens, pour se derober au trepas. Mais
Merion Je suit et, tandis qu'il s'eloigne, il le frappe
de sa javeline entre les bourses et le nombril, a
l'endroit ού Ares est le plus douloureux - de beau-
coup - pour les miserables mortels; c'est la m~me
670 qu'il plante sa pique. Ει l'homme, accompagnant la
pique qui le transperce, palpite, tel un bceuf que les
bouviers, dans la montagne, ont lie avec des courroies ·
et entrainent de vive force, en depit de sa resistance;
de mAme Adamas, sous le coup, un instant palpite;
mais ce n'est pas long; le heros Merion s'approche
et retire le trait de sa chair : l'ombre aussitόt couvre
ιιes yeux.
Helenos frappe a bout portant Deipyre, a la tempe,
de sa grande epee thrace, et lui fait sauter son cas-
que. Celui-ci vole en l'air et va tomber a terre, ού
un des Acheens en train de combattre le ramasse,
!Ί8ο roulant, ·entre · ses jambes. Pour lui, une nuit sombre
enveloppe ses yeux.
Le chagrin prend alors l'Atride
Bzplolιs
Menelas au puissant cri de guerre.
de ΙΙ•α•Ιss.
11 s'avance, menaQant le heros sire
Helenos et brandissant sa lance aiguιs, cependant
1Λ1ΑΔΟΣ Ν :ι5
Οό μέν yάp ττοτ• !νευ δηιων ~ν, &.λλc!ι ιcατ• αότούς
στpωψaτ·· οόδέ οι εyχος εχ &.τpέμ~&.λλc!ι μάλ. αtει
σει6μενον έλέλιιcτο· τιτύσιcετο δ~ nσιν
~ τευ &.ιcοντισσαι, ~έ σχεδbν δpμηθ~ναι.
Άλλ• οό ληe• Άδάμαντα τιτυσιc6μενος ιcαθ• ΙSμιλον, 560
Άσιάδην, δς οι ο~τα μέσον σάιcος 3ξέι χαλιc~
έyyύθεν δpμηθεtς &.μενήνωσεν δέ οι αtχμην
ιcυανοχαtτα Ποσειδάων, βιδτοιο μεyήpας.
ΚαL τb μέν αότο\3 μεtν• ~ς τε σιcωλος ττυpιιcαυστος,
έν σάιcει Άντιλδχοιο, τb δ• ~μισυ ιcεtτ• έ11L yαιtης 565
c!lψ δ. έτάpων εις lθνος έχάζετο ιcf\p· &.λεε(νων.
Μηpι6νης δ• &.11ι6ντα μετασπδμενος βάλε δουpL
αtδοtων τε μεσηyύ ιcαL 3μψcχλοσ, lνθα μάλιστα
ytνετ• 'Άρης &.λεyεινbς 3ιl;υpοtσι βpοτο'lσιν·
ενθά οι lγχος lπηξεν· δ δ• έσπδμενος ττεpL δουpL 570
ησπαιp• ώς δτε βο13ς, τ6ν τ• ο~pεσι βουιc6λοι !νδpες
tλλάσιν οόιc έθέλοντα Βtη δήσαντες c!yουσιν·
~ς δ τυ11εtς ησπαιρε μ(νυνθά ττερ, οδ τι μάλα δήν,
Sψpά οι έιc χροbς εyχος &.νεσπάσατ• έyyύθεν έλθών
~pως Μηριόνης τbν δέ σιc6τος !Ισσε ιcάλυψε. 575.
Δηl11υpον δ• 'Έλενος ξtψει σχεδbν ~λασε κ6pσην
Θpηικlφ μεyάλφ, &.11b δέ τpυψάλειαν &pοιξεν·
~ μέν &.11011λοιyχθεtσοι χαιμαιL ττέσε, κοιι τις Άχοιιων
μαpναιμένων μετά ποσσL ιcυλινδομένην έκδμισσε ·
τbν δέ ιcαιτ· 3ψθαλμί3ν έρεβεννη νύξ έκάλυψεν . 580-
Άτpεiδην δ• &χος εtλε, Βοην &.yαθόν Μενέλαον·
βf\ δ• έττα11ειλήσας 'Ελένφ ~pωι c!νακτι,
Num . - 566 a (cf. 649) .πcίν-rοσε πιχπτιχίνων, μή τις Χ,pόα
χ:ιλόν έπιχόp11 add. codd. nonnulli 11567 a(=543) add. codex.
Var. - 560 τιτuσχόμενος*: -νον 11 56! 8ς ο! codd. omncι: 8 οί corr.
Bentley 11 χιχλχίjJ*: 3oup1 (pap. 60, Α s. 1.), cf. 54i IJ 51!4 ώς τε•: ιί.iαπεp
11 σχώλος πup!Υ.ιχuστο; : cr.ιώλον π~ρ(χ:.ιuσ:ον teιtίι et codex unuι IJ 565
γαι!ης* (Euιt.): γιχl11 (pap. ιο) ΙI 570 ί)' έσπόμενος • (Εuιι, teιteι) :
8i σr.ό:J.ενο; cίι. sch. ad Κ :i46, uel ΙΗ σχόμεν ; (in αlίο [ΑΒΙ.Τ), teιteι) 11
δ72 ίλλιίσιν •: ϊμιχσιν 11 ι!!γοuσι·ι•: ι!!γωαιν (pap. ιο).

~6 CHANT Xlll
qu'Hέlέnos tire la poignέe de son arc. Ainsi tous
deux a la fois brάlent de lancer leur trait, l'un sa
pique aigue, l'autre la fleche qui jaillit de la corde.
Le fils de. ·Priam, de sa· fleche, atteint son adversaire
en pleine poitrine, juste au plastron de sa cui-
rasse, d'ou la fleche amere aussitόt rejaillit. Ainsi, de
la large pelle a vanner •, sur une aire immense, sau-
59u tent feves noires ou pois chiches, dociles au vent
sonore et a l'έlan donnέ par le vanneur; ai~!!i, de la
cuirasse du glorieux Mέnέlas; ·la fleche amere rejaillit
et se perd au loin. Α son tour, l'Atride Menelas au
puissant cri de guerre atteint la main d'Helέnos, la
main qui tient l'arc poli. La lance de bronze, beur-
tant en plein l'arc, ίraverse la main ; Helέnos se
replie sur le groupe des siens, poiιr se dέrober au
trέpas. Sa main pend, inerte, trainant la lance de
frene. Le. magnanime Agenor la lui retire de la main,
puis lui entoure celle-ci d'une tresse, en bonne laine
60~ de brebis, enlevέe a la fronde 2 que, pour le pastcur
d'hommes, porte son ecuyer.
Pisandre marche droit au glorieux .Menelas : un
destin cruel l'emporte vers la mort, qui tout acheve :
il doit, Menέlas, ~tre ta victime, dans l'atroce car-
nage Ι Ils marchent l'un sur l'autre et entrent en
cόntact. Le fils d'Atree manque son coup : sa lance
dέvie. Pisandre atteint, en revanche, l'ecu du glorieux
Mέnέlas ; mais il ne peut rέussir a pousser le ,bronze
a travers ": le large bouclier l'arrete; sa lance se rompt
dans la douille, alors que son ame est en ·oie et
1. Sur cette.pelle 1ι. vanner, Yoyez noιre ι\dίιίοn d'Heιiode, Lecι
Τrαναuχ et /es Jours (1914), p.· 131, ainsi que la note de Victor Bιlrard
lι. l'Odyuee, ΧΙ, η8 (fome 11, p. 88-90).
2. Ce chant de l'Jliαde est le seul eu la fronde soit menιionnee,
ici par ιοn nom, et au v. 716 par une peήphrase.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν
δξύ δόρυ ιcραδάωv- δ δέ τ6ξοu ττfjχuν &νελιc:ε.
τω δ' iiρ' δμαρτήδην δ μέν εyχει δξu6εντι
tετ' &ιcοντtσσαι, δ δ' &ττο νεupfjψιν διστf?. 585
Πριαμtδης μέν Ε:ττειτα ιc:ατά στfjθος βάλεν ι9
θώρηιc:ος yύαλον, &.ττο δ' mτατο ττιιc:ρος διστός.
Ώς δ' δτ' &ττο ττλατέος τττu6ψιν μεγάλην ιc:ατ' &:λωfιν
θρφσιcωσιν ιc:όαμοι μελαvδχpοες ~ έρέβινθοι,
ττνοι1t δττο λιyυρfi ιc:αl ,λιιcμητfjρος έρωfi, Jgo
&)ς &πο θώρηκος Μενελάου ιcυδαλ(μοιο
ττολλοv &ττοπλαyχθι;:Ι.ι::; έκάς ετττατο πικρός διστ6ς.
Άτρεiδης δ' &ρα χεlρα; 13οήν &yαθός Μενέλαος,
την βάλεν nρ· ίiχε τόξον έύξοοv- έν δ' &ρα τ6ξ9
&vτιιc:ρύ διά χειρός έλήλατο χάλιcεον εyχος 595
&ψ δ' έτάpων εtς εθνος έχάζετο κf\ρ' &λεε(νων'
χείρα τταρακρεμάσQ!ς το δ' έψέλκετο μειλινον εyχος·
και το μέν έκ χειρός ~ρυσεν μεγάθυμος Άyήνωp,
αδτψι δέ ξυνέδησεν έυ-στρ6ψ9 οtός &ώτ9,
σφενδ6νn. ην iί.ρα οι θεράπων ~χε ττοιμένι λαων. 600
Πε(σανδρος δ' tθύς Μενελάου ιcυδαλtμοιο
~ιε· ~ον δ' lXyε μοί.ρα κακή θανάτοιο τέλος δέ,
σοι, Μενέλαε, δαμ~ναι έν αtνft δηιοτ~τι.
οι δ' δτε δή σχεδόν η σαν έττ' &λλήλοισιv t6ντες,
'Ατρε·tδης μέν &ι.ιαρτε, τταραl δέ οι έτpάττετ' εyχος, 605
Πεισανδρος δέ σάιc:ος Μενελάου κυδαλίμοιο
ο~τασεν, οδδέ διά ττρb δυνήσατο χαλιcόν Ελάσσαι•
Ε:σχεθε yάρ σάιc:οc; εδpό, ιcατεκλάσθη δ' ένt ιc:αυλf?
Num. - 592 ante 589 collocaι G 11 596-597 om. pap. 60 (cf. eπ.ος ...
εγχος) 11 602-606
om. pap. 10 (cf. 601 et 006).
Var. - 584 δu.αρ:ήοην Λr. [ΑΤ], u. 1. lEust.] : όμιχρτήτην• (pap.
60), ucl ~μψ:r,:τ:ν (pap. ιο, Α, α/ίί [TJ), uel άμαρ:ήοψ u. 1. [Eust.] 1\
587 ά:-:rj• (Eust.): οιiι (pap. Go), cf .. Ε 99 11 589 Ορψ,,ιωσιν : -χουσιν
(tcsιis) Ι μ<λανόχροε; (.b:ust., testis): κ~ανόι_ρη<; testis 11 594 f, (Ar. [Α,
Eust.J): η (quidam [Λ], Eust.) 11 έ•ι ••. :ό;~ (Eusι.): εν. τr,ξο~ pap. 1011
:ό;ω•: zαλκt;ι 11597 με!λινον• (Eust.): χri.λχεQν 11599 έuστρόφψ (pap. 10,
sch.' 'f, Eust., tesιis): έυστρεφει Ar. [Α], Anecd. Malriι. 11 604 ίόντες :
ίό·ιτε codex unus 11 608 εσχεθε (pap . 60): εσχ ετο (pap. 10, u. l. [Α ), Eust. ).
·,
27 CHANT ΧΙΙΙ
610 deja croit a la victoire. L'Atride tire alors son epee a
clous d'argent et bondit sur Pisandre. Celui-ci, sous
son bouclier, a dejlι pris une belle liache de bronze,
qui coifl'e un manche en olivier, long et poli. Ils
sοπι tous deux l'un sur I'autre en meme temps. L'un
frappe le cimier du casque a crins de cheval, lι son
extremite, au-dessous de l'aigrette. Mais l'autre atteint
son assaillant au front, au-dessus de la racine du nez.
Les os de l'homme crient; ses yeux sanglants tom-
bent a ses pieds 1 , sur le sol, dans la poussiere; lui-
meme ploie et tombe. Alors son adversaire lui met le
pied sur la poitrine, puis le depouille de ses armes,
et, triomphant, dit :
620 (( Voila comωent vous quitterez les nefs des Danaens
aux prompts coursiers, Troyens insolents, qui n'etes
jamais las de l'affreuse huee, pas plus que de l'afl'ront,
de l'infamie, ou vous n'excellez pas moins - temoin
l'afl'ront que vous m'avez fait, lι moi, chiens n1echants,.
vous dont le creur n'a pas tremble devant le lourd
courroux deZeus Retentissant, Zeus protecteur des
hόtes, par qui sera un jour aneantie votre haute cite -
vous qui avez, pauvres sots 1 pris le large, en m'emrne-
nant ma legitirne epouse et des tresors sans nornbre,
alors que vous aviez reι;n accueil chez elle ! Ει, aujour-
d'hui encore, votre seule envie, c'est donc de jeter
sur nos nefs marines le feu destructcur, de massacrer
630 les heros acheens ? Ea bien 1 a11 point voulu on vous
arretera, quelle que soit votre ardeur guerriere. Zeus
Pere ! on dit que, pour la sagesse, tu es fort au-des-
sus de tous, hornmes ou dieux, et c'est par toi que
tout ici s'acheve. Quelle ctrange complaisance reser-
1. Cf. XVI, 740-43 . Des faίts analogues ont et6 observes par des
mcdeoins oontemporains. Cf. Otto Kδrner, Die arzιlichen Kenntnί11e
in lliaι und Odysιιe (Munich, 19:19), p. 80.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν
lyχος δ δ~nσι χάpη και έέλπετο VLICJIV.
Άτpεiδης δέ έpυσσάμεvος ξιψος &.pyυp6ηλov 610
&λτ' έπl Πεισάvδpφ· δ δ' όπ' &.σπιδος ε'Ο.ετο καλήv
&.ξιvηv ε1'χαλιcοv, έλαivφ &.μψι πελέκιcφ,
μακp/j) έυξέστφ· &μα δ' &.λλήλωv εψιιcοvτο.
'Ήτοι δ μέv ιcόpυθος ψάλοv ~λασεv tπποδασεLης
&ιφοv όπό λ6ψοv αοτ6v' δ δέ πpοσι6vτοι μέτωποv 615
βιvός-όπέp πυμάτης λάιcε δ' όστέα, τώ δέ οι !Sσσε
πάp ποσlv αtματόεvτα χαμαl πέσοv έv ιcοvιnσιv,
tδvώθη δι!: πεσών- δ δέ λάξ έv στήθεσι BαLvωv
τείιχεά τ' έξεvάpιξε και εοχόμεvος lπος ηδδα·
<< λεtψετέ θηv οllτω yε νέας Δοιvαωv ταχυπώλωv, 620
Τpί.>ες όττεpψtαλοι, δειvης &.κ6pητοι &.υτης,
lίλλης μι!:v λώβης τε ιcαl αtσχεος οοκ έπιδευεtς,
ηv έμΕ: λωβήσασθε, ιcακαl ιcίιvες, οΟδέ τ~
Ζηvός έpιβpεμέτεω χαλεπήv έδδεLσατε μflvιv
ξειvtου, δς τ~ ποτ' δμμι διαψθέpσει π6λιv οιtπήv-
ο'l μευ κουpιδLηv lΧλοχοv ;ιcαt κτήματα πολλά
μάψ ο'tχεσθ' &.vάyοvτες, έττεl ψιλέεσθε παρ' αδτft.
NOv α~τ' έv vηυσLv μεvεαLvετε. ποvτοττ6pοισι
πΟp όλοόν βαλέειv , κτεtvαι δ' fjpωας Άχαιοίις
&.λλά ποθι σχήσεσθε καt έσσίιμεvοι πεp "Αpηος. 630
ΖεΟ πάτεp, η τέ σέ ψασι ττεpl~μμεvαι 4λλωv,
&.vδρωv fιδέ θεωv· σέο δ' έκ τάδε ττάvτα ττέλοvται·
, Va-:. - ,6~9 χα/ έέλτ.ετο (;Eust.): μ.έγa. ο' ϊλτ.εtο Zen. [ATJ 11 6f.O
ειφος a.pιufOηλ?V : χε(ρε?σι μ:χα.φαν Zen. JΛ), cf. ~ 361 11 6f.2 έλ«Jνφ•
(Eust.) : ελcχινεψ 11 πελεχχ':' (Eust., lestιs) : πελε>ιχει 11 6f.3 έψίχοντο •
(Ar. [Α), ή >ιοινή [Τ), Eust.): ιίφίχοντο (pap . 60, u. l. ap. Eust.) uel ~ιpι­
~έσ.θην ;\-ri~t. [Α) , uel ξφιχ€σθην Arist. [Τ), uel &φ!χεσUον alii [Α] 11 6f.6
uπο•: uπcχι codd . nonn., uel ίιπ~ρ lesles 11 6i7 cχίμcχτόεντcχ•: cχίιια.τόεντε
(quί.daιn [,BLTJ, leslis); ulrumque Eust .. 11 πέσον• (Ar. (ATj, Eust.,
tesιι~): πεcεν pa~. 60, cod .. unus, u . Ι. [BL] ,11 6~3 λωC:ήσcχσθε• (Eust.):
λω6ησ~c0ε (pap . ϋο) 11 Υ.cχκcχι(Α, Eust.): >.cχκοι 11 625 διcχφθέρσει• (Eust.):
δ tcχ,φΟε ι~ει~ u~l -P,o~ 11 cχίπi.ν • (Eust.) : cxutήν 11 626 χτήμ~.τcχ πολ~ιJ. (Euιt.):
χτημcχθ cx!'" cχuηι u. 1. (Α], cf. Γ 458 11 627 οιχεσθ' cχνιiγοντε;:
οfχ εσΟο•ι &γοντες Zen. (Α] 11 τ.cχρ' (Eust.) : τ.εp Α ι. 1. lemma Α ·
διχwι; Ar. [Α] 11 cxuήj*: -tjj; 11628 cχίίτ': ο' ι.ιίίτ' codd. duo: '
~s CHANT ΧΙΙΙ
ves-tu donc alors aux hommes de demesure, a ces
Troyens dont les envies ne sont que des folies et que
j~mais. on ne voit las de la melθe de guerre qui
n'epargne personne. ll n'est rien dont on ne se lasse,
de sommeil, d'amour, de doux. chants, de danse
impeccable. De tout cela pourtant qui ne souhaite se
gaver beaucoup plus que de combats ~ Les Troyens,
eux, ne sont jamais las de batailles. »
640 ll dit, et, au mort arrachant ses armes sanglantes,
Menelas sans reproche les remet aux siens ; puis il
s'en va de nouveau prendre place parmi les cham-
pions hors des lignes.
Alors sur lui s'elance le fils du roi Pylθmene, Har-
palion. Il a, pour guerroyer, suivi son pere a Troie :
jamais plus il ne reviendra aux rives de sa patrie. Α
bout portant, de sa lance, il touche en plein le. bou-
clier de l'Atride; mais il n'arrive pas a pousser le
bronze a travers, et, faisant volte-face, il se replie su~
le groupe des siens, pour se derober au trepas, en
meme temps qu'il jette un regard inquiet de tous les
cόtes, dans la crainte qu'un autre n'aille, d'un trait
de bronze, atteindre sa chair. Mais, comme il se
650 retire, l\terion lui decoche une fleche de bronze et le
frappe a la fesse droite. Le trι\it s'ouvre un chemin
tout droit, par la vessie, sou.s- l'os, et l'homme
s'affaisse sur place, ~ans les bras des siens, expirant.
Il gίt, la, comme un ver, allonge sur le sol. Son
sang noir coule et va trempant la terre. Autour de
lui s'empressent les Paphlagoniens magnanimes; ils le
deposent sur son char, ils l'emportent vers la sainte
Ilion. Ils vont, aflliges, et son pere 1 avec eux, qui
ι. Ce pere d'Harpalion, Pylόmene, a cependant ete tue par Mene-
las, au ch. V, v. 576. Cerιains commenιaιeurs anciens en concluaient
qu'il y avait deu:ι: Pylβmene, comme ίl y a deu:ι: Aja:ι:, deu:ι: Eury-
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 28
οtον δή !ν.δpεσσι χαptζεαι όβpιο-rfiσι,
Τpωσtν, τ~ν μένος αtέν &.τάσθαλον, οδδέ δόνανται
ψuλδττιδος κοpέσασθαι δμοιtοu τττολέμ~ιο. 635
.Πάντων" μέν κ6ρος έστt, και δττνοu και ψιλ6τητος
μολ~f\ς τε yλ;ικερfjς και &.μύίιονος δpχηθμο'Lο,
τ~v ττέρ τις και μaλλοv έέλδεται έΕ, lρov εtvαι
~ πολέμου· Τρ~ες δέ μάχης &.κ6pητοι lασιv. »
..Ως είττων τά μέv lvτε• &.ττb χpοbς αtματ6εvτα 640
σuλήσας έτάροισι δtδοu Μενέλαος &.μόμων,
αδτbς δ' α~τ· έΕ,αΟτις tών ττpομάχοισιν έμtχθη.
"Ενθά οι υtbς έττaλτο Πuλαιμένεο.ς βασιλfjος,
"Αρπαλtων, !S pα ττατpL ψιλφ lττετο τττολεμtΕ,ων
ές Τ pοtην, οδδ' αστις &.ψικετο ττατρtδα yα'Lαv- 645
!Sς pα τ6τ' Άτρεiδαο μέσον σάκος ο{Ιτασε δου.ρL
έyyόθεν, οδδέ διά ττρb δuνήσατο χαλκbν έλάσσαι,
&ψ δ' lτάpων εις lθνος έχάζετο κfjρ' &.λεεtνων,
ττάvτοσε τταττταtνων, μή τις χpδα χαλκ~ έτταόρη.
Μηριόνης δ' &.ττι6ντος τει χαλκήρε' διστδν, 650
και ρ· lβαλε yλοuτον κατά δεξι6v- αοτάp διστbς
&.ντικρύ κατά κόστιν όττ' δστέον έξεττέρησεν.
·~vος δέ κατ' αΜι ψl.λων έν χερσLν έταtρων
(θυμbν &.ττοττνεtων, &ς τε σκώληξ έττt yαtη
κε'Lτο ταθεtς έκ δ' αtμα μέλαν pέε, δεuε δέ yα'Lαν. 655
Τbν μέν Παψλαy6νες μεyαλήτορε:ς &.μψεττένοντο,
ές δtψpον δ' &νέσαντες &yον ττροτt 'Ίλιον tρήν
Num. - 637 damn. quidam : περισσόν αuτόν ε1να! φασί τινες· 1Jττων
γap ή έπιθuμία τ1jς μολπ1jς [BLT] 11 657 damn. quidam: οu8ένα των άπο­
θανόντmν οίίτω; έεοίγει · 8ιό άθετοuσί τινες (άθετοuσί τινες Eust. : άθ<το::ίσι
Τ, άθετείται BL) τόν στ(χον (ό στiχος BL) [BLT, Eusι. 952, 61].
Va~. - 633 δ6ριστfισι • (Eust.): -στ1jρσι, uel -σ'tοίσι 11 635 πtολέμοιο
(pap. οο): πολ€μοιο; δμοιίοο πτολέμοιο corr. edd. nonn. cf. 1 440, etc. 11
642 ο' αuτ'•: 8' αu 11643 Πuλαψένεος (Eust., testis): Κuλαιu.ενεος Zen.
[Eust.], cf. Ε 576 11 644 πτολεμi;ων : r.τολεμ!ζων • (Α), 'uel πτr,λε­
μίζειν 1\ 649 χ αλκιi) • (Eust., tesιis) : καλόν ; uel zσ.λκός cod. unus 11
6~2 κατlι (Α ί. marg.) : 8ιlι Α solus 11 657 άνέc;αντες (Eust.) : άναθέντες
Apoll. Rhod. έν τ~ Πρός Ζηνό8οτον [Α], quίdam [Tj, melius [BL],
cod. unus s. Ι.
111. - !'\
:19 CHANT ΧΙΙΙ ΙΛΙΑΔΟΣ Ν

verse des larmes : rien ne lui pourra payer son fils &:χvύμεvοι· μετc!ι δέ σψι ττοιτήp ιctε δάιcρυοι λεtβωv,

mort. ττοιvή δ' οδ τις ποιιδb~tvετο τεθvηί3τος.

660 Paris, a le voir tue, a le cαιur· en conrroux. Har- ΤοΟ δέ Πάρις μάλοι~&:ποκτοιμέvοιο χολώθη· 660
palion etait son hόte entre 'iant de Paphlagoniens. Ε,εtvος yάρ ot lηv ττολέσιv μe;τc!ι Ποιψλοιy6vεσaι·
lrrite de sa perle, ί\ lance son trait de bι·onze. Il est το{) !S yε χω6μεvος προiει χοιλιcήρε• διστ6v.
un certain Euchenor, fils du deνin Polyidos, riche et •Hv δέ τις Εοχήvωp, Πολυtδου μάvτιος υt6ς,
brave, habitant de Corinthe, qui saνait, en s'embar- &:φvει6ς τ· &:yαθ6ς τε, Κοριvθ6θι οtκtοι voιtωv,
quant, quel triste trepas l'attendait. Le braνe et vienx ΙSς p' ε~ εtδώς κηp' δλοήv έττt vηbς lβοιιvε· 663
Polyidos le lui aνait maintes fois declare : οιι i\ mour- ττολλάκι yάρ οι lειπε yέpωv &:yαθός Πολύιδος
rait dans sa demeure d'une maladie douloureuse, ou vούσφ όττ' &:pyοιλέn ψθtσθοιι οtς έv μεyάροισιv,
il succomberait sous les coups des Troyens, au milieu ~ μετ' Άχοιιί3v vηυσtv όττb Τpώεσσι δοιμ~vοιι·
des nefs acheennes. Il cherchait donc a echapper τ'3 p' &μοι τ' &:pyοιλέηv θωήv &:λέειvεv Άχοιιιλv
ensemble a la dure amende acheenne 1 et a l'odieuse 110Οσ6v τε στυyερήv, tiιοι μή ττάθοι &λyεοι~
maladie ; il νoulait epargner \a souffrance a son ~ur. Tbv Βάλ' όττb yvοιθμο'Lο ιcοιt οδοιτος- l!iιcoι δέ~
Ει c'est lui que Paris touche, sous la machoire et ~χετ' &:πb μελέωv, στυγερός δ' &ροι μιv σκότος εtλεv.
l'orei\le. La ~s'enfuit aussitόt de ses membres, et 'Ώς οι μέv μάpvοιvτο δέμοις πυρός οιtθομέvοιο·
l'ombre horrible le saisit. 'Έκτωρ δ' οδκ έπέττυστο Διt ψtλος, οΟδέ τι nδη
ΙSττt βά !>ι 11η'3v έττ' &:pιστεpc!ι δηι6ω11το
C'est ainsi qu'ils combattent, tout λαοt όττ' Άρyεtωv- τάχοι δ' &v κοιt κΟδος Άχοιι'3ν
La rι!sistance des pareils
au feu flamboyant. Mais fπλετο· το'Lος yc!ιp yοιιήοχος Έvvοσtyοιιος
Ajaz.
Hector cher a Zeus est mal informe: ~τpυv' 'Αpγεtους, πρbς δέ σθέvει οιδτbς &μυvεv ·
il ne sait pas qu'a la gauche des nefs les Argiens lui &:λλ' lχεv nτα πpί3τοι πύλοις κοιt τε'Lχος έσ&λτο,
massacrent ses hommes. Bientόt meme ce sera le pηξάμεvος Δοι':'οι'3v πυκιvc!ις στtχοις &:σττιστάωv, 680
triomphe des Acheens; tant le dieu maitre de la lvθ' εσαv Α'Cοιvτ6ς τε vέες κοιι Πρωτεσιλάου
terre et ebranleur du sol stimule les Argiens et prete θ'tv' έψ' &.λbς πολιης εlρυμέvοιι· αδτάp Uπεpθε
a lenr defense l'appui de sa force ! Hector continue a τειχος έδέδμητο χθοιμαλώτατοv, έ:vθα μάλιστα
pousser a l'endroit ou ί\ s'est d'emblee jete sur la
Num. - 658-659 damn. Arist. eι Ar. [ΑΤ) : Ιίτι πλιχνηθεί; τις έχ
680 porte et le mur, en y enfonι;ant les Ίignes compactes τοu 8ς όιχ πιχτρί cpίλφ eπετο (644) ετιχξεν ιχύ·cοός, ϊνιχ χιχί ό πιχτήp
• ~ • ~~ι ' ~· , ι ~ ι Τ
des guerriers danaens. La sont les nefs d'Ajax et de r
.• ει ua Ι~~νοιεν οι σ-:tχοι
τον uιον ουυpητcχι -.
t ,
οuτο ι , νοητεοv ομωνu~ι.ιαν εινcχ.t
[Α). Cf. Var. et Zen . lecιιonem ad 643.
Protesilas, halees sur le bord de la blanche mer. Le
mur devant elles a ete construit tres bas, et c'est la Var. - 658 με τχ δ έ "'Ρ' (tesιis): μετiι δ' oii σcpι ιιonnulli haud ab1urde
mulant [Α], codex unus s. !., cf. Νιιm . 11 659 έγίνετο: ε8εξιχτο pap. 60,
cf. Ι 633 // 663 1Ιολυ/8οu • (Eust.): Πολυεiδου (testis) /1 666 Πολόιοος*:
bate, etc ... D'autres, plus hardis, corrigeaient le tc:ιte pour lui faire Πολuειοος 11 668 νη~σί \• (Ειιst . ): χερσιν pap . 10 11 670 πcίθοι* : τ.cίΟ11
dire: « Mais son pere n'est pa1 ayec eu:ι. " (Eust.) /1 672 σ•υγερός • (Eusι.): στυγεpόν // 68ί ΑΥιχντός τε* (Eusι.',
1, 11 n'y a pas dans J' Jliade d'autre allusion 1ι. UΠΙ.' νerίtabJe amende; lestes): ΑΥιχντιίς γε, uel Α l'ιχντος.
3ο CHANT ΧΙΙΙ
qu'hommes et chevaux sont ·Ie plus mordants Α la
lutte.
LA, Beotiens, loniens aux tuniφιe~ trainantes,
Locriens, Phthiens, illustres Epeens ont grand peine
a contenir - et parviennent encore bien moins ίι
repousser - le divin Hector, semblable a la flamme,
lance a l'assaut des nefs. ΙΙ y a la une elite athe-
690 :'lienne, et, d'abord, a sa tete, le fils de Peteόs,
Menesthee ; puis, derriere lui, Phidas et Stichios, et
le noble Bias. Α la ιete des Epeens sont Meges, fils
de Phylee, Amphion, Drakios ; a la tete des Phthiens,
Medon et le valeureux Podarces. L'un, Medon, est
batard du divin Oϊlee et frere d' Ajax. 11 reside a
Phylaque, loin de sa patrie, parce qu'il y a tue un
homme, un frere de sa maratre, Eriόpis, la femme
d'Oilee. L'autre: est fils d'lphicle; le fils de Phylaque.
lls combattent en armes a la tete des magnanimes
Phthiens, pour la defense des nefs, anx ·cόtes des
Beotiens. Pour Aja::ι., le rapide fils d'Oϊlee, jamais il
ne s'eloigne, si peu que ce soit, d' Ajax, fils de Tela-
mon. On dirait deux breufs, a la robe couleur de νin,
qui, dans .la jachere, tirent d'un meme creur la char-
rue en bois d'assemblage. Α la racine de leurs cornes
perle une sueur abondante. Sauf le joug poli, rien ne
les separe, quand ils foncent sur la ligne du. sillon
et qu'ainsi la charrue atteint le bout du champ.
Les Ajax sont la, de meme, ranges strictement. ,de
front. Mais le fils de Telamon a· derriere lui ses
710 hommes, ses hommes nombreux et braves, qui lui
prennent son bouclier, qnand fatigue et sueur gagnent
ses genoux, tandis que les Locriens ne suivent pas le
mai~ il est question au ch. ΧΧΙΙΙ, ν. 297, d'une sorte de contribution
demandee Ιι. un ήche Sicyonien pour le dispenser de prendre part en
perιonne Ιι. l'expedition.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 3ο
ζαχpηε'ίς ytνοντο μάχη αδτοι τε ιcαι '!ττττοι.
'Ένθα δέ Βοιωτοι ιcαι Ίάονες V.ιcεχιτωνες, 685
λοιcροι ιcαt Φθ'lοι ιcαι ψαιδιμδεντεq Έττειοι,
σποuδft έΤιαtσσοvτα νεl3v lχον, οδδέ δύvοιvτο
&'~σαι &ττb σψεtωv ψλοyt ε'ιιcελοv 'Έιcτορα δ'lον,
οι μέv Άθηvαtωv ττρολελεyμ~vοι· έv δ' &ροι τοϊσιν
~ρχ' uίbς Πετεl3ο Μενεσθεύς, οι δ' !μ' mοντο 690
Φεtδας τε Στιχtος τε Βtας τ' έύς- αδτάρ Έττειl3ν
Φuλεiδης τε Μέ:yης Άμψtων τε Δραιctος τε,
ττρb Φθtων δέ Μέδων τε μενετττολεμδς τε Ποδάριcης.
'Ήτοι δ μέv νόθος utbς Όιλf\ος θεtοιο
lσιcε Μέδων, Αtαντος &δελψεδς- αδτάρ lναιεν 695
έν Φuλάιcη, yαtης &ττb ττατρtδος, !νδρα ιcαταιcτάς,
yνωτbν μητρuιf\ς Έριώττιδος, ην lχ' Όιλεύς-
αδτάρ δ Ίψtιcλοιο ττάις τοΟ Φuλίχιctδαο.
οι μέν ττρb Φθtων μεyαθύμων θωρηχθέντες
ναΟψιν &μυv6μενοι μετά Βοιωτl3ν έμάχοντο· 700
Αtοις δ' οδιcέτι ττάμτταν, Όιλf\ος ~αχύς utδς,
tστατ' &ττ' Α'ιαντος Τελαμωνtοu οΜ' ήβαιδν,
&λλ' c\Sς τ' έν νει~ β6ε o'fvoτtε ττηιcτbν· !pοτpον
tσοΘlχοντε τιταtνετον· &μψt δ' &ρα σψι
ττρuμνοϊσιν ιcεράεσσι πολύς &ναιcηιctει tδρώς- 705
τώ μέν τε ζuybν οtον έύξοον &μψtς έέρyει
ιεμένω ιcατά &'ιλιcα· τέμει δέ τε τέλσον &ρούρης-
~ς τώ τταρβεβα&\τε μάλ' lστασαν &λλήλοιιν.
'Αλλ' -~τοι Τελαμωνιclιδ'1 ττολλοt τε ιcαι έσθλοt
λαοι mονθ' lταροι, 4'( οι σάιcος έξεδέχο;ιτο, . 710
δττττδτε μιν ιcάματ6ς τε ιcαι tδρώς yούναθ' '!ιcοιτο.
Var. - 684 μάχ."!Ι: μιίχης pap. 9 11 692 Μiτης • (ιic [AJ): 1\!έγης ;r'
(pap. 60 1 fortasse Zen., cf. sch. Α), cf. Κ 175, Τ 239 11 702 ιατσιτ :
χιίζετ' Zen. [ATJ 11 705 &νσιχηχlει (sch. Α, οmnιι& [Τ], Α ~. l.): Cινεχηχlει
(Α), uel &νεχήχιεν (pap. 60), uel ο' &νεχήχιεν (testis), cf. Η 262 11 706
ζ11γόν ο!ον έύεοον* (Eust.): ζ11γιiς ο1ος έύςοος 11 707 ίεμένω (Eust., te~ιis) :.
Ιεμ€νο11ς cod. unus, uel ίεμ€νων ιestis 11 708 &λλήλοιιν• (Eust.) : αιλλή­
λοιαιν (pap. 9, 60) 11 7t0 λσιο!*: &λλοι Ι17Η Γχοιtο*: Γχητcιι.
3ι CHANT ΧΙΙΙ
magnanime fils d'Oϊlee. Leur creur ne tient pas,
quand il faut lutter de pied ferme. lls n'ont, eux, ni
casques· de bronze a crins de cheval, ni boucliers
ronds, ni lances de frene. Ils ont suivi Ajax a llion
confiants dans leurs arcs et dans les tresses en laine
de brebis, avec lesquels, sous des milliers de traits,
ils tentent d'enfoncer les baιaillons troyens. En ce
moment donc, tandis qu'lι l'avant, couverts d'armures
720 ouvragees, les autres se. battent contre les Troyens .et
Hector au casque de bronze, eux, de l'arriere, tirent
sans etre vus .. Et les Troyens alors oublient leur
ardeur guerriere, tant ces traits jettent de trouble
parmi eux 1 1
C'est bien piteusement que les
Hector regroupe Troyens eussent alors quitte les
les Troyens pour
un nouvel assaut. nefs et les baraques pour reprendre
le chemin d'Ilion battue des vents,
si Polydamas, s'approchant, n'eut dit a l'intrepide
Hector:
ιι Hector, sur toi rien n'a prise, s'il s'agit de te
faire ecouter un avis. Sous pretexte que le Ciel t'a
plus qu'A tous accorde l'reuvre de guerre, tu pre-
tends aussi au Conseil en savoir plus que les autres.
Tu ne peux pas cependant avoir, seul, pris tout pour
toi. Α l'un le Ciel octroie l'ceuvre de guerre, a tel
autre la danse, a tel encore la cithare et le chant ; a
tel enfin Zeus a la grande voix met dans la poitrine
un bon esprit, qui fait le profit, le salut de beau-
coup, et dont qui le possede, le premier, reconnatt le
1. Homere est seιι\ 1ι. representer les Locriens comme ctant uni ·
quemcπt archcrs et frondeurs. Cette idι\c surprend d'autaπt plus
que leur chef, Aja:ι, le fils d'Oilee, csι le meilleur des Grecs pour le
combat 1ι. la laπce (ll, 530).
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 31
Οδδ' &ρ' Όιλιάδn μεyαλήτορι Λοιcροι ~ποvτο·
οδ yάρ σφι σταδtn δσμtvn μtμvε φtλοv ιc~ρ·
οδ yι!ιρ εχοv ιc6ρuθας χαλιcήρεας ιπποδασεtας,
οδδ' lχov &σπtδας εδιcύιcλοuς ιcαt μεtλιvα δοΟρα,
&λλ' iι.ρα τ6ξοισιv ιcαι έuστρ6ψφ οrος &ώτφ
'Ίλιοv εtς ί:ι.μ' έ{ποvτο πεποιθ6τες, οtσιv lfπειτα
ταρψέα β&ιλλοvτες Τ ρώωv pήyvυvτo φdιλαyyας
δή pα τ6θ' ot μεv πρ6σθε σύv lfvτεσι δαιδαλέοισι
μdιpvαvτο Τρωσtv τε ιcαt 'Έιcτορι χαλιcοιcορυστft, 720
οι δ' Ιίπιθεv Βάλλοντες έλ&vθαvοv- οδδέ τι χάρμης
Τρωες μιμvήσιcοvτο· σuvειcλ6vεοv yάρ διστοt.
'Έvθά ιcε λεuyαλέως vηωv &πο ιcαι ιcλισιάωv
Τρωες έχώρησαv προ·rt 'Ίλιοv ~vεμ6εσσαv,
εt μή Πουλυδάμας θpασύv 'Έκτορα εtπε παpαστάς
ιι 'Έιcτορ, &.μήχαvός έσσι παραpρητοtσι πιθέσθαι·
οf!vειcά τοι πεpι δωκε θεος πολεμήια ερyα,
τοδvειcα ιcαι Βουλft έθέλεις πεpιtδμεvαι iι.λλωv-
&λλ' οδ πως &μα πάvτα δυvήσεαι αδτος έλέσθαι ·
&λλφ μεv yι!ιρ δωιcε θεος πολεμήια lpyα, 730
lliφ δ' δρχηστύv, έτέpφ ιctθαριv ιcαι &.οιδήv,
&λλφ δ' έv στήθεσσι τtθει v6ov εδρύοπα Ζεύς
έσθλόv, τοΟ δέ τε πολλοt έπαuρtσκοvτ' ιlιvθρωποι,
ιcαt τε πολε'Lς έσάωσε, μάλιστα δε ιcαδτbς &vέyvω.
Num . - 73! add. Ζeπ. (et) Crates [Eust .. 957, 10; Τ] (ό Μαλλ~ίτης
Ζηνόδοτο; Eust. : ό Μαλλώτης (χαί) Ζηνόδοτος edd. πonnulli, ποπ iπiuria;
Ζηνόδοτο; όμαλίίiς τις Τ : Ζηνόaοτος ό Μαλλώτης Heync). Έν &λλφ
additur ucrsιιs [Λ], quem om. codd. πonnulli (quorum ΑΒΤ) et pap. 60,
atque ignorat schol. Α ad Δ 320. Cf. Ναπι. ad Ο 64-77.
Var. - 7i2 ούο' ι!iρ' Όιλιιίδη : iιλλ' ούχ Ίλιάδη Zen. [Α], cf.
~st. 11 7i3 σφ< (Λr. [Α], Eust. 955, 34): σφιν (pap. 60, Arist. [Α],
Ειιst. 956, 19, testis) 11 σταηί-!J ύσμίνη μίμνs φΟ.ον χ;jρ : σταοίης ίισμίνης
lργα μεμήλει Strabo 449 ; ε:;γ' έμεμήλει u. 1. [Τ] 11 7i6 έuστρόφφ (pap.
9, Sι.abo): έuστpεφεί Ar.,cf.599117i7 υΤσιν ~πει:α*(Εust.): οΤσιμιίλιστα
11 728 πεpιί~μεναι • : περιiμμεναι (u. 1. [Eust.]) 11 πεpιίδμεναι άλλων* :
τ.εριίδμεν' άπάντων 11732 τίθει νόον*: τιθsί νόον (cf. ad Ε 880], uel νόον
τίθει Τ, Arist. [Τ] 11 733 τ.ολλο1 (Eust., testis) : πολλόν Arist. [ Λ] 11
734 πολεϊς • (Α, pap. 60, περισπαστέον sch. Α) : πολε:;ις lemm. sch. Ί,
uel πόλεις (qιιidam [Α]); πολείς ael πο'λεις Eust., cf. Ο 66, etc.
 CHANT ΧΙΙΙ
prix. Eh bien 1 je dirai, moi, ce qui me semble etre
le meilleur parti. Autour de toi, partout, flarnbe un
cercle guerrier. Des Troyens magnanirnes qui tout a
l'heure s'etaient jetes sur le rernpart, les uns se sont
eloignes, tout en arrnes, les autres se battent - peu
contre beaucoup - disperses a travers les nefs. Crois~
740 moi, recule, et convoque ici tous les preux. Nous
pourrons ensuite exarniner tous les partis : devons-
nous nous jeter sur les nefs bίen garnies de rames,
dans l'espoir que le Ciel daignera nons donner la vic-
toire? ou les abandonnerons-nous, avant d'etre mis a
mal ? Je crains, moi, que les Acheens ne nous
fassent payer notre dette d'hier : pres de leurs nefs
un guerrier reste encore, insatiable de guerre, et qui,
je crois, ne se refusera plus absolurnent a se battre. ))
Ainsi parle Polydamas; ce parfait avis agree a Hec-
tor. Aussitόt, de son char, il saute a terre, en armes,
7 50 et, prenant la parole, il dit ces mots ailes :
« Polydamas, charge-toi donc de retenir ici tous les
herqs. J'irai la-bas rnoi-merne alfronter la bataille ;
puis je reviendrai bicn vite, aussiιόt que je ieur aurai
donne les ordres qu'il faut. »
Il dit et s'elance. On dirait un mont neigeux 1 • Il
vole, en criant, a travers les Troyens et leurs allies.
Et tous de courir vers Polydamas, .le courtois fils de
Panthoos, sitόt qu'ils ont οuϊ la voix d'Hector. Celui-
ci, cherchant Deiphobe et sire Helenos le Fort, et
Άdamas, fils d'Asios, et Asios, fils. d'Hyrtaque, va et
760 vient en tout sens a travers les champions hors des
lignes : ou les trouver ? Il les trouve ; mais ils n'ont
ete epargnes ni du malheur ni de la mort. Les uns,
1. La comparaiιion etonne apres les mots « il s'elance ». Mais,
comme l'observent les scholies (ΒΤ), elle ne porte sans doute que sur
la « taille » et « l'aspect sauvage, etrrayant » d'Hector.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν
. Αότc!ιp έyώv έpέω llις μοι δοιcεϊ εtvαι &pιστα· 735
ττάvτn yάp σε ττεpl στέψαvος ττολέμοιο δέδηε·
Τpωες δέ μεγάθυμοι, έττεl ιcατc!ι τειχος i!βησαv,
οι μέv &.ψεστ&σιv σύv τεύχεσιv, οι δέ μάχονται
ττcχ:up6τεpοι ττλε6vεσσι,. ιcεδασθέvτες κατά vfjας.
Άλλ' &.vαχασσάμεvος ιcάλει έvθciδε ττάvτας &.ptστοuς- 740
ϊ!vθεv δ' &v μάλα ττ&σαv έττιψpασσαtμεθα Βοuλήv,
~ ιcεv έvl vήεσσι 'ί!ολuιcλήισι ττέσωμεv,
αt ιc' έθέλnσι θεbς δ6μεvαι ιcpάτος, η ιcεv i!ττειτα
ττc!ιp vηωv i!λθωμεv &.ττήμοvες η yc!ιp εyωyε
δεtδω μη τb χθιζbv &.ττοστήσωvται Άχαιοl 745
χpεϊος, bτεt τταpc!ι vηuσtv &.vήp &τος ττολέμοιο
μtμvει, Sv οόιcέτι ττάyχu μάχης σχήσεσθαι 3(ω. »
•Ώς ψάτο Πουλυδάμας, &δε δ' 'Έιcτοpι μΟθος &.ττήμωv,
αότtιcα δ' έξ 3χέωv σύv τεύχεσιv &λτο χαμ&ζε
ιcαt μιv ψωvήσας lττεα τττεp6εvτα ττpοσηύδα· 750
« Ποuλuδάμα, σύ μέv αότοΟ έpύιcαιcε ττάvτας &ptστou.c;,.
αότc!ιp έyώ ιcεϊσ' εtμι ιcαl &vτι6ω ττολέμοιο·
αΊ:ψα δ' έλεύσομαι αβτις, έττi)v ε1' το'ις έττιτεtλω'. ))
•Η βα, ιcαι ώpμήθη llpεt vιψ6εvτι έοιιcώς,
ιcειcληyώς, διc!ι δέ Τpώωv ττέτετ' ~δ· έττιιcούpωv- 755
οι δ' ές Παvθοiδηv &.yατtήvοpα Ποuλuδάμαvτα
πάντες έττεσσεύοvτ•, έττεt aΕιcτοpος i!ιcλuov αόδήv.
Αότc!ιp δ ΔηtΦοβ6ν τε Βιηv e· CΕλέvοιο &vαιcτος
Άσιάδηv τ· Ά.δάμαvτα ιcαt 'Άσιοv, •Υpτάιcοu ut6v,
ψοtτα &.vά ττpομάχοuς διζήμεvος, εt ττοu έψεύpοι. 760
Τούς δ' ειJp' οόιcέτι ττάμτταv &.ττήμοvας οόδ' &vολέθpοuς·
Num. - 749 om. codd. pauci (quoruιn ΑΙ) et pap. 60.
Var. - 735 αύτaρ έγών έρέω: νυν 1J' σιuτ' εεεpεω
pap. 60, cf. Μ :1ι5
11 Ιίριστσι*: ιΧριστον, uιrumque Eusι.; αρ'<rτοι pap. 60 11 737 σε•: αη
(Eust.), uel 8' σι~ codex unus 11 74i ο' αν• (Eusι.): δε 11 742 ΠΕσωμεν*:
-σοιμεν (Eusι.) il 744 ηθωμεν (Α) : iίλΟοιμεν* (Eust.), fortίι.sse recte 11
745 άποσ,f.σωντcιι (pap. 60, Α, Eust. 957, 5~ testes) [uel άποστήσοντσιι]:
άποτ(σοντσιι quidam [Eust.], uel άποτ1σωνται •, contra metrum 11 751
πάντ-χς άρ(στοuς; • : μώνuχ σις; ϊπποu;. ·
33 CHANT Xlll
devant les poupes des nefs acheennes, ont _perdu la
~ sous les coups des Argiens ct sont gis~nts 1ι terre.
D'autres sont deja rentres dans leurs murs, touches de
loin ou bien frappes de pres. Il n'a point de peine a
trouver sur la gauche de la bataille lamentable le
divin Alexandre, l'epoux d'Helene aux beaux cheveux,
qui va rassuranι les siens et les stimulant au combat.
Hector de lui s'approche et lui dit ces mots infamanιs:
« Ah ! Paris de malheur 1 ah ! le bellatre, coureur
110 de femmes et suborneur Ι Allons ! dis-moi, ou sont
donc Deiphobe, et sire Helenos le Fort, et Adamas,
fils d'Asios, et Asios, fils d'Hyrtaque? Ou est Othryo-
nee? Α l'heure ou nous sommes, la haute llion tout
entiere a peri jusqu'en ses fondements. Α l'heure ou
nous sommes, voici pour tοί certaine Ia chute au
gouffre de la mort. »
Alexandre pareil aux dieux repond :
« Hector, la passion te porte a accuser ιιη innoceήt.
Si jamais j'ai pu m'ecarter du combaι, c'est a d'autres
moments, ce n'est pas aujoιιrd'hui. Ma mere, de ~oi,
n'a pas fait un lc\clιe .complet. Depuis que, pres des
nefs, tu as reveille le combat pour les nόtres, nous
n'avons pas cesse de nous tenir ici en contact obstine
780 avec les Danaens. lls pnt ete tues, ceux des nόtres
sur lesquels tu m'interroges. Seuls, Deiphobe et sire
Helenos- le Fort sont vivants encore ; ils se sont elo\-
gnes, tous deux, blesses au bras par de longues jave-
lines : le fils de Cronos les a protegόs de la mort.
Donne-nous donc les ordres que te dictent ton aιne
et ton creur. Nous te suivrons, pleins d'ardeur, et je
te reponds que notre courage n'aura pas de dέfaillance,
tant que nos forces dureront. Au dela de ses forces,
il n'est l1omme qui soit en etat de se battre, quelque
envie qu'il en ait. »
1ΛΙΛΔΟΣ Ν 33
&λλ' οι μέv δή νηυσιv έττl ττpυ v σιv Άχαιί3v
χεpσtv ίιττ' Άpyε(ωv ιcέοιτ υχά δλέσαvτες,
οι δ' έv τεtχει lσοιv Βεβλημέvοι οοτάμεvοι τε.
Tbv δέ τάχ' ε~pε μάχης έττ' &pιστεpά δακpυοέσσης 765
δ'ιοv Άλέξαvδpοv, 'Ελένης ττδσιv ήυκδμοιο,
θαpσύvοvθ' έτάpους ιcοιt έποτpύvοvτοι μάχεσθοιι,
&yχο<Ι δ' ιστάμι;:vος πpοσέψη αlσχpοϊς lπέεσσι·
« Δύστταpι, εtδος i'ipιστε, yυvα.ιμοιvές, ήπεpοπευτά,
ττο<Ι τοι Δηtψοβδς τε βtη θ' Έλέvοιο &vα.ιcτος 770
Άσιάδης τ' 'Αδάμας ήδ' ~Ασιος, Ύpτάκου υιός;
ττο<Ι δέ τοι Όθpυοvεύς; vOv ί5λετο ττ&σα κατ' Ικpης
'Ίλιος οιlπειvή · v<lv τοι σί3ς αtπύς δλεθpος. »
Tbv δ' αr!τε ττpοσέειττεv Άλέξαvδpος θεοειδής
« "Ειcτοp, έπει το~ &ναlτιοv οιl-τ:ιάασθαι, 775
&λλοτε δ.ή ποτε μ&λλοv έpω~σαι πολέμοιο
μέλλω, έττεl οΟδ' έμέ ττάμποιv άvάλκιδα yεLvοιτο μήτηρ·
έξ ο~ ycip ποιpά vηυσt μάχηv ~yειpας έταLpωv,
έκ τοΟ δ' έvθάδ' έδvτες δμιλέομεv Δαvοιο'Lσι
νωλεμέως- εταpοι δέ ιcοιτέιcταθεv' ο3ς σύ μετοιλλ~ς 780
οtω Δηtψοβ6ς τε Βtη θ' ·ελέvοιο !vακτος
οtχεσθον, μαιcpftσι τετυμμένω έyχεtησιv
&μψοτέpω κατά χεϊpα· ψδvοv δ' ~μυvε Kpov[ωv.
ΝΟν δ' !pχ', !Sππn σε ιcpα.δ(η ~τε κελεύει·
~με1ς δ' έμμεμαί3τες &μ' έψδμεθ', οΜέ τι ψημι 785
&λιc~ς δευήσεσθοιι, !Sση δύνοιμ(ς yε πάpεστι·
πάp δύναμιν δ' οδιc lστι καt έσσύμεvον 11ολεμlζειv. »
"Ως εlηώv παpέπεισεν &δελψειοο,,.Θ ~pως
Βάv δ' tμεv fvθα μάλιστοι μάχη ιcαι ~ις ~εv,
&μψι τε Κεβpιδvηv και &μύμοvοι Πουλυδάμαvτα,
79 0
Var. - .763 χlιχτο• (te~tis): χi:ιτιχι (testcs) 11 772 νuν•: νuν ο' \1 wλετο
(Euat., testιs) : q~χετο teaιιs 11 r.ιχτ' dίr.pης: r.ιχτiι. χοη, quίdam [ΑΤ Eusι.]
11 777 ούο'έμΕ (uel ού/Jέ με] : μ'ού cod. unus ίl '778 έτcχίρω,•: άzαιίiiν
1
ςpap . 60) 11 779 έΧ τοiί: ήμείς testis 11 783 χείρ<ι • (Eust.) : χείρε 11 785 IJ'
ψμεμιιίiiτες (Ar. [Λ], Eust.): /Jί. μψιχίiiτες (alii [Α]), cf. Ρ 735 11 788
ά;ΙJελ;>ειοiί codd. omnes: Βελrιεόο conicc. edd. ποππ., cf. Ζ 61.
 Ι.ΛΙΑΔΟΣ Ν 34
3& CiiANT Xlll
Φάλιcηv Όpθαι'USv τε ιcαιt civτLθεov Πολυψήτηv
Ainsi. dit le hθros ; le ~e son frere se laisse
Πι!ιλμύv τ" Άσιcάvι6v τε M6pύv θΊ υt• •ιπποτLωvος,
convaincre. lls s'en vont la ού. est le plus fort du
790 combat et de la melee,. autour de Cebrion, de Poly-
o't p• έξ Άσιcαιvιης έpιβώλαιιcος ~λθον Αμοιβοt
fιοΊ τft πpοτέpπ· τ6τε δε Ζεtις &pσε μ&:χεσθαιι.
damas sans reproche, - de Phalces et 'd'Orthee, du
οι δ. tσαιv &.pyαιλέων &.vέμων ciτdιλαιντοι &.illπ. 79!)
divin Polyphete, - de Palmys, d'Ascagne; de Morys,
fils d'Hippotion, - qui, pour combler les vides, sont
~ pά e• δπb Bpovτf\ς παιτpbς Διbς εtσι πέδοv δέ
. . '
θεσπεσl.φ &• δμάδιρ &λt μtσyεται, tv δέ τε πολλά
venus a leur tour de l'Ascanie fertile· la· veille au
'
matin. Zeus alors les pousse au combat. lls vont,
κύμαιται παιψλά"ζοvται πολυψλοισβοιο θαιλάσΟης,
ιcupτc!ι ψαιληpι6ωvται, πpb μέv τ• liλλ", αιδτc!ιp έπ• nλαι•
pareils a ' la bourrasque, dechainee par les vents farou-
&ς Τpfbες πpb μέv liλλοι &.pηp6τες, αιδτάp έπ• liλλοι, 800
ches, qui, au bruit tlu tonnerre de Zeus Pere vient
s'abattre sur la terre, pour aller ensuite, dans 'ιin fra-
χαιλιclf\ μαιpμαιιpοvτες &μ" ~ljyεμ6vεσσιv movτo.
•Έιcτωp δ" iljyε'lτo, Bpoτoλoιylf\ tσος •Αpηι,
cas prodigieux, se heurter au flot marin, dont· les
ΠpιαιμLδης- πpb lfθεv &• lfχεv &.σπιδαι πdιvτοσ• έισηv,
vagues alors s'elθvent par milliers sur · la mer bruis-
pιvo'lσιv πυιcιvήv, πολλbς δ• έπελήλαιτο χαιλιc6ς
sante, leurs cretes en volutes toutes blanches d'ecume
800 les unes devant, les autres derriere. Ainsi les Troyens,
' &.μψt δέ οι ιcpοτάψοισι ψαιειvη σειετο πήληξ. ·8ο!)
Πdιvτπ δ' &.μψt ψι!ιλαιyyαις έτιειpaτο πpοποδLζωv,
en rangs serres, l'un devant, l'autre derriere marchent
'
suiYant leurs chefs, resplendissants de bronze. Hector
' εt πώς οι εtξειαιv δπαισπιδιαι πpοβιβfbvτι·
ω· οδ σύyχει<.Θ έvt στήθεσσιv •Αχαιδ>v·
est a leur tete, Hector, fils de Priam emule d'Ares ·
le fleau des hommes. 11 tient devant lui ' son bouclier' Αtαις δέ πpfbτος ττpοιcαιλέσσαιτο, μαιιcpc!ι βιβάσθωv·
« Δαιιμ6vιε, σχεδbv έλθέ· τι η δειδισσεαιι αιδτως 81ο
bien rond, fait de peaux serrees, sur lesquelles a ete
ΆpyεLouς; οι! τοι τι μάχης &.δαιήμοvές εtμεv,
etendue une plaque de bronze epais. Sur. ses · tempes
&.λλά Διbς μάστιyι ιcaιιcft έδάμημεv Άχαιιοι.
s'agite son casque etincelant. 11 va .tout le long des
•Η θήv πού το~~ έέλπεταιι έξαιλαιπάξειv
lignes, progressant pas a pas, pour les tater : ploie-
vf\αις- Ιψαιp δέ τε χε'lpες &.μύvειv εtσι ιcαιt iljμ'lv-
ront-elles devant le heros qui s'avance, abrite sous son
bouclier? Mais il n:e trouble pas le creur des Acheens Num. - 792 a Μuσωv ~γχεμciχων ήγήtοpcι ... add. Stτab. ΧΠ,
en leur poitrine, et Ajax,_ le premier, lui lance un ~64 (79:1-793 laudans) lj 800 om. pap. ,96 (cf., αιύt?ιp έπ' ~λλαι ... αιύτ«.p έπ'
σιλλοι) 11 808 a (an potιus 802_ a ?) λι.ηv γαιp σφιν πσίσιν έχέχpιtο
defi, rnarchant a larges enjambees: βιipσεϊ πολλφ add. Zen. [ATJ. ·
810 << Grand fόu 1 νiens donc' plus pres. · Pourquσi cher- Var. - 79t Φάλχην : Φ:ι[λ]χτ,v t' pap. 96 11 794 ήοi tfj πpοtέpη •
ches-tu vainement a faire peur aux Argiens? Nous ]ε r.ρotεp'!J pap. 96 11 797 θεσπεσίψ δ' (sic [Al): θεσπεσίψ Αιιe~d. itfαtrfι.:
uel Οεσπεσlως co?d. duo [1 799 cpαληpιόωντα (A~atot. Rhet. ΠΙ 1 4 1 ~ a,
ne sommes pas novices au combat. Le ·rouet cruel de ~stes) : φαλαpιοεντα (Α ι. marg) uel cpcιλaxpuoωνt« teatia 11 803 r.ρό
Zeus, seul; nόus ·a su dompter, nous, les Acheens. εθεν (Α, sch. Α, pap. 9) : r.pοσθεν •, cf. 157 11 809 πpοχαλέσσατο
(Eust.,? : προχαλί~ετο co?d. duo 11 μαχp«. ~ι6άσ~ων '.. cpωνησεν τε pap. 9 11
Τοπ creur compte sans doute detruire nos nefs · mais 8i0 αutωι; (Ar. [Α], Α ιπ ras., Eusι.): οutως (αlιι [Α], pap. 9 tesιis)
nous avons, comme les autres, des bras tout prets a
' 118ί3 έελπετοιι*: έέλδεται 11 tεσιλαr.άεε•.ν• (Eust.): -π.zεaι, uel '-r.άrειν
(pap. 96).
les defendre, et c'est votre bonne ville qui pourrait
35 CHANT ΧΙΙΙ
bien, la premiere, ~tre prise et ravagee par nos mains 1
Pour toi, je t'en reponds, le moment est proche, ou,
fuyant, tu supplieras Zeus Pere, ainsi que tous les
dieux, de rendre vos chevaux aux belles crinieres plus
rapides que des milans, lorsque vers ta ville ils
800 t'emporteront, en soulevant la poudre de la plaine. »
Α peine a-t-il dit qu'a sa droite un oiseau a pris
son essor : c'est un aigle, volant haut, et l'armee
acheenne le salue d'un cri, enhardie par le presage.
Mais l'illustre Hector repond :
ιι Ajax aux propos menteurs, grand vantard, quels
mots dis-tu ΙΗ Je voudrais ~tre θ. tout jamais fils de
Zeus porte-egide, enfant de l'auguste Here, et 6tre
honore θ. l'egal d'Athene ου d'Apollon, aussi vrai que
ce jour est en train d'apporter le malheur aux Argiens,
θ. tous sans exception, et que tu vas parmi eux 6tre
830 le premier a perir, si tu oses seulement attendre ma
longue pique, qui te va devorer ta fine chair. Apres
quoi, tu rassasieras les chiens eι les oiseaux de Troie
de ta graisse et de tes chairs, tombe pres des nefs
' iΊxfi θεσττεσtn, έττt δ' Ί:αχε λa.ος Ι\ττισθεv·
acheennes »
Ayant ainsi parle, il montre le chemin, et Ies
autres le suivent, au milieu d'une clameur prodi-
gieuse; et l'armee θ. son tour, par derriere, crie. Les
Argiens repondent par un cri, et, Ioin d'oublier leur
vaillance, attendenι l'assaut des heros troyens. Et la
clameur des deux partis va montant jusqu'θ. l'ether.
jusqu 'θ. la lumiere de Zeus.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ν 35
~ ιcε ττσλίι ψθαLη εσ ναιομένη ττδλις όμή 815
χεpσt11 όψ' ήμετέpnσιν άλσσσά τε ττεpθσμέvη τε·
σσι δ' αότφ ψημι σχεδοv lμμεvαι, δττττ6τε ψεόyωv
&.pήση Διt ττατpt ιcαt llioις &.θαvάτοισι
θάσσονας tpήιcων lμεvαι ιcαλλLτpιχας 'Cττττοuς,
οΥ. σε ττ6λιv δ' οΊ:σοuσι ιcσv(οντες ττεδtοιο. » 8οο
'Ώς &pα σι εtττ6vτι έττέτττατσ δεί,ιος !Spvις,
οιtετος όψιττέτης έττt δ' tοιχε λοιός Άχαι~v
θάpσuνσς οtωvψ δ δ' &.μεtβετο ψα.Lδιμσς 'Έκτωρ·
« Ata.v &μαpτσεττές, Βσuyάιε, ττσ'Lοv lειττες ;
οιt yόι.p έyώv σt!τω yε Διος ττάις αtyι6χσιο 805
εtηv ~μα.τα. ττάvτα, τέιcσι · δέ με ττδτνια. 'Ήpη,
τισtμηv δ' ώς τLετ' Άθηνα.Lη ιca.t Άττ6λλω11,
ώς v{)v ήμέpη ηδε ιca.ιcov ψέpει ΆpyεLοισι
ττ&σι μάλ', έ11 δε σίι τοtσι ττεψήσεα.ι, a.t ιcε τα.λάσσnς
μεtvα.ι έμον δ6pu μαιcp6v, δ τοι χp6α λειpιδεντα 830
δάψει· &.τόι.p Τ pώωv ιcοpέεις ιcόνας f]δ' σtωvοίις
δημ9 ιca.t σάpιcεσσι, ττεσώv έττt vηυσLv Άχαιων. »
'Ώς &pa. ψωvήσας ήyήσατσ· τσι δ' Cίμ' mοντσ
Άpyε'Lοι δ' έτέpωθεv έττLαχσv, σΜ' έλάθοvτο 835
&.λιc~ς, &.λλ' lμε11011 Τ pώω11 έττι611τα.ς &.ptστσuς·
f]χή δ' &μψστέpω11 Υ.ιcετ' α.tθέpα. ιcαt Διbς α.όyάς.
Var. ,- 8t5 &μ.\* (Eusι.) : ίίμ.μ.ιν, ιιel ύμίν 11 824 βουγάιε (testes) :
βου-r1 ιεfcn. ( Α Τ, ~ust.], uel βο"z.άιε α/ίί [ΑT.J, ue~ βοuzcίzιε αlίί [Eust.]
IJ ποιον (!cstιs) : οιο~ (Eusι., tesιιs) 11 825 α: • : ει 11 828 φέρει•: fέροι
(u. 1. [Eusι.J) 11 83t zορέεις* (Eust.): zορέσεις 11 832 έπί (Eust.): πιχρ&
pap. 60, cod . unus, u. 1. [Λ.Τj 11 833 ως αρα οι ειποντι τοιο[ pap. 60
cf. 81 ι 11 837 ιχJγ:Χ; (Eust., testcs) : cχ~λάς α/ίi [Τ] pap. 60 ut uid. cf:
Ep. gr. 1:~8, /ι, Kaibcl. ' '
CHANT χιv

ΙΙΙ. - δ

CHANT XIV
Nestor est en train de boire : il
Les chels ach6ens
devant la d6route n'en per~oit pas moins les cns.
des leurs. Lors a
l'Asclepiade il dit ces mots
ailes :
« Surveille, divin Machaon, la faφn dont iront les
choses. Voici que, pres des nefs, grandit l'appel de
guerre de nos robustes gars. Pour l'instant, toutefois,
reste assis la a boire le vin aux sombres feux, et
attends qu'Hecamede aux belles tresses ait fait chauf..
fer l'eau de ton bain, et ensuite lave le sang de tes
bles:ιures. J'irai sur une guette, moi, pour vite
savoιr. » σ't~ δ' έιcτος ιcλισlης, τάχα δ' εtσιδεv lpyoν &.ειιcές,
ll dit et s'empare du bon bouclier de son propre
ιο fils, qu'a laisse dans la baraque, lι terre, Thrasymede,
dompteur de cavales, et dont le bronze etincelle. -
Thrasymede a, lui, l'ecu de son pere 1 • - Puis il
prend une brave lance a la pointe de bronze aigue.
Mais a peine est-il hors de la baraque qu'il s'arrete.
Α ses yeux s'offre un spectacle honteux : des troupes
ebranlees, d'autres, derriere, qui les bousculent; ce
sont les Troyens magnanimes : le mur acheen a
croule Ι On voit parfois la vaste mer fremir d'une
lιoule muette ; elle pressent le vif assaut des vents
ι. Sur cet ecu d'or celebre de Nestor, cf. VIII, 191-g3.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
Νέστορα δ• οδιc nαθεν tαχή πlνον'tά. πεp lμπης,
&λλ' Άσιcληπιά.δην lπεα π'tεp6εν'tοι πpοσηύδοι·
« Φpά.ζεο, δ'Lε Μοιχ&ον, δπως lσ'tοιι 'tά.δε lpγοι·
μεlζων δή παpc!ι νηυσL Βοή θαλεpί3ν οιtζηί3ν-
&λλc!ι σύ μέν νΟν π'tνε καθήμενος οι'ιθοποι οtνον,
εtς δ ιcε θεpμc!ι λοε'tpά έυπλ6ιcοιμος "Ειcοιμήδη
θεpμήvπ ιcαL λούσπ iiπo Bp6'toν αtμοι't6εvτοι·
οιδ'tάp έγών έλθών 'tά.χοι ε!σομαι lς περιωπήv. :ο
''Ως εtπώv σά.ιcος εtλε 'tε'tυγμέvον υtος ~o'to,
ιcεlμεvον έv ιcλισtπ, Θρασυμήδεος tττΠοδά.μοιο, ιο
χαλιc~ ποιμψα'lνοV" δ δ' lχ' &.σπtδοι Πα'tpος ιοtο•
ε'iλετο δ' &λιcιμον lyχος, &.ιcοιχμέvον 3ξέι χαλιc~,
'tούς μέν 3pιvομένους, τούς δέ ιcλονέοvτcχς !Sπισθε,
Τpί3ας δπεpθύμους έpέpιπτο δέ τεtχος Άχcχιί3v. ι5
"Ως δ' !Sτε ποpψύpπ πέλαγος μέγα ιcύμcχτι ιcωψ~,
3σσ6μεvον λιγέωv &.vέμωv λαιψηpc!ι ιcέλευθcχ,
Titulus. - Διό; άr.::ίτη Eust. 963, :ι4. Schol. L ad 135: έντεuθεν
!pχιται ή έπιγρα:pή.
Numerus uersuum. - !2 om. codd. pauci et pap. 60.
Variae lectiones. - 4 ~oi; * (Eusι.) : μάχη 11 5 πίνε χαθήμενος ιχr~οπιχ
ο1νον : μfιJ.νε κιχΟfιμ•νο; iν χλισίτισι alii [Τ] 11 χ:χΟήμενος (Eust., testιs):
παpήμενο; codex unus 11 9 ιοίο* : έijος (Eust.) 11 !3 ο' έχτός. χλισίης : δ&
παρίχ χλισίης cod. unus ΙΙ !4 ί1πισθε* : άνάγ«η codd. nonnullι, uel Ινεpθι
cod. unus 11 !6 πορφ6ρτι (Eust., testes): -ρει (Z~n. [:A-TJ,
~~stes); 11el -ρεη
pap. 6011 κωφψ (sch. ΑΊ, Eust., testes): r.ηγφ quιdam [l], cf. ε 388, ψ
i35.
4ο CHA:NT XIV
sonores, et, calmement, sans precipiter ses flots ni
par ici ni par Ia, elle attend qu'une brise franche
20 descende du ciel sur eux. De meme, le vieillard,
l'Ame dechiree, flotte entre deux desseins : s'en ira-t-il
vers le gros des Danaens anx prompts coursiers ?
ou vers le fils d'Atree, Agamemnon, le pasteur
d'hommes? Α force d'y songer, le parti le meilleur lώ
parait d'aller trouver le 6.ls d'Atree - cependant que
les autres s'entretuent au combat et qu'autour de
leurs corps le bronze inflexible ctie au choc des epees
et des lances lι deux pointes.
Nestor rencontre les rois issus de Zeus, les rois
blesses par le bronze, qui remontent des nefs, le fils
de Tydee, et Ulysse, et l'Atride Agamemnon. Leurs
3ο nefs sont tres loin du combat: elles ont ete halees au
bord m~me de la blanche mer. Les premieres 1 nefs au
contraire ont ete halees dans la plaine, et c'est contre
!leurs poupes ι que le mur a ete bati. La greve · e~
effet, sί vaste soit-elle, n'a pu laisser place a toutes
les nefs, et les gens y etaient a l'eιroit. On le~ ~
donc halees par lignes successives, et elles ont aιnsι
rempli la large bouche que forme la l'ensemble du
rivage enclos entre deux caps; Curieux de voir la
bataille et la huee, les. rois ·sont donc partis
ensemble, s'appuyant sur leur pique, l'ame affligec
en .Jeur poitrine. lls rencontrent le vieux Nestor,
!ο et sa vue saisit le creur des Acl1eens en leur poi-
1. Les premi~re8 par rapport 1ι. la ligne de bataille, les plus proches
du front, puisque le combat se livre maintenant entre le mur et les
vaisιeau:ι. La m~me expreesion aura une valeur ditrόrente au v. 75,
oii il a'agira de vaisseaux qui doivent ~tre les premier8 d partir, parce
qu'ilι ιont au bord m~me de la mer. Le mot premier cha11ge de sens
ιuivant le mouvement que l'on envisage.
:.ι. On a halό les vaisseaux par la poupe, pour qu'au moment de
les remettre 1ι. l'eau, ils y entrent la proue en avant.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
σιkως, οδδ• !pσι τε πpοιcυλ(νδετσιι οδδετέpωσε,
πp(ν. τινσι ιcειcpιμένον ιcσιτσιβήμενσιι lιc Διbc; oδpov,
/Δς δγέpωv &Spμσιιvε δσιτζ6μενος ιcσιτc!ι Θ 20
διχθάδι•,f\ μεe• δμιλοv 'ιοL Δσιvσιl3v τσιχuπωλωv,
~ε μετ• Άτpείδηv Άyσιμέμvονσι, ποιμέvσι λαl3ν.
•aδε δέ οι ψpονέόντι δοckσσα't'Ο ιcέpδLOV εtνσιι,
βfjνcχι έπ• Άτpείδην· οι δ• &λλήλους ένάpι.ζοv
μcχpvάμενοL' λάιcε δέ σψL πεpt )(POi χαλιcbς &τειpής 25
νυσσομέvωv ξ(ψεσ(ν τε ιcαt Ιyχεσιν &μψιy{ιοισL,
Νέστοpι δέ ξύμβληvτο διοτρεψέες βασιλfjες
ττc!ιp νηaν &vι6vτες, δσοι βεβλήσιτο χαλιcf?,
Τυδεtδης Όδυσεύς τε ιcαt Άτpείδης Άyαμέμνωv.
Πολλbν yάp β• &πάνευθε μάχης εtpύσιτο νf\ες 3ο
etv• tψ• Αλbς ττολιf\ς τόις yόιρ πpώτας πεδtον δέ
( εtpυσcχν, αδτc!ιρ τεtχος lπt πρύμνπσιν lδειμαν·
οδδέ yc!ιρ Οδδ' εδpός περ lώv lδuνήσσιτο πάσας
αtyιαλbς vf\ας χσιδέειv, στε(νοντο δέ λcxot·
τa βcχ πpοιcρ6σσας lρuσαν, ιcσιt πλf\σσιν &πάσης
~ι6νος στ6μα μαιcρδν, δσον συνεέρyαθον · lιcpcxι.
35
Tl3 β• ot y• δψειοντες &uτf\ς ιcαι πολέμοιο
~~ lρειδ6μενοι ιctov &θp6οι· !χνυτο δέ σψι
~lνL στήθ.έσσιv· δ δέ ξύμβλητο yεpαι6ς,
Νέστωρ, πτfjξε δέΘ tνι στήθεσσιν •Αχαιl3ν· 4ο
Num. - 40 damn. A:r. [Α:Τ/ : !Ιτι χαι! έχ των πpοειpημένων νοοiίμεν
8τι Νέατωp lατίν ό γεpαιιός· χαιι τό πτijεε !xupoν- έπ! γάp των cΣπολελυ­
μfνων τff cΣγωνίqι χαιί τψ τijς φuχ_ijς παιλμφ .Χpμόζει [Α:].
Var. - t8 τε• (Ar. (Α:Τ), Eust., testis): Π}; uel τι pap. 60 ΙΙ 2t διχ_θcίSι',
~ (sch. ΑΒΤ, Ar. [Α], Eust.): Sιχ_θαιSC"!J quidam [ΑΤ) 11 μεθ'* (Eust., tes-
tiι): χιχθ' 11 22 ;jε : βη δε testis 11 28 βε6λήαιτο : βε6ολήιχτο cod. unus 11
30 γcίp p' (Euιt.): γaίp (pap. 60) 11 35 lρuαιχν: lpuoν code:r. unus, testeι
11 3β μαιχpόν (Euιt.): Π()λλ&ν Zen., A:rist. [Λ); μαιχpόν et πολλόν Ar.
Ιiιχ_cί)ς [Α:] 11 αuνεέργι:ιθον•: -θεν 1137 όφείοντε; (Eust., testes): όφιχfοντες
Zen. sec. Ar. (Α], quod uel 5φαι lόν'tες, uel 5φε cΣ!οντες signi~care putat
A:riιtonicus et utrumque damnat; uel ού φαιάοντες Ptolem. Epιthet. [Λ Τ,
Eust.] 11 4ό π't7jεε (A:r. fABLTJ, A:ήst. [AJ,. Eust.): πijΕε (Dionpius
SidoDiuι [A:l. Zen. [Τ, Eust.), recepit Herodianus [BL), pap. 60), uel
πληεε (alii [f]) 11 •Αχ.ιχιων (Eust.): ιτιχίpων Zen. LAT).

41 CΗΛΝΤ XIV
trine. Le roi Agamemnon prend la parole et dit :
« Nestor, fils de Nelee, grande gloire des Acheens,
pourquoi laisses-tu donc le combat meurtrier, pour
t'en venir ici ~ Ah 1 j'ai bien peur que le puissant
Hector n'acheve la menace qu'il proclamait naguere
au milieu des Troyens, de ne pas quitter nos nefs,
pour rentrer a Ilion, avant d'avoir mis le feu a ces
nefs et d'avoir massacre nos gens. Voila ce qu'il
disait, et aujourd'hui tout s'accomplit. Ah 1 misere 1
tous les Acheens aux bonnes jambieres font donc
5ο comme Achille- : ils emplissent leurs cωurs 'fie depit
contre moi et se refusent a comnattre- devant les
poupes des nefs 1 1 »
Le vieux meneur de chars, Nestor, lui repond:
« Les faits sont sous nos yeux, et Zeus qui gronde
sur les cimes n'y saurait rien changer lui-meme. 11 a
croule, le mur dans lequel nous comptions avoir un
inviolable abri pour nos nefs comme pour nous~
m~mes. Nos gens, pres des fines nefs, vont menant
sans repit une lutte acharnee. Quelque attention qu'on
mette a observer, impossible de distinguer dans lequel
des deux sens sont ebranlθs les Acheens au milieu de
60 cette bagarre, tant le carnage est confus et la huee
monte haut vers le ciel. Α nous de voir la fac;on
dont iront les choses. L'esprit peut trouver quelque
chose a faire ; mais je n'engage aucun de nous a
plonger en pleine bataille : un blesse ne peut
combattre. »
Agamemnon, protecteur de son peuple, a son tour
replique:
« Nestor, si l'on se bat pres des poupes des nefs,
si le mur eleve ne nous a pas servi, non plus que le
1. Cf. p. 7, n. 1.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 41
τον ιccι.\ ψωνήσcι.ς τιροσέψη· κρε\.ων Άycι.μέμνωv-
« •α Νέστορ Νηληιάδη, μέycι. ιcΟδος Άχcι.ι~ν,
τ(τιτε λιτιών τι6λεμον ψθισήνορcι. δεορ• &:ψιιcάνεις;
δεtδω μή δή μοι τελέσn lτιος !βριμος 'Έκτωρ,
/bς ττοτ• έπητιειλησεν ένt Τ ρώεσσ• &:yορεύων,
μή ττptν ττc!ιρ νη~ν τιpοτt •Ίλιον &:ττονέεσθcι.ι,
ττρtν τιυpt νf]cι.ς ένιτιpfiσαιι, κτείναιι δέ ιcαιt cι.δτούς"
κείνος τώς &yδρευε· τc!ι δή νΟν ττάντcι. τελείταιι.
"Ω 6τιοι, ~ pαι ιccr.t Ιίλλοι έυιcνήμιδες Άχcι.ιοt
έν ~άλλονταιι έμοt χ6λον, &ς τιεp •Αχιλλεύς,
οδδ~~:υσι μάχεσθαιι έττt τιρυμνftσι νέεσσι. »
Τον δ• ~μεtβετ· επειτcι. yερήνιος tτιττ6τcι. Νέστωp·
« "'Η δή ταιΟτά y• έτο'Lμα τετεύχαται, οδδέ ιcεν &λλως
Ζεύς δψιβρεμέτης αδτός τιαpατειcτήναιτο·
τείχος μέν yc!ιp δή ιcατερήριπεν, ~ έττέττιθμεν 55
&ρpηιcτον νηων τε ιcαt αιδτί3ν ε'tλαp lσεσθαι·
-- οι a· έττt νηυσt θοftσι μάχην &λιcιστον εχουσι
νωλεμές- οδδ' &ν ετι yνοtης μάλcι περ σιcοτιιάl.ων
δπττοτέρωθεν Άχαιοt 3ριν6μενοι ιcλονέονται,
&ς έττιμtξ ιcτεtνοντcιι, &υτή δ' οδρανοy tιcει. 60
'Ημείς δέ ψρcιl;ώμεθ' ΙSπως fστcιι τάδε lρycι,
εt τι ν6ος pέξει· πόλεμον δ' οδιc Ιίμμε κελεύω
δύμενcιι· οδ yάρ τιως βεβλημένον εστι μάχεσθαι. ))
Τον δ' αrίτε ττροσέειττεν iίνcιξ &:νδρων •Αycιμέμνων"
Νέστοp, έπεt δή νηυσtν έπt ττρυμvftσι μάχονται, - -6fJ
~χος δ' οδιc εχραισμε τετυyμένον, οδδέ τι τάφρος, ~-
Var. _ 43 οε\ίp' ιi;η~ιάνει;• (Λ"i. marg.) : Sεiίf' ί~ιιiν~ις (Α}; uel
δεcr ό θ' ίχιiνεις cod. unus 11 44 δειοω• (Eust.): SειSιιι (A.rιat. (ΛΤJ?.1!
41) ι:ο,. (Eust. 966, 19) : ο; (Λrist. [ΛΤ), Eust. ~6~, :.16) 11 ~])πpοτl ;
ποτί 11 48 ;ώς (sch. Α, Ptolem. Λscal. [Λ]) : Ύ ως (u~ l· [ •
ue ~ 0
ω;, cf. Β 330 11 sη νuν : νiίν ~η codd. duo 11 50 _!ν θ~μφ : tiι _θυμου 11
sa η δη: η τοt pap. 101 1156 αιρρηχ,ον(Εust., t~stιs): &ρριιτ?ν quιdαm[W,]
11 58 νοίης · νοίη Λrist. [ΛΤJ 11 60 ϊχει•: η~ιει 11 62 f>ε.εει ςΛr. •
Euat.{ ι' ε~εΙι (αlii [Λ]), uel S' εpι;ει quidαm (Α] 11 ~μμε : &μμ1; uel
!Ιμμε cod. unus, quod conίecerat ~arnes ΙΙ 66 τετ~ιμl:νον : χ_θιιμαιλώταιτον,
quod metro ηοη convenίt, cf. Ν ti83.
&:ι CHANT XIV
fosse, eux pour lesquels ont tant pAti les Danaens et
dans lesquels, au,JρnA_du cωur, ils comptaient avoir
un inviolable abή pour leurs nefs comme pour eux-
memes, c'est que tel est sans doute le bon plaisir de
·70 Zeus puissant : les Acheens doivent perir ignominieu-
sement, ici, loin . d'Argos 1 Je ne m'y trompais pas,
au temps qu'il accordait soiι plein secours aux
Danaens : je ne m'y trompe pas davanιage aujour-
d'hui. 11 entend sans doute glorifier certains hommes
Α l'egal des dieux bienheureux, tanιlis qu'il enchatiιe
notre fougue et nos bras, a nous. Allons ·! suivons
tous -lfavis que je donne. Tirons les nefs d'avant,
celles qui ont ete halees au bord du flot ; toutes,
tirons-les Α la mer divine ; puis faisons-les mouiller
en eau profonde, sur les grappins, jusqu'au moment
ou viendra la J)uit immortelle. Qui sait si a ce
moment les Troyens ne vont pas renoncer Α se
battre, et si nous ne pourrons pas mettre a l'eau
80 _t.outes nos nefs ? Nul ne sau.rait trouver inauvais que
l'on cherche a- fuir le malheur - meme de nuit. Ne
vaut-il donc pas mieux se derober a lui - fut-ce par
la fuite - que de devenir sa proie? »
L'industήeux Ulysse sur lui leve un reil sombre et
dit:
« Ah 1 fils d'Atree, quel mot s'est echappe de l'en-
clos de tes dents? Maudit Ι c'est a d'autres troupes,
des troupes sans honneur, que tu aurais du comman-
der, au lieu d'etre notre cbef a nous, DQUS a· qui
Zeus: a donne pour destin, de nos plus jeunes ans a
notre vieillesse, de devider le fil des guerres doulou-
reuses, jusqu'A l'heure ou chacun de nous doit peήr.
Quoi 1 tu as donc envie d'abandonner la vaste cite des
Troyens, alors que nous avons pour elle deja subi
·9" tant de miseres ! Ah 1 tais-toi : crains qu'un autre
ΙΛΙΑΔΟΣ ·z ...----..
nΙn.ι. n6U• fπσιθον Δσινσιοι, θ.πον-ιο δέ θ.υμlι\
&ppηιc-ιον νη~ν -rε ιcσιι σιδ-ι~ν εtλσιp Ιαεαθιiϊ'
ο6'tΦ nου Διι μillει δπεpμενtι ψl.λον εtνσιι,
νωνόμνους ciπολtαθσιι ctπ• •Αpyεος lνθ«a• Άχσιιο:lJc;•
naεσι μ,έν yckp δ-ιε πp6ψpων Δσινσιο1αιν ΙΙμυνεν,
οt3σι 3έ· νΟν δ-ιι -ιο-bς μέν δμ~ς μσιιcc!ιρεααι θεο1αι
ιcυ3c!ινει, ~μt-ιερον δέ μtνος ιcσιι χεtρσις Ιδηαεν.
•Αλλ• ΙyεΒΊ &ς Αν lycb dπω, πειθώμεθσι πc!ιν-ιες·
vflες δctσιι πρ~τσιι εlρόσι-ισιι llyχ ι θαλc!ισαης,
Ίλιcωμεν, πc!ιαας 3έ lρόσαομεν εις Ιλα 3'tcιν,
Οψι 3• ι,,• εδνc!ιων δρμισσομεν, εtς δ ιcεν θ.Βπ
ν-bξ ciβpδ-ιry' ~ν ιccιι τft ciπδaχωνται πολtμοιο
Τρ~ες· fπει-ια δt ιcεν έρυο;αtμεθα νflας clπc!ισας·
οδ yc!ιp -ιις νtμεσις ψυytειν ιcαιcδν, οδδ• ciνdι νόιc-ιcι• 8ο
βθ.τερcιν 8ς ψεόyων προψόΥΠ ιcαιcόν fιέ cU.ώπ. :ο
Τον a• !p· ~πδδρcι t3cbν προσtψη πολόμη-ιις Όδυαaεός·
ο: •Α-ιpεtδή, πο'tδν σε !πος ψύyεν lριcoc; δ36ντων;
οδλ6μεν•, cιtθ~ c5ψεUιις ciειιcελtου ατρcι-ιο\3 !Uου
αημσιtνειyί,tiηδ• !μμιν ciνcισαtμεν, οtαιν llρcι Ζε-bς 85
έιc νε6τη-ιι>ς 13ωιcε ιccιι ές yflρας -ιολυπε<ιειν
ciρyσιλtους πολtμοuς, δψρα ψθι6μεαθcι Ιιcαcnος ..
ΟUτω 3~ μtμονcις Τρώων π6λιν εδρυc!ιyυιαν
ιcαλλεtψειν, ~ς εtνtιc• διζύομεν ιcαιcdι πολλc!ι.;
atycι, μ~ τις -ι• Wος Άχαι~ν το\:Ιτον &.ιcούσn 90
• Nιlm. - 70 (= Μ 70 et .Ν 1127) om. ~odd. nonnulli (quonιm At B) -
et pap. 60.
Var. - 87 η (Euat., teatis): η uel ο!, alternalιant Ar." edd. [ΑΤ) 117t
8τι•: οτι 11 72 8τι* (pap. 6ο, teateι): οτε {Ar. [ΑΤ], Euιt.) 11 δμως• :
rcrως 11 75 ν7jες (teatis): ~η:χς (Euat.) 11 77 lλθ11* (Euat., testiι)r D.θοι 11
78 ην χcιί* (Euat., testiι): εf χεν, quod malunt edd. nonn. 11 xcιl τff:
χιιιl τι teatia 11 80 ιiνόι νuχτcι : ιίν& ν6χτcις codd. duo, uel ύπcιλuεcιι teatiι,
cf. Μ 327 11 8t βέλτεpον (Euat.): βfλτεpος codd. duo ΙΙ ·πpοιpύγ11•: πpο­
φVγοι 11 ήε: ήέ uel alitιιr η πεp [Euat.111 ιΧλώ-g*: ιΧλοίη, nel ιΧλφη (Euιt.),
cf. 1 592 1\ 84 czlθ '* ( Ειιst., teatea) : εfθ' 11 87: eχcιστος •: eχcιστοι 11 89 χαιλ­
iιl4ειν (Euat.): iχπipσιιν Zen. [ΑΤ] 11 90 τlς τ' : τ(ς γ', uel τις Ιτ '(pap.
6ο), uel τις (Euat.) 11 τlς τ' ~λλος Άχ.cιιων•: τις Άχαιιων lλλος.
 43 CHANT χιv
Acheen n'entende ce langage. Non, il ne devrait pas
passer les levres d'un homme dont l'Ame sait celui
qu'il faut tenir, d'un homme qu~te- le sceptre et
Α . qui obeissent autant de gens que tu en comptes
ίcί parmi tes Argiens. Ah 1 cette fois, je te denie
completement le sens, a t'entendre parler ainsi, toi
qui viens, a l'heure οό s'engage le combat avec sa
huee, nous conseiller de mettre a l'eau les vaisseaux
aux bons gaillards. Tu veux donc que les Troyens,
alors qu'ils triomphent deja, voient leurs ναιuχ reali-
ses plus completement encore, et que le gouffre de la
mort soit notre lot certain, a nous. Il est clair que
ιοο les Acheens ne tiendront plus au combat, si l'on met
les nefs a l'eau : leurs regards aussitόt se porteront
ailleurs, et ils quitteront la bataille. Et c'est a ton
conseil qu'ils auront dd leur perte, commandeur de
guerήers 1 1>
Agamemnon, protecteur de son peuple, repond :
« Ulysse, ta rude semonce rne frappe, je le puis
dire, en Elein cαιur. Non, certes, s'ils y repugnent, ce
η 'est pas -mοι
- -quι·
-. donne aux fils des Acheens l'ordre
de mettre a l'eau les nefs aux bons gaillards. Mais
alors qu'ici se montre - jeune ou vieux - l'homme
qui est capable d'ouvrir un meilleur avis, et il sera
pour moi le bienvenu. 11
Diomede au puissant cri de guerre alors prend la
parole:
ιιο « Cet homme est devant vous : nous n'aurons pas
8 le chercher longtemps, pourvu que vous daigniez
seulement m'ecouter et qu'aucun de vous n'ait a mon
egard envie ni depit, sous pretexte que, parmi vous,
je suis le plus jeune d'Age. Je me flatte, moi aussi,
d'~tre ne d'un brave, de Tydee, qu'a Thebes
recouvre Ja terre epandue sur sa tombe. De . Porthee
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 43
μΟθον, Sν οδ ιcεν &νήp yε διci στ6μα π~μπαν !yοιτο,
3ς τις έπtσταιτο fiσ~ &pτια Βάζειν
σιcηπτοΟχ6ς τ• εtη, ~ειθο(ατο λαοt
0
τοσσοϊδ ΙSσσοισιν σύ μετ• •Αpyεtοισιν &νάσσεις
νΟν δέ σευ &νοσάμην πάyχ~ οtον lειπι:ς­ 95
&ς ιcέλεαι πολέμοιο συνεστα6τος ιcαt &υτfiς
νfiας έυσσέλμους &λα a· έλιcέμεν, ΙΙψp• lτι μaλλον
Τ ρωσt μέν εδιcτά. yένηται lπιιcpατέουσ( πεp lμπης,
~μtν δ' αtπύς !Ιλεθpος lπιppέπn· οδ yckp Άχαιοι
σχήσουσιν πόλεμον νηων &λα δ' έλιcομενάων, 100
ω· dιποπαπτανέουσιν, έpωήσουσι δέ χάρμης·
fνθά ιcε σή Βουλή δηλήσεται, !Ιpχαμε λαων. »
Τbν δ' ήμεtβετ• fπειτα &ναξ dινδpίΔν Άyαμέμνωv-
ο: •α 'ΟδυσεΟ, μάλα πώς με ιcαθLιcεοΘlνιπfΙ
dιpyαλέn · &τά.ρ οδ μέν έyωv &έιcοντας &νωyα 105
νfiας έυσσέλμους &λα δ' έλιcέμεν υtας Άχαιων.
ΝΟν δ• εtη &ς τfiσδέ y' &μεLνονα μfiτιν ένLσποι,
~ νέος ήέ παλαιός· έμοι δέ ιcεν &σμένφ εtη. »
Τοtσι δέ ιcαt μετέειπε Βοήν &yαθbς Διομήδης-
« Έyyύς &νήp, οδ δηθά. ματεύσομεν, αt ιc• έθέλητε 110
πεLθεσθαι, ιcαt μή τι ιc6τ9 &yάσησθε fκαστος
ο!)νεκα δή yενεf\ψι νεώτατ6ς εtμι μεθ' δμϊν·
Num. - 95 (= Ρ 173) damn. fArist. [ATJ et Ar. [Α): 15τι ει μέν
ά;πεδiyετο οιuτόν χατιί τι, νuν 01: μόνον έμέμφετο · ένεχώρει χαi τό έν &λλφ
τόπω δεόντω; φεpεσθαι [Α).
Var. - 92 έπίcταιτο •: έr:ίcτητ:χι G unus, uel έπ(σταται (Eust.) 11 95
σεu (Eust. 968, 19) : σε Zen. [Α TJ,
Eust. 969, 11, quod fortasse σε'
ιignificat 11 {ειr:ες • : lειποις \1 97 lλχέμεν (Eust.) : έ'λχειν Plato Leg. 706 e
11 98 γένηται • (Euεt., Plato, testis) : γεν~ιτο 11 έπιχρα7έοuσι • : έπεί χρα­
τiοuσι · uel έελδοu.ένοισι Plat. 11 99 έr.ιρρέr.11• (Eust., Plat.): έπιρρέr.οι 11
100 r.01.εμο·ι (Eu~t.) : πολέμου Plat .. 11 toi όρzαμε λαwν • (Eust.): οpχ αμε
ό:ν/Jpwν · uel o'r' ά:γοpsόεις Plato 11 tO-' χ11.θίχεο •.. ένιπff: χαθίΥ.ετο .• • ένιπη cod.
unus s~h. Β ad Β ~45 11 πώς* : πέρ 11 t05 έγών*: έγώ 11 t07 δς Πjσδέ
γ•• (Eust.
' testes): οστις
r δ.1 γ ' , ue1 οστις
" - δ'• γ ' 11 •νισποι
τησ ι... • • : έ νισπy~
'
(Eust., testis) 11 t08 ά;σμένφ*, (Eust.): &σμενος, 11 ΗΟ rατεόσομ_εν•:
~:-c:ιτεόσομαι (G, tesLis) 11 tH πειθεσθαι (Eust.): έεειπω Ap,?l . Soph. ιπ_u.
c:ιγαίασθαι 11 χιίτφ (testes): χόλφ u. l. ap. Euat. 11 Η2 οuνεχα δη γενεηφι
~εώτατός εlμι : ο\ίνεχ' έγώ νεώτατο; lcπ.ον [?] teatiι, cf. Η 153 11 νεώτc:ιτος •
(οmιιeι [ΑΤ], te&tes): νεώτερος (pap. 60, Eust.).
 CHANT XIV
- naquirenι trois fils sans reproche.: Agrios et Melas,
qui habitaient lι Pleuron et dans la haute Calydon,
et, ~n troisieme, <:Eoee, le bon meneur de chars, le
pere de mon pere et, pour la .valeur le premier des
trois. Mais cependant qu'<:Enee demeurait la 1 , mon
pere, lui, s'en fut, aη bout de ses erreurs, se fixer lι
120 Argos. Αίηsί sans doute en avaient decide Zeus et les
autres dieux. Α Argos il prit pour femme une des
filles d'Adraste Ί et il vivait dans .une demeure opu-
lente. 11 avait ιa. force terres lι ble, sans compter des
arbres fruitiers en in~ombrables rangees, et d'innom-
brables moutons. 11 exce11ait aussi parιni les Acheens
au Jancer de la javeline. Tout cela - vous devez
l'avoir entendu dire - n'est que pure verite. · Vous
ne pourrez donc arguer ·d'une origine vile .et lache,
·pour dedaigner l'avis emi~ par moi, qui est uή bon
avis. Partons pour le combat, toul blesses· que nou.s
sommes : il le faut. ·Mais, une fois la, tenoηs-l}ous
ιao · Ioin du carnage, -._lι l'abri des traits : n'altons pas
ramasser blessure apres blessure. Contentons-nous de
stimuler et de pousser les autres - ceux .. qui jus~'lι
ce jour, pour satisfaire leur colere, restaient ίι l'ecart,
sans se battre. »
11 dit, et tous, avec ·entrain, d'entendre et d'obθir.
11s partent donc et, 1 leur t6te) .est le protecteur de
son peuple, Agamemnon.
Mais . l'illustre Ebranleur du sol
PoseidOΙJ poasse Ies
Ac.lιιtens ιΙ rιtslstιιr.
ne monte pas non plus la garde en
aveugle. 11 vient a eux, sous les
traits d'un vieil hoinme, il saisit la main droite
ι •. C'eat-li.-direa Calydon; cf. tome Π, p. 72, ,n. ι.
. 2. D4Sipyle, qui fut mere de Diomede.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 44
ττσιτplις 3• l:E, &γσιθοΟ ιcαι lγώ γένος εδχομοιι εtναι,
Τυδέος, 8ν Θήβnσι χυτή ιcιίτ« yα'tcι ιccιλόπτει.
Ποpθε't γι!ι.p τpείς πα't3ες &μόμονες lξεyένοντο, 11&
φιcεον δ• lν Πλευρlbνι ιcαι αιπεινft Kcιλuδlbvι
•Άγριος ήΜ Μέλας, τρtτατος δ• ~ν tππ6τσι Οινεύς,
πcιτρlις lμo'to πατήρ· &ρετft δ• ~ν ΙΕ,οχος αδτlbν.
•Αλλ• δ μεν cιδτδθι μείνε, πατήρ δ• l:μlις 'Άργεt ν&:αθη
πλαyχθεlς /Δς γ&:ρ που Ζεuς· ~θελε ιcαt θεοι llioι· 120
Άδρήcrι:οιο δ~ lyημε θυyατρ6\ν, νοι'Lε δε δlbμα
&.ψνειlιν Βιότοιο, &λις δέ οι ~σσιν !ρουpαι
πupοψ6ροι, 1tολλοι δε ψυτ&ν lσcιν ΙSpχοιτοι &μψlς,
ττοΛλι!ι δέ οι πp6βατ• lσκε· ιcέιccιστο δέ ττ&:ντας Άχαιούς
lyχεtn· τι!ι δέ μέλλετ• &ιcουέμεν, ~ς lτε6ν πεp. 12&
Τ6\ οδιc: !ν ιιε γένος γε)ccιιclιν ιcαι &.ν&:λιcιδοι φ&:ντες
μΟθον &τιμήσαιτε πεψα9μένον, !Sν ιc• έύ ε'tπω·
δεστ· tο'μεν πόλεμον δέ ιcαι οδτ&:μενοι περ &ν&:yιcn_:..ι:ι.
fνθα δ• lπειτ' οιδτοι μεν έχώμεθα δηιοτf1τος ~
' Ι:ιc Βελέων, μή πο<ι τις ιψ· V.ιcεt V.ιcος!ρητ~L· 130
a !λλους δ• δτρ<ινοντες l:νήσομεν, ot τlι π&:ρος περ
~ρα φέροντες &ψεστιχσ· οδδέ μ&:χονται. ))
Ως εψαθ", οι δ' &ρcι τοΌ μ&:λα μεν ιcλύον ήδ' lπtθοντο·
Βι!ιν δ• 'ιμεv, ~ρχε ~· !ρiχ σψιν !ναΕ, &.νδpl3ν Άyαμέμνων.
Οδδ• &λαlις σιcοπιήν εtχε ιcλυτός ~Ενvοσιγαιος, 13&
Num. - Η.\ damn. Zen. [ΑΤ), οιn . Arist. [ΑΤ) 11 Η6 post 117
ponebat Strabo Χ., 463 (116-117 laudans).
Var. - Η3 άγοιθοiί κοιl tγω γ€νqς : άγσιθοίο χσι1 οιrμοιτος testis 11 Η4
χοιλόπτει (Α, testis): χιίλυψε• (pap. 60, u. Ι. [Α] sch. Α Eust.) 11
Η6. <(ιχεον ε · (Eu~t. ): οί'χεον ~erodian~a λn. Οχ. ·'111, 260,' 18 11 Η8
έμοιο (Ar. [Α], qu1άam [Τ], teιtis): έμειο (Zen. [ΑΤ], Apollon. Pronom.
108, ι5); utrumque Eust. 11 οιύτων• (Eust.): &λJ.ων (pap. 60) uel
«πάντων 11 Η9 σιύτόθι (Eust.) : οιύτοiί u. ι [ΑΤ] 11 μείνε (Eust.): Ί.ι.ίμνε
Τ et alter cod., u . 1. [ΑΤ] 11 i22 άφνειόν* (Eust.): &.φνειός 11 t25 ώς
έτεόν πεp • (!lolgares (Α]) : ε ί έτεόν περ (Ar. [ΑΤ)), uel ώ; έτε6ν γε, uel
ος ετεον pap. 60 11 i27 άτιμήσιχιτε (Eust.) : άτιμήσητε cod. unua 11 t3t
ότr.ύνοντες• (Eust.): ~-~~νlοντες, uel ότρόνσιντες Ι! ένή~ομεν: ciνήσομεν
α/11 [ALBT] 11 i33 8 ιχpιχ : 8€ γε codd. duo 11 i35 οιλοιός αχοπι7}ν Α
solus: ciλοιοαχοπιην (pap. 60); uel &.λαιόν αχοπι7Jν Zen. [Α] cf. Κ 5ι5 ΙI
χλυτό; 'Εννοσlγιχιος•: χpεCων ένοσ(χθων. '
,\!J CHANT XIV
d'Agamernnon, le fils d'Aιree, et, prenant la parole,
il lui dit ces moιs ailes :
« Atride, en ce moment sans doute le_c.re_ιυ_ detes-
•Ao ~e d'Achille est plein de ,joie en sa poitrine, a
contempler le massacre, la deroute des Acheens : il
n'a pas le moindre sens. Qu'il perisse donc et que le
Ciel l'aneantisse 1 1 Mais les dieux bienheureux sont
loin de t'en vouloir, a toi, et un moment viendra, je
crois, ού guides et chefs des Troyens souleveront la
poudre de la vaste plaine et ού c'est toi, a ton tour,
qui les verras fuir vers leur ville, loin des nefs et des
baraques. ))
11 dit, et pousse un grand cri, en s'elan<;ant dans
la .plaine. Comme crient au combat neuf ou dix
mille hommes engages dans la lutte guerriere, ainsi,
ι&ο d'une voix pareille, jaillie du fond de sa poitrine,
crie le roi Ebranlenr du sol ; et il met au creur __de_
chaque Acheen une force infinie pour batailler et
guerroyer sans tr~ve.
Here au trόne d'or brusquement
aΗθrθ se prθpare
endormir Zeus.
Ι' ·ι d
aperς.01 es h au t eurs d e l'Ol ympe
οίι elle s'est postee sur une cime.
Aussitόt elle reconnait son frere et beau-frere, qui se
demene a travers la bataille οίι lΊ1omme acquiert la
gloire, et elle en a la joie au creur. Mais elle voit
Zeus aussi. Zeus est assis sur un des plus hauts pics
de l'lda aux sonrces sans nombre, et Zeus effraie son
ι. Le mot employe ici par Homcre nc sc rctrouve nulle part
ailleurs, et lc scns cn όtai t dcja inconnu aux anciens. Mais il avait
sans doute ete rιψris par dcs poetcs cycliqucs, ct c'est pourquoί cer-
tains graιnmaίriens condamnaient lc vcrs comme conlcnant un neo-
logism6 1 De telles erreurs de methode ne sont pas rares chez les cri-
tiques de l'anliquite.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
, &.λλc!ι μετ• cιδτούς ~λθι: πcιλcιι~ ψωτι έοιιc:ώς,
δεξιτεpήν δ' lλε χε'ίp' Άycιμέμνονος Άτpεtδcιο,
ιccιt μιν ψωνήσcις lπεcι πτεpδεντcι πpοσηόδcι·
ο: Άτpεiδη, vOv δή που Άχιλλf1ος δλοόν ιcf1p
yηθε'ί έvι στήθεσσι, ψ6vov ιccιι ψ<ιζcιν Άχcιι&\ν ιΑο
δεpιcομένφ, έπει οδ οι lv ~ οδδ' ήβcιιcιt.
Άλλ' δ μέν ~ς &.π6λοιτο, θεός δέ έ σιψλώσειε·
σοι δ' οδ πω μάλα πάyχυ θεοι μάιccιpες ιcοτέουσιν,
ω· lτι 'ΠΟU Τ pώων ~yήτοpες ήδέ μέδοντες
εδpύ ιcονLσουσιν πεδtον, σύ δ• έπδψεαι αδτός ι4!i
ψεόyοντcις πpοτι /Χοτυ νε&\ν &πο ιcαι ιcλισιάων. »
aΩς εtπωv μέy' &υσεν, έπεσσόμενος πεδLοιο·
δσσδν τ• έννεάχιλοι έπLαχον η δειcάχιλοι
&νέpες έν πολέμφ, lpιδcι ξυνάyοντες .. Αpηος,
"tδσσην έιc στήθεσψιν δπcι ιcpεtων Ένοσ(χθων ι!iο
~ιcεV" Άχαιο'ίσιν δέ μέyα σθένος lμβαλ' έιcάστφ
ιcαpδtη, /Χλληιcτον πολεμLζειν ήδέ μάχεσθαι.
uHpη δ' εtσε'ίδε χpυσδθpονος δψθαλμο'ίσι
στaσ• έξ Οδλόμποιο &.πό ~tou· cιδτLιcα δ' lyvω
"tόν μέν ποιπνόοντα μάχην &.νά ιcυδ~ ι&5
αδτοιcασtyνητον ιccιι δcχέpcι, χcι'ίpε δ~~~!:..J
Zf1vcι δ' έπ' άιcpοτάτης ιcοpυψf1ς ποΧυ-ffiδcιιcος "Ιδης
~μενον εtσε'ίδε, στυyεpός δέ οι mλετ~
Num. - t.36 a όιντιθέφ Φοίνιχι όπάονι Πηλείωνος add. Ze11.
[ Α] ΙJ t.42 damn. probabiliter quidaιn cf. schol. Τ : σι :p λ ώ σε ι ε · περισ­
σός ό στίχ.ος, χα:ί ή λέξις νεωτέρων 11 t.57-t.58 om. codex, cf. schol. 'Τ ad
158: είσείοε· πεpισσόν- ούνα:τα;, γόιp όιπό χοινοu τό i!γνω (154) ..
Var. - t.4t. οεpχομένψ•_: δεpκομένοu; utrumque Eust. 11 t.43 σοί Β' ο(ί
πω (Eust., testi•): σοu ο' ού r.o• alii [Τ), unde σοί ο' oii τοι coni. Nauck,
o!S ~ Leaf 11 οίί πω•: ou τοι 1! 145 .ιnνίσοuσιν edd. : χον!.,σοu'7ιν codd. oιnnes
11 ιχuτό; (pap.60): α:ύτοίις-(u. 1. [Α], Euιt.) 11 t.46 προτί*: ποτί 11 t48
δσσόν τ' * (b:ust.): 3σ-;ον ο' (pap. 60, Aήst. [Α]), uel 3σσόν γ' 11 έν·ιεάzι­
λοι ... δsκ:ίι_ιλοι (Eust.) : έννεάy_ειλοι ... οεχ&χ.ειλοι Ar. [Eust. 97~, 6~,
eι Τ), cod unus s. l., cf. Wackernagel Spr. Unt. p. 7 et Ε 860 11 t.50 έχ
στήθεσ?ιν•: έν στr;Θε.,'Ι'ιν, uel έν στήθεσ'7<ν 11 t.52 &λληχτον : αληχ-:ον
(Eust.) 11 ί57 ιiχροτάτης χ?ρu:pης• : όιχροτάηι xoρu'l'!J 11 πο'λuπίο.χχός* (Ar.
{ΑΤ]) : τ:ολuπιοιi~ιου ( α/ii ruιιice [ Α Τ)) ; uel τ:ολ ;οείρα:οος cod. unus 11
i58 επλετο Οψι:;: επλετ' ίοοuση melius [TJ 11 Οuμφ • (Eust.): θυμός (teslis).
46 CHAN:r XIV
cmur. La puisaante Here 1ι11'Χ grands yeux hesite :
aβο cOίϊlπιent tromper l'espήι de Zeus qui tient l'egide? Α
la fin, ce parti lui paratt le meilleur ~n Ame : ae
rendre sur l'Ida, apreB a!etre paree. Zeus eprouvera
peut-~tre le desi_r de dormir amoureusement etendu
CODtre BOD corps, et BUr lui alors elle repaόdra UD
soιnmeil
,..----.
tiede et bienfaisant, qui couvrira ses yeux eι
son( Ame)prudente. Elle a'en va donc Α la chaιnbre
que lui a bAtie aon fils Hephmstos. Π a aux montants
de la porte adapte de solideB v~ntaux, munis d'un
verrou a secret : nul autre dieu ne l'ouvre. AuιsitΔt
arrivee, elle ferme les vantaux eclatantB. Avec de
1 λύμcιτοι πάντcι ιcάθηpεν, &λεtψοιτο δέ λιπ' έλοιtφ
170 l'ambroiaie elle etrace d'abord de aon corpa desirable
toutea les souillures. Elle l'oint ensuite avec une
huile gτasse, divine et auave, ·do.n t le parfum est fait
pour elle; quand · elle l'agite dans le palais de Zeus
au seuil de bronze, la aenteur en emplit la terre
comme le ciel. Elle en oint aon beau corps, puis
peigne aes cheveux de ses proprea mains et les tresse
en nattes luisantea, qui pendent, belles et divines, du
haut de son front eternel. Aprbs , quoi, ell.e v~t une
robe divine qu' Athene a ouvree- et lustree pour elle,
180 en y ajoutant noφbre d'ornements. Avec des attaches
d'or, elle l'agrιίfe s.ur sa gorge. EHe se ceint d'une
ι.Le mot αmbroilώ, qui en lui-m6me n'evoque ήen de pluι pr&-
ciι que l'idee d'objet r&serve ._ un lmmιιrtel, a dans Homλre dφix
emploiι aιιe& ditrerentι. 11 ι'app1ique ._ un aliment s0lide qui conιti­
tue la nourriture ~es dieux, .. otιU du nectar, qui est leur boiιιon
- et ce m6me nom eιt applique, par extenιion, • une herbe mer-:
- νeilleuιe deιtinee ._ leura chevaux (V, 777). - ll ι'applique ega1e-:
ment ι un onguent paήume dont ilι uιent pour leur toil~tθr cοmιηρ
ici, maiι qu~ peuf auιιi ιervir .. embaumer un cadavre huιnain.
C'eιt avec de l'ambroiιίe qu'Apollon pnlιerve de la corruption le
corpr. de Sarpedon (XVI, 680) ct Aphrodite celui·d'Hecιor (ΧΧΠΙ.
186-87). . teιtis): χαι! μεγιiλοuς Zen., Aήst. [Α], quίdam [Τ] 11 t.79 πολλιί*: πιίντσι.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 46
μεpμήpιξε δ' lπειτcι Βο~τιις '!tδτνιcι "'Ηpη
δτmως έξcιπάψοιτο Διbς ν6ον οιtyι6χοιο· 160
~δε δέ οι ιcοιτ@ &ptστη .ψοιtνετο Βουλή,
έλθεϊν εtς 'Ίδην εa έvτύνοισοιν ε cιοτήν,
εt πως tμεtpcιιτο ποιpcιδpοιθέειν ψι.λδτητι
fl χpoιft, τlj) δ' 6'!t11ov &'!tήμονά τε λιοιp6ν τε
χεύn έτιt Βλεψάpοισιν tδ~)'!tευιcοιλιμnσι. 165
B.f\ δ' tμεν ές θάλοιμον, τ6ν ot ψιλος υιbς lτευξεv
"Ήψοιιστος, πυιcιν&ς δέ θύpοις στcιθμοίσιν έτιf!pσε
ιcλη"ίδι ιcpυπτft, τήν δ' οΟ θεος &λλος &vt;iyεv ·
lνθ' ~ y' εtσελθοΟσcι θύpοις έπέθηιcε ψcιεινάς.
Άμβpοσtn μέν πp(;)τοv &πο χpοός tμεp6εντος 170
&μβpοσtφ έδοινlj), τ6 βά οι.τεθυωμένον ~εν·
-roO ιccιt ιcινυμένοιο Διος ιcοιτα χοιλιcοβοιτές δ&\
lμ'!tης ές ycι"ίάν τε ιcοιt oOpαvbv "(ιcε'( &υτμή.
Tlj) β' ~ yε χpδcι ιcαλον &λειψαμένη tδέ χcιtτcις 175
πεξcιμέvη χεpσt πλοκάμους ίtπλεξε ψαεί,νούς
καλούς &μβpοσtους έιc ιcpόιατος &θανάτοιο.
Άμψt δ' lip' &μβp6σίον έcινον lσαθ', δν οι Άθήνη
lξυσ' &σιcήσασcι, τtθει δ' έvt δοιtδοιλα πολλά·
χpυσεtnς δ' ένετftσι ιcατα στf\θος πεpονliτο. 180
Var. - t.59 μεpμηpιεεν επειτσι χατcχ 'ΡFΕνσι χcχι χσιτcχ θuμον pap. 60
= Ε 671 11 t.60 8ππως : έf Πώς quίdam [Τ), cf. 163 11 t.62 ~ σιύτην (Ar.
{Α), Apoll. Pron. 80, 1): έσιuri}ν" (Α), uel έωυτ1jν Zen. (Α] \1 t.63 al
πως" (Eust., testes): 8ππως (u. 1. [Α]), uel ~ πως testis 11 !με(ρcχιτο
(Eust.) : !μείροιτο codd. duo 11 t.66 β1j δ': βη p pap. 9, cf. τ88 11 t.68 τ1jν 0
(Eust., tesιis) : τόν (pap. ιο, plures codίces [Eust.], testes), uel τ([ο])ην
pap. 60, uel τ?ιι; sch. BLT, quae has trea lectionea agnoacunt Ι! t.69 θ.ύρσιι;•
(Eust.): πόλcχς (u. 1. (Τ]) 11 έπέθηχε (Euat.) : lr.ιθεϊασι Zen. (Α] 11 t.70
Ιμεpόεντc.; : &Οσινιί~:σιο testis 11 i 7 i λόμσιτσι [ uel λύμμα.τα.J : pόμμσιτσι
teatίs 11 λίπ' έλσιίφ (testes) : χρόσι λευχόν testis 11 i72 έδσινιj)* (ιch.
A.BGLT, Euat.) : έδσινφ (testes), uel έσινιi) pap. ιο, sch. Β Heraclitί ad
Ξ 346, Athen, 688 e, cf. Hymn. Ven. 63 11 t.73 χσιτ?ι (Ar. [Α]): ποτι•
(Α, pap. 9, pap. ιο, pap. 60, Eust., testes) 11 t.78 πεεσιμένη• (testis) :
πλεεσιμένη (pap. 60) 11 χερσl : χειρί testίs 11 t.77 &μ6ροαίουι; (Εαιt.,
111. - 7
 CHANT χιν
ceinture qui se pare de cenι franges. Aux Jobes per-
ces. de ses deux oreilles elle enfonce des boucles, a
ιrοιs chatons, a l'aspecι granuleux ' οίι eclate un
charme infini. Sa ι~te enfin, la toute divine Ja couvre
d'u~ voile tnut beau, tout neιιf, blanc comme un
soleιl. Α ses pieds luisants elle attache de belles san-
dales. Enfin, quand elle a ainsi autour de son corps
dispose toute sa panιre, elle sort de sa chambr~, elle
appelle Aphrodite ι\ l'ecart des dieux et elle Iui dit :
190 • ι< Vo~d~ais-tu m'en croire, enfanι, et faire ce que
Je te dιraι? Ou t'y refuseras-tu, parce que tu m'en
veux, dans le fond de t~r, de soutenir les
Danaens, quand toi, tu soutiens les Troyens? »
Ει la fille de Zeus, Aphrodiιe, repond :
11 Here, deesse augu;iιe, fille du grand Cronos, dis-
moi ce que ιu as en t~te. Mon creur me pousse a
faire ce que ιu me demandes,--sic'~t chose que je
puisse faire et qui se soiι faiιe deja. ι>
L'auguste Here alors, perfidem~nt, Ιuί dit:
<1 Eh bien ! donne-moi donc la tendresse le desir,
par ιesqueιs ιu dompιes a 1a rσίs ιous Ίes dieux
•οο
immortels et tous les mortels. Je m'en vais, aux
confins de la terre feconde, visiter Ocean Ie pere des
d"ιeux 1 , et Tethys, leur mere. Ce sonι eux '
qui, dans
leur demeure, m'ont nourrie eι elevee du JΌur uίι ils
' • 1
m avaιent rec;ue des mains de Hhea " dans les temps
ou' Zeus a la grande νοiχ avait mis ' Cronos sous Ja
ι. 11 esι an moi11s possiblc quc ceιιe conccption dc l'Ocean oήgine
d0 t 1 d" . . ' (pap. ιο) 11 i89 r.ρό;* : μετά 11 ί95 &νωγεv• (Eust.) : &νώγει (u. 1. (Α])
ous es. r~u~,. sort pl11s ancrenne quc cellc qι1ί est e:φosee dans
la. Theogonι~ d Hcs1odc, οίι ce rι'ιle est rescrvό /ι la Terre unie au
... ,
Crel (cf. noιre edition d'HόsiodP ' p ··-) . ' Eusι.), uel δ:χμν~ς; 8σίμνιχσιχ: corr. Bentley 11 20t τε (Eust., testes): γε
2 •. ~insi, contrairement /ι la ~radition courantc, Here n'aurait pas
~artι.cιpe .ιι. la guerrc des Olympiens contre les Titans: sa mere Rhea
1 avaιt mιae /ι l'abri au foyer d"Ocean et de Tethys.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
Ζώσα:rο δέ ζώνην έιcατbν θuσάνοις 4ραρu'ιαν,
έν δ' &ρα ~ρματα ~ιcεν έuτρήτοισι λοβο'ισι
τρtyληνα μορδεντα· χάρις δ' &.πελάμπετο πολλή.
Κρηδέμνφ δ' έψόπερθε ιccχλόψατο δtα θεάων
ιccχλ~ νηyατέφ· λεuιcbν δ' ~ν fιέλιος Cις- ιβ!i
ττοσσt δ' όπο λιπαροίσιν έδήσατο ιccχλά πέδιλα.
ΑQτάρ έπεt δή πάντα περt χροί θήιcατο ιc:δσμον,
β~ β' Ί:μεν έιc: θcχλάμοιο, ιccχλεσσαμένη δ' Άψροδlτην
των &λλων &.πάνεuθε θεων προς μΟθον ~ειπεν·
«•Η βά νό μοt τι πtθοιο, ψtλον τ~ς,~ι ιcεν εtπω, 190
~έ ιc:εν &.ρνήσαιο, ιcοτεσσαμένη τδ~[~-~
οf!νειc' έyω Δαναο'tσι, σύ δέ Τ ρώεσσιν &.ρήyεις ; »
Τήν δ' fιμεtβετ' lτιειτα Διος θuyάτηρ Άψροδtτη·
«" Ηρη, πρέσβα θεά, θόyατερ μεyάλοιο Κρδνοιο,
αδδα IS τι ψρονέεις τελέσαι δέ με~&νωyεν, 19!i
εt δόναμαι τελέσαι yε ιcαt εt τετελ~ν έστtν. »
Τήν δέ δολοψρονέοuσα πpοσηόδα πδτνια "Ηρη·
« Δος νΟν μοι ψιλδτητcι ιc:αt Ί:μερον, φ τε σύ πdιντcις
δάμνqι &.θανάτους fιδέ θνητούς &.νθρώποuς.
Εtμι yάρ δψομένη πολuψδρβοu πεtρατα yαtης, 200
Ώιc:εανδν τε, θε~ν yένεσιν, ιc:αt μητέρα Τηθόν,
ot με σψο1σι δδμοισιν έύ τρέψον fιδ' &τ(ταλλον,
δεξάμενοι •pειης, !Sτε τε Κρδνον εQρόοπα Ζεύς ,
Num. - i82-t83 om. pap. 60.
Var. -iβi ζώντ,ν .•. ,ά.ριxpuίιxv*(pap. 9, pap. lίo, lcstes): ζιuν"!Ι··· &ραιρuί'!Ι
(Ar. [ATJ); uel ~~Ινην :χριχρu!ιχν [-~ supra ιχ•ι scripLoJ Λ; uel ζωνην ιχριχρuι'!Ι
pap. ιο 11 i82 έv a• &ριχ : εν δε οι pap. 9 11 t83 τρίγληvιχ μορόενται (Ar.,
Ptolem. Ascal. [Α], Eust., testes): τρίγλην' ά.μορόεvτιχ quidam [Τ] 11
!85 λεuΧόν o'*(Eust.): λιχμr.ρόν δ' (u. 1. [Α]); uol χ]:χλον δ, sed λjεu-.ον
S ι. 1. pap. ιο 11 t86 ίιr.ό*: ~r.:x1 (Eust.) 11 i88 β7j ρ•• (pap. 60): β7j δ'
11 i96 γε χ:χί : τε χιχι pap. ιο 11 i98 νίίν μΙJι • : μοι v::ίν (δός νίίν μοι νίίν
u. l. (Α]); uel aη νίίv 11 i99 δι:ίμv~ Α, Ar. [Τ] : διχμν~• (Α ί. marg.,
codd. duo 11 μητέριχ ΤηΟόv: μητεριχ θηρων pap. 60, cf. 283 11 202 με (pap.
60, Ar. [Α]) : μ' iν (Ar. [Τ], alii [Α], u. 1. [Α]) 11203 'Ρείης (pap. 9ι
pap. 60, Eust.): 'Ρείιχ; Ar. (ΑΤ], Arist. (Α] et cod. unus.
48 CHANT XIV
terre et sous la . mer infinie. Je νais les νisiter et
mettre fin a leurs querelles obstinees. V9illι loogtemps
qu'ils se priνent l'un l'autre de lit et d'amour, taot
la colere a eoνahi leurs A~s. Si, par des mots qui
les flatteot, j'arriνe a cooνaincre leurs creurs et si je
les rameoe au lit ou ils s'uoiront d'amour, par eux,
210 a tout jamais, mon, oom sera chθri et νenere. »
Ει Aphrodite qui aime les sourires, a soo tour, lui
dit :
« Π est pour mοί tout e~ble ίmpossible et mal-
seaot de te refuser ce que ιu demaodes : tn es celle
qui repose .dans les bras de Zeus, dieu sup~me. >>
Elle dit, et de soo seio elle detache alors le ru},>ao
brode, aux dessios varies, ou . resident tous le&
charmes. La soot tendresse, desίr, entretien amoureux
~ux propos sθducteurs qui trompeot le~ des plus
sages. Elle le met aux mains d'Here et lui dit, en
l'appelant de tous ses noms :
« Tiens ! mets-moi ce . rubao 1 daos le pli de ta
220 robe. Tout figure daos ses dessios varίes. Je te le
dis : tu ne reνieodras p·as; saos avoir acheve ce doot
tu as telle eovie daos le creur. »
Elle dit et fait sourire l'auguste Here aux graods
yeux, et, souriaote, Here met le rubao daos le pli de
sa robe.
Puis la fille de .Zeus, Aphrodite, rentre eo sa
demeure; taodis qu'Here, d'uo bond, quitte la cim.e
de l'Olympe. Elle se pose eo Pierie et daos l'aimable
Emathie, pour s'elancer eosuίte vers les chaioes nei-
Ι. 11 Dθ s'agit pas d'une veritabJe ceίnlare, c'est-8.-dire d'une large
bande d'etotre, qu'Here aurait ou quelque peine k cacher dans le pli
de sa robe - le poete n'emploie paa le mot ζώνη - mais d'un mince
ruban se~ant de soutien-gorge, d'un ιπpόφιον. ·
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 48
ycιLης vέpθε ιccιθεtσε ιccιt ci'tpuyiτoιo θcιλciσσης·
-rούς εtμ• δψομέvη, ιc:cιL σψ• llιcpι-rcι vεLιcεcι λόσω· 205
flδη yc!ιp δηpόν χp6vov &λλήλων &ττέχον'tcι~
εδν~ς ιccιι ψιλ6τητος, lπει χ6λος lμττεσ(5)
Et ιcεLvω . y• lπέεσσι ·ττcιpcιιττεπιθο_Οσcι ψΙΧοv ιc~p
εις εδνήν &νέσcιιμι 6μωθ~νcιι ψιλ6-rητι,
cιtεL ιcέ σψι ψιλη 'tE ιccιt cιtδο(η ιc:cιλεοLμηv. » 210
Τήν δ• cι~'tε ττpοσέειττε ψιλομμειδής ΆψpοδLτη·
« Ο\"Ιιc la't• οδδε lοιιcε τεόν lττος &pνήσcισθcιί·
. Ζηvός yc!ιp τοθ &p(στου lv &γιcο(vπσιν tcιόεις. »
•Η, ιccιι &ττό~;f!θεσ~ιv~ο ~-v tμcίντcι
ττοιιcιλοv, lvθcι δέ ot θελιcτήpιcι ττcίντcχ τέτυιcτο· 215
lνθ' lvι μεν ψιλ6της, lv δ• tμεpος, lv δ• 3cιpιστός,
ττcίpψcχσις f\ τ• lιcλεψε v6ov ττόιccι ττεp ψpονε6ντωv·
-r6ν βcί οι lμβcχλε χεpσtv lττος 't. lψcχτ". lιc τ· 3ν6μcίζε·
« Τ~ vOv, •η1Οτον tμcivτcι τεf!\ lγιccίτθεο ιc6λττφ,
ττοιιcιλον, φ lνι ττcίντcι τετεύ cχτcιι· οδδέ σέ ψημι 220
!ττpηιcτ6ν γε νέεσθcχι, !S τ ψpεσt fiσι μενοιν!Jς. »
"'Ως ψci'to, μεLδησεv δέ βο ττις ττ6τνιcχ 'Ήρη,
μειδήσcχσcι δ• lττειτcχ ~fl\ lyιccίτθετο ιc6λττφ.
Ή μεν lβη ττpός δl3μcι Διός ltuyciτηp •ΑψροδLτη,
•Ηρη δ' &Lξcχσcι λLττεν βLov Οδλύμττοιο, 225
Π ιεp(ην δ• lπιβ&σcχ ιccxt Ή μcχθ(ην lpcιτειvηv
Num. - 2{3 damn. Arist. et Ar. : δτι έχλ6ει την χι:ίpιν, εί lνεχσι
τοiί Διό; δίδωσι xrz/ ούχ rzύτης [Α].
Var. - 208 χείvω• (Ar. [ATJ): χείνων (Zen. Ariat. [ΑΤ]), uel χεlνοuς
pap. 60, Eust. 11 γ' έ-:.έεσσr : iπεεσσι Eust. [Ι 2i5 lνθrz Ι'iέ (Eust.): Ιίνθι:ί "tι
cod. unua 11 "tέτuχτο (Eust.): "tέτuχτr:ιι cod. unus 11 2{6 Ινθ' ίνι (teatea):
τff lνι testίs 11 έν l'i' •.• έν l'i'*: έν. Ι'i' ... ήl'i' (in quibιudαm commentαriiι [Α]),
uel ενθ... ενθ pap. 60 11 2{ 7 φpονεόντων • (Eust., testes) : φpοvέοντος
(Aristot. Eth. Nic. ΙΙ49 b), uel φpονέοντrz (teatis) 11219 τij (Eust., teatis):
τ1j (qιιίdαιn ap. Apoll. Soph. s; u.) 11 έγχι:ίτθεο•: ένιχιίτθεο 11 22{ ~ νέeσβσιι
(Ar. LABLT], Eust.) ·: γενέεσθαι Dem. lxion [Α], quidαm [ΒLη, uel γι
rενfαθrzι codd. ,r.auci 11 222 μείl'iηαεν* : yήθηαεν (pap. 60, u. 1. [Τ]) 11
~οωπις πότνιr:ι Ηpη• : θε?L λεuχώλενος "Ηρη (pap. 60) 11 2i3 iιjj* (Ar.
[Τ], αlii [Α]): μia't' (Α, Zen. [Τ],_ Ar. [Α]); utrumque Eust.
 CHANT XIV
geuses des Thraces cavaliers, aux cimes hautes entre
toutes. Ses pieds ne touchent pas .le sol. De l'Athos
elle va vers la mer houleuse et arrive enfin a Lem-
2So nos, la cite du divin Thoas 1• Elle y trouve Sommeil,
frere de Trepas 2 • Elle lui prend la main ; elle lui
parle, en l'appelant de tous ses noms :
« Sommeil, roi de tous les dieux, roi de tous les
hommes, tu as deja pr~te l'oreille a ma voix : cette
fois encore, entends-moi, et je t'en saurai gre chaque
jour a venir. Je ι•en supplie, endors sous ses sourcils
les yeux brillants de Zeus, des que je serai etendue
amoureuse~ent dans ses bras. Je te donnerai en
echange un present, un beau siege, indestructible, en
or. C'est mon fils, Hephrestos le Boiteux, qui le
-240 fabriquera et J'ouvrera lui-m~me. Au--dessous il mettra
un appώ pour tes pieds, et tu y pourras poser tes
pieds luisants pendant les festins. »
Le doux Sommeil en reponse lui dit :
« Here, deesse auguste, fille du grand Cronos, s'ί}
s'agissait d'un autre des dieux eternels, je l'endormi-
ι. Ce Thoas, rοί de Lemnos, π'a naturellement ήeπ a voir avec le
Thoas, fils d'Andremon, qui conduit les Etoliens (11, 638; ΧΙΙΙ,
222; XV, 281). 11 est le pl-re d'Hypsipyle et le grand-pere de cet
Eunee qui fournissait du vin de Lemnos 1ι l'armee achέenne installee
en Troade (VII, 467-69; ΧΧΙΙΙ, 747).
2. Pourquoi Sommeil habite-t-il Lemnos? Les explications des
scholiastes anciens donnent la mesure de leur ignorance 1ι ce sujet.
D'apres les uns, les Leιnniens aiment trop le vin - c'est ce quί
explique pourquoi les Lemnienne• un beau jour les ont tous tues -
et il est naturel que Sommeil se soit fixe chez des ivrognes 1 D'apres
d'autres, le mattre de l'tle est Hephιestos, dont la femme est Charίs,
la Grdce. Or, Sommeil est amoureux de Pasithθe (v. 275-76), qui
est eJle-mt\me une GrAce, une ΒαΙUΓ de Chaήs. n doit donc n\sider
pres d'elle 1 - 11 est plus simple de supposer qu'il y avait 1ι Lemnos
un culte du dieu Sommeil (Hypnoι). Mais il faut reconnattre qu'au-
cun texte ni monument n'a encore confirme cette hnιothese.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
σε6οιτ• έψ• tτmοπ6λων Θpπιcων δpεοι νιψ6εντοι,
&ιcροτάτοις ιcοpuψάς οδδi: χθ6νοι μάpπτε ποδο'tιv­
έξ Άθ6ω δ• έπt π6ντον έβήσετο ιcuμοι(νοντοι,
Λ~μνον δ' εtσοιψ(ιcοινε, πόλιν θε(οιο Θ6οιντος. 230
"Ένθ' "Ύπνφ ξύμβλητο, ιcοισιyvήτφ Θοινάτοιο,
εν τ· iΧροι οι ψο χειpι i!πος τ· εψοιτ· EIC τ' 3ν6μοιζεν·
« "Ύπνε, iΧνοιξ πάντων τε θεί3v πάντων τ• &vθpώπων,
~μέν δή ποτ· έμbν i!πος i!ιcλuες, ~δ' i!τι ιcοιι νΟν
ττε(θεu· έyώ δέ ιcέ τοι εtδέω χάριν ~μοιτοι ττάντοι. 23!>
Κοιμησ6ν- μοι Ζηνbς δττ• 3ψpύσιν δσσε ψοιεινώ,
οιοτιιc· έττει ιcεν έyώ ττοιροιλέξομοιι έν ψιλ6τητι·
δί3ροι δέ τοι δώσω ιcοιλbν θρ6νον, &φθιτον οιtει,
χpόσεον" "Ήψοιιστος δέ ιc• έμbς ττάις &μψιyuήεις
τεόξει &σιcήσοις, δττb δέ θp~νuν ττοσtν ~σει, 240
τljι ιcεν έπισχοtης λιττοιpούς ττ6δοις εtλοιττινάζων. »
Τήν δ' άτταμειβ6μενος ττροσεψώνεε vήδuμος uΥττνος
« uΗρη, ττρέσβοι θεά, θύyατεp μεyάλοιο Κρ6vοιο,
&λλον μέν ιcεν εyωyε θεί.3ν οιlειyεvετάων
Num. - 228 om. Strabo 1, 27 (225-229 laudans) 11 229 om. pap. 60
11 23i a έpχομένφ χατΟι (χιχτΟι Τ: μετιχ pap. 60) φuλιχ βροτwν έπ'
&πε(ρονcι γαίαv add. quidam [TJ et pap. 60 11 Ui a h αύτΟιρ έπήν
δη νωι χcιτ::.νηθέντε (χατευνηθέντε Bekker: χcιτευνηθέντες Τ) rοηαι
1 cιγγεϊλcιι (οιγγε'λαι Bekker: ά:γγείται Τ) τιίδε πιίντα Ποαει/Ιιίωνι
&νcιχτι add. quidam [Τ].
Var. - 227 αεύατ' (testis): ίiααυτ' u. 1. [Α] 11 ίπποπο'λων (Eust.,
testis): ίππονtlμων quidam [Τ], uel !πποχόμωv u. l. [L] 11 vιφόεντα• (Eust.,
testis) : αχιtίεντα 11 229 έπ1 πόντον (Eust., testes): έ; πόvτον Zen. [ΑΤ],
Arist. fA], Ar. [Τ] 11 έ6ήαετο (Α, Zen., Arist. [Α]): έ6ήαcιτο (pap. 9, ιο,
Eust. g8o, :i6), uel έδύαετο Eust. 391, 45, uel έδύαοιτο Eust. 479, 6;
1484, 61; ι83ο, 6311230 Θόcιντος• (Eust., testis): ΙΧνοιχτος 11 234 ήμέv*
[uel η μeν] : EL μεν (u. 1. [Eust.]) ιι έμόν*: έμεu (Eust.) 11 235 πεlθευ•:
πεlθεο (pap. ιο, Eust.), uel πεlθε' 1 είδέω χιίριv* (uiliores [Α]. Eust.) :
!δfω χιίριν (Α, pap. 10, pap. 60, testis), uel χιίριv είοέω (Ar. [Α]); εΥδω
-ι,ιί.ριv corr. Brandreth 11 236 lιπ'* (Aήst., Ar. [Α], Eust.): έπ' (Zen.
ιΑΤJ) 11 237 ποιραλέεομcιι έν : τ.cιρaλεεωμαι Eust. 11 240 τεύεει : τεύεει'
ιnterpr. Allen 11 24i έπιαχο{ης (Alexander Cotiaensis [Α], Eust.) :
έπlαχοιες (Α, Herodianus [Α]), uel έπισχοίες nonnulli [Τ], uel επεσχοιες
pap. 60, uel έπιαχοια; pap. 9; boc praefert Wackernagel Spraclιl. Un~rι.
p. 14 11 242 νήi;υμός (αίιν τιίi ν sch. Α): 7jουμος olim alii [cf. ad Β 2],
quod malunt edd. nonn. 11 244 Υ.εν : γαρ pap. 60.
5ο CHANT XIV
rais aίsement, fut-ce meme le cours du fleuve Ocean
pere de tous les etres. Mais Zeus, fils de Cronos, je'
ne le puis ni approcher nί endormir, s'il ne me l'or-
donne lui-mem~. Une fois deja obeir a ton ordre
2So m'a servi de leι;on : c'etait le jour οίι cet arrogant
fils de Zeus faisait voile loin d'Ilion, ayant detruit la
cite des Troyens. J'endormis l'esprit de Z~us porte-
·egide; j'epandis ma douceur sur lui, et, pendant ce
temps, ton cαιur medita de mauvais desseins : tu .fis
~e lever sur la mer les souffies des vents mechants et
tu emportas ce fils de Zeus vers la bonne ville de
Cos, loin de tous les siens 1 • Et Zeus, s'eveillant sou-
dain, s'indignait : il malmenait les dieux dans son
palais, et, avant tout auιre, c'etait moi qu'il cher-
chait. ΙΙ m'eut alors jete du haut de l'ether et fait
disparaitre au fond de la mer, si Nuit ne m'edt
sa~ve, Nuit qui dompte les dieux aussi bien que les
26σ· hόmmes. Dans ma fuite, j'avais ete vers elle, et Zeus
s'arreta, malgre son courroux, craignant de deplaίre a
la Nuit rapide. Et voici que de nouveau tu me
demandes un service qui me doit perdre sans
recours. »
Et l'auguste Here aux grands yeux repond :
Ι · Οπ ιait quelles ont ιltιl, sur la route du retour les aventures
des Grecs qui avaίent conquίs Troie. Elles ont fait le ;ujet, ποπ seu-
le~ent de l'Odyιsee, mais aussi du poeme cyclique des Retourι, Ν όατοι .
Maιs on sait moina que la lιlgende attήbuait des traverses analogues
au premier conquιlrant de Troίe, Heracles. Nous ne connaissons en
elfe_t cette histoire que par les allusίons rapides qui y sont faites dans
l'Jl':4~e, ?t on verra plus loin (XV, 18 suiv.) le chι\timent que Zeus
av~ιt ι~ιgι\ Ιι H~r? pour le cοιιιp~οt qu'elle avait tramιl une preιaiere
foιs dιlJΙι, avec 1 aιde de Sommeil. - On trouve relativeιιιent peu
d'allusions Ιι Heracles dans l'Iliαde. Elles concernent sa naissance et
l'inimitiιl d'Hιlr~ _(ΧΙ~, 9~ suiv.), son sejour chez Laomιldon (ΧΧ,
145), son ezpιldιtιon vιctorιeuse contre Troie (V, 638-43), son retour
(cf. suprα), enfin la blessurt' qu'il avait infligee iι Hcrιl (V, 39~1)4)
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 5ο
βε'i.α ιcατευvήσαιμι, ιcαι &11 ττοταμοίό βέεθpα 245
ΏιcεαvοΟ, !Sς ττεp yέvεσις ττάντεσσι τέτυιcται·
Ζηvός δ' O~IC &v ι!yωyε Κpονtονος !σσον ιιcοtμη11,
οδδέ ιcατευνήσαιμ', !Sτε μή αδτδς yε ιcελεύοι.
"Ήδη yάp με ιcα.t &λλο τεή έττ(νυσσε11 έψετμή,
~μα.τι τft\ δτε ιcείvος δττέpθυμος Διος υtος 250
Ιττλεεv Ίλι6θεv, Τpώωv ττ6λιν έξαλα.ττάξας-
~τοι έyώ μ~ν ι!λεξα Διος vδov α.tyιδχοιο ,---....
vήδυμος &μψιχυθε(ς' σύ δέ οι ιcαιcά μήσαό~ )
δpσα.σ• &pyαλέων &νέμων bτL ττ6ντοv &η'τας,
ιcα( μιv lττειτα Κδων δ' ε~ vαιομένηv &ττένειιcα.ς, 255
v6σψι ψtλων ττάντωv· b δ' bτεypδμεvος χα.λέτταιvε,
βιτττάζωv ιcατΟι δωμα θεούς, έμέ δ' lξοχα ττάvτωv
ζήτει· ιcα( ιcέ μ' &ιστον &ττ' αtθέpος ~μβα.λε ττ611τφ,
εt μή Νuξ δμήτειpα. θε6\ν έσάωσε ιcαι &vδp&\V'
τήν tιcδμην ψεύyών, b δ' έττα.ύσατο χωδμενδς ττεp· 260
Ιζετο ydp-μή Νυιcτι θoft &ττοθύμια ι!pδοι.
ΝΟν α~ τοΟτδ μ• &vωyας &μήχaιvον llio τελέσσα.ι. »
Τόv δ' α~τε ττpοσέειττε Βοωττις ττ6τνια •Ήpη·
Num. - 246 a ~νliριiσιν ή8ε θεοίς, πλείστην έπί γ:χfαιν ϊησιν
legebat Crates [Plut. De fαc. in orb. luιι., 938 dJ 11 pro 263 ιcribitαr &ς
φά:το· μεί13ησεν 8έ θε?ι λεuχ~ίλενος "Ηρη 1 χειρ( τε μιν χι:ιτi­
Ρ εΕε ν (l πο ς τ' ~φαι τ' εχ. τ' όν ό μαιζ εν )[Τ] (uerba obliquis uncis inclusa,
a schol. omissa, suppleuit Nauck).
Var. - 246 Ώχεαινοu (Eust., testis): Ώχεαινός testes, uel Ώχεαινός
τ' testes 11 τέ"tuχτιχι : τε"tUX'tO pap. 60 11 248 χελεόοι • (Eust. 984, 35) :
χελεόει (Eust. 981, 61; 98:i, 4:i; 983, 15); uel Κρονίων Apo~. Soph.
ίο Εuνήσαιιμι 11 249 &λλο -::εη . .. έφε•μή (Ar. [ABLT], HerodιanUJΙ et
Alιixio [Α], Eust., testes): &λλο τεjj ....,.έφετμjj (pap. 9, Ze~., Ptolem.
Epithetes (Α], u. Ι. lB]), uel &λλοτε 11 .. . έcpετμjj (Parmenιscus [Α]),
uel &λλοθ ' έjj ... έcpετμ~ (u. 1. [L]), uel &λλοτε . .. ση έcpετμή, uel &λλο•,ε
CJjj ... έcpετμjj 11 252 tλεeαι• (Eusι., test~s) =. ~θελΕαι, an recte ~ 11 ~53 χαι,χαι
μήσαιο : χαιχομησ.χο pap. ιο 11 255 Κοιι:ν (pap . ~ο, Eust., te~tes) : Κοον
(Callίstratus (ΑΤ], u. Ι. [Eust.)). 11 δ om . codιces nonnullι, pap. 6ο,
Eust. 318, 38 ίΙ 256 tπεγρόμενος• : ά.νεγρόμ;νο~, ut~mque Eust .. 11
Χ!_λiπαιινε • (Eust.) : χαιλέπηνε 11 259 δμήτειpαι (uι 0111111bus [Α), melllJ8
L'!'J, testes) : 8μήτηpαι (testes), uel μήτειpιχ Zen., Arist; lA), οπmeι [Τ),
quidαm [Eust.); uel ομητειpαι pap. :i6, δ deleto 11 26t αιζ'ετο (Eust. 98:1,
3; 984, 36, testes): αι!'δετο Eust. 68ο, 55 11 θojj (Eust. ! testes): cplλp
quidαm ΙΙΙdlίus [B.LT) 11 Ιροοι (Eust., testes): piζοι testes.
5ι CHANT XIV
« Sommeil, pourquoi te faire tels soucis en ton
~ur ~ T'imagines-tu donι- que Zeus a la grande voix
veuille secourir les Troyens avec la meme ardeur
qu'il s'indigna alors pour son fils Heracles? Va, je te
donnerai, moi, en mariage une des jeunes Graces,
et elle portera Ie nom de ιοn epouse. »
270 Elle dit, et Sommeil a grand joίe et luί dit en
reponse :
<< Eh bien ! jure-moi donc par l'eau inviolable du
Styx, en touchant d'une main le sol nourrίcier et, de
l'autre, la mer etίncelante - afin que les dίeux d'en
bas entourant Cronos nous servent de temoins -
jure de me donner une des jeunes Graces, Pasίthee,
qu'aussi bien je desire, et depuis toujours. »
ll dit, et Here, la deesse ιιuχ bras blancs, n'a
garde de dire non. Elle jure dans les termes qu'il lui
dicte, en invoquant le nom de tous ces dieux qui
sont sous le Tartare, que l'on appelle les Titans 1 •
280 Puis, qnand elle a prete, acheve le serment, ils s'en
vont tons les deux. lls laissent la les γilles de Lem-
nos et d'lmbros._ Vetns d'une vapeur, ίls sont rapides
a achever leur route. lls atteignent ainsi l'lda aux
mille sources, cette mere des fauves, a Lectos 2, οίι
d'abord ils quittent la mer. Les voila qui font route
par terre maίntenant, et la cime des bois s'emeut
sous leur pieds. Α ce moment, Sommeil fait halte,
dans une guerre, qui pourraiι Δtre la m~me que celle dont Nestor fait
le recit au chant ΧΙ 690 suiv., ct ού. Herό soutenait les Pylicns.
ι. Cf. VIII, ι3-ι6; 478-81, et les notes correspondant a chacun
de ces deux passagcs.
, 2. La_ ~haine de l'lda, s'ava~ce jusqu'au cap Lectos, qui forme
1 ~xtre~ιte S.-~. ?~ !~ fro~de. 11 n'est pas impossible que cette
scene d am~ur aιt ete s~tuθe la pour suggόrcr I'idee !JU1! Ιe nom de
Lectos venaιt du mot λεχος, lit.
lΛΙΑΔΟΣ Ξ 5ι
...............,
« 'ΎΤΙvε, τ( η δέ σύ ταΟτα μετι!ι(Ψ.~ι' σftσι μεvοιv!Jς ;
~ ψ~ς ~ς Τρώεσσιv &ρηξέμεv εδρύοΤΙα Zfjv 265
ώς "Ηραιcλfjος ΤΙεριχώσατο ΤΙαιδbς έοtο;
Άλλ• tθΊ έyώ δέ κέ τοι Χαρ(τωv μ(αv δπλοτεράωv
δώσω ίlmιιέμεvαι και σηv κειcλfjσθαι &.κοιτιv
{Πασιθέηv, ης αtέv ιμε(ρεαι ~ματα ΤΙάvτα].
'Ώς ψάτο, χήρατο δ• 'ΎΤΙvος, &μειβ6μεvος δέ ΤΙροσηύδα·
« •Άyρει vOv μοι δμοσσοv &άατοv Στυybς Μωρ, 271
χειρt δέ τft έτέρ\1 μέv lλε χθ6vα ΤΙουλυβ6τειραv,
τft δ• έτέρη &λαι μαιρμαιρέηv, tvα vl3ιv liΤΙαvτες
μάρτυροι ~σ· ot lvερθε θεοt Κρδvοv &μψtς έ6vτες,
~ μέv έμοt δώσειv ΧαιρLτωv μLαιv δΤΙλοτεράωv, 275
Πασιθέηv, ης τ• αιότbς έέλδομαιι ~μαιται πάvται. :ο
'Ώς lψατ', οδδ• άΤΙLθησε θει!ι λευκώλεvος 'Ήρη,
lSμvυε δ• ώς έκέλευε, θεούς δ• ίlv6μηvεv liΤΙαvταις
τούς δΤΙοταιρταιρ(ους, ot Τιτfjvες καλέοvται.
Αότckρ έ'Τ!ει β• δμοσέv τε τελεύτησέv τε τbv δρκοv, 28ό
τώ βήτηv Λήμνου τε καιt χlμβρου &στυ λιΤΙ6vτε,
fιέραι έσσαιμέvω, β(μψαι ΤΙρήσσοvτε κέλευθοv.
•Ίδηv δ' tκέσθηv ΤΙολυΤΙ(δαικα, μητέραι θηρωv,
Λεκτδv, δθι ΤΙρl3τοv λιΤΙέτηv &λα· τώ δ• έ'Τ!t χέρσου
βήτηv, &ιcροτάτη δέ ΤΙοδωv iJττο σε(ετο Uλη. 285
Num. - 269 habent codd. pauci, om. codd. multi (quorum ABGLΊ)
et pap. ιο, 26, 60 11 279 a wμvυε ο' έχ τ.έτρη; χι:ιτ(ι:ι)ει6όμεvον
(χι:ιτι:ιει6όμενονedd.: χι:ι~ειεόμενονΤ, Eust.) Στυγιiς ίίοωρ add. quidam
LT et Eust. 985, 33].
Var. - 265 ά~η;έμεν (pap. 9) : άρr,γέμεν (Eust., testes) 11 Zijν
codd. pauci : zη 1 ν' (pap. 9, Α, Eust. 984, ~), uel Ζην', cf. Θ 206,
Ω 331 11 271 ν:ίν μοι : !1Ε"Ι ν·:ίν testis, uel δή μηι testis 11 άciι:ιτον (Eust. 1
testis) : Ιίιχτον 11 27.( •J.:ί?~"f'Οι • (Eust.) : [J.:ίρτcιρε; (Zen. [ Α]), cf. Γ 280 11
ιi'ισ' ο\• : ί:Ισσο<, uel :;,σ<ν (ιiισιν uel ί:Ισσοι Eust.) 11 Κρόvον•: Κρόνου 11
276 ;j; τ'*: ;jς pap. 26, Arist., Zen. [Α], Eust., cod. unus, uel ;j; γ'
cod. unus, uel τij; •' codd. pauci 11 277 θεΟι λεcιχ~)λενος: βοωπις ποτνιιχ
pap. 9 11 278 θεοίις δ' όvόμηνεν .Χτ.ιχ•ιτας : Οεόν δ' όνόμηνεν έ'χι:ιστον u. l.
[Τ] 11 281 Λήμνου τε• : ΛΤ,μνόν τε (pap. ιο) 11 Λήμνοιο ~.ι:ιτΟι μέγι:ι &στυ
quidam [Τ] 11 283 ίχέσΟην: ϊχιχνον codd. duo, testis \1285 ί.ίπο σείετο Zen. 1
Arist., Ar. [Α], pap. 10 ut uid. : ur.οσείε•ο, uel uπεσείετο• (Α, pap. 9.
pap. 60) 11 ίίλη* (Eust.): vlδη (u. l. L]).
 CHANT XIV
avanι a'etre aperQU par les yeux de Zeus. 11 monte
sur un pin geant, le p.lus haut qui jamais aίt pousse
sur l'lda et qui, lι travera l'air, va jusqu'iι l'ether. 11
se poste la derriere un rideau de braήches de pin,
tout pareil a l'oiseau sonore 1 que les dieux, sur ιes
monts, appellent chalcis, tandis que les hommes le
nomment cyminde 11.;; •
Here a cependant vite aueint le
Zeus s'endort Gargare, sommet du haut lda ..
dans les bras
d'H6r6. L'assembleur de nuees, Zeus, l'a-
perφit, et a peine l'a-t-il aperQ'!θ
que l'amour enveloppe son Ame prudente, un amour
tout. pareil lι celui du temps οιί; entres dans le· meme
lit, ils s'etaίent unis d'ainour, lι l'insu de leurs pa-
rents. Devant elle, ·il, se leve, lui parle, en l'appelant
de tous ses noms :
« Here, dans quelle pensee viens-tu donc ainsi du
haut d~ l'Olympe 1 Tu es llι sans chevaux, sans char,
οιί monter. »
Soo L'auguste Here alors, perfidement, repoJ?.d :
« Je m'en vais aux confins de la terre feconde
visiter Ocean, le pere des dieux, et Tethys, leur
mere. Ce sont .eux qui m'ont nourrie, elevee dans
leur demeure. J e vais les visiter et mettre un terme lι
leurs querelles obstinees. Voila longtemps qu'ilιt se
privent l'un l'autre de lit et d'amour, tant la colere a .
envahi leurs Ames. Mes coursiers sont arretes au pied
Ί. Sur cette transformation d'un dieu en oiseau, cf. Vll, 58-60.
:ι. 11 va de soi que ήen ne nous permet d'identi6.er.cet oiseau. La
descήption qu'en donnent les scheliastes est de pure fanlaisie, de
m~me que l'hypothθse des naturalistes qui induisent de cette d~scήp­
a
tioιi qu'il doit s'agir d'une chouette longues oreilles qu'on trouve
particυliereίnent en Asie.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
'Ένθ' 'Ύπνος μεν lμεινε ττάpος Διός δσσε tδέσθαι,
εις V.άτην &ναβά.ς ττεpιμήιcετον, ~ τδτ' έν 'Ίδη
μαιcpοτάτη ττεψυυ'lα δι'.ήέpοc; αιθέp' tιcανεv·
lνθ' ~στ· lsζοισιν ττεττυιcασμένος εtλατtνοισιν,
δpνιθι λιyυpft έναλιyιcιος, ~ν τ• έν δpεσσι '9ο
χαλιcιδα κιιcλήσιcουσι θεοι, !νδpες δε ιc;ύμινδιν.
'Ήpη δε κpαιττνl3ς ττpοσεβήσετο Γάpyαpον &ιcpον
· ·Ίδης -δψηλfjς Ί:δε δε νεψεληyεpέτα Ζεύς
&ς δ. Ί:δεv, ιsς μιv lpως ττυιcιvc!ις@~&μψειcάλuψεv,
otov !Sτε ττpl3τ6v ττεp έμισyέσ!tηv ψιλ6τη•rι, '95
εtς εfιvήv ψοιτl3vτε, ψιλους λήθοντε τοιcfjας·
στfj δ• αfιτfjς ττpοττάpοιθεv l-πος τ• lψατ• lιc τ• 6ν6μαζεv­
ο: 'Ήpη, ττft μεμαυ'lα ιcατ• Οδλύμττου τ6δ• tιcάνεις;
tττττοι δ. οδ τταpέασι ιcαι &pματα, τl3v ιc· έττιβα(ης. J)
Tbv δε δολοψpοvέουσα ττpοσηύδα ττ6τνια 'Ήpη· 300
ο: 'Έpχομά.ι 6ψομέvη ττολυψ6pβου ττεtpατα yαtης,
Ώιcεαv6v τιc:, θεl3v yέvεσιv, ιcαt μητέρα Τηθύv,
ot με σψο'Lσι δ6μοισιv έύ τpέψον ήδ• &τιταλλοv-
τούς εtμ• 6ψομέvη, καt σψ• !ιcpιτα vεtιcεα λύσω·
f!δη yά.p δηpbv ΧΡ6vον &λλήλωv &ττέχοvται ~ 3ο5
εδvfjς ιcαt ψιλ6τητος, έττεt χ6λος lμττεσΘ
Num. - 30!-303 (immo 304-306) (301 cf. :ιοο, 3ο:ι-3ο3 = :ιοi-:ιο:ι)
damn. qui3am (cf. 304-306): ά:θετοuντιχι οί στ(χ_οι ώ' ά:μ6λόνοvτες τήν
έr.ιθuμlιχν Διός [BLT] 11 304-306 (= :ιο5-207) damn. Zen. et Ar.: 8τι
πpός μέν 'ΑφpοSίτην δεόντως λέγοντιχι, πρό> sε τόν Δίιχ οuχέτι · ou γ~p
πpοσεSεϊτο πpοφσίσεως, iχ_οuσιχ τό·ι χεστόν ίμσίντιχ ... [Α] 11 306 a h (cf.
:ιο8-:ιο9) ει χει νω γ' επεεσσι πιχpιχ ιπε πιθοu σιχ φ ιλον χη p 1 εις
εuνην ιχνεσιχιμι ομοιωθηνιχι φιλοτητι add. pap. 9.
Var. - 286 lμεινε• (Eust.): lμιμνε (Α s. l.) 11 gσσε 1οέσθιχι• (Eust.):
Ιiσσον !χ€σθιχι, cf. Ψ 44 11 288 μιχχJοτσίτη (Eust., testes): μαχροτσίη1 pap.
9, cod. unus; uel ά:χροτάη1 tcstis Ι 289 πεπuχcισμένος • (Eust.) : πεπuχνω­
μένος 11 292 χρcιιπνw; : τερπνwς codd. duo 11 29.t. ερως. : lpoς (pap. 9,
Eust.), fortassorecte, ~f. 315 et Γ 44:ι, etenim lρoc; aeolicum uidetur θβlle
11 295 οίον• (Eust.): ο!ος (u. 1. [Α]) 11 r.ρwτόν περ (Α, Ar. [ΑΤ]): πpώτισ­
τον• (pap. 9, pap. 60, α/ίί [Α], Eust.) 11 298 r.η•: ποu; uel ποϊ Eust. 11
· 299 τwν χ': τwν Arist., Zen. [AJ, codex unus 11 303 με : μ' iν (pap. 9,
u. 1. [Α]), cf. :ιο:ι.
53 CHANT XIV
de l'Ida riche en sonrces, prets ι\ me porter sur la
terre et l'onde. Si a cette heure, je descends de
l'Olympe ici, comme je le fais, c'est a cause de toi,
3ιο dans la crainte que plus tard tu ne te faches contre
moi, si j'etais, sans te rien dire, partie pour le palais
d'Ocean aux flots profonds. »
L'assembleur de nuees, Zeus, en reponse dit:
« Here, il sera temps plus tard de parιir la-bas.
Va ! coucl1ons-nous et goutons le plaisir d'amour.
Jamais encore pareil desir d'une deesse ni d'une
femme n'a a tel point inonde et dompte mon creur
en ma poitrine - non, pas meme quanιl je m'epris
de l'epouiie d'lxion 1 , la mere de Pirithoos, pour le
conseil egal aux dieux - ni de Danae, aux fines
320 chevilles, la fille d'Acrisios, Ia mere de Persee glo-
rieux entre tous heros ; '"""' ni de la fille de l'illust_!:.e
Ρhθηίχ , qui me donna pour fils Minos et Rhada-
2 οΟδ' !Sτε περ Σεμέλης οδδ' 'Αλκμήνης ένι Θήβn.
manthe ~al aux dieux;-...:..-πi-de.Semel~ nί d'Alc- ·
mene, a Thebes : Alcmene, qui enfanta Heracles aux
puissants desseins ; Semele, qui donna le jour a Dio-
nysos, joie des mortels ; - nί de Demeter la reine
aux belles tresses 3 ; - ni de la glorieuse Letό ; ni de
toi-meme~; - non, jamais autant que je t'aime h
cette heure et que me tient le doux desir. »
L'auguste Here alors, perfidement, lui dit :
330 « Terrible Cronide, quels mots as-tu dits la? Τοπ
ι. Entendeι : ιι Celle qui devinι plιιs tard l'epousc d'lxίon "
(sch. A):-Elle s'appelait Dia (sch. Β).
• 2.' .!!!.'!.gi_t_d'~~rope, fillc~Mnix, l'όponyme du peuplc phό-
nιcιen. · · ~--~
3':"" Pe~sephone est fille. de Zeus: cf. Odyιseιι, ΧΙ, η 7.
4. Arιstophane et Arιstarquc etaient d'accord pour condamncr
tout ce morceau (317-27). Ils estimaient que cc catalogue ctait asscι
" deplace >>, d'autant plus qu'il etaiι fait pour " ίndisposer Herό,
plutόt que pour la seduirc " et que " Zeus parlait bcaucoup pour un
ΙΛΙΑΔΟ~ Ξ 53
'Ίπποι δ' εv πρuμvωρειn πολυπ(δαιcος ~Ιδης
έστ&σ', ο'ί μ' οίσουσιv έπt τραψεpήv τε και vypήv•
vOv δέ σc:Ο εΊ:vεκα δεΟρο κατ' Οολύμπου τ6δ' ίιcάvω,
μή πώς μοι μετέnειτα χολώσεαι, α'ί κε σιωπft 310
ο'ίχωμαι nρός δ&μα βαθυρρόου Ώκεαvο'Lο. »
Τήν δ' &nαμειβόμεvος nροσέψη vεψεληyεpέτα Ζεύς­
« 'Ήρη, κε'Lσε μέv Ε:στι και uστεροv δρμηθf]vαι,
vι1ι δ' &y' εν ψιλ6τητι τραπεtομεν εονηθέντε.
Οο yάρ πώ ποτέ μ' ωδε θε&ς Ε:ρος οΟδέ yυναιιc:ός 3,5
~ ένί στήθεσσι περιπροχυθεις εδάμασσεν.
~π6τ' Τ]ρασάμην 'Ιξιονlης &λ6χοιο,
η τέκε Π ειρlθοοv, θε6ψιν μήστωρ• &τάλαvτον­
οδδ• οτε περ Δανάης καλλισψίιρου Άκρισιώνης,
η τέιc:ε Περσf]α, πάvτωv &ριδεtιc:ετον &νδρωv· 320
οόδ' οτε Φοlνιιcος ιc:οίιρ η ς τη~ειτο'Lο-1
!}..3έιcε μοι Μ lνων τε καL &vτί~εον 'Ρ~~άμ~·:θ~!.:_
f\ {>' Ήραιcλfjα ιc:ρατερ6ψρονα yεtνατο παίδα·
ή δέ Διώνυσον Σεμέλη τέιcε, χάρμα βροτο'Lσιv- 3,5
οδδ' οτε Δήμητρος καλλιπλοκάμοιο &νάσσης,
ο{ιδ' δπ6τε λητοΟς Εpικυδέος, οΟδέ σεΟ αοτfjς,
ώς σέο νΟν i\:ραμeιι κα( με γλυκύς tμερος αtρεl. "
Τον δέ δολοψpονέουσα προσηύδα πότνια 'Ήρη·
cι Αtν6τατε Κρονίδη, πο'Lον τόν μΟθοv Ε:ειπες; 330
Num. - 3t7-327 clamn. Arist. et Ar.: οτι Q(χιχιρος ή iιπαρίθμησις
τwν όνομιίτων· μiiλλον γCι.ρ ιiλλοτριαί την "Ηριχ., η ποοσιίγε'ό<Χι · χαιί ό
' '
εr.ειγομεvος <r•γχοιμη θ ηναιι
• ~ '
'.!ια. '
την :ou- ~'
- οu•ια.μ'ν
Χεστοu ' r.o λuλ:ιrει- [Α] .
Var. - 307 r.ολuπίοα.χος (pap. 9, Α ί. marg., testίs): πολuπι8ιίχοu
(Α, Eust. 987, 49), cf. 157 113!0 μετf:πειτα. • (Eust., testis): r,-ετόπισθε
(Zen. fAT], Aήst. [Al) 11 '/.ολι,\σεα.ι •: χοτlσσεα.ι IJ 3ί4 νw: δ' ά.γ'*: vίίν
ο' ~.Τε''. (Eust.) 11 εuvηθ•ντ~: -θlvrες (Eust.) 11 3t5 lρο; (Eust.): ~ρως* (Α.,
testιs) 11 3f.6 περ,προχuθεις (Eust., testes): περιπλεχ.θεiς Demetrius Ixio
[Αη 1\ 320 ιiριοείχετο., (Eust.): πολύ ;ιίλτιχτον quidam [Τ] 11 321 τηλεχλει­
το7ο (Εust.)-χλητο;ο \Ι 322 Μlνων (λr. [ΑΤ]): Μίνω* (Α, Zen. [ΑΤ]),
uel Μ!vω:χ (pap. 9, pap. 60, quidam [Τ]) 11 323 ouo' 'Αλχu.ήνης : χcι!
'Αλψήνης code~ unus 11 330 ~ειπες*: ~ειr.ο..;. '
5.4 CHANT· XIV
envie est dαiιc vraiment a cette heure de goόter
l'amour dans mes bras sur les cimes de l'Ida et que
tout se passe au grand jour ~ Mais qu'arriverait-il si
un dieu eternel, nοιιs apercevant endormis, s'en allait
en courant conter l'histoire a tous les autres dieux ~
Je n'oserais plus rentrer dans ta demeur~ au lever
de ce lit ; on trouverait la chose trop mau~aise. Non
sι. c' est l'a .ce que tu veux et ce qui platt a ton cceur '·
, Ι
η as-tu pas. a chambre que t'a faite ton fils Hephres-
-'
tos et donι il a garni les montants de la porte de
340 solides va~&aux ~ Allons-nous en nous col,lcher Ia
puisque c'es.t le 1it qui t'attire. :ο ' ο: •Ήρη, μήτε θε&ν τδ yε δεtδιθι μήτέ τιv• &.vδp&ν
L'assembf,βUr de nuees, Zeus, en replique dit :
« Here, llt' crains pas qu'homme ni dieu te voie
au milieu de Ja nuee d'or dost je te veux enve:
lopper. Le ~leil lui-m~me ne nous verra pas a
travers? lui dont les rayons sont les plus perc;ants. »
11 dit, et [e fils de Cronos preίιd sa femme en ses
bras. Et, sotιs eux, la terre divine fait nattre un
tendre gazon, lόtos frais, safran et jacinthe, tapis
serre et doux, dont l'epaisseur les protege du sol.
350 C'est sur lui qu'ils s'etendent, enve]oppes d'un beau
nuage d'or, d'ou perle une rosee brillante.
C'est ainsi que, tranquille, le Pere
Poseidon. seconde des dieux dort au sommet du Gar-
la resistance
acheenne. gare, dompte par le sommeil ainsi
que par l'amout, son epouse entre
les bras. Lors le doux Sommeil se met a courir vers
les nefs acheennes, pour porter la nouvelle au Ma1tre
amant presse par le sortilege du ruban ». C'etaίt ne pas tenίr compte
du goύ.t prononce des aedes pour les enumerations de noms sur-
touι .quand ces noms evoqu~ίent des lθgendιιs bien connues d; leur
publιc.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 54
ει νΟν έν ψιλ6τητι λιλοιLεοιι εδνηθf\νοιι
"Ίδης έν ιςοpυψftσι, τά. δε .πpοπέψοιντοιι ctπcιντοι,
π&ς ις' lοι, εΊ: τις νιk θi::&ν οι!.ειyενετάων
aΟδοντ' &θpήσειε, θεο'tσι δε π&σι μετ~θών
πεψpάδοι ; οδις &ν lyωyε τεον πpbς δ&μοι vεοLμην 335
έξ εδvfjς &.~στ&σοι, νεμεσσητο\ι δέ κεν εtη.
'Αλλ" ειδή β" έθέλεις ιςοιL τοι .ψLλοv hτλετο Μ
lcrrιv τοι θάλοιμος, τδv τοι ψιλος υtος lτευιεν­
•Ήψοιιστος, ττυιςιvιkς δε θύpοις crrοιθμοtσιv έττfjpσεν·
lνθ" Ί:ομε11 κεtοντες, έττε( νύ τοι εδοιδεv εδνή. » 340
Τήν δ" &.ττοιμειβ6μενος πpοσέψη νεψεληyεpέτοι Ζεύς·
δψεσθοι.ι· το16v τοι έyώ vέψος &.μψικοιλύψω
χpύσεοv-. οδδ' &v vωι διοιδpάκοι 0 Ηέλι6ς πεp,
oC τε κοιι 6ξύτοιτοv ττέλετοιι ψάος εισοpάοισθοιι. » 345
•Η βοι, κοιι &.yκάς lμοιpπτε Κρόνου ττοιtς ~ν ποιpόικοιτιv­
τοtσι δ" δττο χθών δΊοι ψύεν vεοθηλέοι ποιηv,
λωτ6ν θ' έpσήεvτοι ιδέ ιcp6ι<:ov fιδ' δάκιvθοv
πυιςνον κοιι μοιλοικ6ν, 8ς &.πο χθονος δψδσ' lεpyε·
τfι\ lνι λεξάσθην, έπt δε νεψέληv lσσαντο
350
ιςοιλήν χpυσεtην· crrιλπvαι δ' &.πέπιτττον εεpσοιι.
•Ώς δ μεν &.τpέμας εσδε ττατήp &.νιk Γαpyάpφ &κpφ,
Οπνφ και ψιλ6τητι δαμεις, lχε δ' &.yιςάς &κοιτιv-
βf\ δε θέειv έττt vfjας Άχαιωv νήδυμος •Ύπνος
&.yyελtηv έpέωv yαιη6χφ Έvvοσιycιtφ· 355
1fum., - 351 a οή p_a. τό(τ') (τότ'_ Heyne: τό τοiί Τ) όcpθα.λμοίαι
Διος χυτο νήουμος υπνος add. quιdαιn [Τ].
Var. - 335 εγωγε• (Eusι.): εr.•ιτα. J1 τεόν•: θοwν 11340 εύνή• ιEust.,
teates) : εύνη codd. pauci; uel εύνη Zen., Arist. (Α J, unde alii euvi', alii
εuνήν conίec~runt 11 342 θειϊiν• (ιnelius (BLT], Eust.) : θεόν (pap. 9;' pap.
60, Α) 11 ά.νορών (Eust.) : άλλον pap. 9, pap. 60 et cod. unus 11 343
&ψεαθα.ι (Eus~;) : αιθα.~α.των pap. 9 11 346 Κμα.ρr.τε (Eust. 558, 24 ; 990,
5ι, tesιes)' εμ:χρφε Eust. 1683, 11 !! 349 eεργε (Ar. (Α), ιnelius LT),
Eust.): lί.ειρε in quibusdaιn (ΑΤ), uel eερπε in quibusdaιn [ΑΤ], uel ϊχα.vε
Chίa [Α], alii [Τ] 11 δ;, ά.πό χθονόr; ίιψόα' Εψγε: ίv' ά.πό χθονός ιiγχα.­
ζlαθην Zen. (Α) 11 351 ά.πέπιr.τον• (Eust., testes) : έr.έπιπτυν (Zen. [Α]),
uel ά.νέπιπτον Zen. [Τ] 11 354 νήουμο; (sch. Α): ijουμο; olim .alii, cf. Β 2.
111. - 8 3.
 CHA~T XIV
de la terre, a I'Ebranleur du sol. ιι s'approche et lui
dit ces mots ailes :
« Maintenant, Poseidon, prete franchement ton aide
aux Danaens; donne-leur la gloire, ne fuι-ce qu'un
instant, tandis que Zeus sommeille encore. Je l'ai
enveloppe d'une douce torpeur, et Here, pour le
360 jouer, lui a fait gouter l'amour dans ses bras. »
11 dit et s'en va vers la race illustre des hommes;
mais il fait croitre encore le desir de Poseidon de
secourir les Danaens. Le dieu aussitόt bondit jusqu'au
front et commande :
ιι Argiens 1 allons-nous donc cette fois encore aban-
donner la victoire a Hector le Priamide, pour qu'il
prenne nos nefs et conquiere la gloire ? S'il parle et
se vante ainsi qu'il l'a fait, c'est tout simplement
parce qu'Achille reste, le cαιur en courroux, pres de
ses nefs creuses. Mais, meme d'Achille, nous n'aurons
pas grand regret, si les autres, si nous-memes, nous
nous exhortons a nous preter mutuel secours. Allons J
370 sιιivons tous l'avis que je donne. Couvrez-vous des
boucliers qui sont les meilleurs, les plus grands, dans
toute l'armee ; cachez vos fronts sous des casques
flamboyanιs ; prenez en main les plus longues jave-
lines ; puis marchons. J'irai a votre ιeιe, et je vous
garantis qu'Hector, fils de Priam, ne nous tiendra
plus tete, quelle que soiι son ardeur. Mais que le
guerrier ~aleureux, s'il porte a l'epaule ecu trop petit,
le donne a un moins brave, pour se glisser sous un
plus grand 1 • »
11 dit, et tous avec entrain d' enιendre et d'obeir.
Les rois eux-memes s'occupent a les ranger, en depit
380 de leurs blesιures, le fils de Tydee, et Ulysse, et
1. Si le texte n'est pas gate par des additions qui ont deforme la
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 55
άyχοΟ δ• ιστάμενος lττεσι τττεpδεντσι ττpοσηύδσι·
ο: Πpδψpων νΟν Δσινσιο'Lσι, ΠοσεLδσιον, έττάμυνε,
ιcσιL σψιν ιcΟδος δττοιζε μLνυνθά ττεp, !Sψp• lτι εδδει
Ζεvς, έττεt οιδτli\ έyώ μοιλοιιl:όν πεpt ιcl3μσι ιc:C!ιλυψοι •
'Ήpη δ• έν ψιλδτητι ττοιpήττσιψεν εδνηθ~νοιι. :ο 360
aΩς εtττώ~ δ μέν φχετ' έττt ιc:λυτι!ι ψολ' &νθpώττων,
τbν δ• l!τι μaλλο11 &ν~ιcεν &μυνέμεvοιι Δοινοιο'Lσιν·
οιύτLιcοι δ' Ιν ττpώτοισι μέyοι πpοθοpώv έιc:έλευσεν·
ο: Άpyε'Lοι, ιcοιt δ• οι~τε μεθlεμεν 'Έιcτοpι νLιcην
ΠpιοιμLδn, 'ινοι ν~οις Ελn ιc:οιt ιcΟδος lΧpητοιι ; 365
m· δ μέν οδτω ψησι ιc:οιt εδχετοιι, οδνειc:· Άχιλλεύς
νηυσtν έττt yλοιψυpftσι μένει ιcεχολωμένοςΘ
ιcεLνου δ• οδ τι λLην ττοθή l!σσετοιι, εt ιcεν οι llioι
ήμε'Lς 6τpυνώμεθ' &μυνέμεν &λλήλοισιν.
Άλλ' !yεθ', ώς &ν έyώ εtττω, ττειθώμεθοι πάντες iryo
&σπl.δες Sσσοιι lΧριστοιι έν ι στpοιτt;~ fιδέ μέyιστοιι
~σσάμενοι, ιc:εψοιλάς δέ ττοινοιLθnσιν ιcοpύθεσσι
ιcpύψοιντες, χεpσtν δέ τά μοιιc:pδτοιτ• έyχε· Ωδντες,
tομεv· οιύτάp έyών ήyήσομοιι, οuδ· l!τι ψημι
uΕιcτοpσι ΠpισιμLδην με11έειv μάλσι τιεp μεμσιωτσι. 375
aος δέ ιc• &νήp μενέχοιpμος, εχn δ' 6λLyον σάκος ι>μφ,
χεLpονι ψωτt δδτω, δ δ• έν &σπtδι μεLζονι δύτω. »
aΩς ~ψοιa·, ot δ' lipoι τοΟ μάλσι μέν ιcλύον fιδ• έτιιθοντο·
τούς δ' οιότοι ·βσισιλ~ες έιcδσμεον ούτάμενοL τιεp,
Τυδείδη_ς Όδυσεύς τε ιcσιι Άτpείδης Άyοιμέμνωv- 380
Num. - 376-377 om. Zen. [TJ, damn. Zen. [Α], Arist. LT],
Ar.
[Αη: δτι γελοίο~ μη τα άpμόζοντοι &νοιλψ6ιίνειν, .iλλ?ι μείζονοι είι; έμπο­
δισμον τΤjι; χpήοεως [Α].
Var. - 356 ί'πεοι πτεpόεντοι προοηόδοι : πpοοεfη χλυτον εννοοιγcχιον
pap. 60 11 357 νuν • (testes): δη (testis) 11 Ποοε(δοιον (testis): Ιlοοειδαίων
(teate!) 11 έπι:ίμυνε (Α, pap. 9, Eust.) : έπιίμυνον• (pap. 60, testes) 11 364
μεθίεμεν [uel μεθε!εμεν]: μεθίετε (uel μεθείετεl. prob. Leaf 11366 ε1:χ.ετcχι
(ach. BLT, Eust.) : lλπετcχι Zen. [Α] 11 369 &λλήλοιοιν : Δοι·ιοιοιοιν
pap. :.ι8:.ι s. 1. 11 37f. &οπίδει; (pap. 60): &οπίδοιs (pap. 9, Eust.) 11 373
χερσ1ν οε• (Α) : χ_ερσίν τε (Α s. 1., Τ) 11 έλόντις (fap. 282 s. l.): εχ_οντες
pap. 282 ante corr. 11 376 ί'χ_rι (pap. 9): ί'χει (Ar. Α], Eust.) 11 δ' όλίγον:
οολιχον pap. 10 pr. man.
56 CHANT XIV
l'Atride Agamemnon. lls vont a tQUS tour a tour,
pour faire l'echange. des armes goerrieres. Le bon
soldat se glisse sous une bonne armure et en donne
une moins bonne a un moins bon. Puis, quand ils
ont tous vetu leurs corps 'du bronze eblouissant, ' ils
se .mettent en route. Α leur tete marche Poseidon,
ebranleur du sol. Dans sa forte main, il tient une
lόngue epee, terrible, pareille a l'eclair. Nul n'a droit
de l'approcher au cours de la :melee cruelle ; l'epou-
vante retient les guerriers loin d'elle.
. · L'illustre Hector, de son cόte, range les Troyens.
Ει c'est alors le plus feroce de tous les conflits
390 guerriers dont Poseidon aux crins d'azur et l'illustre
Hector serrent le nceud sur tous, en secourant, celui-ci
les Troyens, l'autre les Argiens. Et la mer deborde
vers les baraques et les nefs argiennes, tandis qu'ils
se rencontrent au milieu d'une immense huee. Ni le
:O.ot de la mer ne crie aussi fort en heurtant la terre,
quand, de tous cόtes, il se leve au souffie du cruel
Boree, ηί le feu bruyant qui flamboie · dans les gorges
de la mon.tagne, quand il s'est mis a embraser une
foret ; ni le vent qui se fait entendre autour des
hauts chenes feuillus et qui, dans ses jours de colere,
a des mugissements a nul autre pareils ~ tant la
400 voix est puissante des Troyens et des Acheens, lors-
qu~avec des cris effroyables ils se ruent les uns sur
les autres.
pensee primitive du poete - comme le soupι.;onnaienι les critiques
anciens, qui supprimaient les vers 376-']7, et comme le soutiennent
beaucoup de savants modernes - il semble que· le poete imagine la
formation d'une troupe de choc, dont l'armement devra ~tre 1ι la
mesure de la valeur et en faveur de laque!le on sacrifie les elements
moins solides de chaque corps de troupe. Mais il faut reconna1tre
que la manι:euvre est etrange en elle-m~me et qu'elle n'esι pas
decrite de faι.;on tres claire.
' ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 56
οtχ.6μεΥΟι δ' lτιl τtάv"t'cις clpήιcι "t"εύχ.ε' Ιμειβοv­
Ιαθλck 'έv Ιαθλbς lδuvε, χ.έρειcι δέ x.ε;tpovι δ6σιcεv.
Aδ"t"c!ιp · lτιει ~· Ισσcιv"t'ο ττεpl
XPot vώpοττcι x.cxλιc6v,
βάv ~· t"μέv· f\pxε δ'.Ιpά σψι Ποσειδάωv Ιvοσtχθωv,
δειvbv lop "t"cιvύηιcες lχωv lv χειpl ττcιχεLη, 385
dιcελον clστεpοττft· "t'lf\ δ' οδ θέμις tσ"t"l μιyfjvcιι
lv δcιt λεuycιλέη, clλλcί δέος tσχάvει Ιvδpcις.
Τpί3cις δ' cιt'Jθ' !"t"έpωθεv Ιιc6aμει ψcιιδιι.ιος .. Ειcτωp.
Δή ~cι "t"δ"t'~ cιtvoτά"t"ηv lpιδcι Τt"t"ολΕ:μοιο "t"άvuσσcιv
ιcucιv 0 χ~'ι"t"cι Ποσειδάωv ιccιl φcιtδιμος 'Έιcτωp, 390
~το~ 6 μέv Τpώεσσιv, 6 δ' ΆpyεLοισιv clpήyωv­
lιcλύσθη δέ θάλcισσcι ττοτι ιcλισ(cις "t'ε vέcις τε
Άpyειωv· οι δέ ξύvισcιv μεyάλφ &λcιλητlf\·
οδτε θcιλάασης ιcΟμcι τ6σοv βοάqι ττοτl χέpσοv,
ττοvτ6θεν δpvύμεvοv ττvοιft Βοpέω &λεyειvfi · 395
οδτε ττ'!pος τ6.σσ6ς yε ττέλει βpδμος οιtθομένοιο
οδpεος εv βήσσης, !Sτε τ' &ςpετο ιccιιέμεν 6ληv­
οδτ' !vεμος τδσσδv yε ττεpl δpuσlv -δψιιccSμοισιv
~ττύει, !Sς τε μάλιστcι μέycι βpέμετcιι χ.cιλεττcιLvωv,
!Sσση !pcι Τpώωv ιccιl Άχcιιωv &ιλετο ψωvη 400
δεινόν &ψ:rάvτωv, δτ' Εττ' illήλοισιv llpouσcιv.
Num. - 394-395 post 399 collocat Zen. [Α], quidam (Τ ad 398] 11 40ί
om. pap. 60.
Var. - 382 χ_έρεια • (testes): χέρηϊ 11 χ•ίρο~ι • (testes~ ; χεί~ο·ια 1\
Sόσr.εν (pap. 9, pap. 10, Ar. (Α.Τ], testes~: Sόσχον ~ap. 60, οι αχρι6ε~τεf,οι
[Eust.]); uelδωχεν (noMullα C9mmentαΣ~JAJ: q~dam [Ύ]) 11.38~ (3αν ρ :
β?ιν ~· pap. 10, ~odex unus JI 388 S' αuθ : S ~11 11 έχο,σ~ι : εχοσμε~ 11
389 τάνuσσαν (sιc [AJ): τανuσσaν coιld. duo 11 39ί αρηγων: χελεuων
codd. duo 11394 πότί•.: προτί 11395 ποντόθεν:: παντόθε~ ~pap. 60, Eust;) 11
Βορsω• (Eust.): Βορέα, uel Βορέοu, uel άνευ.ου, uel ανεμων 11 39,6. :r.aλεt
Etym. Magnum :ι 14ι 36 : πέλεται sch. Δpoll. Rhod. ΠΙ, 861 ; ποτι ιnepte
lιabent codd. plures, Α, Eust. ; πό~ι codd. pauci; ποτε codex unus 11 397
wρετο: illfoρε quaedam ι:ommentaria (Α], quidam [Τ] et co~ex unus.11 398
τόσσόν γε (sic [Α], Eust.) : τόσσός γε (Zen. [Τ]) 11 :r.ερι • : ποτι (pap.
9, pap. 60, u. 1. (Α.], Eust.) 11 ύψιχόμοισιν: ιεοφόρο~σιv Agathocles teste
Eust. 994, 41et1524, 27 11400 8ι:ιση (Α, Zen., Arist., Ar. [Α], in multis
(Τ]): τόσση (pap. 9, pap. 60); utrumquc Eust.
 CHANT XIV
L'illustre Hecto r, 1e premιer,
· Atcxvτoς δέ πp&\τος &.~6ντισε ψcχιδιμος 'Έιcτωp
Hector blesslι
. · lance sa pique contre Ajax, qui
VI~nt ·de se tourner vers lui, et, sans faute, il Ιe
frappe 18. ou, sur sa poitrine, deux baudriers sont
tendus, soutenant l'un son bouclier, et l'autre sa
courte epee 8. clous d'argent. Ce sont eux qui alors
protegent sa peau delicate, et Hector s'irrite de voir
que son ~rait rapide est parti pour rien de sa main.
ll se replιe vers Je groupe des siens, pour se dero-
ber au trepas. Mais, comme il se retire le grand
Ajax, le fils de Telamon, le frappe d'une ~ierre. 11 y
410 en a la bon nombre, servant de cales aux fines nefs 1
.
quι vont roulant sous les pieds des combattants. Ajax
' Ώς δ' δθ' δπb pιπf\ς πcχτpbς Διbς έξεptππ l\pQς
alors prend l'une d'elles et, par-dessus Ja rampe de
son char, en frappe Hector a Ιa poitrine, pres de la
gorge, l'envoyant ainsi rouler comme une toupie ·
et. l'autre de courir, tournoyant, au hasard. ο~
voιt de meme, sous le trait que lance Zeus Pere
crouler un chene, racines arrachees tandis que s~
d'e?age une odeur affreuse de soufre et' que quiconque
voιt te] spectacle de pres en perd soudain tout cou-
rage - tant apparait mechante Ja foudre du grand
Zeus. Tout de meme, la fougue d'Hector vite s'abat
dans la poussiere. Sa lance echappe de sa main 1· son
bouclier, son casque retombent sur son corps et
420
tout autour de luι,• sonnent ses armes de bronze ' '
scinιillant. Les fils des Acheens, a grands cris, fon-
dent ~lors. sur lui, esperant le tirer a eux et lanc;ant
force Javelιnes. Aucun pourtant n'arrive a blesser ni a
touclιer le pasteur d'hommes: des heros l'entourent
eι le gardent, Polydamas, Enee, le divin Agenor,
· Cf. tome Ι, Ρ· 35, n. :ι. Hesiode, Travaιu:, 6:ι4-:.ι5 recom-
1
~ande egaleme~t 1ι son frere de bίen etayer son vaisseau 'avec des
pιerres, quand 11 le laisse sur Ιe ήvage.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ
lyχει, έττεt τέτραπτο πpbς tθύ οι, οδδ' &ψdιμαpτε,
τft pcx δύω τελcχμl311ε πεpt στήθεσσι τετc!ισθην,
~τοι δ ·μέν σc!ιιcεος, δ δέ ψcχσyc!ινοu &pyupoήλou· 4ο5
τώ οι pυσc!ισθηv τέpενcχ χp6α· χώσcχτο δ' 'Έιcτωp,
δττ( pc!ι οι βέλος &ιcύ έτώσιον ειcψυyε χειp6ς,
aψ δ' έτc!ιpων εις lθνος έχc!ιζετο ιcfjp' &.λεε(νων.
Τόν μέν lπειτ' &πι6ντcχ μέycχς Τελcχμώνιος Atcxς
χεpμcχδιφ, τc!ι pcι. πολλc!ι, θοc!ιων ί!χμcχτcι. νη&\ν, 410
πckp ποσt μcχpνcχμένων έιcuλlνδετο, τ&\ν ~ν &.ε(pcι.ς
στfjθος βεβλήιcει δπέp &ντυyος &yχδθι δειpfjς,
στpδμβον δ' ~ς lσσεuε βcχλών, πεpt δ' lδpcχμε πciντπ.
πp6ppιζος, δεινή δέ θεεtου ytνετcχι 3δμή 4ι5
έξ cχδτf\ς, τόν δ' οι! πεp lχει θpc!ισος δς ιcεν t/Ιητcχι
έyyύς έών, χcχλεπbς /Ιέ Διός μεycΗιοιο ιcεpcι.υν6ς,
~ς ~εσ· •Έιcτοpος &'ιιccχ χcχμcχι μένος έν ιcονtnσι·
χειpbς δ' ί!ιcβcχλεν lyχος, έπ' cχδτ/ι) δ' &σπtς έc!ιψθη
Ι .ιccxt ιc6puς, &μψt δέ οι βpc!ιχε τεuχεcχ ποιιcιλcχ χcχλιcfι\. 420
οι δέ μέyα tc!ιχοντες έπέδpαμον υtες Άχcχιl3ν,
έλπ6μενοι έpύεσθcχι, &ιcόντιζον_ δέ θcχμειckς
αtχμc!ις ro· oi:I τις έδυνήσατο ποιμένα λαΟιν
οδτc!ισαι οδδέ βcχλεΊν· πριν yάp πεptβησcχν cipιστοι,
Ποuλυδc!ιμcχς τε ιcαt Αtνε(ας ιccxt δ'lος •Αyήνωp 425
Num. - 420 om. codd. nonnulli (quorum Α 1 ) et pap. ι, 10, 60.
Var. - 403 ίθu ο[ (Eust.) : ιθυμ pap. 9, uel ιθυν pap. 60, forsan
recte 11 404 τετάσθην • (Eust.) : τέτσ:σθον 11 407 pri : δή E11st. 11 4Η
εν•: iν' (Α, quidam ap. Ε11sι) 11 4i2 βε6λήχει• (Ar. [Τ]): βε6λήχειν
Zen. [ΑΤ], Arist. [Α] et codex 11n11s, 11el έ6ε6λήχει (u. l. ap. Eust.) 11
4t3 βοιλών, περ1 ο' lδρσ:με πιiνη1 : χυλινδεσθοιι δι' ομιλου pap. 60 = Λ
147 11 4t4 ur.ό (Eust.) : &πσ:1 11 pιπης• (pap. 9, pap. 60, u. l. [Α],
Eust.): πληγής (Α) 11 4i6 01.Ι περ ... 8; χεν: 01.Ι τιν' ... 8ς τις Arist. [Α],
qui fortasse τών pro τόν scribebat 11 4t8 ως lπεσ' • : ως r.ισεν (pap. ι,
Eust.) 11 ιΊiχσ:• (pap. ι corr., Massιίi., Chia [ΑΤ]) : ώχί.ι (Ar. [ΑΤ], pap.
ι ante corr.) 11 422 έρύεσθοιι• : έpύσσ;σθσ;ι (pap. ι), uel έρύσεσθαιι ίl 423
έουνήσοιτο : γ' έδυνήσοιτο codd. duo 11 4ι24 βσ:λιίν : λσ:6είν testis ίΙ &ριστοι :
(Eust.) : &παιντες u. l. [ Α], uel iχοιστοι cod. unus.
 CHANT XIV
58
ainsi que Sarpedon, le chef des Lyciens, et ·Glaucos
sans reproche; et nul, parmi les autres, qui ne s'in-
quiete aussi pour lui, et, devant son corρs, ne dresse
son bouclier · rond. Alors ses camarades, le lev.a nt
dans leurs bras, l'emportent hors de l'action, ,jusqu'a
430 ce qu'il arrive a ses coursiers rapides, demeures en
arriere de la lutte et de la bataille, a cόte de leur
cocher et de leur char scintillant. 11s l'emportent vers
la ville ; il ponsse, lui, de lourds sanglots.
Mais quand ils οnι aιteint le gue du beau fleuνe,
du Xanthe tourbillonnant, dont le pere esι Zeus im-
mortel, ils le descendent de son char, le deposent a
terre, lui jettent de l'eau. 11 reprend haleine, rouvre
les yeux, et s~ meι a g_βnoux, pour cracher du sang
noir ; apres quoi, il retόmbe sur le sol, en arriere, et
la nuit noire enveloppe ses yeμx : le trait dompte
toujours son creur.
4fιο Les Λrgiens οnι vu s'eloigner ·
Les: Troyens reje- Hettor. Avec une ardeur nouvelle,
tιJs hors du camp.
ils fondent sur les TroyeJls et ne
songent plus q:u'au combat. Alors, le premier de
tous, le fils d'Oϊlee, Ajax le Rapide, s'elanι;ant, sa
pique aigue au poing, btesse Satnios, fils d'Enops,
qu'une Naϊade sans reproche a enfante a Enops, alors
qu'il gardait ses Mtes sur les rives du Satnioϊs 1 • Le
fils d'OYlee, illustre guerrier, s'approche et le frappe
au flanc. L'homme tombe a la renverse et, autour de
lui, Troyens et Danaens engagent alors la m~lee bru-
tale. Devant lui, pour sa defense, vient, brandissanι
sa lance, Polydamas, fils de Panthoos. 11 blesse a
Ι. Le Satniois est un torrent qui descend du flanc mόήdional de
l'Ida pour se jeter dans la mer entre Tenedos et le golfe d'Adra-
myttion .
ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 58
Σcιp-πηδών τ', &pχος Λυκtων, κcιι ΓλαΟιtος &μύμων.
ΤΙ3ν δ" &λλων οδ' τις εδ &κήδεσεν, lliιt -πάροιθεν
&σ-π1.3cις εόιςύιςλους σχέθον αότοΟ· · τbν δ" lίρ" !τα'lροι
χερσtν &ειρcιντες φέρον έic -πόνου, δφρ• tκεe• t"Π"Πους
&κέcις, οτ οι 1Sπιαθε μάχης ~δέ -πτολέμοιο 430
lστcισcιν ~νtοχδν τε κcιt ~ρμcιτcι -ποικtλ• lχοντες
o'C τδν yε -προτt lίστυ φέρον βcιρέcι στενάχοντcι.
Άλλ" !Sτε δή -πδρον tξον έυρρεtος -ποτcιμοtο,
Ξάνθου δινήεντος, 8ν &θάνατος τέκετο Ζεύς,
lνθά μιν έξ t-ππων πέλcισcιν χθονι, ιςc!ιδ δέ οι δδωρ ~35
χεΟαν° δ δ" &μ-πνύνθη ιtαt &νέδρcιιc:εΊ! 6ψθαλμο'tσιν,
!l;δμενος δ" έπt· y~ελαινεφες αtμ• &πέμεσσΕ:Υ°
α~τις δ" έξο-πtσω πλfjτο χθον(, τώ δέ οι ί!Ισσε
νuξ έιc:άλυψε μέλcιινα· Βέλος δ" lτι ~~ έδάμνcι.
•Αρyεtοι δ" ώς otlν tδον .. Ειc:τορα ~"iΨι ιc:ιδντα, Ηο
μaλλον έπι Τρώεσσϊ:.βόρον, μνήσcιντο δέ χάρμης.
"Ένθα -πολύ πpώτιστσt; Όιλfjος τcιχuς Αtας
Σάτνιον οδτασε δουρl μετάλμενος 3ξυ6εντι
Ήνοπtδην, 8ν !ρcι νύμφη τέιc:ε νηtς &μύμων
'Ήνο-πι βουιc:ολέοντι -παρ".ΙSχθας Σατνιδεντος. i43
Τbν μέν Όιλιάδης δουρL ιc:λυτbς έyyύθεν έλθών
ο~τcι ιc:cιτά λσιπάρηv- δ δ" clνετρdι-πετ", &μφt δ" !ρ" cιδτιf>
Τρi3ες ιc:cιt Δcιναοl σύναyον ιc:ρατερήν δσμtνην.
Τ~ δ" έ-πι Πουλυδάμας lγχέσ-παλος ~λθεν &μύντωρ
Var. - 427 τών 8'• (Eust.): των τ' (Ζeπ . [ΑΤ]), uel των pap . 60 11
&χή8εσεν • : ιiχή8εσεν et &χη8έσ:ιτο αlterιια/ιαnt Ar. editiones [ Α] ;
uel ιiχή8ησ' (Eust.) 11 429 &είροιν:rες• (Eust.): &είpοντες (pap. 60) 11 434
οιθ:ίνοιτος (tesfes): ιiθάνοιτον G unus, Zen. probab., cf. Β 741, Φ ~ 11
.\37 ιir.έμεσσεν lAr. et 1 plureι [Α], Α in marg.) : &πέu.οισσεν (Α, Zen. [Α)
fι 438 τώ (Ar. [Α]):: 8' χίί8 (pap. 60, α/ii
ap. 10, pap. 60), uel &πέσεισεν αlii [Τ), uel άπ~u.όpγνu codices duo
11 [Α]); utrumque Euat.11 439 8'
lτι θuμόν t8άμνοι ιθuνεν Λθ~νη pap.6ο = Ε ~90 11 440 νόσ11ι χιόν­
τοι •(sch. Α, Eust.): νόσιp:ν έόντοι(Α) 11 W Ήνοπί8ην•: Οίνοπ!δην (Stra-
IL
bo 605, 619) .US Ήvοπι: Οl'vοπι Strabo, et codd. duo 11 /Jχ_θοις• (Euat.
~trab. 6~9) : οχΟης Ζθπ. JTI, uel ~Χθ"!Jς, uel οχ.θι:ιις (Strab. 605), uel
οχθ"!) ΙΙ_Σοιτνιόιντος (Eust.; Strab.) : Σι:ιπάpοιο quidam [Τ], cod. unus 11
.U7 ούτοι χοιτίί (pap. 60, teatis) : οδτοισε χοιλ • (pap. ro, Α), cf. 517 11
449 ;jλθεν : ηεν quidαm [Τ).
δg CHANT XIV
&So l'epaule droite Prothoenόr, fils d'Areilyque ; de sa
forte lance il lui traverse l'epaule ; et l'homtne choit
dans la poussiere, agrippant le sol de ses maiD;s.
Polydamas, horriblement, triomphe alors a grande
voix :
« Une fois de plus, je crois bien que ce n'est pas
un vain trait qui s'est echappe de la main robuste
du rnagnanirne Panthoϊde : un Argien l'emporte dans
sa chair, et c'est, je pense, en s'appuyant sur lui,
qu'il va descendre chez Hades. 11
11 dit, et la douleur saisit les Argiens a ce cri de
triomphe. Le brave Ajax, le fils de Telamon, plus
&60
----
que tout autre, en a le cceur ernu : car Prothoenόr a
chu tont pres de lui. Comme l'autre s'eloigne, vite il
lance sur lui sa pique brillante. :Mais Polydamas
evite, pour lui-meme, le noir trepas : il fait un bond
de cόte, et c'est Archeloque, fils d'Antenor1, qui reφit
le coup : les dieux ont decide sa perte 1 Le trait l'at-
teint la ou se joignent tete et cou, a la derniere ver-
tebre, et lui tranche les deux tendons. 11 tombe, et
sa tete, ι;a l>ouche, son nez sont a terre, longtemps
avant ses jarnbes et ses genoux. Et Ajax crie a son
tour a Polydarnas sans rep~ :
470 « Reflechis, Polydamas, et dis-rnoi la veήte : la
vie de cet homme ne vaut-elle pas celle de Prothoe-
nor ~ 11 ne rne semble ni vilain ni fils de vilains.
C'est le frere sans doute d'Antθnor, dompteur de
cavales ~ ou son fils ~ 11 a au plus haut point les
traits de la famille. »
11 sait ce qu'il dit, et la doώeur saisit l~des
Troyens. Aussitόt Acamas }?lesse de sa lance Proma-
que le Beotien, en se portant au secours de son
ι. Sur Antenor, cr. tome 11, Ρ• 16, n. ι. L'lliαde mentionne plu-
Ι.\ΙΛΔΟΣ Ξ 59
Παvθοtδης, βάλε δέ Προθοήvορα δεξιοv ~μοv, 450
utov Άρηιλύκοιο, δι' l>μou δ' δβριμοv Ιyχος
Ισχεv, δ δ' έv κοvtnσι πεσώv Ελε yα'ιαv &yοστψ
Ποuλuδά.μας δ' Ικπαyλοv επεύξατο μακροv &ύσας·
ο: Οό μάv α0τ' cΗω μεyαθύμοu Παvθοtδαο
χειρος &πο στιβαρflς &λιοv πηδflσαι lίκοvτα, 455
iλλά. τις Άρyειωv κόμισε χροi, καt μιv δtω
αότt\) σκηπτδμεvοv κατ(μεv δ6μοv "Αιδος εtσω. »
'Ώς Ιψατ', Άρyεtοισι ~· &χ~ς yέvετ' εόξαμέvοιο·
Αtαvτι δέ μά.λιστα δαiψροvι~ δριvε,
τt\) Τελαμωvιάδn· τοΟ yάρ πέσεν &yχι μάλιστα· 460
καρπαλtμως δ' &πιδvτος &κδvτισε δουρt ψαειvt\).
Π οuλuδάμας δ' αότος μέv &λεύατο κflρα μέλαιvαv
λιιcριψtς &ίξας, κδμισεv δ' Άvτήvοpος υίος
Άρχέλοχος τψ yάρ (>α θεοt βούλεuσαv δλεθροv.
Τ 6v {>' Ιβαλεv κεψαλflς τε καt αδχέvος εv συvεοχμ(j>, 465
vεtατοv &στράyαλοv, &πο δ' &μψω κέρσε τέvοvτε·
τοΟ δέ πολύ προτέρη κεφαλή στόμα τε (>Ίvές τε
οσδει πλflντ' ~ περ κvfjμαι καt ι6\εσ6vτος
Α'ίας δ' αβτ' ιΞyέyωvεv &μίιμοvι Πουλυδάμαvτι·
ο: Φρά.ζεο, Πουλυδάμα, ιcαί μοι vημερτές έv(σπες. 4jo
~ {>' οόχ οστος &vήρ Προθοήvορος &vτt πεψάσθαι
4ξιος; οδ μέv μοι κακος ε'ίδεται οόδέ κακωv Ιξ.
&λλά: κασ(yvητος Άvτήvορος ίτmοδόιμοιο,
~ πάις αότt\) yάρ yεvεήv 4yχιστα εψκει. ))
•Η{>' ει! yιvώσκωv, Τρωας δ' &χος Ιλλαβε θυ~ 475
Ιvθ' Άιc:άμας Πρδμαχοv Βοιώτιοv οστασε δουρι,
Var. - 453 ί:χr.αγλο·ι : eχ;;αyλο; u. 1. [Τ] 11 :1.:ιχpό•ι άuσα;* (u. 1.
[Α), Eust.) : μ:ιχρlι βι6ιίσθων (pap. ιο, Α) 11 464 'Αρzέλοιο;* (Ar. [Τ),
Eust.): 'Αρχίλοχος (cf. sch. Τ), uel 'ΑρχέλafJς 11 465 α&χένος (Eust.,
testes) : ιrιμων testis 11 467 r.ροτεpη * : πρότερον (Eust.) 11 469 ά.μύμονι
Ιlουλυ8άμαντι : ά.μόμονα ΠουλuSιί:.ιανται Zen. [ΑΤ) 11 470 IltJuλuSάμa
(Eust.) : Πουλυ8άμαιν Zen. (Τ], cf. Μ 231, Σ :i85 11 ένίσπες (Α, testis):
Μσπε* (Eust.) 11 474 y<νεην (Eust.): pa φu'ι·ι Aήst. [ΑΤ), uel χεφαλην
pap. 10 11 έφχει• (Eust.): Ιfοιχεν (Aήst. [Α], u. l. [Α]) 11 475 βυμόν*
(EWΙt. 93, 4ι): βυμιji (Τ, Eust. 998, :i), uel θuμο~.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ξ 60
60 CHA.NT XIV
&μψι κοr.σιyvήτφ Βεβοr.ώς δ δ' t~ψελιcε.ποδο'LιΥ"
frere, que l'autre cherche. a tirer par les pieds. Et
τ~ δ' Άιcάμοr.ς lιcπor.yλov έπεύξοr.το μor.ιcpbv &ύσοr.ς-
Acamas, horriblement, alors· triomphe a grande vοίχ : .
« Άpγε'Lοι tόμωpοι, &πειλάωv &ιc6pητοι,
« Argi~ns criards 1, iπsatiables de vanteries, la peine
olf· θηv οΊ:οισtv γε π6vος τ' εσετοr."ί ιcor.t 3ιζύς 480
480 et · la mιsere ne seront pas pour nous seuls. Vous
~μ'Lv, &λλά ποθ' ~δε ιcοr.τοr.ιcτοr.vέεαθε ιcor.t -δμμες.
connatιrez pareille mort a· votre tour. νoyez donc
Φpάζεσθ' ώς -δμ'tv Πp6μοr.χος δεδμημέvος εfJδει
votre Promaque· dormir, dompte par ma lance. Je
εyχει έμftι, tvor. μή τι ιcοr.σιγvήτοι6 γε ποινή
n'ai pas voulu que la dette de mon frere restAt long-
δηpbν &τιτος εη· τl3 ιcor.( τέ τις εδχετοr.ι &νήp
teinps impayee. C'est justement pourquoi un homme ,
γν~τbν ένt μεγάpοισιν &pης &λιcτηpοr. λιπέσθοr.ι. » 485
est fier de laisser dans · sa" maison un frere, qui Ι~
•Ώς εψοr.τ', ΆpγεLοισ~ δ' rtχ~τ· εδξοr.μένοιο·
preserve du mιιlheur. »
Πηνέλεφ δέ μάλιστα δοr.ϊψpονι θυμbν δpινεν"
11 dit, et Ia douleur saisit les Argiens a ce cri de
ώpμήθη δ' Άιcάμοr.ντος· δ δ' οδιc -δπέμεινεν έpωήν
triomphe. Et le brave Peneleόs, plus que tout autre,
Πηνελέοιο !νοr.ιcτος δ δ' οlfτασεν Ίλιονηα,
en a le creur emu. 11 s'elance sur Acamas. Mais
utbν Φ6pβαντος πολυμήλου, τ6v ~α μάλιστα 490
Acamas se derobe a l'attaque de sire Peneleόs et
.&90 celui-ci s'en va blesser llionee, fils de Phorb~s 'aux
•εpμε(ας l)ώων έψιλει ιcαt ιcτησιν δπασσε·

τftι δ' &p' -δπο μήτηp μοΟvον τέιcεν 'Ιλι~νηα.

tro\lpeaux innombrables, qu'Hermes cherissait entre
tous les Troyens .et a qui il avait octroye l'opulence.
llionee etait le fils unique qu'avait CODQU sa mere
aux bras de cet epoux. PenelMs le frappe au-dessous
du sourcil, aux racines de l'reil, et lui enleve la ρru­
nelle : la lance pousse a travers l'reil et la nuque. 11
s'affaisse, les deux bras etendus. PenelMs. alors tire
son glaive aigu, frappe en plein cou et fait choir sur
le sol la tete avec le casque - la forte lance tou-
jours fixee dans l''reil. 11 leve en l'air cette tete
500 cbmme · une tete de pavot 2 , et , adresse aux · Troyens
' Num. - 500. damn. Ar. [AGT] : ταιuτολογ(αν γixp πεpιέzει [Α].
ces moιs triompha!J,ts : · [Α.]. Cf. Var.
sieurs de s~s fib, Archeloque et A.cιίmas (ici et ΙΙ, 8:.ι:ι), Iphidamas
et Coon (ΧΙ, :ι62), Laodamas (XV, 516), Demoleon (ΧΧ. 395)
- A~nor (ΧΧΙ, 545), et PιSdee, bAtard (V, 69). ' '
ι. Le sena du mot grec est.tres donteux.
2. Entendez qu'il souleve cette ~te par la 1ance enfoncee dans
l 'reil. Le poete compare la t~te 6.xee au bout de la javeline /ι la ~te
du pavot au bout de aa tige (sch. Α).
Τ.bν τ68' -δπ' 3ψpύος ο!!τ~ ιcατ' 3ψθαλμο'Lο θέμεθλα,
έιc δ' ~σε γλήνηv- δ6pυ δ' δψθαλμοiο δια πpb
ιcαt διά tvLoυ ηλθ'εv, δ δ' lζετο χεrpε πετάσσας 495
&μφω· · Πηvaεως δέ έpυσσάμεvος ξιψος 3ξύ
οr.δχέvα μέσσοv Ελασσεv, &πήpαξεv δέ χαμ&ζε
αδ'tft σύv πήληιcι ιcάpη· Ιτι δ' δβpιμον _εγχος
ηεv έv 3ψθαλμftι· δ δέ ψή ιcώδειαv &vασχώv
πέψpαδέ τε Τpώεσσι ιcor.t εδχ6μενος bτος ηδδα· 500
Versum add. quιdam, άvαιγνόντες φή χώδειαιv .•• rv' !j ώς 'χώδειαιν
'
Var. - 48f. χαιταιχταιvέεαθε codd. omnes: -κτεvέεσθε corr. Cobet sed
cf. Ζ 409, ~ 309 11482 uμίν • : ήμϊv 11483 ϊναι μή τι: μή τοι τι u. l. [Α] 11
484 τέ τις (Α s.,l.): χε ;ης• (Α) 11485 γνωτόν*: Ύνωστόν (Apio [Et. Gud.
603,,29]) 11 μεγσιpοιο;ιν σιp~ς Ze~. [ABLT]: ,\Lεγιίpοισrν lfρεω Ar. probab.,
cf, ~ 100, uel _μεγαpοις αιρεως (Α); sed αιpεο; habent nonnulli codd.,
μεΎσιpοισιν paucι 11 λιπέσθσιι•: γενέσθαι (Apio, Eust.).11 489 Πηνελέοιο•
(Α, pap. 60): Πηνέlεω; uel Πηνελέωο cod. unus, edd. multi 11 490 τόν
pσι*: 8ν pσι (Eust.), uel τόν δέ codd. duo ll 49f. 5παισσε• (Eust.): 5πσιζι 11
496 Πηνέλεως ~ε •: :q:ηνiλεο; δε (Eust.), cf. 489, Β 494 11 499 δέ φη (Zen.
[ABGLT], testιs): δε φη (Α, Eust., testes), uel δ' ~φη * (Ar. [ΑΤ]).
61 ι.:ΙΙΑ_:ΙΙΤ XIV ΙΛIΑΔΟΣ Ε 61

<< Allez donr de ιηa parι, allez, Tro)·ens, dire au ιι Εtπέμενοι( μοι, Τpl3ες, &yοιυοΟ Ίλιονfjος

pί-re, a la mere du noble llionee de geιnir en leur 71οιτpι ψιλφ κοιι μητpι yοήμεν--ι έν μεyάpοισιν·

palais. Αιιssί bίen la femmc de Promaque, fils d'Alb- οδδέ yc!ιp ή Πpομάχοιο δάμοιp Άλεyηνοptδοιο

genor, n'aura-t-elle pas davantage la joie de voίr son &νδpι ψιλφ έλθ6ντι yοιvύσσετοιι, δππ6τε κεν δ#\

mari de retour, le jnur ou nos nefs nous ramcneront έκ Τpο(ης σύν vηυσι νεώμεθοι κοΟpοι Άχοιιaν. 11 5ο5

de Troίe, no11s, .ie11ncs gucrriers acl1eens. 11 'Ώς ψάτο, τούς δ' li.poι πάντοις δπό τp6μος lλλοιβε yutoι,

11 diι, et un frisson prend les membres de tous, eι τιά"Πτηνεν δέ lκοιστος ΙSπn ψύyοι οιtπύν δλεθpον.

chacun, inquiet, chcrche des yeux ou fuίr, pour evί­ 'Έσπετε vΟν μοι, ΜοΟσοιι Όλύμπιοι δώμοιτ' lχουσcχι,

ιer les gouffres de la n1ort. ΙSς τις δή πpωτος Βpοτδεντ' &vopάypι' Άχοιιl3ν

Ει mainιenanι, dites-moi, Muses, l1abiιantes de
l'Olympe, quel est parmi les Acheens le premier qui
!Ίιο rele"e ~es depouilles sanglantes, du moment ou l'ίl­
lustre Ebranleur de la ιerre a faiι pencher la lutte en
leur fave11r. Le premier, Ajax, fils de Telamon, blesse
ηpοιτ', έπε( ~· lκλιvε μάχην κλυτός Ένvοσίyοιιος. 510
Α'lοις ~οι πpωτος Τ ελοιμώνιος UΥpτιον οστοι
Γυpτιάδην, Μυσt.\ν ήy'ήτοpcχ ~
Φάλκην ο' Άντ(λοχος κcχι Μέpμεpοv έξεvάpιξε·
Μηpι6νης δt Μ6pυν τε κcχι Ίπποτtωνοι κcχτέκτcχ,

ι a Ι. Antιloque -----
Hyrtios, le Gyrιiade, chef des Mysίens au <:reur bru- .
. tue Plιalccs eι Mermere. Merion abaι
Morys eι Hippotion. Teucros dompte Prothoon et
ΤεΟκpος δε Πpοθ6ωvά τ' ένήpοιτο κcχι ΠεpιψήτηΥ'
Άτpείδης δ' li.p' lπειθ' ·vπe:pήvopcx, ποιμένcχ λcχι.\ν,
πάpην, διc!ι δ' lvτεpcx χcχλκός ii.ψυσσε
5ι5

δnώσcχς ψυχή δε κcχτ' οοτcχμένην &τειλην

Periplιete. LΆtride frappe au flanc Hypέrcnor, le
lσσυτ' • έvη, τόv δέ σκότος δσσ· έκάλυψε·
pasteur d'l1ommes ; le bronze, en les dechiranι, va
τιλε(στους δ' Αtοις εΤλεν, Όιλfjος τcχχύς υ(6ς 520
puίser au fond des entrailles ; ~~ηι
οο yάp ο"( τις δμο'Lος έπισπέσθαι ποσιv ηεv
s'envole par la plaίe ouverte, et l'ombre couνre ses
&νδpωv τpεσσάντων, δτε τε Ζεύς έν ψ6βον δpσn.
yeux. Beaucoup sont la proίe d'Ajax, le rapide fils
d'Oϊlec, qui n'a pas son pareίl pour suivre quelqu'un
a la course, quand les hommes sont pris de panique Num. - 509 damn. quidam : οιιit ,;, εiνον της λέεεω; (id est 'ά.νδρGίγpιαι)
·ι.%ί μη χε!μενον 'ά.λλαιχοu [ABLT].
et que Zeus parmi eux a fait se lever la deroute. Var. - 505 σ~ν •: έν (Zen., Aήst. [ Λ ]), cf. Β 23611506 τpόμος lλλαι6ε
γuίαι (Eust.) : χλωpόν δ€οι; εΤλε (u. 1. [Α]) 11 lλλαι6ε* : εί'λετο 11 507
&π'!Ι• (testis) : οποι (Eust.) 11 φόγοι (Eust., testes): φόη~ 11 ιttO ήραιτ'
[uel ~pαιτ']: 1.pε•' u. 1. [Eust.] 11 έπεί p' lχλινε•: έπεί π~p l~ι,νε 11 511
Μαις pοι• : Α!οις μiν codd. pauci, uel Αrαιι; δί pap. 60, testis 11 512
7.%pτεpοθόμων• : Χ%p•ερόθuμον codd. nonnulli, uel βοιp6αιpοφώνων quidαm
[Τ] 11 5{7 οuτοι XIΣ'tOt (u. ι. [Λ]): οiίτοcσε χοιλ (Α, sch. Β, Eust.), cf. 447 ll
522 οτε τε ~<uς (Eust.) : ο•ε δη θεός quidιun fT] 11 ερ<η1 : &ρσεν (paf. 60, ·
Eust.), uel ορσηι cum ε supra η scr. Α; uel Sρσεν codd. pauci; ue ι1;σεν
tres codd.
 ··---------
( CHANT XV /
L--------·- ι
ί
ι

111. - 9

CHANT XV
Lorsqu'ils ont franchi, en pleine
R~veίl et colθre deroute, la palissade eι le fosse, et
de Zeus.
qu'ils sont tombes par centaines
sous les coups des Danaens, ils s'arretent pres des
chars 1 et demeurent la, blemes d'effroi et saisis de
panique. Α ce momenι, sur les cimes de l'lda, Zeus
s'eveille aux cotes d'Here au trόne d'or. D'un bond,
il est sur pied. 11 voit Troyens et Acheens, les uns
ebranlθs, les autres les bousculant par derriere. Ce
sont les Argiens, et, au milieu d'eux, sire Poseidon 1
Dans la plaine, il voit Hector etendn ; autour de lui
sont arr~tes les siens ; pour lui, il est la proie d'une
ιο suffocation atroce, il a perdu connaissance, il crache
le sang : il n'a pas P.te touchθ par le dernier des
Acheens 1 .Α le voir, le Peι·e des dieux et des hommes
a pitie. Terrible, sur Here il leve un reil sombre et
dit :
« Ah 1 voila bien de tes ruses mechantes, inιrai­
table Here 1 Ce sont elles qui ont mis le divin Hector
hors combat et ses hommes en deroute. Je me
demande si tu ne vas pas etre la premiere, en retour,
a recueiHir le fruit de ta fourbe cruelle et si je ne vais
1. Les chars que les Troyens ont laiases de l'autre c6te du mur.
Cf. ΧΙΙ,81-85.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
Α\ιτc!ιp mεt διά τε σκόλοπας και τdιψpοv lβησαv
ψεόyοvτες, πολλοι δέ δάμεv Δαvαωv δπό χεpσί.ν,
οι μtv δή παp' ιsχ.εσψιv ιpητόοvτο μένοντες,
χλωpοι δτrό δε(ους, πεψοβημένοι· lypετo δέ Ζεύς
"'Ιδης έν κοpυψftσι παpά χpυσοθpδνου •Ήpης,
στfΙ δ' i!p' &.vαiξας, 'tδε δέ Τpωας και Άχαιοός,
τούς μέ11 δpιvομένους, τούς δέ ιc:λοvέοντας δτησθεv
'Αpyεtους, μετά δέ σψι Ποσειδάωνcι &νcικτcι·
"Εκτοpcι δ' έν πεδ(φ ~ε κε(μενον, &.μψι δ' !τcx'lpoι
εtcχθ', δ δ' &.pycχλέφ lχετ' !σθμcχτι κfjp &.πιvόσσων, 10
αι.Τμ' έμέωv, Πιει οδ μιv &ψcχυp6τcχτος Βάλ' Άχ.cχιωv­
τόv δέ tδώv έλέησε πcχτήp &vδpωv τε θεωv τε,
δει.vc!ι δ' δπδδpcχ tδώv "Ηpην πpός μΟθοv lειττεν ·
ο: •Η μάλα δή κcχκ6τεχvος, &μήχιχvε, σος δ6λος, "Ηpη,
"Εκ-τ:ορcχ δ'lov bτά.υσε μάχης, έψ6βηαε δέ λαούς. 15
00 μc!ιv οtδ' εt cχ~τε και.ιcοppcχψtης &λεyειvfjς
Ti&ulus . - ΠιU.ίωει~ Eust. 1001, 17.
Numerus uersuum. - 5 a(=B4:1) iζετο 1i' δpθωθείς, μοιλοr.­
~ιόν 8' eνουνε χιτwνοt add. quidam [Τ].
Va,.iae Iectiones. -- .ι ~πό (tesιes): ~ποιί• (Α, A.r. [A],EusL., testes),
uel ~π~ι Tyrannίo LAJ 11 tO εϊοιθ' *(Herodianuι lABT]): ιrοιθ' (~r . [ABGT))
11 iιiίp ά:πινύσσων • (Ar. [ATj, Ptolem. Ascal.! Aleiιo, Herodianus_eι /~re
ΟΙΙΙΜΙ [Α], Eust., testίs) : ~ι.Τίι-οt :-ινύ?σων (qu!dam [ΑΒLη): ~el/ηp οιπ°:
L
νόcsσων codd. nonnuΠi, uel xijρ' οιπινυσ~ιων Anst. Α Τ] 1\ Η επει ou (testes) ·
0 ,; γcίο Eust. 111 23 et aliis locίs Ι! &φοιur-ότοιτος (Eust., testes): &φοιυp6:
πpος' 11 t5 8ε λοι~ός (Eust.): 8' '~χοtιούς quidam ιΤJ, cf. Ρ ~6 11 t6 ou
μ?ιν: η μόιν u . l. in codd. nonnuJlιs .
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 66
66 CH ..\NT XV
πp&>τη έτταύpηαι και σε πληyftσιν tμάσσω.
pas te rouer de cοιψs. As-tu . donc ~ubl_ie .le jonr. 01'1 "Ή ο-ό μέμνn !Sτε τ' έκpέμω δψ6θεv, έκ δέ ποδο'ιιv
tu etaίs suspendυe dans \es aιι·s ~ J avaιs a tes p1~ds llκμοvας i')κα δύω, ΤΙεpι χεpσι δέ δεσμόν 'ίηλα
accrocl1e deux cnclumes <'ι j.eιc :ιuιοηr ιle tes maιna χpύσεον lΧppηκτον ; σύ δ' έν αtθέpι και νεψέλnσιv 20
1" une chaine d'or, infrangible ; eι ιu etais lA, suspen- έκpέμω· fιλάστεον δέ θεοι κατά μαιcpόv 'ΌλuμΤΙοv,
ιlue, en plein cther, en pleins nuages. Les aut~es
λΟσαι δ' οι'ίκ έδύvαvτο παpασταδ6v- Sv δέ λάβοψι
Jίeιιχ avaient beaιι πronder <1ans le hauι Olympe : ιls
βLΤΙτασκον τεταyωv &πό βηλοΟ, !Ιψp' &v 'ικητοη
ctuicnt incapables de " t'approcher eι de ιe de.ιvrer-
.,.
yfjν &λιyηπελέων· έμέ δ' οΜ' ~ς θuμόν &νtει
Cclui qne j'y prenais, je le saisiss:ιis et le jetais du
&ζηχής &δύνη "Ηpακλfjος θεtοιο,
senil, afin qu'il n'arrivat au sol que ιnal <~η
τόv σύ Ε,ύν Bopέn &.vέμφ ΠΕΤΙιθοΟσα θuέλλας
point. Ει, rneme ainsi, rnon crenr ne se dclivrait pas
ΤΙέμψας .έπ' &.τpύyετο\• π6vτοv, κακά μη·η6ωσα,
dn tenace chagι·in qne \ui donnait le divin Herac\es,
και μιv επειτα Κδωv δ' ε!Ι ναιομέvηv· &.πέvεικας
Heracles qnc ιu avais, persuadant les bouιτasques eι
τbv μέν έyωv ί!νθεv βuσάμην και &.vηyαyov α~τις
11idee du vent lloree 1 mene sur la rner infinie, selon
'Άpyος ές tτmόβοτοv, καt ΤΙολλά πεp &.θλήσαvτα. 3ο
Les mόclιants desseins, puis entraine vers la bonne
TC3v σ' «!Jτις μνήσω, '(y' dιΤΙολλήξnς &.πατάωv,
ville de Cos 1 • Je le tirai de Ιίι, Π1οi, et le ramenai a
~ψpα 'ίδnς ~v τοι χpαlσμn ψιλότης τε και ει'ίvή,
3σ Argo!' , noιιrriciere de cav:ιles, en depit de mille ., ~v έμtyης έλθοUσα θε&v !ΤΙο κα( μ' &πάτησας. »
eprrιιves. Τοuι cela, je veux te le rappeler, c:ιr J e~-
'Ώς ψάτο, ptyησεv δέ βοωπις 116τvια 'Ήpη,
tends que ιu cesses enfιn de me jouer. ~u ,vas vo~r
και μι·v ψωvήσασ' lπεα πτεp6εντα πpοσηύδα· 35
s'ils t.':ιιιrοηι serνi, ce lit, cet amour quι ι ont faιι
cx 'Ίστω νΟv τδδε Γατα·καt Οι'ίpανός ει'ίpύς Βπεpθε
qnitler les dieux, pour ιe mettre dans mes bras ·eι
και τό κατειβ6μεvοv Στυybς Βδωp, !Sς τε μέγιστος
pour me jouer. » , .
δpκος δειvδτατδς τε πέλει μακάpεσσι θεο'Lσι,
11 dit, et l'auguste Here aιιχ gra.nds yeux s effraιe
σή θ' tεpή κεψαλή και νωtτεpοv λέχος αι'ίτωv
et, prenant \a parole, Ιuί dit ces mots ailes:
" Νοη. et qu'ici m'en soient temoins et la Terr~ et
Num. - i8-3i om. Zen. [Α ad 27] 11 2ί a h πρίν τότε (πρίν γ' δτε
\e νastP. Ciel sur nos tetes, et les ondes (lu Sιyx dans Eust.) δή σ' (ιπέλuσσι πο6tϊiν, ΙJ.όορόuς ο' tνί Tρolp Ι_χά6?σιλον,
leur chιιιe :ιuχ enfers' - le plus grand, le plus ·ter- οψροι π·έλοιτο χσιί έσσομ-Ενοισι πuθlσθσιι add. quιdαm [Ί, Euat.
1003, 12] 11 33 οιn. Ze11. [ΛΤ] et Ari~t. [Α].
rible des serments pour tous les dienx bienheureux · -
Var. - ί7 έπσιόρησιι (sic [Α], Eust.): έπ~υρ>jσιι)'yranοίο tcste 9ro i~
et ton fronι sacre, eι le lίι de notre legitime hymen, Etym. Magn. 6:11, 34 11 i8 μlμνη (αmn~s [Α], Eust.,_test~s): μεμνη~
lestes 11 23 ϊχηται: ίχοι•ο testis 11 2.( θvμον (Ar. (ATJ, ιn quιbruda~ codι­
ι. ι;r. Ρ· 5ο. η. Ι. ' cibu~ [:Eust.l): θυμός (α/iί [ΑΤ), Eust., testis) 11 άν[ει • (Eust.): 'Χ'Ιήεt 11
2. Cf. (HC>;ίc)dt·J, Τhίυgοnί,, ϊϊ5-8ο6 : le ~ιyi esι. un . bras de 25 όδύνη: :!! cod. unus; utrumque Eust. !1 28 Κόων 1J' •: χόων, cf. Ξ
l'Ocι\an, qιιί Ya sc p<"rdre so11s la lcrrc dans \(' <loma1nc ι~fernal. :ι55 11 29 όιν~γαιγον: (ιr;ήγσιγον alii LT] 11 3i τwν σ' •: "tών 11 32 ο-;>=« ίδUς
L'h•>nneιιr faiι a la dcessc Sty:ι dΊHre la garanle d11 J>lns Ιcrr.ιb~e des (pap. 60 Eust. testis): ί$φοσι Β!) sch. Τ; Ar.. probab .. , cf. Α 203 11 τοι :
sι-rmι>nls ( cf. lliade, 11, 755) vennil. sclon ιιne lcgendc rι>cucιllιe par •ι (Eust.) 11 35 fωνήσ-χσ': ~μειG~μΕνη pap. 60 11 36 τόοε• (Eust., testes):
τόγε 11 37 3~ ':Ε (testes): δύνci'tσιι και/ .δ~.:ι το? σ yρcίψGσθσιι Eust. 11 38 τε
Aιιollσdσrc (1, ~. 5), <1<' C<' qu.<'llιJ a,·ail coιnbattu aν<"c Zeus contre
πlλει (Enst., ι~stis) : r.ε'λετσιι codd. dιιο, testιs.
Ιι>s Τίι3ns. 11 rοnνίcιιι pluιύι sans doιιlc d'adm<"llre, a,·c>c Frazer, que

CΗΛ!\Τ XV
4ο que jamais pour ma part je n'inνoquerais sans raίson;
non, ce n'est pas par mon faίt que Poseidon, ebran-
leιιr de la terre, malmene Hector et les Troyens, pσur
secourir leurs adνersaires ; non, c'est son creur sans
doute qui le pousse et qui lui commande : a νoir les
Acheens epuises pres des nefs, il a eu pitίe d'eux.
Mais je suίs, quant a mοί, pr~te a lui conιeiller
d'aller, dίeu a la nuee noίre, ού tu Ιοί en donneras
l'ordre. 11
Elle dit : le Pere des dieux et des hommes souήt,
et, en reponse, il lui dίt ces mots aileι :
« Ah 1 si desormais; auguste Here aux grands
So yeuJ, tu aνais, assise au milieu des Immortels, des
pensers accordes aux miens, Poseidon alors, eύt-il de
tout autres desirs, changerait vite d'humeur, pour
toucher ι~ et le mien. Sί tu parles la franc et
vrai, va maintenant trouver les dίeux, et fais venir ici
lrίs et l'ίllustre archer Apσllon. Elle ίra 1 1 dans les
rangs des Acheens a la cotte de bronze, dire a sire
l'cau dc cc Oeuve infernal όιaίι conιidtiree comme morιelle eι que le
ιerment par le Sιyx etait deι lon comparable Ιι une epreuve par le
poiιon, /ι une sorte d'ordalίe.
1 . Le morceau qui ιuίt (56-?7) elait condamne - en totalite ou
en parιie - par plusieun cήtiques ancienι. Leun raisonι etaient
de vιιleur aιιaez inegale. La meilleure concerne leι ven 63-64 : ίlι
ne coπespondent paι exactement aux evtSnementι qu'ilι annoncenι,
puiιque Ιeι Grecι ne reculeront paι juιqu'aux νaiιaeaux d'AcbiUe et
que ce n'eιt paι Acbille quί enverra Patrocle au combat. Certainι
detaίlι de langue sοπι auιιί un peu ιurprenanιs, comme l'emploi du
nom d'llίon au neutre, au lieu du femίnίn, ou celuί du mot
τ.ιιλlt11εις danι un ιeπι ιingulίerement ιllargi (cf. p. 68, π. 1 ). Ajou-
tonι enlin que le paaiage ιemble faίrc double emploi &Yec 593-6ο1,
et quc le ν. 69 ιemble calqυιl ιur 6ο1, quί ιe trouve, lui, tout /ι fait
1ι ιa place et ne ιaurait 6ιre ιuιpecte . - Επ revanche, d'autreι
cήtίqueι, cίΙcι par Eυιtathe, dιlfendaient le mon:eau en allθguant
que c'ctaίt υne " lιabitude • dυ poete de rυaurer ιοn public, en Ιuί
laiιsιnt toujourι Pntrevoir le ιuccea Ιίπιl des Grecι, au moment ou ί1
relatait Ιeιιn ι!clιecs.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
ιcοupιδιον, το μεν οδιc &ν έyώ ττοτε μdιψ δμ6σcχιμι· 4ο
μή δι' έμήν t6τητα Ποσειδάων ένοσtχθων
πημαινει Τ pl3άς τε ιccxt 'Έιcτοpα, το'ισι δ' &pήyει,
&Αλά ττου cχδτον ~οτpύνει ιcαt &νώyει,
τειpομένους δ' rnt νηυσtν tδών έλέησεν 'Αχαιούς.
Αδτc!ιp τοι ιccct ιcεινφ έyω τιcχpcχμυθησαιμην 45
τff 'tμεν n ιcεν δή σύ, Κελαιvεφές, ftyεμονεύnς. »
'Ώς φάτο, μεtδησεν δε ττατJιp &vδpf;>v τε θει.\ν τε,
ιι:α( μιν &μειβ6μενος ~εα τττεp6εντα ττpοσηύδcχ·
« Et μf:ν δή σύ y' εττειτα, βοί3ττις 1't6τνιcχ 'Ήpη,
tσον έμοt ψpονέουσcχ μετ' &θcχνc!ιτοισι ιcαθtζοις, 5ο
τω ιcε Ποσειδάων yε, ιcαt εt μάλα βούλεται llin.
cxtψ« με'fαστpέψειε ν6ον μετdι σον ιcαι έμον ιcfjp.
Άλλ' εt δή /? έτε6v yε ιccxt &τpειcέως &yοpεύεις,
εpχεο vOv μετdr. φΟλα θεt3ν, ιcαt δεΟpο ιcάλεσσον
•ιpιν τ' έλθέμεναι ιcαt Άττ6λλωνα ιcλυτ6τοξον, 55
δψp' ή μέν με-ιdι λαον Άχαιωv χcχλιcοχιτώνων
Num. - 43 om. codd. pauci (cf. &ρήγει ... άνώγει) 11 56-77 damn.
Aήst. et Ar. (Α], Ar. [BLT], quidaιn (Eust. 1005, 5:.ι): 8τι ούχ άνιιγ­
χο:lωι; πιιλιλλοΎεiτο:ι περ1 τών έl;ijς έπεισιιχ.θησομένων, χιι1 χιιτ?ι τήν
σιSνθεσlν είσιν εύτελεϊς· χιχί 8τι ώς έπίπο:ν πρός τό Sεύτερον πρ6τερον &πιιντ~,
νiίν Ι>S πρόι; τό πρότερον άπήντηχεν Ι)ιρp' ή μέν μετ?ι λιιόν 'Αχιιιών­
ψείίοο; aε χcιί τό ιρεόγοντες ο' ... (63-64)· οuτε γ?ιρ πο:ρο:γεγ6νιισιν εω,
τwν •Αχ. ιλλέως νεων οuτε τόν Πciτροχλον άνέστησεν lπί τόν π6λεμον δ
'Αχιλλεύς· χcιί τό πέσωσιν ούχ Όμηριχόν- μiϊλλον γ?ιp έχείνος τό έμπεσείν
tπί τοίί ένσείσο:ι τίθησιΨ •.. sν νηuσί μελιιlη1σιν πεσέεσθο:ι (Μ 1:16)-
ή sε πcιλίωl;ις oux. όμηριχwς τ.ιχρεlληπτο:" ού γlιρ λέγετο:ι οGτως ψιλωι;
πιιp' ιιύτώ ή ιρuγή, άλλ' 8τιιν έχ μετcχ6ολ1jς ο! πρότερον ιρεύγοντες οιώχωσι·
σιιφώι; γ~p έν &λλοις φηαlν ... (Μ 71)· &αόνηθες δε xcx1 ούδετipως τό wlλιον
νiίν pηθέν Ίλιον ιι ί π iι Ελ οι εν ( 71 )· πάντοτε γip θηλuχώς λ€γε" έν δε τψ
λισσομένη τιμijαcιι (77) φησίν ό Άpίαtcιρχ.οι; 8τι ούδιχμii τόν Άχ.ιλλέιι
πτολ(ποpθον εϊpηχεν, άλλ?ι ποδcipΥ.η Υ.tι1 ποSώχη [Α).
Var. - 43 cχύτόν θuμό;• (Eust.): θυμό; ιι..;τόν 1144 τειρομένοuς (Eust.):
χτεινομένοuς Arist., Argol. [Α], Massal. [Α, Eust.] Ι\ 45 χcι! χείνψ (Ar.
[ΑΤ], testis): χάχεί•;ψ jJ 46 ήγεμονεό;.ι;*(Εust.): ήγεμονεόοιι; Jl 49 βοώπιι;•
(Arist. [ ΑΤ]): βοώπι (Α, αlii [Τ]), cf. Θ 47 ι, Σ 357 11 50 χιιθίζοιι; • :
χcχθ~εις (Eust.); uel θεοίσι uo/gaι·cs [Α], eι codex unus 11 μετ': έν u. 1.
['η 11 53 γε xcx1 (pap. 60, 1ic et Arist. [Α], Euet.): τε χιι1 codd. duo 11 54
χιίλεσσον•: Χiλεuσον (u. 1. (ΑΤ]) 11 55 χλuτότοξον: χλuτόν cχύδήν quidaιn
['η.
68 CHANT XV
Poseidon d'abandonner le combat et de s'en retourner
chez lui. Phωbos Apollon ira, de son cόte, exciter
60 Hector au combat, lui insufller une fougue nouvelle,
lui faire oublier les souffrances dont son ame est a
cetιe heure accablέe, tandis qιι'aux Acheens il fera
ιourner le dos de nouv.eau, en suscitant une lache
deroute. Dans leur fuite, ils se jetteront sur les nefs
bien garnies de rames d'Achille, le fils de Pelέe.
Celui-:ci fera se lever sorι ami Patrocle, - que l'illus-
tre Hector tuera de sa lance devant Ilion, apres qu'il
aura d'abord lui-meme tue d'innombrables guefl'iers,
dont mon propre fils, le divίn Sarpedon ; sur quoi,
le divin Achille, en son courroux, tuera Hector. - Α
ce moment-la 1 , je provoquerai un retour offensif 2 par-
70 tant des nefs, qui sans arret se poursuivra jusqu'a ce
que les Acheens prennent la haute Ilion, suivant le
vouloir d,'Athene. Jusque-la, je garde mon ressenti-
ment et ne permets ici a aurun lmmortel de preter
aide aux Danaens : il faut ι1ue d'abord soit realise le
vreu du fils de Pelee, comme je le iui ai promis,'
puis ·.confirme d'un signe de mon front, le jour ou
Thetis la divine a saisi mcs genoux, me suppliant de
rendre hommage. ίι. Achille, preneur de villes •. »
ll dit, et Here, la deesse aux
Les dieuz
mis a Ιa raiso.n,
hras blancs, n'a garde de .dίre non.
Dcs cimes de l'lda elle gagne le
80 haut Olympe. Ainsi prend son essor .la pensee d'un
1. C'est-a-dίre au moment ou se sera leve Paιrocle - eι ι;iοη apres
la mort de Sarpedon, et encore moins apres celle d'Hecior : les
YCrs 65-68 forment une sorte de parenthCse.
, :ι. Le 1?.ot πσ:λίωεις a donne son tίtre au ciιant XV, parce que
c es_t la qu ~ est employe par le poete (dans ce passage et au v. 601)-
Maιs, en faιt, le mouvemcnt tactίque qu ίΙ dιlsigne ne commence que
dans le chant XVI. Οη remarqucra en outre qu'ίcί Je mot ne s'applίque
ΙΛΙΑΔΟ~ Ο 68
fλθη, και ε'ίπnσι Ποσειδάωνι &νακ·rι
παυσάμενον πολέμοιο τά & προς δώμαθ' tκέσθαι,
'Έκτορα δ' ότpύνησι μάχηv ές Φο'Lβος Άττόλλων,
α~τις δ' έμπνεύσησι μέν"ς, λε~θn δ' οδυνάων 60
α~ ν\Jν μιν τε(pουσι κατά ψρέvας, αύτόιρ 'Αχαιούς
α(iτις &ποστpέψπσιν &νάλκιδα ψύζαv ένόpσας,
φεύyοντες δ' έν νηυσt πολυκλήισι πέσωσι
Πηλείδεω Άχιλfjος δ δ' &.νστήσει 8ν έτα'Lροv
Πάτpοκλοv- τοv δέ κτενε'L εγχει ψαι&ιμος 'Έκτωp 65
Ίλtου προπάροιθε, πολε'Lς όλέσαντ' αtζηούς
τούς &λλους, μετά δ' υlόν έμον Σαpπηδόvα δ'ιον·
τοΟ δέ χολωσάμενος κτεvε'L uΕκτορα δi.ος 'Αχιλλεύς.
Έκ τοu δ' αν τοι επει·τα παλιωξιν τταρα νηων
αlέv έyω τεύχοιμι διαμπερές, εtς IS κ' ΆχαιοL
wlλιον αtττύ έλοιεν Άθηvαιης διά Βοιιλάς.
Το πρtν δ' οaτ' &ρ' έγω παύω χόλοv οiίτέ τιν' &λλον
&θανάτων Δαναο'Lσιν &μυνέμεv έvθάδ' έάσω,
πρtv yε το Πηλεiδαο τελευτηθfjναι έέλδωρ,
c\Sς ot ~πέστην πρ&τοv, έμίj) δ' έττένευσα κάpητι,
~ματι τίj) ΙSτ' έμε'Lο θεά Θέτις fjψατο yούνων,
λισσομένη τψfjσαι Άχιλλfjα τττολtποpθοv. »
aΩς εψατ', ούδ' &πιθησε θεά λευκώλενος UΗρη,
Bf\ δέ !<ατ' Ίδαtων όρέων ές μακρόν wΟλυμποv.
Num. - 64-77 om. Zen. [ΛΤ],. Zcn. (et) Craιes [Eust. 1006, :ι]
(ό Μσ:λλώτη; Ζηνόaοτος Eust. : ό Μι..λλο\της κα1 Ζηνόδ,ιτο; eιld. nonnullί
η<>η inίuria) ίl 68 om. pap. 60 11 78 a (Ζ'ίjν') (Ζηνόδοτ~ς Τ errore mani-
festo) ίιποτσ:ρ6ήσασα· νόος δέ οί i.ίλλσ: μ•vοίνα add. quidam [TJ.
· Var. - 58 πσ:υσ:.ίμ.ενον•: πσ:υσσ:•~έv11 (Eust. 1005, 36; 1006, 13) 11
60 λέλάΟ:ι* (Τ, Eust.): λελάΟοι (Τ corr.) 11 62 ψ6ζσ:ν (pap. 60 s. !.) :
Ο:ψ.ο·ι pap. 60 ante corr. 11 64 ιiνστήσει ον (Α!'. [AJ): ιiνστήσειεν (qιιidam
[AJ) 11 66 'Ιλίου (Eust.): 'Ιλίοο corr. Ahrens 11 πολείς* (Eusί.): τ.ολέσ.ς,
cf. Α 559, Β 4, Ν 734 etc ... 11 68 ":OU δέ*: τοuδε 11 69 ο'i.ίν*: δ'αu, uel
Ι)'i.ίρ, ucl δή 11 7t αlτ.;i; (sch. Α, cf. Steph. Byz. s. u. 'Ίλιον): σ:lπuν 11 σ.ίπi;
sλοιε•ι (Eust.): έκπέpσωσιν Ar. [ Α] scd Arist. conί. Ludwίch; quidam
[BL Τ] 11 72 τ.σ:όω (pap. 60, Ar. [ Α Τ], οί r.ερ\ Ήpωδισ:νόν [BL)) : πσ.~σω li
&λλον • (Eust.) : άλλων 11 78 Οεσ. λεuχώλενος • : βοωr.ι; r.ότνιιι, cf. 9:1 11 79 ίΗ.
~.ατ'*: δ' έξ (Zen. ίΤJ, sed c.f. sch. Α ad Λ 196), uel ο' σ:ρ' σ:π' pap: 60.
 CHANT XV
69
homme qui a parcouru bien des terres et qui pense
soudain en son esprit subtil: « Ah ! si j'etais la ! ou
la ! » et medite mille plans ; aussi prompte en son
ardeur s'envole l'aυguste Here. Elle aιteint lΌlympe
escarpe et y trouve assembles dans le palais de Zeus,
les autres dieux immortels. Α sa vue, tous sont
debout et la saluent, coupe en main. Elle laisse les
autres, pour accepter la coupe de la jolie Themis 1,
qui, la premiere, courant au-devant d'elle et prenant
la parole, lui dit ces mots ailes :
90 << Here, que viens-tu faire ? tu sembles hors de toi.
Il _faut qu'il t'ait fait grand peur, le fils de Cronos,
ton epoux. ))
La deesse aux bras blancs, Here, lui repond :
« Ne m'interroge pas la-dessus, divine Themis ; tu
sais deja combien son creur est arrogant et impla-
cable. Ouvre donc, darl5Ce- palais, le festin ou cha-
cun des dieux a sa part. Tu sauras avec tous les
Immortels quelles reuvres de mort nous annonce
Zeus; et, je t'en reponds, pour tous egalement, dieux
et hommes, il n'y aura pas la grand sujet de joie,
meme pour ceux qui,. a cette heure encore, assistent
heureux au festin. »
ιοο L'auguste Here ainsi dit et s'assied. Dans le palais
de Zeus, les dieux alors s'irritent. Here rit des levres;
mais son 'front au-dessus de ses sourcils bleu sombre
est loin d'etre joyeux, et, pleine de depit, elle dit a
tous:
pas seulemenι, comme aιι ν. 601, 1ι la contτe-offensive menee par
Patrocle, mais 1ι l'ensemble dcs aιtaques conduites successivemenι
par Patrocle (XVI), par Achille (ΧΙΧ-ΧΧΙΙ) et mAme par d'auιres
heros, puisqu'elles ne se termi· ent qu'avec la pήse de Troie .
1. Themis csι la deesse des assemblees : cf. ΧΧ , 4, et Ody$see;
ll, 69.
ΙλΙΑΔΟΣ Ο 69
'Ως δ' δτ' &.ν &.ιΕ,η vδος &.vέpος, δς τ' έττι ττολλην 80
ycιtαv έληλουθώς ψpεσι ττευκαλlμησι vοήσn,
« lνθ' ε'Cην, ~ εvθα », μεvοιvήησι τε πολλά,
&ς κpcιιπv~ς μεμαυ'Lσι διέτττατο ττδτνια 'Ήpη·
'lιcετο δ' αtττόv "Ολυμττον, δμηyεpέεσσι δ' έττf\λθεv
&Θαvάτοi.σι θεοίσι Δι.Ος δ6μ9· οι δέ tδδvτες
πάντες &.νήιξαv και δεικαvδωvτο δέττασσιv.
•Η δ' !λλους μέ:v εασε, Θέμιστι δέ καλλιτταpflψ
δέιcτο δέττας ττpώτη yάp Ε:11α11τtη Jiλθε θέουσα,
ιcσιι μιν ψωvήσασ' εττεα τττεpδεvτα ττpοσηύδα·
« "Ηpη, τtτττε βέβηιcας; &.τυζομέvη δέ εσικας- 90
~ μάλα δή σε ψδβησε Κpδvου ττάις, δς τοι &.κοlτης. »
Την δ' fιμεLβετ' lττειτα θεά λευκώλεvος "Ηpη·
« Μή με, θεck Θέμι, ταΟτσι διεlpεο · οtσθcι και αύτή,
οtος έκεlvου θuμbς δπεpφtαλος κ«t &.ττηvής.
'Αλλc!ι σύ y' &pχε θεο'Lσι δ6μοις εvι δαιτbς έ(σης 95
τσιΟτcι δέ και μετά πliσιν &.κούσεαι &θαvόιτοισιv,
οtα Ζεός καιcdι ltpyα ττιψ«ύσιcεται· ούδέ τι ψημι
ττliσιv δμ<3ς~κεχαφησέμεv, οδτε βpοτο'Lσιν
οδτε θεοίς, εt ττέρ τις lτι vOv δαLvυται εδψpωv. »
•Η μέv !p' ~ς εtττοΟσα καθέζετο ττ6τvια uHpη, 100
δχθησαv δ' &.vά δ<3μα Διbς θεο(· ή δΕ: yέλασσε
χειλεσιv, ούδΕ: μέτωπον έπ' Αψpύσι κυανέησιv
tάνθη· ττ&σιv δε vεμεασηθε'Lσσι μετηύδα·
Num. - 94 a (= 113) add. pap. 60.
Var. - 80 Βτ' &ν &:ίεrι• (Eust., tesιes) : 3τ' Cίν iιίεει (testis), uel Βτ'
iινcιίεrι (Eust. 1006), uel ~;· iινcιλήζει Eusι. 690 11 .~t νοήαrι (tesιcs) :
νοήσει (Eust. testis) 1182 ειην (Ar. [ΑΒΤ], Eust.): ειη (u. 1. (Α, Eusι.],
teιtes) \\ μεν~ινήφl (Ar. [ΑΒΤΙ): μενο."ήσειε• (-"\, ~.ae · 60, Ε~sι., ιesιe~)
11 86 χcι! οειχο:νόωντο Οέπcιασιν : χιίλεο': τέ. μιν ειc; ε εκσιστο; ιn non~ιιllιs
[Α] cf. ψ 2ο3 11 δlπcισσιν (Ar. (Α]): όεπcχεασιν codd. nonn., uel οεπε.,-­
αιν ~ch. Α ad Α 584 et cod. un.; uel έπέ;σσιν iuida~ (A.Tl, Zen. [Β] \)
88 έν~ντίη• (Eust.) : -τίον, uel -τίοc; 11 θεοuσσι (qιιιdαm [ΒLΊ'), Eust.) ·
φlpοuσσι (me/iιιι (BLT]) 11 92 θε?ι. λεu1.ώλενος•: βοωπιc;, ποτ·ιισι (u . l.
[Α]), cf. 781\ 94 έχείνοu codd. omnes, pap . ,6~, ~~st.: χειν~u .Ar. [Α] 1\
97 ΟΥδέ τι• (Eust.): w~έ έ (sch. L), uel ouaε τε ιl 98 θuμοv (Eust.):
~-
 CHANT XV
<< Pauvres sots Ι nous nous indignons contι·e Zeus :
c'est bien perdre le sens. Avons-nous donc encore
~nvie de l'affronter, pour l'arreter par persuasion ou
force ~ Mais il siege a l'ecart, et de nous il n'a cure
ni souci. Il estime que, de tous les dieux immortels,
il est netιement le premier par la f'orce et la vigueur.
Vous n'avez donc qu'a subir les malheurs qu'il envoie
110 a chacun de vous. Je . crains bien que, des au-
jourd'hui, l'epreuve ne soit pour Ares. Son fils est
mort dans la bataille, l'homme qu 'il aimait entre
tous, Ascalaphe, ψ1e le puissant Ares pretend etre
sien 1 • »
Elle diι ; Ares, aussitot, du plat de ses mains,
fra.ppe ses cuisses robustes, se lamenιe et dit :
« Ne m'en veuillez pas, habitants de l'Olympe, si,
pour venger le meurtre de mon fils, je vais vers les
nefs acheennes - quand meme mon destin seraiι,
frappe par la foudre de Zeus, d'Δtre couche avec les
morts, dans le sang et dans la poussiere. 11
Η dit, et il ordonne a Terreur et Deroute d';::.ttPΙcr
ι.ο ses cheva1ix, tandis qu 'il se vet lui-meme de ses
armes resplendissantes. Alors; c'eίιt ete chez Zeus
contre les Immortels un courroux, une rancune encore
plus graι:ds et cruels, si Athέne, craignant pour tous
les dieux, n'eύt quitte le siege ou elle etait assise,
pour bondir a travers le vestibule, enlever le casque
de la teίe d'Ares, le bouclier de ses epaules, redresser 2
enfin Ia pique de bronze arrachέe a sa forte main. En
meme temps, elle semonce le bouillant Ares en ces
termes :
« Fou furieux Ι tete brύlέe Ι tu perds le sens. Est-
Cf. ΧΙΗ, 518 suiv.
1.
:.ι..
Ares partait en guerre la pique baisst\e : Athene la reάres3e
comme on ferait a uπ enfant qui manie imprudeιnment une arme
ΙΛ!ΑΔΟΣ Ο
" Νήπιοι, oi Zηvl μεvεα(vομεv &ψpοvέοvτες
fj lτι μιv μέμαμεv ιcαταπαυσέμεv &σσοv l6vτεc; 105
η επει ~b βtn· δ δ' &ψήμεvοc; οόιc &λεytζει
οΟδ' Ηθεται· ψησlv yάp ~v &θαvά":"οισι θεο'Lσι
ι(άpτεi τε σθέ.vεt τε διαιcpιδόv εtvαι &pιστοc; .
τω εχεθ' δττt ιcεv 1'μμι ιcακοv ττέμπnσιv έκάστφ­
~δη yOι.p vίJv ελ'Πομ' ~ApηL yε πημα τετύχθαι· ΙΙΟ
utoc; yάp ot 1\λωλε μάχn εvι, ψιλτcιτοc; &vδpί3v,
•Ασκάλαψοc;, τ6v ψησιv δv εμμεvαι 116pιμοc; ~ Apηc;. »
"Ωc; εψατ', αότΟι.p ~ Apηc; θαλεpώ 'ΠΕ'Πλήyετο μηpώ
χερσl καταπpηvέσσ', 3λοψup6μεvοc; δέ 'Πpοσηύδα·
« Μη vΌv μοι vεμεσήσετ', Όλύμττια δώματ' εχοντεc;, 115
-r(σασθαι ψδvοv υ!οc; t6vτ• έπt vf)αc; Άχαιωv.
ε'ι πέp μοι ιcαl μο'Lpα Διοc; πληyέvτι ιcεραυvlρ
ιcε'Lσθαι δμοίJ vειcύεσσι μεθ• α'iματι ιι~cιl κοvίnσιv. »
"Ωc; ψάτο, καt ρ• 'Ί:ππουc; κέλετο Δε'Lμ6v τε Φ66οv τε
ζεuyvύμεv, αότόc; δ' εvτε' έδύσετο παμψαvδωvτα. 120
"Εvθά κ· ετι μεLζωv τε και &pyαλεώτεpοc; &λλος
πΟι.p Δι/ιc; &θαvάτοισι χδλοc; ιcαt μηvις έτύχθη,
εt μη Άθήvη πίΧσι ττεpιδδε(σασα θεο'Lσιv
ωpτο δι' έκ πpοθύpου, λtπε δέ θpόvov εvθα θάαοσ.ε,
τοίJ δ' &πο μέv κεψαλf)c; ιc6pυθ• ε'Ί:λετο ιcαl σάκος GSμωv,
εyχοc; δ' ~στησε στιβαpfjς &.πο χειpοc; έλο{)σα
χάλκεοv · ~ δ' έπέεσσι καθάπτετο θοΌpοv ~ Αρηοι·
« Μ αιvδμεvε, cppέvαc;, ηλέ, διέψθοpας ii vύ τοι αστωc;
Num. - Η3 om .. pap. 60 (cf. 94 a).
Var. - t.04 μενεcχίνο!J.ΕV άψpο'Ιέοντει; : έrιοcχίνομεν άψρονέο~η q~idam
LT] 11 άψρονέον-;ε; • (Eust., testes): ~ψρcχ?έοντε~ (Α s. l.),, u_el cχ;~ρο•ιεοντα;
quaedaιn coιnιneιιtaria . [Α], uel}σο1χι.:;jζ<ιν ι~.st~s 11 ί06 cχψημεvοι; (~ust.,
testes) : άψειμένοι; testιs 11 i09 ~μμ.ι : c: μ μι η •ψ μι Eust. 11 Η4, bε προ;
σηύοcχ • (pap . 60): ο' ί!ποι; ηc,'~cx (Α, Α~ .• et oιn~es [ Α ], E.u.st.) 11 Η6 τισcχσθcχι
(Eust.): τίσεσθαι, (Α s. l) ιl i2i κ ε;ι .' ~ε τι; uel Υ.ε τιι; (Eust.) 11, i~2
ιiθcχvιίτοισι : _αίγιοχοιο test1s 11 t.24 δι εχ : οιιι codd~ n~n~.,. uel μεν .χ
u. Ι. [Eust.] Ι\ t.25 χε~αιλ7j;: χριιτοι; pap. 60 11 t.Z6 cχπ?: εκ (Α s. l.,
pap. 60); uιrumque Eust. 11 ί27 ή ο•• (Ar. [Α]): ηδ' (u . 1. [Α]) 11
t.28 μcχιvόμεvε (Eust., testes) : δαιμόνιε testes.
 CΗΛΝΤ XV
ce en vain qne tu as des oreilles pour entendre? Rai-
son, vergogne sont donc mortes chez toi? N'enιends-
ι3o tu donc pas ce que dit Hen~, la deesse aux bras
blancs, quί nous arrive a l'instant meme d'aupres de
Zeus Olympίen ~ Prέferes-tu epuiser mille maux, pour
etre, en depit de ton deplaisir, force de rentrer
ensuite dans l'Olympe, et attirer un desastre sur tous
les autres ~ Dans un instant, il laissera la les Troyens
superbes et les Acheens, et il viendra dans I'Olympe
nous bousculer et saisir indistinctement les innocents
et les coupables. Je t'invite donc, une fois de plus, ίι
renoncer a la colere que tu eprouves pour ton fils.
Deja plus d'un a ete tue, qui valait mieu~ que lui
ι 4ο pour la force et les bras, et plus d'un sera tue
encore. ΙΙ est malaise de sauver les fils et rejetons de
tous les humains 1 • »
Elle dit, et, sur un siege, elle assied l'ardent Ares.
Here cependant appelle l1ors de la salle Apo1lon et
lris, messagere des dieux immortels, et, prenant la
parole, elle leur dit ces rnots ailes :
« Zeus vous enjoint d'aller au plus tot suι· l'Ida.
Une fois arrives en presence de Zeus, executez ses
ordres et cornmandements. »
Ainsi parle l'auguste Here ; puis elle s'en retourne
ι5ο et s'assied sur son siege, tandis que les deux autres
prennent leur essor et s'envolent. Ils atteignent ainsi
l'Ida aux mille sources, l'Ida, mere des fauves. Ils
trouvent le Cronide a la grande voix assis au sommet
du Gargare. Un nuage odorant forme une gloire
avec laqucllc il rίsque de blesser scs v01sιns. Οη remarquera le ton
dc malicieuse ironίe qui regne dans touιe ceιte scene.
r. Ascalaphe esι fils d'un dicu ; ιιιaίs ίl n'en eHt pas moins un
mortcl, ηό d'unc morlclle ; il nc se distingue donc pas des autres
coιnb:1ιιarιts « rejetons des huπιains ».
ΙΛΙΑΔΟ~ Ο
οδατ' &κουέμεv εστt, vδος δ' &:πδλωλε καt αιtδώς.
Οuκ &tεις α τέ ψησί θεόι λευκώλεvος CΉρη, ι3u
η δή vOv πάp Ζηvός Όλuμπ(οu εtλήλουθεv;
η iθέλεις ο.Οτός μέv &vαπλήσας κακά πολλά
&ψ 'ίμ~v Ο\Jλuμποv δέ και &χvύμεvός περ &vάyκn,
αοτάρ τοις &λλοισι κακόv μέγα πaσι ψuτεΟσαι ;
αΟτ(κα yόιp Τ ρ&ας μέv ύττεpθύμους καt 'Αχαιούς 1 3~
λεtψει, δ δ' ήμέας εtσι κuδοιμήσωv ές 'Όλυμποv,
μόιpψει δ' εξεtης δς τ' α'ίτιος δς τε καt οοκt.
Τω σ' αv vOv κέλομαι μεθέμεv χόλοv υtος εηος
~δη yάp τις τοΟ yε βtηv και χε'Lρας &μεlvωv
f\ πέψατ', fJ και έ'πειτα πεψ_ι)σεται· &ρyαλέοv δέ .~ ..
πόιvτωv &vθpώττωv βΟσθαι yεvεήv τε τόκοv τε. »
''Ως εtποΟσ' Ίδρυσε θρόvιρ έ'vι θοΟροv ~Αpηα.
uΗρη δ' 'Απόλλωνα καλέσσατο δώματος έκτός
'Ίρtv θ', ~ τε θεο'Lσι μετόιyyελος &.θαvάτοισι,
και σψεας ψωvήσασ' έ'ττεα πτερόεντα ττροσηύδα· ι4!!
« Ζεύς σψώ εtς ~Ιδηv κέλετ' έλθέμεv δττι τάχιστα·
αοτάρ έπήv έ:λθητε, Διός τ' εtς Ζιπα 'ίδησθε,
έpδειv δττt κε κε'Lvος εττοτρύvn και &.vώyn. »
Ή μέv &ρ' /.)ς εtποΟσα πόιλιv κlε ττότvια uΗρη,
έ'ζετο δ' εtvι θp6v9· τώ δ' &.Lξαvτε πετέσθηv. ι~ο
'Ίδηv δ' 'ικαvοv πολυττtδακα, μητέρα θηρωv,
εδροv δ' εορύοττα Κροvtδηv &.vά Γcχρyάριρ &κρφ
~μεvοV' &μψι δέ μιν θυόεν vέψος εστεψάvωτο.
Num. - i47-i'8 damn. Arίst. cι Ar. (AJ, Ar. (BLTJ: οτι ά:ν1iθο­
ποίη.~: ε!σι• ;ι;αιί γiιp εί μη έvε;είλαιτο 71 "Ηραι, ι~ιfειΪ.fJΥ ίιπα.7.ούειν "t<j) Διί.
χαιi λόγον ί:ίv εΙz.εv ή Ξv~ολή, ιl χεχαιρισμένο•ι η αιύτ~ έπετέλο:.v χα.! .μη
έvαιντίον, .;;σ•ε Εcι :.ιiλλον :-:αιρ2χαλείν εί-; τό τ.αιριδείν τι τών uπό Διι);
πpοσταισσομένων [Α J.
Var. - i32 πολλ!ι: εpγαι pap. 60 11 i34 αύτάρ • (Eusι.): αύ-~.ρ ί.ι 11
χαιχόν μέγα πiίσι (Arisι. (ATJ, Ε•ιsι., ιesιίs): Οειιί; μ!γοι πήμαι Zon. [ATJ
11 πiίσι φ:.>είίσαι •: r.i;!J-a φ•τείίσ:ιι (u. 1. (Α]) 11 t.38 !ijo;•: !oio (Zcn.
[ΑΤ]), cf. Α 3υ:1 11 t.39 τοίί γε: tfJ:iaε (Zcn., Arisι. [Α), EιJsl.) 11 t40
πεφήσεταιι. (pap. s): πεφ:ίσσεt<ΧΙ 11 i42 ίορuσε ; ιορuνε p:ιp. βο 11 i47 Δ,ό;
τ•• (Eusl.) : Δ•ό; δ' 11 t48 Ξ::ο~ρύν~ χαι όινι»γ11 (Eusl.) : έποτ;;ύνει 7.:7.ί
ιί:νώγει 11 t5t ίχαι•ιον : ιχεσυην pap 61).

C~ANT ΧΥ
autour de lui. Ils arriνent et s'arretent tous deux face
a Zeus, l'assembleur de nuees, et Zeus, a les voir, ne
sφnt point de .colere e~· : ils ont obei sans
~etard a la YOlX de son epouse. Α Iris, la premiere,
il adresse ces mots ailes :
« Pars, Iris i·apίcle, et a sire Poseidon, en fidele
messagere, rapporte bien tout ceci. Enjoins-lui de
160 cesser la luιte et Ja bataille et de s'en aller clιez Jes
dieux, ou bien dans la mer diνine. S'il n'entend pas
cet ordre, s'il n'en tient aucυn compte, qu'alors il se
garde en son ame et son coo._ur d'oser, si fort qu'il
soit, me tenir tete . a l'heure ou je marcherai contre
lui. Je pretends, pour la force, l'emporter de beau-
coup sur lui, tout aussi bien que je suis son aine
pour la naissance. Mais il n'a, lui, nnl scrupnle en
son creur a me parler comme οη parle a un pair, a
moi, moi qui fais peur a tous les autres. ).
Il dit, et Iris rapide, aux pieds νites comme les
νents, n'a garde de dire non. Des cimes de l'Ida elle
•70 descend νers la sainte Ilion. Comnιe tombe la neige
ou la grele glacee, sous l'elan de 13oree. issu de
i'ether, aussi prompte en son ardeur, la rapide Iris
franchit l'espace en νolant. Elle s'approche de l'illus-
tre Ebranleur du sol et dit :
« Je νiens ici, Maitre de Ja terre 1 , dieu aux crins
d'azuι:, te porter un αιessage au nom de Zeus qui
tient l'egide. Il t'enjoint de cesser la lutte et la ba-
taiJle et de t'en aller cl1ez les dieux, ou bien dans
1. Le sens de l'e:ιpressίon grecque n'est pas absolument silr. Si
1Όπ .adιnet l'interpretation adoptee ci-dessus, il faut y voir une
allusιon 1ι un pa tage du monde entre les Cronides qui aurait fait de
Poseίdon le seul ma!tre de la tcrre et de la mer, tandis que Zeus
aurait eu le ciel et Hadcs les enfers. Cette conceptίon diffέre de celle
qui est exposee plus loin ( ι 93), d'apres l;:.quelle la terre est un bien
comιnun aux trois dieux, ιnais elle est peut-~tre plus ancienne .
lΛΙΛΔΟΣ Ο
Τώ δέ 'Πάροιθ' ~λθ6vτε Διbς vεψεληyερέταο
στήτηv- οΜέ σψωε tδώv έχολώσατ~-­ 155
δττL ot ~κ· έ'Ιtέεσσι ψιλης &λδχοιο :meεσeψ;·
•ιριv δέ 'Προτέρηv ε'Πεα 'Πτερδεvτα 'Πpοσηύδα·
« Βάσκ' tθι, ''Ίρι ταχε'Lα, Ποσειδάωvι &vακτι
ττάvτα τάδ' &yγε'Lλαι, μηδέ ψευδάyγελος ε!vαι·
nαυσάμεv6v μιv &vωχθι μάχης ~δέ 'Πτολέμοιο 160
Ι!ρχεσθαι μετά ψt!λα θεωv ~ εtς &λα δ'Lαv.
Ε'Ι. δέ -μοι οδκ έττέεσσ' έττιπείσεται, &λλ' &λοy:~σει,
ψp~ζέσθω δή εττειτα κατclι6.Jκαt κατά'θ~μδ~
μή μ' ούδέ κρατερός ττερ έώv έή:ι6vτα -:rαλάσσn
με'Lvαι, έπε( ~δ ψημι βtn πολύ ψέρτερος ε!vαι ι6S
.και yεvεfi 'ΠpcSτερος τοΟ δ' οδκ !Sθεται ψιλο~~
τ σοv εμο
> \. ψασ
' θ αι, τ δ v τε στυyεουσι
' ' - :11
καt &λλοι. .;...-
aΩς fψατ', ούδ' &πtθησε ττο8ήvεμος ώκέα ''Ίρις,
βfj δΕ κατ' ΊδαLωv 3ρέωv ές 'Ίλιοv tρήv.
Ώς δ' !Sτ' &11 έκ vεψέωv .πτηται vιψ~ς ήέ χάλαζα
ψυχρή {ιπb pιττης α'Ι.θρηyεvέος Βοpέαο,
ώς κραι'Πvως μεμαυ1α διέπτατο ώκέα "Ίρις,
&.yχοΟ δ' tσταμέvη ττροσέφη κλυτόv ΈvvoσLyϋ.ιoV"
« 'Αyγελtηv τιvά τοι, Γαιήοχε κυαvοχα'Lτα,
η~θοv δεΟpο φέρουσα 'Παραt Διbς α'Ι.yιδχοιο·
τταυσάμεvδv σ' έκέλευσε μάχης ήδέ τττολέμοιο
" :νum. - ~66-ί?7. (c~. ~.82-183) ~~ΙΙΙΠ; Ar. (Α; cf. TJ : οτι το~;
~σ .ερο~ λεγομ;νο~; uπο τ~· Ιριοο; οι επιεαΞιιχν ένΟάοε τις με":ενήνοχ <V"
cι•ιαρμ.οσ;ω> γα.? ο Ζε6;, ωσπερ οεδοικώς καl σuλλuθrjναι βοuλόu.ενο> είξάτω
μοι, ιpησι, καΟοσον είμ.1 προ;ε·ιέσ~ερο; · τα γαο τοιαuτα. των ο~οu.εν:..Υ" χαί
μοι ιιπ?στήτω οσ(σ)οv· βασιλεύτερός Έ1μι ι ήο' οσ(σ')ον γενεn
r.pογενεστερο; (1 160-161) [Α]. ·
Var. - f.55 οu~ε τι μιν τ.ροσειpωνsον ouo' ερzοντο pap. 60 = Α 33~ 11
~ιpωε t~e~ codd. : σφωι•ι • (Α), uel σψW\Υ; cf. Λ 767, Π 99 11 f.6f. ί:ρχεσθαι •:
ερy_ε~θ._1\ (u; 1; (~ν· cf. _17? 11 f.6~ μ.,ο' (~c~ . T,,Eust.): !':ο• Ammoniιιs
[Τ) 11 ε •• εεσσ εr.ιr.,ισεται (~usι): εr.ε Ξ σσ επιπειΟ:-.οιι (testιs), uel έπέεσσι
r.εr.εiσετοιι ,11 164 τιχλάσσ!Ι •: τοιλ&:σσει; _uel Οελήσ'!) ,quidam [Τ] 11 ί65 έό•
(Eust.): εu~\Ρ~· 60, Α, sch. AT 1 ,te;tιs) 11, ί~9 δε κοιτ'*: ΟΕ μsτ' cod<I.
nonn.,,u~l ο ε, Zcn. (ΛΤJ, cf. 79 IΙ <> lλιον ιρην : ες ΦΟλοπιν αινην pap. 60
\1 ί7i uπο pap. g, cod unus: ίιr.οι{ (Α, pap. 60, Eu~t.) 11176 σ' έχlλεuσε
[uel σε κέλ.) (pap. 60, Eust.): σ'έκέλεuε (u. l. (Α)), uel σε χέλετcιι (Α).
lll. - 10

CHANT XV
la mer divine. Si tu n'entends pas cet ordre, si tu
n'en tiens aucun compte, il menace de venir lui-
180 meme ici luιιer avec toi face a face, eι il t'engage
alors a te derober a son bras ; car il pretend, pour
Ia force, l'emporιer de beaucoup sur toi, tout aussi
bien qu'il est ton atne pour la naissance. Mais tu
n'as ιοί nul scrupule en ton creur a lui parler
' '
comme on parle a uπ pair, a lui, lui qui faiι peur a
. Τήν δέ μέy" 3χθήσας πpοσέψη ιc:λυτδς ΈvνοσLyαιος•
tous les autres. »
Ει l'illustre Ebranleur du sol lors s'irrite eι reporid:
« Ah Ι pour brave qu'il soiι, il a prononce la un
mot bien arrogant. 11 pretend donc me rθduire par la
force et malgre moi, moi qui suis son egal. Nous
sommes ιrois freres, issus de Cronos, enfantes par
Rhθa : Zeus et moi, et, en troisieme, Hades, le mo-
narque des morts. Le monde a ete partage en trois ;
chacun a eu son apanage. J'ai obtenu pour moi,
190 apres tirage au sort, d'habiter la blanche mer a
jamais ; Hades a eu pour lot l'ombre brumeuse, Zeus
le vaste ciel, en plein eιher, en pleins nuages . La
terre pour nous trois est un bien commun, ainsi que
]e haut Olympe. Je n'entends pas des lors vivre au
gre de Zeus. 11 a beau etre fort : qu'il demeure tra~­
quille dans son lot, le troisieme ; et qu'a aucun prι~
il ne cherche a m'effrayer avec ses bras, comme sι
j'etais un vilain. 11 ferait beaucoup mieux de garder
ses reproches, ses grands mots effrayants, pour les
filles et les fils dont ίl est le pere 1 , afiιπ qu ··ι
entendent ses ordres - toujours, qu'ίls le veuillent
ou non. »
200 La rapide Iris, anx pieds νites comme les νents,
repond:
1• 11 est evident que Poseidon pense aux dieux qui protegent lcs
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
l!ρχεσθαι μετά ψολα θεt3ν η εις aλα δϊαv.
Et δέ οι οδιc: έπέεσσ· έπιπεισεαι, &λλ" &λοyήσεις,
ηπειλει ιc:cxt ιc:εϊνος έvαvτLβιοv πολεμLξω~
έvθάδ" έλεόσεσθαι· σέ δ" δπεξαλέασθαι &vώyει ιl\ο
χε'tρας, έπεt σέο ψησt BLn πολύ ψέpτεpος εt~_
ιc:cxt yεvεft πρότερος σδν δ" ο~ιc: /Sθεται ψιλοv~V
tσ6v οι ψάσθαι, τ6v τε στυyέουσι ιc:cxt &λλοι. ))
« Ώ π6ποι, ~ ~· &yαθ6ς πεp έωv δπέροπλοv l!ειπεν,
0
185
εΊ: μ• δμ6τιμοv έ6ντα BLn &έιc:οvτα ιc:αθέξει.
Τ pε'Ι.ς yάp τ• έιc: Kp6voυ εtμέv &δελψεοL, ο{Ις τέιc:ετο •Ρέcι,
Ζεύς ιcat έyώ, τpLτατος δ" ΆLδης, έvέροισιν &νάσσωv­
τριχθά δέ πάντα ~έδασται, lfιcαστος δ" l!μμορε τιμfjς­
f!τοι έyώv lλαχοv πολιήv aλα vαιέμεν cxlεt 190
παλλομένωv, ΆLδης δ" lλαχε ζ6ψοv ήεp6εvτα,
Ζεύς δ" ελaχ• oδpcxvbv εδpύv έv αtθέρι ιccxt vεψέλnσι·
ycxϊcx δ" fτι ξυvή πάντων ιccxt μαιcρδς •ολυμπος.
τω ~α ιcαt οσ τι Διδς Βέομαι ψρεσιv, illc!ι lιcηλος
ιccxt ιcpατερ6ς περ έωv μεvέτω τριτάτπ έvt μοLρn· 195
χερσt δέ μή τι με ττάyχυ ιcαιcδν &ς δειδιησέσθω·
θυyατέpεσσιν yάp τε ιcαι υtάσι ιcέρδιον ε'Cη
έιcπάyλοις έπέεσσιν ένισσέμεv, otlς τέιcεv αδτ6ς,
o't έθεν 3τeόvοvτος &ιcοόσονται ιccxt &vάyιcπ. :ο
Τδν δ" ήμεLβετ• Ιtπειτα ποδήνεμος ώιcέα •tρις 200
Var. - t77 ~ρχεσθαιι• (Eust.): lρχεσθ' η, cf. 161, 11 t79 χαι\ κε!νο~
(Ar. [Α],Zen. [Τ], Eust.): κάχείνος (pap. 60) ίΙ r.ολεμιςωv (Τ) : r.τολε­
μ!εωv (Α, Zen. [~]), uel ~.ολεμ1ζ'ων (pap .• 9, pap. 60, Zen. [Α;]), ,u"l
τ.τολεμίζ'ων 11 {80 α·ι~>γει •: αινωγε 11 {~3 τε , : τοι, uel γε 11 i87 γ:ιρ τ έχ
(Ar. [ΑΤ) eι ιnu/li ex schola [Τ], tesLιs): γαρ ;ε (u.,l. [Eust.], Lestes) 11
ι s τeχετο 'Ρέα (Eust. 1011 2 ι · 1012, :η, 29): τεχε;ο Ρέqι Eust, 1012, uel
'
τeχε 'Ρέα (u. l. [Eust. 1012]), ' uol τε>:ε
' 'Ρειαι
' testιs, ' 'Ρ ειη,
. uel τ~χε ' Ε· UB t.'.
10 12 11 t89 πcίνται: r.cίντ' 1ί [sic] quidam [Τ] 11 t90 r.ολιην: πολλην αlιι
[Τ) ίl i92 εuρi.ιν (Eust., testes): αιίr.i.ιν Zon . fΑ] ll .t93 11' l;ι • (Eust.,
testes) : C:έ τι uel οέ τοι, uel ~έ τε cod. unus 11194 βεομαιι : βιομαιι codd.
duo cf. Χ 431 11 ί96 δειοισσέσθι.,• (Eust.): ο<ιδίσσεσθιχι 11 t97 γcίρ •ι•:
γάρ ΧΞ (pap . 60), uel γ<ιρ jl uίcίσι •: uίέσι (quidam [Τ)) 11 χέρδιον (pa~. 9,
1
pap. 60, uolgares [Α), testιs): βέλτερον (Ar. [Α]), utrumque Eust., uel
Φίλτερον codd. pauci, uel χcίλλιον Arisι. [Α].
74 CHANT XV
« Dois-je porter tel quel a Zeus, Maiίre de la
terre, dίeu aux crins d'azur, ton intraitable et dur
propos? ou n'en laisses-tu rien flechir? Creur de
brave se laisse flechir. Tu sais que les Erinyes · tou-
jours suivent les aines1 • »
Et l'Ebranleur du sol, Poseidon, a son tour, lni
dit :
ι< Divine Iris, ce que tu me dis la est certes fort
bien dit. C'est deja un bonheur que d'avoir affaire
a sage messager. Mais un atroce chagrin m'entre
aussi dans l'Λme et · le creur, lorsque, moi, son
egal voue a une part egale a. la sienne, Zeus pretend
210 me prendre a parti avec des mots irrites. Pourtant,
c'est dit: pour cette fois, rήalgre mon depit, je m'in-
clinerai Mais j'ai encore autre chose a te dire, et la
menace part du cceur. Si, malgr~ φοί et ίnalgre
Athene, la l\amasseuse de butin, malgre Here,
Hermes et sire Hephrestos, il entend epargner · la
haute Ili~n, s'il se refuse a la detruire et a· donner
grande gloire aux Argiens, qu'il sache' bien qu'entre
nous deux ce sera une inguer_issable rancun.e. ιι
Cela dit, l'Ebranleur du sol
Zeus au secours quitte ·l'arme.e acheenne et s'e.n va
des Troyens.
plonger dans la . mer ; et les heros
acheens aussitόt sentent son absence. Alors Zeus,
220 l'assembleur de nuees, s'adresse · a Apollon:
« Va mainlenant, clιer Phrebos, va trouver Hector
Troyens, a Apollon, a Ares, a Artemis, a Aphrodit.e (_cf. Χ~~ 38-40~.
ι. C'est-a-dire qu'elles sont pr~tes /ι venger les aιntls, sι le droιt
dc ceux-ci cst mtlconnu par lcurs puines. Lcs Eήnyes sont charg~es
de veiller au maintien de l'ordrc dans le monde et, plus particuliero-
ment, de punir tous ceιιχ qui outrcpassent leur droit, aux dtlpens des
autres, chez les dieux comme chez les hoιnmcs.
ΙΛΙΑΔΟΣ U 74
ιι. Οiίτω γάρ δή τοι, Γαιήοχε ιcυανοχαιτα,
τ6vδε ψέρω Διt μQθοv &.πηvέα τε ιcρατερόv τε,
η τι μεταστρέψειc;; στρεπταt μέv τε~
~ έσθλ'3v.
οτσe· ώc; πρεσβυτέροισιν 'Ερινύες αlέv lπονται. ])
Τήν δ' α~τε προσέειπε Ποσειδάων ένοσtχθων· 205
ιι. ''Ί ρι θεά, μάλα τοΟτο ~ποc; κατά μοιραv i!tειπες'
έσθλοv ιcαt το τέτυιcται, δτ' &γγελοc; α~ιμα εlδft-
'Αλ'!-ά τόδ' αlνον &χος ιcραδtην ιcα ~tιcάνει,
δππ6τ' lχ.ν tσ6μορον ιcαl δμf\ πεπρωμένον α'ίσn
νειιcε(ειν έθέλnσι χολc~το'ισιν έπέεσσιν. Ηο
Άλλ' ~τοι νΟν μέν ιcε νεμεσσηθεtς i)ποεt c.:1·
&λλο δέ τοι έρέω, ιcαt απειλήσω τό γ θυμω·
Ι..___..:.-
α'ί ιcεν &νευ έμέθεν ιcαl Άθηναtης &.γελε(ης,
'Ήρης Έρμεtω τε ιcαt Ήφαtστοιο liναιcτος,
Ίλtου αtπεινflς πεψιδήσεται, ούδ' έθελήσει 215
ί!:ιι::πέρσαι, δοΟναι δέ ·ιιι~γα ιcράτοc; Άργε(οισιν,
'ίστω τοΟΒ', ΙSτι νωιv clνήιcεστοc; χόλος ~σται. »
'Ώς εlτιών λlπε λαον Άχαιιιcον Έννοσtyαιος,
δΟvε δέ π6ντον lών, πδθ:;;σαv δ' fjρωες Άχαιοι.
Καt τότ' Άπόλλωνα προσέψη νεψεληγερέτα Ζεύς' 220
« "Έρχεο vOv, ψιλε Φοιβε, μεθ"Έιcτορα χαλκοιcοpυστήv-
Num. - 206 cf. schol. Τ ad 204: Ζηνόοοτο; έσημείωσιιτο 11 2ί2-2ί7
damn. Ar. lABLT] :· δτι εuτελή τά χατi:ι τΤjν σόνθεσιν χα1 τ?ι. χατόι τ'rιν
οιάνοι<Αy" προειπών γόιρ ν ε μ εσσ η θ ε ί ς .δπο ε ίε ω, οίονε! μεταμεληθείς
έ;;ιιpέρει ά πει λ ή σ ω • δ τε Ποσειοwν έπίσταται δτι oux είς τlλος ιpεlσεται
τίjς πόλεως, άλλ' δσον μόνον eνεχιι το:J τιμf,σιιι τόν 'Αχιλλέα έπαμόνει τοί;
Τρωσίν· τά τε τwν θεwν όνόματιι μετενήνοχέ τις ά:πό τΤjς θεομαχ_ίιις (Φ)
συναθpο{σας τwν ένιιντιοuμένων τοίς 'βαρ6άροις θεοίς, οuχlτι έπιστήσα; 6Jς
ο:Ιτε τφ Έρμff οί!τε τψ Ήφαίστφ ~μελεν ίοl,'7 τ?ι. τΤjς πορθήσεως, ά:λλ'
Ένεχα τΤjς &Υτιχιιταστdσεως μόνον παρεlληιpεν αυτο1ς [Α).
Var. - 20ί γ?ι.ρ οή τοι (Ευsι., tcsιis): γ?ι.p lf.v τοι tesιis, uel οή χέλεαι
tesιis 11 203 η τι: η τε pap. 9 11 μέy τε (testes): μέν τοι (testis), utrumque
Eust. 11 204 πρεά6υtέροισιν* (Eust.): :;ρ<σβυτάτοισιν 11 206 χα-.?ι. μοίpαν •:
νηu.εοτε;; utrumqne E11st. 11 207 Ξίοη (Enst., ιestes): εί'τ-11 7.en. [Α) 11
2tί ~. (alίi [Α), testis): γε Ar. [Α), 'cod. nnns 11 2ί2 ο~μψ•: μόθφ 11
2ί4 "Jlρης (Eust., tesιcs): 7\ρης θ' (pap. 9) 11 Έfμείω τε χα! Ήιpα!στ?ιο:
Ή"αίστοu ;ε χιι1 Έpu.είαο quidam [ATJ 11 2i7 ιι•ιή,.εσ~ος χ_όλο; (testis):
, .ι. "λ .•
αν. 1 r.εστον α γο; testιs. .
 CHANT XV
ΙΛΙΑΔΟΣ 0
~δη μέν yάp τοι γαιήοχος Έννοσtγαιος
au casque de bronze. Le Maitre de la terre, l'Ebran-
οtχεται εtς αλα δ'Lαν, &.λέ~άμενος χδλον αtπύν
leur du sol, est desorrD:ais parιi pour la mer divine,
~μέ.τεpον· μάλα yάp τε μάχης έπύθοντο ιcαt Wοι,
evi_tant· de choir ainsi au gouffre de mon courroux.
ο'ι πεp νέpτεpοt εtσι θεοι, Κp6νον &.μψtς έ6ντες. 225
D'autres ont deja appris ce que coute la guerre : ce
Άλλc!ι τ~δ· ήμέν έμοt πολύ ιcέpδιον ή3έ ot αδτ~
sont les dieux d'en bas qui entourent Cronos. 11 vaut
lπλετο, !Sττι πάpοιθε νεμεσσηθεtς δπ6ειξε
bien mieux, pour luί comme pour moi, que, malgre
χε'Lpας έμάς, έπεt οδ ιcεν &.νιδpωτL y• έτελέσθη.
son depit, il se soiι d'emblee incline devant ma force
ιr • ne se fύ.ι pas achevee sans grand ahan.'
car l' auaιre
Άλλc!ι σύ y• έν χειpεσσι λάβ' αty(δα θυσσανδεσσαν,
τft μάλ' έπισσεtων ψοβέειν ~pωας Άχαιούς" 230
Pour toi, prends dans tes mains l' egide frangee 1 •
puis agite-la bien fort, pour mettre en derouιe le~
σοt δ' αδτlι\ μελέτω, •ειcατηβ6λε, ψcιtδιμος •Έιcτωp·
τ6ψpα yάp οσν οι lγειpε μένος μέγα, !Sψp• &ν Άχαιοι
heros acheens .. Occupe-toi, en personne, Archer, de
ψεύyοντες νηάς τε ιccιt •Ελλήσποντον 'ιιcωντcιι·
l'illustre Hector. Eveille en lui une immense fureur
.JUS~u ,
au moment ou les Λcheens, en fuyant, seront
' ιcε'Lθεν δ' cιΌτbς έγώ ψpάσομαι lpy6ν τε fπος τε,
c!ς ιcε ιcαt αστις Άχαιοt &.νcιπνεύσωσι π6vοιο. » -235
arrιves a leurs nefs et a l'Hellesponι. Α partir de ce
•Ώς lψατ', οΜ' Ιpα πατpbς &.νηιcούστησεν Άπ6λλων,
moment-la, je veillerai moi-meme, par parole et par
Βη δέ ιcατ· Ίδαtων &ρέων, tpηιcι έοιιcώς
acte, a ce qu'enfin les Acheens soufΠent un peu a la
ώιcέι ψασσοψ6νφ, !Sς τ' &sιcιστος πετεην~ν"
peine. »
ε~p· υιbν Πpιάμοιο δαiψρονος, •Έιcτοpα δ'Lον,
11 diι, et Apollon n'a garde de desobeir a son
~μενον, οδδ' lτι ιcε'Lτο, νέον δ' έσαyεtpετο θυμ6ν, 240
pere. Des cimes de l'lda il descend, pareil au milan,
ιίμψt ~ γινώσιcων ~τάpους- &.τάp &σθμα ιcαt tδpώς
rapide tueur de colombes, le plus viιe des etres ailes.
τταύετ•, έττε( μιν lγειρε Διbς ν6ος αlγιδχοιο·
11 trouve le fils du brave Priam, le divin Hector
&.yχοΟ δ' ιστάμενος προσέψη έιcάεργος Άπ6λλων·
assis: il n'est deja plus etendu ; il rassemble en Iui
« "Έιcτοp, υιέ Πpιάμοιο, τι η δέ σύ ν6σψιν &.π' Ιλλων
un nouveau courage et reconnait ceux des siens qui
~σ· 6λιγηπελέων; ~ 'Πού τ( σε ιcηδος tιcάνει; » 245
l'entourent ; suffocaιion et sueur οnι cesse: le vouloir
Τbν δ' 6λιγοδpανέων πpοσέψη ιcορυθα(ολος "Έιcτωp·
de Ζeιιs porιe-egide l'a reveille. Apollon Preservateur
de lui s'approche et dit : Num. - 231-235 damn. Arist. [ΑΤ] et Ar. [Α]: δτι Ιίχιιιροι οί
λό1οι, έπ1 τοσοcrτον g1ειρε τόν 'Έχτο~οι έως lπ! τΙLς νοιuς cpό1ωσι · μετιΧ δε
« Hector, fils de Priam, pourquoi es-tu la, assis loin - ε1ω
τιιuτοι ' ' β ou λ ευσομοιι
' ως
t ~.. του;
υιιι , ι ,
cpεu1οντοις &νιιπνεuσοιι · χιιί Ιίχιιιpος 'iJ
des autres, sans force ~ Un souci te point sans doute. » πpόpρησι;, χοι! ού χεχοιρισμ~νη τφ Άπύλλωνι [Α].
Var. - 223 άλευάμεvος* (Eust.): άλευόμενος 11 224 ΎάΡ τε (Α): ΎάΡ
χε• (~ust .) 11 225 νέρτεροί ( Α, tόstis) : ένέρτεροί (Α s. l. ), utrumque Eust. ;
Ι: ~'egίde - qui symbolise la tempeιe - est l'attribut de Ζeιιs; uel ΥΕ?ταιτο! Zen. ι λ]' uel έvέ?τ.zτοί Zen. [Τ] 11226 κέρο,ον (Eust.): χάλλιον
~aιs ιl peut la pretcr Ιι d'aιιtrcs dieux, comme ici Ιι Apollon et ~odd. duo, tcstes 11 230 τf.*: τJ;ν (Eust.) 11 232 Ofp' !Χν* (Eust.): τόιι>ρ'
aι,lleurs Ιι Athθne. Eustathe fait observer que, pour Homere, l'egide αιν ~pap.,:, 60, ~r. l?-]) 11 235 wς χε*.: wς,τε (Α s. 1., Eust.) 11 240 οuδ'
η ~st pas une arme Ιι proprement parler ; elle ne blesse pas, comme lτι. ουδ_; :ι [1 εσοι1ειρετο (Ar. [Α]): εσοι1οιροιτο ~pap. 60, alii [Α], Eust.)
faιt la foudre ί elle sert seulement Ιι epouvanter, elle cree la panique
11 245 ησ ολι1ηπελίων (sch. Α, Eust.): χείσ' οιλλοcppονέων legisse uide-
tur Aristot. De anima 4ο4 a.
( cf. 326-27).
. 6 CHi\NT XV
.?
D'une voix dθfaillanιe, Hector au casque etincelant
repond:
« Qui donc es-tu, noble dieu, qui viens m'inter-
roger en face ? N'as-tu pas entendu dire que, devant
les poupes des . nefs acheennes, alors que je tuais les
siens, ~jax au puissant cri de guerre m'a, d'une
250 pierre,, γrappe a la poitrine, mettant ainsi -un terme lι
ma ;aieur a.rdenιe.) J'ai cru vr~iment que j'allais en
ce JOur voιr les morιs, 'Ies demeures d'Hades : je
sentais s'exlιaler mon cαιur. »
Sire Apollon Preservateur a son tour lui repond :
« N'aie plus peur main.tenant : puissant est I'allie
que le fils de Cronos dep~che de l'Ida pour t'assister
et te dθfendre. C'est Phαιbos Apollon, le dieu a
l'epee d'or, c'est _moi, qui_ depuis longtemps te pro-
tege, toi et ta haute cite. Allons ! va stίmulβr de
nombreux meneurs de chars, et que, pres des nefs
creuses, ils poussent leurs chevaux rapides. Je va.is,
260 sur leur passage, aplanir d'un bout a l'autre le
chemin a leurs coursiers, puis je ferai tourner le dos
a tous les hθros achθens. ))
11 dit et au pasteur d'hommes il
Hector repsralt insuflle une grande fougue Tel un
sur · 1
· ·
Je chsm.p de bataiUe. etalon , trop longtemps retenu en
face de la creche ou οή i' a gave-
d Όrge, soudain ι-ompt son attache et b_ruyamment
gal?pe dans la plaine, accoutume qu'il est a se bai-
gner a:ux belles eaux d'Hn· fleuve. 11 se pavane, il
porte _haut la tΔte ; sur aes epaules volιige sa criniere,
e~; sύ.r de sa foι:ce eclaιante, ses jarrets promptement
l'emportent vers . les lieux familiers ou paissent les.
cavales. Tel Hector, rapide, joue -·des pieds, des
1. La comparaison convient mieux 1ι Paris (VI, 506-1 ι) qu'1ι Hector.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
« Τις δέ σό έσσι, ψέριστε θεων, δς_ μ' ε'ιρεαι &ντην ;
οόκ &.tεις δ με νηυσtv έπt πρυμνftσιν Άχαιων
οΌς έτάρους ίlλέκοντα Βοήν &.γαθος βάλεν Α'ίας
χe;ρμαδtφ προς στfjθος, έπαυσε δέ θοόριδος &.λκfjς; 250
ιcαt δή εyωy' έψάμην νέιcυας ιcαt δωμ' Άtδαο
~ματι τ(j)δ' δψεσθαι, έπεt ψtλον &ιο ~το~ »
Τον δ' α3τε πpοσέειπεν &ναξ έιcάεpyος Άπ6λλω\ι·
« Θάρσει νΟν · το16ν τοι &.οσσητfjpα Κρονtω~
_έξ 'Ίδης προέηιcε τταpεστάμεναι καt &.μόνειν, 255
Φοιβον Άπ6λλων_α χρυσάοροv, δς σε πάpος περ
pύομ', δμως αότδν τε καt αtπεινοv πτολtεθpον.
Άλλ' &yε vOv 1ππεΌσιν έπδτpυνον πολέεσσι
νηυσtν έπt yλαψυρftσιν έλαυνέμεν ώκέας 'ίππους
αότ&.p έyώ πpοπάpοιθε ιcιών 'ίπποισι κέλευθον 260
πaσαν λειανέω, τρέψω δ' ηpωας Άχαιοός. »
"'Ως εtπών εμττνευσε μένος μέγα ποιμένι λαωv.
"Ως δ' δτε τις στατός 'ίτπ'tος, &.κοστήσας έπt ψάτνη,
δεσμον &.ποpρf)ξας θειη πεδtοιο ιcpο,α(νων,
εlωθώς λοόεσθαι έυpρε'Lος ποταμο'ι~, 265
ιcυδιόων: -δ. ψοΌ δέ ιcάpη lχει, &.μψt δέ χα'Lται
ιsμοις &.tσσοvται· δ δ' &.yλαtηψι πετίοιθώί;,
ptμψά έ yοΌνα ψέρε~ μετά τ' fίθεα ιcαt ν.ομον 'ίππων· ·
ως "Έιcτωp λαιψηρά πόδας καt yοόνατ; ένώμα
Num. - 265-268 (= Ζ 508-511) damn. Ar. [Α], :.ι65 fortasse Zen.
[Τ, sed scholion probabiliter corruptum], a11tiquiore$ [Eust. 1015, 21]:
8τι οίχειότερον έπ' 'Αλεεάνδροu· χαί τό τ1j; χαλλον1j; χ:χί τό τ:fι; 8λη;
μοριp1j; χαt τό τΥj; στάσεω; το\ί ϊ:r.:ποu πρό; τόν έν θαλάμ<JΙ οιατετριιpότα
άντιπαράχειτοιι, η τε χατά τήy αiιpνCοιον έεόρμησιν όμόιότη;• χα! τό
χuοιόων, δφοίϊ οε χάρη lχει έιp' "Εχτορο; τοu άpτί!ιι; έαuτόν άνισ­
τωντο; έχ τη; λιποθ"μία; ούχ &:ρμόζει • τού; μέντοι προχειμfνοu; των
ήθετημένων δύο στlχοu; (= Ζ 506-507) οεί μενειν, πρό; 08; χα! ή άντ­
από~οσι; γίνεται [ Α].
Var. - 249 όλ€χοντα*: στfλλοντα 11 252 lJφεσθαι • (pap. 60, Eust.):
rεεσθαι (Ar. [Α]), cf. sch. Τ: οί μέν ϊεεσθαι γpάιpοuσι ο! οέ ιεείσθαι,
ού γ?ιρ Ιίχ_αρtς ~ γραφή 11 253 έχάεργο;•: οιό; u!ό; 11 256 πεp (Eust):
γε (Α s. 1., pap. 60), uel χε 11 260 πpοπcίpοιθε χιών• (Eust.): -θιν ίών 11
269 γούνατ' (Eust.) : γuία quidaιn [TJ.
77 CHANT XV
'7ο jarrets, pour aller sιimuler ses meneurs de chars,
des l'instant ou ίl a οuϊ la voix du dieu. On voit
parfoίs des chiens eι des paysans poursuivre un cerf
rame, une chevre sauvage ; mais un roc escarpe ou
bien un. bois ombreux lui a donne asile, et le sort
ne veut pas cette fois qu'ils l'attrapent. Alors, aLtire
par leurs cris, un lion ίι criniere paratι sur leur
route, et, pour ardenιs qu'ils soient, il a bien vite
fait de les mettre en fuite, tous. Ainsi, les Danaens,
en masse, sans treve, suivent l'ennemi, le harcelant
de leurs epees et de leurs lances ίι deux pointes :
mais a peine ont-ils vu Hector parcourir les rangs
,so des guerriers, qu'ils prennent peur, et que le creur
leur tombe a terre.
Alors Thoas, fils d'Aiιdremon, s'adresse a eux.
C'est Ie meilleur des Etoliens ; il est expert a la
lance, il est brave au corps a corps, et, a l'assem-
bl6e, peu d'Acheens sur lui l'emportent, quand les
jeunes guerriers discutent des avis. Sagement il prend
la parole et dit :
« Ah 1 le sing\llier prodige que j e vois la de ωes
yeux. Une fois de plus, Hector ressuscite, echappe
au trepas. Oui, chacun en son creur esperait ferme-
ment qu'il avait succombe sous le bras d'Ajax, fils
'9ο de Telamon. Mais, cette fois encore, un dieu l'a pτo­
tege, sauve, cet Hector qui deja a rompu les genoux
a tant de Daήaens ! Ει je crains bien qu'il nJen soit
encore de meme aujourd'hui ; car ce n'est pas sans
l'aveu de Zeus Tonnant qu'il est la, devant les lignes,
anime de telle ardeur. Allons 1 suivons tous l'avis
que je donne. Ordonnons a la masse de retourner
aux nefs, tandis que nous, nous qui nous flattons
d'etre les plus braves de l'armee, nous resterons la,
pour voir si, en l'affrontant, nous arriverons d'em-
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 77
3τpύνων tτιτιηας, έτιει θεοσ εκλυεν αδδήν.
Qt δ' lfις τ' η Ελαψ !) ν κεpαον ~ liypιoν αtyα
έσσεύαντο κύνες τε και &νέpες άyροι'3ται·
τον μέν τ' fιλtβατος τιέτpη και δάσκιος 6λη
-εlpύσατ', οΜ' lίpα τέ σψι κιχήμεναι α'Cσιμον ηεv-
-τ'3ν δέ e· \iττο lαχης έψάνη λις fιυyένειος 075
εlς οδόν. αtψα δέ ττάντας άπέτpαττε και μεμαωτας
ως· Δαναοt εΊως μέν δμιλαδον αlέν εττοντο,
νύσσοvτες ξtψεσιν τε και εyχεσιν &μψιyύοισιν,
αότόιp έττεt 'Cδον 'Έκτορ' έττοιχόμενοv στ(χας &νδpων,
τάpβησαν, τιίiσιν δέ τταραι ττοσt κάτττιεσεΘ 080
Τοισι δ' ετιειτ' άyόρευε Θόας, Άνδpα(μονος υιός,
Αtτωλων δχ' lίpιστος, έττιστάμενος μέv !κοντι,
έσθλος δ' έν σταδtn· άyopfi δέ έ ττασpοι Άχαιων
vtκων, δτιττότε κοΟpοι έptσσειαν ττεpt μύθωv-
δ σψιν έύ ψpονέων άyοpήσατο και μετέειττεν· 085
« 'Ώ ττ.Sττοι, η μέγα θασμα τόδ' 3ψθαλμο1σιv δp&\μαι,
οtον δ' α~τ' έξαστις άνέστη κηpας &λύξας
"'Εκτωp· η θήν μιν μάλα Ελττετο~ έκάστου
χεpσtν \iττ' Α'Cαντος θανέειν Τελαμωνιάδαο·
&λλά τις α~τε θεί3ν έppύσατο και έσάωάεν 090
"'Εκτοp', 8 δή .ττολλ&\ν Δαναων \iττ~~ ελυσεν,
&ις και νΟ.ν εσσεσθαι 3tομαι· οό yόιp liτεp yε
Ζηνος έpιyδούττου ττpόμος Ίστcχται ~δε μενοιν&\v.
Άλλ' &yεθ', &ς !ν έyώ ε'Cττω, ττειθώμεθα πάντες :
ττληθύν μέv. ττοτι νηας &νώξομεν &ττονέεσθαι· >95
cχότοt δ', δσσοι lipιστοι ένl στpατιp εόχόμΈθ' εtναι,
στε(ομεν, εΊ: κε ττpωτον έpύξομεν &ντιάσcχντες,
δούpατ' &νασχόμενοι· τον δ' ο'Cω κcxt μεμαί3τα
. Var. - 270 ότρύνων : ότρ'Jνfων quidam [Τ) JI 272 έσσεύαντο (Ar. et
omnes [ΑΤ]): έσσεύοντο• (pap. 60, Α, Eust.); cf. Λ 549 11 274 τl σ:pι•
(Eu&t.): τί σcp:, uel ταίσcpιν [sic] sch. Τ 11 277 εϊω; (Eust., sch. Α): τείω~
Zen. [Τ) 11 279 έποιχόu.ενον: έ;;εσσύμενον codd. duo 11 295 ποτ!*: προτί 11
«νώξομεν ~ άνιiξοu.εv p~p. 60 etcod. unus 11 297 εr• (Α i. marg., Eust.):
ώς (Α).
1

CHANT XV
blee a le contenir avec nos piques levees. J'imagine
qu'en depit de son ardeur, il craindra en ~r
de plonger dans la masse des Danaens. »
300 ΙΙ diι, et tous avec entrain d'entendre et d'obeir.
Auιour ,d'Ajax, de sire Idomenee, de Teucros, et de
Merion, de Meges, egal a _Ares, ils organisent la
bataille, en appelant les preux, afin de tenir tMe a
Hector et aux Troyens. Derriere eux, le gros se
retire vers les nefs des Ache~ns.
Les Troyens chargent, en masse;
Les Acbeens Hecιor est a leur tete, qui avance
reloulθs
derrjiιre leur ίnur. a grands pas. Devant lui va Phre-
bos Apollon. Un nuage couvre ses
epaules. Ii tient l'egide iιnpetueuse, terrible, velue,
eclatante, qu'Hephrestos, le bon forgeron, a donnee a
porter a Zeus, pour mettre en fuite les l1ommes.
L'egide en main, _il montre la route a ses gens.
Les Argiens resistent et font bloc ; une clameur
aigue des deux cόtes s'eleve. Des fleches jaillissent
des cordes ; nombre de javelines partent de mains
i~trepides et vont se planter dans la chair de
vaillants gars ; beaucoup aussi tombent a mi-chemin
et se posent a terre, avant d'avoir goute a la chair
blanche, malgre l'envie qu'elles ont de s'en repaiιre
tout leur soul. Tant que Phrebos Apollon garde
l'egide immobile entre ses mains, les traits des deux
cόtes portent, et les hommes tombent. Mais lors-
qu'en face des Danaens aux prompts coursiers, les
yeut fixes sur eux, il se met a l'agiter et, en meme
temps, pousse lui-meme 11n tres long cri, l~r
en leur poitrine subit le sortilege ; ils oublient leur
valeur ardente. On voit ainsi parfois, au cours de la
nuit noire, un troupeau de breufs, ou bien encore
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
~ε(σεσθαι Δανα&ν καταδ\Jναι !Sμιλον. »
'Ώς εψαΒΊ οι δ' &ρα τοΙJ μάλα μέν κλύον ~δ' έττtθοντο·
οι μέν &ρ' &μψ' Αtαντα καt Ίδομενf)α i'Χνακτα, 301
Τε\Jκρον Μηριόνην τε Μέγην τΊ &τάλαντον 'Άρηι,
δσμtνην ~ρτυνον, &.pιστf)ας καλέσαvτες,
uΕκτορι καt Τ ρώεσσιν έναντ(ον· α\ιτάρ 3ττ(σσω
ή ττληθύς έττt νf)ας Άχαι/2ιν &ττονέοντο. 3ο5
Τρ&ες δέ προf!τυψαν &ολλέες, Jiρχε δ' &ρ' uΕκτωρ
μακρά βιβάς πρό-σθεν δ' εκι' α\ιτο\J Φο'Lβος 'Α'Πδλλων
ε1μέvος l>μοιιν vεψέλην, εχε δ' αtγLδα θο\Jριν,
δεινήν &μψιδάσε~αν &ριπρε'rtέΊ ~ν &ρα χαλκεύς
uι;ψαιστος Διί δωκε ψορ1iμεναι ές φόβον &νδρωv­ 310
τήν &ρ' ο γ' εν χε(ρεσσιν εχφν ήγήσατο λαων.
'Αργε'Lοι δ' δπέμειvαν &ολλέες, ωρτο δ' &υτή
3ξε1' &μψοτέρωθεν, &πο νευρf)ψι δ' 3ιστοt
θρι;Jσκον· πολλά δέ δο\Jρα θρασειάων &.πο χειρ&ν
&λλα μέν έν χροi ττήγνυτ' &ρηιθόων αίζηων, 315
πολλά δέ καt μεσσηγύ, 'Πάρος χρόα λευκόν έπαυρεϊν
έν yαιn 'ίσταν"J"ο λιλαιόμενα χρuός &σαι.
'Όψρα μέν αtγLδα χερσtv εχ' &τρt:μα Φοtβος 'Απόλλων,
τδψρα μάλ' &μψοτέρων βέλε' fjπτετο, 'Π'L'Πτε δέ λαός
α\ιτάρ έττεt κατ' έν&πα tδών Δανα&ν ταχυττώλ~
σεί:σ', έπt δ' α\ιτός liυσε μάλα μέγα, τοί:σι δε r~
έν στήθεσσιν ~θελξε, λάθοντο δέ θούριδος &λκfίς.
οι δ' ως ;.• ήε βοων &γέλην ~ πωυ μέγ' otωv
θfίρε δύω ιc:λονέωσι μελαιν.ης νυκτός &μολγtρ,
έλθδvτ' έξαττLvης σημάντορcς ο\ι παρεόντος, 325
Var. - 299 ~εί1ε-;Οαι : δεί-;οισθοιι cod. nnus 11 30! Αrα.ντοι (α/ίi [Τ]):
Αϊαντε (Α s. l. Zcn. [ΑΤ], Arist. fA], Eust.) 11 305 έr.t• (testcs): ποτ\
(Eusι.) 11 'Αzα.ι;;,., (lesίis): άr.ό c;τρατοu tcsιis 11 307 βι6ci; (quίdam [Τ]):
β•6wν (pap. 93, Ar., omnes fAJ, α/iί [Τ]), utr~~mque Eust.; u<'l βοwν ~en.
(ATJ; sed cf. Η 113 11 308 ι':ψοιιν (testes): ωμοισιν (Ρ~Ρ· 93, Α, testιs) 11
αtγίδα • (teslis): &c;τ.ίδα (u. ~· [Eust.]) [1 ~iO δb'ικε (tes~ιs): θηκ~ pap; 6011
3ί6 λε~κόν• (Eust.) : r.οιλον, uel χοιΙ:κον 11 322 ~αθοντο Ι>; θουριδο,
άλκjjς : yόβου δ' έμνήσιχΟ' έ"κιχστο, testιs 11 324 χλονεωσι: χλονεουσι (pap.
93, Eusι.).
19 CllANT XV
une ample bande de brebis, que bousculent deux
fauves, apparus brusquement, a l'heure ou Je gardien
n'etait pas la. De m~me sont mis en deroute Ies
Aclιeens, desormais sans courage : Apollon parmi eux
a jete la panique, cependant qu'il donne la gloire
aux Troyens et lι Ilecιor.
La bataille alors se dis1>erse. Chaque guerrier faίt
sa proie d'un guerrίer. Hector tue Stichios eι Arce-
330 silas. Le premier est le chef des Beoιiens Α la cotte
de bronιe ; l'aιιtre est le fidele amί de Menesthee aΊι
grand crour. l~nee abaι l\fedon et Iase. L'un, Medon,
est ~ d11 divin Oϊlee ct frcre d'Ajax ; il reside a
Phylaque 1 , loin de sa patrie, parce qu'il a tue un
homme, un frcre de sa marΔtre, Eriόpis, la femme
d'OΙlee. lase est chef des Atlιenicns; on le dίt fils de
Sphele, le Doucolide. Polydamas faίt sa proie de
Mecistee, Polites d'Echios, au premier rang d~ Ia
340 m~lee, le dίvin Agenor de Clonios ; Pι\ris atteint
Deioque, par dcrriere, au bas de l'epaule, alors qu'il
fuit entre lcs lignes, eι il pousse le bronze a fond.
Ει, tandis qιι'ίls dόpouillent les morts dc leurs
armes, les Acheens sc he11rtent au fosse ouvert, Α la
palissade ; lors, f11yant en tout sens, bon gre mal
gre il leur fa11t passcr Ie mur. Sur quoί, Hector, a
grande voix, lancc un appel aux Troyens :
« Aux nefs ! en avant 1 laissez les depouίlles san-
glantes. Α celui que je verraί autre part que pren des
nefs, je promets la mort sur place ; et meme, une
3δο foίs mort, de ses parenιs ou parentes il n'obtίendra
pas le moindre Mcher ; les chiens Je tralneront
devant notre ville. »
1. Ville dc Theιsalie, qui avaiι appartenu ιuccessivement iι Phy-
laque (Φ&λαιχος), iι aσn filι lphicle, iι Protesilaι, le filι d'lphiclo,
cnfin iι Podarceι, cadct de Proιeailaa ( cf. 11, 695-709).
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 79
/3ς lψ66ηθεv Άχcιιοι &vάλιcιδες lv yάρ Άπόλλων
~ιcε ψόβον, Τρωσιν δΕ: ιcοιι "Έιcτορι ιcnδος δποιζεν.
•Ένθα δ' &vήρ nεν lΧvδροι ιcεδcισθεLσης 'δσμLνης.
"Έιcτωρ μΕ:ν ΣτιχLον τε ιcοιι 'Αριcεσtλοιοv lτιεψνε,
-rόν μΕ:ν Βοιωτt3ν ήyήτοροι χοιλιcοχιτώνωv- 330
τόv δΕ: Μενεσθf\ος μεycιθύμοu πιστόν έτοιtρον·
Αtνειοις δέ Μέδοντοι_ ιcοιι "Ίcισοv lξενάριξεν-
~τοι δ μΕ:ν νόθος uιος Όιλf\ος θε(οιο
lσιcε Μέδωιι , Α'Ccιντος &δελψε6ς- cιότάρ lvοιιεv
έv Φuλάιcn ycι(ης &πό ποιτρ(δος, &vδροι ιcοιτοιιcτάς, 335
yνωτόv μητρuιf\ς Έριώπιδος, ην lχ' Όιλεύς-
"Ίcισος cιaτ' &ρχός μΕ:ν Ά-θηvcι(ων έτέτυιcτο,
υιός δέ Σψήλοιο ιcοιλέσιcετο ΒοuιcολLδcιο.
Μηιcιστf\ δ" lλε Πουλυδάμοις, ΈχLοv δΕ: ΠολLτης
ττρώτn έv 'δσμtνn, ΚλοvLον δ' nε δtος Άyήνωρ. 340
Δηιοχοv δΕ: Πάρις βάλε νεLοιτοv &μοv δττισθε
ψεύyοντ" lν προμάχοισι, διά προ δΕ: χοιλκόν lλοισσεν.
"Όψρ" οι τους ένάριζον &π' lvτεοι, τόψρcι δ' Άχcιιοι
τάψρφ ιcοιι σιcολ6πεσσιν ένιπλήξοιντες δρυιcτft
lvθοι ιcοιι lvθcι ψέβοντο, δύοντο δέ τεtχος &νάyιcyγ 345
"Έιcτωρ δΕ: Τ ρώεσσιν έιcέιcλετο μcιιcρόv &ύσοις-
ο. Νηυ.σtν έπισσεύεσθcιι, έίiv δ' lvcιροι βροτδεντcι•
8v δ' &ν έyών &πάνευθε νεt3v έτέρωθι νοήσω,
cιότοΟ οι θάνcιτον μητισομcιι, οΜέ νυ τ6ν yε
yvωτο( τε yνωτcι( τε πυρός λελάχωσι θcιν6vτοι, 350
&λλά ιcύνες έρύοuσι προ !στεος ήμετέροιο. »
Num. - 338 om. pap. 223.
Var. - 326 'Αχ_r.ιιοt: 8r.ιvr.ιo1 G et alιer codex 11 327 tjxε•: θ1jχε 11 330
χr.ιhοχ_ιτώνων• (Eust.) : χr.ιpτεpοθόμων (pap. 60, u . 1. ΓΑ]) 11 333
'Όιλ1jος : ό 'lλ1jo~ Zen. [Eust. ], cod . unus; cf. ach . Τ ad 336 et Β 5:η
11 336 Όιλεός: δ 'Ιλεό; Zen. ιequens He1iodum et Stesichorum [Τ], cod.
unua ΙJ 339 ΜηχιστΤj (sch. BLT, Eust.): -τήν (Α in m., expunct.). uel
-τ1jv 11 342 προμάχοισι (Eust.): πuμάτοισι quidam [BLT) 11 347 tπισ­
σεύεσθr.ιι (Eust., testes): έπισσεόεσΟον Zen. [Α] 11 348 !τlρωθι• (Eust.):
iτlρωσε testis, uel ίΟέλοντr.ι (pap. ::ι::ι3, testes) 11 35i έρόοuσι* (sch. ABLT,
Eust.): tρόσοuσι, uel έpuοiίσι Alexio apud Λ 454, et codd. duo.
80 CHANT XV
11 dit, et, de son fouet Ιeνέ au-de~sus de l'έpaule,
il presse ses chevaux et va de rang en rang exhorter
les Troyens. Tous alors, a son exemple, se gour-
mandent les uns l~s·· autres et dirigent les attelages de
leurs chars dans un prodigieux fracas : Devant eux,
Phrebos Apol~oiι, d'un coup de pied, sans elfort, fait
crouler le talus et le renverse au milieu du fossέ pro-
fond ; il jeιte ainsi un pοπι, une chaussέe longue et
large - d'une portee de javelίne, quand un guerrier
lance son trait afin d'eprouver sa force. lls s'y prέ-
360 cipitent par bataillons entiers. Apollon marche devant
eux, portant l'έgide venerέe. 11 fait ensuite, et sans
le ·moindre effort, crouler le mur des Acheens. Ainsi
qu'un enfant, au bord de la mer, se fait avec le
sable des jouets puέrils, qu'il s'amuse ensuite a
abattre d'un coup de pied ou d'un revers de main,
ainsi tu abats, Phcebos, dieu des cris aigus, ce qui
(ι. avait cοιiιέ aux Argiens tant de, peine et de misere,
J et tu fais parmi eux se lever la panique. -
Pres dcs nefs, ils arretent leur fuite, ils font halte,
ils s'appellent les uns les autres, et, les bras tendus
vers le ciel, chacun a tous les dieux adresse une
370 ardente priere. Nestor surtout, le vieux chef achέen,
prie, bras tendus vers le ciel έtoilέ :
« Zeus Pere ! sί jamais l'un de nous, dans Argos t
riche en ble, brιilant de gras cuisseaux de bceuf ou
de brebis, a de toi implorέ le retour, et si tu le lui
as promis et garanti, .souviens-t'-en aujourd'hui. Ecarte
de nous, ό dieu de I'Olympe, le jou1· implacable ; ne
laisse pas les Acheens ~tre vaincus ainsi par les
Troyens.»
Ainsi prie-t-il, et le prudent Zeus tonne bruyam-
1. Le nom desίgne « toute la Grece >> (schol. Β).
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 80
Ως εtττώv μάστιγι κατωμαδον ηλασεv tπττους,
ιι:εκλ6μεvος Τpώεσσιv έττt στιχας οι δέ σόv αδτl!\
ττάν-:rες δμοκλήσαvτες εχοv έpυσάpματας '(πττους
fιxft θεσπεσιn· προττάpοιθε δέ Φοϊβος Άπ6λλωv 355
~εi.' δχθας καττέτοιο βαθε(ης ποσσtv έρε(ττωv
ές μέσσοv κατέβαλλε, γεψύpωσεv δέ κέλευθοv {\\ r::;-
μακpήv fιδ' εορεi.αv, δσοv τ' έπt δουpος έpωή \ f\..r-.r
yLvεται, δπττότ' &vήρ σθέvεος πειρώμεvος flσι. Ψ==:\
Tft β' ο'( γε ττpοχέοvτο ψαλαyyηδ6v, ττpο δ~ - 360-
cιtyLδ' εχωv έρlτιμοv- ερειττε δέ τεi.χος Άχαιωv
βεi.α μάλ', ~ς δτε τις ψάμαθοv πάις &γχι θαλάσσης,
δς τ~ έττεt o"v ποιήσn &.θύpματα vηπι~σιv,
8.ψ α"τις συvέχευε ττοσtv καt χερσtv &θύρωv ·
· lSς βα σύ, ~ιε Φο'Lβε, πολόv κάματοv και οιζόv 365
σύγχεας Άρyεtωv, αοτοϊσι δέ ψύζ'!-v έvωρσας.
'Ώς οι μέ_v παρά vηυσtv έρητύοvτο μέvοvτες,
&λλήλοισ( τε κεκλόμεvοι ιcαl ττθ.σι θεοϊσι
χε'Lpας &vισχοvτες μεγάλ' εοχετόωvτο έκαστος·
Νέστωρ α.rίτε μάλιστα γερήvιος, οrίρος Άχαιωv, 370
ε~χετο, χε'Lp' 3ρέγωv εtς οοραvον &στερόεvτα·
« ΖεΟ πάτερ, ε'ί ποτέ τ(ς τοι έv "Αργεt πεp ττολυττύpφ
η Βοος η οιος κατά ττιοvα μηpια καιωv
ε{ίχετο vοστfjσαι, σό δ' -δττέσχεο καt κατέvευσας,
των μvfjσαι καt liμυvov, 'Ολύμπιε, vηλεές ~μαp, 375
· μηδ' οUτω Τ ρώεσσιv εα δάμvασθαι Άχαιούς. »
aΩς εψατ' εοχόμεvος, μέγα δ' ειcτυττε μητ(ετα Ζεύς,
Num. - 366 a b (cf. 1-:i) αύτάρ lπεί ο<cί τε σχόλοπας χα/
τcίφρον i6ησαν \ φεύγοντε>, πολλοί ο~ t;cίμεν Τρώων •ίπό
χερσίν add. G (οί μέν οη, ίπ 367, priore manu scribente).
Var. - 353 έr.ί* (pap. 60, Eust.); χατ?ι.; cf. Λ 91 Ι\ 354 "iχον έρuσcίρ­
ματα;: εχον:ερuσαμcιρτος pap. 60 sic 11 356 ποσα/ν (sch. Α): χε~σίν Zen.
(Α]; uel ποcrί καί χερσ1ν testis, cf. 364 11 359 Ώσι (Α): ήσει • (Eust.),
ucl ε1σι 11 363 ποιf,σ'!]• (testes): -σει (Eust.) 11 365 ήιε (Crates [Α, Eust.],
Herodianus [BLT), Eust., testes) : _ήιέ Ar. [ABLT Eust.], testes, cod. unus,
uel ίηε codex unus, quidam ap. Apollon . Soph. in uerbo "lηοο; 11 370
αuτε: ο'cιuτε pap. 9, cod. unus 11 374 νοστΥjcrcι<: ·ιοστJ\σειν u. ι. ία duobus
codd. 11 377 ο' ί!ιιτuπε: ο' εκλ)Jε Zen. [ΑΤ), cod. unus.
111. - 1-1
81 CHANT XV
ment : il a entendu la priere du vieux fils de Nelee.
Mais les Troyens, des qu'ils entendent le fracas de
380 Zeus porte-egide, avec une ardeur nouvelle,· fondent
sur les Argiens et ne songent plus qu'au combat.
Tout comme un grand flot de la vaste mer s'abat
sur une nef, par-dessus ses bordages, quand le presse
la force du vent, qui fait monter si haut les vagues ;
ainsi les Troyens, dans une clameur immense, fran-
chissent le mur et, poussant leurs chars, ils com-
battent pres des poupes, les uns de pres, avec leur~
lances a deux pointes, les autres de leur char' tandis
que leurs adversaires, du haut des nefs noires ou ils
sont montes, usent des longues piques qu'on garde en
reserve a bord, piques d'abordage, aux pieces assem-
blees, a la pointe habillθe de bronze.
390 Patrocle cependant, tant que les
Paιrocle retourne
cbes AcbiUe. Troyens et les Acheens luttent pour
le mur, en dehors des fines nefs,
demeure assis dans la baraque du courtois Eurypyle
et le distrait de ses propos, en meme temps que, sur
sa plaie amere, il repand des poudres aptes a apaiser
les noires souffrances. Mais, quand il voit les Troyens
se precipiter sur le mur et, du cόte danaen, monter
la clameur, I'epouvante, il laisse echapper un gemis-
sement et, du plat de ses mains, se frappant les
cuisses, il se lamente et dit :
<< Eurypyle, je ne puis plus, -quelque desir que
400 tu en aies, demeurer plus longtemps pres de toi.
C'est un conflit terrible qui se ) eve : ton ecuyer s'oc-
cupera a te distraίre ; je cours, moi, chez Achille :
je veux l'amener a combattre. Qui sait, si, le ciel
aidant, je n'arriverai pas a eb~η creur par mes
avis ~ Les avis ont du bon, venant d'un camarade. »
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 81
&pά.ων citωv Νηληιά.δcχο yέpοντος.
Τp&\ες δ' &ς lτιύθοντο Δι.bς ιcτύπον αtyι6χοιο,
μaλλον έπ' Άpyεtοισι θδpον, μνήσcχντο δέ χά.pμης. 38ο
οι δ' Clς τε μέyα ιdJμα θαλάσσης ε-δpυπδpοίο
vηος -δπέp τοιχων ιccχτcχβήσετcχι, δ11116τ' rnεLni
tς ciνέμου· 1' yά.p τε μ&λιστά. yε ιcύμcχτ' &ψέλλει~
~ς Τp&\ες μεyά.λτι tcxxft ιccχτc!ι τε'ίχος Ιβcχινον,
tππους δ' εισελά.σcχντες lπt πpύμντισι μά.χοντο 383
Ιyχεσιν Δμψιyύοις cχ-δτοσχεδδν, οι μέν ciψ' tππων,
οι δ' Από νηωv Uψι μελcχινά.ων lπιβά.ντες
μcχιcpο'ίσι ξυστο'Lσι, τά. fιά. σψ• rnt νηυσtν Ιιcειτο
νσι{ιμcχχαι ιcολλήεντcχ, ιcσιτc!ι στδμσι ειμένα χαλιclj\.
Πά.τpοιcλος δ' εtως μέν Άχαιιοt τε Τρωές τε 390
«Lχεος ciμψεμά.χοντο βοά.ων Ιιcτοθι νη&\ν,
τ6ψρ' δ y' !νt ιcλισLτι Δyαιπήνορος Ε-δpυπύλοιο
~ατ6 τε ιccχι τον Ιτεpπε λ6yοις, lτιt δ' lλιc:εt λυyptf\
ψά.ρμαιc:' ciιc:ήματ' Ιπασσε μελcχινά.ων &δυνά.ων.
Α-δτckρ lπεt δη τε'Lχος lτιεσσυμένους lν6ησε 393
Τ pί3cχς, ciτc!ιp Δαιvαων yέvετο tcxxfι τε ψ6βος τε,
φμωξέν τ' lp' Ιπειτα ιc:αt &\ πεπλfιyετο μηpώ
χεpσt ιccχτcmρηνέσσ', &λοψυρ6μενος δέ πpοσηύδαι·
a: Ε-δρ{ιπυλ', ~-διc:έτι τοι δόνcχμαι χcχτέοντt περ ίtμπης
!vθά.δε; πcχρμενέμεv- δήyckp μέycχ νε'Lιc:ος δpωpεv- 400
Allck σέ μέv "θεράπων ποτιτερπέτω, cχ-δτckρ ityωyε
σπεύσομcχι εις Άχιλf1cχ, τv• &τρύνω πολεμl.ζειν.
Τις δ' οtδ' d ιc:έν οι σ{ιν δcχ(μονι ~&ριvω
παρειπών; ciycxθή δέ πcχρcχLψασ(ς lστ.~.ν lτcχtρου. »
Num. -386a(= 389) habeι ·pap. 2231\ 389 om. pap. :ι:ι3 (cf. 386).
Var. - 379 χτόπον• (Eust.): νόον 11 382 έr.είγ!J•: -ει (Eust.), uel -οι
cod. unus 11 384 l6αιινον• (Ei\st.): lδηααιν (pap. 60, pap. 81, Α s. 1.) 11
387 έπι6ιίντις• (Eust.): «πο6ιίντες (pap. 1, pap. 60) 11 389 χαιλχω•:
χαιλχόν (pap. 1) 1\ 393 λόγοι; (Euιt., testes): λοόων quidam [Τ], ei quo
λόων coni. Nauck. 11 39.( ciχήμιιτ' (pap. ι, pap. 9, pap. 60, 1eιtes): «χi­
αμιιτ' in quibusdam •ic et Ar. Sιχώ; [Α], i\ιχι;,; [TJ, cod. unus 11 398
ίJέ ~pοαηόδαι* (pap. 9, pap. βο): δ'lπος η~i\αι (Α, Ar. [Α]), cf. 115.
8:ι Cll.~NT XV
11 dit, et ses pieds l'emportent.
u combat
Cependant les Acheens attendent
priιs des nels.
de pied ferme l'attaque des Troyens.
Ils ne peuνcnι pourtant, bien qu'ils soient plus nom-
breux, les ι·epousser des nefs, et pas daνantage les
Troyens ne peuYent enfoncer les bataillons des
Danaens ni arriver aux baraques et aux nefs. Aussi
&ιο droit est le cordeau qιιί sert a bien tailler une quille
de nef, aux mains d'un charpenιier expert, connais-
sant son arι a fond par l'inspiraιion d' Atbene, aussi
droit est tendu entre les deux partis le front de lutte
et de bataille 1 • Chaque groupe a sa nef pour laquelle
il combat. Hector, lui, νient se placer face au glo-
ήeux Ajax. Tous deux luιtent pour la meme nef,
sans ·arriver, l'un a repousser l'autre et a embraser la
nef, l'autre Α chass.er le premier, que le Ciel a
dechaine. L'iHustr~ Ajax tue Caletor, le fils dc
Clytios, en ιrain d'apporter le feu a la nef : il
l'atteint de sa. lance en pleine poitrine. Il tombe aνec
fracas; la tor~he lui tombe des mains. Quand Hector,
de ses yeux, νοίt son cousi11 tornber dans la pous-
siere, devant la nef noire, aux Troyens et aux
Lyciens il Iance un appel a grande νοίχ :
« Troyens, et Lyciens, et Dardaniens experts au
corps a corps, ne quiιιez pas de sitόt la bataille,
quand lc danger nous presse : sauνez le fils de
Clytios; faiιes que les Acheens ne depouilίcnt pas de
ses armes un guerrier tombe au milieu des nefs. »
11 dit eι lance con~re Ajax sa pique brilla~te. 11 le
43" manque, mais atteint Lycophron, le fils de .Mastor,
l'ecuycr d'Ajax. Η etait de Cythere, mais il habitaiι
clιez Ajax, IJarce qu'il avait tue un homme dans la
1. Cf. ΧΙΙ, 436. J'ai dό. ιraduire l'exprcssίon έ;;1 !αο: de deux fac;ona
a
dίlfcrcnLcs, pour l'adapιer chaque fois )a comparaison qui la pr~de.
ΙΛΙΑΔUΣ 0
Τόv μΕ:ν iJ.ρ' &ς εtπόντα πόδες ψέρον· αδτάp Άχαιοι
Τ ρωα:ς έπεpχομέvοuς μένον lμπεδοv, οδδέ δύναντο 406
παuροτέροuς Τtερ έδντας &πώσασθαι Τtαpι!ι vηωv·
οδδέ 'ΠΟτε Τρωες Δά.vαων έδύναντο ψ&λαγyας
pηξ6tμενοι κλισίnσι μιyήμεναι οδδέ νέεσσιγ.
Άλλ' &ς τε στ6tθμη δ6pu νήιον έξιθύνει 410
τέκτονας έν Τtαλ6tμnσι δαήμονος, !Sς p6t τε τι6tσης
ε~ εtδft σοψtης 'δτιοθημοσύνnσιν 'Αθήνης,
ως μέν τ&\ν έπt tσα μ6tχη τέτατο Τtτ6λε116ς τε·
liλλοι δ' &.μψ' &λλnσι μ6tχην έμ6tχοvτο νέεσσιν,
"Εκτωp δ' iJ.vτ' Α'Cαντος έε(σατο κυδαλtμοιο. 4ι5
Τ ώ δέ μιfjς Τtερt vηbς εχον Τt6νον, οΜέ δύναvτο
οδθ' δ τον έξελ6tσοιι και ένι'Πpf\σαι τιupι νfjας,
οδθ' δ τόν &ψ t:Sσασθαι, έπε( {/ έΤtέλασσέ yε δαlμων.
'Ένθ' utα Κλuτ(οιο Καλήτοpα ψαιδιμος Α1:ας,
πΟρ ές vfjα φέροντα, κατά στf\θος β6tλε δοuρt· 420
δούΤtησεν δέ 'Πεσών, δαλbς δέ οι ΕΚ'Πεσε χειρός.
"Εκτωρ δ' ώς ένδησεν &.vεψιbν &ψθαλμο'Lσιν
έν κονtnσι 'Πεσόντα νεος προΤt6tροιθε μελαLvης,
Τpωσt τε και Λuκlοισιν έκέκλετο μακpbν &ύσας
ο: Τρωες και Λύκιοι καt Δάpδανοι &nιμαχηται, 4,5
μή δή 'Πω χ6tζεσθε μ6tχης έν στεtνε"ί τtρδε,
fι.λλ' utα Κλuτ(οιο σαώσατε, μή μιν Άχαιοι
τεύχεα σuλήσωσι νεων· έν &.yωνι τιεσ6νΊ"αο-»
aΩς εtΤtών Α'i:αντος &.κδvτισε δοupι ψαειvψ
το\) μέν &μαρ6', δ δ' Ε'Πειτα Λuκδψpονα:, Μάστορος utόν,
•
Α'Cαντος θεράποντα Κuθήριον, ΙSς pα Ttaρ' αυτψ 430
να'L', έΤtει &vδpα κατέκτα Κuθήpοισι ζαθέοισι,
Num. - 409 a b (= Μ 4ιg-4~ο) οuοε ποτ' σιιγ,μr,το:ι Δc:r.·ιαοr.
Λuχιοuς εδuνσιντο Ι τειχεος ο:ψ ωσc:r.αθαι εr.ει το: r.pωτα. πελα­
σ Ο ε Υ ad!!. pap. 60.
i-·ar. - 407 άπι.)σα~Οαι • (Eust.): &μ6νεσ0σιι 11 408 ού;;ε •: ο:Ιτi (Eusι.)
11409 ο~οέ* (pap. 60): ήοε (u . 1. [Α]), uιrumque Eust.; uel ήε codd.
nonn. 11 4i5 i>'&ντ•: δ'σιuτ' 11 4i7 νΥjσις• (pap. g, α/ίi (AJ. Eust.): νΥjα.
(Ar. [Α]) 11423 νεrJς: ν<ώς 11 43i Κuθήpιον (Eusι): Κ\Ιθήρρtο•ι quidam [TJ.
83 CHANT XV
divine Cythere. Le bronze aigu l'aιteint a la tete,
au-dessus de l'oreille, debout aux cόtes d'Ajax. De la
poupe_ d& la nef l'homme tombe a terre, dans la
poussiere, sur le dos, membres rompus. Ajax alors
frissonne, et il dit a 800 frere :
« Doux Teucros, voici tue notre ami fidele a tous
deux, le fils de Mastor, qui venait de Cyιhere, mais
qu'une fois chez nous, nous honorions dans le palais
&&ο a l'egal de nos parents; Le magnanime Hector l'a
tue. Qu'as-tu fait de tas fleches si promptes a porter
la mort, de l'arc ίι toi donne par Phoebos
Apollon? •
11 ·dit ; Teucros comprend eι court ίι lui. 11 ιient
en· main l'arc dont les bouts se ramenent en arriere,
ainsi que le carquoίs, bon receptacle a fleches ; et,
bien vίιe, il decocbe ses traiιs sur les Troyens. Η
frappe ainsi Cleitos, illustre fils de Pisenor, ami de
Polydamas, le noble Panιhoϊde. Cleitos a les renes en
main ; il est absorbe par son attelage, qu 'il dirige
vers 1e point ou les bataillons sont le plus nombreux
a se bousculer. 11 voudrait plaίre a Hector et aux
&So Troyens. Le malheur est vite sur lui, et personne de
lui ne l'ecarιe, quelque desir que tous en aient. La
fleche lourde de sanglots s'abat sur son cou par
derriere. 11 croule de son char; ses clιevaux, en se
derobant, heurtent _bruyamment 1e cl1ar vide. Sire
Polydamas aussίtόt l'aperι;oit et vienι Je premier se
placer devant les cbevaux. Η les donne θ. Astynoos,
fils de Protiaon, en l'invitant avec insistance a les
tenir a sa portee, l'ceil constamment fixe sur lui 1 •
Puis il retourne prendre place parmi les champions
hors des lignes.
Ι: Le cocber doit wujours eιrc prΔt 11 ontcndre l'appol de
mattre, quand celui-ci, ble&δe ou effraye, veut quitter le combat.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 83
τόν p' Ι!βαλεv κεψαληv δπέρ οδατος 6ξέι χαλιcl!\.
έσταότ• &yχ• ΑΊ:αvτος· _6 δ~ -6πτιος έv κοvιησι
vηbς &πb πρυμν~ς χαμάδις πέσε, λόvτο δέ yυ'lα. 435
ΑΊ:ας 3• έρρtyησε, κασ(yvητοv δέ προσηόδα·
ο: ΤεΟκρε πέπον, δη ν~ιv &πέκτατο πιστbς έτα'lρος
Μαστορtδης, 8ν νt3ι Κυθηρόθεν lνδοv Μντα
tαοι ψιλοισι τοκεΟσιν έτtομεν έν μεyάροισι·
τbν δ• •Έκτωρ μεγάθυμος &πέκτανε· τιοΟ νό τοι lot 440
ι~κόμοροι και τόξον, & τοι πόρε Φο'lβος Άπόλλων; »
•Ώς ψάθ', 6 δέ ξυνέηκε, θέων δέ οι &yχι παρέστη,
τόξον lχων έν χειρt παλlντονον f)δέ ψοιρέτρην
lοδόκον- μάλα δ' Ζικα Βέλεα Τ ρώεσσιν εψιει.
Κοιt p' Ι!βαλε Κλε'lτον, Πειαήνορος &yλοιbν υιόν, 445
Ποuλυδάμαντος έτα'lρον, &:yαυοΟ Πανθοtδαο,
~ν{α χερσιv Ι!χοντα· 6 μέν πεπόνητο καθ' tπττους·
τft yι!ιρ lx' npα πολύ πλε'Lσται ιcλονέοvτο ψάλοιyyες,
"'Εκτορι και Τ ρώεσσι χαριζόμενος τάχα δ' αδτl!\
~λθε κακόν, τό οι οδ τις έρύκακεv tεμένων τιερ. 450
Αδχένι yάρ ot !Ιπισθε τιολόστονος Ι!μπεσεν tός
~pιττε δ' εξ 3χέων, δπερώησαν δέ οι '(πποι
κε(ν' !Ιχεα κροτέοντες. 'Άναξ δ' έvόησε τάχιστα
Πουλυδάμας, και πρ&τος Ε:vαvτtος ηλυθεv tπττων·
τούς μέv δ y' Άστuνόφ Προτιάονος υlέι δωκε, 455
πολλιk δ' bτώτρυνε aχεδbν tσχειν εtσορόωντα
tππους αδτbς δ' α~τιq tώv προμάχοισιν έμtχθη.
Num. - 442 om. pap. 48 11 442 a (= 650) add . pap. 60 11 449-45t
ς4&g-45ο = Ρ 291-292) damn. Ar. : Ιίτι έπί 'Ιπποθόο1.1 τοu έπιχούpο,,
ιχpμόζει έν τ~ Ρ Έχτnpι χο:ί Τpώεσσι -χιχpιζόμενος έπl Sε τούτο1.1
χιχ&ιίπερ νuν, οuχ ά("μόζει· o:J γaρ "Εχτορι 'χιχριζόμενος, ~λλ' έιχ1.1τώ xai
πιχτρί· χο:ί τάι τΤjς πληγ1j; ciνιχχόλουθιχ· τ.ι;j; γάιρ ό ciντίον ήνιοχwν έ;.1 τχ
ίJπισΟε χιχτιiι τόν ιχύχένο: τύπτεtιχι; .•• [Α) 11454 om. pψ. 60.
Var. - 436 ΑΥιχς S'έρpίγησε <ιιχσιγνή":ο!Ο τ.εσό•ιτο; testis, cf. Θ 330 11
439 τοι.εuσιν (Eust.) : τέχε.,σιν Zen. [ΛΤ], Ar. tBL], cod. unuι 11 4.(.4
βlλειχ• (Eust.): βέλη 11 450 ίεμένω•ι: ίεμέν'ί' (u. Ι. [Τ]), Ar. Sι'f:.wς [Α],
ΒΟΠ utrumque Eust. 11 45{ ίJπισΟ;;. : τ.ρόσΟε Arist. [Τ] 11 454 ένιχντίος : ένιχν­
"Ι:Cον (pap. 48) 11 457 ϊππο1.1ς ιχ~tιiς 3'cιiίτ:ς•: ιχύτός !ί'ιχ~τ' εςauτις.
84 CHANT XV
Teucros prend une autre fleche ; il la destine ίι
Hector casque de bronze. Ει, de fait, il eύ.t mis fin
au combat devant les nefs acheennes, s'il lui avait,
46υ en le touchant, arrache le creur en plein cours de
ses exploits. Mais il ne trompe pas l'esprit subtil de
Zeus, qui veille sur Hector. Zeus derobe cette gloire
a Teucros, fils de Telamon. Il brise la corde solide
de 1'arc impeccable, au moment ou Teucros la tire
contre Hector. La lourde fleche de bronze s'egare lqin
du but, et l'arc choit des mains de Teucros, qui
frissonne et dit a son frere :
« Las 1 1e Ciel fauche net notre plan de combat : il
roe fait tomber l'arc des mains, et brise en meme
temps la corde toute neuve, que j'y a:vais atta-
470 chee avant-hier, pour assurer l'elan d'innombrables
fleches. »
Le grand Ajax, fils de Telamon, repond :
(( Doux ami, va, laisse a terre . ton arc et ton tas
de flecbes : le Ciel en veut aux Danaens, et il
bouleverse tout. Prends donc fa longue pique en
main ; mets le bouclier a l'epaule, puis pars au
combat contre les Troyens, et fais-y partir tes gens
avec toi. Νοπ, j'entends que, meme vainqueurs,
ils ne s'emparent pas sans luιte de nos nefs aux
bons gaillards. Allons 1 rappelons-nous notre · valeur
guerriere. >>
Il dit, Teucros va replacer son arc dans la
baraque. Εη revanche, il met sur ses epaules son ecu
480 a quaιre epaisseurs. Sur sa tete fiere, il met un bon
casque a criήs de cheval, dont le panache en l'air
oscille, cffrayant. Il prend sa brave pique a la pointe
de bronze aigue, puis s'en va et, vite, a la course,
il vient se placer pres d' Ajax. .
Hector voit s'egarer le trait de Teucros et, a
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 84
ΤεΟκρος δ' &λλον· 3ιστον έψ' 'Έκτορι χαλιcοκορυστfi
α'ίνυτο, fα( κεν lπαυσε μάχην έπt ~~ν 'Αχαι&ν,
ε'l μιν &ριστεύοντα Βαλών έξειλετο θv~ 4Go
~
~Αλλ' οό λ~θε Διος πυκινον νόον, !Sς ~· έψύλασσεν
'Έκτορ', &τάρ ΤεΟκρον Τελαμώνιον ε~χος &Τιηύρα,
δς οι έυστρεψέα νευρι'Jν έν &μύμονι τόξ9
~ηξ' έπt τfti έρύο~τι· παρεπλάγχ.θη δέ οι &λλn
tος χαλκοβαρής, τόξον δέ οι lκπεσε χειρός. 465
ΤεΟκρος δ' έρp(γησε, κασtγνητον δέ προσηύδα·
« 'Ώ πόποι, ~ δι'J πάγχυ μάχης έπt μήδεα κεtρει
δαtμων ~μετέpης, !S τέ μοι Βιον lκβαλε χ.ειρός,
νευρι'Jν δ' έξέρpηξε νε6στροψον, ην ένέδησα
πρώιον, οψρ· &νέχοιτο θαμά θρφσκοντας διστούς . )) 47 0
Τον δ' ~μεtβετ' επειτα μέγας Τελαμώνιος Α'ίας
~ •η πέπον, &λλ& Βιον μέν ε_α κάt ταρψέας tους
κε'Lσθαι, έπεt συνέχευε θεος Δαναο'Lσι μεγήρας •
αότάρ χερσtν ~λών δολιχον δόρυ καt σάκος lSμ9
μάρναό τε Τρώεσσι καt &λλους ορνυθι λαούς 47 5
μή μάν &σπουδt γε δαμασσάμενοt περ lfλοιεν
νηας έυσσέλμους, &λλά μνησώμεθα χάpμης. »
aΩς ψάθ', δ δέ τόξον μέν ένt κλισtnσιν lθηκεν,
αότάρ !S γ' &μψ' lSμοισι σάκος βέτο τετραθέλυμνον,
κρατt δ' έπ' tφθιμ9 ιcυνέην εδτυκτον εeηκεν 680
Ίππουριν, δεινον δέ λ6ψος καθύπερθεν lνευεv-
ε'lλετο δ' &λκψον εγχος, &.καχμένον δξέι χαλκφ,
Bfj- δ' tέναι, μάλα . δ' ι~κα θέων Α'ιαντι παρέστη.
uΕκτωρ δ' ώς εtδεν Τεύκρου Βλαψθέντα Βέλεμν;χ,
Num. - .ιi79-48t (cf. Γ 334-337) om. codex 11.ιiSt (= Γ 337) habent
codd. pauci (quorum Β), om. codd. mulιi (quorum AGT) et pap. 48 et
60 11 .ιi82 (cf. Γ 338) om. code:ι.
Var. - 459 ~:iχην (Aήst. [Α]) : μ&χη~• (Α, Zen. (Α], Eust.) 11 .ιi67 cJ\
πόποι • (Eust.) : iJJ πlπην ( in alio [Α]), cf. Ρ 171 114.68 ημετέpης •: ήμέτερος
11 .ιi69 νεόστpοφον* : έuστpοφον (u . l. LALT]J, uel νεοστρεφέ ' sch. Α ad
\") 328 11 470 πpώ tον (Eust., testes): πpψην Zen. [ABLT], cod. unus,
utrumque Ar. 1cribi dicit [Α] ίl ιivέχοιτο*: &v ~χ.οιτο ΙΙ .ιi78 Ι>Ε*: /Ι'ιχ~ ; sed
de ιyllaba aε producta cf. l' 255, .Ω 7.
 CHANT XV
grande voix, il lance un appel aux Troyens ·eι aux
Lyciens:
« Troyens, et Lyciens, eι Dardaniens experts au
corps a corps, soyez des hommes, amis, rappelez-
vous votre valeur ardente, au milieu des nefs creuses.
Oui, j'ai vu de mes yeux les traits d'un beros
s'egarer sous l'action de Zeus. (η est aise de
690 reconnaitre le secours que Zeus preιe aux hommes,)
soit qu'aux uns il offre la gloire supreme, ou qu'il
en affaiblisse d'auιres en se rcfusant a les secouήr.
C'est ainsi qu'A cette heurc il atraiblit l'ardeur des
Argiens et vient a notre secours. Allons 1 combattez
pres des nefs, en masse. Celui de vous qui, blesse
de loin ou bien frappe de pres, arrivera a la mort eι
au terrne de son desιin mourra, soit 1 IL n'y a pas
de hontc pour qui meurt cn dέfendant son pays. Sa
fernme et ses enfants restent saufs pour l'avenir ; sa
maison, 80D patrimoine sont intacts, du jour ού. les
Λ.cheens sont partis avec leurs nefs pour les rives de
leur patrie. »
500 11 diι, et stirnult' la fougue et l'ardcur de tous.
Ajax de 80D cόte faίt appel aux siens :
• Honte 8. vous, Argiens 1 ll s'agiι maintenanι ou
bien de perir, ou bien d'etre saufs et de repousser
des nefs le malheur. Esperez-vous donc, le jour ού
Hector au casque eιincelant aura pris vos nefs, que
vous vous en irez, 8. pied, chacι1n dans votre paίrie ?
Ne l'entendez-vous pas stimuler tout son monde, cet
Hector qui veut a tout pήχ mcttre le feu 8. vos
nefs? Ce n'est pas a la danse qu'il. convie les siens,
c'est a la bataille. 11 n'est pour nous nul parti, nul
510 plan meilleur que de mettre en contact, dans le
corps 8. corps, nos bras, nos fureurs. Mieux vaut en
un instant savoir si nous devons vivre ou perir, que
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 85
Τpωσ( τε κσιt Λυκ(οισιv lκέιcλετο μσικpbv &ύσJς 485
α: Τpωες και Λύκιοι και Δάpδσιvοι &.yχιμσιχ~ται,
&:νέpες lστε, ψlλοι, μvήσcισθε δε θούpιδος &.λκflς
νησις &.vά yλσιψυpάς δη yάp Ί:δοv 3ψθσιλμο'Lσιν
&:vδpbς &.pιστηος Διδθεv Βλcιψθέvτσι Βέλεμvα.
•pεισι δ' &.ptyvωτoς Διbς &νδpάσι ytvεται &.λκή, 490
ήμtv δτέοισ'ιv κσδος δττέpτεpοv έyyυσιλιξn.
ήδ' δτιvας μιvύθn τε ιc:αι οδιc: έθέλnσιv . &.μύvειv,
ώς vσv Άρyεtωv μινύθει μένος, !μμι δ' &.ρήyει.
'Αλλa μάχεσθ' lττι νηυσιν &ολλέες θς δέ ιc:εv δμέωv
βλήμεvος ήέ τυττεις θάvσιτοv ιc:σιt ττδτμοv hτLσττn, 495
τεθv&τω· οδ οι &.ειιc:ες &μυvομέvq~ ττεpι ττάτpης
τεθvάμεv- ω• &λοχδς τε σ6η ιc:σιL ττσι'Lδες 3ττLσσω,
ιc:cιι οtιc:ος ιc:cιι ιcλfjpoς &ιc:ήpcιτος, ε'ι: ιc:εv ΆχαιοL
ο'tχω_vται σύv vηυσL ψlληv ές ττατp(δσι ycι'Lαv. »
"'Ως εt'Πώv &ςτpυvε μένος ιc:σιL θυμbv lιc:άστου. 500
Α'Cι:ις δ• αΜ• lτέρωθεv έκέιc:λετο οtς lτάpοισιv-
α: Αtδώς, Άρyε'Lοι· vσv &pιc:ιov η &ττολέσθαι
fιέ σσιωθf1vαι ιc:αL &ττώσασθαι κακά vηωv.
•Η Β.ττεσθ', ftv vηας Ελn ιc:οpυθα(ολος 'Έιcτωp,
tμβσιδbv tξεσθσιι ~v ττατptδσι yσι'Lσιν lιc:σιστος; 5ο5
~ οδιc: 3τρύνοvτος &ιc:ούετε λαbv &ττcιvτα
uΕιc:τοpος, θς δή νflας ένιττpflσσιι μεvεα(vει;
οδ μάv lς yε χopov ιc:έλετ' Ε:λθέμεv, &.λλά μάχεσθσιι.
Ή μ'ιv δ' r ιs τις τοσδε vδος ιc:αι μ~τις &μειvωv,
η σιδτοσχεδtrι μ'Lξσιι χε'Lpάς τε μένος τε· 510
βέλτεpον, η &ττολέσθαι ltvα χpδvov ~ε βιωvαι,
Var. - 491 ύπερtερον • (Eust.).: ur.έρταιτον (testίs) 11 .482 μινύθ17 ;ε
x«t: μινύθει τε χcιί (Eust., testis), uel μινύΘ17ιη χοιί (pap. 9, pap. 60, testιs)
11 ά.υ.ύνειν•: ά.μϋνοιι 11 494 νηuσίν ά.σλλέες (Eust., testis): νηuσί διοιy-περές
~c~rg. Leocr. 103 11 δς οέ χεν: είς 6 χεν testis \\ 497 ποιίδες οπίσσω
(tiust. testίs): νήτ.ιοι τέχνοι Lycurg. [ήούνcιτσ είπείν sch. BTL] 11 498 χοιl
ο1χος ~οιί χλijρος (Eust., testes): xcιl χλijρος χοιί οΙχος Lycurg. \1 501 οlς
(τιίpοισιν•: μcιχρόν ά.ύσαις, cf. 485 11504 ijν • (Eust.): εί 11 51.0 «U'tοσ;:εδ!17 *
(Eust.): οιύ'tοαχε/Ηην (quidaιn [BLT]).
86 ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 86
CHANT XV
η δηθdι ατρεύyεσθαι l~ cxtvfl δηιοτfjτι
d.e nous laisser user a la longue, comme cela, pour
ωδ· cχδτως πcχριk vηuσιv δπ· &vδράσι 'χειροτέροισιv. »
rιen, dans l'atroce carnaσe ο ,
au milieu de nos 061s,r
"'.(}ς εtπώv &sτpuvε μέvος ιccχι θuμοv ~ιcάστοu.
sous les coups de guerriers qui ne nons νalent pas. »
'Έvθ• •Έιcτωρ μέv Ιλε Σχεδ(οv, Περιμήδεος ut6v, 5ι5
ΙΙ dit, et stimule la fougue et i'a1·deur de tous.
&pχov Φωιcήωv, Αtας δ• lλ.ε Λα.οδάμαvτα
Alors Hector tue Scl1edios, fils de Perimede chef de
Ρ,ΩOCl'd'ιens, tandis qu'Ajax tue Laodamas, 'bon com-8 ~yεμ6vα. πρuλέωv, Άvτήvορος &yλαοv ut6v-
mandant des, fantassins, brillant fils d'Antenor. Poly- Πουλυδ~μcχς δ• •ατοv Κuλλήvιο~ lξεvάρ~ξε,
Φuλείδεω fτa.pov, μεyα.θύμωv &ρχοv Έπει&>v.
damas abat Otos, de Cyllene, ami du Phyleide 1 et
Τ~ δέ Ι\:1έyης lπ6ρουσεv tδώv· δ δ' fiπα.ιθα λιάσθη 520
chef des Epeens magnanimes. Meges le νoit et bon-
Πο.υλuδόιμα.ς ιccιt τοΟ μέv &πήμβροτεv· οδ ydιρ Άπ6λλωv
dit sur lui. L'autre se derobe et prend du champ·.
Meges le manque : Apollon ne permet pas que Ie fil~ εtα. Πάvθου υtov lvι προμάχοισι δα.μ"vα.ι·
α.δτdιp & yε Κροtσμου ατ~θος μέσοv οδτασε δουpι •
de Panthoos soit dompte deνant les lignes. La pique
δούπησεv δέ πεσών· δ δ' &π' &sμωv τεύχε' lσύλα.
frappc en reνanche C.roismos en pleine poitrine. ΙΙ
Τ6ψpα δέ τ"tp bτ6pουαε Δόλοψ, α.tχμfjς lύ εtδώς, 525
tombe aνec fracas, et Meges, de ses epaules, cherche
Λα.μπετιδης, δ.v Λάμπος εyεtvα.το ψέpτατοv υt6v,
a cnleνer ses ~rme~. Mais aloι·s fond sur lui Dolops,
Λαομεδοvτιάδης, εfl εtδ6τα. θούριδος &λιc:~ς,
expert a .la Jaνel1ne, Dolops, Ie Lampetide, que
8ς τότε Φυλεtδαο μέσοv σάιcος οδτασε δουρL
Lampos, ιssu de Laomedon, engenι:ira comme un
εyyύθεv δρμηθε(ς' πυιc:ιvος δέ οι f!ριcεσε θώρηξ,
brave entre tous, expert en νaleur ardente. C'est
lui qui, a ce moment, s'elance et
de .sa p1que,.
.
a
bout portant τ6v ~· εψ6pει yυάλοισιv &pηp6τα· τ6v ποτε Φυλεύς 530

touche en plein le bouclier du Phyleide.'

' f!ya.yεv εξ Έψύpης, ποταμοΟ &πό Σελλήεvτος.
Ma1s s~. cuιr~sse solide le protege. ΙΙ la porte en
530 deux p1eces aJUStees. Phylee l'a ramenee d'Ephyre ι,
d~s bords du Selleis. Sorι Mte Euphetes, protecteur
de son peuple, la lni ·a donnee a porter dans les
cornbats, pour · se proteger contre l'ennemi, et c'est
elle, cet~e fois encore, qui dn corps de son fils ecarte
le trepas. Meges, lui, .vise au casque de bronie a
crins de cheνal. De son epee aigue il frappe d'estoc
le. haut de la calotte, et il fait sauter le panache en
crιns de cheval, qui tombe d'un seul coup en
1 • C'est-a-dire de Meges, qui cherche aussitόt 1ι. venger son ami
tue. · Παινθύοu codd. duo, quod praefert Leaf, cf. Γ Ι 46 11 δαιμ>jναιι * : μιγηναιι 11
2. 11 ne s:agit ~as ici de Corinthe (cf. VI, 152), mais d'une ville
dc Thesprotie, su1vant lea uns, d'Elide, ιuivant les autres.
Ξε'Lvος yόtp οι lδωιcεv &vαξ &vδρωv Εοψήτης
ες π6λεμοv ψοpέειv, δηtωv &vδρ&>v &λεωρήv·
δς ο'ί ιc~ι τ6τε παιδος &πο χροος f!ριcεσ· δλεθροv.
ΤοΟ δέ Μέyης ιc6ρuθος χαλιcήpεος 'ίπποδασεtης
535
ιc:ύμβα.χοv &ιcρ6τα.τοv vύξ' lyχεt ίlξυ6εvτι,
~"ξε δ' άψ' tππειοv λόψοv αότοΟ· π&ς δέ χα.μ&ζε
-!'lum. - 530 a (= 562) add. pap. 60 11 534 forsitan damnauerint
qwdam, cf. schol. Τ : -περιττός δ στίχο;· ήδη yΟιο ~τπεν &νωτεpω (529)
πuχινός δ~ οί ήρχεσε θώpηε. '
Var. - 5{2 στpεόγεσθσιι : στpεόεσθσιι Apoll. Soph. ίn uerbo, Anecd.
Matrit. 11 5i3 /ιπ': έν u. 1. [Eust.J et codd. duo 11 χειpοτέροισιν*: πσιupο­
τaροισιν (u. 1. [Eust.J) 11 5t6 Φωχήων (Eust.): Φωχειων pap. 9, pap. 60 ·
uel 'Αθηναίων quidaιn (Τ) 11 Λσιοοάμαινται *: λσιομέδοντα 11. 522 Πάνθοu;
526 φ~ρτατον uί6ν (pap. 9): φepτατον ιίνδpιilν, uel φέpτιιτο; ιίνδριilν (Τ) 11
53! ·1jγιιγεν: ήγdγετ' u. 1. [Α] 11 534 ήρχεσ': ήρχει (pap. 60), cf. Ν 440.
 CHANT XV
pleine poussiere, dans sa teinte neuve de pourpre
eclatante Ι Mais, tandis que Meges tient tete 8. Dolops
et persiste a se battre, sana perdre espoir de vaincre,
r.&o le vaillant Menelas arrive 1 son secours. Sana ~tre vu
de Dolops, ίΙ s'arr~te 1 son οοώ, lance au poing, et
le frappe a l'epaule par derriere. La pointe avide
traverse la poitrine, allant sa route avec entrain, et
l'homme s'effondre, Ja face en aνaot. Ses deux adver_
saires aussitόt s'aνaocent pour depouiller ses epaules
de son armure de bronze. Maia Hector alors lance un
appel a tous ses freres. Ει, d'abord, i1 s'en prend au
fιls d'Hiketaon, au fier Melanippe. Melanippe paiasait
ses bαιufs a la d4Smarche torse, 1 Percote, naguere,
quand l'ennemi etait encore loin. Maia, du jour ou
furent venues les nefs danaennes a double courbure,
550 de ce jour il etait rentre a Ilion, ού il se distinguait
parmi les Troyens et νiνait chez Priam, qui l'hono-
rait a l'egal de sea fils. C'est a lui que s'en prend
Hector ; et il lui dit, en l'appelant de tous aes
noms:
ιι Allons-nous donc mollir ainsi, Melaoippe ~ Et
ton ~ur n'a-t-il oul souci du cousin que l'on t'a
tue ~ Νθ" νois-tu pas comme on s'agite autour des
armes de Dolops~ Suίs-moi. 11 n'est plus permis de
ae battre aνec les Argiens de loin. 11 noua faut
desormais ou les exterminer ou νοίr la haute Ilion
par eux detruite jusqu'en ses fondements et ses
ci toyens masaacres. »
11 dit; et prend la t~te ; Melanippe le suit, mortel
&60 egal aux dieux. Mais le grand Ajax, fιls de Telamon,
stimule auSBί les Argiens :
ιι Amis, soyeι. des hommes; mettez-νous au cαιur
le sens de la honte. Faites-vous mutuellementhOOte
dans le cours des ιnt\lees brutales. Quand les
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
κάι'Π'Πεσεν εν κον(ησι, νcον ψο(νικι ψαιιιν6ς.
uΕως δ τ~ πολέμιl;ε μένων, Ιfτι δ• ~λπετο νtκην,
τ6ψpα δέ οι Μ&νέλαος &pήιος ηλθεν &μύντωp, r.40
στη δ. εύpά.ξ συν δoupt λαθών , Βάλε δ. Ζ.μον δπισθεv-
αtχμη δέ στέpνοιο διέσσυτο μαιμώωσα,
ττp6σσω tεμένη· δ δ' &.pα πpηνης έλιάσθη.
Τ ώ μέν έεισάσθην χαλκήpεcι τεύχε• &π' &sμων
συλήσειV' uΕκτωp δέ κασιyνήτοισι κέλευσε 545
ττaσι μάλα, πp~τον δ' Ίκετcιονtδην ένένιπεν,
τψθιμον Μελάνι'Π'ΠΟV' δ δ. δψpcι μέν εU.tποδας ΒοΟς
β6σκ· έν Πεpκώτη, δηtων &πb νδσψιν έ6ντωv-
cιύτάp έπεt Δανα~ν '!έες ~λυθον &μψιέλισσcιι,
&ψ εις •ιλιον ηλθε, μετέπpεπε δΕ: Τ pώεσσι, 550
να'1ε δΕ: πάp Πpιάμ9, δ δέ μιν τ(εν tσcι τέκεσσι·
τ6ν p• uΕκτωp ένένιπεν lπος τ' Ι!ψcιτ· Ι!κ τ• 6ν6μαζεv­
• cx Οδτω δή, Μελάνιππε, μεθήσομεν; ούδέ νυ σο( πεp
έντpέπετaιι ψιλον~°f;)&νεψιοΟ κτcιμένοιο ;
ούχ δpι!ιιy.ς οtον Δ6λοπος πεpt τεύχε• lττουσιν ; 555
ω• lπευ· ού yάp Ιτ' lστιν &ποστcιδbν Άpyε(οιαι
μάpνaισθcιι, πptν y• ήΕ: κcιτακτι!ιμεν i)έ κcιτ• lίκpης
·ιλιον αtπεινην aέειν κτάσθcιt τε πολtτcις. :ο
'Ώς ειπων δ μέν ηpχ', δ δ' lίμ' lσπετο tσ6θεος ψώς·
Άpyε(ους δ' &sτpυνε μέycις Τελαμώνιος Αtcις- 560
« ·a ψtλοι, &νέpες lστε, και αtδ~ θέσθ' lνt\θ~
&λλήλους τ• cιtδε1σθε κατά κpατεpά.ς δσμtνcις
cιtδομένωv &.νδp~ν πλέονες σ6οι ηε τιέψcιντaιι·
ψέυyδντων δ' oO:r' &p κλέος δpνυτcιι οΟτέ τις &λκή•. :ο
Nwn. - 55{ om. pap. 9 et 48 (cf. Τpώεσσι ... τέχεσσι) 11 562 om
codd. nonnulli (quorum Τ) et pap. 60 (cf. 530 a) et 48.
Var. - 539 ήλr.ετο• (Α): D.πετο, cf. 701 11 540 ηλθεν ά.μόντωp• ~
ηλθ' έπιιμόντωρ (u. l. [Α]), cf. Ν 38411 543 ίεu.ένη• (Eust.): ίεμd1ω
(pap. 60) 11 545 χlλεuσε• (Eust.) : χέλευε (pap. g, testis), uel μετη611~
cod. unus 11 552 τόν p' : τον 11' pap. 9, pap. 48 11 55( ά.νεψιοii codd.
omnea: cΣνεψιόο correx. edd. nonnulli, cf . Β 3:.ι5 etc. 11563 ιιίοομlνων (Ar.
[Α]): ιι!/Ιομlνων 11•• (Α, αlii [Α], Ewιt.), cf. Ε 531.
8R CHANT XV
guerriers ont le sens de la honte, il est parmi. eux
bien plus de sauves que de tues. S'ils fuient au
contraire, nulle gloire pour eux ne se leve, nul
secours ποπ plu·s 1 • >>
ll dit, mais deja ils brulaient d'eux-m~mes de
repousser l'ennemi. lls se mettent bien l'avis dans la
tete et vont former autour des nefs une vraie
muraille de bronze, tandis que Zeus contre eux
reveille les Troyens. Menelas au puissant cri de
guerre alors stimule Antiloque :
ιι Antiloque, il n'est pas d'Acheen plus jeune que
570 toi( ni qui ait pieds plus prompts ni qui soit plus
brave au combat" ne feras-tu donc pas un saut hors
de nos lignes poJr frapper quelque Troyen? »
ll dit et s'eloigne ; mai11 l'autre a ete touche. Ii
bondit hors de la premiere ligne et lance sa pique
eclatιinte, apres un regard prudent autoιιr de Iui. Les
Troyens se derobent, tandis que l'homme tire. Mais
le trait n'aura pas ete lance pour rien ; c'est le fils
d'Hiketaon, l'orgueilleux Melanippe, mar?hant au
combat, qu'il atteint a la poitrine, pres de la
mamelle. ll tombe avec fracas, et l'ombre couvre ses
yeux. Antiloque bondit, tel un chien sautant sur un
580 faon blesse, atteint par le chasseur, au sortir de son
gite, d'un trait qui lui romp't les membres ; tel vers
toi, Melanippe, bondit le vaillant Antiloque, pour te
depouiller de tes armes. Mais il n'echappe pas a l'~il
du divin Hector, qui accourt l'affronter a travers le
carnage. Antiloque ne lui tient pas tete, pour ardent
guerrier qu'il soit. Il prend peur comme une bete,
qui a comrnis quelque mefait - tue un chien ou un
bouvier pres de ses breufs - et qui s'enfυit, sans
ι. Cf. V, 5~9-3:.ι.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 88
•Ώς fψcιβ', ot δέ ιccιt cιότοt Wξcισθcιι μενέcιινόν, 565
έν θυμφ δ' lβιθ.οντο ~ος, ψpάξcιντο δέ νf\cις
l!pιc:εt χοιλιcεΙ.φ· έττt llέ Ζεtις Τpι;>cις ~ειpεν.
'Αντιλοχον δ' &ςτpυνε Βοήν &.ycιθbς Μενέλαος·
α: Άντl.λοχ', οσ τις σε'Lο νεώτεpος !λλος Άχcιι&ν,
οδτε ποσtν θάοσων οστ· aλιc:ιμος &ς σtι μάχεσθcιι. 570
εt τινιi ΠΩV Τ pώων έξιθ.μενος lνllpcι βιθ.οισθcι. »
'Ώς ειπων δ μέν cιβτις &.πέσσυτο, τbν 11· δp6θυνεν·
έιc: 11' lθοpε πpομάχων, ιccιt &.ιc6ντισε lloυpL ψcιεινfι\
&μψt ί1 πcιτττfινcις- δπb llέ Τp&ες ιcειc&.δοντο
&.νllpbς &ιc:οντLσσcιντος- δ 11' οδχ «λιον βέλος flιc:εν, 575
ω· Ίιc:ετάονος υt6ν, iiπέpθυμον Μελάνιππον,
νισ6μενον π6λεμον llέ βιθ.ε στf\θος πcιpdι μcιζ6ν-
11ούπησεν δέ πεσών, τbν llέ σιc6τος ΙSσσε ιcιθ.υψεν.
Άντl.λοχος δ' έττ6pουσε ιcύων &Sς, !Sς τ• έττι νεβpφ
βλημένφ &Lξrι, -t°6~, τ' έξ εόνfjψι θοp6ντcι 580
βηpητήp έτύχησε Β,οιλών, iiπέλυσε δέ yυ'Lcι·
ι\ς έττt σοι, Μελάνιππε, θ6p' Άντιλοχος μενεχάpμης
τεύχεσι συλήσων- ω· οό λάθεν •Έιc:τοpσι δ!ον,
δς 1ά ot &ντLος flλθε θέων &.νά δηιοτfjτcι.
Άντιλοχος δ' οό με'tνε θο6ς πεp έ6'ν πολεμιστής, 585
&λλ' !S y• lip' lτpεσε θηpι ιccιιc:bν pέξcιντι έοιιc:ώς,
!Sς τε ιc:ύνcι ιc:τεLνσις i\ βουιc6λοv &.μψι β6εσσι
Num. - 570 a (= 578 cum lectione οιροι6ησε τοιι [id est τε) τευχε'
'εν οιυτφ) add. pap. 60 11 5'18 om. codd. pauci (quonιm G) et pap. 60
(cf. 5jO a) et ~:.ι4 .
Var. _: 565 &λεεοισθιχι*: άλiεεσθοιι, uel &λεεέμενοιι 11 567 Ερχεϊ* (Α ί.
~~g.,, Eust. 1031, ι~, testis); lγχει (Α), uel τείh~ι Eust .• ~107,, 1, 11
επι : 8ιοι Eust. 11 570 οδτε .•• olJτ (Eust.): ο!ίτε ..• ου8 , uel ου8Ξ ... ου8 11
ώςσU μcίχεσθιχι*(Εust . ): είσοράοισθοιι; uel wστε μιίχεσθοιι cod. unus \157!
βάλοισθοι* (testis) : βιίλ~σθοι (Eust.) 11 572 άπlσσυτο• : έπfσσυτο, uel
«πlστιχε 11578 τόν sε σχό~ος ί5σσε χcίλυψεν(Α): «e.:ί6ησε sε τεύχε' έπ' ιχύτ~•
11 579 χύων: λιών codd. duo 11 580 &ίξ-ι~*: cίί!;ει (Eust.) 11 582 έπί σοί:
ιπι σε pap. 60 11 58.ι &ντίος• (Eust.): &ντίον 11 585 μείνε*: μίμνε IL-586
ιiλλ' δ γ' ap' lτpεσε (Ειιst): cίλλ' δ γ?ιp ετpεσε (Α), uel &λλ?ι ποιpετpεσε
U587 χύνοι• (lemma Α, Eust.): χόνιχς (Α) 11 άμφ1 βόεσσι (Eust.): cίμφl
οί.οιύτc;ί Zen. [Α]. ·
111. - η

CHANT XV
attendre qu'une troupe d'hommes se soit reuni
Aίnsi prend peur le Nestoride, cependant que, sur Ju~:
590 les Troyens et Hector, dans un fracas prodίgieux
deversent leurs traits charges de sanglots. 11 n~
s'ardte et ne fait volte-face qu'une fois rejoίnt Ιe
groupe des siens.
Les Troyens, alors, comme des
d~:~ie:uS:s:::s lions carnassiers, marchent a ί'as­
par les Troyens.
saut des nefs, executant l'ordre
de Zeus, qui, Α chaque instant
reveille leur fougue puissante, tandis qu'il jette u~
charm~ sur~ r des Argiens et qu'il leur refuse
la gloιre, en stimulant leurs adversaίres. Son creur
est desireux d'ofl'rir cette gloire Α Hector ~
Ρ.
. rιam. Hector ainsi sur les nefs recourbees ' pourra
Jeter un feu prodigieux, \"Ϊvace, et accomplir le VO!U
funeste de Thetis. Le prudent Zeus attend l'heure ού
600 il νeπa de ses yeux la lueur d'une nef en flamme. 11
doit provoquer alors un retour ot1'ensίf 1 , qui partira
des nefs, contre les Troyens et donnera enfin la
gloire aux Danaens. Dans cette pensee, il reveille
contre les nefs creuses l'ardeur d'Hector 1 fils de
Priam, deja grande d'elle-mΔme. 11 va, furieux,
comme Ares brandissant sa lanee, ou comme l'in-
cendie funeste qui va, furieux, par les monts a
travers les taillis de la fo~t profonde. L'ecume' est
sur ses levres ; ses yeux luisent sous ses sourcils ter-
ribιes, et son cagque autour de ~es tempes s'agite
610 eβ'royablement : Hector est au combat 1 1 et Zeus du
haut de l'ether vient lui-m~me a son aide, Zeus qui
ι. Cf. p. 68 n. :ι.
:ι. Ztlnod~te et Arί~Ιarq~e ~ndamnιient les νeπι 610-1~, ιοuι
prιHe:ιte qu ιlι reprenaιen\ ιnutιlement la menιίon du nom d'Hector
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 89
ψεύyει πptν πεp δμιλον &ολλισθήμενcιι &.νδρL>ν·
&\ς τρέσε Νεστορtδης, έπt δέ Τρ&\ές τε ιc:cιt •Έιc:τωρ
fιXft θεσπεσtn Βέλεcι στον6εντcι χέοντο· 590
στ~ δέ μετcιστρεψθεις, έπεt 'tιc:ετο (θνος .lτcιtρων.
Τρωες δέ λεtουσιν έοιιc:6τες &μοψάyοι~ι
νηυσtν έπεσσεύοντο, Διός δ' έτέλειον έψεηιάς ,_ .._,
8 σψισιν cιtέν qειρε μένος μέycι, θέλyε δέ ~
'Αρyεtων ιc:cιt ιcQδος '&.πcιtνυτο, το~ς δ' 6ρ6θυνεν. 595
--:>---.
"Ειcτορι yάρ οι~ιέβούλετο ιcQδος δpέξcιι
Πριcιμtδn 1 'tνcι νηυσt ιcορωνtσι θεσπιδcιές ττ{)ρ
έμβάλn &.ιcάμcιτον, Θέτιδος δ' έξcιtσιον &pην
ττliσcιν έττιιcρήνειε· τό yάρ μένε μητtετcι Ζεύς,
vηός ιccιιομένης σέλcις δψθcιλμο'ίσιν tδέσθcιι· 600
έιc: y«ρ δη τοQ lμελλε ττcιλtωξιν πcιpά νηι:\ν
θησέμενcιι Τρώων, Δcινcιοtσι δέ ιcΟδος &ρέξειν.
Τ ά ψρονέων νήεσσιν έπt yλcιψυρftσιν lyειρεν
"Ειc:τοpcι Πριcιμtδην, μάλcι περ μεμcιωτcι ιccιι cιότ6v-
μcιινετο δ' ώς δτ' "Αρης έyχέσπcιλος η &λοόν πΟρ 605
οδρεσι μcιlνητcιι, Βαθέης έν τάpψεσιν ~λης
&.ψλοισμός δέ ττεpι στ6μcι ytνετο, τω δέ οι !Sσσε
λcιμπέσθην Βλοσυpftσιν δπ' δψρύσιν, &μψt δε ττήληξ
σμερδcιλέον ιcροτάψοισι τινάσσετο μcιpνcιμένοιο
•Έιc:τορος· cιότqς yάp οι &π' cιtθέρος ~εν &.μύντωρ 610
Num. - 6i0-6i4 om . Zen. [Τ], damn. Ar. [ABLT]: έπιστι:ί_r,εθσι γΟ:ρ
Stι π~ρl "Εχτορός έστιν δ λόγος· χσι! τήν Ινθουν δρμην τοϊί Εχτορος
tσιiltσι πσιρενειρμ€νσι έχλ~Sει · συνσιπτι:ίμενσι γοϊίν tO: yνήσισι την Sεινόtηtοι
σώζει· χσιί χυχλιχώς tσιuτολογεtτσιι· προι(pητσιι γάιρ τΟ; ιpρον€ων νήεσσιν
έπ1 :rλσιιpuρ~σιν lγειpεν 1 "Εr.τορσι Πρισιμ(Sην (603-604)· ~ός
τ( ο~·ι πcιλιλλογείτcιι "Ex'topoς· σιuτός γι:ίp ο! ά.π' σιίθ€ρος ηι:ν
ά.μ&ντωρ; [Α].
Var. - 588 ιpεόγιι• (Euat.): φιόηι 11 592 SΈ• (Euιt.) : δ' cιii 11 598
ίμδι:ίλ'!Ι: έμδι:ίλοι Hermann; cf. Τ 354 Ι\ Θi'tιSος•: θ€"tιος (teιtes) 11 βΟt sη
τοσ: 'touτou pap. 6011 Ιμιλλε• (Eust.): ι:-€λλε cod. unua corr., Ariat. [ATl.
an scribae eπor pro Aristarcbo~ll β02οpiξειν (Α s. l.): όpiξσιι(Α,pap. 48,
pap. 60) 11 606 1ν: έν! cod. unus, teatia 11 608 βλοσυp~σιν• : βλοσυροiσιν
(pιp. 48) 11 608 ομιρδcιλίον• (Euat.): σμιp8οιλiσι 11 μ«pνσιμ€νοιο•·: μοιι­
νομ.iνοιο (acb. ΑΤ ad Φ 5).
90 CHANT XV
l'honore et qui le glorifie, seul entre beaucoup
d'autres. C'est qu'il doit ·avoir la vie breve, et deja
Pallas Athene pousse vers lui le jour ou il doit suc-
comber sous la force ·du Pelέide. Desireux de le
rompre, ίl va tatant le front des ennemis, aux points
ou il voit la troupe la plus compacte ainsi que les
plus "belles armes. 11 ne parvient pas pourtant a le
rompre, quelque envie qu'il en ait. Tous tiennent
bon, groupes comme un rempart, comme un roc
escarpe, puissant, au bord de la hlanche mer, ou il
620 suhit le vif assaut des vents sonores et des lames
enormes qui deferlent sur lui. Tout de meme, les
Danaens, loin de ·ruir, atιendent de pied ferme les
Troyens. Mais lui-, des reflets de flamme .tout autour
du corps, fonce. sur leur foule. Il s'ahat sur elle
comme, sur iιί fine nef, s'abat la vague furieuse que
font monter les vents sous un ·ciel de nuages. La nef
entiere disparait sοιιs l'ecuroe; le soufl:le affreux ·du
vent gronde dans la voilure, ~t les marins, au fond
d'eux-memes, fremissent, epouvantes : -c'est de hien
peu qu'ils esquίvent la mort ! Ainsi, dans leur poi-
trine, est dechire le creur des Acheens. Mais Hector
630 va, comm~ un lion feroce, qui s'attaque a des vaches
paissant eή foule l'herhe humide dans un vaste mare-
cage ; avec elles est un berger qui ne sait pas exac-
tement comment lutt~r contre le fauve, pour qu'i~ ne
lui tue pas une de ses vaches aux cornes recourbees ;
il marche toujours en tέte ou en queue du troupeau,
et c'est au hea,u mίlieu que Ja hete hondίt et lui
deyore une vache, cependant ·que les autres, epou-
vantees, s1enfuient. Tout de meme, en ce jour, .une
(cf. 604), eι au,ssi l'idee du secours'de Zeus deja exprimee plus haut
(603-604). Mais aU:cune de ces i-aisons ne peuι t\tre consideree comme
dooiιive.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 90
Ζε<ις, !Sς μιν πλεδνεσσι μετ• &.νδpι!ιρι μοtlνον ~6ντcι
τtμα ιccιι ιcύδcιινε· μινυνθ&.διος yc!ιp lμελλεν
lσσεσθ'· ~δη yι!ιp οι mώpνυε μ6pσιμον 9\μcιp
Πcιλλ&ς Άθηνcι(η ~πb nηλεtδcιο βιηψι.
Και(~· lθελε ~f\ξcιι στ(χcις_ &νδ"p~ν πειρητ(ζων, 615
fl δι') πλε'lστον !Sμιλον !Sρcι ιccιι τεύχε• Ιριστcι·
ω· οδδ" tliς δύνcιτο βf\ξcιι μι!ιλcι περ μενεcιινωv-
tσχον yc!ιρ πυρyηδbν &ρηρ6τες, ~ύτε πέτρη
~λ(βcιτος μεyι!ιλη, πολιf\ς &λbς έy~ς ~οΟσcι,
f\ τε μένει λιyέων &.νέμων λcιιψηρc!ι ιcέλευθcι 620
ιcύμcιτά .τε τροψ6εντcι, τά τε προσερεόyετcιι cιδτήv-
~ς Δcινcιοt Τ ρί3cις μένον lμπεδον οδδε ψέβοντο.
Αδτc!ιρ δ λcιμτι6μενος πυρι πι!ιντοθεν lνθορ• δμιλφ,"
(έν δ" lττεσ' &ς !Sτε ιcΟμοι θofl έν νηι πέcηισι
λάβρον ~πb νεψέων &νεμοτρεψές- ~ δέ τε τι&σcι 625
Ιχνπ ~πειcpύψθη, &νέμ_οιο δε δεινbς &ήτη ·
ιστιφ έμβpέμετcιι, τpομέουσι δέ τε ψpένα ναΟτcιι
δειδι6τες- τυτθ~ν__χ..c!ιp ~· έιc θσι~ι!ιτοιο ψέpοντσιι ·
~ς ~δαtζετο~ς lνι στήθεσσιν Άχαι&\ν.
Αδτc!ιρ δ y• ιsς τε λέων δλο6ψρων_ Βουσ:ιν έπελθών, 630
αt βά τ ~ν εtαμενfi Vιεος μεyι!ιλοιο νέμοντσιι
μυρ(αι, έν δέ τε τflσι νομε~ς οσ πω Q"ι!ιψσι εtδώς
θηpι μσιχέaσσισθσιι V.ιιcος βοbς &μψι ψονfiσιv-
fjτοι δ μεν πρώτπσι ιcσιι ~στατtnσι β6εσσιν
σιU:ν δμοστιχάει, δ δέ τ• l.ν μέσcηισιν &pούσσις 635
Βοσν lδει, σιι δέ τε πliσσιι ~πέτpεσσιv- ~ς τ6τ Άχσιιοι
0
Var. - 6ί4 βίηφι•: δαr.μijναr.ι (p:ιp . 48) 11 6ί5 ρηεαr.ι: ρήεειν pap. 48,
cod. unus 11 62{ τρ_οφ6ενταr. • : τpο:pέονταr. (Α), utrumque Eust. ; uel
στροφόενταr. 11 αύτήν (Ar. (ΑΤ], Eust.): ιzύηϊ, uel ιiχτ!j (l', u. l. [Eust.],
pap. 48), uel άχτήν (u. Ι. [Eust.]) 11 622 wι; Δar.νιχοί Τρwιχς: ες ciλόι; &ς
·ΔαvιχQί quidam [Λ] Ιί 625 λcί6pον; λαuρον τ.νει; έπιθuμοuσι γpcίφει.ν
[Eust.], cod. unυs 11 δπό codd. duo: uπιχί* (Α), uel 6π' έ:ιι 11 626 <Ιχν!Ι
(Eust., testes): &χνη (Zen. fλ.Τ]) 11 !ΙΞ (Euat., teaιis): τε (pap. 48,
testis) 11 8εινοι;: οεινη u. ):"(ABL] 11 cίήτη (Α, Τ, sch. ABLT, ιestes):
cίήτηι;• (nοιιιw/Ιί [ΛBL'BJ,. Eust.) 11 628 lιπ' έ:ιι (Eu&t.): lιπο:.ί, uel δπό 11
β32 8έ τε• ,(Εun.): 8'&pιz 11 633 φον1jσιν: φονοισι pap. 48.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 91
91 CHANT XV
θεcmεαLως Ιφ6βηβεν οφ• "Έκτοpι ιccιι ΑιL ττcιτpL
immense panίque saisit Ies Acheens devant Hector
ττ•ντες, 6 a• οtον fττεψνε Μύιcηνcιtοv Πεpιψήτηv,
devanι Zeus Pere ! Tous fuient : le seul que ιu~
Κοττpf\ος ψιλοv uι6v, θς Εδpuαθf\ος ciέθλωv
H~ctor est Peripbete de Mycenes, fils cMri de
ΑyyελLης οtχvεαιcε BLn "ΗpcιιcληεLn. 640
e•o Copree, qui loogtemps au puiuant Heracles porta
ΤοΟ yένετ' tιc ττcιτρός ττολlι χεLpονος υιός ciμεtνων
l'ordre des travaux d'Eurysthee t. De ce triste pere
ττcιvτοtcις &pετ•ς, f)μεv ττ6δcις f)δΣ μdιχεσθcιι,
un fils etait ne, qui le valait cent fois par tous les
ιccιL ν6ον lv ττpώτοισι MuιcηvcιL!'>ν lτέτuιcτο·
meήιes possibles, qu'il s'agtt de courir comme de
&ς ~cι τ6θ' 'Έκτορι ιcΟδος 6ττέpτεpον tyyudιλιξε.
combattre, et qui etait, pour la raiιon, au premier
Στρεψθεtς y«ρ μετ6ττισθεv lν &σττtδος &vτuyι ττdιλτο, 64&
rang des Myceniens. C'est lώ qui a ce moment offre
orήv cιδτός ψοpέεαιcε ττοδηvειct•, Ιpιcος &ιc6ντωv ·
a Hector une gloίre supreme. En tournant le dos, il τft & y• lvι βλcιψβεLς ττέαεv 6τττιος, Αμψι δε ττf)ληξ
se heurte au . rebord de son bouclier, le grand bou-
αμεpδαlέον ιcοv'6ησε ττcρL ιcpοτdιψοισι ττεσ6vτος.
clier qui lui vίent aux pieds, rempart contre ιes
"'Ειcτωρ δ" δξlι v6ησε, θέων δέ οι Ιyχι ττcιpέστη,
traits. 11 bute contre lui et choit sur le dos,· et soo
στfιθεt δ" lν δ6pu ττ~Ε,ε, ψιλωv δέ μιν !yyύς Ι:τcιLpων 65υ
· casque, autour de ses tempes~ terriblement resonne,
ιcτεtν" οι δ" οδιc lδύvcιντο ιccιι ciχνύμεvοι ττερ l:τcιtpou
au moment qu 'il touche le sol. Mais Hector le voit
vcιισμεtv- cιδτοL yιiρ μlklcι δεLδισcιν 0 Ειcτ~ρcι δ'Lov.
de son ωίl perι;ant ; il prend la course, le rejoiot, et,
Εtαωττοt δ" Ιyένοvτο νε/Δv, ττεpL δ" Ιαχεθοv lίιcpcιι
650 Ιηί planιant sa pique en pleίne poitrίne, il le tue aux
vf\ες, δσcιι ττpaτ~ι εtp'όcιτο· τοι δ" lττέχuντο.
cόtes m~me des sίens, sans que ceux-ci soient en
•Apyε'toι δε vεQv μεν lχώρησcιν ιccιι Avdιyιcn 6&5
etat, ~uelque peine qu'ils aient pour leur coιnpagnon,
τ&\ν ττ_ρωτέων, cιδτοΟ δΣ ττcιpdι ιcλισLnσιv Ιμεινcιv
de Ιuι preter secours : ils craignent trop eux-m~mes
Αθρ6οι, οδδt ιcέδcισθεv &νdι aτpcι"t'6v- tσχε yιiρ cιtδως
le divin Hector.
ιccιL δέος· . &ζηχές ydιp δμ6ιcλεον ιiλλf)λοισι.
Voici les Troyens face aux nefs, et les nefs
Νέστωρ cιΘτε μlkλιστcι yερf)vιος, οΘpος Άχcιι&\ν,
d'avant, celles qui ont ete halees les premieres,
autour des · Argiens forment un rempart. Les Troyens
le submergent, et les Argiens se voient forces de
a:
.
λLσαεθ" 6πεp τοιcέωv yοuvο'όμεvος &νδpcι l!ιccιστοv-
Ω ψιλοι, 4vέpες Ιστε, ιccιL cιtδQ θέσθ" lvL θuμf:>
----....,
660

s'ecarter de ces premieres nefs. Mais ίls demeurent

fermes alors pres des baraques, formant bloc, au lieu
de s'epandre a travers le camp : la hooιe et la
crainte a la foίs les reιiennent. Sans repit, ils se
tancent les uns les autres. Nestor surtout, le vieux
660 chef aclιecn, va supplier chaque gιιcrrier, en l'implo-
rant au nom de ses parents :
. (Α): προ;fρων• (Euιt., u . .1. [AJ) ~ cιύ;οiί" (Euιt.): cιύτοί (Α) 1\ fμιινοιν•:
ι. C'eιt-~ire : iιnpοιβι 1 H4Sracleι par Euηιth~.
Var.-β39άιlθλι11ν(Α.1. Ι. eιί. marg., pap. 48, teιιis): &νοιχτος"(Α),
utrumque Euιt.; οιι[ ... ]ν pap. 6eι J1 IUO ά.πιλlης (Euιt., teιtis): άιτγελ/η~
Zen. [λ), uel ιiπιλ!cις pap. :ι:.ι4 et cod. unuι 11 Mt άιμείνων (Eust.,
teιtiι) ! ιι.μύμων cod . unus, uel ά.pι!ων teιtiι, cf. Α 4ο4 etc. 11 &•2 ::ιχν­
;οlοι, cίρε•ιίς": πιι.ντοlην ά.pετή-ι (teιtiι), utrumque Euιt . /1 645 στριιyΟ<lς
(Eusι): σ~pεφΟε!ςetστρ_οιφθε:5 sch. Α[Ι!ιy_wς] 11 tν•: Cιτ.' (Euιt.) 11 παίλτο•
(Euιt.) : οι>.. το ( ιιorιnulli codιce• [ λ.]) 11 648 r.οδηνεχ!' cod. unus, λ.poll.
Soph. ι. u., λn. Mαtrit. ·: πο/Ιηνεχiς (Α, Eust.) 11 648 r.εp!: πιι.pόι codd.
duo 11 χροτιiφοισι • : χροτιfφοιο 11 650 στήθεϊ: ατήβεσι Euιt. 1\ 656 πpωτiων
Ιμ.ιμνον {Eust.) 11 659 οιvτι•: δ οι11τι, uel τ«p τε 11 860 το11iων•: τι~ιί<•>ν.
 CHANT XV
« Amis, soyez des hommes : mettez-vous au coour
le sens de la honte, en face les uns des aut~
chacun se rappelle ses enfants et sa femme, son
domaine et ses parents - aussi bίen celui quί les a
encore que celuί qui les a perdus. Puίsqu'ils ne sont
pas la, c'est mοί ίci, qui, en leur nom, vous supplie
de tenir ferme, au lίe~ de tourner le dos et de fuir. »
11 dίt et stίmule la fougue et l'ardeur de tous. En
meme temps, Athene OOa.rte de leurs yeux Ie nuage
d'une brume prodigieuse : la clarte complete se fait
670 des . deux cόtes, celui des nefs aussi bien que
celuι du combat qui n'epargne personne. lls dis-
tίnguent Hector au puίssant cri de guerre et ses
compagnons,
. lι la fois ceι1x qui restent derriere lui , a
d ιstance, sa,ns se battre, et ceux qui menent le
combat pres des fines nefs.
Mais il n'est pas du goΔt d'Ajax au gι:and creur de
prendre position sur la ligne ou se replίent les autres
fils des Acheens. 11 se promene, lui, sur les gaillards
des nefs, a larges enjambees, brandissant dans Be8
mains une pique d'abordage, enorme, faite de pibces
assemblees par des vίroles, mesurant vingt-deux cou-
dees 1 • Parfois un homme expert lι monter des che-
680 vaux 2, en choίsit entre beaucoup quatre qu'il attelle
ensemble, pour les lancer et les pousser de la plaine
a la grand ville, par la route la plus passante, et la
foule - hommes et femmes - est nombreuse a le
r. C'esι-a-dire pres de dί:ι: metres. - Sur ces piqueιd'abordage,
cf. supra 38j-89.
.2. ~e passage - avec celui du chant Χ (5ι3, 529) ou Ul)-sse et
Diomede enfourchcnt les chevau:ι: de Rhόsos - csι Ie seul οδ. Ι'/lίαιk
f~ssc allusion a l'arι de monter les chevau:ι: (χελητ~ειν) . .Parιout
aιlleurs les. hC":~ h~m?ή~~es , nc saνent user que d'un aιtelage de
ch~r, taodιs .qu ι} 8 agιt 1Cl d UD eCUJer COΠΙOmme, qui pntique
meme la·voltιge.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο
~ων &.νθρώπωv, έπι δέ μνfισcισθε lιccιcrroς
πcχ(δων fιδ" &λ6χωv ιccxt ιcτήσιος fιδέ τοιcήωv,
fιμέv δτεφ ζώουσι ιccιι φ ιccχτcχτεθvfιιccισι·
των 6περ ένθάδ" ήώ yουνάζομcχι ο'ό 11cιρε6vτων 665
έcrrάμεvcχι ιcρcχτερί3ς, °μηδέ τρωπ&σθε φ6βον δέ. :ο
"Ώς εtπών ~τρυvε μένος ιccxt θυμbν έιcάστου.
Το'ισι δ" &.π" 6φθcχλμωv νέφος &χλ{ιος 1Ασεν Άθήνη
θεi:mέσιοv- μάλcχ δέ σφι φ6ως yένετ" &.μφοτέρωθεν, .
fιμΕ:ν πρbς νηί3ν ιccιι δμοιtου π.τολέμοιο. 670
- "Ε~τοpcι δ" έφράσσcιντο Βοηv &ycιθbν ιccιι έτcιLρους.
fιμέν δσοι μετ6-πισθεν &.φέστcχσcιν οόδ" .έμάχοντο,
fιδ~ δσσοι πcχρι!ι νήυσt μάχηv έμάχοντο θοftσιν.
Οόδ" Ιρ" ετ• Αtcχντι μεycιλήτοpι f1νδαινε θυμ&\)
έστάμεν Ιfνθά ττερ llioι &.φέσταισcχν υtες Άχcχιωv- 675
ω· δ yε νηωv 'tιcρι" έπφχετο μcιιcpά βιβάσθων,
v.ώμcι δέ ξυστbν μέycχ νcι{ιμcιχον έv πcχλάμnσι,
ιcολλητbv Βλήτροισι, δυωιccχιειιcοσtπηχυ.
"Ως δ" δτ" &.νι')ρ tτmοισι ιcελητtζειν έύ εtδώς,
!Sς τ' έπεt έιc πολέων πtσυραις συνοιεtρετcιι tππους, 61\ο
σε{ιcις έιc πεδtοιο μέycι προτt liστυ δtητcιι
λcχοφ6ρον ιccχθ" δδ6ν- πολέες τέ έ θηήσcιντο
&.νέρες fιδΕ: yυνcιtιcες δ δ" εμπεδον &.σφcχλΕ:ς cιtει
Num. - 668-673 damn. Ar. [Α) (668-670 solos (BLT]): δτι ού
προσuνίστιιτιιι ιΣχ_λύς, &λλ?ι. σuνεχ ωι; μιί;ι οντιι<" ~ϋν δέ φησιν Έ χ το p ιι δ έ
φριίσσιιντQ βο1}ν &γιιθόν χιι1 έτιιιpοuι;· πρότερον δε ού χιιθεώpω•ι
ί!τε (λεγε τώ δέ μιης πεp1 νηός lχον πόνον (416) χιι1 δτε πιιpεχdλε~
ιιύτοuς &λλ?ι. μιίχεσθ' έr.1 νηυσ1ν ιiολλ€ες (494)· r.ως ίJέ χιι1 Ιcpυγον
αχότους οντος; η τe Άθηνί.ί ού πιίpεστι διόι την τοu Διός &πειλήν [Α).
Var. - 664 δτεφ*: δτφ 11666 τρωπί.ίσθε (Α s . 1., Eust.): τpοπιίιισθε,
uel τpωπiσθιιι (Α) 11 669 &μψοτέpωθεν: ιιμφοτεpωσε pap. 60 11670 πpός* :
πάιp, utrumque 'li:ust. 11 πτολίμο~ο* (Α): πολέμοιο ; όμοιίοο πτολεμόιο
corrε:ι: . edd. nonn. 11673 δσσοι* (Eust.) : όr.όσοι 11 675 ιicpίστιισιzν (Eust.) :
έcpέστιισιιν (pap. 60) 11 676 βιειίσθων* (Eust.) : βι6ιίαχιι>ν 11 679 "Ιtελητίζειν
(Eust. , testis) : χεληβιζειν pap. ι post rasuram uel χέληβ' ί'ζeιν u . 1.
[ABLT), Apio et Herodonu [Eust.) Ι! 680 σuνιιείρετιιι sch. BLT, u. 1.
[Eust.J, Philemo ap. Porph. 287, 10: σuνιιγείpετιιι pap. 1, pap. 60, codd.
omneι, testis 11 68t δίητιιι: διώχ!J (pap. 1, pap. 60, u . 1. (Α)), uel διώχει
(Emιt . ), uel διώχοι.
93 CΗλ.ΝΤ XV \ 1Λ1ΑΔΟΣ Ο
contempler. Ει, Ιuί, ιans defaίllance, sans repίt, tour
a tour, va sautant de l'un sur l'autre, tandίs qu'ίls
volent de l'avant. Ainsi Ajax va et vient sur les
ίnnombrebles gaiUards qui dominent les fines nefs. 11
va a larges enjambees ; sa voix monιe jusqu'a
l'etber : sans cesse, avec des cήs ell'royables, il presse
les Danaens de defendre nefs et baraques. Mais
Hector ne reste pas davantage m~le au gros des
690 Troyens a forte cuirasse. Tel un aigle fauve, qui
fond .s ur un vol d'oiseaux pίcorant le long d'un
fleuve, oies ou grues ou cygnes au long cou 1, tel
Hector se rue devant lui, touι droit et s'attaque a
une nef a proue d'azur. Zeus le pousse, par derrίere,
de sa grande main, et excίte son moode avec lui.
De nouveau c'est uoe Apre bataίlle quί se lίvre pres
des nefs. On les dirait insensibles a la peίne et a la
faιigue, les hommes qώ ιe heurtent la au combat,
ιant ils ont d'ardeur a la lutte. Ει, tout en se
battant, ils pensent ainsί : les Acheens se disent
700 qu'ils ne pourront se soustraire au malheur et mour-
ront, tandis que les Troyens, au fond du creur, en
leur poiιrine, esperent mettre les nefs .en feu et mas-
sacrer les beros acheens. Voila quels pensers les
anίmenι dans cetιe rencontre. Hector s'attaque a la
poupe d'une nef maήne, la nef belle et rapide, qui
a conduit Protesilas a Troίe et ne le ramenera pas
aux ήves de sa patrie 2 • Pour sa nef, Ach~ens et
Troyens corps Α corps se dechirent. Ils n'attendent
pas Α distance le lancer des tleches ou des piques :
ι. cι 11, 459 ιuίν.
2. Proteιilaι est le premier Grec qui ait mίι le pied ιur le sol
tro;ren (11, 701-ο:ι ; νο'Jeι tome 1, p. 57, n. :ι). Son νaiιιeau a donc
tlte bιltl en premicre liι;ne (cf.. XIV, 3ο ιuiν . et la note ίι ce paι~age,
p. 4ο, n. ι ), et le pol:te ιιe plalt • imagioer qu'il est auui Ιο premier
en face duquel ιe trouνe Hector, quand ίΙ aborde leι νaisιee.ux ach6eoa.
93
θpφσκων &λλοτ' lτι' &λλον &μεtβετcιι, οι δέ τιέτοντcιι·
~ς Αtcις lτιt τιολλι!ι θοάωv 'tκpιcι νηΕDν 685
ψοιτcι μcιιcpι!ι Βιβάς, ψωνή δέ οι cιtθέρ' tιccινεν,
cιtει δέ σμερδνbν βοcSων Δcινcιο'lσι κέλεuε
νηυσL τε ιccιt ιcλισιnσιν &μυνέμεν. Οδδέ μέν 'Έκτωp
μιμνεν lvt Τρώων δμάδqι τιύκcι θωρηκτάων-
&λλ' &ς τ' ίlρνtθων τιετεηνΕDν cιtετbς cι'tθων 690
εθνος έψοpμaτcιι τιοτcιμbν ττάpα Βοσιcομενάων,
χηνων f\ yεράνων f\ κύκνων δουλιχοδεLρων,
~ς •Έκτωρ 'tθυσε νεός κυcινοτιρφροιο
&:ντLος &:Lξcις- τόν δέ Ζεuς ~ρσεν δτιισθε
χειρt μάλα μεyάλn, &sτρυνε δέ λcιbν &μ' cιδτψ. 695
Αfίτις δέ δριμε'ίcι μάχη τιcιρι!ι νηυσtν έτύχθη·
ψcιtης ιc' &:ιcμflτας ιccιι &τειρέcις &λλήλοισιν
~ντεσθ' έν τιολέμqι, ώς έσσυμένως έμάχοντο.
Το'ίσι δέ μcιρνcιμένοισιν δδ' ηv ν6ος- ~τοι Άχcιιοt
οfικ lψασcιν ψεύξεσθcιι ~ττ· έιc κcιιcοσ, ω· ίlλέεσθcιι,
Τ ρωσtν δ' ηλτιετο Θένt στήθεσσιν έιcάστου
νflcις ένιτιρήσειν ιcτενέειν e· fjρωcις Άχcιιούς.
οι μέν τά ψpονέοντες έψέστcισcιν &λλήλοισιν·
"Ειcτωρ δέ τιρυμνflς νεbς fjψcιτο τιοντοτιcSροιο,
κcιλf\ς &κυάλου, η Πρωτεσtλcιον ενειιcεν
ές ΤροLην, οδδ' cιfίτις &:τιήyαyε τιcιτρ(δcι ycι'ίcιν.
Τοσ τιερ δή τιεpt vηός Άχcιιο( τε Τ ρΕDές τε
δ~ουν &λλήλους cιδτοσχεδ6ν- οδδ' ilρcι τοι yε
τ6ξων &ιιcι!ις &μψtς μένον οδδέ τ' &ιc6ντων,
Num. - 689 a (=Χ 459) ΗΗ·πολύ προUlεσχε, τό δν μένος
ούοεν1 εlχων add. quidam [Τ ad 688] 11 704 om. pap. 60.
Var. - 686 βι6ιίς (Eust.) : βιδών (pap. 60, u . l. [Α]) 11 687 βοόων •
(tesιis): βοιίων (pap. 60), fortasse tectius 11 69t ποταμόν*: ποται~ψ, uel
ποταμών ΙΙ 693 νεό;: •1ε.:1ς (Ει1sι.) 11694 ά.~τίος*.(Αr. [Α], Eust.)~ ά.ντίον 11
ά.ίεας• (u . 1. [Α], Eust.): ιiίσ:Jων (Α) llνωpσ<ν • (pap. ~ο, Α): ωσεν (Ar.
rAJ, u . 1. (Α]), utrumque Eu~t. , 11 70t ~λπετο (Α): ελτ.~το (~usυl cf;
539 11 706 lιπήγαγε (Eust.) : αφι·,ετο quιdam [Τ] 11 709 011Sl τ : 0110 lτ
Monro.
94 CitANT XV
710 ils rapprochent leurs lignes, et tous, d'un_ meme
c~r, luttent avec des haches, des cognees affύ.tees,
de g~andes epees, de~ lances a. deux pόintes. Force
belles dagues a poigne~ niellee tombent a terre, les
unes des mains 1 ·les autres .des epη.ules des combat-
tants. La terre noire e\jt inondee de sang. Hector a
saisi une poupe et .ne la IAche. pas : il en tient
l'ρ.plustre embrasse et lance un 'appel aux Troyens :
« Apportez le feu, et tous, en masse, reveillez la
bataille. Zeus nous donne a cette heure une journee
qui compense les autres, celle ou nous prendrons
720
ces nefs, qui sont venues ici, sans l'aveu des dieux
nous causer tant de maux - par la pleutrerie de'
nos · vieu~, qui, quand je voulais, moi, combattre
devant les poupes des nefs, cherchaient a m'arreter
λ retenir l'armee. Mais, si Zeus a la grande voi~
a egare ilaguere nos esprits, aujourd'hui, c'est lui-
91eme qui nous pousse et qui nous ' commande. 11
11 dit, et tous·, plus que jamais,
.Resistance d fi
beroique d'Ajaz. e oncer sur les Argiens. Ajax
deja ne tient plus : il cede a · ιa
~orce ,~es traits. 11 recule ..un peu, se sentant perdu,
Jusqu a un banc de sept p1eds 1 , et abandonne le gail-
730 lard de la bonne nef. 11 s'arrete la, se tenant sur ses
gardeB et, avec sa: lar•.:e, Cca.rta.nt des nefs tous Ies
Troyens porteurs du· feu vi-Vace 1 et, sans cesse, avec
des cris effroyables, il commande aux Danaen:s :
« Heros danaens, serviteurs d'Ares, mes .amis !
soyez des hommes? mes amis 1 rappelez-vous· votre
valeμr ardente. Cι:oyons-noU:s dόnc avoir des renforts
Ι. Π s'.agiι sans doύte d'un_ ιι banc. de pied » sur lequel le pilote
peut Βθ deplacer pour gouverner Β dro~te et /ι. gauche. .
ΙΛΙΑΔΟΣ Ο 94
m· o'i y• έyyόθεv lΟ"t"άμ~vοι, εv~εχοvτες, 710
δξέσι δή 'τιελέκεσσι κοιt &ξLvnσι"μαiοvτο
κοιt ξLψεσιv μεyάλοισι κοιl Εγχεσιν &μψϊyόοισι.
Πολλά δέ ψάσyοιvα κοιλά μελάvδετα κωτιήεvτοι
!λλοι ιιέv έκ χειpί3v χοιμάδις τι~σοv' lίλλοι δ' &τι' ~μωv
&vδpί3v μοιpvοιμέvωv- pέε· δ' ~tματι yαια μέλαινα. 715
'Έκτωp δέ τιpόμvηθεv έτιεt λάβεv οόχl μεθLει,
lίψλοιΟ"t"οv μετά χεpσtv lχωv, Tpωσlv δέ κέλευεv-
« Οtσετε τιΟp, &μοι δ' οιότοt &ολλέες lSpvυτ' &υτήv­
vσv f\μιv _τιάvτωv Ζεtις !ξιοv ~μοιp l3ωιcε,
vfjoις έλε'tv, οι't δεΌpο θεί3v &έιc:ητι μολοtJσοιι 720
ή μ~v τιή μοιτοι πολλά: θέσοιv, κοικ6τη-rι-yεp6vτωv,
ot μ' έθέλοvτοι μάχεσθοιι έτιl τιpυμvftσι vέεσσ_ιv
οιότ6v τ' lσχοιvάοισκοv έpητόοvτ6 τε λoι6v-
ill' εl δή pα τ6τε βλάτιτε ψpέvοι~ εόpύοτια Ζεύς
ήμετέpοις, v{)v οιότbς έτιοτpόvει κοιt &:vώyει. » 725
'Ώς εψοιθ', οι δ' ί'ipοι μaλλοv έτι' Άpyεt~ισιv lSpoυσαv.
Α'tοις δ' οόκέτ'· lμιμvε· βιάζετο yc!ιp βελέεσσιv­
ω· &vεχάζετο τυ.τθδv, διόμεvος θοιvέεσθοιι,
θpfjvυv έψ' &ιτοιτι6δηv, λLτιε δ' 'tκριοι vηbς έLσης.
"Έvθ' ll.p' ο y' έστήιcει δεδοκημέvος, Εγχεt δ' οιlεt 730
Τρl3οις lίμυvε vεωv, δς τις ψέροι &κάμοιτοv τισp·
οιlεt δέ σμεpδvbv βο6ωv Δοιvοιο'tσι κέλευεv-
« •a ψιλοι ~pωες Δοιvοιο(, θεράτιοvτες "Αpηος,
&vέρες ΕΟ"t"ε, ψιλοι, μvήσοισθε δέ θοόpιδος &λκfjς
fιέ τιvάς ψοιμεiί εΤvοιι &:οσσητfjροις ίlτιtσσω, 735
Num. - 7ί2 damn. Ar. (711 (BLT] errore manifesto): δτι εύτελης δ
σt1χος καl ί8ιότης τ7jς μ&χ_ης ou σώζεται· ε~1pεσι μέν γΟ:ρ χα/ [γχεσι πιίν"Ι:οτε
μ&χοντσιι, νdν 8ε πελeχεσι χσιl &ς~vαις [Α].
Var. - 7ί.ιχειρών (Eust.): χειρό; 11 πeσον (Α, sic [ΑΤ], Eust.): πlσεν•
(pap. 60) 11 716 ούz.ί μεθ1ει (Eust., testis): ούκ έμεθ1ει Zen. (ATJ,. uel
οσ τι με61ει testis 11 7i8 aύτυί • (Eust.) : &λλοι 11 725 εποτρ:ινει μαχ.ε­
σαισθσιι pap. 60, cf. Ρ 178 11 726 μίiλλον* (testis): πιίν'Ι:ες 11 729 έφ :
Cιφ' cod. unus, Apoll. Soph. s: u. θρ7jνυς, testis 11 73ί φlpοι (Eust. 1040
16, 18): φέρει (Eust. 1039, 63) !J 732 βοόων• (Eust.): βοιίων (pap. 60),
cf. 687. .
95 CΗΛΝΤ XV
derriere nous ? ou un mur plus puίssant, pour pre-
server nos hommes du desastre ? Νοη, nous n'avons
pas a notre portee de ville munίe dc remparts, ού.
nous pourrions nous defendre, avec un peuple
capable d'assurer notre revanche. Nous sommes dans
740 la plaine des Troyens a la forte cuirasse, accules a la
mer, loin des rives de notre patrie. Le salut est dans
πο~ mains, ποη dans la faiblesse au combat. >'
11 dit et, furieux, de sa lance aigue, il pourchasse
l'ennemi. Tout Troyen s'approchant des nefs αreuses,
la flamme brύlante a la main, pour repondre a
l'appel d'Hector, Ajax le guette et le blesse de sa
longue javeline. 11 en blesse ainsi douze a bout
portant devant les nefs.
ΙΛΙΛΔΟΣ Ο 95
~έ τι τεΊχος lipειov, δ κ' &.vδpάσι λoιybv &.μύvcχι;
οό μέv τι σχεδ6v iστι π6λις πύpyοις &.pcxpυ'Lcx,
fi ' ις' &.πcχμυvcχLμεσθ' ~τεpcχλκέcχ δfjμov Ιχοvτες
&.λλ' lv yc!ιp Τ pώωv πεδ(φ πύκcχ θωpηκτάωv
π6vτφ κεκλιμένοι ~κάς ~μεθcχ πcχτpLδος cχ'Σης 740
τ6> έv χεpσt ψ6ως, οο μειλιχ(n πολέμοιο. »
•Η, κcxt μcχιμώωv εψεπ' εyχεt δξυδεvτι·
tsς τις δε Τ pώωv κοιλnς rnt vηυσt ψέpοιτο
σόv πυpt κηλεLφ, χάpιv 'Έκτοpος δτpύvcχvτος,
τbv δ' Α'Σcχς οδτcχσκε εεδεyμέvος εyχετ μcχκpψ 745
δώδεκcχ δε πpοπάpοιθε vε6>v cχδτοσχεδbv ο~τcχ.
Var. - 736 άμύνιχι: ιχλιχλχοι pap. 60, cf. Φ 138 11 737 τι (Α ί. marg.,
Ar. [ΑΤ]): τοι, uel τι~• (Α, quidam [ATJ, Eust., testis) 11 738 ά.πιχμ~
ν:Σίμεαθ' (Eust., testis): !πιχμuνιχίμεαθ' (Α 8. 1.), uel !πιχμuνο!μεαθ' 11 739
πεδ1ω (Eust., testes): δμιίδω cod. unus, u. l. [ATJ, cf. 689 l\ 74t r.ειλιχ!Ί!
(Ar.' [ABGLT]): μειλιχ_Cή .(Dio~ .•Thrax [AG.,E~st.] u .• ι, Lψ]) 11
743 νηuσί φlροιτο • (Eust.): νηuσιν ιχιοιτο 11 744 οτρuν,ιχντο~ : οτρuνοντος
(Α i. marg.) 11 745 ιγχεϊ μιχχρφ: όξlι χιχλχιf; uel οςlι δοuρ! Eust. 11
746 δ~: ?ή u. 1. LEust.].
..
CHANT XVI

ΙΙΙ. - ι5
 Ι

CHANT XVI
ΙΛΙΑΔΟΣ Π

C'est donc ainsi qu'ils comhat-

Acbille permet tent pour le vaisseau aux bons
ιΙ Patrocle
de secourίr gaillards. Patrocle cependant ahorde
les Acbιfens .
• Achille, pasteur d'hommes, en ver-
sant des larmes brulantes : on
dirait une source sombre, qui, d'un roc escarpe,
deverse son eau noire. Lors le divin Achille aux
pieds infatigables, a le voir, a pitie, et, prenant la
parole, lui dit ces mots ailes :
« Que fais-tu la, tout en larrnes, Patrocle ? On
croirait voir une petite fille, qui court a cote de Ba
"Ως ο'ί. μέv ~εpl vηbς ~σσέλμοιο μάχοvτο·
Πάτpοκλος δ' Άχιλfjι τταpίσ-τατο, ττοιμέvι λαωv,
δάκpuα θεpμι!ι χέωv l1!ς τε κpήvη μελάvuδpος,
1j τε κατ' αtyΟ.ιττος πέτpης δvoψεpbv χέει Μωp.
Tbv δέ tδώv φκτειpε ποδάpκης δiος 'Αχιλλεύς, 5
και μιv ψωvήσας Επεα πτεpόεvτα πpοσηύδα·
« Τίπτε δεδάκpuσαι, Πατp6κλεις, ήύτε κούpη
vηττtη, f\ β' &μα μητpl θέοuσ' &.vελέσθαι &.vώyει,
ε'ί.αvοΟ άτττομέvη, καί τ' έσσuμέvηv κατεpύκει,
δακpυόεσσα δέ μιv ποτιδέpκεται, δψp' &.vέληται·
10

τft Ί:κελος, Πάτpοκλε, τέpεv κατά δάκpuοv εΊ:βεις.

mere et lui demande de la prendre : elle se suspend
Ήέ τι Μupμιδ6vεσσι πιψαύσκεαι, η ιμοl α~τ~,
a sa rohe, elle l'empeche d'avancer, et ses yeux en
ηέ τιv' &.yγελίηv Φθίης έξ εκλuες οtος ;
ιο larmes supplient qu'on la prenne. Voila a qui tu res-
ζώειv μάv ετι ψα~l Μεvοtτιοv, 'Άκτοpος ut6v,
sembles, Patrocle, quand tu repands ces tendres
ζώει δ' Αtακtδης Πηλεύς μετά Μυpμιδόvεσσι,
pleurs. As-tu donc quelque chose a reveler aux Myr- 15

midons ou a moi-meme ? Aurais-tu, seul, eu connais- τωv κε μάλ' &.μψοτέpωv &.καχοίμεθα τεθvηώτωv.
"Ήε σύ y' Άpyείωv ίlλοψύpεcιι, ώς ίlλέκοvται
sance d'un message venu de la Phthie ? 11 est
vηuσlv έπl yλαψυp~σιv όπεpβασίης lvεκα σψfjς;
pourtant toujours en vie, dit-on, Menretios, le fils
Έξαύδα, μή κεΟθε v6φ, '(vα ε'ίδομεv liμψω. »
d'Actor. Η est en vie aussi, Pelee, le fils d'Eaque,
parmi ses Myrmidons ·- et ce sont bien la les deux
morts qui nous contristeraient le plus. Α moins que Titulus. - llιιτ;.όχλειιι Euat. ω4 ι, 1 ί.
tu ne gemisses sur les Argiens, a les voir perir pres . va:jae-lecHones. - 5 ίf~κτεψε : Οάμοτισε Ar. lTJ 11
9 έσσ~.ιμέ·ιΥιΥ'":
des nefs profondes, par leur propre f'aute ? Parle, ne ~cc•μενη, .u~rumque Eust. Ιf?,&~, ~ 11 tO π.οτιοέpχετιχι (Eust.) : προσ.

rne cache pas ta pensee : que ηοιιs sachions tout tous ~~n.. [Α] 11 ιι·ιfλητιχι (Eust.): αν ελ1 1 τ:χ: !1
f2.1:i ~' (Apoll. Synι. 137, 6):
1,ε ~' (Α, sclι. ΑΒΤ).
les deux. »
-~ ···-~~,,:« l Ηf~lίϊ°
~ τ~:·:.Ϊ)ΙjC!Ι:
ιυ&cu.J!' k.
ΙΙιιιν ,,tι~
100 CHANT λ.VΙ
Ι
20 Avec un lourd sangιot, tu reponds, Patrocle, bon
meneur de chars :
« Achille, fils de Pelee, le tout premier des
Acheens, ne m'en. veuille pas : trop grande esι la.
peine qui fait plier les Achθens. · Tous ceux qui
naguere etaient les meilleurs d'entre eux gisent pίιrnιi
les nefs, touches de loin ou bien frapp,es de pres.
Touche, le fils de Tydee, Diomede'. le Fort. Frappe,
Ulysse, l'illustre guerrier, ainsi qu'Agamemnon.
Touche aussi; Eurypyle, d'une fleche a la cuisse 1 •
Autour .d'eux Ies medecins s'empressent, avec tous
leurs baumes, et pansenι leurs plaies. Et sur toi rien
3ο n'a prise, Achille ! Ah ! que je ne sois jamais la
proie d'un courroux pareil a celui que tu g~rdes au
creur hθros au triste courage ! . . . Mais a quel autre
__...-;;--'
- parmi nos neveux memes --:- auras-tu donc. servι,
.
si tu n'ecartes pas ici des Argiens le desastre outra-
geux ~ ~ sans pitie, non, je le vois, tu· n'~s pas
eu pour pere Pelee, le bon meneur de chars, οι pour
mere Thέtis ; c'est la mer aux flots pers qui t'a
donne le jour, ce sont des rocs abrupts, puisque ton
ame est si feroce. Si tu songes au fond d~mur
a e~happer a quelque avis divin, que ton auguste
mere t'a fait savoir au nom de Zeus, envoie-moi
alors, moi, et sans retard ; et, pour me suivre,
donne-moi la troupe de tes Myrmidons : je serai
peut-etre la lueur du salut pour les Danaens. Mais
&ο permets-moi alors de couvrir mes epaules de tes
propres armes : qui saiι si les Troyens, me prenant
pour toi, ne s'en vont pas renoncer a se battre et
laisser ainsi souffier les vaillants fils des Acheens", Ιι
1. Tous ces heros ont Cte blesses au cours des combaιs. que decήt
le chant ΧΙ. Diomede a eιe touche au pied (377), Ulysse au flanc
(437), Agamemnon au pras (252), Eurypyle 1ι. la cuisse (583).
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 100
Τbν δέ βαpu στενc!ιχων πpοσέψης,. Π ατpδιcλεις tππεΟ · 20
« •a ΆχιλεΟ, Πηλf\ος υιέ, ~έyα ψέpτιιτ" Άχαι&\ν,
μή νεμέσα· τοtον yά.p Ιiχος Βεβιηιcεν 'Αχαιούς.
οι μέν yά.p δή πάντες, ΙSσοι πc!ιpος ~σαν Ιipιστοι,
lν νηυσLν ιcέαται βεβλημένοι οδτάμενοι τε·
βέβληται μέν δ Τυδείδης ιcρατερbς Διομ.ήδης, 25
οστασται δ• Όδυσεuς δουρL ιcλυτbς ~δ· Άyαμέμνων,
βέβληται δέ ιcαι Εδρύπυλος ιcατά. μηρbν δ.ιστ~ ·
-τ:οuς μέν τ' lητροL πολυψάρμιιιcοι &μψιπένονται,
lλιcε• &ιcειδμενοι· συ .δ' &μήχανος lπλευ, ΆχιλλεΟΌ
Μή lμέ y' ο~ν ο~τ6ς yε λάβcη χόλος, 8ν σu φυλάσσεις, 3ο
αlναρέτη· τι σευ !λλος δνήσεται δψιyον6ς πεp,
αt ιcε ·μή Άpyεtοισιν &ειιcέα λοιybν &μύνnς ;
νηλεές, odιc lί.ρα σοι yε πατήρ ~ν tππδτα Πηλεύς,
οΜέ Θέτις μήτηρ· yλα~ιcή δέ σ• lτιιcτε θάλασσα
πέτραι τ• ηλιβατοι, ΙSτι τοι ν6ος lστtν &πηνής. 35
El δέ τιvα~σι θεοπροπ(ην &λεε(νεις
ιcα( τινά τοι ττckρ Ζηνbς bιέψραδε π6τνια μήτηρ,
&λλ' έμέ περ ττρ6ες ~χ', !μα δ' !λλον λαbν ΙSπασσον
Μυρμιδόνων, f\ν πού τι ψδως Δαναο'ισι yένωμαι·
3bς δέ μοι lSμοιιν τιt σck τεύχεα θωρηχθf\ναι, 4ο
ιιt ιc· έμέ σοι tσιcοντες &πδσχωνται πολέμοιο
Τρl3ες, &~απνεύσωσι 3' &ρήιοι υtες 'Αχαιl3ν
Νμm. - 26(= Λ 661) οιn. pap. 6011post41 u. !44 collocat pap. 60.
Var..- 20 aέ βαιpίι στενιi.χων : ο' άπάμει6όμενος testis 11 21 Πηλ>jο;
(commentatore1 r'J) : Πηλέως (Ptol. Asc. (Τ], Α), uel Πηλεος (Eust.?
testis) 11 n'pτa.τ : χϋ8ος tesιis, cf. Τ 216 11 25 δ Τuοεt8ης : Tu/Jεtaη,
Aήst. [Α 11 28 το1.ς μέν τ' * : τούς μεν (Eust. 887, 3), uel τού; μέν γ'
Eust. 104 , 58 11 29 &χειόμεvοι (Eust.) : &χειιi.μενοι (pap. 60, Α), uel
ιίχει&μενον testί& 1131 αι1ναιρέτη• (Ar. [BLT), Ap. et Her. [Eust.l, testes):
αιίναιpiτα. codd. pauci; αιίν' άρετijς u. l. [Α], uel α1ν' ά.pετ>jς :F:ust •.,uel
ιιίνιιρετ7jς u. 1. ,[BLT, Eusι. 1043, 53) 11 τί :, τίς /Eust.,,t~sιes? 11.~νή­
σεταιι (teιtes) : ονόσσετιιι Apoll. Soph. &. u. αιιναιρ.της 11 οψ~γο~ος : οψι­
Ιόνων testis 11 35 πέτραιι τ' (Eust., testes) : πέτpιιι 8' 11 δτι : οτε Ar.
ιΤJ, et cod. unus 11 36 άλεείνεις• (Eust. 1044, 21): -η1ς (Eust. 1042,
17) 1/ .39 ήν πού (Eust.): αιf uν codd. duo, an recte ~ cf. Λ 797 11 41
ίσχοντες* (Ptol. Asc,., Herodianus [Α]): !ίαχοντες (Ar. [Α]), uel rσχοντες.-.
101 CHANT XVI
cette heure epuises ? 11 faut si peu de temps pour
soufller a la guerre. Nous n'aurions des lors nulle
peine, ~out· frais devant des gens lasses de la bataille,
a les repousser vers leur ville, loin des nefs et des
baraques. »
Ainsi implore le grand fou, et c'est la male mort,
le trepas sanglant, qu'il implore ainsi pour lui-m~me.
Mais Achille aux pieds rapides violemment s'irrite et
lui dit:
« Ah ! divin Patrocle, que me dis-tu la ? Non, je
5ο n'ai point souci de. tel avis des dieux que je pour-
raιs connaitre ; non, mon auguste mere ne m'a rien
fait savoir au nom de Zeus ; non, mais c'est un
chagrin atroce qui m'entre dans l'ame et le creur,
quand je vois un homme vouloir frustrer l'un de ses
pairs et lui ravir sa part d'honneur, parce que sa
puissance lui donne l'avantage. Ce chagrin atroce
aujourd'hui est le mien, alors que j'ai deja tant pati
dans mon creur. La fille que m'avaient choisie pour
part d'~;;_~Ίes fils des Acheens, que j'avais, seul,
conquise avec ma lance, en ravageant une cite aux
bons remparts, le roi Agamemnon, l'Atride, est venu
me l'arracher des. mains, tout comme si j'etais un
60 vil refugie. Mais laissons le passe etre le passe. Aussi
bien, je le vois, n'est-.il guere possible de garder
dans le coour nn courroux obstine. Et pourtant je ne
pensais pas m_etιre un terme a ma colere avant l'ins-
tant ou la huee et la bataille seraient arrivees a mes
nefs. Eh bien, soit 1 va, revets tes epaules de mes
armes illustres, et mene a la baιaille mes braves
Myrmid9ns, puisque les Troyens, comme une nuee
sombre, assiegent avec vigueur nos nefs, et que les
Argiens, accules au rivage, n'ont plus a eux qu'un
mince bout de terre. La ciιe de Troie touι entiere
Ι.\.ΙΑΔΟΣ Π 101
\
τειpόμe.11οι · &λLγη δέ τ' &11άττ11ευσις ττολέμοιο·
pεtα δέ ιc:' &ιc:μf\τες ιc:εκμηότας &11δρας &υτft
ι':>σαιμε11 ττροτι &στυ 11ε&11 lΧττο και κλισιάω11. » 'ι5
aΩς ψάτο λισσόμε11ος μέγα 11ήττιος η γάρ ~μελλε11
ot αοτφ θά11ατ611 τε ιc:αιc:b11 καt κf\ρα λιτέσθαι·
τb11 δέ μέγ' &χθήσας ττροσέψη ττόδας ώιc:ύς Άχιλλε'lις·
<< ~a μοι, διογε11ές Πατρόιc:λεις, 0Το11 ~ειττες
οι!τε θεοττροττlης εμττάζομαι, fj11 τι11α οτδα, 5ο
οδτέ τι μοι ττάρ Ζη11bς ιΞττέψραδε ττότ11ια μήτηρ·
&λλά τόδ' αt11b11 &χος κραδlη11 ιc:α~J tκά11ει,
όττττότε δή τbν όμο1011 &11ήρ ιΞθέλnσι11 &μέρσαι
κοιt γέρας &ψ &ψελέσθαι, IS τε ιc:ράτεϊ ττροβεβήκn·
oιt11b11 &χος τό μοι εστιν, εττεt ττάθο11 lίλγε~υμψ 55
κούρη11 ~" lίρα μοι γέρας i\:ξελο11 υtες Άχαι&11,
δουρt δ' εμφ κτεάτισσα, ττόλι11 εότε(χεα ττέρσας,
τή11 &ψ ΕΚ χειρ&11 ελετο κρε(ω11 Άγαμέμ11ωv
Άτρεiδης ώς εt τι11' &τlμητο11 μετα11άστηv.
'Αλλά τά μέ11 ττροτετύχθαι ιΞάσομε11· οΟδ' &ρα ττως η11 60
&σττερχές κεχολΕ3σθαι ε11ι .e~τοι ~ψην γε
οο ττρt11 μη11ιθμb11 καταποιυσεμεv, &λλ' όπότ' &11 δή
11f\ας εμάς &ψιιc:ηται &υτή τε πτόλεμός τε.
Τ611η δ' ώμοιι11 μέ11 ιΞμά κλυτά τε6χεα δΟθι,
lίρχε δέ Μυρμιδ611εσσι ψιλοτττολέμοισι μάχεσθοιι, 115
ειδή ιc:υά11εο11 Τρώων 11έψος &μψιβέβηιc:ε
11ηυσt11 επικρατέως, οι δέ pηγμ111ι θαλάσσης
κειc:λlαται, χώρης &λιγη11 ~τι μο'Lρα11 ~χο11τες,
'Αργε'Lοι· Τρώι.;;v δέ ττόλις επt πliσα βέβηκε
θάρσU\ΙΟς° 00 γάρ Εμf\ς Κόρυθος λεύσσουσι μέτωτtΟ\Ι ϊΟ
Var. - 45 wσι:ιψεν : ί!~σωμεv codd. duo !1 47 ol (Eusl.) : οί τ'
(tesιes) 11 50 fίν : εϊ Ar. [ABLTJ, u. 1. ίιι uno cod., Τ corr. 11 53 13ή
(Eust.. ιesιis) : τις Ar. [Τ] 11 54 προ6ε6ήκτ, : -y.ει (pap. 60, Eusi.) 11 57
:
~οuρί ο' οοuρί τ' codd. d110 1159 μετανάστην: με-;αναστήν Ar. [BL], uel
μετανάστειν Massal. et Rhianus [TJ, pro quo μετι:ινάστιν corr. Lobeck. 11
66 eί (Eusι.): f, noιιnu//i [BLT] 11 70 μέτωr.ον (Eust., testcs): μέ-:ωπσι
rod. unns, testis.
10~ CHANT ΧΥΙ
est sur pied, sans peur : . aussi bi.en ne voient-ils plus
70 pres d'eux briller le frontal de mon casque ! Ah Ι
comme ils s'enfuiraient bien vite et comme ils rem-
pliraient tous les fosses de morts,. si seulement le roi
Agamemnon savait etre plus debonnaire avec m<Si !
Tandis qu'a cette heure, les voίci, en armes, Lout
autour du camp. Et la lance de Diomede, le fils de
Tydee, n'est plus en furie dans ses mains, pour
eloigner le desastre des J?anaens. Et je n'entendl! pas
davantage la voix du fils d'Atree, parlant du haut de
sa t~te odieuse. Seule, eclate a mon oreille celle
d'Hector meurtrier, donnant des ordres aux Troyens.
Ει ceux-ci, avec des clameurs, tiennent la plaine tout
entiere : ils ont vaincu les Acbeens a la bataille !
so Mais tout n'est pas perdu,. Patrocle, et pour ecarter
des nefs le desastre, charge avec vigueur. Qu'ils
n'aillent pas incendier , nos nefs avec le feu flam-
boyant et nous ravir le doux retour 1 Ecoute jusqu'au
bout l'avis que je te veux mettre en t~te. ΙΙ s'agit de
mc conquerir un grand renom et une grande gloire
aupres de tous les Danaens, afin qu'ils me ramenent
la belle jeune fille et qu'ils m'apportent de splendides
presents. Une fois que tu auras chasse l'ennemi loin
des ~efs, reviens sur tes pas, et, si l'epoux reten-
tissaήt d'Here tΌffre de conquerir encore une autre
gloire, resiste au desir de lutter sans moi contre les
go Troyens belliqueux : ce seraiι amoindήr ma gloire.
Ne cberche pas, enivre par lΌrgueil de ιuer des
Troyens dans la bataille et le carnage, a conduire les
nόtres jusqu'aux murs d'Ilion. Crains qu'un des
dieu:ι: toujours vivants ne vienne de l'Olympe se
mettre sur ta route : Apollon le Preservateur aime
cherement Jes Tro)·ens. Fais demi-tour, aussitόt que
le salut aura pίιr toi lui sur les nefs, et laisse-l~
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 10:.ι
έyyύθι λοιμττομένης· τάχοι ιcεν ψεύyοντες έναύλους
ττλήσειοιν νειcύων, εt μοι ιcpε(ων Άyοιμέμνων
~πιοι εtδε(η· νσν δΕ: στpοιτbν &μψιμάχονται.
Οό yάp Τυδε(δεω Διομήδεος έν ποιλάμησι
μοιtνεται έyχειη Δανοιων &πο λοιybν &μΟναι· 75
οΟδέ πω •Ατpεiδεω &πbς lιcλυον οιόδήσαντος
έχθpης έκ κεψαλης- &λλ' 'Έκτοpος &νδpοψόνοιο
Τ pωσl κελεύοντος ττεpιάyνυτοιι, οι δ' &λaιλητtj\
ττ&ν πεδtον ιcατέχου~ι, μάχη νικ&\ντες Άχαιούς.
•Αλλ& ιcor.t Ζός, Πάτpοιcλε, νεων &Ττό λοιybν &μόνων !°\ο
Ι!μττεσ' Επικpοιτέως, μη δη πυpbς οιtθομένοιο
νi'\οις ένιττpήσωσι, ψιλον δ' &πb νόστον Ελωνται.
ΠεLΒεο δ' ~ς τοι ~yω μύθου τέλος έν ψpεσl θεtω,
ώς &ν μοι τιμ1)ν μεγάλην κοι~ ιcΟδος lipηαι
προς πάντων Δανοιων, &τάp ot πεpικοr.λλέα ιcο<ιpην 85
&ψ &Ττονάσσωσιν, ποτl δ' &yλοιά δί3pοι πόpωσιν.
'Εκ νη&\ν έλάσοις tένοιι πάλιν· εt δέ ιcεν οιtί τοι
δώη ιcΟδος &pέσθαι έptyδουπος πόσις 'Ήpης,
μή σύ y• liνευθεν έμεϊο λιλαίεσθοιi. πολεμίζειν
Τ pωσt ψιλοπτολέμοισιV" &.τιμοτεpον δέ με θήσεις" 90
μηδ' έτταyaιλλδμενος πολέμφ ιcοιι δηιοτi'\τι
Τ pf.>ας έναιpόμενος, πpοτl "Ίλιον fιyεμονεύειν,
μή -τις &ττ' Οολύμττοιο θε&\ν αtειyενεiάων
έμf.Sήη· μάλοι τούς yε ψιλεϊ έκάεpyος Άπόλλων·
Nam. - 89-90 om. Zen. [Α], damn. ZeB. [Τ), qui scribebat in 91
u.η ;ό γ' ά.γι:ιλλόu.Βο; ... [Α) 11 93-96 pro his uersibus scribebat
Zen.: μή σ' ά.πογ~μνωθέ;ιτι:ι (άπομοuνωθέντι:ι Τ)λcί6-ιι χοpuθοιίολος
"Ι<~>:τωρ [ΑΤ).
ar. -
~· 7 ! ~νοι,;λους (1ic [ Α]) : έποιόλοu; fortasse olίm alίi 11 76 ότ.<ίς
(Eust., testis) : lπος in quibwdam commenlarii& [Α) 11 82 iνιπpήσωσ! :
:ι'Ιι:ιπpησωσι pap. 60 11 84 «pηιιι : .Χpοιο codd. duo, Eust. 1046, 57 ;
. 1047, 9, :ι41186 ά.πονάσσωσιν (Eust., testis) ; ι:ιποοοισσωσιν pap. 60, quod
coniecerat Bek.k.er 11 r.οτ1* : ποοτί 11 87 έλάσοις• (Eust.): ο' έλcίσι:ι~ 11 οι?Ϊ
τοι (Eust.): οιuτε 11 88 χuοος: ~όοε' testis 11 90 θήσεις (Eust., testis): θείης
Τ 119! μηδ' έποιγοιλλό:.ιε•ιος : μη σό γ' ιiγαλλόμενος Zen. fA], cf. Num. !1
92 πpοτ1*: ποτί (Eust.) 11 ήγεμονεόειν• (Eust.): ήγεμόνεuε; uel α!πu
8ίεσθαι Zen. [Α], cf. Ο 71.
 103 CHA\T λ Vl
moi, tous, νider ensuiιe leur querelle dans la plaίne.
Αlι 1 Zeus Pere ! Athene ! Apollon Ι fasse le Ciel que
pas un des Troyens, ιant qu'ils so~t, n'eclιappe a Ia
mort - pas un Αι·gίeη ηοη plus, et que, seuls, tous
deux, nous emergίons de la ruine, afin d'etre seulg
ιοο aussi a delier le νοίle saint au front de Troie 1 ~ >>
Η ector met le feu Tels sont les propos qu 'ils eclιan­
auz nefs. gent. Ajax cependant ne tient plus ·
il cέde a la force des traits. L;
νouloir de Zeus triomρhe de lui, et les traiιs des
Troyens superbes. Son casque eclatant autour de ses
tempes terriblement resonne sous les couρs ; les traits
sans repit frappent les solides bossettes. Ι1 sent se
lasser son epaule gauche, a porter ainsi, contίnι\ment,
sans treνe, son ecu scintillant. Ceux qui I'entourent
l'ecrasent sous leurs traits, sans arriνer a l'ebranlel'.
... Α chaque instant, il est la proie d'une sutfocation
ι ιο
atroce. La sueur, a flots, ruisselle partout sur ses
membres. 11 n'arriνe pas a reprendre haleine. De
tous cόtes, malheur s' entasse sur malheur.
Ει maintenant, dites-moi, Muses, habitantes de
l'Olympe, comment le feu commenνa a s'abattre sur
les nefs acheennes.
Hector s'approche et, de sa grande· epce, il frappe
la lance en frene d'Ajax, a la hauteur de la douille,
1. Les poetes grecs comparenι volonticrs les murailles d'une villc
.au dίademe (~μπυε) qui retienι le voile (χρήδεμνοv) d'une femme.
(Οπ trouvera ces mots dans leur sens concreι et precis au chant
ΧΧΙΙ, 468-70.) Une metaphore analogue se rencontre dejlι au
c~ant 11? v. 117, οι'.ι ίl est question de Zeus " dόcouronnant Jes
cιtes » (lιtι. abattaιιt leurs tetes, c'est-lι-dire leurs citadelles). L'ίmagl)
est plus frappante encore ici : Achi\le. compare Troie la cite inviolec
juιqu'a. ce jour, iι une capιive Ιι qui, vaίnqueur, il a:rachcra de force
son voιle. Οπ retrouνe l'image dans l'Odysιee (ΧΙΙΙ, 388), dans
ΙΛΙΑΔΟΣ 11 ιο3
αλλά Τ!άλιv τρωπ&σθαι, επηv ψάος EV vήεσσι 95
θήnς, τούς δέ τ' εαv πεδtοv κάτα δηριάασθαι.
At γάρ, ΖεΟ τε ττάτερ και Άθηvαιη και 'Άττολλοv,
μήτέ τις o~v Τ ρώωv θάvατοv ψύyοι, !Sσσοι i!ασι,
μήτέ τις Άρyεtωv, vωιv δ' εκδΟμεv δλεθροv,
!Ιψρ' οtοι Τ ροtης tερά. κρήδεμvα λύωμεv. » JΟΩ
''Ως ot μέv τοιαΟτα πρός &λλήλους &.yόρευοv,
Α'ίας δ' οδκέτ' εμιμvε· Βιάζετο γά.ρ βελέεσσι·
δάμvα μιv Ζηvός τε vόος και Τρωες ιΧγαυοι
βάλλοντες δειv~')v δέ ττερl κροτάψοισι ψαειvη
πήληξ βαλλομέvη καvαχηv εχε, βάλλετο δ' αίεl 105
κdΤ! ψάλαρ' εΟΤ!ο(ηθ" δ δ' &ριστερόv Ζιμοv i!καμvεv,
εμττεδοv αίέv εχωv σάκος αίόλοv- οδδ' εδύvαvτο
&μψ' αοτφ ττελεμίξαι ερε(δοvτες βελέεσσιv.
Atεl δ' ιΧργαλέφ i!χετ' &σθματι, κά.δ δέ ot tδρώς
ττάvτο,θεv ΕΚ μελέωv πολύς Ερρεεv, οδδέ ττn εtχεv ι ιυ
&μπvεΟσαι· Τ!άvτn δέ κακόν κακίj> Εστήρικτο.
~Εσπετε vOv μοι, ΜοΟσαι ΌλύμΤ!ια δώματ' i!χουσαι,
!SΤ!πως δ~'] ττρί3τοv ττΟρ i!μττεσε vηυσtv Άχαιωv.
'Έκτωρ Α'ίαvτος δόρυ μεtλιvοv liyχι τταραστά.ς
Num. - 97-ίΟΟ damn. Zen. [Τ] et Ar. [ΑΤ], quidam [Eust. 1047,
45] : οιότι Χ'Χτ:Χ Οιασκεtιήν έμιpαίνοtισι γεγpάιpθαι ίιr.ό τινος τwν νομ<ζόντωΥ
έρ<Χν τόν 'Αχιλλέα τoiJ Πcχτρ&κλου· τοιοuτοι γίχρ οί λόγοι, πάντες &r.ο'λοιντο
r.λήν ήμwν- χα1 ό 'Αχιλλεύς ού τοιοuτος, συμπαθής οέ [Α].
Var. - 95 πάλιν τρω;;ίΧσ6α< (Α ίη marg., pap. 60): πάλιν τροπάασθαι
(Α, Apollodorus [Α]), uel παλιντροπάασ6οιι Nicias [Α], u. 1. [Eust.], cf.
Ο 666 11 96 6-ήrις (ίn antίquis codίcίbus [Eust. 1047, 31]): 6είης (Eust.
1044, 37) 11 τούς οέ τ' (pap. 60): τοiJσοε ο' (Eusι.) 11 98 ιpόγοι•: ιpόγ!Ι
1199 νwιν• nominatiuus uidctur esse: νw< (Eust.), cf. Λ 767, et Bolling
Lang. lX, 302 11 έχοuμε•ι (Eusι., testis) optatiuus: έχοόμεν• (sch. ABLT)
uel έχο~μεν' (Α) quod ulrumquc infinit. conlendunt esse scholia 11 ίΟΟ
λ~ωμεν (Eust., testis): λύοιμεν (Α ίn marg., lestis) 11 ί04 δειv1Jνι(Jlero­
dianus [BLJ, sίc [TJ,
Eust., testis): .δεινη (Α), uel 1Jεινόν 11 ί05 βάλλετο
(Eust., tesles): τόπτετο quidam apud Ar. [Α] 11 ί06 χ:Χπ ιpάλαρ' (pap. 60,
quίdam apud Ar. [Α], Eust., testis): χαί ιpάλαρ' Ar. [Α], melius [ΒΙ,]
plurimi antiquorum [Τ] \J ΗΟ πολύς Ιίρρεεν (Eust.) : pέεν άσπετος testis 11
ίΗ άμπνεuσαι• : έμπν<iJσαι 11 Η2-Η3 ~σπετε, Μοϊι(~αι Όλόμπ(ι)α
δώματα νU(ν) μοι Κχ.ουσαι 18(ππω)ς πρ(w)τ(ο)ν aη νηuσίν πuρ εμπεσ' 'Αχ.αιw'Ι
Philodemus Περί ποιηfΙ.άτων p. 267.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Π · 104
106 CΗΛΝΤ XVI
ττ).fjξ' &οpι μεy&λφ,. αtχμf!ς πcxpdι ιcαuλbν δπιαθεν, rι5
en arήere de la pointe, qu'il faίt sauter du coup.
&ντικp~ δ' &.π&pαξε· τb μέv Τελαμώνιος Atcxς
Aja:ι, fils de Telamon, ne brandiι plus dans sa ιnain
τιf\λ' ιr.δτως lν χειpt ιcδλοv δ6pu, τfjλε δ' &.π' α(JτοΟ
desormais qu'une hampe tronquee, cependanι que Ja
αtχμή χcχλιcειη χαμ&δις ΒcSμβησε πεσοΟσοι.
pointe de bronze va tomber bruyamment a t~rre, loin
·Γvω δ• Αtοις ιcc:ιτdι ~&μύμοvα, ~tyησέv τε,
de lui. Ajax alors, en ~reur sans reproche,
ipyα θεωv, 1S ~ιr. π&yχu μάχης mt μήδεc:ι ιcε'tpε 120
avec terreur reconnait l'action des dieux: Zeus qui
Ζε-δς δψιβpεμέτης, Τpώε aσι δέ .Βούλετο νtιcηv·
ιιο gronde dans les nues a fauche net tous ses plans de 1
χ&ζετο δ' lιc βελέωv · τοtψ lμβcχλοv &.ιc&ματοv πΟp
combat ; ίl veut la victoire des Troyens. Ajax re~ule
vηt θoft· τflς δ' αtψc:ι ιcc:ιτ' &σβέστη ιcέχuτο ~λδξ. '
donc hors de la portee des traits, et les autres jettent
'Ώς τήv μέv τιpuμvήv πΟp &μψεπεv- ιr.ότdιp Αχιλλεuς
le feu vivace aussitόt sur la fine nef. Une Damme
μηpώ πληξ&μεvος Πατp.o~flcx πpοσέειπειv- 125
ίnextinguible a l'instanι se repand sur elle ; et,
« 'Όρσεο, διοyεvές Πc:ιτpcSιcλεις, tπποιcέλεuθε·
tandis que le feu envahit ainsi la poupe, Achille se
λεύσσω δή παpck vηuσt πupbς δηtοιο tωήν•
frappe les cuisses 1 et diι a Patrocle :
μή δή vfjας nωσι ιcαt οόιcέτι ψυιcτc!ι πέλωνται·
« Debout, divin Patrocle, bon meneur de cavales 1
δ<ισεο τεόχεα 88.σσοv, έyώ δέ ιcε λcxov &.yε(pω. :ο
Je vois pres des nefs jaillίr le feu · devorant. Em-
'Ώς ψ&το, n&τpοιcλος δέ ιcοpύaσετο vώpοπι χcχλιcψ. ι3ο
peche-les de s'emparer des nefs et de nous rendre la
Κvημ'lδοις μέv πρf3τα πεpL ιcvημπσιv Ε:θrfιcε
fuite impossible desormais. Revets vite tes armes ; je
. ιccχλ&ς, &.pyύpέοιaιν έπιqψu~Lοις &pαputας
vais, moi, rassembler mon monde. »
δεύτεpοv αi':Ι θώpηιcα πεpL στήθεσσιv ·εδuνε
ποιιct>.οv &στεpcSεvτα "Jtοδώιcεος Αtιr.ιc(δαο.
ι3u 11 d:it ; Patrocle s'arme d'un
Patrocle Άμψι δ' lip' G:Sμοισιν β&λετο ξtψος &.ρyup6ηλov 135
et les MyrιιUdoiJs
bronze eblouissanι. Α ses jambeι
χ&λιcεοv, αδτc!ιp ~ειτα σ~ιcος μέγα~ στιβαp6v τε·
se pr6pareDC d'abord il met ses jambieres, ses
ιΙ la bataiUe. ιcpατt δ' m· tψθιμφ ιcuvέ~v εδ-wιcτοv lθηιcεv
belles jambieres ού s'adaptent des
_:_ 1!!~ ιv- δεινοv δΕ: λδψος ιcαθύπερθεv lvεuεν.
couvre-cheνilles d'argent. Puis il
Εtλετο δ' nιcιμα δοΟpε, τ& οι πcχλ&μηψιv &pήpει·
passe sur sa poitrine la cuirasse scintillante, pareille au
ciel etoile, de l'Eacide aux pieds rapides. Atitour de Num. _ i29 a (cf. 39) Μupμι8όνων ήν πού τι φόως Δαναιοισι
γένηται add . codd. nonnulli.
ses . epaules il jette une epee de bronze a clous d'ar-
Var. - Η6 &πάpαεε: έπάpοιεε cod. unus, pap. ~ο ίl Η7 χειpi. *: ~.ερσί 11
gent, · ensuiιe un ecu grand eι forι ; sur sa tete fiere,
~
20 θεών* (Eust.) : θεοϋ 11 χε!pε (Ar. [Α)): χειpει (pap. 60, α/ιι [AJa
il met un bon casque a cήns de cheval, donι le ust., testis) 11 i2i βούλετο ν{χην* : βοόλετ' ά:ρήγε ιν (pap. ~ο) 11 i Ι
αι•' ά:σ6έ 3 τη (Ar. [AJ) : χατlι: σ6εστη u . Ι. [ Α ), uel χατασ6εστη (u: •
panache en l'aίr · oscίlle, efl'rayant. {Enfio, il'\ prend lABL)) 11 i24 την .,εν πp'ιψvην • : της μέν πρuμνijς 11127 iωήν (~, testιsa3
deux braves piques, bien adaptees a sa main.} 11 ne έpωΥ.ν* (Massal. [Α], Eust., teatis) 11 i29 &γε~~ω• (Eus~.): έγειr:ω llλ~
'ι~uν~*: 'ιθ~χε, cf. 131 11 i34 πο8ώ,.εος Α1αχιόαο (testis): χ~χων ~ε ων
l'H,,.;,.,i. ι1 Demiter. (ι5ι), daιu le Bouclier attribue ~ Ηeιίο~e (105). ά:λεωρήν quidam [TJ, cf. Aήstophanem Veap. 615 11 i37 έ':. &fφιφα~ον
χuνίην θέτο τετραφcίληρον Τ, cf. Ε 743, Λ 41 11 i39 8oupε : δοupα
ι. D'.autres htSros e:ιpriιnel)t de m6ιne leur doιιleur : Λιιοs (ΧΙΙ,
(testis). ·
162), ΑRΙ (XV, 113), eι Patrocle (i6id. 397).
105 CHANT XVI
ι4ο laisse qu'une arme d'Achille sans reproche, la lourde,
longue et forte pique que nul ne peut brandir parιni
les Acheens - Achille seul le peut - la pique en
bois du Pelion dont Chiron, qui I'avait prise a la
cime du Pelion, a fait present a son pere 1 , pour
ρorter la mort aux heros. Il donne ordre de vite
atteler les chevaux a Automedon, l'homme qu'apres
Achille, enfonceur de lignes, il apprecie le plus,
l'homme le plus sό.r, lorsqu'il s'agit d'attendre son
appel dans le combat. Automedon sous le joug lui
amene ses chevaux rapides, Xanthe et Balios, qui
volent avec les vents. La Harpye Podarge les a
ι5ο enfantes pour le vent Zephyr 2 , alors qu'elle paissait
dans une prairie aux bords du fleuve Ocean. Dans
les traits de volee il pousse Pedase, coursier sans
reproche, qu' Achille a ramcne naguere de la ville
d'Eetion conquise par lui et qui, cheval mortel, n'en
sait pas moins tenir tete a des coursiers immortels.
Achille cependanι s'en va, de baraque en baraque,
faire prendre Ieurs armes a tous les Μ yrmidons. Οη
diraίt des(loups carnassίers, l'ame pleine d'une vail-
lance prodigieuse) qui, dans la montagne, dέchirent,
ι)uis devorent un grand cerf ramέ. Leurs bajoues a
tous sont rouges de sang ; alors ίls s'en vont en
--
160 bande laper de leurs langues minces la surface de
l'eau noire 3 qui jaίllit d'une source sombre, tout en
crachant le sang du meurtre - ventre oppresse,
maίs «Ξ_~r toujours intrepide dans la poitrine. Ainsi
ι . ιe jour du mariagc de Pelce, auquel ιous les dieu:i.: assisterent
ct οί:ι ιous firent un prόsent aux
nouveaux epoux. Cf. XXIV, 61-63.
:i. Cf. ιome ΙΙ, p. 98, η. ι .
3. On noιera la prί:cision de ce ιraiι, et, cn gcncral, la pittorcsque
cxactitude dc touιe cettc sccne aux couleurs sί franclιes et si vigou-
reuscs .
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 105
lyχος δ' οόχ ελετ' otov &μύμοvος Αtαιc:ιδα.ο, ι 'ο
Ι)ριθύ μέyα στιβαρόv- τό μέv οό δύvα.τ' &λλος Άχαιωv
τιι!ιλλειv, &λλι!ι μιv οtος επιστατο πflλαι 'Αχιλλεύς,
Πηλιάδα μελLηv , τήv πατpι ψιλφ πόpε Χεtρωv
Πηλtου EIC ιcοpυψfjς, ψόvοv εμμεvαι fιpώεσσιv.
υlππους δ' Αότομέδοvτα θοως ζευyvύμεv &vωyε, ι!ι5
τbv μετ' Άχιλλfjα. pηξfιvοpα τ1ε μάλιστα,
πιστδτατος δέ οι εσιcε μάχπ EVL μεϊvαι δμοιcλήv-
τlfι δέ ιcαι Αότομέδωv ϋπα.yε ζυyόv ώιcέας tππους,
Ξάvθοv και ΒαλLοv , τώ &μα πvοιf]σι -πετέσθηv,
τούς lτεκε Ζεψύpφ &vέμφ υΑρπυια. Ποδάρyη, 150
Ι)οσιcομέvη λειμωvι παp~ p6ov Ώιc:εαvοΊο·
εv δέ παρηορίπσιv &μύμοvα Πήδασοv 'lει ,
τόν pά -ποτ' Ήετίωvος ελών -πόλιν ηyα.y' 'Αχιλλεύς,
δς ιcαι θνητός εων ε-πεθ' 'ίπποις &θανάτοισι.
Μυρμιδόνας δ' iiρ' εποιχδμενος θώρηξεν 'Αχιλλεύς 155
πάντας &νά ιcλισ[ας σύν τεύχεσιv- οι δέ λύιcοι ως
ώμοψάyοι, τοϊσtν τε -περι ψρεσtv &σπετος &λιcή,
ο'ί τ' Ελαψον κεραόν μέyαν ο(iρεσι δnώσαντες
δάπτουσιV" ττ&σιν δέ -παpfιιον α.'ίματι ψοιv6ν·
ιcαί τ' &yεληδbν 'ίασιν &πό ιcρήνης μελιχνύδpου 160
λάψοvτες yλώσσπσιv &ριχιf]σιv μέλαν δδωρ
~ιcρον, f:ρευyόμεvοι ψόνον α'Ι:ματος f:ν δέ τε(eυμ~
στήθεσιν &τρομός f:στι, περιστένετιχι δέ τε y;;στήρ ·
Num. - i40ιlamn . Zen. [Α] ίl i4i-i44(=T 388-391)om. Zen.
ΙΑ] 11 i53-i54 σm . codcx !1 i54-f55 om . pap. 60 (cf. 'ΑΊιλλε{Jς •••
' Αχιλλεύς) . · '
Var. - i43 πόρε (Eust.): τάμε (ιc~ιes); διχιίiς sch. ΑΤ, cf. Τ 390 11
144 έχ χορ1ηΥj ς (Eusι., Lcstis): έν χορuφfiς codd. duo, Ar. [ΑΤ] 11 i45
~ε ην{,με•ι nel ζεηνόμεν' codd . omncs : ζεuγνvμεν edd. 11 f.49 Βιιλίον
(Eust.): Βιιλ ίιιν codd. duo, testis 11 i50 lτεχε (testis): τlχετο Eust. 11
Ι !οοά?γη: πόδιιργος Zen . [ Α], ucl ποοιίργη adiecι. [ Α ], cf. Ap . Soph . q3,
5ι; ucl ποδιίpχη (pap. 60) 11 i5t 'Ωχειινοίο (Eusι. ιο5ο, 5~) : ήριδιινοίο
(multi codices [Eust. J) 11 f.55 Οώρηξεν : χόσμησεν meliιu [Τ] 11 f.56 πιίντιις
(Enst): πιίνt'!) Zcn . [Α] 11 i57 περί : πιιρ?ι duo codd. 11 φpεσ/ν*: φρlνιις
,j t60 &πό* : €πί 11 i6t λciφοντες* (Εuιι. , ιestes) : λciψιιν-:ε; (Zen .
j AB!,TJ), ucl λιf;;τοντες ιcstes 11 i62 oi τε : of γε Eusι.
106 CHANT XVI
les guides et chefs des M)·rmidons s'empressent
autour du brave ecuyer de l'Eacid.e aux pieds
rapides. Et, au milieu d'eux, se tient le preux
Achille stimulant les chars et les homαιes d'armes.
C'etaient cinquante fines nefs qu'Achillε!' . ~her a
Zeus conduisait vers Troie ; dans chacune, cinquante
170 camarades etaient assis aux rames. ll leur avait
donne cinq chefs, a qui il s'en r.emettait du soin de
les commander, tandis que, pour lui, il gardait le
pouvoir supreme. Le premier rang avait pour chef
Menesthios a la cuirasse etincelante. Il etait fils de
Sperchios, le flcuve tombe du ciel ; la fille de Pelee,
la belle Polydore, l'avaiι· enfante au Sperchios infati-
gable, mortelle unie a un dieu ; mais on l'appelait
fils de Bόre. - lui-meme fils de Periere - parce
que c'etait Bόre qui l'avait publiquement prise pour
femme, apres avoir pour elle donne des presents
infinis. - Le second rang, lui, etait sous les ordres
180 du valeureux Eudore, ne d'une jeune fille : Polymele,
fille de Phylas, si belle a la danse, lui avait donne
le jour. Le puissant Tueur d'Argos s'en etait epris, lι
la νoir de ses yeux parmi ses compagnes chantantes,
dans le chreur d' Artemis la Bruyante, d' Artemis a
l'arc d'or 1 • Aussitόt il montaif a l'etage, afin d'aller
s'etendre, furtif, a ses cotes, Hermes le Bienfaisant ;
et il lui donnait un fils brillant, Eudore, entre tous
coureur rapide autant que bon combattant. Et, des
qu'llithye, qui veille aux douleurs de l'enfantement,
]'eut amene au jour, des qu'il ent νu la clarte du
soleil, Ecbeclee, le puissant et arden t fils d Άctor, la
1 90 conduisit a sa demeure, apres aνoir pour elle donne
ι. La valeur exacte de ces .deux epithetes d'Artemis n'est pas cer-
taine. Les anciens les rapporlaient toutes deux a Artemis coasidenle
comme chasseresse.
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 106
τοίοι Μυρμιδ6vωv ~yήτορες ήδί μέδοvτες
&:μψ• &.yαθbv θεράποντα ποδώ~εος Αtαιctδαο 165
βώοvτ" tv δ' liρα τοtσιv &.ρήιος tστατ' •Αχιλλεuς,
3τρύvωv 1ππους τε ιcαL &:vέρας &~ιδιώτας.
~ Πεvτήιcοvτ' ~σαv vfjες θοαί,, nσιv Άχιλλεύς
lς Tpolηv ~yεtτο ΔιL ψtλος- tv δε lιcάστη
ττεvτήιcοvτ• Ι!σαv !vδρες έΤτL ιcληtσιv !τα'tροι· 170
ττέvτε δ• !ρ• ~yεμ6vας ποιήσατο το~ς _lττεποtθει
αημαtvειv- αδτbς δε μέγα ιcρατέωv ~vασσε.
Tfjς μέv tfjς στιχbς ~ρχε Μεvέσθιος αtολοθώρηξ,
υιbς Σττερχειοtο, διιττετέος ποταμοtο·
Sv :yέιcΜηλfjοςll.υyάτηρ, ιcαλι'J Πολυδώρη, 175
Σ,tiρχειip &.ιcάμαvτι, yυvη θεip ιιt'δvηθεϊσα,
αδτά:ρ έττtιcλησιv Βώρφ, Περιήρεος υtι,
δς β' &.vαψαvδbv ΙSπυιε, πορωv--Μρεtσια εδvα.
Tfjς δ• lτέρης ' Εδδωρος &:ρήιος ~yεμδvευε,
παρθέvιος, Θτιιcτε χορtp ιcαλι'J/Πολυμήλη, 180
Φίιλαvτος θ_υι~τηρ· _Ξ,ί\ς δέ ιcρατύς Άρyειψδvτης
ήράσατ', 3ψθαλμοϊσιv tδώv μετά μελττομέvησιv
έv χορip Άρτέμιδος χρυσηλ~ιcάτου ιcελαδειvfjς-
αδτtιcα δ' εtς δπεριp• &:vαβάςιτταρελέξατο λάθρn
. ,_
Έρμεtας &:~άιcητα, ττ6ρεv δέi9&:yλαbv υtbv 185
Εδδωροv, πέpι μέv θεtειv .τόιχύv ήδέ μαχητήv·
αQτόιρ έπεL δι'J τδv yε μοyοστδιcος Εtλεiθυια
lξάyαyε πρb ψ6ως δέ ιcαl ήελtου tδεv αi)yάς,
®~ μεv Έχειcλfjος ιcρατεροv μέvος Άιcτορtδαο
ήyάyετο ττρbς δώματΊ έπεL π6ρε μυρtα εδvα; 190
Num. - i83 damn. Ar. (~), cf. schol. Τ : άθετεί-.αι- f1 8έσθη γllρ ΙΧν
την θεόν.
Var. - i69 δέ: ό' lίρ'* (Α); utrumque Eust. Ιί i75 ον (Arist., Ar.
[λ], Eust.): τόv 11 Πηλu8ιιlρη (Eust.): Κλεο~ώρη Zen. [Τ] 11 i77 υΤι•
(δια τοίί ι sch. ΑΤ) : uίεί (pap. 60) 11 i78 εοvα * : /Jwpα 11 i8i χρατύς*:
ΟρασC.ς 11 i88 πρό cpόως οΞ (Zen. [ΑΤ], Α in marg., Eust.): ψώως 8έ (Α,
Arist. [Α], Ar. [Τ]), cf. Wack.ernagel Spr. Unt. p. 66; uel πρό φάο; aε
tres codd., fortasse priscum Ι! {90 ήγά.γετο : εξαγε•ο pap. 60, cf. 188.
Ill. - ι4
 CHA.NT χ.νι
des presenιs infinis. Pour l'enfant, le vieux Phylas le
nourrissait, l'elevait avec soin, l'entourant de ten-
dresse, comme s'il eύ.t eιe son propre fils. - Le
troisieme rang etaiι sous les ordres· du brave
Pisandre, fils de Memale, qui l'emportait sur· tous leι
Myrmidons dans le combat a la lance, apres l'ami
du Pelθide. - Le quatrieme avait pour chef le vieux
meneur de chars, Phenix, et le cinquieωe, Alci-
mθdon, fils sans ·reproche de Laerces. Quand Achille
les a tous, derriere leurs chefs, bien repartis. et
places, avec rudesse i! ordonne :
200 « Myrmidons, qu'aucun de vous n'oublie les
menaces qu'il adressait aux Troyens pres des fines
nefs, tout le temps qu'a dure ma colere. Vous me
preniez alors tous a parti : « Cruel fils de Pelee,
« c'est donc dc fiel que t'a nourri ta mere ? Heros '
<< impitoyable, qui retiens de force les tiens pres de
« leurs nefs ! Rentrons alors chez nous, avec nos
« nefs marines, pui3que sί rnechante colere a ainsί
« envahί ton ame. )) Que de foίs vous vous groupiez
pour tenir pareίls propos 1 Eh bien 1 le voici venu,
le jour de la rude tache, le jour de cette melee dont
vous eιiez naguere eprίs. Que chacun aujourd'hui
combatte les Tro)ens avec un creur vaillant. »
Ηο 11 dit et stimule la fougue et l'ardeur de tous. Les
rangs se raffermissent a la voix du roi. Comme un
homme, au moyen de moellons bien serres, raffermit
la muraille de sa haute maison, -pour la garder des
violences du vent, aίnsi se raffermissent les casques,
les ecus bombes. L'ecu s'appuίe sur l'ecu, le casque
sur le casque, le guerrίer sur le guerrier. Lorsqu'ils
ίnclinent la tete, les casques a criniere heurtent leurs
cimiers eclatants, tant ίls sont la, serres les uns
contre les autι·es. En avant de tous, deux hommes
ΙΛΙΑΔΟΣ 11 107
1 ~ δ' ό yέpων Φύλας εσ ετpεψεν ήδ' ά.τLταλλεν,
--
ά.μψαyαπάζ6μενοc; ώς ε'ι θ' έον υιον έόντα.
Tf]c; δέ τpLτης ,ΠεLσανδpος ά.pήιος fιyεμ6vευε
.
ΜαιμαλLδης, 8ς π/iσι μετέπpεπε 1Μυpμιδ6νεσσιν
εyχεt μάpνασθαι μετά Πηλεiωνος 'έταϊpοv. 195
Της δέ τετάpτηc;1 ~pχε ~πηλά~~)
πέμπτης δ'j'Αλκlμέδων, Λαέpκεος υtος ά.μύμωy
Αοτάp έπεl δή πάντας &μ' fιyεμ6νεσσιν Άχιλλεiις
στf]σεν έiι κpLνας, κpατεpον δ' έπt μQθοv ετελλε·
ο: Μυρμιδόνες, μή τίς μοι ά.πειλάων λελαθέσθω 100
&ς έπt νηυσt θοftσιν ά.πειλεΊτε Τ pώεσσι
ττάνθ' ι'>πο μηνιθμόν, και μ' ~τιάασθε lκαστος
« Σχέτλιε Πηλέος υιέ, χ6λφ !pα σ' ετpεψε μήτηρ,
(( νηλεές, 8ς τταpά νηυσιν εχεις ά.έκοvτας έταtpους
ο: ο'ικαδέ ττεp σiιν vηυσι νεώμεθα ττοντοττ6pοισιν _ 205
ο: αστις, lττεt ~i τοι ωδε κακος χόλος εμττεσε ιι(ι;μ~»
'---::!-'
ΤαQτά μ' ά.yειp6μενοι θάμ' έβάζετε· νQν δέ ττέψανται
ψυλ6ττιδος μέγα εpyov, ifης το ττptν y' έpάασθε·
,.----.-..,
ενθά τις &λ~ιμον~p_..,εχωv Τpώεσ~ι μαχέσθω. »
~Ως εtττών &sτpυνε μένος καt Θκάστου· 210
μliλλον δέ στtχες iχpθεν, έπεt Βασιλf]ος &κουσαν.
•Ως δ' δτε τοϊχοv ά.νήp ά.pάpn ττυκινοϊσι λtθοισι
δώματος ι'>ψηλοϊο, Βtας ά.νέμων ά.λεεtνων,
ωc; !pαpον κ6pυθές τε και ά.σπtδες 6μψαλ6εσσαι·
ά.σπtς &p' ά.σπtδ' εpειδε, κ6pυς κ6pυν, ά.νέpα δ' ά.νήp· 215
ψα{)ον δ' ιπττ6κομοι κ6pυθες λαμττpο"ισι ψάλοισι
νευ6ντων, ώς πυκνοι έψέστασαν ά.λλήλοισι.
Πάντων δέ ττpοττάpοιθε δύ' ά.vέpε θωpήσσεσθον,
Πάτpοκλ6ς τε και Αοτομέδων, ίfνα θυμοv εχοντες,
Var. - i96 ιέρων !11τ.ήλατα: γερήνιος ίππότα quidam (BLT] 11202 μ'
~τιοίασθε* (sclι. Α, Eust.): μητιοίασθε Zen. [Α], quidam [BLT]; uel μ'
rι.lτι:.ίασΟε codd. pauci JI 207 ταίiτοί μ'* (Ar. (Α], Eust.): ταίiθ' &μ'
(pap. 9, pap. 60, Hermias LA]) 11 208 έης mirum uidetur, sed hic tole-
randum 11 2ί5 χόρuν (Eust., testes) : χόpuθ' quidam [Τ] \\ 2i8 θωρήσσεαθον
(Α, u. l. [Τ], Eust. 1056, 15): -vσο•ιτο• (u. 1 [Α], Euιt. 1055, 61).
108 CHANT XVI
en armes, Patrocle et Automedon, d'un m~ωur,
220 s1appretent a combattre a la tete des Myrmidons.
AchiHe, lui, s'en va a sa baraque. La, il souleve le
couvercle d'un coffre, un beau coffre ouvrage, que
Tbetis aux pieds d'argent a, pour qu~il l'emporte,
depose dans sa nef et rempli, comme il faut, de
tuniques, manteaux qui protegent des vents, tapis
laineux. Une coupe faQonnee est la ; aucun mortel
n'y boit le vin aux sombreβ' feux, et lui-meme n'y
fait de libation a aucun dieu, si ce η' est a Zeus
Pere. Il la sort du coffre, la purifie d'abord avec du
soufre, puis la lave a belle eau courante; ensuite il.
230 se lave lui-meme les mains et va puiser le vin aux
sombres feux. Enfin, debout au milieu de l'enclos, il
repand le vin, les yeux leves au ciel - et il
n'echappe point a l'reil de Zeus Tonnant.
« Sire. Zeus, dieu de Dodone et des Pelasges, dieu
lointain 1 toi qui ι:egnes sur Dodone, l'inclemente, au
pays qu'habitent les Selles, tes ίnterpretes aux pieds
jamais laves, qui couchent sur le sol 1 1 tu as deja
entendu ma priere, tu m'as rendu l1ommage, en frap-
pant lourdement l'armee des Ac~eens : cette fois donc
encore, accomplis mon desir. Je resterai, moi, au
240 milieu des nefs ; mais j'envoie mon ami se battre,
avec toute la masse de mes Myrmidons. Fais-le suivre
1. Le culte de Ζε~ς Ν <ίϊος, 1ι Dodone ιι 1' lnclέmente » ( cf. ΙΙ, 750),
en Thesproti~, etait un des plus ancieηs de la Grece, et c'est pour
quoi \e dieu est appele ίcί « dieu des Pelasges " . Les « interpretea »
du dίeu(on les nommaiι τόμο11pοι, d'apres Strabon) e~icnt prisdanι
ιa· tribu des Se\les(ou Helles); et ίls etaίent astreίnts 1ι certaines obli-
gations rituelles, qu'on retrouve dans d'autre cultes antίques, comme
de dormir sur le sol (y_aιμaιιy.οιτrl\ν ... Σ~λλι!>'ι, Sophocle, Trαι:hin.
ι 166) et de ne jamaίs tre:nper leurs pied3 dans \'eau (πηγaιίς 8' οuχ
~γρaιίνουσιν πό!ίας, Euripide, Erechlh~e. fr. 355).
Ι.\.ΙΑΔΟΣ Π lό8
ττp6σθεν Μvpμιδ6νων "Πολεμιζέμεv- αΌτc!ιp Άχιλλεuς 220
β~ β' Τμεν lς ιcλισ(ην, χηλοΟ δ' &.πό 'Π~μ' &.νέφγε
ιcαλης δαιδαλέης, '1.ήν οι Θέτις &.pyυp6πεζα
Θηιc' έπι vηός !yεσθαι, έu ττλήσασα χιτώνων
χλαινά:ωv τ' &.νεμοσιcεπέων οtlλων τε ταπήτων.
"Ένθα δέ οι δέ'Πας lσιcε τετυγμένον, οΜέ τις !λλος 225
οδτ' &.νδpων πtνεσιcεν &.π' αότοΟ αΤθοπα οtνον,
οtlτέ τεφ (Ι'ftένδεσιcε θε~ν. !Sτε μη Διt 'Πατρt·
τ6 βα τ6τ' έιc χηλοtο λαβών έιcάθηpε θεεtφ
πpl3τον, /tπειτα δ' lνιψ' t!δατος ιcαλftσι βοftσι,
ν(ψατο δ' αΌτός χε'Lpας, &ψύσσατο δ'. α'Cθοπα οtνον· 230
εtlχετ' εττειτα στάς μέσφ lfpιcεt, λε'Lβε δέ οtνον
οόpανόv εtσανιδώv- Δια δ' οό λά:θε τεpπιιcέpαvvοv-
« ΖεΟ !να, Δωδωνα'Lε, Πελασγικέ, τηλ6θι ναtωv,
Δωδώνης μεδέων δvσχειμέpοv· &μψι δέ Σελλοι
σοι vαtουσ' iiποψηται &.νιπτ6ποδες χαμαιεΟναι· 235
ήμέν δή 'Ποτ' έμόν Ετιος έ:ιcλvες εό·ξαμένοιο,
τtμησας μέν έμέ, μέγα δ• τψαο λαbν Άχαιων,
ήδ' !!τι ιcαι vΟν μοι τόδ' έπιιcpήηνοv έέλδωp.
Αότός μέν yάρ έyώ μεvέω νηωv έν &.yωνι,
&.λλ' lταpov πέμπω πολέσιν μετά Μvpμιδ6νεσσι 240·
Num. - 22.ι om. codex 11 237 (= Α 454) om. Zen. [Τ], damn.
Arist. [Τ) et Ar. [Α]: χαθολικwς γiιιp λέγει, χοι.1 ούχ εtς άφωpισμlνον ά·1α-
9zpει χaιιpόν τόν της μή•ιιδος ( Α].
Var. - 223 Ιiγεσθαι(Εust.): ίόντι Arist. (Α], Zen. [ATJ 11 έiιπλΤ,σ:χσιχ*
(Eust.) : ένιπλήσaισα, uel έμπλήσaισα 1! 227 δτε * ( alii [AJ, Eust., testis) :
δτι (Α, Ar. [ABLTJ) 11 ~28 τό po:* (Ar. [ΑΤ), E~st.): τόν pα (pap. 9,
pap. 60) ΙΙ 23ί ίr.ειτα στας (p~p .. 60, Eust.): έπειτ α·ιστας pap. 9 11 2~3
άv:ι Δω!ίω'/αίε (Eust., testesΙ,: ·Ιiνα Φηγωνο:ίε Zen. teste Epaphrodιto
ap . Steph . Byz., αlίi [Τ], uel ιΧνaι Β!ιιδωνaιίε alii [Steph. Byz., sch. BLT),
ucl άνaιδω;:Jωνιχίε quidam [BLT], Cleantlιes ap. Plutarchum, De αud.
pυ~tis, 31 e 11 Πελασγιχi : ,Π ελaιpγιχ:! αlii [~LT, Eus~J, uel Πελιχστιχέ
αlίι [BLTl 11 23.ι 8υσy_ει μφο~ (Eust., testιs) : πολυπιοαχο~ Zen . lTJ 11
Σελλο1 (sic poeta tl antiqui [Τ), αlii [Α], plures. [Eust.] Step~. Byz: 26~,
20; 561, 5) : Έλλο1 alii [ΛΤ, Eust.], sed nescιo an non narιa lectιo hιc
tradatur · ΈΙ.λοΊ memoranisse Pίndarum docent sch.. Α, Eust. 1057,
57, Strabo 328, Etym. Mαgn. 709, 36 11 236 ήμέν*: εί με•ι, utrumque
Eust.
 CHANT λ.ΥΙ
par la gloire, ό Zeus ιί. la grande vqix 1 Assure son
cceur en son ame : Hector ainsi apprendra si notre
ecuyei sait combattre seul, ou si ses bras redoutables
η'οnι de fureur qu'aux jours ou j'entre, mοί aussi.,
dans la melee guerriere. Mais, quand il aura repousse
des nefs la bataille et sa clameur, fais qu'il revίenne
aux fines nefs sain et sauf, avec toutes ses armes et
avec tous ses hommes ardents au corps ιί. corps. »
ΙΙ dit ; le 'prudent Zeus entend ses ναιuχ. Mais le
250 Pere des dieux, s'il lui accorde l'un, lui refuse l'au-
tre. ΙΙ lui accorde que Patrocle repousse loin des ne/$
la lutte et le combat, il lui refuse qu'il s'en revienne
sain et sauf de la bataille. Puis, la libation, la prίere
a Zeus Pere achevees, il rentre dans sa baraque,
remet la coupe dans le coffre et revient se poster
devant la baraque : son cceur toujours desire· contem-
pler l'atroce melee des Troyens et des Danaens.
Ils vont, en armes, entourant Patrocle au grand
cceur, jusqu'au n1on1ent ou, avec assurance ils bon-
..__ ' cιοτtιcαiδέ
dissent sur les Tro)·ens. lls se repandent aussitόt,
260 pareils aux guepes du chemin, que des enfants ont
coutume d'irrίter et de taquiner sans repiι, nichees
qu'elles sont au bord de la route. Pauvres sots quί
preparent de la sorte un ennui commun a mille
autres 1 Qu'un Yoyageur ensuite, qui passera pres
d'elles, les emeuve sans le vouloir, les voila d'un
cceur vaillant qui, toutes, νolent a l'attaque pour la
defense de leurs jennes. Les Myrmidons ont Ame eι
cceur pareίls, au moment ou ils se repanden~ des
nefs. Une l1uee ίndonψtable s'eleve. Ει Patrocle, a
grande νοίχ, alors crie aux sίens :
<ι Myrmidons, vous, les gens d'Achille, le fils de
270 Pelee, soyez des hoωmes, mes amis : rappelez-vous
votre valeur ardente. Nous ferons ainsί honneur au
ΙΛΙΑΔΟΣ Π
μάpνασθαι· τljι ιcΟδος &μα ττp6ες, εοpόοττα ΖεΟ,
eάpσuvov δέ οι~Ξ·Ξ:Ί.vιΘ ιsψpα ιcαι "Ειcτωp
ε'Cσεται ~ fια ιcαt οtος έττlστηται ττολεμtζειν
~μέτεpος θεpάττων, ~ οι τ6τε χε'tρες 4ατττοι
μcιtν~νθ', δττττ6τ' έyώ ττεp 'Cω μετά μωλον "Αρηος.
Μιτάp tττεt ιc' &ττό ναΟψι μάχην ένοττήν τε δtηται,
&σιcηθής μοι Εττειτα θο&.ς έττt ν~ας tιcοιτο
τεόχεσι τε ξύν ττaσι ιcαt &yχεμάχοις έτάροισιν. »
'Ώς lψατ' εοχ6μενος, τοσ δ' lιcλυε μητtετα Ζεός
τljι δ' ~τερον μέν δ(;}ιcε ττατήp, ~τεpον δ' &νένευσε· ο5ο
νηων μέν οι &ττώσασθαι ττ6λεμ611 τε μάχην τε
δωιcε, σ6ον δ' &νένευσε μάχης έξ &ττονέεσθαι.
"Ήτοι δ μέν σττεLσας τε ιcαι εδξάμενος Διt ττατpt
άψ ιcλισ(ην εtσ~λθε, δέττας δ' &ττέθηιc' ένt χ~fι\~
στ~ δέ ττάροιθ' a.θών ιcλισ(ης, έτι δ' ~θελε ~)
εtσιδέειv Τρώων ιcαt Άχαι&ν ψ'ύλοττιν αtνήν . ·
cοι δ' &μα Πατp6ιcλφ μεγαλήτοpι/θωρηχθέντες
fστιχο~, δψρ' έv Τρωσt/μέyα ψpονkοντε~δρουσαV'
· __....---σψήιcεσσfν lοιιc6τες έξεχέοvτο
ι
εtνοδtlίς,~ ττcιϊδε9 έριδμcιlνωσιν lθοvτες,,_ >60
cιtεt ιcερτομέοντες, δδljι Εττι) οtιcι• lχοντας, .
νηττtcιχοι· ξυνόν δέ ιcακόν ττολέεσσι τιθεtσι ·
τούς δ' εt ττερ τταpά τ(ς τε ιcιών 4vθρωττος δδLτης
ιcινήση &έιcων' οι δ' cUιcιμον §Ρ lχοvτες Ι
Num. - 242 post :.ι38 et :.ι4 ι post :139 collocal pap. 60 11 26i damn.
Arist. [Α] et Ar. [ABLT]: βτι τό χερτομεϊν ού τ(θησιν έπ1 τοίί δι' lpγων
iριθ(ζιιν, άλλόι διlι λόγων- χσι1 βτι διlι τοίί προειρημένου στ(χου τσιύτόν
ιrpητσιι ... [Α].
Var. - 243 έπίστητc.ι • (tcstis) : έπlστσιτοιι (Eust.), uel έr.ι:rτέοιτοιι
Zen. [Α] 11 247 rχοιτο• (Eust.) : ίχέσθω (pap. 9, pap. 60) 11 250 ποιτήρ:
βιό' Eust. 644 9, testis 1\ 25ί μέν οί• : μέν τοι (testis) 1\ 252 σόον :
οόον χσιι οιίο~ διχώ; sch. ΑΤ 11 254 χλιοlην• : χλισ(ην δ' 11 άπέθηχ'•
(pap. 60, ούτως διlι τοu σι [Α)): έπέθηχ', uel ά.νέθηχ' 11 258 8pο~~οιν• :
i6ησσιν 11 260 έpι'3μσιίνωσιν (Eust. 1059, 4, testes) : -ουσιν (alu [Τ],
Eust. 773, :.ι8; 1058, 39) 11 26Ηχοντσις (Ar. et omnes [Α], Eust.): lχοντες
(pap. 9, quidam [BLT]) 11 263 τοuς δ' : τους pap. 9 11 264 χινήσrι•:
χινήσει (Eust. ), uel χινήσιι '.
110 CHANT XVI
Peleide, qui .est, avec ses . ecuyers experts au corps a
corps, le plus brave de beaucoup des Argiens campes
pres de ces nefs ; et l' Atride saura aussi, le puissant
prince Agamemnon, ce que fut sa folie de n'avoir pas
rendu hommage au plus brave des Acheens. »
ll dit et stimule la fougue et l'ardeur de tous. En
masse, ils se ruent contre les Troyens. Et les nefs, a
l'entour, terriblement resonnent de Ja clameur des
Acheens.
Des que les Troyens aperφivent
B:rploits
de Patrocle. 1e vaillant fils de Menωtios, suivi
de son ecuyer, etincelants, tous
280 deux, dans leur armure, leur cωur a tous s'emeut, leur
ligne est ebranlee ; ils craignent que le fils de Pelee
aux pieds rapίdes, quittant ses nefs, n'aίt fbllOΠCe a }a
rancune, pqur lui preferer l'amitie. Lors chacun, in-
quiet, cherche des yeux ou fuir le gouffre de ·1a ·mort.
Patrocle lance d'abord sa pique eclatante droit
devant lui, en plein centre, au point ou les gens sont
le plus nombreux a se bousculer' pres de la poupe
de Protesilas au grand, cceur. 11 frappe Pyrrechmes,
chef de ces Peoniens aux bons cbars de comb~t qu'il
a amenes d'Amydon et des bords de l'Axios au large
cours. Atteint a l'epaule droite, l'homme choit dans
la poussiere, sur le dos, avec ·UΠ gernissement. Les
290 Peoniens qui l'accompagnent, autour de lui, s'en-
fuient : Patrocle parmi eux a jete la panique, en leur
tuant leur chef, le premier au combat. ΙΙ les chasse
des nefs. : il eteint le feu flamboyant. La nef, demi-
brό.Jee, est abandonnee, et les Troyens s'enfuient dans
un. formidable ιumulte. Les Danaens, en revanche, se
repandent a travers Ies nefs profondes. Un tumulte
sans fin s'eleve. On voit ainsi, de la cime elev4§e
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 110
ττp6σσω τιliς πέτεται ιcαl &μύνει οtσι τέιcεσσι. 265
τav τ6τε Μυρμιδόνες ιcραδLην ιcαt Θ εχοντες
έίc νηaν έχέοντο· βοη δ' &σβεστος δρώρει·
Πάτpοιcλος δ' έτάροισιν έιcέιcλετο μαιcρbν &όσας·
« Μυρμιδόνες, lταροι Πηληιάδεω Άχιλfjος,
&νέρες l!στε, ψιλοι, μνήσασθε δέ θούριδος &λιcfjς, 270
k&ν Πηλεtδην τιμήσομε\Ι, Sς μέy' &ριστος
. •Αρyε(ων παρά νηυσl ιcαl &yχέμcι}ιοι θεpdιπ.οντες,
yνφ δέ ιc«l Άτρείδης εδρύ ιcρείων Άyαμέμvων
!ΙΨ&τηv, ~ τ· tχριστον··~χαιιilν οδδεv ετισεv. 1)
'Ώς εlττώv ώτρυvε μέvο·ς ιccιl θυμbv έιcdιστου, 275
έν δέ ττέσοv Τ ρώεσσιv &ολλέες &μψl δέ νfjες
σμεροαλέον ιcονάβησcιv &υσάντων -δττ' Άχcιιa~v.
Τρaες δ• ι:'ις εΊ:δοvτο Μεvοιτlου &λιcιμοv υtδv,
cι-δτόν· ιcαl θεράττοvτα, σύv εvτεσι/μcιρμα(ροvτας,
ττcχσιv δpLvθη θυμδ:;)έιcίνηθεv δέ ψdιλαyyες, 280
Uττόμεvοι τταρά vα.σψι τιοδώιcεα Πηλεtωνα
μηvιθμόv μέv &πορp'Lψαι, ψιλ6τητα δ' έλέσθαι·
πάτιτηvεv δέ lιcαστοq δττηf ψύyοι οιtπύv llλεθροv.
Πάτροκλος δέ πpl.3τος &ιc6vτισε. δουpt ψαειvlρ /
&vτιιcρv ιιcατd: μέσσοv, δθι ττλε'Lστοι ιcλοvέοvτο, 285
νηt παρά πpυμνft μεycιθόμου Πρωτεσιλάου,
ιccιl Βάλε Πυρα(χμηv, Sς Πα(οvcις tττττοιcορ~στό.ς
Ί flycιyεv ~ξ ΆμυΜvος &π' Άξιο{) εvρv βέοvτcς
τbv β&:λε δεξιον &μοv· δ δ' Βτττιος έν ιcοvιnσι
ιςάππεσεv οtμώξας, lfτcιροι δέ μιv &μψεψ6βηθεv 290
ΠcιLονες· έv yάρ Πάτροκλος ψ6βοv ~ιcεv &πcισιv
~yεμ6vα ιcτεtvcις, Sς &ριστεύεσιcε μάχεσθcιι·
έιc vηaiν δ• lλασεv, ιcατc!ι δ' lσβεσεv οιtθ6με11οv πΟρ.
Num. - 272 damn. Seleucus [Τ] 11 288 a (= Β 850) 'Αειυ:ί, οίί
χcίλλιατον ίί/Ιωp έπιχ ί /Ινιιτιχι cιίcιν add . codei.
Var. - 28ί έλπόμενοι (sch. Α, Eust., testes) : ~λπόμενιιι Zen . [Τ),
u. l. [Euat.} 11 r.οδώχειι : άμύμονιχ testis, cf. Κ 323 11 283 δπη * : δποι
(Eust.) 11 ιpύγοι*: φύί!J (Τ, Eust.) 11 285 χλονfοντο: χιχ1 iίpια~οι codd.
auo, cf. Ε 780 11293 ιι!θόμενον : άχciμιχτον !1 ·ι LAl. .
ιι ι CHAriT XVI
d'une graade montagne, Zeus, assembleur d'eclairs,
eloigner uoe epaisse nuee. Brusquement toutes les
cimes se decouvrent, les hauts promontoires, les val-
300 Iees ; l'immense ether au ciel s'est dechire. De .mcme,
les Danaens, le feu devorant une fois ecarιe des nefs,
reprennent un instant l1aleine. Mais le combat n'a pas
pour cela de repit. Les Troyens, sous l'effort des
Acheens belliqueux, ne se tournent pas encore vers la
fuite, en abandonnant les nefs noires ; ils resistent
toujoιιrs et ne quittent les nefs qu 'en ccuant a la
force.
La me_Iee alors se disperse ; chacun des chefs fait
sa proie d'un guerrier. Et, d'abord, le vaillan't fils de
Menretios frappe Areilyque, au moment meme ού il
tourne les talons, de sa lance aigue, a la cuisse, et •
3ιο il pousse le bronze a fond. La lance brise l'os ;
l'homme tombe, front en avant, sur le sol. Le preux
Menelas, lui, frappe Thoas, a l'endroit de la poitrine
que laissent decouvert les bords du bouclier, et lui
rompt les membres. Le fils de Phylee epie Amphicle,
qui s'elance, et, ~irant le premier, le frappe au haut
de la jambe, la ού l'homme a son plus gros muscle :
les tendons se fendent tout autour de la pointe de la
lance ; l'ombre couvre ses yeux. Des fils de Nestor,
le premier, Antiloqιιe frappe Atymnios de sa lance
aigue et pousse la pointe de bronze a travers le flanc.
11 croule, tete en avant. Maris s'approche, lan·ce au
320 poing, iπite du sort de son frere, et bondissant sur
Antiloque, prend position devant le mort. Mais Thra-
symede, egal aux dieux, tire le premier, et, avant
que Maris ait touche Antiloque, il l'atteint lui-meme
a l'epaule, sans faute, du . premier coup. La pointe de
la lance dechire le haut du bras, ecarte les muscles,
et va, au fond, briser l'os. 11 tombe avec fracas ;
Ι.\ΙΑΔΟ~ Π ι ι ι
•Ημιδαιής δ• &.pαι νηΟς λίπετ• αιδτ6θι· τοι δ• έψδβηθcν
Τ pt3ες θεσπεσlφ δμάδφ· Δαναοι δ• έπέχuντο 195
νfjαις &νct. γλαιψυpάς' δμαδος δ' &λtαστος έτύχθη.
Ώς δ• δτ• &ψ' -δψηλfjς κοpυψfjς δpεος μεyάλοιο
ΙCινήσn πυκινήν νεψέλην στεpοπηyεpέται Ζεύς,
ΕΚ τ' εψαινεν πaσαιι σκοπιαιι και πpώονες liκpoι
ΙCαιt νάπαιι, οδpαιν6θεν δ• &.p• -δrιεpράyη !σπετος cιtθήρ, :100
ως Δαιναιοι νηων μΕ:ν άπωσάμενοι δήιον πΟp
τυτθbν &νέπνευσcιν, πολέμου δ' οδ γίνετ' έpωή·
οδ yάp πώ τι Τpt3ες &pηιψίλων -δπ' Άχαιιων
προτροπάδην ψοβέοντο μελαιινάων άπό vηων,
άλλ> ετ· liρ' άνθ(σταιντο, vεων δ> δπδειιcον άνάyκn. :; ..5
•Ένθα δ• άνήp Ελεv &.νδpαι κεδαισθεlσης -δσμLνης
ήyεμδνωV' πpt3τος δΕ: Μενοιτtου !λκιμος υtbς
αιδτtκ• lipcι στρεψθέντος Άρηιλύιcου Βάλε μηpον
εyχεϊ όξυ6εντι, διά προ δΕ: χαιλκbν l:λαισσε·
pfjξεν δ• όστέον lvxoς, δ δΕ: πρηνής έπt ycιίης 3ιο
ΙCάππεσ'· &τάρ Μενέλcιος &ρήιος ο3ται Θ6αντcι
στέρνον yυμvωθέvτοι παρ' &σπίδαι, λΟσε δΕ: yυ1αι.
Φυλεiδης δ' "Αμψιιcλοv έψ:ιρμηθέντοι δοκεύσαις
εψθη όpεξάμενος πρυμvbν σκέλος, lνθοι πάχιστος
μυών άνθpώπου πέλετοιι· περι δ' εvχεος cιtxμft 3ι5
vεΟροι διεσχtσθη· τον δέ σιc6τος δσσε κάλυψε.
Νεστοptδαιι δ' δ μέv οδταισ' Άτύμvιοv δξέι δουρ ι
•Αντίλοχος, λαιπάpης δΕ: διήλαισε χάλκεοv lvxoςJ
~ριπε δέ πpοπάpοιθε· Μάρις δ• αιδτοσχεδά δουρί
Άντιλ6χφ έπ6ρουσε κοισιyvήτοιο χολωθείς, 320
στάς πρόσθεν vέιcυος· το{) δ' &vτίθεος Θραισυμήδης
0
Num. - 3t7 om. pap. 60.
Var. - 298 χινή<7"!1• (Eust. 106ο, 5ο) : -αει (Eust. 106ο, 4ι, 54) 11
πuκινΥιΥ (testis) : σwγερην pap. 60 jj 300 uπερριίγη • (Eust.) : ciπεppιiγη
11 30t νηwν • (Eust.) : νηο; 11 304 φο6έοντο • (Ειιst.) : έφέ6οντο 11 3t0
1ιιίης (Α, Eust.) : γιιί11 ΙΙ 3t3 έφοpμηθevτιι (Eust.) :. ίιφοpμηθίντιι Αή~t.
[BLΤ] et forta5se cod. unus 11 3t5 :χιχμi) • (Eι1st) . : ?pμ~ \\ 3t 7 ο/!τιισ :
οιίτιiς quidam [Tl.

ιι:ι CHANT XVI
l'ombre couvre ses yeux. Ainsi, domptes par les deux
freres, ils descendent dans l'Erebe, les nobles conι­
pagnons de Sarpέdon, les. fils guerriers de c~t Anιi­
sodarc, 'qui j.adis a nourri la Chimere 'invincible,
pour le malheur de bien des hommes. - Ajax, fils
330 d'Oϊlee, bondit et prend vivant Cleobule, qui vient de
trebucher, dans le tumulte; mais il brise sa fougue
sur l'heure, en le frappant aύ cou de son epee a la
bonne poigi:ιee. L'6pee devient toute chaude de sang,
et dans les yeux de .l'homme entrent en mattres la
mort rouge et l'imperieux desti.n. - Penelθόs et
Lycon courent sus l'un a l'autre. Ils se sont manques
avec leurs piques ; ils ont tous de11x lance un trait
pour rien. Ils se .· courent sus de nόuveau, l'epee au
poing. Lycon frappe le cimier du casque a crins de
cheval ; mais son epee se brise a la poignee. Pene-
leos, lui, frappe au cou, sous l'oreille ; l'epee y
340 plonge toute ; seule, la peau tient encore et laisse la
tete pendre de cόte ; les membres sont rompus. -
Merion, de ses pieds ·rapides, atteint Acamas, au mo-
ment meme ou il s'apprete a escalader son char; il
le pique a l'epaule droίte. L'homme croule de son
char : un b.rouillard s'epand sur ses yeux. - ldome-
nee pίque Erymas, a la bouche, de son bronze impi-
toyable ; Ίa lance ·de bronze s'ouvre un ehemin tout
droit, profondement, sous· le cerveau, et elle brise les
os blancs; Les dents sautent sous le choc, les deux
yeux s'emplisseη,t de sang ; il rend le sang par la
bouche et le nez ; la bouche est grande ouverte ; et
350 la sombre nuee du trepas l'enveloppe.
Tels sont les chefs des Danaens qui tuent chacun
un guerrier. On dirait des loups malfaisants, se ruant
sur des chevreaux ου des agneaux, qu'ils ravissent
aux flancs des brebis, quiind la sottise du berger
ΙΛΙΑΔΟΣ Π ι .ι ·~
ιtψθη 6pεξc!ιμενος πριν οδτόισαι, οδδ" &ψc!ιμαρτεν,
&μον liψαρ· πρυμνόν δέ βριιχLονα δουρός &ιcωιciJ
δρύψ' &.πό μυώνων, &πό δ' 6στέον !χρις Ιριιξε•
~ούπησ~ν δέ πεσών, ιcιιτdι δέ σιc6τος δααε ιcόιλuψεν.
•Ώς τώ μέν δοιο'ίσι ιcιισιyνήτοισι διιμέν'tε
βήτην εις 'Έρεβος, Σιιρπηδόνος lσθλοt ~τιι'tpοι,
υtες &.ιcοντισταt Άμισωδι!ιρου, δς ~α ΧLμαιριιν
θρέψεν &.μαι~ιιιc:έτην, πολέσιν ιcιιιcόν &.vθpώποισιν.
Αtιις δέ Κλεόβουλον Όιλιόιδης lπορούσιις 33σ.
ζωόν ελε, βλαψθέντιι ιcιιτc!ι ιcλ6νοv- &λλόι οι ιιβθι
λσσε μένος, πλήξcις ξLψει cιδχένιι ιcωπήεντι·
-ιτav δ' όττεθερμόινθη ξLψος cι'Σματι· τόν δέ ιccιτ' δσσε
lλλcιβε πορψύρεος θάνcιτος ιccιι μο'tρcι ιcριιτcιιή.
Πηνέλεως δέ Λύιc:ων τε συνέδραμοV" fyχεσι μέν ydιp 335
f1μβροτον &.λλήλων, μέλεον .~· ~ιc:·6ντισcιν &μψω•
τώ δ' ιι~τις ξιψέεσσι συνέδρcχμον· lνθα Λύιc:ων μέν
tτmοκ6μου ιc6ρυθος ψάλον ~λασεν, &μψt δΕ: ιcαυλόν
ψάσyιιvον έρρcχtσθη· δ δ' δπ' οαιιτος cιδχέ11cχ θε'tνε
Πηνέλεως, πaν δ' έtσω lδυ ξιψος, Ισχεθε δ' οtον 3&ο
δέρμα, τιαρηέρθη δέ ιc:άpη, δττέλυντο δέ yυιο..
Μηριόνης δ' Άιc:άμcχντcχ ιc:ιχεlς ποσt ιc:ιιpπcχλLμοισι
νύξ' '(πττων έττιβησόμενον κατdι δεξιόν li>μoV"
iϊριπε δ' έξ 3χέων, ιc:ατά δ' 3ψθαλμ13ν ιcέχυτ' &.χλύς.
'Ιδομενέύς δ' Έpύμcχντcι κοιτά στ6μα νηλέι χαλιc:ft\ 345
νύξε· τό δ' &ντιιc:ρύ δόρυ χάλιc:εον έξεττέρησε
νέρθεν δττ' έγιc:εψάλοιο, ιc:έcχσσε δ' δ.ρ' 6στέcχ λευιcc!ι·
έιc: δέ τtναχθεν 6δ6ντ~::ς, ένέττλησθεν δέ ot δ.μψω
α'!ματος 3ψθcχλμοι· το δ' &.νά στ6μcι ιc:ιιl ιc:ατ« ~'ίνας
·-ιτρf\σε χcχνώv- θανάτου δi: μέλαν νέψος &μψειc:όιλυ.ψεv. 350
Οϋτοι lχρ' ήγεμ6νες Δcινcι13ν lλον δ.νδρα ί!ιc:αστος.
Var. _ 325 κατii οε : τόν οε cod. unus,' E~st. \1 338 .χcιuλόν (Eust.):
λ ' (Α) uel χiiλον 11 345 Έp~μ-χντcι: Ορuμαιντcι qιιidαm [TJ 11 347
Χ«' ΟΥ • , '"" ~σ• (pap 60) \ 35! ε. ) .ον * : ε"λ εν '\ι αινupcι
,. "" •
εχαιστο,
* : -xνup«
" .,
χεcισσε : Χ•ο~ - • • •
έ'χcιστον (pap. 9, Eust. ), ucl Gί·ιϊ;pιχ; c:ριcτοu; u. l. [ Αl ·
ιι3 CHANT XVI
les a laίsses, danι la montagne, se separer de son
troupeau : eux, s'en sont aperQus et, a qui mieux
mieux, vίte se saisissent des pauvres betes au cceur
tίmide. Tout de meme, les Danaens vont se ruant sur
les Troyens. Mais ceux-ci ne songent plus qu'a la fuite
aux tristes clameurs : ils oublient leur valeur ardente.
Le grand Ajax brύle toujours de decocher sa jave-
line sur Hector au casque de bronze. Mais Hector est
expert au combat. Cachant ses larges epaules sous un
3βο bouclier en cuir de taureau, il observe le sifHement
des fleches et le fracas des lances ; il comprend que
l'ennemi prend en ce moment sa revanche dans un
combat victoήeux. 11 tient ferme cependant et s'appli,
que lι sauver ses gentils compagnons.
Comme une nuee issue de l'etber
Dθroute
des Troyens. divin monιe de l'Olympe jusqu'au
fond du ciel, le jour ou Zeus
dechaine la tourmente, ainsi, parmi ceux qui quittent
les nefs, montent la clameur, l'epouvanLe, et ce n'esι
pas en bel ordre qu'ils en ressortent ! Ses chevaux
rapides emportent Hector en armes, abandonnant l'ar~
mee troyenne, que retient de force le fosse ouverι.
Bien des chevaux rapides, en trainant leur char, Ie
brίsent lι. l'extremite du timon, et laissent le c3ar de
leur maitre au fosse. Patrocle suit, acharne, stimulant
les Danaens et Ύoulant grand mal ιιuχ Troyens. Ceux-
ci, dans les cris, l'epouvante, remplissent tous les
chemίns, depuis qu'ils ont rompu les rangs. En haut,
sous · les nuages, un tourbillon de poussiere se
deploie. Les coursiers aux sabots massifs allongent,
pour rentrer en ville, loin des nefs et des baraques.
Patrocle va ou ίl voit le plus de monde en mouv~
ment. Il va, la menace lι la bouche. Des guerriers.
ΙΛΙΑΔΟΣ ΙΙ ιι3
Ώς δέ λύκοι !ρνεσσιν mέχραον f\ έριψοισι
σινται, δπ' έκ μήλων αιρεύμενοι, αt τ' έν ΙSρεσσι
ποιμένος &ψραδιnσι διέτμαyεν· οι δέ tδ6ντες
αtψα διαρπάζοuσιν &νάλκιδα~έχούσας' 35&
l.>ς Δαναοt Τρώεσσιν mέχραον· οι δέ ψ6βοιο
δuσκελάδοu μνήσαντο, λάθοντο δέ θού'ριδος &λκί)ς.
Α'tας δ' δ μέyας αtέν έψ' uΕκτορι χαλιcοκορuστfi
τετ' &ιcοντισσαι. δ δέ tδρεtn πολέμοιο'
&σπtδι ταuρεtn ιcεκαλuμμένος εόρέας &Sμους, 3βο
σιcέπτετ' 3ιστων τε βοϊζον ιcαl δοΟπον &κ6vτωv·
η μέν δη ytνωσκε μά~ης έτεραλκέα νtκηv-
&λλά και ως &νέμιμνε, σάω δ' έρtηρας έταtροuς.
·ας δ' δτ' &π' Οολύμποu vέψος lρχεται οόρανbν εtσω
αtθέρος έκ δtης, !Sτε τε Ζεύς λαιλαπα τεtντι, 36&
l.>ς τωv έιc νηων yένετο tαχή τε ψ6βος τε,
οόδέ ιcατι!ι μο'ίραν πέραον πάλιν· UΕκτορα δ' τπποι
ειcψερον ώκύποδες σύν τεύχεσι, λε'ίπε δέ λαbν
Τρωικ6ν, οΟς &έκοντας 3ρuκτη τάφρος Ι!ρuκε.
Πολλοt δ' έν τάψρφ έρuσάρματες ώκέες tπποι 370
!ξαvτ' έν πρώτφ βuμ~ λtπο1,; lιpματ' &νάκτων,
Π όιτροιcλος δ' ~πετο σψεδαvbν Δαναοϊσι κελεύων,
Τ ρωσL ιcακά ψρονέων· οι δέ tαχfi τε ψ66ιp τε
πάσας πλί)σαν δδούς, έπεt &ρ τμάyεv- Βψι δ' &έλλη
σιctδvαθ' δπb νεψέων, τανύοντο δέ μώνuχες tπποι 375
i'iψορρον προτt &στu νεων &πο και κλισιάων.
Πάτροκλος δ' fi τιλεϊστον 3ριν6μενον 'tδε λα6ν,
τfi ,,. itχ' δμο.ιc:λήσας' i'iπb δ' &ξοσι ψl3τες εττιτιτον
Var. - .353 α!ρε:ίμενοι : ιiγρεύμινοι u . l. in uno cod . 11 αϊ -:' (οuτω
θηλuχw; l--\.]): οϊ τ' fortassc olim aliί 11354 ΙΗ~uαγεv• (~ίc [ΑΤ] Eust.):
ο:tτμαγο•ι (pap. !)) 1: 358 8' ί, (Lesιcs) : (;' aυ Le;Lis 11 έΦ ·• : ~~· ίι 365 tx
οίη;• : ,~οίης 11 ο-:ε τε (Eυst.): ί>τε γε Τ; uel όr.ότε 'testis 11 λαίλαιπαι•
(Eust.) : λαίλαιπι (ίn commιntarίί$ _[BLTJ? 11 369 lρυ,χε (Eust.): lεργι
pap. y, et cod. unυs 11 374 τμαιγεv (ιιc [Α]): τμαιγον fortasιe olim
aliι, cf. 354 11 375 ί.πό : ~r.a1• (pap. 9, Α), uel ύπέχ \1 376 νεων &πο χαι!
ιιλιαιάωv (Eust.) : έλιχθέντων ύπ' 'Αχαιών u. 1. [Α], cf. Μ 74.
114 CHANT XVl
tombent de leurs clιars, tete en avant, sous leurs es-
sieux ; les chars eux-rnemes culbutent. En droite
380 ligne, par-dessus le fosse, volent ses chevaux rapides,
ses chevιίux immortels, splendides presents d~s dίeux a
Pelee, qui avec ardeur poussent de l'avant. Son cαιur
l'ίncite a marcher contre Hector : il voud~t
le frapper ! Mais ses ·chevaux rapides deja emportent
Hector. Parfois, sous la tourmente,. la terre apparatt
sombre et toute ecrasee, dans. un de ces jours d'arriere-
saison ou Zeus deverse l'eau du ciel avec le plus de
violence, pour manifestt;r sa colere aux mortels . a qui
il en veut, a ceux qui, sur la grand place, bruta-
lement prononcent des senιences torses et bannissent
la justίce, sans souci du respect dύ aux dieux. Ceux-
la voient a ce moment lenrs fleuves couler a pleins
3go bords, et les pentes de leurs terres ravinees par les
torrents, qui, se precipitant du haut des- montagnes,
vont avec une longue plainte verser leurs eaux dans
la. mer bouillonnante, laissant les champs des hommes
devastes. Αίnsί les cavales troyennes courent avec une
longue plaίnte.
Maίs, quand il a aίnsί entame leurs premieres
lignes, .Patrocle cherche a couper les Troyens, a les
refouler vers les nefs, et, quelque desir · qu'ίls en
aient, a leur ίnterdire de reprendre pied dans leur
viHe : c'est entre les nefs, le fleuve, le mur eleve,
qu'il les charge et les massacre, vengeant ainsi nom-
bre des siens. Pronoos est le premier qu'il touche
alors de sa lance eclatante, a l'endroit de la poi-
~00 trine, que laissent decouvert les bords du bou-
clier. Il lui rompt les membres. L'homme croule
avec fracas. 11 s'elance ensuite sur Thestor, fils
d'Enops. Celui-la reste tapi dans la caisse ouvragee
dίι char ; son cωur est affole : les renes se sont envo-
iΛΙΑΔΟΣ 11 ιι&
·ιτpηνέες lξ 6χέων, δtψpοι δ• ιivcικυμβαιλtcιζοv,
ιiv'tιιcp-U ~· Ιρcι 'tάψpov -δπέρβοpοv &ιciες tπτιοι 380
&μβpο'tοι, οΟς Πηλf\ι θεοι δ6σαv ιiyλαllι δ&\~,
τιρ6σσω Uμεvοι, έπt δ" "Eιc'topι ιcέιcλε'tο~~
tε'to yllιp Βαλέειv- 'tbv δ" lιcψεροv &ιcέες tπποι.
•ας δ" -δπb λcιtλοιπι . πaσcι ιcι:λοιιvή βέβριθε χθώv
1jμcι't• 6πώpιvφ, δ'tΕ λοιβp6'tcι'tον χέει {)δωρ 38!)
Ζεύς, δ'tΕ δη !νδρεσσι ιcο'tεσσάμεvος χαλεπήvπ,
ot Βtη ειv ιiyopfl σιcολιάς ιcριvωσι θέμιcrtοις,
iιc 3έ δtιcηv θ.άσωσι, θε&\v δπιv οδιc ιiλέyον'tες·
't&\ν δέ 't'" πάnες μέv τισ'tοιμοι πλήθουσι ~έον'tες,
πολλάς δέ ιcλει't{Ις 't6't" !πο'tμήyουσι χοιράδpοιι, 390
lς δ' aλcι πορψυρtηv μεyαλοι crtεvάχουσι ~έουσοιι
lξ 6pέων έπt ιcάp, μινόθει δέ 'tE Epy• ιiνΒpώπωV"
ως tπποι Τpφοιι μεy&λοι cr.τενάχοv'tο θέοuσcιι .
.Πά'tpοιcλος δ" έπει o~v πpώ'tοις έπέιcεpσε ψ&λοιyyοις,
aψ lτιι vf\οις εερyε παλιμτιε'tές, οό3έ π6ληος 39!'1
εtα ιεμένους lπιβαινέμεv, illά μεσηy-ύ
vη6.\v ιcοιι ΠΟ'tcιμοΟ ιcοιι 'tεLχεος -δψηλο'ιο
ιc:τf;'tvε με'tοιίασων, πολέωv δ" &πετt,1υτο 'Ι'!Ι)ινfιv.
"'Ενθ" J'\'toι Πp6voov πp&\'tov βάλε δουρι ψοιειν~,
aτfpvov yυμvωθέv'tα. ποιp" ιiσπtδcι, λΟσε δt yυ'tοι· 400
δοό,ηησεv δέ πεσών· δ δε Θέcrtopoι, "'Ηvοπος υt6v,
δεό'tεpον δpμηθεtς - δ μεν εδξέσ"tφ lνι δtψρφ
f\a'to &tς· Ιιc yόιρ πλήyη ψρέvα.ς_~}ιc δ" &pcι χειpωv
Num. ~ 381 (=867) om. codd. mulιί (quorum ABG) et pap. 911
393 om. pap. 60.
var. - 379 εέ όχ_έωv*; εε?π(σω.11 380 aριz -~~ap. 9, Eust): ιiναι_u
ύπlρθοpον • : uπέχθοpον 11 3s.ι βε6~ιθε (Eust.) ~ ~εοrη.• 11 385 οπωpινψ
(Euat., ιesιea): χ_ειμεp!ψ 11 386 δη (pap. 9) : οη τ -~dd. nonnullι, uel
!Ιή ρ• (Eusι.) 11 390 χλειτuς (u. l. [Eust.j): χλιτuς (Α, Eust.)> uel
χλιτuς (Α s. 1., sch. AGT), ef. Wack.ernagol. SJ!rachl. Unt. 7~ 11 393
Τpωιz1* : Τοώωv 11 394 έπέχεpσε * (Eust.) : ιz:::εχεpσε, uel έπεχ11pσε 11
πpιδτcις ίπέ;ψ;ε φdλιzγγcις : ]εχερσ.ε φιzλ~γγ:χς pa:p. 60, _ uel πpωτ«ιe
ινεχεpσε φαλαγει pap. 9 1\ 399 δοupι. cpcιει•ιψ : τ.οιμ€νcι λcιωv u .. l. [Α] 11
402 δεόtεpον*: 8εότερος (Euat.).
111. - 15
115 CHANT Χ.\Ί
lees de ses maίns. Patrocle s'approchet (e pique de lirt
lance a la mAchoire, a droίte, et passe a travers les
dents. Alors, avec la lance, il le souleve et le tire
par-dessus la rampe du char, comme un homme assίs
sur un cap rocheux tire hors la mer un enorme 1 pois-
son avec un fil de lin et un bronte luisanι ; de
m~me faι;on, ίΙ tίre du char l'homme, bouche ou-
verte, avec sa lance eclaίante, puis le rejette ίι ιeιη,
lιιο la face en avant, et; des qu'il est a terre, Ιa vίe
l'abandonιie. 11 atteίnt ensuίte d'une pίerre en pleine
t~s, qui bondit sur luί ; la tete tout entiere
se fend en deux sous le casque puissant. L'homme
tombe, front en avant, et sur lui s'epand la mort,
destructrice de vιes humaines. Puis ce sont Erymas et
Amphotere et Epaltes, - Tlepoleme, fils de Damas-
tor, Echios eι Pyris, - Iphee et Evippe et Polymele
l'Argeade, - 8. qui il fait tour 8. tour toucher la
glebe nourήciere.
Sarμt\don Y..>it ses ceιmpagnons ίι
Jtιort de Barpddon,
la catte sans couvre-venιre domptes
soιus lea OOiψd d.I! Patrocle, fils de Menωtios. ll
appelle alors et gourmande les Lycίens pareils aux
dίeux:
« Honte a vous,
Lyciens I ού. fuyez-vous? C'est le
moment de montrer votre ardeur. J'irai, mοί, au-
devant de ceί homme ; je saurai quel est celnί qui
triomphe ici et qui a fait deja taμt de mal aux
Troyens, en r~~nt~s genoux ίι tant de hθros. »
11 dit et, de son char, il saute 8. terre, en armes.
Des que Patrocle l'aperνoit, il saute ίι son tour de
ι. Le ιens exact de l'tlpithete !ιρός employtSe ici par Homere
des plus douteuιι et avait dtSjh donntl lieu /ι des conιrovenes sanι
parmi les commentateun anciens.
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 115
~vtoι f)Lχθησοιv - δ δ' lyχεt νύξε ποιpοιστάς
yvοιθμόv δεξιτεp6v, διά δ' οιδτοΟ πε'lpεν δδ6vτωv, 4ο5
~λκε δέ δουpός etώv δπέp &vτυyος, ~ς δτε τις ψώς
πέτpη έττt πpοβλ~τι κοιθήμενος tεpόν tχθύv
έκ πδvτοιο θύpοιζε λLνφ κοιt ~vοπι χοιλκtj)·
ως ~λκ' έκ δtψpοιο κεχηv6τα δoupt ψοιειν(fι,
ιcάδ δ' &p' έηt στ6μ' lωσε· πεσ6vτοι δέ μιν λιπ&μό:) 410
\-.:_...-'
Αδτάp mειτ' Έpύλοιοv έπεσσύμεvοv βάλε πέτpφ
μέσσηv κάκ κεψοιλήv- ~ δ' &vδιχοι π&σοι κεάσθη
έv κδpυθι βpιoιpft· δ δ' &pοι πpηvής έπt yαιιη
ιcάτmεσεν, &μψt δέ μιv θάvοιτος χύτο θυμοpοιιστής.
Αδτάp lπειτ' Έpύμοιvτοι κοιt Άμψοτεpόv κοιt Έπάλτην, 4ι5
Τληπδλεμ6ν τε Δοιμοιστοpιδηv Έχtοv τε Πύpιv τε,
Ίψέαι τ' Ε1Jιππ6v τε κοιι Άpyεάδηv Πολύμηλοv,
πάvταις έποισσυτέpους πέλοισε χθοvι πουλυβοτεtpη.J
Σοιpπηδώv δ' ~ς otlv Ί:δ' dιμιτpοχtτωvοις έτοιLpους
χέpσ' δ-iιο Ποιτp6κλοιο Μεvοιτιάaαο δαιμέvτας, 420
ιcέκλετ' &p' dιvτιθέοισι καθαι-rtτcSμεvος Λυκtοιcιv·
« Αtδώς, Ζι Λύκιοι· π6σε ψεύyετε; vOv θοοt lστε·
dιvτήσω yάp έyώ τοΟδ' dιvέpος, !Ιψpα δαεtω
δς τις δδε κpαιτέει καt δή καιιcά πολλά lopyε
Τ p'3ας, έπεt πολλ'3v τε ιcαt έσθλ13v~τ~ lλυσεv. »
~--
425
•Η. pαι, ιcαιt έξ δχέωv σύv τ~ύχεσιv &λτο χαμ&ζ,·
Πάτpοιcλος'δ' έτέpωθεv, έττεt Ί:δεv, lιcθοpε δtψpου ~
οι δ' lSς τ' αtyυπιοt yαμψώvυχες &yιcυλοχε'tλαι
πέτpη έψ' δψηλff μι::yάλα ιcλάζοvτε μάχωvται;
ως οι ιcειcλήyοvτες έτι' dιλλήλοισιv !Ιpουσαv. 430
Τούς δέ tδώv έλέησε Kp6voυ πάις &yιcυλομήτεω,
Var. - 405 όδόντων• : όδόνταις 11 407 !εpόν (Eust., testes) : ί3ιεpόν u.
1. ap. Eust. 1067, 48 11 4Η έπεααόμενον•: iπιααύμενος (Α s. 1., u. 1.
LT]) 11 π!τpφ• (Eust. 1076, 18): πέtpΊJ u. 1. ap. Eust. 1067, 66; uel /Jouρ1
codd. pauci 11 420 ΙJ:χμένταις • (Eust.) : θ:χνόνtιχς 11 428 γαιμφώνuχι~ :
χcιμφώνuχες tesιis 11 Cιγχuλοχιϊλcι~: -χijλαιι 11429 rιίχωντcιι {Α): μάχονταιι•
\
eιt
fίιι
(Eust.) 11430 χεχλήγοντες (εch. Α, Ar. probab., Eust.): χεχληγωτε; (altera \
λr. [Α~, ρlureι [Τ]), uel χεχληγότες 11 43! Κpόνοu πιiϊς ιiγχuλομήτεω :
πιχτ'~p :ινδpwν τε θεων •ε Τ et cod. alter, cf. 458.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Π 116
116 CHANT XVl
'Ήpην δi: πpοαέ'ειπε ιcοισιyνήτην Ιλοχ6ν τε·
son char. On dirait des vautours aux serres crochues
« "Ώ μοι lyών, 8 τέ μοι Σοιpπηδδνοι, ψιλ:rοιτον &νδpΕDν,
: au bec recourbe, qui, sur une. roche elevee, se ba~
μο1p" :δπb Ποιτp6dοιο Μενοι-rι&.δοιο δοιμf\vοιι.
430 tent. avec de grands cris. Ils poussent des cris tout
Διχ"θck δέ μοι ιcpοιδLη μέμον~δpμοιLνοντι, 435
pareιlι, en se ruant l'un sur l'autre. Le fifs "de Cro..
1'\ μιν ζωbν Mv•roι μ&.χης &πb δοιιcpυοέααης
noa le Fourbe, a les voir, a pitie, et il dit a H~re
son epouse et sωur :
θεLω &.vοιpπ&.ξοις, Λυιcίης lν πίονι δήμφ,
'
~ 1'\δη 6πb χεpαί Μενοι-r~ι.δίχο δcχμ&.ασω. :ο
α Lιίs 1 le destin de Sarpedon, pour moi le plus
Tbv δ" fιμεLβετ" lτιειτcχ Βοt.\πις πδτνια vHpη·
cher des mortels, est de tomber sons le bras de Pa-
« Αtvδτcχτε Κpονίδη, πο'ίον τbν μσθον lειπες ; 440
trocle, fils de Menωtios. Mais mon cωur est anxieux
!νδpοι θνητbν l6ντοι, π&.λοιι πεπpωμένον cχtσπ,
et, au fond de moi, agite un double dessein. Vais-je
ιψ lθέλεις θcχνciτοιο δυσηχέος έξcχνοιλσαcχι ;
le ravir vivant au cόmbat, source .de pleurs, pour le
lpδ"· ~τ«p οδ τοι π&.ν-rες bτcχινέομεν θεοι c!λλοι.
deposer ensuite dans le gras pays de Lycie ? ou vais-
"Αλλο δέ τοι έpέω, σύ δ' ένt ~illεo σflαιv-
je, a l'instant, l'abattre sous le bras du fils de Men~
cxt ιcε ζών πέμψnς Σοιpττηδ6νcχ Sν 3έ δ6μον δέ, 645
tios ? »
φp&.ζεο μfι τις lπειτcχ θεt.\ν έθέλπαι ιcοιι &λλος
L'auguste Here aux grands yeux lui repond :
πέμπε.ιν Sν φίλον υtbν &πb .ιcpcχτεpης 6αμtνης·
440 α Terrible Cronide, quels mots as-tu dits la?
πολλοt yάp πεpι !ατυ μέ:yοι Πpι&.μοιο μόιχοντοίι ·
Quoi 1 un simple mortel, depuis longtemps voue a
υtέες &θοιν&.των, -rο1σιν ιc6τον ·οιινbν . ένfιαεις.
son destin, tu voudrais le soustraire a la mort
"Αλλ" d τοι ψLλος lστί, τεb~ δ" Ί~λοψύpετcχΘ 450
cruelle ? Α ta guise ! mais nous, les autres -dieux
nous ne sommes pas tous d'accord pour t'approuver.'·
1'\τοι μέ11 μιν lcχσον ένι ιcpcxτε.pft 6σμίνπ
xt.pσ" 6πb Ποιτp6dοιο Μενοιτιόιδοιο δcχμηνcχι·
Et j'ai encore quclque chose a te dire ~ mets-le toi
bien en t~te. Si tu emportes vivant Sarpedon dans sa
οιδτάp bτει δή τ6ν yε λίπηΘ τε ιcοι@
πέμπειν μιν Θ&.νοιτδν :τε ψέpειΎ ιCcχι νfιδυμον 'Ύπνον,
demeure, prends garde qιte, par la suite, un autre
εtc; 8 ιcε δή. Λυιc(ης εδpιiίης δ~ίιον tιcωντcχι, 455
dieu a son tour ne pretende emporter son fils hors
Ινθ&. έ τοιpχύσουσι ιcοισtyνrιτοί τε Ιτ~ι τε
d~ la melθe brutale. lls sont nombreux, les fils
d'lmmortels, a combattre autour de la grand ville
Ναm. - 432-458 οιn. Zen. [Τ], circumscribebat Zen. (Α]: πώς γιί.~
de Priam : tu enfonceras au cωur de leurs ptires un φησ!Υ, ~ν τ~ "lδτι εGpηται ή θεό;; [Τ]. r,
4δο atroce ressentiment. Si Sarpedon t'est cher, si ton. Var. - 433 .~ μοι : αΥ .αΥ Plat. Resρ. 388 c, Athenag. 21 11 8 τί
cωur pour lui se desole, eh bien Ι laisse-le tomber, (Eust., ~estea): οτι codd. duo 11 437 έν• (Euat., testίs) : έΥ1 11 4.(2 &ψ:
πω~ t~~tιs /1 .U5 ζών (Α, Ar. [Α], ach~ Τ): ζωόν•(αlii (Α)), uel ζών; ει
au cours de la melee brutale, sous le bras de . . ζωον πεμψrι; corre:ι:. edd. nonn. ΙI 450ει • (Α in marg., Eust. 1070, 10): ή
Patrocle, le fils de Menretios, puis, quand l'Ame et (Α, Eust. 1069, 66) 11 φίλος (Α in marg., Ar. [Α]): φίλον (Α, αlii [Α)) ·
utrumque Eust. 11 .(53 έπε1 (Α, Eust., tesιis): ο1πην• · cf έmν δh τότ~
la vie l'auront abandonne, charge Trepa~harge le in αlio [Α) 11 .45-' νήδυμοv codd. o~nes, ιcb. Α, E~t., cf. ~d Β 2 11
0

doux Sommeil de l'emporter et d'allcr avec lui jus- 4156 fχωντ~ι: ιχηται .cod. ι1nus, uel ιχοιτο u. 1. [Α] // .(56 ταpχύσοuαι~
(Eust.) : -uσωοι (teatιs).
qii'au pays de la vaste Lycie. La, ses freres et parents
 CHANT XVI
l'enterreront dans un tombeau, sous une stele,
puisque tel est l'hommage dύ. aux morts. »
Elle dit; le Pere des dieux et des hommes n'a garde
de dite non. 11 repand sur le sol une averse de sang,
460 pour rendre hommage au fils que va lui tuer
Patrocle, en Troade fertile, loin de sa patrie.
Ils marchent l'un sur l'autre et entrent en contact.
Patrocle frappe alors l'iHustre Thrasydeme, noble
ecuyer de sire Sarpedon.. 11 l'atteint au bas-ventre et
lui rompt les membres. Sarpedon s'elance a son tour
avec sa pique eclatante et manque Patrocle. En
revanche il va, de sa pique, blesser a l'epaule droite
le chevaι Pedase, qui crie, expirant, et s'abat dans Ia
pqussiere, en geignant, tandis que s'envole sa vίe.
470 Les deux autres font un ecart ; le joug craque et les
renes s'embrouillent, le cheval de volee gisant dans
la poussiere. Mais Automedon, l'illustre guerrier,
trouve le reιnede. Il tire l'epee tranchante suspendue
le long de sa large cuisse ; il s'elance et, d'un bon
coup, qui porte, il libere le cheval de volθe. Les
deux autres cheνaux redressent alors leur course et
allongent dans leurs traits. Et les deux adversaires
reprennent le combat, pour regler la querelle qui
devore leurs coours.
Une foi~re, de sa lance eclatante, Sarpedon
manque le but. La pointe de sa pique file par-dessus
l'epaule gauche de Patrocle, sans toucher le hθros
luί-meme. Α son tour alors Paιrocle bondit, bronze
48ο au poing, et ce n'est pas un vaίn trait qui lors
s'echappe de sa main. ll frappe son adversaire a
l'endroit ou le pericarde 1 enserre le creur muscle. Et
ι. Ce passage est celui ού. apparatt le mieux le sens analomique
du ιnot ιpplνε~ - ce qui ne veut pas dire que ce sens subsiste daιυ
tous les emplois du mοι.
ΙΛΙΑΔΟΣ 11
τύμβφ τε οτfιλn τε· το yc!ιρ yέρας Ιοτι βαν6ντων. »
'Ώς lψατ", ollδ" &πtθησε πατήρ &.νδρ&ν τε θκl.\ν 'tC'
αtματοέσσαc; δε ψιάδας κατέχεuεν lραζε
ττιχtδα ψlλον τιμ6\ν, τ6v οι Πάτροκλος lμελλε 460
φθtσειv lν Τροιn lριβώλακι, τηλ6θι ττάτρης .
• οι δ" !Sτe δή αχεδον ~σαν m• &λλfιλοισιν t6ντες,
lvβ• ~τοι Πάτροκλος &.yακλειτοv θρααύδημον,
δς ~· f}~ς θεράπων Σαρπηδδνος ηεv &νακτος,
τον βιΧλε νε{αιραν κατ« yαατέρα, λΟαε δ& yutα. 66S
Σαρπηδών δ" αδτοΟ μεν &.πfιμβροτε δοuρι ψcuι:ι11.•
δείιτερος lιρμηθetς, δ δε Πfιδασοv ο_δτσισεν tπττοv
lyχει δεξιον ιιμον- 6 δ• lβραχε θu';ιοv 4Lσθων,
ιcc!ιδ δ• lπεσ• lv κοvtnσι μακών, ~ lτιτατ~~
Τώ δέ διcιστήτην, κρ{κε δέ ζυyδv, ήvLα δέ σψ~ ~ησ
σίιyχυτ>, lττει δή κεtτο ποιρήοpος ~v ιcovtnσι·
το'Lο μεν Αότομέδων δουρt ιcλuτος εfSρετο τέιcμωρ•
οπασσιΧμενος τοιvίιηκες &ορ παχέος παρc!ι μηροΟ,
&Lξας &.πέκοψε παρήοροv οδδ• έμιΧτησε·
τώ δ' tθuvβήτηv, έv δε ~υτf\pσι τιΧvuσβεv- 41&
τώ δ• α0τις συv{τηv lριδος περt~δροιο .
"Εvθ' cι0 Σοιρπηδώv μέv &πfιμβpοτε ~ ψαιιινf,
Πατρδκλοι.1 δ• όπερ l:iμov ciριατερόν ~λuβ" &:κωιcή
lyχεος, οδδ' lβcιλ• αδτ6v· δ δ' δατερος ~ρvυτο χαλκf
Πάτροκλος- τοΟ δ" οδχ ~v βέλος lιcψuyε χει.p6ς, 480
&λλ' lβcιλ" lvβ• &ρα τε ψρέvε5°)ιρχαται ciμψ• ciδιvον κf\ρ·
Num. - .\67 a b (=
-----
ι53-ι54) τόν pιi. τ.οτ' Ήετ(ωνοι; ιλών
:πόλιν ii-rιxγ ' 'Αχ.ιλλεύι;, 1 οι; χιχ1 Ονητόι; έιiον ίπιβ' rπτ.:οιι;
ιiΟιχνιίτοιαιν add. Ar. (?), in 467 ιiγλιχόν pro ο/ίταιαεν et ίn 468 τόν
βιίλε pro lrχ.εϊ ιcήbenι [Τ] .
Var. - .\63 θpιχα:iδημον • (u. 1. [Α]) : Θριιαόμηλον (Α, Euιt. ), uel
βραιαόμηδον, ue\ θpααuμήδΤιν 11 "67 οεύτεpοι;• (Α, Euιt.) : &Νnρον (Α
pήmiιus et s. 1., ιcribendum [Α], commenta/oru (Τ]) 11 ο/ίτcιαεν: ηλσιαεν
Ar. έν τff Φιλήμονοι; μ], cf. Num. 11 470 χρiχε (teιteι) : τ.plγι quidαm
{Eυ.st., ιch. Β], cod. unυ.a ; uel .ιp!γε cod. unυ.a, Eυ.at. 1119, βο ; κl
χpίγε χσι1 τplγε ιch. Τ; uel τplχ.ε sch. L 11 ~uγόν• (Euιt. 1071): ~ηό~
(Eυ.at. ι ι 19), uel ~λον ιcstiι 11 .\75 ρuτηpai : p11-:ijpι u. 1. (Τ].
ιι.8 CHANT XVI
l'homιne ·croule, comme croule le chene, ou le peu-
plier, ou le pin robuste, qu'iι grands coups de leurs
cognees frais affι1tees des charpentiers abattent dans
la montagne, pour en faire une q~iΊle de navire. JΙ
est tout pareil, etendu a terre, devant ses chevaux
et Bon char, geignant et, de ses mains, serrant Ja
poussiere sanglante. Comme on voit un lίon assaillir
et tuer' dans un troupeau de bωufs a la demarche
toηe, un taureau magnanime 'au fauve pelage, qui
gemit, en expir~nt, soίJB ses .griffes; ainsi, · sous
490 Patrocle, fremit de fureur-le chef mourant des guer-
riers lyciens. 11 appeHe son compagnon :
« Glaucos, doux ami, ιοί qui es entre tous un
guerήer, c'est bien maίntenant, si jamais, qu'il te
faut etre un combattant, un guerrier ίntrepide: Main-
tenant la guerre cruelle doit etre ta seule envie, si tu
as que.!gue cω_!!!:. Tout d'abord, va de tous· ·cόtes
stίmuler les chefs lyciens : qu 'ils combattent pour
Sarpedon 1 Puis toi-meme, pour moi, combθ.ts avec
le brome. Je te seι·ai a tout jamais un sujet de honte
~ι d'opprobre, si les Acheens arrivent a me depouilίer
lioo de mes armes, moi qui suis tombe au milieu des
nefs. Tiens donc vigoureusement et stimule . tout. ton
monde. »
11 dit,. et· la mort, qui tout acbeve, deja. enveloppe
ses yeux, ses narines. L'autre lui met a\ors le pied
sur la poitήne et lui tire sa pique du corps ; Ίe peri-
carde, accroche, suit, et Patrocle ramene ensemble
l'Ame de Sarpedon et le bout de sa lance. Les Myr-
midons pendant ce temps tiennent ses coursiers hale-
taots, qui ne songent qu'A fuir, dλs l 'instant qu'est
vide le char de leurs maitres.
Glaucos ressent un atroce chagήn θ. ouir cette voix.
Son cωur s'emeut a la pensee qu'il n'a pu Ιοί preter
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 118
1fριττε δ• llς δ~ε τις δρt!ς Ι[ριττεν f\ &.χερωtς,
ηι: ττι-ι:υς βλωθρfι' την τ· οι!ρεσι τέκτονες 4ν3ρες
lξέταμοv' πελtιcεσσι νεfιιcεσι νfιιον εtναι·
&ς δ ττρ6σθ• tττττων ιcαt 3tψρου ιcε'ίτο τανυσθεlς, 485
βεβρuχώς, ιc6νιος δε3ραyμένος αtματοέσσης.
2
Ηότε ταt!ρον lττεψvε λέων &.yέληψι μετελθών,
α'Cθωνα μεyόιθυμον, lν εtλιττ63εσσι Β6εσσιν,
~λετ6 τε στενάχων i>ττb yαμψηλftσι λέοντος,
&ς i>ττb Πατρ6ιcλφ Λυιctων &ybς &σττιστάων 490
κτεινδμενος μενέcχινε, ψιλον δ• ~ν6μηνεv ~τα'tpov-
« Γλαt!κε τιέττον, πολεμιστclι μετ &νδράσι, ν{\ν σε μάλα χρή
2
atχμητfιν τ' lμεναι 'ιcαt θαρσαλέον ττολεμιστηv-
νt!ν τοι lελ3έσθω ττ6λεμος ιcαιc6(;, ε{ θο6ς έσσι.
Πρt.>τα μέν !Ιτρυνον Λυιctων ~yfιτορας &νδρας, 495
-πάνηι lτι~~χ6μενος, Σcχρττηδ6νος &.μψιμάχεσθαι·
αδτclιρ lττειτα ιccχι αδτbς έμεσ ττέρι μάρναο χαλιclj\·
σοt yclιp lyώ ιccιι Ετιειτα ιccχτηψεtη ιcαι !Ινειδος
ισσομ_ιu ~ματα τιάντα διαμπερές, ε'C 1cέ μ' Άχαφt
τεόχεα συλfισωσι vεt.>ν ~ν &yt.>νι .πεσ6ν'tα' 500
m· lχεο κρατερCις, δτρυνε δέ λcιbν ι!ίττcχvτα. »
"'Ως· lXρcx μιν εtττ6vτα τέλος θανάτοιο ιcάλυψεν
6ψθαλμούς ~'lνάς Β"· δ δ! λόιξ. έν · ~θεσι βαtνων
έιc χpοbς ~· τιροτt δ.~αδτ~ mοντο·
το'ίο σ· ι!ίμ~τε ιcαι .lyχεος έξέρuσ· αtχμήν. 5ο5
Μυpμιδ6νες δ• αδτοΟ σχέθον tττττους ψuσι6ωντας,
ιεμένοuς ψοβέεσθαι, έττει λtττεν lίμματ• &νάιcτων.
Γλcχόιcφ δ' αtνbν &χος yένετο ψθοyy~ς &tοvτι·
&ρtνθη δέ ot-'.,!1~~ ·a τ' οlι δόνατο ττροσαμt!vαι·
Var. - 483 τήν τ'* : την 11 .486 βε6pη,ώ; (Eust., testίs): βε6pυχώ;
φιίdαm ('η 11 487 ή6τε: ως 8' οτε pap. 59 11 4811 έν (Ar. [Α], plureι [Τ]):
έπ' (pap. 60, Α s. ι., u. ι (Τ]); utnιmque Eust. 11 492 πl:r.ον (Eust.):
πιfpος meliιu ['η 11 494 χι:ιχό; (Eust.) : θρι:ιαύς quidam [Τ] 11 499 xl μ'*
{Eusι.): χεν (u. Ι. [Α]) 11500 νεων•: νlων (Α, u. 1. [BLT]) 11504 ΕΠΟΥtΟ
(Eust.): ~χοντο Ar. [ΑΤ] 11507 λίπεν (sic[A], Ar~ probab. pro έλείφθησι:ιν):
λίπον (Zen. [Α], Eust.); έπεί λίπον άpμι:ι όίνι:ιχτες coniec. Jortin 11 .509
προσι:ιμiίνι:ιι: πpοσι:ιμ6νειν .G.
 CHANT ΧVΙ ΙΛΙΑΔΟΣ Π 119
χειρι δ' έλών έττLεζε βραχLονα· τεϊρε yάρ αδτον 510
51 0 secours. De Ja main il se prend le bras et Ie serre .

1
1~ bles~ure l'epuise, que Teucros lui a faite, quand iΪ ιλκος, 8 δή μιν ΤεΟιcρος έττεσσύμεvοv βάλεv ι9
τεLχεος δψηλοϊο, &ρήv έτάροισιν &μύνωv-
8 atteιnt d'une fleche, montant a }'assaut du ΠlUr
εοχόμενος δ' &ρα εtπεv έκηβόλφ Άπόλλωvι·
eleve 1, afin d'ecarter le malheur des siens. Alors
priant, il dίι a l'Archer Apollon : ' α. ΚλΟθι, &vαξ, !Sς που Λυκtης έv πίοvι δήμφ
ε'ϊς η ένι Τ ρotn · δύvασαι δέ σύ ττάvτοσ' &κούειv 515
« Entends-moi, seigneur 1 Que tu sois dans le gras
&vέρι κηδομέvφ, ώς vOv έμέ κf1δος tκάvει.
pays de Lycie ou a Troie, tu peux en tout Iieu
•Έλκος μέv yάρ εχω τόδε καρτερόv, &μψι δέ μοι χε~ρ
pr~ter l'oreίlle au mortel en souci; et c'est bien Ie
6ξεLnς 3δύνnσιv έλήλαται, οδδέ μοι αtμα
souci qui me point a cette heure. J'ai reQu la une
τερσfjvαι δύναται, βαρύθει δέ μοι Ζιμος δπ' αδτοΟ ·
rude blessure ; mon bras est assailli par des douleurs
εyχος δ' οο δύναμαι σχεϊν εμπεδον, οΟδέ μάχεσθαι 520
aigu~s ; mon sang ne peut secher, et mon epaule en
520 έλθώv δυσμεvέεσσιv· &νήρ δ' &Sριστος 1Ιλωλε,
est tout alourdie. Je ne suis pas en etat de tenir ma
Σαρπηδών, Διος υtός δ δ' οοδ' οσ παιδος &μύνει.
pique ferme, ni d'aller me baιtre avec l'ennemi. Le
plus vaillant des hommes est mort, Sarpedon, le fils •Αλλck σύ πέρ μοι, Ιvαξ, τόδε καρτερbv έλκος 4κεσσαι,
κοLμησοv δ' 6δύvας, δbς δέ κράτος, lSψρ' έτάροισι
de Zeus - mais Zeus ne defend pas son fils Ι -
κεκλόμεvος ΛυκLοισιv έποτρύvω ττολεμLζειv, 525
Allons 1 seigneur, gueris ma rude blessure ; endors
αοτός τ' &μψι vέκυι κατατεθvη6\τι μάχωμαι. »
mes douleurs ; donne-moi la force : je ferai alors
aΩς εψοιτ' εοχόμεvος, τοΟ δ' lκλυε Φοίβος 'Απόλλων·
appel aux Lyciens pour les exciter a Iutter, tout en
οιδτLκοι ποιΟσ' 6δύvοις, &ττb δ' Ιλκεος &ρyοιλέοιο
combattant moi-m~me autour du cadavre sans vie. »
11 dit : Phrebos Apollon entend sa prier~itόt οιtμοι μέλοιν τέρσηvε, μένος δέ οι εμβαλε~ μiJ
il arr~te ses souffrances, il seche Je sang noir de sa ΓλαΟκος δ' lyvω fiσιν έν~ yήθησέν τε, 530
!Sττι οι Ζικ' ~κουσε μέγας θεbς εοξοιμέvοιο.
plaie douloureuse, il lui met la fougue au creur.
530 Πρωτοι μέν &Sτρυvεν ΛυκLωv ~yήτορας civδρας,
Glaucos en son Ame en prend conscience et se rejouit
ττάvτn έττοιχόμεvος, Σαρπηδόνος &μψιμάχεσθαι·
que le dieu puiSSaϊϊf ait si vite ecoute sa priere. Ει,
αοτάρ lπειτα μετck Τρ6\οις κtε μακρά βιβάσθων,
d'abord, il va de tous cόtes sίimuler les chefs
Πουλυδάμαvτ' έττι Παvθοiδηv καt Άyήvορα. διοv, 535
lyciens: qu'ils combattent pour Sarpedon Ι Puis, Α
βf1 δέ μετ' Atvεtoιv τε καt •Έκτορα. χοιλιcοιcορυστfιν,
larges enjambees., il marche vers les Troyens, Ύers
Polydamas, fils de Panthoos, et vers le divin Agenor; il
va aussi trouver Enee, et Hector au casque de bronze, Var. - 5t.O ί3' ~λών* : λcχ6ών τ' .11 cχύτιiν• (Eust.): cxlνw• 11 5Η έπεσ­
et, s'approchant d'eux, il leur dit ces mots ailes : σύμενον*: έπεσσύμε·ιος 11 5i3 εύχόμενο•* (Eust.): εύξciμενο> 11 5i5 έν1*:
έν 11 (Jέ σu* (testis): δέ τε 11 πciντοσ' ciχοuειν (Ar. [ΑΤ]): παντός ciχοuειν
« Hector, tu pratiques aujourd'hui un oubli codex unus, testis, uel πfντ' Ξσcχχοuειν Zen. [ΑΤ], uel πciντοθ' ciχούειν
quidαm [Τ] 11 5{9 βο:ρuΟει • (Eust., testis): βcχρuθη 11 ίιπ' αύτοiί* (Eust.
complet de ces allies qui pourtant, a cause de toi,
teιtiι): ίίπερθ•ν 11 522 ούδ' : ού codex unus, Bentley 11 ο~ πcχιδό, (Ar. [Α]'
ιi~ [TJ): ~ πcχιίJi• (Α., Eust., testis) 11523 Ελχος* (Eust.): nγο• 11 &χεσσcχ;
1. cr. χιι,38 7 -8 9 . Euιt.): cχχέσσcχι Ar. [Τ] 11 526 νέχuι • : νέχuν 11 53t μέγcι•*: &ναξ.
110 CHANT XVI
540 perdent la vie loin des leurs, loin des rives de Iea..
patήe. Tut e refuses a leur pr~ter · secours. Sarpedon
est a terre, le chef des guerriers lyciens, le boulevard
de la Lycie par sa justice et par sa force : Ares de
bronze l'a dompte sous la pique de Patrocle. -Allons Ι
amis, assistez-le ; que votre coour' se revolte a l'idθe
que les Myrm.idons lui puissent ravir ses armes et
outrageι· son cadavre, dans leur rancune pour lea
Danaens n1assacres que, pres dψι fines nefs, noua
avons fait · choir sous nos lances. »
11 dit ; une douleur intolerable et sans remission
saisit les Troyens de la t~te aux pieds. Ils voyaίent
en Sarpedon Ie rempart de leur pays, tout etranger
550 qu'il etait. Son monde etait nombreux, lui-m~me
excellait au combat. 11s marchent droit aux Da:ι,ιaena,
pleins de feu. Α 1eur t~te est Hectόr, qu'indigne la
mort de Sarpedon. Mais le ~irH de Patrocle,
fHs de Menretios, souleve les Acbeens. ~t c'est aux
deux Ajax, deja bn1lants d'ardeur, qu'il s'adresse
d'abord :
« Les Ajax 1 n'aimeriez-vou& pas aujourd'hui nous
soutenir, tels que vous etίez jaιlis parmi les hommea,
ou plus vaillants encore. Voici a terre celui qui a
ete le premier a sauter sur ·le mur des Achθens,
Sarpedon. Si nous pouvions lui infliger l'outrage de
560 nous saisir de lui, d'enlever les armes qui couvrent
ses epaules, et d'abattre ici, d'un bronze impitoyable,
tels ou tels des siens venus le dθfendre 1 »
11 dit ; mais . deja ils brύlaient d'eux-m~mes de
repousser l'ennemi. Α peine des deux cόtes a-t-on
affermi les lίgnes qύ.e Troyens et Lyciens, Myrmidons
et Acheens se heurtent au combat autour du corps
sans vie, en poussant des cris effroyafiles. Les
armures guerrieres fortement resonnent, et Zeus
·JΛΙΑΔΟΣ Π ·t10
ΑyχοΟ δ• tcndιμενος lπεcι πτεpόεντσι πpοστjύδcι ·
\lt •Έιcτορ, νΟν δή πdιyχυ λελσισμένος εις έττιιcούpω»,
ot σέθεν εtνειcσι τfίλε ψιλων ιcσιt πcιτptδος σιtη_ς
~~~ποψθινύθουσι· σtι δ• oδlC lθέλ~;ις έττσιμύvειv. 540
Κεt't'cιι Σcιpπηδών, Λυιctων·&ybς &σπιστdιων,
θς Ι\υιctήν ετpυτο δtιcuσι τε ιcοιt σθένεt ,_.
τbν δ" δπb Ποι'tp6ιcλφ δc!ιμσισ• lyχεt χdιλιcεο~pής.
•Αλλdι, 11?ιλοι, πdιpστητε, νεμεσσή~η:ε δ~~
μη ciπb τεύχε• V.ωντσιι, &ειιctσσωσι δέ νειcpbν 545
Μυpμι.δ6νες, Δσινσι'3ν ιcεχολωμέvοι δσσοι l!λοντο,
το~:ις έττt νηυσt θοftσιν έττέψνομεν έyχεtrισιν. »
•Ώς lψcιτο, Τp13σις δέ ιι:σιτc!r. κpfjθεν .λdιβε 'Πένθος
lίσχετον, οδιc έπιειιcτ6ν, έπεt σψισιv lpμσι π6ληος
lσιcε ιccίt illοδοιπ6ς πεp lών · πολέες ydp ctμ•. σιδτlι\ 550
λοιοl έιτοντ", έν δ• οιδτbς &pιcnεύεσιcε μdιχεσθαιι·
βc!r.ν δ• tθύς Δσινσιων λελιημένοι· ηpχε δ &pά σψw
0
'Έιcτωp χω6μενος Σσιpπηδ6νq,ς. Αότάp Ά·χσιιούς
&pσε Μενοιτιdιδεω Ποιτpοιcλfiος λdισιον ιc:fjp·
Αtαιντε πpώτω πpοσέψη, μεμσι&τε :<..:t αιότώ· 555
« Αtσιντε, νΟν σψ13ιν &μόνειτθαιι ψtλον lcnω,
otot πεp πdιρος ητε μετ• &νδpάσιv, η ιcαιt &.ρεtους.
Κε'Lτiχι &ν-1\p Sς πpl3το<; εσήλαιτο τε'Lχοc; Άχαι&ν,
Σσιpπηδών- &λλ εΊ: μιν &ειιcισσαιtμεθ έλ6ντ~c;,
0 0
τεύχεά τ• l)μοιιν &φελοtμεθαι, ιc:οιt τιν• έτσιtpων 560
σιδτοΟ &μυνομένωv δαμοιασιtμεθσι νηλέι χοιλιclι\. »
•Ώς lψαθ", οι δέ ιcοιt σιότοt &λέξαισθοιι μενέσιινον.
οι δ0 έπεt &μψοτέpωθεν έιcσιpτόναιντο ψdιλαιyyοις,
Τρl3ες ιc:σιι Λύιc:ιοι ιcαιt. Μυρμιδόνες ιcαt Άχοιιοt,
σύμβοιλον &μψt νέιcυι ιcοιτατεθνη&τι μάχεσθαιι 565
δειvbν &.όσοιντες μέyαι δ lβpσιχε τεύχεσι ψωτ&v.
0
Var. - 540 έπα.μόνειν• (Eusι.) : έπα.μiίνα.ι 11 548 χα.τ~ χp7jθεν (Ar.
[Α]): χα.fαχρ7jθεν* (Λ; Eusι.), uel χα.τιίχpηθεν (u. Ι. [Eust.J). uel χα.τ'
<lχρηθε•ι 11 556.cpίλov (Eust.): μένο<; u. l. [Α] 11557 ά.ν!Jριίσιν : ά.νΒfCί)ν 11
559 εΥ : εt Rhianus [Α] 11 560 ά.cpελοlμiθιι • : ά.cpελώμεθιι.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Π 1'11
ΙΗ CHANT XVI
Ζευς δ' lnt vύιcτ' 6λοήv τάνυσε ιcpατεpfl όσμtvπ,
epand une lugubre nuit sur la melee brutale : il veut ΙSφρα ψtλιρ ηερt ηαιδl μάχης 6λοbς η6νος εΊ:η.
que, pour son fils, la besogne de guerre soit lugubre 'Ώσαν δέ ηρ6τεροL Τρ~ες έλtιcωηας ΆχαLούς·
entre toutes.
Βλf\το yάρ οσ τL ιcάιcLατος &.νήρ μετά Μυρμιδ6νεσσLν, 570
υtός Άyαιcλfjος μεyαθύμου, δ'tος Έηειyεύς,
Les Troyens repoussent d'abord !Sς p' έv Βουδεtφ ε~ ναιομένιρ ~νασσε
Combat les Achέens aux yeux vifs. Un
autour du corps τb ηρtv- &τάρ τ6τε y' έσθλόv &νεψLbν lξεναptξας
de Sarp6don. homme est frappe dans les rangs ές Πηλfj' tιcέτευσε ιcαL ές Θέτιν &.ρyυρ6ηεζαv-
des Myrmidons, qui n'est pas le οt δ' &μ' 'Αχ ιλλf)L βηξήvοpL πέμπον lπεσθιχL 575
moins brave d'entre eux, le fils du magnanime wlλLOV εtς εδπωλοv, Ίνιχ Τ ρώεσσL μάχοLτο.
Agacles, Ie divin Epigee. 11 regnait nagucre dans Τ 6v pιχ τ6θ' &.πτ6μεvοv vέιcυος Βάλε ψαtδιμος •Έιcτωp
Budion, la bonne ville ; mais, apres le meurtre d'un
χερμιχδtφ ιcεψιχλήv- ~Ί ~· liνδιχιχ π&σιχ ιcεάσθη
ooble cousin, il etait venu, suppliant, a Nlee et a
έv ιc6ρυθL Βριαρfi· δ δ' &ρα πρηνής lπL νειcρ~
Thetis aux pieds d'argent; et eux, l'avaient envoye,
ιcάππεσεv, &μφι δέ μιv θάνατος χύτο θυμοραtστής. 58ο
a la suίte d' Achille, enfonceur de lignes, vers llion Πατρ6ιc:λιρ δ' &ρ' &χος yέvετο ψθψένου έτάροιο,
aux beaux coursiers, pour y combattre les Troyens. tθυσεν δέ διc!ι προμάχων tρηιcι έοLιcώς
Il a dθja la main sur le cadavre, quand l'illustre ώιcέι, !Sς τ' έφ66ησε ιcολοLούς τε ψf}ράς τε·
Hector l'atιeint d'une pierre a la tete : la tete tout l)ς tθύς Λυιct. ;, Πατp6ιcλεις tπποιcέλευθε,
entiere se fend en deux sous le casque puissant. lσσυο ιcαt Τρώων, ιcεχόλωσο δέ ιcfjρ έτάροιο. 585
L'homme tombe front en avant, sur le cadavre, et Κα( p' fβιχλε Σθεvέλιχοv, Ίθαιμένεος ψtλοv υt6ν,
!Ίβο sur lui s'epand la mort, destructrice de vies αόχ.έv;χ χε.ρμαδtιρ, pfjξεv δ' &.πό το'lο τένοντας.
humaines. Le chagήn saisit Patrocle a voir perir son Χώγησαv δ' όπcS τε πp6μαχοι ιcαL ψαtδψος •Έιc'tωp.
compagnon. Η se rue θ. travers les champions hors ~οσση δ' ιχtyανέης pLπή ταvαο'lο τέτυιcταL,
des lignes, pareil au milan rapide, qui met en f\ν pά τ' &.νήρ &.φtn πειpώμεvος η έv &.έθλιρ 590
deroute des geais ou des eιourneaux. Ainsi tu te rues f)έ ιcιχL έv πολέμιρ, δηtωv όπό θuμοpαtατέων,
droit sur les Lyciens, Patrocle, bon meneur de -τ:6σσοv έχώρησαv Τρ&ες, lSσαντο 3' Άχαιοt.
cavales, et droit sur les Troyens, tant t'irrite la mort ΓλαΟιcος δέ πρl3τος, Λuιctωv &.ybς &.σττLατάων,
de ton compagnon ! Et il atteint le fils cheri d'lthθ­ έτράΤΙετ', lιcτεLvεν δέ Βαθυκλ~α μεyάθυμον,
mene, Sthenelas, d'une pierre au cou ; il lui Χάλιcωνος ψtλοv ut6v, 8ς 'Ελλάδι οιιcια νιχtων 595
brise les tendons. ΙSλβιρ τε ΤΙλούτφ τε μετέπρεπε Μυρμιδ6vεσσL.
Les champions hors des lignes reculent et, avec Τbν μέv !ρα ΓλαΟιcος στfjθος μέσον οδτιχσε δουρL
eux l'illustre Hector. Aussi loin porte le long epieu
δgο
'
que lance un homme qui veut eprouver sa force, soιt
.
aux jeux, ou au combat, pour repoodre a des enne- Var. - 57ί Έπειγεύς (Eust.): Έr.ηγεύς• (Α) 11587 τένοντας• (Ειιst.).
-τένοντε (Α s. 1.).
mίs, destructeurs de vies humaines, aussί loin reculent
122 CHANT ΧΥΙ
les Troyens, repousses des Acheens. Mais Glaucos, le
chef des guerriers lyciens, est le premier a faire
volte-face. 11 tue ainsi Bathycles au grand creur, ·fila
cheri de Chalcon, qui habite l'Hellade et se · ωι
remarquer par son bonheur et sa richesse entre toua
les Myrmidons. Glaucos, de sa pique, le frappe an
pleine poitrine, en se retournent brusquement, au
moment m~me οίι l'autre, en le pσursuivant, Ιe
rejoint. 11 tombe avec fracas, et un lourd chagrin
βοο prend les Acheens Α la pensee du brave qui vient de
tomber. Les Troyens, au contraire, sont en grande
liesse et vont, en masse, se grouper autour de lui.
Mais les Acheens n'oublient pas non plus leur
vaillance : ils portent leur elan droit sur eux. Alors
Merion, parmi les. Troyens, fait sa proie d'un gu~
rier, Laogone, ioirepide fils d'Onetor, qui jadis etait
pretre de Zeus . ldeen et que le peuple honorait
comme un dieu. 11 le touche sous la machoire et
l'oreille: la ~t aussitόt de ses membres; et
l'ombre horrible le saisit. Enee alors lache sur Merion
~ lance de bronze. ~1 espere 1'atteindre, tandis qu'il
s'approche Α l'abri de ιιοn bouclier. Mais l'autre voit
βιο venir le coup : il eνite la javeline de bronze, en
baissant le corps en aνant : la longue lance ·va se
planter au sol derriere lui, et le talon de l'arme · reste
11 Α νibrer en l'air, jusqu'au moment οίι le puissant
Ares en relache l'elan. La piqlie d'Enee s'est perdue,
fremissante, au sol : le trait aura pour rien jailli de
sa robuste main. Enee en son crenr alors s'irrite
et dit:
« Merion, tu as beau etre habile a Ja danse : ma
pique Α jamais ι'eύι faiι tenir tranquille, si je t'eusse
atteint. ))
Merion, l'illustre guerrier, le regarde et lui diι:
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 122
στpεψθεις έξαπtνηc;, δτε μιν κοιτέμαpπτε διώκωv­
δσύπησεν δέ πεσών· πυκινbν δ• ciχος lλλαβ' Άχαιούς,
~ς Ιfπεσ' έσθλbς &νήp · μέyα δέ Τpaες κεχάpοντο, 600
στc!ιν δ' &.μψ• αδτbν t6ντες &ολλέες οΌδ' &p' Άχαιοt
&.λκης έξελάθοντο, μένος δ' ίθύς ψέpον αοτωv.
'Ένθ' α6 Μ1')pι6νης Τpώων &εν &vδpα κοpυστήν,
λα6yονον, θpασύν υίbν Όνήτοpος, 8ς Διbς tpεύς
Ίδαίου έτέτυκτο, θεbς δ' aς τtετο δήμω· 6ο5
τbν Βάλ' iiπb yvαθμοϊο καt οδατος ~κ~ δ~ θ~ς ι
lρχετ' &πb μελέων, στuyεpbς δ' &pα μιν σκ τος. εtλεν.
Αtνεtας δ' έπt Μηpι6νη δόpυ χάλκεον ηκεν· .
lλπετο yc!ιp τείιξεσθαι iiπασπtδια ~pο8ιβaντος,
Άλλ• δ μέν &ντaι tδώv/qλείιατο χάλκεον έyχος• 610
πp6σσω yc!ιp κατέκυψε, τb δ' έξ6πιθεν δ6pυ μακpόν
οδ3ει ένισκtμψθη, έττt δ. οοptαχος πελεμίχθη
lyχεος- ένθα δ' Εττειτ• &φtει μένο.ς !Sβpιμος "Άpης·
aιtχμη δ' Αt11εtαο κpaιδαινομΕ:νη · κατc!ι yαίης
lρχετ', έττεt {ι' &λι~v στιβαpης &ττb χειpbς lSpouσεν· 615
Αtνεtας δ' &p{e:~ώσaιτο ψώνησέν τε·
« Μηpιόνη, τάχα κέν σε , καt δpχηστήν πεp έ6ντα
έyχος έμbν κατέπαυσε ·διαμπερές, ε't σ• έβαλ6ν περ. »
Τbν δ' α6 Μηpι6νης δουpt κλυτός &.ντtον ηδδα·
« Αίνεια, χαλεττ6ν σε και tψθιμ6ν ττεp ~6ντα 620
πάντων &νθpώr.ων σβέσσαι μένος, δς κέ σεu &ντα
lλθη &μυν6μενος θνητbς δέ νu κaιι σύ τέτυξαι·
ει καt έyώ σε Βάλοιμι τυχων μέσον 3ξέι χαλκft\,
αtψά κε καt κpaιτεp6ς πεp έi.>ν καt χεpσt πεποιθώς
~um._- 6~7 a Μηpιόνη; ο' ά.·ιir.ιιλτο, φίλον οέ οί ~τορ ίάνθη
addιtur ιn quιbusdam [Τ] 11 6!3 om. Ar. in priore ed. [ΛΤ], in altera
suspectum habens [Α] (hanc notam uersu~ 612 falso referobat schol. Τ) 11
6t4-6t5 (= Ν 5ο4-5ο5) om. codd. multι (quorum ABGT) et pap. 228.
Var. - 599 r.uχινό·ι•: οει~όν 11 604 θριισ~ν : φίλον u . l. ΓΤ] et cod.
unus 11 607 άπι)• (Eust.) : άπιι1, uel άr.~χ 11 609 τε6εεσθιιι !ι. : ~:ιιι:rθιιι /1
6!2 ένισχίμφθη • (Eust.) : . ένισιιίφθη, uel έ•ιισχήφ/Ιη (testis) 11 6! 7 χ~ν
(Eust., testes) : μιν codd. duo 11 6ί8 περ • (Eust., testis) : γε 11 624 χε* : τε.
ΙΙΙ . - ιfi
t:ι3 CHANT XVI
620 « Enee, si fier sois-tu, il t'est difficile d'eteindre
l'ardeur de tous ceux qui s'offrent a te tenir teιe. Tu
es mortel comme les autres. Moi aussi, si je te tou-
chais en plein corps de mon bronze aign, si fort que
tu sois, si confiant en tes bras, tu me donnerais aus-
sitόt la gloire, a moi, et ton Ame 8. Hades aux
illustres coursiers. >> - τω ο!Ι τι χpή μΟθοv δψέλλειv , &λλά μάχεσθοιι. »
Il dit, et le vaillant fils de Menretios le gourrήande
aιηsι :
« Merion, tu as beau etre brave : pourquoi parler
ainsi? Doux ami, ce n'est pas en usant de mots
injurieux que tu eloigneras les Troyens du cadavre :
la terre auparavant doit garder une proie. Les bras
630 decident 8 la guerre, comme les paroles au Conseil.
Ce qu'il faut, ce n'est pas entasser des mots, c'est se
battre. »
Il dit, et prend la teιe ; et Merion le suit, mortel
egal aux dieux. Comme monte, dans les gorges de la
montagne, Je tumulte des bύcherons, dont le fracas
se repercute au loin, ainsi, par eux, de la large terre
monte un grand bruit de bronze, de cuir, de peaux
de breuf travaillees, que heurtenι des epees et des
lances 8. deux pointes. Nul homme, si observaιeur
qu'il fύ.t, ne reconnaitrait plus le divin Sarpedon,
tant les traits, le sang, la poussiere, tout entier le
6&ο recouνrent, de la tMe au bout des pieds. Sans repit
ils se heurtent autour de son cadavre. Telles des
mouches dans l'etable bourdonnent autour des pots
remplis de lait, dans les jours de prinιemps ou le
lait emplit les vases, tels ils se heurtent autour du
mort ; et Zeus meme ne detourne pas, fut-ce un
instant, ses yeux brillants de la melee brutale ; son
regard νa vers eux sans treve, et son ame s'inter-
roge; il agite divers plans pour la fin de Patrocle.
ΙΛΙΑΔΟΣ Π ι~3
ε1'χος έμοι δοLης,~ "Αιδι ιcλυτοττώλφ. » 625
aΩς ψάτο, τbv ~ττε ΜεvοιτLου αλιcιμος υιός
« Μηpι6vη, τL σύ τοιΟτοι ιcοιι έσθλΟς έώ.v άyοpεύεις ;
Ζι ττέττοv, ο!Ι τοι Τ pωες δvειδεLοις έττέεσσι
vειcpoO χωpήσουσι· ττόιpος τιvά yοι'ίοι ιcοιθέξει·
έv yάp χεpσι τέλος πολέμου, έττέωv δ' έvι Βουλft· 630
aΩς εtττώv δ μέv ηpχ', δ δ' δίμ' έσττετο tσ6θεος ψώς.
Τωv δ' GSς τε δpυτ6μωv άvδpωv δpυμοιyδbς δpώpn
οιJpεος έv Βήσσnς, έιcοιθεv δέ τε yLvετ' &ιcουή,
ως τωv GSpvυτo δοΟττος άττb χθοvbς εοpυοδεLης 635
χοιλιcοΟ τε βιvοΟ τε Βοωv τ' εΟττοιητάωv,
νυσσομέvων ξLψεσLv τε ιcοιι ityχεσιv άμψιyύοισιv.
ΟΜ' &v ετι ψpάδμων ττεp άvήp Σοιpττηδ6vοι δ'ίοv
εyvω, έττει Βελέεσσι ιcοιt οιtμοιτι ιcοιί ιcονLnσιv
έιc ιcεψοιλ~ς ε'ίλυτο διοιμττεpές ές ττ6δοις !ιcpους. 640
οι δ' οιtεt ττεpι vειcpbv δμLλεον, ώς δτε μυ'ίοιι
στοιθμ~ itvι Βpομέωσι ττεpιyλοιyέοις κοιτά ττέλλοις
ώpn έv εtoιpιvft, δτε τε yλάyος lίyyεοι δεύει·
ως lXpoι τοι ττεpt vειcpbv δμLλεοv, οΜέ ττqτε Ζεύς'
τpέψεv άττb ιcροιτεpf1ς όσμLvης δσσε ψοιειvώ t..,-.., 645
άλλά ιcοιτ' οιδτούς οιtέv δρα ιcαt ψpόιζετο~~ .)
ττο λλ c!ι μά .άμψt ψ6νφ Πατp6ιcλου μεpμηpLζωv,
. λ' '--..... 3'
~ f\δη ιcοιt ιcε'Lvov ένt ιcpoιτεpfi όσμLνη
οιδτοΟ έττ' άvτιθέφ Σοιpττηδ6vι φαLδιμος uΕιcτωp
Var. - 625 δοίη;(Εust . ): δ~ί;.ς (u. I. [Α]) 11628 τοι*: τι (Eust.J
11 6i9 νεχροίί*: νεχρο~; ~u . !· [L]) 11 χαο :εει* .' χα.λύφει 11 633 ~ρώρη
Bekker, cf. Δ 485: ορωρ ε ι (Α , Ar. [Α] subιuncιιuus [Τ]), nescιo an
όpb\ρει subiunctίu . cum brcui uocal i sίι; ucl ορωρεν (u. J. [ΑΤ], Eust.)
11 634 άκουή (Eust.): άuτή Arist. [ΑΤ] 11 636 pινοίί : pι•ιwv quidam [Α) 11
βοωv τ;,* (Eust. ,.98, ~7 ; 107.9 , ~~· tesιc~) .: ~οw•ι (Ε~sι. 1079, 14, quidam
[Α]); αμεινον (cχν) ειzε '!"ισιν ο Αρ . ει εγεγροιπτο εεω τοίί τε συvδι!σμο:.ι
sch. ΑΤ 11 638 Σαρπηδό•ιοι δίοv (οιί χοινοιί [Α], Eust.) : Σοιρπηδόνι δίω Ar.
[Α.) et G 11 64~ ~νι• : lπι 11 περιγλοιγέοι; (b:ust. , testes) : Ξυγλcχγέcχ; testis,
uel πολυγλιχγεοι; Apoll. Soph. s. u. Γλ&γος // 648 χιχi χείνον (Α, Ar.
[ΑΤ)): xcix.
 <.:ΙΙΛΝΤ . χvι
Patrocle νa-t-il a son tour, au cours de la meMe
brutale, tont de snite, la-meme, sur le coφs du
diνin Sarpedon, eιre dechire par le bronze sous les
650 coups de l'illustre Hecιor, qui ensuiιe detachera 868
armes de ses έpaules? ou fera-t-il croitre pour plus
d'un encore la peine cruelle? Α force d'y songer, ce
dessein lui parait le meilleur : le noble ecuyer
d'Aclιille, le fHs de Pelέe, νa une fois de plus
rcpousser νers leur νille, aνec les Troyens; Hector au
ι:· asque de bronze, et arraclιer la νie a bien d'autres
encore. Et a Hector, le tout ρremier, Zeus met au
corps un~~sans vaίl\ance. Hector monte sur son
char et se tourne νers la fuite, en meme temps qu'il
crίe aux autres Troyens de fuir. 11 a reconnu la
balance sacree d.e Zeus ! Les fiers Lyciens cessenι des
660 lors eux-memes de tenir; tous s'enfuient, des l'instanι
qιι'ils ont vu leur rοί, vίe brisee., etendu a terre, au
milieu des mortιs. Sur Ιuί maints guerriers sont
tombes, dcs l'instaηt ού le fils de Cronos a dέploye
la brutale qncrelle. On depouίlle Sarpedon des armes
de bronze eclatantes quί luί couνrent les epaules. Le
vaillant fils de Menootios les donne ensuiιe aux sίens,
pour qu'ils les portent aux nefs creuses. Cependant
Zens, assembleur de nuέes, s'adresse a Apollon :
<< Va maίntenant, cher Phrebos,' νa soustraίre a.ux
truits Sarpέdon, etTace sur lui le sang noir ; puis
porte-le bien loin, et lave-le dans l'eau courante d'un
6jO fleuve. Oins-le ens11ite d'ambϊoisie, revets-le de vete-
ments divins: enfin remels-le aux porteurs rapides
qui dόivenι l'emporter, Sommeil et Trepas, dieux
juιneaux. lls auront tόt l'ait de le deposer au gras
pays de la νaste Lycie, ού ses freres et parents
J'enterreront dans un tombeau, sous une stele,
puisque tel est l'hommage dίι aux morts. »
ΙΛΙΑΔΟΣ Π ι:~4
χαλιc~ δnώσn, &π6 τ' &Sμω11 τεόχε' lληται, 650
1' lτι ι.:αι πλεόνεσσιν 3ψέλλειεν π6νον αtπόν.
·αδε δέ οι ψpονέοντι δοάσσατο ιcέpδιον ετναι,
3ψp' fιύς θεράπων Πηληιάδεω Άχιλfjος
έξαΟτις Τ ρ'3άς τε ιcαt 'Έκτορα χαλιcοιcοpυστήν
&Sσαιτο προτι liστυ, πολέων δ' &πο_θυμόy/ έλοιτο. 655
",Ειcτορι δε πpωτtστφ &νάλιcιδα θυμον Ενfjιcεv-
ές δtψpov δ> &ναβόις ψuyαδ' ετραπε, ιcέιcλετο δ' ί'Χλλους
Τρ'3ας ψευyέμεναι· yνω yάρ Διός tρά τάλαντα.
WΕνθ' οΜ' tψθιμοι Λόιcιοι μέΪιον, &λλ' έψόβηθεv
πάντες, έπεt βασιλfjα 'ίδον βεβλαμμένον ητορ ) 6tio
ιcεtμενον έν νειcόων &yόρει· πολέες yάρ έπ• αότ~
κάττπεσον, εrJτ' εριδα κρατερήν έτάνυσσε Κροvtων.
Οι δ• lΧρ' &π' &Sμοιιν Σαρπηδόνος lντε· ελοντο
χάλιcεα μαρμαtροντα, τά μεν ιcοtλας έττt νfjας
δ'3ιcε ψέρειν έτάροισι Μενοιτtου liλιcιμος υtός. 665
Και τότ• 'Απόλλωνα προσέψη νεφεληγερέτα Ζεύς
σ: Et δ' &yε νΟν, ψtλε Φοιβε, ιcελαινεψες αtμα ιcάθηρον
έλθών έιc βελέων Σαρπηδόνα, ιcαt μιν εττειτα
πολλόv &πο προ ψέρων λοΟσον ποταμο1ο poftσι
χρ1σ6ν τ' &μβροσιrι, περι δ' &μβροτα εtματα εσσοV' 670
πέμπε δέ μιν πομπο1σιν &μα ιcραιττνο1σι ψέρεσθαι,
"Υπνφ ιcαt Θανάτφ διδ~μάοσιv, οτ βά μιv ~κα
θήσουσ' έν Λυιc(ης εόρεLης ττtονι δήμφ,
ενθά έ ταpχύσουσι ιcασ(yνητο( τε εται τε
τόμβφ τε στήλrι τε· το yάρ γέρας έστt θανόντων. » 675
Num. - 666-683 damn. Zen. [Α ad 668, TJ .
Var. - 656 θ:ψόν (Α): ψu·~αν•; utrumquc Eust. 11 ένΤjχεν•: ένώρσεν;
utrumque Eust. 11 657 iτραπε• (Eust.): iτρετ.:ε 11 660 βε5λαμμ€νον (Α):
8ι8αϊγμίνον (u . 1. [Α]), cf Ρ 535, uel βεολημένον", quas duas lectioι;ics
Eust. habet, uel βεοολημένον 11 66{ έι:' •: ιiμ' 11 666 χαί τότ' ιΧρ' έε 'Ί/Jη;
χροσέφη Ζιίις δ~ φίλον υ!όν Zen. [ATJ 11 668 βιλέων• (pap. 9, Eust.):
μελlων 11 Σαρπηδόνα• (Eust.): ~:.ιρπηΟόνι (Ar, [ΑΤ]) 11 670 χρίσόν τ'
(Eust.) : χρίσον ο' (Α s. 1.) 11 67t. ;ιέρεcΟιιι •: ετ.:εσθιιι 11 673 θ~σουσ' έν
(Eust.) : θήσουσ.ιν (u. 1. [AJ) 11 θήσουσ' εύρείης Λuχ!ης iν r.ίονι δήμω
codd. nonnulli. '
1:ι5 CHANT XVI
Ι1 dit ; et Apollon n'a garde de dίre non 8 son
pere. Des monιs de l'lda ίl descend dans l'atroce
rnMee. Du milieu des traίιs il enleve aussίιόι le divin
Sarpedon ; il l'emporle au Ιοίn, il le Jave 8 l'eau
6Χο courante d'un fleuYe . 11 ΙΌίnι ensuiιe d'ambroisίe et
le reY~t de vetemenιs divins. 11 le remet enfin aux
porteurs rapides q11ί doivent l'emporιer, Sommeίl eι
Trepas, dίeux jumeaux ; eι ceux-ci οnι ιΛι fait de Ιe
deposer au gras pays de la vaate Lycίe.
Paιrocle cependant, exhortant aes
Paιrocle
chevaux et Aulonιedon, se 'n1et 8 la
a la pourιιujιe
des Troyens. poursuiιe des Troyens et des Ly-
ι~iens. I)aι1vre
sot 1 ce fut sa grande
eπeur : s'il avait ol>servc l'ordre du Peleide, il aurait
echappe a l'l1orrible deesse de la noire mort. Maίa le
vouloir de Zcu!! toujours est plus forι que ce/ιιί d'un
mortel{C'est lui qui met le vaillant rneme en fuίιe
et lui arrache la victoire,) sans effurt, comme d'autres
690 fois il le pousse lui-meme au combaι. C'est Zeus,
cette fois encore, qιιί t.ichc la bride a son creur dans
sa poitrine.
Quel est alors le premier, quel est le dernier que
tu abats, Paιrocle, des l'instant οίι les dieux ι'ap­
pellent a la morι ~ Adraste, d'abord, Autonoos,
Ecl1ecle; - puis Perime, le fils de Megas, Epist6r et
Mt\lanippe ; - et plns ιard f:Ιase, Moulios, ΙΎlarιes.
Tous ceux-la, il les tι11: ; les antres ne songent qu'a
fuir .
Alors les fils des Achcens eussent e.mporιe Troie
aux hantes porles par le bras de Palrocle, ιanι il
chargeait, ιlevant et autour de lui, d'une lance
furieuse, si Plιuebos Apollon n'avait ete la, sur le
bon rernpart, mediιanι sa perte et prct a aider les
ΙΛΙΑΔΟΣ Π
..Ως lψσιτ", οδδ• &pσι τισιτpbς &vηιcο<ιατησεv Ά"Π6λλωv•
βfj δ~ ιcσιτ· Ίδσιlωv apέωv lς ψ<ιλο"ΠLV σιtvήν,
σιότlιcσι δ• έιc Βελέων Σσιp"Πηδ6vσι δ'ιοv &εLpσις
τιολλbv &7tb 7tpb ψέpωv λοΟσεv "Ποτσιμοtο βοfiσι
χptσέ"v .τ' &μβpοσιπ, 7tεpt δ' &μβpοτσι ε'iμσιτσι lfσσε· 680
τιέμ"Πε δέ μιv ττομ"Ποtσιv δ.μα ιcpσιι"Πνο'ισι ψέpεσθαι,
°Ύ"Πνφ ιcσιL Θσιvάτφ διδυμάοσιv, o't βά μιv t!ιιcσι
ιcάτθεσσιv έν Λυιclης εόpεtης "Πlοvι δήμφ.
Πάτpοιcλος δ. 'i"Π"Ποισι ιcσιι Αδτομέδοvτι ιcελεύσας
Τpωσις ιcαt Λυιclους μετειc(σιθε, ιcσιt μέy" &άσθη 683
vή"ΠLΟς" ει δέ lττος Πηληιάδαο φύλαξ.εν,
~ τ' &v δ"Πέιtψυyε ιcfjpσι ιcσιιcήv μέλσινος θσιvάτοιο.
Άλλ• οιtει τε Διbς ιcpε(σσωv v6ος ~έ "ΠΕΡ &vδp6ς­
δς τε ιcσιt 4λιcιμοv !vδpσι ψοβεt ιcσιL &ψειλετο vlιcηv
βηιδlως, δτέ δ• σιότbς έττοτp<ιvπσι μάχεσθσιι· 690
δς οι ιcσιt τ6τ{~~έvι στήθεσσιv &vfjκεv.
•Έvθσι τ(vα ττpωτοv, τlvσι δ• 6cπσιτοv έξεvάpιξσις,
Πσιτp611:λεις, δτε δή σε θεοt θάνσιτοv δ' έκάλεσσαv ;
"Άδpηcποv μέv 7tpl;\τσι ιcσιt Αότ6vοοv ιcσιL 'Έχειcλοv
κσιι Πέpιμοv Μεyάδηv και Έ"Π(στοpσι ιcσιt Μελάνι"Π"ΠΟV, 693
σιότά.p l"Πειτ• •Έλσισον κσιt Μοόλιον ~δέ Πυλάpτηv-
τοός lfλεv- οι δ. !λλοι ψ<ιyσιδε μvώοvτο lfιcσιcπος.
'Έvθά κεν δψt"Πυλοv Tpotηv lfλov υtες Άχαιωv
Πατp6ιcλου δ"Πb χεpσl· "ΠεpL τιpό yάp lyχεt θυ'ιεV"
ει μή •Αττ6λλωv Φο'ιβος έυδμήτου έττt "Πύpyου 700
lcnη, τι{Ι 6λοdι ψpοvέωv, Τpώεσσι δ• &pήyωv.
Num. - 689-690 (cf. Ρ 177-178) om. codd. nonnulli (quorum Α)
et pap. 9; cf. Eust. 1081, 36: εν τισι τwν ά.ντιγpcί~ων ... ού χεϊντι:ιι οι. ..
3ύο γνωμιχοι στιχ.οι. .
Var. - 680 χpίσέν τ' : -χpίσεν 8' (Α ι. 1.) /1 682 οϊ• : το{ 11 683
βijχι:ιν Λυχlτ,ς εύpε!τ,ς έν πίονι Sήμψ cod. unus, cf. 673 11 688 τε• (Eust.):
~
(pap. 9) 11 χρε!σσων : χpείσσω quidam [Α) \1 ά.νSρός (pap. 9) : ά.νSρwν
u l. [Α]), utrumque Euιt. 11 690 ότ~ (cf. Ρ 178): !Ιτε•, uel τότε
ήιt . fAT ad Ρ 178) \1 έποτ.>ύνησι μιίχ.εσθι:ιι•: -νει -χ_iσι:ι~ι:ιι \l 69t ciνijxcν :
Μjχεν (rap. 9) 11 694 Αύτόνο~ν•: 'Αν-:ίνοον \1 •Ε-χε>ιλον• : όπCτην, cf.
Λ 301 Ι 697 iλcν: iλες Zen. [Α.Τ) 11 699 θuϊεν (Α, An. Mαtr. ): θiίεν.
126 CHANT XVI
Trόyens. Trois fois Patrocle aιtaque un saillant du
haut rempart : trois fois Apollon le repousse, en por-
tant un coup droit, de ses mains immortelles, .ι\ son
ecu resplendissant .. Une quatrieme fois encore, il
bondit, pareil . a un dieu ; mais Apollon alors le gour-
mande d'une voix terήble et lui dit ces mots ailes :
« ~rriere, divin Patrocle 1 Le destin ne veut pas
qti'elle soit prise par ta lance, la ville des Troyens.
altiers - pas plus que par celle d'Achille, pourtant
bien plus brave que toi. >)
710 Il dit, et Patrocle rompt bien loin en arriere,
evitant la colere de l'archer Apollon.
Hector, aux portes Scees 1 retient cependant ses
coursiers aux sabots massifs. ll se demande s'il va,
pour combattre, les ramener dans la m~lβe ou s'il
crieι·a a ses gens de se rallier deπiere les murs.
Tandis qu'il y songe, Phoebos Apollon s'ίιppr.oche de
lui. ll a pris les traits d'un mortel :ι:obuste et fort,
Asios, l'oncle maternel d'Hector dompteur de cavales,
le frere d'Hecube et le fils de Dymas, qui habite en
720 Phrygie sur les bords du Sangare. C'est sous ses
traits qιι'Apollon, fils de Zeus, s'adresse λ. Hector en
ces termes :·
« Hector, pourqsώ suspendre la lutte ? Tu n'en
as, d'ailleurs, pas· le droit. Ah 1 que ne suιs-Je
autant au-dessus que je suis au-dessous d~ toi. Tu
trouverais bientόt amer de t'etre esquive du combat.
Allons 1 mene droit sur Patrocle tes coursiers aux
sabots massifs : qui sait si tu ne tήompheras pas et
si Apollon ne t'octroiera P,!lS la gloire ? ))
Ainsi dit le dieu, et, tandis qu'il retourne au
lal1eur gueπier, l'illustre Hector ordonne au brave
Cebrion · de fouetter ses chevaux pour marcher au
-combat. Apollon cependant a plonge dans la foule et
ΙΛΙΑΔΟΣ Π 1:116
Τρις μέν bτ• &yκΔ\vος βfj τεtχεος ύψηλο'ίο
Π«τροκλος, τρις δ• αδτbν &πεστυψέλιξεν Άπ6λλων,
χεtρεσσ• &θανάηισι ψαεινην &:σπLδα νόσσων.
•Αλλ• !Sτε δη τb τέταρτον έπέσσυτο δαLμονι 'tσος,
δεινά δ~ δμοκλήσας lπεα πτερόεντα προσηόδα·
ο: Χάζεο, διοyενές Πατρ6κλεις· οδ νό τcι αtσα
σqι -δπb δοuρι πόλιν πέpθαι Τρώων &yερώχων,
οfιδ• -δπ: Άχιλλ~ος, !Sς περ σέο πολλbν &μεLνων. :ο
"Ως ψάτο, Πάτpοκλος δ• &νεχ&.ζε~ο πολλbν δπLσσω, 710
μfjνιν &λεuc!ιμενος ~κατη66λοu Άπ6λλωνος.
'Έκτωρ δ• έν Σκαιftσι πόλης lχε μώνuχας tππους­
δtζε yc!ιρ fιέ μάχοιτο κατιk κλ6νον αβτις έλάσσας,
r'λαούς ές τε'ιχος δμοκλήσειεν &λ~ναι.
1 ~οτ• Δρα οι ψpονέοντι παρLστατο Φο'ιβος Άπ6λλων,
&νέρι εtσάμενος αtζη~ τέ κρατερqι τε,
ΆσL9, Sς μήτρως ηv. 'Έκτορος tπποδc!:μοιο,
αδτοκασLyνητος •Εκc!ιβης, υtbς δέ Δόμαντος,
Sς Φρuytτι ναLεσκε ~oftς έπt Σαyyαρlοιο·
τφ μιν έεισc!ιμένος προσέψη Διbς υtbς •Ατι6λλωv- 720
ο: .,Εκτορ, τLπτε μάχης &ποπαύεαι; οδδέ τL σε χρή.
Αtθ• !Sσον ~σσων εtμι, τόσον σέο ψέpτερος εtην·
τω κε τc!ιχα στυyερΔ\ς πολέμου &περωήσειας.
Άλλ• Ciyε, Πατρ6κλ9 Ιψεπε κρατερώνυχας 'Ίππους,
αt ·κέν πώς μι:ν Ιλτις, δώτι /Sέ τοι εrlχος Άπ6λλων. :ο
"Ως εtπων δ μέν αβτις ίfβη θεbς &μ π6νον &νδpΔ\ν,
Var. - 702 έr.'*: uπ' (η. 1. [Eust.]), uel πι.ιp' teatis 11 704 cΣθι.ινιί­
η1σι. (pap. 9) : cΣθχνιίτοισι 11 706 οειν<Σ ο'. : οεινόν 11 επει.ι πτεpόεντι.ι
πpοσηόοι.ι : τ.pοσfτ>η ~χιίεργος cΣr.όλλων (pap. 9, u. 1. [ Α]) 11 707 χιίtεο
(pap. 9): φριίtεο codd. duo 11 τοι• (Ειιst.): τ.ω (Ar. [ΑΤ]), uel το( πω,
uel ποu 11708 πfpθι.ιι •: πlpσι.ιι 11710 πολλόν* (Eust., testis): τ6τθον (Zen.
[AJ), cf. Ε 443 11 7Η cΣλεuιίμενος (Eust.): cΣλεuόμενος (Α s. Ι.) 11 7t2 11'
έν (Eust.): οέ 11 7t6 είσιίμενος • (sic [Α]): είοόμενος 11 7t9 Φpu-r!"!J (Euat.):
Φpuγίην (pap. 9, Strab. 590) 11 po!jς*: pofi codd. pauci, uel pοι.ιίς Euat. et
cod. unus 11 · 720 προσfΤ'η Διός uίός*: πpοσεφώνεε φοί6ος \! 724 Κφεπε •
(Eust.): ~πεχε, cf. 732 11 725 μιν Ελ11ς•: μιν· Ελοις, uel cΣνελοις 11 8ώ!)• :
δο(η. ·
1:17 CHANT XVI ΙΛΙΑΔΟΣ Π

provoque parmί les Argiens un tumulte funeste, pour Κεβpι6νn δ• lιcέλευσε δαtψpονι ψαtδιμος •Έιcτωp

730 octroyer la gloire aux Troyens, a Hector. Hector tττττους lς πόλεμον ττεττληyέμεν. Αδτάp Άττδλλων

laίsse donc la les autres Danaens, sans en tuer un δύσεθ• !Sμιλον ιών, έν δέ ιcλδνον Άpyε(οισιν

seul : c'est droit sur Patrocle qu 'il mene ses cour- ~ιcε ιcαιcδv, Τpωσtν δέ ιcαt •Έιcτοpι ιcΟδος δτταζεν. 730

s~ers aux sabots massίfs. Patrocle, de son cόte, saute •Έκτωp δ• &λλους μέν Δαναούς lα οΟδ• ένάpιζεν·

de son char a terre ; ίl a sa pique a la main αδτάp δ Πατp6ιcλφ lψεττε ιcpατεpώνυχας tττττους.

gauche ; de l'autre, il prend une pίerre, luisante, Πάτpοιcλος δ. έτέpωθεν &ψ• tττττων nτο χαμ&ζε

rugueuse, quί remplit bien sa main ; il la lance de σιcαιft lyχος lχωv· έτέpηψι δέ λάζετο ττέτpον

toutes ses forces, sans s'en laisser bien longternps μάpμαpον 6ιcpι6εντα, τ6ν οι πεpt χεtp lιcάλυψεν, 735

imposer par le heros, et son trait ne resιe pas vain ; ~ιcε δ• έpεισάμενος, οΟδέ δήν &ζετο ψωτ6ς,

il atteint le cocher d'Hector, Cebrion, batard de οΟδ• &λLωσε Βέλος, Βάλε δ• 'Έιcτοpος ήνιοχflα,

l'illustre Priam, qui tient les .renes du char. La Κεβpι6νην, ν6θον υtον &yαιcλflος Πpιάμοιο,

pierre aigue le frappe au front ; elle broie les deux tττττων ήνι• lχοντα, μετώπιον 6ξέι λaι·

740 sourcils ; l'os ne l'arrete pas ; les yeux tombent a &μψοτέpας δ• 6ψp0ς σύνελεν λιθος, οΜέ οι lσχεν 7 40
terre, dans la poussiere, aux pieds de Cebrion. 11 ~στέον, 6ψθαλμοl δέ χαμαl πέσον έv ιcονLnάιν

choit, comme un plongeur, du char ouvrage ; la vie αδτοΟ πp6σθε ποδf.\ν· δ δ• &p• &pνευτflpι έοιιcώς

abandonne ses os. Et, raiileur, tu lui dis, Patrocle, ιcάττττεσ• &ττ• εδεpyέος δlψpου, λlπε δ• 6στέα θ~
bon meneur de chars : Τον δ· mιιcεpτομέων πpοσέψης, Πατp6ιcλεις 'ιτmεο·
« Ah ! qu'il est souple, celui-la ! quelle aisance « 'Ώ π6ποι, ~ μάλ• έλαψpος &νήp, ώςpε'i.α ιcυβι.σ-t4. 7 45
dans ses sauts ! S'il se trouvait un jour sur la mer Ει δή που ιcαt πδvτφ έν ιχθυ6εντι γένοιτο,

poissonneuse, ce chercheur d'huitres-la nourrirait bien πολλούς liv ιcοpέσειεν &νήp !Sδε τήθεα διψ13ν,

des gens, en sautant ainsi du haut d'une nef, meme νηος &ποθpφσιcων, ει ιcαt δυσττέμψελος εtη,

par gros temps, a voir l'aisance avec laquelle il saute ώς νΟν έν ττεδLφ έξ Ίππων pε'!.α ιcυβιστ~.

750 d'un char dans la p1aine. ll est vraiment de bons ''Ή pα ιcαl έν Τ pώεσσι ιcυβιστητflpες l!ασιν. » 750

sauteurs chez les Troyens ! » 'Ώς εtπών έττl Κεβpι6νn ~pωι Βεβήιcει

ll dit et se dirige vers le beros Cebrion, d'un οtμα λέοντος lχων, !Sς τε σταθμούς ιcεραiζων

bond pareil ~ celui du lion, qui, a l'instant ·ού il Ιβλητο προς στflθος, έή τέ μιν &sλεσεν &λιcή·

fonce contre une etable, est blesse a la poitrine et &)ς έττL Κεβpιδνn, Πατp6ιcλεις, nσο μεμαώς.

que sa vaillance aura ainsi perdu. C'est de meme, "Έιcτωp δ• αfίθ• έτέρωθεν &ψ• tττττων nτο χαμ&ζε. 755
Patrocle, que tu sautes, toi, ardemment sur Cebrion. Τώ πεpL Κεβpιδναο λέο~θ· &)ς δηpινθήτην,
Hector, de son cόte, saute de son char a terre. Tous Var. - 73i ένάοι:εν* (Eust.): ένιίpι;εν 11 732 lφεπε• (Eust.): lπεzε
(u. l. [Λ]), cf. 7241/736 .Χζετο'": χάζετο (Eust.) 11745 ώ;(Eust., teates)
0

deux maintenant luttent .autour de Cebrion. On dirait :

δ~ (testes) 11 7.(8 οuσπέμφελο; εΥη (Eust.): δ~απέu.φελοι εlεν Zen. [ΛLΤ

deux lions en train de lutter, au sommet d'un mont, Eust.] 11 755 δ' αuθ''": δ' au 11 756 δηpινθήτηv'•: δηpιθήτην (u. Ι. [L;
pour une biche tuee, egalement avides et pleins de Eust.]), fortasse priscum. ~·
128 CH ..\NT XVI
superbe ; aιnsι, pour Cebι·ion, deux maitres au
760 combat, l'atrocle, fils cle Mencetios, et l'illustre
Hector, brulenι de s'entailler mutuellement la clιaίr
d'un bronze ίmplacable. Hector a saisί la tete, et ίl
ne la lache pas; Patrocle. tient 11n pied. Les auιrei1,
Troyeήs et Danaens, engagent la melee brutale.
Comme l'Euros eι le Notos s"appliquent a l'envί,
dans les gorges d'une monίagne, ii ebranler une
όpaisse foret, chenes, frenes, cornouillers aux longs
futs, qui projettent alors leurs longs rameaux les ιιns
contre les autres, dans un fι·aι~as ι>rodigieux, ού. se
distingue le hruit sec des branclιes brisέes ; aίnsi
770 Troyens et Achέens se ruenι. les uns contre les
autres, cherchant a se dechirer, sans qu'aucun des
deux partis songe a la hideuse dέrouιe. Autour de
Cebrion, par centaines, des piques aίg~es viennent se
planter au but, aίnsi que des fleches ailees, jaillies
de la corde d'un arc ; de grosses pierres, . par cen-
taines, vont heιιrter les boucliers de ιous les hommes
quί luιtent antour de luί - tandis qι1e lui-meme,
dans un tournoiement de poussίere, est la, son long
coφs allonμ-c a terre, oublieux des chars a jaιnaίs !
Tant que lc soleil, dans sa
Mort de Patrocle.
course, occupe le centre du ciel,
les traits des deux cόtes portent et les hommes
tombent. M:ιis νοίci lc soleil qui approcιιe de l'heure
780 ού. lΌn delίe les bceufs. Λ l'ι~ ιιιοιηenι les Acheens
remportent un aνantage mcrνeilleux : ils derobent le
hέros Cebrion sous les traits , les menaces des
Troyens ; ίls lui dctachent ses armes des epaules,
tandis que Paιrocle se jetιe l'erocement sur les
Troyens. Trois fois il s'έlance, emnle dι' l'ardent
Ares, en poussant des cris effrO)'ables : trois fois il
ΙΛΙΑΔΟΣ Π n8
/J, τ' δρεος κορυψftσι ττερι κτcχμέ11ης έλάψοιο,
&.μψω ττει11άο11τε, μέγα ψρο11έοvτε μάχεσθοv·
Ζ\ς ττερι Κεβριόvαο δύω μήστωρες άυτ~ς,
Πάτροκλός τε Μεvοιτιάδης και ψαlδιμος 'Έκτωρ, 7&0
tεvτ' &λλήλωv ταμέειv χρόα vηλέι χι~ιλκ~.
uΕκτωρ μέv κεψαλf\ψιv έττεt λάβεv, οδχι μεθtει·
Πάτροκλος δ' έτέρωθεv εχεv ττοδ6ς- οι δέ δή &λλοι
Τ ρίlιες και Δαvαοι σύvαγ~~v κρατερήv όσμtvηv.
'Ως δ' Ε~ρός τε Νότος τ' έριδαtvετοv &λλήλοιιv 765
οδρεος έv βήσσι;ις βαθέη11 ττελεμιζέμεv Βληv,
ψηγδv τε μελtηv τε ταvύψλοιόv τε κράvειαv,
ατ τε ττpl:ς &λλήλας εβcιλοv τcχvυήκεας δζους
'i'Jxft θεσπεσtι;ι, πάταγος δέ τε &γvυμεvάωv,
lΔς Τ ρωες και Άχαιοι έπ' &λλήλοισι θορόvτες 770
δf!ouv' ο-δδ' ετεροι μvώοvτ' 6λοο'Lο ψόβοιο.
Πολλά δέ Κεβριόvηv &μψ' 6ξέα δο\3ρα ττεττήγει
ιοι τε τττερδεvτες άπό vευρ~ψι θορόvτες,
ττολλά δέ χερμάδια μεγάλ' άσπtδcχς έστυψέλιξαv
μαρvαμέvωv άμψ' αδτόV" δ δέ στροφάλιγyι κοv(ης 775
κέ'Lτο μέγας μεγcιλωστι, λελcχσμέvος tmτοσυvάωv.
'Όψρα μέv Ήέλιος μέσον οδραvόv άμψιβεβήκει,
"Τόψρά μάλ' άμψοτέρωv Βέλε' ~τττετο, ττ'Lτττέ δέ λαός
ημος δ' Ήέλιος μετεv(σετο Βουλυτόv δέ,
και τότε δή p' όττέρ αtσαv Άχαιοt ψέρτεροι ησαv. 780
Έκ μέv Κεβριόvηv Βελέωv ~ρωα ερuσσαv
Τ ρώ~v έξ έvοπfjς, και άπ' &sμωv τεύχε' «λοvτο,
Πάτροκλος δέ Τρωσι κακά ψροvέωv έvόρουσε·
τρις μέv i!ττειτ' έττόρουσε θotj) &τάλcχ~τος "Αρηι,
σμερδαλέα tάχωv, τρις δ' έvvέα ψωτας Εττεψvεv. 785
Var. - 762 οuχι• (Eust.) : ο15τι, cf. Ο 716 11 μεθίει• (Eust.): μεθε!η 11
766 βαθέην (testis) :. ζοιθέην codd. duo; β«θlην propter -ην suspectum 11
767 τοινό'i'λοιόν (Eusι.): βαθόcpλοιόν testis 11 768 τοιvuήχεοιι;• (Eust., testis):
-cοιναηχlαι; (pap. ι) 11 774. έστucpέλιεοιν (Ar. [Α]): έ-7-rucpέλιεεν (Α, Eust.) 11
775 δ sέ• (Eust.): δ 8' έν (Ar. [ΑΤ]) 11 783 ένόpοuσε•: έπόpοuσε, uel
έ6ε6ήχει 11 784 έπόροuσε• (Eust.): ένόpοuσε.
ι:ιg CHANT χνι
tue neuf hommes. Une quatrieme fois encore il
bondit, pareil a un dieu. Mais, a ce moment, se Ίeve
pour toi, Patrocle, le terme meme de ta vie. Phαιbos
vient a toi, ίι travers la mMee brutale. 11 vient
terrible - et Patrocle ne le voit pas venir a traver~
790 le tumulte, car Apollon marche vers lui, couvert
d'une epaisse vapeur. ll s'arrete derriere Patrocle ·1 i1
lui frappe le dos, les larges epaules, du plat de la
main. Les yeux aussitόt lui chavirent: Phαιbos
Apollon fait choir alors son casque de sa tete. Le
casque au long cimier, sous les pieds des chevaux,
roule avec fracas ; le panache se souille de poussiere
et d~ sang. Eό.t-il ete admis naguere que ce casque
a crιns de cheval fύ.t jamais souille de poussiere ?
C'etait d'un heros divin, c'etait d'Achille alors qu'il
protegeait la tete et le front charmants. Mais aujour-
d'hui Zeus l'octroie a Hector, afin qu'il le porte sur
800 son propre front, a l'heure ού. sa perte est proche.
La longue pique de Patrocle se brise toute dans ses
mains, la lourde et grande et forte pique, coiffee de
bronze. Son haut bouclier, son baudrier meme, de
ses epaules tombent 8. - terre. Sire Apollon, fils de
Zeus, lui detache sa cuirasse. Un vertige prend sa
raison ; ses glorieux membres sont rompus ; il s'ar-
rete, saisi de stupeur. Par derriere alors, dans le dos,
entre les epaules, un Dardanien vient le frapper, a
bout portant, d'un bronze aigu. C'est Euphorbe, fils
de Panthoos, qui depasse tous ceux de son age au
lancer de la javeline, a la conduite des chars, a ia
810 course a pied. 11 a deja jete vingt guerriers a bas de
leur char, la premiere fois ού. il est venu avec son
attelage s'instruire a la bataille. C'est lui qui, le
premier, lance un trait sur toi, Patrocle, bon meneur
de chars. Mais il ne t'ahat pas. ΙΙ s'enfuit en cou-
ΙΛΙΑΔΟΣ ΙΙ 129
Άλλ' !Sτε δή το τέταρτον bτέσσυτο δαLμονι tσος,
lνθ' &ρα τοι, Πάτροιcλε, ψάνη βι6τοιο τελευ'tή'
~ν'tε'tο yάρ 'tοι Φο'lβος ένt ιcρατερfi iiσμινη
δειν6ς· 6 μέν 'tόν t6ν'tα ιcα'tlk ιcλ6νον οδιc έν6ησιιv-
ήέρι yάρ 'Πολλfi ιcειcαλυμμένος &.ντεβ6λησε· 1110
σ'tl\ δ' IS'Ιtιθεν, 'Πλflξεν δέ με'tάψρενον εορέε 't' t:Sμω
χειρt ιcατα'ΠρηνεΊ, στρεψεδινηθεν δέ οι ΙSσσε.
ΤοΟ δ' &.ττό μέν ιcρατbς ιcυνέην βάλε Φο'lβος 'Α'Π6λλων•
ή δέ ιcυλινδομένη ιcαναχήν Εχε 'ΠΟσσtν iiψ' 'ι'Π'Ιtων
αολω'Πις τρυψάλεια, μιάνθησαν δέ εθειραι 79!Ί
αtματι ιcαι ιcονιησι· 'Πάρος yε μέν 00 θέμις ηεν
tττ'Ιt6ιcομον 'Πήληιcα ίιιαLνεσθαι ιcοvtησιv,
&.λλ' &.vδρος θεLοιο ιcάρη χαρtεν 'tε μέτω'Ιtοv
βύε't' Άχιλλf]ος· τ6'tε δέ Ζεύς "Ειcτορι δωιcεν
fl ιcεψαλfi ψορέειv, σχεδ60εν δέ ot ηεν ΙSλεθρος. 800
nav δέ οι έν χεtρεσσιν &yη δολιχ6σιcιον lyχος,
βριθύ μέyα σ'tιβαρ~ν ιcειcορυθμένοv· αό-rάρ &.ττ' t:Sμωv
&σττtς σύν τελαμωvι χαμαt 'Πέσε -rερμι6εσσα·
λΟσε δέ οι θώρηιcα &ναξ Διος υιος 'Α'Π6λλων.
Tov δ' &'tη ψρένας εtλε, λύθεv δ' ii'ltb ψαtδιμα yυ'lα, 8ο!Ί
σ-rf\ δέ ταψών · IS'Ιtιθεν δέ μετάψρενον δξέι δουρt
t:Sμωv μεσσηyύς σχεδ6θεv βάλε Δάρδανος &.νήρ,
Πανθοiδης Εδψορβος, Sς fιλιιcLηv έιcέιcαστο
lyχεt θ' t'Π'Ιtοσύνη -rε 'Ιt6δεσσι τε ιcαρ'Ιtαλ(μοισι·
ιcαt yάρ δή 'ΠΟτε ψ/;)ταις έε(ιcοσι βflσεν &.ψ' 'i'Π'Πων, 810
'Πρωτ' έλθων σύν 5χεσψι, διδασιc6μενος 1τολέμοιο· •
δς τοι 'Πρωτος έψf\ιcε βέλος, Παιτρ6ιcλεις ιτ~'ΠεΟ,
οΜ' έδάμαισσ'· 6 μέv αι~-rις άνέδραιμέ, μLιcτο δ' 6μιλφ,
έιc χροος 4ρ'Πάξας δόρυ μειλινον, οόδ' ii'Πέμειvε
Var. - 794 uφ••: έφ' 11 80i πιΧν: τ<ίi in quibusdaιn [Α) 11805 λύθεν•:
λόσεν 11 806 δοuρι• (Eust.): χα.λχ(jJ 11 807 μεσση-yuς•: με:rση-yίι (pap. 9)
utrumque Eust. 11 σzεδόΟεν βάλε: ~χέδον οίίτα.σε Zen. [ΑΤ) 11808 ~λιχίην•
ήλιχί'!Ι 11 8t.O τ:οτε• (.;\., Eust.): τοτε (Ar. [Α], pap. 9) 11 8i2 τoι(Eust.)
τις codd. duo 11 πpώτός• (Eust.): πρώτον .
ι3ο CHANT XVI
rant et se p~rd dans la foule,. des qu'il t'a du corpa
arracbe Ia p1que de fr~ne. ll ne tient pas devant
Patrocle, m~me desarme, en plein carnage. Et Patrocle
dompte par le coup du dieu et par la javeline, se repli~
sur 1~ groupe des siens, pour se derober au trepas.
·Maιs Hector aperQoit Patrocle magnanime reculant
hlesse par )e hronze aigu. ll s'approche a travers l~
rangs ; avec sa. pique, il le frappe au bas-ventre et
pousse le hronze a fond. Patrocle tomhe · avec fracas
pour Je grand deuil de l'armee acbeenne. On voi;
parfois un lion venir a bout en combattant d'un san-
g~ier infatigable . tous deux, pleins de superbe, a la
c1me d'un mont, sont la a batailler pour une mince
source, ou chacun pretend boire, et le lion finit par
dompter sous sa force le sanglier haletant. Ainsi le
Vd~llant fils de M~ncetios, apres tant de guerriers par
luι abattus, se voιt a son tour enlever la vie par un
coup a bout portant d'Hector, fils de Priam ; et
Hector, triomphant, lui dit ces mots ailes :
830 ι< Ah 1 Patrocle, tu croyais sans doute que tu
allaίs emporter notre vίlle, ravir aux temmes troyennes
le jour de Ia liberte et les emmener sur tes nefs aux
rives de ta patrie. Pauvre sot 1 pour les sauver, voici
les chevaux rapides d'Hector quί allongent l'allure,
afin qu'il p~isse se battre. Moi aussi, j'excelle a· la
Iance parmi les Troyens belliqueux, de quί je cherche
a ecarter le jour fatal. C'est toi qu'ici mangeront les
vautours. Malheureux 1 pour brave qu'il soit, Achille ne
t'aura guere servi; lui qui, sans doute, quand tu partais
sans Ιuί, instamment te recommandait: (( Ne reviens pas,
840 « je te prie, aux nefs creuses, Patrocle, bon meneur
« de cavales, avant d'avoir autour de sa poitrine dechire
« la cotte sanglante d'Hector meurtrier ». Voillι ce
qu'il t~ disait, et, toi, pauvre sot, tu l'as ~ru 1 »
ΙΛΙΑΔΟΣ Π ι3ο
Πc!ιτ.Ροιcλοv yυμvδv πεp έ6ντ" έv δηιοτf1τι. 8ι!Ί
Πάτpοκλος δέ θεοΟ πληγft και δοupι δοιμασθεtς
&ψ έτάpωv εlς lθvος ιχάζετο κf\p" &λεε(νων.
"~κτωp δ" ώς εtδεv Πατpοκλf\α μεγάθuμοv
&ψ &ναχαζ6μενοv; Βεβλημέvοy δξέι χαλκ~,
&yχtμολ6v ~ά οι ~λθε κατά στtχας, οaτα δέ δοupι
820
vε(ατοv ές κεvε'3vα, διά πρb δέ χαλκbv lλασσε·
δο-όπησεv δέ πεσών, μέγα δ" ηκαχε λαbv Άχαιωv.
·ας δ" !Sτε σΟv &κάμαvτα λέωv έβιήσατο χάρμn,
l/, τ• Spc:oς ιςορυψ~σι μέγα ψροvέοvτε μάχεσθοv
πtδακος &μψ• δλtγης έθέλοuσι δέ πιέμεv &μψω· ιΜ
nολλά δέ τ" &σθμαLνοντα λέωv έδάμασσε Βtηψιv-
~ς πολέας πεψv6vτα Μεvοιτ(οu &λιcιμοv uιbv
"Ειcτωρ Πpιαμtδης σχεδbv lyχεt θuμbv &.πηόρα,
και οι l-πεuχ6μεvος fuεα πτέρδεvτα προσηύδα·
« Πάτροιcλ", ~ ττοu lψησθα ττ6λιv κεραtξέμεν &μήν, 830
Τρωιάδας δέ yυvα'tιcας έλεόθεpοv ~μαρ &πούρας
. &ξειv· έv vήεσσι ψtληv ές ττατpLδα γα'tαv,
vήττιε· τάωv δέ πρδσθ" •Έκτοpος &κέες 'Cπποι
ποσσtν δρωpέχαται πολεμ(ζειv- lγχεt δ" α-Βτbς
Τpωσι ψιλοπτολέμοισι μεταττpέπω, !S σψιv &μύvω 835
~μαp &vαγκα'tοv- σέ δέ τ" έvθάδε γΟπες lδοvται.
"Ά δεtλ", οδδέ τοι έσθλbς έώv χpαtσμησεv Άχιλλεύς,
!Sς ττού τοι μάλα' ττολλιi μέvωv έτιετέλλετ• t6vτι·
« Μή μοι τιplv lέvαι, Πατρ6κλεις tπττοκέλεuθε,
·« vf\ας έπι γλαψuράς, πριv "Εκτοpος &vδροψ6vοιο 840
« αιματ6εvτα χιτ'3vα ~ερt στήθεσσι δαtξαι. »
Var. - 817 &ψ• : ΙΧψ δ' (pap. 9) 11 820 prί*: oi (pap. 9) 11 825
πιlμεν • (Eusί.) : πινέμεν il 827 τ.ειpν&νtα Tyrannio, Herodianus [Α.] :
πι;~νοντα (Ar. [Α]) 11 829 πtερόεντα προσηuοα •: r.τερόεντ' άιόρεuε (Τ) 11
830 χεραϊςέμεν Bekk.er : -ζέμεν pap. 9, Α, codd. omnes, Eust. 11 .Χμήν
[uel άμήν)*: Ιfμμιν 11 834 πολεμίζειν (Eust.): τ.ολεμιζέμεν pap. 9, cod.
unus 11 837 ;χ• : ίΙι 11 838 έπετfλλεt' (Eust.) : έπitελλεν 11 840 έπ1•
(Euat.),: ιiνα (Τ) 11, πριν• (Eust.) : πρίν γ' (pap. 9), sed cf. Ε 288 11
aν8pοφονο1ό (Euιt.): ιπποΜμοιο pap. 9 et cod. unuι.
ΙΙΙ. - 17
ι3ι CHANT χνι
D'une voix defaillante, ιu rcponds , Patroclt!, bon
meneur de chars :
« Hector, il est trop ιΛι pour triompher si fort.
Qui donc t'a donne la νictoire ? Ζeιιs lc \.ronide eι
Apollon . Ils m'ont dompte sans peinc : ils ont enx-
memes detache mes armes de rnes όpanlc!.1. F.nsse-je
deνant moi trouνc νίηgt hommes de ton genre, qιιe
ιous eussent peri sur placc, domptι\s par ma jaνeline .
C'est \e ~οrι fnneste, c'rsι le fιls de Leιι\ qui m'υnt
s:io abattu, ct, parmi les lιomιnec; , Euplιorbe . Tu n'es
νenu qn'en troisieme, pο11Γ ωe ιlCpouiller . Mais j'ai
encore quelq11e c\1osc ;\ tc <lire ; ιnets-le ιοί bien en
ιeιe. Tu ne vinas !!8S bien longιeιnps non pl11s.
Deja, a tes cιΊtes, ΥΩίcί Ι:ι mort et l'imperie11x desιin,
qιιί veut te voir ιlomptU sous le bras d'Achille,
l'Eacide sans rcproclι<'. ))
ΙΙ dit ; la ιηοrι, qui ιοuι achcve, ιMja l'eΠ\·eloppe.
L'!..ΠJL quiιιe ~ses _mcι@r<'s et s'en νa, en volant, cheι
Hades, plcurant sur son dr.stin, qniιιant la forcr eι Ιa
jeηnesse. 11 est de.ίlι mort, quand l'illustre Hector lui
dίι :
<< Patrocle, po11rquoi me predis- tu le /:{OUITre dc Ia
ι16ο mort ? Qui saiι sί ce n'ec;t ιιas ι\clιille, ίils de Tlιctis
aux beaιn. cheνeux , qui , frapιH.\ par ιηa lance,
perdra le premier ~ ' ie ? 11
Cela dit , de Ia plaie ΟΙΙV('Γ{Ι) ίl reιire la pique de
bronze, en metιant le pi rd sur le corps, dont il
ρousse le dos au sol, aνant dc dι\gagcr ~a μiqι1c . Pui~,
s11ns reιard, rιiquc au poing, il ν:ι νers Αιιtοιncd.ιιι,
('ecuyer pareί\ QUX Jίcιιχ ιJc (ϊ::acί ι \e <.ΙΙΙΧ }!ΪCdi;
rapiιJes : il νoudrait t<ιnι (p, ΙΊ·•ιιψα ! Mais ιlι:ja ses
ι:lιeνaux rapides t>ιηpοrιrηι Antomι'·ιlon, i;es .~ Ιιcνa1η
imωnrtcls. splendides prι\scnts <i<'s dίeιιχ :Ί Pclrr.
ΙΛΙΑΔΟΣ 11
'Ώς τιού σε τιpοσέψη, σοι δt ψpέvcις !ψpοvι τιεtθε. »
Tbv δ" 6λιyollpcιvέωv τιpοσέψης, Πcιτp6ιcλεις tτιτιεΟ·
« "Ήδη vOv, 'Έιc:τοp, μεyάλ" εδχεο· σοι ydtp lδωιc:ε
vLιc:ηv Ζεύς KpovL/lης ιc:cιl Άτι6λλωv, ot μ• ·~δάμcισσcιv 845
pηιδtως- αδτοι ydtp &.π• ~μωv τεύχε' lλοvτο·
τοιοΟτοι δ' εΊ: τιέp μοι έεLιc:οσιv &.vτεβ6λησαν,
τιάvτές ιc' αδτ6θ" ΙSλοvτο έμfί\ ~ο lloupι δαμέvτες
&λλά με μotp• 6λοή ιcαl ΛητοΟς lιcταvεv ut6ς,
&.vδp~v δ' Εδψοpβος- σύ δέ με τpLτος έξεναptζεις. ι 3cι
'Άλλο δέ τοι έpέω, σύ δ" έvι ψpεσt βάλλεο σfiσιv·
οΟ θηv οδδ" cχδτος llηpov βέn, &λλά τοι ~δη
&yχι τιcχpέστηιcεv θάνcιτος ιccxt μotpcι ιcpcχτcχιή,
χεpσl δcχμέvτ• Άχι.λfjος &.μύμονος AtcxιcLδαo. »
'Ώς &pα μιν εtτι6vτcχ τέλος θαvάτοιο κάλυψε· 855
~· έιc pεθέων τιταμέvη "'Αιδος δε βεβήιcει,
Sv τι6τμον yο6ωσcχ, λιτιοΟσ' &.δpoτfjτcx ιccxt ~βηv·
τbν ιcαt τεθνηl3τcχ τιpοσηύδα ψcχtδιμος 'Έιcτωp·
« Πcχτp6ιcλεις, τι νύ μοι μcχvτεύεαι cχtτιύν δλεθpον ;
τις δ' οtδ• εt ιc' Άχιλεύς, Θέτιδος τιάις fιuιc6μοιο, 860
ψΒήn έμlj) δτιb δoupl τuτιεtς &.τιb (~6λέσσαι ; »
'Ώς ΙΧpα ψωνήσας Mpu χάλιcεοv έξ &τει.λfjς
ε'ιpuσε λι!ιξ τιpοσβάς, τbν 11· flτιτιοv ιισ· &.τιο δοup6ς­
αδτtιcα δέ ξύν δoupt μετ• Αδτομέδοvτcχ βεβήιcει,
&.vτLθεον θεpiΧτιοvτcι τιοδώιcεος Atcιιctδcxo· 865
τετο yιip βαλέειv- τbv δ. lιcψεpον ώιcέες Ί:τιτιοι
&μβpοτοι, ο6ς Πηλfjι θεοl δ6σcχν &.yλαά δt3pα.
Num. - 867 .a (cC. Σ 85) ή μιι τι τψ !!τε γ7j με Θ~ τι ν λιπιιpοχpή­
οε μ•ι ον add . quιdam [η.
Var . - 842 σε• (sίc [Α], Euιt.): σοι (pap. 9) 11 848 ιιύτόθ'* : ιιύτίχ'
11 850 ι.εεvιιp ί'ζει;• (testis): έεενιιpίεεις 11 852 βέ!J : βίη G [sic], cf. Ο 194
11 856 βε6ήχει (Eust., testes) : χατ7jλθεν testis 11 857 άοpοτ7jτα codd. non-
nulli : άδpοτ7jτα ; uel άνδροτ7jτα • (Α, Plato, Respubl. 386 e, testes,
Eust.) cf. Χ 363, Ω 6 11 86ί ιptlή'!J" (Eust. 1090, ~6): ιpθαίη (Eust. 1090,
24) 11 863 πpοσ6ιiς (Eυst.): προοιiς, uel πpο6ιοιiς; uel προ6ε6ώς cod. unus
11 864 μετ' : έπ' u. Ι. [Eust. 1090, 39] 11 866 ϊε•ο γlι.p : ίέμενος Eust.
CHANT XV/I
 CHANT XVII
Cependant le fils d' Atree, Me..
.Menelas detend nelas cheri d'Ares, n'est pas sans
le corps
de Patrocle. avoir vu Patrocle succomber sous
les Troyens dans le carnage. Il
s'en vient a travers les champions hors des lignes,
casque du bronze flamboyant, et se poste a ses cόtes
pour le defendre. Comme aux cόtes d'une genisse fait
sa mere gemissante - mere pour la premiere fois,
hier encore ignorant l'enfantement - ainsi aux c6tes
de Patrocle se poste le blond Menelas. 11 tient sa
lance en avant, ainsi que son ecu rond; il brule de
tuer qui l'affrontera. Mais le fils de Panthoos a la
bonne lance ne reste pas non plus indifferent a la
•ο chute de Patrocle sans reproche. Il s'approche et dit
a Menelas cheri d'Areιs :
<< Fils d' Atree, divin Menelas, commandeur de
guerriers, va, recule, abandonne ce mort, laisse la ses
depouilles sanglantes. Aucun des Troyens, aucun de
leurs illustres allies n'a frappe avant moi Patrocle de
sa lance dans la mΔiee brutale. Laisse-moi des lors
remporter une noble gloire parmi les Troyens, si tu
ne veux que je te frappe et te prenne la douce vie. »
Lors le blond Menelas violemment s'irrite et dit :
ιι Ah ! Zeus Pere ! il ne convient pas de se vanter
20 avec exces. Panthere, lion, sanglier feroce - dont le
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ
Οδδ' Ελαθ' Άτpέος υt6ν, &.pηtψιλον Μενέλαον,
Πάτpοιcλος.Τpώεσσι δαμεtς έν δηιοτflτι·
βf\ δέ διc!ι πpομάχων ιcειcοpυθμένος α'tθοπι χαλιcιj\,
&.μψι δ' &p' αδτιj\ βα'tν' ως τις πεpι π6pταιcι μήτηp
πpωτοτ6ιcος ιcινυpή, οδ πptν ειδυ1α τ6ιcοιο·
5
~ς πεpt Πατp6ιcλφ βα'!.νε ξανθός Μενέλαος
πp6σθε δέ οι δ6pυ τ' lσχε ιcαt &.σπtδα πάντοσ' έtσηv,
τbv ιcτάμεναι μεμcιώς δς τις το{) y' &.ντtος lλθοι.
Οδδ' &pα Πάνθου υιος έυμμελtης &.μέλησε
Πατp6ιcλοιο πεσ6ντος &.μόμονος &yχι δ' &p' αότοΟ ιο
t:στη, ιcαt πpοσέειπεν &.pηtψιλον Μενέλαοv-
« 'Ατpεiδη Μενέλαε διοτpεψές, !Spχαμε λαl3ν,
χάζεο, λε'!.πε δέ vειcp6v, έ:α δ' t:vcιpcι βpοτ6εντα·
οό yάp τιί; πp6τεpος Τpώων ιcλειτ{.)v τ' έπιιcοόpων
Πάτpοιcλον βάλε δουpt ιcατc!ι ιcpcιτεpήν όσμtνηv- ι5
τ{.) με έ:α ιcλέος έσθλbν ένt Τ pώεσσιν &.pέσθcιι ·
μή σε βάλω, &.πb δέ μελιηδέα θυμbν Ελωμαι. »
Τον δε μέy' 6χθήσcις πpοσέψη ξcινθbς Μενέλαος
« ΖεΟ πάτεp, οό μέν ιcαλbv όπέpβιον εδχετάcισθαι.
Otlτ' oflv ποpδάλιος τ6σσον μένος οt!τε λέοντος 20
Titulus. - Άριστ<ίιχ Μενελcίοu Eust. ιοgι, 14.
Varjae lectiones. - 7 ί>έ o!(Eust.): οέ ο!ιΖeη. [AJ 118 <ιντίος*(Εust.):
ιiντ(ον 11 ~λθοι (Eust.): ηθη 11 t.4 χλειτων: χλητων codd. duo 11 20 ποροιί­
λιος (pap. ι, Α, Eust.): πιχρ8ι:ίλιος (Ar. [ΑΤ]).
ι36 CHANT XVII
cωur en la poitrine est plus qu'un autre enivre de sa
force - nul n'a fougue pareille lι. celle qui anime Ies
fils de Panthoos a la bonne 1ance. Et pourtant .Ie puis-
sant Hyperenor, le dompteur de ca"t'ales, n'a pas joui
de sa jeunesse, du jour qu'il m'a insulte, qu'il m'a
tenu tete, qu'il a cru que j'&tais le plus · pietre
guenier de tous les .. Danaens 1 • Je ne sache pas qu'ίl
soit revenu chez lui sur ses pieds, pour ~a..juie · de sa
femme et de ses chers parents. T~i donc aussi, je
briserai ta fougue, sί tu m'oses· affronter. Mais, bien
3ο plutόt, je t'engage lι. reculer et, au lieu de m'afl'ronter,
lι. t'en retourner dans la masse. Crains qu'auparavant
il ne t'arrive malheur : le plus sot s'instruit par
l'evenement. »
n dit ; mais l'autre n'en croit rien et en reponse
dit:
« Eh bien 1 c'est le moment, divin Menelas : oui,
tu vas payer pour le frere que tu m'as tue et· · -:.•r qui
tu chantes victoire. Tu as voue son epouse au veuvage
au fond de sa chambre neuve, et ses parents a des san-
glots et a un deuil abominables. Aux sanglots d,e cei
malheureux j'apporterai peut-etre un terme, en allant
4ο deposer ta t~te avec tes armes aux mains de Panthoos
et de la divine Phrontis. Allons 1 je ne veu~ pas
attendre davantage pour tenter le cαmbat et le terφi­
ner sans conteste par la victoire ou par la fuite. » .
ll dit et l'atteint a son bouclicr bien rond. Mais le
bronze ne le fend pas ; c'est la pointe qui se
rebrousse au contraίre sur le puissant bouclier. Α son
tour, Menelas l'Atride s'elance, le bronze a la ώain,
en invoquant Zeus Pere ; et, tandis qu'Euphorbe
recule, il le pique au bas de la gorge et appuie le
1. Cf. XIV, 516-ιg.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 136
οδτε συος κάπρου 3λο6ψρονος, ο~ τε μέyίστος
θυμος ένι στήθεσσι περι σθένετ βλεμεα(νει,
!Sσσον Πά11θου υtες έυμμελ(αι ψρονέουσιν.
ΟΜέ μέν ο~δέ β(η •Υπερήνορος tπποδάμοιο
ης ~βης &π6νηθ', !Sτε μ' l5νατο ιcαι μ' δπέμεινε ,5
ιccr.ι μ' lψατ' έν Δαναοϊσιν έλέyχιστον πολεμιστήν
lμμεvαι· eιόδέ ε ψημι π6δεσσι yε οtσι ιcι6ντα
εόψρfjναι iΧλοχδν τε ψtλην ιcεδνούς τε τοιcfjας.
.,Ως θην και σον έyώ λύσω μένος, εt ιcέ μευ &ντα
στήης &λλά σ' lyωy' &ναχωρήσαv.τα κελεύω 3ο
ές πληθύν ίέναι, μηδ' &ντtος '(στασ' έμεϊο,
πριν τι καιcδν παθέειν· βεχθέν δέ τε νήπιος εyνω. ))
aΩς ψάτο, τον δ' οό πεϊθεΨ &μειβ6μενος δέ προσηύδα·
« ΝΟν μέν δή, Μεvέλαε διοτρεψές, ~ μάλα τtσεις
γνωτόν έμ6v, τόν ί1πεψνες, έπευχ6μενος δ' &yοpεύεις, 35
χήρωσας δέ yυναϊιcα μυχlj) θαλάμοιο vέοιο,
&ρητόν δέ τοκεΟσι yδον ιcαι πένθος lθηιcας
~ ιcέ σψιν δειλοϊσι y6ου ιcατάπαυμα yενοtμην,
εt ιcεν έyώ ιcεψαλήν τε τεήν ιcαι τεύχε' ένεtιcας
Πάνθφ έν χεtρεσσι βάλω ιcαι Φρ6ντιδι δtη. 4ο
Άλλ' οό μι!ιv ~τι δηροv &.πεtρητος ττ6vος lστιιι
οόδέ τ' &δήριτος η τ' &λιcfjς η τε ψ6βοιο. »
aΩς είπών οδτησε ιcατ' &.σπιδα πάvτοσ' έtσηv­
οΟδ' lρρηξεν χαλιc6ς, -.&vεyvάιιψθη δέ οι αιχμή
&σπtδ' έvι ιcρατερfi· ό ~έ δεύτερος ~ρνυτο χαλιc~ 45
Άτρείδης Μενέλcιος, έπεuξάμενος Διι πατρι·
&ψ δ' &.ναχαζομένοιο ιcατι!ι στομάχοιο θέμεθλα
Var. - 2t. μέγιστος* (Eust.): μοίλtστα (testis) 11 22 περί* (Εuιιt.):
μέγα Ιί 23 ιpρονεουσιν-: ιpοpέιιυσιν (pap. 1, Α), utrumque Eust. 1127 ε ιpημι *
(Eust.): τέ φημι (Ar. [Α]) 11 34 μ:Xλ3:*(Eust.): τάχα (in quίbuιdam coιn­
mentarίίi [Τ]) 11 37 &ρητόν (Α, sch. ΑΤ, Apoll. Soph. 43, 26): !ppητον
(testis); utrumque Eust. l 38 χέ * : χαί 11 4t. ~τι: έπί secundum quaedaιn
coιnιnent.aria [ΑΤ] 11 42 ουοέ τ' * (Nicanor [Α], Eust.): ούο' ~τ' 11 η τ'. •.
lj τε (Α, Nicanor [Α]), cf. 1 276: ήο' .• : ήοε• (Ar. [ΑΤ]), uel εϊτ'. ..
ιrτε, uel οίίτ'. •• οuτε (Eυst.) 11
.U χαλχός (Ar. [ATJ): χαλχόν (alίi [AJ),
utrumque Eust., cf. Γ 348 11 45 ό:σπί!J' lνί: ό:σπ!ίJι εν (Α), uel ό:σπ!ΙJι tνί.
 (
CHA.NT XVll
coup, s'assurant en sa lourde main. La pointe
d · va,
tout roιt, a travers le cou delicat. L'homme tombe
5° avec fracas, et ses armes sonnent sur lui Le
· sang
trempe ses cheveux tout pareils a ceux des GrA
b l ιιces,
ses. .ouc es, qu'enserrent et l'or et l'argent. On voit
parfoιs un homme nourrir un plant d'olivier magni-
fique, dans un lieu solitaire, un beau plant plein de
seve, arl'Ose d'une eau abondante, vibrant. a tous lcs
vents, qu'ils soufllent d'ici ou de la, et tout cou-
vert de blanches fleurs. Mais un vent vient soudain
en pu~ssante ~afale, qui l'arrache a la terre οίι plonge
sa rac111e et l etend sur le sol. Tel appaι·ait le fils de
Panthoos, Euphorbe a la bonne Iance, que Menelas
9° l'Atride vient de tuer et qu'il depouille de ses armes.
Comme οη voit un lion nourri
Hector s'empare dans les montagnes et sύr de sa
des armes
de Patrocle, force, au milieu d'un troupeau qui
mais ne peut pait, raviι· la vache la plus belle,
enlever son corps.
et, la prenant entre ses crocs puis-
sants, lui broyer d'abord le col
pour la dechirer ensuite et lui humer le sang et le~
entrailles, tandis qu'autour de lui, chiens et bergers
vont poussant de grands cris, mais restent a distance
et se refusent a l'affronter - une peur livide les tient
- tout de meme, personne parmi les combattants,
ne se sent le courage d'atTronter le glorieux Menelas.
7° ~Άtride eύt donc alors emporte sans peine les armes
ιll~st~e~ du . fils de Panthoos, si Phrebos Apollon de
Ιuι η eut prιs ombrage et n'eύt fait contre Jui se lever
Hector, l'emule de l'ardent Ares. Sous l'aspect d'un
homme, Mentes, chef des Cicones,. il prend donc la
parole et dit ces mots ailes :
\ [Τ].
cc Hector, tu es la a courir, a poursuivre un gibier
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ
νύξ', έ11ι δ. cιοτός εpεισε βcιpεtn χειpι 11ιθήσcις
_άvτιιcpύ δ' &ττcιλο'Lο δι· cιοχένος ~λυe· &ιcωιcή'
δούπησεν δέ πεσών, &pάβησε δέ τεύχε· έπ' cιοτψ· 5ο
cι'ιμcιτ( οι δεύοντο ιc6μcιι Χcιptτεσσιv δμο'lcιι
ττλοχμοt θ', ο\: χpυσφ τε ιccιι &pyύpφ έσψήιcωvτο.
Οtον δέ τρέψει lpνος &vήp έpιθηλές έλcιtης
χώpφ έv οtοττ6λφ, tse• Οίλις &vcιβέβpοχεv Μωp,
ιccιλόv τηλεθάοv- τό δέ τε πvοιcιt δοvέουσι
55
ττcιvτοtωv &vέμων, ιccιt τε βpύει &vθει λευιcφ·
έλθώv δ• έξcιττ(νης &νεμος σ\Jν λcιιλcιπι 11ολλft
βόθρου τ' έξέστpεψε ις,cιL έξετάνυσσ' έ11L ycιLn·
το'lον Πάvθου υtόv έυμμελLην ΕΟψοpβον
•Ατpείδης Μεvέλcιος έττεt ιcτάνε, τεύχε' έσύλcι. 60
Ώς δ' !Sτε τtς τε λέων δpεσtτpοψος, &λιct ττεττοιθώς,
βοσιcομέvης &yέλης βοΟν &pττάσn fj τις &ptστη·
τfjς δ• έξ cιοχέv• lcιξε λαβών ιcpcιτεpοϊσιν δδοΟσι
ττpl3τον' έ:ττειτcι δέ e· cιtμοι ιccιt lyιcοιτcι πάντα λcιψύσσει
δnl3V' &μψt δέ τ6ν yε ιcύνες τ' &νδpές τε νομfjες 6~
ττολλά μάλ• tύζουσιν &ττ6ττpοθεν οόδ' έθέλουσιv
άντtοv έλθέμεvcιι· μάλα yάp χλωpόv δέος αιpεΊ·
t.>ς τl3ν οδ τιvι θυμός έvt στήθεσσιν έτ6λμcι
&ντtοv έλθέμεvcιι Μενελάου ιcυδcιλLμοιο.
'Έvθά ιcε pε'lcι ψέpοι ιcλυτci τεύχεοι Πcιvθοίδcιο ί"
Άτpεiδης, ει μή οι &yάσσοιτο Φοϊβος Άττ6λλωv,
!Sς pά οι 'Έιcτοp' έττί3pσε θοφ &τάλcιvτοv • Αpηϊ,
&vέpι εtσάμεvος, Κιιcόvων ήyήτοpι Μέvτn·
ιccιt μιν ψωvήσcις έ:πεα τττεpόεvτα ττpοσηύδα·
Num . - 74 om. Τ.
Var. - 5{ όμοϊα.ι (Eust., testes): μέλαινα.ι Zen . [Α], α!ίί [Τ] 11
54 ά.να6έ6pο~εν ~~η. [AJ, qui~m [1'], Anecd. Malrit ., u . 1. [Eust.] et
~od. unus: ανα.6~οpυχεν (Α, .Eust., Apoll. Soph . 32, 34, testes), ue\
α.να.6.έ6pυχεν, (testιs~ 11 57 ελΟων δ' • (Eust., ~estes) : έλ.θών 11 58 γα(r, •
(testιs): γαιης (testιs), utrumque Eust. 11 62 αpτ.άσ11 •: αοτ.άσει (Eust.) 11
63 τ1J,ς ιι:· '.τη; τ', 11 ~5 κύνες τ': χύνες (Α, Eusι~), cr.' Ι 10,, 658 11 67
χλωpον δεος : δpιμυς χολος, utrumque Eust. 11 73 Μέντη: Πειοω quidam
•'
 ΙΛΙΑΛQΣ Ρ
138 CHANT XVII
« "Ειc:τορ, νον συ μΕ:ν ~δε θέεις &.ιc:tχητα διώιc:ων
que ιu ne peux atteindre. Les chevaux du brave
'ίππους Αίαιc:tδαο δαiψρονος οι δ' &.λεγεινοl
Eacide ! . . . Le maιheur est qu'iιs sont malaises a
&.νδράσι γε θνητο'Lσι δαμήμεναι f)δ' δχέεσθαι,
dresser aussi bien qu'a conduire, pour de simples
lΟιλcρ y' η Άχιλfjι, τον &.θανάτη τέιc:ε μήτηρ.
mortels, a l'exception d'AchiHe, qui est fHs d'lmmor-
Τ6ψρα δέ τοι Μενέλαος, &.ρήιος Άτρέος υt6ς,
telle. Et cependant Menelas, le belliqueux fils d'Atree,
Πατρ6ιc:λcρ περιβάς Τρώων τον liριστον επεψνε, 80
80 dans sa gard~ autour de Patrocle, vient de tuer te
Πανθόiδην Εδψορβον, επαυσε δέ θούριδος &.λιc:fjς. »
plus ~rave des Troyens, Euphorbe, fils de Panthoos
'Ώς είπών δ μΕ:ν α~τις εβη θεος δlμ π6νον &.νδρων,
mettant ainsi un terme Α sa valeur ardente. » '
"Ειc:τορα δ' αίνον &χος πύκασε φρένας &.μψιμελαtνας
Cela dit, le dieu retourne au labeur gύerrier, Une
πάπτηνεν δ' &ρ' επειτα ιc:ατά στtχας, αοτtκα δ' εyνω
douleur atroce etreint Hector dans ses noires en-
τον μέν &.παιV.ύ~ιενον κλυτά τεύχεα, τον δ' έπt yαtn 85
trailles. 11 promene son regard de tous les c6tes sur
κεtμενοV" ερρει δ' αtμα κατ' οΌταμένην ώτειλήv-
le front, et aussit6t il les voit, l'un arrachant a l'autre
Βfj δέ διά προμάχων κειc:ορυθμένος αtθοπι χαλιc:~,
se~ armes illustres, l'autre gisant a terre. Le sang
δξέα ιc:εκληyώς, ψλοyt ε!κελος Ήψαtστοιο
ruιsselle par . la blessure ouverte. 11 s'en vient lι tra-
&.σβέστcρ· οΟδ' υtov λάθεν Άτρέος &ξυ Βοήσας
vers les champions hors des lignes, casque du bronze
δχθήσαc; δ' &ρα εtπε προς Sν μεγαλήτορα θυμ6ν· 90
flamboyant, poussant des cris aigus, tout pareil a la
« "Ω μοι έγών, εί μέν ιc:ε λtπω ιc:άτα τεόχεα ιc:αλά
flamme d'Hepl1restos, que rien n'eteint. Le fils d'Atree
Πάτροιc:λ6ν_ θ', θς κε'Lται έμfjς ενειc:' ένθάδe: τιμfjς,
n'est pas sans entendre ces cris aigus. Lors il s'irrίte
μή τtς μοι Δαναων νεμεσήσετα~, δς κεν tδηται.
90 et dit a son creur magnanime :
Εί δέ ιc:εν "Ειc:τορι μοΌνος έών και Τ ρωσt μάχωμαι
« Ah 1 misere 1 si je laisse ces belles armes, et
αίδεcrθεtς, μή πώς με περιστεtωσ' ίtνα ττολλοt· 95
Patrocle - Patrocle, qui est la, etendu pour ma cause
Τ ρωας δ' έvθά.δε πάντας &yει ιc:ορυθαtολος "Ειc:τωρ.
- j'ai peur que les Danaens qui verront cela ne Ie
'Αλλά τι η μοι ταίJτα ψtλος διελέξατο θυμός;
prennent mal. Mais, si je m'en vais, seul, combattre,
δππ6τ' &.νηρ ~θέλ1,1 προς δαtμονα ψωτt μάχεσθαι
pour l'honneur, Hector et les Troyens, je crains d'~tre
δν κε θεος τιμ~, τάχα ot μέγα πημα ιc:υλtσθη·
entoure, tout seul, par une foule : c'est l'armee
τω μ' οδ τις Δαναων vεμεσήσεται, !Sς ιc:εν 'ίδηται 100
troyenne entiere qu'amene ici Hector au casque etin-
"Ειc:τορι χωρήσαντ', έπεt έκ θε6ψιν πολεμίζει.
c?la?t... Mais qu'a beso1n mon creur de disputer
Εί δέ που Α!αντ6c; .y~ Βοην &.γαθο'Lο πυθοtμην,
aιnsι ~ Quand un homme pr~tend, en depit du Ciel,
&μψω ιc:' α~τις ί6vτες ~ιμνησαtμεθα χάρμης
luιter contre un guerrier que favorise un dieu, il ne
ιc:αt προς δαtμονά περ, ε! πως έρυσαtμεθα νεκρον
faut pas longtemps pour qu'un grand malheur dόvale
ιοο sur lui. Nul des Daniιens ne prendra mal la chose,
Var. - 86 ερρει *: t:ρρεε, an priscum ~ 11 ούτοω.ένην ώτειλήν*: ούτοι­
s'il me voit ceder la place ,lι Hector, alors qu'Hector μlνηc; ώτειλΤjc; (testίs)11 89 uίόν : ufι:: cod. unus Ι\ °λσίθεν: λσίθ' L · unde
combat par le vouloir des dieux. Si du moiήs j'en- v~οι λσίθ' cor~; Barnes I\ 98 ~θ,έλ"!Ι*: έθέλοι, uel έθέλει (Eust.) 1199 ;.ημιχ*:
:ιιuμοι 11 i03 ιοντες (Eust.): ιοντε Zen. [Α] 1\ έr.ιμνησιχίμεθοι*: -σώμεθοι.
tendais quelque part le cri de. guerre du brave Ajax,

/
 CHANT XVII
nous marcherions tous deux, rappelant notre ardeυr
guerriere, en depit meme du destin ; peut-etre alors
pourrions-nous tirer le cadavre pour Achille, fils de
Pelέe. Au milieu de nos maux, ce serait encore Ie
mieux. )>
Mais, tandis qu'en son arne et son cωnr, il remue
ces pensees, la ligne troyenne est en marclιe. Hector
la conduit. Lors Menelas recule et laisse la le corps,
tout en tournant la tete. Οη dirait un lion a criniere
110 qu'homωes et chiens chassent lιors de l'etable aνcc
des piques et des cris ; son cωur vaillant se glace au
fond de lui, et il s'eloigne a regret de la cour. C'est
ainsi que de Palrocle s'eloigne lc divin Menelas. η
ne s'arrete et ne fait volte-face qu'une fois rejoint le
groupe des siens. Ses yeux inquiets cherchent le
grand Ajax, le fils de Telamon; et bientόt il l'aper-
c;oit, a l'extrerne gaucl1e ιlu front, rassurant les siens
et les stimulant au conιbat, car Phωbos Apollon a
jete dans leurs rangs une folle panique. 11 court a
lui, le rejoint vite et lui dit :
120 « Ajax, par ici 1 doux ami. Faisons effort poιir le
corps de Patrocle. Voyons si nous pounons l'apporter
a Achille - sans ses armes, puisque ses armes sont
aux mains d'Hector au casque etincelant. ))
11 dit, et il emeut le cωur du brave Ajax. Ajax
part, a travers les charnpions hors des lignes, avec
le blond Menelas. Hector cependant, des qu'il a de-
pouille de ses armes illustres le corps de Patrocle,
cherche a le tirer; il veut lui separer la tele des
epaules avec le bronze aigu et, apres l'avoir traine
sur le sol, le livrer aux chiens de Troie. Mais voici
que s'approclιe Ajax, porιant son bouclier semblable a
une tour. Hector alors recule, pour rejoindrc la masse
ι3ο des siens et saute sur son char. Les belles armes, il
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ
Πηλείδn Άχιλfjι· κακων 1/έ κε φ±ρτατον ε'ίη.
>) 105
uΕως δ ταΟθ' ι\Sρμαινε κατά; φρένα καί κατά θυμ6ν,
τόφρα δ' έττt Τρώων στ(χες fiλυθον· Τjρχε δ' &ρ' uΕκτωρ·
αοτάρ δ y' έξοττlσω &νεχάζετο, λε1ττε δέ νεκρόν,
έvτροπαλιζόμενος ως τε λlς ηυγέvειος,
δν pα κόνες τε και &νδρες &πο σταθμο1ο δlωvται ω
1
εγχεσι και φωvfi· το\) δ' έν φρεσιv &λκιμον ητορ
παχvοuται, &έκωv δέ τ' εβη &πό μεσσαόλοιο·
ως &πό Πατρόκλοιο κίε ξαvθος Μενέλαος.
Στη δέ μεταστρεψθείς, έηεt 'ίκετο εeνος έταlρωv,
παπταίvων Α'ίαvτα μέγαν, Τ ελαμώvιοv υ16ν· 115
τοv δέ μάλ' α!ψ' έv6ησε μάχης έπ' &ριστερά πάσης
θαρσόvονθ' έτάρους και έποτρόvοvτα μάχεσθαι·
θεσπέσιον γάρ σψιν φόβον Ι\'μ6αλε Φο16ος 'Απόλλων·
Bfj δέ θέειν, εtθαρ δέ παριστάμενος επος ηδδα·
« Αίαν, δεΟρο, πέπον, περt Πατρόκλοιο θαvόvτος 110
σπεόσομεν, α'ί κε νέκυν περ Άχιλλfjι προφέρωμεv
γυμνόν· &τάρ τά γε τεόχε' εχει κορυθαίολος UΕκτωρ. ))
~Ως εψατ', Α'ίαντι δέ δαtψρονι θuμον !Ιρινε·
Bfj δ± διά προ~.άχων, &μα δέ ξανθος Μενέλαος.
uΕκτωρ μέν Πάτροκλον Ε:πεt κλυτά τεόχε' &πηόρα, 1>°ι
ελχ', Ίν' &ττ' ώμοιιv κεφαλ~']v τάμοι ίίξέι χαλκ~,
τόν δέ νέκυv Τρφftσιv έρυσσάμεvος κυσt δοlη.
Αtας δ' έγγόθεv Jiλθε φέρων σάκος Τjότε πόρyοV"
uΕκτωρ δ' &ψ ές δμιλοv tών &νεχάζεθ' έταlρων,
ές δίψροv δ' &νόρουσε· δίδου δ' δ γε τεόχεα καλά
130
Τρωσl φέρειv προτι &στυ, μέγα κλέος εμμεναι αοτ~.
Α'ίας δ' &μψι Μεvοιτιάδn σάκος εορύ καλόψας
έστήκει ώς τlς τε λέων περl οtσι τέκεσσιv,
Var. - :1.05<pέpτcιτον: ψJpτερον; ulrumque Eust.; uel φόρτcιτοv Ει.
Μ. 79!1, 47 diserιc 11 ΗΟ οίωντcιι•: οίεν':cιι u. 1. [Α], uel οίοντcιι codd.
nonn •• cι·. Ψ 475 11 i:l.2 Ζέ τ' (Eust.): oe Τ eι codex. a\ter, quod malunt
nonnullί ί\ Η9 Οtειν : θέων codcx. unus 11 t27 οοίη : οώ"!Ι Eust. et cod.
unus.
ι4ο CHANT XVII
les donne Α des Troyens, qui les porteront vers Ia
ville, ού. elles lui seront sujet de grande gloire. Ajax,
lui, de son large ec11 couvre le fils de Menootios. Η
se tient Ia, pareil a un Ίίοη protegeant ses lionceaux
- ίl s'est rencontre avec des chasseurs, alors qu'il
menait ses petits aux bois, et, enivre de sa force,
il abaisse sur ses yeux. - les couvrant entierement
- toute la peau de son front. Tel s'est dresse Ajax
aux cotes du heros Patrocle. Pres de Jui se tient
IΆtride, Menelas cheri d'Ares, qui sent dans sa poi-
trine grandir un deuil immense.
ι4ο Maίs Glaucos, fils d'Hippoloque et chef .des Lyciens,
leve sur Hector un reil sombre et le tance en un dur
langage :
« Hector, tu as magnifique apparence, ιnais tu es
beauconp moins apte, je le vois, a la bataille. Vrai-
ment ta noble gloire ne ~epose sur rien, sί tu n'es
qu'un fuyard. Avise maίntenant a sauveι· ton pays et
ta ville, tout seul, avec les hommes nes a Ilion. Pas
un Lycien n'ira, pour ta cite, se battre avec les
Danaens, puisque, je le vois ιrop, οη ne gagne pas
de reconnaissance a se battre avec l'ennemi, obstine-
ment, sans treve. Et comment, malheureux ! saιι­
rais-tu ramener dans tes lignes un guerrier ordinaire,
ι5ο quand tu as laisse Sarpedon, ton hote et ami, devenir
la proie, le butin des Argίens ? - Sarpedon qui,
vivant, νous avait tant servis, toi et ta cite ; et, au-
jourd'hui, tu n'as pas eu le creur de le defendre des
chlens ι Aussi, des cette heure, s'il est des I.;yciens
qui veuillent bien m'en croire et s'en retourner chez
nous, c'est le gouffre de la mort qui clairement,
s'ouvre pour Troie. Ab ! si chez les Troyens il y
aνait en ce moment ceιte ardeur prete a toutes les au-
daces, cetιe ardeur intrepide qui penetre les hommes,
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ Ι4Θ
~ ~ά τε νήπι• &γοντι συναντήσωνται έv ~λn
livδpες bταιcτfjpες- δ δέ τε σθέvεt Βλεμεαtvει, ι3!ί
π&ν δέ τ• έπισιcύνιοv ιcάτω nιcεται !Sσσε ιcαλύπτων-
~ς Α'ίας πεpι Πατp6ιcλ9 f\pωι Βεβήιcει.
"Ατpε(δης δ" έτέpωθεν, &pηιψιλος Με~έλc:r.ος,
έστήιcει, μέγα πένθος ένι στήθεσσιν &έξων,
ΓλαΟιcος δΌ "Ιππόλ6χοιο πάις, Λuιctων &γbς &νδp~ν,. ι4ο
'Έιcτοp" δπ6δpα ιδων χαλεπι;> ~νtπαπε μύθ9·
cc "Ειcτοp, εtδος &pιστε, μάχης &pα πολλbv έδεύεο·
η σ• αδτως ιcλέος έσθλbν lχει ψύξηλιν lόντα.
Φp&ζεο νΟν tsττπως ιcε πόλιν ιcαι liστu σαώσεις
οtος σiιν λαοtσι τοι "Ιλt9 έγγεγάασιv- · ι4&
οδ γάp τις Λuιctωv γε μαχησ6μενος Δαναοtσιν
εtσι πεpl πτ6λιος, έπει οδιc &pα τις χάpις \iεν
μάpνασθαι δηίοισι μετ· &νδpάσι νωλεμές αιει.
Πως ιcε σύ χεtpοvα ψωτα σαώσειας μεθ' tsμιλον,
σχέτλι', έπει Σαpπηδ6ν" &.μα ξεtνον ιcά.ι έταtpον ιοcι
ιcάλλιπες •Αpγεtοισιν Ελωp ιcαι ιcύpμα γενέσθαι,
δς τοι π6λλ' ιsψελος γένετο, τττ6λεt τε ιcαι αότlι),
ζωbς έών ; vΟν δ' οδ ot &λαλιcέμεναι ιcύνας lτλης.
Τ~ νΟν εΊ: τις έμοι Λuιctων ι!ττιπεtσεται &νδp~ν
οΊ:ιcαδ' Ί:μεν, Tpotn δέ πεψήσεται αtπύς 5λεθpος. ι5S
Ει γάp νΟν Τ pώεσσι μένος πολυθαpσές ένεtη,
&τpομον, οt6ν τ' &νδpας lσέpχεται o't πεpι πιΧτpης
Num. - i34-i36 om. Chia [Α] et Zen. [Α, Eust. 1098, 4g]: rσω~.,
rαισίv ~νιοι οτι οί &οσενες λέον-:ε; ou σχυμναιγιuγοuσιν, cίλλά θήλειαιι μόναιι
ιΑJ 11 {45' a (= Ε 474) ο1ος; σuν γαιμοpοίσι Υ.αισιγνήτοιά[ τε
σοίσιν add. codex.
Var. - i34 σ~ναιντήσωνταιι *: csυναιντήσονταιι (Eusι.) 11 i35 &νορες
lτ::ιΥ.-;ήpε; : ΙΜρε; cίγροιwτ:ιι Plutarchi Mor. 494 c codd. duo \\ i36 χαιλό­
πτων (omnes (Α]): καιλύπτον (testis); utrumque Eust. 11 t.U. σαιώqει; (pap.
:ι3ο, Λ, Ar. LA]): σαιι,\σης (αlίi [Λ]),· quod mal~nt nonn.; utruιnq_u~ ~usι.
11 {45 λαιοίσι (pap. 23:ι): γαιμοpο!ό'ι 11 i48 μετ (pap. :ι3:ι, Eust.): επ Ar.
ad Ι 317 11 i49 tJ.εθ' ομιλον: μ;.θ' όμίλου Zen . [~Τ] 11 ~5i Άpγείοισιν•
(Eust): οίωνοίσιν 11 i52 τοι • (Eust.): τις 11 {53 χιιναις: χυον Zen. absurde
(!\.] .11 !54 τw: τ!:-'.ν pap . :ι3ο !\ i55 rμε•ι (A,r. [Τ]) ~ r(:)ω Dionysius _Sido-
nius [Τ] 11 i57 οίον τ' : οιον pap. :ι3ο 11 έσεpχ.εταιι : επέρχεται (testis).
ΙΙΙ. - 18
141 CHANT XVII
quand c'est pour leur patrie qu'ils peinent ei qu'ils
luttent avec des ennemis, nous aurions vite fait d
tirer Patrocle derriere les remparts d'llion; et alo e
fι • 1· rs,
ιβο u.ne οιs .e cor~s de Patrocle entre dans Ιa grand
vιlle. de sιre Prιam et tire hors de la bataille , les
Α rgιens a leur tour auraient vite fait de nous rendre
les belles armes de Sarpedon, et nous le ramenerions
lai-meme derriere les remparts d'Ilion ; tant esι
puissant celui dont l'ecuyer vient d'etre tue et qui esι
de beaucoup le plus brave a bord des nefs argiennes
avec ses ecuyers e:φerts au corps a coφs. Mais toi tu'
'
η oses pas affronter Ajax au grand cceur, en le regar-
, Τον δ' Ι'iρ' δττδδρα tδων ττροσέψη κορυθαιολος 'Έιcτωρ·
dant dans les yeux en pleine huee ennemie, ni Ie
combattre face lι face, parce qu'il est plus fort que toi. »
Hector au casque etincelant sur Glaucos a son
tour leve un ceil sombre et dit :
« Glaucos, pourquoi, etant ce que tu es, parler si
insolemme,nt ~ Doux ami ! je te croyais, pour le sens,
bien au-dessus de tous les habitants de la Lyι<ie
plantureuse. Mais, cette fois, je te denie entierement
le sens, a t'entendre parler ainsi. Tu dis que je ne
tiens pas devant le gigantesque Ajax : ce n'est pas
que je craigne πί la bataille πi le fracas des chars.
Non, mais le vouloir de Zeus porte-egide toujours est
le plus fort; c'est lni qui met le vaillant meme en
fuite et lui arrache la victoire, sans effort, comme
d'autres fois il ]e pousse lui-meme au combat.
Allons ι· viens, doux ami, mets-toi pres de moi,
regarde-moi a l'cenvre, et tu verras si je dois etre
1 8° lache la journee tout entiere, ainsi que tu le dis, ou
si je sauι·ai repousser tout Danaen, si ardente soit sa
valeur, pour aYoir le corps de Patrocle. »
11 dit, et, a grande νοιχ, lance un appel aux
Troyens :
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 141
&νδpάσι δυσμενέεσσι ττ6νον και δf}ριν εθεντο,
αtψά κε ~άτpοκλον έρυσαιμεθα ~ιλιον εtσω·
εt δ' ο~τος ττροτι &στυ μέyα Πpιάμοιο &νακτος 160
ϊ!λθοι τεθνηώς και μιν έpυσαιμεθα χάρμης,
αtψά κεν 'Αρyε'Lοι Σαρττηδ6νος ίtντεα καλc!ι
λύσειαν, και κ' αότόν &yοιμεθα ~ιλιον ε'rσω·
τοιου yόιp ' θεράπων ττέψατ' &.νέρος, δς μέy' &ριστος
Άpyειων παρά νηυσι και &.yχέμαχοι θεράποντες. 165
Άλλc!ι σύ y' Α'ίαντος μεyαλήτορος οόιc έτάλασσας
στήμεναι &ντα ιcατ' !Sσσε tδών δηίων έν &υτft,
οδδ' tθύς μαχέσασθαι, έπει σέο ψέρτερ6ς έστι. »
« ΓλαΟιcε, τι η δέ σύ το'Lος έών δπέροττλον ίtειττες; 170
& ττέττον, η τ' έψάμην σέ ττερι φρέvοις εμμεναι &λλων,
τl3ν !Sσσοι Λυιctην έριβώλαιcα ναιετάουσι·
νΟν δέ σευ ώνοσάμην ττάyχυ ψρένας, οtον εειττες,
!Sς τέ με ψτ'\ς Α'ίαντα ττελώριον οόχ όττομε'Lναι.
οα τοι έyών ερpιyα μάχην οδδέ ιcτύπον '(ττπων· 175
&λλ' αtεt τε Διός ιcρεtσσων v6ος αtyι6χοιο,
!Sς τε ιcαι &λιc:ιμον &νδρα ψοβε'L και &ψεtλετο vtιcην
pηιδιως, δτέ δ' αdτός έποτρύνει μαχέσασθαι.
Άλλ' &yε δεΟρο, ττέπον, παρ' ίtμ' tστασο ιcαt 'ίδε ltpyoν,
ηε ττ~νημέριος ιc:αιcός εσσομαι, ώς &yορεύεις, 180
η τινα ιcα[ Δαναli!ν &λκl)ς μάλα ττερ μεμαωτα
σχήσω &μυνέμεναι ττερt Π ατρ6κλόιο θανόντος. »
Num. - f.59-f.63 uerha 'Ίi.ιο'Ι εϊσω (in 159) usquc ad έpuσαιίμιθσι
(ίn 161) om. pap. tι8, uersum 16:ι. nc scribens quidcm (cf. vlλιον εrσω
... 'Ίλιον εΥσω) 11 f.72 cf. schol. Α: μεμείωχε τ1}ν Ιv.cp:χσ,ν, χσι1 τΟr. τοιαιuτιχ
εl'ωθεν Cιθετείν ό 'Αρίσταρχο~ 11 f.73 (= Ξ 95) om. pap. 48.
Var. - f.58 eΟε•ιτο: eχοιηιν (pap. 4~). cf. ω 515 11 f.6f. eλθοι•: eλθη
11 χ άρμης*: χάρμη 11 f.63 κοιί χ' ; καιί ο' pap . :ι.3ο δ. 1.' tcsιis 11 f.7f. πέπον*
(Zen. [ΑΤ], testis): πό:.οι (Α, Eust.) 11 f.73 oi σεu* (Eust.): δε σε (G,
Τ, Zen. [Α]), cf. Ξ 9511174 με cp~;*(Alcxio, Herodianus [Α]): μ' rcpη;
(Ptolem. Asc . [Al) 11 f.76 αιίγιό;_ο,ο: ήέ πεp Cινορος (u. !. [AJ), cf. Π
688 11 f.78 ότε (Α): δτε (plures codices [Eust.]), ucl τότε Arist. [ΑΤ],
cf. Il 690 1\ έποτpύνει μαιχ εσαισΟσιι (Eust.): έποτρu'Ιει μιχ°1r εεσθσιι, uel έπο­
τpύν·φι μ:Χχεσθαιι (u. l. [Eust.]) 11 i8f. μιίλιχ* (Eust.): μεγσι.

CHANT XVII
« Troyens, et Lyciens, et Dardaniens experts ,..0
corps a corps ! sqy_ez des hommes, amis ; rappelez-
νous votre valeur ardente, tandis que j'irai, moi
vetir les belles . armes d'Achille sans reproehe, dont'
j'ai depouille le puissant Patrocle, apres l'avoir tue. 11
Cela dit, Hector au casque etin-
Hector revjent celant quitte le combat cr~el. Bien
ιίu combat,
vιltu des armes νite, en courant, il rejoint ceux des
de Patrocle.
siens - ils ne sont pas loin, et
190 il les suit d'un pas rapide - qui
portent vers la ville les arrnes illustres du fils de
Pelee. Il s'arrete a l'ecart du cornbat, source de
pleurs, et il change d'armes. Les siennes, il les donne
aux Troyens belliqueux, pour qu'ils les p.ortent dans la
sainte llion ; en echangc, il revet les armes imrnortelles
d'Achille, le fils de Pelee, que les dieux, issus de Ciel,
ont jadis donnees a son pere. Celui-ci etait deja
vieux, quand il les avait rernises a son fils; mais le
fi.ls, lui, ne devait pas νieillir sous l'arrnure paternelle ..
Quand Zeus, l'assernbleur de nuees, νoit de loin
Hector s'armer aνec les arrnes du diνin Pelέide, il
200 secoue la tete et dit a son crour :
« Ah ! rnalheureux 1 la mort ne t'obsede guere, qui
est pourta,nt si pres d.e toi. Tu νets les armes divines
d'un heros devant qui tous frissonnent. Tu lui as tue
son bon et fort arni·, et a celui-ci tu ·as pris ses
arrnes - vilainernent - sur son chef et sur se~
epaules. Pour l'instant, neanmoins, je te veux mettre
en main un splendide triomphe. Il compensera le sor,t
qui t'attend, puisqu'Andrornaque n'aura pas a rece-
νoir de toi, revenant du combat, les armes illustres
du fils de Pelee. »
Il dit, et de ses sourcils sombres le fils de Cronos
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ ι4:ι
aΩς εtπων Τpώεσσιν έκέκλετο μακpον &ύσaς
· ιc Τpί3ες και Λύκιοι και Δάρδανοι &γχιμαχηταt,
&yέρες lστε, φtλοι, μνήσασθε δέ. θούριδος &.λκf\ς, 185
!Ιφρ• &ν έyων Άχιλf\ος &μύμονος εvτεα δύω
καλά, τά Πατρ6ιcλοιο Βtην ένάpιξα ιcαταιcτάς. :ο
aΩς &ρα φωνήσας &πέβη ιcορυθαtολος 'Έιcτωρ
δηtου έιc πολέμοιο· θέων δ' έκtχανεν έταtρους
Ζ~ιcα μ&.λ', ο!Ι πω τfiλε, ποσι κραιπνοϊσι μεταcτrτών,
190
ot προτι &στυ φέρον κλυτά τεύχεα Πηλεiδαο·
στάς δ' &πάvευθε μάχης πολυδακρύου εντε· &μειβεν·
~τοι δ μεν τά & δί3κε ψέρειν προτι ~Ιλιοv tρήν
Τ fωσι ψιλοπτολέμοισιν, δ δ' δίμβρd'τίΧ τεύχεα δΌνε
Πηλεiδεω Άχιληος, & οι θεοt Οοραvtωνες 195
πατρt φtλφ lπορον· δ δ' &ρα ϊ;> παιδt 5πασσε
yηράς &λλ' οοχ υtος έν lντεσι πατρος έyήρα.
Τον δ' ώς οrίν &πάvευθεν !δεν νεφεληγερέτα Ζεύς
τεύχεσι Πηλε(δαο ιcορυσσ6μενον θεtοιο,
κιvήσας ~α κάρη προτί δv μυθήσατο θυμ6v- 100
« "Ά pεtλ', οδδέ τt τοι θάνατος ιcαταθύμιδς έστιν,
8ς δή τοι σJ{εδ6v έστι· σύ δ' ίίμβροτα τεύχεα δύνεις
&νδρος &pιστηος, τόν τε τρομέουσι καt αλλοι·
τοΟ δή έταϊρον lπεφvες ένηέα τε κρατερ6ν τε,
τεύχεα δ' οο κατά κ6σμον &πο κρατ6ς τε ιcαt GSμωy
ε'iλευ· &τάρ τοι νΟν yε μέγα κράτος έyyυαλtξω,
τί3ν ποινήν !S τοι ο!Ι τι μάχης έκ νοστήσαν~ι
δέξεται Άνδpομάχη κλυτ&: τεύχεα Πηλείωνος. »
•Η ιcαι κυανέησιν έπ' δφρύσι vεΟσε Κροvtωv­
'Έιcτορι δ' f\ρμοσε τεύχε• έπι χροi, δΟ δέ μιν 'Άρης 210
Num. - ί90 om . codex, post.191 posuiι pap. :;3ο.
Var. - ί86 Ιίf p' Ιίν έγιh δύω χσιτiι τεύ_χεσι Πηλε·/ωνος tesιis, cf. :ιο8
11 f.9f. Πτ,λεtδσιο• (Α) : Πηλεfωνος (u. 1. LA)} 11 i92 πολυδιiχpύου (Α):
πολυοσικpύ,ου• (Eust.) 11 i99 τεύχεσι λα;fLπόμενόν μεγσιΟύtLου ΠηλεtωνΙJς
nonnulli codd. = :114 11 20t ~·: ~ 11 οuδέ τί• (Eust.): ο~χέτι (pap . 230
s. l.) 11 202 δς• (Eust .): &ς 11 έστι•(pap . 230, Α, Eust.) : είσι (As. l., Λr.
[Α)) 11 206 εί'λευ• : · εΙλες (u, 1. [Eust.]).
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ ι43
ιΑ3 CHANT χvιι
δειvbς lvυάλιος, τtλfjσθεv δ' &pcx οι μέλε' lvτbς
210 fait οηί. 11 adapte les armes a la taiHe d'llecιor. Αιiιι
&.λιςfjς κcxt σθέvεος μετ-c!ι δέ κλειτούς έτιιιςούpους
entre en lui, terrible, furieux; ses membres, a fond
s'emplissent de vaillance et de force. 11 se diήge ver;
Bfj pcx μέycχ tάχωv · tvδάλλετο δέ σψισι τι&σι
τεύχεσι.λcχμτι6μεvος μεycχθύμου Πηλεiωvος
ses illustres allies, en poussanι de grands cris eι
GSτpυvεv δέ lιςcχστοv lποιχ6μεvος έπέεσσι, 215
apparatt aux yeux de tous brillant de l'eclat des
Μέσθληv τε ΓλcχΌις6v τε Μέδοvτά τε Θεpσtλοχ6v τε,
armes du Pe!Cίde magnanime. 11 νa de l'un a l'autre
. 1ant d' un mοι cl1aque homme tour a tour ' •Αστεpοπcχ16v τε Δεισήvοpά e• Ίπττ6θο6v τε,
stιmu
Mestlιles, Glaucos, Medon eι Thersiloque, - Αsιϊ Φ6pκύv τε Χpομtον τε κcxt "Έvvoμov οtωvιστήv­
τούς !S y• έττοτpύvι.>v εττεcχ τιτεpδεvτcχ ττpοσηύδcχ ·
ropee, Deisenor, et Hippothoos, - Pborcys et Cl1ro-
cc Κέκλυτε, μυptcx ψσλcχ τιεpιιςτι6vωv έττικούpωv­ 220
mios, et Ennome, interpreιe de presages. Ει, pour
οδ yc!ιp έyώ ττληθύv διζήμεvος οδδέ χcχτtζωv
les stimulcr, il lcur dit ces mots ailes :
έvθάδ' &.ψ• όμετέpωv ττολlωv ηyειpcχ lιςcχστοv,
220 « Ecoutcz-ωoi, tήbus si dίνerses de nos allies et
&λλ' tvcx μοι Τρώων &.λ6χους ιςcχt vήττιcχ τέκvcχ
voisins ! Je ne cherchais pas le nombre - et je n'en
τιpοψpοvέως pύοισθε ψιλοτττολέμωv όττ' Άχcχιωv-
avais ι>as besoin - quand je vous aί tous appeles
τc!ι ψpοvέων δώpοισι ιςcχτcχτpύχω κcxt έδωδft
ici, loin de vos cites. 11 s'agίssait seulement de
λcχούς, όμέτεpοv δέ ~ιςάστου θυμbv &έξω.
dέfendre de touι creur lcs epouses des Troyens avec
τω τις vσv tθός τετpcχμμένος f\ &τιολέσθω
leurs jeunes enfants contre l'Achcen belliqueux. C'est
fιέ σcχωθήτω· ή yt!ιp πολέμου 6cχpιστύς·
dans cetιe pensee que j'epuise sans cesse notre peuple
δς δέ ιςε Πάτpοκλοv κcxt τεθvηωτά τιεp εμτιης
en dnns comme en vivres, eι que j'exalte votre cou-
Τ pωcχς ές tττττοδάμους έpύσn, εtξη δέ οι Atcxς,
rage a tous. ,Donc quc chacun ici fasse front contre
fjμισυ τ(j) έvάpωv &.τιοδάσσομcχι, fjμισυ δ' cχδτbς
J'cnnemi, puis perisse ou se sauve : c'cst la Ιοί des
~ξω έyώ· τb δέ οι κλέος εσσετcχι !Sσσον έμοι τtεp. »
rendez-vous guerriers. Patroclc n'est plus qu'un mort:
aΩς εψαe·, _όt δ' tθύς Δαvαων Βptσcχvτες lβησcχv,
a qui neanmoins saura le ιirer j11squ'aux rangs des δούpcχτ· &vcχσχδμεvοι· μάλcχ δέ σψισιν ελπετο θυμbς
230 Troyens dompteurs dc cavales, a q11i fera plier Ajaι,
vεκpbv όπ' Atcxvτoς έpύειv Τελcχμωvιάδαο, 235
j'attribnerai une moitie dc scs depouilles, nc gardanι
vήπιοι' η τε τιολέσσιν έπ' cχδτφ θυμbν &τιηύpα·
que l'autre pour rooi; et la gloire sera la meme pour
κcxt τδτ &p' Ατcχς εtπε Βοήν &yαθόv Μενέλcχοv·
lui et pour moi. >>
11 dit ; ιous font pesee sur les Danaens, en mar- Num. '- 2i9 (= Ν 9~) om. codd. nonndlli (quorum Τ) et pap. 48 et
:ι3ο.
clιant droit contre enx, lcs piqucs leveesΌ Leur creur
Var. - 2i4 μ~γαΟόμου fΙηλεlωνι>ς • ( αί Μιναί [ Α]); μεγαθόμφ Πηλεfωνι
a bon cspoir d'arraclιer le corps lι Ajax, fi]s de Tela- (Α, Ar. [~Τ], quιdam [_Eust.]), uel Πηληιιίοεω Άχ.ιλijος Zen. [Τ) 11 2i5
mon. - Pauvres sots I a plus d'un, sur ce corps, au ωτρ~vε•ι: ο,τρu·ιεv Zcn. [Α], et codd. duo 11 έ;;οιχ.ό~ενος•: παpιατιίμενος ·
ue} επε~χ_οf';εvος cod. ~nus.. 11. 2f,6 ,Θεpσ.~λοχόν : όρσίλο/.όν . ιι 224 fιπ'~
contraire il prcndra la vie ! - Ajax alors s'adresse a (Eust.). άπ 11 230 έρuσ"!Ι Ε!ε"!J : ερuσeι ειεει 11 23i τω (Α s 1 Ar [Α]).
Mcnclas au 11uissant cri de gucrre : των• (Α~ Eust.) 11232 έ'ξω•: '&;ω 11234 sε• (Eust.): γ:Χp 11 ll~~τo• (Αήsϊ
[ΑΤ]): ηλπετο (u. l. [Α]); uel fιθελε sch. Τ.
« Doux ami, divίn Menelas, je ne compte plus que
144 CHANT XVII ·
nous sortions jamais l'un ni l'autre de ce coιnbat.
240 J'ai grand peur, moins pour le corps de Patrocle
qui rassasiera bient6t les chiens et les oiseaux d~
Troie, que pour ma propre tete ; j'ai .grand peur qu,'il
ne lui ar?ve malheur - et a la tienne aussi - quand
Je vois cette nuee guerriere, Hector, tout en:velopper
et quand clairement 4evant nous s'ouvre le gouffre d~
la mort: Mais, allons 1 fais appel aux plus braves des
Danaens: l'un d'eux nόus en~en'd.ra peut-Mre. »
Il dit; et Menelas au puissant cri de guerre n'a
garde de dire non. D'une voix eclatante, capable de
porter parmi les Danaens, il clame :
ο: Amis, guides et chefs des Argiens, vous tous
qui, aux cόtes des Aιrides, Agamemnon et Menelas,
250 buvez le vin public et commandez chίιcun aux vόtres,
vous que Zeus fait ·suiνre d'honneur et de gloire, il
ne m 'est pas aise de reconnaitre aujourd'l1ui - chaque
chef - tant flambe la lutte guerriere - mais qu'ils
viennent. tous d'eux-ιnemes, et que leurs cαιurs se
revόltent a l'idee de Patrocle devenu une fete pour
les chiens de Troie 1 »
11 dit, et le rapide Ajax, le fils d'Oϊlee, nettement
perQoit l'appel. 11 vient le tout premier affronter
I'ennem1, en courant a travers le carnage. Apres lui
vient ldomenee, puis le suivant d'ldomeήCe, Merion
l'emule d'Enyale meurtrier. Qui. pourrait en son .espήt
260 trouver les D!JinS des autres, de tous lcs Acheens qui
viennent derriere eux ranimer le combat ~
Les Troyens chargent, en masse.
Furjeuz combat Hector est a leur tete. Α la bouche
autour du corps
de Patrocle. d'un fleuve nourri des eaux du
ciel, la vaste houle gronde en
heurtant le courant et les falaises du rivage crient
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ ι44
« •Ω τιέπον, 2!. Μενέλοιε διοτρί::ψές, οοιcέτι ν1.3ι
ελτιομοιι οιοτώ τιερ νοστησέμεν ~ιc τιολέμοιο·
οδ τι τ6σον νέιcυος τιεριδεLδιοι Ποιτρ6ιcλοιο, 240
. δς ιcε τάχα Τρώων ιcοpέει ιcύνοις fιδ'. οιωνούς,
δσσον έμft ιcεψοιλft τιεριδεtδιοι, μή τι τιάθnσι,
ιcοιt σft, έτιεt τιολέμοιο νέψος περt τιάντοι ιcοιλύτιτει,
'Έιcτωρ, ~ μ'ιν δ' αtίτ' &.νοιψοr.Lνετοι~ αtτιυς δλεθρος.
Άλλ' iiy' &.ριστf\ας Δοινοι(;)ν ιcάλει, ην τις &.ιcούσn. »
'Ώς εψοιτ', οΟδ'· &.πtθησε βοήν 1yαθός Μενέλαος,
· ηυσεν δέ διαπρύσιον Δοιναοϊσι yεyωνώς
« •Ω ψtλοι •ΑρyεLων fιyήτορες fιδέ μέδοντες,
ο'! τε παp' Ά'τρεtδnς, Άyοιμέμνονι ιcαι Μενελάφ,
δήμια πLvουσιν ιcαt σημαLvουσιν έιcοιστος
λαοϊς έιc δέ Διός τιμή ιcαt ιcΟδος 3πηδεϊ·
&.ρyαλέον δέ μοt έστι διασιcοτιιaσθαι ειcαστον
ijyεμ6νωv- τ6σση yάρ ερις τιολέμοιο δέδηεv-
&.λλά τις αοτός tτω, νεμεσιζέσθω δ' έvι θυμft\
Πάτροιcλοv Τρφ~σι ιcυσtν μέλπηθρα yεvέσθαι. »
aΩς εψατ', 3ξυ δ' !ιcουσεν Όιλf1ος ταχυς Αtοις·
πρ~τος δ' &ντtος ~λθε θέων &.vά δηιοτητοι,
τον δέ μετ' Ίδομενεύς ιcαι 3πάωv Ίδομένf1ος,
Μηριόνης, &.τάλαvτος Ένυοιλtψ &.ν~Ρ-ετψ6ντn·
τl.3ν δ' &λλων τις ιc:εv nσι ψρεσιv όον6μοιτ' ετη:οι, "2 60
δσσοι δή μετ6πισθε μάχην ηyειραν Άχαιε~ν;
Τρ~ες δέ τιροστυψαv &.ολλέ.ες ηρχε δ' &ρ' uΕιcτωρ·
&ς δ' δτ' έπt τιροχοftσL διιπετέος τιοτοιμοϊο
Num. - 260-26{ daιnn. Zen. [Α).
, "!ar. -.,~t χοplει•: χοplσει(Α, Eust.), uel χορlη, uelxopeση 11244
δ αιύτ'•: αιuτ (pap. 230) 1\ 249 Άτpεfδης• (pap. 2130 s. 1.): Άτpεtδ!Ι
(pap. 230) 11 χαι/ Μενελιίφ• (Eust.): ποιμlνι λcχών 11250 έκαστος• (Eust.)':
iχαισται (in quibuιdaπι [ Α]), uel iχιφτοι 11 252 iχαιστον : iχοισtοι pap. 230
s. 1. et cod. unus 11 256 ~ιpαιτ' όεύ δ' ι!ίχοιισεν •: φι:ίτο τοiί δ' ήχοιισεν 11 260
χεν Τίσι "pεσ1v•: χ' Τίσιν έν1 ίppεσ/ν (u. 1. [Α]) 11 ε!ποι (Euιt. 1105, 10;
53): -ΊΙ (Eust. 410, 5) 11 263 διιπετlος (Eust., teιtis): διειπετiος Zeno-
dorus [Β, Porph. 2.1&, 4) ·; διει:-priscus <!atiuus~ec. nonn., sed cf. Schulιe
Q. tp., 151. . . .
145 CHANT XVII
sous le flot qui deferle sur elles. Pareille est la cla~
meur des Troyens en marche. Les Acheens, eux, se
dressent autour du fils de Mencetios ; tous n'ont
qu'un meme cceur ; ils se font un rempart de leurs
ecμs de :\>ronze ; autour de leurs casques brillants le
Cronide repand une epaisse vapeur. Aussi bien
ηο n'avait-il point de haine contre le fils de Mencetios
naguere, quand, encore vivant, il etait l'ecuyer du
petit-fils d'Eaque. 11 repugne Α l'idee qu'il puisse etre
une proie livree aux chiens de l'ennemi troyen. C'est
pourquoi il excite les siens a le defendre.
Les Troyens repoussent d'abord les Acheens aux
yeux vifs, qui laissent le mort, pris de peur; mais
les bouillants Troyens, quelque envie qu'ils en aient,
n'abattent aucun d'eux sous leurs lances: ils tirent
seulement le mort. Les Acheens pourtant ne doivent
pas en rester loin longtemps. Vite, Ajax leur fait
faire volte-face, Ajax, que sa beaute ainsi que ses
280 exploits mettent au-dessus de tous les Danaens, apres
le Peleide sans reproche. 11 charge Α travers les
champions hors des lignes, droit devant lui, pareil,
en sa vaillance, au sanglier qui, sur les monts,
lorsqu'il fait volte-face, n'a pas de peine a mettre en
fuite les chiens et les gars robustes, a ~ravers les
vallons boises. Ainsi le fils dιi noble Telamon,
l'illustre Ajax,_ venant a eux, n'a pas de ·peine Α
disperser les bataillons des Troyens qui ont e,.ntoure
Patrocle et pretendent orgueilleusement le tirer vers
leur cite ·et remporter pour eux la gloire.
L 'illustre fils de Lethe le Pelasge, Hippothoos 1, tire
alors le corps par un pied a travers la melee brntale :
ι. Cf. 11, 840-43. - 11 est iίnposιible de siιuer exactement la
ville de Larisse, ou regne Hippothoos et qui est sί « loin » de Troie
(cf. 301). Strabon la place preι de Cumes.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 145
βέβpυχεν μέyα ιcΟμα ττοτt [Jόον, &μψt δέ τ' !ιcpαι
fιιόνες βοόωσιν έpευyομένης &λος lξω, 265
τόσσn &pα Τ pωες tαχft tσαν. Αδτι!ιp Άχαιοt
lστασαν &μψt Μενοιτιάδn ενα θυμον lχοντες,
ψpαχθέντες σάιcεσιν χιχλιcήpεσιv- &μψt δ' &.pά σψι
λαμττpftσιν ιcοpύθεσσι ΚpονLων fιέpα ττολλήν
χεΟ', Εττεt οΜΕ: Μενοιτιάδην ~χθαιpε ττάpος yε, 270
δψpα ζωος έων θεpάττων ~ν Αtαιctδαο·
μLσησεν δ' lipα μιν δηLων ιcυσt ιcύpμα yενέσθαι
Tpφftσιv- τω ιcαL οι &μυνέμεν ~pσεν έταLpους.
•aσαν δέ ττpότεpοι Τpωες ~λLιcωττας Άχαιούς-
νειcpον δΕ: ττpολιττόντες δττέτpεσαν, οδδέ τιν' αδτων 275
Τ pωες- δττέpθυμοι ελον lyχεσιν ιέμενοL ττεp,
&λλά νέιcυν έpύοντο· μLνυνθα δέ ιcαt τοΟ Άχαιοt
μέλλον &ττέσσεσθαι· μάλα yάp σψεας ~ιc· θ.έλιξεν
Αtας, Sς ττεpt μέν εtδος, ττεpt δ' l.py' έτέτυιcτο
των &.λλων Δαναων μετ' &μύμονα Πηλεtωνα· 280
'tθυσεν δέ διι!ι ττpομάχων συt εtιcελος &λιcήν
ιcαττpLφ, δς τ' έν !Ιpεσσι ιcύνας θιχλεpούς τ' αtζηούς
βηιδLως έιcέδασσεν, aιξάμενος διά βήσσας-
~ς υιος Τελαμ&\νος &yαυοΟ, ψαtδιμος Αtας,
βε'ία μετεισάμενος Τ pώων έιcέδασσε ψάλαyyας, 285
ot ττεpt Πατpόιcλφ βέβασαν, ψpόνεον δέ μάλιστα
&.στυ ττοτt σψέτεpον έpύειν ιcαt ιcΟδος &pέσθαι.
"Ήτοι τον Λήθοιο ΠελασyοΟ ψαtδιμος υιός,
"/ττττ6θοος, ττοδός aιcε ιcατά ιcpατεpήν 6σμLνην,
Num. - 277-577 d.esunt in Α pήore manu; add. manus altera
xv. saeculi scholiis omissis.
Var. - 264 βέ6ρuχεν• (Eust.): βε6pύχ.ει; uel βε6ρuχ.n Aήst. [ΑΤ],
cf. Π 633 11 265 ήιόνες• (Aήstoteles Poet. 1458 b, testes): ήιιίνος (u. Ι.
[Eust.]) 11 266 Τρώε; ίιιχ.ff rσιιν•: Τρώων ίιzχ.1ι γένετ' 11 268 φριzχ.θ€ντες
(Eust.): ιiρθέντες Zen. [ΑΤ) 11269 πολληv•: ποuλuν (uel potiιu [Eust.]);
fortasse genuinum, cf. Ε 776, Θ 5ο, Κ 27 11 270 iίχ.θιz:ρε•: Ιχ.θιzιρε Ar.
[Α]; uel ί!χ.θηpε codd. nonn., uel -Ιiχ.θηρε (Eust. 1107, :ιο) 11 273 iτιzlpouς
(Eust.): 'Αχ_ιzιούς u. l. [Α) 11 279 ί!pγ' έτέτuχτο* (testes): ·lργιz τετuχτο
(Ar. [Athous]).
ι46 ι:ΗΑΝΤ XVII
290 il vient de Ιuί passer une coιιrroie aux tendons de
la cheville. Ι~ voudrait plaire a Ilecιor, aux Troyens.
Le rnall1eur est Yite sur lui, et pcrsonne de lui ne
l'ecarte, quelque desίr que tous en a.icnt. Le fils de
Telamon bondit au tι·aνers de la presse et le. frappe
a bout portant, en traνersant son casqι1e aux couνre­
joues de bronze. Le casqηe a l'έpaisse criniere se
brise autour de la lance poίntue, sous le choc de
l'enorme pique et de la forte maίn, ~ι, le long de
la douille, la cervelle sangl::ιnιe jaillit de la blcssιire.
L'homnιe est clo116 sur pl:ιce, sa fougυe brisee; ses
bras laissent clιoir a terre le pied de Patrocle au
300 grand creυr, et il tombe pres du heros,. front en
avant, sur le cadaνre, loin de Larisse planturense ; ίl
n'aura pas a ses parents paye le prix . ιle leurs soίns;
sa vie aura ete breνe, le 1nagnanime Λjax l'a dom11ιe
sous sa lance 1
Mais Hector a son ιοιιr lance 9UΓ Ajaτ sa pίque
brillante. L'autre voίt venir le coup; il <~vite de peu
la javeline en bronze, et c'est Schedios, le fils du
rnagnanime Iphite, cle beaucoup le plus brave des
Phocidiens, qui habite l'illusLre Panopee et y rcgne
sur d'innombrables snjets, qu'Hector atteint au-
dessous dn mίlieu de la clavicule ; l'extremitt$ de la
3ιο pointe Je bI"Onze traverse et ressort 'en bas <le
l'epaule. L'homme tombe avec fracas et ses armes
sonnent sur lui.
Ajax s'en prcnd alors a Phorcys, le brave fils de
Phenops, quί est venu couvrir Hippothoos; iι l'atteint
en plein ventre. Le bronze ιlechire le plastron de la
cuirasse et va plonger dans les entrailles. L'homme
choit dans la poussiere, agrίppant le sol de ses
·mains. Les champions hors des lignes reculent, et,
avec eux, l'illustre Hector. Les Λrgicns alors poussent
ΙΛΙΑΛΟΣ Ρ 146
δησάμενος τελαμε.\νι "Παρά σψυρον &.μψι 'τένοντας, 290
"Εκ-dορι και Τρώεσσι χαριζ6μενος τάχα δ• α-δτf?
ηλθε κακ6ν, τ6 οι οδ τις έρύκακεν tεμένων ττεp·
τον δ• υιός Τελαμωνος έτταtξας δι• δμtλοu
ττλ~ξ· αδτοσχεδtην κuνέης διά χαλκοττοιp~οu·
f\pικε δ• ι"Π"Ποδάσεια κ6ρuς "Πεpt δουpδς άκωκfi, 295
ττληγεισ· εγχεi τε μεγάλφ και χειρt τταχεtn,
έγκέψαλος δΕ: "Παp• αδλδν άνέδpαμεν έξ ώτειλ~ς
αιματ6εις το{) δ• αΜι λύθη μένος, έκ δ• &ρα χειpων
Πατpόκλοιο "Πόδα μεγαλήτοpος ηκε χαμθ.ζε
κε'1σθαι· δ 3• &γχ' αδτο'1ο πέσε "Πpηνi\C; bτι νεκpf?, 300
τηλ• άττο Λαptστις έpιβώλακος, οδδΕ: τοκεΟσt.
θpέτττpα ψtλοις &.ττέδωκε, μινuνθάδιος δέ σι αtων
Ε"Πλεe• ίi"Π• Αταντος μεγαθύμου δούpt δαμέντι.
"Εκτωρ δ• α~τ· Αtαντος &.κδντισε' δουpι ψαεινtj>"
άλλ. δ μΕ:ν &ντα tδών ~λεύατο χάλκεον εγχος 3ο5
τυτθόv- ~. δΕ: Σχεδ(ον, μεγαθύμου Ίψtτοu υιόν,
Φωκήων 5χ• lΧpιστον, δς έν ιcλειτtj) Πανοττf]ι
οtκtα ναιετάασιc:ε "Πολέσσ· &νδpεσσιν &.νάσσων 1
τδν βάλ• \iττδ ιc:ληϊδα μέσην- διά δ• άμ"Πεpές iΧκpη
αtχμη χαλκεtη παρά νε(ατον 25μον άνέσχε· 3ιο
δού"Πησεν δέ "Πεσών, &.pάβησε δέ τεύχε• έ"Π• αδτlj).
Α'ίας δ• α~ Φ6pκuνα, δα·(ψpονα Φαtνοττος υι6ν,
"lττ"Ποθδφ "Πεpιβάντα μέσην κατά γαστέpα τύψε·
pf]ξε δέ θώpfικος γύαλον, διά δ. εντεpα χαλκδς
η'ψuσ•· δ δ• έν ~ονtnσι "Πεσών Ελε γα'1αν &.γοστtj). 3ι~
Χώρησαν δ• ίi"Π6 τε "Πρόμ«χοι και ψαtδιμος "Εκτωρ·
Άpγε'1οι δέ μέγα tαχον, έpύσαντο δΕ: νειcpούς,
Φ6pκuν e· "l"Π"Π6θο6ν τε, λύοvτο δέ τεύχε• &.ττ· lSμων.
Num. - 3t6 om. Τ.
Var. - .290 πcιρΟι (Eust): r.εpί a et cod. alter, testis ΙJ ο;lvον-ιcις •
(Eust.): -ιένον-ιε 11 292 ίεμέvων (Ar. [Τ)): ίέμενος, uel !εμένψ 1 293 έπο:t­
εcις•: &πο:·tεcις 11 302 θρέπτρcι* (')'UV -ιφ ρ γfcιπτέον [Τ]): θρεπ-ιο:, cf. Δ
47~ 11 30.\ δ'cιu-:'*: cι\ίτ', uel δ'οι\ί 11308 μεγοιθόμοu•: μεγιίθuμον ll 307
Φωχήων: Φωχείων Ap. et Herod.· [Eust.] 11 308 νοιιεtιίcισχε •: ·ιίεσχε.
147 CHANT XVII
un grand cri et tirent les morιs, Phorcys et Hippo-
thoos, dont ils detachent les armes des epaules.
Alors les Troyens, a leur tour, sous la poussee des
320 Acheens cheris d'Ares, seraient remontes jusqu'a
llion, en cedant a la lιlcheιe, tandis que les Argiens
auraient conquis la g]oire, au dell.ι meme du sort
voulu de Zeus, par leur force eι par leur νigueυr, si
Apollon en personne n'etaiι a ce moment νenu sti-
muler Enee, sous les tι·aits de Periphas, le heraut,
fils d'Epyte, qui νieillissait aupres de son νieux pere
dans ses fonctions de heraut, n'ayant au cceur
qu'amicales pensees. C'est sous ses traiιs qu'Apollon,
fils de Zeus, 's'adresse ίι Enόe en ces termes:
« :έnee, comment feriez-vous donc, si le Ciel etait
contre νous, pour sauver la haute llion ~ J'en ai vu
d'autres pourtant sauver leur νille, en s'assurant seu-
lement en leur force, en leur vigueur, en leur vail-
330 lance - en leur nombre aussi, bien qu'ils eussent
un peυple beaucoup moins nornbreux. Or, aujour-
d'hui, Zeus prefέre de bcaucoυp nous voir νain­
queurs, plutόt que les Danaens; et c'est vous qui
follement tremblez au lieu de lutter ! »
11 dit; Enee le regarde en face et il reconnatt
l'archer Apollon. 11 pousse alors un grand cri et dit
Ι.ι Hector:
« Hector, et vous tous, chefs troyens et allies,
voill.ι bien cette fois pour nous la honte supreme, si,
sous la poussee des Acheens cheris d'Ares, nous
remontons νers llion, en cedant a la lιlchete. Nous ne
le ferons pas : un dieu vient a l'instant de s'approcher
de moi pour me dire que Zeus, le maitre supreme,
340 demeure notre allie au combat. Marchons donc droit
aux Danaens, et ne les laissons pas rapporter Patrocle
mort bien tranquillement jusqu'aux nefs. »
ΙΛΙΑΛΟΣ Ρ 147
•Ένθά κεν α~τε Τpl3ες &pηιψtλων δπ' Άχαιl3ν
•Ίλιον εtσανέβησαν &ναλκεLnσι δαμέντες, 3~ο
•Apyε'Loι δέ κε κσδος lλον και δπέp Διός αtσαν
κάpτετ και σθένετ σψετέpφ· &λλ' αδτός Άπ6λλων
ΑtνεLαν lSτpυνε, δέμας Πεptψαντι lοικώς,
κήpυκι ΉnυτLδn, tsς οι παpc!ι πατpι yέpοντι
κηpύσσων yήpασκε, ψtλα ψpεσι μήδεα εtδώς- 325
τl\) μιν έεισάμενος πpοσέψη Διός υιός Άπ6λλωv-
« Αtνεtα, πl3ς &ν και δπέp θεόν εtpύσσαισθε
•Ίλιον αtπεινήν ; ώς δή !δον &νέpας &λλους
κάpτεi τε σθένεi τε πεποιθ6τας fινοpέn τε
πλήθεi τε σψετέpφ, και δπεpδέα δημον lχοντας- 330
~μ'Lν δέ Ζεύς μέν πολύ βούλεται ~ Δαναο'Lσι
νLκηv- &λλ' αδτοι τpε'Lτ' &σπετον οδδέ μάχεσθε. »
'Ώς εψα"ι"', ΑtνεLας δ' έκατηβ6λον Άπ6λλωνα
fyνω ές !ντα tδών, μέγα δ' 'Έκτοpα εtπε βοήσας-
« 'Έκτ6p τ' ηδ' &λλοι Τpώων &yοι ηδ' έπικούpων, 335
αtδΘς μέν νΟν i')δέ y' &pηιψιλων δπ' Άχαιl3ν
•Ίλιον εtσαναβl'jναι &:ναλκεLnσι δαμέντας.
Άλλ' ετι yάp τις ψησι θεl3ν έμοι lίyχι ποιpοιστόις
Ζην• 6πατον μήστωpοι μάχης έττιτάppοθον εtνοιι·
τl3 ~· tθύς Δαναl3ν 'lομεν, μηδ' οΥ. yε ίfκηλοι 340
Π άτpοκλον νηυσιν πελοισαtοιτο τεθνηl3τα. »
'Ώς ψάτο, κοιι ~α πολύ πpομάχων έξάλμενος fστη·
οι δ' έλελLχθησαν κοιι έναντlοι fστοιν Άχαιl3ν.
•Ένθ' οι~τ· Αtνε(οις Λειώκpιτον οδτοισε δουpL,
υιόν Άplσβαντος, Λυκομήδεος έσθλόν lτα'Lpον. 345
Num. - 326 (= Π 720) οιn. pap. 43 et 230.
Var. - 320 άναλχεί"!Ισι (Euat.): άναλχl"!Ισι • (Ap. et Herod. ap. Eust.);
cf. Ζ 74 11 324 χήρuχι (Herodianus 11, 9 etc.): χήρuχ' Barnes; an scήftura
έχ πλήροuς ~ cf. Ω η4 11 326 προσέφη Διός uίός*: προq4φη ~χdεργος 11 327
ε1ρύqσι.ι:ισθε: -εσθε, uel -ι.ι:σΙJε 11 33t ήμtν*: ίιμίν (Eust.) 11 334 "Εχτορα* :
•Εχτορ• 11 βοήqας* : παραστιίς (pap. 233) 11 335 έr.ιχούρων•: έπ(χοuροι 11
33~ ηδε γ' • : ηθε 11 337 άναλχε("!)σt • : άναλχίφι 11 342 προμdχ ων• (Eust.):
προ. φCλων.
 CHANT XVII
ll dit ~ et, d'un bond, s.e place au dela des cham-
:ι>ions hors · des lignes. Le.s autres alors se retournent
et font face aux Acheens . Α ce moment, de sa lance
Enee frappe Leiocrite, fils d' Arisbas, le vaillant com~
pagnon de Lycomede. Sa chute emeut ·de pitie Lyco-
mede chέri d'Ares. ll vient se placer· pres du mort et
lance sa pique brillante. Elle atteint Apisa,on, , fils ,
d'Hippase, pasteur· d'hommes, sous le diaphra,_groe, au
3So foie, et sur l'heure rompt les genoux du Mros venu
de la Peoni.e fertile, le premier au comhat ap~es
Asteropee.
Sa chute emeut de pitie le valeureux Asteropee. 11
fonce, lui aussi, avec entrain contre · les Danaens.
Mais il est trop tard : debout autour de P~trocle, ils
ont de leur~ b_?ucliers fait un rempart continu, et
croise leurs lances. Ajax va a tous, tour a tour, et
leur prodigue. ses instances: qu'aucun, ordonne-t-il,
ne recule derriere le mort; qu'aucun n'aille non plus,
pour se distinguer, combattre en se portant bien en
avant des autre~ Acheens; qu'ils restent, tons, autour
du mort et ne se battent que de pres. Voίla ce que
360 ·commande le gigantesque Ajax. Et la terre est trem-
pee de sang rouge ; et les morts tombent a cόte les
uns des autres, aussi bien parmi les Troyens et leurs
puissants allies que parmi les Danaens. Ce~x-ci . non
plus ne se battent pas sans perdre de sang ; leuι:s
pertes pourtant sont beaucoup moins graiιd~s : c'est
qu'ils n'oublient pas de rester toujours groupes, pour
eloigner les uns des auιres le gouffre de la mort.
C'est ainsi qu'ils combattent, tout pareils a la
flamme, et l'on ne pourrait dire si le soleil, la lune
existent encore. Une brume recouvre sur le champ
de bataille tous les preux qni entourent le fils de
370 Menretios mort. Les autres Troyens, les autres
l.ι\ΙΑΔΟΣ Ρ 148
Tbv δέ πεσ6vτ• lλέησεv &pηtψιλος Λυκομήδης,
στη δέ μάλ· ~yγύς tώv, και &.κ6vτισε δουpι ψαειvφ,
και βάλεv ·ιππασtδηv Άπισάοvα, ποιμένα λαωv,
~παp όπb ττpαπtδωv, ετθαp δ δττb yούvατ· ελυσεv,
0
δς {? έκ Παιοvtης έpιβώλακος εtληλούθει, 350
και δέ μετ· Άστεpοπα'Lοv. &.pιστεύεσκε μάχεσθαι.
_Tbv δε ττεσ6vτ Ελέησεv &.p11ιος Άστεpοτταϊος;
0
tθυσεv δέ και δ ττp6ψpωv Δαvαο'Lι;rι μάχεσθαι·
&λλ• οσ πως ετι εtχε· σάκεσσι yάp εpχατο ττ&.vτn
ξστα6τες ττεpι n.α~p6κλφ, ττpb δέ δούpατ· εχοvτο. 355
ΑΊ:ας yάp μάλα πάvτάς έπφχετο πολλά κελεύc:.)V°
οι!τέ τιv· έξοπtσω vεκpοΟ χάζεσθαι &vώyει
αστέ τιvα ττpομάχεσθαι Άχαιωv εξοχοv ίΧλλωv,
&λλά μc2λ &μψ• αδτfί~ βΕβάμεv, σχεδ6θεv δΕ: μάχεσθαι.
0
aΩς Α't_ιχς ~πέiελλε πελώριος, α'tματι δε χθωv 360
δεύετο ποpψυpέφ, τοι δ. &.yχιστϊvοι επιτττοv
· vεiCpot δμοΟ Τpώωv και όττεpμεvέωv έπικούpώv
και Δαvαωv- οδδ 0 οι γάp &.vαίίιωτt y~ έμάχοvτο,
· τταυρ6τεpοι δε ,;ολύ ψθtvυθοv- μέμvητο γάp αlεt
&λλήλοις καθ• δμιλοv &λεξέμεvαι ψ6vov αlπύv. 365
aΩς οι μΕ:v μάpvαvτο δέμας. ττup6ς, οvδέ ΚΕ ψαtης
οf!τέ ττοτ• ήέλιοv σ6οv ltψεναι οf!τε σελήvηv·
ήέpι yάp κατέχοvτο μάχης lττι δσσοι ίΧpιστοι
έ:στασαv &.μψι Μεvοιτιάδn κατατεθvη&τι.
Οι δ &λλοι Τ pl3ες και έuκvήμιδες Άχαιοι
0
370
εflκηλοι πολέμιζοv όττ0 αtθέpι; ττέπτατο δ 0 αvγή
Num. - 349 om. codices pauci 11 352-353 om. codex et pap. 43 (cf.
μdχεσθαιι ... μάχεσθαιι) .11364-365 damn. Zen. [Λthous].
V~r. - 346 άρηίφιλο,: φιλοπτόλεμο; u . l. in uno cod . 11 Λuχομή8η;•:
Μ~νελαιος (pap . :ι3ο); cf. Ε 561 11 348 'Ατ.ισΟ:οναι * : άμuθάοναι · άπίθαινον
quι?am [TJ, e~rore ~anifesto 11 35~ σε•: τε (pap. 43, Eust., ιe:ιis) 11362
ύπεpμενεω~ : Αχ~ιων Apoll. Soph. 5, 20 11 365 χαι&'*: άν'; utrumque
Eust. 11 φον?ν (sc~ιbere oporlet [Τ]): r.όνόν (pap. 230, Eust.) 11 367 σόον•
(Eust., testιs): σ~ν, c!. Α Ι ~7 11368 ~~Χ.η' ~πι•: μάχ'(Ι lτ.ι, uel μάχην εr.ι
cod. 11nus; uel μαιχ'(Ι aνι Arιst. [TJ 11 Οσ<7οι Eust. : θ' 8σσοι •, uel θ' 8σσον
(sch. Τ), uel τόσσον Zen. [Τ, Λth.]; an θ' propter hiatum insertum ~
ΠΙ. - 19
 CΗΛΝΤ XVII ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 149
149
ήελtου δξεtα, vέψος δ' ο~ ψαtvετο ττάσης
Acheens aux bonnes jambieres combattent sans
yαtης οδδ' δρέωv· μετατταυ6μεvοι δ' έμάχοντο,
obstacle sous le ciel ; la clarte aigu~ du soleil se
&λλήλωv &λεεtvοvτες Βέλεα στοv6εvτα,
deploie au-dessus d'eux ; aucun nuage ne se nιontre
ττολλόv &ψεστα6τες. Tot δ' lν μέσφ !λyε? . lττασχον 375
sur toute la terre ni sur les montagnes. Ils 86
ήέρι ιcαt ττολέμφ, τεLροντο δέ vηλέι χαλιcφ
battent, aνec des pauses, et ils cherchent ίι eviter les
δσσοι &ριστοι lσαν· δύο δ' οσ ττω ψ~τε ττεπύσθην,
traits les uns des auιres, les traits sources de san-
&νέρε ιcυδαλlμω, Θρασυμήδης Άντιλοχός τε,
glots, en se maintenant a grande distance. Mais ceux
Πατρ6ιcλοιο θαν6ντος &μόμονος, ill' lτ' lψαντο
qui sont au centre souffrent durement de l~ume
ζωόν ένι ττρώτφ δμάδcp Τρώεσσι μάχεσθαι· 380
et du combat; les plus braνes sont meurtήs par le
τώ δ' έπιοσσομένω θάνατον ιcαt ψόζαν έταLρων
bronze impitoyable. ll est pourtant deux homrnes
de~x. guerriers .glorieux, Thrasymede et Antiloque: ν6σψιν έμαρvάσθηv, έπεt lbς έπετέλλετο Νέστωρ,
δτρύνων ττ6λεμον δέ μελαινάων &πό vη(;)ν,
qu1 ιgnorent tou1ours que Patrocle sans reproclιe est
Τοις δέ ττανημερtοις lριδος μέyα νε'Lιcος δρώρει
380 mort, eι qui s'imaginent que, νiνant, il ~e bat
&pyαλέης- ιcαμάτcp δέ ιcαt tδρ~ vωλεμές αιει 3b~
encore avec les Troyens aux premicres lignes. Pleins
yοόνατά •rε ιcν~μαt τε πόδες θ' δπένεpθεν έιcάστου
du seul souci d'epargner aux leurs la mort ou la
panique, ils combattent a parι, cornme ils en ont χε'Lρές τ' δψθαλμοt τε τταλάσσετο μαρναμένοιιν
&μψ' &yαθόv θερόιττοντα 'Ποδώιcεος Αlαιctδαο.
reνu l'ordre de Nestor, lorsqu'il les a pousses des
Ώς δ' δτ' &νηρ ταόpοιο Βοός μεyόιλοιο Βοεtην
nefs noires au combat.
λαο'Lσιν δώη τανόειν, μεθύουσαν &λοιψft· 3gυ
Pour les antι·es, la journee entieι·e, c'est un conflit
δεξάμενοι δ' lipα τοt yε διαστάντες τανύΟUΟL
terrible, une luιte douloureuse ; la fatigue eι la sueur,
ιcυιcλ6σ', liψαρ δέ τε tιcμάς εβη, δύνει δέ τ' &λοιψη
obstinement, sans repit, soπillent les genoux, les jambes
'Πολλων έλιc6ντων, τόινυται δέ τε πQσα διά πρ6·
et, plus ba~, les pieds, - νοίre les bras, les yeux
de tous ceux qui, <les deux coles, lπtιent autour du ~ς o'f. y' lνθα και lνθα νέιcυν δλtyη ένι χώpη
ε'iλιcεον &.μ°ψ6τεροι· μάλα δέ σψισιν lλπετο θυμός,
brave ecuyer de l'l~acide aux pieιls rapides. On νοίt 395
Τρωσtν μέν έpύειν 'Πpοτt •Ίλιον, αότάρ Άχαιο'Lς
parfois un homme ιlonner ίι. tendre ίι. ses gens le cuir
ν~ας ~πι yλαψυράς 'Πεpι δ' αότοΟ μωλος δρώpει
390 d'un grand taureau, touι impregne d'huile. Ils le
&yριος- οόδέ ιc' "Αρης λαοσσόος οόδέ ιc' 'Αθήνη
prennent eι s'ecartent, en faisant cercle pour le
tendre. Aussitόt l'lιumidiιe sort ; l'l1uile penetre τ6ν yε tδοΟσ' δν6σαLτ', οόδ' εt μόιλα μιν χόλος 'f.ιcοι•

d'autant mieux qu'il y a plus d'lιommes a tirer, et

le cuir se distend en touι sens. C'est ainsi qu'en un
etroit espace les denx partis ι.irent le mort, de-ci, de-
la. Tous au coour ont bon espoir, les Troyens de le
trainer jusqu'a Troie, lcs Achcens jusqιι'aux nefs
creuses; et, tout autour de lui, monte la m~lee
Var. - 377 r.εr.uσiJην• (Eust.): πυΟέσΟην 11 379 Οαινόντο,• (Eubι.):
π;σό·;το; 11 385 ϊJί.• (Eust., tcsιίs): τε (testis) ίl 386 r.όδε; Ο'•: πιίο;; 8' 11
387 μοιρναιμένοιιν• (Eust.): -νοισιν 11 390 aώ'!J •: δοlη (tesιis) 11 392 χυχλόσ'
(PLolem. Ascal. [Αιlι.), α/ii ['Γ)): κ~χλοi Ar. ΓΤ), ucl χ~χλι:) Zen .
[Tl. et cod. unus, cf. Δ :11:1 11 395 εϊλκεον• (Λr. [Tj): iλκεον 11 Si•: γi.p
11 396 μέν (Euιt.): μέν p', uol μέν τ' 11 397 έπ/•: ιiνCι; uιruιnque Eust.,
cf. 416 11 399 ίχοι• (Eust.): ϊχει; uel ήχοι, uel Τ,χει (testis).
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ ι5ο
t.5o CHANT XVll
"tο'ίον Ζε\Jς bτt Πατpόιcλφ &.νδpl3ν τε ιc:αt 'ιττ-ττων 4eo
farouche. Ni Ares, meneur de guerricrs, ni Athene
~ματι τ~ έτάνuσσε ιc:αιc:όν ττόνον- οΜ' lipα ττώ τι
n'auraient, s'ils la venaient voir, la moindre critiqu'
a en faire 1' qu.elque colere qui fύ.t entree en eux : s: ~δεε Πάτpοιc:λον τe:θνηότα δ'ίος Άχ.ιλλεύς­
ττολλό'( yάp β' &.ττάνεuθε νεl3ν μ&pvαντο θοάων,
400 dure est la lutte autour de Paιrocle, dont Zeus en ce
τεtχει δττό ΤpώωV' τό μιν οδ ττοτε V.ττετο θuμfli
jour serre le nreud sur les guerriers et les clιevaux.
"tεθνάμεv, &:λλά ζωόν ένιχpιμψθέvτα ττύλnσιν 4ο5
Et pourtant le ·divin Achille ne sait pas encore Ia
aψ &.πονοστήσειν, έrtει οδδέ τό lλττετο ττάμτταν,
mort de Patrocle : le combat se livre trop loin des
έιc:ττέpσειν τττολtεθpοv !νεu fθεν, .οδ§έ σύv αδτφ·
fines nefs, sous les murs de Troie, et son- creur n'a
ττολλάιc:ι yc!ιp τό yε μητpός έττεύθετο νόσψιν &.ιc:ούων,
jamais imagine sa mort; il croit qu'apres s'~tre
heurte aux portes, il va retourner en arriere. Pas un
f\ . οι &.τταyyέλλεσιc:ε Διός μ_εyάλοιο νόημα·
δfι τότε y• οσ οι εειττε ιc:αιc:όv τόσον· δσσοv έτύχθη 410
instant il n'a songe que Patrocle pourrait reduire la
μήτηp, δττt βά ~ι πολύ ψιλτατος G)λεθ' έτα'ίpος.
place sans lui - ni meme avec lui. 11 l'a si souvent
οι δ' αίεl πεpι vειc:pόv άιc:αχμένα δούpατ· έχοντες
entendu dire a sa mere, quand, le preήant a part,
vωλεμές. έyχptμτττοντο ιc:αt &.λλήλοuς έν&pιζοv-
clle lui rapportaiι le dessein du grand Zeus : jamais
tιδε δέ τις εΊ:ττεσιc:εv Άχαιl3ν χαλιc:οχιτώvωv-
~ιο alo~s sa mere ne lui a dit le grand malheur qui deja
est le sien - que le plus cher d.e ses amis est mort.
ο: •a ψιλοι, οδ μc!ιv ημιν έυιc:λεές &.ττονέεσθαι 4ι5

νηας έττt yλαψupάς, &:λλ' αδτοσ γαϊα μέλαινα

Sans treve, autour du mort, leurs lances aigues a
-ττ&σι χάνοι· τό ιc:εν ηι.ιιν !ψαp πολύ ιc:έpδιον εtη,
la main, ils se heurten( et se massacrent obsti-
εt τοστοv Τ pώεσσι μεθήσοι.ιεν ιττττοδάμοισιν
nement. Et chacun de dire parmi les Acheens a la
&στu ττοτt σψέτεpον έpύσαι ιςαt ιc:Οδος &.pέσθαι. »
cotte de bronze :
'Ώς δέ τις α1' Τρώων μεyαθύμων αδδήσασιc:εv-
(< Amis, il serait peu glorieux de retourner aux
ο: ''Ώ ψιλοι, εf. ιc:αt μο'ίpα τταρ' &:vέpι τ~δε δαμηναι
nefs creuses. Que sous nos pieds a tous plutόt
ττάντας δμως, μή ττώ τις Έ:pωεtτω ττολέμοιο. »
s'ouvre la terre noire ! cela vaudraj.t cent fois mieux
•Ώς lipα τις ε'ίττεσιcε, μένος δ' !Spσασιc:εv έιcάστοu.
- et sur l'heure - que d'abandonήer ce corps aux
"Ώς ot μ~:ν μάpvαντο, σιδήpειος δ' 3puμαyδός
Troyens dompteurs de cavales, pour qu'ils le tratnent
χάλιcεον o~pavόv τιcι;: δι' ·αtθέpος &.τρuyέτοιο·
vers la ville et qu'ils en remportent la gloire. »
'ιττττοι δ' Αlαιc:tδαο μάχης άπάvεuθεv έόvτες
'20 Et, du cόte tles. Troyens magnanimes, chacun
aussi de dire :
<< Amis, quand meme notre destin serait .de suc-
Num. - 40~-4?5 om. Zen. [Τ) \1 4ί0 dam~ . probabiliιer quidaιn,
cC. sc~ol. Τ : oux εστι περισσό; 11 420 damn. Ar. [Τ ad 4ο4] ; obelo
comber aux cόtes de cet homme, tous, d'un seul notauιt pap. 230.
coup, que nul n'aille · pour cela renoncer lι la Var. - 403γάρ {;': γ!:ιρ, cf. Ξ 3ο \1405 iv:χριμιpθέντσι•· lψχρ•ιpθlvτcχ
11 ~8 .'ό.r:• (Eust.); τό~ε 11 &κοόω~: σικοuσσι; pap 2,30 114t3 lyχρiμπτοv­
bataille. » •ο}Τl...!'π .οντο, u~I ενz ριr.τοv.το qu~da'!! [Τ]; uel εz.ριμπτοντο (Eust.) 11 422
·
fω. .,:-ώς, uel ποu 11 423 tχσιστο\Ι : .εχcχ-.:ο;; uel i.τcχίροu (Eust.) 11 425
~χε : ηχε.
ι. Cf. lV, 539-42.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 151
ι5ι CHANT XVII
κλα'ίον, έπει δή πp;;\τα πuθέσθην ~νι6χοιο
C'est ainsi que chacun pa.rle,
έν κονtnσι πεσ6ντος δψ.., •Έκτοpος &νδpοψ6νοιο·
La douleur stimulant la fougue de tous.. Mais,
des ~ μckν Αδτομέδων, Διώpεος !λκιμος uι6ς,
cbevauz d'Acbίlle. tandis qu'ils combattent et qu'un
πολλc!ι μέν &p μάστιyι θofi έπεμαtετο θεtνων, 43<>
tumulte de fer s'eleve jusqu'au ciel
πολλck δέ μειλιχtοισι ττpοσηύδα, ττολλόι δ' &pειf]•
d'airain a travers l'ether infini, les chevaux de
τώ δ' Όδτ' &ψ έπι νηας έττι ττλατύν Έλλήσποντον
l'Eacide a. I'ecart du combat, sonι .Ia qui pleurent,
' .
depuis l'instant ou ils ont vu leur cocher choιr dans
fιθελέτηv tέvαι οδτ' ές ττ6λεμον μετ' Άχαιούς,
lli' ι5ς τε στήλη μένει lμπεδοv, ~ τ' έπι τύμβφ
la poudre sous le bras d'Hector meurtrier. Auto-
&vέpος !στήκn τεθvη6τος fιέ yuvαικ6ς, 43~
medon le vaillant fils de Diόree, a beau les presser
en les touchant d ' un fouet agι·1e, Ι eur
~ς μένον άσψαλέως ττεpικαλλέα δtψpον εχοντες,
'
430 sans treve,
οδδειένισκtμψαντε καpήατα· δάκρυα δέ σψι
parler sans treve aussi, d'une voix qui tantόt les
θεpμck κατc!ι βλεψάpων χαμάδις ~έε μupομέvοισιv
caresse et ta'ntόt les menace : les deux chevaux se
~vι6χοιο ττ689· θαλερή δ' έμιαLvετο χαtτη
refusent aussi bien a rentrer aux nefs, du cόte du
ζεύyλης έξεpιττοΟσα τταpά ζuyόv &μψοτέpωθεv. 44<>
large Hellespont, qu'lι. marcher au combat du cόte
Μupομέvω δ' &pα τώ yε tδώv Uέησε Kpovtωv,
des Acheens. lls semblent une stele qui demeure
κιvήσας δέ κάpη ττpοτι Bv μuθήσατο θuμδv-
immuable, une fois dressee sur la tombe d'une
« •Α δειλώ, τι σψωι δ6μεv Πηλfjι lχvακτι
femme ou d'un homme mort. lls demeurent la, touι
θvητ~, δμε'ίς δ' έστόν &yήpω τ' &θαvάτω τε·
aussi immobiles, avec le char splendide, la tete collee
~ τvα δuστήvοισι μετ' &vδpάσιv Ιiλyε' lχητοv ; 44~
au sol. Des larmes brιilantes coulent de leurs yeux a
οό μέv yάp τι ττού έστιv 6ιζupώτεpον &.νδpός
terre tandis qu'ils se lamentent dans le regret de
ττάντωv δσσά τε yα'Lαν lττι πνεtει τε και εpττει.
leur 'cocher, et elles vont souillant l'abondante cri-
'Αλλ' οό μc!ιν δμ'ίv yε και &pμασι δαιδcιλέοισιν
440 niere qui vient d'echapper au collier ~t retombe le
uΕκτωp Πpιαμtδης Εττοχήσεται· οό yόιp έάσω·
long du joug, des deux cόtes.
~ οόχ &λις ώς και τεύχε' lχει και έττεύχεται αδτως ;
Ει a les voir BC laιnenter ainsi, le Cronide les
'
prend en pitie, et, hoclιant la tΔιe, il dit a son
σψε>ιν δ• έν yούνεσσι βcιλ;;\ μένος 1ιδ' ένt θuμf:>,
Ι!ψpα και Αότομέδοντα σcιώσετον έκ ττολέμοιο
creur:
« Pauvres betes ( pourquoi vous ai-je donc donnees
Var. - 429 Λύτομiοων•: Αuτομέοωv γε (Eust.), uel Λuτομlο<•>v τε 11
a sire Pelee - un mortel ! - vous que ne touche 43{ r.οοσηόοα: μετηύ8α codex unus; uel χελεύων Apoll. Soph. 41. 16 11
ni l'Age ni la mort ~ Est-ce donc pour que vous 435 έ~τf,>:η cod . ιιnus : έστήχει •, ucl είστήχει ( Eust. ); cf., 11 633 11 436
εχοvτες• (Eust.): t:zοντε 11 437 ένισχίμφ::ιv:ε (Eust.): εvισχιφαντε (E11st.),
ayez votre part de douleurs avec les mallιeureux uel έvιcr.tήφαντε (Eust.) 11 438 μυpο:.ιένωσιν • (Eu~t.): J.Lυρομένοιι~ 11 43~
humains ~ Rien n'est plus . miscrable que l'homme, πόOω*(b:ust.): 7t(J01i 11440 ιίμyοτέρωΟεν(Εust.): αμφοτεpωσε, ucl αμ~οτε­
pοισ~ (l~ust.) 11 446° r.~~ ςιcs~~s) :;:ι:. cod. un?~i ucl,;:~τ' (l'l~t.] ιl~ιoch.
entre tous les etres qui respirent et qui marclιent sur 367 a testis 11 449 011 γ::ιο εασω (Eust.): ουοε τις αι.1.ος (quιdam LT]) 11
la terre. Du moins Hcctor le Priamide ne νous 450 έ~ε~zεται (pap. 230 ~. 1.): ιίγcίλλεται pap. 230, Apoll. Soplι . 170,
ι 4 i\ αίίτω"ς • (Eust., tostis): Gίλλως; 11 45{ βαι.ω • : βcίλω, fortasse rccte.
~enera pas, ni vous, ni votre char ouvrage ; je ne le
152 CH~NT XVJI
4!io tolererai pas. Ne suffit-il pas qu'il aί·ι dej~ les armes
et s'en glorifie comme ίΙ fait. Pour vous, .je vous
mettrai aux jarrets et au creur une fougue ·qui vous
fera ramener Automέdon sain et sauf de la bataille
aux nefs creuses. Je veιιχ aux Troyens accorder
encore Ia gloire de tuer, jusqu'a ce qu'ils aient
atteint les nefs aux bons gaillards, que Ie soleil se
soit couche, que soit venue l'~mbre sacree. 1)
11 dit, e~ aux coursiers il insuflle une noble
ardeur. Ils secouent au sol Ia poudre de leurs cri-
nieres, et, vite, emportent Ie char agile du cόte des
Troyens et des Acheens. Porte par eux, Automέdon
combat, quelque chagrin qu'il ait pour son ami; il
460 s'elance avec ses coursiers, comme un vautour sur
des oies. Sa~s p~ine il se soustrait au tumulte
troyen, sans peine il fonce et poursuit l'adversaire a
travel'8 la foule iniιombrablc. Mais il ne tue pas
d'hommes, quand "il se lance ainsi a la chasse de
l'ennemi. 11 ne peut a la. fois, sur Ie char sacre,
attaquer avec sa piqιιe et tenir en main ses chevaux
rapides. Enfin un ami, de ses yeux, l'aperφit, Alci-
medon, fils de LaerceSι l'Hemonίde. ll s'approche du
char par derricre et il dit a Automedon :
<< Automedon, quί des dicux t'a donc n1is ce vain
470 dessein dans la poitrine et t'a derobe ta raison, .que
tu combattes ici contre les Troyens en premiere
ligne, seul, alors que ton ami vient d'etre abattu et
qu'Hector se glorifie de porter, lui, sur ses epaules les
armes de l'Eacide? »
Et. Automedon, fils de Diόree, alors lui repond :
« Alcimedon, quel autre AchCen te vaut pυur
maintenir dociles et fougueux a Ia fois des cl1cvaux
immortels? si l'on· excepte Patrocle, pour Ie
conseil egal aux dieux, lorsqu'il vivait; mais a cette
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 15:ι
vηας έπι γλαψυράς ετι γάρ σψισι κΌδος δρέξω
κτεtνειν, εtς δ κε ν~ας έυσσέλμους άψtκωνται
δύn τ' fjέλιος και έπι κνέψας tερόν ελθn. » 455
•Ώς εtπων tπποισιν ένέπνευσεν μένος fjύ·
τώ δ• άπό χαιτάων κονtην οΌδας δέ βαλ6ντε
ptμψ• εψερον θοόν &ρμα μετά Τρωας και Άχαιούς
το'Lσι δ• έπ• Αοτομέδων μάχετ' &χνίιμεν6ς περ έταtρου,
tπποις &tσσων ώς τ' αtγυπιός μετά χηνας 460
pέα μέν γάρ ψείιγεσκεν δπ' έκ Τρώων δρυμαγδοΌ,
pε'Lα δ• έπαiξασκε πολύν καθ' δμιλον &πάζων.
Άλλ' οΌχ nρει ψωτας, δτε σεύαιτο διώκειV"
οο γάρ πως ην οίον έ6νθ' tερψ έvι δtψρψ
εγχει έψορμ&σθαι και έπtσχειν ώκέας Ίππους 465
3ψέ δέ δή μιν έτα'Lρος &νήρ 'tδ.εν 3ψθαλμο'Lσιν
Άλκιμέδων, υtός Λαέρκεος Αtμονtδαο·
στη δ' ~πιθεν δtψροιο, "και. Αοτομέδοντα προσηύδα•
« Αοτ6μεδον, τtς τοt νυ Βεων νηκερδέα βουλήν
έν στήθεσσιν εθηκε, και έξέλετο φρένας έσθλάς ; 470
οtον προς Τρωας μάχεαι πρώτψ έν δμιλψ
μοΌνος άτάρ τοι έταtρος &ττέκτατο, τείιχεα δ' •Έκτωρ
αοτός εχων GSμοισιν &γάλλεται Αtακtδαο. »
Τον δ' α~τ' Αοτομέδων προσέψη, Διώρεος υt6ς
ιι Άλκtμεδον, τtς γάρ τοι Άχαιωv ίΧλλος δμο'Lος 475
Ίππων &θανάτων έχέμεν δμησtν τε μένος τε,
εt μή Πάτροκλος, θε6ψιν μήστωρ &.fάλαντος,
. ζωος έών ; νUν α~ θάνατος και μο'Lρα κι χάνει.
Num. - 455 om. codd. paucί (quorum Β) et pap. :ι3ο 11456 a cχύτός
8' Οίlλυμπόνδε μετ' Cιθcχνcίτοισι βε6ήκει add. Zen. [Τ], cf. Var.
Var. - 453 έr.1*: &.ν?ι, cf. 397 11455 eλθη* (Eust.): ~λθοι 11456 Μ­
πvευσεν μένο~ ήό (Ar. (Τ]): μένο~ πολυΟcχρσες ένΥjκεν Zen. [Τ], cf. Num. 11
46{ pέσ. (omnes (Τ]): pεϊσ. (Eust.) 11 463 8τε σεόσ.ιτο: Ι!τ' έσσεύοντο, uei
Ι!τ' έσσεόετο• 11 465 έr.ίσyειν* (Ar., Herodianus [Τ), Eust.): έπ:σχεϊν
ιPtolem. Ascal. (Τ]) ~ 467 Αίμονίacχο *: άρμονίοσ.ο 11473wμοισ:ν: wμοιιν
cod. unus 11 475 γcίρ : τ' ~ρ, cf. Α 8, Β 761, Γ :ι:ι6, etc. 11 476 &.Οσ.νιi­
των*: ώχ~πό/)ωy 11 478 cxu*: /)'σ.u 11 χιχά.νει *: χιfλu'fεν.
 ΙΛΙΑΔΟΣ Ι> 153
153 CHANT Χ VII

Άλλα σύ μέv μάστιγα και 'ήvtα σιyαλ6εvτα

heure la mort et le destin le tiennenί. Allons ! prends
δέξαι, έγώ δ. τττττωv &ττοβήσομαι, l!ψpα μάχωμαι. » fι8ο
480 de ιποί le fouet, les renes luisantes, et je descendrai
•Ώς lψατ", Άλκιμέδωv δέ Βοηθ6οv lίpμ• έττοpούσας
du char, pour combattre. 11
καpτταλtμως μάστιγα ιc:αι ήvtα λάζετο χεpσlv,
11 dit, et Alcimedon, saυtant sur son char de
Αότομέδωv δ• &ττ6pουσε· v6ησε δέ ψαtδιμος •Έκτωp,
guerre, vite prend en main le fouet et les rencs
tandis qu'Automedon saυte a terre. Mais l'illustr~ αότtιc:α δ• Atvεtαv ττpοσεψώvεεv έyyύς ιόντα·

Hector le voit et νivement il s'adresse a Enee, a cόte « AtvεLα, Τ pώωv Βουληψ6pε χαλκοχιτώvωv, 485
tττττω τώδ• έv6ησα ττοδώιc:εος Αtαιc:tδαο
de lui:
ές ττ6λεμοv ττpοψαvέvτε σύv ήvι6χοισι κακο'tσι·
(( Enee, bon conseiller des Troyens a cotte de
τώ ιc:εv έελποtμηv αtpησέμεv, εt σύ γε θυμ9
bronze, je vois la apparaίtre sur le champ de bataille
σψ έθέλεις, έπει οόιc: &v έψοpμηθέvτε yε vωι
les deux chevaux du rapide Eacide, aνec de bien
τλα'Lεv έvαvτίβιοv στάvτες μαχέσασθαι •Άpηι. » Ιι90
piiόtres cochers. J'aurais quelque · espoir de m'en
aΩς lψατ', ούδ• &πtθησεv έύς ττάις Άγχtσαο·
emparer, si ton cωur y consent; attaquons ensemble,
τώ δ• tθύς Βήτηv Βοέnς εtλυμέvω ~μους
Ιιgο et les cochers n'oseront pas nous tenir tete ηί enga-
α-Gnσι στεpεfjσι· πολύς δ• έττελήλατο χαλιc:6ς.
ger un combat regulier. ))
Το'tσι δ• &μα Χpομtος τε και •Άpητος θεοειδής
ll dit, et le noble fils d'Anclιise n'a garde de dire
Ι\ισαv &μψ6τεροι· μάλα δέ σψισιv lλττετο θυμος 495
non. Tous deux vont droit devant eux, les epaules
αότώ τε ιc:τεvέειv έλάαv τ• έpιαύχεvας '(ππους
couvertes de cuirs secs et fermes, sur lesquels s'etend
vήττιοι, ούδ· ~p· lμελλοv &vαιμωτt γε vέεσθαι
un bronze epais. Α eux se joint Chromios, avec
αfίτις &ττ• Αότομέδοvτος. Ό δ• εδξάμεvος Διt πατpι
Arete pareil aux dieux : leur cωur a bon espoir de
&λιc:ης ιc:aι σθέvεος πλητο <t>pέvας &μψιμέλαιvας
massacrer les cochers et d'emmener ensuite les cour-
siers a noble encolure. Panvres sots ! ils ne doivent αότtιc:α δ' 'Αλιc:ιμέδοvτα πpοσηύδα, πιστοv έτa'tpov · 500
« Άλιc:ίμεδοv, μή δή μοι &ττ6πpοθεv tσχέμεv tττττους,
pas revenir de leur rencontrc avec Antomedon sans
&λλα μάλ' έμπvεtοvτε μεταψpέvφ· οδ γfι.p lyωyε
aνοιr verse leur sang. Celui-ci a deja invoque Zeus
•Έιc:τοpα Πpιαμtδην μένεος σχήσεσθαι &Ιω,
Pere, et ses noires entrailles se sont remplies de vail-
ττptν γ· έτι' Άχιλληος ιc:αλλtτpιχε Βήμενaι τττττω
δoo lance et de force. Aussitόt il dit a Alcimedon, son
vlZlι ιc:αταιc:τεtvαvτα, ψο6ησαι τε στtχας &.vδplZlν 5ο5
fidele amι:
α Alcimedon, ne retiens pas les chevaux loin de Άpyείων, ~ ιc:• αότος έvt πpώτοισιν άλοLη. »
aΩς εtπώv Α!αvτε καλέσσατο ιc:αι Μεvέλαοv-
moi: fais qu'ils me soufDent dans le dos. Je ne crois
pas qu'Hector le Priamide arrete son elan aνant
Var. - 480 ιir.ο~ήσομι~ι*: έπι~fισομ:ιι ll 48i βοηθόοv* (Ar. [Τ]): βο~
d'avoir pris la conduite, nous deux une fois tues, des Οοόν (οί άr.ό τr;ς σι.ολη; [Τ)) 11 489 έΟέλεις (Eusι.): έθέλοις · cf. Ψ 894 ίΙ
coursiers d'Achille aux belles crinieres et d'avoir ainsi ούχ Οίν*: οiί κεν 11 496 χτενέειv (Eust.): χτι~νέειν codd. d~o 11 έλάαν*:
ιλιiειν, uel έλάειν cod. unus 11 50t ϊr.r.tιu;.: rr.πω 11 502 μετι~1>ρένω*:
jete la panique dans la ligne argienne ou de μετάφρενοv, ιιtrun1que Eust. 11 505 τε* (Ειι&ι.): δΕ. (sch. Τ) 11 506 ά:λ~ίη:
s'etre fait tuer lui-meme au premier rang. 11 cίλώ'!Ι (Eust.); uel δ:ιμε!η.
ι54 CΗΛΝΤ XVII
ΙΙ dit, et il appelle les deux Ajax · et Menelas :
« Ohe 1 1es deux Ajax, guides des Argiens, et toi
Menelas, confiez donc le n1ort aux guerriers les pl~;
!iιο braves, qui l'entoureront et le defendront du front
ennemi, et venez ecarter des vivants quc nous sommes
lc jour implacable. C'est ici le point du coxnbat
source de pleurs, ou porte tout le poids d'Hector et'
d'Enee, les plus braνes des Troyens. Mais tout cela
reposc snr les genoux des -dieux. Je me charge de
jeter mon trait ; le reste sera l'affaire du Ciel. ))
ΙΙ dit, et, brandissant sa longue javeline, il la lance
et atteint Aretc a son bouc]ier bien rondΌ Celui-ci
n'arrete pas l'arn1e ; le bronze passe a travers ; il
declιire le ceinturon · et penetre dans ]e bas ventre.
520 Quand un gars robuste, d'une hache tranchante,
fι·appe un f)oouf rustique en arriere des cornes et lui
fend d'un coup tout le muscle, la bete sursaute et
s'ecroule. Arete de meme sursaute et choit sur le dos :
la pique aceree qui νibre a son ventre lui a rompu les
rnembres. Hecιor lance alors sur Automedon sa pique
brillante. Mais l'autre νoit venir le coup : il evite la
larice de bronze, en baissant le corps en avant : la
longue jaYeline va se planter au sol derriere lui, et
le ta]on en reste a vibrer en l'air, jusqu'au moαιent
ou le puissant Ares en relacl1e l'elan. Ils en fnssent
!i3o alors venus au corps a corps avec leurs epees, si. les
tleux Ajax, en depit de leur ardeur, ne les avaient
separes. Ils accourent dans la mele~ a l'appel de leur
camarade. Devant eux, ίnquiets, les -aut~es reculent,
et Hector et Enee, et Chromios semblable aux dieux.
Ils laissent Arete ou il est tombe, vie fauchee. Auto-
1. Les scholies fon ι observer que ce deιail est donne pour diιtin­
guer l'hσmme de la Μιe : toue deui ιursautent sous le coup, maiι
le taureau tombe en avant, l'homme cn aπiέre.
-
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ ι54
« Αtcχντ', Άpyεtων ~yήτοpε, ιccχι Μενέλcχε,
ητοι μέν τόν νειcpόν έτιιτpc!ιττεθ• δσσο~ &pιστοι,
&μψ• cχδτ~ βεβόιμεν ιccχι &μύνεσθcχι στιχcχς &νδpων, !Ίιο
νt>ιν δέ ζωο'ισιν &μύνετε νηλεές ημcχp·
τftδε yάp ι!βpισcχν τι6λεμον ιccχτά δαιcpυ6εντcχ
'Έιcτωp Αtνεtcχς θΊ ο'ί: Τ pώων εtσιν &pιστοι.
• Αλλ• ~τοι μέν τcxQτcx θεt>ν έν yούνcχσι ιcεϊτcχι ·
~σω yάp ιc:cxt lyώ, τά δέ ιcεν Διι ττόιντα μελήσει . :ο 5ι!i
•Η βcχ, ιcαt &μτιετιcχλων ττpοtει δολιχ6σιc:ιον ι!yχος,
ιc:cχι βόιλεν Άpήτοιο ιc:cιτ• &σττιδcχ ττάvτοσ• έισην-
~ δ• οδιc lyχος lpυτο, διά fιpό δέ εtdατο χcχλιc6ς,
νειcχl.pη δ• έν ycχστpι διck ζωστηpος lλcχσσεν.
Ώς δ• !Sτ' &ν δξύν lχων τιέλειcυν cχtζήιος &νήp, 520
ιc6ψcις έξ6ττιθεν ιcεpόιων βοός &ypcχόλοιο,
tvcx τόιμπ διά ττtiσcχν, δ δέ τιpοθοpών έptττnσιν,
&\ς &p· δ yε τιpοθοpων τιέσεν 6τιτιος έν δέ οι lyχος
νηδυtοισι μόιλ' 3ξύ ιc:pcχδcχιν6μενον λvε yυtcx.
'Έιc:τωp δ• Αδτομέδοντος &ιc:6ντισε δουpt ψcχειvφ· 525
ro· δ μέv &ντcχ tδών ήλεόcχτο χόιλιc:εον ι!yχος
ττp6σσω yάp ιccχτέιcυψε, τό δ' έξ6πιθεv δ6pυ μcχιcpόν
οιlδει ένισιcιμψθη, mt δ. οδptcχχος τιελεμtχθη
lyχεος lνθcχ δ' ι!τιειτ• &ψtει μένος llβpιμος -'Άpης.
Κcχι νό ιcε δή ξιψέεσσ• cχδτοaχεδόν &pμηθήτην 530
εt μή σψω• Αtcχντε διέιcpινcχv μεμcχSτε,
ot β' ~λθον ιccχθ' !Sμιλον έτcχtpου ιcιιcλήσιcοντος
τούς -δττοτcχpβήσcχντες έχώpησcχν τιόιλιν cχ~τις
'Έιc:τωρ Αtνεtας τ• ήδέ Χpομtος θεοειδής,
"Αpητον δέ ιc:ατ• cχ~θι λtτιον δεδαtyμέvον ~τοp, 535
ιcεtμενον· Α-Gτομέδων δέ θοiι\ &τόιλcχντος 'Άpηι
Var. - 509 δσσοι•: οϊ r;ερ (pap . 230) ΙΙ 5i0&.μύνεσ6ι:ιι•(Εust.): &.μύ­
vι:ισθιχι 11 5ί ί &.μύνε"tε. : &.μύνι:ι"tε 11 5ί2 - Υ.ιχ"t?ι. οιχΥ.ρuόεντι:ι: T.!J )λuο[ ιχχρuν]
ιχχι:ιιων pap. · :ι3ο JI 5i3 Έr.τωp : "Εχτωp τ' 1 cf. 534 11 5t4 χείτιχι •:
κ<ίν"tαι ·11 5!8 χι:ιλχός* : καί •'iς 11 524 λύε* : _λόσε (Eust.) 11 528 ένισχίμ­
cpΟη*: -σχήμ"fθη 11 530 ώpμηΟήτην (pap .. :ι3ο s. 1.): ώρμήθησιχν, μel
οu•ιίζον-:ο (pap. 230) 11 534 "Εκτωρ•: "Εκτωρ --:', cf. 513.
155 GHANT XVII
medon, emuιe de l'ardent Ares, le depouille alors de
ses armes et, triomphant, dit :
ιι Ah ! j'aurai sans doute soulage un peu de sa
peine ιe cceur du Menretiade mort 1 , en immolant
meme un ιnediocre guerrier. »
540 11 dit, et, ramassant les depouilles sanglantes, il
les depose dans la caisse du char; puis il monte lui-
meme, ιes pieds et meme, pιus haut, les mains, tout
couverts de sang : on dirait un lion qui a devore un
taureau.
De nouveau, pour Patrocιe, voici
Sujte du combat, que se depl<?ie une melee brntalt-,
quj tour.ne
ιt l'ava.ntage douloureuse, source de pleurs in-
des Tro;yens, finis. Athene descend du ciel reveil-
ler la querelle : Zeus a la grande
voix la depeche pour stimuler les Danaens. Son ame
est retournee. Tel l'arc-en-ciel empourpre que Zeus
etend du ciel aux yeux des mortels, pour leur signi-
fier ou la guerre, ou l'hiver penible, qui arrete ici-
550 bas le labeur des hommes et inquiete le betail; teHe
est la vapeur empourpree dont s'enveι~ppe la deesse,
pour plonger au milieu de la troupe acheenne et pour
y reveiller chacun des combattants. C'est d'abord le
fils d'Atree, le fier Menelas, tout pres d'eHe, qu'eHe
stimule, en se donnant ιa stature de Phenix et sa
νοίχ sans defaillance :
α Pour toi, Menelas, ce sera un sujet de honte et
d'opprobre, si les chiens rapides dechirent un jour,
sous le rempart de Troie, le fidele ami de l'illustre
Achille. Tiens donc avec νigueur, et stimule tout ton
monde. »
&60 Menelas au puissant cri de guerre alors ιui repond :
1. Pour le sentiment, cf. ΧΙΙΙ, 414-16. Lesscholies et la plupart deι
ΙΛΙΛΔΟ~ Ρ 155
τεύχεά τ' έξενάpιξε κοιt εοχ6μενος lττος ηΜοι·
ο; "Ή δή μάν &λLyov yε Μενοιτιάδοιο θοιv6ντος
κflp &χεοc; μεθέηκοι χεpεLονιi ττεp κοιτοιττεψνών. »
'Ώς εlττών ές δtψpον V.ώv lνοιpοι Βpοτ6εντοι 540
eηκ', &νά δ' οιοτδς lβοιινε π6δοις κοιt χε'Lpοις tiπεpθεν
οιtμοιτ6εις /1Jς τLς τε λέων κοιτά τοιΟpον έδηδώς.
'Άψ δ' lπt Ποιτp6κλφ τέτοιτο κpοιτεpή 'δσμLνη
&pyοιλέη πολύδοικpυς, lyειpε δέ νε'Lκος 'Αθήvη
οοpοιν6θεν κοιτοιβ&σοι· πpοflκε yclp εοpύοποι Ζεύς 545
3pvύμενοιι Δοινοιούς" δή yάp ν6ος ιi:τpάπετ' οιΟτοΟ.
Ήύτε ποpψυpέηv 'tpιν θνητο'ισι τοινύσcτη
Ζεύς εξ οοpοιν6θεν, τέpοις lμμενοιι ~ πολέμοιο,
~ κοιt χειμωνος δυσθοιλπέος, !Sς βάτε lpyων
&νθpώπουc; &νέποιυσεv ιi:πt χθονL, μflλοι δέ κήδει, 550
ίΔς ~ ποpψυpέn νεψέλn πυκάσοισοι ~ οιοτήv
δύσετ' Άχοιιων έθνος, lyειpε δέ ψωτοι ~κοιστον.
Πpωτον δ' Άτpέος υtδν ιi:ποτpύνουσοι πpοσηύδοι,
tψθιμον Μεν~οιον - δ yάp βά οι ιi:yyύθεν ηεv -
εlσοιμένη ΦοLνικι δέμας κοιt &τειpέοι ψωνήν · 555
α Σοt μέν δή, Μενέλοιε, κοιτηψεtη κοιt !Svειδος
lσσετοιι, ε'ί ιc' Άχιλflος &:yοιυοΟ πιστδv έτοιtpοv
τειχει 'δττδ Τ pώων τοιχέες κύvεc; V.κήσουσιv.
'Αλλ' lχεο κpοιτεpως, !Sτpυνε δέ λοιδv &ποιvτοι. »
Τήν δ' οι~τε πpοσέειπε Βοήν &yοιθδς Μενέλαος 560
« Φο'lνιξ, &ττοι yεpοιιέ ποιλοιιyενές, ει yάp Άθήvη
δοLη κάpτος έμοL, βελέωv δ' &πεpόκοι έpωήv-
Num. - 545 (uel 545-546 ?) damn. Zen., om. quidam: πίίlς γiιρ iν tff
'Ίδ~ 61ν ό Ζεiις α.ύτην r.lμπει, ~δε οuρα.νόθεν (548) χάtειαιν; (Τ].
Var. - 538 Οα.νονtο;• (Eust.): δοιμ€νtος, cf. 379 11 6~9_χοιτιιπειpνών
Tyrannio fA ad Ι1 8:17]: χιι-:ιιπέιpνω•ι (Ar. (Τ]) 11 5.\t ,&.νιι : &ν 11 5~7
-:ιινόcταη•: ταιν~cταει (Eust., testes) U55t ε οι~τΤ,ν: fau•r,ν•; ~el ~ωuτην
Zen. [Athousl 11 553 ~ποτρόνοuααι : iποτpuναιcται. 11 επο; ηuοαι lΠ fine
uersus fap. :i3o 11 55.\ ηεν: ηλΟεν pap. :i3o 11 558 ελχήαοuαιν: 1λχήαωαιν,
uel fλχucτο•Jαιν•, uel έλχόο~.cτ.ιν, uel 1λχόαωαιν (Euιt.) 11 68{ πα.λα.ιγεν(;•:
::Sιοτρειp€ς (pap . :i3o) 11 ει γαιρ: α.ι γα.ρ pap. :ι3ο.

CHANT xvn
« Ah 1 Phenix, mon bon vieux pere; qu'Atbene
seulement me donne la force et detourne l'elan des
traits. Je serai tout prΔt alors a assister, . a defendre
Patrocle : sa mort a tant touche mon cαιur ! Mais
Hector a l'elan feroce de la flamme, et il ne cesse de
tout briser avec le bronze : c'est a lui que Zeus
accorde la gloire. »
11 dit, et Athθne, la deesse aux yeux pers, a
grande joie qu'il l'ait invoquee la premiere entre les
divinites. Elle met .la vigueur dans ses epaules et ses
genoux, et, dans sa poitrine, l'audace de la mouche
qui, quelque soin qu'on prenne a l'ecarter, s'attache,'
pour la mordre, a la peau de l'bomme et trouve son
sang savoureux; toute pareille est l'audace dont la
deesse emplit ses noires entrailles. 11 se poste Α cόte
de Patrocle et lance sa pique brillante. Ι1 est parιni
les Troyε:ns un certain Podes, fils d'Eetion, ricbe et
brave. Hector l'estime entre tout son peupJe; car il
est pour lui un bon compagnon de festin. C'est lui
que le blond. Menelas frappe au ceinturon, alors qu'il
prend son elan pour s'enfuir, et il pousse le bronze Α
!Ί8ο fond. Podes croule ·avec fracas, et l'Atride Menelas
tire le cadavre des rangs des Troyens vers le groupe
des siens.
. Apollon s'appr9Ghe pour stimuler Hector. Ι1 a pris
l'aspect de Phenops l'Asiade, le plus cher de tous ses
hόtes, qui reside a Abydos. C'est sous. ses traits
qu'Apollon Preservateur s'adresse a Hector en ces
termes :
« Hector, quel autre Achθen effraieras-tu desormais,
si tu as telle peur de MeneJas, jadis si pietre combat-
tant? Et le voila maintenant qui part, tout seul, em-
editeurs entendent a tort : J'ai soulage mon• cωur du chagrin que je
reuenι de la mort du Menωliade.
,
ΙΛΙΑΔΟΣ 1> 156
τω κεν lγωy• έθέλοιμι πcιpξστόιμενσιι κσιt &μύνειν
Πcιτp6κλφ· μάλσι yάp με θσινών έσεμόισσcιτο θυμ6ΙΙ"
m· UΕιcτωp πυpος cιtνόν εχει μένος, οΜ' &πολήyει 56!Ί
χσιλιcfι\ δηt6ωΙΙ" τfί> yc!ιp Ζεύς ιcΟδος δπάζει. »
•Ώς ψάτο, yήθησεν δέ θεά yλcιυιcωπις Άθήνη,
δττι βά οι πάμπpωτcι · eεων fιpήσcιτο πάντων-
έν δε Βtην Δμοισι ιcσιt έν yούνεσσιν lθηιcε,
ιccιt οι μυtης θόιpσος ένt στήθεσσιν ένη'κεν, 570
f1 τε ιcαt έpyομένη μάλα τιεp χροος &νδpομέοιο
tσχαvά~ δαιcέειν, λαp6ν τέ οι cιtμ• &νθpώπου·
τοtου μιν θάpσευς πλησε φρένας &μψιμελcιtνcις,
Bfl δ' έπt Πατp6ιcλφ, ιccιt &ιc6ντισε δουpt ψαεινtf\.
'Έσιcε δ' lνt Τpώεσσι Ποδης, υΗις Ήετtωνος, 575
&ψνει6ς τ• &ycιθ6ς τε· μ~λιστα δέ μιν τtεν uΕιcτωp
δήμου, έπεt οι έτcι'Lpο·ςlην ψιλος εtλαπινcιστι')ς
τ6ν βcι κcιτc!ι ζωστflpcι Βάλε ξcινθος Μενέλcιος
&ιξαντcι ψ6βον δ.έ. διά πpο δε χcιλκον Ελcισσε·
δούπησεν δέ πεσώv- &τc!ιp Άτpεtδης Μενέλαος 580
νειcpον δπ' έιc Τ pώων Ιpυσεν μετc!ι ~θνος έτσι(pων.
UEιcτopcι δ' έyyύθεν ιστάμενος &Sτpυνεν Άττ6λλων,
Φcιtνοπι Άσιάδn ένcιλιyκιος, δς οι &.πάντων
ξε(νων ψΟ.τcιτος lσιcεν, Άβυδ6θι οtκtα ναtων·
τlj\ μιν έεισάμενος πpοσέψη έιc:άεpyος Άπ6λλωv- 58!>
« uEιcτop, τ(ς ιcέ σ• lτ' &λλος Άχcιι&\ν τcιpβήσειεν;
οtον δή Μενέλcιον δπέτpεσcις, δς το πάpος yε
μcιλθαιcbς αtχμητής νuν δ' οtχεται οtός &εtpας
Num. - 585 om. codd. mulιi Cquorum ABG) eί pap. 230.
V~r. - 564 μά).ι~ * (Eust.): μέγοο 11 έ'1ψάσσι~το• (Eust.): έσεμάσσετο,
uel έπεμάσσοιτο, uel έδι~μάσσι~το 11 566 γ«ρ Ζείι; : ο[ ε Z)εu; .pap. 230 11 570
έν;jχε•ι *: lθηχεν (testes) ex 569, utrumque Eust. 11 57! ~τε κι~\ έpγο­
μέvη *: η τε kεpγομένη; η χι~ί έφγομlνη Heyne 11 572 Cηι~νά'f codd.
omnes: Ιχι~νάq. Hermann, fortas&e recιe, cf. Ψ 300 \1 ,;έ: ol cod. unus,
Eust. il 575 εσ~:ε ο' tν1* (Eust.): ην οέ τ•ι; έν (ιestis) 11 582 Έ~:τοpι~ δέ
φρένι~ 8ϊοι; 'Άpηι; οτρuνε μετελθών Zen. [AJ 11 585 !χciεpγος•: Διό; u!ός,
cf. 326 11 587 r.:ίρος γε (Α): r.άpοι; πεp* (pap. 230).
ΙΗ . - 20
J5j CHANT χνιι
portant un cada,·re d'eotre les rang~ des Troyens ! Ει
c'est un ami fidele qu'il vίeοι de ιe tuer, ttn brave
~ parιni les champions hors des lignes, Podes, le &ιι
d'Eetίoo. 11
11 dit ; uo noir nuage de chagrin alors enveloppe
Hector; il s'en vieot a ιravers les champions hors
des lignes, casque du bronze flamboyaoι. Ει, de son
cΔte, le Cronίde prend J'egide frangee, respJeηdis­
sanιe ; il couvre IΊda de nuages, lance l'ec)aίr Α
grand fracas, ebranle la monιagne, et donne aux
' τroyens Ja victoire, ιandis qu'ίl jette la panique an
mίlieu des Acheens.
Le Beotien Peneleδs esι Je premίer quί donne Ιe
signal de la fuίte. Comme ίl fait toujours face a
)'ennemί, ίl a ete touche au sommet de )'epau)e par
une pique, qui l'a eraOe ; l'os memc a ete entame
δc.ο par la jaνeline de Polydamas - car c'est Polydamas
qui l'est venu frapper a bout portant. Hector, de son
cόte, blesse au poignet, a bout port.."tnt, Uite, Ιe fils
d' A.lectryon magnanime, et met un terme a son
ardeur guerriere. Leiιe frissonne et jette autour de
Ιοί un regard eperdu : son cmur n'a plus l'espoir de
combattre encore contre les Troyens, lance au poing.
Alors, tandίs qu'Hector bondiι sur Jes pas dc Uίιe,
Idomenee le frappe a la cuirasse, en pleίne poitrine,
prcs de la mamelle. Maίs la longue lance se brise
dans la douille. Les Troyens poussent un cri. llector,
a son tour, tire sur ldomencc, fils de Deucalίon,
debouι sur son cl1ar. 11 le manque de peu, et, a sa
810 place, atιeίnt le suivant et ecuyer dc Mι:rion, Cmrane,
qui l'a suivί au depart de Lycte la bien bιltie. -
Jdomenee, quittant les nefs a double courbure, etait
d'abord parti a pied. Η eιiι alors aux Troyens donne
un splendide triomphe, si Coorane ne lui euι bien
ΙΛΙΑΔΟΣ f'
νειcpbν όπ' ί!:ιc Τ pώων, σbν δ' lιc·raινε πιστbν έτaι1ρον,
έσθλbν ί!:νt πpομάχοισι, Ποδf]ν, υιbν Ήετlωνος. » 590
"Ως ψά.το, τbν δ' ~χεος νεφέλη έιcάλuψε μέλaιινaι,
Βη δέ διdι προμάχων ιcειcοpυθμένος aιtθοτίι χaιλιc9.
Kaιt τ6τ' ~pαι Κpονtδης Ελετ' aιlylδaι θυσσaιν6εσσaιν
μaιpμaιpέην, 'Ίδην δέ ιcaιτά νεψέεσσι ιcάλυψεν,
&ατpά.ψaις δέ μάλaι ·μεyάλ' lιcτuπε, τήν δ' ετtνaιξε, 595
νtιcην δέ Τpώεσσι δl.δου, εψ6βησεδ"~aιιούς.
Πpl3τος Πηνέλεως Βοιώτιος ί1jpχε ψ6βοιο·
Βλ~το yάp ~μοv δουpt πp6σω τετpaιμμένος aιlεL
iiιcpoν Επιλtyδην· ypάψεν δέ οι 6ατέον iiχpις
aιlχμή Πουλυδάμaιντος δ yάp fι' lβαιλε σχεδbν Ελθών. 600
Λήιτον aι"θ' Ειcτωp σχεδbν οδτaιαε χεϊp' επι ιcaιpπ9,
0
υ[bν Άλειcτpυ6vος μεyaιθύμου, πaιΟαε δέ χάpμης
τpέσσε δέ πaιπτήvaις, Επεt οδιcέτι Ελπετο θυμψ
εyχος lχωv ΕΥ χειpι μaιχήσεσθaιι Τpώεσσιν.
0
Ειcτοpaι δ' Ίδομενε\ις μετdι Λήιτον δpμηθέντaι 605
Βε8λήιcει θώpηιcaι ιcaιτdι ατf]θος πaιpdι μaιζ6ν-
ί!:ν ιcaιυλφ δ' ί!:άyη δολιχbν δ6pυ, τοt δ' ί!:β6ησaιν
Τ pl3ες δ δ' Ίδομ_u, 1 ος &ιc6ντισε Δευιcαιλl.δaιο
δtψpιγ εψεστaι6τος τοΟ μέν ~, &πb τuτθbν llμaιpτεv·
aιδτάp δ Μηpι6νaιο 6πάονά θ' ήνtοχόν τε, 61 0
Κοtpaινον, 8ς ~· Ι:ιc: Λύιcτου ί!:υιcτιμένης mετ' aιδτf
πεζbς yc!ιp τdι πpl3τaι λιπών νέaις &μψιελtσσaις
fiλυθε, ιcaιι ιcε Tpωot μέyaι ιcpάτος Ι:yyυάλιξεν,
εt μή Κοtpaινος 2!ιιcaι ποδώιcεaις ~λaιαεν tππους
ιcaιL τ~ μέν ψάος ί1jλθεν, liμυvε δέ νηλεές ί1jμaιp, 615
αδτbς δ' ~λεσε θυμbν όψ' 'Έιc:τοpος &.νδpοψ6νοιο -
Var. - 5~ ένί r.pομ~χοιιιι: ενι Τpωειιιιι pap. 230 11 584 μαιρμαιρίην
(Eust.) : ιι(Lεpοαιλ€ην pap. 230 anιe corr. teδtis !1 585 τήν ο' έτ!ναιει
~us\~ testis): Ύii~ ο'iτίναιεε Zen .•[Al 11 5t7 ;jpχε (Euat.): ~ρεε 11 600
γχp ? (Eust.): γαιp 11 604 iγ;ιο, : ~χο, /1 μαιχήιιειιΟαιι• : μαιzτjιιαιιι&αιι
U('l μιιχi?ιιιισ!Jαιι 11 607 ο't66η~ιι~ [uel ΟΕ βόηιιαιν] (1ic Didyrnus {Α], Ar~
(.\.Τ]): ο έφο6ηθεν (pap. 230, αι6ελτεοον [ΑΤ]) 11 608 Δε11χ1&λί/Jαιο •: 0011οί
φ~ειν<ί) 11 609 τοu :.ιεν ?, : το11 γ«p ?~ pap. 230. •
158 CHANT λVΙΙ
vite amene ses chevaux rapides. 11 fut ·de la sorte
pour Idomenee, une lueur de salut, et eloigna de luί le'
jόur implacable, mais pour perdre lui-meme la vie sous.
le bras d'Hector meurtrier. - Hector le touche sou8
la machoire et l'oreille j la pointe de la lance enfonce
les dents et Lranche le milieu de la langue. Il croule
de son char, laissant tomber les renes a terre. Μeήοη
620 se penche, et de ses mains les ramasse dans la plaine,
puis il dit a Idomenee :
« Foueιte maintenant, jusqu'au moment ou tu
seras aux fines nefs. Tu le vois toi-meme: la victoire
n'est plus pour les Acheens. »
Il dit ; Idomenee fouette les coursiers aux helles
crinieres dans la direction des nefs creuses : la peur
est tombee suι· son ame.
Le magnanime Ajax et Menelas ne sont pas non
plus sans voir que Zeus decidement donne aux
Troyens leur revanche en un combat victorieux. Le
grand Ajax, fils de Telamon, le premier, parle ainsi :
(( Las ! un simple enfant cette fois le coαιprendrait:
630 c'est Zeus Pere en personne qui aide les Trqyens. Tι;>us
voient leurs traits porter, que le Lireur soι.t un lache
ou un brιι.ve : Zeus est toujou.rs la pour les mettre
au but. Pour nous tous, au contraire, ils tombent
a terre, inefficaces et vains. Eh bien, soit 1 voyons
par nous-memes le meilleur parti a prendre : cher-
cherons-nous a tirer le cadavre? ou prendrons-nous le
chemin du retour, pour la grande joie des nόtres,
qui s'inquietent, les yeux tournes vers nous, et se
disent que la fougue et les mains redoutables d'llector
meurtrier n'auront plus de repit, avant de s'~tre
d'abord abattues sur les nefs noires? Υ aurait-il ηη
640 de nos camarades qui voulύt aller au plus vite trouver
le fils de Pelee ? .Je ne pense pas qu'il ait seulement
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ
τόν Βάλ' δπό yναθμοϊο και οαατος, ΕΚ δ' &p' dδόντας
' ι5β
Ζ!~σε δ6pυ πpυμνόν, διά οέ yλωσσαν τάμε μέσσην·
ηριπε δ' Εξ 6χέων, κατά δ' ~νtα χεΟεν 11pαζε·
και τά yε Μηριόνης 11λαβεν χεtpεσσι φtλησι 620
κύψας ΕΚ ττεδtοιο, και Ίδομενfjα προσηύδα·
« Μάστιε νΟν, ε'iως ΚΕ. 0οάς επι νfjας 'iκηαι·
yινώσκεις δέ καt αδτός δ τ' οόκέτι κάpτος Άχαι(;)ν, ,,
'Ώς εφατ', Ίδομενεός δ' 'tμασεν καλλtτpιχας 'iττποvς
νfjας εττι yλαψυpάς' δή yάρ δέος εμττεσε θvμι;>. 625
Οδδ' 11λαθ' Αtαντα μεyαλήτορα και Μενέλαον
Ζεύς, δτε δή Τρώεσσι δtδου έτεραλκέα v(κην·
το'lσι δέ μύθων i'jρχε μέyας Τελαμώνιος Αtας
« 'Ώ ττόττοι, ηδη μέν κε και θς μάλα νήττιός εστι
yνοιη δτι Τ ρώεσσι ττατήρ Ζεός αότός &ρήyει · 630
των μεν yάρ ττάντων Βέλε' &πτεται, δς τις &φεtη.
~ κακός ~ &yαθός Ζεuς δ' 11μττης ττάvτ' tθύνει·
~μϊν δ' αιJτως π&σιν ετώσια ττtτττει εραζε,
Άλλ' &yετ' αδτοt τι:ερ ψραζώμεΒα μfjτιv &ρtστην,
fιμέν δττως τον vεκρbν ερύσσομεν, ήδε και αίιτοt 635
χάρμα ψtλοις έτάροισι yενώμεθα νοστήσαντες,
ot ττου δεΟρ' δρόωντες &κηχέατ', οδδ' /1τι ψασtv
'Έκτορος &vδροψδνοιο μένος και χεtpaς· &άτττους
σχήσεσθ', &λλ' έν vηυσι μελαtvnσιv ττεσέεσθαι.
Εtη δ' /Sς τις έταϊρος &τταyyι;:tλειε τάχιστα 640
Πηλείοη, έττει οα μιv 6tομαι οδδε ττεττύσθαι
λ:vyρfjς &yyελtης, δτι οι"φίλος ί3λεθ' έτα'Lρος.
Var. - 6~8 τιίμε · μΕσσην: τa:με χαλχο; pap . 230 11 6ί9 εε όχέr."'':
εεοr.ισω pap. 230 ante corr. 11629 7)οη• (Eust.): jj Ι>η 11 χε•: γε 11 μιίλ>. •:
~iγ,α 11 630 α,;τό; άpήγ<ι • (Eust.): αιύτο; άμύvει u. l. [Α], uel z~δο;
~παιζει codd. nonn., uel χυοο; αρηyει pap. 23011 63ί ά.cpε ·:η• : · άcp(ει, · uι'l
α't'l'!I, uel ά.ιpτ;ε ι; uel έcplη (Α cum ε supra ι scripto), uel έcpείη, ucl έcp!r;
ά.cpεlη χαιί έψείη οιχ<ii; [Α.]; ά.cpήη correx. edd. multi 11 636 γενώμεΟιι*:
yεvοlμεθαι (pap. 230) 11 637 οεuρ' (Ar. [Α]): νuv (pap. 230, α/ίί ΓΛΤ])
11 όρόωvτε; (Eust.) : παρ(L vηυσίv testes 11 ιίκηz έατ' ( pap. 230): ά."Xr;z i-
οατ' • (Α); uide etiam Μ 179, ά.χrχχεία1:r, 11 οuδ• ετι : ο,;~ε τι• (Α) 11641
;tεπύσθαι • (Eust.): ;;υθiσθ"ι (pap. 230).
159 CHANT XVll
appris l'affreuse nouvelle et qu'il sache son ami mort.
Mais je suis incapable d'apercevoir 1c1 parmi Ies
Acheens celui qui convien.drait : tant ils sont pris
daήs la brume, hommes et chevaux. Zeus Pere Ι
sauve de cette brume les fils des Acheens, fais-nou 8
un ciel clair ; permets a nos yeux d'y voir ; et, la
lumiere une fois faite, eh bien 1 ιu nous detruiras,
puisque tel est ton bon plaisir. »
11 dit, et le Pere des dieux a pitie de ses lannes :
il disperse aussitόt la brume, il ecarte le brouίlJard;
650 le soleil se met a luire, la bataille tout entiere se
rέvele. Ajax al~rs s'adresse. a Menelas au puissant cri
de gueπe :
« Regarde, Mene)as, nourrisson de Zeus, si tu
n'aperφis pas, encore vivant, Antiloque, le fils du
magnanime Nestor; et, en ce cas, envoie-le en toute
hate dire au brave Achille que le plus cher de ~s
amis est rnort. 11
11 dit, et Mέnelas au puissant cή
Antiloque de gueπe n'a garde de dire non :
est envoye
a Acbflle. il s'eloigne comme un lion s'eloigne
ιl'une cour d'etable, lorsqu'il est las
de harceler les l1ommes eι les chiens qui, pour l'em-
pecher de ravir la chaίr grasse de leurs breufs, toute
66. la nuit sont restes en eveil. Dans son envie ιle viande
fraiche, il chargeait droit devant lui : ιnais trop de
javelots s'elancent a sa rencontre, parιis de mains
intrepides ; trop de torcl1es br1ilantes anssi, qni
l'effraient, pour ardent qu'il soit ; et, a l'aube, il
s'eloigne, le creur plein de chagrin. Ainsi l'ame
morne, Menelas au puissant σri de guerre s'eloigne
ιle . Patrocle - bien a regret : il a tellement peur
que les Acheens, ιlans nne panique funeste, n'aillent
ΙΛΙ.Ί.ΔΟΣ Ρ \ 159
Άλλ' οι! ΤιfΙ δύναμαι lδέειν τοιοΟτον Άχαιl.\v­
-l)έpι y«p κατέχονται 6μ~ς αδτο( τε ιc:αι tπποι.
Ζεσ πdιτεp, &λλ« cro j\Οσα~ δπ' -l)έpος υtσ.ς Άχαιων, 645
ποtησον δ' α'Cθpην, δbς δ' δψθcιλμο'lσιν lδέσθαι·
έν δέ ψdιει ιc:αt 5λεσσον, έττεt νύ τοι ει!αδεv ο\Ιτως. ,,
•Ώς ψά.το, τbv δέ πατηp δλοψύpατο δdιιc:pυ χέοvτα•
αδτtκα δ' -l)έpα μέν σιc:έδασεv ιcαι &πωσεv δμtχληv,
f)έλιος δ' έπέλαμψε, μά.χη δ' έττι π&σα ψαά.νθη• 650
και τδτ' iip' Α'ι:ας εtπε βοfιv ιiyαθbv Μεvέλαοv-
« Σιcέπτεο vΟν, Μενέλαε διοτpεψές, αΙ ιcεν Ιδηαι
ζωbv ετ• Άvτtλοχοv, μεyαθόμου Νέστορος υtδv,
5τpυvov δ' Άχιλf\ι δαtψpονι θQσσον l6ντα
εtπε'lv δττt ,,, οι πολύ ψtλτατος &ςλεθ' ετα'lpος. " 655
'Ώς εψατ', οδδ' &πtθησε βοfιν &yαθbς Μενέλαος,
βfi δ' lέvαι &ς τις τε λέων &πό μεσσαύλοιο,
δς τ• έττει i'Xp ιcε ιcdιμnσι ιcύvας τ• iXvδpdις τ' έpεθιζωv,
οτ τέ μιv οδιc εl&ι βοων έιc π'lαp lliσθαι
πά:vvυχοι έypήσσοvτες- 6 δέ ιcpειί.?ιv έpατtζωv 660
lθόει, m· οσ τι πpήσσει· θιιμέες y«p Ιιc:οvτες
&vτtοι &tσσουσι θpασειά.ωv &πb χειpί.?ιv,
ιcαι6μεvαt τε δεταt, τά.ς τε τpε'l έσσύμεν6ς πεp·
f)ί.?ιθεv δ' &πb ν6σψιν lβη τετιη6τι θυμψ
ως &.πb Πατp6ιcλοιο βοηv &yαθbς Μενέλαος 665
~ιε π6λλ' &έιcωv· πεpι yclιp δ(ε μή μιv Άχαιοι
&.pyαλέου npb ψ6βοιο Ελωp δηtοισι λtποιεv•
Num. - 659-660 om. codd. pauci; 659 tantum om. probabiliter
pap. 230.
Var. - 643 ou π"!Ι (Eust.): ou τ.ω (quidam [Τ, sed οί.ίτω in cod.J) 11
644 ΧCΣτ€χ.οντCΣι: χεχιΖλuπ-:CΣι ό.. 1. [Α] 11 646 ίδέσ6CΣι (testes) : c\pίiσβαιι u.
1. [Α], cf. ο 600 il 648 ιίiς ecpαιτ' εuχ.όμενο;, τοu δ' eχλuε μητιlτCΣ Ζεύς
u. 1. in uno cod. ex Π 249 11 650 έτ.iλ«μψε•: ιiπ€λ«μφε (pap. J3o) 11
τ.:Ζiσ«: πίiσι duo codd., testίs JI 652 νuν•: δη 11 653 μεγαιθύμοu• : μεγιί­
θυμο~ 11 658 /Ip χε χc:ίμ"!Ισι:: αιp ΧΕ><c:ίμ"!Ισι (u. ι., [Α]) 11 660 ::c:ίννuχ_οι•:
τ.~ννuχ.ιοι (Eust.) !1 662 «ντ!οι • (pap. 230) : CΣνtίο·ι (Ar. ad Λ 553);
utrumque Eust. 11 664 τετιηότι θuμιϊί : τετιημiνος 1ιτοp u. 1. [ Α].
160 CHANT XVII
Ie laisser en proίe a l'ennemi ! lnstamment, il recom-
mande 2. Merion et aux Ajax :
<< Eh 1 les Ajax, chefs des Argiens, et toi, Merion,
670 rappelez-vous bien a ceιte heure la bonte du pauvre
Patrocle ·: il savait etre doux pour tous, quand il
vivait ; mιiis a cetιe heure la mort et Ie destin Ιe
tiennent. »
Ainsi dit le blond Menelas, et, en partant, il jette
les yeux de tous cόtes. Οη dirait un aigle _:_ ce1ui
des oiseaux du ciel qu'on dit avoir l'reil entre tous
perι;ant - un aigle qui, si haut qu'il soit, ne
manque pas de voir le lievre aux pieds rapides gite
sous un buisson feuillu, et, fondant sur lui, vite le
saisit et lui prend la vie. De meme alors tes yeux
brillants, divin Menelas, tournent de tous cόtes,
680 cherchant si, dans le groupe si nombreux des tiens,
ils n'apercevront pas, encore vivant, le ·fils de Nestoι·.
Et bientόt il le voit, a l'extreme gauche des lignes,
rassurant les siens et les stimulant au combat 1 • ιe
blond Menelas alors s'approche et dit :
« Antiloque, nourrisson de Zeus, viens apprendre
ici la cruelle nouvelle de ce qui n'eύ.t jamais dύ. etre.
Tu comprends deja par toi-meme, je pense, rien qu'iι
regardβr : le ciel sur les Danaens fait devaler le mal-
heur; Ίa victoire est pour les Troyens 1 Et voici qu'a
690 ete tue Ie plus brave des Acheens, Patrocle, et un
vide immense se sent chez les Danaens. Mais toi, va
sans tarder, cours aux nefs acheennes, pour parler a
Achille : peut-etre en se batant ramenera-t-i] le mort
a sa nef - le mort sans armes : ses armes sont aux
mains d'Hector au casque etincelant. ))
ι. Apres ce vers 6R3, qui reproduit le v. 117 de ce chant,
quelques manuscrits ont repήs όgalement le v. 118. On voit comιnent
~·est ainsi sans cesse accru le noιnbre des. vers dans l'Iliade.
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 160
τί~λλόι δέ Μηρι6νπ τε ιc:αt Αtάντεσσ• έπέτελλεv-
« Α'tαντ', Άργεtων ήyήτορε, Μηρι6νη τε,
νΟν τις ένηεtης Πατροκλfjος δειλο'lο 670
μνησάσθω· π&σιν γόιρ έπtστατο μεtλιχος εtναι
ζωός έώv- ν\Jν αt! θάνατός ιc:αι μο1ρα κιχάνει. »
aΩς !ρα ψωνήσας άπέβη ξανθός Μενέλαος,
πάντοσε παπταtνων &Sς τ• αtετδς, δν βά τέ ψασιν
ίlξότατον δέρκεσθαι δπουραν(ων πετεηvl3ν, 675
ΙSν τε και δψ6θ• έ6ντα πόδας ταχ-ός οόιc: nαβε πτώξ
θάμvφ δπ· άμψικ6μφ ιc:αταιc:εtμενος, άλλά τ' rn· αότfι\
~σσυτο, και τέ μιν Ζικοι λαβών έξεtλετο θυμ6v-
lbς τότε σοt, Μενέλοιε διοτρεψές, !Sσσε ψαεινώ
πάντοσε διvεtσθην πολέων ιc:οιτά. ~θνος έταtρωv, 680
ε'C που Νέστορος υtόν lτι ζώοντα 'Cδοιτο·
τον δέ μάλ• οιtψ' ένδησε μάχης έπ• άριστερόι πάσης
θοιρσόνονθ' έτάρους ιc:αL έποτρόνοντοι μάχεσθοιι,
άγχοΟ δ• ιστάμενος προσέψη ξανθός Μενέλαος-
« Άντtλοχ', εt δ' c!γε δεΟpο, διοτpεψές, !Sψρα ττiιθηαι 685
λυγρf\ς άγγελtης, η μή 6Sψε).λε γενέσθαι·
ftδη μέν σέ ιcαt αότόv ίltομαι ι;;tσορ6ωντα
γιvώσκειν ΙSτι πfjμα θεος Δαvαο'Lσι κυλtνδει,
vtκη δέ Τρώων- πέψαται δ' l.Sριστος Άχαι(;)ν,
Πάτροκλος, μεγάλη δέ ποθή Δαναο'lσι τέτυιc:ται. 690
'Αλλά σό γ• αtψ• Άχιλfjι θέων έπt νfjας Άχαιl3ν
εtπε'Lν, α'C κε τάχιστα νέιc:υν έπL νfjα σαώσπ
Num. - 683a(=118; 683 = 117) θεστ.έσιον γ&.ρ σιpιν cpό~ov
.z:J.ocxλε Φοτοος 'Ατ.όλλων add. codd. pauci.
Var. - 668 Α1άvτεσσ' έ:tέτελλεv*: Α1άντsσσι ~ιέλεuεν; uel Α_ια.,τεσσt
τ.eλιχσσε pap. 23011672 αu•: ;)' cxu il κιχάvaι•: κάλu}ε·ι, cf. 47811680 ~.ατi:
μετcχ pap. 230 s. l. 1168! rδοtτο (Λ, Ar. [Α]): ίοοtΗο (u. l. [ΒΤ]), u.el
:ο~ιο$ (όί άπό της σχολ1jς [Τ, Eust.]), uel rοηcχι (pap. 230) 11 684 τ.ροσέψη
ξανθός Μενέλαος• : lτ.scx πτε?όsντcχ προσηόοcχ (pap. 230) ίi 685 ε1 δ' • :
cx"! ο' (pap. 230, Λ) 11 689 δ' &ριστο; (u. l. ap. Eust.): ο' &ριστος (Eust.,
testes), uel ΙΗ. cχριστος ; cf. Λ 288 11 690 μεγ&.λη 1!ε : μεγcχλη τε pap. 230
ίl 692 έπί v1jα(pap. 230 i. marg., οιχwς): τε[ ... ]οντcχ pap. :ι3ο 11 σcχώσ:,•:
7cχιuσει, uel σcχωσcχι pap. 230.
161 CHANT XVII
ll dit ; Λntiloque est saisi d'horreur a entendre la
nouvelle ; longtemps il ne peut prononcer un mot ;
ses yeux se remplissent de larmes ; sa voix puissante
est enchatnee. 11 s'empresse neanmoins d'observer
l'ordre donne par Menelas et se met a courir, apres
avoir remis ses armes a l'ami sans reproche, Lao-
doque, qui fait evoluer pres de lui ses chevaux aux
sabots massifs.
Mais, tandis que ses pieds l'em-
Les Acheezιs
portent hors du combat, tout en
ezιlevezιι Ie corps
de Paιrocle. pleurs, messager de deuil ponr
Λchille, le fils de Pelee, ton ame,
divin Menelas, ne se decide pas pour cela a secouι·ir
tes amis epuises, dans les lignes que vient de quitter
Λntiloque et οίι un vide immense se fait sentir parmi
les Pyliens. ll leur envoi:e pourtant le divin Thrasy-
mέde et, revenanι lui-m~me pres du heros Patrocle,
il s'approche en courant des Ajax et, vite, leur dit :
·« J'ai envoye celui que nous clιerchions vers les
fines nefs, pres d'Λchille aux pieds rapides. Mais je
710 ne pense pas qu'il vienne en ce moment, quelle que
soit sa colere a l'egard du divin Hector. 11 ne saurait,
sans armes, se battre avec les Troyens. Λ nous donc
de juger seuls du meilleur parίi Α prendre ; cher-
cherons-nous a tirer le cadavre? ou, songeant a nous-
m~mes, devons-nous fuir, loin des clameurs troyeniles,
la mort et le trepas ? »
Et le grand Aja:x, fils de Telamon, rέpond :
« Ce que tu dis est fort bien dit, glorieux Menelas.
Λllons 1 avec Merion, glissez-vous tous deux, au plus
vite, sous le mort, soulevez-le, emportez-le hors de
l'action. Nous, restons tous deux derriere, pour lutter
contre les Troyens et contre le divin Hector, ayant
ΙΛΙΑΔω:: ι• 161
yυμνόν· &.τckp τά yε τεόχε' lχει κορυθcιtολος •Έκτωρ. »
'Ώς lψcιτ', Άντtλοχος δέ κcιτέστυyε μΟθον &.κοόσcις
δήν δέ μιν ciψcισtη έπέων λc!ιβε, τώ δέ οι &σσε 695
δcικpυόψι πλfjσθεν, θcιλεpή δέ οι lσχετο φωνή·
&λλ' οi'ιδ' ως Μενελάου έψημοσόνης ciμέλησε,
βfj δέ θέειν, τόt δέ τεόχε' &μόμονι δ&\κεν έτcιLpφ.
Λcιοδόκφ, δς οι σχεδόν lστpεψε μώνυχcις tππους.
Τόν μέν δάκpυ χέοντcι πόδες ψέpον έκ πολέμοιο, jOO
Πηλείδn Άχιληι κcικόν lπος &πελέοντcι.
Οi'ιδ' lipcι σοι, Μενέλcιε διοτpεψές, ~θελε θυμός
τειpομένοις έτάpοισιν &.μυνέμεν, lνθεν &πfjλθεν
Άντtλοχος, μεyc!ιλη δέ ποθή Πυλtοισιν έτόχθη·
ill' δ yε το'Lσιν μέν Θpcισυμήδεcι δ'Lον ciνfjκεv, 705
cιi'ιτός δ' cι~τ' έπl Πcιτpόκλφ ηpωι βεβήκει,
στη δέ ποιp' Αtάντεσσι θέων, εtθοιp δέ πpοσηόδοι·
« Κε'Lνον μέν δή νηυσlν έπιπpοέηκοι θοfίσιv,
έλθε'Lν εtς Άχιλf!οι πόδας τοιχόν· οi'ιδέ μιν ο'rω
νσν tένοιι μάλοι πεp κεχολωμένον 'Έκτοpι δtφ· ;ιο
οi'ι yάp πως clν yυμνός έών Τpώεσσι μάχοιτο.
•Η με'Lς δ' οιi'ιτοt πεp ψpοιζώμεθοι μfjτιν cipLστηv.
ήμέν δπως τόν νεκpόν έpόσσομεν, ήδέ κοιl cιi'ιτοί
Τpώωv έξ ένοπfjς θάνατον κοιl κfjpaι ψόyωμεv. »
Τόv δ' ήμεtβετ' lπειτοι μέyσις Τελσιμώνιος Α'rσις ;13
« Πάvτσι κσιτ' σιtσcιν lειπες, &yσικλεές Ζι Μεvέλσιε·
illόt σύ μέν κcιl Μηpιόvης ύποδόντε μc!ιλ' Ζικσι
vεκpόv &εLpσιvτες ψέpετ' έκ πόνου· σιi'ιτόtp δπισθε
vί3ι μοιχησόμεθσι Tpωσtv τε κοιl 'Έκτοpι δLφ,
tσov θuμόv lχοvτες δμώvuμοι, o't τό πάpος πεp ;20
Var. - 694 οί ;ιιχτiσ"t:ηΞ (tcsιίsJ: 7.2.'!:Χ ο' iσ-;ηΞ ιestes 11 695 άf«σ!η
(ΒΤ): άμfιχσίη*(Α) 11696 'iη_<-;ο (Eust.): rσχΞτο cod. unus, cf. ο 70511
701 άπελέοντα: : α:πελλοντα: pap. 230 11 705 ά:ν7jχεν• : έvή;ιεv ίl 706
rΙ2.τpόχλφ ?jpωt : Πιiτpοχλοv 7jpωα: codd. duo, cf. Π 751 11 707 ()1 ;:α:ρ' *:
i)' Ι!ρ' έr.' 11 θέωv*: Χtι,Jν, cf. Μ 353 11 710 "Εχτορι δlφ: 'Ατρεlωνt Α ί.
marg. 11 714 cpύγωμ:v (Α, Eust.): f:iγo:μ;v * 11 720 iJr.οντι;: --;ε testis,
 CHANT XVIl
ί'" ιoujours meme creur, comme nous avons meme nom.
Aussi bien. toujours, coιe a cόte, nous tenions deja
tete au violent Ares. »
11 dit, et les autres, prenant le mort dans leurs bras
le levent de terre haut, tres haut. Derήere eux, l'armee'
troyenne pousse un cri, des qu'elle .voit les Acheens
prendre le mort. Les Troyens se ruenι, tels .des
chίens q11i chargent un sanglier blesse, en avani de
jeunes chasseurs ; ils courent d'abord, avides , de le
mettre en pieces; ωais que Ie fauve se retourne et
s'assure en sa vaillance, ils baιtenι en retraite et
ί3ο s'έgaillent, effrayes, en tout sens. Ainsi les Troyens,
en masse, sans treve, suivent l'ennerni; le ha~celant
de leurs epees eι de leurs lances a deux' pointes ;
rnais, que les Ajax fassent volte-face et leur tiennent
tete, on les voit anssitόt qui changent de couleur, et
aucun n'ose plus faire un bond en avant, pour leur
disputer le cada~re.
C'est ainsi qu'avec une ardeur obstinee, les Άclιeens
emportent le cadavre loin du coπ1bat . vers les nefs
creuses ; et contre eux se deploie un combat fέroce,
pareil a l'incendie, qui part a I'assαut d'une vil1e et
brusquement jailliι, flamboie, tandis que les rnaisons
s'effondrent, dans une lueur immense, et que gronde
la force du vent. Tel, sur leurs pas, se leve }e fracas
740 continu des coursiers et des hommes d'armes. Eux,
cependant, vont ainsί que des mnles qui ΌΠt revetu
leur fougue pιiissante et qui trainent de la montagne,
le long d'un sentier rocheux, une poutre, οη encore
une quille enorme de ncf ; leur coonr s'έpuise de
l'effort sous la fatigue et la sueur; ainsi, avec une
ardeur obstinee, les Acheens s'en Yont, emportant le
cadavre. Derriere eux les Ajax tiennent bon. Οη
croirait voir un έperon ·boise., qui s~ trouYe couper la
ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ
μtμvομεv 6$.Όv 'Άρηοι ποιp' ί!ιλλήλοισι μέvοvτες . »
•Ώς lψοιθ', οι δ' !pοι vειςpοv &.πο χθοvος &.yιcάζοντο
6ψι μάλοι μεyάλως έπl δ' Ί:οιχε λοιος !Sπισθε
Τpωιιc:6ς, ώς εtδοvτο vέιc:υv αΊ:pοvτας Άχοιιο<ις-
tθυσαv δΕ: ιcύvεσσιv έοιιc:6τες, ο'( τ' έπι ιcάπpφ 725
βλη μέvφ άίξωσι πpο ιcούpωv θηpητήpωv ·
~ως μΕ:v yάp τε θέουσι διοιρροιΊσοιι μεμοιωτες,
&.λλ' !Sτε δή f? έv τοtσιv έλtξεται &.λιcl πεποιθώς,
&ψ τ' ί!ιvεχώρησαv διά τ' lτρεσοιv &λλuδις &λλος
~ς Τp~ες εtως μΕ:v δμιλαδον οιlΕ:ν εποντο, 7 30
νύσσοvτες ξtψεσιv. τε ιc:αι lyχεσιv ί!ιμψιyύοισιν"
&.λλ' !Sτε δή β' Αtαvτε μεταCΤFρεψθέντε · ιc:οιτ' οιότο~ς
στοιtησcχv, των δέ τράπετο χρώς, οόδέ τις lτλη
11ρ6σσω άtξας περt vειc:poU δηptσοισθοιι.
aΩς οτ y' έμμεμαωτε vέκυv ψέpοv έιc πολέμοιο 735
v~ας έπι y~αψuράς• έπι δέ πτ6λεμος τέτοιτ6 σψιv
&yριος ήύτε πUp, τ6 τ' έπεσσύμενον πόλιν ί!ιvδρ~v
!Spι1ε~ov έξαtψvης ψλεyέθει, ι-ιιvύθουσι δΕ: οtιc:οι
έv σέλοιt μεyάλφ· το δ' έπιβpέμει tς ί!ιvέμοιο·
. l.)ς μέv τοϊς tπΤτωv τε ιcαl &.vδp~v αtχμητάων 740
&.ζηχής 6ρυμαyδος έπήιεv έρχομένοισιv·
οι δ' ως θ' ήμtονοι ιcpατερόν μtvος ί!ιμψιβοιλ6vτες
Ελιcωσ' έξ δpεος ιcατά ποιιπαλ6εσσαν ί!ιτοιρπbv
!\ δοιcοv ηε δόρυ μέyα vfJιoV" έv δέ τε θυμ~ς
τεtpεθ' δμοU ιc:οιμάτφ τε ιcαl ιδp'? cmευδ6vτεσσιν- 745
Num. - 729-76! desunt ίn Λ priore manu; add . manus altera xv. saec.,
scholiis omissis 11 post 732 bis iterat 7:19, 730, 731, 732, pap. :ι3ο, ίn
729 scribens post άνεχιιlρησι:ιν: ωχ_pος τε μι·J ειλε πι:ιρειι:ις (cf. Γ 35).
Var. - 72! μένοΗ<ς*: μέvοντε (Arist. [Λ]), cf. Λ 34811724 cιϊFοντι:ις*
(Λs. l.): cι''ρι:ιντι:ις (pap: :ι3ο, Λ), uel lίpι:ιν"':ι:ις (Eust., testis) 11726 όι!ξωσι*
(Eust.): ι:ιί'ξοuσι 11 728 8,ε δή p'* σι χοινή [pap. b)): οτε δη (Eust.) 11
iλίξετι:ιι •: όιίεετι:ιι 11 729 lίψ τ': .!Χ'} (pap. :ι3ο) 11 lίλλος : ι:ιλλη pap. :ι3ο,
cf. Ν 279 11730 εϊω; (Eust. 1125, ·1 ): τέω; Eust. 1124, 43, cf. Ο :177 11
733. τpάπετσ : τρir.ετu (pap. :ι3ο, Eust.) 11 734 _δηp!σι:ισθctι * (Eust.,
te~tιsl: δηpιά:ισθ:ιι (a) 11 735 -r' έμμεμα<J>τε* : -rε μεμα.ωτε 11 740 α.ίχμη­
-::ιων (Eust.): :ι'1r.ιστάων (pap. :ι3ο, Τ), uel θωpηχτάων.
1&3 CHA~T Χ VII ΙΛΙΑΔΟΣ Ρ 163
plaine et tient bon sous le choc de l'eau ; il arrete ~ς o'f. y' έμμεμοιωτε vέιc:uv ψέpοv. Auτc!ιp οττισθεv
ainsi le cours desastreux des torrents farouches et de Αfοιvτ' tσχοιvέτηv, ιfις τε πpcbv tσχι!ιvει δδωp

7so tous brusquement detourne l'elan vers la plaine, sans
se laisser entamer par la force de leur courant. De
meme, sans repit, derriere le cadavre, les Ajax endi-
guent l'attaque des Troyens. Et ceιix-ci suivent -
deux d'entre eux surtout, Enee, le fils d'Anchise,
et l'illustre Hector. Telle une nuee de geais et
d'eιouroeaux, vole, en criant a la morι, quand elle
voit approcher l'epervier, qui porte le meurtre aux
petits oiseaux, ainsi, devant Enee et devant Hector,
les jeunes Acheens vont, criant a la mort, et oublient
leur ardeur guerriere ; et, par centaines, les belles
δλήεις, ττεδLοιο διcmp'6σιοv τετuχηώς,
Ι!ς τε ιc:οιt tψθLμωv ττοτcιμων clλεyεινc!ι pέεθpοι
Ί:σχει, &ψοιp δέ τε ττ&σι p6ον πεδίον δέ τLθησι
ττλι!ιζων- οuδέ τL μιν σθένεt pηyνΟσι pέοντες
~ς οιlεt Αtοιντε μι!ιχην &νέεpyον 6ττtσσω
Τpώωv- οι δ" llμ' rnοντο, δύω δ' έν το'lσι μι!ιλιστοι,
Αtνείοις τ' Άγχισιι!ιδης ιc:a1 ψοιLδιμος "Έιc:τωp.
των δ' ως τε ψotpl3ν νέψος lpχετοιι fιέ ιc:ολοιων,
ο1'λον ιc:ειc:λήyοντες, Ι!τε πpοί!ωσιν 16ντa:
ιc:(pιcov, IS τε σμικpftσι ψ6νον ψέpει δpνL~εσσιν,
clς &p' δττ' AtvεLCf τε ιca:t "Έκτοpι κοΟpοι Άχa:ιων

7 &ο armes tombent autour du fosse, dans la deroute des ο~λον κειc:λήyοντες tσa:ν, λήθοντο δέ χ«pμης
Danaens: mais le combat n'a pas pour cela de repit. ττολλc!ι δέ τεύχεa: ιcα:λόι ττέσον ττεpι τ' &μψι τε τι!ιψpον
ψευyιSντων Δοινa:ωv· πολέμου δ' ou yLνετ' έpωή.

or
Var. - 746 bις -τ' έμμεμαι»τε• (sίc [TJ): .;,, οϊ γε με114ωτε, uel ως
οι μιν μεμαωτες pap. 230, uel οί μέν &p' έμμεμαώτε quίdaιn [Τ] 11 747 ώς
τε*(Eust., testes): wαπερ 11 748 τετuχ_η••~> Heraclidcs [Eust. 1700, 32],
Τ pr. m. et cod. alter: τετuι_ηχώ;* (Τ sec. manu, a), uel τετuχ.ηχός 11
75{ τί μιν (a, Eust., testis): τέ μιν•, uel τι μην Arist. [Τ] 11 756 χεχλή­
γοντες•: χεχλη-τότες, cf. Μ 125 11 προfi>ωαιν ίόντα : πpοιΒωα! θοpονται pap.
23ο 11 757 δ τε : ο Βε pap. 230 11 ιpόνον ιplρει : ιpεpει ιpονον pap. 230 11 759
χεχλήγοντες•: χεχλητότες 11 760 τi;ιρον• (Eust.): τιί;ιρφ.
CHANT XVIIJ

111. - :~ι
 CHANT XVIII
Mais, tandis qu'ils combattent,
Acbille apprend tout pareils au feu flamboyant,
la mort
Antiloque aux pieds rapides arrive
de Patrocle.
en messager chez Achille. Il le
trouve, devant ses nefs aux cornes hautes, qui juste-
ment songe en son ame a ce qui deja est chose
accomplie, et qui s'irriιe et dit a son cαιur magna-
nime:
« Ah ! misere 1 qu'est-ce la encore? Pourquoi donc
les Acheens chevelus se bousculent-ils pres des nefs
et s'affolent-ils par la plaine? Je tremble que les
dieux n'achevent les soucis si lourds a mon cωur
qu'un jour m'a signifies ma mere, en me disanι que,
ιο de mon vivant meme, le plus brave des Myrmidons,
sous les coups des Troyens, quitterait l'eclat du
soleil. Oui, j'en suis sύr: le vaillant fils de Mencetios
est mort. Le cruel ! je lui avais pourιant rccom-
mande, une fois ecarte le feu devorant, de revenir
aux nefs et de ne pas combaιtre Hector en franc
combat. »
Et, cependant qu'en son Ame et son cωur il
remue ces pensees, voici que de lui s'approche le
fils de l'illustre Nestor, qui verse des larmes brύ­
lantes et lui dit l'affreuse nouvelle:
ΙΛΙΑΔΟΣ \'
.....
'Ώς οι μέν μάρνοιντο δέμας ττυρbς οιtθομένοιο,
Άντl.λοχος δ" Άχιλf\ι ττ6δοις ταχύς &yyελος f\λθε·
τbν δ" ε\'!ρε ττροττάροιθε νε~ν 6ρθοιcροιιρciων
τdι ψρονέοντ• άν!k θυμbν & δή τετελεσμένοι f\εv
6χ θήσοις δ" &ροι εtττε ττρbς Sν με•(οιλfιτοροι θυ μ6ν · 3
r
ο: •Ώ μοι έyώ, τι τοιρ οιfίτε ιcάρη ιcομ6ωντες Άχοιιοl
νηυσlν lπι ιcλονέοντοιι άτυζ6μενοι ττεδLοιο;
μή δή μοι τελέσωσι θεοl ιcοιιccJι ιcήδεοι θuμ~,
ibς ποτέ μοι μήτηρ διεπέψροιδε, ιcοιL μοι lειττε
Μuρμιδ6vων τbν &ριστον lτι ζώοντος έμεtο ιο
χερσlν δπb Τρώων λεLψειν ψάος ~ελLοιο.
•Η μάλα δή τέθνηιcε Μενοιτtοu &λιcιμος ut6ς,
σχέτλιος· f\ τ" lιcέλεuον άπωσάμεvον δfιιον τιΟρ
&ψ lτιl vf\οις tμεν, μηδ' UΕιcτορι tψι μάχεσθοιι. ))
'Έως δ τοιΟθ' c!bρμcιινε ιccιτά ψρένcι ιccιl ιccιτcJι θuιι6v, ι5
τ6ψρά ot lyyύθεν f\λθεν άycιυοΟ Νέστορος ut6ς,
δciιcρucι θερμά χέων, ψάτο a· άyyελtηv &:λεyι:ινήν•
Titulus. - Όι:λο;:οιίcι Eusι. 1127, 16.
Numerus uersuum. - iO-H om. Rhianus [ΑΤ] et Arist. [Τ]: Υσως
έ;;;1 ο~χ ην Μuρμι~ών δ Πιίτροχλος· Λοχρός γ?ιρ Υjν έΕ Όποuντος [AJ.
Varjae lectjones. - i οέμcις πuρός•: πυρός μfνος, cf. Λ 596, Ρ
366114 ,;. : το pap. ιι s. 1. 116 τcιρ (Α, pap. ιι): τ' !ρ'•, uel γ' !p' ll
8 τελiσωσ< θ<οί codd. omnes : τελεησι θειJ; et τ~λέαειε Οεός Eust. 11 χήδεcι
(Eust.) : μήοεcι (Α ante corr.) 1\ θ~μ<ί> • (Eust.) : θυμοu 11 t.ι iiφ ιπι
vYj:x; rμiv (Ar. [ ΑΤ], Arist. [Τ]) : vYjcις ετ:' αψ ίlvcιι (male (Α], pap. 11,
Α); uel .. [ει:ι ν]ηcις ι;νcιι pap. 6.
168 CHANT XVIII
ιι Helas 1 fils du brave Pelέe, tu_ vas apprendre Ιa
cruelle nouvelle de ce q~i n'eύ.t jamais dύ. etre.
,ο Patrocle git a terre ; on se bat autour de son corps
- son corps sans armes : ses armes sont aux mains
d'Hector au casque etίncelant. »
Il dίι : un noir nuage de dou-
Tblιtjsvjent
consoler son fils.leur aussitόt enveloppe Achille. Α
deux maίns il prend la cendre du
foyer, la repand sur sa tete, en souille son gentil
visage. Sur sa tunique de nectar mιι.intenant s'etale
une cendre noire. Ει le voici lui-meme, son long
corps allonge dans la poussicre ; de ses propres
mains il souille, il arrache sa chevelure. Les captives,
butin d'Achille et de Patrocle, le creur affiige,
poussent de grands cris et sor1ent en courant entou-
3o rer le vaillant Achille. Toutes-, de leurs mains, se
frappent la poitrine ; aucune qui ne sente ses genoux
rompus. Antiloque, de son cόte, se lamente et verse
des larmes. Il tient les mains d'Achille, dont le
noble creur terriblement gemit: il craint qu'il ne se
tranche la gorge avec le fer. Mais Achille a pousse
une plainte terrible, et sa mere auguste l'entend du
fond des abimes marins ou elle reste assise aupres de
son νieux pere. Α son tour, elle gemit, et aussitόt
des deesses l'entourent, toutes les filles de Neree qui
habitent l'abime marin 1 • Y.oici Glauce, Thalie, Cymo-
4o docee, - Nesee, Speiό, Thoe, Halie aux grands
yeux, - Cyιnothoe, Actee, Limnόreia, - et Melite
et Iere, Aαιphiιhoe et Agaνe, - Dotό, Protό,
Pheruse et Dynamene, - Dexamene, Amphinome et
Callianire, Doris, Panope, l'illustre Galatee -
ι. Cf. Hesiode, Tlιeogonie, ~40 suiv ., ct notre note
Ιλl.-\ΔΟΣ ~ 168
« •Ώ μοι, Πηλέος υtέ llcιtψpoνoς, ~ μάλcι λυyρf\ί;
πεύαεcιι &πελLης, t\ μή ~ψελλε yεvέαθcιι·
ιcε'lτcιι Πc!ιτροιcλος, νέιcυος llέ δή &μφιμάχοντcιι >ο
yυμνοΟ· &τdιρ τά yε τεύχε• lχει ιcοpυθcιLολος "Έιcτωp. »
'Ώς φ&το, τbv 11• &χεος νεφέλη lιc:άλυψε μέλcιινcι·
&μψοτέρι;~αι llέ χεpatv έλώv ιc:6νιν cιtθcιλ6εααcιν
χεύcιτο ιcιtιc κεψcιλf\ς, χcιρLεν δ" nαχuνε πp6αωπον"
νειcτcιpέφ llέ χιτωνι μέλcιιν• &μφtζcινε τέψpη· ,5
cιδτbς 3• lν κονtι;~σι μέycις μεycιλωατt τcιvυαθεtς
ιcεtτο, φtλι;~αι· llέ χεpαι κ6μηv naxυvε llcιiζωv.
Δμ<ι"Ιcιι δ' ι!Ις Άχιλε~ς ληtασcιτο Πά.τpοιcλ6ς τε
θυμbv &κηχέμενcιι μεy&λ" fcιχον, lκ δέ θύpcιζε
lδpcιμον &μφ• Άχιλf\cι δcιiψpovcι, χεpαt δέ πaαcιι 3ο
ατήθεcι πεπλήyοντο, λύθεν 11' δπb yuίcι !κά.ατης.
Άντtλοχος 3• lτέpωθεv 6δύpετο δά.κpυcι λείβωv,
χεtpcις lχων Άχιλf\ος-_ δ δ" lατενε κυllάλψον κf\ρ·
δειδιε yckρ μή λcιιμbν &ποτμήξειε αιδ"ήpφ.
Σμεpδcιλέον δ" φμωξεv · &κουσε ~έ 1t6τvιcι μήτηρ 3!Ί
~μέvη lν Βένθεααιν &λbς πcιpdι πcιτρt yέροvτι,
κώιcύαέv τ· aρ• mειτcι· θεcιι δέ μιν &μφcιyέpοντο,
π&αcιι ΙSαcιι κcιτc!ι Βένθος &λbς Νηρηtδες ηαcιν.
•εvθ" Ιρ" lην Γλcιόκη τε Θ&λει& τε ." Κυμο36κη τε,
Νηαcιιη Σπειώ τε θ6η e· Άλtη τε Βοι\πις, ~ο
Κuμοθ6η τε κοιt Άιcτcιtη κcιt Λιμνώpειcι
Num. - 39-49 om. -~rgulica [Α], damn. Zen. et Ar. [Α], αnliquiortι
[Β\18\. 1131, 20] : ιhς Ήαιό8ειον _lχ,ων χ,αιραιχτijρaι• "Ομηpος 10:p χaι-τΟ: τό
χοινό• Μοt!"Gαις )J1ε1 χaι/ Είλε1θ11laις, ~λλ' oux όνόμαιτaι· 1ελοίόν τΣ έε όνό-
114τος 1Ι:pοθiμιν,ΟΥ .είιrείν 1Ι:aαcις, ~'1tεp a11:0Υ.ΙΙμό~τcι ιC11:,.είν ιf).). 11 Ι δ' , :ι. \'
χ«'tίί. βiνθος «λος Νηpηfδες ήαcιν ... τότε ενθαι 011τιχρ6νον αημeιινιι
o~'tl τόιrον, δ1aχό11:Π't«Ε 'tε ή λώτη τιj) χaταιλόγφ [Α].
Var. - 28 δ' : τ' pap. 1 Ι ante corr. ιι aι Ύ11t« !χdπης•: Ύ"!α iχ:ι~•ος
ρa.JΙ. ι ι, η ιuprucripto, uel γ11ίcι ~χdατ;. codd. duo, uel ιpafliψ.« γvt« G unua
- 1133-χ._είp«~: χειpος pap. ιι 11 :U αι11:οτμήξε1ε (pap. 11 1, Α, Zen. fλΤ],
teιtes) : ~τ.«μf.αειε Τ et cod. alter, Ar. [Α, et Τ probab.J, cf. φ 301 11
39 !p' (ην • : !pa ijν (paf.. ι ι) 11 ΓJ.αιuχη -:-ι •: Γλaιύχει« 11 ΘCΩ.ιι« : • Λλιιιi
Ar. [Α], sed neιcio an Λλ!η corrigendum ιίt cum Arthuro Ludwich et
a ce passage. ιcbolion ad u. 4ο referendum.
 ΙΛΙΑ.lΟ~ ~
CllAriT ΧVΙΙΙ
και Μελ(τη και 'Ίαιρα και :Αμψιθ6η και Άyαυή,
Nemcrtes, Apseudes eι
Callianassa; - eι encore
Δωτώ τε Πρωτώ τε Φέρουσά τε Δυναμένη τε,
Clymene, Ianίre eι lanassa, - Maira eι Oriιhye eι
Δεξαμένη τε και Άμψιν6μη και Καλλιάνειρα.
Amaιl1ye -aux beJles ιresses, - eι ιoutes les Nereides
Δωρις και Ποιν6πη και &yακλειτή Γαλάτεια, 45
5ο qu.i habitcnι l'<1bime n1arin. Remplissanι la groιιe
Νημερτής τε κοιι Άψευδής και Καλλιάνασσα·
brιl,l~nιc, ιoutcs cnsemble se frappenι la poitrine, ct
ltνθα δ' εην Κλυμένη Ί&.νειpά τε και Ίάνοισσοι,
Thetιs donne le l!ignal des plainιes :
Μαϊρα και ΏρεLθυια έυπλ6ιcαμ6ς τ' Άμάθυια,
<< Ecoutcz-moί, Nereides, mes sreurs; vous saureι
Ιλλαt θ' αt κατά Βένθος &λός Νηρηίδες ~σαν·
ιouιes, en m'ecoutant, les soucis que j'ai dans Ιe
των δε και &ρyύψεον πλητο σπέος- αι δ' &μα π&σαι 5ο
crour. Ah 1 miserable que je suis ! mere infortun1;e
στήθεα πεπλήyοντο, Θέτις δ' έξflpχε y6οιο·
d'un preux 1 j'ai donne la vie a un fils, ιιn fils puis-
ο: Ι<λΟτε, κασtyνητα.ι ΝηρηLδες, ISψp' tύ πliσοιι
sant eι sans repr~clιe, le plus grand des heros; il a
εtδετ' &.ιcούουσαι δσ' εμq~ ltvι ιcήδεα θυμt;~.
grandi pareil a une jeune pousse, eι, apres l'avoίr
•Ώ μοι tyώ δειλη, &'\ μοι δυσαριστοτ6ιcεια,
nourri, comme un plant au Oanc du vignoble, je l'ai
~ τ' επει &p τέκον υιόν &.μύμονά τε ιcpοιτερ6ν τε. .55
envoye, sur des nefs recourbees, au pays d'llion, se
εξοχον 'ήρώωv- δ δ' &:νέδραμεν lρνεt tσος
batιre contrc les Troyens. Ει je ne dois plus Ιe
τόν μεν έyώ θρέψοισα, φυτον ~ς yoυvlj\ &λωf\ς.
60 revoir nί l'accueiJlir rentrant chez lui, dans Ιu
νηυσιν έπιπpοέηιcοι ιcορωνtσιν •Ίλιον ε'ίσω
demeure de Pelέe 1 Ει, tant qu'il me reste vivanι, les
Τρωσι μοιχησ6μενον- τόν δ' οόχ δποδέξομαι οιr;τις
)·eux ouverts a l'όclaι du soleil, ίl souffre, sans qu'ίl
ο'ίιcοιδε νοστήσαντα δ6μον Πηλήιον ε'tσω· 60
me sοίι pos~ible d'aller l'aider en rien. J'irai pourtant,
ιsφρα δέ μοι ζώει και δρ!f ψάος 'ήελtοιο
je Yeux voir mon enfanι et apprendre quelle douleur
liχνυται, οόδέ τι ot δύναμαι χpαισμf\σαι tοΟσα.
l'a pu atteindre, alors qu'il restaίt loin de la bataille. 11
Άλλ' εtμΊ ιsψpα 'ίδωμι φιλον τέιcος, 'ήδ' έπαιcούσω
Elle dit et qηitte la grotte. Les autres, pleurantei<,
δττt μιν Ίκετο 'Πένθος &.πό πτολέμοιο μένοντοι. ,,
partent avcc elle. Autour d'elles se fend le flot de Ιa
aΩς Ιίρα ψωνήσασα λLπε · σπέος οιι δε σύν οιότft 65
mer. Arrivees ιi la Troade plantureuae, l'une apres
δοιιcpυ6εσσαι 'tσαν, περι δέ σψισι ιcGμα θαλάσσης
l'auιre, elles ·montent sur la rive ou les nefs des
pήyνυτο· ται δ' δτε δι'J Τ ροtην έρLβωλον '(ιcοντο,
Myrmίdons ont ete halέes, innombrables autour du
. '
rapιde Aclιille. Celui-ci lourdement sangloιe. Mais
&:ιcτήν εtσανέβαινον bτισχερώ, ltνθα θαμειαt
Μυρμιδόνων ε'tρυντο νέες ταχύν &μφ• Άχιλfjα.
νoi~i sa .digne mere a ses cόtes. Elle pousse une
Tlj\ δε Βαρύ στενάχοντι παρ(στατο π6τνια μήτηρ.
70 plaιnte aιgue, prend la ιeιe de son fils et, gemis-
sante, Ιυί dit ces mots ailes : Var. - (7 ϊνθα ο' i'r,v : •~ο· ι:ιr,ι:ι r,ν
ιι 11 48 Άu.ιiθ~ιa• (u. l
pap.
(< Μοη enfant, pourquoi pleures-tu ? quel deuil est [l~ust.J, tcatis) : 'Αμάθεια (Eust., ίestis) 11 52 :ιιασ(γνη~:αιι•': χαισίγνη~:οι !Ϊ
53 lνι (Eust.) : έr:ί Aήst. [Α] 11 55 Τ, -;' • : η (Eust.) 11 βt ζώει • (Eust ) ·
venu a ton creur? Parle, ne me cache rien 1• Tout ζ··ίr. (tcsιis)
11 62 !ο\;σα: ~λ<Οpον
codd. duo, ex Λ ηο
11 63 rδ!ιlυ.ι (p~:
1 ι): Ιδοιμ~• (~, Eust.), uel ϊi>"•ι~ι:ιι /1 ~8 ά:χ~:ην•: ό:ιι~:7jν δ' 11 ;;!σι:ιν'~ε:χινον•
(Eust.) : εισαv;;'5ησαν (Α); sed u1de et1e.m Ω 97.
ι. cr. 1, 3571-63.
170 CHANT XVIII
esι arrive, grace a Zeus, ainsi que ιu 1e voulais
quand ·tu demandais, mains tendues au ciel, qile tous'
les fils des Acheens, en se repliant pres des poupes,
sentissent le besoin de toi eι souffrissen~ un sort
outrageux. »
Avec un lourd sanglot, Achille aux pieds legers
repond:
« Ma mere, tout cela, le · dieu de l'Olympe l'a
80 bien acheve pour moi. Mai~ quel plaisir en ai-je,
maintenant qu'~sι mort mon ami Patrocle, celui de
mes amis que je prisais le plus, mon autre moi-
meme ~ Je l'ai perdu: Hector l'a immole, puis l'a
depouille de ses .-belles armes - armes prodigieuses,
une merveille a voir ! splendides presents des dieux a
Pelee, le jour ·qu'ils te faisaient entrer au lit d'un
mortel. Al1 ! que n'cs-tu restέe ού. tu etais, au milieu
des deesses marines, ιandis que Pelee eύ.t conduit
chez l.ui une epouse mortelle 1 Mais il fallait que tu
eusses, en ton creur, a subir un deuil immense, en
voyant ton fils abattu. Tu ne dois plus desorm~s le
revoir ni l'accueillir rentrant chez lui. Aussi bien
90 mon creur lui:-meme m'engage-t-il a ne plus. vivre, a
ne plus rester chez les hommes, si Hector, frappe
par ma lance, n'a pas d'abord perdu la vie et paye
ainsi le c1·ime d'avoir fait sa proie de Patrocle, ·fiJs
de Menretios. ))
Ει Thέtis, pleurante, a son tour lui dit :
« Ta ίin esι proche, mon enfant, si j'en crois ce
que ιu me dis; car tout de suite apres Hector, la
mor.t est preparee pour toi. ))
Achille aux pieds rapides vjolemωent s'irrite et dit:
<< Que je meure donc tout de suite, puisque je
vois qu'il etait dit que je ne pourrais porter aide a
mon ami devant 11!. mort ! 11 a peri loin de sa terre,
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
3ξύ δέ κωκύσο:σcι κ&pη λ&βε ηο:ι.3bς έοtο,
κο:ι f? 3λοψυpομένη lπεc:ι ητεp6εντο: ηpοσηύδc:ι·
« Τέκνον, τι ιcλcιl.εις; τL δέσε ψpένc:ις 'ικετο Πένθος;
lξο:ύδc:ι, μή κεσθε· τc!ι μέν δή τοι τετέλεστο:ι
lκ Δι6ς, ~ς &pa: ~ή πριν y• εδχεο χε'Lpc:ις &νο:σχών, 7:.
τι&ντο:ς έηι πpύμνnσιν &λήμενο:ι υtο:ς Άχcχιων
σεΟ έπιδευο1:1έvους, πc:ιθέειν τ• &εκήλιο: lpyc:ι. »
Τήν δέ βc:ιpύ στενάχων πpοσέψη τι6δcχς &κύς Άχιλλεύς
« Μ~τεp έμή, τc!ι μέν llp μοι Όλύμπιος lξε-ιέλεσσεv-
&λλά -ιι μοι των ~δος, !πει ψιλος &>λεθ" έτcχipος, 80
_f1άτpοιcλος, τbν Ε:yώ τιεpt ηάντων τ'ίον έτcιιpω.v,
tσον έμfi κεψcχλft · τbν &πώλεσcχ, τεύχι;c:ι δ" uΕιcτωp
δnώσc:ις &.πέδυσε πελώpιcχ, θcχΟμο: tδέσθcχι,
κcιλά· τόι μέv Πηλfjι θεοι δ6σο:ν &yλο:c!ι δt>pc:ι
~μcχτι τφ !Sτε σε βpοτοΟ &νέpος lμβο:λον εόvfi. 83
Αtθ" !Sψελες σύ μέv ο:fίθι μετ· &θο:νάτnς άλιnσι
νο:ιειv, Πηλεύς δέ θνητήν &ycχyέσθc:ιι &κοιτιv-
νΟν δ" 'ινcχ κο:t σοι πένθος ένt ψpεσι μupιov ε!η
πcχιδbς &.ποψθιμένοιο, τbν οόχ iiποδέξεcχι cχfίτις
ο!κc:ιδε νοστήσcχvτ", έπεt οόδ' έμέ θυμbς &νώyει 90
ζώειν οόδ" &νδpεσσι μετέμμενcχι, cx'i: κε μή uΕιcτωp
τιpωτος έμ~ iiπb δουpι τυττεtς &πό θυμόν δλέσσn.
Πcχτp6ιcλοιο δ" itλωpcx Ι\/Ιενοιτιάδεω &ττοτLσn. »
Τον δ' cχfίτε πpοσέειτιε Θέτις ιccχτdι δάιcpυ χέουσcχ·
« Ώκύμοpος δή μοι, τέκcς, ltσσεcχι, ot• &yοpεύεις 95
cχότιιcο: yάp τοι επειτc:ι μεθ' UEκτopcx π6τμος έτοιμος. »
Τήv ~έ μέy' δχθήσο:ς ττpοσέφη τι6δο:ς ώκύς Άχιλλεύς
« Α~τίκc:ι τεθvc:ιιην, bτει οόιc &p" lμέλλον έτcχιpφ
Var. - 7i έοίο•: έijος (u. l. [Eust.]) 1175 ι.tlς*: ~> 1183 άπέδuσε : ά;:έλuσε
quidam [Τ], cod . unus, cf. Π 8ο4 11 86 οιίθ' (ιίc [AJ): ώς (Α i. marg.,
Eusι.) ·11 87 θνη•Υ~ν : θνη-;ων pap. 11 ante corr. 11 90 ά.νιuγει: lίνωγε
(Eusι.) 11 92 τuπε1ς: 8αιμε1ς cod. unus 11 93 Με•ιοιτt:ίοεω•: ..(ί:ιο (Α,
Eust.), uel -δοι' codd. duo, an priscum? ίl ά.ποτ!Ο'!Ι•: -σει ll 94 τόνο' οιuτε
r.pοσiειτ.:ε: τόν δ' i,μεί6ε1.' ίπειτοι u . 1. (Α) 11 97 την 8' οιuτε πρtJGlειπε
·πο8:iρχη; 3<ος 'Αzιλλεuς Acschinesl, ι5ο ll 98oύ:r. lίρ'•(A.esch . ): ούχ iί·ι.
 ΙΛΙΑΔΟl: Σ '71
CHA:NT XVIII
κτειvομέvφ έποιμσvοιι· δ μέv μάλοι τηλ6θι πάτpης
ιοο et ll ne ιn'a pas trouve la pour le preserver du
εψθιτ', έμεΊ.ο δέ δf\σεv &:pflς &λιcτf\pοι yεvέσθοιι. 100
malheur. Aujourd'hui donc - car il est clair que je ne
Νσv δ' Επει οο vέομοιt yε ψιληv ές ποιτptδοι yor.Ί.or.v,
reverrai pas les rives de ma patrie, pas plus que je
οδδέ τι Ποιτp6κλφ yεv6μηv ψάος οόδ' έτάpοισι
n'ai su etre la lumiere du salut ni pour Patrocle ni
τοΊ.ς &λλοις, ο~ δη πολέες δc!ιμεv .,Εκτοpι δtφ,
pour aucun de ceux des miens qui, par centaines
sont tombθs sous les coups du divin Hector, tandis'
ill' 1jμοιι Ποtpόι vηυσtv έτώσιοv !χθος &:pούpης,
τοΊ.ος έώv οtος ο~ τις Άχοιιωv χοιλκοχιτώvωv ιο5
que je restais ainsi, inactif, pres des nefs, vain far-
έv πολέμφ· &:yopft δέ τ' &:μειvοvές εtσι κοιι llioι.
deau de la terre, moi, qu'aucun Acheen a la cotte
Ώς Εpις ΕΚ τε θεωv ΕΚ τ' &:vθpώπωv &ττδλοιτο,
de bronze n'egale a la bataille, s'il en est de meil-
ιcοιι χόλος, !Sς τ· έψέηκε ττολύψpοvά πεp χοιλεττf]vοιι,
leurs au Conseil. Ah ! qn 'il perisse donc, chez les
!Sς τε πολύ yλυκtωv μέλιτος κατοιλειβομέvοιο
dieux comme chez les hommes, cet esprit de que-
&:vδpl.\v έv στfιθεσσιv &έξετοιι ήύτε καπv6ς ιιο
relle, ce courroux, qui induit l'homme en fureur
pour raisonnable qu'il puisse etre, et qui semble plus
' ως έμέ vσv έχ6λωσεv &vοιξ άvδpωv Άyοιμέμvωv.
Άλλόι τόι μέv ττpοτετύχθαι έάσομεν &:χνύμεvοι ττεp,
doux que le miel sur la langue, quand, dans une
θυμbν έvt στfιθεσσι ψιλοv δοιμάσοιντες &:vάyιcn·
JJo poitrine humaine, il monte comme une ίfnmee 1 et
vσv δ' εtμ', !!ψpοι ψιλης κεψοιλfjς δλετηρα κιχεtω,
c'est de la sorte qu'ici j'ai έtέ mis en courroux par
.,Εκτοpοι· κflpcx δ' έyώ τ6τε δέξομοιι, δττττ6τε κεv δη 115
le protecteur de son peuple, Agamemnon. Mais lais-
Ζεύς έθέλn τελέσοιι ήδ' άθάvοιτοι θεοL llioι.
sons le passe etre le passe, quoi qu'il nous en co1Ίte, et
Οόδέ yckp οδδέ Βtη •Ηpοικλf\ος ψύyε κflpor.,
n1aitrisons, puisqu'il le faut,. notre cceur en notre poi-
!Sς ττεp ψιλτοιτος Εσκε Διt Kpovtωvι &vοικτι·
trine. - Aujourd'hui donc, j'irai, je rejoindrai celui
illόι έ μotp' έδάμοισσε κοιι άpyοιλέος χόλος •Ήpης.
qui a detruit la tete que j'aimais, Hector ; puis la
•Ώς ιcor.t έyώv, ειδή μοι δμοtη μοΊ.ρα τέτυκτοιι, Ι>Ο
mort, je la recevrai le jour ou Zeus et les autres dieux
κεtσομ' έττει κε Βάνω· v{)v δέ κλέος έσθλbν άpοtμην,
immortels voudront bien me la donner. Le puissant
κοιι τιvοι Τ pωιάδωv κοιι Δαpδοιvιδωv Βοιθυιcόλττωv
Heracles lui-meme n'a pas echappέ a la mort; il
&μψοτέpnσιv χεpσL τταpειάωv &ττοιλάωv
etait cher entre tous cependant a sire Zeus, fils de
δάκpυ' 6μοpξcψέvηv &διvbv στονοιχflσοιι έψεtηv,
Cronos ; mais le destίn l'a vaincu ' et le courroux .
J~O cnιel d'Here. Eh bien donc ! si meme destin m'est
~ar. - 99 δ yέν μάλοι τηλόΟ! πιίτρη;: 8 μοι r.ολiι φίλτοιτος εσκεv Aesch .
fixe, on me verra gisant sur le sol, a mon tour, desιnens 11 iOO δijσεν suspectum, uaric coπe:ιerunt edd. 1\ ά.pijς• (Α, uol-
quand la mort m'aura atιeint. Mais aujourd'hui gareι, Pιole':11. Asc.\. Herodianus [Α], Zen . probab., testes) : &ρrις (ιι. Ι.
LEu~t.], testιs), nel οιρεως u. l. (Β]·; uel &ρεω Α s. l., Ar. [Α), Eust.,
j'entends conquerir une noble gloire, eι que, grace a testι~; cf. Ξ 485, Σ 213 11 iO.\ •ιηυσ!v έτώσιον (Eust., tes!es) : •ηυσί
moi, plus d'une Troyenne et d'une Dardanide a cein- χορωνισιν Plat. Apol. 28 d = Α 170 etc. ί! i07 εκ τ' (testes): χαί Aristot.
Ειh. Eud., 1235 a 11 i09 8ς τε (testes) : 8; γε testis 11 ΗΟ ά.νaρων έν
ture profonde, essuyant . a deux mains les larmes (Eust. ., tes!es): ά.νδρός !νί testis 11 Η& έύέλ"!]•: -οι (Eust.) 11 ήί'ί'*: κοιί
coulant sur ses tendres jones, commence de longs 11 i24 α.οι'Ιο~. [uel άδ.]* (Ar. (Α], Eust.): ά.οιviι. (uel άο.] (pap. 11 s. ι,
Α s. 1., αlιι [Α]); uel οι[διν]οιν pap. 11 ante cοπ.
sanglots, et qu'alors toutes comprennent qu'elle a

CHANT XVlll
assez longtemps dure, mon absence de la bataille. Ne
cherche pas, quelle que soit ιa tendresse, a me tenir
lοίπ du combat; aussi bien ne t'ecouterai-je pas. 1
La deesse aux pieds d'argent, Theιis, alors Iui
repond:
« Oui, mon fils, tu dis vrai: il n'y a pas de honte
a ecarter des siens, quand ils sont epuises, le goutl're
130 de la mort. Mais tes belles armes sont aux mains des
Troycns, tes armes de bronze, eclatantes: Hector au
casque etincelant les porte sur ses epaules avec
orgueil. Et, sans doute, je te l'assure, il ne s'en
gloήfiera pas longtemps : la mort est tout pres de
lui. Pourtant, ne plonge pas encore dans la m~lee
d'Ares: attends de m'avoir vue de tes yeux revenir ici.
Je viendrai a l'aube, avec le soleil. levant, t'apporter
de belles armes fournies par sire Hcphrestos. »
Elle dit et, se .detournant de son fil~, elle fait face
a ses soours marines et leur dit :
140 << Plongez maintenant, vous aυtres, au vaste sein
de la mer ; allez voir le Vieυx de la mer · dans Ia
demeure paternelle, et diιes-luί tont. Moi, je vais
dans le haut Olympe, chez Hcphrestos, l'illustre arιi­
san: je verrai s'il consenι ·a. donner a mon fils des
armes illustres et resplendissantes. »
Elle dit ; et les Nereides aussitόt de plonger sous
le' tlot marin, cependant que Thέtis, deesse aux pieds
d'argent, va, pour son fιls, dans l'Olympe chercher
des armes illustres.
Mais, tandis que ses pieds l'em-
Achille, d'un crj, portent vers lΌlympe, les Achέens,
sι}me la panjque
parmj les Troyens. au milieu d'une clan1eur prodi-
gieuse, fuient devant Hector meur-
1So trier et parviennent a leurs nefs et a l'Hellespont
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
yνo'lεv δ' ώς δη δηpbν έyώ ττολέμοιο ττέτταυμαι·
·μηδέ μ' llpυιc:ε μάχης ψιλέουσά 'Πεp· οι'Ιδέ με ττεLσεις. »
Τόv δ' ήμεtβετ' lπειτα θεc!ι.Θέτις &pyυpόττεζα·
« Ναt δΤ) ;ιαΟτά yε, τέιc:vοv, έτήτυμοv- ou ιc:αιc:6v έστι,
τειpομέvοις έτάpοισιv &μυvέμεv αtττύv !Ιλεθpοv.
Άλλά τοι lvτεc:ι ιc:αλόι μετc!ι Τ pώεσσιv έ:χοvται, 130
χάλιr.εα μαpμαLpοvτα· τci μέv ιc:οpυθαLολος "Ειc:τωp
αδτός εχωv &Sμοισιv &yάλλεται· οι'Ιδέ ε ψημι
δηpόv έπαyλαtε'Lσθαι, έπεt ψόvος έyyύθεv αuτl:\.
Άλλc!ι σύ μεν μή ττω ιc:αταδύσεο μωλοv "Αpηος,
ττp(v { έμέ δεΟp' έλθοΟσαv έv δψθαλμο'Lσιv tδηαι· 135
ηωΒεv ycip vεΟμαι &μ' ήελι9 &.vιpwn
τεύχεα ιc:αλc!ι ψέpουσα ττcιp' ·Ηψαιστοιο !vαιc:τσς. »
•Ώς &pα ψωvήσασα ττάλιν τpάττεθ' υtσς έσ'Lσ,
.ιc:αt στpεψθε'Lσ' άλLnσ~ ιc:ασιyvήτnσι μετηύδα·
« Ύ με'Lς μέv vOv δΟτε θαλάσσης εδpέα ιc:6λττσv 1 140
3ψ6μεvαι τε yέpσvθ' &λισv ιc:αt δώματα. πατp6ς,
ιc:αι ot ττάvτ.' &yσpεύσατ'· έyώ δ' ές μαιc:pόν ~Ολυμποv
εtμι :παp' "Ηψαιστσv ιc:λυτστέχvηv, αΊ: ιc:' έθέλnσιv
υtι έμ~ δ6μεvαι ιc:λυτc!ι τεύχεα τταμφαv6ωvτα. »
..Ως εψαθ', αt δ' όπό ιc:Ομα θαλάσσης αδτLιc:' lδυσαv­ 145
ή δ' α~τ' Οδλυμττσv δέ θεc!ι Θέτις &pyυp6ττεζα
~jιεv, 5ψpα ψιλφ παιδt ιc:λυτΟι τεύχε' έvεtιc:αι.
Την μέv &p' Οδλυμπσv δέ ττ6δες ψέpσiι· αδτc!ιp Άχαιοt
θεσπεσtφ &.λαλητl:\ όψ' "Ειc:τσpσς &vδpσψ6vσισ
ψεύyσvτες v~άς τε ιc:αt •ΕλλfJσπσvτσν tιc:σvτσ. 150
ΟΟδέ ιc:ε Πάτpοιc:λ6v ττερ έυιc:vήμιδες Άχαι~t
έιc: βελέωv έpύσαvτο vέιc:υν, θεpάττσvτ' Άχιλ~ος'
.. Va r,, - !25 πέπαυμ~ι •
(Eust.) : ;;ετ.αuμην 11 t27 άργυpόπεζα : κατ?ι.
οι;:z::ι-J χε.οuσα pap. et codex unus 11 t33 έπιχγλαϊεiσθαι ψ(Eust.):
11 [θεαοm.]
άπ- ΙΙ t36 ήwθε~· (Eust., testis).: ήωθι 11 t38 τράπε~·· : ,ρέπεθ' 11 εοτο•:
έ1jος (pap. 9, pap. 11, u. l. lA]) iί i42 "rορεύσαt': άγορείίσcιι Zen. [Α]
11 iU υίι codd. pauci: υίί' > uel υίεϊ• (Α), sed contractίo ualde suspecta 11
t46 ή ο: α~t.: η μεν αp pap. 9 ll t.47 ένείχιχι: έν<ί;ιοι, uel ένείχη 11 t.49 "Εχτο­
pος άνοροφόνοιο•: eχτορι r.αί 81ί πιχτpί 11 t5t οu8έ χε: ouo' ΊJ.ρα u. ι [Α].
 CΗΛΝΤ XVIII
Lors les Acheens aux bonnes jambieres n'arrivenι
plus a derober aux traits le corps de Patrocle, ecuyer
d'Achille. Deja l'armee ennemie l'a rejoint, et les
chars, et Hector, fils de Priam, dont la vaillance est
pareille a la flamnιe. Trois fois, venu par derriere
l'illustre Hector l'a saisi par les pieds, brύlant de l~
tirer a lui, en meme temps qu'a grands cris il gour-
mandait les Troyens ; et, trois fois, les deux Ajax,
vetus de bravoure ardente, l'ont rejete loin du mort.
Mais lui, obstinement, sιir de sa vaillance, tantoι
charge dans la melee, tantόt aussi s'arrete, pour
160 pousser un grand cri, mais jamais ne recule d'un
pas. Comme des bergers aux champs n'arrivent pas
a ecarter d'un cadavre et a faire fuir un fauve lion
presse par la faim 1, ainsi les Ajax, les deux bons
guerriers, n'arrivent pas davantage a effrayer Hector
le Priamide, et a l'eloigner du mort. Ει il l'eιit meme
enfin tire a lui et se fύ.t de la sorte acquis une
immense gloire, si la rapide Iris aux pieds vites
comme les vents ne fύ.t venue, en courant, de
l'Olympe signifier au Peleide de s'armer - cela a
l'insu de Zeus et des autres dieux : Here seule
' 1
l'avait depeclιee. Elle s'approche et lui dit ces mots
ailέs:
170 « Debout 1 fils de Pelee, l'homme entre tous ter-
rible ! Porte-toi au secours de Patrocle; c'est lui qui
fait l'objet de l'affreuse bataille qui a lieu devant les
nefs. On s'y entre-tue, les uns dέfendant le cadavre
du mort, les autres - les Troyens - brύ.lant de le
tirer vers llion battue des vents. L'illustre Hector
surtout s'acharne a le tirer. Son creur l'invite a
1. Cf. ΙΙΙ, 23-26.
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
cιi\τις yΟιρ δή τόν yε ιctχον λαός τε ιcαl 'ίπποι
'Έκτωρ τε Πpιάμοιο ττάις, ψλοyl εΊ:κελος &λκήv.
Τρις μέv μιv μετόπισθε ττοδων λάβε ψαtδιμος 'Έκτωρ 155
aκέμενοιι μεμοιώς, μέγα δέ Τ ρώεσσιv δμόιcλcι·
τρις δέ δύ' Α'ίαvτες, θοΟpιv έπιειμένοι άλκήν,
vεκροΟ ά.ττεστυψέλιξοιv- δ δ' έμττεδον ά.λκι πεποιθώς
&λλοτ' έτταϊξασκε κατΟι μόθον, llioτε δ' α~τε
στάσιcε μέyα tάχων· ΔττLσω δ' οό χάζετο πάμτταν. ,ι;.,
'Ως δ' ά.ττό σώματος ol! τι λέοντ' αΊ:θωνα δύνανται
ποιμένες &ypαυλοι μέyα πεινάοvτα δtεσθαι,
ώς {>α τόv οόιc έδύνcιvτο δύω Α'ίαvτε ιcοpυστι!ι
"Εκτοpα Πpιαμtδηv άττb νεκροΟ δειδLξcισθαι.
Kcιt νύ ιcεv ε'ίρυσσέv τε και liσττετοv ηpατο κΟδος, 165
εt μή Πηλεiωvι ποδήνεμος ώιcέcι •ιρις
lίyyελος Jiλθε θέουσ' &π' 'Ολύμπου θωpήσσεσθαι,
κpύβδα Διός &λλων τε θεί3v· πρό yι!ιp ηιcέ μιv "Ηρη·
άyχοΟ δ' tσταμένη έττεα πτερόεντcι προσηύδα·
« 'Όρσεο, Πηλε'iδη, πάντων έιcπαyλότατ' &νδpί3v- 170
Πcιτρ6κλφ έπάμυνοv, οσ ε'Lvεκcι ψύλοπις αtνή
lστηιcε ττρό νεωv- οι δ' &λλήλους Δλέιcουσιv
οι μέν &μυνόμενοι vέιcυος περL τεθνηωτος,
οι δέ έρύσσασθcιι προτL 'Ίλιον fινεμόεσσαν
Τpωες έπιθύουσι· μάλιστα δέ ψαLδιμος "Εκτωp ιj5
Num. - t55-t56 pro his uersibus scribebat Zen.: 8ς μιν τρ1;
μετόπισθε ποδών λcί6ε χαι1 μέγ' &ύτει, Ι Ηχέμεναιι μειJ.αιώς,
χεcpαιλfιν οέ έ Οuμός ιiνώγει 1 πijεαιι ιiνόι σγ.ολόπεσσι ταμόνθ'
άπαλ'Ιjς ά:πό 8ειρ7jς, χαχwς· ού γiιρ Cιπό τοuτον τόν καιιpό·ι δ "Εχτωp
έλχόσcχι τr)ν Πιίτροχλον έ6ούλετο, ίνα α!χίσηταιι, ά:λλ' gμπροσθεν (Ρ ι:ι5-
126) [Α.]. Cf. 176-177 et Var. ad 154.
Var. - i53 λαός: λcχο! Α s. 1. 11 i54 cpλιrγ1 (pap. 9, Eust.): σu~ Zen.
[Α], cf. eLiam Num. ad 155-156 11 i56 μέγαι: έr.1 codd. duo, uel μετz
testes 11 ί57 οί 8U'* : οέ ο1ι 11 t&O ίά;ι.ων (Eust.): ά.χέων Zen. [Α] 11 t63
χοpuστ?ι * (Eust.) : κορuστcχ1 (pap. 11) 11 i68 &λλων : πάντων cod. unus 11
i7i Πατρόκλι:ι* (Eust.) : llατρόκλοu (Ar. (AT.J) 11 i74 έρόσσcχσθ:ιι•
(Α s. 1.) : έ(όσσεσΟαι (Α ante corr.) 11 r.pοτί* : ποτ1 1\ ήνεμόεσσιιν: ιι!;:\ι
θέλοντες Zen. [Α].
 CHAN1' XVIII
plaπter la tete du mort tout au haut de la palίssade,
uπe fois qu'il l'aura detachee de sοπ teπdre cou.
Allon~_, debout 1 πe reste plus couche a terre. Qu'uπ
scrupule t'entre au cceur a imagίπer Patrocle· devenu
une fete pour les chiens de Trόie. Quel opprobre
180 pour toi, s'il arrivait parmi les morts outrageusemeπt
mutile ! »
ί,e divin Achille aux pieds iπfatigables alors lui
repoπd:
ιι Diviπe Iris, qnel dieu t'a envoyee vers moi en
messagere? »
La rapide Iris aux _pieds vites comme les vents
repond:
ιι C'est Here qui m'a depechee, la πoble epouse de
Zeus. Le fils de Cronos trόnant !1ur les cimes π'eπ
saίt rieπ, ποπ plus qu'aucun des Immortels qui
habitent l'Olympe neigeux. »
Achille aux pieds rapides en reponse luί dit :
ιι Commeπt ferais-je doπc pour m'en aller daπs la
melee? Mes armes a moi sont chez ceux de la-bas,
et ma mere rn'enjoint de ne pas m'armer avant de
190 l'avoir vue de mes yeux revenir. Elle se fait forte en
effet de m'apporter de belles armes fournies par
Hephrestos. Je πe vois pas, d'ailleurs, de quel autre
guerrier je pourr:riB' bieπ vetir les armes illustres -
si ce n'est le bouclier d'Ajax, fils de Telamon. Mais
je suis sur qu'Ajax est aux premieres Ίigπes, en
contact avec l'enπemi, et le massacrant de sa pique,
pour proteger Patrocle mort. »
La rapide lris aux pieds vites comme les veπts
repoπd:
« Nous le savons bien : tes armes illustres sont en
d'autres mains; mais va, comme t>u es, jusques au
fosse, et montre-toi · aux Troyens : nous verrons si,
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
έλιcέμε11αι μέμοvε11· ιcεψαληv δέ ~ θυμός &vώyει
πfjξαι ά11cΧ. σιcολ6πεσσι ταμ6vθ, άπαλfjς &πό δειpfjς.
'Αλλ' lXvα, μηδ, Ε:τι ιcεισο· σέβας δέ ~ε θυμό11 tιcέσθω
Π όιτpοιcλοv Τ ρφfiσι ιcυσL11 μέλπηθpα yε11έσθαι ·
σοL λώβη, cιt ιcέ11 τι vέιcυς fiσχυμμέvος Ελθn. :ο 180
Ti'Jv δ• ήμεtβετ· Ε:πειτα ττοδ.:Χρκης διος ?Αχιλλεός
α: · ·ιpι θεόι, τις yόιp σε θεωv !μοL lXyyελov fjκε; >1
Τό11 δ> α0τε πpοσέειττε ττοδήvεμος ώκέcι •ιρ~ς
ιι · "'Ηpη με ττpο:έηιcε, Διός ιcυδρ~'J τταpάιcοιτις
ο~δ~ οtδε Κροvιδης 6ψtζυyος οΜέ τις ίiλλος ι83
&θαvόιτωv, ot ,Όλυμττοv &yόιvvιψοv άμψιvέμοvται. 11
Τήv δ• άπcιμειβ6μεvος ττροσέψη πόδας ώκύς Άχιλλεός
« Πως ταρ 'lω μετc!ι μωλοv ; Ε:χουσι δε -τεύχε, εκειvοι·
μήτηp δ, οδ με ψtλη ττρtv y• εtα θωρήσσεσθcιι,
πpt11 y• αδτήv ΕλθοDσαv lv δψθαλμο'Lσιv Ίδωμο:ι· 190
στεDτο yάp •Ηψα~στοιο ττcχρ• οtσέμεv εvτεcι ιcαλά.
"Άλλου δ• 01' τευ οtδα τεΟ liv ιcλυτά τεύχεα δύω,
ειμή Αtαvτ6ς. yε σι!ιιcος Τελαμωvιι!ιδαο·
άλλά ιcαt αδτός CSΎΊ Ελττομ', · εvι ττpώτοισιv δμιλει,
Ε:yχεt δηι6ωv ττερl Πατρ6ιcλοιο θαv6vτος. :ο 193
Τόv δ, α0τε ττροσέειττε ποδήvεμος ώιcέα •ιρις
« Εσ vυ ιcαL ήμεις 'lδμεv δ τοι ιcλυ-τck τεύχε' Ε:χο11ται·
&λλ• αστως _επι τόιψροv ιων Τ ρώεσσι ψά11ηθι,
cιt ιcέ σ, 6ττοδδεLσαvτες &ττ6σχωvται ττολέμοιο
Τρί3ες, &vαττvεόσώσι δ, άρf]ιοι υtες Άχαιωv
200
Num. - f.76-f.77 om \ιίc Zen. LAJ . cr. 15!i-ι56 200-20!
eodd. pauci et p·ap. 9 et 11 (cf. τ.ολέ:.ιο,ο •.. r.ολέμιιιο) .
ODI..
~ar. ~ f.76 οέ έ* (Ειιst., testcs)' -=• έ (Α, pap. 9) 11 ciνώγει (pap. 9 1
testιs): αινωγε (u. l. (Α)), utrumque Eust. 11 f.77 ίιr.ό•: uτ.ό (Eust.) 11
f.78 μi,ο' ετι : μηf;i 1"!, uel ~LηΧΕ":t (tι-stcs) 11 f.80 σο1*: ση 11 ΕΑ0η*: Ελθοι
(Eust.) 11 f.82 γ&:ρ•: .-&:ρ (αlterα - Ar. [ Α)), fortasse recte, cf. 188 lj f.85 ouo'
••• οuοέ • : 011τ'. .• ο:ι-:ε pap. 9, ucl oux ... ο~οΞ codd. duo, an pήscum? 11 f.88
ταf ~el •' &ρ•: γ?ιρ,,11 f.92 _ο;; .-εu•: ο~ Gην, prob. 'Vίlam. \1 'ι:εiί ΙΧν:
τοu αιν cod. unus; 0.-:;11 \Vιlam . 11 f.94. r.ρο)-;:ο,σιν• (u . l. ιEust.J) :
τρι.ι)εσσιν (Α, Eust.) 11 _ f.97 ίJ 1-ιιι : ίJ τι; utrumquC' Eust. 11 χλuτ?ι (Eust.):
χαλΟr. nonnullα [Λ] 11 f.98 α::τω;•: αuτό; (Zcn. (ΑΤ), Aήst . [Α)) .
ΠΙ~-'- 22
 CHANT XVIII
pris de peur, ils ne vont pas renoncer a se battre et
200 laisser ainsi sou.ffler les vaillants fils des Acheens a
cette heure epuises. π faut si peu de temps pour
souffler a la guerre ! »
Ainsi dit - et s'en va - Iris aux pieds prompts.
Achille cher a Zeus se leve donc. Sur ses fieres
epaules, Athene vient jeter l'egide frangee; puis la
toute divine orne son front d'un nimbe d'or, tandis
qu'elle fait jaillir de son corps une flamme resplen-
dissante. On voit parfois une fumee s'elever d'une
ville et monter jusqu'a l'ether, au loin, dans une ίle
qu'assiege l'ennemi. Tout le jour, les gens, du haut
de leur ville, ont pris pour arbitre le cruel Ares ;
210 mais, sitόt le soleil couche, ils allument des signaux
de feu, qui se succedent, rapides, et dont la lueur
jaillit assez haut pour etre aperι;ue des peuples voisins :
ceux-ci peuvent-ils venir sur des nefs les preserver
d'un desastre? C'est ainsi que du front d'Aςhille une
clarte monte jusqu'a l'elher. Passant le mur, le heros
s'arrete au fosse, sans se meler aux Acheens : il a
trop de respect pour le sage avis de sa mere. 11
s'aπete donc et, de la, pousse un cri - et Pallas
Athene fait, de son cόte, entendre sa voix. Il suscite
aussitόt dans les rangs des Troyens un tumulte
indicible. On dirait qu'il s'agit de la voix eclatante
que fait entendre la trompette, le jour ou des enne-
2:ιο m.is, destructeurs de vies humaines, enveloppent une
cite. Ainsi; eclatante, sonne la voix de l'Eacide. Et 8.
peine ont-ils entcndu la νοίχ d'airain de l'Eacide,
que leur cωur a tous s'emeut. Les chevaux . aux
belles crinieres vite a leurs chars font faire demi-
tour: leur creur p~ssent trop de souffrances ! Les
cochers perdent la tete, a voir le feu vivace qui
flamboie, terrible, au front du magnanime Peleide et
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
τειp6μενοι· dλtyη δέ τ• &:νdιττνευσις τιολέμοιο. »
•Η μέν lp• &\ς εtττοοσ· &:ττέβη ττ6δσις ώιcέσι •ιpις
σιδτόιp •Αχιλλεύς t\pτo Διι ψtλος· &:μψι δ• •Αθήνη'
~μοις tψθtμοισι Βάλ• αtytδσι θυσσσιν6εσσσιν; .
&:μψt δέ οι ιcεψαλft νέψος Ιστεψε δtα θεάων
205
χpύσεον, έιc δ• α~τοΟ δαtε ψλ6yσι ττσιμψσιν6ωσα~.
Ώς δ• δτε ιcαττνός t<l_>v ιΗ; !στεος σιtθέp• tιcηται,
τηλ6θεν έιc νήσου, τήν δήιοι &:μψιμάχοντσιι,
ot τε ττσινημέpιοι στuyεp/? ιcplνωντσιι "Αpηι
!στεος έιc σψετέpου· ctμα δ• fιελlφ ιcσιτσιδύντι οιο
τιupσοt 't'1' ψλεyέθοuσιν έττήτpιμοι, δψ6σε δ• αδyή
ytνεται &.tσσουσα ττεpιιcτι6νεσσιν tδέσθσιι
σι'[ ιcέν ττως σύν νηυσLν &:pης «λιcτηpες τ:ωνται·
l>ς &.ττ• Άχιλληος ιcεψαλης σέλας αtθέp• tιcανε
Στη δ• έττt τάψpον tών &:ττό τεtχεος, οδδ• ές •Αχαιούς .215
μtσyετο· μητpός yόιp ττυιcινήν ώττtζετ• έψετμήν·
lνθcι στόις ~uσ•, &:πάτεpθε δέ Παλλιiς Άθήνη
ψθέyξσιτ.. &:τάp Τpώεσσιν έν !σπετον ~pσε ιcuδοιμ6ν.
Ώς δ• δτ• &:ριζήλη ψωνή, δτε τ• tσιχε σάλττιyξ
lίστυ ττεpιπλομένων δηtων δττό θuμοpατσ.fέων, 220
l>ς τ6τ• &:pιζήλη ψωνή yένετ• Αtαιctδαο.
Οι δ• ώς ο~ν t!ιον δττα χάλιcεον Αtαιctδαp,
ττ&σιν _6ptνθη θυμ6ς &:τόιp ιcαλλlτpιχες tττττοι
&ψ !Sχεcι τp6'Τtεον• !Sσσοντο yόιp &λyεα θuμlι\·
~νtοχοι δ• lιcττληyεν, έττεt '[δον &:ιcdιμσιτον πΟp
Num. - 222 om. codd. paucί, quorιιm Τ (cC. Ala.xllla.o ... A!a.xίllcxo).
Var. -;- 2~3 }ιμ111 11' • : α.~τ?ι.ρ (pap. 9) 11 205 χεφα.λ~* : χιφcιλην 11
207 χ.α.πνος 1~ν .tε Ιίατεος (Ar. priuι [Α]): τ.iίp έπ1 πόντον ιίριπρεπες
~υlαuι~ et 1crιp11t Ar. sec. Dion. Tbr. (Α], Ar. [Τ] 11 208 ά.μφιμι:ί­
ftοντcιι (Ρ~Ρ· 9, Eust.) : &μφιμι:ίχωντα.ι V 209 οϊ τε codd. omneι : ο! ιιε
e~ne IJ χρινωντοιι (Α, pap. 9) :, χp!νοντcχι ll 2i0 !~τεος έχ αφετιpο1> : !cn:1>
ποτι αφετεpον Zen .•sch. ~ [περι sch. Τ] 11 2i3 ά.ρ7jς Zen. ad Ξ 485: !ρεω
tr. [ΑΤ, Eust.] :. α.?εως (A.;,pap. 9, antiqυissimi codicea sec. Eust.), uel
pεος co?d. paucι, cf. 100, .:!ι 485 11 2t5 oύl'i' ές: ού8' !π' u. l. [Euat.J
11 222 χcχλχεον: χα._λχ~ην Zen. contra metrυm [Α] 11 Α!α.χ(/Ισιο: cιύllήαα.ντος
codd. duo, uel τοιο σινα.χτος cod. unus.
 CIIANT Χ VIII
dont le flamboiemenι esι dύ a la deesse aux yeux
pers, Athene. Trois fois, par-dessus le fosse, le divin
Achille jeιte un immense cri ; ·trois fois il bouleverse
les Troyens eι leurs illustres. allies. La encore
perissenι douze des meilleurs preux, sous leurs
propres chars ou par· leurs propres piques. Le-.s
Acheens, eux, avec joie, s'empressent alors de tirer
Patrocle hors des ιraits cι de le placer sur un lit.
Ses compagnons l'entourenι eι se lamentent. Derήere,
avec eux, marche Achille aux pieds rapides, versant
des larmes brίιlanιes : il a vu son loyal ami, etendu
sur une civiere, dechire par le bronze aigu, ce
Patrocle qu'il faisait encore ιοuι a l'heure partir pour
la baιaille aYec ses chevaux eι son char, eι qu'il
n'aura pas eu ίι. accueillir a son retour !
L'auguste Here aux grands yeux faiι malgre lui 1 se
haιer le soleil infaιigable vers le cours d'Ocean. Le
soleil se couche : les divins Acheens suspendent la
lutιe brutale et le combat qui n'epargne personne.
Les Troyens, de leur cόte, quit-
Assemblι!e
des Troyens. tenι la mclee brutale . . Ils detellent
des chars les chevaux rapides ~t se
forment en assemblee aYant de songer au repas du
soir. Mais on restc debout pour cetιe assemblee; nul
qui ose s'asseoir, la terrcur les tienι ιous : Achille a
reparu, qui avaiι depnis sί longtemps quitte la bataille
amere ! Le fils de Panthoos, Polydamas l'avise, le
premier, parle a l'assemblee. Senl, il ΥΟΪt ίι. Ι~ fois le
passe, l'avenir. 11 est camarade d'Hector; tous deux
sont nes la meme nuit. Mais le preωier l'emporte de
ι . Ηόrό abrege le jour pour assuror le salut des Grecs. On νοίι de
meme Athόne, dans l'Odyssee, allonger la nuit, cn faveur d'Ulysse
eι de Penclepe (ΧΧΙΙΙ, 24Ί-46).
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
/δειvbv iiπέp ιcεψαλfjς μεyοιθύμου Πηλεfωvος
δοιι6μενοv- τb δέ δοιΊε θεά yλοιυιc:ι.>πις Άθήvη.
Tptς μέv iiπέp τάψpου μεyάλ' !οιχε δ.tος Άχιλλεύς,
τptς δ' έιc:υιc:ήθησοιv Τ pί3ες ιc:λειτο( τ' έπ(ιc:ουpοι·
lvθοι δέ ιc:-οιt τ6τ' Ι!λοvτο δυώδειc:οι ψωτες !pισ'tοι 2~0
&μψt σψοις 3χέεσσι ιc:οιt lyχεσιv. Αδτάp Άχοιιοt
&.σποισ(ως Πάτpοιc:λοv iiπ' έιc: Βελέωv έpύσοιvτες
ιc:άτθεσοιv έv λεχέεσσι· ψιλοι δ' &.μψέσ'tοιv έτοιtpο~
μυpδμεvοι· μετά δέ σψι Τι:οδώιc:ης εtπετ' Άχιλλε~ς
δάιc:pυοι θερμά χέωv, έπεt εtσιδετtισ'tbv έτοι'Lpοv 235
ιc:εtμεvοv έv ψέpτpφ δεδοιtyμέvοv 3ξέι χοιλιc:~·
τ6v {? ητοι μέv mεμπε cruv ϊπποισιv ιc:οιt Ι!χεσψιv
ές π6λεμοv, οδδ' οιβτις έδέξοιτο vοσ'tήσcχvτοι.
Ήέλιοv δ' &ιc:άμοιvτοι Βόι.>πις π6πιcχ "Ήpη
πέμψεv έπ' Ώιc:εοιvοtο βοάς &έιc:οvτcχ vέεσθοιι· 240
~έλιος μέv lδυ, ποιύσοιvτο δέ "δtοι Άχcχιοt
ψυλ6πιδος ιc:pοιτεpfjς ιc:οιt όμοι(ου πτολέμοιο.
Τpί3ες δ' cχβθ' έτέpωθεv &.πb ιc:pcxτεpf)ς iiσμ(vης
χωpήσοιvτες lλυσcχv Gψ' lίpμοισιv ώιc:έcχς t:mτους,
ές δ' &yoj>ήv &.yέpovτo, πάpος δ6pποιο μέδεσθcχι· 245
3pθωv δ' έσ'tcχ6τωv &yopή yέvετ', οδδέ τις ετλη
lζεσθοιι· πάvτcχς yάp lχε τp6μος, οϋvειc:' Άχιλλ~ς
έξεψάvη, δηpbv δέ μάχης _έπέπcχυτ' &.λεyειvfjς.
Τ οtσι δέ Πουλυδάμοις πεπvυμέvος ηpχ' &.yοpεύειv
Π_οιvθοίδης δ γάp ο!ος !Spoι πp6σσω ιc:cxt 3πtσσώ· 250
"Έιc:τοpι δ' i'jεv έταtpος, tft δ' έv vυιc:τt yέvovτo,
Var. - 228 ur.!ρ*: uτ.έ" (Eust.) 11 230-23ί Ε>Οα δΞ "οtίροι ολοντο
8υώ13εκα ::iν':ε; lΧρ•στοι 1οfσιν έν(1) βελέεσ:r: Zcn [AJ.11 23! όχέεσσι (Eust.,
testio): ξιψέεσσι υ. 1. [Α] 11 l1χεσιν*: e.τεσ:ν, uel &pμασtν 'cod. unus 11
239 ήέλιον 13' άχάμαντα*: ήε?,ιον μ1:ν eτ.ει-:α (u. 1. [λ]), cf. 484 11 240
πέμ-fεν*: r.έμr.εν (Α) 11 242 r.τ·ιλέμοιο*: πολeμοιο; unde όμοιfοο τ.τολέ­
μοιο coniec. edd. nonn. 11 243 Γ,' auO'*: 13' au (Λ anle corr.) 11 άτ.ό χpα­
τεr-Τ,ς uσμi»1ς : έr.ί Οrιuσμιf• τ.ε13ίοιο u. Ι. [Α ), cf. Λ 56 11 247 Ιi;ι_ε•
(Eust.) : Ελε (Α s. Ι.) 11.τpόμος (Eust.): ;;ό!>ι;ς Zen. male [Α], cf. Τ 14
11 24.8 έπέπαιυτ' * (Eust., testis) : άτ.έτ.αυ-:' 11 ·25! 13' έν (Ειιst.) : 13έ codd.
duo.
 CHANT XVIII
beaucoup par ses avis, comme l'autre par sa lance.
Sagement, il prend la parole et dit :
.« Examinez bien les choses sous tous les aspects·
mes amιs.. Ρ our ma part, je vous conseille de gagner'
maintenant la ville et de ne pas attendre l'aurore
divine, pres des nefs, dans la plaίne. Nous sommes
loin de ηο& remparts. Tant que cet homme en νoulait
au divin Agamemnon, les Acheens pour nous etaient
plus aises Α combattre. J~avais plaisir moi-meme Α
260 camper pres des fines nefs, avec l'espoir de prendre
les vaisseaux . a double conrbure. Mais j'ai terrible-
ment peur maintenant du Peleide aux pieds rapides.
ll a l'ame trop violente pour consentir a rester dans
la plaine, ού Troyens et Acheens, entre leurs lignes,
ont part egale a la fureur d'Ares. Il entendra combattre
pour la vίlle et pour nos femmes. Croyez-moi, reve-
nons νers la νille, car νoici ce qui νa arriνer. Α
cette heure, la nuit divine a arrete le Peleide ~UI.
pieds rapides ; mais, s'il nous rencontre ici, lorsque
demain il sortira en armes, il saura bien se faire
reconnaitre, et nos fuyards alors seront trop heureux
d'atteίndre la sninte Ilion : οπ en νerra plus d'un
270
mange des chiens et des vautours ... Ah 1 de tels mots
puissent-ils demeurer loin de mes oreilles ! Mais, si
nous suivons mon avis, quelque deplaisir qιι'ίl nous
cause, nous garderons ceux qui font notrc force
toute la nuit sur la grand place : la villc sera
defendue par ses remparts, ses hautes portes, et les
vantaux qui y sont adaptes, longs, polis, et bien
joints. Puis, a Ja premiere heure, des que poindra
l'aube, armes de pied en cap, nous prendrons posiιion
au sommet des remparts; et il en cuira a Achille,
·s'il pretend venir des nefs combattre pour nos murs.
28ο ll faudra bien qu'il retourne a ses nefs, une fois qu'il
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
m· δ μέv &ρ μύθοισιv, δ δ' lyχετ πολλόv ιvιιcα·
δ σψιv .Ηι ψροvέωv &.yο~ήσαιτο και μετέειπεv-
« Άμψι μάλα ψpάζεσθε, ψtλοι· ιcέλομαι yc!ιp lyωyε
Ιστυ δέ vσν tέvαι, μή μιμvειv ήt.\ δtαν
lv πεδιφ παρc!ι νηυσιv- ~ιc&.ς δ' &.πό τεLχεδς εtμεv.
'Όψpά μέν οrlτος &.νήp Άyαιμέμνοvι μήvιε διφ,
τδψpαι δέ βη[τεροι πολεμ[ζειv ~σαιv ΆχαιιοL·
χαιtρεσιcοv yc!ιp lyωyε θοftς lπι vηυσιv tαιύωv
lλπδμεvος v~ας αιtpησέμεv &.μψιελLσσαις.
260
NGv δ' αιιvt.\ς δεLδοιιcαι ποδώιι:εα Πηλεiωνα ·
οfος lιcεtvoυ θυμός δπέρβιος, οόιc έθελήσει
μtμvειv έv πεδιφ, δθι πεp Τρt.\ες και Άχαιοι
έν μέσφ &.μψδτεροι μένος "'Αpηος δατέονται,
illc!ι πεpt πτδλιδς τε μαιχήσεται ήδέ yυvαιιct.\v. 265
ΆU' tομεν προτι ι!στυ, πtθεσθέ μοι · ~δε yc!ιp lστσιι •
vOv μέv vύξ &.πέτταυσε ττοδώιcεα Πηλείωvα
&.μβpοσtη· ει δ' ι!μμε ιcιχήσετσιι ένθάδ' έδvτοις
σιδpιοv δpμηθεtς σόv τεύχεσιv, εrl νύ τις αότόv
yvώσεται· &ιτπσισ[ως y&.p tlψtξεται 'Ίλιον tpήv
270
δς ICE φύΥΤJ, πολλούς δέ ιcύvες ιcαιt yΟπες lδονταιι
Τpώωv· αt yάp δή μοι &.π' οδαιτος ~δε γένοιτο.
ει δ' &v έμοtς έπέεσσι πιθώμεθαι ιcηδδμενοt ττερ
,
νυιcτα μέν εtν &.yopff σθένος ~ξομεv, &στυ δέ πύργοι
'
δψηλαιι τε πύλοιι σαινιδες τ' έττι τffς &:pαpυϊσιι 275
μαιcp,αt lύξεστοι έζευγμέvαιι ειpύσσονταιι·
πpt.\ι δ' δπηο'tοι σόν τεύχεσι θωpηχθέvτες
στησδμεθ' &μ πύργους τtρ δ' &λyιον, αι'r ιc' έθέλnσιv
Num. - 267 om. G, errore manifesto.
_ V~rΈ- 258 πολεμίζ'ειν , (Eust.) : πολεμιζέu.εν, uel πολεμίζεσθ' 11 280
νη~ς ( ust. 1142, 14): ν7jιί.; γ' (Eust. 1141, 34) 11262 έχιlνοu: χείνοu
1
2;· unu~i Eust. ~ cf. Ο 9~ ΙΙ .265 μιχχήσετιχι: μιχχ~qσετιχι u . Ι. [Α] 11
~ροτι : ;cοτι 11 27{ fUT!) (Eust.) : ιpύγοι 11 272 &π' ο/ίιχτος : τινΕς
αιποuιχτο~ τον,.χιχχόν [G] 1127~ πιθώμεθιι• (Eust.): πιθοίμεθιι (u. Ι. [Α])
11 27~ σα.·ι.~8ες τ (Eust.): σιινι8ες 8' (pap. 9) 11 277 uπηοtοι•: έπτ.οίοι 11
&μ: ιιν (pap.
1
278 9, Eust.).
 CHANT XVIII
aura fatigue ses coursiers a puis~ante encolure de
courses en tout sens, au hasard, sous nos murs. Son
creur ne lui permettra pas d'emporter Troie d'as~ut ;
jamais il ne Ja detruira ; ce sont plutόt nqs chiens
rapides qui le devoreront, lui. ». .
Hector au casque etincelant sur lui leve un αιil
sombre et ·dit :
« Polydamas, tu ne tiens plus la un langage quί me
plaise. Ainsi, tu nous conseilles d'aήer nous enfermer
de nouveau dans la ville? Vous n'en avez donc pas
assez d'etre amasses ainsi derriere des remparts ?
Autrefois, de la ville de Priam, tous les mortels
disaient qu'elle etaiι riche en or, en bronze ; m,ais les
290 tresors de nos palais :a.ujourd'hui ont disparu. Que
de reserves precieuses, vendues, sont parties pour la
Phrygie ou pour l'aίmable· Meonie; du ·jour ou ·' le
grand Zeus nous a pris en haine 1 Α cette heure, ou
le fils de Cronos le Fourbe m'a permis d'acqη.6rir la
gloire pres des nefs ~ι d'acculer les Acheens a Ia mer,
ne va don~ plus, pauvre sot ! ouvrir· devant le peuple
de pareils avis ; nul des Troyens, d'ailleurs, ne les
suivra, je ne le tolθreraί pas. Allons 1 suivons tous
l'avis que je donne. Ρομr .l'insιanι, prenez le rel?88
dl_). soir, par unites, dans tout le camp; en mδme
temps songez a vous garder ; que chacun demeure en
Soo eveil ; et, s'il est quelque Troyen que ses richesses
tourmentent a l'excέs, eh bien 1 qu'il les ι·assemble
donc et les 'donne a nos hommes, pour ψi'ils les
mangent, eux, en commun, sans en rien laisser 1
Mieux vauι que le profit en soit pour chacun de nous
que pour les Acheens. Mais a la premiere heure,
des que poindra l'aube, armes de pied en cap, prθs
des nefs creuses, reveillons l'ardent Ares. Si le divin
Achille s'est vraiment leve pour quitter les nefs, eh
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
. .
lΑθών lιc: νηaν περι τεtχεος ilμμι μάχεσθcιι •
ιψ πάλιν εtσ• lπι νf1cις, lπει ιc:· lριcιόχεvcις 'lππους 28ο
πcιντοtου δρ6μου Ιcηι -δπο π_τ6Αιν f\Αcισιc:άζων·
εtσω δ• οδ μιν θυμος lψορμηθf1ν~ι lάσει,
οδδέ ποτ• lιcπέρσει· πριν ιίιν ιc:όνες &.ρyot lδοντcιι. »
Τον δ• iiρ• -δπ6δρcι lδών προσέψη ιc:ορυθcιtοΑος 0
Ειc:'tωρ·
ο: ΠουΑυδάμcι, αύ μέv οδ'ιc:έτ• lμοlψlλ« τcιοτ• &."(οριώεις, 285
Sς ιcέΑεcιι ιc:cιτά. Ιστυ &.Αήμεvcιι cι0τις l6ντcις·
~ οδ πω ιcειc:6ρησθε lεΑμένοι Ινδόθι πόρyων ;
Πριν μέν yι!r.ρ Πριάμοιο Τι6Αιν μέροπες Ιlνθρωποι
πάντες μυθέσιc:ον~~ ~οΑόvυσον ποΑόχcιΑιcον·
νΟv δέ δή lξcιπ~Α(ο')Αε δ6μων 'ιc:ειμήΑιcι ιc:cιΑά, 290
πολlc!ι δέ δή Φρυytην ιccιι.Μnονtην lρcιτειvήν
ιc:τήμcιτl! ΠΕ;ρνάμεν• ίιc:ει, lπεt μέycις &δόσcιτο Ζεός.
ΝΟν δ• ~τε πέρ. μοι Ιδωιcε Κρ6νου πάις &.yιcύΑομή~ω
ιcΟδος &.'ρέσθ• lπι"νηυσι, θcιΑάσcηι π• D.σcιι Άχcιιοός,
νή'(nε, μηιc:έτι τcιΟτcι νοήμcιτcι ψcιίν• lνt δήμφ•, 295
Όδ :rάρ τις Τpώων lπιπεfοετ~ι· οδ yap lάσω ..
•An• Ιlyεθ• ώς b lyώ εtπω, ·πειθώμεθcι πάντες
vσν ·μέv δ6ρ:πον Ιλεσθέ ιc:cιτc!ι στρcιτοv- lν τεΑέεσσι,
ιc:cιι ψυλcιιcfjς μνήσcισθε, ιc:cιι ly.1ήyορθε ειc:cιστος-
Τpώωv δ• Sς ιc:τεάτεσσιν -δπερψιάλως &.νιάζει, 300
συλlέξcις Αcιοίσι δ6τω ιccιτcιδημοβορf1σcιι·
τav τινc!ι ΒέΑτερ6ν lστιν έrιcιυρέμεν i'f περ Άχcιιούς­
πρ6\ι δ• -δπηοίοι αύν τεύχεσι θωρηχθέντες
νηυσιν lπι yΑcιψυρfiσιv έyεtρqμεν δξύν "Άρηcι·
ει δ• hεlιν πcιρc!ι. νcιΟψιν &.νέστη δϊος Άχιλlιώς, 3ο5
δλyιον, cιt ιc:• lθέΑnσι, τtj\ lσσετcι~· οδ μιv lyωyε
ψΕ'όξομcιι lιc: πολέ_μοιο δυσηχέος, &.λλ« μάΑ• Ιlντην
V ar. - 285 ΠουλυΒc!μιι • ( sch: Τ 1 Eust.) : ΠουλuΒα:μα:ν ( opor~bat [Α]),
cf. Μ 231, Ξ 470 11 287 χεχόρησθε (Eust.) : icεχόρη~ον Zιin. [Α] 11
iελμlνοι• (Eust.): έερτμένοι ll 29t Βη (Α s. 1., om. in linea): χι.ιι pιι.p. 9
11 293 πfρ• (Eust.): Βή 11 299 iχι.ιστο,•: iχα:στοι (Α s. 1.) 11 303 6mιοίοι
(pap. 9): έπηοίοι, cf. 277 11 306 τφ• (Eust.): το.
 1'19 CHANT XVIII
bie~ 1. il lui en .cuira : a sa guise 1 Μοί je ne fuirai pas
la sιnιstre bataιlle ; Je me camperai bien en face de
lui, et nous verrons qui de lui ou- de moi reίnportera
un graπd triomphe. Enyale est pour tous le m~me :
souνent il tue qui vient de tuer. » .
Sιο Ainsi parle Hector, les Troyens l'acclament. Pauvres
sots 1 Pallas Athene a tous a raνi la raisoπ. Ils ap-
prouveπt Hector, doπt l'avis fait leur malheur, et nul
n'est pour Polydamas, qui leur donne le bon conseil !
Ils preπnent donc le repas du
AchiUe pleure
sur le corps soir dans le camp. Les Acheens,
de Patrocle. eux, toute la nuit gemisseπt et
pleurent sur Patrocle ; et le fils de
Pelee entonne n1'e longue plainte, eπ posaπt ses
mains meurtrieres sur le sein de sοπ ami. ΙΙ sanglote
sans repit. Tel uπ lion a criπiere, a qui un chasseur
llιo de biches a enleve ses petits, au fond d'une epaisse
foret, et qui se desespere d'etre arrive trop tard. Il
parcourt tous les vallons, cherchant la piste de
l'homme : ah 1 s'il pouvait le trouver 1 une apre colere
le possede tout entier. Tel, avec de lourds saπglots,
Achille parle aux Myrmidons :
α Las l ce sont des mots bien vains qne j'ai laisse
echapper, le jour ou, dans sa demeu~e, pour rassurer
le heros Meπretios, je lui , promettais de lui ramener
a Oponte un fils couvert de gloire, ayant detruit llion
et re~u sa part de hutin. Mais Zeus π'acheve pas tous
· Ν 486 11 309 ευνόι; : χοινόι; testiι 11 χαί τε (Eust., testes): χιχί τόν testes
les desseiπs des hommes. Le destiπ veut que, tous
SSo les deux, πous rougissions le meme sol, ici, a Troie.
Moi ποπ plus, le vieux meneur de chars Pelee ne
m'accueillera pas de retour · daπs son palais, ni ma
mere Thetis, et cette terre ici meme me retiendra.
Mais, en attendant, Patrocle, puisque je n 'ίrai
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 1 79
ατήσομcr.ι, ~ ιc:ε ψέpησι μέ~ ιcpάτος, ~ ιcε ψεpοιμην•
ξυνbς Ένυάλιος, ιc:cr.ι τε ιcτcr.vέovτcr. ιccr.τέιc-ccr.. »
"Ώς "Έιcτωp &y6pευ•, έπι δέ Τp~ες ιcελάδησcχν, 310
νήπιοι· έιc yάp σψεων ψpένcr.ς εtλετο ΠοιllΩς Άθήνη·
"Έιcτοpι μέν yc!ιp mfiνησcr.v ιcαιcΩ μητι6ωντι,
Πουλυδάμcχντι δ• lί.p• οδ τις, Sς έσβληv ψpάζετο Βουλήν.
Δ6pπον lττειβ' εtλοντο ιccχτι!ι στpcχτ6ν· cr.~τdιp Άχcχιοι
πcr.vv{ιχιοι Πάτpοιcλον &.νεστενάχοντο yο~ντες' 3ιr.
τοtσι δέ Πηλείδης &.δινοΟ lξflpxε y6οιο,
χεtpας έπ' &νδpοψ6νους βέμενος στήβεσσιν !τcχιpου,
πυιcνdι μάλcr. στενάχων ~ς τε λtς ~υyένειος,
~ pά e· \1πb σιcόμνους έλcr.ψηβ6λος &.pπάσn &vηp
'5λης έιc πυιcινflς' δ δέ τ• lί.χνυτcχι '5στεpος έλθών, 320
πολλc!ι δέ τ· lί.yιcε· mfjλθε μετ· &.νέpος tχvι· lpευν~ν,
εt ποθεν lξεόpοι· μάλcχ yΩp δpιμύς χ6λος cr.ιpει·
/Δς δ Βαpύ στενι!ιχων μετεψώνεε Μυpμιδ6νεσσιν-
« "Ώ π6ποι, η ρ• &λιον lττος lιcβcχλον ~μcχτι ιcεtνφ
βcχpσ{ιvων fjpωcx Μενοtτιον έν μεyc!ιpοισι· 325
ψfjv δέ οι εις Όπ6εντcχ πεpιιcλvτbν uιbv &πc!ιξειν
'Ίλιον έιmέpσcχντcχ, λcιχ6ντc!ι τε ληiδος cιtσcιν.
Άλλ• οδ Ζεύς lί.νδpεσοι νοήμcιτcι πάντcι τελευτΙJ·
Ιμψω yc!ιp πέπpωτcιι δμοtην ycιtcιv έρεΟσcιι
cιδτοσ έvι Τpοιπ, mει οδδ• lμέ voστήσcr.vτcr. 330
δέξετcιι lν μεyάpοισι yέpων ιππηλc!ιτ:χ Πηλεύς
οδδέ Θέτις μήτηp, &λλ' cιδτοΟ ycxtcι ιccιθέξει.
ΝΟν δ• lπει οι!ν, Πc!ιτpοιcλε, σεΟ Οστεpος εtμ• δπb ycιtcxν,
Var. - 308 φεp'!Jσι (Eust.): cpέροιτο pap. 9, Porphyriuι 3~6, cf.
11 χτιχνiοντιχ (Eust., testeι): χτενέοντ:~ cod . unus, cf. ad Ξ 481; βpιι:ίοντσι
&estis 113{3 τις : τι Epaphroditus [Τ] ·et codd. tres 113{5 γοωντει;• (Eust.):
βοώντες 11 3{7 ιίνδpοfόνοuι; (omMJ [Α]): -cpόνο1> fortasse olίm alii, cC.
ιch. Α 11 3{8 πuχνiι (pap . 11, Eust., testeι): πολλιχ pap. 9, uel δηβJι
testis ΙΙ 3t9 .Χρπ&η~• : -σει 1132! rχ.νι'*: rχνη Ιt323 μετε"'ώ~εε*(u. ι [Α.]):
μετεcpώνει (Α) 11 329 ipείίσσιι (Eust., testis) : lρεόσειν codd. duo; uel
iρεόθειν .ιf.:ιchίneι, 1, ι48 [u. l. ipείίσιχι] 11 833 νίίν δ' iπεί οiίν Πιίτροχλε:
ιίλλ' έπε/ οiίν cp!λ' !τιχίpε A.eachineι.
ι8ο CHANT xvm
qu'apres to~ sous la terre; je ne veux pas t'ensevelir,
avant de t'avoir ici apportέ les armes et la ~te
d'Hector, ton magnanime meur.trier, et, devant ton
bύ.cher' je trancherai la gorge a douze bήllanιs fils
de Troie, dans le ι;ourioux qui me ~ent de ιa mort.
Jusqu'a ~ jour-ia tu resteras gisant, comme tu
es, pres des nefs recourbees., et, autour de toi,
360 jour et nuίι, se lamenteron! en pleψant, les
Troyennes, les Dardaniennes au seίn profond que
nous avons peuiblement conquιses par notre force et.
notre longue pique·, .en ravageant les ricbes .cites des
mortels. )) ·
Ainsi parle Achille, et il donne a
ses cqmpagnons
l'ordre de mettre un grand trepied au feu i il Ίauι au
plus vite laver Patrocle du sang qui le couvre. Sur
la flamme b'rαιante ils placent donc le trepied · chaufle-
bain; ils le remplisseni d'eau 1 et ils mettent deseous
des bιiches a flamber. La flamme enveloppe la panse
du trepied, l'eau peu a peu s'echauffe. Lorιiqu'enfin
35ο elle ~ut dans le bron.r.e eclatant, ils laveQt le corps,
i.lB le froιtent d'huile luisante, ils remplissent ses
plaies d'un onguent de neuf ans ι. ; ils le deposent sur
un lit ;· de la Wte aux pieds, ils le couvrent · d'un
souple ιissu, et ensuite, par-dessus, d'uii carre· d'etoffe
blanche. Puis, toute l~ nuiι, · autour d' Achille aux
pieds rapides, les Myrmidons gemissent et pleurenί
sur Patι·ocle. Ει Zeus s'adresse alors a Here, son
·epouse eι sreur :
σ: Te voila desormais arrivee a tes fins, auguste
Here aux grands yeux : tu as fait se lever Achille
- ι. Le ιens de l'~pithet;e grecqae n'eιt paa abιol~ment 86r. Deι
commentateurs ancienι affirment que le temps accrort leι qualit4!s
aι.tSdicina\es' de certainι baumeιι. Maia d'autres prβtendont qu'il ι'agit
au oonlraire ici d'un ongwmt f rαU.
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ ι8ο
οδ σε πplν ιcτεpιllι, πptv y' •Έιcτορος lνθάδ' lνείιcαι
τεόχεα ιc:αt ιc:εψοιλήv, μεyαθόμου σείο ψοvηος 335
δώδειc:ι:ι δέ πpοπάpοιθε πυpης ά.ποδειpοτομf~σω
Τpώωv ά.yλαdι τέιc:νι:ι, σέθεν ιcτι:ιμένοιο χολωθεtς
τ6ψpcι δέ μοι παpdι νηυσι ιc:οpωνtσι ιc:εtσείιι αδτως,
ά.μψι δέ σέ Τpφcιι ιc:cιι Δcιpδαvtδες Βcιθύιc:ολποι
ιc:λcιύσοvται vύιcτάς τε ιc:cιt flματι:ι δάιc:pυ χέουσαι, 340
τdις cιΟτοl ιcαμ6μεσθα a.1.ηψι τε δουpt τε μcιιc:plj\,
πιεtpας ττέpθοντε π6λεtς μεp6πων &νθpώπωv. »
•Ώς εtπών έτάpοισιv έιc:έιc:λετο δϊος Άχιλλεύς
ά.μψt ττυpl στησαι τptποδcι μέyαv, δψpι:ι τ«χιστcι
Πάτpοιc:λον λούσειαν &πο Βpότον ι:ιtμι.:ιτδεvτα. 34!>
οι δέ λοετpοχ6ον τptποδ' tστcισcιν έν πυpι ιc:ηλέφ,
έν δ' ilp' σδωp qεαv, -δπο δέ ξόλα δαϊον έλδντες
yάστpην μέν τptποδος π{)p &μψεπε, θέpμετο δ" Μωp·
ι:ιοτdιp . mεt δή ζέσσεν σδωp ένι f!νοπι χcιλιc:φ,
ιc:cιl τ6τε δή λοΟσάν τε ιcαl f!λειψcιv. λ(π' έλα(φ, 35ο
έν δ' ώτειλάς πλf}σαv &λεtψατος ένvεώpοιο·
έv λεχέεσσι δέ θέντες έανφ λιτι ιc:«λυψαv
ές π6δcις έιc: ιcεψαλfjς, ιc:αθύπεpθε δέ ψ«pει λευιc:φ.
Πcιννόχιοι μέν lπειτcι πδδcις τcιχύν ά.μψ' Άχιληcι
· Μυpμιδόνες Πάτpοιc:λοv ά.vεστενάχοντο yο&ντες 355
Ζεύς δ' 'Ήpηv πpοσέειπε ιc:cισιyνήτηv i1λοχ6ν τε·
α "Έπpηξcις ιc:ι:ιt lπειτcι, Βο&πις ττ6τvια •Ήpη,
ΝΌΠΙ. - 356-368 damn. Zenodorus [ΒΤ] : πειρCίτCΣι άποSειχνύνCΣι
Sιεσχεu«σμένον τόπον τοίίτον έπών ιγ'· πρώτον γά.ρ <pησι τ?ις εlσ«γομέν«'­
τών Οεών ομιλ!2c ούχ έχτός τijς ίιποθiσεως ΠCΣpCΣλCΣμ6ά.νεσθιιι, άλλα- η 6:n:ερ
SιS«-x,iic •ινος •ών ε!ς Πιν ΊλιοίδCΣ σuντελοόν"tων τ.ρ«γμiτων η ΧCΣ1 6τ.:έρ
•a
έ:n:ι!Ι<ιεεως ίσ-.ορί«ς τ.«λ«ιίiς · ••• l:n:ει•« μέλλον•« •όν "Ομηρον liι«•ίθεσθCΣι
:n:ιιρ?ι Ή<p«!στου :n:ρός Θέτιν, ούχ Ιίν :n:ρό •«ό•ηc·.nλην διcίλεειν θεών :n:ιιραι­
λιι6είν •• . .[ΒΤ].
Var. - 334 :n:ρίν-γ'* (Aeachines): :n:piν, cf. Ε 288 1\ ένείχιιι : ένείχω;
utrumque Aeacbioiι ~d. l\ 335 σείο* (pap. 9, Euaι., Aescbines, teatiι):
σοίο 11 338 CΣ!S-;ως (omnu [Α]) : οu•ως uι uidetar olim alii 11 342 πόλεις:
:n:ο'λις cod. UDUB 11 3.U :n:upί* (Eust.): πυp?j 1\ 3.\6 rστCΣσαιν* (Ειώ.):
ίιτtιισιιν 11 347 Ε)(.εcιν• : χεϋ«ν, uel lι..εuιιν (PaP· ιι s. l., Eust,) 11 356
:n:ροσέειπε (teιrtiι): έχiλεσσε Plut. Quaut. Cοιuι . 736 e 11 357 βοώ:n:ις*
(Eust.), cf. Ο 49: βοώπι (Α, pap. ιι).
181 CHANT XVIII
aux pieds rapides. ll faut vraiment qu'ils soient issus
de toi, les Acheens chevelus ! »
360 L'auguste Here aux grands )'eux lui repond :
« Terrible Cronide, quels mots as-tu dits Ιa? S'il
est vrai qu'un homme doit, a l'egard d'un autre
achever son dessein, alors qu'il est mortel et sait si
peu de choses, comment donc, moi qui pretends etre
la premiere des deesses, par la naissance et par Ιe
nom que j'ai de ton epouse, a toi qui regnes sur
tous les lmmortels, comment ne devais-je pas tramer
le malheur des Troyens, s'ils ont provoque ma
rancune? »
Thθtis Maίs, tandis qu'ils conversent
ches Hf,phrestos.a1ns1, Thέιis aux pieds d'argent
arrive dans la demeure dΉephιes-
370 tos, demeure imperissable et etoilέe, eclatante entre
toutes a~x yeux des lmmortels, toute en bronze et
construite par le Bancal lui-meme. Elle le trouve
touι suant, roulant autour de ses souffiets, affaire.
' f)δ' c:ιelτις ττρός δlΔμc:ι νεο(c:ιτο, θc:ιΟμc:ι tδέσθc:ιι.
11 est en train de fabriquer des trepίeds - vingt en
tout - qui doivent se dresser tout autour de la
grand salle, le long d.e ses beaux murs bien droits.
Α la base de chacun d'eux, il a mis des roulettes en
or, afin qu'ils puissent, d'eux-mcmes, entrer dans
l'assemblec d~s dieux, pιιis s'en revenir au logis -
une merveille a voir 1 lls sont presque termines ; les
anses ouvragees, seules, ne sont pas encore en place;
il y travaille, il en forge les attaches. Tandis qu'il
38ο peine ainsi, en ses savanιs pensers, voici que s'approche
Tlιetis, la deesse aux. pieds d'argent. Charis s'avance
et. la voit, Charis la Belle, au voile eclatant, qu'a
pnse pour femme l'illustre Boiteux. Elle luί prend
la main, elle lui dit, en l'appelant de tous ses noms:
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 181
&.νστήσc:ισ' Άχιλf\c:ι ττ6δc:ις τc:ιχύv- ~ βά. νυ σείο
έξ c:ιδτf\ς qένοντο ιcά.pη ιcομ6ωντες Άχc:ιιοl. »
Τbν δ' f)μεlβετ' lττειτc:ι βοωττις ττ6τνιc:ι "Ήpη· 360
« Αlν6τc:ιτε ~pοiιtδη, ποίον τόν μuθον fειττες;
ιcc:ιt μέν δή ττού τις μέλλει βpοτbς &νδpt τελέσσc:ιι,
δς ττεp θνητ6ς τ' έστt ιcc:ιL οδ τ6σc:ι μήδεc:ι οtδε·
ττως δή lyωy', ~ ψημι θεά.ων fμμεv &ptστη,
&μψ6τεpοv, yενεfi τε ιcc:ιL ο6νειcc:ι σή ττcχpά.ιcοιτις 315
ιcέιc:λημc:ιι, σύ δέ ττ&σι μετ' &θc:ινά.τοισιν &νά.σσεις,
οδιc: !Sψελον Τpώεσσι ιcοτεσσc:ιμένη ιcc:ιιc:dι βά.ψc:ιι; »
•Ώς οι μέν τοιc:ιΟτc:ι ττpός &λλήλους &y6pευοv­
•Ηψc:ιlστου δ' 'iιc:cχνε δ6μον Θέτις &pyυp6ττεζc:ι
ΙΙψθιτον &στεp6εντc:ι, μετc:ιττpεττέ' &θc:ινά.τοισι, 370
χά.λιcεον, δν β' cχδτός ττοιήσc:ιτο Κυλλοποδtων.
Τbν δ' ε3p' tδpώοντc:ι έλισσ6μενον ττεpL ψύσc:ις
σπεύδοντc:ι· τplττοδc:ις ydιp έεtιcοσι ττά.vτc:ις lτευχεν
έστάμενc:ιι ττεpt τοίχον έυστc:ιθέος μεyά.pοιο,
χpύσεc:ι δέ σψ' όττό ιcύιcλc:ι έιc:ά.στφ ττυθμένι θf\ιc:εν, 375
!Sψpά οι c:ιδτ6μc:ιτοι θεί<Ιν δυσc:ιιc:ιτ' &yωνc:ι
οι δ' ~τοι τ6σσον μέν lχον τέλος, οδc:ιτc:ι δ' οιf ττω
δc:ιιδάλεc:ι ττροσέιcειτο· τά β' ~ρτυε, ιc6πτε δi δεσμοός.
•Όψρ' δ yε τcχΟτc:ι ττονdτο tδυlnσι ττpc:ιττlδεσσι, 380
τ6ψρά οι έyyύθεν ~λθε θεdι Θέτις &pyυρ6ττεζc:ι~
Τήν δέ tδε ττρομολοΟσc:ι Χάρις λιττc:ιpοιcρήδεμνος
ιcc:ιλή, τήν &sττυιε ττεριιcλυτbς Άμψιyυήεις
Num. - 377 om. probabiliter ιιί ε1χσιιό-τερσιι quae, testibuι ΑΤ, ιοή·
bebant in ·376 θείον :κιιτa Ι!ώμιι νlοιντο (sic Τ : νέοντιιι Α) 11 38t οιn
codd. multi (quorum G eι Α 1 ) eι pap. 11.
Var. - 363 θνητό, τ' : θνητό, (Α, Eust.) 11 364 lγωγ': ιγών Zen. ΓΑ)
11 3~7 f:ί<fοι,ι• (Eust.): μεσιι 11 373 γap : μεν pap. ΙΙ ante corr., 11 378
δuαιιισιτ : δu;οντιιι (pap. 11, u. l. [Α), u. l. [Eust.J, teates), uel Ιιuσωνται&
~
1 θείον δuσιιlσιτ' ιi:γώνιι: θείον χατa δwμιι νέοντσιι [uel νiοιντο Τ) uolgαru
ΑΤ), cf. Νuπι.; sed uide Bolling Ext. Ev., 181 11 379 πpοσiχειτο•
Euat. 1148, 41): -χειvτο (Eust. 1~71, 47).
182 CHANT XVlll
« Qui t'_amene a notre demeure, Thetis ~ la longue
robe, Thetιs auguste et chere? Jusqu'ici, chez nous
tu ne frequentes guere. Suis-moi plus avant : je te
veu:ι. offήr nos presents d'hospitalite. »
Ainsi dit la toute divine, et, - la cvnduisant plus
avant, elle fait asseoir Thetis sur un siege a clous
3go d'argent, un beau siege ouvrage, avec un banc sous
les pieds. Puis elle appelle Hephmstos, l'illustre Arti..
san, et lui dit :
« Hephrestos, vite, viens ici : Thetis a besoin de
toi. »
L 'illustre Boiteu:ι. repond :
« Ah 1 c'~t une terήble, une auguste dέesse, qui
est Ιlι sous mon toit 1 c'est celle qui m'a sauve, a
l'heure ou, tombe au loin, j'etais tout endoloή, du
fait d'une mere a face de chienne, qui me voulait
c~cher, parce que j'etais boiteux. Mon creur e-άt bien
souffert, si Eurynome et Thέtis ne m'avaient alors
recueilli dans leur giron - Eurynome, fille d'Oc6ι!.n,
le fleuve qui va coulant vers· sa source. Pres d'elles~
&οο durant neuf ans, je forgeais mainte reuvre d'art, des
broches, des bracelets souples, des rosettes, des .colliers,
au fond d'une grotte profonde, qu'entoure le :Ο.οι im-
mense d'Ocέan, qui gronde, ecumant. Mais nul n'en
savait rien, ni dieu ni- mortel. Tbeιis et Eurynome
etaient seules a savoir, ι;1lles qui m'avaient conserve la
vie. Et la voici aujourd'lιώ qui vient chez nous ! Est-
il dόnc pour moi plus pressant devoir que de payer
aujourd'hui a Thέtis aux belles tresses toute la ranφn
de ma vie? Allons 1 sers-lώ vite le beau repas des
hΔtes, tandis que je rangerai, moi, mes souffiets et
tous mes outils. »
610 11 dit et quitte le pied de son enclume, monstre
essouffie et boiteux, dont les jambes greles s'agitent
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 18:1
τ' &pα οι ψσ χειpl frτος τ' Ιψατ' l!ιc τ' 3v6μαζε·
lv
« Τιπτε, Θέτι ταvύπεπλε, tιcάvεις ήμέτεpοv δ&> 385
αtδοtη τε ψιλη τε ; πάpος γε μέv οδ τι θοιμ(ζεις
άλλ' Ε'Πεο πpοτέpω, '!vα τοι πάp ξεtvια θεtω. :ο
aΩς 5.pα ψωvήσασα πp6σω !yε δια θεάωv·
τήv μέv l!πειτα ιcαθεtσεv ιmι θp6vου άρyυροήλου
ιcαλο{) δαιδαλέου· δπό δέ θpflvυς 'Ποσιv ~εv· 390
ιcέιcλετο δ' •Ήψαιστοv ιcλυτοτέχνηv εt'Πέ τε μ{)θοv-
«'Ήφαιστε, πρδμολ' ~δε · Θέτις vύ τι σεtο χατtζει. :ο
Τήv δ' ~με(βετ' l!πειτα περιιcλυτός Άμψιyυήεις
« •Η βά vύ μοι δειvή τε ιcαι αtδοtη θεός l!vδov,
fj μ' έσάωσ', Sτε μ' &λyος άψtιcετο τflλε πεσδvτα 395
μητρός έμflς tδτητι ιcυvώπιδος, ~ μ' έθέλησε
ιcpύψαι χωλόv έδvτα· τδτ' ι!lv πάθοv &λyεα θυμlp,
ει μή μ' Εδρυv6μη τε Θέτις θ' δ'Πεδέξοιτο ιcδλπφ,
Ε'όρuvδμη, θuγάτηρ &.ψορpδοu Ώιc;εαvοιο.
Τftσι παρ' εtvάετες χάλιcεuοv δαtδαλοι πολλά, 400
'Πόpπας τε yvαμ'Πτάς θ' Uικας ιcάλuιcάς τε καt Sρμους
έv σπflι yλαψuplp• 'Πεpt δέ pδος Ώιcεανοtο
άψρψ μορμύpωv pέεv liσπετος- οόδέ τις &λλος
ffδεεν οδτε θε(;)v οδτε θνητωv άνθρώπωv,
άλλά Θέτις τε και Ε'όρuν6μη Ί:σαv, οι'! μ' έσάώσαv. 4ο5
aH vσv ήμέτεpοv δδμοv 'ικει · τω με μάλα . χρεω
πάντα Θέτι ιcαλλι'Πλοκάμφ ζφάypια τ(νειV"
άλλά σύ μέν νσν οι παpάθες ξειvήια καλά,
δψρ' &v έyώ ψύσας άποθε(ομαι δπλά τε 'Πάντα. »
•Η, καt άπ' άκμοθέτοιο 'Πέλωρ α'ιητον &.vέστη 4ιο
Var. - 385 Θετι *: Θετις 11 Θέτι τανόπεπλε ίχάνεις ηu.έτεpον οω : Θέτις
τανύπεr.λος ίχάνεις ημέτερόνοε Zen. [ AJ 11 388 φωνήσ~σα πρόσω όιγε*:
φωνήσασ' ήγήσατο 11 396 "χuνώπι!J,ς (Eust.): βοώr.ιοο; u . 1. [Τ] 11 έθ€λησε •
(Eusι.) : έΟέλεσ7.ε 11 397 τιlτ' <Χν : --:ότ' 17.ρ u . ι. [Eust. ~ et G] 11 398
Θετις θ ' * (Α s. l.) : Θέτι; ο' (Α) ΙΙ .400 r.ολλά* (Eusι.' tesιis): πάντα (Z~n . '
Αrίsι . [ΑΤ]); uel χαλά code:ι Ιί 402 σ :;Υjϊ codd omnes : σπέεϊ sub hoc
uerbo latete coniecerunt uίrί docti 11 404 fιοε ε ν (sic [Α]): "!j/Jειν u. 1. [Α]
11406 ϊχει*: 7jχει; uel rχετο codd. duo 11 χρεώ* : χρεών, uel χρ7) (Eust.).
ΠΙ. - 23
183 CHANT XVIII ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 183

sous lui. Il ecarte du feu ses soufllets ; il ramasse χωλεύωv- δττό δέ κνf\μοιι pώοντο &.ροιιοιl.

dans un coffre d'argent tons les outils dοηι il usaίt. Φύσοις μέν p' &.ττάνευθε τ(θει ττυρδς, δττλά τε ττάντοι
il essuίe avec une eponge son vίsage, ses de'!lx bras' λάρνοιιc:' ές &.ρyυρέην συλλέξοιτο, το'lς έττονε'lτο·
. . .
son cou pu1ssant, sa pωtnne νelue. Puis il enfile une
' σττδyyφ δ' &.μψι ττρδσωττοι κοιι δίμψω χεLρ' &.ττομδpyνυ

tunique, prend un gros baιon, et sort en boίtant. αόχένοι τε στιβοιρόν ιc:οιι στήθεοι λοιχνήεντοι, 4,5
Deux servantes s'evertuent a l'etayer. Elles sont en or δΟ δέ χιτων', έ:λε δέ σκf\τττρον ττοιχύ, Bf\ δέ θύραζε

mais elles ont l'aspect de vierges νivantes. Dans leu; χωλεύων· δττό δ' &.μψtττολοι pώοντο i'Χναιc:τι

creur esι une raison ; elles οηι aussi voix et force · χpύσειοιι, ζωftσι νεήνισιν εtοικυ'lαι·

420 par la grace des lmmorιels, elles saνent traνailler t ' τftς έν μέν νδος έστι μετά ψρεσtν, έν δέ και αόδή

Elles s'affairent, pour etuyer · lenr seigneur. 11 s'ap~ και σθένος, &.θανάτων δέ θεων &ττο εpyοι 'ίσασιν· 42ι>

proche ainsi aνec peine de l'endroit ou ·esι Thetis et αι μέν {\ττοιιθοι i'Χνακτος έττοtττνυον· οιότάp δ if.ρρων

s'asseόit sur un siege briHant ; puίs ίl lui prend Ia ττλησιον, if.νθοι Θέτις ττερ, έττl θρόνου tζε ψοιεινοΟ,

main, il Ιuί parle, en l'appelant de ιous ses noms : ΕΥ τ' i'Χροι ο'ί ψο χειpl εττος τ' εψοιτ' ΕΚ τ' 3ν6μοιζε·

« Qui t'amene a notre demeure, Theιis a la longue « Τίτττε, Θέτι τοινύττεττλέ, tκάνεις ήμέτερον δω
robe, Theιis augusιe et chere? Jusqu'ici, chez nous αtδοιη τε ψιλη τε ; ττάρος yε μέν ofl τι θαμ(ζεις 425
οι!!δοι δ τι ψpονέεις τελέσοιι δέ με θυμός &νωyεν,
tu ne . frequentes guere. Dis-moi ce que tu ~s en teιe.
εt δύναμαι τελέσοιι yε κοιι εt τετελεσμένον έστ(.
Μοη creur me pousse a le faire, si c'est chose que »
Τον δ' ήμε(βετ' εττειτοι Θέτις κοιτά δάκρυ χέουσιt·
je puisse faire et qui se soit faite deja. >>
Thetis alors, pleurante, lui repond : « uΗψοιιστ', i'j &pοι δή τις, δσοιι θεοι( εtσ' έν Όλύμττφ,

« Hephrestos, est-il une autre des deesses, habi- τοσσάδ' ένl ψρεσlν f)σιν &.νέσχετο κήδεοι λυyρά, 430

tantes de l'Olympe, dont le creur jamais ait eu a δσσ' έμοl έκ ττοισέων Κpονιδης Ζεύς &λyε' εδωκεν;
έκ μέν μ' &.λλόιων ά.λιάων &.νδpι δά:μοισσεν,
430 supporter autant de crnels chagrίns que Zeus, fils de
Cωnos, m'aura octroye de donleurs, a moi, seule, Αtοικίδn Πηλf\ι, κοιl lτλην &.νέρος εόνήν

entre toutes? Seule enιre toutes les deesses marίnes, ττολλά μάλ' οόιc: έθέλουσοι. ·ο μέν δή yήροιι λυyρ9
κεΊτοιι ένl μεyάpοις &.pημένος, cχλλοι δέ μοι νΟv-
il m'a soumίse a un mortel, Pelee I'Eacide; et j'ai 435
υtόν έττε( μοι δωκε yενέσθοιt τε τpοιψέμεν τε,
du, en depit de rnille repugnances, entrer au lit d'un
εξοχον Τ]pώωv- δ δ' &.νέδpοιμεν if.pνει tσος
mortel, qui maintenant est couche dans son palais,
τον μέν έy'ώ θρέψοισοι ψυτόν ως yουν<ρ &.λωf\ς,
tout affaίbli par la νieillesse amere, tandis que, pour
moi, voici d'autres douleurs encore. ll m'a donne un
Num. - 427 om. codd. pauci (quorum G) et pap . 9 et 11.
fils. Je l'ai enfante, eleνe, 11eros entre les heros. ll a
. , Var. - 4i~ σuλλέ;ατο• :· ·σuνελέ;α-:ο (Eust.) 11 414 ά:πομόργνυ: ά:r.ε­
grandi cornme une jeune pousse et, apres l'avoir μορrν'-' ( ..\. testιs) 11 4i8 είοιχυίαι (pap 11, Α, testis) : έοιχυίαι* (Eust.,
nourri, comme un plant au flanc du νignoble, je l'ai testιs) 11 419 μετά: έ•ιί codd. duo 11 424 Θ έ τι • : ~έτις 11 Θέτι τα,όr.επλε
ίχάνει ς ήu. έτεpο, ot;; : ι:ιέτις τcχνύπεπλο ; ίzάνεις ήμέτερόνδε Zen. [ Α ], cf.
385 11 426 Cί•ιωγεν*: ά:νώγει (u. l. [Α]) 11 431 f:οωκεν*: Ιίθηχεν (Eust .)
1. C'est-a-dire, ayant tout, tisser et broder. cf. Α :1.
•
 CHANT XVIII
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ ι84
envoye, sur des nefs recourbees, au pays d'IliΘn
νηυσtν έτηττpοέηκcι κοpων(σιν 'Ίλιον ε~σω
combattre les Troyens. Mais il est dit, en revanche
440 que je ne l'accueillerai pas, rentrant chez lui, dans l~
Τ pωσt μcιχησόμεvοv· τον δ' οοχ δττοδέξομαι α\'Jτις 44·0
ο'Lκαδε νοστήσcιvτcι δ6μον Πηλήιον ε'Lσω.
demeure de Pelee 1 , et, tanι qu'il me I'este vivaiιt, lcs
'Όψpcι δέ μοι ζώει καt δρ~ ψάος ~ελ(οιο,
yeux ouverts a l'eclat du solcil ' il souffre sans qu'il
.. &χνυται, οδδέ τι ot δόvαμαι χραισμ~σcιι lο\Jσα.
me soit possible d'aller l'aider en rien. La fille que
Κούpην fjν &ρα ot Ύέρας Ε:ξελον.υtες Άχcιιων,
lui avaient choisie pour part d'lιonneur les fils des
τήν &.ψ έκ χειρων ελετο κρεlων Άyαμέμvων. 445
Acheens, le roi Agaωemnon est ensuite venu l'arra-
~Ητοι δ τ~ς άχέων ψpένας εψθιεv· cιοτάp Άχαιοuς
cher de ses mains. 11 se consumait donc le ~αιur
Τpωες έττι ττpόμνnσιν έειλεον, οοδέ θόpαζε
pour elle, accable de c11agrin, quand les Troyens
ε'Cων έξιέναι · τον δέ λισσοντο γέροντες
οηι accule les Acheens. aux poupes de leurs nefs et
ΆpyεLων, κcιt ττολλά ττερικλυτά δωp' ίlνόμαζοv-
ne les en ont plus laisse sortir. Les Anciens d'Argos
lνθ' cιδτός μέv εττειτ' ιiναtνετο λοιyον &μ\Jvαι, 450
alors le suppliaient,- en lui offrant force illustres
450 presents. Α ce moment-la, s'il s'est refuse a ecarter
αδτάp δ Πάτpοκλον ττεpι μέν τά a τεόχεα Ιtσσε,
ττέμττε δέ μιν πόλεμον δέ, ττολύv δ' &.μα λαον δττcισσε·
lui-meme le dusastre, il a, en revanche, revetu
ττav δ' i'jμαp μάpνcιντο ττερt Σκαιffσι ττόλnσι·
Patrocle de ses propres armes, il l'a envoye au
κοιι νό κεv αοτημαρ ττ6λιν Εττpαθον, ει μή Άττ6λλων
combat, il l'a fait suivre d'une nombreuse troupe; et
ττολλά κακά pέξcιντα ΜεvοιτLου &λκιμον υιον 455
ils se sont ainsi, la journee entiere, battus devant Ies
lκταν' ένι ττpομάχοισι και 'Έκτοpι κ\Jδος έδωκε.
portes Scees, si bien qu'en ce meme jour ils eussent
Τοδvεκα ν\Jν τά σά yοόναθ' tκάνομαι, .α'ί κ' έθέλnσθcι
sans doute emporte la ville, si Apollon - quand Ie
υt' έμtj) ώκυμ6pφ δ6μεν &σττίδα και τpυψάλειαν
vaillant fils de Menαιtios avait fait deja bien du mal
καt κα'λάς κνημtδας έττισψυρ(οις &pαρυ(ας,
a l'ennemi - ne l'avait ιuέ parmi lcs charnpions και θώρηχ" 8 γάp i'jν ot &ττώλεσε πιστός έτcι'ιρος 460
hors des lignes et n'avait donne la gloire a Hector.
Τ ρωσι δαμε(ς' δ δέ" κε1τcιι έττt χθονt θυμον &χεόων. »
Et c'est pourquoi me voici aujourd'hui, suppliante, a
tes genoux. Voudras-tu, a ce fils qu'aιtenιl une
Num. - ..Ut (=Ξ 196) in quibusdaιn omitιebatur [Α]. Versum om.
prompte moι·t, donner un bouclier, un casqυe, de ~ et pap. Ι ι et ]39 11 444-456 damn. Ar. [ ΑΒΤ, cum ueτbo χα;χwς
bonnes jambie1·es avec couvre-chevilles adaptes, et ΙΠ ΒΤ] : 8τι σuνήγα;γέ τι; τ?ι οιlι τ:ολλwv ε1σηuιvα; ε1ς eνιχ τόπον' ... Sιlι S'
460 une cuirasse? Tout cela, son loyal ami le lui a
•wν
, έεης iπιSείχνuσιν
,. λ
8τι •ε ό Ιlι:ί•οοχλο-
' ~
τελε~τήσιχ·~ &.πώλεσε τ?ι 8itλ~- ν.... ιχ~,
πιχρεστιν ετεριχ ηψημένη · •.. χιχ1 ~~uοης r.εο:έχοuσιν- ού γlιρ τιχίς λιτιχί-
perdu, quand il a έιe abattu par Jes Troyens ; et πεισθε1ς 'Οοuσσέως χιχ1 Αϊιχντος έ;έπψ}ι ~όν "Π&τσοκλον &.λλ' uσ•ερο~
' ' '
.χοuσιως υ ,
π ιχτροχλ ος-.. . ιχετεuσε
' ' ..uo ο-ηνιχι . ' ,
auτω τοu 'Αχιλλέως ,α 8πλιχ
mon fils maintenant git sur le sol, l'ame en peine. » (Α] 11457-.46{ obelis notauit G, errans. ·
, ~ar, :- :ιι2 ζ°(JJEL * : ~(JJη 11 444 ΚΟ~pην : κο:\ρφ ο' codd. duo 11 .450
ι. Cnc lcgendc, conlόc dans 1cs Cfιαιιιs Cyprieιιs, prctendait quc η;ιχιv~.το : γήνα;το, utruΓ?ψJe Eust. 11452 8' άμιχ (Eust.): 13' 8γε ll 457
Thetis aνait quiιιe dcfiniιiν~mcnι la maison de Pclce doιιzc joιιrs χ, ~~•Αησθα; (Eust.) : -ι.~ Οελησθιχ (pap ." 9, Λ) \1 458 uI' : u!ι (Eust.), uel
apres la naissance ιl' λclιille - ct c'est pοιιr cela que l'όdιιcation uιει (Α), sed contracιιo suspecta 11 έf'.<ΪJ ώκuμόσω: έμ' ώ;tuμόρω* uel
d'Achille aurait όtό confice Ιι Chiron. Mais Arisιarque s'efforιrait de εμ~χuμόρ~ (Α, σϋτως ~εω του ι sch. ~ΒΤ) 11 4Go' δ" (Eusι., tesie~): !
(quιdaιn [.υΤ)).
 ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 185
CΗΑΝ"Γ XVlll
Τήv δ' ~tιε!βετ' rnειτα. περιιcλuτός Ά~ψιyυήεις·
Et l'illustre Boiteux repon<i :
« θά.pσει· μή τοι ταΟτα μετc!ι ψpεσι σftσι μελ6vτωV"
« N'aie craίnte, que cela ne soit pas un souci
αt yά.ρ μιv θαvάτοιο δυσηχέος -25δε δυvα(μηv
pour ton cceur : aussi vraί que . j'airne.rais pouvoir Ie
vόσψιv &ποκpύψαι, οτε μιv μόpος αιvός tκάvοι, 465
derober au trepas douloureux, quand l'affreux destin
l/;,ς οι τεύχεα καλc!r. παpέσσεται, οtά. τις αfίτε
l'atteindra, il aura ses belles ~ι-rnes, des armes telles
&vθpώπωv πολέωv θαuμάσσεται, ος ιςεv tδηται. »
que, si nombreux soient ceux qui les verront, tous
en seront emerveilles. >)
'Ώς ψτώv τήv μι!:v λιπεv αότ()Ο, Βη ο' rnt ψύσας­
τά.ς δ' ές πl)p ετρεψε κέλευσέ τε ερyάζεσθαι·
ψοσαι δ> έv χοάvοισιv εεtκοσι π&σαι έψύσωv, 470
11 dit, et, la lRίssant, se diήge
Η ~pbrestos forge παvτο(ηv εt!πpηστοv &υτμήv έξσιvιε'Lσαι,
les armes d'Achille. vers ses soufflets. 11 les tourne vers
lίλλοτε μέv σπεύδοvτι 'Παιpέμμεvαι, &λλοτε δ, cιfίτέ,
le fen et les inνite a ιravailler. Et
δππως 'Ήψαιστ6ς τ, εθέλοι και lρyov &vοιτο·
/ι70 les souffiets - vingt en tout - de souffler dans les
χαλκόv δ, έv πυpι Βάλλεv &.τειρέα ιcασσ(τεp6v τε
fournaises. lls lancent un souffle ardent et divers, au
και χρυσόv τιμηvτα και lίρyυpov· οιότc!ιp Επειτα .η5
servίce de l'ouvrier, qu'il veuille aller vite ou non,
eηκεv έv &κμοθέτ9 μέγαv ί'iκμοvα, yέvτο δέ χειρl
suivant ce qu'exigent Hephrestos et · les progres de
pαιστηρα κpατεpόv, έτέpηψι δέ yέ11το πυράypηv.
son travail. 11 jette dans le feu le bronze ήgide,
Π οtει δέ πρώτιστα σάκος μέyσι τε στιβαρόv τε
l'etain, l'or precieux, l'argent. IL met sur son support
πάvτοσε δαιδάλλωv, πεpl δ' lίvτυγα Βάλλε ψαειvήv
une grande enclume. Enfin, dans une πiain, ίl prend
τρ!πλακα μαρμοιpέηv, εκ δ' &pyύρεοv τελeιμΕ3vσι· 480
un marteau solide et, dans l'autre, sa pince a feu.
πέvτε δ, lίρ' αότοΟ εσαv σάκεος πτύχες cιότα, εv αότlj)
11 commence par fabriquer un bouclier, grand et
ποιει δαtδαλα πολλά tδυίnσι πράπι.δεσσιν.
fort. 11 l'ouvre adroitement de tous les cόte11. 11 inet
Έv μΕ:v ya'Lav ετευξ,>, έ·v δ, οόραv6v, έv δι!: θάλcισσcιν,
autour une bordure etincelante - une triple bordure
fιέλι6v τ, &κάμαvτα σελήvηv τε πλήθουσαv,
480 au lumineux eclat. 11 y attache un baudrier d'argent.
έv δι!: τα ~είρεα πάvτα, τά. τ' οόpcιvός έστεψά.vωται, 485
Le bouclier comp(erid cinq couches. Hephrestos y
cree un decor multiple, fruit de ses savanιs. pensers.
ll y figure la terre, le ciel et la mer, le soleil Num. - 483-608 damn. Zen. : άοχεσθε1• τ" χειοοιλοιιώοει πpοεκθέσει
[Α]. • :ι τ
infatigable et la lune en son plein, ainsi que tous les
Var. - 464 μι·ι• : μοι, uel δη 11 465 ίκάνοι (testίs): ίΧιίνει (pap. 9,
astres dont le ciel se couronne, les Pleiades, les Eusι.) 11 466 ποιρeσσετοιι: τ.οιρεεομοι< Arist. [ΛΤ), Zen. [Α] 11 469 ές•
(Eust.): έτ:t 11 ίίτρεψε• (Eust .): ίίστρεφε 11 τε• (Eust.): aε (pap. ιι) 11 47t
είίτ:~ηστον (οιiι τοσ σ [ΑΤ), Eust.) : είίπρηχτον quίdam [ΛΤ), cod. unus,
demontrer dans ses commentaires homeήques que le poete de l'niαde testιs 11 473 τ' έθέλο< (Eust.): γ' έθΔnι (tesιes) 11 Ιίνοιτο• (Eust.) : Ιίνuτο
forιass~ recte 11 476 έν : έπ' (Λ s. Ι. testis), utrumque· Eusι. 11 477
ignorait cette legende et que, pour luί, Theιis avaίt toujours vecu
aux c6tes de sοπ epoux. C'est eπ effet ce quί semble τesulter d'un
1
χροι~ερον (Α s. 1., Zen. ΓΑΤJ): κροιτερην• (Λ, tesιis); ntrumque Eust. 11
assez grand nombre de textes analogues Ιι celui-ci ; voyez notammen\ 480 έχ• (Eust.): έν 11 48! έν• : έτ:'; uιrumque Εαs\. 11 485 έ·ι οέ τiι •
1, 396; XVI, 2::ι2; 574; XVIII, 59; 89; 33::ι, et les scholies cor- (~uat.,. testes),: έ·ι δέ τε (testes) l ούροινό, έστεφ.Χνωτοιι (Eιist., testes):
οuροινον έστεφοι•ιωκε Ar. [ Α], uel οupοινόν έστήpιχ.τοιι Zcn. [Α].
respondant Ιι ces passages. ·
186 CHANT XVIII
Hyades, 11\ Foι·ce d'Orion, l'Ourse - a laquelle on
donne le nom de Cbariot - qui ιourne sur place,
observant Orion, et qui, seule, ne se baigne .jamais
dans les eaux d'Ocean 1 • ' οtη δ' &μμορός έστι λοετρι\ν Ώκεαvρ'Lο.
490 ΙΙ y figure aussi deux ciιes humaines· - deux
belles cites . · Dans l'une, ce sont des noces, des
festins. Des epousees, au sortir de leur chambre,
sont menees par la ville a la clarte. des ιorches, et,
sur leurs pas, s'eleve, innombrable, le cbant d'hyme-
nee. De jeunes danseurs tournent, et, au milieu
d'eux, flutes et cithares font entendre leurs accents,
et les femmes s'emerveillent, chacune, debout, en
avant de sa porte. Les hommes sont snr la grand
place. Un conflit s'esι eleve, et deux hommes dis-
putent sur le prix du sang pour, un autre homme
tue. L'un p,retend avoir tout paye, et il le declare au
500 peuple; l'autre ηιe avoir rien reγu. Tous deux
recourent a un juge pour . avoir une decision. Les
gens crient en faveur, . soit de l'un, soit de l'autre;
et, _pour -les soutenir, forment deux partis. Des
herauts contiennent la foule . Les Anciens sont assis
sur des pierres polies, dans un cercle sacre. lls ont
dans les mains le btιιon des herauts sΌnores, et c'est
bAton· en main qu'ils se levent et prononcent, cha~un
a son tour. Au milieu d'eux, a terre, sont deux ·
talents d'or; ils iront a celui qui, . parmi eux, dira
l'arret le plus droit.
Autour de l'autre ville campent deux armees 2 , dont
!Ίιο Ίes guerriers brillent sous leurs armures. Les assail-
ι. C'est.-a-dire : ne dίspara!t jamais de notre hoήzon.
:ι.11 ne s'agit pas lle deux armees adverses, mais d'une seule
.armee assaillante, qui semble dίvίsce en dcux corps, parce que, ιur
le bouclier, elle est repi:esentee des deux cΔtes de la ville.
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 186
Πληι&δας θ' Ύάδας τε τότε σθένος Ώρ(ωνος
'Άρκτδν θ', ~ν και 'Άμαξαν έττικλησιν καλέουσιν,
fj τ' οιΌτοΌ ciτρέψεται και τ' Ώρtωνα δοκεύει,
Έv δέ δύω ττο(ησε ττόλεις μερόττωv &vθρώττων 490
κοιλάς. 'Εν τft μέv pα γάμοι τ' ~σαv είλοιττtvαι τε,
νύμψας δ' έιι: θαλάμων δαiδωv ίiττό λαμττομενάων
ηγtνεον &vά &στυ, ττολύς δ' ίiμέναιος δρώpει·
ιι:οΌροι δ' δρχηστ~ρες έδ(νεον, έv δ' &ρα το'Lσιv
αΌλοl ψδρμιγγές τε βοΤ)ν ~χοv- αt δέ γυvα1ιι:ες
ιστάμεναι θαύμαζον έττl ττροθύροισιν έκάστη.
Λαοl δ' εtν &γορft ~σαν &θρδοι· ενθα δέ νε1κος
ώρώρει, δύο δ' &v3ρες Ενε(κεοv ε'!vεκα ττοιv~ς
&νδρός άττοψθιμένου· δ μtν εσχετο ττάντ' άττοδοΟναι
3ήμφ πιψαύσκωv, δ δ' άνα(νετο μηδέν έλέσθαι· 500
&μψω δ' tέσθηv έττl tστορι ττε'Lραρ έλέσθαι·
λαοl δ' &μψοτέροισιν Εηήττυον, άμψlς &ρωγοt·
κήρυκες δ' &ρα λαόν Εpήτυοv- ot δέ γέροντες
ε'iατ' έπl ξεστο'Lσι λtθοις ίερl:\ ενι κύκλφ,
σκ~τττρα δέ κηρύκων Εν χέρσ' εχον ηεροψώνωv­ 5ο5
.τοtσιν lττειτ' flισσον, &μοιβηδlς δέ δικαζόν ·
κε1το δ' lΧρ' lν μέσσοισι δύω χpυσο1ο τάλαντα,
τl:\ δδμεv δς μετά τοϊσι δ(κην tθύντατα ε'ίiτοι.
Την δ' έτέρην ττδλιν άμφl δύω στραiοι ε'iατο λαων
Num. - 50{ post 5ο:ι collocant codd . pnuci; 501 om. codex (cf.
έλέσθcιι ... έλέσθ:;ιι). .
Var. - 488 η •• (Eust. ' tcsles): η ο' pap. Ι Υ ante corr. 11 489 οΥη ο'
(Eust., testes): ο1ο> ο' Cratcs sec. Strab. 3, uel ή ο' Crates ap.
Apoll. Soph. s. u. όίμμορον, cf. sch . Β; quod ιιίrί docti alii alίter ten-
tauerunt 11 492 έκ θ:ιλόίμων: έ> Οcχλάμ~1ι> Zen. [Α] 11 499 άποιpθιμένου
(Eust.): ciποκ>cχμένου Zen. et plurimae [Α] 11 50! r.είpcχρ*: r.είρcιν, uel
πείρα> 11 ~λέσθιχι (Eust., testes): άρέσΟcιι Zen . [Λ] 11 502 άμφο>έpο ι αιν:
ciμφο>έρωθεν Zen. [ΑΤ], Arist., Massal. [ι\] 11 έr.~πuον ... -άpωγοί: έπ!;;­
νuον .. . άρωγοί Massal. [A],ex quo έποίπνu~ν coni. Spitzner, uelέ;;ήτ.uον .•.
όιρωγψ Massal. [Τ] 11 505 ήε ~ οφώνων codd. omnes: ίεροιpώ•1ων Suidas, Pho-
tius s. u., fortasse recte 11 506 τοίσιν• (Eust.): το!σι ο' 11 άμοι6ηο 1>*
(Eust., testis)- άμο ι ετ.οόν (Arisιarcheae [ ΑΤ]) 11 508 εϊr.οι * (Eust.): εrπ1Ί·
 CHANT XVIII
lants hesitent entre deux partis : la ruίne de la ville
entiere, ou le partage de toutes les richesses que
garde dans ses murs l'aimable cite 1 • Maίs les assieges
ne sont pas dίsposes, eux, a rien entendre, et ils
s'arment secretement pour un aguet. Leurs femmes,
leurs jeunes enfants, debout sur le rempart, le
defendent, avec l'aίde . des hommes que retient la
vίeillesse: Le reste est parti, ayant a sa tete Ares et
Pallas Athene, tous deux en or; revetus de vetements
d'or, beaux et grands, en armes. Comme dίeux, ils·
ressortent nettement, les hommes etant. un peu plus
520 petits. Ils arrivent a l'endroit choisi pour l'aguet.
C'est celώ ou le fleuve offre un abreuvoir a tous les
troufieaux. lls se postent; _couverts de bronze eclatant.
Α quelque distance ~ ils ont deux guetteurs en place,
qui epient l'heure ou ils verront moutons et breufs
aux cornes recourbees. Ceux-ci apparaissent; deux
bergers les suivent, jouant gaiment de la flιite, tant
ils sόupι;onnent peu le piege. Οη les voit, on bondit,
vite_ on coupe les voies aux troupeaux de breufs, aux
l!ιelies bandes de brebis blanches, on tue les bergers.
Mais, chez les autres, les hommes postes en avant de •
530 l'assemblee entendent ce grand vacarme autour des
breufs. lls montent, tous, aussitόt sur les chars aux
attelages piaffants, partent en quete et vite atteig.nent
l'ennemi. lls se forment alors en . ligne sur les rives
du fleuve et se battent, en se lanι;ant mutuellement
leurs javelines de bronze. Α la rencontre participent
Lutte et Tumulte et la deesse execrable qui preside
a~ trepas sanglant i elle tient, soit un guerrier encore
vivant malgre sa fraiche blessure, ο~ un autre encore
non blesse, ou un autre deja mort, qu'elle traine par
1. cr. ΧΧΙΙ, 11 7-1:11.
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ
τεύχεσι λαμπδμενοι· δtχα δέ σψισιν f\νδανε Βουλή, 510
f)έ διαπραθέειν η &νδιχα πάντα δά.σασθαι,
ιcτfjσιν !Sσην πτολtεθρον έπήρατον έντδς εεργεν·
οι δ' οδ πω πε(θοντο, λδχψ δ' 'δπεθωρήσσοντο.
Τε'Lχος μέν p' i'Χλοχο( τε ψιλαι ιcαt νήπια τέιcνα
pύατ' έψεσταδ"'Cες, μετά δ' &:νέρες ο6ς εχε γfjρας" 5ι5
οι δ' 'lσαv- ~ρχε δ' i'Χρά σψιν 'Άρης ιcαt Παλλάς Άθήνη,
lΧμψω χρυσειω, χpύσεια δέ ε'ιματα εσθην,
ιcαλώ ιcαl μεyάλω σύν τεύχεσιν, ίlJς τε θεώ περ
&:μψtς &:ριl;ήλω· λαοt δ' 'δπολ(ζονες ~σαν.
οι δ' !Sτε δή p' '(ιcανον ιseι σψισιν εtιc:ε λοχfjσαι, 520
έν ποταμψ, !Sθι τ' &:ρδμδς εην πάντεσσι Βοτοισιν,
ενθ' &ρα το( γ' '(ζοντ' εiλυμένοι αtθοπι χαλιc:ψ·
το'Lσι δ' επειτ' &:πάνευθε δύω σιc:οποι ε'ιοιτο λοr.ων,
δέγμενοι δππδτε μfjλα tδοtατο ιc:αt ελιιc:ας ΒοΟς.
οι δέ τάχα προγένοντο, δύω δ' όίμ' Εποντο νομfjες 525
τερπδμενοι σύριγξι· δδλον δ' οδ τι προνδησαν·
οι μεν τά προιδδντες έττέδραμον, ι~ιc:α δ' επειτα
τάμνοντ' &:μψt Βοί3ν &:γέλας ιc:αt πώεα ιcαλc!ι
&:ργεννων οtων, ιcτε'Lνον δ' έπt μηλοβοτfjροις.
οι δ' ώς ο~ν έττύθοντο πολύν ιc:έλαδον ποιρc!ι Βουσtν 530
εtράων προπάροιθε ιc:αθήμενοι, αΟτ(κ' έψ' 'ιττττων
βάντες &:ερσιπδδων μετειc:ίαθον, αtψα δ' '(ιc:οντο·
στησάμενοι δ' έμάχοντο μάχην ποταμο'lο παρ' llχθcις,
Βάλλον δ' &:λλήλους χαλιc:ήρεσιν έγχειησιν.
Έν δ' 'Έρις, έν δέ Κυδοψδς δμιλεον, έν δ' 3λοη Κήρ, 535
ι!λλον l;ωδν εχουσα νεούτατον, lΧλλόν Ιουτον,
Var - 5f.0 λιχu.πόu.ενοι•: λιχu.τ.οu.ένω 11 5f.2 ~εργεν (Eust. 1158, 49):
Ηργει (pap. 11, Α s. 'ι, Eust. Ί 16~, 10 ; 1261, 3) 11 5f.$ ύπο~ίζονες
(Eust.): ύπ' όλ. (Α) 11 520 είχε•: η,.ε (u. 1. [Eust.]) 1152{ β~τοίσιν. (sch.
ΒΤ, Eust., testes): βρ_οτο!">ιν (pap. ΙΙ, pap. 239) 1[ 526 τ~ρτ.ομε~οι (Eust.~
testis): τερπομένω Anst. [Α], codex unus ΙΙ 528 :rωειχ χιχλ4 (Eust., testes~ ~
πωu μέγ' οίών Zen. [Α], uel πώειχ μήλων Apoll. Soph. 150, 14.11530 ~ιχριχ
(Eust.): τ.ερ1 (testis) 11 53f. ε1Ρ,ιίω•ι (testes) : .!ριί.ων (pap. 86, Α 1. m.,
te&tes), utrumque Eusι 11 535 ολοη (Eust.): όλοον testes.

188 CHANT XVIII
}es pieds, dans }a melee, et, SUΓ Ses epaules, elle
porte un νetement qui est rouge du sang ·des
hommes. Tous prennent part a la rencontre· et se
540 battent comme des mortels νivants, et ils trainent les
cadavres. de leurs mutuelles victimes.
ΙΙ y met aussi une jacl1ere meuble, ιιη champ fer-
tile, etendu et exigeant trois faι;ons. De nombreux
laboureurs y font aller et venir leurs betes, en les
poussant dans un sens apres J'autre . . Lorsqu'ils font
demi-tour, en arrivant au bout du champ, un homme
s'appr.oche et leur met dans les mains une coupe
de doux vin ; et ils vont· ainsi, faisant demi-tour 1ι
chaque sillon : ils veulent a t9ut prix arr1ver au bout
de la jachere profonde. Derriere eux, la terre noircit;
elle est toute . pareille a une terre labouree, bien
u'elle soit en or - une merveille d'art !
550 ll y met encore un domaine royal. Des ouvriers
moissonnent, la faucille trancl1ante en main. Des
jaνelles tombent a terre les UΠeS SΙΙΓ }es autres, }e
long de l'andain. D'autres sοηι liees avec des attaches
par les botteleurs. Trois botιeleurs sont la, debout ;
derriere eux, des enfants ont la charge de ramasser
les javelles ; ils les portent dans leurs bras et, sans
arret, en fournissent les botteleurs. Paι:mi ,eux est le
roi, muet, portant le 'ceptre; il est la, sur l'andain,
eι son creur est en joie. Les hera11ts, a l'ecart, sous
un chene, preparent le repas et s'occupent du gros
breuf qu'ils viennent de sacrifier. Les femmes, pour le
560 repas des ouvriers, versent force farine blanche 1•
Il y met encore un vignoble 'lourdement charge de
grappes, beau et tout en or ; de noirs raisins y
pendent ί i_l est d'un bout a l'autre etaye d'echalas
1. 11 s'agit peut-Mre ici de ce qu'Hesiode (Travau:ι:,
ΙΛΙΑΔΟΣ ~ 188
ω.λον τεθvηίΖιτα κατά μcSθον ί!λκε τιοδο'Lιv-
εtμα δ' lχ' &:μψ' ιsμοισι δαψοινεόν αtματι ψωτωv.
Ώμιλεuν δ' ~ς τε ζωοl βροτοt ίψ έμάχοντο',
νεκρούς τ' &:λλήλωv lpuoν κατατεθνη&τας. · 540
Έν δ' Ε:τtθει νειόν μαλακήν, τιtεφαv &ροuραv,
εδρε'Lαν τpLτιολοv- τιολλοt δ' &:poτf]pεc;. έν αδτft
ζεύyεα δινεύοντες έλάστρεον lνθα και lνθα·
ot δ• δτιcSτε στpέψαντες tκο(ατο τέλσον &:ρούpης,
το'Lσι δ' lτιειτ' έv χερσl δέτιας μελιηδέος ο'ίνου 545
δcSσκεν &:ν1)p έτιιών· τοt δέ στpέψασκον &:v' ΙSγμους,
tέμενοι νειο'Lο βαθεtης τέλσον tκέσθαι·
~ δέ μελαtνετ' δτιισθεν, &pηpομένn δέ έφκει,
χpυσεtη τιεp Ε:οQσα· τό δή τιερl θαQμα τέτυκτο.
Έν δ' έτlθει τέμενος βασLλήιοV" lνθα δ' Ιtριθοι 550
f\μων 3ξείας δρετιάvας έν χερσtν εχοντες
δράγματα δ' lίλλα μετ' ΙSγμον έτιήτρψα τι'lτιτον ερaζε,
&λλα δ' &:μαλλοδετf]ρες έν έλλεδανοίσι δέοντο·
τρείς δ' &ρ' &μαλλοδετf]ρες έψέστασαv- αότc!ιp 5τιισθε
τια'lδες δραγμεύοvτες, έν &:γκαλlδεσσι φέροντες, 555
&στιεpχές ττάpεχοv- βασιλεύς δ' έv το'lσι σιωτιf!
σκ'ηττ~ρον lχων έστr1κει επ' !iγμου γηθcSσυνος κηρ·
κή-ρυιcες δ' &πάvευθεν δπό δρυi δαίτα πέvοvτο,
βο(Jν δ' tερεύσαvτες μέγαν &μψεποv- αt δέ γυναίκες
. δε'Lπνον έρlθοισιν λεύκ' &λψιτα πολλά πάλυνον. 560
Έν δ' έτiθει στα.ψuλf!σι μέγα βρtθοuσαν &:λωήν'
ιcαλ~'jν χρυσεtην· μέλαvες δ' &:νά β6τρυες ~σαν,
Num. - 55! a ?l"'f'-OY 'Ελε:ισινίτ,ς Δη:~ή:εplJς άyλαοοώροu
ddebat11r in quibu."1lam [Τ ad 683 et Eust. 1156, 5j] /1 553-554 uerba
ν έλ~.εοανοίσι usqυe ad άμαλλιιδετ'ίjρες om. codd. paι1ci (quorum G1).
Var. ·-· 538 ο' 'έz' (Eust.): τ' 'έ:ι.' Massal. [λ] 11 544 σ:ρεψι.ιντες•:
ρέφ?'ν:ες ,11
546, σ:ρέ-fασχιι•ι * : τρέφασ;ιον ςpap .. 11? 11 548 άρηρομέν'!Ιδ
testιs) : αG:;cεuε"Ι. 1 λ,
alter codcx, et qιιιdαn1 codιces [Eust.] 11 55
ο:σιλήιο•ι (pap.'
ι ί, pap. 86, Eust.): βο:Ο:ι~ήιον (u. l. [Α), quίdam [Τ,
:ust.] teslis) 11 552 -.τπτον uel -.ίr:τον• : r.iπτε~ (pap. 11) 11 553 tλλε­
::ινοίσ: • (Enst., testes): είλεδανο!σι !1557 iι'γμο:ι• ,( Eust.) : ογμον. .
590) appelle
i8g CHANT XVIII
d'argent. Tout autour, il trace un fosse en smalt et 1 ~στήιcει ~έ ιcάμαξι διαμττεpές &.pyυpέnσιV"
une clόture en etain. Un seul sentier y conduit; par
la νont les porteurs, quand vient pour le νignoble Ie
moment des vendanges. D~s filles, des garφns, pleins
de tendres pensers emportent les doux fruits dans
des paniers tresses. Un enfant est au centre, qui,
delicieusement, touche d'un luth sonore, cependant
570 que, de sa νοiχ grele, il chante une belle complainte.
Les autres, frappant le sol en cadence, l'accompagnent,
en dansant et criant, de leurs pieds bondissants.
11 y figure aussi tout un troupeau de vaches aux
cornes hautes. Les νaches y sont faites et d'or et
d'etain. Elles s'en vont, meuglantes, de leur etable a
la pature, le long d'un fleuve bruissant et de ses
mol>iles roseaux. Quatre bouviers en or s'alignent a
cόte d'eυes ; et neuf chiens aux pieds prompts les
suiνent. Mais deux lions effroyables, au premier rang
58ο des vaches, tiennent un taureau mugissant, qui
meugle longuement, tandis qu'ils l'entrainent. Les
chiens et les gars courent sur ses traces. Mais les
lions deja ont dechire le cuir du grand taureau ; ils
lui hument les entrailles et le sang noir. Les bergers
en νain les pourchassent et excitent leurs chiens
rapides : ceux-ci n'ont garde de mordre les lions ; ils
μοfζcι όιμολγcιίη, c'est.-a-dire de farine delayee dans du lait. Voyez ηοι
remarques sur ce passage dans notre edition commentee du poeιne
d'Hesioqe (Paήs, 1914), p. ι3ο.
1. Les anciens poetes appelaient kyanos une pAte νitreuse dont la
couleur bleu d'azur rappelait la pierre de m~me teinte qui portait
deja ce nom, le lapis lazuli. Ce n'est que plus tard, quand le νerre,
au sens commun de ce terme, fnt mieux connu, qu'on adopta pour
lui un nouνeau nom, hyalos; mais le mot ne se rencontre pPs encore
dans les poemes bomeriques. Cf. Μ. L. Trowbήdge, Philological
studies in ancient glas1 (Uniνersity of Illinois studίes ... , ΧΙΙΙ, 3-4
ΠΟΥ. 1928).
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 1-89
&.μψι δέ ιcυαvέην ις_άπετοv, πεpt δ> έ!pιcος ελασσε
ιcασσιτέpου· μια δ> ο'tη &.ταpπιτος ηεv m· αδτήv, 565
τft vtσovτo ψοpfjες, tsτε τpυyδcγεν &.λωήv·
παpθεvιιcαt δέ ιcαt ήίθεοι &.ταλά~ψpονέοντες
ττλειcτο"lς έν ταλάpοισι ψέpον μελιηδέα καpπδv·
το"lσιν δ• έν μέσσοισι πάις ψδpμιyyι λιyεtn
tμεp6εv ιcιθάpιζε, λtvov δ• 'όπο ιcαλον &ειδε· 570
λεπταλέn ψωvft· τοι δέ pήσσοντες &μαp-Cft
μολπfi τ' tυyμ~ τε ποσt σιcαtpοvτες Ιfποντο.
Έv δ• &.yέλην ττο(ησε Bo~v 3pθοιcpαιpάωV"
αι δέ Βόες χpυσο'Lο τετεόχατο ιcασσιτέpου τε,
μυιcηθμ~ δ• &.πο ιcδπpου έπεσσεόοντο voμov δέ 575
πάp ποταμον ιcελάδοντα, παρά poδαvov δοvαιcfjα·
,χpόσειοι δέ νομfjες &μ• έστιχδωντο Βδεσσι
τέσσαpες, έvνέα δέ σψι ιcόvες πόδας &.pyot εποντο.
Σμεpδc!ιλέω δέ λέοvτε δ(ι• έν ττpώτnσι Βδεσσι
ταΌpον έpόyμηλον έχέτηv· δ δέ μαιcpά μεμυιcως 580
lλιcετο· τον δέ ιcόνες μετειcίαθον 'ί'Jδ' αtζηοι·
τω μέv &.ναppήξαvτε Βοος μεyάλοιο Bo~Lηv
Ιyιcατα ιcαt μέλαv αtμα λαψόσσετοv- οι δέ vομf\ι;;ς
αδτως έvδ(εσαν ταχέας ιcόνας 3τpόvovτες-
Var. - 563 ciργuρ€"!iσιν* (Eust., testis): όιργuρέοισιν (Zen. [Α]) 11565
iπ' (Eust.) : ές pap. 6, Zen. [Α] 11 567 οΞ χχ\ (Eust.): τε χαί G unus,
testes 11 568 πλεχτοίς έ•ι* (Eust., testes): τ.λεχτοίσιν (Ar. probabiliter, cf.
ach. ΑΤ) 11 570 λίνον (Ar. probab., Eust., testes): λί•ιος Zen. [Α] 11 57f.
pήσσοντες * : πρήσσοντες 11 άμαρτfj * : ομαρτfj (pap. ιr' 234, 239, u. Ι.
[Α]) 11572 ίuγμψ: ίωγμψ u. l. ίη tribus codd. IΙ 574 τετεύχαιτο: τε[τεu]χετο
pap. 234 11 576 παρ?ι • (Arist. [Α]): παραί, uel περ1; uel δι?ι Zen. [ΑΤ]
11 ?οοανόν (pap. 88, 234, 239, Eust., tesles): pcιδαλό·ι Αήιt. [Α], Zen.
(ΑΤ], quidam [E11st.J, cod. unus, nel χραδcιλόν Zen. [Β], quidam [Eust.],
uel pοcινόν quidam [ΒΤ], uel pα6δηλόν Ar. [Etym. Magn. 701, 51] 11 8ονcι­
χ1jcι: δονcιχijεν u. 1. ant. teste Dionysio Sidonio [Α] ίl 579 σμερδαλfω
(Enst., testis): χucινέω Zen. [ΑΤ] 11 ού' έν*: Μο Ar. altera [Α], uel Ούω
(pap. 234) 11 πρώηισι* (Ar. [Α]): πρώτοι-,ι (Α) 11580 μεμuχι:J;* (pap. 11):
μεμτ,κwς (pap. 6) 11 58f τόν οέ* (Eust.): το1ι; oe Zen. [Α], uel - τω οέ
codd. paύ.ci 11 584 cιifτως (Eust.): υi.ίτω; Zen. [Α] 11 ένοiεσcιν* (Eust.,
testis): έν ο' ϊεσcιν (Ptolem. Ascal. [Α]) 11 ότρόνοντες* (Eust.): ότρύ­
ναιvτε, (pap. 6, testis).
190 CHANT XVlil
sorH la, tout pres, a aboyer contre eux, mais en les
evitant.
L'illιistre Boiteux y fait aussί un pacage, dans un
beau vallon, un grand pacage a brebis blanches, avec
etables, baraques couvertes et parcs.
590 L'illustre Boiteux y modele encore une place de
danse toute pareil!e a celle que jadis, dans }a Yaste
Cnosse 1, l'art de Dedale a batie pour Ariaήe aux
belles tresses 2. ' Des jeunes gens, des jeunes fill~s,
pour lesquelles un marί donnerait bien des bmufs
.
sont la qui dansent en se tenant la main au-dessus
' των δ' οιι μέv λεπτ&.ς 6θ6νας lχο11, οι δέ χιτωνοις
du poigneϊ Les jeunes filles portent de fins tissus ;
les jeunes gens ont reνeιu. des tuniques bien tissees,
ού luit doucement l'huile 3 • Elles ont de belles cou.
ronnes; eιix, portent des epees en or, pendues a des
baudriers en argent. Tanιδt, avec u~e parfaite aisance,
600 ils courent d'un pied exerce - tel un potier, assi11,
qui essaye la roue bien faite a sa main, pour voir
si elle marche - tantδt ils courent en ligne ·les uns
vers les autres. Une foule immense et · ravie fait cercle
autour du choour charmant. Et deux acrobates, pour
preluder a la fete, font la roue au milieu de tous.
ΙΙ y met enfin la force puissante du fleuνe Ocean,
a l'extreme bord du bouclier solide.
ι. Sir Arthur Evans croit avoir retrouve cette « place de danse »
dans une aire rectaιιgulaire, bordee de deux ligncs de degres, iι
l'extremίte Ν .-0. dn palais de Cnossos.
:.ι. Entendcz que Dedale l'avait batie pour qu'on y celebrιl.t pardeι
danses la victoίre que le s~cours d'Arίane avaίt permίs 1ι Thesee
d'9btenir sur le Minotaure. Plutarque (Thesee, :.ι1) nous apρrend
qu'a Delos, Thesee, revenant de Creιe, avait, le premίer, donne
l'exemple d'une danse qui mimait ses tours et detours iι l'irιterieur
du labyrintbe et que les theories envoyees dans l'ile pour la fΔte dea
Dέlia la dansaient a leιir tour chaque annce.
3. Cf. Odyιsee, Vll, 1,07.
ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 190
ot δ' ~τοι δοιιcέει11 μέ11 &:πετρωπί311το λε611τω11, 585
tστάμε11οι δέ μάλ' lyyός δλάιcτεο11 ειc τ· &:λέοντο.
Έν δέ νομbν ποtησε περιιcλυτbς •Αμψιyυήεις
lν ιcαλfί Βήσσπ μέyαν οtων &:ρyεννάων,
σταθμοός τε ιcλισtας τε ιcοιτηρεψέας tδέ σηιcοός.
Έν δέ χορbν ποlιcιλλε περιιcλυτbς •Αμψιyυήεις, 590
τlρ tιcελον οt6ν ποτ• lvt Κνωσfι\ εόρεtn
Δαιδοιλος ~σιcησεν ιcοιλλιπλοιcάμφ Άpιάδνn.
"Έvθα μέν ~tθεοι ιcαt παρθένοι &:λψεσ(βοιαι
&ιρχεΟντ', &:λλήλω11 lπt ιcοιρπ~ χείροις lχοντες
595
εΊ.ατ' lυννήτους, ~ιcοι στιλβοντcις 6.οιιφ·
ιcοιι ~· οιt μέ11 ιcοιλι\ις στεψάνας lχον, οι δέ μοιχοιtρ~ς
εtχον χρυσεtας έξ &:ρyυρέων τελαμώνωΙΙ"
οι δ' δτέ μέν θρέξοισιcον lπισταμένοισι πδδεσσι
~εtοι μάλ', ώς δτε τις τροχbν &ρμενον lν ποιλάμnσιν 600
~l;δμενος κεραμεύς πειρήσετοιι, οι'l ιcε θέnσι\Ι"
~λοτε δ' οι~ θρέξοισιcο11 lπt στtχοις &:λλήλοισι.
Πολλbς δ' tμερ6εντοι χορbν περιtσταθ' !Sμιλος
τερπ6μενοι· δοιώ δέ ιcυβιστητf\ρε ιcοιτ• οιότοός 6ο4·6ο!Ί
μολπf\ς Ε.ξάρχοντες έδtνευον ιcοιτι\ι μέσσους.
Έv δ' lτtθει ποταμοίο μέ'yοι σθένος Ώιcεοινοtο
Num. - 597-598 om. Arist., damn. Ar. : Ιίτι οuδέποτε μιi~α.ψα.ν
είπε τό είφος· όίλλως τε χα.1 ού πρέπον χ.οpεuοντα.ς μα.χα.ίpα.ς εχ.ειν LAJ 11
~04-605 τερπόμενος· μετΙL δέ σφιν έμlλπετο θεiος &οιδόι; 1 φοp­
μlζωV' δοιώ δe χu6ιστητijpε χα.τ' α.ύτοiις noscebat Athen. 181 d;
uerba μετΙL οέ σφιν ... usque ad φορμίζων (cf. δ 17-18), quae ab.Aήstarcho
exempta fuίsse contendebat Atben., desunt in codd. 11606 a ενδεσ[ σα.ν
σu)pt"(γε[ς εσ-.ιJν xtUαpι; τ[ε] χα.ι α.uλοι add. pap. 5ι, sed obelo
ootat.
Var. - 59i οίόν: οίόν alii [ΒΤ] 11 592 Άpιάδνη (Euat., testea): cίρι·
ήδη Zen. [ Α], άρπήοη Zen. [Τ], e:ι quo 'Αp.ιήδνη coniec. Bekk.er, 'Αpιδήλ'!l
Wilamowiιz collato Hesychio in 'Αpιδήλα.ν 11 595 λεπτCις (Euat.): χιχλCις
u. l. [A]ll 596 εία.τ'•: ε1:ατ' (G); uelείχoν(pap. 239, Eust.) 11597 χα.λCις
(testes): πλεχτΙLς testis 11 599 ότe: οτε (Α, Eust.J 11 60i θέησιν (Euιt.):
θέλησιν (paρ. 6, 1 l, 239) 11 60.ι τερπόμενοι • : τερπόμενος (Athen. 181 b,
d) (Ι 606 έεάρχοντες (Eust., tesιes): έειipχοντος commendat Athen. 18ο d
cίοιδοiJ subaudiena, cf. Num.
24
191 CHANT XVIII ΙΛΙΑΔΟΣ Σ 191
Une fois fabrique le bouclier large et fort, il &vτυyα ττάρ ττυμάτηv σάκεος ττύκα ττοιητο'Lο.

610 fabrique encore lι · Achille une cuirasse plus eclatante Αότάρ έττεl δή τεΟξε σάκος μέγα τε στιβαρ611 τε,
que la clarte du feu; il fabrique un casque puissant τεuξ' lίρα οι θώρηκα ψαει116τερο11 ττυρος αόyfjς, 610

bien adapte a ses tempes, un beau casque ouvrage, τεuξε δέ οί. κ6ρυΕια f)ριαρήv κροτάψοις &.ραρυ'Lαv,

οiι il ajoute un cimier d'or; il lui fabrique des jam- καλήν δαιδαλέηv, εττι δέ χρύσεοv λ6ψοv ηκε,
bieres de souple etain. τεΟξε δέ οί. κvημ'Lδας lαvoO κασσιτέροιο.

Et, quand l'illustre Boiteux a acheve toutes ces Αότάρ έττεl ττάvθ' δττλα κάμε κλυτος Άμψιyυήεις,

armes, il les prend et les depose aux pieds de la μητρος Άχιλλfjος θfjκε ττροττάροιθεv &.εtρας- 615
mere d'Achille. Elle, comme un faucon, prend son ή δ' 'ίρηξ ~ς &λτο κατ' Οόλύμττου vιψδεvτος,
elan du haut de l'Olympe neigeux et s'en va empor- τεύχεα μαρμα(ροvτα τταρ' Ήψαtστοιο ψέρουσα.
tant l'armure eclatante que lui a fournie Hephc:estos.
Num. - 608 a b c d (cf. Hes., Scut., 207-Η3) εν δε λιμην ε-:ε­
τulκτοl εοινοu κοι'Jσιτερ[οιο] Ι κλuζ[ομlενωι ικ[ελο]ς δοιω ο'
οινοι ~u'Jιoωlv•εςj 1 οιργu[ρεοι] δελ?ιvε[ς ε]φοινεον ελλοr:οι~
[ιχΟu;] 1 τnuo' [u;;]o yιχλκε[ιοι τρεον ι]χΟuες οι[u]τοιlp cc:
οικτοιις] add. pap. 51 11 617 a ]uσοι ;;οιρ' Ηφοιιστ(J(ιο add. pap. 88,
cf. Var.
Var. - 6Η κόρ"Οοι* (Eusι.): κu~έην ΙΙ 6ί7 τεύχεοι >:cιλiχ φ€ροuσοι π.οιρ'
ήψοιίστοιο cΧΨΧΧ7(J; (u. l. (Α], pap. 1 Ι, 239) = 137 j uLruιnque habuιsse
uidetur pap. 88.
 ΤΑΒΙ..Ε DES MATIERES

Pages.
Sigles et abreviations .. v

Chant ΧΙΙΙ. 3
Chant XIV .. 39
Chant XV .. 65
Chant XVI .. 99
Chant XVII. 135
Chant XVIII. Ι6j