Vous êtes sur la page 1sur 9

Introduction

I.Définitiondel’intelligence :
A.Perspectiveshistoriquessurl’intelligence
B.Lesdifférentesdimensionsdel’intelligence :cognitive,émotionnelle,sociale

II.Lesfondementsbiologiquesdel’intelligence :
A.Lecerveauhumain :structureetfonction
B.Facteursgénétiquesetenvironnementaux

III.L’évolutiondel’intelligencehumaine :
A.Hominidésetdéveloppementcognitif
B.L’influencedel’environnementsurl’intelligence

IV.Intelligenceartificielleettechnologique :
A.Parallèlesentrel’intelligencehumaineetl’IA
B.L’impactsurlemarchédutravail

V.L’intelligencecollectiveetsociale :
A.Lacollaborationhumaineetl’intelligencecollective
B.Défiscontemporains :désinformationetpolarisation

Conclusion

Introduction :
L’intelligence,conceptcomplexeetmultidimensionnel,acaptivél’attentiondeschercheurs,phil
osophesetscientifiquesàtraverslessiècles.Cetexposéexplorel’évolutiondel’intelligencehuma
ine,examinantsescomposantes,sondéveloppementaufildutempsetsonrôledanslasociétéconte
mporaine.

I. Définitiondel’intelligence
L’INTELLIGENCEestl’ensembledesprocessustrouvésdansdessystèmes,plusoumoinscomp
lexes,vivantsounon,quipermettentd’apprendre,decomprendreoudes’adapteràdessituationsn
ouvelles.Ladéfinitiondel’intelligenceainsiquelaquestiond’unefacultéd’intelligencegénérale
ontfaitl’objetdenombreusesdiscussionsphilosophiquesetscientifiques.L’intelligenceaétédéc
ritecommeunefacultéd’adaptation(apprentissagepours’adapteràl’environnement)ouaucontr
aire,facultédemodifierl’environnementpourl’adapteràsespropresbesoins.Danscesensgénéra
l,lesanimaux,lesplantes(intelligenceprimairefaited’[instinct]etde[réflexes]conditionnés)ou
encorecertainsoutilsinformatiques(apprentissageautomatique,intelligenceartificielle)fontpr
euved’intelligence.L’acquisitiondelaparolearticuléeetdel’écriture,quiaidentaudéveloppeme
ntduraisonnement,fontdel’intelligencehumainelaréférence.

A. Perspectiveshistoriquessurl’intelligence

L’étudedel’intelligencehumaineremonteàlafindesannées1800,lorsqueSirFrancisGalto
n(lecousindeCharlesDarwin)estdevenul’undespremiersàétudierl’intelligence.
Galtonathéoriséque,puisquelarapiditéetd’autresattributsphysiquesétaientavantageuxd
upointdevuedel’évolution,ilsfourniraientégalementunebonneindicationdelacapacitém
entalegénérale(Jensen,1982).
Ainsi,Galtonaopérationnalisél’intelligenceentantquetempsderéaction.
L’opérationnalisationestunprocessusimportantdelarecherchequiconsisteàdéfinirunph
énomènenonmesurable(commel’intelligence)entermesmesurables(commeletempsder
éaction),cequipermetd’étudierleconceptdemanièreempirique(Crowthre-Heyck,2005).
L’étudedel’intelligenceenlaboratoireréaliséeparGaltonetsathéorisationdel’héritabilité
del’intelligenceontouvertlavoieàdesdécenniesderecherchesetdedébatsdanscedomaine
.

B. Lesdifférentesdimensionsdel’intelligence :cognitive,émotionnelle,socia
le.

*L’INTELLIGENCECOGNITIVE
L’intelligencecognitive(ourationnelle)estlaformed’intelligencedontleniveauestceluid
uquotientintellectuel(QI).ElleestévaluéeparleWPPSI-
IVàpartirde2ansetdemi,leWISC-Vàpartirde6ansetlaWAIS-
IVàpartirde16ans.Ses5composantessontl’intelligencecristallisée,l’intelligencevisuo-
spatiale,l’intelligencefluide,lamémoiredetravailetlavitessedetraitementdestâches.Lor
squel’intelligencecognitiveesttrèssupérieure,onparledeHautPotentielIntellectuel(HPI
).
*L’INTELLIGENCEÉMOTIONNELLE
L’intelligenceémotionnelleestunensembled’aptitudesàl’originedelaréussiteprofession
nelle,duleadershipetderelationshumainessatisfaisantes.L’intelligenceémotionnelleestl
’aptitudeàpercevoiretàexprimersesémotions,àlesintégrerdefaçonàfacilitersapensée,àc
omprendreetàraisonnerenutilisantlesémotions,ainsiqu’àrégulerlesémotionschezsoietc
hezd’autrespersonnes.Lorsquel’intelligenceémotionnelleesttrèssupérieure,onparlede
HautPotentielEmotionnel(HPE).

*L’INTELLIGENCESOCIALE
L’intelligencesocialeouinterpersonnelleestuneformed’intelligencequipermetdecomprendre
autrui(sespensées,sessentiments)ensituationd’interactionsociale.Ellepeutêtremodéliséeetes
tliéeàl’estimedesoi.

II. Lesfondementsbiologiquesdel’intelligence

A. Lecerveauhumain :structureetfonction
Lecerveaud’unhommeadultepèseprèsd’1,5kgenmoyenne(généralementde1,3à1,4kg,c
equireprésenteenviron2%dupoidscorporelpourunepersonnede60kg)
[14].Ilaunvolumed’environ1 130cm3chezlafemmeet1 290cm3chezl’homme,bienqu’i
lexistedesvariationsindividuellesimportantes[15].Rapportésàunetailleetunesurfacecor
porelleidentique,leshommesontenmoyenneuncerveau100grammespluslourdquecelui
desfemmes[16],maiscesdifférencesnesontpascorréléesaveclequotientintellectueloud’
autresmesuresdeperformancecognitive[17].
Lafonctionprincipaleducerveauestdecontrôlerlesactionsdel’organismeàpartirdesinfor
mationssensoriellesquiluiparviennent[44].Lessignauxsensorielspeuventstimuleruneré
ponseimmédiate,modulerunschémad’activitéencours,ouêtreemmagasinéspourunbeso
infutur.Ainsi,parlerôlecentralqu’ilexercedanslacaptationdesstimuliexternes,lecerveau
occupelerôlecentraldanslacréationderéponsesàl’environnement.Lecerveauaaussiunrô
ledanslarégulationhormonale.

B.Facteursgénétiquesetenvironnementaux
UnenfantabandonnéparunemèredefaibleQIestadoptéàsanaissancepardesparentsdeQIélevé.Sil’e
nfantserévèleàl’âgeadultedotéd’unhautQI,onconclutàl’effetdel’environnementpostnatal ;s’ilest
dotéd’unfaibleQI,onconclutàl’effetdesgènesoudel’environnementprénatal.Ladifficultétientàce
qu’ilfautêtredeuxpourfaireunenfantetqu’onnepossèdepasd’informations,engénéral,surlephénot
ypedupère.
III. L’évolutiondel’intelligencehumaine

A.Hominidésetdéveloppementcognitif.
LeshomininéssontlesseulsPrimatesàavoirdéveloppélabipédiecommemodedelocomotion.Cettes
ous-famillefaitpartiedelafamilledeshominidés,aveclasous-
familledespaninésquiinclutgorillesetchimpanzés.Laséparationentrelalignéedespaninésetcellede
shomininésestsupposéeavoireulieuilyaenviron8millionsd’années.Lasous-
familledeshomininésregroupelesgenresHomoetAustralopithecus,cesderniersétantlesplusancien
s.
Cequiimportepournotreproposestderetenirquetousceshomininésontdéveloppélabipédie,certains
d’entreeuxconjuguantcemodedelocomotionaveclabrachiationdanslesarbres.Leurcapacitécérébr
aleestfaible,variantde380à450cm3pourlesAustralopithèquesetde400à500cm3pourlesParanthro
pes,quisontproportionnellementdeplusgrandetaille.Cependantlacapacitécérébralen’estpasforcé
mentunindicededéveloppementdescompétencescognitives.Lacroissanceducerveauaucoursdel’
hominisationsetraduitparl’augmentationdel’épaisseurdel’écorcecérébrale,delatailleetdelaramif
icationdesneurones,elle-
mêmeresponsabledel’accroissementdelarichessedesconnexionsinterneuronales.C’estcedernier
élémentquipourraitavoireupourconséquenceunenetteaméliorationdescompétencescognitives.E
nprincipedonc,lacapacitécérébraledonneuneidéedel’importancequantitativedecesconnexions,e
ncorequ’ilfailles’enméfierpuisqu’uncerveauvolumineuxn’estpasforcémenttrèscomplexe,comm
el’indiquentceuxdecertainsgrosmammifères.Maisilexisteunelimiteendeçàdelaquellelecerveaun
epeutpasfonctionnercorrectementetceseuilestestimé,pourl’hommeactuel,à1 000cm3.
Maislaquestiondel’originedulangageresteaujourd’huifortcontroverséeetilfautdoncallerchercher
ducôtédesproductionshumainespourtrouverdespreuvesindirectesdel’émergencedescapacitésco
gnitivesdespremiershomininés.

B. L’influencedel’environnementsurl’intelligence
L’intelligenceestégalementfortementinfluencéeparl’environnement.Lesfacteursliésàl’env
ironnementfamilialetàlaparentalité,àl’éducationetàladisponibilitédesressourcesd’apprenti
ssage,demêmequ’àlanutrition,notamment,contribuenttousàl’intelligence.L’environneme
ntetlesgènesd’unepersonnes’influencentmutuellement,etilpeutêtredifficilededistinguerles
effetsdel’environnementdeceuxdelagénétique.Parexemple,sileQId’unenfantestsimilaireà
celuidesesparents,cettesimilitudeest-
elledueàdesfacteursgénétiquestransmisdeparentàenfant,àdesfacteursenvironnementauxco
mmuns,ou(trèsprobablement)àunecombinaisondesdeux ?
Ilsemblequedesfacteursgénétiquestoutautantqu’environnementauxjouentunrôledansladét
erminationdel’intelligence.Àcetégard,desrecherchesmenéesparNisbettetcollab.
(2012)ontfaitlesobservationssuivantes :
 L’héritabilitéduQIvarieconsidérablementselonlaclassesociale.
 Presqueaucunpolymorphismegénétiquen’aétédécouvertsansqu’ilsoitsystématiquement
associéàunevariationduQIdanslaplagenormale.
 LesQI«cristallisé»et«fluide»sontdesaspectstrèsdifférentsdel’intelligencesurlesplansco
mportementaletbiologique.
 L’importancedel’environnementpourleQIestétablieparuneaugmentationde12à18pointsd
uQIlorsquedesenfantsdelaclasseouvrièresontadoptésparunefamilledelaclassemoyenne.
 MêmelorsquelesaméliorationsduQIproduitesparlesinterventionslesplusefficacespendan
tlapetiteenfanceneperdurentpas,ilpeutyavoirdeseffetstrèsmarquéssurlesrésultatsscolaire
setlesrésultatsdanslavie.
 Lesdifférencesentrelessexesrelativementàcertainsaspectsdel’intelligencesontduesenpart
ieàdesfacteursbiologiquesidentifiablesetenpartieàdesfacteursdesocialisation.

IV.Intelligenceartificielleettechnologique

A. Parallèlesentrel’intelligencehumaineetl’IA
L’intelligenceartificielleestundomaineenévolutionrapidequiaattirél’attentiondeschercheu
rs,desentreprisesetdugrandpublic.Cependant,ilyabeaucoupdedébatssurlafaçondontl’IAdif
fèredel’intelligencehumaine.L’IApeut-ellevraimentreproduirel’intelligencehumaine ?
C’estunsujetbrûlantdanslescommunautésscientifiquesetphilosophiques.
L’unedesraisonsdecedébatestlacomplexitédel’intelligencehumaine.Contrairementàl’IA,l’
intelligencehumaineneselimitepasàdesalgorithmesouàdesrèglesspécifiques.Ils’agitplutôt
d’unréseaucomplexedecapacitéscognitivestellesquelaperception,lelangage,leraisonneme
ntetlacréativité.Cescapacitéssontinterconnectéesetsouventdifficilesàreproduiredanslesma
chines.L’IAestconçuepoureffectuerdestâchesspécifiquesbaséessurdesrèglesetdesalgorith
mesprédéfinis.Ilexécutecestâchesavecrapiditéetprécision.Cependant,illuimanquel’adapta
bilitéetlaflexibilitédel’intelligencehumaine.
Uneautredifférencecléentrel’IAetl’intelligencehumainerésidedansleursapprochesdel’app
rentissage.L’IAs’appuiesurdesalgorithmesd’apprentissageautomatiquepouraméliorersesp
erformances,tandisquel’intelligencehumaineestfaçonnéeparunecombinaisondecapacitési
nnéesetd’expériencesd’apprentissagetoutaulongdelavie.Leshumainspeuventapprendreets
’adapteràdenouvellessituations,environnementsetdéfisd’unemanièrequel’IAnepeutpas.
Enquoil’IAest-elledifférentedel’intelligencehumaine ?
L’intelligenceartificielle(IA)estundomainepassionnantquiaprogressérapidementcesderniè
resannées,denombreuxexpertsprédisantqu’ilrévolutionneranotremondedanslesdécennies
àvenir.Cependant,ilyaencorebeaucoupdedébatssurlafaçondontl’IAdiffèredel’intelligence
humaine.Bienquel’IAprésentedenombreuxatouts,elleprésenteégalementplusieurslimitesq
uiladistinguentdel’intelligencehumaine.
L’unedesforcesdel’IAestsacapacitéàeffectuerdestâchesavecunevitesseetuneprécisionincr
oyables.Ilpeuttraiterdegrandesquantitésdedonnéesenpeudetempsetprendredesdécisionsba
séessurcesdonnées,cequipeutêtreextrêmementutiledansdesdomainestelsquelafinance,lasa
ntéetlestransports.Cependant,l’IAestlimitéedanssacapacitéàs’adapteràdenouvellessituati
onsetenvironnements.Contrairementauxhumains,lesalgorithmesd’IAnepeuventpasappre
ndredel’expérienceetajusterleurcomportementenconséquence.
Uneautrelimitedel’IAestsonmanquedecréativitéetd’imagination.Bienquel’IApuisseeffect
uerdestâchesbaséessurdesrèglesetdesalgorithmespréexistants,ellerencontredesdifficultésl
orsqu’elleestconfrontéeàdenouveauxdéfisnonstructurésquinécessitentuneréflexioncréativ
e.Leshumains,enrevanche,sontcapablesdegénérerdenouvellesidéesetsolutionsàdesproblè
mescomplexes.
Encequiconcernelescapacitéscognitives,l’IAafaitdesprogrèsimpressionnantscesdernières
années.Ilpeuttraiterlelangage,reconnaîtredesmodèlesetprendredesdécisionsbaséessurdese
nsemblesdedonnéescomplexes.Cependant,ilexisteencoreplusieurscapacitéscognitivesque
l’IAnepeutpasreproduire,tellesquel’empathie,l’intuitionetleraisonnementdebonsens.Ceso
ntdescapacitésquisontessentiellesàl’intelligencehumaineetnouspermettentdenaviguerdan
slepaysagesocialetémotionnelcomplexedenotremonde.
Entermesdeperformances,l’IAetl’intelligencehumaineexcellentdansdifférentsdomaines.P
arexemple,l’IAestbienmeilleurequeleshumainspoureffectuerdestâchesrépétitivesetanalys
erdegrandsensemblesdedonnées.Cependant,leshumainssonttoujoursmeilleursdanslestâch
esquinécessitentdelacréativité,del’intuitionetdel’intelligenceémotionnelle,commeécrired
elapoésieoucomprendreuneblague.
Bienquel’IApossèdedenombreuxatoutsetaitlepotentielderévolutionnernotremonde,ellene
remplacepasl’intelligencehumaine.L’IAestlimitéedanssacapacitéàs’adapteràdenouvelless
ituationsetenvironnements,manquedecréativitéetd’imaginationetnepeutpasreproduirecert
ainescapacitéscognitivesessentiellestellesquel’empathieetl’intuition.Encomprenantlesdif
férencesentrel’IAetl’intelligencehumaine,nouspouvonsdévelopperdemeilleuresfaçonsd’i
ntégrercesdeuxformesd’intelligencepourcréerunavenirmeilleurpourtous.

B.L’impactsurlemarchédutravail
L’impactdel’IAneselimitepasàl’informatiqueouàlatechnologie.Ellerévolutionnedesindustriesen
tières,delasantéàlalogistique,enpassantparlafinance,lafabricationetlecommercededétail.Ensant
é,l’IAcontribueàdesdiagnosticsplusprécisetàdestraitementspersonnalisés.Dansledomainefinanc
ier,ellepermetdesanalysesdedonnéespluscomplexesetdesprévisionsdemarchéplusexactes.Chaq
uesecteurtrouvedansl’IAdesapplicationsquitransformentradicalementsesopérationsetstratégies.
Alorsquenousavançonsvers2030,lesprévisionsconcernantl’IAsontnonseulementoptimistesmais
révolutionnaires.L’IAestsurlepointdedevenirunecomposantecentraledepresquetouslesaspectsde
notreviequotidienneetprofessionnelle.L’apprentissageautomatique,letraitementdulangagenatur
eletlavisionparordinateurnesontquequelques-
unesdestechnologiesd’IAquicontinuerontàévolueretàs’intégrerdansdenouvellesapplications,ou
vrantlavoieàdesinnovationsinédites.
V.L’intelligencecollectiveetsociale :
A.Lacollaborationhumaineetl’intelligencecollective
Ilfautbiencomprendrequel’intelligencecollectiven’estpasuneentitéimmatériellequiémergedefaç
onspontanée.Fairenaîtredel’intelligencedansungroupe,commelepréciseLévy(1997),reposesurtr
oiséléments.Elleréclamed’aborddutemps.Eneffet,lesmembresdoiventtoutd’abordapprendreàse
connaîtreetàagiroupenserensemble.Elledépend,parfois,desconflitsdereprésentationsrelatifsàlasi
tuationetauxintérêtspersonnels.Enfin,elleestconditionnéeparl’environnementquientourelegrou
pe.
Outreceséléments(temps,conflits,environnement),ellesecompose,selonZaïbet(2007),detroisdi
mensions.Lapremièreestcognitive.Ellerecouvrelescapacitésdecompréhension,deréflexionetdec
onstructionet/
oudeprisededécisiondugroupe.Lasecondes’intéresseauxcompétencesrelationnelles,c’est-à-
direàl’engagementmutuel,àlaconfiance,auxsynergiesquiseconstituent,àlacapacitéàutiliser,àbon
escient,lesconflitsquisedéveloppententrelesmembresd’ungroupe.Woolleyetal.
(2010)ontdéveloppécefacteurrelationnelendémontrantquelasensibilitésocialedesmembresetlaré
partitionéquitabledelaparoleauseindugroupesontdespreuvesessentiellesàladémonstrationd’unei
ntelligencecollectiveperformante.
Enfin,latroisièmeestunedimensionsystémique.Celasignifiequechaquemembrevaconcevoirsesac
tionsenfonctiondecellesdesautresetquec’estautraversdel’étudedesinteractions,delaco-
activitéetdel’inter-
dépendanceentrelesindividusqu’ilestpossibledeserendrecompteduniveaud’intelligenceducollec
tif.
Lacollaborationhumaineestunechosecomplexeetquiprenddemultiplesfacettes.Àlabase,vousdev
ezvousmettredanslapeaud’unepersonnehumaineetvousdemandercequevousvoulezcommunique
r.Vousdevezensuitevousdemanderquelestlemeilleurcanalpourvous.
Quandlesorganisationspensentàlacollaboration,lapremièreréactionestdetrouveruneplateformep
ermettantdepartagerdesdocuments.Ilsoublientsouventquelesdocumentssontundescanauxpossib
les.Pourquoinepaspermettrelacréationdewikis,debloguesouencoredeconversationsurunmur ?
Enincluantsesautrescanauxdecommunication,vouspermettezauxutilisateursdelaisserplaceàleuri
maginationetdelibérerl’intelligencecollectivedevotreorganisation.

B.Défiscontemporains :désinformationetpolarisation
Auxprémicesdel’èredesréseauxsociaux,lecontinentAfricainaététémoind’uneaugmentationrapid
edescampagnesdedésinformationmodernes.Ilesttoutefoisimportantdenoterquecefléauestantérie
uràl’èrenumérique.Bienqueladésinformationaittoujoursfaitpartiedel’écologiedel’informationet
delacommunicationenAfrique,lanatureinstantanéedesréseauxsociauxaaugmentélafréquencedec
ampagnesd’informationsméticuleusementélaborées,intentionnellementfaussesettrompeuses.L’
ampleurdeladésinformationenAfriquereflèteunetendancemondiale,soulignantlebesoinurgentde
comprendresesorigines,sesinstigateursetsesconséquencesprofondes.

Conclusion
L’intelligence,enconstanteévolution,resteaucœurdel’expériencehumaine.Comprendresesorigin
esbiologiques,sondéveloppementhistoriqueetsonadaptationàlatechnologiemodernepermetd’ant
iciperlesdéfisetdecultiveruneintelligencecollectiveharmonieuse.

Vous aimerez peut-être aussi