Vous êtes sur la page 1sur 707

Opuscules et fragments indits de Leibniz : extraits des manuscrits de la Bibliothque royale de Hanovre / par Louis [...

]
Source gallica.bnf.fr / Bibliothque nationale de France

Leibniz, Gottfried Wilhelm (1646-1716). Opuscules et fragments indits de Leibniz : extraits des manuscrits de la Bibliothque royale de Hanovre / par Louis Couturat,.... 1903.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numriques d'oeuvres tombes dans le domaine public provenant des collections de la BnF.Leur rutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n78-753 du 17 juillet 1978 : *La rutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la lgislation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source. *La rutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par rutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits labors ou de fourniture de service. Cliquer ici pour accder aux tarifs et la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la proprit de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code gnral de la proprit des personnes publiques. 3/ Quelques contenus sont soumis un rgime de rutilisation particulier. Il s'agit : *des reproductions de documents protgs par un droit d'auteur appartenant un tiers. Ces documents ne peuvent tre rutiliss, sauf dans le cadre de la copie prive, sans l'autorisation pralable du titulaire des droits. *des reproductions de documents conservs dans les bibliothques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signals par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothque municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invit s'informer auprs de ces bibliothques de leurs conditions de rutilisation.

4/ Gallica constitue une base de donnes, dont la BnF est le producteur, protge au sens des articles L341-1 et suivants du code de la proprit intellectuelle. 5/ Les prsentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont rgies par la loi franaise. En cas de rutilisation prvue dans un autre pays, il appartient chaque utilisateur de vrifier la conformit de son projet avec le droit de ce pays. 6/ L'utilisateur s'engage respecter les prsentes conditions d'utilisation ainsi que la lgislation en vigueur, notamment en matire de proprit intellectuelle. En cas de non respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prvue par la loi du 17 juillet 1978. 7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute dfinition, contacter reutilisation@bnf.fr.

,e,`~t ~%r~ Y

e~

~.i~

f.

p 11,

.4,

. y J

e `:-v`..

:.a;

Il 'Il' .71-1"

":

d,

lj..

ak f

-x,.

1n'

a_

.. ~,t >-Ct-~+tt.v_ ) ~vH:


3 .~5 .a "`a.=

.i
-i~ .~<;M~

iE~fsK-d

-vuur~~

~-W -i.

K' 4~' a

.i-

e,"

3.d

?.

~k

..1

miy.T.

~< ~1'

,i.

H3

Qa

r.~

.?~

=,r.x

'~`.

k~r..

:r,

". .;a

--n

-oraR.

syze""y~t-w

~-=i~

.Y

'.

i:i

~w

w~

'.l'~

"...

_r-

?. ;;
~t :<. 'b

~?' ~t&?~
~n~-y~f~X-~

~33

OPUSCULES

ET

FRAGMEN

TS

ND

IT

DE

LEIBNIZ

~'T)'~0~

DU

MME

AUTEUR

De De La La Pour Die

Platonicis l'Innni Logique Logique la

mythis, mathmatique, de Leibniz,

thse

latine vol.

(puis). g. in-8" (Alcan. indits. 1896). i vol. gr. in-8" (Alcan, ()0i).

t~r~ (en

des

documents

algorithmique Langue internationale. Hilfssprache.

prparation). t brochure t brochure in-i6 in-6 (Hachette, (Leipzig, oot). Veit, 1002). 1 I

internationale

EN

COLLABORATION

AVEC

M.

LEAU

Histoire

de

la Langue

universelle

(Hachette).

995-01.

Coulommiers.

Imp.

PAUL BRODARD.

iz-o~.

opnso i.

~~j

~J

JL

p~ JL C3

ET

FRAGMENTS

INDITS

DE .E~n~ J~ ~MM~r?~

LEIBNIZ ~~o~~M~ PAR r~<? J~MOvre

Louis COUTURAT CHARG Dt:COURS A L'UNIVERSIT DETOULOUSE

Quimenon nisi edidsno\'it, nonnovt. L< P/a<-<-t~ 21fevr. 1696. (DM/~M, VI,i, 65).

PARIS
FLIX
ANCIENNE LIBRAIRIE 108, BOULEVARD

ALCAN,
GERMER

DITEUR
BAILLIRE 108 ET C~

SAINT-GERMAIN,

Tous

903 droits

reserves.

McNsiE:uR

ARTHUR

HANNEQUIN

PROFES~BUR t.

DEL*UNVERSTDE

LYON

Tmoignage

de haute

estime

et de cordiale

affection.

PRFACE

termin ouvrage sur La Logique de Le~M~ tait presque (nous nous emes le plaisir, au Congrs interle croyions du moins) lorsque de M. Gionational de Philosophie (aot 1900), de faire la connaissance de mathmatiques l'Universit de Turin vanni VACCA, alors assistant un an auparavant, les manuscrits de Leibniz conqui avait compuls, et en avait extrait formules de Logique servs Hanovre, quelques de Mathmatiques de M. PEANO C'est lui insres dans le Formulaire des uvres indites de Leibniz, et nous qui nous rvla l'importance notre tour La lecture si du catalogue inspira le dsir de les consulter dtaill et si complet qu'en a dress M. le conseiller BoDEMANN~bibliothcaire en chef de la Bibliothque acheva de nous royale de Hanovre dcider. Ce catalogue, avec le classement des manuscrits dont il est le a considrablement et guid nos recherches; rsum, facilit, abrg disons mieux, il les a rendues possibles. chre C'est, selon une mtaphore Leibniz, fil d'Ariane sans lequel nous n'aurions jamais l'indispensable dans le labyrinthe de ses manuscrits. M. Bodemann pu nous aventurer Notre
i. A prsent 2. Tome II, Nous profitons collaborateurs conseiller de la ville de Gnes. municipal n 3, 1899; tome tome Bocca III, !90; IV, 1902 (Torino, frres). de cette occasion dire ce devons M. PEAMo et ses pour que nous ce sont leurs tr~<aux notre attention sur la logique qui ont attir et qui nous ont par suite amen tudier la logique de Leibniz. algorithmique, Nous tenons d'autant le reconnatre, tendent raliser, dans plus que ces travaux les mathmatiques, la Caractristique rve universelle par Leibniz. 3. Cf. G. VAccA ~Mt MMKo~cW~t Mc~t~ di Z.~M~, di MMt<~<~ ap..Bo~MtMo

e ~o~M delle ~CMM~e <' J'ai constat que Leibniz connaissait les MM~tM~tcAe~899) principales proprits du signe de ngation, attribu jusqu'ici Segner; l'identit du
de dduction les classes entre et entre les propositions; des signe quelques-unes intressantes entre les symboles de la Logique et les propoanalogies qui existent sitions sur la divisibilit des nombres la reprsentation si suggestive entiers; enfin,

et si lgante des formes du syllogisme


attribue d'ordinaire Euler

au moyen de systmes bibliographiques.

de cercles, que l'on

4.. V. l'article Bodemann aux Abrviations


ttEDtTB DN LBtBNtZ.

PRFACE

ouvert le trsor dont il a la garde, et il nous a aid nous a libralement Enfin souvent et dans un dchiffrement dans nos recherches pnible. nom a bien voulu de l'Enseignement M. LIARD, directeur suprieur, de Hnstrucdu Ministre d'une mission en vue de ce travail, charger, et qui nos investigations, tion publique, qui nous a permis de complter le public. d'en faire profiter en mme temps le devoir nous a impos de conseils et de protections de bonnes volonts, C'est ce concours que doit le jour; nous nous faisons un plaisir et un devoir de notre ouvrage MM. LiARb, BcDEMANN et VACCA toute notre et d'exprimer le dclarer, reconnaissance. notre livre sur La Logique Nous avons dit ailleurs combien de Z~M~ de Hanovre; documents a profit des nouveaux que nous avons rapports de cette le caractre et si nous le rappelons ici, c'est pour bien marquer des Le prsent volume n'est, en principe, que la collection publication. Le notre travail historique. textes indits qui nous ont servi complter choix que nous en avons fait a donc t avant tout dtermin par le sujet c'est en gnral dans la mesure o ils se rapportaient qui nous occupait soit des la Logique que nous en avons pris, soit une copie intgrale, est le centre de de Leibniz extraits seulement. Mais, comme la Logique rayonner conduit nous avons t naturellement son systme, dans c'est ainsi que nous avons trouv cerde son uvre diverses provinces le Primae comme du plus haut intrt, tains opuscules mtaphysiques dans son ordre leibnizienne veritates , qui rsume toute la philosophie uvres mathmaet dans sa vraie perspective 1; et certaines gntique de la ne ft-ce que pour l'histoire tiques qui nou~ ont paru intressantes, et le Pacidius /'C/M~<?rM~~ comme La M~Ao~ pense de Leibniz, au public que quelques .P/M/<M 3, dont GERHARDT n'a daign donner nous 4..De mme, sous prtexte extraits, que c'tait une Vorstudie notes ou quelques avons copi en passant quelques qui peuvent t coupons du ce fragment comme tre prcieux portent par la date qu'ils mme du spinozisme, 2 dcembre l'hypothse 6~6, qui suffit ruiner En un mot, nous nous sommes de Leibniz efforc, toutes les passager, les lacunes des ditions de combler fois que nous en avons eu l'occasion, t. PHIL., VIII, 6-7; Cf. PtML., I, t5; VIII, OO-Ot.
2. 3. PHtL.) MATH., V, X, O. 1.

pap~s&ent avoir compltement


de voir confirmer le plaisir (V. La f.og't~t<6 de Z.6~M<

de Vorstudie si l'on ne savons VI, 8. Nous peut qualifier 4. Math., et une copie soigne dont il existe un brouillon de &3 pages complet revue par l'auteur. En gnral, la Liste dats. 5. Voir la fin du volume des fragments

un ouvrage de 59 pages, les diteurs

ncgtig les morceaux


toutes

dats, ce qui nous a procur


conjectures chronologiques

par nos trouvailles p. x et 3z3).

nos

6. PHtL., VIII, 7 t Cf. PtL., 1, i~, c, 8 (tS~).

PRFACE

II t

Par exemple, nous publions la fin du Specimen C~CK~ unide ct parce qu'elle yerM/~ avait le que GERhARDT avait laisse d'une <t Studie ; comme si le commencement caractre de cet opuscule, et tant d'autres n'avaient fragments publis par Gerhardt, pas le mme Nous avons eu la bonne fortune caractre! de trouver, indits et incontrs importants, et parfois leur date nus, des opuscules que leur tendue auraient d suffire recommander l'attention des diteurs comme les Generales Notionum et F~~M~ de 1686 2, ~M~OMM ~M~~ Hic egregie progressus qui ponant cette note de la main de Leibniz sum ; ou comme la Mathesis a inscrit cette menrationis 8, o Leibniz Proba tion sunt quae hac plagua, et sic satis haberi possunt pro absolutis . 11 faut avouer que les diteurs ont t bien difticiles, et bien de ddaigner des oeuvres dont Leibniz outrecuidants, lui-mme se dclarait satisfait, et qui taient l'expression mrie de sa pense. On ne peut mme pas allguer, pour leur dfense, on qu'ils ne les ont pas connues trouve encore sur certains les titres que RASPE leur a donns, opuscules avec des notes ddaigneuses comme non nisi vulgaria celle-ci continon merentur nent, quae impressionem ou bien Quales hic sunt, nam sine capite et caice apparent typis vix possunt committi, sans parler du scrupule le vera inethodo qui a empch Raspe de publier Quod liberius ~/<M< de theologicis ~o/o~p quibusdam loquatur, typis non commisi 7. Mais, si incompltes nous n'avons que soient les ditions existantes, d'en combler pas eu la prtention toutes les lacunes, mme en ce qui concerne la logique. Nous n'avons pu copier que les prinspcialement ceux dont le contenu cipaux opuscules, nous a paru le plus instructif et le plus nouveau, et nous avons d nous borner prendre des extraits ou mme noter simplement le titre et le contenu des autres fragments, qui peuvent tre au moins aussi intressants d'autres gards. Notre ouvrage n'est donc nullement une dition, mme partielle ou complmentaire c'est un recueil de morceaux choisis, un qui parfois se rduit presque destin complter catalogue, sur quelques le catalogue Bodepoints mann 8. Il a avant tout pour but de mettre la du public les disposition documents que nous avons employs dans l'laboration de La Logique . PntL. VII, B, H, t6.t7. X. PHtL. Vn,C, 20.3t. 3. PHIL., VI, t~
4. PHH..

existantes.

5. PtHL. VI, 5. 3~3~ VI, publi par ~~~ (p. 09puis par GERHARDr(P/< VI, 323-327). 7..BOt~MMWM, p. 91. 8. Surtout dana la partie mathmatique, due GERHARDT (v. p. 538, note r, de ce En volume). revanche, Je catalogue Bodemann est un recueil de morceaux choisis

V,

o,

a.

IV

PRFACE

la complter, ou servir la contrler, de JL~M~, et qui pourront d'autres tudes. Si fragmentaire matire mme fournir que soit cette nous reprocher de n'avoir on ne saurait pas gard pour publication, nous les copies et les notes dont nous nous sommes servi, et de ne pas forcment courtes nous tre born aux citations que nous avons faites En publiant le contexte des dans les notes de notre ouvrage historique. le lecteur mme de vrifier et, s~il y a cits, nous mettons passages Est-il besoin d'ajouter notre interprtation. lieu, de rectifier que notre et que nous avons choix n'a t guid par aucun parti pris dogmatique, tout ce qui peut recueilli avec le mme soin et le mme empressement de Leibniz? En fait, du reste, les textes contribuer lucider la doctrine ont fourni certains des raisons indits dj publis que nous avons des arguet de s'y rallier, d'autres notre interprtation d'approuver et nous nous sommes ments pour la combattre rjoui de ces galement de cette la fois de l'utilit deux rsultats contraires, qui tmoignent et de son impartialit. publication nous nous y notre travail son caractre Pour conserver d'objectivit, nous nous sommes sommes abstenu de tout commentaire philosophique; notes critiques sur l'tablissement du texte, et quelborn quelques destines avertir et guider le lecteur. ou rfrences ques remarques se trouve natudoctrinal de la plupart de ces fragments Le commentaire et nous ne pouvions rellement dans La Logique de Le~M~, qu'y ren(et excuse au besoin) les nombreux voyer le lecteur. C'est ce qui explique et ncessaire de relier autant il tait naturel renvois notre ouvrage aux passages de notre livre cil ils se que possible les textes de Leibniz comments ou cits, et qu'ils servent trouvent inversement expliqus, justifier ou illustrer. efforc de reproduire le plus exacteEn gnral, nous nous sommes non seulement nous avons ment possible le texte avec sa physionomie dans toutes ses bizarreries mais nous avons not respect l'orthographe et marqu les passages ajouts et la pagination, par des signes spciaux nous parat trs imporCette dernire les passages effacs prcaution aussi tante elle a t constamment antrieurs, nglige par les diteurs futurs. Pour en de la recommander aux diteurs nous permettons-nous travaillait Leibniz. l criil faut savoir comment l'utilit, comprendre sur des pages in-folio vait le plus souvent ( peu prs du format ministre une Le brouillon occupait a) plies en deux dans la largeur. souvent fort intressants. Nous croyons utile d'ajouter que l'on peut se procurer, pour une modique somme, la copie de tel ou tel manuscrit indit, en s'adressant M. Bodemann. t. Nous avons dd parfois corriger la ponctuation, extrmement fantaisiste, pour
viter des contre-sens.

3. V, l'Explication

des ~MM, p. XV.

PREFACE

ainsi marques; il s'augmentait des deux colonnes successivement d'additions et de notes marginales inscrites dans l'autre colonne; et il n'est c'est dans le Parfois, pas rare que celle-ci soit aussi pleine que celle-l. du titre, que l'on trouve blanc rserv en tte, autour des notes marginales d'une certaine comme celle qui figure au dbut du Tentendue, On conoit aisment ~MK~K Anagogicum souvent que ces additions, elles-mmes d'additions et dnatusurcharges ultrieures, compliquent lieu des priodes rent le texte primitif et donnent d'une longueur insolite, qu'on ne s'explique pas quand on n'en connat pas la formation Comme le disait un de nos matres, la phrase de Leibniz se progressive. ou plutt la faon d'une monade dveloppe par intussusception, qui droule ses replis. Il est extrmement intressant d'assister ce dvelopet c'est ce que nos signes critiques pement de la pense du philosophe, au lecteur de faire comme s'il avait le manuscrit permettront sous les de Leibniz ne sont pas moins instructives yeux. Les ratures car elles trahissent souvent sa pense intime, elles rpondent au premier mouvement de son esprit, qu'il corrige ensuite pour des raisons de prudence, de politique ou de diplomatie s. Nous n'avons les reproduit, parmi innombrables ratures des manuscrits, que celles qui offraient quelque intrt thorique, en montrant les ttonnements de la pense de l'auteur. Comme tous ces manuscrits ne sont que des brouillons, presque on assiste l'closion de cette pense, on suit pas pas ses recherches, ses ses insuccs, ses retours, tentatives, et ce spectacle passionnant, parfois est autrement intressant presque dramatique, d'un texte que la lecture dfinitif et fix 3. On pntre ainsi dans l'intimit de ce grand esprit; on s'initie non seulement sa mthode de travail, mais ses plus secrtes inconscientes et ses tendances penses, ses habitudes fondamentales. C'est de cet avantage que nous avons tch de faire profiter autant que possible le lecteur. Nous n'avons classer ces textes indits dans un ordre pas cru pouvoir les relations systmatique qui en fit ressortir d'abord, parce que, comme nous l'avons dit, nous ne prtendons une dition dfinipas en donner
. MATH., VII, 5 (PM., VII, 270). Ce dbut est mconnaissable dans l'dition de

Gerhardt, qu~ a confondu la note marginale avec le texte. Le De Coa-Mt'~OMC, Veritate et Ideis, notamment, aurait grand besoin d'une revision critique de ce genre.
Voir, par exempte, p. ()5.o6, les ratures si instructives du

fragment PmL., V, S, g elles rvlent pleinement l'intention cache et le but pratique de ce mmoire qui n'apparaissent pas dana le texte dj publi. Voir aussi les corrections curieuses du fragment PmL., VIII, 57. 3. Voir notamment le de Forma: Logieas comprobatione per linearum ductus ~t' Generales 7~Mt~'OMM ~<0<t<M ~M~ ~'<~MW, o VII, l'on voit Leibniz essayer tour tour divers systmes de Calcul logique, passer alternativement du point de vue de l'extension celui de la et se heurter des comprhension, difficults qui viennent de ce qu'il veut a tout prix )us<iner les rgles de la Logique classique.

PRFACE

et objectif est selon tive; ensuite, parce que le seul classement lgitime nous le classement ne enfin, parce qu'un tel classement chronologique; sera possible des uvres de Leibniz. En que dans une dition complte dats sont en minorit effet, les morceaux (bien qu'il y en ait beaucoup existantes ne pourraient le plus, proportionnellement, que les ditions faire croire). Par suite, le classement des manuscrits ne chronologique se faire (si tant est qu'il soit possible) qu'aprs une comparaison pourrait minutieuse de tous les papiers entre eux, en particulier avec la corresTant que tous les manuscrits de Leibniz ne seront pas intpondance du classement, sans gralement publis, on devra se contenter imparfait et relativement doute, mais approximatif commode, auquel ils se trouvent prsent et qui, consign dans le catalogue soumis, Bodemann, permet de dsigner exactement et de retrouver aisment le moindre bout de C'est pou~uoi nous avons suivi rigoureusement cet ordre, en papier. en mal ~e la cote et la pagination de chaque fragment. Seuleindiquant en quelque mesure l'absence de classement ment, pour suppler logique et guider au besoin le lecteur, nous avons dress, d'une part, une Classidats que et, d'autre ~M~OM~HM~MC, part, une Liste <MCM<f.y l'on trouvera la fin du volume. L'une et l'autre fourniront des rapprochements assez instructifs. Enfin l~~c~ nominum et rerum permettra au lecteur de trouver tous les passages o il est question d'un personnage, d'une ide ou d'une thorie, et de retrouver aisment un passage dj vu. Nous esprons ainsi faciliter l'tude de ces textes et les rendre plus accessibles et plus maniables au lecteur, en attendant l'dition et complte dfinitive des uvres de Leibniz, qui va bientt tre entreprise. Nous croyons utile de donner ici quelques sur rinitiarenseignements tive de cette dition, laquelle nous avons eu l'honneur d'tre associ. A l'occasion de la premire session de l'MOCM~OM M~r~M~OM~~y~c~dmies, qui s'est tenue Paris en avril i go i M. Jules LACHEUEp, membre de l'Acadmie des sciences morales et politiques, fit adopter par cette Acadmie un vu tendant proposer l'Association internationale l'laboration d'une dition des uvres de Leibniz; et il voulut complte bien joindre son rapport notes qu'il nous avait demandes quelques sur l'tat des manuscrits et des ditions de Leibniz. La proposition fut soutenue au nom de l'Acadmie des loquemment par M. BROCHARD,
i. On s'tonnera fait aucun la corresponpeut-tre que nous n'ayons emprunt dance. Nous n'avons de ce ct, notre pas fait de recherches d'abord, parce que rcolte de documents tait d) suffisamment et que nous tions limit abondante, ensuite et surtout, de Leibniz ne contiennent en par le temps; parce que les lettres et vagues ses travaux, ou tout au plus des gnral que des allusions rapides rsums de ceux-ci de la Lettre Huygens du (comparer par exemple l'appendice 8 septembre du to aot M, 17], la C~<M~rM~M~eotM~r<M 1670 [A~/t., 1670 C'est les donc dans manuscrits faut chercher [Jt~t~ et V, !.).!]). qu'il l'explication le dveloppement des vues thoriques sommairement dans les lettres. indiques

t PRFACE V! t

dans la sance gnrale elle fut de l'J~ocM~OM; morales, et adopte l'unanimit. des Trois Acadmies approuve (l'Acadmie sciences de Berlin, l'Acadmie des sciences des morales et l'Acadmie sciences de Paris) ont t charges de prparer l'dition Peut-tre projete. de donner notre opinion nous sera-t-il ce sujet, sans autre titre permis vu et mani les manuscrits et sans autre de Leibniz, que celui d'avoir laquelle nous regrettons de ne prtention que de servir une entreprise collaborer autrement. pouvoir Avant tout, il faut dire que ce qui fait la difficult de la tche, c'est son normit la totalit des manuscrits sa mort et conlaisss par Leibniz servs la Bibliothque de 80 100 volumes Royale de Hanovre remplirait disin-8~; et il y faudrait ajouter les lettres et les papiers qui se trouvent Aussi tous ceux qui ont entrepris une dition complte perss en Europe. de l'oeuvre de Leibniz, ou mme d'une partie spciale de cette uvre, absoluont-ils succomb la tche 1, ou n'ont laiss que des ditions mme pour la partie ment incompltes, puiser qu'ils prtendaient internatioC'est justement pour cela que l'on a fait appel l'Association nale des Acadmies, et c'est pour de telles entreprises qu'elle a t expressment cre, savoir pour des entreprises les forces et les qui dpassent ressources d'un seul homme ou mme d'une association et qui prive, demandent le concours et l'appui d'institutions et permapubliques nentes. contre un avis qui aurait Aussi ne peut-on s'lever trop nergiquement et qui tendrait faire un choix entre t mis au sein de l'Association, fait dj tous les les manuscrits. Faire un choix! Mais c'est ce qu'ont et le rsultat en est que nous n'avons de documentaditeurs prcdents; sur aucune tion complte sur aucune des parties de l'oeuvre de Leibniz, et de son activit Si universelle. des faces de son gnie encyclopdique ce n'est pas la l'dition ne doit pas tre absolument complte, projete et de mettre en branle trois Acadmies pour peine de l'entreprendre, Gerhardt ce que celle-ci est l'dition faire un recueil qui soit l'dition ont mal choisi, Erdmann. On dira que ces savants, pourtant intelligents, et que le choix futur sera meilleur. Qu'en sait-on? Tout choix est essensans et arbitraire ce qui intresse celui-ci tiellement subjectif parat Et puis, qui peut prtendre celui-l. juger si tel fragment importance des rudits Faut-il donc rappeler offre ou n'offre pas d'intrt? que n'est insigniLeibniz rien de ce qui mane d'un grand esprit comme cet esprit n'a presque rien publi de fiant et indiffrent, surtout lorsque
i. Notamment PsRTz (t8~.3-4.7) et KLOPP (1864-8~). son 2. Comme faussement EMMANM, qui intitulait omnia et GsRHARBT, qui a travaill quae exstant tion des manuscrits et philosophiques mathmatiques la moiti, ni mme les plus intressants. publi

sciences

dition 5o ans de

Opra philosophica la publica(1849-99) a pas et n'en Leibniz,

VU!

PREFACE;

la postrit sous la forme de notes dtaches ses ides, et les a lgues bau~ On publie jusqu'aux moindres informes? et de brouillons parfois et l'on de bien moindre ches de Victor Hugo, et mme d'auteurs valeur; le et on lui marchanderait les petits papiers de Leibniz, ddaignerait ce serait indigne de notre Ce n'est pas possible, des volumes? nombre du pass, parfois et si respectueux jusqu' d'histoire, temps, si curieux la superstition. des Aca l'Association ~crFM~<MM~ ce qu'on demande Au surplus, plus ou moins habile et savante dmies, ce n'est pas une restauration choisis a soigneuseune dition de morceaux de Leibniz, de l'uvre attend d'elle, c'est qu'elle tire ment tris ad M.SWM~cAo/<rMM ce qu'on c'est de documents, et de l'oubli cette masse norme de la poussire de pense et le fruit d'un demi-sicle de la destruction prserve qu'elle et scrupuleusement en un mot, c'est la publication d'activit; intgrale des reliques Ce sera ensuite l'affaire des rudits de Leibniz. objective les documents besoin pour leurs tudes, ou dont ils auront d'y chercher d'en extraire leur gr la matire d'ditions Mais, classiques ou partielles. avant tout, il importe de mettre au jour (aprs tantt deux sicles qu'il de tout le la porte est enseveli !) Leibniz tout entier, et de le mettre monde savant. tous ces on peut se demander s'il est bien utile de publier Toutefois, ou souvent et presque brouillons, informes, qui se rptent incomplets de prciser. l'on a la fois le se ressemblent. Ici il convient Lorsque revue et corrige et la copie (en gnral brouillon d'un opuscule par de publier la copie, en notant on peut videmment se contenter Leibniz), Mais ce n'est l qu'un cas les additions, les corrections et les variantes Comme de travail de Leibniz. trs rare et cela s'explique par la mthode o il ft, mme il pensait , il jetait sur le papier, n'importe toujours l'esprit; incessamment en voyage les ides qui lui venaient puis il en effet, leur accumettait de ct ces brouillons, et ne ~r~M~~MM~ celui dont il et eu besoin, et mulation mme l'empchait de retrouver ds lors que ces On comprend il avait plus tt fait de l'crire nouveau. i e soient jamais semblables bauches successives d'un mme opuscule ou parlors mme que le fond des ides est le mme, le dveloppement un on peut constater fois mme le plan est diffrent; et si, en gnral, souvent nanmoins de l'une l'autre, contiennent les premires progrs Dans tous les cas, des dtails ou des vues qui manquent aux dernires. de l'tat toutes sont intressantes au mme degr, titre de manifestations de sa de Leibniz un moment donn tous ces instantans d'esprit
r. Exemple le Pacidius .PA:&x~t (MATH., X, i). 2. C'est probablement ainsi qu'il a crit le plan d'un sur une note d'htel (MATH., I, 27, d).

nouveau

De Arte

combitlatoria

PREFACE

l'histoire et la vie prcieux pour en reconstituer pense sont galement de les publier tous, car entre tous les brouilIl est donc ncessaire intime. tous lons d'une mme srie il n'en existe jamais un qui puisse remplacer on n'a pas le droit de choisir le meilleur et le p~us les autres; et d'ailleurs et de le considrer dfiplus que les autres comme l'expression complet, nitive de la pense de Leibniz de quelques de enfin, pour faire l'conomie volumes, Proposera-t-on les plus courts, sous prtexte qu'ils sont crits sur sacrifier les morceaux ou sur ces bouts de papier que nous appelons des feuilles volantes coMle plus souvent dans les marges d'un autre ~OM~, et qui, dcoups ne sont quelquefois manuscrit, gure plus grands qu'un timbre-poste? Mais de quel droit ddaignerait-on une pense n*a pas que Leibniz un certain nombre de ces ddaign, lui, de noter par crit? D'abord, sont dats, et cela suffit pour leur donner du prix fragments car, quand ils ne feraient que rpter une ide exprime ils nous apprennent ailleurs, l'esprit de l'auteur; et cela que tel jour, telle anne, elle tait prsente de conjecturer la date de telle uvre beaucoup peut permettre plus importante Quant aux autres, ils ne sont pas moins intressants par leur conon peut en juger par ceux que M. BooEMANN a publis tenu dans son et par ceux que nous publions nous-mmc. La pense de catalogue, Leibniz est en gnral procdait , et son expression par fulgurations d'autant est plus courte certains rsums plus nette et plus vive qu'elle de quatre pages sont plus riches et plus instructifs que les grands ouvrages o cette pense se dilue et se noie. Il n'est donc pas tonnant que quelaient trouv parfois leur expression dans ques ides de Leibniz adquate certaines formules lapidaires, qu'il a pour cela mme jetes sur le premier bout de papier venu 4. Ailleurs, ce sont des remarques fines ou profondes qu'il note propos d'une lecture tout cela contribue la connaissance de sa pense, ou sert tout au moins complter sa physionomie intellectuelle et morale. Encore une fois, qui donc aurait l'audace de faire un choix ? entre tous ces morceaux, de dclarer celui-ci intressant et celui-l inutile ? Sait-on en appajamais si tel chiffon de papier, rence insignifiant, un complment n'apportera pas une tude future
i. Exemple les deux rdactions de la Mthode de l'Universalit (PmL., V, 10). On sait la existe en 3 versions que dont aucune n'est Monadologie diffrentes, la copie exacte dss autres; dans ce cas, on peut se contenter de noter mais, les variantes. 2. Et que M. BoMMANn appelle .ScAK!~e/e~ 3. C'est un coupon cette note du 2 dcembre nous avons que 1676 dont indiqu la porte. plus haut Par exemple, c'est sur un coupon Theoremata. cette formule que se trouve seu cogitandi esse Tachygraphias seulement mais compendia qui non rsume, illumine toute la thorie de la pense discursive et symbolique, et par suite l'ide mme de la Caractristique (PftL., VII, B, u, 53).

PREFACE

ou ne sera pas pour quelque cherune confirmation inattendue, prcieux, mme et la rptition La frquence rvlateur'? cheur un trait de lumire et probantes quelques ides sont significatives supprimer de certaines aux sous prtexte qu'ils ne sont que des redites, serait affaiblir fragments, Pour le poids des ides qu'ils expriment. et du l'importance public yeux scientiest la seule solution la publication toutes ces raisons, intgrale et d'honorer du la seule s'agit et gnie qu'il respectueuse loyale, fique de ressusciter. presque se pose, qui n'est gure moins importante que la Une autre question On a dj prodes manuscrits. la classification celle de c'est prcdente la nature des sujets traits (c'est en sries, d'aprs pos de les rpartir et cela facilite ce principe suivant d'ailleurs qu'ils sont classs prsent, dans les retomber encore Mais ce serait les recherches). assurment donc rappeler Faut-il erreurs des diteurs que, chez un phiprcdents. tout est dans tout, et tout tient tout? Sparer comme Leibniz, losophe sa c'est mutiler de cet esprit vraiment universel, les diverses productions existantes de3 ditions pour prouver pas du spectacle pense. Ne suffit-il de classement ainsi sous prtexte on aboutit logique? quel dsordre d'un contenu des crits se trouvent Dans les Philosophische Schriften d'un des lettres et dans les Mathematische Schriften mathmatique, trs prcieux des documents Bien plus philosophique grand intrt historico-polise trouvent gars dans les uvres pour la philosophie n'est donc qu'un trompepar KLOPp. Un tel classement tiques a publies et de possder l'illusion chez le lecteur dangereuse l'il, qui entretient ou tous les crits mathmade connatre toits les crits philosophiques des ditant la maladresse tiques, et ainsi de suite. Et cela ne tient pas la colteurs qu' la nature des choses. qu'on veuille former Supposons d'en il sera impossible des uvres lection philosophiques complte les thories car toutes d'une mathmatiques, sparer, part, les uvres et ses dcouvertes sont inspires de Leibniz par ses tudes logiques car sa mtathologiques, et, d'autre part, les uvres mathmatiques; est la Thodice de ses travaux est thologiques insparable physique Aux autant au moins de thologie une uvre que de philosophie". on devra naturellement uvres joindre les crits relatifs mathmatiques la go la minralogie, la physique, la chimie, la mcanique,
un peu plus rpter, a russi connus, dj de raison et de toute nettement peut convertir un la mtaphysique

i.

tre, philosophe leibnizienne. 2. Il en et MATH., 3. Elle d'oeuvres

Telle une

que indite, qui ne faisait phrase textes dans vingt exprime pense du principe notre interprtation

PmL. classs sous les rubriques indits les manuscrits est de mme pour dans ce volume. on peut le constater comme classe sous la rubrique THOLOGIE, o elle est entoure est prsent et connexes. analogues

PRFACE

Xt

comet son temps, la philosophie d'autant plus que, pour Leibniz Ainsi le moins qu'on de la nature encore toutes les sciences prenait toutes les uvres philopuisse faire est de runir dans une srie unique On pourrait et thologiques. former, pour des scientifiques sophiques, une srie historique, deux autres sries au plus poliraisons analogues, Mais que de et philologique. et une srie littraire tique et juridique, de Les uvres cette tripartition liens encore thologiques romprait et de diplo son activit de politique troitement se rattachent Leibniz a donn lieu son <M on sait quelle mprise mate ~o~M*K~, alors qu'il n'est de foi personnelle, qu'on a pris pour une profession entre catholiques d'entente et de conciliation qu'un projet diplomatique sont intimement ses tudes De mme, et protestants scientifiques tait dans sa on sait que sa Protogoea unies ses recherches historiques uvre historique. de sa grande Enfin, compense la prface naturelle de sa morale de politique et de droit naturel ses thories ment sparer de de philologie ou ses travaux les principes; compare qui en contient Ftude des langues comme alors qu'il considrait ses uvres historiques, ou ses mditations des peuples; les origines une mthode pour dcouvrir de son projet de langue universelle, rationnelle de grammaire qui dpend On le voit et de sa caractristique? de sa logique entirement partout o dans cette uvre encyclopdique, une section l'on essaiera de pratiquer sous la une et continue dans le vif d'une pense toujours on tranchera un est essentiellement varit de ses objets. C'est que, si la philosophie et pour penser tout l'unit effort pour ramener systmatiquement, cet idal au mme ne ralisa aucun degr que Leibniz. philosophe sa pense. son uvre, c'est dnaturer Dmembrer Il y a en tout cas une partie de cette uvre qu'on ne peut raisonnable3. En c'est sa volumineuse ment songer classer ainsi correspondance dix ou douze effet, il arrive souvent que dans une mme lettre il traite Aussi est-il ridicule de classer telle sujets diffrents et mme htrognes. et telle autre dans les uvres lettre dans les uvres philosophiques du de la profession en raison en gnral, uniquement mathmatiques, il n'y a qu'un tout au moins, Pour la correspondance correspondant admissible c'est l'ordre chronologique classement Dira-t-on sparer ses uvres de sa corresque, du moins, on pourrait logie;
i. V. PHIL., VIII, 56-57, comment c~est--dire ce que nous appellerions la division Leibniz conoit des sciences. la classification lettres. de la philosophie,

2. V. La Logique de Leibnif, p. 16~ et note 6.

de Leibniz i5ooo 3. La correspondance comprend crivait environ 3oo lettres par an. de Z.6t~Mt~, p. vm, note t. 4.. V. La Logique de montrer il est fcheux 5. Est-il besoin combien leurs comme a fait GEMARM? Ce qui destinataires, et non pas le nom du correspondant date d'une lettre,

Lui-mme

disait

qu'il

les lettres classer d'aprs et la c'est le contenu importe, les Leibniz souvent expose de

XH

PRFACE

? Mais ce serait oublier celle-ci part et publier que la corpondance, de son uvre de philosophe, de Leibniz fait partie intgrante respondance et qu'elle est de juriste, d'historien, de politique, de savant, de thologien, il car souvent unie aux crits qu'il gardait indissolublement pour lui dans ses conserv entre une lettre et tel mmoire n'y a pas de diffrence scientimmoires c'tait parfois de vritables philosophiques, papiers; ses correspondants, et c'est sous cette forme fiques, etc., qu'il envoyait cerqu'il publia de son vivant une grande partie de ses ides. D'ailleurs, comment formelle avec ses crits taines de ses lettres ont une connexion ou du 8 septembre .HM~~M 1679 de son ~pe~cc, sparer la Lettre celui-ci de la Characteristica geontetrica dont il est le rsum? Comment de du Discours avec Arnauld et le Landgrave la correspondance sparer On pourrait multiplier qui sert de base leur discussion? Mtaphysique de ces exemples, que les lettres de Leibniz sont insparables pour prouver et se compltent ses uvres, parce que les unes et les autres s'clairent mutuellement. donc adopter? Il n'y en a qu'un devra-t-on Quel mode de classement les conet objectif, car seul il respecte scientifique qui soit vraiment entre les diverses naturelles et gntiques nexions producqui existent de tous les tions de Leibniz c'est le classement par ordre chronologique il est vrai, une grande diffiII prsente, aucune2. crits sans distinction il dats sont en minorit. Nanmoins, cult, attendu que les morceaux toutes dates ils permetsemble que, joints aux lettres, qui sont presque des autres la date de la plupart tent de dterminer approximativement comment il faudrait Voici, croyons-nous, pour y parprocder des papiers de fait le recensement Une fois qu'on aurait complet de tous les crits dats la liste chronologique on dresserait Leibniz, de documents Au moyen de cette collection (et des (lettres ou opuscules). de Leibniz, tablir une biographie on pourrait documents extrinsques), mais une et philosophique non pas une biographie psychologique crits. venir. pragmatique biographie d'un Index trs complet, et rigoureusement qui permettrait chronologique, de savoir ce que accompagne faisait Leibniz

plusieurs diffrente, sous une forme correspondants; ides, plus ou moins chrode sa pense, n'est plus instructif, que le rapprochement pour l'histoire divers destinataires. adresses de ces lettres nologique le font pour Descartes. MM. ADAM et TANNERY i. Comme 2. C'est celui (y compris adopt pour les uvres philosophiques qu'RDMANN avait le principal mrite de son dition. et c'est encore les lettres), aujourd'hui avec 3. La date de celles par comparaison qui ne le sont pas peut tre dtermine mmes et rien

les autres, qui les encadrent.


rappeler 4.. Faut-il de divisions manque

de GuapAUER combien la biographie est incommode, et de rubriques, de son index, par par l'insuffisance

de donnes
perptuelle

historiques
de l'ordre

et de considrations
?

philosophiques,

enfin par la violation

par son le mlange

chronologique

PREFACE

xm

telle anne, tel mois, tel jour, et, inversement, et pensait quelles dates il s'est occup de telle thorie ou de tel problme Cela fait, on aurait une base solide de l'ensemble pour le classement des chronologique autour de chaque opuscule uvres. On grouperait dat, d'abord les brouillons et les notes qui s'y rapportent, puis les opuscules analogues par leur non pas, bien entendu, tous les opuscules contenu; traitant le mme ainsi des ouvrages de dates sujet (comme faisait Gerhardt, qui rapprochait mais les opuscules trs loignes), de la mme veine et de la mme inspiration t. Pour les autres, les allusions fait ses travaux dans que Leibniz de conjecturer ses lettres permettraient leur date avec une trs grande proSans doute, il y aurait l place pour l'apprciation babilit. et subjective mais dans une faible mesure car de telles conjectures, pour l'arbitraire, fondes sur la totalit des donnes chronologiques et que nous possdons des uvres, sur l'ensemble atteindraient le maximum de probabilit que l'tat du problme. comporte Bien entendu, une fois dtermin aussi rigoureusement que possible de tous les crits de Leibniz, l'ordre chronologique on pourrait tricher d'une ou deux annes les crits se rapportant un mme pour runir de manire ordre de questions, composer des volumes peu prs homose procurer gnes (d'tendue ingale) que l'on pourrait Par sparment. on pourrait vers 1678 tous les brouillons exemple, relatifs la grouper remplir universelle, un volume, langue qui eux seuls suffisent car c'est cette poque s'est surtout et que Leibniz occup de ce problme, ceux de ces brouillons qu'appartiennent qui sont dats. Ce serait l une de mesure, de tact et de got, et aussi d'utilit et de commodit question Il y aurait ainsi des volumes mls d'oeuvres et de corresponpratiques. o il n'y aurait pas de correspondance, et peut-tre dance, d'autres d'autres o il n'y aurait que des lettres. De mme, il y aurait des volumes entiers de philosophie, d'autres de mathmatiques, de droit, d'histoire, de politique, de thologie, d'autres enfin d'un contenu vari. Ainsi toutes les matires seraient alternes ou mles exactement comme elles alternaient et se mlaient dans l'esprit de Leibniz et sous sa plume, et l'on aurait par l le portrait exact et vivant de son activit intellectuelle; ou cet esprit fcond et infatigable tait toujours en mouveplutt, puisque ses productions des instanment, et que nous avons compar fugitives la cinmatographie. tans, on en aurait vraiment
i. C'est peu prs travaux de Logique Notre Liste (toutes proportions la correspondance gardes) nous avait avons fait pour ses que nous dates il s'occuappris qu' telles ce

pait de Calcul logique,

et nous avons en effet trouv des brouillons

de ces dates.
la chro. et bien

moins compltes) dans chacune des rubriques (notamment pour le Calcul logique).

dats chronologique des fragments combien peut faire pressentir de l'oeuvre serait instructive. nologie complte a. C'est ce que nous avons de faire (avec des donnes essay insuffisantes

de notre C~Mt~c~MK

~~MMtMMe

XV

PRFACE

Telle suivant il conviendrait est, notre avis, la mthode laquelle l'dition d'laborer M~M~<MM/c des Acacomplte que l'Association et qu'elle dmies a entreprise, seule peut mener bien. Nous esprons si fragmentaire que la prsente publication, qu'elle soit forcement, prouet l'urgence de cette entreprise. vera la ncessit Cette dition sera le meilleur la mmoire du grand penseur moyen d'honorer qui n'appar. l'Allemagne, tient pas seulement mais l'humanit tout entire a le but suprme de son activit tait le bonheur du genre puisque ce sera aussi un hommage humain bien d au premier des encycloa cet infatigable fondateur ce sera surtout une d~Acadmies~; pdistes, tardive envers le philosophe dont l'oeuvre a t trop longrparation un intrt temps nglige et oublie, et dont les ides n'ont pas seulement nous en voyons quelques-unes renatre de nos )ours historique, puisque sous nos yeux et refleurir Ce sera enfin la rsurrection d'un gnie vaste et divers comme la nature mme qu'il embrassait et pntrait, du plus et peut-tre de tous les temps. Ou plugrand esprit des temps modernes, tt ce sera sa premire et sa vritable sa apparition rvlation, puisque dans une masse de manuscrits ensevelie n'est pas encore pense, indits, nous rserve encore des dcouvertes et connue, compltement qu'elle des surprises, et qu'elle n'a pas encore tous ses fruits. Toute produit est d'apporter notre pierre au monument notre ambition qui se prpare, et nous n'aurions nos peines, si nous pouvions contribuer pas perdu ainsi en hter l'dification.

. Paroles de M. BROCHARD l'Association internationale des Acadmies. et le cosmopolitisme 2. Sur le patriotisme de Leibniz, v. La Logique de Leibnij, p. 5s8. V 3. V. La Logique et Appendice IV Sur de Le~Mt~, chap. L'Encyclopdie; fondateur d'Acadmies. Leibniz de la Langue et l'ide de la Caractristique, avec celles du 4. L'ide universelle, et du Calcul Calcul logique gomtrique, qui en drivent.

ABRVIATIONS

BIBLIOGRAPHIQUES ( 'THOLOGIE T~OLoeiE


PH~osopHiE

Tiir!.OL. P~'
PHILOLOGIE

Manuscrits de Leibniz, conservs la Bibliothque = royale de Hanovre, et classes dans le catalogue Bodemann sousiesrubriquesrespectives:

r, (1). ~1 (IV).
~YYYV~

MAGMATIQUE

(XXXV). ~M

Bodemann Hannover,

Die Z.e~M~M<~cAr~CM beschrieben von Dr. Eduard

der

0~. Bibliothek BoDEMANN, Oberbibliothekar kn.

Hahn, (Hannover, 1895) A == Lettres Foucher de Careil, et Opuscules indits de JL~M~, par de Careil (Paris, i85~.). Foucher Foucher de Careil, B = Nouvelles Lettres et Opuscules indits de de Careil (Paris, Le~M~, par Foucher i85y). Foucher de Careil, 1-VII = M~r~ pour la preZ.c~M~ publies de Careil, mire fois d'aprs les manuscrits originaux, par Foucher 7 vol. (Paris, 1850-1875). und von I.M~, erste Reihe ~/qpp = Die Wcr~ historisch-politische d. Onno Klopp, 11 vol. (Hannover, staatswissenschaftliche Schriften, 1864.-1884.). == JLc~M~e~ d. Gerhardt, Math. mathematische 7 vol. Schriften, (Berlin-Halle, 1849-1863). d. Gerhardt, von G. W. f.e~M~, Phil. =Die philosophischen Schriften y vol. in-4. (Berlin, 1875-1890). = von L~t~M~, eine GuHRAUER G. W. Freiherr Biographie, par 2 vol. in-t3 (Breslau, GUHRAUER, 184.6). = Historische TRENDELENBURG par TRENDEBeitrge ~M~ Philosophie,
LENBURG,

3 vol. in-8

(Berlin,

1867)~.

t. Ne pas confondre ce catalogue avec celui de ia correspondance, que nous des G. W. Le!&M!~ n! der MM. n'avons pas eu l'occasion de citer Der Brt~gc~e~ Bibliothek J~M beschrieben von Ed. BoosMANN (Hannover, Hahn, t88g). ROtMMOM~ 2. Une bibliographie plus comptte des ditions de Leibniz se trouve dans La Logique de Let~Mt~, p. 585-6.

EXPLICATION

DES

SIGNES

J..J <>

la sparation Marque Ces crochets enferment prims Ces crochets enferment Les accolades enferment J Il arrive que ces divers autres ainsi [. <

de deux pages conscutives les mots ou phrases que

du manuscrit. Leibniz a sup-

les mots ou phrases ajouts par Leibniz. les notes ou additions marginales. les uns dans les signes soient encadrs dans un pas> .] dsigne une addition une suppression < dans > dsigne sage supprime; [.]. un passage ajout; < < > > dsigne une addition qui contient une addition une rature ultrieure; [. [.].] dsigne une rature antrieure. Enfin [A] < B > indique la qui contient substitution de B A. Les points serrs sont ceux du manuscrit. Les points espacs marquent les lacunes de notre copie. Un astrisque suit un mot douteux. Plusieurs tiennent la place d'un mot illisible. astrisques est imprim dans un caractre Enfin, le texte des manuscrits (X) diffrent du caractre texte et pour la employ pour notre Prface (IX). par Leibniz les passages supprimer.

i. C'est le signe employ


V. p. 622, note t.

pour

indiquer

OPUSCULES
ET FRAGMENTS INDITS DE LEIBNIZ

THEOL., VI, Origo veritatum

2, f. f (2

p. m.) ex processu in infinitum incommensurabiles quantitates ad exemplum 1.

THEOL.,VI,2,f.

11.

contingentium inter Pro~O~OMKM


~~ZT~

'P~PO~TYO
est, inesse
quantitatem minorem majori vel

pnedicatum

subjecto

aequaem

aequali

ostenditur reddendo
notiones

rationem per analysin terminorum

explicando habitudinem in communes utrique

Demonstratio Et veritas veritates

Maec Analysis Si 6nita sit, dicitur Inventio

quantitates vel finita est, vel infinita. communis mensurae seu

commensuratio est necessaria Reducitur identicas Et proportio enim ad est effabilis

congruentmm
seu ad principium primum

cum mensura repetit

eadem

contradictionis
1. Cf. GMC~M
tttttMM

sive identitatis

asquUtads

eorum
p. ato-~ta,

quas congruunt.
notamment les

les textes cits dans La Logique de t35 /~H<~<MM, (PHL., VIT, C, 29).
DE MHBNtZ.

ORIGO

VERITATUM

CONTINGENTUM

THEot.vi,2,f. y

t Veritas

Sin Analysis nec unquam

procdt

in icHnitum

ad exhaustionem, perveniatur est contingens quae infinitas est ineSabilis quas infiniproportio involvit rationes tos habet quotientes 1 Ita tamen iterum reddenda Continuata DEO scitur ut semper sit ratio autem aliquod sit residuum novum pra?bens quotiectem analysi prodit series nfinita Circa quam Geometra scit doctrina de numeris multa cogno-

Cujus

quae tamen

perfect

cogne-

Et hase est
scientia visionis

est Decimo tenta ~> disdncta scientia simplicis inteMigent~6 utraque tamen ab Arithmetica 1 non expenmentaus sed priori habens infallibilitatem et secundum quidem genus

surdis <~ qualis Elementorum con-

communi

certas uni DEO infiper rationes nitum comprehendenti perspectamen tas, non necessarias
nam

demonstrationes per Geometrse cognitas, men effabilibus dendas

necessarias numeris ta-

non comprehen-

demonstrationes

veritatum dari

contin-

proportiones

surdas

arithmetic repe-

gentium

cognosci seu per mensurae tionem~ explicari


impossibile est.

Verso

Sur les vrits e

contingentes

Si omne quod fit, necessarium esset, sequeretur sola quae existunt esse possibilia (ut volunt Hobbes et Spinosa) et matealiquando 0 riam omnes formas possibiles suscipere (quod volebat Cartesius)"
. Sic. 2. Cf. les textes dtcs Je De /< (foM<r

dans La Z.o~<<j'e de ~e~M<~ de Careil, Bt tyg).

p. 233-224.;

PHtL.,

VIII,

7!

et

ORDO

CARITATIS

PACIDIANORUM

F. 12.

THBOL.,V~2,f.t2.

~T~TT~
22 paragraphes la f. t r, sauf les derniers, Suivent parallles, que voici reproduisant

P~OPO~TjfO

presque

textuellement

(21) neque inter has media datur; quam ver vocant Scientiam Mediam' est scientia <; visionis > possibiHum. contingentium (22) Ex bis apparet radicem contingentias bus 2. esse infinitum in rationi-

(2i)

neque

inter

has media

datur.

(22) Ex his apparet mensurabilitatis in matenae

radicem esse

incominfinitum THEOL.,VI,2,f. i3.

partibus.

F. i3, recto verso

Mme tableau Sur les ventes

que f. 11, recto. contingentes.

THEOL., NSTITUATUR

XX, 99 (2 p. in-folio.) Societas sive ordo Caritatis et activis. <Pacidianorum > omne Contemplativi in quasrenda ubique hymnis pulcherrimis, arcanis ad ac scientiarum in naturae artiumque Iidem accureferendis. agnoscendam de jusde DEO et anima, de veritate, omnis humana: Thesaurum cognitionis. aptam Missionariis calculi in omnibus considerationem ad populos rebus quoad Compostudium

T~EOL.,

XX, 99. 1 1

i stus collocent materia DEi titia

sit ex laudis

contemplativis DEO in canendis Divine

<; autoris

ratas constituent Formabunt

> perfectionem demonstrationes

et re morum. Linguam

Colligent illam admirabilem

convcrtencbs, ex datis licet Hortos colent,

ad modum veritatemque per solam vocabulorum Animalia

consequendam.

aient, pharmaca component. et proexercendae Caritatis causa versabuntur Activi inter homines si quis inopi miseris qu licet. Itaque fessio eorum erit succurrere erit, si morbo, illi societas hase perfugio laboret, si animi aegritudine, illi non auxilium succurrent enim nam prasstabit. Ante omnia aigris aut ignoratione, plerumque plerique pereunt neglectu hominem seger accurata diligentia indigerec, et totum tantm, sed et silentium

unusquisque

tne~t. ~c~e~M i. Cf. PHiL., iV, 3,c, t5 M (Bodemann, Conting~nti radixest infitiMum. p. t3.) a. Cf. PHtL., V!, 89 son voulait Leibniz sous lequel publier 3. Notn driv de Pe<~<MN, pseudonyme de JL~M~, V. La Logique p. i3o. Encyclopdie.

ORDO

CRtTATtSPACtOANORUM

THEOL~XX, i i

Q().

hoc autem ut nunc res sunt Medicis praestari impossibile est, requireret; nam et pauci sunt Medici boni, et unus aegrotus nec sibi Medicum soli alere potest, et si posset interea caeteris injuria fieret. Itaque plerumque et ex levibus indiciis judicantes praescribunt Medifestinabundi, cum tamen aeger cura et diasta indigeat camenta, saepc potius qum fratres Caritatis aderunt pbarmaco. Itaque aegrotis, quandocunque Medici morbi solatia contagiosi non asgrotum, deinde diligentissim omnia observent, etiam scripto compretentur hendant <; (ut habeamus historiam morborum paulatim :) .> non ipsi tamen sed hoc negotium Medico relinquent. pharmaca praesentent, ad infideles et haereticos, nunquam hujus societatis mittentur illi disputabunt, sed leniter virtute magis et exemplis, admonebunt, homines convincent. Non infideli minus aut haeretico, qum rationibus se gubemationi et politicis rebus qum catholico opem ferent. Nunquam miscebunt. Societas colligent appellari opes, Non Missionarii sunt, et aderunt ut ne illi morositate ad gratis. Ante omnia respicient et rigore adstantium male trac-

< t j

partim partim in experimenta. [alia] possidebunt praedia, nisi experimentorum causa. Nihil video compendiosius, qum ut duo ordines Benedictinorum et Bernardinorum tota Europa in hanc Societatem converteoperam ut habeant homines sanctitatis fama celebres.) hos enim praestabit pontiqui sunt in Germania Excipiendi principatus, ficem vertere in Episcopatus. Non pellendi loco priores, sed adjiciendi rentur. (Dabunt

ferens.

Nullas

Pacidiana, poterit sed omnia impendent

scilicet

pacem DEI in miseros,

1 1

novam subibunt non nisi qui volent. At regulam nisi qui aptus sit rgulas. Retinebuntur denub recipietur, reguae Benedicti et Bemardi, sed <~ tamen > augebuntur. Generalis perpetuus erunt visitatores. Long erunt splendore externo magnificisque paadis. Ante omnia inter suos, virtutes morales vanam excolent, invidiam, novi, nemo
verso.

ex veteribus

calumnias et omnem malesimultates, irrisiones, insultationes, imb et jocos mordaces eradicare dicentiam, conabuntur, 1 semper et cuivis copiam raclent, rationes admittent suas rationes allegandi. In deliberationibus difficilibus rationes utrinque scripto complectentur, gloriam, certo ordine Si rect solos quos vocant ex quo necessarib debet enasci veritas. praescripto, ordinata esset Hierarchia Ecclesiastica conveniet omnes Generales esse simul cardinales. Pontificem Omnes seculares esse sub regula. esse generalem <( et Gene-

> ordinum

Ecclesiasticos (

)f$THROPHtLQRUM

i
TaEOL., XX, 99.

ralium,

ad hune

omnes

Generales

referre.

Ordinem

plures

nominare, in

ex his eligere pontificem. Pontifex aptos generalatui, sed deberet secularium, quasi Generalis Clericorum

est<;praetcrea.> eandem habere

eos potestatem, Ope Congregaquam Generalis m sui ordinis homines. tionum seu seminariorum, paulatim Clerus secularis sub regulam revout ne imposterum nisi ita providendum, catur. Capitulis recipiantur non qui oblati pueri juvenesve possent papae, egregia virtute, aut Regibus reddere regalia, seu bona quae in feudum possiimperatori et Clerum omnem dent Ecclesiae, ut contra ipsi sit potestas Episcopos Hc fuit sententia Pascalis papae rect ordinandi. hommes

THEOL., XX, too (2 p. in-folio.) Societas Theophilorum ad celebrandas ~cr ~~UM multi or~w laudes DEI t. opponenda gliscenti

THEOL.)

XX,

t00.

Atheismo

nullum adhuc video cuj us praeclari ordines sint instituti, hoc proprium ac primum officium sit, incendere homines amore autoris rerum DEI, laudesque ejus celebrare. Cum tamen hujus unius rei causa gentis rerum potissimum conditi simus, et DEUM laudaturis et Persas, captu pateat etiam ad Turcas, natura hymnorum materiam praebeat quanquam Christianos beneficia singulares etiam gratias mereantur. tamen Ego cum ssepe de hoc cogitassem, nuper lectis verbis pulcherrimis pro cujusque et Indos via; et tota majora exarsi DEI in

Epicteti apud Arrianum, mentem habeamus, quid nobis aliud ~~MW ~M~ MM~K~M celebrandum et laudandum et grates ~~O/MK~~? ~MM~M~ est DEUS,

inprimis Si quae ita habent privatim, ~M~W Nonne et inter

arandum, ~~t~MM~~M~c~~M~DJEW Magnus ~~C quibus terram ~W~, qui nobis instrumenta ~~M~ magnus est DEUS, qui manus dederit, qui deglutiendi vim, qui ventrem, qui latenter crescamus, ut dormientes respiremus. jH~C singalis in rebus ~X~
ce fragment et le suivant du nitnoa'e De Republica, Rapprocher sept. tCyS dont le relatif l'ordre de la charit, (Klopp, V, 18-22), Societas passage Theophilorum est cit dans La Logique de Z.et~M<~ p. 5og, note 3. a. On sait que l'institution d'une Societas est prvue la fin de T~op~t/orMM deux plans le De Rerum Arcattis et le Plus Ultra d'Encyclopdie, (P/tt/ VII, 5t). Cf. La Logique t3i-!32. de jLet~Mt~, p. i.

SOCtETA&THEOKHtOMJM

jTn~oL~

XX,

oo,

<~M~M~ erant, et ~M~MMJ MM~M~y ~~M f~H~M dederit, harum SM~ ergo <-MW ~M~ WM~r~ ~~r~~r, ~MMt ~~MM ~f~~

~~M~~MM~ et

~r~~J~, ratione

quod /N~~M~fM~ hoc

sitis, M~W oportebat esse </~M~, qui loco omnium ~'MMMW D~O ~t~~? Quid aliud senex, claudus, nisi celebrare DEUM. Quod si luscinia

officio fungerer, si olor oloris. Nunc rationis cum particeps j~, DEUS celebrandus MM~ M~~ MMM~< ~~M< neque stationem banc deseram, quoad licuerit, et vos ad ~M~M ~~C cantilenam exhortor. } Galenus, lib. 3 de Usu partium < ap. 10 > pietatena, non taurorum ~~0~~ casias aliaque sexcenta odoramenta ac plurimas ~~f~M~, unguenta JM~H. migari; sed si MO/~M ipse primus, deinde et aliis <n~, qua ipsius sapientia, Mf~, ~M<% ~M~ bonitas. Quod enim cultu conveniente exornare omnia, nihilque suis beneficiis privatum esse voluerit, id ~f~~JM~ bonitatis specimen esse statuo; et bac quidem ratione ejus bonitas hymnis nobis est ~a:/ Hoc autem OM<~ MMmM' quo pacto omnia potissimum adorna~~M~, ~MW~' rum JMMM<C M~M. astrorum seriem autem omnino ~M~ virtutis est Ne igitur mireris, solem et lunam, et MM~f~~ alioJMM~M artificio dispositam esse; neve te attonitum est, ~CM~ Existimo, esse ~WM

eorum vel ~M/fM~ ~KC~ perpetuus, vel circuitionum certa descriptio reddat adeb, ut si inferiora comparaveris, parva tibi M~M~r esse, et omnino ornatu carere. Etenim sapientiam et virtutem et providentiani hic quoqe similem ~~MM~. } Placuit etiam elegantissima P. Friderici Spee 6 Societate contemplatio Jesu, de ratione qua DEUS singulis velut momentis tacito quodam pacto laudari possit, singulis < nostri corporis > pulsibus in hoc destinatis, ut significent aliquam laudem DEI Sed maxim Psalmis Davidicis, et omnino Hebr~eorum consuetudine sum delectatus, omnia bona semper ad DEUM etiam in quotidiano sermone referentium; nimirum illis < DEUS dat escam, DEUS aquas commovet, DEUS mari limites ponit >, DEUS tonat, DEUS fulgurat, non casci in nubibus ignes terrificant animos et inania murmura miscent; magnitudo
. Cf. Phil., textes cits dans VII, 71, et les autres La Logique note i, et p. 599 (~<M<?~<!). 2. Allusion au Guldenes du P. SpEE, dont Tugendbuch Leibniz Cf. La Logique de JLet~M! p. 5o5, 568, 599. 3. Vers de VRGtLE Enide, IV, 20q-210. de Leibnix, fait souvent p. 38

l'lose

SOCIETAS

THEOPHt.ORUM

naturam <~ nec mechanicae explicandi neque ideo falsa est philosophia, sed cause finales jungende rationes efnciendbus, <~ et abjiciende, et unienda est veritas veritati, efficiens universalis pardcularibus in omnibus Fluddi actor DEUS, qui edam Philosophie agnoscendus usus esse potest, si ab erroribus Mosaice catachresibusque quibusdam nihil agere frustra, <: naturam purgetur. <~ Nam cum dicam naturam tennaturam non aberrare, naturam ad perfectionem vacuo abhorrere, natura particudere >, aliaque id genus, profect non est intelligenda laris cujusdam corporis, sed universalis illa summaque causa, quae semper et sequitur et obtinet, qu% in avibus nidificat, in formicis hyemi rationis vestigia exhibet. > Itaque pulcherrim providet, in omnibus omnia in Phaedone Socrates philosophiam per finales causas laudat, finem referentem integer ad Mentis Non locus. est Exscribendus providentiam*. sit explicatio per materiam quod ideb rejicienda > et <; summa enim causa per inferiora operatur, ordinatricis

THEOL.,

XX,

100~

motumque pardum; hoc ipsum divinse sapientise fuit, non ordinaria extra ordinem agere, sed ex infinito possiper paucissimas naturae leges <; omnium perfectissimas, bilium numero <; pleraque > nisi miraculis potuisse <; varium correctione ordinem aliquid > semel ab ipso machinali necessitate positas [omnia] quae tamen ignaro non producere, praestari extraordinarioque semper concursu semelque enim qum artificis laus in eo sita est, principiis ut opus simplicissimis ducat, utque auxilio praster Itaque omnes > delectas

perpetuis videantur. < Omnis et > sive admirandum

primum veritatis

[extraordinario et communem habuere, si

insolitoque concursu] non facile indigeat. > tum <~ Platonici san intelligantur,

Fluddusque instrumentis qui cuncta explicationes proximam >

et similes,

pro qui DEUM omnia facere dicunt, creaturas Cartesius tum Democritici, Gassendus, aliique habentes, illi inepte, si tentavre. mechanic Quanquam explicare et materiam mechanicas <~ id est per causam efficientem explodendas credidre, homines est, hi impie ad DEUM si causas finales prorsus nunc

ablegavre. Porro haec revocandi cert maxim textu necessaria

cura,

si unquam,

providentiam
I, 32; IV,

obliqu a8t,

ubi quidam mechanicas praephilosophie incautis traducere audent, impietatemque


54.55; IV, 339; VU, 335.

t. Cf. Phil.,

446; m,

SUR

LE

PR!NC!PE

DE&

INDISCERNABLES

TMEOt..)

XX,

!00.

!oo,

verso.

et <~ passim hominum in omnia vitia provoluatque imperitis instillant, torum > temerarii contra religionem omnem sermones jactantur et athei professi in aulis, in congressibus, in itineribus, passim audiuntur. censeo opponendum Ordinem Theoj Huic igltur malo peculiarem Et hujus quidem ordinis alii Musicam et poeticam facultatem philorum. studio excolant, ideb tantum, ut canant <; et Eloquentiam > magno autoris ipsa dulcedine hymnos DEO mentesque rapiant in admirationem artis rerum magnitudinem alii linguas multarum temperantes; gentium eo consilio ut Divinae laudes per <~ versent >, [excolant] [tractent] omnes loquentes attingentium, missionariis nationes et unusquisque circumferantur, magnalia DEI. QjL.aIe missionariorum nullus facile audiat genus et hi tamen lingua controversa non caetcris sua in

ordine > nature viam parabunt miracula omnia ad DEUM referent, mirificaque ejus artificia propalabunt; nonnulli in historia universi periodis, rerumque atque imperiorum arcana providentise consilia venerabuntur <~ alii denique in summo DEI erga mortales occupabuntur quod vi metuque ratione subjuget > lucens hostes beneficio, >. Omnes salutis scilicet nostrae conomia tota natura meditanda atheis, <; et tota id agant, non tantum frustra fit, sed ut DEUS in ut os obturetur

populus aspernabitur; alii <; ex Theophilorum

ardore quodam ejus infinitam potestatem super omnia qui pietatis

confessos animo quoque demonstratione irrefragabili sed et <; clesti boni autem non tantm confirmentur, correpti, > ad gratias agendas DEO, ad agnoscendam et sapientiam, denique ad verum ejus amorem omnis < justitixque > anima est, innammentur.

PtML.,

C,

7.

PHIL.,

I,

14,

c,

(1

f.

in-)

T~~AXiMi

in

ratio connexionem

momenti hxc considetota philosophia ipsaque Theologia ob rerum est, nullas esse denominationes pure extrinsecas i: ter se. Et non

posse duas res inter se differre solo loco et tempore, sed semper opus esse, ut aliqua alia differentia interna intercedat. Ita non possunt duas esse atomi simul figura similes, et magnituTales notiones dine aequaes inter se, exempli causa duo cubi squales. mathematicae oportet aliquo sunt, id est abstractas, solaque distingui, reaies, quaecunque diversa sunt positio in realibus ad distinguendum non

SURLEPMNCPRDESNNSCERNABLES

non sufficit.

Hinc

tota

mum quidem Atomi differrent. nisi extrinseco tionem, sequitur sum, locus positioque, nullam

philosophia pure corpuscularis dari non possunt, alioqui possent Deinde

Et pndari duo quae non

everdtur.

PaL.,

, t4,

c, ?.

si solus per se locus non facit mutaesse mutationem tantm localem. Et in univer-

non sunt nisi quantitas, ut numerus; proportio, ex aliis quae per se constituunt relationes, resultantes <<aut terminant > mutationem. nihil aliud videtur Itaque in loco esse abstract quidem Sed in re ipsa, oportet locatum inferre, quam positionem. exprimere locum in se; ita ut distantia distantiaeque gradus involvat etiam gradum in se rem remotam, eam afficiendi aut ab ea affectionem exprimendi Ita ut revera situs realiter involvat recipiendi. gradum expressionum. deliberarem de praedicamentis, Itaque cum aliquando distingueremque more receptopraedicamentumquantitads a praedicamento relationis, quod et positio (quae duo hoc praedicamento quantitas comprehenduntur), videantur motu per se produci, saltemque ita hominibus concipi soleant; re tamen accuratis considerata vidi non esse nisi meras resultationes, intrinsecam quae ipsae per se nullam denominationem adeoconstituant, fundamento sumto ex pr~edique esse relationes tantum quae indigeant camento qualitatis seu denominatione intrinseca accidentali. Et quem- 1 admodum Existentia nobis concipitur res nihil tanquam habens cum Essentia commune, quod tamen fieri nequit, quia oportet seu existentiam plus inesse in conceptu Existentis quam non existentis, esse perfectionem; cum revera nihil aliud seriem rerum ingredi; quam perfectissimam ut quiddam extrinsecum, positionem, quod tamen addat modum quo afficitur ab aliis rebus. Porro sit explicabile in existentia, ita eodem modo concipimus nihil addat rei positae, cum conjuncta est, quam una cum

7, verso.

seu variatio, quae ubi cum perfectione ipsa Transitio, est actio, ubi cum imperfectione nihil aliud passio dicitur; duorum statuum sibi oppositorum et immediatorum complexus vi seu transitus

ratione, quae est ipsa qualitas. Ut proinde ipsa actio vel Hinc videntur passio sit quaedam resultatio ipsorum statuum simplicium. duae requiri denominationes vis transeundi, et id ad quod ntrinsecae, transitur. nondum Quod in quo consistat est explicatum quoquam, esse quam vim activam, nam hase nihil aliud dicit, qum id quo sequitur transitio, sed non explicat in quo consistat et quid sit id ad quod transitur. Hoc aliquando appellavi lumen; ex quo resultant oportet aliquid aliud

!0

SUR

LES

AMES

HT

LES

ATOMES

PML.,

!4,

C~ 7.

nostra

in aliis monadibus, modo. caenomena, aliaque pro cujusque Posset dici possibilis qualitas. Ut figura -ad Extensionem, vis derivativa ad Entelechiam, ita ~a~nomcna ad lumen; Lumen est quodammodo materia Non potest collocari in sola vi agendi quia acdo imaginum. rursus aliquid relativum est ad statum qui variatur; quaeritur ergo tandem ab aliquid ultimum, id est materia imaginum, quae simul habet transitum seu sunt ideae activas, et ut sic dicam vivae. Ut magine ad imaginem; ipsae monades sunt specula viva. Omnia quae hac et ~raecedenti inest principio, quod praedicatum Arnaldus inquit'. se tactumque atque pagina diximus oriuntur ex grandi illo

subjecto; commotum

quo a me allegato aliquando scripsit j'en ay est frapp;

PHL.,

I,

t~

c, 8.

PHIL.,

I, i~ c, 8 (i p. in-4.) 1676

videtur Omnem T~~riHi quamlibet Mentem has confusas infinitarum illas quas

[sed] confuse. Et simul percipere quicquid fit in toto mundo; et simul varietatum dare sensiones perceptiones omnisciam,

mentem

esse

de coloribus, habemus. gustibus, tactibusque Tempus autem in infinitum divisibile, et certum est quolibet momento <( infipercipere animam alla atque alia, sed ex omnibus perceptionibus nitis > in unum confusis oriri rerum sensibilium perceptiones. Itaque plurium Mentium creatione DEUS efficere quod pictor aliquis de magna urbe, qui varias ejus tiones delineatas exhibere vellet, pictor in tabula, ut DEUS in mente. voluit de universo, species sive projec-

Ego magis magisque persuasus sum de corporibus insecabilibus, quae cum non sint orta <; per motum >, ideo simplicissima esse debent ac Non ergo proinde sphaerica, omnes enim aliae ngurae subjectas varietati. videtur dubitandum esse Atomos infinitas. Si nullae essent sphasricas Atomi, omnia dissolverentur, bile quale explico, quanquam est plenum miraposito pleno. Rationale mens ex sphaeris. Nullus enim locus est

i. V. Lettre de cette raison, <f~~M<MM, 28 sept. 686 J'ay sur tout est frapp affirmative necessaire ou contingente, uniververitable, que dans toute proposition selle ou singuliere, la notion de l'attribut est comprise en quelque faon dans celle Phil., du sujet inest subjecto. ~t~tC~MM II, 64.

SUR

LE

PRINCIPE

DE

RAISON

! 1.

Ponamus tam parvus quin fingi possit esse in eo sphaeram ipso minorem. hoc ita esse, nullus erit locus assignabiUs vacuus. Et tamen Mundus erit esse aliquid. Diversi quantitatem inassignabilem plenus, unde intelligitur gradus non possunt canda emm causa varietatis. rcsistentiae esse in primis et simplicissimis, expli-

~HIL.! PmL.,

h I,

Ia.~ 4,

C~ 8. c, 8.

1 i

PtML., I,

i5. (4 p. in-folio)'.

PatL.

I,

15.

ratiocinandi fundamentale (i) Principium est, nihil esse sine ratione, vel ut rem distinctius nullam esse veritatem, cui ratio non explicemus, subsit. Ratio autem veritatis consisdt in nexu praedicati cum subjecto, seu ut praedicatum subjecto insit, vel manifeste, ut in identicis, velud si dicerem tamen est homo, homo albus est albus; vel tecte, sed ita ut per resolutionem notionum ostendi nexus possit, ut si dicam ternarius in temarium homo

P.i.

novenarius est quadratus, nam novenarius est ter ternarius, seu [ternariusj
temarius in ternarium multiplicatus, est numerus in eundem numerum, is autem est quadratus. omnes qualitates occultas inexplicabiles (2) Hoc principium aliaque similia figmenta profligat. Quotiescunque enim autores introducunt qualitatem aliquam occultam toties in hoc principium primitivam, impingunt. Exempli causa, si quis statuat esse in materia vim quandam attractivam <; primitivam, atque adeo ex intelligibilibus corporis notionibus, magnitudine nempe figura et motu non derivabilem, velitque per hanc vim attracdvam neri>~ ad corpus aliquod corpora sine ullo impulsu tendant, uti quidam gravitatem concipiunt tanquam gravia a corpore telt. Cf. PML.,vm,6-7. s. Suppler ici M)f.

est numerus

t2

CONSQUENCES

MTAPHYSIQUES

PtHt.I,t5.

luris attrahantur*, <(aut velut sympathia ita quadam ad eam alliciantur, ut ulterior rci ratio ex corporum natura rcddi nequeat, > neque explicais agnoscit nullam rationem subesse huic venbilis sit attrahendi modus; tati <; quod lapis tendit ad terram >. Nam si rem < non qualitate occulta Dei seu lege divinitus lata contingere corporis, sed ~> voluntate statuat, reddit aliquam, sed supematuralem eo ipso rationem sive miraculosam. dicendum Idem de omnibus est qui pro corporum phaenomenis explicandis ad nudas ~cultates, ratrices, vim plasticam, nullum cum phaenomeno (3) Hinc consequens sympathias, archaeos, ideas opeantipathias, animas aliaque incorporea confugiunt, quibus nexum explicabilem esse agnoscere coguntur. fieri mechanice, id est est, omnia in corporibus qualitates nempe ~> magnitudines figuras et esse explicanda vitaliter, id est <~ per intelet appetitus. Interim in nempe perceptiones esse harmoniam

r:I

per <;inteHigibies corporum motus; et omnia in animabus ligibiles qualitates animatis corporibus animas >

s r.

<; deprehendimus > 'inter vitalitatem et mechanismum, ita ut quse in corpore fiunt mechaet quae in anima percipiuntur nice, in anima repraesententur vitaliter; demandentur exacte, in corpore executioni plene. pulcherrimam
P. 2.

nos saepe ex cognitis (~) Unde sequitur, corporis qualitatibus animas et ex cognitis animas pathematis mederi posse; corpori saepe enim facilius est nosse quae in anima, quam quae in corpore fiunt; saepe etiam res contra habet. Et quoties animae indicationibus utimur ad corappellari potest, quae latius porrigitur non tantum animae respondet in quam vulgo putant, quia corpus motibus quos voluntarios vocant, sed etiam in aliis omnibus <; etsi nos ob assuetudinem non animadvertamus animam motibus corporis affici aut poris auxilium, vel hos perceptionibus animae appetitibusque respondere ~>. horum perceptiones sunt confusas~ ita ut consensus non ita Nempe facile appareat. Anima quidem corpori imperat quatenus perceptiones consentire, confusas, <~sed interim quatenus quisquis aliin anima obtinet, certus esse potest, sese ejus quam perceptionem effectum aliquem in corpore obtinuisse, et vice versa >. Quicquid ergo m archaeistis vel similibus autoribus boni est, huc reducitur etsi enim <;illaB quas statuuntirss> turbationes et placationes archaei m habet,
t. Allusion NEWTON. Cf. l~M<t~M'~t~ ~~fcM~(PA!7., VU, 337-344).

medicina

vitalis

,(

distinctas

servit

) i

DU

PRINCIPE

DE

RAISON

t3

corpore non sint <~ nec nisi in anima concipi possint >, est tamen aliquid in corpore quod illis respondet. et rebus naturalibus veritatem (5) Et pennde res habet, uti interdum indagamus per causas finales, quando ad eam facile non perveniri potest anatomica de usu partium quod non tantum doctrina per efficientes, sed etiam ipse notabili patefacit, ubi recte a fine ad media ratiocinamur, enim in corpoQuemadmodum exemplo in specimine optico ostendi*. ribus animatis tota natura tantum motus vicalibus, organica respondent causas efficientes finalibus, respondent ita in appetitibus, non quia omnia

PHM~,I.

t5.

a potente, sed etiam sapiente causa proficiscuntur. Et regno potentiae per efficientes involvitur regnum sapientiae per finales. Atque haec ipsa harmonia et spiritualium inter pulcherrima et corporeorum Divinitatis argumenta evidentissima sit unius est, cum enim inexplicabilis rerum toto genere differentium generis in atterum influxus, barmonia sola causa communi seu Deo oriri potest. ad princi(6) Sed ad eundem perveniemus via, redeundo generaliore fundamentale. Nimirum considerandum est spatium, pium nostrum nudam scilicet, in qua nihil aliud quam extensio et tempus et materiam, esse plane indifferentes ad quaslibet consideratur, magnitudines, figuras et motus, nec proinde <~ hic in rebus indifferentibus et rationem mdeterminatis> seu cur mundus reperiri posse determinati, antitypia tali modo existat et non sub alia quacunque non minus possibili forma sit existentias rerum contingenproductus. Unde consequens est, rationem tium tandem quaerendam esse extra materiam et in causa necessaria, cujus nempe ratio existendi non amplius sit extra ipsam eamque ade et quidem perfectissimam, esse, verbo mentem, spiritualem cum ob rerum nexum ad omnia creaturae sunt extendatur. omnes sunt vel substantiales vel accidentales. appello ovium < et vel substantiata. (7) Porro Substantiales

vel substantiae

Substantiata

velut exercitum hominum, aggregata substantiarum, gregem talia sunt omnia corpora est vel simplex ut anima, qua: >. Substantia nullas habet partes, vel composita ut animal, quod constat ex anima et autem corpus organicum corpore organico. ut omne aliud non Quia nisi aggregatum est ex animalibus vel aliis viventibus adeoque organicis,
r. ~MtCMM qphCOP, et ~M<MP~tM<<MM, M~~tC<P (Dutens, lit, ~5). Cf. La Logique de Lc~Mt~, p. 2&9 sqq. ap. Acta ~~M<f~Of<M, 1682

P. 3.

1.

CONSQUENCES

MTAPHYSQUES

?H!L.,

t,

5.

vel denique

ex ruderibus

seu massis,

hinc patet omnia resolvuntur; ultimum esse in substantiarum animas carent.

sed quae et ipsae tandem in viventia tandem Et corpora resolvi in viventia. esse substantias simplices, quse nempe malis, Monades, simplex habeat corpus caeteris ullo partibus sibi organicum latum non

vel, si generalius Etsi enim omnis substantia ordinem agere

analysi vocabulum

alioqui respondens, haberet nec ordinate

in universo

modo

patique

expers. Et quia corpus organicum substantias patet non nisi corporibus organicis prasditas resolvi potest; in substantiis sisti, et in iis esse rerum omnium modificasimplicibus tionumque rebus venientium fontes. variant et quicquid fons variationum (8) Quia autem modificationes est substantias ideo dicendum est, id revera est activum, simplices esse activas seu actionum fontes, et in se ipsis parere seriem quandam variaEt quia nulla est ratio qua una substantia simplex in tionum internarum. aliam influere spontaneam Et cum ejus natura eam possit; sequitur seu > esse unum consistat simplicem suarum et solum modificationum omnem substantiam <:esse fontem. est

posset; ipsa tamen aut aliud corpus

per se est partium quodvis rursus in

esse in unaquaque quam a fine ad media, a perceptione obj ecti ducatur. Atque ad~ animam pendere, per quem, ut omnia, vero ex sua natura habere. (9) mutui necesse norum,
P.4.

in perceptione et appetitu, manifestum et perceptionum, anima seriem appetituum ad perceptionem non nisi a causa universali perpetuo est et conservatur; unius

per alterius seu a caetera

Deo

Sed nullus influxus

foret

ordo

inter

has substantias

simplices,

commercio

Hinc nisi sibi saltem mutuo carentes, responderent. seu phaenomeest talem esse inter eas respectum perceptionum tempore aut spatio differant per quas dignosci possit, quantum in bis enim duobus, tempore et loco, vel simul, consistit. Unde etiam sequitur, in aggregattim externorum repraBsentareet repraesentandis, Unaquasque simul autem et diversitatem et repraescntabit vero etiam caeterorum in anima

inter ordo iisdem

se 1 earum modificationes existentium vel successive substantiam simplicem externis, sed diversimod animarum consistere.

omnem

harmoniam

remote proxime sui organid corporis phaenomena) in corpus ipsius agentium. est per naturam rerum neri, (o) Et sciendum corpore animalis Hippocrates

ut quemadmodum ait, ita in toto universo sint o'oM~vw;

DU

PRINCIPE

DE

RAISON

:5

Nam quia quadam ratione conspiret. plena sunt, et omnia corpora quodam fiuiditatis corporibus nisum nonnihil cedant; praedita, ita ut ad quantulumcunque et quidvis cuivis corpus moveri possit, eandem rationem contiguum nullum Hinc tamcunque. universi corporibus quin contiguum contigui atque nonnihil adeo

certa

omnia

loca

PH!L.,

I, t5.

gradu sunt hinc fit ut et ob

moveatur, ad distantiam

universi quaque particula fieri non posset, nisi materia ubique divisibilis fiunt; <; quod equidem esset, immo actu divisa in infinitum >. Et proinde cum omne corpus a toto universo deternilnatis ad unamquamque universi organicum partem relationibus secundum corporis speculum punctum mirum non est, animam ipsam qux cetera amciatur, sui relationes sibi reprsentt, universi quoddam caetera secundum repraesentans suum, ut sic dicam, urbs a diversis plagis spectanti diversas plane

ab sequitur unumquodque corpusculum pati, et ab iis varie affici, ita ut omniscius universi omnia cognoscat quae in toto

quanomnibus in una-

esse, visus. Uti eadem

putandum est, cum speculum dico, me concipere quasi res externe in organis et in ipsa anima semper depingantur. Sufficit enim ad expressionem unius in alio, ut constans quaedam sit lex relain alio referri possint. tionum, qua singula in uno ad singula respondentia Uti circulus per ellipsin seu curvam ovalem reprsescntari potest in peretsi dissimillimam, ac ne hyperbolam quidem quia cuilibet puncto hyperbolas respondens cadcm constante lege punctum circuli hyperbolam projicientis assignari potest i. Hinc autem fit, ut anima creata necessario plerasque perceptiones habeat confusas, congeriem innumeraquippe rerum externarum bilium reprsentantes, < vel extantiora quaedam autem propiora distincte percipiat. > Cum vero rationes pr~~erea organis accommodata spectiva per intelligit, mens non tantum est speculum universi creati, sed etiam imago Dei. Hoc autem solis substantiis rationalibus competit. (12) Ex his autem sequitur, substantiam simplicem nec incipere naturaliter (nisi cum origine nec desinere posse, sed semper eandem rerum), perstare. Cum enim partes non habeat, dissolvi nequit; et cum sit fons
N~ Idea, t67o (Phil., de ~~M~, t~ p. to5. M!dM~M)a[<<~MC, p. 2~3, 274. Cf. Quid VH, a63); Pour les Foucher, 1686 (Phil., du cercle, voir De projections Lettre 383) et ~~M~

projectiones praebet. Non autem (11)

imb projectione, in se redeuntem,

t6

VRITS

NECESSAIRES

ET

CONTINGENTES

PH!L.,t,5.

in continua variandi serie pergit; et cum natura sua sit spevariationum, culum universi, non magis cessat quam ipsum universum. Sed si forte ad eum statum perveniat, ut pene omnes perceptiones confusas habeat, id nos mortem tune enim stupor oritur ut in profundo appellamus, aut apoplexia. Sed cum natura paulatim confusiones somno, evolvat. tune illa quam fingimus mors perpetua esse non potest. Solas autem substantif rationales non tantum individuitatem sersuam, sed et personam vant, in conscientiam sui retinentes Dei, praemii regno gratis servit. (13) Imo amplius procde civitate aut recuperantes, ut possint esse cives pnasque capaces. Ita in lis regnum naturae dicoque non tantum

animam, sed et animal ipsum inde ab initie rerum perpetuo durare, semper enim anima corpore organico praedita est, ut habeat per quod caetera externa ordinate reprasideo etiam corpus ejus ad magnam sentet quidem subtilitatem redigi, fluxu consistat potest. Et licet in perpetuo dici possit ullam materias particulam eidem animae perpetuo corpus tamen corpus organicum totum animae dari assignatam esse, nunquam aut eripi potest. Sed quantumcunque animal conceptione crescat, habebat penitus seminalem, organismum posset; et quantumcunque subtilem organismum catis subdivisionibus evolvi crescereque antequam per conceptionem moriendo decrescat licet amissis exuviis retinet omnibus in infinitum naturae viribus superiorem, Natura enim cum is replicum a sapienest. Et nihil in infinitum nisi autem destrui non

pertingat. tissimo artifice fabricata sit, ubique in interioribus organica aliud organismus viventium est quam divinior mechanismus subtilitate Nec quisquam procedens. opera qui in illis satis agnoscit, ut scilicet ~Sectus

Dei ut par est intelligit, sit vestigium causas.

~T~~

PHt.tV,3,a,'4'

PHIL.,
recto.

IV, 3, a, 1-4.. (7 p. in-4".) affirmatum,

inest subjecto, cujus praedtcatum itaque in omni Propositione V vera affirmativa, neccssaria vel contingente, universali vel singulari, Notio praedicati aliquo modo continetur in notione subjecti;
. Lacune

7ERUM est

ita ut

qui

perfecte
d'une

intelligeret
du papier;

notionem
suppler

utramque
neque.

quemad-

provenant,

dchirure

VERITES

NCESSAIRES

ET

CONTINGENTES

17

eam intelligit DEUS: inesse. Hinc sequitur Omnem modum sive illa sit simplicis circa rerum existentias, resultare

is eo ipso perspiceret praedicatum subjecto scientiam propositionum quae in DEO est, circa rerum Essentias, intelligentiae, sive visionis sive media statim conditionatas, cujusque termini, qui ullius proposiesse potest; <(seu scientiam a priori circa existentias

PmL.,IV,3,a,.

)1

>. incomplexorum Necessaria propositio <~M~> est quse resolvi potest in identicas, seu cujus oppositum implicat contradictionem. Exemplo rem ostendam in numeris Binarium vocabo omnem Numerum qui exact dividi vel Quaternarium, potest per 2 et Ternarium 3 vel 4, et ita porro. Omnem autem numerum qui eum exacte est quaternarius, ticas hoc modo senarius est binarius dividunt. Dico igitur hanc esse absolut Duodenarius ternarius ternarius. qui exact dividi potest per resolvi in eos intelligamus Duodenarius potest in iden-

ex perfecta intellectione aut praedicatum tionis subjectum oriri ex intelligentia complexorum

necessariam, est binarius senarius <

propositionem quia resolvi

est binarius binarius

(ex dennitione) Porro Binarius Binarius

< (ex deCnitione) > >. Ergo Duodenarius est quatcrnarius ternarius. Ergo

>. Ergo Duodenarius est quaternarius <(ex dennitione) duodenarius est quaternarius Qu. E. Dem. Quodsi aH~ definitiones fuissent datae, semper tamen ostendi potuisset rem tandem eodem redire. Hanc ergo Necessitatem vel Geometricam. appello Metaphysicam Q'jod tali necessitate caret, voco contingens, contradicquod ver implicat est necess~rium, tionem, seu cujus oppositum id impossibile appellatur. Cetera in Contingenti possibilia dicuntur etsi praedicatum Veritate, revera insit subjecto, tamen resolutione utriusque licet termini indennit tamen pervenitur continuata, ad demonstrationem nunquam seu identiDEI est infinitum tatcm, soliusque semel comprehendentis perspicere quomodo unum alteri insit, perfectamque priori intelligere contingenta rationem quod in creaturis suppler experimento posteriori. Itaque Veritates contingentes ad necessarias se habent ut rationes quodammodo surd, numros biles numerorum minorem alteri incommensurabilium, commensurabilium. Ut enim ostendi majori m <scilicet> ad radones effapotest Numerum usque ad maximam

inesse, resolvendo utrumque communem ita et propositiones mensuram, essentiales seu veritates resolutione demonstrantur, instituta donec perveniatur ad terminos quo~ utrique termino communes constat. At quemadesse, ex dennitionibus
MthtTS MB MSUtNM. 2

l8

VRITS

NCESSAIRES

ET

CONTINGENTES

PHM.V,3,a,t.

modum licet munem venitur solum instituere

Numerus mensuram ad

major utcunque

alterum

incommensurabilem continuata, ita m contingente

continet nunquam

resolutione

in infinitum

quidem, ad comperHoc

perveniatur, demonstrationem quod

interest,

quantumcunque in rationibus surdis nihilominus

veritate, notiones

nunquam resolvas.

demonstrationes

ostendendo errorem esse minorem quovis assignapossumus, ne hoc quidem concessum est menti bili, at in Veritatibus contingentibus creatae. Atque ita arcanum aliquod me evolutum puto, quod me ipsum diu perplexum habuic; non intelligentem, quomodo praedicatum subjecto nec tamen fieret necessaria. Sed cognitio inesse propositio posset, hanc mibi lucem accen' rerum Geometricarum atque analysis infinitorum
, verso.

etiam notiones in infinitum resolubiles esse ut intelligerem, ad Essenquse pertinent J Hinc jam discimus alias esse propositiones Essentiales nimirum sunt quae rerum; tias, alias vero quae ad Existentias Terminorum sunt ex resolutione demonstrari; possunt quae scilicet dre, necessarise, sive virtualiter impossibile sive virtualiter dum stabit Mundus, sed etiam obtinuissent, si nec tantum obtinebunt, creasset. Ab his vero toto genere differunt DEUS alia ratione Mundum sive contingentes, Existentiales quarum veritas sola Mente infinita nec ulla resolutione demonstrari potest; talesque sunt, intelligitur, sunt verse, nec tantum exprimunt quae ad rerum posquae certo tempore sed et quid actu existat, aut certis positis esset consibilitatem pertinent, priori extiturum, tingenter enim dicam solem hactenus exempli causa, me nunc vivere, solem lucere, etsi hac hora, quia talis lucere in nostro hemisphaerio id certo consemotus fuit, ut posita ejus continuatione adeb oppositum est identicae; quarumque contradictorium. Et hae sunt aeternae veritatis,

ejus obligatione non necessaria taceam) > quatur, tamen < (ut de continuandi et prius talem ejus fuisse motum similiter est veritas contingens, cujus iterum quaerenda esset ratio, nec reddi < plen > posset nisi ex perfecta omnium universi, quae tamen omnes vires creatas partium cognitione

superat, quia nulla est portio materiae, quae non actu in alias sit subdivisa, unde cujuslibet quare nec sol nec corporis partes sunt actu infinitae; aliud corpus perfect creatura cognosci potest; multo minus ad nnem < analyses > perveniri potest si mod cujusque corporis motorem et
36

i. Cf. De libertate de Careil, B, yS sqq). GcMet*~2M~M!Nt~<OM~ (Foucher p. 2to sqq. (PmL., VII, C, 29) et La Logique de f.et~Kt~,

VRITS

NECESSAIRES

ET

CONTINGENTES

hujus

rursus

motorem

contingens prius aut simplicius <~ qui exitum habere non potest (ut etiam revera unum <; contingens > non est causa ex alterius, etsi nobis ita videatur) > sed in qualibet singulari substantia veritatem perspicit, ipsa ejus notione omnium ejus accidentium <~ nullis extrinsecis versum existentia advocatis, quia> suo modo involvit. una Hinc uniquaeque alias omnes totumque omnes propositiones quas ingreditur eo ipso tota series rerum, neque enim potest. Unde [nnitam] tales pro<~ termina-

<;corpora> uno contingente

quaeramus, pervenitur sine fine. DEUS autcm <~non ad aliud

semper ad minora illo transttu ab indigct;>

enim

PaM.V,3,a,t.

et tempus, eas ingreditur nunc vel hic nisi relatione ad caetera intelligi demonstrationem sive resolutionem positiones bilem > omnibus

earum veritas non patiuntur. est de qua appareat Idemque accidentibus substantiarum creatarum. <~Im6 etsi singularium posset totam nisi ejus cum patet cur nullius seriem universi, necdum aliis omnibus possibilibus ejus rationem comparatione demonstratio

quis cognoscere reddere posset, instituta. Unde

inveniri possit, utcunque Non tamen putandum gentes, dantur enim et inductione plerumque exceptio hac serie rerum violandas, seriem rerum verae; miraculo dantur

propositionis contingentis resolutio notionum continuetur >. est solas Propositiones esse continsingulares colligi et ~er semper possunt propositiones quaedam verre saltem naturaliter, ita ut

ascribatur; quin puto dari propositiones quasdam in universalissim veras, nec unquam ne miraculo quidem non quod violari non possint DEO, sed quod ipse cum hanc
2, recto.

eligeret, <; eo ipso ~> eas observare decrevit (tanquam specificas hujus ipsius electae seriei proprietates). Et per has <~ semel positas ex vi decreti divirii > reddi potest ratio aliarum Unipropositionum versalium vel <~ etiam > plerumque contingentium qu in hoc universo notari possunt. Nam ex primis Legibus seriei essentialibus sine exceptione veris, quse totum scopum DElin eligendo universo continent, atque adeb etiam miracula derivari <;subalternae>includunt; possunt Leges tantm habent necessitatem, naturas, quae Physicam non~> <~quibus nisi miraculo ob intuitum et ex alicujus causae finalis podoris derogatur; his denique alise colliguntur quarum adhuc minor est universalitas, easque demonstrationes universalium ex se invicem <~ intermediarum hujusmodi (quorum pars Physicam scientiam facit) > etiam creaturis DEUS. Sed nunquam ad <~ universalissimas leges neque revclare potest ad ~> singula-

20

VERITES

NECESSARES

ET

CONTINGENTES

Pmt~

!V, 3, a, 2. rium

ulla deveniri posset, < ea enim cognitio> perfectas rationes analysi soli DEO propria est. Nec vero et turbare debet, quod dixi necessarib has cum tamen huic Seriei Rerum essentiales, Esse Leges quasdam sed contingentes atque atque essentiales, ipsas Leges non necessarias Nam cm ipsam seriem existere sit continexistentiales supra dixerimus. etiam Leges ejus erunt absolut gens, et libero DEI decreto pendeat, tamennecessariae > atque < tantum hypothetic quidem contingentes, essentiales posita serie. Liberas ab aliis discernendas. nobis ad Substantias H~c jam proderunt faciunt si de ipsa pr<edicentur accidentia Omnis substantiae singularis non necessitatem Metaphysicam <quae contingentem, propositionem non tendit sublato fulcimento, habet. > Et quod lapis hic deorsum est, nec potest<(taliseventus> sed contingens necessaria propositio ex hujus lapidis notione ope universalium diuntur demonstrari, itaque solus DEUS enim novit, an non ipse per miraculum nature subalternam, universalissimas notionum, hoc perfect quae ipsam perspicit. sit legem ingreSolus illam

suspensurus

enim alii inielqua gravia deorsum aguntur, neque possunt, leges, nec infinitam analysin pertransire ligunt cum notione totius universi seu ad notionem est hujus lapidis opus qua Attamen illud saltem praesciri connectendam. legibus universalissimis Lex granisi miraculo suspendatur potest ex Legibus nature subalternis, At vero Substantiae Liberae sive intelligentes vium, consequi descensum. DEI imitationem; ad quandam atque mirabilius majus aliquid habent, sed quasi privato universi subalternis alligentur, ut nullis certis Legibus et finalis ex sola sponte agant, potentiae miraculo, propriae quodam i~ suam voluntatem < causarum > cujusdam causse intuitu efficientium est, ut nulla Idque adeo verum nexum interrumpant. atque cursum possit, quid Mens aliqua creatura sit ~p3M-<r~~ quse cert pr~dicere alias praedici potest nature secundum leges sit electura quemadmodum si nature cursus < saltem ab angelo > quid acturum sit aliquod corpus, libera voluntate DEI cursus Quoniam non interrumpatur. quemadmodum mentis cursus cogitationum ejus mutatur, universi, ita libera voluntate ita et in menin corporibus <possunt>, sic ut nullae quemadmodum mentis electionem universales < ad prdicendam tibus leges subalterne Quod tamen nihil prohibet, quin DEO sumcientes>constitui queant. ita de futuris mentis actionifuturis suis actionibus, de quemadmodum

VRITS

NECESSARES

ET

CONTINGENTES

21

suique adeb decred vim edam intelligit quid Mentis hujus quam ipse ) perfect novit simulque rerum <; extiturarum in numerum > admisit, nodo contineat, quippe Et quae hanc ipsam seriem rerum ejusque universalissimas leges involvit. mentem quanquam illud unum sit verissimum, nunquam eligere quod bus constet, quam elegit, <~imprsesentiarum> apparet apparet impr<esentiarcm ulteriorem deliberationem avertere > potest. Quod non semper eligit, quod et judicium melius; quia ampliare usque ad < atque animum ad alia cogitanda suspendere utrum factura sit nullo satis indicio ac lege deterius; attamen

dum

et seriei rerum

PHH.

IV, 3, a, a.

a, verso.

in his cert Mentibus, pr~nnita astringitur; qux non satis in bono aut malo sunt connrmatae. Nam in Beatis aliud dicendum est. Hinc etiam intelligi potest, quaenam sit illa indifferentia quae libertatem comitatur. Nimirum uti contingentia necessitati metaopponitur non tantm Metaphysicam, sed et physicam physicae, ita indifferentia necessitatem necessitatis <;quodammodo~> est, ut DEUS omnia agat qum optim (quanquam in nullius creaturae potestate sit hanc universalem applicare singularibus, ullasque hinc consequendas certas ducere, de actionibus divinis liberis). Physicae etiam necessitatis est, ut confirmati in bono angeli aut beati ex virtute agant (ita quidem Physicae ut in quibusdam <; etiam creatura cert > acturi); physicag necessitatis est, ut grave incidendae et reflexionis sint aequales, aliaque id genus. Sed physicae necessitatis non est ut Homines in hac vita aliquid eligant, utcunque speciosum et apparens bonum <; particulare >, quanquam < id > interdum vehementis sit praesumdonis. Tametsi enim nunquam sit possibile, dari omnimodam illam metaphysicam indifferentiam ut mens eodem praedici possit, deorsum conetur, quid sint ut anguli excludit.

< plan > modo se habeat ad utrumque contradictoriorum < et prorsus <( aliquid > sit in > (jam aequilibrio cum tota ut ita dicam natura tum enim admonuimus etiam futurum jam tum ver inesse praedicatum notioni subjecti, nec proinde mentem esse indi&eMetaphysic loquendo cum DEUS ex perfecta quam habet ejus notione rentem, jam omnia futura ejus accidentia nec Mens nunc ad suam perpetuam perspiciat Notionem sit indifferens) tanta tamen Mentis indifferentia < physica > est, ut ne physicae quidem necessitati (nedum Metaphysicae) subsit, hoc est, ut nulla sit ratio <; universalis > vel lex naturas assignabilis ex qua ulla Creatura, quantumcunque perfecta < et de statu mentis hujus

32

VERITES

NECESSAIRES

ET

CONTINGENTES

PMt.V,3,a,2.

edocta>

cert

extraordinario
3, recto. 1.

colligere possit, quid <mens DEI concursu) sit electura. natura Veritatis, humanae Mentis

saltem

> naturaliter

(sine

Hactenus

tasque inprimis est. Nunc ver autem substantif

et indinerentia~ contingcntiae, liberferebat institutum quantum exposita examinandum res contingentes est, quomodo inprimis libras in eligendo atque divina Voluntate operando

Et quidem pro certo habendum atque praedeterminadone dependeant. arbitror tantam esse rerum dependentiam DEO, quanta justitia divina salv esse maxima potest. Et in primis <ajo> quicquid in rebus perfectionis sive realitatis est DEO continu autem produci, limitationem seu imperfectionem esse creaturis, uti vis corpori alicui ab agente limitationem impressa accipit corporis materia sive mole, ac naturali et majore existente corporum tarditate, cteris paribus corpore minor oriatur motus. Itaque etiam ad id quod in ultima aliqua Liberae Substantiae determinatione reale existit, DEO produci necesse hoc est<inque puto consistere quicquid de physica praedeterminatione dici cum ratione autem Determinationem >. Intelligo fieri cum Res in eum statum venit, ut quid sit factura physica necessitate nam Metaphyconsequatur, sica necessitas in mutabilibus est, cum ne illud metaphysicae nunquam necessitatis sit, ut corpus nullo alio corpore impediente in motu persevre:. Ita ut <; proinde > tum demum aliquid contingens metaphysica necessitate determinatum sit, cum reapse actu existit. Sufficit ergo determinatio qua actus aliquis fit physic necessarius. Intelligo dtermination nem quae indinerentiae obstat, nempe ad aliquam necessitatem metavel physicam seu physicam demonstrabilem consequentiam ex resolutione terminorum, nam determinatio legibusve naturae quae non necessitatem potest quidem sed certitudinem imponit contingentibus, atque infallibilitatem tribuit (quo sensu dici solet, futurorum esse determinatam contingentium ea nunquam veritatem), cpit, sed semper fuit, cum in ipsa subjecti notione intellecta ab a~temo contineatur, perfect sitque ipsissimum scientiae cujusdam <: divinae >, sive visionis, sive Mdias, objectum. Hinc cum Divina jam videtur Praedeterminatione conciliari posse Decretum DEI actuale conditionatum, vel saltem ex quibusdam praevisis pendens, quo DEUS decernit largiri prasdeterminationem. Nam DEUS ex ipsa < hujus > substantias singularis libers < consideratoe ut possibiUs> notione intellecta perfect prasvidet, qunam ejus electio sit

VRITS

HCESSARES

ET

CONTINGENTES

33

futura,

accommodare illi igitur in tempore praedeterminationem decernit, < posito quod eam dcernt admittere inter existentia ~>. Verum intimas rationes rimand nova nascitur difficultas, cm enim electio creaturae sit sine quo divinam involvens actus essentialiter praedeterminadonem, est, et conditionem impossibilem poni divino ipsam exerceri impossibile decreto non sit ferendum, est, ut DEUS eo ipso dum consequens creaturae < futuram > praevideat etiam suam praedeprsevidet electionem terminationem ac suam etiam praedeterminationem futuram, adeoque cert omnia con<~ quemadmodum proinde \idet suum etiam decretum divina decreta involvunt~>. quia Ergo decerneret tingentia essentialiter se jam decrevisse videt, quod est absurdum. maxima est, ita puto 1 Huic difficultati, quae san in hoc argumento dum decernit san DEUM Concedo satisiaciendum. praedeterminare Mentem quia electuram praevidit si ad existendum admitteretur >, praevidere etiam <suam praedetermividere (sed ut possidecretum nationem, suumque praedeterminandi ad certam aliquam electionem < ide bile) > Mentem nec tamen decernere quia decrevit. Quia scilicet primum dcernt ut possibilem, ipsam antequam aliquam considrt debere actu existere. Possibilitas enim seu Notio mentis creatse existentiam non involvit. cognoscit Dum autem eam considerat ut possibilem, ut possibilia, <~ejus futur ventai infallibiliter jam nunc inteltamen) connexa, (quanquam contingenter, consecutura. ligit, hoc est perfect scit omnia quae sint ipsius existentiam consideratae Porro eo ipso, dum Notionem Substantiae hujus singularis adhuc ut possibilis eo ipso etiam decreta sua sed perfect intelligit, in ea omnia ut possibilia intelligit, quia ut < veritates > necesvoluntatis ita contingentes sariae solum intellectum divinum involvunt, modis posse Res creare decreta. Nimirum DEUS videt sese infinitis itidem considerata seriem rerum, prout alias Leges Seriei aliamque atque aliam prodituram seu <alia > decreta <:sua> primitiva eliget. Itaque eo ipso dum conetiam secum involvit, siderat hanc Mentem, quse hanc rerum seriem considerat > involvit. decretum, quod hsec Mens < atque haec sries seu nondum ut possibile, enim decernere nondum statuit; Utrumque decrevit tam generalia decreta quam ipsis specialia serierum connexa specialia, sit electurus. Tandem ubi DEUS eligit unam serierum vestitam futuram >, eo < eique involutam hanc Mentem his eventibus quaenam perfectque sed cum ipsa

P Pa!L.,IV,3,a,3.

3 3,

verso.

2~

VRTES

NECESSARES

ET

CONTINGENTES

PMtt..JV,3,a,3.

ipso etiam

de aliquibus notionibus eligendarum dum seriem hanc eligere

suis decretis involvuntur decernit,

seu rerum decernit.

legibus, quae in rerum Et quia DEUS eo ipso decreta facit, de omnibus

innnitaedam

quae in ea involvuntur, seu Legibus adeoque et decretis suis possibilibus possibilitate adactualitatem hinc patet aliud esse decretum transferendis, < quod DEUS in decernendo > quo DEUS respicit, aliud esse decretum decernit illud reddere actuale, nempe id quo hanc rerum seriem <; et hanc in ea Mentem aliud esse > ad existentiam < et in ea illud decretum > eligit; sive possibile in seriei ac rerum seriem ingredientium notione involutum, reddere actuale; aliud esse decretum quod decernit illud possibile reddere actuale. quo < decretum > decemit Quam reflexionem Decreti unius super alterum eo minus debemus mirari quia divinae decreta <~ libera > intellectui divino utique Voluntatis quoque facta intelligantur. objici oportet priusquam Neque enim facit DEUS, quod non se facere prdeterminationis actibus pra:visis jam sciat. Hinc physica necessitas divine jam intelligimus quomodo cum decreto Praedeterminandi ex decretum

abesse ut DEUS Judam prodipossit, tantumque torem fieri debere, absolut decernat, ut potius ex notione Judas inde suo decreto actuali videat eum fore proditorem. Nec proinde pendenter Sed tantm Judam quem DEUS Judam debere esse proditorem. nihilominus debere existere, <; quoniam infiprasvidet fore proditorem nita sua sapientia videt, hoc malum immenso lucre majoribus bonis pn4, recto.

stare

decernit

sari nec permittere

aliter

res melius

sibi constare jam

~> j1 quod

Judam peccatorem et ~> cum prodendi tempus veniet concursum quenter etiam decemitur actualis esse accommodandum. prdeterminationis Quae tamen tantum ad id quod in pravo hoc actu perfectionis inest terminatur, ipsa creaturaB in quantum limitationem notione, involvit, quod unum DEO non habet actum ad pravitatem contrahente. Itaque in eo sum ut credam, haec duo teneantur, omnem perfectionem ab earum limitatione; citeras imperfectionem deratas in ultima analysi conciliari universas. modo in creaturis sententias DEOesse, attent consi-

est Decreto

ipsum non velle, sed extiturum <;conse-

` SCENTIAMEDtA 25 5.

PHIL.,

IV, 3, c,

i3-4

(3 p. in-folio). ratiocinationis

PHL.,tV,3,C,!3. p..

est, nihil esse <~aut~> primarium cur sit potius qum fieri, quin ratio reddi possit, saltem ab omniscio, non sit, aut cur sic potius qum aliter, paucis OwMM~ rationem Principium omnis posse. Definitio omnibus libertatis, quod sit potestas agendi aut non agendi positis qum in primum

tam ad agendum requisitis, omnibusque agente existentibus paribus, est chimaera impossibilis, principium quod dixi pugnat. Hxc notio libertatis ignota fuit antiquitau; vestigia reperiuntur, tiarum, Thoma,

in objecto quae contra

nulla

Augustini systema plan evertit, veteribus Scholasticis Scoto, ac plerisque

ejus in Aristotele Magistro sentenaliena est; eludendis

celebrata primum [Molinistis] <~ Scholasticis posterioribus~>, apta. potius qum tollendis difficultatibus spontaneo diSert, ut species genere, nimirum Apud Veteresliberum est cujus agendi prinlibertas est spontaneitas rationalis. Spontaneum libertate contingit. Nam positis cipium m agente est, idque <;et>in omnibus ad agendum requisitis externis, mens libera agere potest aut non agere, prout <; scilicet > ipsamet disposita est. Voluntatis objectum esse bonum apparens, <~ et;> nihil nobis appeti nisi sub ratione mumque. e o e e boni apparentis, dogma est vetustissimum communissi-

PmL.,IV,3,c,

i5(

f. m-8"). Scientia Media. Novembr. 1677.

PHIL.,IV,

3,c,

t5.

illud

summum

T~RNciPiUM i sicas controversias

nihil esse sine ratione, plerasque Metaphyfinit. Illud enim videtur negari non posse Scho-

reddere possit, cur faclasticis, nihil fieri, quin DEUS si velit rationem tum sit potius qum non sit. Quin etiam de futuris conditionatis circa Fonseca et Molina, idem dici potest. quae scientiam mediam introduxre Scit DEUS quid infans fuisset futurus si adolevisset, sed et sciend~

26

SCtENTA

MENA

PHU..JV,3~c,5.

reddere posset, et convincere dubitantem; hujus suae si vellet rationem cm id homo quoque aliquis imperfect possit. Non ergo in quadam sed in VIsione consistit DEI scientia, quae imperfecta est et a posteriori; cirPetrum in certis quibusdam causse, et priori. Ponamus cognitione cumstantiis permittere dubito quin DEUS constitui, cum certo quodam gratiae auxilio; et DEUM ut se quaeram, quid facturus sit Petrus in hoc statu. mihi Non

respondere possit aliquid certum et infallibile, quanea de re dubitare ausosmirer. Ponamus ergo quam aliquos Scholasticos DEUM respondere, Quaero porro an quod Petrus gratiam sit rejecturus. reddere possit, ita ut me quoque rationem DEUS hujus sui pronuntiati

t.
S

Si dicimus id DEUM non posse, hujus eventus. possit reddere scientem erit ejus scientia, si dicimus DEUM id posse, manifest eversa imperfecta ratio et S. Augustinum, veros Philosophos erit scientia media. Secundum
5,

verso.

<

[prae- teritas vel futuras], necessarias vel est perfecta naturae ipsorum cognitio, .libras, absolutas vel conditionatas, et regulam in aliquo Geometra novit quid per circulum quemadmodum casu proposito possit praestari; vel quis futurus sit datae alicujus machinse Ponamus Paulum cum iisdem effectus, si datis rebus ac viribus applicetur. cur DEUS sciat rerum actiones circumstantiis mihi dicere, et auxiliis quod necesse poni, cum quibus Petrus tunc rejecturus est utique aliquam positus est Petrus, et DEUM Paulus ver esset gratiam, dari rationem differentim hujus;

seu et Paulinitate; peti poterit, qum ex Petrinitate ex natura voluntatis Petri, quae differentia Pauli, et natura voluntatis harum duarum libertatum facit, ut alter hoc alter illud eligat. Differentiam autem necesse plenam Secundum istam etiam in ordine ad hanc electionem, dignaretur scientiam DEO cognitam esse est, eamque si mihi explicare de eventu futuro condidonato autores jcMM~M intelligerem, atque ita priori nanciscerer.

accepturus; ea vero non aliunde

pronuntiati, ita futurum

non posset DEUS rationem reddere sui Hoc unum dicere poterit qua~rend cur nec mihi explicare. esse pronuntiet, quod ita videat actum hune repraesentari in in quo omnia praesenda, futura, absoest, nec Quae scientia pur empirica cur hoc potius quam illud in speis qui in Tabulis

magno illo speculo intra se posito, luta vel conditionata exhibentur. DEO culo ipsi satisfaceret,

quia rationem

non intelligeret. Quemadmodum repraesentetur, non ver ipse eos calculare potest. DEUS scit calculatos invenit numeros, et futura conditionata, futura absoluta quia scit quid decrevent, quia scit

LETTRE ME NBSCARTE8 A MERSENNE

27

Scit autem quid esset decreturus, quid esset decreturus. quia scit quid m enim <;est> eo casu futurum sit optimum, sin optimum decreturus, minus sequetur DEUM non posse cert scire, quid ipsemet in eo casu facturus cognoscat esset. Praeclara Scoti sententia quod intellectus divinus nihil facti) quod non determinrit, alioqui vilesceret. Vasquod voluntas ex duobus objectis non potest eligere quez egregia sententia nisi alterius bonitas fortius repraesentetur. i. p. c. 2. d. ~.3. in i. 2 init. ostendit Macedo in diff. Thom. et Scot. col!. XI, diff. i, circa <Ut scient, mediam >. (ex rebus

] PHH.tV,3,C,t5.

PuiL., V, 6, c, 7-8 (3 p. in-~). de Descartes Mersenne du Copie d'une partie de la Lettre 20 novembre encadre entre un 1629*, de la main d'un secrtaire, commencement et une fin de la composition et de la main de Leibniz en italiques). Nous indiquons en note les endroits o la (imprims copie s'carte du texte de l'dition Adam-Tannery. une langue ou ecriture au moins, dont les caracteres et mots primiti fs seroient faits en sorte qu'elle estre enseigne en pouroit fort peu de tems, et ce par le moyen de l'ordre, c'est dire, tablissant un ordre entre toutes les penses qui peuvent entrer en l'Esprit humain, de mesme qu'il y en a un naturellement tablis entre les nombres; Et comme on peut aprendre en un iour nommer tous les nombres iusques l'infini, et les crire, en une langue inconnu, qui sont toutesfois une a infinit de mots differens; qu'on pst faire le mesme de tous les autres~ choses qui tombent en l'Esprit des hommes; si cela estoit excut ie ne doute point que cette langue n'eust bien tost cours parmy le monde, car il y a force gens qui volontiers employeroient cinq ou six jours de tems pour se pouvoir faire entendre par tous les hommes". L'invention de cette
. Ed. Clerselier, t. , n" I I I, p. ~8; d. Adam-Tannery, n" XV de la CorresponMMce, 1.1~ p. 76. II est question de cette lettre dans une Lettre de Tschirtthaus qui doit dater de 1678 ou IV, 4.75; BW~Me/Me, ~679 (M~;t. I, 303). 2. Dans la lettre de Descartes, ce paragraphe commence ainsi Au reste, je trouve cecy une invention, tant qu'on pourroit adjouter pour les mots composer de cette langue, . primitifs que pour leurs caracteres 3. Ici le copiste a oubli la mots necessaires toutes ligne suivante pour exprimer r r les autres a. 4. Excut au lieu de trouv M. 5. Ici a t omise cette de Descartes Mais je ne croy pas que vostre phrase

j PHit.V)6,c,7-8.

Il y a moyen d'inventer

28

LETTRE

DE

DESCARTES

MERSENNE

1
PHu.V,6,c,7'S. 1

1 1 1 1

car il est impossible autrement langue depend de la vraye Philosophie; de denombrer toutes les penses des hommes, et de les mettre par ordre, de les distinguer en sorte qu'elles soient claires et simples; ny seulement qui est a mon advis le plus grand secret qu'on puisse avoir pour acquerir la bonne et si quelqu'un avoit bien expliqu quelles sont les ides simples qui sont en l'imagination des hommes, se comdesquelles et que cela fust receu par tout le monde, pose tout ce qu'ils pensent, i'oserois fort aise a aprendre, esperer ensuite une langue universelle science; et ce qui est le principal, qui ayderoit au iuge1 si distinctement toutes choses, qu'il luy seroit ment, luy representant de se tromper; au lieu que tout au rebours, les mots presque impossible que nous avons n'ont quasi que des significations confuses, ausquelles prononcer, s'estant acoutum l'Esprit des hommes < qu'il n'entend presque rien parfaitement. et qu'on peut trouver la Science 1 possible,
]

et crire

de longue main, cela est cause Or ie tiens que cette langue est de qui elle dpend, par le moyen iuger de la verit des choses,

de laquelle les Paysans que ne font maintenant

mieux pouroient les Philosophes.

Cependant quoyque cette langue depende de la vraye philosophie, elle ne depend dire cette langue peut estre tablie, quoyque j pas de sa perfection. C'~ < mesure que la science des hommes croisira, losophie ne soit pas ~~M~
1 < 9 cette langue croistra aussi. En attendant elle sera d'un secours merveilleux et j pour se servir de ce que nous J~~M~ pour voir ce qui nous manque, et pour inventer les moyens ~'y arriver, mais sur tout pour exterminer les controverses 1 1%

dans les matieres qui dependent culer sera la i chose.


1 <

du raisonnement.

Car alors

raisonner

et cal-

PHIL.,

V,

6,

C,

g.

PHIL.,
Maji

V, 6, c, 9-10 (4 p. in-);
1676. e

titre de la main

de Leibniz

Me~O~M~

physica.

C~<xr~C~~M~('<..'MM~d'M~dL Societas sive ordo.

Suit la copie de la main d'un secrtaire, revue par Leibniz, du brouillon: elle se PnL., V, 8, g, 3o"3. (Voir plus loin). Cette copie est incomplte; au bas de la termine, page, par cette phrase
ait pens autheur le temoigne, que cela, pource tant que pource qu'il n'y a rien en toutes ses propositions qui

LETTRE

SUR

LA

CARACTRISTIQUE

2Q

Omne hymnus

vel demonstratione praeclarum experimento est verus et realis DEO cantatus, cujus admirationem

artificium

detectum auget.

PtilL.,

V, 6, C, t0.)

PHIL.,

V, 6, c, ii (2 p. in-4);

copie de la main Domine,

d'un

secrtaire.

PHL.,V,

6,C,

Hlustris atque Excellentissime Patrone Magne. Quoniam quadam idcirco obort~ titulorum Excellentia vestra

delectatur

meditationibus et universalem aliquando autem mihi

de

lingua

philosophica, quam etiam hic brevibus sint cogitationes.

alii Characteristicam aperiam, qu Loco fundamenti

dicunt; circa eam

meorum, juxta quam excerpta Methodica docui. Commodiorem enim et faciliorem, imo cum rebus magis convenientem ordinem nondum reperi, quamvis aliorum ordines inspicere non Si autem prascipuis in ordine meo titulis certos characneglexerim. teres adscribam, DiviTiJE, de reliquis etiam res erit confecta. Sunt in eo praecipui
HONORES, VOLUPTATES.

pono connexionem ordinanda esse alibi

tituli

Tribuatur

igitur

divitiis

signum

circuli 0, voluptatibus quadrati D, honoribus trianguli A. Privative opposita horum sic designentur, ut significet paupertatem, contemtum, A carentiam commoditatum vitse, cibi scilicet et potus. Sic bonum, ~malum notetur sic :<p, ignorantiasic potest significare. Intellectus voluntas autem sic < Qui accurate perlegit titulos meos, sciet, quomodo ad hosce paucos reliqui omnes, si modo non sint ex revelatione sive intimiore desumti, referantur. Theologia Reliqui ergo tituli hisce subordinati per adjectionem variam circulorum, linearum aliarumque figurarum possent indigitari. Divitiarum signum fuit hoc Q. Denotet ergo pecunias hoc 3, commercia S, labores hoc [S, liberalitatem etc. Q, avaritiam Deum tale possent assignari. signum posset exprimere 0, etc. Hase lingua uno vel altero die, quin addisci possit, minime dubito. Cunctae nationes consensu quodam facto possent omnes res iisdem characteribus Consenserunt designare. plera:que gentes in eo, quod circulum in 360 gradus, Zodiacum in 12 signa dispertiantur. Cum igitur res supra facile proposita praesenti se commendet utilitate, apud multos, si modo pneconem idoneum mereinveniret, applausum Theologicis Rebus etiam sui characteres

30

CONSILIUM

DE

ENCYCLOP~ENA

NOVA

PHL.,
1

V, 6, c, ir.

retur.

Characterum

certe

Sinicisque

characteribus

certis cognitio anteferenda quodammodo

horum

innititur videtur

fundamentis,

PH!L., V, 6, C, 17.

V, 6, c, 17 (1 f.in-8"). BODEMANN (p. 8) et commenant


PHIL.,

Un fragment ainsi

en allemand

publi

ap.

Voc~M~. bei verst~endigen und wie geld dienen sie vor zeichen, bey bey unverst~ndigen. Denn bey verstasndigen aber gelten sie as ursachen und vernunfftsgrnde. unverstaendigen En marge, on lit la note suivante sunt vobis fercula (indite) digna. Die Worth sind wie rechenpfennige

Sunt nobis signa,

?H!L.,

V~

7.

PHiL.,

V,

7.

(i

p.

in-fol.) conscribenda methodo inventoria la

Plagula

i.

Consiliuna La p/~M/< date 25 jun.

~.EMC~C/O~MfMMOM

1 porte la date [25] i5 jun. 1679; la plagula 2 porte 25 jun. 1670. 1672 (sic); la plagula 3 porte la date cogitavi, hommes multo

recto.

si quae est uti possent.

potestate habent, etiam Nunc vero nescimus ipsi opes nostras, similes Mercatori qui libros rationum nullos confecit, aut Bibliothecae quae indice caret. Sed fortasse proderimus, et, uti nunc agimus, seris nepotibus ipsi laborum nostrorum fructum non

C~ J

~EPEmecum

quam sunt feliciores esse posse, in numerato haberent, ut cum opus

sine fine disputamus, sine fine concaplemus; raro aliquid demonstrando aut in repertorium gerimus, terminamus, vix unquam utimur studiis nostris. Et verendum est, si sic perreferimus; immedicabile reddatur malum, <~ et studiorum gimus, ut ne aliquando
t. Cette lettre doit dater de la premire Elle con. jeunesse de Leibniz (t666-:672). informe de la Caractristique tient un essai encore et une (le premier peut-tre) assez nave dea concepts, classification sur un fondement moral, qui rappurement les thories de Spinoza. Leibniz connat les classifications d'autres pelle dj auteurs mais il parat les Math(KtRCHR, DALOARNo, peut-tre WtLK!~), ignorer On peut donc conjecturer et t* Excellence qui il matiques. quj le patron est le baron de Boineburg, son protecteur de ~67 6ya. s'adresse 2. V. La Logique <28 et 5o8. (<f'L6t~MtJj',p.

CONSCRIBENDA

METHODO

INVENTORIA

3l 1

taedio barbaries reducatur>,cum omnem obruentur'. Qua ratione occurri posset egregios viros consului, et cum tandem aliquod maxime compendiosum, delectus spem adimet,

nimia et solida tanto

rerum ac

multitudo librorumque mole inanium profutura

PHH.

V, 7~ f. t.

et saepe meditatus sum, et aut colloquiis frui licuit aut scriptis quorum mihi viderer remedium deprehendisse quod et malo,

et in privatorum aliquot potestate esset, et sumtibus exiguis transigeretur; praeterea arcana quasdam artis Inventonae divino munere mihi obtigissent, illustrium admodum speciminum comprobata, qux experimento non contemnendos fidejussores ubi producam in publicum, spei majoris fortasse dedisse videbor 2 ideo ausus sum
)

et efficax

viros aliquot doctrina et optima in rempublicam communem operam invitare. Volo autem omnia ex ipsorum non minus mea; tione neque aliam quam hortantis futurus, operamque consilia arbitror Itaque ut per gradus eamus, debere, ut Societatis Leges qu e re videbuntur executio maturetur. tuantur, earumque Consilii autem sive desidem mei summam

voluntate sententia

pr~estantes

ad
, verso.

personam sumo; illis eandem offerens, quam

transigi quam caetera pari condi-

ab ipsis desidero. communicari primum quam primum consti-

hic delineabo, quam intelDe Modo autem dicam paulo distinctius, ligentibus )udicis summitto. cum illis, qui instituti rationem conferamque probabunt, auxiliaque mutua pollicebuntur 8. Summa Consilii est Notitiarum humanarum dudum cognipotissimarum tarum vitre utilium ordinatio ad ~~MM~M~ apta. Nam quemadmodum in numerorum tabula quadam condita < aliquousque > progressionibus apparere solet modus eam sine ullo labore continuandi (ut si numeros quadratos, seu qui nunt ex numerorum in seipsos, aliquis multiplicatione quaerat, et in tabula exhibeat, mox modus Tabularum contiapparebit nuandi facillimus, per solam additionem sine multiplicatione ulla
Cf. les Prceptes pour <tMtMCe<'les sciences (PA< Vit, !6o). 2. Allusion au Cakut vente un tyS, pubU en !<!84. Cf. une tatinitstmat, 2tG, et ap. La Logique ~Pde .L<?tp. 84, n. 3. ~t. la Coitsultatio de ~Mf~ t'~ C~M~~M~ in M~M~~rOMO~t~ ~$~f<~W~d! eam MM Societate Ce~OM scientias tM~tM~ utiles nostra t'~M~ /<MC-M<! "~t~ FoMC/ /'oMo~M< M't~te~, ap. VU, o5.ta6. Ca~t~ A~ juin '~o (P/< VII, 553), et La Logique de LCibai~, p. 22.

33

CONStUUM

DE

ENCYCMH~EDA

NOVA

PH!t.

V, 7, f.

Numeri Quadrati Din~erenti~scu Nam si 49 addas, tione nec < numeris

o o impares

i i i

2 4 3

3 9 $

5 4 16 2$

6 36 nr

7 49 64 8i 100

i )

19 13 1$ 17 9 y numerum quadrato ut imparem < 1$ > ordine respondentem habebis <numerum > quadratum 64. sola addisequentem est in 8 in se multiplicare, idemque opus est numerum est, ac proinde < ubi difficilior multiplicatio > altioribus.

Eodem modo hoc per additionem usum habet >). compendium magnum > recte ordinatis, inventis <in quolibet genere rerum velut in Tabula est inveniendi nova> <id longe patebit modus inventa continuandi, et a serie sua velut avulsa invefacilior, quam si quis eadem singulatim
"i

nire tentaret.
2,recto.

sunt et velut in Tabula autem res maxime in conspectu Quoniam < exutae omni superflua proponuntur, apparent cum nude et simpliciter more mathematico erit haec Encyclopaedia .mole >, ideo conscribend~ tamen < subinde > et nervose accurate conceptas, quibus per propositiones causa, in quibus major erit exspatiandi scholia adjicere licebit illustrandi sed et alia omnia tantum, libertas. Certum est enim non mathematica > tractari posse. < distincte quasdam sive enuntiationes sunt ordine inventionis. illae disponendse ] [Positiones < plerumque Qu~erend~e sunt quoad fieri potest propositiones gradus; sed si fieri potest, in primis adhibendae> quarum distinguendi illae praeferendas sunt qux sunt subjecto Universales, et ex universalibus in analysi, cum eae quae u~us est <et> enim maxime ~~roc~iUarum sunt in synthesi solummodo universales quidem non tamen reciproc Et hue pertinent illae leges philosophandi, quas tulit fere locum habeant et Ramistae olim inculcabant. Aristotcles, sunt vel principia vel concluin una quaque Scientia Propositiones vel Hypothses vel Axiomata sunt vel definitiones, siones. Principia sunt arbitrant, < vel Phaenomena >, ex quibus Definitiones per se quidem per theses usui tamen <ne accommodari a diversis et communi sociorum consensu probari debent, confusionem sumtae in toto diversimode corpore pro quae ab omnibus ex terminis constant >.
de tyS (Phil., 1) et La

pariante. Axiomata attente

sunt, considerata

manifestis

habentur,

<

et

i. V. les Lettres

Conring

Logique

de I.et&M~,

p. 266. s

CONSCMBENDA.

METHODO

tNVENTORA

33

sumque dentium

usum habent succesquae magnum propositiones conclusionum aliunde notarum ex ipsis peuac conformitate nondum tamen a nobis demonstrari satis exacte firmantur; sed tes-

sunt

Pmt.~

V,

7,

f.

2.

possunt, ideoque interim assumuntur. sunt propositiones P~M~~M quas per experientiam probantur, non sit factu facilis aut a nobis ipsis facta non sit, si experientia tibus est. probanda magni sunt momenti, habeant >. Conclusiones Observationes vero enunciant inveniuntur tantum sunt nunt Et ab

dubiis abstinendum nisi cum experimentis <; et tunc admonendum est, quem fidei gradum observationes vel theoremata vel problemata. ex phaenomenis. Theoremata sed ad

vel

per solam inductionem ex quibuscunque per ratiocinationem principiis, quod sit verum. At problemata praeterea referuntur

est, omnia denique ~tera praxin, ubi notandum dirigi debere ad problemata seu praxes vitae utiles. Ordo positionum debet esse Mathematicus, sed tamen diversus ab Euclidaeo. mum Nam Geometrae magis cogunt sed aniquidem sua demonstrant, in quo quidem admirationem quam illustrant dum invito Lectori assensum extorquent, eumque sed mmorise
2, verso.

accurate

Lcctoris non atque ingenio satis consulunt, naturales conclusionum quia rationes causasque quodammodo occulunt, ut non facile agnoscatur modus, quo sua inventa obtinuere. Cum tamen in unaquaque scientia illud sit potissimum, nosse sed et nosse demonstrationes, earumque inventorum origines, quas solas memoria retinere sufficit, quia ex illis caetera possunt proprio marte derivari. <~Itaque conjungi debent inventionis lux, et demonstrandi sciendae elementa ita rigor, et~> cujusque sunt, ut lector sive discipulus semper connexionem videat, et tam sequi quam comitari videatur, quasi socius inveniendi Magistrumnon ita minus quidem admirabiles ed magis utiles sciendae, apparebunt erunt faciliusque poterunt promoveri. ad scribendas~ <~ Sed ad tradendas hoc modo rationes
t. Cf.

sibi majorem pariunt, arte improvisa circumveniunt,

non

tantum

conclusiones

scribenda

scientias, opus est viris inveniendi <~ et qui veras capacibus tenent >, scribere enim eas ita debent, si eas quemadmodum
Vit, l'une 260) des et la Logique expressions.
9

le 5pectMM GeoMe~~ /MC~~ (~M~ IVe partie, ch. ix. Royal, 2. Double Leibniz a oubli de biffer emploi.
!t)EMT8 M LEIBNIZ.

de

~r~

deux

3~.

CONSIUUM

DE

ENCYCLOP~ENA

NOVA

PnL.,

V,

7,

f.

2.

quod non est cujusvis. Porro hinc patet > etiam non ipsi invenissent, separatim praemitti atque axiomata, [erit] < fore > necesse definitiones Sed ea ita assumentur, ut primum natusive experimenta. et phnomena rali ordine meditandi eorum usus sese dabit. Indices usum Unde sive atque multa ordine inventorio dispositis subjiciantur Propositionibus catalogi, m quibus inventa jam atque intellecta ad facilem combinationes nova exurgent, instituendas velut in Tabulis ordinabuntur.

et harmonica de quibus aUoqui non cogitassemus, quidam aditus patebit. nlum ad majora series, quarum sequendo apparebunt alise Haec lux etiam in Mathematicis desideratur, itaque quemadmodum ita eniti debent, ad certitudinem mathematicarum scientiae exemplo vicissim mathematicarum asperitas blandiore <( caeterarum extorqueamus, Adhibend~e est exemplo > mitiganda et animo causarum avido clare satisfaciamus. tractandi quadam ut simul et voluntati ratione fidem

sunt ubique figurae sive schemata quatenus commode licet scientias moest matoris ad perficiendas verum unum hic observandum et propoNempe et propositiones menti quam quis facile sibi persuadeat. ita concipiendae sitionum demonstrationes sunt, ut totae legi atque intelligi i in parenthesibus, possent etiamsi schemata abessent. Adjicienda est, tamen necessarium est ad juvanperpetua ad literas schematis remissio. Posterius est ad juvandam mentem, sed prius necessarium dam imaginationem, ab imaginibus abdudistinctos, atque animum conceptus parandosque
3,

recto. 2.

Plagula

schematibus sola vi animi, et sine ut appareat demonstrationis [vim] < efficaciam > non pendere a figuraetiam delineatione. Eandem ob causam demonstrationes rum ascriptarum etsi enim ille summi sit usus, et a sine calculo algebraico perfici debent, cendum ut discamus etiam invenire me maximi sit, tamen ratione demonstrari Itaque est abstinendum fiat, et in iis quae aliter extorquere eo est quotiescunque abstinendum non possumus necessarius naturali quadam veritates ideas animum ducit. a calculo Algebraico

possunt, quae per ipsas rerum in constituendis Scientiae cujusque Elementis, 2. Sed cum Scientiam

aliquam satis in potestate habemus, inde consequentias, utilis est, < ad ducendas calculus postea egregie >, et ad oblata quasvis quam minimo variosque casus atque applicationes est, animi labore consequenda. ergo nostra ita scribenda Encyclopaedia
I. Cf. Atlas 2. Cf. PHtL., universalis (PHIL., VII, A, 3o). V, JO, f. 59.

CONSCRIBENDA

METHODO

KVENTORA

35

ut enunciationcs neque a calculo,

ac demonstrationes sed dennidonibus

veritatum axiomatis

neque

a schematismis,

< Pan. V, 7,h 3

ac propositionibuspraemissis

tamen sunt schemata id Adjicienda quidem ubique quando pendeant. tunc tantum cum peculiarem neri potest, calculus vero algebraicus habet Verum ut propositiones enuntiari ac de monstrari elegantiam et utilitatem. ad evitandas circumpossint sine figuris, saepe opus erit ovo~Torcote~ locutiones. In quo tamen claritas et commoditas est semper spectanda sine magna necessitate ut nunquam atque usu nova aliqua nomina finsunt, sumamus verborum gamus, et sicubi excogitanda quse communi usui quoadlicet consentiant; obscuri fiamus 2. Scientiae in hanc ne dum compendium verborum quaerimus,

referendae sunt omnes, quaecunque Encyclopaediam nituntur vfl 1 Ratione sola vel ratione et experientia, nempe quaecunque non pendent a voluntate autoritatem habentis cujusdam Seponuntur etiam > ergo Leges divinae et humanae, <~ quia sunt arbitru; excluduntur nugatrices qusedam artes, quae non possuntrevocari Conscribendae dicta ergo sunt Methodo supra sequentes. 1 <; Prima Encyclop~diae est Grammatica seu ars ad firma fundamenta. potissimum Sciend
3, verso.

corpore significabuntur. Itaque~> <; Rationalis ~> tradenda est, ad latinam ubique applicata, et [MM~ja~] subinde aliarum linguarum in qua tradetur regularis exemplo lUustrata significatio omnium significatio semper casus utar, nominum locum particulis linguis in quibus particularum possit substitui et flexionum in locum et collocationum. Ita ut nam, significati, substitutis possunt ut exemplo in eorum

quae nobis in hujus Primum Grammatica

ut patet ex [lingua GalUca] nullae sunt nominum inflexiones nisi per particulas. Verba semper reduci possunt ad nomina tantum verbo adjecto est p Adverbia sunt ad verba ut adjectiva sunt ad nomina substantiva Subjiciendae denique sunt significationes donec perveniatur ad particularum eas quae nul!a explicatione eliminari possunt, qualia sunt est, et, non, numerus et ex his solis cum nomiharumque certus est constituendus
1. Cela rappelle (Pfail VII, 52). 2. Rminiscence 3. V. La Logique
4. Cf. PmL., VI,

semper eliminari cum nominativo, quibusdam

la devise

de

Leibniz

In

signis

claritatem, esse labor

in

rebus

usum 60.

d'HoRACE (Ep., Brevis H. m, a 5-20) de Let~nt~, p. 64 sqq. f. 20; n, VII, B, m, y; to; 41 recto.

o, Obscurus

36

CONSILIUM

DE

ENCYCLOP~EMA

NOVA

i'HU.

V,7,f.

3.

nativo opre quibus utitur.

nominum ipso

casu

exhibendum humanum

Quod junctis caetene omnes possunt explicari. est. Atque h~c est vera Analysis characterum communiter

in loquendo imo et in cogitando Grammatica minore autem est maxime regularis, Respicienda non tam ut lingua discatur, Anomaliarum cura, quia hac Grammatica est. Nam creconscribenda analysis, quam ut accurata fiat verborum genus berrimae in Logica illationes sed ex principiis Grammaticis, sunt demonstranda*. ficatione opera ita accommodari, occurrunt, quae non ex principiis logicis, id est ex flexionum et particularum signihaec Grammatica Potest tamen eadem quoque mire

prosit. Artem illationum, Sequitur Logica, qua tantum hoc loco comprehendo est ex usu sive artem quae sumenda judicandi quae proponuntur, Nimirum illationum modi qui hominum scribentiumque. loquentium in dicendo digerendi sunt in classes et ex simplicibus ubique occurrunt quomodo istas illationes, licet non quibusdam derivandi sunt, ostendendo formam, scholarum more, sed relictae in ea quam vim habeant, nihilominus seu in usu vitae atque in autoribus, subent scholarum forma possint demonset ex communi in forma concludant; trari. Usus autem hujus logiez erit, ut formas ratiocinandi magis compotransmutatas in aliam ad atque implicit, quae in vita tamen crebro occurrunt, ne semper sit ex quibus compendio possint dijudicari, regulas revocentur, scholarum. enim in figuras modosque Quemadmodum opus reductione sibi varia 1 compendia seu calculandi invenere exercitati Arithmetici etsi non semper vulgari more tironum formas, qu~e accurate concludunt, site, perturbatae vero merentur, demonstrari ordinent, tuto uti posse~; ita homines in dicendo cogitandoque characteres ratiocinandi ut sciamus exercitati nos illis multa sibi

ut discentibus

4, recto.

compendia paravere, quae non minus conatque enuntiandi debent tamen ex modis schocludunt vi formas quam modi scholarum illarum explicatrice, rationali particularum larum, adhibita Grammatica et quibusdam legibus vinciri, quibus observatis constet usum demonstrari, earum esse tutum.
fait ici allusion aux infrences du droit

!'ob!ique. Cf. PutL. VII, B, n, t3 PmL., Vit, C, 69, le Consilium VU, C,9-to), ~K~tMrMM (PaiL., t4), r~Ha~M (nunc !M~~MMM~ condendaque I, 50), et La Logique de Z. ~MC~C/Op~M (Klopp, de Z.M! p. 73 sqq. subeunt 2. ~c, pour <' OmniaTheoremat~ seu coginon nisi Tachygraphias 3. Cf. PHIL., VII, B, u, 53 esse. tandi compendia . Leibniz

CONSCRIBENDA

METHODO

INVENTORIA

3~

Tertia candi

Ars est M~w~M,

seu

ars retinendi

et in memoriam

revo-

F ~HL~

V,

7,

f. 1

utitur compendiis et quae ars multis elegantibus quae didicimus, usus esse potest in vita~. Inprimis autem aliquando inventis, quorum reminiscendi scilicet, excoli debet, cujus ope nobis in portio ejus, ars illis quibus opus habemus, et quae in memoria revocamus memoriam Aliud enim est retinere, aliud reminostra latent, sed non succurrunt; nisci, nam eorum quae retinemus ratione admoneamur. Quarta non semper reminiscimur, nisi aliqua

id est dirigendi est Topica seu ars inveniendi, cogitationes vel media finis cujusdam repead aliquam veritatem ignotam eruendam, ars argutiarum, rienda. Huc pertinent loci dialectici, inventio Rhetorica, sive divinatoria, ac denique algebra, in quibus pulchra ars deciphratoria adduntur quae nosse debet is qui hanc artem Topicae specimina immisceat tractationi sed ut tradere volet, non ut Algebram generali, inde regulas universaliores formet, quas tamen in scholiis illustrari posarda sunt specialibus exemplis. Quinta est Ars formularia dissimili, tudine, id est de formis situ, quae agit de eodem et diverso, tamen animum rerum, abstrahendo simili ac
4., verso.

a magni-

formulas formularumque Hue [ordine], actione. pertinent et ex hac arte pendent multae rgulas quas Algebristse et comparationes, tametsi eae non tantum Gomtre in usum suum transtulerunt, circa sed et circa alias considerationes locum habeant 3. magnitudines Sexta est I~~ca, de toto et parte, sive de magnitudine in genere, in quam incidit Quintum ac proportionibus, Euclidis Elerationibusque mentum, et magna pars AIgebrae. Septima est Arithmetica, expressione. Octava est Geometria sive de distincta sive scientia de magnitudinum situ et figuris. per numeros Hsec utiliter

in partes sequentes separabitur solidam. Conicam. Organicam. Geometriam


i. Leibniz

etiam
avait

Elementarem planam. Transformatricem. Ubi sciendum est, <; Elementarem > nondum adhuc ita ut optandum
crit suas. un S commenant a barr, qu'il ainsi et dont a Tertia est ~fe<Ao~!M, le contenu se retrouve seu dans

Elementarem

d'abord

ars dirigendi cogitationes le S suivant relatif la Topica. 2. Cf. les mss. indits classs dans PtML., VI, tg, sous la rubrique sive praecepta varia de memoria excolenda. 3. C'est la science Leibniz la Combinatoire, et qu'il que appelle V. La Logique Logistique. de f.ct~M< p. 288 sqq.

Mnemonica oppose la

38

CONSMUM

DE

ENCYCLOP~EMA

NOVA

PHtL.,

V,

7,

f.

referenda esset, traditam esse. < Huc autem G~ est, et pars ~rJM~a~Mf~ civilis ac militaris, et Tornatoria et T~on~ omnes in quantum a materia abstrahuntur. est, paucis tantum Optica etiam pure Geometrica assumtis phaenomenis e natura >. ~M est scientia de Actione et passione, nempe Mechanica sive de potentia Neque ponantur, corporum quod et hic motu. agitur vestigia conflictu Haec scientia quomodo id enim motuum physicam delineanda sint Mathcmaticae motuum, si connectit. continuari ex

pure Geometricum est 1; sed quomodo directiones et celeritates immutentur

non licet, et sublimioris imaginationem consequi Hic ergo agendum est < de statica, > de structuopus rarum firmitate, de balistica, de pneumaticis et hydrostaticis, quibusdam de velificatione < deque auis mechanicae partibus, quorsum etJH~f~oM~ pleraque referenda sunt > 2.
5,recto.

per solam est scientia.

Plaguh3..

qualitatum sensibilium, quam vocare soleo P~chae quoad licet definiendae Qualitates graphiam. sunt, distinguendae per varietates et gradus, et a enumerandaque subjecta in quibus existunt quibus fiunt, denique autem quas ex ipsis consequuntur. Qualitates istas vel sunt simplices, quae describi non possunt, sed ut cognoscantur sentiri debent, Lux, Color, quales sunt Sonus, odor, sapor, calor, < et descriptione frigus, vel sunt composite explicari possunt, adeoque sunt quodammodo citas, friabilitas, intelligibiles, > ut firmitas, nuiditas, mollities, tenaaliaeque id genus; item, volatile, fixum, solvens, Et vero qualitates illas simplices praecedentes non coagulans, praecipitans. possunt ratiocinationi subjici, nisi quatenus cum compositis istis, < item illis communibus situ ac mutatione superioribus > magnitudine illae tractandae sunt historice, copulatae esse soient. Itaque simplices < id est ~> enumerandum inter se et quomodo cum est, et quomodo aliis intelligibilibus soleant esse copulatae. Qualitates vero intelligibiles aut mixtae sub Geometricam et Mechanicam considerationem et cadunt, ita theoremata erui possunt
Leibniz barres

) Decima est scientia

fissilitas,

cum

circa
appelle

earum
ailleurs

causas

atque

effectus,
et que nous

unde
appe-

t. C'est la science que lons la Cinmatique. Ici trois 2. paragraphes

la Phoronomie,

Decima est Sdentia Cosmographica. Undecima est Geographica,

DM<&cwM est Meteorologica.

CONSCRIBENDA

METHODO

tNVENTOMA

edam de causis Totius licebit. harum

et effectibus ergo physicae

mere cardo

scnsibUium vertitur

judicium in accurata

aliquod facere enumeratione

P Pat.

V, 7,

f. 5.

et quomodo inter per gradus distinctione, earumque qualitatum, sed convenientiam quandam aut conse in eodem subjecto diversisve, habentibus, nexionem commerciumve copulari solcant*. Undecima est scientia subjectorum, saltem ubi incpicndum seu H<WM~f~M, ab tUis ut communes, sunt similares, maximeque sunt inde ad ea pergendum quae minus Elementa; vulgo vocant sed magis sunt variis qualitatibus dotata, ut salia, succi, communia, lapides, metalla. dicte secundum Horum corporum cnumcrand~ sunt similarium, speciem quae revera quam maxime illa corpora quae quatuor in

supra qualitates suas, tum eas quae in corpore gradus differentiasque tum quae in eo per se tractato vel aliis rudi sponte sensui se offerunt, inchoanest a spontaneis Ubi notandum corporibus commixto prodeunt. esse per se, j id est dum esse, corpora edam variis modis tractanda maxime communibus, aere, terra, aqua, non nisi cum illis corporibus aut a quibus minimum patiuntur, igne, aliisque a quibus ipsa quam Inde adhibita superiori confunditur. causarum inquisitio quam minimum natura subjecti, in quantum poterit determinari inquisitione, qualitatum ex datis experimentis possibile est; nec dubito hac arte intra paucos interioris corporum obtineri posse a nobis notitiam annos maximam Ceconomi. Duodecima Hic tradenda est Cosmographica est Astronomia seu scientia majorum Mundi tantum corporum.

5, verso.

explicet per Hypotheses, verior aut certe probabilior. lium visibilium

quae non physica, sed et conetur ostendere Hue cognitio pertinet nos ambientium

phaenomena sit quae Hypothesis Fluidorum genera-

in ac penetrantium, atque invisibilium est an horum fluidorum quibus magna illa corpora natant, quaerendumque mundanorum phasnomenis species ac motus aliqua ratione ex corporum de ~oM nostri definiri possint. etiam contemplationes Huc pertinent mutationibus j majoribus earumque causis, itemque M~~ro~ Tertia decima est scientia corporum quas vocare soient, orgamcorum, Species autem accurate distinspecies, hanc possis appellare J~~&M~. sed per qualitatum more per Dichotomias, non communi guendas,
t. Cf. Pmu., VI, t~, i, 26; MATH., 5, b.

4<~

CONSIMmtDEENCYCLOP~ENANOVA

PtUL.,V,

f. 5. quibus
earum

dignosci

possunt

combinationes

Sed ratio maxime

habenda

est

c~ter~e < tamen, quae statim in sensus occurrunt, modo exporatae sint, non minus > diligenter annotari, per differentias et indicibus exhiberi debent. gradusque designari, Quemadmodum proprietatum, in similaribus, ita in organicis per gradus eundum est, < cum qualitates earum sunt investigandae. >Ponendae primum e quas habent hujus modi species, tantum sensibus oblatae (incipiendo a sensu oculovel sibi (id est sibi et rum), inde quas per se tractatae acquirunt aeri) relictae, < vel aliis sibi similibus individuis conjunct~e (nam in ec dinerunt a similaribus) vel aqua ignive > aliisque et primum corporibus maxime similaribus ac denique cum corporibus examinatas; magis compositis, imo ipsis speciebus et maxime cum corporibus animalium copu!ata~, quoniam omnis illa inquisitio maxime ad cognoscendam animalium naturam dirigi debet. Quarta decima est scientia 2 atque est regendis. M~/M, de Animo scilicet ejusque Motibus comcognoscendis prehendo.] Decima [Hic Politicam autem

jurisprudentiamque

6, recto.

[Cosmopolitica] Geopolitica, nempe [Status Generis humani] de statu Telluris nostrae ad genus humanum relato, qua: Historiam omnem et Geographiam civilem comprebendit Decima octava est de substantiis sive Theologia naturalis. incorporalibus Huic Encyclopdie; est Practica, de usu sciensubjicienda nempe 4tiarum ad felicitatem, sive de agendis, considerando scilicet, quod nos' nisi homines sumus. vero has scientias satis perfecte tradere Quoniam majus est opus, et nobis tempore inprimis utendum est; ideo consilium meum est, ut opere inter multos licet delineapartito quam maturrime tionem ejus qualemcunque formemus, Quas sit casterorum quamprimum et poliri indies queat, et gradus esse possit ad basis, augerique majora. Nec video quid vetet a viginti viris eruditis absolvi tale quid intra biennium, quod certum sit ab uno intra decennium prasstari posse, qui sufficientem rerum notitiam habeat. [Sed cum unusquisque [ex curiosis]
n. .

sexta

<

eorum

qui veritatem

amant

. V. La Logique de Z~M~, p. 326, 2. Ici Leibniz a omis le n" t5. 3. tci Leibniz a omis le n" 17. non o. 4. Suppler

CONSCRIBENDA

METHODO

INVENTORIA

ac res profundius inventa] Quoniam amore prxclara, vero

considrant constat multa licet viros habere

> multas varia solere

soleat

habere et <

meditationes

ett

F PHIL.,

V,

7,

i.

6.

doctrina

postantes sparsa

et varia,

cogitata < nec in unius scientise

singulo > veritatis vel exprimenta >

magna Reipublicae jactura interire quae plerumque inelaborata < atque incohaeutcunque tam conjiciant communicentque > juvabunt, suasque < simul rentia >, mirifice totum hoc institutum suis societas sum:na ex inventis velincabuntur, cuique quam glorix fide sartam rectamque praestabit*.
Discours suivants PmL. VI, 12, f,2g les fragments de ce morceau . Rapprocher ~M demander certaine assistance aux plus science d'une pour sur un P~M nouveau arriver et Essais pour Prq;~ p. 90); PHIL., V, t2. (ap. BOMMANN, !H~!~ l'art d'inA~ disputes une bonne partie et pour avancer certitude, pour ~H! quelque sur d'une science certaine, sur un MOMMMM~M VU, B, VI, 1-3 Essay PHIL., ~H~r; les avis des plus intelligens. (V. plus bas.) lequel on of~MM'

corpus coeuntia soient, ea si in char-

~.2

EtJEMENTA

CHARACTEMSTC~:

UNVERSALS

PmL.,

V,

8,

a,

1-8.

PmL.y

V, 8, a, -8. (9 p. m-fbl.)

1
April. 1679. No i. Plagula i.

.E'A?:MeM~ CA~c~c~
2, recto

universalis.

construendorum characterum haec est cuilibet Termino (id EGULA est subjecto vel praedicato propositionis) assignetur numerus aliquis ut terminus compositus hoc uno observato, ex aliis quibusdam terminis sibi habeat numerum ex numeris illorum terrespondentem productum minorum invicem multiplicatis si fingeretur terminus Exempli causa, Animalis exprimi per numerum aliquem 2 (vel generalius a) terminus Rationalis hominis per numerum 3 (vel generalius ~) terminus expriex multiplicatis invi2, 3, id est 6, seu productum per numerum cem 2 et 3 (vel generalius per numerum ar) in propositionibus sunt sequenRgula usus characterum categoricis metur
tes

est ut numerus Si propositio ~w~M Affirmativa est vera, necesse subjecti dividi possit exact seu sine residuo per numerum praedicati. t id est numerus S dividi exact potest per numerum U. A. p succedit, P. Sive si p exprimatur per fractionem (cujus numerator v. g. 6 sit S

Ici commence la srie des essais d'avril tb7g, dats et numrots par Leibniz, son premier de Calcul logique (systme des nombres caracqui contiennent systme V. La jC.o~c de Z.ct&~t7, p. 326-33~. tristiques). 2. Pour la f. t, voir f. a3 verso, fin. 3. Cf. PatiL.) haec est ut ex quarum rerum ideis V, 6, f. t6: Lex expressionum rei expritnendae rerum characteribus rei componitur idea, ex illarum componatur (BoDEMANN, p. 80-81.) expressio. 4. Cf. PmL., VII, B, ttt, 3 (fevr. 1670).

EI.EMENTA

CHARACTERSTIC~E

UNIVERSALIS

43

< numerus

subjecti

v. g. hominis

> denominator

ver P < numerus integro,

prae- PmL.,V,S,a.=.

dicati v. g. animalis >)

illa fractio debet aequivalere

vera, sufficit Si propositio particularis o~MM~M~ vel numerus dividi possit per numerum exacte subjecti, praedicati prasdicati. jecti per numerum S P succedit P. A. vel F vel ( ) { )

ut 6 est 2. 3 ut vel numerus sub-

i
I

necesse est ut neque Si propositio Universalis Negativa est vera, numerum neque prdicati subjecti dividi possit exacte per subjecti. prdicat! per numerum ( U. N. neque S P neque P succedit )

numerus numerus

Si propositio particularis negativa est vera, necesse est ut numerus numerum praedicati. jecti non possit exacte dividi per (S P. N. p non succedit )

sub-

> < categoricarum Hx quatuor Rgulas sive definitiones propositionum nam quae verae non sunt ialsae sunt) et falsarum, verarum (adeoque et secundum quantitatem (sive affirmationem (sive signa) et qualitatem sufficiunt adtotam differentium Logicam vulgarem quatenus negationem) et syllogismorum de forma propositionum agit uno [categoricorum] ita ut hinc statim cognosci possint Subaltermentis ictu cognoscendam; et Figuras ac modi Propositionum, Stadm enim in numeris examinabuntur proposilegitimi syllogismorum. tum ill~ qu ex aliis conclutiones, tum illse ex quibus fit conclusio, duntur. statim per calculum Qpin imo ostendam quomodo aliquid amplius, etiamsi ponamus demonstrari possint omnes formas Logiez catgories, seu Notionum <; singuTerminorum nondum dari hos qui desiderantur nationes, Oppositiones, Conversiones larum > numeros. circa numeros Quemadmodum generales < literis in Algebra literali calculamus expressos, qui notos vel ignotos speita hic quoque pro numeris illis literas enim theoremata pr~standa, demonstrabimus. ut vel solum Itaque votum

2, verso.

ciales quoscunque dsignante, adhibendo praeclara Logicae tanta est hujus inventi nostri

artis

Mirabilis

44

ELEMENTA

CHARACTERSTC~E

UNVERSALS

PtML.,V,8,a,

2.

atque consilium ejus novam bili accessione locupletet.

facem

menti

accendat,

et scientias

incredi-

N" i, pag. 2. April. 1679.


4,

recto. 1.

Opras cunque

pretium

erit paucis quadam,

propositione litera exprimemus

taotae rei specimina dare. Itaque tam subjecti quam praedicati categorica, exempli numerum causa

data quanumerum

H sit 6 et A sit 2, ratio H ad A in simplicissimis numeris erit 3 ad i. <;adeoque ratio A ad H in simplicissimis numeris erit i ad 3 >. Vel si numerus H sit 1$ et numerus A sit 6. ratio H ad A in simplicissimis numeris erit 3; ad 2. et ratio A ad H in simplicissimis numeris 2 ad 5. Generaliter itaque hos simplicissimos numeros ponamus esse [~ ~j < v. r >, ita ut sit H ad A ut w ad n 2. Hinc <(Notandum net ~qu. autem et obiter a~qu. vel rA ~qu. vH.

Animal, poterimus subjecti litera A. Jam horum duorum in simplicissimis numeris 1, exempli

si propositio sit Homo est litera H, prxdicati vero exprimere numerorum H. A. rationem exprimamus causa si numerus

numeros rationem numesimplicissimos rorum subjecti et prasdicati exprimentes esse <~ numros >- eorum terminorum et praedicato restant abjectis terminis utrique qui in subjecto communibus communia [ut si ab auro et Hydrargyro abjicias, restabit in illo] > Ex his sequitur, si div'sio numeri H (subjecti) per numerum A (pr~diTJ ad simplicissimos cati) procedit exacte, seu si numeros redacta, 6-actio A id est numerus necessario gr. nominatorem integer, ejus v est (ex. ~) esse i. seu unitatem. < in simplicissimis Conta numeris si divisio constituta> non procedit fex. gr. exact 2/ non seu si fractio est numerus

integer, necesse est nominatorem sed numerum unitate majorem. jectum, numerus tantum enim invertenda

ejus v (hoc loco 2.) non esse unitatem, Idem est in divisione prdicat! per subfractio est, nam si dividi exacte potesc H (subjecti), tune fractio
mot

A (prasdicati)

per numerum
a substitue

in sim-

)t. Dans tout a. Sic. Lire

ce passage, Leibniz ut r ad v .

!e mot MM~au

~'MHMt's.

(fI
ELEMENTA CHARACTEMSTC~E UNVERSALS ~.5

plicissimis

terminis

constituta

id est

habebit

nominatorem 6'actio

r qualem 7~ habebit r

PHtL., )1

V, 8, a, 4.

unitati; sin [minus] nominatorem

divisio A per H exact non procedat, majorem. <~ Eadem omnia

f unitate

terminis propositionis

simpHcissm Cum ergo propositionem categoricarum Termines Iitas et qualitas solis numerorum exactis vel non exactis hanc < ad terminos duorum propositionis cognosci minimos Terminos

respondentes sint r. y. > exprimentes

si numeri procedunt sint H. B. et numeri rationem eorum veritas q verso. 4,

quarumcunque

exprimentium possit per regulas initio positas, sequitur rationis Numerorum > reductionem sufficere

quadivisionibus

<; semper > ad Nam si fieri propositionibus aequationes constituendas, respondentes. modo, propositio potest divisio vel si fieri non potest certo aliquo secundum quantitatem vel qualitatem data, est vera et falsa; et contra si exprimentium propositio secundum qualitatem vel quantitatem vel non fieri potest divi&io dicto modo. Hinc jam oritur hujusmodi
I. U. A. Omn. H. est A. vH xqu. debet numerus (v) subjecti numerum multiplicans esse rA
f unitas.

est vera vel falsa, [fieri] respondentium

Tabula

propositionum

et quationum

II. P. A. Qu. (vel Qu.

Yr~A~*

A est H. H est A) TT H est B.

alterutrum numerum sufficit rA ~qu. terminorum nu(r vd fH ) meros multiplicantem esse (vel vH aequ. fA) umtatem. f t~ yH aequ. rB fB asqu. yH) debet uterque numerus terminorum numeros multipUvans (. y. r) esse major unitate.

TTT \T iLT n 111. r U. N. Null. vel (Null.

B est H)

(vel

IV. P. N.

Qu.

A non

est H.

rA

qu.

numerus (r) subjecti debet numerum multiplicans esse ~H ( major unitate.


5,
recto.

j Ex hac jam tabula per simplicem animi intuitum statim patet propo" sitionem universalem negativam et particularem affirmativam sibi contradictori opponi, quia omnis numefus (semper de integris loquor) in conditionibus harum propositionum designatus est aut unitas aut major
t. ~t'< pour qualitas et quantita&

~6

ELEMENTA

CHARACTERISTJC~:

UNIVERSALIS

PtttL.,V.8,c,3.

non simul utrumque, unitate; neque simul neutrum, itaque alterutra harum propositionum quas opponi diximus erit vera, altera falsa. Eodem modo per intuitum patet ex universali sequi particularem et qualitate; tibus ex universali affirmativa retentis terminis seu in iisdem terminis eodem situ manenex univerP. A. quia in requiritur affirmativam; sequi particularem Nam ex U. A. sequitur negativam.

sali negativa particularem est unitas (ut si numerus subjecti terminum multiplicans terminum aequatione pro U. A.) utique numerus alterutrum est unitas

in aequ. pro P. A.). (quod solum requiritur alicujus Termini multisequitur P. N. quia si uterque numerus numerum in aequ. pro U. N.), utique et unitate (ut requiritur plicans est major unum ex terminorum mulnumerus numeris, nempe subjecti numerum tiplicans erit major unitate (quod solum requiritur in asqu. pro P. N.). U. N. et P. A. converti posse simpliciter, Sed illud patet elegantissim ut alteruter numerus requiritur seu coefficiens sit u, vel ut uterque sit major unitate, adeoque multiplicans unus terminus propositionis non exprimitur pr altero, itaque nihil refert nam in conditionibus earum hoc tantum quis eorum quantitate. Verm sit subjectum aut praedicatum, manente tantum qualitate et

multiplicans Et ex U. N.

literis etiam ostendamus, aliter nonut quae verbis ostendimus erit Tabula, ita nimirum ut ex ipsis literis dijudicari possit nihil exhibenda sintne majores unitate, an ei squales, quantum scilicet id vi formas dijudicari posse debet. Hunc in finem numeros qui certo sunt sequales unitati omittemus,
5 verso 6 recto (barre). (barre). 6 verso.

quia Unitas

non multiplicat,

numeros

qui

calculo literali etiam demonstremus, ut quas verbis ostendimus nonnihil Tabula est, ipsaeque literae ita aliter exhibenda [distinguendse] Verum ut ex ipsismet appareat sintne majores necessari unitate, distinguendas, saltem majores vel aequales. an ei necessari aequales, an alternative vel Canones. Quam in rem adhibeantur sequentes Observationes termino I. Litera Ai~M~M~ significat aliquem numerum respondentem (id est subjecto vel praedicato significat alicujus numerum propositionis aliquem, adhibitar vel adhibend~e). 11. Litera Minuscula multiplicantem,

ad complendam

aequationcm

Majusculae numerum oriri quas ex propositione

ELEMENTA

CHARACTERSTK~E

UNIVERSALIS

A7

uno verbo possumusvocare debet < quem numerum coemcientem> alter terminus alterum continet, Quoniam enim aliquando in propositione unius numerum alterius condnet velut dividendus hinc et numerus diviest divisor per quotientem sorem, et ide ut fiant squales multiplicandus Quodsi divisio non succedat, id est si neuter ut fiat aequalis dividendo. alterum contineat, id est si termini sint disparati, tum uterque numerus debet per aliquem alium numerum, muldplicari quisque per suum, ut fiant squales. Debent autem numeri hi multiplicantes esse illi qui simrationem Numerorum ipsorum plicissim exprimunt multiplicandorum et multiplicatio debet fieri per crucem. Simplicissimi autem adhibendi, ut cum ratio est ea quae unitatis ad numerum integrum, id appareat, hc omnia ex supra dictis facillima sunt quemadmodum consideranti. inter se invicem; ~MMCM~ significat numerum qui an unitati an vero numero unitate majori aequaUs sit, vi formas, nihil refert. Exempli gratia nihil refert in propositione universali affirmativa, sitne praedicatum angusdus subjecto an vero ei squale, modo in eo contineatur, seu modo non sit amplius subjecto. numerus est Itaque per quem multiplicandus Numerus praedicad, ut prodeat numerus erit vel unitas, cum subjecti, scilicet subjectum et praedicatum reciproca sunt sive a~qu lat patent; vel numerus unitate major, cum scilicet praedicatum est subjecto angustius. Utrum vero fieri opus sit ad generalem formam propositionis universalis amrmadvae nihil refert. Itaque possumus adhibere hanc aequadonem coincidit utar, notio hominis notioni numerus prodit multiplicando animalis 1. Et hoc casu r est numerus hominis loco propositionis Omn. H. est A. H aequ. id est, ut exemplo rA. rationalis et animalis simul, seu numerum animalis per numerum sed in aliis casibus III. Litera Latina

PHH.V,8,a,6.

major unitate, potest esse ei aequalis. Exempli gratia. Omne T est 9. seu T aequ. ~0. Omne Triangulum est Trilaterum; sed quia Trianguli notio Trilateri notioni asqu lac patet seu coextenditur, itaque et numeri ipsas reprsentantes erunt squales. Quare v. per quem multiplicandus est 0 ut ~quetur ipsi T cui jam tum aequatur, est unitas. Ergo vi forme generalis quam propositio universalis affirmativa habet, nihil refert numerus r vel pra~dicad numerum
Sic un des deux

multiplicans
MMM~ts est pour

unitasne

sit an unitate

major.

Idem

est

rationalis.

~8

ELEMENTA

CHARACTERISTtC~E

UNIVERSALIS

PmL.,V,8,a,6.

in praedicato particularis afnrmativae contradictoria, probationis,


recto.

ngative, qu<e nihil est aliud quam ut superiora ostendunt. Haec autem causa hic adducimus non

universalis omnia non

sed illustrationis

) IV. Litera post) > numerus riore, significat occurrit

MtMM~M~ <~ (in exponente numerum quem certum est esse in propositionibus patebit ex dicendis. minuscula negativis,

constituta

majorem

de quo unitate. Talis supe-

ut patet

ex Tabula

exponente aliquo qui sit litera ~~<C< ut numerum sit an ei f~, constituit quem quidem utrum major unitate vi fbrmae, illud tamen de eo constat, eum cum alio aequalis, non constat similiter latinam minusculam quodam numero per literam exponente ita ut alteruter necessario sit unitas; alternare, gr~co affectam expresso, et alteruter autem tibus rendi maneat indifferens an sit unitas an unitate fieri potest ut simul aSectse adhibeantur, sint unumque sint ~M~ par plures < duabus ide ut appareat constituant, ~> ejusmodi exponenad se invicem refequinam major. literie Quoniam

et magis V. Litera latina

poterimus hoc observare, ut ~rMM ordine ~T~ sibi ~MM~ ut ~f~~ ~J~MM~y Alphabeti hos duos numeros f~ ita secum hoc loco X et {A. Hoc enim significabit ut unus ex ipsis necessario sit unitas, altero manente indiffealternare, rente. Ponamus enim quatuor ejusmodi numeros dari Patet his~ nulla enim eos debere < est in paria sit necessarib necessitas, et sint discerni unitas. ut ita ut aliquis ex his et aliquis At si paria mal assumantur ut alteruter ex duobus sit ex

talis

fieri ut

unitates,

paria discerni possint adhibere usum esse est autem horum tiva. In illa enim necesse est

ex reliquis adeoque placuit observationem qu dixi. Sciendum in propositione alterutrum numerum in superiore Tabula

unitas, potest neuter. Itaque ut

tantm

affirmaparticulari coefficientem esse admonitum est.

unitatem. Adhibui

Quemadmodum autem (non

jam

sine consilio) potius qum alium expriexponentes ut v. r. intactas mendi modum, quia ita literas ipsas sub exponentibus ter<~ad literas initiales retineo, quod utile est his enim nonnunquam rem declarantibus'> ut in exemplis facilitatis causa respicio, minorum animal. Nolui autem supra H asqu. rA. homo idem est quod rationale v. r. per alias multiplicare, ad alternationem nostram literas exprinam illae alix quomodo fuissent caeteris distinctae, et quomendam, nisi forte compositis modo paria commode designassemus magis charac-

ELEMENTA

CALCUL!

~g

teribus,

aut numeris

adhibids.

quorum

illud in scribendo explicasset violaret,

aequadonis

exactitudinem

si quando

prolixum, hoc deberemus enim

PHH.V,8,a.y.

et dicere postea aliquando explicare per unitatem, hujusmodi numerum verbi gratia 3 aequ. i. quod parum aptum, tametsi 3 hic pro numero non charactere accipiamus, quia fieri potest ut aliquando 3 aliunde prodeat. J Certas literas latinas aut graecas pro his solis deputare etiam non licebat, eas ut non nimium earum supersit, prarquia jam satis occupavimus sertim cum ubi commod icet: literis ut dixi uti velimus terminorum iniesse jam occupatas. Sed haec tialibus, quas literie proinde non debent obiter, ut ratio consilii nostri curiosis inquirenti constaret.

PHIL.

V, 8, b, 9-t2 (7 p. in-folio.)
April. 1679. N" 2. plag. i.

PniL., 9'i2.

V, 8, b,

~MM~ (i) Terminus

Calculi.
9,

est subjectum vel praedicatum propositionis categoricae. sub termino nec signum nec copulam <Itaque comprehendo. Itaque cum dicitur sapiens credit, terminus erit non credit, sed credens, idem est ac si dixissem sapiens est credens. > (2) Propositiones hic intelligo exprimo, est autem categorica categoricas, caeterarum < cum aliud fundamentum speciatim non et modales,

recto.

hypothedca~ dis)uncdvae, Catea!iaeque omnes categoricam supponunt. goricam autem voco A est B, vel A non est B. seu falsum est A esse B. Signi varietate accedente, ut vel universalis sit propositio et de omni vel particularis de quodam >. subjecto intelligatur, (3) Cuilibet Termino assignetur suus numerus ~~m, qui adhibeatur in calculando, ut terminus ipse adhibetur in radocinando. <~ Numeros autem eligo in scribendo, alia signa suo tempore et numeris et ipsi sermoni accommodabo. Nunc autem maxima est numerorum utilitas ob certitudinem in notionibus et tractandi facilitatem, ad numerorum instar et quia hinc ad oculum patet, certa et determinata esse. > omnia

(4) Regula inveniendi MMfM~wcharacteristicos aptos haec <; unica > est, ut quando Termini dati conceptus <; in casu recto > ex componitur conceptibus duorum pluriumve aliorum terminorum, <: tunc > numerus termini <; dati > Characteristicus ex terminorum termini dati producatur
!N)5MTS DE t.MBN!2..

50

ELEMENTA

CALCULI

PmL.,

V,

8, b,

numeris characteristicis invicem componentium conceptum multiplicatis. <~ Verbi gratia quia Homo est Animal rationale (et quia Aurum est metallum ponderosissimum) > hinc si sit Animalis < (metalli) > numerus ut 2 <; (m ut 3) > Rationalis <; (ponderosissimi) ver ~> numerus hominis seu r ut 3 (p ut 5), erit numerus idem quod ar id est in hoc exemplo 2,3 seu 6 < (et numerus auri seu solis s. idem quod mp, id est in hoc exemplo 3,$ seu i$)>. hic ~.f. <ut (5) Literas adhibebimus, (~j.)~> quando aut numeri non adsunt aut saltem non speciatim considerantur, sed generaliter tractantur, quod hoc loco in Elementis tradendis nos facere oportet. in Algebra seu Arithmetica symbolica figurata fieri ~Quemadmodum solet, ne quod simul in singulis praestare expicabo. (6) Caeterum <~ calculo nostro regula ac semel in infinitis cogamur. artic. Modum exemplis [ostendere] possumus autem hic utendi literis infra res totius mundi

4. tradita

sufficit ad omnes

comprehendendas >, quatenus de iis notiones distinctas id est quatenus earum requisita quaedam cognoscimus, habemus, quibus eas quibuslibet aliis possumus per partes examinatis, distinguere, earum assignare possumus dennitionem <; sivc quatenus >. Hc enim notiones quorum componunt Possumus autem plerasque res ab aliis quam discernere per requisita, et si quse sunt quarum requisita assignare difficile numerum sit, iis interim ascribemus aliquem primitivum, eoque utemur requisita notionem quam de re habemus. ad alias res hujus calculo positiones rei pro primitiva Euclides nuspiam nibus, <~sed ejus Archimedes cum rei ope designandas. Et hoc modo saltem omnes proinvenire ac demonstrare poterimus quae interim sine interim sumtae resolutione demonstrari possunt. <; Sic utitur loco definitione adhibuit vellet lineas rectae pro in suis demonstratioassumta >; at lineam quaedam axiomatis nihil aliud sunt termini

coactus est ipsam progredi, rectam resolvere, > Itaque eamque definire, inter duo puncta minimam. hoc modo non quidem omnia, attamen innumera inveniemus tum quae longius tum quas ab aliis ex jam cognitis dennidemonsde oblatis experimentis unquam poterunt nostra [quod quse illi] <~utstatim

jam ab aliis sunt demonstrata, tionibus et axiomatibus atque trari idque ea praerogativa

possimus per numeros judicare an sint probatas, et ut propositionibus quae alii ~> vix summo labore animi et casu, nos solo characterum ductu.,

ELEMENTA

CALCUL!

5t

et certa methodo eaque ver analytica demus, ac proinde quae vix muiti intra seculum exMalias praebituri erant mortalibus, annorum millenam bere valeamus. ) (y) Ut autem tionibus, nexionem <.amrmaiivam usus numerorum est Omnem characteristicorum pateat in proposiveram categoricam propositionem nibil aliud significare quam conet subjectum <~m casu recto de ut praedicatum dicatur inesse sub-

p Pat.

V, 8, b, 9.

9, verso. g,

considerandum

<;universalcm, inter Praedicatum quandam

ita scilicet quo hic semper loquar >, contineri, eoque vel absolute et in se spectato, jecto < vel in subjecto vel certe [in aliquo casu] seu in aliquo exemplo >, seu ut subjectum hoc est ut notio subjecti dicto modo dicatur continere praedicatum

<~vel in se, vel cum addito > involvat notionem praedicati, <~ ac proinde et praedicatum sese habeant invicem, vel ut totum et pars, ut subjectum Primis vel ut pars ad totum~;>. vel ut totum et totum coincidens, propositio est universalis affirmativa; ita cum dico: Omne aurum est metallum, hoc volo tantm in notione auri contineri notionem aurum enim est metallum metalli < in casu recto ponderosissiduobus casibus pius est felix, nihil aliud volo quam hoc inter notionem felicis, ut is pii et notionem ejusmodi esse connexionem sit naturam felicis in deprehensurus qui perfecte naturam pii intelligeret, mum >. Et cum dico Omnis ea involvi in casu recto. catum At in omnibus casibus sit pars aut totum, semper locum particularis est aurum, licet enim causa quoddam metallum afnrmativa. Exempli aurum tamen quoddam metallum <~ cum metallum per se non contineat ducati < Hungaaddito seu spciale > (exempli causa id quod majorem auri involvat. <;Disrici> partem facit) ejus naturae est, ut naturam unimodo inter subjectum propositionis crimen autem est in continendi in se universalis Nam subjectum versalis et particularis. propositionis ita auri debet continere et absolut suritum praedicatum, spectatum involvit. Nam notio per se spectata et absolut sumta metaUi notionem affirnotio auri est metallum < sed in Propositione ponderosissimum. sufficit addito aliquo rem succedere >. Sed notio mativa particulari, et ut metalli absolut spectata et in se sumta non involvit auri notionem; involvat
t. Toutes

sive subjectum habet propositio

sive praedi-

addendum

est

aliquid.
sont

Nempe
relatives

signum

particulare

est enim

ces

considrations

au point

de vue

de la comprhension.

ELKMENTA

CALCULI

PH:L.,

8.

b,

9.

quoddam metallum continet. quod auri notionem autem cum dicemus Terminum in termino vel notionem et in se. > contineri, intelligemus simpliciter (8)

certum

Imposterum in notione

autem negadvae tantum Propositiones affirmativis contradicunt, Ita propositio particularis casque falsas esse asserunt. negativa nihil aliud praestat qum ut neget propositionem affirmativam universalem esse. Sic cum dico communi, universalem non est solubile quoddam [metallum] argentum hoc unum volo falsam esse hanc propositionem Omne in aqua forti affirmativam

in aqua forti communi solubile est. Nam argentum datur exemplum contrarium si Chymistis quibusdam credimus, nempe Luna fixa ut ipsi vocant. Propositio autem Universalis negativa tantum contradicit particulari affirmativoe. Nullus sceleExempli causa si dicam est felix, hoc significo falsum esse quod aliquis sceleratus sit felix. Itaque patet ex affirmativis negativas intelligi posse et contra illas ex istis. (9) Porro in omni Propositione duo vero categorica sunt duo Termini; quilibet termini quatenus inesse aut non inesse sive contineri aut non contineri dicuntur differunt modis sequentibus. Quod vel unus continetur in altero, vel neuter. Si unus continetur in altero, <tunc vel unus alteri aequalis est, vel> differunt ut totum et pars. Si neuter in altero tunc vel commune continetur, < (quod non nimis aliquid continent remotum bimus.
10 recto.

ratus

sit) >

vel toto genere

differunt.

Sed haec per species

explica-

sese continentes et nihilominus j (10) Duos Terminos asquales voco Coincidentes. Exempli causa notio trianguli coincidit in effectu notioni tricontinetur in una, quantum lateri, id est tantundem in altera, <~ tametsi id prima fronte aliquando non appareat; sed si quis > resolvat unum pariter atque alterum, tandem incidet in idem. <inter ponderosissimum metalla> tametsi absolut metalla>; loquendo non coincidant; ut exemplo Mercurii patet, nam et argentum vivum, patet illud esse fixissimum, <~ Sed hoc obiter ~>.] Termini j(n)Duo appellantur nentes (ut generis sese continentes nec metallum [Ita coincidunt et metallum fixissimum <inter et fixissimum ponderosissimum inter hase duo cuprum hoc ponderosissimum. coincidentes vulgo

tamen

Genus et Species. Qpas quoad notiones seu terminos compohoc loco a me spectantur) differunt ut pars et totum, ita ut nodo sit pars, speciei notio sit totum enim ex componitur

EMMENTA

CALCULI

53

Notio auri et notio metalli differunt differentia. et Exempli causa genere notio metalli et aliquid ut pars et totum; nam in notione auri continetur inter metalla. Itaque causa < notio > ponderosissimi preterea, exempli notio auri est major notione metalli. sed exempla non notiones spectando, (12) In scholis aliter loquuntur, esse latius metallum dicunt universalibus Itaque notionibus subjecta. si individua auri ab auro, nam plures continet species quam aurum; ~et vellemus, utique una parte et individua metalli ab altera parte numerare ut pars in toto. Et haec illis, imo illa in his continerentur plura essent accommodatis possent adhibita, et characteribus hac quidem observatione calculo quam alio nonnihil omnes rgulas Logicae a nobis demonstrari Verum hoc loco fiet; tantum quadam calculi nostri inversione sive ideas earumque universales compositiones, spectare notiones non pendent. existentia ab individuorum Itaque J dico aurum malui quia majus

PmL.,

V, 8, b, cc

ad notionem auri quam metalli, et majus metallo, quia plura requiruntur Nostrae itaque quam metallum qualecunque. opus est aurum producere contradicunt et scholarum sibi, distinphrases hoc loco non quidem modis nihil me Caeterum in loquendi guendas sunt tamen diligenter. sine quadam ratione atque utilitate innovari, patebit consideranti. in altero continetur, Disparata, appellantur (13) Si neuter terminorum ut dixi vel aliquid commune habent, vel toto genere diffesunt genere, runt. Aliquid commune habent, quas qui sub eodem ut Homo et brutum, animalis conceptum posses Dicere CoM~ Aurum et Argentum habent communem. metalli, Aurum et Vitriolum et tunc rursus < communem minusve habent commune Unde patet etiam plus > mineralis. conceptum minus habere duos terminos, prout genus earum tunc exiguum est. Nam si genus sit valde remotum, symbolizent species. Et si genus erit remotissimum,

magisque remotum edam erit in quo exempli gratia

[substantia] aliquas res dicemus esse Heteroaaeneas seu toto non quod nihil illis commune genere differre, ut Corpus et Spiritum sed quod hoc genus sit, saltem enim ambo sunt substantif, 1 commune sit valde remotum. Unde patet quid Heterogeneum dicendum sit vel non, comparatione pendere. Nobis ver in calculo sufficit duas res nullas ex
celui de l'cole.

io

verso.

t. Ici Leibniz d6nit 2. Sic. Leibniz avait ) 'i

!e point de vue de l'extension comme tant d'abord crit species au lieu de terminos.

5<~

ELEMENTA

CALCULI

Pmt.

V, 8, b, to.

quibusdam notionibus alias forte communes

certis habeant.

nobis

designatis

habere

communes,

etsi

(i~) Haec jam quae de Terminis transferamus tinentibus diximus, Quod

sese vari continentibus ad numeros eorum

aut non concharacteristicos. ad alium alterius con-

facile est quia diximus artic. 4 quando terminus terminum constituendum, < id est cum notio termini termini stituentis continetur concurrere >, tunc numerum < < characteristicum

concurrit in notione >

termini

numeri > ad productionem per multiplicationem assumendi characteristici seu, quod idem est, pro termine constituendo numerum characteristicum termini constituendK seu alium continentis~> seu divisibilem esse per numerum characteristicum termini constituentis

ad constianimalis concurrit qui alteri inest. Exempli gratia, Notio animalis a tuendam notionem hominis, itaque et numerus characteristicus cum alio aliquo numero r (ut 3.)* ad produ(verbi gratia. 2) concurret cendum numerum ar sive (2,3 vel 6) nempe per multiplicationem characteristicum hominis. Ac proinde necesse est numerum ar vel h. (sive 6) dividi posse per a (sive per 2). duo sunt autem Termini (13) Quando Homo

et Animal Rationale, tune et Numeri in effectu (velut 2,3. et 6). Quoniam tamen nihilominus nam homo hoc modo alterum continet, licet reciproc, rationale (sed nihil

coincidentes, exempli causa > sunt coincidentes <~ et terminus continet unus animal

(et praeterea) et animal rationale continet hominem hinc necesse nihil praeterea, quod scilicet non jam in homine contineatur) est et numeros h et quod utique verum est, (2,3 et 6) sese continere, in se idem autem numerus quia sunt coincidentes, utique continetur ipso. Necesse est praeterea etiam unum per alterum posse dividi, quod etiam verum est; nam si quis numerus per se ipsum dividatur, prodit unitas. Itaque quod artic. prsecedenti uno alium diximus, ut Termino illius divisibilis sit per characteristicum characteristicus continente, hujus, id etiam in terminis coincidentibus locum habet. April. 1679. N" 2. plg. 2.
Il recto.

(16) sumus, tandum Exempli

Hinc

characteristicos itaque per Numeros alium non contineat. quinam terminus est utrum gratia, Numerus

etiam Nam

illud

scire

tantummodo

posten-

illius. hujus exact dividere possit Numerum si Numerus hominis characteristicus fingatur esse 6.

ELEMENTA

CALCUL!

55

] PaL.,V,8, notionem simiae notio contineat hominis, nec 10. ver simi~e patet quod dividi potest exacte per 6. nec contra nec contre hsec illam, quia nec t0 est contineatur 6 per 10. Hinc si quasratur an in notione ejus qui justus ad sapientiam qum notio sapientis, id est an nihil proterea requiratur erit an numerus tantm examinandum id quod in justitia jam continetur; characteristicum characteristicus justi dividi exact possit per numerum adhuc aliquid requiri ad si non procedit nam divisio, patet sapientis, in justo; nempe scientiam rationum, non requiritur quod sapientiam seu habitum etiamsi esse justus per consuetudinem enim aliquis potest id autem non possit. Quomodo eorum qux radonem agit reddere sive supplendum est, inveniri < minimum >, quod adhuc requiritur etiam per numros characteristicos queat, postea dicam. scire an propositio aliqua Affirmativa unihinc possumus Itaque (17) et indefinit versalis sit vera. Nam in ea semper notio subjecti absolut praedicati. Omne sumta, ac per se in genere spectata, continet notionem in notione id est metalli notio continetur scilicet aurum est metallum, aurum esse ponitur eo ipso ut quicquid generali auri per se spectata, esse ad metalli (ut metallum esse ponatur, quoniam omnia requisita in igne saltem certa ratione administrato liquidum, sensum homogeneum, in requisitis auri res alterius generis immersas;) et tunc non madefaciens Quemadmodum pluribus explicuimus supra articulo 7. > metallum (nam dubitari potest, Itaque si velimus scire an omne aurum sit est in adhuc sit metallum, aurum fulminans an quoniam exempli gratia non disploditur, forma pulveris, et in igne quadam ratione administrato an ei insit metalli definitio, id est, simplifunditur) tantm explorabimus cissima opera, cum numeri characteristici adsunt, an numerus charactemetalli. characteristicum risticus auri dividi possit per numerum non est necesse ut ~M-M~n ~n~M~ affirmativa particulari j (18) Sed in in Propositione F~M~M praedicatum ut notio in subjecto per se et absolut spectato insit seu prdicatum in sufficit praedicatum sed notionem se contineat, subjecti per praedicad seu > spealiqua specie subjecti condneri seu notionem alicujus < licet qualisnam ea species sit, non ciei subjecti continere notionem continentur. < non quidem Hinc si dicas exprimatur. quidam expertus est prudens, notionem pruillud dicitur, in notione experti in se spectata contineri sed instituto nostro sufficit, qubd aliqua dentis. Neque etiam id negatur, continet, habet notionem, prudentis quae notionem species experti

b,

t:.

verso.

56

ELEMENT

CALCUL!

PnL.,V,

8,b,t!.

tametsi

illa sit species; sit expressum, nempe etsi qualisnam esse prudentem, eum demum hoc loco non exprimatur expertum qui sufficit tamen subintelligi aliquam prasterea habet judicium naturale, involvere. speciem experti prudentiam forte non (19)

Im si notio subjecti in se spectata continet notionem pr~edicati, utique etiam notio subjecti cum addito, seu notio speciei subjecti notionem Quod nobis sufficit, quia non negamus ipsi subjecto pr~dicati continebit. inesse praedicatum, dicere, quoddam etsi potuissemus igne etc. Habet lius demonstratur recepturus Itaque possumus speciei ejus inesse dicimus. in igne (rect administrato) est liquidum; metallum Omne metallum in et utilius sic enuntiare generalius cum et particularis assertio aliquando quam generalis, et particularis generalem, usus, velut cum faciaut cum auditor eam facilius suos nobis sufficit.

tamen

est, qum

affirmativam particularem (20) Quoniam itaque ad propositionem nihil aliud requiritur prdicatum, quam ut species subjecti contineat hinc subjectum se habet ad praedicatum vel ut species ad genus, vel ut vel ut genus reciprocum, species ad aliquid sibi coincidens seu attributum ad speciem, id est habebit sese notio subjecti ad notionem proedicati, vel ut pars ad vel ut totum ad partem, vel ut totum ad totum coincidens, totum (vide supra artic. 7 et i ).
2 recto.

Ut totum praedicati

gratia de cum duo aequivalentia >; ut totum ad totum coincidens, prdicatum est subjectum, trilaterum se invicem dicuntur, ut cum triangulum praeest subjectum, et denique ut pars ad totum, ut cum metallum dicatum aurum est praedicatum. qusedam bernacla est Itaque dicere possumus est trilaterum (etsi has duas propositiones triangulum quoddam denique quoddam metallum est potuissem etiam enuntiare universaliter); affirmativa locum non habet. aurum. Aliis casibus propositio particularis avis; si species subjecti continet pr~dicatum, utique si ut asquale sibi seu sibi vel ut partem; continebit vel ut coincidens est species subjecti, tunc utique prsedicatum coincidens, quia speciei continet ut partem, Sin species subjecti prasdicatum subjecti coincidit. Ha?c autem ita demonstro pr~dicatum subjectum speciei vel coincidunt, erit genus speciei erunt duo genera vel, subjecti per artic. ejusdem speciei. si non coincidunt, 11. itaque prasdicatum et Jam duo genera ejusdem necessarib se habent, ut

ad partem, velut generis <

cum notioni verbi

subjecti velut speciei inest notio si bernacla sit subjectum, avis

CALCUU

UNVERSALS

ELEMENTA

5 7

nam ex speciei notione Hoc autem facile ostenditur, et speciem. genus cm ergo ex specie duorum sola abjectione, notio generis formatur id continuam ambo genera per abjectionem prodeant, communi generum unum prodibit ante alterum; et est supernuis abjectis relinquantur, et ita unum erit ut totum, alterum ut pars. Im est paralogismus, Adamas video enim hactenus multa diximus, cadunt proposisimul quae locum habere etiam cum neuaffirmativam tionem particularem modo scianimal est rationale, trum est genus vel species, ut quoddam Hinc patet etiam non esse necesse ut sint compatibiles. licet Termini vel prxdicatum per subjectum per pr~dicatum in~dincavimus. Ergo specialiora Quibus multa hactenus adeoque de integro ordiemur. subjectum dividi possit. justo diximus~

PHtL.,V~8,b,2.

2~4.)

corpus ~enstbilc homogeneum durabilissimum.

PmL., V, 8, c, i3-i6

(8 p. in-folio).
April. 1679. N" 3. plag. i.

] PHIL.,
3-t6. t3 recto.

V,

8,

C,

Calculi

universalis

J?/~M~M~.

a. b. c sic exprimam numeris Terminum, ut animal, homo, rationale, constituunt ut qui termini<( simula uno observato, aliquem <;Hoc constituant in se invicem eorum numeri, multiplicati, terminum, erit b terconstituunt hominem, numerum, ita quia animal et rationale minus hominis Propositio qualis ac producto categorica MM~M a
xqu.

ex a in c. > ut homo signincat enim est animal, numerum sic quo

y, vel b qu.

esse per numerum animal, quo exprimitur exprimitur homo, divisibilem tametsi id quod dividendo prodit -<quamnempe y hic non consideretur, vis aliunde sciamus y hic fore c. > Ubi nota si y sit unitas tunc asquiesse unitatem. Cccterum poterimus pollere b et a. vel si ~quipolleant, et sic exprimere Omn. b est a. Propositio U,tiversalis negativa, verbi gratia Nullus homo est lapis, reducatur ad hanc affirmativam, Omnis homo est non lapis. Non lapis autem erit terminus non-lapis prxter itaque hic terminus quicunque lapidem,
. C'est la notation de Boom (avec un coefficient indtermin).

58

CALCUL!

UNIVERSALIS

ELEMENTA

PH!L.,

V,8,C,

t?.

de quo hoc unum constat, indennitum, qud per numerum exprimetur non sit divisibilis per numerum lapidis. Nam si homo non est lapis, non nec lapis pretiosus, adeoque nec erit lapis scissilis uec lapis pellucidus, erit gemma, nec marmor etc. Numerus autem qui per numerum aliquem est ille qui non est divisibilis per numerum pridatus est divisibilis. mitivum aliquem per quem numerus Exempli causa Numerus dividendus sit o~~y qu.~ et divisor sit 8e aequ. g. ita ut omnes sint <x. numeri primi divisoris y. unus autem divisoris sit S qui non datum non est divisibilis continetur sub his ?. primitivos y. patet os esse aequ. 9 1 scribendoque Itaque exprimendo

t3 Z ~qu.

verso. 2 + ;-)-

numeros

per literas graecas, ff

<x.. -T< aequ. seu propositio universalis negativa. vacuo > Et

~qu. 3

exprimetur <(per

esse 0

numerum idem

fractum

puncta.

intelligitur posse

quoscunque quia propositio mitur est.

numeros

in loco quod etc. et intelligitur scribi, modo ne ? nec contineant.

universalis quia 9

manifeste,

id quoque hic exprinegativa est convertibilis, /)s autem par ratio aequ. 0.. net~ asqu. CL. utriusque <

ut quidam homo est [bonus] laudaseu numerum cuhomini inesse, causa boni hominis dividi posse jusdam per numerum Exempli numerum id ergo de quo agitur sic exprimetur hominis sapientis Propositio particularis affirmativa, bonitatem cuidam bilis, significat sequ.~ hominis per a~qu. alium < posito n qu. > quod significat M (nam numero numeros pro-

numerum

vel integros vel fractos ductum dividi posse per Sed ut haec distinctius

vel fractum mtegrum per hebraicas literas exprimam)

multiplicato,

ipsos expliraintelligantur, primum terminos bimus. ?. p. Y. etc. seu litera graeca significat numerum primum, qui in esse potest, nisi sit universali affirmativa subjectum nulla propositione identica, id est nisi in qua ipse etiam sit pra~dicatum.
t. Ici est se trouve rpt par erreur a. 3. Sic, pour dividendi dans le ma.

CALCUL!

UMVERSAHS

ELEMENTA

cera. b. c. seu litera latina ex prioribus significat numerum integrum tum seu datum primum sive non-primum. s. t. v. w. x. y. etc. seu litera latina ex posterioribus significat numeincertum. rum integrum primum vel non-primum b universali affirmasignificat praedicatum ipsius b < in propositione Y seu significat numerum ut a qui prodit dividendo b per tiva> aliquem numerum aliquem incertum, Nam quando aptum scilicet ad dividendum. incertus ponitur, semper intelligitur aptus. Itaque si dicam a aequ. idem y

PHtL.,V,8,C,!?.

ipsi b, quod et idem est ac si scripsissem ay ut supra, vel b xqu. ay. qui modus scribendi xqu. optimus, respondet enim enuntiationi homo est animal quoddam. ]L Terminus ~< vel .> id est vel significat terminum indennitum, y universalem vel particularem, et id est praedicatum propositionis affirmativas sive universalis sive particularis, sive ipsum per se universale sit, sive b definitus significat semper terminum particulare. Terminus universalem, itaque etiam si dicam ac aequ. < (animal rationale est homo) >, est quidem prasdicatum in propositione universali sed nihilominus affirmativa, ea est convertibilis, nam idem est ac si dixissem omne animal rationale Im et in hac est b. seu aliquod rationale est homo, succedet conversio. Nam omnis homo est aliquid rationale 1. Hinc propositio universalis est haec b est ya seu b est c2. affirmativa prior non convertibilis, vel ut generalius posterior convertibilis, loq uar, b esty~ vel b est ~c sed tunc numerus est idem quod unitas quae non multiplicat. Propositio affirmativa particularis est a. Hinc demonstrem xb est a. Nam xb qu. xya. ponatur aequ. xy. Ergo xb demonstratur propositionem particularem bilem in particularem affirmativam, nam tionem, hoc semper fieri potest, nam per b pragdicatum,
pur p~'H'f~ AMIL'rON. a. Ici est a te sens

dico ac b est a seu a inest

t4. recto.

est omnis homo.

est ya est b vel ya b est a. Ergo b sequ. seu xb est a asqu. affirmativam esse

est ~c. Ergo Hinc

converti-

in aequaya est b convertatur < subjectum > dividi potest esse productum
prdicat,

et
ici

net-~qu~posito
la thorie de ta ~MM~e~!

divisionis
depuis

tabore

du signe

ss: (gaie~.

60

CALCULI

UNIVERSALIS

ELEMENTA

PtUL.,

V,

8. c,

t~.

incertum. propositio Cuncta

Ergo fiet ya aequ. xb. Ergo erit conversa ut postulabatur. baec nunc brevius et distinctius cbaracteristicae homo b numerum quiprodeat

xb aequ. ya. Ergo xb cst~* sic cxhibebo nostrae

seu

t~

verso.

) (i) Regula generalis verbi gratia Animal a f~M~Mf~ terminum

est ut Terminus quilibet, rationale c

ex multiplicatione numerorum terminos datum componentes ~r~y~~M~MfM, b a2qu< ac. ita sit numerus animalis esse 2, ratioFinge numerum quia homo est animal rationale. nalis esse 3, erit numerus hominis 6. Hinc sequitur in omni propositione categorica Exempli debere causa numerum homo prsedicati. per 2. semper propositio mutari potest in a~M~OM~M, nam si numerus numerum eum nempe qui multiplicetur, praedicati per alium quendam ex divisione subjecti per praedicatum oritur numerus prodit, xqualis (2) Hinc numero subjecti. L a aequ. Nam si quotiens multiplicetur divisorem prodit divisubjecti est animal. dividi posse per numerum b dividi potest per a. seu 6

Ergo b aequ. ac.

quod fit quando unum qui(3) Quando non constat quis sit quotiens, sed non reliqua quas conceptum dem datur praedicatum, complent, tunc ut sit nix ut x. y. numerus indefinitus poni potest pro illo incognito; [nivis] potest subjectum [frigiditas] meteori. seu dicatur cuidam. n est m, utique Sed quia ipsum dividi quale

? per <?, seu dici potest

aequale

requisineque enim fort scimus aggregatum reliquorum ad hoc ut meteorum torum necessariorum aliquod sit nix, exempli causa sensibiliter hoc incognitum cadens, vocabimus si sit frigidum spumeum, sit non constat, aggregatum quod plicitcr certum s. et dicemus s. et fiet n aequ. J~, asqu. m seu nix idem est

(/{.) Itaque

quoddam meteorum. observandum est in omni ut litera aliqua

convertibili,

simaequatione seu propositione absolut posita significet terminum


a t

xb est a voulu sans doute crire i Leibniz per oubli 2. Ici Leibniz a sans doute

CALCUU

UNtVERSAMS

ELEMENTA

6t t

autem per literam incognitam s. omnis nix. multiplicata universaliter cum signo particulari, ut aliquod meteorum. ut significet terminum mutari hinc quo modo <equado in propositionem (s) Patet etiam esse subjectum propodebeat, nam quilibet terminus ~equadonis potest et contra, sed terminus qui fieri debet sitionis modo alter fiat praedicatum; ut est qualis erat in aequadone in relinquendus subjectum in propositione termino ver qui praedicatum fieri debet potest omitti litera indeterminata, ut n aequ. ~M Hinc net ? est sm. <; Omnis > nix est certum illud et jw est n. seu omne illud de quo nunc loquor. est meteorum de quo <~ nunc > loquor (seu aliquod meteorum) me subjectum propositionis cui (6) Nam et illud notari debet adjectum est, intelligere esse universale. signum particularitatis meteorum meteorum, id est omnis nix est meteorum. Ex his principiis facil cuncta derivantur. certum nix. nullum Nix est pro-

PutL.,

V,

8,

c,

4.

La

suite

en

marge.

circa

positiones categoricas amrmativas propositionem (7) Mest m. Ergo n sequ. sm (per regulam convertendi convertendi artic. 3). Ergo n est ~~ (per regulam in xquationem, artic. $) 0/MMM nix est ~M~. in propositionem, Ergo xquationem ~MMnix est aliquod ~M~M~W. (8) Porro si n est m, seu n xqu. per naturam < numerorum in seu~> asquationis asqu. tsm, id est per conversionem aequationis propositionem, tn est m. Seu si omnis nix est meteorum, ergo aliqua nix est meteorum. Ergo (9) Si tn est m. Ergo tn asqu. vm per artic. 3. Ergo (per artic. 3) vm sm.

nix est meteorum. Ergo aliquod meteorum est nix. ~qu. M. Seu si a~~t Si n est m, ergo n. Seu si omnis (10) Hinc denique concludemus nix est meteorum ergo quoddam meteorum est nix. Nam si n est ergo tn est ln per artic. 8. Si tn est M. ergo vm est n per artic. 9. Ergo si n est ?, vm est n. Quod erat demonstrandum.
(II)

Hinc statim etiam demonstrari

Nam particularis negativa tantm Hinc illx propositiones, ex quibus concluderetur universalis affirmativa si vera esset, sunt etiam falsae. modo universalis negativa dicit falsitatem particularis affir(i2)Eodem madvae.
i. Leibniz

possunt proprietates negativarum. falsitatem dicit universalis amrmativae.

Hinc
a sans

dicit
doute

etiam
voulu

falsitatem
crire

earum

propositionum

ex

quibus

fM est n .

63

CALCULI

UNVERSAHS

ELEMENTA

P!L.,

V,8,C,

~.

concludi tiva.

affirmativa, ut (per art. 8) universalis potest particularis falsitas universalis Ergo ex universali negativa concluditur

affirmaaffirmaex (per

tiva adeoque (per n) veritas particularis ngative. (13) Et quia U. N. dicit falsitatem ipsius P. A. et P. A. concluditur conversa P. A. Ergo U. N. dicit falsitatem conversas P. A. id est artic. citer. Sed rem in nostra characteristica fusius persequemur. 12. initio) veritatem conversas U. N. itaque converti potest

simpli-

April. i5 recto.

1679.

N" 3. plag.

2.

< per

Sed

rem

in

nostra

characteristica

fusius

exequemur.

Nimirum

ad] negativas propositiones. [Quibus] [His] autem illud non inesse subjecto, id est numerum exprimitur, praedicatum praedicati non esse in numero velut divisorem in dividendo vel sicut subjecti, > [Venio in producto. Adhibeamus multiplicatorem ergo literas quasdam reprassentantes fractiones seu in nostro casu notiones negativas [impossibilesL literis graecis Te.<T. M. Nam <; equidem > si quis quas exhibebimus me quasratur quid requiratur <( positivi > ad hoc ut aliquod animal sit homo, dicam requiri ipsum f~<MM~; et si quis quaerat me quid ut meteorum seu m. sit nix seu n. dicam requiri ut sit frirequiratur album, sensibiliter gidum, spumeum, cadens, et similia, quorum requisitorum simul aggregatum seu differentiam nivis specificam sub genere meteori distinguentem nivem ab aliis meteoris omnibus vocabo s. litera ex posterioribus quia non satis cognitam suppono et hoc loco confuse tantm peculiare notitiam considero, ut meteorum, habeo. Et hase quidem differentiam specificam <~positivam>exprimam nempe illud per sm, nivem esse certum aliquod de quo nunc loquor et cujus confusam bene succedunt. Sed si quis me quaerat constituentem hominis speciem ut lapis

En

marge.

sub genere lapidis, seu quid requiratur prasterea <~ positivum > sit homo, dicam requiri me absurdum. autem potius aliquid negativi vel hoc loco potius partim Requiritur ut lapis fiat homo. Nam adimenda positivi omissivi, partim lapidi et quaedam danda sunt ut notio inde fiat notioni hominis coinquidam, cidens. Atque id semper fit in disparatis seu quorum neutrum est genus vel species, ut partim addendum sit partim adimendum quo unum

fiat ex

CALCULI

UNIVERSALIS

ELEMENTA

63

ex genere fiat species, tantum addenda est differentia ut ex tantum adimenda. Itaque si quis me quaerat quid specie fiat genus, ut [6at] sit idem quod animal ad hominem dicam requiratur prxterea sed potius omittendum esse aliquid nihil prasterea positivi requiri altero. Sed nempe significat, rationalitatem, quae omissio hominis hominis exprimitur b reducatur multiplicari per fractionem t' quae animalis C id est

Pu)L.,V,8,

c, t5.

ad hoc ut numerus numerum

ad numerum per n'actionem

a, debere ipsum

dividi per c. Unde si id quod ex specie addito aliquo requisito novo sit genus constituere volumus, patet, ipsum genus ex specie constitui, sola ablatione dinerentiae specincas, seu speciem quodammodo fieri genus specifica generis sub specie sit dinerenti~e specinc~ speciei sub genere omissio adeoque numerus fractus multiplicandus in b speciem, ut inde fiat a genus, erit simplex fractio, cujus sciest unitas. Sed licet numerator unum fiat aliud, partim disparatum omittendum unde requisitum ad hoc erit aliquid partim addendum, fractio cujus numerator sit major unitate. Et haec omnia attent consideranti patent ex Regula nostra nam si notionum fundamentali, positionem seu [additionem] exprimimus numerorum, multiplicatione utique notionum omissionem divisione numerorum exprimemus. in se invicem multiplicatas jFieri potest ut duas literas impossibiles constituant possibilem, quia duo numeri fracti in se invicem ducti dare Hinc ex falsis colligi potest verum. possunt integrum. Adde hue j Quoniam quam autem <y a~qu. TT L caut locutus sum hactenus de Omissionibus per 6-actiones negativas transitus. meteorum in nodone possit potius est jam ad est quod
i5

et contra,

ita ut differentia

verso.

negationibus

Propositiones dicere possum quoddam quod omittitur aliquid nivis; unde fit aliquid

reprassentads, quaerendus Et quidem considerandum non esse nivem, meteori,

a est ?t& a est aestY c

quod esse meteorum licet ea non

ejus rei esse causam, in notion e requiritur habeat, qua:

i. Suppler ut. 2. Suppler ut. 3. Cette note se rapporte marginale traduire la proposition Nullus ngative ttt )) o Tt< signitie non-pierre . 4- Suppler ut.

un paragraphe barr homo est lapis sous

Leibniz la forme

essaie de b aequ.

CALCULI

UNVERSALS

ELEMENTA

PHIL.,V,8,C,

t~

omittuntur modo

in notione

meteori,

quia quiddam requiritur dici potest quidam lapis Cum ergo posito m esse ad lapidem. ad hominem quod non requiritur affirmativa generis de sit propositio < universalis esse speciem, genus, n et m quale habeat habet signum universale, in est n Mt, qua n specie > inter numeros 1t et nihil refert; ~quatio autem inde fit n aequ. Er~o dividendo fit xn .equ. s tiones supra xm. artic. pery fit S a~q. m. quam ~quationem Unde 1 regulam $ net xm est mutandarum multiplicando in per x, proposi-

et requiruntur non est homo,

in nodone

nivis.

Eodem

aequationum idem

quod quiddam s Jam per literam est non n, uti tn significat quoddam n. < Quia multiplicatio divisio per literam affirmatus adeoque necessario terminus particularis, >. Habemus ergo quoddam meteorum est terminus negatus particularis t nihil refert quoddam non-nix. Jam in omni propositione est quoddam est non meteorum habemus quoddam sit itaque prsedicati, signum s significat nix. Im est s ~> si est particularis uti hac rgula, quod propositio Omissa x possumus et quod eadem est liteiam indeterminatam, per multiplicatur subjectum literam indeterminatam. Atque dividitur si per pnedicatum particularis videmur naturam negadvae. Data particularis hoc modo satis constituisse quacunque s ciei ipsius s. sive numeri dicere quod nullum s. Itaque fractione dici esse negationem potest s w sive ipsius pers divisibilis homo non cujuscunque seu idem speesse < facilius adhuc dicemus tantm m facilius adhuc

t6

recto.

est lapis idem est ac dicere homo. homo est id quod est nullus lapis. Ita quoddam animal est nullus est animal. Ergo quidam nullus homo n vel m absonostras hactenus constitutas. expressiones Colligamus est sit sm propositio si subjectum lut positum est terminus indefinitus, particularis. Vel Si praedicatum sit s propositio est particularis termino negativa fiat subjectum

sic potius

si ex xquadonis

cujusdam

. Suppler per. a voulu crire 2. Leibniz d'un passage 3. En marge

~MO~MMt. barr, on lit

caritativus sapiens

justus prudens.

CALCULI

~NVERSALS

ELEMENTA

65

vel praedicatum omissa aliqua litera Pnn. aliqua litera multiplicante, PHIL.,V, Horum duorum unum pendet ex dividente, net propositio particularis. aliero. Sit enim ~p aequ. fd, exempli causa metallum constandssimum omissa idem quod fossile ducdiissimum, est fossile quoddam metallum h~ec squatte aequ. patet inde fiet propositio particularis m est fd. ductifissimum. Ex asquadone nostra fiat si omittas divisorem in praedicato idem

8,C,

t6.

fieri quod in prcdente nempe m est fd. Ergo

est particularis. modo sumitur praedicatum subjecto latius, vel quod idem est, subjectum praedicato angustius, unde non amplius constat (nisi aliunde id sciamus) an praedicatum ita amplificatum ita conamplius inesse, vel subjectum tractum amplius continere possit. Sed si sumatur subjectum praedicato ut si subjectum angustius seu plurium requisitorum, vel multiplicetur praedicatum dividatur, non ide mutatur signum quod erat in a&quatione, neque enim eo minus p~dicatum subjecto omni inest, inest et speciei inest; itemque cui genus inest ei et generis genus inest, per regulam pars partis est pars totius. Habemus ergo regulam signorum. ) Quod attinet ad regulam affirmationum et negationum, duo sunt casus vel enim negamus speciem de genere, vel de negamus disparatum de genere, disparato. Si negamus redibit casus quem supra speciem habuimus. Ita ac aequ. b. patet a esse esse speciem. genus et hominem Hinc jam volumus formare propositionem animal non est quoddam homo. hoc fit adimendo aliquid termino qui debet fien subjectum nihilque adimendo termino qui debet fieri praedicatum. Sin velimus negare de disparato, disparatum sunt qualia disparata cuprum et aurum, videamus quomodo sit procedendum. Nullum cuprum est aurum, id est non est aurum, quoddam ostendamus cuprum ergo tantm hanc propositionem falsam esse quoddam cuprum est aurum. Item nullum est aurum, cuprum est non Ergo Omne cuprum Nota haec propositio nullum cuprum est aurum, aurum. non bene nempe universale, nam quod generi cxprimitur Omne per hanc non est aurum (quas dicere cuprum tantum videtur quoddam cuprum non est aurum) sed per hanc Omne cuprum est non-aurum. a genio lingue, Itaque hase, quas pendent demonstrari non possunt nec Sed fortasse melius Omnis homo debent.
!XD:T8 M MtBNMt. 0t.

aequatione haec eadem

omisso

multiplicatore

in subjecto, Nimirum utroque

i Gverso. iC v<

66

CALCUUUMVERSALSNVMTMATYONES

PHH.V,8,C, t6. est animal.


exhibet disparata. terminus

Ergo Qicquid tantum negativam s

est non animal inter genus

est non homo. et speciem,

Sed hoc nobis inter fiat

sed nondum numeratore

est non s. Id est si in termine propositionis

fracto omisso is terminus

integer

qui sit nominator, c asqu.

erit negativus rado-

nominatoris. nale est non

Imb sic

ac <equ. b. Ergo

[id est quoddam

non animal est rationale. animal, seu quoddam < Item sic Omnis homo est rationalisa quoddam non animal est homo, Ergo quoddam non animal est rationale >. Omnis homo est rationalis, Ergo bona est, sed haec Quae conclusio quidam homo est non animal. est non ~nimal,non animal ratioquoddam rationale sequitur ex hac nale et homo aequivalent, nisi supponatur animal et rationale esse disparata. Et hoc in meis calculis generatim notandum, posse ex s quasdam nisi tunc ubi superflua demonstrari, propositiones quse non valent seu cavetur ne multiplicentur vitantur, aliquae literae in se invicem.]

PHIL.,

V,

8,

d,

PHiL.~

V,

8, d,

17-18

(~. p.

in-folio). April. 1679. N" 4.

f7.t8.

Calculi
ty recto.

universalis

investigationes. inveniendi sunt characteres statim Sunt et cer-

A D calculum <f~. pro terminis

universalem

constituendum

quibuscunque,

cognosci queat propositionum Commodissimos characterum enim facile tractabiles habent. characteristici terminorum titudinem Numeri racteristici

ex quibus postea inter se junctis ex terminis conflatarum veritas. hactenus rbus invenio esse Numeros. possunt, accommodari

omnibusque cujusque ex quibus

dati Termini dati termini

ita fient, si numeri chanotio constituitur inter se termini necesse dati. est vera

sit numerus multiplicentur, productumque universali Itaque in omni propositione Numerum characteristicum prasdicad.
par erreur

characteristicus afBrmadva

characteristicum
. Ce mot est rpt

div'di posse exact per numerum subjecti Ita omne aurum est metallum. Item omne
dans le ms.

CALCCU

UN!VER$AUS

INVESTIGATION

ES

67

Triangulum

praedicatum cati inesse numero

est trilaterum; inesse subjecto,

Hoc enim dicit tantum inerit

adeoque et charactcrisdco subjecti;

hujusmodi propositio numerum characteristicum praediautem modo dicto, id seu ut divi-

PHn.V,8,d,!T.

insunt producto est ut multiplicantes per multiplicationem, Nam productus per aliquam multiplicationem sores insunt dividendo. exact dividi potest. semper per producentem Porro termini sunt vel positivi vel negativi. Exempli causa Terminus

non homo. Fieri potest, ut terminus positivus est homo; negativus, < a parte rei > positivus sit negativ expressus, ut infinitum (quod idem item ut negativus sit positiv expressus, <~ ut est ac absolut maximum), peccatum, quod est anomia >. alter nega) Termini contradictorii sunt quorum unus est positivus, tivus hujus positivi, ut homo et non homo. De his regula observanda est si duae exhibeantur propositiones ejusdem ~f~~ subjecti singularis, alterius alter sit praequarum unius unus terminorum contradictoriorum, unam propositionem esse veram dicatum, tunc necessario et alteram falsam. Dico autem ejusdem subjecti, exempli causa hoc aurum unica Propositio (nempe harum duarum B est A et B est non A una est vera, altera falsa) continet in se has quatuor proposinones I. Si vera propositio II. Si vera propositio III. Si falsa propositio IV. Si falsa propositio est B est A, tunc falsa propositio est B est non A. est B est non A, tune falsa propositio est B est A. est B est A, tunc vera propositio est B est non A. est B est non A, tunc vera propositio est B est A. est metallum, Haec porro hoc aurum est non-metallum.

17 verso.

id est generaliter si propositionis conditionalis terminus unus sit una erit terminus propositio et unum attributum < propositionis alter >, altera propositio et alterum attributum. scilicet sunt B est A Proposidones et B est non-A, earum vcr attributa sunt vera propositio, falsa propositio. j Definiendo falsam propositionem quas vera erit si pro praedicato ejus sumatur terminus negadvus. Haec orientur ex prioribus I. Si vera est haec B est A, tunc vera erit h~ec B est non propositio non A. Il. Si vera hase hsec propositio est B est non A, tune vera propositio B est non A. identica. est

68

CALCUU

UNIVERSALIS

NVESTtGATtONS

PH!L.,V~d,

7.

est propositio haec identica. est B est non A. IV. est A. Dennitiones Si vera propositio

m.

Si vera

B est non

A, tunc

vera propositio propositio est B

est B est non-non

A, vera

sunt quorum si uni praengitur non, inde fit alter. Hinc sunt duo tantum, et non non A est idem quod A. in subjecto seu ei incontinetur Propositio vera est cujus prasdicatum Termini co~ont est. Hoc est si in locum lentes seu exii ex ~equipollentes quibus quorundam componuntur, omnes reperiri terminorum ostenditur substituantur terminos asquipol< simul >

recto.

inter terminos aequipollentes subpraedicato jecto. Propositio non vera seu falsa est ubi <~ id > non fit. } Ita ut hi duo idem est quod non-vera. i Falsa < autem > propositio Unde etiam ex quibusdam termini verum et falsum sint contradictorii. et altius possunt caeterae. Possumus Si propositio B est A exempli causa tantm hanc est vera, tunc propositio B est non A est falsa. <( quam in se replicabimus >. Et quoniam id ipsum jH~c propositio B est < rursus est subjectum propo~~c propositio est vera, Hinc loco subjecti et praedicatum sitionis, <x. Et quia falet loco praedicati vera scribemus. B est A scribemus harum propositionum assurgere et sumamus demonstrari sum est idem propositio Si propositio quod non-verum (ex definitione termini) hinc fiet talis

est <xest vera, tunc propositio id est B


i TUNC PROPOSITIO

est non-<x est falsa.

<
(~) PROPOSITIO <

SI PROPOS1TIO

(p)

PROPOSITIO

est

A
HJEC EST H~EC EST

(<x) VERA EST VERA EST FALSA.

(non

<x)

FALSA

sive ut vulgarius loquar, si verum est aliquam propositionem esse veram, falsum est eam esse falt. Il faut probablement lire alii au lieu de ex n.

CAECUM

UNVERSALS

!NVESTGAT!ONES

69

si propositio est vera falsum est quod sit sam. Id est rursus contrahendo est (propositio falsa. Si propositio est vera tunc haec alla est proposido vera) est' vera. universali affirmativa continetur praedicatum propositione subjecti per in subjecto < adeoque dividi potest numerus characteristicus numerum characteristicum praedicad >. dividi potest numerus affirmativa In omni propositione particulari In omni multiplicatus, per numerum per alium numerum characteristicum aliqua partipraedicati; ide semper procedet propositio et componuntur cularis affirmativa in terminis qui sunt pur affirmativi characteristicus subjecti, quia tune nulla unquam oritur incompatibilitas commod non possum ut non-homo, alicujus termini, Negationem quod hic exprimere per signum minus, quia id afficit totum terminum, esse non debet. Nam cum dico doctus non-prudens, speciadm dico esse ex pur affirmativis, doctum sed possem prudentem, dico. sed tune non tantundem non quidem dicere non-doctusinde facere

PmL.~ V, 8, d, t8.

t8 verso.

prudens, Si dicam -}- d, -p, Posset

doctus non-prudens non-justus, fieret enim + ~y. vel literas signum

non possumus radicis

quadradcae est. Nam termini incompatibiles per numros possunt exprimi quodammodo ut a et~ incommensurabiles, quod non-non Estque haec similitudo numero praengi quale dat affirmationem, Verum ita dat a. nam esse a. potius id significat nam etsi componas injustum injustum non inde facies justum. nam in se Si unus sit integer, alter ejus fractus, erunt incompatibiles invicem ducti evanescent, sed quomodo inde judicabimus propositionem in eo hoc est discrimen impossibilem, ullum eorum? minum an quia quod inde oritur non amplius dividi potest per Ita cert non poterit, nisi inde faciendo novum fractum. divi damus terPorro si velimus scire an negativus insit alicui termino per ipsum negativum, numerus cui inest affirmativus. j U. A. Omn. P. A. Qu.
i. L'un des deux 2. V. La Logique

prodibit Itaque

contradictorium

patet non procedere H asqu. rA. rA asqu. ~H.

seu negativi, divisionem. 0

H. est A. ergo A. est H. ergo

est est de trop. <~ f6!&M<~ ch. V, O.

70

MODUS

EXAMtNANM

CONSEQUENTAS

PER

NUMEROS

PHIL., V, 8, d, t8.

Possumus

simpliciter

pro U. N. adhibere

U. N. Nul!. H est B. ergo yH in~qu. rB. P. N. Qu. A non est H. ergo H in~qu. rA. rem exprimamus, consideremus non-Homo, significans quidvis prter hominem. Videtur autem iUe esse terminus unitatis qui idem quod terminus Entis seu cujuslibet, Non homo Omnis homo est non Lapis. id est erit y H Sed ut in numeris

H non. L < Qp. Itaque A. est non H.

non/ Ergo non-H n

non-y
qui est

~> in homine

f. dat terminum primo in lapide. ejusque contradictorium An sic commode pro numeris bimus ab alio per signum non-, et scribemus

incompatibilem, Omnem ut doctus

numerum

negatum

separa-

non-prudens

d non~, et si sit solum imprudens injustus i non pj. Si jam rursus negetur iste terminus doctus non-justus nonprudens, patet fieri justum prudentem indoctum et scribemus pj non d.0 Quod et ita non miscemus [numros] < termines >ncgatos affirmatis, et sciemus divisores omnes numeri de quo agitur esse negatos. Debent autem semper aequari negati negatis, affirmati affirmatis in aequatione duo

non-justus, scribemus

PHIL., V, Q-SO.

8,

e,

PHIL.,

V, 8, e, 19.20

(~ p. in-folio). April. 167~. N" $.

Modus
t9 recto.

examinandi

consequentias

per Numeros.

apud Logicos '~ULT~ iVA iacilis retinerentur vocant

pontem Asinorum, Sed hc omnia in scholis tam multas alias

et quo Rgula consequentiarum, sunt schematismi excogitati quidam quos et adhibita sunt vocabula memorialia. tantm celebrata, negliguntur tum ver inprimis in vita comquia scholte

traduntur

muni

ob causas,

MODUS

EXAMNANN

CONSEQUENTIAS

PER

NUMEROS

7! 1

< soient

considerare

>

simplices

<

fer >

tantm

constantes ex tribus propositionibus ratiocinationes decem syllogismos contineat saepe una periodus loquendi et scribendi normam exigere velit. Unde soient simplices, si quis eam ad logici rigoris sermonis, vi, et consuetudine homines imaginationis ipsa formularum et intelligentia materiae quam tractant, supplere defectum logicae. Fatendum est tamen eos saepissim

seu syllogismos, cum contra in usu

t PHtL.,

V,

e, Q.

et impatientia examifestinatione, decipi; praBsertim in rebus quae oculis cerni nandi, et verisimilitudine non possunt ac manu tangi, et experimentis quanquam et in comprobari his s~pe ser sapiant suo damno. Difficile vero est huic malo mederi nam cm verbis utantur homines, secundum artes hactenus cognitas et varia esse constitutas, manifestum est earum significationes parum falsam ratiocinationem incrustatione phrasium et particularum sim adornari posse, ut vix appareat sedes erroris; et ordinem ssepe mirific perturbari, elegantia aSectata et aures mulcente plerumque homines aspero dicendi genere jucunda oratione doceri malint. remedium decipi video quam arido speciosisnaturalem quo fit ut et quodam

excogitatis signis aptis, sive animi accurat exprimantur. Vera hujus rei ratio nulli hactenus in mentem venit quod sciam, et longe aberrarunt scopo, qui tale quiddam ha~tenus tentavre. eam exequi detur quemadmodum Sed si aliquando concepi animo, j Ex numeris erunt effectus ejus admirandi et uss immensi unius termini invenire numeros alterius termini sit oin pro-

Ego re multum perpensa scriptura nova constituatur,

unicum,

si sive Lingua notiones quibus

positione pro varia qualitate et quantitate. In subjecto numerus cum nota + sit s, cum signo inprdicatonum.cui In propositione Univ. amrm. -}-sit~ sit asquatio s asqu. a' :equ. nota tn et sit p ~qu. item s et <y, <; et p et et Te asqu. et in partie. >

{~T: sunt primi inter se. In prasdicato neg. erit vel ls qu. ponendo

et M primos inter se, vel t. A suivre f. 19 verso.

7~

MODUS

EXAMtNAND!

CONSEQUENTIAS

PER

NUMEROS

PtUL.,

V,e,

!<).

Generaliter

ita

aequ. [??] cp Xysequ. [pLJYTc et y et latini grcl graecietlatini et p P inter se primi P'~ na et aut 1. l et~ et a

semper

In prop. Un. Aff. aequ. . et D i In prop. part. neg. vel vel X vel ambo F 1. In univ. neg. s et ln ) non nonprimiinterse. primi inter se. prlI1111nter vel vel 1 et et p 1t In partie. anirm. sunt omnes primi inter se. pro scribatur s ost

<y9
~M

p
st xqu. + ~cr6 aequ. fiat + () qu. qu. ~T a~qu. i +

~Tcp et mp pLT:

grci et latini respondentes semper primi inter se. (2) in univ. aff. asqu. i et 3. aequ. . vel a major . (3) in partie. neg. (4) in univ. neg. et ?e vel <yet p non primi inter se. ($) in partie. neg. }
tg verso.

si notioni cuique sive vocabulo certus ) Nimirum aliquis characterismus secundum artis hujus leges assignetur, ex solis chapoterimus racterismis statim judicare an < conclusio > aliqua sit vera, [propositio] et an exprasmissis id est an argumentum sit in materia vel probata; forma bonum. < Et hoc locum habiturum est > etiamsi argumentatio sit prolixa et long producta, < et phrasibus > implimultisque modis cata < et ordine perturbata >, quas secundum Logica.m communem resoluta multas paginas impletura esset; < quod tamen > frustra [tamen] < fieret >, quia innumerabiles verborum accurat tollere ambiguitates non tantm sed et maxime animi attentionem logiez notitiam et sum-

MODCS

EXAMNANM

CONSEQCENTAS

PER

NUMEROS

sit ordine mum judicium requirat. Adde quod saepe in judicando animus itaque nio quodam sensibili opus ducendus, et ad multa attendendum; quod tunc cum res imaginatio, est in hoc labyrintho S quo dirigatur non est, characterismis se > peu subjecta < imaginationi per ipsa debet. Qua ratione quivis solo calculo de difficillimis nunc veritatibus circa ea homines non amplius digladiabuntur judicabit; et imposterum naturalia ubi nondum] subsunt, sed ad experimenta fquae demonstrationi convertentur > 2. < qu~ jam habent in potestate, sed ad nova invenienda videntur autem haec etiam ingeniosissimis impossibilia, Quoniam est; et quoniam ideo gustum aliquem tantar rei dare opras pretium habeo excogitatos mirificum rerum connexum nondum avulsis specimen singulis terminis, et ob difficile est in paucis a reliqua rerum sylva in ide nunc quidem loco characterismorum characterismos pro

PmL., V, I<)*30.

8,

e,

exhibere; nunc adhibebo calculus ver universalis institHetur, quibus aliquando in materia bonae sint ex singuan argumentationes numros, et quoniam characterismis erit, ide nunc satis lorum Terminorum dijudicandum habebo ostendere in numeris invicem, an transpositae, multiplicatae vi formas concludant.

argumentationes quomodocunque implexae, sint in forma bonae seu an sed non sequatur ex praernissis vi nisi ubi par ratio ignoramus.

S~epe enim fit ut conclusio sit vera, formae; et tunc non licet eam imitari est, quod difficile

est dijudicatu, hoc argumentum Exempli causa, proponatur < Omnis sapiens

in aliis casibus, cum veras formas regulas

Quidam Ergo item hoc

est justus. Omnis pius est beatus > Quidam pius non est fortunatus non est beatus. Ergo quidam fortunatus
20 fecto,

sapiens quidam fortunatus

est justus 8 est fortunatus

<< nes > [vera est] verse sunt, et excogitari possuntinnu" merx! ali ubi etiam est vera, sed tamen <; in posteriore argumentatione > non sequitur sive forma est ex praemissis neque consequentia Conclusio
. Mtaphore favorite de Leibniz (V. La Logique de Z.Ct&M: p. qo). 2. Cf. Z.6jf<~ 28 dec. 1675 (PtU. VI!, 10), eit~e ap. La Oldenburg, ~6~t< p. a6o, note a et les textes cits p. 98 sqq. 3. Au.de&ausdejM~M~ on lit le mot pius.

Logique

de

MODUS

EXAMtNANN

CONSEQUENTIAS

PER

NUMEROS

Put!

V, 8, e, ao.

possun exempli causa

bona;

enim dari etiam innumera

exempla

ubi locum

non habet,

Omne

metallum

Quoddam Ergo omne Omne

est [fusie] <( minrale metallum non est aurum non est fusile.

>

quoddam aurum malleabile vivum

est metallum. est metallum

argentum

arg. viv. non est malleabile. ergo quodd. arg. viv. non est malleabile. quoddam Bocardo Qu. A. V. non est maU. 0, A. V. est metall. E. q. met. non est maU. b + + c d

metall. malleab.

arg. viv. -{- c

?n7 1
a n aiequ. ~qu.< n b

~n~
b n md

np ~n/.
..aequ.Y.

m Ergo &s.~n~ Ergocaequ.~y. Ergo~n~

ci

bn fP ~n~, dm

e l ~n~ a.b ~i

~n-rj c.d

Et cum in tam brevi argumentatione <( et simplici et naturali habitu atque situ exhibita > facil aliquis Mli potuerit, quanto facilius falletur in composita, et perturbata. est implicata Itaque res magna profecto numeros adhibitis, lgitimas ut simplicissimis observationibus excogitare, quibusdam statim inde judicari possit, utrum argumentatio aliqua sit formae an secus. sive observatio ordinatisque
de biffer

ita

Regula autem sive compositis,


i. Ici Leibniz

sive simplicibus argumentationibus aut perturbatis, modo ex propositionibus pro


simplicissima quadam.

a oubli

MODUS

EXAMtNANM

CONSEQUENTIAS

PER

NUMEROS

~5

haec unica est, quam mutatis categoricis constent, quibusdam et alias quascunque modales et hypotheticas applicare licet, quidem satis habebo in categoricis < praemissarum > Cuicunque specimen Termino dare.

etiam

ad 1 ?HM.V,8,

e, ao.

sed nunc

vel praedi(id est subjecto cato propositionis numerus compositus catgories) assignetur 2. [4] [6] 12. vel + $ Jhoc modo + [6] 1$ Sit jam (Reg. I) in Propositione universali affirmativa debet numerus subjecd cum signo + dividi posse per numerum praedicati <; exact seu sine residuo cum signo +, et numerus subjecti debet dividi posse per numerum praedicati cum signo diversorum non debent habere divisorem signorum non debent dividi posse per eundem numerum. ex. > Omne malleabile est metallum. Pro malleabili cum signo minus sed duo numeri seu communem, gr. sit propositio

gratia scribamus 2. quia patet + 13 dividi posse per +1312, pro metallo + $ 12 per 2. Sed nec + 1$ et +$ et 12 et + $ 2, nec item communem divisorem habere. (Regula II.) Si quid horum aliter se habet, propositio non est malleabile*. negativa, v. g. quoddam metallum
+1512 2

verbi

est particularis

Patet numerum

5 subjecti

non posse 4 praedicati.

dividi

2 subjecti per praeoicati, nec ciss(.t ad pronuntiandum hanc dam argentum vivum

per numerum +1$ vel unum suffeQuorum esse veram. v. g. quod-

propositionem non est malleabile.

+!
(11) In propositione ~~M/ dividi hoc modo < ex. gr. ~?~0~ quoddam animal non est homo, quia 2 non potest dividi per 6 >. (III) propositione universali negativa vel pro ~r~~o subjecto duo scribantur numeri, MfMM <~~O ~r0~> cum signo +, seu plus; alter cum signo seu minus. hoc MMOO~a~ ut numerus aliquis in uno termino per signum + affectus cum numero aliquo %? altero termino per signum minus communem habeat divisorem. Exempli Nullus gratia homo est lapis < vel Nullus lapis est homo >. Numerus pro homine sit
1. Ce passage est trs ratur nombres des deux termes. et surcharg. Il faut videmment intervertir les

y 6

MODUS

EXAMNAND

CONSEQUENTAS

PER

NUMEROS

PH!L.,

V, 8~ e, 20.

-t- 6. pro lapide, + $ divisorem seu per eundem

8 communem 8, quia + 6 et habent numerum dividi possunt, nempe 2. tunc id quod de (IV) j6~~ propositio est particularis ~r~~t~ propositione ~M~f~~ non debet locum habere. negativa ~/M~ Exempli gratia animal est homo. sunt numeri 2 et 6. patet cum neutri Stc Quoddam numerus esset laris cum nota cum nota sit vera. 15 8 et + etiam numerus affirmativa quod diximus non habere locum. Et si tamen potest id fieri ut propositio particucausa quidam lapis est marmor, Exempli sit 8, marmoris ~veli~ divisorem 13 communem 2, patet neque habere, adeo-

numerus +
20 verso.

13 et

lapidis -L 2 neque

regulis per numros demonstrari possunt et examinari omnes consequentias, omnes ngurae, omnes modi syllogismorum hactenus recepti, et innumeri alii magis compositi in vita communi fresed in schola ignorati. Sed nunc quidem satis habebo per has quentad, regulas omnesque jam receptos. universalitatem demonstrare modes in numeris omnes consequentias omnes syllogismorum Observando tantm, aut particularitatem, categoricorum ut numeris simplicium Terminorum aut figuras in schola

est vera. que propositio Ex his paucissimis

secundum negationem

Affirmationem

in quibus reperiuntur <( modo prasscripto > adornatis, prasmissarum examinetur postea an sua sponte idem quod in regulis nostris pr~scriplocum habere deprehendatur. Hoc enim desimus, etiam in conclusione in forma legitimum prehenso dicemus argumentum esse; secs, nullius esse momenti. Venio
CONSE(NJENTI~

igitur
SUnt

ad
vel

demonstrationes

consequentiarum

per Numros.

CONSEQUENT!~ SIMPJLICES simplices vel ~7~~M< in scholis celebratas > sunt Oppositio, Subalternatio [et] Conversio. duae propositiones habent idem subjectum et Oppom~ est quando idem praedicatum, et nos colligimus ex veritate unius falsitatem alterius.

[Ici deux paragraphes

barrs

commenant

par

<cOppositio

1 a].

inter universalem affirmativam et particularem Oppositioncs Negativam (v. g. Omnis sapiens est justus, et quidam sapiens non est justus), item inter
r. La suite est d'une autre encre.

Il
REGULEE

.11
DE BONITATE

1.
CONSEQUENT!ARUM

Il

.11,
77

Il

ita connabunad consequentiam invesdgandam is sumi potest pro in una tantm propositione, tur si quis terminus est assumatur regula propositionis quemadmodum arbitrio et tune alter tunc formetur Terminus aliquisest in duabus propositionibus, Si requirit. adhibendo secundum semper leges formas, separadm in unaquaque diversos ab his qui sunt in alia pronumros primes unius positionis in se invicem et diverse multiplicentur assumti positiones positione omnibus. satisfaciet pro propositionibus in Productum in + et -t<~umeri terminorum Incipiendum ergo J

PH
Pan.

V, 8, e, 20.

PHIL.,

V, 8, f, 21-23

(6 p. in-folio).
April. 1679. N~ 6. plage i.

P PmL., V, 2-23.

8,

f,

de bonitate COM~MCM~rMM /brM~Me ~M~P PER > < potest, judicari categoricorum ~~O~MMtOrMW quibus

et MO~
NUMEROS.

recto. 2 21

et quibusdam mutatis accommoaltiore ex duxi, principio regulas Y TAS aliisque quibushypotheticis, 11 dare possum syllogismis modalibus, ac perturbatis, transformatis ita, continuatis, cunque varie multiplicatis, > ut summa in numeris subducta < etiam in longissimis ratiocinationibus sit proba. < Cum tamen hactenus logici comappareat an consequentia et certo tantm ordine dispositas argumuniores tantum et simpliciores et caeteras taedios in has resolvere examinare mentationes possint ad usum transferendis regulis logicorum cogantur, qua~ res homines non sine causa avertit. > Habeo < praeterea > et < modum excogitandi> inde judicare qux si rebus accommodentur, sit vi materiae bonum, si non vi formas; im alla liceat an argumentum atque usus inveniri possunt ex eodem principio multo majoris momenti ad numeros facillimum exigendi qum quas attigi, sed nunc modum in scholis celebratarum, formas consequentiarum exponere satis habebo. habetur In omni propositione pr~dicatum, subjectum, categorica Terminos. vocant et praedicatum copula, qualitas, quantitas. Subjectum ex sunt Termini, et felix Pius est hc in felix, pius Exempli grad, certas notas characteristicas quibus pius, est subjectum felix, praedicatum est, copula. Qualitas pro-

78

REGULA

DE

BON!TATE

CONSEQUENTARUM

PML.,V,

8,f,a!.

positionis est affirmatio vel negatio ita hxcproposido (pius est felix) affirmat. Illa ver non est felix) negat. (sceleratus <2~ est universalitas vel particularitas. Ut cum dico Omnis pius est felix, vel si dicam Nullus sceleratus est felix sunt propositiones universales, illa universaUs affirmativa, hase particularis' Sed si dicam quidam negativa. sceleratus est fortunatus, quidam pius non est fortunatus, propositiones sunt particulares, illa affirmativa, hrec negativa. Venio nunc ad numeros quibus Termini sunt exprimendi; eamque in rem < sive > regulas < sive definitiones > dabo sequentes. Si qua offeratur tunc pro quoHbet ejus propositio, sub. Termino, jecto scilicet vel praedicato, scribantur numeri duo, unus affectus Nota +, seu plus, alter Nota seu minus. Exempli gratia sit propositio omnis sapiens est [pius] [justus] pius. Numerus respondens sapienti sit numerus +2021, respondens pio sit + 10 3. <( Eosque vocabo Numeros cujusque imposterum Termini characteristicos (interim assumtos) > Hoc unum tantm cavendum est ne duo numeri ejusdem Termini ullum habeant communem nam si (loco + 20 divisorem, 2i) pro sapiente sumsissemus numerum +96 (qui ambo dividi possunt per eundem nempe per 3) non fuissent ullo modo apti. < Possumus etiam loco numerorum uti literis, ut in Sub literis Analysi speciosa. enim quivis numerus conditiones easdem habens potest intelligi, ut si numerus p sit + hoc uno observato ut a. et b. sint prinii inter se seu nullum habeant communem divisorem >. j (11) Propositio universalis affirmativa vera est (verbi gratia (I) Omnis
+

2 verso.

sapiens
+7033 c~ ~y

est

pius).
io 3 e

(v. g. + 7o et 33) per proedicati numerum characteristicum ejusdem notx (+ 70 per + 10, et 33 per 3) exact (id est ita ut nihil maneat residuum) dividi potest (ita si + 70 dividas per + 10 prodit 2, remanet nihil. si21 dividas per 3 prodit 7. remanet nihi '). < Et contra quando id non fit falsa est. > subjecti
I. Lapsus 2. Leibniz

in qua quilibet

numerus

characteristicus

calami, pour avait d'abord

universalis. crit + 20 2t

au lieu

de +

70

33.

REGULEE

DE

BONITATE

CONSEQUENTIARUM

y~

(ni) Propositio particularis negativa vera est quando tiva vera non est. <; Et contra ~>. Verbi gratia quidam pius +103
+~

universalis

affirma-

P PHtL.,V,8,f,2.

non est 3
e

sapiens +7033

dividi posse per + 7o nec 21. ex 3 dividi posse per patet nec + 10 vel unus suffecisset ad efficiendam particularem quibus duobus defectibus idem est ad reddendam universalem affirmanegativam veram (vel quod tivam fa!sam) ita si dicas quidam sapiens +7033
+c~

non est fortunatus +8ii


+~

patet non posse dividi exact + 70 per + 8, quod sufficit, licet


possit per 11.

33 dividi

Theorema jr. Hinc tradictori fals~e. sibi

Universalis

Affirmativa nec

opponuntur

adeoque

et particularis negativa consimul veras sunt, nec simul grat.

(IV) Propositio universalis Nullus

negativa vera est (verb. pius +103


+ c<~

est 3
8

miser) + $ 14
-}-

in qua duo < quidam notarum et diversorum terminorum > diversarum numeri (ut + 10 et 14, nam ille habet notam +, hic notam minus. ille sumtus est ex subjecto, hic ex praedicato) habent divisorem communem (nempe + 10 et i~. ambo dividi exact possunt per 2) <; Et contra quando id non fit falsa est >. Theorem. 2. Hinc Propositio universalis <;ne~ativa~> converti potest nullus miser

nullus pius est miser, sequitur simpliciter. Id est ex hac est pius. vel contra. Quia nihil refert utrum dicas et quem terminum pro subjecto aut quem pro pr~dicato habeas, neque enim in conditionem Universalis verse subjecti aut praedicati mentio propositionis Ngative < diversimod > ingreditur, sed sufficit unius termini numerum unius notas per alterius termini numerum alterius notx posse dividi, tandem ex his duobus terminis subjectum sit aut pras~catum. quicunque

~0

RJLE

)E

BONITATE

CONSQUEUTAMM

PHtt. 22

V. recto.

8.

f, f,

J (V) negativa

~nM~~ Propositio ~fM vera non est. <( Et contra. > quidam fortunatus
-{-119

vera Verbi est

est,

quando

universalis

gratia miser

+$4

-{-M quia nec + 11 et (quorum alterutrum negativam veram

-}- ?

CW

divisorem habent i~, nec 7 et + 5. communem <~ alias ~> suffecisset ad propositionem universalem Similiter reddendam). quidam sapiens +7033
-c~ <?y

est

pius +103
-)-<~

3
e

habent. quia nec + 70 et 3, nec 33 et + 10 divisorem communem 7~<?~ universalis et particularis affirmativa J. Propositio negativa sibi contradictori opponuntur (ita, ut non possint esse simul verae aut simul lalsae). patet ex dictis. Theorem. 4. Propositio affirmativa converti potest simpliparticularis est miser, Ergo quidam miser est fortuciter, v. g. quidam fortunatus natus. Quidam sapiens est pius, Ergo quidam pius est sapiens. Patet eodem modo contradicit) Haec sunt propositionum verarum pro diversa sua quacategoricarum litate et quandtate, definitiones seu conditiones totius quibus continentur calculi Logici principia, unde jam consequentias numerorum usu jam explicato, demonstrabimus. vel simplices Subalternatio concluditur Theorem. sali concludi Logicas celebriores solo illae sunt Consequentix sunt simplices celebriores est cum ex universali ex univerUniv. negativam quo ostendimus propositionem converti <; vid. theor. 2 >. simpliciter (qure huic

vel syllogisdcae. Consequendae Conversio. Subalternatio Oppositio particulare. Semper Sit ergo locum habet subalternatio

seu semper

potest particulare. Omnis sapiens +7033


-~<~&

est 3
ef

pius +io3
-<~

3
e

Ergo Hoc ita demonstro affirmativam. universalem

Quidam sapiens est pius 11 33 dividi potest per (ob per reg. 2). Eigo + 70 et

propositionem 11 non habent

REGUt.~

DE

BONITATE

CONSEQUENTIARUM

8t

+ 70 et < eundem > 33 haberent divisorem communem quod est contre reg. i). Similiter + 70 dividi 10 (per reg. 2) ergo 33 et + 10 non habent divisorem potest per + enim communem (alioqui3 33 et 70 haberent etiam divisorem corn" munem, quod est contra reg. i). < Quoniam ergo tam + 70 et 3; vera erit pro33 et + io non habent divisorem communem, qum affirmativa (per reg. ~). nempe quidam sapiens est positio particularis notatae manifesta est numerorum <~per3 pius. > (Ratio consequentias divisorem communem (alioqui3 intelligenti >, quia divisor divisoris est etiam divisor dividendi. 33 tertius numerus et -}- 10 divisor habent diviItaque si verbi gratia is divisor divisons -}- 10 et numeri +33. sorem communem, erit etiam divisor dividendi per -{- 10 nempe + 70. Ergo sequeretur 33 et + 70 habere divisorem communem.) naturam Ita et in Negativis res demonstrari Nullus pius
+103 + <~ 3 e

E*HH.

V,

8,

f,

22.

poterit; est
+3i4 -{-

verbi gratia miser


cw

23

verso.

Quidam Ergo pius non est miser Nam quia + 10 et divisorem < (ob univeri~. habent communem salem negativam per reg. ~.) >, ergo 3 et r4 non habent communem divisorem divi(nam alioqui etiam 3 et + 10 communem sorem 3 dividi potest per i~. (alioqui haberent divisorem, quia divisor divisoris est etiam divisor dividendi). Jam 3 non potest dividi per i~ Ergo propositio particularis negativa est vera (per reg. $). Quod erat demonstrandum. H~ dua~ demonstrationes maximi momenti sunt, non quidem ad rem reg. communem i). Ergo per se claram reddendam jacienda, ac cognoscendam me veras calculi successu notiones leges pendebant universales certiorem, harmoniam. sed ad calculi Certe tum nostri maxim fundamenta animadverti quarum rei est quia genere ad haberent contra nec

obtinuisse, omnia, sum

cum has demonstrationes, assecutus. Et ratio hujus maxim quasrebam

transitum tractans, specicm neque enim considero genus < ut totum ex speciebus, quemadmodum quia individua sed considero
IN~MT? t)B

ut majus quiddam specie seu > solet fieri (non male quidem,

generis se habent ad individua specici ut totum ad partem) genus ut partem speciei, quia nodo speciei ex notione
p

LEIBNIZ.

8&

REGULEE

Df

BONITATE

CONSEQUENTtARCM

PH~,

V, 8, f, 32.

Et huic principio hanc calculandi rationem ina~dincavi; quia non individua sed ideas specta\i*. Verm ita procedenti difficillimus fuit descensus genere ad speciem, quia est progressus parte ad totum. Huic vero his ipsis demonstrationibus viam munivi, ad particularia tenditur. quibus ab universalibus Subaltemationem Est autem 6~M vel c< sequitur Oppositio. toria <; cum duae propositiones nec simul vera? esse possunt nec oppositx simul &Isae > (quam locum habere inter universalem aSirmativam et particularem negativam dictum theor. 2. 2 et inter universalem et negativam generis cum non possunt <*sse 3.) vel contraria possunt tamen esse simul faisan vel subcontraria, cum possunt simul esse vera~ non tamen simul &lsas. Theor. 6. Universalis Affirmativa et Universalis Negativa sibi opponuntur contrari. v. g. particularem simul vera~ Omnis sapiens +7033
+~

et di&rentiae

connatur.

affirmativam

th.

est

fortunatus +8ii
+~

est fortunatus sapiens Non possunt simul esse verae. Nam si prier et posterior simul est ex posteriore vera, sequetur quidam sapiens non est fortunatus (per th. $.) prior autem erat Omnis sapiens est fortunatus. Ergo hse dua~ simul verae erunt contra th. i. Possunt tamen simul esse &Is. Nm fieri potest ut neque + 70 dividi possit per + 8 (Ergo prior est falsa per i i aut reg. 2.) neque tamen aut + 70 et 33 et + 8 habeant divisorem communem et aliud (Ergo posterior est falsa per reg. ~) (potuisset exemplum potuisset redit
s3 recto.

et

Nullus

assumi

in

quo

nec

numerus

dividi per numerum

<; qui esset

<;qui > loco

esset

33. 11 < sed res eodem

Ioco>

>.) 6. plag. 2. April. 1679. N<*

Theor. nuntur

7. Particularis

affirmativa

<~ seu possunt subcontrari, balsas. Verbi gratia quidam sapiens est fortunatus,
t. Ici Leibniz la considration oppose et dclare fonder sur celle-ci son calcul theor. a. Lire . M

et particularis sibi opponegativa esse simul verae, non tamen simul et quidam sapiens non

de l'extension et ceUe de !a comprhension, V. La Logique logique. de Le~M! p. 335.

REQUT

DE

BOMTAT

CONSEQUMTARUM

83

est fortunatus. trarii

opponuntur signi cum ill~e sunt verse, hse sunt baisse, et contra. Verum illse possunt esse simul laisse (per th. 6. prseced.) ergo hae simul verae. Il! non possunt esse simul verse (per idem th. 6) ergo hse non possunt esse simul falsae. veJ per accidens. Conversio Conversio fit vel simpliciter quae fit simpliper th. 2 (Nullus pius est miser, affirmativa per Ergo nullus miser est pius. vel contra) et in particulari fortunatus est miser Ergo quidam miser est fortunatus) th. (quidam Et contra. Conversio affirmativa, per accidens locum habet in universali neutra (vi fbrmae) in particulari Conversio ut mox ostendam. negativa citer locum habet in universali negativa locum hic non loquor. Ea per contrapositionem assumit. Exempli gratia Omnis sapiens est pius. enim novum terminum Ergo qui non est pius non est sapiens. Seu Omnis non-pius est sapiens Mihi autem Habemus enim tres terminos Pius, non-pius. sapiens. habet. De conversione est hic de consequentiis Prseterea usus hujus conversionis sermo syllogismorum terminorum, per nostrum figuras non-pius. calculum, et modos. ubi servantur iidem termini. simplicibus nullus est necessarius ad demonstrandas

Sequitur contradictori

>

ex prsecedend

conquia universalibus particulares (per th. i. 3) hinc

nam

1 PHM.

V, 8, f, 23.

Et proprietates hujus modi infinitorum debent et possunt etc. demonstrari Non-miser, modalium. Habent separatim, quemadmodum

enim multa peculiaria, nam si ipsos adhibeas, syllogismus poterit habere bonus erit, aliaque multa quse non et nihilominus quatuor terminos, sunt hujus loci est nobis syllogismorum categoriquia propositum corum triterminorum Universalis Th. 8. generales modos et figuras calculo ostendere. affirmativa converti Omnis potest per accidens. quidam pius est sapiens. Nam quia omnis sapiens quidam sapiens est pius. Ergo (per th. 4)
23 verso.

sapiens est pius. Ergo est pius. Ergo <~ (per th. $) > quidam pius est sapiens

in quibus duo tantm sunt termini t A consequents simplicibus transeo ad consequentias Triterminas seu syllogismos Sed categoricos. tunc paulo majore cura opus est ad numeros terminorum apt assumendos quia idem terminus ide numeri ejus characteristici nempe medius utrique utriusque praemissas
Nullus phrase

praemissae inest, et regulis accommodari


est sapiens.

1. L<<jMM, pour: non-sapiens M; ou plutt 2. Cf. PmL.) VI, B, iv, t o, verso. 3. Ici un g barr qui commence par la mme

non-pius que

le suivant.

8~

CALCULUS

COKSEQUENTtARUM

PHL.,

V~ 8, f, 23.

primum ipse medius accommodetur uni extremorum, sed alter extremus Majori scilicet vel minori termino, postea Ubi notandum ipsi accommodetur. praestare subjectum accommodare praedicato qum contra, ut ex regulis superioribus consideranti constabit. Itaque si qua sit prasmissa in qua Medius terminus sit subjectum, ab ea incipiatur et praedicati ejus numeris pro arbitrio assumtis accommodentur ei numeri subjecti seu med termini; inventis jam ita medii termini his numeri alterius termini in altera numeris, prasmissa etiam accommodentur. Habitis jam <ita > Majoris ac Minoris termini numeris characteristicis, facile apparebit an eam inter se legem servent, quam conclusionis forma praescribit, id est an conclusio vi formae ex praemissis ducatur. assumtio facilius fiat certas quasdam ) Sed ut hase numerorum regulas prasscribam.

debent.

Quod

ut

6at

recto prise verture).

(feuille pour cou-

~PttL., t i 24-27.

V,

8,

f,

PmL.,

V, 8, f, 2~-27

(6 p. in-folio). Calculus consequentiarum.

24. recto. i

quae in omni argumentatione debent dijudicari Forma, nimirum et Materia. Contingere enim potest ut argumentum aliquando succedat in certa materia quod aliis omnibus exemplis ejusdem formas applicari non potest. Exempli causa si ita ratiocinemur [Omnis Quidam pius est felix pius non est fortunatus

D uo

sunt

non est felix] Ergo quidam fortunatus -< Omne Triangulum est trilateruni Quoddam Ergo Conclusio bona Triangulum quoddam non est asquilaterum non est Trilaterum Aequilaterum formas, exempli nam causa

> exempla similis

?st sed vi materias, non formas afferri possunt, quae non succedunt, Omne metallum est minerale

Quoddam Ergo Itaque

metallum aurum

non est aurum non est minerale. tangit calculo formali separari potest.

quoddam

et calculus

qui Materiam

CALCULUS

CONSEQUENTYARUM

85

sive notioni, suum ascribi cuilibet sive Termino Cum enim invenissem idem futurum est cal< cujus interventu characteristicum, numerum posse rerum complicationem, > et ver ob mirificam culare et ratiocinari; nondumveros numeros characteristicos rerum capita in ordinem plerarumque ac numeris demonin calculo comprehendi tiarum formam nihilominus characteristicorum numerorum strari posse nctitiis, qui loco verorum Quod ita patefaciam. interim adhiberentur In omni propositione categorica (nam ex bis caeteras dijudicari posse alias ostendam, paucis in calculo mutatis) duo sunt Termini subjectum et pr~dicatum; Quibus accedunt copula (est), affirmatio vel negatio, seu signum, id est Omnis vel quidam seu quantitas. qualitas, et deniquc Plus est felix, pius et felix sunt termini, ex quibus in hac gratia Exempli exhibere possim antequam summa consideravi consequenredegero;

PHIL.,

V~ 8, f, 24.;

est, copula. 1 Qualitas Propositionis felix prdicatum; pius est subjectum, Ita hsec propositio pius est felix, amrmat, est Affirmatio vel Negatio. sceleratus non est felix, negat. Quantitas propositionis est uniilla vero Omnis pius est felix, vel si Ut cum dico versalitas vel particularitas. illa unidicam nullus sceleratus est felix; sunt propositiones universales, versalis amrmativa, quidam fortunatus, Sed si dicam haec negativa. quidam Propositiones pius non est fortunatus. sceleratus sunt est particu-

2~ verso.

haec negativa. lares, illa affirmativa, inesse dicitur subjecto, In omni propositione praedicatum [amrmativa] in proposeu prsedicati notio in subjecti notione involvitur. [Ut] <Nam Omnis homo est animal; affirmativa > cum dico sitione Universali in hominis involvi conceptu (nam conceptum Et cum dico Omnis pius hominis conceptus est, esse animal rationale). eum qui> est felix, [hoc volo si quis] <signinco intelligat naturam piein ea ~elicitatem veram contineri. Itaque in tatis, etiam intellecturum in subest prasdicatum affirmativa manifestum universali propositione affirmaSed si propositio sit particularis jecto per se spectato contineri. in subjecti notione per se spectata, non continetur tiva, tunc prdicatum sed in subjecti notione cum aliquo addito sumta; id est in aliqua subjecti cum addita aliqua diffespecie. Fit enim speciei notio ex notione generis, rentia. < Similiter in > hoc volo animalis
i. V. La de I~M~ p. m.

Logique

CALCULUS

CONSEQUENTARPM

PHtL.,

V, 8, f, 24. 24.

25

Negativa cum negamus hoc modo proedicatum quo dixl subjecto inesse; eo ipso affirmamus negationem sive terprdicat! minum pr~dicato contradictorium subjecto messe. Ut cum dico NuUus sceleratus est felix idem esse ac si dicerem Omnis sceleratus est nonfelix, seu non-felicitatem scelerato inesse. Et cum dico [quidam] pius est <non-> [non] hoc volo 70 non-fortunatum fortunatus, inesse cuidam speciei seu exemplo pii. Considerandum porro omnem notionem constare compositam, ex aliis notionibus, pluribus interdum interdum et negativis. positivis, recto. :to. Exempli gratia cum dico numerus primitivus, ) intelligo hoc numerus non-divisibilis per majorem unitate. [Et vero sola notio DEI pure positiva est, nuI1amque limitationem seu negationem involvit.] Ide ut generaliter procedamus notionem quamlibet duobus Numeris exprimemus uno cum nota + seu characteristicis, plus, altero cum nota seu minus. Exempli gratia Primitivus est numerus indivisibilis. ConsidePropositione
+22 iy

In

randum

etiam

est Terminos

omnes

plantas aliaque, > animal est latius qum Omnia < enim > non-corpora non-corpus. sunt etiam non-animalia; sed non contra; dantur enim non-animdia qux tamen non sunt verbi gratia planta. non-corpora, Itaque quemadmodum plura dantur corpora ita contra plura dantur non-aniqum animalia; malia qum non-corpora. His ita intellectis vera ponere fundamenta possumus calculi nostri. Nimirum omnis notionis positive numerum (ngative) characteristicum < positivum seu nota + (vel ) affectum > conflabimus (negativum) ex multiplicatione in se invicem omnium numerorum characteristicorum earum notionum < positivarum ex quibus ipsius ter(negativarum)> mini < positiva notio componitur. (negativa)> Ita sit +
t. Ici se trouvent rpt~s

ut quando positivi se habent se habeant inverso ut species modo, est genus, Animal est species. latius < quia corpus continet animalia et

negativos, hanc habere ut genus et species, contra et genus. Exempli enim patet corpus

proprietatem, negativi eorum gratia Corpus

qum animal, sed contra non-

animal 3
les mots

rationale S
earum notionum

+8y
poaidvarum. M

CLCULUS CONSEQUENTIARUM

87 1 PHH. V~8, f.25.j i'

fiet termilli hujus Numerus characteristicus sive: Hoc unum tantm

homo + + 13,8 104 $,7 33. efformatione cavendum est ne

13 Io4 1

in ista Numerorum

id est ne et in negativis contineatur, in positivis idem aliquis numerus dividi possint per < unum eundemque numerus et negativus positivus divisorem. Nam 1 si sic scripsisnumerum, seu habeant > communem semus animal +133 homo + 1303$ per + 5, contracum m rationalis potest per 5 seu 5 in anirationale +io7

s5 verso. 1

Nam notio quae significatur scripsissemus absurdum. $. Itaque dictoria est ejus quae significatur per 10 dividi 10 contineatur notione positiva $, (nam 10 fit ex multiplicatione 5 in 2) seu cum in rationali mali autem sequetur contra animal negetur 3, seu contineatur esse incompatibilia, et rationale

ponatur contradictorium adeoque

ipsius 5, hominem ex

tam posicontradictionem, <quoniamita implicare ipsis compositum dividi potest per $ > quod tivus ejus numerus + 130, quam negativus fore hanc exprimendi estabsurdam rationem, cum falsum sit consequens et negativus esse, ne numerus positivus adeoque semper cavendum habeant eundem Intellectis divisorem. videamus quantitas numeris conet quomodo qualitas, et veritas characteristicis)> jam terminis sigillatim sumtis, propositionum jungi possint, seu quomodo seu <(in quantum id neri potest ratione, omnis Nimirum generaliter dignoscatur. cognosci potest sola vi rationis, in qua subjectum et prasdicatum in qua duo quidam numeri

est, quae falsa propositio h~c est seu qu:e in terminis implicat; sive notiones incompatibiles, continent characteristici diversorum terminorum

notarum < (unum < (subjecti unum praedicati alterum) > diversarumque divisorem. cum nota +, alterum cum nota, ) > habeat communem Exempli causa sit propositio pius o est 3 miser +143

CALCULUS

CONSEQUENTIARUM

PHtt.

V, 8, f, a5. <

10 (id est + bis $) et $ esse incompatibles, enim contradictoria, significant ac proinde statim ex numeris ipsorum characteristicis cui hi numeri conveniunt patet propositionem esse falsam terminis >, et contradictoriam <in ejus esse ex terminis veram. + j Porro antequam specialibus Propositionum formis secundum quantitatem et qualitatem suos numeros characteristicos accommodemus, itiud in genere repetendum est, quod supra diximus, Notionem pr~di~ cati semper inesse subjecto aut ejus speciei. Hoc jam in Numeros characteristicos ita transferamus Esto propositio Universalis affirmativa Omnis sapiens +7033 Patet est plus +io3

Patet

termines

26 recto.

inesse debere notioni praedicatum subjecti per se sumt~ < quia in omni casu inest>, characteristicos adeoque numeros subjecti dividi posse per numeros characteristicos praedicati ejusdem notse, ut + 70 per + 10, et 33 per 3. Similiter Omnis homo +13033 patet+ 130 dividi posse autem per+ est animal +i3$ 13 etper+ rationale +io7 10; 013$ dividi posse per supra additamento

$et7~. In Propositione diximus, aliquo auctae, ticos numeros

Affirmativa

sufficit notionem

prasdicati seu praedicatum inesse

particulari, inesse notioni

quemadmodum

26 verso.

subjecti multiplicatos sibiles per characteristicos numeros prdicad. Cumque id semper possit fieri, quilibet enim numerus < multiplicando > reddi potest per alium numerum hinc patet propositionem quemlibet divisibilis; particularem affirmativam semper habere locum; nisi aliqua ex supra dicto capite supra dictis incompadbiHtasseu pugna oriatur. Exempli causa Quidam fortunatus +II9
i. j Omne animal non-homo non binanus est l non-quadratoquadratus. } corpus sentiens

subjecti, speciei subjecti, id est characterisreddi posse diviper alios numeros

est

miser +$i4
non-radonale. i

Omms Omnis a. Ces

quinarius

quatemarius deux derniers

denano. Est figuratus non-major mots devraient tre effacs.

REGULEE

DE

BONITATE

CONSEQUENTIARUM

8~

ut miseria sit in aliqua fortunati specie; in eo scilicet patet effici posse, aeternis praefert. Nam species aliqua fortunati habet notionem qui fortuita fortunati tanquam genere, et notione dinerentiae compositam ex notione sit 1$ alio qui miser non erit, haec differentia 28. hujus fortunati ab p~t quidam
+13,1128,9

PHIL.,

V, 8, f, 26.

fortunatus

jam 1~11 dividi potest per 11 et 28,9 per i~ Itaque patet effici posse, ut praedicatum insit speciei subjecti. etiam ad propositiones Badem mutatis mutandis negativas transferri possunt. Exempli gratia

PHiL., V, 8, f, 28-39
T") EGULE

(3 p. in-folio). de bonitate consequentiarum per numeros

PHIL., V, 28-29. 28 recto.

8,

f,

quibus

observatis

judicari potest, hae sunt tunc pro quolibet ejus Termino propositio, (I) Si qua offeratur scribantur numeri duo, unus (subjecto scilicet pariter ac praedicato), i\ seu minus. affectus Nota + seu plus; alter Nota Exempli gratia sit propositio Omnis sapiens est pius. Numerus respondens sapienti sit tantum cavendum numerus -}-2021. 3 respondens pio sit +10 ut, duo numeri ejusdem Termini >' [ita tamen ut hi duo numeri] nullum nam si verbi gratia numeri pro sapiente habeant communem divisorem, essent + 6 9. < qui ambo dividi possunt per 3. > nullo modo essent est autem si quis terminus negetur, notas esse tantm apti. [Notandum mutandas. ut si pii nota sit + 10 io.] > 3. erit nota non-pii, +3 in una tantm praemiss~ (II) Si unus aliquis terminus reperiatur tunc ex qua alia concluditur), (prasmissam autem voco propositionem tantm possunt pro arbitrio (observata sed alter ver assumi debet non pro arbitrio, secundum regulas jam prsescribendas in quibus cxponitur Relatio quam Numeri unius termini habere debent ad numeros alterius termini ejusdem ipsius quidem numeri reg. i. prcdente); assumi propositionis. (ni) Si ~~MM~
. Lapsus, pour 5. UNiVERSALis NEGATIVA

(v. g. Nullus

pius est miser)

90

REGULEE

DE

BONITATE

CONSEQUENTIARUM

PHH.

V, 8, f, 38.

< (+ 3 4) > jam assumserimus, (pii) > numeros < (+ 10 3) ita assumere debemus ut duo diversarum ~~M~ quidam ~~n < (seu quorum unius nota+alterius)> ~r~~ ~~cr~ <:(seu unus sumtus quorum est ex subjecto alter ex praedicato, quales sunt nempe duo4 divisorem ~wwM~~ et+io)> seu possint dividi per unum numerum eundemque < (nempe 2) >. Et contra si in ~M~ reperiatur MMM~ secundum praemissarum formam rite assumtos, lroc subjecto et proedicato se ~M~ habere, j~~ ipsam <M~~ universalem negativam f~ ~WM~ Corollar. Hinc statim sequitur Universalem propositionem ~M simpliciter converti posse, exempli causa ex eo quod Nullus pius est miser, rect colligitur quod Nullus miser est pius. nam sufficit in his duobus hoc contingere numeris + 10 3 01+3-4 ut duo < quidam > numeri diversarum notarum et diversorum hoc loco + 10 terminorum, et 4, habeant divisorem communem 2. neque enim in distinguitur regula aut refert quisnam eorum sumtus sit ex ex pr~dicato, quisnam subjecto. itaque salva regula ~qu unus atque aller terminus subjectum aut praedicatum esse potest.
(IV) Si PARTicuLAMs AFFiMtATiVA

et unius termini

< (verbi gratia miseri) tune alterius termini <

>

numeros

28 verso.

natus

est miser)

(v.

g.

et unius

quidam

fortu-

termini

<(+34)> assumserimus, numeros <: (+ 10 y) > quomodocunque assumere possumus < salva semper reg. i. quod imposterum semper subintelligam >, modo id quod universali requiri proxim habeat. <: (id est, modo ne duo quidam numeri ex illis sunt notarum qui diversarum et verbi gratia modo terminorum, neque + 10 et-~ neque hi duo + 3 et 7 communem divisorem habeant) >. Et contra si contingat numeros terminorum jam in praemissis rite assumtos hoc modo (quem in universali negativa diximus) se in conclusione non habere, signum est ipsam conclusionem particularem affirmativam rect ex pr~missis deduci. Corollar. i. Hmcstatim sequitur particularem affirmativam contradictori opponi universali sive non esse posse simul veras, neque simul falsas. Nam quod in Univ. Neg. requiri diximus, reg. 3. nempe commu. nis divisor dicto modo, id non fieri in Part. Aff. requiritur ut hic reg. 4. diximus.

<(verbi tune alterius

gratia miseri)> numeros termini <(fortunad)>

REQUISE

DE

BONITATE

CONSEQUENTIARUM

~1 I

j Ccr~ converti

opponitur. guunt et sufficit numeros non habere (in partie, (V) Si ~r~MM~ in prop. univ. includit partie. ~r<'<] requiritur

amrmadvam sequitur particularem posse de universali negativa diximus, cui simpliciter. quemadmodum praedicato non distinNam utrobique conditiones subjectum eorum diversae notas habere (in Univ. neg.) vel an'.) communem divisorem. J Universalis affirmativa, [debet ~CMM non habere ~~MMy reg. 3. (unde omnis univ. affirme 0, quam ngative opponi diximus) ~~tCdividi possit per ~M~~M~

2. Hinc etiam stadm

PHK.

V, 8, t, a8.

affirmativam

quilibet ut numerus ~M~~ si haec duo requisita in condusioms ejusdem MO~. Et contra terminis secundum praemissas rite assumtis eveniant, tunc ipsa universain liter affirmativ ex praemissis rect deducetur. Itaque exempli causa sapientis propositione, Omnis sapiens est plus, sit verbi gratia numerus 21. numerus pu -t- 10 universalis affirmativa -20 3. et procedet notarum < quia in ea duo numeri diversarum nempe hi duo diversores semper patet rum etiam terminorum (nam de illis qui sunt eorundem

21. non habent communem 3. item -{- 10 et nec hi duo + 10 et divisorem, auoqui> 3 < (secundum reg. i) >, nec hi duo + 20 et21 et-}- io<( (alioqui per reg. 3 3, nec hi duo 1atvero locum haberet univ. negativa) > communem divisorem habent. per reg. i.) -p 20 et numerus potest per numerum prsedicati -}- 10 et numerus subjecd 21 z per numerum prsedicati 3. (quod prounus de altero universaliter affirmari prium est illis terminis quorum subjecti + potest). Coroll. i. Hinc ex E~M~. ~f/%r~. sequitur Partic. ~~f~M. est pius. Ergo quidam sapiens est plus. quemadmodum proxim sub signe Q. Coroll. 2. Univ. Affirmativa Omnis patet sapiens ex dictis 20 dividi

2~ recto.

Omnis potest converti particulariter. sapiens est pius. Ergo quidam pius est sapiens. Nam si omnis sapiens est Sed si quidam pius. Ergo quidam sapiens est pius. per coroll. procdons. sapiens est pius. Ergo quidam pius est sapiens per reg. 4. coroll. 2. Coroll J. Propos. Univ. ~'MT~KM converti per MMpotest universaliter Omnis sapiens est pius. Ergo Nullus qui non est ~~o~MM~M, ut vocant.
Univ. Affirm. (Q~ae omnia commune, sequitur illi proprium) > 0 < habet cum < qualibet > particulari affirmativa

9~

METHODUS

PHYSICA.

CHARACTERSTtCA

PtU~,

V, 8, f, 29. 9.

pius est sapiens. situs prior Scribatur

Nam

sit propositio Omnis sapiens +2021 est pius -{-103. est io


i.

alia Nullus non-pius +3


per reg.

sapiens. +-20 2i

situs conversus Unde patet + 3 et notarum et diversorum

diversarum 20) numeros semper dividi posse per eundem numerum nempe 3. nam 3 divis. per 3 dat i. et 2 divis. per 3. dat 7. 10 et + 20 dividi possunt per 10.) quia in (eodem modo prop. Univ. Affirm. semper numerus qui <in situ priore > est loco 21. dividi potest per numerum qui est loco 3 per reg. 5. Jam si < in situ posteriore seu converse > numerus qui est loco 3 et num. qui est loco 21. habeant communem divisorem, prop. est Univ. Neg. per reg. 3. Ergo habemus sapiens de non-pio poterit universaliter negari. (VI) Si prasmissa sit particularis negativa, debet aliquid eorum deesse Universalis quae ad veritatem affirmativae desiderari diximus. Itaque vel numeri diversarum notarum et diversorum terminorum habebunt communem divisorem (quo casu etiam locum habet universalis negativa, intentum, 3 patet ex universali negativa particularem negativam sequi) vel numeri in subjecto non poterunt dividi per numeros prsedicati ejusdem notas unde < seu >

21 (item terminorum

10 et +

PHIL.,

V,

8,

g,

3o-3i.

PHIL., V, 8, g, 30-31 (4 p. in-4"). de la main de Leibniz, du fragment Brouillon, c, 9-10 (voir plus haut) qui porte le titre .M~AO~M Physica. Characteristica. Societas sive ordo. catalogu PmL., V, 6,

Emendanda.

t. Rattacher aux opuscules le fragment prcdents PtML., VII, B, 11, 14, qui en est manifestement la suite. 2. Ce Mmoire a t publi et par Foucher de Careil par (III, 3o8-32) Klopp sous le titre De /M~~tCM~ ad scientiam (VII, oi-o5) instituenda. provehendam Nous nanmoins devoir le reproduire croyons ce brouillon le collad'aprs (en tionnant avec la copie revue et corrige des barrs par Leibniz), cause passages montrent combien les ratures de Leibniz (indits), qui sont et intressantes parfois instructives.

MBTHODU8

PHYSICA.

CHARACTEMSTCA

~3

Mailla. causa Runt, cas maxime quae rerum emendandarum Jl amo, quarum fructus viventibus nobis percipi posse spes est. Quanrationem habeat mens generosa, juvat et glorix et posteritatis quam enim tamen laborum suorum promus frui vivum videntemque'. x proposidonibus omnis ad usum quendam dirigi dbet, qui mihi tri[Studiorum ratio Perfectio animi, Medicina corporis, et vitae compartitus esse videtur, moditates. Qpecunque trationum, nobis discenda Experimentorum, perceptione demonstrationum, nobis tradidre. licet demonstrationes Medicina talis> corporis hactenus non fuit, quoniam simorum remediorum Certum est unum ad tres classes, Demonssunt, rediguntur et Historiarum. Peifectio Mentis acquiritur et exercitio virtutum, quarum praecepta scinisi < id est ExperimenEmpirica morborum verae causse, et paucismodus innotescit.]

PHIL., V, 8, g, 30 recto.

paucissimorum verus operandi hominem

non satis temporis habere posse ad omnia et certa methodo invenienda, quae a ratione pendent inveniri, possunt ad ea invenienda quae <~ a > casu <; penneque satis habere occasionum, non semper obviis discenda sunt. dent > atque experimentis est, si omnia utilia quas saltem unius opidi, ne dicam provinciae, homines sciunt aut experti sunt, in unum collecta breviterque exhibita essent, Thesaurum nos incomparabilem habituros. si Quid im quid si plurium seculorum scientiam plures nationes consentirent, collectam haberemus? sciunt aut sciverunt annotata egregia quae homines atque cognita essent, credo felices <~ essemus > et plerisque malis atque incommodis humanam vitam urgentibus vix enim superiores [essemus], morbus est, cui non certum aliquod atque exploratum remedium aliquis ex populo nrit. Ex his patet homines non nisi propria negligentia esse infelices. Si saltem omnia vere utilia atque realia quas in tot libris extant unum collecta exstarent universalium atque indicum <~ in collectanea incredibilem haberemus. ope in promtu essent, Thesaurum
t. Cette ide revient souvent chez Leibniz; v. par exemple PHIL., VII,

Certum

Si omnia

3o verso.

in >-

B, vi, , fin.

94

METHODUS

PHYSCA.

CHARACTERISTICA

PHM.

V, 8, g, 30

inventa Sa~pc notavi egregia qu% pro novis habebantur postea in libris veteribus fuisse reporta, sed neglecta aut ignorata. Si paucorum <aspectusimilarium> corporum natura nosceretur, ut salis communis, nitri, aluminis, sulphuris, olei, vini, lactis, fuliginis, sanguinis, aliorumque nonnullorum; pateret inde natura plerorumque aliorum corporum, aut generantur. quippe quae ex his componuntur Credibile est naturam ut salis comcorporum aspectu similarium, munis, nitri, etc., tam esse simplicem, ut a nobis facillim intima eorum structura intelligeretur, si quis angelus nobis eam vellet revelare Credibile est, si natura corporum nobis innotesejusmodi similarium ceret, non difficulter nos rationem reddituros omnium quae in ipsis apparent, imo pr~edicerc posse omnes eorum sive per se sumtorum, sive cum aliis mixtorum effectus. facile nobis est proedicere effectus Quemadmodum machinae cujus structuram intelligimus. Ex his sequitur facile nobis fore, ex non admodum multis experimentis intimam eorum corporum derivare naturam. Nam si simplex est Mec ex ea facile sequi debent; et si experimenta natura, experimenta ex ea facile sequuntur, debet vicissim etiam ipsa facile sequi per regressum ex sufficienti experimentorum numero. <~ Talis regressus fit in Algebra, et in omnibus modo methodus aliis fieri veram homines posset > quodam ratiocinandi artem calculi tenerent. mathematici <~Est genere, si enim Algebra

3 recto.

ex ignotis deducere nota, ut aequatione ductorum ex ignotis cum datis notis facta etiam ignota fiant nota > 3. Vera ratiocinandi ars in rebus difficilibus et non nihil abstrusis quales sunt physic~ frustra speratur, quamdiu non habetur j ars characteristica sive lingua [realis] rationalis, contrahit opequae mirific in compendium rationes et sola praestare potest in physicis, mentis, quod Algebra in Mathematicis. Ars characteristica ostendet non tantum utendum, sed et quasnam experimenta rei subjectae naturam sufficientia <; prorsus~> sit quomodo experimentis sint sumenda et ad determinandam quemadmodum in vulga-

t. Paragraphe omis par le copiste. 2. Cette ide de la connaissance c'est--dire est familire anglique, rationnelle, Leibniz. V. Phil., VII, 19, 62, 265; textes cits dans La Logique de L6<6M~, p. oo, n. 4; p. 25, n. 3 et 4. 3. Cette addition, cette place par le place au bas de la p. 3o verso, a t copie et barre secrtaire, par Leibniz sur la copie.

METHODUS

PHYSICA.

CHARACTENSTICA

~5

divinari solet numerus quem aliquis sibi tacite ribus illis artificiis per quae facile ab algbre dijudicare potest an ea quae sibi ab perito proposuit, illo numero, sint ad eum eruendum suffi. alio dicta sunt de occulto cientia. Unus est modus et exiguo tempore per quem pauci homines <( delecti > parvis sumtibus vitae utilium incremento res magnas pro scientiarum ratiocinari Si aliqui sint qui accuratissim possint,

] PHM.V,8,g,3!.

pr~estare possunt. tum qui ex horum voto expvero materiam suppeditent> <his faliqui] rimenta sumant, tum qui res praeclaras passim in libris aut apud curiosos extantes colligant atque ordinent. eos ab aliis curis esse solutos, et Necesse est autem qui talia moliantur atque Bibliovero affectu in studia ferri et a paucis dirigi; et Laboratorio < et experimenta > theca et c~teris ad sumtus in aliquot mercenarios esse, et de superiore loco protegi. necessariis abunde instructos mirandum est Cm multi adeb sint ordines praeclaraeque fundationes, humani tale fundasse neminem nunquam [pro vero generis quicquam bono] in quo cum curaretur 2. religione etiam humani generis praesens felicitas pro-

is supra qum credi potest obliSi quis unquam tale fundaret institutum, et veram nomini suo immortalitatem pararet. garet < sibi > posteritatem, Tale genus Ordinis haud dubi in tant seculi luce non tantm magno sed et mox necessariis subsidiis, legatis, undique applausu acciperetur, nationes et [ad] per omnes fundationibus sectasque exsplendesceret, et cum sapientia etiam pietatem propagaret 3. < facile > diffunderetur, ) Cum cnobia nonnulla tantis abundent divitiis, scientiarum illis superest ultra victus commoditatem esset quod optandum verarum incrementis
3 verso.

impendi, quibus maxime gloria DEi celebratur. Omne praeclarum naturae artificium <( vel demonstraexpeimento done> detectum, hymnus est verus et realis DEo cantatus, cujus admirationem auget 4.
i. Sic, pour dijudicari w. 2. Au lieu de ces deux derniers Leibniz a crit sur mots, oublis par le secrtaire, la copie utilitas combinetur. 3. Cf. THEOL., XX, 99, oo; De ~oc!~~ C<t~, VII, 94) .PA~~p/MM (~bMe~~r rsum dans La Logique de Z.c&M! V, 22) p. 5o6; et D~ jR~pM&MM, sept. 1678 (~op~, cit t6M., p. 509, n. 3. de Careil, de N<<Mr<p cognitione. 4. Cf. la Consultatio III, 32; Foucher (Klopp, Ici s'arrte la copie PtttL., V, 6, c, 9-to. VII, toy.)

96

DE

L'HORIZON

DE

LA

DOCTRINE

HUMAINE

PH!L,,V,8,g,3t

non dubitem Quanquam quando successus habituram,

dixi incredibiles qualem aliet venturum esse tempus quo sapientiores, qum nunc sunt homines, superfluas opes verae felicitatis incrementis impendent, quoniam tamen sub initium monui, me de illis tantm dieturum, quorum fructus viventibus nobis percipi possint, ide hoc unum condusionis loco adjicere suffecerit [Si vel unius provinciae bonorum Ecclesiasticorum alioqui nullos certes usus habentium exigua portio < inipendatur > instituto quale dixi, id est sustentadoni paucorum hominum, sed selectorum] < Si adhibeantur in hune usum pauci homines sed selecti >, quorum alii ratiocinandi vi, alii experiundi alii colligendi industri, sedulitate valeant, et necessariis ad omnia in eam rem profutura sumtibus abundent; et vero affectu ad instituti incrementum ausim dicere, plus conspirent; eos uno decennio effecturos, quam alioqui totum genus humanu m tumultuariis multorum seculorum sparsisque laboribus possit*. Unde quis fructus omnes, quae gloria Protectorem maneat atque fundatorem &dl est judicare

fundationem

PtHL.,

V, 9, f, -6.

PmL.,

V, 9, f. -6

De /for~oM

de la doctrine

~Mw~~s.

de l'Art combinatoire la dtermination Application du nombre de toutes les vrits et faussets possibles, et de tous les livres faisables ( l'imitation de l'Arnaire En partant du nombre d'Archimde). des lettres (24.), Leibniz trouve pour le nombre des mots (2~ 24) 23. et pour le nombre des nonciations ~!6;oo.coo.<xMOt dont il donne cette limite suprieure y 0?~ooo.ooo.oooao
i. Cf. Lettre Oldenburg (Phil., VII, 5; ~~w., I, 10~) et Phil., VII, 68. 2. Ce mmoire est videmment adress ou destin un prince souverain, qui, vu la date, ne peut gure tre duc de Hanovre. que Jean-Frdric, Cf. les mmoires analogues cits dans ap. Klopp, IV, 397, 420; La ~<~M<' Z,<?!~M!~ p. 5o8-5og. 3. Rapprocher de cet opuscule les fragments suivants PmL. VHf, o, f. 68 (ap. Bodemann, A cet opuscule p. i~) et 25, f. Q~-Q5 (v. infra). est jointe une feuille o Leibniz dit avoir parl de son .~b~OM doctrine humaine Fo~TENELLE dans une lettre du 20 fvrier 1701 (v. ~o~MMKM, PHIL. VI, tz, p. 83.) Cf. le fragment soutient f, 23, o Leibniz au contraire des termes, et par suite celui que le nombre des propositions est infini. premires,

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSAUT

97

PniL., V, o, f. 1-8. (16 pages in-folio; DE LA METHODE

brouillon

de la main de Leibniz.) i

P!L.,

V,

tO,

f.

j.8.

DE L'UNIVERSALIT

PmL.,

V, 10, f. 9-o. 4. p. in-folio,

en latin,

commenant

ainsi curvas com-

PH:L., ()-10.

V.

10,

Ex dato puncto ducere Esto ergo propositum Conic~e datae ad angulos rectos occurrat'; regula calculo particulari. muni tum in simplicioribus

rectam, quae tum omnibus

PHIL., V, 10, f. 11-24. (26 p. incopie un secrtaire, revue et corrige par Leibniz).
D~ LA ~C~T~ODE T3B

du brouillon

prcdent

par

PHL., It-2~.

V,

tO,

f,

L'ET~L7T~

t recto.

de trouver par une enseigne et des constructions seule operation des jbrmulcs analytiques gomtridont chacun sans cela ques generales pour des sujets ou cas dinerens auroit besoin d'une analyse ou synthese particuliere. On peut juger par i. La Methode de l'universalit nous
i. La Mthode doit dater au plus tard de 1674., car on verra de l'Universalit de cette date qui s'y rapportent plus loin des fragments V, to, f. 4.7; PHIL., (Pan. VI, 2, d; ce dernier du 7 septembre 167~. Cf. MATH., III, A, tz, sept. 111, 1678; t" Elle ne tre car avril c'est en t673 B, 3 b; III, B, 19, 1676). antrieure, peut gure On sait que c'est en 1675 vint Paris et s'initia aux Mathmatiques. que Leibniz Paris, son Calcul innnitsimal. Dans la Mthode (6n octobre), inventa de qu'il des mthodes infinitsimales antrieures l'Universalit, il est dj au courant ( 2,6, de la Gomtrie dont 2). Mais il n'y dpasse analytique pas les bornes cartsienne, il reconnatra l'insuffisance (v. p. ex. MATH., IV, t3 g). GERHARDT a somplus tard mairement cet ouvrage une prface dans V, 34. sqq.). analys (Math., Quelle que soit la valeur caractristique il de cet essai d'une le juger M nouvelle, faut, pour se rappeler de signes quitablement, que c'est de cette recherche appropris qu'est n l'algorithme infinitsimal usit universellement aujourd'hui. 2. Cf. PniL., V, o, f. 4.-43,64.-65.
tttMTS OS )L)StBtttZ.. f t." > 7

J Ce que c'est que I. de la Mthode


l'Universalit, et son usage.

9~

DE

LA

METHODE

DE

L~UNVERSAUTE

PMtL..V,tO,f.tt.

l que son usage s'etend aussi loin que l'Algbre ou Analyse, et qu'elle se repand par toutes les parties des mathmatiques pures ou mixtes. Car il arrive tous les jours, qu'un mesme probleme est de plusieurs cas dont la multitude embarasse et nous oblige des changemens beaucoup, inutiles et des repetitions ennuyeuses dont cette methode nous garantira l'avenir. 2. Or mixtes comme toutes les peuvent estre purges il suffira d'en monstrer Geometrie; revient a deux points; savoir Cas differens une seule formule, propositions de la matiere l'usage Premierement des sciences Mathematiques la pure par une reduction dans la Geometrie ce qui la Reduction de plusieurs ou construction et en

II. Rcduction des figures diffcrentcs en Harmonie.

regle, equation second lieu la Reduction des figures differentes [en] < a une certaine > ou resoudre universellement harmonie; pour en demonstrer quantit de ou theoremes; Le premier point diminue problemes, la peine, l'autre augmente la science, et donne des lumieres considerables. Car si avec estre rendue un peu plus pourroit de l'Analyse, en sorte que les problemes des quadratures, susceptible des centres, et des Dimensions des courbes, se peussent resoudre par des equations comme il y a lieu d'esperer M'* Des Cartes quoyque n'ait pas os y aspirer, on tireroit un grand avantage de l'Harmonie figures autres.
III. Par thode une meanalyau lieu de

le temps

la Geometrie

des infinis

des

pour

trouver

la quadrature

des

unes

aussy

bien

que

des

tique, la synthetique.

ti verso.

des Argues et Pascal ont cru <de> 3. Il est vray que Messieurs mais outre que leur pouvoir reduire les sections coniques en Harmonie methode est borne, et ne depend que des proprietez des particulieres elle est aussy extremement Coniques, embarassante, parce qu'il faut 1 tousiours demeurer dans le solide, et bander l'esprit par une forte imagination du cone. Je croy mesme qu'on auroit bien de la peine resoudre universellement par ce moyen des problemes difficiles, moins qu'on ne les < trouve comme par hazard>ait desia trouvs par hazard, priori, ailleurs. Au lieu qu'il n'y a rien par le moyen d'un theoreme demonstr qui puisse chapper nostre methode, avec les qui a cela de commun autres parties de l'Analyse qu'elle espargne l'esprit et l'imagination, dont il faut sur tout mnager l'usage. C'est le but principal de cette grande science que j'ay accoustum dont ce que nous appelions l'Algebre, d'appeller ou AnaCaracteristique,

IV. t {

L'Algebre n'est qu'une branche de la Caracteristique.

DE

LA

MTHODE

DE

I~UNtVERSAUTT

gg

branche fort petite puisque c'est elle qui donne les lyse, n'est qu'une les lettres aux paroles, les chiffres l'Arithmetique, paroles aux langues, c'est elle qui nous apprend le secret de fixer le les notes la Musique; laisser comme des traces visibles sur le et de l'obliger raisonnement, estre examin loisir c'est enfin elle, qui papier en petit volume, pour des caracteres la place nous fait raisonner . peu de frais, en mettant des choses, pour desembarasser l'imagination. les caracteres soient arbitraires, il y a 5. Mais quoyque il semble que observer, pour rendre les <~ dits ~> caracteres pourtant bien des regles Par exemple M~ Schoten et autres se servent d'un propres l'usage. la difference entre deux grandeurs, certain caractere, pour marquer a. mais il est ais de faire comme a === c'est dire a b, ou b Car soit voir que ce caractere est contre les regles de la caracteristique. une equation entre b, et, entre a ===y, ou la difference d'a, et y, savoir b, < vous ne sauriez mettre les connues a. b. d'un cost, ny == separer l'usage y =)o dont j'expliqueray a de y, mais en vous servant des caracteres dans la suite vous aurez ou =t=~~jy=~~>-ou~ a. Au reste j'avoue que Mr Schoten s'est servi de deux

PHtL.,V,

0,r.

H.

V.

Exemple fautes qui font contre Caracteristique.

des se la

aux miens ={= et mais c'est peut caractres et quivalons estre trois ou quatre fois, et d'une telle maniere, qu'on voit bien qu'il n'en avoit pas assez reconnu ny les regles aussy faut il l'application, bien d'autres observations pour en tirer quelque advantage considerable. 6. Cavalieri, M'Fermt, lettres, ou lignes infinement M' Wallis, et autres supposent des certaines petites ou egales a rien. J'ay mis la mesme chose en usage, et j'ay adjoust des lettres qui representent une grandeur comme sont les asymptotes infinie, ou des lignes egales des rectangles, de l'Hyperbole. 7. Mais la methode ceptes, et exemples, qu'on ne croye pas, mesme fera voir plus clairement par ses j1 pret d'avantageux, et fin y a de nouveau
VI. Conjonction de la Caracteavec la ristique mthode des infinis. 2 recto. VII. Advantagc de la mthode de l'universalit abrger la peine du calcul. pour

j'asseure par avance du cas plus difficil. jamais plus difficil que le calcul particulier 8. Les Instrumens de la methode de l'universalit sont les CARACTERES
AMBIGUS, . Variante qui sont

ce qu'il <~ egale > l'avantage que la peine [recompense] que le calcul universel de tous les cas ensemble n'est

ou signes, ou lettres.
de Leibniz (f. a6 verso)

VIII. Signes gus.

ambi-

Car c'est la Caracteristique.

de la main

tOO

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

PHL~V,tO,f.

2.

ou l'addition, ou la soubstraction. Il est vray qu'on en pourroit aussy faire utilement, pour marquer la division, et l'extraction la multiplication, des racines mais je n'en trouve point d'usage pour le present dessein.
Les SIGNES AMBIGUS sont

qui marquent

IX. de Simples, deux significations.

9. Or les dits signes sont possibles, ou ils sont cc~w~ ~C_B_

ou simples pour marquer seulement pour en marquer plusieurs.

deux cas

si la ligne AC se doit determiner Par exemple par le moyen de la deux lieux, ligne AB, et BC, et si le point C, peut avoir seulement l'un entre A, et B, l'autre au del de B, de sorte que B tombe entre luy, et A, le signe sera simple, car on voit que selon la premiere position AC est egal AB quent nous dirons
X. S~avoir =~= ou

AB + BC. et par consque AC est egal AB=}= BC. 10. Et si, present, nous voulions exprimer AB par BC, et AC, la figure du nombre precedent :) > l'equation <; (regardez

BC. et selon la seconde

( AC ~o AB
ou

BC nous donneroit

AC

+ BC =~ AB

AC~oAB+BC. AC~AB~BC

~ACBC~AB AC~BC~AB.

XI.

de Composez trois significacomme tions,

On voit par la qu'il y a deux signes simples, l'un 4= (c'est--dire + ou ) et l'autre au bas du (c'cst-a-dire ={=) car le signe qui porte un caractere, signifie toujours sa propre negation. de signes composez, 11. Mais il y a une innnit et comme l'on ne il suffira de donner quelques exemples, sauroit en faire le denombrement, fin que chacun s'en puisse faire leur imitation par exemple
_A_c_B_30 ~.r,r

-ht=ou-

2 verso.

Si les points A.B. demeurant on aura situations differentes,


< exprimer

la valeur

le point C peut avoir immobiles, differentes aussy trois equations de la ligne AC par les lignes AB, BC.

trois pour

CM

iC donnera AC so
2C g, 4 + o..

AB+ BC
aw vsv

3C

DE

LA

METHODE

DE

.~NIVERSAUT

ou la somme de AB, BC. et pour De sorte que AC est ou la difference, une seule, on pourra faire differentes ces par equations exprimer AC~~=AB~BC, le signe de la ligne AB est oppos au signe de BC, a que marquer pour moins que toutes deux n'ayent pour signe +. 2. On peut aussy avoir besoin de trois lignes dont les signes soyent variables pour exprimer
E 1 A 1

F PmL.,V,to,t.i2.

3 XII.

~MtCM/MM. 1

la valeur
2E 1

d'une
B 1

seule.
!B 1

Par exemple
F 1 ~E. .1

i
lE 2E 3~ 4E Et l'equation .+ sera EF~~=AE~AB+BF. On voit par l qu'en ce cas les lignes AB. BF peuvent estre prises pour ce cas n'est point different du preune seule AF, et que par consequent il est voulu le rapporter cedent. J'ai pourtant pour faire voir comment un vinculum bon de comprendre plusieurs lignes d'un mesme signe, sous dont on verra l'usage dans la suite, des racines sourdes; l'imitation ce des signes ambigus. Cependant quand il s'agira de purger l'equation vinculum a cela de commode qu'on le peut dissoudre, et qu'on en peut d'une racine eximer ce qui bon nous semble, au lieu que le vinculum Au reste il n'est pas permis de faire de ces deux si toutes deux sont inconnues. lignes AB. BF une seule AF, en calculant, on pourra faire des signes sem13. S'il y a plus de trois variations, blables ceux cy par exemple on fera sourde est indissoluble. (~y~AB(=F~BC=~AC '<' i +
2 + v

donnera

EF ~o + AE + AB + BF. jj-

generale

XIII.

Signes composez de plus que trois varia tions.

pour representer

+ t,rM ,'t

+ .t.

Cest

a dire ou il y aura (~F) AB (~)

BC, savoir

le mesme ) signe,

3 recto.

DE

LA

METHODE

DE

L'UNIVERSALITE

selon le 3~ et quatriesme quoyque indtermin ou il y aura cas AB BC, des signes opposez, selon le i. et 2. cas et fin que deux signes semblables 4= et (~) mais differents ne se confondent pas, l'un en est renferm dans une parenthese. Et fin de discerner un seul signe (=~) AB de deux (~) il y a une ligne AB, qui se multiplient, transversale qui les unit. XIV. Soubsdis- s14. Il pourra arriver que les variations comprennent en elles mesmes tinctions de des signes ambigus, comme par exemple l'ambiguit.
PHtL.,V,O,f.

13. 3.

=~~+~,ou+~4=~~oc + a + b, ou a + < et neantmoins >

ou

b, ou

ce qui veut b + a

dire

mais on ne doit pas l'exprimer par les signes susdits ~= =~ parce que ce =t= est une position desja faite, donc pour ne troubler pas la connexion il faudroit ne faire < ou le rapport >, point de nouveau signe, mais plustost l'exprimer ainsi =t=+~+4=~~c Car cette marque signifie ou l'un ou l'autre; ou si nous voulons il sera a propos de faire ainsi ~t=<f~, voyez

faire des signes nouveaux, 18. aussy l'artic.


XV. Signes mogenes. Ho-

XVI. dants.

Correspon-

i3 verso.

13. Mais pour comprendre mieux la raison de tout cecy, il faut considerer, que dans la suite d'un mesme calcul, il y peut avoir plusieurs dont l'une soit independante ambiguitez de l'autre, ou tout fait, ou en les SIGNES partie. et par consequent AMBIGUS sont ou homogenes ou heterogenes. Les signes ambigus HOMOGENES sont, dont l'un estant expliqu, determine l'autre aussy, entierement, et tousjours, et cela n'arrive qu'en deux cas, premirement quand l'un est le mesme avec l'autre comme et =~, ou (()) et en second lieu quand l'un est (()) oppos l'autre, comme =1= a et ou ((~)) c'est a dire ((~) quand l'un signifie zero moins l'autre, et porte le signe au bas. 16. Les signes ambigus HETEROGENES le sont ou entierement ou en partie. En partie seulement, quand ils sont au moins correspondants et ont quelque rapport l'un l'autre, ce qui arrive quand ils ont leur origine d'une mesme equation car alors l'un estant ambigu expliqu quoyque il ne determine pas l'autre entierement tousjours, il ne laisse pas pourtant d'en diminuer ou le determiner fois l'ambigut quelques par exemple

DE

LA

METHODE

DE

L'UNIVERSALIT

o3

soit AC

BC, posons le cas que ~= signine +, alors on pourra ~= AB diminue. Mais en un simple 4=, et voila l'ambiguit ~BC. changer alors toute ou un de deux, signifie davantage posons que l'autre sera -}-. l'ambiguit cessera, et correspondance sont qui naissent des 17. Mais les signes Heterogenes de l'un des en sorte que l'explication fait differentes tout equations dont on de l'autre rien du tout a la determination signes ne contribue du probleme verra des exemples dans la resolution cy joint, et dans la solides par de tous les problemes la construction regle generale de voudra. quelque section conique qu'on 18. Or comme tout roule sur ce point de faire en sorte que dans la suite du calcul on puisse discerner les signes et les expliquer, pour faire voudra l'application de la formule generale quelque cas particulier qu'on il est necessaire d'avoir des marques pour savoir de quelle ambiguit chaque signe tire son origine, et lesquels d'eux soyent correspondants. de se servir des parentheses Pour cet effet je trouve qu'il est commode tous semblables, simples ou doubles, et de renfermer en des parentheses d'une mesme les signes d'une mesme origine, c'est dire qui viennent d. et il s'ensuit (1F) b. (( 4= )) c (()) ambiguit par exemple ("~) sont tous d'une mesme origine. que ceux qui ne sont point renfermez on pourroit se servir Mais s'il falloit redoubler trop souvent la parenthese, des nombres, par exemple, au lieu de (((( 4= )))) on pourroit faire (4 4= )~. Et comme j'ay remarqu que bien souvent d'une ambiguit peut naistre une autre par une espece de soubs-distinction (: par exemple l'equation susdite (((~))) a + b, ou + (((~ ))) b, =~ c :) on se pourra servir n'est telle faon (3(64=)) que la 6~ ambiguit pour marquer de de la qu'une soubs-distinction 3me; il est vray que dans l'exemple la dite equation l'on n'en ait pas besoin, car elle se peut exprimer ainsy (34=) + a + (34=) c, mais il est vray aussy qu'on en auroit d'une =~ c ce qui revient besoin pour l'exprimer ainsy a (3(4~)) (3(4~=)) au mesme, comme je viens de dire, art. 14. 19. Mais pour applanir toutes les rudesses de ce chemin qui n'a pas encore est battu jusqu' l, puisque l'esprit peut estre embarass par
Ce titre et les suivants sont de la main de Leibniz.

F PtHt.

V, 0, f. 13.

XVII.

Tout

fait

Htrognes.

i t

XVIII. Parentheses pour discerner les signes qui heterogenes tirent leur oride dISegine rentes ambiguitez.

t~ recto.

XIX.

Moyen d'extous les primer signes en cas de besoin par les deux simples, en adjoutant nombres des aux parentheses redoubles

~4

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

Pt!V,!0,f.

4. cette fabrique de tant de signes nouveaux, j'y apponeray un remede, afin qu'on n'ait besoin absolument que de deux signes 4= et pour cet effet posons le cas ait trois equations qu'il y ambigus dans nostre calcul, savoir Equat. ~+~' (+".+. Leur expression item~~o s. -~+/ -}+.}pourra estre telle -,+~

+/+~

~+~(~')~(3~)~3~~)~3~)~3~3)~ veut dire que son (3~2) signe est le 2- de la 3- equation estant tousjours ambigu, du signe oppos marqu celuy de k, car le nombre devant le signe signifie l'quation, le nombre apres le signe le nombre du signe signifie ambigu de cette equation, mais un signe oppos un autre n'entre point dans la ligne du conte, et n'est pas consider comme nouveau. Cependant tout ce qui est pour retrancher superflu, il sera bon de faire en sorte que tousjours l'equation simple, (qui n'est que de deux cas possibles) occupe la premiere place, afin de ne donner point de a un signe simple de la parenthese premiere equation item quand le nombre est une unit, il pourra estre omis, comme (3 =~= )i au lieu de (3 ={=i)i. Enfin posons qu'ily ait encore une~equation n :'0 estre ~~(3(4~1)2)~(7(4~=3)2~
verso.

par exemple

(3~2) (3+2)p + p 3 +~(~~

q 2) q )

l'ambiguit soubs distinction 3 me alors son

dont

est de <~

une la

pourra

expression

que le signe de p. ou q. premier, ou second de la 4" equation depend en quelque faon du signe de k ou qui est le deuxiesme de la 3~ equation. Et enfin je trouve bon de fermer les parentheses par en haut de quelques autres pour les discerner parentheses dont on peut avoir besoin. On voit par la l'advantage assez considerable de cette faon des signes sur la premiere qui est de n'estre pas oblig de faire des nouveaux qui sont quelques fois fort composs, et ennuyeux marquer

1 pour )

DE

LA

METHODE

L'UNtVERSAUTTS

to5

il faut bien souvent recourir la liste generale, ou 1 mais en recompense PH!L.,V, au bout du conte, et table des Ambiguitez pour avoir leur explication mesme pendant ropcration si plusieurs signes corresponpour essayer dants joints ensemble ne se destruisentpeut estre, ou s'expliquent mutuellement comme cela arrive quelques fois, au lieu que les autres se dchifvee. Le meilleur frent eux mesmes, la premiere est, pour ceux qui assez l'interieur de cette methode, de se servir de l'une ou comprennent de l'autre, et de les joindre mesme selon le besoin, et la commodit de les autres se garantiront du danger de faillir et de la peine l'opration de la derniere, de rver en se servant tousjours puisqu'on y decouvre d'abord, aussy bien que dans la premiere, quels signes sont correspondents, quoyque elle n'explique pas la maniere de cette correspondence. Outre est plus commode que la derniere car l'on n'est pas oblig estre imprimez, caracteres. pour les traitez qui doivent faire graver des nouveaux
~X. Lettres

tO~~

20. J'ay divis nos caracteres au commencement en signes, ambigus et lettres. C'est assez parl des signes ce me semble, et les preceptes de d'claircir les restes l'opration aussy bien que les exemples acheveront de l'obscurit. Les LETTRES en fait de l'analyse peuvent signifier tousjours une ligne si mesme

ambi-

gues pour exprimer les lignes.

il s'agiroit de nombres, se puisque les nombres representent par les divisions du continu en parties egales et s'il arrive ou une lettre au produit de qu'une ligne est dite egale un rectangle, deux, ou plusieurs, il faut concevoir que la partie dtective de l'equation est multiplie par autant de dimensions 1 [5 recto. j1 de l'unit (qui se peut representer aussy par une ligne ou lettre) divis Mais (j J'ai qu'il y en a qui luy manquent. caracteres on peut aussy concevoir des lignes infiniment ou infiniment grandes, petites. 21. Et pour les infiniment petites soit une ligne A B C et une D B (B) E qui coupe la courbe en deux points B et (B) donc pour concevoir que la ligne D E est la touchante, il faut seulement s'imaginer que la ligne B (B) ou la distance des deux est points ou elle coupe infiniment petite et cela suffit pour trouver les tanon sait bien que la methode des gentes. D'ailleurs indivisibles n & rien de solide, qu'autant qu'elle depend Infinis, et il est manifeste que la Geometrie d'Archimede
<

les ambi.

gus.)

droite

X I.

Lignes ini~niment petites

qu'on appelle vulgairement indivisibles.

de dont

celles

des

Guldin,

~i' ~6 DE LA METHODE DE L'UNIVERSALIT

Pt!)t.V,t0.f.t~

Grgoire

de S. Vincent

et Cavalieri

sont

les restaurateurs

se sert des

XXII. Leur usage en fait de la Mthode de l'Uni- reprenons \'ersa!!tc. on voit

grandeurs infiniment petites. 22. Mais fin qu'on voye y

l'usage que cette supposition peut avoir icy; de la ligne AC determine l'exemple par deux autres A B. BC. bien que le point C qui est wM~o~ peut tomber dans le
A_B_ ~<?C?3!((~0)xc

t)

B. puisque il peut tomber en de et en del de toutes les manieres; et alors la ligne B C sera infiniment Donc l'equation A C petite. + A B 4= B C demeurant il faut en cas de la coincitousjours veritable, dence des points B et C concevoir la ligne B C. infiniment petite, fin ne contredise pas l'galit entre A C et AB. Cela fait voir que l'equation aussy qu'il n'importe point alors si le signe 4= B C signifie + ou Puisque on peut placer 3 C, non seulement directement sous B, pour faire AC~ABetBC egale rien, mais on le peut aussy placer en dea entre A, et B en (3 C) ou au dela de B, en 3 C)) pour verifier A C ~o + A B par l'une des positions l'Equation B C et par l'autre l'Equation AC~o+AB+BC. pourveu que la ligne (3 C) B ou 3 C))B soit concee infiniment cette observation petite. Voil comment peut servir la methode de l'universalit pour appliquer une formule generale un cas particulier. Car on ne sauroit comprendre le cas de la coincidence des points B et C. dans AC=~AB=i=BC. l'equation generale point
t5 verso.

l'

la ligne B C infiniment qu'en supposant petite. Donc si nous nous servons de 1 lettres, l'equation estant c ~o =~. en ce cas b sera d'une infiniment grandeur petite. A l'exemple des infiniment petites je ne voy < empeche de concevoir des infinies, ou infiniment grandes ne voye pas qu'on s'en soit servi < ordinairement ] > dans Ces lignes pourtant ne sont pas entierement lytique. 23. Geometres. Car rien qui nous et quoyque je le calcul Anainconnues aux

XXIII. nies.

Lignes

infi-

il y a longtemps qu'on a observ les admirables prode l'Hyperbole, de la Conchoeide, prietez des lignes Asymptotes de la Cissoeide, et de plusieurs autres, et les Geometres n'ignorent pas qu'on de l'Hyperbole, peut dire en quelque faon que l'Asymptote ou la touchante mene du centre la courbe est une ligne infinie egale un dont on peut dire par la mesme rectangle fini; II y a d'autres Asymptotes

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

!07

Et ?H!L.,V, et mesme a des sursolides. raison qu'elles sont egales des solides, dont nous nous servirons mal propos l'exemple ne prevenir pas pour on trouvera dans la suite, que un essay de cette methode, donner pour infinie. lattis transversism de la parabole doit estre conceu d'une longueur et dans les Tables des sinus, que la tangente a-t-on remarqu Aussy le sinus secante sont d'une longueur infinie, quand le sinus droit, et et le sinus droit sont infiniment comme la tangente entier sont egaux entier est egal la secante. petits quand le sinus lettre ou ligne peut estre pose egale une autre, une cela Outre 24. ou plustost de l'equation du probleme et par ce moyen la generalit et bien souvent un certain cas plus particulier, peut estre restreinte d'une faire voir d'abord l'irrductibilit plus ais. Cela sert quelquesfois item examiner la verit equation, comme Monsieur Hudde a remarqu du calcul dans un cas, ou elle est connue d'ailleurs. On peut aussy poser sa valeur qu'une lettre soit en raison donne une autre, ou exprimer du probleme, tout cela diminue la generalit par une certaine equation est un peu et peut avoir bien souvent des usages. Mais leur consideration servir signifier trop loigne de nostre sujet. Les lettres aussy peuvent des Exponents des Degrez des puissances pour en faire des demonstramais les exemples dont nous nous 1 servirons n'en trations universelles; ont pas besoin. 25. Apres prendre. l'Explication
dans LES
XXIV. des l'gard deslignes

10, f.!P.

Ambigut lettres mme Unies.

iCrecto.

des Caracteres
OPERATIONS DE

leur

Usage

sera ais comDE L'UNIVERSA-

XXV.

Operations ou ~4~' de la Mde FUni-

Il consiste

LA METHODE

simples ~-t~M~ thode versalit.

en General, LIT, lesquelles aussy bien que dans le Calcul Algebraique seront simples ou composes. Les simples sont l'Addition, Soubstraction, se rapdivision et extraction des Racines; Les composes M~OM, portent une Equation, pour la former, pour la polir, pour l'interprter, et pour la resoudre par lignes ou nombres; mais nous ne raporterons que ce que nostre methode a de particulier en tout cecy. as: 3Z 26. L'MM, Soubstraction n'ont que les mesmes preceptes courtes, et assez aisez. Il y a ou les mesmes grandeurs ou des grandeurs ou ils ne les sont pas. Item les signes sont ou Homogenes, Si la mesme grandeur d'une entre plus d'une fois dans la composition differentes. autre avec le mesme signe on en fait l'addition par le nombre en ne d'autant l'ecrivant d'unitez seule fois, et en la multipliant trouve de fois. qu'une qu'elle se

XXVI. d'Addition

Rgles et

Soubstraction, quandune gran-

deurades signes dinerentshomogenes.

~8

DE

LA

MTHODE

DE

t/UMVERSAUT

PM!L.,V,tO,f.

C.

exemple ~+~~+~ entre dans la composition grandeur d'une autre avec des signes opposs, ces deux expressions se destruiront mutuellement pourveu, que le nombre soit egal, par qui les multiplie exemple' mais moindre sera soubstrait si les multipliants sont ingaux le Si la mesme

tipli par le Residu

du plus grand, et la grandeur donne sera mulmarqu du signe du nombre plus grand de sorte que c c

~~+~~~.
XXVII. Ou mme

heterogenes.

i6 verso.

27. Et comme le multipliant peut estre une lettre au lieu d'un nombre Il sera bon de faire une regle generale, qui comprendra aussy les signes si la mesme grandeur heterogenes Savoir entre plus d'une fois dans la de la valeur d'une autre, avec des composition alors signes differents, elle peut estre crite une fois seulement avec le signe + estant conceue comme multiplie par la somme des si elle est multipliants particuliers, anecte plus d'une fois d'un mesme signe; ou par leur difference, quand les signes sont opposez; et enfin par une des multigrandeur compose pliants, affectez des mesmes signes, si les signes sont et heterogenes, quand il n'y a point de multipliant il faut concevoir la grandeur comme multiplie par l'unit par exemple =f=3~+~~2~ c c ~~+y~0)~~+i-~j~y d fait +~, ~) ~4=~+1~=~ -l-I'd~y

Car je me sers ordinairement de la multiplication pour marquer d'une grandeur par l'autre, et de pour marquer la division de la precedente par la suivante. Et quoyque la regle ne parle que de la multiplication, il est ais de l'appliquer la division; car par exemple c'est le mesme
XXVIII. tion. Excep-

de diviser

y par d, ou de le multiplier remarquer


corrige un y. par

28. Il faut pourtant


. La fin de ce a t 2. Cet e est superpos

par 4. de reduire que cette methode

plusieurs

Leibniz.

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

!09

expressions cette grandeur entre racine sourde par exemple

d'une

mesme

une seule, ne reussit pas quand grandeur, d'une fraction, ou dans une dans le dnominateur

PtHL.,V,

0,f.

16.

+ y ~y~~ de sorte

d +

+ +V=~y Ta-y

faire une equation, et la purger par qu'il faut tacher d'en faire et racines pour voir ce qui s'en pourroit aprs des fractions ensuite. une mesme grandifferentes qui composent 29. Si deux grandeurs sous deur ont un mesme signe elles se pourront joindre par un vinculum ledit signe. Par exemple au lieu de4=~+~=t=c~~= il sera bon differentes ont des ~b d. si ces grandeurs d'crire =~= <! + c + b on peut et ne sont pas d'un mesme cost de l'equation, signes opposez comme les mettre toutes d'un cost, pour les joindre sous un vinculum, pourra faire =t=~+c-}-{-~=~o.Si ont des signes opposez, et sont d'un mesme deux grandeurs on peut ou qu'ils ne sont dans aucune equation, cost de l'equation, + devant neantmoins les joindre sous un mesme vinculum en mettant dans le mesme exemple differentes on devant celle que nous pretenl'une dont 1 nous retenons le signe et soit une ligne de Par exemple dons de ranger sous le signe de l'autre. ou la difference entre a et b l'expression valeur de 4= peut estre qui nous est plus commode. On peut obtenir la mesme chose d'une autre faon en la place d'une de ces deux grandeurs et en substituant cachant le en posant comme b une autre gale rien moins elle, par exemple mais cette faon pourc b on aura ={=~+~, au lieu de =~ o telle =t=< ou et il est a nous roit nuire si la mesme lettre b se trouveroit ailleurs dans l'equation de sorte que la premire est plus commode en tout cas. l'une est connue, Si de deux grandeurs dont les signes sont homogenes lettres inconl'autre inconnue, ou si toutes les deux sont de differentes il ne faut dimensions d'une mesme inconnue; nues, ou de differentes et si elles y sont il en faut pas les joindre sous un mesme vinculum, car eximer une ou d'ordonner l'quation, quand il s'agit de former d'un cost, autant que cela se peut. alors, il faut mettre les inconnues de toute l'ambiMais quand il s'agit de purger une formule analytique a choisir celle

XXIX. Quand deux grandeurs differentes sont d'un affectes mcme signe ou de signes homoalors le genes, MWMJMMa lieu.

17 recto.

HO

DE

LA

MTHODE

DE

I~UNtVERSAUT

PmL.,V,

iQ,f.t~.

XXX.

Quand

signessontheterogenes t.

F. guit, l'on ne fait pas scrupule de les joindre, comme on verra plus bas car c'est la ou le vinculum fera voir son usage. principalement Jes :s 30. Si les signes sont de deux grandeurs ils ne sc~t point differentes, soit que ces signes soyent &7~<~ correspondans ou heterogenes entierement, on n'y peut rien faire, a l'egard de l'addition ou soubstraction, comme que de les placer simplement le calcul demande avec leurs signes, par exemple adjoust a={=~fait~=~4=~et~~ soubstrait de, 4= fait autre observation =~ j sans aucune quant cette mais il faut se remettre la dessus la operation, practique. 31. Ce que nous venons de dire de deux grandeurs qui composent aisement plusieurs, une autre, s'applique car on en peut tousjours faire deux seulement, en prennant ensemble celles qu'on voudra, et en les considerant comme une seule. Si plusieurs grandeurs au lieu d'entrer dans la composition d'une seule grandeur, une equation, on composent peut tousjours faire qu'elles composent une seule grandeur, en les rangeant d'un mesme cost de l'equation si elles n'y sont desia. De sorte qu'il ne faut que chercher des et reduire plusieurs equations, equations en une seule pour faire que plusieurs grandeurs d'un mesme calcul entrent en composition d'une seule, afin que la practique des regles que nous venons d'expliquer puisse avoir lieu. Bien souvent on de l'quation, peut espargner la transposition parce qu'on voit desia ce qui en arriveroit que cela fait par exemple, o. s'il y a, 4= on voit bien

1 verso.

XXXI.

Des Gran-

deursqui entrent dans la composition d'une autre.

~;=~=~ c

XXXII.

les signes determinez sont homogenes ou heterognes l'gard des ambigus.

Si

32. A present
PLICATION

siderable

en passant de l'addition ou soubstraction la MuLTiou DIVISION, il est propos de remarquer une difference conentre elles, savoir qu'en fait d'Addition ou Soubstraction les -}- ou doivent estre considerez comme heterogenes, mais en fait

signes dterminez

(: quoyque correspondants :) l'egard d'un signe ambigu de multiplication ou division on les peut considerer comme homogenes avec quelque autre signe que ce puisse estre; parce qu'ils les multiplient ou divisent tousjours avec une coalition en un seul signe, comme font les homogenes le plus souvent restent aussy, au lieu que les heterogenes tous deux et nous obligent de les crire ensemble. Par exemple pour
. Ce titre et les suivants sont de la main du copiste.

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

on ne saul'un de l'autre, ou pour soubstraire et + a 4= adjouster les crire Fun auprs de l'autre avec les signes de faire rien que roit :4~<!+~ou~~+~. convenients Mais en multipliant divisant 33. La raison de ( 4=~ par + (4=<!par~ cecy est nous .i. aurons 4=~'

p PmL.,V,

o~f.t7.

multipli ou divis par mation d'une affirmation d'une ngation mation

tout signe et gnralement manifeste, Comme Fafnr. est chang en son contraire. et l'afnrune affirmation > < est tousjours

mais la ngation une negation est tousjours est une et la ngation d'une ngation d'une affirmation est une negation, commune affirmation d'ou vient que dans l'Algbre ou Analyse .L~ao-tet -{+ oo -{- par consquent danslanostre -}- de mesme -}ou 4= (-~) 00 4= (-~=) ~(-~)oo~(~) oo 4= (~=)

XXXIII. Multiplication ou Division d'un signe ambigu par un dtermin. t8 recto.

4= (~=) oo (~)
de parler Mais afin qu'on ne se scandalise pas de cette maniere et divisez, je et divisent, ou sont multipliez que les signes multiplient, trouve propos de la justifier d'autant plus qu'on en peut tirer quelques ou diviser la est multiplier, observations utiles, je dis donc, qu'adjouster et soubsadjouster; (: ou si vous voulez son signe :) par + i grandeur i. or ou son signe par est multiplier ou diviser la dite grandeur l'unit se peut obmettre impunment quand il y a quelque autre chose a la multiplication la place, puisqu'elle n'apporte point de changement ou division, donc Fon peut dire que les signes et sont multipliez ou divisez. C'estpourquoy~r~ ~ "~soubstraire4=pde+~) en escrire le produit devant auprez multiplient ou divisent,
~XXIV. Qu'on aura raison de dire que les simesmes gnes ou multiplient divisent,etqu'ils sont multipliez ou divisez,

J'~estmultipUer4=par~j;et de -{- c, pour faire +<~ que ), les


par

() ~4=~

mais par la regle de multiplication ( adjouster + 4= ) (4= adjouster oo donc soubstraire


.") (~

nous termes

venons

d'expliquer j. r ( c susdits fait (.T.")

b (

Mots oublias

par

le copiste,

ajouts

Leibniz.

13

DE

LA

METHODE

DE

~UNIVERSALITE

PH!L.,V,

t0,f.!8.

s.

Et l'on voit que la raison de l'addition et soubstraction cas de la multiplication, et division. Cette observation ou soubstraction donnes aussy aux regles de l'addition, en vertu

depend en ce est conforme cy dessus, car 4= i + i.

de ces regles on pourra changer 9= a + a; en et 4=< 4=b, en 4= i, a + Tout cela est de grand usage ou =~+~. des signes d'une lettre ou grandeur pour la translation l'autre dont il !S verso. ). sera parl plus bas. tXXXV. Multiplij 3~. Nous avons remarqu cy dessus que les signes homogenes ne se cation ou divimultiplient jamais sans coalition en un seul signe en comprennant -}- et sion d'un signe sous le nom des homogenes ammais les signes homogenes homogne ambigus a part, un c'est bigu par dire les mcsmes 4= et 4= ou et ~= ou ~=t= et ou et etc. autre. et les opposez 4= et ou "=<= et ou (?) et (?) etc. ont cela de considerable, qu'ils ne se multiplient ny divisent jamais entre eux, sans destruction entiere de l'ambigut dont la regle convient avec celle de l'Algebre commune, savoir que deux mesmes signes homogenes ambigus aussy bien que determinez deux opposez font Par consequent ) 4= multipliez ou divisez ensemble font -t-, et

4==~-+-ou-~= J~*
+

-~=?o4t<*
.+

'T*

< t

XXXVI.Desdeux heterosignes genes entre eus, affirmatifs ou negatifs.

se multiplient et se 36. Deux signes tout a fait Heterogenes anilmati~ divisent sans changement et il n'y a point d'autre formalit observer que de les escrire l'un auprez de l'autre par exemple =~ (~ fait 4= (~=)~, et =f=~ (~ fait

Deux signes heterogenes au bas Negatifs c'est dire qui portent un, du caractere, estant multipliez ou divisez l'un par l'autre se changent en affirmatifs, par exemple d~~ (~)~
e

et le produit

est le mesme

que celuy de leur deux affirmatifs, fait 4=(~=)<~ 4=~

DE

LA

MTHODE

DE

I/UNtVERSALT~

n3

l'un est affirmatif, Si de deux signes heterogenes l'autre negatif, vous avez le choix de faire ou laisser affirmatif celui de deux qui bon vous soit fait, ou demeure semblera; pourveu que l'autre negatif, 1 par exemple =~~(-~fait(4=(~)~ ~(~). =~ a .e..e. (~

PlI!L.,V,:0,f.t8.

i g

recto.

T~' b
se multiplient ou divisent, ils sui37. Si deux signes correspondants a moins que leur nature particuliere ne vent l'exemple des Heterogenes nous oblige quelque autre changement. Et quoyque les exemples en d'en considerer deux, pour estre soyent infinis, il suffira neantmoins instruit l'egard de tous les autres. Soit une mesme grandeur, c tantost 4= sa valeur generale =}= b. Et par consequent ~t= =~- =~ c. present si la suite du calcul nous oblige de multiplier, ou de diviser a par b, chacun avec son signe, nous aurons en multipliant + + au lieu de -~= =~- ab, et en divisant, ou divisant a d b '~{=a, ou =~ 4= au lieu de Item tantost
XXXVII. signes pondents. Dc deux corres-

en multipliant et nous aurons

b, par =t=~ les signes -~= M au lieu

se renverseront de ou

4=-~=~4=t<-M. et 38. Tout ce que nous venons de dire de la multiplication, sion des signes, se doit entendre aussy quand nous trouvons dsja signes ensemble Fun auprs ou au dessous de l'autre, car alors multiplient ou divisent. S'il y a plus de deux, les mesmes regles ont car on peut comprendre quelque nom d'un seu! par exemple, 4= et 39. paire des signes qu'on voudra, divideux ils se
XXXVIII. Quand plusieurs signes se trouvent ensemble devant une mesmc en un grandeur
mcsmc endroit.

lieu, sous le

f <! fait + car 4=-~t= fait f, et =~ ~t= fait + ou enfin f- fait 4=, et ~=
L'ExTRACTtOM DES

fait + fait +.

ou =f= f

fait

RACINES ne sera plus difficile qu' l'ordinaire, celuy qui aura compris ce peu de regles que nous venons de donner, et afin qu'on ait de quoy se exercer un peu sur les preceptes susdits,
!ttMT8 hE LMONIZ. g

XXXIX. Extraction des racines. 19 verso.

M~.

DE

LA

MTHODE

DE

t/UNVERSAUT~

?!<

V,

10,f.

If).

mieux, je rapporteray pour les comprendre d'une extraction de racine, avec sa preuve, le faire selon les dits preceptes. Soit exprimer que une equation la valeur 2~4= de q x conformment a j donc x =~ ~~o~

un

petit

exemple

tout

fait de

et je laisseray

au lecteur

et la question a cette dont voici

est, comment equation l'espreuve, Je

il faut dis donc

x est gal

4=

) ~<7' =!= y~ _) ~0 =}= y _z. + =~ 4= 9= 2qX -}- qa mo 2~ + -{4= )'~

4= y~ =~= voulez costez,

et par consquent a~ 4= + 2aqX -{- Xa + 2~jc + il vous restera

M ostant

ou si vous o-a de deux

aX' 4= + 2aqx .L 4= j=~ CO )'% OU 4= ou + ~X' + 2aX + axa -t-{2~jc =~ 4=~, yq, ou + Y', 2~ =~ =~oy2, -= + q q q La consideration comme nous Favions suppos au commencement. de
XL. Grandeurs ~.ans Racine

la pluspart de nos preceptes. cette operation peut servir d'exemple ~o. H faut pourtant remarquer qu'il y a des certains cas, ou l'on ne anecte d'un signe ambigu, sauroit extraire la racine d'une grandeur on la pourroit extraire si le signe ambigu estoit chang en + par exemple 4= jc% n'a point de racine, car il n'y a point de grandeur qui multiplie par elle mesme, produise 4= Jf% pourveu qu'on aye gard aux j~, or signes. La raison en est, par ce qu'il n'y a point de racine de quoyque est compris dans 4= de l'quation. preparation Mais nous y apporterons remede dans la

XLI.

Oprations composes qui se rapportent l'Hquation.

4.1. Et voila
la FORMATION,

les cinq operations


la PREPARATION,

sont simples du calcul, les composes et la c~n~~ d'une EQUATION, mais

XLIL

L'art de former des Equauniver-

la quatriesme nostre sujet savoir qui est particuliere d'une Equation ou formule ambigu trouve. FiNTERpRETATiON d'une Equation Universelle qui doit comprendre 4.2. La formation se trouvera de cas particuliers en dressant une liste de tous les quantit Or pour faire cette liste il faut reduire tout a une ligne, cas particuliers. dont la valeur est requise, et qui se doit determiner par le ou j grandeur, de quelques autres lignes ou grandeurs adjoustes ou soubstraites, il faut qu'il y ait certains points fixes, ou pris pour fixes, par consequent
moyen . Ce titre et les deux suivants sont de la main de Leibniz.

nous adjousterons

tions

selles. 30 t'ecto.

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

n5

le mouvement et le repos ne consistent ( car comme que dans une dont les endroits possibles differents relation :) et d'autres ambulatoires, nous donnent le catalogue de tous les cas possibles. Les lignes dont nous le feront comprendre nous sommes servis au commencement, aisement, et on trouvera d'autres exemples dans la suite. Ayant trouv cette liste, il faut songer reduire une formule generale tous les cas possibles, par et des lettres dont la valeur est tantost le moyen de signes ambigus, ordinaire, dire qu'il n'y a rien de si brouill, et diffrent qu'on ne puisse en harmonie par ce de differents degrez, car si moyen iusque mesme aux figures courbes l'on me donne une droite, une ellipse et une cissoeide, je pretends de trouver par l le moyen non seulement de faire quantit de theoremes dans lesquelles ou proprietez, ces lignes s'accordent, mais de rsoudre mesme en elles quelque probleme, que ce puisse estre, par une construction universelle, des quadratures, des centres except les problemes grande J'ose reduire de gravit, et autres d'une equation. 43. Pour en donner des coniques. Soit une section dont un la solution ne consiste j'ay trouv pas dans a propos la rsolution de me servir tantost infiniment ou petite.

~:IL.,V,

I0,f.20.

exemple

conique ABY dont le sommet A, l'axe AC et une ordonne perpendiculaire l'axe XY. soient deux lignes droites donnes a, et q, et AX=~ de cette equation + et XY~, 2~ 4= je dis que le lieu y~oouk conique, et reciprode section conique

XLIII. Equation commune toutes les sections coniques <.t son application au cercle, a l'Ellipse et l'Hyperbole'.

ligne ABY sera une section quement qu'il n'y a point

dont l'quation ne soit 2~ 4= =~ o. je* r Car, a et estant poses egales, et 4= estant nous expliqu par avons cette equation 1 or il est constant 2~=~/ que cette equation convient au cercle a estant le Demesme rayon, DA=~DE=M~=~ 4= estant expliqu mais sans dterminer si par et y sont egales ou inegales, UPSE,
t. Titres

20 versos

l'equation estant
de h

q son latus rectum, q le ~y:~M~.


main du copiste.

produite

sera M~

savoir Mais

celle

de FBL-

le signe 4~ estunt

tt6

DE

LA

MTHODE

DE

L*UNIVERSAMT

1 i
1 j PIIIL., P!tL.,V, ? IO~f t0,f.20. 20.

expliqu proviendra

par +,

et le reste pos comme + ~y%

au

paravant,

l'Equation

qui en

sera 2~

c'est'a-dire

celle de FHYpERBOLE.

XUV.AussyMcn qu'!a~r<7~/(\ 1 1

Tf la Parabole et la ligne droite il faut se servir Pour y comprendre des lignes infinies et infiniment petites. de la PARABOLEsoit Or posons que la ligne, q, ou le latus transversum longueur

infinie, il est manifeste, que l'Equation 2~4=~~o~, ou 2~ celle cy sera equivalente (qui est celle de 2~=~ est infiniment la Parabole) < petit, parce que le terme de l'Equation car puisqu'il y a autant de lettres ou regard des autres 2axq, et d'une d'un terme, que de l'autre, ceux dont une lettre est infinie, seront infiniment plus grands, que celuy dont les lettres ne sont qu'ordi. naires; qui par consequent pourra estre neglig, puisque l'erreur qui en erreur ne sera qu'infiniment qu'aucune petite, ou moindre proviendra dimensions donne, de la
l Et au TriXLV. angle.

c'est dire nulle. parabole evanouit.

terme

On voit par l qu'il n'importe point a l'gard son donne au signe 4= puisque quelle valeur qu'on de la Parabole icy est 2a. Item que le Parametre concevoir dans a aussy l'Equation petit,

~$. Enfin l'egard de la LIGNE DROITE on peut bien que q infiniment par consequent petites, 2~c=t= l'egard chang ~oy", q de q en + et le terme 2~ evanouira comme

infiniment

et ce qui restera de deux

sera -}-

or la raison mesme raison ===

la mesme

lignes avec celle de deux

q infiniment

~=~ y~ le signe =t= estant petites peut estre et lignes ordinaires soit donc la
2

de deux quarrez a egale q ou

ou rectangles e la raison da et nous dont le lieu tombe

aurons dans

-,s

xa

=M

une

2 recto.

car posons =~ AD, et <* DE en raison droite, sous douple de, q et a, et soit decrit le Triangle Finnni vers C et soit ADE, soit AD prolonge mene XY parallele AX ~0 ennny*.
y

DE, il est manifeste jy, docc~ e et

qu'AD

~oJ est a DE ~0

comme et

a XY

.72aP ou~,a ~o~ e y

donc xsa =~~

DE

LA

METHODE

DE

t.'UNVERSAUT

I/

la PHL.,V,tO,f.2. une Equation explique qui Puisque 46. XLVL en general, nous pourrons section la procder a 3 de conique nature telle dans le certaine une monde, figure particuliere est la l'avenir, comme s'il yavoit donc nous avons trouv qu'on appellat laires, les intersections un calcul general qui determiner ou accidens se pourront par proprietez Ce calcul ne sera plus difficil, que si l'on calculoit pour la seule Ellipse la premiere mesme vee, quand l'interpretation general montrera une figure particuliere vaudra la peine, c'est dire si par l'application d'ou et la formule deviendra fort simple bien de termes evanouiront, a des Asymptotes vient que l'Hyperbole que les autres n'ont pas; que la les autres en ayent, Parabole et la droite n'ont point de centre, quoyque et quantit d'autres diversitez dont la clef est dans le calcul general. il est bon de la UNE EQUATION a la Resolution, PREPARER Pour 47. de la mettre en ordre, et enfin de tacher et fractions des racines, purger ou transpositions de l'abaisser, et pour cet effet on se sert de plusieurs translations sauf l'galit. Mais je n'y trouve rien de particulier nostre en place, sans la grandeur qui sujet, que la Translation des signes de place en fut affecte. Cela est de grand usage, parce qu'il est bon ordinairesans signes ambigus autant que cela se peut, et ment d'avoir l'inconnue Par exemple, du cost des grandeurs connues. de transferer l'embarras soit b la difference cherchons la valeur entre sera 4=~ a et y, l'equation de y. donc je dis que soit ~=~ et ~=f 10, et tousjours alors ~o b, mais nous + a. Cela se peut c'est--dire ~< x4 la difference entre ) f donc et que nous section les perpendicudont les Tangentes, conique, avec quelque autre ligne, et une infinit d'autres

Qu'une

Equation clef de les hartoutes monies, et differences des choses.

XLVn. Prpara. tion de l'Equala tion par des Translation signes.

21 verso.

justifier par les nombres, tantost egal 6, tantost

14.. ~~o 4 sera 4, car si 4= =~

a, et y, ou 4= 10 -r 10 ( cherchons

mais si nous posons

quey est inconnue,

) ~ e~ sa valeur, nous aurons, =~ 4. + 10, et par consequent + 10, =~ 6, ou + 4. -t- 10 ~o 14.. egale 14 ou 6, c'est--dire ou4. 48. Mais pour faire voir comment l'Equation =~= <~~ ~o b, se change en celle cy + b, ~ -}- il faut considerer cette operation 4= =~ donc pour'4=~ du cost de b, il faut luy donner le signe oppos, et
. Il manque ici un mot comme fMM~r~r.

XLVIU.

Dmons-

tration du fondement de toutes ces translations. 1

!l8

DE

LA

METHODE

DE

I-'U~tVERSAtT~

PtUL.,

V,

10~.31.

faire donc

~'=~+~~ divisant

ou par les regles par

cy dessus~ aurons

i~-t-.y~+~~ + y -~+ y ou 1

l'quation

i nous

JL.~~jL~ -f)i

generale la dmonstration, qu'il n'importe point dans une fraction, si le signe est mis devant le numerateur ou devant le ou devant tous deux, c'est a dire devant la nominateur, fraction mesmet _) t enfin fait et fait + a, par les regles de Y multiplication donnes la verit cy dessus, donc nous aurons >, + =~o + < Pour monstrer ~4 ou + c
+ a b' ou ou

Or~~tJ~f. i' 'T ~F" dont nous allons donner

parunemaxime 1

de cette maxime ou 4=
I

< susdite

et pour chose,
1

faire voir que + il &ut faire


donc

+
=FI

q~ +
-a,

n'est,
9=1

que la mesme
i est

~~+~ I

doncq~I + 1 -{-

egal a~, egal b or~Iest a ! ou =}= i ne sont que la mesme <~ b fait la seconde

ou + ou 4=1 i

donc~I dont

1 J

chose, =}=

la premiere

expression
XUX. Ncessit de cette translation pour l'extraction des Racines. I 22 recto.

la troisime

est de grand usage dans tout le calcul de la 49. Cette observation Methode de l'Universalit, ={= par exemple s'il y a 4= ~o l'on ne sauroit en extraire la racine, car ce seroit une erreur d'en faire 4= V~ 4= parce que 4= et point, 4= x, fait + 4= afin donc qu'on en puisse extraire la racine, il faut 4= changer 4= en 4= + b, et alors nous aurons ~=~~ fait l'egard des lettres, ou signes. A l'egard des lettres nous pouvons rejetter les grandeurs qui sont infiniment petites au prix des autres mais il y a des prendre la dessus; grandes precautions car par exemple la valeur generale de x ou de l'Abscisse de l'Axe depuis le sommet, par l'ordonne
$o. FORMULES AMBIGUES se L'INTERPRETATION DES

L.

Interpretation

deFAmbiguit'. 1

de la section petit l'egard

conique,

est 4=

y~'

4= tt y

= dr q nous

or~ aurons

est infiniment ~=~4=

de q2 donc

le negligeant,

. Titres de la main de 2. Cette premire phrase

Leibniz. du S est

de la main

de Leibniz.

DE

LA

METHODE

DE

L'UNIVERSAMTE

II?

ou

PmL.,V,o,f.22. o. ce qui est bien vray l'gard du q, qui est infini, mais il est r de rejetter quelque chose, avant de nul usage, donc il faut se garder si elles des fractions et racines sourdes l'quation nettoy qu'avoir la lettre infinie ou infinement petite. comprennent I doit dlivrer la formule de LI. L'Ambigut des signes, l'interpretation A l'egard <;i. est ou Equivovient des il faut considerer Car qui que l'ambigut toute l'equivocation. cation ou bien mais celle qui vient des Univocation ou Universalit lettres donne une Univocation c'est a dire Unide formule sorte veritable une qu'une qui equivocation signes produit versalit. donne un theoreme veritablement general, n'a que des lettres ambigues, il n'est universel qu'en apparence, mais quand il y a des signes ambigus, doit delivrer de calcul. Donc l'interpretation et l'gard de l'uniformit la ce qu'elle fait ou en particularisant la formule des signes ambigus, d'un cas partila valeur des signes ambigus formule, et en substituant

culier donn

les signes ambigus sauf leur place, ou en faisant evanouir est sans aucune faon sorte d'interprtation La premire l'universalit. car elle nous subtile qu'importante, ny difficult, mais l'autre est aussy absoluet des constructions donne le moyen de faire des theoremes, et mesme des et de trouver des proprietez ment universelles, generales, communs toute sorte de choses, genres subalternes il est vray que la consemblent bien loignes l'une de l'autre qui devient plus comou theoreme d'un probleme struction ou enunciation qui particularise pose par ce moyen, au lieu que l'autre interpretation definitions ou les cas la laisse des lumieres qu'elle est. Mais en recompense, des choses. considerables pour l'harmonie telle celle-cy donne
22 verso.

unide l'art de trouver des formules absolument $2. Le fondement se dtruisent verselles consiste en ce que les signes ambigus homogenes me fit naistre la pense en se multipliant ou divisant; cette observation entierement se pourroit nettoyer d'essayer si une [de] formule ambigue ~ay reussy la fin pour cet effet il sans dans une equation ou formule polynome peut ambiguit, il en peut naistre une, quand une grandeur ~2~ mais differentes, avoir des racines exprimables, par exemple radicem habet differentiam + [inter] < a pour racine la difference et a [seu] < c'est--dire > 4= entre > ~). Mais quand les racines en quoy l'equivocation, faut remarquer que bien souvent de toute
t. Les mots ajouts sont de la main de Leibniz.

de LU. Moyen des trouver ou Theoremes constructions uniabsolument sans verselles, equivocation.

20

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNVERSAUT~

PH!L.~

V,!0.f.=2.

sont

comme inexprimables, demeurera sans amphibolie rions extraire

si l'quation

23 recto.

la racine, construire intersections par leur differentes ce defaut et suppleeront dtermineront toutes les racines possibles. Or comme dans un calcul qui n'a rien d'amphibole donn, les extractions des racines quand elles sont en peuvent faire naistre exprimables de mesme quand il y a des equivocations, les multiplications des grandeurs par elles mesmes, en substituant les quarrez a leur piace, peuvent faire evanouir les amphibolies car il est manifeste, estant quarr, que 4~~ donne -r-2~-}Mais on voit aussy que pour faire evanouir les equivocations par ce moyen il faut hausser les degrez des equations, quand l'inconnue y est comprise, donc il est important d'y joindre d'autres moyens, qui servent j a la mesme fin car quoyque les ne naissent que par l'extraction amphiboles des racines; elles evanouissent bien souvent sans pourtant multiplication d'une mesme grandeur par elle mesme ( par exemple donne 4= ) et mesme sans aucune de profiter multiplication, car b donne donc

malgr nous, et les courbes dont

elle estoit~+~~o par ce que nous n'en saunous nous servirons pour la

de ces moyens s'il est possible, avant que de venir a la multiplication de la grandeur par elle mesme. $3. Pour en donner un exemple, voyons s'il est possible, de trouver une notion absolument de toutes les sections universelle, coniques, sans aucune amphibolie, afin que nous puissions dire d'avoir trouv une definition de la section conique en general, sans mention du cone. L'equation generale ambigue est 2~4=~=~0 donc et eritque hoc sectionum 4=~=~2~ q ~4~-r-4~ y4 conicarum 4axy~ + definitio ~=xa generalis sive proprietas latere

il faut tacher

essentialis, c~M~ ~~M ~~<? f~ recto et abscissa sit ad quantitatem, quadrati a~~ duplicata ratione lateris recti ad transversum demto quadrato multiplam, lateris recti; ut quadratum <?~ ~~a'. ~M~Mt

DE

LA

METHOBE

CE

L'UNIVERSALIT

13t t

des theoremes absolument nous trouvons ~4. Bien souvent soit sels sans faire evanouir les signes ambigus, par exemple tion conique ABCD dont l'axe AE, et les ordonnes BE, CF, DG, les perpendicuEl, laires BI, CK, DL, soient transferes a GP, c'est--dire EM, et FK FN, et GL, soient les distances < entre les > perpendiculaire~, Faxe > et ordonnes sorte appliques a in ~<~M chacune avec qu'elles tombent l'ordonne je dis que le qui luy repond, lieu des points M. N. P. etc., est une ligne droite. Mons. Hugens a observ desja ce theoreme dont je donne icy une demonstraCar l'equation don universelle par le calcul des tangentes de toutes les sections coniques est 1 (quoyque amphibole) <~ prises l'axe de dans

univerune sec-

PHM.V,tO,hz3.

gnrale
~3 verso.

~j~ ~o~% donc par la methode des tangentes 2<Mc4= 2~4= 2 ~r~2~ q q si r estant pose ~o ER. distance de la tangente et de l'ordonne prise 2~ dans l'axe par consquent 4= =~ 2~ 4= donc f ~o ~4=-jc q or EB~ 2ajc4= q que nous appellerons t a donc 2~4= -~=~ q est moyenne p et dont proportionnelle nous cherchons 2~ et~o 2~4= a+ q or il est manifeste que le lieu de toutes les, a 4= Tf a X. est une ligne droite, entre ER =M f et El, ou le lieu, a ou~=~~4= q 4=

la valeur =f=

4= 2~ S,

ce qu'il falloit demonstrer. 3$. Avant que de quitter ce poinct~ il faut remarquer l'usage que

. Mots ajouts par Leibniz. 2. A partir d'ici, la fin est de la main de Leibniz.

!33

DE

LA

METHODE

DE

L'UNIVERSALIT

PHtL.,V,!0,f.33.

a icy, soit une Equation 4= < =~o y, 4= + <! et nous aurons + 2y~ =~ est un cercle non obstant quent le lieu de cette Equation les termes autrement nous quelconque. Mais en rangeant pas est quitte si bon march.

le w~K~

donc faisons et par conse. Amphibolie n'en aurions

PH!L.,V, 38.

t0,f.25-

PHiL.,V,

o, f. 25-38 (sS p. in-~).


DE ~4 ~'Fr~M

Autre brouillon,
DJ? ru~J~T~~T.P

de lamainde

Leibniz

2:-recto.

La Methode de ~UMM~ operation des formules

nous

generales pour besoin d'une analyse

analytiques des sujets ou cas differens

de trouver enseigne et des constructions donc chacun

par une

seule

geometriques sans cela auroit

Par exemple mener une perpendiculaire

ou synthese soit un probleme

particuliere.

d'un point donn D propos savoir DB, une section conique donne ABC. On voit que ce probleme est susceptible d'une tant regard de la ligne grande variation, ou section donne qu'a l'egard des differents poinct D. Car quant l'egard de la section ou ligne ABC donne, elle peut estre, droite, ou circulaire, ou ou Elliptique~ ou Hyperboliparabolique, que, et, a l'egard des lieux du point donn, D, il est manifeste, que ce lieu peut tomber cu en iD au dessus du poinct A, ou en 2D endroits du

vis a vis du dit sommet, ou en 3D, entre le sommet et le poinct B, ou la doit rencontrer la courbe; ou en ~D, dans la courbe perpendiculaire mme, de sorte que les points D et B alors reviennent a un seul, ou en $D, entre la courbe < ABC > et l'Axe AF, ou en 6D dans l'axe mme,
s5 verso.

ou enfin en 7D de l'autre cost de l'axe. ) Toutes ces lignes et tous les endroits du point D de chaque ligne, ont besoin d'un calcul a part, car par exemple la ligne estant droite ou
r. Ici se termine 2. Probablement le brouillon de Leibniz antrieur au prcdent. (f. -8).

OELAMTHOnEOEt.'OMYERSAUT

!23

circulaire, item le point D tombant dans l'axe, ou dans la courbe, le proOr il y a bleme est plan, quoique il soit solide estant pris generalement. endroits differents du point D. Par consequent $ lignes differentes et 7 differents a faire, pour donner une solution parfaite du il y a 3 calculs Et neantmoins tous je pretends de les comprendre problme propos. dans un seul calcul qui ne sera pas plus difficil que celuy du plus difficil de ces 3$ cas. ne prenne pas sujet de chicaner sur ces 3$ cas ou calculs ~Mais afin qu'on differents; j'avoue qu'on les peut reduire a 20. en prenant tous les cas de la ligne droite pour un seul et de mme tous les cas du Cercle pour car on peut tousjours conceuvoir que le point donn tombe dans l'axe de la section, si elle est un cercle, ou une droite. En voila trois figures, la Parabole, donc 2. cas. Or il y restent et l'Hyperbole, un autre l'Ellipse ( quoyque on auroit peut cstre raison de separer l'Hyperbole sont egaux, de l'autre, aussi bien dont les latus rectum et transversum que le cercle est consider spar de l'Ellipse ) et il y a 6 endroits des car je (i) le , (2) le 2, (3) le 3"" ou le Sme ( points considrer, montreray plus bas, que ces deux cas n'ont qu'un seul calcul, selon mme la manire ordinaire de calculer Or ) (/{.) le (5) le 6me, (6) le 7" trois fois six joints 2 font 20. < Et > je croy qu'il est assez < important > de reduire 20, ou si vous voulez 18 calculs, un seul. j} On peut juger par la que l'usage de la Methode de l'universalit s'etend aussi loin que l'Algbre ou l'Analyse, et qu'elle se repand par toutes les parties des mathmatiques, pures ou mixtes. Car il arrive tous les jours, embarasse qu'un mme probleme est de plusieurs cas, dont la multitude inutils et des repetitions beaucoup, et nous oblige des changements nous garantira Or comme ennuyeuses dont cette methode a l'avenir. toutes les propositions des sciences Mathematiques mixtes, peuvent estre a la pure geometrie, il suffit purges de la matiere par une reduction d'en monstrer l'usage dans la Geometrie, qui revient deux poincts, comme l'exemple susdit le fait juger, savoir premierement la reduction de plusieurs cas differents d'un probleme a une seule J formule, regle, et en ~m~ equation ou construction, a la reduction des figures differentes une ou conformit, fin qu'on harmonie, les puisse traiter comme une seule figure, car pour les sections coniques je soutiens qu'on les peut considerer s'il y avoit une comme

Pmi.V,

to,f.2~.

~6 recto.

DE.AM~THODEDEL'CNVRSAUTE

PHL~V,

10,f.26.

6. seule

26 verso.

figure dans le monde, dont le nom soit, section Et je pretends de rduire de mme en harmonie quelques autres figures qu'on me donne, quoyque de differens degrez, et quoyque la nature de l'une soit bien loigne de la nature de l'autre; pour trouver une certaine notion commune, et comme genre subalterne, qui comprenne toutes ces lignes donnes, et pour dcouvrir par ce moyen en elles des proprietez des constructions communes, et des belles harmonies, generales, conveniences ou differences, dont la clef sera dans le calcul general, tousjours qui les fera paroistre la premiere veue. Le premier de ces deux la peine, l'autre outre cela poincts diminue la science. Car si avec le augmente des infinis temps la Gomtrie pouvoit estre rendue un peu plus susceptible de l'analyse, en sorte que les problemes des quadratures, des centres de gravit, et des dimensions des lignes ou surfaces courbes se rsoudre peussent par le moyen des comme il y a lieu d'esprer, Equations, Mons. des Cartes quoyque n'ait pas os d'y aspirer; on tireroit un grand avantage de l'harmonie des figures, pour trouver les dimensions des unes aussi bien que des II est vray que Messieurs des autres. Argues et Pascal. (Copie des 3 et 4 du manuscrit v. p. 98-99.)

prcdent;

Mais quoyque il semble que les caracteres soient arbitraires, il y a bien des rgles a pourtant observer, lesdits pour rendre caracteres propres a l'usage; comme par exemple je plus bas qu'il ne faut montreray point de caractere < particulier > pour marquer la difference entre deux et qu'il nuit au lieu de grandeurs, servir, quoyque Mons. Schoten et d'autres l'ayent employ.
2 y recto<

) Or avant que de venir l'Exposition de la Mthode mme, je me trouve oblig d'avouer de cette nature que les prceptes sont plus de vive voix que propres estre expliques par crit; et qu'il faut un peu de meditation pour les entendre par la seule lecture, mais en recombien mieux apres cette pense on les comprendra petite peine. Au reste je suppose que mon lecteur entende la Geometrie, et l'Algebre ou Analyse et comme il y a une ordinaire, grande varit dans l'usage des caracteres, < fin d'eviter l'obscurit dans la suite >, je trouve & propos d'expliles miennes dont je me sers, jusqu' quer icy ce que la commodit

DE

LAMTHO~

M.'UNtVERSAUT

t25

de quelques et l'autorit publique, ment pour quelques autres. (Suit un tableau

Grands

Geometres

se dclare

haute-

pt PHtL.,V,n,f.37.

des signes algbriques

employs

par Leibniz'.)
recto.

ce que la Methode de l'universalit z8 28 adjoute ) Maintenant pour expliquer il ne faut que donner les Instruments nouveaux l'Analyse ordinaire, sont les CARACTERES dont elle se sert, avec leur usage. Ces Instruments les granqui sont ou Signes ou Lettres. car les lettres expriment la relation des grandeurs entre elles. deurs, et les signes font connoistre ou l'addition, ou la soubstracLes Signes Ambigus sont qui marquent tion. Il est vray qu'on en pourrait aussy faire utilement, pour marquer la division, et l'extraction des racines mais je n'en la multiplication, trouve point d'usage pour le present dessein.
AMBIGUS,

connoissance de l'origine Or fin de venir a une parfaite une certaine grandeur dont signes ambigus, il faut supposer <ou signification > soit explique par deux ou plusieurs

des dits la valeur equations;

entre elles, qu'a l'egard des signes; et mais qui ne soient differentes comme il y peut avoir tantost deux Equations <( ou ambiguitez ~> seuleles signes aussi qui les comprennent et qui les ment, tantost plusieurs, seront ou simples ou expriment dans une seule Equation ambigue rOM~M~. Mais comme ces choses ne sont gueres intelligibles sans figures et exemples, soit une ligne droite trois points A. B. C et la ligne AC soit considre comme inconnue, et sa valeur le explique par autres moyen de deux or lignes AB et BC ces trois points peuvent estre rangez differemment et a fin d'avoir un denombrement deux de ces points plus ais de ces diversitez considerons et le troisieme <par exemple A, et B > comme fixes et immuables C comme ambulatoire ou mobile; car comme en matiere de mouvement; < de meme icy ~> le changement est une chose relatifve, et il nous est permis de prendre pour fixes ceux que nous voudrons. Or si le point
Cf. f. 39.

indefinie

dans

laquelle

doivent

tomber

s3 verso.

1~6

tbE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

PmL..V,io,f.a8.

C ne peut avoir que deux endroits seulement savoir l'un entre A et B, l'autre au del de B, de sorte que B tombe entre A et luy, il y aura aussi deux cas particuliers et il y aura autant d'am. seulement, biguitez ou equations particulieres pour exprimer la valeur d'une de ces trois lignes AB, BC, AC, par le moyen de deux autres. Car si AC est considere comme dont nous cherchons inconnue, la valeur, il est visible que selon le premier cas AC est gale a AB moins BC, et selon le second cas AC est gale AB plus BC. et ces deux equations particulieres nous donneront une generale ambigue, AC egale AB plus ou moins BC par consequent au lieu de l'Equation ou nous formerons du i cas 2 une generale le premier une certaine ambigue signe simple AC D AB BC AC n AB + BC AC n AB 4= BC ambigu sera 4= c'est dire

ambulatoire

2 g recto.

du. signe 4= par exemple 4= a, c'est dire o 4= a. car puisque + aussi bien que signifie une Relation entre deux, et qu'il n'y a qu'une seule grandeur a, l'autre sera o ou rien donc que la dite grandeur 4= doit estre supposons adjoute une autre b, le produit sera b + 4= < ou b dire plus 4= > c'est car le signe + ne change ~4~, mais prsent point les autres signes supposons que la dite grandeur =4= doit estre soubstraite d'une autre b, le produit sera b 4= a, ou b moins 4= a, et 1 par ce que cela arrive bien souvent, je trouve un seul signe, ~= au lieu propos d'employer de ces deux et 4= joints ensemble, et le produit susdit sera vaudra et 4= et generalement j'observeray cette regle, qu'un signe aura une signification ambigu insistant sur un contraire celle qu'il auroit sans cela, ou que le signe avec le < au bas du caractre > grandeur signifie moins le < mme > signe sans Par exemple expliquerons Par consequent cy aprs ) signifiera meme formule ou Equation ces deux signes opposs se trouvent la fois, comme par exemple et que cette formule vienne a 4=~ n estre explique ou applique un certain cas particulier, ou 4~ signifie alors ~s'expliquera par exemple+, aussi et signifiera-, et si 4= signifie dans le cas particulier dont nous avons besoin, signifiera + (que nous si dans une

et par consequent ou +. Soit maintenant

affecte

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

I3/

on peut dire que si 4= signifie + ou explication et vice versa. ou + signifiera <:1 considerons les deux Equations susdit l'exemple Pour l'appliquer ou < la ligne et leur gnrale, > AC est < suppose particulieres, > AB et BC. et > explique par le moyen des < lignes comme inconnue, selon les loix de l'Algbre la transposition a present servons nous de AB BC. du cost de AC tachons transferant d'expliquer et ordinaire, le moyen des deux autres, comme inconnue,!par maintenant suppose AC, et BC. et suivant cette

PniL.,V,!o,f.&g.

BC nous donnera AC + BC n AB AC n AB Et l'Equation du i cas AC BC n AB AC n AB + BC 2 BC n AB BC AC AC n AB =~= generale Et l'Equation


et il ne faut qu'appliquer voir clairement la -vrit. ces Equations aux lignes cy dessus, pour en

qui Et fin qu'on ne croye pas d'avoir besoin encore d'un troisiesme vaut 4=, c'est a dire que =b, il faut considerer signifie moins, signine +. simplement 4= parce que suffisants et sont =~ > pour < exprimer Ces simples signes ( ne comprend ambigue que toute les ambiguits simples, ou l'Equation il y en ait encor d'autres exemples differents deux particulieres, quoyque et pour en faire voir l'application, de ceux que je viens de rapporter; une ligne droite indefinie <; dans la ng. 3 > soit comme auparavant A. B. C. dans l'exemple trois points dans la quelle tombent cy dessus nous avions pris un certain point pour ambulatoire, icy nous donnons de ne mais condition deux < B et C > la libert de se remuer, A souffrir jamais que le point Fig. 3. se mette entre eux. Je trouve
t

2~ verso.

~s5 A A A c B <~ B c m

pourtant qu'on le peut expliquer et de rapavec plus de nettet port au premier en ne

2 cas

exemple, ambulatoire seul point supposant qu'un droit, tantost a gauche de la ligne BC. fixes; sans permission deux points B et C, comme h lation de la 3' et de la figure considerez

qui se mette tantost a sont dont les deux points de se mettre entre ces neantmoins figure le fait voir. Or par la colon voit bien que l'une revient

28

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

?!

!o,f.2n.

car le J de l'une et de l'autre, sont semblables l'autre, entierement, le 2 cas de la quatrieme n'est que le renvers du 2cas de la 3* et il ne faut que renverser la feuille de papier, ou la regarder de l'autre cost, car l'on voit bien puisque elle est transparente, pour s'en apperceuvoir; de la ligne indefinie donne tout entire que le < seul > renversement ne change rien aux relations que les trois points A. B. C. y peuvent avoir entre eux.

:-o recto.

dans la ) Laissons donc la 3me figure, puisque elle est comprise et ne comparons de celuy que la 2" de l'exemple cy dessus, avec la cy nous voyons qu'il y a p;g. dans la deuxieme aussi uien l cas A_B_c_ un que dans la troisime ~eas_8_c_A < seul > point ambulaA_B_c_A toire A dans la 4' qui a la libert de se promener, dans la 2'il est permis au point ambulatoire C. de se mettre ou entre les deux points fixes, A. B. < dans le i. cas de la 2. ng. > ou d'un < certain > cost, par exemple dans le 2. cas de la 2. fig. du cost droit; mais s'il a pris le party de se mettre du cost droit, il ne luy est plus permis de se mettre du cost gauche, et vice versa; car s'il se vouloit placer tantost droit tantost a gauche, ce seroit l'exemple de la 4me figure, et s'il se vouloit placer tantost droit, tantost a gauche, tantost entre deux, l'Ammais compose, de biguit ne seroit plus simple, de deux cas particuliers, il est permis au point ambulatoire A de la < de la ligne BC > > tantost a gauche, figure, <: de se placer tantost a droit, mais pas de se mettre entre les deux points fixes B et C. Quand je parle des points fixes, il ne faut pas s'imaginer que ces points gardent ncessairement sidere comme attachs une mme ensemble distance avec entre eux; mais je les conune corde, qui se peut allonguer autrement de situation, mais je considere de sauter > comme dtach avec libeit trois. Pour la mme raison qui est C dans 2deet mais pas toute entiere car

ou rappetisser; sans changer le point A < de la ngure de place en place Il est vray que tout cela est arbitraire, et que je puis concevoir afin d'avoir le point A tantost du que la ligne BC se renverse, cost
?o verso.

de B, tantost du cost de C, ou qu'elle saute elle mme (sans se mais renverser) pour avoir le point A tantost a droit, tantost a gauche, il est plus simple d'attribuer le changement du point, au mouvement

DE

LA

MTHODE

DE

L~UNVERSAMTE

12~

qu'au mouvement est plus commode celle de Tycho.

de

la ligne

[quant

comme l'Hypothese de Copernic entiere, ] <~ et satisfait mieux ~> Fimagination, que

PmL.,V)

!o,f.3o.

attentivement la ngme, trouvera Or celuy qui voudra considrer d'abord que la ligne BC y est la difference entre les deux lignes AB et AC. AC. Et figure, BC sera egal AB car selon le premier cas de la l'quation l'quation du i cas de la 2 ambigue generale sera 6g. estant BC n BC n + AC AC + AB AB AB

BC n =~=AC

est bien Cette manire de marquer la difference de deux grandeurs bien plus naturelle que si nous voulions nous servir d'un plus utile, et comme Mons. Scoten, se difference, certain caractere, qui signine sert de celuy cy =, car a ===~ egal luy signifie que b est la difference entre a et y. Mais comme j'ay deja touch cy dessus, ce caractere est contre assez maniable, les regles car vous de la caracteristique, mettre ne sauriez parce qu'il n'est pas les connues a. b. d'un

cost, ny separer a, qui est connue, a part y n'ont point de caractere seroit =<= la difference, l'Equation

de l'inconnue y par ce que ny a, ny mais selon ma manire d'exprimer ~=

n b, qui nous donneroit enfin, se selon les regles cy dessous, f! + a. de sorte que l'inconnue sans aucun signe ambigu, trouvera toute seule d'un cost de l'quation

du cost des connues, ce qui est bien soul'ambiguit estant transfere vent necessaire, comme je le feray voir plus bas. <~ Je croy d'avoir assez expliqu les signes ambigus simples, ou du maintenant passer outre aux composs, premier degrez, pour pouvoir ou quatrieme c'est dire qui sont du second, troisiesme degrez, et ainsi ceux de suite. Car comme les simples ne sont que de deux ambiguitez, la du second degrez, en ont trois, et ainsi de suite. Et pour entendre nature de ceux du second degrez, il faut considerer que > Si le point et s'il peut se A, a la libert de se remuer toute entiere, placer tantost gauche, tantost a droit, < de la ligne fixe BC (voyez alors la $" figure :) > tantost entre les deux points fixes. < B. C.> les quels deuvant estre compris nous aurons trois cas particuliers, ambulatoire dans une seule Equation Generale ambigu, les signes ambigus y
IHMfH CE LMBKiX.

recto.

<3o

tME

LA

MTHOOE

DE

L~CN!VER8AMT~

P!UL.,V,O,f.

3t.

employs sentation,

seront c~w~,

<: du second degrez >

dont voici la repre'

FEquatton

du

i 2 3

cas de la 3 6g.

AC n AC n

+ AB + BC -AB + BC

Et FEquation d'o la valeur

ambigue

generale

ACn+ABBC sera AC n ~=AB~BC

des signes composs -~=

et

est

ou ligne AC est ou la somme manifeste, savoir que la grandeur <~ selon le i. cas > ou la difference des lignes AB et BC, et si elle en elle sera ou egale BC est la ditierence, AC, selon le 2. cas, ou selon le 3''. Et nn qu'on entende aussi la raison de gale ACBC du caractere, considerer, que AC, + AB + BC selon le +AB~
+

la forme seulement +

en cas de besoin, il faut pour en faire d'autres que l'un d'eux est compos de -{- et ={=.1'autre, de

et ~= parce F! n

est tantost

i.

cas c'est--dire

la somme difference

BC

2.et3.cas
+

AB et BC

<car

) +~
et quoyque il semble

-~=

AB +) :

BC,

nAC >

ne deuvroit que le second, savoir pas estre de + et mais de + et en quel cas il donneroit ~=, la compos raison pourtant du contraire, est manifeste, parce qu'alors on ne le discerneroit au premier ~= ou de pas du signe oppos ~=t=, que selon la maxime et par consequent {'exprime par generale susdite; quand un signe oppos a un autre, comme ~b oppos a =~= doit entrer
Si

verso.

dans la composition plus haut le trait

d'un qui

autre estoit

signe,

il est a propos de mettre un peu embas, ou plus tost de 1 prolonguer

DE

LA

METHODE

DE

~UNtVERSA.IT~

i3t I

du caractere, et de faire d'avantage vers embas la ligne perpendiculaire au lieu de Et fin aussi qu'on voye la raison et au lieu de de la distance que je laisse, <~ entre le trait hauss, et les premiers ~> au lieu de ~=, et au lieu de ou et pour quoy je fais je dis ce moyen la premiere veue l'origine et composiqu'on dcouvre par mais qu'outre cette commodit il y a mme tion de tous ces signes, de faire de la sorte pour eviter l'equivocation ou confuquelque necessit car posons que le signe sion de deux signes de differente signification, d'un autre; entrer dans la composition si on en faisoit ~doiuvc le trait d'embas on ne le discersimplement aussi dans une composi<~ quand il entreroit neroit pas du signe nous aurions eu <( aussi ~> tion > par ce que en le haussant simplement, donc voila deux ~= <; de differente au lieu de ~> signification <( dors >en haussant l'un fait de ~ <~ c'est l'autre fait de contraire 4= c'est dire du contraire a -*=t= c'est dire ~> de + ou ~= c'est ce qui n'est pas le mme. Quand je dis <( par exemple ~> que ~= vaut -(- ou 4=, et que cela se doit entendre avec une relation entre ces deux vaut -{- ou de sorte que si dans l'application de l'amsignes ambigus composez; biguit alors ou gnralit un cas -j- ou 4= a dire du + et du dire

PHL.,V,!0,f.3t.

-~= est expliqu particulier, par sera expliqu par + et vice versa <~ car entre ces trois equations susdites << de la figure ~> il n'y a pas une, ou AB aussi bien BC tout a la fois soient anectes Mais si ~=t= est >. par expliqu par +, ce que dans une sont affectes il n'est pas necessaire que de ces equations particulieres, si l'un par -{-. Par consequent expliqu par par AB, aussi bien que BC, de ces deux signes comsoit

poss est expliqu par + l'autre sera expliqu par 4= et vice versa (: avec la caution pourtant, plus bas ) de sorte que que nous y apporterons l'ambiguit de compose qu'elle est, deviendra simple. Et par ce que } la liste des Equations particulieres AC n + AB + ) _j AB + ) BC BC qui peuvent estre entendues sous la gene-

32 recto.

+~AB$BC raie ~= AB ~t= et BC, fait voir que ces deux signes ambigus signifient ou tous deux -J-, ou que l'un signifiant 4=, l'autre signifie ~=,

l32

DE

LA

METHODE

DE

L'UNIVERSALITE

PH!t.V,!0,f.32.

je les exprime en mettant + au devant, en tous deux -~= et au lieu de =~ et dont nous aurons besoin dans une autre rencontre. On voit en fin par la; la grande difference qu'il y a entre le signe 4=, et tous les autres car le signe simple 4= peut subsister tout seul, sans changement, par ce qu'il ne dit point de relation a aucun autre; mais provenant d'une meme equation <: et pour cela je les appelle corresambigue, pondants >. Par exemple si nous avons deux signes ambigus simples, de l'equation 4= et ~= provenans 4= y n b, et si dans la suite du comme il arrive en cet exemple, 4= evanouit, ou nous cette equation, alors si nous nous detern Tminons abandonner entierement la premiere avec tout ce equation, hormis cette nouvelle qui en est provenu, dont nous pretentrouve, dons nous servir l'avenir dans le calcul qui reste faire; nous pourrons sans scrupule le signe changer en 4=, et nous servir de cette + a. equation, y n 4= Mais pour donner une regle generale je dis si plusieurs signes ambigus d'une meme equation proviennent <( ou sont correspondents ambigue, > et si dans la suite du calcul tous les autres par exemple ~= et le signe trouvons enfin calcul tous les autres contiennent quelque relation un autre signe

32

verso.

qui reste, alors celuy qui reste, par exemple -~= peut estre chang en un simple 4= < comme nous venons de dire un peu au dessus. La raison provient de la rponse une objection qu'on m'a fait souvent sur cette matiere. car on m'a dit, si tous signes ambigus ne signifient que + ou en faut il tant, Ma pourquoy reponse fut que les signes ambigus ne signifient pas seulement tousjours entre eux, savoir que l'un plus ou moins, mais aussi quelque relation vaut + quand l'autre vaut et vice versa, etc., comme je viens d'expliquer. Par consequent quand cette Relation cesse, c'est dire quand des ou qui ont Relation entre eux un seul reste, alors correspondents celuy ci quelque compos qu'il puisse estre, deviendra simple. > Mais si de trois <; ou quatre ~> signes deux restent, ambigus correspondents alors bien que la composition du signe sera deminue, le signe pourtant ne deuviendra pas tousjours simple. Il n'est pas necessaire de rapporter des exemples du dernier par ce que ces cas sont rares, et embarassesignes roient venu le lecteur, sans utilit. Il faut seulement remarquer que le 4= prode ce changement ne sera pas le mme avec le premier 4= qui

evanouissent

horsmis

un

seul

DE

LA

MTHODE

DE

/UNYERSAUTR

33

entroit

dans la composition changs, et par consequent

evanouis ou F PHt.V,tP,f.32. des signes ambigus composs si ce premier 4= reste encor ailleurs dans le

une parenthese, comme ( 4= ) a calcul, il faut renfermer le nouveau dans La raison de < cette prcaution > sera fin qu'ils ne se confondent. Par il s'agira des differentes positions ~w~ rendue plus bas quand seroit reduit une d'un probleme propos exemple si tout le calcul faire sans scrupule, ~= r! + cy. on en pourroit telle Equation, {-} =~ a dire + ou 4= :) et -t- ~y par ce que -~= (c'est (~) (: que je suppose point de correlatifs, 4= :) n'ayant (: c'est a dire en des simples 4=, mais estre estre evanouis changs :) pourront ou comme je les appelle heterogenes (voyez independants l'un de l'autre, un dans une parenil en vaut renfermer plus bas) et par consquent these. servants Je n'ay employ jusque la que trois points, et deux lignes Mais il arrive aussi, qu'on ait besoin de 4 points, expliquer la troisime et cette multiplication et de trois lignes pour expliquer la quatrieme des signes l'infini la composition des points et lignes peut augmenter il n'y a qu'un comme il est ais juger, toutes fois si de ces 4 points et les il n'y aura aussi en effect que trois ambiguitez, seul ambulatoire, generale ambigue signes de l'Equation que ceux que nous venons d'expliquer. ne seront Par pas plus composez exemple soient trois points
33 recto.

quoyque point de situation fixes, A. X. P. c'est dire qui ne changent ou loigner l'un de l'autre, et soit un quatrieme il se puissent approcher F avec libert entiere de le placer ou l'on voudra, poinct ambulatoire il n'y aura en effect que trois cas particuliers, je dis que neantmoins est au < par ce que tout arrive comme si celuy des poincts fixes qui milieu des deux autres, savoir X n'y estoit pas >. Car si nous voulons et XP, <tout expliquer la ligne FP par le moyen des lignes AF, AX, la ligne FP par deux autres arrive, comme si nous voulions expliquer le point F seulement, savoir par AF et AP. > et si nous posons que ou 4- < alors la 2. et 3~ est dans la place marque de i ou 2, ou > place ne donnera qu'une mme Equation

BELAM~HODEDL'UNiVERSAMTE

Pnu<V,

to.f.33.

car(i)F MF) p~ (4) F

nous

donnera

FPn

AF+AX+XP +~AP~"

FPnAF+AX +~Tp~~ FPn +AFAXXP AP

4-XP

et lequation

generale

ambigue

sera FP n ~=

AF

AX ~rXP ~Tp~~

par ce que AP est n a + AX + XP. neantmoins si les lignes AX et XP sont inconnues toutes deux ou indtermines, il ne sera pas propos, de les exprimer par une seule, AP, et il faut plustost les joindre par un J~~ < l'imitation des racines sourdes >, et l'Equation generale trouve se pourra exprimer ainsi

FPn-~=AF-~AX+XP
puisque qu'on
33 verso.

ce vinculum en peut eximer

a cela de commode, et qu'on le peut dissoudre, ce qui bon nous semble, au lieu le vinculum que <t < d'une racine sourde est indissoluble. j Je me suis servi tout expres d'un dans exemple qui arrive effectivement le calcul du probleme dont j'ay fait mention au commencement, et qui me doit servir d'essay de ma mthode* t de mener savoir d'un point donn conique sommet donne la perpendiculaire D une section car soit A, le donn D la

ABC

de la courbe, le point du quel soit mene sur l'axe

parler, de se conter ou P,

pendiculaire DF, Et nous mmes points dont nous venons de savoir trois fixes A, X, P, et un ambulatoire F avec libert entiere endroits placer en quatre differents. Il est vray qu'on pourra aussi les cas, qui font tomber le point F, dans les poincts A, ou X, comme je les avais conts cy dessus, mpis la variet qui en arrive,
et 6~-65.

peraurons les

Cf. f. 4!-4.a

DE

LA

MTHODE

NE

/UMVERSAMT

35

fois infiniment deviennent quelques tombe sur les lettres ou lignes qui dont nous parlerons par apres; et point sur les signes. petites, n AX Donc si nous faisons /nAF

PHtL.,V,

t0,t.33.

~nxp
nous aurons l'equation generale ambigue

Fpnt/+~
fixes et qu'ils ne Il reste montrer, que les trois poincts A. X. P sont et que X dans toutes les coniques, de < situation, point changent entre A et P > ce qui est fort ais, car dans l'Iiypertombe toujours YP s'loigne tousjours du sommet la perpendiculaire bole et Parabole A en allant de Y vers P, dans l'Ellipse et dans le Cercle le mme axe a deux sommets < opposs l'un l'autre, de l'autre :> s'loigne de l'un et s'approche dont la ligne YP s'loigne, pour servir de celuy de ces deux sommets rendre le calcul de toutes les coniques general. On voit donc bien que si quelques unes des courbes donnes pour mener sur elles les perpenqu'alors l'amdiculaires d'un point donn estoient < fort > recourbes, et que nous aurions besoin aussi de biguit seroit bien plus compose; Car il pourra signes plus composs pour donner une Equation generale. et du sommet, arriver alors tantost que la perpendiculaire s'approche tantost qu'elle s'en loigne. de Il y a encor d'autres signes ambigus du second degr, ou composez seulement outre ~=t= et trois ambiguitez la nature, > < Et pour en faire comprendre 4=~+ ou -t4= ne que je viens d'expliquer. trouve soit une equation YP la perpendiculaire se donc on peut tousjours et

34 recto.

car en caches la dedans, je dis qu'il y a en effect trois ambiguitez nous aurons la verit substituant a la place de 4= sa valeur + ou et 3~ ne sont qu'une mme 4 expressions, mais dont la

+)~+~
M (3) -F~ +.

)
n. +)~

(4)

36

M!

LA

MTHODE

DE

L'ONIVERSAUt

PHtL..V,IO,f.3~.

On me dira que cette donc Ambigut nous venons d'expliquer + a + ) <+~n<' -f-a!) c'est dire ~=~f~ rie

est la mme,

avec celle que

3.1 < vcr~o.

) mais je reponds, qu'il y a de la difference et qu'en fait de composition <ou fabrique > des signes ambigus par le moyen de quelques autres dj poss, il ne faut pas venir la resolution de ceux cy; car alors nous perdrons le rapport qu'il y a entre les signes dja faits et poss, et ceux qu'il y a a faire, comme nostre exemple le fait voir; car multipliant F! par luy mme nous aurons + a' 2ab + f} dont on ne tirera jamais universellement + 4= 2~ + et ri neantmoins cela deuroit provenir, selon les deux equations particulieres ou cas donns au commencement, savoir 4= <! + ou + particulieres signes generale ~-t et sera -~=<!=~~ b n c 4= estant ) aussi bien que l'autre de ces equations Donc les

quarre donnera + 4= 2~ + r ensemble de rien, et l'Equation n'y servent

ambige

que l'une de ces deux grandeurs, estant an=cctce a et du signe +, l'autre le sera du signe =~=, et vice versa. Pour donner aussi un exemple des Ambiguitez de quatre cas particuliers, ou des signes composez du troisieme degrez. Soit selon pour marquer effectivement

l'Equation

particuliere

du i cas 2 3

AC n + AB + BC AC n AB + BC ACn +AB BC ACnABBC


AC n (~=)=~AB C~T~'BC la formation de ces deux signes. a deux ambigus

et l'Equation Ambigue Generale sera Dont voicy la raison pour comprendre Savoir, que ces cas peuvent

estre reduits

AC n (~F)AB(~F)BC
ou c'est ACn dire AB et BC, sont 4= AB tantost BC d'un meme signe soie +, affectes,

DE

LA

METHODE

NBI~ONVERSAMT

3~

soit

selon le 2. et cas; tantost de signes opposez, mais htrognes =~= et cas. Or a fin que deux signes semblables l'un d'eux est renferm dans une parenthese, confondent se ne pas, C~) d'autres parentheses et a fin de disclose en haut pour estre discerne (~) 4= les parties cerner un seul signe (=h) =t=de deux qui se multiplient selon le i et du premier sont unies par un trait d'en haut. t fausse, le quatrieme cas suppose une grandeur a en sens contraire que rien; c'est dire prise car soit une ligne la proposoit ou demandoit laquelle tombent tes icy trois points A.B.C Enfin l'on voit bien, ou negative, celuy cy dans droite que ou moindre

?H!L.,V,tO,f.34<

35 recto.

le quel on indefinie DE dans represen-

de 6 faons

differentes

VALEURS FAUSSES OU

NEGATIVES i) 2) 3)

VALEURS REELLES OU POSITIVES ACn+AB+BC AB+BC +ABBC AB+BC +AB-BC +AB +BC

4)

ACn+

ABBC -AB+BC

BC(P sant ~~AB(rBC)~ fAB + BC) M

4) $) 6)

6)

-ABBC

psigniReplus grand; voyez la Table des Caracteres

qui nous donnent que les varietez des Equations des t~la valeur de la ligne relle ou positive AC; ou les differences nages < des points, > sans avoir gard au rang, ou au cost droit ou celles dont l'une est < la > si nous prenons gauche, et par consequent item 3 et renversee de l'autre, pour une seule comme , et 6. item 2 et ou tho$ nous n'aurons que trois varietez. Mais si dans le probleme Or si nous ne contons rme propos, on demande que la ligne AC, le cost D. et que sa valeur soit determine
. Cette table se trouve f. 3g.

soit prise du poinct A, vers par les lignes AB, et BC.

l38

DE

LA

METHODE

J)E

L'UNIVERSALIT

PHn.V,to,f.33.

5. alors cette

35 verso.

que rien. Car dans le quatrieme cas soit <AB est pose > F AB (plus grande selon l'equation des fausses valeurs, c'est dire qu'AB) > soubstrait, < selon l'equation des valeurs reelles; AB soubstraite, et>BC adjoute mais en sens contraire vers E (: ou prise reellement, :) selon l'equation des valeurs reelles; donc puisque BC est P AB il y aura plus de soubs. trait, ou de pris en sens contraire vers E, que d'adjout ou de pris selon la demande. Par consequent la difference, tombera <savoirAC> du cost de E. Le meme, mais apres un ecbange des lignes, arrive au cas. Mais au 6me tout est pris en sens contraire ou vers E, AB aussi bien que BC. Or prendre en sens contraire c'est dire reculer, est proprement ~M&~M~. Or non seulement celuy qui a avanc peut reculer, plus meme qu'il n'ait avance, comme dans le < et 5me cas; mais celuy aussi qui n'a rien avanc du tout; car en reculant, il avance a rebours, et son avancement est moindre que rien puisqu'il faut encor qu'il avance < veritablement et qu'il revienne au premier endroit > pour pouvoir dire de n'avoir rien fait, comme celuy qui doit plus qu'il ne possede. Mais enfin regard des signes dont il est il n'y a que question uniquement, 4 cas <:dinerens, savoir le i. le 2. le 3 et le 6 >, puisque le est dans le second compris dans le 3~ (: 3~) et le 3~ est compris (: second) selon les vrayes (: fausses :) valeurs. Je fus pourtant oblig de rapporter le 4~ et 3~ cas aussi, pour faire voir comment la valeur d'AC peut estre fausse, sauf les il y a tantost signes; et comment 3, tantost 6 varietez selon les differentes considerations. tantost

valeur

peut devenir moindre adjoutee mais BC <:qui

Voila l'explication de < la plus-part > des Signes Ambigus dont on Car de monter aux peut avoir besoin ordinairement. compositions plus les varietez qui peuvent arriver, hautes, d'expliquer quand il y a plus de trois points employez sur tout quand on y mle les fausses grandeurs; les cas differents dont on peut avoir besoin, d'expliquer nous quand les points tomber dans une circulaire supposons ou autre qui recourt en elle mme, au lieu d'une droite indefinie ce seroit plus curieux qu'utile, et ne serviroit qu'u. embarasser l'esprit du lecteur puisque ce que je viens de dire, avec ce que je m'en vay d'y adjouter, estant bien Car je pretends de donner un compris, luy suffira asseurement. moyen de nous passer de la fabrique de tant de signes nouveaux sur tout quand ils seroient trop composs; toutes les rudesses de ce chemin, <annd'applanir

MLAMETHODEDEL~UNVERSAMT

3<)

PmL.io,t.35. la derniere clart et, je r tout et de reduire encor battu, fut ne pas qui si je le deuvois donner, puisl'ose dire, facilit possible. J'ay balanc de supservi de ~n~c~ ~~M~M~M, qu'on a accoustum m'avoit qu'il mais la les theoremes invents, faire d'avantage paroistre primer, pour du bien public l'a emport par dessus toutes les autres. > consideration ( 36 barre.) (f.

des les signes par le moyen dis exprimer donc, peut qu'on Je pour trouver les signes lettres, fin de venir une espce d'Algebre inconles grandeurs ordinairement trouve l'on comme inconnus >, < nes. Je choisis pour cet effect les lettres Grecques pour distinguer aisement les lettres des signes, des lettres des grandeurs. de r Alphabete Grec, les premieres signifieront, De ces lettres, plus

37 recto.

+, w. < <&. Et x comme S les dernieres &. signifieront comme, y. de la premiere ambigut; p et + ou et M, par exemple, signifieront des signes par lettres n'est pas de la seconde, etc. Cette expression <!<, car par exemple y signifie si force, qu'elle le paroist d'abord, et chaque or i. , est une grandeur < savoir un nombre >, peut estre expliqu donc grandeur peut estre explique par une lettre, faire wy au lieu de que nous y, pourveu par f), et nous pouvons ou une < nous > souvenons que ces lettres qui signifient un nombre, et pour cette raison a fin de les raison, n'augmentent pas les dimensions dans une des autres, il sera bon de les renfermer distinguer d'avantage close comme Cb)) y. Si deux de ces lettres se trouveront parenthese comme dans une meme parenthese, ecrites l'une aupres de l'autre (ono')~ cela signifiera ou l'un < des signes comme + (ou <x) > ou Fautre; savoir (ou ~). de tous les signes, les exemples, Mais il sera propos de reprendre nous les pourrions comment dont nous avons parl, et de monstrer voir en mme temps exprimer par lettres d'une maniere qui nous fera < ou dans la suite > tous leurs usages. ~n ou representons aurons le + +~+c c par ?, et le n + par w, et nous Soit une ambigut

de cette premiere ambiguit n + ( o~) au lieu de

~40

DE

LA

MTHODE

DE

L'UXIVERSALT

PHtL.,V<to,f.3~. ~7 verso.

et si nous cherchons la valeur de b, par la meme servant d'une transposition nous aurons necessaire, F! f~) ~D~c

equation

en nous

c'est dire

n~(<M)c,aulieude

Car il est manifeste qu'un signe comme (~) estant anect de doit estre chang mis a la place de et vice versa, en sorte qu~soit puisque <~ ou ( + ) est ( ) ou M et M ou (~T) est (~ ou (T). Soit la seconde dans le mme calcul ambigut '~n +/

ou/+~ posons e n de la 2~ gal (W)/(V)~ lieu de dans le mme ~n ou ou posons n ('TYr') gal a CY~ de la au lieu de ~n ou f-! ~= +~+/ + 1 + or nous aurons Si l'equation avoit est calcul et nous aurons n ('~)/(~)~

Soit une 3~ ambigut

+~+/ +

ou + ou nous aurions eu b n f-! ambiguit, savoir n +~4= ou =={= n + posons gal a si est celuy de la premiere ambigut, ( y~ ) (~V~ ('yy~) (~y~ l au lieu de Soit une

MS

LA

MTHODE

DE

L'UNIVERSALIT

!~I

et nous aurons ~t ~n ('~ (o~M)M au lieu de ~n-=~ (<xM,o)j&

PHtL~V,

!0,f.37.

est assez aise. j'y adjoute seucette faon d'exprimer <~ Je croy que l'ordre des lettres aussi bien que des equations lement cette caution que est arbitraire en effect; mais estant choisi une fois, il doit particulieres pendant qu'il y a un autre signe de la mme estre observ constamment, fin que ces deux signes gardent un rapport entre ambigue, equation que l'ordre des lettres. > eux et puisqu'il n'y a rien qui les discerne 38 3! de cette expression des signes par lettres paroistra avantage <Le grand t cependant > il est fort ais d'y clairement dans la suite des operations ce que je viens de dire de l'expression signes comme tout par appliquer le changement d'un item touchant le touchant MMCM/M~, par exemple dans un signe simple, en cas qu'il reste seul de tous les compos signe susdite le seul signe Car si de la 3me Equation autres correspondants. le premier pourra evanouit, ou ~= reste, et l'autre ( w? ) ou hvF) les deux premiers cas, estre chang en celuy cy (y?) < comprenant seul tout ainsi que nous n'avions pas feint de comprendre un sous YY, ou 7~ sous un seul cas le 3" et le 3"" endroit du point D, da:is la i. le seul signer, de la quatrieme si des Mais equation >. signes figure ou (S~) ne pourra reste, et l'autre pas estre chang signe =f~-ou (o~o) en un simple, le dit signe (o,~) evanouit, par ce qu'on ne sauroit deter-

recto.

et par ce que ou (~); > simple doit estre j~), et par de la premiere, cette quatrieme ambiguit est une soubsdistinction avec ceux de sont correspondents la les de signes quatrieme conse quent la pr emiere, de sorte qu'on ne peut pas dire, que de tous les signes les signes de la premiere le seul ( 3,~ ) reste, puisque correspondants, ambiguit restent encor, comme je le suppose. la division generale des A present je croy qu'il sera temps d'expliquer et entierement en Correspondants, Heterogenes signes en Homogenes, Cette des signes par lettres sert beaucoup l'claircir. < car l'expression car dans la suite des operations division est de grande importance miner si ce < se peut tousjours de deux signes Homogenes faire avec coalition de ces, deux signes en un seul, et pour cette raison je si on les sont homogenes les appelle Homognes, car deux grandeurs l'Addition et soubstraction

'43

DE

LA

MTHODE

DE

L'UNI

VERSALTE

PnL.,V.IO,f.3~.

38

ensemble. Si deux signes adjoter se multiambigus homogenes plient et se divisent l'ambiguit en fin si deux vanouit; signes corresou s'ils se divisent, il s'ensuit pondents se multiplient tousjour leur coalition en un seul >. J'appelle Homogenes, ceux dont un estant expliqu, l'autre s'explique aussy par entierement et tousjours. consequence, II est ais de juger par cette definition, que de tous les signes il n'y a que ceux qui soient homogenes, qui sont les memes comme C~T) ou 4= et ('o~ item comme ( ou ou ou et (~") ou qui sont opposs, commet et =t= ou (~) et wx ), ou~=et~ou et (~o). (~y) ceux J'appelle correspondants; leur origine qui tirent d'une mme et quand il ne sont equation ambigue, pas hornogenes, alors quoyque l'un estant expliqu n'explique pas l'autre entierement et toujours il ne laisse pas pourtant d'en deminuer tousjours et mme de l'ex. Fambiguit pliquer entierement quelques fois. Par exemple soit AC n -~= AB BC ou qui revient au mme, AC f-! AB Cy~-) BC. Posons le cas C~f) verso.o. ) que signifie +, alors l'autre pourra estre chang en un simple =1= comme les lettres le font voir. car ou ( ~= ) puisque le signe (~) donc le i. ou 3me cas de signifie +, ou sera choisi; or l'ambiguit dans l'autre signe le i. ou 3- cas sera ~f, ou y ou y, donc ~= (~) deviendra (-~ ) c'est dire 4=. Mais signifiant +, d'avantage posons ou un de deux, signifie que~, alors toute l'ambiguit cessera, et l'autre sera -{-. comme il est ais de dmontrer par le moyen des mmes lettres. peut signes correspondants sont d'une mme immediateambiguit ment, ou mediatement; comme dans la 3~ ambiguit immdiatement, ~= et dont je viens de parler, ou comme ( ~= ) et ( =t=~ ) dans la 4" comme dans la quatrieme, mediatement, et =<= dans la premiere, par ce que la 4me est une soubsdistinction de la premiere; et se sert de la en y adjoutant premiere encor une nouvelle Il est ais de ambigut. les reconnoistre par le moyen des lettres, car ceux qui tirent leur origine d'une mme ambigut immdiatement, n'ont que les memes lettres diversement comme (~) rangez; s'exprime par C~Y).etC~) par (TTf)' et~ s'exprimant par C~T), Mais 4~ s'exprime par fM~). s'exprimant par ( <~ ), Les mmes lettres font s'exprime par (~). connoistre d'abord, si deux signes sont entierement Heterogenes ou sans Les

DE

LA

MTHODE

DE

L~UNIVERSALTE

!~3

correspondence; differentes, et sans signes ne contribue

c'est

dire

s'ils

naissent que

d'ambiguitez

entirement

s r'ttH.V,

o~.38.
F

de l'un des l'explication de l'autre, car alors ils a l'explication le signe =~ et le comme par exemple n'ont point de lettre commune. Et cela arrivera dans l'un signifie (oKo), et l'autre (y~). dont ~=, signe des coniques, des perpendiculaires le calcul du probleme propos, du signe =)= depend de <; voyez la 6g. i. et 7. > car alors l'explication du signe < ABC, mais > l'explication la nature de la courbe propose du point donn D. -~= dpend de l'endroit les si j'aimerois mieux d'exprimer present, L'on me demandera que j'aimerois signes Ambigus par signes ou par lettres. Je reponds dependance, rien du tout en sorte les signes simples par signes, et les signes composez mieux d'exprimer si l'on veut employer les d'adjouter par lettres. Il me reste seulement et qu'on trouve deux signes heterosignes soit simples, soit composez, renfermer l'un d'eux dans une parenthese, genes, mais semblables, qu'il faut et (2 =~) et comme =t= et ('), et s'il y en avoit trois, l'on feroit 4=, de mme -~=, et (2 -~=), et (3-~=). C~~), on n'a pas besoin de marquer ces parentheses V, O, f. 39 Table des Caracteres 6 4 4 0 0 6 0 6 Anal ytiques. 0 a 0 0 0 6 e Mais si l'on se sert de lettres par nombres.
PniL.,V,io,f. 3n.

PHIL.,

PH!L., V, 10, f. 40 Table des signes .0 de la Methode de l'Universalit. e

PH!L.,V,

tO~f.~O.

PHiL., V, o,

f. 4.t-4.3

(4 p. m-4").
DU LA PROBLEME A UNE SECTION

PHH,V,to,f.4t42'
ESSAY DE LA METHODEDEL'UNI-

CONSTRUCTION D'UN CONIQUE .0.0 1. Cf. PHtL., V, O, f. 64-65. POINCT DONNEE, DONN& PAR LE MENER MOYEN

PERPENDICULAIRE HYPERBOLE

VER8AUTE.

D'UNE

SIMPLE o

~4~

GENERALE GEOMETRCA

PHtL.,

V,

JO,

f f.

PHL., < DONN CERCLE, CONIQUES,

43-46.

V, !o, f. 43-46 (3p.


INTRODUCTION PAR A LA >

in.~).
CONSTRUCTION SECTION D'UN CONIQUE A PROBLEME DONNE LES ET SOLIDE D'UN

L'INTERSECTION UNE SEULE A

D'UNE REGLE

SUIVANT

COMMUNE DES

TOUTES DE LA

SECTIONS DE

NECESSAIRE

L'EXECUTION

CALCULS

METHODE

L'UNIVERSALIT.

PHtL.,V,

t0,f.47.

7.

?HIL.,

V, 0, f. ~.7 (2 p. in-). 1674. Paris.

47

recto. J.

GENERALIA ET

GEOMETRICA METHODO

DE

MEIS

ACCESSIONIBUS

UNIVERSAUTATIS.

Les Theoremes

n'estant

des problmes) < puisque il suffit d'estimer la varit

que pour abreger <~ ou diriger ~> la solution toute la thorie doit servir la practique > de la Geometrie Les par celle des problemes.

de Geometrie sont ou Rectilignes ou Curvilignes. problemes Les Problemes rectilignes sont dans les quels on ne demande ny suppose que la de quelques lignes droites ou espaces rectilignes. grandeur Les curviliou demandent la grandeur de quelque ligne courbe/ou gnes supposent de quelque espace curviligne. Les problemes des centres de Gravit et par de la Mechanique sont de la derniere consequent quantit de problemes sorte. Ainsi on peut dire qu'il y a comme deux especes de la Geometrie, celle d'Apollonius, Viete et des Cartes, et celle d'Archimede; la premiere l'autre par Galilei et Cavalieri. renouvelle par

Les problemes se reduisent la Resolution de quelque Rectilignes Equation dont il faut tirer les racines, analytiquement <~par le calcul >, ou Geometriquement des lieux >, exactement <~ par les intersections ou par approximation. Mais les curvilignes ne sont pas encor sujets l'analyse connue, et si on les vouloit rduire a une equation, on la trouveroit de Finfinitesieme degr. Or ayant fait quelques aussi bien que dans l'autre cher icy quelques assez extraordinaires dans l'une remarques espece de Geometrie, j'ay bien voulu en touunes en peu de mots.

DE

MESACCESSONIBUS

!~5

DES RECTILIGNES; PatL~V, Dans la GEOMETRIE j'ay trouv enfin le moyen de P c'est dire de rendre toutes tirer les racines de toutes les Equations CM~ en sorte que pour les resoudre il ne faut les equations cubiques pures; racine cubique d'un solide connu. Scipio Ferreus a trouv que tirer la le premier des regles propres tirer les racines de quelques especes des

o< h~7.

Cardan a publi sa methode. Et Viete aussi bien Equations cubiques, Cartes ont desesper de pouvoir venir a bout des autres. que Mons. des d'y voir quelque jour. Et cela estant on peut dire J'ay eu le bonheur les Equations est cubiques ou quarrequarrees que la resolution de toutes toutes Gomtriquement acheve, et qu'on les peut construire par l'invention de deux moyennes proportionnelles. j Je ne repete pas icy ce que je viens de dire dans un papier a part de la Methode des universels; qui nous abrege le calcul, <; comprennant des harmonies qui nous fait decouvrir plusieurs cas soubs un seul >, dans les figures et qui nous donne des idees generales. Touchant le moyen de les ranger en classes par
47 4 verso.

les lieux, j'ay observ quelques extraordinaires moyens d'obtenir des constructions courtes et [nettes] belles, comme par exemple <~ fort courte > de ce je donnai il y a quelques jours la construction <~ Un cost~> d'un Triangle probleme [L'Hypotnuse] [rectangle] estant donne <~ et l'angle qui lui est oppos >, trouver que ses costs soyent en proportion harmonique. Viete nous a donn la methode de tirer les racines des nombres approchans aux veritables; a donn des approximations Gaw~n~j; et de pouvoir resoudre n'employant que dessus de l'exegese mais personne le triangle en sorte

des Equations par a ce que je sache

les problemes des droites ou courbes; numerique propose

je croy pourtant d'y avoir reussi, solides par approximations en et cette methode a cela au

racines de l'Equation nombres n'en donne

de Viete, qu'elle nous donne toutes les tout a la fois, au lieu que l'exgse par

qu'une. Quant la Geometrie des Curvilignes je pretends d'y avoir fait quelque chose d'extraordinaire d'un segment oblique sans parler de la quadrature de la cycloeide; de la dimension de la courbe dcrite par l'volution du cercle (ayant trouv que l'arc volu est la moyenne entre proportionnelle
t. Ce mot
ttohtTS M

est

rpt

par

erreur

dans

le ms.

LNBNtZ.

to

i~6

NATURAPRORA

Putt~

V.to~f.~y.

le diametre parabolique

et la courbe

dcrite),

de la dimension

de la surface

du solide

fait par la parabole rvolue l'entour de la touchante du fort estendues, sommet; l'une de donner la j'ay observ deux methodes dimension des figures superieures, en supposant celle des infrieures. l'autre nombres de reduire rationaux l'aire figure la somme ce qui est traduire la difficult d'une d'une progression de 1 de la Geometrie

PHIL.,

V, tO~f.~S.

PmL.,

V,

10,

f. ~8

( s p.

in-).

21 junii pure Analytica <3MO~minus in minus facit plus.


49-

1678.

D~MOW~~

F. 49 F.5o:

Copie de la f. ~.8.

5o.

SIGNA

AMBIGUA.

5.

F.5 Denionstratio Quod in multiplicatione pure analytica in faciat

+.

53.

F. 53
SIGNORUM AMBIGUORUM TRACTATIO PER UTERAS

PtHL.,

V,

10,

f.

5~.

PHiL.,

V, 10, f. 54 (un coupon). natura prior substractione. Natura est natura prior substractione, axiopriora. Demonstratio seu -test natura est ut duo a, b eodem modo

Additio

fM~~MM.Additio

-t-< prius quam quia natura prius tractentur modo diverso, et cum modo diverso tracquam ut tractentur tantur, nondum ratio apparet, cur potius dicamus + b, quam Ea igitur causa forinsecus petenda est, quod [nihil] <( non > esse necesse I. Sic.
2. Cf. les f. 37.38.

NFNTUM

cum dicimus

+ a + b; eodem ipso

modo ostenditur

et ab seu multiplicationem ita generalem

PH!t.V,tO,f.

54.

esse natura priorem hominum assensum

seu divisione.

Et haec quidem

habent, qui ut pro monstro futurus sitarithmcticus, tractet ante additionem. substractionem Itaque mea 1 sententia Roberaxioma (: si ab aequaUbus auferas vallius non inepte demonstravit sunt aequaUa) ex axiomate natura priore :(si aequalibus xqualia, residua ideo reprehensum Regia Parisina, quia scilicet aeque illud ex quam hoc ex illo. Sed praeterenda sunt quae asquales) videri potest pro axiomate habere quod quamvis eum

addas ~quaUa, summae sunt sciam a collegis in Academia hoc demonstrare

potuisset, natura priora sunt, et peccatum ex positis demonstrari potest

PniL.,

V, i o, f. 56 (un coupon). datus est quod dabile. Ita arcus aliquis positione seu dabilis. Etsi magnitudo ejus non sit cognita. determinatus idem

PH!L.,V,

t0,f.56.

Determinatum magnitudine

PHIL.,

V, io, f. 58 un (coupon.)
INFINITUM.

PHtL.,V,O,

f.58.

est quantitas i. 2 3 4

infinita

hinc

credibile

est

summam

seriei hujus

etc. esse [nnitam] seriei squale,

infinitam. sive infinita. etc. Ergo sequeretur,

At summa

1111

~1 etc. est etiam etc.

quia Videtur ergo

ipsi

fore etc.

n etc. infinities

quod

est absurdum. Dicendum minimam, hoc modo majus est.

enim et

ipso 2 3

esse majus.

non aequivalere; 0 parvam,

seu o. non posse esse quantitatem

sed esse innnit oblatum nobis


. Cf. MATH.,

ut una o sit alia major. Et hic videtur exemplum quo infinitum unum alio infinities
2.

4~

DEMONSTRAT!OANAI.YTtCA

PH:i.V,

io,f.?8.

Et videtur inter finitam

summa

omnium

fractionum

summae media

omnium

unitatum

et

quantitatem

quodammodo

esse.

PntL.~V,

to,~

5g.

PHL.,

V, o, f. 59 (un coupon). 21 juni 1678.

in specimine logico negat tricas in Elementis extantes demonstrari v. g. quodin ex Elementis &cit+;

Mariottus

propositiones

per calculum, demonstrari debet. Etsanc

Geomequasdam quia calculus ipse, Ana-

lytici plerique qui demonstrationes dare volure recursum operationum habuere ad propositiones Geometricas et inter hos Renaldinus qui refert Cavallerium quoque questum quod hae propositiones non haberentur demonstrata?. Ego puto Cavallerium quaesivisse demonstrationem Anadudum dederantAIgebristae, lyticam, nam linearem ut Bombellus aliique. Ecce ergo demonstrationem a me repenam, pur analyticam absurdum enim videbatur arithmeticas communis regulas (quas inter illa est quod -in facit +) non nisi per lineas demonstrari posse. Primum autem ubi ut si sit qu<esivi rem in xquatione c. a?qu. o. ducenda in vel in/ c. 1 sumendoque pro vero quod quasritur incidi in verum. inde per regressum concinnavi demonstrationem in casu syntheticam aequationis. Unde facilius postea fuit concinnare propositionem generalem, scheda separata prasstiti quemadmodum x -b c o.

~{-~caequ. cx Ergo Ergo ~+~ x -)-~ x aequ. aequ. aequ, x-b A' f-c ~'+~n~'+~
i. Cf. les f. 4.8,4Q, 5, et PmL., V, 7,

~+~ +~. b. seu

3 recto.

LNE

!NF!NYTA

ESTtMMOMMS

14~

PHIL.,

V, o, f. 60 (un coupon). 3 januar.


LiNEA INFNITA EST IMMOBILIS.

PHH.V,O,f.6o.

1676.

sit transferenda motu B a > quae parte Sit linea in AC, erit AC. DE Quando perveniet et C B inter parallela ipsa in AC. Sit ut in AF, erit pars ejus et in ponatur, puncto infra DE, quocunque tota seu si interminata, AC ponatur si Unde DE. perfecte infinita supra necesse est, ut tandem simul tota illa ultimum, sit nullum punctum interjectum spatium infra DE descendat, totaque linea interminata Hinc videtur locis. sit in est ut id pluribus conficiat, simul Etiamsi [distandam] esse immobile. interminatum corpus probari idem semper locum tamen infinite fadas FC parvum, < angulum > enim figura duci Similis in his magnis. quod habebit, proportionaliter ipsam BC infinite parvam. potest, supponendo AB < infinita

PmL., V, 10, f. 61 (un coupon.) Rationes et Numeri et ex res homognes sunt, addi potest ratio Ideo apparet. > surdae surdae. sunt numero, Rationes species.

Pau.V,io,f.6.

etc., quod quatiombus et Rationes sunt genus, Numeri Rationes linearum neque numeri sunt neque

Algebraicis < Radices

radices

PmL., V, o, f. 63 (un coupon).


EXTENSIO INTBRMINATA non

PHH~V,

0,f.63.

debet

de ea demonstrari qusenon

posse, ut duas sint pafallelse, unum habere

quia implicare, rectas interminatas punctum commune.

videntur in eodem Quod

aliqua piano de ter-

EXTENHONTERMtNATA

PHL..V,

0,f.63.

dici non potest. Sed hoc tamen de terminatis dici potest, pro duci posse dum concurrant. Videtur vero intelligi recta jam producta; uno rect~ per se mtemunat.e a nobis aut termtnantur. corporibus

mmaus

Pan. 6~5.

V,

f.

PHtL., V, to,

f. 6~-63. Prospectus d'un point

imprim sur la circonfrence par J. OZANAM. Paris, i~ May 1~78 d'une

PROBLME: Tirer

donn,

Conique donne, une perpendiculaire.

<. Cf. PHL.,

V,

to, f. 25 recto,

33 verso,

41-42.

DEUNGUARUMORMMS

t5

PHiL.,VI,io,a(3f.in-8~

] PH.

VI,

!o,

a.

Leibnitius de connexione de seu potius non Schedulae qu~e insunt videntur et non nisi vulgaria rentur Certam quandam dici nequit; neque inter res et verba, linguarum origine.

nisi

majoris particuae operis cujusdam non mecontinent, quae impressionem

et determinatam tamen res

pure certis rebus sint assignatae oportet, cur ceftse voces Ex instituto rem fluxisse, non potest dici, nisi de Linguis quibusdam esse suspicatus est, et qualem artificialibus, qualem Golius Sinensem ortam proto~ Primigeniam alque conHnxere. Dalgarnus, Wilkinsius alii ab ab instituto DEI, fluxisse putant quidam plastis usurpatam, tune cum nomina animaillustrato excogitatam, Adamo, viro divinitus intercidisse, traditur. Sed talem linguam vel omnino libus imposuisse ubi artificium nonnulUs tantm vel in ruderibus oportet, superesse deprehendere difficile est. ex sonorum naturalem, Habent tamen Linguae originem quandam Et consensu cum affectibus, quos rerum spectacula in mente excitabant. locum habuisse putem, hanc originem non tantm in lingua primigenia ex novo hominum sed et in linguisposteris partim ex primigenia partim maniusu enatis. Et san saepe onomatopia per orbem dispersorum tribuimus ranis, cum st ut cum ~M~t fest imitatuf naturam,
. Titre et note de la main de RA8PE (Bodemann, a. Cf. RENAN, De roW~MC du langage, p. 149 n'est jamais ncessaire, toujours jamais arbitraire; p. 86). du La liaison elle est motive.

esse inter Res et verba connexionem arbitraria est, sed causas subesse

F.

sens

et du

mot

I.INGC~EPHH.OSOPHtC~

SPECIMEN

PHti.

VI,

to,

a.

a.

nobissignincatsi!entii<velquietis>admonitionem; cum hahaha ridentis est, v~ dolentis 1.

<et~cursum>

F.

s. s.

Le 2~ feuillet porte quelques indications d'ordre physiologique manire d'mettre certains sons (voyelles et consonnes).

sur la

PH!L.,

M,JO,b.

b.

PniL.,

VI,

10,

b (i

p.

in-~).

Januar. f.M~p ~MoM~Ac~p Specimen in Geometria

168o.

edendum.

Ut aliquod lingue philosophiez specimen edam, ac ne videar incredibilia promittere, incipiam ab illis in quibus id et facilius et securius, et mirabili magis effectu nimirum in Geometria. prxstatur; Revocabo omnia ad rectarum ductus, et facilitatis nunc quidem causa, non omnia sed conabor caetera resolvere in resolvam; similia. Ut autem triangula omnia procedant facilius, et istam resolvere quia nondum metaphysicam satis licuit, utar flexionibus, particulis ac constructionibus latine. lingue Sed ipsa vocabula nova effingam, sumta ex natura ejus quod & dum lineas ducuntur. Hac ratione ubi primum Elementa explicuero, gradus ad cetera omnia non difficilis erit. Nihil autem calculi hic miscebo, imo nec de magnitudinibus, rationibus summis, differentiis, rationumque aut potentiis aut summis compositionibus, caeterisque que communia sunt Arithmetic~ et Geometri, sed solis punctis, rectis, angulis, intersectionibus, motibus sum locuturus, contactibus, ostendamque quomodo calculares vel mixtas ad lineares revocentur. expressiones Fructus autem erit maximus, licebit Geometricas quoniam hac ratione ratiocinationes maxime subtiles sine charta, sine sine calculo, sola imaginapulvere, tionis et mmorial vi peragere ad congruentiam Aequalitatem rationem ad similiturevocabimus, dinem. Aequalia quorum unum in alterum transformari potest.
t. Cf. le CM<~c de PLATON. 2. Les sommes dsignent ici les intgrales. 3. a~, Specimen ~tOC~~OMMW mathematicarum sine calculo et ~Mf~ et , 28) PHL., V, 7, f. 3 recto. V. La Logique de Z.6< p. 404, n. 2.

(MATH.,

PREFACE

A LA

SCIENCE

GNRALE

t53

1 pHiL.,VI,i,a(3p.in-folio.)~ et que le conconsiste dans le contentement, TWSQ]UE > le bonheur l'asseurance que nous avons de l'avenir, JL tentement durable depend de deuvons avoir de la nature de Dieu et de nous la science sur que fonde au vray bonheur. que la science est necessaire l'ame; de la il s'ensuit, des demonset l'invention Mais la science depend de la demonstration, n'est pas connue de tout le monde. ~~M d'une Methode, qui trations soit capable de juger d'une demonstration, Car quoyque tout homme attence nom si tous ceux qui la considerent ne meriteroit pas puisqu'elle tout neantmoins et persuads; convaincus tivement, ne s'en trouvoient demonstrations homme n'est < pas > capable de trouver'des quand elles sont trouves chef > ny de les proposer nettement de loisir ou de methode >. La vraye Methode prise dans toute son etende < de son < faute mon

?HH.

VI,

!t,a.

est une chose

que dans avis tout fait inconnue jusqu'icy, et n'a pas est practique l'egard des matheEncor est elle fort imparfaite les mathematiques. de faire voir quelques uns eu le bonheur comme j'ay mmes, matiques du mathematiciens estre des premiers pour aujourdhuy passent qui (: des Et j'espere d'en donner siecle :) par des preuves surprenantes. de la posterit. echantillons qui ne seront peut estre pas indignes n'a pas est suffisante des Mathematiciens si la Methode Cependant elle a est au souhaiter ce d'eux decouvrir tout qu'on pouvoit pour des fautes; et s'il n'ont pas dit tout ce moins capable de les garantir de ce qu'ils ne deuvoient pas rien dit aussi n'ont ils deuvoient, qu'ils dire. Si ceux qui ont cultiv les autres sciences [les] avoient imitez < les et mathematiciens > au moins en ce point nous serions fort heureux asseure, aussi bien il y a long temps que nous aurions une Metaphysique la renferme la en la morale Metaphysique puisque depend; que qui connoissance de Dieu et de l'ame, qui doit regler nostre vie. qui est la clef de Outre que nous aurions la science des mouvemens, la physique et par consequent de la mdecine. Il est vray que je croy que
qu'il t3, e.

Ce morceau est une date de t677, d'aprs un

On peut conjecturer la Science gnrale. prface indice not plus bas (p. 54, note t). Cf. PHIL., VI,

l5~

PREFACE

A LA

SCIENCE

G~N~RALE

PHtL.,

\.

t!,

a. a.

nous

sommes

en

estat

maintenant

de mes premieres pensees par des plus savans du temps,

d'y ont est recees cause

et quelques aspirer, unes avec un tel applaudissement de leur simplicit merveilleuse,

que je croy qu'il ne nous reste present que de faire certaines experiences dessein et propos dlibr, et non pas par hazard < et en ttonnant > comme cela se fait communement; afin d'etablir la dessus le bastiment d'une physique asseure et demonstrative. Or la raison pour quoy l'art de demonstrer ne se trouve jusqu'icy que dans les n'a pas est bien penetre de qui que soit, car mathematiques si l'on avoit connu la cause du mal, il y a long temps qu'on auroit aussi trouv le remede. Cette raison est, que les Mathematiques portent leur Car quand on me presente preuve avec elles un theoreme faux, je n'ay pas besoin d'en examiner ny mme d'en savoir la demonstration, la fausset posteriori puisque j'en dcouvriray par une experience aise, qui ne cote rien que de l'encre et du papier, c'est dire par le calcul; qui fera connoistre l'erreur pour petit qu'il soit. S'il estoit aussi ais en d'autres matieres de verifier les raisonnements par les experiences, il n'y auroit pas de si differentes Mais le mal est que les expeopinions. riences en physique sont difficiles et cotent et en metaphybeaucoup; moins que Dieu ne fasse un miracle pour sique elles sont impossibles; l'amour de nous, pour nous faire connoistre les choses immaterielles d'abord il nous semble qu'il pas sans remede, quoyque n'y en ait point. Mais ceux qui voudront considerer ce que je m'en vay bien tost de sentiment. dire, changeront Il faut donc remarquer que les < preuves ou > experiences qu'on fait en mathematique 1 pour se garantir d'un faux raisonnement (: comme sont par exemple la preuve le calcul de Ludolph par l'abjection de Cologne novenaire, la touchant du cercle; les tables des sinus ou grandeur autres :) ne se font pas sur la chose mme, mais sur les caracteres que nous avons substitus la place de la chose. Car pour examiner un calcul des nombres par exemple si 1677 pris 363 fois 6x2.103 on n'auroit jamais fait s'il falloit faire et mettre en chacun 1677 petites 365 monceaux pierres, et les contera la fin toutes pour savoir si le nombre susdit s'y trouve. C'est pourquoy
r. Ce nombre a. Ici un mot doit tre la date de ce fragment. oubli (~tt'<). On voit en marge la multiplication, barre.

loignes. Ce mal n'est

P. 2.

PREFACE

LA

SCIENCE

GNRALE

l55

les characteres sur le papier par le moyen on se contente de le faire avec ou de quelque autre. De mme quand on propose de la preuve novenaire, exacte, nous n'avons pas besoin de une quadrature de Cercle pretendue et pour voir si faire un [grand] cercle materiel pour lier un ni a l'entour, la proportion a au diametre la longueur de ce fil ou la circomference car quand l'erreur est une cela seroit peinible, a propose nous qu'on il faudroit un grand < partie du diametre >, millime ou moindre nous ne laissons d'exactitude. Cependant cercle travaill avec beaucoup et par l'evenement fausse Quadrature, par l'exprience, pas de refuter cette Mais cette preuve ne se fait que du calcul ou de la preuve en nombres. la sur les caracteres qui representent sur le papier, et par consequent chose, et non pas sur la chose mme. en cette matiere et quoyque est fondamentale Cette consideration beaucoup de tres habiles gens, surtout de nostre siecle, ayent pretendu de meta" en matiere de physique, de nous donner des demonstrations physique, mdecine de morale, et mme en politique < en jurisprudence > et en cause que tous les pas neantmoins ou ils se sont tromps, n'est pas sont glissans, et qu'il est difficile de ne pas tomber, lorsqu'on ou preuves] <; directions ~> sensibles; guid par quelques [expriences

PHtL.,

\',

t,

a.

ils n'ont pas pu faire recevoir leur ou quand mme ils ont rencontr, de tout le monde; par ce qu'il n'y a pas encor eu moyen raisonnement d'examiner les raisonnements par quelques preuves [en mtaphysique] aises dont tout le monde fut capable. ou des caracteres De la il est manifeste, que si l'on pouvoit trouver signes propres a exprimer toutes ment que l'arithmetique exprime nos penses, les nombres, aussi nettement et exacteou que [l'algbre] l'analyse faire en toutes les matieres ce qu'on peut faire en

geometrique exprime les lignes, on pourroit autant qu'elles sont sujettes au raisonnement tout Arithmetique Car toutes et en Geometrie. les recherches

par la transposition rendroit l'invention

se feroient du raisonnement qui dependent de ces caracteres, et par une espece de calcul; ce qui des belles choses tout a fait aise. Car il ne faudroit

et pas se rompre la teste autant qu'on est oblig de faire aujourd'huy, neantmoins on seroit asseur de pouvoir faire tout ce qui seroit faisable,
< ex datis. >

De plus on feroit

convenir

tout

le monde

de ce qu'on

auroit

trouv

56

PRFACE

LA

SCtENCEGNRAt.E

Pn~

VI.

tt.

ou
3.

soit en le refaisant, soit en essayant quelques preuves semblables celle de l'abjection novenaire en arithmtique. Et si quelqu'un doutoit de ce que j'aurois avanc, et ainsi prenant la plume et de je luy dirois contons, Monsieur, l'encre, nous sortirions bientost d'affaire puisqu'il

conclu.

seroit

ais de verifier

le calcul

autant ~M~j~~f J'adjoute tousjours raisonnement, ex datis. Car quoyqu'il faille tousjours certaines experiences pour servir de base au raisonnement; neantmoins ces experiences estant une fois donnes, on en tireroit tout ce que tout autre en pourroit jamais tirer; et on dcouvriroit mme celles qui restent encor faire, pour l'eclaircissement de tous les doutes qui restent. Cela seroit d'un secours admirable mme en politique et en medecine, sur les symptomes et cirpour raisonner r.;omstances donnes d'une maniere constante et parfaite. Car lors mme qu'il n'y aura pas assez de circomstances donnes pour former un jugement infallible, on pourra tousjours determiner ce qui est le plus probable ex datis. Et voila tout ce que la raison peut faire j Or les caracteres toutes nos penses, composeront qui expriment une langue nouvelle, qui pourra estre crite, et cette langue prononce sera trs difficile faire, mais trs aise a Elle sera bien tost apprendre. recee par tout le monde cause de son grand usage, et de sa facilit < surprenante [merveilleuse] la > < et elle servira merveilleusement communication de plusieurs peuples ce qui aidera la faire receuvoir >. Ceux qui criront en cette langue ne se tromperont pas pourveu qu'ils evitent les < erreurs de calcul et > barbarismes, solecismes et autres et de construction; fautes, de grammaire De plus cette langue aura une proprit merveilleuse, Car qui est de fermer la bouche aux ignorans. on ne pourra pas parler ny ecrire en cette langue que de ce qu'on entend ou si on ose le faire, il arrivera de deux choses une, ou que la vanit de ce qu'on avance soit manifeste < a tout le monde >, oa qu'on apprenne en crivant ou en parlant. Comme en effect ceux qui calculent apprennent en crivant, et ceux qui parlent ont fois des rencontres quelques auxquelles ils ne pensoicnt pas, lingua prascurrente mentem. Ce qui arrivera sur tout en cette langue, a cause de son exactitude. D'autant qu'il
\K' et PmL., V, 6, f. g (ap. 2. Cf. Lettre Mq~ P/a<'c<'M, Ro~MMMM, 1677 (~// p. 82). VII, st; .M~ ~). t678 (DM~M. < Vf, l, 32):

REGULA

INVENIENDI

S~

n'y aura point d'equivocations sera dit a propos. dira intelligiblement, raison ~.] organe de la et quand le dernier effort de l'esprit est le humaine humain, Pesprit dire cecy que Fose d'estre heureux il ne tiendra qu'aux hommes puissera excut, projet ne servira pas moins exalter la raison, un instrument auront qui qu'ils la veue ne sert perfectionner le Tlescope que de venir bout de ce projet si Dieu me C'est une de mes ambitions la premiere pense donne la vie. Je ne le dois qu' moy, et j'en ay eu ans comme j'ai tmoign [alors] < un peu apres > dans l'aage de 18 Et comme je suis asseur qu'il n'y a point d'inun discours imprim de celle cy, je croy qu'il n'y a rien de si capable vention qui approche Mais j'ay des raisons bien plus fortes d'eterniser le nom de l'inventeur. m'asseure que l'amour suis exactement, la car je que religion penser, d'y la de Dieu consiste dans un desir ardent de procurer le bien general, et au bien general raison m'apprend qu'il n'y a rien qui contribue d'avantage de tous les hommes que ce qui la perfectionne.

ny amphibolies;

et que tout ce qu'on y [Cette langue sera le plus grand

PtHL.,

VI,

a.

PHIL.,

VI, 11, a (un coupon). novembr. 82.

Pn!L.,

VI,

n,a.

examinem objectiones Regula inveniendi mea est ut aliquid prstiturus~ enim mihi solutiones fieri non posse; eorum, qui id probare conantur modum aliquem prsestandi quaesitum pnebent~ aut certe aditum ad ipsum. diverse esse Ita Mariottus probare conatur [radios] colores permanentes ab Emphaticis quia nulla in originis et naturag idque eo argumento, permanentibus notatur evagatio caturus originem permanenconatus, et notavi evagationem solido < colorato illi qui formant extra leges refractionis. Ego igitur expli" sum solvere tium, hanc objectionem nisi in radio illam non posse deprehendi
VcMo.

> magno seu notabili, non verb in exiguis, quales sunt Radium autem solidum voco, qui colores permanentes.

a Galloys, G~~y, l, 100); LetE~e i. Cf. LBtt~e Oldenburg VII, 1; l3riefiueelael, (Pl:il., L~'e VH, ao, I, dcembre etP/ too); 2o5. Math., , 187) n ~~Me/ ~678 (PM., Vt, B3; (P/t~ J~ dcembre 1678 OM6M&M~ Z!oM~~ a. Cf. ao5, et Z.<<? ~7~ so~ V, t4, ty, 20, 27, 33, !74. ~09 (Phil., 111, 5~5). 3. Allusion eoM~~d~o~t~ nu Df (t666).

l58

METHODUS

DOCENDI

PuH.

Vt,

tt,

a. a.

umbra radii

terminatur, coloratorum

ut qui per foramen permanentium, quia

admittitur, quales sunt plerique veniunt corpuscuHs pellucidis

constitutis Un autre

inter opaca. coupon

inveniendi. Si quid duobus modis inveniri Tn~M possit uno per a b. c. d. altero per a. b. c. d. c, poterit reperiri per e <~ simul > et tria reliqua ex his a b c d uno < aliquo > omisso. Non est tamen regula generalis. Si quid inveniri possit per~. b et per~. e. dabitur relatio inter a. b. et d. e. unde ex duplici methodo idem inveniendi novum aliquid detegi solet.

Pan.

VI,

t,

b.

). S

PniL.,

VI~ i i, b (3 p. in-folio). aliquem in infantia egreslinguam noscrebr > res >

(Methodus docendi).

mihi propositum esset [Chinensem] < Americanum has oras tempestate delatum, <( vel etiam puerum vix sum >, non vago loquendi usu, sed certa methodo docere tram et cum lingua scientias; ostendendae ipsi essent <~ [varias]

<~ plurimas >, rerumque status et mutationes, adjecta cujusque Sed in nominandis rebus servari posset ordo duplex, unus appellatione. disceret cum nostris hominibus converaptus ad usum, ut quamprimum rerum cognitionem sari, alter aptus ad accuratam cum verbis compaEt quidem praestaret ambos conjungere inter se, qum alterutri soli insistere, ne aut vulgaribus tantm notionibus imbutus de integro postea scientiis animum applicare cogatur, duplicato tempore ac laborc, ne dicam animo per confusas conceptiones aut principiis praeoccupato; randam. veris quidem sed remotis rerum in medio positarum toto insincipiens, suae tempore titutionis fructu careat, similis prorsus omni studiorum struenti palatium, magnificum qui medio tempore sub dio agere, qum ades mdiocres ingredi mallet.
(una popularis.)

Et Methodus curarem, >

hase foret, ostenderem, quidem popularior < aut ostendi homini quae ad pietatem et mores, ad victum et amictum, sui, ad obtinenda ut alinienta, ad colendas cum quibuslibet Efficeremque hominibus, ad amicitias, ad vitae commoditates caperet eorum quae

ad defensionem commercium pertinerent.

denique statim experimenta

METHODUSDOCENM

59

illi per ea quae PH!L., V!, t~ b. cetera describerem licet, commod experiri et promt et complura monita < utilia > darem, hominum longa L esset, expertus haec enim sunt de quibus locum habet illud Arisconstituta, observatione credcre. Denique in his omnibus discentem oportet totelis pervulgatum, et cau" ac traditionum, observationum, qum sdentix sensuum, magis Et huic methodo haberem. temporis partem majorem sarum rationem sumta non tam magistri et horas maxim postmeridianas, impenderem, autem sublimiori non nisi paucos Methodo familiaris persona. quam nec nisi paucas illorum dierum horas darem. Nam quae dies, septiman~ ac labore indidiscenda sunt, multo tempore observatione ac tfaditione j 2. P. est brevius faciliusque scientiis ipsis, si rect tradantur. at nihil gent scientifica < < maxim perfecta > [cujus gratia ista (altera Methodus scientifica, At t <;perfector>.) et spenatura non compositis atque posterioribus nunc scribo], incipiet et veritatibus sed < notionibus > cialibus, qux in sensus incurrunt, obverintellectui < quae primum maxime simplicibus ac generalibus, descendit. speciales et compositas santur, > unde paulatim ad notiones ostendit artis sequitur, sive combinatoriee qu syntheseos Legesque ordine inter se compositis ex summis generibus vari~ species quomodo et observationibus inter se et cum axiomatibus exurgant et definitiones Hac Methodo oriantur. theoremata Synthetica hypothesibus jungendo constinihil foret clarius et facilis. Sed antequam (si semel haberetur) et hoc est summa genera seu primas notiones, tuantur ejus Elementa, opus est analysi > axiomata aliseque primas veritates, < simplicissima di~cili ac diuturna, quam Magister ipse secum instituere cogetur, ut pulcherrima illa synthesi apud alios uti possit, fructus annorum labore collectos paucis autem errant qui quibus < sane > multorum Valde horis tradere potest. Synthesi praestare, cm analysis ad
(comparatio utriusque.)

putant Analysin sit comparata synthesin perfectam inveniendam ad usum vitas directam Ex bis etiam patet Methodum praecedentem fine incipere, qui est felicitas, et media quaerere bene vivendi, quae plesunc inventa, at Methodus raque non tam per rationes qum experientias respicit, perfectior ipsam rerum naturam, potis quam usum hominum scilicet et res eo ordine percurrit, (quatenus quo etiam angelus uteretur, nostras si angelus scientias nobis angelum imitari perlustrare licet)
i. Cf. MATH. I, 26, c, d; 27, b. Voir La Logique de Le!&Mt~, p. 286 sqq.

l6o

METHOMJS

DQCENM

PHtL.,

VI,

!,

b.

veUet'. veritatis

Intrim rationem

hac ipsa habet,

F P. 3. (de i ` 1 t scribendis vitm humanae Agendis mthode lar.) pro popu-

nihil enim ad sapientiam nosse, <; ita enim > sciemus modis expetita effici possint. autem utriusque

nullam utilitatis, sed tantm qu:e nihil Rturum esset utilius, si modo haberetur et foelicitatem efficacius est qum causas rerum quid nobis expetendum sit, et quibus

Methodo

Methodi scriptores extare <~ et primum 1 Optarim sed vere tamen et diligenter > esse qui populariter quidem tradant Agenda vitae < (quo titulo memini prodire non ita pridem libellum Gallicum inscriptum Agenda des honnestes gens) >, seu ut Georgius scriptione operis sui ~> vocabat, tum hominibus in universum, eaque adaptata vel ut vug vocant professionibus. generibus foret, Val!a <; in et fugienda; expetenda tum deinde variis vitx Unius autem ea res non numero concepi

S <
a
u:F

sed opus esset multorum et pr~terea ingenti conspiratione, Universalis nomine figurarum, quale quid alibi sub Atlantis atque
v

gtt

t S S

(de analysi notionum Mepro thodi perfectione, et qum utile sit 6ngere docendum nobis 1mhominem nostr gu<e ignarum.)

pro scopo nostro Manuale tantm aliquod, tanquam compendium magni operis, sufficere putem. Sed ut sdentiae terminorum perfect tradantur opus foret accuratis descripsi 2, quanquam omnium condere velaliquam lemus >, quod ut fiat rectis, fingamus quod initio dixi hominem alloet discendi cupiditate non glosson, Americanum puta aliquem ingenio sed nostri sermonis prorsus ignarum nobis dari docendum, carentem, integro linguam ratione illi significationes vocabulorum tradere quanam cogitemusque enim eadem animadvertemus qum accuratissim possimus; opera <; tum > <~ tum > qux sit vocabulorum significatio, quomodo ] aliae ex aliis oriantur, notiones quod est omnis scientim caput. Itaque consideremus Ens, aliquid, quomodo Nihil, effecturi simus ut ille homo intelligat, Actio, faciet quid sit Passio, evitare Substantia, Qualitas, Totum, qux consideratio Pars, nos qua licet definitionibus constitutis si de <; tanquam ac significationibus vocabulorum bene

aliaque hujusmodi generaliora; inanes circulos, in his rebus decurrimus, quos plerumque figeturque animus et ad certas notiones constituendas quasdam constantesque sit, pauci capiunt, cogetur. Quod quanti momenti quia pauci considerant, quanti sit prima in omnibus elementa constituisse.

. Cf. 2. V.

p. g~
PHIL.,

notez. VII, A, 3o Atlas MMW~M/M.

DE

ARTE

INVENIENMN

GENERE

t6 I

PHL., VI, 13, b, ~-5 (4 p. in-foJ.). De Arte


BSERVANDUM ut

PH!L.,VI, !2, b, ~-5.


in genere.

inveniendi

laboremus in quaerendo nunquam <).recto. frustra, quod fiet semper id agamus ut etiamsi id quod quaerimus non invenimus, si sciamus, nos semper proinveniamus aliquid. item ut inter qu~rendum ad id de quo agitur, et quod si ergo sciamus artem semper accessisse pius Hinc agemus, necessarib ad id de quo agitur perveniemus. progrediendi ut is qui quseret aciculam, nam non huc illuc (nisi forte initio) oculos ut certus sit se amplius loca sic percurret, omnia ordine sed conjiciet, in partes ad ea loca in quibus jam fuit reverti non debere. De difficultate et proinde nihil opus est non dilaceratione, dividenda, ubi anatomica artis est diffijuncturae rerum. Magn~ imprimis agitur nisi ostendentur cultatem ita dividere in partes ut una difficultas ab alia sit independens, divisimus. < Et videndum est ut tantm difficultatem alioqui apparenter > pars sit facilior toto in quserendo saspe observanda ne sine ratione unum alteri justitia, Hac Methodo sine ratione. perfect vias. Sed difficile est eam semper eligere, nous ferons que chacun figensunt

faciamus prae~eramus seu ut nihil observata semper veniemus ad optimas observare cogimur quando necessarib aye son tour.

inutiles considerationes ad abscindendas J de usu characterum reriectiores celeriter et proinde procedendum. damque Mentem Methodi quae fieri possunt proprio Marte sine libris. item Methodus inveniendi perfecta,

imb demonssi praevidere possimus, nos ea via ad exitum perventuros; rem aggrediamur, trare antequam apud alios demonstratis, perfecta magis illa quae nuUis utitur theorematis an ejus sua cuique dictabit, vel problematis ab aliis solutis. Conscientia si non Methodus fuerit libra casu, seu an ad eam fuisset perventurus Cm utilia quaeramus, merito omnibus utimur. aliquid aliud prsenovissct. Cum exercendi perfectas. J Noio hic
. Allusion
NDTa DE

ingenii

causa quasfimus, de inventione

quoad licet tentare

debemus

vias

agere

extemporanea
l'analyse.

quia non

utilitatibus

la rgle
t.NBnz.

c&rtsienne

de

II 1

DE

ARTE

NVENEND

!N

GENERE

Ptn~VJ,

t2,b,

4. privatis
viis. }

sed publicis

scribo,

item nondum

possum

satis agere de optimis

scientiae ejusque partis constitutionem, vel qu~. Et rursus vel quaerimus particulare. demonstrationem, vel enuntiationem. Et rursus vel quasnmus enuntiationem quaerimus qua determinatum aliquid quassitum vel qu~nmus praesiatur, in genere Enuntiationem Prius est quaerere problema, aliquam elegantem. posterius qua~rere Theorema. Reductio generis ad species, et quasdam, sed maxime utilis reductio generis ad unicam speciem mHmam. } Methodus [inveniendi] quaerendi duplex est vel Synthetica < seu Combinatoria Ex quibus Analytica > vel Analytica'. est difficilior, Synthetica longior. rerum exitum reperire Analytica interdum per naturam non potest, synthetica semper. Exemplum ubi > exitum Analytica <(sola non potest in arte deciphrandi reperire aliisque casibus ubi condendoe sunt Tabulae et percurrendas cum scire volumus an datus numerus sit possibiles ordine. vel ut ab uno genere Duplex modus considerandi, caetera incipiamus, nobis suppeditent vel ut omnia aequ et genera et differentias differentias, et ex iis combinatione faciamus ordine intermedia consideremus, pariter et ultima omnia. J De miro quodam invento syntheseos analyticas, quando ea omnia qu<e essent percurrenda alioqui singula in formulam possumus conjungere generalem, quae cum videatur esse species, revera est genus, seu genus ad formam specici. < quod fit ope aliquod redigere spedei plenissima: < seu maxime composite > cum caetera omnes sunt hujus Ellipses. > De Tabulis seu inventariis, artis [Analyticae] < Combinatoria: > primus;
subsidio.

Q~aerimus rimus aliquid

vel intgre

et examinamus

divisores

De divisionibus seu omnium

et subdivisionibus, necessariis enumerationem. specierum

ad inveniendas ut habeantur multis diversis

Tabulas diversis modis

et subdividendi { De diversis modis dividendi modis genera subaltema } De pluribus condendis Tabu~s ut eadem appareat.

i. Cf. les fragments MATH., I, a6, c, d; 27, a, et le fragment 2. Cf. PHtL., VII, C, 6~.

suivant.

DEARTEN~NENM

NQENERE

63

Ramistarum j De dganda Tabularum Exhibidones De Columnis De inventariis indidbus.

Tabulis

et de aliorum

doctorum

et Zwingeri.

loves-

PHM.V!,t2,b,

andquitas. sunt vel [sns] seu seriebus seu

<

columna~

simpliciter variis earundem

>, exhibitis. rerum

vel ngure,

vel Tabulae. seu

coordinationibus

inventione omnium J De perfecta quod fieri non potest per dichotomias

etiam subalternarum, specierum nisi pluribus modis institutas, sed


L < 4 verso.

a priori tantm per combinationem 1 J De figuris item Modulis, ita is qui volet exstruere fbrticauonem et incommoda utiliter conficiet Modulum omnes loci elevationes reprae&cil poterit vanis modis eum redigere in Hue de condendo Atlante Universali seu opere figuris perspectivam. Nature et Art~ .eu de Modulis rerum constante, item de Theatro sentantem, Mortuis ubi exuviae, avulsa, <; vivis mortuisve. ipsarum conservatoriis > vivis, ubi res agere et crescere possunt, secundum suam naturam. seu Indicibus qui vel exhibent propositiones, De Repertoriis vel saltem terminorum vel solum Terminos quaestiones aut capita tractationis ipsos. De bis qui Bibliothecas edidre, seu catalogos librorum ac de non inutili consilio eos colligendi. De Photiano De regula plicionbus opere. artis [syntheticae] <; combinatoria Ut >, ut incipiamus a simidem hoc modo

procedamus semper per facilia, nec unquam progrediamur per saltum, imb ut revera nunquam quasramus nos rei natura duci. Vel si quaerimus alialiquid, sed potius patiamur quid, ut sciamus id esse prae foribus. De progressione invenimus serierum, quandocunque progressionem utile quidem aliquid et prasclarum egimus, non ope Tabula: a posteriori, tamen processimus enim eandem perfect, poteramus progressionis legem reperire priori, quando eam demonstrare possumus, independenter Rare inventio libera est ab omni casu. Tabula. Invenire utile est edam progressionis Legem pro omnium specierum, simul enim omnes connexuimus.
Cf. PmL., a. V. Pan. VII, VI!, C, 64. A, 3o

et generalioribus.

J consideratione

~~s

MtttMrM~s.

~4

DE

ARTE

NVENENNN

GENERE

Pttu.V!,t2,b,4.

~4.

Quaerenda compositiores, Qpaerenda

est

talis

connexio

ex se invicem, ut demonstrari possit ope hujus originis omnes species ordine haberi. Ita qui Methodum per focos omnes curvas repraesentandi habet pro bona demonstrare debet omnes curvas hinc prodire, id est data curva semper posse reperiri numerum focorum. 1 Producenda demonstratio, quod omnis curva Atge' braica habeat certum Numerum focorum. Et si quis eam nondum habeat sed postea quaerat, non perfecta via in hoc incidet, quia debet inventio accurata secum ferre suam denmnstrationem. j Methodus enumerandi non est perfecta, in qua non prodit determinata aliqua ratio, ex. g. commentio Curvarum Transcendentium per curvas vel Evolventes unam vel plures, nam quaelibet curva transcendens per unam, quHbct per plures. Sed illud esset investigandum, si curva transcendens non potest exhiberi evolutione unius algebraicae, an possit exhiberi ope duarum algebraicarum, an ope trium, etc. Et tunc vera haberetur prodire omnes curvas Transcendentes, si pro focis adhiberentur ordine curvae algebraicse, vel saltem e<e curv~ transcendentes, evolutas sunt descriptx. quae jam per algebraicas Enumeratio autem sic esset instituenda, ut primo exhiberentur omnes Transcendentes ~actae evolutione unius AIgebraicae; deinde combinande A!gebraicae omnes inter se ad producendas alias Transcendentes binionem <; ubi computo et cum per solam Algebraicarum pro una Algebraica sumantur foret an et quaiterum puncta >; ubi notandum prodirent transcendentes antea positas quas sola unius evolutione nat~e erant; deinde procedendum esset eodem modo ad Algebraicarum et ternionem, ita porro. Denique eodem modo tractandaB essent Transcendentes ad
5 recto.

et quoerendum talis origo specierum

ut simpliciores specierum serviant omnes iU ex his oriantur. quomodo

ad

Methodus.

Seu

demonstrandum

esset

essent

Transcendentes altiores. producendas j De usu Artis combinatorias prmstantissimo pa:diam. Qui Multa Hus valde se invicem cum aggredietur diversa

qui est scribere

Encyclo-

et valde difficilia

ea inveniet,

integram

qu~rit, is &civel saltem Encyclopaediam~

scientiam, in qua ipsa continentur, qum siquasratea singulatim. Hinc si possemus investigare [veram] < aUquam > originem globi seu modum quo potuisset revera terreni, facilius posintelligi generatus, semus reperire naturum plantarum et animalium qum alio modo. J integram

-U'<
DE ARTE INVENIENDI IN GENERE 16 5

F conabimur PHu.Vt,<&,b,5.. quidam aliquid in quo inter se conjunguntur ita quaeremus modum originis, ambobus communem, fingere quendam sint haec ambo, vel unum quendam cuj us sectioncs aliquod solidum vel unum ad altcnus descriptionem Motum ubi ambo simul prodeant, Si quseramus serviat. De scribenda < Encyclopaedia potissimarum inventionis inventoria, cujus ope veritatum quas habemus appareat >, origo eaque tam

1 1

synthetica qum analytica'. seu de dictionario Artis Combinatoriae Universalis, De praedicamentis humanarum. formato ex Alphabeto cogitationum annotanda maxime sunt Cum in6nitae sint propcsitiones possibiles, seu ab ex valde multis et valde dissitis aliquid pulchriora, infinitoe. Item breve. Item series mtegrae theorematum prodit valde utiliora ad progreEt ex caetens excerpenda annotanda sunt problemata. illi qui continent Ex casibus variis excerpendi diendum in cogitando. Theoremata aliquid unicum et Minimis. Methodus seu prae caeteris determinatum, ut cum agitur de Maximis

habet synthesin raro pura est, sed plerumque Analytica mistam, ut si machinam parem, et quia memini usum rotse coronanae notum base inter se conjungam, erit synthesis; sed et Tympani aliunde si meditandi necessitas me cogat uti rotis quibusdam in medio non sustentatis nec axem illo Textorio quod Spigilicum postulatur, et cogor uti rota suspensa inter duas alias, solisque dentibus sustentata, hic inveniendi modus est pur analyticus. nec in eo consistit ut nihil aliunde assumamus, Analytica Methodus etiam aliquid assumamus sit necessarium, id enim ejus de quo quaeritur non quod ad solutionem in non potest praestare Methodus Synthetica [vel casu utimur, vel] pluribus qum opus est habentibus, ut in instrumento cum scilicet in medio motus aliquis liber vocant, tunc

specialibus, semper enim inci" ut in ea quibus solis indigemus, utimur, nisi forte casu contingat, damus. In Analytica Methodo id quod quaeritur consideremus ante omnia an ex bis conditionibus ut sit ex quibus quseritur sit ita determinatum, unicum; an ver infinitas
Consilium 30).

vel infinities

infinitas

habeat

solutiones,

an verb

t. V. PHM. V, 7 toria, juin t679 (p. Z. Sic.

nova noya de JEHC~C~Op<P<<t<! rclopoedia

MP~MCOMNCH~M<<<! conscribenda MC~O~O inyonmethodo

M!

ARTENVEMENMN

GENERE

Patt.V!2,b,5.

sit

determinatum vel quorundam determinationes

ad certos tantm. Si

casus.

Q~riturque

vel determinatio

omnium

5 verso.

quxritur aliquod tantbm, excogitemus scilicet cum prioribus determinationibus compatibiles, quod saepe magna: est artis. Quanto ~jtem rem magis determinatam reddiderimus, eo facilius soivemus, non semper possibile est determinationes reperire perfectas. quod etsi nondum demonstraverim priori, video tamen posteriori, nam alioqui omnes irrationales forent rationales. Quando vel non possumus reperire specialiores tunc videamus determinationes, an liceat forte generalius aliquod problema concipere, quod istud comet quod sit solutu facilius isto. Ita prehendat, tangentem < ex dato puncto > qu~rens, cogitet id nihil aliud esse, qum qu~rerc rectam quae ex dato puncto educta secat in duobus punctis curvam, ita ut intervallum sectionum sit datum; quod si hanc propositionem 1 solverit, uti facile calculo solvi semper inveniet casum Tangentium potest, esse solummodo specialem, cum scilicet data recta est minima seu punctum'. Quando per methodum reducimus Epagogicam unum ad problema aliud, vel reducimus ad problema hoc est ad postusimplicissimum, latum, vel ad problema quod rursus reduci potest. Indicio opus est, unde ad quod rem reduximus colligi possit problema esse priore facilius. Si duorum problematum ex se invicem pendentium unum tale sit, ut ex eo appareat possibilitas aut impossibilitas, ex altero vero non appatunc illud est simplidus. reat, Contra tamen si problema habeat data abundantia, facilius est solutu et nihilominus dubitari potest an sit possibile, seu an data superflua sibi non contradicant. Si duorum problematum alterum diversa, eodem modo sese ingredientia quaeritur utrum sit facilius. San in homoattamen est in ilUs quasi abundantia quidam, possit. In alloptotis aut in quibus ipsa natura plures videtur alterum habeat

habentia, ptotis difficile cum idem exhibere Omne inter

est eligere, diversis viis qua:ri

quod eligamus. problema casus sunt

paucorum casuum, se coincidentes, est facilius.

i. Cf. De la Mthode 3. La suite est d'une

de l'Universalit, S a (p. 105). autre encre et d'une criture plus

fine.

DERTENVNENN

!6?

pHiL.,

VI, !2, c, 6 (s p. in-folio) en haut, une date efface 1669 (?)

p PH!L.,VI,

t2,C,6.

Dans le coin gauche

Combinatoriam etAnalyticam Tf"~uAS partes invenio Artis inveniendi, consisdt m arte inveniendi Combinatoria i~ quasstiones; Analydca arte inveniendi quaestionum solutiones. quarundam solutiones, cum modus quaeritur media quaerenda sunt

in

Saepe tamen fit ut quaestionum plus habeant Combinatoriae qum analydcae, ut efficiendi aliquid in re naturali aut civili, tunc enim tn summa tamen

quaestiones invenire combinatorias potius, solvere Analyticae est. Duo autem sunt genera quass aut > efficiendi tionum, aut cum quaeritur modus aliquid <; indagandi aut quaeritur veritas et examen eorum quse sunt futurus sive prasteritus, ab aliis indagata aut quantum inter artem de scriptis analyticum Hase tamen effecta. bene Et inter haec duo tantm est discriminis et inter artem bene vel loquendi, Examen autem eorum quas indagata sunt; pure judicandi. est; sed ars ipsa indagandi aut efficiendi magis combinatoria. rursus distingui possunt eum est inquisitio secamus; observatis curatius. rem ipsam moros Nimirum quanta accurat possumus nexu, forma scribendi

extra rem.

loquendo Analytica in partes exactitudine

in partibus. Synthetica est, cum partium, et partium alia extra rem ad rem explicandam animalium assumimus. Ita anatome suffocare, et postea disseanalytica; at animalia in Machina pneumatica combinatorium. Distillatione examinare care liquores, analyticum; aut pulveribus fermentationem <~ aliam ~> exciinjectis aliis liquoribus tantibus cultrum in ignem in distillando, dissecando extrinsecus adhibita. Ita est et <; qui ~> primus fateor, artem docuit secandi cultro, aut igne liquores in vaporem evehendi, haud dubi combinatorix sed nunc vulgato horum insopus peregit; combinatorium. Dices etiam trumentorum cadaveri alterius usu, perpetuo semper offerat perinde annectus habendum est, appictusve ex quo eas duas ac si ignis liquori, esset, cum idea unius res ex humano arbitrio culter ideani tam

situ, siv combinatoria

. Ce brouillon outre un plan de contient, et en Combinatoire), un projet d'Encyclopdie ou le caractre langue philosophique. 2. Cf. MATH., I, 26, C, d; 27 b. 3. Mot rpt dans le ms. par erreur

l'Art

d'inventer (divis et pratique, thorique

en Analytique sur la fonde

'68

DEARTINVENENM

PtHL~V,

t~C,6.

Undc tractu temporis temporibus experimur. quidam operationes fient quas erant antea combinatorise, analyticapervulgato apud omnes eo combinandi more, et tardissimo cuivis occurrente. Quare in melius proficiente paulatim genere humano, effici ut nemo amplius judic post multa secula >, arte analytica quae nunc vix in mathematicis laudetur; satis rect et generaliter unversali reddita, in omni materiarum adhibetur, charactere genere, introducto philosophico, qualem molior; quo semel dato < meditandi recepto rect ratiocinari, > spatio, non erit magis laudabile, quam magnos numeros sine lapsu calculare. Preeterea si catasive < relationum historiarum, >, observationum, experimenfidelis eodem charactere et <: majoris moscriptus accedat; mend > theoremata calculi ex charactere (: velut compendia vel solo vel cum observadonibus ducta, adjiciantur; fiet, ut artis quoque combinatorix laus peritura sit. Neque tunc :IU asstimabuntur, quibus sumpto meditandi aut discutere spatio aliquid invenire datum est; cum id in medio posimm sit futurum; sed lUi quibus extemporanea analytica aut combinatoria est. Illi vero qui tardiores sunt, tum demum a~stimabuntur; si tanta in illis sit velut et penetrandi inquirendi pertinacia, improbus labor, ut vix alii eum meditandi laborem tolerare velint aut possint. Unde si eos qui nunc in pretio sunt reviviscere fingeremus, post Leth~os non ideb minus tunc quoque haustus; magnos viros fore putandum'est; nam spretis illis quas nunc ab ipsis inveniuntur, ongis quam alii tune quoque non minus quam hodie penetrarent; nec dubitarem Archimedem si nunc m vivis esset, admiranda cm Quadratura daturum; parabole coni, et superficierum dimensionesque aut conicarum eo sphasricarum non minus difficiles fuerint, tempore qum nunc abstrusissimse analyticae sunt indivisibilium indagationes. erunt Neque ergo ideb pauciores magni vid imposterum, quod tam multa jam ab aliis occupata sunt. Contra enim aliorum inventis via illis ad et ipsa long majora sternetur; in scientiis aut scientiarum partibus jam pene tritis, novorum sterilitas, ad difficiliora coget; magno generis humani bono, cum infinita semper nec nisi gre ad vestibula restent, usque per media senticeta perrepserimus. Portas autem tum demum apertas fore putandum est, cm ipsa logus torum
Cf. pHiL., VU, B, n, 53.

sacpe conjunctas

nostris

< poterit, exactitudine

fortasse

MARTENVENENM

6g

ars inveniendi

losophicus cuidam insigni phrases erit ac si dictionario et quemadmodum post dictionaria rentur ita prter historie utiliter coinponuntur; opus erit Historia quoque temporum

in clara luce posita erit; id est cum Character aliquis phiidem theorema memorabUia, Cui si adjiciantur recipietur quaedam selectiores [narratiunculae Characterem locorumque, subjicesive quidam

PH!L.,V, p

!?,C,6.

philosophicum variis indicibus

in quibus >, < juventuti proponuntur quidam Apparatus et], inprimis, rudimenta et quaedam scientiarum nomina propria, fabulas, historias, Histoita opus erit accurato labore, multisque conspirantibus discant Baconus quae dum fit, aut optavit; riam generalem qualem imprimis etiam ubi facta erit, compendium condi historiarum selectiorum Ultimum
6 )1 sive de scientia vitae, in L ( opus erit, de Felicitate, eorum t et problemata usus omnium, quae reliquorum quo ostendatur, ordine disposed effectuum non subjectorum constfui poterunt, ope nentur. Sed quoniam felicitas quaedam jam tum in nostra potestate est; Scientim ad usum erit omnium ideo liber hic ultimus; primus. titulo posse nos esse ~OK~, Sapientia et felicitate. in quo ostendetur, et augendae beatisemper beatos; et tamen alios atque alios beatiores; usus consistit. Itaque hase tatis media quaedam, in quo artium omnium erit vera doctrina de Methodo, non tam quaerendi veritatem, quam vivendi; dici possit, quod Lucanus de cum ssepe enim illud de hominibus

omnium

verso.

Et Cicero de eodem populis quos aspicit arctos, quos ait, felices ~o~o. immortalitate animae, noile se sibi hune erroquo Lucanus argumento, non perspisane certissimas rem eripi. Itaque si quis demonstrationes et ubi obfirmet animum, ceret, rectissim faceret, si contra dubitationes ita enim utique consulet ali convertat cogitationes; primum ingruunt, de Methodo tranquillitati su. Liber autem de sapientia et felicitate, sive in quo ipse characvit~, primus omnium dandus est, ordinario sermone. de teris philosophici et caeterorum usus ostendentur quoque operum, quibus dixi. Subjicientur omnium illorum specimina; communi pariter

t. Cette mtaphore la fameuse comparaison rappelle chambre de la vritable H,, 263 (Dutenst philosophie 1V,&58, a8&,337;vn,488). 2. ~tc, pour ifA~M'etM~. 3. Ici une lacune aise suppler. nova (notamment 4. Cf. le CoM~t~MW de J?Mc~c~op<<~ 5. P~tr~M, , 458-4.59.
6. S<c.

est l'antiLe Cartsianisme a3; cf.P/< ~~M<!MM,p.

p. 40).

~7~

DE

ARTE

!NVEN!ENN

THEOREMATA

PHM~VJ,9,C,6.

< philosophico atque [ordinario] > expressa, sed non nisi < philosophico > demonstrata. [ordinario] Quibus spedminibus dads erit generis humani collata Nec jam aliud opera reliqua absolvere. philosopho qurendum erit, quam ut rationem reperiat, persuadendi recto. ribus populorum, et aUoqui vins insignibus ut de executione cptorum sen cogitetur. Porro quae hic de Combinatori~ et Analyseos differentia dixi, inservient ad discernenda hominum ingenia; nam alii magis combialii magis Analytici natorii, sunt'. Ita etsi Gali~us et Cartesius in utraque arte excelluerint, plus tamen in GaHbeo Combinatoriae, in Car. tesio Analyticae. Gomtre et Jurisconsulti Analytici magis, medici vero et politici Combinatorii sunt. Plus est securitatis in Analytica, plus dificultatis in Combinatoria. Mariottus dicit ingenia hominum instar sacci esse, quem inter meditandum tamdiu agites, donec Unde quoddam aliquid excitat. esse fortunae in cogitationibus non debet dubitari. Ego addiderim, ingenia hominum potius habere rationem cribri, quod inter meditandum agitatur, donec subtilissima transeant. Interea dum transeunt quxque speculatrix ratio arripit quicquid re videtur. Prorsus si quis fum quemadmodum causa totam deprehendendi civitatem per portam quandam transire jubeat, eo qui furtum passus est in excubiis collocato. Sed compendii causa adhibetur Methodus exclusiva qualis transiti in numeris. Ita enim si asserat virum spoliatus fuisse non fminam; xtatisque virilis, non puerum non juvenem, jus prodeundi. remittetur. ipsis

sermone

PHtL., 7.8.

VI,

2,

d,

PmL.,

VI,

12, d, 7-8 (3 p. in.folio). Paris, Schediasma de Arte inveniendi 7 Septembr. Theoremata. 1674.

7 verso.

solvendi problemata tantum ab Analyticis tractatam constat. Theoremata autem fassi sunt omnes casu inveniri nam quis mortalium prvidere possit exitum combinationum valde compositarum; constat autem ab eventu quodam combinationes inexpectato quasdam it. Cf. MATH.,, &y, c.
~TEM 3. Ici un mot illisible; on croit lire MMf? ou omne.

DE

ARTE

INVENIENDI

THEOREMATA

~t I

oriri. Quare combinationes omnes ] PH!.VI,I2,d~. elegantiam consequente, theorematum eventus extundere necesse fuerit, volenti, elegantes ordine instituere sane nonnihil in Artis est in humana non potestate. Superest quod combinatoriae arcanis, quod huic negotio ucem affundere possit. Sed sed ne suspicione quidem libatum est. hoc a nemine non dicam erutum, venit ratio, qua hoc saltem efficere possim, ut si MiM vero in mentem theorema argumento, elegans a me postutet, quodam quis proposito Tota exhibendum intra certum tempus ausim dicere me satisfacturum. Problematis valde hue redit Quaere solutionem cujusdam, ejus rei ratio mthode id est in difficilis aut etiam impossibilis quadam plausibili, in miras quasdam Incides in progressu multis aliis casibus succedente. sive destrucatque inexpectatas eorum quibus uti volebas compensationes non solveris, theorema tamen tiones atque ita quanquam problema Ita video inquisitionem < Motus > perpetui memorabile detexisti. protuisse. prxclara de ~Equilibrio theoremata praeclaram, proprietatem > ictum corporis desposamus cendentis in subjectam lancem C, eoque motu catenam ita elevatis, ut D pauex globis continuatis compositam lum elevato ipsi A succedens etiam cadat, A autem ubi Unde in locum E subintret. in locum B pervenerit sequitur ictum corporis ponderi totius catenae aequivalere, alioquin si excederet, sequeretur motus perpetuus~. sane dat satis validam, sed Hoc non demonstrationem inquirendi occasionem pr~ebet, nam postea demonstratio Mis, eadem opera facile theoremata oblato prclara aut Analysi, cujus deteguntur in Geometria exemplum eorum apponam, dum reducere tento aequationes <;locorum> omnes ad duas aeQuadones theoremate semel Este aequatip ad Circuum + + +
+ n o. Aeq. i.
8

Ego quoque dudum dentium. < Nimirum

observram

ictus descen-

ad circulum.
recto.

Ces termes doivent s'entendre au sens algbrique. s. Ce rahoanement en est hausse n'a aucune et la conclusion valeur, un poids sont htrognes et < !ncommen8urabtes Dans la thorie une force instantane un choc comme sions, on considre dveloppant rapport aux forces ordinaires.

un des

choc

et

percus~t~f par

!~a

ARTE

INVENIENDI

THEOREMATA

PHM~VJ,a,d,8.

Et alia ad Conicam ~+ Auferendo Unam

quamcunque ~+My+~+~no. fiet Aequatio ad Parabolam Aeq. (2)

ab altra,

~-t-My-f-t-~ i Sive xa .M -Jt-M~t-p~ ~'M ~i Aequatio ad Conicam jLy~~ M~ Unde rursus auferendo iy' fM~'W~~ 1 i S~e: c. mutetur .y ?! Circularem + M + in sequentem -)-~ W n o Acq.($) ~n o. Aeq. (3)

net alia ad Parabolam &~ +~n o Aeq. (6)

4 +~y+~+~ n o ~t Aeq. (7)

dum aequationes Jungantur ad Circulum~> ~+~ L~ fM 7


JL~:
Z ve

ad Parabolam

~.ta et yma, fiet <~ Aequatio

<+?~ -L=~ T
-L-&

(+~ .o <W 7"


+

n o

Aeq. (8)

~M"

~W

m~

i-r m

1~7 W

DE ARTE

INVENIENDI

THEOREMATA

P PHM~V!d,8. Jam jam 4M

In
I

i~-t

~<

/~r\ \jM_/ -)M

M'

~)

(q~)

(~)-

T+ sit in c~tens, Cumquc idem i. nihit di~efre ab aequatione opera mvemmus Eademque enuntiari potest n W M? M~ -r autem w. n. + hinc facil demonstr~tur Theorema t -tn ~M I elegans quod oequationem an~c 8.

quttes

in

pro arbitrio facile duo

sumi est

possunt. eorum combinatione


8 alia < verso.

Theorematis ) Invenus semel multa invenire. Exempli causa MM

habemus

theoremata

I _+~ni

Etaliud: i '+~ invicem

1 jr

<

Iri I --E-a

i.

2. Jungantur per per Jungantur vel divio. multiplicationem erit per summa Jungantur substractionem, sane mira, theoremata habebuntur totidem Ac i. sionem, summa erit non indicato fonte, obstupefacies cxhibeas si demonstrationes quorum aUquando lectorem. Scis proprietatem quandam, Theoremata. Alia ratio est investigandi sive casu et demonstratam, alio ab sive < vel solutionem elegantem, vel ex Geometrico calculo analytico, inductione inventam investiga >; additionem Summa fiet

174

DE ARTE

tNVENtENBt

THEOREMATA

PH!t.V,t3,d,8.

necessario tibi exhibebitur tandem elegans theorema, 8. ratiocinio, quod te ex calculi prolixitate inopinato expediat. Sunt et aiae methodi investigandi theoremata, per analogiam aliorum ita ex iis quae de circulo jam invcntorum demonstraverat Euclides, video Apollonium de conicis conjectassc non pauca, quas calculo postea vera invenit praeclarus in eam rem usus est methodi meas de figurarum harmonia Vide qux Gregorius dixit in libro de Circuli, < Ellipsis > ac Hyperbo!ae quadratura, qua& suo quodam modo etiam ad Rectam et produci poterant. cile erit invenire Theoremata Superest methodus Parabolam Et ope theorematum conicorum multa pro gradibus altioribus. non diffi-

sed cum omnia investigandi per inductionem, artis est eligere pr cxteris percurrere et hoc nequeamus, examinanda, et in eo consistit tota ars experimeoiorum. jam reducitur ad Analogiam; fateor vel nos simpliciterquaerere dato subjecto; Quanquam experimenta vel speciatim dato phaenomeno qurcre causam, quod pecuiaris'est opra; eo enim pertinent quae de instantiis crucis aliisque dixit Baconus. Sed simpliciter exprimenta hoc faciendum quaerere dato subjecto, est, ope jam cognitorum experimentorum per analogiam. Analogia autem in eo fundatur, ut quas m multis conveliunt aut opposita sunt, ea m datis quoque vicinis ad priora convenire Ars faciendi Hypotheses, pertinet ars explicandi Cryptographemata specimine artis conjectandi regulae duci possunt Sunt Experimenta quas postea etiam aut opposita esse suspicemur sive Ars conjectandi diversi generis est, huc

quae pro maximo haberi dbet pur et a materia abstractae, unde exempla materias applicare liceat. } quae quae item de

quasdam, quae potius Observationes considerari non sunt tantum, produci opus. Talia numeros consideranti offerunt sese; item observationes ventis, aestu; aliisque quae discere possumus his nihil utique negligere deberemus, quando opus autem collationibus, est diariis tantum

nominantur, experimenta clestes,

Et in interrogando. tam facile est ea addiscere;

in eam rem, ac velut Tabulis et postea Tabularum ad harmonias quasdam sive analogias constabiliendas.

i. Allusion la Mthode de ~'t/Mty~MM~ le 4.6. y. o). V. notamment (Pat. 2. On entrevoit de continuit, dont la formule la plus gnrate dj ici le principe < Datis du principe de raison) est ordinatis etiam esse ordi< (corollaire quaesita nata. <' (PAtf., IH, Sz cf. la formule du principe de raison, ap. PiHL., V1I1, 6, verso.)

PROJET

D'UN

ART

D'tNVENTER

1~5

Pmi~

VI, t3, e, 9-13

(to p. in-~). finir une bonne

PHM.

V,

t3,

9-3.

Projet et Essais Mr<~ des ~pM~ T ES hommes

quelque ccr~M~c~oMr pour arriver et pour avancer l'art d'inventer 1. ont su quelque d'Aristote chose du chemin

pour arriver a la et des Stociens en est une preuve. la logique L certitude et je puis adjouter celuy des mais sur tout l'exemple des Mathematiciens dans les digestes ne dont plusieurs raisonnemens romains >, < J.Ctes different en rien d'une demonstration. suivi ce chemin, parce qu'il est un peu incomCependant on n'a pas Mais je et pas compts. aller lentement mode, et parce qu'il y faut n'en a pas su les effets. On n'a pas considr croy que c'est~ parce qu'on il seroit de pouvoir establir les principes de Metade quelle importance les et de Morale avec la meme certitude, de que Physique physique, Elemns de Mathematique. une Or j'ay trouv que par ce moyen on n'arriveroit pas seulement verits, mais encore qu'on connoissance solide de plusieurs importantes et une analyse qui admirable, parviendroit [une]. l'Art d'inventer feroit quelque, chose de semblable en d'autres matieres, ce que l'Algbre fait dans les Nombres. c'est qu'on peut representer J'ay mme trouv une chose estonnante, t. Il y a plus par les Nombres, toutes sortes de verits et consequences de 20 ans que je [me fis un projet admirable] trouva la demonstration d'une methode qui et que je m'avisa de cette importante connoissance, humainous mene infalliblement l'analyse generale des connoissances ont nglig] comme on nes. [j'ay est souvent surpris que les hommes je fis imprimer lors 8, o il y a quelpeut juger par un petit trait que ques choses qui sentent le jeune homme et l'apprentif, bon, et jy basti depuis la dessus autant que d'autres tions me pouvoient Il. permettre
i. Cet
11, a.

f) recto.

g verso.

mais le fonds est affaires et distrac-

opuscule

est

de

1686 au

plus

tt

(v. plus

bas,

et

note

3). Cf.

PmL.,

VI,

2. Voir notamment les opuscules d'avril V, 8, a, b, c, d, e, f; Pan. tGyg (Put. VII, B, Il, t~). 3. Allusion au De Arte Combinatoria (666). 4..Stc, pour j'ay. 5. Cf. des passages de L~M<T, Phil., 111, 62o; IV, io3. V. La Logique analogues p. 48.

t~6

PROJET

D'UN

ART

D'tNVENTFR

Pmt.,VI,

z,e,o.

qu'il y a des certains Termes primitifs <~ si > non au moins nostre egard, les quels estant constitus, tous les absolument, determiner la faon des nombres et meme se pourroient raisonnements ou data, ne suffisent pas l'egard de ceux ou les circonstances donnes, Je trouva donc neantmoins on pourroit determiner le degr de la probabilit. mathematiquement [Metaphysiquement] que la cause < qui fait ~> que nous nous trompons si J'ay remarqu ont est si heuet que les Geometres aisement hors des Mathematiques, la determination de la question, n'est que parce que dans la Gomtrie et raisonnemens, on peut faire des experiences autres parties des Mathematiques abstraites, mais encore sur la conclusion, non seulement ou preuves continuelles, et tout moment, > en chaque pas qu'on fait << sur les prmisses reux dans leurs mais dans la physique pres bien des raile tout aux nombres; refute souvent la conclusion sonnemens, [mais] <~ et cepenl'experience et ne marque pas l'endroit dant ~> elle ne redresse pas ce raisonnement, et en morale, c'est bien pis, souen Meta~ysique ou l'on s'est tromp; reduisant sur les conclusions vent on n'y sauroit faire des experiences que d'une est maniere bien vague, et en matiere de Metaphysique l'experience en cette vie. <; quelques fbis~> tout fait impossible est de les rendre aussi moyen de redresser nos raisonnemens L'unique en sorte qu'on puisse sensibles que le sont ceux des Mathematiciens, trouver son erreur veue d'il, )1 et quand il y a des disputes entre les sans autre crmonie, contons, pour gens, on puisse dire seulement < voir lequel a raison. Si les paroles estoient faits suivant un artifice que je voy possible, mais ne se sont pas aviss on < dont ceux qui ont fait des langues universelles arriver pourroit utilit incroyable chemin moins estre fait tout ce qui seroit d'une cet effect par les paroles mmes, Mais en attendant il y a un autre pour la vie humaine; beau, mais qui est deja ouvert, au lieu que l'autre deuvroit C'est en se servant de characteres l'exemple Esprit, et en y

t0

recto.

de nouveau.

de fixer nostre qui sont propres une preuve des nombres. adjoutant de morale, <; de phyCar par ce moyen ayant reduit un raisonnement a ces termes ou characteres, sique, de mdecine ~> ou de Metaphysique de de l'epreuve tellement a tout moment on pourra l'accompagner de se tromper si on ne le veut bien. Ce nombres, qu'il sera impossible des mathematiciens,

PROJET

D'UN

ART

D~NVENTER

77

decouvertes dont on se soit estre une des plus importantes qui est peut avis de long temps. de dire quelque chose de ceux qui ont tach de Il sera a propos hors d~s Mathematiques. Aristote a est le donner des demonstrations et premier en Logique, beaucoup qu'il ait est si si nous avions les livres des nous en trouverions nous ont donn tratifs. il y eut un certain D. Jean Suisset appell Parmy les Scholastiques dont je n'ay encor les ouvrages, le Calculateur, pu trouver n'ayant veu que ceux de quelques sectateurs qu'il avoit. Ce Suisset a commenc dans le Scholastique, mais peu de gens l'ont de faire le Mathematicien la methode disputes imit, parce qu'il auroit fallu quitter pour celle et un trait de plume auroit epargn beaudes comptes et raisonnemens, mon avis que Jean coup de clameurs. <~ C'est une chose remarquable les anges <~ un ange ;> pouvoit estre au Scot voulant illustrer comment 3 ciel et en terre comme la renomme qui chez Virgile Ingrediturque il se servit grammes. > encor fit le Mathmaticien Ce seroit et s'avisa sans doute en > des combinaisons. quelque une belle d'une solo et caput inter nubila d'Euclide de condit, l'galit des paralleloon peut dire qu'il a reussi, mais il s'en faut heureux dans les autres sciences qu'il a traites, ou de quelques autres Stociens, de Chrysippe,

PHn.VI,t2t8,tO.

Essais; on peut dire que les JCtes Rbmains de raisonnemens demonsquelques beaux echantillons

o verso.

proposition

Lulle Raymond faon < de l'art

chose, que l'art de Lulle si ces termes fondamentaux [Unum, Verum, Duratio > Sapientia, Potentia, <~ VoBonum] <( Bonitas Magnitudo serluntas, > Virtus, Gloria n'estoient pas vagues et par consequent voient seulement a parler et point du tout decouvrir la verit. d'avoir veu un philosophe demonsJe ne me souviens pas maintenant trateur du siecle pass, si ce n'est que Tartaglia a fait quelque chose sur le mouvement, tius, qui estoient et Cardan un parlant de homme des proportions et Franciscus Patribelles veues, mais qui manquoit de

t. Cf. PHIL., VI, 2, f, 2. Suppler ici des. 3.JTH6M, IV, 177.


tN~DTS DE MIBNZ.

27.

t2

!~8

PROJET

B'UN

ART

INVENTER

PtUL.,V!2,e~o.

Il voulut redresser les faons pour les poursuivre. il avoit veu en effect qu'il leur manque des Geometres, de demonstrer la Meta~ysique, mais les quelque chose, et il voulut faire autant dans de sa Nouvelle Geomela preface est admirable forces lui manquerent; lumires ncessaires
recto.

tt

fait piti. } Mais c'est nostre siecle qui s'est bien plus mis en frais, pour obtenir Galilei a rompu la glace dans sa nouvelle science des demonstrations. du mouvement. j'ay veu l'ouvrage d'un Lince appell Stelliola, touchant trie ddie au Duc de ferrare, mais le dedans la dioptrique, ou je remarque quelque chose de la methode de proceder en physique aussi en dehors de la Mathematique demonstrativement bien que dans Kepler, dans Gilbert et Cabeus. et Snellius, dont l'ouvrage de Dioptrique n'a pas encor paru, mais dont les decouvertes apparemment on ouvert les yeux Mr. des Cartes. Mons. Morin ayant publi un livre de la lumire entreprit d'y donner en de Dieu la faon des Gomtres; de l'Existence des demonstrations du pere Merpar les persuasions en forme de demonstration, senne entreprit de rediger les Metaphysiques c'est l ou il l'a fait. Et ses foiblesses, mais s'il a jamais remonstr d'une d'crire Thomas en mme temps. Hobbes, entreprit presque tant en Morale qu'en physique. Il y a un melange maniere demonstrative mme temps Mons. des Cartes pouss et estrangement penetrant, esprit merveilleusement p~-es. c'est qu'il n'avoit pas assez profit des Mathefbible incontinent matiques pour se garantir des paralogismes. En ce mme temps, le R. P. Fabry se mit aussi a ecrire demonstratichez Hobbes d'un et qu'il estoit un des plus on peut dire qu'il donne des lumieres de la verisavans et des plus universels de son ordre, mais il manquoit dans ses preuves et il alloit souvent bien 1 cavallierement table analyse; vement, et demonstrer de propositions plus exactement celles qu'il a donnes il auroit pu faire beaucoup. 1 un Anonyme En Angleterre, Meta<pysicum publie un Tentamen mais il estre n'a le monde ternel, fort ingenieux pu que pour prouver autre ou bien que suppose qu'un infini 2 sauroit esu-e plus grand qu'un ce qui n'est pas asseur. l'infini est une grandeui, de encor de donner des demonstrations Le Chevalier Digby entreprit s'il avoit voulu faire moins
Cf. PH!L., i SethWARD. ne. ici 2. Suppler VI, 3, f, 27 ve~so.

i i verso.

PROJET

D'UN

ART

D'INVENTER

yg

l'immortalit

qui estoit et en Metaphysique, aussi excellent en Geometrie que M. Digby l'estoit du Monde et dans la Chymie, a donn quelques dans la connoissance beaux ouvrages crits d'une maniere demonstrative. Je n'en ay veu que il est asseur qu'il y a des penses profondes, son Euclide meta~ysique; il s'en faut beaucoup mais il est trop obscur, que ses demonstrations Albius ou clairer. puissent ou convaincre de donner Enfin Spinosa entreprit des demonstrations, celles qu'il publia sur une partie des principes de Mr. des Cartes furent bien receues. Il faut avouer que cet auteur a eu quelques penses belles et profondes mais il y en a d'autres si brouilles et si eloignes de la clart des Mathmaticiens qu'on ne sait que dire, et cependant il les veut faire passer incontestables. Les demonstrations pour des demonstrations qu'il donne ;> embarasses, et souvent la propoquelques fois sont < extrmement sition dont il se sert pour demonstrer une autre proposition est bien plus difficile que la conclusion. on trouve encor de fort habiles gens Parmy les Aristoteliciens qui ont dont il y en a deux qui ne sont pas entrepris de faire des demonstrations mepriser, savoir Abdias Trew mathmaticien d'Altorf qui a reduit en < forme de > demonstration les 8 livres d'Aristote de oysico audito, et l'autre c'est Jean Felden, celuy qui est connu par un livre de remarques de Grotius de Jure belli et pacis et qu'il fit sur l'ouvrage que M. Grassvinckel rfuta, il a donn quelques Elemens de jurisprudence ou il y a asseurement quelques penses solides. Il y a un trs habile professeur Iena nomm Mons. Weigelius; qui a publi un bel ouvrage appell Analysis de belles penses pour perfectionner Euclidea, ou il y a beaucoup la logique et pour donner des demonstrations en philosophie; entre autres il a communiqu amis un Essai pour demonstrer [donnJ a quelques l'Existence de Dieu, fonde sur ce que tous les autres estres doivent estre continuellement cres il a aussi donn une sphere morale fort
. Thomas Albius n'est pas Thomas (ou Anglus) nous l'avons BARTON, comme dit, sur la foi du P. des dans La Bosses, Logique de ~e~MM- (Note !), mais Thomas WHITE (~93.1676). V. Dictionary of National Biography, t. LIX, p. 79 (London, Qoo). Nous devons cette rectification l'obligeance de et ~rudition Moriz CASTOR de Hetdelberg. 2. Cf. Animadversiones ad Weigclium (Foucher de Careil, B, 146-170). 3. Ch ~VowMM~ et Essais, IV, m, 20; PmL., VII, A, 3o.

de l'ame,

et son fidus Achates

Thomas

PH!L.,Vt,t2,e,tt

12

recto.

8o

PROJET

/UN

ART

D'tNVENTER

PmL.,V!,t2,e,i2.

ingnieuse, morale, sphere dence nitions nieuses.


t2 verso.

qui est une maniere d'allegorye [pour] d'expliquer toute la par le rapport la doctrine de la sphere des Astronomes. Cette morale est adjoute l'Edition de Iena des Elements dcjurispru. Universelle de Mons. Pufendorf qui y a mis aussi quelques defiet Axiomes a la faon des Geometres. <; qui sont fort > inge-

j Ramus a repris Euclide de ce qu'en suivant la rigueur des Demonsil a abandonn trations, la Methode qui paroist plus propre clairer l'Esprit, mais < le bon > Ramus qui avoit voulu changer la Methode n'a pas seulement d'Euclide, mais encor la verit et perdu la rigueur l'exactitude. L'Excellent auteur des Nouveaux Essais de Geometrie a joint en quelque faon la clart de l'ordre avec la certitude. Mons. Mercator, un des plus habiles Geometres du temps a aussi donn des Elemens de Geometrie, ou il fait voir par quelques Essais comment on pourroit joindre dans la Geometrie la clart la certitude. J'avoue cepen. dant, si on ne peut point obtenir l'un et l'autre en mme temps, qu'il vaut mieux estre exact au depens de l'ordre que de garder l'ordre aux depens de la vrit. Et on pourroit dire bien des choses en faveur de l'ordre dont Euclide s'est servi. aussi un defaut dans ceux qui tachent d'crire demonstraqu'il coupent la matiere en tant de petites propositions, que l'esprit se trouve dissip par la~. C'est pourquoy il est a propos de les plus importantes distinguer les propositions des moindres. Il y a encor ce defaut que les Auteurs qui entreprennent [de donner des demonstrations) d'ecrire par propositions ne savent pas quand il est temps de finir, car les propositions vont l'infini. Je trouve deux limites que la raison nous prescrit, les voicy, ) il est necessaire de continuer la synthese jusqu' ce qu'on la puisse changer en Analyse, 2) il est utile de continuer la synthese jusqu' ce qu'on voye des progressions l'infini, 3) quand il y a quelques beaux theoremes, surtout qui servent la practique il est bon de les marquer aussi. Mais la premiere regle suffit pour le necessaire. Je remarque c'est tivement, Le c'est, defaut qu'on le plus suppose et dont Euclide general, des axiomes qu'on pourroit
de Por~<~

mme

n'est

demonstrer.
partie,

pas exemt Il est vray


ch. X, fin.

i. Antoine ApNAULB (Paris, 1667). V. Logique 2. Cf. PML., VI, t3, f, 27 (fin); ~9, c, t3.

-r' PROJET D'UN ART ~NVENTER l8l t

quand ces axiomes sont justifis dfaut ne nuit pas la certitude, ce que comme le sont ceux des Mathmaticiens. infinit d'experiences une par raison de l'esprit et c'est la principale Mais ce defaut nuit la perfection n'a pu estre chang 1 encor en la synthese des Geometres pourquoy peut estre de ce que je dis icy, mais il faut savoir Analyse. On s'etonnera de Viete et des Cartes est plus tost l'Ana> l'Analyse < l'Algbre, que des lignes y reduise la Geometrie Nombres qu'on des quoy que lyse en tant que toutes les grandeurs peuvent estre exprimees indirectement, et souvent a des grands mais cela oblige detours, Nombres; par en peu de demonstrer souvent les Geometres peuvent <( quelques > Et quand on a trouv mots, ce qui est fort long par la voye du calcul. il s'en faut beaucoup dimcile, dans quelque probleme une equation, du courte et belle] construction une cela [demonstration pour qu'on aye est en Geometrie desire. la voye de l'Algbre telle qu'on probleme et c'est comme si pour aller asseure mais elle n'est pas la meilleure, d'un lieu l'autre on vouloit tousjours suivre le cours des comme un voyageur italien que j'ay connu, qui alloit toujours y ait 12 lieues d'Allemagne teau quand il le pouvoit faire, et quoyqu'il du Mayn, il aima en suivant la riviere Wertheim de Wurcebourg mieux de prendre cette voye, que d'y aller par terre en $ heures de ne sont pas encor ouverts et temps. Mais lorsque les chemins par terre on est trop heureux de pouvoir se servir defrichs, comme en Amerique, quand elle passe dans la multitude des figures, les Elemens; car l'imagination s'yperdroit si l'Algebre ne venoit a son secours jusqu' ce qu'on etablisse une chacomme la Geometrie, qui marque les situations racteristique propre Ce qui est faisable et seroit d'une marque les grandeurs. l'Arithmtique que pour aider l'imagination. grande utilit tant pour les decouvertes, un Ecrit de feu M. Pascal intitul Esprit geomeOn m'a communiqu de ont coustume que les Geometres trique ou cet illustre remarque tout ce qui est definir tout ce qui est un peu obscur, et de demonstrer marques un peu douteux. quelques qu'il nous eust donn Je voudrois Et je ou trop obscur ce qui est trop douteux pour connoistre des sciences il faut mme qu'on suis persuad que pour la perfection en effet demonstre quelques propositions qu'on appelle axiomes comme quelques uns de ceux qu'Euclide Apollonius a pris la peine de demonstrer de la rivire et c'est la mme chose dans la Geometrie rivires, en bat-

PHn.VI,2,e,t2.

recto.

*~3

NOTES

DIVERSES

PntL.,

Vf, ~2,e, e, e~ t3 verso.

a pris sans dmonstration. Euclide avoit raison niais en Apollone t ~<*t\ encor davantage. Il n'est pas necessaire de le faire mais il ne laisse pas d'estre important de le faire, et necessaire a certaines veues. Feu Mons. de Roberval meditoit des nouveaux Elemens de Geometrie, ou il alloit demonstrer rigoureusement plusieurs propositions qu'Euclide a prises ou supposes. Je ne say s'il acheva son ouvrage avant sa mort, mais je say que bien des gens s'en moquerent; s'ils avoient s l'importance de cela, ils en auroient Ce n'est pas necessaire jug autrement. pour les apprentifs, ny mme pour les Maistres ordinaires, mais pour avancer les sciences etpourpasserles colonnes d'Hercule, il n'y a rien de si necessaire.

PtttL., ~-2.

VI,

12, f, f,

PniL.,

VI,

12,

f, 1-2 (4 p. in-fol.). de inventione et ~~K~M ~M~~M. Aug. 1676. j1

Collectanea J Collectaneorum

de inventione

pars i.

Au bas de la 4e page, renvoi Pars II Collectaneorum. La suite manque.

PHL.,VI,t2,f,C.

PHiL., VI, Possible

t2, f~ 6 (un coupon).

de 1000 costs. Possible naturel dont intellectuel, polygone les causes sont dans la nature. Possible selon l'ordre de la nature, ce qui arrive effectivement dans la suite des causes. Possible naturel est celuy dont un semblable a est fait. Mariotte. qui a les feuilles danses piquantes en tout temps et le fruit petit et si une autre plante se rouge; un jour avec les mmes il faudroit adjouter encore proprietes, autre difference. Definition obscure est un Enigme comme celle d'Aristote. Euclide pas dire mais leur diffrences. qui a 20000 ecus ne devoit que les cercles ne se coupent Le Houx est un arbrisseau et vertes trouvoit quelque de l'me en deux en un

points, Un homme

de bien, ne doit

pas le hazarder

DE

PRINCIPIIS

~3

seul coup contre son beaucoup pas rable.

100000

ces 100000 gagns naugmenteronr cus/car miseet les 20000 perdus le rendront bonheur,

P PHIt.Vt,

12,f,6.

Ce ce que je vois est blanc, donc c'est du sucre. nous fait souvent in rebus talibus + les enfans sophisme-ci qui trompe (+ arguvoit plusieurs signes semblables. l'erreur dans lorsqu'on tomber On peche plus souvent contre affirmativum. mentum in secunda figura ne croit +) les regles de la logique qu'on Lesucre est blanc,

PHiL.,V!,i2,f,i9(i

f.i~). De ~r~Mc~p~

PHL.,
9'

VI,

t2,

f,

Duo illa prima tradictionem

experienti~ falsa, alterum > possu, < primo talia sunt, ut de iis demonstrari percipiantur, secundo omnes alias propoesse; eorum impossibilem demonstrationem non sunt vera, nullam sitiones ab ipsis pendere, sive si haec duo principia locum habere. Itaque aut admittenda omnino veritatem et cognitionem est. renuntiandum veritatis omni aut inquisitioni sunt sine difficultate, afferri posset ratio dubitandi, Accedit quod nulla contra h~c Principia omnes. habeat contra alias propositiones locum non quse Thiniensem')> virum<(Episcopum Memini ingeniosum quendam etiam cui objiciebam velle ad autoritatem, revocare omnem evidentiam Ille ver ita argumentabatur hominem solum posse habere scientiam. pro> vel ex evidentibus < seu evidentia -dduntur Ea qua~ probantur non poterunt Si ex non evidentibus, evidentibus. non vel ex bantur, de his iterum redibit qu~s< inde evidentia reddi. Sin ex jam evidentiUus, vel erunt erit evidentia; quidam infinitum, nullaque tio,<vel>in < nisi ista per se esse evidentia sciemus Sed unde evidentia. se per omnibus recipiuntur >. Responhominum consensu, quse scilicet ab sublata est veritas. omnibus sublatis deo ea per se evidentia esse, quibus nihil assumendo posse, Et notabam pra:terea j 1 me aliqua demonstrare
ch. I, g t. V. La Logique de I.6~M~, 2. Christophe de Spinola, vque Rojas de L~t~tT, relations en 1679. V. La Logique 36. de Thina, p. 164. Leibniz entra en

principia' sunt implicantia

unum

rationis

f~~

sunt vera, et conquod varia

Verso.

avec

qui

~4

SUR

WtLKtNS

PH!L.,

V,

t2,

f.

t9.

quam ego ostendere volo ab illo concessas et in lgitima forma inde concludam contradictorium alicujus quod ipse asseruit ex quo sequitur falsitatem alicui ex propositionibus ab eo assumtis adesse, id est eas non posse eas vcras simul. Unde patet etiam non posse tionis < quenquam > demonstrare absurditatem nisi quae plures assertiones sive concessiones involvit, Unde revera ejus proposidum scilicet ex

nisi

concessa.

Ut si quis opinionem aliquam assumam propositiones absurdam,

defendit

concludo. concessis argumentatus absurdum omnis demonstratio est ad absurdum deductio. Et demonstratio nullis indiget assumtis. sive princips Et ita cessat illa diffidirectis, sed tantum reflexis. cultas quae omnes torquet, de modo quo ipsorum certi principiorum sumus ex quibus demonstrationes ducuntur. Dicendum enim est demonstrationes ex nullis assertionibus sed ex concessionibus sive hypothesibus procedere, neque aliud agere, qum ut ostendat Hypotheses quasdam inter se pugnare. Tantum reflexa seu indirecta ergo assumo principia < vel formalia, primo > quod forma syllogistica sit bona, secundo sit absurda; quod contradictio ver materialia seu materix principia demonstrationis non alia adhibeo ostendo. inesse quibus falsitatem tratio est ad hominem.
Recto, en bas.

quam illas ipsas hypotheses adversarii Unde quodammodo omnis dmons.

t Ego etsi concedam plerosque casibus duci autoritate <(videatur credendi)

> et opinionem nostrorum judiciorum Certus tamen practicorum. meditari veit altiora reperturum judicandi principia

< omnes > homines plerisque in S. Augustini libellus de autoritate 1 < communem > saepe ultimam esse analysin sum qui accurate

PtM)f~ 20.

VI,

12,

t,

PHIL.,

VI,

i2,f,2o(i

f. in-8").

MIror adhibita

Wilkinsium

litera litera vero r pronuntiatu Verus character universis

suarum magnam r, cum tamen creberrimse dimcillima, Gaut Lingua

prasposidonum partem formare sint proposidones in sermone, ita ut ea plane crant Sinenses. rationalis nulla indiget
note t.

memoria

. Sic, pour esse. z. Lapsus, Cf. La Logique pour utilitate. ~<tt r'HL.~ VI, t2, f, 25. 4. V. La Logique de Z<et~M< Note IV. 5. Sic, pour M universatis ?.

de Z.c~M~

p. aSg,

MA TERIAM

ET

MOTUM

ESSE

PH~ENOMENA

85

oisi simplicissimorum, mare potest et nihilominus Wilkinsio varie sunt

nec dicdonario,

sed quivis verba rex, cum

pro arbitrio

for-

F Pttit.
20.

V!,

m,

f,

intelligetur. radices, ut calor, rex non

tamen

loquendo Ens regens, id est rigam (sive calefactor (seu ens calefaciens) rigam ut recte ait (part. radix, non rex. Hinc non radicem intcrdum esse nomen actionem ut ligatio, interdum radix sit liga,

si calor est radix,

possit esse radix. Cum lineam bene ductam) faciens, ad calorem.

philosophice enim rex sit erit rex ad ~ erit

Ergo

3, cap. i. . 4 Characteris) 1 substantivum neutrum ut calor, interdum ut rex, cum tamen attributum personas

Nec refert an ista in latina lingua rgis, riga. ligationis extent, ipse enim linguam scribebat philosophicam. ad ut adverbia refert ad nomina, Part. 3. cap. 4 & praepositiones conjunctiones potius se habent verba; sed longe aliter esse ostendimus Verba se habent ad adverbia ut ad nomina ad verba ut praspositioncs substantiva nomina ad adjectiva

PHIL., VI,

2, f,

21

(un coupon

adhrent

au feuillet

prcdent).

] PHtL.,
21.

VI,

12,

f,

Elementa veritatis Spiritus s. est

universas, opus sine exemplo <noyum>. spiritus veritatis. Veritas est finis ratiocinationis.

PHIL., VI, 12, f, 22 (l f. in 8"). Materiam et Motum esse phaenomena ex eo intelligi potest, < tantum, seu > continere in

PHtL.,
22.

VI,

t2,

ft

quod de iis diversae hyposatisfaciunt fieri possunt, quae tamen omnes perfect definiendi utra sit praefephnomcnis, ita ut nulla possit ratio excogitari inveniri et omnis veritas accurat renda in realibus, Cum tamen demonstrari possit. Ita de motu alibi ostendi, non posse definiri in quo se aliquid imaginarii, theses contradictoriae
t. Ces 3 mots sont rpts par erreur

2. Sans doute dans tes nombreux

le Consilium ou encore dans (PHtL., V! B, lit, passim) (PHtL., V, 7, f. 3 verso). 3. Cf. PHtL., VI!, B, Ht, 40. < Cf. PMiL., VII, B, Mit, 7 et to. 5. Probablement de MMC~M. abrviation 6. Cf. la prface du P/to~MOMMjf (MATH., IX, t).

fragments relatifs la Grammaire rationnelle


de ~M~c~ MOM.

dans

le ms.

186

LE NOMBRE DES AXOMES EST

INFINI

PML., aa.

VI,

<a,

f, f,

sit subjccto; et de materia non potest dici, utrum sit sublata. Exempli causa dici non potest an locus sit vacuus an materia pcrfectnuida plenus; nihil enim interest. Item si quis fingat < matera > partem esse sublaab omnibus partibus universi, quod tam, relique in ejus locum succdent sunt non potest intelligi aliquod vacuari in locum spatii repleti quod corpus destructum deseruit. Itaque omnia erunt ut ant; si quis fingat DEum conservare locum iUum vacuum, ac si fingamus non corpus in eo esse des. perinde est 1 tructum, sed infinita celeritate moveri, ut resistat iis quae ab omni parte nec tamen ingredi conantur, eum eoect' m destruente. in ipsa agere aliter seu ea repellere, DEo cum sit indefinitum, in extremis ejus quae nulla

Verso.

PHtt. a3.

VI,

2,

f,

PHIL.,

VI,

13,

f, 23

(i

f. in

8").

de concevoir important que le nombre des premieres proLe Nombre positions est infini, car elles sont ou definitions ou Axiomes des definitions aussi bien que des termes est infini. Le nombre des Axionecessaire indemonstrable. J'appelle Axiome proposition Necessaire c'est dire dont le contraire implique contradiction. Or la seule dont le contraire implique contradiction, sans qu'on la puisse proposition est l'identique formelle. Cela se dit expressement demonstrer, la dedans, donc cela ne s'y peut pas demonstrer; c'est dire faire voir demonstrer; Cela s'y peut montrer a Fil, donc cela par la raison et par consquences. ne s'y peut pas demonstrer. Les sens font voir que A est A. est une proposition dont l'oppose A n'est pas A. implique contradiction formellement. Or ce que les sens font voir est indemonstrable Donc les Axiomes veritables et indemonstrables sont les propositions Or identiques. estant infini, le nombre de telles propositions est aussi, car il en peut avoir autant que des termes. cela est merveilleux, et il paroistroit Cependant trange a un qui on ne l'expliqueroit homme, pas; de dire que le nombre des proest infini. Si les principes positions premieres sont infiincontestables,
t. Cf. PaL., 2. Cet appel V, 9 De r~on~oM l'vidence sensible de la Doctrine humaine. n'est gure conforme au

Il est tres

mes l'est

aussi.

leur nombre

est infini.

Car le nombre

des termes

rationalisme

leibnitien.

SUR.E~QUAUT~SSENSBLES

~7

Telles propositions bien d'avantage. seront encor le conclusions nis, les est, sive quodlibet tantum est quantum s.M unumquodque identiques sive quodlibet est tale est, quale Item est. unumquodque sibi ipsi ~quate sibi ipsi simile est reconaisement aisment se ne indennibles peuvent Les premiers termes ne sauroit nombres qu'on les comme premiers noistre de nous, que tous les autres qui la division [par essayant discerner jusqu'icy qu'en bien se sauroient ne irresolubles termes les mme sont moindres]. De Car j'ay une comme par provision. et reconnoistre que ngativement, La voicy la resolubilit. reconnoistre on peut marque par la quelle nous paroist neces. une qui proposition Lors que nous rencontrons se suit infalliblement qu'il il son demonstre; saire, et qui n'est pas soit dennible. qu'elle un terme pourveu trouve dans cette proposition et cette dmonstration; donner de tacher faut il necessaire. Ainsi Par cette cette definition. trouver sans donner nous ne la saurions sans preuve except les axiome aucun laissant en ne passer methode, des Termes, viendrons la resolution nous les et definitions identiques, cela pourroit aller a 1 innm, Vous idees direz, que et aux plus simples nous nouvelles qui de propositions, et qu'il se pourroit tousjours prouver ne le croy pas. Mais resolutions. Je nouvelles des obligeroient chercher ce moyen nous ne laissecar nous ne nuiroit, par cela si cela estoit, et les tous nos thormes demonstr d'avoir parfaitement rions pas une infinit de suffiroient nous resolutions que nous aurions faites, dans la nature, il ne faut de meme que belles consequences practiques; de leur infinit cause des recherche la experiences pas abandonner celles qui nous bien employer dj parfaitement puisque nous pouvons sont donnes

P. PMH., 33.

t2,

VI

f,

PmL.,V,

2,f,24(f.in8<'). de vocabulis litigant, quaerunt ac in acu; imo magis quam dolorem

PHIL., 24<

VI,

2,

f, 1

nodum in scirpo Saepe recentiores cum negant calorem esse in igne non
t. Cf. PHH. 2. Cf. PHIL., ~1~ VIII, 6 recto. VII, C, 51. verso;

MATH. I,

V. La

Logique

de I~~

ch. I,

et .3.

!88

DSAHA.YStVERtTATIS

PHL., a~.

V,

ta,

f,

in ventosis <~ cum negant aquam attrahi in antliis, aut sanguinem qua' litates et facultates explodunt in Medicina et philosophia ~> Mihi placet retinere locutiones Attrahitur receptas, interpretari. recteque aqua ab id est sequitur etsi [causa attractionis] embolo, embolus pr~cuntcm, causa non sit immediata, sed acns gravitas. Simifiter [sed circumpuisio] esse in igne id est vim eam in nobis sensionem quis neget calorem ut qualitatem qua nos calefieri dicimus. Calorem concipimus activam ignis, dolorem ut qualitatem passivam nostram; itaque stante sensu recepto vocabulorum, tam ineptum est calorem igni negare, quam dolorem acicuiae pungenti ascribere. Quod autem causantur, negare a se excitandi, ei similem quod in nobis reperimus, nihil ad rem facit igni facultatem somniavit facultatem urendi in igne similem esse [quis enim philosophus facultati percipi actionem ignis], neque enim qui igni calorem tribuit, ideo malis unum somniat etsi facultatem esse quendam tanquam activam inter causam ignis esse similem ambo consensum ab effectu negari passive aniadeoque et exprimi non possit. Est enim qualitati

ab altero

in his relatio

ad singula, quaedam et responsus singulorum qui tamen non semper in similitudine consistit. et facultates <; Denique qualitates in rebus esse verissimum in horologio est facultas est, quemadmodum et facultatum debeat esse distincta, qualitatum mechanica in natura aeque ac in horologio. in ChiQpa; Bontekoe J> rurgicis contra receptas sententias disputat magnam partem inania, et ad horodictica sunt. } mihi consilium dabat, erat autem Quidam cujus auxilium desiderabam, ut cuivis in mentem esse venirc hujusmodi, dcbcret; rescripsi igitur datore. ~M~~W consilia ~M.P non habeant summam verbalia etsi explicatio

PHIL., ~5.

VI,

t2,

f,

PmL.,

VI,

12, f, 25 (1 f. in 8"). veritatis et judiciorum ~M~MMO~M~M.

De Anafysi Apud Theologos gorii de Valentia Parisini.


i. Voir

Mirandum
PatL.)

de Analysi Fidei, qualis extat GreSocietatis Angli Theologi Jesu et Henrici Holdeni est itaque apud philosophos nihil haberi de Analysi libri habentur
B, tv, 22.

VU,

DE ANALYS!

VERTAT!S

189

PH PHM. sive priores Aristotelis sive posteriores libri nam Analyticorum Veritatis, 25. humanorum sive principia judiciorum ultima analysin minus quam nihil de Primo Cognito potius dispunonnulli continent. Scholastici quoque ex illis allas et quomodo sint prima cognita, quae more suo, qum tare nam si hoc praestiussent, monstrare voluere, deriventur cogainones et ad Mathematicum accurate Elementa dedissent nobis phUosophiae de inquiEt viri ingeniosi qui scripsre nostro tempore moremexacta. exoterico quodam tracet utilia, multa elegantia quidem rendaveritate sed affectibus et pr~udicus de humanis infandaB, disserunt modo, tandi haerent ipsi et principia substituantur, cm id agitur ut certa judicandi iis demum nos tandem revocant ad regulam illam < recantatam >, quod V Verso. non magnum Verm et distincte dar percipimus ) fidendum sit, quae usum habet ea regula quamdiu sit. Quod clarum et distinctum quid dijudicandi, non satis novisse video illos ipsos qui sibi percipere nam quaedam distinctissim maxime hanc celebrant; regulam et quae ipsi omni conatu habemus, visa sunt, qua: falsa esse compertum ut si coacti sunt monere, non possent, adhibito cum demonstrare eadem mentis prae oculis videre vellent, quae ipsi, eadem quae <alii> Callid profecto, nam certum est consuetudine cogidiu. meditarentur ipsi < vel mutato > nobis ita familiaria fieri, ut depravato tandi quidam idque inprimis succedit in naturali judicio tandem nobis clara videantur; his, qua: dictione nitida et ad plausum facta non sine quadam simplicitatis >. < a celebri autore et evidentMe fucata artincios specie proponuntur internam idearum provocant hi scriptoEt cum denique ad experientiam et onere probandi se eximere conandeclinare res, eo ipso et objectiones sed [sinceriores] apertiores professi tur. Alii iisdem principiis insistentes censeri debere quod sine interiore quasunt, id clarum distinctumque dam repugnantia et conscientiae quasi morsu negari non potest. Vernmhaec nota uti non contemnenda est, ita tamen dialectica tantm censeri debet. Ultima enim principia ajunt a Sunt qui omnia resolvunt in autoritatem. in dubium. Ego quidem fateor in nobisadmitti, quia nemine revocantur altiora et certiora adesse 3. tamen contendo id esse verum, plerisque judiciis
Tschirnde MALKBKANCHE. Cf. Lettre i. Allusion de la Vrit La Recherche de Le~Mt?, p. 292, note 4. haus, t68~ (Math., IV, 465), cite dans La Logique Cf. Phil., V, 6, f. ()(Bo~<'MMMM, p. 82), cit ap. 2. Criterium de la vrit. cartsien La Logique de Le~Mt~, p. ioo< n. 2; p. ao3, n. 2. 3. Cf. PmL., VI, 12, f, tg.

VI,

3,

non

habetur

modus

!~0

ANAt-YSSPHYSCA

PHtL.,

VI,

t2,

f,

PH.

V,

a6.

12,

f,

36

(!

f.

in

8~.

Analyseos physic<e tates sensuum confusas gustu; cemus

arcanum

in hoc uno

consistit

artificio,

ut quali-

figura, sunt. Itaque si deprehendamus certas qualitates distinctas semper com!tari quasdam confusas (Exempli gratta omnem colorem oriri ex radio refracto, non ver ex reflexo), et, si ope disdnctarum qualitatum definit < quorundam ~> naturam explicare possimus. ita ut corporum demonstrare ipsa talis esse magnitudinis queamus, ngurae et motus; eo confusas ex tali structura resultare, ipso jam necesse est etiam qualitates ex ipsis aliter demonstrare non possimus. quia qualitates confusas nulla datur definitio, nec proinde de illis demonsconfusarum qualitatum licet Sufficit ergo nos omnia distincte cogitabilia, quae ipsa comitantur, conelusionibus, posse explicare constantibus experientise consentieutibus. Nam ope quarundam ad determinandam naturam qualitatum corporum tratio. sufficientium reliquos quid realis invenire causas; et ex his causis demonstrare possumus affectus seu citeras et ita invenietur qualitates, per circuitum, et distincti totam

(nempe calorem et frigus pro tactu; sapores pro odores pro olfactu; sonos pro auditu; colores pro visu) revoad distinctas quc eas comitantur, qu sunt numerus, Magnitudo, ex quibus duse postremae propri physcx consistentia, motus,

Verso.

confusis insit, reliquum enim quod qualitatibus dicinequit, ut ex. g. illa ipsa apparentia explicari quam flavedinem mus quomodo ex eo in quo flavedinem < parte rei > 1 consistere est pendere ostendimus oriatur. id sciendum non re sed nostrorum constitutionibus rerum >. <~ et minutissimis organorum dispositione Sufficit autem nos ostendere, ex quo quid parte rei sit in corporibus nascitur flavedo. < idque ad usum vitas sufficiet. Ita confusas habebimus modum camus sitionem cohserere > producendi qualitates. Utile quoque est ad minuendum ad alias < flavi laborem, si qualitates confusas reduut si viriditatem ad comporedncamus facilius quosdam sapores et odores enim colores quam sapores

>, simpliciores et caerulei. Si ostendamus

etc. coloribus; quibusdam ad distinctas qualitates revocantur.


t. Cf. f. 5 recto.

PHL.,

V,

7,

ELEMENTA

VEMTATtS

~ETERN~E

19!

pHiL.VI~f,27(

f. in8<~).

PH!t. 27.

VI,

!2,

f,

aetcmae* dicendum veritatis aliquid forElementorum lu pra~donc scribendi sunt secuti, demonstrative tasse erit de his, qui antea Methodum et cur eorum nonnulli lectores etiam iis in desiderari, scilicet possit quid ut obtinuere Euclides et Gomtre non convincere possint'. attentos sed hoc factum est, tum quia passiones hominum in tali nemo refugetur theonon obstant, tum quia se~per experiri licet veritatem argumento est tamen nonnulla sive in lineis. Fatendum rematum sive in numeris, et Franc. Sanchez miserat desiderari posse in Euclidis demonstrationibus, sibi satisfactum ejus negabatque difficultates quasdam suas ad Clavium, dubium nullum est; primus tamen hec Sed suppleri posse responsis. Archimedes, ad res physicas transtulit constet Geometriam quantum nobis habemus; aliumque Hydrostaticum cujus libellum de quiponderantibus desiderare Mechanicis demonstrationibus scio complures in Archimedis aut certe facile supplebiles videntur. aliquid; mihi tamen accuratae satis, condere De motu primus scientiam cpit Galilasus; quidam Florentius olim Gallica lingua scripsit, affectata rei pyrobolicae (Fleurance) Elementa assecutus. videtur sed mihi parum scopum Geometrarum Methodo, et ad Metaphysica demonstrativam de illis qui Methodum Primus aliquid in hoc genere praestitit Aristoteles, Moralia transtulere. et scienutique sunt demonstrativa, Analyticorum cujus libri primorum Inter Schoremotam. ab imaginatione circa materiam tiam ( condunt lasticos quidam Joh. Suisset, vulgo dictus calculator~ inprimis Mathe* ac remissione et de intensione maticum aliquid affectavit, qualitatum DEi complures Existentiam est. Demonstrare solito subtilius ratiocinatus videntur progressum quae ipsis consequi aggressi sunt ex absurditatibus ni fallor Sethus in infinitum, ita autor Tentaminis <piloso?ici, qui fuit ut judico ex Epistola quadam Cartesii Wardus, et Joh. Basil. Morinus, numerum illi infinitum ad Mersennum. Verum posse prmsupponunt ideo multi tecte quod est falsum; et concipi ut unum congregatum, Dicam nunc
1. On sait que les Elementa veritatis de la Science gnrale 2. Cf. PHIL., Vt, 2, e, to recto sqq. 3. Cf. Phil., VI, tQS. (P~rM~p devaient former la premire partie

Verso.

'9~

ELEMENTA

VERtTATS

~TERN~

PHU. 27.

VI,

t2,

docuerunt, potuisse Muodum esse ab aetcroo, nec quicquam inde absur. dum sequi. Cartesius cum sibi videretur exstentiam DEi et discrimen animae a corpore demonstrasse in Meditationibus Meta~ysicis, urgentibus amicis ratiocinationes suas redegit in formam sed Du~ demonstrationis, earum imper~ctioaem magis ratione ut examinanti detexit, diligenter Thomas Hobbes quaedam in moralibus patebit et physicis meta~ysids egregie scripsit mathematica servata forma, idem dici potest de Honorato et Benedicto Fabri, Thoma Angio', Spinosa~ sed innumera intercurrunt, in quibus apparens potius quam vera est severitas, et in his quoque admitti quas satis sunt perturbata;, possunt, propositiones ut taceam mut. titudinem confundere propositiuncularum mentem'. Nihil nunc dicam de scriptis quibusdam Conriogu, Fabrii, Fabric quibus controversias Theotractare sunt aggressi, logicas tali methodo neque de his quae Trew in Feldenus in jurisprudentia ~ysica Anstotelica% praestiterunt.
1. 2. Thomas ~M~ Leibni;
tS:

WHrrg

(Voir

p.

259; IV, 179, note 1.) III (Berlint

469; ,33; Math., 1890).

VI, l,

349,

note;

VII, 46.;

64, 324S~,

und Spir:o~a, VII,

Appendice 150,166.

5. Cf. Phil.,

MATHESISRATONS

19~

PmL., VI, i4< f. 1-2 (4 p. in-folio).


Proba sunt qu~ hac plagula, et sic satis haberi possunt pro abslutis.

F PH!L.,VI,4~.-2.

MATHESIS

RATIONIS'

t recto.

licebit per demonstrare optime (i) Leges Syllogismorum in propositione ejusdem et diversi. Nam reductionem ad considerationem vel diversa semel id agitur ut duo inter se vel eadem vel pronuntiatione categoricum pronuntiemus. (2) Terminus vel accipitur (velut homo) in propositione de quodam homine. vel homine, de quovis particulariter, eorum qui dicuntur quemlibet Omne A est intelligo dico B, (3) Cum B. Et haec propositio dicuntur eorum cum ess qui aliquo A, eundem appellatur Universalis Af firmativa. eorum qui aliquem intelligo dico Cum Quoddam A est B, (4) dicuntur B, et haec est dicuntur A, eundem esse cum aliquo eorum qui Affirmativa. propositio Particularis eorum qui dicunest A quemlibet intelligo Nullum B, (5) Cum dico et haec est prodicuntur B, eorum qui tur A, diversum esse a quolibet positio Universalis Negativa. (6) Denique cum dico quendam Quoddam A non est B, intelligo eorum qui dicuntur B, eorum qui dicuntur A, diversum esse quolibet in affirmativis praedicatum et haec dicitur P~J~ Negativa. < Hinc in negativis universale >. vi forms est particulare, dicuntur A esse Posset quidem omne A esse omne B, seu omnes qui dicuntur B, < seu proposiomnibus > cum qui eosdem [omnes] < nostris linguis. sed hoc non est in usu in tionem esse reciprocam >;
i. Cf. La Logique
mDtTS DE UMBNtZ.

i. universaliter

de Le~t~,

p. 23 sqq.,

et Appendice

I. 13

194

MATHESM

RATONtS

PHM.V,

t~,f.

t.

Quemadmodum bus

nec quosdam

> B, id enim exprimimus Inutile autem fuerit dicere Nullum

[omncs] <~ eosdem cum dicimus omnes B esse

A esse

cum omni-

A esse quoddam eorum qui dicuntur A esse diversum ab aliquo eorum qui dicuntur B hoc enim per se patet < nisi B sit unicum >; et multo magis quendam corum qui dicuntur A diversum esse a quodam eorum qui dicuntur B < Ita videmus perfici doctrinam rem a prdicatione Logicam, transferendo < ad identitatem. (8) > propositis dicitur subjectum, B ~M~. Et A in exemplis

[quosdam] A. B, seu quemlibet

> hujusmodi categoricse appellantur. (9) Itaque eo quem diximus sensu, patet omnem <( et solam > proAffirmativam habere prmdicatum positionem particulare, per art. 3 et 4. (10) Et omnem <~ ac solam > propositionem negativam habere prxdicatum universale per art. S et 6. propositiones Porro propositio ipsa subjecti (n) universalis vel particularis denominatur. (12) ~c~M~ sitionibus tertiam universaIitate vel particularitate

<; quos categoricos sitnplices vocant ~> ex duabus propoeliciunt, quod fit utendo [hoc] <; duobus > principiis, < quorum unum est >, quas sunt eadem uni tertio esse eadem inter se, < ut si L sit idem ipsi M, et M ipsi N, eadem esse L et N. > (13) Alterum huc redit, diversa inter se, quorum unum tertio idem Ut si L sit est, alterum ei diversum. ipsi N, etiam L et N diversa esse. idem ipsi M, et M sit diversum

(i~) Quod si L sit diversum ipsi M et N sit itidem diversum ipsi M, non potest inde cognosci, utrum L et N sint idem an non; et fieri potest ut L sit idem ipsi N, vel etiam ut L sit diversum ipsi N. (1$) Hinc statim colHgitur ex duabus propositionibus negativis non ita enim revera pronuntiatur L esse diversum posse fieri syllogismum, ab M, et N etiam esse diversum ab N 2.
i verso.

homo est lapis, Nullus canis est Exempli causa si dico Nullus hominem esse diversum quovis lapide, homo, sensus est quemlibet quemlibet canem esse diversum a quovis homine, itaque nullum est hic principium comparandi canem et lapidem et colligendi
du prdicat,

quid ibi idem vel


et la rejette. Ct.

i. Ici Leibniz nettement conoit p. 5g, note t. 2. L'un des deux N est mis pour

la ~MOtM~c~tOH M.

uMATHESIS RATIONIS !95

-c-

diversum. canem enim dico quendam etiam in syllogismo simplice tres esse terminos, categorico Patet (16) dum uni pariter atque alteri extreadhibemus, quod tertium aliquid dum conferendi extrema inter se. tentamus modum conferimus, morum Conclusio ex duabus assumtis deducimus, Hic quam propositio (17) appellari Terminus Minor, praedicatum subjectum solet ejusque appellatur, hos confeautem terminus qui ad extremos Terminus Major. Tertius rendos inservit, Medius dicitur. duae ex quibus tertiam, nempe Conclusionem, (18) Et propositiones in quarum una Minor terminus in altera inferimus, prxmissm appellantur, > Praemissa quae Majorem < terminum confertur. major cum medio > quae Minorem < terminum continet ipsa propositio Major appellatur; > Medius terminus inest utrique. propositio Minor. < in alterutra ad minimum Medium Terminum prae. his Ex patet, (19) contenta non Termini Nam determinata missa debere esse universalem. indeterminat. Itaque si medius adhibemus, sed vel omnia vel quidam est certum contenta non est Terminus particularis, utrobique in una praemissa esse eadem cum contentis < Medii > quse adhibentur medii quae habentur in altera preemissa, atque ide nec inde colligi aliEx. gr. si quis dicat extremorum. diversitate et de identitate quid potest Quidam Omnis homo doctus est felix est homo

Idem

est ac si dicam

quidam canis non quovis homine diversum

est homo, est 1.

saltem

Pm~VI/~f.

nihil inde inferri potest. Nam idem est ac si diceret, Quidam homo idem est cum quodam felice. Sed omnis doctus idem est cum quodam homine. Hic cum bis occurrat quidam homo, potest alius plane homo intelligi in una pr~missa, ab eo qui in altera praemissa, unde nullum argumentum et felicem duci potest, ut inde de aliquo vel ad conferendum doctum an diversus sit vel idem alicui vel omni felici. omni docto colligatur, in praemissa particularem (20) Facile etiam intelligi potest Terminum non inferri universalem in conclusione, neque enim idem aut diversum in conclusione cognoscitur, nisi de eo quod idem aut diversum medio in termini contentum praemissa habitum est. Itaque si quoddam tantum colligere licet. contulimus, nihil nisi de hoc quod contulimus
1. Sic, pour esse.

2 recto.

t()6

MATHESIS

RATONtS

PH!L.,V,

!4,

f.

2.

(21) Nec minus etiam conclusionem tunc adhibetur

manifestum

est,

una <

esse negativam,

praemissa et vicissim

13. Nempe
ipsi N.

ratiocinatio, quam cujus principium si L idem ipsi M, et M diversum ipsi N, nguras syllogismorum ex Medii termini situ. Sit Conclusio semper sunt

negativa, >, quia non alla adductum est artic. esse L diversum

existente

(22) Quatuor discriminatione mdius Medius

categoricorum enim Minor In

simplicium terminus B,

in priore praemissa in utraque, vel praedicatum in utraque, vel subjectum in priore, subjectum est posteriore. <( Solemus autem sitionem ponere Fig. ng. iig. ng. Sed an quxvis priore i. 2. 3. 4. harum loco, minorem CD. DC. CD. DC. figurarum, prop. posteriore. BC. BC. CB. CB. et quibus legibus

C, major D. esse subjectum

est BD.

praemissis potest in posteriore, et praedicatum vel praedicatum majorem > BD. BD. BD. BD. procedat, postea propo-

nobis propositionum qualiA, E, 1, 0 significant et ~M~ vel ngative) (an sint (id est an sint amrmativ~ Et quidem universales vel particulares). A significat E 1 0 Universalem Universalem Particularem Particularem affirmativam negativam affirmativam negativam.

apparebit. (23) Literx

vocales

autem quantitas propositionis; subjecti et quantitas (24) Coincidunt item quantitas per art. 9. 10. il. prdicati et qualitas propositionis, incertam. PropoV, Y, < S significabit universalem, P particularem, sitionis cati. quantitas Signum universalis affirmativa. designabitur per subjecti itaque SBSD est propositio qualitas per pnedisignum, SBPD universalis negativa. negativa. IBID, particularis af6rvel particularis W.S. >
S

propositionis vel negativa sic generaliter

mativa~.

IBSD particularis quaecunque universalis exprimitur


se trouve

affirmativa

unurarem

i. Lapsus e<~M<, pour tM. de ces notations 3. L'origine

dans

le De JLt'~

CoMt&tM~ofM

(t666)

MATHESIS

RATIONIS

IC)~

affirmativa > propositione particulari ) (25) In < omni et sola est particulare Nam subjectum est particularis. (art. i) uterque terminus est particulare (art. 9). et pnedicatum est universalis, est vel univerpropositio < Coroll. Ergo ubi terminus > salis vel negativa. (26) In propositione salis, subjectum (27) Si minor ticularis. cularis (art. il) terminus universali negativa uterque 10). terminus est univer-

P!L.,VI,~f. t verso, marge.

prdicatum(art. sit particularis extremus (art. 20); subjectum sit

quia terminus in conclusionc cum sit

in praemissa, conclusio est parin prsemissa est etiam partiparticularis minor (art. vero 17), existens facit in particularis et conclusionem

conclusione,

ejus

particularem (art. il). < Coroll. Si conclusio ubique. >

universalis,

minor

terminus

est universalis

conclusio est affirsit particularis in prmissa, (28) Si major terminus in conclusione mativa. Nam erit et particularis (art. 20) sed ibi est pr.eest affirmativa dicatum (art. 17), ergo conclusio (art. 9). Coroll. ubique. est vel universalis vel sit negativa, major propositio terminus est universalis est negativa, major negativa. Nam si conclusio unde vel erit majore, ubique (coroll. art. 28). Ergo et in propositione si ea universalis si medius in ea est subjectum (art. 11) vel negativa (29) Si conclusio > est unipropositio versalis. Nam major est affirmativa nega(art. 15) < porro et conclusio tiva (art. 21) ergo [major terminus in ea est universalis ergo] et in majore prop. (art. 21) est major prop. > (per art. 29) est universalis. est affirmativa C<M'c/ r. Ergo minor si major est particularis, major < per conversionem Coroll. 2. Non affirmativa, (31) propositionis. datur syllogismus, universalis sit universalis ubi major sit particularis modus IEO. debet esse in medius in ea est praedicatum (30) Si minor propositio (art. 10). sit negativa, Si conclusio sit negativa, major terminus est universalis

2 recto,

marge.

propositio datur

et minor

negativa,

seu non

Si conclusio

affirmativa

syllogismus

signifie une proposition singulire, qui quivaut une universelle; proposition indfinie, qui quivaut une particulire.

signitie

une

9~

MATHESIS

RATIONIS

PHtL.,

VI,

14,

f.

est universalis prima figura. Nam conclusio (ex hyp.) Ergo minor in ea terminus universalis (art. 11). Ergo minor terminus est universalis in minore propositione (art. 20) sed ea est affirmativa (art. 21) quia conclusio (ex hyp.) est affirmativa. universalis non est in ergo terminus in minore propositione 10), ergo minor terminus unde cum propositio Itaque medius in ea est prdicatum, affirmativa erit (art. 11) medius in ea particularis; ergo (art. 19) medius in propositione sed et propositio majore erit universalis, major est afBrsit affirmativa. mativa (art. 2i)cum concusio Ergo medius universalis in ea non potest esse prsedicatum, sed subjectum. Cum ergo medius sit in prop. minore, in majore, syllogismus prasdicatum subjectum erit in prima figura. j (32) Du particulares < non constituunt [nihil concludunt] syllo>. Nam semper altra praemissarum gismum legitimum est affirmativa (art. 1$) si ergo duas prasmissse sunt particulares, una < hoc casu > est particularis affirmativa, sed ea habet ambos terminos particulares (art. 25) et medium. Is ergo < medius > est universalis in altera ergo extremum prasmissa (art. 19) qu~e cum sit etiam particularis (ex hyp.) Ergo medius universalis non potest in ea esse subjectum (art. i i) ergo in ea est prxet extremum dicatum itaque (art. 10) est aegativa; est subjectum, et cum ipsa sit particularis, erit et extremum hoc particulare (art. n)ambo ergo extrema sunt particularia, ergo < (art. 20) etiam sunt particularia in conclusione. erit particularis Ergo > conclusio affirmativa (art. 2$) quod est absurdum, ostensa est negativa. Ergo quia altera prasmissarum et (art. 21) et conclusio est negativa. 1 (33) Si alterutra praemissa est particularis, conclusio est particuest universalis, laris, seu si conclusio utraque praemissa est universalis. < Nam > si conclusio est universalis, minor terminus est universalis art. 27) ergo et in minore ubique (coroll. Sed quia conpropositione. clusio etiam est affirmativa, ibi est subjectum (art. 31) ergo (art. il) minor propositio est universalis, et medius terminus ibidem est pra~dicatum, ibi est particularis ergo medius terminus (art. 9). Ergo mdius terminus terminus est universalis in prop. majore (art. 19) sed ibi est subjectum (art. 3 *)ergo (per art. il) etiam major prop. est univer(art.
t. Lire: 31.

ea praedicatum est subjectum.

t verso,

marge.

2 recto,

marge.

MATHESIS

RATONS

~~

si conclusio sit universalis affirmativa. Sed salis. Habemus ergo intentum extremus est universalis negativa, uterque si conclusio sit universalis hic praemissa affirmativa non datur particularis Ergo (art. 26). detur ergo tantm ut, si datur particularis, < (artic. 2$) > superest art. 13 0131) altera praemissa est univerErgo (per negativa. particularis cum sit universalis (ut ostensum salis a~Brmativa. In hac extremus, et il). Ergo medius in eadem erit praedicatum est) erit subjectum (art. 9 Ergo (art. 19) in altera praemissa, nempe partiet particularis (art. il). erit universalis. culari negativa, Ergo in ea (art. 10) erit praedicatum. erit subjectum, sed est universalis, itaque absurdum Ergo in ea extremus negativa; particularis itaque nulla < etiam est > ut detur praemissa sive conclusio sit universalis negativa, prxmissa potest esse particularis, sive sit universalis affirmativa. Q. E. D. sit particularis, etiam prsemissam < Schol. Non sequitur si conclusio nam omnis praemissa esse particularem, Sed illud sequitur si conclusio cularis negativam. > universalis simul est tacite partisit negativa, esse et praemissam

] PtUL.,V,4)f.&.

(3~.) Ubi Major terminus est subjectum in praemissa et conclusio Nam quia conclusio est > est universalis. negativa, major < propositio est universale (art. il) nempe (art. 17) ternegativa, ejus praedicatum in prop. majore (artic. 20). minus major. Ergo is etiam est universalis Est autem in ea subjectum (ex hypoth.). Q. E. D. major est universalis. Coroll. Hinc ubi major propositione existente terminus Ergo (art. i) ipsa propositio in praemissa, }

2 recto.

est subjectum

majore

particulari,

conclusio

est anirmativa.

in praemissa, conclusione (3$) Ubi major terminus est pf~~M~ est negativa. Nam caeteris ut in Dem. existente negativa, major propositio est in ea prasdicatum prascedente repetitis; (ex hyp.). Ergo (artic. 10) ipsa propositio est negativa. < Coroll. Hinc majore propositione tiva. > (36) Ubi minor existente uaiversl~
h En vertu

ubi major terminus est praedicatum in praemissa, existente etiam conclusio est amrma<' affirmativa, terminus mmof est conclusione prmissa, est ngative. Nam si conclusio est in

~Mw

propositio

de la subahernat!on.

300

MATHESS RATONtS

PtnL.,V!~4<f.

2.

universalis,

minor

terminus

in

ea est universalis

(art.

il) Ergo

ergo et in (art. 10)

pra~missa (art. est negativa. Coroll.

20) sed in ea est praedicatum

(ex hyp.).

in pr<emissa, est pr~dicatum Ergo ubi minor terminus conclusio est particularis. existente affirmativa, propositione (37) Ubi conclusio debet (art. 19) sed ~w~ esse negativa. Nam universale praemissa terminus

minore

seu in secunda figura, ~-<pJ~~M, medius semel debet esse universalis

(art. 10), ergo est negativa. Coroll. subjectum. (38) Ibidem

facit propositionem negativam praedicatum alterutra est negativa. Ergo (art. 21) conclusio sit affirmativa, medius terminus alicubi est

Hinc si conclusio

Nam quia conpropositio semper est universalis. clusio est negativa (art. 28 ~) major terminus in ea est universalis (art. 10) (art. 20) sed in ea est subjectum ergo et in majore prop. est universalis (ex hyp.). Ergo (art. 12) et ipsam facit universalem. major
2 verso.

) (39)

Ubi Medius

Terminus

semper est

subjectum,

<~ seu

in

tertia

figura >, conclusio debet esse particularis. Esto conclusio universalis, ergo minor terminus ergo (art. 20) etiam in prop. minore est universalis. positione est prdicatum

in ea est universalis, Sed in minore pro-

prop. erit negativa (ex hyp.). Ergo minor (art. 10). Ergo (art. 2t) et conclusio est negativa, ergo et major terminus est universalis in conclusione (art. 10). Ergo major terminus etiam in 20). Sed in ea est praedicatum erit negativa. Itaque ambas (ex hyp.). Ergo (art. 10) et major propositio per art. 1$. Itaque ubi quod est absurdum prsemissas sunt ngative, debet esse particuconclusio medius terminus semper est subjectum, majore propositione est universalis (art. laris. Q. E. D. modo praedicatum 2 modo subjectum est, si ea j (4o) Ubi medium altera praemissa erit est sit affirmativa, praemissa in qua praedicatum erit particulare Nam in priore medium universalis. (art. 9). Ergo ia altera universale erit (art.
univcrsalis

19).

Sed in ea est subjectum


11).

(ex hyp.).

Ergo ipsa

propositio

(an.

de l'art. 37. t. Ancien numro au lieu 2. Ici MtMfwK est au neutre,

du

masculin

ordinaire

medius.

MATHEStS

RAT!OK!S

30t I

<~ Coroll. Hinc universalis. la prima in prima sonaret

m quarta inutile si minor fit

Figura

si major

sit amrmadva, fieri posset,

minor

est

PHL.~VI,

~,

2.

corollarium, sit affirmativa,

quod

sic enim

non satis, cum quidem verum est, sed et~> modo pr~edicatum est, si ea prae(41) Ubi medium modo subjectum est sit particularis, altera erit negativa. Demonsmissa ubi subjectum tratur eodem modo. Coroll. Hinc in quarta figura si minor sit particularis, major erit negativa. Schol. Utraque proposido conjungi potest, cum una sit tantum alterius conversa. Nempe non simul praemissa in qua medius est praedicatum potest esse affirmativa, et in qua est subjectum, universalis. j est affirmativa. Nam (~2) In prima et tertia figura, Minor propositio si minor propositio esset negativa, foret negativa utique et conclusio est prsedi(art. 21). Jam ubi conclusio est negativa et major terminus catum < in praemissa >, (ut in prima et tertia ng. art. 22) etiam est negativa major propositio (art. 3 $). Ergo tam major quam minor pr~emissa foret negativa, contra art. 1$. est universalis. Nam in ea minor (43) In prima figura major propositio est praeprop. est affirmativa (art. 40 ~). Ergo et in ea medius terminus dicatum minoris prop. (art. 22) ergo in ea mdius terminus est particularis (art. I I). Ergo medius terminus est universalis in majore propositione. Sed medius terminus in majore propositione est subjectum (artic. 22). Ergo (art. 11) major propositio est universalis. < Sequitur etiam ex prop. 40 et 42. > est [prdicatum] in (44) Si Medius terminus [subjectum] propositione Minore, propositio major est universalis. Nam si medius terminus est praedicatum in propositione minore, figura est prima vel secunda (art. 22) sed in ng. major est universalis (artic. 43) et in ng. 2 major prop. est < etiam > universalis (artic. 38). Ergo habetur propositum. (45) In quarta figura non simul major prop. particularis, et minor prop. negativa. Esto < in ea > per 24 major particularis minor PD~C,
Leibniz allait sans doute crire qu'il ne l'avait pas encore dmontr. a. Lire 4.2. 3. Lire ~p~tco~MMt. major universalis, Il !e dmontre plus r mais il a d bas (art. 4?). s'apercevoir

major est universalis; quod ibi minor semper sit affirmativa,

203

MATHESIS

RATONS

PML.,VI,!<t,f.

a.

erit conclusio negativa PBSD, sed hoc absurdum, SC~'B SD. (art. 20) non potest esse in majore PD et in minore et major (46) In quarta figura non simul est minor particularis negativa mativa. Existant simul, erit major VDPC. minor PC~B;

quia anir-

est particularis, utrobique quod est contra art. !<).<; corollarium > derivari ex prop. 40 vel~i. in prima major est (47) Quxvis ergo figura accipit duas limitationes minor affirmativa; in secunda major est universalis, universalis, conclusio in tertia minor est affirmativa et conclusio est particularis. negativa;
i recto, i marge.

sed ita mdius C Potest etiam ut

4S et 46. non datur nisi in prima 1 (48) figura 3. Nam excluditur figura 2da et 3tia (art. 37 et 38 *). Porro minor terminus est universalis in conclusione (art. 11) ergo et in minore piop. (art. 20). sed ea est affirmativa (art. 21) ergo praedicatum ejus est particulare (art. 9) ergo minor universalis non est ejus praedicatum sed subjectum, quod non habet locum in quarta figura (art. 20). Ergo sola superest prima. Veniendum jam foret prima figura et in quatuor ad modorum demonstranda enumerationem, subalerit; hinc demonstrabitur

Binae limitationes

quartae magis sunt implicatae, Conclusio universalis affirmativa

ut in artic.

modis

assumta identica. ternatio, reliqui modi duo primae. Ex sex modis primas per regressum demonstrantur sex modi secunda~ et sex modi terdae, et simul demonstratur tot esse modos secundae vel 3tMe quot ex prima et primas. Quartae modi demonstrantur per conversionem, demonstrati dant reliquos per regressum. Contendendum erit, non dari sed ex legibus plures, et quidem non per enumerationem illegitimorum, V. g. in prima prasmissas SC~D, ~BPD dant legitimorum SBPD cr*nr\ ) OJDJrjL~ SCPD ( PBPD cr'<?r\ SCSD SBPD ODfJL/ PBPD
i. Lire WCSB. 2. Lire: conclusione. 3. Cf. l'art. 3t. 4. Lire: 39. 5. Voir La Logique de Leibnir, chap.

prima Et sic habentur

AA fi AI EA A 0 El
0

< Barbari 1 Darii Celarent Celaro 0 Ferio

2 3 4 3 6

I, 5 sqq.

MATHESIS

RATONM

2o3

PHIL.,

VI, 14. f. 3-4 (4 p. in-folio)'. meris veris falsum secundo

PHM. 3 recto.

VI,

14.

Hinc quod cum Ex veris non nisi verum sequitur. demonstravi infert, est falsum. Ope hujus propositionis indirecte et tertio figurx, ut hoc sensu quodammodo ex prima Quartam figuram demonstro sed ipsx conversiones prius per figuram 2dam < In quavis figura inveni sex modos > Fig. AAA Barbara EAE Celarent Fig. EAE Cesare AEE Camestres Fig. AAI Darapti EAO Felapton i< Ail Darii 2. EIO Festino 3. IAI Disamis Fig. AAI AEE IAI CD. DC. CD. BC. EIO Ferio BC. AOO Baroco CB. AU Datisi 4. EAO BD. BD.

veritatem

dici possint. accedentibus conversionibus, et 3tiam demonstrantur.

BD. AAI Barbari EAO Celaro

EAO Cesaro

AEO C<!w~f~

OAO Bocardo

EIO Ferison

AEO

EIO

j Sunt quatuor senosque modos habet una figura. satis est efferre quaternos Sponte duo veniunt, Darii, Ferio, bari, laro. Barbara, Celarent, Cesare, Camestres, Festino, Baroco, Tertia grande sonans effert Darapti Disamis Datisi Bocardo Ferison. Barmasi Calmerens (rop) Fesiso saro, stros. Felapton Dimaris.

(sapo)

Vocabula afficta sic interpretantur, vocalibus Asserit A negat E verm generaliter ambo Asserit 1 negat 0 sed particulariter
I. Les feuillets .Mat~MM Rationis, 3 et 4 contiennent sans toutefois lui

per versus

ambo.
qui parait se rattacher la

un brouillon faire suite.

20~

MATHE5S

RATIOKS

Pnn.

VI, 14, f. 3.

Sed

per

literas

consonas

exprimere

volunt

modum

reducendi

ad

primam S vult simpliciter M vult transponi, Initiales referatur. Cesare adC~ autem

verti, P porro per acci, C per impossibile duci. liter.e ostendunt ad quem prime

quis 2dae aut 3tix

Camestres ad C~~M~ Festino ad Ferio. Baroco ad Barbara, C~~frc, Ca~o~ Darapti ad Dan~ Felapton Disamis ad D~m. sed per impossibile, ob C. reducuntur ut Cesare, Camestres.

ad Ferio similiter.

Datisi ad D~M. Bocardo ad Barbara. Ferison Qjjart~ Barmari Dimaris Firemos ad Ferio. gurae Calerent Calmerens ad Dan~ falsum quidam Dimaris Clementem has numerant apud Claudium F~MO. ad Barbara <; Malim ~> Barmapi ad Celarent. c D D B C B

3 verso.

est, et in nulla figura datur. Ferimos. j Ergo pro Firemos scribemus Fesiso ad Ferio.

duo adhuc modi quarto Hgure ab aliis neglecti, AEO et Supersunt EAO, et quidem AEO consequitur ex Calmeres. Itaque scribemus C~~r<7~ ex Celarent. Superest Fesapo Habemus expresso'3 Barmasi,
.). recto.

EAO,

quod

reducitur

ad Ferio. modos ad communem formam

ad Ferio ergo hos <; sex >

quartse

Superest j Ex his patet quatuor modos prim~ conclusionis < sunt, oriri ex conversione Itaque duobus modis ex prima figura

Calmerens, Dimaris, Fesiso, Calmerop, Fesapo. vocant. ut consideremus modos quos indirectos indirectos, primas ~> quartam, qui revera quarto unus est, ut

colligimus

MATHESSRATtONtS

205

primas quamlibet conclusionem deinde praemissas transponamus; ita nulla sarum convertamus, modus dat modos essaie quatuor, ensuite

convertamus aller

converti quantum modus est ut utramque

potest,

et

] Put!

VI,

!~f.4.

opus secundus

transpositione dat modos par des

praemisPrior pr.cmissarum. duos. gomtriques

Leibniz linaires

les deux rgles negativis

d'expliquer suivantes

schcmes

Ex meris

nil sequitur; nil sequitur. Ex meris particularibus

Et il ajoute Hae propositiones generales nondum satis figuris enuntiat contento exponi possunt. vel diversita4. verso.

syllogismi Conclusio categorici tem contenti in Termino Minore, cum notat quantitatem ~Quantitassubjccd notat qualitatem propositionis, ergo tatem. (i) sarum. (2) Alterutra (3) Terminus sione. praemissa particularis debet in esse Medius Terminus debet esse

identitatem in termino

Majore.

propositionis. sufficit omnia

Quandtaspraedicati reduci ad quanti-

universalis

in

alterutra

pr<emis-

affirmativa. est particularis in conclu-

praemissa

<(4)Siunaprasmissasitnegadva,etiamconclusioestnegadva.> universalis est M (5) Subjectum propositionis particulare. [5) (6) Praedicatum ngative universale. propositionis omnia anirmauva-

universale,

particularis

vi formas

est particulare, et modis

Ex his quinque fundamentis demonstrari possunt 1. ~] (?) Si conclusio salis vel negadva. (7) Si conclusio negadva. (8) Si minor
t. Cf. PHtL., VII,

Thcoremata

de

Figuris

sit universalis,

mii'ur

propositio vel est

vel est univer-

sit negativa, sit negativa,


B, v, 7.

major

prupositio est un'vcrs~is.

universalis

vel

major

306 T:_)]!"i' J-1..LL~ ~_i"

DE

NOVIS

FORMtS

SYH.OG!STtC!S

-f'~j~m)mu-jT_"

PHtL.,V!,t4~~

PH!L.

VI, t~, f. 5 (in ~). } sit universalis negativa, uterque ejus terminus est univer-

meliusaUbi. Si propositio salis. Si conclusio


Verso.

est universalis, erit utraque pra:missa universalis. Si alterutra praemissa est particularis, conclusio est particularis. JDue panicularesnihil condudunt.

PmL.,

V!,

15.

PHiL.,VI,

i5(9f.in-fblio). ~cAc~p novisformis et figuris ~o~t~cM. et caice

Quales i apparent.
1 recto.

hic sunt, typis vix possunt committi, nam sine capite Altera harum schedarum anno 1715 concepta novos modos

Cum

1 tertia 2 figura, < dissem, 1 nominibus j Barbara,

<

et primas ut ita quolibet

invenissem in prima, secunda et syllogisticos duos, secundae etiam duos, tertiae unum addiFigura habeat quae convenirent sex modos >, regulis e formules en deux distiques (pour les cogitavi de in versibus

imponendis, Celarent, etc. e

receptis

Ici Leibniz voyelles Eadem

rappelle ces rgles et pour les consonnes)

opera connrmari. S. satis


ii iis invenio

Nomina modis deprehendi Martinium Apud Cornelium

quartas ascripta in Logica hunc

regulis non versum pro

Sunt Cadere et .F~/o, D~ in Grammatica Apud Wilkinsium Barbari,


1 verso.
j

Fegano, Balanique. rationis talis extat ~r~~M


e

Calentes, autem

Dibatis, quinque

Fespamo, modorum

Nomina
Titre et note

veterum
!a note au

<; Figuras
bas du f. 7 verso.

>

quarto

i. S. 3. 4. 5.

de la main

de RASPE. Voir

pour quanta. Lapsus, Mme remarque. Dj cits PmL., VI, Le mme sujet est trait

f. 3 recto. dans le coupon

f. 3.

DE

KOVtS

FORM8

SYt..OO!STtC!S

30~

formavi ex nominibus

vulgo

receptis

quinque

modorum

quos

vocant

P PHH.V~3,f..

indirectos pnmae Celantes, J!<f~~ D~M, Fapesmo, jFW~nMO. dant praemissis, sine uta aUa mutatione, Nam quia hi. solis transpositis nominibus duas priores quarto formandis transposui quartam; hinc pro indirectorum syllabas, et adjeci literam M, ubi in indirectis abest, omisi Digamis, Fesapo, Fresiso. modus Cadeniop, ut jam dixi. non posse per Porro quia reperi duos novos quosdam modos secundo duci ex modis veteribus primae, sed <; sic > regulas dictorum versuum ex modis ejus novis oriri, ideo ut regulam servarem, quod quivis modus sit ad modum primae ejusdem initialis, et Sgurae dcrivativae reducendus quia B, C, D, F, sunt initiales quatuor veterum pro duobas novis adhibui G et L, omnes autem complexus Quaequc Figura modos jam sex habet, ecce sequentes Barbara Celarent primae, Darii Ferioque, novelli. Sunt veteres, at nunc Gabali Leganoque Festino, Baroco secundae, Cesare, Camestres, Nunc Gaceno et Lesaro. Sed habet Darapti, Felapton Tertia cum Disamis, Datisi, Bocardo, Ferison. In quarta Calmentes, est Cademop Baralimp, haud numeratus; at olim Digamis, Fesapo, Fresiso. prius modorum 2~ modos primae; nunc versibus sum fiet quia abest'. Et Calnaentes, .B~< Sed addi debet novus

Sed placet exhibere modos omnes, uti ex prima figura demonstrantur, seu fieri potest, sin minus per regressum per conversionem quoties reductionem ad impossibile <~ secundum regulas receptas supra positis est quartam figuram prasvalere secundae et terdse, quod omnes ejus modi sola conversione possint reduci ad primam. Cum in secunda Baroco et Gaceno, in tertia Bocardo non nisi ad primam reducantur. est seu regressum Sed sciendum per impossible expressas >. errasse reductionem esse putarent per conversionem tneliorem quam reductionem seu impossible. Nam contra per regressum reperi omnes modos secundae et tertias ngurae ad primam figuram reduci Logicos,
t. Lapsus, pour M adest.

binis distichis

Ubi notabile

cum

308

DE

NOVIS

FORMIS

SYLLOGSTICIS

PnM.V,

5,f.t.

sed nulluni quarto. Omnes autem quarts posse per regressum, modos ex prima derivari per conversionem, et ipsam conversionem demonstrari et tcrtt~ Sed nunc receptam per modos secundo reductionem sequaad novos nostros modos applicemus, mur, simulque ut nomina rect imposita appareat.
J~fo~~r~M~p

2 recto.

Barbara D~Wz Gabali

ACD. ACD. ACD.


Modi

ABC. IBC. ABC.

ABD. IBD. IBD.

C< Ferio J~~

ECD. ECD. ECD.


vulgari

ABC. IBC. ABC.

E3D. OBD. OBD.

~ccMM~<r cz~H reductione

Cesare ad Celarent Festino ad Ferio Baroco per~~ Nam

EDC. ECD. EDC. ECD. ADC. ADC.

ABC. ABC. IBC. IBC. OBC. ABD.

EBD. EBD. OBD. OBD. OBD. ABC.

Camestres exC~r~ Lesaro ad Legano Gaceno per Gabali Nimirum rius

ADC. ECB. EDC. ECD. ADC. ADC.

EBC. ADC. ABC. ABC. EBC. ABD. et

EBD. EDB. OBD. OBD. OBD. IBC. alte-

si quis neget conclusionem in Baroco qux est OBD, seu statuit oppositam ABD, admittat majorem in Baroco quae est ADC, in Barbara cogetur admittere ABC, seu negare OBC, quas est minor in Baroco; nemo ergo admissis potest
Modi

conclusionis

in dato modo praemissarum reducendo sumendae sunt opposite servata altera praemissarum.

Baroco negare

in pr.smissis conclusionem.
T~MP cum Reductione l~M/

Darapti adD~M Datisi adD~M Felapton ad Ferio

ACD. ACD. ACD. ACD. ECD. ECD.

ACB. IBC. ICB. IBC. ACB. IBC.


fin

IBD. IBD. IBD. IBD. OBD. OBD.

Disamis exD~M Bocardo per Barbara Ferison ad Ferio

ICD. ACB. OCD. ABD. ECD. ECD.

ACB. IDC. ACB. ACB. ICB. IBC.

IBD. IDB. OBD. ACD. OBD. OBD.

i. Cf..MafA~MjR~tOMM, tice ~M~M~ (PHL.,

VI,

(PmL., C, 83.84).

VI, t~) et Dej~brtMM syllogismorum V. La Lo~t~Me de Let~M~, ch.

!M<<Ae<M< 5 sqq.

-:e7.

-1 DENOV!SFORMISSYHOG!ST!C!S 20<)

Modi

QM~<P

cum

reductione

Mt~W

PHH.VI,t5,f.2.

ADC.

ACB.

IBD.

ADB. ex Barbara ACB. ADC. ADC. ECB. OBD. Cademop ex Celarent ECB. ADC. EDB. nempe op fit ex erat conversione per accidens. EDC. J~M~ ad Ferio ECD.
Cum

Digamis exD~

IDC. ACB.

ACB. IDC. ECB. ADC.

IBD. IDB. EBD. EDB.

1 Calmentes ADC. exC~~ ECB.

ACB..OBD. IBC. OBD.

Fresiso ad Ferio

EDC. ECD.

ICB. IBC.

OBD. OBD.

innuitur sola conversione praengitur modo primae, conclusionis in modo primae haberi modum saltem propositum, transpositis pra&missis. Cum prae6gitur modo prim, tunc ex modo dato reducendo per conversionem fit modus primae habens conclusionem qu~sitam. Cum per prae6gitur modo seu ostenditur primae, tunc fit regressus, si negetur modus propositus ade6 opposita, inferri oppoaffirmeturque sitamprasmissas per modum primas; contra hypothesin. Suivent des remarques sur les rductions des divers modes la i" figure. Les feuillets 3, 5, 6 sont des coupons portant des notes de Logique syllogistique. Les feuillets 7-8 (2 p. les schmes gomtriques in-folio) contiennent des 19 modes classiques t. On lit au bas de la p. 7 verso cette note Giessas nuper Barbara vel Barbari Celarent vel Celaro D~M vel Barbari
Cf. PMH.
INBMT8 M

(171$ 0. 0. N.

hc scribo) C .B~

Triangulum

Logicum

edidit. <9.AestC vel <8. A est C. N. A est vel ~A~estC C


7 verso.

B est

A est B B est C 1

A B

O.AestB 0. B est Ci ( '<

~J~

Q. A est B
Vit, B, M, 8;

Q. A est C A

B, tV; C, 28. 14

LBBNZ.

2t0

AD

STATERAM

JURIS

PtML.,VI,

5, f. 7.

c
jR-~ veIC~ro N. B estC} A estB} ( < A non est C. <2.AnonestC.

F. 9 (un coupon). Quarta


CB BA AC

Figura
A El E D ;f 6 M 0 S M a S E A 1 o s S 1 E A 0 3 M s A A 1 p E A E 0 r~ h> o M

CADERE

Omne Nullum Nullus

animal vivens

est vivens

?~~0~0

po

est lapis lapis est animal

Demonstratio Major Medius Minor Animal Vivens Lapis

linearis. prop. maj.


'

o CI) a

prop. min.

PtML-, VI

t~.

PmL.,

VI,

17 (3 p. in-ib!.). Ad Stateram juris de gT<X~M~~rO~~OMMM et probabilitatum Veranii Lublinensis Godefridi

Nonnisi initium est elegantissimi de RASPE nobilissimam et ad finem perductum partem completum Hum contineret. Note
t. celui

opuscuH, quod logicae probabi-

de un pseudonyme. Sans Ce n'est pas la seule fois que Leibniz prend parler sous il voulait son Plus M~(PmL., de Guilielmus Paddius, lequel publier P.Marevtait dans ses dialogues (v. MATH., I, 29, et le Pacidius VII, A, ), et qu'il il avait en 1669 son <S~cf)MM ~MOM~Moct. MATH., ~yo, X, t), publi lethi, de Georgius Ulicovius tionum JLt~M<!MtM, qui repro~o~<~c<!rMM sous le pseudonyme de Z.~t&M~, Note VIII) et il avait 8t~ initiales duisait aussi (G. V. L.) (V. La Logique Lubenson ~Mrorot sous le pseudonyme de Guilielmus Pacidius de publier projet de il publia son de Jure Supi-ematus sous le pseudonyme Enfin tianus. symbolique
CAE8AMNU8 FUEMTENERtUS ('677).

AD

STATERAM

JURIS

2 t t

genus, quo non quandam juris affero, novum instrument! momenta metalla et gemmae, sed quod illis pretiosius est rationum vox est argumenta sententias ~stimari possint. Omnium disceptantium,
STATERAM

PHL.,

VI,

ty.

non debere numerari sed ponderari <~ ab autorum, voces deliberantium, eo penes quem suprema est expensis omnibus statuendi potestas >. Una destruere multas conjecturas potest, vicissim aliquando per gravis ratio ubi cumulum lancem. se cociemnenda fecere, praegravant singulatim, summas > in omni humana vita [profuturum] [Hoc libr~e genus < thesauris <; ex Juris< utilitatis >, [ex Jurisconsultorum expromo extare in rerum omnes, prudenti~ adytis promo. >] Itaque fatentur natura hoc Ubr.s < Logometr > genus, ubi reperiatur non ostenAristoteles non attigit; multo < interpretes Logicse parens dunt. minus >. Qui nostro tempore pr casteris egregie in logicis versati hanc partem non minus sunt, Joachimus Jungius et Antonius Arnaldus quam c~eteri pr~tcrmisere. j Rem ergo summse in omni vita utilitatis nunc tandem agnosceretur. ticos in ~M! ex Jurisprudenti~ ubi ita latebat, ut vix adytis promimus, Nimirum pro comperto < habendum > est, ut M~MMsic /Mr~M~M rationis ~K~~M/~M~ Zog~M,

~~Mw~ Hinc illorum multa pr<ecepta ~r~~ ~CM~. de probationibus de praesumtionibus, de conjecplenis aut semiplenis, tandis sensibus < legum >, contractuum atque ultimarum voluntatum, de indiciis criminum ad cap< atque argumentis > ad inquisitionem, ad qustionem tionem, < ad territionem >, < imi, per tormenta loca legalia medii, summi gradus >; accedunt argumentorum, qu vel ut vulgo loquuntur maximis instruunt Topicam juris axiomadbus Postremo [quas alii xup~ 36~<x<; vocant] quid aliud est processus judiciarius quam forma disputandi a scholis translata ad vitam, purgata ab ut ne divagari impune inaniis, et autoritate publica ita circumscripta, neve omittatur liceat, aut tergiversari, quodcunque ad veritatis indagationem facere videri possit. Qua sane diligentia atque industria, si mortales c~tcris in rebus uterentur, et quantum < in re pecuniaria, sa2pe non magna ~>, fatigantur judices aut commissarii conferendo argumenta argumentis < examinando testes, descenscripturas >, interrogando
te Que Leibniz considrait comme l'unique 2. Cf. ~OMfMM~ ~M<t! V, XVt, S 9. auteur de la Z.o~<~? de ~'o~-JRq~

AD

STATERAM

JURIS

PHL.,VI, ty. dcndo

in rem

est, quin multo magis corporis et ipsius animas saluti consuleretur. j Ut nihil jam de gravissimis in republica deliberationibus aut virorum militarium consultationibus autoritas vel eloquentia dicam, ubi plerumque pro ratione obtinet, prxsertim cum vim rationum vel temporis brevitas vel rei peragnoscere difficile fecit. Sane Medicos constat non inditiplexitas multiplicitasque genter praecepisse de indicatiombus. axp~e~ Jurisconsultorum, nullo negotio majus. Non autor libri Sed longissime absunt ea in re ab cum tamen ut Plinius ait, periculum sit in contemnenda sunt qu praecepit Claudinus

potissimum dubium retur

tantum in natura investiganda, prassentem; via discemenda est > vera aeternae beatitudinis nullum

et <

quod

opre ponequam fieri solet et sanitati

de ingressu ad infirmos, aut Sanctorius in Methodo vitandorum errorum in Medicina, sed tenuia apparent si elaboratis Jurisconsultorum est Rutgeri Rulandi de Comconferantur, operibus quale et subinterromissario, quem scriptor iste innumeris interrogationibus
P. 2.

ita instruxit, ut non facile aliquid elabatur. gationibus ( Ut s~epe in mentem venerit admirari humani ingenii perversitatem, quod diligentiam omnem eo convertit, ubi minus necesse est. De stillicidiis, de lumine <; aedium > capellis, docti et tribunali vicini obstructo, de itinere, actu, via per agrum, de tribus tractatur viri aliquot magna gravitate studio; summoque sententias itur de periti < velut de summa rerum dicunt;

ad tribunal, nequid forte priores fugerit >, nihilque [omittitur] negligitur, quod faciat ad controversiam justo judicio terminandam, non magis quam si in Romano senatu de Asia cis Taurum montem aut de Laudandi sunt isti judices assessoresque Aegypti regno ageretur. suas industnas < et religionis >; faciunt officium in parvis non minus quam in magnis. Edam in tenui laborem [gloria] <~ merces apud Deum > non tenuis manet [et fieri potest, ut aliquis .[homo de plebe in lud) homo opificio, aut etiam *]. Sed genus est, quod '< dum > exiguis maxima in casum dare solet. negotiis egregie praevidit, quasque a Jurisconsultis rationis instruendas Itaque exemplum petere oportet humanae in gravissimis de vita < et sanitate >, de republica, de belli latrunculario, humanum culpandum artifex in suo
La pense de Leibniz a dvi, entratne savoir par une de ses ides favorites, obscures et mritoh'es et daM les y a une foute d'inventions dans i~s mtiers qu'il eh. V, iq, et VI, ~eux. V. La I.M .Lc~Mt; 3c). i.

obscurus

in

ludo

AD

STATERAMJUMS

23

de aetemitatis cura, deli- P) PRtL., de conscientiae moderamine, negotiis, Mcisoue non aegrc arant. cur se hic admoneri berationibus. Habent Theologi eorum in publicum edita inspexerit curatius, mirabitur Quisquis Colloquia ne dicam pra&postcrc [et sophistice] res tam perfunctorie, tantas sxpe alibi Sophismatum sed concionantur; tractari. Quidam non argumentantur exacerbantur animi, et in convicia exardescunt. plerumque pullulat, seges ut ita in orbem circumagitur disputatio, Postremo ita teritur tempus, txdio et desperatione fructus favere. Sed missis controversiis etiam illi finem expetant, qui maxime initiis inter partes, in quas scissus est Christianus

VI,

t7.

haec opera < nostra de Probationum pertinet Orbis, ad eos inprimis Prassertim cum ab aliquot annis conscientias regunt. >, qui gradibus inter ipsos de vi ac potestate probabilitatis magna animorum contentione scientem ac prudentem posse certetur. Sunt enim qui putent hominem tutam in agendo sequi, quod minusque opinionem minus probabilem scriptor alii velut grande piaculum fbrtiter accusant 1. Prosper Fagnanus ostendit vocant, graviter celebris ex illorum quos Canonistas genere severiores. Respondit hac in re multis Theologis quanto sint Jurisconsulti et philosophus > magni ingenii et ipsi Honoratus < Fabrius Theologus et cautiones absolvit probabilistas, et sane in nonnullis vasKe doctrine, ut fateatur tandem tamen eo descendit complures egregias prsescripsit; sua: conscicntie ex suae partis sententia, posse < non raro > homines directores medicos, conscientiarum consulentes, posse etiam animarum minus verisimilis < minusquagipsismet opinionem < recte pra:ferrc> causa idem judici aut que tuta > videtur, quando tamen in simili plane advocato non liceret. Quod quemadmodum ego non sine admiratione animadverti, ita vel hinc sestimandum puto quanto preestet in hoc genere discere a Legibus et Jurisconsultis, quae < longo > usu vitas et controdiscussione probantur, quam < a novitiis quibusdam versiarummultiplici umbra subtiliter magie quam scriptohbus mutuari >- quae in scholarum non asque ferunt. accurate cogitata, lucem negotiorum p 3. esse sine nasvis P. Haec autem non eo accipi velim quasi Jurisconsultos ut rectius non pos~> putem, aut quasi omnia apud ipsos ita sint constituta, sint. Qdd enim tale est in rebus humanis? Pateor lubens passim incerto
Cette allusion au probabilisme nistes permet de conjecturer que de Leibniz Paria (~72-76). sjour et leurs des ;auttes a t crit ce morceau dmts pendant avec les tansou peu aprs le

2!~

PREFACE

n~ENCYCLOPEDE

PHK.

VI,

~.

jure nos uti et egere subinde novi Legislatoris opra multaque singulatio in judiciorum processu emendationem postulare; quin et alicubi ~s~avn cura rem ipsam saepe quadam laborari, et nimia ~brm~e solennis amitd lassatis litigantibus inter judiciorum moras. Sed h~ec ostenexhaustisque dunt nihil tam egregium esse, quin abusui pateat. Postremo fateor hanc et ratione inter se confligentes quam ego profero dijudicandi, velut in nec apud Jurisconsultos ita methodum, expendendi traditamesse ut novo studio <; nostro > non fuerit opus. Materiam tamen operis ab illis suppeditatam, et <; ex > diligentia ipsorum haec nova qualiacunque nostra meditamenta enioruisse res ipsa ostendit. Certe nulli alii tot admi. nicula submiuistrarunt. Nos <~ tamen > perfunctorie versati, fortasse contulimus tionis perfectionem, cujus nos qu~rere aditum contenti in novo doctriox genere, alteri melioribus libenter auspiciis ultimam manum imposituro et candide applaudemus. in aliis quoque doctrinis non Tractaaliquid ad utilissim~ bilance

PHM.

VI,

18.

PHIL.,

VI,

18

(2

p.

in-~).

L-ii elegans meditatio de confusa hominum cognitione, quibusque modis hc melior reddi possit atque perfectior. Spectat ad Synthesin et Analysin universalem a Leibnitio excogitatam a. Note de RASPE
i recto.

considerand quod res est statum human cognitionis in mentem venit imago exercitus, in fugam conjecti, vel pr~ed~ causa per agros palantis, a quo nulla signa nulli ordines servantur; vel, ut aptiori similitudine hodiern~e apparatus, videtur comparari posse utar; eruditionis tabernoe amplissim~e, mercium varietate instructx, sed plan omnigena et perturbatse, omnibus inter se confusis, nullis accedentibus numeris literisve indicibus, nullo inventario, nullis rationum libris, unde lux aliqua hauriri possit. Ubi quanto majorem massam conncient res colItaque non tantm novis mercibus undique sed et his quae habentur rite ordinandis convectandis, opera danda est, locum talisque eligendus ordo, ut nova supplementa semper imposterum suum certum inveniant, nec pristina semper ob accessiones quotidianas lecta,
t. Le mot esse est rpt la ligne par erreur 2. Cf. les Prceptes les .!Ct~!CM jroM~ avancer dans (Phil., le ms. i~y-y~).

Mihi si dicendum

eversas

tanto

minus

usui erunt.

VII,

PREFACE

D'ENCYCLOPME

215

sed PHH. > < sit, quod promtis quidem, turban immutanque sibi familias usu venire solet, qui nunquam patribus judiciosis parum faciem statumsuarum familiarium satisfacientes, singulis noctibus rerum Idem < nobis > in scientHs usu venire vidctur, t dlibrant. mutare que nec tamen quaeinnovandique libidine prurimus, ubi perpetua reformandi mox alia captamus >, neque sitis utimur < sed indigesta relinquentes Nec tut possimus. cui postea inaedi6care certi constituimus, aliquid eadem moles, de qua turbat infinita librorum reciprocantium parum ex latius < deindc > dicendi locus erit. Duobus ergo nobis opus est, ut ac fidelisInventario amplo suis multipUcibus illa confusione eluctemur, indies necesse simis indicibus instructo, et libro subductarum Historiam operum prius, nempe > inventarium, constat dignum et quicquid sensu et relatione vel indicet, at ) posterius, nimirum Liber rationum, << quorum rationum, omnem Nature artisque, memoratu vel contineat,

VI,

8.

vel cum aliter non licet hypothesi nixas), babilitatis < maximae > praesumtionisque Sed neutrum arbitror, ego sperandum cognitis ductas >, comprehendat. nisi utamur Methodo varietate, cujus in tanta humanarum opinionum medio tollit, effihic Elementa tradentur, quae omnes controversias citque ut in rebus etiam irrefragabili < ordineque calculo quodam et figura remotissimis determinato > procedere possimus. Ita denique disciplinis <; magno reipublicae fructu > fiet sensu factum est > ut ingeniosi homines famam ~> supra admonui

ipsas (vel absolutas, sive veritatis, sive etiam prodemonstrationes <~ ex sensu

t verso

imposterum in omnibus quod in Geometria < dudum non evertendis

traditis, sed <; quod jam majorum <; Rationumque semel subaugendis eorum inventis quaerere cogantur habeatur. > ductarum <examinatarumque public > liber irrefractabilis Et quxcunque in humanam < nostra notionum cadunt, cogitationem < in generali invariabilemque analysi > locum ac sedem constantem Inventario > accipient, tumque > multiplicem < per indicis modum > licet alioqui < ssepe esedem res ob usum respectantm ad varia loca alia sed obiter designando referri possint.

3t6

DEGEOMETMCA

METHODO

PH!t.

V!,

Q, C,

t3.

PHIL.,

VI, 19, c, 3 (un coupon) eos qui Gomtrie Methodo tractare aggrediuntur scientias, Spinosa, P. des Chles, dmn efficere ut pnman~ proposiunde obs-

Video

ut P. Fabry, Joh. Alph. BoreUy, Bened. omnia in propositiones minutas divellunt, tiones curitas,
t. Cf.

lateant

inter

illas minutiores

ut sa~pc quod ouvris


Pan. VI, 2, e, 12 verso;

nec satis animadvertantur, dintcuter invenias.


x, f, 27, fin.

!NIT!A

SCIENTLE

GENERAHS

2~

PHIL.,

VU, A, i (i f. in-folio). GUILIELMI

Titre

de la main PACIDII

de Leibniz

Pau.

VII,

A,

t.

PLUS
sive initia SCIENTIAE de instauratione et de perficienda

ULTRA
et specimina GENERALIS

et augmentis Mente, rerumque

scientiarum, inventionibus

ad pK~M~~C~~M. Le mme titre se retrouve f. 6.

Prni~

VII,

A, 16 (1 f. in-~). ex sequentibus autoribus meditationibus delineanda. j?rq~M~

PHIL., VII, A, 6.

~'MC~'c/op~M

GERHARDT(Phil., VII, ou ttes de 3~) n'a publi que les rubriques de ce plan; mais chacune d'elles est suivie d'une foule de paragraphes noms d'auteurs la matire devait tre emprunte du chapitre auxquels de l'Encyclopdie. Ce fragment est un monument curieux correspondant de la prodigieuse de Leibniz rudition

PHiL.,VII, ~M~~M

A, 2~-25

(2 f. in-foL)~. ubi de instauratione veritatum


3;
i24;

PHIL.,

VII, A, 24-

25.

G~Mf~M, notis

seu de palpabilibus
1. Cf. PmL., VII,

et filo certo
et VII, A, 3o

et augmentis scientiarum, artis inveniendi <~ omnia


universalis).

2. Cf. Phil., VII, ~g, 5y, 5g, 6~,

B, M, 12; VIII,

(Atlas

Erdm.

85; et PHIL., VIII, .

~~S 8

PLAN

MLASCEUCE

GNRALE

PH!L.,

VII,

A, 24.

proprio marte > quaecunque humanc ingenio ex jam datis duci possunt. Ostenditur scienti~ generalis usus in speciminibus adjectis <~ etiam Jatissime patentibus >, quae sunt primum Geometria circa problemata qux < et hactenus in potestate Algebram transcendunt, non fuere>* et deinde Elementa Mechanica, effects ad puram quibus machinarum Geometriam < his enim duobus efficitur, ut imposterum revocatur~ de abstractis securi oysic<c facilius dare possimus >. operam Denique adjecta est Logica [civilis] < vita~ >, de aestimandis probabilitatibus, in cum vel de sanitate, vel de fortuna quo plerumque peccant deliberantes, hominum non contemnendis certatur utrinque argumentis Aprs un blanc, un dveloppement unumquemque qui commence ainsi fabrum esse

Non male vulgo dicitur

suae sibi &rtun

PHL., 29.

VII,

A, 26-

PmL., VII,
Dedicatio Pra~fato Neminem

A, 26-29

(6 p. in-fol.)
qui volet. studiis, et quod conjunxerit modumque literas inveniendi meditaton absolvisse. J

36 recto.

ad Monarcham poterit esse

de autoris veram

hactenus

Analysin

intellexisse

? DEAfelicitatis

De

cujus capax est genus humanum. utilitate scientiarum et verae erudi'tionis et errorum. scientiarum seu de Historia

effi cacia ad humanam

.felicitatem De causis ignoranti De ortu et progressu

literaria.

De Statu pr~senti Reipublicse Varia consilia de Instauratione Consilium Autoris in duobus

Historia Inventorum literari~e. et Augmentis Scientiarum. consistit, primo in Scientia generali tra-

revocanturM. i. Pour 2. Cf. Ad Stateram juris. (PHIL., VI, 17.) 3. Allusion un ouvrage de CoMENius Faber jPbr~MH<p, sive Ars eoM~M~K~ ipsi en 1637, publi Amsterdam sibi, compos en 1657. a coutume l'rudition 4. Leibniz la spculation, et de remarquer d'opposer se trouvent rarement runies chez le mme qu'elles homme. V. 2tQ, note . 5. Ici Leibniz a barr Dari deux se retrouvent loin paragraphes qui plus scientiam et Parnesis ad viros pios generalem De Republica 6. Cf. le morceau mai t68t iiteraria. (PuiL., VII, A, 3-34; publi par GENHARM, Phil., VII, 66-73.)

PLAN

DE

LA

SCIENCE

GNRALE

2Tf)

ad alias inde inveniendas cognitionibus quantum et secundo in ~H~Mfc c~M~~MM a~nc, sunt explorata et vel in libris extant, in quod omnia quae jam hominibus facultatis aut pro&ssionis sunt sparsa, ordine vel inter homines cujusque <~ ut iis facilius uti possimus in Experiet cum inventario referantur, qua datis jam utamur possibile est denda, mentis certo incipiendum consilio est. } <;seuLogicam et dijudicari quandam arcanam >, cujus possint intra paucos annos, ad ratione vix post multa secula pervenet viribus sumendis ~> j ubi maxime generalibus et utilibus

PHM. VII, A, a5.

Dari Scientiam generalem, ope omnia ex datis inveniri

qua? alias homines usitata hactenus turi videantur. Par~enesis ad viros pios, voluntate ad tantum bonum augeri Sdentia malintque

ut conferant instructos, se vivis quam extinctis humanam felicitatem

sive Analyticis generalis consistit in < judicio et inventione, et Topicis, id est in > Notis veritatis et filo inveniendi. Itaque tradentur ante omnia Elementa Veritatis aetern, nam nisi quis notas habeat agnoscendi veritatem ubi occurrerit, frustra eam quasret. Hic ergo dicendum erit de Natura Veritatis, et de Veritatibus absolute rerum indemonstrabilibus et quomodo primis <; seu per naturam >, caeterae ab illis deriventur. quoad nos, sive de Experimentis quae in dubium revocari non possunt. circa scepticos ~> <( Considerationes De Veritatibus Intellectualibus et Sensibilibus, seu Rationis et Facti. } De Materia Veritatum sive conceptibus conatque ideis, et quomodo fictitios cognoscatur. ceptus esse genuinos minimeque primis Conceptus vel sunt <~ obscuri vel clari, et dari ~> confusi vel distincti, et distincti plus obscurus est cum quis minusque adasquati. Conceptus non potest. Conceptus ope ejus rem dignoscere clarus est, 1 cum quis ejus ope rem ubi occurrerit et aliam supposititiam a genuina agnoscere, discernere potest conceptus clarus at confusus est, cum quis notas quas habet aliis tradere non potest, sed cogitur eandem rem <~ vel similem >
En 2. Cf. 3. C!. 3. Cf. MrMh rari eruditionem Meditationi marge conjunxere. Phil., VU, 65, et PHiL., V, 8, g, 30. le De Veritatibus primis (Phil., viie 194-5) et le De Synthesi (Phil, (PAt~ VII, 296). V. t~W~t~ 36. V. Z. La Logique Lo~MC de L~M~, ~-5) et ch. VI, D~ ~-M~Mt

De Veritatibus

26 verso. Addenda J Jungii ett Qaubergu logicas Amaldi Hon. Fab~.

et ~M~< Analysi

uf:iH!-

330

PLAN

DE

LA

SCIENCE

GNRALE

PHH..)

VII, A, a6.

aiorum quis

sensibus

conceptum

ut cam etiam agnoscere offerre, clarum et distinctum habet, tune

discant. habet

Sed ccm

dennidoncm

notarum, Nominalem, quibus rem quae nihil aliud est quam aggregatum est vel adaequatus distinctus unam ab aMa disccmimus. Conceptus [plus distinctus est definitio adaequatus Conceptus minusve] vel inadaequatus. realis, seu definitio talis ex qua statim patet rem de qua agitur esse possibilem, prioribus [magis seu qui sufficientibus constat >. omnibus rei autem Conceptus est adaequato propior < seu natura requisitis, < inadaequatus > tanto

>, quanto pauciora adaequatus est} < est, si de omnibus rei conceptus perfectus requisita desunt. Denique Hinc ergo capita iterum habeatur conceptus adaequatus requisitis orientur De discrimine inter saspe nos conceptus racteres, aut aliorum De discrimine tionibus et claros, ubi ostendendum obscuros conceptus tantum cascos de rebus baberc, per analogiam et chaingenio fideque explicandos. et distinctos, confusos conceptus ubi de explicas quorum defmi-

inter

et per definitionem, deque per ostensionem tiones non sunt quaerendae. et adaequatos, sive de&uDe discrimine inter conceptus inadaequatos Hobbesianae difficultati et realium, ubi occurrendum tionum nominalium < de veritate arbitraria, De discrimine inter difficultati Pascalii demonstrationes Canesianae, de ideis corum de quibus loquimur. > et perfectos, ubi occumtur imperfectos continuata requiri et ostenditur ad pcr&ctas rerum. conceptus

conceptus de Resolutione non

perfectos < Signum conceptus imperfecti est, si plures dantur definitiones ejusdem item si qua veritas rei quarum una per alteram non potest demonstrari, dare non posde re constat per experientiam, cujus demonstrationcm sumus. nostri Et quanto ha3C signa crebrius Omnes nostri imperfectio. occurrunt, conceptus tanto major est conceptus de rebus completis sunt

Veritatum

> imperfecti. absolute primis. seu de Notionibus De His quae per se concipiuntur, seu de Notionibus De Alphabeto cogitationum < secunHumanarum,
conceptus). i Sic (se rapporte de Cognitione, 2. Cf. Meditationes De rE~f~~<MM~n?Me, 3. PASCAL, et La Logique p. i83. de I.e~M~

Veritate section

et Ideis (168~). . V. PmL., VI,

3, e, t3 recto

(p. 8)

PLAN
t*

DE

LA

SCIENCE

GNRALE

221

dum nos primis > ex quibus alise omnes componuntur, non sint absolute primas rationalibus, De Veritatibus quae ex axiomatibus et ex de6nuonibus <; rationalibus > indemonstrabilibus, Ubi de propositionibus absolutis; affirmativis,

etsi ipsae fortasse sive veritatibus

Pat!

VII, A, a6.

demonstrantur.

de usu particularium negativis, particularibus; quae ad tias, et refutanda speciem veri habentia. De discrimine veritatum Item hic de signis, copulis, partheoremata et quae ad scholia pertinent. ticulis, affixis, de recto et obliquo, et variis modis formandi propositiones ex terminis. j De consequentus De conversionibus, De Grammatica scholasticorum simplicibus et asyUogistis. de Modis, oppositionibus, <~ logica de >.

universalibus, hypotheticis, et negativarum ad instan-

[philosophicaj

Joh. Hospinianus. <; Hic de linguis vi materiae, Geometrarum.

> ubi

et de

suppositalitatibus. vi fbrmae, De conscqupntiis

consequentiis

de rectificatione Enthymematibus, Analyseos Conring afferenda ipso non nominato~ J De Argumentationibus nec quae non possunt syllogismum. j De Argumentationibus De partis Demonstraiionum, sensuum De justificatione De Analysi omnis ejus bonitas. De legibus veritatis, De Gradibus De Sophismatum Stahlii diss. Ms. in forma diversis

Verba

debent

revocari

ad

a syllogismo certitudine. qua

scholastico.

ex9~<re~ etc. et Morali vel physica logicae,

argumentationis necessitatis

demonstrari

possit

probabilitatis, detectione,

et } seu Libra

rationum

verisimilium adde

ubi sumenda

in man us Colloquia.

De judice controversiarum tatis, et quomodo emci possit, calculi, et per examina

> seu Methodo infallibili<~ humanarum ut omnes nostri errores sint tantum errores facile possint justincari.

quaedam

<. Cf. pHiL., VII, c, 56, 6o. 2. Allusion sa discussion avec touchant Conring '<CoMr< I, gS); et La tg mars 1678 (PA~ 3. Sic, pour . partibus 4. Cf. Ad Stateram juris (PmL., VI, 17).

la Logique

validit

l'analyse. de Z-c~M! p. 266.

de

233

ATLAS

UNIVERSALIS

PmL.,

VII, A, 27 recto.

Suit un dveloppement nihil aliud est

qui commence quam scientia

ainsi felicitatis sive perfectioois

Sapientia humanae.

PHIL.,

VII, A, 30.

PniL.,

VII, A, 3o (2 p. In-fol.) Atlas MM~rM/M.

3o recto.

Atlas Geographicus. Item Atlas Astronomicus sive i i casiestis. Mihi autem in mentem venit totam Atlante Encyclopaediam Universali egregie comprehendi quodam enim pleraque posse 2. Primum quae doceri discique oportet oculis subjici possunt. Jam segnius irritant animos immissa per aures, quam quae sunt oculis subjecta ndelibus\ Nec dubitandum est opus hujusmodi fore omnium et Bibliothecarum, inprimis a viris illustribus quxsitum iri, quibus simul oculos animamque et compendio pascet, ut juventutem taceam generosam, docendam, et a verbis ad res mature traducendam. Hic autem Atlas sic instituetur: Habeantur inprimis libri, qui dogmata sua figuris illustrant; item coIlectanea ngurarumquas extant apud curiosos, ut Marollium aliosque. Libri autem alicujus ngur~ dispersa in unum facile colligi poterunt, evitatis diversarum satis compendiosarum. repetitionibus figurarum Addantur
TjABETUR

hactenus

denique inscuptse.

rerum

ipsarum

icones,

ab egregio a P. Pardies

artifice

delineatse

atque aeri Schickardi

Topographia cxli concavum caeli. Cassini

sex Tabulis

comprehensa.

novae ngune ;ro Astronomicis aliorumque illustrandis. in figuris dalencasi Ephemerides Sumtas gurae utilieres ex opere magno Ducis Northumbria~. utiles ex opere magno p!anisphrii Octavii Pisani. Topographia terra~ seu plerasque urbes celebres una, duabus vel pluribus tabulis exhibita?. Item aHae tabulae pro munimentis. Tabula Heraldica Variae Tabulas Heraldicse illustriorum compendiosa. per varias Europe regiones familiarum. Figura
le projet des Semestria de Careil, literaria, 668-9 (fbMc~cr VII, t63)et le C(Mc~ etMc~ Denkschrift liber die Verbesserutig der ~K~e und Wissenschafien '~t~M Reich, vers 17! (ibid., p. 592). Cf. PH~ VI, tt, b, 3; 2, b, 4 verso. 2. Cf. Consilium de ~~C~~M MOM, 5 juin ~670 (PHfL., V, 7, p. 4). 3. Citation d'HoRACE, Ep. 11, m, 180.1 ( demissa per aurem ). . Voir

ATLAS

UNIVERSALIS

223

Tabula quas Omnia

familiarum Genealogicae veterem historiam illustrant.

principum

Europae,

cum

nonnullis

PniL.,

VII, A, 30.

item varii characteres linguarum, Typographici, Alphabeta Vaticaneae. vide librum characterum reapse expressi, hominum variarum nationum et profesVestitus, habitus, cultusque sionum. Icones virorum ~Edi6cia insignia illustrium veterum et recentiorum. Selecta Numismata Vari~ Antiquitatis ipsis rebus superstitibus Divinorum veterum antiqua et recentiorum.

aut nova, adhuc extantia aut alias explorata. annulis et inscriptionibus, reliquiae ex numismatis, >.

Hyerogly~ica Ripse iconologia. Arithmetica in figura.

expresse. ofHciorum c~eremoniae. <; Ordinum vestitus ex Horapolline et aliis. ~Egyptiorum Algebra. unica Gomtrie Item Elementa Euclidis

duabus

tabulis Tabula

Tabula Conica, practic~. comprehensa. Tabula et quae his sunt coi icxa. Sphoerica, Tabula pro quadraturis, Tabula Graphices seu perspectivae. Tabula Tabula Catoptrica. Tabula novae pro scientia dioptrica. Nucleus Cherubini. Musica universa, organis. variisque

Adde

opus Praetorii et Kircheri. Tabula Architecturae civilis, et columnarum. Tabulas ornamentorum Tabula insultu. ) Tactica seu de castrametatoria. ordine et exercitiis militaribus, quo pertinet et
3o verso.

poliorceticae,

exquisitorum. seu de re fortificatoria

urbiumque

defensione

et

ubi et de aliis armis. Belopoetica seu de armis eminus agentibus, Obsidiones et praelia celebriora. Mechanica, ubi omnis generis Machinas et moduli. Hydraulica. Marina sive Nautica. et omne genus suppUectilis, et domesticae curas. et opera rustica. Agricultoria, ubi omnis generis instrumenta Textoria omnimoda, generis vestiment aut corporis qua cujuscunque tegumenta parantur. Ubi tota ratio tractandi serici, lanae, gossypii, lini, conomica cannabis, viminum. < Tinctoria >.

~4

NOUVELLES

OUVERTURES

PtHL.,

3c. VH, A, 3c.

Res muraria,

ubi tractio

lapidum,

terrarum,

calcium.

<

pavimentorum re~utani. > Res lignaria, ubi tigna, trabes, aedincando adhibetur. Addantur tessellata <

Huc stratores lignei in ars, item

aliaque

id genus,

et quicquid

alia quas aedincantibus ut vitriariorum serviunt, et musaica opera. Scrimani. Tornatores.

Pictoria, Sculptoria, Statuaria. ars. > Huc scriptoria Ferri et plumbi tractatio, per varias artes mechanicas. Docimastica. Coctoria. saccari, Tota res fodinarum. vitrioli, saispetr.s, Huc coctiones

MetatH fusoria.

salis communis,

aluminis,

indigo. et tota res culinaria. pomacei parationes, et chymicorum instrumenta. et MateriaHstarum etiam labores. variationesqua: ia plantis

Vini, cerevisix, Hydromelis, Omnes chymicae operationes Reliqua res pharmacopoetica, Opus

hortus Eichstetcnsis, Botanicum; et modus colendi. confingunt, Anatomia,

opus per se magnum. Rumelini tabulas perncienda:. instrumenta et exercitia. Anatomia Chirurgica et animacomparativa lium variorum icones. et artis in Exoticophylaciis contenta. Mundus insensibilis, seu de his quas solo videntur. microscopio seu de rebus incorporeis, Analogica similitudine quas corporum picubi de virtutibus, guntur, vidis, rebus divinis, huc referuntur HieroSinensium characteres. glyphica. Spha~ra moralis Syllogismometrum. La carte du Tendre. Devises choisies. Emblemata selecta. Has Tabula? quasrcntur, tum in unum collectas in Atlante, solet, tum et separatim concinnabitur et a multis Rariora naturae

ut in cartis

geographicis fieri

PHIL., VII, B, 1, t.

PmL.,

VII,

B, i, i (s f. in-folio). Nouvelles OM~~M~M.

i recto.

dans un siecle qui tache les d'approfondir puiSQUE i choses, < il faut que ceux qui aiment le bien general fassent quelque effort pour profiter de ce penchant qui peut estre ne durera pas long
. IV, Allusion m, la ~/t~'<! pHtL., V, a, wo~~N d'Erhard e, t2 recto. WEMEL d'Mna. Cf. Nouveaux Essais

nous

sommes

NOUVELLES

OUVERTURES

225

sur tout s'il se trouve par malheur ou par leur peu temps aux hommes, de mthode qu'ils n'en soyent pas fort soulags, ce qui les feroit retomber et enfin dans l'ignoun jour < de la curiosit ~> dans l'indiffrence il est constant que > les Mathematiques, <: qui sont rance. Cependant humain >, ne sont jamais all si loin du raisonnement le chef-d'uvre des belles observations et si la Medecine n'avance pas encor proportion il ne tient peut estre qu'a un bon ordre, que les souverains mettre <; afin de faire un peu mieux valoir les avantages y pourroient a dj eus sur la nature >. L'Histoire civile et tout que le genre humain ce qu'on appelle les belles lettres, se trouve mis dans un grand jour. Et tirer des Grecs et des Latins ne soit pas encor quoyque ce qu'on peut entierement puis, et qu'il y ait de quoy faire des beaux spicileges, on asseurer est clairci. Depuis quelque que le principal peut neantmoins de physique, du moyen-aage, on tire des layettes des temps on travaille a~ l'Histoire des vieux papiers, quantit de croniques, de Archifs et de la poussiere diplomes, et de mmoires scrvans claircir les origines, les changemens peu il faudra aller fouiller chez les Chinois et Arabes, pour achever l'Histoire du genre humain, autant qu'on la peut tirer des monumens qui nous restent, soit par crit, soit sur des car il ne des hommes, pierres ou metaux, soit mme dans la memoire faut pas ngliger entierement la tradition; et je tiens que de tout ce qui et les demels des souverains. Dans les langues mmes sont les meilleurs <; et les plus grands restes significatifs > de l'ancien dont on poufoit tirer des monde, lumieres pour les origines des peuples et souvent << pour celles > des choses Je say que plusieurs philosophes et Mathematiciens se moquent de ces recherches que les gens du monde <; n'aiment ordinairement et > meprique l'tude de l'Histoire sent ou laissent aux gens du mestier tout ce qui a l'air d'un raisonnement scientifique; < et je croy qu'il y a de l'excs dans ces jugements de seroit d'un grand usage, quand elle ne serpart er d'autre >. L'Histoire viroit qu'a entretenir les hommes dans le desir de la gloire, qui est le motif de la pluspart des belles actions; et il est seur que le respect que les souverains mmes ont pour le jugement un bon effect. Je veux que [souvent] l'Histoire
t. Voir La Logique
tSOtM M .MONM.

PH!L~Vn,B,,.

est non-crit

des faits mais on voit de l'autre

cost

de la postrit, fait souvent tienne << quelques fois >

de Z~M~,

p. 5g

et notes.
$

226

NOUVELLES

OUVERTURES

pHH.vn,B, ,

un peu du Roman, sur tout quand il s~agit des motifs qu'on prend soin de cacher, mais elle en dit tousjours assez pour nous faire faire nostre on y trouve par tout des leons profit des evenemens; excellentes, < donnes par les plus grands hommes qui ont eu < des bons et des mauvais ;> succs ~> et rien n'est plus commode que d'apprendre au L'Histoire de l'Antiquit est d'une necessit depens d'autruy. absolue pour la preuve de la verit de la religion, et mettant part l'excellence de la doctrine, c'est par son origine toute divine, que la nostre se distingue de toutes les autres, <~ qui n'en approchent en aucune faon >. C'est l peut estre le meilleur usage de la plus fine et de la plus profonde critique sincere ces grandes que de rendre un temoignage auteurs exactement verifis et si les Mahometans par des anciens et payens et mme les >, on peut dire que c'est verits

verso.

f ne se rendent point <: la raison faute de ne pas savoir l'histoire <; ancienne, aussi ceux principalement entierement sont tousjours cet Egyptien qui l'ignorent enfans, comme qui parla Solon jugea fort bien des Grecs* >. Mais si je fais grand cas de ces belles connoissances Historiques qui nous font entrer en quelque faon dans le secret de la providence, je n'estime pas moins la voye des sciences pour connoistre les grandeurs de la Sagesse Divine, dont les dans les ides que Dieu a mis dans nostre ame, et marques se trouvent dans la structure des corps, qu'il a fournis nostre usage. En un mot j'esen quelque matiere que ce soit et. je vois c'est faute d'ignorer les rapports et les consequences qu'ordinairement des choses, qu'on meprise les travaux ou les soins d'autruy < qui est la marque la plus seure de la petitesse d'esprit > Les gens de meditation ne sauroient ordinairement gouter cette multitude de veues legeres et peu seures dont il se faut servir dans le train des affaires et dans les sciences comme sont la politique et la medecine; mais ils ont grand practiques tort. C'est de ces emplois comme du jeu, ou il faut se resoudre et prendre il y a une science qui nous party lors mme qu'il n'y a nulle asseurance; dans des incertitudes mmes pour dcouvrir de quel cost la gouverne plus grande apparence se trouve. Mais il est tonnant qu'elle est presque inconnue et que les Logiciens n'ont pas encor examin les degrs de ou de vraisemblance < qu'il y a > dans les conjectures probabilit
PLATOM,

libertins j

time toute sorte de dcouvertes

2~M!

2S B.

NOUVELLES

OUVERTURES

227

F aussi asseure PHn.V,B, leur estimation ont < pourtant > qui ou preuves > < nous peut et doit servir non pas pour nombres; cette estimation les que mais pour certitude >, ce qui est impossible < une [asseurance] venir se peut sur les faits ou connoissances raisonnablement qu'il le plus agir et sont donnes. Apres quoy on n'aura rien a nous reprocher, nous qui le plus souvent, pourveu que nous imitions les au moins nous reussirons se partagent en plusieurs petits et les bons marchands qui joueurs sages trop la fois avec k fortune, < et hazards plustost que de se commettre tout d'un coup >. Il y a donc une ne s'exposent pas estre debanqus qui fait connoistre demonsscience sur les matieres les plus incertaines, des l'habilet et de l'incertitude trativement les degrs de l'apparence le consiste souvent connoistre par routine exprimentes personnes comme ils ne laissent pas de juger choix qu'ils doivent faire; cependant, leur et les mathematiciens les philosophes le plus souvent, legerement ces doresnavant d'un grand secours, s'ils examinoient estre pourroient abstraites matieres de practique et ne s'arrestoient pas leur speculations toutes seules; mais comme leur dfaut est de vouloir creuser l ou il ne faut que sonder le fonds; On voit de l'autre cost que souvent les gens la pas memes. d'affaires donnent trop au hazard et ne veuillent t leur conforme le le parti genie sonde. < Choisissant temerairement plus agir, soit qu'ils demeurent soit qu'ils se determinent ou leur preventions, dans l'irrsolution. > Car les politiques vulgaires n'aiment que les pentelles qu'un homme d'esprit trouve souvent ses aises et superficielles, D'ou au bout de la langue; et quand il s'agit de mditer, ils se rebutent. comme un mestier viennent que les sciences profondes qu'ils considerent trouvent punis de cette peinible ne sont pas leur gout; mais ils se des et dans le maniement dans leur propre jurisdiction, paresse < < de aSaires > car pendant apres des negotiations qu'ils courent souvent ce qu'il paroles > et aprs des veues peu solides, ils negligent < leur mestier, savoir > les finances, et la milice, y a de plus sec dans qui sont toutes deux presque les manufactures, la marine, juger. La jurisprudence
. Un mot mutil a. Mot incertain; 3. Mot incertain)

<,t.

comme le commerce, toutes mathematiques, et autres matires le peuvent faire l'artillerie, mme est une science d'un tres grand raisonne-

au bord du papier. lire aussi on pourrait on pourrait lire auasi

~oM~. ~Mf.

228

NOUVELLES OUVERTURES

pHH.vn,B,t, .. ment,

je ne trouve rien qui approche d'avantage du dont les fragmens nous style des Geometres que celuy des Jurisconsultes, restent dans les pandectes. il est tres manifeste Quant la thologie, combien la Metaphysique d'un cost et l'histoire avec les langues de l'autre y sont necessaires. De toutes les choses de ce monde apres le

et dans les anciens

repos d'esprit, rien n'est plus important que la sant, dont la conserva. tion ou retablissement demande des mditations profondes de physique et de mecanique. Combien de fois devenons nous misrables par la seule ou inadvertance de quelque raisonnement ais ou observation ignorance qui ne nous chapperoit pas si nous nous appliquions comme il faut et si les hommes se servoient de leur avantages. C'est pourquoy je tiens < qu'il ne faut rien negliger et > que tous les hommes doivent avoir un soin particulier de la recherche de la verit; et comme de Mecanique dont aucun pere de famille ne > qu'on laisse chacun a l'artisan manque quoy qu'il y en ait <: d'autres qui il est particulier, de mme nous devons tous [avoir soin de cet la science generale < tacher organe general] > qui nous d'acquerir
a recto.

toute

trouve

il y a certains

instrumens

1 par tout; Et comme nous sommes tous curieux de sca' les prix et souvent les usages des manufactures ou des outils que nous mmes ne saurions faire fin de les pouvoir au moins acheter et employer au besoin, de mme devons nous savoir le veritable puisse clairer voir au moins > des sciences et arts, faon l'histoire nous comment dans la fin de reconnoistre de lettres tout conspire la perfection de l'esprit et l'avanrepublique tage du genre humain, apeu prs comme dans une ville toutes les professions bien mnages et reduites sur un bon pied contribuent la rendre prix dont plus fleurissante. Je trouve que deux choses seroient necessaires aux hommes pour procontribuer et Futilit et en quelque ne nous mlons point, <

fiter de leur avantages, et pour faire tout ce qu'ils pourroient leur propre felicit, au moins en matiere de connoissances, car je ne touche point apresent ce qui appartient redresser leur volont. Ces deux choses sont, ~~MM~~ un INVENTAIRE exact de toutes les connoissances nous ment servir acquises paroissent
la SCIENCE

mais disperses et mal ranges <; au moins de celles qui au commencement les plus considerables >, et j&~M~GENERALE qui doit donner non seulement le moyen de se acquises mais encor la Methode de juger et

des connoissances

PMNC!P!A

CAI.CUM

RATMNAMS

33~

F PHn.~VII,B,a et de suppler ce qui nous manque, d'inventer, a fin daller plus loin, bien loign des systemes et des dicCet inventaire dont je parle seroit Listes ou denombretionnaires, et ne seroit compos que de quantit de avoir tousjours en veue qui serviroient mens Tables, ou Progressions ou deliberation > le catalogue < que ce soit dans quelque meditation et <~ et des plus importantes suppositions des faits et des circomstances Mais j'avoue maximes > qui doivent servir de base au raisonnement. d'un seul homme, donner tel qu'il faut ce n'est pas l'entreprise le de que attendant Neantmoins de peu de personnes. qu'en je croy mme ny habiles et indus< mieux > on pourroit <; par le soin de quelques gens a quelque chose d'approchant, qui vaudroit trieux > parvenir aisment ou il semble que nos mieux sans comparaison que la presente confusion, pauvres apeu pres comme il arriveroit dans de l'ordre necessaire pour trouver ce un grand magazin qui manqueroit autant de ne rien avoir que de l'avoir sans s'en pouqu'il faut, car c'est voir servir. Mais comme il faut que la science generale serve encor faire ce que la car elle est aux sciences particulieres bien dresser l'inventaire, c'est ou un financier, est a un marchand science de tenir les comptes richesses mmes nous rendent par elle qu'il faudra tousjours commencer.

PHL., VI I, B,

n,

t (i p. in-fol.). Principia Calculi


haec pauca

PIiIL.~ VIh B~ Ih PHiL.,V!I,B,n,t.

I.

j1

rationalis.
:Ax. 3 et 4, et Ax. usumque quae sunt loco tantum quem his Quarum reliquarum ope (ut figucoinciA droite. A gauche.

1
1

j Omnia definitionum termims

hic demonstrantur ipsius negationis

prter veri

semper imposterum Hic demonstrantur Modi

consequentias. falsique tribuemus designant.

alibi jam ostendimus rarum. Axiomata dentMe. calculi

et pnmae ngurae, deinde i) demonstrantur et contentis

oppositionum. rgula et modi conversiones demonstrantur

Au

milieu.

de continentibus

per Axiomata

1 1

~o~ dem.

C, ergo A continet C. A oo AB, B oo BC, Ergo A oo AC. nam pro B in priore r. A continet B et B continet
IV, 55; Math. V, 33). Cf. PmL.,

pra~
VI,

1666 (~ i. Dans le De Arte combinatoria, C, 83-84. 14, 15; VII, B, iv, o verso;

2~0

FMNCIMA

CAMUU

RATNAUS

Pnn~VM,B,M,

1. missa pone BC ex posteriore, priore, fit A oo AC. } Pnw~ F~M~ Mp~! ~n~ Barbara Celarent D~M: Ferio BestC B est non C B est C B est non C

fiet A oo ABC, qui statim

et pro AB hic ponc A ex nascuntur. A est C

ex Axiomate B ergo B

A est A est

QA est B QA est B

A est non C QA est C QA est non C

Axioma 2. QB continet B seu QB est B. Demonstrandum. Nam QB co QBB, id est QB continet B. <M~ B est C, QB est B (per Ax. 2). QB est C (est in D~). B est non C, QB est B, QB est non C (est in Ferio). Ff~~ QA est C Demonstratio. Nam (ex Barbara) B est C, A est B, Ergo A est C. Sed quia A est C, ergo et QA est C. per subaltemationem. Celaro. B est non C A est B QA est non C. Demonstratur eodem modo ex Celarent per subaltemationem. { Si L est verum, M est falsum. L erit non verum sed falsum. Si L est falsum, M est verum. Ergo si M est non falsum sed verum, 7%Mf~ modi ~~CM~fM. Barbari. B est C A est B

Axiom. J. Non geminatus { Est potius definitio seu usus signi ~OM.j1 ~M. 4. Non verum est falsum. (Est itidem Corollar. per Ax. Axiom. Non falsum est verum. Nam non Sed non non verum est verum

Ergo si M est falsum L est verum. j} semet tollit Non non A est A.

definitio

falsum

falsi.) est non non verum sit falsa,

Si conclusio

erit aliqua ex prasmissis ~w. 6. Si vera est Demonstr. non

sequatur falsa.

per ax. 3. ex praemissis et conclusio QB est non C.

B est C, falsa est

B oo BC. Ergo QB non oo QB non C. Nam

si QB co QB

C, pro B substituatur BC, fiet QB oo QBC non C, qu. est abs. j J Coroll. Si vera est QB est non C, falsa est B est C. Nam ex ax. 6, si B est C sit vera, tunc QB est non C, est falsa. Ergo per Ax. $, si falsum sit QB est non C esse falsam, utique prasmissa hoc
r. Cf. Phil., VII, 300.

PMNCtPIA

CALCUU

RTONAUS

33!

P. pKM..)V!,B,n, Hoc est (per ax. 4 et corolL) vera. C sit B est falsa est, quod loco unica ~on C, falsa est B est C. est QB vera Si est B est C, vera erit QB est non C. falsa Si y. demonsnon C. H~ec consequentia QB oo ~B BC, Ergo j B non oo BC, ergo non C B est ternon si B nostra. Nempe tranda ex analysi nonC oo Q, fiet QB co B non C co ~B~ non C. j Et verus. ponatur minus est non C, vera erit B est C. est falsa Si QB Coroll. ex coroll. ut modo eodem pr~cedens axiom. ex 7. Demonstratur ax. 6. < C et QB est non C sunt contradictorix seu nec est B Coroll. complexionum. fals~ (per ax. 7 et coroll.) simul nec et ax. 6 coroll.) simul ~er (per non A et <2B est A sunt Aliud coroll. complexionum. B est C prmcedentis substituendo ut modo pro eodem proecedens, Demonstratur si vera esset C. Nam non B est est falsa est B C, Coroll. Si vera est vera existente B est C C. est non esset Ergo vera QB B est non C, etiam contra ax. 7. vera quoque esset QB est non C, in B non C pro B Nam C. oo B non B falsum B oo BC. Ergo Aliter fieret B oo BC non C quod abs.~ BC posteriore ponendo est B est A. Coroll. Si vera est B est non A, falsa non A. pro C ponendo Dem. eodem modo ut procdons, non C non possunt simul esse B est et C B est Coroll. complexionum. sequensunt omnia principia pro modis figurarum ver~. Ita demonstrata
tium.

non A.

Quando

consquente

non

procedunt, ut simul

habemus fals~

Matenam

matum, v. g. invenire B in primitivos itemque C non C. Dico id contingere quoties resoluto >, non omnes primitivi ipsius aliquid < quatenus opus est, seu est B esse C, falsum sit C et NPQ, LMN B sit C insunt in B, verbi gr. continere Non NPQ.. j LMN et faisum NPQ, quoque seu LMN continere
i. Suppler 2. Suppler est. est.

B et C tales,

sint B est C, et B est

PMMAMA

CAt.CUI.!

!.QCtCt

FUNHAMENTA

PH!~VI,B,n,2.

2.

PHtL.,

VU,

B,

u,

2 (un

coupon).

Nupera aut novantiqua Cartesu et Gassendi philosophia ex Epicuro, Democrito et Lucretio interpolata, qu~ omne genus Formarum et generationum substantiauum, qua fit Ens se exulare per jubet, frigidissima exceptione addita generationis huma~ et animas rationalis, quam unam prter omnium aHorum ordinem esse res erit suspecta et verisimilitudine remota, neque san uUam novimus speciem, qux nullo genere contineatur. In hunc sensum vide Vinc. Baron.ord.p~dic.inTheoIogiamoraIipart.idisp.sect~.3.pag.3i4' Tres gradus firmitatis in sententus certitudo logica, certitudo physica est tantum qu~ probabilitas logica, probabilitas physica. Prim~ exemplum m propositionibus ~tern~ secundo veritatis, in propositionibus qu~ ex inductione cognoscuntur ver~, ut omnis homo est bipes, nam et aliquando nati sunt uno pede vel nullo; tertio austrum esse pluvium, qux etsi non raro fallant. plerumque ve~, posses plura distinguere, quidam fallunt nisi nunquam ut ignis urit. supernaturaliter, Ce coupon porte au verso un brouillon (envoi de deux lettres l'Abb Nicaise). de lettre dat du 5/f5 mai 1603

Parum

consulit

immortalitati

animorum

PHL.,VII,B,n,3.

PHIL.,

VII,

B,

Il,

3 (2 p.

in-foL).

i. Aug.
3 recto.

1690.

propositio categorica potest concipi ut terminus incomplexus, ~MNis cui tantum adjicitur est vel non est (secundi adjecti) ita omnis homo est rationalis, sic concipi potest Homo non rationalis (non est, seu est) non Ens 0 homo est doctus dat Homo doctus est Ens. Nullus homo est lapis dat Homo lapis est non Ens. Quidam homo non est doctus dat Homo non doctus est Ens. Hinc statim apparent primo aspectu conversiones et oppositiones
1. Mot rpt dans le ms. 2. H faut videmment lire (non 3. Cf. PHtL., VII, B, v, 3 verso.

Quidam

1
J est, seu) est non-Ens.

PMMAMA

CALCUL!

LOGIC!

FUNDAMENTA

333

quia facta reductione simpliciter Sic U. N. et P. A. sunt convertibiles modo se habet. in ea uterque terminus codem reductam a reducenda differre, seu Hinc tamen patet propositionem doctus est Ens. Quia cum aliud esse Quidam homo est doctus, et Homo quidam homo est doctus et dico homo doctus est Ens, simul exprimo doctus est homo. quidam N. et P. A. nempe AB est non Ens, et AB est Ens. Opponitur U. A. et P. N. nempe A non B est non Ens, et A non B U. Opponitur est Ens. hinc duci seu subsumtio et subalternatio Sed videamus quomodo possit. Omnis homo est animal. Ergo quidam homo est animal. A non B est

pHtt.VI!,B,M,3.

non Ens, ergo AB est Ens. Nullus homo est lapis. Ergo quidam homo non Ens. Ergo A non B est Ens, et B non A est Ens.

est lapis. AB est non

AB est Ens, ergo A non B est non Ens. Non valet consequentia concludi non potest, nisi quando adest Aliquid esse non Ens regulariter contradictio, ut A non A est non Ens. A non B est non Ens, ergo AB est haec consequentia Demonstranda est Ens, id est demonstranda quoddam A est B. Hanc autem alias haec consequentia Omne Omne A est B. Ergo

sic demonstraveram

A est B. Quoddam

A est A ergo quoddam A est B. Sed haec demonstratio supponit syllogisOmne A est B, quoddam C est A, ergo mum prime 6gura~ Nempe A non B est non Ens. AC est Ens. Ergo quoddam C est B. Reducendo demonstrabitur ? haec consequentia CB est Ens. Quomodo non facile apparet vis consequentia~ Quoniam igitur hac reductione Sic ergo melius reducendo non est habenda pro optima resolutione. seu quasi aequadonem omnia ad aequipollentiam subintellectum terminum Y tanquam A oo YB est U. A. adjiciendo supplentem. Omnis Homo est idem quod animal quiddam. YA oo ZB est P. A. Quidam quidam doctus. homo seu talis homo est idem quod

. Cf. PH!~ VII, B, u, t et PAfL, 2. A savoir le mode D<r<t.

VII,

300.

a3~

PMMAMA

CAMUM

LOGICI

FONDAMENTA

pHM.vn,B,H~.

est lapis, seu Omnis homo est non lapis seu homo et quidam non lapis coincidunt. YA oo Z non-B. Quidam homo non est doctus seu est non-doctus, seu quidam homo et quidam non doctus coincidunt. Hinc jam omnia demonstrantur; verbi gratia Ergo quidam homo est animal. Nam A oo YB ergo ZB* co ZYB, sit ZY oo W. Ergo ZB' oo WB. Nullus homo est lapis. Ergo quidam homo non est lapis; eodem modo. Nam A oo Y non-B. Ergo ZA co ZY non-B. Seu ZA oo W non-B. homo Quidam Ergo ZB oo YA. Nullus homo est doctus. Ergo quidam doctus est homo. YA oo ZB. difficul. lapis est Omnis homo est animal,

A oo Y non-B.

Nullus

homo

est lapis. tatem in hac resolutione. Alibi sic demonstravimus

Ergo

nullus Nullus

lapis homo

est homo, est lapis.

patitur Omnis

quanquam difficultatem in demonstranda Exponamus primum amrmativae plici universalis A oo Y non-B. Ergo B oo Z non-A. Instituamus cedit Ergo A oo Y non Z non-A

lapis. Ergo nullus lapis est homo; secunda figura esset demonstranda,

in secunda

sed ita prius ipsa ngura id non difficile ex nostris. conversione sim-

analysin.

Si hoc pro-

est hase duo aequari A et Y non Z non-A. v. Ergo ostendendum g. homo et quidam non quidam non homo coincidunt. Nempe quolibet res praeter hominem est quidam non homo. Talis aliqua res, verbi gratia Z non A, vocetur M. Erit utique A oo Y non M. Utique enim homo est unus ex illis rebus quae sunt non M. Alioqui quidam A foret M, seu WA oo TM, seu WA oo TZ non A, quod est absurdum. Nempe si falsa A oo Y non M, vera est WA oo TM. Quae adhuc stabiconsequentia lienda. Omnis homo est animal. Ergo Omne non animal est non homo, A oo YB. oo non B oo Z non A. Haec est fundamentaHs, consequentia haec duo ex natura Tou omnis. equivalentque Hase ergo assumo A oo B, ergo non A oo non B, vel contra.
t. z. 3. 4. Lire ZA. IV, 55 Math., V, 33). Cf. 2VoMMMM~M< V, n,S

De Arte combinatoria (Phil., Mode Cesare. ngatives. Lire ?

PRMAMA

CAMUM

LOCC!

F~N&AMENTA

235

et

A oo YB, Ergo

Z non

cum animait quodam, nempe ad Nempe haec res pendet a transitu ab individuis quodam non-homine. ideas. Scilicet quando dico Omnis homo est animal, hoc ipsum volo, esse quoerendos, seu qui non sit animal nec homines inter animalia hominem esse. Rursus quando dico omnis homo est animal, volo notionem animalis Et contraria est methodus per notiones et per contineri in idea hominis. sive Si omnes homines sunt pars omnium animalium, individua, scilicet si omnes homines sunt in omnibus Et erit in notione hominis; addendum est aliquid ad ideam animalis, minuitur numerus. augendo conditiones, vicissim animalis notio animalibus, si plura sunt animalia extra homines, ut fiat idea hominis. retro Nempe

A oo non B, seu si Homo coincidit coincidit non-animal rationali, utiquc

cum

P PHK.VH,B,M,3.

(Verte

primaria.)

Primaria (i) A oo B idem

Calculi

JLo~c<~<M~M~M~.

3 verso. 3

est quod A co B est vera (2) A non oo B idem est quod A oo B est falsa. (3) A oo A. (4) A non oo B non A. ($) A oo non non A. (6) AA oo A. (7) AB oo BA. non A oo non B, A non non oo B. (8) Idem sunt A oo B, < (9) Si A oo B, sequitur A non oo non B. Hoc sic demonstro.

Nam

si non sequitur, esto A oo non B (ex hyp. contrar.) Ergo (ex hyp.) B oo non B, quod abs. Item sic B non oo non B (per ~.). Ergo et A non oo non B ~>. Si A oo AB, assumi potest Y tale ut sit A oo YB. *< Est postulatum, sed et demonstrari potest, saltem enim ipsum A potest designari per Y. > (to)
t. Leibniz a inscrit les numros des propositions entre parenthses au-dessus de leurs copules (ici idem est). Pour la commodit de la lecture et de l'impression, nous avons placs en avant, comme il l'a fait lui-mme le lendemain (v.FM<f<!M6M~ les Calculi JLo~, & aot 1690, PtHL., VII, C, 97).

236

MMMAMA

CALCUL!

LOGtC!

FUNDAMENTA

PHM.V!B,M,3.

.3.

Si sit A oo B, cric AC oo BC. < Sed non sequitur AC oo BC, ergo A oo B. Sit enim A oo BC, fiet AC oo BC per 10 et 6. > A oo AB et non B oo non B non A. (i2) Coincidunt (13) Si sit A oo YB, sequitur A oo AB. Hoc ita demonstro. A co YB (ex hyp.) Ergo AB oo YBB (per 10) oo YB (per 6) oo A (ex hyp.). Universalis affirmativa sic exprimi potest
(n)

A oo AB Particularis affirmativa sic

vel

A oo YB

YA oo YAB, vel YA = ZB, <~ vel etiam ABoo AB, seu AB est Ens vel stare invicem possunt vel A non oo A non B. > Universalis negativa Nullum A est B, sic A oo Y non B. Seu A oo A non B <( seu AB est non Ens. > negativa A non B est Ens. Sed videamus Particularis Quoddam A est non B, A non oo AB, vel

an ha:c sola sumciant

Univ. Aff. A oo AB, Part. Neg. A non oo AB, Univ. Neg. A oo A non B, Part. Aff. A non oo A non B. Si A oo AB. Ergo A non oo A non B. Seu ex Un. Aff. sequitur Part. Aff. Esto enim A oo A non B (ex hyp. contraria.) sit A oo AB (ex hyp.) fiet A non B oo AB, Q. E. abs. per brevius A non B non oo AB (per ~) in qua pro AB substituo valent enim ex hyp.) et fiet A non B non oo A. Q. E. Do Si A oo A non part. Neg. Demonstratio B, Ergo A non A non oo AB. Seu ex Univ. Demonstratio Cumergo Vel sic A (qui-

neg. sequitur

B non oo AB (per ~). Pro A non B substitue A ex hyp.) et fit A non oo AB. (nam quivalent A non oo A non B et B non oo B non A, seu Aequivalent particularis affirmativa converti potest simplicitcr. Demonstratio ex A non oo A non B sequitur (per 9) B non oo B non A. Ergo et vicissim vel statim A oo A non B coincidit cum B oo B non A earum contradictoriae. (per 9). Ergo et coincidunt Q~E. D. Ex A oo A non B videamus an aliter ducere possimus B oo B non A. Si A oo A non B, Ergo AB oo AB non B. Ergo AB est non Ens. Quod si jam ex hoc AB est non Ens ducamus A oo A non B, pari jure et duce" remus B oo B non A, hujus reciprocam. Portasse sic nihil supponendo sit AB ens Ergo A non oo A non B,

PMMAMA

CALCUL!

LOCC!

FUNDAMENTA

2 3 7

foret AB oo AB non B, adeoque AB foret 1 PHH.V,B,M,3. nam si foret A oo A non B, B non oo B non A. Cum dicitur AB non Ens contra Hyp. Et pari jure scil. A et B suppositis Entibus. est Ens vel non Ens, subintelligitur A non oo A non B, Ergo AB est Videamus an vicissim ostendi posset si positis A et B Entibus, A et B Entibus. Nempe Ens, positis scilicet contraforet AB non ens, ergo oportet unum ex ipsis A vel B involvere ponamus Ergo A involvere C, et B dictorium ejus quod involvit alterum, B involvere D et A non D, involvere non C. (unde vicissim sequitur oo non C). Sit ergo A eo EC, et B oo F non C. Jam EC oo EC D posito non F non C (seu quicquid involvit C, id non F non C seu EC continet involvit negationem ejus quod negat C). Id est A oo A non B contra AB est Ens et seu ex se mutuo sequuntur Hyp. Ergo Aequivalent AB est A non oo A non B, et B non eo B non A. Similiter quivalent non Ens, A oo A non B, B oo B non A. ad ut liceat uti reductione complexorum Atque ita clavem reperimus incomplexos 1. scheda sequente Rem nielius ergo ordinavimus 2 Aug. 1690 A. < Si non inest A, inerit non A, [In omni termino inest A vel non et contra, adeoque ~quivalent non inesse A, et inesse non A. > Seu oo Y non B, et A non oo ZB, vel aequivalent A oo A non B ~quivalent A et A non oo AB. Ergo male] Non~B inest in non B seu Non B oo non B nonAB. Si A oo BC, an A Reductio ad primitiva, A C removendum ex A? C oo B, ut intelligatur sit B oo CE, fit A oo CEC, seu A oo CE, ergo oo B. Itaque hoc tantum procedit in primitivis.

EB, ut E intelligatur quaecunquc, potest substitui B, nam sumendo E pro B, fiet EB oo BB, oo B. Si Non AB non oo A non B, erit Non AB co B non A. Et contra, seu quivalent Non AB non oo A non B et Non AB oo B non A.
38 (Pm. VII, C, 27, sg);

C non est semper Ubicunque est generalis

i. Cf. GeMe~M o8, 109 et (t686), laquisitiones PHtt.VI, B,M, 63, t3. 2. V. PH!L., VII, C, 97 Calculi J~MM<~MMenif logici.

DE

VARIETATIBUS

ENUNttATONUM

PHIL.,

VII,

B, it,

5.6.

PHL., De

VII,

B, n, 5-6 (3 p. in-fol.). Enantiationum aut negativa,, ~c~o/~p terminos quatenus Categoricoe aut co~o~~ simplices ~rov~ aut ~fl~o~. sunt. Ubi et

Varietatibus

~r~~<p de Zo~c M/
5 recto.

P~~cM~C~~nc~ ~est~ cnonest~ ~est~ei~ ~est~et~est~, Anonestcet<

non non P~~~M~ Si est Si a est Si~ Si Si Si Si~ Si non non est est non a non est est est est est

(simut) (simul)

est a est

et c est d b et e non est

sequitur

quod

e est d non est ~estaf. c non est d.

non

sequitur

quod

e est c non

est

<'est~. c non est sequitur quod lest non sequitur quod est M. est ~M.

Si a est

b et

Si~cst~et~nonest~ Si est b et est e et n est~

6 recto,

bas.

esse ex hypotheticis ex. gr. compositam, Id est si DEUS non est nullus est unus; et si DEUS non est unus est nullus. Seu unus DEUS et nonnullus DEUS est idem. Item notandum hypotheticas negativas exprimi per etsi et tamen, ut Si DEUS est justus non sequitur quod pius est fortunatus, hoc ita enuntiari solet etsi Deus sit justus, non tamen continuo pius est fortunatus.
. A rapprocher du Specimen Calculi universalis (PAt~ VII, Mo). 2 Leibniz remarque ne peut tre rsolue que cette proposition en deux

est disjunctivam aut unus est Deus aut nullus.

Notandum

autres.

SPEC!MENCALCUMUN!VERSAMS

3 3 9

Fuit.

VII, B, n, 7 (2 P' ~L) Affirmatione et Negatione, et de contradictoriis.

PHM.VntB,Mt7'

De vero c~~o.

PHiL., VII, B, n, 8-9 (4 p. in-fol.).


CALCULUS RATIOCINATOR

P'

PH!L., 8-9.

VU,

B,

11,

seu rft~MM~C~ infallibiliter Res hactenus ignorata. e C'est un brouillon e e e o Calculi

ratiocinandi.

s universalis (v. ci-dessous).

du Specimen

PML.,V!B,n,

16-17,

nunc

o-n,

et lo-i

nunc

!3-3

(7?.

in-fol.)'.

P PHL.,
t6-t7.

VII,

B, M, 1 1 1

Specimen

Calculi

universalis. VII, ..18-221). Voici la

Commencement publi par GERHARDT (Phil., suite indite de cet opuscule Ut investigem Petrus Dicimus Petrus. Paulus Petrus et Paulus sit unum

sunt exempla. et piura, consideranda quid est Vel Unus aliquis Apostolus est unus Apostolus. est unus Apostolus vel Unus aliquis Apostolus est Paulus.

t 7

verso

(unc 1 1

t).

sunt plures Apostoli. Sed si dicam Petrus < discipulus est abnegavit qui Christum Discipulus Chrisd > est unus Apostolus. unus Apostolus, non ideo hinc plures fiunt Apostoli, quia Petrus < disciest idem. Hinc si abnegavit > et discipulus qui Christum pulus Christi a est m et b est m et a est b et b est a (seu si a et b idem), tunc m est unum. est < Hinc si dicas a est m, sequitur hinc esse unum m, nam perinde a et b esse idem. > ac si dicas a est m et b est supponendo Si a est m et b est m, et neque a est b neque b est a, < seu si a et b sunt disparata > sunt plura fM.
o et t t que les feuillets on le verra plus loin, nous avons dcouvert i. Comme M. Bodernann la fin du ~pM~M. 6 et 7, etcontenaient faisaient suite aux feuillets numC'est ce nouveau des feuillets le classement o.7. a remani en consquence par <t<MC. rotage que nous indiquons

SPECIMEN

CALCUL!

UNIVSRSALIS

PHtt~

Ytl,

B,

M,

Si a est na et b est. et <t est & nec tamen b est , incenmn est an pluress sint an unum. ex. gr. A<hm est animal et homo est rationale, animal rationale. Sed hmc incertum an sint plura animalia rationalia, forte enim nullus datur alius homo quam Adtm. Si a est *<
C'

m unum ) *t..t.t ) sunt erunt f j~*


aTiW

<_ d et < disparata


!0 t2). recto

~~j ( t uno verbo,

quatuor quatuor

plura~\ Si a est b, tunc solum b t. seu si omnis homo est animal, solum

(nunc

) Si est b, tunc solum b cm animal erit homo.

j Haee ergo Solius definitio est.} } Si solum b est a, tunc a erit b. Si solum a est b et solum b est a, erunt a et b idem. Nam si solum a est b, tunc b est a, et, si solum b est a, tunc a est b. < per solius definitionem >' J~ si b est a, et a est b, erunt a et b idem; per supra demonstrata. Termini et trilaterum. Terminus ~sunt, quibusressigmncanturedem, nisi est unus, } nullus (auquis) compositus bc, ipsique b oequivalere de, erit a terminus [compositus! ut triangulum ut a. Terminus

simplex est in quo non positus est qui constat ex pluribus, ut Terminus primitivus (~) ut si ponamus ~mvalet, ipsi ipsi autem c nullum ~quivaere

est cujus a ~quivaere compositum,

itemque b, sed c erit simplex. Hoc illustrari potest exemplo numerorum Sit a triceprimitivorum. narius et b quindenarius et c binarius et d ternarius et e quinarius, patet a idem esse quod bc, seu tricenario ~quipoUere quindenarium binarium; et b idem esse seu quindenario quod~ ternarium ~uivaere quinarium. Patet ipsi binario et absolut (generaliter sumto) nullos alios < inr. Ce -s~2. ctcst m~tne tableau se trouve dans Ad Specimen Calculi la suite. Universalis Addenda

ce renvoi

qui nous

a permis

de retrouver

SPECIMEN

CALCULI

UNIVERSALIS

S~t

notos>

sequivalere, binarium, temarium, ~fM~~ cibus) substituendo

quemadmodum

nec temario

nec quinario.

Adeoque

p Pmt.
O.

VH,

B, il,

esse primitivos. quinarium, natura prior (posterior) est qui prodit

simplices (compositum). natura posterior per synthesin alter ex altero. analysin, per prodit prior item quindenarius est natura prior tricenario, Ita m exemplo praecedente hic quindenarius<~ Et terminus binarius etiam natura prior tricenario. est natura > Et ternarius prior binarius est natura prior tricenario. quindenario quinarius. mcenarius et ternariuspariter ac tricenario, itemque quinarius. <Imo enim Numerus Tametsi idem sit quid temarius-quinarius alius tamen

pro composito (simpliSive quod idem est, natura

est terminus, tametsi Quaeri aequivalens. Binarius sit < terminus > natura prior quindenario. potest an non definitionem quam dedi, erit nec prior natura nec Equidem secundum alterum non constituit, neque ex altero per synthesin posterior; quia alter Natura prior est Terminus vel analysin oritur. Sed si sic definias qui minus derivatis, Terminus autem minus constat ex terminis simplicibus primitivis aequivalet. < Patet ex his si est, qui paucioribus alter de altero praedicari possint, tunc simplex et compositus compositum esse natura priorem. > rem signincans Ita circulus Aromen est terminus pro arbitrio assumtus. est hujusmodi ngurae nomen, at figuram esse, uniformem esse, capacissimum esse isoperimetrorum sunt attributa. terminus in propositione universali affir[Rei] est praedicatum mativa < cujus rei nomen est subjectum >. Ex. gr. Omnis tricenarius est binarius-quinarius. est binarius. Omnis tricenarius DEUS est justus, Attributum misericors, etc. -< Itaque est attributuni DEI. > binarius est attributum tricenarii, justum esse
Io
t2).

verso

(nunc

universali <; cujus affirmativa, Proprium est subjectum in propositione rei nomen cui proprium esse dicitur est praedicatum. > Ut a est voco a proprium. Nam si omne a est b, utique solum b erit a, ut supra, seu nullum non-b erit a. Estquc Ita tricenarius solius ipsius <t~ proprium. binarii proprium est, neque enim nisi binarius numerus (seu per a diviesse potest. Ita DEUM esse solius justi proprium sibilis) tricenarius est,

<. Leibniz a voulu 3. Lire a ipsius


tt~MTS DE t.BtNKM.

dire b .

quindenarlus

.
6

&~2

8PEC!MEMCA.CUMOMVERSAHS

PHH.
<0.

VM,

B, ~t, ( etsi
<

enim non

est in una proprium est quod ejusdem termini et subjectum et praedicatum in alia. Ut tricenarius et quin. affirmativa, propositione Hinc patet attributum DEUS et omnipotens. denarius-binarius. proreciprocam; prium idem esse cum eo quod vulg vocant proprietatem adeoque nomenrei et attributum Definitio Hoc modo (D~M~M) potest definitum proprium rei esse terminos xquivalentes. est terminus ~quivalons natura prior (posterior). esse terminus superficiei esse nisi singulorum Ut sectio aliquis compositus. coni et cuidam piano. Sed si nominum, tune ita

est proprium ~n~~M

tamcn soU juste compedt. juste competat, solis enim viventibus viventium, compedt. omni

Ita ratio

est iinea communis conica, non malimus definitionem dicendum Defiidtio simplici erit (Definitum)

est terminus Vel denique

(composito). ~<MM~, erit Definitio (Definitum) buti proprii). Sed re rect expensa Definitio (D~fM~~t

compositus (simplex) aequivalens esse posito terminum simplicem proprium (nomen) nominis (attri-

attributum aliter videtur

seu Nomen)

res explicanda Nimirum est terminus magis compositus

(sim-

redprocae pro arbitrio assumtae, ex termino simplici plex) propositionis constantis. et composito cujus ratio non Itaque definitio est propositio Est ergo. defitantum causa adhibcmus. sed quam compendii redditur, non debet, sed de cujus veritate nitio hypothesis disputari quidam, assumta. an sit apta, clara, prudenter si definitio comesse posse terminum Patet definitum compositum, unius partis partium ejus <; (vel ex definitio ponatur ex definitionibus et altera parte) > Cum scilicet res non habet unum aliquod nomen, ut tantm
tt i recto !~).

(nunc

esse posse terminum compositum. patet, nomen definitio non est sit terminus Aliter autem ( si definitum compositus, posito scilicet partes definiti habere propositio assumta, sed demonstranda, definiti suas separatas definitiones, qu~ utique simul sumtae dennidoni definitum velut unum debent. Nisi forte consideremus quivalerc Ubi valli et inter ut intervallum. nomen, !icet non sit unum vocabulum, ita Munimentum id est, regulare justam ratio non habetur, Regium, ubi vocabuli non habetur ratio. habens magnitudinem, Regium quandam sectio conica. Hinc
t. Sic.

ANALYSE

<6RAMMAT!CALE

L 2~3
t

Oetcfum nobis qui cuiiibct conceptui singulare Nam nobis omnis terminus est opus his caudonibus. Ornais definitio

nomen simplex

dabimus

non

est nomen.

Pat. <t,

V!

B, M,

est prdicatum nominis ex reciprocum compositum demonstrantur. nam Atque ita malo quam arbitrarium, quo alia omnia ut postea dicam, omnia ab arbitrio ad certas leges revocabo. Per Ternon intelligo nomen sed conceptum seu id quod nomine signifi~MMMM ideam. catur, possis et dicere notionem,

PHIL.,

VII, B, n,

12 nunc

~.(2

p. in-foL).

PML., t2.

VII,

B,

M,

[Co~y~M~p] A est B. copula est. Si A est B, tunc C est D. si. tunc. A est B. Ergo C est D. Ergo. significat Si A est B, tune C est D. Atqui A est B. Ergo id est sed vera est haec propositio. Sed id est praeter dictum. C est D.

12

recto

(nunc

t~).

in Logicis Antequam pergere liceat, atque inde contemplationibus fabricare aliquid, prius Grammaticis opus est, inprimis hic sumendus est in manus Vossii Aristarchus 1. et adjectivum in eo distinguuntur, quod adjectivum habet genus ab alio rectum. Verum quia in lingua rationali caferi etiam inter substantivum potest generibus, ideo discrimen et adjectivum negugi potest Abstracta sunt substantiva ut humanitas, pulcritudo. ex als vel substantivis Et homo est habens vel adjectivis facta; Nomen substantivum

habens pulchritudinem. Sed in lingua rationali abstineri possit, aut saltem quousque possit 3. Masculus est adjectivum, vir est substantivum, quia pro Vir substitui potest homo masculus; seu resolvi potest in substantivum cum Epitheto.
Cf.
a.Cf.Pmt.vn,B,m,4t.

humanitatcm, pulcher videndum an non abstractis

VII,

S'

M'~

73-76

Ad

Vossii

Aristarchum; verso.

VII,

B, tr, 46.

3. Cf. PtML., VII, C, 20; 5t

t59 verso

VH,

~44. 'W"V

ANALYSE

GRAMMATKAM:

-r.

e-

PHM. 12.

VII,

B, M, t,

cum rectione substantivo est adjectivum aequali junctum in Epitheton seu sine copula. eundem terminum Adverbia. Petrus scribit pulchr. Id est Petrus scribit aliquid pulchrum > Petrus stat < seu Petrus scribit, et quod Petrus scribit est pulchrum. pulchr. id est Petrus est pulcher quatenus est stans. Pluralis. Titius homo Homines scribunt, id est Titius est homo. scribit. Cajus est homo. alius homo scribit. est scribens, Cajus est scribens. id est Unus Vel Homines scribunt,

seu designans positum in locum alterius nominis, sed tantm non tamen explicando ejus attributum aliud nomen, aliquod; rclationem extrinsecam ad ipsam orationem Ut Me denominationem Pronomm est nomen id est monstratus. tius. audias. Omnes Ex. illationes gr. Petrus talia ex Jungii et Paulus est A nunc. Explicandas plicissimas possunt. Suivent des termes omnes ex Vocum explicanonibus~. obliquae explicandm est similis Paulo. Ergo Paulus est similis Petro. Videantur Petrus est A nunc ad propositiones Reducitur Logica'. flexiones omnia ad simet particule; reducendaque salvo sensu in locum substitui quae semper definitiones Leibniz omnium. empruntera > les dfinitions Ego < praesens. Ille et hic differunt Tu id est nunc id est >> nunc loquens. dictus. ut propius audiens, et remodictum ut

explicationes, < Ex quibus condendae des listes d'auteurs des sciences

auxquels suivantes 4

G~MM~M~.

1~ Physica. Astronomia. Geometria. ~OM. coMow~. Optica. JE'~t~.

Metaphysica. Musica Mechanica. Politica. en colonne moral. Scholast.

On lit en outre, Histor. controvers.

au bas de la page, Jus

ces mots disposs Theol.

Antiquitates.

civilis, J canon.

relativam. . Probablement pour 2. Cf. PHL., V, 7, f. 3 verso; VII, B, v, 32; C, o-o; 69. ch. La et 3. V. PHH. VII, C, t5t III, 5. Logique de Let~M!~ ex sequentibus autoribus Cf. PHtL., VII, A, 16: .'MC~O~MfMt ~Op~M~ delineanda. tationibus

imedi-

SUR

LES

NOMBRES

CARACTRISTIQUES

3~.3

) Pf~ po~ooes* Manus filius equus calor titulus

jungunt

nomm~

conjunctiones

jungunt

mteg~s

pro-

verso (nunc

manus id est finus equus calor qui est

pars effectus possessio accidens praedicatum

hominis

totum causa quatenus homo est dominus substantia subjectum Par simUc datum homini id est

PHiL., VU, B, n, i4-i5 In omni Propositione

nunc

16.17

(4 p. in-fol.)

8.

] PHL.,
t4.5.

VII,

B, u, (nunc

categorica subjecti + -j-

sit numerus o'.

characteristicus

14. recto t6)..

praedicati Fient aequationcs duae nempe et

Is aequ. mp ~<y aequ.

Hoc uno observato < (nempe ut Numeri expressi literis latinis et graecis sibi respondentibus ac denique m et ~) > sint primi inter s et ? item p et -K. itemque 1 et se seu nullum habeant divisorem communem praeter unitatem. Fiet s aequ. -fp asqu. ex his <y aequ. Tc~qu.

i. Cf. PHIL., VI, 2, f, 20; VII, B, ni, 4.0 verso. 2. Cf. PHIL., VU, B, tn, 5; 24 verso; a6 recto. V. La Logique p. 73. de Le~Mt~, 3. Ce fragment se rattache aux essais d'avrU 1679 (PmL., V, 8, a, b, c, d, e, f).

3~6

SUR

LES

NOMBRES

CARACT~R!ST!QUES

PHtL., 14-

VII,

B, M,

jj~

~qu.f~ es equ. vel reducibiles affirmativa l

~or aequ.~ ~pqu. tATC A

In

Propositione

Universali

erit J aequ. vel

i et

a:qu.

i.

}mde.} } In propositione

Particulari

Negativa

ent vel

In propositione Universali negativa erunt vel s et communem. primi inter se; id est habentes divisorem

major quam . vel <r et p nonquam <Tet p

In propositione affirmativa erunt tam s et particulari communem. primi inter se seu nullum habentes divisorem Propositus Omnis Quidam Ergo sit syllogismus est pius. est fortunatus. est
-}-

examinandus sapiens plus pius.


103

sapiens sapiens

+70 +10 +8

33 jJ 3 J n. jJ

quidam

fortunatus
+ 8il

fortunatus

Quae condusio potest.

procedit

quia

neque Item:

8 per

3 neque

11 per

10 dividi

[Omnis

pius est felix Quidam pius non est fortunatus fortunatus


+ 8 il I

Ergo

Quidam

non

est
+

ielix.
$i.

~elix -{- $

i. }

Quod
verso
16).

non procedit

quia] licet considerandum est genus est est i nempe si animal itaque est

(nunc

Aliter genus

ista comminisci contra

1
1

hominis,

non-homo Nullus homo homo +

non-animalis, lapis non-lapis

seu sit debet

Omnis

h dividi per i. et cd dividi per c. Hinc si dixas Omnis homo est corpus

non

lapis.

Debet

hominis

SCHMESMNAtRESMSSYU.OGMMES

347

dividi posse per numerum corporis. numros < positivus > hominis privativum. dividi posse per numerum debet lapidis t -fjp<raequ.-tin prop. et po- xqu. Semper rs aequ. xp. Hinc erunt maj. un. et xqu. 1. In prop. part. -aequ. + U.[A.]

at numerus

PHtt.
'4<

VI!,

B, M,

erit r aequ.

Ts qualisnam

nibil refert in subjecto j Mutata ~quaHone in propositionem sit x. Hinc si sit propositio sit p neque in praedicato qualisnam Omnis unde fiet aequatio ~p<raequ. Ergo Au verso du fol. +P~ aequ.+~ Tc-tjJ du syllogisme, homo est non lapis

5 (nunc 17), thorie d'quations analogues la prcdente. Note au bas de la page Ex hoc calculo omnes

au

moyen

modi et ngurae derivari possunt per solas regulas vi formas, an aliqua figura procedat Si nosse volumus Numerorum. cum praemissis, sit compatibile conclusionis videmus an contradictorium simul praemissis et contra'id est an numeri reperiri possint satis&cientes dictorias conclusionis; tum vi ibrma~ quodsi nulli reperiri possunt, concludet argumen-

5 i7).

verso

(nunc

PHIL.,

VII,

B,

n,

t8-i9

(s

p.

in-folio). s.
B. Ct D 1

PHtL.,
18-19.

VII,

B, M,

Essais de schmes
A.CD A.BC A.BD B tt c'< D'

linaires

des syllogismes
A.BC A.BD ~'CD

E.CD A.BC E.BD

t8

verso.

t. Deux lignes courbes de la ligne au-dessus places 2. Lisez . mat ores unitate 3. Cf. PHL.,VI, VII, B, v, i-o. t5, f. 7 verso;

joignent

rs xp et pa ~t.

~4~

SCHEMES

.!NEA!RES

DES

SYLM6MMES

PML.,

VII,

B, il,

t8.

A.CD LBC I.BD A.CD A.BC I.BD

B c, D B c. D 1

E.CD LBC O.BD E.CD A.BC o.BD

B c. D B_ c. D

E.DC A.BC E.BD E.DC I.BC

B c.
D

A.DC E.BC E.BD A.DC 1 O.BC

B c, D. B c 1 t

B c,

O.BD D
E.DC A.BC
O.BD
i9 recto.

,<

o.BD
A.DC E.BC
o.BD

D<
B c.
D<

B. c.
D

1 1

t Forte hase melius exhiberi possent, v. g. semper apparere debet, utrum terminus aliquis conclusionem ingrediens sit universalis vel particularis, nam si est particularis in prasmissis, erit et particularis in conet si sit universalis clusione, in conclusione, erit et universalis in pr~. missis. Quando linea termini extremi non tota lineata est, terminus ipse est particularis, et talis est tam in praemissa quam in conclusione. semper limito utrinque, quia utrum sit universalis an particularis nil refert ad regulas quas de termno in prasmissa argumentantur ad terminos in conclusione. Videndum an modus semper ex lineamento deduci possit. videtur nisi quod non discernes Barbari et Barbara, quia eadem prsemissae. idem in reliquis talibus. Haec methodus linearum in argumentatione sed procedit tritermina; non videtur asque fere procedere, cum plures propositiones, et cum terminus conclusionis sit item medium. Nempe cum condusione suppressa, assumta novaque prasmissa, fit alia condusio quas solum sequitur ex tribus. Applicanda esse 4 termini, haec ad actuales argumentationesautorum. Ita possunt imo plures. Medium

AD

SPBC!MEN

CAMUM

UNtVERSAMS

AB&ENDA

a~

En marge Barbara.
I.CD (comme plus haut)
Autres schmes

Disamis.
A.CB LBD B_ C l) 4

PH!L., VII, i g.

B, K,

PmL., VII,

B, n, 20-2! Ad Specimen

(4 po in-fol.). Calculi VII, universalis 221-223). addenda. Suite indite

PtM.
2.0*2.1.

VII,

B, M,

Publi

par

GERHARDT(P/<

rgulas logicas circa proposidones universales demonstrari per figuram geometricam seu quadratum. Utendo hac sola regula, Totum partibus ideoque omnes partes continere. Sed ni trantur fallor esse aequale omnibus seu totum majus uno, melius omnia demonsejusque

Possent omnes

2 verso.

per totum disjunctivum partes, id est per Tabulas

Utile est oblata consequentia non semper succedente statim posse reperire instandam et proposita regu~ repe" rire exempla quae ex aliis regulis non sequuntur, sed huic demum propria sunt

Sur cette sorte de schemes, cf. PHIL., VII, B, n, ~. Ces rgles se trouvent dans le De Arte combinatoria, Math., V, 3t-3t). Cf. Nouveaux Essais, IV, XVH, 4.

1666

(P~th,

V,

54;

250

ESSAI

DE

CALCUL

LOGIQUE

?H!L.,
27.

VII,

B, Il,

Pmt.

VII,

B, H, 27 (un coupon). nihil aliud adhibetur,

~7 recto.

quam pro inexistentibus quidem, ut plura similiter posita simul aequivaleant uni. Sic A Q) B oo L ubi A et B eodem modo se habent, et pro ambobus sic scriptis poni potest unum. Unde hue redit etsi poneremus et AB oo L. Nam signum Q) mihi non vel aliquid aliud, sed simpliciter significat additionem designationem*. Hinc et ista applicari possunt ad totum distributivum [Nam] si distributivo addas comparationem oritur~ si collectivi positionem universale, continuam. neri~t affecti diversis signis, et ponendo eos coinponantur cidere, se mutuo tollant, id signum dicitur 0' Verbi gratia 0 A Q B. Si ponamus B oo A. seu Q A 0 A et id aequivalet Nihilo, quasi nihil seu contraplane positum fuisset, Et ita patet quod signum detractionis rietatis nihil aliud est quam expectativa futursesub!ationis, et L M oo P Si duo Termini

In isto calculo

27

verso.

ipsis L et M, hoc significat P + M fore oo L. utrum duo habeant Cognoscere commune, aliquid quod insit et invenire illud sit. Sint A et B, quseritur an sit utrique, quodnam fiat ex duobus unum A B quod aliquod M quod insit utrique. Solutio sit L per post. i, et ab L auferatur unum constituentium A. postul. 2*; residuum sit N, tunc si N coincidit alteri coincidentium B, nihil habebunt commune. Si non coincidant, habebunt aliquid commune, quod invenietur, ipsi B detr~hatur a B per post. 2, et restabit M quaesitum commune ipsis A et B. Q. E. F. Si A +BooLetA-}-Noo L, B et N habent aliquid commune. Si A + B oo A, erit B in A. Residuum nihil habet commune cum detracto. Reductis omnibus ad incommunicantia A + B oo A -)- N, si residuum N quod necessario inest

si nihil commune

AooG+M,HooB+M~natG+M+H+MooG+M+N. Ergo N oo H. Si quid plurimis positis aut remotis coincidere intelligatur, ista dicuntur

. Ce s!gne est employ dans le fragment XX de GEMtAMT (PA! VII, 236 sqq.). 2. Sous ce mot on lit opt 3. Abrviation de potest. aux postulats du ~OM inelegans 4. Renvoi ~cetMt~M ~tMOM~M!t<f< in abstractis VII, 230.) (PAt~ 5. Rapprocher le fragment PMtL., VII, B, u, 3t, qui traite le mme problme. 6.~c.Lire:BooH+M.

NOTES

SUR

LA

LOGIQUE

35l

F sunt constituentia, Hinc omnia inexistentia hoc f<MM~M<HM. PHM.VH, ~MM~ 27. N constitui Ut sit Etiam potest. quidvis per quodlibet non contra. constituendum per A; fiat (per post. i) A + N oo L, unde si N et A net L A oo N. Sin communicantia sint duo, sint incommunicantia, ut A et B, et B constitui B commune ipsis A et prxsupponit aliud per A, fiat rursus A + B oo C et posito B + N. Hoc problema esse N, fiet A oo L communibus existentibus de inveniendis problema debeat

B,M,

PHIL.,

VII, B, n, 3o (un coupon)~,

i PHtL.,
30.

VII,

B~ Il,

Data unius compositione per aliud, innnitas aliae ejusdem compositiones per idem inveniri possunt. Sit (i) AQ~ B oo L, dico alios infinitos A. Scribatur enim valores ipsius L inveniri posse, quos ingreditur L. C. Fiet L, vel(4)A~B~Coo (3)A~)Coo (2)A~Bco Et ut ex valore i invenimus valorem invenirialius,si6atA~Cco 3, ita similiter L. DetA~Doo ex valore 3 potest

PmL., VII, Princeps

B, ~ 3t (un coupon). 1000 subditos 100 milites, quorum aliqui sunt illi qui sunt milites et subditi quxruntur et exite subditi, vel collectis in

PHtL.,

VII,

B,

tt,

i 1 1

habet

simul subditi, alii vero extranei simul. Colligantur in unum et milites. Collectis in unum militibus unum subditis dicatur exite milites.

dicatur

Sed si hoc solo postulato uti permissum sit, ex A 0 L detrahere A, sic erit procedendum. in unum milites A et subditi L et a toto Colligantur meri subditi, qui <; per postulatum >, restabunt cum insint omnibus subditis et sint dati, dabuntur j 1 et reliqui <~ per idem tale est, a dato postulatum >. Seu datur quaesitum. Scilicet postulatum detrahere datum quod ei inest. detrahantur A milites Vel aliter ut utrumque A et L eodem modo tractetur. Ab A Q) L
Verso.

t. Lire L. 2. V. La de Z.e<~Mt~, p. 38 sqq. Logique 3. Ce fragment et le suivant, se rattache, comme le prcdent la srie du Non inelegans .SpfCttMCM, n'" XIX et XX de GERHAR&T (P/< VII. 228 sqq., a 36 sqq.).

252

D~FtNtTtONS

LOGIQUES

PHtL., 3.

VII.

B, U,

detrahatur

L restet B; ab eodem detrahatur M detrahatur ab A H. B L; restat commune Via electitia videtur brevior, sed revera non est. NempeA~LOAooB. Qu~ via est brevissima, licet compensare Aliud est hic summam LQBooHseu seu A~LOAQLooH aliud singula

A restet

M. Jam datum

LQAOL~A~H verum seorsim

hic non

duorum,

detrahere.

PHIL.,

VII,

B,

M,

32.33.

PHIL.,

VII,

B, n, 32-33 (~ p. in-foL).

Un brouillon de Calcul logique. Non est dfini par le fait que non-non Nihil est dfini comme suit Esto N non N est item

disparat~.

tunc dici poterit

N non est B, item JV non est C, et ita porro, Nihil. Huc pertinet quod vulgo dicunt, non-Entis potest AuQuio. Amrmativas haec definitio

nullaesseAttributa~ Esto A est B, tunc Propositionis

A dici

Universalis

seu natura

est, ut

praedicatum prasdicati sit pra:dicatum subjecd. Omne B est C significat si A est B, etiam A est C; hinc consequentia Si A est B et Omne B est C, etiam A est C B et
significatio formulas BC~

C, etiatn idem A est BC. Est ipsa definitio seu


0

N. B. idem; si omne, ergo et iDBM. {

PMt. VII, 3~.35.

B, n,

PHtL., VII,

B, n, 3~-35 (3 p. in-fol.). logiques.

Suite de dfinitions

1. V. La Lo~oMc~JLe~Mt~ p. 381, note . 2. Cf.PHU. Vt, B, H, Principia Calculi Axtom. ~<OM~, 3;< VII, B, H, < 6a, S 4. 3. V. La Z.o~Me de Lei6ni;, p. 348, note a. Cf. 4. PHL., Vn, B, n, 62, 5. V. La Logique de f.e~H~, p. 347, note a. 5. V. La Logique de Z.e<&M<T, p. 346.

CONVERSO

t.OGCA

a53

PHH.

VU, B,

H,

36 (2 p. in-fol.).

PHH. 36.

VII,

B, H,

Suite de dnnitions 7~ quod involvit contradictionem, ut A oo B. C nonC.* t

PHIL.,

VII, B, H, 37 (un coupon). quid sit natura prius

PmL., 37.

VU,

B, M,

Difficultas aliqua est in explicando

PH!L., VII, B, n, 4.0 (un coupon). Dfinitions de Aliquid, Nihil, Possibile, Positivum

PHIL., VI!, 40.

B,

Il,

PHiL.~VII, B, n, 4.! (un coupon). Conversio Non Animal Non Homo {Ex hujus modi schemate Omnis homo est animal. ostendi possunt homo (omn:s) omnes conversiones j Logica.

PH!L., VII, 4t.

B,

H,

Animal l

Ergo quicquid est non animal est non-homo. Patet ex schemate. Nam quia omnis homo sub animali, utique sub non-animali. Quoddam animal est homo. est species Ergo quidam homo est animal. In schemate patet antecedens, quia homo quoddam animal.

ergo

nullus

animalis,

id est

Cf. 6z, 6; VI!, C, 33 recto; VII, C, 97. a. Cf. la fin du Specimen Calculi MMMWM~ (PMt. VU, &, H, to nunc 3. Cf. Pm~ VII, B, n, 3~; 36; 43; 49. Une 4. phrase analogue a t barre en tte de la page. C'est un schma genre que l'on trouve en marge des Ad ~c~M Calculi universalis (fMtL., VU, B, n, st verso).

a). du mme ~M~

~5~

CONVERStO LOGMA

PtHL., VII, 4t.

B,

Patet et consequens, quia utique de homine animal non est homo. Quoddam Ergo quidam Non sequit homo non est animal. non.

animal praedicatur.

4.! verso.

Omnis Omne

id est nullus

exempla ipsius A continentur sub cxem. plis ipsius B. Jam eadem exempla non possunt simul sub exemplis B et sub exemplis ipsius non-B contineri. Ergo omnia exempla ipsius A non continentur sub exemplis ipsius non-B. Syllogismus itaque erit talis Omne B non est non B. (vel quoddam) A est B. A non est non-B. Ergo Omne (vel quoddam) Pro non-B scribamus C. et fiet propositio Omne Ergo non est C. [quoddam] omne C non est A. id est Omne

A est B. id est. omnia

nullum non-B est A. seu Ergo omne non-B non est A. seu quicquid non est B est A. (nota aliud dicere nullum-non B aliud nullum non-B.) Hinc patet si datur propositionis Universalis conversio sim. ngative pliciter, dari universalis et contra. afnrmativae conversionem per contrapositionem,

Jam Nullum A est C. Ergo nullum C est A. demonstratur hoc modo si falsum est nullum C esse A, ergo aliquod C est A. Ergo aliquod A est C, cum tamen assumserimus nullum A esse C. Vel sic Nullum A est C. Ergo non, quoddam A est C. Ergo non, C est A. quoddam Ergo nullum C est A. Probanda ergo sola conversio simplex particularis amrmativae. A est C. Ergo quoddam Quoddam C est A. Quod per se dari exemplum commune patet idem enim est ac si diceremus ipsius cuncta possunt absolvi. Om. A est B. particulares id est non, quoddam A est B. seu falsa propositio ista. Similiter Nullum A est D. id est non quoddam A est D. Hinc assumto Omn. A est D. Ergo omn. D est A. cuncta particularis demonstraniur. est affirmatio universaiitatis. Hinc ex Negatio x. negativae C et ipsius A. Per propositiones

SUR

L'CAUT~

LOGIQUE

2 5 5

mens pamcularibus A est A est vera, quoddam

concludtur Ergo

sic

Quoddam

A non

est B est falsa,

P PH!L..
4.

VI,

B,

U<

quoddam

A est B est vera '.} J

PmL.,

V!,

B, Il, 42 (un coupon)

la.

PmL., 4-

V!,

B,

t~

aliud Ubique. Exempli causa] [Aliud est Ubivis, Si A ubivis substitui potest in /~w ipsius B, Theorema tale formo M~ veritate. Quod etiam B ubivis substitui potest ln locum ipsius B ubivissubstitui potest w locum ipsius B. Nam demonstro ope Axiomatis si A ubivis substitui substituatur potest in locum ipsius B (ex hypoth.) B ubivis substitui potest in /<?cM~ Axiomatis hujus et in loco posteriore in locum ipsius Quod inde B ubivis j~M et fiet potest ipsius B, Hinc ut obiter notem, patet discrimen inter ubivis erat demonstrandum. A ubique substitui posse in locum et ubique. Nam si dixissemus B ubique inde potuisset inferri, nam ex Axiomate tune nihil B, ipsius A ubique posse substitui in subsdtui potest in locum B. factum fuisset locum ipsius A, quod per se patet.

PHiL.,

VU, B, n, 43 (un coupon). Neces-

PtUL.,

VI,

B,

43.

impossibile, Nihil, Opposita, Possibile, d'Aliquid, DeWM~VMW, Prius natura. Primitivum, sarium, Contingens, Dfinitions Nihil est quod nominari potest, cogitari non potest, ut BUcirL

Pmt.

VU,

B, M, 44 (un coupon). de Conferens.

PHtL.,

VII,B,!t,

44.

Sur la dfinition

PHIL.,

VII,

B, n,

45

(2 p.

in-8").

PHtL., 45.

V!t,

B, n,

Ordinis Remarques grammaticales.

~oct temporis

~r~cM~.

Dans ce fragment Leibniz point de vue de Pextert' Bys~mattquenientau aepl~ au exemples M ou cas particuliers, sion il les individus, considre uniquement aux parUcuUeres. universelles les propositions point de subordonner 2. Cf. MATM~ ~, /M~M~<~OHM de t686 t; PHtL.. VH, B. tv. n, et tes CM~M de Le~Mt~, p. 338. (PHtt. VU, C, 21 verso). V. La Log'~

~56

THEOREMATA

SUNT

TACHYGRAPH~E

Ptm., VIT, B, u, 46.

PML.,

VII,

B, u, 46 (1 p. in-8"). grammaticale (remarque critique sur l'Aristarque de

Sur la pdagogie
Vossius).

Pan.

VI!,

B,

M,

47-48.

PHIL., VII, B, n, 47-48 Dnnidons et remarques

(4 p. in-8*). logiques.

PtHL., VI!, 49-50.

B,

H,

PmL.,

VII,

B, n, 49-50 (3 p, in'4").

d'Aliquid, Nihil, 7tMpo~ Possibile, Non-non <4, ~ativum, Substantia, Inferens, illatum, ratio, conferens, causa, Agere, Finis, Medium, Materia, Forma, CO~M~ Permittere, Instrumentum, vare, Exemplum, Occasio, Meritum, Fortuitum, Dependens, ~Mp~ Periculum. Pertinet,

Dfinitions

PKL., VII, 5-5z.

B, t,

PHIL.,

VII,

B,

n,

5i-52

(4 p.

in-8").

Sur les compensations j quaedam irrepetibilia, sales, unde repetitio ratio, subalternatur Axioma ingreditur In hoc verbi calculo gratia Iiterae A, B, etc. significant notiones certa univerubi non

est inutilis; calculo de combinationibus

res singulares, item item ordinis quoque

hic non habetur

in universum,

A + A oo A. j

Pro A B posset simpliciter et poni AB. Calculus de continentibus contentis est species quaedam calculi de combinationibus, quando scil. nec ordinis rerum, nec repetitionis ratio habetur. Itaque praemittendus esset tractatio de variationibus nisi malim hanc considerare ut generalis, simpliciorem.

PtttL., 53.

Vtl,

B, H,

PHIL., VII, B, n, 53 (un coupon). Omnia pendia esse


i. Cf. Phil., 2. Cf. PaH.

Theoremata ut animus

non

nisi

a rebus

Tachygraphias ipsis distincte


de Z~~Ht~, p. 38:.

seu

cogitandi

com-

cogitandis

dispensetur,

VM, 233, et La Logique V, 7, f. 4 recto.

DFiNtTONSGOMTMQUES

s5?

in eo consistit omnis utilitas nec ideo minus omnia recte proveniant, ut in Arithmetica sunt dcimales, ut sunt verborum et cbaracterum, et saepe impossibiles Not~e Analyseos, ut innumeros expressu, aut mire ductus persequi necesse non sit. Hoc motuumque implicatos linearum animi, reapse tamen autores etsi non verbis, aut reflexione Algebrae et verborum in scientiis, et Algorithmi expressere sed et inventores abstractarum laus consistit in compendiosis proinde omnis scientiarum loquendi scribendique notis, et bis notis fit ut <; summamque progressionis alicujus terminum per singula non eamus, ut possimus ipsi infinito quaequc alia sunt hujus generis non intelligentibus randa. possimus computare ~> tout d'un coup, etsi exhibere finitum aequale, rationes rerum admi-

P PtUL.,
53.

VII,

B,

M,

PHL.,

VII, B, ii, 5~. (s p. in-4."). se continere

t PH!L.,
54.

Vil, B, M, .

non possunt, nisi sint rectae, sic arcus circuli non potest esse pars alterius arcus similis. Etiam duae superficies < similes > continere se non possunt nisi sint planae. Lineae autem et superficies dissimiles se continere possunt, imo necessario lineae <~ curvae > et superficies gibbae quae se continent sunt dissimiles, alioqui peccaretur contra praedicta. (Verte) sed corpora et similia et dissimilia ut totum et pars. Ratio hujus discriminis sese continere possunt, seu possunt sese habere

Dux lineae similes

5 54-reeto.

54 verso.

est quod corpora intus demtis scilicet extremis similia sunt, et qui in medio versatur non discemit an sit in globo an in c ubo. Sed lineas et superficies suam, quia ubique habent varietatem ubique sunt termini Autre note proprium est, ut pars quaevis sit similis toti. Itaque sola recta semper et alias res similares quantitate in quibus etiam <; quvis > pars praeditas, figura carentes, repraesentat, est similis toti. Le reste est une note sur la continuit.
. Cf. De <t<M~ (Math., V, tyS), Analysi a. MATH., t, i, V. La Logique de Z~~a~ P.414.
fiorra M LEtMtz.

Ex omnibus

extensis

unius

hoc

rectae

Euclidis

Ttp&Tet (Math.,

V,

83)

et

358

~fOTESDE

LOGIQUE

?HM.

VU,

B,

M,

PH~

VII,

B, n, 55-56

(4 p. in-4")

55.56.

nihil novi fieri potest, Componendo in uno ex ipsis, ita enim binio r. Ex duobus A, B, si contineantur est inutilis, quia concidit cum continente. < Nam ternio et quaternio repetitio est inutilis. > 2. Ex tribus A, B, C, si neque binio neque temio aliquid novi faciat, nam altiores combinationes ut semel dicam sunt inutiles.

PHL., VU, 57-58.

B,

H~

PHIL.,

VII,

B, i, 57-58

(4 p. in-fol.).

5~ recto.

RESOLUTioestsubstitutiodennitionisinlocumdeniti, CoMposmo est substitutio definiti in locum definitionis. enim definitum a, Ejusdem definiti fM~ possunt esse definitiones. Sit et cd xqu. n. tune ejusque definitio bcd, sitque bc aequ. 1 et M aequ. oriuntur tres novae ipsius a definitiones, nempe a agqu. M. a aequ. mc. a aequ. nb cui accedet quarta a asqu. bcd est 8. et 3.4 est 12. Exempli causa 24 est 2, 3,4. Jam 2, 3 est 6. et 2,4 24 agqu. 6, 4. 24 <squ. 8, 3. 24 xqu. i~ 2. et denique 24 Ergo fiet aequ. 2, 3, 4 ~< Omnis eo perfectior proprietas est, reciproca potest quo minus resolubiles explicata esse definitio. sunt termini qui in

5y verso.

j Definitio

eam ingrediuntur. Definitio satis perfecta definitum sit possibile. Si una proprietates. Unaquasque ex unaquaque
58 recto.

est, si ea semel

dubitari

non potest an ut seu

ex definitionibus

eligatur, reciproca

caeterae ex ea demonstrabuntur totam naturam exhaurit,

proprietas proprietate Requisitum

subjecti

reciproca duci possunt omnia. est quod definitionem ingredi potest.

VII, 2~3). XX de GEMAMT, i. Cf. le fragment Propositio 24 (Phil., la multipliest reprsente des notions la composition par 2. Remarquer qu'ici le d'avril dans les essais comme V, 8; VH, B, u, ~4~ et dans 1679 (PaL., cation, et PtHL., VIl, B, K, !'J;7 221 sqq., Calculi VII, 2t8 sqq., universalis (Phil., ~pccw~M fvr. Cf. Lingua VII, B, m, 3) et le De 678 (Pun. generalis, o-t!~ p. 192, 193. universali de Lc~H~, VU, =93). V. La Logique (PM., ~Ma~t

ESSAIS

DE CALCUL

LOGIQUE

s5~

PHIL., VII, B, Sur la qualit

H,

59 (s p. in-fol.).

Pu)t. ~).

V!,

B,

n,

et la quantit.

PHiL., VII,

B, n, 62 (2 p. in-fol.).

prodit B non B, A est impossibile. Vel ecthetice (i) Si A explicando B non B, A est impossibile magis, si A oo L. ut si A non oo L. (2) Ens vel possibile est quod non est impossibile; B non B. A est necessarium. (3) Si non A est impossibile, (~) non non A oo A. Hic est usus -rou ~o~. add. ($) A est, id est A est Ens. (6) Falsa enuntiatio si inde Dicere A est B, falsa est, A oo L. est quod

VII, PnL., 62. 62 recto.

B,

n,

6.

sequitur idem

B non dicere

B <; vid.

10 ~>.

A non

est B. per-

tinet ad usum To3 non. add. (7) Enuntiatio C est D. Item A non

si A est B, sequitur quod est B. Item si A est B non sequitur quod C est D. literaliter A oo LB, ubi L idem (8) A est B, sic exponitur quod indefinitum quoddam. A oo AB, ut non sit potest etiam sic exponi opus assumi tertium. < ad hoc requiritur > i~ Si A sit B non B, A est non Ens. A est non A. propositio falsa est, ex qua sequitur J (9) A non est B. idem est quod QA est non B, <demonstrandum>. Vel idem est dicere A est B, est falsa, et dicere A non propositio est B. <~ sequitur ex 6. > (10) Si A est B, et A est C, idem unum (12) Eadetn sunt, quorum signum autem est oo ut A oo B. (13) Sequitur <:vel infertur etsi fortasse non liceat substitui vel terminum vel enuntiationem
t. Cf. PmL., VU, 2. Cela se trouve VII,

} A est B. item A oo B. Item

est quod A est BC. alteri substitui potest

salva

veritate.

> A ex B, si A substitui potest pro B, vicissim. Per A <~ aut B > hic iotelli~o 3.

3. ~.t. PHL.,

B, n, 36; VII, C, 23 recto; 97. dans le suivant expliqu fragment C, g; 2 5 verso; 29 verso; 73.

PmL.,

VII,

B, n, 63, 8.

S6o

ESSASDECAMPLLOGtQUE

PtUL., 6a.

VII,

B,

il, t,

(i~) AA idem est in hoc calculo quod A. Exempli causa sit B oo AC et D oo AE, ont BC ce ACAE oo ACE. < vid. 8. > (1$) A est B, idem est ac dicere si L est A sequitur quod et L est B~. Hoc demonstrabimus Assumamus hanc propositionem J?. dico hinc inferri si L est A, sequitur quod L est B. <; Hoc ita demonstro > Quia A est B, ergo A oo AB per 8. Jam si L est A, etiam erit L co LA. Ubi (pro A substituendo valorem AB) fit L LAB. Ergo L est AB. Ergo L est B per 8. A est B, inferri hanc si L est A, Ergo demonstratum est, ex hac ex hac Si L est A sequitur L estB. Nunc inverse demonstremus, sequitur autem L quicunque quod L est B, vicissim inferri A est B. Intelligitur terminus de quo dici potest L est A. Ponamus illud esse verum, et tamen hoc esse falsum, quodsi inde sequitur absurdum, utique inferetur hoc ex illo (per Lemma Statuatur prop. sequentis). ergo hase enuntiatio <2A est non B. Jam QA est A. Ergo gA est B (quia QA comprehenditur sub L) Ergo QA est B non B quod est abs. Si A sit propositio <: vel enuntiatio >, per non-A intelligo A esse falsam. Et cum dico A est B, et A et B sunt propositionem proerit harum subspositiones, intelligo ex A sequi B. Sed demonstrandus (16)

etiam hoc ad compendiose demonstrandum, ut si pro L est A dixissemus C et pro L est B dixissemus D, pro ista si L est A sequitur quod L est B, substitui potuisset C est D. in prcdente. Si A est B dicatur C, eri: C idem, quod A esse B. Itaque cum dicimus Ex A est B sequitur E est F, idem est ac si diceremus A esse B est E esse F esse quod licet non
62 verso.

titutionum

successus.

Utile

A esse B, et Beitas ipsius A, quia haec significat A B quatenus tale. Itaque etsi ex hoc quod Deus est sapiens sequatur Deus est justus, tamen non ideo Dei sapientia est Dei justitia. Et omnis sapiens sit justus, et adeo sapientem esse, sit justum esse, ideo tamen sapientia est justitia. In Numero

Differt

tamen

'1 "

si posito A, sequitur i~ assumsimus B, ex non B sequi non A. Vel generalius secundum sub nostrum Hypotheticas hanc consequentiam Categoricis comprehendendi modum, assumsimus A est B, [Ergo non B est non A. Hoc jam demon stremus A est B, 1 (17)
t. Lire BD. 2. V. La Logique 3. V. La Logique

~Le~H! de Z~M!?,

p. 3~.7, note p. 355.

2; p. 35~,

note

6.

ax.

ESSAIS DE CALCULLOGIQUE

261

non A oo non AB]. Ergo falsum est 1 PML., idem quod A oo AB. [si jam.] Ergo 6a. oo B non B. B A. A non Esto Non est Ergo non B esse A. Demonstratio. Ergo A oo AB. Ergo AB. non B co non B. Sed A est B ex concesso. falsum est non B esse A, posito A esse B. 6) Ergo (per n. implicat. quod unilateralem. substitutionsm Aliter sine aequipollentia, per solam dico < falsum esse ~> (2") non A esse B. B ex hypothesi, est A (!') in 2" net non B Nam quia pro A substitui potest B (per i~) subsdtuatur est B. quod est falsum per n. 6. A non est B et QA est esse demonstrandum (18) Supra dictum est, datur non B coincidere seu dicere A non est B, idem esse ac dicere sit non B. Si falsum est A est B, possibile est A non B Q tale ut QA < per n. 6 >. Non B vocetur Q. Ergo possibile est QA. Ergo QA est non B, itaque posito falsum esse A est B ostendimus QA esse non B. illud QA est non B, ergo falsum est A Jam contra ex hoc ostendamus est B. Nam si verum esset A est P, ~osset B substitui in locum ipsius A, et fieret QB est non B, quod est absurdum.

VII,

B~ M,

PtHL., VII,

B, n, 63 (2 p. in-fol.).

] PHL.,

VII,

B, M, 1

ex Enuntiationibus positis, si per substitudones (i) ~M<Mf Enuntiatio permissas ex illis oriri potest. (2) A oo B significat A et B esse idem, seu ubique sibi posse substitui. aliquis certo respectu (Nisi prohibeatur, quod fit in iis, ubi terminus et triangulum g. licet trilaterum tamen si dicas triangulum, tale, habet 180 gradus; quatenus substitui trilaterum. Est in eo aliquid materiale.) considerari declaratur ver. Si ex Enuntiatione etB.j } est B non B. (3) Contradictorium j Si A est B non B, A est non Ens. Si A sit Ens, et prop. sequatur A est B non B, tunc prop. est falsa. j est terminus, vel Non Ens, qui si ponitur esse, sequitur (4) ~pM~/M esse contradictorium. est terminus Possibilis autem <: vel Ens vel Reale > ex quo nihil tale sequitur. A sequitur enunt. B, et vicissim, sint idem, non potest coincidunt A

63. 63 recto.

263

ESSAM

DE

CALCUL

LOGIQUE

PtHL.~VH~ 63.

B.H,

{A continere non B] A oo A non B vel { Si AB est non Ens, sequitur B oo B non A, posito A et B Entia. Praestat abstinere terminis possibilis et impossibilis. esse Ens. J est si e~ci potest ut ipsa concessa ex terminis ($) Falsa Enuntiatio admitti impossibile possibilibus admissis sequatur quod tamen ipsa non concessa ex positis non sequeretur. autem est ex qua nihil tale sequitur. { Enuntiatio tivam. negativa nihil aliud est, quam qu falsam dicit Affirmacategorica, vertendo antecedens Ex. gr. A estB, ergo C est D. L est M Itaque sufficerent Etsi AB esset Ens, tamen etiam Non AB potest

nihil aliud est quam Hypothedca in subjectum et consequens in prxdicatum. A esse B sit L, et C esse D sit M, dicemus categoricae

amrmativae. } vel enun(6) Particula Non hunc habet usum, ut significet Terminum tiationem cui praengitur non habere locum, et hinc si sibi ipsi praegitur semet destruit, quasi ipsamet posita non fuisset. Itaque Non, A est B, vel A non est B, idem est quod falsa est enuntiatio A est B. Et Non Non A idem est quod A. et A non non est B, idem est quod A est B. (y) AA idem est quod A. Exempli gratia Omniscius et spiritus sapientissimus coincidunt. Hinc si dicas spiritus omniscius, et pro omniscio substituas fiet spiritus spiritus omniscius sed spiritum sapientissimum, inutilis est <naec~> et sufficit dici reduplicatio, spiritus sapientissimus. et magnitudinibus, quod secus est in numeris, non idem sed asqualc priori. ubi repetitum A designat

(8) A est B idem est quod A continet B, et quidem simpliciter, ut ade dicere liceat A est B idem esse quod A o~ AB, nam cum sit A oo A ex hyp. pro A substitui potest AB, per 2. et A contineat B simpliciter nihil mutat, seu ex A oo A fieri potest quoniam per 7. geminatio A oo AB. Itaque cum dicitur DEus est zelotes, etiam dici potest DEus est DEus zelotes; et haec duo coincidunt inter se. Ita rem ab Enuntiatione traduximus ad aequipollentiam, quae calculo nostro est aptior. Idem aliter confici poterat hoc modo cum A est B dici potest
VII, C, 9 verso,

A oo LB, nempe
35 verso; 29 verso;

si
et

. Cf. PHiL., VII, B, n, 62, $$ t3 et 6; surtout PHtL., VII, C, 73-74. 2. Lire Mp!CM)~MM!M au lieu de omniscius.

ESSAIS

DE

CALCUL

LOGIQUE

~63

PHIL., VI, si L oo A fiet F nam substitui L A, ipsum G3. A et B ~quipoUent, potest [pro in A contialiud vel Ens jam quod quiddam L intelligi A co AB] per in A est prter B. Jam id omne erit L quod netur; si non ~qmpollent, A, oo LBB (per 7) Ergo pro LB ponendo A fiet etiam oo LB, quia A A oo AB quam A oo LB, ne tertium adhibere autem aute Malo AB. oo fiet A Malo assumi sit opus'. A. Esto enim (,i; B esse A est B, sequitur quod falsum est Non Si (9) A est B est hyp. conadversar. ex A Jam (2) est B hyp. verum Non num. 8. Ergo Non B est AB ex i per 4. AB A oo per cessa. Ergo (3) num. 8. Quod est abs. per num. AB non est B B, Non per hic. Ergo ($) i. posita 3. hic. Quod erat dem. falsa. 5. Ergo si B est non B vel B est A non B, et non Poterant predemonstran (10) B est B non A, esse absurdas, idque B est B vel non B est BA, vel non ad B non B 8. reducitur num. [esse] methodo hac fit, per quod communi ad C non AB per 8 redacitur B est non C termino. v, in eodem g. B co C non B. AB. A est B ex hyp. Ergo (2) AC est B. Demonst. B (i) A est ergo (10) > AC co ABC ergo oo AB. < A 2) (per num. (3) Ergo 8) (per E. dem. <( (ex 3 per num. 8) > AC est B. Quod 63 verso. ex num. 2. oo BC. AC oo B A Sequitur ergo 1 (11) AB oo BC. Dem. Nam (i) (ex hyp.) oo A Si BC, sequitur (12) AC oo BC. A oo BC. Ergo (2) (per n) AC oo BCC, id est (3) (per 7)

B,

H,

v { 1

Quod erat dem. (13) Non sequitur

exhiAC oo BC Ergo A oo B. hoc demonstrabitur quem casum bendo casum ubi illo vero, tamen hoc non est verum, si exhibere est problema solvere. Sit AC oo BC et A non oo B. Nempe oo BC. Quod A co BC nec A oo C', erit < tamen > (per 12) AC A est BC. B Demonstratio. est AC (per hyp.) A (i) est BC ergo (14) num. 11) AC oo ABC. ABC. A oo num. (per Ergo (3) Ergo (2) (per 8) est etiam A esse B). Ergo (4) (per num. 8) AC est B (sed verum AB oo AB initio i Hoc (i) AB A. est erat ponendum (~) Dem. num. 8) AB est A. oo AAB. AB num. (3) (per Ergo (2) Ergo (per 7)
Cf. PntL., VII, B, n, 62, 8.

erat Fac.

2. Lire A oo B. 3. Leibniz avait crit

d'abord

A est

~4

ESSAIS

DE

CLCUt.MCIQUE

PML.,

VII,

B, il,

63.

A est B, et B est C, ergo A est C. Demonstratio. (t6) (i) (ex hyp.) A est B. Ergo (per num. 8) (2) A oo AB. Similiter (3) (ex hyp.) B est C. Ergo (per num. 8) (4) B oo BC. Hinc (per 2 et 4) (S) AB oo (ABBC seu per num. 7) oo ABC. ex $ per num. 8. (6) AB oo C'. Et denique ex 6 per 2. (y) A est C. Quod erat dem. (17) A est BC. Ergo A est B. Dem. Ex Hyp. (i) A est BC. jam per num. 1$ (2) BC est B. Ergo ex i et 2 per num. 6 (3) A est B. Quod erat dem. (18) A est B et A est C. Ergo A est BC. A oo AB, A oo BC'.Ergo(AAidest)Aoo (per num. 8) A est BC. (19) Hinc similiter

(ABBC'oo)ABC.Ergo

A est B et A est C et A est D, Ergo A est BCD. has duas simul A est B et A est (20) Ex 17 et 18 patet coincidere C, cum ista A est BC. idem est in pluribus. (2t) A non est B idem est quod A est non B. Nempe si A non est B, falsa est A est B. Ergo falsa est A oo AB. Ergo per num. 4. AB est non Ens. seu A oo A non B. Ergo per num. 8. A est non B. Rursus A est\ (21) A est B et B est A, idem est quod A oo B. Nempe < per num. 8 > A oo AB et B oo AB. Ergo A oo B, et rursus A oo B. Ergo AA oo BB seu per num. 7 A oo B. (22) A est B. Ergo non A est non B". Nam A est B ex hyp. Ergo per num. 9 non B non est A. Ergo per num. 21 non B est non A. (23) Non non A oo A. Nam non non A est A et contra < prius ostendimus > scil. A non non A oo A. hoc ostendendum. Qu~eritur an reperiri possit Q non non A quod non sit A.

PML., VII, B, H, 6~.65. 64. recto.

PniL., VII,

B, n, 6~-65

(4 p. in-fol.)

<; vel CoMM~~t () R~t ~> sunt quae sibi ubique substitui possunt salva veritate. D~r~ quas non possunc~ Hinc etiam demonstrari potest, si duo [aequaUa] coincidentia repe. Lire AB est C. 2. Lire A oo AC. 3. Lire: A BAC. est trs ratur. 4. Ce paragraphe 5. Leibniz a non B est non a voulu dire 6. Cf. le fragment XX de GenttAROT (P/tt<

(v. la conclusion). VH, z36.a~7).

ESSAS

DE

CALCUL

LOGIQUE

posse riantur in aliqua propositione, vel unum eorum per alterum et possit

loca eorum

permutari, quanquam vel quantum lubet, omnino,

P. PtML.,
6~.

VII,

B, H.

tol!i.~1 oo B significat A et B esse eadem. A (2) B esse diversa. non oo B significat A et A (3) A. A non oo B, etiam B non oo Si (4) oo C. < per i. facta substituA oo etiam B oo B et C, A (<) Si tione. > A non oo C. < per $. Hinc per oo etiam non B C, B et (6) Si A oo oo C, erit C non oo B'. > B non et oo B A si 6 et A Y < vel Z vel alia litera postedeterminatum, A significat r? 8) apposit~ < etiam Nihil si conditiones indetenninatum, riori significat non obstent. > & C significat A inesse C, seu C continere A. ~A+Yoo seu unicum, determinatum esse oo aliquod A A significat A + (n) facit. Hinc, ut obiter dicam, novum nihil additum sibi ipsi < seu idem addantur non sibi si ideo ~quaUa est, eadem magnitudo quia ~qualium sed ipsas res, fit enim nova addi, eorum magnitudines dicendum est uec magniesse Numerum, nec magnitudinem Hinc sequitur magnitudo. nec posse sibi addi. esse alterius unam partem, tudinem aut rationem idem est, soient tamen saepe pro Numero cum Nec numerus requali sumi > ratio aut magnitudo saltem numeris vel rebus ipsis esse Y. Y + Y non oo Y significat Y plura et Y indeterminatum, determinatum A si Hinc significat (12, 13) axiomata sunt A + A oo A et Y + Y non 30 Y. Y et (Y). Si vero tractamus soleo ita Y diversa exprimere (14) Duo erit Y oo (Y). Y Y, + (Y) oo Y et adhuc Y, seu Y et (Y), reperiamusque Y + (Y) non oo Y. erit Y non co (Y ). Si vero reperiamus erit B in A. sit B et oo B aliquid, A A, + (1$) Et generaliter si et B non in A, B erit Nihil. B oo A Item si A, + (16) et non aliquid est Nihil. est Nihil Non aliquid; (17) et si A oo B et A oo non B, Unde A oo erit impossibile. A, (18) Si A non tunc A erit impossibile per 18 et 6.
A. Ure a. Cf. PM., VII, 946.

266

ESSAIS

DE

CALCUL

LOGIQUE

PtUL.,

VII,

B,

n,

6~.

(19) eti8. <

Hinc

quod neque omnem

Nihil est, neque Terminum admoneatur ut

aliquid, A

impossibile

est per 17

Notandum

possibile, (20) cidunt.

nisi contrarium

Si A est Nihil et B est Nihil,

vel B, intelligi aliquid et aut probetur. > erit A oo B. seu duo Nihila coin. erit A -}- B oo A per 21 > et n.

(21) Si A est Nihil et B est Nihil, < seu nihil additum nihilo facit Nihil. (22)

Si A + A non oo A, erit A impossibile. < seu impossibile est sibi ipsi facit novum. > Nam pono A esse quod additum determinatum seu unum certum. Unde per 11. A + A oo A. Jam A + A non oo A ex hyp. Ergo per 6, A non oo A. Notandum A ne quidem hoc casu fore Nihil, nam et si nihilo apponatur nihilum coincidunt, quia per 20. Nihilum Nihilo coincidit. (23) Si A oo B etiam A substituas B, ex defin. A+CooB+C.< Nam si in A + C pro

fit B + C. > Eorundem, contenti est continens (24) Continens seu quod inest condnentis inest ei cui inexistit; inexistenti, seu contentum contenti est contentum seu si A est in B, et B est in C, etiam A est in C. Nam continentis, A + Y oo B ex hyp. per 9. et similiter B + Z oo C. Ergo (per substit.) A+Y+Zoo C,sitY+Zoo V(per2$).EritA+Voo C. Ergo A est in C per 9. Quod Erat Dem. instar est, ut liceat pro pluribus (25) Postulati quotcunque ponere unum aliquod ipsis < collectis > coincidens. Hoc tamen ostendi potest ex alio postulato clariore quod pro pluribus ut A et B possit poni unum C, ira ut sit A + B oo C, si scilicet nihil in uno reperiatur, quod sit in alio, <~ verbi gratia >, si post ea omnia sumta quae sunt in A sumamus in B, et ita omnia simul < collecta > dicamus constituere in quo unumquodque C, < eorum eorum aggregatum insit >. Sed hinc tamen sequitur idem fieri posse etiamsi B et A habeant commune aliquid quod insit utrique A et B, ponamus enim id esse D, et A esse co D + E, et B esse oo D + F, < ita ut D, E, F nullum habeant commune contentum. fieri posse A + B oo C. Nam > Dico fiet D + E + D + F oo C. Jam D + D co D. Ergo net D + E + F oo C.
. Lire 20.

ea

omnia

quae sunt

2. Leibniz

a voulu

dire

Continens

continentis

est continens

contenti.

ESSAIS

DE

CALCUL

LOGIQUE

~7

diximus, 64. fieri posse quod tentum >. si inter viam et lineam; discrimen notari potest Hic obiter (26) B, lineam a puncto A ad punctum tendat aliquam mobile per punctum non eandem redeat puncto B ad punctum A. linea quidem percursa in regressu < nihil enim novum est non redusset, si erit major, qum idem sibi ipsi additum non facit novum, et in itione, fuerit quod non malit viam pro nisi erit quis longior, duplo At via percursa perii>. sumere. ipsa linea 6. 6~ verso. tunc possumus assumimus, novam literam aliquam t (27) Quoties asserere. Sed cum ea litera de ipsa est non impossibile, quodvis, quod non licet, nisi vel ratiocinio, calculo eodem in fuit jam ante adhibita cum prioribus esse compatiea asserimus, de nunc ea ostendamus quae etiam instar H~c observatio licet. ea de asserere id bilia, quo ostenso v. g. si nostr~ charactcnstic~ natura ex et pendet postulati esse potest, D qum C sint aliquid, tam oo et non A et D C, C oo habuerimus D + A, sed nihil prohibet ponere licet postea ponere D non et possibile; G oo H, nil prohibet F oo A et C + D sit si Item + E oo A. in iisdem literis modo priori compatibilem; novam facere positionem oo H + C, id foret priori incomF si At C. oo G ut F scripsissemus + nihil esset in nova assertione, literam assumsissemus pmbite. Sin novam timendum. seu A + Nih. oo A. J refert. nihil sive non, sive ponatur j (28) Nihilum unum collectivum sumus usi ad designandum hactenus + (29) Signo simul sumtis coinet insint, ipsis in quod fieri ex pluribus; quo plura ab alio esse detraad aliqua utemur designandum, Nunc cidat. signo B, A + B oo C, erit A oo C si fiat +. ut contrarium Itaque signi henda, nihil habere commune. et A dicitur Residuum. < Sed opus est A et B oo A A. Jam (per 30) Nam exempli causa A + A oo A. ergo fieret A A A oo Nihilo, ergo fieret A oo Nihilo contra Hyp. > C oo Nihilo. C j (30) Nam C oo C + Nih. per 28. C 00 Nih. per 30 Ergo C (31) Si ab aliquo C detrahi jubeatur
t. Lire 2Q. 2. InterverUr les deux lettres B et C.

F nil habent quia D et E et

commune

<

con-

P. PHtL.,

VII,

B, M,

inest, quod ipsii non inest

tunc resitune

~S

ESSAIS

DE

CALCUL

LOGIQUE

PtUL., 64.

VII,

B~ !t,

65 recto.

C erit res semi-privativa et si apponatur alicui D, tune D + A oo E significat D quidem et B esse in [E], sed tamen ponenda a D prius esse removendum C, si quidem ei inest. Quodsi insit, seu si D oo C+F,netEoo C+F+BC.Hocest(per3o)Eoo'F+B Unde E fit res positiva, posito F et B esse positivas. Sed si C non insit ipsi D, manet etiam E res semi-privativa. (32) Omnis positio qua~ inest in E sit G, et omnis privatio qua: inest < in E > sit C; sic ut sit E oo G C. Jam omne quod commune est ipsi G et C sit H. et sit G oo H+ L, et C oo H+M. fiet E co H+L H M seu (per 30) E oo L M. et L atque M nihil amplius habe. bunt commune; quodsi jam L et M (incommunicantia) ambo sint aU. erit E res semiprivativa. quid positivum, Sin sit M oo Nih. erit E oo L, seu E erit res positiva, si scilicet id omne quod inest toti privationi C insit etiam positioni G; denique si sit L oo Nih. erit E oo M, seu. E erit res privativa, si nempe omne quod est in tota G insit etiam positione C. privationi (33) Hic cuicunque apponi potest privatio est instar cujuscunque, postulati, sit A, et B, scribi potest A B. j (34) Si A + B oo D + C, < et A oo D > erit B oo C. Seu coincidentia fiunt coincidentia, apponendo ea Im non sequitur nisi in incommunicantibus. dentia. Nam scribatur A + B A (per 33) erit B oo A + ergo (pro A + B substituendo coincidens D + C) fiet B id est C (per 30) Ergo B oo C. Quod Erat Dem. quibus (3$) Si a coincidentibus Si B oo C, erit A B oo D coincidentia per auferas coincidentia si ad A C". Nam ipsa sunt J D (per 30) oo A + C D coincidentia. C addas B coinci-

duum A seu B

fiunt

B et D

B et C, fiunt A et D coincidentia.

C + + B oo D 34. Seu AB DC. per 34, ABoo (36) Insunt in aliquo non tantm partes sed et alia, ut circulo inest non tantum quadratum sed et latus quadrati inscripti. Quainscriptum, dratum quidem est pars ejus, sed latus quadrati non est pars ejus. Sed

B oo D C Ergo A C (oo D oo A) et B oo C. Ergo

t. Leibniz

avait

d'abord

&.Lire

D.

<crit A partout A.

o il y a D.

3. Ici encore

D a t substitu

ESSAIS

DE

CALCUL

LOGIQUE

269

P non potest discerni, nisi accedente consideratione PHtL., alio inexistente ab pars 63. !oco*. suo similis vel congrui, de qua sunt contenta ejusdem w~w~MM~M~M consideranda ~7) Speciatim L non oo M~ M in B, atque inde sequitur inter se. Si sit L in A et dicentur A et M ~CMWM~M~. dicitur coincidere pluribus, ssepiusincommunicanti~ (8) Cum aliquid intelcontenta ejusdem quae continens constituunt, intelligere soleo. seu Ii~i soient incommunicantia. B incommunicantia (20) Si A et Nam alioqui erit A + B oo A. B oo C, non erit A oo C. ergo (per 1$) erit B in A. contra etiam est contra Hypothesin. Communi et A + coincidant continenti, non

VII,

B, u,

B erit Nihil. quod Hypoth. aut simul sermone, si contenta incommunicantia eorum coincidere continenti. poMst unum Si A et B nihil habent nec B erit M. Si L et M habent commune,

itemque

L et M, et A non sit oo L,

et A + B sit oo L + M, poterit aliquid commune esseA oo L, licet B non sit oo M, ut si A + B oo A + B + A, et si L sit A etMsitA+B. Si A et B incom. item L et M, et nullum horum sed coincidat non potest simul utrumque inesse, utrique f 1 f B in M. [injent (~o) Si A + B + C oo L, singula contenta, contenta co~M~ ipsum autem L c~~M~w. assignare residua non coincidant. Coincidentia talia Efficere ut ab ulli illorum, si A inest L, non

ut A vel B vel C, voco detrahendo eadem

ipsis

G+M+M+HooG~M+H A B

) A

l )

(41) Si M est in C et N est in C, erit M + insunt etiam ex ipsis constitutum inest. Nam M+Roo C.SimititerN+Soo oo C. Ergo (per 11) M + R + erat dem.

N in C, seu cui singula quia M est in C, ergo

C+C C.ErgoM+R+N+Soo N + S oo C. Ergo M + N in C. Quod N m A +


de f~t&M~,

(42) Si M est in A, et N est m B, erit M +


1. V. Phil., VII, a~; 2. U faut sans doute V, J~t., B. tire 274; et La Logique

B. seu constip. 30G.

370 P!L<, V!I, B. H, Il, tutum 65.

KSSA!$ DE CALCUL LOGIQUE

Hoc ita demonstro M est in A (ex hyp.) Ergo in A + B (per 24). Similiter N est in B (ex hyp.). Ergo N est in A + B (per 24). Jam si M est in A + B et N est in A + B, erit (per 4:) M + N in A + B. Quod crat dem.

ex contentis

inest constituto

ex continentibus.

r <

Si A sit in B et B sit in A, tunc A oo B. Nam A oo B + L et B oo A + M. Ergo A oo B + A + M.} (43) Si L est in A + B et L non est in A, nec in B, poterit assumi L oo M + N, sic ut sit M in A et N in B. Vel familiari sermone, si quid sit in constituto, nec sit in uno constituentium, erit partim in uno partim in alio. Hoc ita probo, quia alioqui etiam si quis cognosceret omnia qua? sunt in L, non posset ostendere L esse in A + B, cum tamen omnis veritas ex cognitis rebus ostendi possit Sed quia haec ratiocinatio abest 65 verso. ;o. a rigore demonstrationis, assumere instar possemus hanc propositionem sed prasstat tamen quaerere demonstrationem, axiomatis, quia hucusque omnia demonstravimus. Sed ad hanc rem novis opus est considerationibus quas nunc exponemus. (44) TM~M~~M M~Mw voco quod ita inest, ut nihil insit, seu si L sic inexistens et assumatur A + ultimum, A oo B oo L. Tale est punctum in spatio, instans in tempore. [(4$) Postulatum] ipsi amplius B oo L, erit

] il 1'

<

PHL., 70-71.

VII,

B,

H,i,

PHIL.,

VII,

B,

ii,

70-71

(4p.

in-8"),
'j

70

recto.

).
C~

i consideremus

universalia

ut

aggregata

individuorum

disjunctiva, hominum est lapis et qua:-

poterunt hac quoque ratione propositiones probari Omnis homo est animal H -}- X oo A. hoc est individua sunt pars mdividuorum animalium. Quidam YH + homo est animal YH X oo non L. quotcunque -{- X oo A. NuUus homo scilicet individua addantur

cunque ad YH seu quendam Sed quomodo exprimemus non L.

hominem, quidam

semper fiet non Lapis. homo non est lapis ? H + X 00

i. Application du principe de raison. 2. Dam; ce fragment Leibniz se place au point de vue de l'extension, et conoit l'addition comme l'addition des extensions. V. La Logique (par exception) logique de JLet&M!?, p. 363.

ESSAIS

DE

CALCUL

LOGIQUE

~7'

scilicet ut aliquod et quodcunque et X X diffrant, Videndum quomodo Haec melius et velim qui sit X simpliciter. accidens, id per contingit sed examinanda. Mo propositionibus Prxstat expressio hc methodus etiam Existentialibusj licet seu notiones, per universalia propositionum procedat De individuis quae poni possunt. Logicas per Terminos, propositiones Videamus an modus efferendi etiam in propositionibus non Ente, procedat accedente tantum Ente et existentialibus Subjectum dtermint de quibus individuis sit sermo, nempe non est quo incipit cogitatio. } de aliis quam subjecti. Itemsubjectum est pauper, seu pius pauper est existens. Quidam pius Verbi gratia t seu justus derelictus est non existens. Omnis Nullus justus est derelictus, seu pius non tribularas est non existens. Denique quidam tribulatur, plus an est existens. Videndum non seu <:st non pauper pius pauper, pius ut maneat Ens vel non in terminum, transferri existens etiam posjet seu pauper existens est Ens Ens. Ut pius pauper est existens, dabit possibile. scilicet imposSic justus derelictus existens est non ~M, seu impossibile, srie rerum. sibilitate Hypothetica, posita scilicet jam existentia seu seu pius exisPius a-istens non tribulatus est non ens, seu impossibile, tens tribulatus est Ens necessariuln. Pius existens non pauper est Ens seu possibile. Omnis homo necessitas. exempli gratia Sed inquies i'ta introducetur Homo non peccans est non pro existentiali peccat, sumta propositione existens. seu homo existens non peccans est non Ens sive impossibile. Sed intelId est postremo Homo existens peccans est Ens necessarium. scilicet posita semel bac rerum serie, et hoc lige necessitate consequentis, exisenim facit 'co notat existens propositionem 1 adjectum, semper Hac igitur formula ego designo tentialem, qua: involvit rerum statum. servo in enuntiationibus et ita universalem necessitatem consequentis. sunt rerum existentiae ex hypothesi tractandis. nam et contingentes necessarise.Quemadmodum Codrum nullam habere.
Cf. PittL., VII,

p PMt~
70.

VII,

P, H,

7~ verso.

recto.

impossibile Itaque [apud

posito pecuniam, et necessariam me] propositionem


Logique de Z.et&Mt~, p. 35o, 358.

est adimi Codro

B, H, 3 (t"

&ot 1690). V. La

2~'a

ESSAIS DE CALCUL

LOGIQUE

P)Ut~ 7".

YH,

B, u,

maximus est Ens Circulus isoperimetrorum ita distinguo. Homo peccator non est Ens necessarium. neque enim ulla omnis homo peccat, et hujus propositionis, reperiri potest demonstratio ratio cur revera contingat omnem hominem (intelligo nunc visibiliter in terris degentem) peccare, pendet ex infinita quadam analysi, quam solus contingentem necessarium. intelligit; surdus numerus DEus ut contingens essentialiter tamen rationali. Utrumque ita dinef~t necessario seu DEo ut aequ certum vi terminorum

verum est priori seu per causas cognitum est. Utrumque seu pr.)cdicatum utrobique inest subjecto, Tam in necessariis qum consed nulla resolutione pervenitur ut alterum in alterum abeat, tingentibus.
7 verso.

seu

ut quaedam 1 bilitas quasi commensuradico Homo peccator existens [est] necessarium, addit nunc aliquid reperitur, est necessarius

obtineatur. quid

Verm

cum

intelligo;

tunczo

existens mundo

peccator Ista enuntiatio quidem aequ commod

intelligi quaUs in peccatorem nempe Hominem utique homo qui cum ex hypothesi sit peccator, 1. est peccator, quae est identica, bene peccator sed non et contradictionem, per 'co impossibile

Homo potest per

enuntiari

peccator non-peccator est Ens necessarium, Homo Homo cator non non unum peccator

Nam priore modo fit Homo T~ necessarium. Sed si dicas Homo peccator peccator est non-Ens.

peccator est Ens necessarium. animal hinc

distingui nempe prius duplicationem oportet alioqui putet aliquis pro peccator est Ens necessarium. Homo pecposse scribi peccator est Ens necessarium est animal fiet Animal animal est ens necessarium, Ex his videtur

Sic Omne tamen posse

sequitur

Animal

esse Ens necessarium.

terminis semper pro pluribus poni. <~ imo non dicendum animal non animal. >

sibi appositis aequivalentibus animal est Ens necessar. sed

non animal Est vivens. erunt

de individuis Possunt nec fuerunt,

est enuntiatum, significare solet existit, ut Petrus tamen aliqua enuntiari de individuis quse nec sunt nec

vel Archombrotus ut Argenis polyarchi est rationalis; omnes propositiones In veris individuis existentibus homo est animal. etiam essentiales sunt simul existentiales.
7t recto.

In seriebus

infinitis
VII,

Mathematicis
C, 29.

fieri

possunt

demonstrationes

t. Cf. PH.

IV, 3, a, -

SUR

LA

NGATION

3~3

etiam serie non percursa. Sed hoc in serie contingentium, solius est DEI. jJ contingentes, fieri non potest, adeoque

circa veritates

PtH! 7'.

VII,

B, n,

PML., VII, B, n, 7~ (un coupon). In communi enuntiatione aliqua sunt incommoda propositionum Omnis homo est animal. Et Quidam homo procedit

P:ML., 72.

VU,

B, Il,

Recte quidem doctus. Sed in caeteris doctus. significare omnem hominem

est

aliqua est difficultas. Nam Non omnis homo est dicitur Quidam homo non est doctus, seu falsum est esse doctum. Ergo non anicit totam propositionem,

Porro Nulus homo est non ergo 'co omnis quod pertinet ad subjectum. haud quidem per non omnis. Nec per omnis lapis quomodo resolvetur? non, fieret enim Omnis non homo est lapis, quod falsum. Ergo per non quidam. seu falsum quod quidam homo est lapis, ut nonnullus et quidam intelligendum est. Ergo signum quidam esse subjecti, sed non praenxum esse propositionis seu quod eodem redit praedicati. Sed quid hoc? Omnis non satis praevisum esse. Nam si homo non est lapis. Hic apparet sensus erit falsum est omnem non pertinet ad totam propositionem, sensus erit Omnem hominem hominem esse lapidem; si ad praedicatum, esse lapidem. Certe in propoesse non lapidem, seu nullum hominem sitione quidam homo non est doctus negatio non negat propositionem ipsa demta, sed negat praedicatum quasi quidam homo est non doctus. aliud negari praedicatum; dicam Aliud ergo est negari propositionem, copula negare ~r< signo negare propositionem, ~r~jcM~ Sed ita aliunde malum. Nam in dicatum, ut cenam fegulam habeamus. U. N. negatur praedicatum. Omnis homo est non lapis. Etiam in P. N. omnia. U. N. et P. N. fit quidam homo est non lapis. Sed conciliabilia ex U. A. et P. A. praemittendo non praBdicato. Sed non est earum contradictoria. Non prasmissum significat contradictoriam, praspropositioni missum copule negat prasdicatum. ergo non pf~fMM

PmL.,

VI I, B, n, ~3 (2 p. in-fb!.). des catgories partium


86

] PHL., logiques et mathmatiques.


73.

VII,

B,

Il,

Suite de dtiniions

Magnitudo est numerus


1. Cf. Generales
'NMTS CE LEtBNtZ.

determinatarum.
(PutL., VII, C, 3t recto).
l8

7M~MM!t:oMe~

2~4

NOTES

DE

CALCUL

LOGIQUE

P<UL.,V, 73.

B,!t,

'<

P<w~ potius

est ordo

relatio

percipiendi hunc secundum

sive sentiendi ordinem.

distinctus

ac perfectus

vel

PntL., 74.

~H,

B,

u,

PHIL.,

VU,

B,

n,

y~.

(i

p.

in-fol.).

C~r<f

ut A.

<~ ~~<HM ~> Negativus Non A. [C/~r~] A~ repetitum tollit se ipsum ut Non-Non idem est ac si Non stet plane omissum. Et Non-Non A idem est quod A. A oo B. quorum scilicet alter in alterius locum substitui si A oo B, etiam erit B oo A <; et si A oo non C, erit C oo non A~> etsi A co B et Boo C etiam erit Aoo C. item, si A co non C et C oo D erit A oo non D. ~WTM~~ pot<:st. Hinc ut A non oo D unde etiam D non oo A. Et si A oo non C D~MK~M~ erit A non oo C, < et contra si A non oo C erit C non oo A. > 1 Continens vel M~M~M esto A, contenta seu quae insunt ipsi A sint B et C, dicetur A oo BC. <( Intelligentur autem B et C conjungi per cha- 1 racteristicam aequiformem (v. g. per additionem multiplicationem pnediubi loca commutari non per disquiformem, ut si B cationum, possunt, et C conjungantur seu si A oo B C, ubi non licet comper divisionem mutare. ) > Contenta B dicatur autem d!d[tur] grantia. autem omnia contentum, simul dicentur poterit > <~ scilicet si cointegrantia, erit C ipsi cointegrans A. Cointegrantia respectu ut A oo B.C.D, valor, et si plura sint cointegrantia, B et C non sumi sint cointesimul dici poterunt

B esse cum C vel cum D, licet ad B, et licebit

Dicetur

et C adjici

fortasse

cum

etiam disquiformi, characterum, pro omni conjunctione Et similiter adjici dicentur, intelligi poterit sola conjunctio ~~~M. in charactere characterem involvi dicemus, si character quomodocunque seu ingrealterius valorem ingrediatur; inesse autem si eum componat,

generalius cum vero sibi

Si A non ao C, erit A oo non C ou Leibniz a-t-il voulu . Peut-tre crire semble de la formule non C oo A a, ce qui est bien la rciproque (comme prcdente tandis ce qu'il a le mot contra), a crit ne fait que rpter l'annoncer que ce qu'il haut A non oo D unde etiam D non oo A. a dj dit plus

NOTES

DE

CALCUL

LOGIQUE

2~5

~/on~ gcneralius aequifbrmL quoque appcHatio omni characteris explicatione. Significatio autem erit accipi poterit pro seu arbitrarie assumta unde caetcrae ducentur J explicatio primitiva ut V, W, X, Y, Z, etc. significabunt indefinitum. Literae posteriores autem vel dissimulare ut si velimus dicere B inesse ipsi A, ignoremus diatur conjunctione velimus terminum cointegrantem C, poterimus AooYB. Interdum A.A oo A. Sic Homo rationalis qui est ratio(Scholium.) imo idem quod homo naltSt idem valet quod homo rationalis, jam et o.o oo o. seu nihil nihilo conenim homini inest esse rationalem; fiat per modum additionis vel multijunctum facit nihil, si conjunctio facit Uniconjuncta plicadonis. Et unitas unitati per multiplicationem tatem. Interdum vero A. A non oo A, quod variat pro substrata materia Sic < in additione > A + A o0 2 A, in multiplicaseu characteristica. tione A. A oo A*. <; (oppositus Appositivo) B seu A demto minus B. Scilicet A si cum ipso sive rejiciendum, B seu B. C tollere, ita ut C. B erit A Detractivus ut B > B significat B reperiatur sive B, sive B esse omittendum B B se mutuo seu demto sic exprimere

PtML., 74.

VH,

B,

H,

B oo C, nam A est notam B, non ideo putandum ponatur D*. B, et D non contineat omissivam nihil operari. Saltem enim significat provisionaliter, ut ita B per dicam, <; et in antecessum, > si quando contingat augeri D illi locum fore. adjectionem alicujus cui insit B, tunc saltem sublationi

B sit oo C. Itaque si A oo B. C B oo B. C B quod oo C. Hinc si

B co D. C. Exempli causa si A oo B. C erit A. D Differunt Non seu negatio a sive Minus seu detrac(Scholium). tollit se ipsum, at vero detractio repetita non tione, quod non repetitum cui prasngitur. Sic non-non B est B, sed seipsam tollit, sed terminum A B idem est quod Nihilum. Verbi gratia A non non B est A. B, sed B est A. et A A est Nihilum. Sed A non A est absurdutlt. Simpliciter Relatio erit inter A et B, et A involvet se habeant Uniformiter,
et PHIL.,

(male).

sed si ingredientia
. Cf. P;t~ VII,

poterit
B, iv, 2!.

B, si sit A oo B, C, D, C'J scribi B. C. D.

p. 3 r, :o6-7;

VU,

3~6

NOTES

DE

CALCUL

LOGIQUE

PHtL., 74.

VI,

B,

M,

Membrum valore

erit

terminus

continere aliquo exprimibilis. in recto et in obliquo, cum scilicet variatur modus relationis. ut characteribus diverso varia relationum Dantur gnera, in infinitum Dantur rcIaHones quaedam et signincanones utamur. cabiles etrenexae'.
Logique de Le~Ht-f, p. 435, note .

quiUbct, Membrum

vel in recto

vel obliquo positus, potest aliud membrum modo repli-

t. V. La

MNGUAQENERAMS

~77

PML., VII,

B,

m,

3 (2 p. in.8"). Lingua generalis. Febr. 1678.

I PHL.,VII,B,H,3.

hominum videatur in rem utcunque /~UM frustra sperari consensus difficilem tamen, udiem alioqui dudum ex vulgaribus linguis alinec novae cuicunque quam sumsissent, et quod vulgaribus non indulsere, est aliquid, quod eos Ideo excogitandum dabunt a privato excogitatae. alliciat, utilia ipsa mirabili facilitate ut enim alia artificia facilia atque m gentem de gente propagantur, exemplo paulatim debet ita credibile est idem huic linguae eventurum. Itaque facile in usum transferri ut facile disci, facile retineri, possit, Musicae, talis esse

3 recto.

ut frustra omnibus absoluta, grata sit et ita numeris omnia constare reformare speret. Quia vero paucis elementis debent, conideo composita fierent admodum prolixa nisi ars quaedam reperiatur trahendi expressiones, ut in numeris ope progressionis decimalis. Optima autem ratio contrahendi erit, ut res revocetur ad numeros inter se muiti. plicatos, ponendo elementa hoc possibiles. Artificium modi ratiocinationes esse numeri primi alicujus characteris esse omnes ejus divisores sane admirabile est, et probari possunt ejus- r per novenariam probam. Elementa simplicia possunt seu indivisibiles. Ad loquendum hac lingua necesse calculare quaedam. saltem nosse Tabulam

praeterea eam quisquam

etit posse ex tempore

pythagoricam majorem. Itaque hac lingua loqui nihil aliud erit, quam enuntiare propositiones tabulse pythagoricae v. 'g. numericas continuatae, 6,8 est ~8. vel 4.8 est 6' Excogitanda lingua qua numeri pronuntientur apta et elegans, in qua nec vocalium J adhibendae in eam rem syUabse, ut nec consonarum M, ba, concufsus bi, etc.
3 verso. 1 X

M,e ce, ci

2~8

UNGCA

GEKERAUS

PM~V!B,H,3.

Quoniam

vero

in

numeris

non

est

tot

opus
oo.

elementis,
ooo.

sed

tantum

numeris
i. 2. 3. 4. $. 6. y. 8. 9. 10. oooo.

quod si sic
1 10

i
100 OOO OOOO

si opus interponi possunt vel si altius assurgendum vel si aut quaternarios placeat per quinarios progredi t. Ut lingua grata apta Musicae et poesi et omnibus aliis sem)onis delics reddi possit, debet res imo dyphthongi ut fieri ita institui, Iiterae unius organi residuae et commode possent salva substantia. at permutationes idem. Item pro vocibus saepe usitatis significabunt erunt syHabae. etc.
c. d. j~ M. M.

mutae

i. 2. 3.4.5. erit ~o~~M 8i374 Nam hoc modo patet syllabis ingens variationum

6. 7. 8. 9. seu MH~ 8:374

vocem 2. Unde

salvo sensu elegantissimorum literas, et adhibere diphthongos. nantur, poterit fieri ut .consona quoque Nota expnmendum. M~/<ww ut in numeris

eandem manere transpositis ac poematum campus et allusionum cum et duplicare liceat alicui praesertim utcunque Adde syllabas quae per consonas termiex fine sit signum finis vocis. Nam id ~M~< dicentes assueto huic

lingu, vier siebenzig hundert

i tausend 300, achzig tausend, quam dicentes achzig tausend i tausend 3 Hinc mer variationes. Item aliquando majoris siebenzig vier

erit tam intelligibilis quam non minus facile inteligimus

causa cum vox aliqua saepe recurrit, compendii pro ea substituemus minorem Nam proba novenarii pulcherrimi hic usus ejusdem novenarii. erit ad ratiocinationes Adhiberi possunt signa varia affeccomprobandas.
Allusion aux divers de numration corn. Leibniz systmes possibles, auxquels penser, car ds l'anne il avait conu suivante le systme de numration menait binaire 5 mars (V. De progressione dyadica, MATH., III, B, 2). Ce systme lui yg: avait peut-tre t inspir de son matre bien qu'il prtende par !a Tetractys Weigel, l'avoir invent Jean auparavant III, 660). (Lettre BcfMOt<Mt, 2~ avril yot Math., s. Cette notation est manifestement de celle que DALGAMto propose pour inspire les nombres dans son Ars ~MOrM V. La Logique Note 111. de f.Pt~Mt~, (t66t). 3. Mille trois cents, mille. quatre, soixante-dix, quatre vingt mille, trois cents, mille, 4. Quatre vingt soixante-dix, quatre. i.

LNGUA

UNIVERSALIS

27~

tuum aliorumque

notationes

comitantium.

Quse ad stylum

linguae

orato-

1 PmL.,VH,b,m,3.

et pragmaticus sed philosophicus purus erit, et simnum pertinebunt; etsi prolixior paulo et durior. severe sequetur, plicissima salvo sensu 6en possunt ob tot variationes poemata } In hac lingua admiranda more omnium linguarum plane et sonora. Duplex litera pro voce est. 1 et solis digitis, ut calculari, j Poterit pro missionariis. lingua excellentissima saltem quoad j Quae aeque primitiva menda numeris primitivis cognatis. j1 ita et lingua } nos, ex ejusdem seu ejus expriexhiberi surdis. Haec

PHIL.,

VII,

B,

in,

4 (2 p.

in-8")..

PHL.,Vn,B,m,

Lingua

universalis. itaque talis esse potest, bo. ~M exprimente a o quadrati u quadratum,

Danda etiam opera est ut sit grata hominibus; ut in Musica consistat et intervallis, ut ba. numerum; e, ejus quadratum; i, cubum,

123456789 m. n. exhisurdesolidum, et adhibitis literis prseterca b. c. d. f. g. h. beri jam novem numeros . 2. 3. $. 6. y. 8. 9. Itaque his literis scribi possent omnes numeri et quia exempli gratia humida significaret 600000 8 000 3 ubi patet idem esse humida et ~~M~. Adde adhuc majorem varietatem si utamur progressione et o exprimunt dyadica, ubi non nisi Unitates ubi toni et fere ut in Musica; numerum, reliqua sunt situs diversitas, intervalla. Ob tantas varietates posset lingua sic efformari, ut facile cui-

t. Ici Leibniz s'est tromp vient de humida vaut 60 8o3 ou bien 608 030. L'erreur ce que les voyelles a, e, de to(0t ici les puissances to0) 1000~ <, o, u reprsentent to ooo, too ooo), tandis elles le fragment prcdent (Lingua que dans generalis) les units dcimales tend reprsentaient Cette confusion (t, 10, oo, iooo, toooo). prouver que les deux fragments ce qui ressort du reste de sont de la mme poque, l'analogie de leur contenu.

3So

DE

GRAMMATICA

RATIONALI

PML.I,B,M!,4.

misceri Jinguae alteri inter pronuntiandum posset, communem tantum cantando. Item ut in nostra possent pulcherrimoe componi can. tiones et versus fieri. Et ut versus hujus linguae possint componi velut certa demonstratione; ob omnia determinata. Magna erit multitudo literarum superHuarum quae variis legibus interseri possunt. Item considerandum hic in una voce non nisi unam esse vocalem, quod si sint dux potest aliqua lex ipsis haberi pro altiores ut pro quadrato-cubica, etc. adbibitis certis notis. Omnino autem cogitandum de lingua hac per Musicam exprimenda. Hoc enim eam pulcherrimam reddere potest, et nihilominus ut Uceat in ea exhibere opus magna libertate, pulchra carmina et animum moventia. < cantus, Adde Kircheri Musurgiam ignaro. > ubi Tabulas quibus componi potest etiam a Musc~

iibet

PH!L.,V!I,B,!H,5.

Pmt. Lingua

VII,

B,

ni,

5 (un coupon.) ita utiliter ut cuilibet vocabulo aliarum constituetur, v. g. Titius est magis possit si velimus constitui, Quatenus Titius est doctus, et Caius est doctus,

rationalis

linguarum respondens dxtus C<MO sensus est eatenus quidem quamur, quatenus Titius

est superior et Caius est inferior. Haec analysis optima est, sed non exprimitur vis singulorum verborum. Quod ut assedicendum erit Titius est doctus, et qua talis est superior, inferior Aethiops est

qua doctus est Caius. Aethiops est albus quoad dentes sic explicari potest albus quatenus dentes (qui sunt partes quatenus Aethiops ~bi. partes quatenus Dentes Aethiops Aethiopis hoc loco sicexpUcui est totum~

est totum) sunt dentes qm sunt

PHL.,VII,B,H,7'

PHL.,

VII,

B,

nt,

(i

p.

in-~).

[De

Grammatica

Rationali.] Aprilis 1678. et recuones > t


&6.

Ea habebitur accurate
.

si partes possint.
B, , &

orationis Quod
nunc t~

<; earumque

flexiones

resolvi
VH,

ita intelligo
VII, B, m,

C~ PHIL.,

GRAMMATICA

28

sunt quasi adjectiva verborum] [Adverbia Verba possunt resolvi in nomina. Petrus scribit, id est est scribens. ad solum verbum substantivum. Unde omnia verba reducentur Reducenda omnia alia ad ea quae sunt absolute necessaria ad sententias animi exprimendas. omnia ad qualitates sensibiles, In cogitando reducuntur ut calor frigus lux, tum externas, ut <; essentia, existentia, < diversitas multitudo, identitas, sensio, nihil, unitas, actus hoc. duratio, situs; voluptas, possibilitas, Res est, non est. Res est possibilis. Existens cogitans, Eadem. extensa. durans. sita. grata. aeta. [agens]. tum internas, > >, cogitatio, extensio, una.

PHH.VII,B,!M,7.

sentiens.

In lingua notanda ea tantum quas per regulas constitutas explicari non est catalogus, quas prae caeteris celecondendus possunt, item phrasium brantur Ars memoriae.< une suite donne un moyen mnmotechnique pour retenu une srie ordonne de personnages quelconque d'ides en la rapportant Il donne comme exemple bien connus (patriarches, aptres, empereurs). la srie suivante Ici Leibniz Johannes Julius echo Nero canis Galba equus Augustus asinus Otho mulus Tiberius fornax Vitellius. bos Caligula leo Claudius

PHIL., VII, B,

in,

8 (2 p. in-8"). Grammatica.

PHL.,VII,B,M,8.

Videtur nominibus

inutilis in ~M~~ ex sententia Vossii. semper inutiles.

ille Titius. Vocativi Varias ~M~M~~

Persona accipit etiam Lingua rationali. Nam Titius significat vel ego Titius, vel personaB secundae. ipsissimus. si jocari libet.
(PHtL.,

Comparatio etiam pronominis, ut summe currere, currissimare;


Cf.
PatL.,

ut

Possit

et verbis

tribui,

t0. VI, t2, f, M; VII, B, 3. Cf. Ana(ysis septembre 1678 MM~M<M*MM,

VII,

C, 9-10).

SUR

WILKNS

PHtL.,VI,B,!u,8.

8.

~M~ Omnia

nota

affirmationem

rei sub temporel aut negationem. activa

Rvera

verbum

est quod

involvit

vel passiva, quae involvunt at ou~ mutationem; statum significant neutra. Ad activa vel passiva videntur et referri posse, quae negant actionem vel passionem, ut abstineo. studio adeundi patrem, Gerundium, idest~ou adire patrem.VM. a rege petendum pacem Trojano Supina in eo similia spectatum ludos, id est ad -co spectare ludos. Tempora <: in verbis > accurate explicanda. [hem] casus in nominibus. Suit une tude ainsi Differentia des diffrents

verba

temps

du verbe

en latin,

qui se termine

apud Gallos

inter hxc duo

Il a fait cela, et, il fit cela.

PHH. !0.

V,

B, Ht,

PHIL.,

VII,

B,

in,

(t

p.

in-~). part.

3, cap. r. pag. 303 > verbum in naturali omitti posse, esse enim nihil aliud grammatica quam adjectivum cum copula; caleo, id est sum calens. Sed eodem jure et adverbia tollere nominibus poterat solis retentis, nam adverbium se habet ad verbum ut adjectivum ad nomen substantivum Ita < hxc duo > valde potito, et sum magnus potator, idem significant. 0.0. Omisisse 9 universali qua: certis locis et temporibus et officiorum, se ait in charactere sunt, ut titulos honorum Heraldica

Wilkinsius

recte

notat

<

propria bula ICtorum, norum,

ut Chearon

ludorum, potuum, cibariorum, carum, > Musicorum modorum atque instrumentorum, instrumentorum sectarum philosophicarum, mechanicorum, politicarum, tbeo!ogicarum\ Sedqucuoque certas constantesque definitiones habent, ea etiam exprimi possunt universali charactere, et licet res non sint sed tempoperptua ribus certis locisve propri, notio tamen sive idea earum perpetua est,
. DSnh!n d'A~tsTom. 2. ~~M, XI, 230. 3. Cf. PML., VI, !a, f, 30~ VII, Cf. 4. PHIL.. Vt, c, 33.

gradus Academicos, vocavestituum formas, genera pan< compositionum pharmaceuti-

B, m,

7.

SUR

LA

LANGUE

UNIVERSELLE

283

PHtL., excludi deberent. Quod vero ait, F ccr~rum regionum et planta I o. alioqui si sed respondeo posse, id fateor; exprimi hxc si opus paraphrastice sit ipsam paraphrasticam recte constitutus exprescbaracter philosophicus exhibere vocem sine ullo alio novo molimine contractam sionem

VU,

B,

!M,

debere.

PHIL.,

VII, B,

n,

12

(un coupon).

PHL., 2.

VII,

B,

M,

et aUa > varia possunt In lingua universali, [res] < medicamenta alia vero secreta, a ab alia effectu, ut > < g.] [v. nomina, habere compositione.

pHiL., VII,

B,

n,

t3 (un coupon.) de

PHL., VII, t3.

B, !M,

Copie d'un passage extrait WiUiam Marshall Dr

ofhis book entitled 1670. 8'. pag. 14. etiam posse Becheri diei informatione lingua intelligatur, teribus universalibus Eadem autem opera

in the first answer in London, of Physick London, Answers upon several heads in philosophy, Putem huic scopo inservire Habeo librum. (Verte) characterem adhibitis < hic universalem, docere, aliquem scilicet Lexicis qui numeros > sumtos) quo promittit ut ab unoquoque (pro in unius in sua charac-

Verso.

ita scribere

pr~estare potuisset, quis posset in [sua] < quaUbet > ipsa prasceptis Lexicon quale opus est, cum paucis quibusdam dentur. Quae ut dixi intra diei spatium disci possunt.

in quaque lingua interpretantur. ut quod erat adhuc mirabilius, modo scribere; lingua ignota necessariis

PH!L.,V!

B~ m, 4.(un

coupon). et voluntas, intelligo quod res

PHIL.,

VII, B, M',t

14.

ut intellectus Quod et Ut differunt sit . aliqua non sit, volo tamen


t. Ipsa devrait tre barr.

&.Cf. un feuillet sur les

P~tCM~ ut e< quod

(PmLOL., IV, a).

38~

SUR

ta

LANGUE

UMVERSEH.E

P<!M< VII, !5.

B, M,

PuL., Extrait

VII,

B,

tu,

5 (un coupon). de M. Char.

du Journal des Savans, t3 juin 1680. (Discours de /c<cyMM~~M~Mc). pentier sur le Dictionnaire

PH. V!I, i7-t8.

B, Ht, l,

PHIL.,

VII,

B,

nt,

!7-i8

(3 p. in-fol.). des catgories.

numration

et dfinition

PttL., VH, B, lu, ig'ao.

PHIL., VII, Mme su;et

B, III, 19.20 (4. p. in-fol.). ,urtout catgories logiques).

PHL., VU, 2t-23.

B, Ht,

PHIL.,

VII,

B,

H,

31-22

(4 p. in-fbl.). (parties du discours).

Dfinitions

grammaticales

PHL., VII, 23-24..

B, ,

PHiL.,

VII,

B,

n,

23-24.

(4 p. in-fbl.).

Essais d*analyse
2~ recto..

grammaticale. nostras Characteistcas est tales adhibere voces, ex ipsis verbis

Scopus ut omnes

consequcntiae quae institui possunt <~ statim > vel characteribus verbi gratia David est pater emantur, Johannis est filius Davidis. Haec consequentia ex his vocabulis Ergo Salomon <; latinis > nisi resolvantur in alia

potest; in lingua generali debet demonstrari posse. Et sdenduni est tanto perfectiores esse characteres, quanto magis sunt inde duci possint. Exempli gratia <xuwpxe~ ita ut omnes consequentiae numerorum bimalis quam decimaUs vel alia perfectior est characteristica > omnia demonstrari quia in bunaii <; ex characteribus in decimali vero non item. Neque possunt quae de numeris asseruntur, enim ex charactere ternarii et novenarii demonstrari potest ter tria esse quaecunque,
r. Lire Salomonis ). Cf. PHiL., VII, C, 5, et JVoMM<x~ Essais, IV, xvn, 4.

demonstrari non aequipollenda ex vocabulorum analysi in suas literas

UMVEMEM.E LALANGUE SUR


novem, quod in bimalibus omnino fit. Nam m bimalibus

~5
ter est 11 et 9
PmL., V!, B, m,

94.

est Moi. Jam nin

nfacit

1001 Il II il
Il 1001

~cit 9. Ergo 3 M 3 hanc esse judicem controversiarum, Notandum autem est, linguam non vero in revelatis, mystequia Termini sed tantum in naturalibus, revelatas non possunt recipere analysin istam, alioqui riorum Thologie Et quoties nec ullum in HUs esset mysterium. inteHigerentur, perfecte ad revelata, ex necessitate quadam transferuntur vocabula communia eminentiorem. sensum induunt qui termini Itaque alium quemdam Ecdesix &cuTCM<y~ uY~~6vcMv secundum combinari possint characteribusque est, non ex usitatis dennitionibus judicio relinquendum ducendum* Si characteres quoslibet multa essent, Uceret enim charta quia simul in ad posteriorem referri sive effabiles, molirer, characterum partes variis cum soni evanescant, visuntur, non queat, nisi aliquid errat in priore. Itaque sive non, faciliora lineolis connectere,

et ideo sonus prior in se habeat [simile priori]

fuit qui putat Dalgarnus, respondens ei quod Mutum comminisci. et Characterem Itaque sque facile esse Linguam Hoc enim perfecto deinde charactere. non abhorreo a tentando primum forte ad linguam licebit progredi facilius conaliis casibus eliminatis qui simplicissimum genitivum, Putem tinet obliquitatis quem regit posse retineri. Nam accusativus respectum, verbum potest mutari in genitivum quem regit nomen verbale. Ita Ego laudo Titium, idem est quod Ego sum laudator Titii. Leibniz dsire une particule une autre pour exprimer quasi pour exprimer ordinari, y~~t~r;

24 verso.

Cf. Pat. Cf. PHIL., 3. Cf. Pan.

VH, C, to3-t04. VII, B, tH, 49. VII, B, tM, 40.

286

GRAMMATtC~E

COGtTATtONES

Pwt.

VU,

B,

jn,

a5.s6.

PHH.

VII,

B, m, 25-26 (~ p. in-fol.). < GnMMM<~C<P cogitationes.

a 5 recto. to.

Dfinitions

des parties

du discours.

Discrimen generis nihil pertinet ad grammaticam rationalem. < Ita > Nec discrimina declinationum et conjugationum in grammatica philosophica usum habent. Nullo enim usu nullo compendio genera nisi forte aurium variamus, gratia; aux ad philosophiam nihil attinet, cum alia ratione praesertim ut inutiles regulas gratiam linguae rationali conciliare possimus, excogitare necesse non sit'. Sane manifestum est, difficillimam grammatic~ et coojugadonum partem esse discere generum diffe. declinationumque rentias. Et qui linguam loquitur his differentiis neglectis, quemadmod~m conjugationes consideratio Dominicanum
z5 verso.).

declinationes

ex Persia

facere audivi derivationum

t Opus est catalogo faciunt, ut bilis amabilis Nomen <

Parisiis, nihilominus intelligi seu terminationum quae derivadones titudo rectitudo

tivus activus

est quod > rem sine tempore exprimit Hac definitione pronomina erunt nomina, et participia non erunt nomina. Nomen ideam quandam exprimit, nullam autem veritatem seu propositionem. Hoc sensu pronomen et participium sunt nomina. quibusdam Omne verbum consignificat tempus. Edam nomen potest consignificare tempus, ut participium acturus, amaturus. An sint verba quas non agunt, ut sum, vivo, curro. telligi debeat accusativus, ut vivere vitam, currere minime necessarium

an semper subincursum, disputari

potest. Scioppius affirmat, mihi videtur, nam ex verbo sum, quod accusadvum non habere ipse Scioppius fatetur, cum sum aliquo nomine statim fieri potest verbum, ut sum aeger; aegroto sum bonus; bon.o. sanus; valeo
t. Cf. PtHL., VII, B, M, 4.

3. V. Nouveaux Essais, 3. Cette d6nition du tique, 20).

III, nom

H, t. et celle

du

verbe,

qui

suit,

sont

d'AMSTOTB

(Po~-

GRAMMATtC~S

COCHTATtONES

S&~

male sub adverbii PHH. particulae plane nature appellationc Pt .36 an. adverbium miscentur; nam exempli gratia interrogandi quidnam commune habet cum adverbio fortiter, id est cum fortitudine? Itaque haec adverbia interrogandi malim referre ad conjunctiones. Haec quae vocant ) Diverse tamen diligentius consideranda. simUe expressum vel suppressum. Omne adjectivum habet substantivum Genitivus est adjectio substantivi ad substantivum quo id cui adjicitur Ensis Evandri, id est Ensis quem habet Evander. ab alio distinguitur. Pars domus, id est pars sic explicabitur actus quo legitur poeta. Paris amat et eo ipso Helena amatur. Sunt ergo amator Helenae; id est in unam compendiose collectas. Seu Paris est amator, duae propositiones et eo ipso Helena est amata. Ensis est <; ensis > Evandri, id est Ensis est supellex quatenus lUe vel ille est legens positiones, 1 flexiones nunquam fingere cogaris. In Grammatica Item careri rationali etiam necessarii potest non tanti nec aliae flexiones. abstractis obliqui, nominibus. Ad est ratiocinari sunt Evander Nam est dominus. Poeta est lectus quatenus quam habet <~ Optime domus. Lectio id est poetarum, ut Paris est >,

VII, recto.

B,

!H.

nisi obliques casus resolvas in plures proexibis quin cum Jungio novos ratiocinandi modos a verso, a6
fin.

circuitu quidem vitandas compendiose, etsi non compendiose

opus est, sed te enunties.

PuiL., VII, B, Omnes

m,

27 (un coupon). Loci, translate est, vel motum vel aliarum.

PHL.,
27.

VII,

B,

H,

relationem praepositiones proprie significant aliam relationem quamcunque t. Relatio Loci vel simplex continet; Motum scilicet vel rei quam afficit praepositio,

cum, sine, Apud, in, circa, Simplex relatio est in praepositionibus inter, intra, Extra. Ex quibus simplicissimum est, A esse cum B vel sine B, seu A et B esse vel non esse in eodem loco communi. est Proximum A esse apud B, quod significat loca ipsorum A et B esse contigua. A est in B, si locus ipsius A sit pars loci ipsius B. Relatio loci cum respectu ad Motum est in praspositionibus Ab, Per,
t. Cf. PtHL., VII, B, M, s VII, B, H, 5. V. La Logique de JLet~M~, p. 73 et 4.37. Cf. PmL., VIl, B, YH, 43, Ct 5g*64 (Analysis particularum).

~S8

POORLAJLANCUEUMVEnSB.LE

PH~ 27.

VII, B, t!

Ad; Ex, In, Antc, sub, praeter, trans,

post,

prae, pro, secundum, tenus.

juxta'

supra,

super,

ia&a <

uhra.citra,

PHM.

VII, a8-.2<).

B,

tM,

PHIL.,

VII,

B,

M,

28.29

(4 p. in-fb!.)<

DE

INTERPRETATIONE.

1ib. i. de Etymologia.

PtHL.,

VII,

B,

H!,

3o-33.

PmL.,

VII,

B,

H,

3o-33

(8 p. 1 *n-fol.).

De syntaxi

tW~M Cr~MMC~ CCM~~M~t~MW.

PnL.. VJI, B, m 34-3?.

PML.,

VII,

B, iM, 34-37

(8 p. in.fbL). De constructione conjunctionuna et

De usu et constructione c/~c~ quod ~r~

~OMMW. orationibus.

PHL.,

VII,

B,

Ht,

PmL.,

VII,

38-39.

B, ni, 38-39 (4 p. in-fol.). De ~~y~M~

De CO~fM~MM~~MM~

PIIIL.,

VII,

B,

m,

PHIL., VII, ~70CABULA V Voces

B, sunt

m,

40-49. ~o recto.

40.49 (tg p. in-fol.). [vel generalia

40 verso.

velspecialia, nempeJ voces autpamcu~. constituuntmateriam.parttculae~brmamoratioms. j Sane in lingua philosophica adhibitis pr~positionibus non est opus casibus et adhibitis casibus careri potest pnepositionibus. Ut praepositiones casus nominum, regunt ita conjunctiones regunt modos verborum\ Difficultas est an tot esse debeant modi < verborum > quot sunt nude formales, conjunctiones tot voluimus esse casus quemadmodum < nominum > quot sunt praeposidones nude formales. Videtur eodem modo non opus esse conjunctione < regente > cum adhibetur modus, et contra non opus esse modo cum adhibetur conjunctio regens, prorsus ut de praeposidone et casu diximus, sed adhibuere opinor homines majoris
. Cf. PatL., VI) 12, f, 20.

POUR

LANGUE

UMtVERSEt.LE

289

cNicacKe causa,

ut idem

bis dicerent

connectunt quae periodos periodis modumamrmandi. copulam verbi, seu Tempus et locum possunt ingredi non tantum verba, sed et nomina. Ut in participiis videmus, quae nihil aliud quam nomina sunt a verbis et retinendo Opin et adverbia copulam derivata, abjiciendo tempus ut si fingerem adverbium id est quod ~~J~ possent tempus habere, non statim ridiculum est, sed aliquando fiet ridiculum, quale erat insigne et eegans fecerat, sed colosanorum, quod pictor facetus splendidum ribus aquosis, qui ubi evanuere, oleosi, in quibus capra, quam apparuere sui accipere in Germania soient. Posses dicere hune illi in contumeliam hominem pinxisse rem ridiculuram '< vel ridiculam quoad tempus exprimer quasi futuram >, seu pinxisse ridiculur, id est ridicule pour mturum. pour rsumer toute

atque inculcarent. sunt non-regentes.

Conjunctioncs Modi afficiunt

1 PwL.,
40.

VII,

B, m,

Il est besoin de particules une proposition. Discrimen


moment!

adjectivi

et substantivi

in lingua

rationali

non

est magni
s

~t

recto.

Tout substantif

quivaut

un adjectif

accompagnant

Ens ou Res

Idem est Homo quod Enshumanum. Si ex Nomine substantivo fiat verbum,

Omnia < in oratione > resolvi seu Res, copulam seu verbum substantivum particulas formales.

ex adjectivo fit adverbium possunt in Nomen substantivum est, nomina adjecdva,

Ens et

nominum ut enim dicitur amatio, actus ejus qui amat, Tempora ita esset a<Mo~M vel amaturitio est. Ut ejus qui amavit, vel amaturus infinitivum babet apud Latinos prasteritum, ita deberet et habere imperfectum. Radix Hebrasis est verbum, sed malim eam esse nomen, ~p~M, ytv~c~o, W~M~OWM~, ut vita.. My~ vitosus,

verso.

4~ recto.

Leibniz fb me successivement Mrc, yn'~C~, vivificamentum, vitalis.


. Cf. PatL., 2. Cf. PaiL., VII, B, m. a5 verso. n, B, III. 24 verso. 3.Cf.Pmt.VtI,B,M,2. 4.Cf.PmL.,Vn.B,m,7;!o. n
MMTS DE MtBtttZ.

tWM~ vivo, ~~M~M~M,

~Q

2~0

POUR

!<A ~ANGUE

UNVERSELLE

PtHL., 4?.

VII,

B, H!,

In pronominibus

habemus

quandam

intensionem, videtur omnes

ut ego, ~M~; in nostris

tu,

43 recto.

~illc,illemctseuiUe~,ipsemet. j Circa proeposidones usitatis quodam

observandum

linguis

ad situm, et inde <: originaric significare respectum tropo ad notiones > transferri quasdam meta<?ysicas minus imagiunum, duo, tria. Horum adverbia semel, bis, secundo, tertio.

49

recto.

nationisubjectas* ) Numeri cardinales ter. Ordinales DM<n~<M simplex,

primus, secundus, tertius, adverbia primo, terni. Co~tM ein duzendt. bini, ternio,

duplex, triplex, simplus, seu triens, pars tertia,~e~ subtriplus;

repraesentatur per fractionem, per unitatem. Habendi characteres omnium literarum muntur, ad designanda nomina ludendo propria.

duplus, triplus. duo trientes, duplum subtriplum. re ad quam ratio est repraesentata prout in variis gentibus expri-

MM&tM: DN~KM subduplus,

Lingua philosophica dam ingeniosus, cujus Malim

linguam Ubi Europaei eam probaverint, communibus facile et alii probabunt et discent. Itaque Wilkinsius suis characteribus poterat supersedere, qui magis deterrent. Declinationum habere modo et conjugationum inutilis multitudo in adjectivis, nam satis habentur in substantivo inutilis in verbo, satis enim Inutile llexiones adjecto; eodem a nomine intelligetur

inveniatur ludus quioptime docebitur, exitus habendus ope characteris hujus vel Hngue. quam characterem, posset lingua scribi characteribus

Numerus

Arabico et Aethiopico verba adjecto. In Hebraico, Syiaco, Chaldaico, edam habent genera, quod satis incongruum Edam personae~verborum sufficit variari ego, tu, ille, etc. possunt esse invariabiles,

PHL., 5o-58.

VII,

B,

m,

PmL.,

VU, B,

M,

5o-58 (5 p. in-fbl.) ranges

c. alphabtique.

Dfinitions
t. z. 3. 4. 5. Ou V. Cf. Cf. Cf.

de particules,

par ordre

usitatas plutt PatL., VH, B, H, &7. Pau. VII, B, m, 24. Pan. Vt, B, nt, a5. Character WLKMs, Real 1668). (London, la main 6. F. 54, on reconnat Hodann fut secrtaire de Leibniz

<Md' Philosophical

Language, VII,

partie D, M, a-5).

IV, chap.

vt

de Hodann (cf. PtM. de yoz 1704.

On sait que

ANALYMSPARTCU.ARCM

201

PHH.

VI I, B, m, 59-6~. (ta p. in-foL). ~M~M particularum A in B C <.

PHIL.,

VII, 59-6<t.

B, Mt,

C circa A A intra E extra D

A apud E E cum D A inter A ante E post D et E A E

Si A sit L, et B sit L, dicetur

A cum B esse L.

Si A sit L, non vero B sit L, dicetur A sine B esse L. Si A sit requisitum immediatum ipsius B, dicitur A esse <? B..

PHH.

VH, B,

m,

73-76

(8 p. in-fol.).

?HL.,

VII,

B,

III,

Ad Fb~K~~M~rc~MM.
Quelques notes de Logique classiques en identits.
t. Cf. PaL., VII, B~ m, 27.

73-76.

sur

la traduction

des

quatre

propositions

75 verso.

~9~

DE

FORMEE

LOGtC~E

COMPROBATtONB:

pHiL., t-t0.

vn,

B,

iv,

PmL.,

VII,

B,

iv,

-io

(8

p.

in-foh).

de Formae Logiez comproba~onc cogitavi per linearum t recto. A ductus Ducantur tot rectae <: una sub aUa > quot tennint, habitudiaes propositiones dum rect~ rectas per rectarum expnmentur, continent. Ubi ea cautione opus est, ut ne plus exprimatur quam vi&nn~ ne propositio particularis desitum > ne propositio gnetur quasi universalis, quae non semper aut non vi fbrmae est convertibilis convertibilis exhbeatur. Commode tanquam etiam praecedet semper major terminus, quia est in majore propositione solemus in syllogismis medio loco medius, innmo quam praeponerc, oportet, atque modum cxhibcndi proItaque docebimus separatim <( Pro conclusionis autem designationem positiones. non est opus cau&ciamus universaliorem tione, quam ne propositionem quam est. > Propositio Omne B est Omnis homo designato designatio quaeostenditomnes Sed quia propositio homines C est animal [ in omnibus animalibus universalis < B c affirmativa minor collocetur. adeo cavendum <~ tum

essecomprehensos'. non est simpliciter hinc oportet recconvertibilis, tam B 3 esse majorem, non enim omnia animalia vicissim in omnibus hominibus <: sed tantum quidam continentur; animalia, partem sdHcet in A> ipsius B contineri
i. Cf. pMtL., VI, 5; VII, 2. Ici Leibniz se place au 3. Leibniz a voulu dire les lettres A et B, employ < C contineri in 4. Lire B, n, 18; VU, C, 28. point de vue de l'extension (v. f. 3 recto). C. Cette erreur s'explique par le fait qu'il avait d'abord il a substitu B et C. auxquelles par surcharge B . V. la note prcdente.

PERUNEARUM

DUCTUS

3~3

NuMumBcst Nullus homo Hinc patet

PfO~M~M universalis n (B ( c

negativa. .1 ~"`1

PHM.VII,B~V,

est lapis

ex ipsa designatione hominem vertibilem, Nullumque hominibus contineri.

propositionem sub lapidibus

con" simpliciter et nullum lapidem sub

esse

pf~J~
Quoddam Quidam B est C Homo est sapiens

particularis
B C

affirmativa.

Patet ex designatione quosdam homines esse inter sapientes, ubi simul <~ seu propo" apparet necessario quosdam sapientes esse inter homines sidonem esse simpliciter convertibilem >. Nempe pars unius Uneae parti Sed nihil ultra exprimitur, alterius respondet. ne vel omnes caveturque vel omnes sapientes homines dicantur sapientes, ad homines restringantur, quasi omnes sapientes j Dum prope totus circulus posse partem totius verificatur quendam lapide verificatur essent alteri homines. inest Nam animal; vel abest, si omnis et nulle indicatur homo sub parte est animal, existente

comprehendi hominem esse

homine J

et quemdam

hominem

non esse lapidem.

Propositio particularis Q~oddamBnonestC Quidam homo non est Rusdcus (B C

negativa.

Non produximus <; dextrorsum > rectam B ne inde inferatur conRusticum non esse hominem versio, et concludat aliquis quendam propositio enim particularis negativa nuUam habet conversionem. Notatu dignum hic apparet, in propositione sive univer" affirmativa, sali sive particulari, vi fbrmse praedicatum non totum affici, sed parti tantum praedicaei inesse subjectum sive totum in universali, sive pro sua Sed in negativa propositione parte m particulari totum propositione.
i. Leibniz veut dire comprend l'universelle a. Lire C. totum que a pars inclut comme cas spcial. , c'est--dire que la particulire

294

DE

FORMEE

LOGC.E

COMPROBATONE

PHM.Vn,B,!V,.

de qua agitur subjectt mensuram a quavis prdicati parte, seu quod idem est, quovis ejus exemplo excludi. Hinc Terminos in distributos seu universales, distinguimus et non distributos seu particulares. Subjecti mensura habetur ex signo propositionis, estque universalis in universali, in particulari particularis propositione. Sed est particulare in affirmativa, praedicatum universale in negativa. Hinc debilior qualitate habet praedicatum fortius propositio quantitate. praedicatum eamque

affici

verso.

FIGURA Barbara A
A A OmneCestB OmneDestC E.OmneDestB < Nempe Lineae tiones continuo lineola, minus, omne B c D D quod est C >

1.

major j minor conclusio.

connectunt punctatas factas ex medio termino facta

Hneas

proximas enuntiasignificantque et altero extremorum. Sed linea tractu in minore universalis termino est C duplex sin propositio,

conclusionem. significat si totum terminum occupat, particularis. ~~n

A A 1

Omne Omne

CestB

B~ c; i Dl l D quod est nisi minus C> sola recta abscindit continua quam conclusionem necesse est.

DcstC E.Q~oddamDestB < Non nempe differt quoddam schema

significante,

a priori, quas a conclusione

E A E
<

c~ NullumCestB Omne DestC E.NulIumDestB


nempe omne
VI, t4, 6.

B C D
D quod est C >

. Cf. PHIL., 2. Lire D.

PER

LNEARUM

DUCTUS

29 5

Celaro E A NuUum Omne C est D est B C D quod Bc D est C >

PH!t.VII,B,V,t.

0 E. Quoddam < nempe D~M A 1 I Omne

D non est B quoddam

C est

B C

B C D est ~mj C. B C D est [in] C.

Quoddam D est E.QpoddamDestB nempe omne Ferio

D quod

E I

Nullum C est

Qu. D est C 0 E. Qu. D non est B nempe omne D quod

FIGURA
Cesare E A Null. B est C C B D quod est [in] C D est Omne D est nempe omne C~~o E A Null. B est C C 1 BC D quod Omne D est

II

E E. Null.

Idem schema Cesare

pro et Celarent.

0 E. Qu. D non est B 1 D nempe quoddam est C


2 recto.

L~~M~f~ A E Omne B est C B Null. D est C C E Erg. Null. D est B D


nempe omne D quod non est [in] C.

~9~

FORME

LOGICIE

COMPROBATIONE

PM!L.,V,B,tV,Z.

Camestros A E 0 Omne B est NuH.DestC Erg.Q~.DnonestB nempe quoddam C B c D D quod non est C.

jr~wc
E NuILBestC B

Qu.

DestC DnonestB

c D

(3 Qu.

nempe omne D quod est [in] C.


Baroco A 0 0 Omne BestC C B C 1 D non est [m] C.

Qu. D non est

Erg. qu. D non est B nempe omne D quod

FIGURA A A 1 Darapti Omn.CestB B Omn. CestD


omne

TERTIA

C Erg. quodd. D est B D


nempe D quod est C.

E A

.M~M Nutl.Cest Omn.CestD

B C

D OErgoQp.DnonestB nempe omne u quo<t est (J. D~~M B 1 Q~CestB A Omn.CestDc 1 Erg. Qu. D est B D

PER

LINEARUM

DUCTUS

2 97

jD~M! A OmoeC I I QM. Qu. est B CestD DestB B C D D quod est C.

PH.VI!,B,V,2.

nempe omne

venire ante Darapti, et Bocardo et Disamis > mereretur j Datisi < ex Datisi vel ex sequitur < et Ferison > ante Felapton, quia Darapti Disamis, et Felapton sequitur ex Bocardo vel F<'n~M. } Bocardo 0 A 0 Qu. C non est Omn.CestD Qu. D non est B B 1 c est C.

B D nempe quoddam D quod

J~~CM E 1 0 Null. C est B Qp.CestD Qn. D non est B


nempe omne

B. c D
est C.

D quod

FIGURA Co~~ A Omne B est E NuU. C est E NuU. D est C B D C B D

QUARTA

nempe omne D quod non est C. jHic modus eandem schemate diSert. J concludendi vim habet quam Camestres, nec

C allentos A eodem modo, non differt schemate a C~M estros. E 0

3~8

DE

FORM~LOGiCjE

COMPROBATMNE

?H!t.

VII,

B, tV, a verso.

A A 1

J~f~ Omne BestC Omne C est Qp. nempe D~M DcstB

B D C D est C. ut Barbara

quoddam D quod B. D C D

1 A 1

(3p. Qu. nempe { Dibatis

BestC DestB ~c~. poni

Omne C est

D quod est C. debebat ante Baralip et Fresisom ante Fessapmo, ratio

mox scquetun Fessapmo Nullum B est C C Omn. C est omne D B. C

E A 0

Qu. D non est B D nempe D quod est C.

Fresisom E 1 0 Nul!. Qu. Qu. B est C est omne C D B_ c D est C.

D non est B

nempe

D quod

a Dibatis, item Fessapmo a Fresisom non differre in schemate, nisi quod recta medium terminum reprxsentans < in Baralip et Fessapmo ~> in eas panes ubi cum csetcns producitur terminis nihil amplius commune. Unde vis concludendi in his duobus dignum est, Baralip oritur et Fresisom, ante respondentem quisque poni deberetur. boni sed diversi generis tamen a prioribus. Cesaro, quam Camestros et Callentos possunt, inferunt a vi concludendi in Dibatis qui modi ideo ante alteros Sunt ergo modi Nam uti Barbari, Celaro,

Consideratu

in eo sunt imperfecti, quod minus inferunt enim particularem cum possent conclusionem

~H ut ~dunt

fR HN6ARUM DUCTUS

300

ejusdem ngura& modi respondentes' i Celarmt, PHH.VH,B,n~a. Cesare, Camestres, Callentes; l'ta Darapti ob D~a~M vel D~K, Felapton ob Bocardo vel ~n~M, ob Dibatis, Fessapo ob Fresisom ~r~ imper~ecti sunt quia supernuum assumunt, nempe universalem ubi propositionem idem concludi posset in eadem figura ex particulari, ut in Darapti vel ut in Disamis, vel minor ut in Datisi. major prop. sufficiebat particularis Idem est in Felapton ubi etiam duobus modis patet imperfectio < vel ex Bocardo vel ex Ferison >; in Baralip et Fessapo non nisi uno, nam pro illo sufficiebat Dibatis, pro hoc Fresisom. alterutro modo ex perfecte j Unde patet omnes imperfectos ngurae modis derivari vel addendo praemissae superfluam vel quantitatem, demendo conclusioni utilem. } Notandum autem est omnes imperfectos modo priore, quia non omne < uno demto quod possunt inferunt, Callentos >, simul esse imperfectos et posteriore, ut plus assumant quam necesse est; quod non est mirum, cum minus faciant quam possunt, ideo sufficiat iHis minus ad hoc quod faciunt. Nempe <: hac ratione in prima Figura > ~f~~ imperfectus est modus ob D~~ Celaro ob Ferio; < in secunda Fig. > Cesaro ob Festino, Camestros ob Baroco; in tertia non est imperfectio prioris generis, quia omnes conclusiones sunt particulares; sed imperfectio secundi generis < est > in tertia, < et quidem sola > semper est duplex, ut scil. modus imperfectus ob duos alios ej usdem ngurx talis fiat. In quarta Callentos tantum priore ratione est < modus > imperfectus non et posteriore, etsi enim minus concludat quam posset, tamen ob singulares rationes nihil prxmissis de universalitate detrahi potest. Neque enim fin quarta figura] locum habet IEO in ulla ngura, ut alibi demonss Sched. 2. tratum est nec AOO in quarta, ) quod sic demonstrabimus schemate 3 recto. in exemplum examinis propositi alicujus modi, de quo dubitamus Omne B est C n B Qu. C non est D c Sed non sequitur D D Qu. non est B *t stantibus iisdem Omn. D est B. praemissis, quia aliquando universalem,
Leibniz oublie ici Barbara. 2. De Arte 1666 combinatoria,

(P/M7., IV,

53;

Math.,

V, 31.) Cf. PM.,

IV,

to~.

300

1.

~E! FOR~s

MCtC~E

COMPROBATMKE

PHM.VM,B~V,3.

ex individuis terminorum quantitates aestimavimus. Et cum dictum est omnis homo est anima!, consideratum est omnia individua humana esse panem individuorum animalis. Sed inversa plane est ratio xstimandi secundum ideas. Nam uti homines sunt pars ita animalium contra notio animalis est pars notionis quae homini competit, homo enim est animal rationale. Placet hac < quoque > methodo notionum schemata institucre. Et incipiamus a propositionibus separatis, deinde ad syllogismos pergamus Propositio Omnis Omne homo B est animal est C Universalis anima! ) B )C~ animal Propositio particularis Quidam homo affirmativa. 1_ 1 ~f~~M. ta!e Homo Homo idem est quod animal tale.

Hactenus

est sapiens Sed hanc vido ut notionaUter expriB est Quodd. in formam redigi C )matur plane <a!iam> debere. Nempe formanda est notio non sapientis talis et negandum est eam homini aequivalere. Ita prodibit talis expressio Homo non est non sapiens tale. Propositio Homo est non sapiens, est universalis affirmativa < (qualis mox fiet ex universali sed eam > negativa) negatur esse veram. Propositio Nullus Null. Universalis homo B Negativa est lapis est C fit inde est

Hase redigitur in aliam formam, nam Homo est idem quod non-lapis talis. B non-lapis C non-lapis Propositio Quidam
Ou. e

talis

== Homo

particularis homo
B

negativa

est

non est sapiens


est C

r. Leibniz 2. Leibniz

passe ici au point a substitu tae

de vue de la comprhension. rationale w.

PER

MNEARUM

DUCTUS

3ot

opposita talis. Et hane veram esse negatur, sapiens talis. Ita jam omnes exhibcbimus

universalis

anirmativae,

quae sic formatur et dicitur Homo

est sapiens non est idem quod

Homo

PHM.VH,B~v,3.

notionaliter Homo idem est quod A. U. Aff. Omnis homo est animal; animal tale. Homo non idem est homo non est sapiens. 0. P. Neg. Quidam talis. quod sapiens Homo est idem quod non lapis talis. E. U. Neg. Nullus homo est lapis. Homo non idem est quod non I. P. An. Quidam homo est sapiens. sapiens talis. Itaque caetera: tivam reducuntur omnia redeunt propositiones vel negando modos, C est B. affirmauniversalem ad propositionem Et adhibendo. vel terminum negantem vel aequationis negationem. ducique inde vis concludendi. Omne D est C. Ergo Ergo Omne Idqueposset D est B.

ad aequationem

applicari ad singulos ~~M Celarent Omne C=BX. Nullum

3 verso.

D==CY. Omne D est C.

D=BXY. D est B.

C est B.

Ergo Null.

C==Xnon-B. DafM Omne C est B. Qu.

D = CY. D est C. non C.

ErgoD====YXnon-B. Ergo Qu. D est B. = Y. non BX. Ergo D non

C == BX

D non==Y.

Unde D non = YZ non B quod desideratur. Sed hinc non sequitur Omnis sumamus est aliqua adhuc in tali calculo difficultas. Exemplum homo est animal, Quidam sapiens est Homo. E. quidam sapiens est animal. Secundum calculum Homo Y non idem homo. est quod animal sapiens non idem est quod quod Y non animal-rationale. modo video calculum Ergo sapiens Sed talis collectio non sufficit. Idem C. est in sequend rationale; non idem est Ergo hoc

claudicare.

jR-no Nullum C est B. C = X. non B. Nunc vacat

Qu. D est D non

Ergo Qu. D non est B. ==Y non C. Ergo D non ==Y. non X non B.

Misso igitur hoc [videre} nunc dispicio in quo nodus. venio ad aliud ubi Est semper est secundi adjecti genere expressionis,
Cf. PHL., VU, C, 30 recto.

~S

CE

FORMEE

MGtC~

COMPROBATiONE

PHu.VH,B,tv,3.

t/M~. Pf~. non est seu non Prop. P~K-. seu datur. P~. Prop. Partie. non sapiens est. Videamus Barbara.

Omnis datur. Qu.

homo Homo homo

est animal. est sapiens.

Ita stabit Ita stabit

Homo MCM animal Homo sapiens est

t J

Neg. Nullus Neg.

Quidam

est lapis. Ita stabit ~WM lapis non est. homo non est sapiens. Ita stabit Homo ratiocinationes syllogisticm.

an hinc duci possint Omne C est B. Omne

D est C. Ergo omne D est B. C non B non est. D non C non est. Sed quomodo hinc concludemus: D non B non est ? Ita haec quoque expressio non est apta Redibimus et quidem ergo ad oequationes Universalis expressionem An sic < priorem Omne C est > tenebimus. Omne C est B, id est Qu CestB J C ==YB. B. C==BC. Qu.

,i

Sed /M:~CM~~

affirmativa

C est B sic exprimetur

XB=YC.
Universalis Negativa Nullum C est B, sic exprimetur C ===Y non-B Particularis Qu. ut ante.

C non est B sic exprimetur XC==Y. non B.

Sic jam procedet Barbara Omn.

demonstratio C est B.

syllogismorum Om. D est C. D==YC Omn. D est C. Erg. Omn. D est B. Ergo D==YXB. Ergo Ergo Null. D est B.

C==XB Celarent Nullum C est B.

C == X non B. D~rM: Omne

D == YC.

D ==: YX non-B.

Ferio

C est B. Qu. D est C. Ergo Qu. D est B. C==XB VD==YC. ErgoVD==YXBquodprocedi:. Nulium C est B. Qu- D est C. Ergo Qu. D non est B. C==XnonB. VD===YC. Omne Ergo D est C. VD=YX non Bquod procedit. Ergo quodd. D est B. Ergo VD = VYXB.
tgo (Pmt. VU, B, H, 3). 1

Barbari

Omn.

C est B.

C = XB.
i. Cf. ~<aMf!

D == YC.
t<" aot

C<t~CMMJLo~tCt~HM~nM~,

pBRMUERUMOuetus

3o3

Celaro:

NuUum

C est B.

Omn.

D est C.

C==XnonB. t Noto quod hac expressione amrmadvae, conversio universalis Universalis que facile conversio Omne C est B, seu C==YB. Ergo VC===VYB. fiat VY=Z, = Jam ex VC ZB sequitur C est B seu C Nempe

D==YC. facile

Ergo Qu. D non est B. Ergo VD====VYX non B. subaltematio sed

PHtt.vn,B,v,3.

demonstratur

et < non

recto.

et particularis affirmativae, et Oppositio Ngative

Ergo quodd. C est B nam quia C = YB, fit VC==ZB quod est subalternatio. ZB = VC. Ergo quia C = YB sequitur = X non B non facile dat B==Z non C.

ZB=VC t.
Sed Nullum nisi ope syllogismi. Nullum A est B. A=XnonB. in Cesare hoc modo B est B. Ergo Nullum B est A. Ergo B = Y non A.

Omne

B===B

seu per prinest modus Cesare per regressum, Sed prius demonstrandus contradictio. Sed haec quoque itaque supponenda cipium contradictionis, nostro non bene apparet. v. g. quod inter haec ex isto modo exprimendi nec simul possunt Nullum C est B et Qu. C est B [non datur medium] esse vera nec simul falsa. Id non C est X non B Si ergo retenta expressione vam sic exprimamus Nullum dabit contradictionem Unde et statim sequitur apparet et ex hac expressione ZC == YB.

ipsam Universalem negatiC est B id est XC non==YB, ipsa expressio cum particulari affirmativa. > < oppositionem YB non = XC. conversio affirmativarum

sic exprimemus Similiter particularem Quodd. C non est negativam ad univerB, id est C non == YB. unde statim sequitur oppositio salem Aff. Hanc exprimendi rationem applicemus ad Modos.

Barbara est ut supra, Celarent Nullum

ut et D~-M et Barbari.

D est C. Ergo NuUum D est B. XC non == YB. (2) D ===ZC. Ex i est (3) XZC non == YZB. (i) Ergo ex 3 per 2 XD non = YZB. Quod erat dem. C est B. Omne
. C'est--dtre la conversion 2. Les numros des formules de l'U. A. partielle au-dessus sont inscrits

de chaque

copule.

3o~

DE

FORMEE

LOQ!C~

OMPROBATtONt;

PHH.Vn,B,!V,4<

Ferio (i) Nam

C est B. Quodd. D est C. Ergo quodd. XC non==YB. (2) VD = ZC. jam ostendendum Nullum si esset D=WB, ad figuram Nullum foret < secundam. per 2 > VWB==ZC

D non est B. D non===WB. seu YB==ZC

contra i Veniamus Cesare

B est C. Omne D est C. Ergo Nullum D est B. YB non = ZC D = VC ostendendum jam XD non = WB. Sit XD==WB et per 2 erit XVC==WB quod est contra i. Omne B ===XC B est C. Nullum D est C. Ergo NuUum D est B. YD non = ZC ostendendum est VD non ==WB. tunc per i foret VD==WXC Quodd. D est C. VD = ZC contra 2.

Camestres

Si esset VD=WB, ~<M~HO Nullum Nam Baroco si esset Omne B===VC. Jam si esset D Patet

B est C. XB non = YC

D non est B. Quodd. ostendendum D non = WB. VWB==ZC contra i.

D = WB, tunc per 2 foret B est C. Quodd. Dnon==XC = ZB tunc quod aut nulla

D non est C. Ergo Quodd. D non est B. Dnon==ZB. ostendendum = ZVC, contra 2. esse

per i foret D et aliunde

ex hoc calculo negativam, alioqui

constat,

aut condusionem

particularem affirmativam,

esse universalem aliquam praemissarum haberetur aequatio, adeoque nec substitutio

in calcule. } Si D == ZB substituissemus etiam modum


4 verso.

est

contra

i. nam

in 2, prodisset ZB non = XC, ex i sequitur ZB==ZVC. Notandum Conferendum nostro

quod hune

duplici

modo

demonstrari.

Hoc in [.] locum habet 1 tertia ratiocinatio seu regressus. nempe aequationcs. Imb ostendit se hic ex 2 fit VD non = XVC. Ergo per i. est D non = XB. Ita notabile. habetur secundum hune calculum secundae ngurx modum aliqucm sine regressu. demonstrari Video idem succedere in Camestres, et in per regressum. ubi Univ. Aff. seu aequatio est in praemissis. Nam in Camestres B XC. YD non ZC. Ostendendum est VD non = WB. Ex 2 6t XYD non = ZXC non = (per i) ZB. seu XYD non ZB ut desiderabatur. Im et in Festino res videtur procedere, ubi nulla univ. universum aff. in praemissis.

modo probandi et in aliis modis ubi plures

PER

UNEARUMDUCTCS

3o5

YD==ZC ostendendum D non = WB. = YC Ex i fit ZXB non = YZC, ergo per 2. fit ZXB non YD. Sed haec ita enim conclusio fit universalis negativa, ratiocinatio nimium concludit, XB non et conclusio non sequeretur praemissam debiliorem. in Ferio. est Nullum D est B. Videamus Null. C est B. VCnon=XB. Qu. D est C. YD==ZC XB. Ergo Qu. ostendendum Ergo Nam ZXB non==YD

Pt!tL.,VII,B,!V,

non est B. D non = WB. quod idem

Sed ex i fit VZC non =

<; Nempe quidem nimium concludit. de quo in&a. > ascribere utrobique. Veniamus ad exempla in rbus. C sit homo, B sit lapis, D corpus. VC non== XB Homo lapideus non idem est cum lapide humano. YD=ZC corpushumanumidemestcumhominecorporeo.ExprioreZCVnon===ZXB. seu Homo corporeus lapideus non est idem cum lapide humano substituatur jam ex 2 pro Homine corporeo corpus VYD non == ZXB seu corpus humanum non lapideum lapide humano corporeo. quod quidem rect concluditur, sequitur absurdum quod in indefinitis. Nempe substituere idem sibi ipsi. Itaque rursus emendandum esse calculum video. non

per 2 fit VYD non = XB. non licet semper in negativis

corporeo et fiet humanum, est idem sed inde in cum non

licet

absurdis

Et particularis affirmativa aliter exprimetur universalis negativa. atque adeb et ei contradictoria Quidam Homo est animal sic Homo animal < (seu homo animalis) > est animal <; homo seu animal >. Quod permittetur si homo animal est Ens. Alioqui nec admittetur haec aequatio. si homo C et animal B scribetur CB ==BC. Sed pro universali negativa fiet CB non = BC. Quanquam nec reterat si transponas dicasque CB non = CB id est rejicienda aequatio quam ingreditur possit non videri vera. terminus falsus etsi alioqui ut identica non

Quoniam autem hoc loco 1 incertarum notionum suppletoriarum velut X et Y assumsimus affirmativa definitas; oportet et in universali et in opposita v. g. Homo est ad notiones determinatas, confugere animal exprimemus seu animal Homo idem est quod animal Homo humanum.
t. Le mot loco
!!<thtT8 DE t.EtBNtZ.

devrait

tre

rpte.
20

3o6

M FORMEE

LOGtC~ECOMP~OBATQNE

Pw!<

VII,

B, v, 5 recto. ).

Sched.

B ===CB. Pf~. Part. JM< Quodd. B non est C in calculo dabit B non == CB. Quodd. B est C m calculo dabit BC = CB. Prop. Part. <4~w. BC non Prop. C~w. M~. Nul!. B est C in calculo dabit CB. CJ~oM~ patet ex constructione, nempe inter Univ. Aff. et Part. Neg. item inter Part. Aff. et Univ. Neg. Subalternatio demonstratur ab universale ad particulare. Omne B est C. Ergo quodd. B==CB. Ergo BC ==CCB== vel notionis Nullum nil addit. B est C. CB. nam in hoc calculo Homo est animal duplicatio animal. liter~

) Resumamus Prop. Univ.

ergo calculum ab intgre. Omne B est C in calculo

dabit

Ut si dicerem

B est C. Ergo quodd. B non est C. BC non == CB. ostendendum est B non = BC. Nam

si esset B == BC,

foret CB == BC (ex praeced.) contra assumdonem. CMn~~ etiam demonstratur, conversio simpliciter, ut part. etquidem Aff. nempe BC === CB. Ergo CB = BC. Et Univ. Neg. BC non = CB, Ergo CB non = BC. Conversio quoque per aecM~~ in universali affirmativa demonstratur ex demonstrata subalternatione. Nempe Omne B est C. Ergo Quodd. C est B. in calculo B == CB Frgo BC == CB (quod est subaltematio) Ergo CB = BC (quod est particularis afnrmativae conversio simpliciter) id est quodd. C est B. Nunc veniamus Omne ad syllogismos.

Barbara.

C est B. Omne D est C. Ergo omne D est B. C ===BC D = CD ostendendum D = BD. Ergoper2ntD==BD.

ExintCD==BCD. Celarent. Ex i fit Darii. Null.

C est B. Omne D est C. Ergo Null. D est B. CB non = BC D = CD DB non == BD. Ostendendum CDB non = BCD. Ergo ex 2 fit DB non = BD.

C est B. Quodd. D est C. Ergo Qu. D est B. C === CB DC = CD DB === BD. ostendendum Ex 2 fit DCB = BCD et omisso utrobique C fiet DB == BD. Sed sic ratiocinari non licet, quia ita Major proposido calnon ingrederetur culum.Vereor
Sic.

Omne

ergo ne in meis

ratiocinationibus

prascedentibus

sit lu-

PKRMNEARUMDUCTUS

3oy

bncun. Nempe sciendum non licere literam adjungere quam non constat compatibilem. ex pKemissIs esse ingredientibus Ergo non licet sic ratioibi erat C = BC, D == CD, et ostencinari ut in Barbara fecimus D = BD. Dico non licere ex i lacre CD == BCD. nam dendum erat licet ex a constct esse compatibilia. C et D esse compatibilia, Aliter ergo procedendum. tamen non constat B et D [quia C et D compatibilia cautione dicta,

PHM.~V,B,tv,5.

fit D = BCD ergopcr2ntD==BD. per 2] Hincin 2ex i calculum syUogismorun!, adhibita Itaque Resumemus ne combinemus quae non constat esse combinabilia. ) A~M. Omne C est B. Omne valorem

C==BC In 2 pro C ponendo D = BD.

D est C. Ergo omne D est B. D = CD ostendendum D = BD. ex i fit D = BCD. ergo per 2 fit

verso.

Celarent. NuUum C est B. Omne D est C. CB non == BC D === CD

Ergo NuU. D est B. ostendendum DB non = BD.

Nam si esset DB == BD, tune per 2 foret CDB = BCD. Ergo omissa eandem literam D 6et CB = BC contra i. Nempe omittere utrobique constet non licet. licet, ascribere nisi de combinabilitate D<n<. Omne C est B. Qu. D est C. Ergo Qu. D est B. C = BC. DC = CD ostendendum est DB San patet quia D et C combinabilia combinabilia esse. Sed nostro calculo DBC == BCD et omissa C ntDB===BD. Ferio. Null. C est B. Qu. D est C. CB non = BC DC = CD sunt res

= BD.

et in C est B, etiam B et D sic patebit. Ex 2 per i fit

Si D esset BD, tune per 2 foret Ita negadvse ostenduntur refutando Barbari. Omne C est B. Omne

Ergo Qu. D non est B. ostendendum D non = BD. BDC= CBD. Ergo CB =: BC contra oppositum.

i.

Ergo Quodd. D est B. D = CD. ostendendum DB = BD. C = BC. D = BD. Ergo DB === BD. Nempe in Barbara ostendimus D est C. Ergo quodd. D non est B. CB non = BC ostendendum D non = BD. D == CD Nimirum si esset D = BD, tunc per 2 foret CD = BCD. Ergo C = BC. Ergo CB==BC contra i. 0 Celaro. Nullum C est B. Omne

D est C.

3o8

DE

FORMEE

MOC~E

COMPROBAT!ONE

PHM.VI,B,v,5.

BC. ergo C non == BC. Ergo < combinando > CD non == BCD ergo (per 2) D non= BD. Video nempe combinationem semper fieri posse in negativis, ut si sit C non === BC dico D adscribi posse utrobique ut fiat CD non = BCD. nam si ponas D esse incompatibile cum B, respondeo quid tum? tanto in qua hoc absurdum. Sed in negadvis magis enim neganda propositio omittere candem utrobique literam non licet, fortasse quidem ex ea ipsa litera ascripta oritur incompatibilitas et ratio negandi. Ergo tandem habemus tere prseclaram calculi regulam eandem literam licet, utrobique constet non licet. Sed in in affirmatione ascribere coincidentim nisi de omitcombieandem

An invenendo

sic

CB non =

nabilitate

eandem literam licet, utrobique ejus cum caeteris combinabilitate ncri negationem. N. B. Im subest Patet situm,

concidentise negatione ascribere omittere non licet, nisi <~ rursus > de constet. Ita enim constat ob ipsam non

error,

ut mox

etiam hinc etsi regressu tamen hac methodo dum

dicetur. J negativa demonstretur combinatur

assumendo

ut vel in hoc exemplo posse demonstrari ==BC per i < ibi >. Ergo CDB non = == BD. Et in Ferio. CB non == BC per i. ibi. Ergo BDC non = CBD. sed DC = CD. Ergo D non == BD. alioqui ex DC = CD fieret eadem ubi tamen video admisceri praecedens coincidentia quae tamen negatur. aliquid
6 recto.

in negativis, eam patet sic. In Celarent CB non BCD. Ergo per 2. ibi. DB non

oppodirect

indirectum. Nullum

Praestat ergo oppositum B est C. Omne

ngative

probari.

) C~

BC non === CB. Si enim esset DB BC== DB non Video est non CB contra sic = BD. directe i. Direct

D est C. Ergo Null. D est B. D == CD. DB non = BD. = BCD et (omisso D)

= BD, inde per 2 foret CDB

BC non == CB. Ergo

CDB non == BCD, ergo per 2 fiet cum in prmissis negativas, in Celarent, Celaro, C~

universalis in Ferio.

posse probari conclusiones affirmativa. Itaque succedit

Camestres. B == CB.

Omne = BD

B est C. Nullum = CD. < tunc per

DC non

Si esset DB

D est C. Ergo Nullum D est B. Ostendendum est DB non = BD. CD i > foret DCB = CBD seu DC ===

PERUNEARUMDUCTCS

3og

sic: DC non==CD contra 2. Vel direct non=BD. unde per i, erit DB

== CBD per 2. Ergo DCB non

J PML.,V!B,tv,6.

D non est B. Festino. Null. B est C. Qu. D est C. Ergo Qp. est D non = BD. CD ostendendum DC ==== BC non ===CB . contra seu BC==CB ex 2 foret BDC==CBD Si esset D=BD, = CB erit BDC non == CBD < quod tamen Vel directius, quia BC non ex > DC = CD per 2 si esset D == BD. prodiret direct demonstrationem, quia abest procedere Patet non prorsus prxmissa universalis affirmativa.. est B. Baroco. Omn. B est C. Qu. D non est C. Ergo Qu. D non est D non === BD. ostendendum D non = CD B == CB non = CBD. Ergo per i DB non = BD. Quia D non===CD. Ergo DB Sed universalis Negativa. sed hoc nimium probat, net enim conclusio nec licere etiam in esse meam regulam, hinc jam disco corrigendam nam si liceret, ex D non = BD posset negativis impune combinare, negativa posset fieri fieri DB non = (BBD seu) BD. Ergo ex particulari quibus volui in universalis negativa. Ergo omnes istae ratiocinationes non accidens tantum successere, reapse evitare per regressum, negativis esse oportet. < Et sic ratiosunt tutae. Regressu igitur nos contentos si D esset = DB, foret, per 2, DB non === CDB. Ergo cinandum D' non = CB contra i. > calculi rect consdtuantur, rgula debeat. adjici utrobique litera aut omitti C P. Neg. C = BC U. A. est Ut ergo P. A. Cb= BC U. Neg. videndum quandonam

non

BC

CB non = BC.

addi potest < in affirmativis > v. g. si Litera compatibilis utrobique cum C et cum B, pro C = BC scribi potest constat D esse compatibile CD = BCD; sed non in negativis, nam ex C non BC non potest fieri BC non-=(BCC negativa fieret univer< seu) BC, alioqui ex particulari salis negativa. Tum demum ergo in negativis licita additio si constet nil hase enim potius tale posse involvi, nec tune refert de incombinabilitate, nam utique qua Sunt et in omissione difficultates, auget MsUtem. nil mutat ex C == BC non licet facere o == B. Sic quia reduplicatio
i. Lire B. a. Suppler ==:.

3t0

DEFORMjRLOCtC~COMPROBATONE

PHtL.,VH,B,!V,6.

BC liceret facere CB non === BCC, at omisso utrobique = C fieret B non BC. Hoc quidem succedit, sed dubito an vi fbnn~. San ex C non === BC [non] an licet facere o non = B; id verum. An ergo licet omittere in negativis. LM non ===LM. Ponamus hoc verum esse quia LM implicat contradictionem. non ideb sequitur M non==M aut L non = L. j Videamus suspecto. Subalternatio. C~~K~~c~M. Barbara. C = Ex 2 per i fit D = Celarent. CB non = B= BC. Ergo BC === CB. B == BC. Ergo BC. D = BCD. BC. D BC = CB. Ergo CB = D = BD. = BD. BC. ergo an liceat consequentias demonstrare calculo non

CB non =

6 verso.

CD. ostendendum Ergo per 2 fit D = CD.

DB non == BD. Nam si esset DB === BD, tunc per 2 foret CDB == BCD. Unde si omittere utrobique D licet, fieret CB = BC contra i. Sed haec omissio visa suspecta, nec tamen alia via apparet. Si esset DB = BD adeoque B et D etiam per 2 sunt compatibiles B et C contra . Sed calculo sic net compatibiles si DB==BD, erit r nam > per 2 CDB == BCD < contra sed ob DB non = BD fit ostendendum in ta!ibu& ut DB non == BD, et suppletionem omissionem in talibus ut CDB = BCD semper ned posse. Et san si DB est non Ens < seu falsum > etiam CDB erit non ens seu falsum. BC, DC = CD. ostendendum DB == BD. Ex 2 per fit DBC ==BCD. puto hic etiam sic omissionem, permissam ut fiat DB=BC. Nam certe daturDBC, etiam datur DB, ergoDB=BD. Ferio. CB non ===BC. DC non == CD. ostendendum D non = BD. Nam si esset < ~r~ D C = = BD ex 2 fieret BDC = BC. D CD. CBD et CB == BC contra . D~M. C = CDB non = BCD. Puto

In 2 pro C ponatur Unde DB = BD. > C~ CB non =

ostendendum DB = BD. valor ex fit D == BCD = BD. Ergo (per 2) D CD. ostendendum D non BD. 2 neret D = CDB, unde ex et in dextro pro D ponendo

BC. D =

Nam &i esset D = BD, tune inde per D = BD in sinistro pro D ponendo CDB t. Supprimer MOM crit par erreur.

PER

MMEARUM

DUCTUS

31

seu CB = BC contra i. Brevius si esset D == BD BCD CBD == net CD = BCD, et pro CD ponendo CBD fiet CBD BCD, CD fiet 2 inde per i. BC contra id est CB bene ut notionalis analysis Haec per omnes modos fieri merentur, liceat et in xstunatione per individua constituatur. Sed videamus an non talem analysin comminisei sunt aniseu omnes homines in Univ. ~f' Omnis homo est animal, fieri B = C + B quod significat malia, sit homo C et animal B, potest et animalibus simul. Partic. N~. Qu. C non animalia xquari hominibus == C + B', id est non omnia B aequantur omnibus est B, exprimatur B non B et C. Univ. Neg. Nullum C est B, dabit non B == C + non B, fanimalibus] Sed hinc non bene ducitur foret affirmativa. particularis negatio cujus

1 PttM.VI,B,tv,6.

Scheda 4. harum duarum propositionum. conversio simpliciter 7 recto. Sumcit in ad nos calculo est non xquationes. opus astringi t Sed > Omnis homo est animal, homines messe cum dicitur < in Univers. Et in omnes homines et quaedam animalia. animalibus, seu coincidere homines et quaedam animalia; in U~ Neg. P~. ~f. coincidere quosdam < seu quemlibet omnes homines et omnes lapides esse non coincidentes Negativa cuicunque lapidi >; in Fa~c. hominum esse non coincidentem

> sapienti, < cuicunque esse non coincidentem quendam hominem esse non coincidentem sapienti*. cuicunque seu quemlibet hominem

U. A.
< Omne B est C, id est cum quidam C coincidunt quibusdam B. > Omnia omnibus
n

B coincidunt B. Unde

C. brgo quibusdam et quaedam C coincidunt

P. A. Quoddam B est C id est quoddam B coincidit vicissim quoddam C coincidit cuidani B". cuidam C. Unde

U.N.
. 2. 3. 4. 5. au point de vue de l'extension. !d Leibniz passe du point de vue de !a comprhension en extension. CB. Ici Leibniz conoit l'addition Le signe+a au produit t surajout Mme remarque. l'U. N. et ia P. N. de ta mme manire. traduit Remarqua que Leibniz Leibniz avait d'abord ~M~M~atM. quadam, mis, au pluriel:

3f3

MFORM~.OGIC~ECOMPROBATMNE

Ptn~Vn,B,v,7.

Nullum B est C, id est omnia B excluduntur ab omnibus C. Unde vicissim omnia C excluduntur ab omnibus B. Item falsum foret quodd. B coincidere cuidam C. Patetque adeo et oppositio cum P. A. P. N.

Quoddam

B non est

8 verso

3.

patet oppositio ad U. A. Patet etiam hinc inventio Termini distributi et non distributi < ex lineis duplicads quas duximus, quibus designatur quae in Termino affi. dantur. > Terminus ~n~MM est idem qui totalis seu universalis; non distributus, qui particularis seu partialis. Subjectum est ejusdem quantitatis cujus propositio. est universalis Nempe prout propositio aut partiest totalis aut partialis. Hinc in U. A. et cularis, Minor terminus U. N. totum subjectum afficitur, in P. A. et P. N. tantum pars ejus. Sed pf~ dicatum in omni propositione affirmativa est partiale seu non distributum, et in omni propositione negativa est totale seu distributum, cum vel totum vel pro parte a toto subjectum Ex hac praedicato excludatur. consideratione Termini distributi aut non distributi Theoremata fluunt insignia regul~quc quae figuris leges praescribunt modisque generales Unde cum Aristoteles non satis hujus inventi indicium fecisse videatur, nosse opra: pretium putem, an apud veteres Grces, aut Arabas, aut Scholasticos demum, fortasse summulistas, fuerit excogitatum 1. Linea: autem connexorias qua: coincidentiam indicant semper a subjecto emittentur versus prasdicatum, nempe a parte subjecti concernente; inde in part. Neg. j Placet autem imposterum Minorem et praeponerc propositionem minor terminus esto B, Medius C, Major D. proinde A A A Barbara ` Erg. OnmeBestC.Bmmor Omne C est D. OmneBestD

Ergo falsum est omne coincidit cum ullo C. Unde

C, id est quoddam B excluditur B coincidere cum quodam C, si

a quolibet C. quoddam B non

C medius D major

t. Cf. JM<~AMM .R~OMM (PHtL., Vt, t~). &. Cf. les Lettres Koch du a septembre 470* 4o). 3. Les p. 7 verso et 8 recto sont blanches.

1708

et du

31 aot

lyo

(Phil.,

VII,

PER

UNEARUM

DUCTUS

33

A A A E E A E 0 I A I 1 E 0 A E E

Barbari

Omn. B est Onan.CestD

PHn.VH,B,tv,8.

Ergo Celarent

Quodd.

B est

Omn.BestC NuU.CestD NuU.BestD Omn. B est NuU.CestD C

Ergo Celaro

Ergo D~M

Qu. B non est Qu. B est Omn. C est Qu. B est Qu. B est Null. C est C C C D D S

Ergo Ferio

Ergo Cesare

Qu. B non est Omn. B est Null. Null. B est C D

D est C B non est D.

Erg. Cesaro

ut Cesare praeter Null. Null. B est C C B est D Omn. D est

Ergo Qu.

E A E

Camestres

Ergo Camestros

ut Camestres praeter Qu. Null. B est D est C C D

Ergo

Qu.

B non

est D.

1 E C)

Festino

Ergo
~?9

Qu. B non est Qn.BnonestC


Omne D est C

Erg.
i. Nous

Qu. B non est

D.

les figures des autres nous dispensons de reproduire modes, qui sont t comme diffrence aux avec cette seule renverses, que, identiques premires du terme Leibniz vient de le dire, les paire~ de traits verticaux toujours partent doubls et mme tripls, des figures traits suprieur. Il avait trac d'abord pour et dans la conclusion affectes dans les prmisses des termes indiquer les parties des figures traits simples. puis il les a barres pour leur substituer Lire Qu. B est D.

3t~

DE FORMEE tOGM~COMPHOBATtONE

PHH~YMtB,tv,8.

A A 1 A E C) A 1 1 1 A 1 A 0 0

Darapti Ergo

Omn. Omn. Qu. Omn. Null.

C est B. C est D. B est D. C est C est B D D B D D B

Ergo Disamis

Qu. B non est Omn. C est B est C est BestD C est B

Qu. C est Ergo Datisi Qu. Qu. Qu. Omn. Quod. Ergo Ferison

Omn.CestD Ergo Bocardo

C non est D

Qu. B non est Qu. Null. C est C est B D

Ergo E A E A A 1 A 1 1 A E 0 1 E 0 Ergo Erg. Fresismo Erg. Fessapmo Erg. Dibatis Ergo Baralip Callentes

Quodd. Null. Omn. Null. Omn. Omn. Qu.

B non est D. C est B D. B D hic qu. B est B :1 omne D.

D est C B est C est B est

D est C

Omne

C est

Qu. D est C Qu. B est D Omn. Null. C est D est B C D.

Qu. B non est Qu. C est B

NuU.DestC
Qu.BnonestD.

PER UKEAKUMDUCTUS

3t5

E A 0

C~~

NulLCestB Omn. D est C

PH!t.VH,B,tV,8.

Ergo

Qu.BnonestD. Sched.~ g recto.

noto, in omnibus modis perfectis prter ) Ex inspectione schematum esse restrictiorem in conclusione Disamis et Bocardo Minorem terminum modis idem habent Barbari, Celaro, Ex imperfectis qum in minore prop. hune velut defectum in Disamis et Bocardo Notandum Cesaro, Camtros. Darapti et f~~M, quorum ille ex supplere modos alioqui imperfectos Disamis hic ex Bocardo sequitur, quia quod ex < prop. > particulari universali. Nempe < hoc fit > in omni syllogismo sequitur utique et ex et minor < prop. > est universalis in prima ubi conclusio particularis, et ideb et ipse minor terminus est subjectum, figura et 2da < (quia ibi universalis erit) aut negativa in 3tia et 4ta (quia ibi terminus minor est universale in negativis.) > pKedicatum, quod est sit in concluIdem frequentius contingit termino majori, ut restrictior Barbara. in perfectissimo modorum sione qum praemissa, cum contingit in majore Etsi enim in Barbara major terminus propositione neque seu distributus, sed utrobique particularis tamen reperitur in conclusione adhuc restrictior quam in praemissa. est parIdem est in ~f~ D~fM, Datisi, ubi semper major terminus Ut sed magis partialis in condusione. tialis in praemissa et conclusione, neque in conclusione sit universalis vero major Terminus non contingere potest habet negativam, in conclusione in praemissa sit totalis, partialis, neque in secunda figura, quia ea conclusionem

in ea totalem, neque in terminum adeoque majorem prima figura, quia cum in ea minor sit semper affirmativa, quodsi ergo in ea possit esse partiale, conclusio affirmativa est, ut major terminus erit et major propositio > erit affirmativa, ergo et major < terminus in praemissa partialis. Rursus si < terminus > major est partialis in est In 3tia figura autem ut dictum. conclusione, erit ea affirmativa, praedicatum in prop. majore, ergo ut in ea sit totalis, oporteret eam esse fieri nequit. In quarta figura negativam, quod ob conclus, affirmativam affirmativa sit, et major propomajor est subjectum ergo si conclusio sitio universalis, quod fit in modo Baralip, posset ibi esse major terminus ratione ibi quoque Sed peculiari partialis, cum in praemissa sit totalis. contingit aliunde ut major terminus sit latior in conclusione vi totius

3t6

MRM<<!

t<00!C~

COMPROBATtONE

PM!t~Vn,B,!V,n.

,9

9 verso.

Nempe ~oritur ex~~a > Omne B est C. Omne C est D. Ergo Omne B est D. Ergo Quodd. D est B. < > Omne C est D. Itaque fit ~f~ Et omne B est C. Ergo Qu. D est B. Hinc Baralip et Barbara idem schema habent, tantm pra~missis, et reperitur transpositis iUa D aux sunt B esse ea omnia D quae sunt C. Et ideb in Baralip conclusionem habere majorem distributum non vi fbrmae propositionis, sed vi ~rm$ Interim suffecerit notari si spectemus syllogismi. regulas gnrtes sobs ad judicandum de termino distributo vel non distributo; in figuris tribus primariis majorem in conclusione si sit di$tnsemper esse distributum butus in praemissa. Im in omnibus modis excepto modo Baralip. ubi revera etiam vera res est, sed ex generalibus regulis non apparet. Et did terminum potest in universum distributum in prxmissa esse regulariter et distributum in conclusione, et in minore termino solos ex modis perfectis Disamis et Bocardo facere exceptionem, in majore < ex omnibus modis solum > Baralip exceptionem facere videri, sed in speciem tantm. Terminus ) Hactenus indagavimus sit minus restrictus in quandonam conclusione dici potest terminum non qum in proetnissa; sed generaliter posse -3 ampliorem in conclusione qum in pramiissa, alioqui id quod non venisset in ratiocinationem, ea nempe pars termini, quae in prxmissa non afficitur, veniret in conclusionem.

~brmae, sic <

qum apparet Barbara ait

vi conclusionis.

Nempe id solum de termino extremo quod praemissa applicat medio, id ope medii applicari potest ad alterum extremum. Atque hoc est quod vulgb dicitur Terminum non distributum (universalem, totalem) in pramissa nec posse esse distributum in conclusione. Hinc quia subjectum propositionis Universalis distributum, ctpraedicamm est distributum, si conclusio est universalis, esse universalem in figuris ubi terminus minor est yM~~> subjectum, scilicet prima et secunda, et negativam, nempe <M~ in figuris M~ minor terminus scilicet ~tia et ~~<c~M~ J~M~ Si conclusio est negativa, majorem quarta. Item sequitur, propositionem esse propositionis ngative Minorem propositionem negativam, nempe in figuris ubi major terminus est yM~M~~<M, scilicet prima et tertia; et universalem, major tertninus nempe in ~nj est ~M'/w~M~MM, scilicet secunda et quarta.
i. H faut lire ici B, 2. Lire magis. 3. Suppler esse. sans quoi la proposition serait fausse.

itidem

PER

UNEAR~M

BCCTU8

3t~

est affirmativa, major propositio Si conclusio est affirmativa, nempe in secunda et quarta figura. in prima et tertia figura; et est particularis ante ostendimus excepto Excepto modo Baralip quartae. Nempe paulo modo Baralip nunquam fieri, ut major sit partialis in conclusione, quin fuerit partialis in praemissa. Consideravi an uterque esse particularis seu non modoD~neuterterminorum cum sit subjectum in praemissis simul posset distributus. <; Idque reperi ita esse ~>; ita in extremorum est distributus; non minor, Terminus extremus

PHL.,V!I,B,V~

non major, cum sit praedipropositionis particularis, catum propositionis afnrmativae. Medius debet esse > veniamus. Nunc ergo ad medium < Terminum ~> distributus seu totalis; alioqui nulla potest <<s~MMrM~ si minoris termini aliquid parti medii coincidit <; aut effici coincidentia, non coincidit >, et majoris termini aliquid rursus parti medii coincidit aut non coincidit, <; divcrsae partes medii affici poterunt; > utique M~~M~ nulla coincidentia aut non coincidentia inter concludi qux sunt in majore termino tertio ope medii tum quae coincidunt excluduntur uno coincidentium ea qux: sunt in minore et nisi potest, quae non habetur coincidunt ab inter altero se, quae coincidenconmodo conclusio ubi aut

excluduntur

tium. Hinc in figuris ubi medius terminus semper clusio debet esse negativa, et ubi semper est debet esse particularis. Colliguntur est, subjectum modo prasdicatum nunt ex puris negadvis sequi, et conclusionem demonstranda. Ostendendum est etiam meris particularibus negativam esse affirmativam subjecti citi. Ex. gr. Quidam homo non est fieret Quidam homo est non Itaque sufficit ut demonstremus et puris sequi et sed quaedam

est praedicatum subjectum de figuris ila:

consequentiae

particularibus praemissam

praesupponil propositionibus quas prius


recto.

debiliorem,

de propositionibus ipsis primum quod ex nil sequitur. Et quidem concipi potest particularem innsapiens

Minor
Medius

sapiens.. ex meris

'~T

particularibus affirmativis parttculares amrmativae,


I. Lire ~p~c~t.

nil sequi. Manifestum est autem si mer sint semper effici posse ut eisdem medii non coin-

3t8

DEFONM~MCC~ECOMPROBATONE

.M~

PMM.~ V! to.

B, <v cidant

aut minore. aliqua ex majore terminorc ut coincidat aliquid minons et mdit Manifestum etiam est ex meris negativis est in termine

Unde

neque

enidetur

nil sequi. propositionibus Nam sola exdusio ejus quod extremo ab eo quod est in medio non infert utique <; ullam coincidentiam, sed ne quidem inferre ejus quod in uno extremo ab eo quod est in alio potest ~> exctusionem extremo. Ponamus enim aliquem totum extremum coincidere toti extremo' id etsi uterque extremus potest, excludatur toto medio. Multo facilius stare totus

mal. 'o~

ergo stabit, si partes tantum extremi et medii exclu.. duntur invicem. Et si exclusiones merae in

tota extrema < totis > coincidere, praemissis non impediunt mutto minus impedient partem toti aut partem parti coincidere. Demonstrandum etiam est conclusionem sequi prsemissam debiliorem. Et primum ostendendum sit particularis, etiam est, si una prsemissarum conclusionem esse particularem. Idque in meris amrmadvis, quia quxcunque infiniti, revocari negativa propositio potest ad affirmativam prasdtcati et syllogismi hoc modo demonstrari queunt, ut mox ostendemus. esse affirmativam, quia omnia reduximus ad affirmativa sit universalis, minor est Quodsi ergo conclusio in conclusione, in propositione Ergo et minor est distributus conclusionem

Supponimus affirmativas. distributus

debet in ea esse subjectum, minore, quas cum sit affirmativa, alioqui si esset prdicatum foret in ea non distributus. Ergo medius in ea est praemedius est non distributus in minore prop. Debet dicatum, adeoque ergo esse distributus in majore prop. Ergo cum major propositio sit affirsed si subjectum mativa, non debet in ea esse prsedicatum sed subjectum, sit distributum, propositio salis. Ergo in af6rmativis talis crit, aut si alterutra sequetur. Pari fortasse est universalis. si conclusio praemissa Ergo major est universalis est etiam est univerutraque praemissa eam conclusio particularis

modo

demonstrabimus

sufficit id demonstrari <quia sunt amrmativas particulares, butos, Ergo medius non erit distributus
L~M~M&M~. z. Leibniz a voulu dfe

nil sequi ex puris particularibus in affirmativis. > Nam si ambae praemissae habeant ambae omnes termines non distrim alterutra pr~missarum.

Mt~orM.

PER

UNEARUM

DUCTUS

39

Ostendendum esse negativam. extremi termini

etiam est, una praemissa negativa existente condusionem excluditur sit negativa, Si qua praemissarum aliquid ab aliqo medii. De eo medii aliquid debet coincidere

] Pm~,
t0.

VM, B, v,

et mera alioqui merae essent exclusiones, M ab N, L et M, et excluditur coincidunt L et N. non potest colligi nisi excludi < invicem > medii coincidit [aut non coinidem ingrediens In omni Syllogismo Sit extremo applicatur. > alicui de utroque ddit] < alicui ingredienti S. Vel ergo minoris Medii ingrediens majoris ingrediens y ingrediens oo , Ergo vel erit non est y oo et Y 00 oo y Ego y entyco S.e-gononestYoo non est P oo 8, vel eritY==P,nonestYoo et non est y co 8, nil concludi potest. Ex Sed ex his non est y co et ex meris nega-" debiliorem his patet conclusionem sequi praemissam tivis nil sequi. constat enim hinc medium in alterutro esse universalem, aut in altera (y) oo vel non oo isd una in fieret y prmissa alioqui extremum cum non distributus nihil certi definiat. Patet etiam terminum cum aliquo alterius extremi, diversa ex eo autem quod non posse esse distributum nil ingreditur conclusionem praemissis assumta est. J Promisi ostendere affirmativos, Ostendamus ex in conclusione quam quin sit in praemissa, nempe aut exclusio in de quo coincidentia mutari in
o

omnes

negativa

negativos posse syllogismos indefiniti affirmativam faciendo

verso.

Celarent modos omnes negativos. percurrendo &~M > Omne B est C, omne C est non D, rgo omne B est non D. Celaro < dabit in Barbari > Omne B est C. Omne C est non D. Ergo B est C. Omne quodd. B est non D. Ferio < dabit in D~fM > Quodd. C rt non D. Ergo quodd. B est non D. Cesare dabit in Barbara converOmne B est C. Omne C est non D (quia Null. sione simpliciter majoris D. Cesaro. Ex omn. D est C. Ergo et null. C est D.) Ergo Omne B est non B est non D sequitur Qu. B est non D. Camestres < in Barbara > Omne B est non C et (quia Omne D est C fit) Omne non C est non D. in iisdem > ex Omne B est non D Ergo omne B est non D. C<MM~w< infert Ergo quoddam B est non D. Festino < ex D<:n$ > Qu. B est C.
oo S. non est p oo 8. Dans ce paragraphe, est y ao p ta forme y ~on w 3. Lire Fr<p<<<M<<. . Lire a. Ure

subjectif dabit < in

Leibniz

a substitu

la forme

non

320

DE

FORMEE

LOGC~:

COMPROBATIONE

PML.,
tO.

VU,

B, tV,

et (quia Null. D est C seu Nullum C est D) Omne C est non D. Ergo Qu. B est non D. Baroco ex Darii. Qu. B est non C et (quia Omne D est C) Omne non C est non D. Ergo Qu. B est non D. Da~ Qu. B est C (quia Omne C est B) Omne C est non D. Ergo B est non D. < vel si malumus residere Qu. figuram (quod in secunda non licuit) in Darapti Omne C est B. Omne C est non D. Ergo Qu. B est non D. Bocardo ex Disamis. Omn. C est B. Qu. C est non D. Ergo Qu. B est non D. Ferison ex Datisi. Qu. C est B. Omne C est non D. ex Barbara. Nempe C~A~ Ergo Qu. B est non D. C~M~ ita stat Null. C est B. Omn. D est C. Ergo Null. B est D. Transpositis prxmissis net Omn. D est C. Omn. C est non B. Ergo Omne D est non B. seu Null. D est B, unde convertendo Null. B est D. Fessapmo ut reducatur ad Baralip, modum ejusdem ngurae, sola enim qualitate ubique diffein universali rentem, oportet facere infinitum seu negativa subjectum Omne C est B. Omne non-D est C quod licet*. sic ergo D est C) Ergo Qu. B est non D. Fresismo non habet modum ejusdem Bgurae sola qualitate ubique differentem. Revocabimus ergo ad < D~M > prima: ngur. Nempe Qu. C est B (unde Qu. B est C) Null. D est C (unde Omne C est non D) Ergo Qu. B est non D. Rem ergo habemus in omnibus modis comprobatam. Ex hoc principio etiam ostendemus ex puris negativis sequi aliquid, sed conclusionem habere quartum terminum. In syllogismis igitur nostris manet regula quod ex puris negativis nil sequatur. Aliter autem aliquid inde sequi sic ostendemus Nullus homo est lapis. Nullus homo est angelus. Ergo quidam non-angelus nen est lapis. Res ostenditur reductione negativarum ad meras affirmativas hoc modo Omnis homo est negativum, (quia Null. non-lapis. non lapis, tres Omnis homo vel quidam termini". Vel sic est non-angelus. est Ergo quidam non-angelus non est Anglus, ubi sunt non nisi non-lapis non lapis est homo. Quidam Omnis homo est

non angelus. Ergo quidam non vel contra. Videamus lapis est angelus an aliquid etiam ex universali et particulari negativis simul sequatur. Et
. C'est ta une erreur Nul D n'est C (ou non-C (ou Tout C est Tout non-D), mais non sion stmpe de l'U. A. (Higitime) z. Leibniz aurait d crire est non w. 3. Syllogisme en .DdMp~. 4. Lire . non'angelus Nul C n'est D) donne D est Tout non.D est C, ce qui est une conver~

LMENTS

DE

CALCUL

MG!QUE

2! I

homo est lapis. Quidam homo non est sapiens. Hinc quidni? Nullus homo est non Quidam Omnis homo est non [lapis] < angelus >. non sapiens est non angelus. Sed haec nihil mutant sapiens. Ergo quidam est hc amplius in figura syllogistica. Neque oper<s pretium deduci, Videri tamen possunt quae nam ~ci! ex his quae constant colligantur. in suo quem vocat Euclide catholico, habet Cl. Sturmius quem olim juvenis in Batavis dedit, et quem adulescens legere memini. Etsi nostris < Possumus desideratis non satisfaceret. jungcndo veteranea Elementa haec in demonstrationes de continente et contento formales redigere duplici via, exemplari et ideali. >

PtHL.. VII, B, V,
tO.

PHIL., VII,

B, IV, t t-i2

(2 p.

in-fbl.)

t PHIL.,
-2.

VII,

B, V,

de toto aut parte termini unius S Scheda $ (i) Propositio categorica est Enuntiatio i recto. 1 < nempe > quod [coincidat aut non coincidat] < idem sit aut diversum ei quod inest seu > contento termini alterius. Terminus de cujus toto aut parte enuntiatio fit est (2) Subjectum et ponitur primo loco. ut B, et si de toto tunc in propositione ponitur (3) Omne B; si de parte tunc ponitur (4) Quoddam B, et priore casu propositio vocatur (3) universalis, et in hoc dicitur consistere posteriore (6) particularis, (y) Quantitas terminus velut C dicitur (8) prmdicatum; propositionis. Alter et, si < identitas seu > coincidentia enuntiatur, adjungitur subjecto per (9) est, veluti Omne B (aut quoddam B) est C, et (ro) propositio ~~Mtiva dicitur. Sin enuntiatur diversitas [non-coincidentia] unius ab altero, hoc fit per T;o (n) non est, veluti Omne B non est C, aut Quoddam B non est C, et propositio vocatur (12) Negativa. Et in hoc dicitur consistere (13) Qualitas propositionis. < Caeterum loco hujus > Omne B non est C, solet etiam dici ~nM~M~ (14.) Nullum B est C. Postremo cujus totum idem alicui aut diversum dicitur posset dici universalis, sed solet dici <iis> sin parte tantm, distributus; posset dici particularis, sed solet dici non distributus. Nos alterutrum indiscriminatim usurpabimus3.
Ce qui suit est un autre essai, 2t Sic. 3. Entre les deux lignes on croit
~MM DE MtBNtZ. 2 1

indpendant lire

du prcdent.

JCMODLION.

3 33

~iLMENTS

DE

CALCUL

LOGIQUE

"'l'

P!UL<, !.

VU,

B.

!V,

universalis affirmativa Omne B est C veluti Omnis Propositio homo est animal vel quod eodem redit, < Omnes homines sunt animalia sive > Tota multitjdo hominum <~ eadem est > contento [coincidit] animalium. in multitudine ut linea B respondet contento in linea C. Malumus tamen dicere totum B idem esse contento ipsius C, quam parti. Nam interdum fit ut B coincidat totum toti C. Ut si dicam (de piano Omne esse trilaterum, triangulum intelligens) quia ambo termini Et vicissim Omne trilaterum est triangulum. acqu lat patent; Sed recepto loquendi modo quem propositiones <~ anirmativx > catgories nulla prxdicatis ac subjectis) sequuntur, (perinde adjiciuntur universalitatis vel particularitatis an ad partem signa, atque adeo dissimulatur, tantm prdicad an ver ad totum pertineat coincidentia. Ide vi expressionis seu forme id relinquitur in incerto. <~ et cum totum praedicatum hoc loco afficitur, id dicitur pcr accidens fieri. > San de parte pr~dicati fes certa (cum et in casu totius coincidentis pars coincidat, quippe qu~e in toto continetur). nisi pars pr~dicati. Itaque vi formae non attingitur affirmativa est Quoddam B est C veluti Quidam Propositio particularis homo est sapiens, vel quod eodem redit, pars multitudinis hominum coincidit < eadem est >- cum pars Imeas contento in multitudine contento B respondet sapientum. Uti in linea C. Et

pars quidem subjecti respondebit parti pr~edicati, si alii quam homines sint sapientes <; (velut genii toti vero, si solis hominibus >; ipseque Deus) sapientia convenire Ita si dicamus Quosdam homines esse imperatores, intelligatur. pars hominum toti imperatorum seriei coincidet. Sed vi formas id tantm in certum <~ affirmativa ~> particulari est, partem prdicat! propositione affici, et coincidere parti subjecti. est Nullum B est C, sive Omne B Universalis Propositio Negativa non est C. veluti Nullus homo est lapis, sive quod eodem redit Omnes
v t v

verso.

homines num

non

exclusa

vel tota lapides. est tota multitudine pars multitudinis

sunt

multitudo

homi-

assignari

potest

lapidum neque hominum qua:

coincidat

Hic consideratu parti aut contento multitudinis lapidum. dignum est subjectum non minus quam praedicai~m totum affici enuntiatione esseque adeb universale seu distributum ut vocant.

ELEMENTS

DE

CALCUL

LOGIQUE

3s3

est B non est C. veluti Negativa Quoddam Propositio Particularis non est sapiens, sive pars multitudinis hominum excluquidam homo Hoc etiam apparet in lineis B et C, ditur tota multitudine sapientum. donec respondeat nec refert an linea C producatur parti ipsics B, modo non eousque ut ei parti respondeat, qua exclusa ut alii homines est. Fieri scilicet sint potest, non esse. sapientes sapientes; sed sufficit quosdam Hic autem rursus esse universale prasdicatum < unde manifestum est praedicatum propositionis amrmativae esse particulare vi forma: seu non distributum, pra~dicatum ver propositionis esse uningative versale seu distributum. > apparet adhuc magis quantitate Quidam categoricas propositiones variant, et universali ac particulari adjiciunt indefinitam et singularem Sed indefinita < quae signo quantitatis caret, v. g. homo est sapiens >, cm iocert~ sit magnitudinis, securitatis habenda est ergo pro particulari donec aliquid amplius nisi constet ut fere fit compendio constet, hoc ergo non ad Logicam, sed loquendi signum universalitatis supprimi; ad interpretationem verborum pertinet. Singularis autem < propositio >, v. g. Petrus est homo, referenda est ad universalem, cum totum termini in uno hoc exemplo singulari contineatur. enim cum Petrum Neque dicimus plures eo nomine, sed certum Sed nunc a aliquem designamus. Scholiis familiarius omnia explicantibus ad Theoremata et demonstrationes veniamus.
~C~M~

PHIL.,
tt.

VII,

B, IV,

i. Quicquid inest inexistenti AC et AC insit ipsi AD, ipsum

id ipsum inest, AB erit in AD.

veluti

si AB insit

ipsi

2.Quicquid inest excluso, id ipsum exclusum est. Veluti 3 AB sit in AC, et AC sit extra DE, etiam AB erit extra DE.

t. Cf. p. t96, r h(cf. phil,, et 362. 3. Si oubli.

note

2. point de vue de l'extension, comme dans PuiL., VII, seraient faux au point de vue de la comprhension VII, B, IV, 26). V. La ~~c de Z.~Mt'T,p. Logique Leibi~, p. x3, 20

P~~ axiomes VU, 29, et PUlL.,

3~4.

NOTES

DE

CALCUL

LOGIQUE

?HtL., .

VII,

B,

V,t v,

sibi inest, aut sibi exclusum non est. contenta eadem sunt. Et vicissim. Hinc si A insit coincident A et B. Quodlibet Coincidunt Nam si inest

Coincidunt quorum ipsi B et B ipsi A

duo cum quodvis contentum unius inest contento alterius. contento alterius, etiam idem erit alicui alterius contenter

PML., VII, i3-t4.

B,

V,

PHIL.,

VII,

B, v, 13-14 (3 p. in-folio). /M~Tb~tM

de catgories logiques Idem, JV~, ~M~M, P~ ~CMM~MM, Similia, CoM~rM~, Requisitum, Partes, etc. Aequalia,

Dfinitions

PniL., VII,. B, v, ri t5-20. t5 recto.

PHL., VII,

B, ive 5-2o

(6 p. in.~). [conceptibus] rei continet quatenus conceptus rei.

Affirmatio est cogitatio de duobus unius conceptum alterius continet. Affirniatio Subjectum Prardicatum absoluta est cum conceptus est res continens. est res contenta.

conceptum

t6 recto.

intellectuales Si subjectum Propositiones et preedicatum primitivae sit idem, vera est propositio afnrmativa ut a est a. Ex. gr. Deus est Deus. Si antecedens et consequens sit idem, vera est propositio affirmativa, ut si A est < verum >, cert A est < verum >. Ex. gr. Si Deus est si sapiens non est miser, cert sapiens cert Deus est sapiens. vel sapiens non est miser. Hinc Si a est b, cert a est b. Si a non est cert a non est b. Si quidem si a est b < c est

c est d. utique Si quidem si a est b non statim c est statim c est d. utique si a est b Si quidem si a non est b cert c non est d, H~ utique si a non est b M~ est t~ Si quidem si a non est b cert c est d, utique
t. Cf. MATH., , t), i;
PH!L.,

si a M~

c~

c est d.

VI,

B, U, 42.

NOTES

DE

CALCUL

LOGIQUE

3 3 5

VII, PH. Si quidem si a est b cert c non est d, utique si a est b titique c ?0~ Pt 16. est d. '< verso. t6 est vera, altera est falsa. j Si una contradictoriarum cert a K~ non-est b. Si a est

B, <?,

b, cert a est b. a corpus 2. b sentiens 3. c rationale S. d seu a~. 6 seu 2,3. seu abc seu de. homo seu Animal seu corpus sentiens. seu animal rationale. 30 seu 6,$ seu 2, 3, $. corpus sentiens rationale, kpis. g. Petrus. Si a non non-est t (i) Ens, ut vel 30 r 6. homo est aut vox est < (ex. grat. e P (2) Nota P animal) > significat in locum e vel 30 vel hominis substitui posse d vel 6 vel animal. (3) Et perinde est sive scribamus (4) Si e P d et d P a, tunc e y e P sive e. et animal est a. Si homo est animal,

ty

recto.

corpus, tune homo est corpus. Nam quia d r' a ex hypothesi, ergo pro d substitui potest a per artic. 2. Jam e r d ex hypothesi, substituatur ergo a pro d, fit e P a. Quod erat demonstrandum. et P a, tunc f P a. ($) Si/ P e et e P et d P Nam P per artic. 4. quod est hypothesi, ergo e P et e P P e ex ~o~~ ~M/M~demonsprimum. Porro/ per partem pn~w trationis. Ergo f P per artic. 4. Quod erat dem. (6) Eodem modo procedi potest in infinitum si verum est e P d, falsum est e non P d. et (8) Non ita significat si verum est e non P d, falsum est e P d. Nam < per antithesin et f non P d, tunc f non P > (9) Si e p sit y p est < autem > e P per hypothesin. Ergo f P per artic. 4, Falquod est falsum seu contra hypothesin, posuimus enim f non p sum est ergo P e. ergo f non P e. per artic. 8. Quod erat dem. a Si et non non P P f P (10) posito d f sequitur e ~M~. 30. <~ Homo
t. ~ote ?. 3. Signe de t'tnegatit, correspondant ou gal ). 2) A~ (suprieur Le n" 7 manque. Sic (inachev).

7 verso.

6,$. Animal
>

a, b. Rationale
(plus

t8 recto.

>'
ou plutdt (v. p. 3z6,

gT<n< ~e)

326

SUR

LA

CARACTMSTIQUE

PMt. 18.

VII,

B, v,

7<~M. 30 n 6,$ < Ut hominem et animal < n < Homo

n rationale. Patet

> significat per se.

30 et 6,5 sibi substitui possc.

est homo.

ipsius n. P significat d substitui posse in locum ipsius c. Idem significat c. <; Ut si c sit homo, d sit animal, vulgo sic enuntiatur etiam Homo est animal. > c F* Hinc significat d substitui posse in locum si c r* d, erit c P d et d non F c. ipsius sed non contra.

Si a n b et b n c, erit <; patet ex significatione

n c.

j Si c non n d et c non r* d, erit c non P ~.}} Si a n erit a fi b et b f' a, et erit a non n b et b non P a. Contra si a p et P a, erit a n b. c, erit b F c. ut si homo sit animal et animal sit [corpus, homo erit substantia. bc. Significat Hinc si d F Si a P Si a non Si a r et b r tunc homo

erit] substantia,

si anbc, erit a r~ et erit a n erit d P et d P c. erit a n ~y. n et a non n b, erit a non P b.

PML.,

VII,

B,

V,

PmL.,

2t.

VII,

B,

iv,

21

(un coupon) consistit in formatione

et tranExpressionis 5 situ ab Expressione ad Expressionem. Expressio <; simplex est vel comvel per appositionem, vel per coalitionem. posita, quae > formatur fit formula. Coalitione fit character novus. Sed pro calculo Appositione non opus est coalitione, sed sufficit simplex appositio seu formula, et Characteristica omnis causa assumtione arbitrarii characteris compendii cujus significatio tantum nota est. <~ licet ad perfectionem necessaria sit coa' characteristicae rursus interveniunt indicentur. > In appositione litio, ut ingredientia
i. Signe de rgalit. 2. Signe d'ingalit excluant 3. Lire c. Lire a. 5. Cf. PHtL., VI~ B, M, notre au signe ~).

l'galit

(comme

signe

>,

oppos

SUR

LE

SYLLOGISME

3sy

ordo ( ) et signa quibus variatur appositio. quando ejus habetur ratio ad expressionem Transitus ab expressione significat una expressione aliam. Hinc dantur jam porro <; formulas >transitum posita poni posse et transitus ab enuntiatione ad enuntiainvolventes seu enuntiantes, Transitus species simplicissima est substitutio, tionem seu consquente. seu aequipollentia. et ex substitutionibus Generalis ipsa mutua substitutio transitus est, ut positis A et B dicere liceat AB, nisi quod scilicet ex specialibus calculi regulis obstet; est inter generalia postulata. Sunt et genetales circa est et non; item inversio rales enuntiationes relationis ut Seu si A se habet aliquo modo ad B, tunc Ergo B~A~ determinato quodam modo priori contrario se habet ad A. A" B

PHIL.,
2t.

VII,

B, IV.

Verso.

PmL., VII, B. iv,


ONTEKOE.

22

(un

coupon)

un extrait

de la Chirurgie

de

PML., 22.

VII,

B,

IV,

PuiL., VII, B, iv, 23 (un coupon). In exempisquas declaratoria sunt, non co~M, locum habet vujgi resregula qux ait Exemplorum non requiritur ventas. Hac distinctione ex pondi R. P. Bouveto qui usus est exemplo colorum quos componit albo et nigro, ut octonos conficiat ad illustrandos octo Fohy caracteres lineares. Respondi etsi revera colores non oriantur ex sola mistione albi er nigri, sufficere tamen exemplum ad illustrationem, et cum non alius est scopus, exemplorum non requiri veritatem. April. 1703.
PHIL., 23. VII, B, tV,

PHii.

VII, B, iv, 26 (2 p. in-8<'). est actus mentis, quo per subjecto inclusum vel exclusum etiam illi inclusum vel exclusum esse. etiam ostendit.
second en sens inverse du signe se retrouve PaM. VII, C, t44. premier,

Syllogismus

medium, colligitur praedicatum Duabus autem res constat regulis. 1. Medium subjecto inclusum exclusum) ei includi
Le!bniz a sans doute mais il les a faits pareils.

PHIL., 26.

VII,

B, IV,

praedicatum

sibi inclusum

(vel

(vel excludi)
voulu faire le Le mme signe

.329

DEFWmo

PwL., 26.

VII,

B, tv, 'v,

2.Medium excludi

subjecto ostendit

exclusum

etiam pra~dicatum

se includens

subjecto

Haec pertinent ad propositiones universales. Et hinc particularium usus colligitur, quia particularis affirmativa est et particularis negatio exdusionis, negativa est negatio inclusionis. Les particulires drivent donc des universelles par contraposition. Mais elles en drivent aussi par subalternation.

PHIL.,
28.

VII,

v, B, V,

PHIL., VII, B, iv, 28 (un coupon). D~o. In omni interdum definitione etiam constare id quod definitur esse possibile, ut actu existat, ut in definitione Morborum. is pr~tematuralem, observantur et qus pulsus esset 6-equentior debet

quasntur, Ita si quis febrim definiat si qua daretur refutaretur,


Verso.

per frequentiam pulsuum in qua omnia tertiana,

homines )1 vulgo agnoscunt febrem, nec tamen Si quis tres constituerit Atrophia species, unam in qua pinguedo sola, aliam in qua caro sola, tertiam in qua utrumque deficit, is simul asserere videtur, unam quamque harum specierum aliquando contingere. Ita si quis definit febres hecticas, malignas, simul asserit eas observari. In his qux distincte non intelligimus ad constituendas opus experientia definitiones.

?H!L., 29.

VII,

B. iv,

PmL., VII, B, iv, 29 (un coupon). Certum tatem. verum est ex multis erroribus inter se junctis concludi posse verinon nisi veris

Sed quoeritur an ex una falsa propositione concludi possit. Et ajo posse ex. gr. Omnis homo est doctus Quidam ignarus est homo

adjunctis

Ergo Quidam ignarus est doctus. Examinandum esset genera!is modis quibusnam
re~~n~f~ formules au point de vue retrouvent littralement VII, 209). Elles de l'extension (cf. PHIL., VII, B, IV, t r),

ex falso verum con-

de la comprhension (elles se seraient fausses au point de vue

SUR

LES

DEMNtTtONS

EMPtRQUES

32~

cludi possit adjunctis non nisi veris. est efficiendum. problematis quod

Id est solvendum

esset hoc

instar

PtHL., VI, B, tV, 29<

PHIL.,

VII, B, iv, 3o (un coupon).

p:nt. 3o.

VII,

B, v

ut auri, et aliorum in quibus de possibilitate In Notionibus jE'~ncM, non constat nisi a posteriori, non habentur definitiones nisi provisionales. Ex. gr. si aurum aliquod artificiale inveniretur, quod omnes haberet proet subsisteret in examinibus hactenus consideratas, prietates auri naturalis examen indicaret consuetis, exurgeretque aliquis qui novum quoddam is utique defectum aliquem defiab artificiali illo auro non sustinendum, Notandum praeterea est, non sufficere explevisset. si quis Notionum Empiricarum ad condendas definitiones (ut ego voco) > rei, nam si omnes <; attributorum norit catalogum [proprietatum] nitionis auri eat~nus illas in unum necessitatem. dam attributa cumularet Sed opus communia fieret definitio prolixa ad definiendum, cum aliis notionibus est ut ex collatione habentibus videat quaenam sufficiant praeter quaeVerso

(ut aurum) notis omnibus fieri potest, tot dantur auri

discriminandam; idque diverse. Sic aurum definitiones

ad rem, cum pluribus modis potest deficupellabile

metallum ductilissimum; niri, corpus gravissimum; flavum, vel metallum cupellabile et quartabile.

metallum

Pmi.

VII, B, iv, 3i (un coupon). tout se peut

] PtHL.,
3.

VII,

B, V,

dans la Gomtrie par le calcul des expliquer nombres et aussi par l'analyse de la situation, mais que certains problemes sont plus aisment resolus par l'une de ces voyes, et d'autres par Tout se l'autre 1, de mme je trouve qu'il en est ainsi des phnomnes. peut expliquer par les efficientes et par les finales; mais ce qui touche Comme les [hommes] [esprits] [ames raisonnables] s'explique plus naturellement parla consideration regarde les [corps] autres substances s'explique
Cf. Elementa Nova J~~Me<M Universalis (PHtL.,

substances

raisonnables

des fins, comme ce qui mieux par les efficientes.


VII, B, V;, 9-10).

~0

CATALOGUS!NVENT!ONUM

PtUL.. 32.

V!,

B,

Pmi~

VII,

B, tv, 32 (un coupon). Catalogus J~~M~OMM~.

[In Metaphysi] Plato Z~~M. praedicamenta qu~sid velut seu dati.

invenit classes

usum rerum.

definitionum Plato

et divisionum. seu

Architas

Algebram,

suppositionem

Aristoteles

et Loca Topica absolutorum, rendi de quovis lon~ius produxit. Petrus Hispanus et summuHst~ Gnmmaticam philosophicam seu doctrinam de supposito. Joh. Suisset calculator aestimationem seu Logicam Mathematicam circa rerum gradus Joh. Hospinianus enumerationem modorum absolutorum'. Petrus Ramus demonstrationem conversionum suppositis identicis <~ et figuris >, vel aliarum figurarum ex prima suppositis identicis et conversionibus Idem Leges universalitatis, et perfectionis necessitatis, in propositionibus seu x~ xxT'<xuTo et x~o~ou ~M-?ov ab Aristotele ~~K, ursit. propositas Idem Dichotomias et in universum Tabulas seu divisionum et subdivisionum catenas secuti Zwingerus frequentari fecit; quem Freigius Keckermannus Alstedius, aliique solidiores. No<Joach. Jungius> tionum species varias exquisitius non omnes consideravit, ostenditque revocari posse ad syllogismos consequentias

propositionum seu fontes disserendi.

formas

et syllogismorum Lullius artem disse-

PHtL.,
1-10.

VII,

B, V,

PHIL., VII,

B, v,

i-io

(5 feuilles

doubles

numrotes

par Leibniz).

De ~c~M~ 10 april. 1679. Ubi de Potentia, Actione, Determinatione. Suite de dnnitions psychologiques et morales.

i. V. De Arte t6G6 (.W~A., V, 23; coMt&tM~orM, IV, 46) 2. V. op. cit. (~. V, 33; ~m, IV, 55); .V~ ~M~ IV, n, 1; Phil., VH, Cf. 3. V. ~0~~ ~MM, Z.<! Logique IV, 7. Cf. La Lo~M~ de B, Let~~ m, 24; p. 8. 8. 3. V. Nouveaux Essais, IV, xvu, 4; PHIL.t VII, B, 111, 24; VII, C, i5t. 151. Cf. La de Logique Z.e! p. 441, note

NMNtTtONS

MORALES

33

PHiL. VU, B,v,

(in-folio) quatenus est charitativus. se habens erga quemlibet, amans. inclinatus. > conans ad ali-

F PHM.
3.

VII,
12

B,
recto.

V,

similis sapienti Justus est charitativus similiter Charitativus est benevolus, tenus est benevolus. est amans, .8~ confirmatus

qua-

quatenus

magnus quatenus Co~'w~M~ est inclinatus, est facilis quatenus volens. 7~M~~ Yolens est cogitans < et tendens ad id quod idem repraesentans. quid quatenus (En marge, dfinition de Tendens.)

cogitt

et conans quatenus fepraesentans. Cogitans est repraesentans, quatenus agens. Conans < ad aliquid > est determinatus determinatum quatenus potest esse novum. > Determinatus habens. quatenus est habetu est habens qu~ ultimatum posita non involvunt aliud < subjectum J~MM~
e e a e

<

seu est

est habens

<

omnia

>

requisita

absoluta

quatenus

semel existentia >.

sup-

est charitativus j

homosophus.

} S
o

est benevolus pantotropus. C~n~ Patet ex his nobis verba apta deesse. }
e e e a e

est chane de dfinitions illustre, d'une part par la figure de cerci-contre (f. t), forme cles et d'autre part par un arbre gnalogique (f. 14) commenant par~~M~, puis charitativus, quasi~~M. Cette

~Justus est charitativus


t. Cf. PmL., Vin, 2. V. La Logique

s~pienti~bfmis.

4.-5. de Z.et&M~,

p. 436.

NOUVEAU

PLA~

D'UNE

SCIENCE

CERTAINE

PmL.,VII,B,vt,t.

PHIL.,

VII,

B, V!, i, f. 1-2 (4. p. in-folio). [Projet et essai de Certitude]

<<Essaysurun~> Nouveau plan ~'KM~ ~~c~ c~r~w, le quel on demande les avis ~M~ M~
t recto.

les pertes que nous faisons, celle du temps et des occasions. est la plus inestimable. nous ne nous en appercevons Cependant gueres que lors qu'il n'est plus temps et que les regrets sont superflus. On peut dire que les connoissances solides et utiles, sont le plus grand tresor du genre humain, et si jamais sicle a est propre l'accroistre et le faire profiter c'est le nostre, cependant je ne vois pas que nous nous mettions en devoir de jouir comme il faut de cette grace du ciel, et du penchant glorieux des plus grands Princes, pour faire fleurir les Sciences et < les > Arts. Toute nostre flicit consiste < > en deux points principalement principaux dont le premier est la satisfaction de l'esprit (qu'on sait estre l'effect de la vraye piet et de la bonne morale) et le second est la sant du corps qui est sans doute ce qu'il y a de plus pretieux de tous les biens. terrestres. Mais l'un et l'autre point est egalement neglig et il n'y a < pas > de quoy s'tonner que la consideration de la vie future < dont nous ne connoissons l'estat que par la foy, > fait si peu d'impression sur les esprits, puisque les de ceux qui s'attirent des miseres. exemples presentes et visibles par leur desordres, et, par le peu de soin qu'ils ont
Discours certaine, P~ p. 90); Pxrr. VI, Il, a; ~T~ VI, 12, e; VU, B, x, 1. sur un inteldigeras nouveau (publi d'une par M'H~

toutes

.0-, ~t. 4

.e~.

NOUVEAU

PLAN

D'UNE

SCIENCE

CERTAINE

333

de leur sant, ne sauroient le mme chemin.

convertir

<

aucun de >

ceux qui prennent

PHH~V!,B,V,t.

Cela fait connoistre que souvent les plus clairs n'ont que des peu' d'abord ~> les sens, ~es superficielles sur tout ce qui ne flatte point <~ mais faute d'atnon pas faute de penetration, ou la vanit, ou l'avarice, ne songe jamais serieusement qu' ce qui le tention; et il semble qu'on merite le moins. est le des plus grandes raisons de cet abandonnement, qu'une Je croy a de la faire < et la trop mauvaise mieux de qu'on opinion .desespoir d'une incrdulit nature humaine ~> car bien des gens sont prvenus est emport par le Torsecrete qui les dispose se figurer que l'homme > comme le reste des animaux, que tout rent general < de la nature pour ce que nous pouvons faire est une pure vanit, et que bagatelle choisir les plus agreables. bagatelle il faut mieux Il y en a qui s'imaginent, que la raison ne sert qu' nous affliger, et la verit, il la faut fuir avec soin, parce qu'elle que bien loin de chercher nos miseres, en nous faisant trop connoistre ne serviroit qu' augmenter nostre neant. qu'il n'y a que les Quant aux Sciences et Arts plusieurs se persuadent et qui ayent quelque solidit, comme les mechaniques, plus materielles et que les autres ne sont que des belles illusions les mathematiques, ceux qui les cultivent et tenir propres faire subsister commodement les peuples en devoir. On ne se promet rien de la mdecine que lorsqu'on est malade, on se moque du droit pendant qu'on n'a point de procs sur les bras, et on fait l'esprit fort contre la Theologie, jusqu' ce qu'il faut songer a mourir 1. t Mais cette inconstance de nos jugemens, que nous abandonnons du peril, fait assez connoistre qu'ils approches

i verso.

&

recto.

nous mmes aux premiers ne sont appuys que sur la legeret et la paresse. Ce ne sont pas les plus et ceux qui meditent informs qui sont les plus promis prononcer. de la nature humaine que l'excellence trouvent plus de raison d'admirer de la mpriser. Car enfin cet entendement qui nous eleve au dessus de des verits necesl'univers pour le contempler, et qui nous fait connoitre n'est-ce saires et eternelles, que l'univers luy mme est oblig de suivre; a. Cf. PHn. VIT, B, v!, 4 recto.

33~.

NOUVEAU

PLAN

D'UNE

SCtENCE

CERTAINE

PH!L.,VII,B,V,2.

,2. pas un chantillon de la nature divine, plus divin que la vrit, et l'entendement verss dans les profondes Contemplations ou la vrit se montre toute nue

plus reel av qui luy repond. Ceux qui sont de Geometrie et de Nombres admirent tout moment l'ordre des

puisque

rien

n'est

choses; et quand ils envisagent en rang des granquelque progression deurs ou il paroist de l'irrgularit, ils trouvent tousjours apres une exacte discussion que tout est admirablement bien [rgl] <~ dispos et que ce desordre apparent fait par apres la plus grande beaut. > Il y a bien de l'apparence que la nature garde par tout cette coustume, <que ce merveilleux entendement [n'aboutira pas rien] qu'elle a donn a nostre ame ne sauroit aboutir rien, > et que la sagesse, la justice et la bont de l'auteur des choses ne se feroit pas moins connoistre dans le gouvernement des hommes si nous etions aussi capables que dans leur formation, l'harmonie universelle comme nous sommes d'envisager en etat d'exa. miner la concinnit de la machine de nostre corps. particuliere Mais s'il y avoit autant d'incertitude de part et d'autre, ne seroit il pas a propos de faire <~ au moins > un essay de nostre pouvoir, avant que de desesperer du succs. Ne voyons nous pas < tous les jours > des nouvelles decouvertes non seulement dans les arts mais encor dans la philosophie et dans la medecine; ne serat-il pas possible de pourquoy venir quelque soulagement considerable de nos maux On me dira que tant de siecles avoient travaill avec peu de fruit. Mais bien considerer les choses, la plus part de ceux qui ont trait les sciences n'ont fait que se copier, ou que s'amuser; c'est presque une honte au genre humain de voir le petit nombre de ceux qui ont travaill veritablement faire des dcouvertes; nous deuvons presque tout ce que nous savons (les experiences du hazard mises part) une dixaine de personnes, les autres ne s'estant mis en chemin d'avancer. C'est pourpas seulement
2 verso.

1 apres les lumieres que nous avons aujourdhuy je crois si un grand Monarque faisoit faire quelque puissant effort, ou si un nombre considerable de <~ plusieurs ~> particuliers <~ capables mais ~> dgags d'autres considrations faire comme il faut, que nous poumons s'y prannoient des grands progrs en peu de temps, et gouster nous mme le fruit de nos travaux, qui de la maniere que nous nous y prenons apresent froide quoy et languissante, sera rserv la posterit.

ELEMENTA

RATIONIS

335

PHIL.,

VII, B, vt, 2, f. 3-8 (to p. in-fol.) jEI.~T~T~ ~TfOT~M

PHIL., 3-8.

VII,

B,

Vt,

<~ sine < justa > reprehensione ab homivanitatis~ unquam quid Q nibus est, quo spes sit augeri vires nostras productumve promissum viamque pernciendae rationis aperiri posse; id cert cujus Divino beneficio nunc initia damus, tale asserere ausim; unde nisi fata obstant, tantm, sed et aliarum rerum humanarum <; magn~ non scientiarum in melius portenduntur. ratione pendentium > mutationes Fuit ea felicitas hujus seculi, ut instrumentum inveniretur mirific juvandi usum oculi, quo nullum rerum insitorum ad cognitionem est instrumentorum, instrumentum oculo tantum, sed et omni nobis organorum corporeorum praestantius est. Sed quanto ratio, quae et ut ita dicam, oculus oculi, non utique instrumento excellentius naturali praestat, tanto est, hoc quod <~ nunc >'

recto.

alteri

omnibus Telescopiisac Microscopiis delineamus Organon ipsius rationis. Equidem non in obscuro causa

soae Mathematica: est, cur hactenus et invidiam disdplinx ad miraculum usque excultae sint non tantm certitudine sed et copia egregiarum veritatum; neque enim id ingeniis Mathematicorum tribui potest, quos nihilo aliis hominibus praestare, res cum extra orbitas suas vagantur; sed ipsa [ostendit] <~ loquitur >, nature objecti, in quo ventas sine labore, sine sumtuosis experimentis, ita ob oculos poni potest, ut nulla dubitatio relinquatur, sese detegitque series quasdam, et ut ita dicam filum cogitandi, quod et securos nos reddit circa inventa, et viam indubitabilem ostendit ad futura. Hinc Physic scientiae perfectio <: (praeter exprimenta) > sine controversia in eo consistit, ut reducatur ad Geometriam; detectis, quoad ejus fieri potest naturas mechanismis, qui partium figuris motibusque pendent; ipsa autem < rursus > Geometria cum nonnihil adhuc perplexa sit, neque enim omnes figurarum habitudines lineis in charta ductis commode exprimi possunt, reducta est ad calculum quendam sive numerorum asstimationem, qua efficitur, ut characteribus numcricis j ac literis alphabeti, numeros indeterminatos vari combinatis designantibus, ipsse
t.Cetopu8eutedatede!686enviroo. pense de Leibniz (v. p. 345.34.7.) Il est trs intressant pour l'histoire de la

3 verso.

336

ELEMENTA

RATIONIS

PH!)L.,V!,B,Vt,3.

ngunc lysin] rerum

< <: >

corporum calculum vocant.

> >

mirabili

ratione

quendam perfectionis gradum acceperit magisque adhuc sive Speciosam accipere possit per Artem Combinatoriam, generalem, ad numeros Mathematicorum cujus applicatione nata est, Analysis attamen comprobatones veritatis analyticae cujuscunque semper numeris ordinariis institui possunt, usque adeb ut me excogitata sit ratio omnem calculum Algebraicum examinandi per abjectionem novenarii aut similem ad instar calculi per numeros Hoc ver beneficium communis'; atque ita omnis Veritas Mathematica ratione transferri potest ad oculare experimentum. perpetui pura

et quod magis scientia majorem

Ipsis sit in humani

< speciosum autem numeris ingenii

exprimantur, quod vu!g fAoa characteribus sive speciebus nihil faciliusque, numerorum

est parabilius licet enim potestate;

examinis filumque senper experimenta sibile in labyrintho cogitandi, quod oculis percipi et quasi manibus palrebus mea sententia Mathematicarum pari possit (quibus incrementa in aUis humanis ratiocinationibus hactenus defuit 2. < Expedebentur) rimenta enim civilibusque in physicis difficilia, sumruosa, ~Iacia sunt; in moralibus et periculosa in utroque <; aut potius ambigua genere in Nletaphysicis circa [res] incorporeas < autem> substanin hac

quidem vita magnam partem ne possibilia divine fidei grati supplentur. > Unde so!aque defectu criterii indubitabilis < plerumque > nec controversias liquide finire, nec proinde < satis > ad ulteriora tut progredi fas fuit, ha:siet tot seculis casu magis qum ratione musque in initiis quibusdam, et ne nunc quidem in tanta luce seculi, et copia experimenprofecimus, torum, et aggestis in cumulum etiam majorum notitiis, magnis admodum accessionibus felicitas nostra adaucta est, nec satis videmur divinis beneficiis uti, quantum in nostra potestate est, < idque non solum observationum, sed et rationum ipsis [qua~ jam novimus] ratas habemus > (aut facile in corpus humanse scientiag amplissimum publica autoritate colligi educi possent j multa mira et magna quibus liceret), per consequentias non tantm animi hominum sed et vita haec perfici, et mores emendari,
t. Cf. MATH., IV, 3, a, b, c. V. La Lo~MC 2. Cf. PHtL., V, t, a; <2, e, 9. V. La Lo~M~ I.~Mt~, p. 98 et 484. de Z.~t~t~, p. 99.

utraque >; tias (extra nostram) < sunt > quidem,

> Neque enim dubito quin ex h!s neglectu. < experimentis atque notitiis, quas jam exploquas cert per varios homines sparsas saltem

KCtO.

ELEMENTA

RATONS

33~

mala quibus corpora nostra laborant t queat, compluraque PmL.,VI,B,vj,4. condita (ut de aliis artibus taceam) physica sive Medicina L pronigari; barbar at siguincanter loqui licet) provisionali, qua s~pe quadam (si nullo negotio miseriis nostris succurri posset. Dum interea nescio qua et inter medias undas siti perimus, et saspe empirici ignavia torpemus salutem debere cogimur; non magis Medicin~, alicujus felici temeritati fieri beatior et illorum inprimis, opprobrio, quibus cum satis qum humani generis, < vel > potentiae atque opum <~ vel ingenii > dederit DEus, ut communem felicitatem adjuvare possint, malunt alia omnia agitare <~ quam malis oppressi sera pnitentia qu opus est >, donec ipsi aliquando frustr auxilia petant scientus quas contemserunt, <; vel lucri tantum aut vanitatis causa coluerunt Sed huic ~> vitio > non nisi magni principis quidem <; hominum excellens atque enicay sapientia mederi potest. <; qui unus sua autoritate ad scientiarum perfectionem intra paucos annos efficere posset, quod multis seculis erit alioqui si eo quo nunc itur pergimus gradu, vix est nisi acrius in seria incumbamus, expectandum; satis enim manifestum futurum esse ut labores nostri non tam nobis, qum posteritati prosint, quibus tamen jam tum frui possemus ipsi, si satis animi consiliique esset*. > Nos autem missis istis, vel potius Divinas providentia~ et ad ea <: nunc quidem > redeamus, publics potestati commendatis, sed et praestare speramus. quae non tantum optare possumus, Assevcrari igitur potest praster defectum <( seri > voluntatis~, qui non nisi ab altiore manu emendationem maxime expectat, ab intellectus remoris proficisci quod non satis utimur fruimurl divina in nos benignitate. Intellectus nisi superna lace illustretur, aut filo quodam Ariadnaso ducatur, quali sohe hactenus usas sunt Matbematic, < nuxae fidei est, et ubi primum ab experimentis recessit, < statim rerum tenebris et varietate perturbatur >, et conjecturis fallacibus, opi. nioneque vana regitur > vixque sine onensa progredi potest. Cogitandum igitur unic est, quanam ratione Organon aliquod paretur menti, quale est dioptra et funiculus mensori, libra docimastaB, numerus Mathematico,
1 verso. '.Cf.PHtL.,VII, B,v!, 6 =.Cf.p~V,6,f.Q.,o. Cf. pHn., V, e, 8w88. ~Cf.PM~Vt,C,~88. 4. L'un de ces deux mots devrait
'SDtTS t)B t,Ktt)t!)Z.

autem

noster

tre

barr.
~2

338

ELEMENTS

RATOMS

PmL.,VII,B,vt,

4.verso.

oculo, quo scilicet non tantum dirigamur quale est Teescopium < in judicando >, sed et < ad inveniendum > promoveamur. o. Equidem Veteres prstitisse nonnihil in hoc genere negari non potest, fuit aliquis non san contemnendus jamque ante PJatonem diaectic~ < artis > usus, ut vel ex hujus dialogis intelligi potest. Aristoteles autem adjutus antiquiorum meditationibus, primus quantum constat, Logicam ipsam in formam Mathematicae cujusdam scienti~ adornavit, ita sit capax. Eoque nomine <; vel ob ut demonstrationum exemplum fateor > multum illi debere genus humanum, quanquam ipse parum Logica tali extra Logicam usus videatur, planeque ignoraverit, quomodo eadem ratione ad Metaphysicam <; et rem moralem > aliasque ratiociab imaginatione nationes quascunque per se independentes [characteris4. vel tica characteribus, alphabetique numerorum instar subjici possint. atque Algbre Quod arcanum ni fallor in haec tempora servatum, nunc primum prodit. Porro etiam hoc negari non potest, si homines in ratiocinando pariter ac disputando <; semper ~> inexorabili quadam atque indefessa severitate formis logicorum uterentur, nihil pro vero assumendo, quod non vel vel ordinatis rite argumentis esset comprobatum; experientia posse eos saltem evitare errorem < in ratiocinatione, [si non invenire veritatem] non valent, cavere ne &Isa dicant >, multa deprehendere etiam demonstraturos sed ille argumenesse, qu nunc dubia habentur; tandi rigor < plus difficultatis habet quam quis putet, prasserdm ob verborum >' ambiguitates < fallacissimas quibus homines utuntur > et coccysmorum 1, si < prope > taedium prolixitatis insuperabile est, uti velit in longa rationum quis eo more qui in scholis receptus Videmus catena. hominibus vix satis ad meditandum < plerisque atque conjungerentur. Auxitque malum falsa persuasio, tationis formam, si severis agas, patientias difficultas esse in obviis facilibusque, > quanto quod minus, ubi prolixitas et et ubi vera quadam sive] <~ e~ > vicariis combinatoria quadam arte ita progredi liceret, ut literis imaginationi ad

creditum

est nullam

probari posse, quae non omnis schola formulas sequatur Barbaraque et ~<? sapiat. Mihi vero ratiocinatio hoc est quae semper successura est, quse vi ibrmac concludit,
x, Chant du coucou ou du coq; au figur, criailleries.

argumenpueriles de

ELEMENTARATIONIS

33~ ?H!L.,VI!,B,Vt,~

locum exemplis aliis quibuscunque, exempli substitutis in pressentis Unde non tantum Mathematicorum rectam formam habere videtur. suam quandam structuram firmitati sufficientem habent, demonstrationes mult plures fiunt demonstrationes sed et in omni vita et usu communi rei natura >, quam vulgaribus philosophis accuratae < pro cujusque triterminis metientes, videtur < qui omnia syllogismis longas argumentationum catenas artificio humani sermonis < quem diuturnus > in auxilio quarum cultis linguis usus polivit, < imprimisque particularum, mira quadam dicendi rotunditate connecti tota fer vis logica est >, satis animadvertunt. > Ausimque dicere, atque in pauca colligi non in oratoribus, maximeque complures reperiri periodos in bonis autoribus, nihil desit ad vim concludendi, neque quibus <; multa licet complexis > essentialem formam immutat, et fraudi enim transpositio enuntiationum scequod aridum et exangue per se Ratiocinationis ad gratam persuasionis efficaciani vesleton, quasi carne et tendinibus vis formae cognoscenda tivit. Maxim autem in illis argumentationibus esse nequit dicenti, ob hoc ipsum est, quae quasi c~ercmoniis quibusdam ac solemnitatibus astrict~ sunt, ne vagari animus ac titubare possit, quod non tantum fit in scholse formulis, imo nec tantum in Geometrarum demonstrationibus, in libris mercatorum, secundum sed et in calculo Arithmeticorum, proin rationibus institutis, procuratorum priam quandam artem computi fisci < a~diliumque > et similibus, -< (praesertim ubi commoda et incomin tabula exhibere et calculo assdmare moda eorum quae proponuntur et processu judiciali rite formate, licet) >, im6 in ipsis actis forensibus ea de re conditaB in civitate habentanto magis quanto leges meliores formulas tur'. Atque hoc ipsum est quod ego nunc agito, excogitare sive leges generales >, quibus omne ratiocinationis genus aut tabula uteremur, astringi possit, perinde ac si calculo arithmetico ut pariter quadam :estimat:oria, veritatem quasi in bilance expenderemus; sermonis scholasticarum distinctionum tricaB et popularis ambiguitates < quasdam assecutos evitentur, quale quid solos '< fer > hactenus Mathcmadcos in constat. Equidem fuere < quanquam pauci > qui quod princeps absin aliis quoque scientiis ab imaginatione logica fecit Aristoteles, tractis mathcmaticorum exemplo tentarent. Suspicor nonnulla ejus Cf- PlilL., Cf. ch. vii, V. La de Z-Ct~Mt?, ~d' Stateram Z. Logique VM, PHtL., VIO17: Leibtti~r, ch. V, !7: Ad ~<t~M~M~juris (p. (p. ai Z! t.) i.) V. f.O~MC t&.

5 recto.

3~0

ELEMENTA

RATIONIS

PtML.,YH,B,vt~

Jurisconsulti veteres, quorum admirabiles in Digestis extant reliquia, de quibus ita sentio, nulles extare formas aequabilitate,~> constantia, scriptores, qui <~signincationum concludendi nervosa efficacia, <; caetcrisque orationis ratiocinatricis virtutibus ~> magis <~ qum Romani illi Jurisconsuiti ~> accdant ad vim Geometrarum. Adeo sibi simili ubique tenore ingrediuntur, laudemque ut quemadmodum Euclidem ab Apollonio, ita UIpianum a Papiniano discernere vix possis. Tamque inimitabilis est ille simplidtatis judiciique vitse partem in Cujacius qui maximam eorum expositione cum ad illud exemplum suas quasdam consumserat, consultationes <; quaesita nimis arte >, composuisset, iong dispar sunt in Digestis qux ex certis qui<~ Ca~terum innumera apparuerit. busdam ita firmiter concluduntur, ut ad demonstrationem hypothesibus non nisi nomen deesse videatur. Ut tamen prorsus sese formarent ad illam >, ab istis hominibus et temporibus, normam, <~ adde et scriptis ad vulgi usum comparatis, non potuit. Aliter enim > expectari desiderarique scribunt etiam sapientes. > populo, aliter sapientibus Reperiuntur <; maxim > enim aliqua hujus generis seculorum, ne quem Suisset, dictus in media apud Scholasticos superiorum sua merita laude defraudemus 1. Fuit Calculator, qui circa motus et regione Mathematicum non contigit. Vidi tamen etiam color <~ naturalis ut ipse

generis extitisse apud <~ autem > sectam

Stoicos fer

quorum

labores

interciderunt.

Stoicorum

sequebantur

aliquis Johannes intensiones qualitatum sine exemplo

unde agnosco, si ingenio eorum quorundam scripta, hominum ac bonas voluntati, lumen Mathematicorum quod nunc accensum est, accessisset, potuisse ab illis nostros labores praeveniri. Sed istam bonam in eodem agro enatas oppresserunt, cert frugem spinx innumerabiles occultarunt. Nam alioqui tantum abest ut ego Theologis philosophisque ab ignaris solet, detraham, ut contra subtischolasticis, quemadmodum litatem eorum admirer, lubens plurima apud eos extare agnoscamque solida et praeclara, demonstrationum capacia, quae ab horrida tate purgata magno cum fructu in lasdus solum transferri modum
5 verso.

agere cpit. ejus sectatorum

metaphysicorum Hune mihi videre

illa obscuriet quemad-

sylvestres arbores cultura mitescerc queant. Restauratis bonis literis, ac restituta dicendi ratione,
cette revue
Vil, B, iv,

quod superioris
VI, t2, e, to sqq.;

i. Comparer
VI, 12, f, 27;

historique
32.

aux

passages

suivants:

PmL.,

ELEMENTARATIONS

3~!

maxime seculi beneficium fata, ut quod dixi Lumen

P' PHu~VII,B,v~5. > nostro servaverant est, < id potissimum Matheseos post tand temporis Eclipsin rursus < per indivisibilia et auctis > Archimedeis < detectis atque effulgeret, Geometrarum artificiis < (quae Metaphysicam infinita > inveniendi aliis veterum prter et quae si quid judico plerisque possis, appellare < simul > Analysis illa calculi productaque Archimedem fure ignota); veteribus partim studios occultata, partim non satis explospeciosi >, ad Arithmeticam qua tota Geometria rata quam nos Viet~e debemus, initia Sed accessit aliud majus, nempe < singularem > reducitur. ad Geometriam primi revocandae, specimina quorum quidam Physic~e et Gilbertus et Keplerus dedre, quibus Harvaeum omnium Galibeus inter mechanica circulationis lege reserata merito jungas. Horum inventis se copulatis atque in unum systema adornatis pneclara addidit Cartesitis, cui si diuturnior vita contigisset, haud dubi ille nobis aliquando veritates dedisset solidas et in vita profuturas theses < tradidisset, pulchras simas, atque in exemplum subtilitatis attamen ingeniosas et plausibiles], nihil lesque, ut de incertitudine < proinde > nollem tanquam ad scopulos palatia hserere, < multo plures >, nec tantm hypoet scitu dignisquidem illas et plausibiles atque ingenii profuturas > [utcunque < nimis ab usu remotas adhuc steridicam >

quod neglecto progressu scientiarum. Verm quemadmodum pulchr

quibus [steriles dedisset]; ingeniosos homines hodie multos velut insenescere, Circes cujusdam Magae Sirenum atque excantata contigit, apud suum Aristotelem Peripateticis

in his rebus, procedit usus Matheseos ita in his quae imaginationi per se non quse oculis usurpari possunt, est. < Et tamen abslaboratum hactenus fliciter minus subjiciuntur sciendum est, omnium quibus nodones~> tractas concretione imaginum vinculaque ratio occupatur esse potissimas, principia iisque contineri humanae. et velut animam cognitionis < etiam > rerum imaginabilium consistere < imo in his potissimum quod reale est in rebus, quemadsecus qum Plato et Aristoteles, modum prseclar animadverterunt cert analysi deprehenIn ultima Atomicorum schol~ videtur >. carere non posse. Etsi enim ad ditur, Physicam principiis Metaphysicis Mechanicam reduci possit debeatve, < quod corpuscularibus philosophis tamen in ipsis primis Mechanic Legibus prter plane largimur >, Geometriam et numeros, inest aliquid Metaphysicum, circa causam,

3~2

ELEMENTA

RATIONIS

Pn!L.,VH,B,v!,5.

et resistentiam, mutationem et tempus, similitu. effectum, potentiam dinem et determinationem, per quas transitus datur rebus mathematicis ad substantias reales. Quod in illorum gratiam annotare pretium est, < non injuria ~> ne si omnia in qui laudabili pietatis zelo, verentur natura per materiam et motum explicare liceat, substantif incorporales eliminentur. possint < Merit igitur inculcandum ipsa tamen est etsi [principia] omnia ad Mechanicen, primas physica reduci Mechanices interiora

ac substantiis partie m ~> sine principiis Metaphysicis nullo modo posse < minusque ea in re ineptire expertibus expediri Scholasticos, qum hodie multis videtur >, ac perinde licet sine formis illis substantialibus vel accidentalibus < adhibitis > particularia nature legesque ph~nomena explicari possint rioribus temporibus in Schola modi > debeantque, eaque in re maxim supesit, quod generalibus < ejus. peccatum praeclar suo officio functi sibi viderentur;

6 recto.

contenti plerique sine iisdem tamen omnino Physicam generalem imperfectam esse, arcana principia cognosci non posse, res ipsa ostendet. rerumque Prterea in ipsa Geometria, im et in Specioso Mathematicorum

inveniri possunt ex Metaphysicis notiocalculo, multa miro compendio nibus circa simile et determinatum, quas ex sola notione totius et partis eruunt < sive asqualis et congrui > vix per multas ambages communiter Geometrx. < Unde novum excogitari posse video situs revocatione < ad magnitudinem restitutione ad situm, magnitudinis quoddam Analyseos Vietrea toto caelo diversum, > calculi constru~donis Mathemadc~e genus qua sine ambagiosa causa, et rursus deinde

causa, direct situs et figurarum constructiones per characteres, per calculum repraesententur, in inventionibus sed et potissimum in quod non tantum Geometricis, miror, quia nemo adhuc veram lissimo applicabilem similitudinis definitionem dedit, qualem nos produximus. Scientia enim de simili et dissimili in universum deque formulis et signorum combinatione, < non minus quam illa vulg recepta de asquali et masquai! per demonstrationes tam lat fusa est, ut non per Mathesin artes regnet (in quibus ne sans
ch.

Gomtrie applicatione Sed haec neglecta non

ad Physicam

maximum

fructum

> promittit'. et usui genera-

tradi potest; et > in universum et subjecta3 imaginationi tantm, est hactenus, etsi quidem animadversa
et les textes qui y sont cits.

i. V. La

Logique

de Let&Mt~,

x~ 5-8,

ELEMENTA

RATONS

3-).3

sed et viam omnem suam ab ea pnestantiam mutuetur), A~ebM ipsa cetera et sensibiliter exprimi possint quae ab imaginationis qua prbeat, ex nostris patebit~ exemta videntur, quemadmodum iurisdictione circa ea humanarum mult maxima pars cogitationum Utique enim vel exhiberi modulis corporeis vel pingi versatur, qux nullo modo et imagunculae Mexiunde Hieroglyphica Aegyptiorum figuris possint; constant, et memonam potius quam rationem canorum fer metaphoris et quoecunque ad intellectum et Mentes, Ita DEUM, juvare possunt. affectusque et virtutes ac vitia, ac < caeteras > voluntatemque pertinent, et ipsum motum sed maxim potentiam actionemque mentis, qualitates consequi licet, quamvis effectum in res imaginables nulla imaginatione et Unius iUae notiones Entis, substantif, exerceant. Jam ver communes caus, ordinis, durationis, ejusdemque, < tum > possibilis, Necessarii, nec oculis cerni non possunt. Quemadmodum intelligi mente possunt, et doloris, justi et injusti, utilis et veri et falsi, boni et ma!i, voluptatis nostra, et ad damnosi. His tamen constat omnis < fer > ratiocinatio sed et politertiam quamque vocem non Theologi tantm et Philosophi, et meta<?ysicum tici ac medici aliquid < serisus corporeos > transcendens notionum desideratur. ingerere coguntur. Hc ergo Analysis quaedam > qui rem tantam < aliqu ex parte et Mentem et his concirca DEUM inprimis aggressi sunt, passimque > factum est phinexa demonstrationes polliceri tam solemne < nunc artiet motum perennem circuit Geometris losophis qum quadraturam Fure nostro imprimis seculo ficibus sperare mos est. Sed fecisse complures, etsi rem negari debet ingens operae pretium dicere non quenquam plan consecutum fieri poterat ante illud subsidium quod menti vel potius importunitati Cartesius )1 rogatui neque

PHM.VH,B,vi,6

ausim, Neque id facil nunc paramus. Equidem amicorum hoc tandem dare coactus

6 verso.

Geometrica est, ut suas meditationes forma exhiberet, sed nuspiam magis nudum latus detexit <; quanquam observata esse negari interea pulcherrima ab ipso etiam in hoc argumento non possit. > Hobbius

poterat < itidem > facere opre pretium, nisi nullas scilicet substantias vulgaribus pr~ejudiciis alia pejora substituisset, esse incorporeas, veritatem et pendere nomiomnem esse arbitrariam nibus imposititiis;
i. V. La Logique

omne
de Le~K~

juris
ch.

ac societatis
vu, 6, n,

principium
et ch. x, n.

esse

mutuum

4,

~44

ELEMEKTA

RATIONIS

PtnL.,VILB,G.

aliaque non meliora >, ut taceam miros et vix in tali credendos circa Geometrica errores. Multos alios demonstratores prxsibi indulgent tereo, sed qui plerumque et Geometrarum plurimum formam simulant potis quam habent, Unum novissimum autorem non contemnendi quidem sed tamen infelicis ingenii praeterire non possum multa habet de DEO et mente cujus opus posthumum paradoxa, nihil mins quam vera et demonstrata. Exempli causa solum DEUM esse substantiam, caetera omnia esse modos, et ut ita dicam accidentia sive aSectiones DEI, rotunditas uniformitas quemadmodum < magnitudo > aliaque ejusmodi sunt affectiones sphrae; < aut quemadmodum affiretc. sunt modi cogitantis matio, dubitatio, >. Mentem nihil aliud esse qum ideam vel si mavis figuram abstractam < seu formam mecha< > hujus < sui > corporis, ut cubus Geometricus est forma cubi et [ita] < proinde corporei; esse quatenus nemo > mentem immortalem nescit ipsas abstractas figuras Geometricas esse interitus expertes, licet dissolvantur. Et tamen ille de beatitudine corpora nostr mentis et emendatione multis disserere audet, quasi ngurse ill~e et idem abstract~ meliores reddi, et agere pative possent, aut quasi ipsius idem Gomtrie~ > corpus in ipsam inciderit, vel corporis dissoluti nec jam amplius existentis referat qu~nam ejus fuerit figura novissima. Ita nihil est tam absurdum, im demonsquod non asseratnr, trari hodie [jactetur] <; soleat > ab < si quidem anquo philosophorum, id vocamus demonstrare, et has profanationes tandnominis ferimus; nam olim quidem parce et svre demonstrandi appellatione philosophi utebantur, nunc vereor ne prostituatur hac audacia titulus unis promiscua nuper hoc irrefragabilibus habent subinde rationibus prasscribendus >. Et tamen multa praeclara passim interspersa, quibus lectorem et paradoxorum amantem mercibus malis conciliant pretium [periculosis]. Eoque magis tempus est Criterium aliquod proferri Empiricum et palpabile < quo irrefragabiliter exhiberi queat omnis vera demonstratio > discernique verum a falso et certum aliquid etiam in scientiis ab imaginatione coercend~e licentiae separatis constitui possit, luxuriantium rum millibus
i. AHusion

metum

nicam

intersit,

utrum

<

hi ipsi autores apud incautum

ingeniorum. Indigna enim res < est > ab aliquot annoadhuc in principiis hxreri, nihilquibus floret philosophia
l'J~~t~MC de SpNozA, publie en 1677.

ELEMENTA

RATIONIS

3~5

haberi securum constitutum que in pretio sunt, < quae priorum

genio regni, protemporum mento sdentiae, majoreque datum sibi tempus, quo expugnare nature latepKestantissima ingenia consumunt. Quam bras possent, inter se lites infinitas reciprocando mentis et ambitione humant <; ac studiis > intemperiem curiositate libertate philosophandi nulla autoet prtexta sustentatam, nonnihil frenare ritas, sed sola illa fortasse Methodus quam proferimus autorum, restituere sunt aggressi hactenus, qui veram Apodicticam nullum novi, qui totam rem inspexerit profundius Joachimo Jungic Lubecensi, quem e minus pr~etenre debeo, quod non pro merito nosci tunc animadverto'. <; Et tamen hune fer unum postKeperumhabuit Germania, quem Gali!aeo et Cartesio potest. Interomnes

aliae post alias sectae placita delent, > brevions longiorisve fortuna; exiguo interim increopinionumque humani generis damno qum fructu dum et firmum. Unde

PHL.,VII,B,vt,6

7 recto.

daturus nobis cogitata perfecisset, demonstratricem. Mirabili enim industria et studio dendam philosophiam et argumentationum in notionum varietates inquisierat, analysin long a et erat praeterea instructus <; non ab omnivulgari diversam instituerat, sed et > ab interiore Mathesi, prope ultra illorum gena tantum literatura, temporum, [aut potius] <( atque > locorum sorte nascendi vivendique. <~ Et supersunt Mechanicis captum, hodieque circa observata cum de vulgo, in quae inciderat ejus inventa in naturam edi hoc est

opponere posset >. Hic cert si erat multa maximi usus ad con-

et Geometria, compluraque dignissima. > Verm illi nimis diu luctandum cum tricis quibusdam inanibus philosophorum egregi pronigabat. Quodsi

larvis fuit, quas

in ea tempora incidisset, quibus converilli totam in res ipsas industriam pabantur tenebrae, licuissetque tere, plurimum haud dubi scientiarum pomaeria protulisset. Jam enim senex erat et viribus fractus, quando Galili et Cartesii scripta in Germania increbrescebant. <; Pr~tcrea tandi filum, in quo rigorem licet. > Mihi adhuc < expertique adhuc receptum sequebatur demonstrandi sine taedioso labore

passim jam dissi-

argumentenere vix

noscenti nisi vulgaris necdum puero Logicae placita subnata cogitatio Matheseos > nescio quo instinctu est,
PH!L.,VII, et p. 94. B, iv, 32, et les autres textes cits ap. Z. Z.og'~

i. Cf. jPAt~,VII, t86; de Le~M! p. 74, note,

?4~

ELEMENTARATONIS

Ptm.V!B,vt,7.

unde combinatione posse excogitari analysin notionum, quadam exurgere et quasi numeris veritates aesdmari posscnt. est vel nuac Jucundum meminisse < utcunque quibus argumentis > ad tant rei puerilibus venerim Discenti logicam ac praedicamenta hoc est termisuspicionem norum incomplexorum <~ omniumque < in ipsis > rerum cogitabilium intuenti (qua san delectabar > coordinationem qualemcunque mirific) in mentem venit debere nova Logicis excogitari pnedicamenta, terminorum complexorum; in quibus propositiones perinde coordinarentur ad constituendos ac termini incomplexi in pr<Bdicamends syllogismos coordinantur ad constituendas vulgaribus Scilicet neque propositiones. tunc noveram, hoc ipsum esse Apodixes per somnium continuas confaciunt Mathematici, dere, quemadmodum ita dispoqui propositiones Ubi ergo primum adonunt, uti una ex alia perpetua serie derivatur. lescenti pro more scholarum objectiones proponere permissum fuit, ingerebam ego dubitationem meam, cum ver non satisfacerent prseceprationem reddere tores, cur magis connexiones neque viderentur, incomplexorum quam complexorum logici agri essent, ipsaque dispositio naturalis veritatum mihi videretur, jam tum maximi momenti cpi ipse de re cogitare acris. Sed mox animadverti ad propositionum series 1 rect condendas, melius disponi debere notiones ipsas seu terminos incomplexos, atque adeb praedicamenta vulgaria prorsus esse reformanda. Videbam enim ex recta dispositione terminorum incomplexorum gismi nullo negotio praedicamenta inde combinatione debere > ipsum syllogismum; exurgere< hanc omnigenos recepta mihi facilitatem syllogismos eruendi, sylocm vero sola

7 verso.

veritatesque pulchras perinde atque optabam non darent, jam judicatu facile erat alia plan opus esse disinveniendi, <~ Eadem occasione venit in mentem positione notionum. notiones, si rect resolutae atque ordinatae haberentur, numeris posse reprxsentari ac proinde pendent veritates, ita fieri posse calculando examinabiles tractatas in quantum a ratione videbam, fore. Quod meam curiositatem adhuc

enim notionem magis accendit. Observabam quae de notione prdicatur ita ei inesse, ut numerus Sic Homo perinde productor producto. dicitur animal rationale, senarius dicitur binarius ternaquemadmodum Si scilicet binarium rius, seu 6 = 2.3. voces, omnem numerum parem
Phil., VII, (GuHRAUER, II, Notes, . Cf. t26, 85, 292, et r<~ Sa Klopp, I, xxxv.) JLe! a se ipso &fcp! <~<HM~.

ELEMENTA

RATOMS

3~y

seu divisibilem

per

2,

temarium

vero

omnem

numerum

divisibilem

] PmL.,V!,B,v,7.

semel reparte rationem postea excogitavi, per 3. Q~o principio qua formas demonstrari cmnes logicorum im qua per numeros possent, idem artificium ad omnes notiones distinctas applicaretur. > Sed interea curriculum studiorum de more absolvendum erat, > imbuendus, < et aulae > et negotia supervenerunt quae divertere mentem potuerunt, evellere illam prime adolescentiae meditationem non potuerunt. Subinde animus enim illuc respiciebat ut reor instinctu superiore quodam impulsus, ipsaque incensus prxstantia rei, et manifesta possibititate, novisque quorum utrumque in dies tanto animus veteribus notitlis < et varia lectione inde peregrinationes

magis apparebat, quanto longius in rerum cognitione progrediebar. Itaque jam viginti abhinc annis schediasmatibus quibusdam juvenilibus editis ejus rei me publie injecta mentio est Sed postea interior Matheseos in peregrinationibus cognitio accessit, cum applausu summorum inventaque mea nonnulla ingeniorum recepta sunt. Ita ut auctis praesidiis atque copiis meis, otium tantummodo et tempus, quod huic uni instituto deberi appaprope soli satis diutumum rebat, deesse videretur. variosque casus mecum reputans >, indignum im inexcusabile judicavi, si talis rei omnis mentio atque suspicio mea procrastinatione < praesertim quod videbam < non facile > periret, capi ab aliis quae in hanc rem subinde disserebam, unde sero fortasse alius eadem agitaturus > Est enim et in expectari debere videbatur. cogitando felicitas quasdam, semina bonarum meditationum primaque fer casui, hoc est divinas cuidam debentur. H~c igitur consuggestioni siderans, sustuli < denique > moras, impedimenta negotiorum abrupi, collegi memet intra me ipsum manumque Nihil operi sum admolitus. autem me deterruerat magis, qum ipsa principia, qu habere videntur aliquid aridum et sterile et pene dixerim puerile, quoque rerum initia humilia ac pene deformia Grammatica edam elementa erant retractanda, assueto pene repuerascendum. et plerumque novis cogitatis, qum gloriam paratam
'.AUusion au De Arte morceau de t686 environ.

Tandem brevitatem

vitae <

soient

enim maximarum atque long aliis hominum varia, mihi

esse. Logica et homini

ignorabam judicia optimaeque voluntati reprehensionem potius esse. Sed vicit amor veritatis, plusque consciendse
combinatoria de t666, ce qui permet de dater le prsent

Neque

~4~

ELEMENTA

NOVA

MATHESEOS

UNIVERSAUS

PHn.vn,B,v,7.

8 recto.

propria~ dandum visum est qum opinioni aline. Itaque ofncio meo ac [divine] < supcm.e ut arbitror > vocationi satisfacere decrevi, quis inde fructus ( in publicum pervenire debeat, divine voluntati reliaquens.

PHL., V:, 9-12.

B, ~t,

PHiL., VII,

B,

9-12 (8 p. in-folio). < ~M libri cui titulus


~~T~F~O~

erit

>
t

J?jL~~T~ Elementa Cryptographemata


9 recto.

T~F~

U~ZFB~~L~i

Matheseos

talia esse debent ut prodesse <UmversaIis> possint etiam ad ad ludum interpretanda, Schaccorum et alia id genus. ludendum, 1

TTAEc i.

Elementa hactenus

Matheseos quam

universalis

multo

ad illa quoque problemata porrigendi quasAtgebram (hactenus transcendunt. receptam) Tradetur et Synthesis et Analysis, sive tam Combinatoria quam Algebra Mathesis niversaHs tradere debet Methodum aliquid exacte determinandi per ea quae sub cadunt, sive ut ita dicam Logicam imaginationem imaginationis. Itaque hinc excluduntur circa res pure intelMetaphysica ut cogitationem, ligibiles, actionem. Excluditur et Mathesis specialis circa Numeros, Situm, Motum 3. circa duo versatur, Qualitatem Imaginatio generaliter et Quantitatem, sive magnitudinem et formam; secundum quas res dicuntur similes aut dissimiles, squales aut squales 4. Et vero similitudinis considerationem pertinere ad Mathesin generalem non minus quamsequalitatis, ex eo patet quod Mathesis specialis, qualis est Geometria, saepe investigat figurarum similitudines. Similia sunt qux per se singulatim discerni non possun~

Symbolica Ostendetur

cognita, veterum.

ipsa Speciosa

plus differunt a Speciosa Vicias aut Cartesii differt a

hic Methodus

Calculum

Geometricum

I. Cf. MATH., a. I, g, 2. Cf. MATH., I, 27, a. 3. Cf. MATH., I, 26, a. 4.Cf.PHtL.,VtIt,56recto. 5. Le contenu de cet essai est analogue celui des opuscules V et et '9~ cits dans La Logique de f.~Mt~ chap. p. jga~.

publis par GEMARBT vu et tx (notamment

ELEMENTA

NOVA

MATHESEOS

UN~ERSUS

3~

ea sunt similia. Qu~cunque similibus et similiter determinantur, tunc nulla alia in ipsis institui Si duo sint simili) potest comparatio inter se, et proportio sive eadem ratio respondenquam Ratio ipsorum
num~<

P PHL.,VII,B,VI~.

Similitudines ihterdum sunt ngur.e, cum anguli

possunt per Magnitudines sunt squales; item, respondentes

cognosci

ita similes cum latera 1' recto. o

respondentia sunt proportionalia. vicissim inveniuntur ut MagniContra Magnitudnes per similitudines, numetudines Angulorum magnitudines per similitudines figurarum, rationum. Et interdum evenit, ut quod prolixa rorum, per identitates facillime demonssecundum viam magnitudinis, indiget demonstratione tretur secundum similitudinis, ~quianexempli causa, Triangula item circulos esse ut quadrata diametrorum. gula habere latera Homologa, nihil aliud est quam ocant comparationem Quod vulgo Aequationum, cum supponitur duas formulas licet diverse expressas esse <~ revera > coincidentes, unde respondentes quas unamquamque quoque magnitudines determinant debent inter se esse [squales] >. Locum <~ coincidentes habet non tantm imo non tantm in aequationibus, sed et in formulis magnitudinum, in formulis magnitudinum, sed et in formulis quibusvis sed puncta. <~ Combinaest Logistica seu doctrina rationem, ab his qu~ viam

non magnitudines, aliis, ut si liter designarent toria enim seu doctrina de formulis generalior Magnitudinis. > Multum 2 autem differunt eandem habent relationem. la relation du sinus et du cosinus Exemple de ~.5"que pour tout autre angle. Est autem Ratio relatio In Magnitudinum simplicissima Calculo consideranda ea quae eandem

habent

i io

verso.

est la mme

pour

l'angle

sunt

Operationes

et Usus ad

recto.

constant additione, subtractione, problemata. Operationes Multiplicatione et divisione, potentix et radicis extrac<( vel formula > constitutione tione, < Numeri absoluti et logarithmi inventione, > Seriei vel Tabula et clavis investigatione, seriei differentia et summa. Et constructione,
1. Cf. MATH., 1, g, f; 1, 26, a; 111, B, t8, b. Ici une addition en marge sur la regula Cf. j!<t~. de Lt~M~, p. 228, et note t. (~<!(h.,vn, 66). V. La Logique 3. Cf. Initia ~!Wt MM)'<?MM~MfM!M Mt~tM. (Af~/t., \'II, A~)fA~ a3.) t<M~<?t'M~

350

ELEMENTA

NOVA

MATHESEOS

UNI

VERSAHS

PHL., t!.

VII,

B,

V,

cum

possunt gnera. libus, data proprietate aliqua rci, invcnirc ejus genesin seu construcet data operatione tionem per gradus, invenire operationem per saltum, seu compendia'. Ex his patet operationes alias esse syntheses, ut additionem, multipli. cationem, potentiae vel formulas < vel > Seriei < vel > Tabula consalias esse analyses, tructionem; nempe subtractionem, divisionem, extractionem radicum; inventionem geneseos seu clavis; et quidem quoad licet compendios~e.

innumera

supersint,

ea his duobus

comprehendi

Les oprations donnent naissance des objets dont parfois impossibles la construction est possible, ou dont l'interprtation se trouve dans la nature nombres ngatifs ( cum quis plus debet quam habet ), fractionnaires, incommensurables, imaginaires (ces deux dernires espces venant de l'extraction de racines impossibles). l'intersection Exemple d'une droite et d'un cercle.
! verso.

Multum accidens, Imaginant. nite parvis Exemple lles devient

autem interest et impossibiles

inter quantitates seu impossibilesper imaginarias absolute quas involvunt contradictionem. infinitis et infi-

possunt comparari cum Quantitatibus quas eodem modo oriuntur. le point d'intersection de deux droites s'en va l'infini. imaginaire,

qui deviennent

paral-

Et tamenhuiusmodiimaginarie egregium usum habent tum in Conicis, tum alibi passim, ad constructiones universales inveniendas~ Reales vero licet incommensurabiles in natura quantitates possunt exhiberi chque sunt vel AIgebraicag vel Transcendentes. Logarithmes; approximations; blmes transcendants se trouve
ta verso.

Calcul diffrentiel. dans l'indtermination. problema

L'origine

des pro-

Methodus

solvendi

Utraque vel per saltum vel per gradum. est cum alia problemata percurrimus

est vel synthetica vel analytica. < vel combinatoria> Synthetica et incidimus tandem in nostruiii

Ces deux ides paraissent tre respectivement les ides mres du Calcul diffrentiel et du Calcul intgral. a. On nous permettra de rappeler des considrations que nous avons dvelopp dans notre livre De ~Mt analogues liv. IV, ch. m, ?7 tMt~M~Mf (t~ partie, et to).

ANALYSSLNGUARUM

35

<; et hue pertinet > Analytica mus ad conditiones regressus sit saltem mata.

simplicibus ad composita probleut peiveuiaest, cum nostro luchoantes regredimur sufficiunt. quae ad ipsum solvendum ipse Quanquam Methodus in partibus progressus

eundi

F PHL.,

VII,

B,

V,

seu synthesis fictitia respectu cum ipsum problema solvere incogniti; idque in analysi per saltum, Eodem modo et synthesis est per ordimur nullis aliis prassuppositis. ad nossaltum < cum a primis oriendo omnia necessaria percurrimus Sed per gradum Analysis est, cum problema ad facilius et hoc rursus ad facilius, et ita porro, ad id quod est in potestate. >. cum incognitum nam terminus communis scilicet

trum usque problema propositum revocamus donec veniamus

solutio per loca, Ad hanc analysin pertinet debet reperiri in duabus seriebus <; vel locis >. vel intersectio dabli qusesitum

PmL., VII, C, 9-10 (4 p. in-~). n septembr. 1678. Analysis A D inventionem ~&. tationum,qu ficandas cogitationes cogitatio, > hinc et velut quodam quiddam sensibile /~M<!rMM veritatum opus est analysi cogi-

t PHtL.,VI!,C,g-o.

ac demonstrationem

< 9

recto.

quia respondet analysi characterum, utimur <; cuilibet enim characteri

q uibus adsignicerta respondet

sensibilem analysin cogitationum reddere, possumus filo mechanico characterum dirigere; quia analysis est. ~M~w ~r~c~Mw fit, cum charactenbus

alios characteres, usu asquipolquibusdam substituimus qui prioribus ut pro uno multos, lent hoc uno tantum observato, pro paucioribus substituamus. plures (qui tamen inter se non coincidant) Utique enim substitutis cogitationes qu characteribus respondent, prioris characteris qui resolvendus proponebatnr significationi aequitacHius fit, quam si nullo ad characpollere. Hoc autem ope characterum teres respectu nam intellectus noster cogitationes ipsas aggrediamur; filo quodam mechanico est, ob suam imbecillitatem regendus quod in
Cf. MATH., t, 26, a; et La JLog'~c 2. Le titre et la date sont sur rpts de JL~t&M~, ch. vm, les deux feuilles. g t2.

constabit etiam

353

ANALYSSL~fGUARUM

PIIIL., VII,

C, 9.

cogitationibus qux: res pra&stant characteres. Porro cum scientias omnes,

illis

imaginationi quae

non

subjectas

exhibent, constant,

ipsi nihil

demonstrationibus

<) verso.

etiam propositione in locum prasdicati substitui posse subjectum j et inter demonstrandum in locum quarundam veritatum tuto substitui quas praemissas vocant, aliam quae conclusio appellabatur hinc manifestum est, illas ipsas veritates in charta ordine exhibitum iri sola characterum analysi, seu substitutione ordinata continuata. varie sunt hominum lingue, et nuUa fere est qux' non jam satis exculta sit, ut quaelibet in ea scientiae tradi possint; ideo sufficit unam linguam assumi; unusquisque enim populus scientias domi Quoniam quoniam tamen sunt lingue in quibus scientKe jam magis sunt excultae, qualis latina est, hinc ejusmodi linguam praeterri utilius fuerit, pr~sertim cum illa hodie nota sit plerisque scientias intellipotest; varii nempe voces, vocumque immutationes. crebro utiles aliisque servientes, ali~ rarius occurrentes ac per se stantes Sunt et phrases intgre, imo proet quod plus est formulas, recurrentes eodem modo, quse positiones instar vocum explicari debent. Ita vox Bonus explicanda est, item vir bonus, habetur enim pro una voce. Et phrasis boni w~ arbitrio, et oratio multa ~MM~ inter calicem ~~M~~M~ labra, quse proverbialis est, adeoque per instar vocis, neque enim sensum omnino a vocibus capit se explicanda ex quibus etymologia ex quibus constat nec vox sensum omnino constat, quemadmodum capit ab seu literis ex quibus constat; tametsi <~ enim ~> ut hic voces proverbium gentibus. Sunt autem in lingua characteres Et ex vocibus aHas sunt invenire et ducere autem

aliud tradant, quam cogitationum aequipollentias<; ostendunt enim in propositione aliqua necessaria catum in locum subjecti, et in omni convertibili

seu substitutiones>, tuto substitui prJi-

vel phrasis, ita in voce literie ad originem sint utiles, res tamen earum analysi intelligendam huj us significationis non absolvitur. Eodem modo et~~M/~ M~r~sunt qua~ non tam pro vi orationum ex quibus componuntur, quam usus quem populus ibrmuhe

t. Cf. PHtL., VI, B, tt, t8. ou et les propositions, tablie ici entre les concepts a. Remarquer l'analogie et les infrences entre tes propositions Vi, B, n, 6a, et VII, C, 25 verso). (cf. Ptttt. et verbes). des particules dits (noms et des mots 3. Distinction proprement

Cf. PutL., \', B, tft, ~.o.

ANALYSIS

MNCUARUM

~53

sunt enim nonnunquam rcliquiae antiqui( proprium fecit, accipiuntur, tads, et hodie etiam plane usum habent phrases vel voces ex quibus forte retinuit ipsa tamen formula usum priscum componitur formula; et in vocum origine > Tales formulas < quod similiter conticgit. reperiuntur apud Jurisconsultos. Resolvendag ergo Voces, phrases, proverbia, formulas, quaecunque suam non accipiunt scilicet resolutionem ex partibus ex quibus componuntur. Quoniam vero periodi (qui scilicet fbrmulse solennes non sunt) enunnon sunt) constructiones tiationes (quae scilicet proverbia (quag scilicet non sunt, nec phrases non sunt) voces (quae scilicet simplices primitive ab origine abeuntem ascivere) intelliguntur, invicem significationem intellectis partibus ex quibus componuntur, hinc sufficit analysin haberi vocum non omnino a sua Etymo< primariarum > quae scilicet significationem logia accipiunt, phrasium, proverbiorum, formularum. Caetera unusquisque est modus ex judicio praeditus ex his ducere potest. Deinde subjiciendus ex vocibus primis derivatas, ex plucomponendi, ribus vocibus constructiones vel enuntiationes, ex his periodos, ex periodis sermonem. Ergo prter voces observandae flexiones et particulae, quibus constans ascribenda significatio est; sunt autem ut voces ita et flexiones aliaeinexplicabiles per alias simpliciores, aliae in simpliciores resolubiles, velut definitione si modus ostenintelligentur ergo resolubiles quadam, datur, quomodo carere illis et simplices in earum locum substituere possimus.Ita possumus adverbiis carere; conjunctionibus 1 plerisque; intercasibus etiam et temporibus ac per~nis et hase jecdonibus omnibus; <. '*W~i* est analysis grammatica, qua vis et proprietas generalia omnium~~e sunt in lingua intelligitur. Annotandae et anomaliae, id est, quando casus flexusve aliter usurpantur, sunt etiam ut in vocibus, quam definivimus, ita in flexionibus ita ut aliquando pluribus sit opus definihomonymiae, tionibus diversis, adeoque et pluribus substitutionibus. Hac analysi grammatica absoluta sequitur analysis Logica, id est osten' ditur quomodo propositiones in propositionum locum substitui possunt, licet non itnmediate una ex alia substitutionem oriatur. per grammaticam id est ostenditur modus inter se invicem plures grammaticassubstitutiones conjungendi. His ita praeparatis acceditur ad ipsas scientias, et primum ad generalissimam seu inde agendum de actionibus affecMetaphysicam,
'MUtTH OHLMtBMtZ. 23

PHL., VII, to recto.

C,

his < ~brmandi vel >

verso.

35~

DE

FUNDAMENTSMVTStONUM

PML.,VH,C,

10.

hominum quae crebrius ac denique in Physica grediendum, tibusque Condendus disponendusque [Optime est liber ductarum, est Nomenclator eo rerum omnes ordine,

occurrunt. et Historia omnium quem per

Inde

ad Mathematica terminandum

pro-

rerum

ex his scientiis collectis, definitio cujusque monstrat. Conscribendus ex singularibus

investigentur historiarum,

species

seu propositionum vel etiatn singularium in quibus

dichotomias.] universalium aliquid evenit

id est quas a praejudiciis nostris, atque expectationem, scribendus abeunt. est liber practicus jam formatis Denique scientias ad praxin transferendi, qui constare debet problematis quo faciunt ad felicitatem nostram alienamve dispositis,

praeter morem seu ab universalibus de modo ex ordine

pHtL.,vn,c, 12.

i-

PHiL., VII, Joh.

C, 11-12 (~ p. m-fbl.). Alstedius Encydopasdiae suae Editionem 2 dans anno

Henricus

i63oJoh.Gabrie!iBethlemoTranssylvanopnncipidedicat.

PH!L.,

VII, C, 133 recto.

PHIL.,

t6.

VII,

C, i3-i6

(6 p. in-fol.). ~~c~ [generalibus] seu

Scheda prima de [notionibus] mentis divisionurn. 4 Non videor male ex AlstedN excerpam. pars est) facturus

si, ut olim ex Theatro

fundamenta divisionum ncyclopaedia Habet enim, ut alibi notavi, (haec Logices T~~ ~sp~n~ usum insignem ad inveniendum etsi mihi non a&que apta

Zwingeri, ita tune 6 seu oppositiones

i5 recto.

semper ad sciendum videatur. Scheda 2da de fundamentis divisionum.


o

. Cf. le D~ <~< du to Avril 16~ (PHIL., VII, B, v, t-to). le paragraphe comme le montre 2. C'est l l'esquisse d'un plan d'Encyclopdie, final. nova de juin 3. Cf. le Consitium V, 7, 5 verso). ~2?MC)~op<c<M 1679 (PmL., cite par TRENMLBNBUM, III, 42. 4. Premire phrase, nunc 5. Sic, pour . TMNDBt.ENBUM. 6. Et non N propositiones , comme l'imprime

NOTES

LOGCO-GRAMMATCALES

355

PM.V!,C,

!7.

PHM.

VII, C, !7.

Notes

jogico-grammaticales. du droit et de l'oblique.

Distinction

Quod quitatum. quitas

nondum Et

praestitum per

quoquam et

memim pnepositiones,

est

investigatio daturque ade

obliobli-

discernitur

casus

oMiquitatis. sunt vel comparationis vel connexionis

RELATiONE?

PH!L.,VH,C,l8. Z.o<*<

PML.,
/o~co-pr~w<ct.

VI!, C, 8.

PHIL.,

VII,

C,

19.

j Pti.

VII,

C, 19.

C~c/o~OMMC~LMWo,Gr~orMyb/OMMO. . Cf. C&<c~rM~M ~Mt<MMM (PtHL., VII, M~~ C, 20). et e

(Pmt.

VII,

C,

159

verso)

dbut

des

G~M~ra~

356

GENERALES

INQUISITIONES

PHL., 31.

VII,

C,

20.

PHIL.,

VII,

C, 20-31 (24 p. in-folio).


GENERALES DE ANALYSI INQUISITIONES ET VEMTATUM. l686.

NOTIONUM 1

Hic egregie
20 recto.

progressus

sum.

~~MiiTAMUS

nunc

quidem

omnia

non nisi de Concretis, ut iris, intelligantur. nomena, concreta nunc erimus

ita ut Termini Abstracta, quicunque sive ea sint substantif ut Ego, sive phxinter abstracta et Itaque nec de discrimine

soliciti, <; vel saltem non alia nunc adhibebimus abstracta, qum quae sunt Logica seu Notionalia, verb. grat. ut Bems ipsius A, nihil aliud significat qum ~6 A esse B > Privativum non A. Non-non-A idem est quod A. est A, si scilicet non sit non-Y quodcunque, posito Y similiter non esse non-Z et ita porro. Omnis terminus intelligitur positivus, nisi admoneatur eum esse privativum. Positivum idem est quod Ens. Non Ens est <: quod est > mre privativum, seu omnium privativum, sive non-Y, hoc est non-A, non-B, non-C, etc. idque est quod vulg esse proprietates Omnem quoque Terminum hic accipiemus seu subpro completo, stantivo, ita ut magnus idem sit quod Ens magnum, sive ut ita dicam magnio. adjectivi Quemadmodum et substantivi qui nasutus est dicitur discrimine non indigemus, itaque in his nisi forte ad enncasin <; dicunt nihili nullas P<?~fM~

> significandi Ens est vel per se vel per accidens, seu terminus est necessarius vel mutabilis. Ita Homo est Ens per se; <; at > Homo doctus, Rex, sunt
t. Ce titre et cette note marginale paraissent 2. Cf. PHL., VI~ B, H, 12; C, 5, i5q verso; 3. Cf. PHIL., VII, B, M, 32. 4. Cf. PHtL., VII, B, M, 2; H~ <t.t. avoir t ajouts VIII, verso. aprs coup.

DE ANALYSf

NOTIONUM

ET VERTATCM

35 y

Nam res iliaque dicitur Homo, non potest desinere Entia per accidens. at potest quis incipere aut desinere esse esse homo, quin annihiletur; Rex, aut doctus, licet maneat idem. ut Ens, ut Doctus, <; ut Terminus est vel integralis sive perfectus, vel prsedicatum idem vel similis ipsi A, qui scilicet potest esse subjectum ut licet nihil accedat >; vel est partialis siveimperfectcs, propositionis, est (nempe ipsi A) ut integer idem, similis; ubi aliquid addendum terminus exurgat. Et ver id quod addendum est, obliqu accedit; rectum accedens > salva termini integritate semper addi et <( cum integrali duo termini integrales constituentes omitti potest. Et in recto junguntur cui alius in obliquo Interim non omnis terminus novum integralem. Mcet obliqu addendo inde additur partialis est, ita Ensis est integralis, > salva integrifiat Ensis Evandri. Itaque potest aliquid <; non-rectum Evandri At contra oblitate termini omitti, ut hoc loco obliquum terminum non facit. Et proinde si. terquum recto omisso integralem nota alteri cum aliqua flexione vel connexionis minus per se integralis non faciat, additus est in obliaddatur ita ut altero omisso integralem ut ex recto divulso fieri integralis. quum. Potest autem ex obliquo seu Evandrius. obliquo Evandri, fieri potest qui est <; res > Evandri, Et proinde opus erit signis Utile autem erit curare ut termini integrentur. ita si volumus generalibus; semper quibusdam rerum vel terminorum non dicennon nisi terminis ud in nostra characteristica integralibus, sed Caesar est similis T~ A qui est dum erit Cassar est similis Alexandro, Alexander <; seu similis rei qusc est Alexander >. Itaque terminus similis '?<p A. Eodem modo non exprinoster non erit similis; sed metur, verbo tenus qui est res Evandri, dividere terminum Ensis Evandri, sit unus sed Ensis qui est res Evandri, ita ut Hoc modo poterimus terminus integralis.

PHI PHIL.,

VI!, C, 20.

in integrales. Sed h~c quemlibet compositum docebit. <; Quod si quousque et qua ratione exequi liceat, progressus videhoc semper procedit, nomina qum integralia. non alia habebimus formare liceat. ut pro A bimus an ex ipsis particulis similiter integralia in B, A inexistens in aliquo, quod est B. > Ex his patet porro esse integrales qui in partiales rectos in quos (si resolvas seu definitionem pro
i. Cf. 26.

et esse resolvantur, definito substituas)

PHiL.

VII,

B,

m,

=a 35~ GENERALES NQU:S!T!ONES

?H!L., VII,

C, 20. manifestum

sit ingredi obliquos. Partiales ergo, itemque particule qu~ et partialibus additae faciunt inteobliquis additae inde faciunt rectos, grales, prius explicari debent qum integrales, qui in partiales et particulas resolvuntur. Sed tamen ante partiales et particulas explicari debent < illi > integrales aut non nisi in qui aut non resolvuntur, integros. Et tales integrales a partialibus independentes utique esse necesse est, saltem generales, ut Terminus, Ens. nam his ip~i partiales indigent, ut transeant in integrales, ultimum enim complementum partialis < vel obliqui

cum sit intgrale, >, ut in integralem rursus in intetranseat, gralem et partialem resolvi non potest. Talium integralium < in obliquos et partiales nobis irresolubilium > enumeratione opus est, quam reliquorum Analysis dabit, et initio satis erit eos enumerare tanquam pur resolutione in non-integrales minus opus videtur. quorum e reducenda est, ut paucis adhibitis integralibus per partiales et obliquos compositis, sive sine reliqui omnes inde recta seu similariter obliquis componi possint. Et ita constitui poterunt pauci integrales, vel integrales, Res etiam san certi definiti aut definita rari tanquam positi deinde cuilibet numerus
20 verso.

primitivi oriantur <

serie progredientes, qui poterunt consideex quibus reliqui magis comin recta resolutione ut numeri derivativi ex primitivis. Eaque ratione obliquitate resolvitur > suus posset

Notioni

sine quatenus characteristicus assignari.

j Habemus igitur i~ T~~MMO~<: integrales > primitivos simplices irrevel pro irresolubilibus Terminum solubiles, assumtos, ut intelligo nam partiales fiunt ex integrali et particula, ut pars est Ens integralem, in aliquo, 2~ Particulas simplices seu syncategoremata primitiva, etc. ut 7~. 3~ Terminos <; integrales primitivos ~> compositos ex meris Terminis vel simplicibus, idque recta seu sine interventu particularum ~J5. Particulas syncategorematum, ut compositas ex meris particulis sine Termini ut cum-in. qua simplicibus, interventu, (cat-egorematici) uti possemus ad designanda particula < postea > (si categorematicis rem quas cum aliquo est in aliquo. $"' < habemus > Terminos adjiciatur) autem derivativos qui integrales ~> ~M simplices. Appello oriuntur non per solam compositionem, seu recti scilicet similarem, cum recto, ut AB, sed per flexionis cujusdam sive syncaaut particule ut A in B; ubi A et B dissimilariter terminum interventum, tegorematici ex ipsis, nempe 'co A in B, ingrediuntur. compositum Quam di~crentiam <

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERTATUM

3 5 9

PML..VII, P et Grammatici quodammodo inter compositionem resolvi in non possunt derivativi Sunt qui simplices ergo observant. cum particulis. non nisi in primitivos simplices alios derivativos, sed derivativos compositos, qui scilicet Sexto habemus Terminos < integrales > ex aliis derivativis, et hi obliqu etiam seu similariter componuntur una cum particuis. ex primitivis 7~ Ambigi compositis componuntur de illis derivativis qui <~M~~ primitivis simplicibus, et particulis potest San in alios compositi. utrum sint potius simplices qum compositis, unius duplicatione, resolvi non possunt nisi primitivi categorematicos eum nunc cum una nunc cum alia particula componendo quatenus duo novi inde fieri possunt >, componente compositum < simplice, derivativus, quasi derivativi simplices ex quibus fieri potest propositus habemus Terminos categorematicos Octavb quemadmodum compositus. ita et haberi possunt particula ~n~ eaeque primitivos et derivativos, At simplice et termino primitive; rursus simplices quidem ex particula et termino ex particula quae primitivo, composita compositas (Nono) Et decim hic derivativas simplices. resolvi possunt in plures particulas ex termino derivativa de particula similiter ambigitur quid dicendum

et

derivationem

e, 20.

Portasse tamen et pr~stat particula simplice. composito pnm!t:Yu et omnes obliqui, efficere ut omnes particule restent, quemadmodum dictum est. Nisi tamen obstet, quod quemadmodum pagina prcdente ita non facile apparebit quas quibus sint arre~erenda. Nud tamen adhuc edam primitive in considerationem venire debet simplices non uniuntur ita similariter, particularum simplices. Itaque multae in compositione varietates. Exempli causa, si dicam Johannes-Pauli-Petri, quod particule ut termini primitivi occurrere possunt

id est Johannes at si similaris; compositio [61ius]Petn qui fuit [mius] Pauli, est quidam vel ex Athenis, dissimilaris est particularum dicam Socrates Sophronisci haud dubi varii respectus, Sexionum ccmpositio. Et hinc orientur mixturae, quarum accurata constivanxque obliquitates obliquitatumque tutione potissima charactcrisdcae artis pars continetur 1. Sed de his non satis potest judicari antequam primitiva simplicia tam in Terminis qum in particulis prorsus accurat vel saltem pro illis interim constituantur; derivativa quidem et composita, sed primitivis simplicibus propiora assu1. Cf. PHIL., VII, B, H, 12 C, 69.

36o

GENERALES

NQUStTtONES

P!UL.,

VII,

C,

20. ).

2 recto.

ad ulteriorem resolutionem mantur, donecpauladm via se sponte aperiat. Sub particulis edam hoc loco comprehendo nonnulla primitiva pardalia si qua sunt quae in alia primitiva partialia non possint resolvi. Sed revera puto ea fieri ex Ente vel alio integrali termino cum particula. ) Termini primitivi simplices vel interim pro ipsis assumendi, sunto Terminus (quo comprehendo tam Ens qum Non-Ens). J?~ <( seu pos~ sibile > ( intelligo autem semper concretum, quia abstracta tanquam non necessaria Existens (licet revera reddi possit causa exis. exclusi). tenti~e, et definiri posset Existens, quod cum pluribus compatibile est aliud incompatibile cum ipso*. Nos tamen his qum auodibet tanquam altioribus nunc abstinemus.) ~M~ (Etsi enim Ens omne revera sit nos tamen tcrminos definimus, individuum, qui designant, vel quodlibet individuum dat~ vel certum cujusdam nature, inviduum! aliquod ut Homo seu quilibet homo, significat determinatum, quodlibet individuum nature humanas particeps. At certum individuum est Hic, quem vel monstrando vel addendo designo notas distinguentes (quanquam < enim > perfect distinguentes ab omni alio individuo possibili haberi non possint, habentur tamen notae ab aliis individuis occurdistinguentes (est aliquid peculiare, et difficulter explicabile in hac

rentibus).) nodone, Sunt

ide cum integralis sit, ponendam < hic > putavi.) etiam Termini primitivi simplices omnia illa phaenomeca confusa sensuum, quae clar quidem percipimus, explicare autem distincte non possumus, nec definire per alias notiones, nec designare verbis. Ita cco quidem multa dicere possumus de extensione, intensione, figura aliisque varietatibus sed praeter notiones disquae colores comitantur, tinctas comites est aliquid in colore confusum, quod caecus nullis verbis nostris adjutus concipere potest, nisi oculos aperire detur. ipsi aliquando Et hoc sensu, album, rubrum, in illa flavum, caeruleum, quatenus inexplicabili nostrae expressione [imagine] < imaginationis > consistuot, sunt termini quidam primitivi. Utile tamen erit eos, cum confusi suit, nihil adjuvent, evitare quoad licet, adhibendo loco ratiocinationemque definitionum notiones distinctas comites, quatenus ex sufficiunt ad con" fusas inter se discernendas 1. Interdum<; miscere ambas methodos et>
i. Cf. le fragment PHL., VIII, 71 (~ dcembre 2. Sic, pour individuum. 3. Nous doubtons la parenthse. 4. Cf. PHIL., V, 7, f. recto; VI, ~2, f, 26. t676).

ME

ANALYS!

NOTONUM

ET

VERITATUM

361

dabit, itaque primars istis proprias inter se utile erit prout commoditas est tercaeteris per eas explicatis. Sic coloratum notas dare possumus, ad nostros oculos, sed quia ea relatio miaus explicabilis per relationem exprimi non potest, et ipse oculus rursus sine multis verbis accurat machina quidam, poterit colotanquam explicatione prolixa indigeret, ~tum assumi ut terminus primitivus simplex, cui addendo notas quasdam di&rentiales, poterunt designari colores varii. Fortassc tamen coloratum Sed sine sensibili contactu. superficiei definiri poterit per. perceptionem horum quid praestet in progressu patebit. Videntur inter primitivos posse omnes notiones simplices recenseri sive in quibus res homocujusdam quantitatis, qu~ continent materiam inter se, ut habens magnitudinem; durans, extensum, gnes conveniunt intensum, sed hae notiones ni fallor resolvi adhuc possunt. De Notionibus dubitari potest an sint simplices; muiti Extensi et cogitantis peculiariter nec porro enim arbitrantur has esse notiones quae per se concipiantur, habens videtur esse continuum sed Extensum resoludone indigeant, videtur non esse integralis, cogitantis partes coexistentes 2. Et terminus Inest tamen in ipsa refertur enim ad aliquod objectum quod cogitatur. Et verbis explicatur. cogitatione realitas aliqua absoluta quae difficulter et inextensione videmur. aliquid aliud concipere, quam continuitatem satis videtur plena notio extens~. ;is, ut conexistentiam. Nihilominus faciant coexistentia sic ut omnia continuatam, cipiamus coexistentiam seu repetibile in extenso existens sit continuabile unum, et quodlibet est et partes et continuitatem continu. [Extensis praeter coexistentiam vel etiam situm, commune aUquid] Interea si e re videretur Extensum, ut (seu in [loco] < spado > existens) assumere ut primitiva simplicia, seu cum actione immanente, et cogitans (seu Unum plura exprimens axiomata conscium) nihil ea res noceret, si prassertim deinde adjiciamus definitionibus adjunctis quaedam unde capteras omnes propositiones melius deducantur. Sed hc omnia, ut ssepe dixi, ex ipso progressu nimia Et prasstat apparebunt. quam progredi, obhaerescere in ipsis initiis. '~M~ nunc explicare t Tentemus partiales notantes nascuntur quibus et particule respectum
i. Les Cartsiens. 2. Cf. PmL., VU, C, 79.

t P!t!L.,V!I,

C,

21.

quadam seu

morositate

ex respectivos terminorum. Quod

2i

verso.

362

GENERALES

NQUSTONES

PH!L.,V!,C,

2.

primum significat veritate. vicissim

mihi

occurrit est idem. Idem autem esse A ipsi B inquirenti alterum alteri substitui salva posse in propositione quacunque an posito A ubique substitui Videndum posse ipsi B, etiam

B ubique posse substitui ipsi A; san si termini isti se sequatur similariter habeant in relatione inter se invicem, utique mutua est subsdnec ad tertium quodlibet plane tutio. Quodsi non se habent similariter, nec proinde unum alteri substitui eodem modo se habent, poterit*. j1 Nam respectus illi per propositiones sive veritates Sic explicantur. Alexander et rex Macedoniae victor Darii. Item triangulum Magnus, et trilaterum, sibi substitui possunt. Porro haec coincidere ostendi si scilicet eo usque resolvantur, <~ semper ~> potest semper resolutione, donec appareat priori esse ipsa possibilia, si etiam formaliter prodeant iidem termini, tunc diversi termini sunt iidem. Sit Terminus A et terminus definitio, et pro quolibet ingrediente rursus ad primitivos perveniatur prodibit in simplices, seu uno, quod in alio seu formaliter idem, Ergo A et B erunt ~M~M~, iidem virtualiter. Sic ergo definiri potest A ipsi B, si alterum in alterius locum substitui potest salva valorum <( (seu veritate, seu si resolvendo utrumque per substitutionem > in locum terminorum, eadem, definitionum) utrobique prodeunt inquam formaliter. veritate fiunt mutationes definiti vel contra. <; Hinc eadem ut si utrobique prodeat L. M. N. Salva enim in locum definitionem quas fiunt substituendo sequitur, si A coincidit ipsi B, etiam B coinsi B substitui potest Coincidit B, si pro utroque donec definitio, substituatur

cidit ipsi A. > Proxima notio, ut A sit subjectum, B ~M~, in locum ipsius A salva veritate, seu si resolvendo

in B prodeunt prodeunt B, si Omne A, et quoddam B coincidant. Habemus igitur Notas Coincidens ipsi B. ~M~c~M Omne. Quoddam Si dicatur

A et B, eadem quas etiam in A. Idem aliter explicari potest, ut A sit et Est.

A est B, sensus est A et quoddam B Quoddam quoddam coincidunt. Undc et sequitur Quoddam B est A. Si Omne A et quoddam B coincidunt, etiam quoddam A et quoddam

t.C.f.PH!L.,VI,B,tI,42.

a. Leibniz

a crit

par

erreur

MrTe~

puis

verietate.

nEANALYSNOTMNUMETVEMTATUM

363

B coincidunt. Sed hoc tamen ea igitur accedamus.

videtur

posse

demonstrari

ex negativis,

ad

] PHL.,VH,

C,

Z.

ita A et non A sunt prima [diversa] Ut A et A sunt prima coincidentia, autem est, si falsum est Quoddam A esse B. < disparata. > D~r~~ = non A, falsum est qu. A esse B. Itaque si B Generaliter si A sit B, falsum est A esse non'B. Si falsum sit quoddam A esse non B, dicetur Nullum A esse non P, seu Hinc A esse B. demonstrari hase consequentia B. jp~o poterit Omne A et quoddam B coincidunt. quoddam A est B. Hoc est Ergo B coincidunt. Nam si Omne A et quoddam B quoddam A et quoddam non B coincidere coincidunt, Ergo falsum est quoddam A et quoddam A et quoddam B Ergo verum est quoddam (ex definitione Omnis). coincidere Sed opras pretium minorum qui ex variis Inde enim Origo sumenda est. est totam rem Enuntiationum, et respectus terenuntiationibus tractare accuratius. nascuntur, Terminorum partialium et particu!arum
22 recto.

plerorumque

j (Quaeibet litera ut A, B, L, etc. significat integralem, vel integram aliam propositionem.)

mihi vel terminum

aliquem

(Cum pro pluribus terminis ponitur unus, illi sunt definitio seu valor ut si pro AB pono C, seu cum A == BC est assumtitius, hic definitum. primitiva propositio.) (Coincidunt A et B, si per substitutionem valorum assumtitiorum loco termmorum et contra utrobique prodit eadem formula vera (&lsa).) CoM~fc dico enuntiationes, si una alteri substitui potest salva veritate, seu quas se reciproc inferunt. Enuntiatio (i) Coincidunt L est (directa) L et enuntiatio (reflexiva) ven. <~ Hinc coincidunt L esse veram est vera (falsa) Ergo L est vera (falsa). <: (H~c potius differenda pro explicatis prop.) > etsi A sit vel semper dici poterit A est verum terminus, cuidam >) > 0 Coincidunt (Generaliter < coincidit

L est vera, et L esse falsam est Coincidunt quod L esse falsam sit vera, et quod L est falsa. Hoc theoCf. infra, zg.

364

GEKERALES

INQUISITIONES

PtHL., VII, C, 22.

L esse falsam est enun" possum, hoc modo tiatio qua; vocetur M. Jam coincidit M est vera et M (per l). Ergo pro L esse falsam est vera, et L est coincidunt M reddendo valorem, rematis instar demonstrare falsa. et 0, sic demonstratur quodL (Idem aliter licet prolixius, adhibendo cum hac quod L esse falsam falsam esse, esse falsam sit vera, coincidit est fhisa. (per 0) et ista rursus cum hac quod L esse veram est falsa hac quod L est falsa (per i).) (per eandem 0) et ista denique cum etiam non A et non B. > A et B, coincidunt (2) < Si coincidunt est. A non A ~M~J~cn~ seu A non A. < PosPossibile est quod non continet contradictorium est quod non est Y non-Y. > et A; adeoque, Non-Non-A Coincidunt etiam non B et A. coincident sibile Non verum et falsum. (3) Coincidunt et Verum. non-falsum Ergo et concident <~ Si A == B, etiam non A == non B. verum. Ergo non A Si A = quoddam nullum verum seu falsum, = non quoddam non AY. > verum seu si coincidunt Non A et B,

nam non A continet

nam alioqui neque sint possibiles, si Termini omnia H~c intellige j locum habet. J verum neque falsum in propositionibus quas ingrediuntur L esse veram est vera, et L esse non veram est non (~.) Coincidunt L et L esse falsam est falsa. Nam L idem est coincidunt vera. adeoque L esse veram est vera (per i) et hxc et hoc idem est L vera, quod quod idem quod L non esse veram est non vera (per 4)*. Et h~c idem quod L esse falsam est falsa (per 3). L Coincidunt L, et L esse non falsam est non falsa. Nam coincidunt est quod < idem est quod > L esse veram est vera (per l) et haecidem L esse non falsam est non falsa (per 3). L esse falsam et L esse < non > veram est non falsa. Coincidunt L esse falsam et L esse < non > falsam est non vera. Hase Coincidunt facile demonstrantur Generaliter,
. Renvoi mencs). un

ex prascedentibus. vera aut non vera, falsa aut non falsa dieatur, si propositio
eSac (cea premiers paragrfphes ont t raturs et recom-

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERITATUM

365

verum in verum,

falsum in falsum

facit

verum.

Non

in non aequipollet

PHL.,

VII,

C,

32.

omissioni utriusque Demonstratur etiam ex his omnem

esse. Seu si L [non] est <~ non falsa; si est non falsa est vera; si est falsa est faciunt Propositiones autem i, 2, 3, 4. indicant enim sine probatione sunt assumtx, nempe veritatis et falsitatis, < affirmationis

aut veram aut falsam propositionem > vera, est falsa. Si est vera est non non vera. Omnia officium usum per 3. unde signorum definitionum,

quorundam et negationis. >

esse seu contradictionem sive continere, j Dico aliquid impossibile continens A non A, sive sit propositio terminus sit incomplexus quae unum continet ea quorum contradictorium rursus vel dicat coincidere impossibiletn; nam quoalterius, vel contineat terminum incomplexum unum continet contradictorium alteties coincidere dicuntur ea quorum terminum contradictorium; quoties aliquid rius, utique idem continet terminum continet id cujus contradictorium continet, utique continet contradictorium. contradictorius Itaque adhibita propositione impossibili prodit terminus

B, seu ipsi A substitui potest B). est A coincidit ipsi B. ipsi B, A non coincidit Propositio [categorica] vel propositiones alias. > < A autem et BsigniCcare possunt terminos, ($) < A non falsum. > coincidit ipsi B idem est ac A coincidere ipsi B est

incomplexus. A est B (seu ipsi A inest

22

verso.

(6) Si A coincidit ipsi B, B coincidit ipsi A. (7) Si A non coincidit ipsi B, B non coincidit ipsi A. ipsi C, etiam (8) Si A coincidit ipsi B, et B coincidit ipsi C. (9) Si A coincidit ipsi B; non A coincidit ipsi non B. Hc quatuor axiomata sunt corollaria hujus dennitionis dunt, quorum unum alteri substitui

A coincidit

quod

coinci-

potest. (10) Propositio per se vera est A coincidit ipsi A. (n) Propositio per se falsa est A coincidit ipsi non A. (!2) Bine colligitur falsum esse non A coincidere ipsi A (per 6). (13) Item colligitur ipsi non-A (per verum esse A non coincidere Ha: propositiones possent referri ad veras per consequentiam.
mathmatique, quivaut au !gne de multiplication.

5).

L ~M, en style

366

GENERALES

INQUISITIONES

Pt!!L.,

VII,

C,

22. 2.

Porro non-A tionis.

A ut dixi hoc loco significat Terminum vel propositionem. hinc termini vel contradictoriam significat contradictorium proposiponatur, nec adjicitur aliud, intelligitur esse veram. Non B

(14) Si propositio Coincidit cum i. (15) Non B coincidit coincidere A. (16) Propositio <

ipsi non B. est corollariumipsius

10. posito

> A est B < sive A continet B >, seu < (ut loquitur ipsi A inest B (in recto scilicet). Hoc est si pro A substituatur valor prodibit A coincidere ipsi BY. Ut homo est animal, seu homo idem est quod Animal. nempe Homo idem est quod Animal rationale. Nota enim Y significo aliquid incertum, ut proinde BY idem sit quod quoddam B seu Animal. (ubi subintelligitur rationale, y si modo sciamus, quod subintelligendum sit) seu quoddam animal. Itaque A est B idem est quod A esse coincidens cuidam B. seu A==BY. Affirmativa > Aristoteles)' j Notabile est pro A===BY posse etiam dici A==AB~ et ita non opus est assumtione novae literas~. Pr~supponit autem hase notatio quod AA idem est quod A, oritur enim rcduidantia. A esse B, et quoddam B coincidere ipsi A, seu (17) Hinc coincidunt BY=A. A et AA, et AAA, etc. ex natura hujus characteris(18) Coincidunt tica~ seu Homo, et Homo Homo, et Homo homo homo. Itaque si quis dicatur esse Homo pariter et animal, resolvendo Hominem in animal rationale nale. non licere inferri C==BD. {Hinc patet etiam ex AC==ABD patet enim et in A==AB non posse utrinque omitti A. Si ob AC = ABD inferri posset C = BD, prassupponendum A esset, nihil quod contineturin et in C quin contineatur et in BD, et contra. J (19) Si A sit B, pro A poni potest B, ubi tantum de continendo agitur. ut si A sit B et B sit C, A erit C. D~monstratur ex natura ~oincidenti, nam i~cidenti~ substitui sibi dicere possis formales, ubi unum quas possunt (nisi in propositionibus ex coincidentibus ita < &rmaliter >
8.

pariter

dicetur

Animal

rationale

et Animal,

id est animal ratio-

contineri

t. Cf. 83, ~2. 2. Cf. le 83; et PHM. VU, B, n, 3; 6a, 8; 63, 3. Cf. PHtL., VII, B, !v, 6 recto (p. 309-3 to).

DEANLYSINOTONUMtVEMTATUM

36y

PHL.,VII,C,22. ut ab aliis distinguatur, quae revera sunt reflexiva, et non tam 1 P modo, ubi utique discrimen de re loquuntur, quam de nostro concipiendi seu A A = BY et B = CZ. Ergo A==CYZ. est). Itaque cum (per 16)

assumitur,

continet C. et habere generale quoddam indefinitum, j Licebit sermone >, tunc seu quoddam < ut in communi denua. J (20) Notandum est quod in hoc calculo fuerat quasi Ens quoddam nulla oritur coinci-

quotlibet literis simul poni posse unam, ne oriatur patam in hoc calculo Rationis
(21)

praemittendum ut YZ==X. Sed nondum confusio. prioribus Alphabeti posse unam

pro usur-

Deinde

definitas

me

significari

literis, defi-

indefinitas posterioribus, (22) [Itaque] pro nitam, cujus valor <

nisi aliud significetur. substitui definitis quotcunque seu definitio >

(23) Pro qualibet definita substitui patam >. Ac proinde et pro quotlibet nitis,

sunt luas pro quibus substituta est. < nondum usurposse indefinitam definitis, et pro definitis et indcn-

seu ponipotestA====Y. ut pro A poni potest nova indefinita, (2~) Cuilibet literie adjici potest AY. nam A=AA (per 18) et A est Y (seu pro A poni potest Y, per 23) Ergo A = AY. ) (23) A esse B (A continere (continere) A. NamAess'B===BY==A B esse A (per 17). (26) Admonenda adhuc (per B) infert (continet) quoddam 24)= B esse
23 recto.

i7)=BY==AY(per

Quoddam

quaedam circa hunc calculum quse prmittcre literis nondum debueramus. usurpatis asseNempe quod de quibuslibet id de quotlibet non tanquam Hypothesis, vel concluditur, ritur generaliter B==BB. als literis intelligi. Itaque si A = AA, etiam dicipoterit == [YjZA nimirum Itaque similiter qu. A dicere ad imitationem prions (per 26) sed nova assumenda est indennita nempe Z, ut paulo ante aequatione, pro posteriori fuerat Y. pro universali, positus a me solet usurpari simpliciter (28) Terminus (27) Quoddam licet hoc quidem B = YB. notio B. ut A est B, id est omne A est B, seu in notione A continetur A est B (sive ~4 continere B, infert seu (29) A est B, Ergo quoddam est B (per 24). A continere continet Quoddam B). Nam A est B==AY

368

GENERALES

NQU!8tTONES

Pnn.

VU, C, a:.

(30) A esse B et B esse A idem est quod A et B coincidere, sive A coincidere ipsi A. Nam A==BY et B==AZ. Eroo ipsi B quod coincidit <~ (per 31) > A=AYZ. Ergo YZ sunt super~ue < seu Z continetur in A. Ergo pro B===AZ dici potest B==A. > et hoc est, si A==AY, tune < vcl > Y est ut Ens ~>, et utique impune omitti << vel potius generale superfluum, <~ vel Y inest in potest, ut Unitas in multiplicatione apud Arithmeticos, A. Im revera semper inest Y in A, si dicatur A = YA. > (31) Scilicet (32) nere) Propositio > B falsum Negativa. est. A non continet B, seu A esse < (continotandum

non B idem est quod B est faisum <; seu J NB. Si B sit propositio, B esse fasum. non B, intelligendo B de propositione in materia necesvel impossibile. At secus est in incomplexis. > sanat vel est necessarium Notionem incomplexa (32) sibile faisum~. (33) sumo tam pro incomplexa quam complexa. Terminum pro

categorematica. B. non-B est impossibile, ~> Impossibile j} Hinc si A==non

<~ seu si B. non B=C, est non-Ens, in

in incomplexis

erit C imposcomplexis est

(34) Quod continet idem est quod impossibile.

B, erit AB impossibile. B non B, idem est quod impossibile.

seu EB non B

non B, (posito B (3S) Propositio falsa est, quae continet AB continere et A esse possibiles). <~ Intelligo autem B et Y tam de Terminis, qum de Propositionibus. > A continere B et A continere si A continet B, etiam continet AB continebit C idem est quod A continere si AB continet BC Hinc AB. Hinc non B, etiam

(36) Y sit superua, A==B idem

AB non B. } A==B. Ergo A est B, seu A==B net A==BY. est

quod A est B, Nam si id est A = B. Idem aliter demonstratur: continet

et B==AY. continet quod A==BY Ergo A=B A == BY. < Rem A = B ergo AA == BA. Ergo A == BA. Ergo A est B. > (37) B est B. nam B==B (per 10). Ergo B est B (per 36).
t. Cf. PHL., z. Cf. 75. 3. Cf. PML., VII, VII, B, n, 36; 62; VII, B, H, 33. C, 07.

BE

ANALYS

NOTtONUM

ET

VERtTATUM

36~

indemonstrabilis et sive identica (38) AB est B. Est vel verge propositionis. Est; vel continentis, <~ vel catur AB, seu id quod continet B, esse B seu continere

sive definitio > B. Nam

est,

putL.. P

vn,

C, ~3.

signifi-

C, tune AB continet C. Nam AB est B (per 38) (39) Si B continet B est C (ex hypothesi). Ergo (per 19) AB est C. (40) ~M propositio est quae coincidit cum hac AB est B, seu quae ad hanc primo veram reduci potest. <~ (Puto id et ad non categoricas applicari posse). > (41) Igitur cum falsa sit quae non est vera (per 3) sequitur (ex 40) idem esse quod propositionem falsam propositionem quae non coincidit AB est B, seu falsam propositionem idem esse quod proposicum hac tionem quae non potest probari. facti non semper <( Propositiones assumuntu<- ut Hypotheses. > B et A non j < (42) A continet altera falsa, seu sunt potest, modo termini aut &lsx:. > (43) B continere non B est falsa seu A non commet non B. utrobique Nam utcunque resolvas manet semper haec forma, patet ex praecedenti. nunquam fiet AB est B. <( Patet et ex [42] aliter. B continet B (per 37). non B. alioqui foret impossibilis Ergo non continet (per 32). > B est falsa, patet eodem modo. (44) Non B continere est falsa. Patet ex 4.3 et 44. (45) B et non B coincidere B esse possibilem. Supponunt autem haec terminum non B est falsa, <~ seu AB non continet non B. > (46) AB continere ut 43. Nam AB condemonstratur Suppono autem AB esse possibilem. tinet B, ergo non continet non B, quia est non impossibilis (per 32). Cavendum est ne syllogismis utamur quos legitimos esse nondum probari continet possunt nobis, una et ide
23 verso.

B, earum

nam si una probari 0~ potest, sint possibiles. Ergo (per 41) non simul verae sunt

est vera, altera non

demonstravimus. (47) A continet B est Universalis ~f?M~~ respectu ipsius A subjecti. B est particularis (48) AY continet ~4~M~~ respectu ipsius A. (49) Si AB est C, sequitur quod AY est C, seu sequitur quoddam A est C. nam assumi potest B ==Y per 23. (30) AY non est B est Universalis
t. Lire
INDITS

negativa.

B.
BE LEIBNIZ. 24

3~0 Pt)i! VU, C, 23.

GENERALES tNQUStTtONES

Universalem et particularem (31) Hinc sequitur negativam Affirmativam esse oppositas, seu si una est vera, altera est falsa (ex 48 et 50). affirmativa verti potest simpliciter <( seu si quoddam ($2) Particularis A est Bsequitur quod quoddam B est A > Hoc ita demonstro AY est B ex Hypothesi, id est (per 16) AY coincidit ipsi BY. Ergo (per 6) BY coincidit ipsi AY. Ergo (per 16) BY est A. Quod erat dem. fundamentales <; seu indemonsMajusculis notentur propositiones et diversis.)j } trata~>- utLI. (vel simul numeris communibus* convertitur seu si Nullum A est (53) Universalis Negativa simpliciter, B sequitur quod Nullum B est A. Nam AY non est B (ex hypothesi). Ergo AY non coincidit BY (per 16). Ergo BY non coincidit AY (per 6). Ergo (per 16) BY non est A. Quod erat dem. seu, si Omne A per accidens, est B, sequitur quod quoddam B est A. Nam A est B ex hypothesi. Ergo B est A. Idem brequodd. A est B (per 29). Ergo (per 33) quoddam vius A coincidit BY (per 16). Ergo BY coincidit A (per 6). Ergo (54) (per 36) BY estA. Opre pretium erit conferre has duas demonstrationes, ut appareat utrum eodem recidant, an ver detegant veritatem alicujus hactenus sine demonstratione assumtae~. propositionis Dicendum non B. de collatione horum Nullum A est B et Omne A est Universalis affirmativa convertitur

affirmaper contrapositionem ipsius Universalis tiv~e. pro Nullum A est B licebitne dicere Omne A non est B ? B et [B est falsa, etiam A est falsa] <( A est vera, (5 5) Si A continet etiam B est vera. > Per <; veram vel > falsam literam intelligo vel terminum tionem falsum falsam. (seu impossibilem, Et per verum eodem seu qui est non-Ens) vel proposimodo intelligi possit terminus possiEt ut postea explicatur, totus syllogismus mihi etiam sic enuntiari est verum. potest, in vero

Item de conversione

bilis vel propositio vera. etiam propositio est. Caeterum

quod hic assero quaelibet pars veri est vera, seu quod continetur <; Demonstrari potest ex sequenti. > in genere <~ sic > definio (5 6) ~M~ nendo valorem, et quodlibet quod ingreditur
i. Lire 2. Leibniz (p. i58). 52. invoque ici un prcepte de son Art d'inventer.

est A, si pro A povalorem ipsius A rursus ita


Cf. 88, et Pau. VI, n, a

DE

ANALYS!

NOTIONUM

ET

VERITATUM

3/1

occurrat B et non B P PnL., tractando ut A, si quidem id fieri potest, nunquam ut certi simus veritatis, vel ~> Hinc sequitur, <~ seu contradictionem usque ad primo vera <; aut saltem jam continuandam esse resolutionem tali processu tractata, aut quas constat esse vera ~>, vel demonstrandum seu ex relatione resolutionis, esse ex ipsa progressione quadam generali et sequcntcm taie quid occurinter resolutiones prcdentes nunquam surum, utcunque resolutio continuetur. Hoc valde memorabile est, ita liberari possumus. Et fieri potest, ut enim saepe a longa continuatione contineat, resoludo ipsa literarum aliquid circa resolutiones sequentium finiri ut hic resolutio Veri. Dubitari etiam potest an omnem resolutionem in propositionibus necesse sit in primo vera seu irresolubilia inprimis ut scil. ad identicas reduci non vacet 2. contingentibus, genere definio quod non est verum, [sive quod con(37) B et non B]. Itaque ut constet aliquid esse tinet ea in quibus occurrunt falsum, vel necesse est ut sit oppositum veri, vel ut contineat oppositum contradictionem seu B et non B, vel si demonsveri, vel ut contineat tretur, utcunque verum. continuata resolutione non posse demonstrari quod sit

V!I,

C, a3.

2 recto. 24.

(58) Itaque quod continet falsum est falsum. verum, et tamen (59) Potest tamen aliquid continere falsum contineat. sdlicet (per $8) pneterea

esse falsum.

si

veritatum necessa(60) Videmur etiam hinc discere posse discrimen riarum ab aliis, ut scilicet <~ verae > necessariae sunt quas ad identicas reduci possint ad contradictorias. reduci possunt, aut quarum opposite Et impossibiles, quas ad contradictorias site reduci possint ad identicas. reduci possint, aut quarum oppo-

potest nunquam in resolu(61) Possibiles sunt de quibus demonstrari sunt quse tione <; occursuram contradictionem >. Verae contingentes Falsar autem contingentes continuata in infinitum resolutione indigent. quarum falsitas non aliter nequeat esse veras. Videtur dam veritatem, potest, quam quod demonstrari esse dubium, utrum sufficiat ad demonstranresolutione [nulla occurrat] -< certum sit quod continuata demonstrari
loi de progression, VI, 12, f, 23; celle d'une Lo~Mc srie infinie. Z.e~:7,

[Hc male postea [ correcta. ]

i. Leibniz pense ici une Cf. 65. 2. Cf. Phil., VII, 83; PniL., chap. vt,

analogue MATH.,

I, 2. V.

3~3

GENERALES

!NQU!ST!ONES

pMt.

VH, C, 24. 4.

nullam bile

occursuram

esse Equidem

> contradictio.Inde Terminum

enim sequetur

incomplexum qui voco verum, et qui est impossibilis voco falsum. At de Termino complexo, B seu A esse B, ambigi potest. Resolutionem ut A continere autem in alios terminos termini Scilicet sit complexos. intelligo complexi et sit B==CD, et A esse C = M, et AesseD==N, utique A resolvatur, non potest pro A Licet autem subjectum fiet L==MN. sed substituendus est valor integer, substitui quod obiter pars valoris, et A = EFG, poterit M resolvi in has et D==FG, moneo. Et si C==EG AesseB==L, duasA==EFG==P in has duas resolvi L==PQR. etEFG==EG=Q, poterit A==EFG==P, seu erit M=PQ; et et similiter N ergo scilicet EFG==FG==R.

esse verum.

omne possiest possibilis,

Definitio quae sunt primo verae, namP estHypothesis, vel experimentum, R et Q sunt axiomata prima. Verm si porro gamus, necesse EFG ad definitionem, ut constet eam esse requiritur A esse possibilem, seu ut est ut demonstretur involvere non potest esse possibile rvera sunt contradictionem, nisi experimento, id est non involvi si constet

perpossibilem, seu

non

demonstretur, X non X. Quod

cognosci adeoque quam nunquam simiiibus

A existere, vel extitisse, (aut saltem extitisse aliquid ipsi A simile, quanhic casus fortasse non possit dari, nam duo completa sufficit unum incompletis id est denominatio incompletum, et de ex duobus communis

similia, ut existere,

possibilis dicatur (im <; tamen > videtur esse utile, seu si sphxra esse possibilem)) una extitit, dici poterit rect sphaeram quamlibet rem Cujus simile possibile est, id ipsum et possibile est Unde patet Nam in Terminis et in incomplexis. eodem modo procedere complexis est eum reducere in alios terprobare verum esse terminum complexum minos complexos primb veros, et hos tandem in terminos complexos veros, hoc est in axiomata (seu propositiones per se notas), definitiones est esse veros; et experiterminorum quos probatum incomplexorum menta. eos vel in in terminos similes Similiter alios Terminos incomplexos terminos incomplexos esse veros probatur reducendo in alios et hos tandem veros,

primo veros, hoc est in terminos per se conceptos, sumus aut terminos 1 quos terminos, experti (aut quorum sumus experti. id adjici opus non sit, nam <~ Quanquam incomplexos
est rpt par erreur.

. Ce mot

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VRtTATUM

373

Puu. >). p! potest uno similium existente possibili et alia esse aimilia tam complexorum desinat quam incomplexorum Ita ut omnis resolutio Fit autem haec et exprimenta. in axiomata, terminos per se conceptos valorem <;namet cum pro continente resolutio pro quolibet substituendo

demonstrari

VII,

C, 24.

substituitur

contentum autem

valor substituitur

indcnnitus,

ut sup. n. 16 osten-

dimus. ~> (62) Omnis

propositio

menta rursus sint propositiones modus qum paulo ante descriptus, posse in axiomata, autem dari possunt axiomata. terminos per Exprimenta

vera potest probari. Unde cum experiverse, ideo si nullus alius datur probandi sequitur se rursus experimenta resolvi 2. z.t et experimenta, nulla conceptos prima, nisi sint ipsa per se nota, seu

verso.

resolvi possint m alia experimenta in (63) Quaeritur an experimenta an possibile sit <~ quandam infinitum, et omissa mentione experimentorum esse talem ut comperiatur > propositionis probationem probationem alterius propositionis, < semper ~> praesupponere probationem ~uae non rursus definitio, adeoque necesse est terminos quosdam incomplexos sit axioma nec indigeat probatione. continu ita resolvi Unde et posse, ut absoluta sive an

ad per se conceptos. Alioqui resolutione nunquam deveniatur virtualis fiat formalis seu expressa apparebit utrum coincidentia res redeat ad identicam. (64) Quaeritur

terminorum incomigitur an possibile sit resolutionem in infinitum, ut nunquam plexorum aliquando posse continuari pervein nobis notiones niatur ad per se conceptos. Et san si nullas darentur per se concepts, quae distinct attingi possint, aut non nisi una <~ (v. g. Lllam ratione notio Entis) >; nec propositionem perfect sequitur et axiomatibus demonstrari posse; nam licet ex positis definitionibus sine experimentis, perfect possit demonstrari ponunt terminorum adeoqu~ possibilitatem conceptos, vel in experimento ad alias propositiones. compertos, definitiones tamen vel resolutionem praesupin per se seu

reditur

ergo ad experimenta

esse continuationem resolutionis in (6$) Quodsi dicamus possibilem an ad in resolvendo infinitum, tunc saltem observari potest, progressus aliquam regulam reduci possit, unde et in terminorum complexorum,
i. Lire possibilia.

3/4

GENERALES

INQUISITIONES

PML.,

VII,

C, =4.

quos incomplexi prodibit (66) tione subjecti regula Quodsi

in infinitum progressionis'. jam continuata

rsolmes resolutione

ingrediuntur,

probatione

talis

et continuata resoluprdicat! nunquam quidem demonstrari possit coincidentia, sed ex continuata resolutione et inde nata progressione ejusque regula saltem orituram appareat nunquam est possibilis. contradictionem, propositio Quodsi appareat ex regula progressionis in resolvendo eo rem reduci, ut differentia inter ea quae coincidere sit minus qualibet debent, data, demonstratum erit propositioncm esse veram 2; <; sin contra apparet ex tale quid nunquam oriendum, demonstratum progressione est esse falsam <~ scilicet in necessanis. probari falsum; an q. non potest probari verum; quid ergo de illis de quibus neutrum? Dicendum est semper probari posse et verum et falsum, resolutione in infinitum saltem. Sed tunc est seu possibile est ut contingens vera sit, aut ut falsa; idemque est de notionibus ut in resolutionein potest appareant verae aut balsas; id est ad existendum admittendse, vel non. NB. Hoc modo an notio vera erit existens; falsa non existens; Omnis notio impossibilis est falsa, sed non possibilis est vera; itaque falsa erit quae nec est nec erit, ut falsa est talis etc. Nisi forte propositio; malimus nullam existentiaein his habere rationem, et notio vera hic idem falsa 1 l::m quod impossibilis, nisi quando dicitur, v. g. quod possibilis; Pegasus (67) propositio est, cujus opposita non est possibilis, seu cujus oppositam assumendo devenitur in contradicper resolutionem tionem. est quae per identicas demonstrari Itaque necessaria potest et nullo alio usu experimentorum definitiones, accedente, qum ut inde constet terminum esse possibilem. (68) progredi Sed illud adhuc examinandum est, unde <( sciam me rect > nam si dico A = EFG, non tantm scire debeo in definiendo, esse possibilia, id E, F, G singula sed etiam inter se compatibilia, autem patet non fieri posse, nisi experimento vel rei vel aterius rei At si quis dicat me id saltem similis, in eo saltem de quo agitur.
. Cf. 2. Cette limites.) 56, et note. est rgle Cf. 74. du Calcul des

j Dubium: falsum omne

utrum

verum

omne

quod

non

infinitum

~y~ } Necessaria autem

inspire

par

Fanatogte

infinitsimal

(mthode

DE

ANALYSI

NOT!ONUM

ET

VERITATUM

3/5

ex ideis in mente mea comprehensis, dum expecognosccre j posse EFG, quod voco A, respondeo posse me, cum rior, me concipere nihil involaliquid quod experior dico concipere E, vel concipere adhuc compositum, quod me vere aliud, vel concipere aliquid confuse apprehenditur. concipi, tunc admitti Si experior potest ipsum E nihil involvere aliud esse possibile. Sed nisi identicae; alioqui fals dixi me omnino fieri possunt propositiones Si experior E involvere aliud involvat. plura, jam ea experiri quod nihil sunt, quoties ver plura conjungo, rursus similiter tractanda quae non non tantm quod me simul sunt per se concepta, opus est experimento est confusus, sed talis enim conceptus concipiantur in eodem subjecto, in eodem subjecto. quod revera extiterint terminos quos in eodem subjecto (69) Itaque inter prima principia est, Seu si A est B, non involvere contradictionem. existere deprehendimus et A est C, utique BC est possibile, seu non involvit contradictionem. sine ulla percep(70) DEUS ex solis sui intellectus sui experimentis, tione aliorum, judicat de rerum possibilitate. de propositionibus, (71) Quid dicendum Ut si dicam de re existente A est B, idem A est existens, seu A existit. est ac si dicam AB est existens, seu per se de tali nullae

P Pn!L.,VI!,C,
~5 recto.

v. g. Petrus est abnegans, id est Petrus abnegans est existens. Hic quaePetrus ritur quomodo in resolvendo sit, seu an terminus procedendum an ver Petrus existens involvat abnegaabnegans involvat existentiam; tionem. an omnino Petrus involvat et existentiam et quasi dicas: Petrus est abnegans actu, seu abnegans est, et hoc discrimen utique verum est. > Et ita omnino dicendum nam si dicam seu completum, et alium; inter terminum individuum abnegationem, existens; <; quod est ali-

est enim homo non continet abnegationem, quis homo est abnegans, omnia quae de eo dici possunt terminus incompletus. nec homo continet de quo ipse. (72) fluus Y indefinitus quicunque Unde si sit BY, et terminus seu ut quidam Alexander Magnus et Alexander Magnus sit supersit idem,

erit A BA et B sit individuum, tunc B est MMM~MM. Si sit terminus superfluus, seu si BA = C, erit B==C. (73) Sed quaeritur quid significet 70 existens. utique enim Existens est
. Sic; l'un des deux sui est de trop.

3/6

GENERALES

!NQU!S!TONES

Pb'L.,

VII,

C,

&5. 5.

Ens seu possibile, et aliquid praeierca. Omnibus autem concepds, non video quid aliud in Existente concipiatur, quam aliquid Entis gradus, quoniam nolim dicere aliquid existere variis Entibus applicari potest. Quanquam haec enim nihil aliud est possibilem, <( actualem, qum ipsa Essentia; nos autem Existentiam intelligimus sive Essentia~, seu > aliquid ut eo sensu superadditum possibilitati existentia possibilis <; futurum > sit idem quod actualicas praescindens < ab actualitate, esse ~> possibile seu Existentiam

25

plurimis verso. ). existentia

quod absurdum est. Ajo igitur Existens esse Ens quod cum est. seu Ens maxime possibile, itaque omnia cocompatibile quod eodem redit, existens est quod aequ possibilia sunt. Vel

Existere. Verm intelligenti et potenti placet; sed ita prassupponituripsum poterit saltem definiri, quod Existens est quod Menti alicui placeret, et alteri potentiori non displiceret, si ponerentur existere mentes quaecunque. res e6 redit, ut dicatur Existere non quod Menti potentissimas si poneretur mens potentissima existere. Sed ut haec definitio displiceret, sic potius definiendum est Existit, quod applicari possit experimentis, Itaque Menti alicui << (existenti) > placet, tionem, non simplicem propositionem (absolut) displicet. Placet autem (existenti menti non debet adjici, si definiquaerimus) nec Menti potentissimae

potius id fieri quod habet ita si plura sint A, B, C, D, rationem, qum quod non habet rationem, et unum ex ipsis sit eligendum, et sint B, C, D per omnia similia, at Menti cuilibet <; hoc intellisolum A ab aliis sese aliqua re distinguat, genti > placebit A. Idem est si saltem discrimen non appareat inter B, C et D, appareat autem inter A et ipsa, et mens decreverit eligere, eliget A. an non sit discrimen Liber tamen eligit, quia potest adhuc inquirere, inter B, C, D. (74) Omnes necessariae, resolutione individui, sunt verae quidem, sed non Existentiales, propositiones nisi infinitis adhibitis, seu nam non possunt demonstrari, usque ad infinita facta, scilicet non nisi ex completa notione

involvit. Ut si dico Petrus abnegat, quas infinita existentia etiam illius temde certo tempore, intelligendo utique praesupponitur existentia. Si poris natura, quae utique involvit et omnia in illo tempore ut verum hoc sit, dicam innnit Petrus abnegat, abstrahendo a tempore; saltem ex Petri tune nihilominus sive abncgarit, sive sit abnegaturus, infinotione res demonstranda est, at Petri notio est completa, adeoque demonstranita involvit, ideo nunquam perveniri potest ad perfectam

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

~'ERITATUM

3~7

tionem,

attamen

semper

magis

magisque

acceditur, omnes

ut differentia

sit 1 PHL.,Vn,C,25.

minor quavis data. (7S) Si, ut opcro,

possim

<~ concipere

propositiones

instar

instar Categoricarum, et uni[concipere] terminorum, et > Hypotheticas et analysi versaliter tractare omnes, miram ca res in mea characteristica inventum maximi momenti2. facilitatem, eritque notionum promittit Nimirum generaliter minus impossibilis, voco terminum falsum, vel saltem insignincans~ saltem propositio qui in incomplexis et qui in complexis est terest pro-

non potest 3. vel quae probari positio impossibilis, vel terminum incomplexum, Itaque manet analogia. Itaque perA intelligo vel collectionum etc. vel collectionem collectionem, vel propositionem; Ut generaliter terminus verus sit, qui perfect intelligi potest. etiam Entia, <unde prodit totum et pars> (76) Prter Ens adhibebimus et generaliter si A non est B et B non est A, et primitiva est hsec A est L et B est L idem esse quod C est L~ dicitur C totum, A (aut B) pars. Dubitari potest an et quatenus C sit unum Ens reale, an non semper ex et quandonam resultet vel pluribus resultet unum Ens, etiam dissitis, non. continuum cum partes indennitae. tantum plura esse Entia, non qualia. non }
26 recto.

Numerus oritur (76) Non-A est non

si consideretur est non-AB,

seu non A = Y non AB

Omnis

homo

<; sequitur ex 77. > A est B idem est quod non B est non A. Unde (77) Generaliter nam AB est A. Ergo non A est non B 4. demonstratio prascedens~ est infra 9$ an possit demonstrari. <Hocvidendum < Demonstratum homo rationalis. (78) A== B et non A = non B coincidunt. (79) At si A sit B, non sequitur non A esse non B. seu si homo sit esse non animal. Itaque licet pro A animal, non sequitur non hominem non B, substitui possit B, non ide tamen pro non A licet substituere nisi vicissim pro B substitui
i. Cette ide d'une

et 99.

possit A.

sima!.Cf.66, 2. Cf. PtitL., 3. Cf. 32. 4. Lire non A est non

infinitau Calcul indfinie est emprunte approximation ~4, 36. ch. VIII, 16. VII, B, u, 62 C, 73-74. V. La Logique de I.~M!T, AB.

3~8

GENERALES

INQUISITIONES

Pn!

\U,C,

26.

(8o)

Videndum

an infinitis

possit careri,

sane non A videtur

idem esse cujus prxest A, erit Y est

quod is qui non est A, seu subjectum propositionis ngative dicatum est A. seu Omnis qui non est A. Itaque si Y non Y===non A. seu Y non==AX, idem est quod Y=== non A. (81) unum Y seu incertum, Y indefinita cum lineola mihi significat

quilibet,

Y est quodlibet. (82) Nimirum et sic dici poterit; B non est A idem est qu6d,Best non A. Unde B non = AY idem esse quod B==Y non A. A est B idem est quodA~-==AB, inde enim mani(83) Generaliter festum est B contineri in A, idemque est homo, et homo animal. Notavi articuli 16. <( et quanquam inde fieri jam supra ad marginem videatur homo est rationale animal animal, tamen animal animal idem est quod animal, ut notavi supra articulo 18. > A est B dicatur esse falsa <~ seu negetur >, (84) Hinc si propositio utique hoc est dicere A non ==AB <~ hoc est quoddam A non est B. > non B. patet ex 83. (85) A esse non B idem est ac dicere A==A. <; Si dicas A == A non B, est falsa, << seu A non === non B > significat A est B. > quoddam (86) Rursus species sunt esse B. est quod is qui non est B, seu genus cujus A, C, D, etc. posito A non esse B, C non esse B, D non non B idem hoc

(87) Itaque Nullum A esse B idem est quod A esse non B, seu quodlibet A esse unum ex ils quse non sunt B. Seu AY non = ABY, idem est quod A==Anon-B. Habemus inter infinitas affirmativas et igitur transitum negativas. A esse AB, idem est quod A coinci(88) Ut obiter dicam, generaliter dere cum AB; (seu si propositio A est AB est vera, erit reciproca). Hoc ita demonstro. A est AB ex hypothesi, id est id est (per 83) A=AAB. (per 18) A = AB. Idem si; A est AB (per 38) Ergo (per 30) A==AB. aut enim in idem desinent, aut dabunt parentur, sine probatione assumtae cujus propositionis (89) Consideremus particularem affirmativam (ex hypothesi) Hae duse demonstrationes et AB est A inter se comali-

demonstrationem

Quoddam

animal est

. Suppler ici A. 2. En marge de cette

phrase

KB.

Cf. 5~, et PniL.

VI,

1 l, a (p.

:58).

DE
'j-

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERITATUM

3~

PmL.~ VII, BY==AB <( Y ~>, F bomo. BY===AZ. Ea etiam potest in hanc mutari idem esse quod, animal seu dici potest quoddam animal esse hominem, Patet ex 83. Nihil refert enim quod Y esse hominem-animal. quoddam incerta est, qua~cunque enim illa sit, fingatur nosci, et adesse, tunc utique locum haberet ratiocinatio. s verso. s6 hoc modo in Pr~dicato vitari semper possit inde) (oo) C~terum etsi etiam 6nita Y, non tamen potest vitari in subjecto, et prxstat inpr~dicato Et omnino manifestiorem. quia non prorsus relinqui, ob inversionem

C, a6.

eliminari possunt indennit~, pr~stat J j Imo puto posse eliminari. (~i) A est B tunc A non est non

eas relinqui. B~. Esto verum A esse non B. si

A est B ex hypothesi. quidem fieri potest, jam > est absurdum. < adde infra 99 j Hic ratiocinandi tibus est stabiUtus. modus, seu ducendi

Ergo A est B non B, quod jam in praeccden-

ad absurdum,

> Si A non est non B, tunc A est B. (92) < Non valet consequentia falsum est, quidem, sed tamen hinc seu Omne animal esse non hominem non sequitur Omne animal esse hominem. (93) Si A est B, non B est non A. Falsum esto, '< si fieri potest >non B esse non A. seu non B non esse A, verum erit non B esse A. Ergo 3 B. falsum est Omne A esse contra A est non B, Hyp. quoddam Ergo (9~) Si non B est non A, A est B. Falsum esto si fieri potest A esse B. non B erit A (per conversionem). Ergo A erit non B. Ergo quoddam Ergo multo magis Ergo falsum est quoddam non B esse non A (per 31) falsum est omne non B esse non A, contra hypothesin. (9 3) A esse B idem est quod non B esse non A, patet ex 93. 9~ an non propositio juncto 30. Videndum possit per se, 93 demonstrari sine 93 et 9~ <( hoc prasstitur articulo 98 > (96) Non non A ===A. (97) Nullum A est B idem est quod A est non B (per 87).
i Voir la note du ()~. 2. Lire too. 3. En marge contenant une une addition barre, est videmment 4. Lire gi. Cette consquence tre vraies puisque les deux particulires peuvent U'aires). Nanmoins la conclusion est vraie la (par 5. Lire On lit en marge d'un 06 barr gg.

dmonstration. autre le thorme fausse (comme Ot)t la fois (par la rgle dos subcondes contradictoires). rgle

Nullum non-A, idem est quod solum A.

380

GENERALES

NQUSTONES

PH!L.,VI,

C~2C.

(98) Omne A est B idem est quod Nullum A est non B, seu quoddam A non esse non B. patet ex 97 vel 87, tantum pro B ponendo non B et non non B seu B. l pro non B ponendo quod A est non non B (per 96) et hoc idem < (per 87) > quod Nullum A est non B (87) id est nullum non B est A universalis id est (per 87) Omne non B (per conversionem ngative) est non A <==A est B >. Quod erat dem. (99) (100) Si A est B, sequitur A non esse non B, seu falsum esse A esse non B. Nam si A est B, utique nullum A est non B, seu est quoddam A esse non B (per 87). Ergo (per 101) multo magis est Omne A esse non B. Adde 91. Si falsum est aliquod A esse B, falsum est Omne A est (loi) quod idem Omne falsum falsum B. seu A est B. idem

27 recto.

est, aliquod A non est B. Ergo omne A non est B. Nam ponatur < si fieri potest > omne A esse B. Ergo quoddam A est B (per 29). Sed hoc est contra hypothesin, adeoque falsum, ergo et falsum prius. (102) Si A est B et A est C. idem hoc est quod A est BC. (103) non C. Si A est non B et A est non C, idem hoc est quod A est non B est 76. sed non semper formalis, seu propositionis negativum ita ut compositum esse ? et X significent

(10~.) Non B est non BC. non BC est non B. Excogitandus generalis, negativum quaslibet quasi dicerem falsum

demonstratum esset modus est omne

simplex, seu non YX non = similiter se habentes.

non ?,

(103) Si A est non BC non ide sequitur < vel > A esse non B, vel A esse non C < potest enim fieri ut B sit = LM et C = NP, et ut A sit non LN, quo facto A erit non LMNP seu Non BC. > Interim hinc sequitur 0x91 falsum esse simul A esse B et A esse C, seu A esse BC. Patet < vel formula > cui pnengttur in vel99*. (106) Patet Omnis ABCD aliqua
too.

ex his non sua litera debere.

calculo (107) potest ponendo


1. Lire

divelli minime

complicatio

propositionum

ita generaliter

reprsentan

etc. < vocare horum

possumus XB==L,EC~M,MU==N> similiter posse resolvi ut L vel M vel N, et ea in

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERITATUM

38t t

t PHL.,VII, ita fortasse posse resolvi, pro re nata. Lineola n vel negationem ut ~B significare potest affirmationem ducta autem supra lineola vel incoincidentiam, coincidentiam poteritque > aut potius medio qum in extremis, in medio ut significetur in tam habere totam utrum affirmativa an negativa, etc., extremum autem modus propositionis, notam habere qua designetur utrum A sit termipoterit quo respicitur A etc. similiter idem designabit pro B lineola nus universalis an particularis, 6 4 1 2 3 vel locus i designabit ABC B. Et si sit quantitatem respicit qux terminus A < seu modum etc. secundum quam hic adhibetur qualitatem, AB, locus 3 proposidonis adhibendi termini A >, et locus 2 naturam adhibendi -rou AB seu L. Locus 5 modum termini B. Locus 4 modum Posset in naturam propositionis ABC seu LC. locus 61 modum termini CI seu numeris observari talis ordo, ut semper incipiatur maxim subdivisis ad incomab infimo subdivisionis gradu seu terminis [simplicissimis]

resolvuntur,

rursus

C,97.

plexa propioribus,

ut si sit

~4 10

!
II 12

7~9
i 2 3 4 3 6

A B

CD

E F

et relationes terminorum Unde intelligi potest quam miris modis denominationes vadari possint tam ab ordine si respicias solam dispositionem numerorum, qum a valore cujusque numeri, si vel solius quantitatis et qualitatis habeatur locus. etiam incomplexus potest haberi pro proposi(108) Omnis terminus esset ~0 [vcrum] < hoc > Ens, ut Homo tione, quasi ipsi adjectum perinde sumi potest, ac si diceretur Homo < idem > est < quod hoc > Ens, < scilicet est id ipsum quod est, seu > vel potius generalius, verum, ut Homo est verum. Homo perinde erit ac si adjectum esset est animal est < hoc > verum et -?o < hoc > verum facit hoc loco ad supplenda loca seu dimensiones. officium quod unitas in Arithmetica, tot modis esse si scilicet ponatur quodlibet quod cum aliquo copulatur nisi asque complexo ne terminus subdivisum quo id cum quo copulatur, vel incomplexo jungi ponatur, vefum seu Unitas scribatur V. ex 0 fiet 3
I. Leibniz a crit par efreur 5 et B.

3~2

GENERALES

NQUtSTtONES

.c~

PmL., VII,

C, 27. 7.

dici enim potest A esse idem suppleta. quod hoc v~u~ esse idem quod hoc verum, est hoc verum sed notandum ipsumY A ===A verum seu A == verum* t ubique debere mutari suppletum En marge: 3)

ubi loca sunt

'o. 2 y verso.

!(i09)

Quemadmodum t explicuimus, ut Hominem

autem

propositionis, instar Termini,

quilibet terminus concipi potest instar ita et quaeUbet propositio concipi potest esse animal est verum, est propositio, est ad universalissimas condi, con-

tale quid, est causa, dendas enuntiationes


(110)

est ratio, etc. Quas serviunt de his complicationibus. novi Termini ut subjectum Et videndum reflexivi

Possunt ut

etiam directi, nomine.

qui similiter trac-

tari possunt

propositionis

appellari aliquo quomodo tiones rursus inter se per literas explicari possint. ut si subjectum propositionis universalis amrmativas sit prasdicatum alterius propositionis affirest praedicatum mativas, cujus subjectum dicitur esse prioris, subjectum idem cum praedicato ejusdem propositionis. Si quis autem velit rigoros rem enuntiari ad morem communem < aut etiam hominum logicorum > in propositionibus satis difficultatis inveniet, ut si vulgo loquentium dicere velit subjectum universalis propositionis amrmativae, cujus prxdicatum est subjectum propositionis universalis amrmativas, in qua subjectum est prasdicatum est idem cum praedicato dictae prascedentis propositionis, Ac ne sic quidem relativum, ~~ve! propositionis cujus est subjectum. ~~J~~ potest evitari, quanto satius, brevius, clariusque < dicemus > si A est B et B est A, A est idem cum B. facil Cujus etiam demonstratio dari potest, quemadmodum super nobis data est, adhibitis scilicet literis. At verbis haud dubi foret satis perplexa et opus foret pecuiarem adhibere in illis recte disponendis. Nam si rect constituta essent, credo idem prasstarent; licet nesciam an pari claritate, similiter et con ut statim hic patet ut A diximus esse sequentias ex literis facil ducuntur.
i. Le bord du papier est us.

talis, taie. potest bas et ipsas denomina-

curam

DE

ANALYSI

NOTIONUM

BT

VERITATUM

383

et B posse idem ipsi A, ita f~exverbisapparere.

dici

idem

ipsi B. quod

non

aequ videtur

p!n<.< P.!

V!

C, 37.

serie generalia est posse etiam de tota resolutionis ~n)Notandum resolutio etiamsi condnuaretur circa ejus, processum quedam excogitari haec utique excogitari possent verba apta reflexiva, circa et in infinitum, ut ?. Sed [ha:c] in progressu clarius appaIiter<e generales quidam edam rebit, quid horum proestet. a8 Y cum as sensu sumatur an non alio nonnihil Videndum A est B, quam cum [dicitur] negatur est hoc B est AY quoddam dicatur A esse B seu tantum non ut ita negetur quoddam esse B, ullum A ex incertis et quodcunque A, ut proinde sed esse A B, hoc incertum sensus sit negari AY esse B, nempe Y est A esse nullum B, dicitur cum cum dico quoddam hoc Y. Itaque Y continebit seu Y, quodcunque A esse B, seu hoc B. si A est nego quoddam hoc dico A est B, quoddam dicere. At negativam tantum videor particularem A esse B, quoddam sed et hoc et tantum seu non hoc, A esse\ cum nego quodcunque etiam in loquendo negare hoc A esse B, tunc nego ?A esse B. Unde est B, non videtur sonare A non dicere seu esse A quoddam B, quoddam est B, non videtur sonare nullum A esse B; similiter dicere Omne A non sed dici de quolibet A, quod non sit B. A sit omne B; negationem quod amrmativ utique est Pro prioribus tamen stat, quod negatio Universalis non potest af6rmativx particularis negatio Itaque particularis negativa. affirmaetiam esse particularis negativa (neque enim negatio particularis ut sit uniesse ergo idem) superest tivae et universalis anirmadv~ potest versalis negativa; neque enim aliud esse potest. B cum aliquo addito. Univ. Neg. negatur Aff. Axquatur jUmv. A est B seu A coincidit cuidam B. utiliter exhibebitur Res figuris. (113) f seu A coincidit AB :( A B
(114)

r~cto.

Quoddam

A est B, seu quoddam


A B

A coincidit

cuidam

B.

(113)

Hinc

A==A.

Nimirum
au

generaliter
de vue

fingendum

est quasi
~f.i Cf. 123.

lineae

t. Suppler ici B. 2. Ces figures sont faites

point

de la comprhension.

38~i

GENERALES

INQUISITIONES

PHtL.,

VII,

C, 28.

parallel, quarum una ducta duct~e essent una super aliam. horizond

est sub

alla distinctionis

causa )

ubi per Y intelligo quicquid AB==BY, ~B in genere. est in tota linea B quod cadit sub A. A A==BYidem est quod A==BA. B (117) (i 18) A=BY ergo BY==AY. Ha&c omnia ex 6gurx (i 19) A===BY et B===AYidem est quod A=B. t inspecdone patent. (120) Negatio hujus quoddam A esse B, seu cum negatur quoddam

(116)

A coincidere

cuidam

B, sic exprimetur
A

A (121) Sed negatio hujus: Omne A est B sic exprimetur:

En marge Lineola

des 114-121 significat limites ultra quos non possunt et termini salva propositione seu habitudine. ita duplex linea horisignificat maximum, seu

perpendicularis intra quos possunt extendi Ut lineola perpendicularis zontalis significat minimum

quod detrahi non potest salva habitudine. Duplex linea non videtur in subjecto necessaria, sed tantum in praedicato; enim sumo pro subjectum arbitrio. Pro duplici malo sub linea ducitur intelligi fortiorem. intelligatur possit unus respectu ut quando linea unus terminus magis distantium

componi linearum (122)

licet adhuc Potest

proxim etiam semper inferius

ut genus non ponatur esse pars speciei, ut paulo ante fecimus, quia generis notio est pars <( (vel sed ut contra potius species sit saltem inclusum) > notionis speciei pars generis, quia individua speciei sunt pars (vel saltem inclusum) indiinstitui, viduorum generis

ductarum. et alia consideratio

dfinit de la comprhen. Ici Leibniz nettement les deux points de vue opposs voir Nouveaux Sur la distinction de la partie et du contenu, sion et de l'extension. Characteristica aot V, i5i); Essais, IV, xvn,8; geometrica, 1670 (Jt~a~ {M~< Geometrice fCfMMt MMt~tM<!ftM~MMt metaphysica /M<t'<P VII, ig); Specimen (Math., et La Logique VII, 2~ (Math., VII, 274); Phil., ~Z.c~M! p. 3o5-6.

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERITATUM

385

(123) Itaque Omne A B

A est B sic repr~sentabitur w=== t.t ) Omne A est B OmneAestB

P: PnjL.,

VII, C, a8..

est inversa prioris. Eodem modo repr~sentatio partiqux repr~sentatio affirmativa et Unicularis ngative est inversa prioris. Sed particularis ut ante, quia nihil refert versalis negativa eodem modo repraescntantur utrum pr~ponas aut postponas, itaque generaliter in eo saltem differre, a posteriore dici potest priorem quod lineae in figura
28 28 verso.

repr~sentationem

transponuntur. ) (124) Est et alia reprsesentatio numeros, pro terminis ponendo ~cat

per numeros 1. Nempe propositionum affirmativa A est B signiUniversalis

A < (vel saltem quadratum ipsius A aut cubus) > dividi potest per B. < Nam A et AB hic habentur pro iisdem >. A est B, significat A multipliquoddam (123) Particularis affirmativa, scilicet <; AB semper catum per B seu AB dividi posse per B. Intellige dividi posse per A, > nisi in AB destruatur r et C non posset dividi per B. carets A, si verbi gratia A signifi-

negativa est, falsum esse dividi A posse per B, licet (126) Particularis forte AB dividi possit per B. est falsum esse AB dividi posse per B, Universalis negativa (127) cujus nulla alia causa est qum quod A continet Itaque propn consequentiam Im amrmadvas universalis colligitur <~ nempe > negativa Universalem si A dividitur [non B] non B, unde per

est si A continet negativam

esse oppositam particuper B, non potest fieri, ut A per

B multiplicetur. Omnia per numros

demonstrari

affir(128) Habemus ergo has mativa. AB==ABest nam et hoc falsum est, si affirmativa particularis particularis affirmativa sit falsa, quia <~ tunc > AB est terminus impossibilis quia A continet est universalis non B. A = A non-B negativa. Unde sequitur falsam esse particularem affirmativam, seu AB esse imposdans ses expos 57-58; VII, B, v, 8).
25

si modo notetur~ } possunt, A==AB est universalis expressiones

Ici Leibniz revient au systme des nombres caractristiques, essais d'avril 1679 (PHH. V, 8, a, b, c, d, e, f; VII, B, p, ~- 5 2. V. i29.
H))h!T8 DE LEIBNIZ.

386

GENERALES

NQUSTONES

PHL., VII,

C, 28.

vel potius falsum (si enim demonstrari hoc perfect terminum, in infinitum, falsus est, non impossibilis.) non possit resolvendo Denique negativa est A non B==A non B*. Et hoc didici ex consideparticularis rando numeros. indefinitam Y. plane eliminavimus Atque ita tandem sibilem > <( Idque ex numeris didicimus. demonstrari Omnia per numeros (129) ut AA et A <equivalcant, plicatio hoc loco possunt, hoc uno observato, A et ut [A non non admittatur, quia multiA]

si autem nodo notionum, complexum reprsentt ut Homo homo, nihil aliud fit quam aliqua sibi ipsi direct adjiciatur unius de alio, quando sciHomo. Divisio autem reprsentt negationem licet exact non procedit. < exact > Itaque quando A dividi potest > per B, < seu quando A continet B >, tunc [prodit] < reprxsentatur affirmativa A est B. Quando A dividi potest exacte propositio Universalis per non B < reprsentt At quando quando arcanum seu per ~>~ < seu quando A continet fractionemp (qux

> Universalis negativa. non-B) > {oritur] < repraesentatur exact per B, oritur particularis Negativa, et A non dividitur exacte per oritur particularis [negativa] aff. Ita

A non dividitur illud detexi,

Distinguenda sed non termini,

cui ante aliquot annos frustra incubueram~. negatio divisione. divisio enim est omissio negatio nisi quod ~rmulas revera

ideb

inest negatur, < itaque respectu negatione, parte rei non distinguetur. A==Avera A=A A=AB A = A Univ. A~.

in infinitis, divisio seu ablado distinguitur > A==A: A non=A vel A seu A A falsa A B B non=A B est faisum = AB B

alicujus quod non

B Univ.

Neg. Aff.

vel AB non vel A non -A

seu AB est falsum AB == AB Part. A B ==A B Part. Neg. vel A non==AB

t. Cf. PHiL., VII, B, v, 5. aux essais d'avril 2. Allusion probable est d'une autre 3. Cette note marginale

a~ 107' Voir bas, plus V, 8). (PHL.~ yg encre. Cf. PHIL. VII, B, H, 74.

DE

ANALYSI

NOTO~UM

ET

VERTATUM

3 87

esse doctum si modo id possibile sit, Intelligo hic quendam hominem consideramus. hoc enim loco nos notiones abstractas, non experimenta Si enim possibile sit A==BY, utique istud BY est quodd. B quod est A. affirmativa est est dari talem falsa, Itaque si part. impossibile notionem ut prius definiamus optimum, notio vera seu AB===AB est part. Aff. Et A: B est notio vera seu A B=A Videtur particulares*, nempe AB est

] PHIL.,

VII,

C, 28

B est partic. neg. Cum verb dicimus AB esse falsam notionem, seu negamus B esse falsam notionem Et Uuiv. Neg. Cum dicimus A B, fit Univ. Aff. Hinc statim patet conversio Aff. Sed ex his demonstrandum Neg. et Part. jam con==A A B non = A B, et esse A = A B siABnon===AB. J

part. Aff. seu A B

simpliciter Univ. esse A===AB si

est qu probari potest. Falsa qu non (130) Vera autem propositio est vera. Impossibilis quam ingreditur terminus contradictoribus*. Possibilis quae non est impossibilis. An igitur omnis universalis negativa de notionibus, impossibilis?Ita [est] <; esse videtur > quia intelligitur non de rebus existentibus, ut si dico Nullum hominem esse animal, non id intelligo tantm de existentibus hominibus <; sed hinc sequetur quod de singulari aliquo ut Petro negetur, necessarib de eo negari >. <~ Igitur esse impossibilem, et ad objecnegandum est omnem Univ. Negativam tionem > responderi potest, A continere non B, probari vel demonstratione seu resolutione in infinitum conperfecta, vel non nisi resolutione tinuabili seu semper imperfecta. Itaque certum est quidem, non ver vel oppositam ad necessarium, quia nunquam reduci potest ad identicam contradictoriam. ) (130)~ Verum igitur Falsum potest resolutione. reducitur ad identicum. Falsus contradictorium. est quod probari potest, Necessarium quodcontra. seu cujus ratio reddi est quod resolutione
i 29 recto.

Impossibile est terminus

est quod resolutione reducitur ad vel propositio qui continet opposita

< utcunque probata >. tionem ad finitos probata. lutionem finitam,

Impossibilis qui continet opposita per reducIta ut A== AB, si probatio facta est per resodebeat ab A = AB, si probatio facta est per distingui

I.Cf. PHL.,VII,B,M,4. 1 2. Sic, pour COMfM~M~MM. 3. Le no i3o se trouve rpt.

388

GENERALES

INQUISITIONES

PHL.,

VII,

C, 2().

resoludonem impossibili
(131)

ad infinitum,

unde jam oritur

illud de Necessario,

possible

et contingente. fit resolutio, Dupliciter (nisi

rimento

experientiarum.

conceptuum, requiritur veritates, quarum perfecta ipsum. Unde ille novit etiam contingentium transcendit. omnem finitum intellectum demonstratio vera probari potest, cum enim praedicatum (132) Omnis propositio insit subjecto,

propositionem, est verum posterior resolutio propriorum

in mente, sine expvel perceptionum reflexivo, seu quod ita concipiamus), nec praesupponit non indiget, Prior probatione novam et hactenus verum est quicquid clar et distinct percipio praesupponit veritatem experimenti. quae tota In DEC sola fit simul apud

vel conceptuum

ut loquitur Aristoteles t, seu notio praedicati in notione terminorum in utique resolutione subjecti perfecte intellecta involvatur, suos valores seu eos terminos quos continent, oportet veritatem posse ostendi. ad idendcas, Propositio vera necessaria probari potest reductione ad contradictorias; < unde opposita dicitur impossibilis.> vel opposite non potest reduci ad identicas, pro" vera contingens (13~) Propositio accedi continuata batur tamen, ostendendo magis magisque resolutione, (i33) Unde tamen ad eas perveniri ad identicas, nunquam quidem perpetuo nosse certituMente complectitur, solius DEI est, qui totum infinitum veritatum. dinem < omnium ;> contingentium idem discrimen a contingentibus necessariarum (13$) Hinc veritatum occurrentium et Asymptotarum, est, quod Linearum et incommensurabilium. commensurabilium possumus nos demonstrare (136) At difficultas obstat accedere, licet Asymptotam, ostendendo aequales esse, etiam in asymptotis, continuata, quid sit futurum. Itaque et homines alteri perptu vel Numerorum

lineam aliquam inter se et duas quantitates progressione utcunque assequi certitu-

poterunt sed respondendum dinem contingentium est, similitudinem veritatum; esse resEt convenientiam non esse. omnimodam posse esse, quidem ad continuata se, quantum resolutione, nunquam utcunque qui pectus,
de la vrit. cartsien 1. Criterium 2. Remarquer que Leibniz met ici la considration cf. t6. d'Aristote; indfinie. 3. Cf. 74 ide de l'approximation VM, C, 68. 4. Cf. PmL., de la comprhension au compte

DE

ANALYSI

NOTONUM

ET

VERITATUM

38~

et non nisi ab eo perfect perspiciantur, ceftitudinem satis est, detegant, est infinitus. San ut de asymptotis < et incommencujus intellectus multa cert perspicere ita et de contingentibus possurabilibus >, omnem oportet probari ipso principio quod veritatem se habeant eodem modo in Hypothesi omnia utrobique posse unde et alia hujusmodi, sibus, nulla potest esse differentia in conclusionibus, vera sunt; sunt enim in necessariis quam contingentibus qux tam rationem < plenam redreflexiva. At ipsam contingentium [repenre] sumus, ex hoc Jec > non numerorum qum asymptotas possumus, in6nitas percurrere2. progressiones magis perptu persequi et

PHL.,

VII, C, 29.

ad analysin magni momenti ergo arcana Deteximus (i37) Multa et demonstrationem omnium nostrarum cogitationum, inventionemque omnes veritates possint explicari numeris. veritatum. Nempe quomodo oriantur, et quod naturam quodammodo quomodo veritates contingentes habeant numerorum et hypotheticse theorematibus unas incommensurabilium. Quomodo veritates absolut~e habeant leges, iisdemque generalibus easdemque fiant categonci\ ita ut omnes syllogismi contineantur, nunc paulo disquod postremum Denique quae sit origo Abstractorum; tinctius explicare operae pretium erit.

29

verso.

ut terminus, A est B. consideretur quem(138) Nempe si propositio admodum fieri posse explicuimus, nempe 'co [ita] oritur abstractum, A esse B, et si ex propositione A est B sequatur propositio C est D, tunc To A esse B est < vel continet inde fit nova propositio talis > To seu Beitas ipsius A continet Ceitatem CesseD~ ipsius D, seu Beitas ipsius A est Ceitas ipsius D 6. autem si dicatur aliquid esse B, tunc ipsum hoc (139) Generaliter aliquid esse B est nihil aliud quam ipsa Beitas; sic~o aliquid esse animal nihil aliud est quam animalitas. esse animal est AnimaAt ro Hominem Iitas hominis. Unde habemus quam talis obliqui. originem tam abstracti 'co Omnis est Homo (140) At per quale abstractum exprimetur
du principe de raison, formule 1. Remarquer cette principe de symtrie, qui suit. 2. Cf. 74. 3. Ce qui suit est d'une autre plume. 4. Cf. 75; PHIL., VII, B, H, 62; VII, C, 73.74' 5.Cf. pHtL., VI,B, H, 62, 6; 63, 8; VII, C. 73. 6. Leibniz a interverti deux fois par erreur C et D. et celle de son corollaire, le

3~0

GENERALES

NQUSTONES

PHtt.

VII, C, 29. animal?

Quae long utique differt Nam modo aliquis homo sit doctus, omnis doctrina hominis est terminus verus; at nisi omnis homo sit doctus, eruditio omnis hominis est terminus falsus. < Nisi quis intelligat terminum exclusiv, ut aliquando Gomtre, quando sub omni moto id est infinit cujus celeritas > Videtur eruparva seu quod quiescit. ditio omnis hominis etiam efferri posse eruditio humanitatis. Sed hoc quod humanitas homo alicui nihil aliud

Animalitas per hoc ab omni animalitate hominis. An

omnis

bominis?

tamen

nolim, si insistimus supra dictis, sit quam 'co aliquid esse animal -b <

(140) An quia ex eo quod quidam dicere licebit quoddam doctum est homo nitas docti ? Ita puto.
(141)

est doctus hominis

doctrina

sequitur est huma-

>

in abstractis, verbi gratia explicabimus quantitatem quando A est duplo calidius ipso B, seu < quando > calor ipsius A est duplus caloris ipsius B ? Scilicet A esse calidum est calor ipsius A. Itaque si o A esse calidum sit ad -co B esse calidum, ut 2 ad i. erit calor ipsius A duplus caloris ipsius B. Sed porro videndum est, quomodo 'c&A esse calidum esse ad To B esse calidum ut numerus ad numerum. possit Hoc ergo contingit quod causa quas A esse calidum uniformi actione adhuc semel > < continuata efficiat B esse calidum, vel signum ex quo cognoscimus aliquid esse calidum sit continuum, et in uno alterius duplum. Sed in his multa opus est circumspecefficit tione, unde thermometra etsi signa } abstractis sint graduum caloris, non tamen sunt aequaliter dividenda. (142) tali actione

Quomodo

efferemus propositiones Sed quomodo negativas; ut Homo non est doctus ? nempe ut negatio hominis quidam est non ita negatio doctrine humanitas, hominis est non doctrina hominis. Et si dicatur nullus homo est lapis, abstractum ejus seu (nullus homo est erit [non-doctrina] omnis hominis; an doctus) efferendum non-lapideitas ver dicere licebit lapideitas nullius hominis ? seu lapideitas non-hominis. Non puto; neque enim id exprimit nullum hominem esse lapidem. est, an cum abstractorum (143) Illud jam videndum prxdicatiocibus haec doctrina, et quidem viriditas est color, est, cur ita? An quia sequitur qui est viridis eundcm
i Lire homo.

consentiat

prasdicatio bona esse coloratum?

DE

ANALYS!

NOTIONUM

ET

VERITATUM

3~1i

I Circulus est uniformis, in contrarium. PHIL., Sed videamus an non exempla sint esse planiitem circulus est planum. Non tamen dici potest uniformitatem An ver dicemus uninon sequitur ex uniformitate planities. tiem, quia est circulus formitas circuli est planities ? San videtur ex propositione < Equidem verum fRespondeo] uniformis sequi circulus est planum. magis qum ex quavis alia de est > non sequi ex hac propositione non abstractorum ergo praedicadones circulo. < An ergo ~> videntur tantum consequentiam postulare sed et aliquid prasterea. Quid ergo quia seu quia si A est circulus, sequitur quod A Omnis circulus est uniformis, est uniformitas ? < ide > dicere circularitas est uniformis, licebitne Et proinde dicit est planities. dicere licebit Circularitas jure pari Ergo est planities. In quibus tamen est uniformitas Quiddam quod poterit Sane si idem sit uniformitas quod ':o uniforme hxreo adhuc nonnihil. '7o A esse, et planities quod To planum esse, an verum est aliquando quod resuniforme esse sit T~ A planum esse. Unde dici poterit Uniformitas seu existentia in piano. > Et ver quempectu unius centri est planities < cum Musicus sunt praedicationes admodum in concretis per accidens, ut uniformitas in abstractis, est poeta, non vido cur non et admittantur circuli esse planiuniformitatem aliqua sit planities. Rect igitur dicemus insistere regulae generali. Sed quomodo junuem, et proinde poterimus est uniformitas, An quia dicimus circularitas gemus hxc in circularitate? est circularitas est planities, dicere licebit uniformitas plaut dici confundi officia praedicamentorum, nities ? Et an non videntur ex eo possit quxdam qualitas est quantitas. Est quantitas cum aliquando eum esse quantum. Quid ergo? Modo quod, quis est qualis sequitur an in casu talis Videndum non possit dici omnis qualitas est quantitas. et circularitas puto ne hoc et propositionis in abstractis sequatur necessitas in concretis, connexiones si vera sequi, sunt enim contingentes verae, qua: semper pendent a liberis actionibus. et ambae vel existentiales; sunt vel Essentiales ) ~. Propositiones vel secundi vel tert Propositio essentialis tertii adjecti < ut > Circulus est figura plana. Propositio essentialis secundi adjecti, ut figura plana, < ad > unum aliquod punctum eodem modo se habens, est; est, inquam, hoc est intelligi potest, concipi potest, inter varias figuras est adjecti. figura habet, perinde ac si dicerem aliqua quas hanc quoque naturam plana ad unum aliquod punctum eodem modo se habens, est ens sive res.

VII,

C, 29.

3o recto.

3~2

GENERALES

tNQUISITONES

PHtL.,

VII,

C, 30.'P~~<?

~M

obnoxius, sitio ~M~~M/M

~~M adjecti Omnis homo ha~c scilicet est propositio existentialis secundi adjecti Homo peccato

est seu existit

peccato z

seu contingens. Propoobnoxius est seu existit,

seu est ens actu'. propositione [secundi] < tertii > adjecti fieri potest t tertii si prxdicatum cum subjecto componatur propositio adjecti, in unum terminum, isque dicatur esse vel existere, hoc est dicatur esse res, 143. sive utcunque, sive actu existens. A est B transforQuoddam AB est, hoc est, AB est res, est essentialis vel propositio in propositionem secundi affirmativa 146. Propositio particularis mata in propositionem secundi sic stabit nempe vel possibilis vel actualis, prout existentialis. 147. adjecti Omne Propositio hoc quidem A est B non Universalis modo Affirmativa Ex omni

non .equ commode nam ex transformatur, licet commode facere Omne AB est. Cm enim

quod BA, pari jure dicere liceret Omne BA est; et proinde etiam Omne B est A. Itaque sic dicendum erit Omne A continens B est. universalis affirmativa ad secundi Quomodo autem alia ratione propositio reducatur mx patebit. adjecti enuntiationem Particularis 1~.8. Propositio formabitur in propositionem A non est B sic transNegativa Quoddam secundi adjecti A, non B; est. Hoc est A quod non est B est res quasdam; possibilis vel actualis, prout propositio est essentialis vel essentialis 3. 149. Universalis negativa transformatur in amrmative. Nullum adjecti per negationem particularis A est B, hoc est AB non est. seu AB non est res. Posset etiam sic enuntiari Nullum A est B, id est Omne A continens non B est. affirmativa transformatur in propositionem secundi i$o. Universalis ita ut Omne A est B, adjecti > per negationem particularis ngative idem sit quod A non B non est seu non est res. vel etiam (ut dixi n. 147) A continens B est res. Quod tamen posterius ut jam dixi minus aptum est, etsi verum sit, quia est superfluum, jam enim B in A conti< netur, sed si non omne A sit B, ex AB fit nova res. propositionem Ita verbi gratia secundi

AB sit idem

. Cf. PHIL., VII, B, v, 3 verso. 2. Lire secundi. 3. Lh'e eA*~M~!jt.

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERTATUM

393

i~i.

Habemus

ergo propositiones

tertii

adjecd

sic reductas

ad propo-

PtHL.,

VII,

C, 30.

sitiones secundi adjecti AB est res. Qu. A est B dat ~c~ est res. Qu. A non est B dat Omne A est B dat ~4 MOM non est f~. Nullum A est B dat AB non est res. tantm fidi possit in notio132. Et cm ipsis identicis propositionibus nibus realibus, ade ut veritas nulla sine metu oppositi asseri possit nisi realitate saltem essentiali, licet non existentiali, de ipsorum notionum constet; ide licebit propositionum categoricarum species quatuor etiam Part. ~f. AB==AB hoc est sic exprimere (seu AB et AB coincidunt, AB est res). P~. Neg. A non B = A non B (seu A non B est res). Univ. A non B non ===A non B (seu A non B non est res). Univ. Neg. AB non = AB (seu AB non est res). i$3. Hoc autem pr~supponit negari omnem propositionem, quam ingreditur terminus qui non est res. Ut scilicet maneat omnem propositionem vel veram vel falsam omnem esse cui esse, falsam autem deest constantia subjecti, seu terminus realis. Hoc tamen nonnihil ab usu < loquendi > remotum hoc ego non est cur curem, est in propositionibus quia propria signa existentialibus. quero, non Sed recepta sive AB coinciEt ita

nomina his applicare constituo. i~. Quod si quis malit signa sit res sive non dere B et non B, scilicet distinguendum i$$. Omnibus

sic adhiberi, ut AB sit==AB, et ut in eo casu quo AB non est res possint repugno.

non equidem per impossibile, erit inter Terminum et Rem seu Ens. ergo expensis fortasse

melius erit, ut dicamus semper in characteribus quidem poni posse A = A, licet quando A non est res nihil inde utiliter concludatur. Itaque si AB sit res, poterit inde nam 6eriYA==ZB, sit B==Y et R==Z. et AB==RB. potest: [BA] Nam AB==R, fiet YA==ZB. Et contra YA=ZB < Ergo YAB== ZB > jam A ===R et B = (R) (seu A et B sunt res) Ergo YAB Z (R) ErgoAB==((R)). i$6. A====A. A non = non-A. AA==A. i$y. A==B est universalis affirmativa reciproca,
t. Cf. PHi~VII,B,u,3,C,97.

!o verso.

inde fieri

qu

est simplicis-

~94

GENERALES

INQUISITONES

PHtL.,VH,C,3o.

sima.

<

Coincidit D==ZC

cum

non Aff.

A == non

B. et si negetur

dici poterit

Anon===B.> i$8. est Univ. est Partie. Aff. 1~9. YA=ZC i6o.D====nonE Universalis negativa. 161. XE = non F particularis negativa. 162. termini quos ingrediuntur Supersunt (seu quoddam dicere falsum A non) qui differunt non

non YA, hoc est non tale A

A esse esse, quoddam tale A esse B. Inde cum hic oriatur xquivocatio aliqua, satius Y prorsus eliminare, et hinc orientur tales propositiones. B [pnmtiva] 163. A==B item non A==non simplicissimx. 16~ A==AB universalis posito affirmativa. AB esse rem, affirmativa posito vel A non A non B esse B erit rem, particularis

quoddam. Nempe aliud est B. Aliud est dicere falsum esse erit literas

163. AB==AB, YA==ZB. > 166. A = non 167. A non M~~M. 168. erit res.

Affirmativa.

<seu

B universalis B = A non B, == B, tunc

particularis

Si A non

res,

vel B non A

169 . AB est res xquivalet Qu. A est B, et Qu. B est A. A non B est res asquivalet Qu. A non est B vel Qu. A est non B. A non B est non res asquivalet Universali Ainrmativ Omne A est B. AB est non res aequivalet Universali nullum A est B, vel Negativae nullum B est A. 170. Interim opus namus a propositionc propositione nullum est tamen, Quoddam B est A. > A. A==A. ut propositionem Qu. A est B discerB est A, et similiter Nullum A est B,

171. Principiasunt <M < ~M~ > non A==non < < < ~M>AA==A. Quarto. < non non = > Si A==B

omissioni

ipsius non ut > erit AC==BC.

non non A==A.

. Suppler ici A. z. Lire ~<<M.

3. Ce qui suit est d'une autre plume et d'une autre encre.

DE

ANALYSI

NOTIONUM

ET

VERITATUM

3()5

<~ ~c. ~M. ~f~.

Si A==B erit

non

A== non B.

B.

PiHL.,

VH, C, 3o.

Si A = B, non erit A==non A non A non est rcs. >

i72.SiA==B,eritAB==B. ex hypothesi, NamA==B ergo AB = BB per princip. AB= B. per princip. 3. eritAB==BC. 173. SiA==BC, Nam A===BC ex hyp. Ergo AB = BBC per princip. princip. 3.AB==BC. 17~. Si nonA==B, Nam sit non A = erit non B ex hyp. B==A.

quintum.

id est

quint.

id est per

erit non non A ===non B per princip. sext. Jam non non A -= A per princip. 4. Ergo A == non B. iy$. Si A == non B, non erit A = B. B ex hyp. non erit A == non non B per princip. 6 Nam sit A==non non erit A==B. Ergo per princip. 176. Si A = BC, erit A = AC. A==ABC==BCBC==BCC==AC. nam sit A== BC (per hyp.) erit

erit A==AC. ut ante~. 177. Si A==YC, 178. Si A==YC, erit ZA=VC. Nam A = YC ex hyp. Ergo ZA = ZYC, sit ZY===V fiet ZA== VC. erit VC==ZA. 179. Si A==YC) patet ex prsecedenti. 180. Si A=non AC, erit A = non C. (Scilicet si A est res.) Hoc accurat demonstrandum. i8i.nonAC===YnonC(====ZnonA). 182. Si Y non C==Z non A, erit==== non AC. 183. non A non C===Y non AC. in sermone 184. Omnis propositio usitata hue redit, ut dicatur quis contihase h demonstranda. 3 recto.

termini terminus quem contineat, et quidem inspicitur [quantits] contentum vel cum addito, et is dicitur continere nentis, vel absolutus, absolutum.

non omnis, 183. Non debet in propositionibus propri occurrere non quidam; hc enim tantum negant propositionem signo omnis aut vel non-quidam; quidam affectam, non faciunt novum signum non-omnis
Lire 7.

s. Cf. 16, marge; et PnL., VH, B,


3. Le mot <M est rpt dans le ms.

3; 63.

~9~ t. sic si dicam PUIL., VII, C, 3t.

GENERALES!NQUtSTtONES

est lapis significat quidam homo est non istud Omnis homo non est lapis videtur lapis. [similiter] significare Omnis homo est non lapis; Itaque generaliter sic interpretabimur ante est quasi praedicatum sed si ~o negativum. pr~ponitur signo, intelligemus propositionem negari 187. Jam supra monui quae ad propositiones pertinent sic posse illustrari et quasi ad numeros revocari, ut Terminum seu Notionem concipiamus non ? ==H > j~===HJ <: quod significat Hcontinere a, et b, sed idem H continere non 1 et non ?' observando tantm ut aa idem sit quod a, <; et non a non a idem quod non a, et non non a idem quod a >, et ut idem terminus nunquam contineat simul a et non a, seu ut terminus qui continet a non dicatur continere non-a vel contra < Denique qui continet ab continere etiam a, et qui continet non a continere etiam non al. > [188.j 189. Principia ergo hase erunt < primo non ~==non b, si ponamus non b = a). secundo non non ~===~. tertio non idem terminus continet a et verum, alterum sed falsus. > Quarto Quinto non est falsum, > <M==~ (unde J patet etiam instar fractionis verbi gratia non

quendam 186. Quidam

non, hominem

quidam homo esse animal. non

est animal

idem

est quod

falsum est

homo

non a <; seu si unum est aut cert terminus ipse talis dicetur non verus

idem est quod A esse==~. [ab continet a] < A continere > non a continet non ab, seu si continet a, non a continebit de Termino continente terminum,

dicuntur Quaecunque etiam dici possunt de propositione <( Septimo > Quicquid non sequitur vi formas. 190. UniversalisAffirmativa L<seuA==XL>. Particularis Affirmativa
I. 2. Cf. V. PHIL.~ 2~2g. VII, B,H, 72.

<~ Sexto.

ex qua sequitur alla propositio. > ex his principiis demonstrari non potest, id Omn. A est Bidem est quod A continere A cum

quoddam

A est L, idem

est quod

DE

ANALYS

HO.

JM

ET

VERITATUM

397

L posito L. verbi gratia AB continere continere sumtum addito aliquo L. posito esse L===MN, et A===BM, nam ita B==LX, vel AN continere etiam qu. A est L idem est quod AL Proinde 6etAN===BMN==BL. scilicet AL esse rem seu terminum continet L, seu AL= AL; posito ut X non X. <( verum > qui non implicat opposita non B seu Omne A est non B seu A continet M~a~ Negativa A==X non B. non L. seu Negativa Quodd. A est non L seu AX continet A non L = A non L, AX==Z non L seu et A non L continet non L, seu verum qui non implicat opposita. L esse terminum A non posito vera etiam est Particularis Universalis Amrmativa, 191. Si vera est A =XB Affirmativa, seu si A continet B, etiam qu. A continet B. Nam Et sit natura ZA=ZXB coincidentium). (ex 4. Ergo per princip. ZX= V (ex arbitrio) fiet ZA==VB. et Affirmativa Universalis veris > propositio ) 1~2. < In terminis et enim A==XL non possunt esse simul ver~.sit particularis negativa non L, qui non L=XLZ non L, fiet AVA seu VA==A.Z VA=Z terminus est falsus. &!sae. sit A non === AL, et A nonL simul esse non Exdem possunt 193. faisus, ergo A==AL. oon=A non L, erit A non L terminus > A non A. falsus est < qui continet oppositos 194. Terminus P~h'n~ Terminus verus est non-falsus. in alio contineatur est quae pronuntiat quis terminus 195. Propositio affirmare potest terminum Unde etiam propositio aut non contineatur. et verum si Y non-Y; contineri dicat in eo si esse falsum, aliquem etiam est quae dicit utrum aliquid alteri coincidat neget. < Propositio > in se invicem continentur. aut non coincidat, nam quas coincidunt ut 0 et non 0< 196. Propositio falsa est, quae continet oppositas, sic qu. A esse B, concipi potest instar termini, 197. Ipsa propositio seu AB esse terminum verum, est terminus, nempe AB verum. Sic Omne A esse B, seu A non B esse falsum, seu A non B falsum est terminus verus. Sic Nullum A esse B seu AB esse falsum est terminus novus. sibi substitui possunt >. i" [A=A] < coincidentia 198. Principia 2~ AA==A. 3" non non A = A. 4" Falsus < seu non verus > est termiest quae nus qui continet A non A; verus qui non continet. $" Propositio termino addit quod sit verus vel falsus, ut si A sit terminus eique ascri-

f PML.,VH,C,3~

31 verso.

3<)8

GENERALES

!NQUtS!T!ONE&

PtHL.,

VII,

C,3!.

esse, A non verum esse, solet etiam simpliciter diei A esse, A non esse. 6" Veri seu ~u esse adjectio relinquit, at falsi seu Tou non esse in oppositum mutt; itaque si verum aut falsum quid esse verum dicatur, manet verum aut falsum; sin verum aut falsum esse falsum dicatur, fit ex vero falsum, ex faiso verum. 7" Propositio ipsa fit Terminus si termino ipsi adjiciatur verum aut falsum; ut sit terminus et A est vel verum est, sit propositio, ~~~ ~y~, seu verum, seu esse erit terminus novus, de quo rursus fieri potest propositio. 8" Propositionem ex propositione in antesequi nihil aliud est quam consequens cedenti contineri ut terminum in termino, atque hac methodo reducimus ad propositiones, et propositiones ad terminos. consequentias <( 9" A continere idem est quod A = xl. B est C. Omne 0. 0. A est B. A est C. ex mens > B non C non est. A non B non est. A non C non est.

batur

A verum

etsi proba sit non tamen negativis ad affirmativas. Unde apparet hanc reductionem universalium ad negativas non esse ade naturalem. Quemadmodum A continet B et B continet C etiam A continet C, ita si A excludit non B, ergo includit B, et B excludit C. Si adhibeamus denique A includit laribus, et A continet rimus carere propositionibus nisi quando dicitur copulam catum*. 1 non C ergo B includit C, itaque AB est, A non B est pro particuB vel A continet non B pro universalibus, potenegativis. propositio San negativus non afficit esse falsa, alioqui afficit prsedi-

Sed haec consequentia apparet, nisi re reducta

AB est. Particularis 199. Propositio particularis affirmativa negativa A non B, est. <( Et posito A et B esse ~> Universalis affirmativa A non B non est. Universalis Negativa AB non est. Hinc statim patet nec numero et conversiones. Nam plures dari, et quasnam earum sint oppositiones P. A. et U. N. opponuntur, item P. N. et U. A. Patet etiam in propoterminum eodem modo se utrumque et ide locum habere conversionem Addi posset habere, simpliciter. non A non B est, vel non A nonB non est, sed nihil differt a LMest, vel LM non est, posito non A esse L et non B esse M. U. A. seu A non B est
i. Cf. PmL., VII, B, M, 72.

sitione

AB est vel AB non

TABLES

DE

DEFMTIONS

3~

PHL., non continere B est < idem J A B. Nam A continet est idem quod idem quod A non B B A continere verum. esse B non Ergo A quod > esse non verum. AB non est, idem est ac si di~am A continet non B, dicam Si j 300. < inconsis~ B sunt A et seu non [inconsequcntia] A, vel B continet A non B non est, idem est ac si dicam dicam si Similiter tentia >. et similiter non B continet non A continet B, B seu non-non A continet forme fundamenta continentur. J A. His ergo paucis [omnis]

VII,

C,

3t.

pHiL.,VH,C,33(! Commencement ~).

p.m-foL). d'une table alphabtique de dfinitions (de Advo-

PH!L.,

VU,

C,

32.

PHiL.,

VII,

C, 33-3~. (4 p. in-fol.). ce sont les mmes que ceux

PniL., 34.

VII,

C,

33-

de concepts gnraux. Table systmatique En marge, une note numre les omissa de WiLKNS

PHIL.,

VII,

C, 35-46 (t2 p. in-fol.). de dfinitions.

PaiL., ~6.

VH.

C,

35-

Tables systmatiques

PHIL.,

VII, C, 47 (i p. in-fol.). sous les


rubriques GENERA ET SPECIES,

PaiL.,

VH,C,47.

Table de dfinitions effectus.

CAUSEE,

PHIL.,

VII, C, 48-49 (2 p. in-fol.). De discreta quantitate. pertinentes ad Quantitatem

PHL., 49.

VII,

C,

48-

lU. Transcendentales discretam.


. Cf. PHIL., Vil, B, M, 0.

mixtas

relationes

~00

DERERUM

CLASSIBUS

PH!L., 49'

V!

C,

48.

Si B sit A et C sit A, et idem sint idem, erunt~ } de concepts

sit B quod

C, erit M~M A. si non

Table de dfinitions ais et allemands).

mathmatiques

(quelques

termes fran-

pHH.

VII,

C, 50.

PHIL.,

VII,

C, 5o (2 p. in-8").

Sur les lois du mouvement.

Pt!L.,

VII, C, 5t.

PHIL.,

VII,

C, 5i (un coupon). philosophabimur abstinendo ab abstractis, prassertim ne mcurramus. PIe-

Tutissime

abutendo in Theologiam Metaphysicis speculationibus irrite agitantur, ob nomina phiosophico-Theologicas raeque controversias non rite definita. Opus est autem definitionibus quales sunt me<e, nempe ad sensibile aliquid redactse. palpabiles, et ope characterum Optima quaerere videntur Methodus

ad Analysin notionum a posteriori, est perveniendi demonstrationes maxime Axiomaticarum, quae propositionum aliis per se notae~ des auteurs auxquels Leibniz empruntera ces pr.

Suit l'numration tendus axiomes.

PHtL., VII, C, 52.

PHIL.,

VII,

C, 52 (i p. in-foL). notionum ~M~W~rM~ ex quibus C~~P JP/~r~Me 0??M~

Catalogus componuntur.

PHiL.,VII,C, 54.

53-

PmL.,

VII,

C, 53-5~ (4 p. in-fol.). De ~erMM Classibus. les

des auteurs de classifications depuis historique logiques, realis de WLKtNS. Catgories d~ARisTOTEjusqu'au CA~~c~
x. Cf. ~ecttM~t
Cf. PmL.. VI,

Revue

Calculi
12, f,

universalis
23.

(PHiL.

VII,

B, Il,

17 verso).

DE

LA

NATURE

DE

.A

VERTT

~Qt 1

VII, C, 55-58 (8 p. in-~). PHH. Sur la DM/~M~MrM de Nie. VtCEnus (Baie, 1620).

t PmL.,

58.

VII,

C, 55-

PmL., VII, C, 59 (1 p. in-fol.). Une table de concepts primitifs. Dans une note en tte, Leibniz forme une grande table o l'on pourrait unir les notions le projet de construire menes d'un signe l'autre. par des lignes

t PHIL.,

VII,

C, 59.

PHiL.,

VII, C, 60 (un coupon).

F PHIL.,

VII,

C, Co.

Sur les paradoxes.

PmL., VII,
~UEMADMODUM

C, 62-63 (4 p. in-4). in loco sabuloso aedincium firmave molienti fundamenta continuanda

P PHIL.,
63. 62 6

VII,

C, 62-

recto.

est, donec solidam rupem 8 u fossio filum implicatum evoluturo quaerendum deribus movendis medes stabilem < ita ad humanae

et offendat; est initium; et pro maximis ponArchitantummodo > locum postulabat constituenda desideratur punc-

scientiae Elementa

tum aliquod fixum, cui tut inniti atque unde secur progredi possimus. Hoc principium censeo in ipsa gnral! natura Veritatum, quaerendum Omnem Propositionem aut veram atque illud < ante omnia > tenendum est. Contraesse. Esse. autem Falsam quas verae contradictoria ~j~ dictorias ver esse, quae non aliter differunt, qum quod una earum est affirmativa, altera negativa. < Atque haec quidcm talia sunt, ut frustra eorum probatio postuletur. non afferri possint Cm enim ad probationes nisi alie propositiones, et si simul concedi frustra utique anerentur, statim ab initio negari < aut > verae et &lsae esse possunt cessatque omnis inquisitio adhibetur veritatis. porro quotiescunque aliqua proposido censetur esse vera, nisi aliud admoneatur. > Vera autem vel generalius
nt&MTS CE

propositio cujus

continetur est cujus praedicatum in antcdente, continetur consequens

in subjecto, ac proinde
26

LEIBNIZ.

~03
VII, c, 62. necesse

DE LA NATURE DE.AVEMTE

pHM.

6a

esse connexionem, terminorum est quandam inter notiones sive fundamentum < dari > parte rei ex quo ratio propositionis reddi, seu verso. probatio Idque locum habet in omni proposi priori inveniri possit vel singulari. necessaria aut contingente; vel virtualiter; ut pr~dioaH notio insit notioni subjecti vel express, Virtualiter in alia quacunque. Et identica, express in propositione ex subjecto vel consepraedicatum [quidem si necessaria sit] propositio, sive subjecti, 3 probari potest vel sola antecedentis quens ex antcccdei. sive praedicati et subjecti et consequentis vel et antecedsnds simul, necessaria connexio est in propositio< Et quidem simul, resolutione. tione vera affirmativa universali nibus aetercae universalium est necessaria divino decreto, idearum quae ex solis ideis sive definitionibus sit contingens, non > Quodsi propositio consequuntur. variatur et > ex supposito sed < tempore connexio, veritatis, et libera voluntate eoque casu ratio pendet; terminorum rei, seu notione quidem

reddi potest semper < ex natura (saltem ab eo qui omnia novit) > cur id quod factum est potius factum qum non factum sit. Sed illa ratio inclinat [potius qum] < tantm >necesAxioma maximi Usus ex Ex his sequitur sitatem autem non imponit. Nihil evenire cujus ratio quo pleraque in re physica et morali derivantur causa aliter ~~g~. reddi non possit, cur sic Exempli ~M duo pon> totius Staticae fundamenta < inter ponitur ab Archimede a centro < C >, dismotus, dera sequalia < A et B > et aequalitcr tantia hujus niret diversitatis cum omnia inde diversa
63 recto.

in aequilibrio esse, quod corollarium est axiomatis < nostri >, nam si qua evepotest aliqua reddi diversitas, utique

ratio

(p~ nostrum axioma) quod non potest fieri (ex ~M) eodem modo habere itaque nec sese utrinque ponantur; consequi possunt. intelleximus propositionem omnem aut veram autt propositionem veram, quae non per se vera, sive trasequitur ut modum probandi > axiomate P~ consequens in veritate > substitui potest
IV, 3, a, VII, 6.7.

igitur j Postquam falsam esse, et omnem immediata

est, posse proban priori, hoc < potissimum is verb continetur damus <? /OCM~subjecti propositionis universatis a~f~ antecedentis propositionis ~~M:
t32 sqq., Phil., VII,

<

salva

i. Ci. G~c~~ /M~Mt~tttM, 6 verso; 2. Cf. PHM.VIII,2;

PmL.VH, C, 3Q recto; 3o, 309, 356.

GENERA

ET

SPECES

SUBALTERNE

<~o3

ubi antece- 1 PML., VH,Ct63. <~ M alia propositione ubi VM~~MM prioris est ~M~ reduautem sunt propositioues est consequens. > Exdpiendae ~non~ de termino aliquo ita strict loqui ut in quibus nos testamur pUcadvse et respectu cogitationum alium substitui nolimus < sunt enim reaexivae materiales respectu vocum. > Caeterum ratio se habent ut propositiones Ponamus enim dari propositionem axiomatis hujus patet ex praecedenti. A est Omne B est C, et aliam propositionem Universalem affirmativam B, pro B substitui posse C. nam cum A contineat B, dico in posteriori C, >, etiam A continebit et B contineat C < (per axioma praecedens) axioma idem) ut dicamus A esse C. Nolo autem hoc quod sufficit (per et logicas regulas tradere, cum prosequi loco varietatem propositionum indicasse sufficiat. fundamentum substitudonis completa, seu talis ut ex ea ratio 1 possit o~M~ t Si qua ~M notio ~M~ ~M, ~M~~ catorum ejusdem est subjectum contra t. Nam substantia individualis quod alteri M~ alia autem insunt ipsi, > itaque praedicata omnia subjecto non inest, < substandae individualis; ejusdem subjecti sunt omnia prasdicata ejusdem individualis, eaque eorum ergo ratio reddi potest ex notione substandas est. Itaque notio quae hoc praestat sola ut ex axiomate 2do manifestum utique ipsius substandas individualis notio est. ( verso. 63

PHiL., VII, C, 64 (2 p. in-8"). Novembr. T~M~P. Genera Divisiones. Methodus. 1678.

PHL.,

VII, C, 64.

et species ~M~M<P.

methodos in tabulas redactas Utile est plurium eandem rem tractantium varias rerum inter se inter se conferri, ita enim pro vars dispositionibus animo a speciebus imis abstracta, cognadones, ac varia genera subalterne comparebunt. Cuncta inveniri possunt per divisiones, imo quia quotcunque spe-

1. Suppler reddi. 2. Cf. GeM~~M~~MMt~oMM,

8 74.

PHL.,

VII,

C, 25 verso;

VIII,

6-7.

~0~

GENERA

ET

SPECES

SUBALTERNE

PML., VIL

C, 64.

cierum

~MM ~r~n~M tomias ~) v. g.

reperiri

potest 1, cuncta 1

possunt

reperiri

per dicho-

Nempe e dividetur a et Cunctae divisionem inquam <

in f et d, et f dividetur

in g et c, et

dividetur

in

unam, his tribus a. b. d. sic non comparebit. adhuc alia opus erit dichotomia, v. g.

im~ ~> species '<; a. c. sed non cuncta genera subalterna, Itaque

~> inveniri

per sub-

v. g. genus proprium ut hoc quoque inveniatur

Verso.

est quot diversis opus sit subdividendi modis, ut omnes prodeant species subalternae. subdivisionum tum demum sufficiens est, cum de Itaque methodus solis speciebus infimis <~ inveniendis non vero cum > soliciti sumus ac varia genera venari quas vocant et titulos rerum constituere, volumus. sed relate ad Species infimas hoc loco intelligo non absolute, ut b. c. d considero ut species infimas, earum genus suum proprium scilicet qux quseruntur. Quasntur a genere a an species innmae conjungend~e qux sunt aeque remotx rubricas

Enumeratio

facienda

PniL.,

VII,

C, 65.

PHIL., VII,

C, 65 (2 p. in-8"). Distinctio mentis et corporis.

r. Cf. le De Arte eom~<orM, n" 53 (Phil., IV, 6 J!~t~ V, 39). 2. V. dans le Consilium nova. de juin 1679 (PatL., V, 7, t'. 5 verso), ~~c~e~<p~ contenues des considrations contraire, l'opinion qui paraft tre ne prcisment dans !e prsent Cf. La Logique de Lc~M! fragment. p. 325. 3. Sic.

SUR

LES

PROPOSITIONS

CONTINGENTES

~.o5

PHiL.,

VII, C, 66 (a p. in.8~). De ~M~O//CMjfM MM~<P effectus. en grandeur,

PHL., VII,

C, 66.

Il n'y a pas de raison pour que la cause et l'effet diffrent d'ailleurs 1. s'ils sont semblables

PmL., VII, Si omnes

C, 68 (un coupon)

] PHIL.,

VII, C, 68.

etiam contingentes resolvuntur in propbsipropositiones tiones identicas, an non omnes necessarias sunt? Respondeo non sane, esse quod est perfectius, nam etsi certum sit extiturum tamen, minus facti involvitur possibile est. In propositionibus perfectum nihilominus existentia. Existendas autem notio est talis, ut existens sit talis status universi qui DEO placet. DEO autem libere placet quod perfectius est. demum actio libera. At nonne ipsius actionis libras Itaque involvitur reddi ratio potest? Utique si actionem liberam sumamus ut in tempore, erit ejus ratio alia actio DEi praecedens seque libera, et sic porro. Si sumamus actionem liberam seternam, quasnam ratio cur DEus potius Est utique ipsa natura seu perfectio [elegerit] talem semper formaverit? est in contingentibus non quidem divina~, dicendumque demonstrari sed tantum ejus rationem prdicatum ex notione reddi, quas subjecti, non necessitet, sed inclinet. Homo operatur libere, ubicunque ad ejus electionem aliquid sequitur, id autem quod in homine hypothesi decreti divini. fit libere, in corpore fit necessitate physica ex

Inania sunt qux Cartesius ait quasi mens possit determinare cursum necesse est enim ['motum] alicuj us corporis spirituum animalium, determinationem mutari alio motu. Et sciendum est non tantum eandem quantitatem in mundo. motus, sed et eandem determinationem in summa servari

t. Cf. D~MtMtc~ Pars , (~M< V, ~3o). a. Cf. GcMcn~M ~M~tOMM, 3. La suite est d'une autre

Sect.

I, De causa

et effectu VII,

activis,

Axiome VI,

et Prop.

4.

136 (PHt. plume.

C, 29) et Pmt..

C. 62 verso.

406

POUR

LA

CARACTRISTIQUE

PHL.,

Vt,

C, 6Q.

PHL., VII, <

C, 69 (i f. in-4"). b. Terminus a vel >

Propositio a est b. subjectum a. praedicatum a est a. vel de est de Propositio Vera item item Schol. Nota

ac est a. vel def est de vel de, f est fe b est a, posito b est ac. < vel b est a posito et a esse de. >

b esse def

in propositione <c est a. propositio a est a continetur posito c haberi pro non adjecto. ut in algebra cum litera aliqua multiplicans significat unitatem. est propositio pro arbitrio assumta, ut b est vel de est ac. Hypothesis praefamur, nos eam non velle probare, sed tantm suppo" ostendere. nere, et quid ex ea posita sequatur < Ita enim theoremata sunt conclusiones ex ista hypothesi ~actas. > Propositio reciproca ut b est a, si etiam a est b. Definitio est hypoquando thesis in qua definitum est terminus altero ut defireciproca, simplicior, nitio est a est idem quod de. vel de est item quod ~M. Quum dico esse idem intelligo esse reciproca seu unum posse substitui in alterius locum. est a. Ad modum Algebras res rediret ad divisibilitatem, ut b este, id est est Nota pro voce est substitui potest vox continet. et a est a vel ac scilicet

integer, seu b est divisibilis per a, seu b est nam ac est a seu b est a. seu 3, 2 est 3~ per 3. Ut characteristica Logica prob constituatur, calculo etiam ostendi possint

ut si b sit 6 et a sit 3. seu numerus divisibilis ita concipi debet, ut ex item modi

Verso.

subsumtiones, conversionesque, et ngur. Consequentiae quae nullis syllogismis aliisque logicis artibus ad characteristicam probari possunt, quas Jungius notavit, e re&rend~ Grammaticam*. B J Videtur negatio exprimi posse per

r. Cf. PHt. 2. Sic.

V, 7, f. 3 verso;

VH,

B, M, 2;v,

32.

TABLES

DE

DFINITIONS

~07

PHiL., VII, C~ 70 (2 p. in-fol.)


GENERA TERMINORUM.

F PHL.t

VII,

C, 70.

Liste de catgories.
SUBSTANTUE.

Dfinitions.

PHIL.,

VII,

C,

71-72

(2

p.

in-fol.).

F PHIL., VII,
72.

C, 7t-

Ens, possibile, Existens, Compossibile, perfectius, Necessarium, Contingens, iidem, diversi, multa, unum, duo, tria, quade 2-t-2==4.),~w~ tuor (dmonstration totum, magnitudo, similia, convcnientia, congrua, positio, locus, tempus, ordo, etc.

Dfinitions

de

PHIL.,

VII, C, 73-7~

(3 p. in-fo.).

F PtUL.,

VII,

C, 73~

A infert B, vel B sequitur oritur B], si ponendo [Non tamen necesse] J?~~ seu Cot~c~M~ Co~a~o.

ex A [si substitutione coincidentium pro A coincidens oritur B. A [sumendo A] et substituendo non tamen requiritur ut nihil aliud oriatur quam B.

74. 7 73 recto.

Possibile. Vera propositio est A [est] continet

B, si A non-B

infert

contradictio-

v. g. nem. Comprehenduntur et categoricae etHypothetic propositiones, si A continet B, C continet A continere B conD, potest sic ~brmari tinet C continere D; D itaque A continere B, et simul C non continere m~ertcontradictionem~ Vera propositio categorica 0 < affirmativa universalis est > A est B,

si Aet AB coincidat, et A sit possibile, et B sit possibile. Hiuc sequitur, si A est B vera propositio est, A non-B
Cf. Pnn. ~t 29 verso. VU, B, M, 62, 6; 63, 8; G~te~M ~M~~toMM, 38,

impliere
PmL., VU,

<~o8

DEFINITIONS

GOMTRIQUES

Pt! 74'

VI,

C,

73.

contradicdonem, quod manifeste Verum potest

nam pro A substituendo est contradictorium.

asquivalens

AB fit AB non-B

est vel necessarium

per finitam seriem rabilia, verum contingens per infinitam, seu per coincidentia incommensurabilia. Explicabile conferemus commensurabili, incominexplicabile mensurabili. Verum necessarium est cujus veritas est explicabilis; contingens cujus veritas est explicables veritatis. } Probatio a priori seu [demonstratio] Apodixis est explicatio

vel contingens. Verum necessarium sciri substitutionum seu per coincidentia c~mmensu.

Vera propositio hypothetica < primi gradus > est si A est B, et inde sequitur C est D. < nempe substitutione coincidentium. > Status quo A est B vocecur L, et status quo C est D vocetur M. Erit L oo LM ita reducitur ad categoricam. hypothetica Ex Hypotheticis theticas
secundi.

primi

gradus

eodem

modo

transiri

potest

ad hypo-

PtML., VII, C, 7578.

PmL.,

VII,

C, 75-78

(7 p. in-fol.). 77 recto, le mot

Suite de dfinitions logiques et mtaphysiques. (Fol. Monas est employ pour dsigner la substance simple.)

PH!L., VII, C, 79. 79 recto. 79 verso.

PmL.,

VII,

C, 79 (un coupon gomtriques est continuum

long).

Dfinitions ~~M~~ Axioma est adhuc

jE'A-~MKM, etc.

i. Omne aliud

cujus partes sunt coexistentes. extensum < A > est in alio extenso

(extensum) sum est in ampliore extenso. Axioma 2. Duo quaeubet extensa extenso. Axioma ~'<w~ contra.
x. Sic, pour z. Cf. PHtL., ~MyMe~ VU, C, 2

B > in quo C, quod non est in ipso A. Seu omne exten< sunt in [communij < eodem >

3. Si A sit in B, et B in C, erit A in C. 4.. Si omne quod est in A sit in B, ipsum

A est in B. et

recto.

DFINITIONS

~OM~TRIQUES

409

est in quo quicquid est [Extensum P~~M nihil aliud sit in ipso] est sed ita ut [quod in] autem est in extenso ipsum ipsummet, 2. et 4. duo quxlibet puncta Ergo per axiom. transiens per duo Recta est via simplicissima

idem] [quod in extenso in quo nihil est prter sunt in eodem puncta. extenso.

] pHL.,

VII,

C,

79.

PmL., VII,

C, 80 (un coupon, absolutum,

2p.). in quod cogitationum objecta resolvi

PHL.,

VII, C, 80.

Inquisitio in aliquid
oportet.

PHIL.,

VII, C, 81 (un coupon.) des sciences a besoin de recueils

PHL.,VII,

C, 8t.

La mdecine tant la plus empirique d'observations et de rpertoires.

PHiL., VII, C, 82 (un coupon). Dfinitions de l'essence et de r~~MC<?.

Pt!!L.,

VU, C, 82.

t. Cf. MATH., I, 3, a; 5, d.

4~0

DEFORM!SSY~t.OQ!SMORUM

PML., 84.

VII,

;3C, 83.

PHIL.,

VII,

C, 83-8~. (4 p. in-folio). syllogismorum rerum Mathematice ~MM~M f

De formis
83 recto.

arbitror, quin Logiez 1 pars quae de figuris agit, ad geometricum rigorem revocari possit. Et san non pauci homines ingeniosi jam in eo ostendendo studium mirum tamen est verum, posure; modorum utilium numerum nondum determinari nunc facere haberi~ quod nec indignum Geometra aggredimur, Nam si laudantur qui putamus. numerum corporum regularium definire, quorum nisi ad contemplandi usus nullus est, si Conchoeidis jucunditatem aut Cissoeidis alteriusve ngurae ingenio tionem rarb usum habentis potius erit humanam qua neque utilius praestantius neque quicquam sub Mathematicas habemus, leges cogere. Nec proinde culpandi sunt sed quod istis pueros fatigrunt. < Nos Logici quod ista sunt prosecuti, autem non tantum pro contemplandi exactitudine ostendemus cur tres quanto nguras directse, et in unaquaque quarta ver indirecta; directarum modi sex, in indirecta autem [octo] < novem >, sed et juvandis discentium Canonem mirifici ingeniis Logicum subjiciemus usus ad agnoscendum vestigio solis tribus lineis rectis ductis, utrum propositus sine ullo figurarum et regualiquis modus sit concludens, larum logicarum respectu > Fundamentum aliquod
i_Cf. P.
FABRY.

~YEMiNEM

harum

dubitare inteUigentem et modis syllogismorum

mathematici

proprietates exercitium videtur,

elegantiores

eruisse

dignum ratiocina-

tantum

sint

hoc est Si totum aliquod C cadat intra Syllogisticum D vel si totum C cadat extra aliquod D, tunc etiam id quod
t5. Une longue note marginale est consacre la Logiquedu

PHL., VI, 14,

Sic. 3. Cf.

PHM.

VII, B, IV, -O.

MATHEMATCEDEFINENMS

4"

inest ipsi C pnore quidem Et hoc est quod vulgo vocant D. extra cadet modi illi primitivi Hinc statim nascuntur vel si mavis Omne B est C. omne C est D. est D. < omne B C Ergo in individuis B continentur individua est D B est ipsius (hoc Ergo omne in individuis ipsius D. continentur C > < individua et ipsius ipsius C, in individuis ipsius D). > (hoc est B continentur individua ipsius Ergo sub indiviC comprehenditur individuorum ipsius totum aggregatum sub B comprehenduntur individua omnia ipsius duis ipsius D, jam sub individuis ipsius D). individuis ipsius C, ergo et D. < vel quoddam C D, quoddam B est C, ergo quoddam B est 0~ B est D. (hoc est quaedam indiD. C est Omne quoddam C. Ergo B est C. omnia individua ipsius C individuis in B continentur ipsius vidua ipsius individua ipsius B concontinentur sub individuis ipsius D. Ergo quidam modos comprehenipsius D). > Brevius ambos tinentur sub individuis vel quoB vel ex toto vel parte < sive respectu vel omnium dendo >, inest ipsi C, jam totum C inest ipsi D, ergo rundam individuorum et B vel ex toto vel ex parte inerit ipsi D. C D. Item Nullum Nullum C est D. Omne B est C. Ergo nullum B est est C'. (Hoc est B vel ex toto B est C. Ergo quoddam est D. QuoddamB et B vel vel ex parte inest ipsi C jam totum C cadit extra D; ergo ex toto vel ex parte cadit extra D.) Haec autem non minus geometricae cui inest totum ei et inest pars, vel a certitudinis sunt, quam si dicatur, eo et removetur pars. quo removetur totum, ab usi omnes demonstrabimus, modos caetcros his Ex < jam paucis ) et quidem per tum conversione; tum regressu, tum subaltematione, > ad particulare ab universali subalternationem < seu argumentum vulgo non usiostendemus modos < duos > primas figurae derivativos ostendemus < ex primis > omnes modos ngurae tatos per regressum denique accedente secundo et tertiae ac per hos ipsam conversionem; ostendemus et regressui) conversione, prioribus mediis (subalternationi > Brevitatis autem causa morem modos ngura~ Quana~ seu indirecte.
de vue de au point sont formuls axiomes faux au peint Pm~ fragment VII, B, iv, t. Ils seraient VII, 209 Deflttitioncs (cf. VII, B, v, 26, et ~tL, PHIL., 2. Sic. Lire D. 3. Cf. La Logique de Le~Mt~, , 5-7. chap. Ces ceux comme l'extension, de vue de la comprhension Lo~<c~). du

casu

cadet

intra

vero casu P PmL., D, posteriore dictum de omni et nuUo*. Omne C est D. Omne B est

VII,

C, 83.

E verso. 83

~t3

M!VORM!SSYLLOGSMORUM

PnL.,

VII, C, 83. 83.

secuti Logicorum per A, universalem particularem pro exprimenda modo.

imposterum Negativam per propositione,

Universalem

affirmativam

Negativam

per E, particularem 0, et scribemus ABC, EBC, et AAA, AEE, etc., pro

exprimemus affirmativam per I IBC, OBC exprimendo seu > ab ACD. IBC. IBD. B.C.D mate-

Hinc quatuor primi M<M~ aliis independentes esse diximus, ABC. Ferio: ABD. ECD. C~~ IBC. OBD. ECD.

figurx quos <~ ~-wM~w ita enuntiabuntur, .8~~ EBD. Darii ACD. significant formam, terminum

ABC.

Ubi A.E.1.0

C medium, D majorem riam, nempe B minorem, <~ v. g. ACD significat omne C est D, ECD significat Nullum C est D, IBC significat B est C, OBD signi6cat 0 1 non est D. > SuBALquoddam quoddam TERNATio autem (cujus ope ex his quatuor modis al duo modi prime gur~c ducuntur), ita demonstratur Omne A est .E~ quoddam ~4 est B. quod est argumentum A est B. quoddam A est A. Ergo quoddam A non est B. quod est j~~M in Ferio. Hinc ex Barbara ducitur Barbari pro <; concluargumentum IBD, quod ex ea sequitur; et ex Celarent ducitur EBD scribendo OBD quod ex ea sequitur. Celaro, pro conclusione Habemus ergo duos modos novos eosque derivativos, ~nw.f ~~r~ Barbari ACD. ABC. IBD. Celaro. ECD. ABC. OBD. Horum modorum utilitas apparebit in progressu ad omnes alios modos aliarum figurarum Methodo ex prima deducendos. etiam tres figuras nostra constanti Apparebit secundam et tertiam, habere numerum modorum directas, primam, a~qualem, regressus unum modum adjicio, et ex unoquoque modo prima?, methodo nempe senarium, secundo ett demonstrari unum modum qu~e nunc sequetur terthe. Hinc secundae plena jam vulg figurae etiam habetur. duos novos modos sione > ABD scribendo B. quoddam A est A. in D~ Similiter

tertia autem

existente falsa In Regressu utimur hoc principio, quod conclusione existente (hoc est contradictoria ejus existente ver) et una prasmissarum necessarib debeat esse falsa, seu contradictoria vera, altera preemissarum ejus debeat existere vera. Supponit tionis, est autem Contradictio inter larem
t. Sic.

ergo Regressus principium Universalem affirmativam est 0, et contra;

contradicet particuitem inter

negativam,
Lire B.

seu

si falsa

sit A vera

MATHEMATCE

DEFINIENDIS

~t3

universalem negativam vera erit A 1 et contra.

et particularem

affirmativam,

seu si falsa

sit E

PHIL.,

VII,

C, 83.

Modis prime ngurae ducemus modos secundae et tertiae per Jam ex sex ibique rem trademus ita explicat, ut Barbara, Regressalm, incipiendo PMM~E omne C est D. in sequentibus breviores esse possimus. IQ BARBARA omne B est C. ergo omne B est D. Itaque si ponatur major esse vera vera ejus contradictoria est D) et falsa conclusio ac proinde (omne C B non erit C). B non est C 2) falsa erit minor (seu quoddam (quoddam tale Omne C est D, quoddam B non est D, ergo < Jam argumentum est C, est in Baroco ~~K~, oritur ergo ac demonstratur quoddam B non ex Barbara prime, supponendo conclusionem hic modus per regressum veram ~>. Sin ponatur in Barbara modi hujus primae falsam, et majorem conclusio falsa (seu quoddam B non esse D) minor vera (seu omne B C non erit D) quod est in esse C) Erit major falsa (seu quoddam Bocardo tertix. Sed ut brevioribus notis totum hoc exprimamus

Barbara primas Regressus Ergo Hmc&rcco secundo

ACD ACD

ABC OBC

ABD OBD

Barbara Regr.

primas

ACD OCD OBD

ABC ABC ABC

ABD OBD OCD

ACD

OBD

OBC

Ergo Hinc-Boc~otertias

C~~ Regr.

primas

ECD ECD

ABC OBC

EBD IBD

C~~primae Regr. Hinc Ergo Disanais tertise

ECD ICD IBD

ABC ABC ABC

EBD IBD ICD

Ergo HmcMHosecund

ECD

IBD

OBC

Dm! prima: Regr. Ergo Hinc CaM!M~~ secundo

ACD ACD

IBC EBC

IBD EBD

D~nt

primas Ergo Ferison

ACD OCD EBD

IBC IBC

IBD EBD

Regr. Hinc

ACD

EBD

EBC

tertio

IBC

OCD

~prima: Regr. Ergo Hinc Cesare secundae

ECD ECD

IBC EBC

OBD ABD

Ferio

primas

ECD ICD ABD

IBC IBC IBC

OBD ABD ICD

Regr. Ergo HincD~terti<e

ECD

ABD

EBC

Sic. Lire 2.c.Lre:D.

I.

4~4

DE

FORMIS

SYLLOOMMORUM

PH~

VII,

C, 84. Barbari

primas

Regr. Ergo Hinc CoM~~w secundo

ACD ACD

ABC OBC

ACD

EBD

Barbari primae Regr. Ergo 1Hinc ~~OM OBC tertio OBD ABD OBC Celaro prinKe Regr. Ergo tertio HmcDa~t

IBD EBD

ACD OCD EBD

ABC ABC

IBD EBD

ABC ABC ABC ABC

OCD OBD ABD ICD

primae Regr. Ergo Hinc Cesaro secundoe

C~ro

ECD ECD ECD

ABC OBC ABD

ECD ICD ABD

figurae primas ducitur per modus respondens vel tertias, majorem in regressum nguras secundae in secunda; at minorem in prima mancre prima manere etiam majorem minorem in tertia. <~ Conclusio verb et minor in prima et secunda, item in prima et tertia, prius in contradictorias mutatx, inter se permutantur. > Hoc est conclusio primas <; per contradictoriam suam fit > in secunda facit minorem, et minor primae in secunda facit vel contra. At conclusio primae in tertia facit majorem, et conclusionem; major tertias primas in tertia facit conclusionem. < Modi etiam secundae et seu ex eodem Modo primas ducti, ngurae inter se respondentes eandem habent propositionem communem, quae minor est in secunda, major in tertia, caeteras (in suas contradictorias prius mutatas) etiam > permutant. eadem ratione prodire secunda majorem servemus,
84 verso.

Patet

ex

hoc

schemate,

dum

ex Modo

conclusio

et major

novos

si quis modos secundae vel tertiae inventos tractet, ut modos primae tractavimus, non per regressum Nam si in modos, sed eosdem quos jam determinavimus. sequitur reditur servemus, > ex quo is modus ad modum primas < eandem secundae ductus erat, sin minorem ad modum

Hinc

majorem habentem reditur

tertiae (minorem servatam pro sua majore habentem) qui ex eodem modo < primas > ductus erat. Idem est in reditur ad modum tertia, ubi si minorem servemus, primas (ejusdem (majorem ex eodem primas ductum. habentem) majore fit pater Ferio, servata minore frater Datisi; regressum fit pater Ferio aut frater Cesare. unde is modus minoris) reditur ad modum tnias tnias ductus servemus, majorem pro <~ sua > minore Ita ex Cesare per regressum servata erat; servatam sin similiter ex Datisi per

MATHEMATME

MF!N!ENMS

~t5

facile etiam sein potest HHnc j secundo terd~ve modus reducatur,

ad quem primae modum hoc disticho observato

datus aliquis

J PHK.

VII,

,84.

Altera majorem sed tertia forma minorem Ex prima servat quando regressus erit. Ut jam amplius barbaris vocabulis Cesare, Camestres <~ etc. > reductionis causa inventis opus non sit, modo quis intelligat nihil aliud hic falsitate conclusionis et veritate qum supposita regressum appellari, unius praemissae concludere falsitatem alterius praemissae. et quantitatem > ita patet, < dissimulando qualitatem CD. BC. BD. in prima Regressus Ergo Hinc in secunda in prima Regressus Ergo Hinc in tertia Haec secundae CD BD BC CD.~ } simul continet CD BC CD CD BD BC BC BC BD BD BD Res generaliter

earum tertioeque gurae demonstratio originem priori, seu modum quo poture inveniri, quae demonstrandi ratio optima est, synthetica enim est sive combinatoria, non verb analyetiam hac methodo tica, quae figuras istas jam datas assumit. Praeviden nam unus modus ngurae primae potest quot modi et Hgurae oriantur, unum dat secundae unumque tertio. Fecit autem, credo, neglectus novorum me additorum modorum primas et secundae ngurae, ut haec methodus non observaretur; alias enim non apparet ejus universalitas tertio ex prima derivandis, unde Logici communiter utuntur nibus ad demonstrandos secundae in modis conversio-

et tertiae ngurae modos; sed ita simul incidre in modos quartae. Haec vero nostra Methodus figuras directas secundam nempe et tertiam ex prima ducit per regressum, at modos indirectos, ngurae scilicet quartae per regressum solum obtinere non licet, sed conversiones sunt adhibcndse, quae tamen ipsas per secundam tertiamquc &guram debent demonstrari, ut nunc ostendam. Unde hac methodo vera ratio apparet, cur directarum numero quana figura a figurarum excludatur, < et secundae nisi per illas demonstratur. tertiaequc > sit postponenda, quandoquidem non

PRFACE

A L'ENCYCt.OPEME

PHL.,

VII, ,84.

Ut

autem

ad quartam

figuram

accedamus,

praedemonstrandae

erunt

conversiones demonstratur (i) In Cesare secundae AM~ converti nempe simpliciter, Nullum B est tertio demonstratur (2) In D~~ converti quoddam per accidens, B est ~4. nempe Omne Universalem Negativam posse Omne B est B. Ergo Affirmativam posse B. Ergo

Universalem

A est A. 0~~

Universalem demonstratur negativam posse (3) In Festino secundo Nullum A est B, quoddam B est B. Ergo converti per accidens, nempe quoddam B non est affirmativam posse conparticularem (~) In Datisi tertio demonstratur Omne A est A. Quoddam A est B. Ergo ~~m verti simpliciter, nempe Hoc modo enim (ut et in demonstranda subalternatione apparuit) B est identicis eundem terbiterminae, adhibitis propositionibus consequenti~e Conversio per triterminos. minum bis ponentibus, prsebent syllogismos enim ipsi termini huc non pertinet, in contrapositione contrapositionem copula seu forma in ipsum terminum translata mutatioce mutantur, Licet autem idendcae aliis etiam in modis adhibesntar, seu materiam. sed plerumque in concluobtinebimus, tamen nullas novas conversiones quod solae proposiesse possint, et pro negativis veniendum est tiones Ut enim dicere possum, Omnis homo est homo, ad contrapositionem. est homo. sed contrapositio ita dicere etiam possum Nullus non-homo ut dixi hujus loci non est sionem prmissaerepetitricem affirmativae identicae incidemus. Cui accedit Au bas de la page, un renvoi Figura Quarta 2.

PHL., VII, 88.

C, 87.

PHiL., VII, ~ONSTAT Autoris

C, 87-88 (4 p. in-folio) non tantm nobis > omnes conscii ex Veritates in rerum natura et mente

87 recto.

DEI omnium quid <

esse determinatas, quas

sed etiam determisive habemus

sur la Logique du P. F~BM. encore une longue note marginale . Cette page contient la suite annonce par ce renvoi. &. Nous n'avons pas retrouv ~~M o~ science certaine (PmL., VH, B, vt, i) 3. Cf. Nouveau plan <~

PRFACE

A /ENCYCMM~ME

~t/

absoluta certitudinc, sive maxima quae ex datis haberi possit probabilitate. Est vero in nostra potestate ut in colligendo non erremus, si scilicet quoad formam rigid observemus regulas Logicas, quoad mateargumentandi assumamus propositiones, vel riam ver nullas quarum vel veritas, non sit jam antea rigoros demonstrata. major ex datis probabilitas, admirando cum successu. Qaam methodum secuti sunt Mathematici, Est etiam, in potestate nostra ut controversias ~MM~M, si scilicet argunon syllogismos menta quae afferuntur in formam accurat redigamus, et >, sed et prosyllogismos, tantm < formando atque examinando donec vel absolvatur vel probatio, pfosyUogismorum prosyllogismos, constet quid adhuc investigandum probandumve argumentanti supersit, ne scilicet Inani circulo priora repetat, et Diogenis dolium volvat. Magnum igitur brevi tempore potuissemus colligere Thesaurum accurat observavissemus disputationibus scripto institutis veritatum, disputandi si

PH PHIL.,

VII, C, 87.

in literas tanquam Methodum'. et conclusa disputationis redegissemus Democritus < in > Acta publica eruditorum, quemadmodum quas semel accurat investigando <; aut quemcompererat annulo obsignabat; demonstratis aut prasstitis admodum Mathematici semel apponunt signum Q. E. D. vel Q. E. F. > Ita enim semper aliquid didicissemus, vel reductam saltem ad propositiones scilicet veritatem vel probatam, nec unquam restarent, quasdam simpliciores quae adhuc probandas sed qusestiones novas ex postea resumsissemus priorem controversiam, ea enatas, cumque non eatur in infinitum et < cm > semper profecissemus aliquid, <; nec unquam in vanum laboravissemus, ideo >- mox in p!unmi<; quaestionibus cognovissemus, quicquid de illis ex datis mente humana sciri potest. H~ Methodus ~M~~M~c~M/M~~ ita datis notitiis, beneficiis tanquam Felicitatem Divinis, generis humani. Nam usi fuissemus quantum

inde duci potest; possible est, et ex iis duxissemus quicquid plurimaque malorum remedia aut vitae subsidia in aerarium scientiae human~ publicum relata haberemus, vanisque divagaquas nunc irritis conatibus tionibus quserimus, ignari nos ea jam habere in potestate. Sicubi autem animum ad constitisset, qusesita ex datis haberi non posse, convertissemus
(PHtt.VII, B, Vf, 4), et leJ~MtOt~~O!<t* des ~rj?OHMM <!0'! (fOMC/ de Careil, A, 27~-292). Cf. la ~g~O~MS~t~M~M~t (PHtL., VII, B, VI, 6).
!NKMTS ') i DE LEIBNIZ.

~<t'~

&OHMe !')!

27

~l8

PRFACE!

L'ENCYCLOPDIE

Pun.VI!,C,87.

nova Data acquirenda non licet experimenta

institutis

methodic

facere, saltem

In his autem ubi experimentis. obtinuissemus Mentis tranquillitatem

87

verso.

enim nullus praestans Mathematicus et pacem animorum, quemadmodum <~ cujus demonstrata est pure mechanicum, qusent Motum perpetuum >, ita nemo prudens amplis se vanis disquisitionibus 1 impossibilitas odia exerceret ineptaque fatigaret, mult minus aliis negotium facesseret, sed vim mentis in illa impen deret qu cum fructu tractari in dissentientes, possunt. Verum fuere olim, magnaque consilia tam salutaria exitum multa hodieque sortirentur. perseverant Videntur obstacula tamen ad

mihi esse videtur, ergo < et majus > o~~c~MM in hominibus. quem quidem mirari non debemus, tractent negotium salutis enim non tantum videmus qum negligenter in rebus ante oculos et pedes positis se ~etern sed etiam quomodo utar, praBStantius in temere gerant. Quid enim ut exemplo quotidiano muiti eam scientes videntesque et nihilominus hac vita est sanitate, ea serib et cum effectu aliquo plurimi non curant, pauci de pessundant, autem faceret quod rusticus ille apud BeniveQuotusquisque cogitant. is cum inveterata Hydrope laborans observationibus, nium in rarioribus autem desperatum judicans, nihil se posse peteret, Benivenius nihil aliud dixisset, consilium saltem flagitabat, cui subridens Benivenius, possis, bibas. habeo amice quod tibi consulam, quam ut quam minimum Tum msticus integro anno potu abstinuit, eaque mentis firmitate insuMedicum, qux Medicis morbum vicit 1. Quis non exploderet perabilem rusticus ille potuit, aegris praecipien-:em? Plerique certam mortem quam mentis nostrx tam durum auxilium mallent. Ita nos profecto malumus errorum genus > sequi < per omne malorumque intemperantiam servare certa licet salutis severitatem sobriam cogitandi quam aliquandiu animi proposito ad esset enim firmoque patientia Magna opus spe. si nihil in ea indulgendum observandum, rigorem accurat inquisitionis accedit esset animo ad ludendi licentiam, saltusque faciendos prono. Cui nam qui odo et fortunis abundant quod pauci veritatis cura tanguntur, ad commo~ sibi arbitrantes quicquid suppetere plerumque torpent Qui verb bons vivendum opus est, et qua: desunt invenire desperantes. auxilium . Vid. observationes rariores Benevenii editas cum Observ. Remberti dodo~. f

quomins duo redigi posse. Prius defectus ~n~ voluntatis

PRFACE

A L'ENCYCLOPDIE

~g

sunt voluntatis, industria videntque quantum humana PmL., VII, possit, ple- vel publicis negotiis cogitatione, rumque vel rerum domesticarum distrahuntur. Multa sunt prasterea, praesertim in naturae inquisitione, qux nec nisi multorum impensas postulant, ConspiraHonc qustari possunt. Posterius obstaculum est imperfectio ita enim sentio, Logicam 1~ quae habetur in Scholis, tantum abesse Logica iUa uti li in dirigenda mente circa veritatum variarum inquisitionem, quantum differt Arithmetica puerilis ab Algebra pra:stantis Mathematici. Quemadmodum ergo ante Tractatus de bello et pace habendos, agi solet de pr~iminaribus, et quemadmodum apud veteres Romanos prtor ligitandbus* <~initio > secundum prxscribebat formulam, quam postea judicic experirentur, denique quemadmodum, qui mari se committunt 8~ recto. 88 ( non tantm commeatu se instruunt, sed et pyxidem nauticam et Tabulas et Hydrographicas, Navigationum descriptiones diligenter recto cursu aberrent > ita frustra mox abrumpendam, turam, nisi certum v!ae indicem <: confectas < inchoamus secum > ferunt, ne inquisitionem desidesperationem <~ futurum > atiis in dispu-

C,8y.

aut in errores, vel inveniendi iter, et biviis in itinere oblatis, certum et < similiter > temere cum deligamus,

tationem descendimus, quae vel in jocum < aut fallendi sive potius vel in lites, convicia, perdendi temporis exercitamentum >, pugnas, de norma quadam manifesta, abibit, nisi antea conveniamus, et controversiis non obnoxia, quae dissentientes in concordiam cura Et san si quis acta fure, Ratisbonense; hendet nullum exitum non conveniebatur. Et redigere > inspiciat, possit. qualia colloquiorum <~ cum

Montisbeligardensc,

potuisse obtineri, in congressibus politicis

aliaque quia circa

hujusmodi, depreModum disputandi de

deliberationibusque

bello, pace aliisque gravissimis argumentis apparebit, saepe imperfectis enumerationibus et als multis modis peccari contra laborari, artem rationis, in judiciis autem, cum ipse processus judiciarius nihil aliud quam specialis quaedam Logica sit, manifestissimum est quantum Logiez nam < saepe, ut alia infinita taceam >, non laboretur, constat 9 cuinam incumbat indiciis probatio, sa~pc etiam utrinque pugnantibus, deest statera quscdam, ad quam argumenta quoque expendantur, ut appareat a qua parte stet major probabiutas Ut jam de
Sic, pour litigatZti6us. 2. Cf. Ad Stateram Juris (PHtL~ VI, 17); Elementa Rationis (p. 339).

imperfectione

~.20

PRFACE

A L'ENCYCLOPDIE

PiUL.,

VU,

C, 88.

consultationibus arbitrio

Medicorum

nihil

nec certam committantur, acceperint circa rem <~ maximi festinatue <~ et fiant distractis >, et suscipiantur maxim sed et > conjecturis ubi summa obnoxiam, quidem momenti, circumspectione opus esset; facile judicari potest, quanta et quam crebra in ipsa eorum luent. Methodo vitia occurrere debeant, qu sxpis asgn morte

dicam, formam

quae

cum

privato cujusque et plerumque sint

Magna hodie spes est obstacula ista, saltem pro parte, superari posse, ~M ~M~ privatim. J~M~M Et public quidem, presentibus CMn~~M ~~w<~M <( utendo >. Constat enim Reges principes et Respublicas ad veritatis inquisitionem juvandam pronos esse, sic in Gallia, Anglia, Italia, publicis nantur. Insignia vidimus et ducales. Passim Regias atque Academias et inventoribus sumtibus instruuntur laboratoria prxmia destiMulti nobiles et opibus abundantes curiosis studiis delectantur. nostri seculi inventa societates

in Anatomicis, Astronomicis, Physicis, excitant ad spes majores. Quin et Mechanicis, Mathematicis, ingenia viris doctis numerantur. Quodsi passim stipendia opima conspirare tantm inter se velint et prclaris occasionibus uti, maximum cognitionis
88 verso.

solidae Privatim

thesaurum

mox acquiremus.

cularibus cum tanta ut illis

autem tempus est ut Analytices periti absolvant Logicam ~W:Nam inquisitionibus dirigendis aptam, seu jP/ZUM COGITANDI. sit hodie materia, superest tantm prseclararum cogitationum forma. FILUM autem voco Methodum COGITANDI et certam, formidine sine agitatione mentis, sequendo, non minus secur procedamus, errandi, filum habet Ariadnum. Et puto talem Methodum quam difficulter ut omnes admodum controversias constitui posse, eamque finiat,

detur

facilem quandam sine litibus, sine

ac is, qui in labyrintho nec esse in potestate, fore tam evidentem

irrefragabiliter calculos occur<~ prorsus ~> quemadmodum ex qux: circa numerorum rere possunt, a perito Arithmetico sive per se, sive socio adhibito, non difficulter terminantur. Hujus Methodi usum putem inter maxima boiu esse numerandam qux generi humano obtingere possent. Et quidem tum possibilitatem im6 facilitatem atque usum possum demonstrare
Jt. Sic.

ejus constituendag, a priori <~ atque

tum etiam effectum ita explicare ut pru-

FUNDAMENTA

CALCUL!

LOGC

dens atque

attentus

quisque

successus

necessitatem

videre

verb et specimina habeo, quag me posteriori Experinienta <( DEO juvante > polliceri intra paucos dant. Nec dubitem executionem auxiliis liceat frui. annos, si otio et amicorum conspirantium

possit. > securum red-

p, PIIIL.,

VI,

C, 88.

PHIL.,

VII, C, 97 (i p. in-fol.)'. 2 Aug. FMM~fMCM~ Calculi Logici. 1690.

t', 'HtL.,

VII,

C, 97.

(i) A oo B idem est quod A oo B est vera propositio. (2) A non oo B idem est quod A oo B est~M propositio. (3) A oo AA. seu Hteras frustra hic in se invicem ducuntur. nil nocet. (4) AB oo BA seu transpositio (S) A oo B signincat B, seu aequivalere. alterum alteri posse substitui, B ipsi A, vel A ipsi falsus.

[(6) Cui inest A non A, id est Non Ens seu terminus (7) In omni termino inest A vel non A.] j Falsa propositio falsum. J (6) Non immediate (7) Itaque fit qua admissa termini assumti

pro

veris

dant t

se ipsam tollit. geminata A oo non non A.

(8) Itemque A oo B et A non non oo B, ~quivalent. (9) Cui inest A non A est non Ens seu terminus falsus, esset C oo AB non B, foret C non cns (10) Aequivalent (n) A non

verbi gratia

si

Aequivalent potest ipsi B < per $. >, ergo substituendo in non A fiet non B, seu pro non A substitui potest non B. Et similiter ostenditur pro non B substitui posse A\ mutuo seu Ergo quia A et B substitui possunt
t. Ce fragment se rattache aux Primaria t" aot 1090 (pHtL., VII, B, n, 3). Leibniz avait d'abord crit les n"' des six leur I:opule. 4- Leibniz a voulu dire non A. Calculi premires Logici propositions FMM~MMM~ au-dessus du de

oo B et B non oo A. sequitur ex $. A oo B et non A oo non B, nam quia A substitui

S.Cf.PtuL., vn, B, n, M} 62; VII, C, 23 recto.

~22

FUNDAMENTA

CALCULI

LOGICI

PHL.,VII,

C,Q7.

A oo B, etiam non A oo non non mutuo A oo non non A oo non

mutuo seu 6eri possunt B. Eodem modo jam ut ex A oo B demonstravimus B, etiam ex non A oo non B demonstrabitur non non B seu A oo B. Ergo demonstrantur ha& veritates ex se AB non oo CnonEB

non

et non

B substitui

seu oequivalent. B non oo non B, imo generalius [(12)] < (i3)> < et eodem modo (omissis > Demonstratio. Esto enim

(i) AB oo C non EB, jam (2) AB oo ABAB (per artic. 3.) et ABAB oo ABC non EB (per num. i. articuli hujus). Ergo a primis ad postrema AB oo ABC non EB quod est absur~m per artic. 9. nam AB foret terminus falsus seu implicans*. [(i3)] < (12) > Si A oo B fit AC oo BC demonstratur Sed non sequitur AC oo BC ergo A oo B si < modo A oo BC fieret (per 3) AC oo BC. (14) Si A oo B sequitur EA non oo C non FB. Nam ex 5. > enim esset EA non oo C

non FA (per 13.) Ergo pro ultimo A substituendo B (ex hyp.) fit EA non oo C non FB. Quando negatur aliqua propositio, non refert. (1$) Si A oo FB, sequitur EA non oo C non FGB. Nam EA non oo C non GA < fit EA non oo C non FGB. per 13. > Ergo pro A substituendo FB

(16) Si A oo A non B, erit A non oo AB. Nam A non oo AB non B < per 9. > Ergo < (pro A substituendo A non B ex Hyp. hic) > A non B non oo AB non B. Ergo A non oo AB (17) Non B oo non B non AB. Seu Non B continet non AB, seu Non B est non AB. Hoc superesc calcule nostro demonstrandum. (18) C oo C non A non C sequitur ex 17. pro B ponendo non C. A oo AB et non B M non B non A. < Est conversio (19) Aequivalent per contrapositionem. Nam si (i) > A oo AB, cum sit (2) non B oo non B non AB (per 17) in num. 2. pro AB ponendo A (per i) fit non B oo non B non A. Rursus si (i) non B oo non B non A, cum sit (per 17) (2) non B oo non B i. et 2. fit A oo AB (dubia tamen nonnihil MRsenon AB, jungendo
. Dans tout ce t'E a 6t insr aprs coup entre MOMet B. 2. Ici Le:bn!x condure ce qui n'est pas paraft deAC~BC&A~B, comme il le dit tz, mais seulement dans le cas spect6 gnral, tg. possible en

NOTATIONES

GENERALES

423

:,

schol. ad 12. nempe fit quidem B non A oo B non AB, sed quentia per an hinc sequitur A oo AB? Sane si BC oo BD, tum demum certo C oo D si C et B nil habent commune)'. Non AB non oo Y non B, et Non AB oc Z non A, (20) Aequivalent < seu quivalent Non AB non oo non AB non B et Non AB oo nonAB
non A. pro non AB pone X ab uno latere >

PmL.,

VII,

C, 97.

Nam Non XB alterutrum Ideo si non contineat probibet quin continere

horum

saltem

continet alterum,

non quod

A vel non B. tamen non

unum,

continebit

possit utrumque

PHiL.,

VII,

C,

99-100 De

(4 p.

in-fol.) et coM<'r<?~o.
e

PniL., VU, 100.

C, 99-

abstracto

PHIL.,

VII,

C,

roi

(2 p.

in-fol.). Substantia, Accidente, ~M~<!M~W,

PHIL.,

VlI,C,

101.

M~~T~C'rO, ~<f/6<0, et similibus.

Concreto,

PHIL., VI I, C,

io3-io~

(4 p.

in-fol.) GENERALES

PHL.,VM,C, O~.

!03.

NOTATIONES

proposition dans le sujet; une quent est contenu

Une

catgorique

est

vraie

quand est

le

proposition hypothtique dans l'antcdent.

est contenu prdicat vraie le consquand

J. Dans tout le a mis la barre sur B non A, B non AB. Mais c~est 19, Leibniz une erreur dont il s'est rendu car au ty il avait d'abord mis la compte lui-mme, barre sur B non AB, puis il l'a efface sur non AB seulement. pour la mettre 2. Et en effet, Leibniz a crit X au'dessus de non AB dans le premier membre des deux formules precdentef.. Ici Leibniz se Non AB est coM~MM la fois dans non A et dans non B, trompe au sens o il entend le rapport de contenance, c'est--dire au point de vue de la comprhension non A+ (v. ty). Il est vrai que, d'autre non B part, non AB= (c'est--dire non A ou non B), de sorte au sens de Leibniz) qu'on peut dire (toujours coM~M< l'alternative Non A ou non B, M qui n'exclut pas le cas Non A non ni A ni B )). Cf. GcMe~M c'est--dire B /~M~<<<OMM, 8 104.

4~4

LOGICA

DE

NOTIOMBUS

Pt!tL.,VII,C,!t5tt<3, tf).34.

Pm~,

VII,

C,

n5<u6,

tQ.t34(35
LOGICA DE

p. in-fol.).
NOTOMBUS.

Les 7 tiones Leibniz relations'. Les a

feuilles doubles sont numrotes premires par Leibniz ~ ou Notionum scheda Fol. n8 verso et 133 verso 3, 3, des signes et notations emploie P g spciales p pour mdiquer indiquer des feuilles n 7-118 contiennent diverses notes indpendantes.

pmL.,vn,c,3(). 14.5.

PHIL.,

VII,

C, 139-145

(12 p. in-fol.).
ANALYSIS DiD.

3 feuilles
4.~ recto.

doubles

et i fsuille

simple

numrotes

par Leibniz

Scheda i. did. Anal.


Sched. 4 et ultima Analys. didact.

A Angulus, sit B Triang. C Acutns. L rectus. Q quadrangulum. A -0 o- L hoc est angulus Trianguli B rectus. (+ Ego melius sic effero A" Br Ls +). o- C angulus Trianguli A-o~Bo-R~ acutus. (+ ego Rectanguli sic efferrem A~ B~ R" 0 +) C. Dulce D. Album A. Tonc Corpus C 0- D o- A vel ita C o- A o- A corpus dulce et album ita notatur (+ ego sic C" D" A" +).
SiGNATORiA~.

communis,

Angulus Triangulo et quadrangulo communis ita signatur Ao-M-o B -o Q. vel ita A -o B -o Q. vel ita A -o Q, -o B. (+ Ego sic A~ M~ B"" QT, vel A~ B~ <T, vel adhibendo numros pro literis A' M" B~ Q~ et A" B~
Q").

Triangulum seu T~R' additione


copulari.

Rectangulum quod

'P' Rp. Triangulum R" et RectanguIumT'+ in se invicem, sed quasi significat non perductum regulare Tp ~P R~ (~ quod significat
les siennes Nous

Triangulum

Aequilaterum

R esse

1. Cf. fol. t~. 2. Ici Leibniz les notations d'un en y joignant rapporte auteur, Cf. PmL., VII, B, v, 21. parenthses. 3. Certains de ces exposants sont barrs d'une ligne horizontale. mons en italiques.

entre

les impri-

ANALYSSNnACTtCA

435

Sed quid si PH!L.,VI!,C,t<M. in praecedendbus. seu posse deleri, seu contineri abundans in uno tantum, ut Quadratum inscriptum veUem designare R contineri et esse abundantem, est regulare fieret Q? P" R~ ita denotatur notionem et quoddam in Q~ Quid si velim dicere Omne quadratum QT Y" Tq 1' R~. Ee ita Q et T esse Triangulum inscripta sunt regularia? Et hoc similaria agnoscitur ex eo quod unum cum ambobus concrescit. videturoptimum. Sed redeamus ad aliena. 144 verso. est A>-B. B. A>-B id non esse non A. non quod potest tA. R contineri A-cB id quod non est A -o B. et A et B. neque A neque B. vel A vel B, hoc est non et j < non > A et B. sive A sive B, hoc est non neque A neque B 2. aut A aut B hoc et A et B ( non simul. ) A B neque neque est non in primitivis conseH!aeHter.B eligantur ad respectus inversionem(quae invertere queant, hoc quas typographi quentiis semper fit) significandum, /~TYF\ et infenon simul superum estqu~ simul 1 dextrum et sinistrum (~~q) inusitata. rum (ut p d) differens habent, ut signa scilicet minus reddantur minus quadrato A~-C-oB, Observa itidem Triangulum triangulum quo B>-3-oA. majus triangulo Ao-3-<B, quadratum majus est quadratum rectarum Hic -< >- signum duarum significat conquasi concretarum ita ut subjectum concretivum, cretivam conceptuum compositionem, seu in quo fit concretio, sit ubi est bifidatio. At vero -0 o- sit signum seu absolutivae compositionis rectae per circulum terminativx estque tero- ipse notabat conminus ibi ubi est circulus (+ scilicet in anterioribus sed nunc mavult ob inversiones cretionem -0 terminativam, utrumque et >- vel -< concretivam. Ego videbo terminativam, minus Quadrato meis insistendo. Triangulum quid prodeat prioribus At Triangulum quod T"C~. T''(T~Q") quo Majus est Quadratum esse Triangulum, notionis idque ex eo signincat primarium subjectum horum significare declarari quod triangulo Q'3'T~.
VENK et de ngation BooLE, PstME, le signe justement adopt par ScHRoBR der Relative). (Algebra 3. C'est l une des formules que dites de De Morgan, parce qu'on a cru jusqu'ici le logicien anglais DE MoRGAN les avait nonces en 858. le premier t. C'est

Triangulo

hoc

majus

quadratum.

Quadratum

majus

4~6

DEDANOEACOMPOSTA

P:!H.Vn,C,!44.

Latcrum Equalium Q~'L' Quadrangulum j Inversio Relationis Laiera ~Equalia Quadranguli L~~Q~\ 1 oA + B. e. g. A + B (+ ego malim sic consquente Catgories OmneAestB:A'B~QuoddamAestB:Y'A'B'+).

PtHL.,VU,C,46!4.7.

PHL., VII,

C, 146-147

(3 p. in-fol.). De ratione dividendi.

!'M:L.,VI!,C,t4S.

PHIL.,

VII,

C, 148 (2 p. m-fol.)< CAP. XV. De A~o~~r.

PH!L.,VJI,C,t~()i5o.

PHIL.,

VII,

C, 149-150 composita

(4 p. in-fol.). lectiolles 4 M~r~?w~ <*<!?p~<p J~r~

De dianoea

Voici les titres des chapitres CAPUT


CAPUT CAPUT CAPUT CAPUT CAPUT CAPUT PRMUM.

composita. SECUNDUM. Species ~MM~ CO~~M~. TERTIUM. Similaris primi generis.


QUARTUM.

De dianoea

Similaris

QUINTUM. Similaris SEXTUM. Dissimilaris


SEPTIMUM.

2di generis modi usitatiores. tertium genus. duarum primi generis modi usitatiores. duarum secundi et ~~M generis, item

Dissimilaris modi usitatiores.


Dianoea

dissiinilaris
CAPUT

trium
OCTAVUM.

composita

ex compositis.

PHL.,VII,C,5t. t5t recto.

PmL.,

VII, C, !5i

(2 p. in-fbl.). solebat commendare est Editioni > discipulis, 1681. et Logiez clavem Et hxc

Hanc tabulam dianoeticam Dianoea vel simplex,


i. Leons

Jungius

Adjecta appellare. <; seu Consequentia quas sola apud


de Joachim JuNGus.

vel immediata

vel syllogistica.

Aristotelicos,

vel composita.

SUR

<A .OCQUE

DE

JUNGUS

~.2~

Syncategorematica partibus sc. orationis per se significantibus.

Mutua sive Aequipollentia Logica.

in signis uniet negationis. p. 135. 136. Log. Hamb. Inversio relationis. David est pater Salomonis et Salomon est filius Davidis. lib. 2. c. 10. 12'. Versatur versalitatis 175. CoM~~j~p. Contrapositio. 178. Omnis homo est animal. Ergo qui non homo non est animal. add. p. 179.

m non

pHH~vn,c,

Categorematica

S o .2 Q

~~M~ r~jc~ f~c~ dicationes p. 38~ 383. Omne animal est anipr~ditum. Ergo sensu mal universaliter participt 70 sensu praeditum. Omnis piscis est animal, Ergo animal est genus piscis. Sub qua etiam continetur aequipollentia ex oppositione orta. p. 172. Nullus lapis est frutex. Ergo falsum est quendam fruticem esse lapidem. Divisio f~<MMMM p. 387. Rect~c AB, AC sunt inter se aequales. Ergo recta AC est aequalis rectas AB.

Non Mutua

Subalternatio animal sentit. Ergo p. 173. Omne animal sentit. quoddam Conversio per accidens p. 176. Omne animal vivit. vivens est animal. Ergo quoddam Ab Exponibili ad ~~M~M~ p. 181. Animatum vivit. quatenus animatum vivit. Ergo omne animatum A rectis ad obliqua p. 181. affirmative circulus est describit is figuram desfigura, Ergo qui circulum liber 2. c. $ 8. rectis ad obliqua inversa p. 395. Omne reptile est animal. Ergo qui creavit omne animal is omne reptile creavit. rectis ad obliqua negative p. ~.99. Quidam opulentus non est felix. Ergo qusedam opuientia non est felicitas. cribit.

i. Cf. PtitL., VII, sion des habiles

B, ui, 24, logiciens

et ~VoM~MM~ jE*~MM, IV, xvn, M.

4,

Leibniz

fait

a!Iu"

~28

SUR

LA

LOGIQUE

DE

JUNGTUS

PHtL.,MI,C~!5.

S ' 3 S

Doctrina sp. s. donis confirmata pr~ferenda est non connrmatae. lua Pauli, haec ~eudapostoum. Ergo 380. 381. 382. 383. CcM~M~~p. < Quod universaliter conveoit etiam speciei universageneri 'g Iicer convenit. Ergo quod universaliter convenit animali etiam speciei animalis universaliter competit. ~~p. 2$$. D<MM p. 233. ~y~MM< biformes p. 266,267. g ' c p. 268. p. 270.

In

Logiez

Hamb.

2da

editione

quae

est anni

1681

quaedam

cor-

Logicarum Scheiblerus ex obliquis dicto log. tr. 4. c. 13. tit. 9. ubi de syllogismo C~ scholasticos varias regulas ad syllogismos apparet obliquos bonos a malis distinguendos, sed insufficientes, et parum tutas, ut notavit Scheiblerus. de JuNcius.

recta. In proloquio Insufficientia

hujus editionis communium

Vagetius

quaedam

non spernenda notavit. ex eis quae habet apparet

Notes sur la Logique


Y5i verso.

monuit i. prior. c. 37. t. 23 obliquos resolvendos in ) Aristoteles rectos. Scheibleri et non satis accuratas regulas d. I. examinat Vagetius ostendit. Utilis determinatio in pr~edicato. quantitatis facit homiObjectio Episcopus est homo. Ergo qui facit Episcopum nem. Studiosus est homo. Ergo qui incipit esse studiosus incipit esse homo. Quod die Lunas 22 Aug. Parisino Vagetius citt ex Diario eruditorum mihi debetur. 1678 in laudem Jun~i dictum, Ego enim Abbati de la Ce Jungius estoit sans ita autem habent verba Roque significaveram, M. contredit sur ses propres ouvrages
de Z.6t~H~, p. 74' i. Ce passage du Journal des ~MM~ est cit dans La Logique il n'a jamais de son vivant note. Seulement, les mots voulu rien publier aprs (-{- je n'avois Leibniz a intercal cette si generalement +). remarque pas parl

DE

ORGANO

SIVE

ARTE

MAGNA

COGITANDI

~2~

PHH.

VII,

C,

t52-55

(8 p. in-foL). J~M~Mrg~M~M de JuNGtus.

i PHtL.,VI,C,t5253.

Analyse de la Logica

PmL., VII, C, 156-157 De Organo [ubi agitur Combinatoria,


ir~ELiciTAS

(4 p. in-fol.). sive Arte Magna cogitandi vera, Algebra, Arte

pHiL.,vn,c,t5C.
3;.

de

vera

Characteristica, Naturae, Scriptura consistit

Cabbala Universali.]

Lingua

hcminis seu status

summa

in perfectione

ejus qum

maxime

i56

recto.

1 F~r

aucta.

in auctae in tantm est supra ~M~~w, perfectionis Est enim perfectio excellentior saniest infra sanitatem. quantum Morbus ita perfectio tatis gradus. Un ~Mor~ consistit in Isesa~CM~MMtfunctione, seu facultatis adjumento. consistit in potentix Humanarum Vis cogitandi mentis. facultatum juvari potissima est vis cogitandi. potest, vel p er remedia corporis < corpora quas ipsis organis vel per remedia corporeis applisenss acuuntur.

Remedia corporis

sunt

cantuf >- quibus torpor discutitur, firmatur, imaginatio Sed haec non sunt hujus loci. in certis cogitandi Remedia Menti praescripta consistunt alise cogitationes faciliores redduntur. est si inveniri Maximum Menti Remedium

modis,

quibus

pauca~~ possint cogitationes ex ex quibus exurgant ordine cogitationes aliae innnit<e. Quemadmodum sumtis caeteri > omnes paucis numeris <; ab unitate usque ad denarium numeri ordine derivari ) Quicquid cogitatur ceptum involvit. possunt. nobis aut per se concipitur, aut alterius cont5G verso.

in volvitur id rursus vel per se concipitur Quicquid in alterius conceptu vel alterius conceptum involvit. Et ita porro. omnes resolvuntur Itaque vel eundum est in infinitum, vel cogitationes in eas qux per se concipiuntur.

` ~3o DE ORGANO S!VE ARTE MAGNA COGTANM

PaL.,Vn,C,t56.

i.

Si nihil per se concipitur, nisi > per alia concipitur, et hoc rursum concipiuntur aliquid demus. Titius concipere dicemur, rem

nihU omnino in tantum

concipietur.

Nam quod <~aoQ

in quantum alla iUa concipietur ita ac proinde tum demum <~ actu ipso > cum in ea qu~ per se concipiuntur inciDono tibi centum a Tido' accipienda quod si ita perpetub

Similitudine

illustrabo.

ad Cajum te remittet; Cajus ad Maevium remittaris nunquam quicquam accepisse diceris'. est eorum quas per se percipiuntur Necesse plura esse. Sit enim a quod concipitur per b <~ seu quod b involvit >. ajo ipsum a necessarib non [per] solum sed etiam per a aliquid aliud prxterea [concipi] nam si per solum b concipitur, involvere; utique nihil aliud concipi poterit in a, quod non concipi possit in itaque nullum erit discrimen inter nempe a et b. quod b concipi. b et c. infinita est contra Itaque

enim a per aliud hypothesin, posuimus necesse est a minimum per duo concipi verbi possibile tamen est pauca esse combinationem infinita paucorum

gratia Tametsi

sint quae concipiuntur, Nam, per

quae per se concipiuntur. componi possunt. Imb id non tantum

sed et credibile seu probabile est, nam possibile natura solet qum maxima efficere qum paucissimis assumtis, id est modo. operari simplicissimo est catalogus eorum quae per se [Alphabetum C~~MMMfM humanarum concipiuntur,
t5y recto.

et

quorum

combinatione

caeter

ideae nostrae

cxur-

gunt. ] ) Fieri potest, ut non nisi unicum sit quod per se concipitur, nimirum seu privatio, quod admirabiH similituDEUS ipse, et prasterca nihilum decadine declaratur. Numros per progressionem vulgo explicamus rursus ab unitate incipiamus, dicam, ita ut cum ad decem pervenimus, qum commod id factum sit nunc non disputo; illud interea ostendam, ubi dyadicam ut statim potuisse <; ejus loco > adhiberi progressionem hoc modo. rursus ab unitate incipiamus; ad binarium pervenimus
n'est pas de l'infini) i. Ce raisonnement (fond sur l'impossibilit ne l'aurait Leibniz ft~M~t~OMM de t)86, pas admis plus tard. V. les Generales 64~ (PHIL., VI, C, 24 verso). &. Ce per devrait tre effac.

DE

ORGANO

S!VE

ARTE

MAGNA

COGITANDI

<i).3!

(o) Q
(8) 1000

(i) I
(9) .1001

M
i0 (io) OO.

(3)
I (il) 1011

(4)
100 (12) XIOO (13) 1101

(3)
IO (14) 1110

(6)
110 (15) III I

(7)
111 (16) 10000.

PHtL.,VH,C,!37<

Immensos < progressionis > > hujus [exprcssionis] [Mirabiles] < illud suffecerit annotare qum mirabili ratione usus nunc non attingo et Nihilum exprimantur. hoc modo omnes numeri per Unitatem sit homines in hac vita ad hanc serie m Quanquam autem spes nulla rerum arcanam pervenire posse, qua patent quanam ratione cuncta ex sufficit tamen analysin idearum eousque Ente puro et nihilo prodeant, veritatum requirunt. demonstrationes produci, quousque Omnis idea tum demum perfect resoluta est, cum demonstrari potest Nam si definitionem priori eam esse possibilem. aliquam demus, nec rei ascribimus ideam esse, non ex ea appareat possibilem quam fidere quas ex definitione duximus, quia si possumus demonstrationibus fieri potest ut contradictoria involvit, idea illa fort contradicdonem nostr erunt demonstrationes etiam de ea simul sint vera, adeoque inutiles. Unde patet definitiones non esse arbitrarias~. Atque hoc est arcanum vix cuiquam satis animadversum. Quoniam ver non est in potestate nostra perfect id est resolvere eas usque trare rerum possibilitatem, lum, sufficiet nobis J ingentcm earum multitudinem vel supponi quasdam,quarum possibilitas probari potest. Ita omnes lineae motuum ad duos tantm His duobus motus, unum enim suppositis in linea demonstrari

a priori demonsin DEUM et nihirevocare ad paucas


5y verso.

vel experimento ac postulari, revocantur in tota Geometria alterum in linea circulari.

recta

exempli causa, Parabolam, biles esse. Rectam autem

alias omnes linea s potest Conchoidem, Spiralem, possiHyperbolam, non docuit, duci et circulum describi Euclides posito etiam < spatio, demonstrari corpore >, et sit ad
VII, t

sed postulare satis habuit. Quanquam linea recta, et motu continuo, possit circuli. Im et linea recta demonstrari motu continuo. videtur pendere

possibilitas

de Quid autem ex consideratione perfectionis

potest posito spatio et corpore sendendum tribus his continuis divinae.


VIII,

Sed Geometria
IV, 4~5;

Allusion HoBBES. Cf. PHL., Vit, ~95; Nouveaux EM<tta, IV, v, a; M<

A, 26 verso; IV, 48~.

3; et PM.,

4~

CHARACTERSTCA

VERBALIS

Pun.VI,C,t57.

necesse non habet. Nam etiamsi non darentur 7. hc assurgere in natura nec dari possent rect~e ac circuli, sufficiet tamen dari posse figuras, q~ rectis et circularibus tam parum absint, ut error sit minor quolibet dato Quod satis est ad certitudinem demonstrationis pariter et uss. Posse autem dari hujusmodi figuras non difficulter demonstratur, modo admittatur hoc unum, aliquas dari lineas. Quarum idearum definitiones rei priori possibilitatem earum interim adhibebimus resolvemus in alias ideas, [causales] [reales] <; perfectas habere < ab initio > ostendentes) definitiones nominales, > (id est

difficile est, id est ideam ejus rei

etsi non possimus per quas concipi potest, progredi usque ad primas. Et hoc tum sufficiet cum experimento constat rem esse possibilem. <; ignem definire gratia Exempli possumus, calidum et lucidum > iridem definire licet arcum in nubibus vaporem coloratum, possibiles, satis tametsi enim non constat statim experimento esse hujusmodi conceptus initio possimus ostendere <~ eorum > generationem definitiones seu causam. nominales. Ita ipsius enim quid <( vel rem

possibilitatem ejus priori, explicando Sunt quidam quorum null~e dantur caloris et lucis nullas dantur caloris nomine 3ignificetur, de qua agitur nominando, sensit. perfect, definitiones non aliter

nominales, ignoranti succurri potest qum asquipollentia

exhibendo > vel nomina < aliave ratione memoriam tamen daretur caloris aliquam caloris definitio.

> Causam utique

in lingua ipsi nota si olim calorem ejus excitando, nemo dubitat, quae si nota esset

PHIL., VII, C, t585r).

PHIL., VII,

C, 158-i 59 (~ p. in-fol.). CAr<c<f6rM~c~ ~cr~/M. ut Nomina, vel modorum

i58

recto.

9 ~7ocABULA

sunt

coacipiendi,

signa vel Conceptuum, ut cascera~ partes orationis

spectantur vel per se, vel per accidens. Per se <~ secundum ut humanitatem, >, ipsas formalitates, pulcritudinem, tripedalitatem abstrahendo animum materia metaphysica sive subjecto, adeoque et Conceptus tempore,
Ide
2. Cf.

loco et casu.
et expression PHtL.. VII, B,

Per accidens

ver quatenus
infinitsimal.

consideratur

plurium

empruntes
ttl, 40.

au Calcul

CHARACTEMSTICA

VERBALIS

~33

formalitatum

facultatem subjecto, quemadmodum contingit esse in eodem subjecto. Quare et poeticam et jurisprudentiam nomina inventa sunt Abstracta, ut humanitas, calor Concreta, ut Homo, inter substantiva calidus. 1 Discrimine et Adjectiva in Characteristicx careri potest'. Nam inter corpus et extensum, nihil aliud interest, quam quod corpus videtur significare subjectum extensum; quod tamen satis Ita homo nihil aliud est qum jam in voce extensi continetur. subjectum humanum seu subjectum humanitatis. Soliti autem sunt homines ex<~ subjectum includentia cogitare hujusmodi nomina substantiva > pro illis rebus, quas magis considrant, nam rerum extensarum multitudo constituit quendam seu aggregatum ctum, cujus partes habent non tantum convenientiam sed et multitudo dispersa est. Similiter ratur velut totum quoddam (unde copiam, de l'or, gold) ita et omnes connexionem; omne aurum nec dicimus homines rerum in toto ver mundo calidarum conside-

concursus

in eodem

PmL~VH,C,58.

58

verso.

in plurali aura sed auri unum ctum facere intel-

ex se invicem propagatio. liguntur praesertim cm accedat hominum Hinc oritur illa quaestio an res specie differant enim homines concipiunt quasi semina quaedam etiam in rebus inanimis, ut metallis et chymici inprimis hue inclinant, omnibus qui etiam qualitatibus quasi quidam Ita credunt subjecta radicalia ascribunt. < formas substantiales latere in seminibus > colores in quibusdam odores in sulphuribus, tincturis, sapores in salibus; quibusdam extrahi ita ut formas (cum suis scilicet vehiculis) ex subjectis et aliisinfuhdi possint. Sed cum hase minus certa sint, sit explicatum homines cum de dincquid intelligant ideb ista nunc constituantur.
5<) recto.

nec satis liquido rentia specifica quaerunt, gemus, donec distinctius

quidem

in characteristica

negli-

Discrimen inter Propria et Appellativa etiam negligi potest, nam non tantum nomina individuorum origine fuere appellativa sumta discrimine quodam; sed et nihil ad rem pertinet, an hunc de quo loquimur solum in rerum natura esse an alibi alium extare ei similem. Aliud dicamus, potius discrimen inter nomina substituendum erit, huic simile, quod t scilicet res vel per notas ex eorum qualitatibus sumtam nominabimus, vel per aliquid signum arbitratum et hoc sensu quadrilaipsis ascriptum, terum erit appellativum et rhombus proprium nomen rei cui tribuitur. ;.Cf~HtL.,VIt,B,M,
2.
<n~

2;!H,4t.
crit: MOfM.
~g

Leibniz
!t)tT6 ht:

avait
MtBNtZ.

d'abord

~.3~.

CHARACTEMSTICAVERBAUS

~I PHM~VII.C, 5f).

generum, masculini, et inventum ad ratiocinationem, homines Mc~ receptis coalescunt, discriminamus.

Discrimen

foeminini, tantm

neutrius,

colloquii

plan inutile est causa, ut tituli quibus in linguis aliis vocabulis < philosophica, pars

particulis, quae particule concipiendi designantur vel cum faciunt vocabulum, > vel singulatim < et amxae et terminationes >, sed in lingua non distinguentur

particulae, amx.s et terminationes vocabuli erit vocabulum. oriuntur Ex particulis et nominibus Ad particulas refero verba auxiliaria. nibus cum judicii alicujus filum linguarum Sed sequamur resolvantur. omnia commodissim

quia quolibet

variationes, casus, flexusve. ncmpe Verba omnia coalescunt ex nomiseu ex nominibus cum verbo est. connotatione; receptarum.

Q.u<eramusque quomodo autem casibus nominum; Incipiamus cum nominativo, resolvi possunt in praspositiones quod qui semper Gallican, Hispanicae patct 0 Prmpositiones sunt conMica?, exemplo unum nomen. ad formandum nexiones Conjunctiones plurium nominum ad formandum < seu nominum [judiciorum] sive ad for> aut plurium propositionum judicium seu propositionem sive ad formandam mandam > unam propositionem, <; ex pluribus ex propositionibus. Quod compounam Orationem; id est compositum vel tractatio. situm est ratiocinatio, igitur nituntur relaPraepositiones sunt connexiones plurium tionibus ut locum causam, sitionem, rerum, quae significant locum, locum futurum praeteritum, vel nnalem) et tempus simul, (terminum quo et ad quem) Materiam. Convenientiam, Oppo(seu mutuam permutationem tempus, Sed hsec paulo distinctius locum

5f) verso.

(id est efficientem

separationem; Exceptionem, Unionem. et adjunctionem) separationem sunt ordinanda Relatio

vel connexionis 2. Relatio ~Mrei ad rem est vel convenientia~ Huc pertinet analogia vel dissimilitudinis. est vel similitudinis, ~M~<~ seu ipsarum similitudinum comparatio. ~MM~~MM est vel subjecti et adjuncti, vel adjuncti et adjuncti, ~o Ubi tamen notandum vel subjecti et subjecti. aliquod adjunctum posse ut calor est subjectum rursus esse subjectum, magnitudinis. homine per in ut doctrina in
Connexio et subjecti adjuncti exprimitur

i. Cf. PHtL., 2. Cf. PHtL.,

V, 7, f. 3 verso; VU, C,

VII,

B, H!, 40.

t7.

W~g(i~

LEXICON

GRAMMATCO-PHILOSOPHtCUM

~35

est hudanda.

NuUum

in latino

hominis ad doctrinam, Sed vocabulum generaliter hanc speciatim de qua agitur. Videndum

reciprocum relationem exprimens nisi velis dicere homo cum doctrina estlaudandus. significat quandam connexionem, non

extat'

pHiL.,vn,c.59.

sibi possint esse et pr~dicasubjectum tum reciproc, ut virtus gloriae, et gloria virtutis; quemadmodum apud Lullium enuntiari solet. Hoc obiter. adjuncti et adjuncti exprimitur etiam per ~w, neque enim peculiaris habetur pr~positio, gloria cum virtute est efficax, ubi perinde est, ac gloria et virtus in eodem subjecto. Connexio et in se ipsam infinitum, Considerandum replicatur [ut: caloreitas]. tamen est in rationum et numerorum tractatione fort commode careri non posse abstractis. itaque sufficiet hoc pr~ceptum ut evitentur quoad licet. Et vero pro certo habeo characteristica recte constituta omnino vitari In Geometria posse. ergo et Arithmetica non intelligemus per lineas et numros abstracta sed res cum ipsis, ut circulus nimirum, aureus, argenteus, ligneus, Numerus id est res multa, ut: Numerus quadratus, id~ res tot, ut possint disponi quadrate. Careri potest abstractis in lingua philosophica, multa resecabimus 2. Et vero abstractio abit in et hoc semel constituto

an dua~ formalitates

PmL., VII,

C,

160-161

(4. p. m-fol.).

Sur la Caractristique. Alphabetum ~MM seu earum quas nullis ~M~w dennitionibus est catalogus w~cM~~ clariores reddere pose

PHH.VII,C, t6t.

t6o-

~tM~M~w, sumus.

PHIL.,

VU, D, , t. (Un placard

imprim.) n~~ seta ~w ~r~M


veroo.

F PHtL., ~M~ ~M(~

VII, D, t, 1

LEXICON et ~~MMM

GRAMMATICO-PHILOSOPHICUM, omnium ~~~M~ G~r~


extrat. B, tt, 12 C, so recto;

On lit plutt a. Cf. Pn:L., vu, 3. Suppler e~

5t

V1II,

~36

LEXCON

GRAMMAT!CO*PHLOSOPH!CUM

pHtL.,vn,D,,t.

Naturalium,

~MHM

Respectus

communiores,

Methodo

P~~MM~

ordinatas, complectentes; Quibus significandis, Nomina, non C~M, sed Arte et Consilio, servata inter Res et Signa convenientia ~4~ ~~MMM~. Ex ~~M~ Rerum et Nc~CMM~ aliarum omnium magis Co~a! Nomina, vel Derivatione, vel Compositione, in una vel pluribus ~MW Generales et certas, secundum ~~O~MM vocibus, per Regulas quasdam 1~G~WM~~ criptiones ipsarum ~f~MM~Mr; Ita ut Nomina sic J~~Mt~ N~Mf~ cotisentaneas contineant 2. ~MW D~-

de Leibniz, dont les deux prinCe placard porte des notes manuscrites la table des lettres cipales se trouvent en tte l'une, gauche, reproduit et des chiffres de Dalgarno~. L'autre, droite, est ainsi conue Syllaba quae non incipit a consona retentis partem alterius. In substantiis, variatur vocalis; in ~ccidentibus, retenta denotat rem seu imperfectam, unius sub-classis ultima consent.

consonantibus vocali variatur

PHIL.. 2-4.

VU,

D,

J,

PHIL.,

VII,

D~ I, 2-4.

Ce sont les planches de Fouvrage de WtmiNs Trois tables imprimes. a Real Character and a PA~o~qpAM/ fo~tr~ An Essay Language (in-folio, London, 1668)'
i. Sic, pour specialiorum. 2. Titre publi par TREN&ELENBURG (III, 40). 3. V. La Logique de JLe~M<7, Note III. de l'Ars ~t~Mon~M sont extraites 4. Ces rgles de Z.~Mt. Note IV. 5. V. La Logique

de

DALGARNO.

TABLE

DE

DFINITIONS

~3~

PHIL.,

VII,

D, ii, i, f.

1-19

(38 p. in-folio).

PHL., VII, tf..tQ.

D, M,

de la main de Leibniz. Table de dtmitions, C'est le fragment le plus Il doit dater des tendu que nous ayons de l'Encyclopdie qu'il projetait. o Leibniz avait pour secrtaire annes 1702.170~ Hodann (v. le n suisont empruntes au f.&~coM vant). Les rubriques (avec leur ordre) de DALGARNO'. Grammatico-Philosophicttm

PmL.,

VU,

D, n, 2, f. i-5s

(5

p. in-folio)2.

PHIL., 2,f.

VII, D, M, -52.

de la main de Hodann 3, avec des correcCopie de la table prcdente, tions de la main de Leibniz Des quatre tables de dnnitions crites celle-ci est la plus complte et la plus par Hodann (v. les n"" suivants), de plus, c'est la seule qui soit srement et entirement intressante; l'uvre de Leibniz, tandis que les autres sont des compilations de dfinitions empruntes des auteurs divers (v. notamment les notes du n 5). On pourra la comparer la table n" 3, publie par TRENDELENBURG. BM, Res quod distincte concipi potest. Existens quod distinct percipi potest. Abstracta sunt Entia, quae discriminant Ends. Ex. gr. Etsi contingat, ut idem homo tamen est doctrina quam pietas, qua~ dicuntur homini tanquam subjecto. Co~f~MM mterduni fit, est cui ut Entia Mihserent, inh~re~tit abstracta est magnus.
t.

diversa

prasdicata ejusdem sit doctus et pius, aliud entia abstracta et

et quod non rursus aliis abstractis, v. abstractorum

mhseret.

Nam

calori, cum calor

Et abstracta

gr. magnitudo adverindicantur

V. PItIL., Vt, D, r, . 2. Les feuilles sont edtes au recto seulement. La dernire est blanche. 3. Cf. PH!L.~ VIL D, M, 5, qui porte la signature de Hodann. 4. Nous avons corrig quelques fautes de copie en collationnant avec le brouillon de Leibniz (n" !).

~38

TABLE

DE

MFtNtTOKS

PML., VII, a,f.t.

D,

Il,

bus

v. g. calet valde, vel est calidus valde, id est, habens calorem autem hinc apparet inter Ens concretum < Distinguendum magnum concretum. Nam cum calorem magnum et terminum (de quo agitur), dicimus, ~M~MM! ~oe est Ens terminus est concretus >. tunc abstractum nempe calor; sed

magnum, Accidens est ens abstractum tivo seu constitutivo, Aristotelis dici posset Substantia tat sumta

et opponitur abstracto primiderivativum, et voce quod vulg vocant formam substantialem, Entelechia. xx~~o~v et Ens concretum

est idem. et comprehendit tum Substantiam veram, quae una res est, tum et substantias seu d~r~ sive unum per accidens < verbo, substantiatum substantiarum, >, uti est grex, omnisque massa corporea. < Soient vulg duo memorare Entia quod dixi, velut grex, et per accidens, nempe per aggregationem, ex homine et velut homo doctus, tanquam compositum per inhaesionem, doctum non esse novum Sed sciendum hominem doctrina. Ens, cum idem homo sit, qui antea fuerat indoctus. Itaque homo doctus vel homo musicus non est ens novum, sed tantum terminus alius. Dantur ergo termini per se, ut homo, et per accidens, ut cantor, pota. < sed sola aggregata sunt entia per accidens . resistens. Corpus est extensum seu uno verbo Cantor Spiritus Cogitans renexivum. est substantia est, quod cogitans incorporea. est conscium suarum actionum seu habet actum

Ro~M est animal C~M~M~ est.

cogitans, seu est cogitans corpore organicopraeditum. est machina naturae perfecta, seu cujus quasvis pars machina

co~c~~r~ CoMC~~Mt Ms~MM~MfM Extensum


2.

~~ny~c~Tzc~ sine resistentia. ordine.

est Extensum

est continuum

cum situ seu cum coxistentium

est totum cujus partes sunt < extra partes, et > inde) CoM~KMM~ terminat. < Nempe ~> extra partes, id est separatim perceptibiles, ut cum aestimtur distinguatur Graduali Toto, cujus partes se penetrant intentio vero sunt partes continui, quia <; M~~fMi~~ qualitatum
. Cf. PmL., VIT, B. m, o; VII, C, 16~ verso.

TABLE

NEF!MT!ONS

~3o

nutae jam sunt assignats, contiguo. >

sed pro lubitu assignari

possunt,

ut distmguatur

PHIL., VH,
a~f. 2.

D,

H,

punctum est situm habens, <~ sed > extensionem (seu partes coexistentes extr~ partes) non habens. < Extensum est linea vel figura. Et figura est superncies vel solidum. > est via puncti vel < est > sectio extensum, cujus nulla sectio est extensa. ~mt Sectio est extremum Superficies est punctorum commune talis, duobus. ut puncta lineae non est via lineae (seu dicto. Item subeant novum locum locum non via linea: superficiei vel < est >

lineae, <~ ejusdem occupans) >; vel est sectio solidi. est via superficiei modo est sectio alterius extensi. Item

est extensum

quod

solidum

est extensum

profundum.

< Longum est quicquid extensum est. L~M est cujus sectio extensa est. > Profundum est habens aliquid tectum

seu non

extremum;

quod

de

superficie, linea, puncto dici non potest. cum dissij Linea vel superficies aut est exquisita aut compendiaria, mulantur minutae inoequalitates, ut cum columna cylindrica dicitur. Punctum, linea, superficies aut M~~M~c~ respective sunt, habent; nam quae nullam aut~yj~, dantur proquae funditatem, latitudinem, habent, sed consideratu Figura est extensum, longitudinem

non dignam. J cujus sectio est extensa; ambitu carentes, v. g. superficies tota sphaerica. non icet. pro sectione Ambitum ponere totum, sectio potest esse pars extremitatis. j1 Planum est sectio ficies. Recta est sectio solidi utrinque congrua, itaque

ngur~e

~w~~ est

extremum

planum

est superItem rectx est et

utrinque congrua. itaque est linea. linea < (seu via puncti) > minima inter duo puncta. sunt extensa (extrema) veluti ~P~~ ~equidistantia, plana. plani TrMM~J~ est planum tribus rectis terminatum. Quadratum est planum rectangulum asquilaterum, omnes anguli recti et omnia latera seu est aequalia; regulare.

cujus

scilicet

quadrilaterum

~0

TABLE

DE

D~FNTtONS

PHtL., :,f.3.

VI!,

D,

M.

Figura infinita, ~M~ Hedra

est requiangula regularis solida quinque tantum. est < una > recta > extrema est <~ unum planum

et aequilatcra. tota. extremum

Plana

regularia

sunt

3.

j Circulus est planum, cujus est solidum tale. .S~~ Spira inira.;> quod simul circumit

extrema

totum. 1 ab uno puncto

asquidistaat. explicabitur

et recedit.

<. quid circumire,

rectangulum aequiiaterum. Conus est solidum, recta transeunte quod abscinditur per punctum 6xum et simul per circumferentiam, <~ extrema > circuli. Unde alioqui puncto et punctum non debere esse in eodem plano, patet circulum non prodiret solidum sed planum. <Si recta perpendiculariter ex in planum circuit dimissa incidat in ejus centrum, Conus dicitur dicitur > factum tali rect~e Motu, si pro circulo sumatur Scalenus. Nam sectio ejus per verticem est trian-

Cubus est solidum

rectus, sin minus gulum scalenum. ambitus

Conoeides est solidum

6gurae cujuscunque. recta simul attingente circumCylinder est solidum quod abscinditur ferentias, < vel > extrema duorum circulorum aequalium parallelorum, seu quod abscinditur, recta suis vestigs extremo uno per parallela < Si recta angulum rectum faciat ad sin minus, est obliquus. > planum circuli, cylinder est n'c~ Cylindroeides est solidum tali rectae motu factum, si pro circuli circumferentia ponatur ambitus ngurae cujuscunque. est, quod fit linea ad rectam immotam affixa et circa eam mota. conus rectus, non scalenus; < Itaque rectus, non cylinder est rotundum. > obliquus; est rotundum, si linea sit in se rediens, et axis eam secet amphidextr Pyratnis dum ex tribus angulis positum. Fr~< eidem prisma. seu in duas partes congruentes. est solidum, eu jus basis est triangulum rectae ducuntur ad punctum et latera reliqua fiunt, extra planum trianguli Rotundum circuli circumferentiam transeunte.

est solidum,

est congrua }

cujus sectio <~ plana > quaevis hedrx parallela, omnis cylinder est (seu aequalis et similis) itaque

TABIJBDEDFtNTtONS

44.

~m

est portio

pra~ cricris

determinata

lineis ad punctum aliquod prae citons dicitus cacumen. reliqua ambitus pars. Quod punctum Latiss est recta <~ totalis >, quae est pars ambitus figurae superncialis. < Totalis inquam, nam pars lateris non est ipsum latus. > est plana figura < totalis >, quae solide. Hinc dicimus Tetraedrum, Polyedrum. Axis est recta immota in figura mota. M~ Concreta < Mathematica habent. Sequuntur naturalia vel artificialia. est pars ambitus

ngurse solide, unde ductis absolvitur determinatum ambitus

PHIL., VII, 2,f.3.

t).

Il,

guras

nec qualitates > sunt intelligibilia, <; concreta physica, quae sunf> sensibilia,

sensibiles eaque vel

aut caduca. perpetua Perpetua (sc. ad longum tempus) sunt casum, sidera et magnas siderum partes. Caduca sunt minores siderum partes suntque simpliciora ignis, ar, et haec vel imperfecte mixta, qu~c aqua, terra. vel magis composita Corpora naturalia facil in simpliciora resolvuntur, resolvuntur. Et haec vel inanima mista, perfect vel animata. Inanima vel quae sunt non facile vel semper

sunt

4.

vel ex animatis desumta, nempe inanima, qux sunt ex regno minerali, vel sunt similaria ex regno vegetabili et animali. Rursus corpora (saltem ad sensum) vel dissimilaria, utraque vel insensibilia, qux nullo Et sensibilia, vel impalpabilia, modo prehendi possunt, vel sensibilia. nisi undique ut aer, includantur, qux prehendi non possunt, perfect vel palpabilia. Et hase sunt fluida vel nrma. Fluida vel similaria vel mixturx. Similaria a qualitatibus sensibilibus distinguentur, item ab analysi per aquam, ignem etc. Consistentia seu firma; aut rudia aut structuram habentia. Structura est simplex quae (in salibus, gemmis, (apparentia) massae in mundo sunt

talcis) aut organica in plantis et animalibus. J Similaria quaedam sunt, quorum ingentes collecta et dicuntur Elementa. Ignis est lucidum urens. est fluidum impalpabile Elasticum. Aqua est fluidum palpabile perspicuum, qualitates sensibiles singulares, adeoque incolorum, etc.

quod per se nullas habet est inodorum, insipidum,

~3

TAEH.EDE

DFtNITOKS

PntL., VII, 2<f. 4.

D,

u,

Terra est firmum Strictis igne. His addi terra

palpabile quod per se nullas habet qualitates singulares. persistit, vel non debet solvi in aqua, nec facile fundi in JE'r vel fluidum cleste sive quod faciens > sic Jupiter et Saturnus c<p/M~ id est, mundi partem.

regionem Sidus est < Estque Mundus

potest siderum,

replet. Globus mundanus

seu notabilem vel stella.

(ut sol et luna) vel ~MMMa~ est universum spectabile. alium

Z.M~ est planeta, qui circuit habent Lunas ut Tellus. Planeta Fixa est sidus, est sidus, Sol est sidus per se lucens.

planetam,

quod mutat locum. quod non mutat locum. ut omnes nxae sint soles.

autem, quantum nobis constat, Contingit Tellus est planeta noster. Ad ignem pertinent sequentia ~;M~ exhalatio est volatilis
5.

est exhalatio ignita.

est ad concipiendum ignem. F/HM disposita Cinis est pulvis residuus in imo combustione. jF~ pulvis seu residuus in sublimi.

hujusmodi

j In Are Sequentia. Nubes est exhalationum Ventus motus Mare omnia maria

sublimium

massa visibilis. In Tellure nostra

aris aperti. est valde magna aqu communicare inter

collectio.

mare est salsum nitum

receptaculum Lacus est mediocris aquae

se, demto Caspio. Posset fluviorum cxitu < aperto > carens. Quodsi per iter

contingit, etiam dici

collectio.

velit, addi potest, non extendi item in eo a mari distingui, quod si aquas sarium habet. > Stagnum rursus est lacu minus.

quis aliquid magis defiunius diei. < Et posset currentes recipit, etiam emis-

cursum. Aqua stagnans quae non habet notabilem < Palus aqua stagnans, qu~e non est limpida. > H~MMM est aqua perennis cursus, alveo corcita. Alveus est cavitas longa [in eodem < fere > zontem parumper mutans >, fundum habens

< borihorizonte] latitudinis et mediocris

profunditatis.

TABLE

BED~HMTtONS

~3

jtMM~ est portio superficiei telluris ex aquis quibus circumdatur emiest aqua. nens vel est mons, cujus planities circumdans J~~ est pars elevata in superficie telluris. depressa. < Flumen, lacus, stagnum est vallis aqua repleta. > Continens est, quod est in insula magnam telluris superficiem occuetiam sumi, ut opponatur insulae multo minori. Sic Bri. pante potest haberi respectu msul~e Vectis'. tannia posset pro continente Caverna est locus cavus, cujus ambitum etiam superiorem terra constituit. Posset tamen aliquid addi, ut caverna non comprehendat cavitates valde longas seu vias subterraneas. etiam in terra Rtlpes est mons saxeus, nisi malis rupem intelligere lateutem, ut sit portio saxea magna terrae adhrons. Meteora lucida area, aquea, terrea fuissent recensenda. < Divisio etiam sic institui potuisset > Corpora sensibilia sunt Elementa aut Elementata. Elementa sunt, quae in alia, quantum sensu constat, mutari non possunt. nam aqua, verbi gr. tantm dispergitur evaporatione, non vere in arem transit. Elementa quoque sunt nobis ubique obvia. Suntque aut impalpabilia aut palpabilia. sunt, valde Impalpabilia activum ignis, minus activum sunt fluidum palpabilia aqua, et firmum, ~n'<. Ignis est fluidum lucis. > Aer est fluidum impalpabile lucens et urens, < et est principium

PHL., 2,f.

VII, 5.

D, M,

soni. > impalpabile Elasticum < et est principium fluidum palpabile. Aqua est Elementum Terra est Elementum siccum seu palpabile firmum. Nam siccum < vero > idem est, quod palpabile firmum. ) Elementata sunt vel Meteora seu in sublimi, vel Terrena. Terrena sunt vel ex inanimis, vel ex quae dicuntur Regni Mineralis Animatis, et haec sunt Regni Vegetabilis vel Animalis. Sed alix quoque divisiones ex qualitatibus sensibilibus institui possuot Aliaeque item ex Analysi cum mechanica tum physica per ignem, arem et aquam. ~a pars superficiei telluris, qua: aquis madefacta in glebas cot,

6.

i. LIIe de Wight.

444

TABLE

DE

D~FNtTONS

pMt.. :,f.6.

vn,

D,

M,

et ulterius relicta

irrigata residentiam

in lutum.

Aliter

Terra fertili

facit. Ex terra

est, qu~ aquis diluta et quicti separari potest pinguis J~ et quasi terrae adeps in antris sed

remanentibus Marga montium

lapillis et arenis. terrae fertilis est velut extractum

constipatus. sunt margac ~MMO~ saxis inclusse. Bolus optima Figulares sustinent. Argilla, terrae propius dicta olim

ut boli et terre sigillats, subtiliores, butyri instar in ore dilabitur. accedunt elementaribus, tenax, quia

violentos igoes

candida

Impurior non aeque fictilibus Terra niera quod nec liquabile, bile. Terra vulgaris corpus, turbidam

terra, hodie apta, lateribus nec fusile,

ex qua opera figlina. coquendis insumitur. nec inflammabile, nec hala-

quod in aqua non liquatur quidem, dissolvitur si sibi permittatur, reddit, in eaque tandem, tamen, eamque subsidit. majori parte constat ex pulvere illiquabili et illiquefactibili. Terra pinguis quae trita digitis cohasret, seu quse aquis mollita et humo iUisa non facile dissipatur. } sunt liquida aut sicca. < Sane ut terrae, ita et aquae sunt et metallis infectae. > Liquida sunt combustibilia aut succis mineralibus vel nativum vel factitium. Nativum MerIncombustibile incombustibilia. Mineralia non madefaciens est liquidum vivum, quod Argentum nisi ea, quae in igne ad ipsius statum reduci manus, seu non madefaciens multisque ponderosissimum, possunt, nempe Metalla. Est et liquidum aliis modis definiri posset. < Atque illud prae aliis liquidis habet, quod sublimatum abit in siccum seu flores. > Mineralia liquida combustibilia sunt, pinguedines generis dici possunt. Sunt sulphurei aqua graviores invenitur :) > et Petroet concretum bitumen <~ (etsi hoc et liquidum leum seu olea mineralia, quae puritate differunt. curius est seu hoc Flagrare absque extingui hoc naphthse cxquisitas. Liquidum Ignem rapere ellychnio distillatum dat petroleum. bitumen simile dem Theer pici; dicitur.B~~ non flagrat, nec sine in medulla est ex cetacei aqua spinali. ~M~ partes >. ellychnio incendi potest, -< pertinet ad animalium Gradus ab aquis hoc M~ non facile
. Hodann a crit yropo~W!.

TABLEMDFHtTONS

~.5

De Ambra Grisea non an animalis. si mineralis

satis constat, sitne regni mineralis, vegetabilis esset, inter mineralia liquida incombustibilia

PHtL. VH, D, M,
~f.6.

referri posset, et a c~tcris odore grato distingueretur. factitia mineralia incombustibilia sunt spiritus acidi minej Liquida Nies, ut salis, vitrioli, nitri, qui ubi crassiores sunt, olea appellantur per ~busum. Mineralia sicca sunt rursus < vel combustibilia vel incombustibilia. >

7.

dici possunt et vel pura sunt, habentque Combustibilia, quae sulphurea formam terrae ut sulphur, aut in lapide aliis sunt mista, ut~~o/p~/M, De succino dubitari potest, utrum sit regni et qui ipso purior a quo transparentia mineralis; adeoque gagatre cognatum, differt; an sit Sulphur, Camfura et Benzoin seu regni vegetabilis, ut quidam arbitrantur. in flores, oleum non dant. Sed vegeAsadulcis toto corpore sublimantur tabilis sunt natur<e praeter sulphur. Cespites bituminosi (Turfas) dubium <~ prius malim. > J regni vegetabilis an mineralis; Incombustibilia sunt liquabilia aut illiquabilia. potest generali nomine vocari succus contretus. etiam talia Quidam qualisin vegetabili regno est saccarum. chymici generali salium vel salinoram nomine comprehendunt. ex re consistente < Succus alias dicitur liquor subcrassus expressus sponte, vel vi aliena. > liquabile eam relin~a~ dicunt etiam corpora, quas in aqua soluta pellucidam quunt,nec tenacem reddunt. Sed saccarum, gummia, gluten faciunt ex Quaedam irrigantur aqua liquorem lentum et opacum. magis aqua quam sed sponte rursus praecipitantur. solvuntur, ut terrx. quaedam solvuntur, Alia etiam sponte rursus separantur et tunc fiunt crystalli, si non nimium ex aqua diminuta dematur. 0 ejus quantitate, Omne siccum

IM~M terra aquis rigata. Sed pergamus de succo concreto (seu sicco liquabili) minerali, qui concretus fixus vel volatilis. Succus concretus mineralis nxus est vel nullo colore tinctus vel tinctus. Non tinctus est vel ortu aqueus vel aereus. Ex aqua est sal communis, nec refert ex mari an ex an sit fossilis, aqua fontana educi dcprchendatur, cum et fossilem appareat ex aqua venisse, eaque dissipata remansisse aut purum, ut in Polonia in forma saxi, aut mistum terrae, ut Halis in Tirolensi Comitatu. <~ Huic addatur M~rM~ ~~MOfMM, quod est sal sapore

~6

TABLE

DE

DEF!N!TIONS

PtHL., 2,f.

VII, 7.

D, H.

amarus facultate bullas extumescens gebatur partim > ex lacubus calore superior nitrum, in aquis adhibitum

detersivus,

(instar efflorescens solis arenis concrescens

in igne non exiliens et forsan aluminis) ex vallibus prope Nilum

(ut sal communis) sed in fixus et fusilis. <~ eoUi. canescentibus, ejus spuma Boraci affine veterum fere ut sales ex cineribus, partim seu pars

siccitate

concretus

dicta ~~K~M~t. fundendis in vitrum,

8.

et pro > lotionibus et balneis, <; ut > hodi sapo ex sale et oleo, nam et nitrum cuti ex oleo sordidae affricabatur. ~> aut Borace dubitari potest, cujus sit nature. Non J De ChrysocoUa solvitur in aqua nec saporem habet, nisi ab ustione, quia subamarus. fit ex lapide candido et nssHi, qui ChrysocoUas veterum. <; usurpatum fixo cinerum Baurac Arabibus successit. Alumen ditate decrescit nitrum. Borax veterum Borax ustione fit candidum chrysocoU in auro glutinando et calciforme corpus, amissa pelluci. petrosum. <

et pondere. Ergo habet aliquid salis. acidum et corpus in spiritum resolvitur

est salpetrae, qui hodie vocatur Illud certum est experimento creditur. pulveris valde condensatum. Succus alumen mineralis concretus fixus tinctus est

<M/f~~>. } Aereus succus

nitrum. pyrii,

Id ex are duci continere arem ut

vel non

metallicus

<~ vide supra >, vel metallicus ex metallo corroso, ut M~MM~ vel factitia exvariis metallis. Et notabile est qualia vel nativa ut commune, imo spiritum acidum, qui est in sulphure et qui est in vitrioo communi, et qui est in alumine convenire. Succus concretus mineralis volatilis est vel nativus, qui sponte natura ut sal armeniacus, vel factitius, ut Mercurius aut mediocri igne separatur sublimatus. vel igne nec aqua liquatur, id quod nec comburitur Et quod vel liquescit. evaporat partim partim vel liquescit, igne evaporat vel in metallum seu seu in calido abit vel in vitrum ductile, liquescit, vivi in quod ad instar argenti corpus in calido fluidum non madefaciens, Minerale siccum, Hinc aliquando ex eodem corpore simul habetur metallum, quod Ita et sublimatum ~n~ appellant. vitrum flores quod quod ~M/M~ est Bismuthum, lapis est mineralis, quem Cobaltum vocant. Ejus regulus coloris vitrum). Denique vel smaltum (cxrulei ejus scoria est Tafera frigido. ejus flores sunt Arsenicum, quod est albi coloris. i

TABLE

DE

DFINITIONS

~j.?

~~M~MM hoc ad rubrum

quoque

et Sandaraca

(quorum

illud est aurei

coloris,

1 ~HL.,
2,f.8.

VU,

D,

inclint, flores sunt mineralium utrumque venenatum) non minus quam arsenicum. Elevantur etiam igne flores propriorum; pompholix aliaque multa. sulphuris, item cinnabaris, nec aqua liquescit,

Minerale item siccum, quod nec igne comburitur, est vel incoh~rens vel coh~rens. nec facile evaporat, Incohaerens continet tactu indiscriminabiles, margam. Saspe fiunt sedimentis umbra aliaque id genus. < corrosum > in ochra ~m) cuprum. Hinc Becheri ex argilla. Cohrens est in genera terrarum, dant limi genera,

aquarum. Quin et ferrum destructum aliudve metallum et similibus latet, ut in viridi montano (Berglateribus coctis vis magnetica, et in globulis vel malleo ductile. Prius est

in partes qua~ si reducantur ut argillam, bolum, cretam, Huc et ochra, rubrica, creta et

vel immalleabile vel facile

lapis

posterius metallicum. Lapis est vel difficulter

vitrificabilis,

qui posterioris

potest generali nomine vitrescens appellari; qui prioris calcarius, calcem vivam si aduratur. Summa tamen vi ignis tandem, quicquid evaporatur, in vitrum abit. Calx generaliter est friabile factum ex lapide adusto. Unde calcinandi. Lapides combustibiles Lithanthraces dant et gagates, lacteum, an quia

generis qui dat non vox <


9.

bitumine

recrementa. praegnantes? examinanda Lapides qui cotibus attriti succum

thus, haematites, et dulcem melitites v. Georg. durus, alias mollis, qui terras quam lapidi similior, nonnullis Leucog~a. Lapidis duri partes non durae, ut filamenta amianthi, lamina talci. Metalla refrigerata in pristinam redeunt speciem, sed lapides fusi in vitrum; an quod antea etiam vitrum, tantum nonnullis aliis mistum? Sunt lapides fatiscunt vel calcinempe calcarii qui igne in pulverem nantur. Sunt denique nec in pulverem qui nec liquantur, ut fatiscunt, adamas et rubinus orientalis, seu talcus tam albus amianthus, magnetes quam rufus. Sed summo igne per collectionem radiorum tandem omnes funduntur. Suntt qui non immediate eant in pulverem, sed in alium lapidem (sed friabiliorem) factum (ut Georg. cretam, calcem, h~maticam Agric. testatur per artem ex magnete de Nat. fbssil. lib. 5. c. 6).

ut galactites, morocli* alias Agric. Morochthus

~8

TABLE

DE

DFINITIONS

Pun. 3,f.

VII,

D,

u,

igne nuit in scoriam. <~ Et (vei testa) igne coctus, validiore p umex videtur esse lapis ustus. > aliud fundi. Liquescere aliud esse liquescere dici potest, Caeterum an quod refrigeratum vitro et metallo. fundi tantm metallo, competit redeat semper ad pristinam naturam nisi evaporet ? Ita fere, etsi non sit Later necesse. argentea, qu dicitur quod ad candelae flammam liquatur et plus mult dimidia parte argentum est. Bismuthi vena facillime funditur. item plumbi vena pellucido fluori similis apud Kentman tit. 24. 3. anu.j1 vel ex humiditate concrescendo Rursus lapis formatur aquea, vel ex IIquescunt, vel privationehumiditatisvel crystallisatione ignea. Ex humiditate et ita nunt aut subita est per coctionem, in humido. Privatio humiditatis et ita quosdam lapides vel tarda per exhalationem spontaneam, fusione formatos notavit Peirescius, lapides tione in humido in ejus vita. Crystallisade quo Gassendus est ad salium instar, aliquando formari credibile saxa Quasdam cornea G~M/ facillime ut vena

vel crysmodo lapides fiunt vel congelatione In fixo congelatione in fixo et in sublimato. Et utrumque tallisatione. admista minera quaedam artificialis, qux durescit vitrum, crystallisatione In fixo iterum congefit, cum sulphur plumbo aliisque metallis miscetur. duplici in lateribus ut lapilli rubiniformes, latione, qui prodeunt Sed crystallisatione distillationem corporum. quorundam formari lapides ad instar salium sublimatorum, possent Crystallos ostendunt. Sunt et ali formationes, tum spontane, tum retortx post in sublimato folia aut

de quo Stenonis. Ex fusione ignea

qui

Sed quia plerumque ficum seu congelantem. ignota est, pra~stat nunc eos dividere qualitatibus.
O.

per spiritum lapidiformatio lapidum nativorum alii

ex pluribus < diversx rudes aut figurati. Rudes < sunt continui et sed nature, ex aut discontinui, ejusdem pluribus componuntur qui sunt granosi, fibrosi, Miati, tessellati, qui scilicet puncta, lineas, supersimiliter in super. ficies, aut corpora colligant. Ubi corpora componentia ficies et lineas, et superficies in lineas et puncta, lineas denique in puncta Puncta autem intelligo granula, lineas id quod dispesci sensu possunt. Con. vocamus splitter, superficies quod folia, qualia in lapidibus talcosis. j Sunt nature > lapides nativi Similares aggregati. ergo alii similares

TABLE

DE

DFINITIONS

~q

vitri habere soient tinui lapides naturam > vel terris vel arenis seu granosa sunt et fibrosa, qu~ lapillis vitrescentibus, colligant, ut ligna quas superficies Formati aut uniformes colligant. splitter sunt et. aut ut sunt vitriformes, figurati. Uniformes, quorum fragmina componunt arenam. Figurati sunt < qui regulam servant, quales inprimis > crystalliformes, pr~diti angulis [vel fbliis], aliquando et < fbliis in angulos comsunt ex variis concreti, ut positis >. Dissimilares rupes, aut in rupibus M~ varia mineralia et metalla simul complexe, Germanice jE~. Talis natune est lapis Calaminaris, < et > Pyritx < qui sunt > lapides sulphurosi. Soient et dividi lapides in vulgares, medios et sunt pretiosos.Vulgares aut minus duri, ut saxa structuris apta, lapides scissiles, pumices, tophi, < aut > duriores ut silices, cotes, lapides lydii, smiris, spathum. Lapides medii aestimantur vel ob eegantiam vel ob usum. Ob elegan. tiam vel nativam crystallus et selenitis (qui taici genus purius) vel ob inductam politura, < sic > marmorum genera, veluti marmor commune, jaspis, agates, porphyrites < qux autem politura nitescunt duritiem habent >. Ob alios usus < aestimantur > Magnes, Amianthus. Lapides pretiosi < seu gemmas > distinguuntur duritie, aqua seu perspicuitate et colore. < Hactenus Lapides. > et > aut semimetallum Metallicum, aut ut antimonium, evaporat, tutia seu bismuthum, zincum. Ex Antimonio sulphur fieri potest. Bismuthum Agricola vocat plumbum cinereum. < Arte > mistum ex stanno et regulo antimonii est mistura typothetarum. alii ex stanno et bismutho. Agricola prius habet Lb. i. c. 2 posterius lib. 8. c. 12. Ferri etiam fusionem adjuvat stibium. i Quidam metallica malleabilitatem amittunt refrigerationis modo aut mixtura. j Postt fortasse fusione distinguere lapides et metalla, illa in fusione tenacia sunt, hase liquida seu terminos non servantia, ut rectius dici queat lapides (ut vitra) liquescere, metalla fundi. J Metallum quod magis resistit est aut nativum aut factitium. Nativum perfectum, nempe aurum et argentum, qu.e cineritio aut resistunt, imperfectum, ut reliqua. Omnia metalla sunt mercuriale congelatum. nam m igne eam habent naturam, quam Hydrargyrum extra ignem. Sed
'KOt-fBOt! t.EtBMtZ.

Pn!L.. 2~f.o.

VII,

D,

n,

Ductile seu malleabile metallum. Illud facilius

est <

29

~50

TABLE

DE

DFINITIONS

PtttL.. 2,f.

VII, tO.

D,

est pars Mercurialis, quod Chemici quia simul aliquid accessit quo ligata seu raritas secuta est, quoque partium sulphur vocant, inde disgregatio ut minorem habeant gravitatem dum mista non satis quadrant, speciin quo proba mistio est, uno auro excepto, ficam, quam Mercurius, ipse Mercurius, puriorque ipsum vincit. Ex metallis facta, uno quia aurum pondere Mercurium vulgarem

est liquida combustibilia) abeunt in sicca) spiritus salina seu succos sicca combustibilia)

ad priora genera nempe ad olea (id pluribusve Mercurios (quos corporum vocant, qui evaporati (qui evaporati manent liquidi) sulphurea (id est concretos (id est sicca liquabilia in facile suMimabilia) Terras nec liquabilia nec facile (seu terrestria vitrescentes seu

aqua ut vitriola) Flores (seu sicca illiquabilia strictius dictas (sicca scilicet nec combustibilia sed incohasrentia) verbo Tcrre~tria evaporabilia, cohserentia malleo non scorias denique
I!.

et speciatim lapides ductilia) reduci possunt. ad alia Metallica decomposita

) Animatum est quod praeditum est anima Non alia animata nobis sunt nota, quam producere soient, quod vegetare appellant. Animatum est aut vegetans tantum, quod quoque, quod animal appellatur. P~M~

et corpore organico. et simile quse se nutriunt dicitur planta; aut sentiens

spectatur secundum species et partes. Secundum species planta vel non habet stipitem lignosum, quae dicitur herba; vel habet stipitem et vel pluribus stipitibus lignosis exit ex terra et dicitur~~ lignosum; vel uno et vocatur Arbor. vel usu vel in se. Ab usu alias serviunt Herbs possunt distingui adhibentur. Corpori serviunt corpori animali, aliae ad usus extraneos Usus extranei odorat vesca? et medicamentosse, quibus addi possunt etc. Sed rectius dividuntur ab carminandum sunt velut ad tingendum, intrinseco, flore, et quidem fructu, semine; stipite. Vel pro divisionis aut solide addi possunt. planta. florum, sunt, Hodie ita tamen alia discrimina ut vel a generatione vel a nutritione fundamento Et sane eo pertinentibus, partibusque radice, et eo pertinentibus, folia, succi aliaeque partes nuid~ iti foliaque sunt quasi planta formam secundum divisionem vel ubi acres notabiles non seu seminibus adjungantur.

flores putant

commodissimam

ad subdividendum, a fructibus maxime

TABLE

DE

DEFINITIONS

45

f/<M'~aut staminei sunt aut foliacei. Sub stamineis gramina, arundines sed majores) cannabis, frumenurtica, lapathum, (cognac graminibus tace~ herbas, lupulus, spinachia, Ex atriplex, beta, acetosa continentur. his quidam ut urtica, cannabis, lupulus, spinacia, atriplex, mercurialis alios habent pediculos pro polline, (quod quidam putant esse quasi semen masculum) qui flores gestant, aliospro seminibus seu ovario, qui floribus carent. Et sane stamina in apicibus capsulas pollinis habere soient, quod multi nonrect, opinor, pro excrementitio habent. Flores foliacei competunt plerisque plantis, et vel simpUces sunt vel compositi, cum plures flores uno calyce continentur. Flores simplices vel unius sunt fblii vel plurium. Unum illud folium regularis aut irreguMs est ngura?. Regulare est figura campanae, infundibuli, paterx, ros~, etc. Flores sunt campaniformes in liuo convallium, convolvulo, Tithymalo, Malva et Althasa, Bryonia, cucumere et pepone, rubria. Infundibuliformes in gentiana, Nicotiana, in Hyoscyamo, pervinca. Pateriformes primula veris, centaurio Rosiformes minore, seu forma calplantagine. caris in Valeriana, borragine, Lysimachia, Anagallide, veronica, solano, sunt flores, in aro, specie pimpinella. Irregulares lingue convolutse; rostri vel rictus forma linguatim sectx in Aristolochia, in linaria, Euphrasia, acantho, salvia, mentha, thymo, verbena, majorana, betonica. Flores simplices plurium foliorum, sunt quadrifblii in crucem (in isatide, cramba, nasturtio, cochlearia, chelisinapi, rapa et raphano, donio) multifblii rosiformes (ita in amarantho, portulaca, papavere, flore passionis, rore solis, junco, Kali vel Solda, saxifraga, hyperico, ruta, cappare, sedo seu semper vivo, geranio, helleboro, ponia, anemona, ranunculo, filipendula, fragaria, quinquefolio, tormentilla, asparago). Multifolii umbelliferi (velut in apio, cicuta, fniculo, angelica, chevro.. phyllo Gallis cerfueil, imperatoria, Hi plepastinaca, ferula, laserpitio. rique quinquefolii) oculiformes (in caryophyllo, lino) liliformes (velut asphodelo, hyacinto, croco, narcisso, iride, lilio ipso, corona imperiali, ~ipa, porro, cpe, allio. Plurimi in his sextifolii). Multifolii irregu~res, qui dici soient leguminosi (velut in cicere, lente, glycyrrhiza, faba, lupiao, piso, vicia, loto, trifolio, fno grseco, media seu luserna, phaseolo, viola, aconito). Flores compositi ex flosculis mistis. Imperfecti, perfectis, imperfectis,

PmL.,

2,f.

VII, .

D, H,

12.

~52

TABLE

DE

DFNTOHS

PWL., 2,f.

VII, t2.

D, M,

Et misti habent discum ex floris formarent, qui alias partem tantum coronam velut radiatam ex imperfectis, flosculis perfectis compositum, sunt ex flosculis perfectis (velut unde flores radiati dicuntur. Compositi in carduo, cinara (<~M~~), lappa, absynthio, artecyano, carthamo, (velut in lactuca, scorzonera, misia, tanaceto, scabiosa). Ex imperfectis cichorio). Helenio, Ex utrisque Tussilagine, flores nempe doronico, radiati corona (velut solis, in Enula belide, campana seu chrysanthemo, et semina tamen tergo nascuntur

millefolio, caltha). chamaemelo, matricaria, Sed sunt et plantas, in quibus nulli flores obse~antur, fructus in foliorum Horum notari aliquibus possunt. (velut

in filice, polypodio, adianto, lingua cervina), aliquibus peculiariter oviformi in fasciculo quae partim ad (velut in osmunda, colligantur vel capsulis semiain cellulis (velut in Ophioglosso) lunarios refertur), est musci). pertis (velut in lichene, qui genus Sunt ali~ plantas, in quibus nec flores nec semina spectari, etsi semina adesse non sit dubitandum, possunt, microscopio muscis, fungis, tubere, fuco, alga, corallio, eas > madrepora, ab arbustis ut in spongia, alcyonio. Arbores ex floribus non distinguunt. Stamina habent. interdum nisi forte velut in corallina, seu fruticibus vel foliaceos

< distinguentes Itaque arbores rursus interdum affixa

flores vel stamineos

separata sunt, sed in florum diversi sunt pedunculi interdum lentisco. therebintho, Sunt et flores pannosi, seu panniculi villosi

fructibus, eodem tamen

fraxino, siliqua, ut in buxo; pedunculo, et fructuum, ut in stamineorum

forma, velut cauda felis, unde ita cotylus. chaton Gallis hi partim staminei partim foliacei partim misti sed separato tamen a paniculis loco In his fructus in eodem pedunculo, involucrum, Et fructus vel osseum habent (velut in nuce, nascuntur. ut glans (velut in vel Gallis seu coriaceum, charme) corylo, carpino velut in abiete, pinu, vel squamiforme, qucrcu, ilice, fago, castanea) manifestum pollinem larice, quorum paniculi in staminum summitatibus in vel (velut baccifbrme, in Bayes tum betula; alno, habent, cypresso, (in platano). cedro et junipero, taxo, moro) fructus sicci et conglomerati ubi paniculi et fructus diversis pediculis t Sunt et arbores vel arbusta, sustinentur (velut in salice, populo). foliacei rursus unius sunt folii aut plurium. Unius Flores arborum

3.

TABt.EDE

DFNTMNS

~53

(velut in ligustro, agno casto, Acacia,

quando contingit, visco. Flores plurium

lauro, Gelsemino, olea, ulmo, vitice seu styrace, Mimosa seu sensitiva, sambuco, vite id~a) ubi aliut diverso ramusculo fructus et nos insistat, ut in foliorum acr, formam paliuro, rosae componunt senna, cassia, in (velut aurantio, citreo,

~HL., 2,f.

VII, 13.

D,

M,

(abricotier), persica, ceraso, amygdalo, pyro, malo punica (quas malum punicum fert) rosae frutice, cydonia, sorbo, corno, mespilo) vel sunt leguminosi (ut in genista, grosularia, myrto, cytise). Extra ordinem in ipso fructu includi, poni meretur Ficus, quidam ubi Cordus operculo nempe stamiua continetur. censuit, cuidam florem affixa,

hedera, vite, berbere, rubo, lemone, pruno, armeniaca

ad priper norum formas aptissima hactenus visa est, qu~ in quidam mariam earum partitionem praedicamenta digererentur. Sed adjungendae essent divisiones collationesque ex aliis sumix: partibus nulla cura, an qui in forma radicum, stipitum, foliorum consentiunt, alias sunt diversissimse. I~MMW herba, cujus grana Frumentum cujus in spica. Arbores habent semina duro nuciferw; molliore separato, ut in pomis, seminis vesca sunt in siliqua. aut succoso. Succoso ut Sicco vel in uvis,

quo seminisgranum Hxc plantarum divisio

vesca, rotundo

aut sicco circumdata

prunis, baccisaut similibus, qu~ acinis constant. Radies bulbosm sunt in globum collecta

glandiferm, conico ~w~ cerasis; vel conglomerato, membranis

tunicatas, eorum

qux cau-

non a lateribus, sed tantum ab imo nbras emittunt. Herbae MM~7/ quarum flores crescunt forma umbelas liculis ex unius caulis majoris vertice prodeuntibus. cum flores componunt velut redimiculum C~ comarum, ut ex hedera coronae a bacchantibus gerebantur. 3c~M~~ herbae quae tomentum seu materiam lanuginosam gamen tomentosum cujus spica seu caput co~CMcontinet.

muliebrium ferunt. Sic

lanuginem

Speciatim Filix qux est herb.t, semina pne insensicujus flores nulli iotantur, bilia, Ma ex foliis exiguis serratis composita, fructus super tergo foliorum disseminati. Convolvulus planta est dicta, quod circa vicinas plantas se contorquet,

~5~.

TABLE DE DFt?!!T!ON8

?H!L., VII, D, H, campana 2.f.!3.

floris

marginibus

deorsuln

versis,

succus

plerumque

lactesdt

et semina

sunt angulosa. Scabiosa est herba, cujus nos flosculorum tubulosa,

ex flosculis

folia
'4

in summo

inaequalibus laciniatim divisa

compositus et scabiei mederi

creditur. videamus, quae sunt perennes aut annule, vt ) Partes jam plantarum ut ego malim serviunt nutritioni aut generationi. Pro nutritione sunt siccx aut succi. Siccas vel nutrimentum ut radix, vel Ioag!us attrahunt, ducunt divertunt et vel ad fructificationem propagant, ut truncus, rami, surculi; vel ut spinx, folia. Truncus constat secundum

longitudinem geniculis seu nodis et ~~MJ~ seu spatiis inter nodos. Secundum crassitiem vero constat, ille extimus, bxc corpore, medulla, ex quibus cortex et medulla molliores; intima. Corpus constat ex tubis variis aerem aut humorem continentibus. Succi sunt liquidi aut concreti. Liquidi resina, ex quibus illud aqueum, ~MW~M<, seu ad Partes, quae ad generationem vel propagativ humoris vel diversivae. nibus sunt vel propiores. Remotior ut sapa, balsamum. hoc oleosum. fructificationem Concreti, ut sunt

referuntur

Utraeque vel remotiores a s&miet propagans est cauliculus, divertentes

continens, flos, e)usque partes, qux sunt folia, calyx, contentum staminave. est vel serviens semini vel ipsum semen. Propius propagans et capsula in ejus Propagans pro semine Masculo est ~M masculum est pollen. Pro semine foemineo seu ovario, ipsum semen aliis granum in plantis dici solet, inservit cauliquod semen x~e~o~v, culi forma pistillus, tum fructus ipse ex continente seminum seu ovario Continens seminis varium est pericarpiumque ipsoque semine constans. dici lax potest, quo pertinet spica, uva ex multis capsulis. Capsulx propiores, ut poma, acini, et in ipsis nucleus, in quo tum pulpa tum ipsum semen seu granum, ovum, in quo pars essentialis, tanquam quibusdam putamina, Animalia ut homo. Brutum fectius est aut imperfectius est insectum, ex quo nostro genere sensu, aut magis perfectum. Imperplurima non habent determinatos dicitur item (le ~M~). palea, desunt, Neque hic divertentia includit. quse grana frumentacea tantum, nempe ut ansee,

sunt aut sentientia

bruta, aut rationalia

etiam;

TABUEDE BFNTONS

~.55

sed in variis partibus corporis habent organa ut PtUL., VII, D, H, pulmones, respirationis, B,f.t4. propnis respirationis planta, cum perfectiora organis sint instructa. Posset etiam animal dividi in Exangue et Sanguineum; et exangue in minus et majus. Exangue minus erit insectum. Porro insectum aut non est alatum aut est alatum. Non alatum aut apodum est, ut vermis, limax; aut pedes habet, et quidem vel sex vel vel per se vel in plures. Hexapoda sunt terrestria vel aquatica. Terrestria a!iis animalibus. < h~ec vel > salientia aut non salientia, pulex, pediculus. per se scarabaeus (qui api non alat<e similis) et brucus (qui locuste non alat~). Aquatica sunt qualis scorpius aquaticus. Polypoda sunt terrestria vel aquatica. Et terrestria vel octo pedum, ut scorpius, araneus, cimex, syro (in caseo), acaris (in cute), tinea (in vestimentis) vel i~ pedum ut asellus, vel pedum plurium, ut scolopendra. Polypoda aquatica sunt pediculus marinus et pulex marinus. Insectum alatum est vel per se, vel transformatione ex alio animait. Priora sunt vel terrestria vel aquatica. Terrestria aut lata. oblonga vel latentia in foraminibus Oblonga vel campalia ut locuste ut grylli. Lata ut cimex sylvestris, blatta alata, quae lucem vitat. Aquatica sunt dpula, quae aranei pedibus per aquam incedit, aut cicada aquatica, qux in ea natat. Ex transformatione alata spectantur ante transformationem et post eam. Ante transformationem sunt apoda aut pedata. Apoda dicuntur uno nomine Eulae, ex quibus favifica alata, vesp~e et quidam muscas carnivor~e prodeunt. Pedata sunt hexapoda aut polypoda. musc~ quaedam) terrestria (ex quibus Polypoda insecta sunt Post transformationem Ex hexapodis scarabsei). aquatica (ex quibus

15.

Erucae, inter quas bombyx. insecta alata sunt aut nuda seu tenuibus alis, aut Coleoptera, quibus alae sunt munitae. Tenuibus alis sunt aut membranaceis aut farinaceis. Membranaceis praedit alis sunt favifica, ut apes, vespa&,non favifica, musc~ (quibus alas binas), formica (cui aix quatuor), culex (qui aquaticus binarum cicada (qu alis latis pHedita est alarum), alis praediti sunt papiliones. sonumque edit). Farinaceis Alas munitas habent varia genera scapabseofum aut bruchorum volantium, quorum aliqui cornuti quidam aquatici; quidam molliores, ut cantharides et cicindelx. Exanguia majora sunt duriora aut molliora. Duriora sunt crustacea

456

TABLE DE D~FtNtTONS

pHL.,
2, f.

vn,
t5.

D, t~

sunt genera cancrorum, Astaci. Huc astaci fluviaseu conchylia sunt tiles, squill~ marine, crabbe, aranei marini. Testacea turbinata (ut Nautilus, murex, buccinum, cochlea marina, concha venens) vel non turbinata, eaque univalvia vel bivalvia (ut balanus, echinus), ostrea, pecten, bernida, quae aliis (ut concha margaritifera, innascitur). Molliora sunt perfecta, imperfecta. Perfecta vel rotundiora (ut polypus, qui velut pedes habet, intusque osse caret; item sepia, qu~ atramentum effundit, pedibus caret, os tamen intus habet, nisi quod s~pioJa osse vel oblongiora caret) (ut loligo). Imperfectiora, quae propemodum distinctiorum habentur, marinus ~)'~ et cochlez partium (lepus forma nisi quod cornua desunt, vel minus distinctarum holothurium) pellucidum, (ut pulmo marinus, a cujus centro radii pedum instar) opavel sub callosa pelle (Tethya) cum, facile adh~rens vel molli (urtica marina). Animalia sanguinea aut respirant branchiis, ut aquatica, aut pulmone, Aquatica sunt pisces, qui natant branchiisque respirant. Suntque vivipari aut ovipari. Vivipari oblongi et vel non tales. Oblongi sunt cetacei aut cartilaginosi. rotundi, Cetacei sunt magni (balenre) minores (dcphini) utrique prolem intra se educant. sunt magis marini (xiphias, Cartilaginei canis carcharia, asterias) communes et aquis dulcibus (Luso, acipenser) vivipari curti et rotundi sunt vel tenues et lati (ut raja, torpedo, vel crassi et breves ranapiscatrix) quas rursus sunt vel area vel terrestria.

aut testacea.

Crustacea

i6.

quas capiti a pisce abscisso similis est). Ovipari sunt marini aut aquse dulcis. Marini vel a pinnis vel figura aut crusta distinguuntur. Pinnarum in tergo rad vel toti molles, vel partim molles partim asperi sive spinosi. (ut mola, A figura sunt ovipan oblongi aut lati. Ovipari marini, quibus pmQ<B tot~ molles, aut tres habent pinnas (ut aselli et merlucii) aut binas (ut thynni et scombri, quos quidam makarellas vocant, et piscis volans) aut unam tantm, ut harengi, sardse, acus. Ovipari marini, quibus pmn$ partim molles partitn duras alii binas spinosam (ut mugil, mullus), alii unam mollibus, parum duris radiis constantem (ut auta, sparus, scorpius, perca marina). Ovipari mariai oblongi (congrus, serpens m~rinus, taenia, lampetra, anguilla) lati (solea, rhombus, passer) ovipari marini crustacei (triangulus, polygonus, acus, stella piscis). habent, unam habent partim flexilem, alteram

TABLE

DE

DEF!N!TtONS

Ovipari aquae dulcis sunt majores aut minores. lUi voraces aut secus. Illi aut unipinnes Voraces aut molliores aut firmiores. (ut lucius) aut communes aqu dulci aut marinae (ut salmo), bipinnes, aquae dulci firmiores voraces (ut perca), non voraces proprii (ut trutta, carpio), (ut cyprinus, tinca), aquarum magis stagnantium magis currentium aquae dulcis minores (ut gobio, Grndling, (barbus, capito). Ovipare qui in parte inferiore aquas. Phoxinus, qui in superiore). aatum et ab habitatione Avis est animal sanguineum partim et nutrimento est vel terrestris vel aquatica. Terrestris vel ex plantis vel ex animalibus vivit, et quidem vel insectis vel carne. Aquatica ex animalibus aquaticis ali solet. Qp~c ex plantis vivunt seu phytivorae aut breves habent alas, minus aptas ad volandum, aut longas. Qux breves vel volant vel non volant. Volant domestica? Porro aves phytivorae (ut gallus, pavo) ferx majores, mediae, minores. in quo cauda gradatim versus majores aut sylvestres sunt (ut phasianus, medium crescit; attagen, cui crura plumosa; cui pilosi digiti, urogallus, serrt~ utrinque falculae, nutrimentum ex foliis tenerioribus) aut camet anas campestris pestres (velut ~s Bellonii, quae fer magnitudine differunt). Aves phytivorae brevium alarum ferae mdias (ut perd~x, cui rubet

PML.,

VU, D, M, a, f. t6.

(ut coturnix, rallus). retinentur Phytivorae ferae non volantes magnitudine (ut struthiocamelus, casuarius). Aves Phytivora: longarum alarum sunt rostro vel1 longiore et tenuiore, breviore et firmiore. Hhe sunt generis columbini (velut columba, turtur, iila minor, hic major) aut turdini. Hae pectore variegato maculis aut non variegato. Prioris generis canor (ut turdus communis Drossel, stumus) non cancre (ut turdus Pectore minus variegato alise colore transitorius). minus pulchro canorae (ut merula non canorse (ut merula communis), montana); alias colore pulchriore (ut upupa, alcyon). Aves phytivoras longarum alarum brevis rostri sunt <; et granivore vel habent > tuberculum durum in palato (nt in Emberiza alba, alauda congener) vel sunt passrini generis < quibus nil tale >. Qu<B passenm generis aut non canor sunt aut canoras. Non cancre vel minores ut passer communis, vel majores rostro fortiore, quo putamina fructuum
t7.

pectus, gallina corylorum Minores pullacei generis

cui crura pilosa).

~58

TABLE

DE

DFN!TKWS 's

P<uL., 2,f.t7.

VH,

D,

u,

Cancre cocothraustes). fincken (velut rubicilla, passer qui viridior; et que colore obscurior fringilla et linaria magnitudine inprimis differentes). Aves insectivore aut majores sunt aut minores. Majores. Majores frangunt canarius (ut velocius (velut luscinia, alauda, rubecula aut non cancre, <MM~ fC~~M/~M~~) que vel gustu commendatur ~Mr (ut friedula vulgo beccafigo, oleanthe au~ in terrae latet albo corpore) vel cauda insignes sunt (ut mot~ foraminibus (ut hirundo) rubicilla cilla). Minores insectivore vel canorae sunt (ut serinus) vel non cancre tardius aut cancre

(ut regulus, parus). Aves carnivore sunt aut rapaces, aut semirapaces. Rapaces sunt diurox Diurne aut nocturnx. majores (ut aquila, vultur, ubi in posteriore rosut in priore) mcdie, trum non statim curvatur ex quibus nonnul~ falconum nomine ad venatum Minimi aliarum avium ab hominibus adhibentur (ut accipitres, milvii). (ut cuculus, qui satis voce noscitur, et ab exteriore mandibule superioris parte). victum quam vivis animalibus sunt apte, suntque ex genere corCorvino generi rostrum largius recut comix, minores ut monedula). t insignis. Pice referri potest garriunt crepitantes Picus manucodiata.

habet lanius, qui processum Nocturnx (ut bubones). ex cadaveribus Semirapaces magis querunt, vorum, et plereque psittacorum ad loquelam aut picarum. medie

tiusque (majores Psittacis rostrum et multipliciter

ut corvus, angulatum

scandit, (~~oo~c~f) eaque in re etiam a cauda juvatur, in qua penne firmiores. et vel vicina: Aves aquatice cruribus et rostro longioribus utuntur, degunt aquis, vel ipsa in aqua. vicine aquis sunt ex genere pluvialium, ex genere haematoporum, quibus plus pollice longum, quibus rostrum rostrum duos pollices excedit (ex quibus ipsi hematopo rostrum et crura aut rubent) Ex genere Scolopacum (Schneppen). que aquam ingrediuntur sunt fissipedes aut planipedes. Que pedes fissiles habent, vel non natant vel natant. Que non natant sunt ex genere gruum. Ex his grus arteriam habet litere S forma, et herbis vivit. Ciconia pisces magis asperam querit. natant, est, ex pennis piscivora vel sunt ex genere colymborum, Ardea cristam que habet. multum Fissipedes quae aqua merguntur, .}![.

variegantur. muros arboresque

colorque Ad picas

~>
TABLE DE BFMTONS ~5g

sine cauda; vel sunt ex genere pedes habent pinnatos, pennas plumosas, in latus, fulicarum, quibus corpus compressius aliaeque pedes habent alie non habent. Palmipdes <~ vel > habent rostrum planum pinnatos, vel acutum. Planum habent herbivorae (ut cygnus, anser, anas). Acutum habent, quae sunt ex genere pelicanorum anatum (vel onocrotalorum) insularium (quae desertas rupes habitant, unum tantum ovum pariunt, sub aquis, rostro rotundo (qui multum postica carent), mergorum ex genere serrato, sub extremum uncinato), (ut larus). quibus alae prope ut hirundinum Nunc ad animalia terrestria veniamus. hirundinum marinarum,

] PmL.,
2, f.

VU, ty.

D,

Il,

8.

Haec vivipara et ovipara sunt (Ua cum avibus communem in ea re naturam habent, haec plus piscibus accedunt) Vivipara aut solidis pedibus aut fissis. Q.uae fissis ungulis aut rapacia aut non rapacia. Rapacia omnia sex habent dentes incisores, et binos oblongos, quibus praedam tenent, suntque capite rotundo magis, quas generis felini, aut magis oblongo, qux canini seu cornipeda sunt (velut equus, asinus, solidungula duros et fissis accedentes (ut camelus, mulus), vel pedes habent nonnihil qui pedes bisulcis accedentes habet, superiore ungulae parte nonnihil est genere; et Elephas maximus fissa, et ex ruminantium quadrupedum, qui multifidis accedit, prominentiis Fissos pedes digitos repraesentantibus). habentia non rapacia qusedam sunt cornuta et ruminantia, quae bicornia sunt. Et sunt s cornua aut cava (ut in bove, ariete, capro) aut solida maribus propria, ut in alce et cervo, dama et rangifero, capredo Rehbock, magnitudine distinctis. Castera vel sunt cornuta non ruminantia, quae unius cornu unicomia (ut rhinoceros) vel ruminantia non cornuta (ut camelopardalus, girafa) vel nec ruminantia nec cornuta (ut porci). Ad bovinum genus referuntur varia (ut urus, qui est barbatus, bisons, cui gibbus in tergo, bonasus cui cornua circa aures reflexa, bufalus, cui comua plana, aspera) ad caprinum referuntur itidem varia (ut .y~M, ibex cui cornua angularia et tuberosa, rotundata rupicapra cui cornua et in extremo uncinata, gazella cui recta et contorta). Bestias unguibus armate non rapaces sunt hominiformes aut leporiformes. Hominiformes illae nulla majores (ut simia, papio vel pavianus,
t. Cette phrase est peu prs rpte au commencement de la p.

Solidipeda aut

tg.

460

TABLE

DE

DEFNTONS

PmL., ~,f.t8.

VII,

D< n,

et facie ei simile cauda, hic brevi), minores (longa cauda cercopithecus, animal ignavum). Hominiformia facie et auribus hominem nonnihil ut manibus referunt, pedibus anterioribus utuntur, quatuor iis incisorcs lati, et bini dentes oculares nihilo reliquis longiores. Qux leporini sunt generis, binos habent dentes oblongos in inferiore sed paulo minus binosque oppositos longos in superiore. ruminantibus accensentur, Pleraque quod ubi incisorum ope os cibo rursus molaribus comminuunt alimentum. Sed ver tamen implevere, ruminantia non sunt, cum non nisi uno sint praedita stomacho, unde mandibula Majora aut pilosa aut calamata. Pilosa vel in aperto (ut lepus) aut subterranea (velut cuniculus, cui longas aures, brevis cauda aut mus alpinus, cui contra) alia calamos pro pilis habent (ut major, histrix; minor, echinus). majora, media, generis (ut arborum Minoris (sorex, mus et manuum tilio aliaque accenseri potest. M~ habitator talpa, unde apparet non optime ampla cauda sciurus). cui minuti oculi, pedes huc referri). lati instar cibos non revocant. Sunt minora.

Muribusvesper-

'9'

armatae rapaces, felini generis ( <( Bestias unguibus canini, illa. rotundo capite hase oblongo ~>. aut minus Rapacia felini generis corpore sunt proportione pedum oblongo aut oblongo. Non oblongo majora et vel robore insignia (leo, ursus), vel maculis (rotundis tigris, oblongis pardus), visu (lynx). se in foramina inserunt (ut catus domesticus, civetta) Oblonga terrestria vel amphibia. Terrestria aut pellibus vilioribus quas cuniculis capiendis adhibetur, sioribus (major ut martes, minor meliore pelliceo putorius, ut mustela, Minora et sunt

(ut viverra, qui mle olet), aut pretioquae Hermine). Amphibia Rapacia canini

Otter). generis Buropsea (ut canis qui docilitate et obsequio, lupus qui contra rapacitate; vulpes quas subtilitate laudatur. His addi taxus potest) exotica (ut Armadilli seu tatii), amphibia (ut phocas).

deteriore (castor) (lutra vulgo vel exotica. Europsea terrestria

et quadrupedes sunt aut repunt. GraOviparas bestise aut gradiuntur dientia sunt lata aut oblonga. Lata habent crustam (ut testudo terrestris vel marina) vel pellem (ut rana; et buto, qui venenatus nec saltat).
r. Rptition v. p. 8.

TABLE

DE

M&FMTONS

~.6t

media (ut Oblonga sunt majora, media, minora. Majora (ut crocodilus), lacerta, chamaeleon), minora (ut salamandra terrestris, aquatica). Repentia et rotunda sunt rursus majora, media, q'j~e pedibus carent oblonga media sine veneno minora. Et quidem majora (ut serpens) (natrix minora (ut c~cilia qu~e creditur venenata et ~M~) venenata (vipera) c~eca). Partes animalium fluidae seu contentas communiores aut nrmae sunt, aut specialiores. seu continentes. Fluidas Communiores aut arese seu

PmL., 2,f.

VII, If).

D, n,

aut liquida seu humores. quae spiritus vocantur; impetum facientes, Utilis aut in sanguinem Humor utilis aut excrementitius. tendit, aut est In sanguinem in sanguine, aut ex sanguine separatur. tendit chylus ex cibo. In sanguine est sanguis ipse, serum quod aquea perspicuitate est, sed calore concrescit; y bilis. Ex sanguine succus nutritius separantur < pro individuo >, et pinguedo, sebum. adeps, et quod congelascit Sevum pinguedo incerti usus. Semen, pro ftus generaPinguedo Excrementitii humores sunt bilis collecta, tione lac pro nUtUtione. excrementa ex chylo secreta, sanguis menstruus, urina, sudor. Continentia sunt similaria aut dissimilaria. Et illa dura aut flexilia. Dura (ut cartilago et ossa) flexilia aut serviunt motum aut ad tegendum. Ad transmissionem ad transmissionem spirituum humorum cerebrum aut ad cum dura.

medulla spinali, nervi, nbrae. Ad transmissionem veme et arteriae vel percolatoriam glandulae. Ad motum ossibus alligantur, musculi dinesque, quibus musculi tegendum, cutis, membrana. Continentia dissimilaria sunt externa et interna.

vel simplicem tenligamenta ipsi, caro. Ad et

Externa

caput

truncus. Capitis partes generales facies et posticum (synciput, occiput) illa magis haec minus pilosa. Speciales magis o~M~ (apertae, tecue) et minus organicae. Apertag utiles ad sensum viss (oculus), audits (auris), odoris (nasus), gusts (os). Cranium est os capitis superius, ) Nasus est cava prominentia, odor. Os est scissura alimentum. quo tegitur per quam cerebrum. transit maxima respirationis pars pars et
20.

faciei, per quam transit Habet mandibulam superiorem quae sunt

est, et labia supra et mfra, teguntur et os clauditur.

et respirationis et inferiorem, quae mobilis caraosse laciniae, quibus dentes

~.6&

TABLE

DE

DEFINITIONS

PmL., VII, 2, f. 20.

D,

n,

ut lingua partes internas magis organicae sunt, vel prominentes et dentes, vel concave palatum, guttur, in quo Epiglottis. Lingua est et oblongum molle, camosum corpus, quod motu, flexu et alUsu suo in ore et voci Cormandse. Dentes sunt ossa brevia servit cibis movendis TecKe verticaliter sita in ore infixa alia in mandibula cibiintercepti uteorumope alii canini, incisores, molares. sibi respondentia, molautur. Hinc alia in inferiore superiore, firmi teneantur, incidantur,

est caro, ubi infixi dentes. G~~ Palatum est cavitas ons superior. descendons Guttur est ex ore in interiora Fauces intus initium GM~ extra superior U~M/~ seu gurgulio incipit guttur. Epiglottis ibi est valvula quae aperitur ritum, clauditur vicissim, ne cibus intret gutturis. pars colli. est caro mollis

via cava.

inflabilis

in extremo

palati, ubi spi-

ad emittendum extrorsum, in viam respirationis.

Partes ~<MM~c~M~ supra, medio, ad latera. Supra Frons quae est suprema pars faciei supra oculos. rentia super oculo, quae infra terminat frontem. .M~M latera;

C~M~M protube-

supra, tempora quod est inter aures et frontem. Inferius malx quae sunt e regione oris, et spiritu ad exitum nitente clauso ore inflantur. Genx sunt superior pars malarum. faciei infima externa, in qua terminatio Infra sub ore directe ?~~M inferior mobiUs. interius ~M~ maxilla seu mandibula intus primum Hactenus caput. > qu~e sunt binse glandulae in faucibus -< Truncus quod corpori superest demto capite vel demto capite et memanticum et posticum simul bris. Habet superiora, media, ima. Superiora est quod truncum capiti sunt collum et scapulae. Collum complexa jungit. Cervix est colli pars posterior. 0 infra foramen Nucha quod est proxime

cervicis,

ubi oritur

spina. alii

sic appellare malunt cavitatem posticam colli prope caput. F~~n~ pellis dcpendens a gutture, ut in bobus. Humeri pars trunci lateralis superior, qua brachia pendent. Scapula os humeri. Clavicula instar clavis juagit scapulam sterno.

TABLE

DE

DFINITtONS

JL6~

sunt pectus postica determinata <~ et dorsum >. Thorax est medius venter seu superior trunci cavitas. circumscribitur ante sterno, postica ossibus dorsi supra claviculis, infra diaphragmate; Ad antica motu se aperientes lateratim a costis; continet et claudentes partes, Hinc ut eas coerceat, ossibus firmatur. Sternum nempe cor et pulmones. ossa pectoris. < Ejus pars <mterior utrinque latera. extus apparens carnosas dicitur pectus, posterior dorsum,

et

P PmL.,
i,

Vil, f. 20.

D,

n,

sunt extuberantiae M<%M~M

in suis glandulis, quarum fungosa exquisiti sensus instar glandis. ) Spina tergi, est osseum omne vertebris seu partibus, qux separatim dictam spinalem. Costx sunt'ossa lateralia thoracis.

in pectore, apta& ad lac gignendum extremitas papilla est, apta suctioni tergi coUo ad inferiora, constans verti possunt. Continent medullam s

Coxendix est os, in cujus cavitate recipitur interna coxae < quae ad latera ~> ossis sacri, rior immobilis.

<

os femoris spin~

quod

>, est pars est pars infe-

Infimus venter, abdomen qui et proprie venter, est cavitas trunci inferior, membran circumdata, quae peritonaeum appellatur, superius terminata diaphragmate, continens ventriculum, intestina, pancreas, hepar, lienem, renes, vesicam, et quae pertinent ad generationem et excrementa. Sub peritoneo omentum est, membrana nempe adiposa, intestina involvens, quod Epiploon vocatur. ~M~~cM est centrum depressum in antico infimi ventris, in quod vasa qux serviunt ad ftus in utero

quidam (dicta umbilicalia) terminantur, communicationem cum venis maternis.

Ilium superior cox pars, ubi intestinum ileon seu convolutum. C/M~ vel nates pragtuberantiae, quibus sedemus, in medio anus exitus excremcntorum. ~M, quod a costis nothis seu inferioribus ad ilia; unde hypoobnoxium,

chondriaca affectio, quia ibiintusmesenterium vtilgoWeicheSeite. ~~M~wi

obstructionibus

sub umbilico. pars abdominis Inguen quod in hypogastrio est circa pudenda, quando, in bubones intumescunt.

ibi glandul~,

qu.B ali-.

4~

TABLE

DE

DEFINITIONS

PHL., 2,f.2.

VH,

D,

H,

pars inguinis propior maturescente. generationem Trunco adhrent

P~~y

pudendis

in quo pii succrescunt

tate ad

ad motum externum artus, nempe partes corporis destint~ suntque totales aut partiales. Totales in bestiis vocantur pedes, et sunt quatuor numero; ex quibus anteriores etiam ad alia movenda vel et in homine brachia appellantur. ubi posteriores ad adhibentur, motum totius corporis de loco in locum super terra aut in aqua magis etsi in avibus et pedes serviant ad serviunt, et pedes speciatim dicuntur; alia movenda et brachia abierint in alas. Artus manum. ~My est pars brachiitrunco vicina, quae per humerum Cubitus est pars media inter armum et manum. ei connectitur. ergo totalis (ut brachium, pes), dividitur in armum, cubitum, sistenda

M~M~ est pars extrema brachii, qua aliquid comprehendi potest, consseu medio manus, cujus tatque carpo, quo cubito jungitur, palma cavum dicitur vola manus. et denique parte extrema in digitos 6ssa, qui oblongi sunt, quibus fieri possunt diversi motus, quique rursus in ~<M subdividuntur. Condylus junctura articulorum. In pede armo respondet femur, cubito crus, manui pes ~~y. Genu est commissura femoris et cruris, ubi flexus. In anterioribus pedibus
22.

sic dici solet Latinis, in posterioribus suffrago. j ?~ pars anterior seu dura cruris. Sura posterior, quas carnosa. Po/ digitus intimus, qui caeteris major et ab iis remotior. quibusest imum pedis, Carpo nempe fadunt

dam H~ bestiis induratur. quod in quibusdam Tarsus. Quibusdam os tarsi primum dicitur talus. respondet Nunc ad partes internas animalis, quae sunt viscera et ossa; mollia et dura. De ossibus quaedam jam dicta, quia structuram exteriorem. Viscera humorum sunt vel pro motu aris seu eoque sensibili, quo in circulum Pro respiradone est follis naturalis genus, qui per pr~pamntur. arteriam asperam arem recipit, et rursus expeUit exterius, quod respirationem vocant. ln duas partes dividitur a mediastino id est, membrana thoracis cavitatem in duas partes dividente, ut una corrupta alia supersit. vel pro motu respirationis, aut insensibili, quo aguntur, Planta

TABLE

DE

DEFINTONS

~65

Et quaelibet pars duos habet lobos. Intus versus sunt, quia cor amplectuntur. Pro motu sanguinis sensibili vulis instructa&, quo sanguinem est cor, quod uno foramine

thoracis habet

cavitatem

concavi

PHtL.,
2,f.

VII,
22.

D, H,

speciem antlix valattrahit, alio expellit, valvula utriusque regressum Duos habet ventriculos, ex quibus impediente. venosum ex vena cava, dexter recipit sanguinem eumque mittit ad pulut are impracgnetur. mones per venam arteriosam, Ex pulmonibus redit seu venam pulmonarem ad ventriculum cordis per arteriam venosam in arteriam sinistrum, unde expellitur in diastole uterque magnam in systola uterque comprimitur. ventriculus aperitur Cetera viscera serviunt ad humores prparandos. Et quidem alimenta in ore masticat~ et saliva impraegnata per sophagum recipit sinistro ori6cio situs in abdomine ventriculus, cujus motu quoque inclusa, subiguntur et protruduntur deinde in intestina tenuia, ubi chylus seu pars utilis alimenti ab excrementitio separatur. in Chylus per vasa lactea extractus stimulante deportatur. Reliquum bile(in hepate a sanguine separata) propellitur in intestina crassa. Lienis situs (ut hepar in dextro), qui in sinistro hypocondrio quod viscus est spongiosum, usus non satis notus. Renes ex sanguine allato separant per venas emulgentes humorem aqueum et saisum sudori cognatum seu urinam. Bini sunt siti sub hepate et liene, et urinam mittunt in vesicam urinariam, ubi serope ureterum vatur, donec expellatur; ut bilis servatur in fellea. Testes semini maris elaborando serviunt, numero bini extra abdomen positi, in quos venas bin et arteriae bin~e ingrediuntur, quas spermaticas voeant, quae intra testem in ramos sparguntur, advenit et nervus a sexto pan. Ex testibus semen per vasa deferentia in cavitatem penis fertur. Prostate sunc binae in penem g!andu!ae, quae aliquem quoque humorem emittunt. In mulieribus uterus bina testibus peni respondet, corpora comparantur. j Hodie putant, ovarium esse in omni foemina, ubi ovulum a semine vini fcundetur, aique inde in uterum per tubam Fallopianam delatum ~oetumconstituat, qui ibi nutritur. In mediis intestinis jacet ~M,
Hodana
tM~MTS M LtSNtZ. 90

receptaculo proprio colligitur, atque Mv:itn in dextrum cordis ventriculum

inde

per

venam

subclaviam

et

23.

a crit

~-o~o~.

<~66

TABLE

DE

DEFNTONS

?H!L., VII, D, !t, 3.f.23.

in quo

muiti

corpus, ductu infundit, Sunt

sanguiferi succum intestiuo

et

ductus chyliferi non procul tenui,

et pancreas glandulosum ab introitu bilis peculiari ~M~p, tenue

quo bilis temperatur. et partes animalium peculiares,

ut m natantibus

cn~~ fragilior, testa durior et aperiens sese, ut et partitum, tcgmcutum id est, foraminibus in capite lateralibus resin ostreis. Eadem ~~My, instar <!K~fKM, quibus insecta habent ad cornuum pirant. Qpsedam vesica area, cujus contractione graexplorant iter. Datur et in natantibus Sunt et ~M<~ ~MMM~ lata corporis specificam augere creduntur. que ex corpore piscis exit. tenuisque substantia ex acuminibus composita, in extremo In volantibus ramusculi corpus tegunt ~Mw~ quarum ad fundum M~~Mj cylinder scilicet perforatus. piliformes, vitatem Ale sunt quasi In quadrupedibus cetis) armant caput, Pilus quibus percutitur quibusdam cornua (qux M~~ pedes. remi, ar. Cauda aliquando pro gubernaculo. et in piscibus, ut in ex multis

Jubx pinnis

corpus longum flexile, quod plante in aliis pelliceum. compositis fit lana in quibusdam, Ex pilis in mento barba. In extremo trunci prominentia et ipsa saepe pilosa. ~c~ P~~ est alimentum corpus siccum animalis.

respondent. instar cute exit

est cauda, quas

comestile, quod fit materiam granis maxim) in farinam redactam et aqua maceratam Potus est liquor alimentosus, qui hauritur ore. Jus est liquor eorum, quae coquuntur. ex lacte collectum. Butyrum unctuosum Caseus ex crasse matum. esca, qua quid farcitur, utintestinumvacuum, Farcire autem est minutis partibus collectis implere. Artocreas est coctum ex farina cum butyro cavum Amictus Fartum partis lactis coagulatione depositae

vegetabilem coquendo.

(ex

compressione

for-

cum fit farcimen;

tenue est tegumentum portatile non contra vim solidi majorem. transitorias, F~MM est linea tenuis flexilis apta ad connectendum. est fascia capitis crines colligens. Pannus textum unde vestis, maxime ex lana. f~

carne repletum. scilicet contra aris injurias

TABLE

DE

DFINITIONS

~6y

PM/M~r insidendo. dictum.

cui ob mollhiem Speciatim saccus

commode clausus,

innitimur materia

sive incumbendo flexili plenus in

sive usum

?H!L., a.

VI, f. z3.

D,

n,

recipiens flexile, firmum, seu piano. qui arte fit ex extenso debebit. On~M~M~w necesse non sit.

uno tantum loco apertum, amplum, aut multas habebit plicas aut consul volumus, etsi ad tegendum

quod in eo spectari

firmum, loco aiBxum contra ( Aedificium est tegumentum magnum aris injurias diutius durantes, vimque edam majorem a solido inferendam; non pro nobis tantum sed et nostris rebus conservandis. etiam comprehendas navem, murum, ut sit omne corpus ingens artepontem, turrim, columnam, obeliscum, factum cujus partes cohrent ut scilicet a machina distinguatur, nisi capax, ut in aqua promoveantur. Et habent hoc commodi, ut majora opem facile promoveantur, quia minus resistit aqua motui incumbentis quam terra. Pons est sustentaculum duo extrema firma aquam coercentia conjunin aquam. gens, ut transiri possit sine immersione est prisma ligneum quadratum, aedinciis aptum. ?~M~ Asser est planum ligneum oblongum arbore abscissum. Later est lapis ex terra coctus. lapis ex asdincio caesus. Hodie vulgo materia mollis aliis colligandis. qux deinde sponte fit firma inservitque Columna est corpus cylindriforme, quod erectum firmitate sua tecta propri structurarum sustinere potest. prominere aliquid, ut pluvias est tectum cavum in extremo Cancelli obstaculum retiforme soletque delabentes crassities infra major a columnae corpore esse et supra arceat. C~w~MM hanc quoque comprehendere velimus. Navis est sustentaculum hominum et rerum Latiori structura vocabulo

2~.

sustentatum.

rigidum, quod oculis non corpori patet. Scala compositum ex gradibus, ut iri possit ad locum altiorem. Gradus est fulcrum, in quod fit passus in altum. vallum olim ex lignis erectis unde miles dicebatur vallum ferre in erectum crassum ex terra, ut eo salvo ad cxpeditione. Nunc intelligitur locum aliquem veniri non possit. Solet vestiri lapide, ne inclinata nimis sit anterior facies ad horizontem, facile possit. Nam ipsa per ascendique

~68

TAM.E

DE

P~FNTtO~S

PML., 2, f.

VU, 34.

D,

se terra

(unde aggeris nomen) ne superiora ruant cursu inferiorum, aquis cocrcendis. motus. (~~ est impedimentum aggesta ~~M~ ~K~~ C<~M~ est apertura est apertura ad introitum lucem admittens.

faciei seu proindiget inclinatione extra vallum. Solet etiam adhiberi

in locum

destinata. verbo locum f; locus arem ut

via fumi clausa, ne incommodet. Nam est proprie tenus caminus, c~~MM, significat viam. Sed adhibetur tamen et ad ignis apertum simul designandum. Si locus ignis est clausus, nisi quantum opus ad usum, is ad calefaciendum adhibetur dicitur /cnM~ qux non tantum conclavis clausi sed et ad immissa

vi ignis tractanda. aut superposita ultra murum vel parietem, Grundia suggrunda pars tecti prominens ab eo puvise casum arceat. Vestibulum aedincii pars ante januam. ut ostium quod est in parte posteriore, autem censetur hoc loco, quod non aeque aditur. C~~M~c, quod fit ex tignis junctis, ut firmum P~CMM Sed maxime habitacula
25.

posti

cum. Posterius componant. superiora et de

aliquid

si sit horizonti ab inferioribus.

parallela,

serviens

ad separanda

Tr~M~~ remigum Si super adverso,

sunt tigna transversa sedilibus in navi. duabus trabibus obliquo

a pariete

ad parietem.

dicuntur

parallelis conjungantur,

et tigno

tigna parallela sibi ex erigantur haec tigna obliqua appellantur j

dicitur ~K~M~M; quod quod imum est horizontale recto surgit, ~n~. supra, tectum; quod ad latus angulo ad horizontem Malus est lignum erectum in navi, quod ferre potest velum. Transenna est funis extentus. Clavus vel gubernaculum est, quod in postrema parte navis in aquam Nam si aqua quiescat ipsum servit *ad navem convertendam. prominet. motum instar remi navem ab aqua repellit, unde convergubernaculum titur. resistit Sin navis sit in quam rectum, ~M< est corpus motu, gubernaculum obliquatum et ita ipsa vis motus navem convertit. magis aqux

C~~(~f~~). In habitaculo,

fune navi annectatur,

et si in fundum projiciatur aquae uncinatum, quod dum enim navis moven servit ad navim sistendam.

TABLE

DE

DEFtNTONS

~6()

trabitur, incipit, anchora eam adigitur, magis intra navis ulterius promoveri J~N~ est vectis in pellitur aqua, repellitur F~M~ est superficies

simulque ut tandem, non

acumen, quo terram momordcrat, nisi frangatur aut rumpatur aliquid, palmam mobile in aqua. seu habens, quo dum

1 pmt~
2,f.35.

VII,

D, u,

possit. extremo latus

ab ea corpus ventum excipiens,

ut ejus vi navis propellatur.

SUPELLEX

VARIA.

C~ netur.

est prisma

cavum

ut canna.

Sub

prismate

cylinder

conti-

FHMMest prisma flexile vel cylinder flexilis, sed cui firmitas adest. Theca est repositorium portatile. Acicula est instrumentum perforandi exiguum. et aliquid secum transducendi, Acus est simul instrumentum perforandi ut filum, lardum. Forfex est compositum ex duobus cultris, angulum mobilem rerum facienad infra tractare

inter ipsos secari possit. bus, ut interceptum Pecunia est materia pretii noti apta ad aliarum exiguas usque partes, mensuranda. Mensa hominis volumus. C~~ planum altitudinem est horizontale aptum ad super pavimentum qu sustinenda,

pretia,

erectum manibus

est cylinder ex materia combustibili, ellychnium per longituid est, filum, quod facilius adhuc dinem ejus transiens circumdante, ignem concipit quam ipsa materia candelae. in summo est continens diffluentis Itaque liquida et apertum. continere arida ex partibus exiguis composita potest. facilis ut qui sedet spectari Cathedra est sedes altior, audirique etsi latius sumi possit. fer comparata, possit, ad docendum Korb ut ex ex flexilibus crassioribus Sporta sportula est vas contextum palea, juncis, et firma facere potest Arca est receptaculum undique tectum arcuatum Lectus est locus jacente. instar etiam ex non firmis, utcunque ut ex stramine. portatile, cujus possit a clausum

Januae sursum vers~ aperiri potest. horizontalis stratus, ut in eo commode quiesci

~0

TABLE

DE

DEFtNtTIONS

PtUL., 2, f.

VU,
2 r.

D, M

SUPELLEX

RUSTICA.

~f~M ut semina

est mobile

corpus,

quod aciem quo g!eb.c

habet,

qua terram et

proscindit sata rursus

injici possint. Occa instrumentum est,

confringantur

operiantur. Ligo est instrumentum manu tenetur, altera ferro

constans armata

angulo recto, cujus una extremitas in terram apice et est, ut penetrare vel sustentaculo rerum transportanCorn-

radices veprium eruere possit. Currus est corpus ex receptaculo darum

ut facilius trahatur. et rotis compositum, ~f~M~M~ est liquor niger, quo literae in charta ponitur ex solutione vitrioli et gallarum. Charta est superficies flexilis ex linteis siccatis. rursusque

duci possunt. maceratis

vel laneis tusis,

atque paralquibus

expansis Liber est compositum ex multis paginis parallelis inscriptibilibus lelc sibi affixis, ut aperiri et claudi possint quiescente extremitate, committuntur. Organum ~M~w fistulas transiens sonum Lyra instrumentum est instrumentum facit. musicum portatile, chordis chordis instructum, musicum, in quo

ar per quas

digitis pulsantur. Pandura est instrumentum

musicum

instructum,

quae chordx tensa ex

alia arcu tensa tanguntur Geige. sonorum Tympanum est instrumentum pulsatur. Tuba metallo. instrumentum musicum ore

cavum, inflatile

cujus superficies majus incurvum

cavum ex metallo, quod alio corpore duro Campana est instrumentum sit totoque pulsato pulsante sonum reddit. Pulsans si intus suspensum pulset, pistillus vocatur. Ludus gratia. Pictura est exercitium incerti rerum exitus, quo certatur delectationis S g S

est similitudo

solidarum

Spectaculum est actio publica ciuntur > spectatores non verbis tantm.

in superficie. ubi factis delectantur <( vel saltem affi-

TABLE

DE

DFINTONS

47

sunt excluduntur,

instrumenta

nocendi

per

vim

manifestam.

Ita

venena

PML., F

VII, a, f. 26.

D, n

ubi vis non apparet. crassitie minore, mediocri latitudine, ferrum est oblongum, Gladius non omnis acumen. aciem habens. Omnis gladius aciem ha~ct, pulveris pyrii ejicitur Bombarda est fistula, ex qua per expansionem globus. tractis vim chordam extremis ex linea, per quae est compositum se restituens missile propellit. eaque dimissa elasticam accipit, acumen habentia. Sagitt~ appellantur. Tela sunt arma missilia brevia, acumine duro armatum. est Jignum oblongum, J~~ obtensa cui non adh~ret, corporis est parti magn~ superficies Clypeus non possit. tam firma, ut armis perrumpi facile

~CCJDET~ Causa est coinferens natura rens, cum causa de concurrente

CO~~U~L~ dicemus C~Mf-

27.

prius illato. < Interdum potiore sumitur. >

illato. Saepe causa nomine ptura inierens est prius < Causa sufficiens vel paene sufficiens. Causa per se, intelligitur simpliciter posito natura prius, modo est coinferens (inferens) causa sufficiens per se) (item nihil impediat. > aliis sumtum constituit inferens. vel alio cum Coinferens quod Omne inferens est coinferens. ponitur. aliquid est, posito quo f~~ sumtum infert. non aliis cum edam impedientibus si se infert, Nam per ex effectu inferatur Porro non omne inferens causa est, cum etiam causa. Coinferens idem est quod Connexa sunt quorum Oriri aliquid ex eo dicitur, conferens. quodiibet necessari infert alterum.

natura prius < vel saltem quod est inferens natura prius seu causa primaria. > coinferens primarium causa sine qua non. > < natura vulgo est prius. suspendens Requisitum seu sine medio illationis immediatum, est < Constituens requisitum est totius, puncta etiam etsi partes ita pars constituens vel probadonc. non sint, tamen corporis. > et conditio. <dicitur non aliud non ponitur; posito Suspendens est, quo non absolut, sed secuQdum certum produsunt quidam suspendentia sunt constitueutia

47~

TABtJE

DE

D~FMTIONS

Pnn. 2,f.27.

V!,

D, n,

cendi ve existendi quidam rentibus

modum.

sunt requisita, etiam locum habere

et ad requisita appHcari potest, et secundum quid, non simpliciter. idemque in in~ Quod potest. sequitur correquisitorum foret modo de facto simul non positis,

& t r

Consuspendentia, vel cof~M. quibus omnibus demum rem non poni. Aggregatum ergo omnium requisitum plnum. > Conjuncta sunt etiam, ponenda sint. quas connexa non sunt,

Efficiens est causa activa. AM~M causa, quam causa efficiens [primaria utitur] <~ finem intendens facit, esse causam >. Finis est, cujus appetitio est causa <; sumciens> conatus in agente. Materia est constituens in mutatione. passivum, quod manet < Qu. an materia sit abstractum ? > Forma est constituens activum <; abstractum > Interdum sumitur pro constituente mutabili. <~ Spiritus animales sunt constituentia activa, sed non abstracta. > est, quod actionem alterius agentis augendo, vim aliam addendo, mentum. > Auxilium < id fieri vim faciliorem, manente vi minuendo impedileddit

dimciliorem, <; quod fit diminuendo vim agentis, dimi7~~M~~M nuendo vim auxiliantis, manente vi minuendo effectum, quod impedimentum strict dictum est. idquc nt vim ati divertendo. Est et alius modus sensu, si eludatur actio, objectum amovendo, vel obliubi virium pars non proncit ad effectum. < Obstaculum quius reddendo, actionem in se divertit, nulla licet mutatione facta in agenti et patiente ~>. > Permittens non impedit cum possit. impediendi agit patiendo. est producens causam futuram, Pf~~M~ tatem requisitam >. Conservat quod impedit corruptionem. Instrumentum est, quod <~ vel causse futufae qualilato

sub eo comprehensum. Exemplum universalis est particulare, Occasio est rerum status, nobis conveniens ad agendum nostra oblatus. M~f~w est actus prsemio dignus. D~~M~ pn.

sine opera 1

TABLE

DE

DFNTONS

~73

Fortuna

est status

rerum

a nostra

Status est aggregatum temporaneorum.

praedicatorum

prudentia mutabilium

non

dependentium. con(accidentium)

PHIL., 2,f.

VII, 27.

D, H,

MODI

EXSTENDI.

Independens quod alio tanquam natura priore non indiget <; quod non habet requisitum >. ~~M~~ quod contra. sunt constitutiva. Simplex cujus pauca Compositum cujus multa. < Prorsus simplex cujus nulla >. quod haberi convenit. Periculum est facilitas mali; quodsi non sequatur, salutem habere <~ posito malum esse magnum >. P~M~M quod durat diu. Pertinere dicitur, salvi dicimur seu

Mutabile, quod potest non durare. < Praestat durationem definire per mutatione m, ut alibi factum. > Habere dicitur A et B < dicitur > haberi, si ita existat B, ut eo uti Habere est generalius possit A. Carere est non Habere, cum conveniret. ut ad res quascunque etiam inanimes quam possidere et latius sumtum, et juris expertes applicari possit, uti pertinere rem ad me est latius, quam jus mihi in rem esse. Et uti habere abstrahit animus a possessione, ita perdnere a jure. Habemus ea, quae sunt pars nobis, item quxe sunt attritamen etiam, quse non buta, uno verbo, quae sunt in nobis. Habemus sunt in nobis, nempe instrumenta enim in habendo quidam gradus. communes, sed non contra j U~Mr eo quod facimus Sunt agendi, amicos, res amicorum. Res amicorum habemus contra hostes ipsos amicos. concurrere ad finem nostrum. 2 28.

C<m~Mm est, quod confert ad perfectionem majorem. est activitas primitiva substantiae plenae simplicis <; seu est forma substantialis >. Mors est cessatio vitae. Vices continent Ordinarium est, mutuam quod unius in alterum fit secundum mutationem. communem, <~ seu

secundum id quod plerumque contingit. Extraordinarium quod secus.

regulam ~>

TABLE

DE

DMNTONS

PHL., 2,~28.

VII,

D, ir,

MODI

AGENDI.

est agere et proximc ante non egisse. ~~r~ CcM~M~r~ est agere et proxime ante egisse. est agere et proxime post non esse acturum. ~M~ potest et in aliquo statu esse. Repetere est agere, interjecto. Potentia conatu est status, quod prius actum est sed [intervalle] status (qui alius

Pro

agere poni

<~ tempore > posito

ex quo oritur

alius

actus dicetur) status

agendi. Conatus est status, ex quo oritur [actus] <; didtur actus) > nisi aliquid impediat. est ad perfectionem. Debetur quod requisitum Oportet fieri, quod debitum est. < Expedit, quod confert ad perfectionem. nire est < foret > idem. Praestat discriminari

(qui nempe

Itaque expedire et conveut expedire dicamus, quod non ipsam constituit vel continet. > extrinsec confert ad perfectionem, Facile cujus pauca sunt requisita. Difficile cujus multa. Sub multis nam magna habent multas partes. magna continentur; Requisitum vide p. praeced. multo major est, quam numerus Solet cujus exemplorum Habitus est ad id quod solet fieri ex agentis dispositione. actionis in agente. est, cum principium ~M~ Violentum, cum contra, tatem minuat. prassertim si patiens resistat oppositi.

En

marge, signe de deleatur.

seu agentis acdvi-

PERFECTIO.

realitatis. Perfectio est magnitudo Bonum quod confert ad perfectionem

percipientis,

<~ seu conveniens

> percipienti. ~/M~ quod ad imperfectionem. M~f~~ Pulchrum cujus contemplatio jucunda est. Deforme cujus molesta. Purum Impurius cui non admiscentur, cui admiscentur. quae reddunt

quod neutrum.

imperfecdus.

TABLE

DE

DFINITIONS

~5

Quid sit expedire, videatur Utile est quod expedit percipienti. jM?~MW contra. <( Itaque bonum utile non continet pr~cedens. > constituit perfectione.n. perfectionis. quod continet perceptionem y.M?M M~M ~<w quod imperfectionis. ad propositum. est conveniens Ineptum contra.

titulus neque

PHt. VII, 2, f. 28.

D,

M,

CONSENTANEA

ET

DISSENTANEA.

Eadem sunt, quae sibi substitui Diversa, quse secus.

possunt

salva veritate.

Opposita qu~e nec simul esse, nec simul non esse possunt. Consistentia quae simul esse possunt. non consistentia quae secus. dicit, seu quod relatione constituitur. .R~~M/M~ est, quod relationem Absoluturn contra. Positivum quod nullam involvit negationem Negativum contra. Potest et dici absolutum explicatus ciens. Objectum est subjectum denominatio est, ut cum A~ est variatio tionis. > MM~o secundum Subjectum est, supr. de Abstracto. C~M~M~M~ de causa. > <~ quas continet passionem. imperfectionem. vid. cui aliud ens inhaeret, quod dicitur adjunctum. actioni. Conjunctum quid vide supra, ubi quod interdum producendi; attributum est To cogitari. perfectionem; <~ vel exercitium attributi extrinseca supra, ubi potentia. nisi negationis. et limitatum. ubi finis et causa effi29.

Medium,

secundum

per&c-

est conjunctum

GRADUS

COMPARATIONIS.

yalde est tale, calor est magnus.

cujus

adjunctum

est magnum.

Vald

calidum,

cujus

nec parvum. Mediocre, quod nec magnum ~c~MM magnum dicuntur, quod multis minus majusve est. Cxcerum toti asquatis est. majus est, cujus pars alteri (~~n) M~KMftt est omnibus majus. Minimum omnibus minus.

47~

TABLE

DE

DFINITIONS

PH!L.,Vn, 2,f.2<).

D, n,i,

PnM~ ~MM/ ~cm~,

est

cujus

simplicior prius M~M est, aut quod

ordine

coUocatio

est.

alterum~

si neutrum

posterius. majus minusve dbite, aut neutrum est.

f RELATIO [MM~M~ Si << Tc~~ < sunt Strictius quorum A sit L est et unitates.] B est est, cujus totum unum pars est <; relatio est unius quas habitudo determinari inter attributum aut multa, sit L, sitque A et B idem, ~> concurrentia. parti. mutari potest. dicuntur~f~. Homognes > M~MM est L. NUMERI.

AfM/

aggregatum plura ita in constitutiva sumitur, simile manet

unitatum. in recto ut alteri, aliis sit si demtis.

homogeneum non sit,

~~MM P~~o~M data 0~0 [denniri] est

magnitudinum > potest. qua quodiibet

duarum,

cujus

ope

una

ex

alia

a quolibet

discriminatur.

Co~t~M~ P~

plurium quorundam.

subjectorum.

~CCZD~~T~

~~T'HC~~TfC~ PRIM.E. secundum cam

J!

ApFECTIONES Zo~~M~ in eo Zd! potest, C~~M~ factum ~~M~ C<~M~ D~K~ CoM~MM~M Si ~~) C~M~ contra. superficies erit unum est, recto. maxima ~M~ anguloque est rursus (~<:) esse in quo via magna

(parva)

plagam,

qua

potest. secundum ad priorem ut ante, plagam, recto. anguloque ad planum a prioribus plagis .;; qu.e post priorem maxima esse S

quod quod est ubi

via alla.

minima

incedit. ?

vias

inter

duo

minimal partium

magnitudo. non cui non determinatae. ubique secus congruat m recta, sed S tangentis. C~MM ~S

extremitates non sit

~M~ latus quod

(seu

~mKw~ est a

alterum parte plani

~MM~M~. aut rcctag

TABLE

DE

DFINITIONS

~y

Posmo.

PHIL., 2, f.

VII,
2().

D,

u,

P~M~K~ est. ~~K~

quod angulum

rectum

facit seu utrinque

aequalem,

alias

ubi minor angulus. ) 7t~M~ ab ea parte, est, quod tandem prodit aucta ad extremum inclinatione. j~ est, quod ubique asque distat. P~~M~ terminum Secat terminum communem, quod cadit in utrumque, munem habentium, et in ipsum etiam terminum. 'T~;MM~M)Mest, quod angulo recto secat. Angulus incidens est, quem via facit ad occurrens. < >

30.

com-

facit ad priorem. Refractus, quem via continuata trans occurrens, sed retro. Reflexus est si via non ultra occurrens sit continuanda est, cum via secat occurrens. Citra cum manet ad easdem partes. ~r~ est citra < ire >, cum pergere <~ ita > non licet <~ ut tandem non amplius sit ad easdem partes. > cum anterius est infeSupinum est, cum posterius est inferius. Pronum U~ rius. Inferius est latus versus eam partem, ad quanl fit motus <~ natuhic intelligo Naturalem ralis universalis, qualem in gravibus agnoscimus. apparentem. > D~~w et ~~M~fM~ nec anterius vel posterius, neque ad eas recta. > Distinguuntur, superius aut

inferius < et tamen in plaga trum nobis est commodius.

quod dex-

SITUS.

Distantia sunt si via ab uno ad aliud non nisi per alia Contigua secus. rectas ex puncto dato educcndas; generalius pro Plaga est determinatio recta potest aliquando poni linea. Plaga contraria est, qu priori jacet in directum, seu est in eadem recta indefinita. dato cadentis. Supra, quod in Infra quod est in plaga gravis ex puncto contraria.

futuri. post quod in conAnte, quod est in plaga motus horizontalis ad plagam inferioris et traria. Itaque utrumque rectum facit angulum omittatur. sumi potest, si To horizontalis superioris. Generalius Dextrum et sinistrum sunt plagas contrariae inter se facientes angulum

47~

TABLE

DE

M~FtNITIOXS

PHtL., VIT, 2, f. 3o.

D,

t, t,

ad plagas superioris et inferioris, quam ad plagas anterioris et posterius'. Sed dextrum a sinistro discerni non potest extra animalia [et] < ne > solet discerni nisi facto ipso, seu perceptione, dum ab uno latere motum commodiorem quam ab alio homines experiuntur. Posset etiam in animalibus discerni Anatomia. umbilicus sumatur Alioqui si hominis ex quo ducenda; pro puncto, plag~, erit superius in plaga versus caput, inferius in plaga versus pedes. Anterius in plaga ab umbilico extra corpus, posterius in plaga ab umbilico per corpus. Dextrum ad latus, in quo situm hepar, sinistrum ad latus, in quo situm cor. H~cc intelligenda, si homo sit in situ nature ambulandi. Duorum eundo unum est A alterum Extra. si ab uno ad alterum transvia recta

rectum tam

niri nisi cadendo

sensus (aliquando in A. Discernentur

in parte concava, hoc in convexa; est intra circumferentiam circuli, punctum, quod in aream circuli non cadit, dicetur extra circumferentiam esse. Secus est de arcu. An ergo intra arcum cadet, quod extra circulum, modo sit a parte concava arcus. Quid etiam si peripheria includens habeat seu sit concavo-convexa? puncta flexus contrarii, Dicemus ergo intra et extra sic distingui, quod in magno imo innnito. ambitu inclusa est. Extra intra est, sit in parvo dennito Accuratius ambitum spatio, est, quod extra quod in area

est quacunque) non possit perveautem intra et extra, quod illud est Sic centrum quas supra discrevimus. imo et intra arcum circuit. Omne

3.

quod in spatio est, quod prodit areas continuatione. 7~M~ autem non est pars. Circumdat ambitus ngur~ eam rem, quas est intra figuram. Quodsi figura sit solida, nullo modo ab eo, quod non est in figura, ad id quod in ea est, veniri potest, nisi per circlimdans seu ambitum. Circumdans postea aliter sumemus (ubi de motu separante). ~M~ est terminus ngune totus, et dicitur respectu ngum:, ut circumdans respectu ejus, quod in figura. Sic murus est ambitus civitatis sed circumdat homines in civitate. <E'M~M seu terminus est locus, cum ipso communem habente etiam extendi ad vicina huic
. ~)

quo unum ab alio nullam partem seu separatim mobili attingi potest. Solet loco. Et ita drcumferentia circuli ubique

pour posterioris.

TABLE

DE

BFINTMNS

479

habet, ubique enim attingi potest. Sed alio sensu extremum motus loco moti in re, quem immediate sequitur sumitur pro ultimo motus unam esse. Et hoc sensu cirextra rem, posito lineam utriusque cumferentia non habet extremum. in recedit ab omni extremo. Ita centrum Medium est, quod plurimum non ~eque recedit. ova!i, quod ab omnibus punctis quag duos habet ambitus, seu cujus totus Potest esse figura imperfecta, extremum v. g. Sphra excavata, cujus term~us non componit unum continuum: alius est internus terminus alius externus. ita sumi, ut parti termini exteriori competac~ Potest tamen ambitus Et externum est, externum. extremum continuum entque ambitus totum totum est alterius re neque in eo est, cujus extremum quod neque in inclusa, cujus Qualis est sphaera concentrica extremum continuum. ambitus totus est ambitus interior sphaene cavae includentis.

PmL.,

VII,

D,

tt,

.~f.3!.

~CC~~T~
MAXM

'P~MfCU~
COMMUNIA.

loci. movetur in cujus quavis parte pars sumi potest, locum non mutet, ut fit, qux locum mutat, quod fieri potest, etsi totum mutabilem. vel cum corpus movetur circa suum axem vel manentem Nam etsi partes sumi possint in tali corpore (v. g. sphra) qu~ locum in priore intellectu non mutant, ex. gr. sphaera concentrica designata Motus est mutatio tamen in hac sphaera minore, pars tamen parva intelligatur, utcunque sumi potest, quae locum mutat, pars nempe in quam nullum cadit punctum mutat axis. L?~~ autem mutare dico extensum, cujus quodvis punctum locum. Quoties movetur aliquid, pars an: ejus aliqua locum mutat, imo pars

aliqua cujusque

partis. Quiescit quod non movetur. daretur medium inter id, quod est ordo continuus ~~M~~ est ad tempus

cujus nulla pars movetur? movetur et quod quiescit. mutationes. secundum existentium ad finitum.

Sed ita

Ht infinitum

~<e, pOU!' motus.

~80

TABLE DE DFNTONS

PML., VH, 2,f.3t.

D, u,

Pra~r~ praesenti. Futurus Quis


cognosci

status qui oritur vero ~y~M


potest.

est,

ex quo oritur

praesens,

et qui inconsistens

est

et inconsistens est praesenti. ex prsente, sit, non definitione explicari sed sola perceptione

3z.

} A~MMt est, quod est temporis praesentis, non praeteriti remoti. ~MMM quod est temporis pra&teriti remoti, et si non sit etiam pr~. sentis dici poterit ~M~M~M~. seu extensum existentium eodem tempore Locus est ordo continuus formale. extenso aut immoti Si universalis concreto, instar Potest sit, erit Spatium infinitum. coxistentium seu in quo est ordo continuus sp~ :tato, et sumi pro sed immoto

ad quod datur situs alterius rei seu modus ad eam < rem > per~eniendi; quse res dicitur locatum, dum scilicet locatum indistans est ab iis, quae sumi possunt in loco. Totum indistans a habens distantem est superficies nullam proxima locato, partemque ambientis, per quam locum definivit tantum designat, non locum puncti, potest, ut ambiens sit in motu. Plenum est Aristoteles. Sed haec locum linese aut superficiei. corporis Praeterea fieri

<: in quo non est locus sine habens] [locus locatum locato ~>. ~~MM~ locus sine locato. Indistantia tamen absenti idem, quod indistans. P~~y~M oppositum seu actionis unius in ad usum communicationis interdum quaeritur aliud. Ita prsens dicitur, qui in eodem est conclavi decem pedibus a me remotus absens, qui in alio conclavi, quique non < tot > pedibus a nec videre me nec me remotus, sed < tamen > ob murum interjectum satis audire potest. circumdatur. Occupat, quod locum suum implet. Inelusum est, quod pars non est, et tamen

MODI

MOTUS.

Gravitas tiones

est tendentia

ad centrum

longe

non convergentes gravium censeantur I~M~y est conatus a centro. Celeritas et Tarditas

unde remotum, sed parallelae.

fit, ut direc-

ratione

longitudinis

est in motu est, quod aestimandum seu spat directa et temporis reciproca

ex composita id est, cum

TAB<E

M:

DFtNTIONS

~8

est dato tempore, vel tempus minus dato spatio spatium percursum majus celeritas major censetur aut tarditas minor; contra si secus. percurso, Conatus est actio, ex qua sequitur motus, si nihil impediat. est status permanens, ex quo sequitur motus, si nil ris seu tendentia et successivum. impediat. Itaque vis et conatus differunt ut ens permanens Et vis est conjuncta cum conatu, idem quod activitas. Conatus igitur est actio, qux potentiae activae seu viribus adimi non potest, quantumcunConatus est exercitium virium seu virtutis. <( sed supra que ei resistatur. actionem exercitio definivimus. > conantis conantis. ctiam sine certa si scilicet directione, in sclopeto ventaneo. seu gravis, et quod impequod impedit ditur, dicitur ~M~ descensum

PH!L.,VII, 2, f. 3 2.

D,U,

Resistit, quod impedit actionem C~ quod resistere desinit. aliquid conetur in omnes Potest vim exercere partes,

ut facit ar inclusus
MOTUS SIMPLEX.

Flexum esse, cujus linea curva est; potest dici de corpore tens est, quod facit, ut linea alicujus sit curva. rertere est motum flectere vel mutare plagam. Obvertere corpus dicitur aliquam superficiem exiret. ex corpore per eam superficiem jacere est in piano horizontali longitudine Cadit quod

et motu.

Flec-

ei, cui accederet sua esse.

id quod 3
33.

fit jacens ex erecto. Surgens quod contra. sua, seu cujus longiErectum, quod est in piano verticali longitudine tudo normalis borizonti. Tollere est simul portare et movere in altum. potest. Deponit qui portare desinit, cum res quiescere Portare est sustinere et movere. Trabere dicitur Interdum movens, trahentis

pars trahi partem trahentis omnem tractionem et reduci posse ad pulsum. esse apparentem Contrahere est trahere [in] <; partes ut totum occupet > locum rem <~ et ita trahentur partes versus se invicem. > Dilatare reddere
INDITS DE .EtBNM.

quod anterius est moto. Pellere quod posterius. sed fune oportet ipsam pellit, ut in annule: a reliqua parte ejus. Credunt hodie, Philosophi mino-

rem

majoris

loci occupatricem.
3 l

~83

TABLE

DE

D~FtNTONS

PH)L., 2,f.

VH,

D,

n,

MOTUS

CUM

CONTACTU.

seu duo in est motus, quo continuato sequeretur penetratio esse quiescens, eodem loco. Potest altcrutrum quod ex ipsis movetur, Itaque in concursu est percussio, qux idem hoc loco quod seu eminentias ut alia eis in Fricatio est rasio asperorum habentium, non possint, quin vis accedat, id est, eminentiarum vel motu congruere C~J~ abrasio mutant. comminuere. Tertre est premendo durabilem est conatum Pf~M~ alterius P~o F~ habere actionis, ex quo vel depressio. se duo corpora, quae se superficie tangunt, eamque in motu

sequeretur

Itaque innitens premit. penetratio. definita est cum tractione. dicitur, quod movetur cum sustentante. volutata sequalis sit

ut linea quod ita promovetur, descriptae in superficie sustentante. Provolvitur quod simul gliscit (glisse) et volutatur. Fc/M~Mr curvum, Pellere est conari Evellere tione. evellere. per vim, vel cum Nam aliqua est extrahere

continui

firmi

solu-

cum quis celeriter impellere ab agente continu circa centrum moto, percutere conatur, oblongo ladus cum instrumento quovis, ut dicitur, ut virga, sceptro. Interdum actum separatur semel in motum instrumentum lapide jacto, quando ab agente. Gnralissime percussio pro ictu, ut supra. Percussio interdum strictius sumitur. Potest ut vestigium est ita premere, prementis. relinquatur 7~n' diversum esse a premente, quod autem premens vestigium relinquens, est signum cer~. ut si homo Festigiuni typum imprimat imprimit, locati. est figuram imprimere, Tegere est rem ita sitam esse, accipit, impediat, ne aliud (quod Sigillare Pungere est aliquo tenui paulum ut sit signum integritatis. hoc est, ut excipiat ictum, tcgitur) accipiat ictum. perforare. dum ictum

TABLE

)E

D~FNtT!ONS

~83

MOTUS SEPARANS. est ex cohaerentibus facere incohserentia, seu quorum unum ~<~~ ab alio removeri potest. In ~M enim pars una sine alia movetur, sed non ab ea removetur. vel secare est ita separare, ut extremitas nova separautraque seu ita ut separans continua torum sit locus motus superficiei separantis, Locus motus posset uno verbo dici interpositione sit causa separationis. ~M~. Acies est linea (seu extensio interponi. Scissio solet strictius longitudinis' ut ~~w notabilis expers) qux incipit

PtUL., a,f<

VII, 3~.

D,

H,

ita sumi,

penetret, in qua signatur linea separationis facit culter. Secans vero ut serra a crassitie Pcn~ utrinque. C~f~M pumice. Frangere est partes Flectere est mutare tum facit. cavum est in corpore cavum in exitum

ab ea superficie scindendi a latitudine non a crassitie, ut etsi ut non in

penetrat. habens ad superficiem, nullum exitum

corpore,

quod

habet,

rigidi separare flectendo. curvitatem. Nam et ille flectit,

qui ex curvo

rec-

Lacerare est separare distrahendo, quo fieri solet, ut superficies nova sit irregularis, quia, ubi separata cob~cserant, uniformitas non erat. Forare est facere foramen. Est autem ~M~ locus vacuus pervius in pleno. Nempe uti pervius ita ut ab uno latere situm latus perveniri possit. pleni separantis ad oppo-

Ligata sunt unum ad aliud, qu~ eidem line~e flexili nrmse cohrent. Porro ut flexile alteri cohasreat, efficimus, dum flexile circumdat corpus armilla brachium) sed ita, ut ligatum se educere non (quemadmodum possit. Cm'MK~~ se duas lineas in se redeuntes, si posita earum firmitate, et si flexiles sint, tamen una ab alia removeri non possit ut linee A et B, item lincac CDEC et FGHF. Fieri tamen potest, ut circumdatio non sit mutua, veluti
. Lire

si lineas CDEC

pars DCE

auferatur

remanente

parte

DE,

/~M<<tHt~.

~8~

TAULE

DE

DFINITIONS

PntL.,

VH, i\ 34.

D, u,

a linea FGH, sed nor contra. Qn<entur ipsa quidem linea DE circumibitur Dico igitur, ergo qux: pars auferri possit a CDEC salva circumdatione. si linea etiam non in se rediens OIKLMNP ita sita sit, ut duo m ea puncta sumi possint velut in N, quibus in recta eadem a se invicem alterius lineae DE perfectam diductis crassities flexilis linese inter duo auctionetn linea OIKLMNP intercepta intercepta puncta impediat,

(Ces

trois

figures

sont

empruntes

au

brouillon

de

Leibniz.)

circumdabit circumdans

lineam

DE.

Sed

est ad omnem

re magis Geometric considerata linea ita ut sumtis in circumplagam circumdat.

dante tribus punctis inassignabiliter vicinis, plana per ea puncta transeuntia, sint in quavis plaga cylindri, per cujus qua~ pro rectis haberi possunt, cavum transit linea DE, cuivis rectae in cylindro ad axem parallelo occurrant. Ita oportet, longitudine modi circumdatione ut spir~e line OIKLMNP non sint latiores <; quid si lineae sint in se redeuntes cylindri, mutua sequitur quam pro ex hujus-

colligatio > quid si linea DE debeat reddi vicissim circumdans supplendo DCE, et jungantur 0 et P, potestne evadere inter IK et LM salva mutua circumlatione seu colligatione.
35.

extrema quantum ) Cum linea ita flectitur, ut diducendo vis, recta fieri non possit etsi nihil circumdatum alienum interponatur, fit nodus et tunc ipsa portio lineae a linea circumdatur. Ipsa autem dici potestperplexa. Solvere flexilis est a flexili liberum reddere. Strictius id intelligitur quem salva continuitate, ne nodus gladio secetur. ita amovere, ut per locum quem

partem tegumenti inclusum perveniri possit. Claudere est ita admovere, ut per locum inclusum perveniri non possit. ~f~ in locum

deseruit, in locum

acquisivit

TABLf DE D~FMTONS

~.85 PmL., VII, D, n, 2.t'.35.

M~ P~

non potest salvo tegumento. est, ad quod perveniri est linea angulum constituens duarum superficierum continuarum

~r/?~

in flexili. est ita flectere, ut angulus talis ille diminuatur aut plane f~ tollatur. Nota si linea angulum constituens non sit recta, continu mutato constituens mutari debet nam curva non angulo linea plic~ angulum est axis. vel si mavis, jacere in Spargere est multa vicina jacere irregulariter, diversas partes, ut pleraque a se invicem removeantur. motum in grave, quod postea Jacere, projicere est imprimere sibi relinquitur.
MOTUS RETENTIO.

~r~,

fc~~M~

quorum

potest, etsi se non tangant, possunt, ut se non tangant. mum unius, quod contrat Talia tota nonnihil

quod fieri ut duo annuli in catena jacente sic disponi Sed etsi se tangunt, tamen nullum est extreextremo et tamen tota cohrent. alterius, nequit; sed non ultra limites certos. possunt, cum unum corpus ita movcri non ab alio corpore recedat. Interim fieri esse cobxsio

unum

ab alio removeri

a se removeri

Plus igitur est colimsio ~f~MorM~, potest, ut quodlibet ejus punctum potest, ut, cum ad sensum apparet

rever sit extremorum, tantum coha~sio totorum. C~eterum ipsa cohaesio totorum supponit aliextremorum saltem in partibus totius. quam coh~sionem quod premendo aliud inter partes suas efficit, ut, quod premitur, a premente facile separari non possit. Ita digitis premimus, qua~ tenemus. Difficultas autem ex eo oritur, quod pressum nonnihil et deprimitur, unde fit frictio depressio in eo oritur, adeoque ina~qualitas superficiei, superficierum prementis et pressi. Pr~~r<' quod incipit tenere. Palpabile est, cujus pars licet non undique clausa ita moveri cum movente maneat. Sic aqua ar non item palpabilis est ?~

potest, ut nec ignis.

C~ZJT~

~~T~Z~L~

56.

est, quod per se arem dilatat. contrahit. Hoc comprobatur Thermometro.

C~Mw

Frigus quod Per accidens

arem

per se

fit, ut frigore

86

TABLE DE MEFtNTONS

pan. vn, 2,f.35.

D, M,

et vasa etiam rumpat, quia constricta glacie aqua multe bullae aris compressi antea unit~e vim majorem exercent, quam ut corceri possint, cum parietes multarum plus habca~~ firmitatis quam parietes unius ex ipsis facta:. Eaque vis aris compressi propria se dih. tandi major est vi comprimendi, quam habet frigus. existente aer dilatetur Hurnidum !um fluens' Fluidam An humidum palpabile. Siccum est palpabile non fluidum. est inconsistens. Consisiens forte est fluidum etiam dicemus metal.

t < <

partes cohxsionem exquisitum.

cujus pars qusevis cognita nullam habent cohaesionem notabitcm alioqui

An Fluidum

cujus

nullum

cujus aliquam, intellige fluidum daretur, nempe

~~fMf corpus siccum, U~~M~ cujus superficies Congelatur proprie,

quod humore imbuitur. humida est vel potius humore

aspersa.

quod frigore fit siccum vel consistens. Coagulatur proprie pars sicca se separans a liquido, ut in acte. Liquatur quod in humore abit in humidum. Liquescit quod in igne humidum fit, ut cera, metallum. Stabile est, quod figuram per se non mutat, ut cera. Instabile est aqua, cumulus arenae aut granorum. Itaque sicca etiam Humidum tamen est prorsus instabile seu nullo possunt esse instabilia modo sibiliter Etiam propriis terminis molle continetur. Ita durum omne dicemus, quod senhabet gradum mollitiei? ] est figuram recipiens. non mutat figuram. An malleabile humidum

est pro parte cobxrens id est parte mota sequuntur aliquae sed paucae. Plane cohaerens est, cujus omnes partes cohrent cui opponitur diffluens incoh~erens. Densum est, cujus major est quantitas in minore spatio. jR~~MWcontra. Dilatare est ex denso rarum non potest, admittet. efficere. Densare corpori contra. rigido potius vas frangea Itaque non per accidens tormentario, Aqua densari quam embolum Durum tantum ideo inclusa

est, cujus pars non (facile) movetur alia quiescente. difficulter dividi, sed et difficulter flecti potest. Qudam mollia resistit globo

Molle quod non durum sed tamen stabile. sunt dura, ut aqua, si magna vi percutiatur, eumque repercutit. Crassum est, quod in partes exiguas

dividi nequit.

Subtile contra.

TABLE

MS~F!N!TtONS

487

est, cujus frictio exigua est, ut aqua glacies. Itaque et navis cttrahae per glaciem facil magna pondera transferunt. per aquam, Lubricum siccum est laeve, cul opponitur asperum. ut vimen. Lentum cujus partes extenduntur prius quam separentur, ut chorda. Etiam ad statum priorem, cum redeunt Idem est elasticum, ~fM~M ut gluten solutum. molle potest esse lentum, ut cera, et humidum, est humidum, ) T~Mtxest, quod alteri facil adhaeret. Tale non tantum sed et siccum, ut cum cornu cervi ustum labus adhaeret. Item unicornu fossile. G~m est humidum tenax. erat, nec nunc In exu, quae pars inter alias duas prius non interposita nempe et dllainterjecta est. Idem fieri potest in Tensione (condensatione ut cera, turbari possunt partes. tatione). Sed in humido, aut semihumido frannexa tandem et retrorsum Flexilia < dura > saepe prorsum guntur. Molle transformabile enim humidum alienos difficilius. Id interest tenax sui nonnihil, est semihumidum terminos seu Ut humido. proximum ita hoc quoque etsi paulo Et hoc ipsum est esse quod dici Tractabile,

i PmL.,
a.~36.

VH.

D, u,

37.

quod ita ut pars adhaereat parti,

facile accipit, servat nec diffluit.

posset

manibus figurari potest. Vitrum fit in igne molle. Metallum Filum est sequax non tenax. Fatiscit

fit in igne fluidum.

ut sal tartari in oleum per deliquium. quod sponte liquescit, et Differuntne >. rigidum < (ad sensum) Rigidum flecti nequit An potius, quidam durum? An dicemus, Rigidum esse, durum firmum. tantm rigida et tamen non dura sed fragilia sunt. Vitrum spissum non rigidum, sed et durum vitrer naturae. Metallum est. Rigidum non durum malleabile est rigidum est friabile seu sed non friabile. Rigidum

vel nempe est, quod non est flexile, idque vel fragile ut vitrum tenue, durum ut vitrum spissum, vel durum et friabile seu potius teribile ut lapis vitrumque spissum; vel ductile, ut metallum. Ductile est, quod ad magnam vim est lentum nonnihil. Fissile est quod habet partes longas cohrentes Unde facilius sic dividitur corpus quo cohrent. lignum constat aut ~~M. ex lineis, seu corpusculis longis firmiores, quam quam alio modo. non latis id, Ita

cohaerentibus

~5

TABLE

DE

DFINITIONS

PHL..VII. 2,t.37.

D.n.

Lapis sponte Gf~

fissilis talcus ex superficiebus planis ut dum limus siccescit. finduntur,

caepe ex curvis.

Quaedam

non longas nec latas sunt, sed est, cujus panes cohrentes velut puncta. ut marmora is, qui dicitur G~ complura, speciatim non minus durum est quam ipsa grana. Sed interdum cementum aut ~~M~ est, quod alias atque alias recipit Corpus non permanens aut agitatum, cujus partes a se invicem separantur. omnia ut in aqua fervente. Sunt, qui credunt, turbatum, sibiliter turbata esse, idque firmat solutio salium in ipsis., partes, Si corpus Posset liquida et dici insen-

valde turbetur, dissipatur seu exhalat, unde balitus, qui non est palpabilis. rursus concalor, quo remittente Idque facit frequenter est siccum (ut sal crescit aliquid palpabile. Halitus, cujus concrementum volatile, fuligo) est vapor. Nidor est Aristoteli estj~~M~; is, cujus concrementum humidum

halitus, esse vel siccum, ut fit oleum distillatum.

est inflammabile cujus concrementum potestque ut cum cum fiunt flores sulphuris, vel humidum, Itaque Nidor vel vapor est vel fumus.

38.

SAPOR.

T~M~

exemplis Acris ut piperis. ~M~.y ut bilis. My~ Dulcis ut saccari.

cujus sapor ostenduntur.

nullus

aut

tenuis.

Casteri

non

melius

quam

ut salis vesci.

Pinguis ut pinguedinis. Acidus ut aceti. Austerus Addi sed septem illi alii complures; saisi et ubi notandum, suffecerint, gratam esse solere combinationem trs pinguis, amari et acidi censenturque priores tres calidi, posteriores Sed ego pene malim pinguem loco saisi et frigidi, medius temperatus. salsum loco pinguis ponere. et Fragrans cujus odor gratus. JF~~M~ cujus ingratus. Vox est sonus gutture animalis formatus. ut in pomis immaturis. potest acerbus, ut aluminis

TABLEDE DFNITONS

48 f) resolvi.

~<~ ~M~ contra.

est, qui scribi potest

seu qui in literas potest

PmL., VII, a, f. 38.

D, n,

soni secundum acM~M et id est secundum T~M~ est magnitudo velocitatem aut tarditatem tremoris, quo fit. Potest autem fortis aut debilis esse magnitudine, prout fortior ictus, etsi cadem velocitas sit treeandem acutus fiat. Ut videmus morum, nec ideo magis minusve chordam moUius fortiusve ejusdem maneat longitudinis Tenor inter acutum etgravem Fortis potest esse clarus distinctione. obscurus percussam et tensionis. medius confusione. Obscurus est, eundem censetur. Non adeo fortis potest esse edere sonum, modo

Clarus ergo, qui bene auditur. ~M~o~M~ Duorum sonorum dupla, sesquialtera etc. Asper sonus fit multis interpositis Sin minus, dici potest ~M~/M.

qui contra. ictuum simplex, ut

si proportio

impedimentis.

COLOR.

Lux est qualitas lumen emittendi, quod consistit in ~MY seu lineis rectis in omnes ad sensum sparsis per media (qu~ partes momento a medio in medium ea lege, ut radius transiens perspicua dicuntur) superficiei polit~ ~c~ (seu refringatur et in eodem medio occurrens transitum impedienti) reflectatur, angulo ad angulum incidenti~e aequali. non T~~ lucis eo loco, ad quem radii pervenire est privatio possunt. ~~M ex magno numero speculorum parvorum. in superficie radios Nigrum ex magno numero cavernularum non reflectentium. Ex albo et nigro mistus, ~M<M~MM. In iride ordo colorum ut c~M~~ est et similes. ita ~M~ consistit

admissos est

subnigrum

reus. Et quidem viridis Ruber est in convexo, purpureus in concavo curvitatis radii F/aM~ rubro, convexi ex justo purpureo proximus. concavi ex justo minore sunt refractione.

ruber, flavus, viridis, c~ruleus, purpuex flavo et casruleo constat, et in medio est situs. refracti. majore,

490

TABLE

DE

D~FINTONS

PH1L.,

VII, 2,f.38.

D, U,

Varii nigro.

ex his misti, C<R~ (quasi

ut galvus ex viridi et flavo, spadiceus cselius) ex cinereo et caeruleo aliique.


AFFECTIONES

ex rubro et

3f).

COMMUNES

MSTORUM.

M~M F~o per

est minutarum

partium diversi generis latius dicta est motus spontaneus ita praeparatur, est mixtura unio. ut ex

disgregata intestinus.

collectio.

quem T~M~

liquor

eo spiritus qualitatum

Strictius ille, ardens distillatione ~eebrium,

separari

possit. quatuor calidi,

humidi, frigidi et sicci. Concretio est mistorum C<w~/o Alteratio Generatio naturalis.

est preeparatio per calorem. est mutatio qualitatis. est corporis productio naturalis. Corruptio est destructio

AFFECTIONES

VEGETABILES.

Nutritio inter

incrementum

per

intussusceptionem, cibi. f~M~M~

seu partium

novarum

pristinas transitum. Fames molestia ex appetitu Fertile aptum

ad producendum. emittere,

ad producendum

simile.

Sterile ineptum. Pullulare pullulos Crescere fieri majus. Florere est seminum Sanitas functionum est status, lassio.

ut cum a radice

novas plante surgunt. esse. Morbus redditum est notabilis est ad gene-

Decrescere fieri minus. in vigore fiunt.

principia proferre, Marcescere est vigorem amittere. quo functiones

prob

Af~MfMM quod debito tempore transacto aptum randum vel ad alios usus. ~~M~MM secus.

~CCfD~T~T~

~37~

GENERALIA.

Spirare

ad sanguinem edere est dare sonum articulatum.

est attrahere

arem

vigorandutn.

TABLE

DE

DMNTONS

~()! I

Edere alimentum liquidum.

solidum

per

os

in

stomachum

trajicere.

PH!L.,

VII,

D, M,

2,f.3g.

est continuatio

perceptionis

expresse. interposita,

alia interdum ~M~M~ est interruptio expresse perceptionis, ~MM~M appellamus. qux non concret priori, quam est discrimen inter marem et foeminam. Mas est animal, tionem ovi. et nutrit. qu.!e ipsum ovum et contribuit concipit, formato animali ftum excludit seu parit. et tutelam praestare animali Educare est alimentum f~~M providere possit.
MOTUS ANIMALIS.

quod

ad gignendum

sibi simile

contribuit

~cecundaovo sibi

fcundato donec

nato,

Volare est in are se movere

remigando,

sine sustentaculo

solido.

Natare est idem facere in aqua. sine pedibus. ~fpc~ est sicco se promovere Gradi est pedibus se promovere. Ire est in motu Saltat animal eam recasurum. P~~ est ob metum recedere. Sequi est accedere ad fugientem. erectum esse. Ducit, qui secum incedere facit. Discumbere est incipere jacere. Surgere est incipere esse ad locum. cum a [terra] Venire est ire expectatum. < sustentaculo > se elevat, statim ad

SENSUS

INTERNI.

<~0.

Cognitio est sensio

cum repraesentatione

seu idea

continet

omnes

tres

operationes. A~wofM est repetita cognitio orta ex priore. Phantasia seu imaginatio est cognitio cum 6gUKe. Appetitus est conatus ortus ex cognitione. Voluptas est perceptio perfectionis. P~Of~M est praesensio futuri. ~~MM~~ est memoria multa similium.

imagine

extensionis

seu

~f)3

TABLE

DE

DFNtTONS

Ptuh., VII, 2,40.

D, n.

INCLINATIO

NATURALIS.

est defectus

sagacitatis.

est facultas insignis prresentiendi. ~'<7~r/~ ~t'w est tractatu periculosum animal miti. opponiturque Alio sensu ferum est, quod difficulter et opponitur regitur quod facile regitur seu manui assuevit. L~ est, qui nimis facile movetur Gw~~ qui non facile dimovetur

J~~M~

ab apparentibus. Gravis contra. a priori. inconstans contra.

est jucundus alloquenti. Morosus contra. Sobrietas est moderatio circa cibum et potum. vari aliquid Diligentia est cujus nimia cura observari in se. est cura laudabilis. Cura potest. qui nimis quaerit obser-

est attentio

ad agendum.

Igllavia est nimia laboris evitatio. I~~r est actio in sentiente, qua? habet difficultatem. Cf~M est cui voluptas est cruciatus (seu magnos efficerc. 2lisericordia Gratitudo est sensus alieni doloris tendens ad eum est benevolentia ex memoria beneficii.

dolores) minuendum.

in alio

PASSIONES

PRINCIPALES.

~o ~w~~ tionalia amari

est attentio est esse

ob singularitatem. in statu delectandi aliena

felicitate,

vel si etiam irm-

dicamus, aliena perfectione. ~~M!M est status delectandi contrario. mali.

Spes est opinio boni futuri. n~or G~~M est ltitia ob eventum. Z~7~ statu. 7~

est voluptas animi pragdominans~ seu voluptas animi ex totuli Possunt esse voluptates animi, quibus dolor prasvaleat. ob contemtum ob maluni est impetus ad nocendum generalius,

depellendum. P~~M dolor cum quite. P~~ molesta memoria pr~teriti existimationis.

facti

nostri

cum

opinione

minute

TABLE

DE

DEFINITIONS

~()3

Gloria est opinio multorum nostris. generalius de bonis

de iis, qu~

laudem

in nobis

merentur.

PHL., 2,

VII, f. 40.

D,

tl,

Sumitur Laudare est boni mentis aliena opinio declarata. interdum bono edam non mentis. interdum strictius de bonis volungeneralius de tatis, ut laus sit pnemii genus. est declaratio opinionis potenti~ alinas. Cc~w~y impotente. ~MMC~M est impetus animi. benefaciendi Liberalitas est proclivitas proclivitas donandi. Parsimonia studium singulare conservandi, cum suo detrimento. in bonis Strictius nostris.

quac sunt

PASSIONES

MINUS

PRINCIPALES.

41.

P~M~~M

est dolor

de commisso

animus resipiscendi, fit ex consideratione 7~~ assimilandi.

qui potest

seu peccato. Alio sensu est esse sine dolore. Si vim vocis spectemus, aliquid alteri simile faciendi. Studium

errore

poenae. est actio cum voluntate in bono

Zelus est animositas 7~M~ est molestia quia alienum est. Miseratio est molestia

persequendo. ex alieno bono, scilicet ex alieno malo.

non forte,

quia

nocet,

sed

est poena, quam ut animo infligimus, causa. exempli aut indemnitatis C(W~nM~<? est subitus metus, qui judicium turbat. Adulari est approbare

nostro

satisfiat

aut

acta alterius, ut ei placeamus, neglecta Approbamus, qua2 proba esse affirmamus. ~Fw~M est studium asquandi aliena bona aut superandi. C~CM~M est desiderium ex opinione voluptatis.

veritate.

PASSIONUM

AFFINES

ACTUS.

Curare latis, attentio in agendo strictis attentio in conservando. ad nos pertinentis. Expectatio est opinio futuri propinqui Observare est percipere cum reflexione. Cavere est facere, ne malum nobis obtingat. Attentio est cogitatio cum desiderio cognoscendi.

49<t

TABLE

DE

D~FINTONS

PHtL., 2, f.

VH, 4!.

D,

!,

Simulare affectare.

est id agere,

ut vidcamur

aliquid

opinari.

Opinionis

speciem

Affectare est hoc loco studium apparendi. est agere non obstante periculi cognitione. ~M<

EFFBCTUS

PASSIONUM.

Risus oris commotio Fletus est humoris facit ridere,

ex jucundi cogitatione. fluxus ex oculis orta ex cogitatione molesti. involuntaria ut cantemus.

trisdna ubi quaeritur jucunditas. Ludere est exercitium, Queri est indicare dolorem ex malo, quia eo simus indigni. Pr~o~r~ postulare ad certamen. Placere agere alteri grata. excitetur. <9~ agere alteri ita molesta, ut inde ad nocendum Concordia consensus Lis est certamen opinionum. opinionum. Insidiatur Fallit qui tentat nocere qui falsam opinionem non expectanti. dat sciens.

sed non laetitia, quae facit interdum, quam dolor fletum facit.

Voluptas Sed tam

ALII

EFFECTUS.

ostendere ei, qui cognoscendi ~M~~f~ id est interrogare est voluntatem Qui si det, dicitur respondere. potest docere seu dare cognitionem. cum locum rei non responsioni sed inventioni) ~M~~f~ (oppositum dicimur invenire. Utrique ubi obtinemus, eumque, cognoscere tentamus, tentare. Cum sit cognoscere ut notioni haec una est communis, ex oculis; peresse cognitus, dicimur perdere. Ita perdimus dimus, quae fur abstulit. Tibi, si velis. Quod si te gratificandi C~-o cum testor voluntatem 1 velle ostendas, diceris acceptare. locus desinit possessionem. Recipit is, in quem transfertur. est actu proprio inchoare possessionem. ) cessare, ita ut alius possit Relinquere dimittere est sponte possidere etiam ab offerente, et tunc ] actu proprio seu sumere. Sumimus inchoare fit traditio. Tradere transferre

42.

TABLE

INITIONS

~g$

Ltlcta est, cum certamus membris consertis, quis alterum dejicere possit. An ut supra, actio in sentiente, Labor est actio molesta. quae habet diicutatem. est status A~ actione. Serium agimus ob fructum futurum. Lassitudo est virium actionum non tantum in prisons ~CC~D~~y
ACTUS

PHL., VU, 2, f. ~a.

D.

M,

seriarum.

0~~

est status

sine seria sed et

ob jucunditatem ex labore.

preesentem,

diminutio

T~T/0<?~~
PRIMI.

INTELLECTUS

7~M~Mt est facultas ad cogitationem. Co~~ ut cogitemus, 70 ego.

inveniendi

seu transiendi

utiliter

Itaque et reminiscentia est reflexio in actionem, nostram esse. Involvit

quasdam inventio seu memoria actionis hoc ipsam substantiam cur. potius

de cogitatione est. nostr~, veram ita seu

Curiositas est studium Perceptio est ex eorum niuntur.

quaereadi numero,

aut dicendi

quae percipiuntur alterius opinioni.

quam

defi-

Assensus est opinio conveniens Dissensus opinio opposita. Judicium est facultas quaestiones plenas, respondet ad questiones, v. g. quis, cur etc. Discursus

veritatem. cognoscendi ubi tantum responderi debet in quibus supplendum

ad Judicium respondet Est aut non est. Inventio est aliquid a respondente ordine

a sententia ad sententiam, cogitantis sive alio ut in methodo. quodam sive consequentiarum C~M~r~~est M~~ M~M~ cogitare est aliquandiu est meditari de aUquo, studio considerare. artinciosam id cognoscendi. em.
ORTI.

est transitus

production
EX PRIMIS

ACTUS

NTELLECTUS

.SK~MM~ est aliquid sine adjecta probatione assumere antetanquam cedens verum, ut inde Hase suppositio colligatur verum esse consequens. fit sive in aut ob memoriam spem future probationis, iact~, sive quod eam necessariam non putemus.

~6

TABLE

CE D~FtNTtONS

PnL., VM, D, n, 2, f. ~2.

/~v~

est propositionem numros

ex alia facere

per substitutionem partes,

terminoruni

oequivalentium. Additio est sumere

sumatur est, si pro toto aliquam partem aliud totum habens easdem partes, una demta, qua~ dicitur subtracta. numerorum est additio dato, quoties prx~qualium Mitltiplicatio sed multitudo scriptum est. Datus dicitur multiplicandus, pr~scripta est Multiplicator. D~'M~ est subtractio numerorum <; date > aequalium, ex numro dicitur divisor, posterior diviquodsi aliquid post facile patet, si divi. addatur residuum, redire

tanquam habente

ut inde fiat totum.

dato, quoties fieri potest. Datus prior dicitur quotiens subtractionum dendus. Numerus Hinc subtractiones repetitas adsit, dicitur Residuus. dendus multiplicetur dividendum.
43.

per divisorem,

et producto

esse veram. propositionem ) Probare est efficere, ut cognoscatur in quo duo conveniant et differant. Ita est considerare, Cc~ ut ex uno cognito alterum cognosci deinde possit. JM~~M~~ est datum assumere, quod mensura vocatur, idque quantum licet, Unde sione partibus alterius hanc apparet, Arithmeticorum. partem communem multum habere operationem nullam Mensuram aliquid esse ut esse residuum, habentibus commune applicare. cum divi-

et posse dividendum, contineat mensuram.

mensuratum ut divisorem, si mensuratum non exacte rect

Conjicere est ex probationibus indicia. Hoc autem recte dicuntur milius, et praesertim in cavendo Magna mala ex levibus est habere

insufficientibus

inferre, eligimus

fit, cum ex plurimis malo. provida causis. Fxcludere contra.

qux verisi-

vitat mens

.MM~'c Scientia

Ars est habitus

inter exempla. cum recta ratione

effectivus.

certas. est cognitio veritatis per probationes Sapientia est scientia primaria, seu scientia felicitatis. ex verisimilibus orta. Opinio est sententia ~M~~My Intelligentia quod facilius verum esse potest. est cognitio priori seu distincta. vulgo principia veritatum. autem est, diversitatis. habitus, quo

cognoscuntur Discretio est cognitio

TABU5

DE

t~F!mTtON$

4~7

I~TELLECTUS

EXPRESSIO.

PtHL., VII, a,f<3.

D, u,

et Negare quid ~r~(r~ benda Ecthesis terminorum consequenda;persubsdtudones exposui.

sit, per clariora

exprimere difficile est. Adhiut cum explicamus, pro rebus, quid sit alibi a&quipoHendum, quemadmodum

su~. signum dare cogitationis Loqui est voce articulata in charta ductibus. Quos ad vocem Scribere est id facere permanentibus characteribus. reperd non est necesse, ut apparet ex Sinensium est ex signis pervenire ad cogitationem. J~n efficere. Discit in quo efficitur. Docere est cognitionem obiter jam explicuimus Interrogare et y~ supra passionum. Narrare est factum f~M est sermo D~MM~ est explicare zquivalentes. Distinguere est discrimina plurium docere. est ex propositione ~fn~~ generali facere minus generalem. Ampliare contra. (seu plurium docere. de facto nupero. seu resolvere notionem; in plures

inter

effectus

publicus

notiones

uni

exemplorum)

SiGNUM.

est perceptum ex quo colligitur existentia non percepti. ~M~ Sed hoc loco est signum cogitationis. Litera est unus ductus significans minimam aut pen minimam vocem articuiatam~ ut x est pen minima, cum idem valeat quod cs. ex literis per se pronun<; an > est minimum compositum tiabile. Sed ita sp foret litera. Est ergo potius per se pronuntiabile continens non nisi unam vocalem. Vocalis autem est litera per se pronuntiaMlis <( ore aperto. non est vocalis; est quasi vocalis. ~> Itaque Nomen est signum seu simplae mentis operationis, ubi notionis, scilicet non est verum aut falsum. Casus nominis est flexio significans respectum rei nominale. Figura est locutio posita pro cognata, salva claritate.. INDtTS DE )LEtBN!Z.

44.

32

~f)8 ruu.n, -1. D,u,

TABLE DE N~KTONS

G~~ excmpla

est terminus

universalior

alio, seu qui alterius

(speciei)

continet

et adhuc plara. per essentialia

~M~M est, cujus non datur species. ~T~ M~M~ ~Wtp sunt, quae non possunt ~M~M~ distingui.

est oratio, in qua semel affirmatur aut negatur. Pf~ Oratio est, in qua affirmatur aut negatur, vel semel vel saspius nil refert. Pro~ est sermo, qui nullas alias habet quam veritatis claritatisque seu necessarias leges. Ligata in orationem. Periodus qua leges ex arbitrio praescribuntur gratiorem reddentes

est oratio per se subsistens. ~~M/M.? est syllabe elevatio in vocabulo. Sectio, c~~ sunt partes orationis magnae, illa major, hsec minor. Regula est propositio dirigens. ubi cessat pnedicatum subjecti, Exceptio casus seu exemplincatio regula non est vera.

et

VOLUNTAP.

Fo/MM~ est conatus Libertas Invitum

spontaneitas est necessarium

intelligentis. consultantis. in agente. ingratum alicujus actionem facere. argumentorum judicium contrariorum drca bonum seu conclusio

Cogere est necessariam Deliberatio est consideratio et malum practicum. D~M~M~o est ultimum

intellectus sententiae

practici, alterius.

quaesiionis, de qua deliberatur. Consensus est sententia conveniens Virtus est habitus

Dissensus contra.

bene agendi. F~M~M male. Electio est statuere, quid s~ melius inter plura. Rejectio est statuere, quid sit minus bonum. Optare est velle, quae non sit in potestate efficere. Credere seu fidem alterius, quod Diffidere contra. habere de veritate dictorum est opinionem scire posse et dicere velle judicemus. fit, si eum veritatem habere

TABLE

DE

DEFJNTONS ~qq

est aliquod nerc possis.

negotium

incipere,

ita ut non

facile rursus

desi-

PHIL.,

VII, 2, f. 4t<

D, U,

VOLUNTATIS

EXPRESSIO.

est proponere D~M~~ P~ tanquam proponere

aliquid malum.

tanquam

bonum

audienti. quod effici possit ab se alterius se gaudere bono alterius

tanquam bonum audiente. Deprecari tanquam malum. est optare bonum alteri, vel aliquid gaudere. Maledicere est optare malo. suadere malum aheri,

dicenti, dedarare

seu dedarare

jam disposito. Debortari dissuadere. ) Laudare est virtutem prxdicare, aut generalius, perfectionem. vitium pr~dicare, aut generalius imperfectionem. Itaque kudamus facultatem benefaciendi, non vituperamus facultatem nocendi sed dispositionem; nam si contra, qui facultatem habeat, careat voluntate. laudem meretur ipsa nocendi potentia. Minari est malum praedicare, quod velis facere. CM~n 7~~ faciendi. est dolorem est significare levare Tibi, verbis, generalius nos velle, ut sit sive verbis imposita Tibi sive factis. necessitas

4 p.

Necessitas intelligitur, ut sine malo tuo non possis non facere. Itaque quod imperamus, volumus edam ab invito, vel nostra causa si non Tua. Et vel expresse insunt minae in imperio vel subinteUectse. Consulcre significare, nos utile Tibi judicare, ut fadas; et fieri potest, ut nobis non prosit, im ut noceat. In imperante sufficit pro ratione YoiuQtas secus in suadente.

~CC~D~T~ CO~O~rc~~C
RELATIO MORUM.

C~M~ est consuetudo in agendo non necessaria ad rem, conferens tamen ad attentionem An potius conferens ad ornatum? spectatorum.
1. Hodann a rpt ces deux mots par erreur.

5 00

TABLE

DE

EFtNtTONS

PtHt.

VII, 2, f. <t5.

D, M,

~<M quo quis gratus est in conversatione. contra. > testatur aut imitatur hominem in civitate, id quorum iUud <. scilicet versatum hoc versatum rure, id est, est, hominum frequentia procul ab hominibus elegantibus. Salutare est conversadonem incipere cum significatione benevolenfix, Civilitas habitus, cum voto. Valedicere est tali significatione conversationem praesertim aut valedicimus, ut pi!eo. Fit interfinire. Itaque etiam gestu salutamus ut in transitu. dum, ut simul salute. ius et valedicamus, facere, quae risum excitent. ~M'<n est ludere verbis causa ridemus. Irridere eum dicimur, cujus contemnendi Comitari est ire cum aliquo, strictius ipsius gratia, honoris Visitare est ire ad aliquem honoris causa. Tractare multum cum aliquo agere. unde et tractare vulgaribus, esse.
VARIEE DENOMINATIONES PERSONARUM ET RERUM.

studio

causa.

eos dicimur linguis etiam nobis gratum

quibus convivium exhibemus. eventum tibi est testari Congratulari

gratum

Superior est, Interdum latius

qui inferior appellatur. ut superior sit, cui jus est majorem honorem sumitur, ubi par causa utriusque. exigendi quem reddendi. Inferior contra. J~M~, et maxime potentiae. Est autem honor signum stimationis ~0 opinio de perfectione. qui jus imperandi PM~MW Nobilitas generis testatur, pertinens est honor ad magnam generis. societatem, quod Itaque etiam nobilis bono secus~r~MM. habetur, qui incipit genere se prognatum

habet

alteri,

~J gj

honorem.

ut equus, Plebejus in quo non est honor Divitim est potentia multa, et

Et generosus est, qui cheval de bonne race. generis. extraneis, pecunia ex rebus qux

g quas in nostra sunt potestate. divitem multa aesdmantur,

Itaque pecunia faciunt. Paupertas ~7cf expressa, Lucrun;

~6.

ob defectum rerum pecunia aesdmabiUun. est impotentia in aliqua mensura est quantitas seu pretium perfectionis, velut in pecunia. quae pecunia oestimantur.

est augmentum bonorum, Damnum est decrementumo

g H~~

TABLE DE MFNTtONS est minuere

5ot

aliquid

de bonis

suis consilio

boni

maoris,

ut

cum pecuniam in loco negigimus. ~H~y est impensa in vivendo famulitio. M~~

PtHL., VII, 2, f. 46.

D, n,

seu quotidianis,

nempe

victu,

amictu, Ut cum

est pretium usus dati, nempe sive tui sive rei tu~. equum loiasti, cum ades. Reddenda ergo est res locata a co~ est quod habetur animo professo vendendi. autem

est pro pretio certo mutare cum alio, qui dicitur F~M~. P~K~r<: pro re predi incerti. intervenire Itaque venditioni pecunia est animus non ferendi solet. Utrobique damnum seu abest animus donandi.
RELATIO SOCIETATIS.

fam/M

est societas

domestica, hominum

continuas

conversationis

causa.

Aliter

est societas cognatorum. Natio est multitudo

Creduntur ejusdem generis Maritus et uxor sunt mas et foemina, qui societatem liberorum quxrendorum causa, uno nomine A'y. Cognatus est, qui ab eodem homine est ortus. sunt, quorum cognati sunt conjuges,

ejusdem regionis vel ejusdem vel nativitatis sed ex longinquo. iniere

lingue. durabilem

seu ex quibus

orti forent

cognati. Ficinus est qui prope habitat. Prope, id est, exigua distantia. Peregrinus, qui ex alia regione venit in nostram viciniam. Hospes qui aliunde veniens in nostra domo moratur. quo crebra est conversatio, homines ejusdem familiae. Amicus est, cujus professa benevolentia est. ~w~~ cum qualis solet esse inter

Hostis, cujus professa est malevolentia. An pro professa ponemus, qux pro certa habetur. Creditor est, cui aliquid dare jure tenemur nos, qui dicimur debitores.

MODI

ACQJLMRENDI

SEU

TENENDI

DOMINIUM

R~

est universitas qui

bonorum dicuntur

aliosve transfertur,

alterius, ~r~ aut

quse ipsius morte Itaque

in alium est edam

502

TABLE

DE

DFINITIONS

PniL., VII, s, f. ~6.

D, n,

ha&reSt cui secunda datur. Z~w defuncti

aut tertia

aut alia numero

designata

pars bonorum

est pars bonorum, et voluntate quae non facit haereditatem, defertur. non est legatum, Itaque tertia pars bonorum nam h<credem facit eum, cui datur. Interim et h~redi dari potest, legatum dicitur. Sed hoc non facit hseredem. quod~w Donare est dare eo animo< ut dans damnum ferat, accipiens lucrum.
47-

Possidere est in potestate rem habere seu in eo esse statu, quo de re non impediare; agere pro arbitrio universim exceptio autem a regula universum non tollit. Ita et ~M~M~ est jus in rem universim, seu jus aut rem pro arbitrio tractandi, nisi vi aut jure prohibeare possidendi excepto si quid Masuri rubrica notavit, ut ait poeta Habitare est in domo morari. Prmscriptio est juris, si quod fuit, elisio per temporis re per tempus obscurata ducta, ne homines perplexam sive etiam dolo. litium, sive negligentia lapsum, introdent materiam

CONTRACTUS.

inter se agere de jure acquirendo aut amittendo. Permutare, vendere, Emere quid sit, jam dictum in tertio retro paragrapho, ubi de mercede et mercibus. Locare et conducere vide ibidem. aliquandiu D~M~ est rem custodiendam seu ~~M~ dare nostri gratia. si alius non det, me est promitterc,

Tractare

~CM~PM~~ facere daturum.

de litigioso, animo potius aliquod damnum Transigere est convenire ferendi quam litem continuandi. Qui alios ad transigendum permovet, vulgo dicitur eos accommodare.

MODI

OBLIGANDI,

OBLIGATIONEM

DISSOLVENDI.

Promittere gratam.

est denuntiare

(seu

significare

Tibi)

facturum

me rem Tibi

Id si fiat, dicitur ~~an. ab aliquo Stipulari est promissionem


PEME, F, V. QO.

exigere.

t.

TABLE

DE

DFINITIONS

5o3

unde stipulantis interrogatio ccntum stipulanti, ~Mt~, qui promittit respondebat spondeo. dare spondes? cuialter dare, ut de debito sit securus. Pignori dare est rem alteri custodiendam quid sit, jam dictum in pr~cedenti. est dare rem promissam seu pr~stare dationem. male [Autor noster dixit] <~ dicitur ~>. Accepti-latio, dicitur nos ut translatio, nempe acceptum ferre est, cum prae nobis ferimus, debitum accepisse, et perinde sumus contenti aliquo accepto, ac si omne, quod debetur, niani quidam
factione.

PHL.,

VII,

D,

U,

~f.

-J7.

accepissemus, Deu volunt,

et ita opponitur m acceptilatione

satisfactioni. contentum

Hinc

Socisatis-

esse pro

Condonare est debitum Cc~K~~ est debitum

donare. solvere mutui debiti extinctione.

~CCIDE~ RELATIO

TOZ.IT7C<7~C OFFICII.

D~MM~y qui generale habet alteri imperandi jus, nempe Sic enim hic intelligitur scilicet, nisi quid jure prohibeatur. litas. Rex est, qui generalem sed boni communis causa, Civilis autem habet in civili societate et qui in societate sunt, societas est, quae inita est animo divini incumbit officio eum

generale genera-

potestatem imperandi subditi appellantur. durabilis securitatis, > occupata. se

atque adeo inter multos. Clericus est persona cultus Reliqui Laici appellantur. Tutor est, cui munus

<; peculiariter regendi,

qui per xtatem

48.

regere nequit, quem pupillum vocant. Munus est compositum ex jure et obligatione erga societatem. sustinens mittentis. causa dignitatem Legatus est missus reipublica: Dux est, qui militibus imperat. Miles est destinatus ad pugnandum est pugnare. Pugnare autem est certare per vim. Co~M~M facultate. est, cujus munus pro republica, seu cujus munus

est consilium

dare,

seu juvare an~mi

50~

TABLE

DE

DEFNtTIONS

PtUL., VII, 2, t. 4.8.

D,

RELATIO

OFFICII

IN

JUDICUS.

est,

cujus

munus

est

(seu opinionibuspugnantibus) seu ita, ut pronuntiatum pro vero habeatur. Unde Jure Romano dicitur ~w ;~M~M pro veritate haberi. Interim aliquando tum demum sententia transit in rem judicatam, cum nullum interpositum est remedium sive nov~ inforsuspensivum mationis apud eundem ad superiorem. judicem, sive appellationis Porro item partes dicuntur. qui certant de opinione, Litigantes, est complexus actuum eo tendentium, ut quod justum est, vel est status ratione per judicem fiat verum seu existens certantium, per quem exitus obtineri potest. Patronus seu est orator litigantis, qui dicitur Cliens. Itaque advocatus a procuratore, qui ab alio loquendi distinguitur pro se facultatem habet. Procurator et patronus esse et patronum adhibere potest. 7~~ judicium est. Reus a quo petitur. Itaque etsi reus aliqua petere possit, verbi gratia, ut actor condemnetur in tamen id incidens est in judicio, neque ea de re expensas judicium est Potest et reus esse sine actore, si judex ex officio [agat] susceptum. < procedat >. Itaque generalius Reus est, de quo in judicio quaeritur, an debeat aliquid pati, id est, an debeat aliquid fieri, quod ipsi non est gratum. Testis est, qui dclart, quid de facto litigioso sibi sit compertum. Officialis qui in officio publico est. Vutg qui m judicio Ecclesiastico Episcopi locum tenent, officiales appellantur. petitione est, de cujus

pronuntiare cum effectu,

de controversiis

hominum

`p

JUDICIORUM

MATERIA.

Persona est, quicunque m judicio concurrit. Res de qua in judicio agitur. Actio est titulus petitionis, de qua judicium missa judicium

est, seu petitio

jure per-

faciens, ut actio emti, actio ex stipulatu. Jus est id, quod rationis est circa bona et mala personarum a personis. ~Mw est pra~teritum circa quod qu~ritur futurum secundum jus. Lex est generale pronuntiatum circa jus. y/M~ est caput j uris.

TABLE

DE

DFINITIONS

505

PARTES

(SEU

ACTUS)

LITIGANTIUM.

PHL.,

Citatio est temporis designatio, ubi fit, MM~~r~ dicimur.

VII, 2, f. 48.

D, H,

quo apud judicem esse debemus

quod

Allegare est aliquid verum <; esse ~> dicere. Probare est veritatem reddere chram. C~M~M agere est in judicio agere ad obtinendam sententiam. ~Mya~ est alteri crimen imputare apud judicem. est imputationem Excusare ~M~ criminis refutare facto concesso. Appellare est judicem reformare. ~~M~~ quam alio sensu submissio postulare, qui judicis contra prioris sententiam possit

49'

se est remedium

omittere etiam dicatur

sententiam qua

declaratio,

judicis; quanquis concludit

disputationem, ut audiat est affirmatio C~~c

sententiam. facti proprii ab alio allegati.

PARTES

(SEU

ACTUS)

JUDICIS.

~M~ est pronuntiatio D~ judicis circa aliquid, quod ad judicium pertinet. Itaque decreta sunt non tantum de primaria questione, sed et de incidentibus. Co~w~~ est deductum. m~ est pronuntiare, eum Absolvere cum pronundatur, ob malum debere non pati, quod in judicium debere pati. < Patitur pravam. volentibus

etiam, qui agit invitus >. F~/M est malum passionis

actionis

seu ob actionem quod

id j:t ingratum, ob gratum quod nobis invitis obtingit, obtigit, vel quod contingit invito ob aliud, quod contigit dicitur puniri. seu cujus metus utilis est ad impediendas qui pnam jure minatus est,
exigit

volenti, et quod actiones. Hinc

amplius neque emendatio quseratur, < Agere dicitur etiam, qui non > impedit nam se cohibet. Parcere est non punire, cum possis. Pr~ est hostem publice declarare. Alio sensu est exilium indicere publicatis bonis, quia hostes declarati et et qua; habent, fugere coguntur, apud nos amittunt. vel sistere est impedire.remotionem persona~ aut rei.

jure, etiamsi neque exemplum saltem ne frustra sit minatus.

5o6

TABLE

DE

DFNTtONS

PH!L., 2, f.

VII, ~9.

D,

7~m~<~ C~ tamen

est sistere

loco clauso redigere.

seu carcere. Fiscus est publicum xrarium, quod

est in fiscum

strictius accipitur de patrimonio aliquando et opponitur ~rario reipublic~c, in quod ordinibus

principis ordinario aliqua est potestas.

DELICTA.

D~Mw Injuria

est actio punienda. est, quod alteri molestiam seposito clam damno,

facit qualia

seu

animi

minuit, ce qui ~~f~M, timationem. JFM~M~ damnum

sunt,

tranquillitatem qua: minuunt exisQuod si per vim

datum,

animo

lucrandi. re venerea

aper-tam datum sit, rapina appellatur. fb~MM~/o generaliter est omne delictum ciatim vaga. Rebellio est bellum Factio libidine subditorum contra

admissum,

spe'

Itaque ut in secta, quas strictius ita accipitur, H~m est opinio erronea saluti

est pars subditorum perse non est crimen. In omni factione asternae

superiorem. dissentiens ab aliis ut multitudo

rempublicam. est multitudo consentiens paucos sequatur. Alio sensu est

circa

50.

secta prava, opinio de rebus divinis punienda. secta punienda. ~~M est delictum, autoritatem contemnit. quo quis Ecclesi~ Etiam in hasresi non error sed contemtus <; seu pertinacia > punitur Sed id interest, quod in haeresi sit trror circa qustionem juris, in schismate inest, potest non statim autem esse error circa in schismate est societas quasstionem ha~resis. facti. In haeresi divino. schisma vero

periculosa. Vel generalius adhuc

Ecclesia accipitur C~ Proditio

de societate

publica in cultu tali inter Christianos.

Speciatim

est fraus circa ipsa remedia fraudis. est ejus, qui amicum hostilis; vel ejus qui se gerit, animus amicus esse debet, conspiratio cum hoste. Speciatim subditi conspiratio cum hoste reipublic. ~MM~c incorporales, occulta potestates est superstitio noxia, seu vel potius irresistibiles moveri credebantur. tentamentum speciatim per nocendi carmina, per vtfes quibus

TABLE

DE

D'FINITIONS

1.

5o7

BELLUM.

PniL.,

VII, 2, f. 5o.

D,

tt,

seu nocendi, ut professi animi per vim certandi Quodsi Deus semper exitum felicem nsto dare crea!iqu:d obtineatur. ad judicium deretur, foret, provocare divinum, seu genus judicii per ob majores sortem. Sed Deus interdum alias rationes permittit, ut injustitia pra~valeat. Itaque provocatio ad divinum judicium Dei tentatio est, id est, quasi quis tentare vellet, an Deus sit, vel an justus sit; ex erronea R?/ persuasione, quod oporteat ut pna adeo inclinant, Poetas fMM~~ est vim incipere. Defendere est i uti ad impediendum malum cum generaliter offendere sit videri, im molestum offensi et sola opinione Deum non improborum indulgere malis. etiam absolvi Quo Deos homines dixerint

est

status

per vim, quam qui infert, c~M~~ dicitur, vel saltem incipere nocentem incipere nocere,

nempe per culpam. Saepc enim offendimus inviti, sine culpa nostra vera. Excubare est attentum esse ad mali clausum adventum tenere animo impediendi. Obsidere est animo ne introeatur. est pugna multitudinis contra < Pugna certamen per vim. > 7~~ est interruptio belli. Captivus est hostis esse non desinit. redactus P~MW

vel appropinquationem, qui se clausum tenet,

cogendi

eum,

multitudinem.

in potestatem,

sed tanquam

qui hostis

Spoliare est bona adimere animo nocendi. est cum vi nostra superstite alterius vis nostra alterius vim facit cessare. Generalius certaminis obtinere. C~w~ autem est mutuus conatus

vis agere cessat, seu cum etiam extra vim est scopum

agendi et impediendi. < Imo datur certamen sine mutuo et id, ubi mutuum impedimenimpedimento, tum est, dico conflictum, qui potest etiam esse moralis. > Deditio est, qua quis se profitetur victum et m potestatem redactum, nec amplius hostem. Quo ut noxiam ulteriorem continetur, deprecetur.
Attusion & CLAUOtEN, /<t ~M~ttM), , V. 2!.

$o8

TABt<E

DE

P~FtNTONS

PHL.,

VII,

D,

H.

RELIGIO.

SUPERSTITIO.

2, f. 51.

seu Numinis; invisibilis intelligentis Religio est cultus potentia qux si Etiam cum Christus cssetvisirationi contraria sit, superstitio appellatur. bilis, tamen ejus potentia erat invisibilis. est beneficum nobis reddere conari. Nam ita generaliter colimus etiam agrum. Hinc quem colimus, ne noceat, etiam beneficum Est enim aliquod bonum in privatione reddere volumus. aliquatenus mali. Colere autem < Res sacre sunt res adhibitae ad cultum religiosum, qu ~r~MM~f alio usu pravo. > Miseria institi~. F~ est status aetiti~ durabilis, est felicitas < hominum <~ Salus (apud Theologos)

astema. > Cum Gratia T~~f~ ea, quas Deus agit ut Monaropponuntur opponitur, cha intelligentium iis, qux tantum agit ut autor rerum. Speciatim autem in coQomia humanse salutis. > augeri velis, si fallas. /:M~~ est ita loqui, tanquam poenam Numinis Deum ad Huc scilicet tendit, qui Deum testem invocat, qui provocat pnam. Orare petere. scilicet vel cantum). jH~MM~ est laus Numinis sermone ligato (ad versum est rem ita Numini offerre, ut non amplius apta sit ad alios ~~r~M~ usus. Itaque quae usu sacro consumuntur, sacrificari, ut proprie dicuntur honori sive Numithura. Ita Sinenses chartas auro obductas incendunt num sive etiam animalia occideDiis adolebantur, nihil in eo sit, < quemadbantur honoris Numinum causa, quanquam chartis >, est in thure et Sinensium modum quod cultum reddat Heroum. Sic fruges Sufficere enim videbatur, gratiorem. ficatione ir~e in peccantes. sacra Sacramentum est ceremonia neum est, a Deo institutam est res divina ~nM~ quod redderetur metuendus, signiest a Numine

emcacise

insignis.

Itaque

consentaacci-

aut probatam. occulta. Hoc veteres

de ritibus

arcanis

creaturae transcendunt. quae cognitionem piebant, nos de dogmatibus, humanam; M~~CM~M est actio divina, quae transcendit cognitionem vel in qua Deus vel strictius, quae transcendit creaturarum, cognitionem

TABLES

MSFtNTtONS

Q9

agit prter est.

ordinem

nature.

Itaque

in Mysterio

perpetuum

miraculum

PHIL., VII, D, u,
2,f. 5!.

PHtL., VII,

D, n, 3, f. -36 Titre

(36 p. in-fol.) de la main Su~ de Leibniz

i PHIL.,

VII,

D,

M,

3, f. -36.

Table de dfinitions. Ta~ Le reste explicata

[et ~MC~j.

les A partir d'AcciDENS COMMUNE, de Hodann. de la main et la que dans les n"" i et 2. (La physique rubriques sont les mmes minralogie y sont bien moins dveloppes.)

PmL., VII,

D, n, 4, f.

t-i2

(12 p. in-fol.). de Leibniz Deo.

PH!L.,
f.

VII,
I-t2.

D, H,

Table de dfinitions.

De la main Cum

de la vie comde termes Dfinitions Le reste de la main de Hodann. et A la fin, concepts psychologiques mune (beaucoup d'ustensiles). moraux.

PmL., VII, Table

D, n, 5, f. i-go

(89 p. in-fol.). de Leibniz Su~ QeM.

PHIL., VII, D, 11, 5, f. -go.

de dfinitions. explicatus. de la main P.

De la main

Ex indice

En tte, note N. B. Per borum per

de Hodann

literam B. per vel M.

Romanum, Philosophicum phicum 2.

verde dmerentiis Ausonius Popma intelligitur Forum Romanae T. L. Thesaurus vulgo Linguae Martinii Lexicon Philologicum. per L. P. Lexicon per D. Dalgarnonis Lexicon Latino-Philoso-

Micraelii.

. Publi par TRENDELENBURO ap. JMbM<~~encA~ der MH!g~. pr~MM. ~~<M!~ BcrMM (t86t), p. 170-2IQ. WMM)McAa/~ J~M
2. Les mmes sigles se trouvent dans la table n" 3.

der

50

TABLE

M:

D~FINITONS

PtHL., Ytt, ~t'.t'~O..

D,

un vritable lexique par ordre et additions avec des corrections ~M~), C'est a la fin de cette table que se trouve Has definitiones sive mavis Descriptiones

C'est

alphabtique (de ~4~c~ de la main de Leibniz. la note de Hodann ex Matthias Martinii

Lexico

Thesauro Latine Philologico, Lingue, qui vulgo Forum Romanum vocatur et Burero nonnunquam forte quia corrector adscribitur, fuit Lexico Philosophico, item ex Micraelii Auson. Popma de diierentits verborum Dalgarno Lingua G. Gu. aliisque, exhibuit secundum in Arte ductum Signorum mandatum Lexici Latino-Philosophici quod universali et vulgo Charactere Ulustris Excellentissimi atque Joh. Frideric. Hodann,

ad Philosophica, Leiboitii collegit propriasque 2. S. S. Theol. Candidatus

addidit

Finis operi impositus Anno 170~. d. 28 Maji. SOLI DEO


.

GLO~A~.

et 3~btM~crTc~ par TRENDELENBURG, 111, 4-42, p. 1~1, et par GERHARDT les trois derniers VII, 3o (sauf mots en majuscules). ap. Phil., 2. Hodann fut le secrtaire de Leibniz de 1702 ~o~ (TRENDELENBURG, Historische la date de III, 40), ce qui fournit Beitrge ~Mr Philosophie, approximative toutes les tables de Z.~M~, ch. V, g 2~. VU, D, u.) V. La Logique prcdentes. (PHIL.,

Publie

F~THODUCTOADENCYCLOMMAM

ARCANAM

5tt

PHIL.,

VIII,

1-2 (~ p. in-4.o).

PHL.,

VI!I,

-2.

jM~ro~MCftO ad jE'M<Op~M~ <!rMH<!tK; .S~K~MP Generalis, et specimina sive initia et augmentis de ~Mr<~OM~ scientiarunz, < ~Mt* ~~r/?CMM~ mente, et r~KM ~~M~OM~M. > ~~M~/ZMMt~~C~~M. r~iCENDUM L~
erit tum

de his

quac pertinent

ad hune

librum,

tum de

i recto.

ad libri argumentum. his quae pertinent erit de ejus autore, dicendum argumento, scopo, Quoad librum, [Cur] dictione, judiciis aliorum de eo formandis. forma; occasionibus; est de fructu ejus et autem dicendum An autor anonymus? Inpritnis verisimilis sunt. Fructus modo utendi, ad quae duo, caetera reducenda subsidiis, scopo, forma. Modus utendi ex redditur, ab autore ejusque argumento et forma tantum. Scientia Generalis, cujus tractanda tum

est ipsa Libri argumentum prxcognita, tum praecepta. Pr~cognita scientise

sunt rationis

sunt Pr~ecognita Dogmatica Methodus seu partitio, Utilitas seu Finis. < de Scientia Generalis nihil aliud est quam Scientia [cogitandi] tale est >, quae non tantum < comCogitabili in universum quatenus et sed et artem inveniendi, hactenus receptam, plectitur > Logicam et et Synthesin Methodum seu modum atque Analysin, disponendi, docendi; Gnostologiam, quam vocant, N00Didacdcam, seu scientiam Artem characteristicam seu Mnemonicam, logiam, Artem reminiscendi seu symbolicam, Artem Combinatoriam, ticam phUoso~icam Artem Lullianam, Gramma<<4f~t Argutiarum, Cabbalam Magiam sapientum,

et Historica. et facti, sive Dogmatica sciendae definitio, et Nomina, Objectum,

5t2

NTRODUCTO

AD ENCYCLOP~MAM

ARCANAM

PHtL., VIII,

seu scientiam de Aliquo et Nihilo Ontologiam Ente et Non Ente, Re et modo rei, Substantia et Accidente. -}- Non multum interest quomodo Scientias sunt enim corpus cond. partiaris, nuum quemadmodum Oceanus verso.o. est objectum j Cogitabile in universum [est Notio seu Conceptus] hujus scientie quale tale est per modum considerandi excluditur ergo Nomen sine Notione, seu quod nominabile non est, ut BHtin est, cogitabile afferunt. quod scholastici in exemplum est aut simplex aut [compositum] Cogitabile <( complexum >. Simplex dicitur Notio seu Conceptus. < Complexum [Compositum] > est quod in se involvit Enuntiationem sive Affirmationem aut negationem, verum aut falsum. [Dicitur et compiexum]. Conceptus Simplex seu inad~quatus Conceptus agnoscere, obscurus, ita clarus est cum talem habemus ut rem oblatam conceptus habeo qualem circuli. equi, lucis, coloris, hominis cujus vultum non satis possimus Sin minus est bene mihi est aut distinctus primitivus aut confusus. item clarus aut obscurus. adxquatus aut aut compositus seu derivativus;

t. naturalem. t.

forte

etiam

<; aut qualem imperiti Geometrix habent ngurae eHipticae, repra~sento, quam ovalem vocant, veram vero tractu ex duobus focis describendam non distinguentes. > per arcus circulorum distinctus est cum notas quas habeo ad rem cogaosceudam Conceptus considerare et inter se distinguere Ita Examinator separatim possum. Monetarum distinctum auri habet, nec tantum visu, sono et conceptum descripta pondere agnoscit, sed et tradere ac describere potest notas auri. contineat sive per Conceptus confusi, seu alias notas, ut nihil est, qui ita est distinctus, adasquatus cum ipsae nota3 conceptu distincto cognoscuntur, usque ad notiones simplices seu primitivas. hic conceptus Abstractos tanquam

Placet removere
i. La

non necessarios,

mme de la science l'Ocan dans les fragments se trouve comparaison PHtL., V, 6, f. t8 (Bo~MMKM, p. 82); VIII, 58-5 (Bodemann, p. t3), et VI, 94-95. (V. plus loin). non secundum modum consideramus, Pleraque se, sed secundum quo a nobis 2. et nos concipiuntur amciunt. J 3. Cf. PHiL., VII, A, 26, et les Meditationes de Cognitione, veritate et ideis, !684 de Z.~M!T, ch. VI, t2. (Pltil. ~V, ~22). V. La Logique

NTROnUCTOAHENCYCLOP~EMAMARCANAM

5t~

cum dentur abstractiones abstractionum. Et pro calore consipKesertim et ita in derabimus calidum, quia rursus posset aliqua fingi c~om~, in&Htom j est, qui in alios resolvi non potest, cum res Conceprus primitivus scilicet nullas habet notas, sed est index sui, an autem ullus ejusmodi distinct obversetur, ut scilicet eum se habere agnosconceptus hominibus cant, dubitari potest. Et quidem solius rei quae per se concipitur talis esse potest conceptus, summae hoc est DEI. Nullos nempe Substantif tamen conceptus derivativos possumus habere, nisi ope conceptus primitivi, ita ut revera nihil sit in rebus nisi per DEI influxum, et nihil cogitetur in mente nisi per DEI ideam, etsi neque quomodo rerum naturas ex DEO, neque quomodo rerum idem ex idea DEI profluant satis distincte agnoscamus, in quo consisteret analysis ultima seu adaequata cognitio omnium rerum per suam causam. j Conceptus est aut [realis] aptus aut ineptus. Conceptus aptus est, de quo constat eum esse possibilem, seu non implicare contradictionem. } est vel Enuntiatio vel compositum ex Enuntiationibus. Complexum Quod rursus est vel Argumentatio aut compositum ex pluribus argumentationibus communem conclusionem habentibus vel est tractatio. Posset etiam res reduci ad quaestiones. Vel enim una est qustio, vel compositum ex pluribus quaestionibus. Enuntiatio omnis est Affirmativa aut negativa. vera aut falsa. pura aut Modalis. Categorica aut Hypothetica. Explicata aut contracta. Ngative nulla alia est natura, qum quod una negatio aliam tollit, et < quod > si ipsa est vera, affirmativa est falsa, et contra. Vera Enuntiatio habetur a nobis cum <~ Mens nostra ad illam sequendam propensa est et > nulla ratio dubitandi potest inveniri. Absolut autem et in se illa demum est vera, quae vel est identica, vel propositio ad identicas priori seu potest reduci, hoc est quse potest demonstrari cujus prasdicati cum subjecto connexio explicari potest, ita ut semper appareat ratio. Et quidem nihil omnino fit sine aliqua ratione, seu nulla est propositio identicas in qua connexio inter prasdicatum prter et subjectum non possit distincte explicari, nam in identicis pr~dicatum et subjectum coincidunt aut in idem redeunt. Et hoc est inter prima prin1. Cf. PH!L., Vil,
tBDtTS D)E t.E!BNtZ.

PHIL.,

VIII,

t.

2 recto.

C, t59

verso.
9:

5t~

NTROpUCTtOA&ENCYLOP~MAMARCANAM

PHK.

VIII,

humana~, et post principium contradicdonis cipia omnis ratiocinationis scientiis Ita axiomata Euclidis, si maximum habet usum in omnibus tantm hujus etc. sunt corollaria aequalibus addas ~quaia, pnndpu, Similiter axioma quo udtur nu!ia enim reddi potest ratio diversitatis. de cquiponderandbus initio sui tractatus Archimedes hujus prindpii corollarium est. Quoniam verb nobis non (nihil est sine ratione) est datum semper omnium rationes priori reperire, hinc cogimur fidere intimis et percepet maxime et perceptionibus sensibus et autoritatibus nostri

a ver?o.

Naturalis nobis data est propensio variis inter se conspirantibus. adhibendi fidem sensibus et pro sdem habendi in quibus discrimen non nisi sit ratio in contrarium, credendi Et omnia apparentia reperimus. In rebus facti illa satis vera sunt nihil unquam ageremus. alioqui tionibus et percepquse > asqu certa sunt, ac meaemct ipsius cogitationes contra Scepticos tiones. Hic disputandum humana esse Analysis conceptuum, ut Non videtur satis in potestate seu ad ea quae per se scilicet possimus pervenire ad notiones primitivas, est analysis veritatum, humana sed magis in potestate concipiuntur. < multas veritates bamus ordine propositorum seu catalogus conceptuum rerumque Possibile. sunt seu Terminorum Conceptus simplicium. conceptibilium Substantia absoluta. Substantia Accidens seu adjunctum. Ens. Substantia. limitata seu quae pati potest. Substantia vivens, quae habet in se princiPrdicamenta seu pium operandi dicitur et Mens. Possibile. volens Patiens. Ens. Animam. Substantia cogitans quae agit in seipsam, [Agens] Quod mutatur. Figuratum. est immortalis,
r La

enim

veritates

possumus

absolut

demorstrare huic

et reducere

ad

primitivas

indemonstrabiles;

itaque

potissimum

incum-

Existens.

Potens.

[Agens].

Cognoscens.

[percipiens, Percipiens.

[Materia] patiens, quod m] Durans Terminatum. Extensum. Locatum. Vicinum. Mens Distans. } autem non tantm
6. VII,

Tangens. [Motum. Quiescens]. Omnis anima est immortalis.

t. Cf. PmL., I, t5! IV. 3. a, t VII, C, 2. Cf. PHiL., VII, C, 62 verso; VIII, ch. VI, 2~T de Lc~M! Logique 3. Cf. PHL., VIII, 3, et P/M~ VII, 296. 4. Cf. PHL., Vi, 2, f, 23; MATH., I, p. f)(), note .

VIII, 29 recto; 6 verso; PA~

3o,

309, .)~.

ch. VI, 36. V. La Logique de ~~Mt~ et 2. V. La Logique de Z.e~M!T, ch. VI, 4.

6U!UELMtPACHMt

PLUS

ULTRA

5t$

sed et semper aliquam habet cognitionem sui. <~ sive memoriam priorum. unde pnae et praemii est capax. > Substantia vivens sive sentiens, sive reflexione qux tamen ratione caret, est corpus. Et forma substantialis corporis est anima. Anima est substantia agens et patiens. Materia est id quod tantum patitur et non etiam cum agere ipsa videtur; agit unquam sed agitur quovis momento, ita ut materia sit tantm instrumentum formas sive anime. 1 > metaphysicae. < Principia certitudinis Principia prima a priori Nihil potest simul esse et non esse, sed quodlibet Nihil [potest esse] est sine ratione. < Omnis Principia seu certitudinis perceptio est vel non est

?H!t.

VIII,

2.

zrecto.

prima cognitionis a posteriori logicae > [seu certitudinis meae prassends est vera.

~ysic2e].

cogitationis

certitudinis moralis. > Principium Omne quod multis indiciis confirmatur, quse vix concurrere possunt nisi in vero, est moraliter certum. < seu incomparabiliter probabilius opposito. Principium Omne quod semper ferrum in aqua mergi. experti certitudinis sunt homines, <?ysic~e. multis modis, adhuc net ut

Principia cognitionis topicx. Unumquodque praesumitur manere in statu in quo est. Probabilius est quod pauciora habet requisita, seu quod

est facilius.

PmL.,

VIII,

3 (2 p. in.~) Nouvelles ouvertures.

pHtL.,

vin,

?.

Guilielmi Pacidii PLUS ULTRA seu introductio et spedmina JM~~O~ <!r<*d!M<P de Instauratione et <4M~MeMfM~C~M~rM~M ad CO~MM!/MC~MJ~?M. Pr~M. Quid autorem possint
de Leibttif,
; B,i,

ad scribendum homines
p. 260,

quantum pr~stare
i. V. La Logique

impulen~ quod scilicet videret si vellent, et rectas vix insisterent.

note.

2.Cf.Pm~vIt,A,

516

DFINITIONS

MORALES

pnL.,

vin,

3. Cur nomine diutius quid tradit

suo abstinuerit, donec

distulerit, sibi humani

et quod sectae nomma dissuadeat. absolvisset, quia distractus principia

Cur non veretur ne

accidat; hic ea quibus unus

opinionem eloquentix' hac methodo pullulante augeri, aucta hominum

et pietatis esse putat publice prodesse. Non et ad magnam ingnu et pro aliis eminere, et ista certa arte ex posset; quanquam pervenire constent, cognitione. <; Partitio operis. > status humanx scienti~ a sed quomodo felicitas publica queat

Cap. primis

i.

de Historia

Literaria.

Explicatur

temporibus

ad nostra

usque.

Suit une liste d'auteurs

consulter. humanx.

eruditionis, omnisque cognitionis Cap. 2. de Statu ~M~ in prcedenti ordine temporum. Hic ordine materiarum, Suit une longue liste d'auteurs consulter

quid in Cartesio desideCap. 3. Elementa veritatis contra Scepticos, ratum. Qux sit nota clari et distincti. Difficultas quam passus Hobbius arbitrarias 2. Difficultas Jucgii [circa clarum et distinctu] circa definitiones circa Meta~ys. Quid sit. naturale lumen non explic. a Cartes.

pHn.,

VIII,

4.

PHIL.,

VIII,

4-5 (4 p. in-fol.) qux sapientis seu chantas amoris. est habitus > prudenti~ congruit.

4 recto,

~y~ <;

est charitas Benevolentia

affectus quo efficitur ut bonum malumve est ~~cr seu] [~f~~ esse amor ita denniendus alienum censeatur pars nostri. Sed quoniam videtur ut cadat et in DEUM, sufficiet dicere ~~?M~ est alterius felicitate delectari. telicitatis. scientia est Sapientia
de i. Cf. PmL. VII, A, !6; B, n, 12. C~st ces deux parties les longs fragments par GERHAMT, sous les se rapportent publis et VIII (Phil., VII, 66-73, i27-t56). VII, ~5, VII, C, i57; a. Cf. PH~ VII, A, .6 verso; 3. Cf. PutL., VI, ta, f, 25. V. La Logique de I.e<&M!T, p. 94~ 9~' VII, B, V, !2. 4. Cf. PHIL., l'Encyclopdie que nul VI A (mai 100~ IV~5. ~3 sqq.,

9~

DEFNtTIONS

MORALES

5t~

Laetitia est opiniovoluptatum. Definiemus ergo ~b~M Itaque etiam P~~M concinne

PH!L.,

VIII,

4.

sensum

perfectionis. Potentias definietur,

4 verso.

incrementum. dont par le com-

Une suite de dfinitions et de propositions En marge au fragment mencement est presque identique publi VU, 73.75). Elle se continue ainsi (P~ theoremata de justitia, j Sequantur relatione, sive de officiis nostris. J ) Officium est quicquid in perfecte seu sapientis

GERHARDT

sive felicis ad alios

justo necessarium

est.

5 recto.

Licitum est, quicquid in justo possibile est. Peccatum est, quicquid in justo impossibile est Accurat loquendo nihil est indifferens sive omnis aut peccatum est. Oritur Officium nostrum est (querere potentiam ergo indifferentia quaerere DEI; nostri; utiles; sapientiae tantum

actus aut officium nostra.

ab ignorantia

sapientiam. jam acquisitas).

proportione

quaerere cognitionem quaerere cognitionem

quaerere cognitionem mundi; nostram quaerere scientias ad perfectionem quaerere scientiam methodi generalis; quaerere scientiam persuadendi; quaerere virtutem seu habitum omnia ordine

quodam regere; habere facultates suas animi pariter ac fortune ad agendum. A. prodesse omnibus quoad licet. B. nihil mutare < ideoque > B. conservare in rebus constitutis

gubernandi. facere sibi breviarium agendorum. in numerato et promtas

affectus ratione

sine magna

satis spe boni majoris.

in iis quae habet in potestate. Hinc jam unumquemque nascitur jurisprudentia seu doctrina de jure, proprictate, obligationibus et actionibus. Ex A sequitur Ex B sequitur
t. Cf.

seu de optima justitia distributiva, doctrina de justitia commutativa,


universalis, ap. TMNDELENBURG,

Republica. seu jure et propriel, 265. V. La Logique de

D~?Mt~OJtM~P Note IX.

5l8

PRIMEE

VERITATES

PHL., VIII,

5. 5. tate, et de modo conservandi tate nam jus hoc sensu nihil

unumquemque est aliud quam

ea quae in potestate (La suite en marge

nostra

sunt,

in iis qu~ habet in potesfacultas conservandi nobis id enim initum est. {'

du fol. 5 verso.)

PH!L.,VHI,6.

6.

PHiL.,

VIII,

6.7 (4 p. in-fol.) enuntiant A non aut oppositum de est non A. Si verum B. Item unumest. aut squale

6 recto. :o.

se ipso T~RIM~ veritates sunt quae idem ipso opposito negant. Ut A est A, vel est A esse B, falsum est A non esse B vel est quale est. Unumquodque sibi quodque Nihil est majus < suos ipsa gradus fc~MW comprehendi Omnes autem

A esse non ipsi simile

aut minus > se ipso, aliaque habeant omnia tamen prioritatis, reducuntur

id genus, qu licet uno nomine identi-

possunt. relique veritates notionum,

seu per resolutionem pendens ab experimento. a Mathematicis pariter

ad primas ope definitionum, in qua consistit probatio a priori, inde-

inter Axiomata Exemplum dabo, haecpraepositio et aliis omnibus recepta Totum est majus sua parte, vel pars est minor toto, demonstratur facillime ex definitione minoris vel majoris, accedente axiomate seu identico. Nam primitivo Minus est quod alterius (majoris) parti aequale est. quae quidem definitio praxi generis humani, quando res inter se comparant et aequale minori a majore aufe<; humines >, rendo excessum Hinc talis fit ratiocinatio Pars asqua!is est reperiunt. parti totius (nempe sibi ipsi, per axioma identicum, quod unumquodque sibi squale est) quod autem parti totius sequale est, id toto minus est (per definitionem minoris) Ergo pars toto minor est Semper igitur prdicatum denti. et in hoc ipso consistit seu consequens natura veritatis subjecto seu antecein universum seu connexio
veritatibus prienis arcanis (PM., (P/ VM, VI~

faciUima

est intellectu,

et consentanea

inest

t. Cf. PHtL., 1, 15; IV, 3, a, De t; VIII, oo.o; et "94)) !Mf<~O~M ~CtMC!< adntirandis )!<r~ a t publi 3og). Cet opuscute et comment dans la AOM~ janvier )'go2 (t. X, p. z). 9. Suppler ici de . 3. Cf. MATH., 2; P/M~ V!, 300; 111, 3~ de Z.Ct~t~, p. o~.

getteralis Revue de ~~f~Me

VII,

20,

274.

V.

~~M

PPM~EVEMTATES

5tQ

inter terminos

ut etiam Aristoteles observavit 1. Et in iden. enuntiationis, ticis quidem connexio illa atque comprehensio prdicati in subjectc. est ac per analysin notionum expressa, in reliquis omnibus implicita, ostena priori sita est. denda, in qua demonstratio < veritate > affirmativa [propositione] [sive necessaria] universali aut singulari, necessaria aut contingente < et in denominatione tam intrinseca quam extrinseca. > Et latet hic arcanum mirabile a quo natura contingentias seu essentiale discrimen veritatum necessariarum et contingentium continetur < et difficultas de fatali rerum < etiam > liberarum necessitate tollitur~. > ) Ex his propter nimiam facilitatem suam non satis consideratis multa momenti. consequuntur Statim enim hinc nascitur magni axioma receptum nihil esse sine ratione, seu MM~M effectum esse absque causa. Alioqui veritas daretur, quae non posset probari a priori, seu qux non resolveretur in identicas, est contra quod naturam veritatis, qux < semper > vel expresse vel implicite identica est. Sequitur etiam cum omnia ab una parte se habent ut ab alia parte in datis [determinantibus~ < tunc > etiam in qusitis seu consequentibus omnia se eodem modo ha.bitura utrinque. Quia nulla potest reddi ratio diversitatis, qux utique ex datis petenda est. vel exemplum Atque hujus corollarium potius est postulatum Archimedis initio aequiponderantium, quod brachiis libns et ponderibus positis < utrinque > aequalibus, omnia sint in xquilibrio < Hinc etiam ~~c~M datur ratio, si fingeretur mundum ab ~terno fuisse, et solos in eo fuisse globulos, reddenda esset ratio cur globuli potius quam cubi. > Sequitur etiam ~M numero [dicantur] est. Itaque quam solo est; neque sibi similia
1. Cf. S~ 2. C~ P~ 3. ~T'~ c6

PHIL., VIII,

6.

Hoc autem verum

est in omni

6 verso.

natura > posse <~ ~Mutique enim oportet rationem reddi posse cur < sint > diverse, qua? ex aliqua in ipsis di~erentia petenda quod D. Thomas agnovit de intelligentiis separatis quas nunnumero differre asseruit, id de aliis quoque rebus dicendum unquam duo ova, aut duo folia vel gramina in horto perfecte Et perfecta < igitur > similitudo reperientur locum habet
(Pn.~ VU, C, 23 verso, recto). IV, 3, a, 1; VII, B, n, 71 VII, C, 95 verso, recto. VII, recto; ~11' 3og, 356. allusion au fait suivant, dans M qu'il rappelle du octobre ~/n 1705 (P/7., VII, 563) comme it exposait ~z

hinc

non dari

la

5 30

PRIMEE

VERITATES

PHtL., VIII,

6.tantum mode cum gimus, etsi licet duo

in sed nguras

notionibus secundum solummodo duo

incompictis certum

atque

abstractis, modum materiam m

ubi

res

non veniunt

omn utt nedi.

? S

considerandi consideramus, similia perfecte salia item, ad est. ~o~M~o~ m merito

rationes

vero

nguratam a

itaque triangula

triangula materialia metalla,

consderantur nusquam liquores tantummodo

Geome~ia Et

? 9 ? ? ?'??

similia et sensum muiti

reperiantur. pro homogeneis potest

aurum

aliave

corporibus et ne sic

id tamen habeantur, j exacte verum quidem etiam prorsus habeant subjecti mutatur rc. ~M ~~M~ ~n

admitti

Sequitur nullum enim proinde tionem 7 recto. ut

<~ ~M~ ipsa re

~>

qux Onoftet prasdicad. nen Et vana-

S S M 8~ A

iundamcntum dnommt! denominatio

denominata

notio quoties in ipsa

invoivr: rei,

notionem oportet aiquaem

1 ~0~0 ~M~n~, esse Et Judse creandi tam mnnitis sapienti~e est, tantum tamen tcntiam quoque non Ptri nodone est <; futurum proinde considerati ipsum necessaria individuis <~ nnibus ut prx libre) aliis in jam <

~M~~M~

~~M~fM Utique enim in < rei

~0~

OMMM futurum continetur. > animum Ptri vel

praedicatum notione

nunc

verum >

est,

itaque

perfecta sub ratione insunt Jibera.

notione

individuai

possibilitatis et a DEO hinc ea

abstrahendo videntur manifestum quag putat, Judas (certo damnationem fiat possibili eadem> gratise supremis nec

a divine eventum DEUM ex su~e !

dcrte, quam

omnia

ipsis est

Atque eligere consentanea

possibilibus ~> magis Petrus

arcanisque loquendum

si exacte sed non passurus

decernere ut sed

peccet,

aut Petrus

damnetur, quidem,

decernere necessario ad licet exissaus

possibilibus et ut notio ejus nam etiam

peccaturus, Seu

Judas

perveniant. futura sine hujus Ptri gratiae >

possibilis astcrna in <; divinae

actuaus. contineatur, notione auxilia

Et

m notione concursu, possibilis, continentur

id tamen < perfecta ferenda sub >

ipsi

possibilitatis

le principe des indiscernables de Herdans les jardins du chteau princesse Sophie M. d'Atvensteben voulut le rfuter dans !e ~rdin renhausen, par le fait, et chercha deux fuitles semblables il n'en trouva point. 1. Cf. PHtt. 1, ~ c, 7; PHtL., 111, 5, e~ 15 (J3o~<M<!MM, p. 70). Cf. le D~OMfN de 686, xm (PAtL, IV, 427) et la controverse M~~~<~c avec Arnauld (P/ , tz, 57, t36, etc.). V. aussi P/1, 383; IV, 475; et Pmt. V, C, 62.63. 3. La parenthse se trouvait ici. d'abord procdante 4.Cf.PHtL.,IV,3,a,3.

F~ n~

PRIMEE

VERTATES

5~

notione sua singularis in ~~M univer~M, omniaque in eo existentia prasterita prsentia et futura. Nulla enim res est, cui non ex alia imponi possit aliqua < vera > denominatio, saltem et relationis. comparationis Nulla autem datur denomi~atio pure extrinseca. Idem multis aliis modis inter se a me ostenconspirantibus ditur. Imo omnes ~~y~~ singulares < c~~ > sunt causae universalis, [impression] nempe DEI; diverse reprse-

C~M~ substantia

PHtL.,

VIII, 7.

physicam actionem exercet. Mutatione enim facta in una ~c~M mutatio aliconsequitur qua respondens in aliis omnibus, denominatio quia variatur [extrinseca]. Et hoc naturae experimentis consentaueum est, videmus enim in vase liquore pleno (quale vas est totum universum) motum in medio factum propagari ad extrema, licet magis magisque insensibilis reddatur, prout ab origine magis recedit. [ In rigore [Mctaphysico] dici potest nullam substantiam creatam in ~~M exercere actionem Nam ut taceam non ~~M~ influxum. posse explicari quomodo aliquid transeat ex un~ re in substantiam alterius, jam ostensum est ex uniuscujusque rei notione jam consequi omnes ejus status futuros. Et quae causas dicimus esse tantum requisita comitantia in Metaphysico rigore. Idem ipsis naturae illustra. experimentis tur, revera enim corpora ab aliis corporibus rece<~unt vi proprii Elastri, non vi aliena, etsi < fuerit > ut Elastrum corpus aliud requisitum (quod ab aliquo ipsi corpori intrinseco oritur) agey~ posset. Posita diversitate ~~P corporis, hinc explicari potest unio eorum sine Hypothesi vulgari influxus, quas intelligi non potest, et sine Hypothesi causa: occasionalis, qu~ Deum ex machina advocat. Nam DEUS ab initio ita condidit animam pariter et corpus tanta sap ientia et tanto artincio, ut ex ipsa cujusque prima constitutione notioneve omnia qu in uno fiunt per se omnibu s qu in altero fiunt, perfecte respondeant perinde ac si ex uno in alterum transiissent, co~cquam ego Hy~~M WM!a? appello. Quae vera est in omnibus substantiis < totius universi > sed non in omnibus sensibilis est, ut in anima et corpore. Mw datur ~<MM~M. Nam forent perfecte spatii vacui partes diverse
7 verso.

expressiones ejusdem universi, ejusdemque sed variant perfectione ut ejusdem oppidi expressiones sentationes vel scasnographias ex diversis punctis viss. Omnis substantia singularis < creata > M omnes alias

522

PMM~EVERTATES

PH!L., VIII,

7.

similcs rent

et congrue solo numero,

etiam tempus [~<?~ ~~r

inter se, nec ex seipsis discerni possent, adeoque differ. < Eodem modo quo spatium, quod est absurdum. rem non esse probatur. ~> substantia corporea cui nihil aliud ~~M extensio seu existere subHinc sequitur quod vocant

M~H~M~, figura et horum variatio. Ita enim du<e possent stantif corporeae perfecte simUes inter se quod est absurdum. dari aliquid in substantiis anime, anaiogum corporalibus formam.] Non datur atomus, imo nullum est corpus subdivisum. Eo ipso dum patitur ab aliis tam

exiguum, quin sit actu omnibus totius universi, et effectum aliquem ab omnibus recipit, qui in corpore variationem efficere omnes impressiones et futuras servavit, debet, imo etiam praeteritas in motibus atomo Et si quis dicat effectum illum contineri praecontinet. huic responimpressis, qui in toto sine ejus divisione effectum sortiantur, deri potest, non tantum debere effectus resultare in atomo ex omnibus sed etiam vicissim ex atomo colligi totius uniuniversi impressionibus, versi statum et ex effectu cansam, jam vero ex sola figura atomi et motu ad eum pervenon potest quibus impressionibus colligi per regressum ut taceam nerit, quia idem motus obtineri potest diversis impressionibus; rationem Hinc nullam reddi posse, cur corpora cert~ parvitatis non amplius sint divisibilia. in o~MM: universi contineri ~MM~~ ~M~~KM sequitur particula cm~M~n~M. Non tamen continuum in puncta nec dividitur dividitur, omnibus modis possibilibus non in puncta, quia puncta non sunt partes, possibilibus, i quia non omnes crature insunt in eodem, sed certus tantum earum in infinitum prdgressus. Quemadmodum poneret, qui rectam et quamvis ejus partem bisectam alias divisiones statueret quam qui trisectam. sed termini; non omnibus modis nulla enim innnitis Non datur ulla in rebus ~M~/Mj~M~ ~f~ satisfacere potest. Itaque nec circulus, nec ellipsis, neque impressionibus alia datur linea a nobis definibilis nisi intellectu, vel lineae antequam ducantur, aut partes [Spatium tempus randi fundamentum
r. Cf. le fragment dans les corps cause

abscindantur. antequam extensio et motus non sunt habentes.]

res,

sed modi

conside-

'< Il n'y a point PHiL., III, 5, b des parties de la division actuelle

de figure l'inSni.

et arreste prcise p. 68.) (Z!o<~M<!MM,

SUR

L~NFM!

5~3

et ipsa corpora [sunt phaenomena vera ut iris] quatenus in his solis collocantur, non sunt substandae, sed phaenomena vcra, ut iridcs et parhelia. Nam non dantur ngur a parte rei et corpora si sola extensio considerentur, non sunt una substantia, sed plures. Ad corporum substantiamrequiritur aliquid cxtensiomscxprs, alioqui nullum erit principium realitatis aut ver~ unitatis. phaenomenorum Semper habentur unum ergo revera nec plura. plura corpora nunquam Cordemoius simili argumento atomos probabat, quse cum sint exclusas, superest aliquid extensione carens, analogum animae, quod olim formam vel Speciem appellabant. Substantia corporea neque aut neque interire potest nisi per c~c~M ~M~ cum enim semel duret, semper durabit neque enim ulla rado est differentiae, dissolutiones neque partium corporis quicquam cum ipsius destructione commune habent. ideo Animata non oriuntur aut intereunt, tantum ~M~M~Mf. j

Extensio

et motus

PHL.,

VH!,

7.

PHiL.,

VIII,

20 (i feuillet). (relatif SpiNozA) imprim ap. JBo~MKM, io3

PHIL., VIII,

20,

Suite et fin du fragment (

tres esse infiniti gradus, infimum, Ego soleo dicere v. g. ut exempli causa asymptoti et hoc ego soleo tantum vocare hyperbolae; infinitum, quod est majus quolibet assignabili; quod et de c~teris omnibus dici potest; alterum est maximum in suo scilicet genere, ut maximum omnium extensorum est totum maximum omnium successispatium, vorum est astemitas. Tertius infiniti isque summus gradus est ipsum Omnza, quale infinitum est in DEO, casterorum omnium ad existendum annoto. ) De innnito majus, dabitume ecce observationem is enim est unus omnia requisita notabilem continentur. in eo enim H~c obiter infinito ` Verso.

cum sit infinitum

aliquod alio aeternius, ut potest res esse ante quodlibet et tamen ab astcrno, quia tempus ejus non absotempus imaginabile lute sed nostra tantum relatione erit infinitum. Fuit ergo tempus cum non esset, sed id est linea tempus abest abhinc infinite. Quemadmodum infinite parva relatione puncti.

52~

MVSON

DR

LA

PHILOSOPHIE

Pt.n<

VU!,

37-38.

PHIL.,

VIII,

3~-38

(4 p. in-fol.). ~> Veritate, d Ideis. G. G. L.

[De]

<; De Cognitione

Tel est le titre original de novembre Eruditorum mot Meditationes B.

de ce clbre 1684 (Phil.,

dans les Acta opuscule, publi IV, 422). On n'y trouve pas le

?H!L.,

VIII,

3(~2.

PniL.,

VIII,

39-42

(8 p. in-4). corporum causas. ~M<x~M

De modo perveniendi ad veram et rerMM naturalium Copie


PHIL.,

du brouillon par un secrtaire (corrige par Leibniz) catalogu Fin (de la main de Leibniz) VI, 8, a, et dat Maji 1677. per definitiones fient et linguam [philosophicam] < ratio-

H<BC autem nalem > egregie

inprimis

PHL..VII,43.44'

PHIL.,

VIII,

43-~). (4 p. in-fol.). Spongia Exprobrationum, nullum doctrince genus sit

seu

quod

COM~MM~M~MM.

Ce morceau est une rfutation des philosophes (Cartsiens) qui mpri$ etc. saient l'histoire, la philologie, l'rudition, Farchologie,

PML.,

VIII,

56-57.

PHiL.,

VIII,

56-57
est

(4 p. in-fol.)

3.

56 recto.

Doctrinarum universalium < opponitur complexus A Historiae quae est singularium. > Partes habet duas, Philosophiam theoreticam et philosophiam theoretica exponit practicam. Philosophia
T~H.osopHiA t. GERHARDT a d imprimer le brouillon (PAL, dernire Hc autem phrase per definitiones (v. Bo~etK~HM, fient. p. 86). ta voici VII, 265-269); par exemple et linguam egregie philosophicam

2. V. La JLo~KC
3. Ce fragment

L~M~,
tre

p. 159.
1606, car on y trouve le mot

doit

(f. 56 verso).

postrieur

Menas

DIVISION

DE

LA

PHILOSOPHIE

535

rerum usus ad naturas, practica exponit Ita fit ut eadem bis occurrere malumque evitandum. in priore parte, tum ratione $u<c causas emcientis rerum

obtinendum

bonum

PHiL.,

VIII,

56.

possint, tum ratione finalis in posteriore; seu remissive < sed alterutro loco tantum innuendo > Theoretica et Experimentalis, est, Rationalis Philosophia duplex et Mixtam. sub qua comprehendo Philosophia Theoretica rationalis [adjunctis] praedicatis et de substantiis est de Qualitatibus, et Actionibus. Quantitatibus Nempe pars una continet veritates necessitatis necessitatis iogicae, altera veritates Physic~. Priorum contrarium est absurdum; contrarium est inconposteriorum veniens. Philosophia theore'.ica rationalis necessitatis veritates logiez [continet vel ortas ex solo principio vel ortas etiam ex principio contradictionis, reddendae rationisl continet doctrinam Formarum seu de Qualitate, et doctrinam seu de Quantitate Magnitudinum Doctrina Formarum continet Logicam et C<w~~orMW. Doctrina Magnitudinum est Mathesis, estque de Discreto agit Logistica, estque duplex [duplex est] agit de [Aiectionibus] seu subjectis. Doctrina de adjunctis

et de Conde numero totum

tinuo. De Discreto, seu Numero certo Arithmetica, de incerto

Speciosa. De Continuo dupliciter agitur ex principio positionis, et est Scientia Finiti; et ex principio xquivaleat partibus seu Lege continuitatis, et prodit Scientia infiniti. j Utraque duplex est, Scientia situs seu Geometria, poris et situs [Motus seu temporis] seu Phoronomica] phoranomica, < nempe situs et mutationis. > est, una quae utitur qux utitur et principio similitudinis. duplex P~ G~M~n~ solo principio

quod

Transitionis,
56 verso.

et Scientia

[Temseu vestigiorum altera

congruendx,

duplex est, una sine consideratione temporis, qualis est tornatoria; altera qu<e involvit tempus, ut quse tractat de Motu accelerato et similibus. Et motus tum quasi geometrice, tum quidem componit
Cette indication montre est un plan d'Encyclopdie. pratique que ce morceau On sait d'ailleurs devait ~re compose suivant que l'Encyclopdie une double mthode, ou thorique, et analytique ou pratique. synthtique (Cf. ~VoMfMM~ Essais, V. IV, xxi.) La Logique ch. V, 7 et 23. de ~et~, 2. Cf. PtUL., VII, B, nova Matheseos V!, Q (Elementa universalis).

DIVISION

DE

LA

PHILOSOPHIE

Pnu.

VIH,

56.

eysice; < ut cum conatus Ex principio conveniendae Possent dioptrica, mathescos

directionibus embryonati componuntur. oritur doctrina Actionis seu D~M~M~. mistae partes inseri suis locis ut perspectiva. Geometriae, [Uranologm] Astronomia

catoptrica,

gnomonica,

phoronomicae. Doctrina de subjectis est de substantia < et de substantiato; substantia rursus > primitiva et de substantiis derivativis. Substantia primitiva est DEUS, de quo naturalibus Theologia Substantia derivativa est duplex, Originalis et Ortiva. Substantia est Monas, et hujus loci est [doctrina originalis de] [physo~ ~yfMo~. de percipientibus in genere, <; sende intelligentibus seu spiritibus qux dici potest ubi de mentibus, sed maxime de nostris. pneumatologia, Substantia ortiva est vivum, ut Animal, planta. Psychologia sibus etc. >, duplex altera est, Substantiatum nicum Non rudera. Philosophia prasdicatorum Prdicatorum riantur experimentaus et subjectorum. < rursus > est [qualitatum] in quibus [anecdonum] subjectis repemist~ [regulatum]. organicum est vel regulatum ut salia, vel irregulatum ut est corpus [naturale] vel Organicum, vel non Orgauna

est ~~0~ ut experiamur qualitates. [Et hue chymia] duplex, chymia. mathematica, ubi

j Poiogra'pia et ~ysica,

ubi varias partes

Matheseos

} et Aggregatorum. Subjectorum duplex est tractatio, specierum, est ~M secundum tria regna qux sunt Specierum jR~~MM ~w~ quorsum terra, lapides et qui in his succi et sales,

res metallica; <; cujus usus in > agricultura; vegetabile, quorsum planta, JP~MM Animale, hue Anatomia, < cujus usus in > medicina. ~MM~
i. Sic, pour 2. La plume moiti corrig 3. Cf. PH!L., 4. Cf. PHIL., naturalis. de Leibniz se refuse en Phychoogia. ? 1) V, 7, f. 5 recto. V, 7, f. 5 verso.

crire

ce

mot

nouveau:

on

lit:

Physia

PV!S!ONM~PMt.OSOPH!E

53~

sub qua Geograoia naturalis et Uranologia. Hic pars Matheseos mistae Astronomia. Philosophia practica agit de Bono et Malo, seu de fine et Mediis. Haec priorum omnium usum ostendere debet ad nostram felicitatem. Felicitas hujus vitre consistit in [sanitate Initia corporis et gaudio] et vigorem corporis, et] per perdurabili, quss obtinetur [per sanitatem fectionem < mentis et~> corporis et mentis*, et per horum instrumenta. Perfectio mentis [est] < obtinetur > Logica, et Ethica 2. Logica ostendit modum [inveniendi] [ratiocina] convenit. nandi, ut ad felicitatem obtinet ita [cogitandi] ratioci-

et totale. Aggregata sunt particularia lana vel quasi talia, et organica. totale tractat Cosmologia, Aggregatum

Particularia

sunt Rudera,

simi-

PHL.,

VIII,

56.

57 recto.

Ethica id agit ut [removeat quae nos intus] mens a bene ratiocinando et a Ixtitia per affectus non impediatur. Perfectio corporis consistit tum in conservatione n-mc" [in sanitatel tionum ejus, < quod est sanitatis >, tum in functionum ejus exaltatione, quod fit exercitiis seu gymnastica. Instrumenta menta rationalia sunt bina existimatio et irrationalia. > et tamen jJ possent ad conomicam et opes, nempe > per instru-

j Servi sunt instrumenta referri, quatenus Existimationis animalibus est doctrina

rationalia,

comparantur. politica.

Opum est doctrina conomica, < quae agit de instrumentis irrationalibus, qu.e sunt vera et fictitia per opinionem rationalium, quale pecunia, cujus proinde tractatio videtur ad politicam partem pertinere. > sunt sentientia, < nempe animalia, sunt agentia ut ignes [et]J equi, boves, etc. > sunt viva ut planta, sunt Quiescentia aqua~ < venti >, machinae; hue confecta et materialia. Confecta sunt structure, Structure sunt amictus, supellex. < < tum > immobiles, currus, naves, supellex. structuram. Hinc granaria ut aggeres, tum moles, [domus], Quasdam sunt materialia ad victum mobiles, amictum ut et et Instrumenta irrationalia vero >

et magazina. Omnia hc quas de hominis bono et felicitate

tractavimus,

possunt

i. Leibniz a oubli de biffer et mentis . 2. Cf. pHiL., VI, t, a; VII, C, 87; 156. 3. Sic, probablement obtinendam . pour

5 3 8

MVISON

DE

LA

PHILOSOPHIE

PHtL.,

VIII,

5?.

ut sit [quasi] <~ Logica >, plurium, totius Medicina, societatis, Ethica, politica et conomica praeserdm seu reipubicae. societatis sibi su~cicntis, recurrere de felicitate ) Principia ) Principium 2) Principium veritatum contradictionis reddendae rationis j duobus t. j' subordmantur.

et bono

5~ verso.

3) Congfuentiae ), ..< f h~ j. puto prioribus ~) Simmtudmcs 3) Lex continuitatis

seu Lex Melioris convenienti 6) Principium motuum hinc Leges <~ naturae, tum > corporis, voluntatis. Notionum Positiones gradus

et inclinationum

simplices et Speciosa in Arithmetica Combinatoria Consequentias hae porriguntur Mutationes, reflexiv tractatas seu infinitum consideratione primitiva, > > natura, ubi de percepdone hic et voluntate, consideratur et ordine involventia reflexiva DEUS. in rebus. accedente etiam ad contingentia ubi consequentiarum

causa et Effectus. item actiones prodeunt Monas. <~ Fons rerum substantiatoriae Subjectum seu substantiae et appetitu, et (ubi distincta permanere. aliquid in mutatione ubi de connexio Compositum, coexistendi, spatio, tempore. [Fons rerum DEUS.] seu quid realitatis in composito seu realisatio relationum. phaenomenon] Unio, Nostra Divina Mens Pf~sentia simplicis sunt) ratione <;

1 substantiarum

simplicium;

praeter ingredientia

[unde nobis Rem. in alio,

facit, divina [dat Unionem] phsenomenon in ordine coexistendi. est immediatio efficicit in aliud ut quod sit status

cogitatio

in ideis ratio est mutationis continens

in ipsum agat. Ita ut Actio unius


t ~!C. Sic.

Unionem, 0

et rationem

NOTE

SUR

LES

POSSMtES

5aQ

< distincte

intelligibilem

>

mutationis

in subjecto

aliquo

reddendam

PHIL.,

VIII.

exalio subjecto. D'une autre plume In Temmik philosophiam ancillantem }

5y.

PHiL., VIII,

6~-65 (4 p. in-fol.).

Pat.

VIII, 64.65.

du morceau Copie, de la main de Leibniz, publi par GERHARDT Phil., IV, 3~.3-34.9. Le commencement est bien: Il est asseur que l'abus de la philosophie nouvelle fait grand prejudice la piet. Voici quelques variantes P. 346, 3" ligne du bas Si le R~ P. de la Chaise, (qu'on voit bien, par ce qu'en dirent dj autres fois les RR. PP. Fabry et des Chales, avoir examin les modernes.) P. 347 il manque Anglois aprs Harriot . P. 3~9 au lieu de sans advection (?) lire sous la direction . Gerhardt a d publier ce morceau d'aprs le brouillon de Leibniz.

PHiL.,
2

VIII,
Xbr.

71 (un coupon).
1676. e

] PHIL.,

VIII,

7t

Non est opus ad augendam neque enim ullus est numerus imo in qualibet ejus parte. Introducere aliud etiam infinitum, nunc existant illse res

mundis 9 pluribus qui non sit in hoc uno < mundo >, velut mundum aliumque neque enim dici potest an autem ut a nobis concipitur existere dicimus,

rerum

multitudinem

genus rerum cxistentium, Est abuti existentiae nomine, an non. Existentia

involvit aliquod tempus determinatum, sive de quo certo aliquo dici temporis momento Multitudo est major rerum in toto quam infinita multituoine. De vacuo formarum ostendatur non omnia < alioqui multa absurda. mundo, non tantum monstra, injustitiae, et nulla
Cf.
M~MTS

hoc demum

possibilia nihil tam ineptum

potest, ista res nunc existit. in parte edam in [numero] non ihutilis ut dissertatio, per se > existere posse cum cteris,

esset

fingi posset, quod non esset in sed et mentes malae et miserabiles, item ratio cur DEus diceretur bonus potius quam
p. t3). 34

Ptut.

VIII,

6o-6

(Bo~~MMM,

OB LBtBNZ.

53o

DE

~HORIZON

DE

LA

DOCTRINE

HUMAINE

PnL.,

VIII,

7:.

'malus,

Esset aliquis mundus in quo omnes probi justus quam injustus. felicitate lueet omnes improbi pensarentur, pnis ~ternis punirentur, rent scelus mentis mea methodo statim probata habetur, quia possiItnmortalitas cursum non sive rerum compossibilis, bilis in se, et aliis omnibus

autem meum Quia mentes n'ont point de volume 2. Principium aliis compatibile est, id existere. quia est, quicquid existere potest, et non alia ratione limitari debet, ratio existendi pr~e omnibus possibilibus Itaque nulla alia ratio determinandi, quam quod non omnia compatibilia. involvant realitatis. qux plurimum qum ut existant potiora, nulla opus esset existendi ratione, et existerent, Si omnia possibilia Quare nec DEus foret nisi in quantum est sufficeret sola possibilitas. Sed talis DEus qualis apud pios habetur non foret possibilis, possibilis. si eorum opinio vera est, qui omnia possibilia putant existere. et Cartesium inter Pythagoram [apud Dialogus de anima brutorum obviam factos. inferos] < in Elysiis campis > sibi imminuit.

PHiL.,

VIII,

85.

VIII, 85 (un coupon), . Existentia


PmL.,

publi

par Bodemann,

p. 119. Le titre est:

PmL.,

VIII,

86.

PmL., Dernire Itaque

VIII,

86 (un coupon). non publie termini par Bodemann (p. 120)

phrase, illi tantum

< genei sunt,

sunt substantiarum, qui homogenerales et talis est conceptus Entis puri seu absoluti, sive DEi.

PHL.,VIII,t~-C)5. 94 recto.

PHL., VIII, E JL

94 95 (4 p. in-4") des sciences

corps entier est continu

hommes

l'ocan, qui peut estre consider comme ou partage, bien que les et sans interruption partout, des noms selon leur donnent leur et des parties, y conoivent
-Bo~-

ap. et Spinoza), Hobbes imprim t. Cf. le fragment PmL., II, , h (contre mare~ p. 62. IV, q.3o). I' de m~taphysique V (Phil., (PM., 2. Cf. Discours "T~D~oMM (1686), V (it86), w~M~ 43o). M~ note 2). uf. De Mo~cM 1690 (voir p. 53!, est postrieur 3. Ce morceau /!M'tM:)!C (PHL., V, 9) et PML., VIII, f. 68 (Bo<<e~MM, p. t !4). doctrine

la

M:

L*HOR!ZO~

DE

LA

DOCTRINE

HUMAtNE

531

il y a des mers inconnues, ou qui n'ont est naviges que par quelques vaisseaux que le hazard y avoit jetts, on peut dire de mme qu'il y a des sciences dont on a connu quelque chose < seulement > et sans dessein. L'art des combinaisons par rencontre est de ce nombre; elle signifie chez moy, autant que la science des commodit formes ou formules en un mot <~ en general; c'est la Specieuse universelle ou la Characterique. > De sorte qu'elle traite de eodem et diverse; de simili et dissimili; et <; de absoluto relato >; comme la Mathematique ordinaire traite de uno et multis, de magno et parvo, de toto et parte. On peut mme dire que la Logistique ou bien l'Algebre luy est sousordonne se sert de plusieurs notes indifferentes calcul car lorsqu'on ou qui <; au commencement du et substitues mutuellement sans en un certain sens. ou bien des variations

Et comme

PH!L., VIII,

94.

estre echanges > pouvoient faire tort au raisonnement, en quoy les lettres d'Alphabet sont fort > signifient des grandeurs, propres; et lorsque ces lettres < ou notes ou des nombres generaux, il en vient l'Algebre ou plus tost la Specieuse de Viete.

Et c'est justement en cela que consiste l'Avantage de l'Algebre de Viete < et de Descartes ~> sur celle des anciens., qu'en se servant des lettres au lieu des nombres tant connus, qu'inconnus, on vient a des formules, ou il y a quelque liaison et ordre, qui donne moyen nostre des theoremes, et des regles generales. Ainsi les esprit de remarquer meilleurs avantages de l'algebre ne sont que des echantillons de l'art des ou grandeurs. caracteres, dont l'usage n'est point born aux nombres Car si ces lettres effectivement calcul ou sorte et ne laisseroit des points (comme cela se practique signinoient chez les Geometres) on y pourroit former un certain different de l'Algebre, d'operation, qui seroit entierement < <)4
verso.

pas d'avoir les mmes avantages qu'elle a < c'est de ces lettres signifient des quoy je parleray une autre fois. > Lorsque termes ou notions, <; comme chez Aristote ~>, cela donne cette partie de la logique qui traite des figures et des modes. Et j'avois raisonn ladessus dans les commencemens publier un petit trait reeu et > reimprim hazard de m'estant etudes, de l'Art des combinaisons qui a est <( assez bien de mes malgr moy car ayant
VIII, IV,

eu bien
recto; et

d'autres
58.5~

veues

f. i8(B~CMMMM, p. 3s); t.Cf.PmL., V,6, p.n3). x. A Francfort sur le Main, en 1690 (v. P/t~

(Bo<fe~MMM,

o3-:o4).

532

DE

L'HORIZON

DE

LA

DOCTRINE

HUMAINE

PHtL~

VII!,

94.

depuis, j'aurois pu traiter les choses tout d'une autre faon. Cependant des lors ce thorme > j'avois remarqu < (pour le dire en passant) ont chacune que les quatre figures des Syllogismes general de Logique un nombre pareil de modes utiles; et que dans chaque figure il y a six quand les lettres ou autres caracteres signifient des veritables lettres de l'Alphabet, ou de la langue, alors l'art des combinaisons modes. avec un Enfin langues donnent l'art de faire des chiffres et] de dchiffrer. calcul des combinaisons c'est--dire Enfin mais distributif, l'observation des Cryptographie [c'est--dire J'ay encore remarqu qu'il y a ou le compos n'est pas un tout collectif, ne doivent concourir de a encor ses loix toutes differentes la

ou les choses combines

95 recto.

la Specieuse generale reoit mille faons, et Or sans entrer dans la discussion partil'Algebre n'en contient qu'une. la Specieuse, on peut la combiner avec culiere des loix qui diversifient possibles que les notes generales peuvent recevoir. Ces variations peuvent estre prises de differentes faons, et dans les ecritures < en nous serque nous formons il y a de la varit vant > des lettres < d'alphabet < tant > >, l'Arithmetique variations des lettres, et des interFcgard des lettres <; que ~> de l'arrangement valles ou distinctions (car nous n'ecrivons point tout de suite, mais nous laissons de la distinction ertre les mots.) Or puisque toutes [les] conhumaines se peuvent exprimer par les lettres de l'Alphabet, et naissances l'usage de l'alphabet, qu'on peut dire que celuy qui entend parfaitement sait tout; il s'en suit, qu'on pourra calculer le nombre des verits dont les hommes sont capables < et qu'on peut determiner > la grandeur d'un ouvrage qui contiendroit toutes les connaissances > < humaines jamais estre s, crit, ou possibles; et ou il y auroit tout ce qui pourroit les vrits, non seulement et bien au dela. car il contiendroit invent; et mme des mais encor les faussets que les hommes peuvent enoncer; expressions qui ne signifient rien. Cette recherche sert a mieux concevoir, combien peu est l'homme au prix de la substance infinie, puisque < le nombre de > toutes les vrits que < tous ~> les hommes <~ ensemble > une infinit peuvent savoir < est assez mediocre ;> quand il y auroit dans l'avancement qui par toute une eternit se relevassent et suppos < tousjours > que la nature humaine ne des connoissances, soit pas plus parfaite qu'elle est a present <; car il ne s'agit point icy de d'hommes < en calculant le M~M~

qu'alternativement, celles de l'Algbre.

et ce calcul

RSUM

DE

MTAPHYSIQUE

533

sera leve a un estat plus [ou] quand l'me humaine Ce paradoxe est bien d'une autre force sublime. que celuy d'Archidu Roy Hieron que le nombre mede, qui fit voir aux courtisans des <; non seulement tout le globe de la grains de sable qui rempliroient > l'espace d'une bonne partie de l'univers <; etendu terre, mais encor l'autre vie, > est assez petit et ais crire, car ce nombre d'icy jusqu'aux astres n'est presque rien au prix de celuy des verits, puisqu'il n'y a point de et qui ne pourroit fournir grain de sable, qui n'ait sa figure particuliere, un grand nombre de verits, sans parler des verits tires des autres choses. Il ne s'en suit pourtant <~ avec le genre pas, si le monde assez, qu'on ne pourroit trouver que des vrits dj connues autresfois car le genre humain se pourroit contenter d'un certain de verits, pendant toute une ternit <; petit nombre qui ne seroient qu'une partie de celles dont il est capable, ainsi il laisseroit tousjours Mais suppos qu'on aille tousjours en avant < pendant qu'on peut quoyque peut estre lentement pourveu le progres demeure tousjours le mme, il faut enfin que tout s'epuise > et qu'on ne puisse pas mme faire de Roman, autre n'ait dja fait; ny qu'un former de chimere nouvelle. Ainsi il faudroit tousjours qu'il fut un jour vray au pied de la lettre, qu'on ne dira plus rien, qui n'ait deja est dit, nihil dici, quod non dictum sit prius. Car ou l'on dira ce qui a est dit, ou < bien, si l'on veut continuer de dire des choses nouvelles >, l'on puisera ce qui reste encor dire, < puisque cela est fini comme nous > demonstrerons tantost. grand que le nombre nous allons faire. Il s'agit donc de donner un nombre plus de tout ce qui se peut dire ou enoncer; c'est ce que > quelque chose en arriere. humain ~> dureroit

PHIL.,

VIH,

93.

95 verso

PniL.,

VIII,

too-to

(4 p. in.~).

p PtUL.,
tO.

VIII,

100-

() Ratio est in Natura, cur aliquid potis existat qum nihil. Id consequens est magni illius principii, quod nihil fit sine ratione < quemadmodum etiam cur hoc potis existat esse qum aliud rationem oportet. > (2) Ea ratio enim causa est, debet esse in aliquo quam realis ratio; Ente Reali, seu neque veritates causa. Nihil aliud et

Il oo

recto.

possibilitatum

53~.

RSUM

DE

MTAPHYSIQUE

PHJL.,

VIII,

!00.

in opposito possibilitatum) (seu negatarum aliquid efficerent nisi possibilitates mndarentur in <; re > actu existente. necessarium esse, alioqui causa rursus (3) Hoc autem Ens oportet extra ipsum qu~renda esset cur <~ ipsum > existat potis quam non <; Est scilicet Ens illud ultima ratio Rerum existat, contra Hypothesin. et uno vocabulo (4) Est ergo necessarium est solet appellari DEUS. > causa cur Existentia pr~valeat
EXISTENTIFICANS.

~<w

non-Existenti,

seu

(5) Sed qux causa facit ut aliquid existat, seu ut possibilitas exigat exishabeat conatum ad Existentiam, tentiam, facit etiam ut omne possibile cum ratio restrictionis ad certa possibilia in universali reperiri non possit. (6) Itaque dici potest Omne possibile ExiSTiTURiRE, prout scilicet fundatur possibile in Ente necessario actu existente, sine quo nulla est via qua sequeretur ad actum. perveniret (7) Verum hinc non sequitur omnia possibilia san si omnia possibilia essent compossibilia.

ioo

verso.

existere

(8) Sed quia alia aliis incompatibilia sunt, sequitur quidam possibilia non pervenire ad existendum, alia aliis incompatibilia, non suntque tantm respectu ejusdem temporis, sjd et in universum, quia inprassentibus futura involvuntur. existentiam (9) Interim ex conflictu omnium possibilium exigentium hoc saltem sequitur, ut existat ea rerum series, per quam plurimum existit, seu series omnium possibilium maxima. (10) Hsec etiam Series sola est determinata, angulis rectus, ex nguris maxime capax, nempe uti videmus liquida sponte nature colligi in guttas natura <( universi > series maxime capax existit.
( i)

ut ex lineis recta, ex circulus vel sphaera. Et sphagricas, ita in

cm nihil aliud perfectio sit, qum ergo perfectissimum, quantitas realitatis. (12) Porro perfectio non in sola materia collocanda est, seu in replente modo eadem fuisset quantitas, sed tempus et spatium, cujus quocunque in forma seu varietate.
tt recto.

Existit

materiam non ubique sibi similem esse, ) (13) Unde jam consequitur alioqui non tantum obtineretur variesed per formas reddi dissimilarem, nulla alioqui posset. Ut taceam quod alibi demonstravi, tatis*~uantum esse extitura. ~iversa pbnomena

RSUM

DE

MTAPHYSIQUE

535

ptuL., etiam eam praevaluisse seriem, plurimum per quam Sequitur (14) cogitabilitads. oriretur distincte dat ordinem rei et pulchritudinem (15) Porro distincta cogitabilitas Et enim ordo nihil aliud quam relatio plurium distinctiva. Est cogitant!. sed non est ratio quodvis adsunt, confusio est, cum plura quidem quovis distinguendi. (16) Hinc tolluntur est ratio quamvis atomi, et in universum corpora in quibus nulla

VIII,

toi.

quavis. partem distinguendi esse Koo-~ Mundum in universum, plenum (17) Sequiturque ornats; seu ita factum ut maxim satisfaciat intelligenti. nihil aliud est qum perceptio pul(18) Voluptas enim intelligentis Et omnis dolor continet aliquid inorchritudinis, ordinis, perfectionis. cm absolut omnia sint < ad percipientem >, dinati sed respectiv in serie rerum, id oritur ex (19) Itaque cm nobis aliqua displicent defectu intellectionis. Neque enim possibile est, ut onmis Mens omnia non alias pras aliis observantibus, et partes tantum distincte intelligat; potest apparere Harmonia in toto. etiam justitiam observari, est in Universo (20) Ex his consequens cm justitia nihil aliud sit, qum ordo seu perfectio circa Mentes. maxima (21) Et Mentium maxima habetur ratio, quia per ipsas qum varietas in qum minimo spatio obtinetur. ] verso. io

ordinata.

Et dici potest Mentes esse primarias Mundi unitates, proximaque id necessarias veritates, simulacra Entis primi, quia distinct percipiunt et universum formare debuerunt. est rationes quae movere Ens primum,
(22)

(23) Prima etiam rimum perfectionis voluptatis mentibus ceptionis t. (2~.) Usque ade, dolores reperiuntur voluptates.
Sic, pour

causa summas producit largitur, ut mala in

est Bonitatis,

in rebus, simul cum voluptas consistat ipsa serviant necesse

nam dum quantum pluetiam quantum plurimum in perceptione per-

Mentibus,

ad majus bonum, ad sit proficere

et quod majores

perfectionis.

536

REDUCT!OMNGCARUMAnPNAM

PtMMt.OCE,

2.

PHILOLOGIE,

I,

2.

Novum inventum 4". 3. $ ad unam reductarum sub S. R. J. principi linguarum Augusto duci Brunsv. et Luneb. conferat dicatque Athanasius Kircherus Autor R omx anno 1660. 17. die Octobr. Notes en haut de la page A gauche in hoc genere in Bibliotheca Hano-

M~M

~~M! omnium

unam.

Ms. Guelf

~Extat aliquid editum Kircheri verana his conferendum. J A droite Cum Kircherus Linckerus misisset, M~ } simile tunc

quid ad Eminentissimum ejus consiliarius vocabat

Moguntinum non male ~y

Elect.

Is qui cum alio correspondere lingua sibi nota explicatum. Novem sunt

volet (sic loquitur)

hune libellum

habeat

)4 30 1620

sex columnarum, paginx in fbMo. Unaquasque itaque in summa sunt 34 columnas nempe titulorum. Cuilibet titulo in quavis columna sunt subjecta vocabula 30. Itaque habemus in universum vocabula 1620. Et unumquodque vocabulum duabus notis, significatur quarum Tituli una est character columnarum columnae, altera est numerus cum suis signis sunt a columna.

i. Cette fenbuttel,

indication se rfre sans doute dont Leibniz tait bibliothcaire

au catalogue de la depuis 6o.

bibliothque

de Wo!-

REDCCTO MNGUARUMAB UNAU

53~

~7 B. M. D. P. S. Vo. Vi. Ve. G. ==

Mineralia. Bonitas. Magnitudo. Duratio. Potentia. 5~~MMh~. ~M~M. ~f. ~cn~M. Gloria. D~ C<~<

Pm~OLOCHE, I, 2.

o-@ et 0 M etc.

Contrarietas Principium. Medium. Finis. etc.

et Oppositio.

A ce manuscrit sont jointes deux feuilles imprimes ce sont les deux Tables combinatoires de l'Ars magna du P. KiRCHER (p. 462) extraites Un placard Bernardi grave Orbis eruditi. literaturam a charactere A. D. Samaritico 1689 ~MMC

Tabula.

in modum favente Tableau

DEO deduxit

Eduardus

Bernardus.

compose de 29 alphabets, phnicien, hbraque, syriaques, latins (id.), franc, saxon, gothique, sanscrit, grecs (de diverses poques), La 30e table a pour titre runique, copte, thiopien, russe, armnien. XXX.
V. La

J\

/~e~MtC

Grxcorum.
p. 53 et 543.

2. En bas on lit

Logique

OxoNijE, apud Theatrum.

de Z.et~K~,

prt. i'.

538

NOTES MATHMATIQUES

MATH.,

I, I, a.1.

MATH.,

I, i, a (un coupon) termines terminis ejusdem generis unica. tota coincidit. Seu quaesi alteri Seu quae alteri

Recta est inter duos duobus tali applicata simili quomodocunque

coincidit, non secet) congruit applicata (ita ut producta aut non putem Adde aliam Jungii definitionem, quam aut non intelligo, tamen ita [eam Ait enim omnes partes sibi congruere. universalem. intelligi voluisse~ l

MATH.,

I,

, b.

MATH.,

I, i. b (un coupon). <

Euclides sua Eleseu > quibus Principia proeliminares et ad calculum nostrum Specios~ si examinaverimus, menta superstruit, facilius erit idem postea praestare in TheoremaSitus revocaverimus, nomine hic Sub Veritatum pr~Hminarium tibus qux inde deducuntur. quae non tantum Axiomata et postulata intelligo, exclusis definitionibus, de possibilinisi quatenus Terminorum, sunt veritates sed explicationes debent tate agitur, nam eatenus ad Axiomata vel postulata referri Veritates
GERHARDT en ont t classs par de Leibniz Les manuscrits mathmatiques les observa auquel un vol. XV de Supp ment, a BoMMANN volumes ajout y (M. 14 sont diviss en fascivolumes ne s'appliquent premiers suivantes pas.) Les tions contient, qu'il titre de le d'eux principal l'opuscule chacun cules numrots; porte en gnral, et des coupons brouillons des qui se rapportent en outre et renferme les feuilles de chaque fascicule de cet opuscule. au sujet Or, mais pas toujours, classs dans les volumes par M. n'tant (comme pas numrotes se trouvent, et nous avons o elles du fascicule n'avons que le numro pu indiquer d'un extraits les divers fragments des la commodit renvois, distinguer d, pour leur ordre relatif, minuscules des lettres correspondent qui fascicule mme par dans les manuscrits. leur rang mais nullement t.
2. Cf. PHIL.Il, B, Il, 54-

3. ~n~m'~d.M~ revoMbimat. exhibentur,

quoad

opus

De~ns<esE.dH~,u~~ et ratio est, ad cakatam

situs,

quo

me-

DEMONSTRATO

AXtOMATUM

EUCMMS

53~

MATH.,

I,

2.
MATH.,

I,

&.

22febr.

1679. Demonstratio ~JMOM~MK Euclidis. demonstrare narrt Proclus, aggressum Mihi recte fecisse videtur cum
Pars i

Apollonium idem intelligo tum demum

olim enim

Axiomata

conatum

facere Robervallium*.

ad perfectissimas comprehensiones perveniemus, nihil sensui aut imaginationi fidentes omnia ad notiones exigemus. Quoniam

omnes veritates, etsi in infinitum non possumus demonstrare resolvendo totum est maius progrediamur quemadmodum propositio parte demonstrari potest solo termino majoris resoluto, reliquis totius et ideo nobis ad geometriam partis non cxplicatis perfecte absolvendam et ad characteres reducendam satis erit, si eousque continuemus resolutionem, quousque produci demonstratio habeatur. Recta est quas duobus minataest. Recta est linea potest, id est, donec omnium axiomatum > deter-

Verso.

punctis

<: sine

alia conditione

adjecta

1 Pars

2.

quae duobus punctis datis sine ulla alia <; prasterea > conditione quam hac, ut eo ipso determinata est. sir, determinata Quaeri adhuc potest an detur linea quae sic determinetur Sed hoc ex generali axiomate quod semper aliquid novi determinatur, patet ea ponere singulatim. } gomtriques, Sentire, Percipere. on trouve des dfinitions de ex duobus plus enim simul sumtis quibuslibet est ea simul ponere, quam

` Verso.

Au milieu Voluntas,
talis

de dfinitions

Perceptio,

caiculi (Bo~tK<tMM, elementa constituamus Ces textes p. 285). prouvent la des de la Gomtrie d'Euclide que constituait Leibniz critique le principes pour travail de son Calculus et doit tre prparatoire rattache ses situs, par suite essais de Caractristique gomtrique. (Cf. MATH., l, 3, e; I, 12; 1, i~, d.) On sait d'ailleurs des axiomes tait selon lui le meilleur que la dmonstration de moyen fonder la Caractristique; c'est ce que prouve le rapprochement des dates de la D<'Mto~o ~tOtM~tK 22 fvrier Ettclidis, yg (MATH., I, 2), et de la C/Mr~e~ ''M~tM g~otM~rtca, 10 aot V, <i sqq.). 1670 (MATH., , 11 J~~ I. Cf. PHIL., VI, 0, f. 54. s. Cf. PHu. 2 verso. VI, 2, f, 23; VIII, 3. Cf. PHiL., VIII, 6. V. La de Z.&M! Logique p. 83 et 204. 4. Ce qui suit est d'une et parat autre tre une addition ultrieure. encre,

5~0

~FtN!T!ONS

GOMTRtQCES

MATH.<

I,

3,

a.

MATH.,

, 3, a (un coupon.) seu in quo nullus alius est locus. Itaque

est locus simplex, si sit B in A, erit A oo B 1. Punctum

Locus constituitur per puncta seu loca simplicia. Itaque locus vocabitur dici potest X. X si lubet, qui constituitur per puncta quorum quodlibet est. Si omne X sit Itaque locus in eo est in quo quodvis ejus punctum Y, erit X in Y. [Spatium est locus locus Spatium est spatium P. Itaque, < seu in plenissimus omnium punctorum, quo omnis sit quodvis est alius locus.j J P, erit punctum

ita > spatium est locus ut punctum erat locus minimus, maximus seu in quo omnis alius est locus, [itaque si omne [plenissimus] punctum sit P, spatium erit P. Nam cum omne] nam cum omne cujusque loci punctum in spatio sit, omnis locus in eo erit.

MATH., I, 3, b.

MATH.,

I, 3, b (un coupon).

non secat, estque in In piano linea Tangens dicitur, quae occurrit curvae quae non est eodem piano; sed hoc locum non habet in tangente ab alia quae rectam tangentem in piano. Quomodo ergo ibi discernemus < etiam > occurrit non secat. Vel potius qux generalis erit nota tangentis. Credo id unum superesse curvae. continuat directionem Mea Methodo tratione. nandi, Cum a diametro secari nulla in determinatione eas necesse determinantur. generalissimum, circulum bifariam ut tangens sit qu

itaque congruere ex sdem eodem modo

non eget demonsutriusque partis sit ratio discrimienim oportct, quae est. Congruere

MATH., 1, 3, C.

MATH., I, 3, c (un coupon). < etiam > [Situs] Positio est modus discernendi ut duo puncta per se nil habent quo ea quae per se discerni non possunt, An dicere licebit?
i. Cf. lanalysis Geometrica propria 7~; MATH., I, 5, d. 2. Application du principe de raison (6g8), 9 (.M< V, y?); et Pan. VII, C,

dterminante

la Gomtrie.

PMMAGEOMETRLEPMNGPtA

~~t

discernantur, ergo positionis

at positione species.

discernentur. Etiam

Situs erit positio coexistcndi, instantium datur positio, non situs.

est

MATH.,

I, 3, C.

MATH., , 3, d (un coupon). Recta planum <( vel aliam superficiem vocabulum sectionis latius accipias. > non secat sed trajicit, nisi

] MATH.,

I, 3, d.

MATH.,

I, 3, e (in-fol.). est, si detur continuum in cujus duo

MATH.,

I, 3, e.

ad punctum situs datus data puncta cadere illa possent. Puncti Puncta duo

inter se situm habent quam duo alia (A et B) eundem in duo ejusdem continui puncta C et D, si priora aequo ac posteriora 6 puncta L M cadere possunt. A et B congruum esse situi punctorum Hinc dico situm punctorum C. D C et D. Quod ita designo A. B Plus tard, quand on aura dfini la droite AB==CD. Geometria Calculum determinatoria. situs elaboratum si accommodentur ei Elementa habebimus, definitiones > postulata Axiomata libri primi et sa longueur, on crira

Euclidis. <; Percurramus

MATH., I, 5, a (in-~). Prima Ea est natura G'~OFM~~dP principia.

N! MATH.,

I, 5, a.

~M~, ut omnia quse habent situm, habeant etiam situm inter se; ita ut posito A habere situm (verbi gratia ad L) et B habere situm (verbi gratia ad M) sequatur A et B habere situm inter se.
Signe de congruence employ (Matlt., V, t72). 2. Cf. MATH., I, , b, note. dans l'~tt~M Geometrica l'opria de gS,

5~3

VERA

GEOMETRE

ANALYStS

MATH.,I,5,b.

MATH.,

, 5, b(in-).
s

Si quid ego judicare possum, vera Gomtrie Analysis nondum tradita est, et Calculus qui habetur potius numericus est, quam Geometricus, literis enim <; inter calculandum > denotari soient non puncta, quemadmodum sed magnitudines, opus esset in calculo Geometrico, hoc est numeri indefiniti. Itaque magnitudo directe calculo illo reprmsentatur, situs vero sive figura tantum indirecte et per circuitus. Quse res facit u: ex brevibus delineationibus Geometricis prolixissimi ssepe exurgant et contra ut difficile sit ex calculo Algebraico eruere Algebraici, commodas constructiones. At in calculo vere Geometrico per puncta ipsa formula calculo <; designata vel > reperta debet esse ipsius <; deli.
calculi

rt

ii

Manifestum etiam est calculum expressio. non exprimere totum id quod considerandum Algebraicum est, sed pleaut inspectione raque ex Elementaribus propositionibus, ngura: supponere, unde fit, ut analysis in medio itinere quasi abrupta obhaerescat nec ac proinde nec omnium transformationum perducatur, sit capax, quas natura rei suppeditat. Quodsi vero Analysis ad situm directe accommodetur et ad prima pnncipia exprimendum usque perElementa omnia per eam ducatur, unde ipsa Geometrise demonstrantur, usque delineari numque atque genere, mniri directe poterunt, quodam calculi combinatioquae nunc vix magno figurarum apparatu et imaginationis in inquisitionibus Quo vix quicquam reperiuntur. physicis et utilius pr~estari posset ad mentem sublevandam ac rerum operatur in penitissimas usque latebras prot i ad finem

neationis

et >

constructionis

fatigatione mechanicis naturam sequendam A la suite,

qu~e mathematice

ce passage

encadre

MATH., I, 5, C.

MATH., I, 5, C. situ atque extensione consideranda menti ante omnia occurric plura simul percipi, sed hoc non sufficit, nam si simul frigus et du!cedinem percipiam non ideo noto extensionem. Itaque opus est ut percipiam
i. Cf. Lettre V. La Logique J~M~~M de JLe~M! du ch. 3 sept. 1679, IX, 5. avec son Appendice (JM<<<A.,II, 18, 20).

In rerum

M~THESIS

GENERAUS

5~.3

ctiam quandam

relationem

inter

uniformitatis, tionem cujusdam murum album. Quin etsi charta mitatem quandam commune est, et Pr~terea

ea qu simul percipio; et quidem relaut si simul percipiam chartam albam, et

MATH.,

I,

5,

C.

sit alba, et murus niger, attamen uniforpercipio, qu% consistit in aliquo quod aibo et nigro album ex nigro fieri posse. quo manente concipio, (ut duarum percipio cum eodem tertio; B cum C. Percipio tamen me similia omnia percipere uniformitatem > uniformium

partium seu aliter A cum C quam in uno loco percipere posse Si quid percipio, quse aliquam habent

distinctionem percipio quandam duo aliter chartae albae) quatenus

quas in alio. et ideo plura alia -< simul inter se et cum priore

supponor,

MATH., I, 5, d (in-) Si posito B in A eo ipso intelligitur coincidere A et B, vocabitur A

MATH.,

5, d.

~MK~MM. Itaque si sit B in A et ideo sit A

Et si sit B in A et sit A punctum, A oo B seu punctum puncto congruum A. B est <~ C. D. Hoc per se patet

B, erit A punctum. erit A oo B est. similitudinis. ex definitione

MATH.,

, 8 (i p. in-fol.). determinandi distantiam ejus ab aliis quibusa quatuor datis

J MATH.,

I,

8.

Situs P~M~< est modus

est libet, quorum distantia inter se determinata Unicum tantum punctum est, quod datas distantias habere possit. punctis solidum comprehendentibus

MATH., I, 9, a (2 f. in-fol.

et 6 in-).
MATH., I, g, a.

Mathesis
V. La Logique de Leibnif, ch. IX, g. 2. Cf. PHtL., VU, C, 79; MATH., 1, 3, S.Cf.MAM., IV, t3,e.

generalis.

5~.

COMBINATORIA

MATH.,

ItQtb.

MATH., I, 9, b (un coupon). simili et dissimii, ordinato et variadonibus, De seriebus seu unico seu determinato. inverso, reciproco; perturbato, Axiomata varia egregiae utilitatis. Quae similiter determinantur Tabulis. Co~~ofM~ Sive si ordo quaesita sunt ordinata erit et in determinatis. Si determinantia est in determinantibus coeunt, coibunt. Utile est ad rerum naturas determinata etiam respondentia similia sunt. eas in seriebus quoerere; et, si eadem res investigandas seriebus reperiri queat, et sit quasi in nodo seu intersectione eo melius cognoscitur. serierum, Suit un exemple mathmatique 2. in plunbus diversarum Datis ordinatis etiam de formis,

MATH.,

I,

Q,

C.

MATH.,

1, 9, c (un coupon)~. aa -}- ab + ac bb bc bd cd ubi ets. significat et similia. abc abd c~. + abcd sic designo ets. breviloque abc + abcd rts.

cc dd bcd

MATH.,I,9,d.

MATH.,

I, 9, d (un coupon) ipsius o (Nihil) potentiae sunt aequales. omnes potentix nihilo squales seu infinit parvx; ipsius o sunt quantitates ngative ipsius o sunt quantitates innnitae sic 0"~=~.
I, 52).

Non omnes amrmativse sed potentiae

de continuit ou du principe Formule de Z~t&Mt~, p. 236, note i. V. La Logique 2. Cf. MATH., I, 26, a. de Let~M! 3. V. La Logique p. 493, note
Cf. MATH., tV, 12.

de l'ordre

gnral

(Cf. P~

ANALYSEOS

METAPHYStC~E

PROPOStTIO

5~5

MATH., I, 9, e (un coupon). In situ omni est ordo, sed arbitrarium est initium. In linea duobus

MATH., I, Q, e.

tantum modis eligi potest.

MATH., I, o, f (un coupon). Si data sit relatio inter duas propositio insignis quantitates homogeneas quam nulla tertia ipsis homogenea ingrediatur, erit ratio earum data. Hoc maximi est usus in rerum natura cognoscenda. Exempli causa, etsi ignorarentur tamen ex hoc lemmate leges concursuum in corpora quiescentia sequitur corpore aliquo incurrente quotcunque, fore amissionem ve~ocitatis velocitati incursus proportionalem. Nam data est utique velocitas amittenda, ex data velocitate integra incurrentis coret situ. Relationem autem datam dico dum porumque magnitudine aliquid ex quibusdam datis datur; cum sola velocitas integra et ergo relationem amittenda ingrediatur, erit ratio earum data Analyseos Metaphysicae

MATH.,I,9,f.

MATH.,

I, o, g (un coupon). est determinatum inscripti, cognitum. sed determinatur Ex dato diametro circuli datur

j MATH.,

I, 9, g.

Datum

area quadrati

area circuli.

MATH., I, o, h (un coupon). De rc~oM~ Videtur tandem quod eodem ratio detecta demonstrandi in generalibus aliqua, v. g. uniformiter moto diversis velo"

~ATH., I, Q, h.

corpore per idem spatium citatibus, actiones sint ut velocitates

t. Cf. MATn., 1, 26, a; 111, B, t8, b. V. La Logique de Leibnir, p. 3oo. du principe Application de raison la Mcanique. Cf. MA~1, o, f.
tM~

tNMTS

DE .HBNtZ. 35

$,t6

DMKtTtONS

MATHMATIQUES

MATH.,

I, ()) i.

MATH.,

. 9, i (un coupon).

sibi substitui possunt salva veriqualia sunt quae [mutuo] esse. Nam ex eo quod priori tate, videtur nimium dicere seu obreptitia veritate, salva circa magnitudines sequitur substitui potest, posterius ut alibi demonstravi vicissim et posterius priori similiter substitui posse, inserere praeoccupando est definitione ex demonstrari possunt, Jam quse Dennitio (si rigide agas) obrepere.

MATH.,

1,9,).

MATH., , 9, j (un coupon). Un de mes estonnemens studieuses, qui est, que des personnes comme par ne donnent rien de nouveau, du R. P. Malebranche Je crois que cela

fort l'analyse, s'appliquent exemple le feu P. Prestet amy les autres avoient arrive en partie, parce qu'ils suivent trop la route que du grand chemin pour trouver quelque chose, faut s'carter il dj prise; trouver des insen Grece va un pour comme qui peu prs voyageur n'ont pas encor remarques criptions que les autres

MATH.,1,12.

MATH., I, 12. Demonstratio sine demonstratione matione perficit. omnimoda qu nullam nisi identicam, propositionem, alia affirperinde axiomate aut utitur, etiam analysin

assumit; sed demonr-trabili

nulloque non demonstrata

intet alia cogitavi scopum situs constituerem, ut Analysin Itaque Euclidis, Elementorum Demonstrationes obtinere posse si perficerentur Proclus, nuper Clavius laboraverunt in quo jam olim Apollonius,
VII, B, Il, 43: VII, B, iv. n; et~ec~M i Cf. PHL., de Leibnix, p. 338. (Pliil., VII, 219)' V. La Logique dp Mati:et~:atigue sur les Elemens ~~c~~ (MATtt.,XV,V,6.70). 22 juin ~~MMC~, 3. Cf. Lettre Cf. MATH., , t, b, et note. r 6?9 .n~t (P~tf., T I, 33~). Calculi MM~M~ Janv. 6

Prestet.

DFNTONS

MATHMATIQUES

5~

Dfinitions
HOMOGENEA REQUISITUM

de

CONTINUUM,

PARS,

TOTUM,

HOMOGENEUM,

FORMA.

MATH.,

I, t3.

sunt,

quae possunt
est, A

esse requisitum
ipsius B, si

immediatum

IMMEDIATUM

est, B non est, demonstrari Itaque Requisitum diatum, sive C<w~~ ut species.

non potest immediatum sive CoM~ considerabimus ut genus,

propositio h~c [seu per se nota est]..

ejusdem. Si A non

et Requirens immepartem autem et totum,

MATH.,

I, 14, a. En tte d'une

feuille

MATH.,

I,

t<t,

a.

Hic generalis notio Hnc~ sine consideratione motus et superficiei, item notio latitudinis et promnditatis. Linea est extensio cujus sectio quaevis per idem punctum est id punctum. e s e e

MATH., I, i~, b. En tte d'une Videamus an non commodius

feuille sit Motum

M MATH.,

I,

t~,

b.

adhibere, quam sectiones; cum revera Sectiones sint moti generantis vestigia. Et ita poterimus nihilominus abstinere a consideratione adhibita sola considerasimilitudinis; tione congruentias. Linea est extensum quod describitur motu puncti

MATH.,

I, i~

c. En tte d'une nactus sum

feuille continui Notionem

~ATH.,

1,

!4,

C.

et partis; adeoque non homogenei vel transformationem supponendo similitudinem, seu motum. Et possum sane condere Geometriam M~' generis, ex solo prinseu ex solis Epharmostiis ut cipio inexistentia:, non adhibita congruentia, similitudine seu Morphicis. Continuum est A in quo sumta bina exhaurientia utcunque B et C, aliquid habent commune D, seu utrique tam B quam C inexistens
1. Cf. MATH. t8 2. Cf. une dfinition (hiath., VII, 285). G~M~/tt! analogue ~C~OMt~M~ dans du continu ~MtM~. le Specimen M0~<

Hic memorabilia

5~8

DE

CALCULO

SITUUM

ri

MATH.,

, t4, d.

MATH.,

I, 14, d. Commencement plam m calculum excogitavi~

d'une

feuille conabor, ut specimen exhibeam a ?

EIcmenta Calculi

redigere

Situs quem

MATH.,I,t5.

MATH.,

i5 (8 p. io'4").

Copie

de la main d'un ~KMM.

secrtaire.

De Calculo
P. r.

? i. Ut in Calculo Magnitudinum dum > addimus, multiplicamus, tm etiam con&nmus peragimus, ac denique gressiones Situ formamus Extensa tamusque concurrunt tionem. coincidere in eis prter Majoritates, per Sectiones Magnitudines < cum ipsas Magnitudines et horum in se ducimus per rationes, Minoritates et Motus, formamus reciproca aliasve relationes proIta in et ~Equationes. conferimus, specJ~ Congruentiam (ubi adeoque Dterminapositis conditionibus,
Q

deinde

Similitudinem,

~Equalitas Determinatum dbet.

et Similitude) Coincidentiam, enim est cui aliquid, iisdem

veluti Totum sua habet Axiomata, 2. Et ut doctrina Magnitudinis sua parte majus est. Quod majus est majore majus est minore. Si xqualibus aequalia addas proveniunt aequalia, aliaque id genus. Ita Doctrine Situs Axiomata propria habet qualia sunt sint in Determinantibus, Coincidentia Si Similitudo, Congruentia, erunt et vicissim, si a sint in Determinatis esse etiam in determinatis, a puncto ad punctum duci posse, sequetur omnes Rectas esse inter se similes, quia ad determinandam Rectam ab A. ad B. nihil aliud opus est quam assumi A, B. et ad aliam LM, sa~tem assumi situm punctorum L, M. Situs vero duorum situi aliorum duorum semper similis est quia nihil dinerenti~ punctorum distantiae totius assignari potest, sed magnipra~ter solam magnitudinem tudo jam est aliquid ad tertium relatum. < Non tamen Situs punctorum Rectam
<

quoque in Determinantibus Exempli causa. Ponamus

simplicissimis. non nisi unicam

la Gomtrie C'est.&'dire plane, 2. Cf. MATH., , , b, et note.

oppose

aux

Sotidi

tementa

K'

DE CALCULOMTUUM duorum Situi

5~Q MATH.,1,15.

aliorum < duorum > plane punctorum [idem] < concontinuum gruus > erit nisi ita ponantur ut quodlibet Extensum quod unius situs possit etiam applicari inter applicari potest inter Terminos Terminos situs alterius. > sunt qu ambo seorsim ita spectata sunt indiscernibilia ut nihil sumi possit in uno c.u simile sumi nequeat in altero, abstrahendo nisi excipias magnitudinem ubique ab aliqu determinat Magnitudine Angulorum, qux ad doctrinam situum, non vero ad doctrinam Magnitudinum referri debet. Cum ergo probaverimus omnes situs binorum punctorum esse similes, etiam determinata, seu omnes Lineae Rectse erunt Similes. j 3. Contra non omnia Triangula per situm trium punctorum determinata sunt similia inter se. neque enim ABC similiter se habent ut LMN. Potest enim Distantia c AB ad Dis? tantiam quam Distantia LM ad distantiam MN, ita ut in determinantibus sit dissimilitudo. ex quo patet etiam in duabus Rectis lineis tria sita eligi posse. puncta tribus aliis dissimiliter Nam similitudo a determinato BC aliam rationem habere L M N Similia vero

P. 2.

reciproc tantum valet ad non etiam ad ea qu sunt pur determinantia, plus quam determinantia. Sic, etiamsi Circulus determinetur per tria puncta priphrie data, et omnes Circulos inter se similes esse minime sit tamen hic negandum, non valet a detcrminatorum Consequentia similitudine ad determinantium similitudinem, tria puncta data plus determinant, quia Peripherise qum ipsum Circulum, tres partes priphrie habentes. At contra si Circuli scilicet etiam certum ad determinatam duo determinentur et Angulum in segmento, totum Circulum rationem

per datas duas Chordas et per xquales Angulos in segmentis super Chordas factis, tum demum Circuli non solum similes erunt, sed etiam similiter determinati. Hic autem qusdo nec de tali quidem determinatione est, sed saltem de primis et simplicissimis determinantibus, nunt similia, etiam qui ubi determinata similia esse debent. Si vero contingeret, dissimilia determinantia nihilominus dare similia id ipsum certo indicio est hanc sed aliam dari simpliciorem. simplicissimam, determinata, determinationem non esse

550

M:

CALCULO

StTUUM

MATH.,

I, t5.

seu Mathesin gencralem ad calLogisticam $ 4. Uti Magnitudinum et aequationibus, ita culum reducimus, utimurque imprimis rationibus et congruentias. calculus quidam in situ institui potest per similitudines possunt designare puncta locus omnium Y est superficies sphaerae. YA~B.A. B.A. significat situm puncti B. ad punctum A, In hac Consignatione sed est signum congruitatis. Sensus ergo illius Consignationis talis est. indeterminatum Y eum situm habere ad p inctum determiQuodlibet natum. A quem habet B ad A. unde intelligitur ipsum B quoque inter ea Y seu in eadem opus fuerit Y.A.I~B.A.> non superficie sphaerae esse. Sed si posuissem Y.A. I~B.C. B in superficie sphasrae poni. <~ Sed jam maneat ) Literae autem in Calculo Situs tudines. In Calculo Magnitudinis designare soient ipsas Magniet loca. Hinc si

P. 3.

et considerando bas 5. Jam posit alla adhuc sphaer ZL.ML. duas superficies sphaericas se intersecare et loca communium concursuum V. erit simul Y. et Z. ut scribere possim vocari V. unumquodque V.A.~ (quod BA et V.L.~ML. Potest autem B assumi coincidens ita signatur V.A. fietque V.A.L. F.A.L. B =~ M) quod vocetur F, determinatum f~ F.A. et V.L. F.L. unde fit componendo unde sequitur, Lineam in qua se scant duas superfiipsi M ex ipsis V.

cies sphaericae ejus esse nature ut quodvis ejus punctum V habeat ad duo data A.L. situm eundem. quem constans F. (quas proinde una est ex ipsis V) ad eadem puncta A.L. 6. Idem etiam Quodvis poterat punctum A.G.L. motu suo talem cujus duo puncta A. et L. quiescunt, lineam V.V.V. describet qualem formant duae super6id est Circularem, cies sphaeric~e sua intersectione, sic enuntiari

quia cum Extensum ponatur rigidum adeoque punctum ut G suum situm servet ad puncta A.L. quodvis durante motu extensi continuo quiescentia, inde quodpuncta V.A.L~F.A.L.
t. Ce

ad duo

libet Vestigium ipsius fixa A. et L. retinebit

G. circumvoluti non aliter

situm

eundem

ac supra

scripsimus

de congruence signe (Math., V, 172) et dans r/M 2. Lire cjcfeM~MM:.

se trouve dans Geometrica laitalysis Euclidis V, 85). ~p<5T9: (JM~

propria,

t6<)8

DE

CALCULO

SITUUM

55

Puncta vero quaevis qu~e dicto Motu durante un cum punctis A ~y et L quiescunt, eo ipso quia quiescunt, oportet esse situs sui ad A. et L. unica. Nam si moverentur exhipluribus locis eundem situm ad A et bere possent, siquidem omnia eorum vestigia cundeno situm ad A. et L. haberent. Jam vero ea puncta sunt sua ipsorum vestigia, id est describent Circulos indefinite parvos sive evanescentes in puncta. Ita prodit Linea Recta cujus Expressio hase erit. Posito puncto quovis ejus indeterminato R. dicetur R.A.L. Unicum seu si R.AL~(R)A.L. erit R (R). 8. Hinc patet duas Rectas non transire per eadem duo puncta ut ABC et ABS. nam si in Rotatione Plani punctis A. et B. fixis totum illa rotatio efHdet ut quicquid planum moveatur,
* < <

MATH.t P. 4.

I, 15.

semel fuit altero initio rotationis seu remotius

seu propius externo superius id facie versa fiat postea inferius rotationis externo. At, si facta Rcctx, B. oporteret

ab initio

tm Lineae ASB qum ACB essent rotatione ad Fixa puncta A. et

ambas quiescere .ex natura Lineae Rectae modo ostens. Si amb~ quiescerent, S semper maneret supr extensum ACB et nunqum caderet m~, quod est contr Naturam Rotationis. 9. Hinc statim colligimus Rectas inter se similes esse, habere partem tod similem, quin etiam Rectam Lineam esse cum nihil simplicissimam, aliud qum extrema ad totam suam determinationem requirat, adeoque et minimam inter extrema, et pro distanti in posterum sumi punctorum posse. Pro distanti sumetur, quia Terminis immotis, distantiam Terminorum oportet esse immotam. Si ergo alia Linea inter A. et B prter Rectam assumeretur etiam illa punctis A. et B. Fixis in pro distanti, r otatione PIani maneret immota, prter Rectam AB. etiam immotam in eadem rotatione per 7. Ergo darentur dux diversas Linex simul immola
in hac rotatione, j Brevissima quod erit, absurdum quia si dm per 7. brevior ab A. ad B. pertingit, Linea P. 5.

< seu extensum ipso majorem datur, ut si aequalis tamen majores AS+SB qum (quas

>

quod esset ASB rectae A.B.

distantiam se assequetur absurdum. Si alia aequalis non quidem Recta, distantias AS+SB. non esse esse majores conterminis curvis ex natur brevissimi. asquales) ABC, oporteret quia non possunt ipsi AB

ponuntur

533

&ECAI.CULOS!TU~M

MAT!

1,

t5.

Sed

Euclides

demonstravit

principiis huic (Brevissima tentibus impUdt assumtis, Ergo patet quoque nostri eosdem Terminos 10. Fortasse tamen trari potest Scilicet. Dissimiles nequeunt. Itaque Arcus in Id quod Diametrus

AS + SB majores duo inter eosdem terminos

esse

sed ex puris angulorum asserti ventas, quod duo

quam AB. nuUis non dantur) inni. sitibus ratiocinando. brevissima etiam inter

non dentur. illud Euclideum eodem Circulo ex paudoribus a Chordis demons-

abscindi ~qualibus ex natura similium per se constare censendum est. AB major est Chord ADnam Chorda AD abscindit Arcum tum dissimilem dimidio Circuli AB (alias ab A ad B rediret principium AD p AB, quia Radii contra 8). Ergo per posinon erit AD == AB. Sed nec CA + CD = AB duplum esset pacto

Radii. hoc duplo Ergo AD P CA + CD Brevissimum majus altero iisdem Terminis interjecto quod absurdum. Cum metro Hinc nec major, patet tertium Trianguli sequitur majora. ducendo duplo ejus ergo Diametrum Chorda AD nec aequalis Chord quavis Isoscelis AMN duo Circulum Centro

sit Dia-

esse. majorem latera tertio sunt A, per M et N Diamtre seu 6et ante Chorda probamm

Nam

AM + AN asquantur Radii sed MN modo Ergo ut paulo

Circuli.

AM+ANpMN. duo latera reliquo esse ma~om Denique dico in quocunque Triangulo DE + DF p EF. Nam abscindo DX==DE, Ergo DE + DX P EX, utt de Triangulo Isoscele XF. Ergo DE+DX+ ostensum. XF Addo utrinque Id est p EX+XF. erit aut brevissimo squale (et

DE+DFpEX+XF(K). Aut igitur DE -j- DF minus EF, quod absurdum per 9.

sic per ea qua: aa litcram K probavi erit EF P EX + XF Brevissimum alio cointerjecto aut denique DE + DF mjus erit qum EF absurdum) quod erat demonstrandum.
P. 6.

11'

Linea

Recta

est locus

omnium

punctorum

sui situs

ad duo

DE

CALCULO

SITUUM

=53

ita Planum est locus omnium sui situs ad puncta unicorum, punctorum unde patet, etiam assumtis duabus rectis se intertria puncta unicorum, Esto eni m secantibus haberi Planum. Recta per A.L. et alia per A.M. Habemus tria puncta A.L.M. nec tantm sunt puncta determinata omnia Rect~c per AL et omnia Rectae per AM sed et omnes distante Rect~ rect~, ad a quovis puncto punctum quodvis punctum unius alterius in
sunt Line~ Rect~e) determina-

M~n., I, t5.

quodvis

adeoque

distantiarum quavis harum (quae etiam tum est seu sui situs ad A.L.M. unicum. ~12. Jam A.M. omnia unicum. unicum Rect~ per A.L. omnia

puncta appellentur Ex ipsis Y unum sit H, unicum. sui situs ad H.N. ad A.M.

vocentur Y et Rect~e per puncta Z. erit ita A.L.Y. unicum et A.M.Z. et ex ipsis Z unum sit N erit A.L.H. alius locus ipsum V. erit H. cujus quodvis punctum est unicum ad A.L. et ad A.L.A.M. Nam

et A.M.N.

Sumatur Sed

V sit unicum

ipsum N. est unicum in Determinationibus

pro Cum ergo sit V. ad A.L.A.M. canea sit, saltem inde inferetur puncta V. esse in omnium punctorum eodem

Ergo Determinato unicum

unicum

substitui

possunt

Determinantia. A. supervaid est omnia

et repetitio esse V. ad A.L.M.

ejusdem unicum.

est locus piano cum A.L.M. quia Planum sui situs ad tria puncta Fixa Unicorum. etiam Duo Plana sese secare in Line Recta. S 13. Sequetur Sit X. Unicum ad A.B.C. et Y. unicum ad L.M.N. Puncta vero utriusque PIani communia omnia vocentur Z. ita ut puncta Z sint unica sui situs tam ad A.B.C. quam ad L.M.N. Ergo omnia Z tam X. erunt quam Y. Producantur Distanthe LM.LN. et MN. dum Piano per A.B.C. occurratin ).. pL et v. quod fieri necesse est secat totum et quia planum quodvis spatium sectio communis in Infinitum. procedit Item, omnis Recta procedet in infinitum. munem Necesse igitur est ut ad illud Planum seu ad sectionem comperveniat. ) 14. Sed ne moveatur esse sectioni Parallelam, vero omnia determinatis tria in determinatum

objectio, duo nobis

forsan

unam

inter Distantias sufficiunt. ex duobus essent

L.M.N. Quodsi eorum

P. 7-

sectionem

X. et puncta cadant nihilominus alioqui si tria

erit tertium,

indetermi-

55~

MCALCULO

SITUUM

MATH.,

1,

t5.

nata inter se determinarent

Planum

absurdum, quia sic ipsa quoque Z. ).. unicum id est omnia puncta

in ipsa intersectione intersectio Planum Z. cadent

Planorum, quod foret. Itaque 6et Rectam. Hinc trium

in Lincam

quia dua~ Rectae se mutuo non nisi in unico puncto Intersectio erit. Planorum punctum

secare possunt,

etiam quid fiat, si tres superficies sphaericae se secent, ~i~. Videndum extensum esse nequit. ubi locus intersectionis Neque enim duarum Linearum sectio Extensum est. Facile autem ostendi transire circulos. potest, per duo puncta innumeros etsi possit etiam aliquando Circulus circulum attinetiam tum, quando non gere saltem in uno puncto,

sunt in eodem Piano, etsi se non tangant. Circulum vero ex tribus punctis manifestum est. Nam ex duobus punctis A. et B determinatur determinari cujus omnia puncta ad duo puncta hsec se habent eodem modo, ad B et C inter quas etiam est Centrum Circuli. Similis locus punctorum eodem modo se habentium (inter quas idem Centrum esse debet) extrat* Recta in Rect ambabus ambarum Ergo Centrum punctis B et C. determinat. s Rectis, id est in earum Intersectione sive Rectarum Circuli est in Ergo intersectio ad (B.C.B.A. et cum

est punctum ejusdem relationis B repetere sit ad) B.C.A. supervacaneum quod punctum omnino debet esse Centrum Circuli vimus per A.B.C. Sed Circumferentiam

nos supra definilocum Circuli, se habentium eodem ad modo se substi-

puncta Fixa. Hinc habentium ad quodvis punctum tuendo pro Determinantibus. duo 16. Sumantur per ea transiens, Circumferentia tria puncta cui occurrat est

eodem modo punctorum Circulus erit Locus punctorum

X. Rectas per AB, determinata

C. ostendendumque per tria puncta Peripheriae num


P. 8.

hujus Circuli et Planum Recta per AB. in Puncto quod sit C. Ergo ad eodem modo se habentium locus punctorum erit omnia puncta Peripheriae cadere in hoc Planum in Circumferentia ipsius ductum. Quod ne si ostendatur PIaad duo quidam puncta eodem punctorum Rectam vero esse lo-fcum omnium punctorum

esse

ocum

ommum

modo

se habentium.

t. ~Jc. Lire

extat.

MCALCOLO SITUUM

555 ] Sint puncta A.B.C. MATH., circa Aet circa B. Idem

eodem modo se habentium .~c est de duabus

ad tria quidam

puncta.

I, 5.

DuarumJamquarumcunqucSphaerarum cadent in Planum. intersectiones,

quibuscunque sphaeris circa A et C. Inde, est, Consequens quia hoc sufficit ad determinandum, circa A et B et Planum ex intersectionibus sphaerarum Planum aut circa ex intersectionibus A. et C. circa B. et C. Spbrarum eandem determinare Rectam ad modo se habentem; eodem modo planum se habet.

quaevis puncta hujus Plani eodem Rectae in illud ad quas illisio

17. In Piano quoque possumus concipere Rectam ut locum omnium ad duo tantum puncta A. et B. punctorum eodem modo se habentium circa A. et B. se secabunt in Adeoque omnes Circumferentiae squales hoc loco seu in hac Linea Recta. Hic modus locum determinandi diversus est a priore. Aliud eodem modo se habentium locum omnium enim est dicere, locum omnium punctorum ad duo puncta A. et B. esse Rectam. Aliud

eodem modo se habentium ad A. ut ad B. punctorum esse Planum. Nam prior proprietas sic exprimitur A.B.C. 1~ A.B.Y. in solido. Locus omnium Y. Recta sed posterior sic expriproprietas mitur A.Y.~B.Y. erit locus omnium Y. Planum. Sed, si omnia Y. sint in eodem omnium Ex A.B.C. constat Y. cadere centro B. radio Piano cum AB et inter se posito A.Y~B.Y. et B.C.~B.Y. AC. erit locus unde Y. Linea Recta. A.B.Y. sequitur A.C.~A.Y. Centro A. Radio in Sphaeram B.C. et in Sphaeram sequitur dari

in uno puncto edam Sphaerarum 18. Ex Contactibus locum Unicorum ad duo puncta, vel vicissim ex hoc sequitur Contactus Sphaerarum in uno puncto. Idem est in Piano de Contactibus Circulorum.

FA~FB~LA~LB.sicGA~'GB~MA~'MB..p~~ centro A radio AE descriptus nempe circulus cum sit E infra Rectam et A. supra Rectam, secabit eam bis in F et L, quse sectionum puncta sibi continuo G.H. etc. sibi occurrent, appropinquant, et L in M. N. ibi in unum F. transeundo etc. Ubi coalescent in in D. autem eritque

ibi

duorum

556

CALCUL

DES

ALTERNATIVES

MAT!I,t5,

Circulorum rect Rectam FL

Contactus. eodem A.B. secare. modo

Hinc si A et

per

se habet, cadet. Videtur etiam

B sint ea ad qu omne punctum erit D sui situs ad ea unicum et in sequi has Rectas se non nisi in

uno puncto

MAT!t.,

I, 26,

a.

MATH.,

I, 26, a (i f. in-)

Logica est Scientia generalis. Mathesis est scientia rerum imaginabilium. [Theologia] Metaphysica est scientia rerum Moralis est scientia affectuum. in universum, Combinatoria racteribus~> Non omnes agit de calculo universalibus. ~brmul~e significant

intellectualium seu de notis <; sive cha-

excogitari possunt. Exempli esse abc, intelligi potest x esse vel a vel b vel c. Hinc si sit x idem quod idem quod ade, erit xy idem quod seu calculo altemativo abc, et id quod
Verso.

quantitatem) et infiniti modi calculandi si dicatur x gratia pro calculo alternativo

est x vel y necessario erit vel a vel b vel c vel d vel e. Cum in alias <; et > secundum multiplicatione leges communis calculi posito x valere ade debuisset xy valere abcde. Verum in cal[esse] valere abc, et culo alternativo tali, a et aa aequivalet, nec ulla ratio habetur combinationis sequitur Si enim literas secum ipsa. esse inter se diversa. x esse c. posito ~.c.d~ constet hoc modo x esse unum ex his quatuor a.b.c.d. et unum ex his quatuor c.efg. necesse est ut sit id quod utrobique reperitur nempe c. Quali artificio uti soient lusores ad divinandum quam chartulam aliquis sumserit, licet ab iis tegatur. Et eodem artificio utuntur et nam cum sciunt quod quaerunt debere esse in aliquo circulo Gomtre esse debere in alio circulo dato, idemque cadere in horum circulorum intersectionem numerorum, Et alioqui calculus alternativus id dato, concludunt Idem neri potest in seriebus etiam immensum habet usum in
ch. VIII,

Ita posito haec omnia

x esse abcd,

et idem

x esse

. Ce fragment doit dater de 683 (voir latin). V. La Logique de Le~Mt~, 2. 2. Cf. Elementa nova Matheseos universalis (PHtL., VII, B, VI, 9). 3. Cf. MATH., I, g, b.

SYNTHESE

ET

ANALYSE

55y

calculo decimali, seu cum omnes quantitates exprimi debent, quod cujusdam Gomtrie~ Suit un paragraphe sur !a distinction

per terminos progressionis vulgo in calculo quritur. et de la quantit. nulla tertia

MATH.,

t,26,a.

de la qualit

una quantitas ex alla determinari Quandocunque potest homogenea assumta, semper data est ratio unius ad alteram'. Ni fallor, subducendo datam, eam habui exemplum calculo pensionum, datam apparuit.

vel Aprili 1683) puto in nuper (Martio ubi cum initio non praevidissem rationem

MATH.,

I, 26, b (3 p. in-4). genera 4

Une prface quibus 2. instituti

commenant mei rationem

ainsi reddere volo.

MATH., I, 26) b.

Duo sunt lectorum

savoir les tirones

et les docti

MATH., I, 26, c (un coupon). Duas sunt Methodi, Synthetica ostendere potest lytica. Utraque est privilegium analyseos. < orsa a simplicioribus > matum et problematum Analysis vero problema seu per artem combinatoriam, inventionis originem, neque in eo est et ana-

MATH.,

I,

26,

C.

quod totam Aliquam scientiam, vel saltem theoreseriem exhibet, et inter ea etiam id quod quoeritur. et fit vel per reducit ad simpliciora, propositum intermedia ordimur Topica vel enim vel a primis in

Discrimen

ergo hoc combinatoria

vel per problemata saltum, ut in Algebra, reductione. Idem discrimen et in combinatoria vel a propinquis go

MATH., I, 26, d (un coupon). Methodus Mioribus. synthetica In synthesi cum problema difficile soluturi incipimus a ut tentemus obtinere per se facile observandum, est,

MATH.,

I,26,d.

t. Cf. MATH., I, 9, f; II!, B, 8, b. s. Cf. la prface de i'~MMM~ortMMt MMjfAcMM~tCMM (Math., 3. Cf. PHIL., 28 et VI, 12, f, (Bo~waMM, MATH., p.Qo)

VII, t3 note). a6, d; 27, a; III, A, 26, c.

558

MODUS

REDUCEND!

PROBLEMATA

MATH.,

26,

d.

<: calculandarum elegantes progressiones, quibus Tabularum > compendia contineantur. Algebra, qua scilicet incognitum pro cognito sumiest synthesis mus, quidam peculiaris problematis propositi fictitia. cum generalis habetur rei qu~ generalis, expressio ut in curvis communibus. qu~ritur, Analysis pura quae nihil syntheseos in qua semper procedimus habet, est Anagogica, per incognita retro, ad aliud facilius, et hoc iterum nempe reducendo problema propositum ad aliud. Talis est Methodus mea qua utor cum alias aequationes reduco Synthesis ad xquicompositas*. Item cum formulas in quibus potentia~ reduco ad illas in quibus sola rectangula. Item cum curvarum ordinatas resolvo in partes seu in duas pluresve ordinatas aliarum curvarum simpiciorum; vel terminos serierum terminos, seriei, ut plurium quo facto summas vel dimensiones illarum reduco ad bas simpliciores. methodo Eademque pervenio ad seriem summatricem, quando aliqua per formulam communem exprimibilis datur, quando scilicet formula resolvitur in differentiam duorum terminorum vicinorum seriei. Methodus ejusdem procedendi Mixtas mixta per meras cognitas est pure Synthetica. fictitia

Verso.

ad Synthesin. ) Zetetica Vietae pertinent Data veterum pertinent ad Anagogicam

3.

MATH.,

1, 26,

e.

MATH.,

I, 26, e (un coupon). Jan. 1680. ~j~Mc~~ problemata se debent efficiatur ad alia simpliciora. ut dua? Trian-

A~c~ Si tres quolibet gulum

inter magnitudines sint inter se squales, item

fieri agquales, efficiatur bac methodo exhibetur ab Euclide ut summa duarum

~quilaterum. aequetur tertias duplas

quarumiibet

t. V. La Lo~Mp IH, 16. f.~Kf~, Appendice 2. C'e&t.'dire <' Methodua procedendi per cognitas (Analyses) 3. Cf. MATH., I, 26, c; 27, b; III, A, 26, c.

mixtas

(incognitis)

est

mixta

SUR

L'ANALYSE

TRANSCENDANTE

559

MATH.,

I, 27, a (i f. in-~). Gomtrie [Analyseos Transcende] circa problemata Transcendentis, quae ad ~Equasive communes > reduci non posse demonstro. Algebraicarum de quibus non loco potest alias introduco, [qu<B dici sintne plan~ an

MATH.,

I,

27,

a.

[Constituispeciminaquaedamdare Analyticas, Algebram ones Algebraicas <

aequationum Igitur harum nullius sutit certi gradus],

solide, an sursolid<e an alterius certi gradus.] non porrigi ad omne genus problematum, et Deprehendi Algebram Cartesii justo ampliores esse, cum ait omnes qu~estiones pollicitationes sit opus qu~rere radices posse ut tantum ~equationum, quas construi possint per curvas quas ille in quarundam Geometriam recipit. Haec cnim adeo. veritate aliena sunt, ut pro certo affirmare audeam potissima utilissimaque problemata qua~ Geometriam ad Mechanicen usus > applicanti < aliosque occurrunt ab Atgebra. > non pendere nec in ejus potestate hujusmodi esse, qui notas < solummod > secutus fuerit. publie methodos Quae cum mihi multo usu constarent, succurrendum eorum errori existimavi, qui Algebra communi contenti, quidvis se pnestari posse non attigre. jactant, credo quod majoris momenti Ide quxstiones dare constitui Gomtrie specimina quidam Analyticae circa problemata < transcendentia ad asquationes qua~ demonstro Algebraicas reduci non posse < nec dici posse plana aut solida aut sursolida, alteriusve certi gradu& >; et habere tamen Analysin quandam propriam, nec minus certam. autem qu~ dixi sunt vulgan latiorem, Specimina circa quadraturas Circuli, Ellipseos et Hyperbole, generales Trigonometriam Canonicam sine Tabulis, inventionem ex numro, Logarithmi et numeri ex Logarithmo non ut dato; idque per expressiones analysas sed exactas, ita ut problemata appropinquatorias, hujusmodi transcendentia tractari queant, sive theoprorsus ad instar communium riam, sive praxin spectes. Habeo etiam < soluta > complura Problemata ad Mechanicen, Opticen aliasve scientias applicata, qua; non nisi per [hanc] Analysin transcendentem tractari possunt. hactenus versantis, Geometricas a se eo reduci

56o

SYNTHESIS.

ANALYSIS

MATH..

I,

27,

b.

MATH.,

37 b (un coupon). ~K~e~. ~M~y~y. Combinatoria. Algebra.

sed per Combinatoriam inventa Pleraque difficiliora non per Algebram, sunt constituta, sunt, imo ipsa fundamenta Algbre per Combinatoriam nam (exempli summam radicum esse terminum causa) quis invenisset summam binionum sub radicibus tertium, summam ternionum secundum, quartum, habentia, etc. nisi quis plura binomia eundem terminum communem ut x + a, x + + c, etc. id posteriori agnovisset, et datam dividentes radicales haberi pro binomio hujusmodi ~equationes Idem tamen potuisset inveniri a priori vel saltem ut posse cogitasset.
Verso.

considerando per analysin, quod ob legem sit aequalis quantitati ex Terminus secundus necessario homogeneorum eodem modo, id radicibus simpliciter compositae, et quidem ex omnibus inveniretur occasio est summ~. numerum terminus sed nullum an per aliquem numerum multiplicat; considerando multiplicationem patet. Eodem modo prodire ex binionibus, nam quadrata licet binionibus tertius componitur Dubium non possunt, quia multiplicatio semper

sumi

in calculum intrare homogenea est inter diversos radices.

MATH.,

1,

ay,c.

MATH., I) 2; De arte

c (un coupon). scribenda. Circa de variis ludorum generibus.

combinatoria o~

Dahin von bills of mortality. de apparentia moriendi. De Cryptogra~icis. De arte obser< Pharos scientiarum Izquierdo. ex oblatis Tabulis. De arte casus formandi seu vandi aliquid curiosum i~M interest fingendi casus difficiles. De exceptionibus, facile haberi in disciplinis ubi universalia versalia. per ludos. De wo~ De logica ratione ludis strob datis replicis duplicis et earum usu non possunt quasi via ad uniexercenda inveniendi juventute commune

Deque duabus rebus

libri in quo omnes seu proprium. De magnitudine genus proximum hexametri possibiles scripti extent. De libro in quo scriptse jam habeantur

NE

ARTE

COMBNATORIA

56

De applicaomnes ventres quae ab hominibus comprehendi possunt'. in Algebra, deque Algbre De hormis, tione combinatoriae perfectione. de potentiis, de Trinomiis. De Numeris de formis simplicibus, combinatorus, de harmonicis <; Addatur Henrici Mylpfortij Aphoristicas consilium seu Isagoge < Vratislaviensis per Definitiones Encyclopdie et Soritas. > >

MATH.)

27,

e.

MATH., I, 27, d (i f. in-~). Autre plan, plus dvelopp, anno 1680 note d'htel date de Bockenemb, De Arte combinatoria Multa in eo inseri libellus componi

crit sur une

MATH., I, 27, d.

possunt perelegantia, De eo quod interest solvendo ad vitam, ut vocant; ubi de [apparentia] moriendi veiisimilitudine, et de catalogis mortuariorum. Addatur Caramuelis Mathesis ubi etiam de quibusdam ludis. Combinatoria audax, P. Ivo Capucinus subjecta De arte observandi aliquid Curiosum ex oblatis Tabulis. Keplerus ex calculo confore aptam dioptries, Jecit hyperbolam quod postea Cartesius demonst~vit. Huddenius ex Tabulis aliquot millium qui Amstelodami reditus ad v~am habebant Similes Tabulas inde ab 80 annis condidit de declinationibus regulam condendas quam alibi retuli unde homo magneticis pro demonstranda hanc Fermatius egregie est in aliquis Kircheri. Isquierdo arti vicarium eaque Pharos melius. scientiarum. Excogitandum aliquid omittit Luiuan~e

posset utilis, jucundus, pulcher. ut de variis ludorum genenbus.

aliquis ingeniopraeditus aliquam struat hypothesin. inethodus Quomodo a simili ratiocinandum.Veterum

xqualitate angulorumrefractionis et incidentia;; transtulit a catoptrica ad dioptricam. Ita ex eo quod ostensum omni machina semper centrum gravitatis descendere, ingeniosus

t. Cf. De r~Ot't~OM de la Doctrine AMMOttMe (PHIL., V, g)ct PHt.VI, 94-()5. 2. Cf. les fragments le sur invent en ~73. MATH., VIII, 27, triangle harmonique Le prsent est donc postrieur cette date; et d'autre il parait fragment nnt. part, rieur au fragment de 1680. suivant, qui date probablement 3. ~oc&6MCM& !== Bockenem, du cercle d~Hildesheim. Il est bien probable village que la date de cette note est celle du prsent fragment. Cf. Ars Lulliana /f0~ 4. (PHtL., HI, 5, d.) 5. Cf. De ~<~~ ad vitam (Math., VII. 33-7). 6. Cf. les projets Pierre le Grand, o il est souvent prsents par Leibniz ques. tion de l'observation du magntisme de la dclinaison et de terrestre, l'inclinaison (Foucher de Careil, VII, 39~, 5o6, Stg, 562, etc.). V. La Log~ 2.~Mt'.r, p. 527, note 2.
tNOtTS DE t.EtBmz. :6

563

ME

ARTE

COMBtNATORIA

MATH-, , 27, d.

inferet,

semper eadem celeritate ferri, etiam in ergo centrum gravitatis non connexis. De Cryptographicis eodem piano, et corporibus tentandum clavis, si forte sit nomen aliquod, remotis possit inveniri quornodo auxiliis qu~ a lingua sumuntur. quod Fr. Christian Rosencreuz De non valentibus. Solutio problematis De arte casus formandi, 6nfaciendi instantias. De arte gendi casus difficiles, Datis duabus rebus, earum concasuandi ut vocat Jacobus Gothofredus. invenire magis est analyticum. et disconvenientiam venientiam Sed data proposuit. formandi dubia, re aliam invenire valde similem aut valde dissimilem

de differentia Methodi Caput praemittendum et de differentia ingenii Analytici et ingenii combinatorii 1. lu natori~, ad pauca, sed valde acri, in combinatoria analysi magis opus attentione rium. ad multa simul, respectu pictores rerum minutissimarum opus Combinatorii solam requirit exercitiis corporeis itaque simile et statuarios. est discrimen atque inter Analytici magis Myopes. Analysis ubi semel reperta est, mentis cui respondet in

magis CombinatoAnalyticae et Combi-

magis similes presbitis. attentionem < seu firmitatem firmitas manuum >;

et tali ingenio sunt, qui non calculare. vagi sunt, sed possunt etiam sine calamo, sola imaginatione At Combinatoria < cui magis requirit subitam per multa discursationem, in corporeis exercitiis agilitas respondet. > Et ut his qui imaginatione succurritur firma non valent ad res attente considerandas figuris et chaita his qui memoria non valent nec multa simul sibi exhibere racteribus, possunt, analysi tatione unam vero et tabulis et Characteristica ope Tabularum. ita condendis ex cognitis, ut ex interpreauxiliatur. De Tabulis Ex multis modis seriei divinentur vel continuatione incogmta succurritur

rem quasrendi <~ et inveniendi > semper est aliquis, eandemque rei ejusdem qui longius ducit et ad altiora servire potest. Ex inquisitione seu compaper diversas vias efflorescit qusedam ut ita dicam sequatio unde semper sed inter duas methodos, ratio, non inter duas quantitates,
Verso.

nova et pra~clara theoremata theoremata 3. Combinatoria variis divinationibus

Est ars quaedam condendi condi ) possunt. non semper demonstrativa est, sed spe agit exclusiva Freniclii. Methodus et tentamentis.
I, 26, c, d;

universali t. Cf. D<?.S~<~<?~ (PAt~ VH, 297); et ~Mdt~t 27 b. 2. Cf. PmL., V, 7, t verso. <!<'? inveniendi 3. Cf. 5<d~Mt ~teOt'6Mt~, 1674. (PHtL.,

MATH.,

VI,

tZ, d).

SPECMENRATIOC~ATONOMMATHEMTICARUM

563

Algebra non est res magna, hic indignabuntur, qui eam pro mysterio Est tamen nihil aliud quam talis calcuH aliis venditant. ut gubernatio H~ec est incognitum quantum licet solum vel paucis expressum habeatur. Resolutio autem aequationis species est tantum investigatio ,equationis. clavem rei involutae. ~rtis inveniendi Hoc fit hic non difficulter per habet de Synthesi Datur synthesin et analysin. Algebra plurimum methodus quidam ad magis analytica, qua problema aliquod reducitur aliud problema facilius unum vel plura; hoc vere est retrorsum vestigia legere.

] MATH.,

1~ 27, d.

MATH., I, 28 (4 p. in-folio). ~CMM~jR~~OCM~~OMM~M~M~~rMM~ sine calculo et figuris. habet affecanecrerum

~ATH.,

I, ~8.

rei definire anectionem totius quatenus jS~M~ possuMus JT omnes onmes suas p artes. <~ < Sx sec u n dum hanc partes. Saspe p e autem res i ipsae p sae secundum tionem consideratae dicuntur quantitates. >

jR~ secundum

vero dicere possumus suam quantitatem.

formam

comparationis

duarum

sunt eadem diversimod enuntiata. Ut via <~ recta j C~ > ab A ad B a via < recta > a B ad A. D~M/M sunt, quas simul uni soli competunt. Itaque quorum detertninantia sunt eadem, ea licet diversimod enuntiata coincidunt. determinantia Quorum ea intcr se coincidunt. coincidunt, (ut du<s rect quarum coincidunt). Congrua sunt quae per se discerni non possunt. Congrua per se spectata sibi substitui possunt quasi essent coincidentia. Quorum determinantia ea inter se congruunt congruunt (ut quia datis ideo si congruunt AB. BC. CD ipsis FG. GH. FH congruet iriangulum ABC triangulo FGH). i Aequalia sunt qu~ resolvi possunt in partes < suas > diversas singulas singulis diversis alterius congruentes. Triangulum,
1. Cf. le fragment MATH., , s~1 a. 3. Lire AC au lieu de CD.

extrema

coincidunt,

duo arcus circuli

quorum

tria puncta

tribus lateribus

datur

56.1

SPECMEN

RATtOCNATO~UM

MATHEMATtCARUM

MATH.,

I,

!&8.

Corollar. gruunt. Corollar.

Hinc qu<B congruunt Omnia ~qualia

xqualia

sunt,

nam et eorum

partes con-

transformari

possunt congrua transformari <~ Cc~. ~Equalia eodem

Et qux in possunt in congrua. aequalia sunt. tractata exhimodo secundum quantitatem

bent aequalia. > discerni possunt. Siinilia sunt qux sola magnitudine Co~ar. Qu~ similia et quaua sunt congrua sunt. Et contra. Corollar. Omnia congrua sunt similia. Corollar. < C~o/ Similia similiter tractata exhibent similia. > similia sunt. > Quae similiter determinantur in quo pars << eorum .H(WM~<'a sunt quae in eo conveniunt libet cum toto convenit. <: Corollar. Omnia similia

quo-

sunt homogenea. > transformari Corollar. Omnia homogenea possunt in similia. Et omnia sunt. possunt, homogenea qu in similia transformari Minus est quod parti alterius (Majoris) squale est. Corollar. Minus minore est minus majore, quia pars partis est pars totius. Corollar. Corollar. Totum est majus Duo homogenea sua parte. unum quorum altero nec majus nec minus

est, asqualiasunt. Partes cointegrantes sunt omnes partes in quas totum simul resolvi potest. > omnibus partibus cointegrantibus <( Coroll. Totum est squale sunt est totum, cujus illae quantitates ~M~ quantitatum quarundam partes cointegrantes. Summa summarum Si e~dem summarum.
P. 2.

est summa

sint quantitates, duarum

quantitatum diverse summae, est <

ex omnibus tamen ea >

summis. est summa

eadem

Differentia

altera cointegrans Corollar. Differentia Summa ~equalium


i. Tout

quantitatum aequalis est minori. aequalium

pars

majoris,

cujus

est Nihil.

et differentia quantitatum ex aliqua quantitate, quarumcunque Sequitur ex preecedenti. aequalis est priori quantitati.
ce qui est encadr dans un contour ferm.

prcde

SPECtMENRATtOC~AT!ONUNMATHEMAT!CARUM

563

Si summa quantitatum,

duarum

quantitatum, in unam colligantur

et differentia

duarum

duarum quantitate majore et minorem duarum duarum priorum, Hinc summa summ~c et diHerenti~ xquaHs est duplo majoris. summas et Differentia diHerentuE

summam, et posteriorum,

ea scqualis differentia

t MATH,, quarumcunque erit summ~e ex inter summam

t,

28.

posteriorum t. duarum earundem duarum earundem inter

quantitatum quantitatum majorum

xqualis est duplo minoris. Summa duarum differentiarum et summam Differentia minorum. duarum

est differentia

summam inter

differentiarum

est differentia

duas summas est

collectas ex quantitate majori unius et minori alterius diSerentiae. minor dinerentias unius Differentias voco coM~MM~, cum quantitas quantitas major dmerenHae alterius. differentiarum Summa quotcunque titatis maxime et minime. Pr~~o Arithmetica est series proximas sunt aequidiSerentes. Arithmetica Hinc in progressione et contra tantes sunt quidinerentes, Hinc series quantitatum continuarum, est differentia

quan-

quantitatum

ex quibus eodem

duae quaelibet intervallo dis-

duae quaelibet

sunt ~quidistantes. quidinerentes arithmetica ex progressione ~quidistantium

Arithmetica et ex Geometrica est progressio <; (adeoque sumtarum, sumtarum Geometrica). > Si sint tres quantitates <; proxim~ > progressionis Arithmetica summa extremarum est duplum intermediae. Si sint tres ab extremis, Si sint quatuor arithmetica, quantitates progressionis summa extremarum sequalis est duplo quantitates et media mdise. aequidistet

secunda a prima, quantum est summ~e intermediarum. Si sint quotcunque mdite, vel (si numerus dimidium summ~e reliqui, squale
. C'est--dire

et tantum distet arithmeticse, progressionis sequalis quarta tertia, summa extremarum Arithmeticae, progressionis par est adeoque duae sunt toties sumta quot duplum
P. 3.

quantitates

quantitatum mediarum duarum omnium.

mdias) sunt termini

est summas

:(A+B)+(CD)=C+(A+BD).

566

SPECtMEX

RATOCtNATOKFM

MATHEMATtCARUM

MATH.,

t,

28.

Comparare assumta) residuum

seu numerorum subtractionis progressio quotientium > < quam voco seriem quotientium ccw~ cujusque in infinitum. cum utroduabus quantitatibus, sunt due quantitates Prc~~M~ minorem. bique eadem ratio est majoris ad eandem habent seriem quotientium compaquantitates Proportionales ita ut comparatio una ab rationis (Nam eadem est forma comparationis, discerni. Ergo cadem forma quoque erit comparationis alia nequeat per se in specie). Data quantitate reperiri potest alia homogenea qua~ sit ad ipsam in data ratione 1. rei est, qualium < inter se asqualium > summa est ipsa Pars ~~o~ M~HJM~ autem extra item ~M~~ >. res < quae dicatur ~M~M~w rem sumta est, qu~e parti rei aliquotas quaUs est. Dicitur et rem metiri
P. 4.

a primo, reat qua; sit futura

mensura (sine extrinseca quantitates per se < majore quoties fieri potest, et ninorem ~> est subtrahere a minore, < etiam quoties fieri potest >, et residuum sccundum vel appadonec vel nullum supersit residuum, idque continuare, duas

maxima est dimidia. [dimidia]. Partium aliquotarum communem. j C(MM~MyMf~M sunt qu~e habent mensuram unitatis. est homogeneum NMiM~n~ M~~ est cujus pars aliquota est unitas, est summa partium aliquotarum NM~c~~ Numerus NMfM~M rationalis Omnis Dantur Omnes Omnis Omnis integer numeri numeri mensura mensura est Unitad commensurabilis, sunt rationales. inter se. et omnis surdi. rationales numeri numeri sunt commensurabiles rationalis est rationalis. surdi est surdus. fractus seu summa unitatis. alias dicitur ~r~. unitatum.

sunt incommensurabiles. Itaque numerus rationalis et surdus Mensura falsa est qu subtracta quoties fieri potest, aliquid relinquit dicatur 6~ subtractionum falsits. quod dicitur Residuum. Numerus dividendtts, sive Mensura vera vel dicitur divisor < res autem mensuranda mensura sit vera sive falsa. > falsus est integer numerus est minus mensura falsa. ut et residuum.

Quotiens Residuum

Le passage

prcdent,

depuis

Coniparare,

est

encadr

dans

un

contour

ferm.

SPECMEN

RATtOC!NATIONUM

MATHEMATCARUM

56?

Mensura summ~e. Mensura renn~. Mensura totius.

communis communis mensura <

partium

cointegrantium, est

est mensura mensura

communis diffevel

\L\TH.,J,28.

differentium

communis mensurati

vel partis aiquot < ex >

>

est mensura mensura

Dividendum tientem et residuo. Quotiens mensuram verus falsam

est summa

multiple ex quotiente

~als~ per quoet residuo per

est compositum

falso,

divise. Mensura communis <: maxima > residui et mensur~e ialse est mensura communis <( maxima > mensura &!s~ et quantitatis Mensurat~ < seu dividendi > (patet ex praeccdentibus, nam eadem est mensura et residui, et mensura mensuras &!saeperquotientem, falsae, ergo etmultipii ergo et summ~ residui et hujus multipli, < eadem ergo et dividendi. vero et maxima est. Ponatur enim dari communis mensura divisons et dividendi, major qum maxima divisons et residui. Ea cum sit dividendi, sitque etiam partis ejus (nempe multipli divisons, quia ipsius divisoris) ergo et relique partis seu residui. Erit ergo divisoris et residui communis, major ea quam posuimus maximam. Si ex divisore fiat dividendus, et ex residuo divisor, maxima mensura erit eadem dividendi, dentis divisoris et prxcedentis nam <( maxima dividendi; communis secundi divisoris et secundi dividendi est residui communis secundi divisoris et secundi qu prce> mensura et divisoris

divisionis prxcedentis divisoris et (ergo per prop. proxime positam) dividendi ejusdem praecedcntis divisionis. Si ex divisore fiat dividendus et ex residuo divisor, idque aliquandiu maxima communis mensura ultimi divisoris et ultimi divicontinuetur, dendi erit eadem qux primi divisoris et primi dividendi quia semper in et in antecedente sequente eadem mensura quae in antecedente qu~e in antecedente antecedentis, et ita porro. Divisor exactus est maxima communis mensura enim partem aliquotam habere potest Si continuata divisione divisoris ultimus supersit residuum, divisor primi dividendi et primi divisoris. majorem sui et dividendi, ipso toto. neque

nullum per residuum, denique erit maxima communis mensura

568

SUR D!VERS JEUX

MATH.

28.

Ergo comparatione mensura communis

duarum si quam

quantitatum habent.

per se invenitur

earum

maxima

MATU.,I,2t).

MATH., I, 29. sur l'enseignement lmentaire de l'Arithmtique. PersonDialogue celui de P~c~M) <<4rc~M~, .EM~~K-y, C/~r~M nages (nom substitu et un enfant ~pMcr) qui l'on fait dcouvrir les vrits mathmatiques du Mnon de PLATON). D'ailleurs Eusebius fait un grand ( l'imitation il vient de lire le Phdon loge de Platon

MATH., 111, A, 8.

MATH., III,

A, 8 (copie Du jeu

coirige

par

Leibniz). Octobr. 1678.

de QMM~MMOi~.

se jouait seul, avec deux ds; son nom vient Le jeu de quinquenove de ce qu'il se terminait 5 ou 9. Il s'agit de savoir qui quand on amenait a le plus de chances de gagner, celui qui joue ou celui qui parie contre lui. Leibniz montre avant le premier que celui qui joue a l'avantage le dsavantage. Les rgles de probabilits coup, mais a ensuite qu'il ce problme se retrouvent dans le De incerti OM~MJ~OMC applique (MATH., HI, A, 12).

MATH., III, A, 9.

MATH.,

III,

A, 9: Du jeu de la Bassette. Loix de la Bassette.

Il s'agit d'un jeu de cartes qui fut import et mis la mode en France italien en 1678. Le mathmaticien franais Joseph par un ambassadeur en fit la thorie, la demande Sauveur du fameux courtisan (t653-7i6) des Savants du i3 fvrier 1670 Dangeau 2, et la publia dans le Journal
Pacidius octobre 11). On sait Philalethi, 1676 (MATH.,X, le .PA<~f<M (en mars en latin (Psn..) 1676) et le 7~!fefe de Careil, III, 10, a, b; ap..FbMC&er B, p. 08). 2. FONTENELLE, de Sauveur. Eloge 3. Cf. Lettre JMM Bernoulli du 29 janv. t6o7 (Math., 111, 363). V. La Logique i. Cf. le prambule du avait rsume que Leibniz

de Lc~M~, Note XVII,

DE

!NCERT!

~ESTMATtONE

56~

MATH.,

HI,

A, 10

Le jeu ~M Solitaire.

MATH., III, A, !0.

de pratiquer ce jeu a l'envers, en plantant Leibniz imagine progressiet en suivant la rgle inverse. vement les fiches au lieu de les enlever, de dterminer Il se propose quelles sont les figures que l'on peut dfaire en cherchant suivant la marche ordinaire, que quelles sont les figures suivant la marche inverse. l'on peut construire

MATH., 111, A, H Il s'agit

DM~CK

/foM~. bien connu.

MATH., III,

A, i i.

du jeu de cartes

espagnol

MATH.,

III,

A,

13.

MATH.~

III,

A, t2.

De

incerti

~M~MMfOMC. Septembr. 1678. inter ipsos


P..

~M~

Si ludentes

siiiiilia

assignari possit, ratio est. Potest sunt, nandi idem

nisi quod

agunt ita ut nullum in solo eventu consistat,

discrimen eadem

spei metusque

demonstrari

eadem nam ubi quae apparent ex Metaphysicis, id est eadem est ratio opiformari de iis judicium possunt, eventu, opinio autem de futuro eventu spes metusve est
P. 2.

de futuro

M~

Pf~ gradus possibilitatis. habendi. est probabilitas est probabilitas amittendi

nos in ~M~ habere videri, ~t~ ergo ~~M nobis de re abesse videri, quanta est a~M~M~ probaprobabilitas, et tantum Robervallium bilitas (nam hoc erat illud de quo memini dubitasse) caetera ita facile absolvemus Demonstrato
<~ THEOREMATA >

P. 4.

(i)

Si plures

sint eventus
du principe

seque faciles

et uno eventu
~oHaire,

rem

habebo,

aliis

i. Application

de raison

ou de son

le principe

de symtrie.

5~0

DE

t~CERTt

<EST!MAT!ONE

~ATH.,

Ii,A,

ta*

omnibus partium.

no~

habebo,

spes valebit

partem

rei aliquotam n

pro

numro

Sit numerus

eventuum

res ipsa R, spes erit y aequ.

(2) Si plures sunt eventus .equ faciles, et aliquot eventibus rem habierit portio rei qux turus sum, aliquot aliis re cariturus, spei estimatio eventuum ita sit ad rem totam, ut numerus qui favere possunt ad numerum omnium eventuum. Nempe u ~qu." seu s aequ. R.

sint qu faciles, et unicuique eventui res aliqua erit spes portio aliassignata sit, quam in eum eventum sim habiturus, numerum eventuum. quota summae rerum secundum A+B+Cetc. A B s aequ. q M C A A+B+C + B etc. verbi verbi gratia gratia 3 C

Si omnes

eventus

P. 5.

eventibus aliquot dent rem A, aliquot alii rem B, et j Si ex omnibus ex rebus singulis in numerum reliqui rem C, erit spes tota aggregatum eventuum eventuum ductis, divisum per numerum qui eas possunt omnium. possibilium Ut si numerus eventuum qui dare possunt rem A sit x, numerus eventuum qui dare possunt rem B sit p, et numerus eventuum qui dare erit spes possunt rem C sit y, [erit] et numerus omnium eventuum sit s ~qu. Si xA+pB+vC ?

eventuum major sit numerus possibilium quam casuum quibus idem dicendum erit quod ante, nec aliqua res assignata est, nihilominus + y esse asqu. n. proinde necesse est <x-+ Nam perinde est ac si reliquis eventibus, est, quibus nihil assignatum esset o, quod impunc ascribi vcl dcicri potcst. assignatum g v. s xA~B+YC+~o aequ.

g.

-y

CONSTRUCTOR

571

posito

n aequ. & + p + Y + s ~A+~B+YC ~qu.L-.

quod

idem est ac

r MATH.,

III,

A, 2.

Leibniz
(PniL.~V,

emploie
10,

les signes ambigus

de la <Me~o~

rC/Mn~~M/~

1 8. P.

f. 11-24.).

MATH., III,

A, l3. C<MOMgeneral de la division. symboliques en chinres

MATH., 111, A, l3.

Leibniz

y emploie

les coefficients

MATH.,

III,

A, 16 (un coupon). < dyadicae absoluta pro methodo dyadica >.

MATH.,

111, A, 6.

~M~~ D~~K~~M usus Mirabilis succurrit

pr~estari quicquid in eo genere possibilis inde numeri prius eo, ut opus sit numeris integris, quod semper possum; ubi illud egregium quod ad assumantur per dyadicas formulas indefinitas, nullas assurgitur potentias

Dio?anteis. est. Semper

videtur quibus est res reducenda

MATH.,

III, A, 20.
CONSTRUCTOR.

MATH.,

III, A, 20.

algebraicum pro inveniendis omnium ~M~OMM~ exactis sine calculo. geometrice pariter et in numeris quantumlibet Inveni mense Decembr. 1674.. Parisiis. Instrumentum Gottfredus e Guilielmus

radicibus

Leibnitius.

IH, Appendice L~Mt~ t. Cf. Af~ VII, p. t66 sqq., t93 sqq. V. La Lo~Me 7 sqq. et MATH., III, B, de Diophante; ~S II, A, 29 et 3o, sur les problmes MATH., Mnaire. 1-6, sur l'Arithmtique

5~3

COMPNATORA

MATH.JH,A,26,a.

MATH.)

III,

A, 26,

(i feuillet). Analytica, qua et Calet totidem incoquationes, tollamus usque ad unam. sive

Sxpe cogito de Machina Combinatoria, culus literalis perficiatur. Ut si sint aliquot gnitx, id agitur ut omnes d'une ordine

incognitas

Suit la description

telle machine.

MATn.,H!,A,26,b.

MATH.,

UI,

A, 36, b (un coupon). Combinatoria ad 13~

differunt apud me, ut Analysis et Synthesis. Algebra et Combinatoria tamdiu cum quaestio aliqua proposita Est autem methods analytica, resolvitur > donec ad ejus solutionem <: in notiones simpliciores, nodovero synthetica Methodus est, cum a simplicioribus pervematur. deveniamus. donec ad propositam ad compositas, nibus progredimur inventa sunt potius hominum quam analytica; synthetica Pleraque invenit, qu~sivisset Machiqui Bombardam exempli gratia si Monachus, nam solito parare fortiorem, posset fulminis atque conclusisset eam se habiturum si materiam se diIataret; adhibere se imitatricem, fulminantem seu quae subito incensa vel jam ab aliis inventum

inquirendo analysi continuata, apta essent; is inquam processcilicetquas ut ferunt cum' in pulverem Sed cum Monachus sisset methodo analytica. ubi cum instrumentis conjunxit ejus vim cogitando pyrium incidisset, statim enim secum ratiocimaxima vis desideratar, qualia sunt bellica fore, si canali natus de usu inventi a se pulveris, cogitavit maximum Combinationem igitur includi posset, et dirigi ictus in locum destinatum. Ita inventi a se pulveris cum aliis rebus instituit, nempe cum re bellica. inventum credibile pyxidis nautic~ est~. Crediderim combinatorium enim potius, potius hominem quam analyticum esse aliquem ingeniosum,

atque ita pulverem debere conclusisset,

vel ipse invenisset et dilatationi inflammationi

t. Cf. MATH., I, 26, d; 27, b. 2. L'un des deux cum est de trop. 3. Cf. P/n7., VII, 60.

CANON

PRO

TOLLENMS

INCOGNITIS

5~3

secum cogitasse id cum acum magnetis polum semper respicere videret, ad sciendam semper plagam mundi, quam Nautas usui fore navigantibus cum siderum tunc quoque conspectus ipsis quod aliquid, qu.csivisse Tale enim aliquid esse in rerum monstraret. mundi deesset, plagam sunt partim analytica inventa Pleraque natura non fuissent suspicati. enim occasione mea Arithmetica Ut Machina combinatoria. partim etsubtracsimiliter additionem instrumenti quod passus numerat cogitavi cum multiplicationem quoque tionem facile fieri, sed hoc non contentus, meum ~quausus 1. Horologium et divisionem qu2ererem, Analysi sum in substantia, constat, partim nempe Analytico bile invento panim Combinatoria Methodus dum pendulis ut Elastris applico Synthetico, seu a re ad rei usum. est a causis ad effectus, seu a mediis ad finem, a fine ad media. Utraque potest esse ad effectu ab causam, Analytica quaesitum dirigitur. > scientifica, < cum scilicet ad propositum Methodus perfecta procedit ea via qua certum } est cxitum repertum sunt tales.

MATH.,III,A,36.b.

iri, et cujus partes

quoque

VII, 5-~), (~ III, A, 37 (2 p. in-~) 3. Publi par GERHARDT Plus 6 p. in-fol. et 4 p. in-8" sur le mme sujet. mais non compltement.
MATH.,

MATH., III, A, 37.

Inveni simplici

Canonem pro

tollendis

incognitis

quotcunque

~M~OM~

~M

gradu ingredientibus d'un systme des inconnues Cf. ~ec~M d'quations (au moyen Analyseos

dite de Cramer pour la rsolution ~~e du i~ degr, et pour l'limination simultanes de ce qu'on appelle prsent les dterminants). MOMP. (MATH., IV, 8)*.

i.V.LLo~Me~Z.~Mt~p.295,note~ <OMCA<M~ principe des ~MM~ de justesse des du Journal l'auteur 2. Cf. Lettre 16-5 (DM~M~, 111, i35),Z.~6~ ~MM tM~M~OM, i"' mars cof~~M Ao~o~s et MATH., XI, 13: De horolo. t, 110, t3.3); OM~M~M~, 3o mars tyS (B~~ee~, demonstratio (Bode~OtM~:M pure mechanico gio absoluto sive de motu ~M<t mann,p. 3o4). Bodemann. au catalogue 3. Ce n" manque 111, 8. Appendice 4. V. La Logique de Le~Mt~,

5~

DE

DYADICIS

MATH.,

III,

P,

I.

MATH.,

III,

B, (8 p. in-fbl.). De dyadicis.

Publi par GERHARDT~ Leibniz a barr le t3, VII, 228-23~.). sur les priodes des colonnes, et l'a remplac par la note imprime par ainsi GERHARDT, p. 23-)., qui se termine Periodicas separata, mseries dare. [De quo] fundamentum paucis delineavi scheda

MATH.,

III,

B,

2.

MATH.,

III,

B, 2 (7 p. in-fol.). De progressione dyadica. 1$ Martii 1679.

Sur l'Arithmtique

binaire.

MATH., III, B, 3, a.

MATH.,

III,

B, 3, a (4 p. in-fbl.). D'UNE NOUVELLE SCIENCE DES NOMBRES.

ESSAY

Sur l'Arithmtique binaire (tude des priodes 7~. j et 2 Suite naturelle des nombres. Tab. 3 Ternaires. Septnaires. 6 Quarrs. Cubes. 7~. 7 Une dernire table cette note Primitivi carent 7~ 7~ Tab. Quinaires.

de chiffres)

contient

les

nombres

premiers;

ct

se trouve

periodis.

MATH., III, B, 3, b.

MATH., III,

B, 3, b (t p. in-4"). valorum ~J~MM~K~ generalibus. de l'Universalit

De <M~~O~KMt Leibniz
(PHIL., V~

emploie
O).

les signes

ambigus

de la Mthode

t. V. La Logique de Le~Mt~, Appendice n~ 3 et 4.

DE

NUMERO

JACTUUM

IN

TESSERIS

5~3

MATH., III, H~c lium, Dn.

B, 4. rationa-

MATH.,

IIf,

B,

4.

demonstravi. Omnis sries numerorum Angicourt qui sint arithmeticorum potestates ejusdem gradus Berolini, Novembr. 1701.

Ce fragment
GERHARDT (v.

est le brouillon infra).

de l'opuscule

MATH., IV,

9, publi

par

MATH., III,

B, main trangre) sur les caractres de Fohi, avec un

MATH.,

111, B, 7.

Mmoire (d'une grand tableau'.

MATH.,

III,

B,

12. seu aequationem numeri primitivi ita demonstra-

MATH.,

III,

B, t2.

Definitionem bimus. Si sit

realem

~M. by in integris,

erit y primitivus

MATH.,

III,

B, 14, a (~. p. in-fbl.). De numero jactuum in tesseris. Januar. 1676.

MATH.,III,B,a.

Proposuit Mmoire

mihi

dux

Roannesius des divers coups de ds.

sur la probabilit

MATH.,

III,

B, i~, b (~ p. in-jfbl.). sur le calcul des partis Pascal et Huguens ).


III, B, 17, fol. 3, dat du

1 ~ATH.,III,B,b

en franais, dat du 7 janv. 1676, Mmoire, de Mesl (Leibniz cite au db~t le chevalier i. V. La Logique de L~~Mt~, Appendice
2. Dmonstration du thorme 2y de Fermat.

III, 2.
Cf. MATH.,

ler juin 683 (ap.


tandem arcanum

VACCA, note iUum detexi.

cite dans notre Prface)


est integer.

Aequatio primitivi.

Hic

3. Le duc de Roannez, ami de Pascal. 4. Lire Mr.

5~6

RATIO

MATu.,II,B,4)C.

MATH.,

III,

B, 14, c (un coupon).

une telle question me proposa avanthier le duc de Rohanez il est mort 36 en 10 ans, combien en de 64 hommes d'Arithmtique doit il mourir chaque anne? La duEcult consiste, en ce que la premiere le nombre de ceux qui uns de ces 64 estant morts, anne quelques la seconde sera bien plus petit. Car d'un moindre nombre il mourront en mourra toujours moins. Voyez la solution dans un cahier part. Mons.

MAT!III,B,t8,a.

MATH.,

!H,

B, 18, a (un coupon).

situ quam > determinentur < brevius [melius] calculo h~cc est, quia ad punctum in piano positione dandum requiruntur est expressio composita magis duarum rectarum; itaque magnitudines rectarum quam per situs punctorum. per magnitudinem Causa cur omnia

MATH.,III,B,t8,b.

MATH., III,

B, t8, b (un coupon) i. Ratio. causa


~T\T)

Ratio

eadem

ex sola similitudine consideratio

sumi diametri

non

potest.

ACDB, ABrespectu EF respectu circuli eadem est quas diametri rationem dici non potest et tamen EGFH, esse eandem, ad suas diametros circulorum cire. ACBD ut EF ad alioqui si foret AB ad AB ad EF ut foret permutando cire. EGFH, cire. ACBD ad cire. EGFH, seu circuli forent sunt enim ut ut diametri, quod falsum est. ut similitudo diametrorum Itaque quadrata. eandem, rationem indicet opus est, ut ea sint homogenea. quorum ratio esse dicitur, est AB Sed adhuc nova occurrit difncultas nec tamen recta ABC ad BC ut AE ad BF similis est spatio AEC
de f.C~M~, la page P. 300.

exempli *< circuli

1. Cf. MATH., , 0, f; 26, 0. V. La Logique l'aire ABED et l'aire BCFE. a. Entendez 3. C'est- dire l'aire ACFD (Voir la figure

suivante).

HATO

5~

efg genemUs Rationcm eandem dici cum du~e quantitates una ex alia sine tertiae ipsis homogeneae intervectd eodem homognes Hinc ratio est numerus modo determinantur una quantitas alteram posito quo exprimirur esse unitatem. antecedentes reciproce antcdente. Sit ratio ut Sit Seu eodem rationes posito sunt directe ut vel consequente, eodem posito ent ad~ ut ad c.

Diceodum

MATM.j!t,B,t8,b.

consequentes ratio

? et aUa ratio erit ad ut ad a.

et alia

MATH.,

III,

B, 19. ut duorum ~M0~ ~W~a! i April. differentia 1676. de /ersint

jMf~M~ quadrati.

tres numeros

Leibniz M/~

fait ici usage des signes

ambigus

de sa Mthode

MATH., IV, f, a. Septembr. -4~M~C En marge


JMETHODUS

1674. duarum incognitarum M numeris exequenda.

quadratica

de la s" feuille
GBNERALISSMA SOLVBNPI PROBLBMATA NUMERORUM IN

MTEGRis, modo Inveni 10'

id fieri possit

ea solutione J

qu~

jam habetur

in fractis.

Septembris

1674 Parisiis.

r. Cf. MATH., I, 9, f; 26, a. 2. Le mttie problme est tfatte !!<~MT8t)E LEtONtX.

dans

les ffugmcnt

MATH., III,

A, C, 3o 37

$~8

PROBt~MA

FRBNtCHANUM

MATt!

IV,

t,

b.

MATH., IV, Schediasmata

b. de ad puras reducendis

Numericis affectis ~M~~M~ solutionis ~f~M~~ causa. Initio Septembr. 1674.

MATH.,

IV,

C.

MATH.,

IV, i, c (un coupon). utiliter in duas divellendis pro dio~anteis

De <equanonibus

MAT!

IV,

4,

a.

MAM.,IV, 4, a.
Tres numeros reperire, quorum summa quadratus, et summa quadratorumsitquadrato-quadratus. feuilles est trait dans quelques Le mme problme dans les fascicules MATH., III, A, 16; III, B, 19. qui se trouvent

MATH.,

IV,

b.

MATH.,

IV, 4, b. Freniclianum Invenire Rectangulum Triangulum demonstratum. Julio impossibile du problme in nu1679.'

Problema meris,

cujus area quadratus. le prospectus

Contient ginale

imprim

et porte cette note mar-

Jul. bilis resolutio, 1

1679.

METHODUS

MEA

tum Frenicliana

perfecta Problematis tum propria.

Frenicliani

impossi-

MATH.,

IV,

4,

C.

MATH.,

IV, 4, c (1 f. in-4"). Mirifica. 8 Mardi 1683.

ProabsolvendisDio'Danteisitaprocedendumarbitror.
2 dec. ~75. De Triangulo ~c~g'M~MMMMr<co. Cf. MATH. III, B, 8 Decembr. ~78 ; MAM. in numeris. invenire 4 rectangulum n ~o~T~n~um area sit quadratus. in numeris cujus rectangulum Invenire triangulum 15: de la et l'appendice ~); Math., G~T par (publi ~emb~ I, 306.) Molanus du to oct. 679 (Phil., Lettre <fE~~r<<~ i

SPECfMENA~At.YSEOS

~OVE

79

MATH.,

IV,

8,

M~TH., IV, 8.

animus ~4M~~<M MOMp qua errores vitantur, ~<CM ~KC~Mr <?~c~~ro~rMMOMM MfCM~MM~K~. Junii !6~8. Le prambule Habemus nitum a t publi theorema par GERHARDT, Math.,

quasi

manu

VI , y, note
P. 4.

ergo

pulcherrimum

Datis quotcunque

[dignitatem] eric fractio cujus numerator ex cognitis gnitae cujuscunque componitur terminis asquadonum, ex coefficientibus nominator quantitatis incognito cujus valor quaentur. Ambo autem tam termini pure cogniti quam coefficientes < ex eadem aequadone sumd > afficiuntur per easdem quand-

simplicem

~Equadonibus < gradum >

in inficujus vis se extendit plenis, in quibus incognito ultra non ascendunt, tunc valor inco-

tates multiplicantes eodem ordine. Ut autem afficientes invealiarum niantur, regula haec tenenda est, ut scilicet omnes coefficientes < diversarum > literarum (quam illius cujus valor quaeritur) inter se seu combinentur ducantur vel con3nentur fieri @ etc. quot modis potest, quae simul additae incipiendo (quia 12 minor quam ~) signaque in primo Termino cognito (primo a minima Utcra, ut alternando. Phmum 12,23+13,22 autem signum

id est altissimo) erit in secundo (ubi incipit 12, 33) erit -{-, in tertio rursus Atque ita habemus regulam cujus ope statim valor incognitae simplicis sine ullo calculo scribi potest. Sed optime indagantur Afficientes ex Nominatore. Nominator semper est idem pro 2. 3. et fit ex omnibus coefficientibus diversarum incognitarum et aequadonum in se invicem ductis [et alternando per -r- et ex his complicationibus coemcientium collocentur scriptis]. Producta electo aliquo (quia initio res arbitraria est) qui postea constanter commodissimum autem erit, quantitatibus ut retineatur; per numros, tam in quolibet producto quam in fecimus, expressis, si inter scribendum ordinandis a numeris minoribus. Porro proipsis productis incipiatur ordine, ductis ita ordine incipias a signo signa mutarentur, + collocatis prxfigatur an vero a signo alternis + quia edam Scriptus
o. (t666).

et

Nec

refert nominator

an

in numeratore hoc modo

omnia

si contrarium

elegisses.

t. V. La Logique Ht, 7, de Leibnif, Appendice 2. Notation dans le De Arte combinatoria emptoyee 3. Suppler ici: t3.

58o

COHSPECTUSCA.CUU

MATH.,i\\8.

omnium

incognitarum

valoribus

communis,

inveniendi

numeratoris

causa digeratur secundum Hoc loco secundum 3~ afficientes cientium habebitur

coefficientes

incognito

cujus valor desideratur.

habercntur 2~, etc. Et ope hujus digestionis supra dict~, sive quod idem est, si jam in locum harum coeM. cum coefficiente substituantur cognit<e ejusdem <Bquat!onis, numerator qu~esitus <; adeoque integer valor. > Opras preaccurate quod fieret per [Aigebram] qu.B calculo etiam sine calculo leges pr~scribn. demonstrare,

tium esset hoc theorema Analysin illam sublimem,

Suit une addition

marginale.

MATH., IV,

f).

MATH., IV, 9. ~~M~MtM D~MP~~M, quod ~MFMM~ ~~MW ~CM, aut numeros ex bis conflatos, yM~ ~~0~ potestates ab <n~M-

Math., VII, 235-238.) Copie, corrige (Publi par GERHARDT, Leibniz, du brouillon catalogu MATH., III, B, 4 (v. supra). MATH., IV, !I. COM~C~M~ Calculi. Publi par
GERHARDT,

par

MATH.,

{V,

H.

Mct~

VII,

83-oo.

En marge

du

(p. ()())

Unusquisque Leibniz

numerus

dividi potest indite

per unitatem

a fait la figure suivante,

deux bauches t. Cf. MATH., IV, 17, a, b, o l'on trouve la premire date du 3 janvier ment antrieures, 1676.

de cette

figure,

videm-

EXAMINE

MRNVRXARUM

581

MATH.,

IV,

f. in-8")

M.VtH.,IV,!2.

mirabilcm per saltum non admittendo quandam calculo exceptionem pati videtur, sed ea oritur ex fictits expressionibus, ut Jungius loqui solebat, non nisi toleranter veris utitibus, attamen, esse t, quicunque sit numerus n. Itaque etiam locum habebit, Constat Regula cum ~==0, Quod ipsum seu ento"=== satis i. ita ut o" sit plus quam o* vel o~ vd o~, etc. minor in rationalibus est, ut exponens paradoxum majorem. veniamus Sed jam ad instantiam contra regulam

de Transitu

integris faciat potentiam de Saltu non adrnittendo Soit o" sa valeur

est o tant que ~== oo. Ainsi

<; a; pour ~-===~, elle est o"== i cette fonction saute de o , et de i

pour x > a, elle est Finnni Itaque Nihilum, nullo interposito. Au verso, Leibniz

Unitas

et

Infinitum

se!5c immdiate

consequuntur,

reprsente

ce fait algbrique

par une figure.

MATH.,

IV, 3, a (t f. in-fol.). 1675. per A'ovc~MrMW in Schediasmatibus Cc/CK/o .~FM/~co. ~r~~f ~~HM~y.

MATH.,

IV,

t3,

a.

Januar.

De examine Vide horum

praxin

januar. 167$.~

MATH.,

IV, 3, b (i f. in-~). pro Algebra ita perficiendo, ut vix

MATH., IV,

t3,

b.

De E~mM~ Abjectiones Novenarit KH~~W error contingere p0~


t. Cf. MATH., , g, d. a. Cf. Lettre Christian 3. Il s'agit probablement VIII, 4; ce qui en dtermine

de 1713 Wb(/, ap. Acta ~'M~~orMH! du fragment De seriebus ~MtKMMM! la date.

III, (Dt<~M, catalogu

~08). MATH.,

582

PR!MAM.E

PROPOS!T!OKES

E!.KME~TORUM

MATH., IV,

t3, C.

MATH., IV, 3, c (un coupon). Ars examinandi Fin: Aliud busdam cogito ex arte combinatoria lineis sive radiis, ex certis quicalculos Analyticos

alia ductis, optime exprimi multiplicationes; punctis ad quolibet si coloribus quibusdam a!iisve hormis distingucrentur\ Melius inprimis adhuc si omnia essent exemtilia, seu quasi cortices separabilia.

MATH., tV,

t3, d.

MATH.,

IV, t3, d (un coupon). Pr~arMp~opo.M~OMM < JE'/CMCMforMM >. esse ad calculum necessarias

Putat

Cartesius

bas solum propositiones

de oequalitate quadrati hypotenusae cum quadratis baseos pythagoricam et catheti; alteram de Triangulis similibus latera proportionalia habentibus. Sed ex his duabus posterior continetur in priore. Ego bas propositiones puto tenendas tres angulos esse duobus rectis squales. Trianguli in basin; et Triangula Trianguli aream esse factum dimidium exaltitudine similia habere latera proponinnalia. Ex bis duci possunt, utiliter tamen notabuntur hxc quadrata catheti et baseos aequari quadrato hypothead circumferentiam esse duplum anguli ad nusas, et in circulo angulum centrum Utile etiam notare in circulo rectangula sub segmentis decussantibus sese, esse a~qualia. item tangentem circuli esse perpendicularem j in radium a puncto contactus ductum. item angulum in ejusdem circuli
Verso.

esse eundem; segmento et in semicirculo < erit citeras primarias annotare propositiones

esse rectum. et breviter

Operx pretium demonstrare.

MATH., IV, 3, e.

MATH.,

IV~ i3) e (un coupon). < Puncti quorum > est modus distantia determinandi ejus ab aliis est jam determinata distaniam
VII, tyo. de la moiti au

Situs

quibuslibet,

inter se invicem

t. On trouve des figures ou signes a voulu 2. Leibniz dire le contraire centre sous-tendu arc. par le mme 3. Cf. MATH., I, 8.

de ce genre ap. Math., inscrit est l'angle

l'angle

CMTQUE

BE

LA

G~OMETRtE

ANAt<TfT!Q~E

583

puncti a quatuor aliis punctis < solidum comprehendentibus >, quorum distantia inter se determinata est, dabitur etiam distantia ejus ab alio quolibet puncto cujus distantia a quolibet quatuor est. Requiritur autem ut <; quatuor priorum determinata > puncta solidum comprehendant, sive ut non sint in eodem plana, alioqui quatuor puncta non plus determinant quam tria. Unde etiam non debent tria quaedam ex his quatuor punctis cadere in eandem rectam, alioqui omnia quatuor caderent in idem planum, sive triangulum cujus basis esset haec recta, apex punctum quartum. [~~orM] < Extensi > est [modus determinandi distantiam cujuslibet puncti ejus] ex quo sequitur situs cujuslibet ejus puncti. Data specie lineae et tribus ejus punctis datur situs lineae. Data specie superficiei et quatuor ejus punctis datur situs superficiei. Data specie corporis et quinque ejus punctis datur situs corporis. < Haec accuratius examinanda. >

Si etur

distantia

MAm.,

IV, t3, e.

MATH.,

IV, i3,f(4.p.in-~). eorum qui Geometriam quam vulgo Analyticam vocant, versantem satis intelligere sibi videntur, inventis tenuius et de suis methodis

MATH.,

IV,

3,

f.

Video multos

P.I.

partem circa problemata rectilinea et de veterum recentiorumque magnificentius sentire

quam par sit; deceptos partim justo audacioribus autorum magnorum promissis partim successu quem in minutis quibusdam problematibus difficiliora autem experti sunt spe sua majorem rarb attingunt, soliti aliorum inventis frui, et interea blandiri sibi, quasi inventuri ipsi, si Diis placet, in quibus nemo alius praeivisset. Credunt scilicet problema omne revocari se posse eo ut unius tantum magnitudinis incognitae sit opus, cujus relatio ad alias cognitas exprimi se queat in qua incognita ad certum quendam ascendat gradum xquatione Quo facto radicem asquationis quassitam ipsi exhiberi sive per linearum, quas appellabant, intersectiones sive j per numeros appropinquantes vocant, veteres autem locos geometricas posse.
2. est dirig

P. 2.

V. La Logique de Z~~Kt~, p. ~og, note 2. Allusion DESCARTES. Tout ce morceau 3. Cf. MATH., I, 27, a.

contre

les

Cartsiens.

58~.

CRITIQUE

DE

LA

GEOMETRIE

ANAI,YTtQUE

MATH.,

IV,

t3,

< f.

Quantum opras

autem

opinione

sua fallantur

pretium est, inanibus, promissis ruptela quam demonstrationum,

reipuMicae Hterariae juventus et ne longius serpat illa melioris geometia& corpassim invaluisse video, ut nuUa amplius accuratarum nulla constructionum

illi boni viri, paucis causa, ne decipiatur

ostendere

elegantiorum [in quo genere veteres] apud multos cura sit. quae mens si fuisset veteribus summis scaterent viris, dudum et paralogismis omnia, et plerisque compendiis De paralogismis egregiis vitasque utilibus [ut in re Optica] destitueremur. non sine gravi causa, expertus enim scio qum in illos sint proEt novi insignes san mathematicos, clives, qui calculo nimium tribuunt. et in algebra hodierna ingenio ac doctrina pollentes, versatissimos, qui et solutiones suas mecum communicantes, aggressi problemata quidam, aliis semper literis alios mittebant et agnoscentes me paralogismos; indicatos omnia sissimus repetiit priores, tentamenta problema calculum non tamen frustra abstinebant consumsissent. novis, Amicus donec omnes spes suas quidam sane ingenioincidit in contradictionem; moneo

per se non difficile quaerens

nihil proficeret, ad me plus quam decies; cumque statim erroris causam, san ita subtilem, ut non nisi accessit, deprehendi ab illo agnosci possit, qui accuratas algbre regularum demonstrationes
P. 3.

facilis sentio, mirumqum sit lapsus cm difficiliora tractantur. Ita insignem Geometram cum superficiei sphaeroidis circulum exhibere subtili quodam aequalcm vellet, nesciebat enim id nisi supposita memini; hyperbole quadratura prasstan non posse. Possem aliquot hujusmodi errorum exempla adducere, aliis cautioni futura, sed ea dialogis servo, sophismate deceptum in quibus haec <~ studia > familiarius tractare consultum erit. Nunc indicabo quas Geometriae vulgatae ac hodie sub Analyseos specioso nomine acceptae desint. Ea ad duo summa capita reduco, inventionem valorum, et constructionem linearum. Nam, ut a constructione est qui eam calculi artem teneat incipiam, quotusquisque Veteres <; curetve >, quas rect ducat ad constructiones elegantiores? tamen in hanc rem incubuisse diligenter multa me persuadent nec ver miror quod s~epe constructiones <; geometricas > e calculo elicere < > difficile est. Nam calculus magnitudinem et situm; magnitudinem [tantum] situs autem consideratio tractat, propria Geometria habet et comlineari videre

investigavit. J De abusuGeometrias

indivisibilium

idem

MVtSK)

585

considerationcm non nisi vi adhi- MAT! solam magnitudinis per pendia quae causa > superesse ajo < constructionum bita exprimi possunt. Itaque Gcomctrie longe ab Algebra propriam Analysin quandam qu~rendam < commodis%~<~M~fMfM. hos equidem diversam 1. Venio ad ~or~ esset, calculi propri officium est, qui si perfectus sim > reperire animo carere. ( Nunc ver ] P. 4. constructionum aequiores elegantia possemus rarissim fit ut optimas calculandi vias inde ab initio previdere liceat, et ullus > ad calcu lum qualemcunque. saepe ne aditus quidem patet < calin quibus longo circuitu opus est receptam Itaque sunt problemata Sunt alia in quibus ne calculare quidem satis culandi rationem sequenti. cligas incognitas, licet. Quod ad priora attinet, multum interesse qua~m cum aliae ad horribilem <; non rar > sive quantitates qu~rendas, Deinde iisdem dum ali~ mox finem ostendunt. ducant prolixitatem, etiam electis incognitis diversas esse calculandi vias; denique sa~pe plures utilius adhiberi, quam unius incognitas aequaincognitas quationesque reductionem unam. Quare qui veras calculi artes tenet, et plerumque et ex pluribus incognitis ejusdem gradus cas tiones ab initio praescindit, eligit, quarum flunt. valores postea simpliciores et ad construendum aptiores

IV,

3,

f.

MATH., IV,

13, g (un coupon).


12

MATH.,

IV,

t3,g.

Feb.

1679.

DM~o.

<

item

diophantea

et comparatio.

>

MA-m., IV, i3,h( Scheda quarta. Un autre feuillet 10 decembr.

f. in-8o). 1678. Divisionis compendium ~~M~

MATH.,

IV,

t3,

h.

10 decembr. in-8" D~~c~~M~

1678.

i. V. La Logique

de Le!~t~,

ch.

X,

~5 sqq.

586

NUMFM

PMM!

MATH., !V,

a.

MATH.,

IV,

14, a (6 p. in-fbl.). Annotationes ~M<P~M.

Copie de la main d'un des coefficients Emploi

secrtaire. symboliques.

MATH., IV, 14, b.

MATH., IV, chacun).

i~, b (3 p. in-fol., Annotationes

4 p. in-fol.

et 2 tableaux

de 2 p. in-fol.

<<MC<P.

De la mme

main.

Mme

remarque.

MATH., IV,

6,

a.

MATH., IV,

16, a.
ORDINATIO DiVSIONIS CHARACTERISTIC~E.

Tableau

de la division

algbrique,

avec

des coefficients

symboliques.

MATH., IV,

17.

MATH.,

IV,

17. Numeri primi eorumque genesis ?M~. 1677.

6-7 Septembr.

MATH., IV,

17, a.

MATH., FIGURA REANT QUI

IV,

17,

a.

NUMERORUM MULTIPLI

ORDINE Qui

DISPOS1TORUM Et

ET

PUNCTATORUM

UT APPA-

progressio qua~ incipit tres primitivi (i. 2. 3.) unus multiplus (~.) unus primitivus (5) unus m ultiplus (6) unus primitivus (7) tres multipli (8. 9. 10) etc. in qua latet mysterium progressione primitivorum. celle du fragment Figure analogue MATH., IV, n, sauf que la premire ligne horizontale et, (aprs les nombres, jusqu' 3o) est supprime De horizontales de la diagonale que les ~. lignes partent principale. aux plus, elles sont traverses par des lignes verticales correspondant nombres et joignant leurs points. multiples

PRIMITIVI.

elegans

TENTAMEN

ANAGOGCUM

58~

j Figura Notabile

notabilis,

in

qua cadere

pnmorum in lineas

et

multiplorum

arcana

latent. rectae ad

MATH.,

IV,

17,

a.

puncta

oblique

rectas.

Angulumque progressione. detegantur. des 1

sinuum variari arithmetica horizontalem perpetuo linearum tantum ut perpendicularium proprietates Au-dessous, multiples 3?. iM. iP. IM. P. iM. Leibniz tio iP. 3M. iP. iM. P. 3M. iM. iP. 3M. P. $M. P. iP. $M. P. $M. P. iM. 3M. iP. 3M. P. iM. P. iP. IM. iP. 3M. P. 3M. iM. iP. iM. P. $M. P. a not l'ordre de succession

Restat

primitifs

et des

jusqu' iM. iP. iM. P. 3M. P.

iP. $M. iP. iM. P. SM.

3M. iP. 3M. P. 3M. P.

IP. 3M. iP. ~M. P.

MATH., IV,

17, b. 3 januar. Ouverture nouvelle et des diviseurs


DE

MATH., IV,

!7, b.

1676.

de Nombres
DITUS OMNIUM AD NOVAM

multiples,

des puissances.
NUMERIS MULTIPLIS

CONTEMPLATIONEM ET

per

NUMERORUM

DISPOSITIONEM

PUNCTATIONEM.

bauche N~

de la figure est N~. des lignes quisque,

prcdente,

en vertu

de cette rgle

quisque

En regard Secundus quisque. Suit une

successives Tertius

on lit quisque, Quartus quisque, Quintus

numration

de 10 propositions

relatives

la divisibilit.

MATH.,

VII,

T~M~WM'M~M~O~CMM

(publi

par

GERHARDT, Phil.,

MATH., VII,

5.

VII,

270-279). Tout en tte

occasions. en plusieurs est J'ay marqu Le commencement ce qui prcde est une note ajoute aprs coup au titre. Note

388

SPECIMEN

AKALYSEOS

ANAGOGIC~

MATH.,

Ml,

5 ).

~Zu sonst\~

sehen, J

ob

einige

der

propositionen

schohn

bey Barrow

oder

MATH.,

V!

5,

a.

MATH., VII, Dmonstration Matthias Zabdny de la page: Hic specimen

5, a (i f.in-4"). du thorme de Pythagore (au verso d'une lettre de Hanover, den o Octobr. 1698 date ). Note en tte dare

,1

a vulgari AIgebristis usitata, vocare possis quam theoremata reductione continua ad alia theorediversa, in demonstrando mata simpliciora Et per gradus, cum vulgaris Analysis eat per saltum Analyseos seu Metagogicam placuit Anagogica~ transsultoriam cum Pappus vero, atque dixerit quaesitum vel demonstrandum inde deduci alias enuntiationes donec in Analysi pro incidatur in jam notas, assumi :f

et alii reprehendunt, volui hoc evidente quod Conringius specimine ostendere quod oim Conringio 3, etsi alias ex vero falsum duci respondi nisi ratiocipossit, nihil tale hic esse metuendum, quia non adhibentur nationes nec dixi, ut reciprocae, itaque hic modum mutavi, loquendi initio volebam, (supposita culum 10 aliunde et ostendere ita Analysis ex Pythagorico Theoremate sequi similium proportionalitate triangulorum jam demonstratum verum fore Theorema minus Pythagoricum demonstrat rigorose articulum laterum) vel demonstrabilem. Sed malui dicere si verus articulus quam 6, ex hoc sequi arti10.

J'

ista non 6 prop.

ipsa Synthesis.

Voici l'article AB esse med. et l'article 10

inter BD et BE.

ang. DAE (in semicirculo)

sit rectus.

V. Bt~t'MMtMM, p. 2Q7. 2. Cf. MATH., I, e. 20, c, 3. En tyS. Cf..P~ I, f.e!&M!~ p. 266, note i.
t.

g5;

Nouveaux

Essais,

IV,

xn,

6. V. La

Logique

de

TRAKGULUM

HARMOSIC~

58c)

MATH., VI! Titre au verso

2~ a.

MAT!YII!a. )

TpiAKGULUM

HARMO~icuM

RESPo~DENs

TRIANGULO

Arithmetico reciproci

Passeu

calii,

quo

ostenditur

fracti, possint Patet et quomodo

quomodo addi in summam.

numerorum

6guratorum

ssepe ex simplicibus

divmcmus

composita. 1676.)

(Febr.

MATH., VIII, 2/, b (un coupon, auquel le papier Contient r Origo inventionis 7y'MMg'K/~ ~r~o~~ l'anne 16~3.

prcdent renvoie). a qui remonte

MATH., VIII, 2

b.

5~0

PHORANOMUS

MATH.,

IX,

i. t.

MATH.,

IX,

I.

PHORANOMUS

SEU

DE POTENTIA

ET

LEGIBUS

NATUM

[DIALOGUS]
Prfacer ~~UM omnium cunque matico, centrum concurrant quocunque > Geometricis demonstrationibus in motibus solis jam evicerimus quorumcunque aequipollentiam < et quot-

Hypothesium, quae corporum, est ne Angelum

consequens

impressionibus quidem discernere <

moventur; corporeis posse, in rigore Mathe-

quodnam ex pluribus sit motus caeterorum. inter

> corporibus hujusmodi quiescat, ac Et sive corpora Libr moveantur, sive naturae certis lex, indiciis ut nullus discernere oculus, in possit ex circa ipsum D~~

se, ea est admiranda puncto materiae ponatur,

ubinam et quantus phaenomenis, qualisve sit motus; omnia an ipsummet agat Et ut in summa dicam <( (cum spatium sine materia res imaginaria sit Motus in rigore Mathematico nihil aliud est, quam mutatio quiddam est, Aristotelica jam consequitur, inter se, corporum sed in relatione consistit. Idque motus enim situs neque ade6 absolutum loci ex ipsa definitione est, et locus est

loci mutatio

sive motus contigit, sive ambiens ambientis; superficies qua mutata altero discessisse locatum quiescente ponatur. Cum ver nihilominus homines motum et quietem assignent corporibus <; etiam illis, que neque ab intelligentia, neque ab interno instinctu
Voir l'analyse sommaire et les extraits que GsuMAMT a donns de cet ouvrage 1.1, V, 8-g, et~ycAt~~rC~cA~A~ <<PAt/o~<< (qu'il date de t688) ap. ~< p. 575~58t (t888). Thvenot. s. Adress et une copie de 4 pages 3. D'aprs un brouillon de 4 pages de ln main de Leibniz, La pagination est celle de ta copie. revue par Leibniz. de la main d'un secrtaire,

PHORANOMUS

5~!

moveri

censent

~>,

videndum

est

quo

sensu

faciant

ne

&sa dixisse esse, quas

MATH,

IX,

1.

est eam Hypothesin eligendam Et respondendum judicentur. est intelligibilior; Hypotheseos, neque aliud esse veritatem Et cum diverso respectu non tam hominum intelligibilitatem. num, qum potius ali sit intelligibilior respectu, thesin nil aliud idem palatium peccare t~men aut obscurat, rerum ipsarum quae tradend sunt una et scopo una erit vera, altera

qum ejus et opinioP. 2.

exhibere scenographicis si eam prseferat, quae partes tegit, judicatur in eligendo, interest < ita quoque impraesentiarum quas cognoscere

sit, quam diversis projectionibus

convenientior; proposito falsa. <~ Ut proinde veram esse recte adbiberi. > Et quemadmodum

Hypothesis etiam diverse Hypo-

pictor potest, sed

Theoriam non magis peccabit Astronomus explicando Hypoplanetarum tradenda thesi Tychonica,. explicandisquam > si in doctrina Sphxrica et difficultate utatur, Copeinicana Hypothesi que diebus et noctibus Histooneret discipulum, quae non est hujus loci. Et male loqueretur ricus, Copernicanum aut in signo arietis dixisset Josua, Itaque non licet systema secutus, qui pro sole terram moveri, nec minus falso (id est absurde) versari dictitaret;

sta terra.

et Honorato Fabrio, viris est opus cum Marino Mersenno ut < tantum > provisionalis licet doctis et religiosis, eo confugere, (si sacram ita loqui licet) censura in eos stricta dicatur, qui Scripturam motu demonstrato locutam contendunt, quasi aliquando populariter ter~e contingere posset, ut declararet Ecclesia non aliter intelligi debere verba Scripturae sacrae, quam illud potae portu, terraeque provehimur sacram hoc loco Sed merito dicetur Scripturam recedunt~. urbesque locutam esse, nec tam et verborum servata et veritate proprietate sese 1 accommodare hominum, qum opinionibus id ferre maximos sapientise thesauros, omnigena~ autore Deo. Copernicana explicanda Hypothesis planetarum rerum pariter ac sapientiam et Harmoniam mirific illustret animum, tricis la.borent, cter~ autem innumeris creatoris pulcherrim ostendat; et omnia turbent ita vicissim miris modis, dicendum Theoriam Copernicanam est, ut Sphaericam Ptolemaicam, id est maxim esse verissimam, Sed cum in theoria
P. 1 reconditos potius est enim dignius 3.

t. VtROLE, jEM~tOff, III, 72.

5~2

PHORANOMUS

~ATtt~IX,

et < solam ~> explicationis capacem [quae menti satisinteHigibilem &ciat], <~ qua recta ratio sit contenta > Et Ctaudius de Chales vir doctus fassus est, non esse sperandam ex societate Jesu ingenu Hypothesin non jam Astronomis aliam, qua menti satisnat, plerisque insignibus profitentibus, prtEferendo retineri. salva censorum obscur solo se metu cautione censura non Qua autoritate a Copemicano systemate habebunt et opus imposterum,

liberrim si modo sequentur, Copernicum non aliter quam pro majore nobiscum agnoscant, veritatem Hypotheseos im nec aliter accipi posse; ita ut jam accipi debere, intelligibilitate cesset inter eos qui Copernicanum omnis distinctio systema ut Hypoconvenientiorem <~ intellectui >, et pra~erunt [intelligibiliorem] ut veritatem; cm talis sit hujus rei natura, <~ eos > qui propugnant sit idem, neque major hic <; vel alla >' veritas sit qu%ut utrumque sit pr~erri ut Hypothesin renda. Et cum permissum simpliciorem, perthesin Ita servabitur et erit, hoc ipso sensu doceri ut veritatem. retractatione censorum autoritas ut nunquam imposterum opus habeant, et tamen [pulcherquaecunque demum nova in clo terrave detegantur; inventis nulla (praetextu censura) rimis] <~ egregiis > nostri temporis missum etiam vis fiet.
P.4<

philosophicam ingeniis resti( Hoc intellecto, jam tandem libertatem et Romam tuemus salva Ecclesiae reverentia, atque Italiam calumnia censuris oppriliberabimus, quasi illic veritates maximae et pulcherrimas dici mantur, quod passim apud Anglos et Batavos (ne Gallos nominem) ac scribi constat. <; Et certe nisi talis ratio ineatur viris doctis obsequium professis, in tanta luce seculi maxima fit injuria, ut velut ad religiosum tenebras damnati detegendi; qualem animum nemo lucem sanus videantur, et aliis honorem adempta ipsis facultate eximias veritates non sine Italiae opprobrio; praeripientibus, esse summis illis viris, penes quos censura: est potestas, velut credat. > Neque vero negari potest Copernicum

mundo intulisse, et qui doctrinam ejus non intelligunt, quandam eos in natura rerum velut in caeca nocte versari. Non tantm enim labysine et retrogradationum uno mentis ictu evanescunt rinthi stationum ullo moliminc, ipsa magnetis sed et siderum satellitibus sed et magneticae rationem habente, observationes non tantm mirific conspirant, terra respectu magnetis nostri, et hac ipsa Magnetica lege in Jove quoque cum > et Saturni annulo cum suis similiter lunis, ita

ipsorum, <~ Mediceis

PHORA~OMUS

5~3

ut Copemicus vix majus aliquid ad connrmandassententias enulgescentc, suas vel optare potuisse videatur. Sed tamen hoc systema seipsum vicit, in Keplero qui jura poli rerumque fidem, legesque deorum primus observans cuncta prodire ph~nomena si terra et patefecit mortalibus, plante omnes primarii eam esse motus legem temporibus ponantur ferri in Ellipsi cujus in foco sit sol, et in plante orbita, ut areae ex sole abscisse sint legis < physica > redderetur, successit. Inveni enim motum

MATH,tX.t.

proportionales. ut ratio tam inexpectatae Supererat, felicitate quod demum nobis singulari hune plantarium netarum vorticem universalem

pulcherrime explicari per communem placirca solem, imb ex ipsa motus lege consequi geomeharmonicam circa solem trice, ut resolvi possit in duos, circulationem minor in majore sole distantia sit velo< (cujus scilicet proportione ad solem < exemplo gravitatis vel citas) >, et accessum rectilineum eam esse proprie< scilicet > demonstravi magnetismi >; postquam tatem universalem et reciprocam circulationis harmonicae ( in qua cresdistantiis centro, harmonic centibus uniformiter decrescunt velocitates, et vicissim :) ut areae ex centro abscisse sint temporibus proportionales,

quascunque sit lex motus paracentrici. Itaque eo jam res rediit, ut quod veteres vix votis attigisse videntur, primaria Universi phaenomena per Geometricam ad simplicissima et clarissima intelligendi Analysin prinet verissimam cipia, id est optimam adeoque (eo quo diximus sensu) Hypothesin reducta habeamus.

INDITS

t)E

tEtBNU!.

38

5<~

pAcmujs

'mLALRTm

MAT'<

X,

!t.

MATH.,

X,

I!

(~.

f.

m~"). PACIDIUS PHILALETHI 1

Prima de Motu

Pbilosophia.

et continui, quatenus motui insunt. j consideraturMcnaturamutationis Supersunt adhuc tractanda tum subjectum motus, ut appareat cuinam ex sit motus ascribendus tum vero motus duobus situm inter se mutantibus il causa seu vis mocrix
t recto.

~~UM

nuper

apud

illustres

viros

asseruissem

Socraticam

disserendi

methodum, tantem vider?

qualis in Platonicis dialogis expressa est, mihi prsnam et veritateir animis familiari sermone instillan, et

qui cognitis ad incognita procedit apparere, ipsum meditandi ordinem, modo apte vera respondet, dum quisque per se nemine suggerente rogatus sum ab illis, ut specimine edito rem tantae utilitads interrogetur, ostendit indita mentibus scienconarer, qu~e ipso experimento rei semina esse. Excusavi me diu, fassus difficultatem tiarum omnium majorem quam credi possit; facile enim esse dialogos scribere, quemadresuscitare
un brouillon de la main de Leibniz de cet ouvrage (f. 33-44), une corie i. Il existe d'un de la main secrtaire, de Leibniz de la main (f. 31-32) et une copie partielle en la collation C'est celle-ci Leibniz revue reproduisons, que nous (f. i-3o). par Celui. de Leibniz. et en la con~ltant nant avec la copie de Leibniz par le brouillon le titre ci porte Mot. plag. i (2, 3, 4, 3, 6) S. Dial. PM~~ Pacidius et la mention in Hollandiam trajeci. 1676 Octob. Scripta in navi qua ex Anglia .P/M~~M (on sait lettre adresse d'une a la forme Cet ouvrage par Pacidius v. PHIL., VII, A, i VIII, 3; et L<: de Leibniz est le pseudonyme Pacidius que sommaire et les extraits que GERHARDT p. t3o, t32). Voir l'analyse Lo~!?K<' de L~ t. 1, p. 211-315 der Plzilosopltie, (t888). dans l'Archiv en a donns fiir G~c/MC~ cite par GERHARDT, loc. cit. 2. Note de la main de Leibniz, i. 3. V. p. 568, note

PAC!!!CSPHLAt.ETHt

$~

modum

facile est temere

ac sine

ordine veritas

e tenebris eniteat ipsa paulatim scientia, id vero non nisi illum

loqui; sed oratione efficere, ut et sponte in animis nascatur

MATH., X~ t.

posse, qui secum ipse accuratissim rationes inierit, antequam alios docere aggrediatur. Ita resistentem me hortationibus arte circumvenerunt amici sciebant diu me de motu cogitasse atque iUud argumentum habere paratum. Forte advenerat juvenis familia illustris caeterum curiosus ac discendi avidus, qui cum in tenera aetate nomen mUitiae dedisset, successibusque egregiis inc!acum annis judicio elementa Geometri ruisset maturescente attigerat, ut vigori animi artem doctrinam Is Mechanicam atque jungeret. scientiam sibi deesse quotidie et in scriptoribus sentiebat, hujus artis plerisque, nonnisi pauca < et vulgaria > de elevandis ponderibus et quinque potentiis, quas vocant, tradi; at fundamenta scienda: generaIioris nonconstitui, sed nec de ictu ac concursu, de virium incrementis ac detrimentis, quam Elasticam de frictu, de arcubus tensis et vi resistentia, vocant, de cursu ac undulationibus de soliliquidorum, dorum resistentia, aliisque hujusmodi certa quotidianis argumentis, satis praecepta tradi querebatur. Hunc mihi adduxre amici, atque ita irretitus in colloquii genus laberer, quale toties instruxre, ut paulatim laudaveram, ut consumtis frustra tergiversatioquod illis ita successit, nibus accenso omnium studio tandem obsequi decreverim. ) C~n~M~ senex egregio (: hoc advenae ad omne nomen erat :) adduxit mihi argumentum paratus qui negotiis flore aetatis, opibus atque bonoribu3 partis, quod reliquum vit~e dare decreverat. Vir pietatis solide quieti animi atque cultui Numinis interiore quodam sensu, et communis boni studio accensus, cuj us augendi quoties spes affulgebat, neque opibus ille neque laboribus parcebat. Arcta mihi cum eo familiaritas, et non injucunda consuetudo erat multus tunc forte de Republica sermo, et lundis historiarum ntonumentis, qu~e rerum gestarum fictis causarum narrationibus simplicitatem corrupre, accidisse luculenter quod iUe in negotiis quibus ipse interfuerat, ostendebat. Ego cum viderem cum Theophilo ac Charino advenisse Gallutium virum insignem, et singulares CorinexperimentM exefdtatissimum. porum proprietates rei vero medic peritia inprimis admiradoctum, bilem, et successibus clarum, quoties nagitantibus j amicis, quanquam a medici nomine ac professione et omni lucro alienus, remedia dederat; judicio T~JM/~ consumto in de medii

< verso.

2 rc -to.

a verso.

5~6

PACtMUS

PHtLAt.ETHt

MATH.,

X,

Il.

hujus causa a Republica ita nexi P<?~~

ad Philosophiam.

non invito

sermonem

ab illis, qui Quod de historia civili ais, ~~7< corrumpi causas occultas eventuum ex conjectura, conspicuorum fingunt, id in fieri Gallutius noster sa~pe questus historia naturali etiam periculosius Ego cert saepe optavi, ut observationes naturales, nobis exhiberentur et inprimis historiae morborum nudas et ab opinionibus libers, non Galeni, non sunt, non Aristotelis, quales Hippocraticx recentioris accommodt~ tum demum enim resusalicujus sententiis est. cum fundamenta solida jacta erunt. ?~ poterit philosophia, Non dubito quin regia sit via per experimenta, sed nisi ratioci~/M~ natio eam complanaverit, tard proficiemus et post multa secula in citari initiis Medicos
3 recto.

G<//M~My

haerebimus. congestas

Qum

multas

enim

observationes

praeclaras,

apud

feruntur,

quibus duci potest sibi deesse

quanta miror philosophos quod

habemus, quot elegantia Chymicorcm rerum sylva Botanicis aut anatomicis non uti, nec ducere si facerent, forte haberent Pa. Sed nondum

experimenta suppeditatur, quicquid inde multa quae

ab ipsis, in potestate extat

queruntur. in naturalibus ducatur

ars illa, per quam

ex datis quicquid ex illis duci potest, quemadmodum id ordine certo in Arithmetica praestatur. Geoatque Geometria metrae enim proposito vident an sufficientia habeant data ad problemate ac viae cuidam iritae atque determinatas insistentes, ejus solutionem, omnes sponte problematis conditiones tamdiu evolvunt, donec ex ipsis quaesitum prodeat sua. Hoc ubi in naturali philosophia praestare didicerint

discent autem ubi meditari volent, mirabuntur forte multa se homines, sed tamdiu ignorata, quod non ignaviae aut caecitati antecessorum, C~nMM~ methodi verse defectui tribui debet, qux sola lucifera est. Si mihi
3 verso.

talium

inexperto

sententiam

dicere

Geometria tiam quod enim Js

ad Physicam difficilem 1 transitum motu, formis, speculationem quan materiam

asseverarim permittitis, esse, et desiderari scienpraxi connectat, didici castrensis saspe artificia tentanti suc-

experimentis qualibuscunque tyrocinii mihi machinas novas et jucunda quasdam cessus defuit, quod motus ac vires non perinde delineari

subjici possint. atque imaginationi aedincii aut munimenti formam animo conceperam, modulis ligneis [aut cereis] aliave ex materia

ac figurae et corpora enim structuram Quoties initio quidem exiguis confectis cogitationi

PACNUS

PHILALETHI

5~~

m piano dclineationibus subveniebam; postea provectior contentus eam factis ad solida repraesentanda eram; denique imaginandi facilitatem paulatim nactus sum, ut rem totam omnibus numeris fluctuanti eius panes ad vivum expressas animo formarem, omnesque Sed cum de motu agebatur, et velut oculis subjectas 1 contemplarer. omnis mea cura atque diligentia irrita fuit, neque unquam assequi potui, absolutam, ut virium ac de atque causas imaginatione comprehendere, successu machinarum liceret, judicare semper enim in ipso motus inchoandi initio haesi, nam quod toto reliquo tempore evenire debebat, debere animadvertebam. Circa primo fieri quodammodo jam momento momenta autem atque puncta ratiocinari, id quidem supra meum captum meam atque esse fatebar. Quare rationibus depulsus, ad experientiam alienam redactus sum, sed quae nos ssepe fefellit, quoties eorum, quae experti eramus, falsas causas pro veris sumseramus, atque inde argumenPa. Praetum ad ea quae nobis similia videbantur porrexeramus. clara nobis narras, et unde mihi ingeniis stimandis sueto Charine, quid a te expectari possit si rect ducaris, judicare facile est. Gaudeo enim didicisti vires ac motus non esse re m impens, quod tua experientia est in philosophia vera. subjectam imaginationi, quod magni momenti Quod autem philosophiam ais, verissimum est, sed iis non adversatur, quae supra dixi, de Logica ante omnia constituenda. immersa Nam scientia rationum generalium, vocabant, id est figuris (: quae per se incorfacit. ruptibiles atque aeternae sunt :) velut corpore assumto, Geometriam scientiam Eadem caducis atque corruptibilibus sociata ipsam constituit naturis mediis, ut veteres mutationum modum rect sive motuum de tempore, Geometriam esse Logicam dixit, ita Phoronomiam Cha. Magno mihi lucem vi, actione. Mathematicam Itaque quemadegregius nostri de necessitate doctrinae motuum ad naturalem rationes

] MATH.,X,

t.

< 4

recto.

4 verso.

seculi philosophus dacter asseverabo.

esse Logicam Physicam { aume beneficio affeceris, Pacidi, si accenderis.

5 recto.

aliquam in hoc argumento nobis meditationes tuas de motu

nostrae, nisi expectationi adhiberi mavis. P<. Reperietis in ea pro thesauro, quod ajunt, carmedibones pro elaboratis operibus schedas sparsas, et subitanearum tationum vestigia male expressa, et mmorise tantm causa non nunquam servata. Quare si quid a me desiderabatis dignum vobis, dies mihi

Ga. Diu est, quod tempus est ut satisfacias promitds vim a nobis arculae tuas qua chartas recondis,

5g8

PACDUSPH~AI.ETH

MATH.,

X~ tt.

tot interpellationes esse oportet paratum Ga. :Veritads assequend~ nisi malum nomen audire veut. debitorem, autem pro socio scis, causa socictas inter nos contracta est, actionem dicendus erat. Th. Post Pacidi, possis, Scllicet studio ultra esse quam tute fidei committimus, non contenti ardentem erimus frustra ad in id quod facere possis. ut agnoscas liberalita per partes; te adduxerimus. Ch. Quantum autem 1 tem nostram. fac tantm ne Charinum Ego amicorum aut continuum ut sermonis nobis saep de nunc tandem infra Pha&do-

5 verso.

solutione

opus, postulationibus preces meas jungo, nec absolutum fortuite sermonem nascentes, flagito, sed instructiones occasio Socraticis earum nem tuerit ?~ Dialogis prasdicaveris utilitatem discamus, exemple Alcibiadem Pacidi, quid Meministi, quid obstat quominus nisi forte Charinum

ponis, quibus ille neque ingenio neque animis, Pacid. Video vos meditatos atque instructos neque fortuna cedit. venisse ad me circumveniendum; quid agam dum alius mecum lege aut agit, alius precibus non minus valituris tarditatem meam expugnat. Fiat, vestras. Sed qualiscunque successus ut jubetis; permitto me voluntati erit, periculo vestro erit, neque enim illum aut sentents me~s, (: quarum in ea festinatione ne meminisse quidem satis possum :) aut Socrancae methodo
6 recto.

omnis te

(quae meditatione ad te redit, Charine.

opus

C~. Qui possim docebis, haec enim discere ab ignare ? Pacid. Disces te nec ab ignare, plura enim scis, eorum quae scis, et reminiscendi Ego tantm quam quorum meministi. inde ducendi dabo, et ut Socrates ajebat, gravido quae nescis occasionem C~. Grave est, quod obstetricio munere adero. tibi atque parturienti meam utcunque silendo tectam, prodam me postulas, ut ignorantiam scientiam tuam ipse mirabere. Gall. Si Pacidio credimus, sermone. praesentior tamen magnus mihi sit autor Pacidius, Pacid. Nondum expertus es, Charine, quid per te possis; tentanda aliquando fortuna est, ut scias ipse quanti tibi esse debeas. permitte te nobis, neque intercede T~< Age, Charine, Pareo vobis, quannostr~. Ch. diutius utilitati tu~ ac voluptati Quanquam est conscientia mei. Ch. quam periculo opinionis
de Leibniz experientia.

J Socratica

habet) praejudicare Ch. Quid ita? est. methodus

volo; casterum res Pacid. Quia tute

quam

de me habere

potuistis

quantulacunque

i. Ici finit la copie 2. Dans le brouillon

(f. 3-3z).

PACtMUS

PHILALETHI

5gQ

enim fuerit certe

adhuc amplius minuetur. Sed ingenui est, experimento fallere noilc itaque facile patiar, ut de me sentiatis, prout res est, occasionem < et proficiendi detis >. t dummodo haerenti subveniatis P<K' Id faciemus, quantum in nobis erit. Tantum mihi si placet de motu tractare nobis propo> Quoniam responde <~ interroganti. die nobis quid motum esse putes. situm est, quaeso, Charine, Ch. multa industria erui Qui possum ab initio dicere, quod vix in progressu Pacid. Nonne Motum aliquando cogitasti? posse arbitrabar. est ac si quaeras an sensibus ac ratione usus sum. P~. Dic ergo nobis quid animo obversatum sit cum de motu cogitares. Ch. Difficile est id statim colligere atque ex tempore explicare. Pa. At tenta tamen neque enim periculum est errandi, quicquid enim Ch. per motum a te intelligi dicas, perinde erit; dummodo non in progressu aliquid assuas, quod in ea notione quam sumsisti non contineatur. Ch. Id cavere vestrum est, ego motum esse arbitror, mutationem loci, et Pa. corpore esse ajo, quod locum mutat. Euge, statim exhibes, quae vix Charine, liberaliter et ingenue facis, quod nobis multis interrogationibus fac modo ut integrum extorquere sperabam An aliquid amplius adjiciendum sit beneficium tuum. Ch. putas. Pa. Non utique, ubi quse dixisti intellexerimus. Ch. Quid vero clarius quam mutatio, quam corpus, quam locus, quam inesse? Pa. Ignosce tarditati meae, quae facit, ut nec ea intelligam quse aliis darissima videntur. Ch. Ne illude quaeso. Pa. Obsecro te, Charine, ut persuadeas professionem si interrogaveris. tibi, nihil alienius haesitationis me~. Pa. Ch. cm esse ab ingenio meo, et sinceram esse Ch. Tentabo explicare sententiam Recte. Statum mutationis nonne statum Puto. omnia Pa. adhuc Differentem a priore < rei essent? Ch. motum in eo Perinde

MATH.,

X,

J 1.

verso.

7 recto.

quendam rei esse putas ? statu > ante mutationem,

integra Differentem. Pa. Sed <~ et > ab eo qui erit post mutationem? Ch. Haud dubie. Pa. Vereor, ne id nos conjiciat in difficultates. C&. Quas obsecro. Pa. Permittisne mihi exempli electionem? C~. Non habes opus permissione. Pa. Mors nonne mutatio est? Ch. Haud dubie. P<. Actum

7 verso.

ipsum moriendi intelligo. Ch. Et ego eundem. P~. Ch. Qui moritur vivitne? Perplexa est qusestio. Pa. An qui moritur mortuus est? Ch. Hoc impossibile esse video. Mortuum enim esse significat mortem alicujus esse

600

PACIDIUS

PHLALETH

MATH.,

X)

pr<etcritam.

P.

Si mors

mortuo

quemadmodum nascens nec nasciturus Ch. Fateor. Pa. Non ergo qui moritur vivit. C&. Concde. ergo nec mortuus est, nec vivus. concessisse madverto C~. C~. > dubie. nullum Ch. Haud Tertium absurdum. P. Pa. est. Esto. C~. Nonne Nondum Hic Pa. status vita in certo aut

pneterita est nec

est, viventi eut futura, natus. C~. Videtur. P~. Pa. Moriens At videriss

absurditatem

aliquo existit aut non existit.

[video] <~ aniconsistit statu?

carere dicimus.
8 recto.

In quo non est hic status id vita P<. Nonne mortis momentum illud P~. Aut quo Quaero an hoc

Ch. Quidni. est, quo quis incipit 1 vita carere. Perinde est. P~. desinit vitam habere. Ch. momento ratio absit an adsit vita. C&. Video Pa. Opus prae altero dicam. Sed tute mihi exitum Ch. trum dicas aut utrumque. est cur alterum Nam satis sisti. neque ergo? Gall. video, statum

difficultatem

neque enim est ergo, ut neuhune interclu-

adesse aut abesse, aUquem necessari simul et adesse et abesse, vel nec adesse nec abesse. P~. Quid Pa. Ch. Quid si ego quoque? Quid? nisi me hxrere. Pa. Siccine nos deseris, Pacidi. Saepe fassus sum magnas esse Gall. Cur nos in locum Pa. tam lubricum erat agnosnon posses. Si te novi, Sed tanti

difficultates. circa principia duxisti, si labantes sustentare cere difficultatem. antequam The.

tibi satisfaceres, neque enim Pac. Si <; tuam > nobis edisseras. quare tempus est ut sententiam fecero <; nondum proamici in portu naufragium vobis obsequar, Pa. 1~. vectus in plenum mare. ~> Quid ita. Quia methodi
8 verso.

Pacidi, non utique quievisti in hase hodie primum incidisti

die eam, vobis hortantibus, qua primum Pa. The. Id noiim J equidem. attentavi. Quare sententiam meam desiderare non debes. Charini est hortante me invenire veritatem, Socraticae leges violavero, non a me quasrerc inventam. invidere successus voluptatem Neque enim debemus. illi fructum methodi, Fac obsecro aut ut G~.

gustare

Pa. Tentabo atque ita porro quos narras fructus. incipiamus die mihi, Charine, putasne aliquos esse mortuos, qui vixerant. quaeram Pa. Desiitne ali' Certum hoc est, quicquid argutemur. Ch. Pa. Desiit. Ch. Ergone aliquod ultimum vitae quando vita?
i. Correction au crayon.

PACMUS

PHLAMTH

6ot

Charine, putasne Ch. Certum est hoc quoque, mortui sunt. aliquos vixisse, qui nunc Pa. Sufficit certum esse. Ergone status mortui im idem priori est. Et primum P<t. hujus status Ch. aliquod Ccepit. cpit? Pa. C~. Fuit. sive initium fuit? Superest hoc unum momentum momentum fuit? Ch. Rursus, mihi respondeas, non momentum certo idemne vivendi. sit ultimum C~. momentum asserendum vivendi et primum quod Pa. Si nihil est quam ausim.

Fuit.

P~.

MATH., X, t.

asseverare non id quidem sane non exiguam, didiquod artem dubitandi, capere cisti. Hc enim (fatebor tibi) aliquod judicii tui experimentum C~. volui. Sed die mihi, quaeso, quid te hic tam cautum fecerit ? vivendi ac non vivendi momento Videbam inferre te velle, communi esse agnosco. eundem simul vivere ac non vivere, quod absurdum comprehendimus, Gratulor tibi, Charine, Pa. An rectam futuram fuisse C~. Pa. resisti posse. necessarib sequitur? se immediate Quid Ch. Non puto ei putas illationem ? sentis ex qua absurdum ergo de sententia Pa. Ergo duo momenta Absurdam esse.

9 recto.

Ch. non-vivendi. sequi possunt, unum vivendi, alterum in admodum quod mihi opportune Quidni, cum possint et duo puncta oculis mentem venit, cum rem quodammodo plana AB. subjiciat. super Tabula perfecte feratur sphaera prorsus rotunda C; manifestum est non coherere sphxram piano, neque extrema habere communia, est tamen contacmanifestum non sine altero moveretur; unum alioqui aliquod sive punctum sphr~, tum non nisi in puncto esse, et extremum duo ergo puncta, d et e, d, ab extremo sive puncto tabulas, e, non distare. Pa. Nihil planius aptiusque potult simul sunt, etsi unum non sint. ita Memini Aristotelem continuo The. dici. quoque contiguum discernere, ut continua sint, quorum extrema unum sunt, contigua quorum Pa. Eodem ergo modo dicemus cum Charino, extrema simul sunt. extrema tantum esse, nec communia vivi mortuique contigua citas eorum, me autorem quae tu Urban admodum Ch. habere. tuas tibi Pa. in animo meo nasci fecisti. Jam dixi te sententias statum quanquam debere, occasiones mihi. Sed hoc in majoribus comprobabitur, Patere ergo, ut quasram an ex his Gall. eundum sit per gradus. hoc te Mirarer Pa. duci momenti posse. putes cujusdam aliquid esse nossem >. Scio Gallutium nisi te < non jamdudum qusesivisse

9 verso.

602

PACtMUS PHtLALETH

. enim <; alioqui > viris in nature X, I. MATH.,

et experimentorum inquisitione, luce versatis hacc aut inepta aut certe inutilia videri; sed acquiesces opinor, ubi consideraveris; cum de principiis agitur nihil parvum debere videri. Ga. Non sum adeb rebus abstractis alienus, ut non agnoscam, omnium scientiarum initia esse, velut stamina

10

prima tel majoris. recto.o. j Sed cum sciam solere te paulatim viam ad majora moliri, prasgustum Pa. Non possum aliquem expectabam qui dictis dicendisque luci esset. desiderio tuo, nec, si possem, deberem hic, Galluti, satisfacere Non possum, quia ut venatores non certam semper ac designatam sequuntur spe praeda contenti sunt; ita nos aliquando cogimur ut quxque certi nunquam non occurrerit, veritates, arripere primum lucrosam et magno satis numero hanc esse capturam, collecto, tum demm subductis rationibus recognitisque opibus nostris atque digestis feram, sed obvia spe thesaurum reperiri. Adde quod non meo tantum arbitrio connectitur sed Charini accommodant responsionibus colloquium sunt interrogationes meae. Si vero possem tibi jam tum ante oculos etiam te judice, ubi me audieris, conomiam, ponere futuri sermonis majorem enim falli, et major eventus nonnunquam gaudemus scis circulatores tum maxime oblectare gratia est, cum non expectatur cum versis aliorsum oculis inopinatum spectatorum, aliquid e pera velut e nihilo educunt. Gall. Hac spe non amplius interpellabere. Pa. statum momento mutantur? C~fM. mutationis Pa. Hoc veritas <~ momentaneo Ad te igitur mutationis. status Certe. medii Ch. redeo, C~. Charine; Ita certe Pa. conclusimus impossibilem si momentum mutationis Pa. ergo Mutatio esse pro At nonne res non deberem

tenuia

10 verso.

seu communis neget? Aliud

sumatur.

Quis Pa.

scilicet

statu. >

est aliquid. ab eo quod impossibile ostendimus, Pa. An ergo status Ch. Aliud. Char. existere. crescere Videtur. Charin. aut decrescere aqua puto nunc

aliquem temporis tractum postulat? Potestne aliquid pro parte existere aut non explicandum est. Pa. Potestne

clarius

certo temporis tractu quemadmodum alicujus propositionis incalescit aut refrigeratur C~. Minime quidem per gradus ? enim totam statim falsam aut totam veram esse propositionem. enim

recto.

intelligo quaestionem, ut cum aqua calida sit etsi magis magisque uno tamen momento incalescat, opus est, ut ex non calida fiat calida vel momento obliquum. contra, ( ~t ex recto quemadmodum

PACIDIUS

PHILALETHI

6o3

mutationis statum, quem ergo rediimus ad momentaneum in reciderimus Po. 2 Nescio quomodo esse apparuit. impossibilem facultates hominum Pa. Si duorum difficultates quibus exieramus. unus dives censeri quin id~m et non nisi uno obolo differant, poteritne P~. Charin. Non poterit credo. Ergo de altero judicium fiat. (~. Rursus unius oboli differentia divitem F~. Neque opinor. aut pauperem non divitem, vel pauperem unius oboli additio non non facit. vel detractio C~. divitem Non faciet

MATH..X,

Ch. Non utique. pauperem. dives vel ex divite fieri potest ex paupere Nemo ergo unquam P~. C&. Quid ita obsecro? obolis datis vel ademtis. pauper, quotcumque C~. Pone pauperi obolum Pa. dari, an desiit pauper esse? Minime. P~. Detur iterum P~. magis. Ch. Fateor. Ergo nec Pa. Par est ratio obolus, tertio obolo an tum dato desiit? C~. Non desinet pauper esse. aut enim nun-

quam aut unius oboli adjectione nonagesimo riongentesimo pauperem esse desinere, C&. utique unus obolus depulit paupertatem. Faterisne P~. nienti, et me ita delusum miror.

de alio quocunque desinet pauper esse

pone millesimo nono adhuc fuisse;


n verso.

Agnosco vim arguigitur aut nunquam nri aut fieri posse uno obolo addito vel aliquem divitem vel pauperem P~. < Hoc argumenti C~. genus detracto. Cogor fateri. Acervum veteres appellabant, quod non omnino inutile est, si recte utaris. transNunc enim > a discreta ad continuam argumentum quantitatem ex A ad punctum B accedat > fiet aliquando non propinquo propinquum < ut in B >. Nonne eodem argumento nunquam fieri, aut fieri unius quo paulo ante colligemus aut propinquum At nonne Pa. Ch. Colligemus. pollicis < ut FB > accessione. aut aut millesimam pollicis centesimam poterimus pro pollice substituere aliam partem parvam? quantumlibet Si pollicis < FB > Ch. Certe. P~. feramus < ut si punctum centesima pars a < CB > facit totus pinquo non propinquum, novem nam priores nonaginta JP~. Patet ergo pinquum. propinquo propinquum nisi ex propollex non facit. partes < FC > Ch. nondum Non utique fecere pro-

non facere ex non pollicis accessionem centesimam. ultimam quia continet

. Lire:P<!Ct<<<M~. 2. Lire C/MWMM~.

60~.

PACIDIUS

PHLALETHJ

MATt!

X)

Il.

C&. est?

Et ultima C~.

t2

recto.

ob novissimum aliquid ab eo <; Pone enim rectam rem DE > EB >

cente jsima sui B. Pa. Minimum rescindi

CB pari jure non facit propinquum, nisi autem nonne Novissimum minimum nam si non esset <; minimum utique, > facit. B sed mino-

salvo eo quod propinquitatem posset, illud ipsius CB non esse minimum novissimum non per se sed ob aliam sui partem <~ adhuc

ex propinquo non propinquum. Pa. Habemus ac per se fiat propinergo <~ vel nihil esse per quod quid propri aut detractione quum vel > minimi adjectione aliquid fieri ex prominima esse in rebus. Jam miniadeoque pinquo non propinquum, faciet mum Non autem in locopotestpe potest pars absoivi? Char. temporis minimi alioquin pars ejus temporis partem loci absolveret, Pa. Rursus ergo patet statum mutationis nulla est. in quam alio minimo

pra~scnti esse. momento


2 verso.

ad propinquitatem) momentaneum exemplo (a longinquitate Pa. C~. Esto. Redit ergo difficultas prior, ultimone ascribi debeat status mutastatus prioris an primo posterioris Ch. Videor tandem exitum mihi momentaneus Dicam enim reperisse. dici soleat, duo tamen

tionis. componi momenta

ex utroque <~ et licet continere locus contactus, > <; qui in quemadmodum se tangentium extremum utrumque corporum puncto esse dicitur >, Pa. tuis congruenter continet. < Rect dixisti, et superioribus tme. Ch. neque ita > [Nihi] habeo quod objiciam huic sententix in velut postliminio reduximus Mutationem ergo nuper proscriptam vel aggregatum non ver ;> esse entis genus qualitate duorum statuum oppositorum, sive statu ipso distinctum, neque <~ adeo esse ;> statum medium, sive a Potentia ad actum vel a privatione ad ~brmam <; quemadtransitum naturam. Pa. Modo < modum vulgo philosophi mutationem et motum concipere videntur >. C~. Jam ergo mihi permissum erit, Motum definire Pa. teneamus esse contactum

EF vel 3G3H > esse compositum et primo momento tent!~ in oco < AB > a quo fit < motus >, in loco proximo ad quem fit motus corporis. Q~tcso jam, exiscenti~ versus

Ergo fateri debes motum '< corporis ut GH ex AB vel iGiH exisex novissimo momento

mutationem.

PACIDIUS

PHILALETHI

6o5

Charine,

dsigna

mihi

locum

CD < tibi quemlibet Ch. sed proximum quasro. vallum AC debere minimum mobile de loco A.B.

proximum vel 2G2H >. esse. EF.

Ch. in quem fit. Designabo Pa. At ego non qu&mlibet, Satis video ut proximus sit interPa~. ire per Aut necesse est

MATH.,

X,

t.

ita ut non saltum, Ch. eat per locos intermedios (verbi gratia CD) omnes. Ita sane videtur. sed quaeso est. j 1 Pa. Quod impossibile C~. est? Quid hoc loco continuum motus nonne continuus in locum. vocas? sive ita AB.CD.EF Pa. durare vel volo, ut posse, intermediis Hoc nulla quiete interrumpi, aliquando in loco (aequali GH nullo corpus existat ultra momentum. sibi) C~~M.

3 recto.

Poteris non sine exemplo nam et ex Pac. Quid si hoc tibi negem? docti quidam Viri quietulas et ex recentioribus veteribus Empedocles Hac fiducia nego, alioqui vix C~. asserure. quasdam interspersas aut cert 1 ad dubitandam* Non habes ad negandam P~. ausurus. alia opus intersed hoc mihi responde Charine, quam tua in eodem loco per aliquem spersa quies nonne est existentia corporis Sunto ergo quietes Pacidius Certe. Ch. tractum? temporis motui interspersas > aliquis interspers~ quaero an inter duas quietes < contiCh. intercedat motus. interspersis, Utique nisi pro quietibus aut < momenMotus intercedens Pacid. nuam quietem velimus. Non utique C~. tractu durans. > taneus est, aut aliquo temporis uno ire. per spatium quoddam momentaneus, alioqui corpus momento autoritate, Esto enim est ac si ad saltus, supra vitatos, reverteremur. AB in locum EF. sit tempus quo corpus GH transit ex loco loco AB et sic OP tempus quo quietis MN, quo durante corpus haeret in > tranh~ret in loco CD erit utique NO tempus motus quo < corpus ex CD m EG. sibit ex AB in CD et PQ tempus motus quo transibit esse non minima sed alia qu~cunque, intervalla Pono autem AC.CF quod perinde tempus N.P. aut majominorem pollicis partem aliamve exempli grada, sive minima, motuum rem utique tempora quoque non momentanea vel sed designabilia esse deberent; alioqui vel nullus foret progressus, inter duas quietes posito, fieret tempore aliquo minimo sive momento adeoque saltus corporis < GH ex loco AB in locum CD > distantem, centesimam
t. Sic, faute de copiste pour -JM.

i3

verso.

it~. recto.

606

PACIDIUS

PHILALETHI

MATH.~

X,

tempore (quippe quod in minimo nullum est) in loco medio < ut L > inter A et C, vel simul uno momento foret in P~. Optima omnibus locis intcrmediis. Q~a& omnia absurda videntur. Ch. tua sed in rem meam. P<x. Saltem est ratiocinatio Quid ita. enim motum durante tempore N0 per spatium LC. continuum nullisque vel non foret medio fatebere. Atque ita redisti ad id quod interruptum amplius quietulis Ch. Non possum id diffiteri nam si alias rursus quiedeclinaveras. rediret tantm quaestio <; eadem > et tametsi indetulas introducerem, ac quietulas subdividendo finite progrederer <( indefinite > exiguas motulis ejusdem naturae miscerem, opus tamen ) et atque indesignabiles, eaedem semper ratiocinaatque lineolis foret, restarentque tempusculis tiones. Nam quies semper <~ foret, alioqui plus quam momentanea alioqui eorum aggrequies non foret; ergo et motus non momentanei, collatum nullam haberet rationem ad aggregatum > quietularum ac proinde aut nullus foret corporis progressus, aut, quales designabilem, me sagacitate ingenii tui Pa. saltus. Gaudeo, Charine, vitavimus, gatum magna laboris parte levari, hase eim omnia addo, admisso semel aliquo motu continuo autores sui, non servire, cui eas destinrant quomodo Si enim motus corpus unus alio celerior motu A feratur continuo mihi probanda quietes erant. Unum ei usui interspersas capere non potuerunt

!<t verso.

nam illi esse possit, sine per

quiete interspersa. tempus non minimum

motus inaequaostendam utcunque exiguum, Si enim Ut~tem oriri sine quiete interspersa. ex. d in e, A feratur motu continuo corpus etiam utique radium cfd aget in cge, motu continuo, in puncto in puncto ac proinde d. celerior erit motus arcum arcum radii dhe, quam Ch.

t5 recto.

percurrente

f. percurrente

Manifestum

id quidem. Ch.

Pa.

Motu

Non opiner, Ch. in loco, quo movetur? ac proinde in duobus alioqui pari jure foret et in loco ad quem tendit Ch. deseruit. P~. locis siniul. Jam ergo locum aliquem autem non potuit sine Pa. Deserere Eum scilicet quo venit. movetur Pa. Fateor. motu. Ch. jam ant Ergo quicquid Pa. Eodem est. Ch. Mira conclusio. motum argumento

quae consequantur. movetur estne adhuc

Quasnam

jam continuo Pa. obsecro?

admisso Quod

vide nunc

PAC!MUS

PHtLALETH

6oy

et quod movetur adhuc motum iri. C~. nam Fateor, nondum est in loco m quo erit non potest autem quod movetur, nisi adhuc moveatur. adhuc ad eum venire Ergo quicquid movetur, Pa. Sed inde sequitur, motum esse sternum, movebitur. ac neque Ga. Hoc Aristoteles tibi concedet, et qui hoc incipere neque finire. tractavit Proclus. Vitanda haec conclusio est. argumentum ) T~. concludetur Pa. vitanda, sed si quis eam ver absurdam < non putet, eum ad absurdum simili argumento > evideos adigemus, si pro motu indemotus aut gradum, ut si corpus finito, adhibeamus aliquam speciem demonstrabitur eodem argumento corpori continu appropinquet, semper Utique esse, quod absurdum est

] MATH.,

X,

u.

t5 verso.

et semper appropinquaturum appropinquisse nam corpus. A motu ab i ad 2 appropinB sed si ultra procedat a quat puncto 2 ad 3. tunc reddetur <; C~. Videtur non sed et non amplius ei propinquius ab eo recedet >. mihi idem argumentum est in loco deserere

adhiberi remotiore autem

appropinquat,

ad aequ vel magis remotum) > est appropinquare. idem nondum versus quem appro< adhuc > est in loco propiore venire autem in locum tendit, pinquando ergo adhuc in eum veniet; est appropinquare, propiorem ergo adhuc appropinquabit. Ergo appropinquatio quoque aeterna sive initii atque finis expers erit, quod absurdum esse in confesso est. Pa. Sed quid respondemus hase enim ratiocinatio videtur omnem nobis evertere motum. C~. Confugiam ex hac tempestate ad portum jam aliquoties salutarem. Pa. Nactus vim eludi posse. aliquid mihi videris, Charine, quo confidas argumenti Ch. Judicium penes vos esto; si vera superis constituimus, negandum est veram atque admittendam esse propositionem hanc CoRpus NUNC MOVETUR. Si quidem ipsum, nunc, sumitur pro momento, ALiouoD quoniam nullum est momentum sive locum transitus mutare, sive medii nam possit corpus in loco quem moveri, status, eo momento in quo dici neque foret
16 recto.

ergo jam quat < (nec tendere

amplius eum deseruit

posse ex quo locum

nam

quod

appropinremotiorem

ostendisti mutat, neque non foret, quemadmodum prasterea aut in nullo foret loco aut in duobus, eo scilicet quem deserit et quem acquirit, quod forte non minus absurdum quam quod tu ostendisti 1 < simul > esse et non esse aliquo in statu. Evitantur Mta, si, ut te pro-

6 verso.

608

pACMCSPHt.At.ETm

MATH.,

X,t.

statum compositum esse dicamus motutn ex ultimo bante cpimus, non existendi in existendi in loco aliquo, et primo momento momento Non ergo aliud erit motus pr~sens eodem sed in alio proximo. quam aggregatum proximis, duarum existentiarum momentanearum in duobus locis ~M~c aliquid moveri, nisi ipsum nunc duorum summam sive duorum < di6etemporum Pa. rentes status habentium > contactum Fateor interpretemur. in quem nos recipiamus sed me quoque nullum alium videre portum, tu jecisti. vereor tamen ut tuta satis statio sit quo loco anchoram si hinc quoque peUimur? Pa. Natura Ga. Ubi tandem consistemus, nec dici poterit momentorum proximorum rerum viam Multa

recto.

77~. trabar

cemo unquam recta inveniet; hodie audivi praeter opini-}onem tam subito tenebris involutas

ratione meam,

deceptus est. et res quas arbiSed facile

clarissimas

sum miratus.

agnosco nostram hanc esse culpam, < non tuam >, neque a philosophia res certas dubias reddi, sed a nobis incerta pro certis arrepta esse, solidam atque primus utique gradus est ad scientiam quod agnoscere mihi Gaudeo cum viris prudentibus Pa. inconcussam. imposterum sed tanti est arcere esse, nam vulgus nos otio abuti diceret; negotium profanos motus sacris. Nunc sumtam nobis notionem philosophie ut pateat an in ea quiescere liceat. Ais, Charine, nihil aliud excutiamus, momentanearum existentiarum alicujus esse motum qum aggregatum Ita cert Pa. Redeamus ajo. loca duo proxima A. et

Ch. rei in locis proximis duobus. ad figuram < supra. > sit mobile.

verso.

G. cujus sive minimum; debet esse nullum, sive, quod C. quorum intervallum A.C. < ut nullum inter ipsa sumi idem est, talia esse debent purcta, sive ut si duo ~> adessent KA, BC, ea se Corpora punctum, ] possit duarum nunc est aggregatum extremis A.C. Motus ergo 1 tangerent 4 rei G. in duobus punctis A.C. proximis, duobus momentis existentiarum Pa. Si jam continuus est. Ita condusum Ch. etiam proximis. est aliquamdiu < tempusque, per aliquod spatium non nisi ex punctis tune > sequitur, id spatium componi Ch. Velim id clarius ostendas. et tempus non nisi ex momentis. erit contiduarum existentiarum, Si motus praesens est aggregatum P~. Existent~ sumsimus atque uniformem. nuatus plurium. Nam continuum et toto sunt momentorum autem diversse diversorum atque punctorum, non nisi alise atque alias existcntiae sunt tempore atque loco durantibus motus, quiete, sine intercedente

MCHMCSMHt.ALETH!

6o?

~> ergo non nisi momenta atque puncta <~ sese immdiate sequentes C~. Etsi ac loco erunt > <( se immediate sequentia in tempore P~. vim argumenti subagnoscam, penits tamen intelligam ex figura. G< id nunc movetur ex A in C sive duobus momentis Sit mobile punctum proximis, momento puncto N. 0. est in duobus in primo C ex concessis. N. spatii punctis proximis A.C. nempe primo 0 in secundo puncto A. secundo momento

MATH.,

X,

t8

recto.

in autem puncto A proximum Quemadmodum C et momento N. < proximum momentum punctum spatio sumsimus sumi poterit punctum E, et momento 0. > ita puncto C. proximum Haud dubie, neque enim ob motus, loci, temC~. 0 proximum S. ulla ratio pro uno potius quam pro alio inveniri M~nM~~w, non nisi in punctum proximum momento potest < cum corpus de puncto Pa. Quoniam etiam proxime semper sequente, progredi possit. ~> existentiarum < per momenta puncergo motus non nisi diversarum poris est ac spatium tempusque, est, et aeque continuus taque aggregatum ideo etiam ubique in spatio puncta, et in tempore momenta sese immediate sequentur, ea ipsa scilicet in qua motus continua successione incidit, < et spatium non nisi punctoide > tempus non nisi momentorum Et, si quid aliud in non posset, pone id a mobili transmitti occurreret, tempore enim C ab E intervallo aliquo abesse CE. quomodo id mobili transia proxima sibi, aut saltus recipiamus bitur, nisi aut in puncta resolvatur ita momento vobis declinatos, transmittit; quo mobile spatium aliquod rum > aggregatum aut spatio erit. Ch. Fateor. ut non successive transmitti tempore momento per omnia media transeat; OP, nihil est dicere cum nam dicere distinct intervallum B explicare necesse < ut E inter ~> F~.

i8

verso.

quolibet ut S ac puncto quolibet OP, vel C et B assignabili fiat quoniam constat aliud semper ad aliud referri punctum aut quietes atque aliud fieri aliudque momentum > et saltus admittendos < (quas inutiles supra ostendi) interspersas haereat in uno puncto, et esse quibus fiat ut mobile pluribus momentis sit, quod duo extrema Concedamus tibi Ch. plura puncta absolvat uno momento. esse non nisi momentorum ac tempus non nisi punctorum spatium omnes P~. Si haec admittitis, aggregatum quid inde mali times? vicissim in vos uno agmine incurrent difficultates qua: de continui compositione Ch. Hase prsefatio etiam feruntur famoso labyrinthi nomine insignes. eminus terrorem incutere potest. 1 Tb. Non poteramus ergo pene"
NDrrS DE LEIBNIZ.

to recto.

39

60

PACMMUS

PHt.ALETHt

MATH.,

X,

< t.

trare Pa.

in naturam Non cert

motus

nisi in hune

numero fcnur. quia motus ipse Gall. neque GaHIaeus neque Cartesius nodum vitare Neque Aristoteles alius pro desperato tametsi atius dissimulrit alius reliquerit, potu~rc, Ch. <( hoc ictuum est > Excipiamus age, quicquid abruperit. tanti ferre erit multis non difficultatibus mei est institut! simul defungi. -P~. Omnia hue transsuffecerit adduxisse quae totam ostendant exhauriant depulsa atque discussa. Quaeex finito an an ex finito. est

labyrinthum ex continuorum

introduceremur.

totam intellecta, rendum ante omnia est, lineam seu longitudinem finitam, innnito punctorum numero componas. C~. Tentemus, difficultatem P~. Geometris Hanc arcem lineam non diu tenebis dudum enim

demonstratum

f)

verso.

in datum numerum partium quamlibet aequalium dividi posse; sit recta A.B. Ajo eam in tot dividi posse partes aequales, in quot dividi potest alia quaeubet ) 1 major, sumatur major aliqua CD ipsique AB constituatur donec parallela; jam jungantur CA.DB. producanturque una ex partibus equatibus ipsius CD. exempli causa centesima, ducaturque recta EF quas secabit AB in puncto ob G. eritque (ex Elementis <; Euclidis triangula AEB et CED inter se similia, itemque ob triangula AEG et CEF similia, erit,
CF sit ad CD ut i ad AG. ad AB ut CF ad CD. ac proindecum inquam, 100. seu cum CF una centesima sit ipsius CD, erit et AG una centesima Ch. Non est cur pergas jam enim hinc video impossibile ipsius AB. esse ut linea ex finito punctorum poterit aliquota linea, puncti numero componatur, cujus non intelligi qua utique intelligi sive sine fractione est ex 99 punctis parte nam hoc posito alicerte pars centesima

sibi occurrant

in E. sit CF

20 recto

sed ex punctis constare, quidem ergo Lineas multivis contra omnem Pa. Videtur punctorum argumenti ejusdem in ad eam rem aptiore utamur tudinem valere, sed alio diagrammate NM. Nonne idem LNPM ducatur diagonalis rectangulo parallelogrammo Haud dubie nam in LM. qui in NP? Ch. est numerus punctorum ob NL,MP jam quolibet puncto parallelas ipsse LM, NP asquales sunt, ductae ad quodlibet punctum ipsius NP. ut 2.4.6. ipsius LM ut 1.3.5.
i. osrer ici Pacidius.

potest. Dicendum infinitis. numero

PACIDIUS

PH!LAt.ETHt

6t

rect<e, ut 12.3~.$6 intelligantur para!e!ae ipsre LN quae secabunt diagonalem NM in punctis 7.8.9 etc. ajo tot esse puncta inteUigtbUia in NM esse LM et NP quot in LM. adeoque si Hnex: sunt aggregata punctorum, cum assumi possint rationem habentes ~quates, quod est absurdum, Ch. es, agnoscere Conscquentiam quam nexurus qnalemcunque. mihi videor. puncta in NM quam LM, aliquod erit punctum in NM per quod nuUa transit ex rectis 12, 3~ $6, etc. id punctum sit b. per ipsum ducatur recta ipsi LN <~ parallela occurrens ipsi LM> alicubi in a et ipsi NP alicubi in c j at a non est ex numero punctorum torum thesin, 1.3.3. alioqui et b. foret ex numero 7.8.9. contra enim puncNam si plura sunt

MATN~X,

W. Il

20

verso.

ergo 1.3.5. sunt omnia ipsius puncta LM, quod est absurdum, nam posuimus esse. Idem

hypoetc. non

est de puncto c. Patet ergo necessari tot intelligi puncta in LM et NP quot in NM, adeoque
~> sunt

si <;

hae

esse lineam minorem aequalem aggregata punctorum, MD pars ipsius MN, qualis ipsi ML, utique <; Jam sumatur majori. cum ML et MD sint squales eundem habebunt numerum punctorum, lineae mera habent numerum (ut ex aggregajam si ML et MN eundem punctorum numeetiam MN et MD eundem tione punctorum sequi ostendimus), Unde rum punctorum >. habebunt, quod est absurdum pars et totum, me ad summam Ch. Redegisti constat lineas ex punctis non componi. Gall. Venit perplexitatem. extat apud Galiiscum numerus numerorum quam omnium vicissim numerus omnium numerorum, respondeat hic in mentem omnium sunt enim ratiocinationis similis <( major quadratorum 1 aliqui numeri non-quadrati omnium aequalis est numero nullus est numerus cui quae ~> est 2 ai
recto.

quod sic suus quadratus,

quadratorum nam ostendo non est

non

quam quadratorum. <; numerum > numerorum neque

numerorum ergo major numerus habet latus omnis Vicissim numerus quadratus numerus non est ergo quam quadratorum major major ergo neque minor, sed aequalis erit numerus

6t3

PACOIUS

PHtLALETHt

MATH.,X,

Il.

numerorum omnium obsecro

omnium quadratorum

(quadratorum totum parti, Pdc. P~. C~.

et non-quadratorum) quod est absurdum.

et numerus T&. Quid

Pacidi. respondes, Ch. censeo. Jocaris. exire posse ex labyrinthe. quid dixerit non habere
2t verso.

Ego Charinum interrogandum Minime vero, arbitror enim te per te Permitte quaeso ut ex Gallutio audiam majoris, ~qualis, minoris, nomina Difficile est acquiescere C~. nam numerum ~> contineri <~ omnium

Galilasus. locum numero

Ga. numerorum

Dixit

in innnito.

1 conqui inter omnes numeros reperiuntur quadratorum, esse in tinefi autem utique est partem esse, et partem toto minorem An alius Ga. infinito non minus quam in finito arbitror verum. dicere nullum Ch. Quid si audeam tibi exitus patet, Charine? olnnino care esse numerum Im rem omnium 7~. numerorum, Mirum contradictionem? Pacidius talemque notionem implialiq ud et audax dixisti, Channe. et, si quid judico, veram. Nam utique impossibile P~ divinasse. sit necesse Vides quid cxci-

quis neget, numerorum

quod contradictorias Gaudeo est. Ch.

dixit praedaram, habet consequentias me tam feliciter

rect difficultatibus interrogando per se possit animus si propositis Pa. Pacidi? Ga. Ego multa tetur. Ergone assentiris Charino, cur ejus sententiam et magna habeo argumenta probem. Arbitror enim ut sint incapaces perfectionis notionum eam esse quarundam naturam,
22 recto.

atque absoluti item motus pone rotam

quoque enim celerrimum aliquam motu

et in suo

Talis res est numerus, genere sunimi. motum intelligi non posse arbitror celerrimo agitari, jam si aliquis ejus radius aliquod extra rotamin radio producto qum celer-

produci sumtum, rimus mus idem addita

punctum intelligatur, motu agetur celeriore Eodem

quiddam est cum

quam rota, id est celeriore modo <; ut velocitas maxima, ita et > numerus maxinumerorum omnium numerus autem est impossibile enim nova unitas omnium unitatum numero (semper unitatum omnium facit) et numerus Th. Ergo ne DEus quidem inteleum intelliP~. Quomodo >

novum numerum prioribus maximo non differt. < a numero unitatum? omnium liget numerum

est? an totum comprehendet quod parti gere putas quod impossibile erit, nullum esse numesuae xquatur? [G~. Similiter concludendum curvarum linearum Analyticas rum omnium analyticarum possibilium, exhiberi potest ratioautem quas vocem, nosti. Earum autem unicuique

PAC!MUSKHLAM:TH

6<3

sit rationalis posita abscissa ratioid est cujus ordinal nalis equipollens, curve anatyticae rationalis tot curvae nali; ita scilicet ut data quadratura esse analyticas irratiorationales quot analyticae, at aliunde patet plures Numerus irrationales. nam cuilibet rationali innnit respondent nales ergo simul erit aequalis et inaequalis, adeoque Eodem modo Pa. cm impossibilis, facile ostendemus ex eo etiam

M, ~a
~2

MATH.,

X,

tt. t

verso.

sequatur.] impossibile curvarum omnium numerum mirum videri debet, admiss et in <~ quolibet gradus < autem omnium rorum

neque id vero implicare impossibilitatem; Nam semel numeri maximi impossibilitate. est curvarum tot sunt quot scilicet analyticarum numeri, ergo cum numero omnium numerus, numerus omnium nume-

~> gradu finitus > dimensionutn

est, idem graduum impossibilis multo magis ergo et numerus numerorum

ex summis

Sed tempus est ut T~. qui in singulis gradibus continentur. Audebo dicere nec Ch. difncultati circa puncta quoque satisfaciatis. At nonne esse. Th. numerum omnium assignabilium punctorum est Determinata 1 linea etiam sunt ergo assignentur? antequam in puncta Si probas, Pacidi, dicemus puncta Ch. multitudo eorum atque certa. nulla Si sphaera planum tangat punctum esse antequam designentur. a si corpus ab alio corpore < vel superficies esse locum contactus, vel lineam esse locum intersecsuperficie secetur > tune superficiem et in universum tionis. sed alibi non esse, et puncta, lineas, superficies, et partes quoque non non alia esse, quam quae nunt dividende autem divisione Nunquam esse in Continuo producantur. antequam autem divisionum nunt omnes divisiones quae fieri possunt < possibilium Entium, non magis est numerus qui coincidit cum quam possibilium in Pa. Mire profecisti, Charine, > numero omnium numerorum. habebam. hoc genere ratiocinandi neque enim quod aliud dicerem ipse Una superest magna difficultas in qua ipse Cartesius haesit, cujus admocur de Cartesio Ch. neor verbis tuis. Postquam Galilaeo satisfecimus, Tantum his duobus viris tribuo ut credam quidvis P~. desperemus? < sed ut sumus homines, pragstare potuisse, ubi animum applicuissent constantem vari distracti et impetum potius cogitandi qum methodum fortunam experiac deanitam quandam ctiam in cogitando sequentes, extrema mur. In vase circulari ABCD sit liquidum > ) cujus scilicet pars quaelibet, utcunque perfectum data separari possit. Sit in eo corpus circulare non inquam liquidum, exigua, qualibet alia liquidum, sed soli-

2 recto. 23

23 verso.

6t~.

P~CtDIUSPH!LALE7H!

MATH.,

X,

tt.

dum, uat

liquida agitetur seu erit motus ejus celerior in g. quam in c. et in e quam in tantundem enim matenae transit per g quantum per e vel per f. minor et necesse est ergo loci pan~itas autem est locus quam quam jamque celeritate enim quod motus pensetur.
a v

fixum

extra

vasis cen:runl

materia

C~. supplere

H~ec manifesta debere id quod


jt

sunt
.1

necesse
-1

est

per e transit,

per f transit,

quia vas

esse posuimus et vicissim debere supplenum P<. Hinc sequitur pleri ab eo quod a g venit. cum pro < punctis atm ubilibet ~>j~ puncta assumi ratio sit, materiam queant, et par ubique liquidam linea motus actu divisam assumi esse ubique, neque in ullum

posse

24 recto.

alio quolibet dum hoc est, posito et vas plenum. materiam esse perfect liquidam Pa. Hinc videtur divisam esse in puncta divisa sequi materiam est enim in omnes ac proinde in minimas. partes possibiles Ergo ex punctis C&. Qcid hc Cartesius? corpus et spatium componentur. <; Pa. Contentus dixisse materiam actu dividi in partes minores omni-

gradu proprio agitetur, alterius > differente, cujuslibet erit > actu separatum. assignabili

punctum quin < velocitate ac a proinde C~. Faten-

bus quae a nobis intelligi possunt, monet non esse neganda, quse demonstrata putat tametsi finita mens nostra non capiat quomodo fiant. <; Sed aliud est explicare et eviobjectioni quomodo quid fiat, aliud satisfacere tare absurditatem. non resolvatur cum per nullum C~. > Debuisset materia in pulverem nulli punctum > motu utique explicare <; ut ita dicam cohaerens differente relinqui motu sic quomodo > ex punctis pateat singula alterius cujus<; fortasse > <; coactus >

constantem, <( enim cunque. recognovisset fuisset utique


2~ verso.

se movebuntur Ga.

Si huc usque produxisset ratiocinationem, sententiam suam illis premi, difficultatibus difficultati. continui Gall. Sed quid

respondere compositio

nos dicemus

quibus negare interest atomos materiam ubique

Poterimus ex punctis? <; Ch. Pa. Multum liquidum perfectum seu corpus ubique flexile dari. inter liquidum et corpus ubique flexile; perfectum ego neque seu corpus <( Gassendi ~> admitto solidum, neque perfcct subtilem flexile adeo Cartesii non seu corpus nego, ut putem tamen fluidum; corpus perfect omne corpus tale esse; quas alias

laborat

PACIDIUS

PHILALETHI

6<5

Posito corpore perfecte fluido negari non potest divisio demonstrabo. at corpus ubique quidem flexile sed non sine summa sive in minima; habet partes cohaercntes adhuc, licet resistentia quadam eaque icquali, ac proinde divisio continui non consideet complicatas, randa ut arenas in grana, sed ut charte vel tunicae in plicas, itaque licet aliae aliis minores fiant, non ideb corpus unquam plicas numero infinito, Habet autem omne liquidum aliquid in puncta seu minima dissolvetur. tamen non omnes partes partenacitatis, itaque licet in partes divellatur, vari diductas et trans< sed aliquando ~> tantum figurantur, divelluntur, formantur; atque ita non fit dissolutio in puncta usque, licet quodlibet si tunicam, plicis in punctum quolibet motu differat. Quemadmodum ita signari ponamus ut nulla sit plica tam parva, infinitum multiplicatis, atque ita nullum punctum in tunica assiquin nova plica subdividatur motu cieatur, non tamen ab lis divelgnabile erit, quin diverso vicinis in puncta usque resolutam dici poterit tunicam esse, sed letur, neque tium iterum in infinitum minores, semper extensa sunt corpora, plicse licet aliae aliis et puncta nunquam partes fiunt, sed semper extrema tantum manent. et mirifica haec a plicis compaDivin ista mihi dicta videntur, Th. vobis sententiam meam probari, Pa. Gaudeo ratio est. quam alias et solido, vacuo et de liquide nam controversia uberius exponam, pleno > pendet, verse et certae de natura < quas rerum ego quaestiones > quod alterius loci temporisque > constitutio <~ Hypotheseos dirimere demonstratione <~ mihi Gall. eaque >Speramus te tibi conditione Pa. Vestra 1

tMATH.,X,

<t.

est. posse videor, non negaturum nobis tam praeclaras cogitationes remittimus. praesentem ejus materiae tractationem

25 recto.

frustra nos hue digressos. ergo venia in viam redeo. Scis, Charine, non continuum Scilicet conclusimus Ch. neque in puncta dissolvi posse, esse numerum neque certum ac determinatum neque ex ipsis constare, assignabilium continuus < in eo punctorum. uniformis > nullus Ergo, mi Charine, motus est, quo scilicet corpus spatium Demonstravimus aliquo transmittat. quibus corpus duobus P~. quoque aliquod enim proximis < conti"

tempore exiguum utcunque esse duarum existentiarum mutationem momentis in duobus proximis

punctis est aggregatum, adeoque tantum haec aggregata; motum nuando multiplicabimus ergo si continuata hac mutatione spatium tempore > absolvitur, spatium ex punctis, Ch. Non possum negare, posito componi. tempus ex momentis,

6t6

PACMUS PHILALHTHI

MATH.,X, t.

motu notione

continuo

<

uniformi

>

et

stabilita

puncto cur non et huic secundo s~ verso. hoc modo pergendo momentisve

Continuum componi aliud atque momento

ex punctis.

quam dixisti mutationis Nam durante motu, ut uni

sumsimus <; ita nulla ratio est proximum aliud tertium proximum assumamus; > cumque tandem spatium, tempusque absolvatur; utique 1 ex <~ sibi immediatis ~> constabunt. a nobis demonstratum. Pa. At.conC~. est, credo,

punctis stare ex illis non Concedendum

posse,

motum continuum quicquid tergiversemur, quo mobile aliquo temporis tractu aliquem locum successive sine quiete interesse. cedente Pa. <( uniformiter > transmittat impossibilem Constat C~~M. tamen locum a mobili Hoc utique experimur in dubium vocare, et de veritate locum durante sive aliquem esse motum. transmitti, est sensum ndem neque enim nostrum motus dubitare. Pa. Atqui certe. mobile

est ergo,

Ch. Non Pa. <; quiete non transmittit. Et > inter duas quietes ne ulla quidem motus continui portio quantu <; alioqui de eo redirent priores difficullocunque tempore intercedit tates. Ergo vel nil nisi quies erit, vel nec corpus omnino progredietur, sublatusque instantaneus e natura; vel inter quietes interponetur motus quievit in hoc per saltum, ita ut corpus quod aliquandiu existere et quiescere ad hoc momentum, proximo momento erit motus

loco usque >. per loca intermedia incipiat in loco aliquo dissito, ita ut non transierit Ch. Jam agnosco quo me adigas et vix tandem prascipitio vicinus video. Effecisti prasstigiis tuis, unum ut reliquum sit, corpus periculum scilicet statim 26 recto. loco momento in locum per saltum Romam transferrer transire, si ego uno quemadniodum quoniam enim multum est tempus mobile E [ ubi sequitur punctum

> duret, quo < motus continuus in locum B momento N. fuerit in loco A per tempus MN. transferri P. transsiliat ibique permanere tempore NP. quo finito rursus momento mobile esse simul N. punctum in C. unde sequi videtur uno momento E vicissim toto tempore in toto loco AB quemadmodum idem punctum sit idem M sive N. est in uno puncto A. Sed vide an non absurdum corpus tent, esse in pluribus in pluribus locis esse. Pa. non illud volent momento utriusque simul locis; reciderent enim < Qui saltum hune admit-

communi N corpus temporis si ali in difficultates superiores,

. Pour MM~MMtM.

PACIMUS

PHILALETHI

617

scilicet in A et r X, MATH., statuum duorum commune momentum quietis quod Sed dicent N ultimum ipsius MN temB extra A assignarent. in quietis ab 0 primo momento existendi in A immdiate momentum excipi poris existendi non in A sed in B; tempera autem MN et OP OP temporis ipsius sive immediata esse atque < habere > sua extrema N.O indistantia Obsecro te, Pacidi, jocarisne an serib nobis Ga. contigua habere. Char. Dicis, < Pacidi, > < hsec narras > [sententiam tuam edisseris]. in spati i 26 verso. MN extiterit ac quieverit E cum tempore mobile punctum existere atque quiescere in spatii puncto B. A proximo tempore puncto P~. illuc venerit non dicis. Qui saltus illos staautem quomodo in loco tuet, nihil aliud habet qum ut dicat, mobile E cum aliquandiu A fuerit, extingui et annihilari, et in B momento rem ac recreari; quod motus genus possimus haberi Si hoc pro demonstrato posset, post iterum emergere Gall. dicere transcreationem 2.

!.

egismagnam profect An rerum. Pa. Creatorem enim demonstratum semus. Haberemus Ch. Charine? Ego ver ita hic ergo huic sententi~e acquiescis, ac diu sese effugiendi spe nequicquam quiesco, ut avis laqueo deprehensa, Hoc est potius non habes Pa. lassata concidit. tandem agitans, qu:e nam me valde Ch. Fateor, assentiaris. ut quam quod respondeas aut parvitas nihil ad rem faciat, mordent isti salts; cm enim magnitudo videtur a~qu mihi absurdum extremo lineolx quantulcunque corpusculum ad liud ab uno exiguum non tamen per pervenire, transferri intermediis momento aliquod

qum me Romam puncta intermedia, illi omnibus perinde omissis, ac si in natura non essent. Pone enim ac sensum rationem dari, eam profect inconcinnitatem corpusculo in saltu suo qui nobis exiguus, at ipsi satis magnus est, deprehenderet tanto nostro esse animalcula in Ponamus in nostro. nos corpore quam est orbe terrarum. Horum animalminora nobis, quanto caput humanum dicent socii culorum unum, si ab una auricula ad alteram pervenerit, ab uno polo ad alterum pervenisse. Itaque ejus, si ratione uti fingantur, et > inconcinnitas sibi respondent, aliqua atque < omnia proportione est miraculuLii ordinarium, eodem quale sive redit, violentia, quod Rect Pa. saltus iste tam in parvis qum in magnis vitari debet.
brouillon

i. L reste est de la main a. Cf. t. 3o rccto.

de Leibniz.

Il se spare

de son

(f. 42 verso).

6t8

PACIDIUS

PHILALETHI

MATH.,X,

27

recto.

iacis, Charme, quod huic senienthc resistis, qu~ pugnat cum pulchritu. ac si DEus incon). dine rerum et sapientia DEi. Alioqui perinde esset quas in natura scilicet evitare non poterat, tegere quasdam, gruitates scilicet illas in minutransferendo tantm nobis ac dissimulare voluisset, Sed vides ipse, ut fortius non possint. tiora rerum, ubi animadverti posuimus hune saltum fieri, ibi eodem modo stringam, ubicunque saltum illum nam eo jure quo nos contendimus, eum potuisse declinari, non apud nos, sed apud minutiora corpora, eodem quidam contingere adhuc de his rebus fingerentur, si ratiocinari corpora, ad minora adhuc relegarent quod rationi etiam est, consentaneum est, nam cum eligendi potestas utique sapiens minorem eliget, itaque jure dicent animalcula potis inconcinnitatem illa, in minoribus potius hune saltum debuisse evenire qum apud se. uti possint, patet Sed cum minora alia qu~cunque eodem argumento jure eadem minutiora eandem inconcinnitatem consistere istos semper ad minora ac minora piopelli et nusquam illa forte non sint Nec refert quod corpuscula posse in natura rerum. ratione prxdita, pro se dicere quid corpora neque enim hc quaeritur dicere possit pro ipsis, non possint, sed quid DEus omnium remunerator < quod rem enim tam aliis satisfacere quaerit qam sibi. Denique, rerum autor; omnem conficit >, nihil sine ratione facit sapientissimus saltus nulla saltus autem ratio est, illi miraculosi huic potius quam illi corpusculorum gradui seu nisi atomos scilicet admittamus, ascribantur, cur

flexum patiantur nullumve corpora ita firma ut nullam subdivisionem < (nam sine extraor<~ his enim prter summas soliditatis miraculum DEi concursu non potest) > hoc novum dinario explicari quodam non incommod saliendi de loco in locum omissis intermediis miraculum esse non puto; eo ipso > in natura corpora nulla enim ratio est, cur quo hos saltus excludo, plan argumento, inte' DEus hic stiterit opincem manum, harumque solarum crcaturarum varietate <( velut torpentia et mortua > riora sine aliarum crcaturarum Et perfectO si corpuscula atoma ipsa aut atomis vicina sensu reliquerit. ac < quotinon nisi inconcinnitates ac ratione pra~dita fingerentur, tribuemus. sed talia ego naturae quas sapientis, oner~ent, legesque Sed de Atoniis alias ac<:u'=' minime observarentur. aliquando exponemus, ut ratis dicemus, nunc satis sit saltus utcunque '< ita > refutsse, Sed hoc T~. declinandos esse, si quidem vitari possint. appareat diana > miracula sese

PACINUS

PHILALETHI

619

opus,

hic labor

est,

<;

ita

enim

tute

nos

videam, quin et nostri structuram Videtis, amici,

videtur, denique ingratum telam retexere. aut, si mavis, Penelopes ac velut summas nos circa ipsa rerum primordia

implicuisti, ut exitum non > evertere totam dincii P~. versari, videri debet.

MATH.,X,

tt.

ulla mora longa ubi profecto patientia opus est, neque festinationem nobis vestigia Quodsi relegenda sunt, culpare debemus neminem nostram, atque cavendi artem discere ab exemplis. Denique vestrum esse puto, cui non hi saltus ~egr faciant; itaque necessitate nostra argumenta compellimur. quadam ad retexenda ac totam Ga. Resumamus ergo quam primum, seriem breviter recollectam exhibeamus, prascedentium lustrari optim possit, faciliusque appareat, facturum confido. Ch. ubi sit hiatus. Tentabo P~. ratiocinationum ut uno

27

verso.

obtutu

Hoc Charinum

mutt locum, sive mutatur movetur, quoad locum. Quicid duobus momentis sibi proximis in duobus est statibus quid mutatur, existendi in oppositis. Quicquid continue mutatur, ejus cuilibet momento Quicquid statu uno ciatim succedit momentum corpus spatii existendi continue uno, in statu Si aliquod existendi in puncto movetur, succedit momentum Itaque speopposito. momento ejus cuilibet existendi in puncto vel mediata.

spatii alio. Haec duo spatii puncta vel sibi sunt immediata, tota enim linea ex punctis, lineam Si immediata, sequitur componi immediatum. ad aliud punctum transmittitur hoc transitu a puncto Lineam autem puncta, tune in intermediis componi corpus ab et extremis ex punctis est absurdum. momento uno ad alterum in pluribus erit, adeoque seu transibit ab uno extremo Si mediata transiens sint duo vel simul

dum, vel faciet saltum, intermediis. etiam est absurdum. Quod Ergo corpus non continue Sed motus ille sunt sibi interspersi. sed quietes et motus movetur, et sic rursus est vel continuus, vel alia quiete interspersus, interspersus in infinitum. vel fateri debemus, absurdum, quem jam sed omnia in quietes nisi momentaneum, omnino motum, superesse seu saltum, in motum momentaneum, resolvi. Rursus ergo incidimus quem vitare volebamus
1. Cet ahna a t cit par
GERMARM

locis, quod absur" ad alterum omissis

Ergo vel alicubi ostendimus esse

incidemus

in motum

continuum

purum, nullum

(~oe. cit.).

6~0

PACIDIUS

FHtLA.ETHt

MATH.~ 28

X, recto.

t.

1 Pa.

complexus rectius omma tras ad

Eleganter profecto, es. Videamus ergo figuras mobile

Channe, an uspiam adhibebo,

summam resisti

collationis possit. C&.

nostr~ Quo nos-

expendam, eas exigam. Sit

loco A, et momento

et superiores positioncs E, quod momento M sit in punctum R in loco C. nec ullum assumi punctum possit aliquo medii ut P. fuerit, temporis ut scilicet saltus vtetur. Pro certo etiam habeo, quod te demonstratum mento est, Pacidi, ut P nullam in ipso mofieri mutaut B in quo non momento

tona

essent

proximc Q fore in puncto proximo D, ac duas lineas AB.CD se attingere in puncds diversis, illam puncto B, hanc puncto D; eodemque modo duo tempora se attingere instantibus MP.RQ duobus, illud instanti P, hoc instanti Q. Quemadmodum duse sphasr~ se tangunt duobus diversis punctis, qu~ simul quidem sunt, unum tamen non sunt. Si jam in loco, tempore et motu uniformitatem necessarib quod de admittamus, uno puncto B et uno instanti P diximus dicendum erit de quolibet alio puncto, et quolibet alio instanti. Itaque quod diximus de puncto B dicendum erit et de puncto D. adeoque uti B excipitur immdiate punctum D excipietur D, ita punctum alio immediato puncto et hoc puncto, rursus alio, usque ad C, adeoque linea ex punctis, quoniam componetur mobile singula h~c puncta sibi condnu immediata transeundo lineam Lineam autem ex punctis componi absurdum esse demonstrapercurret. tum est. Quoniam autem negari non potest uniformitas in loco et temin ipso motu. Et pore per se consideratis, superest ergo ut negetur immediatum inprimis negandum est, uti puncto B sumtum est punctum D, ita puncto D sumi posse aliud punctum immediatum. Pa. Sed quo jure id negas, cum nulla sit in linea uniformi Ch. At nobis rogativa unius puncti prae altero? linea aliqua uniformi <; continua ;> in qua duo immediata B et D ne sumi quidem potuissent, sed in partes secta a natura, quia ponimus <~ condnua hic sermo > pRBnon est de

contingere momento

vera itaque si momento debet matatio < utique

tionem, III P. ipsum >,

alioqui simul contradic1.1 mobile est in loco B, et nihil aliud asseri potest, qum

ejusmodi puncta sibi de linea AC jam actu mutationem ita factam, ut uno

PACIDIUS

PHILALETHI

62! t

momento in alterius actu <

existeret partis a se >

mobile

in unius

DC extremo divisas

ejus partis AB extremo B, et altero D. Estque discrimen inter has lineas duas

\!ATH.,

X,

tt.

seu contiet unam indivisam <~ contiguas >, extrema B.D in nuam manifestum, notavit, quod, ut jam Aristoteles lineis differunt, in una continua coincidunt, <( queduobus contiguis > Nego igitur aliud punctum madmodum ipsi D supra notavimus. in linea DC sumi censeo, posse, qum neque enim aliud rerum natura admittendum m punctum extensi extre-

immediatum

quod sit alicujus Pa. Rect ratiocinaris, mum. posito naturam sic actu lineam AC Quid si ergo divisisse in partes AB et DC. Sed haec divisio fuit arbitraria. ad lineam AB, et fieret linea sic divisionem instituisset, 1 ut D referretur ipsi D immeutique altera linea fuisset CF. et habuissemus B.D.F. ? C~. diatum punctum F. adeoque tria puncta sibi immediata istam impossiNon video quid aliud responderi possit, qum hypothesin AD. nonne bilem videtur esse. Pa. Quid ita, nonne quo esse terminus mihi, lineae AB, <( punctum B? punctum jure potuisset Re satis expensa C~. alia occasione te probante D eodem

28

verso.

sed nasci dixi >, puncta actualem, divisione. itaque si divisio facta sit uno modo, altenus divisionis puncta in rerum natura non extabunt < neque ergo haec tria B.D.F. ex diversis divisionibus sumta in unum addi pcssunt. > Im quia lineae AB et AD et congruae sunt, B unius divisionis et D alterius ne Pa. Acut quidem ista, sed qu nondum absolquidem. illa quam in motu est enim difformitas vant difficultatem. Explicanda in divisione lineae repetenda est. ab ea difformitas statuisti, quoniam squales different similes vero saltus supra explicatos. Itaque nec quietes temporarix Explosimus cuilibet motui interponi possunt, alioqui necessarib veniemus ad saltus. Fortasse saltus per spatia infinit parva non sunt absurdi, quem[Ch. infinit parva, his saltibus interpoadmodum et quietuae per tempora sitae. posito enim esse proportionalia, temporibus quietum spatia saltuum momentaneorum cuncta respondebunt <; eo modo quo supra saltus >. quidem possint innuitas

et supra quemadmodum ista non praeexistere ante divisionem

et > lineas ordinarias et quietes per << tempora explicuimus infinit parva in Geometria Pa. Ego spatia baec et tempora Sed an inventionis causa, licet essent imaginaria. admitterem, enim inde oriri Imeae rect~e admitti in natura delibero. Videntur utrinque terminataS) ut alias ostendam; quod absurdum

est. Praeterca

622

PACtMUS

PHILALETHI

MATH.,X.

t!.

ali aliis minores assumi possint in inuniparvae quoque ratio reddi cur aiae prae aliis assumantur; tum, rursus non potest nihil autem fit sine ratione '.] C~. Quid < ergo > si dicemus Motum mobilis neque mem. sed actu esse divisum in infinitos tractum profect, id est, alios eundem motus <( inter se diverses > per ullum temporis Pa. ~> Rect consentaneum <( atque uniforunum superesse, est, C~. quod non

cum inanit

perseverare et vides ipse hoc nullum subeat enim

et rationi

momento quolibet passionem aliquam ac difformitatis causam jam divisionis qum illo modo instituatur divisio

corpus a vicinis.

Itaque explicare

habemus, punctaque

et quomodo assignentur momento

hoc potis

2Q recto.

res ergo e redit [P~.] Tota quolibet quod actu dicemus mobile in novo puncto esse. Et momenta assignatur quidem in eadem linea immediata atque puncta infinita, sed nunquam assignari sibi plura duobus, 1 enim indivisibilia aliud quam terminos esse neque possumus. nunc demum mihi spem exits facis. Illud tamen Euge vide. > si indivisibilia sunt termini erunt et momenta tantm tantm, termini Cha. Ita san. Pa. Est ergo aliud quiddam temporis. < id vero cum nulle momento quam momentum, sit, non erit. enim aliud quam momentum < Nunquam existit. > C~. Tempus esse aut non esse dici non debet, alioqui tempore ipsum aliquando temdico aliud in tempore esse quam partes temporis opus esset. Neque terminos. Pa!. Omnem poris, quaE etiam tempora sunt, et earum mihi objiciendi materiam ademisti. Ch. Pa. Sed Qum gaudeo. erit considerare materiae temporis et motus harmoniam. operx pretium Itaque sic sentio nullam esse esse tam exiguum mundus. Similiter nullam esse temporis partem in qua non cuilibet corporis parti vel puncto aliqua mutatio obtingat vel motus. Nullum itaque motum eundem durare, per spatium tempusve utcumque infinitum non actu exiguum; subdivisa assignetur, iuque erunt. partes actu sit divisa, itaque sit infinitarum creaturarum portionem nullum corpus matriau quas non in plures in quo non in tempore Pa.

ut corpus ita et spatium actu in et tempus ullum est momentum Neque quod temporis aut quo mutatio non contingat, id est quod non sit
la du suppression de Pacidius rplique cit par par les GERHARDT

t.

Leibniz

mmes

signes (loc. cit.). 2. Ce passage

seulement que nous (depuis

indiqu []. Cette quolibet

passage a t

prcdent, cite par

tMOMMMto) a t

GERHARDT

(~oc. cit.).

PACUMUSPHH.ALETHt

6a3

finis veteris

P MATH., stats in corpore quovis; non ideo tamen in in puncta vel spatium dividi, aut tempus aut corpus admittetur non partes, sed partium extrema sunt; quare momenta, quia indivisibilia non tamen in minima usque resolvuntur'. etsi omnia subdividantur, nobis exhibes ideam rerum, tantm enim aberit, ut Admirandam Gall. aut initium novi quidam mundus sit corpusculo an satis sit consideratum. Itaque vacuum admittis, neque in quicquam neque j in loco, neque in tempore Pa. Ita est, Galmateria torpidum atque ut ita dicam expers vitae. solam dignam puto maximo rerum autore luci, eamque ego sententiam Th. Pronihil inornatum nihil nihil incultum, reliquit. sterile, qui rem dixisse visi sunt, qui infinitos fecto cis ut obstupescam. Magnam sint atomi, ut contr potis in quolibet rerum infinitarum quod hactenus nescio

X, H. t

2() verso.

et in unoquoque stellarum globo hoc Mundano in spatio globos, tu in qualibet arenula non mundum asserure; > mundum < esse an dici possit mundos. sed et infinitos ostendis quo nescio tantm, Pa. Sed convenientius. divine ac magnitudini aliquid splendidius, corpora cum in aliud velim vobis animadverti, quod hic demonstratur est P~. Cur ita? Quia nullum T~ motu sunt non agere. status commune mutationis momentum utrique statui, itaque nec ullus tantum duorum stased aggregatum est [passionis] < mutationis >; est in corpore, seu nultuum, veteris et novi, itaque nec status actionis momentum lum potest assignari quo agat, nam corpus < movendo at nullum est moseu mutaretur > et < pateretur, > agendo ageret vel motus in corpore. Itaque actio in mentum passionis seu mutationis Si < ver > aversionem nisi intelligi potest. non quandam per corpore inspicias, nulla ad vivum reseces < seu > si momentum unumquodque earum esse rerum est. Hinc sequitur Actiones proprias et momentaneas, illa actio qua mobile ex una Ac mutantur. non proinde qux agendo seu qua efficitur, ut mobile quod sphaera in aliam contiguam transfertur, uno momento fuit in una sph~ra, proxime sequenti sit in alia contigua, E. id enim quo momento est in puncto non ipsius est corporis transferendi B non est in motu, per supra ostensa, ergo nec agit motu; similiter non D. Id ergo quo movetur corpus et transagit cum jam est in momento
a t cit GERHARDT (loc. cit.). Cf.

~o recto.

. Ce passage (depuis PHIL., VIH, 7 verso.

nullam

esse

portionem)

par

62~

.1

PACtMUSPHLALETHt

MATH.,

X,

Il.

fertur, non

non mutatur,

est ipsum corpus, sed causa < superior > quae agendo quam dicimus DEum. Unde patet corpus ne continuare quidem sponte motum posse; sed continu tamen indigere constanter impulsu DEi, qui et pro sua summa

certis legibus agit sapienda C~. At quomodo, quaeso, transfertransitionis seu tur corpus ex puncto B in corpus D, postquam momentum Pa. status medii sustulimus? Hoc non puto explicari posse melis et annihilari in B, corpus E extingui quodammodo ac resuscitari in D. quod posses novo sed pulcherrimo v ocabulo trans-creationem < Et hic san est quasi saltus appellare quidam ex sphaera una B in alteram D, non tamen qualem supra refutavimus, quia hse duae sphaerae non distant. > Atque hoc est illud denique cuj us causa tot machinas rationum admovi, ut scilicet vos adigerem denique q uam si dicamus creari ver denu ad agnoscendam tanti vos turbet transcreatio, existere incipere, ac illic annihilari desinere annihilari nullum causam in statu in statu momenti nam transitu et nunc veritatem. seu statu Unum addo, non dicere rem hic existere Ac si unus cessare, est idem intermedio, esse qud illic autem

sublato

illic resuscitari. priori

priori, in ipsa re discrimen

incipere in posteriore, resuscitari notari potest,

simpliciter esse in alio, alius utrumlibet

dicere, dicat rem esse ver6 dicat admittas,

sed tantum

Nulla dissimulat, posterior exprimit. potest cur res quae in aliquo statu esse cessavit, in alio esse incipiat nisi substantia quaedam permanens qux et (sublato quippe transitu), status ex praedestruxit primum et produxit novum, quoniam sequens cedente utique necessari non sequitur. 7~. Hinc mirific confirmatur Philadu Pacidius (~ p. in-): Copie du commencement dans les 5 premiers feuillets de lethi, de la main de Leibniz (reproduite la copie du secrtaire). F.
31-32

in eo quod prior autem causa intelligi

F. 33-44. (23 p. m-4")

Brouillon

du Pacidius

PM~e~.

(D~A

J~.)

. Ce passage (depuis 2. Cf. f. 26 verso.

Id

ergo)

a t

cit

par

GERHARDT (~oc.

cit.).

PAC!NUS

M!!t~ETH

~5

praeclar olim Theologis huic enim senesse perpetuam dictum est, cooservationcm creationem, omnem quandam mutationem tent~ affine est quod te demonstratur, ex solo statu praeG~. Im6 verb videtur esse transcreationem. The. Hinc mirific confirmatur quod cedente axioma movetur status sequentis ratio jam eodem reddi posse. Exempli adhibitum Aristoteli modo, nisi causa, celebre est quicquid semel

MATH., ~3 recto.

X,

tt.

impedimentum. superveniat cur Hoc axioma demonstrari potest ex eo quod nulla ratio reddi potest cesset momento, non vero jam cessaverit paulo aliquo j prsente Pa. Gaudeo hsec a te objici, hinc enim praeclara doctrinac priore. nostrae utilitas inprimis elucebit. Video enim aliquos ex hoc theoremate voluisse ducere materiam ope indigere, sed acceptum motus alios qui de aetemitate aliquando DEo motam non amplius ejus semel impetum sponte naturae suae retinere',

philosophorum semper moveri

~3 verso.

capere quomodo persuasi non poterant aliquando impellere incipere potuerit, DEum plane sublatum crcdidisse'. doctrina Id ver nostra de motu plan evertit. explicata hucusque Omnino durat, citatur. cessat motus, sed quovis momento Quoniam ver DEus enim neque ope per ullum tempus quantulumcunquc resuscausse intermortuus superioris modo operatur, hinc usus

perfectissimo

redit. Nam velut postliminio axiomatis, quod nihil sit sine ratione, tractu [quietum ac motuum quas semel elegit DEus in aliquo temporis < mutationum formas, eas > sine ratione non immualternationes] tabit. Unde fiet ut in natura stabile maneat axioma, motum eodem modo Si ver6 esset continuari impedimentum. supervenit quamdiu nullum sive transitus medius in mutatione statusque aliquis Motus continuus im > Gallutii esset < vim esse in argumento nunc posse, ubi materia semel motum recepisset, quoniam status sequens ex ipsa motus ac maceriae natura sponte consequeretur, non accedente naturae divin~e consideratione. < Habetis ergo quod hic momentum, DEo c~reri fatendum DEI et creationis assertionem, operationemque expcctabatis, Gall. Quis unquam > ejus specialem mutationi rerum necessariam. Th. tantas res credidisset ex tantulis nasci posse ? Ego non possum satis explicare verbis quantopere admirer exitum tam inexpectatum. teneri par est, militem et non nisi C~. Me vero maxime admiratione
i. Allusion 2. Allusion
NDT8 DE

minime

aux Cartsiens. aux Atomistes.


LEMtttZ. 40

626

PACIDIUS

PHILALETHI

MATH.,X,

<

hactenus tota mea vita aut nunquam aut etiam suspicatus sum, in rebus abstractis et ab imaginaexpertus tione remotis claras usque adeo atque firmas demonstrationes fieri posse. scilicet motuum Equidem longe alia ab hoc congressu expectabam, suetum, qui rationes non contemtu talium, quae leges, et mechanicas potentiarum nunc audivi, sed ignoratione. Nunc vero nollem ista tota cum Algebra nec toto anno metaphysicae auditor esse commutare, atque Mechanica recusarem, Pacidio interrogante, et ipsarum magnitudine tractandi, cum illi tempus videbitur descendemus. bona fide gustemus. hujus Meditationis mundo salutis, exigui reducem ad usque adeb ille taedium sustulit, et arte rerum. Ad Mechanica autem non nisi Th. Ego Agite, amici, fructus ex quo me ex quidem habui cultu DEI et cura nobis anima est, nisi

rebus

sensibilibus

me recepi, nihil prius et consideratione aeternitatis. Nam si immortalis momenti nobis videri debet

44

recto.

quatenus tibus et

ha&c paucorum annorum vita, effectus suos in futurum credibUe est. Itaque virtuporrigere veris ac duraturis animae bonis, demus, sapientiae operam

naturae cognitione, autem inprimis consistit in perfectissima sapientia curam omnium quam non esse tantum atque operari, sed et specialem habere, nec res tantum creasse ex nihilo, sed et creare quotidie atque resuscitare demonstravit? Equidem quisquamne unquam tam luculenter fateor ratiocinationum, atque philosophiae gratulari, qu~e tandem in gratiam reditura videtur cum pietate, cum qua ei non culpa sua, sed hominum opinione et judiciis temerariis, aut etiam expressionibus videbatur. male consultis parum convenire itaque viri pii, ac gloriae divine zelo accensi, metuere aliquid modo dent operam ut rectam nanciscantur. Quin potius ita ratione; ut quisque in vera philosophia habeant, est, ita divinam provectior aut potentiam atque bonitatem magis agnoscere, neque aut revelatione ab iis quse miracula aut mysteria vocantur alienum esse, cum demonstrare possit, vera quaedam ac propria cum nullum <~ enim > ex revelatis videatur, infinitas quam rem annihilari atque esse ~>. Philosophivicissim miracula pugnans magis creari <~ aut in re finita partes actu ete cessent omnia ad imaginationem imposturae materialibus putant postulare, quicquid cum pugnat, quibus aliqui cum aspecturi sint, ubi quotidie in natura mirum ac sensibus evenire; Desinant exultasse me inteUecta vi harum

figuras referre, et nugarum atque notionibus crassis ac quibusdam totam rerum naturam circumscribi

PACtNUS

PHILALETHI

62~

rect

meditati

fuerint',

motum

ipsum

minim

imaginationi

ex spiritali natura profecta meta~ysica mysteria quidam neri arcanam quoque nobis vim intus assistere qua frui possit attenta elevatus. et meditatione amore atque cantate accensus, Hase cum pietate insignis et studio ardens dixisset

MATH.t subjici et r in eo conti-

X,

animus, omnes,

senex,

ac certatim in divinas laudes ignem quendam concepimus, Alethophile, sumus, prae quo alia omnia effusi ad studium tam faustum nos cohortati cum non aliter aesdmanda sint, quam prout conferre nihili videantur, in quo felicitas omnis ponenda est. Sed et possint ad hune animi statum et multa ex Theologorum mysteriis consensus sapientum, apparuit arcanis Galmulta ex Hermeticorum atque Pythagoraeorum Theophilus, autem talium novus in Charinus veritati. confirmandae lutius attulit mutatus videbatur. alium pene hominem Ego cum unum adhuc demonsaliud trationis quod scilicet hinc appareat adjecissem, hujus fructum et posse aliquid agere sine aliud mutationem, longe esse actionem, id magni usus esse in divinis omnes agnovere cum applausu. repassione, esset, nec tantm in cum sermo in multam noctem protractus Tandem studii leges condiem, sed et in certas quasdam communis aliumcolloquii enim dicta erant arcani fide (quaedam data acceptaque sensissemus, non possunt, ultro citroque, quod non omnes iis quae hue transferri digni aut cert san diutissimum animus tametsi motu recente animam habent colloquium videantur), atque praeparad pauci maturi finivimus. Ego postero manc sumto calamo dum caleret exaravi, memoria hoc tibi pariter ac mihi, Alethophile, illis infundere non potuerim argumenti alioquin vultu ac quae loquentium siccitate languentes [His si

collationes~ ac] Vale.


aux Cartsiens.

placet fruere
t. Allusion 2. Sic.

6sS

NOTES

MATHMMATtQUKS

MATH., XH,

a.

MATH., XII, 28 jun. 1676. exprimendis,

a'. De [curvarum] generalis. <( figurarum > areis per infinitas series

regula

MATH.,

XII,

b.

MATH.,

XII,

b.

Octobr.i68i.MethodusgeneraIisproDiophanteis.

MATH., X!

C.

MATH.,

XII,

C.
QUADRATORUM DUCTA DEINCEPS AB UNITATE METHODO MEA

1676.
ANALYTICA; USUM MIHI

SUMMA

ET INDE PROPOSIT~.

DEMONSTRATIO

REGULE

AB ARNALDO

IN HUNC

Mons. Fevrier dent.

Arnauld

m'avoit

1676 et je luy en ay donn

ia regle ou le theoreme la demonstration par le calcul precedonn

Ce specimen peut servir d'exemple pour l'art de trouver des demonstrations par le calcul; et <; fait voir > comment il faut changer l'expression, ou les caracteres, pour y arriver

MATH., XII,

d.

MATH

XII,

d. 1678. ~f~w~~ observatio seu D~M~. de divisione in locum comparationis

10 decembr. j Hic inseritur


~M~.ij

generalis

Emploi

des signes d'ambigut.


de tous formats et XIV sont des liasses de papiers rfrence donner aucune pour ces tragprcise cause de leur date.

. Les volumes XII, XIII MATH., ne pouvons-nous non classs. Aussi ments< que nous avons remarqus

INDEX
Abdomen Abjectio Ablatio Abscissa Abscssus Absens
Absolute

NOMINUM

ET RERUM' 1
Accusativus 28$, Acerbus 488. Acervus 603.
ACHATES Acicula 179' 161,

463. 57. v. Novenarius. 63. 118, 120. 393. 480.


primus 219-221.

286.

188, 469.

Addus Acies 60, 64, 221, 590. 6i2. Acris Actio


188,

Absolutus 324, 33i. Absolvere Abstractio Abstractus

17, 24, 26, 51, 389. 409, 47$) 505. 43$) $i3* 8,

488. 483. 488. i6o,i8$, 37,38, 9,14,21,26, 225, 330, 343, 3$3. 390. 391. 40$, 623, $2$, 528, 597, $04, $2i, 473' 3, 9. io, 14. i88. 504. 22, 24, 248, 376.
621.

174. 2i8, 227, 243, 2$7. 287, 341. 35~, 360, 387. 389-391. 4oo, 403.423.433. 43!. 437. !i2. $20,602, 626. 184.
191,

475, 627. Activitas Acttvus Actor


Actualis $22,

Absurditas Absurdus

64. 148, 184. 261, 27$, 19~. 379.

39~.

~o,

23, 62, 87, 202,234.260, 198-200, ~2$, 6oi, 607. 166. Abundans Academia 147. 420. Accentus 498' 494' Acceptare 5o3. Acceptilare 503. Accepti-latio Accessus $93'
Accidens 19, 20, 2, 83,

Actualitas Actus

534, Acus 187, 469. Acutus 489.


Adquatus ADAM:I$I,240. 219,

24, 3 76. 474. 475, 15, i8, 22-24, 626. 604, 614, 620-622,

495,

220,

512,

$13.

117.

209,

245,

3S6, 3$7. 391, 423.438.47i.476. 490, 49$. 499. ~03, $09, $i2. Accidentalis 9, 13. Accommodare $02. Accusare $0$.

479.

$7, 447' 112, 110, 12$, 107, 63, 100, i4, 146, i47. i73. 2$o, 424, 496. 461. Adeps: 18$, 243. 244. 282, 287, Adjectivum 289, 290, 3!6, 423. 433' tertu adjecti) 301, (secundi, Adjectum 391-393. Adamas Additio

les mots grecs au rang alphabtique qu'occuon a intercal i. Dans cet Index, latins aux mots On a runi les mots franais qui en latine. perait leur transcription l'adverbe et l'adjectif au verbe ses participes on a joint en gnral sont la traduction; les on a spar Enfin continuum). (Ex. continuus, et le substantif qui en drivent (bre), Mf (omie), qui sont divers sens d'un mot par des indications abrges, phys (ique)t tM~A(matique), /o~(ique), gramm (aire), g-~bM(trie), W~(mtique), soc (iologie).

63o

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

434. 43$. 47!' $2$. Adjunctum Adulari 493' Adverbium: 282, 3$. 185, 244. 281, 289, 290, 3 S 3. 437-8. Advocatus: 213, 504. ~dificium 223, 4673, 4. ~Eger, ~Egrotus
JEGYPTUS, JE~ft:M: 2Y2, 223, 226,

287,

343'

JEmulatio

493' 489' ~quabilis 47, 52, $6, 147. i$2, 187, ~Equalis 262, $oo, $46, 563, $64, 621. 1, 152, $48. ~quaUtas 64, 65, 71, 4$-49. 59-6i. ~Equatio 181, 148, 149, 171-173. 98-14$, 3i, 24$, 247, 301-30$, 349, 367, $78, $62, 563, $7i-$7$, $$8-$6o, 383, $8$.

2$7,

94, 233, $$o, $79.

402, 407. 378, 398, 4i6, 427, $19. V. Particularis. 544. Universalis, Agates 449. 160. Agenda Agere, Agens 2$, 2 $6. 468. Agger Aggregatum 13. 14. 6o, 62, 220, 270, 433, 438, $26, 527, 6og, 6ii, 615, 623. AGRICOLA (Georgius) 447) 449' 223, 526. Agricultura Aire v. Area. 212. 'Axptsnx Ala 457) 4~6. Alatus 4~. 4!7.
ALBIUS V. WHtTE.

Albus
ALCIBIADES

489.
$98.

$$8. JEquicompositus 274. ~quiformis 84, $$8. ~EquIIaterum 21, 171, 402, $19. JEquilibnum 68, 284, 497. ~Equtpollens 233, 261, 262, 327, 3$2, ~Equipollentia 40$. 427, $90. $7, 240, 263. ~quipoHers 191, $i4t $19' J?~M~o~MH~M~(~) $6, 66, n6, JEquivalere JEqutvalens, 496. 240, 242,2$o, 274, 4o8, 421-423. 497~Equivocatio 119, 120, 131, i$7,

~~O~M!M
ALEXANDER:

v. PM<
357, 362, 37$.

Algebra
112,

181,

394.

Aer 39, 40, i88, 441, 443, 486. ~Eranum 219, 417. Aereus 4$ 6, 461. ~stimatio $oo, $69, $70. JEstus 174. ~Etemitas 213, 479, $23, 62$. 626.
~Etemus 18, 22, 89,178,192, 212, 232,

348, $72, 34, 3$, 107, 12$, 149, 164, Algebraicus 336, 3$o, 542, $$9, $71, 586. Algebrsta 37, 148, 588. Algorithmus 107, 2$ 7. Alimentum 46$. l6o, 2$2-2$6, $12. Aliquid $66, 610. Aliquotus AUegare $o$. AMgone 179. 166. AUoptOtus 48, 6$, Alphabetum C~~tOMKW ~f~MW 43$.
ALSTED: 330, 3 $4.

94, 9$, 98, in, 124, 123, 127, i39, i$$, 17$, 218, 223, 2$7, 330, 338, 343, 406, 419.429. $3i. 532, $$7-$63, $80, $8i, 584, $8$, 626.

37,

43,

$o,

220, 223, $32. ~M~M~M~MM 430,

402, JEther JE~~ Afabilis Affectare, AHectio Affeccus

40$, 418, 442. 280. 492. Affectatus 476, $i,

$19,

$23,

$97, 607.

Alteratio

492,

494. $27,

490. 189,190,

330,3$3-4, 64, 70, 49776, yS, 8$,

$$6. Affirmare, Affirmatio 239. 2$4, Affinnativus


112, 3, 262,

Affirmatus 43, 6$, 69. 324, 381. 16, 52,

ii,

Alternare, 48, 62$. Alternative 532, $$6-7. V. Calculus. Altitudo $82. Alumen 94, 224, 446. Alveus 442. Amare 492, $i6. Amarus 488. Amatuntio Amavitio, 289. 72, 102-143, 338. Amb!gu!tas 146, $74, 628. Ambiguus 99-143, Ambittts 439, 478. 479. Ambra 44;.

49o. Alternatio

742,

59, 6i, 69, 8$, 183, 20$, 221, 238, 193-202, 320, 321, 366, 293, 3:8,

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

63 1

Ambulatoire 133. 134. ~~tMMtM


AMRIQPE

(point) i$8,
l8l.

106, 160.

11$,

i2$-i29,

Anima 212-213, $2-$23,

3,

10, 222,

12-16, 226, 232,

i$3, 4$0,

82, $14,

192, $1!,

Animal
i$i,

$30, 626. 3, 13' ~4* i6,


165, 167.188,224,4$o,

4~* 4~~ 43 sqq*


4S4. 461,

Amiantl~us 447, 449. Amictus 466, 467. Amicus $01. Amor: $,8, i$7, $16, 627. 460. Amphibius Amphibole, Ampliare Anagogicus Analogia Analogicus, Analysis
97, i$9, t84, 98, 160, 188-190, Amphibolie: 120-122,

i$7.

497.
$6l.

478, 49~' 526. V. Spiritus. Animalculum 617, 6i8. Animalitas 389. Animatus 13, 441, 4$o, $23. Animositas 493. Animus 40, 71, 73, 93, i6o, 2$6, 627. Annihilatio $23. Annotatio $86. Annulus 48$. Annus $1, 219. Anomalia 36, 3 $3. Anomia 67.
Anonymus $11.

169, 232,

AMSTELODAMUM

$$8, $87, $88. 174, 220, 377, 434. 224, $22, Analogus 1, 2, 14, 8, 20, 24,
10~ 170, in, 122-12$, i7S, 221, 144, 171,17$, 21$, 2i8,

523. 32, 36,


i$$~ i8i, 234,

180, 231,

28$, 336, 34i-3$ i, 3$~ 3$S, 377< 3~9, 431, 44i, !ii, $i3, $i4, $i9, $~4, $4$, $46, $$7-$6z, $72, $73, $79, $84, $8$, $88, $93. V. Synthesis, ciosa. 424. Analysis didactica 3 $3. Analysis grammatica 18. Analysis innnitorum Analysis logica 3 $3. situs Analysis 329, 546. ~H~tM Analytica Analyticus
i44,

241,

2$7,

272,

280,

284,

3i, 400, $42, $8o, Spe-

Ante 477. Antecedens

2$3, 262, 324, 398, 401-403,

$i8, 577. Antenna 466. Antimonium 449. 12. Antipathia 480. Antiquatus Antiquitas 2$, 223, 480. Antiquus 13. Antitypia Antlia 187, 465. Anus 463. 22$, 244.

189, I9I. V. 167, i68, (ars) $1, 97, io6,


146, 148, i62,

ARISTOTELES.

219, 109,
16$,

420. 122,
i68,

143,
170,

3$i, 41$, $$7, $$9< $62, $63, i73,3$o, 628. 612,613, $72, $73, $8i-$83, Anatomicus Anatomia, Anatomc, 13, i6i, 167, 224, 420, 478, $26, $96. Anchora 468. Anciens v. Veteres. Anglus
ANGICOURT ANGLIA ~M~M

484. Apenre 583. Apex $61. Aphoristicus 446. Aphrotiitrum Apodictica, Apodixis 4$$. Apodus ApoLLONius 144, S~ !46. 16. Apoplexia A posteriori
400, 42,

34$, 346, 408.


174) i8i, 182, .340,

20, 2l,
420. $92. V.

94, $9, (M. d') $7$.


WHITE.

177, $90.

17, 26, i$4,


$i$, $6o.

163,

i66,

329,

21, 97, 14$, 149, Angulus 477, 48$, 489, $34, $49' 582, $87. Angustus 476.

152, $$~'

349, $61,

Apostolus Apparcntia AppeUarc Appellativus


Appetitus

Appositivus

239. 190, 226, 227. $o$. 433. 12-14, 491, $28. 27$.

des Nous ne tenons pas compte comme de termes exemples logiques.

passages

oit ~)<<

/~owo,

etc.,

sont

employs

633

INDEX

NOMINUM

ET

RERFM

493. Approbarc 583. Appropinquans $$9. Appropinquatorius 144, i4$. Approximation A priori 2, I?, i8, 26, 98, 163, 166, 420, 43 . 432, $13272,402, 4o8,45. $i$. $18, $19, $60. Aptus 475. Apud 287. 39, 40, i88, 441. 443. 486. Aqua Aqua du!cis 456, 457. $2. Aqua fortis 4!$-4!8. Aquaticus
Arabes: 22$, ~2.

~n~o~fMM 179, 192, 426, Sgo. Arithmetica 2, 37. !0, 99. 48, i$2, 1$$, 156, i8, 223, 2$7, 341, ~8, 419. 43$. $2$, $28. $32, 568, S?i, $76, $96. 628. V. Binaire, Dyadica. Arithmeticus 36, 147, 339. 368, 420, 496, $8o, $89. V. Machina. Arma 223, 47~' Armeniacus 446. Armus 464.
ARNAULD 10, i8o, 211, 219,628.

Arrestare
ARRIANUS

$0$.
$.

Ars
170,

3, 3$. 37. 7. 7~. i66,


i74. an, 21$, 224,

167, 169,
228, 429,

Aratrum 470. Arbitrarius 32, 98, 124, 28,


220, 243, 4;, $16, 621.

141, i~i,

Arbitrium 3$, 167, 173, i8$. Arbor 4$o, 452, 4$}. Arbustum 4~2. Arca 469. Arcanus 8, 171, 190, 219, 386, 431, $9, $87, 627.
Archaeus 12.

389,

496. V. Characteristica, Theatrum. Ars conjectandi 174. Ars dedphrandi 162. Ars demonstrandi i$4. Ars inveniendi, inventoria 166, 167-170, 170-174,
$n.

Combinatoria,

31, 37, i6ii7$-i82, 217,

Archif

225.
$0,96, 10$, 44,

ARCHIMEDES:

68, 191,

402, $i~, $19, $33. ARCH1TAS 330. Architectura Archttectomca, 38, 169, 223, 244. Arcus 14$, 147. 2$7, 471, 478. ~2, 6o6. Area 146, 582, $93, 628. Arena: 61$. Arenula 623. ~~MM: $68. $2, $3, 448, 449. Argentum, Argenteus $2, 74, 7$. 444. V. Argentum vivum Mercurius. Hydrargyrum, ArgtUa 444. 447. 72-74, 77, 84, 22 , 248, Argumentatio 513. 72, 73, 76, 77, 84, 183, Argumenmm
9$, 2t, 218,247, 603.

34i, 40,

Ars judicandi 36. Ars ratiocinandi 94. Arsenicum 446. Arteria 461. Artcria aspera 464. Articulatus 489. Articulus 464. 212. Artifex
Artincialis i$.

Artificiose: 189. Artificium 95, 176, 190, 596. Artillerie 227. Artocreas 466. Artus 464. Arundo :4$. Asa dulcis 44$. ASA 22. v. Pons. Asinus Asper 489. Assensus 49$. Asser 467. Assertio 184. n, 18, 609, 6$. Assignabilis Astronomia 39, 244, $26, $27. Astronomicus 222, 420. Astronomus: 8o, $91, 592. 6. Astrum
Asyllogistus 22.

Argut!ae 37, $. Ariadnaeus 337. v. Vossus. ~M<<n~ AMSTOTELES 2$, 32, I$9,
79, i8&, 9, 9,3i, 282,

7$,
286,

77,
)2,

330~ 338. 339' 34i. 366, 428, 4;8, 48o. 488, $9. 601, 607, 6)ro,62, 62$.

388, 400, S3. !96.

Asymptota

99, o,

117,

388, 389, $23.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

633

Atheismus $, 8. Atlas MM<v~M~M 160, 163, 222-224. Atomici 341, 625. Atomus 8-~0, 522, 523, $33' 614, 623. 243. Atqui Atramentum Atrophia Attentio Attractio, Attributum 2$2, Audere Auditus

BECHER Bellum 618,

470'

283, 447. 212, $07. Belopoetica 223. Benedcere 499' &M~<C~M< 4. Benevolentia $16. Benevolus 3 3 I
BENVENIUS 4l8.

328. 72, 493' Attractiva $6, 67,

Benzoin
(vis) n, 241,

445.
$75'

88. 242, 244,

BERLIN

i8$,

328. 494. 190.


2$, 26, 184.

Bemacla J&M~'JtM
BERNARDUS:$37'

$6. 4.

Bestia

AUGUSTINUS

Aunpigmentum 447. Aurum 44. 50-56, 74, V. Fulminans. $i2. Auster 232.
Autoritas 35, 183, 184,

84,

329,

449,

189,

2ii,

212,

$14, $92, 6o5. Auxilium Auxiliaris, 434, 472. Avis $6, 4$7-4$9' Axioma 32, 34, 3$, $o, 146, 147.
8o, 181, l86, 187, 211, 221,

i$9.
229,

2$6, 323, 361, 36$, 230, 2$$, 402, 403, $14, $i8, 373, $19, $39, $44, $46, $48, $69, 625. Axiomaticus 400.
Axis 11$, n8, 121-123, 13$, i6$,44i,

372, $38,

48$. 169, 174. 38. 4$4. ~r~: 298, 314. Barba 466. Ba~aM 230, 248, 249, 294, 301-303, 310, 312,411-413. 306,307, Barbari 230, 248, 294, 3os, 307, 310, 3I3~ 4IZs 33, 412, ~I4. 44. Barbaries 31. Barbarisme i$6. Fa~oco 413. 33' ~o' 296,304,309, BARomus 232. BARROW $88. BARTOK 79' Basis 44, $82, $83. F~ 568. Batavus $92. Batitude Beatitas, 169, 22. Beatus dot, 73, 169. BACON Balistica Balsamum

4$~, 460. BETHLEM (Jean-Gabret) 354. Bibere 491. Bibliotheca 30, 95, 163, 222. Bicomis 459. Bien v. Bonum. B!enn!um 40. Biformis 428. Bilis 461, 465. BImalts 284. Binaire (a'ithmtique) 278, $74. Binarius 17, 88, 240, 242. Binio 164, 2 $8, 260. Binomium $6o. 232. Bipes Bismuthum 446, 448, 449. Biterminus 416. Bitumen 444. Bivalvis 456.
BUtiri 2$$, $2.

Bocardo

74, 297, BOCKENEM $6.


BODEMA~N 538.

314.

?2o,43-

Bolus 444, 447. Bombarda 471, 572.


BOMBELLI 148.

Bonheur Bonitas Bonum

v. Felicitas. 6, 27, $8,


221,

$3$, 626.

BoNTEKOE:l88,327.

2, 24, 2$, 29, 9$, 139, i$7, 219, 224, 474. $27, $28, $3$, 626. Bonus, Optimus 27, $8. BOOLE $7,42$. Borax 446. BORB.LY 2l6. Botancus 224, $96. BouvET (t~ R. P.) 327. Bovinus 4$9. Brach~um 464.

63<~

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

BrancMa 436, 466. Brevis 476. Brutum. $3, 4$4t $30' Bulbosus 453.
BURERUS S 10.

Caminus

468.

Butyrum Cabbala
C~RiEUS

466. 429,
i78. $n.

Cacumen 441. Cadere 481. Caducus 441. Qecus 220, 360. Caelestis 174.
Caelum 177, 222, 441,442.

Campana 470. CanaMs: 469. CanceUi 467. Candela 469. Caninus 4 $9, 460, 462. Cannabis 223. Canon 46, 410, $73. Canonicus $39. Canonista :2i3. Canorus 457, 4$8.
CANTOR Capax (Moriz) 241. 179.

Caementum

467. 499.

488. Caspe Caeremonia 223, Caeruleus 489. C~SAR 3$7. Caeslus 490. CanM 280. Calamatus Calaminaris Calamus Calcarius Calcukris Calculus $7,
148, 21$,

460. (lapis) 466. 449.

447. 132. 3, 34, 3$, 43, 46, 49, 50, $3~ 66, 73, 8o, 86, 94, 97, 99-14~ 166, i68, is2-i$6, 173, 174, 181,
221, 229, 235, 247, 2$0, 2$6, 260,

468. Capreolus Caprinus 4$9. 4$4. Capsula $07. Captivus $61. Capucinus 8$, 4$9, 461 Caput CARAMUEL 561. Carbo 44$. CARDAN 177. Carere 473. Caritas 3, 627. Caritativus 64, 331. Camivorus 4$8. Carpus Carta
CARTESIUS

49~.

464. v. Charta.
v. DESCARTES.

C~~MM 627.

3oi, 304-311, 326, 33$, 336, 339, 367,406,420,422, $31, $42, $$o, $$6, 628. ~7.~3, $71, $72, $76, $8o-$8$, altemativus Calcuius 556-557. Calculus geometricus 348, $42. Calculus universalis, rationaIis, logicus, rationis 23$, 239,249, 49, $7,66,229, 367, 421. Calculus Ratiocinator 239. Calculus situs 538, $39, $41, $48-$ $6. C~M~ 297, 314, 320. G~<M 297,31$. Calidus 48$. Calor 38, i8$, 187, i88, 190, 390, 432, ~3. Caloreitas $13. Caix 224, 447. 4$4. Calyx Camestres 295, 304, 3o8, 313, 319, 413. Camestros 296, 313, 319, 414. Camfura 44$.

262,

189, 361, $24, $83, 456. Cartilaginosus 461. Cartilago Caseus 466. CASPIUM 442. (mare)
CASSINI 222.

625,

Castrametatona Casuare 562.


Casus 126-128, 97-107, i6$,

223.
ii4, n$, 171, ii9, i22, 123,

166, 93,

263, ~3' 285,

$6o,

562, ~7~,

$70. Casus (hasard)


173,212.

i6i)

1~3, 1~8, 229, $6. 4~7' 3 $8, 3 $9, 3~ Categorematicus 42-4~, 49' ~1' 52, 37' Categoricus 20$, 8o, 83, 8$, 193-19~ 61, 73-77' 3~9' 377' 232, 238, 24$, 260,262,32:, 389,393' 407' 4o8, 4~6. Catena 171' 485. Cathedra 469.

~a~) 3~3~434,497' 34, Catalogus

Casus

3$, 282,

287,

288,

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

635

$82. 4. 223, $26, Catoptnca Cauda 460, 466. Cauliculus 4$4. Causa 13, 14, 6,19, 63, 93, 146, $i,
182, 188, 190,218,

Cathetus Catholicus

561.

26, 33, 34, 38, 39,


i$9, 24$, 160, 174, 176,

29, 42, 6o, 62, 92, 94, 98, 99, 129, 181, 267, 2~4, ~7$, 284, 326, 338, 3$7, 3~9, 366, 377.4o6, 429, 5H, $31, $62. 432-43$, Characteristicu? 49-31, 54, $5, 77, $86. V. Numerus. C~-tMM~ 568, $93-627.
CHARPENTIER Charta 224, 284. 470, 6n.

Characteristica

399, 40$, 432, 47i' $33-!3S. 573, 594-597,


505.

256, 272, 341, ~i, 522, $28,


622-62$;

Chartula Chemicus 13, 19,


CHERUBINUS

$$6. v. Chymicus.
223.

Causa
20,

Causa

causa finalis efficiens, 329, $2$. occasionalis 521.


99, io6, 144, 148.

7,

Chimaera: Chinensis Chirur~ca Chorda C~M~MM CHRisTus

25. v. Sinensis. 188, $49, 224.

CAVAUERi

301-303, 306, 307, 310, 313, 319, 411-413. Celaro 230, 295, 303, 307, 310, 313, 414. 319, 412, Celeritas 38, i86, 480, 614. V. Velocitas. Censura Censor, $91, $92. Centrum 117, 98, io6, 478, 479, $$4, 582, $90. Centrum gravitatis 562. Cerebrum Ceremonia
Cerevisia 11$, 124,

Cavere:493. Cavema 443,483. Cedere 481. Celarent 230, 294,

$$2. $, 213, $o6. 239, $o8. Chronique 225. CHRYSippE 177. 446. Chrysocolla 461, 465. Chylus Chymia 179, $26. 224, Chymicus 433, 4$o, Chymista $2.
CiCERO 169.

596.

144,

$6i,

461. v. CaH'emonia.
224.

Cilium 462. Cinereus 489. Cinis 442. Cinnabar 447. CIRCE 341.
Circularis 122, 123, 138, 172, 431, $$o, 613.

Certamen Certitudo
221, 227,

$07. 22, 34, 49, 66, 17$. i8o, 232, 33$, 388,389,411, $9-62, 387.
i$i, 169,

181, 417,

432, Certus 243, Cervix Cesare 413. C~t~o

$i$. 26,
272,

Circulatio Circulator

341, 602.

$93. 29, 11$, 122, 123, i82, i$$, 171-174, 43i, 432, 440, 391, $49' ~1-~6, $$9, $76, 417. i$$, 478, 47$. $$4,

214-217,

15, CirCulus(~~W~.) 13$, 144, 14$, i$4,


241,2$7,272,349,

462. 234,29$,303,304,308, 313,319,

478, $40, $4$, $82, $84. Circulus (log.) Circumdare Circumferentia 483.

29$, 313, 319, 414. Cetaceus 456. v. Mutatio. Changement Character 27, 29, 30, 36, 42, 48-$o, $3, ii2, 66, 99, 100, io$, 124-126, 107,
129-131,

160,

i$o,

i43,

i$4-i$6,i6i,

176,

220,

274, 223,224,2$7, 3$i, 290,326,33$, 556, 562, 628. Character philosophicus,


169, 184, 282, 283.

284,28$, 276,277, 3$2, 393, 400, 539, universalis 168,

$$$, ~82. V. Peripheria. Circumstantia i$6, 176, 229, Cissode 106, ii$, 410. Citatio $o$. Citra 477. Civilis 167, 2i8, 223, 503. Civilitas $oo. Civitas 170. Civitas Dei 16.

Characterismus

72, 73.

636

~DEX

NOMNUM

ET

RERUM

Clarus
$!2,$l6. Qassis CLAUBBRG

189,
36,

2t9,
4$, 219. 400.

220,

242,

360, 489,

Claudere
CLAUDIANUS CLAUDINUS CLAUDIUS

484.
$07. 22. CLEMENS 204.

Clavicula 462. Cavis 562, $63.


CLAVius 191, $38, 546.

Clavus Clerus, CUens Clunes Clypeus Coagulare


Coaitio

468. Clericus 504. 463. 471. 486.


110, ii2,

5, $03.

462. Color 10, 38, 157, 190, 327, 360, 36~ 433, 4$7, 489. Coloratus $8, 361. i)7, Columbinus 457' Columna 163, 223, 467. 580. V. Combinabilitas Combinabilis, 307, 308. Combinatio 34, 40, 162, 163, 170-17~ 2$6.2$8,308,346, 430, $32, $42, $$6, $72. Combinatoria (ars) i$9, 162-171, 177, 336, 338, 348, 349. 41$, 429, $n~ $2$, $28, $3i, $44, $$6, $$7, $6o-$62, 572, $73, S82. Combustibiis 444, 44$.
COMENIUS Comitari 2l8. $oo.

Collum

141,

142,

326.

Cobaltum
Coctona CoDRus

446.
224. 271.

Commensurabilis Commensurabilitas Commensuratio Commerce 227.


Commissarius 211,

17, 388, 272. i.


212.

408,

566.

Coefficiens Coenobia Coexistens Coexistentia

46-48, 9$. 408. 361,

$79,

$8o.

376.

Commoditas Communicans Communis 476. Commutativus Comparare


Comparatio

93, 9$. 2$i. $2-$4, $7, 91, $17. 496.


$3, 2$o, 281,

242, 2$o-2$4,

Cogre 498. Cogitabilis $11, $12. Cogitabilitas $3$. Cogitans 331, 361, 438. Cogitatio 169, 170, 21$, 220, 3 $2, 389, 420, 429, $28. Cognatus $01.
Cognido 183, 189, 214, 219,

349,

47$,

$2i,

343,

3$i,

420,

491,

$:7, 626. Cognitus 189, $83. Cohaerens 447, 486, 615. Cohxso 48$. Coincidens 52, $4, $6, 62, 166, 264, 268, 3ii, 362, 366, 349, 408. 563. Coincidentia 106, 229, 308, 312, 321, 366, 367, 373, 374,381, $48. Coincidere $6, 250, 258, 261-264, 312, 324, 362, 363, 368, 378, 397. Coinferens 471. Cointegrans 274, 564. Coleopterum 4$$. Colere $o8. Collectanea 93, 182. Collectio 377.
Collecdvus Colloquia 2$o, 213, 267, 221, 290, 419. $32.

2$o, 407, 317311,

$63, $66, $68, $8$, 628. Comparere 5o5. Compatibilis $7, i66, 247, 307-310, 36o, 374. 376, $30. Compendiosus 2$7. Compendum 36, 37, 94, 168-170, 222, 242, 2$6, 3$o, $$8, $84, $8$. Compensare 2 $2, 503. Compensatio 171, 2$6. 220, Completus 356, 372, 37$, 376, 403, $20. 562,
Complexio 231.

Complexus 377' 38i, Complicatio Componere Compositio 138, i$2, Compositus


100, 07,

17, 237, 346, 368, 372, 373, 386, $i2. 380, 382, $79. 2$8. $3, io8, 110, 130-133, 136, 2$i, 2$8, 3$8,3$9, 42$. 13, 38, 40, 42, 48, 86-89,
H9, 12$, 128-136, 141, 143,

i$9,162, 37$, 441, CompossbiHs

164,

170, 238-243,3$8,3$9, 473, $i2, 528. 407, $30, $34.

~DEX

KOM!XUM

ET

KERUM

63/

Comprchenso 519, 539. Conans 331. Conatus 474, 481, 526, $34' Concavus 476. Conceptio Conceptus
220, Concessio, 243,

158. 34, 49,


388, Concessum 4~9,

$0, $3, 6o,


432,512, 184.

83, 219,
514.

Con~etura Conjicere Conjugato Conjunctio 434. Conjunctum Conjux:$oi.


Conncxio

211, 226, 420. 496. 286, 290. 18$, 245, 287, 472,
8, $i,

288,

3$ 3,

475.
102, i$i, 164, 402,

Conchode Conchylium Condpere Condusio


84, 90,

106, 410, 456. 491. 32,


91, 96,

431.

434,
Connexus

43~

513'
73,

5i8,
471.

519~ ~8.

Conoeides 33, 43,


176,

440.
192, 221, 588.

66,
179,

72,
187,

73,

76,
190,

CONRING

246-248, 195-209,230, 316, 318, 320, 352, 389, 406, 412-415. Concoctio 490. ConcomitantMe (hypothesis) $21. Concordia 494. Concretio 490. Concretivus 425. Concretus 356, 360, 391, 423, 433, 437. 438, 441. 445. Concupiscentia 493. Concurrens 471. Concursus 482, 545. V. Extraordinarius. Condemnare 505.
Conditio 596. 23, 80, 91, 165, 235, 471,

Conscientia Consensus Consentaneus

16, i6i, 183, i88,

189, 21$, 49$. 498, 627.

47$. 254, 262, 324, 398, 401Consequens 403, $i8, $19, $77. 22, 34, 70, 73, 76, 77, Consequentia i86, 8o-8$, 187, 221, 226, 89, 17$,
229, 231-234, 243, 249, 2$2, 260, 284,

Conditionalis
Conditionatus

67.
17, 22, 25, 26.

Condonare Conducere Condylus Conferens Confessio Confirmatus Confiscare Conflictus


Confusio Confusus 220,

503. 501, 502. 464. 255, 256, 471. 505. 331. 506. 38, 507. 215, 489, 535.
10, 12, 15, i6, 62, 190, 219,

3io, 327, 330, 379, 416, 422-3, 42$-428, 6l2. Conservare 2$6,472. Conservatio 62$. Consderare 49$. Consiliarius 503. 188. Consilium Consistes 486. Consistentia 190, 47$. Consolari 499. Consona 204. Consonantia 489. $3. Conspecies

382, 497,

398. $28,

406, $49,

Constans 492. Constematio: 493. Constituens 2$o, 2$i, 269, 471. Constitutio 190. Constitutum 2$i, 269.
Constructo 97, 98, n$, 119, 122-124,

360, 375,512. 448, 486. Congelatio Congratulari 500. i, 152, 525, Congruentia: 550. Congruere 540. Congruus: 269, 407, 522, 564, 621. Conica (sectio) 97, 98, 34,135, 143, 144, 150,
223, 242, 350.

528, 547,

548,

541, $49,

$63,

14$, i8i, 342, 3$o, $84, $8$. Constructio i$2, i$6. ~'afMM.) CoK~fMto~ $71. Consuetudo 71, 189. Consulere 499. 472. Consuspendens Contactus 482, $$$, $$6, $82,601, i$2, 604, 613. 3. Contemplativus Contemtus 493. Contentum 19$~ 20$, 229, 256, 269, 274, 322, 3~4, 373~ 46i, $47. V. Continens.

103, 115-124, i68,172, 174,

Conifer

453.

638

INDEX

NOtHNUM

KT RERUM

Conttgnatio Conuguus 623. Continens

468. 13, 439,

477,

6oi,

617,

621,

Convexus: Convolvulus Coordinatio


COPERNIC,

476. :4$3. 163.


C<H~M!~ 221, 129,

229, 256, 266, 274~ 321, 324, 373.396,46. 547;443<V.Contentum. Connncre 6, 18, 47, $1-58, 6$, 68, 69, 8), 229-231, 23$, 249, 2$4, 257, 258, 262, 26$, 367, 378, 395-401, 406, 407, 411,423,425. 211, Contingens 1-3, 13, 16-23, 2)),
271-273, 37i, 374, 388-392, 402, 405-

Coputa 49, 77, 8$, 282, 289, 398, 4:6. Cor: 465.
CoRDEMOY CORDUS:4$3. CORNELIUS MARTINIUS $23.

243,

$9t-$93. 244, 273,

206.

519, Contingentia Continuarc Continuatio


Ccntinuatus

408,

528. 3, 17, 21, 22, 519. 474. 18, 371, 373. 171,220, 361, 371,374,

Comipes 4$9. Cornu 466. Comutus 439. Corollarium 197-202, Corporeus Corpus

230, 231. $22, 523, $90. 13,438, i-22, 38-40, $3. 93, 94.
186, 190, 192, 212,

149.
223,

388,

150,

171,

390. Continuitatis Continuus

(lex) 174, 525, 528, 544. 16, 57, 105, 361, 377, 390, 408, 431, 438, 476, 522, 525, 541,547, 549' 365, 594, 6oi-6io, 613-616, 619,
621, 625.

247, 2$ 7, 404, 40$, 429, 431, 43S, 441, 450, 454, 433, 515. 526, $27, $87, $90, $9$, 596, $2i.$23, 604-607, 613-61$, 619, 622-624. Corpuscularis 9, 341 Corpusculum Corrlatif Correquisitum
Correspondant 141, 142.

226,

246,

1, $, 158, 617, 133- 472.


102-10$, no,

6i8,

623.

Contractivus
Contractus

428.
502.

52, 53,8o. 17, 87, 183-186, 233, 253, 303, 350, 365, 371-375, 407, 408, 412, contradic431, 513, 612. V. Principium tionis, Implicare. Contradictorius 8, 45, 48, 67-70, 79185, 231,236-239, 83,86-90,184, 247, 26i, 273, 325, 364-366, 37i, 387, 4oi, 408, 412-414, 431. V. Oppositus. Contrahere 481. 83, 91, 254, Contrapositio 370, 416,
422, Contrarietas 427. 250.

Contradicere Contradictio

113,

132,

Corruptio Cortex Coninus

490454' 458.

Contrarius 138,
Controversia

i86.

52, 82, 83, V. Oppositus.


192, 212-215,

ni,

126,
221,

137,
244,

336,400,417-420. Conus 68, 242, 440. 98, 120, Convenions 407, 473. Convenientia 124, 434, 526, 528, 562. Conversio 43, 46, 6i, 76, 79, 80, 83,
90, 91, t97, 202-2C9, 221, 229, 232,

234, 253, 254, 293,303, 306, 310, 311, 3~0, 398,406,411,415, 330,370.379' 4i6, 422, 427.
Conversus 60, 62, 92, 201.

Convertibilis

58-60,

233,

292,

293.

Corymbifer 453. Cosmographica 38, 39' $27. Cosmologia 40. Cosmopolitica Costa 463. Cotes 449Coxendix 463' C~M~ (rgle de) 573, 579*58o. Cranium :46i. Crassus 476, 486. Creatio 10, 523, 625. Creator $91, 617. Creatura 13, 17-24, $22, 6l8, 622. Creatus i$, i8, 19, 23, $21. Credere 498. Creditor $01. Crescere 490. Creta 447. Cribrum 170. Critrium 189, 336, 344. 226. Critique CrudeUs 492.

INDEX

NOMINUM

ET

RROM

639

Crus 458,464. Crusta 460,466. Crustaceus 455,

1 Decrescere
Decretum

490.
19-24,

402,

403,

$o$,

$20.

4S6. 174. 348, $32, Cryptographie 449 CrystaUitbrmis 448. Crystallisatio 44$. 448, 449. Crystallus 14!. Cubique: Cubitus 464. Cubus 2$ y, 440. CujAS:34o. Culinaria 224. Cultus 223. Cum 287, 291,

Dedicatio 218.
56o, 362. Deditio 507. 184. absurdum) Deduetio(ad Defendere 507. Deficere 476. DennibiUs 187, 522. Definire 497. Dennitio 17, 2$, 32-3$,
78, l86, 80, 119, 187, 120, 190, t$9, 220,

43,
160, 221,

$o, $$, 68,


8o, 229, 182, 2~0,

43!.

32, 6$. Cuprum Cura, Curare 492, 493. Curiositas Curiosus, 9$) 222, 49!. Currus 470. 20. Cursus: Curvus 1$, 97~ 98, io$, Curva, 43"i46, 120-124, 134. 13$' n$, $4o, $$i, 66, 257, 476. 48$,

240-244, 2$2, 2$8, 328-330, 373. 372, 363, 367. 369, $i6, $18, $24, 431, 432, s6i, $7$Denitus $9, 242, 2$8, 367. Defbrmis 474. v. Gradus. Degr 106, 164, $$8, Dehortari Deliberatio 498. Delictum Delineatio Demeritum
DEMOCRITUS,

3$ 3, 3614oo, 406, $38, $46,

499. 4, $o6. $97. 472.

2l,

212,

213,

229,

419,

612, 613, 628.


14$. 440. 147.
i$i,

Cyc~MOM~o Cyclode Cylinder Dabilis


DALGARNO

35$.

D~MC~M:!M

7,

232,

417.

Demonstrabilis Demonstratio
278, 28$,

22. i, 82,

43 $-437*

$09, $io. Damnum Soo.


DANGEAU $68.

296, 314, 414. 29$, 230, 233, 307, 310, 313, 411-413. DARIUS 362. Datisi 296, 314~ 413. Datum 166, 176, 4I7* Darapti Da~M $$8,
DAVID

30~

302,

306,

4i8,

$19~ $4$~

2, 8, 17-19, 33-3$, $o, 93, 9$, 107, 117, ii8, 73, 76, 8i, 162, ~4,169, 146,148, i$3-i~ 121, 187' 190' 192, 171~ 173' 175' i77-i84' 220, 233, 339, 340. 343' 344' 3!2, 2i$, 382, 388, 389, 400, 41$, 370, 376-378, 626431, 432, $19, $46, $8o, $84, $90, 623. DemoMtrativus i$4, i77-i79~ ~9~ ~~7~ 262. Demonstrator: 177, 344, 34$.
DE MORGAN 42$.

$96.
6.

cwM&MM~M (allusions au) 17$. 196, 347. $3i. Debere 474. Debilis 489. Debitor $01. Decadicus 430. Decennium 40, 96. Decimalis 2$7, 284, $$7. V. Ars. 37. ~62. Deciphratona De Arte Dedinatio (phys.) Dcouverte (g~MM~) $61. 226. 281, 286,

i)7,

88. Denarius Dnombrement Denominatio


$19-$21.

229. 8, 9, 244,

381,

382,

$oo,

Denominator 43, Dens 4$9-462. Densus 486. Depcndens Deponere Deprecari Derivatio Denvativus $12,

109. V. Nominator.

256, 473. 481, 502.

290;

499' 286, 339. 10, 207, 240,2$$, $i3' $26.

3$8,

3$9,

6~0

MNSX

NOMINUM

ET

RERCM

DESARGUES DESCARTES 170, 232, 178, 341.

98, 2, y,

124. 27, 181, 34$. 98. 24, 191, 348, 44* 192, 388, 14$. y 220, 40$,

DIGBY

178,179.

179. 343.

$t6, 6o,
DES

$30, $31, $59< $61, 613, 64. V. Ca~M.


(le P.) 2l6, 5 29,

$82,
$92.

$83,

Digestes: Digitus Dilatare Dilemma DHgentia Dimensio

17$. 340. 464. 481, 486. 428.


n6,

CHALES

16$. 2$o. 171, $23. $44, $48, $49, Determmato 22, i66, 176, 40$, 498, $40, $48-$ $3. Determinatonus $41. Descriptio Designatio Destructio Determinans
Determinatus 13, 1$, 22, 49,

492. 98, io$, 109, 146, i68, 381, 613. Dimttere 494.
DiocENES 417.

124,

14$,

$$3, 330,

$63. 342,

Diophantea Dioptrica Diplme Directio


Director

$71, $78, $8$, 628. 178, 223, 526, 361. 225. 38, $40.
213.

110-112,

147, $i, 16$, i66, $22, $34, $39, $44, 613. Detractio 2$o, 27$. Derivatus 241.
DEUS 2-8, 12-27, 29, 86,

19$, $4$,

26$, $48,

331, $$3,

Directus flexivus.

184,

382,

410,

41$.

V.

Re-

9$,

i$i,

i$3,

i$4.
212,

157.
226,

178,
238, 241,

179,
242,

i86,
260,

191,
262,

192.
272,

337. 343. 344. 37~. 388, 40$, 416, 421~ 430. $07. $09, $13. 5i6, $17. $20, $2i, $23, $26, $28-$3o, $34. $90, $91. V. Divinus. 6i2, 618, 624-626. Devise 224. Dexter 477.478. DiagonaUs Diagramma Dialectica, Dialogus Diametrus 576. Diana 610, 6n. 610. Dialecticus

273.

DMCf~:249, 296, 314, 413' Discere 497* 21S. Dtsdplina Dscipulus 239' Discretio 49~' Discretus 399' 47~* 525, 603. Discrimen 220, 221, 257. Discumbere 491* Discursus 495. Disjunctivus Disparatus Disputatio Disquiformis Disquivalens Dissensus Dissentaneus Dissunilans 49' 238, ~70. 47, $3' 62-66, 239, 3~3- i7$-i77* ~3~ 417~ 419. 274' 274. 49$ < 49~' 475. 358, 3!9~ 426, 441) 449*

37. 189. 338. $30, 568, 584, $90, $94. 598. 146, i$$, $40, $4$, $$2,

426-428.

Diaphragma 463. Diarium 174. Dibatis 298, 314. Dichotomia 39. 163, 330, 354. 404. Dictionarium 16$, 169, l8$, 229. Dictum de omni et nullo 411.
Didactica $11.

461, $34. Dissimilis 257, 549. Dissolutio 523, 6i$. Dissuadere 499' Distans 477Distantia 9* 15, 10$, i2i, 128, 149.

DMerent Differentia 8$,


99.

102, io8, (~.) :62,


io8,

110.

89,
ici,

39, 40, $3, 62, 63, 82, 182, 374. 376; (math.)
109, ii7, 124, 129, 130,

382, $83, $93' 476, $43. M8-$$3. Distichus 207. Distillatio 167. Distinctio 404, 489~ S43 Distinctivus $3$. Distinctus 12, 34, $0, 89, 190, 219. 220, 2$6~ 360, $i2, $i6~ 528, $3$. Distmguere 497' Distributivus 2$o, 290, $7, 532. Distributus 3!3~3' 294, 3~ Diumus 458. Diversitas 14, 12$, 195, 20$.

137. 138. i$2, Difficilis 474. Difficultas 161, Diffidere 498.


Dibrmitas 621,

$64, 184,
622.

$6$,

$77.

191. 220.

!NMX

NOMNUM

ET

RERUM

.1

.1

6~

Diversus 146, i66, 193-19$, 264, 26$, 407~ 47$. Dives 603. Dividendus 47, $8, 60, 62, 67, 81, 496, $66, $67. Divinatio $62. Divinatoria 3 y. Divinitas 13.
Divinus 22-24, 27, 31, 3$, 223-226,

Educarc Enectus

491. 16, 38, 39) 94. 24$, 342, 399.40$, $22, Efnciens 472. V. Causa. 244~ 3~0. Ego ~t~MM 224. v. Idographia. Eidographia
"Ex~n 221.

169. 528,

88, $73.

218,

Etasticus 486,487, $9$.


Elastrum Electio Elementa $21, $73. 22, 23,498. (phys.) 39, 441, 443. Rementa(~.) 34, 49, $0, $?, 148, $2,
139,160, 185, 189, 2i$, 2i8, 277, $42,

33$-337. 347. 348,402, 40$, 417' 43~ $20, $28, 623-627. Divisibilis 10, 15, $4~ 57, $8, 64~ 88,
241, 4o6, 522.

Divisibilitas

406. 162, 330, 3$4, 403, 4~7~ Divisio(~.) 47, $$, 6o, 63, 4$3;(aW~.):44,4$, 64, 69, 100, io$-i 13, i2$, 147, 173, 187, 386, 496, $67, $71, $8$, 586, 628; (~MM.) 613, 615, 621, 622. Divisivus 290. Divisor 47, 58, 6o, 62, 6$, 67, 70, 7$82, 87-92, 162, 245, 246, 277, 49~ $66, 567. DivitMe 29, 9$, 229, $oo. Docere 497Docimastica 224. Doctnna 169, 214, 226. Doctus 232-234, 557. 222, $o8. Dogma
Dogmaticus $11.

$48, $82. V. EUCLIDES.


Elementa veritatis aeternae 191, 219, $i6.

Elementaris Elementatum
Ellipsis (~~MM.)

$42. 443.
1$, 11$, ii7, 123, 3$, f

i74< ~9<
EtUptICUS

$93
22,

;(~-):
$12.

162.

Ellychnium Eloquentia ~w(M~): Emblema Embolus


Emere $01,

469. 8, 212. $30. 224. 188, 486.


$02.

EMPEDOGLES

Dolor 187, i88, $3$. Domesticus 4$7. DMMMMMMM~286. Dominium $01, $02. Dominus 245, $03. Donare $02. Dorsum 463. Dubitatio 169. Ducere 49~' Ductilis 487. Ductus 257. Dulcis 488. Duodenarius 17. Duratio 473. Durus 461, 486. Dux $03. Dyadica 279~ 430. $71, 574. V. Bma!re. Ecclesia $06, 591, $92. Ecclesiasticus 4, 96~ 504. Ecthesis 497' Edere 49*'
tNMM M M!BN!Z.

6o$. i$7. Emphatcus 26, 93, 328, 337, 344. Empiricus 30-41, 164, i6$, 217, Encydopaedia $2$, $6i. 3$4, $n-$i$,
Enigme 182.

222,

Ens

232, 233, 236, 237, 2$9, 261-263, 271, 289, 32$, 3 $6, 3 $8, 360, 407, 376, 377) 38i, 391-39~ 3~8,373< $30, $33438, $12, 431) 437. Res. V. Non-Ens, Entelechia 10, 438. v. Intellectus. Entendement 70,
Enthymema 221.

i6o,

Enumeratio Enuntiato $12, $i3, Epagogcus Epharmostia Ephemerides


EPICTETUS EpicURUS

162,164, 162, 238, $9. 166. $47. 222.


$. 232.

419. 2$9-262, 363,


202,

382,

Epiglottis Epiploon Episcopus

462. 463. 183,

$04. 41

o~ 6~.3

'0" ~0_"0~_0~ _00" .o-o~ INDEX

_0'O.".0 ET

.noo RERUM

NOMINUM

Epitheton Erectus Ergo:243.


Error 71,

243, 481.
6,

244.

i$4-i$6,

169,

iy6~

183,

218, 22, 328, 338, 432, 579. ~i,


$84. Eruditio 214, $i6. V. PASCAL l8l. ~M~r~M~ B~~ (Blaise). Esse 321, 325, 362, 369, 39, 406, 434. Essentia 9, 17, 18, 376, 409. Essentialis 17-20,23,120, 272, 391,393. Ethica 244, 527, 528. Etymologia .EMcMtCtM
EUCLIDES 191, 223,

288, 3 $2, 3 $3. 33, $38.


2, 37, $o, 174, 177, 180-182,

340, 43i, $14, $38, $39, $41, $46, $$2, $$8,6io. Euclides CC~OKCM$ v. STURMIUS. Euclides ~<~yW!M 179. V. WHITE.
EUROPA 4, 222, 223.

$27. 189. 224. Exoticophylacium Expeetatio 493. Expectativa ~$o. Expedire 474. Experientia 33, 35, i$4-i$6, i$9, 176, i8i, 183, 187, 189, 190, 220, 328,338, 388,491 ,$97. Experimentalis 2, 93* $2$, 526. Experimcntum 4, 17, 3i. 33, 34,39. 41, 50, 71, 73, 93-9$, i!8, 168, 174,219, 33~, 337, 372-37!, 387, 388,418,421, 431, 432, $21, $9$, 596,602. Expertus $$, $6, 227. 12, 408. Explicabilis 485. Explicare
Explicatio 7,3$, 220,244,4o8.

Existimatio Exotericus

Exponens Exponibilis
Expressio

48, 107, 427' 4279, ~, io8, 109, n8, 141, 152,

FM~~tM J?M~tM
EVANDER

290, 568.
287,

460.
3$7.

Evellere 482. Eventus $69, $70. Evidens 183. Evidentia 183, 189. Evolutio 14$, 164. Examen 221, $8i. Examinator $2. 4$$. Exanguis Excedere 476. Exceptio Excipcre Excludere ExdusK) Exclusivus 498, 482. $6o.

326, 497, 499, 52i, $8i. Exprimable 119, 120. 88. Exprmere Extensio 10,13, 149, 360, 361, $22, $23, $42. Extensus 2$7, 361, 408, 433, 438, $23,
!49~SO,$$4,$83,6i$,62i. Externus 14-16, 2$, 281.

Extra 478. Extraction des


114, 118, 120,

Racines
12$.

100,

107,

113,

496. 318, 319. 170, 390, Excrementum 461. Excubare 507. Excusare 505. Exemplum 2$4, 2$6, Exercitiunl
Exercitus

562.

Extraordmarius 7, 22, 473, 6i8. Extremum 186, 478, $$i, 601,604, 6i$, 617, 619, 621, 623. Extremus 84, i9$-i99, (terminus) 317. Extrinsecus 8, 19, 244, $i9-$2i.
FABRicius FABRY 192.

613, 248,

(le
219,

P.

Honor)
4i6, $29,

178,
$91.

192,

213,

$o-$$, 74~ 84, 113) 327, 472. 527.


214.

12$, 249.

216,

410,

14, 22,360,374-37~ 407~ 9' i3t i7-i9t 23, 24, $3, 360, 374-376, 40$, 409, $20, $29, 5 34, 6o8, 609, 6i$. Existentialis 18, 20, 271, 272, 376, 393 Existiturire Existent!6ca<ts, $34.

Existens Existent~

437. 271, $30, 391-

Facilis 474. Factio $06. FactUms 444. Factum 27, 219, 22$. 229, $04, $14. Facultas 12, 88, 219, 429. FaMere 494. J~~MMa Falsitas Falsus(/):

369,

40$,

46$. (tuba) 6 t, 62, 76, i$4, 184. $2,61-69,78, 43~4S,49!

79,

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

6~.3

18;, 189, 20), 204, 229, 82, 83, 87~0, 328, 230, 235, 2~9, 2$4, 2$$, 259-263, 377. 386, 387, 39?. 368-374, 363-36!, 422, $8; (~M~.) 397' 398, 401, 421, falsi) i!4, $66; (crimen 137, 138, $06. Fama Fams 177,497- 490. Familia, Familiaris Fannaceus:4$$. Fartum Fatalis Fatiscere Fauces Febris J~~oM
FELDEN

F Filum

$01.

466. $19. 487. 462. 328. 296, 320, 414' (Jean) 179, ~92. 40, 8$, 9$~ 96, i53. i59' ~6o, 222, 332, 336, 3~4,4i7< 217-219, $08, $i$, $i6, $27, $28, 627. 459' 46o. 93, 246. 464'

73~ 217, 3 $1,420, 434, 466. JF~MM cogitandi 335, F Finire 474' F Finis 7, 13, 14, 37, V. Causa, Medium. F Finitus i, 19, o6, $2$, 60, 613, 6i4, F Firmitas 38, 232. F Firmus 441, 461. 1 Fiscus $06. Fissilis 4$ 8, 487. 1 Fissilitas 38. 1 458. FIssipes 1 Fissus 4$9. Fixus ii4, i2$, 38, V. Luna. 442,44!' Flamma 1 1 Flavedo 1 Flavus Flectere Fletus 1 FLEURANCE 442. 190. 489481, 483. 494.
191.

34,

219, 420. 2$6,

336,

337,

345,

472,

527,

$73.

148, 2$7, 626.

387, 408,

127-129,

133,

135,

Flicitas

169, 429, Felinus Flix: Fmur Fenestra 468. Fera 4$ 7' f~M: 230, 29$,

301-307,

3io,

313~ 3i9.

411-413' Ferison 297, 314, 320, 413. FBRMAT 99, $6i, $7$. Fermentatio 167, 490FERRARE 178. (duc de)
Ferrum 224.

Flexilis 461, 614, 61 S. Flexio (~~M~.) 3$, 36, i$2, 290, 353, 3!7-3!9< Plexus 483 (gT<MM~.) 434. Florere 490. Flores (chimie) 446,4$o. Flos: 4$i-4$4. Flosculum 4$i, 4$z, 4$4.
FLUDDUS 7.

244,

287,

Fertilis Frus

49o. 492. 298, 314, 320. Fesapmo Festinatio 71. Festino 296, 304, 3i3t 319' 413' Fibra :46. Fictttius:8$, 219, $8i. $02, $03. Fidejubere Fides 188, 220. 10-13, 34-37~ 98, (~w~) Figura 6o, 163, 14$, 146,149' 123-12$,
190, 20$, 21$, 222, 241, 249, 2$7,

Fluidtas Fluidus Flumen Fluor Fluxus Focus


Fodina

1$, 38. 39,186,441,461,486,614,6$. 442. 448. 16,488. 164, $93.


224.

i7< 181, 33$,

38$, 432, 439~440,478,479. 336,384, $42, $62, $63, $86, 587, $96, $20-$23, 628. $97,620,626, 36, 43, 76, 83, 183, 196, Figura (Jc~.) 247, 3~ 3i6, 229~234, 98, 200-206, 497. 406,410, $32;(~T<MMM.): $o, 88, $20, $7, $89, 628. Figuratus FUix 4$3.

Foecundus 490. Foenuna 49~' Ftrmeus 4$4. Foetens 488. Ftus 463, 465. FOHI 327, !7!. Foliaceus 4$ 1,4$ 2. Folium :4$-4$4. Fons 14) i~ $28.
FONSECA 2$.

FONTENELI.E Forre 483. Forfex 469.

96,

568.

6~4.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

Forma $31, (log.)


88, 90,

2, 37, $$, 232, 472, $2$, 529, $96, 604; 534, 544. 547, s6i, 84, 85, 72-77, 36, 43, 46-48,
184, 193, 205, 2n, 214, 221,

Gagates Gaactite$
GALENUS GALiLBi 610-613. GALLIA

445 447' 447'


6, 144. $<)6. 170. 78, 19~. 34i. 34!.

247, 256, 292, 310, 316,322, V. Materia. 339, 347, 4i7. substantialis Forma 433, 438,
$22, $23.

323,338, 47?, 51$,

420.

Formalis Formalitas Formula


119,122,

84, 184, i86, 366. 432, 433, 435' 37' 71, 97, 98, io6,
123, 126,162,

G<~cM~ 160, 191, 434G~!M 282, 4SI. 4$2, 592. Gallatius: $9 S. 623. Galvus 490.
GASSEND 7, 2 3 2, 448, 6 14.

339, 352, 3$3, 419, $71. Formularia 37, S 31. (ars) Fornax 468. Fonucatio 506. Fortmcatio 163, 223. Fortis 489. Fortuitus 89, 2$6. Fortuna 6i3. 170, 2i8, 227,473, Fossilis 6$. Fractio 117-119~ 42-4$, 62-64,109, 290, Fractus $89. Fragrans Frangere FREicius
FRENICLE

109, ii4252, 326, 338, 531, $42, $$6, $$8,

Gaudium 492' Geminatio 262. Gemma $8, 449' Gena 462.


Genealogicus 223.

Generalis

148, $66,

396,610. (numerus) 488. 483. 330.


$62, $78.

$6, 126-130, 147, 148, i $8-163, i66, 237, 256. V. Scientia Generat!o 232, 432, 490' Generosus 93. 222. Genesis 330, $86. Gemculus 4~4Gemtivus 28$, 287. Genu 464. Genuinus 219. Genus 13, 25, $2-$7,

I34-I36.
20$, 219,

14!.
228,

$8,

63,

66,

69,

.Fr~Mo~, Friabilis Friabilitas Fricatio

jRr~M~c 487. 38. 482.

298,

314, 320.

8i, 82, 85, 162, 246, i24, ~9. 86, i49, 89, H9, 404, 407, 428, 498, !47, 384,399,403, 243, 286, 434. V. Hu$60; (gramm.) manus (genre humain). Geodaesia 38. Geographia Geographicus Geometra
I'/6, 178,

62-66,

38, 40, 527. 222, 224. 26,


180,

190, 48$. Fngus Frons 462. Fructus 93, 9~, 4$2, 453. Frumentum 453. Frutex 4$o, 452. Fugere 491. Fuligo 94, 442. Fultninans $$. (aurum) Fumus 442, 488. Fundamentalis 234. Fundamentum 20$. Fundatio 95,96. Funis 469. Furtum So6. Fuscus 489. FusU!s Futurus 74. 22-26, 480.

33,

37, 410,

io6,
191,

12$,
221,

170,
228,

181,

339-341,344,390, 596, 61o. Geometria 2, 144-146, 191, 21$,


i$2,

$31, io$,
176,

$$6, $84, 123, 124,

37,
i$$,

98,
171,

178-182,

335, 223, 344,329,334< 435. S~' ~o' 341,342, 345, 348,431. $2$, $26, $39, $41, 542, S47< SS9, $83621. $8$, $9~S97. des mnms Gomtrie 98, 124. 2i8, Geometricus 17, i8,38,97,122,144.14!. 148, i$2, i$$, 173, 26, 249,344. 41 , 484, $42, $$9, $7, $83, $oo, 40. Geopolitica GERHARDT 2:7, 28, 239, 249-2$, $6, $t7, $24, $29, $)8, $73-!7~ $8o, 587, $90, $94, 6i9, 622-624. 4io, $93. $10, $78-

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

6~.5

GERMANIA

4,

289,

345.

Germen 454' 282. Gerundium Gibbus 2$7, 476.


GILBERT 178,34i.

Gumm! Gustus Guttur

445, 4)4. 10, 190. 462. $27. Gymnastica Habere 473Habitare 502. Habitus 223, 474. Haematites 447' Haereditas, Haeres $01, 502. Haerere 485. Haeress 5o6. Haereticus 4. HALE 445. Halitus 488. Hallus 464.
HAMILTON $9. 12-14, i24,14$, 8i, i74. 98, n$t ii7< ii9t

462. Gingiva Gracies 486. Gladius 471' Glandifer 4!3' Glandula 461. Globulus 447, $19. Globus 257, 39, 164,171, Gloria 93, 96, 22$, 493. Gluten 445. Glutinosus 487. Gnomonca 526.
Gnostologia $11.

623.

Godefridus
Gouus

~rcKt~
i$i.

Z.~H~MM

210.

Harmonia 123,

Gossypium
GOTHOFREDUS

223.
$62.

Harmonicus
HARRIOT $29.

334. $3$~ $9~ 622. 34, 38, 14~ $6i, 589, $93'

Gradi Gradus
210-213, (fM<)

491. 467;
221, 107,

9,
11$,

n.
120,

1$.
227,

38,
124,

39~ i?~
47!; 130, 129,

HARVBY 341' Hasta 471'


Hazard 227.

226,

232,

13$, 136,144. GRACIA 546.


<3~~M: 22$, 226,

i74.
312.

$$9.

~3.

613.

~~ Hedra
HELENA

6, 289. 440, 441'


287.

Gramen 4$i* Grammatica 243. 244, 3$, 36, 156, 221, 5ii' 347.3S3. 280-282,286, 287,330. G~MM~M~M ~~tOMM 206. Grammaticus 3 $9. 4o6. v. Magnitudo. Grandeur Granito 488. Granivorus 4$7. Granosus 488. Granum 4$4. Graphice
GRASSWINCKEL

223.
179.

Gratia 6, 26, $o8, $20. Gratitude 492. Gravis 20, 21, 489, 492. Gravitas: n. 188,480, $93.
GRGOIRE DE SAINT-VINCENT o6, 174.

GRGOIRE DE VALENCE GREGoRiusToosanus:3$$. GpoTus 179. Grundia 468. Gubernaculum 468. Gula 462. GULDIN 10$.

88.

Hepar: 465. Heraldica 222. Herba:4$o,4!3' J~~M~ (colonnes d') 182. Hermeticus 627. Hros 508. $3, 102, 103, io8, 110Heterogeneus 133. 37. 141, 143. 113. :4$$. Hexapodus Hic 244. 223, 224, 343. HieroglypMca HiERON $33. 14, $96. HiPMCRATES, Hippocraticus HM~MWM~ 434. Historia 4, 8, 40, 93. 68, 169, 2$, 218, 223.228, 244, 3!4, 524, $9~ !96. H~tor~Uteraria: $6. Historia naturalis $96. Historicus 38, $11, $9' HoBBES 2,178,192, 220,343< ~6, $30. HoANU 290, 4~ 444~ 46$, 499' $09' $10. HOLDEN: l88. ] Hombre: $69. Hominiformis 4!9'

6~6

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

Homo
!70,

40 sqq., 93-96,
17$, 183, 219, 22~,

147.
22$,

160, 169,
228,40$,

Ictus Idea
189,

171,482. o, 12, 34, $3, 82, 14$, 167,187,


28'220, 226, 23$, 243, 282, 30C,

$27. 429,431,433.438,4$4.478.$1$. Ad hominem 184. V. Humanus. 39. Homographia 166. Homoeoptotus $5, $7, 102, 107, i09-i2, Homogeneus 4i, 142,149, 361. 476. $20, $4$, 9, $47. $$7. 564, $76. $77. Homogeneorum tcx 560. 3 $3. Homonymia Honor 29, 493, $oo.
HORAPOLLO HORATIUS 3 223. $,222.

.Hbf~OM $3o-$33. Horizontalis Horodicticus

~C~ttM ~MW~t~ $87. 188. 188, $73.

96, l86,

Horologium Hortari 499. Hortus 3, $i9. $01. Hospes


HOSPMANUS

221,

330.

Hostis Houx
HUDDE

$01. 182.
107, $6l.

Humantas Humanus

243. 3$, 36, 40, 93-96,


218-222,

167-171,
225,

211-21$, 176, l88, 189, 232, 420, $i4. $i6. HUYGENS 121, $7$.

44, 449. V. Hydrargyrum vivum, Mercurius. 223. Hydraulica 419. Hydrographicus 224. Hydromel Hydrostatica 38, 191. Hymnus 3, $, 6, 8,9$, $o8.
Hyperboh:$,99,o6,

Argentum

~$-117~22,123,

13$, 43, i74,43i. $~ $$9. $6, $84. 463. Hypochondria 463. Hypogastrium 14$, $82. Hypotenusa 32, 33, 39, 129, $9, 74, Hypothesis 184, i8$, 209, 2t$, 242,367,369, )y2, 389,4o6, $2, $34, $6, $9o-$93, 6$, 621. 20,49, 7$, 77, 221,238, Hypotheticus 260, a62, zy, 37y, 389, 407, 408. 222-224. 223. Icoaolog!a Icon

344, 37$, 402, 430-432, $13, 528, 623. Idem 193-196, 2$2, 2$9, 261-26$, 326, 362, 4o6, 407, 47$. Identicus , n, 17, 8, $8, 67, 68, 183, i86,187, 202,272, 330,369, 371-37$, 387, 388, 393,402,40$,416,513,$i8, $19, $46. Identitas 17, 194, i9$* ~0$, 321. V. Principium. Idographia 39) $~6. Ignavia 49~* Ignis 39, 40, $$, 56, 167, 187,188,232, 432, 441, 443. 218, 228. Ignorantia IMum 463. Illatio 36, 244. lUatum 256. Ille 244. 202. Illegitimus $$6. Imaginabilis 185, 3$o, $90,621. Imaginarius Imaginato 34,38, 7i' 73) 98.129, $2, 3!~ 360, 429. 181, 290, 338-344.348, 491< 539~ 542, 562, $96, $97, 626, 627. 10, 34, 214. Imago Imitatio 493' Immatriel $4. Immaturus 490. mmediatus 188, 426, 427, $47) 609, 617-622. Immobilis 149. Immortalis 344, $14, 626. Immortalitas $30. 9$, 169, i79, 441' ImpalpabiJis Impar 32. 71. Impatientia 47~' Impedimentum $01. Impensa Imperare 499. Imperfectio 9, 22, 24, 220,299' 220, 298, 299) 31$, 3 $7! Imperfectus 289. (~MM~.) 62$. mpetus mpiets 7. 49' Implicare (contradictionem) 2 $7. Impticatus !7t 33, 62, 63, 69, ~, Imposs~MMs 26$, 266, 271,3$o, 204,207,2$3-26z,

INDEX

NOMMUMET

RERUM

6~~

365, 368-371,374, 377. ~S$, 613, 6i6, 621. 166, 613. Impossibilitas
Impressio:$22.

387,

407,

> Indeterminatus i9S, ] Index

13,

6,

64,

i02.

134,

Imprimere Improbus Imprudens


Impulsus

482. $30. 70.


11, 624.

26$, 438. 30, 34,40,93.163, /M~t $. ] Indicatio 212. Indicium 496. Indincrens: 13,474, Si?. Indifferentia 21, 22, 517.
Indigestus 21$.

169,214,2i$.

Imus 404. In 287, 291,


Inadaequatus

434.
220, $12.

InasquaUtas Inanimus Inarticulatus

606. 441. 489. 11.

InassignaMUs: Incantatio 506. Incarcerare $06. Incertitude 226, 227. Incertus $9, 6o, 196, 213, Incidens 477. Incidentia 489, $6i. Incipere 474. Incisor 462. 4~9,460, Inclinare 331,477. Inclinatio Includere

$69.

224. Indigo Indirectus 184, 203, 204, 20?, 41$. Indiscernables 8, $19. (principe des) Indistans 480, 617. Individualis 403, $20. Individuitas 16. Individuum $3, 8i, 82, 23$, 270, 300, 3ii, 360, 37$, 376, 384, 4i, 433,49S, $20. Indivisibilis 86, io$, 168, $41, 584, 622, 623.
Indivisus 621.

Induci: Inductio

492, $28. 384, 478, 480, 496. 6o, 61, 109, 117, Incognita Incognitus, 120, i2$-i29,134,3$i, $72, $73, $77$8o, 583, $8$. Incohrens 447. Incombustibilis 444, 44$. Incommensurabilis i 3, 17, i8, 69,3$o, 388, 389, 408. V. Surdus. Incommodum 93. Incommunicans 2$o, 2$i, 268, 269. Incompatibilis Incompletus Incomplexus 368,37~-374, Incone!nmtas Incongruitas Inconsequens Inconsistens nconstans nconveniens Incorporalis, Indiimble Inde6nitus 186, 2$9, $42, 6o6. Indemonstrabitis Independens 69, 70, 87, 88, 360, $34. 372, 37$, $20. 17, 232, 237, 346, 36$, 377.38i. 617, 6i8. 618. 399. 399. 492. $2$. 12, 40, 224. Incorporeus 187. $8-60, 3$-~8, 37, :38, 27$, 323,367,37$, 377< 379' 186, s 19) 22 , 369. 473.

507. 19, 33, 173, 174, 232. 47$. Ineptus Inesse 1, 10, n, 16, i8, 21, $i, $2, $$237, 26$, 272, 58, 62, 6$-69, 8$-89, 366,388,401, 274, 27$, 3ii, 323,36$, 402, 423, $i8. Inextstere 2$o, 2$i, 269, 270, $47. Inexistentia 547. Inexplicabilis Inexprimable Infallibilis
Infallibilitas

13, 408. 120. 23, 26.


2, 22, 221.

Infantia Infelix Inferens Infenor Inferre Inndelis Infimus

404, 498. 10$, io6,11$. Infinimentgrand: Infiniment petit, Inimit parvus 13!) 147~49' 107, n$-ii9, 622. ~23, $44, $$~621,

189. 93. 2$6. 477, 407, 4. 162,

471. $oo. 496.

99, 0$3~' 390,

Infinitesimus 144. Innnities 147, i6$. n(tnitivum 289. Infinitus ~3, 24, 50, i?' 1-3, 7-0' ii6, 119,133, 67, 99< 106, io7, i3, 16$, 68, 178, i8o, 183, t86, 147,149~ 2$7, 272, 276,34i, 2$i, 187, 191, 2$,

6~8

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

408, 430' 383, 386-389, 3$o. 371-376, 480, $32, $23, $28, $29, $32, $39, $44. 61$, 619-623, $$3. $$6, $8:, 610,62, 83,376, 378. 386. 626, 628; (~.) Influxus 13, 4. $3. $21. Infra 477. Ingeniosus Ingenium $62. 21$. 161, 170, 22, 2IS, 218, 220,, 220, 495, 49$,

Interpretan Intcrpretatio Interrogare


Interrogatio Intersectio

497' 114. 494,


212. 117,120,

118, 497.

119, 288.

144,

$2,

$44,

$$~-

166. Ingredens 463. nguen Inhaerere 437. MMesio 438. Inidalis 204, 207. $o6. Injuria Innitens 481. Innominatus 428. innumerus 257. 223. Insaiptio 10. Insecabilis Insectivorus 458. Insectum 4$4, 4$$. Insensibiis 224,441. Insidiar 494. 377. Insigniiicaos 488. Insipidus Instabis 486. Instans 270, $41, 620. 616. Instantaneus
Instantia

$36, $83, 63. IntervaUum 166, 242,6o$, Intestioum 46$. Intimus 94. Intra 478. Intrin~ecus 9, $19, $2i. Intuitus 45, 46. Inutilis 2$8,262. Invadere $07. Invenire 494. Inventarium 162, 163,
228,229.

608,609.

214,

2i$,

219,

32, 33, 37, i$3, i$$, i$7,161$$y. i6$, 182, 2i7, 219, 330, 389,49$, Inventorius 30, 31, 34, 165. V. Ars inveniendi. Inventum 33, 34~ 37~ 4it 4~ 94< 168,
21$, 28.

Inventio

249. crucis Instantiae 174. Instinctus $90. Insdtutum $i. Instrumentum 99, 12$,
221, 228, 2$6,472~ $~7'

Inversio 327, 379,42$-4~7' Inversus 427, $44. Invidia 493' Invitus 498. Involvere $1, 8$, 27$. Ira 492. Ire :491. Ms:3$6,43~ hrationaUs 167, ~3166, 613.

2ii,

223,

Insula

443' 5~, 59, 63, 66, 69, 566, 43-47' Integer 571. 377. Integalis 3$7-36i. Intellectualis 182, 219, 324, $$6. Intellectio $3$. Intdiectus 23, 24, 27, 29, i$9< 283, 333< 334. 337. 3$i. 389,493.497. $92. V. 590. Intdligentia 71. 496, 519, Scientia. n, 12, 38, $~. $9~. $9~. IntdigtMIis Intensio 290. 288, 3 $3. Interjectio: Intermedius 624. 6o$, 6o6, 616-619, Interminatus 149. i$o. Intemodtun 4$4.
Intemus 8,14,189, 28i,

4$i. Irregularis 2$6. hrepetibilis Irresoluble 187. Irridere Soo. 486. Irrigare $61. Isagoge 241, Isopenmetrus Isoscdes $$2. ITALIA 420, 592. ~aJ<CtM 434' Ivo~eP.):
!ZQPIERDO

272.

$61.
560, $6l.

JC==Juns<:onsultu~.

Jaccre Jacere Jactus: Jaspis jeu Jocari

4~$' 477< 481. $y$. 449. v. Ludus. $00.

$90.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

6~

JOSUA:$9I.

466. Juba 47$. Jucundus 24, $20. JDAS $04, Judex :2i-23, Judex controversiaruM

$o$. 221, 28$.

(res) $04. Judicata $6, 73, i68, 184, i88, 189, Judicium 212, 2i4, 3i9, 419' 434. 493. 504. 161. Junctura
JUNGIUS 211, 219,

Latruncutarius 212. (ludus) Latus (adj.) 439, 476. Latus (subst.) 440, 44:, $82. Latus rectum !i$, 20, 123. Latus transversum 107, :i6, Laudare 493, 499. Lector 557. Lectus 469. Legatum Legatus 502. 503. 214.

120,

123.

406,426-429, 442, JUPITER $08. Jurare


Jurisconsultus:

$6, $92.
170,

244~ 287, 538, $8i.

330, 343,

17!}

177,

211-214.

Legislator Legitimus 43, 74, 76, 4$3* Legumen 4$i. Leguminosus Lemma 260, $4$. Lentus 487. Leporiformis, Lepormus 168. Lethaeus 447. Leucogaea Levis 492. Levitas 480. Lex 7,1$, 19-24, 8i, 84,
127,

184,

198, 202.

228,)40, Jurisprudentia $17.


Jus (droit)

3$3. 40,
211, 214,

1$$,
244,

19~
$04, $17.

~~7~
$iS; i

4~9,

460.

466. Gus) Jus Romanum


Justitia 3, 8, 22,

5o4.
$$, 161,260, $i6, $17,

31,32,

$3 $ Justus

Rgula justitiae $$, 331.


20.

349.

KetpBtOY~TT~c

KECKERMANN 330. KENTMAN 448. KEPLER: 178, 341. 34~ $6i, $93. KiRCHER (le P.) 223, 280, 536, $6i. K<!<r{to< $3$.
Kuptott a~oce: 211.

i$7~ i$9) 213, 221,243, 202, 211, 528, $90, ~93, 624. Lex Mlions 528. V. Continuitas, Subaltemus. mogeneus, Liber (adj.) 20-26, 391, 402, 405,
$20.

3!. 36, 7~. 77. 163, i93, 196, $04, 339. 3~ Ho$19,

$37~

Liber

(subst.)
$6o.

93-9$,

i6i,

169, 21$, 219,

222,470,

Liber rationum 214, 21$. Liberalitas 493.


Libertas 21, 226. 211, 221. 22, 2$, 26, 498, $92. Libertin Libra

Labium 461. Labor 492, 49$. Laboratorium 9$,

420. $92, 609,

Labyrinthus 73~ 336, 420, 61o. LA CHAISE (le P. de) $29. Lac 94, 461. Lacerare 483. Lacus: 442. Laetitia 492, $17, $27. Laevis 487. Laicus 503.
Lana 223,

Licitus $ 17. Lien 465. 483. Ligare Ligata


Lignaria

498.
224.

Lignum 487. Ligo 470.


LLaitatio 22, 24, 86, 202.

466. Lapis 39, 224, 447-4$o~ $26. LA Roo]OE (l'abb de) 428. Lassitude 495. Later 448, 467. Z<~MMM 3$, i$2, 18$, 22$, 289, 43$.

Lmitatus 47$. Limus 444, 447. ZMM-~ 178. LYNCKER $36. Linea $o, 99-101,
122-130, 181,191,

133-138,
242, 248,

io$-io9, 148, i49,


257, 265,

114-117, !~ 383-38$, 448, 483,

388,

410, 431,432,43$,

439,

650

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

484, 522,523, $~4.539. 610613, $54, 582-584, Recta, Curva. Lineamentum 248. Lmearis 152, 247, 584. Lineoa 386, 6o6, 617. Lingua
193,

S4S. $47. 619-622.

550, V.

LUCRETIUS

232.

Lucrum: Lucta Ludere


LUDOLPH Ludus

500. 495494. de Cologne i $4. 212, 226, 290, 470, 560, $6, 569. Z.~MMtM 177, 330, 3$$, 43$,
$6i.

8,
221,

35,
223,

65,

99,
225,

151,
228,

158,
285,

i6o,
290,

$68, Lumus,
$11,

462. 352, 353, 434; (<w~.) rationalis, universaHs, generalis, Lingua 71, 94, 152, 3, 27-29, philosophica 156, 176, 184,185, 243, 277, 279, 28i290, 434, 435, 524. V. Scriptura. 429. Lingua Naturae Linus 223. 486. Liquare 486. Liquescere Liquidus 55, 56, 444, 461, 613, 614. Liquor 167. Lis 494. Litera 78, 99, 105-109, 43-50, 58-69, 141-143, n2, 125, 135, 115-119, 139, 146, 184, 196, 204, 314, 245, 256, 290, 497. 53~-2. Literalis 43, 46, 572. Lithanthraces 447. Litigans Lobus Locare Locatus
Locus

Lumen 9, ic, 178, 341, Lumen naturale $16. Luminare 442. Luna 442, 592. Luna fixa $2. Lusor $$6. Lutum 44$. Lux 38, 432, 489. Lydius Lyra
MACEDO

489.

(lapis) 470.
27.

449.

Machina

i6$, 167, 2i8, 26,94, 467. $6, $72, $96, 597. Machina arithmetica $73. Machinatio 49$.
Magazinum Magia Magister 25. $11. ~CM~M~ (PIERRE 229,

223, 361,

$27.
LOMBARD)

504. 465. 501, 502. 480, 590.


9-11, 14, 15, 171, i86, 255, 287,

289,
614-620,

407,

434,

480,

540,599,
100,

604-609,
ii5, ii6,

623;(~MM.)

447, 449, $73, Magnes $61, 592. Magneticus 593. Magnetismus 11-13, 37, Magnitudo
147, i$2, 178, i8i, 190,

592.

38, 99, 106-144,


226, 262, 26$,

121, 144, 145, 351,550, 554, (~f.) 37, 2ii, 330, 355. 188. Locutio Logarithmus 349, 559. 72, Logica 36, 43,53,71,
194, 206, 211, 2i8, 219,

555,

583;

338, 426,
Logtcus

354. 4io, 343-348, 5ii, 525-528, 53:,


70, 71, 77, 80,

183, 244, 330, 238, 424, 419.4~0, 532, $56, 597. 175-179.
207, 209, 221,

522, 525, $42, 273, 348, 349. 361,407, 617. $$8, $76, $83-$8$, $48-$$o, Magnus:47$. jM~(MM~<Mt 226. Major Major Major Mala 47$, $i8, (propositio) (terminus) 462. $64. 316, 414. i9$-2o8, 84, i9$-20$, 318, 319.
189, $46.

226, 232, 406, 410, Logistica


Logometra

243, 249, 253, 338, 356, 412, 415, 417, 427. 51~ 37, 349, 525, 531, 550.
211.

382, $25.

MALEBRANCHE

610. Longitudo Longus 439, 476. Loqui 497. Lubricus 487. LUCANUS 169. Lucifer 596.

Maledicere 499. Malleabilis 74, 7$. Malleabilitas 449. Malum 24, 29, 71, 93, Malus 468. Mamma 463. Mandibula 460, 461. Mansuetus 492. Manuale 160.

474,

$27,

$3$.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

65

Manufacture 227, 228. Manus 71, 460, 464. Marcescere 490. Mare: 442. 444, 447. Marga
Marina 223, 227.

Medium

Marinus
MARioTTE

4$6,

4$7.
148, i$7, 170, t82.

Maritus Marmor
MAROLLIUS

$01. $8, 76, 449.


222.

MARSHALL (WHIam)
MARTINIUS $09, $10.

283.
V. CORNELIUS.

(miHeu) 479; (moyen) i4,37~7,69,2$6,472,473,327,373. V. Finis. Medius (terminus) 83, 84, i9$-202, 348, 317, 39, 327.V.Natura,Scientia, Moyenne. Medulla 4$4. Medulla spinalis 461, 463. Melitites 447. Membranaceus 4$$. Membrum 276. Memoria 184, 225, 33, 37, i$2, 491. Memorialis 70. Mens 7, io, 13-23,
131, i$6,161,189,

13,

20$,

28i,

Mas: 491. Masculus 243,4$i, 4$4. Massa 14, 218, 438, 441.
MASURIUS 502.

34, 43,
192,

44, 93. 94,


344,

217,343,

Materia
174, 18$,

2, 3, 7,

io-i8,

22,
219,

38, 98, 123,


342, 472,

i86,191,214,

$20, $34, $90, $96, 614, 622, 62$; 2$6, 71-73, 77, 84, 184, 221, (7~.) 432. V. Forma. Materialis 184, 261, 403, $20, 626. Materialista 224. Mathematica 8, 34, 38, 98, 123, i$4, 168, i7$-i78, 225, 333-338, 354, $31. Mathematicus i$3, i7$-i8i, 32, 33,94, 2ii, 227, 335, 339-342, 189-192, 22$, 438, 439, 47~, $26, 346, 410, 417-420, $42, $63, $84, $90, $97. Mathesis $43, 341, 34$-348, $2$-$27, $$o, $$6, $6i. Afo~~M rationis 193. Mathesis universalis 348. Maturus 490. Ma~da 462. $1$,
Maxima 118, 130, 2ii, 229.

514, 526375, 376, 404, 40$, 429,313, 330, $33. 594, 6i4. Mensa 469. Menstruus 461. Mensura 1,2, 17. 18, 49~< 566-$68. Mensurare 496. Mentum 462.
MERCATOR 180.

Merces 301. Mercuriale 449. Mercurius $2, 444, vivum, Hydrargyrum. MRE $7$. 354. Mept<m~ Meritum 236, 472. 26,
MERSENNE (le P. Marin)

4$o.

V.

Argentum

27,

178,

191,

$9. Merx $01. Mesenterium

465.

Maximum Mechanica,
i88,191,

16$, 475, Mechanicus

$23. 7,

341,342,
Mechanismus

619. 592. Medicina 88, 212, 12,93, i$3-i$6,176, 226, 2i$, 333, 334, 337, 409, 526, $28. Medicus 4, 170, 212,213, 343, 418,420, $9!, $96 Mediocris 47$. Meditari 49$. 626. Medit&tlo 218, 219, 226-229,

Mediastinus Mediatus Mediceus

12, 38, 144, 228, 224, 333, 223, 244, 2i8, 34$, 420, 542, $$9, $9$, 626. 12, i6, 33$. 464.

Metagogicus 388. Metallica (res) $26. Metallicum 449, 4$o. Metalum 39, $o-$6, 6$-67, 224, 433. 446-449.

74, 7$, 84, 9i. 336, 341,

2 5, i$2-i$$, 173-179, Metaphysica 348, 333, 192, 228, 244, 336-341, $69, 626. 17, 20-22, 176, 290, Metaphysicus 342, 400, 432, $21, $43, 627. 38, 39' Meteorologia Meteorum 60-64, 443. Methodus 30, 33, 31, 9~-94, 9~, 143, 146, i$3, 138-166, 169-180,
I90-.I92, 214-216, 221, 22$, 228,

123, 87,
248,

263, 417,

413, 343, 330, 33i, 4oo, 403,412, 420, 3ii, 313, 330, 340, 337-363,

653

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

$72,$7~ 383, S77.37~ 628. Mthode de J'UMt~MJt~ 57~ 574. 577. Mthode des indivisibles Mthode des infinis 99, des tangentes Mthode Metus 569. Mexicanus 343.
MicRAELius $09, $io.

$94-6oo, 97'~4!'

613. 174*

Molestus
MOLINA,

47$. Mo~MM~

2$.

0$. io$.
121.

Microscopium Miles $03.


Milice Militaris 227. 212,

224,

33$, 4$ 2.

486. Mollities 38. Momentaneus 602-608, 619-623. Momentum 10, 211, $97, 600-609, 625. Monachus $72. Monarcha 218. Menas 10, 14, 408, 526, 528. Moneta $12. Mons 443. .Mb~MM~ard~MM

Mollis

6$-

223.

Millenarius

$1. $26. 6i$, 20$, 20$, 86, 89, 623. 316, 208, 127,

Minari 499. Minrale 53, 74, 84, 44~444. Minimum 16$, 47$. Minimus 166, 604-606, 614, Minor 47$, $i8, 564. Minor (propositio) i9$-202, 4i4. Minor (terminus) 84, 318, 319. Minus (alg.) 69, 78, 146, 27$. Miraculosus 618. Miraculum 7, 8, :2, $09, 617, 618, 626. Miser 3, 4, 79 sq~' Miseratio 493. Miseria 89, 5o8.
19$-202,

419. Monumentum 22$, $9$. Moralis (scientia) 40, i$3,i$$, i7$-i8o, 336. 338, $$6. 191,192, Moralis 221, 244, $i$. Morbus 3, 4, 93. 328, 429, 490.596. Mores 3, 499'
MoMN 178, 191.

447' Morphica $47' Morosus 49~. Mors 16, 473, < $99) 600.
Mortalis 211.

Morochthus

79,

19,

20, 154,

508,

Mortalit 560. Mortuarius $61. Mosaica (philosophia) Motif 226. Motor 18, 19. Motrix (vis) $94. Motulus 606.
Motus 7, 10-13, 22,

7.

Misericordia 492. Misericors 241. Missionarius 3, 4, 8, 279. Mitis 492. Mixtio 490. Mixtura 441. Mixtus 38, 98,123, 441, 490. Mnemonica 37, 5 II. Mobilis 12$, 60$, 6o8, 6i6, 617, 623. Modalis 49, 7$, 77, 83. Modificatio 14. Modulus 163, 223, $96.

38-40, n$, 12$, 128,129, i49. i~, i$3,16$, 177,178, i8$, 190, 191, 257, 287, 342,343, 348, 4oo, 40$, 431.464, 479-48$, 491. $22$2$, 528, $47, $$o, $$i, $90, 593-599, V. Quantitas. 604-627. Motus perpetuus 171, 343* 4i8. Movere 479. 620Moyen ge 225. Moyenne 2i, proportionnelle 14$, $88. Multiplicandus 496. Multiplicatio 47, $4, 6o, 63, 64, 67, 86,
87, 100, 107-113, n8, 120, i2$, 146,

Modu<;(~.) 36,43, 76, 77, 83,202-209, 221, 229-231, 247, 248, 298, 303,3ii, 31~ 328, 330, 406, 4~; (~~M.) 288. .M~M~MMM (Elector) Molaris 460, 462.
Moles 22, 21$.

$36.

147. 173, 368, 386, Multiplicativus 290. 62, 6$, Multiplicator Multiplus 566, $86, Multitude 476, 496, Mundanus 39, 623. Mundus 10-13, i8,

496,

$$6,

582.

496. $87. $29, 613. 39, 50, 117, 124,

MMXNOM!NUMETRERUM

653

179,192,40$, 442, $i9, $3$, 622, 623. Munimentum 222, 242, $96. Munus 503. Mut-ana 224. 78, $30,
Musaicus Musica 8, 224. 99, 223, 244. 277-280.

522, $29,

316-321, 368, 378, 380, 390, 398, 416, V. UriversaHs, 427, 47$, $13, $44. Particularis. 64, 70. Negatus NegHgentia 91. 49$. Negotium Nervus 461.
NEWTON :12. 232.

473. 9, 38, 39, 12$, 128, i$8, 47$, $2i, $28, $29, $90, 594, $97, 602,604, 6i$, 616, 620-627. Mutuus: 427.
MYM'FORTUS: $6l.

Mutabilis Mutatio

342, $99,

NiCAISE

Nidor Niger Nihil

562. Myops 285, Mystenum

$o8,

Sog,

626,

627.

444. Naphtha Narrare 497. Nasus 461. Natare 491. Natio 93, 9$, 223, $oi. Nativus 444. Natura 3-8, 13-16.20,21,26, 38-40, 61,64,81,8$,94,9$,113.117.124,1$!162-166, 182, i$3, 187-190, i$9,
22, 21$, 219, 224, 22$, 2$2, 2$8,

430, Rien. Nn.us 446. Nisus 1$. Nitrum 94, 44$' Nix 60-64. Nobilitas $00. Noctumus 4$8. Nodus 484. Nomen 3$, 36, SI
2ii,

488. 489. 160, 2$o-2$6, 26$-?67, 275, 3$6, 431, $i2, $44. 564, $8i, 626. V.

i$i,

169,

185,

206-208,

334, 5i3. 604, 627. Naturae Naturalis 167, Natura


220,

333, 402, 40$, 416, 419,430-433. $o8, $44. $90. $92. 602, $i9. $33.542, 62$6o8,612, 6i$,6i8,620,621, V. Theatrum. mediae 597. 19, 22, $6, 71. 73, i$i. 44i. 596, $97. i82,189, 146, 147. i$9. prior, posterior 241, 242,2$3, 2$$, 471. 476. $73.
223,

1$,

282, 286-289, 241-24$, 432. 435. 497. $12. Nomenclator 3 $4. Nominalis 220, 432. Nominativus 3$, 36, 434. Nominator 44, 45, 66, n8, $79. V. Denominator. Nominatus 428. Non 68, 70, 230, 252, 256, 259, 262, 421. 32$, 36$, 380, 394-396. 273-27$, Non-Ens 236, 237, 2$2, 259232,233, 262, $i2. 271, 310,3 $6,368,370,421,
Noologia $11.

Nauta
Nautica

Norma 419, $72. Nota 23, 26,


272,

419.
(dux) 222.

NORTHUMBRI.E

Navigatio 419. Navis 467. Necessarius 1, 2, 13, i6-20,


187, 2ii, 2$$, 259, 271,

i86,
3$6,

76-79, 360-362,433. Notatio 423.


Notio 71, 21$, 72, 220, 11, 81,

86-92, 189, 217-220, $i2-$ 13. $$6. 43, 49-$7,


120,124,

257,

16-2$, 8$-89, 23$,

62, 63,
i58-i6o,

66,

402, 40$368, 37i. 374,376,387-389. 408, $19, $20, $34. $3$. 624. Ncessitas: 221, 7, 17-24. 271, 39~. 402, 40$, 499. $19. $2$. $34. $2, 497. Negare 86, ioo, 43.63-6$, 69,76,78,8$, Negatio 111, 229, 239, 2$4,273,27$, 381. 383. 386, 390. 392, 4o6,427. 48, $2, 61-63, 66-69, 8i, 86Negativus i2, n3, 205, 89, i37. i87. 194-202, 221,238, 256, 262, 274,293. 3o8,309,

243, 2$6, 300, 328, 34I396, 346, 3 $6, 360. 3~8, 37~. 3~4.386, 424. 426, 43$. $12. $20, $2i, 400-403, $28, $39, 6i2. Notionalis 300, 301, 311, 3 $6. Notitia 31, 39, 62, 72, 416. Novenarius i$4-i$6,277, 278, 336, $8i. Novus 480. Noxius 47$. Nubes 442.

65~

NMXNOM!NCMETRERCM

Nucha 462. Nucifer 453. Nucleus 454. Nudus 13. Numen $08, $9$. Numerator 42, 63, 66, Numericus 14$, $78.
Numerus 9, n, 17, 18,

n8,
26,

$79, $8o.
31, 37, $o,

Onendere 494, $07. Offerre 494. Oincialis $04. Oindum 212, 223, $03, $04, $7. Oleum 94, 44$, 4$o, 487, 488. Olfactus 190. Omissio: 63. Omissivus 62. Omnipotens Omnis 234,
Omniscius Onomatopa

6t,

66, 70, 8i, 9$, 103-108, ii7,139, 143-146, 149. 134. 15$, 162,168, 170,
174-176, l8l, 187, 190, 191, 214, 227,

242. 252, 2$4,


10, 1$, i$i. 2$,

321,362,
262.

$23.

235, 240, 247, 262, 26$, 277-279, 290, 3~ 346, 348, 3$8, 377, 381, 388, 389, 420, 424, 429-4)1, 4~, $2$, 476,496, $29, 542, $$6, 566, $7i. 374-$77, $8o, 612 V. Fractus, $83, $86-$89, 611, Integer. Numerus characteristicus 42-92, 245, 247, ~8, 385, 386,396. Numisma 223. Nutritio 490. Obex 468.

'Ovo{tatTonot6?v 3$' $12. Ontologia Onus probandi 189. Opacus 489. Operatio 94, 97, io$,
ii7,122, 4i, 148, 12. i68,

107, II 0, 114, 349~ 350.

Operatrix (idea) Opes $27.


Opinio 184, 213,

21$,

496,

$27.
229,

Objectto 189. 2$, 27, 47!. Objectum Obligatio 502. 28$ Obliquitas (gramm.) 3$$, 3 $9' 14$, 477; (~M.) OMiquus 221,244, 287. 3$7-359< 389, 427,428. Obolus 603. Observare 493. Observatio 33, 46, 48, $3, 74, i59< 68, 174, 22$, 228, $92, 596. Obsidere $07. Obsidio 223. Obstaculum 472. Obvertere 481. Occa 470.
Occasio 2$6, 472.

Oportere 474' 221, Opposito 43~ 7~* 80,82, 303, 306.31~ 334,398,427.
Oppositus n2, 17, i8,29,102, io4,

232,

io8,109,

186, 2o8, 209, ii7,126,130,137~ 2$$. 369-371) 374, 387~ 397) 47~ 619. Optare 498. Optica 13, 38, 244, $$9. v. Bonus. Optimus Orare 508. Oratio 434, 498. Orbita $93. OrdinaHs 290. Ordinarius 7, 28$, 473* Ordonne Ordinata, (~M~.) 11$, n8,
120, 121, 558.

Occasion&Hs v. Causa. Oecultus I t, 12. 480. Occupare Oceanus $12, $30. Ochra 447.
OCT~IUS PISANUS 222.

Ocularis 460. Oculus 40~ 49, 7t, 189, 2~x, 361. Odium 492. Odor 38, 190. conomicus conomia, 39, 223, 499, !27, $28. sophages 46$.

244,

Ordmatrix (mens) 7. Ordinatus 16, 544. Ordo 7, 14, 29, 33, 34, 37, 71, 73, 77, 85, 141, i$8-i6~ 164, 168, 171, i8o, 214, 21$, 219,2$$, 381, 407, -:$6,327, 429, 476, $28, $3$, $44, $4$. Ordo (ecclsiastique) $, 28, 92, 95, 223. O~CaW~M 3-$. Organicus 13-16, 39, 40, 438, 441,4$o, 461, 462, $26, $2716. Organismus Organum:i$, 190,223,228,33$, 337.429470' Organum pneumaticum 5 26. OnginaUs
Ongo i, 1$, i$i, 164, i6$, 225.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

655

Omamentum Ortivus:$26. Os (oris) Os (ossis)


Ostensio

223, 461. 461,464.


220.

467.

Parsimonia 493. Partes: $04, $o$. Part!aUs 357-361. 286, 289. 3$, 36, 1$, i6, $22;(~WMM.) 71, i$2, 221, 244. 2$$, 287-291, 339. 3!3, 3!7-36, 434. Particularis 7, 49, $6) 59' ~4, 6$, Participium Part!cula
78, 8o, 82, 205, 83, 8$, 206~ 9i, 221, 126, 247, 127, 162,

Ostium Otium
Ovalis

468. 49$.
t$,

Ovarum Oviparus Ovulum


OZANAM

479, $i2. 4$i,4$4, 46$. 4$6, 4$9,460. 465.


I$0.

Pacidiani Pacidius Palatum Palearia Pahna Palmipes


Palpabilis

3, 4. 3, 2io, 462. 462. 464. 4$9* 217,

217,

$i$,

$68,

$94'

400,

441, 48$.

Palus 442. Pancras 466. 228. Pandectes Pandura 470. Panis 466. Pannus 466. Papilla
PAPINIANUS

248, 254, 255, 294, 3~2, 3i8, 321, 328, 387, 398. Particularis ACSmMtiva 43'48, $, S2, S $-62, 69, 72, 7$-8$, 88-91, 193, 19~246, 254, 293,300-306, 199, 233,236, 3i, 317, 3i8, 322, 328,369, 370, 3?8, 383-387, 392-398, 412, 4i3, 4i6. Particularis 43, 46, 48, $2, 6iNegativa 64, 70-72, 75-8$, 92, i93. 196, i99, 233, 236, 246, 2$4, 293, 300-303, 306, 309, 3ii, 317, 323, 328, 383-386. 392394, 397, 398, 412. Pardcularitas 61, 76, 78, 8$, 194. Parvitas 617. Parvus 475.
193*202, PASCAL 389. (Biaise) 98, 124, 181, 220, $7$,

463.
340.

Parabola
i68, 172,

107,
174,

ii6,
431.

117, 146. $8i. 116,

123,

13$,

146,

PASCAL (pape) $. Passerinus 4$7. Passio 9, 38, i6o,


$21, Passivus 622, 623. 188.

191,

475,

492-494,

Parabolique Faracentricus Paradoxe


Paraenesis

122,

$93. 401, $33,


219.

Parallda,
553,

Parallelus
610, 6n.

149,

439,

477,

Parallelogramma Paralogismus
Paramtre n6.

177, 61o. $7, 178, $84.

Pater famUias 21$. Pati $04. PatenHa 492. PATRiTius (Frandscus) Patronus 504. 26. Paulinitas
PAULus 26,

177.

239.

Parcere:
PARDIES

$0$.
(le P.) 222.

603. Pauper $00, 603. Paupertas Pavimentum 468. 133, 137, 139, 143.
Pax: 213.

Parenthse 102-104, Parere 491. Parhelium.: $23. Paria 48. Paries 468.
PARIS (&OMM~) 287.

PARIS (M~) $71, $77. Parole 99, 176. Pars 13-1$, 8, $o, 149, 23$, 242, 268, 384,461,478, $66,604,613, 61$, 623, 626. V. Partes, Totnm.

226. Payen Peccatum 67, $17. Pectus 463. Pecunia 469, $27. Pedatus 455. P~MM 374. PEIRCE 425. PEtRESC 448. Pellere 481. Pelliceum 460, 466.

656

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

Pellis 460. Pendulum


PENELOPE

$73.
6~.

Pensio
Percepto

$ $7.
10-16,

388,

49$,

$14,

$28,

88, Philosophia 7, 8, i79, 189, 334, 608, 626. $24-$27, $94-$97, 400. Philosophico-Theologicus 221, $92. V. 170, i8$, Philosophicus Character, Lingua.
Philosophus 170, 177, 88, 213, 2i$,

482. 494' $01. Peregrinus Perfectio 3, 9' 22, 429, 431. 474. $17,
6i2, 614.

$39. Perusse Perdere

24, 93, 222, 40$, $21, $27, $34. $3$. 3$7,40$,

13, 220, 258, 31$, 407, 432, $20, $21, 625. 4$4' Pericarpium Periculum 2$6,473. IIeptep~at Periodicus Periodus 214. 574, $8o. 71, 289, 498, $74. 341. Peripateticus 478, $49, 554. Peripheria Pefitonaeum 463. Permanens i$7, i$8, 473. Permittere Permutare
Perpendicularis

Perfectus

343.48i, 22$, 227, 339,340, 396. 604, 62$, 626. jP~a~OMMM $90-$93. Phoronomia $2$, $26, $97. Photianus 163. Phrasis 71, 72, 169. 3$2, 3$3- 19, 38, 39~ 9~~ 94. 1~-~, Physica 2i8, 22$, 228, 244. 192, 3357$-i78, 337~ 341, 342, 354, 420, $96, $97. Physicus 19-24, 39* 94, 190, 191, 221, 232, 40$, 439, 44i, 479* 5i5* 321, $2$, $26, $42, $93. 457. Phytivorus Pictor 10, 562, $90. Pictura 224, 470PlERRBLE GRAND $6l.

Pietas

2$6, $01, i43. 441, 484.


P~~ 502. 1~, 18$, $,

472. 502.
11$, 117, i2i, 122, 131,

i34,i3$, Perpetuus Perplexus


PERSIA, PERSIUS Persona

i $0,477, 582. 62$. V. Motus.


287.

6, 8, 8$, 9$, $03. Pignus Pilosus 460. Pilus 466. 461. Pinguedo 444,488. Pinguis Pinna 456, 466. Pinnula 466. Piscis 456. Pisdvorus 458. Pistillus 454, 470. 626. Pus 219, Placere 494. 477, $73. Plaga Planeta:442,!9i*S93' Planetarius $93. 458. Planipes 222. Planisphasnum Planta 86,
164, 182,

342,

$i6,

626, 627.

281,

290,

$oo,

$04;

3$3. 15, 163, 223, 489. Perspicuus Pertinere 2$6, 473. Pervius 483. Pes 4$9, 460, 464. ~) Perspectiva Petere 499.; 2j6. Petrinitas Petroleum 444. PETRus 26, 239, PETRUS HISPAN US

526.

224,

4$o,

4$2,4$3t 548,

37$, 376, 330.

$20.

F~o 7, $98. Phsenomenon 10, 12, 14, 32-34, 38, 39, $23, 528, 534, 174, i8$, 329,3$6,360, $90, $93. Phantasia 491. Pharmacon 3, 4. 224. Pharmacopoetica Pharos ~CMM~fMM $60, $6. P~~t&M, 594, 627. ~t&o~MhM

(<fM<.) 464. 149, 242, 439, $40, $41, $83,601,613. ~i-S76, Planus 123, 257, 476. 12. Plastica (vis) P~MMCt~ 7, I$2, 226, PLATO, $26; Planum 341. ~68, $94. Soo. Plebejus Plenus 10, il, i86, 480, 6iS. Plica 48$, 6$. 338,
Punius 212.

330,

NDEXNOMNUM

ETRERUM

65y

Pluma 466. Plumbum 224, 448. Plura 239, 400. Pluralis 244, 281. Plus (<) 78, 86, 89, 146. Plus Ultra 217, $$. Pneumadcus 38, 167. V. Organum. $26. Pneumatolog~a PograpMa 38, 526. Poema 279. Pna SoS. Pnitenta 493. Poe$s 278. Poetka 8. Poliorcetica 223. Politica 4, 40, i$$, $6, 226, 244, 528. Politicus 170, 227, 343, 419, $03. Pollen 4$i, 4$4. Pollex 464, 603, 6o$.
POLONIA 44$.

Postentas Posticum Postulatum

93, 9$, 225. 468. 166,23$, 250, 2$i, 266-268,

$i9, $38. Potens 376. Potentia 13, 38, 330, 342, 343, 474. $i7! $90~ 604. 626; (~.) 132, $44, $$8, $6i, $71.
Potestas 8, 25, 73, 169, 171, 211,

429, 107,
218,

417, 420, 43i, $02, $14, $96; (<) $7$, $8o. Potus 466.
Practca 227. 40, no, 144,

$17,

$i8,

$$9,

i8o,

187,

226,

Practicus 527, Praeceptum


Praecogntum: Praedeterminatio

183, 223, 93, 2ii.


5 I I.

354,

524,

$2$,

$27.

22-24.

Praedicamentum 4$ 3, $14. Praedicatio


Praedicatum

9, i6$, 194,
1,

330,

346,

391,

390,
10, n,

391, 427.
16-18, 21, 42-$!, 193-202, 273,

Polus Polygone
Polynme

$73. 182.
119.

$$-62,
20$,

6$-7i,
241-247,

7$-79,
2$2, 262,

84-92,
272,

Polypodus Polypus
Pomaceum

4$$. 456.
224.

Pompholix 447. Pondus 171. Pons 467. Pons ~MMfWM

293, 294, 312,316, 321-324, 32-7, 3$2, 362, 374,379, 388,39~, 398, 40~-406, 428, 43$, $13, $20, $2$, 526. V. Subjectum, Inesse, Quantification. Proefatio 218. 70. Praqudicium 189. 502. Praelegatum PraeUum 223, 507. Praernissa 72-76,
i9$-202, 2o$-209,

PopMA(Ausonius) $09, $io. Populanter $91. Populus 93, 170, 22$. Porphyrites 449. Porta 168, 170. Portare 481. 18. Portio Porus 483. Positio 8, 9, 63, 77, 147, 274, 407, 528, $40, $41. Positvus 62, 63, 67, 86, 87, 137, 2$3, 268, 3$6,47$. Possessio 24$. PossibUis 2. 3, 7, 13, 17, 19, 22-24, 11$, l66, l82, 220, 2$ 3-262, 271, 360,364,369-376, 392, 40$, 407, 432, $13, $20, $29, $30, $33, $34, Possibiltas 18, 23, 24, i6, 329, 376, 431. 432, $20, $30, $34, $38, Possidere 473, $02. Post 477. v. Natura. Posterior
tNMTB DE LEIBNtZ.

83,
229,

84,
230,

89-92,
247,

176,
248,

477, 247,

63, 328, 431. $70. 373$69.

317, 318, 3$2, 472. PKeparans Praeposto 184, 434, 435. Praescriptio $02. Praesens 480. PMBsentia $28. Praestare $02. Praesumto 211, Praetentus 289,
PRjETORius Praevidere 223. 22-24.

412, i8$,

41$' 24$, 287-290, 3$$, 9

21$. 480.

Praxis 33, 3 $4, $96. Pfehendere 485. Premere 482. Preuve i$4-i$6, 176, 562. Presbytes PRESTET (le P.) s46.

227.

42

658

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

Primarius

2$, 230, 400, $82, $93' $. Primigenius Primitifs $o, $8, 86, 231, 237, 11,23, 255, 279, 324, 358-360, 425, 240, 24i, 526, $74, $75, !8$. 43$, $i2-$i4, Primordia 619. Primus (~t~.) $9, 71' 72, 77, 7~, $86; (~.) 219, 162, 187, 245, 2/7, V. Absolute. $18. 221,

334. $6$,
Progressus

37i. $66,

2$, 32, 33, 6i, 77, 80, 82, Principium i$8, 183,184,189, 194,196, 231, 375t $i3-!i$, $28, $30, $38. V. Di394-397, Reflexus. rectus, identits i, contradiedonis, Principium 303, 412, 10, 11, Principium 2$, 270, 389, 402, $i3-$i$, $19, $2$, 625. 528, $30, $33, 545, 569, 6i8, 622, cocvenentKe $26, $28. Principium inveniendi 139, i$S. Principium transitionis $2$. Principium positionis, Prior 476. V. Natura. Prisma 440, 469. Privatio r 430, 604. Privativus 29, 247, 268, 356. Privatus $oo. Probabilis 39, I $6, 213, $1$. V. Verisimilis. Probabilista 213. ProbaMUtas 2io, 176, (182-183), 213,
21$, $69. 2l8, 221, 226, 232, 417, 419,

$14, $2$, 528. rationis (reddendae)

Projectio Promtttere 502. Pronomen 244, 286, 288, 290. Pronus 477' 603, 604. Propinquus Proportio 1-3, 9, 37. 14$, i$$, 177, 349. 476. ProportionaUs 149, $66, $82, $93,621. V. Moyenne. $88. Proportionalitas Propositio 16-19, 32, 35, 42-$2, 60-71, 82, 8$-93, 123, 148, 163-166, 74-79, 183-186, 178-180, 192-19$, i99'~o6,
216, 221, 232, 238, 241-249, 254, 260,

374,388,389,430,431, $74. $79. $86, $87. 19!) 322, 6o$. 10, 1$, Sgo.

$$7,

361, 365, 366,377.380-382, 38$ < 39$-398, 40), 406, 434, 498, $82. V. Affirmativus, Umversalis, Partculans, Negativus; Necessarius, Contingens; Singularis Minor; Major, Categoricus, Hypotheticus.
300,312,321, Propositiuncula 192.

265,

330,346,

Proprietas
120, 124,

(~.)
171,

19, 40, 6i, 86, 117173, 242, 2$8;(~OC.): 242, 249, 404, 433,

$17-8. Proprius 91, ~41, 476. Prosa 498. Proscribere 505.


PROSPER FAGNANUS

Probare
Probatio

496,

$0$.
373, 401, 402, 408,

213.

210-213,

Prostata

465. 417' i$i. 3 $2, 353. 6-8, 226, 491. 337, $91. 494. 482. 604,6o$, 608, 609, 6i6, $6.

419, $i8.
Problema
122, 162, 2$i, 123, i6$,

33,
133, 166,

98,
34,

103,
i37,

107,
181,

n$,
218,

II9,
i6i, 231,

143-14$,

169-171,

3$o, 3$i, 354, $$7-$$9, 263,329, 563, 577, 578, $83-$8$, $96. Probus: $30. Processus i. (in mnitum) Processus 211, 214. 219. (judiciarius) PROCLUS $39, $46,607. Procurator 504. Proditio 506. Productum 42, $8, $9, 62, 66, 67, 77,
10$, 112, 126.

Prosyllogismus Protoplastus ProverMum Providentia Provisionalis Provoeare Provolvere Proximus Prudentia 6. Psalmi

619.

$26. Psychologia Pubes 464. Publicus Soo. Pudor 492.


POPFENDORF l8o.

Profanare Profssio Profundus Progressio

$o8. 160, 219, 439. 31' 46,

223,

228. 229, 2$7,

163, i8o,

Pugnare 5o3, 507. Pugna, Pulcher 243, 474. 243, $3$, 618. 1 Pulchritudo

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

65~

Pullaceus Pullulare Puimo

4$7. 490. 464, 465.

Quatemio 2$8. Quer 494. Quies 11$,

$90,

6o$-6o9,

616*621,

Pulpa 454. Pulsio 482. Puisus: 481. Pulvinar 467. Pulvis $$, 167, $72, 614. Pumex 448, 449,483. Punctum $, $o, $8, 97,
114, 121-129, i33-i38<

625. Quiescere 479. Quietula 60$, 6o6, 621. Quinarius 240, 241. Quindenarius 240-242. Ioo,
143.

10$,
i49.

io6,
152,

448, $22, $23, $40i66, 270, 409.439, $43. 347-~5, $7~ $82, $83, $97, 6oi, V. Ambulatoire. 603, 608-624. viss: Punctum i$, $21. Pungere Punire 482. 505. Pupillus 503. 1 Purpureus 489. Purus 98, 123, 474. 440. Pyramis 449. Pyrita $72. Pyrus (pulvis) 191. Pyrobolica PYTHAGORAS $30, $88. V. Tabula. 582, 588, 627. jPy~wM~M 419) 572. Pyxis Quadraticus 69, $77. 168, 439,

jpM!M~MCM<W~ 568. Quod 283. Quoddam 321, 362, 394. Quotiens 47, 60, 496, $66. Radere 482. Radicale 433. Radicalis $6o. Radius 582, 6o6, 157, i$8, 190, 489, 6l2. Radix 289; (M~.): 4$ 3, 4$4; (~MM.): n4, H7-I20, 134, 3, 69, 101, i09, 144, 14$, i49, i8$, $6o, $71, $83. V. Extraction. Raisonnement v. Ratiocinatio.
RAMUS,

~a~M~a? 4$4. 458-46o. $06. 486.


I$I, 206,

32,

163,

i8o,

330.

Ramus Rapax Rapina Parus


RASPE

210,

214.

88, 14$, $78. Quadrato-quadratus Quadratura 14$, i$$, 98, 11$, 24, 584, 613. 174, 223, 343, 120, 249, Quadratus 31, 32, n6,
$77, $78, 582, 6n, 612, 628.

Ratio
ni,

(log.) i-4,9-22, 49. !3< S5, 71,


II2, 130-133, l8$, 164,183,

2!' 26, 33, 34,37, 73t 81, 94, 102, 107, 136, 146, i$9, 161,
242, 256,

211,212,221,

Quadrupes Quoerere Quaesitum Quasstio


Qualitas

460. 494. $19, $96. 163, 167, 176,


9-12, 38-40,

$13.
i6o, 188-191,

28i,
88,

348, 391, $2$, $26; (~.):


196, 20$,

433, 43-46,

441) 48$, 490, 71) 77) 8o, 85$9,194, 294,

321,381.

Quantification
312,

du prdicat

41$, $i3, 2$7< 376,387, 389< 402-40$, $23, $30, $33$22, $23, $14, $19, 6i6,6i8, $3$, $40, $69, $93, $97'6op, 622, 625. V. Principium rationis. Ratio (~) 6.8, 3$, 87, 93< 156, i$7, 226, 242, 219, 183, 193, 211-214, 170, !i~528,$92, 333. 33$, 343~373.419. 618,622,6z6. 608,617, Ratio (mthode) 170-1731 ~9~, 29t 223. Ratio f (~) 17, i8, 37) 44-47,
26$, i!2, 120, i49, 107, n6, i39, 290, 349. 43!, 54$, $49. ~o, $$7, $63, V. Liber ratio$66, $76, $77, 6o6, 6n. num. Ratiocmdtio 2$, 33, 38,71,77, 94, 99' i$2, i$4-i$6, 176, i77, i8$, 192, 196, 434, $63, 338, 343, ~o, 22$-229,336, $88, $96, 626. Rationalis i$, i6, 2$, 3$, 36, 94, i66,

323.

Quantitas

147, 148, 173, 2$7, 9, n, 399, $2$, $34, $4S, 348,361,390,391, 556, $$7, $63, $77, $8$, 603 (log.) 20$, 300, 43-46, 7i,77-8o,8$-88,196, 312, 321, 323,381,428. motus Quantitas 40$. Quasi 28$,289. Quatemanus 17.

660

IKDEX

NOMKUM

ET

RERUM

454, 49$, $2$; $7$,6i2, 613. Rationalitas 63. Ratisbonensis 419. Realis 8, 93*9$! 185,
22i,

(MM~.)

146,

566,

432, $33, 57$; Realisatio $28.


Realitas 22,

190,220,261, ("M~.): 137, 138. 523, 528, 530,

393,

8, 9$, i$7, 226, Religio Religiosu!! $91, 592. 494* Relinquere Reliquiae 223. Reliquum 476. Remedium 93, 429' Remus 469.
RENALDINUS RENAN :I$I I 148.

$o8.

39~

$34.

Rebellio Rec!pere

5o6. $4,$6, 544,

193, 242, 243, $88, $89, $93. Recta: 10$, 97, n$-n7, 121-127, 137, 138, 144,14$, i49-i$2,166, i74, 257, 409, 431, 432, 439, 48$, $34, $38-$4i, $48-$$$, $76, $83,61 i,62. Rectangulum 99, io$, 106, n6, 582. 120, 14$, 578, 610. Rectangulus Rectilineus 144,14$, $83, 593. Rector 170. Rectus ~): $o, 97, 333, 440, 476478, 534, 582, 588; (gr<wMM.) 49, $1,
221, 3$7, 427.

494. 32,47. Reciprocus: 258, 393.406,43$,

Rens 46$. Renomme v. Fama. Renverse 137. Repassio 627. Repens: 461. 30, 163. Repertorium 474. Repetere 256, 258. Repetitto v. Quies. Repos 14-16. Repr~esentare 38$. RepMesentatio 189. Repugnantia 2$, $o, 55, 60-65, 91, 220, Requisitum 258, 291, 471-474. SIS, $2i, $23, $47. Res 188, i$i, i$8, 222, 223, 289, 39~' 397' $oo, $04, $2, 528. V. Judicata, Factum. Residuus 7!t 78, io8, 147, 2$o, 267, 496,$66. Resina 4$4' Resistentia n, 342, 6i$. Resistere 481. ResolubUis 18, 187, 2$8.
Resoluto 11, 17-19. 22, $o, n$, i7,

Reditus ad vitam $61. Reductio 162, 207-209, 233, 237, 4i$, 557. 262. Reduplicatio Reduplicativus 403. Reflexio 257, 489. Reflexivus 367, 382, 383, 388, 389, 403, $28. Reflexus (~.) 184; (p~.) 190, 477' Refractio i$7, 489, $6i. Refractus 190, 477' Regnum 13, 443, 526. Regressus 94, 148, 202, 207-209, 303' 304, 308, 309, 3$i, 411-414, 522. 42, 43, 49, $o, $3, 6o, 63-67, Rgula io870, 73-78, 83, 84, 89, 90, 97-99,
113, 1I8, 123-126, i44, i$8, 174, 183,

189, 2o6, 207, 229, 247-249, 498, $8i, 628. V. Justitia. tMW~M~t ~K&t $7. Regularis 28$, 440,4$. Regulus 446, 449. Rejectio 498.
Relatio 132, i$8, 9, $, 168, 19, i88, n$, 2$-28, 21$,

373,

374,

136,144) 14~ 187. 220, 233, 234, 2$8, 383, 387. 388, 3$3, 360-362,371-376, 402, $i8, $39, $63. Respectivus 361, 47$' 261, 3 $9-362, 388. Respeetus 461, 464. Respiratio Respondere 494) 497' 188. Responsus:
Respublica 31, 41, 212, 2$, 218, 420,

131, 276,

27!,

287, 349, 3$$, 3~2, 371~ 38i, 434,43$, 47$, 476,499-$o4, $3$, $43~ $4?, $83, $90. Relativus 12$, 382.

399,427, $21, 528,

$17, ~8, $9$, $96. 218, 228, 584. Respublica literarla Restringere 497' Rtro 477. Retrogradatio $92. Reus 504. Revelato 29, 626. Revelatus 285, 626. e Rex 420, $03. Rhetonca 37.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

66

v. Divitiae. Richesse Ridiculur 289. Rien (zro) 99, io6, 109, V. Nihil. Rigidus Rigor Risus

Sanitas 126, 137, 138.

212,

2i8,

228,

48,

429,

490,

487. 71, 410. 494' RoANNEZ $7$, $76. (le duc de) ROBERVAL 147, l82, $39, $69. RoMA $92, 6i6, 617. Roman 226, $33. Romanus 212, 340, 419. V. Jus. ROSENCREUZ 562. Rostrum 4$7-4$9. Rota 16$, 6i2. Rotatm $$i. Rotuadus 440. Ruber 489. Rubiniformis 448. Rubinus 447. Rubrica 447. Rudera 14, $26, $27.
RuMELiNUs 224.

$27. 4$4. Sapa: 6i8. 627. 96, 246, 26o, 262, Sapiens 13, i6, 95, i6o. 169, 222, Sapientia:6-8, 226, 260, 496, S16, $91, 618,624,626. 446. Sapo 38, 190, 488. Sapor Satelles $92. Satisfactio 503.
SATURNUS SAUVEUR 442, 568. $92.

Saxum 449. Scabiosa 4$4. Scala 467. Scalenus 440. 462. Scapula Scenographia
~~<c< 219,

$21,
$4,

$91.
$i6.

Schacci
SCHEIBLERUS

348.
428.

Schma

Ruminans

4$9, 460. 443, 449. Rupes Rusticitas $co. Rusticus 223.


RUTGERUS RULANDUS 212.

34, 31$, 414. Schematismus


SCHICKARD

3!) 247, 3$,


222.

249~ 253,

29$.3co,

yo.

Schisma Schola

506.

Sacearum

224,

44$.

Saccus Sacer

170, $08. Sacramentum, Sacrum (os)

467. Sacrificium :463. 508.

213, 36, $3, 70, 76. 77, 2ii, 238, 338t 339. 342, 419. Scholasticus 2$, 26, 177, 189, 191, 221, $i2. 244, 312, 339-342,428, SchoUuni 32, 37, 199, 201, 221. SCHOTEN 99, 124, 129.
SCHRODER: 425.

Sdentia 93~ 9!'


l8-l83,

Sagacitas 492. 471. Sagitta Sal 39, 94, 224, 43 3 445, 526. Sal petrae 224, 446. Sal tartan 487. Salinus 44$, 4SO. Saisus 488. Saltare 491. Saltus $38, S!7, !8i, 163, 3!0, 624. 606, 609, 616-621, Salus 8, 22, 418, 473, Salutare 500. Salvus 473.
SANCHEZ SANCTORU8 19~' 212.

3, 26, 32-3$, i$8-i64, i!3,


191, 21$-218,

40, 41, 44, 168, 169, 177,


222, 226-229,

3!2, 354. 417. 2!7.333-33~ $16. $17, $30, $$7. $94, $9~ Scientia 217-219, generalis

49~, !i2, 6o2.6o8.


228, 229,

6o$,

$o8,

$20, 626.

332, $i. media Sdcntta 3, 17, 22. 2$-27. Scientia simplicis 2, 17. mtetUgenti Scientia visionis 2, 3. 17, 22, 26. Scientificus i$9, $73. Scindere 483. 286. Sciorpius
SCIPIO Sdrpus FERREUS 188. 14$.

Sandaraca

447. 4$!-4S7. Sanguineus Sanguis 94~ i88, 461,

46$.

481. Sdopetusventaneus Scona 446, 448, 4$o. ScoTUS: 2$, 27, 77. Scnbcre 497.

663

INDEX

NOMINUM ET

RERUM

Scriniarius Scriptura Scriptura Scriptura


Scuptona

224. 27, 71, 224. universeis 429. sacra $91.


224.

Sbum 461. Scante 107. Secare 477. 483. $4. Secta 9$, 34$, $06, $6. i66, 242, 498. 547. 548, 353. V. Conica. Seculum $1, 93-9~ ~8, 177, 178,
98, i22, i23, 165, 224. Sectio

441, 442. SigiUare 482. Signatoria 424. Significatio 33, 160, 2$2, 273, Signum 30, 49, 43, 49. (7~.) 221, 230, 196,
(~M~.) 69, 73.

Sidus

36, 7. 100, ~23, 26, 276. 71. 183, 220, 433, 497; 51. 6:, 64, 6$, 83, 8$, 294$ 363, 395, 427;
99-'2o, 123-143, t46,

439< 219,

Secundarius Sed 243.

230.

Segmentum 14$, $82. Selenitis 449' Semen 433. 4~-434, 461, Semicirculus 582, 588. Seminalis 6. 268. Semi-privativus Semirapax Senarius Sensibilis 458.

13$, 230, 259, 425. Silex 449' Simia Sinfilaris 39. 40, 94, 237. 358, 359, 362,426, 441, 448, 461, 527. SimUis: 37, 40, 102, 103, 128, 137, 43. 149. 32, 187, 29, 237.269,407,319$22, 543, 344. 348-332, 361-364, 376,
582, 588, 6io, 621.

46~

$94.

Similitudo

69,

132, 319. 38,


107,

i88,

348,349.434, 330, 376. Simpex 13-13,


83, 94, loo,

214, 224, 342, 323, 528, 543, 34771. 74, 76, 80,
4i,

40,

2i9, Sensio Sensitivus 490. Sensus 40, $$, i$9, 186, 190, 21$, 220, 22i. 360, 429, 46i, 491, $14, $39,617, 626. Sententia 188, 2ii, 213, 2?~. Sentire $39. Separare 483. 456. Sepia Sequax 487.
Sequ Sericus 2$9-26i, 223. 407, 491.

iy. 10, 38, 39, 57, 73, 400, 44i, 485, 626. 10, i88.

123-132,

i$$,

176,

139, 163-166, 183, 190. 194-196, 238-243, 234,236, 358, 473, 312. Simplicitas 492' Simpliciter 79, 80, 83, 90, 233, 254. V. Conversio. Simul 14,476. Simulare 494. Sine 287, 291.
Sinensis, Sinicus 30,131, 138,

43. 22i,

236,

184,224,

9, 14, i6, 19-24, 34, 147, 163, i6$, 271, 431, $34, $3$, $8i; (~M~.) 272, 349, 3$o, $44, $$6, $$8, 562, 566, $74, $7$, 58o, 628. Serius 49$. Senno 71. Serpere 491. Serra 483. Srum 461. Servus $03, $27.
Severitas 192.

Sries

223, 497. 3o8. V. Fom. Singularis 16,19-23, 67, 256, 323, 319-321. Sinister 477. 478. Sinus 107,134,387. Sirenes 341. Sistere 5o5. Situs :9, 37, 38, loo. 128, 133, i33. 342, 348, 361, 477. 323, 338-343. 549, 576, 382-384, 390. Smaltum 446. Smiris 449.
SNELLIUS 178.

402,

i8i, 548,

Sobrietas Societas

492. 3-3.

28,

31,

41.

92-96,

301,

Sevum 461. Sexus 491. Si 243. Siccus 486.

303, 328. ~MMMM 303.


SocRATES,

~~MM~ 393.

7,

339.394,

398,

6oo. Sol 30, 442,

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

663

Solcisme $6. Solere 474. 4$9< Solidipes 618. SoHditas 459SoUdungulus Solidus !$7, 98, 03, 07, 123, 44-i46, 4$9. !43. $83, $96,63.6!$. 6$,439. Solitaire 569. 226. SOLON Solum
Solutio

SHNOXA: 2; 79, !92, 26, 344) $23, 440. Spira 431. SpiraUs Spirare 490. 13, 627. SpirituaUs: 8, !8$, $3, 176, i8o, Spiritus 438, 4$o, 461, $26. 44$, 446. Spiritus acidus 405,472. Spiritus animales 5o7. Spoliare So3. Spondere $24. Spongia ~o~atMM~ 5o2. Sponsio 14, 2S, 3<~ 474' Spontaneus Sporta 469. 466. Squama StabUis 486. 442. Stagnum
STAHL 221.

$30.

262,

240.
16$, 167, 171,

173,

596. 146.

Solvere 484, $03. Sommet 122, 11$, n8, Somnium 491. Somnus 16, 491. Sonus 90, 489. 38, i$i, 183. 213, 221, Sophisma
Sorites 428, $61. 102-104, Soubs-dstmcticn:

134. i~!

$84. 141,142.

Souverain

22$.

490. Spadiceus 48$. Spargere 449. Spathum 13, 14, 144. i86, Spatium $28, $40, $90, 480, $2i-$23, 614-616, 619,621-623. i$9, 16$, $1, $7,88, Specialis 2$, 39, 40, $2-$7,62-66, Species 162-164, i$9. 149. 8$-89, 4~8, 3$4< 384, 399.403.404. $23, Specmcus Specimen
421.

Stamen Stamineus Stannum


Statera

4$~*4$4' 4$i, 4$2. 449.


210, 2ii, 419.

270, 4~< 6o$-6o9, i66. 8i, 82, 232, 2$3, 433. 498.

Statca 38,402. Statio $92. Statuaria 224, 562. Status 9, 16, i$8, 473, 608, 617, 619, 623-627.
STEiN 192. 442. 178.

$28,

$99-604,

Stella
STELLIOLA

$26,

$47, $83. 19, 62. 63, 433. 73, 169, 170, 174. 2i8,

Stenomarga 239,
STENONIS

444'
448.

78, 336, 341, 342, Speciosus Speciosa, V. Ana348, 525, $28, $31, $32, $38. lysis, Calculus. 470. Spectaculum 227, $96. Speculatio 10, 1$, 16, 26. Spculum 6. SPEE (le P. Frdric) 444. Spermaceti Spes 492. 569, $70. 10, 11,168,180,223, Sphsera, Sphaencus 440, 479. $34. $$o, $$4. $$$, $9!.6o~ 613, ~0 22$. Spicilge 16$. Spigilicum 4$4. Spina 463. Spina tergi
SPINOLA 183.

Sterilis Sternum Stiblum:

490. 463. 449. 502. Stipulari Stoici 17$, 177~ 340. Stomachus 460. Structura 38, 94, 190, $27, 596. Studium 30, 16. Stupor:
STURMius

226, ~~4)

441~ 467~ 2i8.

93)9$'

321.

620, 623. tMO~a~M v.

Suadere 499. Subalternatio 233, 230, 4i6,4~7.. Subalterne:

43, 303,

WEIGEL.

76, 80, 82, 306, 310, 411, 46, 124, i62,

202, 412, 163,

17, 20, 119,

403, 404. 82. Subcontrarius Subditus $03.

66~

INDEX

NOMtNUM

ET

RERUM

Subdivisio Subjectum
79,84-92,169,

16, i8, 162, 404. 22, 38, 39,42-$!,


74, 186,

Supposttatas ~-yi, 7$20$,

22. 219.
229.

Supposititius:
Supposition

194-202,

24!, 242, 24$, 247, 2$2, 2$8, 262, 27, 3i6, 32-324, 327, 3$2, 393. ~94, ;2, 362,374, 43$, 37$, 379, 392, 402-406, 47S. ~~$20, $2$-$29, 594. Sublatio 25o. Sublimatum 446. Submittere $0$. Subordinatus 29. Substantia 13-16, 19-23, 40, $3, 6o, 24$, 2$6,342, 438, 3$6, 403,407,423, ` $n, 473. !i2, $20.$23, $26-$ 32, 624. Substantiatis 13, 232. V. Forma. Substant!atorius $28. Substantiatum 13,438, $26. Substantivum 3$, i8$, 243, 244, 281, 282, 287-290, 433. 3$6,423, Substituere 2$9, 264. Substitutio 2$8-26i, 26$, 304, 327, 3$2, 3$3,361, 403, 407, 408,496, 497.
Substractio 100, 107, l0, 112,12$, 138,

Supra 477. Sura 464. Surculus 454. 2, ly, Surdus(MM~.): 134, t49, 272, $66. 481, 491. Surgere SursoMde 107. Susdpere Suspendens
Sustinere

8,

tO,

109,

119,

499. 471.
481.

SyUaba 497. SyUogismometrum 43, Syllogismus


20~, 206, 221,

224. 7i,
2~,

7~. 77'
246,

S), 9;-i98,
234, 292,

247,

i4i,

146,

147,

Subsumptio Subterraneus Subtilis 486. Subtrahere 496. Successto 14. Sucdnum 44$. Succus 39, 44$, Sudor 461. Suffrago
SuissET

173. 233, 406. 460.

300, 302, 306. 307. 318-320, 327,330, 339. 346, 370. 389. 4o6, 410-417. 428, !32. Syllcgisticus 76, 8o, 184, 2o6, 426. Sylva (rerum) 73Sylvestris 4!7Symbolicus jo, 348, su. Symbolizare $3.
Sympadua 12.

4$4,

526.

464.
(Jean)

Sulphur Sulphureus Sumere 494. Sununa 130, 146, 77, ioi, $64, $6$, $77, 173, 2$2,2$7. Summabilis $81. Summatnx 558. Summulistae 312, 330. Sumtus 501. Supellex
Superficies

330, 340. 488. 94, 433, 44$-4$o, 444, 44$, 4$o.


177, 191,

1~6. Symptme 338. Syncategorema 427. Syncategorematicus 288. Syntaxis Synthesis 32, 97, i32, 1~9, 162, 16$, 241, '180, t8i, 348-3$i, 311, $$7-360, $63, $72, 588. Synthedcus 148, i$9,162-167, 330,41$, ~7. $$8, $72, $73. Systema 2$, 229, $93. 152, 628. Taberna Tabula 214. 26,31-34, 4$-48, 10$,

147, $78,

107, i$4, 222-224, 249, 330, 162,163,174, 229, 349, 350, 403.419. $09, $44, $$8-$62. Tabula Pythagorica 277. 256. Tachygraphia
Tactica: 223. 10, 190. Tactus

469,
124,

470.
14$, i68, 242,

2$7,439,

583, $84, 6i3. $oo. Superior 12, 232. Supematuralis $o8. SupersUtio 282. Supmum(~faMM.) Supinus Supponere 477. 49$.

448,

Tafera Talcus Talus


Tangens

446. 447, 464. 449. 488.


117, i2i, 146,

io$-io7,

i66,

$40,$82.
Tarditas 22.

Tarsus

464.

INDEX

NOMINUM

ET

RERUM

665

ARTAGUA:

77.

Tectum Tegere Tela

468, 482. 471'

48;.

Textorus 38, 16$, 223. 3T&M~WM N~~M~~ Theca 469.

6~.

i $7, 33~ 338. Telescopium TeUus: i, 12,40, 442. TEMMK (le P.) $29. 490. Temperamentum 621. Temporanus Tempus 282, 13, 14, i8, 19, 2$$, 270, 434, 376, 405. 407. 289, 342, 479. !~2, $2$, 528, $29, $34< S93.397' ~aww.) 6$-6i7,620-62$; 602-609, 1 10,

333, 228,244.28), 8, 29,40, Theologia 4oo, 526, 5$6. 29, 192' V. PMbsophieoTheologicus Theologicus. 188, 213, 340, 343, 1 5o89625, Theologus 627. (Societas) $-8. Theophili TX~o~&~M~ 595. Theorema: n$, 33, 38,43,98, i37. i39. i44, i$4, 159*162,
174, l8o, 187, 191, 20$, 221,

119, 163,
2$),

i2i, 1682~6,

3!3. 462. (aMa<.) Tempus 606. Tempusculum Tenacitas 38, 6$. Tenax: 487. Tendens 331. Tendentit 481. Tendre (la carte ~K) 224. Tenebrae 489. Tenere 48$. Tnor 489. Tensio 487. T~~MMM jPM<MO~CMMt Mf~~CM~,
178, 191.

363-4, 389. 4o6, 517, $38, $57, 562, !69, 579, 588. 625. Theoreticus 524, 525. Theoria 144. Thermometrum 390,485. Thsaurus: 3, 93, 2H, 417, 420. V. ~Erarium.
THVENOT T~MM~M~ v. 590. SPINOLA.

THOMAS (Aquinas) Thorax 463. Tibia 464. Tignum 467. Timor 492. Tinctoria 223. Tiro 557. T~o~MM 445. Titius 280. Toleranter: 581. Tlire: 481. Tomentosus 453. Tonsilla Tonus Tophus Topicus
Topographia

25, 519.

Tenuis 476. Terere 482. Teribilis 487. Terminatio 434. Tenninatus 149, i$o,62i. Terminus 17, i8, 22, 32, 42-$4< (~.) n6. 117, i22, 64-79, 83-92, $7-61, i86, 187, 193-199. i6o. 163,176,177, 237, 240-244, 20$, 206, 221, 229-233, 274, 3i2, 3i6, 320, 248, 2$o, 2$7-263, 393, 366, 377~ 381-384. 346, 356-360, 4i6, 438, $30; i 406, 407, 396-398, 478, $$i, $$2, 622. V. Extre(~M.) mus, Major, Medius, Minor. Temarius 17, 240, 241. Ternio 164, 2$8, 260. Terra 224, 39, 177, 222, 4$o, 526, $9i-$93' Terrenus 164, 443. Terrsstris 455-460. TpsseUatus 224. Tessera $7$. Testa 466. Testaceus 456.
Testis 211,

462. 489. 449. 37,

2ii, 222.

2i9,

330, 525.

51~

557.

Tomatona Torpidus Totalis Totum


l6o,

38, 224, :623. 527' 37,


l6l,245.249.

441-444,

447,

5I-S3.

5~,
250,

57.
257.

65,

8i,
321.

82,
322,

465

(CMa~.)

504.

377. 407. 4ii. 438. 476, 496, $i8,539~ 612. $47. $63, 564. 6n, TractabiUs 487' Tractare 500, 502. Tractatus 419Tractus 483. 605, 616, 622, 625. Tradere 494'

666

INDEX

NQMtNUM ET RERUM

TradiHo Trahere

139, 22$. 48~

Tranquillitas 169. Transcendens 164, 350. 339' Transcendentalts 399Transcreatio 617, 624, 623. Transenna 468. Transigere Transitio
Translation

UmbeHMcr:4$3 Umbilicus 463. Umbra i$8; (terra) Unguis Ungula Unguus Uncorms Unicus: Umfbrms 622.
Uniformitas

447.

459. 466. 4$9. 4$9. i6S, 193, 265, $44, $$!.$$$. 241, 27$, 390, 615, 616, 620,
119,

5o2. 9, io, Transitus:8,235.


117,

624. 327, 604,607,624,625. n8. 127, 140, 155, 205-209,

$43,
ni,

609,

620.
148,

TransposMo
421.

UUO
Untas

$21, 528.
70, i04-:o8,

Transsutonus 588. Transtrum 468. Transversus 477' TRENDELENBURG 354~


5io, 517.

381,
$8o,

4o6,
$81,

431,
6i2,

$23,
628.

$3$,

245, 368, 566, $77,

Univalvis 43~, 437~ 5~9~


UniversaHs

456.
7, 14, i6, 19.21, 29, 32,

49-53, 179, 19~' 47. 5~, 56,


209,240, 261, 93, H4,

56,
221,

$9,6,
11$, 248-2$0,

64-66,73,
i9.i2i, 2$6, 270,

78-8$,
294,

9120$, 312,

TREW(Abdias) Triangulum
i45< 152,

i93-202<

67,
322,

84,
349.

n6,
362,

206,

439' 549, 552,558, 5~3, 578, 582, 583, 588, 589, 6io. Tncenanus 240-242. Trigonometria 559' Tnlaterum 47, 52, 56. 67, 84, 240, 261, 322, 362. Trinomium 561. Triterminus 83, 248, 339. 4i6. Truncus 454, 461, 462. Tu 244' Tuba 470' Tuberculum 457. Tune 243. Tunica 615. Turbatus 488. Turbinatus 456. ?K~E 5. Turdinus 457' Turfa 445. Tutia 449Tutor 503. Tutus 213. TYCHO (BRAH), ?y~M~M Tympanum 165, 470. Typographicus 223. Typotheta 449' Ubique,
ULPiAKOS

3i6, 321, 328, ~67,398,402, 407, $19. V. Lingua, Scriptura. Universalis Af5nnativa 42, 46-48, $i, $2, $$-66, 69-72, 7$-8$, 88, 91, 92, 193, 196.198, 202, 233-236, 241, 246, 247, 2$2, 2$4, 292, 300-3 n, 322,369, 370, 382-387, 392-398, 402, 403, 412, 416. Universalis Negativa 43-46, $2, $7, $8, 62, 70, 72, 7$-8$, 89-92, i93, 198, 2o6, 233-236, 246, 254, 293, 3o6, 309, 3ii, 322,369,370, 380, 387, 392-394, 397, 412, 398, 416. Universalitas 19, 76, 78, 8$, 119, 2$4, 427. Universum 10, 14-20, i86, $21, 335, 593.
Unvocation 119.

31$,

6,

196300383413. 194, 522,

Unum Uranologia
Urbs

239,
10, 15,

400, 407, 526, 527.


222, 223.

476.

12~, 59~'

Urina Usus

461, 465. 3$-37, 71,

93,

96,
226,

i$8,
229,

i$9,169,
230, 262,

190,193,214,21$,

Ubivis
340.

255.

$27. Ut 283. Utrus 463, Uti 473. Utilis 93,9$,


Utilitas 9$,

465. 47$.
i6i, 211, 218, 2$7.

Ultimus Ultra

149. 477'

Uvidus

486.

NMX

NOMINUM

ET

RERUM

667

Uvula Uxor: VACCA Vacuum Vacuum


VAGETIUS

462. $01. 57$. 7, 11,186, fonnarum


428.

189,

191. 232,

20;,

2I,

21$,

29-22I,

226,

480, $29.

$2i,

61$,

623.

Valde 47$. Valedicere $00. VALLA (Georgus) Vallis 445. Vallum 467.
Valor 101, 107,

160.

328, 3342$$, 2$9,264, 336, 343. 346, 352, 3$6, 362, 371, 388, 431. 5i4t 389, 393. 401, 408, 416-420, 1 $18,519, $2$, $32, $3!. 538, $39, $92Factum. $9;, 602, 624. V. Elementa, Versus 206, 207. Vertebra 463. Vertere 481. Verus 16, 43. 43, $1,6i, 63, 66-69, 72228,
184, 221, 203, 93-96, 183, 23 s, 239, 243, 2$$, 260-263, 229-231, 328, 364, 36$, 369-374, 377. 38i, 382, 387, 393. 397. 398, 401, 402, 406-408, 421,513. 138. 5i8, $90; Vescus 453. Vesica 465, 466. Vestibulum 168, 468. 482, $2$, $30, ~. Vestigium Vesdtus Vestimentum, 223. Veteres 2$, 338, 348, 358, 561, $83, 584, 593, 597. 6o3, 6o5. Via 161, 166, i68. 162, Vices 473. Vicinus $01. VIctus 466. ViTE 144, i45, 181, 341, 342, 348,

242,

83. 88, 90,

109,

113-121,

12$,

126,

260, 137-140, 2$i, 366, 367, 370-373. 580. $84, $8$. Valvula 465. 167, 488. Vapor
Variatio 9. 14. i6,

274. 37$, 388, $oo,

362, $74.

363. $79.

101,

102,

122,

224.

2$6. 434.
Varietas 10,

$21,
i,

$22,
38,

$32, $44.
134. 137. 138. 144.

21$, 238. 2$7,403. Vas 614. 469.613,


VASQUEZ F<KMaM~{ 27. 223.

$34. $35.

443, 490. $~6. Vegetabilis 4$o. Vegetare Vehere 482. VeMcatio 38. Vellere 482. Vdocitas $4$, $93. 6i2, 614. ritas. Vlum 469. Vena 449, 461. V. Argenteus. Vena cava 465. 602. Venator Vendere Venenum Venre
VENN

531.
ViGEUUS

558.
401.

V. Cele-

VigUiae Vigor Vimen Vincere


Vinculum 141.

491. 429. 223. $07.


101, 109, no, 122, 134~

$01, 5o2. 471. 491.


425.

Vindicta Vinum Violentus


Vir 223, ViRGILIUS

493' 94. 224. 474. 2436, 177, 282.

Venter 463. 188. Ventosa: Ventriculus 46$. Ventus 174, 442. Verbalis 188, 285, 432. Verbum 3$. 36, i$i, i$8, 18$, 222, 2$7; 18$, 281, 282,28$-290,434. (gyatM~.) Verisimilis 213, 221, 496. V. Probabilis. Verisimilitudo 71, 226, 232, $6i. Veritas n, 22, 23, 341-4, 13, 16-19, ~7, 4i, 4$, 62, 66, 73, 76, 87, 92, i$9, 160, i6$, 167, 169, 17$, 183, 185, i88,

Viridis 489. 18. Virtualiter Virtus 4, 6, 93,


Vis 9, II, l6, l8,

224,
22,

498,
26,

517.626.
l88, 212, 219,

481, 594. 596, 597. 627. Plastica. Attractiva, Vis cogitandi 429. Viscus 464. v. Scientia. Visio Visitare 500. Visus 190. "7. Punctum. Vita 36,37, 70, 76, 93.

V.

Motrix,

95.

153.158.

668

INDEX

NOMtHUM ET RER~M

$9,

1~

?~.

190,2i,

212,

2i8,

473~

600,
Vitalis

623,
12,

626.
i3.

Voluptas: Volutarc Vortex:$93.


Vossius

29,491, 482.
243, 2~6,

$17~35.

Vitium 224, 498. Vitrescens 447,449. Vitriarius 224. VitrHbrmis 449. Vitriolum $;, 224, Vitrum 446-449. Vitta 466. Vituperare
Vivens !i6,

281,

29.

Vox

$i,

244, j;6l.

288,

~2,

488,

490. ~<~M&N~MM 44$, 446. WALMS 99.

499.
242.

WARD(Seth):i78,i9i.

Viviparus 4~6,4$9. Vivus 10, $26. Vocabulum 3, 72, i$2, 203, 242, 4~2. VocaHs 196, 203, 497. Voisinage 137. Vola 464. Volare 491. Volatile 38. Volens 331. Voluntarius 12.
Voluntas 20-29, 34, 3$,

WElGEL (Erhard) WHiTE (Thomas)


WiLKlNS 131,

179, 224, 179, 192.


184-18$,

278.
282-283,

206,

160,

187,

188,

290,

399'

400,

436.

ZABANY Zelotes

(Mathias)
262.

$88

Zelus 493, 626. Zro 102. V. Nihil, Zetetica $$8. Zincum 449. Zodiacus 29.
219, 228, 283,

Rien.

337~ 402,

48,419,498,499,

$28,

$39.

Zoophytum ZWINGER

436. 163, 330, 3 $4.

CLASSIFICATION

SYSTMATIQUE INDITS

'DES

FRAGMENTS

LOGIQUE
PHIL.,

CLASSIQUE

(SYLLOGISTIQUE).

PHIL.,
PHIL., PmL.,

PHIL.,
PHIL., PHIL.,

VI, t4, VII, C, VII, B, VII, B, VI, 5 VII, B,


VII, C,

f. 1-2

du syllogisme. Sur les figures Mathesis r<f!OMM; 3-4 mathematice De fornais definiendis. syllogismorum 83-84 du syllogisme. iv, 26 Rgles linaires. Schtnes n, t8-!9 et figuris formis de novis Sched syUogtSUcis(t75). 28; 29; 30. tv, 23 (t7o3~;
i3-6; t8; i5-t6, t9-i34; 43.

PmL., Pat. PmL., PHIL.,

VII, VU, VM, VII,

Sur la ngation. B, n, 72 in Logicis. Inventionum B, rv, 3& Catalogus etc. ex Lullio, C, 9 Cyc~o~MOtKtM de JuMGus. Sur la Logique 152-155 5t, C, :49-5o, UNIVERSELLE. Mersenne. Sur WiLKYNS.

LANGUE
PHIL., PHIL., PHIL.,

Lettre V, 6, c, 7-8 13 Sur VII, B, m, VI, VII, B, III, 0;


I, S Sur ~e P.

de Descartes
BECHER. 12. f,

20

PHILOLOGIE, PHL..

KiRCHER.

VI, to, Pnu.. B, PHIL., VII, B~ rationalis PHIL., VII, C, PmL., VII, B, VII, B, PmL., VII, B, PHIL.,
III, 14-

a De linguarum origine. universalis; De L&~ 3 4: Lingua 4 (I6~8); (~678); a m, Lingua generala L~M; 8 Grammatica; Rationali (t678); 7 De Grammatica ('678). Analysis linguarum 9-t0 grammaticale. n, 12 Analyse n Grammaire rationnelle. 25.26; 4o-49 2t-22; a8-39; III, VII, B, 27; 5o-58; particularum; Analysis ni, 59-64

Lingua 12; 23-24. 5

M, 45;

vn VII,

R B,

PHL
PHIL., PHIL.,

C~Mc~rt~tM VII, C, 7. verbdlis; C. i58-59 PHtL'VII, ~M'CMM<M in Geometria VI, 10, b JL!M~U<PP&~OSO~'<P SurVossius. VII, B, H, 46; in, 73-76
VI, B, III, 5.

edendum

(68o).

CARACTRISTIQUE

UNIVERSELLE.

sur la Caractristique. V, 6, c, 1 Lettre Pan. VII, C, 69. PML., V, 6, c, :7; VII, B, n, 53; VII, B, v, a 6o-i6. DM~e~M; Analysis PmL.. VIL C, 3Q.45 ~8, 39.4o:De~o~9~o;4~ n-24, V, ~f. P~ 111, B, 3, b. 50; 53; MATH., 47 (1674); 43-46; JVoMHarMM (t675); DeeMM~ep~ t3, a, b, e MATK.,IV,

IV,

4,

a;

b.

6~0

CLASSIFICATION

SYSTEMATtQUE

DES

FRAGMENTS

!NMTS

IV, MAt~ IV, 16. a a; III,~e~mM A, 13. De ~~tCM; MATH., III, B, t MATH., I, 9, C.

ttoy~ s (t679);

(t678);

Ml, A. 3?; IV,

IV,

t3,

h (t678);g(!679);

3, a; 4;

9 (70).

ENCYCLOPDIE. Sur At.sTED. PHL., Vit, C, -t2 PHL., V, 6, C, 9-10; Societas sive ordo V, 8, g (!6"6). Ordo Caritatis TnEOL., Pacidianorum XX, 99 ~oo ~o~fe~~ Consilium de .~MC~-C/Op~M MOM (t679). PHIL., V, 7 Introductio ad JTMC~C/O~OP~MtM arMtMM. PHL., VH, .2 3 GM!/t~Mt VII, A, t VIII, Pacidii PHt. Plus Ultra; VII, Nouvelles ouvertures. PHtL., VII, B, Initia ~C/<?H~!<r ~CM~r~M. PHtL., VII, A, 24.35 Atlas Universalis. PHL., VII, A, 3o PHtL., VI, 8; VH, C, 87-88 Prfaces. Division de la Philosophie. PHIL., VIH, 56-57 VI!, PmL., B, m, <7-t8; VU, C, 33-34; t9.2o; 52; 53-54; 59; VII, B,n, 34-35; 36; 59; 73; VU, B. iv. :3-i4; VII, 3~ 82 Tables de dfinitions et mtaphysiques. logiques PHL., De ~!w~M VII, B, v, t.to (1679); .t4; VI!I,4.5. PHM. VII, D, M, 1; 2; 3; 4; 5 Tables de dfinitions (702.<704).

y&copAtforMMt.

!6.

70; 7'-73; 35.46; 4~;

75-78' 48.49;'

SCIENCE (Mthodologie;

GNRALE Art d'inventer).

Combinatoire;

De Organo PuL., sive Arte .M~<x Cogitandi. VII, C, 156-157 PHL., VI, 11, a, t-2 (677 ?); VI!, B, VI, !.2 sur un nouveau Essay plan d'une science e certaine; VI, t2, quelque Projet et Essais jpoKr arriver certitude (1686?). Elementa PHtL., VII, B, vt, 3-8 ~~OMM (t686?). Plan de la Science PHH. VII, A, 26-29 gnrale. b ~e~O<~M~ VI, , docendi. PHIL., Genera et species PHL., VII, C, 64 ~M~tMp (t678); t46.t47. 25 De PHIL., VI, 12, f, 23; 26 Analysis Eleanalysi veritatis; physica 27 menta veritatis aeternae VII, C. 5 101. 21 80; M-too; VII, B, K, 37; V, o, f. 54; VII, B, u, 44; 57-58; PmL, VI, t9, c, .3. PHL., VI, J t, a, 3 H~M~M~t (t682); 2:~M/<t 4. c De Arte PmL., VI, t2, b, inveniendi d de Arte inveniendi rAMrcMM~ (1669?); t-2 Collectanea de UtffMftOMC (1676~. f, (1674); Modtis reducendi MATH., I, 26, e et Analyse; problernata ~1680); c, d I, Synthse b 27, Synthesis, Analysis. MATH., I, 9, b; II, A, 26, b CoMt~M~-M; I, 27, c, d DeArte combinatoria (68o?). De r~b~t~oM V, 9 doctrine PaiL., ~MMdttMC; VIII, Q4~5 (prface). PH!L.,VI,t7:tKJMr~. De MMtKcroj~MMMt MATH., III, B, 14, a !M tesseris b (1676); c. (<676); 8 MATH., t2 III, A, De !MM~~M!~tOMC (1678); 9; t0; Jt; (~678). PHIL., VII, C,8. MATH., VII, 5 y~M~MCM ~M~o~/CMM!; Specimen VII, 5, a Analyseos Anagogic ? (1698?). Prface du J~oMMOMM~. MATH., IX,

CLASStFtCATON

SYSTMAT!QUE

BES

FRAGMENTS

M~MTS

6/

METAPHYSIQUE.
MATH.,

PA~M Pacidius (t676). X, H VM!, 7 ('676); PHIL., I, 4, c, 8 (1676); tMP~M (t677). Scientia PML., IV, 3, C, 5 De ~MCtp!M. PIIIL., VI, 2, f, <9 I< 14. c, 7. IV, 3, c, t3't4: PmL., 68. PHIL., IV, 3, a, .4; VII, C, 62.63; Or~OMW~tMM THEOL., Vt, 2, f. -l3 Primas tenttes PHL., I, I5; VIII, 6-7
PHIL., PHIL., VI, 2, f, 22; 34.

20.

COMttMJCMhMM. oo-ioi. VIII, 85; 86.

VII,

C, 65;

66;

5o;

VII,

B, tv,

3t;

MATHEMATIQUE
MATH.,

UNIVERSELLE.

PH!L.,
MATH., MATH.,

Mathesis I. Q, a generalis. Universalis. Matheseos Nova Flementa VII, B, V, 9-t2 MM!<~MM~!CMMt. Inventorium I, a6, b sine ~/<CM<MrMMt ~<tCCM<!t!OKMtM Specimen I, 28

,<?. MJCM~O et figuris;

1, 29. III, B, De relationibus; ; g; h Metaphyscae propositio MATH. 9, f Analyseos Ratio. 18, b 61; 3_ V, 10, f. 56; 58; 60 (1676); PML., 49; 5i; 59 ('678). PHL., V, to, f. 48 (678); MATH., l, 9, d; IV, 12. UI, B, b; IV, 17. a; b (.676); b (1674); VIII, 27, a (1676); MATH., IV, l, a (1674); IV, 11 17 (1677)' XII, c (t6~6); 19 (I6~6); Problema IV, 4, b XII, d (;678); 1, c; IV, 4, a; ~D~?~ MATH~n~J III, B, :2. IV, 4, c (i683); XII, b (68~); Freniclianum (1679); CALCUL V,
VII,

LOGIQUE. 1679); VII,


4'.

PmL., PmL., MATH., pH~J

8, a; b;
B, n,

c; d;
5-6; 7;

e; f (Essais
8-9; lo-ti,

d'avril
i6.7,20-2;

B, n,

i4''5;

VII,

B, iv,

t5-20.

PHIL., PHIL.,

PHIL.,

PmL.,

des alternauves(i683<)..t~ a Calcul 1,~6, VII, B, II, 32.33; Calculi rationalis; VII, C, 73-74; Principia Vn, B, H, 62; 63. VII, B, n, 74. Generales (1686); Inquisitiones VII, C, 20-3 11-12. IV, VII, B, VII, B, Il, 7<>1; I03IO ..3~. VII, C, C, .~); O Vl. VII, C, 97 (.2 aOL~t I6 ?. ~t ~5: 55-56; 27; 30; 31; 51-52. VII, B, 11, 64-65; ductus per linearum ~c:~probat..n. VU, B, n, 42; MATH., I, 9, i. 49-5o. VII, B, H, 40; 43; 47-48;

CALCUL
MATH.,

GOMTRIQUE.

XII, a (1676). MATH., IV, 13, f; 1, 27, a. IV, ,3 d:P~ MATH:: ~5,G~ Euclidis 1, t, b. axiomatum (1679), Demonstratio 2 mentorum I, Gomtre Analysis Vera situs ; I, 5, b Analysis MATH~2 ~tMMM. De Calculo Situs Calculus !II, B, 18, a; I, i5 POIL., VII, B, 11, 54; VU, C, 79' ~1~ I, 3. a; e; 1, 8; IV, 13, e; I, .4. M~3~~ ~J~Jd; d; I, 4, b; c.

Ele; I, .4. d

I<

b;

6~3

CLASSIFICATION

SYSTEMATIQUE

DES

FRAGMENTS

INDITS

DIVERS. Notes diverses. VI, 2, f, 6 id. PtUL., VII, B, H, 2 (6()3?). Sur les paradoxes. PtHt. VII, C, 60 PHIL., VIII, 43.4<) .SpOM~M ~rO~Mt!OMMtM. sur l'Arithmtique. MATM., I, 2q Diatoguc tM~rMtHCM~MMt ~~MtCM~ Constructor, MATH., !I, A, 20 de Machina Combinatoria. III, A, 26, a MATH., MATH., I, 9, Mote sur le P. PRESTET. Sur la Dialectica VII, C, 55.58 juris de V~GEMus. PHL., Sur la Chirurgie de BoNTEKOE. PHtL.~ VII, B, !v, 22
PHIL.,

(tS~~).

'.

LISTE

CHRONOLOGIQUE

DES

FRAGMENTS

DATS

1669? 1674. 7 sept. 10 sept. Sept. Dc. Janv.

1674. 674. 674. 1674. 1675.

~F~ inveniendi. VI, 12, C GeOMM~'tM tM~M accessionibus et Geizei-alia V, !0, f. 47 PHIL., universalitatis. methodo Theoremata. ~e~t'~ inveniendi Schediasnta PHL., VI, 12, d MMMCsolvendi problemata MATH., IV, 1. a J~C~O~M~f g-~nC~ftM~~ rorum in tM~rt~.
PHIL.,

3 janv. 676. Id. 7 janv. 1676. Janv. 1676. Fvr. 1676. ~ avril 1676. Mai 676. 28 juin 1676. t~ aot 1676. Oct. 1676. 2 de. 1676. 1676. 1676. Mai 1677. 6-7 Sept. 1677. Nov. 1677. 677? Fvr. 1678. Avril 1678. 2t juin 1678. Id. Juin 1678. i sept. 1678. Sept. Oct. Nov. t678. 1678. t678.

MATH., IV, i, b ~c/t~t~~a~ ~~Ma<!OM!~M~ ~MwertCM ~c~s. CoM~MC~or. MATH., III, A, 20 in Calculo De &MMt!M<? per ~Vof~WMMt ~M<~. MATH., IV, 3, a <<co. LtMM u!/?Mt~ est immobilis. PHIL., V, o, f. 60 des 2VOM!~M multiples. Ouverture nouvelle MATH., IV, 17, b des partis. Sur le calcul MATH., III, B, 14, b in tesseris. De MMMfro~c<MMM III, B, 14, a MATH., ~rM<W!CMM. Triangulum MATH., VIII, 27, a fKfCK!t~ tres numeros. MATH., III, B, q Characteristica. Afe~o~ 8, g physica. PHIL., V, 6, c, 9-10; sive ordo. Societas Emendanda. des aires. MATH., XII, a Sur le calcul de MMM~OMC. Collectanea PHIL., VI, 12, f, 1-2 Philalethi S. MATH., X, 11 Pacidius Note sur les possibles. 71 PHiL., VIII, etc. les atomes, Sur les mes, PHiL., I, 14, c, 8 .S'MMMM~M~M<orMM. XII, c MATH., ~!Mad t~MtM corporum De M!O~OJt~!W!!6M~! VIII, 39-42 PHIL.~ ~!M. mira. Numeri POrM~~U~ genesis primi MATH., IV, 17 Scientia media. IV, 3, C, l5 PHIL., de la Science Prface gnrale. PHtL., VI, I I, a, 1.2 ~Mcr~M. Lingua PuiL., VII, B, m, 3 M<OM~ PHiL., VII, B, III, 7 De C~mM~tM DeMM~o~Mre Attalytica. PHiL., V, o, f. 48 Note sur Mariotte. PmL., V, 10, f. 59 Moy<P. ~M~<?<M MATH., IV, 8 ~ctM~t linguarum. VII, C, 9-to Analysis PmL., De n!Cf~t<M!~OM~. MATH., III, A, 12 Du jeu de QMtM~MMOM. MATH., III, A, 8 GeMCM D~~toxM. Methodus. T~M~. PHL., VII, C, 64 ~M~M~. seu D!0~M. Arithmetica figurata MATH., XII, d D:~M~M~ ~M~'< CO~C~tM~ MATH., IV, 1~ h Divisio. MATH., IV, 3, g Euclidis. Axiomatum Demonstratio MATH., I, 2
43

et species

O dc. 1678. Id. t2 fvr. 1679. 22 fvr. 1679.


!!<Ot'f9 DE LE!BNK.

6~

USTECHRONOLOGQE

DES

FRAGMENTS

DATES

!5 mars 1679. Avril 679. Id. Id. Id. Id. Id. 10 avril t~yg. t5.25 juin C~q. Juillet Janv. t67f). t68o.

dyadica. MATH., III, B, De progressione t~tt~~fM. C~~c~r~tC~ ~'HK~ PntL., V, S, a C~M/t. ~tCM~M~ Pn!L., V, M, b Elementa. C~CM~t Universalis V, 8, c PHIL., Universalis Calculi /MyM~tOMM. PHL., V, 8, d .Mb~KS ~~MtUMM~t cortsequentias per numeros. V, 8, e PHIL., de ~OM:Y~~ coM~M'M~WM. PHtL., V, 8, f ~~M/<r. De ~4~<~MS. PmL.. VII, B, v, t.to tMM conscribenda metltodo de ~MC)~o~ Consilium PmL., V, 7
!W~orMt.

Id. 68o? Oct. 1681. Nov. 68a. !685. 8 mars i683? tG8~. 686. t686? t686?

aot 2 dOt

1690. 1690. i6c)3? e

t6g8? Nov. ~o. 1703. 1702-1704. 28 mai 704. t7t5. Avril

Freniclianum. Pt-O~M~ MATH., IV, 4, b in Geometria ~p~wte~ VI, to, b L~M~ ~tfoM~At~~ PmL., ~e<M. Jlodus reducendi problemata ad alia simpliciora. I, 26, e MATH., Combinatoria. De Arte MATH., I, 27, d 3/c~o~M~ pro D~M~ g-<'Mf~ MATH., XII, b M~MeM~. VI, II, a. 3 ~~K~ PmL., Pro absolvendis Diophantosa. MATH., IV, 4, c des alternatives. Note sur le Calcul I. 26, a MATH., Veritate et 7~. De Coguitione, PntL., VIII, 37-~8 Notionum C~M'n~ PHtL., VII, C. 20.31 Inquisitiones de ~M~ et ~crt~~M. Rationis. Elementa PHL., VII, B, vi, 3-8 certitude quelque pour <rt*cr PtHL., VI, t2. e Projet et Essais et pour avancer l'art des ~t~M~ ~0!<r ~H!r une ~OMMCpartie J'u~ot~r. Calculi Primaria ~!C!~M~tKeM~. VII, B, !, 3 PHIL., Calculi ~K~<!M<?M~ logici. PHtL., VII, C, 97 diverses. Notes VII, B, n, a PHIL., Specimen Analyseos Anagogicae VII, 5, b MATH., le dans les des colonnes Sur priodes III, B, 4; IV, 9 MATH., binaire. systme Sur les exemples. VII, B, iv, z3 PHIL., de dfinitions. PHL., VII, D, u, i, 2, 3, 4 Tables de HoDANN. Table de dfinitions signe PmL., VII, D, n. 5 et figuris de novis formis Scheda syllogisticis. VI, t5 PHIL.,

TABLE

DES

MATIRES'

PRFACE.
ABRVIATIONS EXPLICATION BIBLIOGRAPHIQUES DES SIGNES. XV XVI

THEOL.,

VI,

2,

f.

11-13

THEOL., XX, 09 XX, 100 THEOL.,


PHIL.,

!M !M/?M!COM<!Mg~t!<tM C~~rOMMM Ot't~O t~r!<tM <MMad ~V~tKph<M! J~fOpO~ftOMMM! H~cr ~MM~M iucomtnensurabiles. Pacidianorum '). Ordo Caritatis DE laudes ad C~e~MM~S Societas jr/~0~0)'MM! OppOt!?Cet!ror&CM!tMO. des indiscernables. Sur le principe etc. (1676). Sur les mes, les atomes, de raison. du principe mtaphysiques Consquences ncessaires et contingentes. Sur les vrits de raison. Sur le principe Scient ia media (novembre 1677).5 du ~~r~MMe de Descartes de la Lettre Copie da Leibniz. 20 novembre 1620, avec une addition de PutL., V, 8, g. Copie sur la Caractristique. Lettre ~OM~Jdt. meMOM COM6~rt~M~ de ~MC~C~~M Consilium ~to~o tMf~~Ot'M (i5-25 juin 1679). C/MMC~r~!C~ Universalis (avril Elementa 1679). Calculi Elementa (avril 679). MMt~~M~~ ~fMCM~ Calculi (avril 1679). (avril Calculi universalis !M~M<<OMM t67o). MMtMCM& (avril J~o~MS ~Mt~MK~t t;OM~'M~t<M per 1679). COMN~MCM~~MM! ~fjRcg'M~C ex ~K<~S de ~OMt~~ et tMO~M syllogismorum M~O~'tCO~MM tMtMMC ~r t<MC~oN (avril t679). yM~?t*t jt~f~ C~CM~S COM~MCM~n<Mt. observatis de bonitate Regul consequen. quibus M. tiarum judicari potest. per numeros SoJ?)MCM~M~. Characteristica. A~~tO~MN ~/<~M. sive ordo (mai 1676). cietas /<MM<MC. De mo~t~OM de la Doctrine

1 3 5 8 ic 11 I 16 25

PHIL.,
PHIL., PHiL.~

PHiL.,
PniL., PHIL.,

14, c, 7 I, 14, c. 8 I, i5 IV, 3, a, 1-4: IV, 3, c, 13-14 IV, 3, c, 15 V, 6, c, 7-8 Q.io 11 V, 6, c, V, 6, c, 17: V, 7
V, 6, c,

PHIL.,

27 28 29 3o 30 42 49. 57 66 70

Pat.
PHIL., PHIL.,

1-8: PHiL.,V,8,a. PmL., V, 8, b, 9-2 13-16 c, PHIL., V, 8, V, 8, d. t7-i8 PmL., PHIL.. V, 8, e, 19-20 PtML., V, 8, f, 21.23

PHtL.,
PHU.~

V, 8, f, 34.27 V, 8, f, 28.29 V, 8, g, 3o-3 V, 9

77 84 89 92 96

PHL.,
PHtL.,

au texte Ceux qui sor., emprunts t. Les titres en italiques sont seuls originaux. sont suivies d'un point d'interrogation. sont entre guillemets. Les dates conjecturales

6~6

TABLEURS

MATIRES

PmL.,

V, t o, f. t -8 9-<o 11-24 s5-38 ~9 <)o 41.42 43.46 47 48,49 50 5t 53 54 56 58 59 60 6 63 64-65:

De la ~~Ao~ de <'<7Mtf~M~< relatif aux Coniques. Problme r~HtwMM~ De la 3~~0-~e de r~uf~M~ De la JM~Ao~ Table des Caractres ~M(t~M~ y~Me~~M~A~&o~~er~M~rM~ Construction Mthode de l'Universalit ~M~du problme. solide CotM~MC~OM d'un problme 7M~O~MC~tOM d'OMMC. et methodo Gener alia Geometrica de M!CM accessionibus KM~rM~~M (1674). tM minus minus Demonstratio pure Analytica quod 678). /<!c~ ~M~ (21 juin <tM~M<t. ~~M DetMOH~r~MpMre~M<x~tM. per Signorum <<MM~MorMM tractatio Additio natura substractione. prior Demonstratio <~MMM~MM. Determinatum

97 97 97 122 43 143 t43 14~ t44 146 46 '46 146 priora. 0 4 1678). '46 '47 47 148 149 149 t49 i5o 5 52 '53 57 l58 58 6 167 yo

literas. Natura

/M~K~MM. < Mariottus in specimine (21 juin ogico. JLtHM nt~K! est immobilis 1676) (3 janvier Rationes et Numeri. Extensio M~rMtMM~ Probmed~OzANAM(t4mai<678).

"PML.,

VI, PHL.~ VI,


PHIL.,

o, a 10, b , a, 1-2 3 4

VI,

PHIL., PHIL.,

VI, VI,

PHL..VI, PHiL., VI,


PHIL.,

ii, b t2, b, 4-5 2,c,6: 12, d, 7-8 t2, e, 9-13

VI,

PHIL.,

VI,

12, f, -2 12, f, 12,f,19 2, f, 2, 12, f, 12, f, 12, f, t2, f, 12, f, 12, f, 14, f, t4, i5 7 6: 20 2t 22 23 24 25 26 27 -2 3-4

linguarum origine. edendum in Geometria L!K~M<iP~/t!/OM~/UC~ Specimen (janvier 1680). la Science Prface gnrale (1677?). .RegT<~MMW!!eM~!(nov.682). ~rtMCt~tMMt MyOHeM~ Methodus ~oceM<~t. in ~eM~r~ De Arte inveniendi De Arteinveniendi (1669?). inveniendi Theoremata Schediasma de Arte (7 septembre 1674). quelque certitude pour Projet et Essais pour arriver une bonne partie des disputes et pour avancer finir 6 r~MMM~r(686?). ~M~M Collectanea de MMM~OMe et generalibus (faot t676). Notes diverses. De principiis Note sur WLKMS. Etementa veritatis universae. Materiam a. et Motum esse phnomena. est innni. Le nombre des premires propositions les Cartsiens). Sur les qualits sensibles (contre De analysi veritatis et judiciorum humanorum. <t Analyseos ?. arcanum physicae ?. In praeftione aeternas. Elementorum veritatis Mathesis ~~tOMM. Dmonstration des figures du syllogisme. Sched de novis formis et figuris (7'5). syllogisticis Ad Stateram de gradibus ~r0~juris ~O~OMMM ~t~~MM.

De

I~5 175 82
182

PHIL., VI, PHIL.,VI. PHiL., VI, PHiL., VI, Pat. VI, VI, PHtL., PHL., VI, VI, PHtt. VI, Pmt. PHIL., VI, PHIL., VI, VI, PHIL., PmL., VI, PiHL., VI,

83 "84 i85 i85 186 ~87 88 '90 '9' '9~ 203 2o5 ~'0

TABUSBtES

MATtt!RES

6~/

Ptut. Pmu

VI, VI,

18 t9. c, t3

l~Hc~c~~c. Prface traitent Sur ceux qui gomtrique. Titre du Plus

a les sciences par la mthode st6 ~'7 2t7 2t7 2S S~ M4 229 ~2 332 238 ~9 ~9

PHU.

PHtt..

t VII.A, VII, A, t6

PH~VII,A,24-35: VII, A, 26-29: PHtL., PHt.VII,A,3o: VII, B, t, t PHt. PHtL., VII, B, H, PHIL., VII, B,n,3 Pm~ VII, B, Il, 3 PtHL VII, B, H, 5-6 B, n, 7 VII, PHIL.,
PmL.. PH~ (nunc

VII,
VII,

B, II,
B, n, et

8-9
16-17 10-il

M<M. ~Mto~~M~ ex sequentibus propriisque Bttcyc~o~M MC~~OM~M~~WMM~ Generalis 7M.<M~C~<e Plan de la Sctencegenerate. Atlas mtiversalis. Ouvertures. Nouvelles Calculi r~to'M~ Principia Notes dverses(t693?). Calculi Primaria (t" aot t69o). /o~c~M~M~~ <EMMMfM<tOMMM. De Varietatibus et de coM. t Negatione, De vero et falso, ~nM~oMe tradictoriis C~~MS~~ocnMfO~

10-11)

12-13) (nunc PmL.,VII,B,n,t:(nunc VII, B, n, 12 ~)


PHIL.,

Specimen

Calculi

M~rM/M

(fin

indite).

239 24~ 245 247 249 ~o Mi 251 252 ~2

VII, B, 6-t7): (nunc PHL., VII, B, H, PHtt.. VII, B, Il, VII, B, Il, PmL~ B,n, PmL., VII, PaiL., VII, B, H, PML., VII, B, n, PML.,VI!,B,H,34-35: PML., VII, B, II, VII, B, Il, PHIL., PML., VII, B, n, PHH.VII,B,H,4' PmL., VII, B, n, VII, B, H, PHIL., VH,B,H,44 PHIL., PHL., VII, B, Il, VII, B,n,46 PML., PmL., VU, B, Il, ~o:
PmL

Analyse n, 14-15 18.19 20-2 a7: 3o: 31 32-33 36 37 40 42 43 45 47-4~, Sur les Schmes

grammattcate. nombres caractristiques des syllogismes. linaires addenda universalis Calculi .4<~ecMK<'H de Calcul Essai logique. Note sur le Calcul logique. Note sur la soustraction logtque. de Calcul log!que. Principes Dfinitions logiques. DSnitions Sur les Denntttons M~M~or< logtques. COMMMtO~M. sur l'galit Thorme logtque. Definitions logiques. DnnitiondeCo~/preM~ <OCt ~f<tCM~ Ordinis temporis Sur Mr~~MedeVossus. Dnnitionslogtques. les compensations (addition Sur logiques). Theoremata compendia cogitandi sur la Gomtrie~ diverses Notes Sur la composition logique). (addition Sur les dnnitions. et quanttt. Qualit de Calcul Essais logique. ssaisdeCalcullog~que. de Calcul Essais logique. de Calcul Essais logique. Sur le sens de la ngation. Dfinitions logiques. Notes de Calcul logique.
43.

(fin indite).

2M

2M 255 256 z56 et soustraction z56 257 230 ~o ~9 ~9 ~i ~4 -7~ 273 2,4

VII,

B, n, 5-52 53 54 55-56 59: 63 64.65 70-71

VII, B, Il, PmL., VII, B, M, VII, B, H, PHIL., PHH.VII,B,M,57-58: VII, B,H, PHIL., PHtL.,VII,B,n,62: PHL., VII, B, H, Pmt. VII, B, Il, VII, B, H, PmL., V!B,M,72: PmL., V1I,B,M,73: PmL., VII, B, Il, PHL.,
Pm:

74

6~8

TABLE

DES

MAT!J:RE$

PmL.,
PH!L.,

VII,
VII,

B, Ut, 3
B, Ht, 4

PmL.,
PutL..

Vt,
VI!,

PmL.,
PniL.,

Pt)th.,
PtUL.,

VII, VII, VII,


VU,

B, tu, 5 B, tu, 7 B, Ut, 8


B, m, 10:

Z<Mt~!M ~Mer<~M (fevrier f<<M~K<t MH!~r&~M. rationalis. Lingua De Gr<!tMW<t~c<! JRt!OMM Gr~tMOM~M. Note sur WtLKMs. Sur le vocabulaire
Note sur BECHER.

1678).

(avril

t678).

277 279 380 380 38~r


282

B,
B,

tn,
Ht,

t2
t3

de la langue

universelle.

283
283

PHIL., PmL., PntL., Ptu. PmL., PiUL.,


PHIL., Pmt~

PHIL.,
PtttL.,

PMtL., PHtL., PmL., PmL.,


PmL.,

VU, B, H!, VI, B, III, VII, B, nt, VII, B, n, \H,B,u!,2-2~ VU, B, M, 11, B, tU, VH~B,ut.27 V,B,m,28-20 VU, B, tH, VU, B, Ht, VU, B, tH, VU, B, ni, VII, B, III,
VU, B, m, tU,

t4 t5 7-<8 ti).2c 23*24 25-26

3o-33 34-37 38-3<) 40-40 5o-58


50-64

PtUL.,
PHIL.,

VII, VII, VII,

B,

73-76 1-10

Sur la diffrence de Qo~ et de Extrait du JoM~M~ des .S~MWM (t3 juin 68o). Dhnition des catgories~ Catgories logiques Detinitions gramnoaticates. Sur la Caractristique et la Langue universelle. Gr~H!Mt<tt<C<P CO~t~t!OMM. Sur les prpositions. De 7M~~7rc~~OHP. De ~t~Jft vocum or~MH~M COM~KCMfMW. De tMM COH~rMC~OMf ~0~Ot!MM. De COH~rMC~OM<* ~'OHOMHHMtM. Grammaire rationnetie. Definitions de particules. p<r~c!j<rMM. ~M(~M Ad ~OSS!t ~rM<<!rcAMM! De Farmae Logic comprobatione per linearum

z83 284 28~. 284 284 284 286 287 288 288 288 288 288 20.) 20 20t t

B, iv,

B, tv, II-I2 PtUL.,Vn,B~tv,t3-4: i5-2o: PHiL.,VII,B,!v, VII, B, tv, 2 PHIL., VII, B, v, 22 PmL., VII, B, v, 23 PML., PHIL., VII, B, v, 26 PmL., VII, B, tv,28 PHIL., VI!, B, iv, 20 PtHL., VII, B, tv, 3o PtHL., VII, B, iv, 31 P<ttL., VU, B, IV, 32 VII, B, v, i-o PML., PHtL.,VI~B~v, it-!4:
PHIL., PHtL.,

ductus de Calcul Ktments logique. Dfinitions logiques. Notes deCa!cui!ogtque. Sur la Caractristique. Sur la C~MT<r~M de BoNTEKOE. Sur la vrit des exemples (avril du syllogisme. Rgles

202 32 324 324 326 t7o3). 327 327 327 328 328 32Q 320 33o 330 33i r

D~tM~o. Du faux peut-on conclure le vrai ?. Sur la dfinition des notions empiriques. Sur les causes efficientes et finales. lirventionum in Logicis. Catalogus avril D~c~M~(to 1679). Dfinitions morales. un JV<<M<~t! d'une science sur certaine, les avis des ~~MS intelligens. lequel OH demande JE~Mea&t Rationis (t686 ?). 7<fM M&rt cui titulus ertt Elemettta Nova Matheseos <7MtMt'M~M. ( septembre Analysis linguarum t78). Sur l~Mcy-c~e~M d'LSTED. ~cAe<M~Me~OH~MMM~<H<&ttK6M<M<<t~tOHMtM. Notes logico-grammaticales. Loci logico-pragmatici ex Z.MMtO. Cyclognomica Essay Generales /M~MM~<OMM <~MM (t686). Table de dennitions. Table de catgories. ~tM~t Notionum et Verisur

VII, VII, VII,

B, Vt, B, B, v,

1-2 3.8 Q-t2

PHIL.,
PHIL.,

332 335 348 35i 354 354 355 355 355

VU, PHL., VII, PIIIL., VI, PmL., VII, P!UL.,VII,C, PHtL.~ VU,
PML.,

C, 9-10 C, ti-t2 C, t3-t6 C, 17 t8: C, C, 10 20-3

PHIL.,
PHIL.,

VII, VII, VII,

356 399 399

PmL.,

C, 3~ C, 33-34

TAM.EBES

MATURES

67~

PmL.,
PmL.,

PmL.,
PmL.,

PmL., PmL., PmL.,


PmL., PmL.,

PmL., PmL.,
PHtL.,

V! VII, VII, VU, VI!, VU, VU, VII, VII, VII, VU, VII,

C, 35-46 C,47 ,48-49: C,5o: C, 5t C, 53 C, 53-54 C, 55.58 C, 59 C, 60 C, 62-63 C, 64 C, 65 C, 66 C, C, C, C, C, C, C, C, C, 69 70 7-72 7~-74: 75-78 70 80 8 82

VII, VII, PHL., PtML.,VII,C,68 PHL., VII, VII, PmL., VU, Putt. VII, PHH. VII, PHtL., VII, PtML., PH!L., VII, VII, PIIIL., PHtL., VII, PmL.,
PIIIL.,

Tables de d~nitions. Table de d6nitions. De ~MCre<M<!Mtt~C. Surlesloisdumouvement. et des axiomes. Note sur l'analyse des notions Jlotionum yrWMfMraM! Catalogus De Rerum C~M~ de Nie. VtGEUUs. Sur la DM~!M jMrM Table de concepts primitifs. Sur les paradoxes. et contingentes.. ncessaires De ta nature des vrits GeMCM ~Ct/tO~M. 7~ Divisiones. species ~K~~erM<p (novembre 1678). <MPM~~ et corporM. Distinctio CfKMMF ~C~ De ~tpO~H~M Sur les propositions contingentes. et grammaticale. Sur la Caractristique logique et de dnnitions. Table de catgories 0 Table de d6nitions. de Logique. iments et mtaphysiques. Dnnitions logiques Dnnitions et axiomes gomtriques. Inquisitio absolutum in aliquid en Mdecine. des rpertoires Utilit et de l'existence. de Fessence Dfinitions 3~</MMM~!Ce ~MK'H<<M. De fonnis ~OgMtMOrMM Prface de FEncyctopdie. Calculi ~MM~MCM~ (2 aot 69o). logici De abstracto et concreto. CoMcr~o. De Abstracto, No~tOHMgre~n! Logica de No<OMt&!M. ~M~MDt~ctfM. DerftOM6<<tMofeM~ De A~tOMt&tM. lectiones De <<MHO?<!composita [de JUNGtUS]. y~~M~~e<<MMO?<![deJuNGus]. de JUNGIUS. de la Logica Hamburgensis Analyse DcO~MO~r~~<t~~co~~H~ ~r~M. C~Mc~rM<!M humanarum. cogitationum <' Alphabetum (de DALGARNO). Lexicon Grammatico-Philosophicum Tables (de WILKINS) Table Table Tabula Table Table de dfinitions de dfinitions explicata de dnnitions. alphabtique

399 399 399 400 400 400 400 40! 401 401 401 4o3 404 4o5 4o5 406 407 407 407 408 408 409 409 409 4!0 4~0 421 4~3 4~3 423 424 4~4 426 426 426 4~6 429 4~9 43~ 435 435 4~6 4~7 4~7 5og 5o9 5oa 51 I 5t5 56 5t8 523 524 s

VII, C, 83-84 VII, C, 87-88 PHL., VII, C, 97 PHtL., PatL.,VII,C, 09-too: toi: VU, C, PmL., PIIIL., VII, C, io3-t04 VU, C, t5-n6 PniL., 19-134 PtUL.,VII,C, PHIL., VII, PmL.,VII,C, PHtL., VII, PHIL., VII, PmL., VII, PHtL.,VU,C, PHIL., VII, PHIL., VII, PHIL., VU, VU, PmL.,
PmL., PatL.. PmL., PHIL., PHIL.,

139-145 C, I46-47 148: C, 149-! 50 C, t5t: C~ 52-t55 t56-i57 C, 158-59 C, t6o-t6t D, , D, t, 2-4 D,n, D, II, D, n, D, n, D, H, t -2 3 6-7: 20 37.38 t 2 3 4 5

VII, VII, VII, VII, VII,

de la prcdente). (copie [et Mc~]. de dfinitions.

VIII, PHIL., VIII, PHL.,VIU,4-5: VIII, PmL., PmL., VII, PmL., VII,
PtHL.,

arcanam. fM~rO<fKCftO ad J~MC~-C~~MM GM~tM~!C!~M~<t. morales. Dfinitions .PrtMcCtwr!~<M de SPINOZA). Sur nmini ( propos ~eft~fe et 7~~ De Co~K~OMe, ( 684).

68o

TABLE

DES

MATtRE$

PmL., Pmt.
PHIL., PHtL.

VIII,

39-43

VU!, 94*95 VHI,too-tot: 2 PHILOLOGIE,

Pmt.. Put! PHtL. Pmt.. PHtt..

VI! 43-44 VHI, 56-57 VIII, 64-65: VIII, 7! V1H.85: VIII, 86:

ad veram ~M<~y~< corpormn perveniendi (mai 1677). ~OM~ E~rotnt~oMMw. des sciences). Division de la Philosophie (classification Adresse aux Jsuites. Note sur les possibles (a dcembre 676). ~jcM~ de substance. Note sur l'ide Introduction i'jHort~ott de la Doctrine humaine. Rsum de mtaphysique. Reductio impriKM~M~rMtM ad unam (avec deux Tables mes d'Athanase KIRCHER et une ~nM~t Tabula, De modo grave).

5~4 524 524 5~9 529 530 530 53o 533

536 538 538 (22 fvrier 679).. 0 539 540 540 540 54: 54t 54t 542 542 543 543 543 544 544 544 545 545 545 545 546 546 546 ~47 547 547 548 548 556 557 557 557 558 559 56o 56o 56 563 568

MATH.,1, MATH.,
MATH.,

,a b I, 2 , 3, a b c d e I, 5, a b c d I, 8 I, 9, a b c d e f g h i t

Sur la dfinition de la droite. de la Gomtrie. Sur les principes Axiomatum Euclidis Demonstratio de l'espace et du point. Dfinitions Dfinition de la tangente.

MATH.,

MATH., MATH.,

I, 2 4,a MATH.,1,
MATH.,

b c d
MATH., MATn.,

DRnitionde~M~etdeyo~tfM. Sur l'expression secare. d'un Sur la situation p oint. PrtM?<tGeotM~rc~r!Mc~pM. Sur la vera Geometriae x. Analysis d'extension. de t'ide Analyse de point. Sur la notion Situs JPMHC<. Mathesis generalis CoM!MtM~on<. des formes Notation abrge algbriques. de zro. Sur les puissances Sur la situation et l'ordre. Analyseos M. Metaphysicae propositio Sur l'ide de donn. DC~~OH! Sur la dfinition de rgatit. propos du P. PttESTET. Remarque d* Sur le projet Analysis situs Dfinition de la ligne. Gnration des figures par le mouvement. Gomtrie fonde sur la contenance Essai d'une

et la

I,

15 26, a b c d e a b d

MATH.,

I, 27,

MATH.,

I, 28 29

MATH.,

congruence. Essai de Calculus Situs De Ca/ct~o~MMMt. Note sur le Calcul des alternatives ( 683 ?). Prface (de IVMMK~ortMtK mathematicum). Sur la synthse et l'analyse. et l'analyse. Sur la synthse Modus reducendi ad alia simpliciora (janproblemata vier i68o). transcendante. d'une Gomtrie Prface analytique Combinatoria. ~tM~SM. Algebra. Synthesis. De arte combinatoria scribenda Z~.4r~C<MK~MM~<M'M (168o?). sine calMathematicarum .SpeCMKeM Ratiocinationum culo ef~MrM. de l'Arithlmentaire sur l'enseignement Dialogue mtique.

TABLE

DES

MATURES

681

MATH.,

MATH., MATH.,
MATH., MATH.,

MATH., MATH., MATH., MATH., MATH., MATH.,

Ht, III, 111, 111, III, IH, III, I!I, l, III, III, !II, III,

A, A, A, A, A, A, A, A, A, A,

8 Q 10 t a 3 t6 30 a6, 37 a: b(~):

Du jeu de QMM~MCMopc (octobre 678). ~MM~MC. DMJCM JLe~eM~K~oM~re. Du jeu de f~O)M~C. De wce~t <p~tM<!ttOMe (septembre t~S). C<!KOH~CMP~<fe~fM<Ott. !CM ~~tM~<M.rM~<!<. Diophantea Co<M<rMCtor UM~MM!MftH algebraicum "De Machina Combinatoria CotM~!M~orM. Inveni Canonem De pro toHeM<fM

568 568 56~ 569 569 57 i 57! r 571 572 572

(de.

1674)..

incognitis

quot-

B, MATH., B, 2 MATH., B, 3, a b MATH., III, B, 4 MATH., III, B, 7 MATH., III, B, 12 111, B, 14, a MATH., b c MATH., 111, B, 8, a b MATH., III, B, 9 MATH., IV, t, a b c IV, 4, a b c IV, 8 IV, q IV, tt IV, 12 IV, l3, a b c d e f g h 14, a b 16, a 17 [7, a b

MATH.,

MATH.,
MATH.,

MATH.,
MATH., MATH.,

MATH.,
MATH., MATH.,

IV, IV, IV, IV,

MATH.,

CMH~MC. 573 <<!<~eM. 574 De ogroMtOMe dyadica ( i mars 679). 574 d'une science des nouvelle MOHt~rM. Essay 574 De<twM~t<0!'MtMy~onMMejepreM!OM!&M~Mer<Ms.. 574 Brouillon de MATH., IV, 9 (novembre 70t). 575 Mmoire sur les caractres de Fohi. 575 de Dmonstration du thorme Fermat. 576 De MMM!eroj<!C)fMHt in tesseris (janvier t676). 575 Sur le calcul des partis (7 janvier 1676). 575 Question poseparIeducdeRoanncz. 576 Note sur le Calculus ~M. 576 Sur la notion de rapport (Ratio) 576 /H!~M!re ~'M HMMCro~ ut ofMOrMMt quorumlibet SKMMM<! et <~er~M ~tH~ quadrati ( i<" avril 1676). 577 nueizero~/e~O<<M~OMr~tMMtMt solvendi problemata rMH nt Mt~gTM (ro septembre 1674). 577 Schediasmata de Aequationibus Numericis <~C<M. (septembre 1674). 578 De aequationibus. pro diophanteis. 578 Tres numeros 578 reperire. ~roM~KOtjFrCMtC~MMMM (juillet 1679). 578 Pro absolvendis Dio<panteis. (8 mars t683). 578 MOf~p (juin Specimen ~M/y~o~ 1678). 579 580 Demonstratio, quod CO~MMMOP. ~M~~Wo~!C<P. C~CMf. 58o Conspectus la loi de continuit. Paradoxe contre 581 De Examine in Ca~CM/O analytico Novenarium per 81 58 (janvier 1675). De Examine 58 ~l~;e~!OM~H! ~Vo~tMt'M. Ars examinandi calculos 58~ Analyticos ~WMMrMp propositiones 582 Elementorum "SitusPuncti' 582 de la Gomtrie 583 Critique (cartsienne). analytique fvrier 585 D!pM!o(2 1679). Divisionis 585 (10 dcembre compendium generale 1678). 586 ~KMO~rMKM ~tMP<~MK. 586 .~KKO~MHM<t~6t\HC<P. Ordinatio 586 Divisionis c&<!McteWattC<p. 586 mira (6*7 sept. t677). Numeri primi eorumque genesis JVMMerorMM ordine et punctato.F~HM dispositorum rum ut appareant 586 qui Multipli qui primitivi. OMt'Ct~Mre nouvelle de Nombres (3 jan HM~p~ v:er 587 !676).

i. Ce fragment

est

dsign

dans

La

Logique

de Le!

par

la lettre

c.

~2

TABLE

DES

MATIRES

MAT!
MATH.,

MATH.,

VII, VII, VIII,

5: 5, a 2 7, a b t

~~CM~tM~tCMM. e Specimen Analyseos Anagogica: (!6o8~).. ~tt~MOMMMMt (fvrier Triangulum 1676). MMM<!OKM Origo Trianguli ~<rtMOMC< -PAoMMOtMM Prface. seu de ~O~t~M Legibus JV~Mr<p

587 588 580 589

MATH..

IX,

3~ S. (octobre 1676). 5Q~. 628 6a8 628 628

MATH.,

X.

i t a b C d

Pacidius

~)~M

MATH.,

XII.

Sur le calcul des aires (28 juin 1676). Methodus generalis pro Diophanteis (octobre 16~)~ Summa quadratorum methodo mea deinceps ab unitate, .M (1676). Arithmetica seu D<o~M~M ~Mr~<! (to dc. 678).
ET RERUM. DES FRAGMENTS DATES.
INEDTS.

INDEX

NOMNUM

CLASStFtCATtON LISTE ERRATA

SYSTMATIQUE DES

CHROKOLOGQUE ET ADDENDA.

FRAGMENTS

660 6~3
y

ERRATA

ET

ADDENDA

intrinsecae. denominationes 9, 1. 5 du bas, lire: ad imaginem. lire imagine o, 1. 7 du haut, Cf. T~eo~c~, 39, 4~ cette note Media ajouter 25, Scientia sed magis utiles. scientia:, 33, 4 du bas, lire categoricarum. lire propositionum 4$, 1. 6 du haut, lire prseterea. 55, h 4 du haut, eorum. lire: 12 du haut, 7. animi. notiones quibus Lingua sive scriptura. 1. t8.20 du haut, et PmL., VII, A, 26 (p. 219, note 2). P. 93, note i, ajouter Cf. PaiL., VI, , b, P' P. 04, note 2, ajouter I\, 257). 1676 (Phil., ~<MO~ ~&r!, et la Lettre P~ 96~ note 2, ~OM~r irreducibilit. lire P. 107, 1. 2 du haut, ~+~ P.i29,5dubas,~<j~ F! du ou de Leibniz calartii un AC est haut 12 du lapsus P. i3o, t. n et AB. il faut lire copiste; f. 58 (un coupon). lire P. t47, 1. t3 du haut, naturam. P. 164, 1. i du bas, lire PaiL., V, 12. f, 27. P. 180, note 2, lire ch. VI. F. i83, note i, lire ch. VI. P. 187, note 3, lire il faut lire ma,or est un lapsus; mdius et ~duts~ P. suit comme doit tre corrige P. 204, la 2~ figure (p. 3 verso) P. P. P. P. P. P~ P. D B P. P. P. P P. P. P. P. P. Cf. PatL., VII, B, n, 32. ajouter B est non D. > Bocardo. lire haut, 7 id cum quo. I. 2 quot bas, lire le 2" A par un B. du n" 120, remplacer dans figure e<!CMMeM. dicitur lire 1. 3 haut, lire en marge, PHIL., VII, D, Il, 2, f. 36. i i a (p. ~Cf?'~ 88 (p. 370 et 378). Inquisitiones, 54 et animo. lire 6 du haut, quiore 585,1. V. Ars. Decimalis, supprimer 639, au mot V. Ars deciphrandi. au Mot ajouter Deciphratoria, note 2, du du la du C

260, 320,1. 38, 384, 441, 486, 562,

995-01.

Coulommiers.

Imp.

PAUL BRODARD.

B!BL!OTHEQUE

NATIONALE

SERVtCE

DES

NOUVEAUX

SUPPORTS

SB, fue

de

R:<he)iaM,

7:004

CARtS CEDEX 02

Ttephena

M6

6:

Achev

de

mtctographter

le

14

11

1977

Dfauts

constats

sur

le

document

original

Vous aimerez peut-être aussi