Joannis Cassiani opera

omnia, cum amplissimis

commentariis Alardi
Gazaei... Tomus prior (posterior, in quo etiam
[...]
Source gallica.bnf.fr / Bibliothque nationale de France

Jean Cassien (saint ; 0360?-0432?). Joannis Cassiani opera omnia, cum amplissimis commentariis Alardi Gazaei... Tomus prior (-posterior, in quo etiam continentur : Vigilii
diaconi, Fastidii, Possidii, S. Coelestini I, Antonini Honorati, S. Xysti III, S. Vincentii Lirinensis, S. Eucherii, S. Hilarii Arelatensis, etc. scripta quae exsta. 1846.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numriques d'oeuvres tombes dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur rutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n78-753 du 17 juillet 1978 :
*La rutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la lgislation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La rutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par rutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
labors ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accder aux tarifs et la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la proprit de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code gnral de la proprit des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis un rgime de rutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protgs par un droit d'auteur appartenant un tiers. Ces documents ne peuvent tre rutiliss, sauf dans le cadre de la copie prive, sans
l'autorisation pralable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservs dans les bibliothques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signals par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invit s'informer auprs de ces bibliothques de leurs conditions de rutilisation.

4/ Gallica constitue une base de donnes, dont la BnF est le producteur, protge au sens des articles L341-1 et suivants du code de la proprit intellectuelle.
5/ Les prsentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont rgies par la loi franaise. En cas de rutilisation prvue dans un autre pays, il appartient chaque utilisateur
de vrifier la conformit de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage respecter les prsentes conditions d'utilisation ainsi que la lgislation en vigueur, notamment en matire de proprit intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prvue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute dfinition, contacter reutilisation@bnf.fr.

P ATROLOGITE
CTJRSUS GOMPLETUS
SIVK

BIBLIOTHECA

UNIVERSALIS,

DNIFORMIS,

1NTEGRA,

OECONOMICA,

COMMODA,

OMNICMSS, PATREM, DOCTORUM

SCRIPTORUMQUE
ECCIESIASTICORUM
QUI AB MVO APOSTOLICO AD USQUEINNOCENTII IN TEMPORA
FLORUERUNT;
OMNIUM QU_
RECUSIO CHRONOLOGICA
CATHOLICJE
TRADITIONIS
MONUMENTORUM
SCULA
PRIORA ECCLESI_
,

EXSTITERE
JUXTA

EDITIONES

ACCURATISSIHAS,

DISSERTATIONIBUS,
OMNIBUS

OPERIBUS

INDICIBUS

CAPITULI9

INTRA

POST

INTER

COMHENTARHS
AHPLISSIHAS

SE CUMQUE NONNCLLIS CODICIBUS HANUSCRIPTIS

CASTIGATA ;
DILIGENTER
LECTIONIBCSQCE

VARIANTIBUS

CONTINENTER

EDITIONES

QC<E TRIBUS NOVISSIHIS

AUCTA ,
DETECTIS,

SjECCLIS

SINGULOS SIVE TOHOS, SIVE AUCTORES

DONATA ;
SUBSEQCENTIBCS,

PARTICULARIBUS

ANALYTICIS,

IPSUH

TEXTUH RITE DISPOSITIS,

NECNON ET TITULIS
SINGULARUM
DISTINGUENTIBUS
SUBJECTAUQCE HATERIAH
SIGNIFICANTJBUS,

OPERIBCS

CUH DUBIIS TCH

APOCRYPHIS, ALIQUA VKEO AUCTORITATE

ECCLESIASTICAH
AHPLIFICATA
POLLENTIBUS,

DUOBUS INDICIBUS
UNUSQUISQUE

DUODECIM

PEl\

ILLUSTRATA
DEBENTUR
ALICCJUS

PAGINARUH
ADORNATA

IN ORDINE

PERQCAM

COLLATAS,
J

ABSOLUTAS

HOHENTI

HARGINEM

SUPBHIOREM

AD TRADITIONEM

: ALTERO SCILICET RERUM,

GENERALIBUS
LOCUPLETATA
QUO CONSULTO. QUIDQUI
PATRUH IN QUODLIBET
TnEMA
SCRIPSERIT
UNO 1NTU1TU CONSPICIATUR;
ALTERO

SCRIPTUR^E

SACR.AS, EX QUOLECTORICOHPERIRESIT OBVIUMQUINAM PATHES ET IN

QUIBUS OPERUH

SUORUH LOCIS SINGULOS SINGULORUM

LIBRORUM

SCRIPTURC

^"^.
/

TEXTUSCOMHENTATISINT.

(fo r

/#

CDITIO ACCURATISSIHA.C/ETERISQUE
OMNIBUSFACILE ANTEPONENDA,SI PERPENDANTIIR: CHARACTERUHNITIDITAS,
p^:
CHART/E
INTEGRITAS
TEXTUS , PERFECTIO
OPERUH RECUSORUH TUH VARlETifrf
QUALITAS,
CORRECTIONIS,
TUM NUHERUS,
FORHA VOLUHINUH
PERQUAH COHHODA SIBIQUE IN TOTO OPERIS DECURSU CONSTANTEI
^.
ISTA COLLECTIO,
UNA. HETUODICA
ET CHRONOLOGICA,
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS,
PRiESERTIHQCE
,__,
SEXCENTORUM
FRAGHENTORUH
UACTENUS
UIC
ILLIC
SPARSORUH
PRIHUM
OPUSCULORUUQUE
1
,
"""^
AGTEH IN NOSTRA BIBLIOTHECA,
EX OPERIBUS AD OMNES /ETATES , LOCOS, I.INGUAS
1
\
COADUNATORUM.
FORHASQUE PERTINENTIRUS,
\^""A

SERIES PRIMA,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESOUK ECCLESIiE
A TERTULLIANO
AD GREGORIUU MAGNUM.

ACCURANTE

J.-P. MIGNE,
GTtttSttttm
ECCLESIASTICJE
_

IN
QTOttt^^tOVttm
RAMOS EDITORE.

JOANNIS

TOMUS
CASSIANI
ii

IX

SINGULOS

______

PATROLOGL-

XLIX.

TOMCS PRIOR.
r

VENIT
APUD EDITOREM,
PARISIIS,
VIA DICTA D'AMROISE, PRES L\ RARRIERE
ou PETIT-MONTROUGE.
18i6.

LATINiB

D*ENFEK.

?E.

V'\,
*
SClKNTIiE

~J
S
aS

<.

JOANNIS

CASSIANI
OPERA

OMNIA,
t.VU

AMPLISSIMIS
IN

HAC

COMMENTARIIS
PARISIENSI

CONTRA

EDITIONE,

TEXTUl

ALARiDI
QUAM

IN

GA_JEI

LIPSmjiSJL

CONTINENTER

AD MAJOREM COMMODITATEM LECTORIS SUBJAC ENTIBUS,

EDITIO

ACCURATISSIME

RECOG^ITA.

PIX : 14 FR. l.ES 2 VOL.

TOMUS

PARISIIS,
IN

VIA DICTA

PRIOR.

VENIT

D'AMBOISE,

APUD

EDITOREM,

PRES LA BARRIERE

ou PETIT-MONTROUGE.
'1816.

D'ENFER

ELENCHUS
QU_

De Ccenobiorum

Vigintiquatuor

libri

inslitutis

1N HOC

OPERTJM
TOMO

CONTINENTUR.

duodecim.

Col.

53

477

477 1328

collationes.

ERRATA.
Col. 544, lin.

14;

inquietati;

lege iriquietari.

Col. 1047, in capitis

III

titulo:

germdni;

Col. 1218, in capilis

III

litulo:

corporalis

lege Germani.
pollulio;

lcge corporalem

pollulionem.

Imprimerie de VBAVET DE Stmcv et C"

rue de Sevres, 37, S Pjris.

PRQLEC.OMENA,
NOTITIA,

fllSTORICO-LITlEllARIA

IN

J. CASSIANUM,

(SchcenemanniBibliolh. Lipsis 1794, tom. II.)

i siiam ipsomoderabaiur,
A
et lum suo, tum scriptorum
Mtorum exemplis egregie confirmabat,
licel fama
Vita Joonnis Cassiani.
hisce- editis parta non omni Iabe carere potuit.
nixa auctoriiale
Gennadii,
Qiiiiinvis cnim Pelagiaiiorum
strenuus essel advcrVulgaris esl opinio,
una ex provinciis
Cassianum ex Scythia minore,
s.irius, ea lamen super percalo originali
et gratia
d gmaia aluit, quibus ipse haeresiarchas nomen cinThracix, fuisse oriunduna. Attamen recemiori acvo
fuerunt viri docti, qui argumentis haud conlemnensequcretur, quseque non leves in Gallia aliisque provinciis motus et contra auctorem quidem Prosperi
dis, prasertim ab amcenitate et feriiliiate, quam ipse
calamum cxcitarenl.
in patria extollil,
Nihilominus
ilemque linguae Latince quam in
quidquid in aliis
natahaeresis speciem praeferrel quam maxime delestabacriptis prodit elegantia ductis, cnntendernnt,
esse relur coronaviique gesta sua iinpugnatione acerrima
les ejus ad Galliam et ii) specie Proviiciain
erroris Nesloriaui. Tempus quo vivere desieril, non
ferendas. Quidquid verum sit, ab ineunte sclale
liquet, sed non mullo.a vero aberraverit,
(naius autem creditur circa annum 55!) aut 560), inqui cirea
a. 440obitum ejus coniigisse existimet
certum quo pacto, apud monachos Palaestinaj, in
monasterio quodam, quod Belhleiiem audiebat, diCAPJJT lf.
vcrso illo tamen ab Hieronyiniano sjusdem nominis, B
Scripta Joannis Cassiani.
quod .-erius fuil exstruciuin, educatus ibique prhniim
1. De Intlilulit
coenobiorum libri XII,
ad Castorem
religionis Chrislianae docirinis imbutus esi. Nactus
autem sodalem, quocum familiarissime
vivebal, GerAptensem episcopum, cujus l.oratu sunt composili.
maniiin nomiiie , comerraneum eumdem, consilium
Gennadius Iribuit in tres partes, quarum media
eum eo iniit anachoretas in cremo Scythi (n) cnsiisen liber quarlus solus Insliluiiones
continel;
tutos circumeundi.
Susceptum est ardiinm hoc iter
prima , iribui libris constans, de habiiu monachi ct
de canonico oratiomim alque Psalmorum modo,
anno circiter 390. Peneirabanl ad interiora Tliebaidis et septem integros annos inter horridos illos
qui iu monasteriis Mgypti tenelnr; teriia deniqno
CAPUT

PUIMUl}

sanclos exigebant. Quid? qmxl eodeui quo in monasterium reversi erant anno (39"), deiiuo se profeclioet in tristi i.lo terrarum angulo
ni Uli coiiiiuiseriinl
Judices ergn an
ad annum usque 400 delituerunt.
injuria ereniiue nomen Cassianus ferat.
Cassianus cum sodali suo
Joanni Chrysostomo C
Conslantiuopolioi
proficiscilur,
adhiret
ab eoque diaconi munere ornatur. Mox
Relicto

ilerum deserlo,

ubi ille a perditorum

bominum lurba de scde ua
esset dejectus , ejus causa (a. 405) cnm legalione
ad Innocentinm missus csl.
Cleri ConsiantinopoUiani
fcx illo vero lempore ad annum ferme 415, memoria ejus in ob.-curo esi. Suiil qui in Orientem rever-

acto posierioribus libris comprehensa de originr,

qualitale et remediis principalium vitiorum inscribitur. Phoiiusduos libros facii, Institutionum alcrum, alterum de octo capitalibus vitiis iiiscripiiim ;
eainque divisionrm seciims est Guychius. Cassianus ipse non nisi itnum elcontiiiuum
XII lihromm
opusagnoscil,
quod perfectam vilam monasiicam
exemplis et prsceptis docet. Tempus, quo scripti
sint, accurale definire non licet. Id unum censen.
Benediclini Hisloria> litlerarim
Galliai auctores,

iuin euin dicaut

scriplos esse anle Pelagianorum per lnnocenliun)

et Zosimurn damnationem,
h. c. ante annps 41?
aut418.
9. Collationet Palrum XXIV
diversis temporibus

(a) Sic ipse in Collationibus ab iniiio. AJii Scytliice

fegunt. Eremns erai juxla Maream lacum in jEgypto,
PATROL. XLIX.

qiis: alias etiam Scetii, Scetica, Scelina, Seetiaea, tt

Scythica, Scytiaca, Srythiotica appellalur.
1

enmdemi)ue exisiiment cum Cassiano presbytero, qui a. 414 ab Alexandro Anlinchine

inira annos 419 et 427 litteris mandata?. Decem
episcopo Romam missus fuit ad pacem intcr ulrampriores Leontio episcopo Forojuliensi et Helladio
alii lamen jam tum
S. Castoris Abbati;
qne Ecclesinm reconciliandam;
septem sequentes llonoraio
Massiliain eum concesMSse puiam , ubi presbyteri
mox episcopo Arelatensi; sepiem posteriores Joviniano et Minervio
monachis
diguitate auctus est, etab eo ferme queni modo indiinscrialiisque
cavimus anno tam vitoe quam docuinae exisLimatinne
buntur.
fuit conspicuus. Inclaruit imprimis fundatis duobus,
5. De Incarnatione Christi adversus Nestorium libri
altero viiorum, allero virginum monnsteriis, quorum P
VII, circa annum 430 exarati et Leoni tnm Diacono, post episcppo Romano inscripti.
disciplinam ad Palxstinae et .Egypti regulas compo-

11

AD OPKIU

JOAN.NIS CASSIANIMIOLEGOJIFJSA

13

Falso Cassiano ascribuntur, De spirituali medicina iA Dasileensis a. 1485, expressa iterum tbidem apud
Honachi seu DOJIS medica ad exihaniendos enirni
Atnerbtfchium a. 1497, et Lugduni 1516. Additxsunt
GoilqAieinis iii Vinetn a. 11491, recusa Bononice 1521,
n/fectus, quam Godefridus Tilmarinus Caftiinsianus
et Lugduni 1525, quae omuia simul paraphraslice rediu epistola quadum ad Joannem Gropperum archidila a DionyAo. Carlhusiano lucem viderunt Colonue
liaconiini -S. Gereonis.. adColonjam
Agrippinam,
1540. Llbroi VII c6ntra\ Nestorium primtis, quanlum
lamijuain ex Gracco a se conversnni rocilat. Pa>ticiila
Cratander Basileensis lypoJo. Bapl.
st brevissima , quam loiain
inseruit
inemini, seorsim-extulii|
lib. 1, c. 58, p. 188.
Guesnay Cassiano illustrato
Ejusdem farinse sunt Theologica Confetsio et de Con>lictu vitiorum el mrtuium. Alia commemorare taedel.
Tiilemoniii conjeetora fnit Aela S. Victoris Martyris
aimd Ruinailum olnna Cassianum auctorem babere,
cui tamen Auctores Histoi iae litt. Galliac non consen-

Parigraphus a. 1534, cujus exemplum repeiicrunt

sienses bibliopolaea. 1545 et 1569,idemque repraesenlavit nolulis nonnullis adspersis a. 1572 Josua Simlerus. Dehinc prima operum collectio in offlcina Benrico-Petrina, et una cum Joannis Damasceni operibus

referi.
ex Stmonii Censura ad Dupinii bibliothecam
Similia typis tradita sunt, quae sub Alhan isii noutiue
lerebantur a Monlefalcone ad Atlianasii Opera, <omo

descriptam non vidil. Obiit enimdiem supreiiiuin a.

1581: illam vero ex auto^rapho ipsius excudi fecit
Doiniuicus Basa typograpltus ftqmunus.it. 1588, ni.-.i

a. 1559; ilerumque 1569, et tertio 15 5 excusa.

tiunl. Coiididisse practerea fertur Gassianus, quae
Desiderabatur jam vir doctus, qui parlim vilia,
crebra non potuerat uon admittere in tali auctore
qOra?
nuncquidem noni-x-tai; Begulam MonasHcam. Paiere
modo laudati ex Castoris ]B liUrariofum
illud aiunt Benedieliiii
mnnns, mss. atque ediiorum codicum
collatioiie et jndicio Sagaci eximerel, partim obscura
Aptensis episcopi ad Gassianum epistola. Sed hoc
et ilifliciliora
elncidaret et de erroribus auctoris inoperperam ab. ipsis iradiium essecngnovimns.Conira
Benedicti vero Anianeusis teslimoniiim jam ab aliis
neret; quamquam ipsa I brorum indoles non queinvis criticae artis gnarurn capere atque invilare poienionitum est, id haud novam et peculiarem Cassiani
rat, .'eJ magis exspectai di crant viri inonaslicis sturegulam, sed excerptam quamdani ex diversis inslilutionuni ejus locis conceruere.
diis innutriti et alacres ad ca prOmovenda. Talem,
Crediliun a quihusd.im fuit, Cassianutn ot>era sua
credo, reperisse sibi videbasur c.irdioalis de ecclesiastica litteratnra
nieritissiinus
Antoniut Garafa ,
non Laiino, sed Gracco idiomate scripsisse,
eaque
ciirn Henrico Cuychio, professori Lovaniensi, poslea
posiea esse translata ; >ed iii dudum erroris convicli
tunt. Exstanl quideni Graeca quaSaatinC issiani apud
Gassianum commendaret.
episcopn Ruremondano,
Sed eodem tempore slin ulabat magni nominis criliPhotium in Bibiioiheca cod, 197, seJ ex Latino conciim et elegantioris
doctrinx
laude floreniissimum
vera, nec vero ex ipsis Cassiani libris, .-ed quos in
virtim Pelrum Ciacconium presbylerum
Toletanum.
compendiuin redegerat Eucherius Lugdunensis. Legiut eidem expurgandn rnalius admoveret. Uierque etsi
mus euim apud Genuadium c. 63, Eiicheriuin comI posierior fortasse invkiis volunlaii
posuisse Epilointfn Latinam ex prioribus, IV libris C
ejus auctorilatiet VII prioribus
Collalionum.
Institutionum
Atque
qua de ratione, qua parles ediloris ab iis adminislrari
unc eliam Graeca ejusmodi ms. npersunl in vaiiis. , 'cuperet, obsecuti suni, et Ciiychtus no\am Cassiani
ediiionem ad cot!ic<-s Bdgicos cmendatam et notis
veluii in Caesarea, teste Lambecio, tomo
iiibliothecis,
commodis illustratam cmisil Antuerplx ex off. Plan4Vpag. 167 (ed. Kollar. pag. 373 sq.].), ,el tomo
tin. 1578. Ciacconius vero recensionem, qnam ad ncio
V, p. 276 (ed. Kollar. pag. 582 sqq,); iiem Regia ei
inss. exemplaria Brb). Vaticanae paraveral,
Jesuitaruih Paris., ut Fabricius in BibU M. et Inf. Lat.
typis

forte annus 1580 pro vero uujus cditioiiis nat.nli lia11, parte i, pag. S56-386.
Joannes RosweyJu* inter Vitas Patrum exljibet
bendus, eademque .poslei novo titulo a. 1588 prxlereiite sit ornala. Cerie annus 1580 ascriptus est
libruin ordiiie qnarium ex Severo Sulpicioet Joanne
Cassiano crmcinnaluin et in liiss. codicibus, quorum . epistolae deilicaloriae, iquam idein typographus praefixit ad Gregorium XIII. Hlud saltem certo iude disciisaud paucos ille coiisuluit, nmdo Siilpicio, modo Cas1 mus, Ciaeconium ipsum aujiis aucloris edendi curam
siano inscriptum. Amhigit ergo Jo. Bapt. Guesnay in D
. I, Eucberione liaec Epilome tribtii possit, an forle
suscipere noluisse, sed lucubrationes suas cardiuali
transmisisse. Repelita esl. Roniana cdilio Lugduni
td Viclorem qtiemdam Afrum, de quo Gassiodorus
1606, et liornrn l<pLi; Guychianam singulatim repe;. 29 Institulionum
scrifoit, ctim dicia Cassiani purlitam non inemini. Ex utraque vero facili raethodo
jnsse et quantefuiMtent. addidUse^ refcrenda sil. Sed
Jassiodori verba noii laiii epitoinen,
linnein errorum signifieare videntnr.

Ediliones

quam expurga-

CAPCT III.
bpetum jbannls Cassiani.

I
libros IV ei de causis et reinediis
Insiilutionum
riliorum octo priraum, si vera Irailit Fabricius, proruderunl

fiUinas Vcheiqrum

a. 1181. Gerta efil'",;!

tnram .c?ncinnavil Alardvs Gaxwus (GazH) nionaehus

Vedastinus Alrebati (de l\Abbaye de Sl.-Vaa&tdeVordre de ?:t.-Benoti a Arras), secmus in plerisque Cuychiuiii, ita tamen ut Ciaccouium aliosque prius editos, immo eliam novos quosdain mss. codiees non
negligeret. Addidit de suo Commenlarium perpetuum
omniiim onliiium religiosis, praecipue vero Benediciinis ulilem; atque sic insiructa prodiit li:i'C editi)
^'j.ci a. 1016, III t.omjs in.8*. iiideqiic saepius variis

13

NOTITIA

IN JOANNEM

HISTORICO-LITTERARIA

CASSIANUM.

54

in locis et novissime Lipsiae 1*33 typis describi me- JA fine : Expliciunt,

etc. Impressce Basilem per magiruit. Sequunlur Annales singulqrum edilionum.
slrum Joanuem Amerbach. Anno Domini M.CCCC.
LXXXXVII.
et subter : Deo gratias.
SJECOLO xv.
Prima Basileensis ad singula verba est descripla
1485.
#
characlere Gothico miimto,
ccenobioinis columnis.
Basilece, in-fol. Cassianus de Institutis
eausis et reniediis vitiorum,
colrum, origine,
s^cuto XVI.
Patrum.
In
fine
:
laiionibusque
Expliciunt
viginli
1516.
ab
quatuor collaliones sanctorum Patrum conscriple
in-8e. Joannis Eremilae, qui et CassiaLugduiii;
Joanite heremila qui el Cassianus dicitur. Impresse
nus dicilur, Vila et libri XII, videlicet:
de CcenobioBasilece anno Domini MCCCCLXXXV.
ruin Iristiluiis libri IV, et de Gclo Viiiis capitalibus
Textum prsecedit regislrum alphabeticum rerum et
libri VIII. Cat. Bibl. Bodlei. Aticlores Hislorim Liit.
sentenliarum memorabilium,
in quo ad libros et caGallice T. II, p. 224. apud Simonem Becilaquam
pita singula escitanlur. In aversa tiluli pagina legiLugdtinensem typographum hanc editionem impreslur : Auclor quis ac qualis fuerit : quos libros : ad
sam ferunt.
:
et
de
commendatilia
quos
quibus scripserit:
brevisque
15-al.expositio in hanc seui.cnliam desinens ; Ut igitur
in-%'. Joannis
Bononice, apud Benedict. Heclor;
prmclari liujus viri (Cassiani) Opera lanta commenda' B
] Eremiie, qui el Cassianus dicitur, opus delnstitulis
tione digna ab omnibus legere cupientibus faciiius haccenobiorum, origine, causis et remediis viliorum,
beri possint: v.uper in inclyta Basileensium urbe post
CoHalionibusque Patrum. Cat. Bibl. Reg. Paris. T,
accuratissimam eorumdem emendationem : arliftcioI, p. 382, n. 772.
1525.
samque et peru.ilem ei antea non visam dislinclionem:
in-8. Iidem libr!
Lugduni, per Jaeobum Myl.;
singula cum inscriplionibus suis : in hoc ununi corpus
sunt collecla : elimalisque litterarum characleribus ut
Sponsoribus Patribus Maurinis in Hist. litt. Gallice 1. 1.
liquido cernitur impressa: ad frugiferce artis impressorice commendationem: omniumque diligenter in his
1528.
legeutium ulilitaiem : Salvatorisque noslri Jesu Chrisli
(In fine :) Haganooe (a), per Joh. Secerium, mense
gloriam el honorem : qui est benedictus in saicula : anMartio, in-&. D. Cassiani Coiistantinopoliiani
diano nativiiatis ejusdem MCCCCLXXXV.
coni de Lib. Arbitrio
Collatio. Octo plagulse lucuDe eodem
lento cliaraciere Romano, ul Justitius duobus arinis
argumento versus hexametri sexaginia adjecti sunt
in secanda pagina noni ex foliis registri, qui inciante ihidem excusus, imprcssai. Exstat etiam in
Cat. Bibl. Reg. Paris. Collaiio hasc in opere iniegro
piunt: Cmsaris imperio famulelur Rhomulus orbis, elc,
et desinunt: Sermones Abrahce : de carnis lege doman- lQ est vigesima teriia. Rescidit auicm editor, ut Patres
dce. Epigraphen faciunt hi dtto : Quos opus hoc libros i
Maurini modo laudati monent, caput ultimum, ejusteneat cognoscere si vis. Et quid quisqae tenel: subque loco XVII alia ex aliis Collaliouibus consarcinata
ut si juslum velis esse litulum, inscribi
substitui:,
scriplos perlcge versus.
debuisset, Tractatus de. Libero Arbitrio ex Cassiani
Impressum est volumen typis Golhicis grandibus,
sed lenuioribus et acutis, 'binis columuis abs nuCollationibus, prassertim XXIII
desaiplus.
meris et custodibus. Plagulas signataj sunt; adsunt
1540.
etiam librorum lituli niajusculo charactere exarati in
Coloniai, ex cfficina Melch. Nuvesianum: in-fol
summa ora, et lilterae initiales minutas in
Id unum fere singulare in characteribus
vimus, cwod syllaba is in fine vocum per
dium Iinese recias perpendicularis
dcsupei-

capitulis.
observacoinpen-

paululum
versus sinistram inflexae cxarata sii. Eamdem ed.
servabat olim Bibl. Ducis de la Valliere. Cxlerum
Fabricius in Bibl. M. ei. I. Lal. laudat editionem Venetam a. 1481, quam equidem lamen lanlisper inter D
fabulas habebo, donec aliud fuero edoclus.
1491.
Venetiis, in-fol. Jo. Cassianus de Insiilulis coeuobiorum : et ejusdem Collationcs Pairum. Producit t
Maettarius T. I, p. n, p. 538, ex Bibl. Menarsiance:
Catalogo p. 19, n. 161. Exsiabat etiam in Bibl.
Pinell.
1497.
Basilece ver Jo. Amerbach; in-i. Joannes Cassianus de Insiiiiiiis
in prima. In '
co?i!oliiQrum,.elc^ut
() Id est Haynce (Grossen-Hayn)

in Saxonk

Joannis Cassiani libri XII de Institutis caenobiorum

et dc vitiis capitalibus, nec non libri duo Coliationum XXIV SS. Patrum paraplirasiice redditi, studii
Dionysii Carlhusiani.
Adjccta est D. Joannis Climaci
scala Paradisi, Laiine, ex inlerprelatione
Ambrosi;
monachi. Cat. Bibl. Bodlei. Paris. Reg. et Casanatens.
'
1542.
Lugduni, apud Jacobum Giunla; in-%. Collalione,Patruni.

Opus Joannis Eremilae, qui et Cassianur

dicitur, de Insiilutis
coenobiorum , origine, causis et
remediis viiiorum,
Patrum. Addii:
Collationibusqiie
Auciotis vita. Cat. Bibl. Casanal. It. Cat. de la Bibl
de St.-Jacques, a Liege 4788,-p. 190.**iO*A.

Basilcce , ex off. Henrico-Petrina;

in-fol. Joann,
Cassiatii opera al%uot cum S. Joannis Daniascei
PP- .
;'...;...

Superiori,

ul recle Benedictini:

allayn,

dansla Haute-Sm:

AD OPERA JOANNIS

Ig

CASSIANI

PROLEGOMENA.

1C

multa conquetus de sseculi

Jam pridem, nempe a. 1548 omnia ex eadem offi- A M. D. LXXVIIl.)
cina prodierant Joannis Damasceni opera, quam
propter enormem in libris scribendis inipnipe-antiain libiorumque
simu! proierviani ei coiruplelara
editionem in hac esse recusam, haud inceruim videinfelicilale ; eam ob causam inter illos, quos Chritur, tametsi illa Cassianum non complexa fuerit, nt
sliana resp. Dominica tinece cultores habel, noifconcx titulo illius in Cat. Bibl. Reg. Paris. ebvio T. I,
'
lemnendam operam navar<e, censet eos, qui veterum
p. 35", n. 382, apparet.
nm. codicum fide adjuti, in restituendis emaculan1572.
disque SS. Patrum monnmenlis, iisque leyendis ac
Tiguri, in-fol. Joannis Cassiani de Incarnatione
baereiicmn ad Lemem
perdiscendis omne suum Mvdium collocenl. Quod ne
Christi conira Nesloritim
absque causa dixisse videretnr ad laude^ et commenRonianae urbis episcopum, libri VII; inter Scripla
dationem Patrum se coiiverlit,
sed mox ad se reveterum Latina de una persona et duab, nal. Chrisli
diens : Quoniam autem, ini|iiii,
ediia a Josua Simlero, pag. 17 Additae siint Vita
partim temporum
Cassiani et annotaliones in libros ejus a pag. 47.
injnria el vetustate. partim scribarum oscilanlia, parlim
etiam hmrelicorum insolemi temcrilale horum labores
1575.
Basilea', ex off. Henrico-Petrina,
111 fol.

TA

TOT

MAK.

IOANNOTC

mense Septembri;
TOT

AAMASKHNOT

compluribus in locis feedati et multis mendh respersi

B sunt, el multa passim loca in eis occurrunthiutca, distorta, manca,
confusa et veluti scopa; dissolulm ;

"EPrA. Joannis Damasceni opera omnia,quacquidem

idcirco danda est opera, ut ex vetustissimis optimisque
exstant : maxima parte haclenus non visa. liem :
Joannis Cassiani Eremitae non prorsus dissimilis
exemplaribus mss. suo nitori et inlegrilati quam acculam huralissime restituantur. Ea igitur res me quoque perargumenti libri aliquot, quorum omniiim,
um
movit, mihique persuasit operce pretium remque onljiis, quam illius eleuchum, versa pagina, singiiloi
nibus divinarum litterarum
culloribus, et cumprimis
autem argiimenla in praefatione reperies. Accessit
monaslicce perfeclionis amaloribus neuliquam ingratam
Joan. Damasceni operibus, iiemque Cassiani, rerum
me facturum; si in repurgando illusirundoque Joanne
nec non locorum sacrae
ac verborura memorabiliuni,
Cassiano aliquid operce collocarem. Quod ut facerem,
Scripturae, quae in liis explicantur alque allegantur,
illuslrissimi
index quain diligeniisMtne conscriptus.
aique amplissimi cardinalis D. Anlonii
trigeminus
Tiisunt omnia Cassiani, nempe de Inst. ccenob.
Carnfoe auctoritas, quce muximi apud me mommti est,
1. VIII, a
effecil. Is enim, datis adme ex urbe lilteris id sibi gratum
1. IV, a fol. 903; deOcto Vitiiscapiialibus
el Chrisliana; reip. non incommodum fore scripsil ; et
fol. 932; Collationes PP. XXIV, a fol. 990; et libri
a fol. 1259. Praefaius est
quid in ejns aucloris recognilione fieri potissimum eelVII contra Nestorium,
Marcns Hopperus Basileensis, epistola ad Tliomam C let, exposuil. Quid vero in. ea re a nobis proesitum sit,
aliorum esto judicium. Itlud unt-tn affirmare aucleo :
a Planla episc. Curiensem seu Rhceliae allae d. Bas.
Kalend. Angnsl. 1575; sed de ratione, qua in traquod si quis hauc nostram cum prioribus editionibus,
a Lugduneiuibus paucis
ctando auctore vel ipse vel superiores editores usi
quas tum a Basiliensbus.ium
abhinc annis accepimus, cdmpururit(m\\l,> antiquiores
fuerint, altum lenel sileniium.
- '
1560.
impressos codices, 'in quibus omnia pene mutila snnl
et imperfecia),
novain hujusce scripioris faciem, noRomce, HI-8. Jo. Cassiani Viioe Pairum ex cjus
et Collationibus exvam formain, novumque cullum adhibilum [uisse deRenunlianlium
7ns(i(utiontbus
tota parte n.
prehendet : id quod ex prtefatione proxime subjerta el
cerpttc : in Vitis SS. Aloysii Lipomani,
nolis castigatoriis ad calcem operis adjunclis mani1578.
in-8.
Plantini;
festum evadei. Duplex nimirum est nolariim geuus,
Anluerpim, ex offic. \Chrislopliori
1). Joannis Cassiani Eremiiae, Monasiicarum Instituquibus pro eo, quem sibi ipse statuerat scopo, Caslionum libri IV, de Vitiis capilalib. lib. VIII, Collasianoopitulatus
est;aiiae, quas castigatorias *6cat, in
de Verbi Incarnaiione
quibus mss. variames et emendaiiouuin causas extiones SS. Palrum XXIV,
lib. VII. Nunc deinum post varias editiones ad componit; his insaper odjeeta est Elueidatio vocum
D Grseco Latinarum ,
qua- in Cassiano passim occurplurium mss. fidem a non paucis mendarum millibus
incredibili labore expurgaii : id quod ex subjeciis ad
runt, qnarumqiie sigiiificniio
paulo obscnrior videfacile cognosci poterit. Adbattir. Aliae censorice diclpe, quas velnii antidota et
calcem castigaiionibus
amuleta qnacdam contra Obscuriora iiliquut loca et
ditis eiiain ad quaedam loca censoriis notationibus,
et obscurarum vocum ac sententiarum elucidatione,
Accessenacuin duobus indicibus locupletissimis.
runt quoquc Regulae SS. Patrum ex aniiquissirno
monasterii ms. codice desnmptae. 0Affliginiensis
pera et siudio Henrici Cnychii sacrae lheologiae liccnliati (pcstea episcopi Rurenioudensis).
Editor in epistola ad Hermannum comitem a Renneborch Ecclesiae S. Salvatoris apud Utlrajectinos
etc. (data Lovauu ex
praepositum et arcbidiaconum,
Cakndis Mart.
Albarum Dominarum monaslerio,

errores, lam in teriia decima , quam in aliis Colla

tionibus obvia esse voluil, digressiomim in-tar plenius de singulis tractantJTenendum
vero, quod lam
in pracfatione loiiiis editionis, quam in admoniti<>ne
ad notas illas censorias profitetur et constauter se
affumare dicil, argnnientis ilem astruere niiitur, errores istns non lam ipsi Cassiano. quam Collatoribus,
quos ille ita opinatos fuisse scribat, imputandos esse.
Quod reliqua attinet, capitum distinctionem a superioribus ediioribus
receptam, quamvis rass. exeni-

17

NOTITIA

HISTORICO-LITTERARIA

non omnino conlormem

plaiibus
non icmere tamen iuutare voluit,
carnaiione

in
distinctos,
uuum explicataruin

indices,
seiitentiaruin
; allerum,
lium reiuiii.

iusignium

capita digessit.
ah auctore SS.
ac

memorabi-

1588.
in-8". Joaunis CasRomm, ex typogr. Vaticana;
siani Ereniilae de lostiiutis
renuniiamium
libri XII,
Cobationes sancioriim
Patruni XXIV, ab inniimeris
pcne

mendis

auxilio

CASSIANUM.

.A ea notare non fuit consilium,

in immensum enim vodeprehendisset,
libros vero de Inlumen excresceret; satis sil hoc loco monuisse, lectio-

uonduiu

Addidit

1N JOANNEM

venisiissiiuorum

codicum

ex-

resiiluiw.
I urgai*-, et ,td suara iniegriuti-in
Adjeclae
siinl quarumdam
oliscurarum
dictioiium
inieipietationes ordine

nem vetnstorum

codicuin

gione conservatam,

tanla

nt neque

a nobis

eorum

fuisse reli-

varielatem

, si
liccc

quando inciderat,
neglexerimus
(u).Prceter
Grwcas voces, quibus hic auctor tibenler niitur, et Latinas quasdam rudioribus consulentes, cdphubeli ordine
disposilas

lalius estplanavinms, adduclis corum locis ,

fontibus hausisse. Cassianitm existimavimus.

exquorum
Testimoniasacrce

Scripturw omnia diligenter conquisita

in margine noiavimus; et quce erant ex LXX Interpretum ediiione. autanostra vulgata aliquando diversa,ne
in indicis formam digesla
forte viiiosa crederenlur,

1, habeti disposine : et ohsei vanones

in loca auib<gua et ininus luta, qua- piuin leclureiu
offeiidere posseni. PraMere imiices duo lestimonio-

unde sunt
quibus el Grwca,
impressimus,
ex anliquissimo Valicance
transscripta , conjunximus
B biblio hecce libro et aliis venerandce velustutis exem-

rum sacras Seripiuras, quae aCassiano <-el explicantur, vel aluer, quam vulg.ua edino oabet, ciiautur.
Ind' x posiremo reruin uieiiiorabilium.
Accessit Re-

plaribus. Adjecimus el secundum indicem, locu in liis

libris obiler explicuta contineiilem.
Porro id quod erat
ntaxime necessarium , adversus quasdam minus tritas

in Latiiium
gula S. Pachomii,
quae a S. liieroiiyino
sermnnem conversa est, inulto
einendatior,
quain
antea.

sit exhibihujus aucloris sententias, quod antidotum

tum, superiort episiola diximus. Scripsil quidemCassianus hortalu Leonh ' Pont. Max. luculentos libros

Dominicus
Basa dedicavil
editioTyoographus
nem Gregorio XIII Pomif. Max. (fl585)
cpistoladata

de Incarnatione

Romat Kalendis

scriptum exemplar, ad cujus fidem emendari possent,

el ab instituto nostro, quo hominem vere religiosum
mullum
studuimus,
distarent,
omisimus,
informare

Tam in

intercalarib.

a. M. D. LXXX

(15^0).

hac dedicatoria

vero, quam in prxfalione

sua ad lectorem liunc laborem maximc opera cardinalis Anionii
Carafae susceiituin ac perfectum esse
significat.
aperlius,

in loco declarat
Quam quidem posleriori
dum codicis jam edili et Pelri Ciacconii

seorsim

quod nullum

Domini
exsinrtl

in

ted eos
Neslorium;
Valicana bibliolheca manu-

conlra

addila regula S. Pachomii, etc.

dolemus
Haec ille, qui si Ciacconius fuerit,
dem, enm non, ut a praecedenii editore factum

qui-

est,
in Cas-

manuscriptis marginibus aucti copiam ab eo sibi fa- C apcrte declarasse, quidquid muneris critici
Clam e-se praedicat,
ne ejus auclorilas
sianum a se cllaium sit, intelligimus
autem, eamdeficerel,
dem ipsi in ir.iciando Cassiano ralionem ab Antonio
cujtts ( C. Ciacconii) opera isle labor svsceptus esset.
Addit deinde, Pelium
Ciacconium
cardinalis
lauCarafae fuisse praescriptam,
quam Cuychio
placere
dali cohortationibus

Cassianuin

ab innumeris

mendis

in pristinuin splendorem restituisse, nosed nomen ex modesiia profileri

lasque addidisse,
codicis Ciacconiaui beneficio
recusasse, sequeigitur
expurgalum

sibi ille significaverat.

Cujus summa qnidem eo tendissc videtur,
ui leclores de locis Pelagianisinuin
redolentibus
monerentur.
Idem enim,quod
Cuychiiis
in nods censoriis

fecit, hic per observaliones, ultimo

indices exhibit is, praestare sluduil,
loca

Cassianum et emendatiorem
et locupleiioadjulum,
rem simul emiitere. qii"d multa Ciacconii manu denuo adjuncta reperissei,
illustriorem
qtiae librum

ioco anle

pussent. Sed ejusmodi augmenta, quaa speeditionis ( boc silii vult

ciose quidem ex utriusque
et nova-) comparatione
lectores discere
antiquiorum

super paucoz alice sententiw Cassiani piam imerprelationem desiderantes, nulia ordinis librorum aut collaHasvero obserlionum ratione habita, adjiciuulur.

reddere

omnia, quce Pelagianismi

suspicionem generare potsent, undecim proposiliunibus
quibus intomplexus,

vutioncs auiecediint annotalionum nomine explicaiiojubet, praeler Reguiam S. Pachomii nulla dcprehen
uliltir ,
dimus. Sequiiur vero hanc praefationem
aliera ad D nes vocum Griccartim,
quibus Cassianus
lectores quoque inscnpta , quam quidem Ciacconii
ordine,sed uberioresaccrebriores,
al'|ihabeticoeiiam
non obscure inielligitur.
eastigaesse, ex superionbus
quara apud Cuychium, qui elucidationeshlns
Igitur
Ilis acces-il etiam indilorias notis suis adjunxeral.
ipsa verba, quibus operam suam declaral,
apponamus : Vaticana

octo nobis antibibliotheca, iuquit,

et ex his quwquissima exhibuit Cassiani exemplaria,
dam emendalissime scripta, ex quorum collalione
innumerabilia loca suut in hac editione resiitula : sed

culus

sacrx juxla
LXX versioScriptunc
nem laudatorum
(b). additis Gracis, unde desunipla
sunt, ex velustissimo Vaticanm bibliothecm libro et aliis

rolundo pari(a) Haec cinn verbis antecedentibus

ler charactere
vix commode ab aliquo
exscriptis
coni iliari poterunt.
(b) Cassianus, inquil, testimonia sacrce Scripturce
fere omuia ex vutgaia edilione adducit, quam mrliorem esse interpretationem
et ad veritatem Hebraicam
Verum quoniam LXX intervretes.
txpressam affirmal.

qui in omnium tunc manibus versabanlur, imbiberal;

fil, ul loca qucedam (scd pimcipue ex Proverbiis, quai
secnnfortasse jam olim in ejus memoria insederunt)
cilet. Ea nos, majori ex
dum eorum interprelationem
aut negligeuiius capzrle ab cdiis non animadversa,
stigala, et si qua alia a vuigata noslra edtlione aliquanlule.m cl:st-rei>ab:int, in intticis formam rcdeyimtts, elc.

locorum

correctioribus.

AD OPERA

19

JOANNIS

GASSJANI

1606.

XXIV.

Cassiani

de Instilulione

Collationes

in Cat. Bibl.

Occnrrit

20

non mdgnopere laborandum

A aut reformando
existimavi, cum satis emendakim et enucleatum eum nobis

SJLCULOxvn.
i-8. Joannis
Lugduni,
libri
Renuntiantitim
XII,

PROLEGOMENAi.

Cuycliius et Ciacconius, viri doctissimi e\

accttratissimi, qui hacin r,e slrenuam operam navarunt.
Contuli tamen cum aliqubt exemplaribus tum excusis,
reliquerint

SS. Patrum

Musei Brill.

Ex tilulo

Romanse csse; id qttod Gazajus

patet, repetitionem
ctiam in praefalione ediiionis suae confirmat.
1611.
I

tummss., el subinde qumllam loca ab illis prmtermissa,

aul minus expensa correxi,
aut excussi, et adhibita
eliam Dionysii Carlhusiani paraphrasi, lucem c.scivi;

in-8. Joannis
Romm, typis Camerce Apostolicw;
Cassiani Eremitse libri XII de Institutis
renuntian-

quem lamen paraphrastem (salva tanli viri aucloritale)

nonnumquam ab auctoris menle, ac sententia aberrasse submonui, lectoris interim judicio arbitranditm.

tium,
Verbi

Collationes

SS. Pairuih

Incarnatione

tionibus.

Accesserunl

libri

XXIV,
cum annolationibus

II. Annotaliones

et observa-

S. Pachomii

Regtila

VII de

et S. Prosperi Aquitani
liber
Dei el liliero Arbilrio,
et observaiiones
in loca anibigua: omnia multo emendatiora
cusa. Cat. Bibl. Reg. Paris el Bibl.

quam antea
Casanatens.

1616.

illustrata.

alii

communes de rebus monasticis in vsus quotidianos ac

familiares depromi queaiit. Ingaiue inierim fateorsubCuychii, tum Ciacconii, quas proinde et ineis, publico bono consulens,
iia inserui, ul tnmen suds cuique auctori acceplas referrem, nihil alienum niihi vindicans. Neque vero mihi

nuncupant,
Opera omnia.
elnotis amplissimis
repurgaia
alia ejusdem argumenti
sequens pagina exhibe-

opuscula, quorum Elenchum

bit. Siudio et opera D. Alardi
"Yedasiini

inde adjutum

abbalem

recognita,
Quibus accessere

Gazmi,

quibus non

que obscuriores, ilidem qumsliones llieologicas ad moex- B nasticum instilutum

speclantes, easque perutiles ex
occasione occurrenles, quanta polui facilitale et perspicuitate pro captu junioruni examinavi: unde multi loci

Baltazaris Belleri;
Duaci, ex lypographia
in-8,
III tomis. Joaimis Cassiani presbyteri,
quem alii
eremitam,
Novissime

adjeci,

solttm voces, et dicliones] quasdam Grmcas, barbaras,

aul mimts vulgatas elucidavi;
sed el sententias quas~

; Regulae
deGratia

SS. Pairum

fere perpeluas

excidil

coenobiiae

ord. Benedicti.

illttd

Plinii

ad Vespasianum

essc, el ingenui

Benignum

Tomus

me lum notaiionibus

plenum

scile scriptum;
pudoris

faleri,

seCundusduabus parlibusconstai,
quarum
altcra incipit a praefatione Collaiionis" XVIII, pagina
lomi elenclius
'881, quae est lituli ipsius. Uiriusque
post titulum statiin hic compaTct. Insunt lomo priino:,

I
per quos' profecerimus.
III. Porro antiquos riitts, el instiluta veterum monachorum tum in officiis divinis peragendis , lum in aliis

res sententiae ex ipsius operibus collectae. Joannis

Cassiani de Christi Incarnatione
lib. VII. Tomo altero: Jo. CassianiCollalionum
PP. XXIV, commenlariis el nolis illusiratao. Dionysii
Canhusiani
Do-

rilus et observdntiw monasiicm , quibtis magua pars regularis disciplinm continetur, quasi permanus tradiiw
'
dd nos pervenerint.

clrina

mttmriomine

ascelicis \curiose observavi, et velul in

"de Insiitulis
ccerfobiorum
libri XII, cum commen- G tabuia depicta lectori diligentius inspicienda et conlemtariis et notationibus,
olim a
Reguia S. Pacliomii
planda proposui : Ex quibus ilidem, tamquam locis
S. Hieronymo Latine trauslata:
nunc etiatn selioliis
communibus, anliquitatum monaslicarum sludiosus inet notis illustrata;
Fiores Cassiani sive illuslriolelligat, quibus auetoribus et observaloribus hujusmod'

Catholica

CoIIalioni

XIII

substiiula.

'vaiiones

PetriCiacconiipresbyteri
in Jo. Cassianum. Indices

Toletani

obser-

quattior, quorum
'primus est locorum sacraj Scripturae secundum vulin hoc opere explicaiorum;
gatam editionempassim
secundus, quorumdam locorum secundum versionem
LXX

Inlerprelum
; tertius, rerum et vocum quartimdam in lexlu Casstani occtirrentiitm;
in
quarlus,
commentaria
et nolationes.
Prac-figilur et tomo secundo D. Anselmi, Cantuariens.
archiep., Carmcn
divinum

de vita

sticae incerto

monachoruin

et Laus

vitae niona-

Verum illud

pmcipuc speclavi,
Cassiano me addixi, ulin

sequittmcommilitonum
inquam, Benedictini

el' confralrum
ccenobitariim

gralia inscriptum voluil

gttlas sanclissimi Pairis

ci twc pottssigratiam, etvb-

meorum,ordinis>
(cui me Deus sua

) plerasque, ac prwcipuas Renoslri Benedicii j quanlum in

proul se dedit occasio, ex Cas-

me esset, Deo juvanie,

siano explicarem , et complures ejus locos ad Cassiani
"
scripla, vehct ad protottjpitm siium referrem, ac rcvocarem.

Unde liquido'apbaret,
quanta cura, quam pia
el solerli wmiilaiione sanctissimus paler Benedicltis ve'

et eorum vesligiis instuducrii,

sttos cwnobilas
sislere", suoque eximplo et inslilutione
ad eoruhi imiiationem pr\>vocare.
teres monachos imiiari

V.

Ad hwc senlentias illustriores

senlentiis
Augustini,

Cassiani similibus

el elogiis SS. '.Pairum Basilii,

Hicronymi,
a
Gregorii, aliprumque passim illustravi,
exillis noiinidlas selectiores el breves, vel-

auctore.

roboravi,et

quidem

in umiihcollectas,
ct ordinc
utslelktfas z*lendidiores,
digeslas ad calcem operis.seposui, quo et faciiius nicet tcnaeius infiyanUir.
tnoriw nmndenlur a junioribits,
VI. Ad exiremum, ne quid leclorem in hujits vperis

Praelerea, quid in hac posirema edilioue allaboratum

aul curaium
fuerit quod
?iiiiclem ad sex momenta refert editor, jpsius verbis
dabimus.
cognosccirdum
I. Primum

IV.

D. Pro-

Iiber de Gratia
Dei et libero
speri
Aquilanici
Arbitrio
contra Coliatorem.
R. D. Henrici Cuychii,
annoiaiiones
sive nolm
episcopi Ruremondensis,
censorim ad Jo. Cassiani libros. Statula duarum consive Capitulorum
ord. D.
gregationutn
generalium
"Benedicti.

exercilalionibus

cle texiu

Auctons

repurgando,

21

NOTITIA

HISTORICO-LITTERARIA

IN JOANNEM

CASSIANUM.

decursu re<:iorari vel offcndere, vel quovis modo in er- A pitula tit in prima nolis distincius est, quae columnis
binis impressx sunt. Titulus adest duplex, prejo alrorem inducne possct , praier nosiras aimolationes,
eiiam alias observaliones, et censorias nolas tum Ctij/ter, alter acre impressus.
1642.
chii, lum Ciacconii adjungendas, et ad calcem ilidem
tuo ordine collocandas duxi, quibus ant dotis monltus
Parisiis,
apud Laur. Cottereau; in-fol. Joan. Cas
siaui opera omnia cum commentariis Alardi Gaxmi,
quilibel Cassianum deinceps inoffenso pede percurrat,
elc. Cat. Bibl. Reg. Paris. el Bibl. Jos. Renati lmpenihilque, quod ad operis perfectionem vel animi sui serialis card.
curilalem pertineat, amplius desiderel. Quas quidem
obtervaliones ditigenler iis prmlegendas suadeo et mo1677.
neo, qui non usque adeo in his versali, libros prmsertim
Lugduni,
apud Anissoniot; in-fol. }o. Cassiani
Collationum , aliosque utilissimos, et a SS. Palribus ,
Opera omniaex ed. Alardi Gazmi; in Bibl. Max. PP.
Benediclo Thoma Aquinale, aliisqus, ut diclum etl, teri
tonio VII, p.17 segq.
SJECULO XVHI.
solilos, ulililer ac salubriter versare voluerint. Subjeeh
1711.
igitur notas suas singulis siatim capitulis , doclas
ubique et frugi plenas. Pracfalioneni praecedit ep Parisiis, in-fol. Joannis Cassiani Collatio XIII, de
stola ejus dedicaloria ad Philippum Caverellium C03- B Proi.ectione Pei; cum Operibus Prosperi Aquit. p.
283 seqq.
nobii Vedaslini apud Alrebates tunc praesulem, dala
ex mde ipsius ei p>'ceposititra S. Michaelis, appariljonis
1722.
feriis CI^. Pj. CXV. Addita cst etiam Cnychii praeFrancofurli,
in-foL Jo.
sumpt. Thomw Fritschii;
fatio. Utriusque tomi limen obsitum est carmiiiibus
Cassiani Opera omnia ex ed. Alardi Gaxmi. Cat.
Bibl. Casanat.
gratulatoriis ei anagrammalicis ad editorem , inter
quat; piiam niiuin in secundo toino , quod proprio
commentario instrucium est. Titulus tabula cx aere
sculpla impressus est.
l(i!7.
Lugduni , sumpl. Laur. Durand; in-fol. Jo. Cassiani Vitae Patrum ex tibris ejus de Instilutis Renunlianlium et Collationibus excerptm. In Herib. Rottoeydi Vitis p. 563.

1733.
Lipsiw, apud Wetstenios et Smitlt; in-fol. Jo. Cassiani Opera omnia cum commentariis D. Alardi Gaasaeiccenob. Vedast. ord. S. Bened. Quae editio ab
eodem denuo recognita , commenlariis ipsis terlia
parle aticlipribus illuslrior reddita : novoque insuper
in libros d,e Incarjiatione,
qui desiderabatur, commenlario locupletata.
Ut litulus oslendit,

1628.
altera Gazaei editio accurato
Coloniw Agripp., sumpl. Ant. Hierat, in-fol. Jo. IC expressa esl; quod
facium
prclo Amsteloilamensi
Cassiani presb. Massiliensis de Institutis
esse ex niiore lyporuin et insigni Wesleniano in ticcenobiornni libri IV, etc. : omnia ex recogn. Alardi Gqzmi.
tulo impresso colligimus.
Charta tameri aspera est
ln Bibl. PP. T. V. part. n.
et cruda.
1628.
Alrebali, apud Jo. Bapl. ei Guilielmum Riverios,
sttbsigno Boni Pasloris; in-fol.
Nova editio ab eodem denuo recogoita, et a mendis, quas irrepserant in priori, repurgata : commenlariis ipsis tertia parte auciioribus
illustrior
reddita : novoque insuper in libros de Incarnatione,

II. Versiones.
1563.
t Opers
Venezia, per M. Tramezzino;
.n-4.
di Cassiano Eremita delle Costitulioni et Origine de"
Monacbi, e de' Remedi e Cause di tuiti i vizi, dove
si reciiano venliquattro ragionamenti de' nostri anlichi

Padri ...
tradotia per Fr. Benedetlo Buffi.,
Eremita de' Camald|i di Latino involgare.i
Cat.
Bibl. Casanai.

qui desiderabatur, commenlario locuplelaia.

Praeter ea , quae in tiiulo promissa smit,
novo
etiam ordine singula sunl disposita. Sic post lnsli1663.
lutiones sialim Collaiiones cum Doctrina Dionysii
chez Charles Savreux;
ijj-8.
Les
Paris,
Carth. et Prosperi libro de Gratia sequnntitr. Post " Conferences de Cassien traduites en francois par
De Saligny.i Cat. BiH. Reg. Paris. Eamdem verquae iu^erta suut Cmlestini papw pro Prospero et Uisionem ab eodem bibliopola a. 1665 II tomis emislariq, de Gralia Dei epistola ad quosdam Galliarum
sam Cat. Bibl. Tellerianw, n?c non aliam 1682. Lugepiscopqs, ilem Canones concilii secundi Arausicani,
tirca lempora Leonis papw primi de libero Arbilrio ,
duni ap. Jo. Malth. Martinum H lomis, Calal. Bibl.
Casanat. Iaudant. Observant Benedictini Collatioetc., eiD. Prosperiepistolaad
Augusiinum. Mox rursus po-t Cuychii et Ciacconii < bservationes legitur
neiu XIII a traduciore justis de causis esse resectam.
postremttm de Cassiani doctrina Annoiamentum excerptum ex Didaci Aivarez lib. i Disp. 2. 3, de Auxiliis
1667.
divinw gratim et viribus liberi arbilrii. Tmn deinom
chez Ch. Spreux;
i Les InsiiParis,
in-8.
libri VII de incarnaiione,
Regula S. Pachouiii, Flores e\ Cassiano usque ad Indiccs exhibentur exclosis ab hoc corpore, quae ex conieniis primae editionis
\u hic novo elcnelio desunt. Textusp r singula ca-

tulions de Cassien traduites

en fran$ois

par Dr. Sa-

ligny.t
III. Codices.
IFic cos soluinmodo notarc licel,

tjuos Ctigchlut

83

AD OPERA JOANNIS CASSIAM

inOLEGOMENA.i

54

Hiiliibuit,
quippe qui non soiura non sibi f.is ese \ dereayitur, quw maxinte (inliquis ecodicibus et schedt
i redidit lectores ceiare, ubi et quo jure a se texlus
pendeat, in quibus per ai&ios pltts duodecim diligentia
iuutaius sil, quod non nisi omnibus.mss.
exemplaquain maxima astidue veriatus sum et nactus suin Taribus consentientibus fecit, sed eliam ultro varias
bularia sane quam luculenta iisque potissimum instrucla monumentis, quibus mpnaslerii S. Victoris SlastiU-ctioneS, de quibus ipse statuere non auderet, alioliensis ejusque patriarchie et conditoris S. Casniani
111
m judicii exercendi gratia apposuit. Sunt autem
nuinero sex, quos describere tamen non sustinuit.
I. Codex Affiiginiensis abbatioe in Brabantia.
II. Codex canonicorum regul. in Corsendonck in Brabantia.
iil. Codex Betlileemilici
monasterii cahonicor. reg.

initia fideHler el copiose explicala eonservantur. Quibus iterh partibus sil auctior, facile est colligere ei judicare ex cothmeiilarioruni,
quos in lucem edere insti-

editorum labores, correpost omnium superiorum

ctiofem tandem, iocuplelioreni et auctiorem sisteret,
sed cujus aucior nequaquaih eam , quaiii sibi sperabat gratiam apud doctos iniit. En titulum : S. Joahsive Chronologia Vitce S.
nes Cassianus illustratus,
Joannis Cassiani abbatis, el monasterii S. Victoris ab

que commentis in infimas vilium scriptorum dastei

redegerint. Allerum de ejus gloria cominentarium
noco quodam modo veluii tummam quamdam operit,

tuimus, accessione. Vilanl S. Cassiani et res prceclure

gestas vii ab hisloricis veteribus delibatas el majori ex
prope Lovanium.
parte ignbrdlas ex ejus shriptis /ideliler colleclas priIV. Codex canonic. regul. in Busco Domini Isaac
mo comihentario in mulla capiia descripsimus. Tum
atterum subjecimus, in quo apertissime redarguitur inprope Nivellam.
V. Codex Plantinianus.
consideratissima quorumdam temeritas, quw sibi lanUiinam vero Ciacconiui quoque octo, quos contu- B (1 jus censendi et judicqndi de aniiquorum scriptis
lisse professus est, Vaticanot codices hoc saltcm
usurpavit, ul ex ipsius Cassiani egregiis lucubrationimodo indicasset.
bus, prmter ea quw S. Protper jiire refellit el erroris
IVi
coarguit, magnam partem pro libidine aut indigne
resecari voluerint, aut illius, quales nunc stint, non
erit liber,
Postremo loco nobis commembrandus
etse reclamaverint atque suis ipsorum censuris vaniseiijus seria quidera professio ea fuit, ut Cassianum

rodem Massilim condili, primarim inter Occidenialia

cainabla antiquitalis, ab anno Chrisli CCCCXX. Opera
t;t studio P. Joannis Baplislaa GUESNAYAqueiuis,

rerum

temporumque ordine servato, conlcxtum catci

hujut lomi 1 (?) adjecimus, ul palam fiat in ore omnium
quantis prw tdnctilate et doctrina virum prosequerelur honoribus ac sludiis Ecclesia. Voluimus eliath

inusitaids vias ihdagare, irilas relinquere inlerprelandi ejus tentenlias ex consuetudine aliorum Doclorum
C in explanandis emteris Palrtbus, nec metiendi eas i.t
iheologi e Socielatc Jesu. Accedil Elenchus sancloquidam tndocii aul longiludine aul conltactione orarum, virorumque illustrium et abbatiarum, prioratuum,
tionis, aul ambiguitate, aut inflexioiie, aut immu.atiocellarum, ecclesidrum ab eodem monaslerio depenne verborum. Constat opus diiobus libris, quoruin
derilium. Item 'Onomasiicum rerum et verborum diffic.iliorum in Commentariis S. Cassiani. Lugduni,
primus capitibus LXIV Ejjtgiem S.Cassiani, sive Ideam Vilw Relitjiosm proponit, alterde Gloria el Bealimmpt. Antonii Cellier. 1652, tn-4.
Cave vero ne quid simile illi operae hic exspectes,
qiiam sub eadem epigraphe CliiffletiusnavaviiPauli110Nolano. Scilicei quae ad Monastcrium spectant,
ea quidem satis bene se habent, ut ab auctore in

fudme ejusdem XXIX capitibus agit. Aique his inlibrorum

satis menlem siiam declascriptionibus
rasse videri auctor possit. Quae frugi in iis suni, ea
libri priini
ferme cominenlur in octo posterioribus

liis rebus diutissime

capilibus, quorum lilulos hic apponamus. Videlicci

De Castiani scriptis.. Veraellegi
capul 57inscribitur
tiina Cassiani opera qum exstanl ? Capul 58 : Quw du
bia el spttria? Capul 59 :\Quo loco, tcmpore et idio
mate scripserh. Capul '601: Illuslratur
Religiosa diet exemsciplina eorumdem prmclaris Instilutionibus

versato et docutnentis

vetustis

abiindante cxspectari potest(a).Sed quicde Cassiani

siia disserit, ingenii se ipsum ludentis figmenia sunt
i-l duduin ab omnibus explosa. Quae nova autem supcr Cassiani doctrina attulerit,
oplime ex ipsius
verbis in'.elliges. Fateiur Guesnaius, operain ediioiiim Cassiani nonlaudare, aniini esse ingrati; attauien nondum iia dignitati
illuni esse rCslitutum,
piin ne perire quidem tacite obscureque plura in eo
et alios pra?'terea oculos et
!:ene're Concederetur,
manus p'6'slularet. Nunc ergo sperare se correciiorem multo, locupletiorem
et aiictiorem
quani usNam id videor posse,
plam autca euni proditurum.
iiiquit, 111his controversiis haud temere profiteri, satis
me idoneum censeri testem debere, quamquam decmtero
Henuitalem tneam neque igndro, neque inficior,quonia'm
\a) Wem paulo post auctor factus est operis, qiiod
Wilohim fert Massilia Gentilis et Sacra, et Lugduni

ptis, et multum pietas publica promovelur. Caput 61".

Collaiwnes publicatm Massitiw primum tum alibi divertis temporibus ingenlet excilanl animorum motut.
Caput B2 : An ille idem qui a suo fonte fiuxil Cattianut, docirinm ihteger ac \ liturw purus ad nos ttsquc
pervenerit ? Quod cuntra JBaroniUm asseriiur. Caput
63 : An aliquOt habuerit Cassianus oenevvlos ac benignos intirpretes ac defensdres. Lbi longa series Theologorum recensetur, quse miiius caute a Cassiano
conat
cnuntiata in meliorem pai-tem inlerpretari

apnd eumdem bibliopdlam

prudiit,

1657, iiinfoi.

MtjEFATlO.

25

HKNRICI

CUVCHtl.

Fraternitatem A bus, qui non ubique Cassianuin ortliodoxa sapere fabunl, cujus quidein inlerpreiationis
sese exhibuisse
Jesu ab orani lempore patronam
teantur, intendit: Rationabiliter, inquit, debemus Caiholicorum dicta in benigniorem parlem quam possw
ronstat. Caput 64 : Errare Doctores Calholici possunt
hcerelicorum vero in odium eorwn
mus interprelari;
eitra hceresislabem. Alque hic finisest totiusejusdisallatisomniperfectum juxta ipsorum haresim mstimare.
pulationis et dicae, quaiuinverbissupra

PRXFATIO

R.

D,

HENRIGI

Non est apiid me dubium ,. benevole et candide

lector, quin siudium hoc el labor quem in D. Joanne
Cassiauo illustrando,
et velerum codicum aucloritateabinnumeris
mendis, quae vel scriptorum ac
typographorum incuria, vel alias ob causas irrepse- ,
rant, repurgando recognoscendoque exantlavimus :
apud complures, qui Auclarem hunc nostrum haerelicae labis insimulant, improbabitur.
Nam et Gelasius
ponlifex dist. XV, cap. Suncia Romana Joann s
Et beaius
Cassianiopuscula inter apocrypbanumerat.
Prosper conlra terliam decimam Collationem, quse
Pelagianae haereseos reliquiis pene tota respersa est,
libellum edidit, cui titulum inscripsit, conira Collatorem. Verum sicut negari non potesl obscuriora

GUYCHII.

ma Collatione, sicut a B. Prospero observatum est,

sed in aliis etiam subiude licet deprebendere. Nam
Collationis terliae cap. decimo Paphnutius abbas ita
et initium
loquilur : Per quod manifesle probatur,
Exi
nostrae salutis Doroini vocatione fieri, dicentis,
ac
de terra tua : et consummationem
perfectionis
cum dicit, El
puritalis ab eodem similiter tribui,
id est, non
veni in terram quam monstravero tibi:
quam lu ex temelipso nosse, vel industria tua poteris
sed quam ego tibi non solum ignoranli,
reperire;
Et cap. 12 :
sed etiam non inquireuli monslravero.
sibi sufficit ad obtinendam jusiiNullus justorum
tiam, nisi per momenta singula lilubanti eidem et
manus suae supposuerit divina
corruenti fulcimenta

clemenlia. Quibus licet adjicere ea quae iu consealiquot loca, et errores, tam in ista tertia decima ,
inveniri:
quam in plerisque aliis Collationibus
quos
quenlibus aliquot illius Collationis capitibus habennos ad calcem totius operis annotavimus , el nc imlur : et qux habet abbas Daniel Gollal. 5 cap. 15 ,
censorias notas,
et abbas Serenus Collat. 7 cap. 20. Quae omnia et
prudens lector in eos impingeret,
cum ex diametro adverac veluli antidota et amuleta quxdara subjecimus :
his similia loca complura,
hosnon laru ipsiCassiano,
in terlia decima Collaiione de Christi
iiaconstaiileraffirmamus,
P sentur iis quae
non pos
quos ille ita opinatos fuisse
quam Collatoribus,
gratia Chaeremon Abbas sensisse scribiiur,
sura in animum meum inducere Joannem Cassianum,
scribit, imputandos esse. Nam hoc in primis ipsa
coarcjus praefalio , quae Collationibus praemiltitur,
qui, sicut libri deChrisli Incarnatione abillo scripli
lestantur, et in confutandis hsereticorum opinionibus,
guit: in quase non sua, sed SS. Palrum et anachoresumma
tarum instilut
fideli sermone narraturum
et in stabiliendis et confirmandis
noslris,
pollicetur. EapropterColialionis
vigesimaecapile decimo,
ingenii dexteritate pollebat, horum senleniiis etiam
inter se pugnantibus ac dissideniibus
asiipulatum
posteaquam coinmemorasset deTheona abbate, quod
divorlio abuxore facto ad anachoreticam vitam sese
fuisse. Exiguamenim admodum recte judicandi faculita subjecit:
A rectore hoc primum detraduxerat,
sive displiceat,
me
posco, ut sive hoc ei placeat,
quoquo modo a calumnia alienum esse concedens in
aut laudet, aut reprehendat
suo hocfacto,
auctorem. Ego auiem qui non meam super hac re senteri'
liam prompsi, sed rei geslae historiam simplicinarralione complexus sum; aequum est ut sicut mihi de
eorum qui hoc factum probant, laude nihil vindieo :
ita eorum qui id improbani, non pulser invidia. Quod
etsi non passim ubi Collatorum
recenset erruies
errandi suspicionem a
sed illovidetur, quando se nonsua,
rum quos loquentes inlroducit placita, ea qua ab eis
in ipso totius opcris
acceperat fide narraturiim,
exordio promisit. Ut omiitam quod in ipsis Collalioadmonuerit,
tesustulisse

omnem

lamen

nihusfrequenterdissonae,
discrepanles, etpugnantes
de graiia Christi sententiae habenlur. Nam alii exclusa gratia pene omnia referunt
ad liberum arbialii contra sic commendant gratiam,
ut
trium,
liberum arbitrium exclusissc videaniur. Quani seutentiariim cinilfadictioiii-m
non tantum in leriia deu-

latem habuissel, si hanc opinionum pugnantiam quae

vel non advertisset, vel
in Collationibus cernitur,
ab ea sibi non cavisset. Accedit quod in bisce libris
de Incarnalione Verbi, quossub finem vitae scripsit,
rogatus a S. Leone Romanae urbis arcnidiacono, qui
Cassiano contemporaneus ac postmodum Romanus
fuit ejus nominis primus, adversus Pelarjponlifex
episcopum dispulat,
gianum quemdamAnlioclienuin
sicut ex sexto el septimo libri sexli capitibus, et ex
inanifestum est. Cujus errores
31 cap. libri uliimi
lectissimis optimisque argumentis ita insectatur et
confutat, ut hinc liquido appareat ipsum Pelagiansu
fuisse. Nec ferensectae nequaquam patrocinatum
quod quidam illum a beato Clirysostomo
explosum, ableerrorissuspicionem
proplerhujusce
fuisse asserunt, prsesertim cum
galum, velejectum
nulla istius suae suspicionis evidentia aut certa do
et ipse Chrysostomus quoque
cumenta proferant:
propter sui teinporis grassantes haereses liberi arbitrii vires nonnumquam ita exlollat, quasi graiix
Ghri-.li iniquior fui.-se videaiur : qiiamqu.iiii secus
dum est,

27

AD OPERA JOANNIS CASSIANI

PROLEGOMENA.

28

imnino siit A minlice recreati, in ejus praeceptionibns, institutis,

res habeat. Quapropter cum incefta
et Collationibus perdiscendis, et ad usum applicnn
istius discessus causa, et cx fine sepiimi libri de
Incarnatione
dis omne suum studium collocaverunt.
palam sit Cassianum, divum ChrysoReliqui ansiomum uti optimum et probatissimum magisirum
tem qui snb nomine Gassiani circumferuntur
libri;
suum semper veneratum fuisse, temerarium esse
utpote Theologica Confepsio,
quae ei a quibusdam
et virtulum
censeo, sinistri et incerti quidpiam de eo snspieari.
tribuitur,
Pe conflictu vitiorum
liber,
Aut enim per ha-reticos ab Ecclesia Constantinopoqui apud Dominicanos Leodienses Cassiani iniiiulatur : et si qui alii invenianlur,
a nobis sunt pracIitana, sive Jerosojyroilana lejeetus ejt, uj anctor
est Volaierranus ; aut soliludinis desiderium ipsum
termissi: lum quod apud Gennadium et Tritliemium
non inveniantur
ul in Narbonensem Galliam (in qua Sila
Gassiano attributi, tuin quod illius
irapulit,
est Massilia) ignotam sibi proVinciam
secederet,
styluin non redoleaot. Sequitur, utexponam utro
virorum alterum, etalterum
ibique duomonasteria,
idiomate, Graecone an Laiino seripserit Cassianus :
muliefum corideref; aut deriiqiie propler studia innam et hoc apud qnosdam, propter Trithemii,
ut
et morum gravitatem,
in qoaestionem verti video:
discipliniirum;
opinor, auctoritatein
: queinadrnodiim
Romani
orairiigravit
quamquam hon magnopere laborandum sit in istius
Nam ipse Cassianus in
quoqiie pro Attica peregrinatitone ad disciplinas ea- R quaestionis dissolutione.
pessendas Massilioticuni
gymnasiura petebant. Uspraefatione Collationum suarum manifestiini nobis
que ad<?oenirrt in ea urbe moriim graviias ac matupraebet testimonium
quod Latino serrribne scripseut Plaulus in
ril. In ea 'Siquioem Leoniium pontificerii et Ellaritas, set honesta stiidia floruerunt,
dinm fratrem alloquitur
In :haec verba-: Obtirieant
Casina, Massilienses mores lamquairioptimoselpro'
batissimos dixerit.
Eadem quoque siudia et mores
orationes veslrae ab eo qui dignos nos vel visu eomirifice commendat Marctts Tuflius, com alibi, lum
rum, vel tdiscipulatu ,: vfel.consoriio judieavh,
ut
nobis earumdem traditionura memoriam ptanam, et
praecipue in orarione pro:L. Flacco : ctrjus haec sunl
verba : Neque vero le, Massilia, praetereo, qnae L,
sermoriem ad dicendum facilem conferre dignelur:
Flaccnm miiitem quocsiorem cegnovisti'..- cujns ego
quo lam sancte eaSj lamque integre;quai ab ipsis
civitatis diseiplinam
non solum
atque gravitatem,
accepimus explicantes,
ipsos quodauimodo in suis
Graeciae, sed haud scio an Cunctis gentibus antepoinstitutis
incorporatos , et quod majiis est, Laiino
nendam juredicam.
Quae lani procul a Graecorum
disputanles elOquio; vebis exhibere possimus: Et
omniurii regionibus, disciplhiis,
Collationis tertiae capite riuinio declmoV prriferens
linguisque divisa,
cum in ullimis lerris ciriela GaMoruiri gehlibus barillud Apostoli,
Sufficienlia nostra ex Deoest; quod
bariae flucttbus alluatur'?' sic opiitnafum consilio gu- ^ iriinus Latine, inquit, sel expressius diei puiest:
1
Idoneitas nostra ex Deo esl. Quaniquam euim in
bernatur, ut omnes ejus ,inisiiluta laudare faciliiis
et cilan lis sacrae Scripturae sencommemorandis
possint, quam aemulafi. Porro quam recte Cassialentiis fere sequalur LXXll Interprelum
nus-ipse ilte hrisli
leclionem,
gratia senSeiit, alia ejus opera
et multae-passim obscur* et Grxcolalinae voces intesfarntur : in quibus riori qriid aliropinatifuerimV
ler legendnm sese oiTerant: quarum catalogum et
sicut in CollaiionibuS,
s.etf siiatn ipsiiis seritenliam
genuarum
MassiJfam

exporiii? id quod etiain in primis 'duabn^.censoriis

nolis a nobis annotalum est. fnier ea veco opera m
quibus ex piopriaioqutlurseritehtia, prarer Monasiicarum Constitulioniim
iibros quatuor, el libros
octe de Vkirs capitalibus,
septem illi de Verbi Incarnatione

libii sunt annunierandi.

Hos enim ab
ipsoGassiano ediios et; conscriptos esse nemo addubita-bil, qui illos diligewer lectitarit, etistndoratio-

interprelaiionem
post finem totius operis adjunvirnus: quia lamen prope Massiliam, ubi etiamnum
ejus memoria celebris habetur, etnonin Graeeia, et
ad episeopos Galliae Latinos scribebat, non alioqnam
Laiino sermone, in quo iili versati erant,et
in quo
ipse jam quoque prope Massiliolicura gymnasium
habitans tritus erat, uii debuii. Sed nequede inier-

prete Gassiani umquam audittun est, neqiie ullum

nislHum eumprioribusejus
hactenus Graecanicum exetnplar, sive scriptum, sive
operibus:comparaverit.
Ut intcrim silentio prayteream-libros hos a Triihemio " excusum, quod nobisquidem videre licuit.in
lucem
et Gennadio, qui illusti-iiim
datum. Jam vero quod ad ipsitis Cassiani leclionem
VirQr-umTndices-desCriinler opera Cassiani numcrari.
Priores
pserunt,
attinet, eara nos ab inflnitis properoodum erroribus
vero libri hoc consilio ah! co scripti Csse videntur,
ac mendis,,exicollatioile
veierum ross. exemplarium,
m in iis viioe piae, feligiosae et monasticae cerlam
et D. Dionysii Carlhusiani
paraphr-astica translaqnaindam absolulamque formam posteris traderet,
tione, quse multis in locis rnss. codicibus tonformis
digni idcifco qui numqtiani de mailibus maxime reest, vindicavimus : quemadmodum ex casiigatoriis
Igiosoriim
deponanlnr; propter sancta saiuiariaque
nolis, quarum labulas post finem operis exliibemns,
qiia-- coniinenl dograata et exempla. Cujus rei locuaniinadyerlere- licet. Capitum pariitio, qtiae molifa
pfetissirnos testes habemus divum Benedictimi, Dominiciim, Thoniam Aquinatem , Dionysium Carihusianum, Ignatium Socielalis Jesu primum auclorem,
et nionaslica perfei-a-tcrosque vitx sanclimonia
tiioiic insigniter claros : qui Auclorihujui
lectione

in locis mss. exemplaribns ab excusis diversa esi,

Dionysianae paraphrasi fere consentanea est: nos
lamen ai) ea distinctione,
quae hactenus in impressis libris invenitur, duximus non temere recedendum fuisse : praeierquam

quod libros

de Incarna-

2lJ
tione

PIWEFATIO

ALARDI

GAUEl.

30

hacfenus

in capila digesserimus.
eodem animi candore quo a nobis
indistinctos,
A lmnc nostrum
4
His omnibus adjecimus duos indices novos ex uniaffertur,
suscipias;
eoque ad Dei honorem et Reiverso Cassiani opere a nobis colleclos:
fruaris. Vale.
priorem, expubl. ac aniroas luae salutcra feliciter
ab Auctore

plicatarum
runi;
rum.

posteriorem
Supetest,

divince

Scripturae sententiaet memorabilium

re-

, insignium
amice et candide

lector,

PR.EFATIO
Cassianum,

ex nostro

Calendis Marliis

Albarum

Dominarum

monaslerio

anni 1578.

ul laborem

ALARDI

etexcusum
denuo
ecce, totiescusum
et novo schemate nonnihil
adornalum

recudimus,
rursus in htcem danius.
mulii:

Lovanii

sal scio, perMirabunlur,

inanem operam, alii iemerita-

().

GAZ^I

addilamenlis
anxit
et illuslracensuris,
aliisque
vit : quae Romoe primum ediia (An. 1588), demum
ex Lugdunensieditione
ante paucos annos huc de'.ata

et alii quidem
foriassis incusabunt,

accepimus (An. 1600). Quorsum igitur hocc nova et

lein
quod post alias ediliones .r. lam proepropcra edilio? et quis eani primo aspeclu
idem opus aggredi,
et
adeo recentcs et vulgatas
non snggillet, aut suspectam habeat, quae superiorivelui actum agere, aut Sisyphi saxurn volvere vibus adeo recentibus,
et lantum non a praelo sudandeamur. Nam, ut antcriores et antiquiores proeleream,
tibus importtina
se obtrudit?
His acccdit quod et
ediJit

(An. Dom. 1578) non ita multis abhinc annis

hoec Joannis Cassiani opera ex Plantini typographia
a niullis mendis expurgata R. Do. Heinricus Cuychius

vel
ipse aliquibus fortasse vel suspeclus,
minore loco habendus videri possit ob veterem illam,
arbiet vulgatam de graiia Dei et libero bominis

theologus Lovaniensis,
posiea episcopus Ruremundensis, additis etiam ad quoedam loca censoriis notatioiiibus
nec non obscurarum
perquam eruditis,

trio

vocum

quarumdam
quae passim
cumferuntur.
presbyier

muliorum
Edidit

Toleianus

commendatus;

ac senteniiarum
manibus

clucidaiionc,
lerunlur
et cir-

el paulo post Peirus

a Baronio (Mariyrol.

eaque

novis eliam

Ciaconius

14 Maii)
et
notaiionibus,

Aucior

controversiam,aliasquecausas

unde

non incognitas :
quam toties in pu-

blicum

potius delitcsccre,
prodire forsilan
expediat.

rursus

cxcudendo

ipsura

el expoliendo

Gur igiiur in eo
tantus labor im-

et c.ensores,
pensus? Yerum aequiores spero judiccs,
qui el Cassianum ipsum probe norinl, et quid in hac
cdiiione prae cocteris praestitum sit, accurate cognoverint.

Quod antequam

cxponere

aggrediar,

consen-

devotam eloquentis
et iG quidem e( specie exleriori
pusillus et brevis, et, ut
() Aniequam
ingrediaris
sancti auctoris hujus lecturani,
illi dicebant de Aposlolo,
et serquam lanli fecerunt
praesentia inliinia
mone contemptibili
; prae humilitaie
animi,
antiqui Patres, pra.-sertim Pater nosler Beuedicius, et
qua
sed
omnem
sui
oslcnlatioiiem
menle
ut
scholoeiheologicajsoldivusTIiomas,ntcam
numi|uam
fugiebat;
non dubito qtiin scire
de manibus fere deponerent:
fucto el scriptis (ut hic vides, lector) revera fortis et
ac primatum dulcoris in hoc geavebis, lectorbenevole,
quis illesit AlardusGazacus,
gsavis, ut inilium
habeat fructus ejus,et ex flotibi illustravit
comnerc coinmeniariorum
qui lam luculentis Cassianum
tuo saiisfactui-iis,
rulento opificio (ibi exhiheat considerationes
menlariis.
Huic crgo desiderio
super
me posse reor non inepte illud Eeclemel et favum dulciores. Fuil porro Alardus li-atrum
praeniitiere
siastici xi : A'OH laudes viruin in specie sua, neqtte
naiu maximus,
coali fuere
qui etiam in volatilihus
spernas hontinem in visu stto : brevis in volaiilibus est
insignes, et scriptis in lucem edilis illusires. Angedulcoris habel fruclus illitis. Quibus
linus Gnzaeus Soc. Jesu saeerdos religiosus,
multiapis, ct inilium
et pielate pronclarus,
sacra quoque
verhis non secundum faciem, r-eil secundum friictuin
plici doclrina
nos monet Sapiens. Frons enim et species
Nicolaus Gazaeus, S. Francisci
judicare
poesi celefjerrimus.
animuni viliorem : et Paulus
prseclara saepe legii
alummis,concionibus
pracclarisediliscommendabilis.
Nosler autem Alardus, praa illis corpore cxiguus, sed
apostolus comra aemulos qui de ipso dictiiabant,
et prae illis et pluribus aliis dulcedine
Quoniam quidem cpislolm graves sunt et fortes, prwscriptorum
sentiu auiem corporis infirma et sermo contemptibilis;
eximius, ordinem S. P. nostfi Benedicti in monasteHoc cogilel qui
S. Vedasti a lenera pueritia ingresrio Alirebalensi
censuit,
responih-re non indignum
annum oetatis su:e60 vixit,
per episiolas xv sus.ineoilem
inculpatead
cjusmodi esl, quia qualcs sumusverbo,
valetudine
contra quam lamen
absenles, tales ct prcesenles in faclo (II Cor. x). Neinpe
plerumque infirma,
in magni moet
animi colluctans perpetuo
fii-iiludine
quamvis pusillus corpore, mngnificus tamenopere
sermone. El pulclire
hoc declarat
SaNam et temporalium
rernenii studiis occupabatur.
comparatio
non sinelaude in olficiis niajorirum administratione
Neque enim aquila magnarum
pieiitis Ecclcsiastici.
nec phoenix longaavic vilae, nec tillae aliae
illius
btis versatuscst,
el in medio administralionis
alarum,
dilectis erudilae conlemplaiionis
sludiis,
majores aves eam merenlur latuiem quam minima in
quanlum
omnibus apicula,
volatilibus
vix credi potest, incumbebat.
In hac vero litteraria
quoe Iructum creai artlficioso in favo, qui iniiium est et mensura omnis
cum prius tadcfixum mors abripuit,
oceupatione
slulcoris. Primum cnim in unoqiioque gencre, Philomeu lectoribus
benevolis haec ingenii
monumenta
: et mel apicueum luslraveris,
sopfio icsle, cst mensura reliquormn
reli(jtiisset,quse
opiime lector, bene
heideo hic dicilur
iniiium
dulcoris,
quia mensura
precare aniinae Alardi lui, el opta illi nt inier Paraest omnium dulcium,
ut merilo vox Graeca non sodisi incolas perpeluo guslet loniem asterni dulcoris,
lum iniiium verum el principatum
dulcoris genuine
qui libi hic velut apis argumenlosa favum htinc dulEt nosler Alardus Gazoeus in volatilibus
esl operaius. Vale. (Prwmocium commenialionum
significel.
animas in rerum divittilio editoris Lipsiensis.)
(quo nomine conlemplalivas
narum jugi spectilatione
suspensas accipe) corpore

AD OPERA

fcl

JOANNIS

CASSIANI

PROLEGOMENA.

32

taneum existimavi

primum de Auctore, tum de opcre jA cipulatti el ordinatione

postinodura. Nunc ut ordini
et raiioni lemporum,
ac reriim gestarnm , qua pospauca praefari, quae tum ex ipso, tum ex aliis auclorihus collecla non parum ad ejus commendationem
nemini dubium e-se poiest, qo.in
sumus, insisiamus,
inonii-nli afferaiil,
ei lectoris animuin noiiuiilla
anCassianus, anieqiiam in Chrjysnsiomi
discipulaium,
el bisioricae veriiatis cognitione informeni
tiqnilalis
simul et oblectent. De Auclore inulia sunt in elogiis
virorum illustrium,
obquae praefaiioni subjiciemus,

sive diseiplinam

servalu

lum iuoiiasiicae insiiiulions

rugionis ClirisliaiKi-,
diuientis ab eis imbutus,
atque adeo mouasiicam
vitam complexus , el monaclius effectus. Id eniin

Nomen

ipsum et cognomcn,
urdo, mimus, diguitas,
denique sauctitaiis
eidem a quibusdam aiiriluiius.
Quae omnia
dine prosequaiiiur,
et luiiinihil
elucidemus;
digna.

niis quoil ad nomenclaiurani

altinet,
valio esi, usitatius hunc cognomine,
a majoribus

vocilari

soliiiun.

prima

geuus,
liiulus
ut

or-

in priohser-

quam noniine

Nam

et
Gennadius,
Cassianuin niiiicu-

aique alii nonnisi

e. 29; Sigeberl.
pant (Cassiodor. de Divin. lnstit.
anno 427): cnm lamen, atictore D. 1'rospero, consiet
esse Jo.innem, proprio scilicei nomine;
appellaliun
cognomento vero .Cassianuni : qua itidem nuucupaCasiodorus,

tione Tiitbemius

atque alii usi sint.

loco in-cribilur
natione Scylba

Se-undo
Houorius
Eccl.

Afrum nominal
in

(Honor.

Cassiano);

: pro quo
Augustodun. I. de

forte

rcul;
veruin, iis omi.-sis quae niliil ad insiituli
iri rationem attinent, ex ca sane nomenclaiura
torum lestimouio comprobata , conjecturam

Iradil
: priipsemel plurihus in locis di-ertissime
muin in pni fatioue ad Castorem episcopum
(cui
libios duodecimdelusiituiiscoeiK
biorum inscnpsii),
ubi inter

alias causas cur ejus voto ac desideiioin

recohiiilis
et enarrandis
mnuacliorum
insliiutis,
H qiiifi per iEgypium
et Palaestinam ohservaii
conniinus idonce ei accuraie tum temporis
spexerat,
p^sset, recuudam hanc affer' . Quod ea ,
qum a pue.ritia nosira inter eosdem constituti,

respondere
inquil,

adhoriationibus
et
ipsorum incitati quotidianis
exemplis, vel ag<*re tentavimus, vel didicimus, vel visu
percepimus, minimejam
possumus ad integrum relialque

qma Scytbiam in
exisiimarit,
qnara alii in Asia collocanl (Plin. lib. v. cap. 9, et lib. vi c. 17; Pompon.
Mela. lib. i. Vide Tabulas Ortelii.)
Qua occasione
plura de Sc.ytharum gente ac regione
dicenda foScr.,
Africa siiam

i.oncedere.l, inulto lempore, vel ab

ipsis pueriiiae annis imer nion;icho.s luni ./Egyptios,
tum Palaesiinos versatus luerit, et prims tum reli-

nos-

nere, lot
imitalione
Collationis

annorum

ab eorum consortio el
curriculis,
conversalionis abstracii. Nec minus aperle
nndecimae cap. 1, ubi sic exorditur

: Cum

in cmnobio Syrim consislentes, post prima fidei rudimenta, succedentibus aliquatenus incremenlis, majorem
perfectionis desiderare graiidm cmpissemus; staluimus

elian
confestim AZgyptum
peiere\, ac remotitsima
Thebuidos eremo peneirala, sanclorum plurimos, quocapere
C rum glonam fama per universa diffuderat,
si non
mihi videorfiaud
improbabilem,Cassianum
nostrum,
cemulandi studio, agnosceudi saltem mvisere. Igitur ad
ad lidein el religionem
opera D. Chrysosiomi
cacui Thenhesus nomen esl, emensa
tholicam
in ejus obsequium
oppidum jEgypti,
et disciconversum,
navigatione pervenimus. Haec ibi. Rursus Collat. 17
plinam concessisse (Baro. to. V, An. Chrisli 400).
ostendit
Nam de hac Scytbaruin conversione per B. Joaunem
(Cap. 2 et sq.) per nmlia capiia luculenter
et perfecla
quani fuerint solliciti Germanus cl Cassianus de rehaec tradit
Chrysostomum
procurata
ditu ad suuni cceuobium, jel quam diligenler
hanc
Theodorelus
Ilist. lib. v, cap. 30 : Cum viderel, millis curam exemerit
abbas Joseph. Addit prowide
quit, gentem Scythicam doctrinw Arianw laqueis irreCassianus cap. 51 ejusdem Collationis
ha'Cve>ba :
tilam teneri, moliius est sedulo inde eam eripere. Ad
mul-

quam prmdam capiendam hancviam excogilavil.Complures qui eadem lingua loquebantur,

presbyteros ,
diaconos, et leclores ordinavit, itlisque unam tribuit
Ecclesiam, quorum opera multos errore lapsos Ecclesim reconciliavit. Et cap. sequenti : Cum accepisset
Scythas qiii Nomadw vocamur, quique proptcr Istrum
silienter quidcm salutem appelere;
sed
accotebanl,
habere neminem , qui sitim suam salutaris doctrinm
fluenlis reslingueret, viros laborum Aposlolicorum imitaicres conquisivit,
eosque illis erudiendis prwfecil.
llacc iie.
Quihus sane cum Geunadi
aliorumque
lestimonio

collaiis,

esl ul qui-quam
et ratum
tere,

el raiionis

lancc perpensis, vix

horum alierum adinit-

jure diibitei
habere, SIIII Cas-ianum

e Siyihica
opera et indus-

gcnte oriunduin inter suos gemiles,

tria D. Chrysostomi,
ul dicium est, luissc ad fidem
orihodoxam
iraductum;
ai, quud majus esi, ab
eodeni cujus di-.cipulns effeclus fueral, ad conversuae genlis
nis fuisse ordinatum
sionem

cum aliis presbyteris

ac diacoAl de hoc disac destiuatuin.

Licel

parum deinceps essemus de nosira promissione

tumcn expleto seple n annorum numero, sponsolliciti;
Excurrentes
sionem nostram gratantcr \implevimus.
namque ad ccenobium nostrtim, illo im lempore, quo
de impelrando

ad eremutn riditu

fiduciam gerebamus,

elc, prislinam rediiUegrabiihus clta-itutem, tandemque

ad plenum acuteo noslrw sppnsionis ctrnlso, ipsis quoque cum gaudio prosequentibus, ad Scyih cm xetrsla
Ex quibus oumibus ciari-sinie
cuin peoe puer es^el,
Joi>nneni Ca^siauiup,
et monastiien
inter mmiaclios
Chnslianam

soiiludinisremeavimus.
paiet
fidem

et niona-iicae nbedii-niiae legibus

esse complexum,
asiiictum (Vide notationem adc. 1 Co//a(.ll),
>dqiie in
vocat Beihieecoenobio Syrioe, quod alibii-xpressms
: cujus enain
celjbi-rriinum
alias supius
(Lib. iu Inst. cup. 4, /. iv,
cap. 51), nec nou suae renriiilh lionis , prolessionis,
ibidi-m suscep-.ai. in quo
et insii uiionis inmiaslica:
quidem cosuubio arciiorenj quaiiidam iniisse vidctur
milicum

auiicitiain

, id

lemporis
nieminit

ei societatem

cuiii Geriuano

ejusilem

pro-

55

PR^EFATIO

ALARDI

GAZJEI.

54

et coenobii monacbo, licet fortasse scniore Ak etiarn ereinitac Cassianns apuij plerosque oblinueiil.
ac proveciioie.
conseculuin esi, ul vix
Verum qua rationc (dixerit aliquis), quave orrasioExquoillud
bieunio ibidem peracto, sive majons perfeclioiiis deue Cassianus cum s-uo Gcrmaiio ex liiin longa perefessionis

sideno,

sive aiia qu.ivis ex cau-a , ut SS. patres et

tiiiu alios, in reniolis
anachoretas, liiui ^iryptios,
etahdiiis locis degen.es, et sanciitatis lama celebres

grinaiione
liaritaiein

de munasteobtenia semorum licenlia,

inviseriul,
rio egressi ambo longain et perdillicilem
peregiinaet plerasque ^igypii,
lionem snnul iiiierini,
Scythiae, alia-que solitiidines peragrarinl, et cuni iiiultis

derim

iu Joaunis Cliry-ostomi
potiiiam ac faiuiilevenii, el inierejus discipuios cooptaius
esl? Eisi nihil hic cerli compertum habeam, credilamen

id duabus ex causis, vel ulralibet illarum accidisse, vel quod de eorum sanciitaie ac rcligionis fervore cerlior faclus Chrysosiomus eosdem
ad seevocaril,
ut eorum doctrina, consilio, etopera
monachos quosdam Origenisias, qui his temporiius
in Orieute varias turhas excitabant ( Baron. anno

colloquio
patiibus habiio familiari
et congressu de rebus divinis, ac saluiarihuspraesertim ad vitae inonasncae pei feciionem spect.iiilibtis
ac sanclioribiis

403), ad saniorem meiitem revocaret : quod maxin>e in voiis babebat: cum e diverso Theophilus
coinuleriut.
magna animi propeosioi.e acdevolione
Alexandrinus
durius cum eis agendum derenieret.
Uude ei sciibendi Collationes Palrum ipsi dssiano
et iuagua dii-sidia inter hos palres
oria occasi
simul et arguuienlum.
;g Unde siniultales
posiinoduin
: vel polius, quod iidem Germanus et
exarserunt
vocabulo , qiiam fainiNihil eniin aliud Collationum
cuin illis
liares congressus eriiioiiesque
Cassianus, cum eadem tempesiaie in vEgypio, necpatiibus
nou Pala-siina, duae monachorum
ab illis
habiios, saluiaresque insiilutiones
privatim
faciiones,
ptua
acceptas voluit imeltigi.
locis ceria
Coliaiiouuin

Et haec quidem ex niullis

et iudubitaia
redduutitr.

primae c. 1 dehac peregrinalione,

i!lius imlividua socieiate ita scribit

Aiilliiopomorphitarura
odiis ei aliercationibus

Nam Collalionis
et

Genuaui

vel illam
:

Cum in eremo Scythi, ubbatem Mosen, etc, insiilulione ejut fundari cupiens expetissem una cum sancto
abbate Germano, cum quo mild, ab ipso tyrocinio ac
spirilalis ita individuum
deinceps
conlubernium tam in ccenqbio, quam in eretno fuit ,jul
cuncli ad significandam sodalitaiis, ac propositi nostri
rudimentis

mililim

partem

et

ninluis

Origenistarum,
neforte
dccertareni,

declinantes,

in errorem

in hanc
abduce-

renlur

: et quemadmodum Apostolusait (Gal. n), ne

ant cucurrissent,
in vanum currereut,
suae fidei et
salnii consiilente ad B. Chrysostomum
patriarOrienlalis Ecclesiae dociorem
cham, ut pracipuum
et veri'atis antesignanum confugerint,
a quo humaniter excepli
et in catholica doctrina confirmali,

deinceps in ejus obseqtiio, et disciplina pcrseveraunam mentem atque anirint. lit se res habeal, certe Cassianum D. Chryso.
parititatem
proniiniiareni
exstitisse non modo Tritbeinius
ipam duobus inesse corporibus, parilerque ab eodem C siomi discipulnin
abbaie (-cili- et Moyse) wdificaltonis
sertnonem [usis
aliiqne tclantiir : sed ei Cassiantis ip-emet ingenue
immo quidquid ipse scirei,
lairyiuis ambiremus, etc. Riusu Collationis decimae
agnoscit.ac
prolitelur;
abbati J<><,epliuuiii fraires
sexue c-<p. 1, perciiiicianti
: Non carnali, sed
responderuiil
germani essenl,
se esse devinclos, et ttb exordio
spiritali fraernitate
renunlialionis sttm tam in pureyriitalione, q.m ab utroarrepta, quam
que fueral oblenlu militim spinlatis
in ccenobii sludio individua semper conjuuclione sociatos. Coliationis
undecimae cap. 1 nai rant de coenohio Syriae (illo

in quo deBiHhleeiuitico)
Tliepetnsse , ac remolissimam

nimiruiu

gebani, ^Egyplum
baidis ereuiiiiii penetrasse, atque inde in ulterioribus
patres convenisse aut
panir.us
plurimos
jEgyuti

de Iiicamaiiorie

acceptum

referi

sub finem

operis
alia de

vn, c. 51), ubi inter

Cbrysostiino
praeciare d cia : Ille, inquit, denique ipse
vobis etiam hmc, quw a me scripta sunt, commendet:
quia hmc quw ego scripsi, ille me docuil, ac per hoc,
(Lib.

non tam meiim hoc quam illitts esse credite: quia rivus
ex fonie conslat, et quidqttid pulalur esse discipuli,
totum adhonorem referri conrenitmagistri.
H;ec, el alia
adConsiantinopoIiianos
magiiacum laudeCassianus,
sui raagistri Clirysostomi
quibus memoriam
graio
admodum acpropenso
animo prosecutus est.
Sed jam ad quartum , qui in proedictis elogiis ei-

capile5 haec
Germanns ille suo et D dem ascribitur,
liiulum
ronorarium,
veniamns;
Cassi ni nomine : Debet hocsatiem labor tanti itineris
diaconii, iuquam, sive diaconatus. Qiiem enim cum
sua genie Scythica per salutarem
el orthodoxani
obinere, quod huc de Belhleetnilici cornobii rudtmeulis,
doclriiiam
ins.ilulionisVrsiree
desiderw, et profectus noslri amore
pius il e paier in Christo for e geiiuerat:
vel cene,
ul sapiens ni:igister in discipiilum
el
properavlmus. II >ciile. Qu nluni \cro leinp>>ris inhac
saluias-e.

Denique cjusdem
ad abbateni Clieremonein

Coilationis

eidem liheraliler

suie nlumnuni

etsi certo
loiigiiiqua
profeciione
traiiM-geriiii,
di-fiuiii noii pos-.it. qiiud iiusquani repi-rialur i-xpies-

duitrinae

57 Cap. ull. proSIIHI, lamen cx co quod Gllaliono

fii>n!ur se iu s la Tlieba dis r>g one et n-eiiio seplenniimi expievisso, cnnseiiianeiiiu e-t nnii uiodicuin

Cas
asscriiones,
sianus ipse sihi stralnlahinidus
agnoseit loco snpra
uhi se ad"ptatuin
a bcaiissimae mein nae
ctato,
Joanne in iniuisteriiim
sacruin, atque olilattim Deo

lani

Iii>su imlen.poris si>aii,ni rcliquae peregriiiaiioni

iiilium
nnn si>, <i pro laiu diuiiui cl
pensiim;.iii
t>il amiics conliuiiat.i
consueludine,

anaclioiYiuriim

cousortio,

el

ei ereiiiilaniiii

cohabilatione

tilulum

allegerat,
eumdom, m eiihoeinnnere ac ministerio judicavit.

seopus, dgnum
Id , pr.i-ler Gennadii ac Tritheinii

commcmorai.

Idemque confirmat Theodorus diaconus Rom. apud Palladium in dialogo. Quidni vero
hic etiaui aliquid aiuplius auUiinemus,
et duni Cas-

AD OPERA JOAMiS

S5

CASSTANI PROLEGOMENA,

36

Ex his, credo, Tacile aniriiadvertis, lecj.or, quara

siarium a Joarine patriarcha Constantihop. diaconum 1k
inanis ac futilis sit quorumdam opinio , qui Cassiaordiiiatuiri audimus, nori modo diaconii ordine ac
num a D. Ghrysostomo diaconuni ordinatum^ deinde
dignilale
rcmriere initiatum , sed el arciiidiaconatus
sentiamus? Cur enim nbh
p.ost aliquot annos expulsjim et ablegaium fuisse
auctuih, cumulalumque
nulli. hujus suipicionis aHata
scriptis prodiderunt,
ctiam subdiaconus ab eodem diceretur ordinatus :
causa vel probabili argumjiiito, praesertim cum nuli.d est, archidiacoiiisi ufdiacbnus
antonomaslice,
lus velerum ser^ptoram :Jis pc flfltam Casgiano inusNon
rius, seu primus inter diaCOnos inlelligatur?
sisse legatur. Djc.ant, pbseirp,
quando huncabipso
enim; iit hodie, sicolim Ecrtesise usu receptum fuit,
ut archidiaconi niunere fungerenlur presbyleri : sed
ordine ac numero paucissimi,
ex: toto diacoribrum

expelli coriti|eril,
qui ,eti im post ejus exsilium in
et pro eo
ejus nbsequie pcrseyerassc cpgnoscitur,
legatione functus ad Ipn )centium pontificera? qui
encomiis
ejus' defuncii memoriam lantislaudibuset
extulit? qui e.liam multjs post ejus obitum annis,
fam proeclarum edidit suae erga eumdem propensio-

qui epiiique aptissimi deligebantur archidiaconi,

capiti, proxime descOpOj sive pontilici, veluioculi
et ^pro eo diligentius in domp Dei excuservirent,
*arent, ut iii BcClesia Romaha celeberrimus mariyr
nis ,et observantiae tes.tjinonium , ut nullam penilus
et
iii Valeniina Vincentius,
ac levita Laurentius,
in ;B vel tenuissimam
reliquerjt
alicujus siinuliatis sus.Tecentiore memoria, irt Ultrajectensi Aldcbertus,
piclonem. V.erum hujus .jrroris occasionem scile
aliis alii fecisse legunlur : qtii si ad sacerdotii hoobservavit c.ard, Baronius ex eo manasse, quod cum
norem promoli fuissent, diaconi aiit archidiaconi
scipro Joanne Chryspsj,pmo Cassiajius cum ajiis ejusesse aut dici desiissent. Hujus certe dignitalis,
dem Eccl.esiae clericis fuisse reperiretur. expulsus,
licet atchidiacoriatus,
praerogativa, caeteris ilem doeumdem a Jpanue ipso exp,ulsBni per incuriam, aut
ac virtutibus eidein accedentibus, id demum
libus,
oscitantiain existimarint;
cuni pon ab ipjsp, sed pro
conseciitus videtur
Cassianus, ut inter primarios
dericos deligeretur ad obcum. aijis extorEcclesiae Conslatitinop.
ipso,'et .ejvis causa iupcc.tntigerit
rerri fiei-U V(e,ruin adaljia ^rjpgrediamur-, ^erfunctus
eundairi pro Chrysosloriio
Tegationem. Ctijus rei
ea legat.i.one Cassianus ?qpid..deinceps egerit, quo se
tesiis locupies idem ille Theodorus anliquus' scrlverleril tanlO/parepte et palrono suo-Chrysostomo
ptOT, qui inier alias iegationes pro eodem Chrysoab Ecelesla Cbnstaniinop.
ad Innbcehiium pontificem hom. missas, hanc Geret Gassiarii diaconl legationem
mani presbyteri,
quarto loco describens, ita orditur : Posl Palladium
in

exsiliuin

acto

postmodum prbatus, .Barpniuspaucis veriisitaperr

sfrinxit : JPo.s(hmc, Cassiwus profeclus An JEgyptum
ibi monaslicqm vitqm excpUm cmpit, indeque scribendi
Collaliones Patrum hausil argumentum. Exslat Isi?
Cassianusque diaconus, viri ma- U dori Pelusiotm ad Cqssiantm epislola, cum aggressus
Germahuspresbyter,
ab omniclero Joannis altuleessei vilam monaslicam profileri,
qua eum in primis
gnw retigionis, lilieras,

stomo

runt, continentes Ecclesiam ipsam tyrannidem perpessam fuisse, episcopo per vim militum ejeclo, et in exsilium -misso, elc. Sed et idem Innocentius pap.a
clero ac
Ecclesise Conslanlinopoliianie
ejusdeitt
ita exorsus est: Ex lilteris chapopiilo rescribens,
riiaiis vestrw, quas per Germanum presbyterum, et
Cassianum misistis, elc. De hac porro legalione, et
legatorum altero Cassiano diacono nuncupalo agens
Baronius : Est meniio, inquii (Vbi supra), de Cassianoin litterii lnnocentii papw ad clericos Constantinopolilanos : quemquidem Cassianumillum pulamus,

sibi coercendam esse linquatn admonuit. Ita Baronius

eo sermopis siylo ,usus., quasi indicarc yelit Cassianum tura demum post legalionem pro Chrysosioriio
obi,lam prqfect.urii jn ^Egjjptum, vitam monasticam:
excolere ac profii.eri cqepisse. Quae senientia, vel
opinatioita
praecise accepla, *t nullo alio auclore
nixa, cum verbjs ipsius Cassiani stare nequit, quibus ipsum non modo ante legationem,
verum et
multo anle omnero Chryscjstomi notitiam et consueludinem, imnio ab ip4s pueritise rudimentis vitam
monasticam expoluisse.i eamque luiu in ccenobio',

tum in eremo palam pwfessum esse superius luce

cujus sunt Coilaliones Palrum. Nam et Gennadius
meridiana clarius ostendiinus. Verum fieri potest,
hunc eumdem a Joanne Chrysoslomo diaconum ordinatum tradit : adeo ul qui aslruere veiit hunc Cassia- " et proclive admodum esl credere, Cassianum absolulo legaiipnis officio et B. Chrysostomo, ut diclumnum diversum esse, duos necessehabeat, ul afjirmet
Joannis Chrysostomi,
est, papl.o post defuncio, jmcerore animi, et rerum
ejusdem nominis et tmmeris
humanarum taedio affe.ctun; -et prislinae consuetufuisse discipulos, nohiihe Cassianos, eosdemque diadinis et consortii SS. Piilrum in ejus prascordiis
conos. Haec Baronius, unum, et eumdem Cassianum
reviviscente memoria ac (lesiderio stimulalum, rurpro Chrysostomo legatum el Collaiorem esse confirnon tantum
sus ^Sgyplum et Palaestinam repeiiisse, atque ibidem
inans. Quihus addo, pari argumenlo,
inter monachos vitara rnonasticam excoluisse, et
duos Cassianos, sed et duos iiidem Germanos presdiscipulos et coaetabyleros ejusdem Chrysostomi
neos; ialioquin admitti oporlere, alterum videlicet
Cassiaiii iiiius pro Chrysostorao legatij alterum vero
et professione
nostri Gollatoris in illa peregrinatione
monastica

aucioriiate

socium

et colleganj;

quod nulla velerum

aut memoria suffragante quis admittat ?

altius animo
aetale perceplam
imbibisse, ac memorioB ccmraendasse, quam postea
monuinentis
liiterarura
Quo quidem
conslgnavit.
speclasse credendus est I aronius : qui lamen haud
ut
facile excusari potest, quqd id ita expresserit,
dpctrinam

ineunte

lura primum ccepisse signiiicace videalur. Quod au-

PRJEFATIO

87

ALARDI

GAZJEI.

58

tem ad illam attinet Isidori Pelusiota; epistolam, qua A pagandoe, et salulis animarum procurandae, studio
vehement:us inardesceret, muliosqueutriusquesexus
Cassianum de frenanda linguae licentia serio admoChristianos
iis in locis ad Evangelicae perfectionis
eam quidem ad Cassianum nostrum monanuit,
chum scripiam esse cuin Baronio seniio : prxsertim
cum constet Cassiano coaetaneum , et ejusdem magistri Chrysoslomi discipulum fuisse illum Isidorum :

semitam

iioo lamen eo lempore et aelate, qua vult Baronius;

at inulto ante, cum adhuc juvenis in eoenobio illo
Bethleemitico ageret. Nimis enim indecorum et in-

ris ac monaslicae disciplinae

stabiliendae , et ad posteros transmitlendae praeclara, el solida jecisse fundamenia , iidem illi auctores sunt. Unde et nomen
abbatis ac ccenobiarchoe deinceps illi merito indi-

congrnum fuisset Cassianum jam aetate provectum,

et tam officio, quod sub Chrysostomo
gesserat ,
quam adeo houorifica legatione ad summum ponti-

tuin verbo, tura exemplo adduxisset : apud Massiliam duoi monasteria, virorum
unum, alterum roulieruin condidisse, ibique regulainsistendam

tum fueiit

: nisi quis ad priscum morem referre

malit, quo soliii anachoretae seniores, aut sanctiores
voce Syra abbw, velLatina
patres promiscue appellari : quomodo etCassianus suum Germanum abbatem passim nominat. Neque vero praetereundum his

et illustrem, immo et religione

coercendae linguap, ad insiar
conspicuuin, sileniii,ct
Quod ex ipso eliam episiolae
puerorum , admoneri.
R afline ei conjunclum,
nec minus honorariura domni
comexlu quivis facile judicabit.
Caeterum qua ex *
causa vel occasione Cassianus ex j-Egypto vel Pavocabulum, quod epistolae Castoris praefert inscrilaestina landem in Gallias transmearit,
et Massiliam
plio : Ad DOHNUUCassianum obbatem Massiliensem.
ficem habita, clarum

Gall ae Narhonensis

nobile

emporium

appulerit,
tamenid ejus

Hanc euiin

vocem

etsi minus

Latinam,

tamen

eisi a nemine proditum sciain , opinor

ct haereticorum
temporis calamilali,
improbitati
ascribcndum.
Anno siquidem incainaiionis
Donii-

multis saeculis in Ecclesia usilatain, eamdemque viris clarissimis,

ac subindeetiam
sanctis, tribui soli

nic.-eil6 contigit monastcrium illud Belhleemiticum,

in quo Cassianus monasticam vitam professus fuerat, a Pelagianis invadi, diripi, ac propcmodum deJoanne episcopo llierosolymivastari, counivenle
in odium, ut credilur,
D. Hieronymi
adhuc
lano,

anliquissimas
mum poniificem

ul refert Raronius in Annal. Qua de re

supersiilis,
exstant liliera3lnnoreni.papae.id
eumdem Iliero-

tam,

proeter

istiu? epistolae testimonium;

praeler
iiidem Ecclesiae Litanias, quae sumdomnum

multa

apostolicum
veterum Pairum

appellant,
testimoni.

suppeiunt alia
Priinum Evodii episcopi Uzalensjs in libris de miraculis S. Slephaui apud D. Augustiuum , ubi S. Provocat et
tomartyrem
saepius domnum Siephanum
domnum meura Uzalensem,
primarium ejus loci viruin inteliigens.
Alteruin D. Benedicti c. 65 Regu-

nymum. Quariim occa'sioiie turbaruin perquam crcdibile videiur Cassianum ex longa ilia peregrina- *- lae, ubi de abbatis appellatione
ita staluil:
Abbas
tione reversum,
cum illic tulo ac quiete consistere
LOH.NUSet IBBAS
(quia vices Christi ogere creditur)
non licerel, Gallicanas partes appeliisse, ac demum,
vocetur, non sua assumptione, sed honore et amore
Chrisli. Tertium
apud Massiliam pielattsac religionis
Deodisponcnie,
Gregorii Turonensis,
qui lib. x
sedeni ac doiuicilium

elegisse.

Atque

hinc

obor-

lam suspicor quorumdam opinionem, qui Cu&sianum

ab Hierosolymitana Ecclesia ab haereticis ejecium in
Massiliam iransiisse scripserunt. Quod enim npud
Massiliam resederit, ibique mullo deinceps tempore,
et ad finem vitae demoratus fuerii, non inodo Gennadii

ac Trithemii

manifesle
:
declaratur
clogiis
sed et ipsius Cassiani, nec non D. Prosperi (estificatione cerlo certius comprobaiur.
Nam ipse -quilum aliis in locis haud
dem tum in praefationibus,
obscure indicat se jam in occiduis Galliarum parlibus, etGallicanis
provinciis agenlcm tam Institutiones, quaro Collationes scriplis mandasse, easque pluribus episcopis Gallicanis sibi notis ac familiarihus i
d-dieasse. Prosper vero ipsum Massiliae insignem, ,
et ftcundum scriptorcm habiium fuisse testalur.
Quem cum alibi indicet sacerdotalis fuisse ordinis, dum Collationibus
consenianeum est jam

describendis
antea

operam daret,
pietatis ac doclrinae

inluitu, sacerdotii ordine, quemadmodum Gennadius ;

itidem prodidere, siye a Masnliensi,
.et Trithemius
sive ab aliquo nlio Galliarum
episcopo fuisse iniliaUnde et Gelasius ponlifex L
lum, et consecraium.
Ciissianum presbyterum
Galliarura
Imle :
nuncupat.
vero cum majore in dies pielalis ac religionis pro

cap. ull. de S. Marlino

loquens : Domnus Martinus,

inquii. Quartum
deniqiie Gregorii Magni, qui al:quolies in suis epistolis honoratos viros , et feniinas, domnos, et donnas vocal. Unde apparet vetere
usu loquendi vocem Dominuni tribui solitam Dep
lantiim, ut propriam : domnum vero, ut communein
sanclis, vel clarissimis viris, ui u episcopis lantum,
sed aliis

inferioris

ordinis.: speciaiim lamen abbalibus. Ita enim Christianae modcstiae ac simpliciiati

congruere jam olim visum est, ut ob reverentiain
diviiiin majestatis,
cum de Deo passim dicatur :
Hwc dicit Dominus, et similia : solum Deum Dominum ; homines vero honoratos libeniius
domnos,
voee deminuta (domnus enim pro, dominut, per syncopem dicitur),
quam dominos vocarenl : prout
testaiur versiculus ille majoribus noslris notissimus :
C.oeleslem Dominum, mortalem dicilo Domnum :
liiulus,
Superest postrcmus sanctiiatis
quo eiiam
noslcr Cassianus nonunius,
scd mullorum
elogiis
exornalur. Nam et Petrus Equilinus eum in calalogo
sanclorum
nomiiiaiim recensei, et sanctum Cassianum presbyterum et cpnfessorem indigiiat.
Genna
dius eumdem sanctilatis

litulo

ornat

in his verbis

Sed cl S. Cassiani opuscula qtwedsM lato (ensa ter

59

AD 0PERA

JOANNIS

CASSIANI

PROLEGOMENA.

40

mone, idem Eucheriut angutlo verbi reiolvent tramite A commendaluros

taltera
fuisse; nisi eas expuuctis,
in unumcoegil volumen. Trilhemius ctiam apud Maspraecjpuis erroribus
repurgalas ac delersas habiiissiliam defunctum non sine opinione sancliiatis affirsent. Et primus quidem omnium id praesiitisse videniat. Quid vero Dionysius Richelius Carihusianus de
tur S. Eucherius Lugdunensis lunc Ecclesiae presbyCassiano ejusque sanctilale senserit, in praefationiler, dumCassiani opera compendiose colligens, qua>.
bus smc paraphrasis
dum illum
utiha viderentur,
in Epitomen redegit,
ut superius
palnm ostendit,
subinde venerabilem,
ei aetema meex Gcnnadio esi annotatiim. Quod aulem ille in Galdevotissimum,
moria dignum Patrem : subinde illuslrissimum,
ac
in Africa adorsus csl, Cassioliis, idipsnm Victor
dociorem appellat?
praecipuiiiu ointiium religiosornm
Sed quid illo Castoris Aptensis episcopi (qui scribendarum Insiitutionum
Cassianoauclorfuii),
elogio
et illustrius,
dum Cassianum domnum,
splendidius
sanctitatis speciali gloria decoratum, atque per omnia
memorahdum salulat.? Quis igitur lot lamque praeclaris leslibus

doro ita lesianie

: Cassiani dicla Victor Marlyritauus

iia Domino juvante purgavil;
el qum

episcopus Afer,
minus erant, addidit;

ut ei rerum istarum

palma

me-

rilo

conferatur:
quem ihfer alios de Africw partibut
nobis cilo credimus esse^dirigendum. Haec Cassiodarus. Ac Baronius censel ipsum spe frustratum non

fidem derogare audeat, aut hunc sanctilatis lilulum

Cassiano noslro altributum
invideal, B
aul subsannei? Miror sane Do. Cuychium,
dum litteram D. puncto subjunclo,
Joanni Cassiano, velut

accepisse quod ex Africa exspeclabat : siquidem Ado

Viennensis episcopus ab ipso Cassiodoro id operis
elaboratum affirmat,
duhi de Cassiano loquens ait:

aut praenominis notam in omni inscriptione

Divum ne, an Domnum, aut Dominum
pracmiserit,
minime expressisse, nisi quia trisignificare vellel,
tum et vulgare esse nosset, Divum ea nota inter

gare volent non ad plenum omni

stremo denique idipsum aliquatenus praeslitisse \\detur DionysiusCarihusianus
in sua paraphrasi, dum
omisis opininnibus erroncis,
'quibusdam in locis,
veram, catholicam, el orthodoxam docirinaui substituit ei subrogavit.' Vidjcs, leclor, quanlum a viris

hoooris,

Christianos

scriptorcs
absquc ambiguitate sigriari:
non
quam liimen, qtiod in velustioribuscxemplaribus
omitlere
satius duxi, nulla Auctoris,
repererim,
aut eujusvis derogatione; Neque vero hacc eo scribo,
ac beatorum
quasi nostrum Cassianum in divorum
album

referre, aut de ejus sanctilate ccrto pronuntiare audeam : sed quid viri graves, et docti de
in medium afferre, ac lectoii proeodem seriserinl,
est, suo quacque merito ac momento
ponderanda. Enim vero, quod dolendura cst, hanc
sancliiatis
iaudem multum apud catholicos immiponerc

visum

errorum quorumdam,
et obscuravit
quibus
nuit,
Cassianus seu vere, seu ex opinione muUorum aspersus visus est, haud levis nota eidem irrogala :
ex ejus
quamquam profecto adm>idum difGcile sit
scriptis certo dellnire num rcvera ita senscrit ipse et
ul ei vulgo imponiex sua sententia ita scripserit,
et suis
lur, an aliorum opiniones diimtaxat rctulerit,
Qua opinor ahtbiguiiaie permoscriptis expresserit.
in concilio Romac habiioCastusGelasius poniifex
siani opera inter apocrypha recensuit, scd ca podecinia tertia,
tissimum ratione,
quod Collaiione
aliisque locis de gralia Dei et libero hominis arbitrio more Pelagianorum locutus a Prospero Aquita
edito convicius
nico, peculiariopusculoadversiiseum

Erroret

iltius Catsiodorus

Ravennalum

Senator purex parte poluit. Po-

dociis in hoc opere penitus expurgando,

et ad uiifitatem legeniium omni ex parte aptando ei expoliendo fuerit desudaium.
Caeterum, ne haec quae Cassiano cjusque scriptis
nonnihil derogare vidcnlur, rudiorum animos ofTen
cl versandi studio averdanl, et ab ejus lectiiandi
C tant aut segniorcs reddant,
de bis lectorcm ser.p
monendmn duxi:

ad Gelasii censuram,
Primumquod
scu decretum attinel, ciijus iniiium, Sancta Romana,
Non ita illud accipiendum,
quasi Cassiani, el aliorum omnium,qui

ibi

noininantur,

scripta, sive, ul
aut omnino lcgi

vocat, opuscula penilus damnarit,

vciuerit
poniifex;
sedlquod nolil ea publice legi in
ob erEcclesia, et canonicani habere auctoritatem,
rores quosdam admixtos, vel auclores eorum nonniliil suspectos. Quod lum ex voce hroxpvifov, quae
tion aliud quam occultum, reconditum, aul secretum
quid significat, manifestum esl: lum ex eodem dein quo tres librorum
comprobatur,
classes,
seu ordines manifesle idistinguit pontifex. Et in prima quidem classe recenset libros canonieos et aucreto

!D ibenlicos, videlicet saprae Scripturae etSS. Palrum,

et puquos Ecclesia catholica recipit et approbat,
ac reIn secunda
blice in officiis Ecclesiasticis
usurpai.
caulius
apocryphos,
quos vetat quidem publice legi et pro-

essel. Qua quidem D. Prosperi admoniiione

prehensione factura esi, ut Cassiani scripta
: poiislegerentur, immoa quihusdam corrigerentur
siimim vero Coll.ationes ipsae (qua de re etiam Cas-

siodorus suos monachos admonuil), quae cum alioqui

utilissimae, ac saluberrima; religiosis omnibus in pcrne
fcclionis
stadio desudanlibus
eognoscereiilur,
pro iufedela venenum ex ipsis hauriri contingerel;
a nonnnllis
emendaiae fuisse reperiuntur.
Neque
ciiim crCdibile est SS. Paircs Benedicium , DominiCassiani tanlo
eum, Thomain, aliosque, Collationes
habitiiros in prelio, ac tantopere.el
absqiie scru[>nfo

: privaiim
tamen, seu extra
inhibet : in quo ordine
Ecclesiam legi nullatenns
cuiri aliis mtillis nominanlur Cassiani opuscula. Teitio demum loco statuit libros liaercticorum et schismatinorum
penitus ab Ecclesia damnatos et repununtiari

in

Ecclesia

diatos. Quis vero catholicus veterum illorum aucloArnobii,

Tertulliani,
rum, Clemenlis Alexjandrjni,
Victorini,
quod eodem
Lactantii,
aliorumquescripta
vel
decrelo in numero apocryphoirura
referautur,
legere

dubitavit,

vel legenda

dissuasit? Prtcs.erliii)

PRJEFATIO

ALARDI

GAZiEI.

48

cum quid ab eis erratum sit, ac proinde vitandum, ^AcumuIate

tractatum in sua praefatione,
quam huic
latius explicare supervacaneum
jam a multis saeculis liquido compertum,
explorasubjungemus,
pulo.
Huc accedit,
ttimque ha'beatur? Aut qua ratione sanclissimi viri i
quod et ipse D. Prosper Cassiani imDD. Benedictus,
Cassiodorus, Dominicus, Thomas, ,
pugnator non solum ejus honorifice meminit in ChroCassianum ,et ipsi i
nico sed et in opusculo ipsum
atque alii,
Dionysius,
Ignatius,
calholiredarguens,
tanto studio amplexi ac venerati sunt,
et aliis amcum nihildminus
doctorem
bis scilicet
agnoscit,
leciitandum
tum
suo < verbis de Cassiano etaliis S.
plectendum,
volvendum,
Augustini reprehensotum scriptis, et multis encomiis commenimmo praecipuum vitae
darunt, si non utilissimum,
et paucis demptis
monasticoe speculum,
naevis,
et modis omnibus
corpus caeteroquin pulcherrimum,

ribus

Verum ex adverso slanjudicassent?

lem mibi videre videor acrem adversarium,
Prosperum illurii Rhegiensem episcopum,
qui peculiari

hwc, quw per paucorum superbiam, et quorumdum imperitiam turbata sunt, componat. Haec Prosper in ejus
Cassianum inler
operis epilogo : quibus intelligis
catholicos
Ai mullo cerprofessores annumeratum.

agens : Quorum tamen dum adhuc non sunt a

fraterna societate divisi, magis est toleranda intenlio

exemplo,

quam desperanda correctio, donec Dominus per Ecclesiw principes et legitimos judiciorum
suorum ministros

comnrendabile

libro, ut dictum est, adversus Collalorem edilo in

Cassianum (suppresso tamen ejus nomine) stylum B tiusargumentum
ex eo sumi videlur,
quod Cassianus
et Collationem
se descriptas, monilu, et adhortastrinxit,
ejus lertiam decirnam grapost Collaiionesa
viter impugnavit. Quid hic dicam, amice leclor? An,
tione Leonis Romanoe Ecclesiae archidiaconi,
poslea
cum Gennadio

ut Cassianum excusem,
Massiliensi,
virum omni exceptione
D. Prosperum,
superiorem
et probatissimum
Ecclesiae doctorem
arcessam, aut
suggillem ? absit. Amicus certe Cassianus; sed tnagis
amica veriias. Cassianum in hoc non leviter

ponlificis
perutilem

rium, eodeuique volumine Pelagium velut Nestorianae

haeresis parentem vehementer
Nam Colexagitavit.
lationum
libros absolvisse se, antequam his de In-

errasse,

carnalionescribendis

dignumexstitissenemosanae
multaquereprehensione
mentis negaverii,
quod inter alia anachcretarum
dicta

illam

Collaiionem

abbatis

Chaeremonis,

: eo praesertim
scripta de gratia

guslini
bitrio adversus
canis

quae
descri-

qui

edita a quibusdam Gallise calholicos

nihilominus

dosio

revocarentur.

nihil videQua lempesiate

aut importunius
illius Collationis

putavil Prosper:'
Cum ille, inquil,
lales opiniones suas aut negando refutaret, aut corrigendo dilueret : sed cum ipso Casita evulgarat,
ut eam
siano, qui talem doctrinam
approbasse ac suscepisse omnino crederetur.
Vcrum non ita revera sensisse Cassianum, neque
sed aliorum
dicta
ex sua sententia
iia scripsisse,
nullo sarctulisse, pluribus argumentis,
nioris senlentiae proejudicio, probari potest. Primum
quodipse pluribus in Iocis, praesertim suaruin Instidurataxat

ubi de graliae Dei necessitale, et liberi

tulionum,
arbitrii imbecillitate
disserit, ita pie et catholice lofuisse
quitur, ut se ab errore Pelagii alienissimum
pla,pe demonslrel:

quod argumentum

P^THOI. XLIX.

a Do. Cuychiq

delicrefidel

suscepit, omnique studio in id operis incubuit,

quo
se acerrimum
lum Pelagiani, tum Nestoriani dogmalis hostem, et catholicae verilatis
slrenuum
assertorem exhihuit

: ac proinde si quid prioribus scriplis

humanitus peccarit, digna emenper imprudentiam
absterdatione sanior et cautior effectus, salubriter

quem in illa Collatione de

arbilrio disserentem inlroducit
ineundum

illum,
in illud opus non alium

optime sentientem,
atque adeo Peliagianis
perinde
ac Nestorianis
maxime infensum? Quod et reipsa
duin id muneris
libentissime
probavit Citssianus,

Chaeremone,

gratia Dei et libero

Cassianus, sibi certamen

regnanlibus. Quis vero credat

sanctissimum
ac sapientissimuni
vi-

quam Cassianum
gere voluisse, nisi eum nosset, aut certissime
deret per omnia orthodoxum,
et de rebus
rum,

obtrudi, ut hoc vel solo nomine Cassianus tam Gelasii censuram, quam Prosperi reprehensionem,
animNon enim cum
merito incurrerit.
adversionemque
abbaie

etc.
libellis,
ubi hxc de

el Valentiniano

Leonem

baiur ineonimodius,
scriplo, quod sub specie mellis venenum propinaret,
tum ad aucloris infamiam, tum ad D. Augtistini indiscrimen posse
juriam, tum denique ad animarum

illo

spiritalium

Idemque Gennadii elogio comprobatur,

Cassiano : Ad extremum rogalus a Leone urbis Romm

profitebanlur
(inter quos et Cassianus annumerabaet in contur), inconsulto ac temere traducerentur,
troversiam

admoveret,
ipse: Absodum sic exorditur

archidiacono,
postea episcopo, scripsil adversus Nestorium de Incarnalione
Domini libros septem, et in his
tempore, quo ejusdem AuDei et libero hominis ar- 'C scribendi apud Massiliam, et vivendi finem fecil, Theo-

Pelagianos

presbyieris,

librismanura

met in praefatione testatur,

lutis dtidum Collalionum

tota Pelagianidogmatisfuligine
respersaest,
bendam susceperit, eamque in publicum ita evulgarit,
ut et ipse Pelagio studere, et D. Augustino refragari
videretur

adversus Nestorium , disertura ac

summi,
dc Incamatione Tiomini
edidit commenia-

"

audi ipsum (Lib.

sit. Quod ut certius libiconstet,
de Incarn.
cap. i), si placet, de Leporio quodam
taudem.
Pelagianos
famosissimo,
presbytero inter
suis moniiis

ad saniorem

lnentem

et fidem

catholi-

cam revocato, ita scribentem, suffragante itidem, ac

Gennadio : Leporius,
testimonium
ipsi perhibenie
tunc monachus, modo presbyler, quiex Pelainquit,
vel polius pravilate descendens apud
gii instilutione,
assertor prwdictw hmreseos, aul inter primos
aut inler maximos fuil a nobis admonilus, a Deo emen~
dalus iia male conceptam persuasionem magnifice conGaltias

ut non minus pene admiranda sit corrcctio

illius, quam illmsa multorum
fides : qttia primum esi,
errorem penitus non incurrere : secundum, bene repudemnavit,

JOANNIS

AD OPERA

43

CASSIANI

44

PROLEGOMENA.

i' Verum illud praecipue spectavi, et hoc potissiLeporii Pelagiani X

mum nomine Cassiano me addixi, ut in gratiam et
ase procurata Cassianus. Rursus alio libro (Lib. vn
et confratrum
meorum ,
delncarn.
c. 21) Nestorium ut Pelagii sobolem exaobsequium commililonum
ex radicibus
coenobitarum ( cui me
ac tribuli
Ordinis, inquam, Benediclini
gitans : Quia spinw, inquit,
et alia de conversione

diare. H;cc

ex eo
ehtergentes qualitale sui slirpem suam produnt,
ipso quod sunt, indicant unde nascantur; ita et lu Pelagianm hmreseos spinosa soboles, ideni ostendis in
germine, quod paler tuus habuisse traditur in radice.

Deus

sua gralia inscriptum

ac
plerasque
voluit)
Patris
praecipuas diffieultates
Regulae sanctissimi

enim ille, etc. Hoec et alia in Pelagium et

Pelagii fettim Nestoriura Cassianus, quibus suam in
fide catholica
stabilem
ac sinceram animi senlen-

coraplures

nostri
prout

ejus locos ad Cassiani scripta, velut ad

suura referrem
ac revocarem.
Unde
prototypum
liquido
apparet quanta cura,
quam pia et solerli

Leporius

tiamabunde

testatam reliquit,

ralum

aut curatum

elsi lectori
nrorandum
liberem,
Primum

potius

aemulatione

seque demum ab omni

At de his hactenus.

errorissuspicione
purgavit.
Jam vero quid in hac poslrema

monachos

allabo-

editione

a me reposci video : quod

judicandum,
quam a me comme- T>
fuerit,

ut fidem

foret,
paucis tamen,
et verecunde
indicabo.

nobis reliquerint
Cuychius et Ciaconius, viri doctissimi et accuratissimi:
qui hac in re strenuam opeConluli

tamen

cum

tum mss.,
ribus tum excusis,
loca ab illis praetermissa,
aut

aliquot
et subinde

minus

sanetissimus

Pater

Benedictus

veteres

imiiari

et eorurn vestigiis insistuduerit,

suos coenobitas
stere; suoque exemplo et institulione
ad eorum imitationera
provocare.
5 Ad haec sententias illustriores
sententiis

meam

quidem de texlu Auctoris

repurgando
aut reformando
non magnopere laborandum
existiet enucleatum
eum i
mavi, ' cum saiis emendatum

ram navarunt.

Benedicti,
quantum iu me esset, Deo juvante,
se dedit occasio, ex Cassiano explicarem,
et

et elogiis

Augustini,
et roboravi,
velul

SS. Patrum

Cassiani similibus
Basilii,

Hieronymi,

Gregorii,
et exillis

slellulas

aliorumque
passim illustravi,
nonnullasseleciiores
et breves,
et
in unum collecias,
splendidiores,

ordine

digestas ad calcem operis seposui,

quo et
facilius memoriae mandeniura
et tenacius
junioribus,
infigantur.
6 Ad extremum,
decursu remorari,

exempla-

quaedam
expensa cor-

in errorem

nequidlectoreminhujus
operis
vel offendere,
vel quovis modo
inducere posset, practer nostras anno-

etiam Dionysii Caret adhibita

rexi, aut excussi,
lucem ascivi ; quera lamen
thusiani
paraphrasi
nonnumparaphrastem
(salva tanli viri auctoritate)
aberrasse
menle ac sententia
quam ab auctoris

etiam alias observationes,

et censorias
tationes,
notas tum Cuychii, tum Ciaconii adjungendas,
et ad
calcem ilidem suo ordine collocandas duxi : quibus

tentias

usque adeo in his

antidolis

munitus

deinceps inof
lectoris interim judicio arbitrandum.
submonui,
(Q fenso pede percurrat,
nihilque quod ad operis per2 Annotationes
fere perpetuas
fectionem , vel animi sui securitalem
adjeci,
quibus
periineat ,
non solum voces et dictiones
Graecas ,
quasdam
amplius desideret.
Quas quidem observationes dili
sed el senbarbaras aut minus vulgalas elucidavi;
genter iis praelegendas suadeo et moneo , qui non
quasque obscuriores;
complures itidem quocstiones theologicas ad monasticum
institutum
spectantes, easque perutiles, ex oecasione occurrentes,
et perspicuitate
potui faciliiate
pro captu
examinavi:
unde multi loci communes de
juniorum
rebus monasticis in usus quotidianos
ac familiares
quanta

quilibet

versati,

Cassianum

libros

praeserlim

Colla-

etaSS. Patribus, Benealioqui utilissimos,

ut dictum est,
dicto, Thoma Aquinate,
aliisque,
uiiliter
ac salubriler
versare voluerintj
terisolitos,
tionum,

in hujus operis
Habes, lector, quae, Deo auxiliante,
ediiione praestare studui:
quae quantis mihi labo>
ribus consiiierint,
me tacente,
censemeliusipse,

inierim
fateor subinde
queant. Ingenue
lum Ciaconii,
tum Cuychii,
adjutum me notationibus
iia
quas proinde et meis, publico bono consulens,

depromi

bis. Sed magnae mercedis loco mihi futurum

existimem, si hoc Dei Opt. Max. beneficio
assequar, ut

ut tamen

suas cuique auctori acceptas

alienum mihi vindicans.
Neque vero

fratribus
meis
aliquid frugis , et utilitatiS spiritalis
nihil
Benediciinae familiae alumriis, et xotvogtoic hac opella
referrem,
niihi excidil
illud Plinii (Prwfat.
Hist. Nat.) , ad j) confcrre,
et vel duo saltem minuta de peuuria mea
scite scriptum : Benignum esse, et
in sacrumdomus
Dei gazophylacium
inferre mereat
Vespasianum
interserui,

ingenui plenum pudoris faieriperquosprofecerimus.

5 Porro
et institula
veterum
ritus,
aniiquos
monachorum
lum in Orficiis divinis peragendis, tum
in aliis exercitationibus
et velut

in tabula

asceticis

curiose

(Luc.

xxi).

fratres in Chrislo dilectissimi

Agite igitur,
( vos
enim prae caeteris, compeilo,
quibus potissimum
noster hic labor,
et conatus desudavit);
agite ,

observavi,

lectori

diligentius
inspicienda et contemplanda
proposui : ex quibus itidem,
monaslilamquam locis communibus,
antiquitatum
carum studiosus
et
intelligat,
quibus auctoribus

multo labore
inquam, et Cassianum
tum, multa animi devotione dicatum

observaloribus

datum

monasticae,
continetur,
nerint.

depicta

hujusmodi

ritus

et

obviis

vobis

apparaac destinatum

ulnis excipite,
facundissimum
tantis

observantiae

paler a filiis,
exposcit,
quod alii SS. Patres
magister a discipulis
et multiplici
fructu ex
et hortatione,
suoexemplo,
et quod

quibus

magna pars regularis disciplinae

quasi per manus traditae ad nos perve>

laeta fronte

et gralum hospitem;
eumque
elogiis et proeconiis commenet grato animo cpmplectim.ini,

a vobis

D. Benedictus,

ut

45

ILLUSTRIUM

Cassiam

lectione

percepto

VIRORUM

uocuerunt,

DE J. CASSIANO

suaserunt,.,

hunc
Nocturna versate manu, versate diurna.
Hunc veluti

immo vivam
speculum monachorum,
monasticse vitae effigiem vobis proponile,
ab hoc
verum et perfectum monachum vivis coloribus accuratissime
ltitum

depictum,

et suis omnibus

nnmeris

abso-

et
viam, ac rationem a SS. Pairibus
perfectionis
et calcatam,
priscis monachis traditam,
usurpatam
Yerum illud memenioie", quantum interperdiscile.
sit iuter faclores legis, et auditores,
sive lectores.
iVon enim auditores legis justi sunl apud Deum; sed
(Rom. n). Liceat ergo
"
commonere : Eslote fa-

ctores

et non audilores
verbi,
tantum,
fallenies
vosmetipsos : quia si quis attditor esl verbi, et non
hic comparabitur
viro consideranli
vullum
facior,
nalivitalis
abiit,

sum in

et statim

speculo : consideravit
oblitus est qualis fuerit.

enim se, et
Qui aulem

et permanlege perfeclw libertatis,

non auditor obliviosus factus, sed faclor
hic beatus in faclo suo erit (Jac. i). Cui

perspexerii
serit inea,
operis,

et ad

condilionis

consortes

monefacio

extem-

monachos ita alloquor

et com-

Quid frustra monachi pergis jactare cucnllam?

Non vestis monachum; praxis at ipsa facit.
Nil nomen monachi, nil certa scienlia morum,
Qui monacbum deceaut, praxis at ipsa juvat.
Praxishabet meritum, praxis sibi praemia regai
Vindicat aetemi; praxis ad astrayehit.
Vis veram monachi cura nomine ferre cucullam?
Fac dignam monacliinomine praxinanies.
At veram monachi dignamque hoc nomine praxim
Discere si gestis, hanc liber isle docet.
Ecquid enim veterum mores, exemplaque Patrum,
Quam monachi speculum, certaque norma fuit?
Disce ergo monacbi quaesit cerlissima praxis,
Exemplo veterum, qui pneiere, Palrum.
At didicisse parum est, nisLres, praxisque sequatur;
Quodque scias, factis te didicisse probes.
Scilicet in speculo quise spectaudo tumescit,
Protinusit vultus immemor iude sui.
Sic expers operum, et sanctaespeculatio praxis
Nil praiter mouachi nomen inane refert.

in

ILLUSTRIUM

DE

VIRORUM

S. Prosper Aquitonieus in Chronlco, an. 436 :

IC
Joannes Monachus cognomento Cassianus Massiliae insignis et facundus scriptor habelur.
Idem in opusculo contra Coilalorem

Unius

definitionem
potissimum
, quera non dubium est illis omnibus iu sanctarum Scripturarum
studio praeslare, referemus.
El paucis interjectis:
Igitur in libro, cujus praenotatio est: De protectione Dei, vir quidam sacerdotalis ordinis, qui disputandi usu inter eos , quibuscum
egit, excellit,
abbatera quemdam introducit
de gratia et libero arbitrio

poraneis,

consi-

accommodatis
captum juniorum
' alludere, eosque vice coronidis huic praefationi ascribere, quibus ipse me primum , tum caeteros meae

: ab hoc denique totius regularis

et veram consequendae
institulionem,

faclores legis justificabunlur

verbis aposloli Jacobi vos

4Q

A sententiae vere apostolicoe , et aureis littens

gnandoe, subiit mihi in mentem his versibus

recognoscite

disciplinoe

TESTIMONIA.

disserentem.

Caslor episcopus Aptensis in epistota liminari

Cassianum:

ad

Valete, fratres in Christo dilectissimi,

monitionem
aequi bonique consulite.

J. CASSIANO

Ad perfeclionem
doctrinae
sanctorum

et frafernam

TESTIMONIA.

El cap. 73 :
conversationis
Patrum

qui festinant,sunt
: quarum
observatio

hominem
ad celsitudinem
perducit
perfectionis:
quae enim pagina, aut quis sermo divinae auctoritanon est rectissiraa
tis, veteris ac novi Testamenti,
norraa vitae humanae ? aut quis liber sanclorum catholicorum
Patrum hoc non resonat,
ul recto cursu
ad Creatorem
noslrum ? nec non et
pervenianius
Collationes
et instituta et vita? illorum,
et
Patrum,
Rcgula sancti Patris nostri Basilii quid aliud suut, nisi
bene viventium, et obedientium monachorum exemvirtutum?
pla et instrumenla
Gennadius presbyter Massiliensis in Catalogo
lllustrium
Virorum a :.
natione
Cassianus,
Scytha,
Constantinopoli

a
speciali gloria decoralo, atque >
rj,
: sed et scientiarum
decore
Joanne Magno episcopo diaconus ordinatus, apud
per omnia memorando
Massiliam presbyter, condidit
duq, id est, virorum.
pollenti, Palri scilicet Cassiano Castor, etc.
et mulierum monasteria , quae usque hodie exstant.
S. Benedictus in Regula cap. 24 :
Domno sanctitatis

Monachi

omni tempore,
mox ut surrexerint

fuerit,
in unum

sive jejunii,
sive prandii
a cqena, sedeant omnes

vel vitas Pa, et legat unus Collationes,

aut certe aliquid
trum,
quod aedificet audientes.
Si autem jejunii dies fuerit,
dicta Ve(E( infra:)

mox accedant ad lectionem

parvo intervallo
ut diximus, et lectis quatuor aut quinCollationum,
omnibus in
que foliis, vel quantum hora permittit,
unum accurrentibus,
per hanc moram lectionis, etc.
spera,

a Idem habet Honorius

: nisi
Augustodunensis
et singularum colquod pro Scytba Afrum astruit;

magistrante,
experientia
plano et librato
, ut et apertius dicam , sensu verba inveet actione linguam movens, resomnium
mo-

Scripsit
sermone

niens,
nachorum

professioni necessarias, id esl, de habitu

monachi, de canonico oralionum
atque psalmorum
dje noctuque temodo, qui in monasteriis jEgypti
Iibrum unum , de
netur, libros tres, Instilutionum
origine,
vitiorum
lationum

et qualitate, acremediis
libros octo ; singulos
titulos,

sive argumenta

octo, principaliuia
de singulis
scilicct
inferius

interserit.

AD

47

JOANNIS

OPERA

CASSIANI

PROLEGOMENA.

<8

mjos ex vocis
eliam Collationes, A monachi,
per ccetus illos distributi;
Digessit
expediens.
cum Palribus j-Egypti habitans : et ad extremum roorigine petita ralione ccenobia nominant. Alter quoab octo illis (vitiosis coque liber eidem inscriptus
postea urbis Romoe epigatus a Leonearchidiacono,
titulum mutuatur,
de lncarnatione
gitationibus)
quibus gulam, luxuscopo, scripsit adversus Nestorium
vitiis

Iibros

Domini

septem; et in his scribendi apud Mas, et vivendi finem fecit, Theodosio et Valen-

siliam
tiniano

riam

reguantibus.

gloriam,
aique superbiam
si quae alia, haec iis sunt pronuniiata
, qui religiosam inire vitam cupiunt.
Et vero lanta iis vis inest,

S. Fulgentius:
S. Fulgentius Ruspensis
ctor vitseejus^gyptiorum
rabiles
num

acediam , inanem
utilissima vero,
altribuit;

libros

legens Insiitutionum
meditatione
spiritali

episcopus, ut scribit aumonachorum

vitas admisimul

alque Collatiosuccensus , memoraias

terras

duabus videlicet ex
navigio pelere statuit,
causis, ut vel ibi deposito nomine abbatis, sub Revel districlioris
abslinengula viveret in hurailitale;
tioe Iegibus subderetur.
Cassiodorus ad suos monachos Vivariensis cwnobii
lib. delnstilulione
divin. lecl. cap. 29 :
Cassianum
presbyterum,
qui scripsit de Insiitulione fidelium
sedulo legite, frequenmonacborum,
ter audiie;

inter

qui

vitia
octo principalia
motus animorum
ita

inilia,
ipsa sancti propositi
dicit esse fugienda. Hic noxios

ut exinsinuat,
compelenter
cessus suos hominem
prius videre faciat, et vitare
compellat,
quos antea confusione caliginis ignorabat: qui tnmen de libero arbitrio a B. Prospero jure
culpalus est. Unde monemus ut in cebus talibus excedentem sub cautela legere debeatis.
* :
Jdem in expositione psalmi LXIX
Hunc locum facundissiraus
Cassianus in decima
Collalione,
plurima
honore concelebrat,
sine
rint,
choarent.

trina

iteralione

non in-

Joannes Climacus gradu 4 suw Scalm :

Ex obedientia
humilitas nascitur;
ex humilitate
discretio , ut a magno quoque Cassiano in eo sermone quem de discretione
atque aliissime dispulatum
Gregorius

conscripsit,
est.

venustissime,

Turonicus
lib. x Histor. Franc.
agens de Pelagia matre S. Aredii.

cap. 29,

Coenobium

in quo non modo

fundavit,
(inquit)
et reliquoruin
abbaCassiani, verum etiara Basilii,
tiim , qui monasterialem
viiara insiiluerunt,
celebrantur Regulae; beaia muliere
victum atque vestitum singulis ministranle.
Pholitts episcopus Constanlinop.

Bibliothecm cod. 197b:

Cassiani monachi
De octo vitiosis

Reguloe monachorum
; Libellus
cogitationibus

^Egypti c;
trium Col-

Lectus libellus quo Cassiani Monachi (palationum.

tria d Romani) libro duo conlinebantur
: eorum aller
Caslori cuidam episcopo nuncupatur,
qui hunc ab
jllo
scribi
Formas autem ac regulas
postularat.
praescribit,

ex quarum

praescripto

vivunt

in ^Egypto

11
meum
Quod scilicet incipit, Deus, in adjutorium
inlende, etc.
b Ex versione P. Andreae Scotti.
c Sic iste libros
Cassiani inscripsit,
quos vidit

Graece translatos.

invidiam,

ac quasi divinitas,
ut et in hunc usque diem, siquis
monachorum
conventus hac ex forma, et hisce praeceptionibus

revera

gubemeiur,

floreal,
tantisper
esse officina cerna-

caeierisque praelucens virtutum

tur: cumqui haec repudiarit ccetus, parvis quibusdam
veluli infiuctibus
virtutum
reliquiis insirucius,
jafaciat. Quare expedit
ctetur, vel etiam naufragium
B nihil eorum,
contemnere.
Nam
quae ibi traduniur,
Dominicae hsec legis sunt, atque Evangelicae disciet explanatio.
Caeterum sensibus
ipsa quoque apud eum respondet elocuiio, ut quae
non perspicuiiatem
solum afferat,
sed ea insuper
plinae expositio

sit facullate

ut facile

praedita,

ac sine ulla vi homi-

quin et eosdem pervadere

imprimalur,
queat. Immo saatque ad insiitutumsuumattrahere
pienter adeo sunt omnia, etdextre
lempcrataatque
efformata , ut nec tropologiis
liber secundus desti-

num animis

multa

tuatur,sed
alliciant:
rorem

conlineat

quae demulceant
aique
quae cum metum ac ter-

ac plura etiam,
tum poenitentiam
incutiant,

habeant.

Tertium

commovendi

vim

his adjunctum
Iihellum
legimus,
coenobii
episcopi morte inscripsit
cujus ccenobii causa, etRegulae illas

quem a Castoris
de ejus utilitate disserens, tanto ^ illius moderatori,
ut quidquid monachi assumpseprius missae fuerant.

versiculi

hujus

iram,

avaritiam,

Qui quidem libellus iis quos jam

aunumeravimus
assimilis
est. Docet enim in primis
quid discretio sit, etc. Vide caetera apud eumdem.
Rabanus ad c. 38 Regulm D. Benedicti:
Sicut et Cassianus ait -.Reficienlibus
ctae lectiones

Iegantur,

fratribus

san-

etc.

Burchardut

episcopus Vormatiensis lib. vm eap. 77,

ex Concilio Moguntino cap. 6 :
Sanctimoniales
in monasterio
constilutae
omni-

et ad Gollationes
bus diebus ad capitulum
veniant,
a SS. Patribus
illis constitutain
diliel regulam
genter observent.
Iisdera fere verbis
profertur

apud
59 concilii

canon

quo praecipitur
ad CoIIaiionem

ut

Ivonem

part. vn c. 95

secundi

sanctimoniales

Cabilonensis,
omuibus diebus

venianf.

Petrus Damiani

cardinalis

episcopus Osliensis :
Petrus Damiani lib. v epist. 19, ubi de .vestitu
et clericorum
mouachorum
agit: Quod si vobis dubium videlur,
saliem vesirarum
partium testiraonio
aurem accommodate:
legite CollationesPatrum,
quas
Eucherius
Lugdunensis
episcopus elimato sermone
abbreviare

studuit:

et si nobis credere

non vultis,

4 An
quia inter Latinos Massiliae vixit? Nam Scytham nalione fuisse ait Gcnnadius.
Ita Scottus. Ego pulo mendum esse, vel ab aliu
additum,

'. Y

.'.

' ''

>

49

ILLUSTRIUM

saitem illius

liiteroe

credite.

VIRORUM

DE J. CASSIANO

Nam nos, eo doctore,

bauc paginam exaravimus.

S. Dominicus *:
S. Dominicus,
ut in ejus vita legitur, satagens
perfectorum imitari vestigia, et ad virtutum fastigia
coniendere, librum illum, qui Collationes Pairum
studiose legendum suscepit, deditque
inscribitur,
afleoperam ut lecta intelligentia
comprehenderet,
ctu sentiret,'effectu exsequeretur, didicit enim ex eo

Certe hnjus opuscula multam aedificationem conlinent auimarum, et luculento sermpne nitescunt:
nec inter multa antiquorum opuscula quidquam ad
atque perfeclionis apicem tenme legisse. Nam et B. Pater
noster Dominicus, ut in ejus vita legilur, librum illum qui Collationes Pairum iuscribitur,
studiose legens, ac vigilariler intelligeus, salulis in eo riraatus

spiriluales profectus,
denti utilius arbitror

semitas, magnum perfectionis apicem appreheudit.

Agit siquidem liber isle de cordis puritate, de vitiis, et de omniura perfectione virtutum : cujusfread multam cordis
quens lectio Christi discipulum
et ad coutemplationis

spiritualis

disciplinoe perfeciionem.graiiaopitulanle,

arcem, et totius f,

provexit.
S. Thomas Aquinas c :
Est hoc quoque in sancto viro memorabile, quod
cum ei esset integrum, iibenter solilus fuerit aliquid
in Patrum Collationibus lectitare, ne ex rerum subtilium
affectus ejus non nihil tepespeculatione
sceret, possetque se rursus facilius ad divina contemplauda colligere et erigere. Et in hoc quidem
S. Dominicum seciatus est, quem in ejus libri leciione constat roagnopere fuisse delectatum et ad
incitatum atque promagnam vitae perfectionera
motum.

80

A Collationum, et vitae Patrum sanctorum, in quibus

doctrina totius perfectionis, et aedificationis, ac sau-

pnritatem cordis, contemplalionis

viam, omniumque virtutura perfeclionern.
Vincenlius Bellovacensis episcopus, Specul. hisiorial.
lib. xx, 18 J>:
Claruit eo tempore (Honorii imper.) vir illustris,
prudens et facundus, Joannes Eremita, qui et Cassianus. Hic multa scripsit: inter quae etiam vitas
Patrum in ^Egypto compertas, doctrinasque et regulas datis ad plurimos Iibris exposuit. (Etinfra
:)

puritatem

TESTIMONIA.

ctimonioe continetur.
B. Dionysius Carthusianus:
Quid de Joanne Cassiano ejusque scriptis senserit Dionysius Carthusianus,
in praefationibus suae
paraphrasis satis oslendit. Nam in prima quidem
Patres aeterna
inter venerabiles,
ac devoiissimos
memoria dignos, Joannem Cassianum et Climacum
annuraerat. In secunda Collationibus praefixa, euradem illustrissimum
Pairem nominat. In tertia Collationi undecimae praemissa, cum aliis Docloribus
ecclesiasticis, quorum scripta obscuriora et difficiliora conferens : c Inter hujuscemodi, inquit, libros
Patris
ac emineut volumina illustrissimi
reputantur
praecipuique Doctoris omnium religiosorum , Joannis Cassiani. >
Joannes Trithemius

Virorum :
in Catatogo Illustrium
Joannes Cassianus, natione Scytha, beati Joannis
episcopi quondam
Chrysostomi Consiantinopolitani
auditor atque discipulus, et ab eo diaconus ordinatus, post aliquot annos ab eodem, nescio propter
quam causam expulsus, apud Massiliam presbyter
consecratus, duo monasteria,
virorum, scilicet, ac
in quibus regularis disciplinae
fervor magnus pluribus annis permansit.
Scripsit
experienlia magislraplura
opuscula, in quibus eliam
mulierura

condidit:

apud interpretem
eloquii
quorum numero feruntur:
De incarnatione Domini

venusias

conspicitur;

adversus Nestorium haereticum lib. septem, quos scripsit rogatus a Leone

archidiacono, postea Romanoe urbis episcopo.
De institutis monachorum, libri quatuor.
De octo capitalibus viliis, libri octo.
Collationes SS. Patrum viginti qualuor.
Ip his Collationibus SS. Patrum, utilis et necessaria monachorum institutio
est; sed quia per B.
in certis reprelibertate,
Prosperum de arbitrii
henditur,
opuscula ejus inter apocrypha numeranlandem post multorum editionem litur. Moritur
brorum apud Massiliam, non sine opinione sanctitatis, Theodosio et Valenliniario
regnanlibus, anno
Domini 435.

Petrus episcopus Equilinus, vulgo'de Nalalibus dictus,

Quam libenter ac frequenter idem S. Thomas in
in Catalogo Sanclorum tib. vu cap. 59 :
sua Summa Theologica Cassianum. cilet, et ex eo vel. TJ
argumenla depromat, vel suas conclusiones confirmet,
S. Cassianus presbyter, de quo frater Vincentius
videbit leclor, si placueril, in meis notationibus, in
et Gennadius, claruit terapore Honorii Iinper., vir
quibus si non omnia, certe pleraque loca notata reillustris et facundus, alio nomine dictus Ereraita.
periet.
Joannes a Turrecremata cardinalis tract. 107 in ReQui de Ecclesiad Constantinop. per haereticos ejeD.
gulam
Benedicti, tractans verba supra citala ex
duo
ctus in Massilia Gallise presbyter ordiuatus,
cap. 42:
condidit monasteria, virorura et mulierum, etc.
recte et sanctissime constilutum
Hoc, inquit,
est, quia sic ex lectione illa monachi materiam aediCardinalis pim memoriw Bellarminus libro de Scrificationis et devotionis haurire possunt, unde ad
ploribus Eccletiastkis :
contemplationis
leant promoveri:

silentii tempore vaaltitudinem,

et ad hoec recle elecli sunt libri

*Apud Surium 5 Augusti.

b Idem habet S. Antonin.
part. ii J7is(. tit. 10.

Joannes Cassianus, S. Joannis Chrysostomi olim

diaconus, et postea ad Gallias accedens ibique sec

archiepisc.

Florenlinus

Apud Surium in vita ejus 7 Martii.

dRaphael Volaierranus habet (Hierosolymilanai.
Anlhrovol. lib. xiv.

i*l

AD OPERA

flgens apud Massiliam

scripsit latirio idiomate:

flem

De habitu

presbyter

modo,

oralio-

III.

lib.

I.

Institutionum,

et remedio

De origine

ordraatiis,

et de cariouico

monachorum,

num et psalmorum

JOANNTS CASSIANI

octo

principalium

Vilio-

Patrum, XXIV.
De Incarnatione
Verbi,VII.

Et hoc opere expleto ad pelitionem Leonis, postea

finem vivendi fecit, Theodosio jusummi pontificis,
ut lestatur Genniore et Valenliniano
regnantibus,
in libro

de Viris

En tibi qusesitos jam dudum,

Dive a, liliellos,
corpus in unum.

Implens promissum, collegi

Unius ore viri, quos Spirittis inclylus aucior
Gblulit Ecclesiae, divo pro munere, matri,
Quaesine fine suis aeterno prospicit usu.
Denique bis senos praesenti corpore libros

Aspicias, quaeso, sequitur quam congruus ordo.

Primus habet monifchis habitus quis debeat esse.
modus dalur inde secundo.
Regula, psallendique

rum.VHI.
Collaiiones

jiadius

PROLEGOMENA.

Illustribus.

Haec omnia

ex-

Tertius

hoc ilerum

describit

plenius

ipsum,

Informatque novos per singula quartus alumnqs.

Octo quidem reliqui, quos cernis adhuc superesse,
In se concludunt numerum totidem vitiorum.

suum proprio synlagmate monstrum

Persequitui-que
stant, et utiliter legi possunt, excepta Collalione terUnusquisque liber, dans quid sit, cuive cavendum,
tia decima, et paucis aliis, quae in editione Romana
B Hos collata Patrum celebri sermone priorum,
notata sunt.
bis duodena.
In duplici forma comitantur
Joannes Maldonatus,
Soc. Jesu theologus, in c. xxiv
Lucw:
Horum quodque tibi quid honestum conferat, audi.
Fuit Cassianus auctor catholicus
et bonus : sed
Primus enim Moyses in primis scire duobus
Discreteque jubet
Pafnutius monachum-docet

Joannes Cassianus, genere Scytha, stylo cum priMasmis Laiinus, qui prius Cbrysosiomi
discipulus,
siliaa deinde monasterium
aedificavil, in quo insti-

illecebrae,
Serapion iterum notat octo lues vitiorum.
de morte Tlieodorus
Sanctorum loquitur

tuendo

tam pulchrum

ac regendo

explicarit
serraone

noii est dubiiandum

quaecumque ex SS.
scripiis

mandaverat,

Pairum

quin reipsa
congressu ac

quae scripta quantam

notum est omnibus.

Dat, quae destinatio

debeatj aut fore'finis.

super Omnia vivere fratres.

est corpus, ut naevo careat.

Hieronymus Platus, ejusdem Soc. Jesu tlteotogus, de
Bono Slatus Religiosi lib. n cap. 25:
nullum

Corporis

inde relinqueremundum.
resiste.
Danieleldocente
abbas.

Carpitur improbitas Satariae, vaga mensque

traduntur
multa sinistris.
Et de spirilibus
Hortalur
fratres IsaaC Collatio bina

Sereno,

perfeclionem
compleciantur,
Orandum pure Cum cordis simplicitale.
Antonius Possevinus, ejus'dem Soc. Jesu theologus, in
Quid sit perfectum,
quid castum, quidve parari,
sacro
:
Apparatu
(G
Servarique Deo valeat custode, docemtir
Joannes Cassianus Eremita
de
Instituiis
scripsit
Collatis trinis praeceptoris Cheremonis.
libroa duodecim, et Collalionum
Renuntianlium
SS.
At summi veri divina cognitione,
Patrum libros viginti quatuor : idque lingua Latina,
confert tibi Nesteros abbas.
Deque charismatibus
secus
sive
aliqui existiraarint,
Trithemius,
quidquid
Dictat amiciliae Joseph firmissima jura :
sive Dionysius Carthusianus.
lpse enim Cassianus
vera.
Monstrans praeierea quae diffinitio
libro
Institutionum
suarum primo cap. 3, et lib. v
Ast genera binc Pyamoritria
riionaprosequitur
cap. 16, et Collat. 25 cap. 8, et plerumque
alibi,
[chorutti.
cura ait seculum se fuisse emendatiorem
translaVitae communis de fine, vel anachorCsis
tionem Bibliorum,
intelligit
Vulgalam nostram Lasalubris Collatio multa Joannis.
Colloquitur
"tinam.
Crimina purgandi condis praecepta, Pynuphi.
Ne quid iibii de antiquitate subtractum expostules,
Vivere majori venia quinquagesimali
leclor, en tibi reddimus versus quosdam ejus sweuli,
auctore lamen incerto, in vetasto codice anle paraTempore concedit Theonas I: absolvit et illud :
Accedant nobis quare phantasmata noctis.
phrasim Dionysii Carlhusiani excusos, quibus summaria singulorum librorum Cassiani argumenta perstrihEt cur saepe malum quod nolumus, hoc operamur.
igunlur.
j Concludunt omnes seniorum traditiones
D
1
Quos Opushoclibrosteneat
cognosceresivis,
Et quid quisque tenet: subscriptos perlege versus.
%,
Sermones Abrahae, de carnis lege domandae.
k

Divuui
JHaximil.

mbre juriscoss. vocat Imperatorem neiripe

'
I, cui hos versus dicavit et librum obtulit.'

Conjicio ex quibusdam
ihx editionis an. 1497

indiciis

illius

veteris

etpri-

*5

"-

DE C0ENOM)RUM

INSTiTUTIS

S. CASTORIS

EPISTOLA

PJ\<FATIO.

APTENSIS

s*

EPISCOPI

AD

ttOllBWDM

;';;,

CASSIAMJM

ABBATEM MASSILIENSEM.

/'

Domno sanclitatit speciali ejtoria decorato, atque per omnia memorando: sed et scientiafum decore
pollenti,
Patri scilicet Cassiano, Castor in mundo degentium peripsema (I Cor. iv), qum possumus servitiitis humillima.
et elinguibus pmdagogi fomenta subveniunt: quia etsi non wqua omRalionabililer,
Pater, irrationabilibus
nibus moderatio, oppressa humanilale vigere deprehenditur: restat lamen ut his quibus subacia
probatur, subigat emolumenlum. Non enim omnia possumus omnes ; quia non omnium nosse certare. Meriio enim sui quisquam jacturam incurrit, quitea qute poliora capere didicit
bona, surripere minime ambigit [Forie satagit].
Diutina namque sunt exercitatione premendi, variisque operibus alendi, quibus aliorum
discretio subrogatur.
Elenim aliquoties prmsumptor sua temeritale succumbit, dum, necessariis usibus
apta, sua inconqrua industria
Nobisveroidioiis
incerlismoderationibusdispertitur.
Te ergo,charisfacile perincuriamineptapersuaderipossunt.
$imePater,quapossumuscharitate
prwvenimus,quO piaacinexhausta
exuberanlia,nihil
promere sapieniibus nobis
snbvenias, tt quibus prmemines exercitiis, sub quibus prmpollens mens et mernbra creverunt, nos neophylos, et
mundialis pompw accurationibus illectos excitare non differas. Te qtiidem potissimum Orientalium cwhObiorum
doctrina experlum tenemus, maximeque JEgypliorum, et apud Thebaidem fundatorum : prwsertim cum el loca
Dominica naiivilate insignid tua sint illustrala prmsenlia. Quocirca cum sis omnium studiorum Catlwlicorum
ditciplina refertus, te quoque convenit nos scientim inopes, non prmterire. Poscimus ndmque iuam palernitatem,
ut instituta'monasteriorum,
quas per AHgyptum et Palastinam ftorere, ac ihsiitiii
vidisti, el servanda sanxisti,
et sicuti ibi a Patribus tradita sunl, simplici sermohe in nostro rudi mondslerio adhibere complanala non abnuas,
et eloquiorum tuorum metliflua suavilate exuberantia verba diffundens, nostra, diu arentia corda rigare non differas : ex quo abjecla sterililate fruges juslilim valeant pullulare.
Dnde reor si quid proficere nos possibile fuerit, le quoque potiori merito munerandum : si palerni laboris obedienlia inerlium menles qualemcumque reddiderinl habilem servilutem. Vale, pdler Dei servorum, et inemento nostri.
a Ex vetusto Codice Elnonensis

monasterii

S. Amandi.

JOANNIS

CJiSSIA.NI

ARRATlS

MA.SSILIENSIS

DE GOENOBIORUM
LIBRI

INSTITUTIS

DUODECIM

AD CASTOREM PONTIFICEM.

fcistoria sapientissi- Aviduae, quidquid divina sapientia suggerente praeclarum in templo Domihi.vel
in sacris vasis moliemum Sa!6moneiri post acceptam divinitiis sapientiam
batur, ministerio ejus ac dispositione perfecit ( III
prudentiamque multam nimis, et latitudinerri cordis
Reg. vn ). Si ergo ille universis regnis terrae subli
(III Reg. iv ):
quasi arenam maris innumerabilem
mior principatus,
et Israeliiici
ita ut Domirii testimonio nullus ei similis retroaciis
generis nobilior ex.
cellentiorque
neque post eum surrecturus
temporibus exslitisse,
progenies( lll Reg. vn ), illaque sa
Domino templum
esse dicatur,
illnd magnificura
pientia divinitus inspirata,
quas cunciorum Orien-,
1
talium et JSgypliorum
exstruerecupientem,
alienigense regis Tyri auxilium
disciplinas et instiluia supeVeteris

Instrumentl

poposcisse. Qui

narrat

misso ad se Hyram

filio

mulieris

rabat,

nequaquam

pauperis

atque alienigenae

viti

55

JOANNIS CASSIANI

50

consilium

recte etiam tu his erudituS. A simplici sermone fratribus

dedignatur;
in novello monasterio
beatissime a papa Castor, verum ac
exemplis,
tuo cupiens explanari.
Gui rei quantum me pius
rationabile Deo lemplum, non lapidibus insensibiardor desiderii lui provocat obedire, tantum multilibus, sed sanctorura virorum
nec
congregatione,
plices sestitum moles volentem obiemperare delersed aeternum atque intemporale et corruptibile,
rent. Primum quia nec vitae meae ita aequiparant
expugnabile aedificare disponens, vasa etiam premerita, ut confidam meres tam arduas, tam obscutiosissima Domino cupiens consecrare, non multo
ras, tam sanctas, digne posse animo ac mente comauri metallo, argentive confiata, quae post rex Baplecti. Secundo quod ea quse a pueritia nostra
bylonius capia concubinarum suarum ac principum
inter eosdem constituli atque ipsorum incitati quodepulet voluptati (Daniel. \), sed animabus sanctis
tidianis adhortationibus
et exemplis vel agere tenquae innocentiae, justitiae et castitatis
minime
integritate
tavimus, vel didicimus, vel visupercepimus,
fulgentes, regem Christum in semelipsis circumfetot annorum
jam possuinus ad integrum relinere,
rant commorantem,
egenum me, omnique ex parte
circulis ab eorum consortio et imitalione conversaad communionem tanti operis dignapauperrimum,
tionis abstracii; prsesertim cum harum reruin raris adsciscere. b In provincia siquidem tua ccenotio nequaquam possit otiosa meditatione docirinaque
liiorum experte, Orientalium
maximeque jEgyptio- R verborum, vel tradi, vel intelligi, vel memoria conrum volens instituta
tineri : toium namque in sola experienlia usque
fundari, cum sis ipse cunctis
virtutibus scienliaque perfectus, et universis ita reEt quemadmodum tradi nisi ab experlo
consistit.
fertus divitiis spiritualibus,
non queunt, ita nee percipi quidem vel intelligi,
utperfectionem
quaerentibus satis abundeque non modo tuus sermo, sed
nisi ab eo qui ea pari studio ac sudoreapprehendere
etiam sola vita sufficiat adexemplum,
me quoque
elaboraverit, possunt: quae tamen si collatione jugi
elinguem et pauperera sermone atque scientia, ut
virorum frequenter discussa non fuespiritalium
tui desiderii de inopia
aliquid ad explemenium
rint, t polita, cito rursum mentis incuriadilabunsensus mei conferam, poscis, praecipisque ut institur. Terlio quia idipsum quod utcumque non pro metuta monasieriorum,
rilo rei, sed pro praesentis temporis statu possuinus
quae per J3gyplum ac Palaestinara custodiri conspeximus, ita ut ibi nobis a pairireminisci, imperitior sermo congrue non valet exbus tradita sunt, quamvis imperito digeram
stylo,
plicare. Huc accedit, quod super bac re viri et vita
non leporem sermonis inquirens, in
nobiles, et sermone scientiaque praeclari, multajam
quo ipse apprime es eruditus, sed sanclorum
vitam
simplicem
opuscula desudarunt, sanctum Basilium et IlieronyALARDI

GAZ-EI

COMMENTARIUS.

a
Graece ex primitiva
I edocuit epistola liminaris in velusto codice ms. quem
Papa, seu 7r<Mnra<r
origine C
vox est puerorum, seu infanlium balbutienlium,
ac
commodaium
amonasferioElnonensi,siveAmandino
suos patres balbuliendo
serius accepimus, his Instilulionura
Iibris praefixa;
compellantium
( Cmlius
Rhodig: lib. xi Lect. antiq: cap. 21) : hinc Tta.Tca.&t quam etsi nusquam alibi reperlara , inultisque mendis ac lituris obscuratam, tamen quoad licuit, ab iis
apud Homerum ( Odyss. vi), vel 7rani?ew (Onuphr.
de Eccles. voc. ), seu papissare, apud Comicos, est
expurgatam, et suae integritati restitutam, huicoperi
infanlium more, blandeque patremcompellare
: quopraemittendam, et e lenebris eruendam ac produrum exemplo, et quadam imitatione primi Christiacendam duximus : cujus tiiulo hic Castor episcopus
ni pro evangelica simplicitate
et modestia patrein
a quo haec epistola ad
Aptensis diserte nominatur,
blando isto vocabulo papam appellare
Cassianum scripta asseritur. Est vero Aptensis epispiritualem
cceperunt. lnde vero factum est, ut in nomen trans,scopus, id est, Aptae-Juliie civitatis in Gallia Narboiret dignitatis, utque hoc nomine insignirentur
honensi (Plin. lib. ni Histor. c. i), unus e sufTraganeis
noratiores tantummodo clerici (Baron. in notis ad
ut refert
Aquensis, sive Taurinerisis archiepiscopi,
10 Januar.) , ut noiavit
Anto-Demochares (Lib. deSacrif. Miss. c. 50).Fuisse
Walfridus
Martyrolog.
autem hunc Castorem virum sanclitaie conspicuum,
Strabus, lib. de Rebus Ecclesiast. cap. 7, Papa,
et insigni zelo pietatis et religiouis praeditum, docet
inquiens, cujusdam paternitalis nomen esl, et clericorum
. tum ejus epistola memorata, lum haec Cassiaui elecongruit dignilali. Postea lamen in usu ecclesiastico coepit haec nomenciatura
peculiaris esse epigans et luculenta praefalio.
b Provincia illa
scoporum , ut iidera omnes , et soli papae dide qua supra
scilicpt Aptensi,
vacua.Nam pricerentur, ul ex epistoiis D. Cypriani , Hieronymi , n Cmnobiomtnexperte, i.e.Monasteriis
"
mum ccenobium ipse Castor episcopus fundasse hic
Augustini, Sidonii, aliorumque est manifestum. Hoc
igiuir sensu Cassianus hic, et in altera praefationead
perliibetur. Unde et noveilum monasterium infra apCollationes Patrum, hunc Castorem papam nuncupellatur. Pro experte legebatur in quibusdam ex parie,
duabus voculis et nullosensu.
pat, hocest, patrem, vel episcopum, ut Dionysius
c
Carthus. exposuit. Verum poslerioribus saeculis usus
similibus in praefatione
Exhacsententia,aliisque
Eccfesiae oblinuit,
ut nomen papae, sicut et epithenostra ad leciorem prodoctis, perspicue ostendimus
Cassianum non demuu coepisse monasticen excolere
ton, Beatissimi, soli Romano Pontilici tribuatur (Bellarm. lib. n de Rom. Ponlif. cap. 51). Cum enim
autprofiteri,
postquam legatione pro Joanue Chrysostomo sibi delata perfunctus esset, ut videtur sensisse
episcopi quidam schismatici in odium Romani pontificis nomen papae superbe sihi arrogarent, GregoBaronius (TomoV
Annal. Anno Domini 40) : sed
rius VII anno 1077 in synodo Romana decrevit, ut
eam ab ineunte aetate et pueritia excoluisse, el inter
monachos educatum, et primis tum religionis Chripapae nomen in orbe Chrisliano unicum esset; nec
liceret alicui hanc appellaliooem
sibi vel alteri
stianae, tum monaslicae institutionis rudimentis instiascribere. Qua de re vide plura apud Baronium et
tutum : inde per ^Egypti solitudines inter anachorealios. Qiiis porro fuerit iste Castor, et cujus loci
tas diu vefsatum, et eorum docirina imbutum fuisse,
episcopus, cum Cassianus non expresserit, haud fatraditam
transquam postea scriptis
posterilaii
cile erat assequi, et cerio definire. Yerura id tandeia
misit.
._ .
/

---.

...

_.
.

57

DE COENOBIORUM

PRAIFATIO.

1NST1TUTIS

R
anterior A humililatis
mum dico, aliosque nonnullos,
quorum
exemplar,
fratribus
cundum vires ingenii
sciscitanlibus
super diversis institutis vel
grediar,
anterioribus

tam exuberantia

contexere:

immerito

possem non
stillicidii
sialiquid

flumina,

praesumptionis notari,
hujus inferre tentassem ; nisi mead haec fiducia tuae
sanctitatis animaret,
et sponsio, quod vel tibi hae

sint ; vel eas

accepiae qualescumque
fralrum in novello
lantum monastecongregaiioni
rio commorantiura
Qui si quid a nobis
deputares.
nugae forent

rainus forsitan

caute prolatura

fueril,et

et cum venia indulgentiore

suslentent,
mei sermonis, quam venustatem eloquii
Quapropter,

beatissime

papa, unicum

pie relegant,
fidem potius
requirentes.
religionis

ALARDI

et

GAZiEI

tuis

precibus

ahimatus,

se-

mei

opus .quod injungis aget ea quaeomnimodis

intacta relicta sunt ab

quaestionibus non solum facundo, verum etiam divitestimoniis

narum Sciiplurarum
copioso sermone
h Alius vero non solum suo elucubrarespondit:
tos ingenio edidit libros, verum etiam Graeca lingua
digestos, in Latinum vertit eloquium : post quorum
eloquenliae

58

audita polius quam

nostris, utpotequi
velut rudi monateniaverunt,
experta describere
sterio et veriiatem
sitientibus intimabo.
Nec plane
narralionem
sludebo
mirabilium
Dei, signorumque
quae quamvis multa per seniores noslros.
non solum audierimus,
et incredibilia
verum etiam
sub obtutibus nostris perspexerimus
impleia: tamen
his omnibus

praetermissis,
quae legentibus
praeter
admirationem
nihil amplius ad instruclionem
perfeclae vitae conferunt,
instituta
eorum tantummodo,
ac monasteriorum

regulas, maximequeprincipaliura
vitiorum,
quae octo ab eis designaulur,
origines et
secundum traditiones
B causas, curationcsque
eorum,
quanlura Domino adjuvante potuero, fideliter explicare

coniendam.

Propositum

siquidem

mihi

est,

COMMENTARIUS.

a Duos clarissimos Ecclesiae doctores nominatim

inscribitur.
chi iustitutione
expressit, Basiliura et Hieronymum,
qui paulo ante
Epist. vigesima secunda, ad Euslnchium virginem
et ille quidem in Oriente,
et sanctimonialem,
ubi monachorum
ejus aetatem floruerunt:
^Egyptiorum
hic in Occidente, monachorum institutum
et scriptis
tria geuera recenset,
et eorum mores et insliiuta
et factis mirifice
illustrarunt
et propagarunt.
enarrat.
QuoBasilius Marum, inquit, anterior, sanctus videlicet
Epist. vigesima septima, ad eamdem Eiistochium,
Caesariensis in Cappadocia , D.
ubi viiam Paulae matris ejus, sanctitaie et religione
gnus,archiepiscopus
: sub Valentis
sive anliquior
anterior,
llieronymo
plenam, describit, et mulla de monialibus ab ea instienim imperio floruit, et sub Gratiano obiit, ut testatutis iradit.
in lib. de Script. Eccles. Inter
tur idem Hierbnymus
Epist. quadragesima septima, ubi nonniilla eliam
de volo, tonsura et clausura monialium.
Institutiones
ejus praeclara opera exslantRegulae,seu
monasticae duplicis generis; nam aliae fusius disputatae,
Vitae eremiiarum
et Malchi
Pauli, et Hilarionis,
aliae breviores et compendio explicatae dicunlur;
et
monachi captivi plenae sunt optimis documentis
et
in utrisque variae quaestiones, de rebus advitam moinstrumemis
monachorum.
a monachis
Tomo secundo. Liber primus contra Jovinianasticam
et perfectam
pertinentibus
num : ubi multa de excellentia casiitatis et virginiquibus sigillatim
respondet D. Basilius.
proponunlur,
Ex prioribus illis collecta videtur Uegula D. Basilii a
tatis prae matrimqnio.
Rufino Latinitate
donata , vel potius paraphrastice
Libersecundus
sub finem nonnulla habet de officio
exposita, multis detractis et mutatis : quae vulgo in- n monachi, et laude eremi.
ter quatuor Regulas SS. Patrum ab Ecclesia approTomo lertio. <Epist. centesima tertia, ubi Patili: cujus et raeminii D. Benedicius
num in dimillendis
batas circumferlur
et dislrahendis
pro Christo faexlremo cap. suae Regulae : necnon septima synodus
cultalibus
,et in dies procrastinantem,
tardiorem,
ut
et Innocenlius
secundus ponlifex a Gratiano cilati.
ad Cbrislum nudura nudus evolet, vebementer
horSub Regula item Basiiii omnes Graeci, seu Orientales
latur.
monachi mililare dicuntur.
Tomo quarto. Videatur
in
ejus commentarius
h S.
et Ecclesiae doctor
illud Hieremiie:
Bonum esl viro cum portaverit jugum
Hieronymus
presbyter
anno 14 Theodosii
ab adolescentia sua (Thren. ni). Ubi conferuntur
coepraecipuus florebal, et scrihebal
tesiaiur
in
libro
illo
de Script.
nobiiae cum anachoretis, etvita contemplativa
imper., ut ipsemet
activaa
et obiit Honorio imperante,
anno
Eccles. extremo:
praefertur.
Dom. 422 secundum Prosperi Chronicon,
vel 4"i0
Haec sunt praecipua loca D. Hieronymi,
quibus de
secundum Baroniisenlentiam.
monachis et monachorum
institulis
in cjus
Ejus scripta loto orbe
agitur,
clarissima,
partim proprio ejus ingenio, ut hic dicioperibus propriis el germanis.
In iis vero qu;e a Graecis auctoribus
lur, exprompta et elueuhrata, parlim e Graeco iransscripla Latine
ad
monachorum
instilata, mulia continent
quae
non
reddidit,
quorum aucior etiam hic mcminit,
tutionem spectant : quorum elenchum , quo lectoaliud reperio quod ad monasiicum
instittilum
attiris studio et facilitaii
breviter
liic ina S. Athanasio
consulam,
Graecc
neat, nisi vilam S. Antonii
dicabo.
et ex Baronii sententia (Baron.
lom. III.
scripiam,

In lomo primo.
An. 558. el in Murlyrol.
17 Januarii), etiam a D. HicEpistola prima, adHeliodorum,
viiam horialur.
D ronymo Latine iranslatam : el Regulam S. Pachomii
qua eum ad solitariam
de vita clericoEpist. secunda, ad Nepotianum,
abbatis, quam buic operi, Deo favente, subjiciemus ,
Tum : ubi mutia etiam ad monachoruni
sialum perscholiis et noiis elucidatam : quam ipse D. Hieronytinemia luculenter
mus e Graecoin Latinum sermonem a seconversam
exponit.
intestatur in praefatione eidem Regulae praeiixa.Fertur
Epist. tertia, ubi monachos quosdam divitiis
hiantes perstringit.
quidem sub nomine D. Hieronymi Regula monacboEoist. quaria, ad Rusticum
cui virum : iiemque alia ftegula monacharum, sive raonia;
monachum,
vendi formam praescribit,
et veri monachi munus
lium.
Verum illa non ab ipso Hieronymo
compodescribit.
et
compilata;
sita, sed ex scriptis ejusdem excerpia
: haec
de servanda virEpist. octava, ad Demetriadem,
quae et a Martino V pontif. fertur approbata
inaxime couvero a prudentioribus
e catalogo operum D. Hieroginitate, quse monachis et monialibus
gruit.
nymi expuncta, et in angulum rejecta, ut spuria et
<ei falso ascripla.
,_ Enist. decima terlia, ad Paulinuna, quoe dc moria-

59

JOANNIS CASSIANI

non de mirabilibus Uei, Sed de correctione morum ,Apotuisse, quam illa sjnt lnstituta, in qiiibus ab exornostrorum et consummatione vitae perfectae, secundio pfaediCationis apostolicae a sarictis ac spirituadum ea quae a senioribus nostris accepimus , pauca
libus patribus fundala monasteria ad rios usque perdisserere. Ineo quoque praeceplis tuis satisfacere studurant. lllam sane moderationem opusculo huic indebo, ut si quid forte non secundum typum majorum
serere praesuraain, ut ea quae secundum iEgyptiosed pro arbiseu pro asperitate aeruiri, seu pro^
antiquissima constitutione fundatum,
i-itm regulam,
trio uniuscujusque instituentis monasterium, veldidifficultate ac diversitate iriorum inipossibiiia in his
niiuulum, vel additum inistis regionibus comprobaregionibus, vel duxa vel ardua comprobavefo, invero ; secundura eam quara vidimus monasteriorum
regulam, per j-Egyptum vel Palaestinam anliquitus
fui dalorum, fideli sermone, vel adjiciara, vel recidarn [ Al. rescindam ]: a Nequaquam credens ratiohabilius quippiam,
vel perfeclius constitutionem
novellam in occiduis Galliarum
partibus reperire
ALARDI

GAZ^EI

stitutis

monasteriorum,

impari

facultate.

quae per Palaestinaih vel

Mesopotamiam hahentur,
aliquatenus tempereui:
quia si rationabilis
possibilium mensura ( yvupj)
fetiam it
servetur, eadem observantiae perfectioest

COMMENTARIUS.

a Vetus leclio :
Nequaquam enim credas, etc.

LIBER
a De institutis

CAPUT PRIMUM.
De liabilu tnonachi.
ac regulis monasteriorum

PMMZT8.
B nere,

pinxerimus
dicturi

unde competentius,
donante Deo, quam ab ipso habitu monachorum sumemus exordium? Quorum interiorem cultum consequenter tunc poierimus expoALARDI

cum exterioreni

GAZ^I

ornalum

sub oculorum

de

obtutibus.

CAPUT II.
De cingulo Monachi.
b monachum ut militem Christi in procinclu
Itaque
accinctis lumbis
semperbelli positum,
jugiier oporCOMMENTARIUS.

a Horum occasione verborum monendus es,

Dei, ad caplivandum omnem intellectum in obsequium
lecior,
Christi (U Cor. x), qupd praecipue fit per obedienliae
plures titulos, vocibus quidem diversos, sed sensu
idem speciantes, duodecim hisce
eosdem, autcenein
Votum et exercititim.
Quam ob causam mohachi a
libris a diversis auctoribus ascribi.
Graecis Patribus (BasiL de Vita sblit. et epist. 65) vocanlur KO-XOTKI,
id est, pugiles, seu exCrcitatores : eo
Quidam, De Institutis Renunliantium, omnes inscribunt. Iia Ciaconius, credo, ex Vaticanis exemet conversatio velut
quod tota eorum exercitatio
plaribus, Editio Lugdunensis, etc.
quaedam virtutura palaestra esse debeat; cura alii homines exerceantur in bello, in rnercatura, iri causis
Alii, De lnstitutis Cwnobiorum. Ita passim D. Thomas in Summa sua Theologica, Basileensis, Cuyforensibus, etc. Unde ID. Basilius sermones suos de
chius, elc.
rebus monasticis vocat asceticos; et moriasiefia ipsa,
in plures lilulos particulares
asceteria antiquittls
dicta sunt, utpote spiritalium
Alii,
partiuntur,
nempe :
r'*- exercitationum officinab ac domicilia. S. itein BeneMonaslicarum Inslitutionum lib. IV.
dictus inilioRegulae mpnachum quasi militem sicalDe capitalibus viliis lib. VIII.
Trithernius,
Cuyloquitur : Ad te, inquit, nunc meus sermo dirigilur,
chius. etc.
quisquis abrenunlians propriis voluntdlibus, Domino
Alii ex Gennadio sic : De habitu monachorum, et
Christo vero regi miliidturus,
obedientim forlissima
de canonico oralionum et psalmorum modo lib. III.
atque prmclara arma assumis; et cap. 1 dicit cceuobiInslilulionum lib. I.
tas sub regula vel abbate mililare.
c Similia habet D. Basilius in Regulis fusius disDe origine et remedio octo principalium
vitiorum
lib. VIII.
translaputatis c. 22, et in Regulamonach.aRulfino
Alii denique duodecim Institulionum libros nomita cap. 12, ubi Eliae, Joannis, Petri et Pauli exemnant, atque hoc titulo Inslitutiones a Collationibus
pla similiter recenset, et rationem hanc insuper addistinguunt.
dit, cur monachos accinctos seu praccinctos esse
r> Etsi omnes Christiani
generali quadam ratione
oporteat. Videmus, inquit, a Domiiio prmcipi Job, se
Christi milites dicantur, quorum armaturam descriut prwcingat. Perinde enim quasi hoc animi strenui,
bit Apostolus Ephes. vi his verbis : Accipite armatuet ad rem gerendam expedili signum sit: Accinge, ait,
ram Dei, ut possitis resistere in die malo, et in omnibus
sicut vir, lumbos tuos (J\ob. xxxvm). Sane etidm disciperfecti slare : state ergo succincti lumbos veslros in
pulis Domini familiarem fuisse zonm usiim ex eo inet calceali pedes in
veritate, induti loricam juslitiw,
telligitur, quod interdicium ipsis fuerit ne ws haberent
in zbnis suis. Haec Basilius. Quibus exCmplis poterant
prmparalionem Evangelii pacis : in omnibus sumentes
sculum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea:
et alia ejus generis adjungi e Scripturis, ut Eliae,
exstinguere,et galeamsalutisassumite, et gladiumspiri- J) qui prmcinctis lumbis currebat ante Achab (III Reg.
tus, quod est verbum Dei. Tamen multo specialius
vni);
Elizaei, qui Giezi puero suo dixit:
Accinge
lumbos tuos, el lolle baCulum meum in manu tuq, et
religiosi hunc titulum merentur, utpote tribus votis,
velut triplici sacramento, huic inililiae spiriiali advade (IV Reg. iv); angeli Raphaefis, qui Tobise judicti et astricti: cujus militiae arma, secundum eumniori praecinctus et qiiasi ad iter paratusoccurrit
dem apostolum, non carnalia sunt, sed potenlia Deo,
(Tob. v) ; et Salvatoris nostri, qui cum apostolis in
ad deslructionem munitionum, ad deslruenda consilia,
ultima ccena pedes lavare vellet, tuniea prwcinxiss*
et omnem altitudinem exiotlentem se adversus scientiam ., se legitur {Joan. xm). Eodem etiam spectant similes

6!

DE COENOBIORUM INSTITUTIS

LIBER

I.

62

tet incedere (Lucw xii). Hoc enim habitu eliam illos A Reg. i). Reversos enim ad se nuntios, ac referentes
sibi prophetae sententiam, sciscitatus est cujus esset
ambulasse, qui in veteri Testamento a professionis
hujus fundavereprimordia,
EliamscilicetetElisaeum,
iigurae et habitus vir, qui occurrisset eis, et locutus
divinarum Scripturarum auctoritaie monstralur : ac
fuisset hujuscemodi verba : Vir, inquiunt, pilosus et
Testamenti novi,
sona pellicea accinctus renibus; ex quo babitu eondeinceps principes auctoresque
Joannem videlicet, Petrum et Paulum, caeierosque
feslim rex contemplatus
hominem Dei, ait : Elius
ejusdem ordinis viros taliier incessisse cognoscimus.
Thesbites est; zonae videlicet indicio,
et hirli inculQuorum prior, qui in veieri Testamento virginitatis
tique corporis specie virum Dei indubitanter agnojam flores et castimoniae continentiaeque praefigurascens : eo quod istud ei inter tot Israelilici
populi
cum fuisset a Domino missus ad incremillia commoranii,
batexempla,
cultus proprii velut quoddam
pandos nuntios Ochoziaa sacrilegi regis Israel, eo
impressura speciale signum perpetuo cohaereret. De
quod aegriiudine praepeditus super statu salutis suae Joanne quoque, qui veteris novique Testamenti velut
Beelzebub Deum Accaron consulere destinassel, et
quidam sacratissiraus limes, finis initiumque proidcirco eis occurrens idem propheta descensum de
cessit, ita Evangelista narranle (Matth. m) cognolecto ejus in quo conciderat, denegasset, decumbenti
scimus : Ipse autem Joannes habebal vestimentum
regi exposita vestilus qualitate comperius est(IV R de pilis camelorum, el b zonam ipelliceam circa lumALARDI

GAZ.EI

COMMENTARIUS.

sententiae de lumbis accingendis et prascingendis,

Lucae xn : Sin( lumbi vestri vrwcincti; ad Ephes. vi:
State succincti lumbos vestros in veritate ; et I Pet. cap.
I: Propter quod, succincli titmbos mentis vestrw sperate in eam, quw vobis offertur, gratiam. Porro accinctos, seu praeinclns habere lumbos, secundum litte,ralem sensum, uihil aliud est quam paratum et
ex illis verbis Lucae
expeditiim esse, ui colligiiur
xn : Amen dico vobis, quod prwcinget se. et transiens
ministrabit illis. Solebant enim Oiientales oblongis
uti vestibus, ideoque qui ministraturi
erant, aut iter
acturi, colleciam vestem cingulo stringebant ad lumbos, ne impedimento esset. AtD. Gregorius ad niores spectans prsecinctis lumbis castiiatem designari
interprelatur. Lumbos enitn, inquit, prwcingimus, cum
carnis luxuriam per continentiam coarctamus. (Homil.
15 in Evang.) Uirumque vero sensum speciavit Cassianus, ut ex consequentibus
magis paiebil (Cap.
ult. hujus lib. et lib. nc. 1). Docet enim veterem il- /i
lum morem gesiandi cingtili seu baltei, aut zonae,
monachis illis ^Egyptiis solemnem ac lege praescriptum fuisse duplici ex causa; eorumque exemplo caeteris monachis commendare
studet : nempe ut veros Cbristi milites armis istis spirilualibus
supra
ac
castitatis
commeraoratis,
potissimum
cingulo, velut balieo militari, accinctos et instructos se osienaut injunderent, et ut ad omne opus injunctum
gendum parati et expediti semper essent. Hinc D.
Basilius zonae tisum monachis universim cornmendal (Ubisupra). D. Hieronymus monachis etiam Tabeunensibus balteolum lineum tribuit (In prwf. in
Regulam S. Pachomii). Palladius zonas vocat (Pallad. in Lausiacis cap. 7), additque illis a Pachomio
praescriptum (quod singulare et.notatione
dignum),
ut ad sacram synaxim Sabbato el Dominica die, ut
moris erat, accedentes, zonas solverent, et pellem
pviflam, seu melotem deponerent, et cura sola cuculla accedereut (quo majbrem, ut opinor, ac peculiarera reverentiam honestioremque habitum prae se D
ferrenl). Quod et Sozomenus Ct Nicephorus confirmant. Sed etD. P. N. Benedictus priorum monachorum vestigiis ubique insistens, banc cinguli monastici praescriptionem ab illis acceptam haud praetermisit. Cum eiiim statuit cap. 22 Regulae, ut vestiti
dormiant monachi, e.t cincli cingutis aut funibus, idque
ea causa quam subdit: ut parali sint semper, et facto
signo absque mora surgentes festinent seinvicem prmvenire ad opus Dei : satis indicat inlerdiu et potiori ralione debere esse succinctos. Unde Joannes Diaconus, iu Vita B. Gregorii scribit eum in exililate baltei, quae unius pollicfs mensuram non excederet, i1
olim a S. Benedicto sta'I speciem propositi regularis
tuti, cujus ipse vitam describens, Regulam quoque
laudaverat, seivasse. Quibus verbis insinuat sole-

mnem Benedictinis fuisse usum baltei, sive cinguli

le(quem et hodie plurimi anliquarum traditionum
naces retinent), et ex ipsius exilitate et mensura, velut certo indicio S. Gregorium diu post obituin, cura
ejus corpus in alium locum transferretur,
pro professore seu monacho insiitutionis
D.lBenedicli agnitum et osleiisum fuisse: prwserlim, inquitille,
cum
idem venerabilis doclor Gregorius sui monasterii monachos Benedicti ulique Regulis mancipatos in Saxoniam desiinarit (Joan. Diuc. lib.iy,
cap. 80). Haec
ille.
a Professionis scilicet monasticae.
Qua ratione D.
Hieronymus passim eosdetnveterisTestameniimonachos vocat. Epist.4 : Filii, inquit, prophetarum,
quos
monachos in veteri Testamenlo legimus (IV Reg.
vi),
wdificabant sibi casnlas propter fluenta Jordanis, et
turbis urbium derelictis, poienta el herbis agrestibus
victitabant. Et in epistola ad Paulinum: Nosler, inquit,
princeps Elias, noster Elizmus, nostri duces filii prophetarum. Idem docet Isidorus lib. n de Eccles. Oflic. cap. 1S , ubi Eliam, Elizaeum, aliosque prophetas monachorura principes appellat. Sed et Cassianus infra (Collat. 18, cup. 6) alia locutionis formula
dicit eosdem Patreset prophetas monasticae professiouis praefigurasse lineas, ducla a pictoribus metaphora, qui luiurain imaginem ductis primum
lineamentis praefigurare ac designare solent, deinde colores et ornatus inducere : quo modo ilfi prophetaa
et anachorelae in soiiludinibus errantes, egentes, anmonachorum et anachoretarum
novi
gustiuli, etc,
Testamemi viiam professionemque adumbrarunt
et
praefigurarunt.
b Quamvis in Palaestina Judaei zonis uterentur
laneis (Auctor oper. imperf. in Matth. c. m) : Joannes tamen zona pellicea, hoc est, ex crudo corio,
seirvillosa pelle uii maluit, lumad imitationem Eliae,
lum ad corporis
afflictionem
et macerationem
eiiam ex zona procurandam.
Unde D- Hieronymus
in epist. ad Demetriadem virginern ihter alias laudes senioris Demetriadis loca sancta visitanlis : Stupebat, inquit, ad conversationem Elim et Joannis Bdptislm, quorum uterque zona pellicea astrinxil, ac mortificavit lumbos suOs. Et super Matlhaeum de Joannc
ilidem Bapt. scribens: Zona, inquil, pellicea, qua
cinctus fuit et Elias, morlificalionis
sgmbolum est.
Hoc exemplo scribit S. Fulgeniius Ruspensis episcopus consuevisse monachos in Africa pelliceo uii
cingulo (Baron. tom. IX Annal. anno 958); idemque
confirmat B. Dorolheus anachoreta in doctrina sua
prima, quae est de Renuntiatione, ubi de se suique
et
temporis monachis loquens : Ilabemus, inquit,
zonam pdticeam circa renes noslros.Id signum esi,ad
opus quodque accincti , ( quamprimum simus et pw
rati : laboralurus cnmquis primo accingitur, el sic de-

63

JOANNIS CASSIANI

04

bos suos. Petro etiam in custodiam carceris ab He- A Virum cujus est tona bwc, tic alligabunt Jttdai in
Jerusalem et tradenl m manus genlium (Actor. xxi).
rode detruso, et ad necem die postero producendo,
Quod utique a propheta proferri minime potuisset,
angelo assistente, praecipitur : Prwcingere et calcea
et dici, virum cujus est zona haec, nisi Paulus eam
te calligas tuas (Actor. xn). Quod ut faceret nequalumbis suis indesinenter solitus fuisset aptare.
quam monuisset eum Angelus Dei, nisi vidisset eum
ob refectionem
nocturnae quietis paulisper defecta
CAPUT III.
Paulum
membra solita cinguli obstrictione laxasse.
De veste monachi.
quoque ascendentem Hierosolymam , et protinus a
a Vestis
Judaeis in vincula mittendum Agabus propheta repequoque sit monachi quse corpus contegat
el frigotantum, et repellat nuditatis verecundiam,
riens Caesareae, sublato ejus cingulo, manus suas
ris retundat injuriam : non quac seminaria vanitatis
ligans ac pedes, ut gestu corporis sui passiouis ejus
ita eodem aposlolo praediaut elationis enutriat,
praefiguraret injurias, ait: Hwc dicit Spiritus sanctus:
ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

miim opus aggredilur. Mortificali quoque corporis sig- ]g Regulae, et Benedictus ubi supra. Tertia, ut sit honesta et munda, nori affectate sordida. Sic D. llienum est. Morlificare
enim desideria nostra debemus :
ronymus admonetnon uno in Ioco. Ad Nepotianiim
prwserlim ea qum a renibus procedunt. De quibus
scribens : Oi-na(us, ut sordes, pari modo fugiendm
Apostolus dicebat : Mortificate membra vestra, qum
siml super terram: fornicalionem, immunditiam, elc.
sunt, quia alterum delicias, allerum gloriam redolet
(Epist. 2). Et ad Eustochium : Vestis nec satis mun(Coloss. in). Haec ille. Caeterum aliis quibusdam monachis zona linea in usu fuit. Nam de Pachomianis
da, nec sordida, et nulla diversilate notabilis : ne ad le
obviam prmlereunlium turba consistat, et digito monin praefatione Regulae S.
id testatur D. llieronymus
slreris (Epist. 22).IdeminEpitaphioNenotiani:
Cuttus
Pachomii : Balteolum, ait, unusquisque habebat lineum. Aliis vero cingulum laneum magis placuit,
ipse provinciw morem sequens nec munditiis,nec sordibus
notabilis (Epist. 3). Auctor Vitae S. Bernardi : In vestiquod tali cingulo Chrislus usus credatur. Ea enim
bus ei paupertas semper placuit: sordes numquam : nicingulorum materies apud Palaestinos vulgaris fuit,
mirum animi fore indices aiebat aut hegligenlis, aut foa quorum communi more cultuque Christus non reris gloriam affectanlis humanam (Lib. m, cap. 2).
cessit. Unde D. Hieronymus Marcellae, quae Palaeelana cingulum commendat. Si(,inQuarla conditio, quairi hic tangit Auctor (quae tamen
stinamincoluit,
eodem fere recidit), ne sit vestis singularis, aut aliquit, cingulum laneum, el totasimplicitate purissimum:
qua insolita diversitate notabilis, utait D. Hieronyquod possit magis astringere vestimentum, quam scindere. Nonnullos autem fune praeciuctos legimus.
mus; quod vilium singularitaiis tum in aliis rebus,
tum speciatim in vestibus a priscis monacbis improde quibus Cassianus c.
Nam praeter illos ^gyptios,
batumet damnatum hic refert Cassianus : etvetuitS.
G hujus libri, alios item monachos Pauliuus Nolanus
'
describit (Epist. 7), non balleo, sed reste succin- C Pachomiusangeloipspdictante,inuesiim<2nloe(
habitu
ctos. Cujusmodi cingulorum genus, videlicet e funialiquid novi, prwter cmteros,cauta decoris invenire (Reg.
art. 5). Aidevestibus monacborum alias saepius erit
bus contextum, tamquam vilissimum, etinlimis mandicendi locus. Cur autem religiosi proprioetpeculiari
cipiis congruum, S. pater Franciscus, mundi conlerahabitu a saecularibus distincto utantur, duas ratioues
ptor et paupertatis amator eximius, sibi suisque fraaffert D. Basilius q. 22,ex diffuse disputatis, quarum
iribus uiendiiin delegii. Porro quod ad Benedictinos
atlinet, exstat etiam Constitutio Clementis V pont.
prior est, ad designandam propriatn professionem et
statum , seu conditionem vitae. Ordinarius , inquit,
de zonis.aliisqueeorumgeslaminibus
in haec verba :
habitus Christiani esse dicitur is, qui secundum proNullus xonam, cultellum, calcaria, cutn ornatudeferre,
aut cunfsella clavorum ornalu decorata superfluo, vel
Sicut
positum ac professionem ejus aptus intelligilur.
enim est alius habitus militis, alius senaloris, ex quo
nimis atias sumptuosa, sive cum freno ferraluram ad
ornatum habenie equilare prwsumat.
inlelligitur vel quod iste senator est, vel quod iste tnia Postcingulurn,
les, ita eliam monaclius habere debet congruum suw
quo raonacbum, ut Christi militein succinctum esse decet,, agit Auclor de veste
professioni indumentum. Altera ratio, ut religiosi vel
inviti coganlur religiose vivere. Si enim, inquii, owis
monachi, in qua has conditiones praecipue requirit,
videat hominem aliquem obscurum cmdenlem alium,
et commendatexemplo veierum monachorum.Prhna
aut verberantem pubtke, uut turpiler proclamanlem,
conditio est, ne sit superflua, sed sufficiens ad tegenaut in tabernis , autganeis agentem; nec observabit
dam corporis nudilatem, et repellendam frigoris iniuriam. Iia D. Basilius in Kegula a Rulino translata
quidem facile hujusmt^di hominem, vel notabit, scieus
(Cap. 12), eamdem Apostoli sentenliam cum Cassia- p eum consimililer in reiiquavitasua agere. Sivero eum,
no allegans : Sufficienter, ait, Aposlolus in hujuscequi religiosam vitam profitetur, viderit quis vel parvum dliquid contra quam condecet, facere, observant
modi usibus brevi sermoneregulam posuit dicens : Habenles autem victum et veslitum, Itis contenli simus.
omnes, et increpant, et ad religionis epprobrium dtlcunt. Ilaque veluli pmdagogus est infirmioribus habiOstendit indumento solo,quo contegamur, indigere nos,
tus religiosus, ut eliam invitos eos ab opere inhoneslo
et non varietate aliqua veslis, el ornamenlo. Sed et
et indecenti cuslodiat. Haec D. Basilius. Cur auteni
pr.imus ille indumenti usus hwc eadem indicat, cum
vestem uiuient religiosi in sua professione dicelur
dicilur Deum fecisse primishominibustunicas
pelticeas.
alio loco (Lib. iv, c. 5). Porro vestes monachales,
Sufficiebal enim ad confusionem legendam hujusmodi
indumenli usus. Verum quoniam nobis piofeclus in
quas hoc loco commemorat Cassianus, totamque
adeo supellectilem nionaehorum jEgypiiorum brevi
indumentis etiam calefieri etfoveri uecessarius videtur,
ad ulrumque usus ipse lemperetur: quo et cooperiri
compendio complexus est D. Uieronymus, quod hic
nudilas videalur, et vis frigoris vel omne quod exlerius
retulisse juvabit.
Sic enim scribit : Nihil habent
in cellulis, prwter psiathium, et duo lebitonaria (qtwcl
Imdit, arceri. Et D. Benedicius : Vestimenta, inquit
JEgyptiis monachis genus veslimenti esl sine manicis);
(Cap. 55 Reg.),fratribus secundumlocorum qualuaiem,
et umtm jam atlrilum ad dormiendum, vel operandum,
ubi habitant, vel aerum temperiem denlur : quia in frigidis regionibus amplius indigetur ; in calidis vero . . et amictum lineum, cucutlasque duas, et caprinam pelminus. Secunda conditio, ut stt vilis, non preliosa,
liculam, quam melolem .vocant, balleoium, el caligas,
ac baculum itineris sociuni.. Haec D. Hieronymus,
aui ad pompara ei ostentationem
composila,
qua
de re B. Basilius ibidem et Augustinus cap. 23 suae prafatione in Regulam S. Pachomii.

65

DE COENOBIORUM

INSTITUTIS

LIBER

I.

8-5

aut elacante : a Habentes autem alimenta et operimenta, his A.pus fraternitatis

tenetur, aut superfluum,
eontenti simus (I Tim. vi). Operimenta, inquiens,
tum est, etob id noxium judicandum est, magisque
non vestimenta, utin quibusdam Latinis exemplarispeciem vanitatis quam virtutis osientans. Et iilcirco baec quse nec a veteribus sanctis qui hujus
bus non proprie coolinetur, id est, quae corpus operiant tantum, non quae amiclus gloria blandiantur :
ita vilia, ut nulla coloris vel babitus novitate inter
caeteros hujus proposiii viros habeanlur insignia :
ita studiosis accurationibus

aliena, ut nullis rursum

sordibus decolorata. Po-

sint affectatis per incuriam

stremo sic ab hujus niundi separentur ornaiu, ut cultui servorum Dei in omnibus comraunia perseverent. JQuidquid enim inter faraulos Dei praesumitur ab uno vel paucis, nec catholice

per omne corALARDI

professionis fundamenta jecerunt, neque a Palribus

nostri temporis, quieorura per successiones instilula
nunc usque custodiunt, tradita videmus exempla, ut

superflua et inutilia nos quoque resecare conveniet.

veslem velut circumspeQuamobrem c cilicinam
ctam a cunctis atque notabilem, et quac ex hoc ipso
non solum nulla spiritui possit emolumenta conferquaere, sed eliam elationis concipere vanitalem,
que ad necessarii operis exercitium, in quo mona-

GAZJEI COMMENTARIUS.

a Vulgata versio : Habentes autem alimenla,

et B Deinde vero, et praecipue in signum poenitentiae, seu
ad agendam vel praedicandara poeniientiam, ad Dei
quibus tegamur (1 Tim. vi), Graece axeTrutrfiKra, i. tevindictam averleudam, ad carnem macerandam, ad
gumenta, seu integuraenta; quod latius patet quam
mundi coniemptum designandiim : quo modo David,
vestimenta, ut notum est. Nam ax.i-naay.0. generale
non solum vestcs,
vocabulura est comprehendens
Aehab, Joram, Ninivitae, plerique prophelae, atque
alii ciliciis, sive saccis induti leguntur. Denique ad
sed etiam domicilium,
quibus induimur;
quo tegiab hostibus,
liberationem
inuret protegimur,juxtailIudEccles-xxix,
vicloriam,
aliaque Dei
quodhuic
beneficia impeiranda, ut Judith cap. vni, et Hester
vitm hominis
seutentiae Apostoli respondet: lnitium
Cap. iv. Est autem observandum quod etsi saccus
aqua, el panis, et vestimentum, et domus proiegens lurpro cilicio in muliis Scripturae locis sumatur (unde
pitudinem. Proinde minus apte ab aliis Latinis inet Cassianus hoc loco dieit Ninivitas cilicii asperiterpretibus redditum arguit Cassianus : Habentes alilate velatos, quos Scriptura dicit saccis indutos), et
menta et veslimenta. Quod quidem verum est, seu
vim vociso-y.s7ra<7ftTOf
ubicumque in,veteri Tesiamenlo cilicium vertit inspectes, seu moraledocumenHebraice habeatur sac, diciio Germanis
terpres,
tum, quod hoe generali vocabulo de industria videetiam usitala (unde a Grjecis et Latinis nomen
lur ab Apostolo insinuaium;
quod hic ab Auctore
cdxxos, saccus muluatum): alibi tamen videntur haic
declaratur, el a D. Basilio, ubi supra. Caelerum cum
iion obscure ita distingui, quod cilicium intrinsecus
illis verbis voluerit Aposiolus ea nominatim expriel super nudum indueretur,
causa affliciionis
et
mere, quac omnibus in universum hoininibus necesmacerationis carnis : saccus vero, nt vilis et sordiet absolute, et non ad
saria sunt, idque simpliciter
certos fines duntaxat; in quibus haud dubie princi- _ dus habitus, extrinsecus gestareiur duntaxat humi^ litaiis et confusionis ergo : praesenim a
principipem locum obtinent alimenta et indumenia : idcirco
illuslribus
:
alii
ita
et
ciet
D. Hieronymus et
bus,
personis quod duplici exemplo
saepenumero
legunt
tant : Habenies victum, et amictutn, vel vestitum;
probari poiest. Nam de rege Achab IV Reg. n legilur quod operuit carnem suam cilicio, jejunavitqne,
magis ad mentem Apostoli, et communem intellecel dormivu in sacco, el ambulavit demisso capite. Ubi
lum,quamadvimvocabuliGraeciattendentes(pis(.22
vides qualuor officia pcenitentiae pariiculatim
disadEustochium, el lib. n in Jorinian. et epis(.2fj). Unde
tiucta. Et de Joram IV Reg. vi: Cum scidisset vestietiam manavit illa consuetudo in plerisque religiomenta sua, vidit omnis populus cilicium quo vestitus
nibus, ut professuri religiosi quid petant, interrognii,
erat ad carnem, quod de sacco nusquam reperies ;
respondeant: victum, et amiclum (Cassianus lib. vn
sed vel operiri, vel indui, vel praecingi, accingi, et
c. 29). Est porro hic etiam observandum , quod ex
hac Cassiani loco, et aliis quibusdam probant nonsimilia, quae ut plurimum extrinsecus fieri solent.
Porro in novo Testamenlo Joannes Baptisla, priinus
nulti hos libros, non Graece, utquidam opinati sunt,
sedLaiine ab eo conscriptos esse (Ciacon. insuaprwpcenitentiae praeco, primus itidem congruum suaepraedicationi vestimen.tum, nempe cilicium, ut pceniienfat.). Dum enim illam sententiam Apostoli meliusex
tiae symbolum, praetulit : habebat enim vestimentum
Graeco in Laiinura ila verti ostendit, quam ut in quide pilis camelorum,a\l Evangelista (Matlh. m). Unde
busdam Laiinis exemplaribus habetur, haud obscure
constat pro vestimento illi fuisse cilicium de pilis
iudicat se Latine scribere, non Graece.
b Notanda sententia, quam inter alias selecliores
camelorum contextum ; non autem pellem canieli,
aut cujusvis animalis ; sicul Aposiolus ad Hebraeos
sub finem operis suo ordine recensebimus. Cui rein pellibus cacircumiisse inmelotis,
gradus a D. Benedicto p dicitquosdam
spondet octavus humilitatis
prinis. De quibus inlra. Horum igitur *exemplo, et
assignatus : Si nihil agat monachus, nisi quod comiisdem de causis cilicium interChristianos,
munis monaslerii Regula, vel majorum cohorianlur
praesertim vero inter monachos et eremitas, quovis temexempla (Cap. 7 Reg.). ltciuque alia ejusdem haud
ut constat ex D. Basilio
dissimilis seiitentia: Quod sine permissione patris spipore fuil usitatissimum,
cap. 69 Regulae, et ex Vitis Sanctorum. At non
ritualisfit, prwsumptioni deputabitur , et vanm gloriw,
idem cilicii usus apud omnes fuil. Nam alii hac sola/
non mercedi (Cap. 49).
c Cilicium
veste tecti et contenti, nullum alium habitum exte(a quo cilicina vestis) a Cilicibus populis
rius praeferebant: .quod hic non probat Cassianus,
diclum,
apud quos cilicia primum confecta (Varro
l. li de Re rustic. cap. 11). Vestis est horrida et aspera
et monachis /Egyptiis non placuisse dicit ob periculum ostentationis et inanis gloriae : tum quia horniex pilis camelorum, authircorum tonsilibuscontexta;
nem exerciliis manualibus roinus aptum promptumcujus frequens et muftiplex usus in sacris litteris
memoratur et commendatur.
Primum in luctu et
que redderet: alii vero subaliis vestibus occultahanl,
ut solent nunc religiosi et pii Christiani:
quod n.uldeploralione moriis aut calamitatis alicujus. Sic Jaessesatis
latenus imurobandum, iiniuosalubeiTimiim
cob patriarcha, visa tunica Josepb filii sui, primus
indicat Auctor sub Unem capiiis. Vide plura de ciliomnium legilur, indutus cilicio lugens filium suum
multo lempore. Gen. xxxvn, Et David in exsequiis
cjp, e.t stratu cilicinp in notis, ad CoUat, 1, ap vl^
Alwer, 11Reg, iii, Et Mardochaeus lib. Hesicr cap. iu,

67

:"';-"

JOANNtS CASSIANt

;.

6$

chura semper impigrnm

expeditumque
oportet in- jA. cilicii ostentarent,
quo cunctis super imminenie
cedere, inhabilis arque inepta sit, omnimodis refutaurbis eversione lugerilibus,
eodemque amiciu cirrunt. Quod st quosdam hoc amictu circumdalos aucumdatis, nullus posset a quoquam ostentatione [Al.
divimus probabiles exsiilisse, non ex eo nobis monasteriorum est regula sancienda, vel antiqua sanctorurn Patrum sunt perturbanda decreta, quod pauci
praesumenles aliarum virtutum privilegio, ne in his
quidemquasnonsecundumcatholicam

regulam ab eis

usurpatasunt.reprehendideberecreduntur.Generali
namque omnium constituiioni,
paucorum non debet
praeponi nec praejudicare sententia. Illis enim debemns institutis ac regulis indubitatam
fidem, et in-

ostentationis] notari. Quia nisi insolens sit diversitas, non offendit iusequalitas.
CAPUT IV.
De cucullis Mgypliorum.
Sunt prseterea quaedam in ipso jEgyptiorum habilu non tantum ad curam corporis, quantum ad
morum formulam corigruentia , quo simplicilatis et
innocentiae observantia,
etiam in ipsa vestitus qualitate teneatur. * Cucullis namque perparvis usque
ad cervicis humerorumque demissis confinia, quibus

discussam obedientiam per omnia commodare, non

tantum capita contegant, indesinenter diebus utunsed quas vetustas
quas paucorum voluntas intulit,
tantortim tempo.rum, et numerosiias sanctorum Patur ac noclihus, scilicet ut innocentiam et simplici'
trum concordi definiiione in posterum propagavit. B taiem parvulorum jugiter custodire etiam imitatione
Nec hoc sane praejudicare nobis debet ad quotidianae
ipsius velaminis commoveanlur. Qui reversi ad inconversationis exemplum , quod vel loram sacrilefantiam Christi cunciis horis cum affectu ac virlute
decantant -.Domine, npn esl exaltalum cor meum, negss rex Israel catervis hoslium circumseptus, scissa
veste, cilicium habuisse perhibetur intrinsecus (IV
que elatisunl ocuit mei, neque ambulavi in tnagnis, neque
in mirabilibus super me. Si non humililer sentiebam,
Reg. vi), vel quod Niniviiae ad miligandam Dei sententiam quae in eos lata fuerat per prophetam, cilised exallavi animam meam : sicut ablaciatus est super
cii asperitate velaii sunt (Jonw ni), cum et ille ita
matre sua (Psalm. cxxx).
inlrinsecus latenter indulus eo fuisse monslretur,
CAPUTV.
ut oisi scisso desuper indumento a nemine prorsus
et isli eo tempore operimentum
potuisset intelligi,

De colobiis Mgypliorum.
b Colobiis
quoque lineis induli, quae vix ad cubi-

ALA'RDI GAZ/EI COMMENTARIUS.

a Cucullns, vel cucullio, vel minus
habitum longum et antptum, sed manicas non habenLatine, cuculla, genus est vestimenti, seu amictus, caput et
tem; sicut videtuf Clemens papa accipere in Clemenhumeros circnmambiens et protegens; unde cucullina prima de statu rhonachorum; flocum vero dicit
latus, id est, cucullo vel cuculla indutus (D. Ambro- (G habitum, qui longas habel manicas. Alii vero cucultam
sius serm. ult., Sidonius lib. vu epist. 1(1, Pelr. Clunominant eum habitum qui apttd alios dicitur flocus,
niacens. I. iu Epis(. 28). Porro cucullis utebantur
videlicet habilum cum caputio ex omni parte clausum,
non lam ad corporis curam, ait
monachi iEgyplii,
longisque manicis manicatum. Haec ille.
Cassianus, quam ad monaslicae simplicitatis, et inbColobium,secundumGraecam
derivaiionem, simnocentiae symbolum, quod etiam teslatur B. Doroplici, non gemino, scribendum (Alcuin. lib. de div.
thetisloco superius citaio : Firimus, inquit, et cuculOffic. cap. 35). Est autem lunica manicis defecia,
lum, quod innocenliw signum est et pttritalis. Pueri
exstanlibus exlra eam brachiis : n-6 TOU -/o).d6ou,
enim parvuli cuculium ferunt, non viri perfecti. Nos
Porro
quod breve, mutilum, seu mancum tknilicat.
Cassiani colobia,quibusutebanlurmonaclii
igilur cucullum ferimus, ul parvuli simus mali^Egyprii,
monet
Nolite
sensibus
tia; quemadmodum
non
omnino
manicis
sed
Apostolus:
ea infra cubitum
carebanl;
malilia
autem
estote.
Sozomedesinebant (Sophron. in Prato spirit. cap. 92, 120 et
parvuli esse;
parvuli
nus lib. m Histor. cap. 13 de iisdem monachis
fere ad c.ubitorum
124); vel, ut ipse loquitur,
exirema pertingebant, non humero tenus exertae, ut
agens : Caput, inquit, integumenlo, quod cucullum
(xvxovtttov) appellare solenl, operiebant : quo oslenCuychio visum est. De ipji-bus Sozomenus aliam
derent se vitam perinde simplicem et sinceram agere,
eliam ralionem
seu moralein assitropologicam
atque pueros lacte nutritos, quorum caput ejusmodi
gnans lib. III cap. 13 scribit, jEgypli monachos y.eitiaris involvunt, ut tegatur simul et foveatitr. Addit . iS>w.g %e<.po$aTous,hoc est, tunicas sine manicis
Nicephorus (Lib. ix c. 14 Histor.) legmen illud, seu
habuisse ; ul eo signo bslenderenl manus se ab injuria
amiculum acuminatum fuisse. Palladius in Hisioria -, et conltimelia inferenda Iwbere penilus alienas (Idem
p.
Lausiaca cap. 57 scribit monachos Tabennenses sub
S. Dorolheus ubi snpra). Porro hujusmodi colobiis
Pachomio abbate cucullas babuisse crucis purpureae
similes in vestibus sacris Dalmaticas, seu tunicelfas
videmus (Akuinus ubisupra cap.tTt). De quibus Anfigura notatas; et eos cum sola cuculla ad communionem aecedere solitos, ut superius notavimus, et
selmus decretorum collector, iiaec tamquam ex Eucap. 41 dicit etiam virgines sanctimoniales, suo saesebio (sed incerlum quo) ciiat : A sancto Sylvestro
ctilo cucullis uti consuevisse. D. Hieronymus
in
et presbyteris ejus colaiiorum usus sumpsil initium,
Testamento Hilarionis cucullam nominat, sic enim
el Marcus, ac Julius, et Liberius ex ordine snnl usi.
scribit : Omnes di!(ias suas ei relinquens, EvangePost hos autem colobia in dalmaticas comtnutala sunt.
lium scilicel, et tunicam sacceam*, cucullam, et palHaecille. Diciiurautem
colobium alias libitonarium,
liolwh. Et communiler solent mouachi cucullam vovel levitonarium,
Isidpro leste lib. xix Etymolog.
ut et D. Benedictus cap. 55
care, non cucullum;
cap. 22 : Libitonariumj
inquil, esl colobium sine maubi
Regulae,
duplicem sive geminam assignat cuculnicis, quati monachi Mgypli
utuntur. Meminit et
alteram
hieme
in
alteram
in
wstate
Iam,
D. Hieronymus praefatione in Regulam sancti Pavillosam,
chomii. Dicebatur el lebelon, vel lebilum eodem
simplicem et tenuem. ln quem locum annotavit Turrecrematus cucullam diversimode accipi a diversis :
significalu; unde in Vita ejusdem Pachoinii haec habeutur : ln lanta vero veslimentorum penuria seconAliqui, inquit, videticet Ullramoiitani, cucutlam dicunt
* Nota tunicam sacceam
pro sacco,vel cilicio, de quo su- epist. 28, Tract. 21 in Regulam D. Bened.
Efa.Vide Sidon. lib.VH epist. 16,etPet.Cluniacens. lib.nu

DE COENOBIORUM INSTITUTIS

LIBER

I.

70

nudas de reliquo circumfe- A nis linei doceat indumentum,

torum ima pertingunt,
audiantque per hoc
runt manus, ui amputatos habereeos actus et opera
Apostolum quotidie dicenlem sibi : Mortificaie membra veslra, quw sunl super terram (Coloss. iu). Illud
mundi hujus suggerat abscissio manicaruin,
et ab
omni conversatione lerrena moftificaios eos velamiquoque ipso habitu protestanle, Mortui enim eslis,
ALARDI

GAZyEI COMMENTARIUS.

haec pullam et fuscam vestem, ut monachis et sancti>

sirinxerant, ut nunquam lebetone alio uterentur; nisi
cum indumenti sordes necessilas coegisset eluere. Lemonialibus maxime usitalam commendant Palres, D.
beton aulem linea veslis erat instar colobii, qua moHieronymus epist. 15 ad Marcellam. Tumcam, inquit,
nachi utuntur hodie per Thebaidem et Mgyptum.
fusciorem induta se repente Domino consecravit. Et AuHaec ibi. Sed et inter Institutiones
ejusdem Pachogustinus epist. 199 ad Ediciam indicat fuscam vestem
mii apud Palladium in Lausiacis habetur : Noctti
quam vocat nigellam, fuisse tunc insigne continenhabeant lebitones lineos, succincti. Cur auiem lineis
tiam profiteniiura.
Denique D. Bernardus lib. ad sororem : Nigra vestis insinuat humilitatem mentis. Et
potius colobiis quam laneis uterentur illi monachi
in ifla eremi austeritate, causa multiplex et obvja
adeumdemBernardumsctibensPetrus
Cluniacensis:
esse poluit, vel quod vestes lineae, ut viliores et
Pjsum est, inquit, maghis Patribus illis nigrum hunc,
de quo agitur, colorem, magis humililali,
abjectiores, ita etiam calidis illis regionibus fuerint
magis pmvel
et
commodiores
ab
et
luctui
convenire. Quibus studiis quia
;
aptiores
quod
nitentim, magis
exemplo
totam monachi vilam invigilare oportet, decreverunt,
traditione Apostolica id acceperint. Certe Eusebius
lib. i Hisior. cap. 24 scribit ex Egesippo Jacobum r> ut color moribus, vestes virlutibus, qua possent cognatione jungerentur, etc. Ilis accedit quod a colore veapostolum fratrem Doraini numquara induisse laneam vestem, sed sola sindone linea usum. Ratiosiium Benediciini, in Jure Canonico et passim apud
nem aliam, eamque moralera, indicat Cassianus,
Canonistas monachi nigri nuncupantur:
quo etiaui
colore in habitu usum esse D. Benediclum lestantur.
quod lineo illo habitu, seu velamine signilicaretur
eos ab omni conversatione
terrena mortificatos, et
Raphael Volaterranus lib. xxi Anthrop. et Chronicon
inundo mortuos esse; quandoquidem
morluorum
cassinense lib. IV cap. 115, idernque confirmant Patres Cassinenses in declarationeRegulae (Cap.bh) his
corpora. linteis involvi soleant; sicut et Christus pro
nobis mortuus legitur involutus in sindone munda
verbis : Propter hanc causam in slatu monastico varius
inolevit mos,et color veslium : nos aulem assumpsimus
(Matth. xxvn). Eo enim speciare videtur Cassianus
colorem nigrum, beatiss. palrem noslrum Benedictum
ex senteniiis Apostoli ab eo citatis. Cujus eliam
sectantes, qui (ut legimus) nigro usus est colore. Haec
significationis ratio est, quia linum, u.t in telam reilli. Est porro observandum, quod D. Basilius epist. 1
digatur, multis rationibus maceratur, tunditur, torad Gregorium Nazianzeaum et in Regulis fusius disProbabile eliam
quetur, ac suo modo mortificalur.
vestibus lineis uti voluisse propler munditiem et
putalis quaest.22 mulia dicit de habiiu monachoruin;
et puriat de colore nihil: nisi ul concolor et uniformis sit
candorem, ad designandam iunocentiam
habitus : sicut nec Cassianus toto hoc libro , quo
tatem, quam sectabanlur, juxta illud Ecclesiasiae
habilum monachorum describit. Unde D. Benedictus,
cap. IX : Omni tempore vestimenta tua sint candida.
Caeterura de colore colobiorum,
aut aliarum vestium
veterum illorum
monaehorum et anachoreiarum
curiosius inquirere non videtur operae pretium; cum
exemplis et institutis egregie imbutus, suos cmnoconslet pauperes illos, et summae paupertatis culto- C bitas monet (Cap. 55 Reg.), ne de colore, aut grossires eremicolas in illa vitae austeritate non aliis quam
tudine vestium, aut rerum hujustnodi causentur ( hoc
sed quates, inquit,
est, querulentur, aut murmurent);
simplicissiniis et vilissimis indumentis uti potuisse,
nec uno eodemque habitu omnes universim ac perinveniri possunt in provincia qua degunt, aut quod vilius comparari potest. Caeterum quid posterioribus
peluo usos fuisse; sed pro diversitate locorum, temsaeculis de vestibus Benedictinorum
porum, faculiatum , aut varia traditione raajoruin ,
earumque cofovel seniorum, diversis. Primum enim therapeiiiae illi
ribus , et aliis conditionibus statutum sit, latius in
hoc est antiquissimi monachi apostocelebri Constitutione
Clementis V, cujus haec sunt
Alexandrini,
Iorum discipuli candidati, i. albis induti, a Philone
yerba memoriae commendanda: Ne in agro Domidescribuntur. Ubi vero, inquit (Lib. de Vita suppl.),
nico, sacra videlicet Monachorum Nigrorum religione,
indecorum aliquid obrepal, aut vitiosum quidquam perconvenere candidali, et tmti cum summa gravitale, etc.
niciose in segetem coalescat; sed ut in ilia potius fiores
Testis etiam Clemens Alexandrinus (Lib. n Pwdag.
c. 10, et lib. m c. 11) jEgyptios albis fere uti solere,
honoris et honestatis fr,uctus in ubertate succrescanl :
eis in vestibus inordinatum omnem, seu exquisitum orritu genti peculiari, idetuque vestes albas utpole, nanatum, aul cuttum, necnon in cibis, et polibus, equiturales, non tincias, et fullonem, ut ait interpres,
non experta Christianis maxime commendat, easque
taturis, et lectisterniis quemvis notabilem interdicentes
lincturis omnibus praefert (Lib. de Pallio). At e diexcessum, statuimus, ut superior vesiis ipsorum hccbitui
(i. floco, cucullae, vel scapulari, ait glossa) proxima
verso multa sunt, quae monachos doceant alris vestibus olim usos fuisse. Nam imprimis Christianos
(nempe toga) nigri, bruni, aut albi coloris existatjuxta
perfectioris vitae cultores pallio indutos fuisse more rv moretn apud eos servari sotitum in regione, qua degunt:
nec in qualitate panni regularis excedalur modestia, nec
philosophorum lestalur, sibique hoc nomine gratulatur Teriullianus peculiari libro de hac reedito. At
quwratur quod preliosius, aut sublilis, sed quod ulilius
valei inveniri, eic. Ubi glossographus ad illa verba :
pallium philosophicum, et ad Chrislianos translatum
nigrura fuisse, subindicat D. Hieronymus epist. 25,
Nigri, bruni, aut albi: Hos tres, inquit, colores permitubi de Christianis agens, qui propter viliorem habitendo, atios omnes, vel miscutos prohibet, quod multi
non ponderant. Quod ergo dicit Regula (nempe D. Betum a gentilibus, nonnumquam etiam a pseudo-Chrinedicti ubi supra) de colore non causentur monachi,
stianis riderentur:
quia serica veste non
iVos/inquit,
non intendil quod omnibus coloribus liceai eis uli: nam
ulimur, tnonachi vocamur: si tunica non canduerit,
stalim illud e irivio: impostor, et Grwcus est. At multo
inierdicli (Devita
etiamsmcularibusclericissuntquidam
et honest. Cleric. cap. Clerici, Lib. ni Decretal. lit. i).
clarius id consiat ex velere historia (Apud Surium
Sed hoc intendit, quod non causentur inter colores pertom. YI cap. 9). Nara in Vita SS. Galfactionis et
missos, quod iste sit fixior, pulchrior, vel melior itlo.
Epistaemi martyrum,
qui sub Decio passi sunt, haec
Subdit deinde glossographus rationem, cur illi eoscriptor. Eos , inquit,
qui sunt nigro patlio induti,
dixil similes esse angelis, nimirum qui se a mundo selores prae aliis sint permissi. Isti colores sine linctura
ex lana possunt haberi, et ideq magis qpprobqti. Haec
parant, et ab his quw sunl mundi: et servant virginitatem, eteiegerunt habere vilam Chrislo consimilem. At
ibi, quae hic ex occasione referre operaj pretium duxi,

71

-U ">''

' "

JOANNIS

CASSIANI

72

studenles omnl virtute" com- '"'

e(ui( ues/ra abscondita est cum Christo in Deo (Col.m). A Apostoli praceptum
vivit vero inme
Vivo aulem jamnonego,
Etiierum:
plere. Quia non solum mihi, sed eliam his qui mecum
Christus. Mihi quidem mundus crucifixus est, et ego
sunt, tninis(ra>jeruii( mahus islm , neque gratis panem
ab aliquo manducavimus, sed in labore et fatigalion
mundo (Galat. n).
nocte ac die operantes, ne quem veslrum gravaremu
CAPUT VI.
De rebrachiatoriis.
Et,Si quis npnvult operari, necmanduce
(Aclor.xx).
a Gestant etiam resticulas duplices, laneo plexas
(II Thessal. m).
CAPUT VII.
subtegmine, quas Grseci avaSola;, nos vero succincloria,

vel proprie rebrachiatoria

Quae descendentia per summa

seu redimicula,

possumus appellare.
cervicis et e laleribus

colli divisa, uirarumque alaut

rum sinus arabiunt, atque hinc inde succingunt,
constringenlia latitudinem vestimenti ad corpus contrahant atque conjungant, et ita constrictis brachiis
impigri ad omne opus expedilique reddantur, illud
ALARDI

GMMl

De maforiibus eorum.
Post haec angusto palliolo tam amiclus humilitatem quam vilitatem pretii, compendiumque sectantes,
colla pariter atque humeros tegunt, quae b mafories
tam nostro quam ipsorum nuncupantur eloquio, *et
ita c planeticarum atque birrorum pretia siinul, ambitionemque

declinant.

COMMENTARIUS.

a Locus subobscuru's, et voculis nimis multis, quasi R Habilus noster, inquit, is est,tunica absque manicis,
et zona pellicea, analabus et cucullus. Quid vero sit
synonymis, ad rem eamdem explicandam adhibitis,
obscuratus potius, quam illusiratus : quarum siogulae
analabus, sive anabalus, infra exponit. Analabus in
crucis modum ponilur. Super humeros autem noslros
proinde explicandae (Vide Nicephor. lib. ix c. 15). Recrucis signum deferimusj ex eo quod dicilur : Tolle
subtegmine interpretor
sticulasdupliceslaneoplexas
crucem luam, el sequere me. Rursus infra : Habemus
funiculos, seu fasciolas filo laneo textas hinc inde sub
et anatabum, id est, scdpulare ab humeris pendens,
axillis dependentes, quibus illi monachi vestes infeauod
riores et laxiores circa pectus et lumbos succinge' h est crux.
ut Cassianus ipse exponit,
In plurali; mafors, vel mavors in singulari: alias
hant et constringebant,
maforte, vel mavorte. De qua Isidorus : Siola, inquit,
quod Galli dicunt, trousser les veslemens, ut solent
Grmce vocalur, quod supermiliatur ; eadem et ricinium
Franciscani vestes cingulo aut fune coercere, ne imLatino nomine appellaturi, eo quod dimidia ejus pars
pedimento sint opus aut iter agentibus. Est enim
retro rejicitur', quod vutgd mavortem dicunl. Haec ille
a reste, id est, fune, ut noresticula diminutivum
ut Junio Nomenclatori plalum est. Subtegmen.vel,
(Lib. xix Elymol. cap. 25). Sozomeni interpres vocat
cet, subtemen, quod stamini subeat, filum dicitur,
humerale(Lib. mHist. cap. 15). Meminit et.D. Hierovel quod stamini innymus episl. 22, ad Eustochium, ubi virgines quasquod inter stamina discurrit,
dam laxiore utenles mavorte perstringit his verbis '.
lexitur:
unde et trama dicitur, quia telam trameat:
Gallis trame, ou traime du tisserand. Succinctorium,
Etperhumeros hyacinlhiha twna mavorte volilans. Habes etiam appellatam maphortem, seu mavortem,
idem quod succingulum,
quo vestes colligebapt et
in Aclis martyrii S. Paulij apostoli, quse feruntur Lini
succingebant, ut dictum est. Redimiculum poetis di- p
^
seu sacerdotali decitur fasciola a mitra rauliebri,
nomine, curn agitur de Plaulillae velamine, maphorte
dicto, Paulo exhibilo, In Actis insuper sanctorum
pendens; Graeci Tatviav vocant. Virgil. ix Mneid.:
marlyrum Faustae et Evilasii, quorum fragmenlum
El tunicse manicas, et habent redimicula mitrae.
recitat Beda in Martyrologio
20 Seplemb. haee de
EtOvid. xMelam.:
maphorle : Jussit Faustdm nudani, et sine maphorte
Redimicula pectore pendent.
flagellalam, incarceralam,, capul lerebrari, etc. Quid
auiem sit mafors, vel lriavors satis clare depingit
Sed magis apposite ad hunc locum exponil Isidorus
Cassianus, angustum scilicet pallium, quo colla atin hunc modum : Redimicutum estquod succinctorium
que humeros tegebant; quod non absimile videtur
seu bracile nuncupamus, quod descendens per cervicem,
fuisse ab eo palliolo, quod nunc abbates et alii quidam religiosi gestare solent, quod et liali mafore' et a lateribus colli dimissum utrarumque alarum sinum
lam vocant, affini certe nomenclatura.
ambit, alque hinc inde succingit, ut constringens latie Planetas alii,
tudinem vestiat corpus, atque conjungendo componal;
Dionysius ptanicas exponit. Vinunc
hoc vulgo bracile, quasi brachiale, vocant, quamvis
detur mihi planetica diminulivum a planeta, quae in
tion brachiorum, sed renum sil cingulum. Haec Isidovestibus sacris alio noiiiine casula dicitur,
quasi
rus (Lib. xix Etymol. c. penull.). Ex quibus cofligo
parva casa, quia tolum liominem, instar casae, anliidem significare quod Isidoro
rebrachiatoriaCassiano
quitus tegebat (cujusmodi etiamnum in quibusdam
brachialia
monasteriis
exstant planetae, seu casulae omni ex
bracile, seu brachiale; quamquam
proprie
frondicunturbrachiorum
ornamenta, sicutfrontalia
parte clausae, el rotundae). Hujus ergo similitudine
et splentis, el libialia tibiarum. Porro neque his vocabulis D planetica siveplanica, dic^baturveslisampla
addidit
conlenttis Cassianus etiam Graectnn
avagolXas-, dida, adpompam et ostentationem composita, et in
modum planetae seu casulae totum hominern circumpro quo in plerisque vetusiioribus exemplaribus legitur analaboys : Dionysius vero Carthusianus Uabet
dans, quam putant nonnulli derivatam a verbo T<).Kanabore; utrumque mendosum ac barbarum (Vid.
vaofiat, quod est vagor, seu erro; eo quod sua proSuid. verb. avaSoW). Est autem avaSoW idem quod
lixiiate et amplitudine
et vefut
undiqtie difflueret,
oberraret. Unde Isidorus : Casulas, inquit, Grmciplaremora, aut suspensio, ut notum est, qua significatione cum illis synonymis aple congruit. Alii lenelas diclas volunt, quia oris errantibus evaganlur, sicut
gnnt ava66).aia vel avaSo^.aSia, eadem derivatione et
steilw, planetm, id est, pagw, suo errore, moluque
discurrunt ( Lib. xix cap. 24 ). Pbneiam itaque mesignificaiu : elsi anabolaiium lsidorus ( Ubi supra)
rilo opponit Cassianus mavorti, utpote simplici et
exponit amictorium lineum feminarum, quo humeri
operiuntur, quod Grmci et Latini sindonem vocant.
anguslo palliolo. Et lsidorus in Regula planetas siPorro his afiine vocabulum analabus exstat apud B.
militer et birros suis monachis interdixit,
ut noiaDorotheum in docirina priraa; at signilicatione longe
vit Ciaconius. Porro birrus et birrum masculino
ab his diversa. Is enim vestes monachorum comraeet neutro genere dictum reperitur;
de quo Coelius

morans, earumque rationes et mysteria exponens ;

Rliod. ( Lib. xvj cap. 10) in amiquis Lectionibus;

73

DE COENOBIORUM
CAPUT
Ultimus

VIII.

1NSTITUTIS

LIBER

1.

7*

A "melotes,

De melole, et pelle caprina.

est habitus
eorum pellis
caprina,
ALARDI

quae

GAZJEI

vel pera appellatur, et baculus, qua3 gestant

ad jmitationem
eorum qui professionis hujtts praelineas in veteri Tesiamento
iiguravere
(Vide supra

COMMENTARIUS.

Romanam (uisse vestem Grwci scribunt, et confirmat

provincia. Suidas TpaSartxaspidum, et Hollandia
lib. iv Martianus historicus. Birrus, inquit, et tunica
X^afiOSaff vocai, pro quo Roberi. Stepha. correxit,
nomen veslis habent. Vernm quaenam, autcujosmodi
qnoque Severus, ubi in eccleKTpe6u?cxu.s. Sulpilius
vesiis fucrit, non omnes consentiunt.
Nonnulli birltixum
nominat
siasticorum
invehiiur,
quorumdam
mm exponnnt
aut preiiosam
et fluenlem lacernam (Dial. m c. 14).sericam,
veslem, ut
birrumrigentem,
Zonaras et Thendorus interpretantes
canonem duoHujusmodi
ergo birros aut byrros hoc loco notatos
decimura Concilii
in quo de birris fit
et sumptuosos,
Gangrensis,
seilicet,
intellige,
pretiosos
quos
dist. 30 his verbis :
mentio, queni refert Gralianus
Sulpiiius rigentes vocat, quorum pretia ambitionemSi quis virorum putaverit tancto proposilo, id est, condeclinantes, iis rejeclis capita
que monachi jEgyptii
tinenlim convenire, ul pallio ulatur, tamquam ex eo
sua mavortibus vilibus tegebant: cum alioqui birrus
a mavorte
parum aut
justiliam habeat. et reprehendat et judicet eos qui cum
quoad formam breviiatemque
a birro
reverenlia birris uluntur, vel alia vesle communi, qum
nihil differrei:
unde et birretum diminutivum
in usu est, analhema sit. Probabilius
alii censent
Gallis est parvum pileum; sicut et mavortes, quibus
birruin fuisse genus pallii brevioris;
ad declinandum
ecclesiasticis
mouachi utebantur,
pretia
iEgyptii
etiam id lemporis usitatum ; el hunc canonem edierant
birrorum
, capiiis quoque
tegumenta.
a
tum esse adversus quosdam monachos Eustatianos,
Melotes, vel irielota, Graeca vox pellem ovinam,
aut caprinam
siraul cum lana corpori deiractam
siqni paltiis oblongis more philosophorura
induli,
ex ejusmodi pellibus apiatam
autvestem
enque habilu ," quasi sanctitatis aut sapientiae nola
gnificans;
et superbientes,
caeteros etiain eccle: ;ftov enim Graece, Laline ovis dicigloriantes
I et confectam
siasticos aspemabaniur
et condemnabant,
in Vita
lib. JX c. 15). D. Hieronymus
qui birmr.(Ntceph.
ris aut alio breviori uterentur
indumento.
Fuisse
Hilarionis
alio nomine pelliceum ependytem nuncuautera bujusmodi
habilum eliam clericalem
et ecpat, quera alii penulam, alii tunicara interpretaiitur.
et non modo clericis inferioribus,
sed
In hujusmodi
clesiasticum,
pellibus, sen uielotis scribit Apostolus
et episcopis usitatum, declarant in primis Acta marhoc
circumiisse,
quosdam patres veteris Tcsiamenti
in quibus legitur ipsum, cum jam
aut peregrinos (Hebr.
ul profugos,
tyris D.Cypriani,
esl, oberras*e,
decollandus esset, primum exuisse se birro, vel, ut
xi): haud dubie respiciens ad prophetas, poiissimum
alia Acta habent, lacerno birro;
inde vero spoliasse
ad Eliam, et pallii
Nam
ejus haeredem Elisaeum.
se dalmatica vel tunica,
atque in linea reraansisse,
pallium Eliae Septuaginta psXfiTev appellant, 111Reg.
Ex quibus colligit
et sic exspeciasse spiculatorem.
ix etlV Reg. n. Unde et ipse homo pilosus dictus
card. Baron. (An. 261) episcoporum fuisse antiqnum
est IV Reg. l, quod non tam de barba et cpma, quam
ut primo vesti cominuni
de veste intelligendum.
Hinc D. Hieronymus epist.
habilum,
superinduerent
lineam, sive lineum indumeutum,
quod vulgo ro28, Helias, inquit, igneo curru raplus ad cwlum, metocbetum vocant;
deinde vero solutam tunicam matem reliquit in terris. Horum exemplo melotem etiam
ac denique palhabuisse legitur sanctus Antonius,
de qua jam monicatam, alio nomine dalmaticam,
seu birrum humeros lantum etbrachia
riiurus dixit:
Melotem et pallium tritum, cui superja*
liolumbreve,
ceo, Athanasio episcopo date, quod novum ipse deitdetegentem: quo itidem h.ibitu hodie uti videmus, qui
rat (Athan. in Vita S. Antonii).
ex regularibus ad eam dignitatera provehuntur.
ConEodemque imitandi
studio Soznmenus lib. in cap. 13 monachos yEgy.piios
stat praeterea testimonio sancti Augustini clcricos in
Africa uti cunsuevisse linea iunica,ei
birro; sedepi- C pellibus indutos fuisse commemorai,
quas SjySspa!Nam
ser.
50
de
hoc
vocajt,
scopos birro pretiosiore.
diversis, quo
est, penulas pelliceas, seu lacernas scorbaec ait:
teas et villosas;
suorum clericorum
rationem exdiscipliuam
componit,
hnjusque indumenli
ad exemplum Elim Thesbilis
Nemo det birrum, vel lunicam lineam, vel aliquid, nisi
ponit his verbis : lsli
ul singuli ex pelle corpori cirin commune. De communi accipiam mihi ipsi. Et paulo
pellibus se induebant,
cumjecla virtutem prophetm semper in memoriam revopost: Affer mihi btrrum pretiosum: forle decet episcoeantes strenue conlra cupiditates venereas confligerent.
pauperem, de
pum ; quamvis non deceal Auguslinum
Notum eliam ex
Haec ille. ln Regula etiain S. Pachomii apud Pallapauperibus nalum. Haec Augustinus.
dium legitur hic articulus : Habeat unusquisque pelGregorio Turonensi (Lib. n Hist. cap. 1) S. Brictium
lem oviltam albam laboratam,
absque ea neque comepiscopum falso accusatum ad probaudam suara innocentiam prunas ardenles in birro suo detnlisse ad
edant, neque dormiant (In Lausia. c. 38). Idemque
birro prorsus inustoet
coufirmat D. Hieronymus praefatione in eamdein Resepulcrum usque S. Martini,
illaeso. Eamdem quoque consuetudinera
melote
viguisse in
gulam. Denique etiam P. N. S. Benedictum
ex Dialogo D. Gregorii
ut episcopi super tunicam birro
usmn fuisse plane colligitur
Ecclesia Orientali,
Palladius (Laus.
ex iis quae scribit
induerentur,
Magni (Lib. n cap. 7), ubi refert quod cum S. Maurus ad jussionem abbatis super aquas ambulassot, ut
cap. 51, ut cital Baronius ubi supra) de S. Athanasio
duni ait
et hoc miraculum
S. Bepossumus colligere,
puerum ex aquis eriperet,
episcopo Alexandrino
sed illius obcdientiae denedictusnon
suis meritis,
eum tunica, birroque veslitum secessisse. Porrobirrum
ad libitum
amica coutenin hac muiuae humilitatis
cujusque esse povile, aut pretiosum,
puiaret,
tuisse ex senlentia D. Augustini
superius recitata r. tione, puerum illum veluti arbitrum intercessisse, ac '
vero fuisse birros Atrebadixisse: Ego cum ex aqua traherer, super eapul meum
certum est: pretiosiores
melotem abbaiis videbam, atque ipsum me ex aquis i
tenses et Ganusinos Flavius Vopiscus in Carino imDonati sunt
educere considerubam. Haec ibi. Porro mirum videri
peratore testatur, ubi inter alia scribit:
'
noo
solum
Cassianus
melotem
hoc
ab Atrebaticis birri petiti, donati birri Canusini. Quibus
loco,
polest quod
indicat
Atrebates
in
Galliis
seu
sed el Collat. 11 cap. 3 peram appellasse videtur :
verbis
, birros,
/3qCum accepissemus, inquit,
eouf (ut alii legendum putant)
pretiosos.in
peram el baculum, ut ibi
turpes
moris esl, monachis universis iler agentibus. Sed et Isiscenicnrum nsus lurpiler profudisse:
quo etiam spe: Nunc tineis
:
dorus eodem modo peram promelote
clat illud D. Hieronymi in Jovinianum
interpretatur
ac Laodiceas indumentis ornatus
et sericit vetlibus,
Metoles, inquit, qum eliam pera voculur, pellis est caincedis (Lib. u cap. 13). Ubi Marianus in Scholiis adprina a colLo pendens prwcincta usque ad lumbos, ete.
dit: Delicalm motlesque linem vestes apud Atrebates
(Lib. xix Etymol. cap. 54). Quibus tamen non ob'
el Laodicentes fiebanl j qua gloria insignes sunt eliam
stantibus in eanj, opfhionem propendeo, utperam pro
hodie aliaui inferioris Gemanim populi, ut Lilim oppenuia hic et alibi positam existimem, vitio scriptoPA.TB.OL. XLIX.
3

JOANNlS

75

CASSiANI

.A
cap. 2). De quibus Apbstolus : Circuinierunt (inquil)
in melotis ei in peltibus caprihis egenles, ahgiistiaii,
affticli, quibus dignus hoh erai rhuhdus, itl solituttinibhs
erranles,, et in montibus, et in speluncis, et in cavernis
terrm (Bebr. xi.) Qui tamen habilus pellis caprinae
significat mortificata omni peluiantia carnalium pasSibnilm debere eos in summa viriutum
graVitate
consistere>, nec quidquarii
petulcurti
ventutis ac mobilitaiis
anliquae in
residere.
CAPUT

vel calidurn
eorura

ju-

corpore

70

pone eum super faciehl pueri, ul vival (IV Reg. IV).

Quem utique hOii dedisSet ei pfopheta gestandum,
riisi eiiiri liiariu siia sdiitus essCt jugiter fcifcuihfefre.
Gujus gestatio spiritualiter
monet, numquam debere
eos inter tot oblatrautes vitiorum canes, el invisibiles nequiliarum
spirituaimm
bestias, inermes incedere (de quibus beatus David liberari postulans dicit:

Ne trddas , Doinihe , besliis animam cohfiiehlem

eas retundere criicis
tibi(Psal.
txxin), sed irruentes
signaculo, ac longius pfopulsare,
atque, adversum
se sievierites, jugi meriiOfia Doniinicie
passionis,
imitatiohe
illius moftificalionis
exstinguere.

IX.

De bacuio.

et

Naih et * bacuiuhi

CAPUT x.
gestasse feosdem vifbs, eliani
De eulcedmehlis eorum.
Elisaeus , qui unus ex ipsis esi, docet, cuni dicit ad
Giezi pueruhi siilinH hiitlens eum ad suscitahdum fiCalceamenla vero velut interdicta evangeiico^
lium muliSfis:
Toile baculum meum, et currehs vadet ]B cepto recusantes 5 cum infirmilas corporis,
ALARbl

GAZM

prsevel

COMMENTARIUS.

6t praeceptoiuiil
distihctiorift
ac proinde iegehduth eisse :
rum aut libraribrum;
Cogitahles. Vefiltti aliis
pafiiiri solida ei probabilis visa est
prudentioribus
me/o(es, quw penula appellatur (Cap. 10). Quis enira
ista Senteritia. Narii utVerfe dicefetiif
credat monaciio-j illos lam religiose aut scfupulose
ImCpfivdeptum
iil.i
Domihoc
initio
a caii-eamentis abstinuisse, quod putarent
estj
apdstolis pl-o letiipbre,
pfaedicatiohis
fuisse iihpbsiliitli,
hritt tainen Sequefetuf fiiisse perul ihfra dieettir : penico praeceplo fuisse inlerdicla,
iiidumehlo
lia>
ram vero pro melote ei faiuiliari
pelUum; maxiuie ehrri a Clifisto videatur postea revocaihiri iri hOCte roaih; qiiando dixlt CiS : Qtiando
buisse; cura iisdein locis ac senlentiis fcvangelieis
ihisi vbs SihE peta li caliedmehth , etc. (Lfcc. xxu),
(Maith
j,
pera simul cuni calceahienlisprohbeatur
nt riotat D. ChrysosTOriiris homilia 9 iii Epist. ad
et Lucm n)? Praesertim cum apnd probatos auctm-es
iriilltb ftiiiiris afl alios extehdi debfefe,
tum sacros, tum profanos pera nihii aliiid signilicet
Philippenses':
in qiib pasiorfes aiit
tairiquarii UniVersale praecepliim. Neijue vero Crediquam locuium aut sacculura,
biteesl aulChfifetiim
viasores cil)utn diurnum seu viaiicum recondere sbSpstira aut apostolos iihilis oriihiHo pedibuS iiiceSsisSe: ciim deChfistodixerit
Joanletil: quotj.iam modo accipitur iri EvangeliO Lucae,x-:
hes feaptisia Malih. lii: foitior
me esi; 'cuius non
Nolite portare sacculum, neque peram. El Liicae xxill.
sufti dignus procumvehs soivei-e corrigium calceamenQuando misi vos sine pera et baculo, el alibi. De peiornm ejus, Sed et Maixus,
veluti pfaecavere volens
nula vero haec habet Nic. Perouus, e't ex eo Anibf.
rie qriod Mattiiaeus scHpsefat, perperarii ihtelligerCCaleninus, quae satis ostendunt penulam ciirii melote
convenire : Penula-, inqnit, vesiis densa ac vilis, qum
tuf, sfcfipSit sandalia apOstolis fuisse concessa. Se-d
nebuloso ac piuvioso tempore supra tunicam dssumiiur r, caiceatVs, aii, 'sdhdaltis. Qtiibilis verbis ihdicat CliHslum voluisse, aiit cerie peririisii-se aposlolis calcealoco pdllii, ad arcendas a corpore pluvias : liwc si ex
tos fesse saridaliis. Uhde ei PetrO aposiolo dixit anpeltibiis eral, scorlea vocabalur. DequdMdrlialis *' lib.
XIV:
.
gelus Acl. xn: balved te catigasivas, ribi Gfaece habetuf aaAixkia. Hiric D. Augusiihiis
lib. h >deConsensu
Ingrediai-e viamcoelo Iicet usque sereno;
et alii ttfewseni iila tahturamodo calAd subitis numquam scortea desit aquas.
Evangei;Cap.30
ceameiita 'apostolis fuisse pi-ohibita , quae totuin pedeiri tegeferit, qiiaeque proprie i57rb5ftTa, sivecalHaec,. el alia apud ipsos, etalios auctores.
aMonachos f hebaidis baculum itineris isociiihlhaceamenta Vocarferitur : sandalia vefb pro more illius
buisse testalur t>. rliernuyraus
sola pedisplanta
praeTatioiie ih Regufegiohis illis fuisseconcessa.quibus
Et S. Aniolam S^ Pachomii (In Vita Hilarionis).
superiore pafle nuda el delecta. Hujuslegebatrir,
rnodi eriim caiceariiehti
gehus vofeari sandalia et
nius, eodem Hieroi.ymo teste, baculuiri gesiare so'soleiis iudicat Aogristihiis.
liiris : unde et baculo insiructus pingi solet. Quod si
Quia ei^o Ghristus et
multa hujusmodi, e"l Cassiani
ti't eSt vferisiiriile, pro mofe Slliris gentis
moralia requiritleclor,
apostoli,
dictis admodum consmia petere potCrit ex PetfO
maxiirie a parjpefibriS fecfepto, utebahtuf sandaliis,
baculi rhoralis specierii
noluii borilinus
sribs di&fcipulos iii praedicaiionem
Benhorio,
qui multipficem
ex diversis Scripiurae loeis satis apposite ei iiigeffurOs niuiare sandai5a, aut de calceis compafandis
esse sOilfcitos; ui if Ob fetiam habitu huiniliiateiii,
niose, rudi licet stylo, colligit el exponit (In Dictiopceverbo
Alia
ilidem
satis
cbnsentanea
Ct
rfefuni
huinanarurij
exhiBaculus).
riiiehtiain,
nario,
contfeniptUffl
habet Pagriinus
bereiYi. Hoc igiirif fexteinplo et fatiorie adducti monade baculo ejusque stgiiificationibus
]D chi illi, curii Vh fevahgeliri legerent Caleeamerita apoin isagoge lii). I cap. 18.
b Illo ninrirum , quod
siolis 'fuisse pfoliibita,
saiidalia vefo ininime, verbis
apud Mattbaeum et Liicarii
his verbis: Noliteporiare
sacculum, nequ'e Bcripiurae siiriplieiter
exprimiliir
inlian-entfes, et alrquid eiiam
seii mofale, quod hic tarigitnr, in eis atperam, nequecalceamenta
(Matih. x, Luc. ix). Qiiafe spiritaale,
ul iride colligeverba monachi illi sic accipiebant,
iendeniCs, a Cateeiiirieniiii velut intefdietis Evangerent calceameniorum
usum apostoiis e't eoruin sectali'c'o pfaecepto, feligiose abl.lirrebaiivlJ et eofum usu
id esti, monachis el perfeciioris vilae cultotoribus,
ffepudiatosahdaliis
riiebannir,vel,iJtassiarius
loquiribus fuisse interdictum';
nudis
et
discalsuos
ihtiniebahi
etproiiide
luf,
'caliijts
pedes; iquibus verbis fet
esse. Ita illi siio riioffe,
, ceatis pedibus iiicedeiidnm
sequentiljuS aperte mdifcat sfe caligais pfb sandaliis,
verha Scripturae riielpro su6 captu, et siinplicitate
hoCesi, pvo peflufri. fibii tibiafuiri ifejfoineiiiis, accimis rigide et secundum 'litteram , rit diciiur,
seii
perfe jrixta pra-iikiufh
^criptufae locuni \Vide Baroh.
verborum sonum inierpreiari
soliti: mbre etiani pfi-t. I Aiiitat. dh. 57, el Motanuhi lib. de Ptct. et lmag.
morum Christianoruih,
c. 82). Eadeih vefb iiriitatrorife cbrisrievisse plef osque
qui quidquid iix Evangelib
moriaclios Olirii sSrie .CalbeTs, -8611riu/dis pedihhs, vel
audirent,velex
fervore, velex simplicitafe
taitiquam
nihil de consiiioniiu
lafitum soleis iiicedefe.. iestatur D.tJresorius Naziah'
prxceplum
amplectebantur,

77

i)E COENOBiORUM

INSTIT.

LIB.

U. DE MOCTURNIS

78

ORATIONIBUS.

de his scilicet COgitantes,,

hiemis rigor, seu meridiani aesius fervor. Acuris patiamur involvi,
exegerit, tantummodo
caligis suos mnniunt pedes:
quae non ad supplendam necessitatfem nattrfse, sed
hoc interpretantes usu earum vel Dominica permisad superfluam
v-olnptatem.
noxiamque pertinent
sione siguari, ut si in hoc mundp constituti cura et
Quod ita implebimus, si secuhdum Apostolum carrm
sollieitudine carnis hujus omnimodis exuti esse non
curam non feceriraus in desitieriis '(Rvm. xin). Quibus
uiatilur,
utpole
nec ab ea penitus praevalemus absolvi;
tamfen caligis quamqu&m licito
possumus,
saltem oecupationeTevi et implicatione
Domini mandatO concessis, iiequaquam tamen pfedilenui necesCtim acefedunl ad cesitatem corporis explicemus,
neve animae nostraeT bus eas innaerere permiliunt,
matulinus

sacrosaticta mysteria,
seu pcrcipienda
lebranda,
illud aestiiriantes eliam secundum Htteram eustodiri
filium
debere, quod dicituT ad TMoysen, Vel ad Jesum
Nave: Solve cqrrigiam calceamenti lui; locus ehim

pedes, qui expediti ad spiritualem cursum , et pra?dicandam Evangelii pacem semper esse debent parati (quibus post odorem unguentorum Christi currimus (Cant. i), et de quibus David: Cucurri, inquit,
in siti (Psalnu LXI). Et Jereinias : Ego mtlem non laboravilesequens fJerem, xvn), morticinis hujus sceculi
ALARI)!

"GblMl

in quo stas, terra samta est \Emd.

m, Josue v).

COMMENTARIUS.

zenusorat. 1 depace, ubiinter

exercitia monacho- l> uum monachum apostatam ita suggillat: Antea nudo
nudos apostolicis similcs. Idemqu.e
eras pede: modo non sdlum cdceato, sed et ornalo.
rumponitpedes
tauii ohscufe itidicat t. Hieroiiymus,
dum Jovinia-

SECiTNDUS.

LIBER
m

MONK10

CAWT

fflOC'i'iIBNAIiM

RATIGNUM

TMMtliS,

uplici gilur hoc, quod \liximus<, ciitguto Gliristi

miles acfeiricttjs, irftefim qiii Kiodus cahbhicaPriifi ofa*
tionum psalmorumque
sit in parfibus Orientis a
sanctis

stalritus, agnoscat. De
patribus antiquitus
torape sfc- G
qualHate vefo earuin, tel quemadmoWm
cundum Apostolisententiam
(\fhets.
v), siheihiermissione possifuus, suis in locis cum senioriim Gollationes 'ecepetimus exp>6riefe, quatit-um 'Domiflus
flederil, profefemiis

\ totl.

% cqp. 5, 6 seq.,, et <Cottl.

lOcap. 7).
CAPUT H.
De diversitale niimeri, qui ad decahiaiidos psdinios per
universas provincias sit sialuius.
Mullos namque comperimus pef -alias regioncs
&LARD1
a

T PSALMORUM MODO.

procapto mentfs sua?, habentes qriidem, t ait Aposiolus (Rom. x), elumDei, sed non secundum scienkann, super ha<creb idivefsos typos ac regalas iWmet 'constitulsse. Quidarit feiiith vitetiris, seu trieenos psalmos, el hos ipsos aniiphonarum
protelatoS
melodiis

et adjunctione quafumdam niodulaiionum

alii bunc
debeffe diei singulis tioctibus eensilerurit;
modum eiiam excedere lentaveruntj;

nonuuUi decem

et octo; atque Iri lirinc iriodutn fliversis iri Jricfe diversum canonem ngnovimus institutum,
iotque providihiTis lusiirpatas, quot
pemodum typosfrcfegulas
etiam monasteria cellasque conspetimus'(Yide
infra
'ad cap. Shhjus iiv.\. Stfht quibus in ipsis -quoque
c diurais orationum afflciis, id est, Tertia,
Sexta,

<JAZ^EI COMMENTARIUS.

de quibus supra
jara noctis teneijris iritfefrdentiltas fceieijTaridum esNempe corporali et spiritnali,
set; teste D. Basllio in Regulis fusius dispm.'quaest.
(Cap. %.el uit. tob-.i); corporall quidem, quo succintft earririi
37. Porro circa nomina istaruffi-liofafom,
ctus monaehus ad nines usus et opera externa sit

inemfatio cognoscatur, tria surit iiofe loc'o hotanda dociiexpeditior;

spirituali, <hocest, mortificatione
tib. ) de Bon.
menta, sciiu necessaria (Bellarhiht.
hrorum, in quibus luxuriae semiuaria continentur.
b Typum aiias anonem vocat;
alias regulani
'Oper.. parlic. cap. ll). -Primnm riomina horarmu
aut constitutionem,
alias modumet rationfem ; sic-' D Canonicarum proprie ad eas iioras acCommodafa
uti eliam accipit S. Ambrosius epist. 08, cura ait:
esse, quae apud veterfes erant in tisu , quaeque tnaequales et antiquafiae dici solent, 'qriarmn itirtiuBt
quo possit auferrifraPossetypumuliquem.reperiri,
ducebatur ab ortu solis; ita u't pfima hofa dicCretrtm discordia.
c Cur in officiisdiurnis
luf, quae erat pfima ab ortu solis;; sfeturida, squae
Primam'<quam vocamus, hic
erat secuuda ab eodeiri solis e^xortu, et sic detnceps.
Sextam et
etalibiobmiserit,
etsolummodoTertiam,
Dicuntur auteni inaequales, quoriiam cum per /totum
Nonam nominarit (L. m, c.Zeli) ,<ratio esse videtur,
annurn in duodecim horas diem artificialem veteres
qued Prima tunc lemporis apud Orientales vel non
et in lotiflem noctem ; tvecfessario fieerat in usu, ut iafra dicetur plenius, vel simul cum
distribuerent.,
Laudibns jungebatur. et utm nomine Matulinae sobat, ut in aestate longiores essentliofa? diurhae tioe't contra in hierae tiocturhae 'dfnrnts. 'Seseu matutinaUs olficii censebatur. Quo
clurnis;
leinnilaiis,
scilicet Tettiae,
cundum, officium trium horarum,
quidem tenpore coustat tres islas horas canqnicas
'Sextae,'Nonae, illis ipsis 'horis regulafiref etCanonice
propriissrine diurnas fuisse appellatas. Nam vcspecelebrandum esse. Quotiiaih autem horae illae irirae quodammodo mediae erant, cirm extrema parte
aeqiMes jam non surit ampliiis in usu,-prop.terea'ieiridieia et cOmpleto, sive eomplente, ac desinente die;
se
pora llla accipienda sunt, quae hofis llfe in Hostra
Compleloriam vero sub initium noctis., etprhuis

JOANNIS

79

CASSIANI

80

a secundum horarum mo-. A num modum in

seu nocturvespertinis conventibus
Nonaque id visum est; ut
nis vigiliis
vidimus retentari.
Non enim quisquam
dura in quibus haec Domino redduntur
obsequia,
numerum
conventiculo
sed ne sibi quidera ipsi praeetiam et orationum
fralrura,
puiarent
psalmorum
esse concedilur,
non solum universis
priusquam
placuit senarium numerum
coaequandum : nonnullis
facultatibus
suis reddatur externus,
sed ne sui quiriedeputari.
Quapropter
singulis diei conventibus
dem ipsius se esse dominum,
vel potestatem
Ita namque rcnuntiantem
huic
cognoscat.

in
proferre
medium constiiutionem,
per totam
quse nuncusque
b novelli
a Dei famulis
custoditur,
jEgyptum
quo
monasterii in Christo rudis infanlia antiquissimorura
cessarium

potius
tur.

reor

patrum

patrum

anliquissimam

vetustissimis

inslitutionibus

imhua-

et

Itaque per universam

^Egyptum et Thebaidera,
non pro uniuscujusque
ubi monasieria
renuntiantis
sed per successiones ac tradiinstituuntur
arbitrio,

tione

gnoscit,

diem vel permajorum, usque in hodiernum

oratiomanent vel mansura fundantur,
legitimum
GkZMl

aevi vel

annorum

riumerositate

praesumens ,
se reputat
quam in saeculo inaniier
consumptam
sed pro rudimentorum
merito et tyroci]B perdidisse;
nii novitate, quam se gerere in Christi militia reco-

tiones

ALARDI

: sic obedire

sibi
cunctis, ut redeundum
secundum
sententiam
Domini (Maith. xvm) ad infantiam
nihil sibi considerapristinam
noverit,

III.

De uniformis regulm per totam Mgyptum cuslodia,

de eleclione eorum qui fratribus prmponuntur.

mundo

facultatibus ac divitiis praeditum necesse

quibuslibet
est coenobii commorationem
ut in nullo
expetere,
sibi ex his qnse reliquit,
aut inlulit
monasterio,
blandiatur

CAPUT

habere

subdere

Operis

quoque
ut.*
compellitur,

se etiam

non moretur.
junioribus
et sudoris assuetudinem
ita subire
propriis

manibus,

juxta

Apostoli

COMMENTARIUS.

Quod nullo negotio fiet,

respondent.
suppulatione
si quis advertat in quas horas solis ortus, et occaincidant. Nam hora sexta inaequalis,
sus, etmeridies
quaeest hora orationis sexta, semper incidit in meridiem. Hora tertia insenualis semper incidit in illud
ortum et meritempus, quod esi medium intersolis
diem. Hora nona inaequalis in illud tempus, quod
et solis occasum, hoc
est medium inier meridiem
Dicitur
estin horam tertiam
ergo
pomeridianam.
hora
tertia
hora Tertia, sive officium Terliae, quia
ab orlu solis; et oflicium Sextap, quia hora Sexia;
officium Nonae, qnia hora nona celebrari debet. Ter- ,T
"
tium documentum,
tempus canonicum et legitimum
persolvendi officia barum horarum imn esse, pnsteased posteaquam ipsap horae Uinise sunt, et exactae;
quam labi coeperunt, et adhuc labuntur ; hoc est,
seu fiue, sed in toto spatio et
non esse in termino,
earumdem. Quod exeoprobatur,
lapsu, sivedecursu
non esse
quia constat offi<;iuin Laudum Maiiiliiiarum
i.
celebrandum
hora noclis duodecima
completa,
orto jain.sole, sed hora dtiodecima ct postrema curut iofra docehimns.
rente : ac per hoc in urora;
Prim.t- celebrandum
e.st
Pari ergo raiione officium
id esi, paulo
non hora prima exacta, sed labente,
idem dicendura
pnst ortnm solis : el ex consequenti
de officiis Tertiae, Sextfe, Nonae, videliceteelebratida
necdum completis. Haec
esse horis illis labentibus,
Cur auiem horae istar? potius quam
fere Bellarminus.
aliae, divims officiis sint deputatae, diceiur infra suo
loco (Lib. 111c. 2).
a Id est, ut tertia quaque hora ab ortu solis tres
ditiruis
Domino D
itidem
psalmos in singulis oificiis
numerohoraofferrent, sicque numerum psalmomm
seu
ruin exaequarent:
vel, ut secundum nnmerum,
. augmenluin
numerum itidem psalmorum
horarum,
augerent, hoc est, hora Tertia tres p^almos, Sexla
est
quod proprie
sex, Nona novem persolverent,
et psalmorum numerum exaequare.
horarum
b Novellura
vocat illud monastemonasterium
Tium, quod Caslor episcopus ( cui hos libros dicavit)
anrecens, ac primum fundaverat in sua provincia
de quo in praetea monasteriis et coenobiis vacua,
falione.
c
iEgyptus Africae, vel, ut aliis placet, Asiae regio
in Scrip"turis notissima, ad occidentem Judaeae sita,
in duas partes : allera inferior,
dividitur
quae et
Delta a figura triangulari,
quam Nilus dextra laevaHanc
nuncupatur.
que divisus suo ambitu effieit,

videtur auctor JEgypti nomine designare,

cum eam
a Thebaide distinguat,
quae superior
^Egyptus
appellatur. Porro de monasteriis et monaciiis jEgypti,
in divinis offieiis, et
qnorum ritus observaiionesque
canonicis orationibus expjmere aggreditur Cassianus,
sciendum est sanctum Ahtonium
tempore Constanlini Magni imperaloris,
et initio quarti saeculi, monasticam disciplinam
in ^Egymi parlibus primum a
fundatam et instiiutam
sancto Marco evangelista
,
sed postea gravioribuspersecutioniim
procellis exorlis labefacialam
ac pene exstinclam,
restiluise ac
restaurasse, atque adeo cosnobiticae vitae prinia quodammodojecisse
tautamque monachofuudanjenta;
rum multiludinem
brevi tempore aggregasse, ut et
Thebaidis
et totius iEgypti
deserta
monasleriis
De quibus haec intf-r alia scribit
D.
complereniur.
Alhanasius : Erant in mcnle monasteria, tamquam labernacula plena divinis choris psallentium. legentium,
ac vigiliarum ardorem
oraniium, tanlumque jejunandi
cunclorum menlibus sermo ejus (Anlonii)
afflaveral,
ul futurm spei avidilate ad mutuam charilatem, el misericordiam indigenlibus exhibendam jugi siudio laborarent, quo infinilam
regionem a mnnaana conversatione sejunclam, plenam pielatis et justiliw videbantur
incolere , etc. Quae plane consonant iis quae in hoc
capite de operibus et exercitiis monachnriiui
Mgja
Cassiano
dicuntur.
vero
illustrata
Quam
ptiorum
esset ^Egypti eremus illis sanclorum mnnachorum
cretibus D. Chrysostomus
refert his verbis : Si quis
veniat soliludines,
nunc ad Mgypti
paradiso quovis
omnem illam eremum videbit digniorem,
el innumerabiles Angelorum cmlut in corporibus fulgere morlalibus. Non iia variis astrorum choris cwlum refulget, ut
eremus innumeris monachorum ac virginum
Mgypti
tabernaculis. tlaec Chrydistinguitur
alque illuslratur
sostomus (Homil. 8 in Matlh.).
Caetertim bujusmodi
monacborum
in iEgypio degentium
non idem fuit
nec eadein viiae perfegenus oranium, et insiitiitio,
ciio. Nam nonnulli declinantes
ab Antonii insiitutis
aliam inierunt
vitae rationera. Unde D. Hieronymus
de his agens in epist. ad Eustochiom
scribil
suo
tempore tria fuisse in ^Egypto genera monachorum :
id est, in communi
vivencoenobitarum,
primiim
tium ; secundum anachOretarum ; tertium, qnod vocat deterriraum,
hatid absimile iili,
quod D. Benedictus nominat Sarabailarum.
Sed de bis plura alio
loco ( Vide Collal. 18 cap. & el seq.).
d Fuit haec institulio
et consuetudo fere omnium.

81

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

II. DE NOCTURNIS

praeceptum, quotidianum
victum, vel suis lisibus, tA
vel advenientium necessitatibus
praeparans, et fastus
vitae praeteritae possit, etdelicias oblivisci, et humilitatem cordis, coniriiione
laboris acquirere. ldeoa
que nullus congregationi
fratrum
praefuturus eligitur,

priusquam

idem

qui praeficiendus esi, quid

obediendo didiimperari,
tradere debeat, instiiutis

obtemperaturis
oporleat
cerit, et quid junioribus
seniorura fuerit assecutus.

Bene enim

regere

vel

regi, sapientis esse pronuntiant,

summumque donum et gratiam sancti Spiritus esse definiunt. Nam
neque saluiaria praecepta quempiam posse obtemperantibus praesiituere, nisi eum qui prius universis
virtulum
fuerit instructus,
nec obedire
disciplinis
ALARDl

GAZiEI

ORATIONIBUS.

82

quemquara seniori posse, nisi eum qui consummatus

timore Dei et humiliiatis
fuerit virtute
perfectus.
Ideoque diversitaies
lyporum ac regularura per caeleras provincias cernimus usurpatas, quod pleruminsiitutionis
monasteriis
que seniorum
experies
praeesse audemus, et abbates nos antequain discipulos professi, quod libiltnn fuerit, statuimus;
prorainventoriiiu
ptiores noslrorum
exigere custodiam ,
quara examii-tatain majnrum servare doctrinam. Sed
dum oiationum
modum qui poiissimum debeat custodiri, volurous explicare, inslitutis patrum avidius
provocati, narrationem quara suis reservabamus lopropero excessu praevenimus.
propositum reverlamur.

cis,

Nunc itaque

ad

COMMENTARIUS.

antiqusrum
religionum, utlabori manuum vacarent, I8 sub uno Abbate degerent terna, ut minimum, monaet propriis manibus laborando quolidiauum
victura
chorum millia, ui scribit D. Augustinus lih. i de Motam sibi quain bospiiibus
et peregrinis
ad se verihus Eccles. cap. 31. Altera ratio, ad vilandum
nientibus compararent.
D. Hiernnymus in epist. ad
otium, et. nt loquilur D. Hieronyrnus, ne mens periRusticum monachum testalur
culosis cogilationibus
causam etiam
monasleMgyptiorum
vaqaretur. Qnani
ria hunc morem lenuisse, ut nultum
absqtie operis laallegat D. Beuedictus (Ubi supra). Cum enim prisci
bore susciperent. Idemque D. Basilius in
illi monarhi non essent clerici, sed laici omnes, exBegulis fusius dispuiatis
lib. I
cap. 37 et 38, D. Augiistinus
cepto abbate, et paucis aliis, ut alibi ostendemus;
de Moribus Eccles. cap. 31, et nosier iiidem Casliiteraturae experles; non erant
plerique eiiamomnis
sianus pluribus in locis confirinant.
satis occupali:
D. etiam Beneideoque ad fugiendum ptiuin, necesdictus suos cosnobitas certis leraporibus
sarium eis erat laborare. Alias raliones, sed eodem
oCeupari
voluit in labore,
et horas diurnas ab opere Dei,
fere spectantes iiisinuat Cassianus , nempe maceraseu oflicio divino vacantes ila dislribuil,
tionem corporis, et humililatis
exercilitini
: Ut faut aliae leciioni et niediiationi,
aliae operi manuum impendanstus, inqnit, viiw prwteritm possii, et delicias obtivisci,
tur. Monet eliam, ut non contiistentur
et humilituiem cordis conlrilione laboris acquirere. His
fratres, si ob
adde relaxationem
aniini per exercitinrum
necessitatem, seu inopiam ad colligendas fruges per se
spiritua:
vere
si
lium
et
vicissitudinem
et
occupenlur
monachi sunt,
quia tunc, inquil,
corporalium
varietatem;
labore manuum suarum vivanl; sicut Palres
de qua item Cassianus cap. 11 hujus libri : Semper,
nostri, et
Apostoli. Causra vero hujus instiliitionis
ei consueait, wquanimius quwlibel castigalio sustinetur, et sine
tudinis referre videiur Cassianus in
praecepium illud ,p faslidio labor impenditur, si interjecla ei vicissitudo
Apostoli 1 ad Tbessal. iv : Operamini manibus vequmdam, vel operis immutatio quotiscumque succedat.
stris, sicut prwcepimus vobis. Et II Thessal. 111: Si
Sensit lioc, et probe intellexii divinitus edocius maquis non vull operari, nec manducel. Veruin constat
gnus ille Antonius, qui (ut in Yitis Palrum legiiur)
haec, et kuju-modi
praecepia omnibus Christianis
quodam lempore cum in eremo resideret, solimdiesse communia , nec religiosos
nis tacdio quodam affecius exclamasse ferlur : Domimagis quam alios
obligare; et (quod magis ad rem facit) non esse abne,,salvari cupio:sed cogitaiiones tnem me perturbanl.
solula , sed conditionaia , ut vocant
Mox vidit angelum habitu monastico modo sedeniem
(Vide S. Thom.
2-2, q. 187, a. 5) Nusquam enim praecepii AposlOlus
et operantem : modo ad orationem genua flcctentem:
absolute operari; sed sub
inde rursus ad opus assurgentem, el calathos texenlem;
hypolhesi, videlicet vel ad
quairenduni victuni j.ecessarium, si alia ratione haa quo et hujustuodi documentum accepit : E( (u fac
beri non possil, quo speciat illud : Qui non
simUiter, et salnts eris. Quo ille oraculo confirmatus,
laborat,
non manducet : vel ad vitandum furtuni ,'et ad eleeel eidem obsecutus,
salutem quam qnaerebat invenii. Sed haec modo sufficiaiu : nam alibi rursus de
mosyuas faciendas, juxta illud Ephes. IV : Qui furabatur, jam non fureiur : magis autem laborel operando
opere inanuum fusius agenduiu erit (Lib. x Instit.
manibus suis; ut hubeal, unde tribuat necessilaiem pacap. 7 elseqq.).
" Vide
lienti: vel ad vilandum scandalum, et aliorum offenqualis esse debeat, qui in abbatem eligitur:
diculum,
de quo D. Beuedictus cap. 2 et M Hegulae, ubi vide
juxta ilhid I Thessal. iv, u( honeste (id
Et nola lextum huic consimilera in
esi, sine scandalo) ambuletis ad eos qui foris sunt, id
Turrecremalum.
est, apud infideles : vel denique ad vitsiiduurotium,
Jure Canonicotit.de
Electionecap.Cumin
magistrum,
et carnis teniaiiones superandas, secundum illud D
. ubi dicilur : In magistrum assvmi non debel, qui forEcclesiaslici XXXIII : Milie servum tuuin in operatiomatn discipuli non assumpsil : neijue prmficiendus esl,
nem, ne vacel : Multam enim malitiam docuil oliosiqui subesse non didicit. Ita Zosimus PK ad Hesychium
las. Unde sequilur eos, qui possunt irliunde victum
cap.*l : Si enim, inquil,
efficia swculariu principem
habere, et furtum , scandalum, oliiim et bis similia
locttm, non vestibulum actionis ingressis. sed per pluevitare ab-que opere manuura, et labore corporali,
rimos gradus exuminatis temporibus deferunt; qui?- ille
ut in cmlesli
tam arrogans,
lam intpudens invenilur,
nisi
Aposiolico prseceplo ad id nullalenus obligari;
se volo, aut propriis Regulis, et inslilulls
ad opus
militia, quw propensius ponderanda est, el sicut aurum,
iuanuum obiigarint,
Cur
sicul illi veieresmonachi.
repetitis ignibus exploranda, stalim dttx esse desiderat,
auiem hujusmodi Regulam sibi constiluerint,
duas
cum lyro ante noit fuerit, ct prius velit docere, quam
discere? fct Ccelestinus PP. Galliarum episcopis cap.
causas tangit D. Hieronymus
loco citato, quarum
3 : Debel enim antea esse discipulus, quisqws doctor
prior fuit inopia , et viclus parandi necessitas : non
esse desideral, ut possit docere, quod didicil. Ruricius
enim poterant aliier sulentari,
cum non haberent
lib. il epist. 25 : Prius enim quilibel debet discere,
praedia, et po-sessiones sibi relictas, nihilque secum
in mooasteria inferrent (Bellarmin.
Ltb. n de Monaquam docere, quiaprmpropere docloritusurpatsupercithis c. 42), teste Cassiano lib. iv cap. -4. Neque ipsis
lium, nisi discipuli tutceperit ante famulalum.
eleemosynae sufficere potuissent, cum in uno loco

83,

JOANNIS
CAPUT

CASSIANI

84

IV.

: quia
nunc usque perdurat
A monasteria intemeratus
et Tkebaidem duoaeG"W4 9 miversam Mgyptum
non humana adinventione
statutus. a seniofibus, affirnarius psalmorum numerus ebservetm
matur, sed ccelilus angeH niagisterio. patribus fyisse
ut diximus,
Igitur
et
per universam,
Jlgypium
.delatus.
Thebaidem a duodenarius psalmorum
numerus tam
CAPUT V.
in vespertiuis,
quam in noctujmis soiemiiiatibus euDe duodenario ptatmorum
numero Angeli traditiqne
ita dumtaxat ut post hune duae lectiones,
stoditur,
tuseepto.
veieris

scilicet

ac novi Tesiamenli,
singulae subsequantur.
idcirco
Qui modus antiquitus
constitutus,
per tot saecula penes cutieta illarum provineiarum
Al-ARPI
a

GH,ZMl

Nam

cum in primordiis
monachorum
probatissimi,

fldei

pauci quidem , sed

nomine censerenlur,
qui
sicut a beata memoriae evangelista b Marco, qui priCOMMENTARIUS.

lib. iv cap. 15. Atque boc morandom in Rationali

Magna consid.eraliona dignum videlur, quod hoc
capite et sequentibus referl Cassianus, non liumana,
do officia, quae vqeabant vespertina et nocturna ab
sed coelitus angelico ministerio
illis agebaniur. Non enim videniur alia habuisse ofinventione,
apud illos monachos insiitutum
et ordinaria,
licia nociurua canonica
fuisse, ut duodecim psalmi
quantum ex
tam in vesperis quam in nocturno officio canerenlicet:
Cassiani narraiione
cum nec Laucolligere
tur. Verum quo clarius et facilius percipiantur
in
ritus,
dum, nec Mafuiina?.. se,u Prirnae, nec, Gompletorii
et insiitula
veterum illorum
monachorura
in olficio B hoc libro, quo de ^gyptioiiim
ritibnsetolliciis
agit,
oivino celebrando,
de quo hic agitur, Ubet bic sumidcirqo eos excusare
mentionem faciat; qiiinimmo
matim colligere, et paucis compreheiisa
lectori praquodamm.odo videlur
Cftp. 12, quod (>am breve aut
mediocre officiunt
ponere, qnae sparsim et prolixe toto hoc lib.ro, et ex.
psalmodiao nocturnae habuerint;
videlicet prqpief nimiaiq oraiioniim
parte etiam sequenti ea de re a Cassiano traduntur.
, operum , jejuPriinum
niorum,
igitur moris apnd 41105fuit singulis diebus
assidujtatem
(qoam vocat inimivigiliarum
hrna vice in chorum, seu oratorium
tabilem
lib. in cap. 1). Nono,
parite.r convedisciplinae rigofeni
ut ait D,
finilis psalmis et vigiiiis nocturiiis,
nire, nempe ad Vesperarn, seu complefodie,
singuli monaohi
Basiiius (In Reg. fusius disputat. cap. 37), quam voad suas cellulas reverteijtes,
et residuo noctis spaiio
cabant horam lucerualem,
excubaotes oraiioni pariter
et operi manuum vacaquia tunc lucefnas accendebant lumine
donec adveiiienle aurora noclurno
diei deficienie,
ui iuferius
dicetur
bant;
operi, ac
meditiitioni
(Lib. m, cap. 5) : ei hanc vocahant vespertinaro sooperatio dulrna snccederet cap. 2, 13 et
1-4, Decimo, reiiqua i;fficia d.iurna, nempe Teriiae,
Jeranitalem, sive synaxira : deinde circa mediam, nosive
in suis cellulis
officiunx uocturnuin,
ctera; et tunc celebrabant
Sextae, et Nonae singuli privalim
nocturnam
et synaximsolemnitatem
Sccundo, in
e\ in singulis tres psalmos cum orapersolvebanl,
lione recitabant;
conventu , et officio lam vesperliiro,
utroque
quain.
qiiibus tanien alias preces et oranocturno psalmi duodecim caaebantiir;
ul lotum
tiones privatas i(a i)S-idue. interraiscebanl,
quem numeruin ab angelo cum insigni niiraculo. didicerant obdiei tempus ad vesperam usque in his ofliciis consunec tamep ab ppere manuum interea vacaservandum.
officium,
merept;
Itaque vespertinum
pro quo
nunc Vesperas dicimus, duodecim psalmis comple- Q rent, orationi e( opefafioiii
Non
pariter insistentes.
et suos noctnrnos,
ut
similiier
sive noclurnuni
enim plusquain serpei in die simul couveniebant,
bant;
officium. Teriio, hos psalmos unus dumtaxai lector
et Dorainidicturp est; exceptis diebus Sapbatinis
assur(Cap. 5 el 1Q), aut cantor in medio frairum
cjs, in qujbus liQfa tertia solebant ad ecclesiara, sive
celeet clara aut sonora voce
oraipriiim
gens suaviter decantabat,
cotivenire,
ibique divina mysteria
recitahat
sive canlores requirit,
brsre (Qd 2 e( 3 i'b- ipj. Atque haec de monachis
lectores,
(quales
etiain D. Benedictus
riiibus
et exercitiis
retulisse
^CgypU,
eoruniqije
(Cap. 18 Regulm), qui scilicet.
sedificentaudientes).
splliciat.
Cuitamen,necam,andodeficcret,
b Sanctus Marcqij
alji vicissim succedebanl, ires, ant qualuor ad suinevapgelista a B. Petro in ^Egyiia
a se conscriptum
numerpm
destinatus
inurn,
Evangelium
qui duodenarium
psalmorum
ptiup
nt si duo tantum essent, singiili senos;
Alexandriaa prasdicavit, Ecclesiamque Alexandrinam
partiebantur,
si tres, singuli quaternos;
ac rexii,
et multis in ea regione
siquaiqor,
singuli ternos,
primus instituit,
tum Judaeis, iuin aliis ad fidem conversis, et ardenpsalmos occinerent, cap. 11. Quarto, sumuium ioterea silentium;
caeleris luimi sedenlibus, et Jn psalsiudio accensis monastic;ie vitae
lipri
perfeciionis
Jentis verba tota animi attentione defixis; acniente,
normam tradidii,
et
quain ab apostolis acceperat,
non voce psallentibus;
nec
adeo ui nec oscitatio,
observaquam a priinis fidelibujs Hierosolymiianis
tussis, nec exscreatio, nec strepitus ullus audjretur;
tam S, Lucas cqrtimemorat
(Act. iv). Id in primis
testatur Eusebiys lib, Hist. Eccles. cap. 15 et 16,
immonecqiiisquamalius
praeter canentem adesseCreubi multis argumenlis
pstendit eorumdem monachoderelur, cap. 10etl2.
Quinto, psalmosquosqncpriesertim longiores, non continue et uno tractu ad linem
rum, non aliorum viiam, mores, insiituta a Phiione
D Jndaeo fuisse lunc
sed quibusdarn interseclionihus,
usque percurrebant;
temporis accurate descripta in liaut ifuodenos versus, paulisper
sive contemplaiiva
post denos scilicet.
bello, qiiem de vita tlieorelica,
ubi eos duplici hac noinenclainsistebant,
pausando, brevi orationi, aut medi(atioiij
suppiicum inscripsii,
Sexto, psalmusquisquenon
veisiculo illo Latinis usitura exornat, dipaniuTxe et ixirat vocans; Bepanevtato: Gloria Patri, eic,, terininabatur.
sed alia breyi
T(i<f quidem, hoc est, cjtltores, aul curatores, vel quod
oratione: post finem vero psalini duod.ecimirespondeDeum diligenlissime coUreut, vel quod animas suas seimur, Alleluia (Cap.SetM).
dulo excolefent, et curaxenl q morbis vitiorutn : Ixhag
Septjmo, (initis psalrnjs
duae lectiones sequebanlur,
una de vcterj Tesiamenvero, hoc est, supplicet, a prweipuo munere, quod est
to, aliera de novo, exceptis diebus Doininicis et Sab
orare, et laudare Deuttt. Cui seniemiee suffragalur
in iibro de Scriploribus
D. Hieronymus
batinis, quibus utraque de novo sumebaiur
Eccles., ubi
(Cap. 7
et 11), Ociavo Jiis peraclis omnes in genua procideMarcus asprimum de S. Marco inter alia iia refert
bant, Deo gratias agentes, ac statiro omnibus erectis
sumpto Evangelio, qtiod confeceral, perrexil in Mgyabbas, sive sacerdos, qui congregationi praeerat, velptum, et primnt Alemndriat Ciiristum annuntians couut omnium
fratrum
vota precesque in unurn collistitu.it EccUiiam , tanta doclrina et vitm conlinenlia ,
ut omnes sectatores Chrisli ad exemplum sui cogeret.
gens, ac Deo offerens publica oratione officiiim lerminabat.
Unde Collectarum
in officio ecclesiastico
Denique Philo dueiiissimus Judmqrum videns Alexa>.drim primam Ecclesiaml adhuc judaizanlem,
De quo vide Duquasi ni
appellaiio et usus manasse videlur.

INSTIT.

DE COENOBIORUM

85

LIB.

II. DE NOCTURNIS

ORATIONIBUS,

$p

normara j^ aliaque his multo sublimiora

praefuit,
pontifex
perficerenf.
relatione
eliam is qui minus indigenarum
non solum illa magnifica retinesuscepere vivendi,
a
historia
ecclesiastica
poterit edoceri.
bant, qua? primitus Ecclesiam vel credentium lurbas
in Actibus Apostolorum
tempestate cum Ecclesise illius primiijvae
(ap. IV) legimus celebrasse
mus Aiexandrinae

urbi

erat cor unum, et

scilicel credentium
(Mullitudinit
anima una : nec quisquam eprum quw possidebal, aliquid suum esse dicebql, sed eranl iltis qmniq communia; quotqttot enim possessores agrorum aut dqmorum
erant,

vendenles afferebant prelia eorum

et ponebant ante pedes apostolorum

qum vende: divideba-

banl,
tur autem singulis prout cuique opus eral); verum etiam
cumulaverant.
Elenim
secehis multo sublimiora
dentes in secretiora
lam tanlo abstineniiae

suburbiorum

loca,

rigoredistrictam,

agebant viut etiam his

De quibu^
cognoyit,
Ea igitup

perfeclig
invjppenes successoressuosadhucrecentimemoria
fldes necdum in
lata duraret,
fervensque paucorum
multitudinera
pervigili

venerabiles

patres,

posteris consulentes,
quinam
fraternitatis
cullui per universum

nipdus.
b cor^

dispersa

tepuisset;

cura

quotidiano
pus decerni

ut haereconveniunt,
deberet, tractaturi
suis
ac pacis etiam successoribus
ditatem
pietatis
lite transmitterent:
absolutam ab omni dissensionis
verentes

scilicet

bus inier

viros

solemniiatine qua in quotidianis

ejusdem culturae consortes dissonan-

lia, vel vari.etas exorta, quandoqjjp in posteruiu erT

qui erant religionis externae, stupori esset tam ardua ponvgrsationis eorum prpfessio. Eo enira fervprg j} roris,
vel a^mulationis,
seu schisniatis noxium ger-?
divinarum
et
men emitteret. Cumqtte pro suo unusquisque fervore
Scripturarum
leclionibus,
oraiionique
alienae id statui deb.er cense-r
immemor
ut nec
infirmitatis
operi manuum diebus ac noclibus inciibabant,
fldei ac roboris suji facillinisi alio
escarum quidem
ret, quod contemplatiope
appetitus vel mempria,
tenioye

d\e corporis

cibumr
inediam,
interpellaret
que ac polum non tam desideratura
quam necessa.;;
rium sumerent, et ne hunc quidem ante solis ocpasum, ut tempus lucis cum spiritualium
raeditationum
studiis,

curam

vero

corporis

cum nocte sociarent,

ALARPI

GAZM

mum judicabat,
quid geheraliter
parum discutiens
fratrum
esset, in jua necesse
possibile
plenitudini
est infirmorum
qpoque pariem maximam reperiri,
diversoque
instituere

modo
pro

enormem

animi

psalmorum

sui yirtute

cerlarent

numerunx
alii
c? et

COMMENTARIUS,.

laudem gentis suw , librum super eorum conversatione

inde accipi satis notum est, frequens, ac familiare
Ac rursus de Philoue postea haec
Tertulliano
in Apologetico
cap. 39, et lib. de Praescripsit. Haec ibi.
de gecnm et
addidif : Philq Judwus natione Alexandrinus
adversus haeret. c. 5. Nec mirum
scrip.
nere sacerdotnm idcirco a nobis inter scriptores eccledicat : Mulli unum corpus sumus , el in
Apostolus
siasticos ponilur,
unum corpus baptizati sumus : I Corin. x et xn. Corquia tibrum de prima Marci evangelistw apud Alexandriam
scribens Ecclesia, innostrqseu
hic dicitur
pus ergo fratfirniiaiis
univprsitas,
rum laude versalus est; non solum eos ibi, sed in mul- /-i universus
dicta ,
coelus monachorum
, fraterniias
iit quoque provinciis esse memorans, et habilacula eoet fraterna chafiquod se mutup fralres ypcarent,
rum dicens monasleria. Ex quo apparet talem primum
Hanc paulo post vpcat plenitudinent
late diligerent.
Christo credentium fuisse Ecclesiam, quales nunc mofratrum.
c 1'salmodiam , seu psalmorum
et cupiunt;
ul nihit cujusquam
nachi esse nituntur,
ab ipso
captum
eos dives, nullus pauper ;
Ecclesiae pxordip , in cpnventibus
nascemis
eccleproprium sil, nullusinter
orationi vacelur, et
siasticis primas
paries olitinuissecolligiiur
patrimonia egentibus dividantur;
primum
doclrinw
ex Scripiura,
I Corin. xiy : Cum cqnvenilis, unusquoque, e\ continenttw,
quales el
psalmis;
Lucas referl primum Hiqrosolymm
fuisse credentes.
quisque veslrum psalmum habel. Et ad Ephesios v :
In eamdem sentenliara D.
Hactenus D. Hieronymus.
Implemini
Spirilu sqncto , loquentes vobismetipsis in
hoc libroPhilonisliquens:
EpiRhaniusHaeresi2'9de
psalmis, liymnis, el canljcis. Quod lotident verbis reMonasleria ipsorum , inquit, in viciniq circa Mureqm.
petit Apostolus a^ Coloss. iii. In quiqus verbis observa tria conlineri,
in officio dipaludem recensens, non de aliis narravit,
quam de
quae potissimiim
Christianis. Sed et Cassianus hoc loco idipsurn haud
vino conliiieniur;
videlicet
et
lectiones,
psalmos,
dum monacliorum
obscure confirmat,
canius , ut ex quibusdam diitis
B. liieionymi
tradit
illorum,
quos
austerilatem
sanctitaa S. MarGO institutos
Amalarius de Olficiis
asserit,
Ecc|es. lib. iv : In lectiqnibus
ei exlollit.
Unde enina haec
enim tatn majoribus^ qum in vigiliis nqcturnis legunlur,
temque commemorai,
potuit didicisse , nisi ex illo libro Philonis , ex quo
quum minoribus, qum dicnniur aWalias hqras, el capir
ei alii eadem descripsefe?
lula apvellantur,
laudem Dei uyimus, el pronunliamus.
Eusebius,
Hierpnynius,
Omnis autem laus Dei lurgo nomine hymnus dicitur.
Quod autem Philo in illis asceiis ( quos sub Essenor
eiiam diei sabbati observa- D Anliphonm autem, responsoria, et melrici hymni manirum noiiiine describit)
non mirabitur
tionem commendet,
lector, si altenfesie cantica sunl : quia alliori voce per nqlulas divernascenlis Ecclesiae inulias observationes
dat iniiio
Si igi\ur in djclis verbis Apqstqli per hysificantur.
imrno inter apostolos, ut
Judaicas inter Christianos,
mnos. lectiones et capilula, atque oraliqnes; per cantica,
eorum Acta lestantur,
aliqiiamdiu
oblinuisse,'ac
hnliphonas, responsoria, et laudes Dei vieiricas, quqs'
perdurasse ( Josephus lib. n de Belto Jud. cap. 7, et
liymnos appellamus,
intelligere volumus
vulgariler
omnta divinarum
laudum efficia habemus. Ita Badu)lib. vin Antiquil.
cap- 2 ). Quam ob causam provide
: Videns Philo
Secundo muitis exemplis et auctpscripsit D. Hieronymus
phus Tungrensis.
primam Ecritalibus
Patrnm probari potest psajfriorum
clesiam adhuc judaizantem , etc. Caeterum an iidera
fecitanr
dorum et caneudorum
sint Esseni apud Philonera et Josephum , non est
usum in Ecclesiq pprpeluum )
fuisse : e quibus pauca delibasse
( Vide Bellar. lib. n de Monach.
suffecefit.
Tpriul.
hujus loci disquirere
lianus lib.de
Velandis Virginibus
cap 5).
extreniq : Quan'.

lam, iiiquit, casligqlionem merebuntur illm, qnw inffif

Nempe Eusebii Csesariensis lib. n cap. 15 et 16,
Sozomeni Hb. i cap. 12 et 13, Palladii Hisioria Lauf
psalmos el in quacumque Dei menlionp retectm perselib. ni cap. 1, Ni-Eusebius Hb. n Hislpr. cap. 17 ex Philpne]
verant!
Tripan.
siaca, Cassiodori Bistor.
docet primos
illos
monachos , seu therapeuiap
cephori lib. i cap. 16, et Iib. ix cap. 14.
b Corpus prc collpgto, coetu,'seu uniyersitate
subAlexandrinos,
apiid
quos S. Marpus evangeiista

8'

JOANNIS

CASSIANl

88

quinquagenos, alii sexagenos psalmos, nonnulli vero .A, sibus parili pronuntiatione
cantasset, duodecimum
ne boc quidem nuraero contenii excedi eum debere
sub Alleluia responsiohe consummans, ab universocenserent, essetque inter eos pro religionis regula
rum oculis repente subtractus, quaeslioni pariter, et
sancta diversilas,
ita ut tempus
piae contentionis
cteremoniis finem imposuit.
soleranitatis vespertinae sacraiissimae succederet quaeCAPUT VI.
stioni, quotidianos orationum riius voleniibus celeDe contuetudine duodecim Orationum.
brare, a unus in medium psalmos Domino caniaturus exsurgit. Cumque sedentibus cunctis (ut estmoEx hinc venerabilis palrumsenatus intelligens anris nunc usque in ./Egypti partibus) et in psallentis
fralrum generalem
geli magisterio congregationibus
verba omni cordis iotentione defixis, undeCim psalmos oraiionum interjeciione distinctos contiguis verALARDI

GAZiEl

canonem non sine dispensatione Donriniconstitutum,

b decrevit hunc numerum tam in vespertinis ,
quatn

COMMENTARIUS.
a Psalmos Davidicos in officiis divinis , seu horis
Alexandriam
instituerat, in canendis Deo psalmis et
canonicis non sedendo, ut plerique solent;
sed
hyiniiis die noctuque se exercuisse. S. Alhaoasius
in Apologia de fuga sua sub finem psalmodiam in
stando decantari olira solere discimus tum ex hoc
celebrari
Ecclesia
consueiam
manifeste indicat.
loco, tum ex aliis quam pluriiuis antiquitatis testiEnarrans enim qnomodo irruptione Arianorum
et SS. Patrum et monachoruin exemplis ,
mi- ._ moniis,
*
"
litum in Ecclesiam facta , ul caperetur, manus iniquorum nonnulla hic in medium afferre opporiunum
micorum effugisset : Manebam , ail, in cathedra :
videtur. In primis Philo de therapeutis illis , seu
diacono jusso, ul psalmum recltaret, et post recitaliomonachis Alexandrinis a S.Marco insiiiutis
loquens
nem quisque domum abiret, etc. S. Chrysostomus,
(Lib. de Vita contemp.): Exstant, inqnit, hymni inter
Homil. 6 de pcenileniia quaerit et admiratur quare
sacra canendi a stantibus. Et iterum : Nocte canebant
prae caeteris veteris Instrumeuti
novique Scripturis
hymnos ad auroram stantes; ubi psalm s vocat hylibrum Psalmorum David , Chrisliani omnes sic adinnos, ut et Cassianus infra, Athanasius lib. de Viramarunt, aique bunc solum ore versari voluerunt:
ginilale : Media nocte surgito et psalmos dicilo, quanEcclesiis, inquit, pernoclantibus et primus, et medius,
tum potes, slans. D. Basilius in epist. ad Neocaesaet novissimus est David. Diluculo qumruntur hymnorienses : Facta, inquil, ad Deum confessione tandem
rum modulaliones ? el primus, et medius, et novissimus
a conlemplaiione stirgentes ai psatmodiam inslituunest David. Si pompm in funeralibus defunclorum, pritur. Chrysostomus honiil. 14 in primam ad Timomus et medius. et novissimus esl. In monasteriis santheum : Cum ante lucem gallus emiail vocem, omnes
et medius,
cum reverentia, discusso sopore consurgunt a prmsule
ctis, choris angelicarum acierum.elprimus,
et novissimus David. In cmnobiis virginum grege Maexcitati suo; astantque sacro choro, protinusque exriam imilantium et primus, el tnedius, el jioiussimns
pansis manibus sanctos concinunt hymnos. Loquiiur
de Syriae raonachis, qui non modp stantes et erecti,
est, etc. S. Hieronymus in Epitaphio Paulae : Mane,
hora tertia, sexla, nona, vespere, noctis medio, per orsed manibus etiara expansis psaliebant , quod et de
dinem psalterium canlabant. S. Auguslinus
lib. ix
jEgyptiis monachis testatur Cassianus infra (Cap. 7).
Confess. cap. 7 scribil
ab Ambrosio
institutura C Denique hunc ipsum standi rilum servavit, et docuit
fuisse, u(, juxta morem Orientalium Palrum, psalmi
angelus ille, de quo hic agitur, qui psallendi nioduin
suo exemplp Patribus illis ^gyptiis
atque hymni in Ecclesia Mediolanensi caneretilur :
praescripsit,
dum in medio fralrum , quibuscum residebal, psalaique liuiic usum inde ad alias Occidentis Ecclesias
dimanasse.
mos decantaturus exsurrexit. Quod si qnis objiciat
Quod non sic accipiendum docet card.
Bellarminus ( Lib. i de Bon. Oper. cap. 16 ), quasi
ex hoc eodem loco et cap. 11 monachos illos non
stantes , sed sedentes psalmodiam celebrasse ; repsalmodia aul cantus ecclesiasticus ante Ambrosii
tempora ignotus fuerit. Contrarium enim testaniur
sponsio ex eodem in promptu est, Patres ilios non
Patres ante citaii : Sed fortasse, inquii, loquitur Aurecitasse quidein psafriios , sed solummodo unicuin
guslinus, non de canlu absolute, sed de canlu lolius
psallenlem auscultasse, et, ut hic habetnr, in psallentis verba omni cordis inteniione defixos lacuisse
populi. Anlea siquidem Psalmum canlabat unus ianium, audientibus aliis, ul patet ex Cassiano. Unde esl
(Cap. 11 et 12). Ita ex hoc loco uirurnque habeiur,
illud Hieronymi inepist. ad Ruslicum monachum: Diet psalleniem steiisse, et non psallentes consedisse.
cas psalmum in ordine luo. Forlasse etiam soli clerici,
Unde orta consuetudo , quae etiamnum ob^ervatur,
ui nunc fieri videmus, catitabant. Ambrosius autem ttd
iii qui legit sacram Scripturam , sanciorum vitas ,
leniendum mwrorem populi in persecutione Justinw,
marlyrologiom
, capitula aul lectiones et alia hujusinstiluit ut tolus populus caneret. Quod eliatn fecit
modi, ipse quidem leclor siando legat : reliqui omnes sedentes auscullent : unde ntaoy^opoi dicti, i. in
Chrysostomus in simili occasione apud Constanlinopojnedio choro stanles, apud Sidoniuiu Apoflinareni
lim, ut refert Socraies lib. vi Hist. cap. 8. Deni.jue
Cassianus hoc loco, et fere toto boc libro et sequenli
angelum illum
(Lib. i epist. .2). Ex his intelligimus
"
duo documenta hoc suo facio Patribus reliquisse :
per multa capitula docel antiquos Patres in Orieule
in olfieiis divinis
psalmos poiissimum
frequenprimum ut duodecim psalmos lain in vespertinis
tasi-e, el cerlum numerum in singulis ofiiciis persolde quoinfra.
quam in nocturnisoffibiisdecantarent,
et psalvisse, et alios quidem plures, alios pauciores, donec
Secundura, ut stantes, et erecti psallerent,
coslitus angeli magisterio numerus duodenarius in
lentes siarent : ijuem morem el riium monachi
nocturnis
et vesperiinis ofliciis praescriberetur
ab
deinceps relinendum et observandum decreverunt.
b Duodenarium numeruin
'omnihus observandus. Quod aulein aliqui scribunta
psalmorum in nocturnis
Damaso iuslitutum , ut psalmi die noctuque canevigiliis , quem illi SS. Patres ab angelo edocti, et
renlur, Baronius falsum esse asserit ( Baron. tom.
insigui miraculo,
qupd superius relatum est, comIV pag. 429); cum constet ab-inilio viguisse in Ecmonili receperunt, D. etiam Benedictus ad quoticlesia cum cantu diurnam nocturnamque
dianas noctis.vigilias,
sive nocturnum officium, quod
psalmodiam : sed fortasse aliquam formam a Damaso praeabtisivematutinumvocamus
, quovis tempore retiscriptam; vel emendatum a S. Hieronymo Psaltenendum , et a suis cobnobiiis decantandum ceusuit
rium Septuag. Iiiterpieiuin
a Daraaso cauendum Ec( quibus tamen canlica pro terfio noclurno superadclesiis Occidentalibus tradilum. l)e utiltalibus
didit diebus Dominicis et festivis), ul videre est cap.
psalmodiae in Ecclesia insiitulae, vide Radulphum Tuu18 Regulae, ubi disposito ordine psalmodia? diurnae,
gren. et Bellarminunt locis supra nolatis,
statuit, Ul reliqui omnespsalmi, qui supersunt, matta-

DE COENOBIORUM

89

INSTIT.

LIB.

II. DE NOCTURNIS

ORATIONIBUS.

91)

"
utrasque de novo recitant Tecuslodiri,
quibus le- ,A sabbati vel Dominico
id est, unant de Apostolo, vel Actibus
ctiones gemiuas adjungentes,
id est, unam veleris,
stamento,
etaliam noviTestamenti,
, et aliara de Evangeliis. Quod etiam
apostolorum
tamquam a se eastradiias
totis c Quinquagesimae diebus faciunl hi quibus leet velut extraordinarias
, volentibus
tanium, ac dictio curae est, seu memoria Scripturarum.
vinarum Scripturarum
memoriam possidere assidua
b In die vero
medilatione
studentibus
addiderunt.
in

nocturnis

conventiculis

ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS

liler dividanlur in septem noctium vigilias (nerape totestimoniis.

in Apologia
secunda
Justinus
Marlyr
tius hebdomadae) parliendo omnes, qui proltxiores
sub finem dicit : Lecliones ex aposlolis, et prophetis
in conventu fidelium legi solilas. Concilium
LaodiCesunt ( uti apud nos fieri solet),
el duodecim psalmi
num ante aiiuos mille ducemos celebratum
noclem; atque omnistatuit,
per unamquamque constituantur
. ut psalmis lecliones interponerenlur.
bus modis id atlendaiur,
ul omni hebdomada psalleS. Augusiinus
rium ex integro numero cenlum quinquaginta
in primam
Joannis Epistolam,
initio
psatmoexpositionis
rum psailalur;
et Dominico die semper a capiie repememinit
lectionum
quae in ecclesia certis diebus
tatur ad vigilias;
recitari
solebant : Qum, inquit,
ita sunt annum, ut
nimis iners devotionis
quia, inquit,
sum ser.itium oslendunt monachi, qui mirius psalterio
alim esse non possinl. Porro
in noctiirno officio lecum canticis consueludinariis
lectiones
vel ex sacris libris veteris,
aut
guntur
per seplimanm circulum
cum legamus sanclos Patres noslros uno die
novi Teslamenii,
ut hic habetur : vel ex homiliis
psallunt;
strenue implevisse , quod nos tepidi utinam septimana _ Patrum,
Unde iu
vel ex Vilis et gesiis sanctorum.
"
III praescribuntur
lectiones
concilio
integra persolvamus. Quibus verbis sanclos illos PaCarlhagincnsi
tres et nionachos innuere videtur,
de quibus Casnon tanium ex Scripturis,
sed ex Actis et Passionisianus scribit cap. 2 hujus libri, eos de numero psalbus martyrum,
cum anniversaiii
dies eorum celemorumin
ut
sive solemnilatibus,
brantur.
De lectionibus
vero ex homiliis
Patrum,
quolidianis
officiis,
tesiaiur D. Hieronymus
in libro de Scriptor. Eccles.,
vocai, inslituendo
pia contenlione certasse, dum alii
ubi dicit sermones B. Ephrem legi consuevisse
in
quinquagenos , alii sexagenos, alii vero ne hoc quidem
numero comenti excedi eum debere censerent. Verum
ecclesia post lecliones apostoloruin et prophelarum.
aliam rationem tropologicara
istius institulionis
D.
Et D. Benedictus
cap. 9 Regulae : Codices, inquit,
Benedicti, de nutnero scilicet psalmorum duodenario
legantu/in
vigiliis, lam veieris Testamenti quam novi,
in jioclurnis
Durandus
scite expressit
divinm auctorilatis
: sed et expositiones earum, qum a
decantando,
Mimatensis
his vertiis -. Beatus Benediclus aliler offinominatissimis
docloribus
orthodoxis
et. catholicis
cium noctis ordinavit;
non tamen dissentiens a prmPatribus facia sunl. De ordine vero, numero et leramissa Ecclesm ordinatione , vel illi in aliquo contradipore leciionum
plura Gelasins ponlifex apud Gracens; sed ordini suo quiddam peculiare constituens.
tianura, disl. 15, can. Sancta Romana, et Gregorius
septimus in concilio geuerali. Unde exstat canon in
Ipse namque instituit semet dici: Deus, in adjutorium
hiec verba : In die Resurreclionis usque ad sqbbatum
mev.m inlende. Et ter : Domine, labia mea aperies, proet Trinilatis.
Deinde Psalin Albis, et in die Pentecosles usque in sabbalum
pter reverenliam Unitatis
mum : Domine, quid multiplicali,
eo quod a somno
tresque
ejusdem, tres psalmos tantum ad noclurnos,
'
dicil
in
lectiones
more
et
eo: Ego dormivi, et somnum cepi. etc.
cantamus
anliquo
legimus. Omnibus
surgens
(Psalm. in). Deinde in primo nocturno sex psalmos et Q diebus aliis per totum annum, si festivitas est, novem
qualuor lectiones cum lotidem responsoriis cantari inpsalmos el novem lectiones dicimus. Aliis vero diebus
slituit : el totidem in secundo ; per hoc viiant contemduodecim psalmos et tres lecliones recitamus. In Dominic s diebus oclodecim psalmos (excepto die Paschm
plalivam innuens, et aclivam. Senarius enim psalmorum nwuerus vilam designal activam, in qua sexopera
et Penlecostes) et novem lectiones dicimus. Illi uutem
misericordiw convenil exerceri , si quis ad contempladiebus- tres tantum psalmos et tres
qui in quotidianis
tivm viiw perfectionem volueril pervenire, qum per qualectiones celebrare votunt, non ex regula sanctoruni
tuor Evangelia
sed ex fastidio el negligenlia probantur
hoc
Palrum,
designalur , el per quatuor lectiones
simililer figiiralur.
Quuternarius quidem numerus apud
facere. Haec ibi.
b
monachos quadralam slubililalem,
et Evangelicam in
Suspicari quis posset diem sabbati pro eodem,
tanctis exprimit : seu quadruplicem sensum Scripturanempe die Dominico synonymos hic aecipi, ob conrum, propier quadrigus Aminadub, id esl hislorialem ,
junciionem
(vel) qua alterum ab allero videtur ex- allegoricum , tropologicum , et anagogicum. ln tertio
poni. El quia sabbatum Judaeorum iu diem dominivero nocturno tria Cantica canlari inslituil,
in laudem
cum apud Chrisiianos
muialum sit. At non ila esse
a qua nubts vitm perfectionem dari cum chasaiis aperte colligitur ex aliis Cassiani locis cum hoc
Trinitatis,
ita
rilale credimus et speramus, etc. ( Lib. v Ralional.
cum die Domimco
collaiis,
quibus sabbatum
non
ut tameu duos diversos
conjungitur,
dies,
, cap. 3, el ex eo Jean. Selethus in explic. Offic. cap.
diem apud
: et uirumque
Joan. Seleuuurn. iuisse significetur
23). Haec ille. Quein et ejus abbreviator
thus secutus est. Porro cur in Vesperis, seu Officio
^Egyptios monachos in pari honore ac veneratione
et fere eisdem cairenioniis
observalum
ut in nu- _. habilum
vespertino non duodecim psalmi, simililer
"
ctuino , sed pauciures
a D. Benedicto , et ab aliis
fuisse : uiroque enim lectiones ex novo Testamento
in signum Evangelicae pratdividelicet
sint, causa fuisse videtur, quod illorum
recitabant,
praescripti
loeo Coniplelnrium
et incaiionis, ui liie habetur: utroque jejunia solvebaut.
posi Vesperas institulum
troductum fuerit. Nam nfficium Complelorii
non esse
Lib. lii cap. 9. Utroque similiter
ad refeciionem,
sine psalmodia accedebant. Lib. IH cap. ult. Uirohorarum officia, recte
aeque amiquuin , ac aliaruiu
ad
observavit
iu libro de Canoad ecclesiam
conveniebant,
Radulphus Tungrensis
que soieinniter
nuiu observatione propos. 14. lndical quidem tempus
Lib. iu
communicandum.
orandurn, sacriiicandura,
subobscure
S. Ambrosius
lib. iu de
cap. 2.
Cumpletorii
c
Sed expre>sa mentio inveuitur primum
hic vocat auctor, quam Gra-ci
Virginibus.
Quinquagesimam
dierum a
Pentecosten,
apud Graecos in Regulis D. Basilii fusius disputatis
spalium illud quinqnaginia
resurreciione
Domini,
q. 57. Apud Lalinos autem et nomeu et tempus
usque ad adveutum Spiriius
in Regula D. BeneCompleiorii
sancti; uiiturque hac voce rursus, et eodem signiprimura invenitur
dicti cap. 16.
ficatu lib. ii cap. 18, ei Collat. 21 cap. 8. R.ibanus
a Usumleciionum
hanc vocat Quinquagesimam
esse in officio ecPaschalem, ad dislinantiquissimum
ctioiieui alterius Quioquagesiraae, quiu est ante Quaclesiastico, praesenim nocturno, perspicuum est non
ex bcc tantum loco, sed ex niultis
aliis aniiquilatis
dri>gesiina:u : et de utraque haec alio loco subuota-

""*'

II

92

JQANNIS CA^SIAM

CAPUTvn.
De disciplina

orandi:

oratip.i\es lipc mpd^o inciut flniio

piunt,
atque, cqps.upimapt,
psalmq, non
staiim ad incurvationem
genuum corrnant,
quemadmodum facimus in hac regione nonnulli, qui necdum

supplicatione

bene finito

Itaque

namus

buini,
sumraa

flas, igitur

rantes.

praedietas

GAZM

stajpfus

Apud illos ergo non ita est, sed antequirentes.

quam fleclant genu.a, pspijisper orant, et stantes in

festipsalmo, in orationem proeumbere

ad * celeritatem
missae quantocius
propeCujus dum volumus excedere modum qui
4LARDI

a majpribus

esi, SjUppu.iantes read finem lendere

sidqp,rpm, ps.aImorii.iia nupjefuni,
de refectiqne
perqrgenjus,
pfitius, las,sj cprporis coet cpmmoda regitantes, quara oraiionjs, utililatem

4 agtigujtqs,

majorem temporis partem

haec puncto
brevissimo

post
velut adorantes
velocitale

expendunt.
procidentes

tantura

divinam cleraentiam,
ac b rursus erecti
copsurgunt,

COMMENTARIIJS.

vit: Nqlandum qnod q QuinquQ.gesimajejuniumincipe.re

ul per
qp.ucf Rqmanot Telesphqrus
papq cohslituit,
seplem hebdomadqs ante Pascha cqrpus jejuniis castigemus ; e( qlias septem pqsl facha usque i ^enlecqsl.eh ih imlilia q jejuniis relqxari
voluil, ut priorem
Qtfinquayesirnqm in pwnittidtne peccaiorum nostrorum
exigqinus, qd promerendam
mjsencord/ipim; et in se- R
cunda tqudibus et oralionibus operam dantes sludeqmus
pervenire ad promissam 'Spiritus sancti
'
gratiam. Haec'
"i \
ille,
a Hoc
est, ad finem, seu accelerationem
pffipii divini fesiinantes,
aut tendentes, ut infra aii; non, a(l
missae, ut habei Dionysius. Nam missa
ceiebritatem
hoc iopo et passim apud Cassianum nnn accipitur
'
Missae apprq sacrifipio
quqd sacrificium
iilurgico,
sed pro inissione, seu dimissione,
quae fiepellaiur;
bat pera.cto officio divino, psalmodia,
vel oratipne,
ad quam ntonachi cpnveneranl,
sive interdiu,
sivp
dixit Cicero prp
npctu :' queniadmodum
cqliectam
col!e<ct-iqii<2 stipis; remis.sam S. Cyprianus prb remisel id
sipne peccatofuni;
probam alii pro probatione,
genus alia, Sed et niitterp, et missum facere pro diiriitleie
saiis vujgatum esl. Itaque missa noclurna, de<
qua in argiirneiifo capilis 13, non aliud est quam dimissio \lla, quas noctu 'peracia oratione publica fiedatq signo ad cel- p
bat, quando quisque moriachoruni
lulam" suani sfe rpcipi<ebai, fci in {itulo, cap. 15, missa "
ali oratidne. Rursus,
est ipsi dinii^sio
oraiiqijum
ad oratorium
accelib. iii cap. X, is iiui larrjiuscuje
niissam
(o(iws cqngregqiionis
dit, jubetur proforibus.
El cap. 8 : Contenii somno qui nobis post
prwslolari.
vigiliarum missqyi usque ad lucis qdventtim indulgetur,
aut congregaliouis
est
Qiiibus locis niissa vigiliaritin
dum iis aibT
ipsa dimissio a vigiliis et congregatione,
licebat'. Rufsus libro
solujis cuique ad sua reyerii
undecimo, capite decimo; quinlo, Missa cqtechumenorum est ipsa dimissio, qua diaconus lecto Evangelio
in Missae sacrificip
calechumenos
exire jubebat,
priusquam sacerdos trentenda mysteria aggrederetur.
Saucius qupque Benediclus in Regpla sua (Cap. 17)
offiniissant sic liiiellexit,
cuiti post praescriptum
Et missmfiqnl, vel, missm sint, id esi,
ciumsubjungil:
fratres. Hinc eiiam (ait
pfiejo absoluto diniiitantur
euGiiychius ) .0 gernina mjssipiie! qum in sacrificio
chqxislicb qlim fiebdt, in quaruni priore catechumeni,
et qui vel stio, vel Ecclesim judicio, communione corpo- D
ris Christi cehsebqnlur indigni; posleriore aulem dicente ministrq qpud Grwcas, >aot? ayeai;, et apud Lattnos, iTEJMissjt EST.uniyefsus
populus dimittebatur;
nb hae', inquam. gemina missione,
seu dimissione
ea
Missam appejlatam iuisse docti plerique sentiunl;
Cuscilieei ralione, qua toium a parte denominatur.
jus rei indicinm est, quod olim in diebns poeniienliae,
oratio
adhuc contiiiuabaiur
qii:in(|q finito sacrilicio
non diceret diaconus :
publica,
popujo assislenle,
lle, Missa est; sed ejus locd : Benedicamus Domiho,
quod eiiani hodie servalurinQuadragesjma,
Adventu,
et diebus feriatis. Qua de re juvei-it hfc Micrplogum
audire haec referentem libro de Ecclesiast. Observairiquit, et
tion., capile quadragesinip sexio:Congi-ue,
in (estivis diebus, ITE, MISSAVST,.' dicitur : quia timc

generalis convenlus celebrari sqlet, qui per hujusmodi

denuntiaiiqnem iicenliqm discedendi accipere solei. Ad
quotidiana autem Missarum solemnia non generaliter
ab omnibus, sed q
religiqsis convenitnr, qui plus spirituqlibus negoliis quqm fwculqribus invigitant, qui et retiquq, dum licet, officia quotidie frequentani. Ergo convenienter illis post' Missam, ul non statim discedant,
sed ut Dominum benedicanl, denuntialur.
Huic asserliqni el ecciesiaslica consuetudo videtur asiiputari, quia
cum ITE, MitSA EST, dicimus, ad populuin verlimur,
quem discedere jubemus : ctim aulem BEKEDICAMUS
sed ad altare, id
DOHINO, dicimus , noi\ ad pbpulum,
est, ad Dominum verlimur,
nosque ipsos non ad discedeiiaum, sed ad benedicenduni Domino adhortamur.
Haec Micrologus, ad hujus loci alioruniqiie
elucidatipnem, et ad vocabuli Missae intelligpnliam
peropsi
lib. w Rationa.
pp.rtuna.' Vide,
lubet, Dqrandum
cap. S7.'
b Adverte
situs veledjversqs gestns et corporis
riint monacborum
in divinis
officiis celebrandis,
et
pfecibus
fuudendis,
quornm
pra-cipui quatuor liic
Nam oraiites et pVallentes niodo
notantiir.
sieiisse,
in perjes, raapibus etiam in alium
erecti nimirum
subtatis et expansis;
modo gehua flexisse;
modo in
terram prqcubuisse. et pfon] jacuisse; inodp di-nique
in humillimis
sediuus consedisse
Et
pefhibeniur.
ad primum illnm ft secundum oraiidi ritum
quidem
inde al) apostolorum
quotl allinei,
uirunique 'jatti
iu Ecclesia usitatuin fuisse, et Christianos
lemporibus
modo sianles, niodo flexis genibus adorare consuevisse ex veterum traditione conslat : servata tamen
disiinctione
tempnrum pro ratione divjnorum myste.
riorum quae eisdem commemoraiitur.
Nam sicul die
Doinini est consecraius,
jfoiuinicQ, qui Besurrectioni
ita et Quinquagesiniae lepippre, quod a Paschate usnon nisi siantes
que ad Pentecosten
protendituf,
fideles in publico orare, aliis vero temporibus genua
ut infra dicfetur pluribus.
fleclere docuit antiquitas,
Sunt qui putent Judaeorum etiam mofem fui.sse, ut
stantes orafent,
in lpc';s qui oiaiH,
qupd pluribus
dicantur stare. Mafci XI: Etcum slabitis ad orandum,
dimillite
si quid habeiis qdversus aliquem. Et Luere
xviii: Phariswus stans hmc apud se orqbat. Veruni ex
aliis locis perspicuum
est ih morp potius fuisse, nt
flexis genibus orarent. Nara de Salomone dicit Scriet manus
ptura : Utrumque genu in ierram fixerat,
eliam
expanderat in cwlum. II( Reg. vm. Cbristus
flexis genibus orasse legitur.
Lucae xxi. Siephanus
posilis genibus clamavit voce magna. Act. vn. Petrtts
ponens genua oravit dicens, Tabilha siirge. Act. ix.
Cum hmc dixisset Paulus,
pqsitis genibus oravit cutn
omnibus itlis. Act. xx et xxi: Porro standi verbum in
sacris Litteris non semper statum corporis, sed aliquando solani praesentiam signtficat. Matt. xvi. Suut
est, praesentibus. Proinde
quidam de hic slanlibus'\d
stare ad orandum nou est stantein orare; sed praesentem adesse ad orandum, vel orationi incumbere.
lib. de Orat.: Cum slamus, inquit.
Ila S. Cypriauus
et incumbere ad preces tolo
ad oratjonem, invigilare,
eo*dem spirim et
corde debemus. Et D. Beriedictus
sensu : Sic steinus ad psallendum, ul mens nostra con-

DE COENOBIORUM

83

manibus

expansis
oraverant,
namqiie
lionibus
gnari.

eodem

modo

suis precibus intentius

diutius procumbenlem,

INSTIT.

UB.

quo prius slantes

immorantur.
Humi
non

solum cogita-

II.

DE NOCTURNIS

ORATIONIBUS.

94

remorari
ne non tam
Aterra
surrexerit,
praesumat,
sccutus fuisse illius conclusionem
qui precem colligit, quam suam celebrasse cfedatur.

aiunt, verum etiam somno gravius impuQuod etiam nos verum esse ulinam non ex-

C&PIJT

VJIL

et quotidiaua consuetudine noscei-emus,

memqui saepenumero hanc eamdem incurvationem
obtentu
brorum, non tant orationis quam refectionis

Dje subseapiente oraliom post psaimum.

Illud etiam a quod in hae provincia
ut
vidimus,
uno cantante
in clausula
omnes astantes
psalmi,

in lerram

concinant

perimentis,

prostrati optamus diuiius

auteni is qui orationem collecturus
rexit,

omnes pariter

antequam

iqclinetur

ej-iguntur;
ille,

Cum
prolongari.
est, e terra s.tirita ut nullus, nec

getpi flectCTCi

PCC cu\n e

ALARDI

Ql&Ml

cum

et Filio,
et
Palti,
Spirityii lancto,, nusquam per omnem Orientem au-divimus, sed cum omnium sijentio ab eo qui cantat,
finito psalpio prationem succederp, b, Hac yero glo.clamore,

Gloria

CQMMENTARIUS.

et additamento
illo : Sicut erqt in principio,
eordet voei nottrm, ubi paulo anle dixerat : Cum qd
etc.,
audire disserentem : Tllud, inquit,' primii
Stamus ergo ad orandum
opus divinum atsislimus.
tnptw
aut psallendum , quando sumns iri oraiione
aut
dum putamus, ejusmodi hywnum glqrificqtiotits
sj.c a
sedentes,
psalmodia, sive erecti, sive genu flexi.sive
majoribus dictiim,
netiuaquqm (ufq(tq%i pzitqtpt) inverilum esse a Nicmno concilio, sed qb ipsis. apqstqiq,lib. de Ora.tione
sive jacenles, ait doctor Navarrus
ntm temporibus fideles, cum in nomine
in
cap. 4. De tertio corporis habitu, seu prostratione
Pa^is% et F\lii,
R et Spiritus sancli baptizarentur,
eqsde\n \res pensonas
quaiuor?eniores,
terram,exempliimpraebuereviginti
sanctissimm Trinitqtis
quosvidii Joanne-i procidenles ante sedentem inihrono,
ejusmodi hymnq cqnglqrificqre
el adoranles viventem in swcufa swculorum. Apoc. iv.
cmpisse. Quod quidem ex mqjoruni trqd/itiqne, (/.sflue
Ad hoc eiiam invitabatPsaliiiista
aliquo scripto, sibi Ecctesiain vindicare, plurib^s qkrregius dicens : \eniie, adoremus et procidamus anteDeum.
elc- Psahn.
tnqt S. Basitius ad Amphiiochium
scribehs de S,piritu S., etc. ita Baronius, sigiiiflcans
xeiv ; idque imitata
militum
Christianorum
in gcclesia, j)ei
legio,
sic Deum precata,
ex eo tempore aiP al) apoejusmodi glorificatiqneni
quae sub Marco Aurelio Antonio
stolis promulgatum
et Romanis militibus ultimo
est
hoslibus inlerneeionem,
eJc\im (irt'diEvangeliuiiij
laboraniibus
Testaiur
discrimine
salutem obtinnit.
ximpsj sacrum baptisma ab eisdem jps.sp Pom.i.ni ]n
nomine Palris, et Filii, el Spiriitus sgripti co|la|pin
hanc veteris Ecclesiae fuisse
etiam Jusiinus Martyr
orandi consuetudinein,
egt, a lidelibus qccini cofipiam, et absqne sciiptp figenibus positis, manibus caedelihus traditam, plurihus ideiii infeiius ^p,cei;;eamdentibus pecius, et facie humi volutante,, sive voluesse moncf, ut 3 Dpiiiinp
tata. Pnrro de sessione, quam iriter gestus, seu hademque pronuntiandam
biius oraniium et psailentium quarto loco posuimus,
accepit Ecclesia. Et infra subjicit Elarp.nius ; Pqrro
sedendo adorare extra disciquod altinel ad decrefa Nicmpm \ynodi, sicut nullq
quamvis Teriullianus
tnodo dicendqm esl glorificqliqnis
tamen docet exenv
plinani esse tesietur, contrarium
sanclis^imm Trinitalis hymnum ab edprirhum
de quibus Ipc
plum velerum monachoriiin,
inve^ttivq', ita nec ut in
agitur;
et suble^
fine cujiisque psalmi cqneretur, esse stqtut^tm putamu^.
quos ea varieta(e ad lollendum fasiidium,
vandam curporis inftrmilatem
usos fuisse comniemoEquidem si magnq synodus id slqfuisset, unifqrm^m
ral Auctor, ut modo stantes, modo prostrati,
modp, _ regulam (sicu^ in cmleris) Ecclcsiis qtnnibtis, pqriter
'
d quq nullus umquqm
etiam varietatem 'J
sedentesorarentet
prmscripsisset,
psallereiit^Quam
deviarp, ve( lalum unguem prwterire
in officiis ecclesiaslicis
cuin
peragendis communis Eccleqliqy.qndq'prm,stimpsis.se(:
Ex quiiamen videqmu$ diversqs eq $e. re, fyisse diversarum
siae usus et observalio hacteuus approbavit.
venit card. TurEcclesiaruni
et inierprelandus
bus inlelligendus
consuetudines,
ritusque dissjm\]es. Sic
nainque Cqssiqnus ai( : i Ilfu^ etiqm. (quQfl (n hac
recrematus,
qui in locuni regulae supra allegatum
ex sentenlia P, Beannotavit, Psallendi disciptinam,
provinciq vidimus) u\ unq canlgnte,in,clqusylqptq(mi,
omnes qslqnles cpncinqni eunj cl,qm91'e ' GtiOSIA P4TRt,
nedicti, iti irious consislere: qum sunt, inquit, s(qlus
ET FJLIO, ET SpiijiTui SAJICTQ, vusquqm i>er Orienlem
revereniia, attenlionis vigilantia^ caniut discipliha. Narn
status reverentia non modo erectuni corpofis statum,
qudivimqs : sed cum Qtnnium, silentiot ab, eq, qu\ cqtfr
sed et genufl<:xionem , e(, prostratipnem,
et sessiqtat, finilq psqimq orqtiqnpn syecedfixe; hqc vero glo-.
et religiosam
nen}, et omnem debilam,
copgruam
rificatione Trinilatis
tantummqdq so\ere apl\pl\onan\
1
Hwc
terminari,
pro ralione et exigentia teinporis et
ipse : ix qu,ibus fliatn,sicuf
eqmhicompositionem
tis
officii comprehendit.
qliis, commenlitia plaflc deteyituy epistoia \llq Iliea Provincia
alias Phocensi,
tonymi ngmine qd Dqrn.asum cansignatq, qum mtrito
nempe Narbonensi,
ab ei-udiiis, Hierqnymi res qccttrqtius
ubi Massi|ia, apud quam, "teste Gennadio, Cassianus
fxpendehtibus,
ut
tam
lnslilulionuni
libros
agens
quam Collationum
aduiierinq^jurp
exptpaliiur, in auq limc legqqlur :

Hinc patet Cassiani saecnio in Gallicaqis

cliens luust'utvox.tsta
in
Precaturergq
conscripsit.
psqlleqtiittn
in
Sede
tua
Ecclesiis, ut ei in Ecclesia Romana, solere
cjaur
Rqniqna, p)ie n.oqlugni PjHifiljil", et tfj fine
sula sive posl finem cujusque psalmi decanlari ver-i
psatmi cujustjbet3 sive mafulinis,, sive ve^p.erlfnis hqris
siculum iHum: GloriaPdtri,
et Filio, etc. De quo infra, D
1 conjungi prmciptqt Apqs{olg\us' (uj qrdq : Gf<qHi,A PA^
Per Orientem vero el apud Oijenlales
ir.pnachos seTRI, ET FlL|p, ET Sp'}a|JUl SAflCTQ; S\CUT EfiAT 1N
cus, ut i.ic dicitur.
PitiNCiPio, etc, Si enim in Qrjente nusquqm te aub Iia
disse inqp.it Cgssianus,, u( ih fyie psa/mi diceretur :
legendum, ut legit et citat Baropius ad anGLORIA PATRI, ejc., quoniQ(/fl fx Qrieptit
num Domini 525. Sic eniqi postulai
senlentia, qua
nwe d
voluit Auctor indicare discrinien ac diversum rituiu
ejusmodi psallendi geneye Hiefotiynius, pp{uit Dqmqsum monuisse : cnqi qnieq tqnx in Occ\qeniqii
a Lalinis
: quae quiOrienialium
et Occidentalibus
fbclein
sia, quam
den) diversitas jn eo consjstit,
QrieiUali, ejuicemqdi psaffepfij. upV) viquod apud Orieniales
ei jEgyptios.
uterantilli
guisse idem affirmel? Qui ffinjen eidepn ep^tgfm fideqt "
uionachi, versus ille : GlqriaPqtri, el Fitio, et Spirittd sanctg (quam vqpat g|qadhibuerunj,
(ix S,- Hiexgnynii
ntqtfitu i4 sqpc\luin a
rilicaiiorieiu
non diceietur
in fine psalDamqsq existirpqrqni.
Trinitaiis)
Qy,qd igitqr qnte cqnc\(ium Nir
ex
ut
fine
ansolet in Ecclesia Laipia, sed in
ccenum,
morum,
tradit\gne(u(
vi^imqt)
ap'qstg\gxtm\, p\ge?
ret
usus
in
eumdem
Verum
ditiphonarum,
bperae prpiium fqent
Ecciesiq^ u( q fidelibus glqffficgijgpis
clushymnus occinerelur ubiqiie', ticel diversoritti,aita
Baroniumde hoc versri, ejusque anliqua insliiuiione,

95

JOANNIS

rificatione

Trinitatis

solere a antipho-

tantummodo

nam terminari.
CAPUT
Et quia

IX.

De qualitate oralionum.
nos b ad orationum canonicarura

institutorum
consequenter
tractatura
licet
pleniorem

A rimus : necessarium tamen reor pro opportunitate

loci ac narratinnis
ipsius, quoniam ita obiulit sese
ut
occasio, etiam in praesenti pauca perslringere,
hominis inotus, et velexterioris
formantes inlerim
fundamenta
jacientes,
quaedam nuuc orationis
minore post haec labore cum cceperimus de siatu

modum

ut

ordo

quarum
provexit,
in collationes
seniorum

interioris

reservemus, ibidem plenius digesturi, cum de earura

qualitate seu jugitate verbis eorum disserere coepeALARDl

GAZM

Nam cum
occasione recens accepit addiiamentum.
Ariont blasphemanles dicerent Filium a Patre in tempore factum, et fuisse tempus quando non eral, placuit
tanclm synodo adversus ejusmoii
limresim addi ad
antiquum qlorificationis hymnum : GLORIA PATRI, elc,
illam appendicem, qua dicilur : SICUT ERAT IN PRINCIPIO,

ET

NUNC

ET

SEMPER,

ET

IN

SIECULA

SIECULO-

98

CASSIANI

disputare, orationum
conslruamus. Illud ante omnia
hominis

fastigia
ut si nos ab illa narratione

quoqueejus
provideutes,

quam cupiraus opportune

COMMENTARIUS.

RUM. AMEN. Hucusque Barouius huic Cassiani loco

elucidand peropportune,
ut inihi videbaiur,
adhibendus. Vide plura apud Joan. Durandum de ritibus
Ecclesiae lib. 111cap. 13.
a De autiphona duo occurrunt hic notanda. Priet instituiio;
(um etymologia et
mum amiquitas
primitivam
significatio.
Antiphonarum
originem et
relerunt plerique ad B. Ignatium Aninstitulionem
tiochenum,
episcopum et martyrem,
qui, ut refe.rt
Socrates, tidit angelorum choros S. Trinitatem liymnis et antiphonis
collaudanles. Unde Gratci, ait Durandus, aniiphonas primo composuerunl, et eas cum
psalmis in choro decantari ordinaverunt. Apud Lati- v
nos primus bcatissimus Ambrosius, tesie Isidoro, antiphonas instituit, Grwcorum exemplum imitatus. Ex
hinc in cunclts regionibus Occidenlis earum usus increbuit. Unde legittir in Chronicis quod S. Ambrosius ritum anliphonarum primus a Grwcis translulit ad Latinos. Iia- ille. Qnod ad eiymologiam
ei significatior
nera attinet, O:VTJ>J>VJJ
Graece,nihil aliud sonat Laiine
quam vocem reciprocam, seu canluin reciprocum el
allernum. Dicitur enim antiphona a verbo vTtaxvivEiv,
quod est conira clamare, seu vicissim el ex adverso
respondere. Unde Echo vTitjxavof, id e.-t, vicissim
Ilinc IsidoriH auiiresonans, aut reclamans dicitur.
pbonas ex eo dictas asserit, quia duo chori alternalim concinunt, el vicissim reciprocando melodiarum
cantus alternant, quasi duo serapltim, inquit, duoque
teslamenla ihvicemsibi conclamanlia,ideoque
(ail Duraudus) clerici antiphonas cantnntes non vertunt vullus ad allare, sed se iiivicem vefsis vuliibus respiciunt.
Atqui hac raiione antiphona generalem soriiiur accepiionem, ut et hymnos et alias officii ecclesiastici
D. BeNam etiam invitatoria
partes complecialui.
nedictus appellat antiphotias. Sed et psalmi ipsi,
duin a pluribus alternalim
recitantur aut canuntur,
aniipbonae generali vocabulo dici possunt, ui ex Isidoro colligitur.
Unde non satis constare videlur ex
illa hi.-itoria sancli Igualii, cujusmodi antiphonae in- D
ab
telligendae sint, cum illas laudes S. Trinitatis
angelis decautatas modo hymnos, modo aniiphonas
interpretes tum Socratis, tum Nicephori Latine nominent. Verum strictius usu ecclesiaslico,et
vulgari
vocantur
sacra>
cautioloquendi inodo, anliphonae
nes, seu camilenae, quae psalrnis concinendis in horis canonicis
nam antiphonae,
ut
praeniittuiiiur:
cum psalmis conjunguntur;
plurimum,
aliquando
etiam
tainen
seorsum canuntur. Hinc et Cassianus,
usum antiquilus
obsupra, duplicera antiphonarum
servatum insinuai, primum ut psalmis Davidicis in
officio canonico interponerentur,
et cum modulatione aliqua et meiodia canerentur.
Atque inde petilam earum rationem et etyinologiam
docet Durandus his verbis : Dicuntur, inquit, anliphonm respectu ad psalmodiam, cui respondent, sicut responsoria
unde antiphona dichur, quasi
respectu ad historiam;

ante psalnvum sonans. Haec Durandus, qui pro ante,

KVTI, contra, seu ex adverso, melius dixissel. Eamdeni porro ratiouem spectasse et insinuasse videtur
Amalarius lib. iv de Offic. Eecl. cap. 7, eamque iropologice etiam exponii in hunc modum : Antiphona
dicitur vox reciproca : antiphona enim inchoalur ab
uno unius chori, el ad ejus symphoniam psalmus cantatur per duos choros; ipsa enitn antiphona conjunguntur simvl duo chori. iEt paulo post : Videtur nobis virlus diieclionis esse, fjum conjungil opera dttorum
fralrum simul : psalmi ad opera referunlur;
anliphona ad tllum dilectionem \qna unusquisque fratri suo
in
porrigil suum opus. Haec ille, et quse sequuntur
eamileni seuleuliam.
Ex quibus omnibus facile est
seu nocolligere diiplicem aniiphonae etymologiam,
minis analogiam et relaliouem
: alteram ad ipsos
cantores inler se aliernantes et reciprocantes raeloalteram ad
diam, ut Isidorus et alii annotarunt;
seu psalinoruni Davidicorum
cOncenpsalmodiam,
tum, cui quasi ex adverso respondent aniiphonae,
quasi alterius generis voces et cantilenae; sicut responsoria respondent historiis, id est, lectionibus,
ut exponit Durandus.
>Nota hic iriplicem
nomenclaturam
precationum
et laudum divinarum,
quae publice in Ecclesia, et
soleiniiiler. a ministris Ecclesiae celebrantur.
Primo
dieuntur
oraiiones canonicae, ut hoc loco, et alias
srepius, vel preces horariae, horae canonicae, ut apud
Bedam in Commenlar. ad cap. vm Lucae, et aptid
omnes auctores
qui de boris canonicis scribunt.
Dicuntur auiem hae preces el laudes horae canonicae,
de.beni juxta canones et
quia certis horis recitari
regulas SS. Patruin; sive quia ex praescripto canonum certis horis in Eccfesia, die nociuque, canunlur : vel, ut ait Turrecrematus
in cap. 16 Regulae
D. Benedicli, vocantur istm horm canonicm, idesl, reobservatm.
gulares, quia a SS. Patribus regulariter
Unde secundum hunc librum inscripsii Cassianus,
De Canonico noclurnarum
oralionum el psalmorum
modo ; terliiim vero, De Ganonico diurnarum orationutn modo. Secundo appellantur
officium divinum,
seu, quod idem est in Regula D. Benedicii, opiis Dei.
De i|UO ait cap. 45 : Ad liorum divini officii, mox ut
audilum fuerilsignum,
reliclis omnibtts. qttmlibel fuerint in manibus, summa oum festinatione curratur,
elc. Ergo nihii operi Dei prmponaiur. Cbi vides prius
officiurn divinum
postmodum opus Dei appellari.
Ilujus aulem nomenclalurae ralio est, quia hac oraitdi furmula conlinetur
id quod erga Deum praestare
debemus. Siquidem
orare et laudare Deum pro; sed maxiiue cleprium est officium Chrisiianorum
Exslat porro hoc nomen
risnrum et monachorum.
officii divini etiatn in concilio Aqiiisgranensi
cap,
ex quo sumptum
131, et in concilio Lateranensi,
est cap. Dolentes, lib. ni Dccretal., lit. De celebratione Missarum. Terlio dicunlur eliam officium ectum quia auctoritate praesulum Eccleclesiaslicum,
tum quia ecclesiasticis, seu Ecclesiae institutum;
ac praescripium,ut
siae minisirisindictum
proprium
munus
et
officium.
Officium
eiiim
ab
eorurn
efficiendo dictum, ail D. Ambrosius (Lib. i Offic),
quasi
efficium, quod sit illud quod quemque pro conditione suic personae facere deceal.

DE COENOBIORUM

97
Deo volente
excluserit,
sarise hoc
desiderii

INSTIT.

LIB.

II. DE, NOCTUBNIS

tardum

totum

ut dum

est:

nobis

hujus

induciae, sattem quasdam

vobis lineas praesignemus, qui-

tribuuntur

tantisper orationum
bus hi vel raaxime,

qui in cuenobiis commorantur,

informari.
Simul eliam prospivaleant aliquatenus
occursuri
cienies*his qui forsitan huic tantummodo
libro, ad illum
pervenire non poterunt, ut instrucvel ex parte
tione hujus erga orationis
qualitatem
sunt de haimbuti, et quernadmodum
reperianlur
bitu et amictu

exteriorishominis

eum ad offerenda
qualiter
beant exhibere non nesciani.

itaeliam
instituti,
sacrificia despiritalia
hi libelli

Siquidem

in praesenti cudere Doraino adjuvante

observantiam
hominis
ad exterioris

quos

disponimus,
et inslitu-

illi
corapetentius
aptabuntur;
corac perfectionem
vero ad disciplinam
interioris
vilam alque doctrinam
dis , et " anachoretarum
polius

coenobiorum

pertinebunt.
CAPUT

Quanto silenlio

et brevitate

X.
orationes

apud Mgyptios

colliganlur.
b
Cum igitur praedictas soleranitates,
qiias illi
sylantum a
Haxes vocant, celebraturi
conveniunt,
cunctis sileniium
praebetur, ut cum in unum tam
ALABDI
a

98

digerere, praeveniens vitae nostrae finis ,A innumerosa fratrum multitudo conveniat,

decanlat
lum qui consurgens
vel initia vobis rei praesertim tam necespsalinum
nullus bominura
pro ardore
penitus adesse credaiur
quibus
opere relinquaraus,

comraorationis

tionem

ORATIONIBUS.

GkZMl

praeter ilin medio,

: ac praeoratio, in qua non sputum

cipue cum consumroatur
non exscreatio obstrepit, non tussis interemittilur,
dissutis
malis et
somnolenta
sonat, non oscitalio
hiantibus

nulli
trahitur,
astanies impeditura

gemitus,

nulla

suspiria
nulla vox,

eliara
promuntur,
d
auditur,
absque sacerdotis precem concludenlis,
nisi forte haec quae per excessum mentis claustra
oris effugerit, quaeque insensibilitercordi
obrepserit,

spirilus feratque intolerabili

vore succenso, dum ea quae ignita mens in semetper inelfabilem
quemipsa non praevalet continere,
ex inlitnis pectoris sui conclavibus
dara gemitum
immoderato

g evaporare

sciticet

conatur.

Illum

vero

qui

constitulus

in

terapore mentis cum clamore supplicat, aut aliquid

aut
horum quae praediximus, e faucibus suis ernitlit,
praevenittir,
dupliciter
pecprgecipue oscitalionibus
suae reus
care pronuntiant:
primo quod oralionis
offerat Deo; sesit, qu.od eam videlicet negligenter
cundo quod indisciplinato
strepitu, alterius quoque,
inlentius
orare potuit, intercipit
senqui forsitan
sum. Ideoque praecipiunt eam celeri fine concludi,
ne forte imraorantibus
nobis in ea , redundanlia
nostrae
qusedam sputi seu phlegmatis
interrumpat
orationis

excessum.

Et idcirco

dum

adhuc

fervet,

COMMENTARIUS.

'Ava%wpi<u secedo, miaxapvo-is secessio : inde C in loco orationis violatores, narrat JoannesClimacus
anachoreiae dicti stinl, qui pietaiis studio abhomihis verhis : Ad orationem plerumque staniibus nobis
abanimadverlit
Paler sanclus quosdam invicem collonum consoitio secedebant, et se in solitudines
liberius
coiitemplationi
ut
debant, ut rerum divinaruin
quentes : quos ante fores ecctesiw statuens justit
22
ad
:
Eustochium
vacarenl. D. Hieronymus epistola
et exeuntibus proper septem dtes cunctis intrantibus
siernereniur (Gradu i).
Hacc rainor severitas,
et siAnackoretm,\i\(\wl,
qui soli habitanl per deserta.elab
lentii distiictioapnd
eo quod procul ab hominibus recesserunt, nuncupanPacliomianosmonachos
servaia
hoc
in
et
silenlur. Hos etiam htroyaaxaq,
est,
quiete
fuit, Begula ila decernente : Si acciderit ut psallendi
solitos scribit Justinianus
tio degentes, appellari
tempore, vel orandi, aut in medio lectionis aliquis lonovella quinta. Alii eremitas, Cassianus soliuirios
qualur aut rideat; solvel cingulum, el inclinata cervice
manibus ad inferiora depressis, stabil ante allare, et a
passira vocat, et de eorum origine et inslitulo peculianler agit collat. 18.
principe monasterii increpabitur. Hoc idem faciet et in
b Vox
conventu fratrum,
cum ad vescendum pariler convesynaxis frequens apud ecclesiasticos scrinerint.
ptores lum Graecos, tum Latinos : el quidem duplici
d
Primum pro conventu, seu congregasignilicatione.
Absque, id est, nisi, vel praeterquam sacerdoad orationem,
ut hic , monachorum,
tis, eic. Precem autera, sive officium concludebat
tionefideliura,
vel ad sacrosancta mysieria celeant psalmodiam,
sacerdos, seu abbas brevi quadam oratione,
qua
ad
Dei
verbum
audiendum:
diciturenim
omnium
vota
vel
dicebatur
:
unde
brauda,
precesque colligere
seu
a
verbo
est
Collectarum
uomen
ut
sumptum
colligere ,
supra monuimus,
synaxis
uuvayeiv, quod
congregare ; et hauc vocem variis nominibus Latine yearum antiquiias etiam binc probari possit.Collecta
conveneniin dicta, ut declarat
Teddidit Cassianus, collectam , conventum,
Micrologus
(deObservat.
olficium
vel
Eccles.
eo
ticulum, congregationem
,
, canonicum
cap. 5),
quod sacerdos, qui legatione funcelebritatem
soleranitatem,
, et-Missam
orationem,
gilur pro populo ad Dominum , omnium peliliones ea
oratione coltigat aique concludut. Illw lamen orationes
canonicam, aliis aique aliis locis appellans. Quo itivocari videntur, qum apud Romanos
dem sensu D. Bcnedictus cap. 17 Regulae : VesperspecialiusColleclw
super colleclam populi (id est, collectum populum )
tina, inqiiil,
synaxis quatuor psalmis cum antiphonis
vel cursus vesperarum,
ut procedat de una ecclesia in
terminatur, id tsl, tolemnitat,
fiunt; dmn colligttur,
aliam ad stationem faciendam. Haec itle. Sumitur laait Turrecremaius.
Alias vero synaxis dicta est sacra
et hoc nomine frequenlera
men collecta etiam pro coiivenlii (idelium seu moEucharistiae communio,
nachorum
SS. Pairibus nuncupatur
et pro collectione
(Joan. Damasc. lib. IV de
apud Cassianum,
peOrlhod. fide cap. \i; Basil. in Reg. brevio. cap. 71),
cuniae pauperibus erogandae , quae in ejusmodi conin unum convenientibus
celevenlu fieri solebat, ut in aliis locis dicetur. E^x hoc
sive quod Christianis
et sumi solei ; sive quia
itidem
loco dicimus Abbates,
brari hoc sacramenlum
seu Palres illoruni
ut plurimum
fuisse sacerdotes, sive
monachorum,
pacis et unionis symbolum est, et sacramenlum.
c Mirum, et sir.gulare exemplum regularis silentii
: quod eiiam ex plerisque Collationibus
presbyteros
de quo
fit manifestum;
in choro, et in ofliciis
divinis observandi:
praesertim ex Col. 4 c. 1, et Col. 18
c. 15. Sed id quidem fuisse ordinarium,
etiam D. Benedictus cap. 5%Regulae, et lunocentius
non lameii
alibi etiam opportunius
III, cap. Cum ad monaslerium, de Sta. monach. Quant
docelmuus,
perpetuum
severe autera punierint
veieres Patres sacri silenlii

JOANNIS

j9

CASSIANi

100

jeontlnuala student pronunVelut e faucibus ihiMtci Velocitef fapiehda est. Qui A gregaiiohe decantant,
tum
tiationfe cdiieludeffe: -sed feos pro liumefo versuunt
cuiti sit hobis semper infcstus,
pfoeuiaubid
duabus vfel tfibtis iritfefeisionibus Ciiin Orationum incum -eonira se ofierre
niaxime dsfetit infestiorj
eon-;
particulatimque
tios pfecfes DOmiiiO vfelle perVMeiit, CogiiatioiiibUs,
terjeCliofte divisos dfelihetiM,
summam.Norifeiiim
ffluliituiiine
versuum, sedmentis
l-en iveisis numOribiis exeilalis, a-bdufceffe toehtem
iilud iota Vifiutesectanfesliiiaiis, et pef
intelligentia dfeiectaflinf>;
tiestf atti a sripblicatiohis inteilliotie
tes : PscMaih. spWitit; piaUdm et hiehte {I Csf. xiv).
lioc earit tepeiacere a ecepte ffefvbfe contendeirs.
ofaIUfeOque iililitis habent >de>cenivefSus Cum rationabili
Qiiamobrfem utHius feeiiseht breves quidem
assighaiiotife aritaf j,qn'am totuni psaittiiltii cum contioties; sfed cffebeffitrias fifeK : illud quidfem lit freIiiSiorife mfehtis feffundi. Qaae nonnUmquam ptonunquehtiiis Domititiiti atepreCahtes |ugi<ter eideiii cohacreSidiiofum psaidiaboli jtftiantis festinatiotie ^ehfefaturjtliifti
f fefe possiibuS; hoc verb, ul iiisidiantis
moiiiiti
qrii dteCatitatadi suht, modutii mihtferumque
ciila-, tJu-Seihflifefe nobis tunc praecipue-, Buiti er*-cotislderaris, hbh uistinbtiotiem setisuum audiehtibus
ttaiis-, ttislstU, Succiticta brevltate vitemus.
GAPUT XI.
studet paadefe, sed ad ilwem syhaieos pfopefat pefvel pro ferVehife. Beniqtie si qukpiatii iutiiofum,
Quu distiplina apud Mgyptios psalmi riicantur.
ipsos, quos in coti- B VOffe spifSttts, vfel pro eb qriod iTecduiii instiluttis
ALARDI GAZ^EI COMMENTARIUS.
lOfa-tMiefc ititelligit, tjuaS mouafehi iill, -diitii iiiis
feSt, aptfd ise seefetO) e'l peeuiiariier
Jorte sibi\\d
vuU orare, non invpedraitsrolverihs
in oratorio psalmosdecauiarei,caeteris
audientibus,
{id esi privalitii)
ut hic habetur, ex devqtionis spiriiu, et fervore taimprobitale. Sed si quit vult sibi forte tiecretius orare,
in oracite Cohcipieriles Dfeo oifefebani, et quasi in eoelurii
simpliciler intret (id est, absque strepiiu,
Sed et
et orel; Mh in clamosa voce , sed in lacrytbriuiii)
ejaculabantrir i utide fet jaculatwfiaj tiiCiiiitiif.
illas <9fation>eS spectare videtur (qiias Qollectas vo<- mis et intentione cordis. Haec ibi. Quofflodo vero sriut oriiiies exeant, exponens ita conperius dixerit,
camus.), quibus offlcium quodque sive diurnum,
ut ex piurjbus hujus
cludit: Erqoqui
simile opus ( scilicet orationis, aut
sivfe nocturnum lerniinabatur;
non facit,non permitlatur expieto opere
libfi tiapiiVbiis licet atiimadvettefe '(Cap. *l, iu, 11,
iriedftalibriis)
Dei remorari (id est, feiwatiere in oratorin) ne alius
1-2). Utfasqufe enim breves, mn proiixas babebant,
ob ratipnem optimam hic expressam, Quam illorum
impedimentum patiaiur. Vide Turrecrematum.
t Est hoc
monaciio.rum consuetudinem. notavit etiam D. Audqcumentum Aposiolicum I ad Cor. cap.
xiv, suadens dandam esse operara, ut non solum
fepisi. ad trobam iiii scrtbens : Dicuiitnr
'gustihusiii
crebras quideSn haviU ordtienes ;
Ubi
spii-iiti, sed fet itreme tifemiiis et psallamus.
fraires SH Mtjyplo
multi recipiiirit pro sermone externo, et
sed eas tamen brevissimas, et raplim quodammodo
spirilum
'oraihii piuri'vbcfej^uaeaerfefet spiriiu constat; ui idem sit orare
jaculalas : ne illa vigilanter erecta, quw
et psallere spiritu, quod orare et psallere voce; vel
mum necessaria est, per productiores moras evanescat,
alia phiasi ScTrlptiitiae, 4)eu'm labiis honerere (Esaim
atque hebetemr tnfeniio. Ac per koc 'etiaih ipsi saiis
kaftc inietitiOhem, sitcW W&hesi obtundenda, P
omndmi
t xx, Matih. "v). Sic eriim sfermonem definii Lactantius
lib. rv InStilritiotiuhi
si perdwrare non poieii; itiri si ^erdufaiJeHl, itOn eito
cap. 8 : Sermo spiriius esi cum
voce aliquict iighificanle
esse rrnifieWduim. AbsiieXiimtiboraiibnemidta
luculio;
prolalus. Sed et aliis Scrisei hoh iksil inolw preidlib, si ftriiens ferseverat inpturaelocTsspifitnsprovoce
poniiur, ut psalm. xxxi:
Noh -esiih spifivu ejus dolus. Et psalm. ultimo : Omnis
teniio. Nam muiium loqui 'est in. otahdo rehi non nespiriius laudel Doihinuni. Alii per spirilum Intelligunt
cessariahi sup*etftuis agere verbis : muliurn autem pi-ecari ijisl euhi; quem precamur, dinlurna el pia cordis
piulri devotiohis affectum, qno -quis erga Deurri et
Dei cuhurii fervet, ut LuCae xi : Quanto magis Pater
excitaiione , pultare. Et plerumque plus gemilibus
quam sermohibus agitut, plus fletu quam offalu. HaeC vesHeftie cceio ddbii spiirifum bonum petentibus se! et
ad Ephes. Vt: OrdhYes Omni tempore in spiritu. MenD. AugUstiftus. "Quibus 'cohsoiiat illa D. Benedicti
tem vero intelleclum,
seu inteiligeniiam
monitio "Cap. 20 Regulae : fdeo brevis debet esse, et
interpretantuf. QuO sensu psalltere spiriiu,
estpie et devote
puta ordiio ; "nisi fOrte :ex affectu inspirationis divin%
psallere : psallere tiiente est ea quae psallimus,
gratiw protendatur. In conventu tamen omnino brementfe et inreiligfeiiiia
vietur oraxio; et faclo signo a Priore, omnes partter
cOnsequi, et attente considerafe. Monet itaque Apostolus, et suo exemplo prosurgaht. floc autfem lion est accipifendum, ait Turhabet
nonsoluin
vocat,ut, quanlumin nbbisest,studeamus
recrematuS, de oratione fearionica, quaicefia
devote, pio sfeilicet aflebtu, et cum fervore, sed etiam
capitula, vefsus fet psalmos : haec enim hullo pacto
attentfe et inteltigehteriorare
sed deiiralione privata, qtia quisqufe
et p'sai1ere; ut ea quae
abbfeviatidafest:
Oramus et pSallimus, saltem atiquatemis pro nosiro
apud se ofat iii convetilu, sive oraioriO, sicui in fliife
soliti sunl faoflicii religiosi prostrati aut inclinati
captu assfequahiur. Et fationem addit: Nam si orem
ere ofatiOnfem aliquam usque ad signurri, qurid fit D lingua', spiritus hieus orlit; mens autem mea sine fructu
est. Hoc est, affectus quidera in Deum elevaiur, et
a praelato. Hanc orationem abbreviandam dicit ut
facto signfe oirinfeS pariter stirgani. Ita ille. Quod
spifilali dukedine reficitOf : mens autein suo cibo
et pabuld spiriiualis inielligentiae, non reficitur, quia
eiiam ex GassiaiiO, ei ab exemplo veierrim mouachotion ituelligit quae dicTt. Hoc igitur sancli et sapientes
rum iiicfeepttftii fesl. Sic fenirn refert Auctoi- cap. 7 :
tnonachi tola viriuie'sfectabaritur,
Gui aui'em i'S cfui Orationem collecturus est'(nempfe
hoc est, toto stue terra surrexerit,
omnes
dio, et anlmi cOnteritione conabantur assequi, utnon
Stipei-iot, aut senior),
"solum spifitu,
nec ahtequam inclineticr
id est, voce et affectu orarent et
fariier eriguiitur; ita '( WU(/MS
psallerent; sed et mfentfe, et intelligeniia psalmorum
ilte, genua flecteri, nec cum e-ierrn surrexerii, remosensiim et mysteria mfedltando et ruminando
rari prcesumdl: hec rwn larh secuius fuisxe illius conpeac
suam
celebrasse
netrarent
clusiohem, qui precem "ccftligii, quam
percTperent. Qui quidem optimus et
tibi
credalur. Piiffo rion pfbhibet D. Beriedictus,
perfeeXissimusest ofandi et psallendi modus : ideoque hOn lolos .psalirioi> continue et uno tractu ad
stipra, pfivatitn ofaf6 in ecclesia-, absoluto pfflcio
nneiri usquC pronuritiaparit, ut dictum est; sed qui-divi'ii'0 : imttio Studitfsfe Commendat bujUsjmodi oraSiCtil et D. Ailguslinus
busdam intersectionibus
et parvis intervallis post
tiones, et vetatfeasitripediri:
denos aut duodenos versas pauiisper subsislebant,
in sua Regula. SiCenim aiibi ait: Etipteto opere Dei
animo revolventes quae dicta et prnunUata erant.
imnes cum summo silenlio exeant, etc, ul frater qui
Etidcifco

<epsaioios quidetii

, 01

DE COENOBIORUM

1NST1T* ClBi

II. DE NOCTURNIS

ORATIONIBUS.

402

est, coeperit modum decantalionis excedere, psal^ ,A

post hoc sludio per cellulas suas usque ad lucem
lentis progressio senioris interdicitur
vigilias extendant.
[Forte interHunc sane canonicum, quem praediximus, diiodetiditur] plausu, quem dans manu sua in sedili quo
narium
psalmorum numerum taii corporis qiiiete
sedet, cuncios facit ad orationem consurgere, illud
solemnirelevant, ut has easdefri congregatibnum
omnibus modis provid.ens; ne. quod sedeniibUs tetates ex raore celebrantes, absque e6 , qui dicturus
dium generetur prolixitate
psaltaorum, qua [Forte
in mediuni psalmos surrexerit, cuncii^sedilibus
huquo i> ne] is qui decanlat, non modo per seipsum
millimis insidentes, ad Vocem psallentis omni cordis
fructum amittat, sed etiam per illos
intelligentiae
intentione dependeant. Ita namque jejuniis et opeincidat detrimentum;
quos fastidium synaxeos riiratione tolius diei, noclisque lassescuut, ut nisi
mietate sua fecit inCurrere. Illud quoque apud eos
omni observantia custodildf,
hujuscemodi refectione adjuventur, ne liune quidem
Ut in respbnsione Ainumerum stantes implere praevaleant. NuVlum c elleluia niilius dicatur psalmus , nisi is, qui in titulo
enim lempus ab operis exercitatione vacuum tfansire
suo Alleluitt inscriptione proenotalur.Praedictuin
vefo
duodenarium psalmorum numerum ita dividunt, ut
concedunt; quia non solum ea quae diei splendor adconiendunt:
si duo fufefint fralres, sfenos psallani; si tres, quamitlit, omni instantia manibusexercere
ternos; si qnatuof , ternost Quo numero nmiiquatn B sed etiam illa operationum
genera sollicita mente
noctis densissimaa
minus in congregatione decantatit; ac proindequanquae neipSiuisqilidem
perquirunt,
tenebrae valeant impedirej credentes *e tanto sublitalibet muliiiudo
convenerit,
uumqiiam
atitplius
miorem spiritualium
contemplationum
puritatem
psalluhl jn synaxi, quam quatuor fratres.
menlis intuitu quaesituros, quanlo diutius fuerint
CAPUT xii.
erga operis studium ac laboris intenti. Et idcirco
Cur mo psallenle, cmteri in synaxi sedeant, vel quali
mediocrem canonicarum orationum <*numerum judiALARDl

GA2M

a Psalmi, qui
pro litulo habent AUeluia, sunt ntimero viginti: nempe civ, cv, Cvt, cx, cxi, cxn, cxm,

COMMENTARIUS.

Tertuliiani
reprehensio (Lib. de Oratione cap. i% et
ifci ndlas Pdhieiii), qiia huiife sedetidi tiliim iii chofo
tet offifeiis ecfcltesiasiicis dihinafe atit itiipfobafe
CXVJ,
CXIV,
CXV,
CXVII,
viCXVUI,
CXXXlVj
CXXXVi,
CXLV,
CXLVI, CXLVH, cxivni, CXLIX, CL, quos idcirco SS.
detuiv ut superiuS notatum; nisi ad illos referatur,
Paires Hieroiiymus et Augustinus vocant Aileluiavel socordia et ignavia sequi yelex irreyerentia,
(icos ;hec aliani ratiOnenl istius ihscfipiiohis
affeiieiiad brant aiit psallutil : Vei illius distihctiohis
'et
VatielatiSiii divinis officiisobservandae, de qua supra,
ruut, quam quod psaluii isti singulareht ac festivaiii
Dei Iaudem prae aliis contineani, quam liiulus ipse
rationem non habent, id est, sedent, quando stanindicat. Af/etuiaehim duobus vocabulis, laudale Deum
dum aut flecteiiduiti fessfet : "qriOd quidem extra dicum jnbilo, laetitia,et Cantu, sive, jubildteDeo, soriat.
scipiinam esse, hdC fest, ab inslituiO SS. ttotfuci. alifeUnde in coelo, ubi laeta sunt omnia, perpetiium fest
nnm nemq negaverit : nam et D. Reiiedicius jilbfet
Alieluia. Apoc. xix.Et in Ecclesia laetis dumtaxat tem{Cap. 5f) Rig.) fratf-fes etiatri ih itiiierfe. 'crihSiitutos
poribus canitur ]am inde ab Apostblicb saecuio, iit C opiiS Dei, id fest, 'ofliciuih "diviiiunl statiitis hofis neftesiatur D. Angustinus in psalm. cvi. Usnin autehi
splvere cum trernpre divino flecleutes genua. vide
canendi lianc vocem ih Ecclesia ex Aggaeo pfopiieta
iNavafruni lib. 'de Ofaliohe 'cap. 4.
c Sunt baec eOhirilOdfe et
manasse, qui primus omnium Cahtavit AUeluia, cum
hyperbOliCws iiiteiiigenhovam templi structuram vidit, testalur S. Epiphada. Nam ceftum est exfeipi tempus quod divinis
hius lib. de prophetae vila e't interitu c. 0, idqiie
officiis imperidfebathf, qu'0'd6iie feTectibni, somno,
secundum Tobiae prophetiam C. xm, cum alioqui
aliisque neeessitatibuS coiiceaehdtiih. fuit.
a
multi psaliiii, quos noiavimus,
Alteluia litulo inNempe dubderiafiuto illiim pSalmorum iiuhtefum
tam in vespertiriis, quain in nociurnis Officiis angeli
haberentuf (Concil. Toscripli,anteiiIo'rumtempora
leta. iv-, 'Cah. lo). Notandum vero quosdam psalmos
"riiagisterio et documenio irisUtutuni, de quO supfa
duplici Alieluia praenoiari, quorum alterum vOluht
'(Cop. 5 eii >3). Videfiht hafeciniptefiti quidam, et iinlioiiiiulli ad iinem supefioris psalini periinere. Quod
portuni, qiii tOloS difes ih psairiitodia et caiiiu iiisuiriendos piiVatil^ quasi VfefOiiiliil
aliiid pfeiisi nobis
Auguslinus refellit dicens: Ubicumque, pos't riumerum
incumberet : cum exemplo VeteViirii mbhacnofiiin
psatmi sive semel, sive bis conscriptum invenimus Alleet nostrai eiiam Regrilae insiituto
luia, secundum celeberrimam EccUsim consueiudi'(Cdp, i8 Re.gulm)
constet tria eSsfe,ih qitibiis vita tiionachi vfefstifi deitem, ei psalmo esse tribuendum, qui eodeth niimero
ilk>et Iaborfem
beat, videHcfet oratioiiem,
iectioheni,
prmnotatur.PoTto adhujus ihstituiionteveterum
"maiiiium : ei pfoiiidfe lioras diurnas sife essfe distirirum monachorum Imiiationem
videtur fetiam D. Benedicius instiluisse (Cap. 9 el 11 Reg.), ul post duoguendas et distribueiidas, ilt aliae lectioni, aiixoradeuarium psalmum,
Utidfe dfe istis tfiqui est ullimus secundi rio- jj lioui, aliafe operatiOni tfibuantrif.
bus difeft isidofus lib. de Suiiimo bono . Sehiuih Dei
cturni, canalur Alletuia, exlra Septuagesimarii diebus
sihe iiiterynissiohe UgWe^ orare, ,'et opei-art oporiet.
feriatis ; post cantica vero diebus dciminicis.
i Vides hic sedilia jam tum in usu fuisse iri ecin iliurii iOciira feegul*':
TurfecffematijS
tonii&eclesiis, seu oratoriis monacliofurri. Uhde etiam iritfilrandum, iiiquii, ijuoiif ex ftit qvm jam dicta suiii de
dislributidne hdrarum diei,Vectionis. el laboris, et ofaligitur monacbos subinde In officiis divinis 'sedfere
'lionis, mdnifestuin ett qiianium aberrerit, el Uihsre
consuevisse., Qubd etiam ex Reguia D. Benedicti
deviehl ~abihtenliohe et institutis Regutw bedtissimi
clarum est. Nara cap. 9 statuit, ut diebus feridiis ad
Palris Benedicii, qui \ethpus assighatuhi lectioni et
noclurnos sedentibtts omnibus in scamhis, legahlur vicissim a ftatribus super analogium ires IecUohes: post
Xdbori, lotum ih ordliohe expehdurit: sicut quidam faieTiiam vero iectionem dic&iur, Glorid Palriciurit, qiii sensum suum reciiiuidini Regulw, et sahctoquam
dum incipit cantOr dicere, mOx omnes ie.$ectilibus suis
riim Palrum prudentim pfmpbiiehies, in cfuibusdam
mohasleriis hegtecla leciidne el 2imiss"b XdboYetfivitium
surgant o'b honorem et revereiitiam 'S. Trihitalis. Et
cap. 11 : Residehiibus cuhclis dispOsite, ei per OrUiofficium adeo pfolongaruhi,
qttod fere idtuht Mem in
eo occuparit. In qua re qiiaih maAIfeste coihtra ftiS/inem in subselliis, etc. Quare uoh salis juxta apparet

JOANNIS

103

CASSIANI

104

ut ardenlioribus
fide,. A illam satisfaclionem,
moderatum;
quam pro negligentiis seu ignocnrsus
rationibus nostris obtulimus,
eoruin infatigabilis
et confessionis nostrae
spatium quo se virtutis
veniant profusis gemitibus imploratam, sollicitusnos,
fessis aegriset' nihilominus
extenderet, servaretur,
de nimietate fasi lempus quietis invenerii,
maculare festinat, tunc
minime gigneretur
que corporibus
canonicastidium. Ideoque cum fuerint orationum
praecipue fiduciam noslram dejicere aique enervare
cant divinitus

rum

functiones

suam recurrens
alio

tantum

ex more
cellulam

inbabitare

ad
finitae, unusquisque
(quam aut solus, aut cum
quem scilicet
et disciplinae

permittitur,

societas operalionis,
vel discipulatus,
vel certe quem similitudo
imbulio copulavit,
tum comparem
velul peculiare

quisquam eorum
donec superveniente

CAPUT

a Quem laborem,
industria annitentes

nulla

lalis verenda

eiirergat illusio, intercedens etiam purus sopor inertiam monacho mox eviinferens
gilaturo
pariuriat,
segnemque
torporem
menti, per toium diei spatium vigorem ejus obtun-

succedat.

diaboli

illamque hebeiel pferspicaciam sensus, et pinguedinem cordis exhauriat, quae nos possit per totum dieiti adversus omnes insidias inimici cautiores

B dat,

XIII.

Quare potl missam nocturnam

nuum suarrim

virtu-

in requiem somni resolvidiei splendore,

nocturno

operatio diurna

operi, ac meditationi

ciare non potnit, sub illiris horae brevissimo tempore

dehonestare
conetur
( Vide Collat. 22, qum est de
noclurnis illusionibus).
Secunda vero, quod lametsi

fecit) idem rursus orationum officium

nec
sacrificium studiosius celebrant,

ulterius
tur;

cum fervenlius
nos ad Deum tendere
conlendens,
orationum
: ila ut
nostrarum
piiritate
perviderit
nonnumquam
quos per lotum noctis spatium sau-

dormire non oporteat.

praeter illam rationem, qua tota

sacrificium
Deo de fructu ma-

servare. Quamobrem canonicis vigirobustioresque

c
liis privatae ab eis subjunguntur
excubiae,acmajore
illis observatione succedunt, ut el illa purificatio quae

offerre

se credunt,
duabus ex causis
cum omni observatione
custodiunt.
Quod nos quoeadem diligentia constudemus,
que si perfectioni
b ne forie
Prima
venit observare.
purificationem
nostram nocturnis
psalmis et orationibus
acquisi-

est acquisita,
uon pereat; et
psalmis et orationibus
intentior
sollicitudo diligentius
nos per diem custoditura, praeparetur meditatione nocturna.
CAPUT

livens puritati
noslrae, cui
tara, invidus inimicus
infeslus
maxime insidiatur
semper, et indesinenter
contaminet.
Qui post
est, quadam somni illusione
ALARDI

GklMl

XIV.

Quemadmodum in celtulis suis opus manuum

el oraliones pariler exerceanl.
Et idcirco

eas cum adjectione

operis exsequuntur,

COMMENTARIUS.

lem beaiissimi Patris et ejus Regulam venianl, facile C

est videre unicuique qui ejus Regulam eliam parum
legil. lia ille.
lllunt
nempe, de quo in fine cap. praecedentis:
Noclurno
operalio diurna sucoperi ac meditationi
cedal.
b Vides quanto studio et sollicitudine
pii illi moamaiores studuerint
nncturnas
ilnachi et puritatis
solusiones et polluliones
opera diaboli procurari
temiitas praecavere: ut hanc ob causam feliquum
hujus
poris post nocturnam missam (ut habet lilulus
Officium , nemini ad
cap.), i. e. post nociiiriium
vfel operationi
somnum redire liceret: sed oralioni,
assidue omnes vacarent. Quod etiam aemulatus D.
Benedictus staiuit (Cap. 8 Regulm), ut hiemis lempore, quod restal pott vigilias., i. post nocturnum ,
a fratribus
matutinum officium,
quod vulgo dicimus
meditationi inserviatur.
c Eas nimirum,
quas superius (Cap. prwced.) dixit
id est, privatas, et spontaneas _
excubias,
privatas
"
exercitaiiones
spirituales,
medilationes,
oraliones,
vigiliis,
quas pii illi monachi, poslquam absolulis
seu officiis nocturnis ad suas cellulas se receperant,
simul
cum opere manuali,
ex devotioue
privatim
humana fragilitas paliebatur, exercebaut;
quanium
ne quid sibi lemporis
absque fructu et guslu spirivel oiiosis aut vacantibus somnus
tuali deperiret,
Ita namque ab eis incetsanler operalio
obreperet.
ut psalmanuutn privalim per cellulas exercebalur,
medilatio
morum quoque, vel cmterarum Scripturarum
ut auctor repetil
et
numquam penitus omilterelur;
in epist.
inculcat lib. m cap. 2, et D. liiernnymus
18 de monasterioetraonachis
Bethleemilicisloquens:
In Chrisli, inquii, villa tota ruslicitas est: extra psaltnos silentium esl: quocumque te vertas, arator stivam
sudans messor psalmis se
tenens Alleluia
decantal;
avocal, et curva attondens vites falce vinitor aliquid
Davidicum canit. D. Augustinus lih. de Opere monachorum c. 17 : Canlica, inquit, divina cantare etiam

manibus operantes facile possunt, et ipsum laborem

An ignoramus
tamquam divino celeumate consolari.
opifices quibus vanitalibus, et plerumque etiam lurpitudinibus
theatricarum
fabularum donent corda , et
linguas suas, cum manus ab opere non recedant? Quid
ergo impedit servum Dei manibus operantem in lege
Domini meditari, elpsallere nomini Altissimi:
ita sane
ut ad illa discenda, qum \memoriler recolat, habeat seEx <iuibus colligo
posila lempora ? Haec SS^ Paires.
oralionem,
praesertim mentalem, non semper impediri opere externo,
et manuali,
ut vOcani; et non
modo licitum, sedet pium,acsaluiareesseinter
operandura aliquid pii mediiari:
aul psalinos, et alias
modo tale opus non sii, quod omnem
preces recitare;
excludat
attentionem
(JS. Thom. n, q. 85, a. 14 ;
Navar. de Orat. c. 18 ef!2i)
Nara in omni oralione
etiam libera et spontanea, requirilur
vocali,
aliqua
atientio et reverentia interna,
ut colligitur
ex illa
celebri Hieremiae sententia : Maledictus homo , qui
48, ex Hebraeo,
facit opus Dei hegligenter [Hier.
LXX, ap.ti,&;, negligenler]. Si enim, ait
fraudulenter,
D. Benedictus, cum hohfinibus potenlibus aliqua volumus suggerere, non prwsumimus. nisi cum humilitate et reverenlia : quanto magis Domino Deo universorum, cum omni humilitate et pietatis devotione supesl! Quod si in oratinne
etiam privaia
plicandum
et liberaTocum
habet, multo magis in oraiione publica et praecepta,
in horis canonicis et officiis
putaj
ecclesiasiicis
observandum : qua de re infra, loco
huic persimili agemus pluribus (Lib. JII c. 2). Porro
orationi mentali, seu mfeditationi deesse non potest
attentio, cum ipsa altenlio sit ipsissima oralio (Soius ,
lib. x de Just. q. 5, a. 5). Proinde repugnat meme
ut per se notuin est: nam
orare, et non altendere,
cum primum mens vagari incipil, orare desinil. ltacarere
que sula vocalis oratio est, quae attentione
potest, dum cogitalione ad alia defluenle, lingua dat
sine mente sonum.
j

DE COENOBIORUM

,05

INSTIT.

LIB.

II. DE NOCTURNIS

ORATIONIBUS.

406

valeat somnus irrepere. Sicutenint

A evocati. Quod ita explent fores egressi, ut nulla inita nec
tereos sermocinatio penitus conseratur. Sedsic unusnullura ferme ab cis olii tempus excipitur,
ut psalmum vel
Nam
medilationi
finis imponitur.
quisque opus exsequilur injuncium,
quidem spiritali
memoriter recensendo,
non
scripturam
quamlibet
pariler exercenles corporis animseque virtutes, exsolum conspirationi
terioris hominis slipendia cum emolumentis interionoxiae, vel consiliis pravis, sed
ne velut

otiosis

ris exaequant, lubricis

motibus

cordis et fluctuationi

velut
opernm
pondera,
praequamdam tenacem, atque immobilemanchoram
ac pervagatio cordis innexa
figenies, cui volubilitas
intra cellae claustra, velut in portu fidissimo valeat
inslabili,

cogitationum

mcdilaiioni
lantum,
contineri;
atque iia spiritali
et custodiae cogitationum
inlenta, non modo ad consensum pravae cujusque
suggeslionis
pervigilem

nec

otiosis

ullam copiam vel

quidem colloquiis,
oris pariter et cordis officio in
tempus imparliat,
meditatione spiritali jugiter occupaio.b Summa namque observantia custoditur,
ac praecipue juniores [Al.

ne quisqnara cum alio,

juniore], vel ad punclum

temporis pariter substitisse, aut uspiam secessisse,

ve) manus suas invicem tenuisse deprehendantur.
Si
qui vero contra liujus regulae disciplinam,
reperti

ex his quae interdicla

sunt, admisisse,
ut contumaces, ac praevaricatores
non
ita ut
cuslodiat;
mandatorum,
superflua,
otiosaque
cogitatione
suspicione eliam conjuquid ex quo pendeat, haud facile possit a quoquam B levis culpae rei pronuntiati,
carefenon poterunt. Quam
rationis, praviqueconsilii
discerni, id est, utrum propter meditationent
spiritalem incessabile
an
manuum
culpam nisi in unum cunctis fratribus
congregaiis
opus exerceant,
tam prseclarum
publica diluerint poenitentia, orationi fratrunt nullus
propter operis jugiiatem
spirilus
eorum interesse permittitur.
profeclum,
scienliaeque lumen acquirant.
mentem corruere

non sinat,

CAPUT
Qua lege
que ad
palioni
Finitis

Verum

etiam ab omni

tione, sicut superius commemoravimus,

nullus eorum vel ad modicum
subsistere,
cinari audet cum altero: sed ne quidem

absoluta,
aut sermo-

per totum
diei spatium ecella sua progredi.aut
deserere opus
quod in ea solitus est exercere, praesumit, nisi forte
ad officium

necessarii

aliquid

CAPUT

XV.

modestiw post oralionum

missam unusquissuam cellulam redeat, et cui subdatur increis qui aliter feceril.
et quotidiana
itaque psalmis,
congrega-

cum fuerint

fuerint

cujusque
ALARDI

XVI.

Quod nulli

orare cum illo, qui fuerit ab oratione

~\
'
liceal.
suspensus,
Sane si quis pro admisso quolibet
deiicto fuerit
ab oralione suspensus, nullus cum eo prorsus oranc submissa in terram
di habet licentiam,
antequam
reconciliatio
ejus, et admissi venia copcenitentia,
ram fratribus cunctis, publice fuerit ab abbate con-

Ob hoc namque tali observantia semetipsos

ab orationis ejus consortio segregant,
atque serpc
d credunt eum
qui ab oratione suspendioperis G nunt, quod

GAZMl

cessa.

COMMENTARIUS.

11
Chrislianus,
inquit,
qui a sacerdotibut
excommuniExemplum religiosae modesliae et silentii in oraSatanw
tradilur:
de quo plura
patur,
torio, in cella, in claustro, dormitorio,
quomodo ? quia extra Eccledicemus Collatione 14.
siam diabolus est; ticut in Eeclesia Christus;
ac per
b Prudentissime
id constitutum
et observalum;
hoc quasi Satanw traditur, qui ab Eccletiattica
comet
S.
Pachomio
dictavit
in
munione
removetnr.
Unde
illos
haec verba:
quod
Angelus
quos tunc Apostolut
Adalteriuscellaminlrarenullusaudeat.
Idem etiam D.
Salanw esse traditos prmdical, excommunicatos a se
Beiiedictns observari voluit, ul ne quis fraler ad fraesse demonstrat (1 Cor. i et v). Haec Auguslinus
(De
trem jungatur horis incompetenlibus:
verb. Aposl. sermo 68). Suspensi iiaque ab oralione
Cujusmodi sunt
aut labori manuum fratres
censebantur excommunicati,
ac proinde Satanae trahorae, quibus leclioni,
ait Turrecrematus.
Eodem vero
diti. Quo etiam modo D. Benedictus hunc Cassiani
debentincumbere,
imitatus (Cap. 24, 25 et 44), duas
spectat, ne quis officinas operariorum
locum, utopinor,
ingredi audeat
absque licentia;
altepraeterquam ii qui hujusmodi offisuspensionis species magis distincte expressit;
sunt
de
re
D.
Basiram
cinis, operisque
praefecti. Qua
pro culpis gravioiibus,
qua suspendiiur quis a
lius iia sanxit:
Si quis importune venit in culinam,
mensa simul, etab oratione : quod idem esse declaaui in cellarium, exceptis designatis, aul his qui disciet tradi Satanae secundum
ac excommunicari
rat,
lerribilem
plinw hujus ordinis curam gerunt, careat benediclione.
Apostoli sententiam ; alteram pro levioEt S. Pachomius Basilio pene coaelaneus : Ad offia mensae tantummodo
ribus culpis,
participatione.
diversarum
itliusmodi
artium
toli
Porro
cum
sive excommucinas, inquit,
suspensionis,
pergant prwponicaiionis
siti, ut accipiant quod necessarium est.
poena secundum evangelicam doctrinam.
p.
u
c Eadem utitur
nemini infligenda sit, nisi qui Ecclesiam audire noplirasi lib. m capile 7. Et qualis
ea fuerit poenitentia,
declarat
lib. iv cap. 16 liis
luerit (Malth. xvm): ac proinde nemo excommuniverbis : Cunclis in synaxi fratribus congregatis lamdiu
candus ob quamcumque culpam graviorem,
et mordonec orationisi ei conjunctum
sit inobedienliae
proslratut in terram veniam postulabit,
tiferara,
pecnum solemnilas consummelur; impelralurus eam, cum
nolit
audire
id
catum, quo quis
Eeclesiam,
est, obseu
prtelato ecclesiasticolegitijussus fuerit Abbalis judicio de tolo surgere. Similia
temperare Ecclesiae,
habet D. Benedictus cap. 43 et 44 Regulae.
me praecipienti : par est existiraare
neminem frad
trum sicab illis patribus fuisse ab oratione suspenSuspensum ab oratione
pro excommunicato
hic accipi satis evidens est. Tradi enim Satanae sesum, sive excommunicatum
(illa nimirum excoracundum senlentiam
causa noAposfoli is dicilur
municaiione,
quam majorem distinctionis
(I Cor. v),
nisi gravioris culpae reus judicatus,
id est, Ecclesia,
qui a eorpore Christi,
minamus);
eam
praescindiet
a
communione
etstaiuta
fidelium
excluditur : ac per
tamen regulari,
tur,
poenitenlia, etsalisfactione
hoc poteslali et lyrannidi
diaboli qtiodammodo
rediluere, ut ait Auctor, ac emendare recusarel. Tunc
sicut Ecclesialicereticos
conviclos poteenim demum censebatur ab oratione, et oratorio, et
liuquitur;
stati saeculari relinquit.
Omnis
officiis
divinis
Unde Augustinus:
suspensus; ut nec ipsi cunt aliis,
'
PAiaoL.
XLIX.
*
k

JOANNIS

H>7
seeundum
Aposloli
lur,
a et si
ejus,
quis orationi
hiore,
re

inconsiderata

praesurnpserit,
tradeps

efficiat,
tanae, cui

in

putatus,
rens,
lionis

ille

qupd

tradi

antequam

recipiatur

pietate

permotus,

complicem

se

scilicet

cum

illo

fomitem,

se

vel

miscendo,

Satanae

communica-

fuerat

majorem

et contumaciam

dere,

de-

gitare.

vel

Quod

is qui

GAZJSl

in

b Is autem

namque

ac magis

ob

sinet

quod

faciet
fuerat

senioris

increpationem

dissimulanter

generet

delinquenlis
ALARDI

vel

magis

religiosi

tri-

indurari,

nee

et venia

co-

XVII.

ad orationem
exsuscitat,
debeat eos commonere.
, cui

solatium

et
segregatus;
non magni
pen

de salisfactione

CAPUT

vel oraIIII

eum

hoc,

Sa-

ejus

incur-

crimen

confabulaiionis,

cor

buens,

per

Perniciosum

enutriat.

humiliari

ejus

voluntarie

emendalione
gravius

: A pejus

a se-

damnationis

semelipsum

pro sui reatus

eo vel maxime

epmmunione

insolenliae

sententiam

108

CASSIANI

conventus

hora

so.ita

commonitio,

COMMENTARIUS.

lioratiohem
facere
Isidori
a Gratiano
et a Srtiaragdo
citatus
jiec aliis 'ctiiti ipso commuhem
(11 q. 3,
D.
sic
debet
25
Cum
Hoc
sanetorum
PaProinde
cefet.
exponi
cap.
Regulae
igilur
cap.
excommunicalio).
Is autem fraler,
trum institutum,
etiam monachorum
exemubi diciiur:
qui gravioris
veterunt;
Benedicti,
a tnensa simul el ab
merito
D. Benedictus
suae Regulae
noxa
tenetur,
plo confirmatum
suspendalur
culpw
in ullo consoriio,
ascribenduin
duxit.
Nam cap. 26 ita statuit:
Si quis
: nullus ei fratrum
oratorio
junqaiur
excommuuicasine jussione
abbaiis
et Ecciesiastica
exetfe. Narii si de vera,
fraler prmsumpserit,
fratri
bic agatur,
censura
sicuti
communicato
aut loqui cum
aut suspensionis
lionis,
quolibet modo se jungere,
: Persistens
in pmni- R eo, aut mandatum
ei dirigere;
verba
similem tortialur
excomsequentia
plane indicant
seritenvihdicldm.
municalionis
Ubi
ait Turresciens iltam terribilem
Aposloii
ientiw luclu,
notaudum,
Salanw , in iiite': Tradilum
de illicita
illa
tiiihl dicetitis
crematns,
hujusmodi
quod S.. Pater non lnquitur
ctilnae nomine
cum excoramunicato
in eodem crimiritum carnis, etc. Necesseest
gravioris
participaiione
sive contumaciam
est excommunicatus;
dando
ei
inobedientiam,
ne, propier
inielligi,
quod
ipsam
excommunicationem
vel favorem
: quia talis partiauxiliura,
consilium,
quae vel sola ad infligendam
: Si quis
indicat
secundum
incurrit
ut manifesie
eamdem
cap. 23 dicens
cipans ipso tacto
jura
sufficit;
aut
sententiam
aul inobediens
habetur
in capiiulo
, aut superbus,
; secundilm
contumax,
qiiod
ffaler
exislens sanclw
de sentent.
excorii.
Sed loquitur
vel in atiquo conlrarius
de panicimurmurans,
Nuper.
in loquendo,
vfel comedendo,
vel secuin
et prwceptis
contemplor
reper; si seniorum
patione
Regulw,
nostri prmceplum
adhic secundum Domini
manifestam
tui fuefil,
orando;
qnae cuiri Dt coritra
prohibitioaut
certe
nem
mortalc
elc,
inter
moheatur
semet,
culpam
graviorem,
tamquam
Superioris,
peccatum
vel
concui iuobedienlia
et per consequens
accesserit,
et mortiferani,
graviores
connumeratur;
culpas
ut culpa sit ex se,
simili
vindicla
venit
ferienda.
Ideo S. Pater
ait,
juncta sit. Neque tamen requiritnr,
ut
talis
sed
sufficit
suo
similem
sortiatur
excommunicalionis
vindiclam.
mortalis;
sit,
siveex
quod
genere
rei
et inhibitionis;
Haec ille, manifeste
indicans
secundum
D.
mentem
vel ex sola vi praeeepti
gravitate,
aut permitiente.
Benedicti
non esse sl.alim
excomrnunicatum
Quanet justa causa id suadente,
( masive ab homine
sub
sive a lege,
excommunicatione
: nam de minore
enim
hic
jore scilicet
documq,ue
non agilur)
excOmmuniCato
commualiquid
legitime
praecipiqui cum fratre
pberia excohimunicationis
moriale
aut orando : sed esse
intelligitur
peccalum
tur, aut prohibetur,
Q nicai, colloquendOjComedendo,
aut prohibitioni
non obedire;
excommiinicaiione
At ex Cassiano
satis
esse tali praecepto,
dignuin^.
se non
cauetiamsi
alias, et secundum
apparet
apud illos raonachos
lege, aut statuto
ejus transgressio
de illis
sumendum
tlnde
aut consuetudine
introducium
esSet mdrlalis.
judiciura
lumfuisse,
; ut qui
Auctor
frairi
excommunicato
in oratione,
aul officiis
divicapite
commemorat,
quas superiori
ciiipis,
loci argumenio
ex hujus
nis communicaret,
eo ipso eamdem
similibus.
excommunicaAtqui
aiiisqiie
corollaria
scitu , et notatu
tionis
censeretur.
Est praeterea
licet duo veluii
incurrisse
poenam
coiligefe
monasteriorum
advertendum
hic supponipraesumptionem,
tum apud
Primum
abbates,
aliosque
digna.
suos inotum apud D. Bcnedicluin,
habere
Si prmsumsuspendendi
potestatem
Cassiahum,
praefectos
ab officiis
id esl,
exnon solum ab oraiione,
pserit,
inquiiint;
qua parte excipitur
riachoS,
ignorantia
et consorlio
ciisabilis.
Est enim
cohsolatorius
in Sexto Canon
et externo
fratrum;
convictu,
divinis,
a corpore
Boriifacii
etiara
verum
Chrisii,
quod
obvielur;
praecidendi
papae : Ut animarum
periculis
merito
voSatanae : quam
sentenliis
el tradendi
Ordinariorum
est Ecclesia,
per slalula
quorumcumque
senlentiam
terribilem
nolumus
: dum lamen eorum
cat D. Benedictus
(Cap.
25);
protatis
ligari
ignoranles
sed
externa
crassa nonfuerit,
aut sttpina
privat communicaiione;
ignorantia
(DeConstit.
quia hon soluin
diaboli
haud dubie aitingit,
et
aliae
causoe
aut Hanimam
quam
tyrannidi
cap. 2).Excipiuntur
legilimae,
ut nierito
dicatur
cilae communicalionis
cum
excommuiiicato
extra
et obnoxiam
reddit;
jusubjicit,
diaboli.
Secundo
observa
divina
a Jure concessa,
et vulgato
illo versiculo
sinieiituin
, aut mancipium
et rigomonasticae
mul cuin ignorantia
disciplinae
vigorem,
coniprehensae:
antiquum
monachi
contumaces
solebant
inlerdum
fem,'quo
Utile, lex, humile, rfes ignorata, necesse.
p.
a
id
excommunicari
suis
ab
est,
oratione,
suspendi
non sacerlicet forlasse
De quibus
videodi
et superioribus,
abbalibus,
suhi,
qui de casibus conscienin monachos
tia- pertractant.
enim facultatem
dotibus;
hujusmodi
b Id
et habent
habere
habet
aut convosibi
subditos
abbaies,
est, qui curara
excitandi,
possunt
modo legitime
ad ofliciuin
nec presbyleri;
candi fratres
nocturnum
in
eliairi
non benedicti,
, ut solenl
de his satis.
Verum
ccenobiis
etiam hoc
ei confirmati.
diaconi.Conferendum
quibusdam
instituti,
a Vides
et censurae
cui litulus,
vigorem
disciplinae,
caput cum cap. 47 Regulae D. Benedicti,
antiqnum
moetiam apud veteres et Orientales
De significanda
hora operis D.ei, ubi et Smaragdus
ecciesiastiCae
alide re exslant
canones
observatum.
abbas similem
Patris
conslilutioriaciios
cujusdam
aniiqui
Qua
canon
: Horas ad cursum
nem refert
Jiis verbis
11, q. 3, ac praecipue
procurare
quo.t apud Gralianum
ordiabbatis dcbet,
undecimus
Apostolofum,
quem Pabianus
papa epist.
cuicumque
juxta
dispensationem
staluerunt
dicenid esi, qui menie sollicita
et impigra
ad
1 citat in liaec verba : Sic apostoli
natum fuerit,
aversando Regu: tii opus Dei
non
hoc opus idoneus
tes: Et si quis cum excommunicatis,
fuerit invenius
sattim
in domo (id est, sub eodem tetardelur
: qui non qua liora illi
libitum
fueril
fralres
las, scienter,
vel
ilte
comscd
sic
ait
locutits
ad
suscilare
oraverit;
cto,
prcesumal;
totamcongfegaGlossa)
fuerit,
vigilias
<munione
Cui similis
esl canon sub nomine
ne inutroqw
inwtionemad
oraiionis
invitei;
privelur.
officium

109

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

II. DE NOCTURNIS

ORATIONIBUS.

110

non passim, ut libi- A diatur horara; vel eamdem dormilurus,

vel synaxeos cura committilur,
atque festinus ad soranum ahlicipet,
tum est, nec prout nocte fuerit expergefactus, aut
et nori tarii olficio spiriseu insomnii coar: opportunitas eum somni proprii
tali, vel quieti omnium deservisse, qtiarn requiei
- ctaverit, fratres etiam ad quotidianas vigilias exsusuae satisfecisse credatur.
sciiare praesumit. Sed quamvis eum consuetudo
CAPUT XVIII.
hora solita evigilare compellat, taraen Solstellarum
cursu praestitutum
licite, frequenterque
congregaiionis tempus explorans, ad orationum eos
diuturna,

invitat officium,
v sivcl oppressus

ne in utrOque inveniatiir
somno statutam noctis
ALARDI

incautus,
transgreGAZM

Quod a vespera Sabbati usque ad vesperqm diei

Dominicm genua non fleclantur."
Hoc quoque nosse debemus, a a vespera sabbati,
quae lucescit in diem dominicum , usque ad vespe ram sequentem apud ^Egyptios b genua non curCOMMENTARIUS.

niulur incautus: id est, ne vel oppressus somno statuneque ad observandum indkamus jejunia ; neque ad
tam noctis transeat horam; vel eamdem festinus antiexorandum Deum genua succidamus : sed sicut dominica solemus facere, erecti et feriati Resurrectionem
cipet. Haec ille. Sed ne quid hic praetereat, quod ad
Domini celebramus. S. Hieronymns
in Dialogo ad, et nostri instiiuti elucidajuniorum inslructionem
tionem pertinere videatur; libel etiam illud addere,
versus Luciferianos
: Die dominico, et per qmnem
Pentecoslen nec de geniculis adorare, et jejunia sotveqund iri c. H ejusdem Regulae habetur singulare, et
ad lioc idem argumentum
specians. lbi postquam B re, mullaque dlia, qum scripta non sunt, rationabilis
S. PaterN. disposuitqualiter
sibi observatio vindicavit (Cap. 4). Idem in prooemio
vigiliae, idest, officiura
nociuruum diebus dominicis peragatur, subdil: Qui
epist. ad Ephesios : Permansit Paulus Ephesi usque
ordo vigiliarum omni>tempore tam wslatis, quam hyead Pentecosten, tempus Imtitiw alque vicloriw,
quo
mis wqualiterin die dominico teneafur; nisi fqrte (quod
non flectimus genua, nec curvamur in terram; sed cum
Domino surgentes ad alia sustollimur. Denique Aleabsil) tardius surgatur: et tunc aliquid breviandumest
de leclionibus, aut responsoriis. Quod tamen omnino
xander III pontifex haec in sua Decretali : Diebus
dulem dominicis, et aliis prwcipuis festivitalibus , sive
caveatur, ne proveniat. Quod si contigerit, digne inde
inter Pascha el Pentecoslen, genuum flexio nequaquam
tatisfaciat Deo in oratorio, per cujus id evenerit negleclum. Ubi Turrecrematus exponens quomodo aliquid
debel fieri; nisi aliquis ex devoiione id velit facere in
breviandum de leclionibus, aut responsoriis : Non
secrelo (Lib. n Decretal.c.
Quoniam). IIujus porro
in
numero:
duodecim
diinstitutionis
et
consueiiidinis
causam et rationem
quidem, inquit,
quia semper
cendm sunt; sed in quantitate : ut breviores dicanlur,
plenius explicat auctor i|le, qui apud Justinum ad
haec interrogata respondit:
Si genuum incurvatio in
quam deberent: breviias aulem responsoriorum non est
accipienda in numero : ut dicantur pauciora, quam
precalionibus magis peccalores Deo commendat, quam
si stanles orent, magisque ea res divinam permovet
duodecim; aut in quanlilale, ul dicantur breviora, sed
misericordiam; quapropter diebus dominicis, et a Pasquoad nolam accipienda est; ut dicanlur expedilius,
nota breviori.
chw feriis ad Peniecosten usque precanles genua non
a Hanc
phrasim muluatus est auctor ex Matthaei
flectunt ? Unde etiam in Ecclesia talis consuetudo ?
XXVIII capite: significatque vesperam, quae diem do- Q Respondet deinde auctor ille : Quia utriusque nos
antecedit: quo sensu nonhulli
convenit jugem obtinere memoriqm, el ipsius per pecminicum inimediate
lucescere in primam sabbali, ut
catum lapsus noslri, et gratim Christi Domini nostri,
sic interpretantur
idem sit, ac in diem domihicum
proxime sequenper quam a lapsu resurreximus. Ea propler genuum
tem inclinari (Walfrid. de Reb. Epcles. cap. 25. Amaper sex dies inclinalio symbolum et nola esi lapsus per
kr. tib. i cap. 26).
peccaia noslra : quod vero die dominico geriua non
b Hic primum observa antiquunt ritum
curvandi,
fleclimus, signum est et designatio ResUnrectionis, per
seu flectendi genua certis temporibusjn
officiis ecquam gralia Christi a peccatis et a morie liberati suclesiasticis : cujus etiam meminit D. Benedictus cap.
mus. A temporibus aulem aposlolorum tdlis consuetu50 Regulae. Duo autem tempora hic designantur,
do accepit initium, prout ait B. Irenmus martyr, et
ul Auclor
quibus genua non flecluntur;
primum,
episcopus Lugdunensis in lib. de Paschate, ubi quoque
mentionem facit Pentecostes, in qua genua non infleloquilur, a vespera sabbati, qum lucescit in diem doctimus , quoniam pari est cum die Doniinico polestate
minicum, usque in vesperam sequenlem; quod communiier dicimus a primis Vesperis usque ad secunVide Turrecremaium in it(Jusiin. in qumst. 4,115.
das Vesperas cujuslibet Dominicae; vel, si malis, in
lum Canonem Quoniam, De Consecr. dist. 3). Haec
eliam
vesperam diei Dominicae, ut comprehendatur
apnd Justinum. In eamdem sementiam Rabanus de
secundum , tolis Quinquagesimw dieCompletorium
hujus Quinqnagesimae, quam Paschalem vocat, peculiari ritu et praerogativa, ita scribit : Idcirco, inbut, quod vulgo dicimus, loto tempore Paschali, boc
est, a Paschate usque ad Pentecosten, quod hic
quit, tolius Quinquagesima dies post Domini Resurrectionem, resotula pmnitenlia, in sola Imtitia celebranQuinquagesima vocatur, ut alias monuimus (Cap. 6
omnibus Christia- D lur, propler figuram fulurm resurrectionis;
ubi jam
tupra). Quera ritura communiter
nis olim usiiatum fuisse scribit Terlullianus
lib. de
non labor, sed requies erit Imtilim. Ideo his diebus
Corona militis cap. 3 : Die dominico, inquit, nefas
nec genua in oratione flectunlur; quia sicul quidam saducimus de geniculis adorare; eadem immunitate a
pienium ait, inftexio genuum pmnitentiw el luctus
die Paschw in Pentecosten usque gaudemus. In conindicium est. Unde eliam per omnia eamdem in illis
cilio item Nicaeno can. 20 in vulgatis exemplaribus,
solemnitalem, quam Dominico die custodimus, n qtia
vel 29 sec. Turrianum,
sancitum fuit in dominico
tnajores noslri nec jejunium agendum , nec genua esse
die, et in ipsis diebus Pentecostes, sive Quinquagefleclendd ob reverentiam Dominicw Returrectionis, trasimae Pasehalis non esse flectenda genua in oratione,
diderunt (Lib. n de Instit. Cleric. cap. 4). Haec ille.
sed cuncios in omnibus locis stantes orare, et incliEx quibus tria colligi possunt- huic Quinquagesiraae
iiari. Can. Quoniam, De consecrat., dist. 3. Quae peculiaria; quae tametsi satis nota, tamen non abs re
'Tuerit hic annotare. Primum toto hoc tempore crequidem constitutio totidem verbis exstat in concilio
can. 20. S. Ambrosius serm. 61 de . perrime canlatur et frequentatur Alleluia, in signuru
Carlhaginensi
1'entecosie : Scire, inquit, debel sanctitas vesira hanc
laeiitiae et exsuttaiionis. De quo D. Benedictus cap.
snnclam Pentecosles diem qua ratione curemus, vel
15 Regulae, et ibidem Turrecremaius.
Secundo non
cur islorum quinquaginla dierum numero sit nobis juflecttuiiur
seu horis canonicis,
genua in ofliciis,
utliic habetur, perinde ac si perpetua essel doiuiffK, el continuata festiviias ; ita. m hoc omni temporc.

12

CASSIANI

JOANNIS

111

est nobis causas tantummodo brevi narsed nec totis quidem Quinquagesimse diebus, A propositum
vari;
ne statutum modum volumen
ratione percurrere,
nec cusiodiri
in eis jejuniorum
regulam : Quarum
rerum ratio suo loco in Collationibus
excedens, aut fastidio legentem oneret, aut labore.
Seniorum,
cum Dominus jusserit, exponetur.
(Collat. 22.) Nunc
ALARDl

GAZ-El

COMMENTARICS

non jejunalur
nica aut festivitas. Tertio
usque ad
nisi ex devolione;
qua de re
vigiliam Pentecostes,
exslant canones apud Gralianum disi. 4, cap. Post

TERTIUS.

LIBER
DE CANONICO DIURNARUM
CAPUT

PRIMUM.

Pascha. Sed de his plura ad Collationera vigesimam

primam , cui litulus : De remissione Quinquagesimm;
praeserlim cap. 12 et 20.

ORATIONUM ET PSALMORUM MODO

et inimitabiB in prologo, perfectionem
jEgyptiorum,
lem disciplinae rigorem horum institutis moderanles.
qui-

et psalmnrum modo,
tiam per yEgyptum habeatur, donante Deo, quantum
tenuitas ingenii nostri praevaluit, arbitror expedilum:
b sejiunc de a solemniiate
Tertiae, Sextae, Nonaeque
cundum regulam monasteriorum
Palaeslinae, vel MeDe nocturno

orationum

sopotamiae, nobis est disserendum,

CAPUT

sine horarum discretione per

Quod apud jEgyplios
lolam diem , cum operis adjeclione , et orationibus
~
et
insistalur
jugiter
psalmis.
e haec
etenim
Apud illos
(nempe
^Egyptios)

ut praefati sumus
ALARDI

GAZ^EI

hic Primae inter horas , sive solemnilates

nnn meminerit,
superius indicatum est, et
plenins dicetur infra, ad cap. 4 hujus libri.
>
Egil Auctor snperiore libro (Cap. 2) de monachis
oratiodeque eorum canonico nocturnarum
iEgypti,
modo. Nunc de monachis Palaenum et psalmorum
stinae et Mesopotamiae, et eorum officiis dicere agmonachorum
insiitutor
gredilur ; guorum quidem
in ejus Vita :
teste D. Hieronymo
fuit S. Hilarion,
Necdum, enim, inquit, tunc monasteria erant in PaIwslina; nec quisquam monachos ante S. Hilarionem
in Syria noverat: ille fnndator, el eruditor hujus conversalionis et sludii in hac provincia fuit. Habebat I)osenem Antonium, habebat in
tninus Jesus in Mgypio
Palmstina Hilarionem juniorem.
Ilaque ejus exemplo
monasleria, et omnes
cmperunt ibi esse innumerabilia
ad eum certatim concurrere, ut cmlestis vitm prmcepta
haurirent:
quod ille cernens laudabat Domini gratiam,
et ad profectum animw singulos cohorlabalur (Sozomen.
lib. III, 15; Cassiodor. Hist. tripart. lib. vi c. 12 et 28).
Porro D. Basilius,
Haec de Hilarione D. Hieronymus.
et Palaestina,
epist. 79, testatur plurimos in M^yplo,
in Syria, in Mesopotamia suo lempnre monachos vixisse; quorum mores ac vitae rationem iia describit:
nec paucos apud
Jnueni sane multos apud Alexandriam,
deinde el alios in Palwstina,
et
reliquam jEgyplum:
in Cwlesyria, et Mesopotamia, quorum admiratus sum,
tum in servanda diwta lemperanliam, lum in obseVvandis laboribus toleranliam; ad quorum obstupui precandi
vigorem, cum observarem quo pacto nec sommo victi,
nec aliqua alia naturw necessitate defiexi sublimem semper et invictum animi sensum in fame el sili, in frigore
habentes
et nuditate servarent; nec corporis rationem
ipsi, nec ab aliis aliquid curw impendi sustinentes ;
sed quasi in aliena carne degerenl, ipso opere oslendentes quid sit in rebus hujus vilm peregrinum esse, et
convertationem in cmlis habere. Haec Basilius. Qtiibus
consentanea de eisdem monachis Palaestinae scribit
Sozomenus, lib. vi Historiae cap. 32, eorumque cumnominattm
recenset.
celebriores
plures sanctitale
Est aulem Palatstina ea Syriae regio, quae Hebraeis
ad Occidentem Judaeae sita, et ad
dicitur Philistiim,
mare Mediierraneum
ut refert Josephus
pertingens,
lib. i Anti. cap. 12. Mesopotamia vero majoris Asiae,
et AraSyriaeque pars, regio est inler Babyloniam,
et
biam, et iriter duos clarissimos
amnes,
Tigrim
sita. Unde et nomen accepii, quasi ^a-og
Euphratem
et Hebraicaj -Aram Naharim, id est, Syria
wmy&v,

II.

COMMENTARIUS.

aCur
diurnas

p
"

D
j

fluviorum
adventu patriarcbae Abrahae,
; celehris
quando fugit de Ur Chaldaeorum,
ibique mansit in
Haram, sive Cliaram, donec Dei jussu in Palaestinam
est (Plin.
tib. v, cap. 12 et 13; Genes.
peregrinatus
xxiv, Deuter. xxm, Jud.m).
c
Officia, inquam, Canonica, nempe Tertiae, Sextae,
Nonae, ut ex praecedenti capite liquet.
Quid ergo,
licet ofticia,
seu preces canonicas aliud
inquies,
et reciiando,
aliud
ageudo celehrare, aui recitare;
agere ? Traciat hanc. quaestionem Navarrus Iib. de
Orat. et Horis Canonicis cap. 13 (Num. 47 el scq.;
lib. ii, c. 14). Uhi inter alia etiam hoc exemplum
monachorum
in parlem affinnantem
^gyptiorum
profert, qui non solum privatas, et spontaneas oralibro aciuin esl; sed
tiones, de quibus superiore
etiam olficia, sivehoras canonicas, Teriiam, Sextam,
Nonam simul cum opere manuali, seu imer operandum privaiim in snis cellulis
ut hic
persolvebaut,
Navarrus oplare
dicitur.Ac
primo quidem proliiemr
se, et percupere, ut sibiconiingeret
banc adeo quoet lanti momenti
ab eo qui
tidianam,
quaslionem
errare non posset (nempe a Romano pontifice) videre
decisam. Deinde aliquot conclusionibus
rem lotam
explanat, et diyersas doctorum sententias in speciem
Verum ut breviore compendio,
pugnantes conclliat.
et quantum huic loco et nostro instiluto congruere
et siifficere videatur, nodum istum dissolvamus,
notandum piimo quaestionem esse de officio privatim
.dicendo et recitando, ut illi nionachi reciiabant, non
enirn incongruum
deeodempublicedecanianiio;nimis
et irreligiosum
esset opera manualia publicc in ecclesia tempnre officii divini
exercere, nec de hoc
dubitalur.
Unde S. Thomas (2-2, q.- 187, art. 3, in
Corp.) serio admonet id quod Atigustinus dici in libro
de opere monachorum (Cap. 17): Cantica divina decantare manibus operahles facile potsunt,
exemplo
cum
iamen
manibus
opificum, qui fabulis linguas dani,
ab opere non recedant; non posse intelligi dehis, qui
horas canonicas in ecclesia decantant:
sed intelligilur, inquit, de his qui psalmos vel hymnos dicunt,
quasi privalas orationes. Secundo nolandura attcntionem in boris canonicis et officiis divinis, immo in
omni oratione vocali posse esse muUiplicem. -Alia
enira est attentio ad verba, ut recle pronuntienlur
:
alia ad sensum verborum,
ut mentepercipiatur;
alia
ad Deum, ut verba orationis ad ipsum dirigautur;
alia denique ad rem ipsam pro qua oramus (S. Tham.
2-2, q. 83, a 13; Cajet., ibi; Azorius lib. x, c. 2; So~

113
officia,

DE COENOBIORUM
quae Dorhino

solvere

per

1NSTIT.

LIB.

distinctiones

ho-

ALARDI

GAZiEI

III. DE DIURNIS
rarum

et

temporis

ORATIONIBUS.
intervalla

114
cum

admonitione

COMMENTARIUS.

lus x, q. 5, a. 3; Leon. Less. lib. u, c. 37): quarum A quid faciat, qttod altentionem requirit. Quare si dum
attenlionuhi
una saltem requiritur,
et sufficit in omni
aut aliud quid
quis orat, manus lavat, aut se induit,
nraiione lam spontanea, quam debila, aut praecepta.
expopiam facit, quod non tanlam animadverlentiam
esse
vel
Bursus aiiteni unaquaeque aitenlio
etsi
contra
orationis
male
slulet;
polest
dignilatem
faciat;e\
acuialis, vel virtualis;
confusa, vel dislincla. Virtuaforsan venialiter peccet; haud lamen eontra prmceptum
lis dicilur, quae ex praeredenii aitentioue actuali, seu
: dixerim (forsan venialiter)
morlaliler
quoniam non
volun-ate ac proposito attendendi vira habet; exemsemper est peccatum : imo in ordine nostro prwceptum
nobis est, ut surgentes e lecto officium B. Virginit dipli graiia : incipit quis psalmum recitare, el in animo
habel altendere;
deiude vero nolens variis cogitadormitorii
camus; et ut antiqua indical
dispositio,
distrahilur:
attente
induendum
inchoabant
: videlicel
tionibus
tntus lameii psalraus
inter
se fratres illttd
vi et virtule primae iltius voluntatis,
ut iniqua phanlasmata,
recilatur,
qua
qum in ipsa expergefactione
in ea eniin
voluit altento auimo psalmuin recuare;
occurrere solent, abigantur. Rursus requiritur, quod
voluntate persistere censetur, quamdiu non sua sponte
quialiquid
facil, aul cogitat, quod ab orationis attenrecedit.
nec ab ea per aclum contrarium
tione extraneum est, advertat per illud ab eadem attendistrahitur,
Tertio nolandum actus exteriores, seu opera externa,
tione se dilabi. Quare etsi ultro et voluntarie alia cogide quibus bic agitur, triplicis
lel (ul bene ait in sua summa Cajelanus), quousque
esse generis. Quidam
enim accuratam ac seriam altentinnem
et aniini praeinadvertenter
inspiciat se distrahi,
semper repulatur
sentiam requirunt,
ut legere, scribere, pingere, cum
divagari. Hsecille (Sotus, lib. x de Just. q. 5, a. 5).
alio colloqui, aut loquenlera audire, et hujusmqdi.Alii
Qtiibus suffragatur D. Basilins homil. 5 in Julitiam
T manyrem,
ubi docet in omni loco, et tempore orannecsuraraam,necomiiiiionullam,sedmediocrem,puta
alia : Tunica, inquit. indueris? grasurgere de lecio, induere, aut exuere se, struere fodum, atqueinter
ut
lias agilo.benigno
dalori : Amiciris pallio? fac in te
ciiiu, etc; alii denique exiguam, et fere nullam,
deambulare, iter agere, colligere florem, prospiCerein
augescat inlensior in Deum charilas, qui integumenta
tesle
borlos, aut prata, etc Quinam aulem actus sint hujus,
graluito larqitus isl, etc. Seil et S. Dominicus,
vel alterius generis, non potett cerla. et generalis tradi
Cajetano (In. 2-2, q. 83, a. 13), dixisse ferturoraa surgente e lecto pronuntiaiam,
tionem ailenle
cujus
regula, ideoqne boni viri arbilrio relinquendum,
est non lanium naturam operis exlerioris, sed eliam
ac salubrem ad resistendura perversis
communem,
Posset
modum et habililatem
esse medicinam.
Adde quod sacerdopersonm considerare.
cogiiationibus
enim quis induens vestem lam esse inlentus recilationi
in Missalibus quatibus sacrificaluris
praescribuntur
rumdam
dum
horarutn, ut omnino non peccaret: et conlra ita intenprecum formulae, quas pronuniient,
lus esse deambulationi, aut profectioni,
ut sic intensacris vestibus
se induunt;
dum in medio Missae.
dendo pronuntiare horas peccalum estet, satlem veniale,
manus lavant, dum in fine ejus vesles deponunt :
ait Navarrns. His praemissis, ut quaestioni propositae
sicut et episcopis in pontificali praesti-uontur
mnlti
occurram,
psalmi, quos dum veslibus pontificalibus
vestiunttir,
proforibus(i7/3ijiupj-a,
num.50), utdicitur,
dico prinio:
Primi generis actus, seu opera exlerna
cum minisiris
recitant. Jam ex diclis patet quid dc
certum est oralionis
attentioni
terlio genere actuum dicendum sii, qui lam parum
proinde
repugnare:
officio ecclesiasti.co persolvendo non satisfacere, immo
horis etiam canonicis debitae,
repugnant attenlioni
ut eliam, nulla interveniente
lethalem culpant admittcre, qui inter legendum vel
causa, sine peccato eos
sciens
canendum hujusmodi actibus, sive operibus,
ut docet itidem Navarrus
agendo recitari
possint,
l ( Ubi supra num. 50). Sic igilur de sanclisillis
el volens occupatur. Nam Ecclesia in concilio Late- C
moranensi disiricte praecipit, u; officium divinum studiose
-nachis sentiendum
: nimirum officia illa canonica
ab illis ftiisse celebrata,
el expleta cum
pariter et devole celebretur (Lib. Hi Decretal., tit. de
privaiim
celebr. Mist., c. Dolenles). Ubi glossa verbum is(uid est, manibus
operis adjectione, ut hic habetur,
diose ad oflicium oris, id est, ad exteriorem pronuninterim operando;
non taraen quibuslibet
operibus,
sed ejusmodi,
tiationem refert;
devole ad olficiuni cordis, id est,
attenlioneni
orationi
debitam
quae
minime impedirent;
interiorem animi affectionem et attentionem.
et quibus ita assuefacti erant,
Alqui
aut cerie minima alteutione,
et consiconslat, et experienlia docet hujusmodi actibus ornutsineulla,
nem attentionis debilae speciem impediri.
Secundo
deratione peragerent;
qualia suni, texere sportulas,
dico: Actus illi, seu opera secundi generis, quae mefodere hortos, jacere semina, plantare aut explandiocrem saltem animadversionem
lare herbas, sarrire huinum,
areolas disponere, et
et curam exigunt,
ex conseqiienii
alia a D. Hieronyrao commemorata
in epist. ad Rusetiam horarura attentioni iia repurecitari
ticurn monachum : aut quod verisimilius
gnant, ut ea salva, magna cum difficultate
puto , monachos illos officia cura operis adjectione celebrasse,
possint, proinde qui tales actus iiiter preces canoniac persolvisse;
cas fecerit, a culpa, saliem veniali, vix potest excunon quod <simul, et pariter operasari. Hinc Antonius censet clericum,
sed quia vicissim, ac
rentur, cl officium recitarent:
qui preces borarias recitat vestiendose,
aut aliis
orationem
aut calceando,
et per intervalla
successive,
operi, et
et
actibus exterioribus
se occupando, dignum esse reut oralio operationi,
opus oralioni subjungerent;
et vix satisfacere praecepto: quia ex
prehensione,
operatio oratioui continno succederet. Postremo adproposito immiscet se aciibus ab attentione averten- jD monet Navarrus, quod hic praecipue notandum est,
libus (u part. lit. 9, c. 3). At Cajetanus,
tanto raajori laudediSotus, et /et ex dictis eiiara colligilur,
et fruNavarrus negant cum quidquam, autnon nisi feviter,
gnam (et certe Deo graliorem,-religiosiorem,
caeteris
esse horarum
recitationem,
peccare: unde et concedunt
praecepto satisfacere;
ctuosiorem)
quo minori manuum,
pedum, oculorum,
quoniam hujusmodi opera, cuin sint levia, facilia, et
paribus,
non omnem prorsus animi attentionera
aliorumve sensuum, externa occupatione peragitur;
consueta,
orationi necessariam impediunt
ut integra, inquit, ad eam simus tnente intenti, juxta
et excludunt;
praeserlim adbihita majore cura, studio et affectu aitenillud Redemploris
nostri bene intellectum : Cum oradendi. Sed juvai hic Sotum de his accurate disserenveris, intra in cubiculum ttium, el clauso ostio ora
lem audire, ne quis me pulet a memetipso haec dicere.
(Malth. vi). Dixit porro, cwteris paribusi lum prode quibus hic
Nemo, inquil, censendus esl ab altenlione ex professo
pter exemplum illorum moriachorum,
dislrahi, nisi hmc concurranl : videiicet, ut dum horas
agitur, tum propter alia argumenla, quae contra obalio negotio occupelur, quod suaple natura
horarum publica, sive do
pendit,
jici possent de reciiatione
orationis altentioni adversetur : ul si quis, verbi gralia,
ofliciis divinis publice in Ecclesia celebrandis,
quae
hoc
aul id genus alicaeteris paribus,
iunclegat,
autscribat,
quidem potiora sunt privatis,
autpingqt,

JOANNIS

115

CASSIANI

A d Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. 53): et, voluntaria

pertotumdieispatiumjugiter
Ita namoris mei beneplacita sint libi, Domine (Psalm. 118).
cumoperis adjectione spontaneecelebranlur.
que ab eis incessanter operatio manuum privatim per
CAPUT III.
vel
caetecellulas exercetur, ut psalmorum quoque,
Quod per omnem Orientem solemnitat Tertiw, Sextm,
rarum
meditalio
numquam
penitus
Scripturarum
vel Nonw, trinis tantuhi psalmis et orationibus finiamoomittatur.
Cui preces et orationes per singula
lur : el cur specialius istis horis hwc spiritaliq tint
menta miscenles, in his officiis quae nos staluto temofficia deputaia.
QuamItaque in Palaestinae, vel Mesopolamiae monasleporecelebramus,
totumdieitempusabsumunt.
riis ac totius Orientis,
horarum soac nocturnis
obrem exceptis vespertinis
supradictarum
congrecompulsoris

Sdigimur,

trinis psalmis quotldie finiuntur;

ut et
assiduitas statutis lemporibus
Deo offc-

nulla apud eos per diem publica solemnitas, absque > die sabbati vel dominica,
celebratur,
in quibus hora tertia sacrae communionis
obtentu

lemnitates,
orationum

conveniunt.

justo moderamine
valeant impediri

gationibus

Plus enim est id quod incessanter offertur, quam quod per temporis intervalla
persolvitur;
ete gratius est voluntarium
munus, quam functiones
quae canonica compulsione redduniur : pro hoc quo- B
que David gloriosius aliquid exsultante, cum dicit:
ALARDI

GAIMI

ratur,

et necessaria

etiam Danielem

opefalionis

officia

consummatis

spiritalibus
obsequiis, uullalenus
: e his enimtribus
temporibus
prophetam
quotidie fenestris aper-

tis in coenaculo preces Domino fudisse cognoscimus

f Nec immerilo
haec specialius tempora
(Dan. vi).

COMMENTARR/S.
luntaria illa munera,
id est, spontanea, etprivata
est, pari existenle devotione, et attentione, aliisque
et supererpgalionis
scnsuum
officia Deo offerelicet majorem
devotionis,
circumstantiis;
requirant
bant; ut ne puncto quidem temporis a Dei servitio
occupationem.
a Id est,'
vacarent;
quod utique rnelius, et Deo gratius est,
pulsu sive sonitu Superioris, vel alterius
evocantis : de
et praescriptis suo teniad opus Dei, seu officium divinum
quam solis officiis debitis,
cap. 47 Regulae : De sipore satisfacere: pius enim est, inquit, id quod inquo etiam D. Benedictus.
autem ex hoc
cessanler offerlur, quam quod temporis inlervallo pergnificanda hora operis Dei. Apparet
solvitur. Proinde non separatur liic muuus volunu.ioco, et multo magis ex cap. 12 lib. iv, loco camrium a functionibus
usos illos fuisse pulsu ad
canonicis ef debitis; sed suppanae qua nunc ulimur,
ostia singulnrum.
Sic enim ibi legitur : Cum sonitum
ponitur cum illis conjunelum.
Qui enim facit opera
non imperata, ex charitate, sicut oportet; facit etiam
pulsaniis oslium, ac diversorum cellulas percutientis
ad oralionetn eos scilicet, seu ad opus aliopera, seu officia imperata, aut debila (sicut procnl
audierint,
certafitn e cubilibus unusquisque produbio faciebant illi monachi) : atque ila plusdat,
quod invitantis,
rumpil. At de hoc pulsu, et de instrumentis , quibus
quam ilte, qui solum imperata, aut debita exsequialias plura (Vide
tur. Includuntur
ad officium divinum convocabantur,
enim praecepta in consiliis,
non
a. 2).
contra. Atque ita nihil hinc colligi potest corura
scholia in Regulam S. Paclwmii,
b Sabbato,
die solere monachos
comraunem doctrinam de voto et opere quod fit ex
et dominico
voto: quod constat, caeteris paribus,
meliusesse,
jEgypti solemniter convenire in ecclesiam ad divina
tum
ex
et percipienda,
hoc, Q Deoque gratius, ac magis meritorium,
niysteria celebranda,
quara si fieret
tum ex aliis Cassiani locis manifeste constat. Sed et
sine voto : modo non coacic, aut ex limore servili
fiat : quo casu simpliciter vera est illa Cassiani senomnibus christianis,
praeserlim in Oriente, eam conGratius est munus voluntarii,
suetudinem fuisse perspicuum est ex Clemente, qui
etc. Sed non
tentia,
lib. vn Constit. cap. 24 sic ait : Sabbaium, el domiin hunc modum intellexisse;
videtur
cum de iflis
nicum diem festum agimus; quia illud nqlurw conditw
raonachis ageret, qui prompie, et devote ouinia exseest monimentum : hic resurrectionis. Et Socraies hiquebantur, et plura praestabant, quam teuebaiiiur.
d Voluntarium
storicus idem confirmat his verbis : Cum fesla cujustristitiae et coactioni;
opponitur
libet hebdomadw occurrebant, videlicet sabbalum, et
non aulem necessitati,
seu obligationi;
quae nascidies dominicus, in quibus convenlus in ecclesiis fieri
-tur ex voto , aut praccepto. De qua D. Augusiinus in
: Felix necessilas , quw ad
soient, etc. (Lib. vi, c. 8). Sed de hac re etiam inEpist. ad Armeuliiriuiii
meliora compellit. Yidetur tamen Cassianus voluntafra, ubi de jejunio sabbati ageiur (Cap. 9 et 10).
c Similis plane est D.
senteniia lib. i
rium hic intelligere,
quod sponte fit absque ulla obHieronymi
in Jovinianum : Majoris est gratiw offerre, quod non
ligatione voli, vel praecepli : quod quidem melius
debeas ; quam reddere, quod exigaris. Debet autem
est, et Deo gratius, quando aliis operibus, et officiis
ex fervore charitatis superutraque sententia non ita generatim exponi, ut verba
debitis, et necessariis
et supererogalur,
uti supra dlctum est :
sonant, ac prae se ferunt, sed specic.im secundum
addiiur,
mcntem
Auctorum
et locorum
ubi locuin
habet illa sententia Evangelica : Hwc
exigenliam.
Quo
inodo utriusque sententiae idem fere scopus est, et
oportuil facere, el illu non omiltere (Matth. xxv).
e Ita D.
intelligentia.
Agit enim ibi D. Hieronymus de virgiCyprianus lib. de Oratione Dominica sub
" finem : In
nitate, etvirginibus,
quas dicit a Christo plusdiligi,
orationibus, inquit, celebrandis invenimus
observasse cum Daniele tres pueros in fide fories, et in
quam conjuges, quia, inquit, sponle iribuunt, quod
non est eis imperalum,
boc est, virginiiatem
suam
captivilaie viclores, horam lerliam, sextam, et nonam.
Deo offerunt, et consecrant; quod non est praecepti,
ElD. Hieronymus
in cap. vi Danielis : Tria, inquii.
'
sed consilii : majoris autem gratiae et perfectionis
tempora,quibus Deo flectenda sunl genua, Ecclesiaslna
est servare consilia , quodpaucifaciunt;
tradiiiO intelltgit.
quam sola
f De his
Similiter
praecepta, quae ab omnibus exigunlur.
agit
aliisque bnrarum canonicarum mysteriis,
hic Cassianus, ut ex prsecedenlibus liquet, de privaet significationibus,
quas bic tangit Cassianus, praclis orationibus,
et mediiationibus,
ter antiquos Patres, tractant ex professo Rupertus,
aliisque pietalis
maet alii recentiores.
exerciliis,
A
quae devoti illi monachi cumopere
Isidorus, Hugo a S. Victore,
nuum diviuis officiis
sive interpocur hwc specialius
intermiscemes,
quibus variae rationes afferuntur,
nentes totum diei tempus absque ulla intermis-ioue
tempora religiosis sint officiis deputata, hoc est, cur
et quieie absuniebant,
sicut paulo antedixil;
his potius temporibus,
seu horis officia divina peraatque
ita functionibus,
id est, officiis canonicis, canonica
ganlur; sed tres videntur praecipuae : quarum prima
hoc est, regulari instituto debitis vocorapulsione,
secunda beneficium
respicit beneficium creaiionis,

117

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

III. DE DIURNIS

ORATIONIBUS.

118

* .tionum officio constitutos descendisse primitus comreligiosis sunt officiis deputata. In his siquidemproNam cum propler eloculionem
missionum perfectio,
et sumraa noslrae salutis est
linguaprobatur.
rum, quae ab eis infusione Spiritus sancti proflueadimpleta:a Hora namque tertia repromissus olim per
bat, gens increduia Judaeorum obstupescens pariter
prophetas Spiritus sanctus super apostolos in oraALARDI

GMMl

COMMENTARIUS.

tertia mysterinm sancconsecratas, non immento ab Ecclesia fuisse divinis

et mysterium redemptionis,
officinis specialius deputatas.
tissimae Trinitatis.
Primo enim instiiulae sunt horae
a De
horis, sive officiis diurnis acturus, eoruracanonicae, ut beneficium creationis quotidie commeque mysteria, sive rationes et significationes explimoremus, et pro eo perennes laudes, et gratiarum
ut
actiones conditori
rerum omnium referamus,
caturus, a tertia iniiium sumii, omissa prima, ob
rationem superius indicatam,
et sequenti cap. pleperspicue ostendunt hyrnni feriales Vesperarum.
nius explicandam : quae quidem tertia ob mysterii
(Bellarm. lib. i de bon. Oper. cap. 13.) Ideo enim
sunt horae septem diurnae : quoniam septem diebus
dignitatem et eminentiam, vulgo apud Italos aurea
hora nuncupatur : in Jure autem Canonico hora
creavit Deus ccelum et terram, et orania quae coeli
sacra dist. 44 can. ult., ubi dicitur : non oporlere
ainbitu continentur.
Addiiur autem hora octava, id
clericos, vel laicos religiosos ante sacram horam diei est, officium nocturnuni,
pro spe et exspectatione
tertiam inire convivia (Apud Gralia. ex concilio Marresurrectionis,
quae per diem octavam significari
tini papm). Sacra autem appellaia videtur, quia saDoraisolet : noctu aulem fuiuram resurrectionem
cris Missaruni solemniis dicata, ut probe conjicit
nus ipse admonuit Lucae xvn : In illa nocte erunt
Joan. Durantus de Rilibtis Eccles. lib. m cap. 8.
duo in leclo uno; unus assumetur, alter relinquelur,
et Malthaei xxv : Media nocte clamor factus esl; ecce
Hujus horae tertiae duo praecipua mysteria in Scriptura
et a Pairibus celebrantur, quorum
commemoraniur,
sponsus venit, exite obviam ei. Secunda ralio, eaque
alterum ad passionem Chrisli pertinet, alterum ad
potissima, quam reddunt Patres, Clemens, Basilius,
et r. missionem,siveadventum
Spiriius sancti. De priore
Cassianus, et alii, ad memoriam redempliouis
nostrae conservandam. Nam praecipua
mysterio D. Clemens lib. viu Oonstitut. Apost. cap.
reparationis
40 : Preces, inquit, vestras facite hora terlia, quoniam
redemptionis noslrae, el passionis Dominic-e mysteilla hora Dominus sentenliam Pilati accepit. ldemque
ria his hnris completa esse noscuntur.
De quibus
astruit S. Ignatius epist. 8 ad Trallianos : Hora lerexstant illi versiculi memoria digni, et a junioribus,
tia, inquii, sententiam Chrijnus accipit a Pilalo. S.
quorum gratia eos refero, memoriae commendandi:
Aihanasius lib. de Virginitate : Sol exoriens videat
librum in manu lua : post lertiam horam peragito
Haec sunt, septenis propter quaepsallimus horis :
communionem; quoniam hac hora adductum est lignum
Malutina ligat Christum, qui crimina purgat.
Prima repletsputis; causam dat Tertia niortis.
crucis. De altero mysterio, quod hic explicat Auctor,
Sexta cruci nectit: lalus ejus Nona bipertit.
Tertullianns
lib. de Jejunio : In commenlario, ait,
Vespera deponit: lumulo Completa reponit.
Lucw, et terlia hora orationis demonslratur, sub qua
Spiritu sanclo iniliati pro ebriis habebanlur. D. CySed et aliorum beneficiorum
et mysieriorum
prianus de Oralione Dominica : Nam super discipulos
reparationis nostrae memoriam,
hora tertia descendil Spiritus sanctus, qui gratiam
gratamque cuni laude
recordationem iisdem horis profitemur,
repromissionis implevil. S. Basilius serm. i de Instit.
puta Incarmissionis SpiMonach. : Quin et Spiritus sancti adventus circiler
Resurrectionis,
nationis, Naiivilatis,
ritus sancti, vocaiioriis gentium, etc, quae certis
horam diei lerliam fuil, sicut ex Actis accepimus : quo
hnrarum
temporibus,
quibus officium
tempore cum propter variam illam linguarum efficacem
respondet,
vim Phariswi disciputos irriderent, negavit Petrus eos
contigisse in Scriptura, cl antiquitate memorantur.
Tertia ratio, ut in honorem sanctissimae Trinitatis,
C ebrios esse, qui ea loquerentur : siquidem horam Tertertia quaque hora Deum Iaudemtis, et Trinilaiis
liam illam fuisse. Iiem in Regulis fusius disputatis
inysterium,
quod nostrae fidei est fundamenlum,
interrog. 37 : Terlia vero hora, ut in ea ad orationem
trinis quibusque horis profiteamur.
Hanc raiionern
surgaiur, fratresque omnes in unum congregentur; licet
insinuat D. Cyprianus his verbis : In oraiionibus
diversis in locis, alii in aliis operibus sinl occupati;
celebrandis invenimus observasse tres pueros cum Daidque ea re, ut admoniti doni Spirilus, quod circiier
hanc horam aposiolis datum fuit, uno, eodemque animo
niele, horam terliam, sexlam, nonam; sacramenlo scilicel Trinilatis,
cuncti illum venerentur, ab eoque petattt, ul et ipsi
quw in novissimis .temporibus manietc. S. Iliefestari debeat. Nam et 'prima hora in terliam veniens,
dignisint, qui sanctificationemsuscipiant,
consummalum numerum Trinitatis ostendit: Itemque
ronymus in cap. vi Danieiis : 7er(ia hora descendit
ad sexiam quarta procedens, declarat alteram TrinilaSpirilus sanctus super Apostolos : Hactenus SS. Palem. Et quando a septima nona completur, per ternas
tres de duplici horae tertiae mysterio distincte, et
horas Trinitas perfecta numeratur (Lib. de Oratione
separatim disserentes. Utrumque vero simul comDominica sub finem). Haec Cyprianus, indicans sinplexus est Rahanus his verbis : Tertiw horm officium
ideo fit, quia lertiq hora Chrisli passio cwpit, cum per
gulis hor.arum ternariis tam.diei, quam noctis, Deum
Judworum linguas tunc Dominus crucifixus esl. Et
publice, et solemniter in ecclesia laudari, ad mysterium Trinitatis
et honorandum.
designandura,
post resurrectionem ejus in die Penlecostes lertia hora
Solebaot enini veieres totum diem in quatuor partes
Spiritus sanctus super apostolos descendil (Lib. II de
c. 4). Similiteret
Institut.Cleric.
dividere;
quarum tinaquaeque ti-ibus horis constaRupertusTuitiensis
sic
et
noclem
in
lib. i de divin. Offic. cap. 3 : Hora, inquit, lerlia
bat;
quatuor vigilias distribuebant,
JJ
quarum unaqiiaeque tres horas continebat. Et sicut
duplici ratione splendel insignis. Namque hac hora
ex duodecim boris nocturnis tertia quaeque habebaDominus Jesus spinis coronatus, et linguis Judworum
tur potissima, videlicet tertia, sexta, nona, et duocrucifixus est, juxta illud : Filii hominum, dentes eodecima, in quibus quatuor vigiliae nocturnae termi. rum arma, et sagiltm, et lingua eorum gladius acutus
nabantur. Ita etiam ex diumis lertia, sexta, nona,
(Psal. LVI). Videlicel, quia Pilato judicante, illum firet duodecima, sive vespfertina plerumque nominari,
maverunt sibi sermonem nequam, pertinaciter clae.t ad insigniora quaeque negoiia deputari solebaut;
tnando : Crucifige, crucifige (Luc. xill). Et Spiritus,
diem inquaideoque insigniores habebaniur;.quod
qui in remissionem peccalorum non fuerat datus, antetuor partes aequales dividerent, ut dictum esl. Vere
quam Jesus esset glorijicaius, super nascenlem Ecctesiam in igneis tinguis efjusus est, el est impletum disciergo asserit Cassianus haec tempora, sive has boras
communi hominum usu potiores, et insigniores bapulis promissum Domini dicenlis : Vos aulem baptizabimini Spiritu sancto non posl multos hos dies (Act. l).
bitas; sed multo magis tot mysteriis illustratas, et

JOANNIS CASSIANI

119

120

et irndens diceret eos musto replelos, slans Petrus A. occide, et manduca (Act. x). Quod vas quatuor iniin medio eori>m ait : Viri Israelitm et qui habilalis
liis deccelo summissum, non aliud quam EvangeJerusatem universi, hoc vobis nolum sit, et auribus
lium designare manifesle cognoscitur. Licet enim
narratione distincium
percipite verba mea : Non enim, sicul vos exislimalis,
quadriformi
evangelistarum
hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia; sed hoc est quod
: unuro tamen
quatuor videatur habere principia
dictum est per prophetam Joel: Et eril in novissimis
Evangelii corpus est; ejusdem scilicet Chfisti natidiebus, dicit Dominus , effundam de Spiritu meo, suvitatem pariler ac deitatem, miracula quoque, pasper omnem carnem, et prophetabunt fitii vestri, et filiai
veslrm; et juvenes vestri visiones videbunt, et senes
vestri somnia somniabunt. Et quidem super servos
meos et super ancillas meas in diebus illis effundam

sionemque complectens. Pulchre autemnon ait linteum, sed quasi linteum. Linleum quippe mortificationis indicium
est (Psalm. xv). Quoniam igitur
mors Dominicae passionis nonhumanae naturae lege,
sed propriae volunlalis
subitur arbitrio,
quasi linteum dicitur. Mortuus enim secundum carnem, non
est secundum spiritum morluus : quia uec derelicta

de Spiritu meo, et prophetabunt (Act. n, Joel. n).

tertia videmus impleta, sanclique
Quae omniahora
Spiritus vaticinatum per prophetas adventum eodem
est anima ejus in iiiferno, nec caro ejus vidit corrutempore super apostolos commeasse (Coloss. n).
a Hora autem sexta immaculata
tollet animam
hostia, Dominus B plionem. Et rursus : Nemo (inquit)
noster atque Salvator oblatus est Patri, crucemque
meam a me; sed ego pono eam a meipso. Polesiaiem
habeo ponere eam, et polestalem iterum habeo sumere
pro totius mundi salute conscendens , huraani generis peccata diluit : et b exspolians principatus
eam (Joan. x). In hoe itaque Evangeliorura
vase
ae
coelitus destinato, id est, a Spiritu sanclo perscripolestates traduxit
palant, universosque nos obnoxios, atque constrictos insolubili chirographi debilo
pto, omnes gentes quae quondam extra legis observanliam positae , habebantur immundae, per creduliliberavit, tollens id de medio, etcrucis suae affigens
tatem fidei confluentps, ut ab idolorum culiu salutropoeo. Eadem qupque hora Pelro in excessu mentis vocatio gentium omnium per subntissionem vasis
immolenlur
briler
[Fdrt.
avertantur],
alque ad
salularera escam proficiant, Petro purificante, voce
Evangelici delati crelitus, et purificatio
omnigenum
animantium in eodera consisteutium, delata ad eum
Dominica deferuntur. c Hora vero nona inferna pe"oce divinitus revelalur,
dicente ei: Surge, Pelre,
nelrans, inextricabiles tartari tenebras ceruscatione
ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

a Horae Sextae duo peculiaria

l
tangit sacraraenta, C
sive i.nysteria, alterum ilidera ad Passionem Doraini
specians, alterum ad vocationem
gentiura Pelro
apostolo per vas e ccelo demissum, plenum omni
et denuntiatam :
adumbratam,
genere animalium
etiam a Patribus aslruitur,
et
quorum utruinque
iisdem locis supra citatis : ubi omnes
coinmeudatur,
indubitanter affirmanl Christura circa horam sextam
fuisse crucifixurn: in cujus memoriam officium Sextae
fuerit institutum.
Nam illud plane, et aperle refert
Joannes evangelisla cap. xtx : Erat, inquit, Paraseeve Patchw, hora quasi sexla : et dixit Pilalus Judmis : Ecce rex vester. Ilti aulem clamabant : Tolle,
tolle, crucifige eum. Et paulo post: Tunc dimisit eum
iilis, ut erucifigeretur.
Quam senteiitiam praeier supradictos auctores, et nostrum hie Cassianum, aliosque innumeros, Ecclesia in crucis officio, et precibus
confirmat (Fide Joan. Durantum ubisupra). Alierum
etiarn mysterium in vocaiione genlium, quod B. Petro in excessu meutis posito Jiora sexta demonstran
tum est, egregie hoc loco explicatur : cui et iidera "
astipulaniur
Cyprianns de orat. Doininica : ilora,
inquit, sea;(a Petrus in tectum superius ascendens,
signo pariier, el voce Dei monentis instructus est, ut
omnes ad graliam salutis admiileret,
cum de emundandis gentilibus ante dubitaret. Et S. Hieronyrnus
in cap. VJ Danielis : Sexla, ait, volens Petrus comedere, ad oralionem ascendil in cwnaculum. De aliis
horae sextae mysteriis vide plura apud auctores, qui
de officiis eccleslasticis tractant.
b Verba
Apostoli ad Colossenses : Et vos cum
mortui essetis in delictis, et prwputio carnis veslrm,
convivificavit cum ilto, donans vobis omnia delicta,
delens quod adversus nos erat, chirographum decreli,
qttod erat conltarium nobis, et ipsum tulit de medio,
affigens illud cruci, et exspolians principatus et polestaies, traduxil confidenler palam, triumphans illos
in semeiipso (Coloss. u). Ubi chirographum decreti
vocat Apostolus realum illum, sive debitum, quo se,

suosque posteros per esum ligni vetiti, Adam aeternae morti reddiderat obrioxios, juxta decrelum, et
sentenliam Dei dicentis : Quacumque hora contederitis, marle moriemini (Geh. n). Traducere autem hoc
loco pro infamia afficefe, et velut exemplum,
et
spectaculum omnibus proponere sumiiur : quomodo
in triumphis per urbem circumagere captivos victores soleut : ita Cbrisius victor in cruco diabolicis
poteslalihus spolia detraxit, et in semetipso de illis
triumphum
agens,- confidenter, et palam illos traduxit, ignominiose superatos omnibus oslenians :
Quomodo superioribus anni velut trophmum circumvexit imperator, et populis osteniavit ducem Saxonim,
el Lantgravium,
ait Adamus Sasbout, insigui, et
noto omnibus exemplo.
e De hora nona tres affert rationes, cur inler
horas canonicas inslitula, et officio ecclesiastico sit
illustraia. Primum ob memoriam sacratissima? mortis Christi, et descensus ejus ad inferos. Nam Chrislum hora nona in cruce exspirasse tesiantur onines
evangelistae , eademque ejus anifnani ad interos deest Ecscendisse, ut Patres inde liberaret.constans
cfesiae traditio. Ita ex-sententia B. Clementis hora
nona preces facimus, quod tum omnia mola et
tremefacta sunt Domino crucifixo : quia horrerent
audaciara impiorum Judaeorum, et contuineliam Domiui ferre non, possent. Teitiilliaiius
ubi supra: In
eam usque horam celebranda pressura esl (id est, abstinentia, sive afflictio Domini observanda) in qua a
sexla contenebratus orbis, defunclo Domino, lugubre
fecit officium, ut tunc el nos reverlamur ad jucunditatem, cum et mundus recepil claritatem. S. Cyprianus :
Et Dominus, inquit, horq sexta crucifixus, ad nonam
petcata nostra sanguine suo abluit, et ut redimere, et
vivificare nos possel, ttinc vicloriam suam passione
perfecit. S. Athanasius : Nona hora rursum in hymnis, el glorifwationibus eris, cum lacrymis, et confessione peccalorum luorum, Deo supplicabis, quoniam
hac hora Dominus in cruce pspdens reddidil spirilum.

121

DE COENOBIORUM

INSTIT.

L!B.

III. DE DIURNIS

ORATIONIBUS.

sui splendoris exstinxit, porlasque ejus aereas effrin- \(Act.

x). Alio quoque loco de
Actibus Aposiolorum ita narratur
gcns, ac seras ferreas conterens, captiviiatem sanJoannes ascendebant in lemplum,
ctorum, qnae clausa lenebris immitis tenebalur inferni, salubriter caplan transvexit secum ad ccelos;
nonam (Act. III). Quibus liquido
immerito a sanctis et apostolicis
"aigneaque romphnsa summota,
antiquum incolam
paradiso pia confessione restituit. Eadem quoque
hora Cornelius centurio in precibus solita devolione
orationum , et eleepersistens, commemorationem
mosynarum suarum anie Dominum factam, angelo
sibi colloquente cognoscit,
palamque ei hora nona
vocationis gentium sacramenta panduntur,
tro in excessu mentis hora sexta fuerant
ALARDI

quae Perevelata
GAZiEI

124
eodem lempore in
: Petrus autem et
ad horam orationis

non
comprobaiur,
viris has horas religiosis obsequiis consecratas, a nobis quoque observari similiter oportere : qui nisi velut lege quadam
solvere haec pietatis officia saltem slatutis tempori-

totum diei spaiium oblivione,

busadigamur,
aut
desidia, vel occupationibus involuti,
absque orationis interpellatione
consurai[Al.
interpolatione]
mus. b De vespertinis autem sacriliciis quid dicenCOMMENTARIUS.

S. Basilius serm. 1 de Inslitut. Monach.: Porro nona

(Lib. xii c. 7). Haec SS. Palres, quae huic loco belle
' conveniunt.
Dominicm passionis memoriam refert illius, quw vitw B
Porro Joannes Apocalypsis
secundo
noslrm causa suscepta est. Rabanus Maurus : Nona
scribit:
Hmc dicit, qui habet fomphseam utraque parte
hora inde consecratur, quia in ea Dominus pro inimicis
aculam. Est enim romphaea gladius utrimque acutus,
et oblongus, qui Latine framea dicitur. Unde et D.
postulans, in manus Patris spiritum commendavil: quia
videlicet fideles quosque oporlet, ut se Deo commendenl
alibi pro romphsea frameam legii. In
Hieronymus
cum devola oraiione, qua caput suum cognoscant procustodiam Cherubim, id est
cujus, inquit, (paradisi)
animam
Patri suo commendasse, ut in ejus corscientiw multitudo,
et ignila framea posita est, ut
priam
servarent viam ligni vilm : ne in peccalo posilus Adam,
pus coadunali cum ipso regnum possinl inlrare perpeluum (Lib. u de Instilut. Cleric. 6 cap.). Rupertus
necdum sum delicta cognoscens comederet ex eo, el imTuitiensis : Nona quoque hora jure in laudem Dei
pmnitentiw, desperationisque, ac superbim morie moreclamamus, quando clamans Dominus voce magna,
retur (In Esa. cap. t>5). Isidorus Etymol. lib. xvu
emisil Spititum : latrone admisso in paradisum, et
cap. 5 : Framea, inquit, gladius ex utraque parle
venia, quamvis sero, veraciter pwnilentibus, et confiacutus, quam vulgo spatham vocant. Ipsa est el romtenlibus dedicata. Tunc etiam latere ejus perforato forphma. Framea auiem dicla est, quod ferrea est. Sic
mandm Ecclesim profluxerunl sacramenta, sanguis quo
ipse. Ego potiusdixerim,
quia flammea, siveignea,
abluimur
vel ignita, ut supra ex D. Hieronymo, ei Gregorio.
redimimur, aqua qua
(ubi supra). Altera
b Devesperis,
causa inslitutionis,
et observalionis horae nonae hic
seu officio Vesperarum (quue hic
assignatur ex illustri conversione Cornelii centuriovespertina vocantur sacrificia in lege veleri adumbrala)
nis, qui hac hora ab angelo monitus, ut Petrum acquatuor occurruni hic notanda : 1 antiquitas, sive
r instiiutio a Patribus approbaia. 2 ratio isiius insticerseret, ab eodem fidei mysleriis imbutus, et cura P
tota donio sua bapiizatus primiiias vocationis gemilutionis. 3 tempus celebrandi officium vespertinum.
lium dedicavit. Teftia ratio, et praerogaliva
V inodus, seu forma officii. Quod ad priraum altihprae
nonae ab exemplo apostolorum Petri et Joannis, qui
net, hujus horae vespertinae niemincrunt
praeter S.
in Actis ascendisse leguntur ad horam orationis noClemenlem et Basilium ubi supra, concilium Laonam; Graece ini -niv wpav TH: jrpao-tvxnt -njv EVVKTUV, dicenum ante annos niilie ducentos celebraium can.
hoc est, ad horam illam orationrs, quac erat nona :
18, ubi diciiur quod semper (i. e. quotidie) suppliboc enira significat repeiitio illa articuli Graeci, quae
caliones orationum ad nonam. et vesperam oportet
et nonam orationi consecratam, et alias esse oraiioce/e/Jrart.Chrysostomus homil. 59adpop. Aniiochen.,
nis horas praeter nonam apene demonstrat.
Hinc
ubi de diurnis monachorum precibus agens: Tertiam,
D. Basilius m Regulis fusius disput. inierrog. 37:
inquit, sexlam, nonam, et vespertinas orationes celeQuod ea, inquit (scilicet nona), ad oralionem nobis
dum sinbrant, et in quatuor partes diem dispartiti,
necessaria sit, id apostoli ipsi declararunt in Actis,
gulw parles implentur,
psalmodiis et hymnis Deum
in quibus est quod Pelrus el Joannes ascendebant itt
veneranlur. Hieronymus in epist.ad Eustochium de
custodia virgiuitatis : Horam tertiam, inquit, sextam,
lemplum, ad horam oralionis nonam. Et S. Hieionymus in cap. vi Danielis : Tertiam, inquit, horam, sexnonam , diluculum quoque, et vesperas nemo est qui
nesciat. Et epist. 27 de Obilu Paulae: Mane, hora
lam, el nonam Ecclesiaslica traditio intelligit. Et infra:
Nona Petrus et Joannes pergebant in teinplum.
terlia, sexta, nona, vespere, noctis medio per ordinem
a Allusio ad locum
Ratio auGeneseos, ubi primis parentipsalterium cantabanl. Haec de antiquitate.
bus e paradiso expulsis, et exclusis, dicitur Deus . lem institutionis liorae vesperlinse, seu oflieii vesperI tini triplex hoc loco~assignalur. Prima in meraoriam
collocasse ante paradisum votuptatis Cherubim, et O
et ad imitationem
sacrificii vesperiiui anliquae legis,
flammeum gladium, atque versatilem, ad custodiendam
viamiigni wite.Ubj pro gladio flammeo D. Hieronyquae legis novae sacrameuta, et mysteria adumbrabat.
mus passim legit rnmphaearaflammeam. Sic epist. 3,
lsodorus lib. i deOlfic. Eccles. cap. 20 : Vesperliad Heliodorum : Flammea illa romphma custos paranum, inquit, diurni finis officium, diurnm, et alternm
lucis occasus est, cujus ex veleri Testamenlo tolemnis
disi, et prwsidenlia foribus Cherubim, Christi restincla
el reserata sunt sanguine. Et epist. 25 : Necdutn paest celebratio. Siquidem hoc tempore veterum sacrificia.
radisi januam Christus effregerat; necdum flammeam
offerri, adolerique allario aromata, et thus, mos erat.
illam romphwam, etvertiginem prmsidentiumCherubim
Cujus rei teslis "st hymnidicus ilte regio ac sacerdotali
sanguis ejus exstinxerat. Unde el Abraham, licet in
functus officio, dicens ; Diriqatur oralio mea, sicut inloco refrigerii,
tamen apud tnferos fuisse tcribilur.
censum in conspeciu tuo : elevatio manuum mearum
Rursus in cap. IX Amos : jPosuif Deus Cherubim, et
sacrificium vespertinum (Psal. cxt). Quau toiidem
verbis retulit Rabanus lib. n de lnslitiil. Cleric. cap.
flammeam romphwam, qum verlilur ad custodiendam
viam ligni vitm; ut qui ejeclus fuerat deparadiso, ne7. Porro notandura in lege veleri duplex fuissc saeriquaquam iiluc ingrederetut indignus. Similiter el D. .ficium vespertinum,
et utrumque quotidianum : sed
Gregorius in Moralibus : Post culpam, inquit, primi
alterum cruenium, quod erat iniraolatio agni imiiiahominis, ad paradisi aditum romphwa flammea posita
allerum incruenculati, de quo agilur Exodi'xxix;
esse memoratur, qum et versatilis dicitur, pro eo quod
tum, nempe tbymiamatis super altare auremn. De
quandogue veniret tempus, ut etiam removeri poluistet
quo Exodi xxx, el Numer. xxvm, ad quod fespexit

123

JOANNIS

124

CASSIANI

dum est, qu* jugiter' offerri eliam in veteri Testa- A a David canitur : Dirigatur oratio mea ticut incensum
mento lege Mosaica sanciuntur?
in conspectu tuo ; elevalio manuum mearum,
Holocausta enim
tacrifimatulina et sacrificia
cunclis diebus in
cium vetpertinum
vespertina
(Psalm. CXL). Quo in locode illo
sacratius intelligi
teraplo, licet figuralibus
hostiis, etiam.ex eo probare
quoque vero sacrificio vesperiino
possumus

indesinenter

oblaia

(Num.

xxvm),

ALARDI

quod
GAZ^EI

potest,

quod vel vespere a Domino

Salvatore

ccenan-

COMMENTARIUS.

et secundum eum IsodoPsalmista versu illo citato;

rus. Cur autem propbeta optet oraiionem sriani similem esse sacrificio vespenino
potius quam matutino,
cum tam oblatio thymiamatis,
quam agni mactatio
fieret mane et vesperi (unde hic etiam inatutina et
vespertina sacrificia cunctis diebus oblata perhibenvel quia hunc psaltur) rationem reddit Bellarminus,
mum cecinit David ad vesperam,
ut solet etiam
Ecclesia eumdem psalmura in Vesperis canere : vel
nobilius erat, quia fiquia sacrificium vcspertinum
gura erat sacrifieii Crucis, quod ad vesperam factunt
est. Altera ratio, cur vespertinam orandi horam colat fi
"
Ecclesia , hic insinualur
, memoria videlicet coBnae
Dominicae, quam vespere Dominus noster Jesus Chriex pane carnem
stus cum sanclis apostolis celebravit,
consuam, et ex vino sanguinem suum mirabiliter
ficiens. et in perpetuum ac solemne Ecclesiae sacrificium inslituens.
Unde Isodorus uhi supra : In novo
quoque Testamenlo vespere Dominus et Salvator, cmnantibus Apostolis,
mysterium sui corporis et sanguinis
ut tempus ipsum sacrificii
tradidit,
vesperum oslenet
deret swculi. Tertia denique ratio est memoria,
recordatio sacrificii
cruenti, hoc est, Dominicae passionis, quae postero die, uthic diciiur, ad vesperam
in qua Dominus Jesus summus sacerdos,
facia esl,
verus agnus irainaculatus
seipsum obtulit
idemque
Deo Patri propitiationem
pro peccatis nostris, qui et
in cruce pependit usque ad vcsperam,
qua hora de
ut nolat glossa in cap. i de Cecruce deposiiusfuit,
lebrat. Miss. Et in officio Crucis canit Ecclesia : De
cruce deponiiur hora vespertina. D. Gregorius Nazianzen.. orat. 42 in Pascha, uirumque sacrificinm
spe- C
cians: In swculorum fine, inquit, Chrisli passio contigit : vespere quoque peccali videlicet caliginem discuAddit Isiodotiens, discipulis Sacramentum impertiil.
rus supra : Proinde in honorem, ac memoriam lanlorum sacrameniorum in his temporibus adesse nos decet
L'ei conspectibus, et personare in ejus cultibus, oralionum noslrarum illi sacrificium offerentes, atque in ejus
Jam vero de tempore
laudibus pariter
exsuttantes.
sive legitimo Vesperarum , sive qua hora
canouico,
Vesperae decantandae sini, non minima coniroversia
est. De qua videndus inter aiios Joannes Durantus,
qui de hisaccurate
scripsit (L. nr de Ritib. Eccles.).
officium
Porro communis estsententia,
Vesperlinum
anie solis occasum celebrandum esse, sicuii Ecclesia
Romaua celebrare consuevit.
Quod tarn auctoritale
et antiquilate,
quam ralione probari potest. Auctoriiate
tum B. Chrysostomi,
qui loco supra cilato
scribit monacbos quaiuor in partes diem dispartiri,
Laudes quarla et postrema parte diei
e,t Vespeninas
vj*
celebrare, quae quidem postfema pars non est ipse
terminus indivisibilis
diei, qui est ipse occasus solis,
sed est spaiium triura horarum , ab hora nona (quae
nobis esl lertia pomeridiana)
usque ad finem duodesecundum veterem diei
cimae., et solis occasum,
, sicuti aliae parles tribus itidera horis
partitionera
ut saepe dictum est. Proinde totum illud
consiabant,
spatiiiin trium hurarum
post nonam (sive tertiam)
usque ad solis occubilum , test tempus antiqunm el
canonicum
: tum Theodoreti,
qui in
Vesperarum
Historia sanctoruin
Patruin cap. 2 de Jiiliano, ejusque sociis haec scribit : Ante occasum autem solis omnes in atrium conveniebanl, et hymnos vespertinos simitl
Domino offerebant. Tum demum, ut alios omillam,
et speciatim
in hoc
uostii Cassiani, qui hoc libro,
cap. de Diurnis Horis, sive ut liabet titulus, de Canohorarum modo, ex professo agens,
nico diurnarum
Vespertinam inter eas recenset, sicut et D. Benedi-

ubi septem horas diurnas, sive

ctuscap. l6Regulae,
officia diurna commeraorat.
Jam quod ad rationem, seu formam officii Vespertini attinet, quod quarto loco quaerebalur, in pritnis
meminisse oportet quod superiore libro retulit Auctor
sed cce(lib. II, c. 4 et 5), non humana inventione,
iiius angelico magislerio
inapud Patres jEgypiios
ut in Vesperis duodecim psalmi caneren-r
stitulum,
tur.
meminit
etiam conciliunt
Cujus institutionis
Turonicum
(Cap. 19) ante annos mille celebratuiu,
Cur autera a D. Benedicio,
el aliis, non duodecira,
sed multo pauciores , pula quatuor,
vel quinque
in Vesperlino
olficio praescripti
dumlaxat,
fuerint,
causam fuisse ibidem notavimus
(/. n, c. 6), quod
in Ioc.um, et veluti compensaiionem
dicti numeri,
et horis caCompletorium
postea fuerit institulura,
nonicis superaddilum,
ut notat Radulphus Tungrensis de Canp. observ. propos. 14, Bellarmino
eiiara
Secundo
notanda D. Benedicti constiapprobante.
tutio de officio Yesperaruni.
Vespertina, inqtiii,
synaxis qualuor psalmis cum anliphonis lermineiiir.
Posl
quos psalmos lectio recilanda est. Inde responsorium
Ambrosianum, versus, canlicum de Evangelio, litania,
ei oratio Dominica, et fiant Missw (Cap. 17 Regulw).
Et cap. sequenti : Vespera aulem quotidie quatuor
modulalione
psalmorum
canatur, etc. Quibus locis
partes officii Vespertioi diserte exprimuntur,
nempe
i. e. capitulum , responsoquatuor psalmi,
Leclip,
rium, sive parvum sive inagnum ; Ambrosianum, i. e.
vel ab alio ad iraitationem
Iiymnus ab Ambrosio,
Ambrosii
compositus
(qua de re vide Radulphum
Tungrenseru propos. 13 et 14) : versus, i. e. parvus
versiculus qui post hymnum canitur ; et canticum de
i. e. canticuni
B. Mariae, Magnificat,
Evangelio,
et litania,
quod in Evangelio cbntinelur
(Luc. vm);
i. e. Kyrie eleison, et Oralio Dominica, Paternoster,
et fiant Missw , i. e. Orationes, ait Turrecfemalus,
nempe Collectae. Addit vero Smaragdus : Quod aitis
in locis dicil : Et complelum est; hac in clautula,
Et
Missw sint, dicit. Orationes enim offlcii, quw a nobis
compleim sunt, Deo sunt missw, quia in itlius honorem
sun( celebratw. Aliter orationes, sive Collectw, quw in
fine cursus a sacerdole dicuntur, missw, i. e. Deo transmissm vocanlur. A sacerdote enim milluntur,
sed a Deo
Hinc el ievilw (i. e. diaconi) soiemnitate
excipiuntur.
aliqua in Ecclesia celebrata , elevata voce : Ite, Missa
est: populo clamant, hocesl, Solemnitas est compteta,
et per sacerdotis ministerium jam Deo est missa. Sic
ipse. Tertio observanda esi diffefentia inter saeculares et religiosos,
praesertim Beiiediciinos,
quoad
numeruni
in Vesperis,
psalmorura
quae' eiiam ad
morum instruclionem
pertinel;
quam Joannes Belethus Durandi abbreviator
ila exponit : In Vesperis a
nobis canlantur quinque psalmi, qui sumus imperfecli,
propler quinque sensus : ut videlicet quod per quinque
sensus corporeos commissum est, per quinque psalmorum cantionem penilus dimillalur.
Monachi vero in quo
se perfectiores oslendunt, tanlum quatuor dicunl. Quidquid enim quadratum est, in quamcumque partem vertatur, semper manet idetn, firmum ac solidum. Ad eumdem sane modum perfectus quocumque loco,
aut
quocumque tempore , semper idem, atque immobilis
permanet. Haec ille. Et hactenus de Vesperis, satis
prolixe quidem, necessario lamen pro ratione argunienti. ex quo tota of^cii ecclesiastici, seu horarum
canonicaium
ratio et intelligentia
quamdependet:
obfem lectori
minime molestam hanc prolixitatem
fore confido.

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

III. DE DIURNIS

\1t

ORATIONIBUS

cum iuitiaret
Ecclesiae A CXVIII ). Et rursum : Prwvenerunl oculi mei ad le diapostolis traditur;
sacrosancta mysteria; vel quod ipse die postero, saluculo, ut meditarer eloquia tua (Ibid.). In his quoqufi
boris etiam ille Evangelicus paterfamilias operarioj
in fine scilicet saeculorum,
crificium
vespertinum,
conduxit in vineam suam (Matth.
elevatione manuura suarum pro salute totius mundi
xx). lta enim e(
ille primo mane conduxisse describitur : quod temoblatus est Patri. Quae extensio manuum ejus in
:
nostram solemnitatem
Omnes
patibulo satis proprie elevstio nuncupatur.
pus designat matutinam
deinde tertia, inde sexla, post haec nona, ad extreenim nos in inferno jacentes, elevavit ad ccelos, setibus

in qua lucernalis

dicentis :
promissionis
ejus sententiam,
Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me
a De matutina vero solemnitate
ipsum (Joan. xiv).

mumb

etiam illud nos instruit, quod in ipsa quotidie decantari solet : Deus, Deus tneus, ad te de luce vigilo
(Psalm.
LXII). Et : In malutinis meditabor in te

Matutinam, quam nos primm horw solemnitatem appetlamus, non antiqua traditione slatulam, sed nostro
tempore adinventam esse.
Sciendum tamen hanc c Matutinam , quae nunc

cundum

(Ibid.).

Et: Prmveni in maturitale et clamavi (Psalm.

ALARDI

undeciraa,

[Al.

lucernarisj

hora signatur.
CAPUT

IV.

GAZ^EI COMMENTARIUS.
a Post officium Vfespertinnm memoratur hic obiier R diebus inaequales, hoc est, longiores, vel breviores;
Malutina solemnitas, sive Matutinum officium , quo
sicut omnes inter se dies inaequales sunt, et multo
Has enim
nomine Laudes hoc loco intelligunlur.
puta in aestate et
magis diversis anni lemporibus,
plerique veteres vocant Matutinum, sive Matulinam :
byeme. Jtaque prima hora dicebaluf quae erat prima
ab ortu solis ; secunda, quae erat secunda ab eodein
et inter horas diurnas annumerant:
cujus magnam
solis exortu , et sic deinceps (Bellar. lib. i de Bon.
et analogiam, quam habet cum officio
affinitatem,
Vesperarum, Radulphus Tungrensis propos. 14 exOper. cap. 11). Ex consequenti extrema diei hora
erat duodeciraa , cura qua coincidit undecima jam
plicat in hunc modum : Vigiliw sunt canonicw horm
exacla : quo modo apud Matthaeum undeciraa intelliper se; non habentes cum aliis parililatem : sed Lauhora undecima exacta
des, et Vesperw inter se: item Prima, el Complelorium
gitur. Nam operariosiilos
inler se:elTerlia, Sexta,et Nona inler se habent parioperari ccepisse, el usque in finem duodecimae operatos esse aperte colligitur ex illis verbis : Hi novislitatem, et similem officiandi ordinem, atque modum.
simi una hora fecerunt. Confert vero Cassianus offiQuod autem Laudes, el Vesperw simili modo debenl
cum opere illorum,
Cium Vespertinum
qui bora
officiari, habemus duojura posita in Decretis 12 dis(.
undecima vocantur in vineam : Itaque secundum
cap. ultimo el de Consecrat. dist. 5 cap. Convenit.
ab ortu solis, hora
hanc horarura supputationera
Primum est concilii Braccarensis, quod sic dicit: Plaseu Vespertini officii, est hora duodecuit onmibus communi consensu, ut unus atque idem
Vespertina,
vet Vesperlihis officiis
cjma inchoata seu currens, ut dictum est, vel unde^
psallendi ordo in Matutinis,
cima jam exacta, in illo loco Matthaei designata. Unde
teneatur , et non diversw, ac privatw , neque monasleriorum consuetudines cum Ecclesiastica regulh sint per- P et lucernaris dicta est, eo quod lucernae tunc accen"
mixtm. Ubimatutinumofficiumappellant,quodvocamus
deremur, ad officium scilicet Vesperiinum , lumine
ut
diei deficiente, in locis praesertim obscurioribus,
Laudes. Utrobique ergo debet esseidem ordo psallendi,
solent esse oratoria : unde et ipsum officium Vesperquia ambo similiter inchoantur. Ulrobique sunt quinque
a Patribus
lucernarum
psalmi, qui utrobique debent habere quinque antiphonas. tinum , aut pars ejusdem,
subinde appellatur. De quo D. Basilius ad AniphiloVlrobique dicuntur capilulttm, hymnus, versus, Canticium cap. 29 : Visum es(, inquit, Palribus nostris becum cum antiphonis, oratio sive cotlecta cum memoriis
timilibus. De monachorum consueludine ideo dicil, quia
neficium vespertini luminis non silentio suscipere, sed
in Benedictinq officio ad Laudes sunl quinque psalmi,
stalim, ul apparuit, gralias agere. At quisnam fueril
auclor lucernariw gratiarum actionis, dicere non potsuet ad Vesperds tantum quaiuor. Et Laudes in principio
mus. Haec Basilius, insinuans non aliunde, quam ex
habenl psalmum directum . alias in officio pariliter
Secundum est concilii Agathensis, quod
apostolica traditione hunc morem acceptum, et obinofficiantur.
servatum. De eodem et D. Chrysosiomus in psal.
tic dicit: Convenit ordinem Ecclesimab omnibus wquacxvin ita scribit:
Ad solis occasum, quod eliam lucerliter custodiri. Unde statuendum esl, ut sicut ubique
narium appellamus, orandum esi; quia tunc ob diei
post anliphonas, collationes ab episcopis, vel presbytevel vespertini diebus
transiium Deo graliasagimus.D.
ris dicanlur, et hymni matutini,
Epiphanius psalmos
lucemales vocat , qui post solis occasum cani conomnibus decantentur, et in conclusione Matuiinarum,
sueverant (Compend. Doct. I. m, in fine). D. iteni
missarumque posl hymnos, capitula dicantur, et plebs
Hierouyinus in epistola. ad Laelam inter alia docucompleia oratione ad vesperam ab episcopo dimittaiur
inenta de institutione filiae virgunculae Deo dicandae :
cum benedictione. Hsec ibi. El, expone, inquit Radulphus, post antiphonas, id ett, post psalmos anliphona- D Assuescat, inquit, accensa lucerna reddere saerificium
tim dictos in Laudibus, et Vesperit, collationes, id est,
vespertinum. Deuique lsidorus in Regula monachoruni cap. 6 : In vespertinis officiis , primo Lucemalectiones, quas capituta nominamus. Hucusque Radulrium, deinde psalmi duo, respontorius unus, et laudes,
phus, vir doctus et accuratus. Quod autem in hoc
nosiro lextu agatur de ea Matntina
solemnitate,
hyinnus; atque oratio dicenda est. Ex quibus SS. Patrum testinioniis colligimus Lucernarium ad nosrras
est ex eo,
quam Laudes appellamus , manifestum
alque ita dictum a lucernarum
quod dicit in ipsa quotidie decantari solere psalmiim
Vesperas pertinere,
illum : Deus meus, ad te de luce vigilo, qui psalmus
accensione. At de bis hactenus ex occasione lucernaris horae.
communiter in Officio solemni, aut festivo decantatur
c De Matutina solemnitale, quam nuncPrimam
voad Laudes, ut notum est.
b Lucernaris hora secundum
siltie parisantiquitatis,
camus,meritodubilaripotest
Dionysii paraphrasin
hora vesperlina- intelligitur,
el ejusdem institutionis cum caeteris horisseu officiis
quae per undecimam
horam apud Matthaeura designatur. Dividebanl enim
ecclesiaslicis. Nam Cassianus hoc loco expresse docet hanc Matutinam, quae observatur in Occidentis
v veteres, ut dictum est, lotura diem ab ortu solis usid est,
maxime regionibus, canonicam fnnctionem.
que ad occasum in duodecim aequales partes , quas
horas appellabant,
sicut Christus apud Joannem c.
orationeni (loquitur
procul duhio de Prima horacanonica), suo tempore, et in suo nionaslerio, ui appa' xi dicit: Nonne duodecim sunt horw diei ? quae quidem horae eodem die aequales erant, diversis tamen
ret, Bethleemitico,
priusquam in Massiliam Galliae

i-27

JOANNIS CASSIANI

128

observatur in occiduis vel maxime regionibus, cano-. A invenimus. Verum cum hac abutentes
indulgeniia
nicam functionem noslro tempore in a nostro quonegligenliores quique iiiducias somni longius pcoteubi Dominus
larent : quippe qiios vel extra cellas progredi,
que monasterio primitus inslitutam,
noster Jesus Christus natus ex Virgine, humanae invel de suis stratis consurgere ante boram tertiam
fantias suscipere incrementa dignatus, noslram quonulla conventus ullius necessitas invitaret,
et cum
que adhuc in religioue teneram et laclentem infanoperationis
jactura,
tempore
quoque diei quo
tiam sua gratia confirmavil.
nonnullis oportebat officiis inhaerere, soporis nimieUsque ad illud enim
tale lorperent, in his praesertira diebus quibus a Vetempus ac solemnitate matutina (quae expletis nocturnispsalmis et orationibus post modicum temporis inspertinis horis excubias usque ad aurorae viciniam
tervallum solet in Galliae monasteriis celebrari) cura
celebrantibus nascebatur onerosior lassitudo; quoquolidianis vigiliis pariter consumraata, reliquas horas
rumdara illic fratruni ferventium spiritu, quibus hoc
refectioni corporum deputatas a majoribus noslris
negligentiae genus baud leviter displiceret, ad senioALARDI

GAIMI

COMMENTARIUS.

provinciam inde coinmigrasset, fuisse primitus insti- ~~\tinatnomine

unam ante solis ortnm,
comprehendit:
tutam. Unde et cap. 6 ejusdem libri vocat eam noad galli cantnm; alleram orto jam sole (Azorius lnvellam institutionem
et solemnitatem. Et passim ,
siit. moral. iib. x c. 2, q. 6). Alteram enim dicit Maubi dediurnis monachorum officiis et solemniiatibus
tulinam ab antiquo institniam, et observatam, quse
etNonara nominat,
agit, solummodo Tertiara.Sextam
expletis nocturnispsalmisetorationibus
pariler conomissa Prima; ut videre est lib. n c. 2, et hoc lib.
hoc
summabatur,
est, post finem nocturni officii con1
et alibi. Sed nec D. Basilius, nec Chrysostotinue et sub aurora celebrabatur; quam vulgo Laudes
cap.
mus, nec Hieronymus, nec alii Cassiano antiquiores
appellamus, quas olim primo diluculo_ et ante solis
Primae horae mentionem faciunl, cum tamen aiiarum
ortum peractas fuisse i perspicuum
est ex hymnis
horarum saepe niemiuerint,
ut observat Card. Beleammdem ferialibus/De
hac, Matutina scribit praelarminus lib. i de bonis Operibus c. 11. Hinc Radulcedenti cap. sub finem.ubi dicit in ea quoiidie decantari solere psalmum : Deus, Deus meus, ad le de luce
phus Tungrensis Prirnam etComplctorium
post aliarum horarum institulionem additas scribitpropos. 14:
vigilo, el, In matulinis Meditabor in te. Alteram vero
Sancti Patres, inquit, per psalmodias observabanl quinMatulinam, de qua in hoc capite agit, recens et suo.
que horas, scilicet Vigiliat noctis, Vesperam, Terliam,
tempofe, et in suo monasterio jam dicto introduSexiam, Nonam. Deinde quia Scriptura smpius jungit
ctam; idque ad excitandam, sive excutiendam quomane et vespere, addila est laus malulina. Multorum
rumdam pigriiiam
et somnolenliam,
qui expletis
noclumis vigiliis et Laudibus matutinis, ad lectunt
quoque episcoporum slalutum erat, ut clerus el populus mane et sero preces et orationes Deo funderent cum
recurrentes somno prolixius indulgebant;
cum non
PATER NOSTER et Symbolo. Ideo ad hoc introductw
haberent aliud officium, neque conventum ante Tersunt duw aliw Horm, Prima el Completa, uiraque cum *-' tiam agendum, ut hic habetur.
a Nempe
precibui, Oratione Dominica el Symbolo. Sic ille (Raex ipsa pcriphrasi salis
Beihleemiiico,ut
a S. Paula nobilissima matrona Komana
dulph. Tungrens. de canon. Observ. propos. 14). Veintelligitur,
ruin adveraus hanc opinionem objicit Duranlus ( De
juxta speluncam, in qua Salvator nosier natus est,
Rilib. Eccles. lib. m cap. 7) 1 S. Clementem , cnjus
construcio. lbi enim illa qualuor monasteria condihaecsunt verba lib. vm Constitut. Apostol. cap. 40:
dit, teste D. Hieronymo, viris, unum, reliqua tria
Precesvestras facite diluculo, Terliahora, Sexta, Nona,
virginibus ( Epist. 27, seu epitaph. Paulw ). At hoc
monasteriumvirorum
vespere, et in galli cantu, diluculo gralias agenies,quoidem D. Hieronymus postea
niam iliuminavit nos Dominus depulta nocte, et induclo
ampliavit. Licet enira viris ibi degentibus salis amAtbanasium lib. de Virginitate,
ubi ait :
die;2S.
plum exstrucium essel habitaculum, et pro peregrinis mansiones aliquae per viam erectae: tantus tamen
OrienssolvideatlibruminmanibustuispostTertiam.eic.;
3 S. Basiliumin Reg. lus. dispui. q. 57:Eam ob causam
undique ad ea loca pieiatis causa hominum concuranobis necessario hujusmodilempora delecla sunt, quod
sus erat, praesertiin monachorum , ut diversorium
in eorum singul S peculiaris qumdam Dei in nos benefimagis ariiplum aedificare cogerelur (Marian. Victorin.
ciorum est commemoratio. Ac Malulinum quidem, ut
in Vila S. Hieronymi). Qua de re ila ad Pammachium
scribit epist. 26 : iVos i ista provineid wdificato moprimi animi ac menlis noslrw motns consecrentur Deo,
nasterio , el diversorio propter exslructo , ne forle et
neque ullius rei curw ante adilum ad nos demus, quam
'
nos in cogitatione de Deo obleclaverimus, sicut scripium
modo Joieplt cum Maria in Belhleem veniens non inveest: t Memor fui Dei, et delectatus sum (Psal. LXXVJ).
niat hospilium; tantis de tolo orbe confluenlibus turbis
Neque corpus prius ad functionem alicujus muneris mo- j) obruimur monaclwrum, ut nec cmplum opus deterere,
ne.c supra vires ferre valeamus. Haec S. Hieronymas
veamus, quam illud fecerimus, quod dictum est: Orabo
ad le, Domine : mane audies vocem meam : mane
(In pmfat.). In hoc cosnobio, ut alias dictuin est, Casastabo iibi (Psal. v) elc.;4 S.Hieronymum
sianus adhuc pene puer, aut admodura adolescens,
epist. 7ad
Lii tam : Assuescatexemploadoralioneset psalmosnocle
monasticae vitaeinstitutum simul cum ipsisChristianae
consurgere, mane hymnos^ canere, Tertia, Sexta, Nona
philosophiae rudiinemis complexus est, in eoque rehora, etc. Ubi Viclorius mane horani Primam interligiosae obedieniiae legibus se astrinxit,
priusquam
nonvidenad /Egypii soliludines permissu superiorum cum sopretatur. Sed salvapaceVicioriieiDuranti
tur illa SS. Patrum testimonia adeoclara etexpressa,
cio Germano proficiscerelur.
Unde et passim lura in
utnos urgeaut a sentenliaCassiani, aliorum eiiam calhis lib., tum in Collationibus vocat suum ccenohium,
culo approbata, discedere, aut ei fidem derogare, cum
alias ccenobium Syriae, in quo priina vitae monasticae
tam expressedical officium Primae suo primurn temrudimenta perceperat, quod Syriae pars sit Judaea,
non lnquunpore institutum fuisse. NamPatrescitati
in.qua Belhleem sita, ut notum est; alibi expressius
tur de Prima, de qua nunc agitur, sed de Malutina
alibi Spebxum, in quo Dominus noBeihleeraiticum;
ster de aula uteri virginalis effulsit (lib. iv, c. 31;
solemnitale, hncest, de Laudibus, quae diluculo et
1 et 5; Cqllat. 17, c. 2 et 5). Meminit
Collat. H,c.
mane, seu matuiino tempore, hoc est, sub aurora, et
anie solis ortum apud veteres decantari solent, ut
ejusdem monasterii el inonacborum S. Epiphanius >
dictum est. Caeierum Cassianus si diligentius inspiin epist. ad joannem Hierosolymitanum,
ei D. Hieron. epist. ad Marcellam, ubi eam invitat ad rus
cialur, duplicem, sive geminara Maluiinam solemnitatcm dislinxit,
et tam Laudes, quain Primam Matuubi sita erant illa^monasteria.
Beihleemilicuur,

129

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LlB.

III.

t>E DIURNIS

ORATIONIBUS.

ISO

lrinre confessionis
res querela delata, decretum est ab eis diutino tra- ASextae,
exemplo statulus est, et
somno deinceps finem, et initium operationi, aequali
ut usque ad solis orctatu et consultalione sollicila,
simul moderamine facerent. Qui typus licet ex occatum, quo jam sine oflensione vel leclio parari, vel
opus manuum posset assumi, fessis corporibus refeclione coricessa, invilati post hsec religionis hujus
suisstralis consurgerenl:
observantia cuncti paritere
ac tribus psalmrs et orationibus celebratis, secundum
in observatione
modum qui antiquitus
Tertiae, vel
ALARDI

GAIMI

memoria procausa,
sionevideaturinventus.etrecenti
slatiitus appareal;
tamen illum nuquam diximus,
merum, quem designat beatus David," quamquam spiritalem quoque habeat intellectum,
sccunduni litteram
b
manifestissime
supplei:
Septies in die laudem dixi
COMMENTARIUS.

* De
de nocturnis,
ut ipse profitetur.
Unde praecedenti
spiritali intellectu seu myslico numeri septenarii agunt D. Basilius homil. 11 Hexaem., Gregor.
capite enumefat primum tres horas tunc temporis
Sexlam et Nonam;.
Nazianzen. orat. 94, Hieron. c. v Amos, Augustinus
celebriores,
nempe Tertiam,
lib. primo
lib. xi de Civitat. cap. 31, et Gregorius
deinde subjungit vesperlinum
hoc est,
sacrificium,
Moralium cap. 11 et 12, ct libro xxxv capite 6 et 7
officiuin Vesperarura;
ac demum meminit Matutinae, .
Oralio.el Roris can. T> in qua canitur psalmus : Deus, Deus meus, ud le de
(Vide NavarruminComment.de
c. 5). Quamquam spirilalem
intellectum
tuce vigilo, quod fit in Laudibus. Cunt ergo horas
possumus
etiam accipere pro figurato, quo scilicet
numerus
diurnas, seu olficia diurna, sex enumeret, quibus dideiinilus pro indefintio
cit iti hoecapite superadditam fuisse aliam inatutinain
surailur;
quod frequens in
id est, Pi iinara, ut numerus septenasolemnitatem,
Scriptura, nam iliud Septies in die idem ac saepius,
ut superius indicavirous;
rius a Psalmista designatus proprie et secundum litfrequenter,
quo
quolidie,
etiam niodo expnnilur illud : Semper laus ejus in ore
teram compleretur;
sive
coiisequens est, utvigilias,
meo (Psal. xxxm), quia septenarius est numerus plemulto
posuerit.Sed
ijoclurnosexlrahuncscpienariuin
ut iidem Patres exponunt
nitudinis et universitatis,
clarius et expressius nosler D. Benedictus liuuc nuloco ciineruni ad officia diurna duuitaxat
retulit
(Vide infra lib. vm cap. 12). D. Augustinus
cap. 16
tato : Tolus, inquit, impar primus numerus lernarius
Regulae, cujus titulus est: Qualiler divina opera per
diem agantur; cui litulo respondens dicit : Ut ait Proest, lotus par quaternarius, e% quibus duobus qualernarius conttal. Ideo pro universo swpe ponitur, siculi
pheta, t Septies in die laudem dixi libi. > Qui sepiena~.
etl: i Septies cadel juslus, el resurgel : > id est, quorius sacratus numerus a nobis sic implebitur,
si Malulinw, Priinm, Tertiw, Sexlw, Nonw, Vesperi, Comptetiescumque ceciderit, non peribit. Quod non de iniquiad
humililatem
tatibus, sed de tributalionibus
perdutoriique tempore nostrm servilulis officia persolvamus,
Seplics tn die laudabo
cenlibus intelltgi voluil;et
quia de his horis diurnis dicil Propheta, t Septies. in
te : > quod alibi alio modo dictum est: t Semper laiis
dielaudemdixitibi.
> Namdenocturnisvigiliisidem
ipse
in
divinis
auin
>
Et
multa
ore meo.
ejut
hujusmodi
Prophela ait: tMedia nocte tttrgebam ad confiiendum
tibi. > Ergo hit lemporibus referamus taudes Creqtori
ctoritatibus reperiuntvr, in quibus septenarius numerut
C noslro superjudiciajustitiw
suw,id est,Malutinis, Prima,
pro cujusque rei univertitale poni solel.
b Hoc Psalmisiae elogio et exemplo comprobantur
et nocle
Terlia, Sexta, Nona, Vespera, Compleiorio,
maxime preces illae solemnes, et
et commeiidautur
surgamus ad confitendum ei. Haec D. Bei edictus, quae
divinae laudes in Ecclesia iusiilulae (quas horascanototidem verbis citanlur ex concilio Agailiensi
lib. m
lii. de Celebrai. Missarum, cap. 1. Juxia
nicas vocamus). Quamvis enim per numerum septeDecretai.,
nihilalind
nariiim inilloversiculo
quam
significetur,
quent sensum faiendum est octo esse boras canoni1'relaudisdivinae;
quomodo intelligiiur
cas, quarum una nocturna versiculo illo commendafrequentiilio
lur : Media nocte surgebam, eic. Septeni aliae diurnse
ques lapsus, cum diciiur Proverb. xxiv : Seplies in
die cadit juitut;
tamen non sine causa ex hoc loco
altero versiculo designatae : Septies in die laudem dixi
instituisse viEcclesia usum horarum canonicarum
ul vocant. Poiro alii
tibi; in die nimiruui anificiali,
lara pii et sancti
detur. Nam cum ad imitalionem
lam noeturnum quain diurnuui
officiiim
septenaiio
Deum
vel'etfilios
suos
numero
diem
frequentissime
laudare,
naturalem
regis
putantcouiprebensum.
Itaque
quibus clerici, seu
volunt, et nocturnos, sive nocturnas vigisepiem homs meri o de^iguavit,
significari
lias, simul cum Laudibus
ecclesiastici, divinis lauditius vacarent; tum ad expro una hora coniputant
lum obseptepressiorem illius exempli iraiiaiionem,
( Beda in lib. de Meditatione Pass. Chrisi.; lsid. lib. l
et mysricam sigmficaliode Offi.. Eccles.; Raban. tib. n de Insttt.Cteric.;
narii numeri perlfectionem
Rulib. vu iu
nem, de qua iufra. Hmc D. Ambrosius
p>rl. lib. i de diur. Offic, Glossa iit c. i de CeUbr.
in illud cap. 11 : Quts tiesfrum habens amiLucam,
Missm). Secunduhi quem modum, ait Turrecreiiiatus,
oinnes horw canonicm reducuntur ad numerum seplecum, etc. Si, inquit, ilte David, scilicet lam sancius, et
qui regni erat necessitalibus occupalus, seplies tn die n narium, quiest numerus sacralus; elsic illud Davidilaudem Domino dicebal, malulinis el vespertinis sacum : t Septies in die laudem dixi tibi, > intelligitur
el una laus fil in nocte artificiau,
de die nalurali,
et
crificiis semper inlentus, quid nos facere oportet, qui eo
alim sex tn dienoctis ejusdem? scilicel Prima, Terlia,
ampiius rogare debemus, quo frequenlius carnis ac
menlis fragililate
esl Vespera, el Duodedelinquimus? Sic Ambrosius ( Vide
^Sexia, Nona, Undecima,quw
Basil., serm. 1 de Instit. Monach ). Verum de hoc
cima, qum esl Compteloriuim 'Sic ille alludens ad locum illuin Mattha-i xx, de qu>> snpra. Caeterum huseptenario numero horarum canonicarum duae sunt
decisio peudet ab ea quae.-aione, an
seuienlia-.Quidani,ei
fereanliquiores.complecitintur
jus difficuilaiis
a Laudibus jnatuiitiis?
hoc numeio soiuininod horas diurnas, hoc est, quae
dividautur
noctiir.ii
Nam si
inlerdiii celebrari aut recilari solent, nempeMatutinociurnos dividaraus a Laudibus, proeul dubio plures
Sexsuni quaiu septem horaecanonicae. Si vero noc inn. s
nain, sive Laudes maiuliiias, Primam, Terliain,
cum Laudiuus,
lam, Nouam. Vesperas et Coniplelorium.
non erunt nisi >eplein.
Vigiliasaujungamus
existimo
Proinde cum Duranto
tera, sive officium iiocluinuin,
c-se
quod improprie Matudisiinguenda
linasappel!aiiiu-.,abiiocnumeroseparanieiseparalim
tempora. Fuit emin quoad noctumos vuia Ei-c-esiain illo versirum consuetttdo
( Radulphus Tungrens. propos. 14
collocaiit,quiadiem
inlelligiintarlificialem
culo sign.fieari: qui niinirum ab aurora iucipit (quam
de Canon. observant.; Durantut deRttib. Eccles. ttb. m
Galliaubeduiour,quasialbescenleuidiem
nuiicupint),
cap. 5; Bellarm. lib. i de bon. Op. c. 11). Quibusdam
etnocteadventantefinitur.ln
hunciiioduni
hauddubie
jn locis apud veteres tres nocturni
trihus dislinciis
Cassianus hunc numenim
intellexit.
Agit euim in
horis, id et, tribus vigiliis noclurnis celebrabantur.
boc libro de diurnis officiis, sicui superiore libro egit
Unde D. dieronvmus in epist. ad Euslochiiim
(Epist,

'
ISl

JOANNlS

CASSIANI

15

tibi super judicia justitiw tum (Psal. cxvin). Hac enim A simas regulas Patrum violari patiuntur, minime videtur admissus.
adjecia solemnilate, sepiies sine dubio spiritales hos
CAPUT V
conventus in die facientes, septies in ea laudes Domino dicere comprobamur. Denique cum hie idem
Quod post malutinat orqiiones ad somnum reverti non
oporteat.
utilissime
typus-deOriente procedens hucusquefuerit
nunc usque per Orienlem
ratio cur statuta sit, vel inCujus solemnitatis
propagatus, in nonnullis
venta iu hac provincia,
nonnulli ignorantes, a exquae nequaquam vetuslisantiquissimis monasteriis,
ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

Et aperagantur, lam in hieme, quam in aestale. Etpriore

22), Noctibus, inquit, bis terque surgendum.
lius hunc morem aiitiquilus apud nonnullos observaquidem tempore, nempe hiemis, monet oclava hora
et
noctis surgendum esse , ut paulo amplius dimidia
tum tradunt Rupertus lib. i de Officiis divinis,
nocte pauseiur, etc. Sed quaerilur quomodo acciS. Thomas lect. 6 in cap. xiv prioris ad Corinthios.
pienda sil ista oclava bora, cura omnes uoctes non
Alibi vero nocturni omnes simul, sed praecipue mesint aequales, immo omhes inaequales, sicut et dies ?
dia nocte celebrari solebant, juxta illud : Media nocte
Hoc enim
quod cum S. Paler dicat
Respondet Turrecremalus,
surge.bam ad confilendum Hbi (Psal. cxvm).
hora octava surgendum esse, ut modice amplius de
tempus praesciibunl SS. Patres superius cilali. Alibi
media nocte pausetur, aperte designal quod octava hora
detiique noclurni cum Laudibus matutinis jiinguntur,
1
Cl in quarta vigilia, quae et Malulina dicilur, cele- H sj( pos( mediam noclem; et per consequens, quod non
venial accipienda secundum ordinem hprarum noclis
brantur. Atque hunc es.se antiquum usum Ecclesiae
Rom. testatur Amalarius in praefaiione libri de orcujuslibet mensis, sed secundum proporlionem ad lemubi interalia refert se interrogasse
dine Antiphonarii,
pus kalendarum Novembris : et hoc est quod sanctus
Paler dicit, juxla consipterationem rationis, sumptw
magislros EcclesiaeRom.an inier officium nocturnurn
sciticet a kalendis Novembris. Ita ille. Verum haec
id est, Laudes, aliquod interstitium
et matnlinuin,
obscuriora sunt, quam ut cuivis satis pateant et
esse-deberet, et responsum esse, nullum, sed contisatisfaciant.
Proinde
riotandum de horis inaequaniio inchoandasLaudes per versiculurn: Deus, in adnoclurnos media
et ex his sumendum hujus ioci
libus hic agi,
jiiformm meuin intende. Qui igitur
intelleclum.
Hora inaequalis est pars duodecima tam
nocte sepamtim a Laudibus recitabant, vel seorsim
in tribus nontis vigiliis, ad
diei quam noctis arlificialis.
Dividebaiur enim olim
uriumquemquenocturnum
excubiarum, pronuntiabant, plures
instar militarium
quaevis artificialis dies^ el quaelibet nox, utsuperius
dictum est, in duodecim particulas aequales inter
utique quam sepiem horas cauonicas habebant. Ubi
vero noctumi siraul et couiinue recitari cceperunt,
se, quae horae inaequales et antiquae a Scriploribus
fieri solet, ita ut nodicuntur.
Anliquae quidein, quoniam apud omnes
quod hodie passira et ubique
antiquos earumusus exstitit.'
cturnum officium etNocturnos etLaudescomprehenlnaequales autem, nou
quod horae unius diei vel noctis inter se essent indat, sepiem dumtaxat sunt horae canonieae. Atque
iiaconciliahdasunl
aequales, hoc enim falsum est, cunt quamlibet diem
quae in utraraquepartem a diversis
ac noclem in duodecim parles aequales distribui
afferuntur.
a Quod superiore libro (cap. 12 et 13) docuit C
sed quia cum dies artificiales et nocles
( dixerimus;
et optimis raiionisiut inaequales , exceptis aeqninoctiis, horae diei vel
exeniplo veterura monachorum,
noctis lougioris
non decere monachos perfectioni
majores sunl horis diei vel noclis
bus confirmavit
id est, ofiicium
Nara-ut in hieme longiores sunt nocies,
brevioris.
studeiiies post Missam nocturnam,
ita et partes earum, id est, horas duodecim longiorursus ad leclum se conferre, aat sonocliirnnm,
res esse oportet quam |n aesiate : et contra, quo lon, mno indulgere , sed orationi potius ac mediiationi
id nunc docet post matutinas
vacare el invigilare;
giores diurnae in aestatp, eo breviores nocturnae. His
horis inaequalibus utebantur Judaei, ut ex sacris LitLaudes multo
magis observandum : ideoque eos
teris consiat,
ac reprehendil,
qui explelis raatuiinaitemqufe Romani, ei Itali, et oranis
per.-tringil
fere antiquitas , ul et Historiae, et libri Matheraatilihus hymnis , id est, Laudibus , iterum revertuntur
corum lesianlur (VidehicSmaragdi
ad somnum, et idcirco has Laudes ita tempestive
Commentarium).
ut
iis
et
ociavam
noctis
Horam igitur
expleiis
et praepropere expedire festinanl,
iulelligit D. BenediQuod
cius, quifi nocturnis horis ab oceasu solis usque ad
absolutis ilerum dormiendi facultassuppetai.
videtur D. Beejus exortum cumpulaiis,
quovis lempore, numera.
qUidera institutum amplexus etiam
tur oclava, et proiude secunda, aut tertia post menedictus. Nam cap. 8 Regulae siatuit, ut hiemis lemad Pascha
diam noctem ; sive illae horas longiores sint, ut in
pore, id est, a halendis Novembris usque
oclava hora noctis surhieme, sive breviores, ulin aestate (JTIJcap. 16 Rejuxta consideralionem rationis
de media nocte [Al. dimidia
gulm, in fine). Verum hic occurrit altera objeciio,
galur: ut modice amplius
vero
alio loco : Videquam movet idem Turrecrematus
hocle\ pauselur, et jam digesli surgant. Quod
rislat posl viqilias , a fratribus qui psallerii vel leclio- ) tur, inquil, i//ud qttod dicitur : tMedia nocte surgeA Pabam (Psal. cxvui), > e<lc., conlradicere ei, quod diriilm atiquid tndigent, meditationi inserviatur.
ctum est in capitulo ociqvo, quod hiemis lempore surscha autem usque ad supradictas kalendas Novembris,
sic lemperelur hora vigiliarum
agendarum, ut pargendum est ad vigilias qctaoa hora, ut modice amptius
media nocle pausetur. Respondetur, quod medium invissimo intervallo (quo fratres ad necessaria naturw
exeant) custodilo, mox Matutini (qui incipiente luce . ler aliqua dicitur duqbus modis : aul per cequalem
haud padistanliam lerminorum , aul per interpositionem inler
agendi sunt) subsequanlur. ln cujus capiiis
terminos. Medietas noctis in dicto Prophetm dicitur
ruiri difficilis et paucis noii elucidatione,
pro hujus
medieta per interposiiionem
non abs re aut instituto nostro
inter partes extremas
loci opportunitate,
'et singulas
noctis ; secundum quqm medii raliontm cum octava
immorari,
alienunt fuerit aliquantulum
hora surgitur, media nocle surgitur. Haec ille. Cujus
ejuspartes paulo attentius et enucleatius expendere,
senteutiae sutfragatur S. Thomas m part. q. 51, art.
In primis adverte quod de agendis viet explicare.
B. Pater dupliceui instituit
4, ubi exponens verba Gregorii (Hom. 21 in Evangiliis, sive nocturnis,
rationem , secundum duas partes , in quas totuin
gel.) diceutis Christum media nocle surrexisse, ait:
iVon quidem nocte divisa in duas parte wquales, sed
annum divisit, videlicet a kalendis Novembris usque
ad Pascha, et a Paschate usque ad kalendas Noveminfra noctem. lllud enim , inquit, diluculum et pars
noclis, et pars diei dici potest, propter convenienliam
bris. De Laudibus vero dicendis unam solumrnodo
ut iucipienle luce, id
vidclicet,
quam habet cum ulroque. Sic S. Thomas. Causam
disponit ralionem,
vero assignaus D. Benedkius cur lunium lempori
vel crepusculo diei regulariter
e&t, sub aurora,

DE COENOBIORUM

135

LIB.

INSTIT.

1U. DE DIURNIS

ORATIONIBUS.

134

humorum
naturaad so- A emergens quaedam redundantia
hymnis iterum revertuntur
ob
vel illusio
vel
lium polluat,
corrumpat
inimici,
incidentes,
muum, iri illam causam nihilominus
nostris socerte intercedens etiam puri ac simplicis somni rehaec a senioribus
qnam compescendam
nostri fervorem,
ac tefectio interrumpat
instituta
est. Illa namque hora eam conlemnitas
jspiriius
matutinis

plelis

suramare

minusque
festinant,
qua negligentioribus
occasio. Quod
sollicitis rursum dormiendi reddatur
sicut in libello supeomhimodis fieri non oportet,
riori

describentes

posuimus
supplici

JSgyptiorum

synaxim
nostram

, ne purificationem
et antelucanis
orationibus

plenius excotifessione

acquisitam,
ALARDI

vel

GAZiEl

pefactos somni torpore per totum diei spatium inertes deinceps ignavosque traducat. Quod ^Egyptii ne
cunt soleant certis temporibus
incurfant,
equidem
a Missa
cantum
etiam ante gallorum
consurgere,
b
canonica celebrata,
usque ad lucem
post haec vigilias

extendunt;

ul eos superveniens

lux ritatutina

COMMENTARIUS.

ut
cum hujusmodi
id est, quieti et somno , dicit:
detur pausationi,
ctem; non tamen ideo damnandum,
ac personaiam digesti, id est, jam decoctis cibis atque deposiaccidentalia
pro temporum , locorum,
facile muteniur;
tis leviores effecti a gravitate ciborum,
rum diversitate
praeseftira cum id
surganl pervidealur
factum
divinum
devote perratione:
duplici,
eaque provida
vigiles et alacres ad officium
seu augmentum. divini offiillud D. Hieronymi
primo ob prolixitatem,
agendum, jnxla
(Episl. 4): Ad
non indigeslio ructum
orationem tibi nocte surgenii,
cii, praeseriim lectioniira , antiphonarum,
elc, adnec non defunctorum
ofsed inanilas. Sequitur : Quod vero reslat (sci- B dilis insuper B. Virginis,
icet temporis) post vigilias, id est, nocturnum
offificiis , multisque
faciat,
psalmorum , orationum , commemoratiorium
et additamentis
de novo,
cium, a fratribus,
appendicibus,
qui psallerii vel lectionutn aliquid
id est, opus habent aliquid psatlerii vel ieet successu temporis
institutis,
quibus explendis
indigent,
commodius
et salubrius
visum est, praesertirn in
ctionum legere, perscrutari aut,providere,
ait Turremedilationi
id est, impendadiebus solemnioribus,
cremaius,
inserviatur,
tempestivius
quam media
lur. Ubi Smaragdus
Abbas et Regulae inlerpres :
surgere ; secundo, fex hac etiam
noc|e ad noclurnos
diversitate
Non hic, inquit, dormire, sicut quidatn volunt, beatus
ut assidue,
, et varietaj,e illud sequitur,
sed vigilare jubel;
non in leclulo sane
et omnibus horis lara noclurnis
Benediclus,
quain diurnis laudetur Deus , et nulla pars noctis a laude divina vaquiescere , sed medilationi
jnbel inservire.
Scriplum
est enim : In lectulo meo quwsivi, et non inveni illum
sibi decet, cum alii alias noclis panes vigiliasque
nec ullam earum prorsus praelermiserini;
legerinl,
(Cant. III). Non enimin lectulo carnalium voluplalum
sed in laboribus sanctis,
ditectus Christus invenilur,
nam ntulii certe hoc tempore, qui privatim officiura
excubiis tacris , et crebris orationibus;
noninsomni
recilant,
primam noclis observant vigiliam ; secundam et tertiam
fere occupant;
Religiosi
quartam
torpore, sed in vigiliarum oralione, et oralionis inuenilur compunclione.
Haec Smaragdus,
citans deinde
communiter
ecclesiae cathedrales
et collegiatae;
faunc Cassiani locum , in quo versamur. Subscribit
atque iia si non ab iisdem , certe a diversis Dei famulis laudes divinar singulis noclurnis
etiam S. Hildegardis
in explicatione
celeRegulae, ubi
vigiliis
ut observavit
Thomas
ex praemissis ejusdemverbisinfert:
Waldensis
lib.
Notandumqtwd
brentur,
tam in mstate, quam in hieme, scilicet tn (riJJits leclio- C xx.wiu de Sacramental.
lib.
cap. 24.Vide Navarrum
de Orat. cap. 3 el 4.
nibus, et etiam cum una dicitur, fratres nec post noa Hoc
ad leclum ad pausandum
seu nocturno
cturnos, nec postmatutinos,
est, officio matutihali,
pernoclurnas
redibant: sed ita poit mediam noctem
ut supra dicium est.
acto, et dimissis fratribus,
vigib
ld est, adhuc pervigilant
lias utroque tempore tetnperabant,
iu oratione et meditaquod Laudes jam
diem viderent. Et pro reclo
tione.
De quibus vigiliis sponlaneis earumque mulcantantes, illucesceniem
ditpotito temperamento non gravabanlur ; sed gaudetiplici*ulilitate,
praesertim ad cusiodiam
castitatis,
eliam
media
bic
etiam
nonnulla sunt hic annocte, pausabant, quia
amplius, quam
quoe
cominendatur,
lione facta, et deinde excussa, homo postea vigilans in
notanda SS.Patrum smTragia huic loco consentauea.
viribus suis pro his vigiliis non debilitalur,
ut prwdiS. Hilarius in Psalmum cxvm ; tMemor fuinocte noctum est. Haec ille.
minis lui, Domine. i Scit Prophela nocturno lempore
Porfo quod ad alteram anni partem, nempe aesladivini esse a nobis nominis recordandum; scit tum maxime cusiodiam Dei legis a nobis esse retinendam, cum
tem, atiinet, quam a Paschate usque ad supradictas
kalendas Novembris extendii noster D. Benedictus,
cum vitiorum
subrepunt animo impurw
cupidilales,
horam vigiliarum
stimuli per recens assumplum cibum corpus exagitant,
siatuit,
agendarum sic esse tempetum Dei nomen recordandum
randam, id est, pro ratione temporis modo acceleesl, tum custodienda
ut brevissimo temporis inlex ejus est, pudicitiam,
conlinentiam , timorem Dei
randam, modo lardaudam:
slatuens. Novil hoc prwcipue lempore Dominum orantervallo, quo fralres ad requisila naturwexeant, interpoalibi:
tLasito, Matutini, idesl.inaluiitioe
Latides, incipienle luce
dum, deprecandum, promerendum,^dicent
vabo per singulas noctes lecium meum. > Non est perisubtequantur. Quibus verbis innuere videtur ob brevitatem noctium aestivarum non modo breviandum etiam D culoso noaurnarum
olio animus relaxanvigiliarum
officium
iil lii; sed illud etiam temporis
in confesnocturnum,
dus, sed in oralionibus, in deprecationibus,
sionibus peccatorum occupandus esl; ut cum maxime
interslilium,
quod absolulis nocturnis supererat, usque
dum iliucescente die Laudes inchoareniur.
Ex quicorporis viliis oportunitas daiur, tum prwcipue eadem
bus colligitur
et ex velere
vitiadivinw
S. Ambroprimo Laudes antiquifus,
legis recordatione frangantur.
et Regula etiam D. Benedicti fuisse a nosius in eumdem Psalini versiculum : Cum somno, et
instituio,
cturnis aliquo lemporis intervallo separatas, et posse
cibo fervent corpora , lunc etiam vigor menlit topore
etiamnum
somno resolvitur,
lunc irrepit impuri libido
separari;
praesertim in olficio privato;
laxatur,
cura sint distinctas horae, distincta officia, ut supeconcubilus , lunc mens perturbatur,
et squatorem imrius dictum est: unde et nocturnae vigiliae, Laudes
non veretuf, castilalis puritas non considemundiliw
vero matuiime et diurnae, atqne inter horas diurnas
ratur, pudicitiw gloria non recenselur. Nox erat quancenseutur (Burand.
lib. v ifafio. cap. 3 el 4; Rado Jttdas prodidil, quando Pelrus negavit. Illo igilur
Dei animo retexendw
dulph. de can. Observ. prqpos. 14; Navar. de Orat.
prmcipue tempore justificationes

c. 34): secundn, non esse regularem, id est, Regusunt, relegenda mandata, elc. S. Hieronynius
cpisi.
lae nostrae conformem,
et consentaneum,
quein mo10, ad Furiam : Ardentes diaboli sagittm, jejuniorum
do sequimur,
rilum et morem surgendi ad nocturet vigiliarum
Et epist. 22 ad
rigore restringendm.
nos, seu Matutinas, ut vocamus, ante mediam noAd oraiiohem tibi de nocte surgenli nott
Euslochiuin:

JOANNIS

155

CASSIANI

136

ac per A auroram finire solent, similiter bodieque

decantant,
cuid est, centesimum
lotum
sollicitioresque
octavum psalquadragesimum
ad conflictunt
stodial,
mum, cujus initium est, Laudate Dominum de cmlis,
praeparatos eos suscipiens
nocturdiaboli
colluctationem
et reliquos qui sequunlur;
ct contra diurnam
vero
quinquagesimum
meditalione
ac spiritali
narum exercitio
et octogesivigiliarum
psslmum , et sexagesimum secundum,
mum nonum, c huic novellae solemnitati
firmatos.
novimus
CAPUT
VI.
fuisse deputatos.
Denique per Italiara hodieque consummalis
maiutinalibus
de antiquo
hymnis
quinquagesimus
Quod nihil sil a senioribus immulalum
cum matutina statueretur soleordine ptalmorum,
ecclesiis canitur,
psalmus in universis
quod non
mnitas.
aliunde quam exinde traclum esse non dubito.
a senioribus
Illud quoque nosse debemus nihil
CAPUT VII.
solemnitatem
nosiris qui a hanc eamdem maititinam
Quod ei qui ad diurnam oralionem, antequam primus
de antiqua psalmorum conaddi debere censuerunt,
non occurrerit,
oralorium
infiniatur
psalmus,
troire non liceat: in nocturnis aulem usque ad finem
: sed eodem ordine Missam,
suetudine
immutatum
secundi psalmi veniabilis mora sit.
perpeiuo celequo prius, in nocturnis conventibus
Is vero qui in Terlia, Sexla, vel Nona, priusquam
Etenim b hymnos quos in hac regione ad
bratam.
matutinam
pgalmus cceptus finiatur, ad orationera non occurre, in fine nocturexcepere solemnitatem
d oraloriuht
cantum ante
narum vigiliarum,
introire
non audet, nec serit, ulterius
quas post gallorum
in hoc fervore

spiritns reperiat
diei lempus ferventiores

constitutos,

ALABDI

GAIMI

COMMENTARIUS.

inanitas. Et paulo post:

indigestio ructum facial, sed
nocles leclitm
lava per tingulat
Esto cicada noctium,
tuum, vigila, elfiassicut passerin soliludine, psalle spiri19 : Vigitu, psalie et senstt. Joannes ClimacusGradu
lans oculus expial mentem, immodicus somnus oblundit, et excmcat animam. Pervigil monachus (ornicatiotomniculosus vero contubernalis ejus est.
nis inimicus;
a somniis
Vigiliw incendium libidinis frangunl , atque
Uberant. Suffusus lacrymis ocutus, tenerumque cor ad
sui custodiam ereclum cogilationes cautissime observat,
cibos fornacis in morem consumit,
pnssiones edomal,
fugalque phanlasmata.
tinguam restringit, et reprimil,
easque per
Vigitans monachus piscatur cogitaliones,
noctis facillime et considerare, e( catranquillitalem
tnox ut sonus tubw
pere potest. Dei amator monachut,
ad oralionem vacant, twtus et hilaris diincrepuerit,
cit: Euge, euge! Negligens vero : Vw mihi, va> mihi '.
tnoDivitias agricolm ex area et lorculari
colligunl;
nachi vero tuas opes , et scientiam, vespertinis maxi- r
et animi exerciiqtionime, nocturnisque orationibus,
monachus vero
bus congregant. Finita die rendilor,
lucrum. Haec SS.
psalmodia finila, residens computat
videre cM
et plura apud Joan. Durantum
Patres;
notata ad cap 8.
(Ub. III c. 4). Vide eiiaui inferius

officium Primae vocaQnam nunc Primam^seu

a Laudibus,
quia prima hora
mns, ut distin^uaiur
sive postsohs ortum celebrari debei,
diei artilicialis,
ut indicat hymnus: Jam lucis orto sidere, id est sole:
itemque collecia Deus, qui ad princtpiuin hujus diei
cum
nos pervenire fecisli, e.lc. Quae qiiidein Pruna,
ex seiitentia Pairum ad reliqnas hmas, siveborarias
preces Cassiaui saeculo addiia 1'uis.sei, ut superius
lamen siaiuerunl
illi nodieium est, niliilominns
sed eumcturno oflicio nihil omniuo detrahendum;
el ordinem esse retinendem psalmorum numerum,
eodem ordine
dmn. Et hoc est, quod hic dicitur,
in noclurnis conventibus perMissam (i. e, Ofllciuin)
-.
petuo celebralam.
"
b Psalmos hicvocat
utex verbis consehymnos,
nec incongrue.
Nam Psallcrium
liquet,
qiieutibiis
Sed
inscribiiur.
apud Hebracos liber Hymuurura
verlit
Psalmos pro faciliore
iniellectu;
Dionysius
usilalo more loquendi Hymiii Ecclequaudoquidem
ut uotum
siastici a Psalrais Davidicis distinguantur,
est.
c Primae
apud ipsos recens inslitulae, ut superius
annotatum.
d Orutorii oblivio merito nobis
si illud
objiciatur,
sileutio
Proinde nntauda in primis
praeiereamus.
usum , instituSS. Patrum elogia, quibus oratorii
D. Augustiet comuiendant.
lionemque
exponunt,

nus epist. 121, ad Probam : In oratorio, inquit,

prwet psallendi cuilum penitus nihil
ter orandi,
agalur,
ut nomini huic et opera jugiler
concordent.
impensa
Et ffirsus in Begula cap. 5 : In oratorio nemo
aliquid
ttisi
id
ad
esl:
unde
el
nomen acagat,
quod facltim
scite annotavit quod
cepil. Ubi Hugo a S. Viclorc
Dominus universoruni,
non solum de pe.rsonis retinuit sibi aliquosad
ministrandum
Ec, ut ministros
clcsiae; sed et de rebus decimas ad ministrorum
sustentalionem
: de tempnribus
dies solenines; et de
locis aliqua sibi specialiler
ad servienappropriavit,
dum sibi; inter quae est oratorium,
id est, locus
oraiioni dedicaius. D. Augusiinura
secutus B. Benediclus cap. 52 Reguloe : Oratorium , inquit,
hoc sit
quod dicitur; nec quidquam ibi aliud geratur (id est,
agattir, vel fiat) aul cqndatur (id esl, reponatur,
vel
ait
Turrecrematus.
In oratorio
enim
consliluatur)
non modo nihil agendum est, nisi ad quod faclum
est: scd etiam nihil reponendum
nisi
adcustodiam,
Secundo notanquod ad divin.um cultum pertineat.
dum hujusmodi
et
locum, quo fideles ad orandum,
sacrificandnm
convenire
solent, variis ac diversis
lum apud Graecos, tum apud Ltin<>s iioininibus
esse
appellatum : e quibus tamen ha-c usitatiora , et celehriora noscuntur:
domus Dei,
ecclesfa, oralorium,
et Dominicum,
basilica, templum,
sanciuariiitn.
Dc
nomine ecclesiae Walfridus
Strabus lib. de Rebus
Eecles. cap. tj : Ecclesia, inquit, Grwcum nomen est,
el inlerpretalur
convocatio, vel conventus, cuin s>t vel
ei dileciione
generalis sanctorum unilas in unafide,
conjuncta : unde una , e( calholica dicitur Ecclesia :
vel singulorum societas sancta locorum : unde el tnultm
dicuntur Ecclesim. Tamen eliam ipsa domus, in qua
ad divina vel discenda, vel celebranda convenil multitudo fidelium, ecclesia vocalur. Horum exempla Aposlolus insinuat,
dicens : Ul exltiberet sibi gloriosam
non habenlem
maculam neque rugam
etclesiam,
(Ephes. v). Et, Sicut in omnibus eccledis tanciorum
doceo (Ibid.). Et, Mulieres in ecclesia laceant (Ibid).
Et mulla his similia. Unusquisque eliam electorum domus et templum Dei dicilur, sicut Aposiolus etsuo,
et prophetico confirmut exemplo: Templum, inquiens,
Dei sanctum esl, quod estis vos, sicut dicit Dominus :
et inatnbulabo in vobis: Et retiqua.
quia inhabitabo,
El Petrus : Vos tamquam lapides viisi, superwdificamini domus spiritales,
elc. iSicu(g ergo ecctesia in ecclesia, sic mullm domus, et leinpla in domo Dei, el
templo conveniunt. Hacc ille. Porro ecclesiae a Graecis
utsusaepe vocantur iw.rnpia, et a Latinis oraioria,
peiius ex D. Angusiino et Benedicio visum es.t. Sed
et Eusebius lib. u Hislor. cap. 16 ex Philone dicit

157

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

III.

DE DHRNIS

ORATIONIBUS.

158

submissabinterram
sed congregatio-, A. egredientibuscunciis,
poenitenmelipsura admiscere psallentibus:
lia, negligentiae suae vel tarditatis impetret veniam,
nis a missam, stanspro foribus, praestolaiur, donec
ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

monachorum
nec minus provida ratione.
locis
Sic enim de
fn singulis
apud
nedicto;
primorum
et tarde occurrenAlexandriam
degentium fuisse sacras aedeb orationi
poena hujusmodi negligentium,
lium ad opus Dei, seti officium divinum, statuit:
consecralas : Est, inquit, in quoque fere agro mdes ,
Si
quis ad noclurnas Vigilias post Gloriam psalmi noquw appellatur o-Efjivsfov, id est, auguslum templum,
vel piovao-Tripiov, .quod Laline locus sotitarius,
separanagesimi quarti (quem propter hoc omnino prolrahennon stct in ordo, et morose volumus dici) occurrerit;
tusque dici polest, in quo illi ab aliis separati, sejuncdine suo in choro; sed ultimus omttium, slet, aui in
tique piw vilm. et propler virtulem attgustm mtjsleria
in Apologetico, cap. 59,
loco, quem lalibus negligentibus seorstm constituerit
obeunt, etc. Tertullianus,
scribit in Ecclesiam conveniri primo ad orationem,
abbas, ul videatur ab ipso, vel ab omnibus usque dum
Orisecundo ad lectionem, tertio ad exhortationem.
complelo opere Dei pubtica satisfaclione pmniteal (Cap.
45 Regulm). Et ne videretur S. Pater absque*raiione
genes Homil. 2 in Exodum, Ecclesias Chrisiianorum
secundura quod a Domino
ita statuisse,
subdit :
domos orationis
vocat,
praeter morem antiquorum
Ideo atilem eos in ultimo, aul seorsum judicavimus
dictura est, MaiCb. xxi et Lucae xix : Domusmea doetiam Dominicum
debere stare; ul visi ab omnibus vel ipsa verecundia
mus orationis vocabitur. Inierdum
sua emendenlur. Natn si foris Oratoriutn remaneant,
appeliaiur, Graece Kupiar.ov. Ita in concilio Laodiceno
erit forte talis, qui se aut recollocet (sup. in lecto),
Cap. 28, oO Ssf 7 ayaTtas ev -rofj xopiav.oi; iroisfv.
lib. de opere et
aut dormial, aul certe sedeal foris, vel fabulis vacet :
Quo eliam sensu D. Cyprianus
ne detur occasio maligno : sed ingrediatur intro : ut
eleemos., In Dominicum, inquit, sinesacrificio venis?
Et apud Rufinum hist. lib. i cap. 2 : Tunc senior : T> nec totum perdat, el de reliquo emendeiur (Vide etiam
Si hmc, inquit, ila esse credis, surge, et sequere me ad
Regutam S. Pachomii art. 2). De horis vero diurnis
mox subjicit : Diurnis aulem horis qui ad opus Dei
Dominicum.
Hujus porro nomenclaturae Eusebius in
oratione de laudibus Constantini hanc affert causam:
posl versum et Gloriam primi Psalmi, qui posl versum
dicitur (i. e. post linem prirai psaltni), occurrerit,
JEdes sacras, el lempla uni onenium Deo atque universarum rerttm Domino dicanda, consecrandaque culege, quam supra diximus, ttltimo slet loco, nec prwsuravil : unde eliam templa, qum eranl ei consecrala,
mat sociari clwro psaltenlium, usque ad satisfactionem:
Domini nomen oblinuerunt;
nisi forie abbas licentiam dederit permissione sua. Ila
quod nomen non ex liotamen ut satisfaciat reus ex hoc. Sic D. Benedictus,
minibus, sed ex ipso omnium Domino illis fuit imposunt appellata. Haec
seu veterum
monachorum
titum; et propterea Dominica
Cassiani,
instiluiuni,
ubi supra cahic
Eusebius. Et eadem fere Walfridus
hanc
imiiatus
declaralionem
quoad
parlem
(Vide
tamen alias Dominicum
pro ipso
pile 7. Sumitur
congregal. Cassinen. el conc.il. Basil. sess. 21, 2, et
Missae sacrificio : unde illud frequens in Actis SS.
Aquisgran. c. 151). Quod autem dicit : Ila tamen ut
satisfacial reus : Exponit Smaragdus abbas sic eum
Martyrum : Dominicum celebrare, quod idem est, ac
ut post aciiim
Missas agere (Vide Baro. to. II Annal. et in noiis ad
per licentiam abbatis in choro recipi,
Dicitur praeterea eiiam basilica : unde et
cursum (i. e. officium peractnm)
Martyrfil.).
satisfaciat adhuc
Laodiceni
Latine sic referunlur
verba illa concilii
reus pro negligenlia a se commissa, donec ab abbale
apud Gratianum : Non oportel in basilicis seu ecclesiis
recipiat veniam, et eum remissio plena subsequatur,
ac pacifica. Sic ipse.
Agapen facere (Dist. 42 c. Non oportet). Et D. Hiero'
b
:
et
mariu
Marcella;
Id
toto
in
humi
Aposiolorum
epitaphio
nymus
est,
corpore
signum pcenitentiae
omnium
basilicas
secrelis
celebrabat
orationibus.
C
missionem
nec ante
abbatis, et veniam
lyrum
prostrato,
Unde vero id nomen deductura sit hasilicae, Isidorus
impetratam erigendo. Sic lib. n cap. 16 : Si quis pro
c. 4 ita hahet: Basilicm,
Hb. xv Etymol.
admisso quolibel delicto fuerit ab oratione suspensus,
inquit,
nullus cum eo prorsus orandi habet licenliam, antequam
primo vocabanlur regum habitacula. Unde et nomen
habent. Nam pao-ileu; rex; et basilicm, regim habitasubmissa in lerram pwnitenlia,
reconciliatio
ejus, et
liones. Nunc autem ideo divina templa basilicw nomiadmissa venia cvram fralribus cunclis,
publice fuerit
Deo
et
ibi
omnium
ab
abbate
concessa.
Et
rursus
lib.
iv
cullus,
nanlur; quia
sacrificia
Regi
cap. 16 : Si
5
, offerunlur
(Vide Baron. in nolis ad Martyrolog.
quis gillonem ficlilem casu aliquo fregerit, non aliter
Auijus(., et Durantum lib. i de Rilib. Eccles. cap. 1).
negligentiam suam , Kquam publica diluet pwnilentia ;
Similia habent Amalarius lib. m de Offic. cap. 2, et
tamdiu
cunctisque in synaxi frairibus
congregatis,
Walfridus
donec oracap. 6. Porro de templi appellatione haec
proslratus in terram veniam postulubil,
itidem Isidorus : Templi nomen generale est. Pro locis
lionum consummelur solemnitas, impetralurus
eam,
enim quibuscumque magnis antiqui templa dicebant. Et
cum jussus fuerit abbatis judicio de solo surgere. CuD. Beuedictus
imitator
templa dicta quasi lecta ampla. Sed el locus designajus instiiutionis
iluplicem
tus ad Orienlem a contemplatione templum dicebatur.
alteram
instituit,
pro culbujusmodi prostrationem
Haec ille. Nequaquam vero a majoribus delubrum,
alteram pro levioribus
(Cap. 44 liepis gravioribus,
vel fanum sacer locus diclus est; licet his vocibus
his verbis : Qui pro gravioribus
De priori
gulw).
receiuiores nonnulli certe quidem improprie,
ne die( mensa excommunicalur,
hora
culpis ab Oralorio,
cam improbe, usi sunt, quippe quae magis genlilium
anle fores
percelebratur,
qua opus Dei in Oralorio
teraplis conveniant : nam et Patres nostros ab iis jj Oratorii
proslralus jaceat nihil dicens, nisi tantum,.
abstinuisse ceriissimum est. Ita Baronius. Postremo
posito in terra capile prostratus,
pronus omnium
idern locus appellatur,
exeuntium pedibus, el hoc tatndiu fa. denique etiam saucluariurn
de Oralorio
aul quia ibi sacra conlinentur, puia Reliquim sanctocial usque dum abbas indicaverit
esse.
satisfaclum
rum; aul quia ibi tacramenla danlur, quibus homo
Qid dum jussus ab abbate veneril, provolval se ipsius
abbatis pedibus;
deinde omnium
sanctificalur, ait Turrecrematus
(In cap. 52 Regulm):
fratrum
vesligiis
et
raultis
rationibus
ostendit
in
honore
eo
his
Et
ut orent pro
qui
quanto
(Vide
Smaragdum).
quae seet reverentia babendus sit oratorii locus. Verum haec
quuntur. Ubi notat Turrecremaliisquaiuorpartescondevariis oratorii appellationibus
ex occasione dicta
tineri ac praescribi in hac lorma saiisfactionis
pro
sufficiant.
Prima
est
, inquit,
culpis.
proslratio
gravioribus
H
fralrura peraciO
ad pedes abbatis, el Irairum
ante fores oratorii
Mi^sam, id est, dimissionem
officio.Sic
et sanctiis Fructuosus apud Smaragdum,:
exeuntium.
Secunda, provolulio
pedibus abbatis, et
Ad eraiiones diurnas , qui ad priinum Psalmum non
fratrum vestigiis , cum petitione
oraiionum , et hoc
introire in oralorium cum cmieris non auTertia est receplio, sive
cum vonatur ad capitulum.
occutrerit,
deat, sed pxnitentim
statio illiiis in loco huijjili deputaio in oratorio* cum
delegabilur (In cap. 45 Reg.).
Porroaliter
absiinerilia
ab iHqueptiuue psalujoruni,
quoad nooiuvnas horas visum estD. Beleclionmn,

PATROIU XLIX,

439

JOANNIS

sciens

CASSIANI

nequaquam se posse desidiae sute noxam ali- A praestitutam

ter expiare;
sed ne in ea quidem, quae post tres hoverit.
ras ertt secutura solemniias,
nisi pro
admittendum,
subpraesenti confestim vera humilitate
negligeniia
nixius

satisfacere

fesiinaverit.

In

nocturnis

vero

convenliculis

usque ad secuudum psalmum prcebetur tardantt dilatio,

ila dumtaxat,
ut antequam firiito eodem psalmo fratres in oratione procumbant,
inserere atque admiscere
congregationi
eidem proculdubio
ac poeniincrepationi
si ultra
quam praediximus,
subjiciendus,

semelipsum
fesiinet;
tentiae,
'i

ALARDl

GAZ^EI

140
dilationis

horam

vel

modicum

tarda;

CAPUT

VIII.

Vigiliw,
qum a vespera illucescente sabbato celebraniur, quem temporis modum teneant, vel quo ordine
celebrentur.
Sane a vigilias quaesingulis
hebdomadibusab
vessabbato celebrantur,
idcirco sepera illucescente
niores hiemali tempore, quo noctes sunt longiores,
c
usque ad quarlum gallorum cantum per monasteCOMMENTARIUS.

in tcrrara in
Qtiarta est prostratio
responsoriorum.
repugnant. Nonnulli morlis meditatione se exercent,
fine horarum , sivc operis divini,
ex hujusmodi consideralione compunctionem sibi acquiusque duni abbas
eum absolvat ab hac satislactioue.
Forma aulem sarere sludenles. Ex his omnibus primi illi,
el postremi
tisfactiouis pro Ievibusculpis
ita praescribilur,
eodent B diurr.is excubiis insislunt, secundi rero monasticm vitm
Turrecremato
et explicante : Qui pro
commentante,
propiores sunt; terlii vero inferiorem ambnlant viam.
levibus culpis excommunicaniur
Verum ex devotione et vifjule offerenlium Deus tnunera
(id est, sequeslranlur)
tantum a mensa, in oralorio
siculi ex
suscipit, et msiimat. Haec ille de monachis sui temsatisfaciant:
parte dictum esi in priori lorma, videlicet ut tales,
poris (Grad. 10).
b Sabhato illucescente,
nec psalid est, inchoante a vespermanentes lamen in locosuo in oraiorio,
nec lecdebeant imponere,
ut Dionysius, innocie feriara
mum, nec antiphonam
pera, vel paraphrastice,
sextam sequente : nam sabbati observatio apud Hetiones recitare.
ltem in fine horarum
se
projicere
braeos a vespera incipiebat,
debeant in terram, sicut superius est ordinatum,
et
boc esl, decidente sole,
et in vesperam desinebai. Est autem hic observanusque ad jussionem abbatis hoc faciant, i. e. impleant
dum apud iilos mohachos tam noctis, quam diei sabconlinue,
usque dum abbas benedicat,
signum , vel
batini peculiarera, etab aliis diversam fuisse caereverbum benedictionis
dando. lia Turrecrematus
Remoniam , et observationem
Nara
(Levit.
gulam exponens.
xxm).
a
multo
noclurnas
vigilias
Vigiliae hic et passim vocantur nocturnae preces,
longiores et solemuiores
in quibus illi, et alii monachi illorum
ita ut lotam fere noctem insomnem,
et conveiitus,
et
habebani;
et lamquam
milites
ducerent,
partim
exemplo de nocte tiervigilare,
pervigilem
privatis orationibus
,
Ilierusalem
et canonicis
vacautes :
partim officiis nocturnis,
spiritales , seu custodes supra muros
soleut.
Hinc D. Hieronymus
in
duabus tantum, horis sub finem noctis ad breveru
constituti
excubare
somnum, el quietem captaudam sibi concessis, usque
cap. IV Daoiel. enarrans illa verba : Et ecce, vigil,
Theo- r dum auroraadventanteadMaiulinospsalraos,
et sanctus de cwlo descendit. Pro vigili, inquit,
id est,
dotio ipsum Chaldaicutn
verbum posuil Hir,
laudes M.itulinas vocarentur.
quod
Cujus rationera reddit
Aucior cap. 9. Diem vero sabbati festum agebant
Significat
per tres lilleras Ain, Jod, el Res scribilur.
more Orienlalis
auiem angelos, quod semper vigilent, et ad Dei impeut
Ecciesije, nec eo die jejunabant,
aliis diebus, ut infra latius ostendelur (Cap. 5 et 6).
rium sinl parati. Unde et nos crebris penwctalionibus
c
dixit superius : Ante gallorum canimitamur angelorum officia. Idem epist. 5.5, ad RipaSimpliciter
lum. Et post gallorum canium. Hic addilo numero :
rium : Quod dicis Vigilanlium
vigitias exsecrari, facil
hoc contra vocabulttm suum, ut velil dormire VigilanUsque ad quarlum gallorum canlum. Cujus occasione
dicentem : Sic? non
aliquid dicendum videtur
tius, et non audit Salvutorem
degalli canlu, seu gallicitamex pronio, ejusque ratione, et significatione,
poluislis una hora vigilare tnecuin ? Vigilate, et orale,
ne inlretis in tenlalionem. Spiritus promptus est ; sed
fanis, quam ex sacris auctoribus,
quod non solum
ad hujus cap., sed et plurium Scriplurae sacrae lococaro infirma
(Malth. xxiv). Et in alio loco prophela
rum intelligenliam
conducat.
decantat : Media nocle surgebam ttt confiterer super
Iib. x
lgitur Plinius
Dominum quoque
cap. 21 : Proxime,
inquit (scilicet
judicia tua, Domine (1'sul. cxvui).
post pavones.) ,
in Evangetio pernoclasse legimus (Luc. vi); et apogloriam sentiunt et hi vigiies nocturni,
quos excilandis
in opera morialibus, somnoquerumpendo natura genuit.
stolos clausos carcere tota nocte vigilasse, ut Ulis psalNorunt sidera, et ternas dislinguunl
horas interdiu
lenlibus terra quaieretur , custos carceris crederet,
cantu. Cum sole eunt cubitum, quarlaque castrensi
magislratus el civitas lerrerenlur (Act. xvi). Loquiiur
ad curas,
Paulus : Oralioni insistiie vigilanles inea(Coloss.
vigilia,
iy).
laboremque revocanl. Nec solis
ortum incaulis paliuniur obrepere , diemque vementem
Et in alio loco: In vigiliis
frequenler (II Cor. xi).
Dormial ilaque Vigilanlius, et abexlerminalore
ipsum vero cantum plausu laterum.
Mqypli. D nuntiant canlu;
: Democritus
dormiens suffocetur. H;t-c D. HierunySic ille. Cicero lib. n de Divinalione
cum jEqypiiis
et exeniploruiii
mus Scripturarum
locupletissimus.
quidem optimis verbis explicat cur ante lucem galli
canant: Depulso enim de pectore , el in otnne corpus
Pfaeclare iiidem Joannes Climacus nuper citalus de
et nncturnis
exerciliis
dissemonachorum
diviso, el modificalo cibo cantus edere quiete satiatos :
vigiliis,
'rens in hunc modum : l\rrenis
quidem, ac mortalibus
qui quidem sitenlio noctis ( ut ait Ennius ) favenl fau'
cibus; rursus cantu, plausuque premunt alas. Suidas
regibus qui astant, alii expediti, ac nudi fere sunl; alii
v. euywvefv [Al. EutpiivJi] : Quis, inqutt,
vocalissimw
fasces, alii clypeos, alii gladios lenent. Est auiem
ad sequenles
avi inira mdes persuasit, ulnoclurnas horas nutneraret ?
primorum
ingens, alque incoittparabilis
D. Basilius hoiuil. 8 in Hexameron : Ad opera confidifferenlia.
Quippe alii proprie cognali regis esse,
cienda le (amiliaris ac dqmestica excitet ales , acuta
atque familiaTissimi solent : hi vero servi, et minislri :
indamilans
voce , cantuque suo solem adhuc longe
et isla quidLin ila se habent. Age vero, jam nos quoque,
aduenientem prmdicens, cumque viatoribus mane evigiquonam modo in vesperlinis, diurnisque conventibus
et orulionibus Deo, et regi nostro assistimus, solerlius
lans, el ad suos tabores, alque messem agricolas edticens mdibus. Verum elegantissime
hanc galli galliQuidam enim in vespertinis pernoctatioinspiciamus.
nacei proprielatem
nibus expedilissimi a cura mundi, puras ad orationem
praedicat D. Ambrosius
hymno
manus. Alii cum psalmorum
modulatione
sive qui ad laudes Matulinas diei domiextendunl
Matutinali,
nicae cani solet (cujus ipse auclor teste etiam D.
Alii lectioni magis incumbunl. Quidam per
assistunt.
Ot>us manuum ex infirmilate viriliter adversus somnttm
Augustino lib. i Retracla. cap. 21), in quo multi-

i
i

141

l)E COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

III.

DE DIUBNIS

ORATIONIBUS.

i&

ut post excubias toiius noctis re- A nequaquam per tolum diei spatiurn soiiirii iorpore
ria moderanlur,
marcescant, requie brevis hujus tempriris pro totiiis
liquis duabus ferme boris reficienles corpora sua
ALARDI

GAZJSI

plex utililas, et commoditas , quae ab ipso gallicinio, seu galli cantu hominibus provenire solet, hisce
versibus describitur:

COMMENTARIUS.

Petra (id est Petrus apostolus ), culpam suam

diluit,
quam priusquam gallus carilarel, ter negando contraxerat. lstius canlu spes omnibus redil, wgris levatur
incommodum, minuilur dolor vulnerum, febrium flaPraecodiei jam sonat
reverlitur fides lapsis , Jesus litugraniia mitigalur,
Noeiis profundaepervigil,
banles respicit,
erranles corrigit.
Nocturna lux viantibus,
Denique respexit
Petrum
Luc.
xxn
et
slalim
error
(
A noele noctem segregans.
abscessii: pulsa
),
est
secuta
Hoc excilalus Iucjfer,
negaiio,
confessio. Hucusque S. Ambrosius.
Solvit polum caligiue :
Ex quibus omnibus haud obscure colligitur,
cur hic
Hoc omnis errormii chorus
quartum dixerit auctor gallorum canlum , et quis
Viam noceudi deserit.
;
sit quartus gallorum cantus, nempe nocturnus : de
Hoc nauta vires colligit,
boc euim agitur, non de diurno. Sic enim dictunt
Poutique milescunt freta.
existimo allusione, et respectu quodam ad vcterem
Hoc ipsa petra Ecelesise
Canenle culpam diluit.
consuetudincm,
qua cujusque nociis spatium , hoc
est, duodecim horse in quatuor vigilias olim dividi
Surgamus ergo slrenue :
Gallus jacentes excitat,
solitae : quarum prima incipiebat ab occasu solis, et
Et somnolentos increpat,
terminabatur in horam tertiarn noctis : seciinfla ab
Gallus negani.es arguit.
hora tertia ad sextam usque : tertia a sexta in noGallo canenle spes redit:
nam : quarta,
matutina a
qnae proprie dicebatur
g
jEgris salus refunditur :
nona usque ad solis orluin, sive in fine aurorae,
Mucro latronis conditur,
quae
erat
hora
noctis
et
iides
revertitur.
duodecima,
Lapsis
postrema (Hieronym.
et
in
Psal.
LXXXIX. Augustin iu cap. v
epist. 139,
Ubi singuli pene versus singulas continent ulilitates
Numer. Vide eliam Durantum de rilib. Eccl. I. iu cap.
diei
enim
Praeco
gallus dicilur,
gallicinii. (1),
5). Has quatuor noctis partes, sive vigilias Chiistus
diem
sui
cantus
quoniam
propinquum
praeconio
aliis nominibus designavit. Matt. xni: Nescitis enim
Ambronuulial: quemadmodumet Aurel.Prudentius
quando Dominus veniet: sero, an media nocte, an galli
cantum
siuni irnitaius suo iiidem hymno ad galli
canlu, an tnane. Quod auiem hoc loco dicit:
Media
ad
laudes
3
):
expressit (Feriu
nocte, anyalli cantu. Lucae xu dixit : Si venerit ih
secunda vigilia, et si in tertia venerit. Itaque secunda
Ales diei nuntius
Lucem propinquam praeciuit.
vigilia idem ac, inedia nocle. Et tertia vigilia, idem ac
gutli cantu. Et quod hic dicit mane, tlixii Marcus cap.
2 Galfus etiam noctis profundw pervigil: quoniam
vi, quartam vigiliam noclis, qui quarlus hic dicitur
nocie inlempesta , cuin caeteras animantes sopor . galloruin canius.
Nempe quia gallorum mos cst cerut
ac
statis
horis
altus habet, vigilexcubat,
cerlis,
tis horarum spatiis , et inlervallis
nocturnis , quasi
canlum edat. Uude de ipso Virgilius (^Eneid. iv):
cerlis, et slatis excubiis, seu vigiliis cantum edere ;
ideo quatuor gailorum cantus ad quatuor vigilias
Excubitorque diem cantu praedixerat ales
accommodasse videtur aucior, et qnartum gallorum
:
El de eodem Ovidius ( Metamorplws.)
cantiim nominasse, qui quartoa vigiliae, uttertiutn,
Non vigil ales ibi cristati caniibus oris
C qui teriiae respondet, et sic deinceps. Et sane in
auroram.
Evocal
praedictis versibus D. Ambrosii facile est animadvertere quaedam ad primurn, aut secundum , quaedam
5 ldem quoque noclurna lux vianiibus, seu viatoad tertium, pleraquc vero ad quartum, et postremum
ribus, quantum ad munus, et officium,
quoniam
noctu iter agentibus nocturnas significat
gallorum cantum, quem die illucescente
horas;
emittunt,
referri
:
de
etiam
in
hoc
quo
cap. et praecedentibus
perinde atque interdiu viatoribus lux solis eas insii. e. Lauagitur : cum hoc tempus matmini officii,
nuat, temporisque cursum denuntiat (Vide Coclmum
dum , esse designetur : de quo ilidem Prudenlius
in exposit. hujus hymni). Denique idem diei praeco
a nocte noctem segregare memoralur, quoniam priohymiium inscripsit : Ad gatlicantum. Porro Scriptura
sacra non nisi duplex , sive geminiim commemorat
rem noctis partem a posieriore, suo cantu dirimit,
sive gallicanlum : primum pust sextam
ac separat,
gallicinium,
per inditam iili a divina providentia
horam noctis, i. e. circa mediam noctem, et teriiam
notam quamdam,
et signaculum
et
discrelionis,
vigiliam : secundum pust horam decirnam, vel undeinlelligentise qua ordinatissime iisdem noctis tempoac
ribus in cantum erumpit, quasi noctis discretor,
cimam, hoc est, in quarta vigilia (Malth.
xxvi).
De quo eliara intelligitur
illud Tobiae vni : Et facmediator: Quare non immerito
sciscitatur
de eo
tum est circa pullorum
accersiri jussit
Dominus apud B. Job : Quis dedit gallo inielligeritiam
cantum,
Raguelservossuos, elc., quod postmodum exporritur:
( Job. xxxvin ) V Ubi vener. Beda : Gallo , inquit,
Antequam illucescat dies. Et priusquam itlucesceret.
gallinaceo Deus hujusmodi sensum dedit, ut emenso
Hinc Jansenius, in Coucordia Evangelica (Cap. 133)
noclis tempore, quasi proximw ItCcis memor , eamdem
mundo canens annuntiet reverlentem. Porro reliquos D explicans quomodo intelligendum sit, quod Matthaeus
et Joannes c-ip. xiit
versus supra recilatos idem ipse Ambrosius
lib. v
cap. xxvi, Lucas cap. xxn,
Hexameron. cap. 24 soluta oratione
narrant Pelro a Domino dictum fuisse : Antequam
quasi paraut alio non sit opus inlerphrastice ila exponit,
galhts cantet, ter me negabis. Marcus vero scribit:
Priusquam gallus vocem bis dederit, ter me es negalurus
' prete : Est, inquit, galli cantm suavis in noclibus : nec
solum suavis, sed eliam ulilis, qui quasi bonus cohabiDicendum, inquit, tres evangelistas
(Marc.xw).
de illo loqui cantu galli, qui ab bominibus
maxime
lalor, et dormientem excilal, et solliciium admonet, et
viantem solalur, processum noctis canora significatione
solet observari, a quo scilicet ultima noctis pars ,
proteslans. Hoc canenle latro suas relinquil insidias ;
quae quarta olim dicebatur vigilia , dicilur gallicihoc ipselucifer
niinn. Duabus enim potissimum vicibus galli in nocte
( id est, stella matutina ) excitatus
hoc canenle mmstitiam
catiere consueveruut:
semel non diu post mediura
oritur, cmluinque illutninal:
trepidus naula deponit , omnisque crebro vespertinis ''.noctis ; et secundo cum jam adbuc duae, aut tres ,
vel circiter noctis horae supersunt: quando in eantu
hoc
flalibus excilata lempestas , et procetla mitescit:
canenle devolus exsilit ad precandum, legendi quoque
perseverant usque ad tempus, quod conticinium
munus inslaurat; hoc poslremo canenle, ipsa Ecclesim
dicitur, a quo secundo cantu quarla noctis vigili-a ,

!45

..,: a'<(.:'..''.A

, -

JOANNIS

CASSIANI

--

..

IU

noti supel-flua, sed itecessaria voQuod iios quoque omni A verius dixerim,
luerit amputare. Propler quod majore fenore necesse
observatione custodire convenit, ut scilicet contenti
si fuerint usque ad lucem
Missam usque ad
est vigilias compensari,
somno qui nobis post vigiliarum
nimietate protractae.
lucis indulgelur adventum, id est, usque ad matutiinconsiderataatqueirratiohabili
a
ut ladistinguunt olficiis,
nos psalmos , totum deinceps diem in opere ac
Ideoque eas tripartitis
ne somnum,
bor hac diversitate divisus deleclatione quadant denecessariis ducamus officiis;
quem
feclionem corporis relevet. Nam cum stantes ahtiresumere per diera vigiliarum
nocti subtraximus,
humi post haec vel sediIassitudine et inanitate compulsi, non tam requiem
phonas tres concinuerunt,
libus humillimis insidentfes, tres psalmosuno moduquam quietis tempus et refeccorpori subtraxisse,
lante respondent,
qui tainen singuli a singulis frationem nocturnam commutasse videamur. Nullatetribus vicisstm succedeniibus sibi praebentur, atque
nus enim poterit fragilis caro ita lotius noctis quiele
ternas adjiciunt
his sub eadem quiele residentibus
ut per consequentem diern sine dormifraudari,
lecliones. Itaque fit ut corporeum rainuentes labotatione mentis animique torpore inconcussam posmentis exerrem, Vigilias suas majore intenlioue
sit servare vigilaniiam.
Quae impedietur ex hoc poceant.
nisi post vigiliarum Missam
tius, quam juvabitur;
CAPUT IX.
somni quantulumcumque
gustaverit. Et idcirco sal- B
tem unius horae sopor, quemadmodum diximus, ante
Quare illucescente die sabbqli Vigiliw siatutm sint, et
quare per omnem Orientem, absolulio jejunii in die
lucis adventum si fuerit impartitus, lucrabimur omsabbati prmsumatur.
nes vigiliarum horas, quas tota nocte in oratione
quo reliQuas a tempore praedicalionisapostolicae,
consumpsimus, imparlientes naturae quod suum est,
b per universum
nec habentes necessitatera resumendi per diem quod
gio ac fides Christiana furidata est,
Orientem idcirco statutura est illueescente sabbato
Totura enim carni huic proculnocti sublraximus.
debere celebrari, quod Dnmino et Salvatore nostro
dubio reddet, quisquis ei non rationabiliter
partem
noctis

refectione

subtrahere,

cotitenti.

sed totum

tenlaverit

denegare,
ALARDI

et, ut
GAZM

sexla*

sabbati crucifixo,

discipuli

adbuc recenti ejus

COMMENTARIUS.

Marcus ergo rei in Pelro gestae,

chorum, qui duodecim psalmos cum cseteris partibus
dicitur gallicinium.
in quotidianis Vigiliis babebanl,
ut suo loco visum
ut a Petro audierat , accuratam perscribens histoet lecest; consequens esse videtur autantiphonas,
reliqui vero
riam, utriusque cantus galli meminit:
tionesillas fuisse admodum prolixas, aut lenie admo->
tres evangelistae poslerioris tantum cantus galli medum , graviter, et tractim
fuisse decantatas ; aui
ut qui sit praecipuus, et a quo pars noctis
miiierunt,
residuum noctis spatium aliis privatis orationibus ,
dicatur gallicinium. Sic ille. Nulla ergo discrepanlia,
et consensio inter Evange- G et meditationibus fuisse intpensum : cum unam, aul
sfed summa concordia,
alteram tantummodo horam post totius noctis excu
listas quoad galli cantum. Nam et ante auroram,
bias, ut ait Auctor,
sibji reservarent ad corpori.
quod lempus proprie gallicinium appellatur , Pelrus
ut Mauhaeus, Lucas, et Joanet quietfera, ut dictum est, ne vel
ter Christum negavit;
refocillationem,
nimia lassitudine, et pervigilio delicerent; vel somno
nes scribunt: et quod idem est, antequam gallus bis
inlerdiu gravarentur.
semel ad mediam noctem, iterura ante
cantaret,
b Id esi, per universas Orientis
ut Marcus scribit
ter Petrus negavit,
Ecclesias, ut
auroram,
paulo post exponit. Faela enim divisione Komani
(Vide Maldona. in cap. xxvi Matlh.). Et hoc modo
in partes
imperii, duobus videlicet
imperatoribus
inlelligendus D. Hieronynrus in cap. xxi Esaiae scribens : Aposloius Petrus anlequam gallus cantaret,
succedentibus, Ecclesia Occidentalis dicia est, quae
scilicet secundo cantu, ter Dontinum negavil:
quod
imperio Occidentali continebatur ; Orientalis vero,
Illa Italiam,
Germaniani, Galliam,
media nox intelligitur. Postquam autem nox prmcessit,
quae Orientali.
Africam complectebatur.
Unde et Romana, et Laet cwpit dies appropinquare , superatis medim noctis
E-cclesia dicta est. Haec Hlyritina, sive Lalinorum
tenebris, et gallo lucis nuntio resonante, flevit amare,
et intellexil peccatum suum, et eo tempore dicere potuit:
cum, Syriara, ^Egyptum, Graeciam, aliasque regiones versus orientem solem sitas. Caeterum ista EcAd vesperatn demorabilur fletus, et ad matutinum Imtiet galli
non ex situ orbrs, secundum
clesiarum distinctio
tia ( Psal. xxix). Sed hactenus degallicinio,
exactam cosmographorum descriptionem
facta est,
cantu pro hujus loci occasione satis dictum.
a Nempe trium antiphonarum
enim
sed pro ratione partiti Romani imperii, ut dicium
(legendum
antiphonas lres, ut Dionysius et alii codices habent) j) est. Unde illiid accidit, ut interdum quae in meridie
ei trium leeiionum, ut paulo
et triuni psalmorum,
potius collocandae essenl, inter Orientales reperiantur annumeratae; et conlra Occidenlales item dipost exponit. Quo ex loco colligilur qualc officium
aut Seplentrionocturnum habuerint illi monachi, quove ritu , et
>canlur, quae speciantadMeridiem,
Nam primo loco habebant
modo illud percgerint.
nem; non alia quidem ratione, quam quod illae
essent imperii.
tres anliphonas, hoc est suaves cantiones sibi a maOrientalis, hae Oecjdentalispartes
ioribus traditas, quas cum aliqua modulatione caneQua de re semel hic lectorem monitum volui; cum
bant stantes , et ereeti: ut solent apud nos invitasaepe hujus distinctionis Auctor meminerit.
c Id est, feria sexia. Nam apud Hebraeos sabbatoria cura psalmo nonagesimo quarto decantari.
insidentes
tum et pro lota hebdomada, et pro septimo liebdoDeinde humi, vel sedilibus huniillitnis
madis die accipitur : cumque lotam significat hetres psalmos uno inchoante, et praecinente. caeteri
succinebant: qui mos apud plerosque usitatus , ac
bdomadam,
primus dies hebdomade prima sabfamiliaris
bali, secundus secunda sabbali, tertius lerlia sabfuit, ul palet ex epistola D. Basilii 63.
Tertio demum ioco, Ternas, ait Cassianus, adjiciebaii, eodemque modo seqpienles dies appellantur. D.
bant tectiones ; cum apud JEgyptios inonachos unus
Hieronymus in epistol. ad Hedibiam quaest. 4 : llna
caeteris in silentio autantunt psalmos decantaret,
sabbati, inquit, Dominica intelligenda est : quia omnis hebdomadw in sabbathm, et in primam, et secunscultantibus. Quod quidern officium cum breve admoofficii aliorum mynadum videalur comparatione
dam, et tertiam, et quartam, et quinlam, et texiam

DE COENOBIORUM

145

INSTIT.

LIB.

III. DE DIURNIS

ORATIONIBUS.

passione perculsi, pervigiles tota iroete manserunt, A est, hebdomadi pariter et ogdoadi
nullatenus quietis sornnum oculis suis indulgenles.
solemnitalisimpartire
praecipimur,
a buic nocti
Quamobrem ex ilio tempore
deputata
partem his septem, et quidem his octo
diem per
enim ad communionem festivitatis
vigiliarum solemnitas usque in hodiernum
universum

Orientem

etb absolulio

similiter

observatur.

Ideoque
laborem,c toti-

jejunii post vigiliarum

dem aposlolicis viris in die sabbati statuta, non immerito praesumitur per universas Orienlis Ecclesias,
secundum

illam

quoque Ecclesiastae sententiam,

quae licet habeat et alium mysticum sensum, tamen
ab hoc quoque non abhorret, quo d utrique diei, id

isla jejunii reputanda

Judaica supersiitione

146
eamdem partem
ita dicentis : Da
e
(Eccles. xr). Non
Judaicae absolutio

est, his praesertim qui ab omni

alieni monstrantur,
sed ad re-

quam diximus lassi corporis pertinere;

quod per totas anni seplimanas jugiter quinis diebus
refocillatum
jejunans, nisi duobus saltem interpositis
fectionem

fuerit,

facile lassescit,

ac deficit.

>
COMMENTARIUS.
d Diem
et elemensabbali dividitur:
septimum, id est, sabbatum, bebdomadis,
quam ethnici idolorum,
Sic rursus Cassianus
et diem octavum, id est, dorainicum,
torum nominibus appellant.
ogdoadis nomine designal, alludens ad locum satis obscurum
lib. iv cap. 19 secundam sabbati dixit pro feria sesic habet: Da
cunda.
Ecclesiastae, qui in vulgala editione
a Nocti scilicet sabbatinae, seu,
quae sabbati diem - pariem seplem, nec non el oclo, pro quo vertit Auet solemnius,
antecedit.
Ea enim nocie prolixius,
ctor ex Septuaginta.
Utrique ergo diei partera s\oac pernoctabant R Iemnitatis
Orientales : quia diem sabquam aliis no.ctibus vigilabant,
impertiebant
Orientales, praesertim monachi, ut dictum est, ob
bati, et diem Dominicum pari propemodum cultu, et
rationem hic expressam.
soleranitate
non Judaica superstiobservabant;
b Hoc est, jejunium
vel ut
et relisolvitur, et relaxatur,
tione, ut Ebionitse hseretici; sed Christiano,
verbum verbo propius accedat, a jejunio absolvungioso sensu, et i-itu. Quod aulem ad mysticum senlector monachos illos non jelur fratres. Mirabiiur
sum atlinet, quem eidem sentenliae attribuil
auctor,
omnino
solvisse
die
D.
Dare
sabbati,
junasse ; sed
jejunium
Hieronymus interpretatur,
parles septem, et
octo (Eccles. xi, Ezechiel. XL, PS. cxvni),
cum aliis quinis diebus ad vesperam usque jejunautrique
ac
feria
hoc
credere Testamento
sexta, jejunare,
(Adversus Luciferian.
cap. 8).
rent, et eo die perinde
soleant.
: In Ezechiele,
cst, ab esu carniura abstinere Christiani
Quod laiius explicans in commentario
Verum scire debet hac in parie diversam Ecclesiae
inquil,
septem, et oclo gradus ad templi legunlur
fuisse senientiam,
etconascensum. Et posl elhicum illum psalmum, id est,
Orientalis ab Occidentali
cenlesimum oclavum, et decimum, quinque graduum
suetudinem. Nam Orientales et Graeci sabbatis omue quidem in Quadragesima,
nino non jejunabant;
psalmi sunt: per quos primum erudimur in lege, el seet canone quodam aposlolico,
ptenario nttmero explelo , postea pcr ogdoudem ad
idque ex iraditione,
clericis sub deposabbati prohibetur
Evangelium scandimus. Prwcipitur
ergo ul in ulrumquo jejunium
silionis, laicis sub excommunicalionis
pcena. Unde
que Testamenium, tam velus scilicet quam novum pari
scribens ad Philippenses : Si quis, invencratione credamus. Judmi dedeiunt partem seplem,
D..lgnatius
uno
credenles sabbatum : sed non dederunt ocio, resurrequit, Dominicum diem, vel sabbatum jejunarit,
excepto (neriipe Paschali) hic Christi inlerfector est G ctionemdiei Dominicm deneguntes. E conlrario hmretici
Marcion el Manichwus, et omnes, qui veterem legem
(Vide Collat. 21 cap. 27). Cujus rei causam referunt
rabido ore dilaniant,
dant parlem octo, suscipienles
scriptorCs in qucsdam haereticos, qui primis Eccleiri Oriente potissimum exorti sunt,
siae temporibus
Evangelium : sed eamdem seplenario numero non triChrisli negabant, et in
buunt, legem velerem respuentes. Nos iqilur utrique
quorum alii resurreciioneni
diem dorninicum,
credamus. Non enim possumus dignos
Inslrumenlo
resurreciionis,
quo
contemplum
Clirisiiani
in ejus memoria gaudere solent, ipsi coricruciatus, dignamque pmnam jam nunc menie compretra in moerore, et jejunio dueebant : alii vero dicehendere, qum reporila esl Itis qui versaniur in terra,
el legis
bant Deum Hebraeorum mundi conditorem
Judwis, alque hmrelicis, e duobtts alterum denegantiad eum deauctorem malum esse, Christumque
bus. Haec mystice et allegorice
D. HieroBymus.
venisse : et idcirco
diem sabbati, qui
Alias etiam mysticas iiiterpretaliones
siruendum
tradit D. GreJudaeis laelus erat, et sanctus ob quietem Dei ab
gorius lib. xxxy Moral. cap. 7 ita scribens : Per setristemque
agebant, in contuoperibus, jejunabant,
ptenarium numerum, hoc, quod seplem diebus agitur,
ut refert Epiphanius Haeres. 41
meliam Creaioris,
prmsens tempus expressit. Per oclonarium vero vilam
et 42. In borum itaque odium ac detesiationem
perpeluant designuvil: quam sua nobis Dominus resursicuti
die dominico,
ita et
rectione palefecit. Dominico
scilicet die rcsurrexit,
Orientales
orlhodoxi,
aut incongruum
ducebant jejusabbato illicitum,
qui cum diem sepliinum. id est, sabbalum sequatur. a
aut eos
condilione octavus invenilur, Bene aulem dicitur : Da
nare; ne cum illis haereticis consenlire,
imitari viderentur. At vero in Ecclesia Latina et Ocparles septem, nec non el oclo : quia ignoras quid
cidentali, aliis ex causis, quas sequenii cap. expo- j. mali futurum sit super lerram. Ac si aperie diceretur,
sic dispensa temporalia, ut appetere non ofiliviscaris
neraus, jejunium sabbati jam inde ab ipsis aposloiniroduclum
et observatum fuit;
mterna. Oportet natnque ut in poslerum bene agendo
lorum temporibus
licet imperfecte
observaiur
: de
seprovideas, qui de fuluro judicio, quanta tribulalio
quod etiamnum,
dist. 5: Quia,
quo Gregorius VII, apud Gratian.,
qualur,
ignoras, etc. Poiro
germanus et liueralis
ejusdem sentenliae sensus esse videtur, quem tradit
inqoit, dies sabbati apud Patres in 'abstinenlia celehoc prasmouilo, quod sepletn,
Franc. Tilelmannus,
,6n's habilus est, monemus.ul quicumque se Christianm
et octo casus sunt dativi, quemadmodum
ex Graeco
religionis parlicipes esse desideranl, ab esucarnium ea
die abslineanl.,
ulriliquet, ubi articulus TOI; dativi casus similiier
c Sic omnes,
que pi-aeponitur. Estque hujus, inquit, orulionis senquos legere potui, codices tam exsus : da partem ipsis septem, atque eliam ipsis octo,
cusi, quam ms. At quorsum istud toiidem cum de
sive seplenis, et octonis, id esl, dislribue, el dispcrge
numero hic nulla sit mentio? Puto iiaque totidem
perperam positum pro ilidem, i. e. similiter : ita
qum kabes, in omnes quotquol tibi occurrant, sive seet Oionysius opiimc reddienim ei sensusexposcit,
ptem sint sive octo ; quotcumque et quibuscumque poledit : Unde el solutio jejunii ab aposloticis viris insliris, benefacito. Haeo ille, ct qua; sequuntur.
e Id est, non ut cum Juuxis
tuta est sabbato post prmdictarutn
laboel comVigiliarum
convcnirent,
arunicareut inceiebratione,
ct superstitione
sabbaii.
rem, etc, ubi nulla aitibiguitus.
ALARDl

GAZiEI

JQANNIS

itt
CAPUT

X.

Unde faclum sit, ut in Urbe die sabbaii jejunelur.

Cujus

moderaminis

[ Al.

moderationis

causam

148

pASSIANI

Occidentalibus
civitatibus
in quibtisdam
A nonnulli
a
et maximein
Urbe, idcircp putantabjgnorantes,
minime debere b pvxsolulionem sabbali^AZ.jejunii]
sumi,

qjiod

aposlolum

Petruut

eqdem die

contra

GA.1MI COMMENTARIUS.
ALARDI
11
et Occidentalibus
oolam Latinis,
ipsum de jejunio
sentire, et servare consueverunl,
Ignorationis
ut videtur Cassianus indicare ; sed et remotae; teste
Auctor, sed quo jure ipse viderit. Non ignoipurit
enim Urbis notnine velut
D. Augustino epist. 97, ad Hieronyraum,
inter quas
rabant Romani (Romairi
el alii Occidentafuit EcclCsia Hippbnensis iriAfrica;
ex qua Medioantonomastiee
designare videlur)
boc est,
catisam illius moderationis,
les Chrisiiani
lanum profecta mater ejusdem Augustini S. Monica,
cum ibi nqn jejunantes
sabbato reperisset,
relaxationis
ideoqua
jejunii in die sabbati apud Orientales :
mndo
citra
fluctuaret
consuluit
D.
D.
fieret, culpasuperstitionem
Auguslinus
neque hoc,
quid ageret,
a quo' tale responsum
sed aliis, et gravioribus
causis, et rationibus
bant:
Ambrosium,
accepit': Cum
diebus s.abbatinis
Romam venio, jejuno
sabbato : cum Mediolani
adducli convenientius
sum,
judicarunt
vel salSic et tu ad quamcumque forle Ecclesiam
nonjejuno.
jejunare. Primum enim sabbato jejunamus,
a Juut longissime
tem a carnibus
abstinemus,
veneris, ejus morem serva, si cuiquam non vis ess
sed
daismo recedamus. Judaei enim non jejtinant,
scandalo, nec quemquam tibi. Quod cum malri renunlibenler
eptilaiiiui- in sabbato, quos imiiati sunt Ebionitae et; R (iasse( Augustinus,
amplexa est (Auguslin.
de
sabbatum Judaice observabant,
Eodem modo D. Hieronyalli haereiici,*qui
ep. 118, ad Januarium).
lib. iu Hislor.
mus cum a Lucinio Boetjco hac de re consuleretur,
cap. 21 (Beltarm.
quibus Eusebius
lib. ii deBon. Op. in partic. c. 18). Et Epiphanius in
servandam esse
cujusque Ecclesiae consueiudinera
haeresi Audianorum
(Hmres. 41 e(42). Quo spectat
rescripsit
(Hieron.
ep. 28). Ejus verba sunt huio
loco satis opportuna : De sabbato quod quwris, ulrum
Canon 9 conciiii Laodicensis : De non judaizanclo in
sabbalo. Secundo in memoriam
sepulturse Domini,
jejunandum sit, et de Eucharistia an accipienda quotimortuus, et clausus in sepulcro.
die, quod Romanm Ecctesim, el Hispanicm observure
qui sabbato jaciiit
vir diserliscap. 26 et
Quae ratio tangitur in concilio Eiibertino
perhibentur, scripsil quidein et Hippolylus,
a 15. Augusiiiio episl. 86 : Sabbalo, inquit, caro Chrisimus, et carplim diversi scriptores e variis aucloribus
edidere : sed ego illud te breviter admonendum puto,
sti in monumento requievil; sicut Deus eodem die ab
tfaditiones ecclesiasiicas, prmsertlm quw fidei non ofomnibus operibus (Psalm. XLIV). Hinc orla est in reficianl, ila observandas, ut a majoribus iraditm sunt,
gia vesle varietas, ul alii, sicut maxime populi Orienmalletit relaxare
nec aliorum consuetudinem aliorutn conlrario more
tis, propler requiem significandam
tnortis Domini jeAlii propler humitilatem
subverti. Atque utinam ohini tempore jejunare
possijejuniutn.
et
nomiullm
Occidentis
EccleRomana
in
Aclibus
diebus
Pentecostes,
mus:quod
Apqslolorum
junare, sicut
et die dominico aposlolum Paulum, et cnm eo credenaliosque discipulos
sim, etc. Tertio ut Apostolos,
tes fecisse legitnjis (Act. jxm, 20 et 27), v.ec tamen
Domini iiniientur,
ipsa Deipara, et sanclis
qufcutn
non soltun feria sexta, sed etiam die sabManichwW hwreseos accusandi sunt, cum carnalis cimulieribtts
Hanc rationem
bus prmferri
non debuerit spiriluali.
Haec Hierobati in luctu, et mcerore fuerunt.
p
"
Decenpontifexad
primusRom.
nymus.
allegat Innocenlius
b Vel ut alia lectio habet,
:
tiuin Eugubinum
Sabbato, inquit, jejuepiscopum
jejunii non debere pfwNam
demonstrai.
in sabbato non debere relanandum
esse ratio evideniissima
sumi, id est, jejunium
Dodiem Dominicum ob venerabilem resurreclionem
xari, ut apud Orientales fiebai.
c De hoc conflictu et concertaiione
B. Petri cum
mini nostri Jesu Cltristi non solum in Pascha celebraSimone Mago Romae habila praeler bune Cassiani
mus; verum etiam per singulos circutos hebdomadaAt si sexla
rum ipsius diei imaginem frequenlamus.
lestimonia,
Iocum, plurima sunt velerum scriptorum
sabbalum
esse historiam, nun (icferia propter passionem Domini jejunamus;
quae veram et autlienticam
non debemtts, quod inter trislitiam alque
ut vult Calvinus , cerlissime
tam, aul fabulosara,
prmlermittere
Clemens
imlitiam temporis illius videlur inclusum. Nam ulique
ostendunl. Qui caeieris habetur antiquior,
constat aposlolos biduo isio et in mwrore ftiisse, et
Romanus ex persona Petri rem gestam narrat, eam.
propler melum Judmorum se occullasse et jejunasse.
demque fuse Egesyppus lib. mde excidio HierosoHaec Innocentius.
Quibus non tantum Romana^ Eclymae (Clem. const. lib. vi cap. 9, cap. 2 ). Arnobius
consuetudo
sed et
clesi.e rationabilis
item adversus Gentiles scribens : Viderunl,
probatur;
inquii
monstraOrientalis
Ecclesiae usu magis approbanda
cursum Simonis Magi,et quadri(Romani scilicet),
refert
sabbatini
tur. Sed et aliam causam jejunii
gas igneas Petri ore difflatas nomiiialo Cltristo evanuisse. Viderunt, inquaih, fidentein diis falsis , et ab
epist. 86, quod scilicet Petrus apostolus
Augusiinus
die DomiRomae cum Simone Mago congressurus
iisdem metuentibus prodilum , pondere prmcipitatum
nico propter ipsum magnum teniationis
periculum,
stio, cruribus jacuisse prmfractis (Arnob. lib. u. Vide
Eusebius lib. n
pridie cum tota Ecclesia, quae in Urbe erat, jejuna- D Baron. lomo 1 An. 68). Jdem narrat
Histor. ubi haec in fine narralionis : Cum divinus serverit, et consecuto, inquit, tain prospero el glorioso
successu eumdem morem deinceps tenuerit,
mo jam ad Romanos pervenisset (per Petri scilicet
eumque
Occidentis Ecclesim. Verum
imitalm
sint nonnullw
praedicalionem ), esana Simonis po(eutia exsiincta
ut infirmam,
hoc loco suggillat, et
hane rationem,
S. Epiest, et homo ipse actulum penilus profligalus,
moriCassianus Graecorum seu Orienlalium
rcjicit
pbanius, haeresi 21 : Naturm, inquit, debitum in Robus hac in parte nimium addictus, quod illud exemmqnorum urbe Simon persolvisse reperitur, quando in
media Romanorum urbe miser ille collapsus, tnortuus
plum Petri apostoli fuerit singulare, ex necessitate,
in
et occasione illius
ceriaminis
Petri cum Simone
in libro de Eccles. Scriptor.
est. S. Hieronymus
Antiolesiatur
eumdem post episcopatum
Petro,
Mago susceptum : ex qno inferri non debeat lex gein sabbato.
chensis Ecclesiae Romam perrexisse ad expugnanduin
neralis, ac perpelua institulio jejunandi
At lmc argumentum
forte valeret,
si non
Simonerit Magum. Sulpitius Severus in eamdem senaliquid
alia?- graviores,
lentiam : Tam illuslris,
illa adversus Simoeoedemque generales exslitissent
inquit,
cur jejuniunt
nem Pelri et Pauli
causae, quas supra commeinoravimus,
congressio fuit. Qui cum magicii)
sabbaii ab Ecclesia Romana susceptum, atque instiartibus, ul se Deum probaret, duobus suffultus dmmo*
tutum sit: quibtis non repugnat, immoplusquam
creniis evolasset, orationibus apostotorum fugatis dtemodibile est, hanc quoque occasionem ab exemplo, et
nibus, delapsus in terram, populo inspeclanie, disrupdocumento Petri aposloli accessisse. Porro non Rotus est. Denique S. Augiusiinus
ad Casulanum scriid
mana tantum,
Ecclesiaj
ac, eidem propinquae
jejunium
bens, ea occasione Roraae esse institutum

149

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

III. DE DIURNIS

ORATIONIBUS^

180

asserant jejunasse (Act. A obsequiis nihil imminuatur,

adjectione scilicet lecSimonem conflictaturura
differentia
tionum : et niiiilominus
quaedara , vel
VHI). Ex quo magis apparet hoc eum non consueturemissio videatur fratribus indulgeri
pro reverentia
dine cahonica fecisse, sed praesentis potius necessidominicae resurreclionis prae caetero lempore quae et
tate conflictus. Siquidem et ibi pro hac eadem re
totius septimanae videatur observanliam relaxare, et
non generale, sed speciale videtur Petrus discipulis
quadam differentia
pro hac ipsa, quae intermiscetur,
suis jejunium indixisse ; quod ulique non fecisset si
eumdem diem velut festivum provocet rursum soscisset illud canonica consueludine solere servari:
lemnius exspectari,
minusque faciat hebdomadis
idem proculd-abio etiam dominico die paratus indivenluraejejunia hujus exspectatione sentiri. Semper
cere, si cerlaminis ipsius iu eum compegisset occaet
enim aequanimius quaelibet fatigatio sustinetur,
sio, nec tamen ex hoc stalim canonica fuisset jejusine fastidio labor impenditur : si interjecta ei vinii regula promulganda : quod non generalis obsercissiludo quaedara, vel operis immutatio
qualisvatio statuerat, sed ut semel fieret, ratio necessitatis
cumque succedat.
extorserat.
CAPUT XH.
CAPUT XI.
Quibus diebus, cum cmna fratribus exhibetur, acceab
aliorum
dierum
solemnitas
In quo dominicm diei
denlibus ad refeclionem psalmus non dicalur, sicut
R
consueludine diversa teneatur.
"
fieri in prandiis solet.
die dominico
Verum ne hoc quidein ignorandum,
Denique etiam in ipsis diebus, id est,b sabbato
unam tantummodo a Missam ante prandium celevel dominica, seu ferialis temporibus,
quibus paribrari: in qua psalmorum atque orationum seu lecter prandium , et ccena solet fratribus
exhiberi,
domitionum pro ipsius colleclae vel communionis
psalmus ad vesperam non dicilur : id est, nec cum
nicae reverentia solemnius aliquid ac propensius imaccedunt ad ccenam, nec-cumabea
consurgunt, ut
solet fieri in solemnibus prandiis, vel canonica jependentes , in ipsa Tertiam , Sextamque
pariter
<>
consummatam reputant. Itaque fii ut de orationum
juniorumrefectione,
quamet
praeeedere consuetuALARDI GAZMl COMMENTARIUS.
relatione testatur, sic dicens :
dorainico agebant, utsuperius dictunt est : quarrisabbali, raultorum
Esl quidem hwc opinio plurimorum : quamvis eam falqiiain non dubiiandum praeter sabbata et dominicas,
sam esse perhibent plerique Romani ( Episl. 86 ). Et
alia itidem tempora feriata el dies solemues apud
illos exstitisse, quibus non jejunabant, sed prandequae sequuntur superius relata; Quibus verbis non
incertam de
re ac ccenare poterant ut sabbatinis et domiiiicis
significat Augustinus esse opinionem
concertatione Pelri cum Simone, ut Calvinus putadiebus, cum eadem caeremonia et discrimine ab aliis
Vit sed decausa jejunii sabbati, ut recie pbservavit C diebus quae hic langunlur.
0 Yetus mouacborum consuetudo,
Card. Bellarminus ( Lib. i de Rom. Pontif. cqp. 25 ).
psalmos, vel
Etsi enira constet, ut aticiores cilati fet alii pliires
hymnos, refeciioni praemiitere ac subjungere: unde
concorditer tradunt, Petrum Romae cum Simone
consuetudinarii
iili dicti;
idque exemplo Christi ,
concertasse, eumque superasse: lamen ante Augusqui posi sacram coenam cum discipulis hyninum dilinum nullus tradit hoc factum esse die doniinic* :
xisse Iegitur. Ethymno dicloexierunt in monleni Oliveti (Matth. xxvi, Marc. xiv ). Ubi Graeee xat vp.vrineque pridie esse jejunatum, iieque proplerea institulum sabbati jejunium, de quo in illa Epistola diso-avTcj, id est, cum laudemDeo cecinissent. Hijec euim
putat Augustinus, et de quo diversa erat multorum" - iria Graeca dictio compleciitur, nempe lauJem,et Dei
opinio. Idem vero Augustinus alibi opera B. Petri
laudeiii, et canticum, sive laudem cum cauiu, teste
Simonem exstinctum atquenecatum cerioconfirmat,
Aiigustino in psalmum LXXII. Sunt qui putent Cliricum ait : .In urbe Roina B. Petrus apostolus Simosium usitaluin.aliquem
Judaeorum hymnum cecinisnem Magum, vera omnipotentis Dei virtute exstinxit
se (Walfrid.
de reb. Eccles. cap.25; Radulph. Tun(De Hwres. i). Qnibus verbis nullurn de boc cergrens. prop. 15 ). Nam Evangelistae quasi de usitato
tamine dubitandi locum reliquit.
hyuino dicunt : Et hymno diclo. Paulus Burgensis
a Missam
scribit Judaeos loco graliarum actionis septem psalpro conventu monachorum ad officium
divinum peragendum apud Cas.uanum accipi jam alimos reciiare solitos, id est, a psalmo centesimo duodecimo, cujus inilium est: Laudate, pueri,Dominum,
quoiies monuimus, ct Auclor ipse hic satis indicat:
decimuni octaviira.
usqiie ad psalmura ceniesinium
quamquam nihil vetat in hoc conventu etiam Missae
sacrificium comprehendi
: cujus causa praecipue D Alii Christum novum aliquem hymnum c.omposuisse :
monachi ad ecelesiam couveniebant.
Et adverte hic
li.i relert Maldonalus (In c. xxvr Matth. ). Chrysonullam fieri mentionem Nonae : qnod ad Sextam ,
stomus enarransverbailla
Matthaei : Audiant, inquit,
id est post officium sextae , sive meridie, ut moris
quicumque velul porci simpliciter manducantes cuni
aliis
ebrielale surgunt, cum deceretgratias agere. el in hyinest, diebus domiuicis
prandium sumerent,
diebus ad Nonam usque jejunantes.
nuin mensam desinere. Philo Judaeus in libro de Vita
Quod secutus
eliam D. Benediclus cap. 41 Regulae : Quarta,
ad
conlemplaiiva primos illos Ascetas Alexandrinos
niensam hymnos cecinijse tradit:
inquit, et sexia feriajejuneni usque ad Nonam :reliquis
Priusquam , indiebus ad Sextam prandeanl. Unam ergo Missam die
quit, discumbant,stantesuna seriedecenler, sublalisqud
dnminico ante praiidiura
ad cmlum manibus atque oculis, hisquoniam didicerunt
celebi-abant, quia semel
tantum in ecclesiam conveniebant,
ibique officium
spectare cmlestia; illis, utpote incorruptis a munerU
divinurn coutinue peragebant,
quod aliis diebus ,
bus, etaqumsluillicito,
precantur ut Deo placeal idconstatutis horis, nempe Tertia, Sexta, Nona per invivium : absolutis precibus seniores discumbunt, elc.
tervalla privatim
Et infra : Tum iHe ( praeses)assurgens Itymnum in laupersolvebant, ut habetur cap. 2
dem Dei primus canit, uutrecens a se conipositum, aut
bujus libri.
b Sabbatum et Dominicam, feriatos dies
, seu fedesumptttm ab aiiquo vatum veterum. Prmsuiem mox
riata tempora nuncupai : quia ulroque die feriabanimiUinlur cwleri decenti ord.ne, omnibus intenle -quielur, et ab opcre vacabant Orienlales
ieqite ausculiantibus, prwlerqnam in fine litjmni, extre( Putladius in
Laus. cap.l ); utrumque festum et festivum habe<? tnaque clausuta; lunc enim universi vocem exloltunt,
bant sacrosaue convenlus tam die sabbati. quara
c-tc. D. Hieronyrnus epist. 22, ad Eustoclijunt,
d

"'.-

351

JOANNIS

dinnrii

sed tantummodo
psalmi solent et subsequi:
simplici oratione facta accedunt ad coenam, eamque
ab ipsa, sola oralione conclurursum consurgentes
dunt,

quod scilicet

exlraordinaria

sit

inter

ALARDI

CASSIANI

A chos ista refectio, nec omnes ad eam convenire cogantur, nisi aut peregrihi qui supervenerint
fratres,
aut hi quos infirmitas
aut propria
invitat
corporis,

mona-

voluntas.

GAZiEI

COMMENTARIUS.

monachis ^Egyptiis agens : Post lioram, ait, nonam

in commune concurritur : psalmi resonant, Scripturw
recitanlur
ex more, et compleiis orationibus , cunctiselc. Dehinc consurgunt
que residentibus,
pariier, et
id pst, ad cellulas
hymno dicto, ad prmsepiaredeunt,
suas ( Vide Euseb. lib. n jjfisf. c. 10 ). Verum ut rehus seriis aliquid ludicri admisceamus , et spirilualem austeritatem
condiamus
alicujus joci suavitate
c. 8),
(quod Graeci e-irpaniXiav vocant.AWsl.ivErWc.
succurrunt
niihi hac occasione versus quidam perms.
lepidi, et memoria digni, quos in vetuslpcodice
me legisse memini,quibus
consueta niensae benedictio et gratiarum actio, tam in diebus jejunii,
quam
ex versiculis psalmorum,
nonjejunii,
quibus incho- ]B
<anlur,distincieexprimuntur
etdesignantur.Sicenim

LIBER
DE INSTITUTIS
CAPUT

PRIMUM.

converti

cupiunt,

quantum

recipiantur
possuraus, studentes

quaedam scilicet
iiennensrotarunr
baide

quibus

hi,
in

abbate regunliir
, tantaque fit
hic tam prolixus Monachorum
numerus
seniori

obedientia
orani

aevo

suo

subditus, quanta non potest apud nos

unus uni vel obedire pro modico tempore, vel praeesse.

ad Dominura

coenobiis,
brevi,
sermone complecti;
b Tade jEgypliorum,
quaedam de
regulis admiscens, quorum in The- *

est coenobium

suo

Confileanlur amo, quia ccenam vespere clamo.

Odi Memoriam, quia tollit vespere ccenam.
cum non jejunalur
Quia nimirum,
, incboantur
gratiae versiculo illo : Confileantur tibi, Domine, omnia opera tua, etc. Cum jejunatur,
a versiculo : Memoriam fecii mirabilium
suorum, eic. Ulramque vero
benedictionem
versu claudicanle
complexus est:
Biscomedent Oculi: tantum semel Edenl;
id est, in diebus non jejunii,
inchoatur
benedictio
a
: Oculi omniutn in te sperant, Domine, etc.
versiculo
In diebus vero jejunii,
a versiculo : Edent pauperes,
et sattirabuniur, etc. Sicillelepidus
versificator.

sub uno

qui

non amabat,

RENUNTIANTIUM.

modo psalmorum,
atque orationurn
qui debeat in diurnis conventiculis
per monasleria
ad a institulionem
cuslodiri,
ejus, qui renuntiat huic
mundo, narrationis nos ordine provocantetransimus:
in primis,

quidam frater, qui forle jejuuium

modo versificatus est:

QUARTUS.

De canonico

condiliones

152

CAPUT

II.

Quod ad ullimam usque senectutem apud eos in

cmnobiis perseverent.
tam longa perseverantia,
et humilitas ai
lam diuiurna perduqueraadmodum
que subjectio
ret, quave inslitutione
formetur,
per quam usque
Quorum

nuraero populosius
, quanto
Sicunclis, tanlo conversationis
rigore dislrictius.
c
senectam in ccenobio perseverent,opiaddincurvam
millia
fratrum
qUidem in eo plusquam
quinque
ALARDI
COMMENTARIUS.
GMMl
Rationem insinuare
abbate, ut hic memorat Cassianus. Nam S. Pachovidetur, cur huic libro pemius plura monasteria condidit et instituit in ^EgypRenuncufiarem hunc litulum fecerit : De instituiis
At in ccenobio Tabennensi (de^quo
acturus sit de instito et Thebaide.
(i'an(ium : quod hic peculiariter
cui S. Pachomius praesidebat,
hic agilur),
et apud illos
tione eorum qui sseculo renunliabant,
quodque
omnium
et
caeterorum
erat
raaximum,
Patres legitime
caput
coetum, et
probati in monachorum
(ut dictum est), ex quo etiam suos praefectos et abbates achabitu susceplo,
et profesordinem recipiebantur,
non plures qjuam mille trecenti aul quasione monastica, sive expressa , siv.e lacita : quod
cipiebani,
monachi sub eodem Pachomio vixisse mealiis verbis dixit D. Benedictus
, De disciplina susdringcnti
morantur. Qui quidemnumerusexpraescripto
angeli
cipiendorwn [rairum ( Cap. 58 Regul. ). Unde et ipsa
eidem diclaverat,
in 24
et ipsi proqui Regulam monasticam
nuncupatur,
professio alias renunliatio
alias eonversi :
renunliantes
classes, sive ordines, juxta numerum Graecarum litlitentes,
dicebantur,
ita erat distributus;
ut singulae singulis
et ad Deura converti,
idem quod religionem ingredi,
lerarum,
suo ingenio et conditioni
accommodatis voin Jure Canonico : De JJ
ant profileri.
Unde titulus
]J litteris
et modestiores i
conversione conjugatoritm,
id est, transitu ad religiocarentur, verbi gratia, sintpliciores
aliarum
litierarum
et o, valri et dyscoli ?e^i|,etalii
lil. 52 ). Et D. Bencdicnem ( Lib. m Decretalium,
tus : Noviler
nominibusappellarenlur,proutcujusquelilteraeforma
quis veniens ad conversionem, id est
rationem vitreac mores cujusque classis apte videread slatum religionis.
b Tabenna insula in Niloilumine,
: soiis spirilualibus
ea
in qua S. Palur exprimere
intelligentibus
ail Palladius.
Proinde quod hic
monasierium
'-chomius
quw siqnificabanlur,
condidit,
insigiie
quod relimillibus fratrum in uno HIo ccenobio et
de quinque
erat,
inctropolis
ejus instiiuti
caput, et veluli
quis
' ut lestantur
non ad Pachosub uno abbate vivenlium
Palladius
et Sozomenus
asseritur,
( Patladius
Sozomen. lib. ui c. 15).
Laus. c. 58. Vil. Pachomii;
mii, sed ad posteriora tempora referendum videiur
'
est monachorum
ccetura ad tautum
Ah ea monachi, qui Pachomii institula
quibus credibile
sequebanlur,
numerum excrevisse. Nam et D. Hieronymus in epidicli sunt, quorum
Tabennensiotaa et Tabennenses
scribit
in eodem loco Nitriae
D.
stola ad Eustochium
summatim
describit
vivendi ritum instilutaque
millia
circiler
habilasse
in Regulam ejusdem Padivisia cellulis
quinque
praefatione
Hieronymus
'
reddidit, quant etiam ad calcem
(Epist. 22, c. 14).
' chomii, quamLatine
d Incurva sencclus
quae homines reddit incurvos,
hujos operis suhjiciemus.
c
sic dictos quod incurvo corpore silices,
sub Regula S. Paet silicernios,
Septeni millia monacborum
id est, bumumcernaut.
Dehao porro veterum mona"chomiiuuo
eodemque temporo vixisse lestantur D.
et aiiachoretarum
Palladius ct
chorum
Iongaevitate et cxtrema
Sozomenus, Nicephorus,
-Hieronymus,
senectute agemus altoIoCo (AdCott. 5, cap. 1)
'ialii, At iton in uno, eodemque cceaobio, et sub uiio

153

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IV. DE 1NSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

154

debere perslringere.
"Tanla A blimia perfectionis fastigia talium initiorum funda*
menta consurgerent.
tiamque est, quanlam neminem inmonasteriis nostris
CAPUT III.
ingressura ne anno quidem integro tenuisse meminiQuo examine probetur, qui in cwnobio tusdpteneorum primordia viderimus, ut cum renunliationis
dus est.
b ambiens quis inlra ccenobii
ut in tam sumus, consequens fuisse intelligamus,
Igitur
recipi disci-

por

nos ante oninia

ALARDI
a

GAZ/EI

COMMENTARIUS.

dum
Ambiguum videri potestquo referri debeant ista
quidera instituti vestigiumpressitD.Benedictus
ef subtres gradus probationis inslituit,
ut notavit Turreverba; an ad perseverantiam,
humiliiatem,
cremaius : Quorum primus , inquit,
est ad portam
jectionem, de quibus supra : an ad institutionem
sive examen, de quo agit cap. sequeuti, cnjus etiahi
monasterii, quatuor, aut quinque diebus ; secundus est
ut sensus sit, tantum fuisse
in cella hospitum, duobus mensibus; tertius in cella
paulo ante meminit:
cxamen, et probaiionem,
quae fiebat ipso ingressu
novitiorum, decem mensibus. Secundum institutum
fuit veteris vestimenli exspoliatio, et novi inductio:
apud illosTabennenses,utsimilenon
fueritexamen,
seu probatio.et instiiulio anni integri in monasteriis
de quo Cassianus cap. 5, Pachomius,
Basilius et
Cassiani. At prior intellectus et promptior
et cbmBenedictus, ubi supra.Quiritus
antiquissimus, et ab
modior apparet: vult enim significare taniam fuisse
ut infra dicetur.
apostolorum traditione receptus,
illorum
Inde vero mos obtinuit,
ut novitii habitum religioconstantiain, humilitatem , et obedientiam
vel ab ipsis lirociniis, seu prima institutione , et nosura delerant, distinctum tamen ab habitu professorum. Tertium, ut novitio nihil omnino bonorum in
vitiatu; ut mirum non sit eos ad summam perfectionem in extrema senectute pervenisse : quod ex ver- B monasterium inferre liceret, ne pecunias quidem in
bis sequentibirs colligitur.
communemusum
habetur
monasieriiconferendas,ui
b Hanc instilutionem
de probandis et diligenter
cap. 4;quod in illis monachis fuit singulare: cum alii
explorandis, nec snhito -admittendis iis qui monachi
plerique.etiam
atemporeaposlolorum,
siquid habefieri velleni, S. Pachomius ab angelo Regulae ipsius
bant in saeculo, monasteriis confeYrent, dum mpnachi
dictatore accepit, eamque stiis Tabennensioiis irafiebant (Act. IV), ut infra dicetur.Quartum,
ut frater
didit. Sic enim babet articulus 26 ejusdem Regulae,
receptus annum iniegrum sub obedientia et monasterii
interprete D. Hieronymo: Si quis accesserit ad ostium
disciplina probaretur. Intellige de atlullis, sive adomonaslerii volens swculo renuntiare, et fralrum
lescentibus , non de pueris, aut impuberibus. Quod
congregari numero, non habebil intrandi potestalem; sed
quidem tempus probalionis, sive novitialus, a SS. Patribus indullum fuil tam in favorem conversi, id est,
prius nuntiabilur Patri monasterii, et manebit paucis
diebus foris anlejanuam; etdocebitur orationem Dominovitii, quam monaslerii; ut el ille mores istius, et istud
nicam et Psalmos,quanlos potuerit discere ; etdiligenmores illitts valeal experiri, ait Innocentius III pontiter sui experimenlum dabit; tte forle aliquid feceril, et
fex. (Cap. Ad Apostolicam, de Regular.). Unde et D.
turbatut ad horam discesserit; aut sttb aliqua potestaie
Benedictus tribus illis gradibus probationis supra dictis annum integrum et aliquot dies comprehendit.
sil, et ulrum.possit renunliare parentibus suis, et proQuintum, ut per id tempus novitiorum et juniorum
priatn facultatem contemnere. Si eum viderint aptum
et obedientia
modis omnibus probaadomnia, lunc docebitur et reliquas monaslerii discihumilitas,
retur et exerceretur
: dequa Cassianus a cap. 4
plinas, quas facere debeat, quibusque servire, sive in
collecla omnium fratrum, sive in domo cui tradendus ( fere usque ad finem libri, praesertim cap. 10, ubi ait:

Tanta observantia obedientiw Regula cusloditur,

ut
est, sive in vesceudi ordine ; et instruclus alque perjuniores absque prwpositi sui scientia, vel permissu,
feclus in omni opere bono fralribus copuietur. Tunc
non solum non audeant extra cellam egredi; sed ne
nudabunt eum veslimentis swcularibus , et induenl liabitum monachorum : tradelur ostiario, ut oralionis
ipsi quidem communi et nalurati necessilali satisfacere
sua auctoritate prwsumanl: sicque universa comptere,
lempore adducat eum in conspeclum omnium fralrum:
sedebit in eo loco in quo ei prwceptum fueril. Vesliquwcumque fuerinl ab eo prmcepta, tamquam a Deo
sint cmlitus edita, sine ulla discussione festinant, ut
menta aulem, quw secum detulerat, accipient qui huic
rei prwposili sunt: et inferentur in repositorium , et
nonnumquam eliam impossibilia sibi imperala ea fide
ac devoiione suscipianl, ui tota virtute, ac sine ulla
erunl in polestate principis monasterii. Hsec ibi. Quam
cordis hwsiiatione, ea perficere et consummare nilanconslitutionem
etiam alii Patres secuti sunt, qui
tur, etc. Sexlum, ut annua probatione expleta, noputa monachoRegulas monaslicas conscripserunt,
rum patriarchae D. Basilius , et D. Benediclus,
ut
vilii,
qui habiles et idonei viderentur,
congregasuis cujusque locis videre est (Basil. inReg. fus.
tioni trairum sociarentur,
id est, ad professionem
c. 10, Bened. c. 58 Begulw). Sed ut ad Auclorem
admitterentur,
professionem,
inquam, quoad subnostrum redeamus; quia probatio ad professionem
staniiam, eamdem cum ea quam nunc novitii faciunt, nempe trium votorum, paupenatis, castitaiis
refertur, et in ea terminalur et completur : idcirco
et obedientiae. Nara de professione et votis in genere
promiscue fere agit in hoc libro tam de probatione,
iheminit Cassianus cap. 33, ubi dicit abbas Pynuquae est incboata renuntiatio, quam de professione,
iu qua proprie etperfecterenuntialur
saeculo : unde
phius pwnas gravissimas prwparatas iis qui Regulw insumpta hujus libri peculiaris inscriptio: De Inslitulis ]D stitutionem lepide negligenterque fuerint exseculi, et
secundum quod professi sunt, vel quod ab hominibus
id est, profitentium
Renuntiantium,
monachalum,
scu vitam monasticam, ut diclum esi. Proinde jucredunlur,
fruclus eliam congruos sanctilalis Deo
verit hic suiumatiin annotare quae fuerint apud veexhibere ncglexerint. Metius est~enim, inquit, secunteres illos monachos instituta Renuntianlium,
dum Scripturam,
non vovere, quam vovere , etnon
sive
reddere. Et cap. sequenii dicit, monacbttm siniilem
qui ritus, quae ratio, et rnodus tam probationis quam
esse debere crucifixo, qui non solura nou ambulat
professionis, vel, utD.Benedicius
loquitur,quaedisciplina suscipiendorum fratrum. Primum igiiur instituquo vult, nec facii quod vull, sed nec potest ambutuin fuit, ut venienli ad monasteriuin ut reciperetur,
lare, nec aliquid facere, nisi ab alio moveatur. Rurnon statim praeberetur ingressus; sed pro foribus, vel
sus cap. 58dicit,monachum
perfectionem professum
ad imroitura monasterii ad aliquot dies juberetur,
non leve peccatum admittere, si ea, quae sunf imperaut sineretur excubare, ad probandam ejus voluntafecta, sectetur. De votis itidem singulis, et in partiut plane
cnlari, ita disertc et expresse loquitur,
tem, humiliiatem, constantiam, eic. Cujus rei comihonachatum
plura Cxempla suppeditat Palladius in Lausiacis :
amplectebaniur,
significet
quoiquot
sed unum maxime memorabile Pauli simplicis, quod
saltem tacite et
iribus illis votis si non explicite,
sanclorum
tectori videadem et admirandurn
relinquo.
interprelative
susceptis, ex inslitutione
Cujus

JOANNIS

CASSIANI

156

non ante prorsns aamittitur,

disciplina diuturquam diebus A Sciunt enint eura sub monaslerii
indinum esse non posse, sed ne humilitatis
quidem, aut
decem, vel eo amplius pro foribus
excubans,
obedienliae apprehensiir.ura
esse virlutem,
nec illa
cium perseverantiae , ac desiderii
sui, pariterque
plinam,

humilitatis

ac patientiae

demonstraverit.

Cumque

: oraniura

fratrum genibus provolulus,

praetereunlium
et ab universis de industria
refulalus atque despectus, tamquam qui non religionis, sed necessitatis oba
tentu monasterium
oplet intrare ; injuriis quoque
et exprobrationibus
mullis
alfectus, experimenlum
ijederit

suae, qualisque fuiurus sit in tentolerantia

declaraverit;
opprobriorum

contentum fore,
paupertate ac dislrictione
lasi in conscientia ejus pecuniat quanlulumcumque
titaverit:
sed ubi primum exorta fuerit qualibet ocb fiducia
casione comraolio,
stipis illius animatum ,
velut funda rotante, fugicontinuo de monasterio,
coenobii

turum.

constanliae

tationibus,
atque ita fuerit

explorato mentis ardore susceptus :

ne de pristinis
surama perquiritur,
faculdiligentia
tatibus suis inhaeserit ei vel unius nummi conlagio.
ALARDI

GAZiEI

iPalrum et communi observantia fuisse astrictos. De

voto paupertatis
nihil expressius et enucleatius dici
potuil quam quod inter alia habetur cap. 56, utin
hac nudilale, quam coram Deo et angelis ejus professus es, ad finemusque perdures.Quant paupertatem,
sive nuditatem, docet ab illis strictissime
fuisse servatam, cap. 3 et sequentibus. De volo continenliae et
non obscurum exhibet teslimonium
tum
casiitatis,
monachi et hominis
cruci alfixi,
in illa collatione
dicens monaclws limore Dei quasi quibusdam
clavis
crucifixos, oportere non solum carnalibus viliis, verum
eliam ipsis elementis quodammodo mortuos esse (Cap.
34 et 35), etc; tum in eo quod diligentissime
ab illis
observatum scribit, ut juniores prwserlim suas omnes
eliam occultissimas , e( diabolicas sugcogitationes,
seniori patefacerent. (Cap.
gestiones, seu ignitajacula
8 ef 9.) Hinc D. Basilius in Regulis fus. disput. cap.
cum
15 serio adraonet eos qui vitain monasticam
virginitaiis
professione suscipere nolunt omnino dimittendos
esse. Et in procemio constit. monast.:
Ilaque, inquit, qui amundi vinculis liber esse cupit,
nuplias velutpedicas quasdam fugit: his aulem relictis
vitam suam Deo consecrat, et castitatem^profitetur,
ut
neque facultas ipsi sil conversionis ad nuplias. Porro
de obedieniia,,.ejusque
vinculo et observatione
agit
Cassianus. fere toto hoc libro, ut ex dictis patet, et
nominatira vero cap.
clarius ex sequenlibus paiebit:
12 docet eos virtutem
obedientiae ila coluisse,
et
cunctis virtutibus
prselulisse, ut huic judicarentontet universa dispendia
subire malnia posiponenda,
Ient,
quam hoc bonum in aliquo violare. Habes,
lam probalector,
praecipuos riius et conditiones
tionis quara professionis monasticae apud monachos
sive Pachomianos, observatas, quas
Tabennensiotas,
vide plenius ab Auctore explicatas.
* Sic D. Basilius
cap. 7suae Regulae, et ipsum iraitatus D. Benedictus cap. 58 : Ergo, ait, st veniens
perseveraverit pulsans , et illatas sibi injurias , et difficultalem ingressus, post qualuor,- aul quinque dies,
visus fuerit patienter
porlare, et persistere pelitioni
sum, annualur ei ingressus, etc. (Ex versione Rufini).
Et infra, quatuor conditiones
in novilio explorandas
1. st revera Deum qumrit; 2. st sollicilus est
requirit,
adi opus Dei (quod expouit Turrecrematus,
ad oraad lectionem,
ad meditationem);
3. si
tionem,
ad obedientiam,
scilicet
sollicitus
et
implendam
4. si ad opprobria,
id est, increpaliones
promptus;
duras tolerandas palienier,
quod superius dixit: Ad
'lillatas injurias.
Ubi Turrecremalus
-.Considerandum,
inquit, quod hospilalarius
probalionis causa, potest ei
qui recipt petit dicere aliqua vcrba, qum impatientium
animos cito possent provocare et commovere; utpote :
frater, quid scimus, an tu sis servilis conditionis ? an
sive furapostata alterius religionis ? zn lalrocinium,
tum commiseris, et tinwre ati nos nunc confugias?
Prmterea dubitamus quod parva tenlalio le cito dejiciet
aproposilo quod nunc videris habere. el velut levis palea

CAPUT

IV.

Cur facullales
ejus, qui collegio monachorum
bitur, nolint monasterii usibus applicari.
Et idcirco

c ne usibus quidem

coenobii

ascri-

profuturas

COMMENTARIUS.
B de claustro ventilaberis. Cwlerum videris impolens ad
Hwc et similia
onera gravia religionis.
supporlanda
potesl ei dicere. Sic ille. Verura ut hic locus insigni
exemplo, audiamus,
quaeso, Joanaliquo illustretur
nem Climacum
die quodam monasterio ista referentem (Gradu 4) : Admifubar,
inquit, ego illic preesens
noviter ex smculo uenienfium fidem, et tolerantiam ,
el aliquando etiatn
alque in ignominiis el contumeliis,
patientiam , quas non
perseculionibus
insuperqbilem
tantutn ab abbale, sed ab iis quoque qui longe inferiores erant, perpeliebantur.
ltaque wdificationis
grasciscitatus
sum, qui ante
tia, quemdam ex fratribus
quindecim annos in monasterio egerat, Abbacyrum nomine, quem maxime affici injuriis fere ab omnibus viex mensa
debam, nonnumquam vero eliam aministris
lingum alifugari. Erat enim frater ille naturaliter
quanlulum incontinens. Dicebam ilaque ad illum: Quid
est, fraler Abbacyre, quod te quolidie a mensa expelli
dormire incmnaium ? Qui ad
video, ac nonnumquam
Paler, probanl me
p hmc ita respondit :.Crde tnihi,
Palres mei, utrum monachus esse cupiam ; non aulem
vere id faciunl. Quam ego Patris aliorumque intenlionem
levissime ac sine ulla molestia omnia
non ignorans,
tolero : el ecce decimuni quinium jam annum ago istud
cogitans, sicut et ipsi, quando monasterium intravi,
dixerunt mihi, quod usque ad annum 30 Renunliantes
probare solerent. Et recle quidem, Paler Joannes, sine
Hicigilur
egreprobatione enim aurum non perficitur.
gius Abbacyrus secundo anno posiquam adveneram,
cum
migravil ad Dominum in monasierio hoc,Palribus,
deficeret, dicens : Graiias ago Domino et vobis, Patres, quod me ad salutem meam lentastis jugiler : hac
dmmonum hactenus
enim ex causa immunisateniatione
mansi. Sic ille.
b
: Statim de monasterio
Dionysius Paraphrasfes
fugiet animalus fiducia sum pecunim, velut funda projecius. Sequenti cap., jVe confidenlia hujus oblationis
inflalus , etc. Porro funda dicta eo quod ex ea funait Isidorus.
id est, emitlanlur,
dantur
lapides,
satis notum,
D (Etymol. lib. xvm c. lfS.) lnstrumentum
ad i-otandos et
ex funiculo aul fasciola confectum,
projactandos lapides : quo Dayid superbumGoliam
.
stravit (1 Reg. xvn).
c
zelo monachi illi Pachomiani
Magno perfectionis
et soln opere masummain paupertatem
sectaiites,
c. 3),
ut alias dictum
esl (Lib.m
nuum suarum,
dmnino bnnorum aui pecuniavivere assueti, nihil
inferri monasferiis parum ab iis quos recipiebant,
ne quidem communibus
usibus applicanliebantur,
incumberent
manuali diligentius
dum; quosicoperi
lib. ix, c. 14;
(Sozom. lib. in, cap. 3; Nicephor.
Pallad. in Lausia. cap. 38. Vid. Coll. xxiv, cap. 10):
quando
quo quidem solo vivere eos potuisse liquet;
de quibusdara scribit Cassianus capite decimo quarto hujus libri, quod tantos unusquisque eorum quoti- die de
opere ac sudorp proprio reddilus conferebal
ut ex his suam siistentare non solum vamonasterio;

157

DE COENOBIORUM

1NSTIT.

LIB.

IV. -

DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

158

suscipere ab eopecunias
ne Arum quae intiilerant,
acquiescunt. Primum,
quaeque in Dei opere fuerant
coiifiilpotia hujus oblationis iuflatus, nequaquam se
dispensata , cum a ipgenti post blasphemia b redhipauperioribiis fratribus coaequare dignetur;
bitionem poscere tentaverunt.
tum, ne
perhancelationemnullatenusadhumilitatemChristi
CAPUT V.
"descendens, cum sub disciplina ccenobii non poluerit perdurare, egressus exinde ea quae in
Cur hi, qui renunliant, suscepli in monasleriis propna
principio
vestimenta deponant, et ab abbate aliis induantur.
renuntiationis suae spiritali fervore succensus intulerat, tepefactus postea non sine injuria monasterii
sacrilego spiritu recipere atque exigere moliatur.
Quod omnimodis observari debere, multis sunt experimentis frequenter edocti. Nam per alia minus
cauta monasteria simpliciter
eoquidam suscepti,
ALARDI

GAZMl

leret panilatem, verutn eliam usibus posset exuberare

mullorum. At non eadem fuit aliorum monachorum
et religionum instiiutio et consuetudo. Nam ab ipsis
Ecclesiae primordiis primi religiosi afferebant pretia
rerum suarum ad pedes apostolorum : et inde dividebalur singulis, prout cutque opus erat. Act. iv. Talis
etiam fuit usus antiquorum monasteriorum , ut re-.
cipereiU si quid in commune conferre vellent, qui
monachi fiebant : unde et se et sua offerre Deo dicebaniur : hinc D. Augustinus cap. 3 suae Reguhe :
Qui aliquid habebanl in swculo, quando ingressi sunt
monaslerium, libenler velint iltud esse commune. S.
etiam Benediclns, utin Vita S. Placidi legitur, bona
quae fuerant monachorum sfiorum, non sinebat alio
derivari, quam ad sua monasteria, ut inde mullos
Dei servos alere posset. Etcap. 58 suae Regulae, sialuit eum, qui suscipiendus esl, res si quas habet, prius
erogare pauperibus ,i aut facta solemniter donatione
conferre monaslerio
a Quaeritur cur, ecquas sit ingens blasphemia, repetere bona monastfrio collata? R. Duobus modis
id intelligi
posse : t de monachis professis, 2 de
noviliis, nondum professis, sed in probaiione conslilutis. Agit eriim Auctor in hoc Iibro promiscue de
utrisque, ut dictum est. Et si quidem de professis
ut videnlur illa verba praecedentia siintelligatur.
gnifuare : Qum in principio renuntiationis suw, spiritali fervore succensus inlulerat : certura est monachtim hona sua monaslerio collata, et incorporata,
non sine ingentiblasphemia,
id est, injuria, et irreverenlia in Deum et locum sacrum, posse repelere :
aut detestatione
praesertim si hoc ex contemplu
cultus divini el religionis faciat, ut aposialae (Vide
S. Th. 2-2 q. 15 e( 14); quod crimen etiam ad saunde et superius dixit: Non sine
crilegium pertinet:
injuria monasterii sacrilego spirilu recipere, atque exigere moliatur. Si vero de novitiis nondum professis
aut voto astrictis intelligatur;
aut absolute donaverant et coniulerant
sua bona monasterio (utpote sui
juris, et liberi), aut non absolute, sed sub conditione,;
si remanerent,
et profitcrentur
in monasterio: si
absoluie, procul dubio ingens seu magna erat blaset saphemia, id esl, injuria, et irreverentia,immo
crilegium proprii noininis, bona Deo consecrata, aut
dicata,exemplo Ananiae sibi vindicareaul
reposcere.
multis
canonibus
confirmat
Gratianus
Quod
17, q. 4,
et 19, q. 3, cap. Qum semel, ex concilio Chalcedonensi (Gap. 2, 3, 4, 21). Et ratio docet morale esse
praecepium Levilici xxvn : Quicquid semel fuerit consecratum, Sancttim Sanciorum erit Domino, id est,
manebit perpetuo sanctificaliim , nec poterit in alios
usus conveni,
ut exponit S. Thomas (2-2, q. 88,
c. 11). Sisub conditione,
etiam ingens apud illos
religiosos et sancios Patres reputabatur blasphemia,
res monasterio coilatas repetere, vel auferre, quod
id contemptum quemdara divini honoris et Religionis prae se ferret. Verum poslerioribus
saeculis Ecclesia multis experimentisedocta,
ob graviora incora: moda, etanimarum
discrimina,
quaa ex hujusmodi

Quamohrem ita nudatur quisque, cum receptus

fuerit, omni pristina facultate, ut ne ipsum quidem,
habere permittatur
qub operlus est, indumentum
ulterius, sed in concilio fratrum productus in mediurn c exuatur propriis, ac per manus abbatis inCOMMENTARIUS.
aut continnoviiiorum
R donationibus
contingebant,
staluit: 1. Ut
gere poterant, in conctlio Tridentino
nulla renunlialio aut obliqalio novitii, etiam cum juramento facta, vel in favorem cujuscumque causm piw,
valeat, nisi cum licentia episcopi, vel ejus vicarii, inira
duos menses proximos anle professionem; ac non alias
intetligatur effectum suum sortiri, nisi secuta professione. 2. Sed neque ante professionem, exceplo victu
el vesiitu novitii, ejus temporis quo in probatione est,
quocumque prwlexlu, a parenlibus, vel propinquis, vel
curatoribus ejus , monasterio aliquid ex bonis ejusdem
tribuaiur : ne hac occasione discedere nequeat, quod
totam, vel majorem parlem substantiw suw monasterium possideal, nec facite, si discesserit, id recuperare
possit. 3. Quin potius prmcipk S. synodus sub anathene hoc ullo modo
malispmna dantibus elrecipienlibus,
fiat. 4. Ut abeunlibus ante professionem, oinnia restiluanlur quw sua erant. 5. Per hwc tamen synodus
niliil intendit innovare in pio instiluto clericorum So' cietatis Jesu. Haec ibi (ss. 25, c. 16, de Regular.).
b Redbibitio
est venditionis
apud jurisconsultos
et redliibere dicilur venditor,
resolutio,
qui rem
vendilam, reddito pretio, recipil ab emplore. Upde
Fesius : Redhibilum , inquil,
proprie dicilur
quod
reddiium est, improbaturaque,
et qui dedit, idem
rursus habere coactus est quod ante babuit. Est igilur redhibilio quaedam in integrum reslilulio.
At hic
Nam idem est redhibisimpliciier
pro resliiulione.
tionem poscere, quod superius recipere aique exigere.
c Sic D. Benediclus ubi
supra : Suscipiendus fraler in oralorio exttaiur tebus propriis, quibus vestiius
est, et induatur rebus monasterii (Cap. 58 Regulm).
Quam quidern mutationem vestium inter alios monasticae professionis ritus ab apostolis traditos et
institutos recenset B. Dionysius Areopagiia Eccles.
Hierarch. cap. 6,ejusquerationemreddit
his verbis :
Prioris veslis depositio,
alleriusque assumptio migra(icmem
illam
a
media
vita
(hoc est, a communi vita
j.
saecularium) ad perfectionem significat: sicut in divina regeneratione (id est, baplismo) promotionem indicat a purgata vita ad conlemplantem, illuminantemque habtlum, candenlis veslis immutalio. Cui ralioni
insistit D. Hieronymus
dum Paulinum
nionacbura
instruens (Epist. 13) : Tunicam, inquit, mutas cum
animo, etc; quasi dicat, parum est tunicam mutare,
nisi simul et aiiimum mutes in melius. Et epist. 4 ad
Rusticum monachum, perstringitquosdam
monachos,
qui postquam renuntiavere swcuio, veslimentis dumtaxat, ei vocis professione, non rebus, nihil de conversaiione pristina mutaverunt. Cassianus alteram rationem insinuat,
nimirum
ut per banc vestium
depositionem,etexspoliaiionem,
significeiuroninium
reruui abdicatio,
quam monachi profitentur (Vide
Regulam S. Pachomii art. 26) : u( per hoc, inquit,
se non solum universis rebus suis antiquis noverit spoliatum; verum etiam, omni fasiu deposilo mundiali, ad
Christi paupertatem et inopiam descendisse, elc.

JOANNIS

159

CASSIANI

vestimentis, nt per hoe se non A aut certe hoc ordine et professione judicatus
dignus, cum confusidne et nota coratn cunctis
solum universis rebus suis antiquis noverit spoliaR
tribusdeposita veste monasterii,
expeliatur.
tura, verura eliam omni fastu leposito mundiali,
ad Christi paupertalem et inopiam descendisse, jamCAPUT VII.
duatur

monasterii

que opibus sustentandum non saeculi arte quaesilis,

nec de infidelitate pristina reservatis; sed de sanctis
ac piis monasterii largitionibus militiae suaesiipendia
atque inde se deineeps vestiendum
percepturum,
et nihiloalendumque cognoscens, et nihilhabere;
de crastino non esse sollicitus secundum
nec erubescat pauperiEvangelii discal sententiam,
minus

bus, id est,
connumerari

aequari, quibus
corpori fraternitatis
et quorum se fratrem non
Christus,
: quin potius glorieerubuit nuncupare (Ma((/t:j,vi)
lur domesticis ejus factum se esse consortem.

160
infra-

CUJ- in monasterio susceptl non permittantur stalim

congregationi fratrum commisceri; sed xenodochio
ante tradantur.
quis suseeplus, et hac perseveranlia,
quamdiximus, comprobatus, acdepositis propriis venon
stimenlis, habilu monasteriali fueritaccinclus;b
statim congregationi fratrum commisceri permiltitur, sed deputatur seniori, qui seorsim haud longe
Cum igilur

a vestibulo monasterii commanens, habetcuram peregrinorum et advenientium deputaiam, eisque omnem diligenliam
susceptionis et humanitalis impen-

]j dit. Cumque ibidem integro anno deserviens absque

CAPUT VI.
ulla querela suum circa peregrinos exhibuerit farnucum quibus
Qua de causa vestimenta Renunlianlium.
humilia dispensatore serlatum, imbutus per hoc prima insiiiutione
ingressi sunt monasterium,
ventur.
tatis, ac patienliae, atque in ea longa exercitalione
Hla vero quae deposuit vestimenla, ceconomo conpraecognitus, admiscendus ex hoc congregalioni fradonec profectus,
et
trum; alii traditur seniori,
qui decem c junioribus
signata, tamdiu reservantur,
conversationis
praeest, quos sibi creditos ab abbate instituii pariter,
ejus, ac tolerantiae virtutem diveret gubernat : secundiim illud sciiicet quod ordinasis lentationibus
ac probationibus
evidenter agnoscant. Et si quidem posse eum inibi perdurare
tum in d Exodo legimus per Moysen.
et in eodem, quo
tempore procedente perspexerint,
CAPUT VIII.
indigentibus eadem larccepit, fervore persistere,
Quibus primum instilutis juniores exerceanlur, ut ad
superandas omnes concupiscentias proficiant.
giuntur : Sin vero quoddam ex eo murmurationis
vel parvae cujuslibet inobedientiae culpam
vilium,
Cujus haec erit solliciludo et eruditio principalis,
processisse deprehenderint,
tii quibus indutus fuerat,
revestitum,
quae fuerant
Nullum etenim fas est cum

exuentes eum monasleet antiquis

vestimenlis,

per quam junior introductus ascendere consequenter

etiant culmina perfeclionis
summa praevaleat, ut
doceat eum primitus suas vincere volunlates;
quem

sequestrata,
depellunt. Q
illis quae accepit, abscestudiose in his ac diligenter exercens, haec illi semillis adhuc indui,
dere, necquemquam
patiuntur
per iraperare de industria procurabit,
quae senserit
suae regula tepuisse
animo ejus esse contraria. Multis siquidem experiquem semel ab instilutionis
Unde etiam copia nulli penilus paiam
monachum , et maxinre junrentis edocti tradunt,
perviderint.
discedendi conceditur, nisi aut in morem servi funiores, ne voluplalem quidem concupisceniise suae
refrenare posse, nisi prius e mortificarc
gacis captans densissimas lenebras nocte diffugiat;
per obeALARDI

GAZvEI COMMENTARIUS.
a Notet lector monachos, seu Religiosos, ex veteri
servilium tribus mensibus
cujusque in hospitalilalis
considerare oporlel, quibus peractis, ad cwlum sanctm
more et instituto posse ob aliquas causas ejici aut
dimitti a religione, quod etiam ex Regulis D. Aucongregalionis accedet. Neque enim inlussuscipi quemguslini et D. Benedicli comprobatur (Lib. in Decr.
quam convenit, nisi prius foris posijtus, ejns humilitas,
sive patientia, comprob^tur. At de hac re plura supecap. ultim. de Regular.; S. Thom. quodlib. 12, qu.
rius dicta sunt.
ult.; August. c. 20 Regulw; liasil. inReguta c. 1 el 8;
c Unde Decani dicti. De
Benedict. c. 28 e( 58). Et quidem multo severius ac
quibusaliaspluribus.
d
Exodi decimo octavo. Constiluit J)/oj/ses(consiIio
frequentius apud vetercs illos monachos id fieri soli- D
et monitu soceri sui Jelhro) centuriones, el quinqttalutn , etiam ex causis levioribus,
puta pro qualibet
ut indicat Cassiaiuobedientia, aut murmuratione,
genos, eldecanos, qui judicarent plebem Domini, omni
nus. Quamvis enim hoc loco non de professis, sed
tempore. Quidquid autem gravius eral, referebanl ad
de novitiis adhuc in probatione constitutis agerevieum, faciiiora lanlummodo judicantes. Ad hunc modumolim in monasteriis instituebanlur
decani, qui
deatur; tamcn idem etiam de professis, seu veris
salis indicat D. Benedictus
monacbis, inielligendum
novem, vel, ut aliis placet, decem rnonachis praeerant, de quibus infra(Cp. 20).
supra, ubi de monacho jam professo agens, et plane
e Prima insliiuiiompnaclii
consenlanee ad hunc locum : Moxergo,
inquit, in
esimorlificaliopropriae
rebus
veslitus
et
Finis
enini
cmnobitm
esl omnes suas morvoluntalis :
oralorio exuatur
propriis, quibus
est,
induatur rebus monatterii: illa aulem vestimenla, quilificare et crucifigere voluntates, ait abbas Joannes
collat. 19cap. 8, quaih perfectionem prorsus a nebus exuitur, reponanlur in vesliario conservanda : ul
si aliquando suadenti diabolo consenserit, ut egredidmine, nisi a ccenobita , impleri posse affirmat. De
tur monasterio(quod ubsil),lunc exulus rebusmonastequa itidem D. Hieronymus in pist. 4, ad Rusticum
rii projiciatur. De hacporroexpulsionernonachorum,
monachum : iVorc faciqs qtwd vis; comedas quod juetmonachis expulsis, sive ejectis, videndus Navarrus
beris; vesiiare quod acteperis; operis lui pensum perin conunentario de Regularibus (Gommen. 2).
solvas; subjiciaris cui nonvisj lassus ad stratum veb Sic et S. Isidorus in Regula cap. 4 : Qui renunnias; ambulansque donnias, et necdum expleto somno
tians swculo ad monasterium venerit, non stalim in
surgere compellaris. D. eiiam Benedictus hanc propriae
voluntaiis abdicationein, seu mortificationem
multis
emlum deligendus est monaclwrum: vitam enim unius-

M
dientiam

DE COENOBIORUM INSTIT. LIB. IV DE INSTITUTIS RENUNTIANTIUM.

suas didicerint

nuniiantnullatenus

Ideoque pro- A. cumvenire juvenem callidus inimicus velut inexpertum ignarumque praevaleat, nec ulla fraude decipere,
vel iram, vel tristiquem praevidet non sua, sed senioris discretione
exstinguere, sed nec

voluntates.

praevalere,
fornicationis

tiam, vel spirilum

humilitatem cordis veram, nec cum fratribus unitatem perpetuara,
nec firmam diuturnamque
pOsse
sed nec in ccenobio quidem
retinere concordiam,
diutius permanere, eum qui prius voluntates suas non
didicerit

nisi cum eum, seu per arrogantiam,

sive per veresuarum velamen illexerit.
cundiam, ad cogilaiionum

superare.

IX.
Quare junioribus imperetur ut seniori suo nihil
cogitationibus stiis subtrahant.

et suggestiones suas velut ignita jacula ,

qusecumque in cor ejus injecerit, ut seniorem celet,
non posse suaderi. Aliter quippe subtilissimus diabolus illudere vel dejicere juniorem
non poterit,
muniri,

CAPUT

de

His igitur institutis , eos quos initiant,

velut elementis quibusdam acsyllabis imbueread perfectionem atque informare festinant, per haec ad liquidum

Generale

namque et evidens indicium diabolicae coesse pronunliant

si eam seniori confun-

gitationis
damur aperire.

CAPUT

X.

Quanla juniorum obedienlia, etiamin his qum nalurali

necessitali subjecta sunt.

discernentes, utrura ficla et imaginaria, an vera sint

Post haec b tanta observantia obedienlise regula
humilitate fundati. Ad quod ut facile valeant perve- g
ut juniores absque praepositi sui scientia
nullas penitus cogicustoditur,
nire, consequenter instituuntur
vel permissu, non solum non audeant cella progredi,
taiiones prurienles in corde perniciosa confusione
sed ne ipsi quidem communi ac naturali necessiiati
celare, sed confestim ut exortae fuerint, eas suo
satisfacere sua auctoritate praesumant. c Sicque unipatefacere a seniori: nec super earum judicio quidsed illud credere
quain suae discretioni commitlere,
malum esse, velbonum,
quod discusserit ac pronunliaverit
senioris examen. Ita fit ut in nullo cirALARDI

versa complere quaecumque fuerint ab eo praecepta,

tamquam si a Deo sint ccelilus edita, sine ulla disut nonnumquam etiam d imposcussione festinant;

GAZiEI COMMENTARIUS.
locis commendat, et inculcat cap. 4, 7, 49, 58. Vide
retur, moram pali nescittnl in faciendo; de quibus
Dominus dicil : Obaudilu auris obedivit mihi (Psal.
D. Bernardum serm. 3 de Resurrect., ubi multa adversus propriam voluotatem
disserit. (D. Basil. in
xvni). Denique D. Bernardus in libro de Praecepto
et Dispen. (Col. 6) : Sive Deus, sive homo vicarius
Instit. monacho. cap. 46 et 50.)
a De hac cogitationum
malarum manifestatione
Dei, mandatum quodcumque tradiderit,
pari profecto
obsequendum est cura, pari reverenlia deferendum;
seniori, aut spiriluali Patri, facienda, vide notata ad
collat. 2 cap. 10.
( ubi tamen Deo conlraria non prwcipit homo. Et rurC
b Ita b. Hieronymus deccenobitis iEgyptiis agens :
sum : Imperfecti cordis et infirmw prorsus voluntalis
indicium esl, staluia seniorutn studiosius discutere, luePrima, inquit, apud eos confwderatio esl obedire masilare ad singula qum injungunlur;
joribus, et quidquid jusserint facere (Epist. 22). Sulexigere de quibusmale suspicari de omni prmcepto,
S. Martini :
pilius in dialogo primo de virtutibus
cumquerationem,el
cujus causa latuerit; nec umquam libenter audire, nisi
Prmcipua, inquit, ibi virtus, et prima, est obedientia :
cum audire contigerit quod forte libueril; aut quod non
neque aliler adveniens ad monasierium abbatis suscipialiier licere, seu expedire, detnonstraverit vet aperta
tur,quam qui lentalus prius fuerit, et probatus, nullum
raiio, vet indubilata aucloritas. Haec S. Bernardus.
umquam recusaturus, quamlibet arduvr<,s ac difficite,
His aliisque SS. Patrum elogiis perspicue demonindignumque toleraiu abbatis imperium. S. Augustin.
stratur perfectam illara, et Deo accepiissimam e?se
lib. i de moribus Ecclesiae cap. 5t de moiiachis disserens : Hi vero (monasleriorumPatres),
obedientiam, qua quis sine praevio prsecepti examJne
inquit,nulla
obtemperat, nec scire cupit cur boc, vel
simpliciier
superbia consulunt iis quos filios vocant, tnagna sua in
illud sibi a superiore imperelur, hoc solo contentus,
jubendo auctoritate, magna illorum in oblemperando
voluntate.
quod imperatur (Similia habet Cassian. c. 41, infra).
c Similes sententiae passim apud SS. Patres leSemper tamen excipiendo praeceptum hujusmodi,
quod manifestum contineret peccaliim , in quo e.vaoperae preiium
gunlur, quorum nonnullashicreferre
et obedienesset, cum constet Deo obediendum
duxi, ad majorem hujus loci clarilatem,
minaliosuperflua
D. Basilius in conesse magis quam hominibus (Act. v).
tiae perfectae commendationem.
d
stilut. monast. cap. 25 sic ait : Quemadmodum pas- 1
Impossibilia intellige non solum quae videntur
j
alicui impossibilia,
tori suw oves oblemperant, el viam quamcumque itle
:
quia valde gravia et difficilia
vult ingrediunlur
: sic qui ex Deo pietatis cutlores
quo modo D. Benedictus accipere videtur,
cap. 68
Regulae, cui lilulus : Sifralri
impossibilia injungansunt, moderaloribus suis obsequi debent; nihil omnino
itlorum jussa curiosius perscrulantes , quando libera
tur; sed quae revera talia sunt, ut humanas vires susunid peccato. D. Hierouymus inepist. ad Rusticum
perent, vel quae secundum se sunt illicita, quac etiam
moraliter dicuntur impossibilia (Vide S. Thom. 1, q.
monachum : Prmposilum, inquit, timeas u( dominum,
13, art. 5, ad. 3), qualia sunt intrare furnum ardcndiligas ut parenlem; credas sdlulare quidquid ille prmlem , advolvere saxum jmporlabile,
ceperit; nec de majofum senientia judices, tujus officii
irrigare baculum aridum donec frondeat,
est obedire, etimplere qum jussa sunt. Gregorius maprojicere puerum in
flumen, currere super aquas, leaenam alligatam adgnus lib. ir, cap. 4 in I Regum : Vera obedientia nec
nec prmcepta disducere, et alia hujusmodi, quae ab ilfis sanclis rnoprmpositorum intenlionem disculit,
nachis et eremitis zelo obedientiae palrata leguntur.
cernit, quia qui omne vitm sutu judicium majori subin hoc solo gaudel, si quod sibi prwcipilur,
Qua: quidem exempla ex iis censeri debent quue ad.didit,
miranda sunt, sed non staiim imitanda. Credendum
operatur. Nescit enim judicare, quisquis perfecle didienim ex peculiari Dei instinciu facia fuisse, quae tam
cerit obedire. S. Benedictus in Regula sua (Cap. 5),
'
miraculis
divinitus
sunt
quam idem D. Gregorius discreiione ac sapientia ' stupendis ei evidentibus
ul praelatus
approbala.
Contingit tamen inlerdum,
ple.nam esse testatur, quinam veri obedientes cenvel etiam impossibilia,
sendi sint, describit Iris verbrs : Jlf ox, inquit, ut
religi.osus quaedam difficilia,
ac si divinitus impealicui monacho prsecipiat, quae lairien non vull ab
imperatum a meliore fuerit,

*63

JOANNIS

CASSIANI

1154

Bibiha sibimet lmperata ea fide ac devotione susci- A nenliae similiter prattermittens, in

qua stimmae reputantur deliciae, si hferba sale condita, quara d lapsapiant, ut tota virlute ac sine ulla cordis haesilatione
nium vocant, aqua diluta ad refectionem fratribus
perficere ea aut consummare nitantur, et ne impossibilitalem quidem praecepti pro senioris sui reveapponatur, aliaque complura his sirailia.quae in hac
rentia metiantur.
De quorum obedientia speciatim
provincia uec aerum teinperies, nec qualitas nostrae
nunc dicere praeterraitlo;
illa tanlummodo
exemplis enim eam ipsis
fragilitatis
admittit,
prosequar,
tradere
suo
loco disponimus, si Dominus
carnis infirmitas,
non situs loci poterit
paulo post
quaenulla
nobis orationibus vestris dederil commeatum. Nunc
impedire, si ea non fragilitas animaeac tepor mentis .
instituta caetera prosequamur,
ademerit.
praetermittentes illa
contexere, quae in hac regione, vel tradi monasteriis,
CAPUT XII.
vel ab ipsis nequeunt cuslodiri, sicut in a prsefatiunQuod ad sonilum pulsantis ostiutn, nihil operis non
cula nostra facturos nos esse promisimus
: quod
omiitant sludio celeriter occurrendi.
scilicet nec b laneis indumentis utantur, sed lineis
Iiaque considentes intra cubilia sua, et operi, ac
c vitantum, et ne ipsis quidem duplicibus;
quibus
medilationi
studium pariter
cum
impendentes,
caria praepositus unusquisque suae decaniae submi_ sonitum e pulsantis ostium, ac diversorum cellulas
nistrat, cumilla quibus veslili sunt, sorduisse conpercutieniis audierint : ad orationein eos scilicet,
spexerit.
seu ad optis aliquod jnvitantis, ceriatim f e cubilibus
CAPUT XI.
suis unusquisque prorumpit
: ita ut is qui opus
Cujusmodi cibus apud eos delicalisstmus habeatur.
Hlud quoque arduum atque sublime genus contiscriptoris exercet, quam repertus fuerit inchoasse
ALARDI

GAZMl

COMM&NTARIUS.'
d Ita rursus
eo fieri; sed tantum , ut probet ejus obedienliam ,
cap. 22, infra : Apud quos secta sinvel aliis proponat in exemplum
(Vide Durand. in 1
gulis mensibus'porrorum fotia, lapsania, sal fricium,
senien. dist. 47, q. 5): sicut Deus praecepit Abrahae
olivw, pisciculi minutf saliti, quos itli mwnidia vocant,
ut immolaretlilium(Gees.
summa voluptas esi. Porro lapsaniura a lapsana dexxn), ad probandam, vel
ductum pulo. Esi ehim lapsana olus silvestre, teste
potius demonstrandam ejus fidem et obedienliam :
Plinio lib. xx naluri Histor. cap. 9. Unde proverquo etiam spectare videtur D. Benediclus loco memoralo.
Tale videtur exemplum illiiis , cui abbas
bium : Lapsana vivere, pro, tenui et paupere victu.
in llumen.
Erat igitur lapsanai, vel fapsanium , pulmenturu
praeceperat ut tilium suum projiceret
Providerat enim, neexsequeretur,
a fralribus ad hoc
quoddam ex oleribus sale condilis, et aqua dilutis
ut narrat Cassianus cap. 27,
dispositis impediri,
conieclum, quod pro magnis deliciis inter illos moinfra.
nachos habebaiur. Ita in Vita S. Pachomii (Cap. 8)
a Verba
ejus sunt in fine praefationis ad Castorem ' legitur : Lapsanas enim, id est, agrestia olera, et herepiscopurn' : lllam sane moderalionem opuscuto huic *- bas alias prmter oleutii consueveranl edere. Porro lipinserere prwsumam, ul ea qum secundum JEgypliorum
sanum, v.el in plurali lipsana (ne quis forle baec.
usu ecclesiastico longe aliud sonant,
Regulam , seu pro asperilate aerum, seu pro difficulconfundat)
his regiouibus,
taie ac diversitate morumimpossibiliain
sanctorum. Quod
nempesacra pignora,iseureliquias
vet dura, vel ardua comprobavero, inslitutis monastehic cursim monuisse isat est.
e
riorum, quw per Palmslinam vel Mesopotamiam haColligltur hiirc fores seu ostia singulorum malleo
benlur, aliqualenus temperem. Quod haec nimirum
ligneo, velalio similiinslrurnenlotundi
solitas, sicmiiiora et minus auslera quam apud ./Egypiios jpoque monachos illos ad oflicium divinum, vel ad opus
nachos haberentur.
manuum evocalos; ut,superius annoiavinms (Lib. m
b
c. 2), ubi compuisorem eum vocat Cassianus, qui
Hujus rei causam alibi exposuimus (Lib. i c. 5);
Verum etsi hic lineorum usus apud illos Orientales
hoc officio fungebatur,: qui mos eiiamnum apud nos
alios tamen
monachos probatus et'receptus fuerit;
servatur in exsequiis
ut alibi
frairum defunctorum,
etiam docebiinus.
Quo itidein pertinere arbitror,
plerosque certum est a lineis vesiibus abslinuisse,
etlaneis potius usos esse, sicut hodie plerique reliquod scribil Leo impCr. in Panegyrico de S. Chrysostomo : His adhuc dubilanlibus, excubitor ad malugiosi utuntur; tum ob alias causas, tum praecipue ob
alflictionem ,
itna Caniica excilat ligni pulsibus ( Vide scholia ad
majorem austeritatem , et corporis
aul villosa
S. Pachomii).
quam laneae vestes, ex panno videlicet,
Regulam
* Id est cubiculis, sjve cellulis. Sic D. Benedictus
materia, afferunt: unde et Innocentius tertius veiuit
ne monachi, eiiam Benedictini, camisiis lineis uterenveros obedientes describens, et hunc locum haud
tales, inquil, relinquentes
fui*.Cap.Cumadmonas(ej-iuni,destatumonac.
(Lib.m ]D dubie imitatus : Ergohi
staiim qum sua sunt, et: vohinlatem propriam deserenDecretal.).
c Vicaria vocat alterna mdumenta, quae per vices
tes, tnox exoccupatis manibus, et quod agebanl, immuiantur (IV Reg. v). Unde et iriutaioria vocantur,
perfectum retinquentes, vicino (id est, proximo) obeut nequadienliw pede jubentis vocem faclis sequttntur, et veluti
quae lamen apud illos ita dispensabantur,
sed accipienies
uno momenlo prmdicta magistri jussio, el perfecla
quam duplicia penes se haberent,
et sordida,
ut
nova, vel nilida, redderent vetera,
discipuli opera in velocitale timoris Dei, ambw res
hic innuitur. Porro decanus et decania duohus mocommuniler (id est, simul) citius explicantur, quibus
dis accipiumur. Nam decanus a quibusdam dicitur
ad vitam wternam gradiendi amor incumbit (Cap. v
De hoc, inquit, obedienliw
qui novem monachis decimus ipse praeerat : atque
Reg.). Ubi Turrecrematus:
bi decem monachi, decuria, seu decania, vocabangradu legitur in Vilis Patrum, quod Abbas Silvanus
tur. Sic D. Hieronymus epist. 22 decoenobilis agens:
liabebat duodecim discipulos,
unum eorum nomine
Divisi sunt, inquit, per dectmas, atque cenlurias; ita
Marcum, quem prw cwieris diligebat propter bonum
ut novem hominibus decimus prwsil, et rursiis decem
obedieniim, quod eral ih eo. Cumque quidam dicerent
prwpositos sub se centesimus habeat. Augusiinus vero
ei, quod alii coniristarehtur ex hoc, ipse eos duxit per
lib. 1 de Moribus Eeclesiae (Cap. 31), ait decanos
cellas fratrum, et pulsans ad oslium uniuscujusque,
esse qui decem monachis praesuut: quo etiam modo
vocavit eos, et nullus exivit: tandem vocavil Marcum,
decanos et decanias intellexisse videniur Cassianus
qui relicla littera imp.erfecla, qttam scribebat, stalim
exivit.Quo viso dixil Sitvanus illis: Ecce, quare diligc
(Cap. 7 supra) et D. Benedictus cap. 21 Hegulae.

DE COENOBIORUM

165

INSTIT.

LIB.

lt.~

DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

406

a cunctis virtutibus
non audeat,
sed in eodem ptincto, Aetiam
ita praeferunt,
ut huic
aures ejus sonitus
omnia postponenda,
et universa dispendia
pulsanlis
advenerit,
judicent
ne tantum
summa velocitate
subire contenli sint, dummodo hoc bonum in nullo
prosiliens,
quidem
violasse videantur.
quantum coepti apicis consummet
moraeinterponat,

litteram,
quo ad

finire

effigiem, sed imperfectas lilterae lineas derelinquens,

non tam operis compendia
lucrave sectetur, quant
obedientiae virtutem
exsequi toto studio atque aemulalione

festinet.

seu leclioni,

Quam

non

vei silentio,

solum
et quieti

CAPUT
Quam

manuum,
cellae, verum

criminosum

habeatur, si aliquid
quispiam suum dixeril.

operi

ALARDI

GAZiEI

XIII.

b Illant

sane virtulem

inter

vet vilissimunt

caeteras eorum

insti-

COMMENTARIUS.

est a te,
eum. At illi dixerunl : Vere plus diligendus
eo quod magis diligilur a Deo (Lib. m, num. 143). Sic
in Vitis
ille. Quod exemplum paulo plenius refertur
Patrum : ubi hoc additur,
quod ingressus abbas in
cellam Marci, quoniam scriptor erat, reperit quateret invenit,
nionem,
quod in qua
quem scribebat,
hora vocatus est, lilteram
me- R
0, quam faciebat,
ut obedientiam
adiradiam dereliquit,
tantummodo
pleret. Haec ibi : quo quidem speciasse Cassianum
ubi supra, styhoc loco, immo eliam D. Benedictum,
lus utriusque satis oslendit.
Obedientiam
cunctis
virtulibus
religiosam
esse, multiplici
moralibus)
pneferendam
(nempe
raiione judicabant
(S. Thom. 2-2, q. 104, a. 3 ef 4,
propria
q. 186, a. 8). Primum, quia per obedientiam
voluntas Deo consecratur,
bonis huquae omuibus
manis merito praefertur. Nihil enim majus, aut chalibertarius habet homo, quam propriae volunlatis
vivendi
suo arbilrio;
tent, seu potesialem
quam
libertatem
deserit, dum alienae voluntati
religiosus
peniius se subjicit propter Deum : quod sane majus
et difficilius est, quam relinquere opes aut houores,
Plaium
aut carnis oblectationes
(Vide Hieronymum
de bono religi. lib. u c. 5). Haec enira sunt bona
exierna, quae etiam ethnici iuterdum
propter cognideseruerunt.
At poteslas
lionem rerum naturalium
^
vivendi judicio, et arbitrio suo bonum est spiritale
et proprium
quod nullus
homini,
qua bomoest,
aut deseumquam pbilosophus sibi contemnendum
52 in
rendum
duxit.
Unde D. Gregorius -homil.
Forlasse, inquit, laboriosum non esl iwEvangelia:
mini relinquere sua; sed valde grave est relinquere
seipsum: tninus quippe est abnegare quod habet; valde
autem multum abnegare quod esl. Ilaque hoc ipsura
el abnegare, majoris est
propier Deum relinquere,
et meriii,
opes, vel
perfectionis
quam relinquere
Altera ratio, quia per
honores, vel carnis illecebras.
acius meritorii
ohedientiara omnes aliarum virlutum
Nam omnia virlulum opera (ait S. Thoredduntur;
mas) ex hoc meritoria suntapud Deum; quod fiuni, ul
obedialur voluntati divinm. Nam si quis etiam martyrium suslineret,
vel omnia sua pauperibus erogaret;
nisi hmc ordinaret ad impletionem divinm voluntatis,
meritoria esse
perlinet,
quod cerle ad obedientiam
non possenl; sicut nec si fierenl sine charilate, qum
sine obedientia esse non potest. Haec S. Thomas (Vide D
eliam Leonar. Less. lib. n de Just. cap. 46 Dub. 5).
sit cbaritas,
omnium
ltaque cum regina virtutum
et simillima
est obedientia:
certe huic proxima,
ulraque eliam
siquidem ulraque cum Deo conjungit;
facil idem velle idemque nolle quod Deus; hoc tantum discriraine,
quod chariias per modum amici;
ob quam etiain cauobedientia per modum subditi;
forma itidem
aliarum
a theologis
sam obedientia
virtutum
appellatur,
quod harum omnium acliones
ut divina praecepta impleantur.
id unum specient,
Tertia ralio. Quia votum obedientim sub se continet
alia vola, ait idem S. Thomas : Nam reiigiosus etsi
tenealur ex voto continentiam servare, et pauperlatem:
iamen hmc eliam sub obedientia cadunt. Quamvis igivim tamen
tur obedientia sit viitus
particularis;
babet generalem , cum omnia ad vilam religiosam
lector dixisse
Memiuerit
Berlinenlia
coroplectatur.

me superius, obedientiam
hoc est, voto
religiosam,
'firmatam
in slatu religioso. Nam haec includit non
communem
virtutem
nudam,et
obedieutiae,
quae
solum respicit obligationem
praecepti; sed et virtutem religionis,
qua Deus proprie colitur, quae inter
morales primum
locum oblinet
omniurn suffragro.
Atque hoc sensu dicitur obedientia tnelior esse, quam
viclima (I Reg. xv) : proul scilicet conlinelur
sub
religione, ait Cajeianus (Ubi
supra. ad S. Tho);
periineique ad poliorem aclum religionis, qui est devotio : quo quidem sensu merito viclimis
antefertur,
ut
ait
viclimas
aliena
caro, per
quia,
Gregorius, per
obedientiam propria volunlas maciatur (Lib. ult. Moral. c. 121), id est, Deo offertur,
et consecratur.
Dixi etiam obedientiam
vinutibus
moralibus praefeexdoctiina
ilidem D. Thorendam, non tbeologicis,
mae: Nam virlutes,
inquit, quibus Deo secundum se
scilicet Theologicw, sunt potiores virtutibus
inhwrelur,
terrenum contemniiur,
ul
moralibus,
quibus aliquid
Deo inhwrealur.
Porro praeter ea quae de obedientiae
religiosae praestantia dicta sunt, libet etiam huc inu!)i coenoaccersere,
signem locum e Vitis-Patrum
biticae obedientiae praerogativa
prae caeteris virtuiibus.immoelbominumstaiibnsegregiecommendatur,
et prceclaris elogiis ornatur (Lib. v, libello 14 et 19).
Sic enim ibi legitur : Narravit
aliquis Pairum vidisse
se quatuor ordines in cmlo, quorum primus ordo erat
hominum infirmorum,
et gratias agentium Deo: secundus ordo hospilalilatem
sectanlium, el instanter minislranlium eis : lertius ordo in soliludine
conversantium, et non videntium homines : quartus ordo eorum,
Patribus se subjiciunt
qui ad obediendum spirilualibus
propter Deum. Utebalur autem ordo obedientium lorque aurea, et corona, et majorem, quam alii, gloriam
habebat. Et ego dixi ei, qui mihi oslendebat oinnia
hmc : Quomodo isteordo,
qui parvus esl, majorem,
habet?
Et ille respondens dixil
quam atii, gtoriam
mihi : Quia qui hospitalilatem
sectantur, secundum
ct qui
propriam volunlalem idipsum faciunl. Simililer
in eremo se relegant, arbilrio
suo de smculo recesserunt. Hic autem ordo, qui se ad obediendum dedit,
omnes voluntates suas abjiciens, pendet ad Deum et
ad jussionem Patris spirilualis : propierea et majorem
glonam aliis habel. bt paulo posl : lntendile
ergo,
virlutis
ex
filii,
parie vestigium. Obehujus atiquod
dienlia salus est omnium fidelium. Obedientia genitrix
est omnium virlutum.
Obedientia regni cmlorum inventrix est. Obedienlia
et homines de
cwtos aperil,
lerra elevat. Obedienlia angetorum
cohabilatrix
esl.
Obedientia sanctorum omnium.cibus
est : exhac enim
ablactati sunt, et per hanc ad perfeclionem venerunl.
Haec ibi. Videplura
apud Joa. Climachum,
gradu 4,
el sanctissimum
Patrem Ignaqui est de Obedientia,
lium a Loyola in epistola
sua plusquam aurea et
omni acceptione digna, de Obedientia.
b En
voium , et exercilium
paupertatis
priscis
ac
etiam monachis solemne,
perpetuum,
utpote religioso statui non minus esseniiale, et necessarium,
et obedieniiae : ad hanc enira
quam voia castitatis,
haud
virtulem,
spontaueam
scjlicet
pauperlatem,
dubie monachi illi se voto, si non expresso, saltem
dum se monachos fieri velle
tacito astringebaut,

profiteremur,

et noaasticam

vitam susciperent, m

'"
167

'-''-.'

JOANNIS CASSIANl

''''

..'-'V"

"

163

/ei commemorare superfluum puto, quod A praeter e cofobium, itiafortem,"caligas,

tutiones,
melotem, ac
scilicet nulli cistellam, nulli peculiarem a sportellam
psiathium, nihil ampjius habeant: cum in aliis quoliceat possidere, nec tale aliquid, quod velut proque monasteriis, in quibus aliqua rcmissius indulgentur, hanc regulam videamus strictissime nunc
prium retinens suo debeat communire signaculo b.
usoue servari, d ut ne verbo quidem audeat quis
Ouos ita novimus omni ex narle nudos existere, ut
AIARDI
GAZ^EI COMMENTARIUS.
Ipse ei in matta monachlca, quw sedi illi contigua erat,
superius ostensum est: adeoque stricte et religiose
assedit. Matla igitur, sive psialhio pro lecto et straobservabant, iit nullam omnino rem, vel minimam
sibi retinere, possidere, ant vindicare, ut propriam,
gulo, alias eliam pro sedili utebantur monachi
ut viderejest
lib. v cap. 55, et Collat.
ac peculiarem eis liceret, ut hic dicitur. Sed de hoc
JEgyptii,
infra plenius.
primae cap. 25 : ubi interdurn insedisse, interdum
a Sportella, etsportula,
incubuisse psiathiis leguntur. Scribit Coelius Rhodiulrumque diminutivum a
giuus (Lib. vil Anliq. Lect. c. 25, et lib. xxvincap. 2),
sporta; vas vimineum inferendis cibariis, olim etiam
ut boc obiter addam,, apud Graecos primam sedem
pecuniis usitatum. Isidorus etymolog. lib. xx cap. 9 :
in tribunalibus wpiMToii?u).ov,hoc esl, priinum lignum,
Sportula, inquit, diminulivum a sporla : sporia autem
dicla, quia exporlel aliquid, vel quia ex sparlo fit.
primam cathedram huncupari solitam : inferiores
vero sellas, seu humiliora scamna psiathia vocata.
Hinc illud Saulis ad puerum suum : Quid feremus ad
virum Dei ? Panis deficil in cistartiis nostris, et spor- R d Vides, lector, quanto sludio et zelo veri illi moluiam non habemus, ut demus Iwmini Dei. Ubi spor- * nachi et ccenobilae, viiae coenobilicae perfeciionem,
seu
tulam pro munere aliqno accipi, coniinens videlicet
quae a perfecta rei'um omnium communilate,
communione, et omnfmoda proprietatis abdicatione
pro contento, est in margine annotatum. Apud Ronomen accepit, compleclebantur,
et quantopere ab
manos sportulae salutantium dicebaniur donaria, sive
iis qui
hoc vilio proprietalis abhorrebant,
ut non solum
cibaria, quae a magnalibus proponebantur
facto, sed ne verbo quidem auderet quis dicere aliipsos officii gratia essent comitali, aut domi salutassent togati (Alexander ab Alex. lib. v c. 24). Qua
quid suutn, alque adeo magnum crimen censerelur,
et gravitev puniretur,
si quis etiam de proprietate
itidem imitatione D. Cyprianus sportulas vocat certa
nihil cogitans,
codicem meum', tabulas
diceret,
slipendia, sive subsidia, quae quihusdam clericis,'ac
meas, etc. Ila enim a hiajoribus didicerant ab hujuspresbyteris in singulos menses dabantur : unde et
modi locutione abstinendum, ne quam proprieiatis
ipsi sportulanles dicebantur, qui hujusmodi sportulas
speciem vel minrmam prae se ferrent, et ut ad apoaccipiebant (Cyprian.epist. 51, Baronius ad ann. 255).
hormam propius accederent.
stolicae insliiuiionis
Porro sportellam pro quodam bellariorum
genere
Nam de primis coenobitis, apostolorum scilicet disciusurpal Cicero epist. ad Papyrinm Paetum, dum ail:
dediscendm sunt tibi sportellw, et arlolagani tui. Vepulis, legitur Act. lv : Nec quisquam eorum atiquid
suum esse dicebal; sed erant illis omnia communia.
rum hic proprie accipi sportellam, pro parva sparta,
et observantiam SS. Patres resicut cistellam pro parva cista, per se notum est: ideo
Quam instilutionem
vero haec receptacula expressit auctor, in quibus tum
ligionum et ccenobiorunt fundatores amplexi sunt, et
in suis Regulis et instiluiionibus monaslicis studioso
pecuniae, lum aliae res peculiares recondi solent; ut
et C commendarunt; ui nequis aliquid suum dicerei, sed
significaret tnonachos illos ab omni proprietatis
nostrum, id est, commune (Trilhemius in opusc. de
peculalus vilio fuisse alienissimos, ut qui nec cistellam, seu arculara haberent, in qua, vel nummum, vel
propr. monach. cap. 6; Basil. in Institul. monach.
c. 21; Augusi. c. 2 Regulw; Chrysoslom. hotnil. 58 et
aliquid peculiare sibi reconderent.
b Nempe annulo signatorio,
aut clave peculiari.
59, et lib. m contra Viiuperat. vitw monaslicm; Basil.
in Regul. fusius cap. 52). Unde apud illos pervulgata
De quibus infra (Cap. 15).
c D.
illa sentenlia : Meum et Tuum inier asceias non auHieronyrrms, ut alibi alia occasione retulimus, Tabennensium monacliorura vestes, omnemque
diri, a monasleriis
procul abesse. D. eliam BeneNihil habenl in celdictus, ui alios omitiafti, priorum monachorum ubisupellectilem ita commemorat:
et duo lebitonaria (quod
de proprietatis vitio a suis
lutis, prmter psialhium,
que vestigiis insistens, fet
!
coenobiiis exstirpando
sollicitus, jubet primum, ut
Jigyptiis monachis genus est vestimenli absque maniomnia sint omnibus communia, sicut scriptum est :
cis), et unum jam attritum ad dortniendum, vel operandum ; et amictum liheum, cucutfasque duas, et
deindo subdit :'nec quisquam aliquid suum essedical,
aut prmsumat. Caeterurn ne quis Iiine erret, putetque
caprinam pelticulam, quam melolem vocant, balteolum
lineum, .l caligas, ac bacutum ilineris socium. Sic
semper religiosum aut ccenobitam, mortaliter peccare cum dicit, Liber meus, Toga mea, etc, cum
Ilieronymus,
qui pro colobiis lebitonaria
ejusdem
et pro maforte amictum lineum notota verborum vis ex menle et inlenlione loquentis
significationis,
minavit, el cucullas insuper addidit, quas Auctor
dependeat; videndum quo sensu, aut affectu dicatur
hic praetermisit. Porro de colobio, maforie,
caligis
aliquid meum, tuum, suum : si enim religiosus eo
et melote dictum estlib. i, psiathium (quod et psia- n animo dicat aliquid suum, ut velit illud habere, poshaud dubiuui
thus, et psiathius dicebatur), ul ex Collat. 18 cap. 1,
sidere, aut uli, tamquam proprium,
et aliis locis apparet, pro matta, sive scorea et teest lethaliter peccare, etcrimen
proprieiatis admittere conlra votum pauperiatis : seeus vero si dical
gele accipilur, ex junco, aut papyro, aut stramine
confecla : Galli nalte vocant. Yiia S. Pachornii: Inaliquid suum ratione administrationis sibi commissae,
vel quoad usum dumiaxat, et quoad superiori plagrcssus monasterium, post oralionem venit ad coquicuerit: multo rainus si per subreplionem, sive inadnam, et inveniens fratrem, qui coquinm prmeral, psiallws (id est, legetes) operanlem, quos vulgus mattas
vertenter
id dicat ex consueto modo loquendi;
appellat, etc. S. Ambrosius inl ad Corinih. cap. xiv:
quandoquidem a multo tfempore desierit perfecta illa
Sedenles disputent, seniores dignitate in calhedris,
comraunitas, seu communio rerum omnium, etiam
sequentes in subselliis, novissimi in pavimenlo super
quoad usum, tam slricte inter coenobitas observari,
tnattas. Gregorius Turonensis lib. de Vita Patrum
nec ullus reperiatur religiosus, qui non habeat alicap. 11: Nuilum habens slratum feni, palewque moliqua peculiaria sibi ad uSuin concessa, etiam ex decreto sacri concilii Trideniini sess. 25, de Regular.
men, nisi tanlum illud quod intexlis junci virgulis fieri
soiel, quas vulgo mattas vocant. Regula S. Benedicti
cap. 2. Proinde eisi magnopere laudandi et commendandi sunt illi sanciii, ei perfecti monachi, qui
cap. 55 : Stramenta autem lecloruin sufficianl, matta,
et sagum, etc. Petrus Arveyias epist. 20 lib. i : Matut ne
lanto zelo proprieiatis
vitium exhorruerunl,
tas antiquum rnonachorum opus compone, super quas
verbo quidera auderent dicere aliquid snum; non
aut semper, qut swpe dormias. Idem epist, 50 lib, u;
tainen idcirco reprehendendi, aut culpandialii,
qui

169

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

170

aliquid suum, magnumque sit crimen ex ore J)i quodque in nostris monasteriis utinam fieri nesciremouachi processisse, codicem meum, tabulas meas,
mus), non dicam effectu, sed ne cogitatione quidem
a
ab aliquo penilus affectatur. Cumque totam e enthegraphium meum, tunicam meant, caligas meas;
cam coenobii suam credat esse substantiam, cunctissit, si
proque hoc digna poenitenlia satisfacturus
casu aliquo per subreptionem vel ignorantiam
hujus
que rebus ut omnium dominus omnem{ curam solmodi verbunt de ore ejus effugerit.
dependat; ad relinendam nihilominus
licitudiuemque
virtutem,
quam studet ad finem
arreplae nuditalis
CAPUT XIV.
custodire, ita seusque perfecte atque inviolabiliter
de
licel
multa
conQuod
uniuscujusque ppere
pecunia
metipsum a cunctis extraneum, et ex omnibus judinullus
tamen
prmsumat excedere slatulm
geraiur,
'
ut tamquam peregrinum
cat alienum,
se gerat, et
sufficientim parcilalem.
Et cura tantos unusquisque eorum quolidie de opeincolam istius mundi, alumnumque se potius monaut
re ac sudore proprio reditus conferat monasterio,
sierii reputet, ac ministrum,
quam dominum cujusex his sustenlare non solum suam valeat parcitatem,
curaque rei praesumat.
dicere

in
etiam usibus possit exuberare multorum:
CAPUT XV.
nullo tamen inflatur,
nec sibi de tanto operis sui
De immodico apud nos sludio habendi.
sed praeter duo b paxa- ]B
s Ad haec nos miserabiles
blanditur;
quid dicemus, qui in
quaestuacsudore
macia c quae tribus vix denariis ibidem distrahuntur,
coenobiis commorantes, ac sub abbatis cura et sollib
nihil sibimet amplius uousquisque praesumit. Inter
ciludine conslituii,
clapeculiares circumferimus
d nullum peculiare opus (quod pudet dicere,
quos
ves,omnique
professionis nostrae verecundia et converum

ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

scientia cum zelo conjuocla sane et religiose dicunt,

Navarri de
VI). Ubi notandnm insigne documenlum
codicem meum, tunicam meam, etc, nullo-proprieBonis monasterii ila scribentis: Bona monasterii sunt
communia Religiosis ejusdem , non ut singulis, ila ut
tatissensu, aut affectu, sed usu dumtaxat, autadmisibi legitime concessa. Sed haec plenius
nistrationc
singuli de bonis communibus certam sibi portionem vindicare possinl, ul propriam, vel aliquam rem determiexplanare non est hujus loci. Vide Navarrum Commentar. 2 de Regularibus.
nate, puta hanc vestem, hunc librum , etc, aut eliam
a
sicul fundus communis esl
usum in his determinatum;
Graphium erat stylus aenens aut ferreus, quo
antiquitus in ceratis tabnlis scribebant, quo etiampluribus hwredibus mqualiter instilutis, vel emptoribus
num utimar in hujusmodi pugillaribus.
pretium ex wquo conferentibus: sed sunt communia, u
b Paxamacium,
vel, ut alii legunt, paximacium ,
universis : eo quod omnes in communi massa bonorum
monaslerii usum, el jus habeant victus, et veslilus, ut
parvus erat panis sex fere unciarum, et duo paximacia monacbis singulis pro mensura quotidianae refenon tamen hanc parlem defralres et filii familias;
ctionis erant assignata; quae quidem bina integram
terminale, neque hunc usum determinate; sed usum in
libram non aequabant, ut videre est Collat. 2 cap.
etsemcommuni, eumquenecessarium, nonsuperfluum,
Paulisim19, etCollat. 12cap. 15. PalladiusinViia
per ab arbilrio prwlati dependentent. In hoc enimdifinter quos
plicis vocat paxamidia. Ferl, inquit, panes Antonius,
ferunt religiosi a vanonicis smcularibus,
et imponit mensm qualuor paxamidia,
et sibi quidem
aliud singuli, aliud capilulum, sive collegium sibi vinunum madefecit: erant enim sicci.
dicat in bonis communibus. lla Navarrus (Comment. 2
Q
c Mirura videri
de Regutar. num. 65, et Comment. 4 num. 25).
polest duo paximacia, libram salf Dependat,
tem panis, aut circiter pendentia, Iribus denariis, aut
prb impendat, ut Dionysius reddidit.
eliam minori pretio in illa eremi solitudine
parari
Dependisse caput felicibus armis, dixit Lucanns lib.
fertilitati
ascribenpotuisse; nisi quis hoc jEgypti
vni, pro eo quod est victoriae adipiscendae causa vidum putet: de qua Plinius lib. xvm Natur. Histor.
tam impendere vel profundere.
s Qui legit, intelligat;
et quihabet aures audiendi,
cap. 10, ob quam commune horreum orbis ierrarum
dicebatur. Nam denarius hic et passim apud Cassiaaudiat.
L Claves habere
num, non nummum argenteum, qui Romanis denapeculiares eo animo, ut aliquid
Lucce xxi), quod decem
rius dicebalur (Mai-ci xu,
abbati vel superioribus
occultetur, aut eorum disposed assem minutum
assibus constaret;
silioni subducatur,et
significat,
tamquara propriumvindicelur,
hoc est, aeneum nummum, qui decima pars erat dehaud dubie peccatum est proprietatis,
contra votum
narii argentei, et Graecis Iznzm, id est, minutum ,
paupertaiis monasticae: unde etPalres fnrti et sacrivocatur
Gallis denarius Turonicus, seu denariolus
legii nomine illud appellant (Vide Basilium Constit.
monast. c. ultimo). Augustinus cap. 17 suae Regulae :
(Jansen. in Concor. Evangel. cap. 121). Nam.verba
nummo
cerle Auctoris satis indicant pro minimo
Si quis, ait, rem sibi collatam celaverit, furti judicio
id
condemnelur. S. Caesarius in Regula: Ccllam peculiaaccipi, duin ait: Tribus vix denariis dislrahuntur,
est divendunlur;quasidiceret,vilissimopretio,
vel quamlibet clausuram nullus
quod
rem, aut armariolum,
eremicoiae de laboribus manuum
habeat. Cassinenses in cap. 22 Regulae: Claves ad
etiam, pauperrimi
suarum facile solvere possent: quale certe non fuiscapsas, seu scubella, seu ubitibet nullus ex fralribus
D habeat, sine licentia: prwter priorem claustratem, cui
set, si denarium argenteum infelligeret.
d Opus
tanlum concedimus, ut ad scabellum, seu capsam serpeculiare iuter monachos quid sit, dicetur
infra (Cap. 16).
raturam applicare possit, qum clavi aperiatur,
etc.,
e Eniheca,
aut
ab
ista
ubi nolandurn
horreum, penum,
gazae reconditoRegula excipi pricrem ; et eariura significat. Utilur hac voce Gelasius papa apud
dern ralione excipiuntur alii superiores et officiarii,
Gratianum dist. 12, q. 2, cap. Vobis enim. Est igitur
qui habentadministraiionemaliquam,quibusnecesse
enlheca ccenobii, quam vulgo communera
massam
est habere claves pro pecuniis, scripturis ac reliquis
dicimus (peculium sacrum vobonorum monasterii
asservandis, ut docte monet R. P. Julius Nigronus
catur infra (Cap. 20), quam quisque ccenobitarum
in suis asceiicis (Ad Reg. n Soc. Jesu). Ubi etiam
suam credil esse substantiara , ut ait Auctor, quia
baec addit: Clavibus item claudendae sunl omnes apout suis alitur,
bonis communibus,
thecae et officinae, ut vinaria, vesliaria,
fruiturque (sub
penaria, liabbatis nulu et disposilione),
juxta illud Apostoli:
braria, atque in ipsis armaria nonnumquain necesse
est esse clavibus obserala: quat claves u custodibus,
Tamquam nihil habeniet. et omnia possidentes (R Cor.

PATROL. XLIX.

JOANNIS

m
etiam

CASSIANl

annulos

quibus recondita A
prsesignemus, in digitis palara gestare nos non pudet,
quihus non solum cistellae vel sportae, sed ne arcae
lusionecalcala,

vel
, ad ea quae congerimus,
condenda sufquae egressi de saeculo reservavimus,
nulficiuni. Quique ita nonnumqnam
pro vilissimis,
eas dumtaxat velut prolisque rebus accendimur,
prias vindicantes, ut si quis vel digito quidquam ex
his contrfectare praesumpserit, tanta contra eum b iracordis nostri
cnndia suppleamur, ut commotionem
quidem,

vel armaria

ne a labiisquidem,
vocare possimus.

ac loia corporis
Sed praetermissis

indignaiione renostris vitiis, et

his quas ncc commemorari

quidera dignum esl, silentio traditis, secuudum illud eloquium: JVoit loquatur os meum opera hominum (Psal. xvr); virtutes poJius, quae apud illos sunt, et haec, quae nos quoque
omni studio debemus appetere, ccepto narralionis
ipsasque jam regulas, ac typos
ponamus, ut pervenientes
post
aclus et opera seniorum, qusc stu-

ordine prosequamur,
cursim breviterque

haec ad quosdam
diose memoriae mandare
stra

expositione

dissimis
pliseorum

disponimus, baec, quae nodigesta sunt, velut testiraoniis vali-

roboremus;
polins,

172

universa,

quae diximus,

ac vitae aucloritate

exera-

firmantes.

ALARDI

GAZiEI

custodiuntur
et asservantur.
earum apothecarum
Haec ipse, et alia quae sequuntur.
a Annulos nolal
sigillares, sive signatorios, quibus
utebantur veteres, non solum ad litteras,
sive epiStOlas impresso sigillo obsignandas: verum etiam ad
vice claseras domorum , scriniorum,
arcularum,
vium , obserandas ( Ptde Durantum lib. n de Riiib.
Eccles. c. 9 ; Cml. Rhodi. lib. vi Lect. Antiq. c. 12);
immo ad ipsas claves cautius custodiendas, ut traclit
Plinius lib. xxxm cap. 1, uhi sui temporis condilionem cum antiquis moribus conferens : Quw fuit,
inquit, illa priscorum vita, qualis innocentia, in qua
nihil signabatur? al nunc cibi quoque ac polus annulo
vindicantur a rapina; et claves quoque ipsas signasse
non est salis; gravatis somno, aut morientibus annuli
detrahuniur.
Haec ille. Sic ei Clemens Alexandrinus,
quod in sponsalibus loco arrhae datus annuliis , ab
uxore semper in digito gestaretur, id non lam ornatus causa fieri dicit, qnam ut obsignaret
eodem annulo, quae domi snnl (Pedag. I. ni cap. 11). Hujus
modi ergo annulos etiain in digilis condebant,
et
gestabanl quidam ritonachi peculio addicti, quo res
ut Auctor iudicat, quorum
suas cautius custodirent,
pala, seu gemma prominens, clavis vlce fungehatur.
b Iracundia suppleri dixil pro repleri ira,
phrasi
hoc
vehementer
est,
Scripturae,
irascifBcc/es.xxxix,
Lucm iv, Act. vet xm). Alibi sttppleri dotore, Collat.
9 cap. 26, et Collat 18 cap. \ 1; furore suppleri, Collal. 16 cap. 18 ; caligine suppleri, lib. x cap. 2.
c Gillonem
nisi Gassianus utquis intelligeret,
cumque exposuisset ? ex quo vas fictile et potorium
fuisse colligimus,
quod alia voce item barbara baucalem nuncupabant ( Junius nomenclator ). Hispaui
Itali boccale, seu boccalium, Galli flacongilonem,
sconem vocant. Et J3UXKXK)V
quidem Graeca vox est
in problernaiibus,
a qua voces
apud Aphrodiseum
istae barbarae et vulgares detortae, significalque
vasculum anguSli oris, ventris lurgidi, potui aut servando liquori accommodum.
d
post peractum officium. Alibi.
Congregatione,
jPosf Missam congregationis, post orationum Missam,
Uiw
eanoniett bsoliaa, et hujusmodi.

CAPUT

XVI.

De regulis diversarum correptionum.

Si quis igilur c gillonem fictilem, quem baucalem
nuncupant, casu aliquo fregerit, non aliter negligentiam suam, quam publica diluet pcenitenlia: cunctisque in synaxi fratribus congregatis, tamdiu prostratus in terram veniam postulabit,
donec orationum
consummetur

solemnitas

eam , cura
, impetraturus
abbatis judicio de solo surgere. Eodem

jussus fuerit
modo satisfaciet

quisquis ad opus aliquod accersitus,

vel ad congregationem
solitam tardius occurrerit,
aul si decantans psalmum, vel modicum titubaverit.
Similiter

si superflue, si durius, si contumacius responderit, si negligenlius obsequia injuncta complesi lectionem operi,
verit, si vel leviter murinuraverit,
D vel obedientiae praeferens officia statula segnius fuerit exsecntus, si d dimissa synaxi rion concitus ad
cellam recurrere

si cum aliquo vel ad

fesiirtaverit,
modicum substiterit,
vel si ad punctum teraporis
e si alterius
tenuerit manum, si
uspiam secesseiit,
f cum illo,
non est,
qui cellulae suae cohabitator
s si
confabulari
quantulumcumque
praesumpserit,
oraverit
parenlum
derit [Al.

qui.estab oratione suspensus, si

quempiam vel amicorum saecularium vi-

cum illo,

vel collocutus eis sine

tentaverit],
suo fuerit seniore, b si epistolam cujuscumque suCOMMENTARIUS.
0
Nempe quod a puritate et modestia religiosa id
alienum sit. Et id quidem in quibusdam religionibus
he quis alterum langat. Et in
dislricte
prohibetur,
ari. 53 : jVemo in lenebris alteri
G Regula S.Pachomii,
loquatur : nullus cum altero dormiat: tnanum alterius
tieino leneat ( Vide superius lib. u cap. 15).
f Eranl ergo subinde ejusdem cellulae duo, vel
Quod el Cassianus confirmat
plures cohabitalores.
collat. 20, cap. 1 et 2, ubi syncellitas vocat ejusdem
ubi plura videre esi in hanc
cellae cohabitatores,
rem annotata : itemque lib. n Institut.
cap. 12,
et lib. v ip. 37.
s De hac suspensiorie et orationis inhibitione
superius actum est (Lib. II c. 16).
b Ad vitium proprietatis
in monacho pertinet, secundum Navarrum, litteras dare, vel accipere cilra
licet alia raconsensum aut licentjam superioris,
tione possit etiam ad peccatum inobedienliae aut incontinenliae referri:
iriobedientiae quidem, quatenus
incontinenocculte praeceptum obedienliae infringit;
tiae, siad violationem castitaiis lendat (Navar.comment. 2 de Regular. num. 13 et Consil. 75, de Rer. gularibus). A qua tairien regula excipiuntur
liitene
a jure comniuni
Ex parte, et cap. Olim, de
(Cap.
Accusat.) vel statulo congregationis in certis casihus
permissae. Hinc SS. Patres stricte illud prohibuerunt. D. Basilius a Smaragdo citatus (quem lamen
locum nondum reperire
Munus quodlibet,
potui):
sive episiolas, nemo monachus accipiat, nec dare sine
jussioneabbatisprmsumat
(Episl. i). D. Hieronymus
inter alia vitae refigiosae documenta Nepotiano tradita : Crebra, inquit, munuscula, et sudariola, el fasciolas, el oblatos ac degustatos cibos, blandasque ac
dulces lilteruias sanctus amor non hdbet (Epist. 48 ).
Idemque alibi Sabiniani cujusdam diaconi cum qua-|
dara virgine sacra per occultas litteras nefanda commercia acerbe depforat. S. Augustinus in Regula :
ut ocQuicumque in tanlum progressus fueritmalum,
culte ab aliquo titteras, vel quodlibet munus aceipiat,
si hoc ultro confitealur, parcaiur illi, et orelur pro illo.
Si aulem deprehendilur, aique convincilur,
secundum
arbilrium
prmpositi gravius emendelur (Cap. 14 t
videre

173
scipere,

DE CCENOBIORUM
si rescribere

sine

INSTIT.

abbate

LIB.

IV. DE

suo tentaverit.

possessio

rerum

superfluarum,

quae a caeteris fraALARDI

GAZJEI

174

non habenlur;'
ac furtiva cibi
extraordinaria,
non illa increpatione,
refectio, et his similia,c
quam
sed vel plagis emendantur,
vel
diximus,
spiritali;

et in hujusmodi,
ac similibus
admissis ,
Residua vero, quae
spiritalis.
procedit animadversio
apud nos indifferenler
admissa, a nobis quoque reid est, aperta convicia,
sustinenlur,
prehensibilius
contradictiones
contemplus,
tumidae, libera el effrenata processio, familiarilas
apud feminas,
et jurgia, * operis peculiaris
irae, rixae, simullates,
b
affectus atque
praesumptio,
philargyriae contagio,

RENUNTIANTIUM.

A tribus

Hucusque

manifesti

INSTITUTIS

expulsione

purgantur.
CAPUT

XVII.

Quibus auctoribus sit invenlum, ut reficiehiibiis fratnbus, sacrw lectiones in cwnobiis rententur, el auahtum apud AHgyptios prmbeatur sitenlium.
(
fratribus sacrae lectioIllud autem, ut reficientibus
a nbiiite
nes in coenobiis recitetitur,
typo iEgyptioCOMMENTARIUS.

serm. 3 de comjnuni vila tleric.).

Subdit deinde rationem, cur aliquid occulte, id est, absque superioris licentia accipi nequeat. Cum hujns, inquit, nostrw
sed
fralres, non solum facultalibus,
congregationis
susceeiiam votuntatibus propriis in ipsa ordinationis
et se per promissam obedienliam
plione renuntiaverinl,
penitus aliorum potestati et imperiis in Cliristo, et pro B
Cliristo, subdiderint; certum est eos nihil habere, possidere, dare, vel accipere debere sine superioris ticentia. Haec Augustinus.
Denique S. Benedictus cap. 54
Regulae : Nuilatenus liceat monacho, neque a parentibus suis, neque a quoquam hominum, nec sibi invicem
lilleras, aut eulogias, vel quwlibet munuscula accipere, aut dare, sine pracepto abbatis sui. Ubi vide
Turrecrematum.
Hactenus SS. Patres de litleris
non recipiendis nec mitiendis sine licentia abbatis.
a
Opus peculiare, de quo superius etiam mentio
habita (Cap. 14), dicitur,
quod quis sibi operatur,
hoc est, Iri proprium commodum, aut quaestum, non
in communem utilitatem : vel quod propria auctorilate aut temeriiate,
contra vel praeter menlem abbatis facere praesurait. Hinc D. Auguslinus
in Regula c. 16 : Nullus, inquit, sibi aliquid operelur, sed
omnia opera vestra in unuttx fianl, majori sludio et
alacrilate,
fervenliori
quam si vobis singulis faceretis propria. Charitas enim, de qua scriptum est quod Q
hon qumrit qum sua sunt (I Cor. xm), sic intetligilur,
quia communia propriis, non propria communibus anieponit, et ideo quanto plus rem communem quam protanto vos amplius profecisse
pria vestra curaverilis,
noveritis. Id etiara praecavens D. Benedicius
monet,
ut lecti fratrum frequenter ab abbate visitentur, propter
el sicubi inventum
opus peculiare, ne inveniatur;
fuerit, gravissimm disciplinm subjaceal ( Cap. 15 fiegulm).
b De
Philargyriae vitio agitur plene et ex professo
lib. vi harum Institutionum.
c
Dislinguit in hoccap. Cassianus culpas leviores
a gravioribus,
et utriusque generis aliquot exerapla
recenset,alqueetiam
utrique generidiversam
poanam
et correctioncm
ab illis Patribus
siatutam et adhibitam commemorat;
levioribus
nimirum spiritalem,
fagi-avioribus corporalem : quam rursus duplicem
sive plagarum,
alteram excit, alteram verberum
Spiritalem
pcenitentiam
ita^ _
pulsionis e monasterio.
descnbit:
Cum quis de negligentia publice correptus, "
et coramjralribus
in synaxi (id est, congregaiione,
seu oratorio ) in lerram proslralus jacebat, donec completa oratione seu officio veniam ab abbate impetraret
(Videsupra innoiis adcap.7 lib. m). Spiritalem autem
dicit, respeetu corporalis,
quia corpus non tangeret,
sed ad compunctionem
et inentis humiliaspintus
liouem adhiberelur.
Porro hanc veterum monachoriinr insiiiulionem
egregie aemulatus et imitatus est
T). Pater noster Benedictus, ut hunc Cassiani locum
pene lotum in suam videatur translulisse
Regulam.
Nam publicam increpationem
praescribil cap. 70 :
Peccantes, inquiens, coram omnibus arguantur, ut cw'tefi metum habeant; quod ex Apostolo sumptum est
I Tiniotlr. v, Prostrationem
veroeiveniaedeprecaiionera in culpis eiiam levioribus
indicit
cap. 44 : Qui
tanium a
pro ievibus, inguil, cnlph excommmicantur

mensa, in oralorio
salisfaciant
usque ad jussionem
abbatis; et hoc semper faciant, usque dum behedicat,
el dicat: Sufficit. Et cap. 46 : Si quis dujn in labore
in piquovis, in coquina, in cellario, in ministerio,
striho, in horto, in arle aliqua dum labofat, vel in
quocumque toco aliquid deliqueril, aut fregeril quipvel aliud quid excesseril ubiubi,
piam, aut perdiderit,
et non veniens continuo anle abbatem, vel congregationem, ipse uttro satisfecerit etprodiderit delictuin suum,
dum per alium cognitum fuerit, majori emendationi
subjaceal, etc. Rursus cap. 71: Si quis fraler pro quavis minima causa ab abbale, vel a quocumque priore
suo corripilur
quolibel modo, vel si leviter senseril animum prioris cujuscumque contra se iratum,. vel commotum, quamvis tnodice, mox sine mora lamdiu prostratus in lerra ante pedes ejus jaceat satisfaciens,
usque dum benedictione sanetur illa commotio.
Quod
si quis contempserit facere; aut corporali vindiclw subjaceal, aut st conlumax fueril, de monaslerio expellatur. Vides hicutramque
animadverillamcorporalem
sionem a Cassiano memoratam, a D. etiam Benedicto
elupraescripiam. Gaeterum ad hujus loci pleniorem
hic breviter notasse quinqne aut
cidationem, juverii
sex gradus regularis disciplinae seu correctionis
erga
eos qui graviter delinquunt exercendae, quos ex cap.
inter25, 28 et 65 Regulse D. Benedicti colligunt
a sepretes. Primus gradus est secreta admonilio
nioribus facienda; secundus objurgatio
et correplio
tenius excommunicationis
publica;
adustio, si reus
sin minus, vindiintelligit
quid sit excommunicari;
cta corporalis,
seu poena verberum aut jejuniorum
;
quarius communis omnium fratrum p.ro ejus converSione et emendalione oratio; quintusdepositio,
seu
privatio honoris et officii; sextus et postremus gradus
est ferrum abscissiouis, id est, sententia separationis a corpore monasterii,
e( hoc, inquit
Turrecresive incarceralionem,
matus, i>e( per inclttsionem,
vel
per omnimodam expulsionem e monasterio.
d
Typum passim usurpat Cassianus pro norma,
seu ratione agendi. Porro
instituio,
consuetiidine,
monachi illi Cappadoces, a quibus bunc lypum, seu
morem legendi in mensa, seu tempore refectionis,
manasse, seu processisse, dicit, haud dubie illi fuere,
quos D. Basilius Caesareae in Cappadocia episcopus,
et vitae monasticae in Orienle illustrator
et propagalor eximius,
et Regulis illis, seu
discipulos habuit,
instilutionibiis
monasiicis, vere aureis instruxit
atdequibus etiam in praefatione hujus
que iiilormavit,
ud annum Chrioperis habita est mentio (Baronius
sti 363, sub finem). Porro haec D. Basilii inslitutio
leclionis sacrae tempore refectionis, non lam expressa
in Regulis ejus
habetur,
quam recepta supponitur
brevioribus
IbO; quem locum mox citainterrngat.
alii Patres infra
bimus; eam denique commeudant
cilandi : atque inter hos D. Benedictus : Mensis, inquit, fralrum edentium leclio deesse non debet (Cap. 38
Reg.). Nec hoc contentus, etiam modum legendi et
munus lectoris diserte praescribit
dicens : Nec fortuito casu qui arripuerU codicem, le.gere audeat ibi,
sed lecturus tota hebdomada, dominica ingrediatur
ad legenduin,
bene provisus de eo quod
(scilicet
leciurus est, ail Turrecremaius).
Qui ingrediens post

JOANNIS

175

CASSIANI

170

noverimus. A Tabennensiotas tantum silentium ab omnibus exhiprocessisse, sed de Cappadocum

fratrum
betur, ut cum in unum tanta numerositas
Quos nulli dubium esta non tam spiritalisexercitarefectionis
obtentu consederit,
nullus nec mutire
tionis causa, quam compescendae superfluae, otiosaeb
gratia, et maxirae contenlionum,
quidem audeat praeter eum,
qui suae decaniae praeque confabulationis
est. Qui taraen, si quid mensae superinferri vel auhoc
generari,
quae plerumque solent in conviviis
ferri necessarium esse perviderit,
sonitu potius ,
statuere voluisse, videntes eas aliter apud se non
c
quam voce significat.
Tantaque vescentibus eis
posse cohiberi. Apud ^Egyptios enim, vel maxime
rum

ALARDI

GAZMl

COMMENTARIUS.

Guilielmum
abbatem) graviter
redarguit
quosdam
Missas, el communionem petat ab omnibus pro se
Deus
ab
etc
monachos
sui temporis, quod hanc religiosam instiipso
spiritum elalionis,
orari, ut avertat
tuiionem a m.ajoribus acceptam penitus negligerent,
Et sic accepta benediclione ingrediatur ad legendum.
a Ulraraque causam lectionis sacrae in mensa inet non nisi vanis et otiosis sermonibus inler edendum vacarent. 0 quanlum, inquit, dislamus ab Itis,
stituendac aeque probant et commendant Patres, ut
tractaiu 101 in Revidere est apud Turrecrematum
qui in diebus Anlonii exslitere monachi ! Siquidem illi
ubi tres ratioues hujus institucum se invicem per tempus ex charitaie reviterent,
gulam D..Benedicti,
tanta ab invicem aviditale panem animarum percipietionis assignat; sed priraa et secunda ad spiritalera
bant, ut corporit cibum penilus obliii, diem plerumque
exercitationem videntur referendae. Prima igitur raanimus etiam, seu
totum jejunis ventribus, sed nonmentibus transigerenl.
tio est, ut dum corpus reficitur,
Et hic eral reclus ordo, quando digniori parti prius
homo inlerior suo cibo, nempe verbo Dei aut saluinserviebaiur. Hwc summa discrelio, cum amplius sutari doctrina pascatur et reficiatur ( Sidon. tib. iv
B
mebat, qum major eral.' Hmc denique vera charitas,
epist. 9). Qua de re exstat peranliquum Eutychiani
ubi animm, quarunt charitate Chrislus mortuus est,
papae Decretum in haec verba : Rectte(ur sacra lectio,
fanta sollicitudine refocillabanlur.
Nobis autem conveutnon tanlum corporali cibo, immo verbi cmleslis alinienlibus in unum (ut verbis Apostoli ular) jam non
mento convivanles se refectos gralulenlur (In pwnitenest dominicam cmnam manducare (I Cor. xi) : panem
tiali Rom. tit. v cap. 2). Eamdem etiam rationem
quippe cmleslem jam non cst qui requirat, nemo qui
tangit D. Auguslinus in Itegula clericorum (cap. 7),
tribuat. Nihil de Scriplufis, nihil de salute agitur aniubi ail : Cum acceditis ad meusam, donec inde surgamarum : sed nugw, et risus, et verba proferuntur
in
tis, quod vobts tecundum consuetudinem legilur, sine
nec
sOlm
suvenlum. Inler prandendum quantum fauccs dapibus,
tumullu et contentionibus audite;
fauces
tantum aures pascuntur rumoribus, quibus totus intenmant cibum, std el aures esuriani Dei verbum. Et SmaD. Bened., supra) :Ideo,
tus modum nescias in edendo. Interim autem fercula
ragdus abbas (In Regulam
minus esse (id estdeesse)
ferculis apponuntur, eic Haec non niinus eleganter
inquit, /ec(to comedentibus
?ion debel, ut lectioni sacrm intendentes, secundum
quam ad hunc locum apposite D. Bernardus.
Porro
cum
silentio
suum
hanc
Thess.
causam
sacrae
leclionis
in
panem
iu),
mensa, ut potiorem,
Apostolum (II
illi exercitationi,
comedanl fratres. Oportet enim, ut sicul corporali cibo
magisque necessariam,
spirituali
seu meditationi,
cui animus tempore refectionis mireficitur corpus; ita spiritali reficialur animus. Sedennus solet esse idoneus, et non nisi a paucis et pertes ergo ad mensam laceanl, et leclio quotidie, et omni
u( ulerque homo,
fectioribus adhibetur, merilo anteponendam Auctor
tempore, dum cibus sumitur, legatur;
hoc loco insinuat, dum ail lectiones sacras reficienet exterior cibo, et interior verbo Dei reficiatur : quia
reciiari
solitas, non tam spiritalis
scriplum esl: Non in solo pane vivit homo, sed in omni G tibus fratribus
ut
exercitationis causa, quam compescendm superfluw
verbo Dei ( Matlh. iv). Sic ille. Secunda ratio,
mens nostra lectioni sacrae intenta ab aviditale et
olioswque confabulationis gratia, elc.
b Hinc
nimia delectatione
ciborum, ac vitiis inde conseapparet in uno refectorio fuisse distinctas
et divisas fratrum decurias, sive decanias, et unicuiIla D. Basilius proposita hac
quentibus abslrahalur.
que decaniae suum assedisse ac praesedisse decaquaestione : Cujusmodi animi affectione, attentioneve
ea debemus audire qum ad mensam accutnbentibus nonum, aut decurionem. Quod et S. Hieronynuis indicat ad Eustocbium
scribens : Unaqumque, inquit,
bis leguntur ( Ubisupra)!
Majore multo
Respondet:
decuria cum suo parenle pergil ad mensatn, quibus
cum deleclalione, quam cum quanta aul edimus, aut
per
ut
tnentem
non
dislrahi
ad
hebdomadas
vicissim
ministrant
singulas
appareat
bibimus; idque
(Epist. 22.
in
:
sed
in
modum
se
verVide
ad
supra,
majorem
cap. 10).
corporis voluplates

Locus insignis de silentio in mensa a monachis

bis Domini oblectare; qttod itle faciebal, qui dixit:
servando. Cujus etiam riteminit D. Hieronymus epist.
Dulciora super mel et favum (Psalm.
cxvm). Haec
22, ccenobitarum mores describens : Nullus in cibo
Basilius. Tertia ratio, quam hic affert Cassianus, ut
detractiooliosaeet noxioe confabulationes,
vitentur
strepiius esl; nemo dum comedit, (oquitur. De quo itidem D. Benedictus c 58 Regulae ita statuit : Sumquae plerumque in conviviis sones, contentiones,
mum silentium fial ad mensam, ut nullius mussitatio,
lent generari. Unde in concilio Africano apud BurToletano III cap. 7 legitur
vel vox, nisi solius teyehtis, ibi audiatur. Qum vero nechardum, et in concilio
cessaria sunt comedenlibus, et bibenlibus, sic sibi invihoc Decretum : Pro feverenlia Dei et sacerdoium id
universa sancla. constiluil synodus, ul quia solenl cre- n" cem ministrent fratres, ut ntdlus indigeal pelere aliquid.
Si quid tamen opus fueril,
sonitu cujuscumque signi
bro mensis ottosrE fabulm interponi, in omni sacerdolali
conuiino leclio divinarum Scripturarum misceatur. Per
potius petalur, quam voce. In quem locura commentans Smaragdus abbas scite annotavit, quod non sihoc enim et animm mdificantur ad bonum, ei fabulw
lentium simpliciier,
nec qualecumquesilentiuin,
non necessariw prohibentur. Haec ibi (Li6. n c. 169;
sed
summum sileniium hic pracscribitur. Inter silenlium,
Gratian. dist. 44). Possidius Calamensis episcopus
el summum silenlium dislanlia est. Summurn
in Vita beati Augustini: Inipsa, inquit, mensamagis
inquit,
silenlium esl, ubi nulla vox, nullaque mussitatio sonat.
lectionem, vel disputalionem, quam e.pulaiionem, poSilentium lanlum est, ubi loquuntur, sed leniter, el cum
tationemque diligebat; et contra pestilenliam humanm
siientio. Unde in Evangelio (Joan. n), Martha vocavit
consucludinis in ea ita scriplum habebat:
secreto etsuppressa voce) di~ Mariam,silentio(\desl
Quisqnis amat dictis absentum rodere vitam,
te. DehocsilenliodicitRecens:Magisleradest,etVocal
Hanc mensam vetitam noverit esse sibi.
.
gula^Cap.il):
Omnitemporesilentiostudeantmonachi.
Et ideo omnem convivam a superfluis, el noxiis fabulis,
illo
Ad
De
:
mensam et in nocte summum silentium
et detractionibus sese abstinere dcbere admonebat. Iia
fiat. Subjicit deinde Smaragdus de signis , et nutiille. E diverso a.utem D. Bernardus (In Apolog. ad
bus ad silentii custodiara ex praescripto Regulae usi-

177

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

178

silentii

hujus disciplina
servalur, ut cucullis ultra A atque ad colligendum
parata, facile ad consensum
oculorum palpebras demissis (ne scilicet liber aspeet opporconcupiscentiae, illicere valeantimnentes,
ctus habeat curiosius copiamevagandi),
nihil amplius
tunitate vel copia , quamvis distrietos aique abstiintueaniur, quam raensam, et appositos in ea, vel
nentissimos, ad sui desiderium provocare ; sacrilequos ex ea capiunt cibos, ita ut quemadmodum, vel
gium ducatur non modo quidquam ex his degustare,
veruni etiam mahu contingere,
quantum reficiat alius, nullus invicem notet.
absque eo quod paCAPUT

XVIII.

Quam illicitum sil extra mensam communem quidquam cibi potusve gustare.

lam cunctis

in commune reficientibus

exhibetur, et
ad percipiendum oeconomi dispensatione per fratrum
obsequia publice ministratur.
CAPUT

XIX.

Antequam, vel postquam, legitimam communemQuemadmodum per Palmstinam vel Mesopotamiam

summa cautione servaque refectionem percipiant,
quotidiana fratribus exhibeantur obsequia.
tur, a ne extra mensam quidquam cibi penitus [Al.
Ne quid sane de institutis coenobiorum praetermisisse videamur, quemadmodum quotidiana fratribus
potusve] ori suo quisquam indulgere praesumat; ut
. incedemibus per hortos ct poraaria cum passim
etiam per alias regiones exhibeantur obsequia, commemorandum breviter puto. Per cunctam namque b
blandeque per arbores poma pendentia, non solum
objiciant se pectoribus transeuntium , verum etiam B Mesopotamiam , Palaestinam, etc Cappadociam , ac
strata per terram conculcanda pedibus se offerant,
totum Orientem, d singulis hebdomadibus vicissira
ALARDl GMMl
CQMMENTARIUS.
latis, quorum bic meminit Auctor, et quorum usus
sus alio loco (Lib. iv c. 12), enumeratis levioribus culetiamnum in monasteriis bene institutis viget. Hinc
pis, exponit graviores, interquas hsec habei verba ad
bealus Fructuosus ait:
Si quid deest in mensa , is
hane rem spectanlia : Extraordinaria
ac furtiva cibi
qui prmest, dalo signo aut nutibus , petat, et indicel
refectio, non illaincrepalione,
quaindiximus.spirilali,
ministranli
quid inferri vel auferri a mensa necesse sed vel plagis emendatur, vel expulsione purgalur. Hoc
sit. Ilem alibi : Si aliquid necessarium fuerit m
ipsum eiiam inlfibuit D. Augustinus in sua Regula
mensa, nemo audeat toqui, sed ministrantibus signum
(Cap.d):Quando, inquit,aliquis non potestjejunare,non
sonitu det. Haec ille. Sed et antiquus hujusmodi sitamen extra horam prandii aliquid aiimentorum sumal,
gnorum usus ex Regula S. Pachomir a sancto Hienisi cum wgrotat. Et D. Benedictus cap. 43 : Nultus
ronymo Latine reddita probari potest, in qua haprwsumat anle stalutam horam, vel postea aliquid cibi
betur hic articulus numero decimus teriius : Si alivel potus sumere. Eodem spectat quod in Regula S.
quid necessarium fuerit ad mensam , nemo audebit
Pachomii (Art. 43) sancitum legimus , Utnullusin
cetla sua reponal aliquid ad vescendum, prwter ea
toqui, sed minislrantibus signi sonilum dabit. Meminit eorumdem Nicephorus lib. ix cap. 14. In Vita
quma dispensatore acceperit.Denique Cassianus supra
s. Odonis Cluniacensis haec de Cluniacensium more
tanti fecisse veteres Patres
(Lib. IV c 16) retulii,
traduntur : Quoties necessilas ad exposcendum res
vitium furtivse comestionis,
ut si quem ejus noxae
instabat, tolies diversa signa invicem fiebant, ad perreum reperissent,
non increpatione solummodo,
ficienda quoe vellent; quas, puto, grammatici digilosed vel plagis
qua leviora delicta
pleetebantur,
rum et oculorum notas vocare votuerunt. Adeo nempe /-, emendarent, vel expulsione
purgarent.
Quod inlelinter eos excreverat ordo iste, ( st sine officio lingum
lige jnxia dictam Pachomii sanclionem, nenipe st
essent, ad omnia necessaria significanda , sufficere
quis furtive, et inscio Praelato, praeter ea quae a supossent signa ipsa. Haec ibi (Vide Joan. Moschum
periore vel, ejus licentia, a dispensatore acceperit,
habere aut clam comedere ansus fuerit. Qua de re
cap. 67). Hanc porro SS. Pairum instiPrat.spirit.
tutionem, et sileniii legem in mensa monachorunt
habes insigne exemplum Serapionis monachi collaetiam Innocentins UI pontifex corroboravit
et contione 2 cap. 15. Sed et hoc ipsum velut proprii pefirmavit in celebri illo decreto, quod incipit: Cum
culii crimen a S. Isidoro Hispalensi sub gravi pcena
ad monasterium, de siatu monach : ln oratorio , inprohibitum
legimus : Nullum,
inquii (Reg. c. 9),
quit, refectorio et dormitorio continuum semper siesus furliva conlaminalio pollual, autimpudens vel pri lentium observetur.
vatus exlra communemmensamappelitus. Excommunia Scite animadvertit R. P. Julius
cationis enim senlenlim subjacebit, quisquis vel occulle,
Nigronus (In
vel extra communem mensam aliquid degustaverit.
Reg. Soc. Jesu) non videri hoc caput suae inscri1 De his
ptioni ac liiulo respondere, quia' hic nulla potus fit
regionibus dicium aliquid supra (Lib. m
menlio , ut in ipsa inscriptione.
Unde suspicatur
cap. 1).
c Cappadocia
mendum irrepsisse,
legendumque esse : potusve,
regio in Asia majore, Galaiiam et
non, penitus : tum quia vox penitus videtur hoc loco
Pamphiliam ab occasu altingens , ab oriente minorent Armeuiam , a meridie Cilicianr, a septentrione
supervacanea , abest eliam a Dionysio Paraphraste,
necnon a Smaragdo, qui boc tesiimonium,
Euxiiium
Pontum. Ejus regia,
sive Melropolis,
quamquam contraclius, citat (In Reg. D. Benedicti): tum> prius Mazaca , postea Caesarea a Cfaudio Tiberio
'. dicta, in qua D. Basilius sedit episcopns et ipsc
quia facilis potuit esse librarii lapsus, ob vocis si- D
militudinem.
Itaque monachi JEgyptii nihil cibi
Cappadox (Plinius lib. vi cap. 3; Slrabo l. xn).
d Hujus instituiionis etiam inter Pachomianos seu
potusve ori suo indulgebant extra tempora canonicae, id est regularis et communis refectionis. Quod
Tabennenses monachos ohservatae meminit D. Hieeiiam alihi collocat Auctor
quidem documentum
ronymus in praefatione Regulae S. Pachomii his
inter monita perfectioris vitae, unde hujus loci arnbiverbis : Ut vel ad operam sitnul vadanl, vel in hebdomadarum minisierio sibi succedant per ordinem. Et in
guitas illustraiur.
Igilur, inquit (Lib. v c. 20), monachus ad pugnas internorum certaminum cupiens
epistola 22de monachis iEgypt.iis loquens: Unaqumpervenire , hanc imprimis cautionem sibimet indicat,
que, inquit, decuria cum suo parenle pergit ad menut non potus quidquam, non esus ulla obleciatione desam ; quibus per singutas hebdomadas vicissim minivictus ante stationem legitimam communemque refestrant. Similiter
D. Benedictus cap. 35: Fratres,
ctionis haram, extra mensam percipere sibimet prorsus
sibi invicetn serviant; nec ullus excusetur a
inqiiit,
indvlqeal/: sed r>ereteetione quidem transacia, ex his
coquinm officio, nisi aut wgriludSne, aut in causa gratirmsurnere sibi quanuaumcumque permittat, fdem rurvis utilitatis quis occupatus juerit. quia exinde major

'"'"'>"'

JOANNIS

CASSIANI

180

ad hacc officia sibi reddenda

ita .iVquid ex eis iitiitiinuatur

vel pereat, utcredantse
succedunt,
ministrorum
etiam pro rpinimis quibusque vasis tamquam pro saUt, secundum ccenobii multitudinem,
rationem
non solum dispensatori
crosanctis
Quae explere tanta dequpque numerus deputetur.
praefratres

vo.lione
servorum

et humilitate
dirissimo

suum famulatum;
tenlji

obsequiis

deproperant,
quanta nullus
domino, ac praepoienti exbibet

ita ut ne istis quidem solis conquae canonico jure solvuntur, eliam

illos quos specialiter

haec manet
nocte_suj;genies,
et ea. quse ab ipsis perficura, studio suo relevent,
cienda snnt, furtim
praevenientes implere contendant. Has autem septimanas unusquisque suscipiens,
obserusque ad ccenam Dominici diei minisiraturus
totius hebdomadis ita
vat. Qua pej-fecta ministerium
ut hi, quibus siiccedendum est, conveconcludilur,
njentibus in unum fratribus ad concinendos psalmos,

si forte aliquid
senti, sed etiam D.omino, reddituros,
ex eis negligentia
eorum fuerit imminutura.
Cujus
disciplinae qui modus sit, vel quanla fide et cautione
servetur,

uno testimonio,

nam, poteritis
facere vestro

quod exempli gratia poSicut enim studemus satis-

agnoscere.

CQquo plenam universorum

gnitionem desiderautes, etiam ea quae optirae nostis
j)tqc libello vpbjs cupitis iterari; ita veremur menstiram breviiatis excedere.
fervori,

CAPUT
De tribus lentieulm
In septimaua

granit

cujusdam

XX.
ab ceconomo repertit.
cum praeteriens
fratris,

lenlicyjae grana vidisset jacere in

g oecqnomus tria
festinanti dum ea praepapedes lavent,
terra, quae hebdomadario,
mercedem fideliter
rat coctioni, inter manus cum aqua qua diluebanlur
septimanae benedictionis
exp.emandatum Christi emissa
terites, ut eos explentes,
elapsa sunt, confestim super hoc abbatem consuluit;
b sacri
ab omnibus fratribus oralio prosequatur,
a quo velut interversor
generaliter
neglectorque
peculii
vel pro adab oratione
quae vel pro ignorationibus
intercedat,
suspensus est. Cujus neglijud,icatus,
quos quieturi

ex more decantant, omnibus in ordine

hanc scilicet ab eis pro labore toiius

et coramendet
peccatis,
fragilitate
Deo velut sacrificium pingue consummata eorum de-

gentiae reatus, non aliter ei remissus est, nisi eum

Non solum enira sepoenilentia diluisset.
publica

Et ita secunda sabbati post matuutensilia jn

succedentibus,
tinoshymnos,aliisrursum

ipsos non esse suos, sed etiam omnia quae sua sunt
credunt Domino consecrata : propter quod si quid
ut sacrosanctunr
fuerit in monasterio semel illatum,

missis

votionis

liumana

obsequia.

quibus minisiraverant
sollicitudine
curaque

ac vasa consignant:
suscipienles

quae tanla
ne
custodiunt,

ALARDI

GAZ^EI

cum

omni

decernunt

rever^ntia

debere

traciari.

CQMMENTARIUS.

Id
merceset charilqt
simillimum
qcquiritur (Videibi
, sui lameii generis , de quo Plinius lib.
Turrecre.).
seu decoctione rufa,
(Cap. 123), sed Q xviiit c'. 12. Pro cujus eilulio,
ipsunt in cOncilio Ao,uisgranensi
et obscurius
de canonicis regulariGenes. xxv. Alia est
Esaii vendidit primogenituram.
paulo brevius
bus staluitur : Ticissim tn Refeclofio tl cwteris comlenticula olei, de, qua, infc3, (Cap. 25)t
b W est, fraudatpr ve.fdilapidator,
munibus necessitatibus sibi fraternitatis
quod gravius
officio funut Rioriysius exposuit. Sacrum pevel septimanarii,
gantur. Ilinc fralresj hebdomadarii,
quam neglector,
ih quibus sunt
culium vocal bona resque mopaslerii,
dicli, qui suas vices in hoc ministerio hebdomadario
ad
utensilia , cibaria,
expleni; et egredi de septimana D. Benedicto, et septisup^pelle^cLilia , et quaecumque
et mohachoruro
manam suam complere. Egressurus, inquit, de septiusum monaslerii
pertioe.nt; quae et
sacra merito dicuntur,
tnqna, tabbato munditiat
Egredientes
quia Deo dicata et sacrata;
faciat. Item.
autem de septimana dicant hunc versum: Benediclus
cura, et custodia, qusehic
dequorum itideriidiligeflti
monasl. cap.
dicommendatur , D. Ba.silius (In Institut.
es, Domine, etc. Solent autem majores nostri,
ut notat Joan.
versi generis habere bebdomadarios,
55) tria dat documeiita notatu digna, et huic loco
Molanus lib. i de Canonicis cap. 15. Est enim heapprime conseutanea. Primp quaerit : Quomodo decuram gerere ferramenlorum,
bdomadarius
in officio divino, cui incumbit omniiim
benl hi qui operantur,
Privel ulensiiittm , quibus operanlur ? Respondet:
horarum
officium
sua hebdomada inchoare,
capiet summum Sacrum celemum quidem ulendum illis sicut vasis Dei, vet qum
tula et Collectas canere,
lector ad mensam : de
brare, Erat et hebdomadarius
jam Deo consecrata sunt. Secundo quaerit : Quid si
qiio integrnm
caput exstat in Regula D. Benedicti.
per negligentiam pereal aliquid ex his, aut per contemsive beinter monachos septimanarii,
Erantdenique
ptttm dissipetur ? Respondet eum qui contemnil, telut
tum coquinae, tum mensae serviinres et Tj sacrilegum judicandum esse; qui vero perdil per neglibdomadarii,
de quibus hic agitur. In quo quidem officio,
ministri,
genliam, el ipsum simile crimen incurfere, pro eo, inut praeter alios refert
abbas Rfegino (Lib. n), sese
quit, quod omnia qum ad usus servorum Dei deputata
Carolomannus
Austrasiae
illustrissimus
stinl, Deo sine dubio consecrala sunt. Tertio quaerit:
princeps,
anl accisummum praebuit humilitalis
et patienliae exemplar.
Quid si a seipso commodare voluerit alicui,
Cum enim relicto contemptoque
propter Christum
pere ab aliquo? liespondel : Tamquam insolens et lemerarius habendus est. Hmc enim eorum qui prmsunl,
regno lerreno, in Cassinense ccenobium se recepiset curam dispensaiionis gerunl,
set, et rigida sancti Benedicti disciplina devinxisofficia propria sunt.
monet
Eodem modo D. Benedicius
ad coquinae officiura
flaec Basilius.
set, accidit ut hebdoraadarius
Cum autem in multis ignoranter
offendeputaretur.
(Cap. 51 Regulm), ut Cellarius omnia vasa monasterii,
deret, coquus vino. exaestuans ler ei alapara dedit,
cunclamque subslantjam , ac si aliaris vasa sacrala
non aequaliter, sed proporSed a socio prodita
quod ipse placido vultu pertulit.
conspiciat; quod intellige
Hoc est, pro ratione
ut ait TurreCrematus:
est
ejus dignitate,
tionaliier,
deinceps cum magna reverentia
observatus.
Scribit etiam D. Bernardus de sancto
ei proportione
sui gradus et ordinis inter res sacras.
Malachia , quod ipse in monasterio Ibiacensi, in orSunt enim multa rerum sacrarum genera, ul nolat S.
dirie vicis suae, quamvis episcopus existens, coquinse
Thomas 2-2, q. 59, arl. 3, in quorum postremo sunt
ministerio
et fratribus
bona Ecclesiarum el monasteriorum. Rursus cap. seq.
inserviehat,
recumhentibus
ministrabat.
statuit D. Benedictus, at si quis sordide aut negligen* Lenticula hic dicitur
et si non
ter res monasterii tractaveril,
corripiatur;
parva lens (est enim diminutivum a lente), genus leguminis satis notum, lenti
emendaverit, disciplinm regulari subjaceat.

181

DE CCKNOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

133

Tantaque fide universa procurant atque dispensant, i avia discurrentes , et b eremum , quae versus mara
ut etiam ea quae despectui
habenlur, parvaque repuMortuum tenditur, obeuntes, festucas tehues ac spilantur ac vilia, si vel loco moverint, vel
suo
competennulas, quas ventus huc illucque disperserat,
lius collocaverint, sigillonera
aqua impleverint, si ex
sinu et gremiis colligenies , cunciam solemnitatem
eo cuiquam obtulerint
ad bibendum, si tenuem feciborura spontaneis obsequiis praepararent: ita ut de
stucam de oralorio cellave
mescedem
subinoverint,
solita praebitione nihil paterenlur imminui, tanta fide
se consecuturos a Domino tota
ut eiiam cum
haec sua munia fratribus exhibentes,
credulitateconfidant,illos honesie posset vel lignorura excusare penuria,
CAPUT XXI.
vel abbatis imperium, pro fructu suo atque mercede
De spontaneo quorumdam
fralrum ministerio.
noluerint hac abuti licentia.
Novimus fratres, in quorura septimana, cum aeciCAPUT XXII.
disset lanta lignorum penuria , ul non esset
penilus
De JEgyptiorum typo, qui est super quotidianis fraunde soliti cibi fratribus pararentur,
et donec postrum statuius obsequiis.
sent coempta deferri, ut cruda
Haec dicta sint secundum typum , ut praefati sucomestione, quae dicitur a xerophagia , contenti essent, abbatis fuisset
mus, totius Orientis : quem eiiam in partibus nostris
auctoritate praeceptum, essetque hoc universis
pla- B necessario dicimus debere servari. Caeterum apud
citum, nec quisquam posset ullum coctionis sperare
jEgypiios , quibus maxima cura est operis, non est
pulmentura, illos velut qui fruciu ac mercede sui lahebdomadarum mutua vicissitudo, he sub occasione
boris et obsequiifraudarentur,si
in ordine vicis suae hujus oflicii omnes ab operis canone impediaritur :
cibos frafribus non secundum consuetudinem parased uni probatissimo fratrum cellarii, vel coquinae,
vissent, tanium sibi spontanei operis ac sollicitudinis
cura committitur,
qui perpetuo donec vires ejus ,
indixisse, ut in Hlis aridis ac sterilibus locis, in quivel aetas admittit,
jugiter opus istud exerceat. Non
bus ligna , nisi de fructiferis
arboribus excidantur,
enira magno labore corporis fatigalur, quia nec tanta
omniraodis nequeunt inveniri (nec enim , ut apud
curaiinter
eos parandorum ciborurn , vel coctionis ,
" xerophagiis , vel
nos, ulla reperiunlur fruteta silvestria ) per extenta
impenditur,
qtiippe qui maxirae

ALARDI GAZ^EI COMMENTARIUS.

a floc est, siccis et crudis cibis. .Nam
stis accedit, cujus haec sunt verba sub finem lib. m
fyipoyayiiv
est siccas escas edere, cibis aridioribus uti, vel eiiant
contra haereses : Per hos sex dies (scilicet hebdocrudis et incoctis, ut ex hoc loco colligitur. Nam idmadae sanctae ) omnes populi in siccorum esu persevecirco xerophagia contentos esse jubebat abbas, quod
rant, pane , inquam, et sale, et aqua tunc utentes ud
ligna non suppeterent ad coquendos cibos. Unde \nvesperam. Porro fuere etiam haereticis peculiares
poyayiav Tertullianus aridas escas, Epiphanius sicxerophagiae scrupulose admodum ab eis observalae ,
Rhenanus aridorum esculenta inter- C quas idera Tertullianus
corumesum,
in Montani sectam abductus
contra catholicos perlinaciter defendit ( Ubi supra,
pretatur. Fuit hoc genus abstineniiae, seu jejunii
slrictioris et austerioris, quo non solum a carriibus
cap. 1), easque describit his verbis : Arguunl nos
et vino, verum etiam a piscibus et aliis cibis juru(scilicet catholici) quod xerophagias observemus siclentis et succulentis ahstinebatur, et solo pane et sale
cantes cibum ab otnni carne, et jurulentia , el vividioet
ribus quoque pomis , ne quid vinositatis edamus, aut
(quae siccorum vocabulo proprie intelliguntur),
crudis berbis in escam, et aqua in potum, uti mos
polemus. Quibus vCrbis indicare videlur Mont;>nistaerat. Hujusmodi xerophagias jam inde ab apostolorum %Yipofayiashujusmodi fuisse, ut non solum siccis
rum temporibus inter Chrislianos usitatas fuisse conaut criaiiis cibis vescerentur , verum etiam , et non
Slat (Baronius ad annum Chrisii 34; lib. de Vita connisi exsuccis et penitus exsiccaiis; omni videlicet
succo ex poniis etiam etoleribusexpressoet
extracto.
tempt. supplem. 8; Hieron. de Script. Eccl.; in Philone,
lib. n His(. cap. 16). Nam in primis hujus abslinunVerurn apyd caiholicos scriptorei! non exsuccorum ,
tiae prirai illi ascetae, seu therapeutae Alexandrini,
sed siccorum usus et esus lantummodo memoratur
quorum mores seu instituta Philo describit, quosque
et commendatur.
b De hac eremo et mari Morluo vide notata ad
Cbristianos, et S. Marci discipulos fuisse D. Hieronymus asserit, exemplum praebuere, potissimum sa<- collau 6 cap. 1.
c hiter
cris passionis dominicae diebus, quibus ut ex Phixerophagiam et homophagiam parum dislone refert Eusebius, tiinum omnino non guslabant,
criminis ex menie Auctoris esse videtur, ut ex diimmo nec carnibus, nec aliquo genere cibariorum, quod
Ctis colligitur. Nant w/xoyay/a crudos et incoctos ciestet sanguinis particeps,vescebantur; elsolaaqua illis TV bos, aut eorum esum significat. Unde
<au.ofayoc, qui
sale
et
obsonio
et
uteerat;
:
polio
hyssopo pro
crudis vescilur
pane
cujusmodi erant olera , seu legubantur. Exstat etiam decretum apostolicum B. Ciiv
mina , quibus dumtaxat sale conditis , aut aqua mamentis pontificis lib. v Constitut. Aposlol. cap. 19,
dcfaclis, el subinde etiam incociis et crudis utebansolo pane, salei
quo concedit in diebus jejuniorum,
tur monachi jEgyptii pro obsonio. Unde D. Hieroet oleribus uti, et abstinendum docet a carnibusj ett
nymus de iisdem scribens ( Epist. 22) : De cibis,
vino, idipsum multis scripturis coraprobans ejusdem i
inquit, et potu taceb , cum etiam languentes monachi
lib. cap. 21, aique ejus rei praxim in B. Petro recenaqua frigida utantur, et coctum atiquid accepisse luxusens , Recognitionum; lib. vu. Sed et Teriullijinus i
ria sit. Et de Hilarione scribit, a vigesimo quarto w(Lib. deJejunio c. 1 et 9) xerophagiarum etvini abstatis anno usque ad vigesimum septimum, panem arilinentiaB anliquissiraam religionem ostendit exeiftpljs ;
dum cum sale et aqua comedisse ( En xerophagia ). A
Danielis et sociorum ejus, Eliae, Davidis, Samuelis,
vigesimo autem seplimo usque ad tricesimum , herbis
Aaronis , Pauli apostoli, ac Timoihei ejus disctpuli.
agreslibus, et virgultorum qwrumdam radicibus crudis
Concilium item Laodicenum ante annos mille cele(en homophagia proprie dicta ) fuisse sustenlalum.
bratum, canone 50, sic statuit: Sst 7ratrav TV Ts-<7.ra- Denique in Vita S. Pachomii (Cap. 43),
quaerenti
Pachomio cur coquus per aliquot meuses olera vel
paxoo-TijvVIJOTSUSIV
IfupOifKyouvTaf, hoc est, oportet nosi
tolam quadragesimam jejunare xeropbagiis uf.enies.
legumina fratribus non coxisset ? respondit ille : Quia
Denique Epiphanius bujus observalionis locuples teouldquid coquebam non consumebatur a fratribut, quia

183

JOANNIS

CASSIANI

181

homophagiis , utnntur, et apud quos secta singulis ,A quoque seni stuporem summura obedientia ejus incuraensibus porrorum folia, a Iapsania , sal frictum ,
teret. Cujus hanc virtutem utrum de vera fide ac
olivae, pisciculi minuti saliti, quos illi b maenidia voprofunda cordis simplicitate descenderet, an affectacant, summa voluptas est.
titia esset, et quodammpdo coactitia , atque ad imCAPUT XXIII.
experantis faciem praeberetur, volens manilestius
De obedienlia abbatis Joannis, per quam usque ad
plorare , quamplura ei etiam superflua, minusque
prophetiw provectus est graiiam.
necessaria, vel impossibilia, frequentius injungebat.
Et quoniam hic liber de instilutione
est ejus qul
Ex quibus tria ponam, per quae manifeslari possit
renuntiat
huic mundo, per quam scilicet introductus
volentibus scire , vel menlis ejus, vel subjectionis
ad humilitaiem veram, et obedientiam perfectam ,
integritas. Sumpsit namque de lignario suo senex
caeterarura quoque virtutum
culmina possit ascenvirgulium, quod olim excisum usibus foci fuerat praedere; necessarium reor quaedam seniorum gesta ,
paratum : dumque coclionis retardat occasio, non
quibus, per hane enituere virtutem , exempli gratia,
modo aridum, sed prope putre jacebat temporis vesicut promisimus, explicare;
de mullis admodum
tuslate. Cumqne hoc coram ipso fixisset in terram ,
1
pauca carpentes , ut studentibus sublimiora sectari,
praecepit advecta aqua quotidie bis rigari, ut scilicet
non solum incitamentum
ex his vitae perfeclae , sed
l> diurnis humoribus radicatum, aique in antiquam aretiam pt-opositi forma procedat. Quamobrem duos ,
borem reviviscens, diffusis ramis amoenitatem oculis
vel tres , pro libelli hujus compendio de tam innuatque umbraculum iii aestu ferventi subter residenmera patrum multitudine proferentes ponemus. Pritibus exhiberet. Quod praeceptum venerationesolila
mum c abbatem Joannem , qui commbratus est
sine ulla impossibilitatis
consideratione
suscipiens
quod est oppidum Thebaidis : quippe
djuxtaLycon,
adolescens, ita quotidianis diebus explevit, ut aquam
obedientiae viriutem. usque ad prophetiae
propter
per duo ferme millia indesinenier apportans, nullaut
gratiam sublimalus , sic universo claruit orbi,
tenus lignura rigare cessaret, atque per totum anni
etiam regibus mundi hujus merito suo redderelur
non feslivilas sospatium non infirmitas
corporis,
illustris. Nam cum in extremis , ut diximus,.
Thenon occupatio necessitatis ullius,
lemnitatis,
quae
baidae parlibus commaneret,
non ante praesumebat
illuni etiam honeste excusaret ab exsecutione manTheodosius imperator ad praepotentium bella tyrannorum procedere , quara oraculis illius animaretur,
atque responsis. Quibus confidens velut ccelilus sibi
delatis , tropaea de bellis desperatis atque hostibus
reportavit.
CAPUT

XXIV.

De ligno arido quod idem abbas Joannes ad arbitrium

senioris sui quasi ad adotendum (id est, crescendum)
rigare non deslitit.
Hic itaque beatus Joannes ab adolescentia sua usque ad perfectam ac virilem aetatem seniori suo deserviens, donec ille in hujus vitae conversatione duravit, lanta humilitate inhaesitejus obsequiis, ut ipsi
ALARDI

GAIMI

dati, non denique hiemis asperitas intercedens ab

hujus observatione praecepti potuerit impedire. Cumtacilus senex latenter
que ejus hanc sedulitatem
diebus singulis exploraret,
etvideret
eum simplici
r cordis affectu mandatum suum velut divinitus emissum sine ulla permutatione vultus, vel rationis discussione servare, sinrjeram humilitatis ejus obedientiam comprobans, pariler etiam miserans tam longum laborera , quem jper totum anni spatium studio
aridum accedevotionis impenderat,
ad virgultum
dens, o, inquit, Joannes, e misitne radices haec arnescire dixisset, Senex
bor,an non? Cumqueillese
velut inquirens

rei veritatem,

et tamquara tentans

COMMENTARIUS.

omnes abstinenl (soli quippe pueri aliquid cocturw perbellorum evenlu adversus lyrannos consulendimi, et
in utraque certum victoriae nunfiuin ab eo accepit.
cipiuni), proplerea putmenlum non coxi.
* De Lapsanio dictum est supra Cap. 11). Notet
Priorem refert Augustinus lib. v de Civilate Dei cap.
(
lector hoc loco veterum monachorum delicias no26; posterioretn Rufinus lib. n cap. 9, etCassiodorus
stris longe dissimiles, et de his consulat D. Bernarin Histor.Triparl.
lib. ix cap. 45. Alius ab hoc Joandura in Apologia ad Guillelmum abbalem.
nes abbas in eremo Scetica , de quo infra (Cap. 27
b Menominia habent
plerique codices , vocabulum D el 40).
d Thebais sive Thebaida , nt hic , jEgypti regio
Lalinis incognitum;
pro quo Ciaconius msenidia reposuit, non improbabili conjectura. Est enim p-aivi;,
^Ethiopiae contermina , a Thebisurbe
potentissima ,
vel maena, piscis marinus, vulgo halec dictus, Arist.
toliusque regionis meiropoli nomen habens. D. Hievi Animal., a quo diminulivum
p.amSiov, id est, haronymus lib. de Hebra. quaest. Thebaidem eam putat esse regionern; quae olim dicta est terra Gessen ,
lecula, Theodoro Gaza interprete ( Plin. lib. xxxti
c.ll
manasvocat; Cwl. Rhodig. lib. xx Anliq. lect. in qua habitavil Jacob jpatriarcha cum filiis suis, curn
venisset in iEgyptum (Genes. XLV et XLVI). In hujus
cap. 6).
c
virorum
extrema parte situm erat oppidum Lycos, sive LyHujus egregia sanctitas clarissimorum
meruit testimoniis illustrari (Baron. in martyrol. 27
Plinius (Lib.v cap.9) : Lycon, inquil,
copolis.Unde
Marlii et in Annal. an. 388 ). Scribit enim de eo S.
ubi monles finiunt Thebaidem, et inter ejusdem praefecturas postremara nominat Lycopolitem.
Hieronymus ad Gtesiphontem contra Pelagianos; S.
e Simile
Augustinus lib. de Cura pro mortuis agenda cap. 17;
exemplum narrat Sulpiliusin primo diaTheodorelus Histor. lib. v cap. 24 ; Sozomenus lib.
logo de virtulibus S. Martini: nisi quod in hocvirga
vi cap. 28; Palladius in Lausiacis cap. 43; et alii
sic irrigata tertio anno floruerit,
fructusque edidedeferens fralribus
(Sidon. Apollinar. carm. 16). Ad hunc in eremo larit,
quos abbas ad Ecclesiam
litantem , sed prophetiae spiritu celebrem duas legaoslentabat: Ecce, inquiens, obedienliw fruclum.
tiones misit Theodosius Magnus imperator de dubio

185

DE COENOBIORUM INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITUTIS

'
RENUNTIANTIUM.

l&B.

utrum

jam suis radicibus niteretur, evulsit coram A hiijiis exemplo, vocans eum senior, Cnrre, inquit,
ipso levi commotione virgultum,
sicque projiciens
Joannes, saxum illud huc advolve quanlocius. Qtti
illud praecepit ut deinceps rigare desineret.
confeslim saxum immane quod turbae mtiliac hominum vel movere non possent, applicita nunc cerCAPUT XXV.
De projecto ab abbate Joanne vase unico olei
vice, nunc toio pectore, tanto nisu aique conatu
ad senioris imperium.
ut sudore omniunt memprovolvere contendebat,
brorum suorum non solum tolum infunderet vesliItaque cum bujusraodi exercitiis eruditus quotidie
mentum : sed etiam saxum ipsura suis cervicibus
juvenis in hac parendi viriute succresceret, et humilitatis ejus enitesceret gratia, atque obedientise suae
suavis odor per monasteria universa fragraret, quidam fratrum probationis, immo aedificationis obtentu

in hoc quoque parum metiens impossihumectaret;

bilitaiera praecepti, vel facli pro reverentia senioiis,
etobsequii simplicitate sincera, qua credebat senem

venientes

tota fide nihil posse incassum ac sine ralione

ad senem , cum subjectioneio ejus quam

audierant,
mirarenlur, vocans eum repente senex,
Ascende, ait, et sumens a Ienliculam olei, quae sola
in eremo suis, vel advenientium
usibus liquorera

prae-

cipere.
CAPUT XXVII.

De humilitate et obedienlia abbatis Mucii, quam in

pinguedinis lenuissimum ministrabat, deorsum pro- B
projiciendo in fluvium parvulo fitio ex prmcepto senioris non hmsilavil implere.
jice per fenestram. Quam ille, cum ad superiora
concitus pervolasset, per fenestram projiciens cortiHucusque abbatis Joannis pauca dixisse de multis
nunc b abbalis Mucii faclum memoria dj,riiinuendam dimisit ad terram, parum cogitans, vel
sufficial;
Hic namque abrenuntiare
retractans praecepli ineptiam, diurnam
necessitagnum comprehendam.
desiderans huic mundo, tamdiu pro foribus monatem, infirmitatem
corporis, penuriam sumptuum,
eremi squallenlis angustias ac difficultates, in qua,
sterii excubans perduravit, donec immobili
persecoenoetiarn si pecunia suppeditaret, nihilominus
verantia sua contra omnem consuetudinem
perdita
biorum cum filio suo parvulo, qui octo circiter erat
species inveniri repararique non posset.
annorum, ut susciperetur eliceret. Cumque tandem
recepti fuissenl, confestim non solum diversis praesepositis traditi, verum eliam cellae habilatione
juncti sunt, ue scilicet jugi visione parvuli, reminisceretur pater ex omni sua, quam renunlians ab-

CAPUT XXVI.
Quemadmodum abbas Joannes suo obedierit seniori,
cum niteretur volvere prmgrande saxum, quod ne a
multis quidem possibite erat moveri.
Aliis rursum
aedificari cupienlibus obedientiae
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

" Lenticula
vas olearium,
seu unguentarium , G
quod Graeci yaxov, vel yaxwi vocani; Gellius guttura
mascul. genere (Lib. xvn c. 8, Noct. Attic), Isidorus
lenliculum vocat, et a liniendo dictum pniat, quia
his reges et sacerdoles liniebanlur
(Etymol. lib. xx
a lentilate dictam
cap. 7). Lud. Vives lenticuiam
puiai, quod lenle ex ea stillet oleum (In lib. xvi de
Civit.Dei cap. 57). Melius alii a (igura et similitudine
legumiuis (de quo supra cap. 20) lenticulam derivant:
uuam et Apuleius describit his verbis iAmpullam quoque oleariam, quam geslabat lenliculari forma, lereli
etc. Plinius iiem lib. xvm
ambitu, prasularolundilale,
rap. 13: Duo, ait, Zeiifis generain Mgypto: alterum rotundius nigriusque; allerum sua flgura; unde vario usu
translatum esl in lenticulas nomen. Ubi lenliculas vocat
lnijusmodi vascula ad formam lentis varie efficta et
niinciipata. Dicitur alias etiara lecythus olei, 111Regum xvii. Sed lenticula olei in Scriptura videlur usilalior, et veluli peculiaris unctionibus Regum. Ea
enini Saul, Jehu et Azael uncti leguntttr (Reg. I, x; iv
I, xix; e( IV, ix). Solus David coriiu olei unctus a
Samuele 1 Reg. xvi; non sine mysierio, de quo D.
Gregorius lib. iv in libros Reg. cap. iv. Notavit
etiara Ciaconius lenticulam subinde dici de vase
aquario. Nam i Reg. xxvi, ubi David dicitur ex taheinaculo Saulis subduxisse hastam, quae erat ad
caput ejus, et scyphum aquae, Sepluagiuta habent
pazov uSaTo?, id est, lenlem aquae : quemadmodura
et D. Ambrosius exposuii lib. in Olfic. cap. 5:
David, inquit, lanceam, qum eral ad caput Saul el
lenticulam tulit aquw. Porro ad illustrandum
liunc
Cassiani locum juvabit etiam hic notasse simile
quoddara factum circa eamdem materiam, nempe
ampullam olei, quod inter miracula sancliss. Patris
nostri Benedicii refert D. Gregorius lib. n Dialogoruni cap. 28. Simile, itiquam, in virtnie magistri,
non in obedientia discipuli; ut juxta Pltilosophura:

Opposita juxta se posita tnagis elucescunt. Eo tempore,

inquit, quo alimentorum inopia Campaniam graviter
afftigebat, vir Dei diversis indigentibus monaslerii sui
cuncta tribuerat, ut pene nihil in cellario, nisi parum
quid olei in vilreo vase remanerel. Tunc quidam subdiaconus, Agapitus nomine, advenit, magnopere posluVir aulans, ut sibi atiquanlulum olei daridebuisset.
tem Domini, qui cuncta decreverat in lerra tribuere, ut
iu cwlo omnia reservaret, hoc ipsum parttm quod remanserai olei,jussil
peienti dari. Monachus vero qui
cellarium lenebat,audivil quidem jubentis verba; sed
implere distulit. Cumque post paululum, si id quod
jusserat datum esset, inquireret, respondil monachus
se minitne dedisse; quia si iltud ei tribueret, omnino
nihil fralribusremaneret. Tunc iratus aliis prmcepit, ut
hoc ipsum vas vitreum, in quo parum olei remansisse
videbatur, per feneslram projicerenl; ne in cella alifaclumque esl. Sub
quid per inobedienliamremanerel,
fenestra autem eademingens prmcipilium palebal saxorum molibus asperum. Projectum itaque vas vitreum
venil in saxa ; sed sic mansit incolume, ac si projectum
minime fuisset; iia ut neque frangi, neque oleum effundi potuerit. Quod vir Domini prwcepil levari, atque
ul erat, integrum petenli tribui. Tunc collectis fratribus
inobedienlem monachum de infidetitale sua et superbia
coram omnibus increpavil. Haec Gregorius.
b Mucius hic alius esse videlur ab illo Mutio vel
Patermutio, cujus mirabilem conversionem , et rcs
gesias, multaque miracula refert Rufiuus in Vilis
Patrum (Vid. Pat. lib. n cap. 9, nova edit.) : qui ex
gentili et iatrone ad Ecclesiam primum accessii,
ubi a presbyteris edoctus, paulo post ad eremum
secessit, ubi et solitarius vixit, non> in monaslerio,
ut hic Mucius Nihil item ibi de filio parvulo in monasterium adduclo, et in flumen per obedientiain
projecto.

40?

JOANNIS CASSIAM

jgB

jecerat, facultate atque affectione carnali, saltera sibi A dens ccenobii senior, ad comprobandam
penitus
animi ejus constanliamj cum plorare quadam die vifilium superesse: et quemadraodum se jam divitem
disset infantem, simulans se adversus eum coinnionon esse sciebat, ita etiam palrem se esse nesciret.
utrum videlicet
plus
tum, a praecepit patri, ut lollens eum jactaret in fluQuod ut plenius probaretur,
ac suorum viscerum
men. Tunc ille velut; a Domino sibi hoc praecepium
faceret affectione sanguinis,
an obedientia et mortificatione
ulnis
esset, confestim celeri cursu rapiens lilium,
charitate,
Christi,
quam renunlians quisque pro ejus debet amore praeparvulus, pannis
ferre, de industria negligebatur
indutus, sordibus quoque
potius quam vestimentis
ac foedatus, ut offendere potius quam
delectare paternos oculos posset, quoties ab eo fuisset aspeclus : sed etiam colaphis atque alapis expositus diversorum,
quas plerumque sub obtutibus
suis innocenti parvulo etiam gratis cernebat infligi:
ita obsitus

propriis usque ad oram fluminis advexit jactaturus.

Quod profecto fervore fidei et obedientiae ejus fuisset opere cohsummatum;
nisi procurati fuissent de
industria fratres, qui sollicite ripam fluminis obsiderent, projectumque jam et quodammodo de fluminis alveo parvulum rapuissent; et consummationem praecepti, obsequio patris ac devotione completam ab effectu operis, atque ab ipso fine revo-

sorcassent.
ila ut numquam genas ejus, nisi lacrymarum
CAPUT XXVIII.
dentibus vestigiis videret infectas. Cumque taliter B
infans sub oculis ejus per dies singulos ageretur,
Quemadmodum revelatum sit abbati, de palre Mucio,
pro amore nihilominus Christi et obedientiae virtute,
opus eum Abrahm fecisse, et quod defuncto eidem
abbati idem pqler Mucius in monaslerii adminislrapajris viscera perrigida semper atque immobilia
tionem successerit.
manserunt. Non enim jant reputabat suum filium,
quem secum pariter obtulerat Cbristo : nec curabat
Cujus fides atque devotio in lantumDeo fuitaccede praesentibus ejus injuriis, sed poiius exsultabat,
pta, ut divino statim lestimonio comprobata sil.Revelatum namque est continuo seniori, hac eum ohequod eas nequaquam infrucluose cernebat tolerari:
dientia b Abrahaepatriarcbae opus implesse.Cumque
parum cogilans de lacrymis ejus, sed do propria
liucnililaie ac perfectione sollicitus. Quam districtiobrevi tempore transacto idem abbas coenobii de munnem mentis illius atque immobilem rigorem pervidi hujus commoratione migraret ad Dominum, hunc
ALARDI

GAZ/EI COMMENTARIUS.
a Mirum sane exemplum , et mirandum potius,
intrare. Quam illius professionem ubi mqqister accepit,
Casu clibanus
noh cuhclatur pfbbdre\profiteniem.
tjuam imitandum. Sed iilrnm magis mireris, praecipropier [i. e. prope] ardebat, qui multo igne succenpientem, an obedientem? Abbatem tale quid praecisus coquendis panibus pqrabatur. Exundabal abruptis
pere poiuisse, ut pater filium suum jaciaret in fluet palrem
flamma fornacibut, et intra camini illius concava tolit
meh, quod natura et ratio perhorrescit:
habenis regnabalincendium, Huc igilur advenam illum
liuic praeCepto vqiuisse obtemperare, et de hoc tamC jubet magister intrare, tiec distuiil parere prmceplo ;
qiiam insignj obedientise exemplo commendari. Sed
medias flammas nihil cunctalus ingreditur, qum mox
cum Deus ipse suo tesiirnonio id approbarit,
atque
lam audaci fide victm, velut illis quondam Hebrwis
ipsi abbati revelarit hac illius obedientia opus Abrahae fuisse implfeturri, ut loquitur Cassianns, nimirura
pueris, cessere venienti; tuperata nalura est, fugitinsimilitndine quadam el imitatione singulari: nemini
eendium, et qui pulabalur arsurus, velut frigido rore
dubium esse potest, qitin abbas divino instinctu id
perfusus seipse miratus esl. Sed quid mirum, si tuum,
Christe, lyronem ignis ille non atligit; ut nec abbatem
praeceperit, ri6n!ut fieret (subraisit enim fratres qui
pigeret dura mandasse, nec discipuium pceniteret impesed, qiiotd superius diximus, ut homiimpedirenl),
rio paruisse; qui eo die, quo advenerat dum tentaretur
nis cbnstaritiam, devotionem , obedieniiam
probainfirmus, perfecius invehtus esl; merito felix, merito
ret, et aliis propoheret in exemplum, et merilum
gloriosus,probatus obedientia, glorificatus esl passione.
Obedientiae apud Deum omnibus palam faceret: alter
Haec eleganler Sulpitius (itt primo dial. de virtulibus
vero eodem spiriiu impulsus tamquam sibi divinimonachorum Orient. cap. 13). Plnra admirandae obetns imperaium fuisset, sine mora et haesitatione voluerit obtemperare, velquia existimabat idpraecipi,
dientiaeexempla videre est apud Joannem Climacum
nen simplicifer,
gradu quarlo, qui est de obedientia.
et absoliile ut faceret, sed ad prob Hoc est, Abrahae obedientiam, fidem conslanet experimentum
bationem
obedientiae, ut dictum
est: vel quia, ut verbis Cassiani (Cap. 26) utar, pro
tiamque simili facto expressisse atque imitatum esse.
De qua Apostolus Hebr. xi : Eide Abraham oblulil
reverehtia senioris, et obsequii simplicitate sincera
Isaac, cum tentaretur; ef unigenilum offerebat, in quo
credebdt (pla fide illum nihil poste incassum et sine
ratiphe prmcipere. Atque ita de aliis similibus exem- I) susceperat repromissionem. Simili exemplo eadem sentenlia declarala est in Vitis Patrum, loco superius
plis sentiendum, in quibus omnipotens Deus simnotato : Vir quidamntonaslertum ingressusfuerat, iriplicem et promptam obedieniiam superiorum jussa
bus ftliis in swculo reliciis. Post tres annos cum licennon examinantem stupendis miraculis comprobavit
tia abbalis abiit in civitatem, ut eos adduceret ad moet confiriftavil.
magis admirabile,
Unum!exeraplura
nasterium; et invenit duos ex eis jam esse defunctos :
cujus supra mentionem leci (Cap. 24), libet liic reunum vero solummodo remansisse. Quern assumens,
ferre, qiiod scribit Sulpitius loco supra citato. Cum
eratin pislrino.Abadduxit eumad abbalemfquilunc
quidam, inquit, smculi aclibus abdicatis monasterium
bas infantem complexusi dixit patri ejus: Amas eum?
magnm dispositionis ingressurus cmpisset rogare, abbas
Et ille dixil : Etiam. Rursum dixil eirOmnino diligis
eicwptl multa proponere : graves esseistius disciplinw
eum? E( respondit: Etiam. Hwc audiens abbas dixit
labores, sua vero durq imperia, qum nutlus facile valeei : Tolle ergo, t amds eum, el mitte in furnum qui
retimplefe,; atiudpotius monasterium, ubi faciliqribus
modo ardet. El lenens pater fitium suum, jactavit eum
legibus, vjveret, expeteret; non lenlarel aggredi, qtwd
in furnum ardentem. Statitn autem factus est furnus
imptere hon posset. Ille vero nihil his tenoribus pervelut ros. Ex qua re acqiiisivit gloriam ~in tempore illo,
moveri; sed magis ita omnem obedientiam polticeri, ut
Sic ibi.
si eum abbas in ignem ire vrmciperel, non recusaret
quemadmodumAbrahampalriarcha.

189

DE CCENOBIORIJM INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM.

190

praeponens cunclis fratribus, successorem sibi atque A tam vilis et insueti officii novitate, nec considerang
abbatem monasterio dereliquit.
indignitatem rei, nataliumque splendorem, ac venditionis injuriara, dum illam Christi humilitatem.quse
CAPUT XXIX.
est vera nobilitas, per obedientiae gratiam desiderat
De obedientia fralrit qui, decem sporlat ctrcumferens,
obtinere.
pubiice dislraxit ad abbatis imperium.
Non tacebimus etiam nobis cognitum fratrem seCAPUT XXX.
cundum saeculi hujus ordinem summae familiae.Nam
De abbalis Pynuphiihumilitate,
qui, relicto ccenobiocca
leberrimo, cui presbyter prweral, longinquummonapatre comite ac ditissimo oriundus fuit, studiis quo'
sterium, in quo velut incipiens susciperetur,desideque Jiberalibiis non mediocriter institutus.
Qui rerio subjeclionis expetiit.
Iictis parenlibus, cum ad ntonasterium
pervolasset,
ad comprobandammentis
Coarctat nos libelli modus ad finem tendere, sed
humilitatem, vel fidei ejus
c obedientiae bonum,
ardorem, confestim ei a seniori praeceptum est ut
quae inter caeteras virtutes prib decem
matum tenet, non patitur nos eorum gesta qui per
sportas quas necesse npn erat publice venhanc claruerunt penitus silentio praeterire.
ditari, cervicibus suis onerans, distrahendas per plaPropter
teas circumferret:adjecta
quod utruraque congrue temperantes, id est, tara
conditione, qua diutius in
hoc officio retineretur,
ut si forte eas unus pariter B brevitali quam studiosorum desideriis atque uiilitacoemere yoluisset, non cederet, sed singillatim eas
tibus servientes, unum adhuc ponemus humilitatis
quaerentibus venundaret.
exemplum, quod non ab incipiente, sed a perfecto
Quod ille tota devotione
et omni confusionis verecundia pro nocomplevit,
mine ac desiderio Christi calcata, sportas humeris
suis imponens, pretio statuto distraxit, ac pecuniam
ad raonasterium reportavit : nequaquam perterritus
ALARDI GAZMl
a De vocabulo comitis
ejusque varia acceptione
et multiplici comitum dignitate, videndi sunt Juris
ex quibus hoc lantum notasse
Civijis interpretes;
suffecerit, ante tempora Constantini Magni imperatoris comites dictos fmsse qui consules, proconsules
comitabantur in negotiis
praesidesque provinciarum
publicis obeundis, lamquam eorum administri et adjutores, et cum illis velut assessores jus dicebant
(Baron. irinoiit ad marlyrolog. 31 maii). A lemporibus autem Constantini imperatoris, poStquam impetranslatum est,
rium Romanum Consiantinopolim
comites dicti suut quos idem imperator e.xmagisiralibus delegerat, quasi consocios in administratione
et amplissimis digniiatibus
et munerihus
imperii,
ornabat. Erantque bi triplicis ordinis, nempe primi,
secuudi et tertii, ut scribit Eusebius in Vita Constantini lib. iv, cap^ 1. De his comiiibus complures sunt
tituli in icodice Theoilosiano lib. xn.
b Inter alia veierum monacborum opificia seu manualia opera, frequens est menlio sporiarum, quas
vimine, vel junco, spario, aut simili materia texebant, aique iis diveuditis, victum et alia necessaria
sibi parahant (Vide supra cap. 13). Testis D. Hieronymus epist. ad Rusticum monachum et in Vila Hilarionis, Palladitis in Lausiacis, et Cassianus hic et
alibi saepius, Sozomenus lib. vi, cap. 29.
c Quo sensu quave ratione obedientia inter caeteras virtuies primatura teneat, dictura est in praecedentibus (Cap. 12).
d Punilicum vocai Petrus in Catalogo lib.
xi, cap.
56; Dionysiiis et noslri mss. Piuuphium. Hujus est
Collalio vigesima de poenitentiae fine, ut ibi videre
est.
e lmmane coenobium vocat, ut
opinor, tam loci
amplitudihe, quam monachoruni numero et mullitudine; quippecum in uno monasterio tria subinde monacborura millia degerent, leste D. Augustiuo (Lib. i
de Moribus Eccles. c. 31); immo innumerabilis multitudo, ut scribit D. Hieionymus in epistola ad Eustochium.Qund si singuli monachiin singulis et distinctis cellulis habitariut,eodemHieronymo
auctore,
ut solent nunc Carlhusiani; vel saltem biui ant terni,
ut habetRegula S. Pacbomii apud Palladium (Hislor.
Lausia. cap. 38); facile est aestiiriarequantam loci
Sed ad preamplitudinem et vastilaiem occuparint.
sbyterum quod attinet, hic occurrit notandum quod

abbate complelum,
struere, sed eliam seniores
virtutem lectione sua poterit
abbatem d Pynuphium, qui,
atque

non solum juniores inad perfectam humilitatis

inciiare. Vidimus itaque
e cum esset immanis cce-

COMMENTARIUS.
cum olim tam eremitae quam coenobitae plerique extra urbes procul a reliquis hominibus habitareni,
nec possenl ad ecclesias episcoporura vel parochorum convenire, babebant pleraque monasteria suum
abbatern presbylerum, a quo sacrarnenta percipiebant. Id indicat divus Augustinus loco memoralo, et
epist. 81, ad Eudoxium, qiiem presbyterum et abbatein nominat; et Epiphanius in epistola ad Joannem
ubi dicii se ordinasse PauliniaHierosulymitanum,
C num fiatrem S. Hieronymi presbyterum monasterii
Beihleemitici:
Proplerea quod multiludo
fratrum in
monasterio consistens nullum se habere quereretur qui
sibi Domini sacramenlaconficeret, eo quodsancti pretbyteri Hieronymus et Vincentius ob verecundiam el
humititatem nollent debitasuo nomine exefcere sacrificia, el laborare in hac parle ministerii, quod Chrislianorum prmciptta salus est. Idem vero Hieropymus
epistola 27, scribit sanctae Paulae viduae loca Terrae
Sanctae visitanti occurrisse sanctum et venerabilem
episcopum
Isidorum, cum turbis innumerabilibus
monachorum, ex quibus mulios sacerdotalis et levilicus sublimabatgradus.
Sozoraenus libr. vi Histor.,
multos iiionaehoriim patres seu abbates presbyteros
fuisse commemorat,
eosque nominatim recenset.
Palladius item refertin monasterioNitriaeoctofuisse
presbyteros, lla tamen utquamdiuviveret primus presbyler, nullus alius offerrel sacrificium, necjudicarel,
nec haberet sermonem; sed tacile tantum cum eo seder\ rent. Auguslinus (Libro i deMoribus Eccles., cap. 31
et 35)idocet non solum in solitudine, sed etiarn in
urbibus, ul Romae et Mediolani, monachos habuisse
pra-posilum presbyierum : qui sine dubio ideo presbyter erat ut in coenobio sacramenta conficeret et
caeieris administraret.
Idein etiam colligitur ex multis Cassiani Collationibus,
praecipue 18 c. 15, ubi
abbas Paphnulius Scythiae eremi presbyter luisse
etiam colligi posse
perhibetur. Nec improbabiliter
videtur ex Regula D. Benedicli cap. 46, ubi monet
occulta peccaia abbati esse confltenda. Si animw,
inquit, peccali caum fuerit lalens, lantum abbati, aut
spiriiualibns senioribus palefaciat, qui sciant curare
sua, et aliena vulnera non detegere el pubticare. Quod
de confessione sacramentali exponit Turrecrernatus,
quae non aliis fit quam sacerdotibus : unde quidam
ibi glossator annotavit in margine arg. quod abbates
lempore S. Benedicli erant sacerdotes, et per eome-

191

JOANNIS

CASSIANI

192

nobii presbyfer, quod est in iEgypto", non longe a iA sarcnlo deorsum incurvus, laxabat oleribus terram,
a
deinde stercus humeris suis adveclans, eorum radiPanephysi civitaie, et pro ipsa reverentia, vel vilae
cunclis honorabilis
cibus ingerebat. Cumque haec intuens frater, super
suae, vel aetatis, vel sacerdotii,
ac venerandus existeret, videns se pro hoc ipso huagnitioneejusdiutissimafuissethaesitationedetentus,
miiitatem illam quam secundum suae mentis ardorem
propius tandem accedens, et non solum vultum, sed
concupierat, exercere non posse, nec habere quo viretiam sonum vocis diligenter
ad pedes
explorans,
tutem

desideratae subjeclionis
clam fuextenderet,
giens de coanobio, secessit solusin Thebaidos ultimas v
partes: ibique deposito habitumonachorum,assumexpta saeculari veste, ccenobium Tabennensiotarum

ejus corainus procidissel,

primo
quidem super hoc
cur
stuporem summum videntibus cunctis incussit,
videlicet

istud faceret

et in quo
petiit, quod sciebat cunctis esse disirictius,
se.vel pro longitudine regionis credidit ignorandunt,
vl pro magnitudine
monasterii
ac multitudine
fra-

ipsos velut novitius, ac de saeculo nuper egressus, habebatur extremus; post vero miraculo sunt majore perculsi, cum
ejus nomen, quod aprid ipsos quoque magna fuerat
A quo
protinus
prodidisset.
opinione compertum,

trum

universi

fratres

facile

posse celari. Ubi diutissime pro foribus

perseverans, cunctorumfratrum
gcnibus provolutus,
ut susciperetur
summis precibus ambivit. Cumque
multo despectu tandem fuissel admissus, quod scilicet decrepilus
senex, et qui omnem suam in saeculo
viiam pervixisset,
aetate ullima
ingredi coenobiura
poslularet,quotemporejam
voluptatibus
praevaleret;
causa religionis
expelere

nedeservirequidem
ac ne hoc quideni

suis

ipsum
sed famis

eum assererent,
et inopiae necessiiate constrictum;
ut seni nullique
mandaoperi penitus apio, horti cura diligentiaque
lur. Quam sub alio fratre juniore, qui eum sibi creditum

exercens, sic eidem subdebatur,

retinebat,
desideratara humilitatis
excoletantaque obedientia
bat virlutem,
ut non solum ea quae ad borti curam

ei qui apud

prioris ignorantiaeveniam
postulantes, quod eum videlicet tanto tempore inter juniores
ac flentem, quod
]B ac parvulos deputassent, invitum
invidia diaboli digna sibi fuisset conversatione atque
humililate

fraudatus,

quam

diutissime

tandem aliquandoseinvenissegaudebat,nec
set vitant suara in illa quam arripuerat

requisilam
meruis-

subjectione
cusloreduxerunt,

ad proprium
ccenobium
finire;
ne ab eis quoque sidientes eura summa diligentia,
militer quoquam dilapsus aufugeret.
CAPUT

XXXI.

Quemadmodum abbas Pynuphius reductus in monatlerium suum, et modito tempore ibidem commoratus,
iterum fugerit in pafles Syrim. <

verum etiam universa i

diligentiamque
Ubi cum fuisset modico tempore demoratus, eo
pertinebant,
officia quae cunclis erant aspera, vel indigna, atque i
desiderio atque ardore sucdem rursus humilitatis
ab omnibus ducebantur horrori, lota quotidie seduli- C census, captans noclurna
ita diffugit,
ut
silentia,
sed ignotas el alienas
tate compleret. Complura
etiam, nocte consurgens, ,
jam provinciam non vtcinam,
ita furtim, nullo teste vel conscio, tenebris occulen- longeque divisas (positas) regiones expeteret. Nam
tibus elficiebat, ut penitus auctorem operis nemo deconscendens navera in Palaeslinae parles commeare
si ad illa setriennio
prehenderet.
curavit, credens se tutius latitaturum,
Cumque ibidem
delitescens, ,
dispersis per universam .-Egyptum ubique fratribus, ,
quaereretur, a quodam tandem visus qui de iEgypti i
habiparlibus commearat, vix potuit pro humilitate
tus sui ac vilitate officii quod gerebat, agnosci. Nami
ALARDI

GAZ^EI

metipsum asportasset loca, in quibus ne nomen quidem suum fuisset auditum. Quo cum advenisset,
expetivit, quod non
nostrum monasterium
protinus
b
Dominus
longe fuit a spelaeo, in quo

noster

Jesus

COMMENTARIUS.
sancitum est
id
quens et ipse. Caeterum monui in praecedentibus
judiciis. Et dudum ecclesiasticis legibus
deslatu. monachorum), ut non
non fuisse perpetuum, et multos id ternporis dictos
(Clement. Neinagro,
immo et
fuisse abbaies, id est, patres monacborum seu anasolum abbates, sed priores conventuales,
ad
monachi oinnes, cessante legiliino impedimento,
chorelarum,
qui non erant presbyieri et sacerdotes,
sed prolessione tantura monachi, et ordine laici. Id
ordines sacros etad sacerdoiium opportunotempor?Sed de his alibi.
enim praeter alia, quac alibi relulimus
(Colt. 2, cap.
promoveantur.
a Ita scribiturhujus
urbis nomen apud Ptolemaeum
5; Co(/. 3, cap. 1), probari potest, tnm ex Decreio D
Silvestri
et in Vaticanis codicibtis, ait Ciaconius. Oppidum est
papae apud Gratianum,
quod sic babet:
Cassianus collat. 7,
Ponlifici presbyter, presbylero diaconus, diacono subjEgypli, de quo itidem meminit
diaconus, subdiacono acolythus,
acolylho exorcista,
cap. 26.
b Vocabuluin roagis poeticum
exorcistm leclor,lectori
pro spelunca (Vidc
ostiarius,osliario
abbas,abbati
collat. xvn c. 5). Virgilius
Ecloga decima:
monachus, in omni loco reprmsenlenl obsequium (In
dist. 93, cap. A subdiacono).
Certum est in sjlvis inter spelaeaferarum
epitome JurisCanonici,
Malle pati.
a superioribus ad inferioUbi vides gradationefacta
regionem
res, abbatem ostiario postpositum,
utpote laicum
Quod ad rem attinet, qui Hierosolymitanam
ut ibi notat glossa ( Hinc esl in fine 16
narrant, stabulum illud, in quo Christus
clerico,
lustraverunt,
Dorainus nosier natus est, speluncam fuisse quamqvmst. 1) : tum ex quadam epistola D. Hieronyrai
ubi narrat modam, in qua praesepe ih rupe excisum erat. Quod et
(Epki.de
opere el humilit.wnonachi),
qui speluncam pasnachos Scythiae quadam dieconvenisse in[unum utsaSS. Patrum calculo coniprobatur,
sitam.
in suburbiis Bethleemiticis
sim nominant,
cerdotem sibi invenireni, qui ipsis Missarurasolemnia
retert idern Grauaiius (Lib.wDecrel.
Unde S. Hieronymus inepistola 18 adMarcellam inter
celebraret,ul
alia scribit:
Caeterum posteQuo sermone, qua voce speluncam Salvacap. 1 de mta. et qualis , prwficien.).
toris exponam, etillud prwsepe,inquoinfantulusvagiil?
rioribus saeculis consiat noraen abbatis transiisse in
sermone honorandum ett.
silentio magis, quaminfimo
nomen dignitatis, ut colligitur
ex cap. Decernimus de

195

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITUTIS

RENUNTIANTIUM

194

Christus ex Virgine nasci dignatus est. In quO per- ,\. ei cohaerentibus, repromittitur
in futurura : lta poenae
modico tempore delitescens, secundum sententiam
gravissimae praeparantur his qui lepide eam negliDomini (Matth. v), tamquam civitas super montem
genterque fuerint exsecuti, ete secundum hoc quod
posita, dimius abscondi non poluit. Nam continuo
professi sunt, vel quod ab hominibus esse credunlur, fructus efiam congruos sanctitalis eidem exhiquidam fratrum qui ad loca sancta de ^Egypti parMelius est enim,d secundum Scribere neglexerint.
tibus orationis causa convenerant,
agnitura eum
summa vi precum ad coenobium suum revocarunl.
pturara (Eccles. v), non vovere quemquam, quam
CAPUT XXXII.
Qum prmcepta dedit idem abbas Pynuphius fratri quem
in suum monasterium recipiebat.
Hunc igitur senem pro illa, quae nobis fuerat apud
cum post
ipsum in monasterio noslro familiaritas,
haec injEgypto studiosissime requisissemus, "exbortalionem quam dedil fratri quem sub nostra praesentia in coenobio suo recipiebat,
quia puto ex hac

vovere, el non reddere; et, Maledictus qui facit

opus Dei negligenter
(Jerem. XLVHI). Ideo igitur a
nobis diutissime refutatus es, non quia tuam vel omnium salutera non toto desiderio cupiamus amplecti,
et his qui ad Christum cupiunt converti etiam procul occurrere non oplemus: sed ne temere recipientes, et nos apud Deum leviiatis, et temetipsum
reum gravioris
supplicii faceremus, si ad prsesens

animus est i> fac.ile susceptus, necpondus

accedere,
posse aliquid instructionis
professionis hujus inb Nosti, ait, quot diebus pro
opusculo huic inlexere.
telligens, vel destitutor post haec, vel tepidus exstfforibus excubans, hodie sis receptus. Cujus difficullisses. Quamobrem ipsam causam abrenuntiationis
tatis causam primitus debes agnoscere. Poterit enim
debes in primis agnoscere : qua perspecta, quid te
libi in hac via, quam ingredi concupiscis, multum
inconveniat agere, ex ejus ratione manifestius
conferre, si, ratione ejus agnita, ad Christi servistruaris.
tium consequenler ac sicut oporlet accesseris.
CAPUT XXXIV.
CAPUT XXXIH.
Quod abrenuntiatio nostra nihil sit aliud quam
Quod sicul magna remuneratio monacho debelur secunmortificalio, et imago crucifixi.
ila el pmna
dutn inslitulionem patrum laboranli,
0 Abrenuntiatio
nihil est aliud quam crucis ac
similiter tribualur, et idcirco non debeat quis facile
indicium. Ideoque noveris hodierno
mortificalionis
admitti in monasterio.
die te huic mundo et aciibus ejus ac desideriis esse
Sicut namque immensa gloria fideliter servientif secundum Apostolum
bus Deo, ac secundum institulionis
defunctum, teque
(Galat. vi)
hujus regulam
ALARDI

GAZMl

COMMENTARIUS.

a Refert Auctor insignem oralionem seu exhorta- C cap. 19), ubi ait eos qui so monachorum institulo
addicerent, tacile coelibauim admittere consuevisse.
lionem abbatis Pynuphii ad novitium factam, quem
Itaque hoc etiam tamdiu servatum est, quamdiu
recipiebat; eamque reliquis hujus libri capitibus proprisca illa pietas ac verecundia salis fuit ad homines
possit abbas in
sequiiur : quam opportune imitari
: processn vero temporis,
in officio couiinendos
bujusmodi receptione seu admissione novitiorum.
crescente hominum malitia, consnltius ac lutius viMeminit hujus exhortationis collat. 17 cap. 5.
b De hac probatione et excubatione
sum est, ab iis qui vere religiosi aut monachi haberi
ante fores
<vellent,
tam castitaiis
monasterii egiraus superius (Cap. 2 hujus): et refert
expressam promissionem
Palladius hujusmodi probalionis
quam paupertatis et obedientiae exigere: quemadexempla in Paulo
modum et D. Basilius ibidem decernit, el alii relisimplice, et MacariO, qui simulato habilu petens a
lacita
Pachomio admitti, seplem dies anle fores exspegionum fundatores et insiitutores staluerunt;
tamen professione non exclusa, sed certis conditioctavit.
c Notet lector lum ex hoc cap., tum ex sequsnlinibusper sacros canones circumscripta : unde parem
accipit cum expressa professione firmitatem et oblibus, nomen professionis monasticae, atque hinc colgationem.
ligai professionem raonasticam a monachis eliara ved Alii codices : Secundum Scriplurm sententiam.
teribus , saltem tacite ct interpretative
, emissam;
Habetur autem haec sententia apud Ecclesiasten
et praevaricationis
ejusque vim, seu obligationem,
cap. v his verbis : Si quid vovisti Deo, ne moreris
poenam hicexpressam. Quod contra haereticos hujus
reddere : displicet enim ei infidelis et slulta promissio ;
lemporis observandum. Quod si quis quaerat an eadem fuerit eo saeculo religiosae vilae fonna quae nunc r. multoque melius est non vovere, quam post volum promissa non reddere.
est, nihil plane ambigendum quin simillima fuerit.
c Abrenuntiaiionis,
sicut et abnegationis,
vocaNam et primis Ecclesiae temporibus non solum paubulnm sumptum ex verbisSalvaloris
apud Matthaeum:
pertaiem, castiiatem, et obedientiam profitebantur
Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, et
inonachi, uli ex Philoneconslat (Lib. de Vita suppli.);
tollat crucem snam, el sequatur me (Mailh. x). Et
sed et voti vinculo ad haec perpetuo observanda ohliapud Lucam : Omnis ex vobis qui non renuntial omnigabantur, ita ut ab illo statu deficere illicitum plane
bus qum possidel, non polest meus esse discipulus
ac nefarium censeretur. Hoc tantura inlerest, si quid
(Luc. xiv). Qnid autem sit abnegatio, sive abrenuninterest, quod non adhuc tanta inerat raonasticis
liatio (sunl enim haec synonyma), late disseritur colliisce votis auctoritas, sive, ut Theologi vocant, sode tribus abrenuntialionum
laiione tertia.ubi
lemnitas : et fortassis initione expresse quidem, ut
geueribus agitur.
vero similius est, ac publice vota emittebantur;
sed
{ Ad Galatas sexto cap. dicit Apostolus : Mundus
ea professio, ex communi omniura sensu et conmihi cruciftxus est, et ego mundo. Quod exponens
sensu, ita erat religioso staiui annexa, ut etiamsi
D. Gregorius (Lib. v Moral. c. 5): Mundus, inquit,
voce nulla factaesset professio, tamen intelligeretur
ei cruciftxus eral, quia hunc cordi suo jam mortuum
simul cum statu suscepta cjus professionis obligalio :
non amabat: sed et seipsum mundo cruciftxerat, quia
eo scilicet modo quo nunc castitatis votum sacris
lalem se ei exhibere sluduit, nl ab eo, quasi mortuus,
ordinibus annexum intelligitur.
Quod ex D. B&silii
concupisci non posset. Et infra : Quia igilur nec Paupotest (Epist. ad Amvhito.
quodam loco inlelligi

JOANNIS

lOS

190

CASSIANI

mrirido hiiic esse crucifixum,

applicare debemus. Et sicut is qui
tibique hunc mundum. A Constrinxerit,
Considera ergo condiliones crucis, sub cujus te deinpatibulo crucis affigitur non jam praesentia conlemceps saciamento oportet in hac luce versari,
quia
platur, nec de suis affectionibus cogitat, non pro die
nulla poscrastino sollicjtudine
jam lu non vivis, sed ille vivit in' te, qui est crucicuraque dislenditur,
fixus pro te (Galal. n). Eo ergo habitu ac figura, qua
sidendi concupiscentia
nulla superbia,
permovelur,
nulla contentione,
nulla aenrulatione succenditur,
pro riobiS in paiibulo fuit ille suspensus, nos quoque
necesse est in bac vila degere, ut scilicet secundum
David (Psal. cxvm),
affigentes de timore Domini

non de praeseutibus

non praeteiilarum
dolet injuriis,
jam recordatur,
seque cura adhuc spirat in corpore
cunctis elementis eredit esse defunctum, illuc prae-

carnes

voluntates
ac desideria,
nostras, uiiiversas
tion nOstras concupiscentiae serviehtia, sed morlificationi ejus babeamus affixa. Sic enira Domini praenonaccepitim implebimus dicentis (Maith. x):Qui

mittens
illico

breviter.

legem

Domini,

quo

ALARDI

oporlet

CAPUT

XXXVI.

noslrq nihil prosit, si eisdem quibus

Quod renunlialio
renunliavimus
implicemur.
Cave ergo ne quid aliquando eorura resumas quae
renuntians abjecisti, et b contra Domini interdictura

nos illa
GAZMl

Domhti

carnales.

quoquam movendi vel convertendi habet potestatem:

ita et nos voluntates
nostras ac desideria,
non securidum id quod nobis suave est ac delectat ad prsesed secundum

dubitat

lloc enim modo mortificaias

B migraturos.
poterimus
universas concupiscentias nostras, et affectus habere

Quod crux noslra limor Domini sil.

. Crux nostra tiinor Doraini esi. Sicut ergo cruoifixus quis jam non pro animi sui motu membra sua

sens,

inluitiim,
quo se non
ita nos quoque a limore

his omnibus, id est, non solum

carnalibus vitiis, verum eliam ipsis elementis mortUos esse, illuc habemes oculos animae nostrae defixos, qoo nos sperare debemus momentis
singulis

cruceiti

Audi rationem
quts pbssit esse crucifixus?
CAPUT XXXV.

cordis

transituTum:

crucilixos

suam et sequilur me, non est me

dignus. Sed forte dicas: Quomodo pOtest homo crucerii suant jugiler portare, vel quemadmodum vivens
cipit

sui

COMMENTARIUS.

lus mundi gloriam qumrebat, nec a mundi gloria ipse

qumrebatur, et se mundo, el mundum sibi crucifixum
esse glorialur. Haec Gregorius. Pulcbra auiem iu hoc
comparatio monachi et
capite et sequenti instiluittir
hominis cruci affixi, lectu dignissima et praxi. Quam
Caesarius itidem (Lib. vui c. 10)',
coraparationem
sed Cisterciensis C
hon ille Arelatensis
episcopus,
monachus, apposite et consentanee huic loco explanat in liuiic modiini : Duplex est religiosorum crucifixio, hominis inlerioris per alienam compassionem, et
hominis exteriofis per propriam carnis morlificalionem.
Cr.ttx enim dicitur a crucialu : crux monachorum rigor
ordinis est, tuin propler vigilias et orationes, lum prolum propter silentium et
pier jejunia et castigaliones;
et
opera manuum; lum propter carnis conlinenliam,
duriliam.
'vesliinenlorum
Qui autem sunt
stratique
fihrisli ? Qui cum Apostolo dicere possunl (Galat. u):
Ghrislo confixi sutnus cruci : qui carnem suam crucifixerunt, id est, cruci affixerunl, cum viliis operum et
concupiscenliis desideriorum pugnantes : nec ponuntur
sed passive,
illi duo genilivi plurales inslrumenlaliler,
eo quod per virtutes in carnis maceruttone mortiftcen.lur. Tres clavi, quibus corpus moitachi cruci debel esse
dffixum, tres sunt virtules per quas, teste Hieronymo,
marlyres cfficiuntur, scilicet obedientia, palienlia, humanum monachi dcxlram configat obedientia
miiiias:
g
sinislram patientia sine simulasine murmuratione;
liohe ; clavum obedientim impellat amor tupernm liberlalis: clavum patienlim limor pmnm gehennalis. Pedes
illius vera humililas configat; ul non solum prmlalis,
ted et fralribus se propter Christum subjiciat, ut dicere
possil cum Psalmista (Psal. cxvm) : Humiliatus sum
usquequaque, Domine: Et in alio psalmo (Ps. LXV) :
homines super captla nostra. Duo pedes,
imposutsfi
duptex est superbia, mentis scilicet et corporis : et licet
non tamen insuperbia caput sit omnium viliorum;
congrue per pedes, qui infimm sunt parles corporis,
quandoque designatur;
quod eniin valde odimus et
despicimus, hoc pedibus conculcamus: unde Josue fiiiis
Israel ut colla regum calcarenlur prmcepit. Ita ille
adinstar homiiiis cruciiixi depingit.
monacliuin
a
vide
muudo morlui
Qomodo raonachi dicantur
colkt.
24 cap. 9 explicalum.

b Alludit ad loetim Mallhaei xxiv

capite, ubi Domiet calamitate
Junus, de excidio Hierosolymorum
daeorum loquens, ait L-Tunc qui in Judwa sunt, fugianl ad monles ; et qui in tecto, non descendal, ut
tollal atiquid de domo sua; et qui in agrb, non revertatur tollere lunicam^suam.
Quem locum etiam D.
Hilarius mystice et moraliter,
ut hic Cassianus ,
inierpretalur.
Quo qiiidem seusu vere diciturmonacho interdictum
de perfectionis
teclo descendendo
aliquid tollere ex his quae abrenuntians abdicarit;
aut de. agro Evangelicae operaiionjs Teverii, uttunica, hoc est, externis (et temporalibiis
bonis, quibus
se spoliarit,
Sed juvabit hic SS. Patres
reyesiiatUr,
disserentes
audiisseJ Hilarius
in commentario
:
Teclum, inquit, es! dpmus fasttgium, et habiiationis
lolius excelsa perfeclio. Qui igitur in consummatione
domus sum , id est, in cordis sui perfectione constiterit, descendere in humiliora rerum smcularium cupiditate non debet. Et qui in agro, scilicel posilus in operalione prwcepti, non ad curas pristinas reverlalur, ob
quas velerum exinde peccaminum, quibus anlea contegebatur, erit tunicam treliclurus. D. Hieronymns Liciniuiti ad perseveranliam
horlatur
inulds hujusmodi
sententiis coacervaiis,
quasi in idem spectaniibus :
Obsecro te, inquil (Epist. 28), et moneo parenlis affeciu, ul qui Sodomam reliquisti (Gen. xix), ad montana festinans, posl tergttm ne respicias ; ne aratri stivam (Luc. ix), ne fimbriam Salvatorit,
ne cincinnos
ejus, noclis rore madefaclos (Caitlic. v), quos semel
tenere cmpisli, aliquando dimiltas; ne de teclo virtulum prislina quwsilurus veslimenla descendas; ne de
agro revertaris domum (Malth. xxiv); ne campeslria,
cum Lolh (Gen. xin), e( amwna hortorum diligas, quw
non hrigantur de cmlb,ul terra sancla, sed de turbido^
flumine Jordanis, poslquam dulces aquus maris Mortui
cominixlione
mulavii, Cwpisse multorum esl;ad culmen pervenisse, paucqrum. Qui in sthdio currunt, omnes quidem currunl;. sed unus accipit bravium (1 Cor.
vi). At contra nobis dicitur. Sic currile, ut comprehendatis (1 Cor. ix).D. Augustinus in epistola ad Hesycbium (Episl. 80): I'a tribulationibus,
inquit, cavendum est, ne quisquam deviclus ad carnalem vitam de
spirituali sublimilalc descendal; aul quiprofeccratiu

j 97

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IV. DE INSTITOTIS

RENUNTlANTIUM.

198

j (Matth. xxtv) de agro evangdicae operationis rever- \ paupertas, quam nunc coram ipso professus es, usque ad extremum vitae, quemadmodum arrepta est,
sus, inveniaris tunica lua, qua te exspoliaveras,
a te non fuerit custodita. Quod ut possis implere, tu
revestiri: neque ad humiles terrenasque mundi huB ejus capita, id est, cogilalionum
et contra
principia semper
jus concupiscentias ac studia revolvaris,
, Christi mandatum de perfectionis lecto descendens,
observa, b ad seniorem scilicet mox ea deferens. Ita
; tollere
enim disces perniciosa ejus initia conterere, si nihil
aliquid prsesumas ex his quae abrenuntians
ex eis seniori tuo erubueris revelare.
ne affectionis pristiabdicasti. Cave ne parentum,
nae recorderis, et ad curas hujus saeculi sollicitudiCAPUT XXXVIII.
tiesque revocatus, secundum Salvatoris sentenliam
adversum tentationes,
De renuntiantis prmparatione,
et de paucis imitandis.
ponens mauum luam super aratrum, et aspiciens
retro, regno coelorum aptus esse non possis (Lucw ix).
Quapropter secundum Scripturae sentenliam (EcCave ne quando superbiam, quara nunc incipiens
cli. n) egressus ad serviendum Domino, sta in tiardore fidei ac plena humilitate calcasti, cum coemoreDei.ei praepara animamtuam non ad requiem,
peris psalmorum vel professionis hujus quamdam
non ad securitatem, non ad delicias, sed ad tcntanotitiam degustare, paulatim elatus resuscitare metiones et angustias. Per multas cnim tribulationes
diteris.ac secundum Apostoli sententiara (Galal.n),
"
in regnum Dei (Actor. xiv).
oportet nos inlroire
iterum reaedilicans praevaricatorera
quae destruxisti
Angusta namque est porta et arcta via quae ducit ad
constituas temelipsum;
sed potius ut in bac uuditavitam, el pauci sunt qui inveniunt eam. Considera
te, quam coram Deo et angelis ejus professus es, ad
ergo le de paucis et eleclis effectum, et ne exemplo
finem usque perdures. In hac quoque huhtilitate, ac
ac lepore multitudinisrefrigescas
:sed vive ut pauci,
in
monasierio
decem
ut
suscipereris
patientia,
qua
ut curn paucis inveniri merearis in regno Dei. Mnlti
diebus pro foribus perseverans multis lacrymis imenim suntvocati,pauciveroelecti(Jlfa((/i.xx
e(xxu);
modo
verum
eliam
non
proficias,
persistas,
plorasti;
et pusillus est grex, cui complacuit patri haercditaSatis
enim
miserum
ut
cum
est
alque succrescas.
tem dare (Lucw xn). Itaque non leve noveris esse
ac
tuis
et
debeas a rudimentis
primordiis
provehi,
peccatum, c perfectionem professum quempiam, ea
ad perfeciionem tendere, etiam ab ipsis incipias ad
quae sunt imperfecla sectari. Ad quem perfectionis
inferiora recidere. Non enim qui cceperit haec, sed
statum his gradibus alque hoc ordine pervenitur.
qui perseveraverit in his usque ad finem, hic salvus
CAPUT XXXIX.
erit (Matth. x et xxiv).
. Quo ordine ad perfectionem ascendere opOrteat.
CAPUT XXXVII.
d
G
Principiura nostrae salulis ejusdemque custodia,
Quod diabolus nostro fini semper insidielur, el nos
sicut dixi, timor Domini est. Per huncenim et iniejus caput jugiter observare debeamus.
Versutusenim
serpens (Genes. m) calcanea nostra
tium conversionis, et vitiorum purgalio, etvirtutum
semper observat, id est, insidiatur exitui noslro, et
custodia, his qui irabuuntur ad viam perlectionis,
hominis mentera,
usque in finem vitae nostrae nos supplantare conaQui cum penelraverit
acquiritur.
tur. Et idcirco bene coepisse nihil proderit, nec plererum omnium parit; oblivionem
contemptum
pano fervore renuntialionis
arripuisse
principia, si
rentum, raundique ipsius gignil horrorem :contemhaec congruus etiam finis similiier non commendaptu autem ac privatione faculiatum omnium, humiverit alque concluserit, Chrislique humilitas atque
litas acquiritur.
Humilitas vero his indiciis comALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

anteriora se extendens, deficiendo in posteriora defiperfeclus esse, vade, vende omnia quw habes,'et da
ciat. Vide plura in eamdem sentenliam
ad cap. 27
pauperibus, el veni, sequereme. Unde consequens est
lib. vn.
religiosum nou leve peccatum admittere, ut hic dia Ejus, supple serpentis, hoc est, diaboli, de quo
jjitur, si studium seu affectum adipiscendae perfeIsidorus apposiie ad hunc locum dicit: Diabolus
vtionis abjiciai, ant remittat: multomagis si sic apud
se statuat, et dicat : Nolo ad perfectiouem tendere,
serpens est lubricus, cujm si capiti, id est, primm
dum D aul in ea progressum facere. Ita inielligendiis D. Hiesuggestioni non resistitur, lolusininlimacordis,
non seniilur, illabitur
( Jsidor. lib. n de summo
ronymus cum ad Helindorum ita scribit : Tu perfeBono c. 1).
clum le fore pollicilus es. Nam quando, relicla mtliiia,
b De hac salutari doctrinael cautione SS. Patrum
(e caslrasli propler regna cwlorum, quid aliud quam
pro juniorum seu noviliorum instiiutione ac luilione
perfectam secutus es vilam ?
d De limore Dei pluribus in locis
adversus diabolicas suggestiones, dictum est in praeagelur. Vide
cedentibus (Cap. 8 et 9 hujus lib), et alibi plura
lib. xu c. 51,collat. 3 cap. 18, collat. 11 cap. 6et8;
dicenlur.
traclalu 59 in Reet, si lubet, adi Turrecrematum
Perfectionem
non quod
profitentur
religiosi,
gula D. Benedicti, de timore Domini fuse ac pie
statim teneaniur esse perfecii; sed quia per vota
traciantem.
e Humilitatis decem actus, seu officia, hic recensua constitnuntur in statu perfectionis (S. Tlwm. 22, q. 186, art. 1 e(2; Navar.comment. 1 de Regular.
set, quae fere conveniunt et coincidunt cum duodenum. 9 el 10), atque hoc ipso obligantur in omni
cim gradibus humilitatis
a D. Benedicto assignatis
vita sua ad perfectionem,
velut ad proprium finem,
{Cap. 7 Regulm): Quibus scala illa erigenda est, quas
in somno Jacob apparuit, per quain ei descendentes et
tendere et aspirare; servando nimirum Evangelica
ascendenles angeli visebantur. Sed de hurailitate et
consilia, quae sunt vota essenlialia, et suae religionis
instiluta, quae sunt aptissiina consequendae perfeejus gradibus plura alio loco (Lib. xn). Hoc tantum
sliouis. instrumeuta, jpxta illud Matihxi x; Si vi*
addo.tria humilitatis indiciahoc loco coromemorata

JOANNIS

m
probatur:

primo,si

in se habeat omnes A
si non solum actuum suorum,

200

mortificatas

voluntates;
secundo,
verum etiam cogitationum

nihil

suura celaverit

se-

niorem; tertio, si nihil suae discretioni,

sedjudicio
ac monila ejus sitiens ac
ejus universa commiltat,
libenter auscultet; quarlo, si in omnibusservetobedientiam,

CASSIANI

mansuetudinem,etpatientiae
si non solum injuriam inferat

consiantiam;
nulli, sed ne

quinto,
ab alio quidem sibimet irrogatam doleat alque tristetur; sexlo, si nihil agat, nihil praesumat, quod
non vel communis regula, vel majorum cohortan-

sit,
turexempla;
septimo, si omni vilitatecontentus
et ad omnia quae sibi praecipiunlur velut operarium
et indignum:
malum
se judicaverit
octavo, si semetipsum cunctis inferiorem non superficie pronun-

CAPUT

XLI.

In cqngregalione cmnobilica conslituti

ac sustinere debeanl.

quid tolerare

Quae omnta ut possis consequi, et sub hac regula

tria haec in' congregaspiritali perpetuo perdurare,
tione necessario

custodienda

sunt libi, ut scilicet secundum Psalmistae sententiam

(Psal. xxxvn) : Ego
autem tamquam surdus tton audiebam, et sicut mulus
qui non aperil os suum ; et factus sutn sicul homo
non audiens, et non habens in ore suo
redarguliones;
tu quoque velut surdus ac mutus et caecus incedas,
ul absque illius contemplalione
qui libi fuerit ad imitandum merilo perfectionis
universa quaeelectus,

cumque videris minus aedificationis habentia, velut

tiet labiorum, sed intimo cordis credat affectu; no- B caecus non videas; ne animatus eorum qui haec agunt
vel forma , ad id quod deterius est, et
auctoritaie,
cohibeat, vel non sit clamosus in
no, si linguam
non sil facilis ac promptus inrisu.
quod anle damnaveras, traducaris. Si inobedientem,
voce; decimo.si
si contumacem, si detrahentera
audieris , vel secus
humilitas
Talibus namque indiciis, et his similibus,
non ofvera dignoscitur.
quam tibi tradilum est aliquid admittenlem
Quae cum fuerit in veritate possessa, confestim

te ad charitatem,
quae timorem non
excelleniiore
perducet, per quam uni-

habet, gradu
observaversa quae prius non sine pcena formidinis
bas, absque ullo labore velut naturaliter
incipies cua non
vel listodire,
jam conteinplatione
supplicii,
moris illius, sed araore ipsius boni et delectatione
virtutura.
CAPUT

responsionem talionis ut mutus ausculta, semper hunc

Psalmistae versiculum in corde tuo decantans : Dixi,
cusiodiam vias meas, ut non delinquam
in lingua

bus, non a pluribus expetenda. Nam praeier id quod

examinaia vita aique ad purum excocta reperitur in
accedit, quod
paucis; etiam istud ex hoc ulilitalis
propositi
hujus, id est, coenubialis
ac formalur
quis unius imbuitur

pecsum, et

mus tria ornet atque coramendel,

te, secundum Apostoli sententiam

id est, ut stultum
(I Cor. m), facias
nihil scilicet discer-

in hoc mundo, ut sis sapiens:

jiens, nihil dijudicans ex his quae tibi fuerint imperata;
sed cum omni simplicitaie
ac fide obedientiam
semper exhibeas, illud tantummodo sanctum , illud ulile,
illud sapiens esse judicans,
quicquid libi, vel lex
Tali enim instiDei, vel Senioris examen indixerit.
tutione

exemplo.
ALARDI

cum consisteret

. cator adversus me, obmutui et humiliatus

a
< Verura et
situi a bonis (Psal. xxxvin).
quartum
Q hoc prae omnibus excole, quod haec quae supra dixi-

Ad quod ut valeas facilius pervenire, b exempla

ac vitae perfectae in congregatibi sunt imilationis
tione commoranti,
a paucis, immo ah uno, vel duo-

vitae, diligentius

eum tali subvertaris

, nec ad imitandum
exemplo : sed ut surdus, qui haec penitus nec audieris universa iransmilias.
Si tibi vel cuiquam conesto immobUis,
et ad
vicia, si irroganlur
injuriae,

mea. Posui ori meo cuslodiam

XL.

Quod non debeal monachus exempla perfeclionis

mullis expetere, sed ab uno, vefpaucis.

ad perfectionem

fendaris

GAZ-El

nempe sextum, septimum et octavum, iisdem verbis

connumea D. Benedicto
inter gradus humilitatis
rari, ut ibidem videre est. Unde suspicor ex hoc loco
fuisse mutuatum.
a Alludere videtur ad illos versiculos ;

fundatus,

sub hac disciplina

poieris

durare

COMMENTARIUS.

imilatione
sludeant mores suos componere, ac viiam
sed unum .,poiius, vel certe paucos vere
instituere;
cum multo facilius sit
religiosos proponi imitandos;
unius exemplo inforniari,
quam multorum , ei e diverso proclive
admodum plurium exemplo juniores
aul deteriores
elfici. Proclivis eniin est
corrumpi,
Oderunt peccare boni virtutis amore :
et quorum virtutes assequi nequeas,
D malorum imilalio,
Oderuiit peccare mali formidine poenae.
cerle imilaris vitia, ait D. Hierouymus
episl. 7 ( Ad
Sed praecipue ad illud Joannis apostoli : Perfecta
Lmlam de inslitut. filim). At de provectioribus
et pruchariias foras miltit timorem (l Joan. iv), nempe serdenlioribus
aliter sentiendum ex sentenlia B. Antovilem.
nii, quam relert Auctor sequenti libro : qua docet
b Memineril
lector hic agi de novitiis et incipienmonachum minime debere ab uno, quamvis summo,
et perfectis. Siquidem
universa genera virtutum
tibus, non de provectioribus
expelere. Alius enim,'\n-. '
noviiium hac longa oratione, seu exhortatione,
inquit, scientim floribus exornatur, alter discrelionis raformabat et instruebat
m ex
tione robuslius communilur, aller palienlim gtavitaie
abbas ille Pynuphius,
alius continentim jr'u(e
praecedentibus constat (Cap. 52/IU/MS). Docet itaque
fundalur, alius humiliiatis,
alius simplicitaiis gralia decoralur, tlc.
et tironibus, cum adhuc rudes
hujusraodi noviiiis
prmferlur,
'
veri monachi
sinl,etnonea
Quatuor colores, seu conditiones
judicii et prudentiaefaculiate
polleant,
ut sciant reprobare malum et eligere bonum, hoc
habes hic velul in tabula depictas; nempe ut surdus,
non debere multos
est, virtuies a vitiis discemere;
inutus, crecus, et stultus sit: quas quidem uioraliier
adhiberi viagistros, a quibus exempla imitationis et
intelligendas
esse, non proprie, aul physice, non est
ineundse vitaj expelant;
hocest, quorum iotuitu et
quod moneam.

20'

DE COENQBIOBUM

DEi SPIRITU

INST1T._LIB...V.

perpetuo, et de coenobio "ilUllis tKliOationlDUSinimici,

nullis factionibus devolveris.
CAPUT

XLH.

cundum
timore

quae in tuo pen-

voluntatum

digesta sunt B tur. Puritate

ac tenacissirae
tuis
possidetur.

a Breviarium,
etiam vetustis et Latinis auctoribus
vel opus
usitatum, id est, compendium, summarium;
concisum et abbreviatum,
Graece imzop.-a, vel axefuXaiao-ts. Suetonius in Augusto : Fecit et breviarium totius imperii, quanlum militum sub signis ubique
esset, quantum pecuniw in wrario et fiscis, et veciigaliorum residuis. Idem in Caligula : Dispensalori breviarium rationum offerenti. Eodem aut affini sensu,
ut nomenclatura,
brevis ei breve dicitur substanti ve,
masculini et neutri generis : quo modo vulgus Breve
apostolicum usurpat: quo ilidem D. Benedictus (Cap.
xxxu Regulw) abbatem monet, ut rerum et utensilium monasterii brevem teneat; quem Turrecrematus
notulam et memorialem
scripturam
interpretatur.
Sed occasione data dicendi de Breviario, in gratiam
juniorum,
juvabit hic notasse codicem illum, quem r
contiprae manibus habemus, quo officium divinum
netur , Breviarium
ratione :
appellari,
multiplici

Quintus

PRIMUM.

ab inslitutis cwnobiorum ad colluclationem

oclo principalium
vitiorum.
nobis, juvante

Deo, liber

iste procudittir.
ALARDI

generatur.

Mortificatione

mortificatio
voluntatum.

cordis

virtutum

puritas cordis acquiriApostolicoe charitatis

perfectio

primo quia cominet omnes psalmos quibus breviter

omnia divinae Scripturae mysteria praecipuaque Dei
opera et beneficia per modum laudis exprimuntur,
ut ait Dionysius lib. de Eccles. Hierar. capiteS;
deinde selectissima
quaeque totius veteris et novi
tertio selecta Patrum documenta; quano
Testamenli;
praecipua quaeque gesla sanctorum ; quinto breves
precationes quas collectas vocant, quae fere a sumsexto hymnos
mis pontilicibus
compositae fuerunt;
aliquos a Patribus corapositos f Leonard. Lessius l.
II de Juslit. e( Jure c. 37 dub. 8). Merito itaque vocatur Breviariura,
quia est compendium omnium praedictorum admirabile.
Quo etiara modo Tertullianus
Dominicam
vocat
(Lib. de Orat. cap. 1) oralionem
totius Evangelii.
Breviarium
Sed haec obiter, et ex
occasione dicta de Breviario,
quo nihil habemus familiarius.

QUINTUS.

DE SPIRIW

Transilus

De humililate

id est,
De nudi-'

COMMENTARIUS.

GXZMl

LIBER

est (Prover. i). De

salularis.
De
compunctio

procreatur.

scunt. Pullulatione

sermone

ALARDI

Domini

universa vitia. Expulexstirpanturatquelmarcescunt

virtutes
fructificant
sione vitiorum,
atque succre-

Recapitulatio exposilionis per quam monachut

ad perfectionem possit ascendere.

CAPUT

Scripturas timor
Domini
nascilur

tate hurailitas

XLIII.

Et ut haec orania quae latiori

cordi tuo facilius inculcentur,

inhaerere,

cordis procedit abrenuntialio,

compunctione
nuditas et contemptus omnium facultatum.

det arbitrio.
CAPUT

valeant

summam sine ullo labore ac difficultale

perfeclionem
valeas. Principium
noslrae salutis sapientiaeque se-

Ergo patientiam luam non debes de aliorum sperare virtute, id est, ut tunc eam tantummodo
possideas, cum a nemine fueris irritatus : quod ut possit
non evenire, tuae non subjacet potestati;
sed potius
tua et longanimitate,

302

a brequoddam e his
viarium colligam, per quod possis brevitate et comuniversa complecti.
pendio mandatorum memoriter
Audi ergo paucis ordinem per quem ascendere #d

A sensibus

Quod bonum palientim sum non debeat monachus de

aliorum sperare virtute, sed de sua longanimitate.

de humililate

GASTRlMARGIiE.

GAZ^I

GASTRIMARGLE.

Nam a post quatuor libellos, qui super institutis monasteriorum

colluctatiodigesti sunt, nunc arripere
nera b adversus octo principalia vilia veslris oratio-nibus, Dorarno confortante,
disponimus, id est, priCOMMENTORIUS.

a Ita
quatuor libros praecedentes sub uno litulo : D metapborice vero omne principium directivum caput
De inslilutis monasteriorum,
vel cmnobiorum,
comunde et homines, qui alios dirigunt et guvocatur;
vocantur. Dicitur ergo vitiuni
quos Gennadius et alii suis propriis titubernant.capitaaliorum
prehendil:
lis distinguunt. Alii vero una eademque monasticacapitale uno modo a capile proprie diclo, et sic vitium
rum institutionum
denominant,
capitale appellatur, quod poenacapitis punitur(T/jom.
inscriplione
sicque
a libris collationum
Joan. Azoriuslnstit.
libros duodecim inslitulionum
e(2-2,q.5,48;
1-2,q. 54,art.oet4,
secernunt ac separant, ut alibi dictum est (Ad tib.
moral. iv, cap. 12). Atnouiia
accipilurviiiumcapitala
devitiis capilalibus agitur: dicuninhoc tractatu.quo
l, cap. 1).
b
tur enim capitalia, quod sinl velnti fonies, vel capita
Hujus libri ac sequentium communis inscriptio
e quibus, velut ex corrupta radice, omnis
est, de capitalibos vitiis : quamvis eliam sub genereliquorum,
scandala ac corruptelae
rali litulo institutionum
monasticarum
comprehengeneris vitia, turpitudines,
dantur. Horum librorum
meminit
Photius Graecus
profluunt;
quod tamen non sic accipiendum,
quasi
in suo elogio, eosque valde commendat, ut ibi videre
singula vitia capitalia caelerorum omnium causae sint,
est in hujus operis inilio. Porro de vitiis principaliet origines, sed quia unumquodque illorum sit multorum aliorum caput et causa. Unde et singnlis vitiis
bus, sive capiialibus,
quorum tractationem deinceps
hic
Cassianus,
quaedam mihi videntur
aggreditur
capitalibus multa vilia ex ipsis nascentia assignantur, quae filiae ipsorum vocantur. Secundo nolandum,
generatim praenotanda. Primo, vitium capitale duobus modis intelligiiur.
Capitale enim a capite diciquod Cassianus (Hic el collat. &, c. 2) ocio vitia capitalia, seu principalia,
tur; caput autem sonat membrum quoddam animalis,
posuit, quia snperbiam octavo
directionum
lotius animalis :
ac veluti supremo loco inter ea receuset. Et huju
quod esl principium
PATROL. XLIX.
7

JOANNIS

$03
muiti gastriiriai-giae,
seenlia; secrlndiirit

qua? interpretalur
gnlae concupilertium philargyfomicationis;

CASSIANI
A Domiiii

dirigatur:
Ego anle te ibo, et potemes terrae
et vectes
humiliabo,
portas aereas confringam,
ferreos conteram, et aperiam tibi thesauros abscon-

avaritia, vel ut proprius expririae, quod intelligitur

: j<ti>jj)tur,amor pecnniae; quartum irae; quinlura tristi1
tiae; sexliim acediae, quod est anxietas, sive taedium
cordis; seplimum cenodoxise, quod sonat vana seu
inanis

gloria;
agonem, tiiis

octavum
precibus,

ditos et arcana

secreto(Tum: ut nos quoque verbum

Dei prascedens, primum terrae nostrae potentes humilie.t, id esl, has easdem quas expugnare cupimus,
noxias passiones, dominaiionem
sibi ac tyrannidem

superbiae. Quem ineuntes

o beatissime papa Castor,
ut primum naturas eorum,

saevissimam in nostro

nunc iriipensiusindigemus,
tam tninutas, tam occultas, tamque obscuras investigare condigne; deinde causas eorumdem sufficienter
lertio ut idonee curationes eorum ac reexpbriere;
media possimus

204

mortali

corpore

vindicantes,
nostrse aique expositioni suc-

easque faciat iudagini

cumbere, et ita nostrae ignorationis portas effringens
ac vitiorirm vecles exciudenlium
rios a vera scientia conterens, ad secreto.ruiti noslrorum
arcana perducai, ac secundum Apbstolum (I Cor. iv) rlluminatis nobis reveletea quae sunt abScohdila tenebrarum,

inferre.
C.4PUT II.

et manifestet consilia cordium : ut sic ad tetras viQuod causw vitiorum sicut in omnibus immorantur, ila
ab omhibus ignorantur, et quod ad manifeslandas B liorum tenebras purissimis oculis aniraae penetraneas, Domini egeamus auxilio.
tes, patefacere eas ac producere possimus ad lucem:
cum
causae quemadmodum,
Quarum passionum
earumque causas aiqiie naturas his, vel qui caruerunt eis, vel adhuc obligaii sunt, pandere valeamui,
seniorum, ab oranipatefactae fuerint traditionibus
ita priusquam revelenprotinus
agnoscuntur:
tur, cum ab ipsis universi vastemur, et in cunctis
ab omnibus
hominibus
immorenlur,
ignorantur.
Verum eas ita nos aliquatenus explicare posse confivestris ad nos quoque
diitius, si intercessionibus
bus

et ita secundum

ijie,

per ignem
exmentes, confestira per aquas quoque virtutum,
scilicet ea, transire possimus illaesi,
stinguenlium
ac spirilualibus
remediis a adrorati, ad refrigerium
perfectionis
puritate cordis mereamur educi.

qui per Esaiam prolatus

prophetam (Psal. LXV) transeuntes

vitiorum
dirissime
noslras exurentium

est (Esai. XLV), sermo

ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

habitudinis vitiorum rationcm exjuidem ordinis et

poriil collatione 5 (Cap. 10) his verbis : Hwc, inquit,
oci'6 vitia, licet diversos ortus ac dissimites efficientias
Habeanl; sex tamen priora, id est, gastrimargia, forniira, tristitia, acedia, quadam inter
cdiio, philargyria,
se cognatione et, ut ita dixerim, concatenatione eonnexa
sunt; ila ut prioris exuberantia, sequenlis efficiatur G
nam de abundantia gastrimargiw
fornicaexordium:
de philargyria
tionem, de fornicalione philargyriam,
iram, de ira tristitiam, de trislitia acediam necesse est
ut acedia vincatur, arite
pullulare. Et infra: Quamobrem
trislilia superanda esi; ul tristitia propellatur, ira prius
coiiexstrudenda esl; ut exslinguatur tra, pliilargyrid
culcanda esl; ul evellatur philargyria,
fornicatio comgaslrimargim
pescenda esl; ut fornicalio subruatur,
hac
:
viiium est castigandum
et,
ralione,' ut supefbia
est prmfocanda. Ita qiiidem
possit excludi, cenodoxia
Cassianus. At vero D, Gregorius lib. xxxi Moralium
cap. 51 septem lanlummodo vitia capitalia exposuit;
sed
qriia nimirum superbiam noluil eis annumerari,
malrem omnium viponi Ul reginain et coinmuneni
tiorum, ob generalem ejus influxum in nmnia vitia
et peccaia ( Vtde Leonard. Les. lib. iv de Justit. et
Jure c. 4). Sic igitur de septem vitiis capitalibns,
deque eorum matrfe -superbia, disserit D. Gregorius :
conlra nos prmlio , re- p
Tentantia vilia, qiiw invisibili
alia more ducum prmgnanti super se superbiwmilitanl,
eunt,alia more exerci.us subsequunlur. Et paulo post:
Ipsa namque viliorum regina superbia cum devictum
piane cor ceperit, mox illud seplem principaiibus viliis,
quos
quasi quibusdam ducibus, devastandum tradil:
eis
eX
videlicet duces exercitus sequitur, quia
proculdubio importunm viliorum multiludines oriuntuf. Quod
melius ostendimus, st ipsos duces atque cxercilum speRadix
ciatiter, ut possiimus, enumerando proferamus.
quippe cuncli hiaii superbia est, de qua, Scriptura atInitium
omnis peccati est superbia
iestanle, dicitur:
(Eccles. x). Prihtm autem ejus soboles, sepiem nimirum principalia vitia, de hac viruienta radice proferurilur, scilicet ihanis gloria, invidia, ira, trislitia, avarliiq, uen(r's iwafuuies, luxuria. Vides, lector, septem
tritia capitalia & D. Gregorio enumerata aliter, ac

pene inverso ordine. quam a Gassiano, eaqtie ducibus, seu tribunis, sub una velut imperatrice aui regina superbia militantibus,
comparari:
singulorum
vero ducum seu capiialium
viiiornm exercitus, quos
vulgo filias eorum dicimus, deinde exponit his verbis : Habent conlra nos hiec singula suum exercilum.
Nam de inani gloria iriobedienlia, jactantia, hypocrisis,
contentiones, pertinacim, ditcordiw, et novitatum prmDe invidia odium, susurralio,
sumpliones oriuntur.
detrqctio, extultatio in adversis proximi, affliclio aulem
in prosperis nascitur. De ira rixm, tumor mentis, conlunielia, clamor, indignatio,
btasphemiw proferunlur.
D~etrislilia, malilia, rancor, pusillanimitas, desperalio,
lorpor circa prmcepta, vagalio meniis erga illicila nascitur. De avaritia proditio, fraus, maliiia,
perjuria ,
el
conlra
thiseficordiam
indurainquietudo, violentim,
tiones cordis oriuntur, De venlrif ingluvie inepta Iwtihebeludo
immtmdilia ,multiloquium,
tiu, scurrililas,
sensus circa intelligenliam
De luxuria
propaqantur.
emcilas menlis, inconsideralio. inconstantia, prwcipitatio, amor sui, odium Dei, affectus prwsenlis smculi,
horror autem vel desperutio fuluri generantur. Haec et
alia D. Gregorius de ordine ei coraparaiione isiorum
vitiorura,
quae nimis longum esset bic referre. Sed
illud lamen non est praeiereundutn,
ex his sepiem
vitiis duo esse et dici carnalia, nerape gulam et luxuel deleriam, quia in carne seu corpore exerceniur,
ctatione carnali exterioruni
sensuum perficiniitur;
reliqua quinque spirilalia , quae scilicet ad aninrum
et sine ulla corporis actione complentur :
periinent,
et baec caeteris paribus majoris esse culpae, illa vero
majoris infamiae. Posiremo notaiidum haec vitia capitalia dici, non quod semper mortalia sint; nam le-vem cupiditatem gloriae, levem animi ad iram comsed sic
motionem, etc, iieino dixerit esse morlaiia;
vocanlur, ut dictum.esi,
quia sunt veluli lontes, vel
e quibus reliqua orania tiberlini
capita reliquorura,

Vscaturiunl.
abuudanierque
a Vocabulum
usilatum.
Pro qno Basipaium
ieensis habet: irrigati, Dionysius: tpirilualium
reme->
diorum rore perfusii

205

DE COENOBIORUM
CAPUT

INSTIT.

LIB.

V. DE SPIRITU

III.

Quod prima nobis colluciatio sit adversus spirilum

gaslrimargiw, id est, concupiscenliam gulw.
a
certamen est
Itaque
priraum nobis ineundum
adversus gastrimargiam,
quam diximus
gulae essfe

A rem continenttae disciplinam,

tionis inesse ralionem nullus

GAZiEI

et perfectam

discre-

ignorat.

CAPUTIV.
Teslimonium abbatis Antohii, quo docet unamquamque
virtutem ab illo qui eam peculiarius possidtt expetendam.

etin primis de modo jejunioriirii

concupiscentiam:
et escarum qualitate dicturi, rursus ad JEgyptiorum
traditiones ac statuta recurremus,
quibus sublimioALARDI

206

GASTRIMARGIJE.

Vetus

namque

est b beati Aritonii

admirabilisque

COMMENTARIUS.

Gastrimargia
proprie est ventris insania ; yo-deditiis (Billius).
rpiu.apyag gulosus , helluo, ventri
Isiodorus Pelusioies: yao-rpifiapyia lo-rhrntzpiyao~ripa
foiia. Gastrimargia est insanum venlris studium. D.
;
Gregorius (Lib. i epist. 184), vepiris ingluviem
inCassianus, et Dionysius, gulae concupiscentiam
magis rem ipsam quani hominis ely- "
terpretaniur,
mologiam spectariies. Usi sunt eiiam hac voce Aristoieles lib. v Ethic. el Clemens Alexan. lib. n Paedagogii cap. 1, etJoannes Climacbus gradu 14. Latini auctores gulae vocabulo cdntenti fuere. Sed Cassiano visum est ea voce vim omnem gastrimargiae
ideo Graeca potius uti maluit.
non satis exprimi;
Est autera hoc vitium virtuti abstinentiaeconlrarium
omncm inordinalam
cpmplectilurque
appetitionem
et usum cibi et potus. Spiriium
gastrimargiae vocat
Cassianus in titulo hujus libri, sicut alia vitia, quae
his libris persequitur,
spirilum lornicationis,
spiritum philargyriae,
cenodoxia?,
superbiae, etc. Quae
pleraeque e sacra
quidem phrases et nomenclalurai
Scriptura. desumptae sunt, ut suis locis ostendelur.
Contra hoc vitium dicit Auctor primum nobis ineunD. Gregodum esse certamen ; quod et confirmat
rius lib. xxxi MoraS. cap. 26, ejusque rationem i-eddil his verbis : Nullus palmam spiritualis certaminis
apprehendil, qui non iu semetipso prius per affltctam
ventris concupiscentiam carnis incentiva deviceril; ne- Q
agonis assurgilur,
que enim ad confliclum spirilualis
ti non prius inira nosmelipsos hoslis posilus, gulw
videlicei appelitus, edomaiur; quia si non ea qum nobis
sunl viciniora prosternimus, inaniter ad ea quw lonIncassum namque
gius sunl impugnanda transimus.
contra exleriores inimicos in campo bellum gerilur, si
inira ipsa urbis mwnia ciuis insidians habelur. Et infra,
sdaptat quod de Nabuzardam duce militum Babylomuros
njorum scribilur : Princeps coquortimdeslruxil
Hierusalem. Quid enim, inquit. per muros Hierusalem
exprimil (Jerem.v; WReg. xxv),
ignificansScriptura
nisi virtutes animm, quw ad pacis visionem tendit: aut
quis coquorum princeps, nisi venter accipitur, cui diliMuros igilur
gentissima a coquenlibus cura servituri
Hierusalem princeps coquorum destruit, quia virlules
venler perdil. Hactenns
animm, dum non restriugitur,
D. Gresrorius. Videndus eiiam Joannes Climachus
seu gastrigradu 14 su,e scalae, ubi hoc vitiumgul.u
margia; egregie. descnbit. Sic enim ipsamquasi bel- _.
luam doniitianiem
humano generi interrogat,
eam- V
que cum insigni prosopopceia respondentein inducit:
Dic nobis, ail, o mortalium omniutn nimium violenla
in nobis paras ? quidve
domina, unde tibt introitum
post ingressum tuum parare consuevisti ? et quisnam
sil luns ex nobis exilus, quonam modo scilicet abs le
liberamur? Illa vero agilata contumeliis, nobisila tyrannice cruenla feroxque respondit:
Quid me malediciis incessilis, qtti mihi estis obnoxii ? aut quomodo
separari a me studetis, qum naiurm connexa sum ?
Janua mea natura ciborum est, consueludo vero inexpiebilitalis mihi causa est. Porro materia perturbaliomsmem, consuetudoquatn dixi atque indolenliaanimm,
morlisque irreminiscentia.
Stirpium vero mearum nomina quomodo qumrilis addiscere ? Dinumerabo eas, et
tasuper arenam muliiplicabuntur.
Primogenitorum
men meorum appellationes audite: Primogeniius meus
incentor est; secundus ab itlo est obdufornicalionit
tationis auclor; sommsestlerlius.
Mare conitationum,

inquinaiionum
fluctus, profundum<fue secrelflrum afex me procedunt. Filim
que ignotarum immundiliarum
vero fnem sunt desidia, loquacitas, cohfidenlid. scurrilitas risum movens, contradictio, cervicis durilia, tardilas ad audiendum, iusensibililas, elatio, atquetumor,
temeritas, mundi amor, oratio immunda, cui succedunl fluclus cogitationum ; nonnumqudrn vero calamitas quoque prwter omnem spem et exspectationem;
quam necessario desperatio sequilur omnibus acerbior
etgravior.
Oppugnat quidem me, sed non superat peccatorum memoria;
inimicitias contra me gerit morlis
inlenla cogitatio ; nihil vero in homihibus esl, quod me
perfecle superat. Qui Paraclelum possidet, interpellat
ddversum tite, illeque exoratus non permitlit me operqri viliose. Qui vero nullum illius gustum susceperunl, omnino dulcedinis qc suavilatis mew rapiunlur
itlecebris.iio&c
apud Climachum, quibiis gulae naiura
de quibus
proprielatesque
graphice
depinguntur,
plura in sequentibus.
b De B. Autonio celebri
anachoreta, praeter alios
Sozomenus
scriptores tum Graecos. tum Laiinos,
summatimiia
i Hist., c. 13): Sive Mgyscribit(Lt'd.
ptii, stwe alii hujus pim vitm (monasticae) auctores
fuerunt, iltud certe conslat inler omnes, quod Antoriius, tnagnus ille monachus, perfeclis pietalis institutis
et exercitationibus ad eam rem accommodatis, hoc vitm
genusad summum perduxit. Quem id tefnporis in solitudinibus JEgypli magna cum nominis et famm celebritate vii.am degenlem, Conslanlinus impetator propter
ejus virlutis splendorem sibi amicum fecit, lilleras honorifice scriptas ad eum misit, magnopereque hortatus
esl, uli pro rebus, quarum indigeret, ad ipsum scriberet, etc. De eodem haoc in Martyrologio
Rora. habentur (Januar. 17) : In Thebaide, sancti Anlonii abbatis, qui multorum monachorum paler, vita et miraculis prwclarissimus,
vixit: cujus gesta S. Athanasius
insigni volumine prosecutus esl. Ubi card. Baronius
(ln notis):
inquit, egregia illius acta S.
Scripsit,
Athanasius, qum quidem Evagrius, non ille Ponticus
Origenista, sed qui postea prmfitil Ecclesim Antiochenw, in Latinum sermonem converiil, ul auclor est
S. Hieronymus
de Script. Eccles. in Evagrio.
Prwstitit hoc ipsum idem Hieronymus, postutante Pammachio, ut ipse profilelur ad eumdem scribens episl. 101,
de opt. gen. inlerpr.,
quam illam esse pulamus quw
habetur prw manibw. ; cumque (ut ipse ail) in ea vertenda, more suo, non verba verbis, sed sententias reddiderit sentenliis: inde fortasse faclum est, ut Gelasius
papa cum non lam veriisse quam scripsisse Anlonii
Vitam testelur, cum ait : Vitas Palrum Pauli, Antoet omnium eremitarum , quas tamen
nii, Hilarionis,
bealissimus descripsil Hieronymus,
cum omni honore
disl. 11 cap. Sancta Romana),
suscipimus(ApudGralia.
Haec Barouius, et quae sequuniur
(Vid. Bellar. lib.
n de Monachis. cap. 5). Quibus videtur seniire
vilam B. Antonii
a S. Athanasio Graece descriptam,
Latine
primum ah Evagrio, deinde a D. Hieronymo
et hanc ipsamesse, quae prae manifuisse reddiiam,
bus hahetur,
hoc est, ui. opinor, vulgo ei passim
habeiurque in fine operum S. Athacircumfertur,
nasii, quae tamfen ab Evagrio translata inscribitur.
Verum lianc Baronii
et
opinionem
improbabilem,
ex epislnla D. Hieronymi
101 male intelleci conceptair. ostendit R. P. Heribertus
Rosweydus e SocieUito Jesu theulogus suis ad vitam Antouii nota-

207

IOANNIS

sentenlia, monacnum qui post

tum fastigia nititur sublimioris

CASSIANI

208

prOposr- A habeat, cotirenvplari,

studioseque decerpere. Cunaut diffictas namque si ab uno volumus mutuari,
perfectioms attinexamine, proprio
cile, aut certe numquam idonea ad imitandum nobis
gere, et apprehenso discretionis
a ad arcem auac
exempla poterunt reperiri. Quia licet uecdum Chrijam potens est stare judicio, atque
stum omnia factum, secundum Apostolum (I Cor.
choreseos pervenire,b minime debere ab uno, quamtamen hoc modo possuvissummo, universa generavirtutumexpetere.Alius
xv), videamus in omnibus;
enim scientiae floribus

exornatur,

c&nobiale

alter discretionis

alter patientiae gracommunitur,

alius continentiae
vitalc fundalur ; alius humilitatis,
virtute
gratia decorapraefertnr, alius simplicitatis
isie viille misericordiae,
tur. Hic magnanimitatis,
ralione

robustius

ille laborisstudiosuperhic taciturnitatis,

giliarum,
monachum
eminet caeteros. Et idcirco
spiritalia
velut apem prudentismeila condere cupieutem,

mus eum, id est, per partes in omnibus invenire.

De ipso enim dicitur,
qui factus est nobis ex Deo
sapientia, justitia, sanctitas et redemptio (I Cor. i).
Dum ergo in alio sapienlia, in alio justitia,
in alio
sanctitas, in alio mansUetudo, in alio castilas, in
alio humilitas,
in alio patientia reperitur,
membranunc sanctorum ditim Christus per unumquemque
vero universis
in univisus est. d Concurrentibtis

virlutem
ab. his qui
simam debere unamquamque
eam familiarius
possident deflorare et in sui pecto-

tatem fidei ac virtutis, redditur in virum perfectum,

sui corporis (Ephes. iv), in singulorum
g plenitudinem
ris vase diligenter recondere : nec quid minus alimembrorum
compage ac proprietate perficiens. Donec ergo veniat illud tempus quo sit Deus e omnta
quis habeat discutere, sed hoc tantum quid virtutis
ALARDI

GAZ;EI

COMMENTARIUS.

ab alio patienliam : hic

ut ab alio discas humilitalem,
tionibus in praeclaro opere de Vitis Patrum nuper a
te silentium,
itle doceat mansuetudinem, etc. Et in
se restituto et illustrato : cujus raiiones apud ipsum
ad Eustochiurit
videndas relinquo, cum hic tantum ex occasione
Epistola
(Epist. 22), jEgyptiorum
Antonii
Vita
de
interinsiituta
mouachorum
narral quonotationis Baronianae
ejusque
commemorans,
modo alii aliorum virtriies et varia dona, perfectioprete sermo inciderit.
a floc est, ad culmen, perfectionemqne
vitae anaet siH ad imitandum
nesque observarent,
proponearx
et
est
veluti
rent.
ad
est
celluquaedam
choreticae, quae
fastigium
Hymno dicto, inquit?
prwsepia (id
las) redeunt; ibi usque ad vesperam cum suis unusreligionis.
b Hac sententia B. Antonii docet Auctor eum qui
Vidislis illum, et illum ?
quisque loquitur, el dicil:
ad perfectionem
lendil, quique, apprehenso, inquit,
quanta in ipso sil gravilas ?,ijuanlum silentium ? quam
moderalut incessus ? Si infirmutn viderint, consolandiscretibnis examine, proprio jampolent est starejudidono
tur : si in Dei amore ferventem, cohorlantur ad stucio, hoc est, qui ita prudentiae et discretionis
dium.
praeditus est, ut possit omnia probare, et solumc
ad Coloss. m, Ommodo quod bonum est tenere (1 Thess. v), non deSpectant illa verba Apostoli
omninm virtuium
nia et in omnibus Christus. Ubi omnia inlelligiintur
bere ab uno homine
.exempla
,
a
sed
etin
muliis,
hominis pertinent,
de qua ibi
silii proponere imitanda;
singulis
quae ad renovationem
sit;
quid optimum atque perfectissimuro
agii Apostolus, ut justitia, sanctitas, et quae mox ab
inspicere
in omni virtute
cum constet neroinem morialium
Dicitur
auiem Christus ea
Apostolo enumerantnr;
alium fortitudine,
sed hunc prudentia,
P omnia esse in omnibus, id est, inomni hominum geexcellere,
vel superari,
ut quisalium alia virlute
superare,
nere, non solum causaliter, seu lamquam principalis
sed etiam meritorie,
hoc est, per
causa, utDeus;
que roagis vel minus in hac vel illa se exercuerit.
idem ille Anlonius
meritum suae passionis,: quo sensu etiam infra diciQuod praeclarum documentum
sed et
tur: Qui faclus est nobis ex Deo sapienlia, justitia,
tradidit,
magnus non verbis solummodo
sanctilas et redemplio (I Cor. i). Verurn quia haec reexemplo etopere praestitit. Nam, nt refert S. Aihanovatio seu novitas hominis inchoatur quidem in hac
nasius, sic omnium fratrum wmulabatur meliora chavita per gratiam et justificationem,
at plene et abso-_
rismala, ut tamquam apis prudentissima proprias sinlute non perficitur et cOnsummatur, nisi in futura per
gulorum gralias haurirel; hujus conlinentiam, illius
istius lenitalem, illius vigilanet gloriiniegram animae et corporis reformationem
jucundilatemseclabatur,
istum
ideo dicit Cassianus necdum Christum
tiam, allerlus legendi wmutabatur induslriam;
ficationem;
omnia faclum videri in omnibus, scilicet perfecte et
jejunantem, illum humi quiescentem mirabalur ; allerius palientiam, alterius mansuetudinem prwdicabat:
absohue.
'l Alludii rnrsiis ad illaverba
omnium quoque vicariam erga se retinens charitalem,
Apostoli Ephes. iv :
Donec occunamus omnes in unilatem fidei, et agnitioatque universis virlntum partibus irrigalus ad sedem
Ibisecumuniversa
nis fiiii Dei, in virum perfeclum, in mensuram wtalis
pertractans,
propriamregrediebatur.
omnium in se bona nitebatur exprimere. Haec Alhauapleniludinis Chritli. Sed virtim perfeclum hic intersius de S. Antonio (Theodoret. in Histor. SS. Papretatur Chrisium ipsum, cum tamen evidens sit ad
nos ea verba referri, quos Apostolus dicit in generali
trum, c. 5). Ad hunc etiant modum Publius abbas
ut aller ex
omnium resurreclione
occursuros , id est, evasuros
sanctissimus suos ccenobitas hortabatur,
altero assiduam utilitatem capere conaretur, atque D in viros perfectos, in mensuram aetatis plenitudinis
imitaretur
: ille
hic quidem illius mausuetudinem
Clnisti, etc,
quia cum venerit quod perfectum est,
suam hujus zelo roboraret;
evacuabitur quod ex parte esl (l Cor. xiu).
contra mansuetudinem
e
illum vicissim
alius ab alio vigilantiam
disceret;
Quid sit Deum omnia esse in omnibus, etquandoceret : denique omnes sibi
do erit illud tempus, scile et accoramodaie ad hunc
jejunii austeritatem
invicem et discipuli fierent et magistri. Sic enim fore
Cassiani locum illustrandura
explicat D. Hieronytnus
his verbis (Episi. 147, tom. III): Quod ait Apostolus
dicebat, ut alter ex alterius vita quie sibideerant devirtutum cumulum confisumenies, perfectissimum
(l Cor. xv): Ul sit Deus omnia in omnibus, hoc sensu
ad Rusticum
cerent. Sic et D. Hieronymus
monaaccipiendum est: Dominus, ac Salvalor nosler nunc
chum post varia documenta subdit (Epist. 4) : Per
omnia non esl in omnibus, sed pars in singulis. Verbi
hwc omnia ad illud tendit oratio, ut doceam te non luo
in David bonitas, tn
gratia, in Salomone sapienlia,
Job palientia, in Daniele cognitio futurorum, in Petro
indicio dimittendum, sed vivere debere in monaslerio
subunius disciplina Palris,
cgnsoriioque muttorum,
fides, in Phinees et Pauto tetus, in Joanne virginitas,

209

DE COENOBIORUM

1NST1T. LIB.

V,-

DE SPIRITU

GASTRIMARGLE.

210

in omnibus, rn praesenti potest hoc

quo diximus A uniformis regula custodiri, quia nec robur unum cunmodo, id est, per partes virtutum
esse in omnibus
ciis corporibus
inest, nec, sicul caeterae virtutes ,
licet
nondum per plenitudinem
Deus,
earum omnia
animi solius rigore parantur. Et idcirco quia non in
sit in omnibiis.
Quia licet unus religionis
nosirae
sola fortiiudine
mentis consistunt, cum corporis enim
sit finis,
lamen diversae quibus ad
professiones
talem super bis definitionem
possibilitate participant,
Deum tendimus; sicutin collationibus
seniorum pletraditam nobis accepimus, b diversum esse refeclionius dispulandum est (Videcollat.
e(
18
Ideo1,
19).
nis quidem lempus ac modum et qualitatem,
que discretionis et continentiaeforma
ab his est nobis
pro impeculiarius expetenda, a quibus vinutes has pergrapari scilicet corporum
slatu, vel seiate ac sexu:
tiam Spiritus sancti uberius videmus
unam tamen esse omnibus pro mentis continentia et
effluere; non
quod ullus quae in multos divisa sunt solus possit
animi virlute
castigationis
regulam.
Neque enint
acquirere, sed ut in his bonis quorum capaces esse
hebdomadibus protelare jejunia,
cunclispossibileest
possumus, ad eorum nos imitationem
qui ea pecused ne triduana quidem, vel biduana, inedia refectioliarius oblinuere, tendamus.
'
nem cibi differre.
A multis quippe aegritudine et
CAPUT V.
maxime senio jam defessis , ne usque ad occasum
>2uod non possit ab omnibus uniformis jejuniorum
toleratur. cNon
regula custodiri.
quidern solis jejunium sineafflictione
a
omnibus infusorum
modo haud potestfacile
Itaque
super jejuniorum
leguminum esus conveuit enerALARDI
GAZiEI
GOMMENTARIUS.
tn cwleris cwlera. Cum autem rerum omnium finis adticias, ut duplo plus temporis inediam facile suslineant,
et vix lanlum, sex diebus explelis, atimenlum necessavenerit, tunc omnia in omnibus erit, ut singuli sanctorum omnes virtutes habeant, ut sit Chrislus totus in
rium degustent. Hoec illi. Quibus accedit D. Augusticunclis. Haec D. Hieroriymus.
nus (Lib i de Mor. Eccl. cap. 51) de Coenobitis sui
a Sic et D. Basilius in
Regula monachorum
cap.
temporis haecscribens : Jejunia etiam prorsus incre10 (Ex versioneRufini,
etin Reg. fus. dispul.cap.19),
dibilia multos exercere didici, non quotidie semel sub
ubi quaerit quae sit mensura conlinentiae, id est, temnoclem reficiendo corpus, quod est usquequaque usitatissimum, sed continuum triduum, vel amplius smpisperantiae, seu abstinenlia-.? et respondet:
Qnantum
ad cibos, prout usus deposcit, vel wlas, vel labor, vel
sime, sine cibo ac potu ducere.
<Legutnen dicitur quidquid e terrae satis in silirobur corporis, vel commoditas est: ila eliam et modus,
et qualitas temperabilur cibi. Neque enim possibile eit
quis nascitur. Varro lib. i de Re rustica: Legumina,
omnes fratres unum ordinem ac modum vel regulam
inquit, evellunlur e lerra, non subsecantur, ut fruges;
cuslodire. Hi vero qui sani sunt, possunt omnes eamqum quod ita legantur, tegumina dicta sunt. Isidorus
dem mensuram tenere in abslinentia. Immulari aulem
Etymol. lib. xvu cap. 4 r Legumina a legendo dicta,
veleres enim meliora qumque legebant; sive quod manu
oporlel per singulos, in quibus causa aliqua diversilatis
existit, providentia ac provisione eorum quibus dispenlegantur, neque seclionem requirant. Leguminum plusandi cura hmc commissa est. Et D. Benedictus cap.
rima sunt genera, ex quibus faba, lens, pisa, faselum,
40; Unusquisque proprium donum habet ex Deo, alius
cicer, lupinum, graliora in usu hominum videntur.
sic, alius.vero sic (lCor. xn). El ideo cum aliqua scru- rt Infusa autem legumina dicuutur,
aqua dumtaxat
madefacia aut diluta. Sic saepe in Vilis Palrum , inpulosiiate a nobis mensura victus aliorum staluitur.
Quibus autem donat Deus lolerantiam
abstinentim,
fundere panes, pro macerare, aut madefacere; lib. m
num. 4: Infundebat panem in aquam dieens: Dum hic
propriam se habituros mercedem sciant. Quod si aut
loci necessilas, aut labor, aut ardor mstalis amplius
etc.; lib. v libello 4: Infudil papanit infunditur,
poposcerit, in arbitrio prioris consistat, considerans in
nem, et sedit ut manducaret. Porro legurainibus, ut et
monachos communiter
uti solere narrat
omnibus, ne subrepal talietat, vel ebrielas.
oleribus,
b Paiet ex hoc loco variura fuisse illis Patribus et
in epist. 22: Vtuttur, inquit,
etiam D. Hieronymus
nonachis utriusque sexus jejunandi
raodum : aliis
pane, teguminibus et oleribus, qum sale solo condiunVita: A vicesimo pritno anno
strictiorem
et austeriorem , aliis roinus auslerum,
tur. Et in Hilarionis
pro impari,
inquit,
usque ad vicesimum seplimum, tribus annis dimidium
corporum statu, vel mtale,vel
sexu ; alios enim integris hebdomadibus jejunia proientis sexlarium madefaclum aqua frigida comedit, et
aliis tribus panem aridum cum sale el aqua. Porro a
lelasse, id est, inlegras hebdoraadas jejunasse; alios
vicesimo seplimo usque ad tricesimum, herbis agrestiiriduana, autbiduana servasse; alios integram Quabus et virgullorum quorumdam radicibus crudis sustendragesimam absque cibo etpotu
jejunasse; denique
alios solis leguininibus aut oleribus;
tatus est. Haec Hieronymus. De lenticula eliam, quae
alios modico
inter leguraina censetur, nec non lapsanio, id est,
pane, eoque sicco,idest,
absque obsonio (cujusmodi victum alias (Lib. tv, c. 21) %-npofayiav, id est,
olere agresti monacbis jEgypliis familiari cibo supesiccorum esum vocari diximus) contentos fuisse. De
rius habiia est mentio (Lib. IV c. 20 e( /(.). D. etiam
lerlium
de leguminibus
Benedictus
quibus videndus Epiphanius in fine libri contra Haepulmentarium
Sozomenus lib. vi D fratribus concedit (Cap. 39 Rey.). At praeter haecsereses, et Palladius in Lausiacis,
cap. 28 et sequent. Nec non et Vitae Patrum praeclaria, occurrit mihi lepidum responsum cujusdam moris notis et observationibus R. P. Heriberli
Rosweynachi, qui rogatus quid hodie comedisset? respondit,
di e Socictate Jesu theologi nuper illustraiae, ubi
oiera cum pisis; quid heri? pisa cum oleribus; quid
innumera ejusmodi referuntur exempla. Huc spectat
nudius lerlius? pisa et olera. Denique quid nudius
aui frequod de monachis Alexandrinis scribit Philo Judaeus
quartus? olera, et pisa. Sic ille quotidianum
el ex eo Eusebius Caesa(Lib. de Vita conlempi.),
quens admodum monachorum obsonium facere indiriensis (Lib. u Histor. c. 16) bis verbis : Cibum aut
cans (Vide aliud exemplum apud Cmsarium, lib. IV
polionem nemo itlorum anle solis occasum capit. Quieap. 79; Basil. lib. desancla Virg.; Hieronym. epist.
dam porro, quorum animis ardentius scientim desideratione
10 ad Furiam). Caeterum esusleguminumqua
rium insidet, vix semel tolo triduo cibi recordanlur.
hic dicatur enervalus, haud satis expedio, nisi meNennulli
illecebris sapientiw (quw salubria virtutis i
tonymice, quia corpus et vires enervat, atque debialiolitat potius quam conlirmat:
vel comparatione
pracepta lam affatim el copiose suppedilat)
quodamel
modo invitali sic obtectantur, indeque tales capiunl derum ciborum fortiorum,
seu qui magis nutriunt

211
vaius,
cimonia,

JOANNIS

CASSIANI

219

nec cunctis

Alius quantitate librarum

duarum satupurorum olerum habilis est par- A concediiur.
nec universis sicci panis refectio castigata
ritatem non sentit;b
aliuslibrae unius, sive unciarurh
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

Nant
mensuraautem
librae, seupondo:
potus quae hemina
corpus roborant,
pula carnium et piscium.
dicitur, non pro pondere ipsius potus, seti pro potu
legumina alioquin natura sua calida et flatuosa esse
testatur Basilius, ei Hierbnymus,
tanti ponderis, sed proimensura
mensurali, velmencujus haec est senteniia de leguminuni et oleruin esu el differentia : In
seu vase continente,
et metiente
ipsum
surante,
dici
carnibus
ipsis cibiscalida quwquedevilq. Nonsolumde
potest
potum, vel pro potu contento in vase, qui
mensura mensurata.
loquor, super quibut Vas etectionis profert senlenliam :
Itaque mensura potus non ex
Bonum estnonmanducare
aut pondere, sed ex capacitate vasts specarriem,ethon bibere vinum.
gravitate,
Sed etiam in ipsis leguminibus inflantia
quwque et
ctaiur, ut satis noium est.
slarursus dnplicem
gravia dechnanda sunt; nihilque ita scias conducere
Porro librant
ponderalem
tuunt: alteram
sedecim unciarum,
Chrisjiianis adolescentibus, ul esuhi olefum. Unde et in
quam mercatoalio ioco: Quiinfirmus
Galli regiam, aut Parisinam
est, ait, olera manducet; arriam, sive zygostaticarit,
quicumepulis temperandus est.
nuncupant,
qua tttercatores , instilorecque
dorque corporum frigidioribus
uluntur ; alieram
Rursus alio loco (Lib. ii cbntra Jovinia.):
Oierum,
que merces appensas venumdant,
et fdcilior apparalus
Romanam, duodecim dumtaxat unciarum,
quae Roinquit, pomorum ac leguminum,
et scriptoribusestnominalissima
manis olimusilata,
est, et arte impendiisque coquorum nan indiget, et sine
cura sustentat corpus, moderateque sumplus leviori
de Asse; Junius noinencldt.).ItaS.
Epi(Budwuslib.il
scrilibrum
diqestione
concoquitur.
phanius, qui de mensUris etponderibus
~~
Jd est, tenuis, etparca,et
certae mensurae legibus
est duodecim unciarum. Isidorus
psil: Libra, inquit,
aiTtricta, quam excedere non liceret. Macrobius lib. n jD elymol. lib. xvi cap. 24: Uncia dicla,quod universilaunitate vinciat, id esl, comSaturnal.
iem minorumponderumsua
cap. 1: At cum heroes, inquit,
casligdtis
lib. de Jejunio : Nunc
dapibus assidunt. Tertiillianus
plectatur. Conslai aulem dragmis octo, id estscrupulis
si temere rationem casligati adeo viclus, etc, ubi per23. Quod proinde iegilihium pondus habelur, quia numerus scrupulorum ejus hprat diei nodisque metitur, vel
peram in quibusdam
legilur : castigati a Deo victus.
D. Hieronymus
lib. ncpntra Jovinianum:
Qui mgroquia libram efficit duodecies computatus, duodecim unciis
el inde habelur perfecli ponderis genus, quia
lat, non aliier recipit sanilatem, nisi tenui cibo el caperficilur;
tol constat unciis, quoli mensibus annus. Dicla autem
stigato viclu, quw ~{z7rr-hSiaira dicilur. Cassianus rursus lib.icap.
ult., secundum quorumdam lectionera,
iibra, quot sil libera, e( cuncla inter se pondera prmut ad scodicla concludat. Sic ille. His praemissis,
castigalum modum dixit pro juslo et convenienli.
Porro illa sicci panis refeciio Graece Wnpoyayiu dicebapum nostrum veniamus, quod ad Cassianum atlinet,
id est, siccorum esus,
non aliam existimo
tur, ut superius annotavimus,
apud ipsum intelligi oportere,
et apud omnes usitatam,
et
puta solius panis cum sale, absque alio obsonio: non
quam veterem illaro,
scilicet unciarum.
lamen exclusa aqua, qua dupliciter
tum
duodecim
id
ulfebanlur,
cognitam libram,
ad infundendum
aul superfundendum
lum ad
eiiiin ipse satis indicat Collat. 2 cap. 19, ubi abbas
pani,
bibendum. Unde apud Palladium-in
Vila Pauli legimensuram panis iu
Moyses approbat et commendat
tnr Anionius
duobus paximaciis constituiam,
apposuisse roensae quatuor paxamidia,
quos parvulos panes
et
erant
enira
unius
id est, panes,
sibi unum madefecisse;
vocat, et vix librae
pondus habuisse aflinnat.
simul juncti non habuissent pondus
Atsi duopanes
sicci, iiiquit.
b Difficulias
certe non fuisset
non parva hinc oritur de libra panis,
duodecim unciarum arit circiter;
ui vocat, sive mensura satis
quot uncias habuerit apud illos Paires. Videtur enira G modus ille aequissimiis,
hic'\nctor
innuere libram unam tantum fuisse sex
justa, quae omnibus passim sulficere posset absque
ex eo loco
unciarum.
Librw unius , inquit,
sive unciarum sex,
ullo obsonio. Unde rionnulli e contrario
quasi idem sil libra una, et unciae sex. Ad cujus excnlligunt singula paximacia fuisse unius librae, sive
12 unciarum : quod lamen ibidem refutnbimus.
Sed
plicationem
aliquid dicenduro de libra, et cujusmodi
lum apud Cassianum (Cap. 39 RePalladius
historiae Laulibra iutelligitur
clarins id ipsum confirmal
in Regula. Qui de
siacae cap. 28, ubi deiPaulo Simpliee agit : Fert, ingulm), tum apud D. Benedictum
mensuris et ponderibusscripserunt,libram
duplicem
quit, Antonius, et imponit mensm quatuor paxamidia
et ponderalem;
et Romamensuralem,
distinguunt,
(sic ipse vocat, quae alii paximacia) sea; unciarum, et
nos utraque usos fuisse Galenus asserit, teste Georsibi quidem unum mOdefecit, elc. Sex, inquit, unciarum : quo.d utique de singulis paxarnidiis,
sive paxigio agricola (Galen. lib. f de Composil. medicam.;
Geor. Agr. tib. de Ponder. el mensur.). Erat siquidem
maciis intelligendum.
Quis enim dixerit
quatuor
libra apud Romanosgenus mensurae lineis quibusdam
paxamidia simul et ju.nctim fuisse tantutn sex unciain duodecim partes
rurn? Quatuorergo
intersectum,
quibus dividebatur
paxamidia viginliquatuoruncias,
unde sequitur
hoc esi, duas libras panis pendebant:
sequales, quas uncias vocabant. Hanc autem mensulibrara duodecim
unciis constilisse.
ram ad differentiam
libram mensuralem
ponderis,
unamquamque
Sed quid ad praesentem Cassiani locum dicemu*5, ubi
dixerunt, vel libiam mensuram; alteram autem, qua
et sex uncias confundere,
aut pro
res appenduntur,
hoc est, pondusipsum,
librant
videtur libram,
vel libram poudo: cujus itidem partes
eodem accipere? Equidem faleor primo intuitu iia
ponderalem,
attenlum in transunciae vocantur. Unde consequens est duplices esse a videri,etquemlibetlectoremsatis
Ai cum ex dictis satis conet ponderales. Nam mencursu ita judicaturqm.
uncias, nempemensurales,
surales partes sunt librae mensuralis, sicut ponderasiet de diversa Auctioris senteniia, ratio postulat ut
les partes sunt librae ponderalis : et haec esl differencommode et
ejus verba , quoad ejus lieri potest,
tia inter mensurales, et ponderales uncias, et libras,
consentanee inlerpretemur.
Sic igitur seritio, vocused potius
lam sive hoc loco non esse expositivam,
qjiod ponderales nobis ob oculos ponuni gravitatem
utdialectici
adversativam,
corporum;
mensurales, molem, sive magnitudinem,
loquuntur,
etposilam pro
; aut capacitatem,
utdocet idem Galenus. Maiiifcsium
eliam aui quid simile; ul sit
immo vel suhaudiendum
autem est lihram ponderalem.elconsequenler
etiam
sensus : quosdam contenios esse libra panis : immo
uncias ponderales intelligi,cum
seu quod idera est, sex uuciis. Qui
de libra panis agitur.
etiam dimidia,
Quaeritur enim de pondere seu graviiale hujus librae.
quidem sensuset verus et pianus est, diciisque conProinde aliter apud D. Benedictum (Cap. 59 et 40)
sentaneus. Sic enim de Aniouio superius audivimus,
id est selibra panis sexunaccipiturmensura
ciborum,alitermensura
poius.Nam
jpsum uuico paxamidio,
fuisse. Et in vita Pauli primi
Ciarum couientum
mensuraciborura,
quantumad
panem attiuet, accipi>lur prO mensura ponderali,
hoc est, pro pane unius
eremitae narrat D. Hierunymus
corvum in adventu

215

DE CCENOBIORUM

sex edulio praegravalur;

attamen

1NSTIT.

LIB.

unus in omnibus
ALARDI

GAZMl

V. ~- DE SPIRITU
A his continentiae

GASTRIMARGIJE.
finis est, nequis juxta

214
mensuram

ca-

COMMENTARIUS.

Antonii panem integrum

(ntpote nnius librae) aliuprehenso e regione pane, dum ad se quisque nititur,
lisse. Quo viso : Eia, inquit Paulus, Dominiis nobis
pars cuique sua remaneret in manibus(Hieron.
Ibid.).
abstineniissiQuis enim credai doos Anachoreias
piandium misii, xere pius, vere misericors : texaginia
mos et senio confectos duas libras panis una 03semper panis
\am anni sUnt, quod accipio dimidii
nula consumpsisse,
et ita trahendn invicem aequalifragmenlum : verum ad adventum tuum militibut suis
Chrittui duplicavit
annonam. Et in Viia Hilarionis :
divisisse? Sedaliorum
eiiam senleuiias
ter, atiifere,
A tricesimo primo, inquit idem Hieronymus,
audiamus. Cassinenses in sua declaralione
ad illa
usque ad
tricesimum quintum (aetatis annum) sex uncias horverba Regulae : Panis libra una (Cap. 39) : Cum pondeacii panis, el coctum modice otus absque oleo in
dus librw, inqtiiunt
(ut habuimus a monasterio nosiro
cibo habuit. Dorotheo itera abbati in jEsypio
unciae
Cassinensi), sit unciarum triginta trium , ef semis, ut
vix lanlumpanis
tmus fraterdie una manducarepossit;
fasciculus, refectio erant,
pauis sex, et olusculorum
teste Sozomeno (Lib. vi, c. 29). Plura exempla in
volumus cottsueiudinem
noslram servari,
ut sciticet
Vitis Palrum videre est. Cneterum qui hanc nosirain
apponalur
panis , quantum satis est. Sic illi librain
alierum e duobus faieaiur
panis triginta tribus unciis et semuncia constituunt.
expositionem
improbarit,
Et hoc quidem pondus, ut vere Benedictinurn,
necesse est, aul viiiatum esse hunc locum, quem tasive
men in omnibus exemplaribus
tam mss. quam excua D. Benedicto praescriptum
et a monasterio Casisis constantem invenio; aut cerle dupliceinapnd
nenni acceptnm coraplura monasleria
illos
ordinis Benemonachos fuisse libram panis, alteram sex, alleram
dictini
in Gallia retinuisse Jacobus Brolius S. Gcrduodecim unciarum : quod sine ullo antiquitatis
sufmani.de Pratis monachus in supplemenloAntiquilat.
Parisiens.
annotavit.
Leo Osliensis in chronico Casfragio quis admittat?
g
Nunc adD.Benedictum
ut accedamus (cujusetiant
sinensi lib. primo cap. 14 refert Carolum
Magnum
et
sub anno Domini 774 lilleras
dedi^se ad
resiiectu haec disputalio
gratia
imperat.
suscepta est), ejus
institutio de hac panis mensura quotidiana fratribus
Theodemarum
abbatem Cassinensem, ut aliquot sibi
de monasterio S. Benedicti dirigerel fratres, qui regusic habet: Panis libra tina propensa suifiimpartienda
ciat in die, sive una sit refectio, sive prandii et cwnm:
larem disciplinam in Gallim partibus exslinciam renovarent. Quod et fecit, mittens ei etiam Regulam,
et
Quod si cwnaturi sunt, de eadem libra tertia pars a Cellario reservetur reddenda cwnaturis.
Quod si labor
hymnos, qui tunc ex traditione Regulw in hoc monasterio canebantur. Pondus quoque librw panis el menforte factus fuerit major, in arbitrio et potestale abbatis erit(si expediat) aliquid augere, remota prm omnisuram, sed et calicis mensuram quam in mixto servitobus crapula, etc. (Cap. 59 Regulw); ubi duo spectari
res accipere debent, et omnem consueludinem quw lunc
in hoc loco servabalur, scriptam transmisit. flaec Leo
possunt:
definiia, et
primo certae mensuraequaiititas
Osiiensis
loco praeuoiaio
taxata,
(In
uempe libra una propensa, id est appensa,
margine annotatur:
Pondus panis S.Renedicti fuisse 4 librarum).
Liiterae
ponderata, pensata, ut Smaragdus exponit. Ego vero
aulem Tlieodemari
ac profusam,
id
propensam inielligo propendentera
abbatis, quibus petilioni Caroli
est targam etcopiosam,
non parcam,autdiminutam;
ad calcem illius
Magni per omnia satisfaciebat,
Chronici appositae, lioc inter alia continent:
Direxijrixta illud Lncae vi: Menturam bonam, el conferlam,
et coagitatam,
mus quoque pondus quatuor tibrnrum,
et supereffluentem dabunt in sinum
ad cujus wqualitatem ponderis panis fteri debeal, qui in qualernos
vettrum:
Et apud Plautura propenta munera, id est
quadros singularum
magna. Secundo, facultas eam augendi (si expediat)
librarum, juxta sacrum texium
abbatibus concessa. Quoad primum,
notandum
de G Regulw,
possit dividi; quando pondus, sicut abipso
hac libra panis a D. Benedicto praescripta varias esse
Paireest institulum,
in hoc est loco repertum. Hac ibi,
et alia quae sequuntur
de mensura potus alibi refeopiniones,
eamque apud varios varii esse, et fuisse
renda. Ilis accedit additio prima ad Capitularia
ita
reponderis. Turrecrematus
Regulae commentator
censet: Pondus hujus librm pahis majus esse credimus,
gum cap. 57, ubi statuitur, ut libra panis, quw monachis dalur, triginla solidis per denarios ponderetur,
quam sil pondus librm Floreniinm,
qum tanlum duodecim uncias dicituf continere : quia ista non sufficeret
antequam coquatur. Quod sic inlelligo, ut libra panis,
duabus refectionibus. Prwlerea isia divisio librw panis,
solinempe quotidiana
portio monacborum
triginta
si non
honeslius ac ulilius divideretur in plures pahes, ut terdis, id est assibus, Turonensibus
sallem,
tia pars tn pane integro possit reservari fratri pro cwsive trecentis sexaginta denariis penParisiensibus,
na. Sic ipse. Sinaragdusabbasibidem
valere debeat: unde ejus magniiudo,
dere, hocest,
citatquemdam
et pondus aestiinari possit (Vide Budmum l. v Thes.).
monachorum
ita
quem non nominat,
magistrum,
dicentem : Medius panis pensans libram singulis fraHaec et alia, credo, spectavit Andreas Quercetanus
in notis ad vitam S. Odonis abbatis Cluniacensis,
tribus in die sufficial, secundum formam divinw dispenubi dicitur, Sustentabalur media panis libra. Duplex,
sationis, cum medium panis cmiestis corvus Paulo servo Dei quolidie vescendum paraverit. Quando ergo ad
inquit, es( libra : Romana xn unciarum, et mercaloria xvi, sed his multo major Benedictina, sive Monatextqm horam tempore wslivo, vel aliis temporibus reficiunt, tertia quadra ipsius Dominici panis a Cellerario
chica, cujus media contenlum Odonem prodit ejus vitw
per omnium annonas (id est, portiories, sive praebenRegulm prmscribens
scriptor : Nam Benedictuscap.1&
sero (id est vespere) ante j) mensuram ciborummonachis suis, ait: Panis librauna
das) in cellario subtracla,
illos crudum pulmenlariuminferendum
mensis ponatur
propensa sufficiat in die, etc. Hanc mulla Galliw monasteria sub ipso patre Benedicto mililanlia
retinuisse
(id est, lactucae vel herbulae hortenses aceto et oleo
constat. Sic ilie. Sed hactenus salis de libra panis
perfusae). Quodautem dicit, panis libra una propensa,
anie pensala, vel librala intelligitur.
vario
Haec apud Smaapud Benedictinos,
ejusque vario intelleclu;
itidem pondere, ac mensura apud diversos ex variis
ragduro. Ubi cum diciiur, medius panispensans libram,
satis quoad libram convenit cum Regula. sed quoad
dictum videiur : ubi se quisque in suo
Scripioribus
mediuin panem,
sensu abundare satis ostendil: nec tamen quae fuerit
quem dicit pensare libram,
quasi
certo potuit definire et explicare.
mens legislatoris,
inieger panis debeat pensare duas libras, non satis
D. BeNunc quod ad alteram parlem Constitutionis
videtur
apposite alludere
exemplo Pauli eremitae,
cui non est verisimile
in primis audiendus Venerabilis
ille
dimidium
nedicti aitinet,
panem unius librae
Petrus Cluniacensis, qui Cisterciensiummonachorum
quotidie fuisse allatum, sed meiiium p.mis, id est
diinidiam lihram, ui superius exposuimus, et in adgraves et acerbas obji ciiones adversus Cluniacenvenlu Antonii duplicalain
fuisse annonam, id est pases, quasi Regulae praevaricalores et voii transgresnem integrum
unius Iibrae suppeditaturn,
de cujus
sores, acriter et magno spirilu refutans docet in his,
uon tam verba ipsa,
divisioue humiliter
inter se comendebant,
et sitnilibus Regulae institutis,
donecap-

215

JOANNIS

CASSIANI

nox.ii.in
pacitalis suae saturitaiis oneretur ingluvie. Non enim Aguata,
cendit.
qualitas sola, sed etiam quanlitas escarum, aciem
cordis obtundit, ac meme cura carne pariter impin-

2J6
vitiorum

fomitem

igneumque

suc-

ALARDI
GAZ^EI COMMENTARIUS.
quam mentem pii patris et legislatoris Benedicti atritatis, quw ad universa seextendit, et omnia sua rectitendendam , et ex judicio et sententia praelatorum
tudine recta facit, atlestatur, uti B. Auguttinus in libro
de Moribus Ecclesim calholicm conlra Manichwos scripie interpretandam (Epist. 28. lib. m). Ex cujus lonbens dicil: Cdntinent se igitur ii qui possunt (qui tamen
ga nimis et prolixa disputatione hsec quae ad rem
nostram et loci de quo agimus elucidationem praesunt inhumerabiles) et a carnibus, et a vino, duas ob
cipue spectant, visum estdecerpere, ethic ascribere,
causas, vel propter fratrum imbecillitaletn, vel propter
liberlalemsuam (Spectat locura Apostoli adRom.xiv
quibus eos, quoad mensuram panis, et potus male
ab ipsis intellectam,
de vitando scandalo infirmorum).
Charitas prwcipue
simul, et solerter
ita.redarguit
instruit : Si enim propensa libra panis in die monacustoditur; charitati vibtus, charilati sermo, charitati
cho non suffecerit; si vel modicum supra libram, vel
habitus, charitati vultus aptalur : coitur in unam, conpro libra aliud sumpserit: nisi integram lertiam parspiratufque charitatemi hanc violare, tamquam Deum,
tem ad opus cwnw sibireddendam, cellerario, non alteri
nefas ducitur. Sciunthahc commendalamessea Chrislo,
reddiderit : si plus, vel minus de libra in prima reet apostolis, ul si hwc tina desit, inania sint omnia : si
hwc adsit, plena sint omnia (Cap. 34 Reg.). Hactefeclione comederit, quam ut tertia pars ad servandum
residua sit, id est, ut nec plus terlia parle, nec minus
nus Peirus Venerabilis; et ab ipso citatus D. Augustieomedenli supersit : num ideo condemnamur, e paranus. In quibus recitandis
tametsi prolixum,
non
diso exctudimur, ut perjuri, et filii perdilionis in intamen lectoribus religiosis molestum rae fuisse confernum relrudimur ? Quid aulem de illis dicelis, qui
frdo, cum nihil instituto nostro accommodatius,
extra equitanl, el necessitate monasterii per diversa
' nihil expressius, nihil efficacius, et accuraiius afferri
j>
euntes multo lempore a monasterio absunt? Numquid
potuisse videatur:
utj plane religio mihi fuerit vel
semper panem suum trutinare polerunt? Numquidsemiota, vel apicem ununi praeterire. Libet tamen et
alterum ejusdem senteniiae assertorem accersere,
per, et ubique cellerarium monasterii secum habere vaJoannem Bertelium abhatem Luxemburgensem,eumlebunl, cui quando bis comederint, tertiam partem
librw suw ad cmnam iliam recepluri, nec de alio pane
que superRegula D. Benedicti, modo serium, modo
comessuri commendare valeant ? Et infra : Non ita,
facetum dialogistam. Ejus verba sunt ad illum locum
non ita sensit sanclus, qui spirilu omnium justorum
Regulae spectaniia: Quod autem dicit (D. Benedictus)
de panis libra unicuique religioso danda, et quod reliplenus fuisse dicitur : non ila sensit: sed audite quid
senseril. Intellectum ejus verba sequenlia demonstrant.
quiw servandw sunt pro cmnaluris a cellerario, nescio
num ita juste inlellexerit Benedictut, quemadmodum
Quod si labor, inquit, forle major faclus fuerit, in arbilrio , et potestate abbatis erit (si expediat) aliquid
tonare videnlur verba Regulm : Nam sic viro Dei,
Chrisii pauperes non fufssent curm: el possent merito,
augere, remota prw omnibus crapula: ul numquam subac juste objici, quod debeat illis dari, quicquid a retirepat monacho indigeries; quia nihil sic contrarium
est omni Chrisliano, quomodo crapula, sicut ait Domigiosis in mensa relinquitur (non tamen per ntanus illonus noster : Videte, ne graventiir corda vestra in crarum, ut quidam putant et volunt); sed hunc locutn pulo
ila intelligere Benedictum : Servetur pars panis pro
pula (Luc. xxi). Hwc dicens, quid aliud quam necessitatem relinuit, vitium amputavit; atque in arbitrio
cmnaturis, et talis, qum respectu pranaii non excedat
\n cmna smpe dictam iibram : nam in prmcedenlibus
abbalis cuncla hujusmodi esse censuil ? Sed el omnia
verba ejus de mensura poius tractantis, nonne huic
et sequentibus capitulis nihil aliud clamitat, quam ut
< pauperum et hospitum cura habealur. Haec ille subtinoslrw intelligentiw astipulanlur? Qum brevitalis gra- C
fj'a libenter intermilteremus;
sed quia Itis maxime ejus
Iitermagis,
quam eleganter (Dialoy. 18). Ex quibus
intenlio, atque discretio coqnosci polest, oportet ut ea
omnibus, ut huic disputationi linem imponam, breviter colljgo tres rationes, sive causas rationabiles,
ponamus (Cap. 59 Reg.). Unusquisque, ail, proprium
donum habet ex Deo, alius sic, alius vero tic ( I Coet justas, quaetum sanctissimum patrem Benedictum,
rinl. vn). Et ideo cum aliqua scrupulositale a nobis
tum ejus successores ejiisdem ordinis patres, etpraemensura victus aliorum constiluilur,
etc. Donorum
sules, et ipsas congregationes movere potuerint, ac
merito debuerint, ut tarit largam, et affluenteui pordiversitaies diversis a Deo donari dicit, et ideo cum
mensuram victus aliorum constituit;
lionem, ac mensuram panis quotidianam, puta duascrupulosilate
constituende lamen nihit prwcipil : sed eam mensufratribus imperrum, trium, aut quatuor librarum,
ram, quam ponil, possesufficere fratribus credit; si laliendam, ac distribuendam judicarent. Prima ratio
bor, aut ardor, aut qumlibet necessilas amplius popoqnarn tangit D. Benedictus, ex consideratione laborurn, et operum, quibus monachi insudarent : Si
scerit, in arbitrio Prioris
constiluil;
superflua , e(
vitiosa tantum more suo resecans, el idcirco sutietatem,
labor, inquit (Ubi supra), faclus fueril major, in arbilrio et potestale abbqtis erit (si expediai) aliquid
aut ebrietalem caveriin omnibus admonens. Sic ipse:
ac demum posl pauca ita concludit: Hoc Sanclus ille
augere, elc, quod intetligendum, aitTurrecrematus,
uon lanlum de labore iri, agris, et in operibus manuum
intellexit, hoc scripsit : hac de causa nihil aliud diffinire, nihil prwcipere voluit: sed pro qualilate locorum,
(quibus nimirum lempore D. Benedicti et multis
temporum, morum, infirmitatum, et diversorum acciposthac temporibus vacabanl monachi ob inopiam
denlium cibos, potus, vestes, el ad extremum universa 'lj et victus necessitatem), sed eliam de labore in officiis
tam corporibus , quam animabusnecessaria, subdilis a
divinis, sicut est in diebus solemnibus, in quibus solemPatribus dari sancivit; animarum saluti tantummodo
nius dicendo officium monachi consueverunt mullo amplius iaborare. Sic ipse. El Bertelius iiem ubi supra;
intenlus, et eam sive dando, sive sublrahendo, stve
Majorem, inquit, laborem vocat, quo ita defaliganlur
parcendo, sive corripiendo procurare sollicitus (Cap. 40
corpora, ut inde imbecillilqs ad spirilualium perseveReg.). Hoc oslendit omnibus ferein locis Regulmsum:
hoc specialiler dicit in capitulo superius diclo, quo
ranliam sequatur; el qitem, pro qualitate conditionis
et stdtus, discreli rerum administralores considerant
traciat: Si omnes debent wqualiternecessaria accipere?
eese prwter solhum. Secunda ratio, in subsidium et
Sicul, inquit, scriplum esl, dividebalur singulis, prout
subventionera pauperum : nempe ut ex reliquiis
cuique opus erat (Act. iv). Ubi non dicimus, ut personarum, quod absit, acceptio sit : sed infirmitatum conmensae fratrum plures alantur, et reficiantur paupesideralio. Ubi qui minus indiget, agat Deo gralias, et
res, et ampliores eleentosynae fiant, cum quidquid a
non contristetur. Qui vero plusindigel, humilietur pro
religiosis in mensa relinquitur,
pauperibus erogannon exiotlatur pro misericordia : et ita
dum sit, ut superius ex eodem Bertelio audivimus.
infirmitate,
tmnia membra erunt in pace. Huic rationi regula cha,Quamquidem eleemosynarum largitionem bospitali-

$17

DE COENOBIORUM
CAPUT

INSTIT.

LIB.

V. DE SPIRITU

GASTIUMARGIJ:.

218

. subversionis

atque luxuriae, non vini crapula, sed

saturitas exstitit panis. Audi Dominumperprophetam
Quid enim
Bierusalem
increpantem (Exech. xvi) :

VI.

Quod non solo vino mens inebriatur.

Quibuslibet escis refectus venlei i.eminaria luxuriae parit, nec praevalet mens discretionum
guberuacula moderari, b ciborum pondere praefocata. Non

peccavit soror tua Sodoma, nisi quia panem suum in

saturitate et abundantia comedebat? Et quia per saturitatem panis inexstinguibili
carnis fuerant ardore

enim sola crapula vini mentem

verumetiam cunctarumescarum

Dei ccelilus sunt igne sulphureo

succensi, judicio
concremati
(Gen. xix). Quod si illos sola niraielas
panisad tam praeruptum flagitiorum praecipitiumvitio
satietatis impegit, qutd censendum est de his d qui

eam ac nutabundam
puritatis

reddit,

conlemplatione

inebriare

consuevit,
nimieiasvacillantem

omnique

dispoliat.

ac
integritatis
Sodomitis causa

ALARDI

GAZ^El

COMMENTARIUS.

et juvenibus
tati affinem huic ordini velut essentialem DD. Lovitando, multa praeclare D. Hieronymus loto libro n contra Jovinianum,
ubi haec inter
vanienses censuerunt
(In respons. ad Quwst. Aquisalia (Cap. 6) : Fac esum carnium cunctis nalionibus^
cincten.). Tertia ratio, ad augendum meritum monaesse communem, etpassim licere quodpassim gignitur;
chorum, qui se ab eis quae sibi apponuntur
sponte
abstinent propter Deum et aniraae salutem, parciore,
quid ad nos, quorum conversatio in cwlis est? qui super
quam quae sibi suppetit, mensura contenti, scientes
Pythagoram,et
Empedoclem, et omnes sapientiw sectaH tores, non ei debemur, cui nascimur, sed cui renaseicum Apostolo (Philip. iv) satiari el esurire, abunda- R
re el penuriam pati. Quae fuit insignis doctrina S. Pamur; qui repugnanlem carnem, et ad libidinum incentiva rapientem inedia subjugamus ? Esus catnium, et
chomii
abbatis, out, ut alias dictum est, monasterium quoddam sibi subjectum ingressus, cum vidisset
potus vini, ventrisque saturitas, seminarittm libidinis
est. Unde et Comicus : Sine Cerere, inquit, et Libero
in culina nihil coclum fralribus apparari, graviter sucubiex
censuil,
coquo licet excusante, quod fratres nihil
frigel Venus. Et in epist. 22, ad Euslochium,
coclum tibi apposiltimcomederent. Anignoratis,
muliis pracmissis iia concludit:
Si quid itaque in me
inquit,
potest esse consilii, si experto creditur, hoc primum
quod gloriosum sil simper, abstinereprwsentibus ? Nam
si quis ab ea re qum in ejus est poleslate, divina consimoneo, hoc obtestor, ut sponsa Christi vinum fngial
derationese conlinet, magnum consequitur a Deo prmpro veneno. Hmc adversus adolescentiam prima arma
sunt dmmonum. Vinum et adolescentia duplex esl intnium. Ab ea vero re cujus ulendi licenliam non habet,
cendium voluplatis : quid oleum flammw adiicimus?
quadam noscilur necessilale cohiberi : et ideo propter
abttinenliam coaciam atque inulilem,
frutlra videtur
quid ardenti corpusculo fomenla ignium ministramus ?
etc. El alio in loco (In cap. v eptj(. ad Galat.) hoc
exspeclare mercedem. Denique cum plures escw appoidem consilium
silm fuerint, si fratres parcius his ulunlur propter Deum,
confirmat diceris : Licet me quidam
in eo libro quem de Servanda virginilale scripsi, repretunc apud Deum sibi maximam spem reponunl. De cihendendum putent, quod dixerim adolescentes ita vinum
bis autem quos non videnl, nec eis ad percipiendum
debere fugere ut venenum, non me sententim pwnilebit.
quomodo pro parcimonia prwfacultas ulla tribuitur:
mium conceditur? Sic in Vita S. Pachomii. Al de his
Opus quippe M magis vini quam Dei a nobis crealura
satis.
proprio
(Q damnata est; et licentiam abstulimus juventuti,
a D.
:
tiiwtatis calore ferventi, ne sub occasione parum bibendi,
inquil,
Hieronymus epist. 10 Nonnulli,
lam pudicam appetentium in medio itinere corruunt,
plus biberel, et periret. Rursus et alibi (Epist. 10 ad
in hanc senlentiam
sic loquitur
: iVeti
dum solam abstinenliam carnium curanl, et leguminibus
Furiam)
onerant stomachum, quw moderale parceque sumpla
Mtnwi
ignes, non Vulcania lellus, non Vesojuus et
: Etiam ex viinnoxia sunt. Et lib. n in Jovinianum
Olympus tanlis ardoribus mstuant, ut juveniles medullm
lissimis cibis vitanda salielas est : nihil enim ita obruit
vino plenm el dapibus inflammatm. Haec Hieronymus:
Verum hujus loci occasione videtur hic de abstinenanimum, ut plenus venter, et exwsluans, et huc itluctia a carnibus et vino, quatenus ad religiosos et
quese verlens, el in ructus vel crepilus ventorum efflaIn primis
monachos spectat, Iatius disserendum.
lione respirans.
b Hinc D.
conslat hujusmodi abstinentiam multis modis com(Hom. 44 in Joan.) : NiChrysostomus
1 ab auctoritate
hil gula perniciosius; oblttsum et crassum ingenium
mendari,
Scripturae, 2 ab exem3 ab exemplo veterum monachoplo apostolorum,
facit, carnalem cwcal inlelleclum , nec sinit ut quid4 ex regulis et.institulis
rum et anachoretarum,
quam perspiciat. Et alibi elegamer : St'cu( navis onevehenda cepit,
5 ex decrelis summorum ponlificum.
SS. Palrum,
raria quw supra suam tnagniludinem
ita corporis
in
oneris magnitudine gravata submergilur;
Postremo ab exemplis divinae animadversionis
abstinentise in
noslri natura, si plures accepit cibos, quam ferre possit,
hujusmodi
regularis
transgressores
veteri Testamento.
ingestorum gravilatem non ferens, in perditionis pelaI. Daniel ita de se loquilur
: In diebus illis ego
gus demergilur, et nautas, et gubernatores, et ipsum
Daniel lugebam trium hebdomadarum diebus. Panem
onus cum hominibus perdit (In homil. con. luxur.).
c
] desiderabilem non comedi; et caro, et vinum non inVulgata Versio habet (Ezech. xvi) : Ecce hwc J)
troierunl in os tneum (Daniel. x). In novn autem comfuit iniquitas Sodomw sororis luw, superbia, saluritas
mendalur Joannes Baptista, qui locustis et silvestri
panis, el abundantia, et otium ipsius et filiarum ejus ;
n in Jovinian.), vescitur,
et manum egeno et pauperi non porrigebat. Ubi notanmelle, inquit Hieronymus(L.
non carnibus (Matt. m); habitatioque deserti, et indura quatuor aut quinque vilia tribui Sodomae, ul
alimentis.
cunabula monaclwrum
talibus inchoantur
causas excidii et subversionis ipsius, quae tamen cum
Et Auguslinus
peccatis Judaporum collala, multo minora et leviora
(Serm. 65, de Temp.) : Joannes, ait,
censentur: nempesuperbiam,
gulam, quam propheta
prmcursor Domini, locustis in eremo et agresii meite
divitiarum
vocat panis saturitatem;
abundantiam,
nutrilur, non animalium carnibus, non volucrum suaet vacaiionem a bonis operibus,
vitatibus pascitur. Nec solum a carnibus, sed et pane
hoc est avaritiam;
in pauperes
et vino abstinuit. Unde et Salvator ait : Venil Joanquam vocat otium; et immisericordiam
nes Baptista neque manducans panem, neque bibens
et egenos; ex quibus vitiis duo tantum hic expressit
vinum (Luc. vu). Et Apostolus ad Romanos scribens:
accommodata.
auctor sno insiiiulo
d Id
carnibus i
et valentes,
Bonum est, inquit, non manducare carnem et non tiest, qui licet validi,
bere tiinum, neque in quo fraler luut scanddlitatur,
lamen et vino non se temperant : quin potius imauf infirmatur
iis abuturitur.
De cainium i
moderate et voluptuose
(Bom. xiv). Ex quibuS verbis colligit
adolesceniibus i
Baronius (An. Christi 57) peculiare fuisse in illa pri->
et vini usu, praesertim immoderalo,

JOANNIS

219
Vegelo coi-pore perceplionem
derata ubertate [Al. libertate]

carniura

ac vini immo-

praesumunt,
ALARDI

A tum expetit

non quanGAZMl

220

CASSIANI

suggesserit

imbecillitas,

sed quantum

animi

libido

usurpantes.

COMMENTARIUS.

mitiva Ecclesia florentissima nec carnes manducare, .

fideles iis legitime
nec vinum bibere, rit quaniumlibel
uti possent: tanten ut rem inusitatam admirali pleriqueoffeiidereniur;
cujusquidemscandalihabendam
esse raiionem nionet Apostolus.
II. Temperasse itiderh a carne et vino apostolos
multa probant exempla. Ut enim id de PeirO apostolorum principe dicere possimus,
facile persuadet
Gregorius Nazianzen. (Orat. de Amore pauper.), dura
scribit ipsum solis lupinis minnto asse cOmparaiis
famem pellere cpnsuevisse. De Jacobp fratre Domini
riec carnes umquam in cibura, nec vinum in potum
adhibuisse
affirmat
tlegesippus
apud Eusebium
(Lib. n Hist. c. 22). De Matthaeo haec eadem Clemens
Alexandrinus
liis verbis : Malthmus seminibus, baccis
et oleribus, absque carnibus ulebatur. B. Paulum etiam
abstemiumfuisseiradunt
interpretes. Act. xxi (Baron.
an. 58). S. etiani Tiinotheum
a vino abstinere solitrim perspicuum
est ex illis verbis Apostoli : Noli j
adhuc aquam bibere : sed ulere modico vino propter
stomachum et frequentes luas infirmitales (I Tim. v).
Vide, inquit Hieronymus
(Epist. 22, ubi supra), quibus causis vini potio concedalur; ut ex hoc stqmachi
Et ne nobis
dolor, et frequens medeatur infirmilas.
forsilan de wgrotqtionibus blandiremur, modicum prwcepit esse tumendum, medici potius consitio, quam
ne
aposloli : licet et Apostolus sit medicus spiritualis,
Timotheus imbecillitatesuperatus
Evangelii prmdicandi
non posset implere discursus, etc.
III. Ilis accedunt exempla veterum monacborum
et anachoretarum.
Siquidem Eusebius ex Philope
refert primos Christianos,
quos vocat Therapeuias,
id est, cultores, seu curatores, apud Alexandriara
a
S. Marco evangelista institutos, ad vesperam tanmra
cibum sumpsisse, et a carnibus et vino abstinuisse.
Quod idem testantur S. Epiphanius haeresi 29, quae
in lib. de Vir.
est Nazaraeorum, et S. Hieronymus
Illustr. in Pjhilone (Dellar. tib. n de bon. Oper. cap. 5).
D. etiam Aihanasius fatetur raonachos sui tpmporis t<
idem factitasse. Sic cniin in Vita Anionii : Sumebat
panem et sal, potumque aqum perpqrvum- De carnibus
vero et vinq lacere melius pulo, quam quidquam diCere,
quoniam nec apud plurimos
quidem monachorum
istiusmodi escw in usu htfberentur. Quem imitatus D.
in illa epistola suam in eremo austeriHierpnymus
tatem enarrans : De cibis, inquit, ef polu quibus lum
lemporis victitabam, taceo, cum etiam languenies monachi aqua frigida utanlur, et cocittm aliquid accepisse
luxuria sit. Et infra de ccenobilis jEgyptiis,
eoruraque moribus agens : Viviiur, ait, pane, leguminibus
ei oleribus qum sale solo condiunlur
: vinum tanlum
senes qccipiunt, etc. Similia tradit D. Augustinus lib.
i de Moribus Ecclesiae, cap. 31. Denique si quis legat
Vilas sanctorum,
praesertim ereiriitarum,
Antpnii,
facile
Hilarionis,
Serapionis, aliorum,
agnoscet perpetuam ab esu carnium et potu vini abstinentiam ab
iis observatam.
IV. Nuuc ut ad Regulas SS. Patrum veniamus, J)
Regula S. Pachomii ab angelo dictata art. 22 ita
statuit:
Vinum el liquamen, absque loco wgrolantium,
nullus altingat (Vide ibidem scholion nostrum). Quod
si liquamen etiam piscium illis vetilum, multo magis
carnes. S. Basilius in Consiitutionibus
monast. c. 26
satis aperle indicat carniuni esum suis monachis ordinarie fuisse illicitum
: licuisse tamen interdum
buccellam panis ip jure carnis salitae inlingere, aut
pulmentum inde accipere. Siquidem, inquit, minutissimum frustulum illud in tam magnam aquw copiam
aut leguminum (si ita sors ferat) conjectum nequaquam
indicium cupediw esl; sed severissima el vere dulcissima pielatis culiorum continentia. ita Basilius. Regula
moiiacborum
apud S. Hieronymuin
(quae tanien non
est Hiet onymi. sed ex, ejusdem senlentiis ab aliquo

collecta) multa habet de abstinentia carnium monachis praecipue sectanda (Tom. VJL). At expressior et
solemhior test sanctiss. Patris hostri Beriedicti constitutio
esum suis
(Cap. 12 e( seq.), qua carnium
inlerdixit,
coenqbitis, exceptis debijibus et inilrmis,
idque dunbus iri locis : primum cap. 36 Regulae, ubi
ait : Cafnium esus ihfirmis
omniho debilibusque pro
concedatur.
Al ubi meliorati fuerint, a
reparalione
carnibus more sotilo omnes abslineant. Rursus cap. 39
In haec verba : Carnium vero quadrupedum omnino
ab omnibus abslineaiur, comestio, prwler omnino debiles
et wgrotos. Ubi animadvertendum,
ait Turrecrematus iTracf. 104 ttt Regul.), quod licet S. Pater tanliirn nominet carnes quadrupedum,
tamen
prohibitio
extenditur usque acl carnes etiara animaliiim bipedum,
Ciim enim carnes volalilinm
sint
sciljcet volatilium.
dulciores,
magis delfcalae, et pretiosiores;
quando
minus delicatas veiuit, procul dubio roagis delicatas
et pretiosiores
credendus est. Mos enim
prohibere
sanctoruiri est in minore coinprehendere
majus. Sic
ille. Smaragdus vero abbas in eumdem locum Regulae (Cap. 39) scribens, post illa verba Regulae ita
subdit : Hinc Aurelius ail : Carnes in cibo numquam
sumanlur. Pulli veror et allilia cuncta in congregatione non 'minislrentur.
vero lanlutn proviInfirmis
deantur, ei accipere liceal. Hinc Frucluosus ait: Carnem cuiquam monacliq nec sumendi, nec guslandi est
concessa licentia : non quod creaturam Dei judicemus
indignam, sed quod carnis abslinenlia ulilis et apta
monachis mstimetur ; servato tamen moderamine pielalis erga wgrolorum nqcessiludines, vel longe proficiscentium, qualiter ut et volatilium esibus infirmi suslententur, el longinquo itinere destlnati, si aul a principe,
velepiscopo separanlur (id est, evocanlur, invilqnlur),
pro benediclione et obedienlia degustare non meiuant,
servanles apud se de retiquo conlinenliam consuelam.
Quod si quis monachus violaveril, el conlra sanciionem
Regulw usumque velerum [AI. tieferem] uesci cqrnibus
pro;sunipsen'(, sex mensium spatio retrusioni et pmniteniim iu6/aceii(.Haecibi.
AtquehaiicConstitutJonem,
licet truncatam,
inter canones posuit Gratianus de
consecrat. dist. 5 (Cbp. Carnem), quam irilegram hic
servavit ac retulit Smaragdus.
V. Porro notandum
eamdem constiiuiionem
de
abstinentia carnium monachis praescripla, fuisse approbatam ei confirmafam ab Innocentio III pontifice,
extra de statu monach. c. Cum ad monasterium, ubi
mulla de hac re slatoit : 1 u( in refectorio nullus
omnino carne vescalur; 2 nec in quibusdam solemnitatibus (sicul aliquando fieri solebat) convenlus exeal
cum abbute (scilicel de refeclorio) paucis ibi reliclis, ut
exlrq refeciorium edanl carnes; cum illis diebus prwcipue regnlaris disciplina sit sludiosius observanda; 5
nec exlra refecloriunj esum carmum sibi credant ticere.
Debiles aulem cl infirmi, qui minuiione (sanguinis) indigenl, vel aliqua medicina, non seortim in cameris, sed
omnes in infirmitoriq,
quw necessqria fuerint sibi lam
in carnibus quam in aliis, accipiant competentcr; 4
interdum aliquos
possit tamen abbas ex indulgenlia
fratrum, nunc hos, nunc illos advocare, ipsosque secum
in camera sua tnelius et plenius exhibere. Haec ibi.
Verum illud quoque sciendum esi, quod Benediclus
XU ponlifex
in sua constitutione
Benedictina (Cap.
abstinentiam magna mo26), circa hanc carniura
deratione usus esse, earaque valde mitisasse ac relaxasse videlur, ubijet Regulam D.Benedicti, etpraeila
dictam constituiionem
Innocenlii III interpretans
statuit : Quia ad salutis profectum tendiiur, si nwderationis sobrietas et modestia observentur : volentes ea
quw circa esum et qbstinenliam carnium B. Benedicli
el in constilulione piw meregularis inslitutioiradidit,
moriw Innocenlii papw, tertii, prmdecess. nostri, sunt
ttatuta,
firmiier observari, statuimus, et ordinamut,

221,

DE COENOBIORUM

Quod infirmitas
Infirmitas

CAPUT VII.
carnis puritatetn
impedire.

carnis ad puritatem

INSTIT.

LIB.

V. DE SPIRITU

GASTRIMARGLE.

222

A si haec tantummodo,
cordis nequeat

cordis non

officit,

ALARDI

GAZiEI

quae fragilitas carnis, noii quae

voluptas exigit, usurpentur. a Facilius vidimtis vib ab esCis
omnimodis
ctos, qui
corpulentioribus

temperarent,

quas moderate

usus pro lifecessitate

COMMENTARIUS.

quod per toturh anrittm feria quarta, et die sabbati, et a

co, vel tempore. Atter eorum venit ad domum sororis
prima fiominica de Adventu usque ad diem Natatis
sum, ailque se mirum ih modum esurire. lllico respondel soror magnam sibi piscium copiam suppelere : coDomini, et a~ dominica. Septuagesimm usque ad diem
Paschm dmries regulares ejusdem ordinis, seu religiomederet quos, e( quando vellet. Ille prope indignqnis, ab esu carnium ubique abstineant, nisi necessilas
bundus , ait se faslidire pisces, quibus tot annis perinfirmitalis non fictm, per abbalem, vel aiium prwlatum
petuo usns esset, nec jdm illis vesci se posse. Tum
soror : En, inqiiit, in promptu nobis carnes; sunl, ede
proprium forte suadeat cum aliquo dispensandum, etc.
Ex quibus colligitur
1 Benedictinos hoc tempore
quantum libet. Jussit ergo ille assari armum. Sed inierim lamen morw impatiens particulam ejus misit in
praeter jejunia Ecclesiaslica, non aliter obligari ad
abstinentiam carhium, quaht diebus et temporibus in
ds cohjecit. Mox
prunas, et vino atldlo, avideillamin
hac constifulione Benedictina expressis et praescriadest ultio cwlestis. Particula pelulanter sumpla hmret in gutlure, nec glutiri potest, nec rejiqi: slrangulat
ptis : in quibus laraen interduro possit per abbates
aut praejatos justa ex causa dispensari : quod etiam
hominem, et cogit infelicem exspirare animam. Altfr
monuit Glossographus ad illud cap. Innocenlii
mane ad patris sui mdes veniens, rogat num quid liaHI,
ita concluilens : Sic ergo habes, inquil, quod abbas
beant, quod possint ipsi edendum apponere. lllis dipotest dispensare in Regula Monachali quantum qd
centibus, nondum esse edendi tempus, respohdel iraesum carnium. 29 Colligitur
hanc consiitulionem
lus: Hem ! tota nocte equitavi, ut expleretn quod jussus sum, et vos jejunare tne cogilis ? Afferte si quid
Uegulae hon habuisse, riiec habere vim praecepti, riec
obligare sub reatu mortali, etiam extra casurit irifir- n
' habelis. Aiunt ilti se habere pisces. Al miser acrioribus
eliam iracundiw stimulis percilus, et fastu tumidus,
milaiis, et alios exceplos, nisi per contemptum vioIetur : quq casu locum habet pcena illa retrusionis
, huc iltuc circumfert oculos, videlque gqllinarum gresive incarceratioriis canone illo praescripta (Cap. Cargem ad pedes suos. Mox non sine furia quadam, arhem. suprd). Ita docent D. Thomas, et post eum
repto baculo, unam ex eis, qum ei arriderel, percussil,
Card. Turrecrematus
et alii (S. T/to. quodlib. l ,
oreque rabido : Hwc mihi, inquil, modo piscis erit.
arl. 20; Turrecrem. ubi supra).
Qui lunc ittic aderant, non sine rubore aiunl ad euni:
Verum adversus praedicta objici posset, et certe
Fortassis licet libi, Paler, vesci carnibus ? At itte :
miniro est S. Hildegardem
aliter sensisse et esnm
Volatilia, inquit, non sunl caro. Unam ehiih habenl
eum piscibus originem, parisque cum ittis condidoms
quidem quadrupedum a D. Benedicio vetitum existiinasse, valatiliura non item: Sic enim illa verba Restint; sicut habet quidam hymnus nosler. Ad hwc ejus
verba conticuerunt omnes. Deinde apposita est itli assa
gulae explicans, Carnium esus infirmis omnino depitibusque pro repafatione concedalur (Cap. 36 Regulw).
gallina , ex qua cum morseltum dccepisset, eum nec
Carnes, inquit, tam quadrupedum, quam volqtilium
trqjicere in stomachum, nec exspuere potuit, repenle e
medio subiatus. Sic ibi. Et hoc idem exempium refert
intelligi volens, el nullas carnes, quas homines comedere soienl, excipiens, At ubi meliorati fuerint, a
Pelrus Cluniaeensis lib. vi epist. 17, ubi ex professo
carnibus omnes more soiilo abstineant, tcilicet a carratione Cluniacenprobat carnium esum mulliplici
nibus quadrupedmn; quia sani illas, el succum earum
sibus inhibitura. Tertiura exemplUni, quod non ad
comedere non solebant, sed infirmi. Sani vero carnes
sed ad vini abstinentiam
carnium,
speciat,
quse
certis diebus in quibusdam monasleriis servatur,
votatilium, quoniam mundm sunt, nec ardentem libidinem comedentibns inferunt,
manducabant. Et rur- G vide apud Peiruin Damiani lib. vi epist. 52. Al ile
sus infra, Carnium quadrupedum omhino ab omnibus
his hactenus satis.
a
abstineatur comestio ( Cap. 39). Ubi, inquit, de vplaVicios, non viros; ut aliqui legunt, contratilibus relicet, quoniam cOmeslionem illorum sanis non
riam, aut plane diversam reddentes sententiam a
interdicit. Nam idem Paler, quia tempore suo monamente auctoris alienam. Nihil enim aliud vult dichorum conversalio rudis et adhuc fere insotita erat,
cere, quam facilius a tentatione superari eos, qui
esum carnium ipsis per omnia interdicere devilabat.
a cibis, non opulenlioribus,
ui in edilione etiam
Unde ut esum volatilium uterenlur, eis permittebat.
Planiiniana
perperam legitur, sed corpuleniioribus,
Haec Hildegardis. Quibus tamen non obstantibus cerut recte emendavil Ciaconius, id est, majoris succi
tum est diversam summorum ponlificum,
aliorumet nutrimenti,
abstinent,
quara qui in eorum usu
debitum modum et mensuram observant, vel moque SS. Patrum, et Regulae inlerpretum senteniiam,
et auctorilaiem deberfe praeponderare, qui Rfegulam
deraie cibis consuetis et concessis uluntur.
b Aptius epitheion,
ac mentem D. Renedicti sic iniellexerunt,
ut esum
ut haquam opulentioribus,
carnium tam volatilium quam quadrupedum simplibent Dionysii et alii plerique codices. Nam et inciter ab ipso probibitum iiuerpreieniur
: ut patet ex
ferius aliis vocibus syiionymisdicunlui-esculentiores
diclis : et usus ipse (qui optimus legum interpres
cibi. Cibos auiem esctileniiores seu corpulentiores
esse solet) ac praxis monasieriorum
escas vocant medici, qui plns habentalimenti,
hujus ordinis
grati
idem conlirmat.
Vide de his insignem notationem
saporis, et melioris succi. De quibus schola SalerJacobi du Breul, monachi S. Germani Parisien., ad
nitaua. Corpulentiores
quidem,
quia plushabent
lib. v Aimonii de Gesiis Francorunt cap. 10, ubi in
quia esui apj) corporeae substanliae. Esculentiores,
utramque pariera affert argumenta.
tiores, et palato gratiores, aut sloraacho. Unde Terfyndem hiccoronidis locosubjiciam pauculaexemtullianus de c.ibariis loquens, graliora et esculentiora conjungit (Lib. de Jejunio c. 5). El D. Hieropla quorumdam monachorura qui ob contemptura
et violationem regularis ahstinentiae tum a carnibus,
A vino et escunymus in epistola ad Eustochium:
tum a vino, gravem animadversionis
divinae vindilentioribus cibis abstinere. Cicero itidem
adjective
ctam incurrerunt;
ut his deterriti religiosius
eam
sumit esculenta, dum ait: Eligere ex iis, quw sunt
observemus. B. Odo primus abbas Cluniacensis duo
esculenta (Lib. n de Nat. Deor.), id est, esui apia. Hinc
revera lerribiiia Joanni discipulo stto, qui ejus vitara
proverbium : Omnia esculenta obsestis. E Graeco :
oinavra fipara rois 7ro/\io/5xoufisvotf, qtiod valde faitieconscripsit, xempla relulit ih hunc modum (Apud
Surium tom. VI, 18 Novetnb., lib. in Vilw B. Odilonis
licis ei iuedia pressis, ut sOient diu obsessi, nullus
non suavis sil cibus.
-eap. 2). Per hos dies., inquit, duo fratres admodum repenlina exslincti morte sunl, non tamen eodem vel lo-

223

JOANNIS

CASSIANI

et qui tolum sibi pro continentiae amore A

occadenegarent;
quara qui eas sub infirraitatis
sione sumenies mensurain sufficientiae custodirent.
Habet eiiam corporis imbecillitas continentiae suae
concedit,

palmam, dummodo escis defeciioni carnis indultis

adhuc indigentcm se refectione defraudet, tantumque esus indulgeal,
quantum sufficere ad vivendi
usum temperantiae discretio rigida judicaverit,
non
quantum desiderii appetitus exposcit. Esculentiores
cibi ut procurant corporis sanitatem, ita castitatis
non adimunl

si cum moderatione
supuritatem,
mantur. Quidquid enim forlitudinis
causa esu eorum
percipilur,
aegritudinis labore ac defectione consumilur.

Quamobrem ut nulli statui virlus parcimonise

ita ne integritatis
adimitur,
quidem consummalio
denegatur.

CAPUT

nis curam ne fecerilis in desideriis (Rom. xm). Non

sed ut in
ergo curam ejus omnimodis interdixit,
desideriis fieret, denegavit. Voluptuosam
ademit
vilae necessadiligentiam
carnis,
gubernationem
riam non exclusit;
illud, ne indulgentia carnis ad
desideriorum occupationes noxias devolvamur; hoc
vero, ne corruptum noslro vitio corpus spiritales
ac necessarias functidnes

implere

CAPUT

non possit.

IX

De mensura casligationutn assumendarum, remedioque

'
jejunii.
Summa igitur continentiae non sola teraporis ratione, nec escarum qualitate tantummodo, sed ante
omnia conscientiae judicio colligenda est. b Tantum
B enim debet

VIII.

Quomodo cibum appetere ac sumere iiceat.

Verissima est itaque Patrum,
probatissimaque
sentenlia , jejuniorum
et continentiae modum in
mensura parcitalis tantum , et casligalione
consisin commune
tere, et hunc esse perfectae virlutis
omnibus finem, ut ab escis, quas sumere sustentandi corporis necessitate compellimur,
adhuc in
positi temperemus. Quamvis enim
sit infirraus,
virtutem
perfectam
quis corpore
aequamque robustis ac sanis in omnibus possidebit,
si desideria, quae fragilitas carnis non exigit, mentis rigore castiget. Apostolus namque ait: Et a carappetitu

224

earum

ALARDI

GAZiEI

unusquisque sibi frugalitalis

indicere,
quanlum corporeae obluctationis
pugna deposcil.
Utilis quidem et omnimodis observanda est canonica jejuniorum cuslodia; sed nisi banc frugi fuerit
ciborum refectio subsecuta, ad integritatis
calcem
non poterit pervenire. Longorum
namque jejuniosaturitate corporis subsequente, lassituruminedia,
dinem potius temporalem,
quam puritatem castitalis acquirit. Integritas quippe menlis ventris cohaeret
inediae. Non babet perpetuara castimoniae piiritatem,
quisquis non jugem temperantiae aequalitateni lenere
contentus est. Quamvjs districta jejunia, succedenle
superflua remissione, vacuantur, et in gastrimargiae
vitium protinus collabuntur : c Melior est rationa-

COMMENTARIUS.

" Eodem modo D. GregOrius ex hac sententia ra- C admodum medicamenta, sic alimenta sumplurus accedam. Sed dum ud quietem satietalis exindigentim moliocinatur lib. xxx Moral. cap. 18 : Qum igitur, inlestia transeo, ttt tpso transitu mihi insidiatur laqueut
quit, fieri in desiderio prohibelur, in necessitale concediiur : sed swpe dum incaule necessitati condescenconcupitcentim. Ipse enim trantitus voluptas est, el
non est alius, qua tranteatur, quam quo transire cogit
dimus, desideriis deservimus. Nonnumquam vero dum
necessitas. Et cum salus sit causa edendi et bibendi,
desideriis immoderatius obviare nitimur, necessitatis miserias augemus. Sic enim necesse est, ut arcem quisadjungit se lamquam pedissequa periculosa jucundilat,
et plerumque prmire conatur, ut ejus causa fiat, quod
que conlinenlim teneat, qualenus non carnem , sed
salulis causa me facere vel dico, vel volo: nec idem
vitia carnis occidat. Haec Gregorius perquam accommodus utriusque esl. Nam quod saluti satis est, deiemodaie ad praesentem locuin (Lib. de \era Virg.).
ctationi parum esl. Et twpe incertum fil, utrum adhuc
Cui consentit D. Basilius ad hunc modum scribens:
necessaria corporis cura tubsidium
Quoniam innatum nobis corporis vehiculum , neque
pelat, an volunimis laxando frena, neque rursus immodiee illa reptuaria cupiditatis fallacia ministerium suppetat. Ad
hoc incertum hilarescitinfelix
tinendo ad virtutis cursum producere oporlet: idcirco
anima, et m eo prwparat
excusationis patrbcinium, gaudens non apparere quid
et corporum slatus, et habilus, et ciborum qualitates
ul obtetdu salulis
satis sit moderationi valetudinis,
solerter explorare conveniel; ut valido quidem, el veobumbret negotium volifptalis.Ita prxclareAugustiiius
geto corporis frena immittamus, el per inediam, frigidioresque cibos redundanliam caloris arceamus: porro
(Lib. x Confess. cap. 31).
b D. Hieronymus ad|Nepotianum: Tanlum , inquit,
senili et frigescenli, cibi, potusque adjumenlum ad
sustenlandas vires ingeramus. Et rursus ibidem : Sic- p. (t6t modum jejuniorum impone, quantum ferre potes :
ul in gulm intemperanliam declinare, grave, et peri- u sint tibi pura, casta, simplicia, moderata, et non suculosum esl: ita per nimiam abslinenliam corpus atperstitiosa jejunia. Sic abbas Moyses Collat. 2 cap. 22 :
Generalis hic conlinentiw modus esl, ut secundum caterere, et inulile reddere, omni profeclo ratione caret.
Neque enim abstinere a voluptatibus gulw per se expacilatem virium, vel corporit, vel mlatis tanlum sibimet cibi unusquisque concedat, quantum suslentalio
petendum est; sed quia ad virtulis acquisitionem concatnis, non quantum desiderium saturitatis exposcit.
fert. Quqd si illud, cujus gratia abstinentiam eligimus,
Et cap. sequenti: Hmcest lemperalacontinentim wquaper immoderaiam negligamus inediam, conlra atque
litas, alque mensurw, qum Patrum quoque judicio cominstiluimus, agimus. Aram fracto , conlritoque instrumento neque Deo inhwrere, per lectionis, et Orationis
probatur, ul quotidianam panis refectionem quotidiana
sludium possumus, neque ad fratrum .beneficentiani
comitelur esuries, in uno, eodemque stalu animum pahumanilalis Officium obire. Igitur et corporis cura
riter, corpusque consertians, necjejunii fatigatione consed ut servitio illius
habendaesl, nonipsius yralia,
cidere, nec gravari mentem saturitale permitlens. Tanla
ad philosophim (id est contemplativae vitae) sludia
namque frugalilate fruilur, ut inlerdum se post 'vjpeuti passimus (Lib. deVeraVirg.).
Hactenus D. Basiram, nec sential, aui \nemineril refecisse.
c Ab bac sp.ntentia Slat D.
lius. Porro quomodo cornoris cura in cjbo et potu
Hieronymus primum in
Parcus cibus, et venler semepislola. de.cima, ubiail:
absque voluptaitt habeuda Sit, defllaw D. Augnstinus his verbis: Roc ihe docuisti (Dominej, ut quemper esaneiis triduanis jejuniis prmferlur, Et muiio me-

DE CCENOBIORUM

825

INSTIT.

LIB.

V. DE SPIRITD

GASTRIMARGLE.

226

fomites radicitus excidantur : de quiquam .A lium vitiorum

suo loco, donante
arduum longumque
Novit
bus sigillatim
distinctis
libellis
jejunium.
per intervalla
Nunc verO propositum
nobis
disseremus.
immoderata
inedia
non modo menlis labefactare
Domino,
id est, gulae concupiscentia,
sed etiam orationum
efficaciam redest de gastrimargia,
consiantiam,

bilis

cum moderatione

dere lassitudine

qtiuTidiana

corporis

retectio,

enervatam.

CAPUT

X.

Ad conservandam mentis et corporis puritatem,

nenliam ciborum non posse sufficere.

absli-

mentis et corporis conservandam

Ad integritatem
abstinentia
ciborum
sola non sufficit,
nisi fuerint
caeterae quoque virtutes animae conjugatae. Humilitas igilur

primitus

contritione,
Pecuniarum

obedientiae

et cordis
virtute,
discenda est.
fatigatione

corporisque
non solum vitanda

est possessio, sed

radicitus
exstirpandum.

contra quam nobis primus conflictus est, disputare.

a
ardenlis
concupiscentiae
Numquam igitur poterit
stimulos inhibere, quisquis desideria gulae refrenare
Interioris
hominis
castitas virtutis hunequiverit.
discernitur.
enim
Numquam
jus consummatione
robustioris
aemulis colluctari
posse confidas eum
conspexeris ab inlirmioquem in leviore conflictu
ribus potuisse superari. b Cunclarura namque virtutum una natura esl, licet in multas dividi species
sicut auri quoque \tna subet vocabula videantur;

geest, licet per multa variaque monilium

videatur
B nera pro artificum
ingenio ac voluntatc
Non enim eas sufficit non habere, quod plerumque
c nullam
distincta.
perfecte possidere proIlaque
soletetiam
ex necessilate'descendere,
sed ne ipsam
babitur, quisquis elisus in earum parte dignoscilur.
si
forte
oblatae
habendi
quidem ,
fuerint,
recipere
Quo enim modo flagrantes aestus concupiscentiac,
voluntatem.
Irae conterendus est furor, tristitiae sucorporis , sed etiam menqui non sola instigatione
id est, vana gloria
peranda dejeciio;
cenodoxia,
exstinxisse
credendus
. tis vitio succenduntur,
est,
conteiunenda, superbiat calcandus est fastus, mentis
qui aculeos irae cordis solius interaperantia
proruminslabiles
discursus
assidua
vagique
quoque ipsius
pentes mitigare non potuit ? Aut quonam modo puDei memoria refrenandi.
nobis est ad
Totiesque
tandus est carnis animaeque lascivientes
stimulos
Dei lubrica cordis nostri pervagaconlemplationem
retudisse,
qui superbiae vitium simplex non quivit
tio reducenda, quoties subtilis hostis ab hoc intuitu
credendcs est inserevincere ? Aut quemadmodum
mentem captivare pertentans, recessibus noslri cortam carni luxuriam
conculcasse,
qui pecuniarum
Joan. Climachum gradu 14'et 15).
dis irrepserit(Vjde
forinsecus
sitam, atque a nostra
ctncupiscenfiam
CAPUT XI.
substantia alienam, non valuit abdicare? Qua autem
nisi cum omni
bellum carnis et animae triumphabit,
ratione
Concupiscentias cordis non exslingui,
qui
vitiorum.
exslirpalione
C idoneus non fuit morbum curare trislitiae ? Quanlaeliam

desiderium

earum

namque est exstingui ignita corporis

priusquam caelerorum quoque principa-

Impossibile
incenliva,

ALARDI

GAZJEI

stahtia

Iibet urbs sublimitate

rura firmitate

murorum et clausarum portad

muniatur,
posterulae unius, quamvis

COMMENTARIUS

sive
finem generalem, nempe hominis perfectionera,
lius est quotidie parum, quam raro satis sumere. Pluut vocat Auctor, animi et corporis intevia illa oplima ett, quw sensim descendit in terram,
perfectam,
visubitus et nimius imber in prwceps arva subvertit. Et
spfectant. Sed de connexione virtutum
gritatem
de quae sequuntur.
rursus lib. n in Jovinianum : Quale, inquit, jejunium
c
cum pripossidere. Nam de perfectis
est, aut qualis illa refectio post jejunium,
Perfecte , inquit,
seu perfecte habitis et possessis intellidianis epulis distendimur, et gutlur nostrum medialovirtutibus,
rium efficitur lalrinarum,
dumque volumus prolixioris
gendum illud
vetus, ei vulgatum axioma, Vii-(u(es
omnes esse connexas', quo respicere videtur Cassiainediw famam quwrere, lanlum voramus, quantum vix
allerius diei nox digerat. Itaque non tam jejunium apnus. Sic enim docent Patres (S. Thom. 1-2, q. 65,
a. 1; Hieron.
lib. i contra Pelagia. Augusli.,
est, quam crapuia et fwtens, ac molesla
episl.
pellandum
cap. 1:
digeslio.
29), inter quos D. Gregorius lib. xxnMoral.
a Sciia sententia , non ratione tanlum , sed usu
Una, inquit, virlus sine aliis aut nulla est, aut imper: Venter
cui similis illa D. Hieronymi
comprobata;
fecta. Ut enim de primis quatuor virlutibus
loquar,
in
libidinem. Et Epistol.
vino wsluans facile despumal
lemperanlia,
forlitudo atque juslilia tanlo
prudcnlia,
nisi per abstinenliam,
22 ad Eustochium : Pudicilia,
dis~
perfectw sunt, quanlo vicissim sibimet conjunclw;
tuta esse non potest. Sine Cerere et Baccho friget Vejuncte autem perfeclw esse nequaquam possunt, quia
nus. Itemque alia Cassiani Collat.
5 cap. 10: Ganec prudenlia vera esl,sijusta,
temperans et forlis non
est; nec perfecta temperanlia, quw forlis, jtisla et prufornicatio
slrimargiw
peculiari consorlio fmderatur.
ltem Climacbi (Gradu 14): Qui venlri dum obsequilur, rj dens non esl; nec fortiludo integra, quw prudens, lemfornicationis
spiritum vincere vult, is ei stmilis esl,
perans et jusla non est; nec vera justitia, quw prudent,
qui oleo incendium exstinguere nitilur.
fortis et temperans non est.
d Posterulam pro postico, aul.posliculo,
b Una, non specie, ut notum est, sed connexione
vel, si
cl rautua quadam conspiratione
, et concursu, sive
mavis, posteriore porla vel poriula,
posiiam puio,
'
Et enim poria proprie aditus urbis, civitatis,
altecohaerentia, ut ex antecedentibus et consequeniibus
Act. iv : Multitudinis
credenriusve loci, vallo fossaque muniti.
Unde diminutipatet: quemadmodum
lium erat cor unum et anima una. Nam omnes virvum porlula
vel posterula,
quasi posterior porta;
et mutuura sihi praestant
minores portae in quibusdam oppidis vilutes se mutuo juvant,cujusmodi
subsidium, dum unaquaeque quaedam aliarum impesuntur,
quae cerlis dumlaxat occasiohibus aul nedimenta propellit;
verbi gratia , abstinentia tempecessitaiibus aperiuntur : quibus tamen conlingit inrat gulam : unde juvat alias virtutes quae per guterdum urbes prodi etcapi,
ut exemplis
veterum
ei recentiorum
lam, aut ratione gulae, impediri aut violari possent.
temporum liquido consiat, el hic ah
Auctore insiuuatur.
Et ita de caeteris. Oinnes etiam unum eumdemque
Perperam $ero et parura atien-

227

JOANNIS

CASSIAM

228

Quid enim diflert A judicio comprobantur.

examinaparvtssimse, proditione vastabilur.
fJumque diligenler
utrum per excelsa mcenia et ampla portarum spatia,
tus qnis , primum repertus fuerit nulla vitae resperan per a angusli curiiculi latibula perniciosus hostis
sus infamia ; deinde,
hon servitutis jugo ignobilis,
et ob hoc indignus disciplina
penetralibus civitatis irrepat ?
hac, vel congressu
eorum qui hanc profitehtur,
fuerit judicatus;
tertio
CAPUT XII.
De dgone carhali

etiam tpiritalit
agonit
esse sumendam.

si artis , si forliiudinis
digna praeferat documenta,
et junioribus
coaevisque decertans, periliam pariter
acvirtutem
suae demonstraverit
ac projuventutis,
ficiens d de epheborum Iuctamine,
perfectis jam viris et experientia longa probatis congredi permissus
fuerit praesidentis examine, seque non solura parem
virtuti eorum assidua colluctaiione
veprobaverit,

imilationem

non coronabilur
nisi leQui in agone contendit,
gitime ceftaverit
(II Tim. n). Qui nalurales appetitus carnis optat exstinguere , b extra naturam vitia
collocata
slolicae

primitus
sententiae

agonis mundani
mus agnoscere,

Si enim aposuperare festinet.

vim voluinus
experiri,
quse sint
leges ac disciplina primitus debeut ita demum harum comparatione

rum

etiam

palraam

inter hos quoque victoriae

frequenter
fuerit consecutus,
tura demum ad agonis

scire possimus quid nos in spiritali agone certanles

beatus Apostolus hoc exemplo voluerit edocere. In B
illis enim certaminibus,quae
secunduiri eumdem Apostolum corruptibilent
coronam vincentibus
parant,

praeclara certarnina
non nisi victoribus

mos iste servatur, ut is qui se ad gloriosara coronam

et immunitatis
privilegio decoratam praeparare con-

exemplum
plina vel

tendit,et
perfectacupitagonissubirecertamina,prius
c ih
Olympiacis ac Pythiis certaminibusindolem

agnoscere.

juventutis

ac rudimentoruin

robur osteniet.

certaminibus

praesidet,

, spiritalis
ordo sit,

In his si-

GAZ.EI

quae discihujus debemus

quoque certaminis
comparatione

CAPUT

XIII.

Quod nisi gulw fuerihms vitio liberqti, nequaquam

possimus ad pugnas inlerioris hominis pefvenire.
Oporlet nos quoque primum
carnis subjeciione
mpnstrare.

quam totius populi

ALARDI

pervenire , in quibus
tantum , et his qui e multarum
coronarum stipendiis decorati sunt, facultas conceditur decertandi.
Si intelleximus
carnalis agonis

suae

quidem juniores qui has disciplinas cupiuntprofiteri,

utrum mereantur veldebeantad
eas admitti, lam ejus
qui istis

merebitur

libertalem
f

nostram

A quo enim quis

COMMENTARIUS.

te a Dionysio positum, postis aperftone. Non solent

postes aperiri, sed fores, aut porlae.
a Cuniculus
sunt foveae
, vel ih plurali cuniculi,
clam subtus terram effossae, quibus milites in hostinm arcem aut urbem ex improviso
irrumpunt,
aut eas succenso pulvere tormentario
excutiunt et
evertunt. Hinccunicillis
pugnare, \>Tcovbpioisirolzu.it:eiv, C
qui non aperla vi, sed disper metaphoram dicitur,
et dolis rem gerit ; contra qui palam
simulanter
Cicero pro
agit quod agit, machinis agere diciiur.
lege Agraria : Quw res aperte pelebalur, ea nunc
occulte cuniculis oppugnatur.
b ld est non naturalia : cujusmodi censet avaritiae,
invidiae , acediae vitia. Haec enim opponit naluralibris camis appetitibus, id est, luxuriae, et gulae, quae
et congenitas habent
tii hatura nosira primigenias
radices el fomiles,
ideoque naiuralia dicunlur ; de
plenius agitur collatione
qua comparatione vitiorum
quinia.
c Fuere olim apud Graecos quatuor certaminura
genera magno concursu et apparatu celebraia , qui
agones dicebaniur,
Olympica sive Olympiaca,
Pyab
Alexan. lib. v GeIhia, Islhmia, Nemaea (Alexan.
nialium c. 8). De quibus Budaeus in Pandect. etCceliiis Rhudig. lib. x cap. 3 var. Hist. Olympica cenamina, seu ludi apud Olympiam urbem Pisani agri D
in Elide , quae est Pe.Ioponnesi regio , in honoreni
Jovis Olympiaci,
idoli cognomento
quinto
impuri
anno
celebrabantur
redeunte,
magno lotius
qrioqUe
Graeciae concursu : a quibus Olympiades nonien sorlitae sunt;
Pylhia in honorem Apollinis Pyihii nuna Pytlione serpente ejus jaculis confosso,
cupali,
*
cujus fabula ab Ovidio in Metamorphosi describitur.
In his et hujusmodi ludis et certamiiiibus
varie cersaltu, aliisque motabatur, cursu, lucta, pugilatu,
dis : unde et certantes athletae, agonislae, pugiles,
cursores, ant palestritae dicebantur : nec quilibel ad
sed cerlis conhujusmodi certamina admiitebaniur,
ditionibus
ut hic diciiur,
non
probati et examinati,
servi, non infames, non ignavi, aut alia ignominia
docet Aunoiali.
Quorum exenuilc. e'< similiiudine

ctor quales esse debeant spirituales athletae, qui in

stadio vitae spiritualis
pro corona immarcescibili
decerlant.
d
Ephebi, leste Suida, apud Atbenienses dicebantur usque annum decimum octavum, cum id nomen
biennium
ac tum in album civitatis intenuissent;
scribebantur.
Dictus autem ephebus, quasi ini tfjjf,
id esl, a pube, quod jam sit in pube, hoc esi, ad annos' pubertatis pervenerit.
Cic. I de Nat. Deorum :
Alhenis
cum essem e gregibus epheborum. Porro
certamina dicebantur,
epheborum
quibus juventus
exerceri
solebat : unde Ephebia , Ioca juventuii
exercendae constitula.
De his Alexand. ab Alexan.
Genial. 1. 5c. 21, et Vitruvius
lib. v.
e De coronis miliiaribus,
ad quas respicit Auctor,
Plinium
victores, vide, si libet,
quibus ornabantur
lib. xvi cap. 4, et Agellium lib. v cap. 6.
f Vulgaia versio habet: A
quo enim quis superatus
ett, liujns et servus esl. Cui consona est sentenlia
Pauli Apost. Rom. vi ; Cui exkibetis vos servos ad
obediendum, servi ejus eslis cui obeditis, sive peccali
ad morlein, sive obedilionis ad juslitiam. Porro Scriet servitute loquitur,
ptura sacra cum de libertaie
plures, easque eleguntes, facit aniitheses. Nam non
solum liberlatem
sed libertatem libertati,
servituti,
et servitulem
Primam antithesim
opponit servituti.
habes, Rom. vi: Liberali a peccato, servi facli estis
Deo. Et rursus ex adverso : Cum servi essetis peccali, liberi fuistis justiliw. Secundam, I Pelri u: Quasi
liberi, non quusi velamen habenles malitiw libertatem,
sed sicul servi Dei. Uhi veram liberlatem,
quae cum
servituie
Dei conjuncta
est, opponit falsae etvanae
Tertiam in Verbis supra citatis : Sen-i e/us
libertati.
esiis, cui obedilis, sive peccali ad mortem, sive obediEx quibus etiain habemus aliam
tionis ad justitiam.
aliam carnis : el siniiliter
esse libertatem
spiritus,
aliain serviiulem justitiae, aliam servituiem
peccati,
de qua hie agiiur, qiiae omniuni miserrima
et tur: 0 tnipissima servitus esij de qua D. Augustinus
serrima, in juit (Tract. 41 in Joan.), servitus ! Plevenarumaue homincs cuni dominos malos patiuntur,

DE CGENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

V. =- DE SPIRITU

GASTRlMARGLE.

2Sf)

A quod ciborum non solura superfluus appetitus viirvincilur, ejus et servus est (II Pefr. n). Et omnis 1
tutum conteraplatione calcandus, sed euam ipsi naqui facit peccatum, servus est peccaii (Joan. vm).
turae necessarius lamquam castitati contrarius, non
Cumque nos nulla concupiscentiae turpis respersos
sine cordis anxietate sumendus est. Et ita demum
infamia examen certamini
praesidentis invenerit,
vitse nostrae inslituendus est cursus, ut nullum manec fuerirrius ab eo ut servi carnis et ignobiles in
jugis sit tenipus quo sentiamus nos a spifitalibus studignique
Olympiacis vitiorum colluctationibus
diis revocari, quam quo descendere ad necessariam
tunc poterimus contra cooevcs nostros, id
dicati,
carriis et motns ac perturbacorporis curam ejus fragilitate compellimur.
Cumest, concupiscentiam
tiones animae inire cenamen. Impossibile namque
usui potius
qiie ad hanc necessitatera submitiiritur,
hominis exest saturum ventrem pugnas inierioris
attentari dignum est
periri; nec bellis robustioribus
eum qui potest dejici leviore conflictu.
CAPUT XIV.

vitac quam mentis desiderio famulantes, quantocius

ab ea, velut a salutaribus nos studiis
retrahente,
subtrahi festinemus. Nequaquam enim poterimus
esfearum praesentium spernere voluptates, nisi mens

contemplationi divinae defixa, amore virlutum poQuomodo possit gulw concupitcenlia superari.
tius et pulchritudine
coelestium delectetur. Et ita
Prima ergo nobis calcanda est gulae Concupiscentia, et eo usque extenuanda mens non solum jeju- ]B quis veltit caduca despiciet universa praesentia, cum
ad ea ipiae immobilia sunt et seterna inseparabiliter
lectione quoque, et creniis, verura etiam vigiliis,
defixerit mentis obtulum, adhuc in carne posilus fubra compunctione
cordis, in quibus se forsitan vel
turae commorationis
bealiludinem jam corde coriillusam, vel victam rentiniscitur,
ingeraiscens nunc
templans.
horrore vitiorum, nunc desiderio perfeclionis et inGAPUT XV.
tegritatis accensa : donec ejusmodi curis ac mediQuod ad custodiendam cordis sui purilatem tnonatatioriibus occupata pariter ac possessa, ipsius cibi
chus semper intentus essedebeal.
refectionem
non tam jucunditati
concessam, quant
d Velut si
quis immania virtutum praemia, in suoneris vice sibi impositam recognoscat;
magisque
blimi quibusdam parvis indiciisdesignata,
eam necessariam corpori, quam desiderabilem aniperspicacissiinis oculuiunt obiulibus cum leli directione
mae sentiat ailribulam.
Quo studio mentis etjugi
tendentibus ferire festinet, sciens immensara
compunrtione
detenti, lasciviam carnis, quae fotu
gloriae
palmam et remunerationis praemia in erirurij confiescarum vehementius insolescit, et aculeos ejus noxione consistere, oculorum aciem ab ornni intuim
jiqs retundemus,
atque ita fornacem corporis noavertens, illuc dirigat necesse est, ubi surnrnam restri, quae b rege Rabyloniae occasiones peccatorum
et vitia nobis jugiter subrainistrante,
( munerationis et pracmii perspicit collocatam, aroissuccenditur, Q
o naphthae et picis vice acrius exuramur,
surus procul dubio pferiiiae palmam et remuneratioqpibus
nem virtutis,
si quantulumcumque
et fletu cordis poteriraus exitbertate lacrymarum
contemplationis
ejus acies deviaverit.
stinguere; donec Dei gratia, spirilu roris sui in cordibus nostris insibilante, aestus carualis concupiscenliae penitus valeant consopiri.
Haec est igitur nobis
haec nostra velut in Olympiacis
prima contentio,
certamiuibus prima probatio, gulae ventrisque concupiscentiain desiderio perfeclionis exslinguere. Ob

CAPUT

XVI.

Quod monachus secundum Olytnpiaci certaminis mOrem non possii spirilales conficefe
pugnas nisi, obtinueril bella carnalia.
Itaque ventris et gulae concupiscentia

hoc intuitu

ALARDI GAZ.EI COMMENTARIUS.

vum. De quo itidem Cassianus lib. vi cap. 17, eales se petunl, non qumrentes dominum non habere, sed
dem usus allnsione et metaphora : Clibanus, inquit,
mutare : servus peccati quid faciat? quem inlerpellet?
carnis nostrw, quem rex Babylonius incentivis suggeapud quem se venalem pelat ? Deinde servus hominis
stionum carnalium succendere non desistit, descenatiquando sui domini duris imperiis futigalus fugiendo
denle in corda nostra rore sanclt Spiritus exslinguarequietcit; servus peccati quo fugiel? secum se irahit
lur. Ubi viile plura ex D. Hierouymo.
quocumque fugeril; non fugil seipsam tnaia conscienc Naphtha, auctore Plinio
tia, nonesl quo eat, sequitur se, inimo non recedit ase; .D
(Lib. n c. 105), bituminis liquidi geuus, sive colamentum biiuminis
circa
peccalum enim quod facil, inlus est. Haec Auguslmus:
cui tanta est
Sed et plnlosophi hanc servitutem
ejusque turpnuBahylonem copioiissime proveniens;
cum igne cngnaiio, ut flamma transiliat in eam undinem agnoveruht. Diogenes dicere solitus, inler
servbs ac domirios nialos, praeier vocabula, nihil indecumque visam. Vtilgus oleum Medaeaevocat, alii
domini
teresse, nisi qudd mancipia servirentdominis
petrelaeum, sive petroleora, esse contendunt. Ex hoc
conficiiur ignis pene inexstinguibilis,
Et Huratius de homine voluptuoso
cupiditatibus.
quem graecani^
Alludit
Auctor
cum appellant.
haec CMul(Lib. nser., satir. 7) :
ad illa verba Danielis terlio capite : Non cessabqm ministri regis succenUrget enim mentemdominus non lenis, etacres
dere fornacem naphtha, et stupa, et pice, et malleoSubjectat lasso stiumlos, versatque negantem.
lis, etc. In quem locuni haec habet D. Hieronymus :
Sallustius scribit quod naphlha sit genus fomilis apud
"ld est, nobilibus et gloriosis, qualia erant OlymPersas, quo vel maxime nulriantur incendia. Alii ossa
cum amurca afefacta,
olivarum,
piaca certamina et victoriae, non levibus, aul vulquw projiciuntur
garibus; quod superius dicit, epbeborum luciamine,
naphtham appeilari putant. Unde et Grwce iruotvq
id esx, puerili certamine.
dicitur ub eo quod TTO/J
, hoc esl, ignem nulriat. Haee
b Rege
Babyloniae, id esl, diabolo, qui regi BabyHieronymus.
UiDio assimilatur ob sujjerbiam ef libidinis inceutidEadem fere similimdobabetur
Collat. 1 cap. 5.

JOANNIS

231

CASSIANI

252

superata, nec servi carnis, nec infames vititrrum, A bore conquisito graviores pugnas nequitiarum coelestium experiri,
velut in Olympiacis
nota pronuntiati,
disciplinis,
qui carnem fragilem resistenlem
nostro subjugare nequivimus.
digni
spirilui
Quod Aposuperiorum quoque certaminum
judicabimur
'
stoli testiroonium
esse conflictu, praemissisque hujuscemodidocumenintelligentes
npn
quidam posuerunt pro indicativo optativum modum, id est, ten- ]
tis, spiritualibus
quoque nequitiis congredi posse
tatio vos non apprehendat,
nisi humana. Quod ab
credemur, quae non nisi victoribus tantum, et his
ipso magis dici manifestum est, non oplantis, sed
qui merentur in spiritali agone contendere, concerluctamivel exprobraotis affectu.
tare dignantur. Illud enim est cunctorum
pronuntianlis,
[<
fundamentunt,
num velut quoddam solidissimum
CAPUT, XVII.
ut
primitus carnalium desideriorum incentiva perQuod fundamenlum ac basis spirilalis agonis in gastriimantur.Nam
imllus, carne propria non devicla, lemargiw sit certamine collocata.
Et qui legitime non degitime decertare poterit.
certat, sine dubio nec in agone confligere, nec coronae gloriam, nec vicloriae gratiam poterit promereri. Quod si hoc fuerimus cerlamine
superati,

Vis audire verum athletam Christic legitimo agonis jure certantem?

non
Ego, inquit, sic curro,
sie pugno, non quasi aerem
quasi in incertum;
verberans : sed castigo corpus meum, et servituti

et B subjicio, ne aliis praedicans ipse reprobus efficiar

(I Cor. ix). Vides ut in seipso, id est, in carne sua
insignia praefecolluctationum
sumtriam velut in base quadam lirrentes, a spiritalium congressionum confliclu, ut inmissima slatuerit, et proventum pugnae in sola cadigni servique, non sine confusionis nota prolinus
Omnis enimqui facilpeccatum,
servus
sui corporis colstigatione carnis et in subjectione
repellemur.
locarit? Ego itaque sic curro non quasi in incertum.
est peccali (Joan. vm). Diceturque nobis per beaNon currit
in incertum,
tum Apostolum cunt his inter quos fornicatio nomiqui coslestent Jerusalem
Tentatio vos non apprehendit,
nisi hunalur:b
conspiciens, defixum babet quo sibi cordis sui indementis roflexibilis sit dirigenda pernicitas. Non currit in in
nana (I Cor. x). Non enim merebimur

velut servi carnalis concupiscentiae

nec roboris
per hoc nec Iibertatis

comprobati,

ALARDI

G.\ZMl
COMMENTARIUS.
a Multis verbis id adstruit D. Gregorius lib. xxx
col. 1 c. 14), Iegunt eHvyz,
apprehendit, in praeter:
ito.
lectionem
Moralium (Cap. 26) Nullus, inquit, palmam spiritasecutus D. Cyprianus lib. m ad
Quam
lis cerlaminis apprehendil, qui non tn semelipso prius
Quirinum cap. 91 dicit : Tentatio vos non occupavii
nisihumana. Alque hocmodo senstis hujus loci estper affliciam ventris concupiscentiam carnis incenliva
Non esiquodgloriemihi,
devicerit. Neque enim ad conflictum spirilalis agonis
aut vobisapplaudatis,
quasi
si
non
intra
hostis
prius
aliquid
nosmetipsos
posiassurgitur,
certamen susmagnigesseritis,quasimagnum
L
videlicet
edometur:
si
non
tinueritis.ethnste
appetitus,
tus, gulm
quia
jamdevicto,
triuinphum exspectetis -.Tentatio vos non apprehendit,nisi
ea qum nobis sunt viciniora proslernimus, nimirum
humana, id est
sunt
et
inaniterad eaqum longius
levis,
impugnanda, Iransimus.
quae facile superari potuit, juxta illud ejusdem Apostoli : Humanum dico propter
Jncassum namque conlra exteriores inimicos in campo
infirmilatem
si
inlra
urbis
tnwnia
civis
insidians
carnis
vestrw
ipsa
bellumgeritur,
(Rom. vi). Nondum enim graviores puhabetur. Mens quoque ipsa certaniis sub gravi confugnas spiritualium
nequiliarum excepistis. Nondum
a
certaminis
reut
ad
sionis dedecore
Hebraeos scribit, usque ad sanguinem restitislis
spiritalis
congressione
(Heb. XII). At Latinus inlerpres
pellilur, quando infirma in carnis prmlio, gulm gladiis
legisse videtur
Nam
cum
se
conconfossa superalur.
parvis prosierni
apprehendat:
ulnfira
quam versionem secuti sunt
caneri Latini auctores, quibus non
spicil, confligere majoribus erubescit. Nonnulli vero
poiest Cassiani
edomare
eam
ordinem certaminis ignorantes,
gulam negliimprobantis aucioritas derogare : et niagis cohaeret curn praecedeutibus : Qui se exisiimat
gunt, et jam ad spirilalia bella consurgunl. Qui alistare,
videat ne cadat. Teiuqiio vos non
quando mulla etiam, qum magnm sunt forlitudinis, faapprehendat, nisi
humana. Ac si aperje diceret,
ciunt : sed dominante gnlm vitio, per carnis illeceait D. Gregorius
omne
et
dum
bram,
quod forliter egerinl perdunt;
(Lib. i Pastora. c. 11) : Humanum quidem esl tentationem in corde perpeti; dwmoniacum vero in tentaventer non restringitur,
per carnis concupiscenliam
lionis cerlamine superari. Et lib. xxi Moral.
cunclm simul virlules obruuntur. Unde el Nabuchocap. 5 :
donosor vincente scribilur : Princeps coqnorum deHumana, inquit, tenlatio est, qua plerumque in cogitatione langimur .etiam nolenles :
struxil muros Hierusalem (IV Reg. xxv). Quid enim
quia ul nonnumHierusalem
muros
et
illicita
ad
animum veniant, hoc ulique ex noper
significans Scriplura exprimil, jj quam
nisivirtutes
an:mm, qum ad pacis visionem tendit?
bismelipsis ex humanitalis corruptibilis pondere habeMuros igiiur Hierusalem princeps coquorum destruit,
mus. Jam vero dwmoniaca esl, et non liumana teniaquia virtules animm, dum non restringitur, venler pertio, cum ad hoc quod carnis corruplibililas
suggerit
dil. Hinc est quod Paulus contra Hierusalem mwnia
per consensum se animus astrinqit; hinc iterum dicil)
decerlanti coquorum principi vires subtrahebat cum
Non regnet peccatum in vestro mortali
corpore (Rom.
diceret: Casligo corpus meum, et servituti subjicio;ne
:
in
vi) peccatum quippe
corpore mortali non esse, sed
aliis
forle
prwdtcans, ipse reprobus efficiar (ICor. ix).
regnare prohibuit; quia in carne corruptibili non reHinc etiam prwmisit dicens : Sic curro, non quasi in
gnare potest, sed non esse non potest. Kaec Gr-gorius.
c Jus
incertum ; sic pugno, non quasi aeretn verberans. Quia
agonis vocat Ieges certaminis miiiti Chricum carnem restrinqimus,
ipsis abstinenliw noslrm
stiano, seu athletae spirituali,
observandas, quas ex
ictibus non aerem, sed immundos spiritus verberamus,
el
Olympiadis
profanis certaminibus ad spiritualem
et cum hoc quod esl intra nos, subjicimus, extra
et religiosam palaestram superius
( Cap. 12 ef -15)
damus.
Hactenus D. Gretranstulit et adaptavit. Quarurn prima est, ut carnis
poiitis adversariis pugnas
et gulae vitia domentur : sine quo nemo idoneus ad
gorius cui subscribil Isidorus 1. n de sumrao Bono:
Nemo, inquiens, polest virtutum perfectionem altingraviora certamina spiritualium hostium sustinenda
censetur, ut superius ex D. Gregorio ostendinms
gere, nisi prius edomuerit ingluviem.
b Duplex est lectio
hujus sententiae : nam Graeci,
(Cap. 3 et 16).
(luos Cassianus hic sequitur (Collat. 3, c. 17, et

DE COENOBIORUM

438

INSTIT.

LIB.

V. t>E SPIRITU

certum, qui obliviscens posteriora, ad ea quae priora A

sunt extendil se, ad destinalum persequens bravium
Jesu, quo semsupernae vocationis Dei in Chrislo
et ad eum orani
per dirigens suae mentis obtutum,
cordis praeparaiione festinans,
cum fiducia proclamat : Bonum agonera certavi, cursum consummavi,
fidem

(II Tim.

iv). Et quia se noverat post

odorem unguentorum
Christi
praepeti conscientiae
i devotione
et spirilalis
cucurrisse,
infatigabililer
agonis certaraen carnis castigatione vicisse, cum fiservavi

ducia infert

et dicit:

corona justitiae,
die justusjudex.
retributionis

De caetero reposita est mihi

quam reddet mihi Dominus in illa
Et ut nobis quoque similem spem

Apostolus
derit.

GASTRIMARGLE.

ad coronam

234

sublimissimi

agonis

atcen-

Nec tamen

se conagonera cursus tantummodo

summasse describit cum dicit : Sic curro non quasi
in incertum : quod specialiler. refertur ad intentionem menlis et fervorem spiritus sui, quo toto Christumr sequebatur ardore , cum Sponsa decantans :
Post te in odorem unguentorum
tuorum curremus
(Canlic. i); et iterum : Adhaesit anima raea post te
(Psal. LXII ); sed etiam aliud colluctationis
genus sc
vicisse testatur dicens : Sic pugno non quasi aerent
verberans, sed castigo corpus meum et servituli sub(I Cor. ix). Quod proprie ad" continentiae dolores, et corporale jejunium atque afflictionem
carnis
pertinet;
per hanc se pugilem quemdam strenuum

jicio

si in agone cursus istins imilari eum velimus, adjecit: Non solum aulem mihi,
sed et omnibus qui diligunt adventum ejus; partici- ** suae carnis esse
describens, nec in vanum adversus
pes nos coronae suae in die judicii fore pronunliarrs,
eam ictus contineniia?
exercuisse
sed
designans,
a si
non illum t3ntum,
diligentes adventum Cbrisli,
sui corporis , actriiimphura
pugnae, mortificatione
qui eliara nolentibus apparebit, sed etiam bunc qui
conlinentire
quisisse ; quo verberibus
castigato , et
b caesiibus
quolidie in sanctis commeat animabus, vicloriam
immorjejuniorum
eliso, victori spiritui
certaminis
De
castigatione
acquiramus.
corporis
taliiaiis
coronam et incorruplioniscontulit
palroam.
c Vides
quo adventu Dominus in Evangelio : Ego, inquit, et
legitimum colluctationis
ordinem, et spiritaPater ineus veniemus ad eum, et mansionem apud
lium certaminunt
evenlum
: quemadcontemplaris
eum faciemus (Joou. xiv). Et iterura : Ecce slo ad
modum atbleta Christi adeptus de rebellatrice
carne
ostium et pulso; si quis audierit vocem meam et
victoriam , subjecta illa quodammodo pedibus suis ,
d ut sublimis
aperuerit januam, introibo ad illum, et coenabo cum
invehitur.
Et idcirco non
triumphator
illo, et ipsemecum (Apoc.m).
currit in incertum , quia confideba.i urbc^i sanctam
Jerusalem coelestem se protinus
Sic
ingressurum.
CAPUT XVIII.
aperiret,

Per quot genera certaminum

atque patmarum
ALARDI

beatus
GAZ^El

pugnet,

jejuniis

scilicet

et afflictione

carnali,

non
/

COMMENTARIUS.

a Duplicem insinuat adventum Christi

: alterum C omnt sibi verberandi jure permisso , quas nuu.[iK%ov;,
vocanl; alii qui cmslibus adversum se decernunt, et dispiriiualem et inlernum , quo in animas piorum per
hi 71-uxTat feruntur.
laceratis capitibus cruentantur;
graiiam advenit, ad quem refert veiba illa Apostoli:
Ila Ambrosius (Vide Senec. I. v. de Benef. c. 5). Sic
Omnibus qut diligunl advenlum ejus (II Tim. IV) ; ala casdendo dicitur.
autem caestus per diphtbongum
terum externum et visibilem. At liic rursuni duplex
Ad hunc igilur modum , ul Cuychius ait, metapho;
distingtiitur,
nempe advenlus in carne , et advenius
hic
vocantur
caestus
rice jejunia
quidam spiriluales,
in jndicio. Unde D. Bernardus (Serm. 5 de Advent.):
ad homines,
quibus veluti loris et pilis quibusditm caro subigitur,
friplex est, inquii ( advenlus Domini),
Cestus vero sine diphthongo
et domatur.
in homines, cqntra homines. Ad homines per iucarnaelidilur,
in homines per gratiara juslilionem et nativiiatem,
cingulum est, et zona sponsae, quam sponsus prima
severitatem.
nocte solvebat.
ficantem , contra homines per judicii
c De his eleganter et copiose D. Ambrosius,
Ioco
Porro Inuocentius III ( Serm. 2 ttt Adveni.) quatuor
omnia illa certamicitato , ubi ostendit Apostolum
ut
facit Domini adventus , ejuscemodi nihilominus',
et
num genera superius niemorala experlum esse , et
ad rluplex judicium , particulare
duo poslremi
Primum in nube carnis, secunde omiiibus triumphasse.
universale referantur.
d AUudit ad morem triurnphandi
dum in rore graliw, lertium in lurbine mortis, quarlum
apud Roraanos.
Erat quippe triumplms omnium honorum, qui a poin igne judicii.
h Ita legendum est, non, wslibus jejuniorum (ut Diopulo Rom. deferri solebant, maximus , qui solis duut constans et perpetiia sit metacibus, seu imperatoribus,
qui insignem victoriam de
nysius reddidii),
deferebatur (Zonar. lib. 11,
hostibus reponassent,
phora, qua hacteuus ulitur Auetor iu comparalione
-rj
Alex. ab Alex. lib. vi Genial. cap. 6). Vehebantur
iilhletae ei agonis spiritualis cum saeculari et muncurru eburneo, et inaurato , quatuor
dano. Erai enim caestus genus clavoe pilas plumbeas
triumplianies
loris bubulis appensas .habens , quo pugiles certaeqnis albis eum ducenlibus, capite corona aurea redevictis hostium ducibus currum sequentidimito,
quo.bant, ac se mutuo caedebant ac contundebant;
modo Daretem ei Entellum pugnasse scribit Viigilins
bus, quoniin colla catenis oniisla erant.Sic praeeunie
senatu in Capitolium ascendebanl ad templum Jovis
v iEncidos, idque voeat, crudo pugnam commiltere
catstu. Sidnnius carm. v : decernere cwstu. Terlulubi, mactalo tauro albo , eadem pompa
Capitolini,
Cicero in Pisonem de triumdomum revertebantur.
lianus ( Adversus Gnosticos cap. 6) de Graecis certamiiiilius agens : Jit his modo sunt prwlia el vulnera
exaggerans :
pho disserens, et pompsm hujusmodi
habet isle currus ? quid victi
nonnulla. pugrit quassant, calces arielanl, cwstus dilaQuid tandem , inquit,
in Psal.
D. Ambrosius
anle currum duces? quid simulacra oppidorum? quid
niant,
ftagella dilacerant.
aurum? quid argentum? quid tegali in equis, et trixxxvi : In smculari agone alii sunt qui simplici quobuni ? quid clamor mililum ? quid lota illa pompa ?
dtim et legitimo genere luctanlur, qui ligaturis tanlum
quidvehi perurbem?
corporis certant, qui pa/es!n'(a? vocantur; alii qui cmitem et pulveris jaclum membrorum nexibus miscent,
'
t,

PAXROL. XLIX.

JOANNIS

235

CASSIANI

256

eodem nos quoque orquasi aerem verberans, id est, in vanum ictus con-. A scente virtute conscendere,
dine oportet praeliorum inire cerlamina,
et priinum
tinenliae porrigens, per quos non aerem vacuum, sed
sui
cum Apostolo dicere : Sic puguo non quasi aerera
illos spiritus
qui in eo versanlur, casligatione
verberans , sed casligo corpus meum, et servituti
verberabat.
Qui enim dicit, non quasi aecorporis
verberans, ostendit se , lametsi non aerem vacuum et inanem , aliquos tamen in aere verberare.
et diEt quia haec certaminunt
genera superarat,

subjicio (I Cor. ix), ut hoc conflictu superato, rursus

cum eo dicere possimus : Non est nobis colluclatio
adversus carnem et sanlguinem , Sed adversus prin-

rem

tatus

multarum

non immerito

coronarum
robustiorum

cipatus, adversus potestates, adversus mundi reclores lenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in
ccelestibus ( Ephes. vi). Aliter enim congredi cum

incedebat,
slipendiis
hostium
subire
incipit

ac prioribus
aeraulis triumpbatis
cum filuctamina,
ducia proclamat,
et dicit: Jam non nobis est collu-

illis

adverstts

carnem

tiae in ccelestibus

a Alhletae

B
XIX.

CAPUT
Quod alhlelm

curh exprobratione
dicetur
nisi humana (II
prehendit,

vi).

(Ephes.

Christi, donec in corpore

pugna noh desil.

CAPUT

: Tentatio

vos hon ap-

Cor. x).
XX.

Quod non debeat monachut sumendi cibi lempus excedere, si vult ad pugnas inleriorum
certaminum
pervenire.
monachus ad pugnas iuteriorum
certamiIgitur

commoratur,

Christi

nurain corpore commoranti

. quam deficit colluclationum
palraa : sed quanto masuccessibus creverit, tanto ei eliam
gis triumphorum

num cupiens pervenire,

hanc in primis cautionem
sibimet indicat, ut noti potus quidquam,
non esus
ulla oblectatione
devictus , b anle stationem Iegitimam communemque
refectionis
horam, extra mch-

Subjugata, :
etenim carne, alque devicta, quantae adversariorum
sam percipere Sibimet prorsus indulgeat;
hostium agmina adversum victorem
sed ne recohorles,quanta
fectione quidem transacta , ex his praesumere sibi
militem Chrisli trinmphis ejus instigata consurgunt!
: similiter
scilicet ne pacis otio miles Christi lentescens inciquantulumcumque
permittat
quoque canonicum somni lempus mensuramque custodiat. Eosuarum gloriosa cerlapiat oblivisci colluctationum
colluetationum

mina,

robustior

ac securilatis

ordo

modo

nec spiritales pugnas

poterimus,
merebimur experiri,
carnali dejecti confliclu, et colluctationeventriselisi:
meritoque nobis ab Apostolo

sed adversus
et sanguinem,
principatus , advers*us potestates , adversus mundi
reclores tenebrarum
harum, conlra spiritalia nequictatio

nullo

inerlia

succedit.

dissolutus

dem namque sludio isfae sunt mentis amputandae lavitium desecandum. Qui
sciviae, quo meretricationis
cre-1 d enim c gulae superfluos appetilus
inhibere non po-

, praemiorum
defraudetur.
Ita-

meritis
stipendiis ac triumphorura
que si ad hos triumphorum
gradus

cupimus

ALARDI

GAZ/EI

COMMENTARIUS.

Dictutri insigneetmemoriae
infigendum. Cni con: Miiiiia est vila hominis
sonat illa B. Job senlentia
sUper terram ( Job vn ). Quod si cujusvis hominis ,
et roulto specialissirae
multo specialius Christiani;
quem idcirco alhlelam , sive
religipsi et monachi,
ascetam, hoc est, pugilem ac militem Christi peculiariter appellari alias ostendimus (Lib. i c. 2). Monachorum porro certanien quomodo perpetuum sit,
et multiplex
palma, sive praemium , fnse disserit D.
horail.
S4 (Ad pop. Antioch.), devita
Chrysosiomus
et S. Ephrem in quadam adhortatione
Monachorum,
ad pieiatem, ubi haec verba : Bellum militum breve;
sed monachi pugna, donec emigrel ad Dominum, semper dural (Vide ibi scholia G. Vossii).
b Hoc est, ante jejunii tempus legitime observalura, vel, ut alibi loquitur (Cap. 24, infra), ante prwslitutam jejunii horam; et Collat. 5 c. 11: ate horam
nullatenus
canonicam absolulio jejunii
prwsumenda
est. Nam stalio apud Cassianum et alios scriptores
ecclesiasticos
Sic D
pro jejunio frequenter usurpattir.
lib. de Oratione (Cap. 14) dicit, sumpto
Tertullianus
hoc est, jejucorpore Domini non solvi slationem,
nium , et stationis nomen sumptura esse a miiitari
Quam raexemplo, hoc est, a slationibus mililum.
serm. 25 clarius extionem nominis D. Ambrosius
nobis sunt nostra jejunia ,
plicans : Casd-a , inquit,
qum nos a diabolica itnpugnutione defendunt: denique
slaliones vocantur, quod stantes et commorantes in eis
inimicos insidiantes repellamus. Et serm. 24 hanc
Quadragesimalis
jejunii rationem reddit, quod sicut
populus Israel a caplivilatis
^Egyptiacse jugo libe- ratus
stationibus
seu mansionibus
ad
quadraginta
terram
eodem ferc modo ,
promissionis
pervenit,
maneodemque numero jejuniorum
, quae, inquit,

siones nostrae sunt, ad oplatum

Paschatis festum
Sic Anibrosius.
Caeterum ex Tertulperveniamus.
liano , stalionis
noraine nonvidelur
quodvis jejunium , sed lege statum ac pracscriptum significari.
Nara lib. de Jejunio ,i staliones indiclas a jejuniis
voluntariis
distingiienS ,ait : Argttunlnos
quod jejunia propria custodiamus, quod stationes plerumque in
elc. Hinc Rabanus lib. n de
vesperum perducamus,
Inslit. Cleri. cap. 18 : Jejunium,
inquit, el s(a(io dicitur. Discernunt autem qttidam inler jejunium et stationem. Namjejunium
indifferenter cujuslibel diei est
abstinentia, non per tegem, sed secundum propriam
voluntatem ; slalio est observatio statutorum dierum ,
vel temporum : dierum, ut quarlw el sextw ferim jeju
nium ex vetere lege ( nempe aposlolica ) prwcepium;
lemporum atilem , ut jejunium
quarti, quinti, septimi
et decimi , et observalio Quadragesimw , quw in universo orbe instilulione
apostolica observatur. Haec Rabanus de stalionum et jejuniorum
discrimine. Verum
Cassianus indifferenter
pro qunvis jejunio , etiam
stationem sumere videtur. Nam et capite
voluntario,
vigesimo quarlo hujus Jibri stationem quotidiannm ,
paulo post, jejunium quotidiauum
nuncupat, et solvi
solere dicit in adventu hospitis. Et collaiione vigesima prima , capite vigesimo nono , utrumque conjungens , stationem jejunii
appellat. De duplici genere stationum , sive jejuniorum
infra
, dicetur
(Cap. 24).
c Id est, inordinatos,
quos D. Gregorius lib. xxxi
Moralium cap. 27 expressit his verbis : Quinque tnodis nos gulw vilium tentat: aliquando namque indialiquando vero lempus non
gentim tempora prwvenil;
aliquando quwprmvenit, sed cibos lautiores quwrit;
libet sumenda sint, prwparari
accuraitus
expelil;

2$7

.,,

DE COENOBIORUM

lNSTIT.

LlR.

V. ^- DE SPIRITU

GASTRlMARGUE.

238

: devicto
tuit, quomodo aestus carnalis concupiscemise valebit A Intestinum in nobis quotidie geriiurbellum
eo, omniaquae forinsecus sunt reddenlur infirma, ac
exstinguere? Et qui npn quivit passiones inpropaCbristi universa pacata erunt etsubdita,
militi
tulo sitas parvasque compescere, quemadmodum ocNon
cultas, nulloque hominum teste prurientes, moderatrice discretione
debellare? Et idcirco per
poterit
singulos molus et in quolibel desiderio robur animae

habebimus

: quae si iu minimis aperlisque cupidicomprobatur

tatibus superatur,
quid in maximis ac fortidribus
sua conscientia
sustineat,
occuitisque
unicuique

ciborum

teslis

est.
CAPUT

XXI.

De interiori

monachi pace, ef abslihentia spiritdli.

Non enim est nobis adversarius extrinsecus
fora iri
hostis inclusus est.
midandus;
nobismelipsis
ALARBI

GAZJEI

adversarium

nobis

extrinsecus

metuen-

dum, si ea quse intra nos sunt spiritui devicla siibdanlur. Nec solum nobis istud jejuniiim
visibilium
ad perfectionem
cordis et corporis puritatem sufficere posse credamus, b nisi fuerit buic aniHabet namque et
maequoquejejunium
copulatum.
illasuos noxios cibos, quibus impiitguala,
etiam sine
escarum abundantia, ad luxuriae praerupta devolvitur.

Detraclio

ira eliam

cibus ejiis est; et qiiidera persuavis;

cibus ejus est, licet mininte levis ; ad ho-

ram tameh infelici

eam esu pascens,

ac pariter

le-

COMMENTARIUS.

aliquando autem et qualilati ciborum, ei lehipori coh- B tione decima sexta : Corpori, ait, quonam modo coif
sunt, haud equideth scio; quoque paclo, el
gruit; sed in ipsa quantitate sumendi mensuram mojunclus
in ipso wstu
deralw refectionis excedit; aliquando
intago Dei sim , et in cmno voluter; quod et cum pulchra valetudine est, beilo me lacessit; et cum bello
immensi desiderii deterius peccat. Morlis qttippe sententiam palfis ore Jonathas mefuit, quia ingustu mellis
premitur, nmrore me afficil ; quod et ut conservutn
constitutum edendi lempus anlecessit (I Reg. xiv ). Et
amo, et ut inimicum odi, atque aversor ; qttod et ul
vinculum fugio, el ut cahmres, vereor. Si debiliiare
ex JEgyplo populus educlus in eremo occubuit, quia
illud et conficere studeo, jam non habeo quo socio et
despeclo manna cibos carnium peliit,
quos lautiores
ular. Sin contra, ut
opilulatore ad res prwclarissimas
putavit ( Numer. xi). Et prima filiorum Heli culpa
cum socio et adjutore mitius agam, nulla jam ratio
suborta esl, quod ex eorum voto sacerdolis puer non
vccurrit qua rebellantis impeiuni fugiam, alque a Deo
anliquo more coctas veltet de sacrificio carnes accinon excidam , compedibus degravatus, vel in terram
pere, sed crudas quwrerel, quas accuralius exhiberet
detrahentibus, vel in ea detinentibus: hostis esl blandus
(I Reg. v ). Et cum ad Hierusalem dicitur (Ezechtel.
et placidus;insidiosusamicus.
0 miram conjunclionem,
Sodomw sororts ium, siixvi) : Hwc fuit iniquitas
et alienationem ! Quod meiuo, amplector;
perbia, saluritas panis et abundantia; aperte ostendiquod amo,
cum
bellum
periimesco. Amequam
lur, quod idcirco salutem perdidil, quia
superbiai
gesserim, in gratiam redeo ; antequam pace fruar, ab eo dissideo. Ad euinviiio mensuram moderatm refeclionis excessit. Et pridem modum Joannes Ciirnacus gradu 15 : Quoitam,
mogenitorum
gloriam Esau amisit, quia magho wstu
more et modo meurii hunc amicum vinciens in
desiderii vilem cibum, scilicel lenticulam,
iiiquit,
concupiiii
morem cmterorum dijudicem, nescio. Prius enim
(Genes. xxv ); quam dum vendendis eliam primoge. p
quam
^* illum
sotvitur
el
nitis prmlulil, quo in illum
indivinciam,
;
anhelarel,
antequam dijudicem, cum
appetitu
illo in gratiam redeo ; et antequam puniam,
cavit: neque enim cibus, sed appeiilus in vitio est.
flector.
illum
Haec Gregorius.
Ex quibus quinque
ut
a
Quomodo
vinciam,
nalura
species gulae
quem
amem,
?
ab
eo
D.
Thomas (2-2, q. 148 a.' 4), quae hoc verQuomodo
suscepi
colligil
liberabor, cui in swculum
sictilo continenlur:
colligatus sum ? Quomodo mecum etiam surgenteni
deslruam ? Quid iili ralionabile dicam, qui per natuPraepropere, laute, nimis, ardenter, studiose.
ram mille raiionibus
ac persuasionibus mentitur ? Si
cum appetuntur
cibi singuenim ipsum jejunio vihciam , rursus illi,
Laute gula committitur,
proximum
statui
trador
si
lares, insoliti,
conveniat;
pretiosiores
qriam
;
judicans,
etjudicare desistens, hunc supeutsi religiosus,contempiis
aliiscibis, nolitcomedere,
rem, elatus corde in eumdem prwcipitor.
Estque conisi perdie.es, pliasianos, eic. Et in hoc est excessus
operator ethostis, adjulor alque adversarius, auxiliator
siniui et insidialor.
Si foveacur, oppugnat; si afjligaquoad substantiam cibi. Studiose quoad qualitatent,
eum in condiraentis et modo praeparandi est exceslascivit per quieiem, fursus verbera
titr, debitior fil:
et flagella non sustinet, eic.
sus, ut si monachus nolit comedere, nisi mulio sacb Quid enitn, ait D.
charo vel succis conditum (Vide Turrecrem. tracU
Hieroriymus
(Epist. 14 ad Cel.
102 ef 103 in Regul. D. Benedict., et P. Leonard.
sttb finem), prodesl corpuslerinari
absiinenlia, si aniLessi. lib. iv de Jusl. cap. 3 ). De his videndus est
mus inlumescal superbia ? qudm laudem merebimur de
Bernardus iti Apologia ad Guilielmum
si invidia lividi simus ? quid virtutis
abbatem, ubi
pallore jejunii,
et carpit hixum niomirum in modum perstringit
habet, vinum non bibere, el ira alque odio inebriari ?
nachorum
in cibis, praesertim in ovis et piscibiis D Tutic prwclara esl abslineniia, iunc pulchra alquemavinis deguslandis et coudiendis,
etC.
apparandis,
gn<fica castigatio corpofis, cum est animus jejunus a
cibi, dtirii
iVimis, designat excessum in quaniiiaie
pitiis. D. Leo in sermone de sancto Joanne Baptista:
natura requirat,
JDUOsuuf, inquit,
aZ>stt>ien(taVet crucis genera, unum
qui <modus est
plus comediturquara
et aliud spiriluale (qudd hic aniraae je-1'.
cibi, ' corporale,
frequentissimus.
Prmpropere oirca sumptiouem
duni pracvenituT tempus comedendi. Ardenfer, dum
; Uhuma potu atque epulis se lem-';
juniurh dicilur)
non servatur debilus modus in edendo ; ut si quis
deieclationibus et moliissimis',.
perare, appelilumgulwa
suavilatibus coercere ; alterum vero abslinentim et cru- ?;
voracitercomcdat
cibos crudos,
non mansos, aut
decet. Porro Cascis genusest pretiosius atque sublimius,
noxios, aut saepius comedatquam
motus animi',
sianus iufra ( Cap. 23 ) , et rursus Collat. 5 cap. 11
regere, perturbationes illas modestiw iranquilliiate
pla- K
tres tantum modos sive species gulae ex diclis assicare; irm ac superbim impetus, quasi ferocem bestiamh
refrenare , tiligare quotidie conlra vitia sua, increpare \
gnat, printum , secundum et quartura : quemadiriose quadam conscia auclorilate virtulis,
dum ei D. Gregorius in I Reg. c. m.
el rixam quo- |
a
22 ad Eustoclrium ;JVo'n
dammodo cum homine conferre ; cogilaiiones
malas
ItaD.Hieronymusepisi.
delectat
in
iic awariiia quatit, inflat
ambilib
volunlates
,
superbia,
polestalem redigere,
proprias abnegare, a
sermone atque opere quo animus iwditur, lamquam a
facile aliis caremus vitiis: hic hostis in nobis inclusui
noxiis cibis, abstitiere, elc.
est. Quocumque pergimus, nobiscum portamus inimicum. Et ante ipsum D. Gregorius Nazianzenus ora-

JOANNIS

239

CASSIANI

240

lnVidla ciuus" ~~~~ifmentis, Y tiae coTporalis impendere, ut ad puritatem cordishoc

thali sapore proslernens.
et prpsperitate
virulentis
eam succis corrumpens,
possumus jejunio pervenire. Caeterum labor a nobis
non dealieni successus jugiter miseram excruciare
impenditur
incassura, si hunc quidem contemplatione finis infatigabiliter
finem vero propsinens. Cenodoxia, id est, vana gloria, cibus ejus est,
sustinemus;
ad lempus; post
esca permulcet
quidelectabilieam
reddet ac
vero vacuam omnique virlute spoliatam
fructibus
slerilera
nudam, cunctis eam spirilalibus
ita ul

inanemque diraiitens:
laborum faciat merila

non solum

immanium

etiam suppliet perOmnisconcupiscentia

deperire,

verum

cia majora conquirat.

vagatio cordis instabilis,

pastus quidam est animae,

vero coelesiis
noxiis escis eam nutriens, experlem
Ab his
panis ac solidi cibi in postertira derelinquens.
esl virtus, sacralissimo
itaque, quanlanobis
jejunio
uiilem

afflictiones
toleravimus
tantas, obtinere
b
escis animae
nequeamus:
meliusque fuit interdictis
temperasse, quam voluntariis
minusque noxiis coret innoxia
poraliter jejunasse. In his enim simplex
ter

quera

Dei perceptio
est, nihil per semetipsam
c in illis vero primitus fratrum
habens peccali:
perd
deniciosa devoratio, de quadicitur:
Nolidiligere
trahere, ne eradieeris. Etde ira atque invidia beatus
Job dicit: Etenira stultum inlerficit
et
iracundia,
creaturae

occidit

parvulum

invidia

obdum, quod qui irascitur,

commodamque
Labor namque carna- B parvulus judicetur.
Ule namque non immerito
stuljejunii corporalis.
lis spiritus
conlritioni
tus judicalur,
volunlarie
sibi mortem
irae stimulis
conjunctus , acceptissimum
sanctitatis
babitaculum
Deo sacrificium
incilatus
inducens ; et hic dum livet,
dignumque
parvulum
cohtinenics,
servantiam

puris

mundisque

corporaliter
implicemur,

habebimus

( Job v ). Slmulque notanstultus; et qui invidet,

recessibus

exhibebit.

Caeterum

si

animaevitiis
perniciosissimis
jejunantes
nobis proderit
carnalis afflictio
nihil

substanper eam scilicet

pretiosiore
parte pollutis;
tiam delinquentibus
habitacunobis, qua efficimur
tam corrupiibiliscaro,
sancti. Nonenim
lumSpirilus
habitaculum
quam cor-mundum
sancti efficitur.
Oportet
Spiritus
mine
noxiis

jejunanie,
lemperare

Deo, ut hospitem
beatus Apostolus

interiorem

Deo

templuuique
ergo, exteriore hoa cibis
quoque similiter

minoremque
tur majorem

Qualis esse monachi cibus debeat.

f
Igitur est cibus
eligendus non lantura qui conaestus temperet,
cupiscentiae
flagrantis
minusque
succendat, verum etiam qui ad parandum sit facilis,
et quem ad comedendum opportuniorem
vilioris pretii compendium
sit conversalioni
praestet;
quique
Iratrum usuique communis. s Triplex
enim nalura
est gastrimargiae:
una quae h canonicam
refectionis
horam praevenire
alia quae tantummodo
compellit;

: quem praecipue exhiberi mundum

in se Christum recipere mereaiur,
monet his verbis : a In interiore,
habitare
Christum
per fidem in C venlris

inquiens, homine
cordibus vestris (Ephes.

CAPUT

Dum enim invidet,

leslase probat.
esse eum cujus prosperitate
crucialur.
CAPUT XXIII.

et saturitate

quarumlibet
gaudet escarum ; terlia, quae accuraiioribus
epulis et esculenlioribus
obleclatur.
Ideoque adversus eam ne-

in ).
XXII.

Quod idcirco nos opoiieat exercere continentiam corporalem , ul per ipsam perveniamus ad spiritale
jejunium.
laborem conlinenNoverimus itaque nos idcirco
ALARDI

GAZ.EI

ingluvie

ccsse est monachum

observantiam

triplicemcusto-

ut primumlegitimumtempusabsolutionis
deinde ut saturitati
non cedat;
tertio ,
exspeclet;
ut qualibuscumque
escis vilioribus
contenlus
sit.
dire, idest,

COMMENTARIUS.

a Homo interior Apostolo dicitiiranima(Epnes.jni);

et voluplatis illecebrw repudiandw (Institut.
blandiliw,
Monach. cap. 10). Hieronymus
lib. u contra Joviexterior corpus ( II Cor. iv ): Licel is qui foris est,
tamen is qui inlus esi, renian. : Ne lales accipiamus cibos , quos aut difficulter
noster homo corrumpalur:
vide
novatur de die in diem. De hac nomenclatura
digerere, aut comesos inagno partos et perditos tabore
doteamus : olerum , pomorum, ac leguminum et faciS. Thom. i parle quaest. 73, a. 4.
b
: Laudabitius
est a prohibiiis
cibis
lior apparalus esl, et arte impendiisque coquorum non
Paraphrastes
et
animw, utpote viliis abslinuisse, quam a volunlariis
indiget, et sine cura sustenlai humanum corpus, moet
minus noxiis escis corporis jejunasse.
derateque sumplus leviori digesiione concoquilur;
j\
c In
escis animw, i. e. vitiis
infra~ Epicurus voluptalis asserlor omnes suos tibros
illis, nempe, inlerdiclis
ut in quibusdam habetur, et
et peccatis : non inilla,
replevit oteribus et poinis, e( vilibus cibis dicil esse
illa? Dionysius
ita redniale. Quid enim referret,
vivendum, quia carnes et exquisitm epulw ingenli cura
ac miseria prwparentur.
dit et elucidat ; ln illo vero, utpote esu noxiorum
Vide D. Bernar. in Apologia
ad Guilielmnm
abbatem.
ciborum animm, seu viliorutn perceptione, est primo
*
s Treslantum
species gulae hic et alibi (Vide Col.
perniciosa devoraiio fralrum.
d Ita
5 c. 11) recenset Auctor : ad quas tamen aliae duae
SepUiag. Proverb. XX: Mij ayaira xaralaleiv,
Iw. pvj t%apQiic. Et ita citat etiam D. Ilieronymus
in
superius (Cap. 20 hujus lib.) recensitae facile reduci
et saturitate
Apologia 3
possunt nam : sub veniris
epistola ad 'Celantiam (Epist.
14),et
ingluvie,
iri Ruliniim ; pro quo vulgata versio habet : Noli
continentur
excessus in quantitaie
et modo
cibi,
edendi : et sub tertia specie hic expressa coniinendiligere somnum , ne egestas le oppriinat.
c Aliis verhis Ecclesiasticus
tur excessus in subslantia ei qualitaie
ciborum.
cap. xxx : Zelus et
b
iracundia minuunt dies, et ante tempus senectam adduid est regularem,
Canonicam,
statam, et a macet cogilatus. Ctir autem iracuridus
instilutam.
dixit : anle stationem
stulto, et invijoribus
Superius
dus parvulo, comparetur,
eodem fere modo explilegitimam (Cap. 20). Et infra : legilimum tempus abcat D. Gregorius ( Lib. v Moral. c. 33 ).
Et rursus cap. 24 : Ussolutionis; nempe a jejunio.
f Sic etiam monet D. Ba-ilius
: Omnibus in locis,
que ad prwstitutam jejunii
horam, refeclionis regula
servaretur.
cibus, qui sit ad vitam necessarius solerii
inquiens,
raiione
elaboratw
inquirendus;
condimentorumqne

241

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

V. -

DE SPIRITU

GASTRIMARGLE.

5i2

autem extra

consuetudinem
presumilur
verum quantum fieri potest, contegi
Apronuntiant;
usumque communem, ut vanitatis et gloriae atque
pariter et abscondi. Adventantibus autem fratribus
ostentationis morbo pollutum,
anliquissima patrum
magis humanitatis ac dilectionis offerri debere virtraditio notavit; nec quemquam ex his quos merito
tutem, quam continehtiae districtionem,
et quolidiascientiae ac discretionis
enituisse pervidimus,
vel
ni propositi rigorem
manifestari probabilius
cenquos ad imitandum gratia Christi velut splendidissisuerunt, nec quid voluntas utilitasque
nostra, seu
ma luminaria
omnibus praelocavit,
esu panis qui
desiderii ardor exposcat, attendere; sed quod adapud eos vilis habetur ac facilis, abstinuisse cognovenientis requies, vel infirmitas exigil, praeponere,
vimus; nec eorum quempiam qui hanc regulam deet gratanter implere.
clinantes, praetermisso panis usu, leguminum,
vel
CAPUTXXIV.
olerum, seupomorum refectionem seclati sunt,ainter
Quod in JEgypto indifferenler vidimus sub adventu
habitum aliquando conspeximus, sed
probatissimos
nostro solvi quotidiana jejunia.
ne discretionis quidem aut scientiae gratiam conseb Cum de
cutum. Non solum enim caeteris inusitatas escas
Syriae partibus seniorum scita discere
expetere monachum non debere decernunt, ne videcupientes, ^Egypti provinciam
pelissemus,
ibique
licet cursus ejus velut in propatulo cunclis exposi- B tanta cordis alacritate nos suscipi miraremur,
ut
sicut fueramus in Palaestinae monatus, inanis factus ac vacuus cenodoxiae morbo denullaprorsus,
steriis iiistituli,
pereat, sed ne ipsam quoque jejuniorum
usque ad praestitutam jejunii horam,
casligationem communem cuiquam facile patefieri
refectionis regula servaretur, sed c absque legitimis
oportere
Quidquid

ALARDI

GkZMl

COMMENTARIUS.

a Sic abbas
Moyses Collat. 2 cap. 19 : Discutientes, iuquit, continenlias, id est abstinentias, diverso
rum, qui vel solis leguminibus, vel oleribus tantum,
vel pomis vilam jugiler exigant, prmposuere cunctis
illis refecliohem solius panis , etc.
b Sic saepe, et pluribus in locis, ubi se oslendit
prius in Syriae, sive Palaestinae monasteriis versatura, quam ad Jigypii soliiudines proficisceretur.
c floc est, exceptis jejuniis
quartrc et sextae feriae, quae legiiima vocat, quia lege et praecepto
Ecclesiae sancita (ul superius ex Rabano nolatum)
el illis temporibus comniuni fidelium usu recepta <
C
et observala. De his enim exstat canon apostolicus
nura. 68, quo recaapa-AOo-ra;, vxd rerpuSa xsct izapahoc esl, Quadragesimam,
et quar0T.sui5VIJO-TCTJEJV,
tam feriam, et parascevem jcjunare pari severiiate
liuuc canopraecipitur. Ne quis autem inlerpretetur
nem de sola quaria feria et parasceve bebdomadae
sanctae, eo quod vox parasceve illam solummodo
diem significare videatur : noiandunt,
consuevisse
Patres Graecos quamlibet feriam sextam vocare parascevem; quemadmodum ordo Romanus singulos
dies dominicos appellat die^ Paschse , ut Collector
acute observavit
liturgicarum
antiquitaium
(Apud
Gralian. de Consecr. dist. 3. c. Jejunium). Est eliam
apud Cletnentem lib. v cap.
Apostolica constitutio
ultimo in hacc verba : Prwcipimus
vobis, quarlis et
sextis feriis jejunare. D. eliam Ignalius epist. 4 ad
et sexlis feriis jejunare non
Philip., Quartis, inquit,
negligatis, ciborum reliquias pauperibus largientes,
eic. Quod et in tota Ecclesia usu receptum fuisse. n
testatur Terfidlianus lib. de Jejunio , cum ait: Cur "
slationibus quarlam el sextam feriam sgbbali dicamus,
etc. (Vide Bellar. I. n de JBonts Oper. cup. 22, JTteron. in c. iv ad Gal., Pallad. Lausiac. 51. Ifetnintt.
etiam Socr. lib. vn c. 22); jejunia suo more stationes vocans, quod illis diebus stata et stalula essent
jejiinia, ut dictum esl. Denique Clemens Alexandrinus libro sepiimo Stromalum : Novit, inquit, fidelis
mniymata jejunii horum dierum, quarli, ittquam, el
sexti. Ubi mysteria vocat mysticas et latentes jejunii causas ac rationes. Ex quibus constal haec jejuma non aliunde quam ex aposlolica tradiiione et
instituiione
manasse. Cujus institutionis
rationem
I). Augustinus ad Casulanum scribens iradit hisverliis : Cur aulem quarla et sexta maxime jejunet Ecclesia, illa ralio reddi videtur, quod considerato Evangelio, ipsa quarta sabbali, quam vulgo quartam feriam
vocanl, concilium reperiuntur ad. occidcndum Domiintermisso aulem uno die, cujus
num fecisse iudwi:

vespera Dominus Pascha cum discipulis manducavit,

qui ftnis esl ejus diei quam vocamus quinlam sabbali;
deinde tradilus fist ea nocte qum jam ad sextam sabbati, qui dies passionis ejus manifeslus est, perlinebat.
Et paulo post: Passus est Dominus, quod nutlus ambigit, sexla sabbali : quapropter el ipsa sexta recle
jejttnio depulalur : jejunia quippe humiliiatem signiEt quidern ab initio et
ficant. Haec Augustinus.
primis illis temporibus perfecia fuisse jejunia istorum dierum, et non solum carnium abstinentiam,
verum etiam unius refectionis
usum , eumque ad
horam nonain dies (quae nobis est lertia post meriobservatum fuisse ex
diem) a popnlo Chrisiiano
testiraouiis modo citatis manifeste colanliquilaiis
: paulalim vero fervore cbarilaiis langueligitur
scente ad solanr carnis abslinentiam (quod jejunium
imperfecliiiii
diciiur), quale nunc feria sexta et sabbato liL-bdomadalim servatur, per animorum remissionem, et Ecclesiae roatris indulgentiam devenisse;
ac demum jejunium quartae feriae in Ecclesia Oceidentali omnino neglectum , vel in jejunium sabbati
mutatum fuisse videmus. Cum igilur
bisce feriis,
quarta, inquam , et sexia feria , ex aposiolica insti- i
tutione tota olim jejunaret Ecclesia;
mirum non
est, si monachi illi hsec jejunia tam religiose obser- j
vabant, ut nec propter adventantes fratres aut peregrinos ea solverent; rieque horam praevenirent;r
facere solebant, j
quod in aliis diebus jejuniorum
quibus se non adeo astrictos sentiebant; praesertim
cum charitalis
aui hospilalitalis
exhibendae occa- :
sio occurreret. Ex hac porro antiqua observatione
consecuta est laudabilis illa consuetudo, ut in pleet monasteriis Iferia quarta perrisque religionibus
inde ac sexla et sabbato quovis tempore abstineatur a carnibus;
quo religiosae et antiquae illius
observantiae vestiginm saltem aliquod inter monachos retineatur
(Vide Turrecrem. cap. 104 ":~~Reg.
D. Bened.) : quam consuetndinem peculiari o^ "^to
roboravit
et confinnavit
Benedictus XII ponlifex
his verbis : Staluimus et ordinamus, quod per totutn
annum feria quarta et die sabbati, et a prima dominica de Advenlu usque ad diem Natalis Domini,etadominica Septuagesimm usque ad diem Paschw omnes
regutares ejusdem ordinis seu religionis ab esu carnium ubique abslineant; nisi necessitas infirmilatis nou
ficim per abbatem, vel atium prwlatum proprium forte
suad,eat cum aliquo dispensandnm. Haec ibi (Constilu.
tio Benedictina cap. 26). Cur autem hic nnlla fiat
mentio feriae sextae, nemini obscurum esse pulo,
cum commune sit pmnibus Chrjstianis per toiunj

243

JOANNIS

CASSIANI

241

quartae sextaequa feriis,

quocumque pergebamus, Atentu praebitam, dis.trictiore jejunio in memetipso
a
quotidiana statio solveretur : quidam senioriim
pbiero compensarel Non epim possunt filii sponsi
b cur ita indiflerenter
est sponsus : cum aulem
percunclantibus
nobis,
apud
jejunare, donec cumiiiis
e quotidiana
eos prreterirentur
discesserit, tunc licite jjjunaburit
jejunia : respondit,
[Luc. v).
"
Jejunium semper est mecutit; vos auteht continuo
CAVUT xxy.
dimissurus mecum jUgiter tehere noit poterO. Et jeDe
" continenlia seftis, cujusdam, qui sexies ilq frujuniuro quidem, licet ulile sit ac jugiter necessagdiiler cibum sumpsit, '( servaret esuriem.
niuneris est oblatio; opus
rium, tamen voluntarii
Quidam seniorum cum reficienlem me, ul adhuc
autem charitatis impleri, exigit praecepti necessitas.
paululum quid ederem, hortaretur,
jamque roe disuscipiens in Yqbis Christum , reficere eunt
debeq : deducens autenj vqs, ^unjanitateqi eju,sob-

Itaque
s

ALARDI

GAZJEI

xissem riori posse, respoindlt: Ego jam sexies, diversis advenientibus fratribus, mensam posui, horlans-

!
COMMENTARIUS,
~ -r....
annurii feria sexta a carnib.us abstinere;
Ex quibus oninibus manifestc cpnvincitqr
falsum
a,t diebus
sabbatinis rionTiteraYnamf
in quibusdarri Ecdesiis
eSse quod Tertulliahus
eodem in loco (Lib. de Jeju<nb gaudiunt nativitatis Domiiiicae permissum est cae- nib c.r A et 10), scribit iit Ecclesia Rqmana nonad
etPurificationera
teris, carnibus vesci interNaialem
B vesperam , sed ad nonam lanfum producta fuisse
(Pnlud. tniv, disi. 1S, q.A, a, 4, conci. 2); ut nojejunia, cunt constet in Quadragesima non nisi v.estavit"Molarius
At riionachis Benedicticonstievisse : quam quidem con(In Mqrtyr.).
pere jcjuniasolyi
itis id velilum liac constitulione.
Porro de antiqua
fuetudinem
anliquituS ojbservatam tradunt eiiam hi
o.bservatione et jejunio sabbali diclum csl alio loco
qui ecclesiasticas ohservationes quae Romae polissiraum observarenlnr,
suis scriptis memoriae com(Lib. iii c. 10).
a Vides hic stalionem
meiidarunt (Microlog. c. 49 et alii). Ex qua consuepro quotidiano, eoque voluntario jejunio suroi : curo a Terttilfiano (quem et
ttidine illud eliam hodie servatur, ut non nisi ppst
Rabanus secmus est) de statis et praescriptis jejuin Quadragesima ; in
Vfesperas solvatur jejunium
niis, .sive jejuniorum diebus solummodo inielligatur,
aliis vero jejuniis hora nona : hoc est, post officiunt
(juod et ratio nomiuis postulare videbatur, ut superatiohem, babuit
Npnae : cujus etiarii observationis
rius annoiavimus.
Est vero hic observandurn ex
divus Benedictus, capite qnadragesirao primo suae
epdern Tertulliano [Lib. de Jejunio c. 10), et aliis, Regulae, ubi ait: Ab idibus Septembris usque ad capttt
stationes hiijusmodi in Ecclesia prirniiiva
duplicis
Qkadragesimw, ad Nonan} semper reficiant fratres. ln
generis fuisse, seu duplicem earum nsum et obserQuadragesima vero utque ad Pascha, ad Vesperam.
vationem. Inlerdura enim usque ad vesperam statio
Sed de his hactenus.
h Quod rtionaclius in |adventu hospitum de sevesive jejuniuin observabatur ; interduin usque ad nonam lantura. Hlud iri Qitadragesima; hoc feria quarta
ritale corisueti jejunii reiaxare aliquid possii ad reet sexta cujnsque hebdomadis extra Pentecosien, id
creahdum hospilem , no'h semel docet Cassiarius,
est, lemptis Paschale, ui vocant, lieri solitum testa- G ut Collatione vigesima pirima capite decimo quario,
tur Tertullianus;
et Collatione vigesima quarta , capite vigesirno et
identque de duabus illis feriis
confirmat
Epiphanius : Per tolttm, inquiens. ajmum
vigesimo primo. Ciii corisentit B. Ptfosper libro Sehoc servatur in eadem sancla Ecclesia,
cundo de Vita Contempjaiiva capite ultirno.
jejunium
Quinis scilicet hebdoraadae diebus, feria secnnquarta, inquam, et prosabbato usque ad horam nonam,
excepta, sola Pentecosle, id est, per tolos quinquaginta
da, tertia et quarta, qninta et sexta. Nam die sabdies, in quibus nec genua flectuntur, nec jejunium
bati Oriehtales non jejiiriasse, iili nec die doniinico,
alias osteiisum est. Sed rnier haec jejunia quaedam
imperalum esl (Epiph. in Compendio docir. fid.). Ac
depriore quidemgenere stationum,seuriiujejunandi
erant legitima, id est, lege et praecepto obligantia,
uli jejunium quartae et sexlae feriae, quae multo diusque ad vesperam,roultaexsiant
antiquitatis exfemut illud quodf de primis illis
strictius observabantur;!ut
solent ecclesiastica jepla et tesitmonia,
ascetis Alexandrinis
ex Philone scribit Eusebius :
junia : caetera verO voluritaria, ant monasticis i-eguCibum aut potionem ante solis occasum nemo illorum
lis non pari obligalipne instituta,
quae judicio seniorum facilius poterantirelaxari:
capit (Histor. Eccl. lib. ii c. 16). Nec solis monaT
idque poiissimUut
ehis, sed et aliis Chrisiianis hiijusmodi jejunia usiduplici ex causa : primol ad exhibendum charitatis
lata fuisse ex Patribus notum est. Nam D. Basilius
et humaniiatis
fratribus
aut percgrinis
orficiiini
sermone 1 in Laudem jejunii,ubi
de consueto jejuadventantibus; secuhdo ad celandam externissuae vinandi modo loquens: Exspectas, ait,vesperam, ut citae austeritatera, et vilandum inanis gloriae periciilum,
bum capias : sed diem tOtum absumis ad tribunalia,
ut indicat Auctor sub finem capitis praecedentis.
etc. Scribit Alhanasius de sanclo Arilonio quod se- x. Quo etiaht modo nunc monastica , sive regtflaria jemel in die past solis occasum ederet:
idemque de
junia similibus ex causi^s auctori-rate aTlicentia suHilarione B- Hieronymus, et alibi eleganter : A Pasubisde solvuntur.
periorum
Quatenns tariren id
declarat divus
iieri dfebeat in adventu hospitom,
scha, inquit, ad Pentecosten, coinw mutantur in pranante Pascha, hoc est, in i
dia; innuens econtrario
Benediclus capite quitiqtlagfesimo tertio suae Regulae,
ubide hospilibus suscipieiidis agit: Jejunium,
Quadragesima, prandia mutariin coenas, quodomisait,
so prandio cosnaretur dumtaxat ad vesperara. Hinc
a priore frangalur propleihospites : nisi forle prwciD. Ambrosius sermone 34 : Interrogo vos , inquit,
non possit violari. Frapuussit dies iltejejuhii,\qui
cOnsuetudinem prosequantur,
qui in Quadragesima prandetis, si non in conscienttetaUtem jejuniorum
tia rei eslis, etc. Et Augustinus serm. 52 de Temid est, custodiant et observent, ait Turrecrematus :
Licet enim prior jejuniuhi frangat gratia iiumanitalis
pore, adraonet ut Quadragesimae tempore, exceptis i
dominicis diebus, nullus prandere prxsumat. Quin
propter hospitem ; conventus lamen non debel jejunium
testaiur
'it et D. Bernardus ser. 3 de Quadragesima,
viotare, sed religionis conlsuetudines et instituta custoi' suos monachos suique temporis caetera quidem jedire. Atque ita de illis jEgypiiis monacbis et cosno
bitis sentiendum etiara ex Cassiani relatione collijnnia solvere hora nona ; sed Quadragesimae jejugirnus, non omnes et singulos, adveniente quolibet
^ nium ne caeteros quidem Chrislianos anie vesperam
J solvere. Hactenus, inquit, usquead nonam jcjunamus
hospite, jejuniura etiam riuotidianum solvere solitos
soli : nunc usque ad vesperam jejunabunt nobiscum
sed unum aut alterum e senioribus,
aut
fuisse;
pariter wniiversi reaes et principes, clerus et populus;
quibus abbas vel senior annuisset.
nobites et ignobiles; simul in tmum dives et pauper.

245

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

V. DE SPIRITU

GASTRIMARGLE,

246

a cum omnibus cibum sutnpsi, et adque singulos

A. transmigrantem,
ip extremo jajn atjhelitu positum
et tu primitus
nunc reficiens,
hucesurio,
jam te
apxii fratres circunikyallantes suppliciter
preoarendicis non poss.e ?
lur, ut aliqupd eis memoriale mandatum, velut hatCAPUT XXVI.
redilarium
quoddam legatum relinqueret, per quod
De alio sene, qui in cella sua escam numquam solus
possent ad perfeptionis culmen praecepti compendio
accepit.
facilius pervenire, ingemiscens ille : Numquam, ait,
b Vidimus aliura in solitudine commorantem,
qui
nieam feci voluniatem,
nec quemquam docui quod
se
sibi
soli
indulsisse
cibum
testatus
sed
est;
numquam
'
ieci.
non
prius
ipse
" etiam si
per totos quihque dies ad ejus cellulam nul'
CAPUT XXIX.
lus e fratribus adveuissel, refectionem jugiter distuDe abbale Machele inter Collationes spiritales numIisse, donec sabbato vel dominico die devotae conquam dormitqnte, el semper inter lerrenqs, fabulas
Obdormiente.
gregationis obtentu procedens ad ecclesiam, peregrinorum quempiam reperisset, quent exinde redu-Vidimus senent Machetem uomine, a turbis fratrunt
Cens ad cellulam, consorte eo refectionera corporis
a Domino graiiam diueminus.commorantem,<banc
non tam suaenecessitaiis obtentu, quant humanitatis
ut quotquot diebus ae
turnis precibus impetrasse,
fralris
assumeret.
ut
norunt
Ilaque
gratia causaque
in adventu fratrum indifferenter
solvere quotidiana B noctibusagitareturG.ollatiospiritalis,numquamsomni
si quis vefo delractionis
torpore penitus laxaretur;
ita
discedentibus
eis
refectionem
ob
illos
jejunia,
ycrbuni, seu otiosum tenlasset inferre , in somnum
iudultam conlinemia ntajore compensant, perceptioac si ne usque ad aurium quiprolinus concidebat,
hem cibi parvissimi acriore castigalione non sola
dem ejus pojiutionem virus obloquii poterat pervesed
eliam
somni
dimiuutione
durius
panis,
ipsius
uirefexigentes.
CAPUT XXVII.
CAPUT XXX.
Encomium Pwsii et Joanhis abbalum.
Ejusdem senis de nemine judicando sententia.
c Apud senem Paesium in eremo vaslissima comHic idem senex cum institueret nos neroinem dijuniorantem, cum d senex Joannes magno ccenobio ac
dicare debere, intulit tria fuisse in quibus discusserit,
multitudini fratrum praepositus advenisset, et ab eovel reprehenderit
scilicet e uvam sibi
fratres,
quod
dem velut antiquissimo sodale perquireret,
quidnam
nonnulji palerentur abscindi, qupd haberent in celannos quibus ab eodent
per omnes qoadraginla
Julissagum, quodoleum benedicentes exposceniibus
separatus in solitudine minime a fralribus interpelsaecularihus darent, et haec omnia se incurrisse
dilatus egisset: Numquara me.ait, sol refieientem- v-iC cebat. Nam aegritudinem uvae contrahens, Tamdiu,
dit. Et illit : Nec me, inqtiil, iratum.
ejus languore distabui, donec tam doloris
CAPUT XXVIII.
inqiiil,
necessiialc
adhortatione
quam seniorum omnium
Ejusdem abbatis Joannis jam moribundi insigne documentumcompulsus abscindi eam permittcrem.
Cujus etiam
Eumdem senem cum alacrem tamquam ad propria
obtentuf
infirmitatis
sagum quoque habere coactus
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

a Ita nimirum
parce et tenuiter edebai bonus ille
Seythi, sive Sceti, saticiiiate iiidem claruit (Petrus
ad edendiim inviiaret,
senex, uthospilesniiiilominus
inCatalog. lib. m c. 157), cnjus etiam mentio haet post sextam refectionem adbuc esuriret. Sic Palbeiur infra cap. 40, eidemque a Cassiano tribuilur
ladius inHistoria
Lausiaca scribit Isidorum presbyCollaiio decima nona ( V*i'de 6t'd. cap. 1 i;t nolis),
cibi sumeret, quanterum, etiam si quotidie*lantum
quae est de fine coenobitae et eremitae, ubi docet,
tum saiis esset ad corpus suslentandum;
tamen
quam ob causam relicta eremo se ad vitam coenobiticam contulisset.
magnam temperanli; laudem apud omnes meruisse,
e Uva hoc loconon fructus vilisest;
se.d pellicula
quod numquam satur a mensa surrexisset.
b Simile
exemplum refert Joan. Moschus in Prato
qruedam 5n intima oris parte, seu fine palati dependens circa fauces, ut in hianle bomine conspicitur
spirit. de monacbis quibusdam Seilbiolis : Ttdi, inquit, i//ic senes, qui nisi quis qd eqs venisset, nttm- p. (Cmtius Rhodig. I. IV Antiq. lect. c. 14); sic dicta
"
quam sumebant cibum: inter quos erat senex quidam
quia instar uva; rotundulae dependet, et humiditale
Ammonius nomine, juxta me manens, cujus ego sciens
varialur, estque vocis inoderalrix
; et aliquando ad
similitudinem
uvae iiiimnescit cum vehementi inflamconsueludinem, per omne sabbalum ad illum veniebqm,
ut propler advenium meum sumeret cibum. Habebant
niatione ac dolore. Hinc Serenus poeia :
hoc omnes generaliler, quod quacumque hora accedejEgrescunt tenerae fauces, cum frigoris ora
renl aliqui, permillebant illos orationem facere, illisque
>
Vis subiit, vel cum venlis agilabilis aer
mensam
et
conlinuo
oranlibus ipsi
cibum
apponebant,
Vertiiur, atque ipsas flatus gravis inficit uvas.
sumebant. Haec ibi (Cap. 54).
c Ciaconius correxit:
Ad senem, magis Latine
Sorlitur autem hoc raali genus nortien duplex: nam
si teretem habeat figuram, a columnae sitnilitudine
quidem; sed noster ms. et alii codices habenl: Apud
senem Pwsiutn. Dionysius Phesium nominat. Pallasin vero in orbem globeiur,
a
columella
dicitur;
dius in Lausiaca de Fa.-csio-quodam scribil et Esaia , Gra-cis araySixi, a Latinis uva, vel uviila vocalur;
ejus fratre : sed an is sii Paesius, de quo hic agitur,
cujus sa>pe nreminit Plinius in Hisloria Naiurali (Lib.
nullo certo indicio coiligi potest.
xx c. 18 el alibi). Hiiic morbo, ut verisimile
est, ex
d Non
Theille, ut opinor, JEgyplius superioris
frequenti cl quotidiano aqnae poui obnoxii illi mobaidis anachoreta pvophelico Sjiiritu clarus, et Casnachi solebant uvam praecidere; de qua praecisione
siano antiijuior,
Corneiius Celsus lib. iv cap. 12.
cujus praeclarae, virtutes superjore
f Sagum apud Romanos militare
libro commemoranlur
indumentum ,
(Lib. iv eap. 23 et scq.); sed
alius ejusdem norainis ct professionis, qui in ererao
ut ex Phiiippica Cicequod arniis sujierinduebaiur,

JOANNIS

247
a Oleum etiam

.sum.

ac supplicaniibus,

benedicere

utpole judicans
dare,quod prae omnibus exsecrabar,
illud ex magna cordis praesumptione
descendere ,
circumdantibus
me repente saecularibus multis, ita
constriclus
possem,

CASSIANI
A acspiritalibusdisputaret,
dam sopore demergi,

ut oblato

ab eis vasculo

manum

248

eosquevideretMelhseoquonec posse ab oculissuis pondus

somni depellere;

otiosam repente fabulam introduxit.

cumeos evigilasseconfestim,
Adcujusoblecialionera

evadere
sum, ut aliter eos nullatenus
nisi a me summa vi et obtestationibds
ex-

torsissent,

erectas aures suas habere vidisset, ingemiscens ail.

Nunc usque de rebus coelestibus loquebamur,
et oranium vestrum oculi lethali dormiiionedeprimehan-

meam

: itaque se
irapresso crucis signaculo superponerem
oleum consecutos , tandem
credenles benedictionis
me aliquando
relaxarunt.
.Quibus mihi manifeste

tur;

atcum

otiosa

fabula intromissa

esl, omnesex-

monachum i

excussimus.
pergefacti torporem spmni dominantis
Vel ex hoc ergo perpendite,
quisnam Collationis illius spiritalis, fuerit impugnator,
aut quis hujus i'n-

io quibus de aliis judicare

obligari,
praesumpserit.
b
Oportet ergo unumquemque
semetipsum judicare i
et circumspecte
tantumraodo,
cauleque custodire ini

frucluosae atque carnalis insinuator

existat. llle etenim esse manifestissime
deprehendilur,
qui malis
adgaudens, vel istam fovere, vel illam impugnare

compertum

oranibus,
cutere,

est,

causis

iisdem

non aliorum
secundunt

ac vitiis

conversationem
illud

vitamque

dis-

non desinit.

praeceptum : Tu . B
suo Domino stat,
: Nolite judicare,
ut '.

XXXII.
CAPjUT
De epistolis, priusquam legerenlur, incensis.
Nec minus quoque boc opus fratris erga puritatem
et erga contemplalionem
sui cordis intenli,
divinam

Apostoli
fratrem tuum?

autem, quid judicas

aut cadil (Rom. xiv).

Et illud

non judicemini.
In quo enim judicio judicaverilis,
judicabimini (Matlh. vu). Praeter hanc enim quam diximus causam, eliam ob hoc judicare de aliis peri-

valde solliciti, commemorare^necessarium

reor; qui,
cum ei post annos qui adecim patris ac mairis amid de
corumque multorum
provincia Ponti complures

culosum

vel nccessilatern,
est, quod ignorantes
vel l
rationem qua illi haec in quibus offendimur,
aut recte s
coram Deo, aut venialiter
agunt, invenimur eos te-

epislolae delatae fuissent, accipiens grandera fasciculum litlerarura,

diuque apud semelipsum
volvens,
causa erit mihi
Quantarum,
inquit,
cogitalionum

mere judicasse, et per hoc admiltimus

non leve pecnostris alicatum, secus quam oportet de fratribus
quid sentientes.
CAPUT

harum lectio, quae me vel ad inane gaudium, vel ad

tristitias infructuosas
Quot diebus hortim
impellenl!
recordatione

XXXI.

qni

scripserunt,

intentionem

pectoris
revocabunt!
Post

.
mei a proposita
contemplaiione
Increpatio ejusdem tenis, cum fratres inler spiritales
Collationes dormilantes, ad narrationem
oliosw faquanlum temporis dirigenda est haec mentis concepta
bulm vidisset expergefactos.
C confusio, quantoque labore rursus iste tranquillitatis
Hic idem senex otiosarum
est status, si semel animus litterarum
fabularum
diabolum i
reparandus
esse fautorera,

ac spiritalium
collationum
impuindiciis.
seniper existere, his declaravit

gnatorem
Nain cum fratribus

quibusdam

permolus
ac vultus,

de rebus necessariis 3
ALARDI

GAZMl

revisere,

COMMENTARIUS.

ronis octava colligitur

; Graece o-ayoj. Apud Cassiaillos erat genus stranum vero et apud monachos
gulae veslis, vel pallium villosum, quo snbinde aegrotanles praeter solilum
utebantur, velut coacli : ut
tribuit
hic innuitur.
Sagum etiam rusticum Hilarioni
D. Hieronyrnus
( Vita Hilarionis
).
a De oleo a
et petentibus
ad
patribus benedici,
infirmitatum
dari solito dicetur
alias
curationem
(Collat. 7 c. 26).
b
Optimum hac in re consilium S. Bernardi scribentis in Cantica : Cave, inijuit (Serut.
4), alienw
aut temeconversalionis esse, aut curiosus exploralor,
rarius judex. Etiamsi perperam actum quid deprehen- D
das, nec sic judices proximum : magis auiem excusa.
Excusa intentionem, si opusnon potes; pula ignoranliam, puta subreptionem, puta casum. Quod si omneni
dissimulalionem rei certitudo recusat, suade nihilominus ipse libi, et dicilo apud lemelipsum : Vehemens
fuil nimis lenlalio ; quid de me illa fecissel, si in me
accepisset simililer potestatem ? Vide Joannem Climacum gradu 10.
c Lethaeus
sopor, aut somnus apud poetas non a
sed a Lethe
letho dicitur,
vel lethalis et lethifer;
et profunfluraine infernali,
quo lingunt stuporem
induci. De quo Virdam rerum omnium obltviouein
gilius vi yEneid.:
Lelhaei ad fluminis undam
Securos latices, et longa oblivia polant,

sermones
affeclu, eorumque recensendo
ilerum eos
quos tanto tfempore dereliquit,
et anirao ac mente
ipsisque coliabitare,

adversus Rufinum : RibenEt D. Hieronymus

lib.ji
dum, inquit, mihi erat fle Lethmo gurgite, juxta fabu- "
las poetarum; ne arguqr -.scire quod didici. Lethaeus
somergo sopor proprie dicitur gravis, etprolundus
essefsolet. Videtur tamen Aunus, qui etobliviosus
ctor pro lethali
accipere, cum inferius dicat eodem
: lethali dormitione
desensu, et verbis synoriymis
mergebantur. Lethalem autem dicit soporem, et dorvel quia lejtho, id est, morii, vel mortuo
milationem,
similem facit, juxfa illrid Persii:
Stulte, quid est somnus, gelidae nisi mortis imago?
!
dum quis
vel quia mortem animie sensim inducit,
ei vaniialibus
monila
audire conlemnit,
saluiaria
ait Sapiens : UsqueDe qua dormilione
indormiscit:
ix)?Et Apostolus Ephes.
quo, piger, dormis(Proverb.
v: Surge, qui dormis; exturge a mortuis, et iltuminabit
et ad Roni. xm : Hora est jam nos de
te Chrislus;
somno surgere, etc.
d Pontus pro mari et pro regione accipitur. Ponlus regio , vel Ponti pr^yincia , ut bic habetur, pars
sive Euxiest Asiae minoris juxta mare Poniicum,
num , Asiam Europarrique
disterminans;
CappadoCoichidem , aliasque provincias
ciara, Armeniam,
(Sttabo /Jvn; Ptolome. lib. v c. 6). Ex,
complectens
contra quera
Marcion baeresiarches,
Ponio prodiit
hanc regionem, ejus paTertulliarius,
dispuiaturus
triam mire depingit (Lib. l c. 1 contra Marcionem),

219

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

V. DE SPIRITU

GASTRIMARGI^E.

230

cceperit interesse! Quos profecto corporaliter dese- A ctitate et perfecla scientia

praedilum, non solum in
ruisse nihil proderit, si corde eos incipiat
actuali vila, sed etiam notitia Scripturarum,
intueri;
quam
ac memoriam quam saeculo huic renuntians
ei non tam studium lectionis, vel litteratura mundi
quisque
vclut mortuus abdicavit, reviviscens eamdem rursus
conlulerat,
quara sola puritas cordis : siquidem vix
admiserit. Haec volvens in corde suo, non solum
ipsius quoque Graecae linguae perpauca verba vel innullam resolvere epistolam defihivit, sed ne
ipsum
telligere posset, vel proloqui. Hic cum explanalionem
quidem fasciculuro resignare, ne scilicet eorum qui
cujusdam obscurissimae quaestionis inquireret, sfepscripserant vel nomina recensendo, vel vultus retem diebus ac noctibus in oratione infatigabilis percordaodo a spirilus sui intenlione
cessaret. Itaque
slitit, douec solutionem proposilaequaestionis Dontino
ut eum constrictum susceperat, igni tradidit concrerevelante cognosceret.
mandum : Ite, inquiens, cogitationes patriae, pariter,
CAEUT XXXIV.
nec me ulterius, ad illa quae fugi,
concremamini,
De sentenlia ejusdem senis, qua docuit quo studio
monachus possit assequi scienliam Scriplurarum.
revocare tentetis.
CAPUT XXXIII.
Hic ergo quibusdam fratribus
admirantihus
tam
j!>e absolutione qumstionis, quam abbas Theodorus
praeclarum scientiae ejus liimen, et ab eodem qttosorando promeruil.
sensus inquirentibus, ait: b MonaB darn Scriplurarum
Vidimus etiam a abbatem Theodorum summa sanchurn ad Scripturarum
notitiam pertingere cupienALARDI

CAZMl
a Memorantur
duoTheodori, ambomonasticae vitee
laude et sanclitate insignes, quorum alter discipulus
fuit non sancli Antonii, ut vitiose apud Baronium legitur in Martyrologio (Ad 7 Januar.); sed Ammonis
anachoretae, ut patet tum ex vita ejusdera Antonii a
S. Albanasio conscripta,
tum ex Palladio ( Itt Lau.
c. 8), Sozomeno (Lib. i Hist. c. 14) et aliis : alter
in cujus vrta cjus eiiam gesta
discipulusS.Pachomii,
narrantur, et in Vitis Patrum. Agit de eodem S. Nilus in lib. de Oratione. Utri vero iribuenda sitsentenlia quam hic refert Cassianus, non salis compertum habeo: puto tamen posteriori potius tribuendam;
quod hic doctrinae et sa'pientiae dono, quod hic comet S. Pachomio in momendaiur, clarior exstiterit,
nasterii Tabennensis regimine successerit. Unde et
abbis hic vocatur. Sic enim de eo scribit Gennadius
de Scriptor. Eccl. cap. 8 : Theodorus Pachomii abbalis successor insignis sanctilate, el doctrina speclabitis in lib. de Collalionibus Patrum a Cassiano edito
p
mullimode commendatur, qui posl ipsum ejus monas- ^
ieria in summo perfectionis apice slrenue gubernavil.
De concordia et unitate, et de permanendo in proposito cordis et sludii exhortatorias et eleganles ad alia
monasleria plures epistolas scripsit, el miraculis clarus
in Domino quievit. HaecGennadius (Hist.Tripar.
lib.i
cap. 11). Ex quibus colligo hunc ipsum Theodorum
esse, cujus est illa doctissima disputaiio Collationis
sextae De nece Sanctorum. Qua de re vide notata
ibidem.
b
Haecsententia,utverasit,sana
indigel;interpretatione. Videtur enim prima fronte duos errores conV Scripluram sacram per se satis facilem
tinere:
et apertam csse, nec commentario et interpretatione
indigere; 2 proinde monacho aut cuivis ad Scripttirarum cognitionem pertingere cupienli,
non opus
esse alio doctore aut interprete,
nec adhibendum
studium ac leciionem commeniariorum;
sed poslulandam el exspectandam a Deo earum intelligentiam
.
per orationes,
purgationern cordis, etc.: quorum D
utrumque falsum est, et erroneum, et baereticorum
nostri temporis dogmati proximum , qui Scripiuram
sacram omni ex parte laciiem et ciaram , imrac
omnibus SS. Patrum commentariis
clariorem esse
contendunt. Quod ad primum attinel,
huic aperte
reclamat propheta regius, qui de legis et Scripturae
divinae difficultate et obscuritate luculenlum ac frePsalm. cxviu : Da tnihi
quens perhibet lestimomuin.
intellectum, etscrulabor legem tuam. Ibidem : Faciem
tuam illumiua super servum tuum, et doce tne justificaliones luas. Et rursum : Revela oculos meos,el
considerabo mirabilia de lege tua. Quse verba tractans
D. Uieronymus in epist. ad Pauliuum de insliiutione
tuonachi (Evist. 13 i. sic ait: Si tqntus prophela te-

COMMENTARIUS.
nebras ignorantim confitetur, qua non putas parvulos,
et pene inclenies inscitiw nocte eircumdari ? Reelamat
Petrus aposlolorum princeps dicens : Hoc primum
intelligenles, quod omnis prophetia Scriplurm propria
interprelatione non fit; non enim voluntale humana
atlata cst aliquqndo prophelia, sed Spirilu sancto inspirali locuti sunt sancti Dei homines (II Petr. i).
Reclamat etsanctusilleeunuchus
reginae JElhiopum,
qui cum Isaiae prophetiam legeret, interrogaius a Philippo : Putasne inleltigis qum legis? prudenler iespondit : Et quomodo possum, si non aliquis ostenderitmihi
(Ac(. vrti)? Reciamant et SS. Patres Ecclesiae Dociores (VideBaronium
tom. lAnnal.,
an. 34;
Bettarm. I. III de Verbo Dei c. i). Hieronymus in
celebri ilfa epislola ad Paulinnm , quae Bibliis praefiubi singula Scripturae volumina percurrens ,
gitur,
ostendit in omnibus multas et magnas esse difficultates, et graviier cos redarguit, qui suae solertiae aut
sanctilali fidentes, sine doctore aut interprete sacros
Iibros legere, tractare et assequi se posse praesumunt. S. Ambrosius in epistola 44, ad Conslantium :
Mare, inquii, est Scriptura divina, habens in se sensus
profundos, allitudinem propheticorum mnigmaium, etc.
D. Chrysostomus : Neque enim, inquit, vet syllaba,
vel apiculus est in sacris Litteris ' in cujus
profundo
non sit grandis quispiam thesaurus : proinde nobis necesseest divina gratia ducamur, et Spiriiu sanclo iltustrali eloquia aivina adeamus (Homil. 21 in Genes.
Vide eliam hom. 40 in Joan. ). D. Augustinus lib. xn
Confess. cap. 14: Mira, inquit, profundilas.eloquiorum
tuorum, quorum, ecce, antenos superfictes blandiens
parvulis : sed mira profundilas, Deus meus, mira profundilas : horror est intendere in eam; horror honoris ;
et tremor amoris. Item alibi: Tanfa est, inquit, Christianarum profunditas litlerarum, ul in eis quotidie
proficerem, si eas solas ab ineunte mtale usque ad decrepilam seneclutem maximo olio, summo sludio, meliore ingenio conarer addiscere : non quod ad ea qum
necessaria sunt saluti, lanla perveniatur difficultate;
sed cum quisque ibi fidem tenuerit, sine qua pie recteque non viviiur, lam mulla, tamque multiplicibus mysteriorum umbraculis opaca intelligenda proficienlibus
restant, tanlaque non solumin verbis, verum etiam in
rebus, qum inlelligendw sunt, latet altiludo sapientiw ,
Ut annosissimis, acutissimis, flagranlissimis cupiditale
discendi hoc conlingat, quod eadem Scriplura quodam
loco habel : Cum consummaverit homo, lunc incipit
(Eccles. XVIII). Haec Augustinus (Ad Volus. episl. 2).
Gregorius eiiam in eamdern sententiam : Jllu/(a quidem, inquit, in illaila
aperta snnt, ul pascant parvulos; qumdam vero obscurioribus sententiis,ul exerceant
fortes, quatenus cum labore inlellecia plus grala sint.
Nonnulla autem in ea ita clausa sunt, ut dum ea non

JOANNIS

551

tem, nequaquam debere labores suos erga commentatorum libros impendere, sed potius omnem mentis
ALARDI

GAZ^EI

intelligimus,
agnoscentes infirma nostrm cmcitalis, ad
ad inlelligenliam
humilitatemmagisquam
proficiamus.
Sunt enim qumdam quce ita de cceleslibus loquuntur,
ut solis illis supernis civibus in palria sua persistenlibus paleant, ac necdum nobis peregrinanlibus
reseren17 in Ezechiel. ) Porro alterum
tur, elc. ( Homil.
etiam dictum,
si simpliciicr
erroneum
intelligatur
esse, et a sana doctrina alienum, tam exemplis et
aucioritale
sanctoriiin Palrum, quam ratione convincimr. De Basilio et Gregono Nazianzeno ita sciibit
Ruflnus lib. xi Histor. capiie nono : Ambo nobiles,
anibo Athenis erudiii,
ambo collegm per annos tredesmcularium libris remolis,solis
cim, ommumGrmcorum
dabanl, earumque
divinmScripturmvoluminibusoperam
non ex propria prmsumptione,
sed ex
intelligentiam
majorum scriptis el auclorilale
sequebanlur, quos el
ipsos exaposlolica successione intelligendiregulamsuscepisse constabal. Iia et de seipso divtis Hieronymus
ad Ephesios : Numquam,
praufaiione in Epistolam
aut legere , aut docios viros,
inquit, ab adolescentia,
qum nesciebam, interrogare cessavi, aut meipsum habui
magistrum. Denique nuper ob hanc vel maxime causam
Alexandriam
perrexi, ui viderem Didymum, et ab eo
in Scripturis omnibus,qum habebam dubia, sciscilarer.
Et in episiola ad Paminacliium
hsec inler alia : Dum
essem juvenis, miro discendi [erebar ardore; nec juxta
quorumdam prmsumplionem,
ipse me docui. Et inlra :
Jam canis spargebatur caput;
et magistrum
polius
quam discipulum esse decebal : perrexi tamen Alexandriam , audivi Didymum , in mullis ei gralias ago ;
quod nescivi, didici; quod sciebam, illo docenle noh
perdidi. Putabant mc homines finem fecisse docendi:
veni rursum Uierosolymam et Bethlehem:
quo labore
noclurnum habui prmceplorem!
quo prelioBarrabanum
etc. ln Daniel. cap. xn : Scripturm,
inquit, sanctce
inlelligenliam
absque Dei gratia , et doctrina majorum
sibi imperiiissimi
vel maxime vindicant. Et in epistola
illa ad Pauliniim,
multis et teslimoniis et excmplis
et rationibiis
docet neminem in Scrielegantissime
pturis sacris sine praevio, et ductore semilam posse
v Stroinalum
ingredi: quod et Clemens Alexandrinus
docuit. Similiter
abbas Moysesapud CassianumColl.
2 cap. 11 : Cum omnes artes, inquit. ac discipiinm humano ingenio repertw, et qum nihil amplius quum
vilmhujuscommodis
prosunl, licetmanu palpari queant
et oculis pervideri, recle tamen a
quoquam sine insliluenlis doarina nequeant comprehendi; quam ineplum
est credere hanc sotam non
egere doctore, qumelinvisibilis, et occulta est, et qum non nisi corde purissimo
pervidetur^
cujus error non temporale damnum, nec
sed animm perdiiionem parit,
quod facile reparetur;
mortemque perpetuam. Ita ille, loquens de divina phiet rerum
losophia, seu de intelligentia
Scripturarum
ad salutem pertinentiuin.
His similia concinit D. Auad Honoragustinus in libro de Utilitate
credendi,
tum [Cap. 7, tom.
VI). Cum eiiim sacros iste libros
sine aliena ope legere et intelligere
se posse arhiiraretur:
Itane es(?iiiquit
mdla imbutus
Aiiguslinus;
poetica disciplina Tcrentianmn Maurum sine magislro
attingere non auderes. Asper, Cornutus, Donalus etalii
innumerabiles requirunlur,
ut quilibet poeta possit inlu in sanclos libros sine duce irruis, el de his
lelligi:
sine prceceptore audes ferre sentenliam. Et cap. 17 :
Si unaquceque disciplina,
inquit,
quamquam vilis et
facilis, ut percipi possil, doclorem aut magistrum requirit : quid tenierariw superbim plenius, quam dimnorum Sacramentorum libros ab interprelibus
suis nolle
Porro his auctoricognoscere? Hactenus Augnstinus.
tatibus accedit etiam ratio llie^logica.
Nani absque
doctore et magistro, sacram docirinam,
et Scriptnrse
esse' revera tenlare
assequi velle,
iiitelligeniiam
Deum (D. Tho. 2-2, q. 97, a. 1 etl). Teniatio enim
Dei est, cum quis absque iiceessitate et gravi causa

CASSIANI
A induslriam
vitiorunf

252

et intentionera
carnalium

cordis erga emundationem

detinere. Quibus expulsis confe-

COMMENTARIUS.
reliclis mediis naturalibus
et ordinariis,
quaerit a
Deo effectus qui adhibitis causis secundis, id est,
nostra opera et sludio aliisque adminiculis
provenire possunt:
si
uti
remediis
natuut
segrolus nolit
ralibus et prsesentibus, exspectans a Deo Mnitaiem.
Hanc rationem langit etiam D. Augustinus iu prologo
libri. de Doctrina
ubi ail : Ne tentemus
Christiana,
Dominum, cui credidimus, ne lalibus inimici versutiis,
et perversilate decepli,
ad ipsum quoque Evangelium
audiendum alque\discendum nolimus ire in ecclesias,
aut codicem legere, et exspeclemus rapi usque in ler-.
lium ccelum, sive in corpore, sive extra corpus , sicul
dixit Apostolus, et ibi audire ineffabnia verba, qum non
licet homini loqui ; aut ibi videre Dominum Jesum
Chrislum, et ab illo potius quam ab hominibus audire
Caveamus tales teniationes, superbinsiEvangelium.
mas et periculosissimas,
magisque cogitemus, el ipsum
diviiia el cwlesti voce proslraapostolum Paulum,licet
ad hominem tamen missum esse,
T> tum et inslructum,
ut Sacramenta perciperet, acque copularetur Ecclesim,
etc.In eamdemsententiam
Cassiodorus in prsefalione
suse Institutionis,
hunc ipsum Cassiani locum desiNec me prmterit eloquentissimum
gnans, ita scribii:
Cassianumin quinloIhslilutionum
(ita reordicendum,
non Collaiionum)
dixisse volumine, quemdam senem,
et simplicem, de obscurissimo loco Scripturm
sacrm
fuisse requisitum,
eumque orutione creberrima superiio
lumine cognovisse; ulquod anleper humanos magislros
non didicerat,
subilo divina inspiralione
coniplelus,
res
Simile est
qumrentibus
difficillimas
explanasset.
illud Augustini diclum (Ubi supra), quod in libris de
Doctrina Chrisliana commemoral, quemdam famulum
barbarum litleris
oralionibus crebris ila sibi
imperilum,
traditum codicem subito legisse, quasi in schola fuerit
longis meditationibus eruditus : de qua re sic ipse subLicet hmc fuerinl slupenda miracula, et
sequens dixil:
omnia possibilia credenlibus approbenlur,
non nos lamen debere lalia frequenter exhibere; sed in usu comC munis doctrinm satius permanere; ne cum illa qum
sunt supra nos audacler exquirimus, culpam tentationis conlra prmceplum Domini polius incurrere videa: Non tentabis Domimur, dicentis in Deuleronomio
num Deum luum (Deut. vi). Et iterum in Evangrtio :
Generatio mala et adultera signum qumrit, elc. (Matl.
xn). Quapropter oremus ut nobis aperianlur illa qum
clausa sunl, et a studio legendi nullatenus abscedamus.
Ilsec Cassiodorus. Huc etiam speclat decretum conde Scripturis
in hsec
cili| Tridemiiii
inierpretandis
verba : Ad coercenda palantia ingenia decernit (synodus) ut nemo sum prudentim innixus, in rebus fidei et
morum ad mdificalionem doclrinm Christianw pertinentium, sacram Scriptufam ad suos sensus contorquens,
contra eum sensum quein lenuit et lenet sancta mater
Ecclesia, cujus esl judicare de vero sensu et inlerpretatione Scriprurarum sanclarum, aut etiam conlra unanimem consensum Patruin, ipsam Scripturain
sacram
audeat: eliamsi huju&modiinlerpretationes
inlerprelari
T nullo umquam tempore in lucem edendm forent. Qui
conlravenerint,
declarentur, et pamis a
per ordinarios
jure statutis puniantur. Hsec ibi (Conc. Trid. sess. i.
VideMelchior.
Canum de Loc. Theolog. I. vn c. 5).
nunc
altentis, videndum
Quibus omnibus diligenier
sentenlia. Est vero
quomodo vera sit iila Theodori
quod non dicii absolute monacbum ad
advertendum,
notitiam pertingere cupjeniem non deScripturarum
bere ersa commeniariorum
libros, hoc est, explanased adtiones SS. Patrum, labores suos impendere;
dit potius ei sludendum et incumbendum esse pietali,
et emundationi cordis, a vitiis prsesertim carnalibus,
ac praecipue laborandum,
et in hocprimum
quam in
iuuliis libris et cominenlaevolvendis et leclilahdis
et proxima
cst,cumprima
riis:qtiojd sane verisiimuni

disposjiio

ad lectionem et intclligeniiam

Scripturse

253

INSTIT.

DE COENOBIORUM

LIB.

V. DE SPJRITU

stim cordis oculi, sublato velamine passionum, sa- Asentientes,

velut naluraliter
verunt.
cramenta Scriplurarum
iucipient
. conlemplari.
Siquidem nobis non ut essent irTCognita
vel obscura, sancti Spiritus graiia promulgata sunt:
cordis oculos
sed nostro vilio velamine peccatorum
obnubenle
rali redditis
iectio

redduntur
sanitali,

obscura,
ipsa

qnibus

rursum

natu-

sanclarum
Scripturaruui
verse scientiae abunde

ad contemplationem
etiam sola sufflciat, nec eos commentatorum

institu-

sicut oculi isli carnales ad videnindigere:

dum nullius egent doclrina, si modo fuerint a suffusione, vel caligine caecilatis immunes. Ideo namque
et lanta varieias erroresque a inter tractatores ipsos
exorti sunt, quod plerique minime erga purgationem
tionibus

veritatis

Iumen

CAPUT
Increpatio

254

GASTRIMARGIJE.
comprehendere

nequi-

XXXV.

ejusdem senis, cum ad meam cellulam

dia noclc venisset.

Hic idem Theodorus

cum inopinalus

me-

ad meam cel-

intempesta nocte venjsset, quidnam rudis adlahuc anachoreta solus agerem, palerna curiositale
sotenler explorans,
ineque illico finita yesperlina

lulam

fessum corpus jam reficere,

incipienlem
et incubantem
psiathio reperisset, protrahens immo
corde suspiria, meoque me vocitans nomine : Quano Joannes, hora hac Deo colloquuntur,
li, inquit,
lemnitate

et
ac retinent,
eumque in semetipsis amplecluntur
ad interprementis adhibita diligentia
tu fraudaris tanlo lumine, inerti sopore resolulus!
prosilientes
divernarrationcm
tandum eas, pro pinguedine vel immunditia
cordis g Et quoniam nos ad hujuscemodi
necesvel fidei, vel sibimet
sui diversa atque contraria
tere patrum virtules et gralia provocarunt,
ALARDI

GAZ.EI

COMMENTARIUS.

scientiae acsapienliseaDeo
et sacrarum
et doctrinse sacrse, sit cordis mundilia,
juxta illud
illustrantur,
litterarum
sensus non alio doctore quam Spirilu
Sap. l : In malevolam animam non intrabit spiritus
sancto percipiunt,
ut prophetse et apostoli, et multi
sapienlim; neque habitabil in corpore subdilo peccalis.
viri sancti, quos Grseci vocant SsoSiSaxTou?, hoc est,
Est enim hujusmodi locutio etiam Scripturse divinae
a Deo doclos: de quibus Aposlolus I ad Corinlh. xn:
familiaris,
qua solet, cum unum alteri prsefert, non
sed illud affirmare
illud magis, hoc minus affirmare;
Spiritum datur sermo sapientim, alii propheAliiper
Oseae vi, cumDominus
sermonum. Quidquid eriim aliis
lia, alii interpretalio
omnino, hocomninonegare,ut
non sacripZcium; non neexercitatio et quotidiana in lege medilalio tribuere sodicit :Misericordiamvolo,et
sibilet, illis lioc Spiritus sanclus suggerebal, et eranl, j,uxla
gat se sacrifif.iura velle, quod ipsemet instituit,
se malle quam
quod scriplum esl, 0eoiSxTot, id est, docibiles Dei,
que offerri jtissit; sed misericordiam
mea non est
ait Hieronymus
in dicta epislola ad Paulinum.
Hoc
sacrificium.
Sic Joannis vn : Doctrina
modo S. Antonius sine ulla scientia
litterarum
Scrimea, id est, non tain mea quam Patris, a quo eam
lenuisse et prupturas divinaset memoriteraudiendo
accepi. Atque hoc sensu excusari et exponi debent
sive Cassiaci,
sive Theodori,
intellexisse
dentercogilando
praedicatur (Videinejus
quae hic sequnniur,
sanctaVila cap. 38 ). Et barbarus
ille servus Christianus
verba; illud prseserlim , quod Scripturarum
verm scienlim abunde
litlerarum
rum lectio ad conlemplalionem
ignarus triduanis precibus earum notiliam
etiam sola sufficiat, nec commentariorum instiiutionibus
ut etiam codicem oblatum, stupentibus
impetravit,
ait D. Augustinus,
qui aderant, legendo percurreret,
indigeat. Nihil eniin aliud his verbis signiiicari vidementis magis quam
ubi supra. Plures alios viros sanctos absque muito
tur, quam oratione et puritate
p
^
corastudio doctrina illustres, quippe a Deo doctos, mestudiorum assiduitate scientiam
Scripiurarum
morat Petrus Damiani lib. vi epist. 17, inter quos
parari:
quemadmodum de seipso testalus estD. ThoD. Benedictus
a S. Gregorio (Lib. n Dial. cap. 1)
mas, doctor Angelicus , et theologorum
princeps,
studio vel aliorum
scienter nescius el sapienter indoctus insigni elogio nomagis se oralione profecissequam
minatus, id est, humanam scientiam parvipendens,
niagisterio (Leand.inVitaipsius).D.itemBernardus,
satis illustratus.
etiam
ut in ejusViia legitur, quidquid in Scripluris valebat,
coelesti doctrina
Cujusmodi
est sanctum illum abbatem Theosentiebat, maxime m silvis
dontini, verisimile
quidquid in eis spiriluaiiter
et in agris medilando et orando se falebalur accepisse ;
dorum accepisse, ut ex hoc loco, et prascedenli caet in hoc nutlos aiiquando se magislros habuisse, nisi
Verum hic
pite, et ex Cassiodori sententia colligitur.
modus xtraordinarius
esi, et paucis concessus, et
quercus el fagos , joco gralioso , inler amicos dicere
106 : Experto, ait, crede : alisolebat. Undeetepist.
pauoorum exempla rniranda potius quam imitanda.
Et felices quidem quibus illud donum divinitus conquid amplius in silvis quam in libris , ligna et lapides
docebunt te quod a magislris audire non possis. Ita
ligit : al non infelices qui mulio labore et sludio id
Bernanlus. Neque vero a sano sensu et veritate aberteste Apostolo, Unusconsequunttir,
quandoquidem,
dicla intelligat
non
mercedem accipiet secundum suum
raverit, qui lisec et hujusmodi
quisque propriam
divinarum
sed
Cor. m). Prode mera et simplici rerum
laborem; Dei enim sumus adjutores(l
scientia,
sancto quodam
inde ut in cseteris rebus , ita in hac quoque duo exde ea quae ipsam eliam voluntalem
trema viianda sunt, et medium tenendmn : exlrema
pietaiis sensu aflicit ac movet, et ipsos quibus inesf,
ad meiiora semper excitat; alios vero scdificat, quae
scientiam
sunt, vel a solo Deo et nostris precibus
ei Scripturarum
charitatem
Dei et proximi
sanclique D divinorum
conjunclam,
mysteriorum
exspectare,
vel a sola opera studioqueac
labore nostro; medium
Spiiitus dona et fructus connexos habet. De qua e.t
ut
Cassianus alibi (Lib. vi c. 18):
et adhibere,
vero, utrumque horum conjungere
ait,
Impossibile,
castimonia possiex dictis patel. Sed de his nmplius agendum erit ad
scienliain spirilalem sine integritalis
collaiionem
deri. Hmc enim in malevolam animatn non intrat, neM, quse e-t abbatis Nesterotis.
a Paulo
Ita Claucommentalores.
que habilat in corpore subdito peccalis, teste Scriptura
superius dixit,
vocat
dianus de Siaiu animse lib. n Hieronymum
(Sapien. I); neque studii, quamvis assiduiet inlensi,
efficacitate habetur;
sed a Deo, sanctissimoque
traclatoruin.
Et Severus, dialogo primo,
ipet demissa
Sotissimuhi
sacrarum Iilierarum
. sius Spiriiu, qui et sanciis orationibus,
peritisrigenem traciatorem
est. Unde
simum. Denique Vincentius
in Commonobis conciliandus
Lirinensis
*| coruis prseparatione
nitorio : Dociores, inquit, qui tractalores nunc appelapostolus Jacobus monet : Si quis indiget sapientia,
inlantur,
poslulel a Deo, qui dat omnibus affluenter (Jac. l), etc.
quos hic idem Aposlolus etiam ^s^lielas
terdum nuncupal, eo quod per eos proplieiarum mysPosiremo dici potest.illos loqui de iis qui exlra comdono
teria populis aperiuntur.
et ordinariam
munem
legem supernaturali

JOANNIS CASSIANI
g56
sarium reor memorabile opus charitatis, quam a sum-1 A. sterilitas palitur arenarum; ad hos, inquam, summo
in hoc
desiderio feslinantes, ullra modum sumus labores
nii viri Archebii humanitate sumus experti,
volumine
continentiae
eorum, quos contemplatione virtutum et amore socommendare,
quo puritas
litudinis tolerant, admirati. Nam ipsius aquse lanta
operi charitatis inserta propensius enilescat pulchra
varietate distincta. Etenim tunc gratum Deo jejunii
ut tali eam diligentia scrupenuria constringuhtur,

255

raunus efficitur,
consumuiaium.

cum hoc fruclibus

CAPUT XXXVI.
Descriptio eremi qum est in Diolco,
commorantur.

charitatis

fuerit

in qua anachorelm

puloque

dispensent,

speciem pretiosissimi
bus namque millibus,
dicti fluminis alveo

quali nemo frugalissimorum

vini conservat et parcit. c Trivel eo amplius, eam de prscnecessariis usibus advehunt,

arenosis divisum monquod tantum intervallum,

tibus, laboris difficultate gravissima duplicalur.
CAPUT XXXVII.
Abbatis Archebii humanilas commendatur.

Palaestinae monasteriis ad oppidum

Itaquecumbde
jEgypli,
quod c Diolcos appellatur, rudes admodum
venissemus, ibique plurimam turbam coenobii disciel optimo ordine monachorum,
His igitur visis, cum imitaiionis eorum nos ardor
pliua consiriclam,
quietiam primus est, institutammirifice
videremus;
accenderet, praedictiisque Archebius probatissimus
d alium
quoque ordinem, qui excellenlior
habetur, B inter eos humanitatis
gratia nos ad suam cellulam
id est, anachoretarum,
cunctorum
prseconiis instipertraxisset,
explorato desiderio noslro, confinxit
se de eodem loco velle discedere, ac nobis cellulam
gati, sagacissimo corde videre properavimus'(Fide
collat. 18 c. 5). Hi namque in ccenobiis primum
suam velut exinde migraturus
offerre, sese id facdiutissime commorantes,
turum etiamsi miniihe adfuissemus, affirmans. Quam
omnique patientiaa ac discretionis regula diligenter edocti, el humilitatis parem nos et desiderio commorationis
accensi, el asriter ac nuditaiis
virtute possessa, atque ad purum
sertionibus
tanti viri indubitalam
accommodantes
vitiorum universitate
fidem libenter amplexi,
cellulam cum omni supelconsumpta, dirissimis daemonum prseliis congressuri, penetrant eremi profunda
lectile, utensilibusque
suscepimus. Itaque religiosa
secrela.

viros comperientes i
Hujus igilur propositi
in loco qui i
circa Nili fluminis alveum commorari,
uno latere eodem flumine,
alio maris vastitate circumdatus, insulam reddil, nullis aliis quam monachis secreta
cuiquam

nec enim i
expetenlibus
habitabilem;
culturae aptam esse eam salsitas soli ac!
ALARDl

potitus circumveniione,
struendae cellae pararet

paucis diebus quibus conimpendia de ioco discedens,

reversus post hsec, aliam sibi summo labore construxit. Quam rursum , non longo post tempore,
aliis supervenientibus
fralribus,
eodemque desiderio f cupienlibiis ibidera commorari,
simili chari-

GAZ^IBCOMMENTARIU5.
a
d Duos ordines, seu duo
Dionysius Arlhebium vocat, quem Petrus in ca- iG
genera monachorum hic
et alibi ssepe commemorat Cassianus: alterum coetalogo episcopum ex anacboreta faclum tesiatur,
id esl, simul et communiter viventium ,
ejus vitam hoc compendio describens, ex quo quannobiiaruni,
tus vir fuerit, inlelligi
poiest (Petrus de Nalal. lib.
quem primum ordinem monachorum esse dicit, quia
xi c. 58). Arthebius episcopus Pamphiliensis [al. Pain ipsis Eeclesiae primordiis
sub apostolis initium
habuit : tales enim fuere primi Christiani apostolonephysiensis] ex anaclwretica vita ad episcopalem jam
diclam sedem invite et renilenter assumplus. Qui tarum discipuli, de quibus dicitur Act. IV : Uukitudimen in episcopatu degens eremi vilam non deseruit:
nis credentium erat Cor unum, et anima una; nec quisquin immo jejuniis et orationibus jugiter intentus curam
quam aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia
et ad eremum sibi
pastoralem sedulo adminislrabat,
communia; alterum anachoretarum , sive solitariodileclam scepius accedens, sanctos anachorelas et Paesse excelletilioiem,
rum, quem merUojdicil
quia
tres sua persona et benedictionibus visitabat. Hsec ilie.
vita anachoretica, seu eremitica, culmen est elfasCassianus,collat.il,
cap. 2, huncipsum Archebium
tigium vitse religiosse. Unde Patres passim docent ad
vitam anachoreiicam non debere quemquam transnominat,
ejusqne virtutes
Panephysis episcopum
commendat. Sozomenus (Lib. vi c. 50) et Nicephoire, nisi prius diligenter in ccenobio fuerit exercilarus (Lib. xi c. 37) inter colebriores monachos etiam
tus et probatus. Qiiod etiam in hoc cap. Auctor inArsesium recensent, eumque magnum et prseclarum
dicat (Aug. lib. i de Morib. Eccles. c. 31; et Casslan. l, collat. 18, per lolam. Vide nolas ad c. 17
nominanl, et in monastica philosophia consenuisse,
ac monachis prsefuisse scribum. Undefere adducor,
l. vin; Hieronym. episl. k ad Ruslicum).
e De hoc vide notam ad collat. 24,
ut pro Arcbebio Arsesium liic Iegendum putem : sed.
cap. 2.
j.
u
f Satis evidens tum ex hoc
aliorum malim exspectare sententiam.
capite, lum ex aliis
b De monachis et monasteriis
Palsestinse dictum
locis, duo genera hominum tunc temporis solere in
est alibi (Lib. m cap. 1). O&j iisdem Sozomenus
monasteriis commorari.
Alii enim monasticen prolib. vi cap. 32; Nicepliorus lib. xi cap. 39, et ante
fessi, et votis astricti erant, ut ibi perpetuo sub obehos D. Basilius epist.'39.
dientia viverent,
qui reipsa et nomine monachi dic
alibi vicum vocat Cassianus, colcebanlur. Alii solnm ad tempus in monasteriis degcOppidumhic,
lat. 18, Ciip. 1: Ad vicum, inquit, cui nomenest Diolbant, non lam ut monachi flerent, quam ul iu piet:n>>.
et aliis virtutibus, aul eliam in studiis exercerentur :
cos, uni ex seplem Niii ostiis imminentem pervenimus.
hi nullis votis obligati erant; et ctim volebant, abir
Nieephorus lib. xi cap. 35 : Circa angustias vero lerex monasteriis poterant (Basil. Instit. monastic. c.
rm, qum in Mgyplo sunl, a transvehendis navibus
49 et in Reg. brevior. c.292). De his Cassianus hoc
Sialy.ov; dictas, Piammon et Joannes maxime clari, et
mullorum fratrum duces fuere, etc. (Vide D. Hierolib. iu contra viluperalores
loco, et Clirysostonius
vitse monasticse sub finem, ubi cives suos hurtaiur
nym. in epist. ad Eustoch.). ln hocitidem loco Sozomenus complures sanctos monachos vixisse commeut fllios suos ad monasteria miltani;
immo ut ipsi
moratlib.
vi cap. 29, quorum vilam latius describit
etiam, licet. conjugati, eo se conferant, ibique aliPaliadius in Lausiacis,
quamdiu comraorerltur, Ad hunc igitur modum nos-

257
tatis "niendacio
instrumentis.

DE COENOBIORUMJNSTIT.
circuffiventis,
Ipse vero erga

cum liriiversis
opus charitatis
ALARDI

LlB.
tradidit
infati-

V.

Porro frequens cellseet cellulse mentio in bis iibris

GASTRIMARGLE.

A gabilis perseverans,
commaneret exstruxit.

GAZJEI

ter Cassianus, ejusque collega Germanus, monastesubinde in

ria cellasque monachorum
perluglrantes,
ut SS. Patrum
colloillis ad tempus morabaniur,
el eorum docquio et congressu diutius fruerentur,
institula
et exempla memorise coramentrinam,
darent.
a Mendacia tribuit Cassianus viro sancto : necmirum, quandoquidem
ipse cum nonnullis aliis senserit
mendacium officiosum,
quod hic vocat mendacium
non modo licitnm
esse, sed et laudabile,
charitatis,
ac subinde necessarium , ut ex Collalionibus
plafalsam
hanc opinionem , ut
et
nius flet. Verum
sacrae Scripturae conirariam
gnaviier impugnavitD.
duobus libris de' mendacio conscriptis,
Augustinus
schola cotisentil,
cui tota posteriorum
theologorum
esse peccatum,
neque
docetque omne niendacium
etiam ut sibi quis vel alieri
uraquam mentiendum,
quammaximeprosit.
Neque enim ideo, aitAuguslinus,
mendacium putandum ett non esse peccatum, quia possimus aliquando alicui prodesse mentiendo : possumus
enim et furando, si pauper cui palam dalur senlit
commodum, et dives cui clam lollilur non senlit incomaliud obscure
modum. Porro cum aliud sit menliri,
vel amphibologice
loqui (nam qui utitur amphibolonon inlcndit
falsum asgia, aut tacila restriclione,
serere pro vero, aut negare quod scit aut putat esse
hoc est, conira
verum, quod proprie est mentiri,
mentem ire, aut loqui), facile potuit bonus ille eremita a mendacio proprie dicto excusari, cum revera
libenter relinqueret,
et
suam cellulam venientibus
acrursum
aliis atque
aliam sibi deindeconstrueret;
aliis supervenieniibus
paralus esset cedere. Quo
etiam uiodo aliud exemplum,
quod cap. 39 narralur, prudens lector facile a mendacii culpa excusabii, quamquam non sit hac de re nimis anxie laborandum. Non enim quidquid de viris sanciis, vel in
id continuo
licitum
vel alibi,
legimus,
Scriptura,
credere debemus, cum constet illos
aut imitandum
non vixisse absque peccato, sallem veniali, cujusmodi sunt mendacia quse dicunturofficiosa,
quae tamen D. Augustinus docet non esse minima peccata,
et viris perfectis studiose cavenda. Est prseierea hic
haec verba, quae mendacio suffragari
observandum,
a Dionysio
Carthusiano
videntur,
, qui Cassiani
omni errore detersam exhibere studuit,
doctrinam
et ea
consulto praetermissa esse, quemadmodum
licentia
latius disserit
quaj de cadem mentiendi
abbas Joseph a capite octavo usque ad Unem collationis decimse sepiimse. E diverso autem deprehendi
in nostro ms. addilamentum
quoddam huic loco inscrtum post illa verba, eliamsi minime affuissemus,
: Charitas servi Dei
ibi enim subditur
affirmans;
debel laudari; exemplumvero mendacii, quod semper
peccatum est, repudiari. Nam quod filii Dei, filii videlicel verilalis, nullo prorsus modo menliri debeant,
bealus Auguslinus, cmlerique Palres multiplici
assertione affirmanl. Quse verba non esse Cassiani, contexlus satis indicat, cum nec antecedentibus,
nec
nec in aliis exemplaricohsereant;
consequentibus
hus repcrianlur.
Itaque videntur primum ab aliquo,
qui hunc errorem de mendacio notare voluerit, margini ascripla, postea vero scriptoris alicujus inscitia,
vel incuria, in textum ipsum irrepsisse. Sed de his
decimam septimam.
plura ad collationem
b Simile
abbatis cujusdam
Dorotliei
exemplum
narral Palladius
Hist. Lausiac,
cap.2. Is enim, inquit, toto die, atque adeo in ipso sestu meridiei, in
soliludine juxta mare colligebat
lapides, et ex eis
semper sedificans el cellas faciens, eas cedebat iis
annis cellam
qui non poierant sedificare, singulis
faciens. Aliud item simile de Ammonio refert Rufinosin Vilis Pat, 1. n cap. 23, et Pallad. cap. 70.

DE SPIRITU

b tertiam

sibi

258
cellulam

in qua

COMMENTARIUS.

D
"

et in CoIIationibus,
plane exigere videtur ut aliquid
de ea annotemus.
Cella itaque (a qua diminutivum
cellula) dicta est, quod in ea celentur, quae esse volumus occulta. Nam omnis locus in quo quid reponitur ut servetur,
celja appellatur.
Cicero de Seneclute : Seinper, inquit,
boni assiduique domini referla est cella vinaria,
olearia,
mellaria,
pomaria
lib.
Isidorus
lib.
xv
m;
(Festus Pompeius
Etymol.
c. 5). Sed et Virgilius. (Georg. iv) favorum cavernas
cellas vocavit, cum deapibtis ait: Disiendunl neclare
cellas. Et apud ethnicos cella pars ternpli erat sacrafas non erat, Graece
lior, in quam ingredi cuilibet
SUTOV.Unde apud Gellium
in
legitur,
Scipionem
Capitolium venisse, jussisseque Jovis cellam aperiri
(Noct. Attic. lib. vu cap. 1). At iii usu ecclesiasiico
cellae primum dictae sunt domunculae, seu parva domicilia monachorum,
seu anachoretarum,
in quibus
exercilatentes, orationi,
coniemplationi,
aliisque
tiis vacabant in locis remotis ct solitariis
: quarum<
meminit
divus Hieronymiis
in episiola 22 et 27 ad
Eustochium
(Ei prmfat. in Reg. S. Pachomii). Poslea
vero quidam viri sancli etiam in urbibus et extra
urbes cellas babere coepernnt : quo facium est, ut,
concurrentibus
in unum frairibus, et sub eorum discicellse in
plina aggregatis, humiles ei contemptibiles
ampla et splendida monasteria passim consurgercnt:
unde eliamnum
multa ccenobia retento antiqiio vocabulo cellse nuncupantur,
ut notavit Molanus
in
Martyrologio
(Ad 6 et 27 Novemb., et in Annalib. SS.
Belgii, 9 Octob., et alibi). D. eiiam Benedic.tus quodam loco cellse nomine dormiiorium
dum
intelligit,
ait: Candela jugiter ardeal in eadem cella usque mane.
Cap. 2-2. In jure canonico cellse monachorum duplices
Alioe enim sunt intra septa monasterii,
exprimuntur.
sed extra commune dormitorium,
quas vetat canun
concilii
monachis
Agathensis
singulis
promiscue
nedum
ab ipsis propria aucloritate
concedi,
construi,
sed tantum inflrmis aut senioribus
emeriiis et probaiis, Aliae suni cellse eremitarum
aut anachoretarum, extra urbes in locisjdesertisautremotisconstioctavus pontituto, de quibus loquitur Bonifacius
fex cap. Privilegium, de Verb. signif., in sexto(Apwd<
Gralian. 18, q. 2, cap. Nuilus), ubi per cellas declarat se intelligere Ioca secreia et solilaria
qua: ab
hominum
separata convictu, sunt ad contemplandum et Deo vacandum
Ad
specialiter
deputata.
etiam mendicantes
ejusmodi cellas posse religiosos
de licentia proelatorum suorum transire
decernitur
in sexto. Hlud
cap. unico de Excess. prselator.,
succurrit
praeterea de cellis et cellulis raonachorum
ex usu et
annotandum,
singulas singulis monachis
instituto
veterum
Patrum assignari solere ac debere. Nam etsi reperimus
habipriscos monachos
tasse quandoque plures in una cellula (id enim de
Tabennensiotis
refert Palladius),
lamen ut multo
tutius et comraodius singulos separatim degere, ila
el frequentius et usilatius
fuisse discimus,
primum
ex Philone, qui de therapeutis Alexandrinis
ita scribit (Lib. de Vila contem.) : Singuli autem habent saCras mdiculas, ubi solitarii sanctm vilm mysteriis dant
sacella polius
operam. Ne quis vero interpreletur
fuisse quam cellas, proliibet
idem Philo scribens
(Euseb. lib. n Eccles. Hist., c. 10), praeier has singuloruni cellas exstitisseapud
eos commune aeyeiov,
laudes
quo statis diebus horisque ad celebrandasDei
2 Ex Regula Pachomii
convenirent.
lilurgiasque
&rt. 61 : Ad alierius cellulam intrare nullus uudeal;
et art. 65 : Nihil in cella sua absque prmpositi jus sione quispiqm condet (Vide etiam art. 45 et 45).
5 Ex D. Hieronymo
ubi
epist. 22 ad Euslochium,
de coenobitis jEgyptiis
agens : Manent, inquil, separati, sed junclis cellulis. Et infra : Circumeunt cellu-

las singulorum. Et epist. 27 :Cujns non intravUcellu*

15

JOANNIS CASSIANI
CAPUT XXXVIII.
Archebius, manuum suarum
debitum dissolvit.

$60 f

sibimet

'

A operis pensum
triplicari
poposcit. Et ibi
Idem
labore, matris
per totum anni spalium diebus pariter noctihusque
desudans, debili modum operis sudore partim [paOperse prelium mihi videtur aliud quoque ejusdem
ratum] creditoribus
solvens, matrem omni inquieviri charitatis opus memorise tradere, quo noslratudinis injuria Iibejravit; ita eruens eam debiti sar- rum partium mftnachi non solum continentiae rigocina, ut nihil de proposili rigore pise necessitatis .;,
obtentu paterelur imminui. Ila districtionem solitam
rem, verum etiam sincerissimuni retinere dilectionis
exemaffectum, unius ejusdemque viri instituantur
ut nequaquam pieiatis opus maternis
custodivil,
visceribus denegaret, quam pro Christi charitate
plo. Hic namque non ignobili oriundus familia, ad
quod a prsedicto oppido ferme qualuor
millibus distat, mundi hujus ac parentum affeclione
contempla, a puerilibus annis aufugit. Ubi ita vilse
monasterium

prius despexerat,
scens.

pro
CAPUT

ejus rursus pietate cognoXXXIX.

suse omnem exegit setatem, ut numquara prorsus

abbati Stmeoni,
Qua simulatione senis eujusdam,
per tolos quinquaginta annos non solum vicum, ex
cum oliosus essei, opus manuum sit provisuni.
nec
fuerit
nec
quo egressus est,
ingressus,
viderit,
Cum frater nobis optime charus nomine Simeon,
sed nec cujusquam quidem feminse, vel ipsius matris B
suae conspexerit vultum. Interea pater raorte prsepenitus Grseci sermonis ignartis, e parlibus Iialiae
ventus, a centum solidorum debitum reliquit. Cumcommeasset, quidam seniorum erga eum, utpote
que hicessetomni
inquieludine penitus alienus, utperegrinum, charitatis opus c quodam redhibitionis
pote qui universis paternis faculiatibus
tamen inquietari
ris, a creditoribus

esset extorvehementer
comperit mairem. Tunc hic ab evangelico illo rigore
quo antehac in statu prospero parentibus constitutis, nec patrem in terra se notat habuisse, nec matrem, pietatis consideratione
mollitus, ila se hab
bere credidilmatrem,
eique subvenire festinavit
laxaret.
oppressse, ut nihil a proposila districtione
Intra monasterii namque clauslra perdurans, soliti
ALARDI

GAZM

colore cupiens exhibere, inquirit ab eo cur otiosus

sederel rn cella, per hoc conjiciens eum tam olii
pervagatione,
quam penuria necessariarum rerum
diutius in ea durare non posse, certus neminem
posse impugnaliones solitudinis
tolerare, nisi eum
qui propriis manibus victum sibimet fuerit parare
conlentus. Quo respondente, nihil se nec posse, nec
prsevalere ex his quse illic exercebantur a fratribus
d
operari,
praeter librariam manum, si tamen ullus
COMMENTARIUS.

lam? A, Ex Cassiarjo, qui non solum in hoc capile C qua de re videndus i D. Thomas, et Navarrus (S.
Thom. 2-2, q. 101, o. 4; Navar. comment. 3 de Resigniflcat Archebio propriam fuisse cellulam , quam
tamen exlernis advenientibus libenter cedeb.it; sed
gular.). Et quidem ih hoc exemplo euo sunt obseret superiuS de abbale Theodoro loquens : Cum inopivanda et imitanda : primum, quod monachus ille,
seu abbas, ut matri afflictse succurreret,
natus, inquit, ad meam cellutam venisset (cap. 35), elc.
propriis
Et aliis pluribus locis idem signiflcat. 5 Ex divo
manibus in monasierio ita per anni spaiium laboraBenedicto, dum vetat ne frater ad fratrem jungaiur
vit, ut totum illud debitum exsolveret; alterum quod
Iwris incompeteniibus (cap. 48 Regutm). 6 Ex Justiid fecerit absque dispendio suae professionis, ei deniani novella quinla de monachis, quaa sic habet :
trimento soliiae ausieritatis, vel, nt loquilur CassiaEt monachis scilicel una quidem sit domus, una ccenaniis, utnihilde
propositi rigore pim necessitatis prmtextu paleretur imminui. Cajterum hic vide divum
tio, diversa lamen cubicula (cuique videlicet suum)
et sua cuique exedra. 7 Ex coticilio Turonensi
seBasilium
in Consiifut.
monastic. capite Vigesimo
:
Nec cellas
cundo, quod idem dccrevil bis verbis
primo, ubi docet qupmodo se gerere debeat monaeis (monacliis) liceat habere communes, ubi bini machus erga parenies ac propinquos sseculares, et
eorum nimiam familiaritatem,
neant, sed singulares jaceant.
curam et sollicitudi" Solidus, qui et staier, apud veteres lum Graecos,
nem deponere.
c Id est mutuse
tum Latinos, nummus erat aureus; ita dictus, quod
compensationis et retributionis,
erat
non
aut
dimidiaio,
dum ille operam scribendo proestaret, et alimenta
percussus,
justo pondere
et tremisses
trienlali,
vicissim perciperet.
quemadmodum semisses,
Quod inferius dicit : Velul de(Cmlius Rhodig. I. x Anliq. lect. cap. 2; Budmus de ^biticoloremercari.
Dionysius babet, redditionis. De
"
Asse lib. iv et v; lib. xvi Elyin. c. 24; in c. m Ezeredhibitionis
vocabulo vide plura lib. iv, cap. 4, et
Coliat. 21 c. 33.'
chielis). Hinc Isidorus : Solidus, inquil, apud Latid Libraria roanus est manus scribendis libris as>,nos, alio nomine sextula dictus, eo quod se$ sotidis
\ uncia compleatur. Bunc autem vutyus solidum vocat,
sueta, aut scribendi perila, vel ipsa scribendi perinihil
illi
:. ideo quia
deesse videatur. Solidum enim antia. Librarii Romanis dicebaniur, qui libros in lucem
edendos mercede sive pretio descriliebani:
Itiqui integrum dicebant. Hoec ille. Porro de valore
bi Romae
solidi
variant
auctores.
solidum
et
staterem
in Argilleto
\
Quidam
suas tab.ernas habehant, quse ei librasiclo Hebraico exsequant, qui quatuor dragmas penrioe dicebantur. Unde Martialis ad librum suum :
debat, teste D. Hieronymo, quas Hispani regales,
Argilletanas mavis habilare tabernas;
Iiali Julios, hoc est, quinqueasses Gallicos, vocant.
Cum tibi, parve liber, scrinia noslra vacent.
Alii vero solidum quinis florenis, seu Caroleis Francis valere censent: qua existimalione centum solidi
D. Hieronymus in epistola ad Heliodorum (Epist. 42,
500 florenos elficerenl. Est autem et argenleus soliubivide scholia Maciqni) suos librarios vocat, qui et
dus recentioris monetae, qui et as, vel assis, diciiur,
amanuenses aut tabularii dicuntur. Et ad Niceam
Germanis stuferus satis nolus.
subdiaconum ita scribit:
Nam rudes illi Itatim liob Hoc exemplo docemur
religiosos posse ac demines, quos Cascos Ennius appellat, qui sibi, ut in
bere suis parentibus, hoc est, patri et matri, in
Rheloricis Cicero ail,ritit
ferino viclum qumrebant,
extrema aui gravi necessitate conslitutis subvenire,
ante charlm aul membranarum usum, aut in dedolalis
salva tamen sui slatus et professinnis substaniia ;
e ligno codicillis,
aut in corticibus arborum muluo

261

DE COENOBIORUM

JNStlT.-

LlB.

V. DE^SPIRITU

GASTRlMARGlJ:.

262

in JSgypti regione Latinum codicem usui essel ha- X bitionis]

colore mercari, ex Deo hoec inventa est,
lunc ille tandeni nacius occasionem qua
biiurus;
inquit, occasio. Nam olim quserebam a qui Apostolum Latina mihi manu perscriberet;
elenim habeo
posset desideratum pietatis opus velut debiti [redhiALARDI GAZ;EI COMMENTARIUS.
manuscripii codices qni in bibliolhecis,
epislolarum alloquia missilabant : unde et portilores i
praesertim
a
arborum
et
libris
libraearum labellarios,
illustrium monasteiiorum,
scriptores
pro ingenti ihesauro diUbi quoad libros
rios vocavere. Hsec Hieronymus.
ut
ligentissime,
par est, asservantur : quorum tamen dolendum est mullo maximam copiam ac suarborum, adverte Hbros olim el primitiva
significalione dictos esse cortices arborum, qui in plures tipellectilem, bellorum injiiria, prsesertim vero haeretenuissimas dividebantur
:
ticorum rabie et improbitate periisse, magno totius
iias seu membranulas
reipubl. Christiana; deirimento (Joseph. I. xa Aniiq.,
cujusmodi erant quse papyris in JEgypto detrahebanlib. vi .. c.
tur, chartaEque usum prsebebant (lsidor.
2). Adhanc porro scriptioriem,seu
descriptionem,
lib.
c.
el
Plinius
xm
11:
12
movebaniur
monachi
H,inc
ex
: primo ad vicap.
causa
15).
EiymoL,
triplici
deinde quarumPalmarum foliis primo scriptitatum,
tandum otium, ut patet tum ex hoc capite, lum ex
hoc est, te-.
dam arborum libris. Ei quoniam libri,
iis quse alias de opere manuum notavimus'(Ad
cap.
4 lib. n et l. x, c. 22); secundo ad quoerendum et
nuiores arborum cortices, cbartae olim usum prsecodices quoque qui ex iis
lucrandum
victum el res necessarias, ubi bona et
bebant, ut diciumest,
facultates monasleriorum
non suppeterent, ut etiam
compaginari solebant, libri dicti sunt; oblinuitque
in hoc capiie et Hieronymi verbis iunuilur;
usus, ut quaravis mutata re, aliisque jam inventis
leriio in
chartarum generibus, priscum lamen manserit nopoenam et satisfaclionem pro deliclis : unde quidam
frater in fine libri a se deseripti posuit hunc versum
men, librique dicantur, qui ex pluribus concinnati
sunt chartis, ex quacumque materia prseparatis. Qui
pro coronide :
etiam codices dicuntur ab arborum codicibus, seu
B
Explicit iste Iiber; a poena sum modo liber.
labuid
ex
est, truncis;
caudieibus,
quibus antiqui
las ligneas ad' scribendi usum solebant conficere,
Opportune vero hic se obtulit aliud ejusdem arguraenti lepidum sane et more vetusto rhythmicum
easque cera obducere.
a Id est, epistolas Pauli Latine describeret. Solet
carmen cujusdam Vedastini ccenobitae (cujus et no~men et cognomen ascribilur), quod in Archivis nosdum simpliciter
enim nOmine Apostoii,
ponitur,
trae bibliotliecae ad calcemciijusdam
sicut
Paulus Apostolus per aiilonomasiam intelligi,
pervetusti codicis
jns. repertum,
in gratiam et oblectationem
nomine Philosophi Aristoteles passim a D. Thoma
lectoris visuui est e tenebris quibus latuit in lucem
citalur. Vides hic antiquam el laudabilem mouachorum consuetudinem scribendi et exscribendi libros,
proferre : ex quo lum antiqua hwc consuetudo describendorum
librorum in hoc percelebri monastepraesertim sacros, in membranis : de qua consuerio a multis saeculis viguisse dignoscntur, tum vero
tudiue meminit D. Hieronymus in epist. ad Rusticum
ubi varia exercitia proponens, quibus
ejus temporis candoret simplicitas pie toleranda et
monachum,
excusanda deprehendatur.
Sic igilur
monachi occupari debeant, inter csetera ait: Scriille insignis
bantur libri, ut et manus operelur cibum, et animus
poeta :
lectione saturelur. Meminil et D. Chrysoslomus de
Hunc ego Rodulphus, monachus tantummodo dictus
monachis sui temporis scribens hom. 59 : llli, inNomine, non merito, sed fretus prsesule Chrislo,
celebraverinl
el
oraliones
hymquit, cum matutinas
Couscripsi liliruui coelesti dogmate plenum.
ieclionem converlunlur. Sunt
Nec grave sil cuiquani, libri si Iticra capessam :
nos, ad Scripturarum
autem et qui libros transcribere docli, assignalum
Magnum pro libro certu qtiia pignus habeo.
Quod pignus, sodes? quod pignus? jam modbnosces.
Q
quisque sumens habitaculum, semper agit quiete, in- 1
Cum librum scribo, Vedastus ab aathere sunimo
quieio nemine, nemine quidquam diceme. Cassianus
Respicit e ccelis; notat et quol grammala nostris
eumdem morem haud obscure insinuat lib. iv, ubi
Depingam calamis; quot aretur pagiuasulcis :
ait: Is qui opus scriptoris exercet, quam repertus fueQuot folium piiiictis hine liinc laceretur acutis.
in
eodem
ril inchoasse litleram, finire non audeat; sed
Tuncque favetis operi noslro, nostroque labori:
sonilus
Grammata quot, sulci quotsunl, quoldenique puncti,
pulsantis advenerii,
punclo quo ad aures ejus
Inquit, in hoc Iibro, lot crimiua jam libi dono,
imperfectm liilerm lineas derelinquens, etc. Meminit
aiibi referemus;
Hancque poteslalem dat Chrislus h?bere perennem.
deniquePalladius Lausiac.59,quem
Nec labor isle libi, frater, jam proderit uui,
et Sophronius in Praio spirituali cap. 171. Fuisse
Sed queiscumque velis, detur pars magna Jaboris.
vero hoc exercitium monachis Benetiictinis perquam
Hiec merces operis, quam dat scriptorib.us ipsis
Trithemius
Iib.
de
testatur
familiare et usitatum,
SanctusVedastus, paleroptimus, atque benignus;
Vir. illustr. ord. Benedict. cap. 6, ubi diversa eoHac mercede librum perscripsi sedulus istum.
rum exercitia occupationesque
pro cujusque captu
et facullate comraemorans : Alii, inquit, libros scriSic ille (Rodulphus de Monchy). El hoc quidem anlibebant, qui ad hoc erant idonei, ei a doclioribus ediia
qtiitatis monimentum etiam iniagiue expressnm nobis
ex schedis ad mundum redigebant; alii scriptos codices
dum ageremus, pr*ier spem, nec sine
nuper.Brugis
enim in collegi.ita ecclesia
artificiose conglutinabant; corrigebant alii; rubro migaudio videre contigil.lbi
nio cmteri exornabant. llaec ille. Praeclarum iiidera
S.Salvatoris pendet veieris picturae tabella exhibens
testimonium
exstat
de hac librorum exscriptione
in fundo B. Mariam, et S. Vedasiuro,et in fenestdvitam ei miracula
apud Gasparem Bruschium, ubi dum ccenobii Ful- ,TV lis seu quadris circumpositis
densis incunabula, primique abbatis Slormionis proeS. Vedasti; in quibus videre est S. Vedastum capite
clara gesta commemorat, haec de eo verba inierseradiis coruscauie superne librum e manibus cujusrit (In prima centuria monast. German.): Habuit pius
dam monachi ad ejus tumulum geniculantis susciprmceptor quadringentos tum monasiicm dkciplinm
eique hoc nomine
pientein,
gratulantern.
Porro
eos
vilioribus
el
qui
ofjidiscipulos, prceter juniores,
quam ulile Deot|ue gratum illud scriptionis officium
exstiterit, insignimiraculo
ciis, excolendm videlicet terrm, planiandis arboribus,
comprobaium scribit Coesarius Cisterciensis his verbis(Li>&. xn
pulsandis cumpanis, et id genus alds depulati erant.
Exempl. c.47):
Nam superiores iili describendis utriusque lingum aumonachus
Prmmonslralensis
Quida.n
plurimos libras
et
momanu propria conscripserat, mercedemsui laboris prmprofessionum
cloribus, omnium disciplinarum
stolans in cmlis : hic cum fuissel defuncius, el in loco
numenlis, occupali, tanlce bibliolhecm, qum paulo post
notabili sepullus; post viginli annos, tumba ejus
Philadelphicm illi responsura erat, fundamenla jeceaperrunt. Haec ille. Verum nihil opus hujusmpdi testita, manus ejus dextra tam inlegra et lam vivida est
rooniis, cum tot suppetant hujus rei testes, quut
reperla, ac si recenter de corpore animato fuisset praii

263

:-c

JOANNIS CASSlANi

264

et apprime La- A nenliae rigore dicere aliquid proposuimus, affectio et

fralrem militiae laqueis obligatum,
cui de Scripturis
sanctis aliqnid
tinis insiructuin,
opera charilatis videntur admixta, rursum ad proad legendum sedificationis ejus obtentu transmittere
positum revertentes, quoddam puerorum aetale, non
sensu, factum memorabile opusculo huic inseremus.
cupio. Itaque Simeone hanc occasionem velut a
Nam cum ultra omnem admirationem flcus quidam
Deo oblatam sibi gratanter suscipiente, senex quoa de Mareotae
Libyae partibus, velut rera ante in
que colorem, cujus praetextu pieiatis opus libere
loco illo non visam.iabbali
Joanni ceconomo b in
posset implere, libentius amplexus, confestim non
eremo Scylhi detulisset, qui dispensationem ipsius
solum universas ei necessitates sub obtentu mercedum totius anni convexit, verum eiiam membranas
et utensilia, lquae ad scribendum neeessaria erant,
recepit post codicem scriplum nullis
comporlans,
usibus vel commodis proruiurum (quippe universis
in illa regione notitia linguae hujus penitus ignaris),
praeter id quod hac sublilitate sumptuque prolixiore
mercatus est; quemadmodum et ille sine confusio-

ecclesiae temporibus
eodem sibi credilam

ci beati Paphnutii presbyteri ab

gubernabat: hic confestim eas
ad senem quemdam, qui in interioribus deserli mala
valetudine laborabat,per duos adolescentulos misit:
siquidem decem et octo millibus longe ab ecclesia
commanebat. Qui d pomisacceptis, cum ad prsedicli
senis tenderent cellato, quod ibi perfacile solet
etiam senioribus evenire, infusa repente densissiraa

nis verecundia, merito laboris el operis sui neces- g

saria victus alimenta perciperet, et ipse munificennebula, tramitem recli itineris perdiderunt. Cumque
tota die et nocte discurrentes per aviam eremi vastise suse pietaiem lamquam debiti necessitate comlitatem, nequaquam poluissent segrotantis cellulara
pleret; eo abundantius mercedem sibi conquirens,
reperire, lam itineris lassitudine, quam inediasitiquo ambitu majore peregrino fralri non solum viclus
necessaria, verum etiam operis instrumenta
randi occasionem pariter contulisset.
CAPUT

et ope-

XL.

De pueris qui defereiiies ad mgrotantem ficus, non

degustalis eisdem, fame in eremo defecerunt.
Sed quoniam in Ioco ubi de jejuniorum

et conti-

que confecii, fixis genibus, in orationis offlcio spiritum Domino reddiderunt. Qui post hasc vesligiorum
snorum indiciis diutissime perquisiti, quae in locis
illis arenosis tamquam nivibus impressa signantur,
donec ea vel levi ventorum flatu tenuis arena discurrens rursus operiat, inventi suni ficus intactas nt
acceperant reservasse : e eligentes scilicet animam

ALARDI GAZiEI COMMENTARIUS.

ralem) quam fidem deposili, nempe fructuum sibi
cisa, reliqua carne in pulverem redacla. Haec ille,
addens in teslimoniura lanti miraculi manum eam- <C commissorum, perderp. Ita enim legendum potius,
ut respohdeai. illis Christi verbis :
dem usque hodie in monasterio asservari.
quamprodere;
a Libya, vel Libyse regio iEgypto contermina, et
Qui perdiderit animani suam propler me, salvam faciet
illam (Mat. x et xvi; Lucm ix). Animam enim suam
Alexandrise vicina, teste Plinio (Lib. v Hist., c. 9).
perdit propter Christum, qui ejus amore potius eligit
Hujus pars est Libya Mareotis, sive Mareota. D.
mortem oppetere, qtiam vel ejus praecepta, vel conduas Libyas facit, unam Cyrenaicam,
Hieronymus
silia violare. Sed qui sic perdit, revera polius invede qua dictum est Act. n : Et partes Libym, qumest
nit et servat in vitam iaeternam lesie, Veritate. Quin
circa Cyrenem; alteram ^Elhiopiae vicinam, de qua
eliam mihi persuadeo secundum D. Thoraae doclriHieremise XLVI et Ezechielis xxx (D. Hieron. in Lonam (2-2, q. 124, ort. 5),fmartyres
illos vere dici
cis Hebraicis).,
b Debaceremo,
sive solitudineScylhi,
velSceii,
posse ac debere, cumj non solum fides, sed omnis
virtiitis actus cum ver^i fide et religione conjunctus
deque monachis illic commorantibus frequens menlio apud Palladium, Evagrium, Cassianum, Sozomemartyrii causa esse ppssit: unde consequens est, ut
pro quacumque virtute mortem quis sustineat, marnum, Nicepborum, et. alios. Sozomenus lib. i, cap.
tyr omnino censendus sit. Quod et probat D. Tho14, et in Historia Tripart. lib. i cap. 11 lacum Mamas exemplo S. Joanbis Baptistse, cujus mariyrium
reos, vel Maream, Scethim et Nitriam contermina
in Ecclesia celebralurl quamvis, inquit, non pro neaut vicina loca esse indicat.
c Papbnuiius
hic abbas et presbyter in ererao
ganda fide, sed pro reprehensione adulierii mortem
subierit. Et apud Theodoretum (Histor. I. v c. 26 ;
Scythica, ubi ad extremam vixii aetatem, et propter
solittidinis studium Bubalus et Cephala cognomina- j. inMarlyrol.i
JanMflri?)monachus quidam.quigladiain locis,' prsetus est: de quo Cassianus pluribus
toribusseinterponensiabillis
necatusfuit, in numero
ascribit. De
sertim collatione
tertia, quameidem
martyrum habitus est. El D. Chrysostomus in quadam homilia (Homi/.'|3 in I ad Thess.) asseril vere
eodem Palladius Lausiaca 62 et sequent. Meminit
marlyrem esse eum qui cura possit magicis ariibus a
ejtisdem Nicephorus lib. ix cap. 4. Fuit alius Paphnutius multo aniiquior Cassiano, idemque confes- . morbo curari, mavull lamen mori quam Deum hoc
sor illustris, et superioris Thebaidis episcopus, qui
paclo offendere. Denique eliam martyrura loco habiii leguntur, qui pes^e afflictaiis minisiranles morsub Maximini persecutione dextro orbatus oculo, et
lem libenter oppetivete; de quibus Eusebius lib.vu
altero poplite succiso, adbuc supersies, cum cseteHist. Eccl. cap. 16 : Quidni igitur proeclaris illis
ris interfuit Nicseno concilio temporibus magniConstaniini imperat., a quo etiam magno in honore haadolescenlibus, obedientiae flliis, qui vitse suse polius quam obedieniiae dispeudium elegerunt, el pro
hitus est. De quoRufinus lib. i Histor. cap. 4.
d Fiiius dixit superius : poma jara nominat. Est
hac inviolale reiinentla lam constauti animo mortem perlulerunt,
enim pomum generale noraen omnium fructuum qui
mariyrii laudem et palmam ascriex arboribus proveniunt.
bamus, et illud Davidicum (Psal. cxv) gratulaiorie
Plinius, lib. xm cap. 7,
ficum similiter pomum nominat, ubi de licu ^Egypapplaudamus: Preliosa in conspectu Do.nini mors
sanclorum ejus (Baron. in Marlyrol. \ Januar. et 28
liaca mira narrat, et de ficu Iudica lib. xii c. 5.
e Veri Israelitse, et veri monachi, et ut Cassianus
Februar. Vide coll. 2, c. 6). Cseterum hujus rei certam definitamque
senlenliam
S. Matris Ecclesise;
aii, pueri aelate, non sensu, qui pro virtule obedienti* eiegerunt magis animas (hoc est, vilam tempojudicio relinquo.

S5

E COENOBIORUM

inagis quam fidem depositi

tius amhiere temporalem,
mandalum.

INSTIT.

prodere,
quam

CAPUTXLI.

VI. DE SPIRITU

LIB.

FORMCAtlONIS.

266

oblivisei,
tristitiasque respuere,
vitamque po- A nare, et injuriarum
senioris violare
dolores quoque ac detrimenta contemnere, tamquam
In illo namque ulilis est pruquotidie morilurum.
dislrictione
aequali monachum
densque discretio,

Senteniia abbatis Macarii, de observantia monachi,

vel lamquam diutissime victuri, vel lamquam quolidie morituri.
Adhuc unum a beati Macarii proferlur nobis saluel contitare mandatum, quo libellura jejuniorum
nentiae lanti viri claudat sententia.

Ita inquitdebere
monachura jejuniis
operam dare, ut centum annis
in corpore commoraturum
; ita molus animi refreALARDI

GAZJEI

sub occasemper incedere, nec permittens

sione debilitati corporis de arduis ad perniciosissima
in hoc vero magnanimitas
salupraerupta devolvi;
faciens

taris, quae valeat non solum quse videnlur prospera

mundi praesenlis despicere, verum etiam adversis
non frangi, et ea velut parva nullaque
tristibusque
contemnere, illic habens jugiter deflxum suoe meniis
intuitum,
quo quotidie
sendum esse se credit.

singulisque

moraentis

accer-

COMMENTARIUS.

aDuosMacarios sanctitatecelebres
et conterapora- B sel JSgyplio per omnia, in hoc variabnt, quod erga
neos commemorat Socrates historicus
his verbis :
consulentes hilarior apparebal, el vuliu Imtifico juvenes
ld temporis inter monachos fuerunt duo viri Deo amaad conversationem inducebal. Hoec ille (Socrul, l. iv
Hisl. c. 18 ; el Hist. Tripart. I. vm, c. 1; Sozom. I. m,
biles, nomine uierque Macarius, unus ex JEgypto suc. 13; Pallad. in Lausiac. c. 19 et 20; Suidas, verb.
periore, aiter Alexdndrinus, ambo multis rebus insiMacarius, ult. part. I. m c. 2; Rufmus l. n Hist. c.
gnes, propter abstinentiam, conversationem, mores, et
miracula qum eorum manibus agebanlur. JEgyptius
4, ei Hist. Tripart. I. vn c. 39). Utrius vero Macarii
enim Macarius tantum morborum depulil, et tanlum
illa seutenlia, quam refert Cassianus, cum
* fuerit
dmmonum effugavit, ut ex ejus operibus liber proprius
ipse non expresserit, nolim temere affirmare. Alia
ilidem abbatis Macarii c"icia referuntur collat. 5 cap.
explealur. Erai autem reverendus, et ergadelinquentes
severus. Porro Macarius Alexandrinus cum similis es12, et collat. 24 cap. 13.

SEXTUS.

LIBER

DE SPIRITU FORNICATIONIS.

CAPUT

PRIMUM.

a Secundura nobis, juxta traditionem

Patrum,

ALARDI

ad-

GAZ^EI

versus spiritum fornicaiionis

prse caeteris ac dimurnum,

certamen

est, longum
et perpaucis ad purum

COMMENTARIUS.

a Cum inler vilia capitalia duo sint carnalia, ut C ritus fornicationis,

accipitur fornicatio generatim pro
vilio Uixuriae, quod opponiiur castitati, et vocatur ab
dictum est ex D. Gregorio (Vide collat. 5 cap. 4 lib.
loco poniturluxuria,
ordine
'Apostolo, ad Gal. v, KO->%EJ,quod intemperantiam
vc.l),interhaecsecundo
teste D. Hieronylibidinis significal. Esse autem hoc viiium e numero
quidem congruo : quandoquidem,
mo epist. 146, Gula fomes sit ei mater libidinis, vencapitaliura, de quorum causis, affeclibus et remediis
agitin bis libris Cassianus, docet etiam D. Gregorius
tremque cibo distentum et vini polionibus irrigalum
lib. xxxi Moral. c. 51, el ratio convincit,
cum convolupias genitalium sequatur, et pro ordine membroex
stet
luxuria tamquam ex fonle pluraalia vilia marum ordo sit vitioram. Unde et Cassianus alibi (Coll. 5
nare (S. Thom. 2-2, q. 153, art. 4). Unde enumec. 10) dicit,
peculiari
gaslrimargim
fornicationem
rantur a divo Gregorio (Ubi supra) octo filim luxurim,
consortio (mderari. Nam sicut gula respicil bonum ininconsh kratio,
nimirum, cmciias menlis, prmcipitalio,
dividui, sed inordinate, in cibo el potu; sic luxuria bonum speciei inordinaie prosequitur in venereis deleclainconstanlia, amor sui, odium Dei, affectus ptmsentis
lionibus, ait S. Thoinas (1-2, q. 84, art. 4). Hinc
smculi, el horrvr fuluri, quarum ratiouem et o-dinem
Ose. iv :
exponit D. Thomas (Ari. 5). Porro naturam v"tii huScriptura passim haec duo vitia conjungit.
vinum et ebrietas auferunt cor. Eccles.
modum pulchre describit
Fornicaiio,
j(13 ejnsque expugnandi
idem Gregorius (Lib. vi in II Reg. c. xv), explicans
xix : Vinum et mulieres aposlatare faciunt sapientes.
illud quod de Amalech ad populum Israeliticum
Proverb. xx : Luxurivsa res vinum. Ephes. v: Nolile
difornicatioinebriari vino in quo esl luxuria. Spirilum
ctuni est: Non parcas ei, el non concupiscas illius alinis vocat Auclor phra-d Scripturae,
quae spirilum
quid ; sed interfice a viro usque ad mulierem, et parvaria significatione modo in bouam, modo in malam
vulum, et lactentem, et bovem, el asinum, et ovem, el
parlem accipit, et tam virtutibus quam vitiis passim D camelum. Quis est aulem, inquit, qui parcit Amalech,
nisi qui aut in cogitalione, aul in ore, aut in carne lalioc vocabulum tribuit. Nain dona Spiritus saucti ab
scivim aliquid relinet ? Nam plerique turpitudinis opera
lsaia seplem spiritus enumeraniur
et denominantur
non exercent, sed linguam a turpi loculione non coliiSeptem spiritus
(Is. xi) : et in Apocalypsi dicuntur,
missi in omnem terram (Apocal. v). Orat Daniel iu
benl; plerique per opus luxuriam vitant, per cogitatioet animo contrito. Daniel m. Spinem non vilani; quidam nihil lurpe agunl, scd quod actu
spiritu humilitaiis
corde concupiscunt. Parcil itaque Amalech,
ritum etiam mansuetudinis et lenilatis
commendat
" refugiunt,
IV, ad Gal.il. vi. E diverso, et
Apostolus I Corinth.
qui blandimenta lascivim aul in loculione, aut per indiveluti per quamdam aniilhesim
et antonytniam,
tenlionem, aut per cogiiationem tenet. Dicil: Non pavcas ei, quia de tam nequissimo vilio nihil accendi debel
ciiur Spirilus superbim, Zacliar. iv ; Spiriius fornicain mente, nihil permitli ardere in opere. Non concupitionis, Ose. iv et v; Spiiitus soporis, id esl, soinnosces ipsius aliquid, ut penitus eradicelur a cogilatione.
lemioe, seu acedise, lsa. xxix;
Spirilus vertiginis, id
nisi suadentes motus turpiQui sunt viri interficiendi,
est, erroris, Isa. xix; Spitilus zelolypim, seu iracuntndinis? Viri eleuin\ sunt, quia violenter suggerunt, e{
diae, vel iuvidiae, Numer. v. Porro cum dicUur spiPATUOL, XLIX
9

JOANNIS

367
immane

GASSIANI

|8

et quod cum a primo A utrisque pariter dimicantibus,

nequit debellari. Nec
enim sufficitsolumcorporale
jejunium ad conquirentempore pubertatis impugnare incipiat horainum gedam vel possidendam Iperfectoe castimoniae puritanus, non, nisi prius caetera vitia superentur, exstinguiconiritio
et oratio
tur. b Duplex namque est oppugnatio gemino armatem, nisi prsecesserii
spirilus
deviclum,

bellum,

consurgens ad praelium,
ei gemina est acie resistendum.
ta viiio

carnis animseque

concretum

el ideirco

simililer

conlra

Siquidem ut morbo
vires acquiril, ita, nisi
ALARDI

GAZJEI

hunc iinmundissimum

dein

conlinuaia

fuerit

scientia

spiritum

perseverans,

medilatio
spirilalis

Scripturarum,
huicque
labor etiam opusadjuncta,

COMMENTARIUS.

corruptis menlibus semina pravitatis infundunt. Mulieres sunt metHis concupiscenlim, qum prwdictis molibus
ad fetus iwpios substernuntur. Parvuli el laclentcs qui
virorum et mulierum
sunt, nisi qui de Amalechitdrum
commixtione generanlur ? Nam si motus malm sugge-.
stionis quasi adulteri menle recipitur , concupisccnlia
i
qum si effundere parlum n
quasi merelrix imprmgnalur:
sinilur, libidinum molus nou solum in menle, sed etiam
in carne generantur; qui dum nascuntur, parvuli sunt,
quia adhuc carui violentiam movendo non inferunt.
Laclenles sunt, cum tenui et negligenti cogitalione nuest cogitalio immunditriuntur. Lac ergo parvulorum
iim, quia si molus iurpis per cogitalionem non pascitur, quasi ncgato sibi lacle parvuli necantur. Quod lac
meretrix mater porrigit, qwa dum ardor concupisceniim mentem prmvenit, quasi ex pessima cordis uberlate
agilatur, ut pejores moluum soboles in cnrne nulrianlur. Quid vero in bove nisi consilium fraudulentum
accipitur, quod exemplo velerum carnis voluptalem suggerit, qui inler carnis opera omnipoienli Deoplacuere?
Ovis aulem ncnnine innocentum vita signalur, hocesl,
simulatio innocenlim; quidamenimdum
formam humani corporis , proprietales
ulriusque sexus, el insitam
membris libidinem considerant, quasi naturali bono se
hoc posse uti licenter pulanl. Quasi ergo ovis est, quia
illud quasi bonumsuggeritnr,
inconlinenlibus
quodvere
bonum non esseliquido comprobalur. Camelus ruminal, (C
sed non findit unguldin : el esl qumdam cogilatio luxurim, qum quusi a ralione incipit, sed per discrelionem
nonnulli etenim conlinenliam
non finitur;
professi,
in
a
carnis
dum
concupiscenlia superantur,
conjugali
vila salvari posse confidunl.
Quid asinus nisi aperta
accipitur? Quosdam eniin diabonequitia fornicalionis
lus in apertum chaos [ornicationis inveliit, quibusdam
Omnia ergo Amalech demoliri juper [raudes illudil.
bentur, quia qui caste vivere proponunt, de blandimenlo carnis in se aliquid relinere non debent. Alibi item
Gregorius (Lib. xxi Moral. c. 9): Beatus, inquit, Job
crimen luxurim defmiens ait: Ignis esl usque ad perditionem devorans. Quia nimirum realus hujus facinoris
non solum usque ad inqninamenlum maculat, sed usque
ad perdilionem vorat. Et quia quamlibet alia fuerinl
immensitate
bona opera, si luxurim scelus nonabluilur,
Et omnia
hujus erhr.inis obruunlur, secutus adjunxil:
eradicans genimina. Genimina quippe sunl animm operationesbonm. Cui lamen si perverso ordine caro domi- n
"
natur, igne luxnrim cmnia bene prolata concremaniur.
Dei oculos justilim
Nuila quippe anie omnipolentis
pietalisque sunt opera, qum corruplionis contagio monvitioslranlur immunda. H;cc et alia D. Gregorius,
runi ac inurum censor et explorator acutissimtis.
a Quam difficile,
diutumum
et periculosum
sit
id
cerlaraen quod adversus spiritttui
iornicaiionis,
seu carnis concujiiscentiam
tiobis asest, luxuriam,
sidue gerendum est, D. Hieronymus
expressit his
Avaritia calcalur apleverbis (Epist. 10 ad Furiam):
risque, el cum marsupio deponitur. Maledicam linguam
indictum emendat silenlium. Cultus corporis el habilus
Omnia alia
veslium unius horm spalio commutatur.
peccata exlrinsecus sunt; et quod foris est, faciie abjicilur. Sola libido insiia a Deo ob liberorum procreationem fines suos egredilur, redundat in vilium, el quadam lege nalurm in sc.elus erumpit. Grandis vinuiis ;
est, et sollicilm diligentim superare quod nalus sis;. in
- carne nen carnaliter vivere, tecum pugnare quotidie,

et inclutum hostem , Argi, ut fabulm ferunt, cenluin

oculis observare. Hoc est, quod Aposlolus verbis aliis
loquebatur: Omne peccatum, quod fecerit homo, exlra
in corpus suum peccorpns esl; qui autem fomicatur,
eat (\ Cor. vi). Et alibi (Epist. 21 ad EustoJ): Non sic
avaritia qualit, inflat superbia, delectat ambitio; facile
hic hoslis in nobis inclusus est;
aliis caremus vitiis:
quocumque pergimus, nobiscum portamus inimicum.
Rursus ibidem,
eamdem difficuliatem
suo exemplo
et experimenlo
exaggerans, et quantas ab hoc hosie
domeslico mnlestias eiiamin summa austeritaie vitss
0 quoties, inquit. in
experms esset, commemorans:
eremo conslilulus. et in illa vasta solitudine. qum solis
exusta arcloribus horridum monachis prmstal habitaculum, putabam me Romhnis interesse deliciis! Sedebam
solus, quia amariludine repleius eram; horrebant sacdo
membra deformia,
et squalida cutis silum Mthiopicm
carnis obduxeral. Quotidie lacrymm, quotidie gemilus:
et si quando repugnanlem somnus imminens oppressisset, nuda humo vix ossa hmrenlia collidebam. Itle igitur ego, qui ob gehennm metum lali me carcere ipse
damnaveram,
seorpionum tanlum socius et ferarum,
smpe choris intereram puellarum. Pallebant era jejuniis, et men$ desideriis mstuabat in frigido corpore, et
anle hominem sua jam carne prmmortuum, sola libidinum incendia bulliebant. Itaque omni auxilio destitulusadJesu
crine
jacebam pedes, rigabam lacrymis,
lergebam, et repugnanlem carnem hebdomadarum inedia superabam. Memiiii me clamantem, diem crebro
junxisse cum nocte, nec prius a pecloris cessesse verberibus, quam redirel, Domino increpante, iranquilliInter
tas, etc. Hieronymo Consentiens Augustinus:
sola dura sunl
omnia, ait, cerlamina Christianorum,
prmlia castitatis, ubi quotidiana est pugna, et rartt vicloria. Gravem namque sorlita est caslilas inimicum ,
cui quolidie resistitur, et semper timetur (Lib. de Honesta mulier. c. 2). Palladius quoque in Ilisloria Lausiaca , scribit abbatem Pachonem sive Pachonium
(non Pachomium
Tabennensem)
optasse bestiarum
dentibus laniari, eo quod quadraginta annorum solitudine, jejuniorum
aliarumque rerum asperilate non
licel ei nuinquam
potuerit hunc hostem expugnare,
succnbuisset (Lausi. 29). Idem refert et Moysem e
latrone eremilam, cujus vita quondam parum continens fuerat, nulla jejunii severitale
potuisse lasciviam carnis domare; immocum postsexennium jejunio vigilias diulurnas,
longas preces, multasque lanihil tamen obtinuisse,
donec
crymas junxisset,
alios multos labores, benetandem post exantlatos
dictione
Patris spirjlualis
sancti Isidori,
quietem
aliquam, fremente licet Satana, meruisset.
b Sic abbas
Serapion collat. 5, cap. 4: Spiritalia
vitia simplici cordis indigent medicina : qum auiem
carnalia sunl, non nisi duplici ad sanilatem curatione
studeiuibus plurimum conperveniunl. Unde purhali
ferl ut harum carnalium passionum ipsas materias sifei
quibus polesl vel occasio vel reprimilus sublrahant,
cordaiio earumdem passionum agrotanti adhuc animee
generari. Necesse esl\enim ut morbo duplici duptex
adhibealur curatio. Nam corpori, ne concupiscenlia in
effeclum lenlet prorumpere, necessario effigies el materia illiciens sublrahenda esl; el animm mhilominus, ne
eam vel cogitatione concipiat, attentior meditatio Sctipluraram, el solliciludo pervigil, ac remolio solitudinit
appelenda.

2G9

DE COENOBIORUM

INSlIT.

Llfi.

tl.

DE SPIRITU

FORNICATIONIS.

270

CAPUT III.
que raanuum instabiles cordis pervagationes coer-, (V
Quantum ad superandum fornicalionis vitium conferat
cens acrevocans, et ante omuia fundata fnerit husolitudo.
militas vera, sine qua nullius penitus vitii poterit
et exerDeinde c csetera vilia eliahi iisuhominum
acquiri.
umquam triumphus
cilio quoiidiaho
et quodaminodo
pbrgari solent,
CAPUT II.
ipsiiis Iapsus offensione [osiensiohej curari; ut puta,
De principali remedio adversus spiritum fornkationis.
irae, iristiiiae,
itapatiehlioe languor, meditatione corenim vitii hujus correctio de cordis
Principaliter
dis, ac pervigili sollicitudine, fratrum eiiam frequenperfeclione descendit, ex quo etiam liujus morbi visanaiiiur. Dumque comlia et assidua provocalione
rus Domini vbce prodire signatur. De corde, inquii,
mola manifestantur
saepius, et crebriiis arguuntur ,
exetint cogilationes malae, bomicidia, adulteria, forquanloc.ius perveniuni ad salutem. Hic vero inorbus
d sofurta, falsa tcstiraonia (Maith. xv), etc.
nicationes,
et conlritione
cum corporis affliciione,
cordis,
Illud ergo est primitus expiandum , unde fons vitse
ut possit ad
liludine quoque ac remolione
indiget,
dicente Salomone :
et mortis manare cognoscilur,
integrum sanitalis statuiri, perniciosa aesiuuin febri
Omni custodia serva cor, tuum, ex his enim surit
Sicut plerumque certa aegritudeposiia, pervenire.
exitus vitae (Proverb. iv). Caro enim ejus arbitrio ai- o dine laborarilibus
utileest, ut cibi noxii ne oculorum
que imperio famulatur, et idcirco summo studio parne quod aspeqhidem ipsorura obtutibtis offerantur,
cimonia jejuniorum
sectanda est, ne escarum abunclus occasione desiderium eis lethale gignatur : ita
dantia referta caro, praeceptis animse saluiaribus adhunc specialiter
plurimum confert ad depellendum
versata, rectorem suum spiriiumdejiciatinsolesceris.
riiorbum quies ac soliludo,
ut mens aegra minime
Caeterura si omnem summam in castigatione tanlum
diversis figuris ittterpellata,
ad puriorem perveniens
corporis collocemus, aniraa nori similiter a caeteris
intuitum, facilius pestiferum concucontemplationis
vitiis jejunanle, nec meditatione divinaetspiritalibus
piscenlise fomitem radicitus possil eruere.
studiis occupata, nequaquam ad illud sublimissimum
CAPUT IV.
vsrae integritatis
fastigium poterimus ascendere, ilio
et an
Quid intersit inter castiiatem el continenliam,
puritatem
corporis
utraque simul semper habeaiur.
quod in nobis est principale,
Nemo lamen ex hoc negare nos putet, etiam iii
nostri infestante. b Oportet ergo nos mundare prius,
fratrum
positos inveniri cominentes,
congregalione
juxia sententiam Doraini, id quod intus est calicis
e Aliud enim
et paropsidis, utfial el id quod deforis esi, muadum
quod perfacile fieri posse confitemur.

f
(Matih. xxui).
est, continenlem
esse, id est,
iyxpaxH; aliud caALARDI

GAZ.EI

COMMENTARIUS.
n Ex Graeco textu:
ex yup TOUTWVe^oSot &??.IC riis armatus obsiste, ut postquam viceris, coroneris.
Fateor imbecillitaiem
meam, nolo spe pugnare victoVnlgata versio: quia ex ipso vila procedil. D. Bernardus in serin. de triplici
custodia, manus, linguae
rim, ne perdam aliquando vicloriam. Si fugero, gladium deviiavi; si stetero, aut vinccndum mihi est, aut
et cordis: Est, inquit, vigilia super cor, cui sdne
cadendum. Quid auieni necesse esl certa dimiitere, et
omnem cuslodiam exhibere Sapiens monet, nimiruin
incerta sectari ? Aut scuto, aut pedibus mors vitanda esl.
quia ex eo vila procedit. Quam custodiam constare arTu qu\ pugnas, et superari poles, el vincere. Ego cum
bitror speciatiter' in duobus, ( videlicel super affectionum simul et cogilationum suarUm greges mens sallifugero, nonvinco in eo quod fugio; sed ideo fugio ne
vincar. Nulla securiias est vicino serpente dormire.
cita vigilanler intendat.
b Ob hanc enim causam Domirius Pharisaeos gra^
Potest fieri ut me non mordcat, tamen polest jieri ut
viter redarguit, dicens: Vm vobis, Scribm et Pharismi
aliquando me niordeal. Hsec eleganier et 3rgute D.
et quae sequuntur alibi refCremla (Vide
Hieroiiymus,
hypocritm,
qui mundalis quod deforis est calicis U
16 lib. v libell. 2). Eodem spectat quod
paropsidis : intus autem pleni eslis rapina et immundi'_coll. 19 cap.
in Vitis Patrurti legitur.
Dixit abbas Antonius : Qui
tia: Pharisme cmce, munda prius quod inius est calicis
sedet iii soliiudine, et quiescit, a Iribus bettis eripitur,
el paropsidis, ut fial et id quod deferis esl, mundunt.
id esl, auditus, locutiotiis, et visus; et conlra unum
Ubi Origenes : Hic sermo, inquit, uos inslruit, ul fetaniummodo habet pugmm, id esl, cordis. Item abbas
slinemus esse jusli, non apparere. Qui enim sludet ut
Arseiiius cum adhUc essei ih ptilatio, oravii ad Domiappareatjuslus, qum a foris sunl mundat, el qum videiinum dicens : Domine, dirige lite ad salutem. Et venit
Qiii
lur, curat: cor aulem et conscienliam negligil.
ei vox dicens : Arseni, fuge hoihines,
el salvaberis.
auiem studet ea qum inius sunl, id esl, cogiiaiiones
mundare, consequens est ut etiam ea qum a foris sunt D Idem ipse discedens ad monachalem vitam , rursum
oravil, eumdem sermonem dicens. Audivitque vocem
facial munda (Tract. 25 in Matth,).
c Sic eiiam abbas Serapion collatione qiiinta cap.
dicentem sibi: Arseni, fuge, tace, quiesce ; hmc enim
sunt radices non peccandi. Hrec ibi.
4 : Incmieris viliis humana consortia nihil obsuni :
9 Sic abbas Chsereriion collat. 12
cap. 10: Non enim
quin imnw eliam plurimum conferunt his qui carere eis
in veritatc desideranl; quia frequenlia hominum magis
caslitas, sed conlinenlia dicilur, ubi adhuc ei atiqua resislit adversitas voluptatis. Ubi pluradehac
re notata.
arguunlur, et dum lacessiia crebrius manifestantur, ctf
leri medicina perveniunt ad salutem.
'EyxpoczH. 'Eyv.pazns, id est, COnfinenS, iyxpareia
d Id esi
: de qua Aristoteles
conlinentia
vn Ethicorum.
fuga horainum saeculariura, et maxirae miitft
Nescio uude Cuychitis in editione Plantiniana posuelierum. Sic D. Hieronymus
(Lib. adver. Vigil.,
in soliluditiem
rit cvY.pa.xa)>,
quod signilicat bene temperatum , bene
qui raonachorum
fine), Vigilanlii,
constitutuni
: at corpore , non animo; quod mullura
objeclionem refutaris : Cur, infugam viiuperabat,
differt ab encraiia. Vitiosius eiiam Basiliense exemquies, pergis ad eremum ? videlicet ut le non audiam,
non videam, ui tuo furore non movear, ul lua bella iion
plar, eiy.paxriv. Utitur ApOsloltlS hac voce iyxpaxn ad
Tilum, ubi inter alias episcopi doies jubet esse conpaliar, ne me cnpiof oculus meretricis, ne forma piiltinenlem (Cap. i) : pro quo D. Hieronymus
cherrinia ad illicitos ducat amplexus. Respondebis :
vertit
alii temperantera.
Boc non est pugnare, sed fugere; sta in acie, adversaabstiuentem;

JOANNIS

271

CASSIANI

272

in affectum integritatis
in colluctatione
vel. A cesse est enim unumquemque
posia
adversarium
vincat ac
transire,
quod dicitur yvov : quse
tura,
quamvis frequenler
incorrnptionis
virtus illis solis tribuitur
nlaxime,
qui virgines, vel
superet, et ipsum tamen aliquando turbari.
b ul
ulerque Joannes in
mente, vel carne perdurant,
CAPUT V.
in veteri quoque Elias, Jeremias,
novo Testamento;c
solo humano sludio
Quod impugnatio
fornicationis
non possil evinci.
Daniel fuisse noscuntur. In quorum gradu hi quoque
stum ,,et,

non

ut ita dicam,

est agonem spiritalem

legitirae decertare (I Tim. IV), hunc
immundissimum
spiritum superare omni mentis ind non nostris viribus confldentes
tentione,
(hocenim
induslria humana perficere non prsevalet),
sed opi-

immerito

qui post experimenta

reputabunlur,
ad similem puritatis statum per laborem
corruptionis
mentis et corpointegritale
longum et industriam
et aculeos carnis non lam impugnaris pervenerunt,
tione concupiscentise turpis, quam naturse tantum-

Quapropter
cum Apostolo

Quem statum dicimus difficilutrum

lime posse inter hominum turbas apprehendi;
vero et impossibile sit, unusquisque non nostra sententia exspectet agnoscere, sed conscientiae suse ri-

tulatione

modo motu sentiunt.

metur examine.

Caeterum continenles

non dubilamus

, qui

multos existere

carnis, quam,
impugnationem
vel raro, vel quoiidie, sustinent, seu metu gehennae,
seu desiderio regni ccelorum exstinguunt atque composse non
pescunt. Quos seniores, sicut pronuntiant

ALARDI

Ne-

GAZiEI

Doraini

cordi

festinemus.

Tamdiu

namque hoc
donec se bellum

vitio animam

necesse est impugnari,

e nec
gerere supra vires suas agnoscat;
labore, vel
sludio proprio victoriam
obtinere se posse, nisi DoB mini fuerit

ita securos et in- -

penitus incentivis obrui vitiorum,

saucialos semper existere non posse definiunt.

si nobis

auxilio

ac protectione
CAPUT

De peculiari
Et revera

gratia

VI.

Dei 'ad castilatis

necessaria.

cum in omnibus

et cunclorum

suffulta.

consecutionem

virtutum

profectibus,
Domini sit gra-

expugnatione vitiorum,
tia atque victoria, in hoc praecipue f peculiare

bene-

COMMENTARIUS.

a
stantur D. Hieronymus
lib. n in Jovinianum, et D.
'Ayvof, caslus, purus, intemeratus, pro quo Cuy: sed hoc epiiract. ult. in Joannem , ubi dicit ea de
chius babet axtov, id est, incorruptnm
Augustinus
causa Joannern a Christo proe caeteris aposiolis dtlectheton magis ligno congruit quam homini, si nominis
tum , quod neque iixnreni
Codex vero Basiliensis z6v,
et ab ineunle
specletur.
duxerit,
eiymologia
mendosius (Vide coll. 12 cap. 11; Arist. vn Ethic. ;
pueritia casiissiraus vixerit.
c De Elia , Jeremia et aliis sic D.
S. Thom. 2-2. q. 155, art. 1). Porro quod ad rem
Hieronymus
22
ad
hicCassianus
inler
conlinentiam
et
Eusloehium
:
epist.
Elismus
attinet, distingiiit
Virgo Elias,
virgo,
C
dicit
esse continentes,
el Jeremim dicilur, Et lu ne
castitatem, et inultos quidem
virgines filiiprophelarum;
, seu virgines;
accipias uxorem (Jer. xvi). Et prologo in Jeremiam
perpaucos vero castos , incorruplos
testatur eumdem virginem fuisse. De D.miele Joansive syv.paxti.av accipit, sicut Phiubi continenliam,
nes Damascenus afiinnat
anirai, seti firmo
pro lirmiiate
casti
propier excelleniem
losopbus in Ethicis,
tatis virtulem,
in bono rationis,
el ipsum a leonuin ssevitia , et ires
proposilo , quo quis se continet
contra impulsus concupiscentiae,
pueros fuisse ab incendio inviolabiles
quibus ad volupta(Lib. iv Qrihodox. Fid. c. 25).
Unde et continenies describit,
tes venereas impellitur.
d Pie et catholice in hoc et
qui impugnationem carnis, quam vel raro, vel quotidie
sequenti capite loquitur
Auclor
de
seu
metu
seu
desiderio
et
auxilii divini necessitate, et
sustinent,
gratise
gehennm,
regni cwlonalurse seu liberi arbilrii
rum exslinguunt atque compescunl. Castitatem
vero
imbeciUiiate
ad coinpa:
randam
et
et incorruptionem
et caslum
conservandam
conlinentiae
el
viriuiem,
exponii integritaiem
superandas carnis impugnationes
esse, in affeclum integritatis el incorruplionis
(Vide lib. xn Inst.
transire;
c.
9, ei atiquot seq.). Unde appareteum
sicubi aliter
qum virius, inquil, illis solis tribuitur, qui virgines vel
sensisse
non tam ex sna quam ex aliorum
carne vel mente perdurant. Quibtis verbis indicat sub
videaiur,
In his siquidem Iustitutionicastitatis nomine et stalu coinprehendi duo hominum
opinione esse locutum.
bus monasticis,
sicut et in libris de Incarnatione
genera, alterum eorum qui mente et corpore incorVerbi, propriam sententiam exposuit. In Collaiioniqui proprie
rupli, nullaque libidine sunt contaminati,
bus autem , illoruni Palrum refert opiniones ,
alterum eorum qui, licet aliqu.un
dicmilur virgines;
quos
seu
introduxii.
Iibidinis
maculam
sint
Ita
,
loquentes
est
Do.
,
corruptionis
experii,
quidem opinaius
ad similem purilaiis slalum per lon- p Cuychius. Sed an revera ita sit, ex ipsis Collationitnmen , inquit,
bus, et ex libro D. Prosperi contra Collatoiem,
exgum laborem et industriam pervenerunl, et aculeos carnis non tam impugnatione concupiscenlim lurpis quam
pendendum et exaniinandum
relinquo
( Vide eiiam
notata
ad
lib.
c.
naturm lantummodo motu sentiuni. Sic ipse (Vide inxn,
14).
e
Id
etiam
18
ob
causam usus est
abbas Chseremon
pluribus inculcat
hujus collat.). Quam
fra ad c.
12
collat.
illa distinctione vel carne, vet mente virgines. Nam hi
cap. 4. Et Joannes Climaeus (Gradu 15) :
Nemo, inquit, ex his qui se sludio castitalis exercent,
quidem casti dicuntur, et mente virgines, quia raensuis hanc laboribus aut induslria se
tis maculam pcenitentia diluerunt
ei deterserunt :
acquisisse putel;
nam
non
esl
ut
non lamen proprie virgines,
naturam
suam vinpossibile
quispiam
quia virginitas perfeccal : ubi denique natura superala est, illic is
tam mentis et corporis integriiaiem
incorruptionemqui supra
naturam
adveiiisse
ac
ut
infra
dicetur.
est,
Nam
sine
ulla conrequirit,
cognoscilur.
que supponit
b De Joanne Baptista nemo catholicus
iroversia id quod delerius esl a polenliore deslruilur.
dubitat,
1 De hoc
cum consiei ex Evangelio
peculiari dono, ac speciali Dei auxilio,
quin virgo permanserit,
eum in deserlo'ab infantia
ad finem usque vitae in
quo recle et catholice inielligalur,
sunt lia-c scitu
necessaria. Priroo coniinentiam
summa austerilaie
et sanctimonia vixisse (Maith.
et donum Dei esse,
et
tamen
in
arbitrio et potestate homiuis posiium :
iii; Luc. i). Unde in ejus laudem canit Ecclesia :
quorum alteruro nostri lemporis hseretici affirmaiit,
0 nimis felix, meritique celsi,
nempe donum Dei ess,e; alterum negant: undeet
Nesciens labem nivei pudoris.
neminem
debere vovere conlineotiam,
colljgunt
Joannem

etiam evangelislam virginem fuisse le-

quia nemo scit an habeat donum contineiuiae (Bellar,

275

DE CCENOBIORUM

ficium Dei ac SDeciale donum,

et"

INSTIT.
Patrum
ALARDI

LIB.

VI. DE SPIRITU

sententia A t experimenlo
GAZiEI

FORNICATIONIS.
purgationis

ipsius

174
manifestissime

COMMENTARIUS
Rb. ii ae Monach. c. 31). Secundo dona Dei, quod ad
magna valde misericordia tua. Da quodjubes, et jube
quod vis. Imperas nobis continentiam. Et cum scirem,
propositum attinet, in duplici esse genere. Quaedam
ail quidam, quia nemo potest esse continens, nisi Deus
enim dantnr homtni sine ejus cooperalione : qualia
sunt robur, sanitas, pulc.hritudo, prophetiae, linguadel, et hoc ipsum erat sapientim, scire cujus esset hoc
donum (Sap. vm). Per continenliam quippe colligimur,
rum et miraculorum
gratia , et omnes habitus quos
et redigimur in unum, a quo in mulla defluximus.
Deus infundit: cujusmodi dona, certum est non esse
Minus enim te amat, qui tecum aliquid amat, quod
in nostra potestaie, nec penderc ab humana electionon propler te amat. 0 amor, qui semper ardes et
ne, ut possit ea habere quicumque velit. Aliud genus
donorum consistit in auxilio divino, quo juvante
numquam exstingueris 1 Charitas Deus meus accende.
Continenliam jubes. Daquodjubes,
et jube quod vis.
possumus et volumus bonum , quod sine ipso non
Ita Augustiuus. Porro sub oratione corhprehenditur
possumus. Sic enim credere, sperare, diligere Deum,
etiam Sacramentorum,
tentationes vincere dicuntur, et sunt
praesertim sanctissimae Euperseverare,
verissima Dei dona, quia nisi Deus gratia sua nos
charistiae, usus; boc enim est Frumentum electorum,
et vinum germinans virgines. Zacbar. ix. Hinc D. Cypraeveniret exciiando , et adjuvaret dirigendo, prorillus in Joannem (Lib. lv c. 17): Sedat, inquit, cum
tegendo et cooperando, nihil istorum praestare posin nobis manet Christus, smvientem membrorum nostrosemus : et tamen ista ipsa opera pendeiit ab electio
rum legem, pietatem corroborat, perturbationes animi
ne humaua , et sunt in polesiate nostra; quia Deus
hsec non operatur in nobis, nisi nobis consentientiexstinguit. Et S. Bernardus in sermone de ccena
bus et cooperantibus : et quamvis jtivet, non lamen T. Domini: Duo illud Sacramentum (Eucbaristiae) operatur in nobis, ut videlicet et sensum minual in miniet ex parte sua semper est
cogit aut necessiiat;
mis, et in gravioribus peccalis lollat omnino consensum.
paratus juvare. Ad hoc igitur genns donorum continentiam
dicimus.
Terlio notandum,
Si quis vestrum non tam smpe modo, non tam acerbos
pertinere
sentiat iracundim molus, invidim, luxurim, aul cmteperseveranquod sicut circa fidern , pcenitenliam,
rorum hujusmodi;
liam, aliosque actus bonos, ita etiam circa conlinengralias agat corpori et sanguini
tiam duplex gratia, sive auxilium distingui debet:
Domini;
quoniam virlus Sacramenti operatur in eo.
Contra secundum castigalio corporis per jejunia,
unum sufficiens, quod omnibus datur, sallem pro
loco et tetnpore, et hoc dicitur donum conlinentiae
vigilia, cilicia, flagellationes, aliaque id genus.semin aclti primo; aliud auiem est auxilium efficax, quo
et religiosis usurpaia, exemplo Apostoli
perasanctis
et hoc est donum singudicentis : Casligo corpus meum, et in servitutem redigo
fit ut reipsa contineamus,
tesie B. Gregorio Nazianlare, seu speciale, quod non omnibus daiur, et dici(1 Cor. ix). Hocantidotum,
zeno (De Laud. S. Cyprian.), nsurpavit
lur donum sive auxilium sufflciens in actu secundo.
eiiam post
Nam sicut soli illi donum fldei habenl qui reipsa crepreces B. Justina, cum a Cypriano mago pelliceretur
ad libidinem : Jejunii, inquit, atque huini cubationis
soli illi donum perseverantiae habent qui
dunt;
reipsa perseveranl: ita etiam soli illi donum habent
pharmaco sese communiil, ul farmm venuslatem, lamconiineniiae, qui reipsa continent;
quales certum
quam insidiosam obscuraret, sicque flammm materiam
est non multos esse, nedurri omnes : et de hoc dicisubtraheret, ac libidinis facem absumerel; partim ut
hitmililate sua propilium sibi Deum et exorabilem redlur : Non omnes capiunt verbum hoc, sed quibus Satum
deret. Neque ulla re perinde atque corporis animique
verum est omnes posse
s/(MaiJ.xix).Etnihilorainus
conlinere, quia sufficiens auxilium ad cnntinendum C afflictione conciliatur Deus, lacrymisque misericordia
vicissim rependi solet. D. Hieronyinus episl. decima :
et ad gn.tiam impetrandam nulli denegatur. Proinde
Ardentes diaboii sagittm, jejuniorum et vigiliarum riin potestate nostra est habere douum continenliae
efficax, si ex parte nostra collaborare et idonea megore restinguendm sunt. Et post: Quid necesseest nos
ut docet D. Hierojactare pudiciliam, qum sine comilibus et appendiciis
dia,seuremedia,adhiberevelimus,
datum est
suis, continenlia et parcitale, fidem sui facere non ponymns in cap. xtx Malthaei. His, inquit,
test ? Apostolus macerat corpus suum, et animm subjicit
qui petierunt, qui voluerunt, qui ul accipereni laboraverunt. Porro remedia quae ex parte noslra adbibere
imperio, ne quod aliis prmcipit ipse non servel; et adolescentula fervente cibis corpore de casiitale secura est ?
debemns, potissimum sunt tria, oratio, jejunium, et
mulierum fuga, seu devitatio. Cum enim tentaliones
Denique conlra tertium viiandus aspectus et niinia
familiariias
carnis orianiur,
vel ex suggestione diaboli,
vel ex
feminarum.
De qua D. Ambrosius, iia
scribens de fuga Joseph patriarchae : Cum ab uxore
abundantia cibi et potus, vel ex feminarum aspectu
domini convenireiur, teneri veste potuit, animo capi non
et consuetudine; contra primum adhibenda est oratio. Nam cuui nemo continens esse possit, nisi Deus
poiuil; ac ne ipsa quidem verba diu passus est. Contadet (Sap.vm),
gium enim jndicavit, ne per manus adulterm libidinis
profecto rogandus est ut hoc det. Sic
incentiva transirent. Alia remedia alibi indicaviimis,
Apostolus adversus stimulum carnis, et Dominum
ubi de obscenis cogiialionibus statim supprimendis,
rogavit, ei responsum accepii: Sufficil libi gratia mea
aut puri spiritnali manifestandis egimus. His igitur
(II Cor. xn); ut videlicet semper a Deo penderet, et
oraiioni semper incumberet. Hinc Ecclesia peculiari
ei hujusmodi
remediis ex parte nostra adhibitis,
studio ac devoiione docet nos orare in litaniis : A spi- pj non deerit illud peculiare auxilium Dei, et contiritu fornicaiionis
libera nos, Domine. Monel suam
nentiae speciale donum, quo facile et jucunde contiSabinam D. Hieronymus his verbis : Crebrm sint tibi
nentiam servemus, ut ex dictis patet.
a
nonnihil lucis adfert, his
oraliones, ut omnes cogilalionum sagiltm, quibus adoDionysii paraphrasis
lescenlia perculi solet, hujusmodi clypeo repellanlur.
verbis : Sicul declaratur ei apertissime innotescit his
D. Aiigusiiiiiis
in libris Contessionuin, ubi varias
ex senlentia
qui castilatem possidere promeruerunt,
tenlaiiones quibus ante conversionem suam agilabaPatrum et experimenlo sum purgationis, nempe ab
omni labe et contagio libidinis ; quam purgationem
scribit (Lib. vi
tur, coram Deo exponens, inieralia
c. II): Medicinam misericordim tum ad eamdem infirquivis castitate praeditus suis se viribus assequi non
mitatem fincontinentiae)
sanandam non cogitabam,
potuisse, nec posse, expertus est, et in dies experitur. Cur auiem major gratia et specialius auxiliiim
quia experlus non eram, el propriarum virium credebam esseconlinentiam, quarum mihi non eram conscius,
evincendas carnis tentaiiones, el coniirequiraiurad
cum tam slultus essem, ut nescirem, sicul scriplum
neiitiam acquirendam, quam ad alias virtines (quod
hic per coniparaiionem
est, neminem posse esse continenlem, nisi lu dederis :
ex allegaiis supedicitur),
et utique dares, si gemilu interno pulsarem aures tuas,
rius SS. Pairum exemplis et tesiimoniis,
et ex toto
el fide solida in te jaclarejn curam meam. El alibi
buius libri decursu plane intelligitur.
(Lib. x Confess. cap. 19) : Toia spes mea non nisi in

JQANNIS

27

CASSIANI

270

hi$ qui eam meruerint

u.t pqssi.t nobis spiritalis
p.ossicjer.e,, Quor A bus, dixerit
ipquiramus,
carnalis acquiri. Illi
dammodo enim exire de carne est in corpore comcomparatione
ajgqnis instrnctjq
et ultra naluram est fragili carne circumstudent legitime
etepim qyi in hoc agone visibili
morantem;
Et idcirco imutendj pninibus
datum , carnis aculeos non sentire.
decertare,
escis,
quas desiderii
declaratur

sed illis
non habenl facullatem;
suggesserit,
tantura quas eorumdem
certaminum
slatuit disci-'
d non soJuio inierdictis
escis, et ebrielaie
pjjna. Et
omnique crapula eos necesse est abstinere, verum

est hominem suis (ul ila dixerim)

possibile
pennis
ad tam praecelsum ccelesteque praemium subvolare,
Domini
nisi eum graiia
de terrse coano inunere
* Nulla enim virtute
evexerit
castitalis.
[eduxeritj
tam proprie carnales horaines
spiritalibus
angelis

libido

imilatione

dianis

aequantur, quam merilo et

graiia caslitatis,
per quam adhuc in terra degentes
* habent, secundum Apostolum
m), muni(Philip.
conyersationis

camali,
cipalum in ccelis; quod, deposiia corruplela
habituros sanctos promittilur
in futurum,
hic jara in
carne fragili possidenles.
CAPUT
Exemplum

VII.

de agone mundiati,
Apostoli.

secundum sermonem

Audi quid dicat Apostolus : c Omnis, qui in agone

ab omnibus se abstinet. A quibus onmicontendit,
ALARDI

GAZ^EI

etiam cuncta

inertia,

exercitiis

ptio

ut quotiatque desidia;
virtus eorum
mediiatione

jugique
ac tristipossit accrescere. Et ita omni sollicitudine
tia negotiisque
sseculajribus, affectu etiam et opere
ut praeter exercitium
efficiuntur
alieni,
conjugali

nihil aliud poverint,

nec ulli mundiali
disciplinse,
: ab eo tantum, qui cerlacurae penitus
implicentur
viclus subslanB raioi praesidet, speranies quotidiani
liam, et coronse gloriam, condignaque praemia victoAt in tanlura se mundos ab
rise laude conquirere.
omni coitus pollulione
ut cum se praepacustodiunt,
rant

ad

agonum

certamina,

ne qua

forsilan

per

CQMMENTARIUS.

a Multa sunt
N.oster municipatus
in cwlis est. Et in episiola prima
SS. Patruin elogia, qtiihujusmodi
aut etiani praefeeo alludens: Tunc, inquit, municipaad Heliodorum,
bus virgines angelis cosequanlur,
lib. m contra
ium cum Paulo capies. JEt Tertullianus
runtur.
Cypriauus (De Habitu virgin.) virgines Deo
etiam Grsecam vocem apposuit, dicens:
sacratas sic alloquitur
: Quod futuri sumus, vosjam
Marcionem,
esse cmpistis; vos resurrectionis gloriam in hoc smculo
J^erusalem, quam Aposlolus matrem nostram sursum
id est, municiputumin
assignnt, etiio\ixzvp.anbstrum,
jam teneiis; per smculum sinesmculi cogilatione transcwlis esse pronunliat.
cutn caslm perseveratis ac virgines, angelis Dei
itis;
c Redit Auqior ad illam
ex Apoestis mquales. Chrysostomus horoil. 18 in Genes.: Qua
comparalionem
stolo petitam (1 6'or. ijt), nostri agonis et certamiab angelis Elias,
re, inquit,
Etismus,
differebanl
nis spiritualis
cuod agoiie saeculari el mundano,
et
Joannes, verm amatores inlegrilatis ? nulla nisi quod
Nam de cmtero si quis
in utroque genere ceriantium
mortali
naiura constabant.
agonistarum,
quam
iibro
hi nihilo aliter affecti reperienlur,
superiore
quae quidem ab
diligenier
inquirat,
(Cqp. 12) exposuit;
p
^
: nempe in
Aposlolo in duabus rebus consfituiiur
quam beali illi spirilus; et idipsum, quo inferiore vicursu et pugna, quibus vita nostra comparatur.
Et
deniur esse condilione, in magna est eis laude ponendum. Utenim terrarum incolm, et iiqui essenl morlali
cursus quidem respicit praemium, quod speramus,
vocat; Brqvium supernm vocationis
natura, possent ad illam virtutem vi et studio perve-quod Apostolus
Dei in Chrislo Jesu (Phtfip. m): pugna sive certamen
nire, vide quanta eos forlhudine,
quanla vilm ralione
a quibus impugnapraesenies respicit adversarios,
prmditos fuisse oporteat. Basilus lib. de sancta Virginiundiim yidenilale : El hi profecto, qui continentiam servanl, anraur, et a spirituali
cursu retrabimur,
mortalium
licei, carnem., et dseraonem, cuni quibus perpetua
geli sunt, qui viventes in carne corruptibili,
nobis in hoc saecuio est conlentio,
vitam illustrando lueniar. Sunt aute.m angeli non ex
et colluctatio.
ac nobilisid potissimum
Qua coniparatione
infimo quovis ordine, sed ccrie illuslrissimi
spectat Auctor hoc
simi. Itli eniin carneis nexibus liberi iniegritatem suam
seu athleias spiriloco, ul doceat milites Christi,
in coelis servant, el leco el nalura inviolabiles, el apud
tiiales, castos, et ab qmni inenlis et corporis corsummum Regem omnium Deum constiluti.
At vero isti
ruptela alienos, atque imraunes esse oportere : quod
diu reluctanin lerra carnis illecebris et voluplatibus
sequenti capite clarius|exponit.
d His consonat Platolihro
VHI de Legibus, ubi ait,
tes, ac diaboli teniamenta perpetua exercitatione vincentes, incorruptionem
liujusmodi
pugiles, sive aniagonislas abstinuisse non
angelicm puritaii parem,.viriuti
sed ab omni indu.soi.um a congressu nirilieruni,
prmcipua ante Creaioris oculos custodiunl. Denique,
ut alios omittam, D. Bernardus epistola 41 : Quia
incnlo oneroso, cibo gravi, et actione corpus debililante ad cursum.. ldeui etiam indicat Horatius vulcaslitate, inquit, dccorius, qum mundum de immundd
conceptum semine, de hoste domesticum, angelum de- T^ gatis, iliis, versibus (ln Arte Poetica):
nique de Iwmine facil ? differunt quidem inler se homo
Qui cupit optatam cursu contingere metam,
pudicus et angelus; sed felicitate, non virlute. Sed etsi
Mulla tulit, fecitque puer; sudavit, et alsit;
illius caslitas felicior, hujus lamen fortior esse cognoAbstinuit Venere et Baccho.
scitur. Sola est caslitas, qum in hoc mortatilatis
loca
et tempore stalum quemdam immortatis glorim reprmeodem alludere
senlat; sola inter nuptiarum solemnitatis solemnia movidetur
ad HeQuin et Apostolus
rem
.
beatm iliius resurreclionis
braeos xn, ubi- ait: Deponenles omne pondus, et cirvindical, in qua neque
cumstans nos peccatum, curramus ad propositum nobis
| nubent, neque nubentur, prmbens quodammodo in lerris ccelesiis illius conversalionis experienliam.
Similia
certamen, etc. In quibus verbis observet lector con|
. habet D. Hieronymus,
vel quisquis auctor sermonis
cursus el pugnoe,
junctam utramque
metaphoram,
k de Assumptione
B. Marise, et Auguslinus
lib. de
sicut et II Timoth. iv : Bonum
de qua hic agitur,
certamen certavi, curswn consummavi; et I Cor. ix :
f; sancta Virginit.
cap. 15.
b
ad Philippen.
m : 'Hjxwv
Nescilis quod hi, qui in sladio currunt; et, Omnis qui
Respicit'illud
|
Apostoli
:in agone contendil;
et infra : Ego igitur sic curro,
yap xa woXiTcujjta jv oupavotf vnap%ei. Pro quo Laiina
non quasi in incertum;
sic puano, non quasi aerem
_' iversio habet: Nostra aulem conversaiio in cmlis est.
i. Hieroriymus
vero siibinde legit (In Zachar. cap. m):
verberans,

277
somnum

DE COENOBIORUM
noclurna

INSTIT.

LIB.

VI. DE SPIRITU

FORNICATIONIS.

S78

delusi

vires minuant A peribit coram Domino. Quantum igifuf

fallacia,
iritegfitalis
a
multo tempore conquisiias,
larainis plurabeis
est munus, sine qua etiam illi qui cfarit Sub veTeri
renum contegant loca, quo scilicet melalli rigore
testamento, sacrificiis" typicis non poterant ihteresse;
obscenos humores
et qui bujus mundi corruplibilem
coronam cupiunt
genitalibus membris applicito,
Valeant inhibere : intelligentes se proculdubio
esse
adipisci, nequeunt coronari!
certamen
Vincendos, nec jam posse proposiium
. CAPUT IX.
si provisam pudicilise
demplis viribus adimplere,
Quantam semper cordis purilatem parare coram Dei
soliditatem fallax noxiae voluptatis
oculis debeamus.
imago corfuperit.
Itaque omni custodia cordis nostri sunt latebrse
CAPUT VIII.
primitus expiandae. Quod enim illi in corporis puriDe comparatione purificationis
eorum qui in terreno
tate cupiunt assequi, nos debemus eliam in arcanis
agone certamen habituri sunt.
Conscienlise possidere : in qua Dominus d arbiler
intellexiraus
Itaque si agonis mundialis
discipliatque agonotheta residens, pugnam cursus et certaminis nostri jugiter exspectal [speclat], ul ea quse
nara, cujus exemplo beatus Apostolus nos voluit
in propatulo horremus admitlere,
ne inlrinsecus
erudire, docens quanta in illa sit observatio, quanta
et
diligenlia,
quanta custodia : quid nos conveniet B quidem coalescere incauta cogitatione paliamur;
facere,

qua puritate oportebit custodire nostri corb

poris atque animae castitalem,
quos necesse est
quotidie sacrosanclis Agni carnibus vesci,
qnas

in quibus bumana cognilione confundimur,

ne occulta quidem conniventia polluamur. Quaelicet possit
hominum praeterire notitiam, sanctorum tamen an-

rieminem immundum

Dei scienliam,
omnipotentis
gelorum,
ipsiusque
latere non polerit.
quam nulla subterfugiuntsecreta,
CAPUT X.

conlingere etiam veteris legis

Iri Levitico namque ila prsepraecepla permittunt!c
carnes. Et,
cipitur : Omnis mundus manducabit
Anima quaecmnque comederit de carnibus sacrificii
salutaris quod est Domini, in qua est immunditia,
ALARDI

GAZ.EI

Quod sil indicium

e Cuius puritatis

perfectm et integrm puritalis.

hoc erit evidens indicium,

ac

COMMENTARIUS.
a De variis athletarum
nothetam , qui prsesens spectat,
et animos addit,
legibus et moribus, vide,
si lubet, Alexandrum ab Alexandro, et multa apud
prsemio proposito : cujus rei illustre exemplum haBudaeum in Pandect. De plumbi usu ,et elficacia ad
beturin VitaS. Antonii ab Athanasiodescripia.
Cum
Veneris impeius et fluxus cohibend.os, aiictor Plmiiis
enim S. Antonius diu cum doemonibus colluctatus,
naiural. Hist. Iib. xxxiv. capite decimo octavo (Lib.
et graviier ab eis vexatus fuissei, tandem radio lucis
mGenial.
cap. 9, et lib. v cap. 8; Cwlius Rodig.
affulgenterecrealus
praaseniiam Domini intellexit, et
G ex intirao pectore longa trahens suspiria, ad vidoLect. amiq. lib. xv cap. 6).
b Non necessitate credo absoluta, sed congruenti,
nem, quae ei apparuerai, loquebatur dicens : Ubieras,
bone Jesu ? ubi eras ? Quare non a principio affuisli, ul
ralione officii et prselaturae. Cum enim id tempbris
sanares vulnera mea ? Et vox facta cst ad eum dicetis :
plerique monachi, exceplo abbate, essent laici, aut
hic eram; sed exspeclabam videre ceriamen
ut alias
Anloni,
pauci certe ex iis ordinarentur
presbyteri,
tuum : nunc aulem quia decertando viriliter non cesdictum est, consenlaneum fuit ut qui aliis praeerat
abbas, quotidie coram fralribus Missarum solemnia
sisli, semper auxiliabar tibi. Et quae ibi scquuntur.
celebraret, et hoc praecipuo religionis officio in mo(Verba sunt Athan.)
e Hanc doctrinam
nasterio fungeretur : qua de re plura alibi dicenda
plurihus in locis inculcat Cassunt ( Vide coliat. 23 cap. 20). Unde colligo et Cassianus, ut cap. 20 hujus libri, ubi sic concludit :
sianum presbyterum exstitisse,
quod et Gennadius
Itaque hic est integrilalis finis, ac perfecla probalio,
et Trithemius atlestantur; et quolidianum,utdecuit,
si quiescentibus nobis titillatio voluptatis nulla subrepMissae sacrittcium celebrasse, in quo Agnus ille imserit, etc; et cap. 22 : Hucusque [eslinandum est
maculatus offertur, immolatur,
et sumitur. Quamnobis, et eo usque adversus animi molus, vel carnis incenliva pugnandum, donec ista carnis conditio necesquam exisiimem ipsum non in sua tantum pcrsona
ita locutum, sed aliorum etiam sacerdotum, quibus
siiatem naiurmexpteal, nonsuscitetvoluptatem.RursViS
ex officio vel voto incuraberet
collatione 12 cap. 7, ubi graduscastitatis recensens:
quotidie sacrosanctis Agni ccelesiis carnibus vesci, quod.fitin
Missae
Tertius, inquit, ne femineo vel leviter ad coneupiscensacrificio.
tiam moveatur aspeciu; quartus, ne vigilans vel simc Levitici
vn, secundum LXX.
Quemadmodum 1
plicem carnis perferat nlolum; quintus, ne cum memo
citatrursus
eumdem locum collat. 2i, cap. 5. Vulriam generationis humanm, vel tractatus ratio , vel
neces&ilas leciicnis ingesserit, subtilissimus mentem
gatus texlus nonnihil diversus : Anima polluta, qum
ederit de carnibus hostim pacificorum, qum oblala est
voluplarim aclionis perstringat assensus, sed velut opus
Domino, peribit de popuiis suis, etc. Ubi anima pro
quoddam simplex, ac ministerium humano generi necessarie contribulum,
homineaccipitur.
iranquillo ac puro cerdis eond
Agonothetes, sive agonotheta, est qui agoni, hoc
templetur inluitu, etc; sexlus castimonim gradus est,
ne illecebrosis phantasmatibus feminarum vel dorest, ceriamini praeest, vel qui certautibus praemia
miens illudatur. HactenusCassiauus, tiitn ex sua, lum
proponit. Hunc titulum Christo tribuit etiam D. Hieex aliorum senientia. Verum his et hujusniodi dictis
contra
ronymus (Lib. i c. 7), agens de virginiiaie
Jovinianum : Proponit, inquit, agonolhetes prmmium,
repugnare videtur ir> primis sententia Apostoli diinvitat ad cursum, tenet in manu virginilalis bravium,
ceniis (II Corinl. xn) : Datus est mihi slimulus carnis
eslendit purissimum fontem, et ctamitat: Qui silit,
mem, angelus Satanm, qui me colapluzet. Propter quod
veniat et bibat. Qui potest capere, capiat(Mcitt.Xix).
ter Dominum rogavi, ut discederel a me, etc. Et alibi
Eodem respexitApostolus loco praeallegato (Heb. xn),
rursus hujusmodi niotus carnis rationi repugmtnies,
monens ut aspiciamus in auctorem fidei el consvmmaaut eatn prsevenientes, lamentabiliter in se deplorat
torem Jesum, nempe taraquam ceriarainis nostri proehis verbis (Rom. vn) : Video aliam legem in membris
sidem ac prsemiatorem;
meis repugnantem legi mentis mem, el caplivanlem me
sicut solent currentes ac
. certanies in stadio respicere ad prsefectum et agoin lege peccati. Infelix ego homo! quis me liberabit dij

JOANNIS CASSIANI

879

plena probatio, si vel nulla imago decipiens quies- A

centibus nobis, et in soporem laxatis occurrat, vel
valeat
certe interpellans nullosconcupiscentisemotus
excitare. a Licet enim ad plenam.peccati noxam talis
commotio minime reputelur; tamen necdum perfectaemeniis

indicium est, necad purum excoctivitii

manifestatio , cura per fallaces imagines hujusmodi
operatur illusio.
ALARDI

GAZ^El

m
CAPUT

XI.

Quo vltio ilttisio noclurna procedat.

b

Qualitas enim cogitationum, quse distentionibus

diei negligenlius
custoditur,
probatur quieie nocturna, et idcirco c cum inlercesserit aliqua lalis illusio, non culpa somni credenda est, sed negligen-

COMMENTARIUS.

raorli et
membra; licet veris sectatoribus purilalis ad obtinencorpore morlis hujus ? Id est, de corpore,
dam eam nihil prmjudicel ista commoiio , quam hmc
peccandi affectibus obnoxio. Et tamen quis dubilet
solet inlerdum eliam per soporem necessitas excitare ,
lantum Aposlolum perfectionem
puritatis et castisciendum tamen est, quod ita si commota fuerint
moniae fuisse assecutum? Secundo repugnare etiam
videnlur gravissimae SS. Patrura, Augusiini prsesermembra, ad quielem propriam reducantur caslitatis
lim , auctoritates ac lestimonia, qtiibus passim assed ne cum
imperio, ut non modo cum nullo prurilu,
minimo quidem libidinis recordatione sedeniur. Et
seruut motus carnis in hac vita non posse penitus
. rursus in line ejusdem coliationis
exstingui. Sic enim Augustinus lib. conlra Juliantim B
(Cap. 16) : Hmc
est consummatio casiitatis,
ul vigilaniem monachum
cap. 5 : Concupisceniiam, inquit, quis ambigat posse
obleclatio libidinis niilla perslringat, et quiescenlem
iiiinMt, non posse consumi ?etD. Grcgorius in prinium
somniorum non [allatillusio
: sed cum dormienti tanRegum (Lib. v cap. 11, el lib. vi Moral. c. 27) : Non
tum per sopilm mentis incuriam commolio carnis -obrequidem tolli polest carni, quod lex carnis membra ncn
moveat; sed tamen lolli potest carni violenlia rnotiopseril, quemadmodum sine ulla titillatwne voluplalis
excitata est, ita etiam sine ullo pruritu corporis connis, ul relinquatur ei molus, stsd eidem motui omnis
delectationis obscenitas auferatur, et simptex motus
quiescal. Hucusque ajbbas Chaeremon, vel sub ejus
rion sit. Et
ille sit, in quo aliqua libidinis turpiludo
persona Cassianus. Agnoscit igitur etiam in viris
sive dormientibus,
moperfectis, sive vigilantibus,
post: Cum absiinentes quosque divina gralia perfecte
tum carnis et membrorum,
sed exutum et vacuum
remunerat, a corporalibus eorum motibus omnium obscenitalum aculeos iollit; sed eis ipsos motus naturales
oblectatione,
voluplate, consensu.
a
Paraphrastes : Quamvis tatis commotio (genitadeserit, ul tenlari semper possinl, vinci numquam
lium scilicei in somnis) iwn rtputeiur plene in culpossint, dum id deserit quod eis valde dispiicet; sed sic
debilitat quod deseril, ul prmvalere victoribus non perpam, etc. Agiinr enim hic de hujusmodi molihus, seu
miltal. Sic Gregorius. His accedit definitio eoneilii
dnrmientimotionibus, quae quiescenlibus,
idest,
Tridentini
bus, et in spporem laxatis ex quodam insomnio, vel
(Sess. v), qua dicimr manere eiiam in
ut palet tum ex verbis prseceillusione, contingit,
baplizalis concupiscenliam, eamquead agonem, id est,
deniibus , lum ex cap. sequenti. Sic eti;im abbas
certamen,m nobisreliclam, sic tamen,ut nonconsenlienlibus, sedper gratiam ChristiJesuviriliterrepugnan Ciiseremon superius citaius (Coll. \1cap. H) : Licet
veris secialoribus purilalis ud oblinendam eam nihil
tibus nocere non valeat, quin immo ad coronam muttum
prmjudicet ista commotio, quam hmc solel inlerdum
prosit. De qua itidem carnis ei spiritus repugnantia
etiam per soporem necessitas excilare. Et simililer de
late et ex professo agit Auctor collatione qtiarta, quse
et
illusione nocturna (Cap. 7, ibid.) : Licel hanc ludifide concupiscentia carnis et spirilus iuscribittir;
cationem peccato esseobnoxiam non credamus, concucollalione 23, de eo quod dicit Apostoius : Non quod
piscentim tamen adhuc medullitus laiitanlis indicium
volobonum, hocfacio, elc. Ut igitur haec concilientur,
est. Porro coramotiosive
litilbuio carnis involuntapie, quoad ejus fieri polest, exponendus est Cassiaria , sive in somnis, sive iu vigilie contingat,
cum
nus, qui pietati cum primis suiduisse cognoscitur :
mere naluralis sit, et ex corporis habittidine ac disprimtim quidem , ut id velit dicere, perfectum hoDei gratia idfaciente,
ad eum castitatis
minem,
positione, seu ex cibi poiusve qualitate, aut nalurse
necessitate proveniat,
non modo peccati raiionem
gradum posse pertingere, in quo consiitutus concunon habet, sed et meriti occasionem praebet, si vopiscentiae stimulos vix ac ne vix quidem sentiat,
luntas ei repugnet, et nullo modo consential.
Hinc
perinde ac si ejus incentiva omnino essentexstiiicia;
D. Augusiinus lib. i de Civit. cap. 25 : Si, inquit,
quod ahbas Chseremon significat (Collat. 12 cap. 12),
illa concupiscentialis inobedientia, qum acihuc in memcuin ait : Magna ac mirifica sunt, nec ulli hominum,
bris moribundis habiiat, prmler noslrm voluntalis lenisi his tanlum qui experli sunt, nota, qum Dominus
gem, quasi lege sua movelur, quanto magis absque
fidelibus suis adhuc in isto corruptionis vasculo constiDe quibus Proculpa est in corpore non conseniieniis, si absque culpa
tulis, ineffabili liberalilate largitur.
est in corpore dormientis! lta Auguslinus. Potest aupheta (Psal. cxxxvm) : Mira opera tua. Et p;tulo
posl: Quis enim non obstupescal opera Dei, cum illum D lem hujusmodi carnis commotio, seu prurigo , esse
voluniaria , vel in se, vel in sua cau.^a , et ealenus
ignem iibidinis,
quem naluralem antea et velut inexpeccati rationem habei, qtialenus contra vel prseter
stinguibilem esse credebal, ita refriguisse persenserit,
ul ne simplici quidem corporis motu se senlint incitari ?
legem honeslatis, directe vel indirecte voluniaria ;
Sic ille. Et quidem aliquibus hoc donum fuisse concumque plerumque sit quaedam inchoatio seu disposilio ad pollutionem,
inde sumendum de ea indicessum nerao dubitat,
qui vel tenuiter sanclorum
: cujusmodi donum etiam in
cium : proinde consulenda quaede pollutione
dires gestas alligerit
centur in Collatinnibiis.
Sereno abbale praedicat Cassi;nus (Collal. 7 c. 2 et
b
coll. 12 c. 7), et nos ibidera alia exempla subnotaviDiouysiana paraphrasis : Noclurna quiele moustralur quatibus disiractionibus
mus. Deinde iicet Cassiauus videalur velle abrogare
cogilationum negliin
etiam
in
dormientibus
die.
Porro
de illusionibns
et
omnem mutionem carnis,
;
gentius evagemur
nihilominus ipsemel haud obscure significat in pernocturuis,
polluiionibus
earumque causis, agilur
fectis etiaui viris remanere sensum aliquem bujusplenius collat. 22 cap. 5 et sequent.
c
modi raotionum, quem non pulat de casiitatis perHujusmodi nocturuas illusiones et somniorum
ludibria ex auteactae'vitas aclibus el cogitationibits
fectione quidquam detrahere. Sic enim aitin ipsamet
sibi residua, eL subinde occurrenlia, ctiin geiuiiu dcollatione in qua adeo severus est adversus carnis
stimulos (Collat. 12 cap. 11) : Quod autem per hoc
plorat, ei. ab iis liberari expetit D. Augustiniis ui libris Confessionum (Lib. x cap. 50) : Adliuc, inquu,
inevilabilem commolionem carnis asseritis, quod urina,
vivunt in memoria mea lalium rerum imagines, quai ibi
cum vesicam jugi stiUatione repteverit, qukta imcitet

DE COENOBIORUM

281

INSTIT.

LIB.

VI. DE SPIRITU

FORNISATIONIS.

282

morbi Acognoscens,
illic curam adhibuit
unde
tenporis
prsccedentis , et manifestatio
medicinae,
latentis intrinsecus,
noctis hora
causas raorbi principaliter
noverat emanare : Quiquem non primitus
sed intimis
animae reconditum
fibris ad
comque, inquiens, viderit mulierem ad concupiscenpariuriit,
dum eam, jara moechatus est eam in corde suo
cutis superficiem somni refectione produxit, arguens
b Petulantes ocnlos notans, non lam eos
occultas aestuum febres, quas per totum diei spatium
(Maiih. v).
: ut solent
interiorem
noxiis cogiiaiionibus
sensum, qui officio
arguit, quam illtiui
pasti contraximus
tia

malsC quoque vaietudines

non ea colligi
corporum
sed negligentempestate in qua videntur emergere,
tia suni praeteriti temporis acquisitae , quo pastus

eorura

escis saluti contrariis

quis imprudenter
mores sibimet, lethalesque conlraxit.

creatore

CAPUT
Quod
v

carnis

purilas

noxios

cordis

utilur

ad videndum.

aegrum ct sauciura libidinis

dura videt : beneficiura

hu-

concessum,

Cor namque est

telo quod ad concupiscen-

intuitus

suo vitio

recte

ad operum

sibimet

pravorum
reconditum

et in semetipso
contorquens,
occasione
morbum contemplationis
concupiscenliae
ldcirco
salutare
producens.
ergo huic praecipitur
ministeria

XII.

sine munditia
obtineri.

male

nequeat

cujus vitio pessimus languor visus occaOmni custodia

Non enim dicitur,
procedit.

mandalum,
sione

principaliler
Ioeoque humani generis creaior et conditor Deus, 2 serva oculos tuos, quos ulique oportuit
custodiri, si ex ipsis concupiscentioe prodiret effectus;
opificii sui naturam prae omnibiis emendationemque
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

consueludo mea fixit, et occursant mihi, vigilanti quidem carentes viribus, in somnis aulem non solum usque
ad detectalionem , sed etiam usque ad consensionem
faclumque simillimum. Eilanlum valel imaginis illusio
in anima mea, el in carne mea, ul dormienli falsa visa
persuadeanl quod vigilanli vera non possnnl. Numquid
tunc ego non sum, Domine Deus meus? Et tamen tantum inlerest inter meipsum et meipsum, ul inlra momentum quo hinc ad soporem transeo, vel huc inde
retranseo. Ubi est lunc illa ratio, qumtalibus suggestionibus resislil vigilans; et si res ipsm ingerantur,
inconcussus maneo? Numquid
claudilur
cum oculis?
cum sensibus corporis? Et unde smpe
Numquidsopilur
etiam in somnis resislimus, nostrique proposiii memores, atque in eo castissime permanenles, nullum lalibus
adhibemus assensum? El lamen tantum inillecebris
terest, ul cum aliter accidit, evigilantes ad conscientim
requiem redeamus, ipsaque distanlia reperiamus nos
non [ecisse, quod tamen in nobis quoque modo faclum
f,
esse doleamus. Numquid non potens est manus tua, ^
Deus omnipotens, sanare omnes languores animm, atque abundantiore gralia lua lascivos motus eliam mei
soporis exslinguere? Augebis, Dominemagismagisque
in me munera tua, ut anima mea sequaiur me ad le
concupisceniim visco expeditar, ul non sit rebellis sibi,
atque ut, in somnis eiiam, non solum non perpelret
islas corruptelarum turpitudines per imagines animales
sedne consential quidem. Nam
usque ad carnisfluxum,
ut nihil tale vel tantillum libeat, quanlulum possit nutu
in caslo dormientis affeclu, non lantum
cohiberi,etiam
in hac vila, sed eliam in hac mlale, non magnum est
Omnipotenti,
petimus et
gui vales facere supraquam
Hoec D. Angustinus,
non minus docle
inlelligimus.
insomniis quae
quam pie, de nocturnis illusiouibuset
Ubi "nota magnum
pias mentes non raro alflignnt.
discrimen inter hominem vigilaniem
et dormienlem
aut illecebris
in hujtisinodt
illusionibus
de
carnis,
quo alias. Quod autem aitinitio,
hujusmodi imagines
subinde
in
mo- D
rerum turpium
somnis occurrentes
vere non solum usque ad deleclalionem , sed etiam
sic deusque ad consensionem faclumque simillimum;
bet inlelligi,
quia videtur hoino inierdum consentire,
non soluin secundum imaginationem
, sed etiam secuudum disciirsum
intellectus
et ratiocinium
, licet
revera non consentiat,
quia non habet omnino libermu rationis usum, et facultaiem,
ut docet D. Thomas prima parte q. 84, art. 8.
" Scite D. Hieroiiymus
in hunc locum Matthsei:
Inler wi&o; et KpaituHnav, id esl, inler passionem et
propassionem huc inlerest, quod pissio reputalur in
vilium;
propassio, licet inilii
cuiparn habeal, lamen
non.lenetur in crimine. Ergo qui viderit mulicrem, et
liic propassiont wtunsits
miina ejus fuerit titiltata,

tst; si vero consenseril, tt de cogilatione affectum fecerit, de propassione transivit ad passionem, et huic
non volunlas peccandi deest, sed occasio, Quicumque
id est, si
igitur viderit mulierem ad concupiscendum,
aspexerit, ut concupiscal, ut facere disponat, iste recte
dicitur eam motchari in corde suo. D. porro Augusti-.
nus in Regula ila suos clericos Hegulares admonet:
in aliquam
Oculi veslri elsi jaciantur
feminarum,
in
nullam.
enim
Neque
quando proceditis, fefigantur
minas videre prohibemini,
sed appetere, aut ab ipgis
appeli velle, criminosum est. Nec solo taclu et affeclu,
sed aspeclu quoque appelitur, et appetil concupiscenlia
Nec dicalis vos habere animos pudicos, si
feminarum.
habeatis oculos impudicos, quia impudicus oculus impudici cordis est nuntius, etc.
b De ocnlorum petulaniia, seu lascivia coercenda,
D. Hieronymus
vel quis aucior, in cap. iv Lamenlationum Jeremiae : Cum per incuriam. ail, aspectus
paiefaclus [uerit tenlationi adilus, vix tranquillilatem
inveniel animus iurbatus,
nisi illi subvenerit divinm
pietatis inluitus. Hinc esl quod B. Job ait: Pepigi
fmdus cum oculis meis, ul ne cogitarem qnidem de
virgine (Job. xxxi). Ut enim cogitaliones cordis caste
servare posset, (cedus cum oculis pepiyit, ne prius incaute aspicerel, quod postmodum invilus amaret. Valde
namque esl, quod caro deorsum trahit; et semel species
formm cordi per oculos alligata vix magni luctaminis
manu solvitur. Ne ergo qumdam lubrica in cogilalione
versemus, providendum nobis esl; quia intueri non debet, quod non licei concupisci. Ui enim munda mens
in cogitalione servetur a lascivia voluptatis sum, deprimendi sunl oculi, quasi quidem raptores ad cutpam.
conligissel (Gen. xxxi),
Neque enim Eva lignumvelilum
nisi hoc prius incaule respiceret. Scriplum quippe est:
Vidit mulier auod bonnm essel lignum ad vescendum,
et pulchrum
oculis, aspectuque delectabile, et tulil de
et comedit. Hinc ergo pensandum est
fructu illius,
quanto debemus moderamine erga illicita visum restringere, nos qui morlaliter vivimus, si et maler viventium
per oculos ad morlem venit. Rinc eliam sub Judmm
voce, qiim exteriora vivendo concvpiscens, bona interiora perdiderit,
prophela dicit (Thren. iv): Oculus
meus deprmdalus esl animam meam. Concupiscendo
enim visibilia, invisibiles virlutes amisit. Qum ergo interiorem sensum per exleriorem visum perdidil,
per
nobis
oculum corporis periulit prmdam cordis.^Unde
ad custodiendam cordis munditiam,
exlernorum quoque sensuum disciplina servanda est. Nam quantalibet
gravilale mens vigeat, carnales lumen sensus puerililcr
et nisi inlerioris
exlerius perslrepunt;
gravilatis ponad
dere et quasi juvanti quodam ardore refrenentur,
fluxa quwque et tevia' mentem enervem trahunt. Hrec
ipse.

JOANNIS

283

CASSIANI

284

enim amplius oculi qnam simpiex animse prae- A malorum ad eas personas exinde subtiliteT devolvat
bent visionis officium;
sed dicit, E Omni cuslodia
ac praecipitet mentem, per quas noxias cogiiationes
imserva cor iuum (Proverb. iv) : illi polissimum
Quamobrem illius praecepti jugiter
possit inserere.
meminisse debemus: Omni cuslodia serva cor tuum;
posita medicina, quod ubiquc abuti potest oculorum
ministerio.
et e secundum
Dei principale
mandatum
sollicite
CAPUT XIII.
noxiura caput (Genes. m), id
serpentis observare
iiihil

Exsurgentes

primum cogilaliones carnales

repellendas esset

illico

Hsec erit
ut

igilur purgationis
hujus prima custodia,
cura menti nostrse memoria
sexus feminei per

subtilem suggestionem diabolicsecallidilatis

obrepseb
rit,
primum recordatione
proeraissa malris, soroseu certe feminarum
rum,
sanctarum,
parentum,
quanlociiis
extrudere
immorati,

malartim principia,
est, cogitationum
quibus serpere
in animam
nostram diabolus tentat;
ne si caput
cor noslrum, reejus per negligentiam
penetraverit
asscnsus
liquum ejus corpus, id est, oblectationis
illabalur.
si fuerit
Qui proculdubio
intromissus,
morsu virulenlo menlem interimet captivatam. Emer-

gentes eliam pcccatores terrse nostrae, id est, sensus

carnales in matutinis
sui ortus nos oportet exslineam de nostris
recessibus
[sensibus]
f allidere filios
festinemus : ne si fuerimus in ea diutius
guere, et dum adhuc parvuli sunt,
c occasione sexus semel
d illex B Babylonis ad petram (Psalm cxxxvi). Qui nisi, dum
indepti
ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

a D. Bnsilius in
num malarum principia
elidere, hoc est, eis stalira
Regulis fus. disput. (Qumsl. v):
et sine cunclatione
resistere, ei assensura non praeOnmi, imiuit, cuslodia cuslodiendum est cor nostrum,
sensu dici potest praeceptum
bere : quo quidem
neque paliendum ut assidua de Deo cogiialio ex animis nostris elabalur, neve eorum qum mirabilher ab eo
sub
quoddam, sive mandatom Dei, etiam principale,
illis verbis taciie coniineri (Vide supralib. iv c. 37).
facta sunl memoria coniaminetur per futiles cogilatiof Alludit
illis verbis Psal. cxxxvi:
Filia Babynes; conlraque illud agendum assidue, al ex perpelua
ac purissima recardalione impressam in animis nostris
lonis, misera: bealus, qui tenebit et allidel parvulos
tuos ad petram! In quoe commentans divus Angustivelul indelebile aliqubd
piam de Deo cogitationem,
nus ita scribit:
Qui sunl parvuli Babylonis? NdscenSiquidem hmc est ratio per
signum circumferamus.
tes malm cupiditates. Quando nascitur cupiditas, cum
quam ergaDeum acquiri charilas coiuuevit, qumsimul
cum ad observanda Dei mandala nos excilet, tum viparvula est, anlequam robur accipiat, elide illam. Sed
cissim quoque ab iisdem ipsa ad perpetuitatem stabilis
times, ne elisa non moriatur ? allide ad pelram, pelra
auiem est Cliristus (l Cor. x). Eodera modo divus
conservelur.
Quod ila es&e docet Dominus ipse, qui
Eustochium
admonens his
Hieronymus
virginem
quidem modo dicit (Joan. xiv) : Si diligilis me, manverbis (Episl. 22): Nolo sinas cogitationem crescere;
data mea servate: modo vero : Si prmcepla mea servadum parvus est hoslis, inlerfice : nequilia, ne zizania
verilis, manebilis in dileclione mea. Et quod efficacius
etiam possel commovere : Sicut ego mandata Palris
crescant, elidalur ik semine. Et post pauca : Quia
enim impossibile est in sensum hominis non irruere
mei servavi, el maneo in ejus ditectione. Haec B.isilius,
et quae sequuntur.
Vide in eamdem sententiam p innatum medullarum coc%rem, ille laudatur, ilte prmdicatur beatus, qui ut cwperit cogitare sordida, staiim
sermonem D. Bernardi
in parvis quadragesimum
sextum.
interficit et allidil ad peiram. D. eliam Benedictus
h Proemissa, id
sive exercilia boest, prius immissa (Vide collat.
(Cap. 4 Regulm) inler insirumenta
norum operum posuit : cogilationes malas cordi suo
xix, c. 16). Sensusetiirn estquem Dionysius hacsua
advenienles mox ad Christum allidere et seniori spiriQuando memoria
paraphrasi paulo clariorem reddit:
tuali patefacere. Quibus verbis duo singularia rememenli nosirm, per subtilem
sexus feminei occurrerit
dia et antidota adversus pravas et noxias cogiiatiodiabolicm suggeslionis calliditalem,
inunissa primo renes complexus
cordalionc
est : quorura primum
matris, aut sororum, sive parentum, aut
est, earum
initia seu primos motus
cerle feminarum sanctarum, feslinemus eam celeriler
supprimere,
eisque obexlrudere de cordibus noslris; ne si diulius in ea imorientibus viriliter
ojisistere, quod est caput serpentis conlerere,
et filios seu parvulos
ad
moremur, etiam niliil tmsionis perpessi occasione sexus
Babylonis
aut sanclarum
tamen
alterum, superiori vel seniori spipetram allidere;
propinquarum,
personarum,
rituali eas palefacere. De quo etiam alibi ait (Cap. 7
exinde devolval sublililer
alque prmcipitet mentem ad
eas personas per quas possit inserere cordi cogilaliones
Regutm) : Quintus humililalis
gradus est, si omnes
nocivas. Sic ille. Solel euim diabolus ut meniem nocogilationes malas cordi suo advenientes, vel mala a se
absconse conypiissa, per humilem confessionem abbati
siram noxiis imaginibus el phantasiis sexns feminei
non celaveril suo. Quod docuBientum
eiiam ab illis
ac ingerere
occupet et detineai, subinde immittere
seu recordaiionera
Patribus et antiquioribus
raonachis accepium videaut soromatris,
cogitationem,
fuisse refert
rum, aut sanclariim feminarum;
tur, quibus hunc morem et disciplinam
quibus in animum
admissis, cum ab illis minus caveamus, sensim ad D Cassianus (Lib. iv c. 9), ut juniores primum instruealiarum nmlieruin
rentur nullas penitus cogitationes prurientes in corde
;aut rerum turpium
cogitationes
nisi qtiantocitis
sed confeslim, ut exorlm
devolvamur,
perniciosas
primam
perniciosa confusionecelare;
iillam suggestionem diabolicse callidiiatis
eas suo palefacere seniori: nec super earum
repellamus.
fuerint,
c Id est, anirao
concepti seu in aniraumadmissi.
judicio quidquam sum discretioni committere, sed illud
d
m ex antecedentibus
et secredere malum esse, vel bonum, quod discusterit ac
Nempe diabolus,
illex enim malorum
senioris examen. Qua ratione fit, ut in
quentibus
colligitur;
dicitur,
pronunliaverit
illicil
et provocat.
nullo circumvenire juvenem caitidus inimicus, velut
Unde
quia semper ad malum
et Satan et tenlator
nec ulla fraude
m et iV,
appellalur
(Malih.
inexperlum
ignarumque prmvaleai;
I Thes. III).
decipere, quem prmvidel non sua, sed senioris discree
Dei mandatum salis improprie
Principale
ap' tione muniri, et suggesliones suas, vel ignita jacula,
non
pellare videtur illud quod de muliere ad serpentem
qumcumque in cor ejus injecerii, ut seniorem celet,
sive diabolum dictura est, Genes. m.. El ipsa conteposse suaderi. Vide collat. 2 cap. 11 et seq., ubi de
ret caput tuum. Conterere autem caput serpentis,
et patefactionis
utililate
revelationis
cogitationum
et msigni mifaciendse pleoius agimr,
vel, ut ipse citat ex ver.sione Septuaginta, observare
senioribus
eadem. cpmprsbalur
( Vide Turrecremat,
eaput serpeniis, moraliter
inlerpretaiur,
cogitatu>- : raculo

DE COENOBIORUM

85

INSTIT.

LIB.

VI. DE SPIRITU

286

FORNICATIONIS.

credilur
acenecati, adulti per conniven- - A tiam; in omnibus enim istis virlutibus
tiam in pernieicm nostram validiores
infert etmanifeste
insurgent, aut ;
quiri sanciificaiio;
desjgnat quid
* Haec
certe non sine magno gemitu ac labore vincentur.
voluerit
proprie sanctificalionem
appellare.
Dum enim fortis scilicet spiritus noster domum suam i
est voluntas Dei, sanctiflcatio
vestra; ut abslineatis
c ut sciat
custodit armatus,
recessus cordis sui Dei limore '
vos, inquit, a fornicatione,
unusquisque
in pace erit omnis substantia
vestrum vas suum possidere in sanctificaiione
et hoejus ;
communiens,
laborum ac virtutes
sicut et gentes qux
(Luc. xi): id est, emolumenta
nore, non in passione desiderii,
tenerrimi

fuerint

suijt,

ldnge tempore
veniens vicerit

conquisitae.-Si
eum, id est,

autem
diabolus

fortior

super-

cogitationum

Deum (I Thes. iv). Vide quibus eam laudibus

honorem vasis, id est, corporis nostri,
prosequatur,
eam appeIlans.Igitur,econtrario,
et sanctificationem
ignoranl

in quibus confldebat,
consensu, arraa ejus diripiet
id est, memoriam
vel timoreni
Scripiurarum,
Dei,
et spolia ejus dividet, virtutum
scilicet meriia per

qui in passione desiderii est, in ignominia et in imversamunditia consistit, et alienus a sanctificatione

contraria

lur.

vitia

quseque dispergens.
CAPUT

Tertio

moniam

XIV.

quoque post pauca iuferl, rursus sanctiNon enim vocavit

nos
eam pronuntians.

sed in sanciificationem.
ItaDeus in immunditiam,
laudem studeamus texere castilatis,
sed
B que qui baec spernit,
non horainem
sed
ejfeclum ejus exponere.
spernit,
Et ut cuncta prseteream,
suum sancium
in
quae in sanclis ScriptuDeum, qui etiam dedit Spiritum
ris ob Iaudem virlutis
nobis (Ibidem). Auctoritatem
hujus inserta sunt (non enim
praeceplo suo inviolamihi propositum
est laudem texere caslilatis,
id est, quse
sed
dicens : Qui hsec spernil,
bilera junxit,
de qualitate ipsius, vel quemadmodum
de sanctimonia
acquiri vel
proefatus sum,non hominem spernit,
Quod

non

custodiri

quive sit finis ejus, Patrum tradiunam tantummodo

explicare),
ponam beati

hoc est, me qui hsec prsccipio, sed Deum, qui in me

loquitur,
qui etiam Spiritui suo sanclo cor nostrum

Pauli apostoli sententiam,

qua pateat qualiter illam,
a virtutibus
Thessalonicensibus
scribens,
pVaetulerit

verbis ac
deputavit. Cernis simplicibus
laueam proeconiis quanlisque extulerit
purisquibus
huic sanctificationem
proprie
dibus, primura virluti

lionibus

universis,

debeat,

tali eam verbi

nobilitale

CAPUT
Quod specialiler

commeudans.

tribtiendo;

XV.

castitalis virlus ab Apostolo sanciimonia nuncupetur.

Hoec est, inquit, voluntas Dei sanclificatio

vestra.
Et ne forte dubium nobis relinqueret
vel obsctirum,
voluerit appellare,
utrum
quidnam sanctificationem
jusiitiam,

an charitatem,an

habitaculum

hurailitatem,
ALARDI

an patienGAZ^EI

deindeper

hanc asserens vas nostri

liberandum;terlio
porisabimmunditia
in honore-sit
et contumelia,
ignominia
tione

cor-

quod, abjecta
etsanctifica-

; postremo, quae summa estperfecti

ac beatitudinis
remuneratio,
per hanc habi-

mansurum

proemii
( latorem
Q

pectoris

noslri

sanctum

fore Spiritum

desi-

gnavit.
COMMENTARIUS.

tract. 29 in Regul. D. Bened. c. 21). Porro his duohoc loco ab Apostolo proprivataet
peculiari virtule,
luxuriae conlraria;
bus remediis addi potestet lertium, immo primum ac
pronempe castitaie accipisatis
babiliter ostendit Cassianus duplici argumento : pripraecipuum, quod et Cassianns his verbis expressit
rho quia subdit Apostolus velut explicationis
cap. 23 hujus libr.) : Si Deum non solum segraiia:
(Infra,
ut sciat unusquisque
cretorum acluuin nostrorum, verum etiam cogitaiionum
Vl abslineatis vos a fornicalione,
et honointernarum diurnum pariter nocturnumque inspeclorem
veslrum vas suum possidere in sanclificalione
esse et conscium cogitemus, ac pro omnibus qum in
re, elc ; quibus verbis aperte indicat in quo consisicul pro factis el operibus
a fornicanostro corde versanlur,
stat illa sanctificatio,
nempe inabsiinendo
rationem nos ei reddiluros
esse credamus.
munus
castitalis;
tione,
etc, quod est proprium
nostris,
Plura hac de re inferius, ad cap. 21.
secundo quia paulo post etiam pro ratione subjungit:
a Non
et absoluie,
sed secundum rased in
Non enim vocavit nos Deus in immunditiam,
simpliciier
tiones et praerogativas
sancliiatem
quas sequenli capite exponit.
sanctificationem.
Qua antithesi indicat
Habent enim singulae viriules
proprias excellentias
nihilque aliud esse quam mundpponi immunditiae,
diversorum
diiiam cordis, de qua infra.
generum, quibus se riiuuio excedunt et
c Qtiidam vasis nomine
uxorem cujusexceduntur;
quo fit ut quae una ratione videltir
inlelligunt
aliera ratione sit iofetior.
Posset qui->
praestanlior,
ijue, seu corpus uxoris
(August. de Nupt. et Goncudem ex D. Thoma aliter exponi.
Nam propositaa
hisc. c. 8): pro quibus facit locus huic valde similis,
sit maxima virtulumi
I Petri lii : Quasi infirmiori
vasculo muliebri
quaestioni : Utrum virginitas
imperlientes honorem.Alu,
inter quos Cassianus, interprerespondet (2-2, q. 152, art, 5) esse excelleniissimam,
j.
sed ia genere casiitaiis,
lantur proprium cujnsque corpus. Sic enimaccipitur
quia trariscendit,
inquit,
caslitatem vidualem et conjugalem; qua ratione D. Cy1 Regum xxi : Et fuerunt vasa puerorum sancla; quo
vocal eam florem eccleiv : Habentes
eiiam. inodo exponunt illud IlCorinlh.
prianus (Lib. de Virginita.)
siaslici germinis, decus et ornamenlum gralim spiriluathesaurum istum in vasis ficlilibus, id est, fragili lioc
at non esse
tis, illuslriorem
poriionem gregis Christi,
corpore; quse quidem expositio plausibilior
apparet,
cum constet nec virtutum quod sententia Apostoli
excelleniissimam,
sit, spectans
simpliciter
generalis
tibuS theologicis,
nec religioni,
tum qnod hsec
nec martyrio
omnes fideles, non solum uxotaios,
posse
et
addiia videanlur ad explicalionem
sequiparari, nedum praelerri. Verum prior expositid
paraphrastice
huic loco et meuti Auctoris magis congruit,
ut patet
enim vas,
declarationera
Possidere
praecedentium.
intuenti.
et honore,
hoc est, corpus suum, in sanctificaiione
k
Graece ayiacrpLoi;, pro sanctitate,
omni
Sanctificatio,
?; riiliil aliud est quam abstinere a fornicationeet
sive sanctimonia, sicut et justiflcatio
suillicita
carnis imranditiam
pro jtistilia
volupiate,
omnemque
mitur. Quamvis vero sauctitas pro omni virjute seu
devitare, quod castitatis proprinni esse nenio anibivirtutum plerumque
taraen
accipialur,
cemplexione
git.

287

JOANNIS

CASSIANI

288

XVI. i

A clibanus carnis nostrae, quem rex Babylonius incentivis suggestionura carnalium succendere non desiDe alio Apostoli lestimonio super eadem sanctimonia.
Et licet ad'flnem libelli tendat oratio, aliud adhuc
stit, descendente in corda nostra rore sancti Spirisimile huic prsetermissum
ejusdem apostoli testimotus, exstinguatur.
nium ponam. Ad Hebrseos namque scribens : a PaCAPUT xvm.
cum oranibus, et sanciimoCaslitalem niti humilitale, et scientiam caslitate.
cem, inquit, sectamini
Deum (Hebr. xn). Hic
Ut enim hanc seniores aiunt apprehendi non posse,
niam, siue qua nemo videbit
c nisi
in corde fundamenta fuerint
quoque evidenler sine sanctimonia, quam solet inteprius huraililatis
ita nec ad fontem quidem verse scientise
collocata;
gritatem mentis, vel puritatem
corporis appellare,
CAPUT

Deum penitus videri non posse; siquipronuntiavit

dem et hic similiter
infert, eumdera sensura explanans: Ne quis fornicator aut profanus, ut Esau.
CAPUT
Quod spes sublimioris

XVII.

prmmii debeat cuslodiam

talis augere.

casti-

Itaque quantum sublime ccelesteque est praemiura

tanto gravioribus
adversariorum
insidiis
castilatis,
propeusius nobis est, non solum continentia corporis, verumetiam
contritio corb ut
dis assiduis orationum
gemitibus adhibenda,
lacessitur.

Et

idcirco

ALARDI

GAZ.EI

donec penetralibus animae

perveniri posse definiunt,
noslrae radix vitii hujus insederit:
et possibile quidem esse integritatem
sine scientise gralia reperiri,
d
vero scientiam spiritalem sine inlegriimpossibile
tatis castimonia possideri. Quia et diversa sunt dona,
et non omnibus una gratia Spirilus sancti trihuitur,
B sed ad quara se unusquisque studio vel industria
sua dignum aptumquC praebuerit.
Denique cum in
omnibus apostolis sanctis virtus integritatis
perfecla
fuisse credatur, abundanlius tamen scientise donura
in Paulo, quia se ad hanc aptum solerti
studio atque industria praeparavit.
exuberavit

COMMENTARIUS.

" Probat Cassianus alio

amittere, et aliud oculis comminari, aliud prmbere laApostoli lestimonio caslide qua superiori capite; quod
latis prserogativam,
clui:sicin
animo virginali,
rore cmlesti et jejuniorum
ei proprietribuatur;
et in humano corscilicet sanctitas etsanctificatio
frigore calor puellaris exstinguilur,
et prae
conversatio. Haec eleganet ipsa hoc titulo sanctimonioe
pore angelorum impetralur
peculiariler
ometur. Sanctimoniam
auiem hic
cseteris virlutibus
ter et aptissirae ad hunc lncum divus Hieronymus.
c Virtulum,
Vocat Apostolus
et
quam supra sanctiGcaiionem,
inquil :D. Bernardus (lib. v de ConsiGraeco vocabulo, ayiacrpov; eamdem
utrobiqueeodem
deral.), bonum ac slabile fundamenlum est humililas.
vero esse mnndiiiani
ait
Et D. Augustinus (lib. i de Verb. Domini, serm. 10) :
cordis, de qua Doininus
Matlhsei v : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum
Cogitas magnam fabricam constiluere celsitudinis ? de
Peculianter
tavidebunt, satis indicat clausula illa : Sine qua nemo
fundamenlo prius cogita humilitaiit.
Deum videbit, quam senientiam Domini spectavit Amen et speciali ratione, eaque duplici, dici potest
castitatis : primo quia vera humilitas
postolus. Unde et aliis Scripturse locis, praeserlim _ fundamenium
'-'
facit ut ad Deum recurramus pro continentioe et casanctitas, sive sanctiinonia,
pro castiapostolicis,
mentis et corpnrisaccipiiur,
ut I
late seu puritate
stitatis dono obtinendo et conservando,
juxta illud
Cor. vu : Ul sil sancla corpore et spirilu. At Ephes.
Sap. vin : Cognoviquod non possem esse continens, nisi
iv : Ut sit sancla el immaculala. Al Rom. vi : ExhiDeus det;adii
Dominum, et deprecatus sum. Secundo
bete membra vestra servire justitim in sanclificalionem.
quia humilitas docet non esse de casiitate aut virgieadem claustila aliam castitatis
et
nitate gloriandum,
nisi in Domino; nesimilessimus
Continet
porro
fatuis illis virginibus
munditiae praerogativam, eique peculiarem et valde
(Matih. xxv) qum, ul aii divus
seu aplitudinera
nempe facnltatem
Gregorius (Homil. 12 in Evangel.), dum d&iirginitate
coogruentem,
Nam ut nihil
sua gloriam foris expetunl, oleum in vasis suis habere
Deum videndi
atque contemplandi.
ideoque a nupiiis sponsi ccelestis exneglexerunt,
seque obnubilat hebelatque meulis oculos atque tursic ens e dicludi meruerunt.
Unde meriio dicit idem Gregorius
pitudo et immunda carnis delectatio,
verso castitas, praecipue virginea, quam maxime pu(lib.\i Moral., cap.25), nullamesse castitalem carnis
riflcat aptosque reddit contemplationi:
quo iu genere
quam non commendal humilitas mentis. Nullam, id
visio Dei principem obtinet locum, ea nimirum
qua
esi, nullius meriti et pretii apud Deum. Et divus Bersed mngis nenardus : Laudabilis, inquit, virginitas;
Deus per essentiam videtur, quod Scriptura appellat
isla prmcipiiur :
cessaria humilitas.
Illa consuliiur,
videre sicuti est, et videre facie ad faciem (I Cor. XIH).
b Pulchra allegnria historiie Danielis (Dan. m), de
sine humililale, audeo dicere, nec virginitas Marim placuissel. Et infra (Serm. 1 super Missus est): Eisi platribus pueris in fornacem ardentem
conjeclis : quicuit ex virginilate, lamen ex humilitule concepil.
bus intactis etillaesis, ac velnti quodara rore ccelesti
d Scientiam
laudantibus
et benedicentibus,
vocat, rertim spiritiialiuin
JJ
spirit.ilem
perfusis, Deumque
et salutarium cogniiionem
cum pietate conjunciam,
Involvil flamma multos ministros regis Ba6ylonii, qui
etiam atiigit divus
ut alibi dictum est (lib. v, cap. 33), quoe inler dona
eam incendebant.Quamallegoriam
Spiritus sancti ab tsaia et Apostolo numeratur (Isa.
Hieronymus epist. 8, ita scribens: Advertum juvenes
et puellas mlatis ardore hoslis nosler abv,tilur, et inn, el I Cor. 12) : quam negat Sapiens, in animam maet implel illud Ose.:
levolam inlrare, et habitare in corpore subdilo peccati.:
flammat roiam nativilatisnosirm:
Omnes adulterantes, quasi clibanus corda eorutn (Ose.
(Sapienl. i). Scientiam enim humanam. ei a rectitudine et puritate menlis separalam in malis et pessifrigore reslinvn), qumDei misericordia eljejuniorum
mis esse posse certum est: dequa Aposmlus 1 Cor.
quuntur. Hmc sunt ignita diaboli jacuta, qum simul, et
vni : Scientia inflat, charitas aulem mdificat.
vulnerant, el inflammant, et a rege Babylonio tribus
e Locus
et ad Pelagianismum
uteumque difficilis,
qui succendit fornacem quadrapueris prmparanlur,
In quem proinde vinisi sane intelligatur.
proclivis,
ipse septem hebdomaginianovem cubilorum,habenset
das ad verditionem, quas Dominus observari jussil ad
debis, lector, annotaliones tam Cuichii qnam Ciaconii ad finem operis posilas, quibus aliquid oddera
saltitem. Sedquomodoibi quarius speciem habens quasi
supervacarieum puto.
filii IwmitiiSf immensos mitigavit ardores, et inter cacalorem
docuit flammas
Ktini cesluantit incendium

389

DE CQENOBIORUM
CAPUT

Sentenlia sancti Basilii

1NSTIT.

LIB.

XIX.

episcopi de qualitale virginilatis sum.

esse abstinentia,

quam in inteperpetuo sanc-

gritate cordis, quse vereincorruptam

timoniam corporis, vel limore Dei, vel araore castitatis custodit.
CAPUT XX.

FORNICATIONIS.

290

naturse necessitatem summoe virtutis

est,
quae pulsare monachum duobus interpositis
mensibus solet. Quod lamen dictum sit secundum
non secundum senteniiatn
nostram experientiam,

A rarissiraamque

Fertur sancti Basilii Caesariensis episcopi districta

senientia : * Et mulierem, inquit, ignoro, et virgo
non sum. In tanium intellexit incorruptionem
carnis
non tam iu mulieris

VI. DE SPIRITU

seniorUm, a quibus eliam hse memorati temporis

induciae admodum judicabantur
angustae, ne si hoc
modo quo ab ipsis percepimus voluerimus exponcre,
his forte, qui pro negligentia sua, vel remissiore
hanc minus experti sunt, incredistudio puritatem
bilia vel impossibilia descripsisse credamur.
CAPUT XXI.

Unde perfecla inlegritas animi dignoscatur.

Quemadmodum perfectm puritaiis statum relinere
finis ac perfecta probatio,
Itaque hic estintegritatis
possimus.
1 si quiescenlibus nobis titillatio
nulla
Quem staium ita tenere perpetuo poterimus, ac
voluptalis
ac pro necessitale naturae nobis incon'subrepserii,
nuraquam naiuralem modura,c nec tempus excedere
B
sciis concretiones
si a Deum non solum seegerantur obscenae. Quas sicut
superius comprehensum,
abscindere per omnia et in perpetuum
cretorum
acluum nostrorum, verum eliam cogilaamputare
tionum cunctarum diurnum
super naluram est : ita revocare ad inevitabilem
pariter nocturnumque
ALARDI GAZiEl
COMMENTARIUS.
a Hanc sententiam D. Basilii unde
c Duorum scilicet mensium superiori capite meacceperit Auctor, nondura potui invenire. Habelur lamen aliqnid
moratum, nepollutio saepius, quam semel dumtaxat
simiie in Commentario ejusdem de Vera Virginitate
in duobus mensibus, et absque illusione,
et turpi
ad Laetoium Melitensem episcopum. Qua vero occacarnis dormientibus
continsomnio, ac litillatione
sione quove sensu eam proferre potuerit vir illesanstalum ct
gat: quem dixit esse perfectae purilatis
ctissimus et castissimus, colligi posse videtur ex
sive indicium.
probationem,
d Sic D. Benedictus cap. 7 Regulae in primo gradu
ejusdem epistola ad Chilonem discipulum.in
qua fatetur quidem se corporis integritatem ab omni libihumilitatis ait: Mstimet se homo de cwlis a Deo semdine servasse immaculatam, at non ita mentis -puriper respici, et (acia sua in omni loco ab aspeclu divitatem in jiivenlule
illibatam lenuisse : qua de re sic
nitatis videri, et ab angelis Deo omni hora renunliari.
adversus seipsum conqueri videtur, cum ait: Qum
Demonsirat nobis hoc propheta, cum in cogiiationiel mulieres se meis hisce oculis visendas offerebani,
bus nostris ita Deum semper prmsentem ostendit, dicens:
quarum prmcellenti elegantia et decore mem lenlarelur C Scrulans corda el renes Deus (Psalm. vn). Et ilerum :
Dominus novil cogitationes hominum, quoniam vanm
integritas pudicitim. El quidem flagitium vilavi fornisunt (Psalm. cxxxvin).
calionis, al mundilim virginalis florem arcana cordis
Itemque ait : lntetlexisti cocogilatione fwdavi. Hsec ipse de se: quibus verbis vegitationes meas de longe, etquia cogitatio hominis conram virginilatem
ex perfccta mentis et corporis inlibi (Psalm. LXXV). His suscribunt elalii
fitebiiur
districte quidem, ut hic
Patres. S. Ignautisad Geronem diacouum: Memeiuo
tegritaie et incorruptione
Dei et non peccubis (Epist. 9). Clemens Aiexand.
habetur, sed tamen vere circumscripsit,
atque hoc
lib. iii Poedagogii: Hac solum ralione fil, ul qicis
argumento praeclarum illum de Virgiuitate
scripsil
commenlarium.
Caeterum D. Gregorius Nazianzenus
numquam labatur, si Deum sibi ipsi seniper adesse
in oratioue funebri io laudem ejusdem BaSilii, ipsum
existimat (Cap. 5). S. Hieronymus
in Ezechielem :
Memoria Dei excludit
omnia flagitia ( Lib. vn,
perfeclissimum virginiiatis cultorem fuisse declarat
his verbis : Quis igitur virginiiatem magis honoravit
c. 22). S. Ephrera. lib. de Virlute : Nihil pejus,
quamBasilius, aulcamis purilalem quasi lege sancivit,
graviusque est, quam Dei oblivionem capere. Connon solum proprio exemplo, sed eorum quibus sludelinua enim Dei recordatione turpes animce passiones
bai ? etc.
instar maleficorum,
Prmlore accedente;
recedunt;
b
tribuere videtur auctor, si
unde et mundum Spirilus sancti habilaculum efficitur.
Magnae perfeclioni
sed naturae tanUbi vero memoria Dei abest, ibi tenebrm cum fetore
pollulio sine ulla carnis tilillatione,
tum necessitaie vel infirmitate
in somnis contingau
dominantur, omnisque res improba exercetur (Tom. H,
de Virt. cap. 10). S. Basilius in Regulis fus. disput. :
Qua de re vide plura Collatione 12, quae esi de caillusio- n Ut faber ferrarius, verbi gralia, quandocumque dolasiitate; et collaiione 22, quae de nocturnis
nibus. Quibus addere libet hoc praeclarum Joan. " bramaliquam, vel asciam cudit, si assidiie ilitus memor
Climacbi de perfecia casiiiate et puriiaie
sil, unde inslrumentum illud faciendum ex paclo acceelogium
huic loco consentaneum : Caslilas esl incorporem naperit, el prmscriplam sibi ab illo formam, et magniturm familiaritas. Castitas est Clitisti jucundum diverludinem animo versat, et ad ejus voluntatem, qui consorium, lerreslrisque clypeus cordis. Caslitas excessiva
dixil, opus dirigit, quod facit : sic Chrislianus quoque,
naturm abnegatio, corporisque mortatis alque corrusi acliones suas omnes, sive majores, sive minores, ad
substanliam
Dei voluntatem direxeril,is sine controversia et egregie
plibilis ad incorpoream spirhualemque
conlentio. Castus ille est, qui amore amorem exclusit,
opus illud perficil, et simul assiduam illius in animo
sibi memoriam conservat, a quo id jussus esl facere,
ignemque igni spirilus exslinxit. Pudicus esl ille, qui
neinsomnis quidemutlummotum,ullamque
slalus sui
vereque illud dicere polerit: Providebam Dominum in
mutationem sentil. Pudicus est ille, qui et in somnis
conspeclu meo semper : quoniam a dexlris est mihi ne
commovear. Item Pauli prmcepto illi saiisfacit : Sivc
quidem perfectam semper in corporum specie et varietate insensibilitatem possedit. Hmc regula hujusmodi
omnia att
manducatis, sivebibilis,sivequidaliudfacitis,
finis est perfectm consummatmque caslilatis, ul ila anigloriam Dei facite. (1 Cor. x). Omnia qum facimus (ait
mala sicut inanimala inlueamur;
D. fiasilius de vitiis carnis tracians) veluii in labufa
alque iia rationalibus iit brutis corporibus afficiamur. Et infra : Islud
picla per parles expressa cernenlur. Neque ea solum
verm castilalis cerlum argumentum est, immobilem in
qum in opus proruperunt; sed etiam qum sjpe effecXu
eis phantasmaiibus, qum per somnum videmus, persiojperisin animi lafcila imcriptce fuerunt coyttatwves,
J-iiD, de vera Yirginit.
f(er? Hajc ille (Gradu 15).

391

JOANNIS CASSIANI

<2|

subrepere valeant, B sequale moderatumque'

inspectorem esse et consciura cogiteraus, ac pro Anobis
b
sicut pro
omnibus, quse in nostro Corde versantur,
semper tenendum esyjejunium.
Quisquis enim
mensuram districtioriis
factis et operibus nostris rationera nos ei reddiluros
excesserit, necesse est ut
esse credamus.
CAPUT XXII.
Ad quem usque modum possit integritas corporis nostri
tnentis excoctm.
perduci,vel quodindiciumsitadpurum
est nobis, et eo
Hucusque igitur festinandum
usque adversus anirai molus vel carnis incentiva
pugnandum, donec ista carnis condilio necessitatem
concrenaturse expleat, non suscitet voluptatem,
* tam exuberantiam
sine ullo pruritu
noxaque proCaeterum
pellens, non pugnam suscitans casiitati.
mens dum adhuc dormiens imaginum visione deluditur, noverit se necdum ad integram
castitatisexcoctam.
CAPUT XXIII.

perfeclionem

Remedia curationis, quibus perfecla possit fordis

et corporis nosiri puritas permanere.
quidem
Igilur ut illusiones hae ne dormientibus

modum quoque remiBsionis excedat. Qua insequali ]

late detenlus ab hoc traiiquilliiatis
planissirao statui
sine dubio revocabitur

: nunc quidem nimia inani tt

tate defectus, nunc aiitera cibo propensiore
distcntus. Cum immutatione
siquidem refeclionis
qualitalem quoque purilatis nostrae necesseest immutari.
Deindejugis

humililas

ac patientia cordis adhibenda

inlenta adversus iram vel cae-

perpetuo est, atque

teras passiones per diem cautio. Ubi enim furoris
insidet virus, libidinis
qiioque necCsse est incendium penelrare. Ante omnia vero c pervigil neces*
saria est sollicitudo nocturna. Nam sicut puritas et
B custodia diei nocturnam prseparant castitatem, ita
nocturnse vigiliae
et observationi
cprdi
pariter
diurnaa statum solidissimum roburque praemitlunt.

ALARDI
GAZyEI COMMENTARIUS.
c Hujusmodi sollicitudo apud riionachos
a Conlirmat hanC doctrinam
Joannes Climachus
^Egyptios
maxime
ubi
de
variis
causis
ob
hanc
pollutioviguit,
causam, vitandae
quibtis
gradu decimo qtiinto:
scilicet polluiionis
nocturnoe, rion iicuisse post rionis, deque remediis disserit; etabbas Theonas Culla.
ciurnum
olficium et Matutinas laudes ad somnum.
22, ubi hac de re agetur pluribus.
j
b
enim
sed
:
excesoralioni
redire,
Quicumque
yel operi manuum vacanduiri
Dionysius paraphrastes
fuisse scribit Cassianiis lib. u cap. 13, et libro m
serit rigoris mensuram, necesse est ut eliam modum
relaxatiOnis excedat: per quam inmqualilatein (id est
nostruni
cap. 5 : Ne forle, ihqnit, purificationem
noctlirnis psalmis et oralionibus acquisitam, invidus
sinedubio impedirelur a planissimo
intemperantiara)
inimicus livens puritati noslrm, cui maxime insidiatur
statu tranquillhatis prmdictm, nunc nimia evacuaiione
et fame debililalus; nuncvero abundanliori cibo disiensemper, et indesinenter infestus est, quadam sonini
Lib. v cap. 9,
itlusione coniaminet.
tus. Idem alibi aliis verbis asiruiiur,
Collat. 2 c. 16 et 22, et Collat. 21 cap. 22.

LIBER

SEPTIMUS.

DE SPIRITU PHILARGYRLE.
CAPUT PRIMUM,
C corruplse ac torpidae mentis ignavia, et plerumque
Tertius nobis confliclus est b adversusphilargyinitio abrenuntiaiionis
male arrepto, et erga Deurri
tepido amore fundato. Csetera namque vitiorum inriam, quam nos araorem pecuniarum possumus apcitaraenta humanae itiserta nalurae velut ingenita
pellare : peregrinum bellum et extra naluram, nec
aliunde in monacbo

sumens principiura,

quam

de

videntur

in nobis habere principia,

et quodamraodo

ALARDI GAZiEl COMMENTARIUS.

a tertium
Unde avarus dicilur, quasi wris avidus, teste kidoro
locum inler vitia capitalia, ob raiionera
Cassiaalibi expressam (Collat. 5. cap. 11), tribuii
(Lib. x Eiym. cap. 1); Pecuniae auiem, seu oeris norainenon solum numnii veniunt; sed omnia quorum
nus avaritiae, quam vocat philargyriam, contra quara,
pretium pecunia melitur, ut docet Aristoleles lib. IV
superalis duobus viliis proecedentibus, gula scilicet
Eihicorum
et luxuria,
ineundum certamen omnibus
cap. i. Porro hanc vocem philargyriae
quidem
accepit Cussianus ex Apostolo ad Coloss. m, et I ad
Christianis, sed maxime religiosis et monachis, qui
Timotheum vi, ubi prb avaritia ponitur ft).apy\jpia ,
se huic vitio plane ex adverso occurrere et adversari
et pecttliari voto spontanese paupertatis,
eamque e Graco retinere maluit; quod avaritiae voproprio
cabulum vim ejus omnem non saiis exprimere videPeregrinum
quasi militari sacramento profitentur.
retur. Dicitur et alio riomine apud Graecos lileovt^ia
hoc bellum vocat; non quod non sit nobis iniernum
aununieraiur
ac spiritale (nam et vitiis spiritalibus
quasi studium plus babendi (Ephes. v). Aristoteli
vero ve)>su8spt, quia res iiliberalis
et homitie lia Divo Gregorio (Lib. xxxi Moral. c. 31), quse scised O bero indigna : et hocquidera
viiium in religiosis
licet animi, non carnis deleetatioiiecomplentur),
ratione objecli, quod esi bonum exlemum, nempe
proprietas vulgo nunc(ipatur, vel potius vilium pro: tum eiiam comprietatis, quia noii estjvera proprietas, sed usurpata
divitiae, quas avaritiapperseqttitur
vel affectaia;
et qui :hoc vitio Iaborant, monachl
paratione aliorum vitiorum, quae videntur in nobis
vocantur :quod vitium genere suo morproprietarii
quodammodo ingenita et innata habere principia,
taie esSe nemo dubilat,
ui ostendit auctor in ira et concupiscentia
utpote voto pauperlatis ex
(Vide
diametro repugnans; et quidem quam grave sit,
Collal. 5c. 4 et 8, et cap. 2 et 5 hujus lib.).
b
vel Ox eo intelligitur,
ut nominis etymologia sonat, et
quod SS. Patres furlum, laPhilargyria,
Auctor ipse exponit, est aiiior sive cupiditas pecuirociriium, sacrilegium 1,nequissimum vitium,pesteni
amor, inquam, inordinalus.
religionis passim appellent.
niarum, seudivitiarum;

DE COENOBIORUJI

293

INSTIT.

LIB.

Vll.

DE SPIRITU

PHlLARGtRLE.

294

coaeva nati- A reparalionem

sobolis et posteriiatis
carni, ipsique propemodum
propaginem sus- j
: et
utiliter
sunt corpori nostro providenlia
boni Uialique prseveniunt
vitali discretionem
citandam,
creatoris
inserti : non ad perpetranda
licet prima arripiant
horainem, longo tamen Iabore
stuprorum
et adulteria,
vinCunlur.
flagitia,
quse legis eliam aucioritate
c Irae eliam aculeos nonne saluberrime
damnantur.
CAPUT II.
inviscerata

Quod perniciosus sit morbus philargyrim.

et exHic vero morbus posterius supcrveniens,
trinsecus accedens animse, quanto facilius caveri potest, ac respui, tanlo neglectus et intromissussemel
cordi, fit perniciosior
cunclis, dilficiliusque
propellitur. Malorum namque omnium elliciiur
radix,' mulfomites viliorum.
tiplices fructificans
CAPUT
Qum nobis tn vitiis

ut nostris viiiis
et
attributos,
intelligimus
erroribus
virtutibus
irascentes,
potius ac spiritalibus studiis occupemur,
omnem charitaiem
Deo,
et palientiam
noslris fratribus exhibentes?
Tristitioe
quoque ulilitas quanla sit noviraus;
quse inier caetera vilia cum in contrarium
affectum est mutata,
connumeratur.

sil ulilitas.

cundum

a Ut
puta carnis simplices motus, nonne videraus B stabilem
non solum in pueris,
in quibus adhuc innocentia
operalur
verura etiam
boai, malique proevenit discretionera,
in parvulis,
atque lactentibus?
Qui cum ne initium
quidem ullius libidinis in semetipsis habeant, molus
carnis naturali incitamento
sibi inesse designant.
b Irae
in parquoque aculeos truces nonne similiter
vulis jam vigere conspicimus,
et antequam patienlise virtutem
moveri;
tuinelias

Est enim

et secundum

Dei limoreni

et secundum saeculum admodum perpernecessaria,

niciosa , ul docet Apostolus dicens : Qum enim se-

III.

naturalibus

nobis

agnoscant, injuriis eos cerniraus comet verborum sentire eiiam per jocum, concum desint
irrogatas ? ac nonnumquam

ira instigante,
non
vires, voluntas taraen ultionis,
deest. Nec hoc dico, quo vocem naturam cohditionis inculpam,
sed quo asseram motus hos, qui pro-

esl tristitia,
operatur : smculi

Deum

(II

Cor. vn).
CAPUT

ad salutem
pmnilenliam
aulem iristilia
morlem
IV.

Quod inesse nobis qumdam naturalia

sine creatoris dicamus injuria.
d Non

crgo

si dixerimus

hos motus

vitia
a Crcatore
si
videbilur,

ex eo culpabilis
ille
nobis,
eos ad noxiapotius
nequiter his abusi maluerimus
ministeria
et velimus pro infructuosis
detorquere,
inserfos

et ssecularibus
et vitiorum

non pro salutari pcenilentia,

lucris,
tristari:
correctione
vel certe si non

nobismetipsis
mini nostris

utililer,
fratribus

sed conlra
irascamur.

interdictum
Nam

Do*

si ferrum

conlribu->
quis ad necessarium et utile ministerium
non
tum, ad necera voiuerit insontium retorquere,

cedunt ex nobis, quosdamquidem

utilitatis
causa
nobis insertos, quosdam vero. negligentiae vitio, ac C ex hoc infamabit materise conditorem,
si quod ille
malse voluntalis
arbilrio
extrinsecus
introduci.
Hi - ad usum bene vivendi aptum, ac necessarium proestinamque,

quos supra

diximus,

moius

carnales

ALARDI

ob

GAZ/EI

tit,

iste hoc usus esl ad nocendum.

COMMENTARIUS.

a Ita
vitm ratio constaret; ut libidinem producendm sobolis
pleriqtie tam mss. quam excusi ab his verbis
caput hoc terlium sub praemisso titulo inchoant. Ciagralia dedit ; sic iram cohibendorum causa deliclorum. Vcrum ii, qui nesciunt fines bonorum ac maconius tamen, nescio an ex Vaticanis codicibus,
ab
illis demum verbis auspicatur : Nec hoc dico, quo volorum, sicut libidine utuntur ad corruptelas et ad vocem naturam , etc. Uipuia , posilum hic pro, Verbi
luptales ; sic iram et affectum ad nocendum, dum iis
aul paribus, aul eliam
alia
quos odio liabent, irascuntur,
gratia. Explicat enim quod superius dixerat,
et quotiiia velut ingenita in nobis habere principia,
superioribus (Lacl. de Ira Dei Cap. 18).
d D. Basilius loco ante cilato,
ubi post multa de
dammodo inviscerata carni, etc.
b Ita
Irae bono usu et utilitale , concludit : Sic itaque ex
lib. i Confessio. cap. 7 : Vidi,
D.Augustinus
ira viris bonis uiilitas capitur. Sed et aliariim potenet expertus sum zelaniem puerum:
nondum
inquit,
tiarum qumlibet ex modo ea ulentis et eam possidenloquebalur, et intuebalur pallidus amaro aspeclu coltam
lactaneum suum. Caeterum motus isti nalurales,
tis, bona vel mala dicelur : Ut animm concupiscibilis
irse quam libidinis,
non sunt proprie vitia, cum omni
parte st quis in corporis voluplatem , et impurissimas
actiones abuletur, abominabilis
profecla, et nefarius
culpa careant, si sintabsque judicio rationis etconet dormienlibus
:
Si quis vero iilam in Dei ac Domini nosiri
sensu voluntatis,
ut in parvulis,
fuerit.
Jetu Christi charitatern et sempiiernorum
et resisientibus,
ut dobonorum
multo magis in renitentibus
desiderium
cet idem Augustinus lib. i de Civ. cap. 25. Vide Colconvertet,
felix ac bealus. Quamobrem ,
latio. 5, c. 4.
nolite, obsecro, ea qum a summo
fralres dileclissimi,
c Scite Nemesius lib. de Natura hominis cap. 2i T Deo el omnium auctore ad salutem concessa sunt, occasionem peccalorum vobis ipsis facere. Sic itaque ira
rationis. Et D. Basilius
dixit:
Iram esse satellilium
in homilia de Ira, Iram horaini a Deo datam,
ut
quando oportet, el ul oportet, ex ralione dispensata,
ac conslantiam
duci,
raiioni,
fortiludinem,
palientiainque,
imperanti
tamquam miles armatus
parit ;
rectamralionem
et
obediat et sit quidam nervus animi,
forlitiidinem
insania
tractala,
furor
prwtervero
nos psalmus admonet: Irascimini
Idcirco
ad res bene et ordine gerendas
efficitur.
constantiamque
Isidorus Pelusiotes : Ob
et nolite peccarc. Similiier
praebens : Et animam, inquit,
voluptate delinilam ,
eam , inquit,
causam nobis ira insita esl, non ut nos
ac lascivientem, veluti ferro quodam cohibens , austeriorem, fortioremque ex molli, ac remissa reddit. Nec
quoque peccemus, verum ut peccantes prohibeamus:
nec ut ea turbidus molus, acmorbus sit: verum ut vienimsi conlra iniquitatem desit indignatio,
el ira, satiosarum affeclionum medicina. Nos autem medicatis eam odio , quo decet, persequi poteril. Lactantius
mentum in venenum commutamus., dum eo ad e.a, quce
itidera in libro de Ira Dei: Sicut corpus humanum
non decent, abutimur (Isidor.
Deus mullis et variis sensibus ad usum viim necessariis
epist. 239 ). Vide LaCtanlium iib. vi divin. Instit. cap. 19.
instrttxif;
iic el emimo variot atlribuit affectut, cjuibut

JOANNIS

298
CAPUT
De vitiis

qum exlra

V.

naturalem
contrahuniur.

motum

noslro

vitio

tamen a quaedam vitia sine ulla prseceoccasione concrescere,

sed solius
naturali

corruptae

ul est inviarbitrio,
philargyriae : quae cum tralla

ac malae voluntatis

dise, ipsiusque eliam

habeant in nobis de naturali

ad sanitatis
remedia
vix
possederit,
concedit. Rfcceplaculum
pervenire
namque est viomnium radix,
el inextricaliorum,
malorumque
. bilis
fomes efficitur,
dicente Aposlolo,
nequilise
b Radix omnium malorum est
philargyria
(I Tim. vi),
id est, amor pecunise.
CAPUT VII.

instinctu

principia,

ex-

Quibus viliis philargyria

generelur; vel quantorum
malorum stt eadem procreatrix.

trinsecus contrahuntur.
Quse tamen quantum facilia
et opportuna
ad declinandum,
sunt ad cavendum,
tiratum occupatara
mentera atque possessam miseram faciunt,

pervenire:
medicina , qui ab his sauciati sunt, quse , vel ignovincere poluerunt;
vel vitare,
vel facillime
rare,
structuram
virtutum
vel certe quod male -fiindati,
et perfectionis
suscipere culmeri indigni sunt.

: qui sicut

polest

conditum

perfaciie

declinari,
ALARDI

Nam et ea quae prsedebeat, vel parare, describit.

bentur in monasterio,
queritur non esse sufficientia,
B et sano robustoque corpore vix posse tolerari. Quid
faciendum si valetudo mala carnis emerserit,
etrenon fuerit

aliquid peculiare,
quo sustentetur infirmiias?d
Praestationem monasterii esse pertenuem, et negligentiam erga aegrolantes maximam.

VI.

morbus quam
Receplus semel philargyrim
difficile peilatur.
nulli vilis despectusque videatur
Quamobrem
morbus

Hoec igitur cum remissam,

tepidamque possederil
monachi mentem,
eum in exigua summa
primitus
sollicitans , justos quosdam etc velut rationabiles
ei
colores, ob quos vel reservare sibi aliquid pecuniae

vixque ad sanitatis concedunt remedia

curari celeri
sive quod non merentur

CAPUT

296

Aquemquam

Dicimus
dente

CASSIANI

Si proprium aliquid non fuerit quo cura corpori valeat

adhiberi, misere esse moriendum.
Ipsum etiam ves-

hic.
ita si

GAZJEI

COMMENTARIUS

Dtetmus tamen qumdam viiia cresDionysius:

cere, seu oriri in nobis, sine ulla nalurali prmcedenti
occasione, seu causa, ex solo corruplm, ac pravm vout sunt avaritia , atque invidia, qum
luntatis arbitrio,
cum nulla kabeant in nobis
extrinsecus conlrahuntur,
etc Sic abbas Seraprincipia ex naturali instinclu,
viiiorum
5, cap. 3 : Horum , inquit,
pion Collal.
ul gastrigenera sunl duo : aut enim naiuralia sunt,
Et cap. 8:
margia : aut extra naluram , ut philargyria.
hinc Uquido perQuod extra naturam sit philargyria,
videtur, quia nec originale probolur in nobis habere
nec de materia coucipitur,
qum perlingat ^
principium,
**
ad animm , vel carnis participationem
, vilmque substantiam.
b Graecam vocem retinuit auctor, pro qua Latinus
, D. Ambrosius avariinterpres posuit cupidiiatem
tiam. Non est autem hoc loco izleovi%ia, sicut alibi:
qnae vox laiius patet, quam amor pecuniae ; sed <ptnihil alitid sonal, quam aniorem pey.apyopiai, quae
est, ne quis de gloriae,
cuiiise; "quod annolandiim
vel de alterius
de imperii,
generis cupitlitaie Apo-
Porro
malorum uomiue voluit
stolura loqui existimet.
tam pcense, quam culpse mala compreApostolus
dicilur
hendi. Nam quod ad mala cnlpae attinet,
radix omnium
scu cupiditas
diviiiarum,
avarilia,
id est, percatoruin,
malorum
duplici
hujusmodi,
ralione. Primo quia divilim prmbenl (acullalefn , et
el pabulum omnibus
subsidium , ac velul alimenlum,
viiiis, et pravis desideriis exsequendis, ad similitudinem
radicis arboris, qum prmbel alimentum toii arbori, ail
S. Thomas(l-2,
q. 84, arl. 1). Videmus enim, inquit,
perpe- Jj
quod per divitias homo acquirit facullalem
trandi quodcumque peccatum, et exsequendi desiderium
cujuscumque peccati; eo quod ad habenda qumcumque
lemporqlia bona potesl homo per pecuniam juvari, secundum quod dicitur Eccles. x : Pecunim obediunt
nuncuomnia. Unde et diviiim mammona iniquitatis
pantur, quia materiam prmbent multarum iniquilalum,
imo incilamenta sunl ad onmes iniquituies, ut S. Ambrosius exposuit in cap. Lucoe xvi. Secundo quia ex
omne genus
ex radice,
I(ac cupiditale,
tanquam
dum pecunise causa nihil
peccati solet germinare,
velut perjuria,
non audent homines committere,
homicidia , sacrilegia , et quid non ? Nulw^oas,
aliJuin cit peccalum ad quod cupiditas diviliarum

quando non impellat:

Quid non mortalia pectora cogis,
Aurisacra fames!
Hinc etiam Ecclecanitpoeta
(Virg. m JEneidos).
nihil esl scelessiasticus, ubi supra : Avaro, inquit,
tius. Et ilerum,
Nihil est iniquius, quam amare pecuniam ; hic enim et animam suam venalem Iw.bet: dum
sciiicet propter divitias homo Dei praecepta coniemut eas assequatur,
nit, paraius,
quidvis agere aut
pali. Cujus rei exemplum habemus manifesiissimum
in Juda Christi
discipulo,
qui pecuniae cupiditaie
Dominum
suum vendidit,
el tradidit
occidendum
( S. Leo. serm. de Passione Domini).
Quare merito
avariiia
inter peccata capiialia censetur, quae sunt
veltiti fontes et radices mnltorum aliorum. Hinc D.
Gregorius fllias avaritiae entimerat in liunc modum
(Lib. xxxi Mora.c. 31): De avaritia proditio,
fraus ,
fallacia, perjurid, inquieludo, violemim, el conlra misericordiam obdurationescordis oriunlur. Porro quoad
mala pcense, dicitur
etiam avaritia
radix omnium
m2lorum,
quia scilicet in omne genus calamiiatis
et miseriarum,
cultores suos prsecipitai,
non solum
in fuiuro saeculo, sed etiam in prsesenti: hanc enim
raiionem
insiimat
dum inter plurima
Apnsiolus,
mala , quse ex avaritise radice procednnt,
recenset
desideiia mulia inulentationem,
laqtieumi dioboli,
tilia et nociva, dolores mullos, denique interiium,
et perditionem
(Vide S. Thom. 2--2, q. 119, art. 9 ).
De qiiibus vide D. Gregorium
lib. xv Moral. c 11.
Nec proeiereundum
quod de avaritia cecinit Prudentius in sua P.^ychomachia (.Cap. 5), id est, animse
pugna adversus hujusmodi vitia :
Omne hominum rapil illa genus; morlalia cuncta
Occupat interitu : m-que euini esl violenlius uliu.it
Terrarum vitium, quod tantis cladibus asvum
Mutidani involvat populi, damnetque gehennae.
c Colores

vocat prsetexius, seu excusationes,

qnas
et
avari
monacbi
SUIE
i>t avaproprjeiarii
cupiditaii
riliae prsetendere soleiu. Vide D. Basilium in Consiit.
inoiiast. cap. 35 et Climachutn gradu 16.
d Id
est, portionem,
praebendam, pensionem, vel
quidquid a monasterio ad victom et amictum cuiquQ
iuunauliu prscsuiiur.

DE COENOBIORtlM

297

1NST1T. LIB.

VII. DE SPIRITU

PHILARGYRLE.

298

tiinentum non sufficere quod praebetur, nisi procura- ,A. non iracundise noxio furore suppleri. Si quoquam a
Postremo nec
non honestatis, non humiliveril unde sibi aliud valeat exhiberi.
spe quaestus deciderit;
diu posse in eodem Ioco vel monasterio commorari:
tatis modum transcendere pertimescit,
fitque ei per
et nisi paraverit sibi viatici
sumplus eveclionisque
omnia, ut aliis venter, ita huic aurum et spes lucri
, non posse cum voluerit,
et necessitale inopiae coarclatum, laboiransmigrare,
riosara ac miserabilem
absque ullo profectu vitam

transmarinae

mercedem

: inopem se quoque semper ac

jugiter ioleraturum
nudum non sine improperio aliena substantia sustenlatandum. Itaque cum bujusccraodi cogitationibus
queaveril

mentem,

acquirere

possit excogitat.
abbate inscio,

exerceat,

qualiter

unum saltem

denarium

Tunc peculiare opus quod

sollicita
mente perquirit.
clamet oplato tandem potitus nummo,

pro Deo. Unde beatus Apostolus bujus morbi noxia

venena prospiciens,
non solum eam radicem esse
omnium malorum, verum eiiam idolorum servitulem
dicens : Et c avaritia (quod in Graeco
pronuntiavit,
dicilur yd.xpyvpia), quw esl simulacrorum servitus (Coloss. m). Cernis igilur

ad quantam labem rabies hsec

per gradus singulos crescat, ut etiam idolorum vel
servitus Apostoli voce pronuntietur,
siraulacrorum
eo quod figura Dei et imagine praetermissa ( quam
devote serviens Deo imraaculalam
in semetipso de-

Quodvendens
lorbuit custodire) hominum figuras impressas auro diliqualiter eum duplicet acrius , vebemenliusque
quetur; ubi reponat, cuive illum credat, ambiguus. B gere pro Deo maluit, et tueri.
Deinde quid ex eo coemere, qualique eum coinmerCAPUT VIII.
cio valeat dupiicare,. cura graviore distenditur
(Vide
omnes virlutes impedial.
Quod philargyria
Joan. Climac,
gra.1).
Cumque illi et hoc ex volo
d Talibus
in deteigitur decessionum profectibus
cesserit, avidior fames accrescit auri, tantoque verius crescens, nullam deinceps bumililatis,
nullam
hementius suscitatur,
quanlo etiam surama lucri
nullam obedienlise, non dicam virtutem,
charitatis,
Cum pecuniae etenim incremento
major apponitur.a
sed ne urabram quidem virtutis retinere contenlus,
rabies cupiditatis augetur. Tum deinde vita longaeva
senectus incurva , infirraitates
diversae
indignatur ad omnia, et ad singula opera murraurat
promittilur,
atque proUxae, quae nisi major summa in juventute
in senecia non possint.
fuerit prseparala,
tolerari
Agitur itaque infelix anima serpentinis nexibus obli-

atque suspirat. Nullaque jam reverentiareservata,

ad prsecipitiuin fertur infrevelut equus durissiraus
nec solito indumento
nis : nec victu quotidiano,

gata, dum materiam

nequiore cura
concupiscit augere, pestera sibi qua dirius inflamraetur, ipsa parturiens , tolaque lucri cogitatione possessa, nihil aliud respicit cordis intuitu,
quam unde Q
pecuniam parare valeat, per quam possit de monasterii disciplina quantocius evolare, nullara exhibens

contentus

nummi spes aliqua refulgere.

fidem, ubi poluerit
b Pro hac non mendacii,
non perjurii,
nori furli fa-

Quod monachus habens pecunias, in ccenobio permanere non possit.

suae viaticum habens numItaque * instabilitatis

cinus admitlere

male concretam

perhorrescit,

esse te, non se diutius haec toleraturum

statur. Deum quoque non ibi soiumraodo esse proclamat, nec saluiem suara in illo tantum loco esse
conclusam. Unde si quoqnam se non celerius asportaverit,

se periturum

protinus
CAPUT

graviter

ingemiscit.

IX.

non fidem frangere ,

ALARDI
GAZJEI COMMENTARIUS.

lolatria; iste spem suam constituit in pecunia. Ille tiTvi>tw, quam aliis verbis extulit poeta (Juvenalis
met mutilare simulacrum; eliste limet minuere IhesauSatyr. 14) :
rum. Haec Innocentius. Aliam rationem accipe a D.
Crescit amor nummi quantum ipsu pecunia crescit.
Ambrosio : Sicut idololatria
uni Deo nititur auferre
Cui consonat illnd Eccles. Avarus non implebitur pecunia (Eccles. v).
gtofiam, ne quod ei proprium est, solus habeat nomen
b Habes hic
divinitalis : sic avaritia in Dei se res ila extendit, ut,
plerasque avaritiae , seu philargyriae
si fieri posset, unus et solus creaiuram sibi usurpet,
filias, et soboles, a D. Gregorio superius recensitas.
c Avaritia
quam Deus omnibus communem fecit (ln comment. ad
, inquit D. Thomas , comparatur idoloColoss. m). Et alibi iterum : Avaritia idcirco idololatriae, per quamdam similitudiuem,
quia sicut ido?iatrim comparata est, quia ea, qum Dei sunt, sibi usurlolairia subjicit se creaturae; sic et avarus : non lamen eodera modo ( 2-2, q. 118, a. 5 ad 4, et in c. v
pat el recondit; ut qum usibus omnium concessit Deus
avaritia denegai,.quando
idcirco relinet
ad Eph. leci. 5). Nara idololatria
communiter,
subjicit se creaturae , ut exhibeat ei cultum divinum : avarus autem D sua apud se, ne alii utanlur. Aliara item a D. Augustino : Avari frui volunt nummo, uti aulem Deo : quoeam concupiscendo
subjicit se creaturaeimmnderate
niam non nummum propler Deum impendunt,
sed
ad usum (Philip. m, S. Hieron. epist. 22). Est igitur
Deum propier nummum colunl (De Civit. I. xi c. 25).
avarus idulolatra, iton fide et cultu, sed affectu, quia
Vide plura ad Collat. 12 cap. 2.
magis addictus auro , quam Deo, sicut gulosus vend
tri. Unde et de gulosis diciiur : Quorum Deus venter
Dionysius dilucidius : Talibus aversionum et viliorum incrementis. Ubi opportune succurrit illa senett. Hinc apud etbnicos Pluto et Bacchus in nuraero
deorum habiti sunt, quoniam ille avarorum, hic votenlia D. Augustini huiclocn perquam accommodaia,
luptuosorum Deus est. Eamtlem pnrro Aposioli senqua ait : Simpliciter fateor charitali vestrm corumDomino Deo noslro, qui teslis est super animam meam :
leiniam illustrat,
et explinat etiara Innocentius in
Ex quo Deo servire cmpi, quo modo difficile sum exlibello de miseria couditionis humanae in hunc modum : Avaritia , secundum Aposiolum,
est idolorum
pertus meliores quam qui in monasteriis profecerunt,
ila non sum experlus pejores quam qui in monasteriis
sertitius , quia sicut idololalra
servit simulacro , sic
ceciderunt : ita ut hinc arbhrer in Apocalypsi
scridvarutservitthesa.uro.Nam
ille cullum idololatrimdiliaenler ampliat ;itte acervum pecunim ditigenter cumulat.
plum : Justus juslior fial; el qui in sordibus , sordescat adhuc (Apoc. xxn). Haec Augustinus (Epist. 157).
IUe cum omni diligentia colit simulacrum ; isle cum
6 Viaticum
omni cura cuslodit thesaurum. Ille spem ponil in idosumitur pro cibo, pecuniave, quanj

PAXROL. XLIX

10

299

JOANNIS

CASSIANI

30O

mos, in quorum praesidio alarum sibi instar aptavit, A mnia, non jejuniorum
modum, non vigiliarum reguad
lam custodire permittit,
paratus insolenter
non c honestarum intercesJamque ad transinigrandum
omnia praecepta respondet; et tamquam peregrinum
sionum explere Officia sinit, dummodo vel avaritise
se gerens , qusecuraque indigentia
rabiem satiare, vel qiioiidianis
extraneumque
usibus possit occurcorrectione
rere: cupiditatis ignem dum acquirendo
negligit atque contemnit.
perspexerit,
exstinguendum credit, accendehs.
possideat reconditara pecuniam, nec
Cumquefurtim
quidem ac veslimenta se habere conAc si forte
darique sibi tardius indignatur.

calceamenta
queritur,

CAPUT XI.
Quod occasione cuslodiendm pecunim, feminarum
tubernia requiranlur.

dispensatione senioris ei prius, qui nihil penitus habere cognoscitur,

aliquid horum fuerit impartiium,
majoribus iroe stimulis inardescit, seque despici velut
extraneum putat, nec ad ullura opus raanus suas ac-

con-

nonnulli per abruptum prsecipitium laHincjam

ruina feruntur
ad mortera , et non
psi irrevocabili
contenti soli possidere , quas vel numquam habue-

rant, vel initio malo reservaverant

pecunias, inquirunt contubernia
feminarum , quse debeant ea, quoe
compellit
male congesla vel retenta sunt, custodire. Tantisque
recr. tract. 93 xn Reg. D. Bened.). Deinde occasiones
noxiis ac peruiciosis involvuttt, ut
quibus offendi vel irasci debeat, studiose perquirit, B se occupationibus
decoenobii disciplinavideatur
nelevitermotus
exire.
usque adprofundum
inferidevoluti,dum
acquiescere
illi Apostolicae sententise renuunt,
Nec solus tamen transmigrare
ne tamut habentes vicontentus,
ctum et vestimentum
his contenti sint (I Ttm. vi),
quam suo vitio deseruisse credatur, quantos potued sed volenies
clandestinis depravare non desirit susurrationibus
quae monasterii
frugalitas exhibebat,
nit. Quod si etiam teroporis asperitas , itineris, seu
divites fieri, incidant in tentationein
et laqueum diacorameatum, per omne
boli, et desideria multa, et inutilia, et nociva, quae
navigationis ejus intercluserit
comraodare contentus,
cessario fieri monasierii

reprehendit

omnia, quse neutilitas (Vide Tur-

terapus suspenso, anxioque residens corde, tristitias serere vel excitare non cessat; discessus soiliud

latiuin

et excusationem

leviiatis

nota vel macula monasterii

CAPUT

non se aliter,

mergunt

quam

X.

sub regulae
eum velut
segregans,
sodalium

privatione
raonasterii levia

eura, qui prius opera

reddiderit,
exercere despexerat, die ac nocte spe quaesius infalaborare corapellit : non orationuro soletigabiliter
ALARDI

GAZ/EI

interitum

CAPUT

Quem philargyrim laborem subeat desertor monasterii,

qui ante pro levissimis operibus murmurabat.
Agitur itaque facibus pecuniarum suarum magis ac
monachum

in

et

perditiouein
est pecunia-

Radix enim oranium malorum

(Ibid.).
rum cupiditas , id est, philargyria
: quam qnidaui
a fide , et inseruerunt
se doappetentes erraverunt
loribus multis.

reperturum.

magis accensus, quae possessse, numquam

vel vivere
vel in monasterio
residere,
a
institutione
permittunt.
Cumque exinde
feralis qusedam bestia de ccelu gregis
b
praedae , destituiione
pecus opportunura
fecerit, 6t devorationi facilem coniubernii

hominem

Exemplum
C

XII.

cujusdam tepidi monachi, ' philargyrim

queis obligali.

Non ignoro

la-

autumat
qui semetipsum
monachum, sibique, quod est deierius, de perfectione
blanditur,
qui receptus in ccenobio, cum a suo moad illa, quae reneretur abbate, ne revolveretur
nuntians

quemdam,

abdicarai,

seque de malorum

omnium

ra-

dice philargyria,
ac
terrenisque laqueis expedirel;
si mallet
prislinis
passionibus
emundari,
quibus
eum gravissime singulis moraentis
videbat urgeri,
e cessaret affectare
ea, quse ne antea quidem possedeCOMMENTARIUS.

circuit qumrens quem devorel (I Pel. ni). Cujus rei duo

seu pro apparatu ad iter
iter agentes circumferimus,
exempla habes apud D. Gregorium
( Lib. n Dialng.
capessendura : binc Cicero ad Anicura : Velim videas
el quid viatici, et quid instrumenti satis sit. Vialicum
cap. 25) : alterum de monacho qui, de monasterio
discedens , draconem in itinere invenit qui eum devocat auclor nummos repositos
ilaque inslabilitalis
vorare volebat, nisi'fraires
ad evagandum , aut recedendum e monaslerio, cum
succurrisseni;
alternm,
de altero item monacho cui ( Regisl. I. ix ep. 58),
libuerit. Porro ex hoc capile et sequentibus discimus
canis niger
in monacbo ini- j) similiter de monasterio lugere cogiianii,
seu proprietatisvitium
philargyriae,
eum voraturus apparuii;
sed fratrum precibus libetium esse apostasise et defectionis a suo siatu.
a Addit
ralus est, et ad saniorem mentem reductus.
Dionysius substantivum, de quo hic agitur,
c Id est honestas occupationes et regularia exeret subaudilur :Cumque proprietas tamquam bestia ferox eum de cwtu separaveril fratrum , et desiiiutione
citia, puta privatas oraiiones , lectiones , mediiaiiosodalium [ecerit errabundum , etc. Ubi proprietatem
nes, disputationes , mulua obsequia, aliaque exercitia, quibus per vices et intersiitia
temporum monaposuit pro pbilargyria , quod haec propria sit nionachi occnpantur.
ut diclura est. Et videtur hic
chorum philargyria,
d'?innotat Chryspstomus
non dixisse Apostolura :
Auclor spectasse illa verba patriarchae Jacob filium
suum lugenlis : Fera pessima devoravit filium meum
fieri, ut intelqui divites sunt, sed Qui voluntdiviies
ligas non divitias , sed harum cupidiiatem ab ApoJoseph (Genes. xxxvn). Hanc enim feram pessimam
slolo damnari. Vide S. Thomara in coinmeniario,
moraliter
nec inepte interpretantur
noniniUi
proubi inter alia dicit : Divitim lentaiiones sunt , et laquoe devorat ac perdit filios
prietatcm et avaritiam,
et induet
Jacob, id est monachos, diaboli supplantatores
quei; qui primo tentant, in quantum alliciunl,
cunt ad mulla peccata, el post in peccatis deiinent, el
spiritales Israelitas.
b Vm toli, ait Ecclesiaslicus,
quasi laqueo involvuni. Ilaque divitite sunt non habeuquia cum ceciderit,
tibus ad tentationem, habenlibus in laqueum.
non habet snblevantem el protegenlem se (Eccli. iv) :
e Tales etiara monachos
dura inturira udvcrsariut nosler, tamquam leo rugiens
:>uggillai ci perilnngit

501

INSTlT.

DE COENOBIORUM

LIB.

ad purgationem
rat, quorum riexibus compedilus
vitiorum suorum sine dubio pervenire non posset:
non hsesitavit;
truculento vultu eidem respondere
Si tu babes unde plurimos
habere prohibes ?
CAPUT

sustentes,

me similiter

XIII.

Quid conferanl seniores junioribus

vitiorum.

in dewdatwne

Hsec autem nemini videantur

superflua vel molefuerint genera vulsta. a Nisi enim prius exposita
fuerint innerum, et origines causaeque morborum
dagaioe: nec infirmis poterit adhiberi congrua medicinse curatio, nec validis conferri perfectae cuslodia
sanitatis. Nam et hoec et multo his plura ad insiru-

VII.DE

SPIRITU

A sionibus

pulsareraur [Ai. pulsareniur],

absque connostrse verecundia
cum et recurabamur,

fusionis

PHILARGYRLE.

30J

infestanliura
nos viliorum
taciti disceremus, quse nos c non fraternitatis
veriti
vel prseteriviraus
; sed ne
corpus vel obtexiinus
media

pariter

et causas

forte delapsus liber in manus eorum, qui in hoc

minus instituti videntur,
patefaciat inexproposito
cuk
pertis, quae desudantibus solis ac festinauiibus
men perfectionis

attingere,
CAPUT

Philargyrim

debent esse comperta.

XIV.

morbus tripartitus.

d Triplex
morbus,
itaque est hujus valetudinis
dasequali detestatione
qui ab universis Patribus

ctionem juniorum
solent a senioribus,
lamnatur. Unus hic, cujus superius descripsimus
qui innumeros diversorum casus ac ruinas experli sunt, in Col- B bem, qui decipiens miserabiles quosque, ea quae ne
latione proferri. Quorum multa saepenumero cognoantea quidem, cum in sseculo degerent, possidebant,
e in
ac
scentes in nobis, ita senioribus
exponentibus
congregare persuadet. Alius qui hsec quae
privelut b qui eisdem ipsi quoque pasrevelanlibus,
mordiis suae renuntiationis
abjecerat,
postea resuALARDI

GAZ^El

COMMENTARIUS.

bis verD. Hieronyraus in episiola ad Heliodortim

seu morbo animi. Sed ad rera ut veniamus,
triplet
et
in
nummum
addant
hic
avaritiae
morbus philargyrise
bis: Alii
marsupium
seu
nummo,
describitur,
venentur
:
sint
malronarum
tres
monachorum
seu
suffocantes
opes
obsequiit
quo
proprielariorum
proprietatis viiio
laborantium
ditiores monachi, quam fueranl smculares : possideanl
desispecies sive ordines
Primi
ordinis
sunl, qui divitias,
gnantur.
opes sub paupere Christo, quas sub locuplete diabolo
aliasque
in
commodilates
non habueranl, et suspirel eos Ecclesia divites, quos
nec
ante
appetunt
claustro,
quas
in
habebant in saeculo; hoc est, qui, cum inopes fueienuit mundus ante mendicos. D. ilem Augusiinus
divites et pecuniosi esse curint anie monachatum,
Regula suos clericos regulares admouet, ne ea aumranl in monasterio, qum nec foris habere potuerunt;
De quibus D. Hieronymus
in
piunt in monaslerio.
: Ditiores sunt monachi, quam
nec ideo se puteni esse felices, quia invenerunt viclum
epist. ad Heliodorum
nec
el legumenlum, quale foris invenire non poleranl:
smculares (Hier. ep. 1). Itemque in epist. ad Nepolianum in persona lalium loquens dicit:
Naius in
eriganl cervicem. quia socianlur eis, ad quos foris acetin lugurio rusticano, qui vix milio
cedere non audebanl : sed sursum cor habeant; nec C pauperedomo,
'
el cibario pane ventrem rugientem satiare poleram,
ne incipiant essemonasleria
terrena, acvanaqumrant,
nunc similam et mel faslidio (Hier.
diutitims utilia, non pauperibus, si divites illic humiep. 2). Quibus
similia suut quae superius ex D. Augustino cilavimus
lientur, et pauperes illic inflentur (Cap. 4 Regulm).
homilia 4 super Missus
Similia habet D. Bernardus
(Cap. 12 hujus lib.). Tales porro monachos assimilat
Cassianus Giezi famulo Elizaei prophetae, qui pro beesl.
a ConsenlaneeGermanus
abbas Collat. decima noneficio curationis
aucloritate
Naaraan, propria
et
et vestes, qiia
na : Nulli namque dubiuin est illum posse rectissime de
cupiditate ausus est petere argentum
ininime congruebant.
remediis malarum valetudinum dispulare, qui earum
suo statui et conditioni
In secundo ordine sunt, qui divilias, quas inilio suaeconprius causas atque origines mgrotantium, conscientia
versionis et renuntiationis
aut reliqueabjecerunt,
attestante, deprehenderit, etc (Coll. 9, cap. 15). Idem
docet S. Gregorius Nissenus in epistola ad L*ioium,
runt, rursus in monasteriis repetere, sibique appromorbi coubi anie medicamentorum
applicationem
priare, ac vindicare praesumunt:
quos siniiles dicit
Et S. Chrysoslomtis
Judae prodiiori,
opiimi
qui cum caeteris apostolis, relictis
gnitionem prserequirit.
caumedici esse pronuntial (Homil. 5 dePwnitent.),
slitmilis
omnibus, secuitis Dominum, posleaavaritise
sas morborum
Eamque ob catisam Galeagitattis eo devenit, ut et Dominum Judasis venderet
inqtiirere.
De cognoscendis et
et proderel
nus librum scripsit et inscripsit:
(Matth.
xvm). Tertium loctim illis iricurandis animi morbis.
buii, qui nolunt se spoliare omnibus bonis et facuib Ila emendatum, cum ex ms., lum ex
tatibtis, sed partem aliquam sibi volunt reservare,
Dionysio
ut verbis sequentibus respondeat. De
Ananiae et Sapbirae, qui cum vitam comparaphraste,
JJ exemplo
Cassianus in
munem
velle viderentur,
vendito
profiteri
seipso enim sibique similibus loquiuir
agro
videretur
seniores
sibi
verbis primae personie. Alioquin
clam
retinuequem possidebant, parlera prelii
runt. Utide continuo
ab apostolo Petro deiecli
illos et antiquiores
et
taxare, quod a modestia ipsius
alienura etinsolitum.
increpati,
atque a Deo invisibiliter
percussi interiec
runt (Act. v). Primi itaque petuut quae non habueDionysius paraphrastes clariore syniaxi ita exnon derunt : secundi repetunt quae babuerunt:
tertii
ponit: Qum nos celavimus, ac prmterivimus
paretc
retinent
eorum
habuerunt.
tem
5
VideCoIlat.
quae
scribendo, non ex limore communitatis
fralrum,
enim
Fraternitatis
cap. 11. Ubi haec tria philargyriae genera itidem recorpus vocat Cassianus ipsam
communitatem
sive ccetum monachorum,
censeutur. De quibus etiam D. Bernardus in tractatu
fratrum,
lib. i cap. 3 et alibissepius, ut superius annotavimus.
de modo bene vivendi serm. 48.
d
e Vocabulum renuntiationis
et ad prosumptum,
Dionysius loco valeiudinis habet avaritim parafessionem
monasticam
ex illis verbis
pbrastice. Unde suspicari quis posset legendum esse
iranslatum,
id est oegritudinis,
scilicet spiritualis,
Domini, Lticae xiv : Omnis ex vobis, qui non renuntiat
inraleiudmis,
At nihil tale suomnibus qum pouidet, non polest meus esse discipuquam ille avaritiam interpretatur.
sit anceps et
lus. Esl autem renuntiare
omnibus possessionibus
spicandum, curn valetudo vocabulnm
eis sponte cedere, et veluti valediclo eas
significatur,
medium, quo ei sanitas et imbeeillitas
proprie,
ut notat Gellius Noct. Auic. lib. XII cap. 9. Unde et
dimittere : quo raodo eis reuuntiaverunt
aposloli, in
passim apud Cassianura sumilur
pro invaletudine
quorura persona postea dixit Peirus : Ecce nos retU

505

JOANNIS

CASSIANI

504

Tertius quiini- A etiam e contrario seterna Iepra, sancti Elissei maledesiderarecompellil.

tio malo vitiosoque contractus, el ab imperfectione
dictione, perfunditur (IV Reg. v). Judas autem volens
resumere pecunias, qiias aniea, Christum seculus,
incipiens, eos quos semel hoc tepore menlis infeceac diffidentise
timore perterritos
Domini lapsus,
rit,
paupertatis
abjeceral, non solum ad proditionem
non sinit:
spoliare se cunctis mundi facullatibus
apostolatus perdidit gradum; sed etiam vilam ipsam
mereacrursum

eosque pecunias vel substantias, quas utique renunad evangetiantes abjicere debuerant, reservantes,
licam perfectionem
concedit.
numquam pervenire
Quarum trium ruinarum exempla in Scripturis sanctis etiam invenimus non levi pcena fuisse damnata.
Nam Giezi ea quae ne antea quidem possederat,
volens acquirere, non modo gratiam prophetise non
possidere, quam per successionem velut haea suo habuit magistro suscipere: verum
reditariam
meruit

ALARDI

GAZJEI

communi

exitufinire

non meruit,beamque
biothanati
xxvi). Ananias vero etSaphira
quamdara ex his quae possede-

morteconclusit(lfaKA.
reservantes
parlem
c
rant,
apostolico ore, raorle mulctantur
CAPUT XV.
Male remntians

(Actor.

v).

a non renuntianle

quo differat.
renuntiasse
se huic

De his igitur
qui dicentes
d incredulitate
mundo, rursus
fracti, nudali terrenis
opibus timent, in Deuteronomio mystice prsecipilur.
COMMENTARIUS

* Ita
omnes quos et Plantiniana
edimanuscripti
xix). Unde3 B
quimut omnia, et secuti sumus te (Malth.
tio secuta est. Ciaconius tamen nescio an ex Vatiistud proprie ad eos pertinet,
qui non simpliciter r
sed ad eos, qui sic divolunt esse Christi discipuli:
cano, ut solet, et alii legunt violenta morte conclusit: eodem quidera sensu, sed vocis unius magna
quoscipuli, quomodo apostoli et LXXH discipuli;
amdiversitate.
Verum prior lectio, et antiquitate,
et
rum perfectionem omnes fere primi Chrisliani
numero exemplarium,
et probabililate
vincit.
Etsi
plexi sunt, quamque omnes monachi, tam coetiobitae3
locutio videaiur,
taQuamobrem Cassianus> enim haec nova et inusitata
quam anachoretse imitantur.
men Cassiani temporibus usitatior fuisse apparet ex
lios libros inscripsit De Inslitulis renuntiantium, id estt
Collationis secundae capite quinto, ubi senera illum
monacborum;
pro quo Dionysius reddidit, De Institutis Cwnobiorum. Caeierum, quamvishaec renuntiatio > Heronem, qui fceda diaboli illtisione deceptus iu puteum se proecipitaverat,
inter biothanatos reputaproprie ad solos religiosos pertineat, fatendum tatum fuisse scribit. Dicilur autem (3io6avKTo?,vel, ut
men etiam suo modo ad omnes Chrisiianos pertinenon reipsa, salre. Debet enim omnis Chrislianussi
apud Tertullianum
(Lib. de Anima c. 57 ), BuaoQavatem affectu et animi praeparaiione, utloquunturtheoTOf, a (3tatw Bavaxa, id est, violenta morte : quae vox
suis>
Graeca tamen in Latiniiaiem
etiam profaoranibus possessionibus et facukatibus
transiit,
logi,
ut paratus sit omnia ponis et antiquioribus
sic nimirura,
scriptoribus,
apud quos biorenuntiare;
Proinde disthanatus Latine usurpatur,
et biothanati
lius amittere
dicuntur
quam Deura offendere.
altera communis omqui non naturali, sed violenta morte pereunt. Qua
tinguenda duplex renuntiatio:
in Heliogabalo,
et propria sovoce ulitur Lampridius
hisioricus
nibus Cliristianis ; altera particularis
iis religiosis, qui non solum affectu et animi prae- p cum ail: Prmdiclum ei erat a sacerdotibus Syris bio" ihanatum se
lib. de Anima :
renuntiant
omnibus
sed
possessiofuturum. Terlullianus
reipsa
paratione,
Invocantur,
nibus, et non tantum possessionibus et bonis exterinquit, dhori et bimolhanati. Ubi ahori
libertati et corporis i
dicuntur praematura seu intempesliva morie sublati.
nis,sedet
proprise voluntalis
Sed de renuntiatione
Et de septem filiis S. Symphorossemartyrio
consumplura i
voluplatibusetiamlicilis.
matis apud Bedam legitur : Aliera die Adrianus prrn^
in Collationibus
(Coll. 3 c. 6 et 7, etCoH. 2ic. 2).
a De Giezi famulo Elizaei prophetse plana est hicepil corpora eorum in foveam altam projici. El ponstoria quarti Reg. cap. v. Cum enim Naaman Syrus :
lijices lemplorum posuerunl nomen loci illius, Ad sea lepra curalus, ab Elizseo recessisset; videns Giezi
plem biothanalos (Bed. in Martyr. 27Junti).Solebant
enim ethnici Christianos ignominiae causa bioihaquod Dominus suus nibil ab eo accepissel, clara :
natos appellare, tuuj quod violentse mortis supplicio
eum secutus, velut ex mandato Elizsei petiit sibi dari i
:
essent obnoxii, et, ut ait Apostolus, Tamquam morii
lalentum argenti, el duo mutaloria vestimentorum
desiinati (ICor. iv),vel
Qum cum accepissel, abscondit; et cum staret coram :
quod persuasum esset gentilibus animas biothanatoium,
id est, violenter perEiizmo, dixit ei Elizmus : Unde venis, Giezi ? Qui reetintium in beatorum sedes non recipi,
ut scribit
spondit : Non ivit servus luus quoquam. At ille ait :
Servius in iv &n. Porro ^ioOavuxos dicitur non soNonne cor meum in pimsenli eral? elc Nunc igilur
lum qui ab alio perimitur;
sed etiam qui a se ipso,
accepisli aurum et vestes : Sed lepra Naaman adhmrebil tibi el semini luo usque in sempiternum. Et egresseu qui morlem
sibi con-ciscit,
qui alio nomine
sus est ab eo leprosus, sicut nix (IV Reg. v). Hoc
UToeavaTos-Grsece dicilur (Vid. Cwl. Rhod. lib. xvu
vitani
exemplum cum exemplo Simonis magi coniuuxit S.
Antiq. Lect. cap. 16). Sic Judas proditor,
ctira virum D
1 suam biolhanati inorie conclusisse dicitur, quia sibi
Hilarion, qui, ut refert D. Hieronynius,
mamis violentas attulii,
et in desperaiionem actus
quemdam primarium a daemouum legione possessum
hoc obiler
liberasset, et ille curatus, non post mulium temporis
laqueo se suspendit. Ridicule
vero(ut
cum uxore, el liberis veniens ad monaslerium, pluriadtlam) apud lsidorom dicitur bioihanalus, quasi bis
dona afferrel: vir sanmorluus (Lib. x Eiymol. lil. B).
ma, quasi graliam reddilurus,
c De liac senieniia , et de morle Ananiae et Saclus : Non legisii,inquit,quidGiezi,
quid Simon passi
alter accepil pretium, alter oblutit ut
sunt,quorum
phiroe, vide infra, cap. 25.
ilte venderel graliam Spirilus snncii, hic mercarelur
seu diffidenlia victi. Ejus
dDionysius: Incredulilale
rei lepidom exeniplum habes in Vitis Palrum ita re(Act. vm)? Cumque Orionus (lioc illi nomen) flens
diceret:
lalum : Frater quidam renuntians swculo , el dans
Accipe, et da pauperibus: respondii : Tu
melius potes tua dislribuere, qui per urbes ambulas, et
qum habebal pauperibut, reiinens autem pauca in sua
nosti pauperes : ego, qui mea reliqui,
cur aliena apralione, venit ad abbatem Anloniurn. Quod cum agnovisset senex, dixit ei: Si vis monachus fieri, vade in
pelam? Nemo melius erogat, quam qui sibi nihil reservat. Trtstt autem, et in terra jacenti: Noli, inquit,
illum vicum,et emecarnes, et impone corpori luo nudo,
et veni huc. Et cum sic fecisset fraier ille , canes et
conlristari, fili: quod facio pro me, et pro le facio. Si
enim limc accepero, et ego offendam- Deum, el ad te
aves corpus ejus lacerabanl. Cum pervenisset aulem ad
(ejjie reverlelur. Hsec ibi.
senem, interrogavit si fecisset quod ei dixerat. Illo au-

503

DECOENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

VII.

-DE

SPIRITU

PHILARGYRIiE.

306

11Si
quis est homo formidolosus el corde pavido , non A esl enim non vcvere, quam vovere, et non reddere
ad bellum : vadat et revertatur in domum
egredialur
(Eccles. v). Pulchre aulem hic cum decem niillisuam, ne pavere faciat corda fralrum suorum, sicut et
bus, et ille cum viginli venire describitur.
Amplior
ipse timore perterritus esl (Deut. xx). Hoc teslimonio
quseso?Nonne manifeste mavulteos
quidevidentius,
nec initium
sibimet
Scripiura
professionis
hujus
nec nomen, quam exhortatione
exemploque corrupto etiam alios ab Evangelica perfectione
terrore? Jubetur itarevocare, et infideli infirmare
usurpare,

in doque eis ut discedentes e pugna revertantur

mum suam, quia non potest quisquam duplici corde
bella Domini praeliari. Vir enim duplex animo, inconsuis (Jacob. 1). Et cogitantes
eura qui cum
Evangelii parabolam,

stans est in omnibusviis

secundum

illam

decem millibus

progreditur,

conlra

regem

cum vi^

non posse confligere,

ginti millibus
venienlem,
adhuc eo longe posito postulent pacem (Luc. xiv);
id est, ut ne initium
arriquidem renuntiationis
potius,
quam lepide eam post exsequentes
discrimine
involvant.
Melius
majori
semetipsos
piant

ALAKUI

GAZJEI

enim vitiorum

nos impugnantium
numerus est, quam
b Nemo aulem
virtutum
pro nobis dimicantium.
potest Deo servire, et mammonm (Matlh. vi). c JVec ponens quisquam manum suam super aratrum, et respiciens relro,

aptus esl regno Dei (Luc. ix).

CAPUT

Cujus tesiimonii

XVI.

se colore tueantur,
libus suis nolunt.

qui exui faculla-

Hi ergo occasionem. avaritiae pristinse sibiraet incotromittere

quadam Scripturae sanctae auctorilate
intellectu
: quam viliosiore
nanlur
interpretantes,
immo Domini sententiam corrumpere,
atApostoli,
B
non
gestiunt depravare;
que ad suum desiderium
sensui
vel intellectum
suam vitam,
Scripturarum
coaptantes, sed vira Scripluris
: consentire
libidinis inferentes
volunt,

aiuntque

scriptum

pro desiderio suse

eas suis opinionibus

esse :d Bealius magis dare,

COMMEMAKIUS.
dum ad veterem vitam, qua per graliam
regenerati
evadere cogitamus ? Se->
exuimur, si ullimum judicium
dulius item poeta eleganter cecinit (Lib. l, 121 seq.):

tem ostendente corpus suum laceratum,

dixit sanclus
Anlonius : Qui renunliant smculo, et volunt habere pecunias, ecce ita impugnati a dmmonibus discerpunlur.
a Textus vulg.: Quisest homo
formidolosus, el corde
I.oth Sodomae fugiente cbaos, dum respicit uxor
pautdo ? vadal, el reverlalur in domum suam, etc Cui
Judicum cap. vn : Qui formidosimilis sententialib.
' In statuam mutata salis, stiipefacta remansit,
Ad pcenam conversa suam : quia nemo retrorsum,
losus, el timidus esl, revertatur.
Noxia contempti vitans discrimina mundi,
b Matthaei sexlo habetur : Non
Deo
servire
polestis
Respiciens salvandus erit : nec debet arator
et mammonm. Est autem maramona vox Syriaca,
Dignum opus exercens, vultum in sua terga referre.
sicut apud Groecos
quse apud eos divitias significat,
Lucaa
lAovxo;. Servire autem mammonae, non est habere
Hujus itidem exempli Dominus nos admonuit,
divitias : nam pairiarchse
divilias
non
habuerunt;
xvn, dicens : Iri illa hora qui fuerit in teclo, et vasa
eis servierunt:
servit vero qui eis cor apponit,
qui C ejus in domo, ne descendat tollere illa: et qui in agro,
non redeat retro.
Memores estoie uxoris
similiter
per fas et nefas congregat, qui contra Dei legem vel
contra votum suum usurpat, qui felicitatem
suam in
sancla animalia non
Lolh. Denique apud Ezechielem,
'
eis collocat: quod est raaminona
reverlebantur cum incederent, sed unumquodque anle
pro Deo habere :
quo modo Apostolus avaritiam vocat idolorum serfaciem suam gradiebatur (Ezech. i). Ubi D. Gregoswotn gradiunlur
sancta
rius : Ante faciem,
vitutem, ut infra diceiur.
inquit,
c Textus
nullo jam appeEvangelicus : Nemo miltens manum ad
animalia, quia el ea qum reliquerunl,
el in mternis , qum appelunt, sub conlitu respiciunt,
aralrum, et respiciens retro, apius est regno Dei. Est
autem raetaphora ab agricolis,
seu aratoribus sumtemplalionis sum oculosboni operispedem ponunt, elc
oculos semperhabent
Vide D. Basilium Conslitut. inonast. cap. 21, et Propta,qui, manu stivamteiieiites,
in sulcum intentos,
ut sit rectus. Non enim potest
sperum de Proraiss. part. i, cap. 16.
d Adverbium
bonus arator esse, qui respicit in tergum. Queniadmagis Latine redundat : sed cum
modum ergo ineplus est ad arandum, qui inissa mauu
Graece habeatur p.uv.upiov p.SXkov, magis beatum ; viad aratrum
eo quod araturus
ut
deiur interpres
retro;
respicit
legisse pay.apioxspov, beatius. Porro
Iia
hoc a Domino, et Salvalore nostro dictura quamvis
oportel,
seraper debeat in anteriora
respicere.
et religiosse viioe slaiiim suscipit,
asserit D. Paulus, Aci.
quisquis melioris
Evangelistae non meniinerint,
et respicit retro, hoc est, ad rerum mundanarum cuxx : Oportet,
meminisse verbi Domini Jesu ,
inquit,
rara aniinum deflectit, aptus non est ad reguum Dei
quoniam dixit : Beatius est magis dare, quam acciManura ergo ad aratrum miitit,
consequendum.
repequi
pere. Quod lamen cum a nullo Evangelislarum
monasticae vitae instilutum aniplectittir
: retro autem
riatur expressum ; ex iis censeri debet, de quibus
JJ
Dominus Joan. xvi ait: Mulla habeo vobis dicere, sed
respicit, qui ad priores saeculi curas et mundana
desiderans ad ea redire,
non potesiis portare modo. Et ipse Joannes cap. ult:
negotia animum convertit,
aut eis se immiscere.
Unde Apostolus
alia , sed siSunt autem et alia mulla qum fecit Jesus, qum si scrimili ulens nietaphora : Nemo, inquit,
mithans Deo,
bantur per singula , nec ipsum arbhror mundum caimpticat senegotiis smcularibus (11 Timoth. iv). Et qui
pere posse eos qui scribendi sunl libros. Ex quibus
. in siadio currunl, ab omnibus se abstinent (1 Cor. ix).
mulla Dominum
fecisse et dixisse,
verbis colligitur
Et altbi de se ipso loquens : Qum quidem relro suni,
Innocenquas non sunt scripta ab Evangelistis.Unde
ex hoc ipso loco
lius III pontifex in quadamDecrelali
ofcliuiscens, ad ea vero , qum sunt priora, exlendens
his verbis : Sane
traditiones
meipsum, ad deslinatum persequor, ad bravium supernm
apostolicas confirmat
vocationis in Chrislo Jesu (Philipp.
mulia tam de verbis quam de (aclis dominicis invenimus
m). Iiuc pertinet
ab Evangelistis
quod in Genesi dixit angelus ad Lotb : Salva animam
omissa, qum Apostoli, vel supplevisse
tuam : noli respicere post lergum : ne et lu pereas
verbo, vel facto expressisse legunlur. Paulus enim in
Aclibus Apostolorum sic ait : Meminisse vos oportet
(Gen. xix). Et terribile exemplum uxoris ejusdem ,
verbi Domini Jesu, qui dixit: Beatius est dare, quam
quse respiciens post se versa est in statuam salis.
I)e quo D. Atigustinus xvi de Civit. Dei iia scribit:
accipere. Hmc nutlus quatuor Evangelistarum descriNam CJUO
Sed unde, inquies, Paulus hoc
sunt, q.ui liberabanperlinel quod prohibili
psit. Ita pontifex.
verbum Domini acccpit? Glossa , quara vocant Ortur, retro respicere ; nisi quia non est animo redeun-

JOANNIS

307

508

CASSIANl

quam aceipere (Act. xx). Cujus inlerpretatione

pra- A pro Christo gloriosam cum Apostolo suscipere nuditatem, nec opere manuum, nec monasterii parcipulanl illam esse senvissima, enervatam Domini
a Si vis
monia volunt esse cohtenti. Quibus superest, ut aut
teriiiam,
perfectus esse, vade,
qua dicitur:
vende omnia quse habes, et da pauperibus,
et hanoverint", et nequaquam resemelipsos circumvenire
iebis thcsaurum
in ccelo, et veni, sequere me. Et
nuntiasse huic mundo,diviliis
pristinis incubantes: aut
arbitranlur

hoc colore

debere : beatiores
si pristinis

suffulli

superabundanlia

divilias

suas se abjicere

si professionem

non

scilicet

periri, dispersis atque abjectis omnibns,

his quibus renunliavbrunt
reservantes,
tolo glorienturirifameet
siti, in frigore

semetipsos pronunlianies,
substantiis, aiiis quoquede earum

largiantur

: dumque

erubescunt

ALARDI

GAZ^EI

Patrlrim vel ab aliis apostolis

dinariam,
fespohdet,
id accepisse, vel per Spiritus sancti revelationem,
senvel ratiocinando
collegisse ex aliis Scripturae
tOntiis idipsum significantibus,
cnjusmodi sunt illae:
Omni peienli retribue;
et, Date mutuum, nihil inde
fta Sixtus Senensis lib. n Bisperdntes (Lucmyi).
bfioth. Verum
satis indicat
hanc esse
Apostolus
Chrisli sententiam
ab ipsomet prolatam,
non s.ibi
uni reveiatara,
neque collectam ex aliis sententiis ,
in quibus nulla fit comparaiio
inter dantem et aesed primum a Christo acceptam ac deinde
cipientem:
ore tritam et vulgatam.
Chrislianorum
Quse quidem
etsi hominibus
avaris
el tenacibus visententia,
deatur paradoxa, ut qui raanus habeant ad accipien: revera taraen,
dum, quam addandum
promptiores
humanara philosophiam
etiam secundum
et communem inleilectuiri
est certissima.
Nam absolute
loquendo, et caeteris paribus, beatius est dare quam
accipere; et beatior qui datquam
qui recipit.Dare
enim potentiam quamdam denotat et copiam : recipere vero, inopiam et defectum ; et, ut ait D. Thomas, Dare et recipere habent se sicut agere et pati
esse
Agere autem nobilius
4,ad3).
(2-2, q. il7,^i.
quatn pati nerao ariibigit. Unde etiam avari feliciores
se pmant, quod babeant unde possint dare quara
iinmo id unum spectant, ut
quod possint recipere;
nullius egeant, quod aliunde debeam recipere. Deinler
bet tamen fieri comparalio
personas et res
ut vera sit haec sententia.
Inter
ejusdera generis,
personas quidem, hoc est, inter homines: nam si homines cum Deo conferas,
majus est diligi a Deo
quamDeum diligere: et donum accipere ab eo quam
: nam, ut ait D. Dionyillud in alios transfundere
sius Areopagita,
suscipiendo a Deo magis perficitur
creatura, quam dando (Lib. iv de Div. Nom.). Inter
res vero, quia debent temporalia cum temporalibus,
et spiritualia
cum spirilualibus
conferri. Nam si spiritualia cum temporalibus conferas, beatius est reciSed beapere spiritualia
quara donare temporaiia.
lius est dare hominibus
spiritualia
quam illa recipere, et temporalia
largiri (de quibus Paultts agebat)
quam eadem accipere. Porro hac sententia abutentes nonnulli,
quos hic Cassianus redarguit,
inepte
inde colligebant contra religiosam
paupertatem melius esse suas faculiates reiinere,
quam erogare aut
dimitiere.
Sicenimratiocinabantur:Beatiusesldare,.
quara accipere: ergo raelius est tua retinere, ut habeas quod des : quam ea dimittere,
iiu ut cogaris
aliunde
Cui argumento
accipere aut mendicare.
non aliter respondet Cassianus , quam objectis in
contrarium
diversis Scripturse
testimoniis et auctoritatibus.
Verum hoc non est argumentum
solvere,
sed eludere, aut praeterire. At D. Hieronynius
contra Vigilantium
ita sentientem
et ratiocinantem
hoc modo argumentum
islud explodit et
scribens,
refutat:
Quod autem asseris eos melius facere, qui
ulunlur rebus suis, et paulatim fruclus possessionum
suarum pauperibus dividunl;
quam illos.qui, possessionibus venumdatis, semel omnia largiuntur : non a
me eis, sed a Domino respondebitur : Si vis esse per(eclus, vade et vende omnia qum habes, et da paupe-

monacbi 're atque opere cupiant

ex-

nihilque ex
cum Apoet nuditate.

COMMENTARIUS.

B
'

ribus, et verii, sequere me. Ad eum loquitur qui vutt

esse perfectus; qui cum apostolis palrem,
navicuiam,
Iste quem tu laudas , secundus et teret rete dimillit.
tius gradus est, quem et nos recipimus ; dummodo
sciamus prima secundis, et tertiis prmferenda. Haec S.
Hieronymus (Contra Vigil. cap. 5). Sed brevius et ad
formam argumenti
poiest, illara
aptius responderi
et caeterorum negando illationem.
Nam
Vigilantii
caeteris paribus, ut dictum est, beatius est dareomfaciunt religiosi,
nia sua simul propier Cbristum,ut
modicum
ad victum et
et recipere
poslea aliquid
amicium;
quam paruin dare, et nihil accipere. Bonum est, inquit Aiigustinus , cum dispensatione bona
pauperibus erogare : sed melius ett in intentione sequendi Christum, lolurn simul donare, et absolutum a
sotlicitudine in Christoagere. Proinde vere beatus ille,
monasticam
simul et serael
qui per professionem
omnia dat pro Cliristo : qui plus dat, qiiam ditissimus, et liberalissimuS
quisque dare potest in hoc
saeculo : quandoquidem
spoliet se omni dominio,
cunctarum
rerum , quas
omnique jtire ac faciiltate
habet , aut habere potest. Atqui plus donat, qui arborem simul cum [ruclibus quam quisolos (ruclus dode Similit. c. 8).
nat, ail S. Anselmusi(Li6.
a S. Bernardus
in declarnaiione
super hunc Iocum : Hwc sunt, inquit, verba, qum conlemptum mundi in universo mundo; et volunlariam persuasere paupertalem : hmc sunt qua monachis clauslra replent;
deserta anachoretis. Et de S. Antonio scribit Athanasius, eum, cum audisset in Ecclesia legi hoc Evangerecitata ,
tium, veluti propler se hmc esset Scriptura
statim possessiones, quas habebat, vendidisse ac pauperibus erogasse. Idem de S. Francisco refert D. Bonaventura.
Porro nolandum , in his verbis Doraini
duo consiiia Evangelica
contineri:
scipaupertalis,
et obedientise:
Nain paupertatem
manifeste
iicet,
soadent et consulunt
illa verba : Vade, vende omnia
qum habes, et da pauperibus. Eamque perfeclain el
absolulatn requirunt.Nam
qtii omnia dicil, nihil omnino reservat. Cum vero vendere suadet, eam abdicationem significat,
quae perpetua sit, et irrevocabilis , ut fit per voturii. Obedientiam
vero posirema
illa insinuaut:
Et veni, sequere me. Quid enim sit sexxvi dicens :
quiCbristum,
ipseraetdeciaravitMalth.
Qui vuit venire post me, abnegel semeiipsum, ei lollat
crucem suam, el sequalur me. Quasi diceret; Ille post
me venit, et me sequitur, qui se ipsum abnegat, hoc
et affectibus
renuntiat,
est, suae voluntati,
seque
totum subjicil
allerius
et
volunlati
judicio
propter
Deum. Perfecta enim Christi sequela in abnegationesui ipsius,idest,
in pMectaobedientiaconsistil:quae
necessario etiam includit votura,quoquis
ita seipsura
Non enim est
abneget, ut non possit retrocedere.
perfecta abnegalio sui, obedire alleri ad tempus, et
postmodum iion obedire : quocirca Dominus ibidem
Et tollat crucem suam. Nam, ut eleganter
addidit:
raonet Cassianus lib. iv c. 55, Verus ac perfectus
monachus similis crucifixo
esse debet: qui autem
crucifkus
esi, non solum non ambulat quo vult,
nec facit quod vult; sed nec potest arabulare auc
nisi ab alio moveatur.
operari,

309

DE COENOBIORU.M
CAPUT

INSTIT.

LIB.

XVII.

De renuntiatione

apostolorum et Ecclesim primilivm,

non poluerit
facultaQuasi vero el ille similiter
tibus pristinis
sustentari,
qui se non ignobilem
etiam in hujus mundi ordine
fuisse testalur , cum
* se asserit a
civis Romani dignitate
naiivitatc,
praelalum (Actor. xxn); si boc esse ad perfectionem
commodius judicavisset:
et illi qlii Jerosolymis cum
essent possessores agrorum, vel domorum,
vendentes omnia , et nihil sibi penitus ex his reservantes ,
afferebant

eorum , et ponebant
(Actor. iv); non potuerint

pretia

discipulorum
corporis sui facultatibus

propriis

ante

pedes
necessitatera

sustentare,

si hoc

VII. DE SPIRITU

PHILARGYRLE.

310

De cottectis autem qum fiunt

A praepararent.
sicut ordinavi
Ecclesiis Galatiai,
ita et
veslrum per unam tabbati
Unutquisque
apud semelipsum recondens quod ei bene
ut non cum venero,

tunc

coltectm

fiant.

m sanetis,
vot [aciie.
thesaurizet

placuerit,
Cum aulem

per epistolas, hos transmitin Jerusalem (IGot. xvi).

lamperferregratiamvestram
Et ut eos ad largiorem
collalionem
provocaret,
infert:
Quod si dignum fuerit, utel ego eam, mecum
ibunt: id est, si talis fuerit oblatio vestra, quae mea
venero,

quos probaveritis

deferri.
quoque mereatur prosecutione
ministerium
quoque cura prsedicationis

Ad

Galatas

cum

apocum Jaco-

stolis partiretur,
hoc idem se depactum
ut licet praedicationem
bo, Petro et Joanne testatur:
susciperet gentium,
tamen,
pauperum
qui erant

fuisset ab apostolis
vel ipsi
perfeclius
judicatum,
esse utilius probavissent ? sed universas simul abjicientes substantias
maluerunt
labore proprio,
vel JJ Jerosolyrais,
sollicitudinem
nequaquam
curamque
collatione gentium
sustentari.
De quorum
Christum
universis
rebus
sumptu
respueret,
qui propter
sanctus Apostolus ad Romanos scribens,
suis renuntianles,
suumque
spontaneam subierant egestalem
eis in hoc ministerium
ad

hanc

praedicans,

ac subliliter

eos

collationem

Nunc autem
ait;
provocans,
sanctis. Complacuit
proficiscor Jerusalem ministrare
enim Macedonim el Achaim collationem aliquam [acere
in pauperes sanclorum,
qui sunt Jerusalem : complacuit enim, et debilores sunl eorum (Rom. xv). Quoniam
eorum parlicipes
factae sunt gentes ,
si spiritalium
ministrare
eis. Ad Corindebent et in carnalibus

(Galat. n). El cum vidissent, inquit,

gratiam Dei,
qum data est mihi, Jacobus et Cephas et Joannes, qui
videbantur columnm esse, dextras dederunt mihi,
et
Barnabm

societalis, ul nos inter gentes prmdicaremus,

lantum i pauperum meipsi autem in circumcisione;
mores essemus. Quam rem omni sollicitudine
se te-

tbios

dicens : Quod etiam sollicitus

fui
hoc ipsum facere. Qui igilur sunt beatiores,
utrumnam hi qui nuper de numero gentium
congregati,

quam ad usus eorum

nec prsevalentes evangelicam

h adbuc suis substantiis
dere,

similiter gerens,
quoque horum solliciludinem
suum collationem,
nionet eos ut anle adventum
mittere

disponebat,
ALARDI

sollicitius
GAZ.EI

stalur

implesse,

perfectionem
inhoerebant,in

conscenquibus

COMMENTARIUS.

a Paulus apostolus se civem Romanum

esse , C rum honorariorum
partieipes esse poterant, ul refert
non ut mortem effuGellius lib. xvi, capite 13: Municipes,
sunt
aperuit,
inquit,
cogente necessitaie,
cives Romani ex municipiis,
suo jure et legibus suis
geret; sed ut Evangelium latius praedicaret, et Ecclesiam Rom. expleto suo ministerio
, tandem glorioso
ulentes; muneris tantum cum populo Rom. honorarii
Cum enim Hierosolymis
a trinobilitaret.
parlicipcs; a quo munere capessenao appellali videntur;
manyrio
caedendus esset, dixit
nullis aliis necessitatibus, nec ulta populi Rom. tege
buno vincius et mox flagellis
Si hominem Romanum et indeastricti. Fuit itaque B. Paulus haereditario jure civis
centurioni astanti:
mnaium licet vobit flagellare ? Quo audito cenlurio
Roraanus, et hoc modo natus. Nam etCicero civiura
Romanorum duo genera distinguit,
ut quidam nati,
accessit ad tribunum , el nunliavit dicens : Quid aclur
alii sint civitate donali ( n in Catil.).
rus es ? Hic enim homo civis Romanus esl. Acccdens
b Id
aulem tribunus dixil illi: Dic mihi si tu Romanus es ?
est, suas facultates et possessiones retinebant,
non in commune conferebant,
nec pauperibus simul
at iile dixit, Etiam. Et respondit tribunus : Ego mulia
et semel erogabant.
enim etiam primis
Licuisse
summa civilitatem hanc consecutus sum : El Paulus
Christianis
bona sua (emporalia
oit: Ego aulem et natus sum (Acl. xxn). Sed et alibi
retinere,
eisque
nisi se spontaneo
frui,
voto, et privala devotione
(Act. xvi) idem Paulus cum Barnaba missus in carut abiret;
dixii:
ad paupertatem
servandara , et coramunem vitam
Cmsos nos
cerem, cum rogaretur,
ducendam astrinxissent,
raanifeste colligitur
ex verpublice indemnatos, homines Romanos miserunt in carbis illis Petri apostoli ad Anauiam:
Nonne manens
cerem; et nunc occulle nos ejiciunl ? Haec et alia, quae
el venundalus in lua erat polestate
tibi manebai,
coram Felice et Fesio suae defensionis causa Paulus
haec ait: Neque l> (Act. v) ? Quibus aperte significavit,
liberum
fuisse
D. Augustinus,
egit, considerans
enim apostolus Paulus vitat sum transilorim consulebat,
AnaniaV, quamvisChristiano,
agrum suuin non venet pretium
sed Eccletim Dei, quando conlra illos, qui eum occidere,
agri, licet venundati,
aposiolis
ut
in
commune
non offerre,
dere conspifaverant, consilium illorum tribuno
nisi id
conferre,
neque
proUnde factum est, ul eum ad locum,
deretur, effecit.
sponte et libere professus fuisset. Unde intelliginius
id quod narratur Act. iv de prirais Christiank,
qui
quo fuerat producendus, deduceret milet armalus, ne
enim
Hierusalem
nemo
suum
in
illorum paiereiur insidias. Romanas
habitabant,
quod
leges imploaliquid
essent
Ulis
communia
se
esse
sed
omnia
non
civem
Romanum
rare non dubitavit,
;
praediceret,
proclased consilii fuisse, neque ab omnibus Chricepti,
mans, quos tunc affligi verberibus non licebal. Haec
Fuere enim in ipsis etiam
stianis alibi observatum.
inquies ,
Augustinus ( Eptst. L). Sed qua ratione,
Ecclesise primordiis
duo hominum Cbristianorum
Paulus se natura dicit civem Romanum ? Non alia
Cassianus. Nam alii vitam
certc, nisi quod antea ad Judaeos pro concione dixegenera, ut bic innuit
communem spontanee et libere profitebanlur
rat se Tharso Ciliciae ortum esse : Ego, inquiens ,
, oma se abdicabant : de
sum vir Judcsus, natus Tharso Cilicim. Et paulo ante
nemque rerum proprietatem
insistebant,
municipem se Tharsensem professus erat. Tharsus
qoibus Act. iv. Alii verosuisfacultatibus
enim Ciliciae melropolis
a Romanis
de quibus Apostolus I ad Timoth. vi: Divitibus hujut
jus municipale
smculi prmcipe non superbe sapere; facile tribuere.
fuerat consecuta : municipes autem non lantum ut
sed etiara rauneHinc seiuper in Ecclesia fuit usus Collectarum
oloni, dicebantur cives Romani;
(de

312

JOANNIS CASSIANI

oil

imilatores
xv), A eorum noslris lemporibus successerunt,
magnus fructus ab Apostolo ducebatur (Aclor.
existere ; non nostris definitionibus
et suffoacquiescamus,
si saltem ab idolorura cultu et fornicatione
de hoc lepido ac miserabili slatu perfectionem nobis
calis et sanguine revocati, fidem Christi cum suis
an illi qui Evangelicae
facullatibus
Evangelicara poliicentes : sed illorum sectantes vestisuscepissent;
satisfacientes sententiae, crucera Domini quotidie
gia circumvenire nosmetipsos minirae studeamus;
portantes (Mallh. x), nihil sibi de propriis facultatibus superesse voluerunt ? Cumque ipse beatus
Apostolus vinculis et carceribus obligatus, seu vexatione ilineris
impeditus, et ob hoc a consuetara
victus substanliam parare,. ut erat solitus, suis manibus non occurrens, a fratribus , qui de Macedonia

et ita monasterii disciplinam institulionemque

pariter expetamus , ut in verilate renuntiemus huic
mundo : nihil ex his quae contempsimus, infidelitaie
nos relrahente, servantes : quotidianum victum non
recondila pecunia,

sed opere proprio

CAPUT

conquiramus.

XIX.

suppleraentum suae necessitalis se asserit

Sentenlia sancti Basilii episcopi adversus Synclelicum
accepisse : nam quod mihi, inquiens, deerat, suppleprolala.
verunt fralres, qui venerunt a Macedonia (II Cor. xn);
Fertur senlentia S. Basilii Caesariensis episcopi
ad quemdam prolata d Syncleticum;
et ad Philippenses ipse referens : Scilis enim et vos,
tali, quo dixiPhilippenses, quia in principio Evarigelii, quando pro- B mus, tepore torpentem , qui cum renuutiasse se
diceret huic mundo, quaedam sibi de propriis faculfectus sum a Macedonia, b nulla Ecclesia mihi communicavit in ralione dati et accepli, niti vos soli, quia et
nolens exercitio manuum suarum
talibus reservavit,
Thessalonicam et semel et bis in usum mihi misistis
suslentari, el humilitatem veram nudilate et operis
(Philip. IV) : erunt secundum istorum sententiam
contritione, monasteriique subjectione
conquirere :
venerant,

et isti beatiores
quam mente tepida conceperunt,
ei substantiis
Apostolo, quia de suis inveniuntur
dicere non auimpertisse ? Quod amens quilibet
debit.
CAPUT

XVIII.

Et senatorem,
fecisti.

inquit,

perdidisti,

etmonachum

CAPUT XX.
Quam ignominiosum sit a philargyria
Itaque si agonem spiritalem certare

non

superari.

legitime cuhostem a nostris

pimus , hunc quoque perniciosum

cordibus extrudamus. Qucm quantum superare non
e
raagnae virtutis est, tanlum ab eo vinci
ignominiosum plenumque dedecoris. A potenle enim elidi,
Quamobrem si ' Evangelico prsecepto volumus
obedire , et Apostoli ac totius illins Ecclesiae primilicet sit in dejectione dolor, el geroitus in amissionc
ac perfectioni C victorise : tamen quodam modo de adversarii roboni
tivae, seu Palrum qui virtutibus
Quod si aposlolos imilari velimus, non debeamus nostris definitionibus
vivere, sed illorum
exempla
sectari.

ALARDI

GAZiEl

COMMENTARIUS.

et Basilius in oralione ad
sius in Vita S. Anlohii,
quibus hicmentio habetur), hoc est, ut diebus doroinicis in conventu Christianorum
pecunioe a ditioridivites, praeceplum Domiriicuiu vocant illa verba ,
Vade, vende omniaqum habes, el da pauperibus. Sed
buscolligerentur,
pauperibus erogandse , idque pro
ut ex multis
arbitrio
et devotione confereiitium,
non absoluintelligunt
prseceptum condilionatuin,
locis Apostoli in hoc cap. cilatis colligitur.
tum ; quia non omnibus datum est, sed iis lanluin
a Phrasis obscura et parum usitata ,
qui cupiunt esse perfecti, el sub hac conditione : Si
pro, non
vis perfectus esse, etc.
valens, aut sufficiens parare victum consuetum : vel,
d Grsecam hancvocem ex Valicano
ul Dionysius reddit : Cum non poluisset sibi ipsi proexemplari scite
ac merito restituit Ciaconius, cum hactenus viliose
priis manibus acquirere victum quotidianum.
b Id est, ntilla Ecclesia communem habuit mecum
legeretur Synclelium, quemadmodura etiam Dionysius
ut caeteri; quasi norationem dati et accepti : quia nulla Ecclesia pro
expressit, errore, vel incuria;
men esset proprium illiirs , cui hoc a divo Basilio
accepiis spiritualibus temporalia communicavit. Ratio enim accepti est, quani vulgo receptam vocant:
dictum, Nam crvyxhixixb; Grsece, Latine senator ,
ratio dati, quam expensas, sive sumptus, Ralionem
sicut et croyxlnxb; Senatus dicilur.
Verba Grseea
cliam a Ciaconio relata , et fidem lectioni astruuni,
ergo accepti fecerant, quia spiriiualia ab ipso receet parem cum Latinis elegantiam habent;
ea sunt:
raiionem dati non fecerant, quia nihil ei
perant:
vicissim de bonis suis fuerant elargiti, proinde non
r.ul xbv avyxhixixbv
KKoktcra;, xat povaj^ov ovx iitomo-u*;.
i. e. non comraunera et sequara
Senatorem etiitn ille perdideral, quia senatoriam dicomraunicaverantei,
fecerant rationem dati etaccepti;
quod Gallicedicignitatem deposuerat, ut monachus fieret; et lamen
1
"
verum monachura non fecerat, quia pauperiatcm
mus, Tenir compte de la recette et des mises recipromonaslicam subire nolebat. Porro in Vitis Palrum
quemenl.
c Praeceptnm Evangelicum inlelligit illud Matth.
Et senaior esse desiisii,
eadem sententia itarefertur:
xix : Si vis perfectus esse, vade , vende omnia qum
et monachum non fecisti. Ex quibus (Lib. v, libell. 6)
habes , etc; cujus meminitcap. xvi. Vel illam Evanpatet vocem illam Syncleiicum superflue additam ,
gelicam sententiam de cruce Domini portanda , per
proinde in hac editione merito expunctam fuisse.
voluntariam
scilicet pauperlalcm
et obedientiam.
Cum enim Syncleticus idem sit quod senator, tauPrseceptum auiem hic et alibi frequenter accipit pro
tologia esset: Et senatorem Syncleiicum perdidisli,
consilio Evangelico , more et usu primorum fideet monachum non fecisti.
e Avaritia turpe vitium et ignomiriiosum.
inter prseUnde
lium, qui non ita curiose distinguebaut
merito avs>si>0sptotab Aristolele dicta (vn Ethic),
cepla et consilia Evangelica ; sed fervore devoiionis
accensi, quidquid erat Evangelicse doctrinse , velut
quia res ab homine Iibero maxime aliena. Et Cicero
et servare studebant :
nihil esse lam angusti,
propceplum amplexabantur,
quodam loco dixit,
tamque
ut patet in his qui post ascensionem Doraini, primi
parvi animi, quam amare pecuniam (Lib. u Ofjfic).
crediderunt Jerosolymis. Quamquam etiam Atbana-

VII. DE SPIRITU PHILARGYRIJE.

314
victis nascifur consolalio. Sin vero et iniraicus exiprodesse d beneficium nuditatis,
quia cupiditatis
infirmum:
ullra dejevitium resecare non valuit; paupertatis bono, non
Iis, et genus colluctationis
ctionis dolorem confusio turpior,
el ignominia devirtulis merito deleclatus, et necessitatis onere non
trimento gravior infertur.
sine cordis languore contentus.
Quemadmodum
a CAPUT XXI.
enim corpore non pollutos e Evangelicus sermo pronuntiat corde mcechatos (Malth. m); ita pecunise
Quemadmodum superanda til phitargyria.
De quo hoec erit summa vicloria triumphusque
quoque pondere minime sarcinatos, affectu ac mente
cum philargyris
perpetuus : ut queraadmodum dicitur, nec minulo
condemnari possibile est. Occasio
quidem nummo conscientia monachi polluatur. Imenim eis habendi defuit, non voluntas; quae semper
possibile naraque cst, eum, qui victus in exigua
apud Deum solet magis quara necessitas coronari.
stipe concupiscentiae semel in corde suo radicem
Ilaque festinandum nobis est, ne in vanum laborum
nostrorum emolumenta depereant. Miserabile namsusceperit, non majoris desiderii protinus incendio
conflagrari. Taradiu namque miles Christi victor ac
que est paupertatis ac nuditatis exitus tolerasse;
erit
securus, b cunctaque cupiditatis impugnatione
fructus veroearum cassaevoluntatis vitio perdidisse.
externus, donec initia concupiscenliae hujus bic neCAPUT XXIII.
qnissimus spiritus in ejus corde non severit. QuaExemplum de Juda.
proptercum in cunctisgeneribusvitiorumgeneraliter
Vis nosse quam perniciose, quam noxie fomes isle,
serpentis caput oporteat c servari, in hoc prsecipue
nisi fuerit diligenter excisus, ad ejus irileritum,
diligentius convenitpraecaveri.
Quod si fuerit introqui
313

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

raissum , sua materia convalescens, ipsum sibimet

vehementiora
suscitabit incendia. Ideoque non solum pecuniarum estcavenda possessio, verum etiam
voluntas ipsa ab animo penitus extrudenda.
Non
enim tam effectus philargyriae vitandus est, quam
affectus ipsius radicitus
Nihil enira
amputandus.
in nobis
proderit pecunias non habere, sivoluntas
fuerit possidendi.
CAPUT XXII.

eum conceperit,
et omnigenis pullulet
fructificet,
ramusculis vitiorum?
Respice Judam apostolorum
numero deputatura, quia noluit serpentis hujus caput lethale conterere, qualiter eum suo veneno peremerit et concupiscentise laqueis irretitum ad quam
ut redemptoabrupti praecipitii crimen impegerit,
rem mundi et humanae salutis auctorem triginta

argenteis persuaserit vendere. Qui nequaquam esset

ad tam scelestum proditionis
facinus devolutus , si
non philargyriae morbo fuisset infectus : nec DoQuod possit quis, eliam non habens pecuniat, phitargyrus judicari.
minicse f negationis [Al. necationis] reus sacrilegus
Possibile namque etiam non habentem pecunias >
nisi prius solitus fuisset s credilos sibi
Q exstitisset,
loculos compilare.
nequaquam philargyriae morbo carere, nihilque ei
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

"Totum hoc caput praeclaris sententiis et meaut iis carere;

possessionesque rclinquere,
sed
redundat:
ad
finem
moriae commendandis
omnem earum affeclura , et voluniatera
quas
opeoportet
ris cum aliis selectioribus in ordinem redigemus.
ut hic docet Cassianus.
possidendi
deposuisse,
b Phrasis Cassiano peculiaris. Pro quoDionysius:
Nam philargyria
non tam in possessione quam in
Ab omni impugnatione cupidhalis erit immunis.
araore divitiarum aut pecuniarum consistil, ut noc Id est observari, vel, ut infra dicit, prwcaveri, ubi
raen ipsum sonat. Unde passim in Scripturis , ubi
Graece yikupyvpoi, Latine cupidi vel avari dicunlur,
serpentem vocat diabolum, quemadmodum et superiore libro : cujus serpentis caput observatur, praequasi aeris avidi, ut dictum est (Lucm xvi, 1 Tim. m
el II Tim. m).
caveiur, et secundum vulgatain versionem conterie Matthoei v :
ac sine mora
tur, dum ejus suggestionibus forliter
Qui viderit muiierem ad concupiresistitur.
scendam eam, jam mwchatus est eam in corde suo.
d Id est, professio paupertalis.
Nulla siquidem
Quemadmodum ergo sola concupisceniia uxoris alienae efficitur quis reus moechise et aduiierii
coram
major esse nudilas potest, quam religiosi status,
solum
sed
etiam
Deo : iia sola affectione et cupidita).e pecuniarum ,
quoe non
paupertatera inducit;
omnium rerum possessione, proprietate ac dojninio
vel, ut communiier loquimur, solo proprietatis af.
fectu efficitur monachus reus philargyriae et proquenique monachum penitus exuit et spoliat : ut
non niodo agrum aut domum,
sed, ut alibi dixit;
prietatis.
f Necationis
non
Cassianus, non vestem,
graphium, non catamum
potius, aut necis, ut in margine anNon enim Iegitur Judas Dominum negasse;
possit atiquis appellare suum (Sup. lib. iv cap. 13). jviiotaiur.
sed ad necem prodidisse : nisi negationem pro deHuju.s autem nuditatis beneficium declarat D. Gresertione defectioneve accipias, juxta illud Apostoli:
gorius his verbis , quse taraetsi ad omnes Christianos suo raodo pertiueant,
se Deum nosse; factis autem neqant
proprie tamen et speciaConfilenlur
lius ad solos religiosos referuntur : Quicumque, in(Tit. i).
ad
s Judas segre ferens damnum et jacluram unluctamen
contra
maliquit,
fidei agonem venimus,
gnos spirilus sumimus : nihil autem matigni spirhus
guenti a JMagdalena effusi, verba illa indignabundus
in hoc mundo proprium possident. Nudi ergo cum
effudit: Quare hoc unguentum non veniit treceniis denudis luclari debemus. Nam si veslitus quisquis cum
nariis, el dalum est egenis? Dixit autem hoc, ait Evairnudo luctatur, cilius ad terram dejicitur, quia habet
gelista, non quia de egenis pertinebat ad eum (hoc
unde teneatur. Quid mim sunl terrena omnia, nisi
est, non quia pauperes curaret, aut de eis sollicitus
qumdam corporis indumenta ? Qui er.go contra diaboesset); sed quia fur erat, et loculos habens, ea qum
lum ad certamen properat, veslimenta abjicial, ne sucmillebantur poriabat (Joan. xn). Furem eum appelcumbat. Haec Gregorius (Homil. 35 in Evang.). Cselat, quia loculos, ut nic dicitur, sibi a Domino con
terum ad perfectam nuditatem
non sufficit bona
creditos, solitus erat compilare, hoc est, surripere.

515

.--.,.

JOANNIS
CAPUT

Quod philargyria,
Immane

CASSIANI

XXIV.

nisi nuditate,

316

A dantiorem
loculos
vinci non possit.

GAZM

enim

diviliarum

hujus rabies exsuperat.

CAPUT

XXV.

9e exilu Ananim, et Saphirm, et Judm, quem philargyria impellenle subierunl.

Denique priuceps aposiolorura his eruditus exemfreua
plis, sciens habentem
quippiam
cupiditatis
non posse moderari,
nec finem ejus iu parva summa magnave consistere,
sed in sola b virtute
nuditatis ; c Ananiara et Saphiram , quorum superius

pecuniarum abundanlia satiatus concupiscentiae suse

modum imponeret;
in tantum copia earum in abunALARDI

ut jam non
exarsit,
sed ipsum Dominura

compilare,
a Universas
maluerii.

moles cupiditatis

tyrannidis
hujus exemplum, quae seroel (ut diximus) animse captivatoe nul
lam permittit
honestatis regulam custodire, neculla
Finis enim rabiei hujus
quaeslus adjectione satiari.
non divitiis, sed nuditate conquirilur.
Denique cum
hic ipse ob hoc loculos dispensationi
pauperum deputatos, suse potestati creditos accepisset, ut saltem

cupiditatis

clanculo

venumdare

satis et evidens

fomitem

COMMENTARIUS.

et clam sublrahere nonnihil,

velut in proprium pe- n
"
culium, ex denariis et eleemosynis, quae a piis et
devolis personis Domino railtebantur
aut conferejbantur; quoruin ipse velut bursarius et ceconomus
erat coustitutus.
Ideo indignabatur
et murmurabat, quia dolebat lucrura sibi periisse, quod exvendito unguento et ejus pretio conseqni furando potuisset. Sed cur, inquies, Dominus illi loculos concum sciret eum esse malae fidei, et binc
credidit,
occasionem acceplurum
avaritiae et suae perditionis? Causam unam insinuat Auclor sequenti capite :
Ul saliem pecuniarum abundantia satialus concupiscentim sum modum imponerel. Dabatur enim ei occasio curandae avaritioe, et mitigandae concupiscentiae : verura ille hanc occasionern sibi veriit in perut
niciem, Deo ita, occullo suo judicio, permittente,
in eo ostenderet,
quam periculosa sit pecuniarura
tractaiio
et opum abundantia.
Secundo voluit Doininus hocetiam beneficio.ut
et aliis multis, Judam
sibi devincire, et ad sui amorera allicere, et a perpelrando scelere, quanium in se erat, revocare; quod C
ei, ut maxime fido et charo, curam rei domesiicae
sicut solent prudentes domini eos sibi
commisisset;
ceconomos deligere, quorum fidei et probitali maxime fidunt. Tertio pulanl aliqui pecuniam communein Judae fuisse coramissam , quod esset minimus
sicapostolorum , et inter eos minime spiritualis:
docere voluisse,
que Christum
hujusmodi negotia
illis potius committenda
ad
meliora et subli, qui
iniora
essent minus apti : qtiemadmodura
etiara
monuit:
Ut smcularia judicia
Aposlolus Corintfiios
si haberent, contemplibiles , qui esseni in Ecclesia (id
consliluerenl
ad juest, in congregaiione
fidelium)
dicandum (I Cor. vi). Verum
praecipua ac potissiraa
ratio fuit nostrae salutis dispensatio,
ob quain voluit et debuit divina provideniia
Jndse impietalem
et csccitaiein
ut et Scripturae adimplepermittere,
rentur, et Christus Dominus ab eo iraditus pro omnium salute moreretur.
a D.
Hieronymus in epitaphio Paulae: Ne consue- r.
tudine plus habendi locum prmberet avarilim,
qum
nutlis expletur opibus; et quanlo amplius habuerit,
et neque copia, neque inopia minuilur.
plus requiril;
El in epislola ad Paulinuin : Antiquum
diclum est:
Avaro tam deest quod habet quam quod non habet.
Credenli lotus mundus diviiiarum
esl: infidelis autem
etiam obolo indiget.
b Id
est, religiosa paupertate, ut dictum est (Cap.
hoc est, omnibus ;
KII), per quara nudus raonachus,
bonis temporalibus
et eorum affeclibus nudatus et,
extitus, nudum Chrisium sequitur, ut monuit D. Hiesuum Rusticura monacliuni
ronymus
(Epist. 4). Dei '
qua eiiam nuditate Joannes Climacus gradu 16: Nuditas, ait, rerum omnium curarum esi dcposiiio, securitas vitm, viator omnibus impedimenlis liber, muerorisi
alienatio, mandatorum fides ; nudus monachus totius ;
mundi est dominus; etalia quae sequunlur.
c Refert S. Lucas
(Actor. v) Ananiam et Saphiram,
audita Petri Apostoli iucrepatione el reprehensione, ,

mox corruisse et exspirasse, et ad sepulcrum delatos

fuisse. Sed difficultas est an Petrus vere et efflcaciler
et morte mulciarit,
eos inlerfecerit
ut hic dicilur.
Nam Patres hac de re diversimode
Oriloquuntur.
Anagenes eniin putat non esse Pelro ascribendiim
nise inleritum;
sed Ananiam noii sustinuisse acrimoniam verborum Pelri, prsesertim illorum : Cur tentavit Satanas cor tuum, eic,
atque adeo illis audiiis
conciproe nimio horrore et animi angore raorluum
disse. Audiens, inqnit (Tract. 8 in Mallh.), hwc verba,
ideo cadens exspiravit, quod non suslinuit
reprehensionem Petri; sed cruciatus adeo in se est puuitus, ut
eiiam exspiraret.
Eotlem modo sentire videtur
I).
dum Porphyrii
calumniaro
refuians
ait
Hieronymus,
(Ad Demelriadem epist. 8.) : Apostolus Petrus nequaeis morlein,
ul slullus Porphyrius
qua-ai imprecatur
sed Dei judicium
calumniaiur,
prophelico spiriiu anut pwna duorum hominum sit doclrina mulnunliat,
torum. Dionysius Cartttusianus docel ab angelo percussum Ananiam,
ei uxorem ejus Saphiram.
Porro
Cassianus hnc loco dicit Petrum eos morte mulctasse;
et alibi expressius,' eosdem Apostolico ore morte mulclalos fuisse (Cap. 19, supra): quibus verbis indicat a
Petro, hoc est, Petri verbo et imperio,
tamquam
causa pbysica el instrumeniali,
ut philosophi loqutinCui stiffragari
videtur Augutur, esse interfectos.
Scrisliiitis, seu quisquis auclor lib. de Mirabilibus
piurae, ubi ait (In fiue lib. iu, lom. 111 oper.) : Ecce
quanla est aposlolica virtus in Christo : sanum Ananiam
Petrus arguil, et per sermonis tanlum imperium morle
eadem
ligavit; el Tabitham morlis vinculo alligatam
etiam eumimperii poieslate dissolvit. D. Gregorius
dem inlerfeclionis
modum indicat,
dicens Pelruni
increpando utrique cpnjugi vitam abslulisse, qui Tabilhae reddidit
orando.
Unde (Lib. n Dial. c. 50 el
Sancios mira operari duobus modis : ali31) colligit,
quando videlicet ex prece, aliquando ex potestaie. Quia
enim, inquit, ulroque modo miracula exhibeant, lestatur Pelrus, qui Tabilham mortuam orando suscitavil.
Ananiam vero el Saphiram menlientes morli increpando
tradidil. Neque enim orasse in eorum exslinctione legilur, sed solummodo culpam quam perpelraverant increpasse. Conslal ergo quod aliquando hmc ex poteslate,
aliquando vero exhibent ex poslutatione (Vide S. Th.
2-2, q. 178, a. 1, ad 1). Haec Gregorius;
acpostmodum refert duo miracula divi Patris nostri Benedicti,
alterum ex potestate factum,
alterum ex oratione.
Ex quibus manifestum est utrumque tam inierfectionis quam locutionis inodum admitti posse, cum uteret auctoritatibus
ut
que tirmis ralionibus
nitalur;
videlicet dicatur Petrus pceiiam mortis inflixisse, vel
seu verbo,
physice ei elficaciter ore sno aposlolico,
seu instrumento
lamquam gladio quodam spiriluali,
efficaci, quo ut Dei minister utebatur, ut fit in Sacradummentis Ecclesise; vcl improprje
et moraliter
taxat, tura quia propheiico spirilu, ut aitl). Hieronytuui
mus, judicium Dei mox seeuturiim pronuntiavit;
quia Deus Pelri sententiie anuuens, quos ilie reos
ex divina revelatioue
statim repeuliua
redarguit,

DE COENOBIORUM.INSTIT.

317

LIB.

VH. DE SPIRITU

PHILARGYRI/E.

318

fecimus menlionem,
quia sibi quippiam de sua fa- A coram hominibus prseferentes, affeclu concupiscenut interitum,
tiae coram Deo diviles comprobanlur?
cultate servaverant, morte mtilctavit:
CAPUT XXVI.
quera ille ultro sibi pro reatu Dominicae proditionis
hi pro mendacio cupiditatis
exciperent
intulerat,
Quod philargyria lepram animm inferdt spiritalem.
Giezi (IV Reg. v)
(Aclor. v). Quanla in hoc quoque facinoris ac sup<Qm secundum similitudinem
1
Ibi namque philargyriam
a
plicii similitudo concurrit!
spiritu ac mente leprosi esse noscuntur, qui mundi
proditio, hic falsitas subsecuta esl. Ibi veritas prohujus caducas pecunias concupiscens immundae leLicet enim
ditur, hic mendacii crimen admiltitur.
prae contagione respersus est. Per quam nobis evioperis eorum dissirailis videatur effectus, unus tadens reliquit exemplum, omnem animam cupiditatis
men finis in utroque concurrit.
Ille naraque refulabe pollutam spiritali vitiorum lepra respergi, imresumere, quse abjecerat, congiens paupertatem,
mundamque apud Dominum perenni maledictione
, de substantia sua,
cupivit; hi ne fierentpauperes
reputari.
totam
aut
offerre
aut
diCAPUT XXVII.
fldeliter,
apostolis
quam
Tetlimonia d* Scripttirts, quibus per[eclionem desidespergere fratribus debuerant, quiddam retinere lenrans edocetur nonresumere qum renunliansabdicavit.
taverunt. Et ideo utrobique sequitur raortis damnade philargyriae radicibus B
desiderio dimittens omnia ,
Igitur si perfeclionis
seculus esChristum dicentem tibi(i)/a/i.
xix): Vade,
pullulavit.
Itaque si in eos qui non alienas conouvende omnia quae habes, et da pauperibus, et habepierunt substantias , sed propriis parcere tentavebis thesaurum in ccelo, et veni, sequere me; quid
runt, nec babuere desiderium acquirendi, sed reservandi tantummodo voluntatem, processit tam severa
missa super aratrum manu respicis retro, ut ejusdem
tio,

quia uirumque

crimen

de his qui numquam

Domini voce (Lucm ix et xvn) pronuntieris non esse
b Super tectum Evangelici
possessas pecunias cupiunt congregare, et nuditaiem
aptus regno coelorum?
ALARDI GAZ^EI COMMENTARIUS.
morte punivit. Caeterum an isla mors corporis lansextse cap. 11, sub persona abbalis Theodori: Jntietum fuerit et tempOralis, a'n vero etiam animse et
nimus, inquit, eriam pro levioribus cutpis nonnullos
eamdem morlis ad prmsent excepisse sentenliam, qua
aeterna, non una itidera fuit veterum Patrum seusunl et illi puniti quos prmdiximus exstitisse sacrilegm
tentia. Quod enim sempiterna morie mulctati sint,
Cassianus prse se fert his verbis (Collal. 18 cap. 7):
prmvaricationis auciores ; ul factum est in illo qui sqbBeatus apostolus prmdictos novi [acinoris principes,
bato ligna collegerat; vel in Anania et Saphira , qui
non pwnitentia, non ulia passus est satisfactione curari,
parum quid clam de substanlia sua infidelitatis errore
sed perniciosissimumgermen celeri morte succidit. Alibi
servaverant; non quod mqualia (uerint pondera peccatamen (Collat. 6 c.H)aliter
sentireelloqui
videtur,ut
torum, sed quia novm iransgressionis prmsumpiores repostmodum referemus. D. Basilitiset Beda in eamdem
perti, debueruntprmberecmleris, quemadmodumpeccati,
sententiam inclinant.ut ptitenteos in aeternumperiisse.
ita etiam pwnm ac terroris exemplum; ut quisquis ea
Basilii verba sunt haec: Quid vero Ananias ?numquid ille _ deinceps affectare lentassel, nossei sibi secundum eamaliud fecisse maleficium reperitur, prmler id unum pro- G dem formam, qua itli damnati sunt, etiamsi in prmsenli
pler quod acerbeadeo mulclalus est? Ubi igitur apparet
supplicium differatur, tn futuri judicii examinatione reddendum. Hsec ibi. Atque bsec quidem senlentia , ut
gravem adeo pwnam fuisse illum commeritum? Prmdium suum vendiderat, prelium altuleral,
idque ante
pietati ac divinae misericordiae magis consentanea ,
Baronio aliisque scriptoribus ecclesiasticis magis proaposiolorum pedes statuerat: attamen quod partem de
eo clam maliliose compitatset, proplerea eodem ipso
batur (Bar. tom. 1, an. Chrisli 34).
* De
non dignus
tempore una cum uxore morle afficitur,
lepra spirituali juverit hic ex Petro Berchohabitus qui de agenda ob admissum peccatum pmnitenrio qusedam notaiu digna ascribere : Sicuti, inquit
tia quidquam inaudiret, non qui spalii saltem tantum
(In Diclion. Moral. verb. Lepra), lepra corporalis ex
diversis causis orilur; sic lepra spirhualis, scilicet pecnanciscerelur, per quod vel leviler animo indoterei et
catum, rationibus variis generatur. Oritur lepra quancompungeretur, non qui moram denique ad se redeundi
ullam impeiraret. Haee Basilius. Verum e diverso non
doque ex corruplione sanguinis, phlegmatis, cholerm,
desunt alii graves auctores, qui aliter sentiant, Anamelancholiw. Et secundum istas quaiuor causas possusciliniam videlicet et Saphiram de peccato suo in ipso
mus inlelligere qualuor genera leprm spirilualis,
mortis articulo poenituisse, ac proinde niortem dumcet simoniam, superbiam , avaritiam,
immundiliam.
taxat subiisse temporalem, eaque expiatos morlein evaQuia scilicet per lepram polest inteltigi horror simonim,
sisse sempiternam. Sic Origenes de his agens (Tract.
lumor superbim, ardor avarilim, fetor immunditim.
8 tn Mallh.) : Digni, inquit, eranl in hOc smculo reciDeinde post multa, de lepra avariiiae, de qua hic agitur, ita subdit: Tertio dico quod homo spiritualiler
pere peccatum suum, ut mundiores exeanl ab hac vila,
mundati cusligalione sibi illala per morlem communem. [D fit leprosus per avaritim gravitalem. Sicut enim leprosus esl gravis et penderosus, el in cafne senlit pruriIdipsum etiara D. Augustinus sentire videtur (Contra
Parmenianum lib. m cap. 1), durn agens de Cotum et ardorem; sic avarus est gravis, et ad terrena et
rinthio,
quem Paulus tradidil Satance in interiium
temporalia inclinalus, et ardore avariiim continue incarnis (I Cor. v), ita loquitur : Qutd ergo agebat Apoflammalus. Unde proprie avaritia est lepra qum dicilur
slolus, nisi ut per interitum carnis saluti spiritus conelephaniina, qum ex humore grosso lerreo et melancholico generatur, et ideo elephanii animali, gravi, ponsuleret; ut sive aliqua pmna, vel morte corporali, sicut
Ananias et uxor ejus ante pedes apostoli Petri cecidederoso el melancholico, qui scilicet postquam ceciderit,
non polest surgere, comparalur. Haec ille et alia quse
runl; sive per pwnilentiam, quoniam Salanm iraditus
erat, inlerimeref in se sceleralam carnis concupiscensequuntur.
b Moralis allusio ad illum locum Lucae xvn cap.:
tiam, etc. Petrus etiain Damiani lib. de Conterapiu
sseculi ita scribit:
Ananias et Saphira quia rudes et
In illa die, qui fuerit in lecto, et vasa ejus in domo, ne
non
ad fidem de novo venienles, et in ipso fidei lirocinio
descendut taltere illa. Et qui in agro, similjur
redealrelro.
Hoc est, inquit D. Anibrosius (Lib. 8 in
quodammodo simpliciter peccaverunl, districto quidem,
sed pio judicw, sola, ut credimus, sunl corporis morle
Lucam), Si quis superiora domut sum eminenliumque
mulctati. In eamderaseatentiamCassianus
collationis
virluium culmen ascendit, ad lerrena mundi hujus opera
sententia

: quid censendum

JOANNIS

310

CASSIANI

320

stabilitus, quid descendis tollere aliquid deA parvissimse cujuslibet stipis in corde nostro residere
non sinamus igniculum,
domo tua, ex his videlicet quae antea contempsisli?
certi quod restinguendi
Constitutus in agro atque operatione virtutum,
subeum non habebimus ulterius facuttatcm , si quantustantia mundi, qua le rcniin.lians spoliasti,
quid relamcumque scintillse hujus in nobis matcriam foveculminis

currens

nileris

reveslirr?

Si vero paupertate praevenhabuisti, multo minus acqui-

rimus.

tus nihil quod dimitteres

rere debes quod antea non possedisti. Ob id enim ita
Domini beneflcio praeparatus es, ut expeditior
ad
eum nullis pecuniarum laqueis impedilus accurreres.
est enim,
renuntiavit

a nemo
in hoc egens frangalur;
qui non habeat quod dimittat. Universis
facultatibus
affectum
mundi,
quisquis

possidendi

cas radicilus

Verumtamen

CAPUT

In quo monastica nudilas consistat.

non alias retinere valehimus illiQuam virlulem
secundum
batam, nisi in monasterio
consistentes;
c habeules victum et
Apostolum,
vestitum, his contenti fuerimus (II Tim. vi).

nullus

b CAPUT

XXIX.

amputavit.
CAPUT

XXVIII.

Quod adversus philargyriam

possit nisi nudilate
Haec est igitur de philargyria

vicloria

non aliler

Remedia contra morbum philargyrice.

conquiri.
perfecta

B
victoria,

ALARDI

XXX.

ut

GAZJEI

d Damnationem

ergo Ananise et Saphirse 'Aclor.

vi

COMMENTARIUS.

non accedat. Et Augustinus

lib. n Quaest. Evangel.
(c. 41): In tecto est, inquit,
qui excedens carnalia,
tamquam in aura libera spirilaliter vivit; vasa in domo,
sunt tensut carnales, quibus adinvestigandam veritatem,
qnminlellectu capilur, multi ulenles penilus erraverunt.
Caveat ergo spiriialis
homo, ne in die iribulationis,
rursus vila carnali, qum per sentus pascilur, delectalut,
ad vasa hujut mundi descendat.
a Scite id
in psalmum cm,
explicat D. Auguslinus
docetque nemiuem esse adeo pauperem et inopem,
si paupertatem
qui non mulla pro Christo dimittat,
Sic enim illum psalmi verevangelicam araplectatur.
siculum : lllic passeres nidificabunt,
ul
interpreiatur,
ejusmodi passeres, utpote minutm aviculm, sint pauperes el parvi, qui audientes in Evangelio (Matth. xix) :
Vade, vende omnia qum habes, el da pauperibus ,
el veni, sequere me, toto id animo amplexi, decreverunt non jungi uxoribus, non macerari cura filiorum,
non habere proprias sedes, quibus deligarentur ; sedire f,
in vilam quamdam eommunem. Sed quid, inquil, dimiserunl isti passeres? Minuti enim smculi hujus passeres videntur. Quid dimiserunt ? Quid magnum dimiserunt ? Atius se convertit : dimisil cellam patris sui
inopem, vix unum leclum et unam arcam. Non illi
insullemus; non dicamus illi: Nihil dimisisli. Non superbial, qui multa dimisit. Pelrus ut sequeretur Dominum, novimus quod piscator erat; quia poluit dimillere ? vel frater ejus Andreas,
vel filii Zebedmi Joannes et Jacobus, etiam ipsi piscatores ; et tamen quid
dixerunt ? Ecce nos dimisimus omnia, et secuti sumus
le. Non ei dixil Dominus:
Oblitus et paupertatem
luam ? quid dimisisli,
ut totum mundum acciperes ?
mullum dimitit, fratres mei, multumdimisit,
non solum
dimisil quidquid habebat, sed eliam quidquid habere
cupiebat. Quis enxm pauper non tumescil in spe smcuti
' hujus ? Quis non quolidie cupit augere quod habel ?
Ista cupiditas prmcisa est. Ibat in immensum, accepit
modum, et nihil dimissum est? Prorsus totummundum dimisil Pelrus, et tolum mundum Pelrus accepit. D
Quasi nihil habentes, et omnia possidenles (II Cor. ix).
lia beatus Augustinus.
Similia D. Bernardus
in Declamat. super illud : Ecce nos reliquimus omnia.
b Hoc
caput cura tribus sequentibus, quod brevia
sint, simul et uno conlexlu jungit Dionytius. De hac
porro nudilate, seu religiosa paupertate,
praeter alia
lsidorum
Pelusioiem
superius allata videre licebit
lib. n epist. 161.
c Hanc sententiam alibi
expendimus (Lib. i c. 3).
Annotavit
praeterea D. Thomas duplicem rationem
ab Aposlolo allatam in Comment. cur his duobus,
nempe victu et vestitu, contenti esse debeamus: alteram a principio vitse et condilionis noslrae, alteram a
fute : quanlum ad principiura,
inquit, quia nihil intu-

limus inhunc mundum; Job. l: Nudus egressussttm de

utero mairis mem; quantum ad finem, quia nec auferre
somnum
quid possumus. Psalmo LXXV : Dormierunl
suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis. Job. xxvn : Dives cum dormierit, nihil secum auferel; aperiet oculos suos, et nihil invenict.
d Damnaiionem sive
aeternam, sive lemporaneam;
dequa supra (Cap. 25). Solent SS.Patres, proposito
Ananiae et Saphirae exemplo et horrendo exitio, monachos a proprietatis
et peculaius vitio deterrere.
Sic D. Basilius serm. 1 de Institut.
mouachoruin
:
Si, inquit, per viliorum evacualionem, ad Dei similitudinem animm nostra? characierem componere nobis
in animo est, et liacratione
sempiternam nobit vitam
acquirere, danda omnino nobis sedulo opera est, ne
quid professione noslra indignum faciamus, neve simili atque Ananias judicio efjiciamur obnoxii. Liccbal
enim initio Ananim possessiunculam suam Deo non
pnlliceri ac vovere ;sed pottquam humanm glorim cubonis habebat, per propidilale inductus, quidquidin
fessionem Deo consecravil, quo videlicel egregio istiusmodi faclo hominum de se admirationem excitarei, de
pretio autem callide postea nescio quod imerveriit,
ejusmodi adversum se indignationem Dei provocavit,
fuii, elc. Sic D. Arabrosius
cujus Petrus minisler
serm. 59 : Exemplum, ait, avaris omnibus in Anania
reus fuerit,
propositum esl, ut qui ejusdem criminis
in judicii
die senlenlia ferialur.
ejusdem supplicii
Grandeigitur
malum^esi avarilia, immo malorum omnium origo, sicut ait Aposlolus : Radix autem omnium
malqrum esl cupidiias. I Tim. vi.Sic et D. Benedictus
mouaslerii
cap. 57 Regulse, de ariificibus
agens :
Si quid, ait, ex operibus arlificum venumdandum esi,
videani ipsi per quorum manus transigenda sunt, ne
aliquam fraudem prmsumant inferre; memorenturque
semper Ananim et Saphirm, ne forle morlem quam illi
in corpore perlulerunt,
hanc isti, vel omnes qui aliquam fraudem de rebus monusterii -fecerint, in anima
comraentans
Turreerepaliantur. Iu quem locum
ntaius : Hmc, inqtiit, plana sunt, et advertenda plurimum ab his qui res monasteriorum perlractanl, ut
periculumsil infideliler fraudulen
cognoscanlquanlum
terque res monatterii tractare : infelix plane.qui tanti
fulguris ionitnlum aure surda prmterit. El Smaragdus
ibidem : Pejor enim, inquit, et durior esl mors quam
fraudem faciendo monachi patiuntur in anima, quam
morscorporisquam
passisunt Ananias et Saphira.Mors
enim corporalis omnium est communit el lemporalis,
mon 'ero animm impiorum est et mterna; hmc animam
disjungit a corpore, Ula vero separat a Crealore; hmc
animamin infercorpusin sepulcrum, illa veromillit
num. Iia illc. Porro ad ampliorem hujus loci illuhic subjicientur
strationcm
noniiulla
opportunc

DE COENOBIORUM

521
memonter
reservare
viraus.

horrescamus
relinentes,
quae renumiames penitus

1NSTIT.LIB.

quoque (IV Reg. v) pertimescamus

exemplum, qui ob philargyriae ctilpam selernae [oeterex his quae nec ante
110] supplicio leprse mulctalur;
possedimus,
dse, vel meritum,

DE SPIRITU

\KM.

321

ex ms A minica dirigi:
aliquid
abdicare devoa le;
repelunt

Giezi

caveamtis

VIII.

Necnon etiam

acquirere.
vel exitum formidantes,

Ju-

hac nocte animam tuam

Stulte,
quse autem prscparasti, cujus erunt
de crastino cogitantes, numNihilque

(Lucm

xu)?
quam nos de ccenobii disciplina
CAPUT

patiamur

avelli.

XXXI.

pecunise resumcre (quam semel a nobis abjecimus)

tota virtute vitemus. Super baec omnia consideranles

Quod non possil quis philargyriam

vincere, nisi in
cwnobio perseverans ; et quemudmodum possil ibidem permanere.
Quod sine dubio nequaquara permiuimur
implere,

condilionem

sed ne sub instilutionis

quidquam

fragilis incerlaeque naturse nostrae, caveamus ne dies Domini sicut fur in nocte superveniens, maculatam, vel uno obolo, nosiram conscientiam deprehendat (I Thess. v); qui omnes fructus noslrae renuntiationis
evacuans, illud quod in Evangelio diviti dictum est, ad nos quoque faciat voce DoALARDI

GAZiEI

regula permanere,
nisi prius patienliae virtus, quse non aliunde quam
fonte procedit,
in nobis fuerit firma
de humilitalis
soliditate

quidem

naraque nulli commoiiones'

hsec vero sibi illatas magnariimiter

fundata.

novit

iuferre,
tolerare.

Ula

COMMENTARIUS.

elogia et exempla,
quibus illud vitium ] 8 igitur die ciceris fascem virentis, sicul in herbis erat,
et philargyrise
in monachis summopere
detulh; quem cum Hesychius posuisset in mensa ad
proprietatis
Scribit
D. Hieronymus
in
deiestali comprobantur.
vesperam, exclamavit senex se putorem ejus ferre non
( Epist. 22 cap. 14), Aliposse, simulque unde esset, rogavit:
epist. ad Eustochiura
respondente autem Hesychio quod fraler quiddm primitias
quando tn quodam monasierio Nitrim reperlum fuisse
agelli sui
motiachum qui centum solidos, quos lina lexendo
fralribus delutistet, Non tentis, inquil, pulorem teler: quocirca inito inter
rimum, et in cicere fetere avaritiam ? Mitte bobus, mitte
acquisierat, moriens dereliquii
brutis animalibus,
et vide an comedant. Quod cum
monachos consilio (nam in eodem loco circiter quinque,
millia divisis cetlulis habitabanl) quid faclo opus esset,
ille, juxla prmceptum, in pmsepe posuistet, exterrhi
etse dicebant, alii dandos
alii pauperibus dittribuendos
boves, el plus solilo mugienles, ruplis vinculis in diversa fugerunt. Hactenus D. Hieronymus.
Vide DEcclesim, nonnulli parentibus remittendos ; Macarius
serm. 1 de conimuni vita clericorum.
Auguslinum
vero, et Pambo, el Isidorus, et cmteri Patres, sancto
ubi agit de quodam presbytero suo, qui contra pro,
in eis loquente Sptrtlu, decreverunt ut cum morluo
clamantibus omnibus : Pecunia
fessionem aliquid sibi retinuerat,
et inde testamenpecunim infoderenlur,
serm. 5, Auguslino
fecerat.
tua tecum sil in perditionem(Vide
tum, cum moreretur,
a Vocatur avarus stultus, ut in veteri Testamenio
ascriptum, ad fratres in eremo ; el Cmsarium lib. IX
Nabal ille qui egenti Davidi de superfluis
suis dare
Mirac. cap. 65). Atque hoc idem postea in simili
Nabal enim stullum
noluit.
et reveracasu fecisse B. Gregorium scribit Joannes Diaconus
signilical;
lib.i c. 15 Vitae ejus; et ipse etiam Gregorius lib. iv
est, quod iraprobo labore conmagna avari stuliitia
Et
111in p gerat ea quibus forte numquam est fruiturus.'
Diatogorum
cap. 55. Unde et lnnocentius
*-"
celebri illo decreto : Cum ad monasterium, de statu
proplerea
quasi perpetuam et ceriain hanc pcenam
ita sialuit:
avaris infligendam nolat Spiritus S., ut exspectatiomonachorum
Quod si proprietas apud
ne sua frustrentur,
uthic dicitur : Qum parasti, cuquemquam inventa fueril in morte, ipsa cum eo in siin sterquilinio subSic David : Relinquel alienis divitias suas
juserunl?
gnum perditionis exlramonasterivm
(Psalm. XLVIH). Et rursum : Thesaurizat, et ignoral
terreiur; secundum quod beaius Gregorius dialogo se
cui congregabit ea ( Psalm. xxxvm ). Sic Saiomon:
fecisse narrat. Hsec ibi (Lib. 111Decreial., etc, Super
Vidi stulliliam
multam, et gravem, divilias contervalas
quodam, eodem tit.). Aliud insigne exemplum refert
in malum Domini sui (Eccles. v). Quod et Job nolaidem D. Hieronymns in Vita Hilarionis:
Delestabalur,
vit : Cum habuerit qumcumque concupierit, possidere
inquil, S. Hilarion prmcipue monachos qui infidelitate
7wn poieril (Job. xx). Hinc D. Ambrosius
ad illuin
quadam in (ulurum reservarent sua, et diligentiam
locum Lucse : Frustra, inquit,
haberent vel sumpluum, vel veslitus, aut alicujus eacongregal opet, qui
se his nesc.it usurum. Sicut ille qui cum repleia horrea
rum rerum qum cum smculo transeunt. Denique unum
novis messibus rumperenlur,
exuberanlium sibi frude (ratribus, in quinto fere a se milliario
manenlem,
ctuumreceptacula prmparabai,cui
congregaret ignarus.
quia comperiebal horluli sui nimis caulum timidumab
habere nummorum,
Neque enim nosira sunt qum non possumus auferre
que custodem, el pauxillum
nobiscum. Sola virtus comes est defunclorum;
sola
oculis abegerat; qui volens sibi reconciliari
senem,
nos sequilur misericordia, qum labernacula defunciis
(requenler veniebat ad (ratres, et maxime ad Hesychium quo itle vehementissime delectabatur. Quadam
acquiril ceterna. Hsec D. Ambrosius.
SS. Palrum

OCTAVUS.

LIBER
m

CAPUT
Quarto

SPIRITU

PRIMUM.

quoque certamine

est irae mortiferum

ALAROI

GAZJEI

IRJE.

virus

de

dum.

Hac

recessibus
enim

animae nostrae funditus

in cordibus

nostris

eruen-

insidenle,

et

COMMENTARIUS.

a Nosiri mss.: Quarlo loco certamini adest irm n.or- D loco in ordine capitalium vitiorum,
el post pliilarBasileensisalibi ex ipso Auctore
Quartum quoquecertagyriam proxime,
substiiuatur,
ti[erumvirus,eU\
reiulimus
men esl irm, quod mortiferum virus, eic. Dionysius pa(Lib. v c. 1); de qua tamen non magnocum nec D. Gregnrius, nec S.
debemus de inierioribus
pere laborandum,
raphiastes : Quartocertamine
Thnnias, nec alii hunc ordinem
anintfz nostrm fnnditus eradicare mortiferum viriis,
quin
observent,
aliis ducli raiionihu*'. Sed hoc loco
polius invertani,
eic. Porro raiiouem hujus ordinis, cur ira quarto

321

JOANNIS

CASSIANi

324

a obcsecante, nec
ju- A tionibus aestimemur, quia ira viri justitiam Dei non
dicium rectae discretionis
acquirere, nec honestas
operatur (Jacob. i). Ipsam quoque honestatis granec maturilatem consilii
inlnilum,
vitatem, quee eliam viris sseculi hujus solet familiacontemplationis
ris existere, nullo modo possidere poterimus, licet
possidere, nec vitse participes, nec justitise tenaces,
sed ne spiritalis quidem ac veri luminis capaces ponobiles et honesti natalium praerogativa putemur,
lerimus existere, quia lurbatus est, inquit, prse ira
quia vir iracundus inbonestus est (Proverb. xi, sec
oculum

mentis noxiis lenebris

oculus meus (Psal. xxx). Nec sapientise participes

effici, tametsi sapientes oranium pronuntiari opinioquia ira in sinu insipientium requiescit
(Eccles. vii). Sed ne vilam quidem immorialitalis
consequi poterimus, quamvis prudentes videamur
definilione hominum judicari, quia ira perdit eiiam
ne videarour,

prudentes
deramina
obtinere,

(Proverb. xv, sec. LXX). Nec jusliliae mocordis valebimus

perspicaci discretione
licet perfecti

sanctique

LXX). Consilii eliam maturitatem nullatenus valebimus obtinere, quamvis graves et summa scienlia
praediti videamur, quia vir iracundus agit sine consilio (Proverb. xiv, sec. LXX). Sed nec quieti esse
a perturbationibus
nec poterimus carere
noxiis,
peccatis, tametsi
aliis inferantur,

cunctorum

opina-

autem iracundus
sec. LXX).

ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

explicandum primo quid sit ira, etqui ab iracundia

differat; secundo an sit vitium capitale; tertio quae
ejus soboles et filiae. Qtioad primum, adverte iram
in homine esse duplicera, alteram in parle sensitiva,
homini
a qua appelitus irascibilis denominatur.quae
homini propriam,
cum brutis estcommunis;alterara
quse in parie rationali, hoc est, in voluntate consistit, quse nihil aliud est quam molus animivindictam
appetentis : unde eam veteres definieruiu libidinem
vindictse (August. xiv
vel appeiitionem
ulciscendi,
de Cant. c 15; S. Thom. 2-2 q. 158, c. 1; Arist. I. i
Rhetor. c 2; Senec I. de Ira c. 5. Vide Lact. lib.
de Ira Dei c. 17). Quae quidem ira, ut plurimum,
conjuncta est cum ira pariis sensitivae et motione
corporis. Raro eniin movetur pars superior, quin et
inferior et sensiiiva moveatur. Iraautem, ut est vilium seu peccatum, est immoderata seu inordinaia
omnis
vindictse cupiditas. Neque enim simpliciter
est, sed immoderata tanr
cupiditas vindiclae illiciia
tum, sive in causa jusla modum excedat, sive ex
causa injusta procedat. Catisa injusta est injuriam
velle vindicare; haec euim, ut
suam et propriara
numquam est vindicanda. Sed justa est
propria,
vindictse causa, cum vel Dei honor asseritur, ut
Phinees et Moyses irati sunt, vel ipsis ita expe'dit
quibns irascimur. Efficilur ergo ira vitiosa et mala,
si ordinem ralionis excludat, ait S.Thomas(Ari.
2,
ubi supra), hoc est, si modum a ratione praescriptura
non servet; quod duobus modis contingit:
prlmum
ex parte objecti, cum appetitur vindicta injusta, ut
si quis velit punire, vel appeiat puniri eum qui non
meruil, vel ultra quam meruit, vel non secunduin
legitiraum ordinem, vel non propter debitum flnem,
qui est conservatio juslitiae et correctio culpse; et
hoc modo peccalum estex genere suo mortale.quia
secundo ex
conlra proxiihi charilalem et justitiam:
parte ipsius raotus, cum quis inimoderate effervescit
sive interius, sivc exteriore
aliquo signo, etiamsi
alioqui appelai justara vindiciara. His duobus modis
genericis iransit ira in viiium mansuetudini contraritim quod ab Aristotele dicitur bp-jikbxn;, Latine
iracundia; quse tamen frequentius pro habitu viiioso
ab ipso actu seu
irascendi accipiiur, dislinguiturque
nioiu irse, qui Graece bpyo vocatur. Hinc Cicero in
iv Tusculan. : Iracundia,
inquit, ab ira differt, ut
anxietas ab angore. Neque enim omnes sunt anxii qui
anguniur aliquando, neque anxii semper anguniur: et
inier ebrielatem et ebriositdtem inieresl; aliudque est
esse amalorem, aliud amantem. Et Seneca (Lib. de
lra cap.i)
pene iisdem verbis iram dicit eo ditare
ab iracundia, quo ebrium ab ebrioso, el timeiitem
a timido. Jratus entm poiest non esse iracundut, iracundus polest aliquando non iratvs esse. Parro iram,
sea iraeundiam in immero vitiomm capiialinm, pruerecenset etiani D. Gregorius, ut
Jer Castiauum,

nequaquam nobis inquieludines ab

quia vir animosus parit rixas, vir
b
effpdil peccata (Prov. xv et xxix,

B alias dictum est; et meriio quidem. Quaraplurima

enim alia vitia et mala ex ira tamquam ex capite et
fonle oriri notissimuni est : Qua ratione D. Gregorius soboles, seu filias Irse sex recenset (Lib. v c. 1).
De ira, inquit, rixm, tumor mentis, conlumelia, clamor, indignatio, blasphemia proferuntur. Ira eniin si
est interna, filias gignit lumorem mentis et iudignationem; si externa, vel est in ore, et sic parit clamorem, conturaeliam et blasphemiam; vel in opere
et facto, et sic ex ira oriuntur rixse, et quoe ex rixis
nocumenla omnia quse proximis
infesequuntur
runtur. Sed baec vide jplenius explicata apud S. Thomam (Leonar.; Less. lib. iv c. 4 de Just.).
a Hunc locum
videtur D, Gregorius
planeimitatus
lib. v Moralium c. 31. ubi haec eadem iroe intommoda recenset, et ex eisdem fere. Scripturse locis
(aliis subinde additis) confirmat. Per iram, inquit,
sapienlia perditur, ut. quid, quove ordine agendum
sit, nesciatur, sicut scriplum est: Ira in sinu stutti
_ requiescii (Eccles. vn); quia nimirum intelligeniim lu^1 cem suttrahit,
cum mentem permovendo confundit.
Per iram vila amittitur, etsi sapientia leneri videatur,
sicut scriptum est : Ira perdil etiam prudentes, quia
scilicet confusus aninius nequaquam explet, eliam si
quid intelligere prudetiler valet. Per iram justitia resicut scriplum esl: Ira viri juslitiam Dei
linquilur,
non operatur (Jacob. i); quia dum perlurbaia mensjudicium sum ralionis exasperat, omne quod furor suggerit, reclum pulal. Per iram gratia vitm socialis
amitlitur, sicul scriplum est: Noli esse assiduus cum
homine iracundo; ne discas semitas ejus, et sumas
scandalum animm tum. Etidem.
Quispolerit habilare
cum homine cujus spirhus facilis est ad irascendum
(Proverb. xxn) ? quia qui se ex humana ratione non
lemperat,necesse est ut bestialiter solus vival.Per iram
concordia rumpitur, sicul scriptum esl: Vir animosus
parit rixas, et vir iracundus effundil peccata (Proverb. xxix). lracundus quippe peccata effundil, quia
eliam malos, quos incaute ad discordiam provocal,
D pejores facil. Per iram ,lux verhatis amillilur, sicut
scriptum est: Sol non occidat tuper iracundiam vestram(Ephes. w);quia cummenli iracundia confusionis tenebras inculit, huic Deus radium sum cognitionis
abscondii. Hsec D. Gregorius,
quae ad illustranda
qusedam Scripturoe loca proderunt quae passim in
hoc libro citaniur.
b
Effodit. Ita etiarn manuscripti duo apud me, et
plerique excusi. Attamen ex divo Gregorio omnino
resaiuendum
videtur,
e/fundit, sicut et Dionysius
reddidit, et Joannes Turrecrematus tractatu vigcsiuo
quinto in Regulam diyi Benedicti, ubi hoc caput integrum citat in detestationem hujus vitii. Et hsec
Nam vulgala haquidem ex versione Septuaginia.
bet; Vir iracundut provocal rixas, el qui ad indignandum facilis est, eril ad peuandum vroclivior.
Ubi

525

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LlB.

VIII.

DE SPlRITU

IR^E.

52fl

CAPUT II.
CAPUTIII.
A
De his qui dicunt iram non esse noxiam, si delinquenDe his qum in Deo ex nostrm nalurm consuetudine notibus irascamur, quia et ipse Deus irasci dicatur.
minanlur.
NonnuIIos
morbum

audivimus

Si enim hsec cum dicuntur

de Deo, carnali et pingui secundum litteram

significatione
percipienda
b
sunt;
ergoet dormit, cum dicilur, Exsurge, quare
obdormis, Domine (Psal. XLIH)? De quo alibi dicilur,
Ecce non dormilabit
neque dormiet,
qui custodit
Israel (Psal. cn); c et stat, d ac sedet, cum dicit,

hunc

aniraae perniciosum
ita excusare tentantes, ut eum a detestabi-

liore interpretatione
extenuare gestiScripturarum
rent, dicentes non esse noxium, si delinquentibus
fratribus irascamur;
siquidem, inquiunt, ipse Deus
coritra eos qui eum, vel scire nolunt,
vel scientes

Ccelum mihi estsedes,' terraautem scabellura pedum

ineorum
ccelura palmo,
(Isai. LXVI), quie melitur
et terram pugillo concludit (Isai. XL); ' et crapula-

ut ibi : Et
contemnunt, furere atque irasci dicatur,
iratus est furore Doininus in populum suum ( Psalm.
cv); vel cum orat Propheta, dicens : Domine, ne

tur a vino, cum dicitur, Et exsurrexit sicut dormiens

in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias
Dominus potens crapulalus a vino (Psal. LXXVII) ,
vi et xxxvn);
non intelligentcs
et lucem habiiat
me(Psaim.
qui solus habet immortalitalem,
quod
dum hominibus
occasionem pesliferi vilii
volunt g inaccessibilem (ITim. vi); ut prsetermittam s ignoconcedere, immensitati divinae ac fonti totius purirationem, elh oblivionem,
quae de ipso legimus in
tatis injuriam carnalis passionis admisceant.
Scripturis sanctis-frequenter inserta, deinde * linearaenla membrorum,
quse lamquam de homine figuALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

nulla apparet difficultas.

Putat tamen Ciaconius
Cassianum ex duobus Proverbiorum
locis unum hoc
testimonium conflasse, et priorem partera ex cap.
xv, posteriorem ex cap. xxix sumpsisse. Videndus
'
ipse in suis notis.
a Perversa et detestabilis esset
interpretatio Scrifurorem et
pturarum quae Deo irara, indignationem,
si quis eo modo Deum irasci quo
zelum tribuunt,
homines intelligeret, et hos animi motus quos Graeci
7T0D, Latini perturbationes, alii affectiones, vel affectus, alii ex Graeco expressius, passiones vocant,
in Deum cadere existimaret, ac per hoc contenderet
iram non esse vitiosam et culpandam. Ira enim et
selus Dei, ait D. Augustinus (In psalm. LXXVHI et lib.
xvdeCivit.
Dei c. 25), non sunt perturbationes Dei,
sicul quidam ex Scripturis, quas non inlelligunl, arguunl; sed nomine irm intelligilur vindicta iniquitalis,
nomine zeli exaclio castitalis; ne anima legem Domini
sui coniemnat, et a Deo suo fofnicando dispereat. llwc p
'
ergo ipso affectu in humana afflictione turbulenla sunt,
in Dei aulem disposhione traitquilla sunl; cui diclum
est:Tu aulem,Dominevirtutum,
cum tranquillitate judicas. Hsec Augustinus. Atque hac ralione refutat
Cassianus argumentum illud quod in defensionem
vel excusationem irae objici posset, et a quibusdam
dicit objeclum : Deus in Scripturis
freqnenter dicitur irasci, ergo licet irasci salteni peccamibus. Nara
manifestam hic amphiboliam iu ira neiuo non videt,
cum ira Dei sit alterius rationis ac generis ac ira
hominum. Veruinquidquidsitde
vi istius argumenli,
certum est non oninem iram esse vitiosam et illicitam, cura non solum alii viri sancti, verum eiiam
D. Paulus Act. XXIII, et D. Petrus Act. vm, et Christus ipse Matth. xxu et xxm, et Marci iti, ir-Jti fuisse
Vide Lactantium in libro de Ira Dei,
perhibeantur.
ubi quaesiionem illara proponit : Si Deus irascitur,
cur hominem irasci prohibuit ? et ita respondet (Cap.
sed
25), utsenlire videatur Deum non meiaphorice,
proprie irasci, ut homines : quod esl falsum. At de D
iiis infra plenius.
b Multis
argumentis ab absurdo deductis oslendit
Deum non proprie et huraano more irasci; sed metaphurice, queroadmodum etiara dicitur dormire ,
sedere, stare, oblivisci, nescire, pcenitere, et alia
et secundum
quae de eo improprie
similitudinem
enuntiantur.
Dorraire enim
quamdara in Scripturis
dicitur dum peccata dissiriiulat
et non punit, aut
afflictis non statim succurrit;
excilari vero, dum
sicut quidam dipost lnngam paiientiam ulciscilur,
xit: Lento quidem cjrudu ad vindiclam sui divina pro-

cedit ira, sed tarditatem suppMn magnttudtne compensal ( Val. Mcix. lib. l).
c I Reg. iit: Venil Dominus etstetil. Et Amos IX :
Vidi Dominum stanlem super altare. Stare Dei esl incommutabili cogitatione cuncta mutabilia disponere,
ait D. Gregorius (Lib. xix Moral. c. 5).
d Sedere Deus tlicitur in
ccelo, et cceltuti Dei sedes esse, quod instar regis in ccelo, tamqnam in solio residens, suaraque majesialem et gloriam nianifestans, regimm suum, id est, mundum universum
guber-nat, Atlingens a fine usque ad finem forliter, el
disponens omnia suaviter (Sap. vm).
e Isaiae c XL : 0ts mmsus est
pugitlo aauas, et
cwlos palmo ponderavil? Ubi D. Hieronymus : Quod
pugillum, inquit, vocat, et palmum, humanm consuetudinis verbis ulitur, ut Dei potentiam per noslra verba
discamus. Cum vero patmus extentam manum significet, pugillus contractam, apte hic dicitur Deus cwlos
extentos palmo metiri, el terrm simul el aqum globulum pugillo concludere; quamquam si considerelur
cwlum ul globus et orbis, recte eliam dicatur palmo
de qua ipse
ponderuri: tinde diversitas versionum;
D. Hicronymus
ibidem.
f Dura
metaphora, et rudis admodtim similitudo '
ad exprimendam terribilem ultionem Dei irati, instar
hominis ebrii et vino madidi, qui oninia claraoribus
et plagis miscet.
E lsai;e LVHI : Quare jejunavimus, et non aspexisti?
et nescisli?Matihaei xxv:
humiliavimufanimasnostras,
Nescio vos. I Cor. xiv : Ignorans ignorabilur.
Scire
autem Dei, approbare est; nescire reprobare, ait D.
Gregorius (Lib. xxvm Moral. c 7). llinc scientia
approbalionis apud theologos, qua Deus scire vel
agooscere dicitur
quod probat, nescire quod non
probat.
b Psalm. xn :
Usquequo , Domine, oblivisceris me
infinem? Psal. XLH : Quare obtilus esmei? Psal. XLIII:
Quare oblivisceris inopim nostrm et tribulationis nostrm ? Ilanc vero Dei oblivionem, sicut et somuum
et dormitationem,
fiainascenus (Lib. i Orlhod. Fid.
c. 14) interpretatur
dilaiiottem ultionis erga inimiDicos, et consueti erga amicos auxilii larditatem.
citur enitn Deus tum nostri oblivisci, cura ila nobiscum agit, quasi nostri oblitus esset; quo modo dicitur recordari, cum ita erga nos se gerit, quasi nostri
prius oblitus fuisset, postmodum recordatus, id est,
cum nos oranles exaudit, et ostendit se bene nobis
velle.
'Sicui actiones et affectiones humanae Deo secundum divinam nuuram
ei iuetaphwiictj
inifiropric

327

JOANNIS

CASSIANI

328

rali

et composito rsScribuntur, capillis scilicei, ca- A immensas opcTauone? 2j'us sentire debemus, quse
nobis nisi per baec usitata vocabula membrorum nepile et naribus, oculis ac facie, manibus ac brachiis,
digitis, ulero pedibusque; quae omnia secundura viqueunt intimari : ut puta, significalione
oris, colloleni litierae sonum si voluerimus
Deum
cutiones ejus, quae in arcanos animae sensus solent
admittere,
membrorum et corporea figura compolineainentis
clemenler infnndi;
vel quod in Patribus nostris atsitum, quod dictu quoque nefas est,
a nobis, necesse est aestimari.
CAPUT

quodque absit

IV.

sii agnoscamus; in oculis

perspicaciae, qua universa perlustrat
ac perspicit, et quod nihil eum ex his quse ex nobis
geruntur,
gerendave sunt, seu cogilautur,
lateat,
queprophelis
immensitatem

idem locuius

Qualiler de affeclibus membrisque humanis qum immutabili et incorporeo Deo ascribi legimus, sentiendum lit.

scire possimus;

a haec secundum lilleram

non absque
llaque ut
nefando sacrilegio possunt inlelligi super eo qui ininsesiimavisibilis,
ineffabilis,
incomprehensibilis,

dilor, seritiamus; brachium quoque virlutis etgubernalionis ejus insignia qua cuncia susientat, raoderatur ac regit. Et ut de caeteris taceam, canities capitis

etoperalionem,

manuura uuncupatione providentiam

et conqua omnium ipsesitcrealor

bilis, simplex et incoraposilus sanclarum Scripturaquid aliud quam lorigaeviiatem deilatis et anliquilarum aucloritate definitur;
ita ne furoris quidem et B lem significat? qua sine ullo principio
est, et anie
irae perturbalio
illi inderautabili
nalurse sine ingenti
omnia tempora et creaiuras
excedii universas. Ita
b
siblasphemia poterit
coaptari. Nam
htijusmodi
igitur et de ira Dei vei furore, cum legimus, non
c
Dei et
divinas efficientias
huguificalione membrorum
avOp&>7rojra0wr, id est, secundum humilitaiem
ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

et memita etiam membra corporalia

I part. q. 3, arl. i ; cOncil. Laleran. c. Firmiler.;
Datribuunlur,
mas. I. i Orthod. Fid.cap.
brorum lineamenta : quod sequenli capile plenius
12). Unrie recte colligit
lta D. Hieronymus (Lib. iv Moral. cap.
etaciiones
Auclor,
quod sicutmembra
corporeae
explicabiiur.
Deo
tribuunlurin
:
secundum litquoe
Scripturis,non
22) in Isaise cap. LXV Furorem, inquit, oblivionem,
leram et vocum sonum, sed mystice et symbolice
iram, pwniludinem ita in Deo debemus accipere. quomodo pedes, manus, oculos, aures, et cmlera membra,
accipienda sunt, ad signiflcandas scilicet incorporeas
invistfct/is Deus; non
et spirituales
ejus [virtules et operaiiones quoquo
qum habere dicitur incorporaliset
pacio similes iis quse a nobis per hujusmodi membra
qui eas dono gratim
quo his pateal perturbalionibus,
et affeclus fiunt; iia eliam ira, furor, odiura, et his
sum exstinguit in nobis, sed quo per nosira verba Dei
non eo modo et sensu Deo iribuumur,
similia,
erga nos intelligamus affectum. Neque enim ira, qum
quo
est ultionis libido, ila definilur in Deo ut in hominibomini, sed iropice et figurate debent inielligi.
6 Sic Damascenus lib. i de Onhodoxa
Fide cap.
bus, qum materiam habel in nostris viliis, non in Do14 : Quia, inqiiit. plurima de Deo corporalher in sacra
mini volunlaie, etc. D. ilem Gregorius : In Deo, inmembra
Scriptura symbolice} mysticeque, ei significalive dicta
quii, qui corporis forma non circumscribilur,
ut ; ~, comperimus ; scire nqs decel, cum nos ipsi simus crasso
corporis, id est, manus, oculi, etc, ilanominantur,
ex membrorum vocabulis effeclus ejus potentim desi- ^1 canits indumenlo circumdati, nos minime posse diviDei operationes aut
nas, et subliles, el iriimalerialet
gnentur ; oculos quippe habere dicilur, quia cuncta videt; manus habere describilur, quia cuncta operalur.
inlelligere, ut eloqui, nisi imaginibus, et formis, et sia Fuere
noslro tnore uiamur verbis. Qumcumque
ingeuio i
gnificalivis
quidara hseretici crasso niiuium
Deumque
igilur de Deo corporaliler
dicuntur,
qui humanara Deo tribuerent
efflgiem,
symbolice sunt
dicia : habent autem altiorem intelligenliam;
corporeum et humanis compaclum membris existisimplex
in
sacris
lilteris
forma
enim
est
el
Deus
habens
nullam.
Haec
divinhas,
ille
marent, proplerea quod
figuram
I.
xxxii
Jlfor.
cap. 4). Deinde pariicu(Vide Gregor.
' depiugalur humana, el tam humana merabra, quam
latim explicat quomodo niembra, sensus, actiones,
membrorum
actiones corporales eidem soepenumero
: ideoque anthropomorphiiae
Grseco votribuantur
affectionesque humarioe, quoe Deo atlribuuuiur,
rayhoc
Deum
hustiee
sunt
Admonet
cabulo dicli, quod
lamen sub finem
est,
iiitelligendae.
avQpom6p.opfov,
mana forma prseditum confingerent (Socrat. lib. vi c.
capilis haec ita se habere, cum de Deo secundum
c. 14).
divinam naturam dici inielliguniur;
nam de Cbrisio
7; Sozom.lib. viu c. 11 eil2; Niceplwr.lib.x\
Domino etSalvatore
nostro secundum htimanam naDe quibus D. Hieronymus
epist. 61 : Anlhropomorluram vere et proprie, non figurate et tropice', diphitm, inquil, simplicitate ruslica Deum habere memciintur.
tolum hominem propter
bra, qum in divinis libris scripla sunt, arbilranlur
Ipse enim, inquil,
lib. dc Haetwstram salutem assumpsit, animam, scilicet, intelleEt Augustinus
(Hier. epist. 61 ei65).
et humanm nalurm proprielales,
sic vocatos dicil, quoniam
res. anthroponiorphitas
et
clum, eicorpus,
naturales el innocuos affecius. Proinde
Deum sibi fingebant cogitalione carnali in similitudihoec non per
hominis : quod ruslicitati j)
sed secundum rei veritatem, Christo et
nem imaginis corruptibilis
] allegoriam,
homini ailribuunlur.
eorum tribuit Epiphanius parcens eis, ne dicanlur hm' Adverbium
non modo Grsecis Patribus, sed et
relici ( Epiphan. hmres. 20). Haec Augustinus.
Hoc
D. Hieronymo usitainm (In cap. xxx Jerem.), quo
errore deceptos scribit Sozomenus quosdam monachos jEgyplios
circa annum Domini 400, e q.iibus
significant Deum non eo raodo quo homines irasci,
quia affeclum, seu moium irae, qui Graecis iru.66g
Serapion, vir alioqui sanctissimus, et annis quinquased simplex et illilieraius,
ginta in eremo versaius;
diciiur, quique in hominibus excitari solei, tion pased effectun) tantummodo
vix landera B. Paphnuiii opera et alioruin monachoexhihet.
Diciiur
litur;
ab hac stulta perenim Deus irasci et furere, cum id facit sine ulla
ruui precibus et exlioriatiouihus
suasione potuil revocari, ut n-fert Cassianus collat.
perturbatione,
quod homines impellente furore fa10 cap. 2 el sequen. Porro hic error a SS. Patriciitnl, hoc est, dum percutit, perdit ac dcsiruit. Hinc
bus explosus, et a lota Ecclesia merito damnatus
D. Hierimymus (In cap* iv Episl. ad Eplies.): Furor,
est: cUm constet non solum ex Seripmra (Joan. iv),
inquil, et ira, liccl in Deo smpe dicanlur (secundum
sed eti-im ratione naturali, Deum es-^e spiritum, inilludf Domine, ne in furore tuo argitas me, rseque in
etomira tua corripias met (Psalm. vi), non sunl peilurbainvivbilein,
corporeum, iiicomprebensibiletn,
1
liones aiiimi computandm, sicut in nobis, qu.a in illo
nis tiialcri arfnriro
eorporeoeexpeiieiii
(S. Thom.

DE COENOBIORUM

329

INSTIT.

LIB.

VlH. DE SPIRITU

IRM.

330

manse perturbalionis,
sed digne Deo, qui ab omni A ctendi sunt, furor gravis et ira sacvissima judicatuc.
scialienus est, sentire debemus;
Longum est, nec prsesentis operis, si volueriinua
penurbatione
licet quo per hsec eum judicem et ullorem omnium
omnia quse de Deo humana significatione
figuraliter
in Scripturis dicla sunt, explanare. Hsec ad praesenquse inique geruntur in hoc mundo possiraus advertcm necessitatem,
terribilem
actuum nostrorum
lere, et relributorem
quse contra furoris vitium pertihis verborum
illius

contra
formidanles,
significationibus
admiltere. Uios
voluntalera timeamusquidquam

eienim limereconsuevitbumananatura.quosiiidignari
novit et veretur offendcre; ut in nonnullis
oeqtiissimis judicibus solet ab his qui aliquo realu suae conscientise remordentur,
ira ultrix limeri : non scilicet

nebant, dixisse sufficiat, ut nullus exinde sibimet

occasionem raorbi monisque perpcluae per ignorantiam trahat unde sanctitas et iraraortalitas
vitse salulisque remedia conquiruntur.
^^uTgy^v.
CAPUT

V.

/^\~"';^A
Cujus placiditalis monachum estejctinv^niat.l
{ij
sunt
Ilaque monachus ad perleclionem, feiidens, et, ago- I
quod haec in anirais eorura qui juste judicaiuri
ille
nem spiritalem legitime cupiens
consislat, sed quod ita metueiilibus
perturbaiio
dec^^rte^aBi^n\n1/
vitio
alienus
irae furorisque
senliaiur affectus qui pro exseculione legum ct exaexistat, CT^Miaj^srTa
sibi Vas electionis prsecipial : " Omnis, inquit, ira,
minatione justiiiae et aequilibratione
procedit.
Quse
et clamor,
et blasphemia tollatur a
laraen quantalibet animi fuerit mansuetudine ac le- B et indignaiio,
nitate prolata, ab his qui pro suo merito pcena plevobis cum omni malitia (Ephes. iv). b Cum dicit.
.
ALARDI GAZJEI COMMENTARIUS.
moderala et ordinala sunt omnia; et pwna, qua peccaratus, necesse est ul prosilial in clamorem, et, turbide
tore; corriguntur, nostrisvocibus appellatur : nos vero
fremens, huc alque illuc in modum folii ventiletur et
o injusta judicia Dei! et
ti irascamur, perturbamur, et, furore capli, noslri esse dicat : 0 reruminiquitas!
detinimus.
cmtera, quw solenl loqui qui per indignaiionis furorem
a
menlis judicium perdiderunl. Haec et alia D. HieroHtijus sententise, ut varia lectio, ila varia expositio. Graeci codices, inverso ordine, irarii et indignanymus. Porro quia longum erat omnia enunierare,
lionem pouunt : nam priori loco Grsece est : 7ro- adjecil Apostolus : Cum omni malitia, caetera vitia
hoc nomine compleclens. D. lamen Gregorins raalimxpiu, xai 9vp.bg, xai bpyri (Vide Basit. de Inslitut.
nwn. c. 78). At D. Hieronymus legil : Omnis amariliam inleriorem
seu pravam nocendi volunlateni inAmaritudo
vitiis prius riotninaiis ditudo, furor et ira; et litr.c ila distinguit:
telligit, et ab exterioribus
dulcedini contraria est; unde amari vulgo appellanlur.
ila scribens (Pasloral.
stinguit,
par. m. c. 10) *
Furor vero incipiensira est, et fercescens in animo, inDoctor egregius cum palienliam discipulis
suaderet
Ira
amariludo
et
dicens
:
Omnis
et
et
aulem, cujus
amariludo,
dignalio.
furor species
et
ira,
indignutio,
sunt, qum [urore reslincto desiderat utiwnem, el eum
clamor, el blasphemia auferaiur a vobis; quasi cunctis
exterioribus jam bene composhis, ad iuteriora convevtxquem nocuisse putat, vult Imdere. Ita D. Hieronymus.
Verura ut vulgatae lectioni cum Cassiano insislamus,
Cum omni maliiia. Quia nimirum
tur, dum subjungit:
cl singulas partes hujus sententiae nonnihil
elucidefruslra indignatio, clamor el blasphemia ab exterioribus
loltitur, si in interioribus vhiorum mater maliiia domiinus, cerium est his verbis diversos gradtis et affectus
r% natur. Et incassum foras nequhia ex ramis inciditur, si
irse designari.
enim, seu amarulentia,
Amaritudq
Graece nixpiu, proprie dicitur Iristitia
animo inlisesubreptura multiplicius inlus in radice servatur. Usus
autem est Aposiolus alia simili senienlia ad Colosrens, et iufixa ex coniinua et diulurna mali illati,
a qua dicuntur
seu injuriae acceptae recordaiione,
senses m, qua eadem fere omnia et singula vitia ad
amari qui conceplam
ex offensione
trisliiiam
et
iram pertinentia,
sed alio ordine, expressit his verbis : JVunc autem deponile ei vos omnia, iram, indignacousequenter iram diu relincnt,
quae tristitioe quaerit medicinam (S. Thom. in hunc locum et 2-2, q.
lionem, maliliam, blasphemiam, lurpem sermonem, etc.
b Videlur Cassianus his verbis omnem irara
158, art. 5). Unde Ecclesiastici vigesimo priino divelle
citur ; Non esl sensus, ubi est amariludo.
Et glossa
et in viiio ponere : quod ex sementia
excludere,
in cap. vMatthsei, explicans illutl : Beaii miles, etc,
etiam Aposloli
modo explicata,
et aliis Scripiurae
ait : Mansuetudo csl dulcedo animi, quam non vincit
locis videtur astruere. Verum si antecedentia
cura
amariludo. Ilanc D. Benedictus vocat zelum amarituconsequentibus conferanlur, et accuratius examinendinis malum, qui separal a Deo, el ducit ad infernum
noti simpliciter
et absolule
tur, satis inlelligitur
omnem iram, sed irae tantummodo
(Cap. 72 Regulm); bic lamen zelus malus eiiam invitium, hoc est,
vidiam complectitur,
ut suo loco dicetur. Ira vero,
iram vitiosam seu inordinatara voluisse damnare, et
seu bpyv, est ipse appetitus vindictse inordinatus,
mansuetudinera
irarum moderatricera
monachis ad
nou naturalis
tantum, sed voluntarius,
qui miillas
impensius
cominendare.
perfectionem "lendeniibus
irae species compleclitur,
ut infra dicetur. Indignaiio
viiia capiialia, utnolum
Agitenitn in his libriscontra
est qua is cui irascimur,
et vilipencontemnitur,
est, et titulus indicat:
proinde conira iram non agit,
dilnr, tamquam indignus a quo lale quid paliamur. _ nisi quatenus vitium est et peccaium. Unde non dicit
Huic conjuiictiis
est turaor mentis, quo seipsum " monachum ab omni ira alienum esse debere, sed ab
irascens extollit,
(-talteri prsefert (Leonurd. Less. de
omni irm furorisque viiio; et infra docei (Cap. 7 el 8)
Jusl. lib. iv c. 4). Facit eniin ira ut is qui offensus
nostris viiiis et defectibus,
irasceudum
et cap. 7
eum
laudai Davidem, quod adversus diram suggesiionem
est, se apprehendat ui raagnum, ei cxiollat;
vero qui offeudit,
ut vilem, ei conteranat : unde
Abisai piaindignationefueritcommoius
(HReg. xvi).
filias
iroe
D.
ei
recenset
Proinde observandum
memorise commendandum
utramque inler
Gregorius, ut
ex docirina D. Gregorii Iib. v Moralium cap. 33,
supra noiavimus. Clarnor vox est hominum iratorum
sine judicio et pudore vociferantium
(L.b. v c. 1, et
quod alia est ira, quam impalienlia exciial; ulia quam
zelus juslilim formal : illa ex vitio, hrnc ex viriule geImjus lib. c. 1); de quo Isaiaa qtiinlo : Exspeclavi ut
et ecce iniquilas; el juslitiam,
etecce
neratur. Si enim nulla ira ex virlute surgeret, Phinees
faceretjudicium,
clamor. Blasphemia, id est, malediceniia,
sive in
divinm animadversionis impetum per gladium non plaDeum el sanclos, sive in proximos,
casset. Hanc iram quia Heli non habuit, motum contra
quse eliam ex
ira nascitur, et inter irae filias niimeratur.
Hinc D.
se implacabiliter supernm ultionis excitavit. De hac iva
ubi supra : Posl amariludinem,
Hieronymus
inquit,
per Psalmislam dicitur (Psalm. iv) : Irascimini et nolite peccare. Quod nimtrum non recte inlelligunt qui
furorem et iram, recle clamor quoque et blasphemia
in nobis, quia qui temel furore fuerit supeirasci nos nobis tantummodo, non etiam proximit de*
prohibenlur
'
PATROL. XLIX.
11

331
omnis ira tollatur

.
a vobis, nullam

JOANNIS

CASSIANI

penitus velut ne- A cessariam et litilem

ALARDI
GAZJEI COMMENTARIUS.

532
nobis excepit.

Delinquentem-

id esl, iilciscentes),
Charissimi; sed date locumirw
linquentibus volunt. Si enim proximot, ut rios, dmare
Scriptura est enim : Milii vindictam, et ego relribuam.
prmcipimur-; restat ut sic eorum erratibus, sicut nostris
4 Si non recta inientione,
vitiis, irascamur. Haec et alia D. Gregorius in eamnempe ut proximus
Ubi primum observet lector postreet disciplina servetur,
dem seriteiitiaih.
et tam
emendetur,
jusiitia
tacile fepreheridi riostrurii Casniis verbis recitafis
qui lsesit quam alii in jposterum ab injuria coerceanhoc est, ea intenlur; sed ex odio et malevoleniia,
sianum, aui qui Cassianura non recte inielligenles
tione, ut ei male sit, sic enira est actus odii, et conpulant tantummodo nobis, seu nostris erratibus, rion
et delinqneniibus
erranlibus
tra charitaiem
eiiam proxiriiis
licere
proximi;
quo raodo de ira solemus
esse irasci, unde et
irasci; cura sit utriobique eadem ratib. Nam si nobis
loqui, cura dicimus illicilum
jrascimur propter offensam Dei, cur non eadem ravulgaris ira dicilur moius scilicet animi male volentis alteri ob injuriam accepiam, et doloris uliionem
irascamur?
Selione proximis Deum offendenlibus
discimus iram esse
cundo ex verbis antecedenlibus
expetentis. Sed et ex parte ipsius motus seu irapeius
aiteram bbnam et rationi consenlaneam,
irae, variis ilidera modis peccaiur, dum vel ir.unodeduplicein,
Esi epim ira bbria
ratius effervescit, vel diutius quam par est perdurat.
malarn et vitiosam.
drieram
cum diabolo,
et laudabilis,
primo
ejosque sugQua consideratione
D.Gregorius
(Lib. v Moral. c. 32)
et caput serpentis in
resisiimus,
quaruor irae species seu gradus disiinguii et depingit
gestionibus fortiler
: sic
his verbis : Sciendurii, iiiqnit,
quod nonnultos ira
ipso exorlu, ut alias dicium est, conterimus
citius accendit, facilius deserit, nonnultos vero tarde
Cfirisius tentatorem iralus repulit, dicens (Matih. ni)
Vade, Satana, scriplum est enim, etc.; secundo cura g
j quidem commovet, sed diulius tenel. Alii namque accensis calamis similes, dum vocibus perstreptmi, quasi
riobis ipsis, hoc est, noslris pravis affectibus, cupiet vitiis succensemus, et ut Cassianus ait
ilitatibus
quosdam accensionis sum sonitus reddunl, el citius quidetii flammam faclunt, sed proiinus in fuvilla frigesc. 7 et 8), contra lascivientes
animi noslri
(Infra
ct dignos pcenitentise
cunt. Alii lignis gravioribus aurioribusque non dispares,
nidtus indignantes fremimus,
accensionem larde suscipiunt, sed tamen accensi semel
fructus faciinus; lerlio cum erga fratres seu proximos
et Deum orfendentes zelo justitioe vel,
et quiase tardius in asperiladifficilius exsiinguunlur;
delinquentes
tem concitant, furoris sui diutius ignem servanl. Alii,
charitatis comraovemur,
eosqUe vel fraierne eorripimus, vei subdilos ex officio punimus.
quod nequius esl, et cilins iracundim flammas accipiunt,
Huj.usmodi
et tardius deponunl. Nonnulli vero hat el tarde susciiram solet Scriptura zelum Dei appellare : ob querii
non solum Moyses, Phinees, Samuel, David, Elias,
piurit, el citius amittunt. In quibus nimirum qttatuor
modis liquido lector agnoscil, quia et ad tranquillilalis
sed et
et alii viri sancti magnopere commendantur;
bonum ullimns plusquam primus appropinquat,
et in
Christus Dominus eumdem in seipso ssepius exbibuit,
malo secundum lenius superat. Ha>c Grcgorius (Vide
contrislatus est
cum Judaeos cum ira circumspiciens,
Damasc. lib. n de Fid. ci<i;etS.
Thom. 1-2, q. 46,
tuper duritia et cmcilate cordis eorum ( Marc m);
art. 8, el 2-2, q. 158, a. 5). Porro Cassianus coTlat.
cum vendentes et ementes ejecite templo (Matth. xxi
5 (Cap. 11) tria irarum ge;;era alia raiione distinel Joan. n); cura in Pharisseos et Scribas tam acerguit, ut ibi videre esi. Ex diciis facile est inielligere
be, et toties repetita illa increpaiione et imprecatione
irivecius est: Vm vobis! Scribm et Pharismi (Matth.
qua ratione voluerit Aposlolns oraneni irani a nobis
excludi et auferri, citrn lol ac tam varise sint irarum
xxni et Luc xi) : cum Petrum apostolum a passione
speCies, et muliiplida
tam aspere increpavit
: Abi post G
pcccaia : quo itidem sensu
ipsum delerrentem
Cassianus dixerit nuilam penitus irarii velui necessatcandalo mihi es ( Matth. xvi). Omilto
trie,Satana;
1
riam
sancte
et
salubriter
et
utilem
non eniin aliud intencaelera sanctorum exempla, quos
npbis excipi;
Est igilur ira
commeraorat.
sibi ipse suisqueseripiratos fuisse Scriptura
ditquam
Apostolus,!alioquin
lis contradiceret,
cum plures ipsemet exceptiones
qusedam bona, utilis et necessaria, quam secundum
ac proinde
faciat. Sed cuin in his libris hoc agat et spectet, ut
ralionem vel assumimus, vel admittimus;
verum ac perfeclum monacliura vivis coloribus dequam nec Apostolus,
virtus dicenda, non vitium,
aut dairinat;
sed vitiosam
pingat, atque adeo monachos omnes ad perfeciionis
nec Cassianus excludit,
in quo religiosi
slaius summa consistil,
studium,
damnat et inordinatam,
qiiae scilicet rationis jurjimodis omnibus sluduit
ea
aut ci non obtemperat : quod multis
provocet et inflammei;
ciura opprimit,
tam ex parle objecti quam ex parfe
proponere aique inculcare quse ad illam perfectiolivodis contingii
est. Ex parleobjecii
nerri evangelicara
pertinent,
quaeque monachuiu
motus, seuimpetus iroe, ul dictum
maxime cnhdecent et ornant; atque illud iti primis,
mala est, et peccatum, 1 si quis ajipeiat aut sumat
ut pravos animi moius,
vihdictam injustam, obcausamscilicetnon
legitimam,
proeseriim irse et iracundiae,
2 si appeiatquidem
quaniiim in se est, isoercere, domare et raortificare
nonmeruil;
justam,
autabeoqui
in
studeat; mansuetudinem,
modestiam, patientiain
hbcest, justaex causa, sed graviorem quam culpa meomnibus exhibeat, aninmm semper pacatum et tranretur, qu;e dicitur crudelitas, seu trocitas aniini in
lib. n de Clementia :
quillum relineat.
Quod suo exemplo docuit abbas
exigendis poenis; de qua Seneca
causam
ille Joannes, verus' et perfsctus monachus et anaIllos,
inquit, crudeles vocabo, qui puniendi
] cboreta, cui cum alter senior dixisset:
Numquam me
habent, modum non habeni; sicut in Phalari, quem j)
sol reficienlem vidii; respondens ipse : Necme,
aiunt non quidem in homines innocentes, sed suprd
ait,
Hlic
vidit
iralum, ut refert Cassianus lib. v c. 27. In eamhumanum ac probabilem modum smvisse.
spectat
dem senteniiara D. Augustinus epist. 149 boc salulibenler
accipio quidqnod D. Benedictus (ex quo
ut vocat, iufanlibus
bre iradit docutrientum : Mullo melius nec juste cuiquid ad rem lacil) ptierts, sive,
annum mtalis, staluit disciquam irascimur, quam velul juste irascendo in alieujus
usque ad quinlum decimum
odium irw occulta facilitate delabimur. In recipiendis
et cusiodiri; sed hoc, inquii,
plinm diligenliam adhiberi
eriim Iwsphibus ignolis ista solemus dicere, multo esse
, ctim omni mensura et ratione. Nam in forliori mtatemelius matum homiriem perpeti quam forsitan per igno. (scilicet existentem nempe ultra annum 15) qui prmsine prwceplo
rariiiam excludi bonum, dum cavemus ne recipialur
sumpseril aliquatenus (aliquem caedere)
malus. Sed in affeciibus animi conlra esl; nam incomabbatis vel in ipsis infanlibus sine dhcretione exarserit
subparabiliter salubrius est eliam irm juste pulsanli non
(id est,' modum excesserit), disciplinm regulari
tibi non vis fieri, aliis
aperire penetralecordis,
quam admhlerenon
facile rejaceal, quia scriptum esl: Quod
ceisuram et pervenlitram de surcuto ad trabem : audel
ne feceris. 3 Si privata auCtOritate, aut non legiliraa
ordinem poenam
qiiippe impudenter etiam crescere chius quam pulaiur.
potestaie, et secundum legiiiroum
ut Dei miuistrum,
Ita Aiiguslinus.
exigat. Nam vindicta ad judicein,
a
Rom.
Dj. Gregorius afl illud Job xxxvi ; Non te superel
spociat, et ideo privalis liominibtis prohibeltir.
xu : Non vosmeliptoi defeudentet (Grsece ixSixovvxic,
ira, ul aitquem opprimat ; Oinnis, inquil, per quem

DE COENOBIORUM

333

LIB.

INSTIT.

VIII.

DE SPIRITU

IRM.

334

intueri.
Nihil interest,
utrum aurea lamina,
que fratrem, si necesse est, ita curare festinet, ut A sinit
laboranti
forsitan
febricula
dum medelam leviori
plumbeave, seu cujuslibet melalli, oculorum obttilidiffereniiam csecitatis non facit prebus imponalur;
non semelipsum
iratus deteriori
procurat inferre,
tiositas metallorum.
Habemus sane irse ministerium
morbp cscciiatis involvat.
Oportet namque illum, qui
omni languoris morbo
alienum sanumqtie subsislere, ne illud evangelicum
b
- dicatur ei: a Medice,
prius cura leipsura; ac videns
festucam in oculo frairis sui, trabem in oculo suo
alierius

vulneri

mederi

cupit,

vel quomodo videbit

non videat;
de oculo fratris
sui, qui trabera
oculo suo (Luc. iv; Matth. vn)?

ejicere
furoris

festucam
geslat

in

saiis commode

nobis insertura

, ad quod solum eam

recipere utile nobis est ac salubre, d cum contra
lascivientes
cordis noslri
motus indignanles
infrecoram homimimus, et ea quse agere confundimur
in latebras ascendisse nostri
nibus, vel proloqui,
scilicet ac Dei ippectoris indignamur;
angelorum
sius proesentiam ubique et omnia penetraniis,
ocu-

ejus toia formidine tremiscentes,

quem nequaquam possunt conscieniise noslrse latere secrela.
De injutla iracundiw commolione, veljusla.
CAPUT VII.
motus
effervescens
ex causa iracundiae
Qualibetc
ln quo tanlummodo nobis ira sil necessaria, vel quibus
beati David exemplis ira salubriler assumatur.
excaecat oculos cordis, et acumini visus exitialem

Vcl cerie cum e contra hanc ipsarn iram, cur novalidioris raorbi ingerens trabem, solem justitise non B
ALAKDI
GAZ,EI
COMMENTAr.IUS.
CAPUT

VI.

lumque

necesse esi aliena titita corripi, semetipsum prius debet

coegeril, primum cogitemus utrum talesit vilium quod
solerier inlueri, ne dum aliorum culpas ulciscitur, ipse
numquam habuimus, vel qua iam caremus. Elsi numulciscendi furore superelur. Plerumque enim menlem
quain habnimus, cogilemus et nos Itomines esse, et iabere poluisse. Si vero habuimus, et non habemus, tariirm immanitas
sub oblenlu juslilim,
vaslal, el dum
rabiem explel furoris,
ut ittum reprehengal memoriam communis fragilitas,
quasi smvil zelo reciiludinis,
non odium, sed misericorsionem aui objurgalionem,
jiisleque facere mstimal quidquid ira nequiler diclat.
dia prmcedal;
ut sive ad correciionein ejus, propter
Unde et moduin scvpe ulciscendi transgredilur,
quia
sive ad perversioriem valuerit (nani
mensura justhim non frenatur. Dignunx quippe est ul
quem id-facimus,
incerlus esl exitus), nos tcimen de simplicitate
cum aliena corrigimus, prius nostra metiumur; ul prius
oculi
nostri securi simus. Ita Aiigustinus.
Idem ellmici
mens a sua accensione deferveat, prius inler semelipsam
: ut iioratius
monuerunl
lib. priino Serzeli sui impelum tranquilta
mquitate componal; ne si
scriplores
morium (Satir. 13):
ad animadoertenda vilia abrupto (urore trahimur, peccalum corrigendo peccemus; el qui culpam dijudicando
Cum tua pervideas oculis mala lippus inunclis,
Cur in amicorum viliis tain cernis aculuin,
insequimur, immoderale (eriendo smviamus. In correQuara aut Aquila, aut serpens Epidaurius?
piwne quippe viliorum subesse menli debel iracundia,
El Marcus Tullius : Carere debel omni vhio, qui in alnon prmesse; ril exsecuiionem justitiw non dominando
esl dicere. Eodemspeciai
illa D. Hieroterumparalus
prmveniat, sed (amulando subsequatur; etnoiumjudinymi senlentia : Illa esl vera inter dmicos reprehencium possessa impleat, non possidens prmcurrat. Bene
sio, si nostram peram nonvidentes,
aliorum,
juxta
itaque dicilur : Non te superel ira, ut aliquem oppri- jn
J
manticam
consideremus.
Persium,
Ubi
alfudit
ira
Hieromas; quta videlicei si is qui corrigere nititur,
supead
illud
:
Persii
nymus (Eptsi. 91)
ratur, opprimit antequam corrigat. Nam dum plusquam
Ut menns in sese tentat dcscendere nemo
debet accendhur, tub jusim ultionis obtentu, ad immaSed prsecedenti spectatur maritica tergo.
nitalem crudetiiatis effrenaiur. Haec Gregorius. Et his
c
similia babet Isidorus lib. ui de summo Bono cap. 40
Intellige prout D. Gregorius exponil (Lib. v Moral. c. 55), in hunc raodura : Ira per vilium oculum
(Vide S. Thom. 2-2, q. 35, a. 5).
a Parcemia aliis verbis
menlis excmcat, ira aulcm per zelum lurbat. Ipse namvulgo triia : Medice, tibi
meritem agisolita qui aliena
que zelus recliludinis,
quia inquietudirie
ipsi medicus esio, in eos torqueri
vitia , iniercuiibiis
vitiis
tat, ejus mox aciem obscurat, ut alliortt in commotione
castigant,
incessunlque
non viclent, qum bene prius tranquilla cernebat, Et inipsi madenles, ait Erasraus (Chil. 2, cent. 5). Eodera
fra : Sed cum per zelum animus movetur, curandum
crusensu, et quasi iisdera verbis Juda:i Cbrisio
cifixo illudenles dicebant : Alios salvos fecit, seipsummopere esl, ne limc eadem qum instrumento viriuiis
menti ira dominelur;
nec quasi domina
sum salvum facial (Matlh. xxvn, Luc. xv). Simile est
assumitur,
prmeal, sed velul ancilla ad obsequium parata, araProverbium,
quod a Pluiarcho citaturex quadam trationis tergo numquam recedal (Vide S. Tlwm. 2-2
gcedia (Suidus tribuit Euripidi) :
q. 158, art. 1, ad 2).
A^Xuv
au-co; D.Xn
tatpo;,
flpuuv.
d Sic S. Hilarionem adhuc tenera aelate in eremo
at
Aliis medens,
ipsus ulceribus scatens.
agentem lascivienies carnis moius sancta et austera
D.
Quod proverbium
speclans
Gregorius Nazianzen.
: Tiindignaiione
repressisse scribil D. Hieronymus
orat. 1 apologel. de fuga sua : Cavendum, inquit, ne D litlabal diabolus sensus
ejus, el pubescenli corpori soa parwmianon longe recedamus, aliismederi tentanles,
lita voluptaium incendia suggerebat. Cogebatur tiruncum ipsi ulceribits scateamus. Siiuili quoque adagio
cultis Christi cogilare quod nesciebat, et ejus rei animo
usus Aposlolus ad Rum. u, Judaeura, et queralibet
pompctm volvere,cujus experimenla nonnoveral.lratus
contraria
suae
doctrinse facientem ita pundoctorem
itaque sibi, el pectus pugnis verberans,quasi cogilatioTu qui aliosdoces, teipsum nondoces?
gi.l et vellicat:
nes cmde manus possel excludere: Ego, inquit,aselle,
Qui prmdicat non furandum,
furaris ? Qui dicis non
faciam ut non calcilres; nec te hordeo alam ,sed puleis;
moschandum, mwcharis ? qui abominaris idola, sacrifame le conficiam, et siti; gravi onerabo pondcre,ut
legium facis? qui in lege gloriaris,
cibum polius quam lasciviam cogites (Rilar.
per prwvaricaVila).
(ionem legis, Deum inhonoras? Et initio ejusdem
iarabicum
.eExsiat carmen
satis prolixum
adver:
inexcusabilis
o
es ,
homo omnis
cap.
Propier quod
sus iram apud Gregorium Nazianzenum,
quo docet
ln
enim
clterum
qui judicas.
quo
irascendum ipsi irae, dum in nobis contra aut praier
judicas
, leipsum
cqndemnas, eadem enim agis qum judicas. Vide S.
Sic enim incipit:
raiionem excitatur.
Tlioiu. 2-2, q. 33, ubi de correptione
Iraterna.
Iraseor ira>, damioni inltis cotidilo :
b D.
Iib. n de serm. Diun. in monte
Augiistinus
Nainjtisla sola lnec bilis est ex omnibus
(Caj. ijj) : Pie, inquit,
est, ut
(Si quid necesse usl perpeli quod mens ferai).
cauleque vigilandum
cum aliqluem repreltendere vel objurgare
necessitas
Quod exponens Billius : Quoniam, inquit, consueiui

JOANNIS

335

''

CASSlANi

336

et A. capiiis ejus explere;

Deatus David adversus diram
comraovemur,
nec in
lethales insiigationes
irali
huejus extrudimus,
suggestionem ejus indignatione
pia commotus,
abdilis pectoris nostri noxias eam lalebras habere
militaiis
modum et patiehtiae rigorem inconcussa. IeTaliter nos irasci etiam ille propbeta
nitate servavit, dicens : Quid mihi et vobis, filii Sarpermittimus.
bis

adversus

fratrem

irrepserit,

c Dominus enim
eum, ut maledicat.
David. Et quis est, qui
proecepit ei ut malediceret
audeat dicere, quare sic fecerit? Ecce filius meus,

docet, qui in tanlum hanc e suis abegerat sensibus,

et quidem a Deo sibi
ut ne inimicis quidem propriis,
reddere lalionem : "Irascimini,
maluerit
traditis,

viae? Dimitle

et nolite peccare (Psalm. xiv). Ille enim

inquiens,
cum aquam de cisterna Bethleemitica
concupisset,
eauique a viris fortibus per raedias hostium caiervas

qui egressus estde utero raeo, quserit animam meam,

quanto magis hic filius Jemini! Dimitle eura, ul raa-

et
allatam prolinus
effudit in lerram;
suscepisset,
ila voluptuosam b concupiscenliae
passionem iratus
eam Domino, et cupiditatis
suae
libavit
exsiinguens
desiderium

non explevit,
ne faciam hoc;

dicens:

Propilius

ledicat

si forle respiciat
juxta praeceptum Domini,
Dominus affliciionem
meam, ei reddat mihi bonum
pro maledictione

hac hodierna
CAPUT

sit mihi

(II Reg. xix).

VIII.

De ira adversus notmetipsot tutcipienda.

sanguinem hominum
d Jubemur
B
sed nobismetistorum,
stint, et animarum periculum
itaque irasci salubriter,
qui profecti
ac suggestionibus
accedentibus
et
bibam (H Reg. xxm)? Vel cum Semei in regem Daipsis,
pravis;
coram oraninon peccare, ad effectum scilicel eas noxium
pervid, audienle eo, Iapides et maledicta
Dominus

bus irrogaret,
ceps militum,

num

velletque Abisai filius Sarvise princonvicii

regalis ultionem truncatione
ALABDI

GAIMI

ducentes.
explanat

Denique hunc eumdem sensum evidentius

e
versiculus
Quae dicitis in corsequens :

COMMENTARIUS-

tanto exercilus numero, tum utique mullo minus regi

dine ita comparatum
est, ut vix quisquam inveniri
deesse polueril ex cmteris fontibus aqua, irrationabilein
iracundim affectus oboriatur;
possit, cui non interdum
hmc sola jusla exislimanda est, qum non adversus eos
quamdom concupiscentiam passus, desideravh eam qum
hoslium erat circumfustone vallata, unde tine maximo
sed adversus
aliquam intulerunl,
qui nobis injuriam
iram ipsam concipilur.
periculo non poluisset deferri. Itaque ait : Quis dabil
a Hoc duobus modis inlelligi
mihi potutn de lacu qui esl in Bethleent ud portam?
posse docet AugusEt cum essent reperti tres viri qui hosiium castra prmlinus : Aut, etiamsi, inquit, irascimini^ nolile peccare
animi, qui jam prociderent, et deferrenl aquam, quam summo desiderio
(Psal. iv); eltamsi surgatmotus
ei non
desiderassel, cognoscens qvod periculo alieno aqua sibi
pter pcenam peccati non ett in polestate, sallem
eadem conslhissel, profudit illam Domino, ne sanguiconsential ratio et mens, qum inlus regenerata est senem illorum qui eam deiulerant bibere riderelur.
id esi, irasctcundum Deum;aut,
Qum
agile panitenliam,
res
indicio
et
ullerius
est, quod concupiscentia quidem ralionem
mini oMsmettpsis de prmterhis peccatis,
retislat. Haec Ambrosensus, qui et G prmvenial, sed ratio cupidilati
peccare desinile. Atqui hic posierior
sius huic loco consentanea.
Pelusiotes
in quadam
Isidorus
Cassiano placuit.
c
ejusdem sentenQuomodo dixerit Dominus Semei matedicere Daepistoia quatuor affert expositiones
vid (11 Req. xvi), guis sapiens, et inlelliget? non enim
lise (Eptst. 239, lib. n, etc vers. Billi) : Locus hic,
sed quod ejut
jubendo dixit, ubi obedieniia laudaretur;
inquit, Jrasctmtnt, el nolile peccare; multiplicem mihi
voluntalem proprio suo vitio malam, in hoc peccalum
sensum habere videtur. 1 Polest enim et absolule ac
ideo dixil ei
judicio suo justo et occullo inclinavcril,
definhe intelligi, et per consitii modum; verbi gralia :
Dominus.
Nain st jubenli
el quam ob causam irascimini?Quapropter
Irascimini;
oblemperassel, laudandut
ne irnscimint, f ne peccelis. 2 Polesi tiem et illud sipotius quam puniendus \esset, sicut ex hoc postea puniiumesse novimus. Haec Augustinus (Lib. de Grat. et
acris affeclus iracundim esi, qumgnificare: Quoniam
lib. Arbitr. cap. 20). D|icitur aulem Deus inclinasse
que animum mire surripere queat ( persmpe enim ravoltintatem
Semeiad maledicendtim
tioni prmcurril ac prmler voluntatem pene procrealur),
David, non eum
hanc seaut compellendo;
sed permiitendo,
cum
idcirco ratione aut intequenti contideraiione
inciiando,
: nec Itoc lanium,
facile posset impedire
sed qnia
dale, non in uliionem prorumpentes, sed in ienitalem
et ad mulia scelera inperversam ejus voluniaiem,
alque clementiam desinenles. 3 lllud quoque designare
huic affectui, qui vobis molesius
clinatam, hoc tanium agere et exsequi permisit ex
potest : Irascamini
niultis ad quoe parataerat;
Daidquead puiiiendiim
atque tnfeslus esl, ac prmserlim voluptati, el non pecvidem : sicuti diabolo pelenli facultatem
vexandi
cabilis. Nam si vos [ractos ac dissolulos inveniat, nutlo
'
ac sobrios,
Job, concessit non oninem
quam optabat, sed renegotio vos superabit; si aulem vigilanles
_ sirictam illis verbis (Job. i) : Ecce universa qum haipsique irascentes, quam primum dhcedel. 4" Poiesl "
bet in manu, tua sunt; tanlum in eum manum non
etiam imperandi modo exponi. Quoniam enim cum inin ulciscendo
exlendas (Vide Bellarm. lib. n de Amiss. grat. c 13).
jurias noslras ufciscimur, nwdum quoque
d Sic D.
in psal. xxv scribens
excedimus ; cum aulem vel de divina gloria, vel de vin: Si
Augiislinus
dicandis eorum qui tmduniur injuriis agitur, lum vero
proplerea irascerit servo tuo, quia peccavil; ne el tu
melum et quietem fingimus, mutique ac torpidi sumus,
ipse pecces, irascere tibi (Vide S. Thom. 2-2, q. 46,
a. 7). Et alibi (In psal. IV) : Volo vos irasci, sed non
ut nihil inter nos et saxa intersit : propterea, inquil,
at nolile peccare; nimirum
ut peccetis; ut autem non peccelit, quibus habelis
juste quidem irascimini,
vel atiena peccata, quorum conscii {slis, occuttantes,
irasci, nisi vobis? quid enim esl homo pwnhens, nisi
homo iralus sibi ? Ut accipiat veniam, de seipso exigit
vel ad privatas injurias vindicandas hoc adjumento
.abutentes. Haec ille pautis inlermissis.
pmnam.
e Basilius in hunc locum :
b Hoc insigne morlificalionisexemplum
in Davide
Qum per diem prava
eain cubilibus vestris tempore quiecomraendans D. Ambros. lib. de sancto Jacob (Cap.
cogitalis comilia,
et fortiorem
tis castigale, inque vos ipsos inquisitionem insliluite.
1): Quem, inquit, de hominibus meliorem
El quare non de verbis ei, operibus locutus ett, sed de
assumemus, quam sanclum David, qui cupidilatem qua
ex abundanti
hoc dixil : si
concupierat aquam de lacu Belhleem hostili interclupravis cogilalionibus?
multo magis
sam exercitu, sibi auferre non potuit, potuit miligare.
namque sunt castiganda prava consilia,
Nam eum aliit utique defuiste non inveniumus, id est,
propter opera et verba compungenda est anima. Hsec

337
dibus veslris,

DE COENOBIORUM
in cubilibus

vestris

INSTIT.

corapungimini;

LIB.

DE SPIRITU

id A compunctione

qusecumqiie in cordibus vestris, ingruenlibus

repeminis ac Iubricis instigationibus,
cogitatis, consilii moderalione
omnem strepitum et perturbationem furoris amoventes, velut in cubili quietis positi,
est,

ALARDI

VIII.

GAZM

HLE.

538

saluberrima

emendale,
atque corrigiie. Denique beaius Apostolus usus hujus versiculi
Irascimini
et nolite pectestimonio, cum dixissel:
a Sol non occidat
care;
subjuaxit :
super iracundiam vestram, neque detis locum diabolo (Ephes. iv).

COMMENTARIUS.
tuam concordiam
et amicitiam
redeamus. Neque
Basilius, quse et Cassiano suffragantur.
Atque ita
soiiium fuisse Davidem noctu in cubili peccata sua
inde sequiiur licitum
esse aut peccatnm non esse
secreirasci, aut iram perficere, id esl, viiidicareautesolis
recogitare ei deflere, propleropportuniiaiem
li et sileniii nocttirni,
manifeste colligitur
ex illis
occasum, vel etiam noctu ; sed potius coutrarium
niniirum slalim et absquemora dcponcnverbis, psalm. vi: Lavabo per singulas nocles leclum
insiuuatur,
meum ; lacrymis meis stratum mcum rigabo (Vide D.
dam esseiram,
et redeundum in gratiam : velut si
Hieronym., infra, Eph. IV ).
quis homini saucio aut segro dicat, eadem phrasi
a
utens : Vide nesol occidai super vulnus luum, aut
Triplex
hujus senieniiae expositio a Cassiano
affertur, quarum priraam et secundam admittit, tersuper mnrbum tuum, absque medici cura, non sitiam improbat etrefellit.
ei usque ad vesperam, ut ad
Prima allegorica,
gntficat exspectandum
qua per
solem intelligiiur
medictim accedat, aut eum accersat; sed contra poChrisius Dominus, verus jusiiiire
sol oriens ex alio, de quo Sap. v, Malach. iv, Amos
ut quam primum potesi.; sed si citius non posR tius,
"
omnem hominem venienlem in
VIII, qui ei illuminat
sit, saltem ante solis occasum id prsestet, ne vulnus
hunc mundum ( Joan. i ): et dicitur occidere super
aut morbus ingravescal.
Neque hanc expositionem
omnino rejicit D. Hieronymus. Nam post praemissa
iracundiam nostram, quando propter irse excessum
a nobis recedit, et radios suae gratioe subtrahit.
subdit:
SeQuidam putant sic accipiendum hoc esse simcunda tropologica.qua
pticiler, quomodo et illud quarlipsalmi,unde
solisnominesignificaiurniens
idipsum
nosira , seu lumen rationis, quse in nobis est instar
sumpium videlur : Qum dicitis in cordibus vestris, et
in cubilibus vestris compungimini,
soli- etlucis,
secundum illud Lucae ix : Vide ergo
id est, quwcumque
in die, vel opere, vel termone, vel cogitatione peccane lumen quod in te est, tenebrm sint: et meiaphorice
dicituroccidereet
dum ira judicium
lis, hmc succedente pwnitentia purgate per noctem, el
obtenebrescere,
ira sil brevis; nec in diem crastinum differatur.
rationis occupat et obcaecat, et hominem
Et
quodainmodo extra se consiituii.ut
velutin lenebris et cseca
epist. 36 hiinc ipsum locum spectans : Quid agemus
nocle ambulans, nesciat quitj agat, aul quo vadat,
nos, inquil, in die judicii,
super quorum iram non
unius diei, sed tanlorum annorum sol leslis occubuit ?
juxla illud Poetoe:
Similiter
ei S. Chrysostomus
haec verba exponit:
Impedil ira animum, ne possit cernere verum.
Sol non occidat super iracundiam vestram, id est, sol
iste abiens non vos retinquat inimicos. Consentit D.
eiiam D. Gregorius
Quam exposiiionem confirmal
Ambrosius in psalmos ita scribens: Alius medicus dicit:
(Lib. III Moral. c. 31 ) his verbis : Per iranx lux veritatis amitlilur,
sicut scriplum est: Sol non occidat
Sol non occidal super iracundiamveitram;
ne 'dum diu
tuper iracundiam vestram ; quia cum menli iracundia
differs, veniat ille qui calefactum corporis somno excihuic Deus radium sum iC lare consuevil (scil. diabolus), el stimulet te, inferat
confusionit tenebras incutit,
de hcc sole
tibi cogitationes, el in secreta pecloris tui immergat,
cognitionis abscondit. Terlia litteralis
dicens : Vindicainjuriamtuam:
virum te esse cognocorporeo et visibili, luminari magno, cujus ortu et
occasu dies etnnctesdistinguuniur.
Verumhancexeit non capere vindictam.
sce; feminem infirmhalis
Cassianus sub finem
positionem, ut dixi, excludit
Ergo contemnere le debuit servut ? Frater decipere ?
amicus illudere ? etc. Ubi manifeste exponit Ainbrocapiiis sequeniis, cui et D. Hieronymus
suffragari
videtur. Sic enim scribit in hunc locum: Si simplisius sementiara Apostoli de sole corporeo, cujus occiter hunc solcm inlelligimus,
casu dies finitur,
et nox supervenii;
et raiionem
qui oculis carnis aspiciinsinual cur non sit retinenda ira usque ad solis octur, peccamus quando irascimur, et occidenle sole iracundia perseverat: non peccamus autem,quando (verbi
casum, ue scilicet noctis spatio post quietem acrioribus siimulis ad vindictara
a diabolo provocemur.
gralia) a prima hora usque ad undecimam irascentes
facimut quod indignalio, fvror, ira suggesserint. Quo
Denique Prudentius in laudem Concordiae sive Pasensu niliit mihi videlur abturdius, quasi non queat
tientiae ita cecinit:
,
ab
orlu
solis
ad
occasum
in
tanla
scequispiam
usque
. Occasum lucis venia praecurrere geslit
lera debacchari, quanla tota vila sua non possit lacryAnxia, ne stabilem linquat sol conscius iram.
mis expiare; aut non magis ira locum in die habeal,
:um ulique nox requies sitfuroris,
Nec vero praetereundum existimo
el, succedente somhujus sentenliae
el gravissirauni
auctorem
assertorem diserlissimum
ho, etiamsi irascimur, in diem iracundiam differamus.
isidorum Pelusiotam, qui in quadain epistola (Epist.
Quia igitur verus sol, sicut occidit super malos proila enucleate explicat
. 189 lib. u), hanc sententiam
phetas, juxta illud quod scriplum est: Occidit sol su- _
"
et adstruit, ut nihil amplius desiderari possii. Sic
per prophelas vesiros*meridie(Amos vni), iia etiam suenim ipse : Quoniam cum iracundia raiionis, quw auper omnes occidit peccatores, nequaquam eis ortus sui
tumen indulgens; prmcipit nunc Apostolus ne laliu farigm munere fungitur, hubenas infregil, hominis mentransvertam agit:
ciamus furore superati, per qum nobis sol occidat, et
tem extra nalurwlerminosplerumque
cordis lenebris involvatur.
idcirco Pautus hujusmodi lapsui excogilata non modo
Ilacienus
D.
principale
Hieronymus. Sed pace lanti viriet nostri ctiam Casoplima, sed eliam celerrima medicina, his verbis usus
est: Sol non occidal super iracundiam veslram. Hoc
siani, verus et proprius hujus loci sensus esse vinemdeiur, quem verba proprie accepta exprimunt,
est, anlequam sol in occasum vergat, naluram agnosciie , (urorem exsiinguhe,
pe de sole hoc corporeo el aspectabili,
arrogantiam
comprimile ;
qui proprie
diciiur occidere super iracundiam
nostram, quando
cognationem ac propinquilalem,
qum etiam (eris doiram adversus proximum
ne nox interjecta
etiam post solis occasum
mor-bum
minalur,
compleclimini,
immedicabilem efficiat. Nam tum diabolus idoneum
retinemus; etvindiciaeopponunitatem
exspectamus.
Estenira haec loculio
magTs inflammat,
figurata ei, ut apparet, protempus naclus, ea qum conligerunt
et vulgo trita sententia, qua monere nos
ad ultionem irrual, ad inimicitiam
verbialis,
exslimulat, ad acvoluit Aposlolus, ut si forte per diem in aliquem
memoriam parit,
cusationes excital., injuriarum
innucommoti aul.irati
demus operam ut salfuerimus,
meraque hinc mala procreat. Namquod D. Paulus, ut<
tem ante vesperam et solis occasum ei reconciliehmc exscinderet, dissidenles quam ocissime intet se reeonciliari jusserit, ex eo patet quod mox tubjunxit:
mur, et deposita omni ira et malevolenlia
, in mu-

JOANNIS

339

CASSIAM

340

licet longiore
occidere A modum de ira senlirent,
est super iracunoialti nostram
sermone,
solem iustilise, et irati confestim locum diabolo daprolulimus,
qui eam nec ad momentum quidera cor
illud Evangelii
omnostrum penetrare permiltunt,
mus in corde nostro;
quomodo superius prsecipit
nimodis observantes : Qui irascitui fratri suo , reus
t irascamur, dicens : Irascimini et nolite peccare ?
vitiis et fuerit judicio (Matth. v ):. Caeterum si usque ad ocftonne evidenler hoc dicit : Irascimini
Si noxium

ne conniventibus
vobis sol justitise
vestro,
Christus incipiat propter iracundiam vestram menet discedente illo locum
tibus obscuratis
occidere,

rori

diabolo

in veslris

cordibus
GAPUT

Dequo sole dicatur,

prsebeatis
IX.

ut non occidat super tracundiam

veslram.

Deus evidenter comDe quo sole per prophetam

autera nomen
Timeniibus
ita dicens:
memoirat,

casura solis

ante perturbationes
sit irasci,
et ullricis
irse
furoris satieiatem

licitum

noxioe poterunt
commotionem
explere, quam isie sol ad locum
vergat occasus.
CAPUT X.

sui

De hit quorum iracundim ne occasus quidem solis istius

modum ponit.
Quid vero dicam de his (quod quidem dicere sine
mea confusionenonpossum)
quorum implacabilitati
nec hic quidem sol ocbidens terminum ponit;
sed

meum orietur sol justitiae, e' sanitas in pennis ejus

per dies eam plurimOs protelantes,
alque adversus
et pseudo- B eos in quos commoti
fuerint b rancorem animi re(Malach. iv ). Qui rursus peccatoribus
occidere dicilur
servanles, negant quidpm se verbis irasci, sed reiillisque qui irascuntur,
prophetis,
?
in medio die, dicente propheta : Occidit eis sol in
psa et opere indignari
gravissime comprobantur
(Amos vm ). Vel certe secundum iropicum
sensum a mens, id esl, voOc sive ratio, quse pro eo
perquod omues cordis cogilationes discretionesque
exstinsol merito nuncupatur, irae vitionon
luslret,

Nam neque eos congruo sermone

affabilitate
eis solita colloquuntur

tene eadem occidenle,

perturbationum
guatur;
nostri
nebrae cum auctore suo diabolo universura
irae possessi,
cordis occupent sensura, et tenebris

palam et exercere, aut non audent, aut cerle non

possunt, in suam perniciem virus iracundiae retor-

in nocte caeca, quid nos oporleat agere, ignoIocum instilutis

Tali sens.ii hunc Apostoli
remus.
seniorum traditum nobis, quia necesse fuit quemad-

semelipsisconsumunt,
tute animi protinus expellentes, sed digerentes processu dierum, et utcumque pro tempore miliganies.
COMMENTARIUS.

meridie

velut

. ALARDI

GAZJEI

tocum dare diabolo, qui exiguos affeclus ma-

gnqs occulle reddit, ea qum facile curari possunt, vix
aut etiam nullo modo curabjilia. efficit. Hsec illc. Posiremo circa hunc locuin libet aliaduo saluiaria documenta annotare, quorum primum est S. Anlonii,
qui ut refert D. "Athanasius in ejus Vita, suadebat
jugi meditatione retinendum Apostoti sermonem, quo
ail, Sol non occidat super iracundiam vestram ; non
tantum aulem super iracundiam, solem occidere non
debere inlerpretabalur,
sed et super omnia deticla hominum, ne peccatorum umquam nostrorum , aui nocle
luna, aut in die sol tesies abscederent. Allerum D.
Benedicti ( Cap. ISRegul. ), qui, ut Turrecrematus
sanctissime insiituit, ul
et Smaragdus annotaverunt,
in ultima
parle Matutinorum
( id est, Laudum et
Vesperarum ), dicatura priore , seu ab eo qui sacerdotis hebdomadarii fungitur officio, OratioDominica alla voce ; et hoc, inquit,
propler scandalorum
spinas, idest, dissensiones aclites, aut injurias, seu
contentiones quse sunt scandalorum causse : et tamquam spiuae mentera per irara et odium pungentes
el lacerantes, itt convenli, id est, admoniti, vel per- D
suasi, et compulsi per ipsius orationis dominicm sponsionem ac condhionem , qua dicuni: Dimilte nobis debita noslra, sicut el nos dimiliimus debhoribus nostris;
purgent se ab hoc vitio odii, vel irm, seu cnjuscumque
alterius passionis, et dimilial unusquisquefrairi
decorde suo; ut sic purgatus, id esi, a vitiis emeitdalus, aul
adopus mane accedat obedienlim peragendum, aut ves-pere ad noclurnas excubias celebrandas. Cur aulem in
aliis horis toia Oratio Dominica
non sic alia voce
rationem
reddit Turrecrematus,
pronuniielur,
quia
est
diei
et
nOctis
matutinum
vespera
;
finis
principium
vero e contra
principium diei el finis noclis : ideo voluit prwcipue istis auabus horis dici alia voce oralionem dominicam, ui illa frater commonitus, tton transtat^ diem ac noclem sine reconciliaiione fratris sui. Iu
aiiii autem horis non sic dici prmcipitur,
quia tmpe
Nolile

nime

delinquere putant,
motionis
non expetarit;

quentes, concoquunt

nec
compellant,
; et in eo se ml-

quod vindiclam suse comquam tamen quia proferre

eam in corde laciti, ac silenles in

amaritudinem trislitiaenonvir-

conlingit fralrem [ratri irasci, ei quodam [uroris impetu commoveri ; qui licet statim animum non cohibeat, exspeclandus tamen ad veniam: ideo sufficere visum
est sancto Patri, si sol non occidat super iracundia
ejus. Haecille.
a NoO?
Pro animo,
apud Graecos varie accipilur.
seu facultateraiionali,
id esi, meme, ratione, intelligentia. 1 Corinlh. xiv : Ta).G xS>ms-opaxi, Va),w e
xaixw voi. Psailam spiritu, psallam el mcnte. Arisloteles'in liihicis ( Lib. vi, verb. NoOf ) o-w/m, if>uxi,
voOj, corpus, anima, mens, parles hominis. Apud Suidam Pythagoras hominis animum in tres partes dividi
dixit, voOv, fphuc, ytal 8vp.bv; ac vovv quidem et Suftov
esse in cmieris animalibus,
cfpivag vero tantum in homine. Ubi voOv pro plianiasia seu imaginalione
accepisse videtnr Lactanlius (Lib. vu c. 12) : Non esl,
inquit, idem mensel aniwa ; aliud esl enim quovivimus, aliud quo cogilamus ; nam dormientium mens ,
non anima, sopitur ; et in furiosis mens exslinguilur,
anima manel; el ideo non exanimes, sed demenles
vocnntur. Mens ergo, id est, inielligenlia,
vel augelur
vel minuitur pro mtale. S. Basilius (7n constil. monast.
c. 5 ) : Quemadmodum per oculum corpus videt, sic
animus videt per menlem (voOv) ipsi cognaiam. S. Ambrosius ( Eptst. 28 ); NoOs aiitma; yiyor, principatum
animm et corporis sibi, quasi rector, vindicans. Divus
Hieronymus iiiNahum
cap. III : sensum, inquit, hic
non accipias pro animo et mente, qum grmce voOf
dicilur, sed pro aiaB-nvet.
bRancor proprie dicitur puior quidam, atque odoris
nascitur. Unde
graviias,quxexvetusiateetpulredine
raucidum idem quod pulridum velpuiidum,
quod scilic.einimia vetustatecorrupium
feiorem coniraxii et
ingratum saporem. Meiaphorice vero transfertur ad
aniinuin, cum pro ira inveierata, odio, simnltate acHinc D. Hieronymus epislola 56 : Ui vetere,
cipilur.
innuii, rancore deposito, mundum pectoris Deo paremus habitaculum.

341

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

VIII.

DE SPIRITU

HLE.

342

JL.alium contra nos aliquid rancoris habere cognosciaul tegunt, non tecus
mus; dicens :b Si ergo offersmunut luum ad altare,
Qut iram tuam dissimulanl,
et ibi recordatus fueris, quod frater tuus habet aliquid
peccant quam si eam proderenl.
adversum te , relinque ibi munus tuum ad altare , et
Quasi vero non hic finis unicuique vindiclse sit,
Vade prius reconciliari fratri tuo ; et sic veniens offer
et abunde quis furori proprio vel tristitise satisfemunut luum (Malth. v). Quomndo erg-o, non diira
si
id
,
compleinstigante
ceril,
quod praevalet,
cam usque iri dies plures, sed vel usque ad occaverit: quod hi quoque facere noscuntur qui motus
sum solis istius, permittimur contra frairem rctinere
sed inopia cohibent
suos, nOn appetilu placidilatis,
trisliliain
; qui ne illo [Al. ullo] quidem aliquid haullionis : nihil enim inferre amplius his quibus irati
a
benle adversura nos , orationes nosiras Deo offerre
sunt, possunt, nisi cura eis affabilitate solita miconcedimur? quibus praecipitur ab Apostolo : Sine
nime colloquantur;
ani.qiiasi in effectu operis soinlermissione orate (I Thess. v); et, In omni toco lelummodo sit iracundia moderanda, et non poiius ab
vanles puras manus sine ira et disceptalione (\ Tim. n).
arcanis nostri pecioris eruenda , ne tenebris illius
Superest igiiur, ut aut numquam oremus, hnjusceobscurati, nec consilii salubris, nec scientiae lumen
habitaase
modi virus retinentes in cordibus nostris, et apostoadmittere, sed netemplumSpiritussancti,
indesinenter
in nobis spirilu
iracundiae, ncquaquam valeamus B lico huic prsecepto, sive evangelico, quo
et ubique jubemur orare, simus obnoxii; aut si nosexisiere . cohibitus enim in corde furor astantes
fundere conlra ejus
metipsoscircumvenientesprecem
quidem homines non offendit, sed aeque Spirilus sannon orationem Domino ,
interdictum
praesumimus,
ctisplendidissimum
jubar, ac si prolatus, excludit.
sed rebellionis spiritu contumaciam nos eidem noveCAPUT XII
CAPUT

XI.

Quod ne momenlaneam quidem iram iiceat relimre.

Aut quemadmodum vel ad momenturo vult eam
Dominus retentari,
qui nec sacrificia quidem spirisi vel
lalia orationum nostrarura permitlit offerri:
ALARDI

GAZ.El

rimus offerre.
CAPUT
Etquia

XIII.

De reconciliatione fraterna.
plerumque seu laesos fralres etconlrislatos

COMMENTARIUS.

a D. Gregorius loco illo

habemus, si ille nos tmserit; ubi non est opus pergere
saepe ciiato : Aliquando,
ad reconciliationem: non enim veniam poslulabis ab eo,
inquit, ira perturbato animo, quasi ex judicio, sitentium inducii, et quo se f*ras per linguam non expriqui tibi fecit injuriam; sed lantum dimiltas, sicul iibi
a Domino dimilli cupis, quod ipse commiseris (Aug.
mit, inlus deterius ignoscil; ut iratus quisque cotloculib. i de Serm. Dom. c 20). Itaque non praecipitur ei,
lionem suam proximo subtrahat, et nihil dicendo, quam
sit aversus, dicat. Et nonnumquam hwc silentii severiqui ab alio laesus est, ut ante oblaiionem reconcilielas per disciplinw dispensationem geritur, si lamen 'C tur fifairi; quamvis magnse sit perfectionis , si quis
secum
hesus fratrem inducat ad reconciliationem
solticite tn intimis discretionis forma teneatur. Nonineundam. Verum elsi non sit necesse, ut qni laesus
numquam vero dum Mcensus animus a consueta tocutione reslringhur, per accessum lemporis penhus a
est, reconciliationem
quserat : necesse esi tamen ut
Aliud est enim
ante oblalionem
injuriam dimitiat.
proximi diiectione teparaiur, et acriores stimuli ad
mentem veniunt, causmque quw grauius exasperant,
reconciliari
fratri, sive proximo , aliud dimiitere
Nam reconciliatio ex parle ejus qui lacsit, refratri:
oriuntur, alque in iruli oculo fesiuca in trabem vertilur, dum ira in odium permutalur.
quirit satisfactionem injuriao; ex parte laesi condob Mulia in hanc senlenliam
sic accipienda
nationem, et remissionem. Tertionon
evangelicam afferri
est isia sententia, quasi semper ad frairem ire depossent, quae non minus pie, quam docte a diversis
tradita sunt: sed pauca dumlaxat, quae
beamus. Sanctum id quidem consilium; et ctim chainterprelibus
huic loco suflicianl,
ritas efflagital,
et locus ac tempus pennittit,
hic subjiciam. Priraum efflcax
praeadmodura est haecscnteniia ad suadendum studium
ceplum eiiam necessarium : plerumque tamen , affectibus poiius, aut effectibus,
dum docet fraiernam charitatem et
quam pedibus ire
reconciliationis,
concordiam Deo magis placere,~quam sacriflcia, et
debemus, affectu injuriam poiius, si qviam ab illo
condonantes , odiumque remitlenies :
oblationes; immo non esse Deo accepta sacrittcia, ac
accepimus,
effeciu, injurise, si quam ille a nobis accepit, salisfaproinde nec quaevis alia opera nosira , si desit charitas mutua, ideoque ante omnia siudendum reconcienles. Hoc justitiae, illud chariiatis praeceplum.
Postretrio quod hicde veleribus Judaeorum sacriflciis
ciliationi, si lsesa sil charitas; aique adeo poslponencum Chrislus hsec
dura, ac differendum esse sacrificium , ut fratri of- JJ
] dicitur (quoe lunc adhuc vigebani,
fenso reconciliemur.
Hinc D. Gregorius:
JScce, inloqueretur) id multo magisde sacrificio Eucharisiiae
quit, a discordanlibus- accipere non vull sacrificium :
intelligendum ; proinde si ante oblationem legaliiim
holocaustum suscipere recusat. Hinc ergo perpendite
erat reconcilialio : multo
' sacrificiorum , quaerenda
quantum sil malum discordim, propter quod et illud
magis ante oblationem sacrificii nostri Eucbaristici;

abjicitur, per quod culpa relaxatur (Greg. Iwmit. 8 supraeseriim cum idem unionis, et concordise sacramenlum sil, ac symbolum (Vitie D. Bernar. de Prmper Ezech.). Neque ad hoc lantum valet haec sentenli.a , ut qui loesit, quam ciiissime reconciliationem
cepto et Dispens. c. 26). Unde et commuiiio ct synaxis
Unumenim corpus mulii sumus, qui de
quaerat; sed eiiam ut qui isesus esl, id est, injuria.
appellatur.
uno pane participamus (I Cor. x). Aiqui etiam lauaffeclus, fratri reconciliaiionem
quaerenti facile ignoscat, ne Dei honorem, et sacrificia illi offerenda redes, gratiarum actiones, orationes, et eleemosynse et
moretur et irapediat. Secundo dicitur fraier habere
omnino omnia opera bona, quoe Deo offerimus, et in
sacrificia qusedam sunt.
Dei honorem referimus,
aliquid adversum nos, cuin juslara habet contra nos
sacrificium laudis ,
querelam, quod a nobis injuriam aliquatn acceperit.
Itaque hac sententia docemur,
Deo placere non
Undenon dicit: Si tu habesaliquidadversus
Iratrem
oraiionis , aliorumque operum,
etcum fratribus concordes
tuum; sed, st frater tuus habel aliqnid adversum te ;
posse, nisi reconciliati,
Tunc enim, inquil Augustinus, ipsehabet adversusnos,
haec Deo offeramus.
finot eum inaliquo Imsimus. Nos aulem adversus illum

343

JOANNIS

contemnimus,

vel cerie non vitio

nostro

CASSIANI

dicenies

eos }A
et occulto-

animarura medicus
despicimus:
rum conscius, occasiones iracundioe volens radicitus
offensos,

a cordibus

nostris

evellere,

iion solum si laesi fucri-

jubet

seu juste, seu injuste habere aliquid

militer
praecepit, ut munus nostrum

noverimus,

si-

munera illipraemissa orationum noslrarum

bata deferre. Non enim ita nostrisobsequiis
commu-nis omnium
Dominus
ut quod in uno
deleclalur,
in altero,

dominanle

tristitia.

Ne oderis

fratrem tuum in corde tuo

(Levit. xix); et iterum : Non eris memor injurim cic Itinera eorum,
vium tuorum (Ibid.);
et rursum:
qtti
memoriam relinentmalefacti,
in morlem (Ibid.) ? Vides

ratione

perdat

In

]
B
namque dispendio unum patitur delrimensuorura
tum, qui eodem modo omnium famulorum
salutem desiderat et exspectat.
Et idcirco h seque ,'

non in opere
et ibi nequitiam
arcanis cogitationibusresecari;

sed etiam in
tantum,
cum decordeodium,

et injurise non solum retributio,

moria radicitus jubetur evelli.

sed etiam ipsa me-

CAPUT

cujuslibel

habente
oraiio

aliquid
nostra,

ritu indignationis

adversum

nos fratre, inefficax

ac si nos adversum eum tumenti
amaritudinem

..
f
.

spi-

reservemus.
ALARDI

'

erit '.

GAZJEI

XIV.

Quod vetut quoque lex iram non tanlum de effectu, sed

etiam de cogilatione convellat.

veat dicens:

relinquentes.id
est, compescentes orationes noslras, ad eorum prius
satisfactionem
tendere festinemus : et ita fratris cu-

acquirit,

CAPUT

Sed quid diutius praeceptis evangelicis alque aposlolicis immoramur,

cum eliam vetus lex, quoe alihaec eadem prsecaquid habere remissinnis
videtur,

nos remitlere,
et reconciliari
fratribus
nosiris, nullamque adversus eos injuriae seu Isesionis
niemoriam
retinere; sed etiamsi illos a adversum nos

mus,

5J1

Nolat

XV.

eos qui impalienlim

suw causas in
conjiciunt.

alios

superbia vel impatientia

superati, cum
mores noslros,
inconditos
voluatque inordinatos
d soliludinem
mus emendare,
nos desiderare
conInterdum

COMMENTARIUS.

. Videtur Cassianus (Vide Collal.lG,

c. 16) locum
in vulgala editione senlentia huic respondens sic hasive inbet: In semita justitiw vitm; iler aulem devium tendit
illuin Matthaei sicintellexisse,
utsivejuste,
ad morlem. Porro quod ad memoriam et oblivionem
juste fralrem nostrum, seu proximum haberc aliquid
de qua liicagiiur,
adversura nos, hoc est, nobis infenso esse animo
injuriarum,
atlinet, notanda sunt
ad eum stalim reconciliationis
Joannis Climaci verba : Memoria, inquit, injuriarum
noverimus;
gratia acesl furorit complementum, peccatorum custos, juttitim
cedere, eumque placare debeamus. Sed saepenumero
ut hic et alibi,
venenum animm, mentis usconsilia cutn prseceplis confundit,
odium, virlulumyerditio,
Aliud enim est quod hic
siduus vermis, oralionis confusio , deprecalionis excifacile est animadveriere.
aliud quod consulitur ; satisfactio exigisio, charilatis alienalio, clavus infixus animm, injucunpraecipitur;
dus sensus, qui in amaritudinis suaviiate diligilur,juge
lurab eo, qui Iaesil; remissio auteni, seu condonatio
peccatum, numquam dormiens iniquhas, horis singulis
culpoe ab eo, qui Iaesus est, ut dictum est. Atconsiadmissa malitia, tenebrosum, ac molestissimumvilium.
lium perfectionis est, non prseceptum, reconcilialio(*-*
p
l
Et inlra : Monachus solilarius,
nem ab eo quserere, qui injusle iratus, utpote nulla
qui hanc serval in
Ad quam perfectionem
a nobis affectus est injuria.
semetipso memoriam, aspis nidificans est, lelhale virus
secum ubique circumferens.
Chrisiiani
ratione invitentur;
cumomnes
multiplici
Qui hanc ejicit, remissionem reperit: qui vero illi agglulinatus est, miseralione
multo magis religiosi, qui se perfeclionis
sludiosos,
ul veniam
et veluii candidatos profitentur
; quos decet implere
privatur. Laboribusse quidam, acdoloribus,
Iws tamen vir, qui injurim
omnem justhiam (Malth. III et v): et quorum justilia
mererenlur,
exposuerunt:
tanto plus abundare debet quam ssecularium; quanobliviscitur,
facile anlicipavit.
Siquidem illud verissimum est quod dicitur:
Dimillite
el copiose
to eorura staius sublimior,
et sanctior. Qua consicelerius,
dimitletur
vobis. VercE, germanmque pwnilentim
uisi
cerderatione etiam D. Benediclus cap. 71 statuit,
tum arguinenlum est obiivio injuriarum
: qui vero iniquis fraier pro quavis minima causa ab abbale, vel a
micitias tenet, et se pcekitere existimal,
similis
est ci
quocumque priore suo corripitur quolibet modo ; vel si
leviier senserit animum prioris cujuscumque conlra se
qui se in somnis currere putat. Hscc ille (Grad9).
d
Hujus rei exemplum insigne. et huic loco periratum, vel commolum, quamvis modice, mox sine mora
babes in Viia S. Ignatii Loyotamdiu prostratus in lerra anle pedes ejus jaceal satisquam accommodalum
lae per Maffeium cdita ; quod bic reiulisse
noii erit
faciens,; usque dum benediclione sanetur illa comextraneiim.Cum
motio.
quemdam e fralribus, quod stomachob Durus est hic sermo, et valde
sior essel natura, el subinde in amara verba prorumpe, si
hyperbolicus
de fratre
secundum proedicla generatim inlelligalur
ret, sese fratrum consu&ludini, alieno tempore, subdu." cenlem vidisset Ignalius;btande
habente aliquid adversum nos, sive juste, sive in- _
eumcompellans;
quin
nec alii'
supra citatus,
te, inquit, statuiis horis tn fratrum consuetudinemdas?
jusie. Non sic Augustinus
Proinde grano salis condialur,
cum ille iracundiam
Patres intellexeruut.
naturw, bilemque prwtenderel:
etenim hmc et
et sic exponatur:
Nm, tu vehementer erras, ah Ignatius:
jEque inefficax futura nostra oranon fuyiendo, sed resislendo vincunlur.
tio, seu Iraier, aut proximus adversus nos, seu nos
hujusmodivilia
Huc spectal quod de quibusdam
solitariis
scribit
adversus ipsum infenso simus animo, vel ut Auctor
Joannes Climacus:
verbis sequenlibus exponit, adversum eum lumenli
Cum sederem, inquit,
aliquando
animo indignaiionis
ama.ritudinem
reservemus.
Ob
cujusdam necessitatis causa juxta quorumdam solilaet difficulialem
riorum cellulam, audiviillos
hanc obscuritatem,
quse ex hoc cap.
perdicum more intus summa amariludine,
et furqre apud se corrixantes,
oriri poterat,
alque
Dionysius hunc locuin ab illis verbis,
non enim ila noslris obsequiis, etc, silentio praeierin ejus personam, qui se Imserat, tamquam is prmsens
iisse videtur 1.
insilienles. Quos ego ne ultra in
esset, peluianlissime
c Hanc sententiam
toliludine
sederent, pie, et fidelher monui, si nollent
praetermisit Dionysius Carthusianus (quae lamen in omnibus codicibus tam excuex hominibus dmmones fieri. Et infra : Si diligeniius
sis quam raanuscriptis habetur)
: forte quia in vulinspiciamus, animadverlimus
plerosqueex his, quiiracundim [acibusexaghanlur,
gaiis Bibliis no_n exslat; sed ex Proverb. xu secunpromple jejunare, vigitare,
dum Septuaginta,
ut bic ad marginem citatur. Nam
quielem soliludinis sectari. Esl enim ea versutistimi

DE COENOBIORUM

345

INSTIT.

LIB.

VIII.

DE SPIRITU

IRJE.

346

illico A sortio : ad naturam pristinam mox reversurus,

cum
ibi, nullis nos concitanlibus,
querimur,tamquam
excusantes ncgligencommotionis
occasio :
virtutem
patientiae reperluri:
interpellaveril
cujuslibet
non nostra
tiam noslram,
quae lateCausasque commotionis
emergunt quippe ex eo confestim viiia,
e suis repaguvitio generari.
dicentes impalieniia ^ sed fratrum
bant, et velut equi infrenes cerlatim
lis otio longiore nutrili acrius ad perniciem
nostri verliraus
causas,
autigoe
Dumque in alios erroris
calcem valeMagis cnim, exer
proprii, ferociusque prorumpunt.
numquarn ad patientiae ac perfeclionis
bimus

citio

usuque Itumano cessante, efferantur

vitia, nisi fuerint ante purgata. Ipsamque

pervenire.
CAPUT

XVI

in

nobis

umbram

cordis nostri non in alierius arbilrio,

Quod iranquillitas
ted in notlra debeat ditione contittere.

frapalientise, quam possidere imaginarie

permixti
tribus saltem pro eorum revereniia
et nota publica

ac tranquillitatis
noigitur emendationis
arbitrio
collocanda;
strse, non est in alterius
quod
in noslra
nequaquam nostrae subjaceat polestaii:sed

videbamur,

Summa

desidia

securiiatis
CAPUT

amittimus.

XVIII.

etse frequenter eliam

Impalientes
alque iracundos
illos qui ab hominibus non provocanlur.
consistat. Ilaque ut non irascamur,
potius condilione
b
sed ex nostra
non debet ex alterius perfeclione,
Quasi vero universa virulenla
serpentium
gesed B nera, vel ferarum, cum in solitudine
virtuie
descendere, quae non aliena palientia,
suisque cubipropria

nec
non innoxia
immorantur,
perseverenl,
- tamen ex eo
pronuntiari
possint innoxia, quia nulli
noceant. Hoc enim eis non affeclus bonitatis,
sed
libus

longanimitate
conquiritur.
CAPUT XVII.

Quo studio eremum debeamus expetcre.

Porro a eremum perfeclos, omnique vilio purgatos oportet expetere, et excociis ad purum in con-

necessitas
nacia

fratrum viliis, non pusillanimitatis

progregatione
obtentu, et desifugio, sed divinse contemplationis
inlrare , qui non nisi in
derio iniuitus sublimioris

virus

a perfectis
solummodo
poterit
apprein eremum
Qusecumque enim vitia incurata

detulerimus,
tur. Solitudo

operla

in nobis,

namqtie,

sicut

non abolila

novii,

: Quae cum laedendi

semetipsis reconditum

in
copiam,
et animse feritatem
protinus

egerunt

atque
quserentibus non
Meminimus

enim

com(vide Collal. 19, c. 6, 10 et seq.) in soliludine

moranlibus
nobis, contra calamum, cum aut grossiscaltudo ejus, aut exilitas
conlrave
displiceret:

senlien-

emendaiis

fuerint

confert

demonstrant.Ideoque
perfeclionem
sufficit contra hominem non irasci.

solitudine
hendi.

solitudinis

mori-

pellum,

cum incidenda

acie segniter exsecasi forte ex ea festinantibus

hebeti

ct inbus, contemplationem
reserare,
purissiraam
ret; contraque silicem,
sacramentorum
scientuitu sincerissimo spiritalium
nobis ad lectionem tardius scintilla ignis emicuerit,
liam revelare : ita eorum, qui minus emendati sunl, C iia indiguaiionis
irrepsisse motum, ut nou alias perverum etiam exaggerare
lurbationem
vitia, non solum servare,
menlis, quam vel conlra insensibiles
sibi patiens quis videtur et
consuevit.
Taradiuque
materias, vel certe adversus diabolum maledictione
bumilis,

donec

nullius

hominis

commisceatur
ALARDI

conGAZJEI

prolata,

digerere

atque

evaporare

possemus. Quam-

COMMENTARIUS

ul vetuix
dmmonis intenlio, idque summopere inquirit,
per ralionabilem occasionem pwnitenlim, et luclus, eas
materias, qum morbo huic incrementa dare possint, sequendas illis persuadeat. Sic ille (Gradu 8).
a Confirmat hanc sententiam abbas Joannes apud
Cassiantun (Collal. 19, cap. 10); cui ei alii SS. Paires asiipulantur,
ad vitam eremiticam
doceulque
non debere queuiquam transire, nisi se prius in ccenobio diligenier exercuerit;
propterea quod Eremus,
sive solitudo, cum sit culmen et fasligium viiae relinon atferal, sed supponal. D.
giosoe, perfeciionem
et solitariae vitae
Ilieronymus,
posiquam soliludinis,
In
iinnnulla
incommoda et pericula ita recensuit:
sotiludine cilc obrepit superbia , et st parumper jejunaxeril, hominemque non viderh, putal se alicujus esse
moinenli, oblilusque sui, unde, el quo venerit; inlus
corde, lingua foris vagaiur, etc , mox subdit : Quid
minime ,
vilam reprehendimus?
igitur? Solilariam
quippe quam smpe laudavimus : sed de ludo monaste- vn
riorum hujusmodi voluinus egredi mililes, quos eremi
dura rudimenta non lerreant; qui tpecimen conversalionit tum mullo tempore dederint; qui omnium fuerint
minimi, ul primi omnium fierenl; quos nec esuries aliquando, nec saiurhas superavit; qui paupertate tmtanlur; quorum habitus, sermo, vultus, incessus, doclrina
4 , ad
virtutum
est. Haec D. Hieronymus
(Epist.
Rustic. monach.). Similiter D. Benedicius, initio snae
ei quibus illa conveRegulse vitam anachoreticam,
genus esl ananiat, describens : Secundum, inquil,
choretarnm, id est, eremilarum, horum, qui non conversionis fervore novitio, sed monatlerii
probatione

diuturna
didicerunt, contra diabolum, mullorum tolatio jam docti
el bene inttrucli,
fraterna ex
pugnare,
acie ad singularem pugnam eremi, securi jam sineconsolatione alterius conlra vilia carnis, vel cogilationum,
Deo auxiliante, pugnare sufficiunl (vide D. Bernardum
serm. 3 de Circumcisione).
b
Stylus Dionysii et planior ct plenior : Universa
venenata serpentium,
ferarumve genera, quando in
suis lalibulis
et solitudinepermanenl,
extlant innoxia;
nec tamen ob hoc simpliciter dici possunt innoxia, quia
nulli lunc nocent. Sic ipse. Unde colligitur
legendum
hic innoxia,, quamvis alii, et fortasse melius legant
hoc nimirum
noxia, ut Basileensis et mss. nonnulli:
contexlu : Quasi non noxia perseverent,
nec ex eo
pronuntiari
possint noxia,
quia nulli noceant. Et
ulrumque quidem verum est. Actu quippe innoxia
sunt bujusmodi animalia, quamdiu in soliiudiue, aut
in suis laiibulis
remanent : naturali
tamen propensione et inclinaiione
uoxia perseverant,
quia semper
ad nocendum prompta : ideoquc non simpliciter,
ut
ait Dionysius,
inuoxia pronuntiari
possunt. At hoc
videlur.
posterius
prsccedentibus
raagis quadrare
Speciat enira illud, quod superins dixit:
Emergunt
quippe ex eo vilia, qum lutebant, et velut equi irifrenes, etc. Sic abbas Joannes Colla.t. 19 cap. 12:
vel
Nosse, inquit, debemus, quod si ad solitudinem,
ad abdila loca nondum curalis viliis tecedamus, afnon exttinguafectus eorum lantummodo reprimalur,
tur. Lalitat enim intra not, immo etiam terpil radix
omniuin, quce exslirpala non fuerat, peccatorum, elc.

347

JOANNIS CASSIANI

348

obrem ad perfectionis dumtaxat rationem non satis A mus adipisci, de quri dicitur : Beali mundo corde,
proderit abesse homines, in quos ira moveatur :
quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. v) : non solum
cum si palienlia prius non fuerit acquisita, a eliam
e nostris actibus hsec amputanda est, sed eiiam de
inlernisanirasc radicitus exstirpanda. Non enira valde
erga res mulas speciesque minula.s exerceri similiter
iracundise possit affeclus, qui residens in corde
proderit iracundise cohibitus furor in verbo, nec in
staeffectum prdlatus, si illum arcanis pectoris nostri
noslro, nec jugem nos possidere tranquillitatis
tum, nec residuis viliis carere perraittet; nisi forte
in eo putemus commotionibus
nostris lucrura aliquod, vel remedium comparari, quod maledictionibus vel iracundiae nostrae, minime res inanimatae
et intemperantiam
cordis
mutaeque respondeant,
nostri ad majorem nequaquam provocent exardescere
furoris insaniam.
CAPUT

XIX.

inesse
quem secreta non lalent cordium,
b Radices enim vitiorum
perspexerit.
potiusexscindi
Deus,

praecipit Evarigelicus sermo, quam frucius ; qui proculdubio evulsis fomitibus nequaquam ulterius pullulabunt:
aique ita; niens poterit jugiter in omni
et sanctitate durare, cum haec non de superficie operaiionis et acluum , sed de cogitationum
fuerint evulsa penelralibus. El ideo ne homicidium

patientia

De ampulanda ira secundum Evangelium.

ira, odiumque succiditur, sine quibus
perpelretur,
Quapropler si illam summam divini prsemii cupi- R homicidii crimen nullo modo valebit admitli. c Qui
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

a Hoc
inferre cupiat. Loquebatur
enim Dominus accomipsum eleganter notavit D. Augustinus, his
modate ad homicidium, de quo agebaiur,
Verbis : Iram nihilaliud
esse quam ulciscendi libidiet iram
vocat non omnem appetitiouem vindictae, quemadnemveteres definierunt, quamvis homo nonnumquam,
nioduiii a philosophis definilur, sed eam proprie,
ubi vindictm nullus est tensus, eliam rebus inanimis
qu;c lendil ad homicidium(Ma/donal.in
ipascalur; ul male scribenlem stylum collidal, vel caMallh.cap. 5;
Leonard
Less.
lib. iv de Just. c 4). Agebat siquilamum frangat iratus. Verum et ista irraiionabilior,
dem de illo proecepto : iVon occides. Qud ut explitamen quwdam ulcitcendi libido est; ei nescio qum {ut
ut qui mala
ita dixerim) quasi umbra retributionis;
cafel, docuit, non sblura externum homicidium esse
peccatum mortiferum iu judicio divino, sed etiam
faciunt, mqla palianlur (Lib. xiv de Civit. cap. 15).
occuliam iram, qua quis proximi moriein, aulgrave
Et in epistola ad Nebridium ; Ira , inquit, quantum
nocumentum opiat, ut exponit D. Thomas (2-2 q.
mea ferl opinio, esl turbulenlus appethus auferendi
ea qum facilitalem actionis impediunt. Iluqxte pte158, a. 5 e 5) : ac proinde non solum eum qui
reipsa, sed cliara eum qui sola occidissel volunrumque non hominibus tcmtum, sed calamo irascimur
iti scribendo, eumque collidimus, atque frangimus; et C lale, reum esse homicidii apud Deum; sicut paulo
ante dixeral, non solum euin qui reipsa adulterium
aleatores tesseris, et pictores penicillo, et cuique instrumento quilibet ex quo difficultalem se pati arbitrapairavit, sed etiamqui patrarevoIuit,adulierumesse.
tur. Hac auiem assiduitale fel crescere eliam medici
Aiqui hoc modo neque Christus,
neque apostoli
ac
irati
suni.jNam quod Peirus videtur Anaumqtiam
qffirmant; cremenlo autem fellis rursut et facile,
niam et Sapliyram irams occidisse, non ira, sed reprope nullis causis etistenlibus irascimur (Ad Nebrid.,
D. Thomas causam
ligione, et zelo jusiitite, neque ut homo privalus,
epist. 151). Ita S. Augustinus.
sed ut Dei minister, fecisse credendus esi, ut alibi
hiijusmodi irae . et commotionis explicans : Cum in
osiendimus.
Sed juvai hic S. Thomam spectare
homine, inquit, sit el ralio, et imaginalio, dupliciter
in homine polest molus irm insurgere. Uno modo ex
Dicendum,
plenius ei accuratius isia explicantem.
sola imagitialione nuntiaute tmtionem : ei sic inturgil
inquil , quod gradus irm,
quos Dominus ponit
et inani(nerape Matthaei quinlo ) non pertinent ad diveraliquis motur irm etiam ad res irralionales
sas irm species : sed accipiunlur secundum procesmalas sccundum simililudinem illius molus, qui est in
sum humani aclus; in quibus primo aliquid in corde
animalibus contra quodlibet nocivum. Alio modo ex
ratione nuniiante Imsionem : et sic, ut philosophus
concipitur. El quantum ad hoc dicil : Qui irasciiur
dich in n Rhetoric icap. 3), nullo modo poiesl esse fratri suo. Secundum autem est, cum per aliqua signa
exleriora manifeslalur exterius, etiam antequam proira ad res inSensibiles, neque ad moriuos, tum quia
non dolent, quod maxime qumrunt irati in eis, quibus
rumpal in effecluin, el quantum ad hoc dicil: Qui
dixeril fralri suo, Racha, quod esl inlerjeciw irascenirascuntur : ium etiam quia non est ad eos vindicia,
cum eorum non sii injuriam facere (1-2 q. 146, xj (ts. Tertius gradus esl, quando peccalum inlerius conEst autem effeclus irm
art. 7).
ceptum ud effecliimperduchur.
b Malth. ni et Lucai m : Jam secttrjs ad radicem
nocumeritum alterius sub raiione vindictm. Minimum
autein nocumentoruin est, quod fit solo verbo. Et ideo
arborum, vel arboris, posita est. Ad hunc locura
ut solet, ad
quanlum ad hoc dicil: Qui dixeril fratri suo, Falue.
speciare videlur aucior, moraliter,
enim
Et sic patet quod secundum addit supra primum, et
suum propositum accommodans : radicem
lertium supra utrumque. Unde si primum esl peccatum
vocat iram internam, et in peclore laientem : frucius
mortalein casu, in quo Duminus loquitur (cum quis
vero ejus actus verbo et opere prodeunies.
c Mortis seternac, ut omoes inlerpreiantur.
Nam
scil.) appetit proximi occisionem, aut quamcumque
reus, sive obnoxius judicio Hebraeis dicebatur, qui
gravem tmsionem (ut ipse exposuit art. 5, ad 2),
multo magis ad alia. Et ideo singuiis eorum ponuntur
morte dignus erat. Al illi de niorle corporis.Chrislus
de morle animae loquebatur. Verum cum constet
correspondenlia aliqua pertinentia ad condemnationem.
Sed in primo ponittir judicium, quod minut esl : quia
non omnem irara esse peccatura, et tam Chrislus
de Ser. Dom. inmonlec. 19),
ul Auguslinus dkit(Lib.
ipse, quam aposloli.ei alii viri sancti iraii subinde
ostensnm est; sana hujtis
in judicio adhuc defensipnis locus dalur. In tecundo
fuisse legantur.-ut-superius
vero ponil consilium, in quo judicet inler se conferunt,
sententiae requirilur intelligentia : non enitn omnis,
aut qui alitim levei,
irascilur,
qui quomodolibet
quo supplicio damnar.i oporteai. ln tertio ponit gehenaut faluiim appellat, continuo damnaiur; sed qui ita
nam ignis, qum est cerla damnalio. Hscc S. Thoraas
irascitur, et ita appellai, ut mortem ei, vel quam(2-2 q. 158, art. 5, ad 3).
cuiiique gravem laesionem, sive injuriam optet, aut

549

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

VIII.

DE SPIRITU

IR/E.

350

irascitur enim fratri suo, reus erit judicio : et a qui A

CAPUT XX.
odit fralrem suum, homicida est (Malth., v, I Joan.
In eo quod in Evangelio scriptum est, qui irascitur
m); in eo scilicel quod eura corde cupiat interire,
fratri suo, etc, ulrum recipiendum sit, quod adjeclum est, SINE CAUSA.
cujus cruorem propria manu, vel telo apud hominesminime fudisse cognoscitur,
Sciendum tamen in eo, quod in quibusdam exemaffeclu irse homicida
pronunliatur a Domino : qui non solum pro operaplaribus invenitur, qui irascitur fratri suo sinecausa,
tionis effectu, sed etiam pro voluntalis ac voti desireus erii judicio, a superfluum esse, sine causa, et
derio, unicuique aut prsemium reddet, aut pcenam,
adjectum esse ab his qui arapulandam iram pro justis
secundum illud quod ipse Ioquitur per prophetam :
b
Ego atttem opera eorum et cogitationes eorum venio ut
congregemcumomnibus gentibut et linguis (Isa. LXVI),
Et Aposlolus : c Inter se invicem cogilationibus dcciitantibus, aul etiam defendentibus,
Deus occulta hominum (Rom. n).

in die quajudicabit

causis minime putaverunt,e cum utique nullus quamlibet absque ratione coramotus, sine causa dicat se
irasci. Quamobrera apparet ab eis adjectum qui proposiium non intellexerunt
Scripturse volentis fomitem iracundiae omnimodis amputare, nullamque indignationis

ALARDI

GklMl

occasionem

penitus reservare;

ne dum

COMMENTARIUS.

H&'c sententia proccedeniis explicatio est. Tdem B

] prwbere, inimicos nostros amare, et orare pro perteenim est irasci fralri suo, in illis verbis Saivatdris,
quentibus, omnis irm occatio tollhur. Nec enim iramunis est a pcccato, qui etiam ab alio loesus et injuria
ac odisse fratrem suum, juxta meniem Apostoli:
'
affectns irasciiur. Nam sicuti nemini jusla de causa
cum quis scilicet ita irascitur, ut eum corde cupiat
litef privata auctorilatequempiain
occidere, ila neinlerire, ut hicait Cassianus, hoc est, ul mortem ei
miiii justa de causa licet irasci; sic nimirura ut aloptet. Talis enira haud dubie apud Deum homicida
leri male velimus,
aut injuriam
ulciscamur,
quod
est, ac proinde selerni judicii reus; eliamsi reipsa
est raalum pro malo reddere. Nec obstat quod alinihil mali inferat.
Unde D. Hieronymus
epist. 36
hunc loctim spectans :Cumenim, inquit, homicidium
quando sine peccaio quis alteri irascatur; aut eiiam
ex odio swpe nascalur; quicumque odit, etsi necdum
racha, vel fatue, dicat. Primum enim non prohibenlur hic primi iracundiae molus, qui in nosira non
gladio percusserit, animo lamen homicida est. Et Cascui scisunt poiestate: sedira deliberata etperfecta,
sianus hoc loco : Et ideo, inquil, ne homicidium
Hcet consensus accedit. Deinde nec hujusmodi ira,
ira, ediumque succidiiur, sine quibus
perpelrelur;
aut offenditur;
acl
homicidii crimen nullo modo valebit admitti : iusiqua qtiis hominis viiio irascitur
nuaus verba quae seqiuinti.tr ad homicidium referri.
quod insinuandura quidam dictum putant: Qui irascib Ex
tur fralri suo, hoc est, non vitio hominis, sed homini;
discimus non solum
quo, ait Hieronymus,
quem, quia fraler est, fralerne diligere debet; ul inopera, sed et cogitaiiones esse in die judicii judicandas, De quibus dicitur : Nunc circumdederunl eos
telligamus Dominum loqui de ira quse pugnat cum
dileciione fraterna. Unde D. Augustinus (Lib. i Recogitationes sum, quando judicabil Dominus absconCivit. c 9) monet inluendiia hominum, secundum Evangelium Jetu Chrisli; ut ._ tractat. c. 19, et lib.xnde
^ dutn
illud quod Aposlolus scribii, veriiate judicii comprobequid sit irasci [ratri suo, qvoniam non fralri irascilur qui peccato fralris irascitur. Et alibi : Irasci,
tur : Invicem cogilalionibus accusanlibus et satisfacientibus in die qua judicabil Deus abscondita homiait, fralri ut corrigatur, nullus sanm mentis reprehenenim motus de amore boni et de sancia
num (Rom. n, 7), ui cogitaiiones noslrm omnes uno
dh.Hujusmodi
charitate venientes, vitia dicenda non sunt, cum reclam
tempore congregatm justum Judicem probent, dum aut
rationem sequanlur.
accusat nos nosira conscientia, aul satisfacit pro dee D. Auguslinus
epistola centesima : Subreph, inlicto, utrum ptura sint peccata, an bona opera; et
ulrum vetera, an nova; et ulrum delela pwnitentia, an
quit, dum nulli irascenti ira sua videtur injusta : ita
invelerascens ira fit odium, duin quasi jusli doloris
novis sceleribus instaurata.
c Ita vulgata editio emendata. Veleres autem leadmixta dulcedo diuiius eam in vase detinet, donec
tolum acescal, vasque corrumpal.
Quapropter mullo
gunt in genitivo : Inter se invicem cogilationum accutneliul nec juste cuiquam irascimur, quain velutjusle
loco
santium, etc, more Groecorum, qui genitivis
irascendo inalicujus odium irm occulta (aciiitate dilaablaiivorum uluntur, qtiod ablativis careant. Porro
bimur. Et Gregorius in quadam episiola (Lib. vn,
accusaniibus et defendeniibus vocabula suntforensia :
c. 26) : Ira si semel menlem possidens ceperit, juslum
et sensus est, quod, conscientia nostra attestanie et
esse depuial eiiam quod crudetiter [acit. Et alibi
nostrse quoedara facta arjudicante,
cogitationes
(Lib. xxxi Moral. cap. 31) : Ira devictum cor, quasi
guuut et accusaut ut raala, quocdam defendunt et
cum dicil : Qum erga te
ex ralione solet exhortari,
nosirarura
excusant ul bona; proinde cogitaiionum
aliae sibi sumunt partes accusatoris, aliae rei. At hoc
aguntur, mquanimiter [erri non possunt, immo hmc pasive D
conscientiae testiinoniutn
cum cogitationibus,
] tienter tolerare peccatum est : quia si ncm eis cum
ratiocinationibus,
magna exasperatione resistitur, contra le aeinceps sine
laytcrp.oTs, accusautibus vel defenmensura cumulanlur. Vide S. Tbomara 1-2, q. 46,
dentibus, praecipue fulurum est in exlremo judicio ;
tunc enim maxime aperiet se vis illa conscientiae
arl.-4, ubi docet iram esse cum ratione, sive judicio
accusalrix et excusatrix,
Deus ea
rationis; unde dicit Philosophus in libro de Problequando judicabii
malibus (Sect. 5, problem. 2), quod ii qui sUiil valde
quse nunc occulta suut apud homines.
d Grseci
ebrii, tamquam niliil habenles de judicio rationis, non
codicesplerique habent: KU; b 6pyt?6fievoj
TWa5).y5 aOroO etxji, id est, omnis qtti irascilur fralti i
irascuntur; sed quando sunt parumebrii, tamquam habentes judicium rationis, sed impeditum. Dichur aulem
siio lemere, immerilo, sine causa (Matth. v); quarai
ira esse cumralione secundumPhilosophum(\llEtliic.
leclionem inter Groecos sequitur ChrysosiOmus (In i
comment.), inter Lalinos Augustinus (Serm. 1 de serm.
cap. 6), quia appetit malutn alierius sub ralione justce
vindictw. Ilaque spectat in objectoimaginem quamdam
Dom. in monte); atque inde colligunt
non omnem i
videalar.
vittdicdtivam imilari
iram interdici, sed lantum injustam et irraiionabijustitim, ut juslitiam
i
Sicut enim haec appetif malum proximi sub ratione
lem. Verumhanc leciionem.nequeLatinusinlerpres
secutus est, nec eam solus Cassianus, sed et D. Hiejustne vimlicise, sic ira sub specie et imagine justne
vindictoe : sed iu eo est discrimen, quod justiiia illa
et illud sisrij,,
ronymus liaud immerito
reprehendil,
ut superfluum, e libris eradendum esse affinuat. Si j
iregatur vera prudentia; ira non vera, sed imagine
duuitaxal prudentise.
enim, inquit, jubemur verberanti alleram maxillqm :

351

JOANNIS CASSIANI

35S

jubemur irasci cum causa, eliam sine cauta irascendi A licere nobis irasci: scientes nos discretionis lumen
nobis intromiitatur
occasio. a Finis enim patientiae
reciique consilii firmitatem,
ipsam quoque honestar
non in irascendo juste, sed penitus non irascendo
tem, et jusiitise moderamina protinus amissuros, si
b Licet a
consistil
cordis nostri lumen ejus fuerit tenebris
quibusdam hoc ipsum quod diciprincipale
tur sine causa, ita interpretari
obscuratum; tum deinde puritatem
sciara, quod scilicet
mentis nnstrse
sine causa irascatur is cui expetere altionem
irato
mox perlurbandara,
templumque eam sancti Spiritus
non liceal. Melius lamen esl ita tenere, ut et novella
effici oranino non posse iracundise in nobis spiritu
omnia inveniuntur esse
commoranle. Poslremo,
exemplaria mulia etanliqua
ut cogitemus, nequaquam
licere

perscripta.
CAPUT
Remedia quibut

iram

XXI

de cordibus noslris
potsimut.

eradicare

nobis

nec i.ratos fondere preces ad

orare,
Deum. Et prse omnibus incerlura stalum condiiionis
humanse prse oculis! habentes, d quotidie nos credamus e corpore migraluros, nihilque nobiscominenlia
omnium facultatum,
casiitalis, nihil abrenuntialione
nihil divitiarum contempiu, nihil jejuniorum vigilia-

Quapropter athletam Christi legitimedecerlanlem,

iracundioe molus radiciius oportet evellere. c Cujns
rumque laboribus cpnferendum, quibus propter iramorbi hsec erit medicina perfecta, ut primitus creda- B cundiara solam et odium ab universitatis judice sup- mus nullo modo sive justis, sive injustis ex causis
scterna.
plicia promittunlur
ALARDI

GAZiEl COMMENTARIUS.
a Hacc sententia
dem collat. 16, cap. 27, etcollat. 18, cap. 12 et 13,
est,quo alise
eomodointelligenda
ubi depatientia acquirenda disserit abbas Piaminon.;
similes superius explicaise, nempe de ira vulgari, seu
affectu animi male volentis alteri, in sui ullionem;
D. Gregorium hb. vj Moral. cap. 51; ex recentioritract. 3 in Regulam D. Benebus, Turrecrematum
bujusmodi enim ira semper est peccatum, palientias
seu mansuetudini contrarium,
etiam in judice juste
dicli, et P. Leonardum Lessium de Juslitia et Jure
Hb. m, cap. 2, et lib. iv, cap. 4.
pimienle nocentem.
b Sic inteliexisse videtur D. Augustinus (Ubi tupra,
^Facileenim contemnit omnia, qui se cogilaverit etse
lib. i Relract. cap. 19), ut ille irasci dicatur eiwi, temorilurum, ait D. Hieronymus Epistola ad Paulinum
mere et sine causa, qui peccat irascendo,
seii qui
(Epist. 103). Hinc Eccles. xxxix : Memento novissiiratus proximi malura intendil, aut eum odil. Qui
morum, et desine, vel desines inimicari. Et S. Macarius dixisse fertur : 'Monachum itadebere jejuniis opeenim, inquil, fralri, non peccato, iratcilur, sine causa
ram dare, quasi semper victurus sit: ita vero motus
ir/tscitur.
c Remedia nonnulla adversus iram seu iracunanimi refrenare, et injuriarum oblivisci, tamquam quotidie sil moriturus,
ut refert Cassianus lib. v cap.
diam suggerit Cassianus, ex iis quae hactenus de
collecta. Quibus plura si requiras,
ultimo (vide Climac. gradu 6, qui est de memoria
kocvitiodisseruit
vidc D. Basilium in homilia de ira, Cassianum itimortis).

LIBER

NOJYUS.

DE SPIRITU TRISTITLE.

CAPUT
"Quinto

nobis certamine b edacis tristitise stirauli

PRIMUM,
relundendi

sunt. Quse si passim per singulos incur-

ALARDI GAZ;EI COMMENTARIUS.

a Tristitiam,
seu tristitiae spintum vitiis capitali- C 18, cap. ult.). Ratipncm nonnullam
subindicat D.
et proxime post iram
bus quinto loco annumerat,
Thomas his verbis (2-2, q. 37, art. 4) : J>"oi'lepropief
nominat Cassianus, ea nimirum ratione, quam alibi
hoc, quod invidia manifesle ex inani gtoria natcitur,
cxpressit (Collat. v, cap. 10), quod de ira iristiliam
pullulare, ideoque ul trisiilia propellatur, prius iram
h Edacemdicit
extrudi necessesit. Cui hac iu parte suffragari etiam
uon solum respeclu
fristitiam,
videlur D. Gregorius lib. xxxi Moral. c. 31, ubi vitiocorporis el corporalis vitoe, cui prae caeteris animi
riiin capitalium ordinem eogoaiionemque exponens :
teste expassionibus magnuiri affert nocumenlura,
Ex ira, inquit, tristilia orilur; quia lurbata mens.quo
perieniia (S. Thom. 1-2, q. 57, a. 4); sed etiain suo
se inordinale concutit, eo addicendo confundh;
et
modo, respeclu aiiiniae, ut ex sequeniibus colligiiur
cuin dulcedinem tranquilliiatis
amiseril, nihil hanc niti
(Cap. 5), ubi dicit animam edacissimis tristhim morex perturbalione tubsequens mwror patcii. Verura alisibusdevorari.
De corporis autem nocumento, quod
ler Cassianus, aliler Gregorius trisiiliam
ex trisiitia
accipit.
contrahitur,
plura sunt Scripturoe lestiCassianus enim tristitiam ab acedia dislinguil, unde
monia. Proverb. xvii : iit mwrore animi dejicitur
et separatim et distincie de hac et illa agit hoc libro
spiriius; animus gaudens miatem facit floridam, et
et sequenti; at D. Gregorius acediara iristitiam nospiritus tristis exsiccal ossa. Eccles. xxx : Trisihiam
minat, etquidem convenientius, ut D. Thomas aslouge expelle a le; mtilios enim occidit tristilia, el non
serit (2-2. q. 35, a. 3 ad 4), et ex sequentibus fiet
esl utilila in ea. Et capiie xxxvm : Melior est n.ors
iuanifestum. Mirum auiem videri potest, quod Casquam vita amara, et a trittilia
festinal mors. Qtia;
sianus in hac viiiorum capitalium serie invidiara non
inqualibet spen omuia etsilocum habeantetveritatem
cum tamen constet uividiain vitium esse ^cie tristitise, peculiariier
laineu et prsecipue in hac
nominarit;
capitale, et a D. Gregorio et aliis doctoribus in vitiis
secunda, ut dictum est, qua auimus inoleslia premittir ob adversilatem aut calauiiiatem
capitalibus numeretur: immo ab ipso Cassiano pluincursara,
ribusio mrissLmul cum vitfis principalibus jungatur
IIJIIIO
meliori
raedicamenlo
quse
quam palieniia cuet confefatiir (Lib. v c. 21 tt 22 ; lib. vu, c, 5, coltat.
raiur et depeffitur.

DE COENOBIORUM

355

LIB.

INSTIT.

IX.

DE SPIRITU

TRiSTITLE.

3S4

animum A cordi. Salis evidenter

ac prcprie
vim noxii hujus
casus oblinendi
a ab omni nos
ac perniciosissimi
nostrum habuerit facultatem,
vitii,
per moSpiritus divinus expressit
intuimenta singula separat divinae contemplaiionis
(Proverb. xxvV
ab universo
slatu
CAPUT III.
tu, ipsamque mentem
puritatis
habeal anima qum iristiiim
funditus labefactat
ac deprimit.
Non oraQuam comparalionem
dejeclam
morsibus devoratur.
tiones eam explere cum solita cordis alacrilate pernon sacrarum leciionum
sinit remediis incuVestimenlum
tinearum
esu attactum,
miitit,
namque
sus et incertos

ac varios

esse
bare, iranquillum
quoque ac mitem fratribus
non patitur, et ad cuncta operationum
vel religionis
ofGcia impatientem et asperum reddit;
omniqueperdito salubri consilio, et cordis consiantia perturbaia,

nullius

velut amentem

igitur

obruit

facit et ebrium

desperatione

pcenali.
CAPUT

sensum

frangitque

et

pretii vel honesti usus poterit

ulterius

habere

vermibus
exaracommercium;
itidemque
lignum
vel mediocris
tum, non jam ad ornatum
oedificii,
sed ad combustionem
Ila
ignis merebitur
deputari.
et anima

devorattir,

tristitisc morsibus
quse edacissimis
inulilis
illi ponlifierit vel vesiimento

quod unguentum Spiritus sancti de ccelo descendens, prius in barbam Aaron, deinde in oram

II.

cali,

til curandus.
Qua cauiione morbus tristitim
sancti David vaticinio
non minore prospectu,
si spiritalis
Quamobrem
B suam solere suscipere,
persecundum illud : c Sicut unguentum in cahibelur,
agonis certamina
legitime
cupimus
desudare, hic
quoque nobis curandus est morbus. b Sicul enim
pile, quod descendit in barbam Aaron, quod descendit
tinea vestimento et vermis ligno, ita tristitia viri nocet
sed nec ad
in oram vestimenli ejus (Psalm. cxxxn);
ALARDI

GAZ..EI

COMMENTARIUS.

de qua hic agitur, nihil aliud esse,

non ponitur vitium capilale,
giiur, trisliliam,
neque ab Isidoro in lib.
de tummo Bono, neque a Cassiano inlibro de Inslilulis
quae qtiidein cum ira et iracunquam impatienliam,
dia magnam habet affinitalem,
et fere individuam
cwnobiorum.
Videbatur
enira prima
fronle inconjsocietatetn. Est enira lioc vitium patienliae opposU
diceretur vitium capilale, cum in-.
gruum ul invidia
ter filias inanis gloriae, vitii capitalis censeatur.
At
modefum, cujus est firmare animum in adversis;
rando mcerores, qui ex iis percipi solenl, ne perhos
ut viliuiri
respondet D. Thomas non esse lncongruum
uiiiiin capilale ex alio oriaiur:
a praescripto raiionis
vel aliquid
dummodo tale situf
indecori
recedat,
ex ipso eiiam raulta alia vitia oriri soleant, ut solenl
in exsiagat; utin niorte parenlura, vel ainicoruin,
ex invidia. Nam secundum D. Gregorium (Lib. xxxi
lio, in daninis, in morbis, in conturaeliis,
aliisque id
Moral. c. 31) Capilalia vitia tanla sibi cognatione con
genus malis; haecenim magnos moerores afferre soPri
lent, quse hominera saepe ab arce rationis et oflicio
jungnnlur, ut ncn nisi unum de altero proferalur.
et in innlla raala impellunt,
ma tiamque superbim soboles, inanis est gloria, qum
viriulis deturbant,
atque
in
>m
moxinvidiam
subinde inducunt.
Est
desperationeni
dumopprestammenlemcorrumpil,
ips
gignit; C adeo
seu iinpaiieniia,
hujtislibri
quia dum vani nominis polenliam appetit, ne quis hanc
igitur tristilia,
objectum,
alius adipisci valeat, tabesch. Ila D. Gregorius. P.isul loquutitur,
quse et in nuinero capitaliura vitiorum
set quideiu dici invidiam trisiiiiae
nomine comprecum sit inullorum
merilo
malorum et
receusetur,
At non viest.
hendi, cum sit irisiitia de bono proxiini.
peccatorum
compertum
causa, ut experiemia
deiur Cassianus sic iniellexisse,
ex tnto
Unde Isidorus, ubi supra, dicit ex tristitia
oriri ranquantum
hujiis libti tractatu (Cap. 3 ei uliimo) et aliunde colcorcm,
pusillaniraiiaieni,
ainaritudinein,
desperaenim
invidiam
trisliliamhoc
Non
solet
volionem.
Differreautem
modo
simpliciter
ligi poiest.
acceptam
care tri-titiam;
et duni tristilioe causas liic corauieab acedia, per se nolum est, et clarius ex sequenli
libro patebit.
niorat, nullain de invidia aut invidiae causa memioa De liis
nein facit. Proinde quid per tristiliairi
et
nocuintelligat,
aliisque tristitise.seu
impatiemiae
ab invidia simul et acedia disiinguai,
in Pastorali
menlis , vide I). Gregorium
quomodoeam
parte m
ut iiitelligamus,
notandura a Joanne Damascenoquacap. 10.
i> Hanc sententiam
tuor species trislili*
dUtinsui (Lib u Orthod. Fidei,
in Hebroeo non haberi notant
uominibiis
dicunlur
D. Thoraas ad corpus,
Cassianus ad
acedia,
cap. 14), quse Laiinis
interpretes.
animam refert,
moleslia, invidia, misericordia.
Acedia, inquii, trisiiqnse passim in Seripluris
appellavocis
lia esl laciturnilalem
S.
lione
cordis
ad
utrumdefeclionemque
inducens;
inielligitur
Clirysosiomus
his vcrbis (Epist. ad Olymp.) : Tristitia
tnoleslia, Iristilia est aggravans, pondusque afferens;
que relulitin
invidia tristitia esl ex alienis bonis proveniens; mherianimarum
crndele lormenlum est, dolor quidam incordia vero in alienis malis Irislilia.
Hsec Dainascenus
cum judicio, vindiciaque deteet judicium
j.explebilis,
"
rius. ATam et vermi similis est venenalo; non solum
(D. Tlwm. 1-2 ; q. 35, a. 8). Atque ex his quatuor
scilicetmoleslia,
speciebussolaeisecunda,
quam sub
carnem, sed et animam ipsam perimens; ei tinea non
nomine Iri-titise Cassianus hoc loco persequiiur,
et
solum ad ossa, sed ad corda perlingens,
et perpetuus
domamlam
et
spiriiali
agonisise, id est, moiiacho
quidam curnifex, elc.
c
: quoe nihil aliud est quam inordiet copiose scrihit D. Hiernnymiis
in
subigendaindocet
Eleganter
nala animi rpgritudo, moestilia, seu affiictio ex alicubunc psalmum
(Lib. l de Offic. divin. cap. 22). At
et nosiro instimio accnmsubtraciiapprehensioneoborla;
Ruperius coinpendiosius,
jusmaliillaiivelboni
ut cum quis fraudaiur
bono exspeclato, aut privaijir
illud
modatius, in bunc nioilum : Quodest, inqoil,
veslimenium ? Sancla Ecclesia catholica. Nam barba
malo, atque
bonoprius habito, velinopinalo>premilur
inde aiiimo dejicitur,
et quasi gravi pondere deprimons fortitudinis)
Aaron (quod interpreialur
barba,
et
cutn deberet per patientiam
niitur;
fiduciam, ac
inquam, Aaron Chrisli aposloli sunt, et aposiolici viri,
spem melioris successus, erigi ab hujusmudi depresfortes et perfecti; unguentum autem regale et sacerdosione. Unde ad exculiendura hujusmodi grave pondus*
tale Spirhus sancli esl, cujus tola plenitudo ett in
seipsum exciians P.-almista exclamat : Quare iristis
caphe, scilicet Christo; atque indeprimttmin
aposlolos,
aninia
coniurbas
me?
in
Doniino
es,
mea, etquare
Spera
quasi in barbam , deinde in lotam Eccletium, el usque
in extrema tnembra Ecclesim, quati in oram vettimenti,
(Ptalm. xu), elc. Et Aposlolus Jacobus monet,ut qui
descendil.
tristatur, oret(Jacob. v), id est, menlem mcerore deEx quibus collipressara in Deum elevei et atiollat.

355

JOANNIS

structuram
poteril

illius

templi

pertinere,

posuit fundamenta,
et spirhus Dei habilal

spirilalis
atque
Paulus archilectus

cujus
dicens

ornalum
sapiens

: Vos estis templum Dei,

in vobis (I Cor. 111);cujus qualia

:
sponsa describii in Cantico canticorum
*Trabes, inquiens, nostrm cupressus, tigna domorum
nostrarum cedri (Canl. 1). Et idcirco hujuscemodiad
sinl ligna,

quae sunl
genera eliguntur,
templum Dei lignorum
et bonse fragrantiae,
et imputribilia,
quseque nec
vetustatis
nec esui vermium
valeant
corrupielse
subjacere.
CAPUT

CASSIANI

CAPUT

VI.

Quod nullut repentino lapsu corruat, sed paulatim,

perlongam injuriam recidens, pereat.
e
enim quis alterius
vilio
Numquam
lacessitus
si repositam maleriem delictopeccare compellitur,
rum iu suo corde non habeat. f Nec tunc subilo
esse credendus
quispiamdeceptus
forma in baratbrum
cfa mulieris
sed potius
turpis inciderit,
medullitus
morbos occasione
tunc fuuse productos.

IV.

CAPUT

esl,

cum conspe-

concupisceulise
occultos
ac latentes

visus

in

superficiem

VII.

Unde vel quibus modis tristilia gignalur.

Quod non sinl fratrum deserenda consortia, ut perb
sed patienlia jugiler excolenda.
(eclio conquiratur,
lameu irse prsecedentis vitio subNonnumquam
c lucrive
sequi, seu concupiscentise
cujusdam minus
Ideoque creator omnium Deus opificii sui curatioel quia non in aliis,
solet, cum se harutn rerum qua- B uem prse omnibas
indepli generari
noscens,
dam spe mente concepta quis viderit excidisse. Iused in nobismetipsis
offeusionum radices causoeque
terdum vero eiiam nuilis existenlibus
non deserenda praecepit frairum concausis, quibus
consislereut,
inimici subtiad hanc labem corruere provocemur,
sortia, nec vitari eqs quos lsesos a nobis , vel a quiut
tanto repente racerore deprimimur,
iis instinctu,
bus nos arbilramur
sed deliniri
offensos,
jubet,
nostrorum
ne charorum quidem
ac necessariorum
sciens s perfectionera
cordis non tam separatione
solita suscipere affabilitaie
hominum
adventum
possimus, et
quam paiieutiae virlule
Quae
conquiri.
confabulatione
fuerit
competenti
nobis ac superfluum
judiceimporlunum
prolatiim,
eis grata responsio,
tur, nullaque a nobis reddatur
quidquid

ab eis

universos

cordis

felle

amariludinis

ted nostro, vilio

Quod non aliorum,
exciteniur in nobis.

commotiones

nostri

recessus

occupanle.
CAPUT

V.

firrae

possessa, sicnt potest nos etiam cum his qui

h ita si
oderunl pacem, pacificos conservare;
paraia
non fuerit,
ab his quoque qui perfecti ac meliores
nobis sunt, facit jugiter dissidere;
occasiones enim
coramotionura
dese, ob! quas eos quibus jungimur
rere feslinamus,
in conversatione
huraana deesse

non poierunl,
et idcirco tristitise causas, ob quas
a prioribus
rion evadimus,
sed niuseparamur,
d Unde manifestissime
non semper C tamus.
comprobalur,
siimulos excitari;
GAPUT VHI.
nobis aliorum vitio commotionum
in nobismeiipsis
sed potius nostro,
Quod si mores nostros emendatot habuerimus,
qui recondiias
possil
nobis
cum
omnibut
convenire.
habethus offensionum causas ac seminaria vitiorum;
imber alProcurandum
itaque nobis est, ut noslra polius
quse, cum raenlem nostram tentationum
luerit,

in

eermina

confestim

fruclusque

prorum-

emendare
proculdubio

punt.
ALARDI

GAZ/El

vitia

et mores corrigere
si fuerint eraendata,

festinemus.
non

dicam

Quse
cura

COMMENTARIUS.

a D.
cat abbas Theodorus
collat. 6 cap. 17, cui similis
ex Origene : Trabes domorum
Hieronymus
nostrm cupressi
titulus : Quod nemo ruina subitanea cotlabatur. Yerba
riOslrarum
cedri; et conlignaiwnes
versio : Tigna domoejus sunt: Lapsus qiiispiam nequaquam subhanea ruina
(Hom. 2 Orig. in Cant.). Vulgata
corruisse credendus est; sed aui pravm instilulionis
rum noslrarum cedrina, laquearia noslra cupressina. De
dut per longam tnentis incurium,
cedro et cupresso Plinius libro decimo sexto naludeceptus exordio,
virtute animi decidente,
et per hoc sensim
ralis Histor. cap. 4. Arbores suntdurissimae,
impupaulalim
vitiis increscentibuSj casu miserabili
concidisse. Anle
et odoriferae, ut bic asseritur.
tribiles
b Tristiiiae
enim prmcedit ruina,
el anle ruinam
causas inquirit,
aique ex iis species fj contritionem
tnala cogiiatio : quemadmodum domus numquam sused paulo clarius recenset
ejus aliqnot disiinguit;
bhaneo ad terram procumbit impulsu, nisi aut anliquo
cap. ultimo hujus libri, et collat. 5 cap. 11.
c
vitio (undamenti,
iiut longa inhabitantium
Autexconcupiscentialucri
desidia,
Dionyslusparaphrastice:
slillicidiis
cum quis viderit se privatum spe seu consecutione haprimum parvissimis penelranlibus,
corrupla
sensim fuerint munimenta teclorum, quibus per veiurum rerum quam menle concepit. Ita passim indestam negligentiam 1 majorem modum patefaclis , alpassive usurpat Cassianus :
ptum,
pro, adeptum
ubertim posi hmc influit pluviarum imin Tri. passive dixit:
et Plaiiius
que collapsis,
quemadinodutn
Non mtate, verum ingenio adipiscilur sapienlia. Idembriumque tempestas. Hsec ille, et quae sequuntur.
s Perfeclio enim de paiieniia naschur, ait D. Greque verbum indipisco aciivum usurpat (in Aulul.), a
indeptus.
gorius (Lib. v Moral. c 13 et 14) : Illenamque vere
passivum, unde parlicipium
quoiiidipiscor
d Idem docuit
perfeclus esl, qui erga imperfectionem proximi impasuperiore libro cap. 16 et seqq.
e Vorissimum
tiens nori esl. Nam! qui aliorum imperfectionem ferre
enim illud D. Cbrysostomi,
quamnon valens palienliam deserit, ipse sibi lestis est, quod
vis paradoxon videatur : Nemo tmditur riist a semetHinc in Evangelio (Luc.
sed
non corporis,
perfecte nondum profecil.
ipso. Lsesionem enim intelligit
Veritas dictt: In patientia vestra possidebitis
xxi).
aninue, id est, peccaturn, quod nerao, nisi volens,
animas veslras (vide cotlai. 19, c. 9 el seaueni.).
admiliit.
(Vide Collat. 6, c. 4, el 9.)
k Id
1 Hoc sonat liiulus hujus cap. Quod nultus repennon fuerit
est, si acquisita seu comparata
: Nemo
eic. Hinc et proverbium
lino iapsu corruat,
patieutia.
repente fil petsimts. lderaque pluribus verbis incul-

357

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

IX. DE SPIRlTU

TRISTITI^E.

358

hominibus, sed etiam cum feris et belluis facillime A tricidium poenitere, nec Judam post traditionem ad
satisfactionis reraedia festinare, sed ad suspendium
nobis conveniet, secundum illud quod in libro beati
Job dicitur : * Bestim enim terrm pacatm erunt libi
laquei sua desperatione pertraxit.
CAPUT X.
(Job. v) : extrinsecus quippe venientia non verebimur offendicula , b nec ulla poterunt scandala nobis
Ju quo tantummodo sit nobis tristitia ittittt.
si in nobismelipsis
intus radices
deforis inferri,
Ideoque utilis nobis una re tanlura tristilia judieorum receptae insertaeque non fuerint : Pax enim
mutta diligenlibut
legem tuam, Domine, et non est
illis scandalum (Psal. cxvn).
CAPUT IX.

canda est, cum banc vel pcenitudine delictorum, vel

desiderio perfectionis accensi, vel futurse beatitud.inis contemplatione
De qua et beatus
concipimus.
d
Apostolus : Qum secundum Deum est, inquit, trislilia, pwnitenliam ad salutem stabilem operatur; swculi
autem tristitia ntorlem operatur (II Cor. vn).

De alio genere tristiiim, quod desperationem salulis

importat.
Est etiam c aliud deiestabilius
trisfitise geuus,
CAPUT XI.
quod non correctionem
vitse, nec emendationem
Quemadmodum discernatur qum sit utilis ac secundum
Deum tristitia, et qum diabolica alque mortifera.
viiiorum, sed perniciosissimam
desperationem aniSed illa e tristitia quse poanilentiam
ad salulem
Quod nec Cain fecit posifra- B
mseiujicildelinquenti.

ALARDI GAZ/EI COMMENTARIUS.

D. Gregorius vult legi, pacificm, non paccttm. Ejusnus. Porro tristilia, ait D. Thomas (1-2, q. 37, a. 2),
absorbere hominem dicilur,
quando sic toiatiler vis
que rationem raoralem affert quae huc rion perlinet.
contrislantis mali afficit animum, ut omnem spem evaEodem modolegit et Beda, et Vulgata versio. Exemsionis excludat, et sic eliam eodem tnodo aggravat el
pla sanciorum , quibus besliae , non raodo pacalse et
absorbet; qumdam enim se consequuntur, dum meiapacificse , sed et subditae fueriiit, et ad niiium obedierint, habes plurima et-passim obvia in Vitis Paphorice dicuntur qum sibi repugnare videntur, st secundum proprietalem accipiantur.
Hasc S. Thoinas
trum et sanctorum apud Surium.
h Scandalum passivum, qtiod deforis, hoc est, ab
cura dicitur tridocens nitllam esse reptignantiam,
siitia
absorbere et aggravare aninium, quia hac
aliis nobis infertur, vel est pttsillorum , qui ex ignonon proprie. Unde et Joanrantia existimant illicitum esse quod Iicitum esi, et
metaphorice tlicuntur,
nes Damascenus (De Fide orihod. lib. n cap. 14)
iloffendunfur cum videntillafieriquaeipsiarbitranlur
molestiatn vocat aggravanlem,
ut superius visum
licila.Unde D. Hierooymus (/riMafl/i.xvin):
Quiscanesl. Sed et Psalmista hsec apte conjungii,
dum pridalizalur, parvulus est; majores enim scaridalanonrecimum orat: Non me demergat tempestas aqum (Psalm.
piunt. Vei esl Pharisaeorum , qui ex propria raalitia
et aerumnarum magniin pejorem partem interpretantur
LXVIU), id est, molesiiarum,
qtiae in meliorem
tudo non me obruat el opprimai,
Talia nori cadunt in vere relierant interpretanda.
quod est aggravare. Deinde subdil: Neque absorbeal me profundum.
giosos et perfecios; at multo minus scandala activa,
Ac poslrerao : Neque urgeat super me puteus os suum,
quibus proximus in peccatum inducitur, vel in pecmalorum. Qui enim in puleum
cato conlirmatur.
quod est exlremum
(S. Tnom. 2-2, q. 45, a. 5 et 6.)
p
^
c Pessimum tristilise genus quo quis vel ad decaduut, ailD. Basilius (In scholiis), quamdiu es putei apertum est, modicum quid spei habenl, quod possperationem adigiiur, ut Cain, et Judas ; vel ad grasint e periculo tiberari; verum ubi et hoc occluditur,
viora peccata prseceps ruit, ut illi apud Jeremiam
de salute omnino desperatur.
noslras
dicenies : Desperavimus;
posl cogiiaiionet
d Pleniorem intellectum
reddit integra Apostoli
ibimus, et unusquisque pravilatem cordis sui mali fasenlentia, quae sic habet (H Cor. vn): Etsi contriciemus (Jerem. xvm); et illi.de
quibus Aposiolus
stavi vos in epistola, non me pwnitet; et si pwnileret,
Ephes. iv : Qui desperantes, semelipsos tradiderunt
videns quod epislola illa (elsi ad horam) vos coniristain operationem immundiiim omnis, in
impudicilim,
avaritiam. Quam ob causam scribit idem Apostolus
vh; nunc gaudeo, non quia conlrhlali estis, ted quia
Contrislati enim estis secontrislali ad pwnileniiam.
ad Colnssenses iisdem peDe verbis, qnibus ad Rocundum Deum, ut in nullo detrimenlum patiamini ex
manos : Palres, nolhe ad indignationem
provocare
nobis. Qum enim secundum Dcum trhlhia est, pwiiifilios veslros, ut non pusillo animo fiani (Colos. m),
tentiam in salutem stabilem operalur; smculi aulem
ne animum desponid est, ne animo dejiciantur,
Irislitia morlem operaiur. Ubi per antithesin
et ex
deant, etdoloris impatieniia ob nimiam severiiatem
diaraetro opponilur et dislinguitur
delcriores ev.;dant. Ei II Cor. n monet ut Corinthio
duplex trislilia ;
altera bona, altera--mala; altera secundum Deum,
et publice objurgato aliquid solatii
excommunicato
alteta hujus saeeuli; illa aeternse salutis, hsec mortis
Ne forle, inquil, abundamiori trislilia
inipendatur,
Hanc D. Bernardus (Serm. il,
de modo
absorbealur qui hujusmodi esl. Quam Apostoli docirioperatrix.
De ulriusnani sccutus iiidem D. Benediclus (Cap, 7 Regulm)
tn'ueHdi)soecularem, illamvocatspirilalein.
eamdem in abbale sollicitudinem
requirit circa ex- D que vero raiione et origiue liaec habet D. Thomas in
: Sciendutt,
coinmentario
et
communicatos el delinquentes, ut submiltat seniores,
inquil, quod irislitia
gaudium, el communiter omriis affectio, ex amore cauqui quasi secrelo consolenlur fratrem delinquentem (id
salur. Tristatur enim quis, quia caret eo quod amat.
esl, qui deliquit), et provocent eum ad humililalis saex amore
Qualis autem est amor, talis est Irislitia
tisfactionem, el consolentur eum, ne abundamiori tricausata. Est autem duplex amOr, unus quoditigitur
stilia absorbeatur; sed, sicul ail Aposlolus (II Cor. n)
Deus, et ex hoc causatur trhtitia,
qum est secuudum
confirmetur in eo charitas, et oretur pro eo ab omniDeum. Alius amor quo amalur smculum, et ex hoc
bus. Huc eiiam spectat quod scrihii D. Augusiinus
causatur tristitia hujus smculi. Amor quo diligimus
lib XII de Genesi ad litteram (Cap. 33): Illud etiam
Deum, (acil nos libemer servire Deo, sollicite qumrere
quod Jacob dicit ad filios suos (Gen. XLIV) : Deducelis
honorem Dei, et vacare Deo dulciler : et quia per pecseneclulem meam cum tristilia ad inferos, videlur hoc
calum impedimur a servilio Dd, ideo amor Dei causat
magis litmtisse, ne nimia trisittia sic perturbarelur, ut
tristhiam de peccalo, et hwc est tristilia
non ad requiem bealorum iret, sed ad inferos peccatosecuvdum
Deum. H;ec S. Thoiiias. ll}ide S. August de Civit.
rum. Neque enim parvum animm malum esl irislilia,
Dei lib. xiv, c. 7.)
cum eiiam Apostotus cuidam lam sollicite limuerit, ne
6 Slabilem,
up.zxar.ivoxov, id est, flxam, et inimobimajore irinitia absorberetur (II Cor. i). Sic Augu4i-

JOANNIS

589

CASSIANI

3G6

vel pro desideoperatur, obediens est, affabilis, humilis, jA niteniia, vel pro studio perfeclionis,
rio suscipiiur fuiurorum,"
omnis Irislitia tamquam
mansueta, suavis, ac patiens, uipote ex Dei charitate descendens, et ad oranem dolorem corporis ac
saeculi, et quse morlem infcrat, aequaliler repellenda
est, ac sicul fornicatlonis
infatigabiliter
semelipsam despiritus, vel philargyriae,
spiritus contritionem
vel irae, de nostris cprdibus penitus exlrudenda.
siderio perfectionis exiendens, et quodammodo laeta
slabilem

ac spe profectus sui vegetata, cunctam affabililalis

relinet suavitatem, habens in seel longanimilaiis
metipsa omnes fructus Spirilus sancti, quos enumerat idem Aposlolus : Fructus autem Spirilus esl chagaadium, pux, longanimiias, bonitas, benignitas, fides, mansuetudo, continenlia [Galat. vn). Hsec
vero asperrima, impaiiens, dura, plena rancore et
ac desperatione pcenali, eum
rncerore infructuoso,
ac salutari doquem complexa fuerit ab industria

ritas,

CAPUT XIII.
Remedia quibus tristitiam de cordibus nostris extenninare possimus.
Hanc ergo perniciosissimam
passionem ila de nobis expellere polerimus, ut menlem nostram spiritali meditatione

occupatam fuiura spe et conlemplalione repromissae beatitudinis

erigamus. Hoc
enira modo b universa iristiiiarum
genera, sive, quae
cx praecedenti ira descenduni, sive qtise amissione
lore frangens ac revocans, uipote irrationabilis
et
lucri, vel detrimenli illalione nobis adveoiunt, sive
intercipiens non solum oralionum efficaciam, verum B deirrogata generantur injuria, sive quae de irratioeliam universos, quos prsedixiraus, fructus spiritales
nabili raentis confusione procedunt, seu quse leibalem desperationem riobis inducunt, valebimus supeevacuans, quosnovit illa conferre.
intuilu
rare, cum aelernarum rerum ac fuiurarum
CAPUT XII.
qum tribus modis
Quod absque illa salutari trittilia,
tamquam noxia repelgeneratur, omnis trhtitia
lenda sit.
Quapropter

absque illa quae vel pro salutari

ALARDI

pce-

GAZ.EI

lem, seu perpetuam. Alii codices legunt ap.sxupi.zhiTOV, hoc est, non pcenitendam, sive ctijus numquam
poeniteal. Ubi pulchra anlilhesis inter pceniteniiara
et impcenitentiam, eoque eleganlior, quod p.ixupkux
pariatafiTaus>etav.
D. Basilius in Regulis brevioribus
quaest. 192
quserit: Qum esl trhtilia secundum Denm, et qum secundum steculim? Et respomlet : Secundum Deum
tristitia est, cum pro negleclis mandatis vel prmvaricalione tristamur, secundum quod scriplum est: Trhiiiia tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem

LIBER

jugiter

semper Iseti, atque immobiles perdurantes, nec casibus dejecti praesentibus, nec prosperis fueriinus
elali, utraque velut caduca et mox transeuntiacontemplantes.
COMMENTARIUS.
tvam. Smculi aulem tritlitia est, cum ob aliquid de rebus 'mmanis, vel quie ad swculum perlinenl, conlristamur.
b
Species tristitise viiiosse varias ex variis causis
supra memoratis colligit etrecenset;
quas tamen ad
duo capita, sive genera, resiringit
et revocal collat..
5 c. 11, ubi ait : Trisiitim genera duo sutit : unum
quod vet iracundia desinenle, vel de illaio datnni. ac
desiderio prmpedito cassaloque generalur; atjud quvd
de irrationabili
mentis anxietale seu desperaiiofie deC scendit.

DECIMUS.

DE SPIRITU ACEDI^E.
CAPUT
a Sextum nobis certamen

est, quod Grseci xnStKv

ALARDI

PRIMUM.
vocant,

quam

nos tsedium sive anxietalem

cordis

GAZ/EI COMMENTARIUS.
* Ciaconius ex Vaticano : Sexlum nobis certamen
Quia tamen *j Graecum absque muiatione in aliam
vocalem subinde irarisil in i Lalinum lougum, recte
ett tdversus eam, quam Grmci axnSiav vocant. Dionyeliam nonnulli
in sectmda syllaba
sius : Sextum nobis cerlamen esl contra vitium, quod
per i Laiititira
Grmci acediam vocant. Sexto igitur loco in viliis caproferuni, et scribunt acidiam ; queinadiuodiim Spirilum sanclum paraclelum comniunilcr
subsequitur,
dicinttis, lapiialibus pnnitur acedia, et tristitiam
men aliqui. non oninino iuepte paracliliim
prouuiiquia, ut alibi Casianus (Collat. 5, cap. 10): Dt triD
stitia acediam necesse esl pullulare. De qua primo viliani, pentiliima projlucla, ut pnlcltre disserit Frandendum quod ad rationem nominis, lum vero quod
ciscus Pltiielpluis
Ebisl. lib. xm, epist. 47. Unde
ad rem ipsam perlinet. Acedin unico c scribi debet,
rudis etimprobabilis
elficilur eorum opinio qui acinon geratno ; ut a muliis imperiie scribitur et prodiam putant vocabulum esse Latinum derivatttm ah
ferlnr. Est enim axSta vocabuliim Graecuiu, ut Auacidus, a, um. quia scilicet ita deprimit animuiu
cior hic indicat, quod Latiue sonat incuriam atit nebominis, ut nihil ei agere libeat; sicuti ea quae snnt
acida, frigida sunt, et sicuii frigida non facile mngligentiam
quaradam; nam xfiSo; Graece ciirain vel
Unde acedia Laiine dicitur, n
laborera significat.
venlur, iia acediosps ex nimia tristitia. lorpescit
Grseco (ut solet apud Lalinos) in e longum mutato.
(S. Thom. 2-2, q. 55, a. 1). Quamvis enim iia res
Hinc fit ut apud probalos auctores secunda ejus sylhabeat, non lamen inde sequilur acidiam ab acido
iaba producatnr,
ut apud Mantuanum 11 lib. n de
cum et Graecae derivalionis auciorilas et
derivari,
Calamiiatibus
manifesie repugnent. Porro acetemporum, ubi acediam ita depingil:
syllabse produciio
dia in sacris liueris generaliier significat trisiiiiam,
Sic hominem falso deludit acediavultu,
toedium, torporeui, anxieiatem, ut hic dicitur (ToSpemminuens,animosquepremens,operumquetutura
let. de Peccat. Mortal. c 58). Unde psalm. cxviu,
Praemia deridens; coulemni fuhnen, el ignes
ubi legimus: bormitavit anima mea pvm tmdw, in
Tartareos, frustraque docet Phlegetonta limcri.

361

OE CCENOBIORUM
ALARDI

INSTIT.
GAZiEI

LIB.

X DE SPIR1TI3

ACEDIJE,

362

COMMENTARIUS.

verbum A Ex quibus paiet primo quid sit acedia stricte accepta,

Graeco est, eor' inaiSiag, a quo derivatum
et quid generalius
acut a scholasticis
acediari, id est, taedio affici, Scripturoe eiiam usiaccipitur,
tatum.
Eccles. vi : Subjice humerum luum sacepia, itt solet a Patribus accipi, qui nomine acedise
pientim, et porla illam; et ne acedieris in vinculis ejus.
imelligunt iaedium ac lorporem animi in piisoperibus
Et cap. xxn. Discede a ttulto, et non acediaberts tn
excrcendis, quod quidem isedinm ex defectu amoris
sluliiiia ejus, ubi Groece habelur : xat ou p.ri axyStuo-ric
nascitur. Unde D.
divini el gaudii illius spiritualis
iv xr> uizovoia auroO. Qund auiem ad rem attinet, noGregorius ( /n I Jirg. lib. i r. 14) eam ita desciibil:
landum priino acediam, sicut superius de ira et triAcedict est de laudabili virtulum exercilio utriusque hostitia dictum est, dupliciter snmi, primo ut sit passio
minh languida dejectio. Ulriusque
hominis, scilicet,
sensitivo adeo animum oppriinierioris etexterioris,
id est, animi et corporis. Et
qusedam in appetiin
D. Bertiardus : Acedia est torpor mentis bona negligenniens, ut afferat torporera eiiam membris, el neglitis inchoare, aut inchoata perficere. Secundo colligitur
gentiam seu fastidium operis : sive ea iristitia sil de
malo vero, sive apparenie. Et hoc modo Damascenus
esse virtuti charitatis.
peccaium acediae contrarium
Nara directe opponiiur gaudio spirituali
de bono di( Lib. II de Fid. cap. 14) primam trislitiae specieni
ponit acediam, eamque dicit esse tristiliam, qum lavino, m a nobis possidetur quodammodo per gratiajn
citurnitatem,
defectionemque vocis inducit: \6rro, inetspem, quod gaudium est actus et effetius chariiatis. Unde Aposlolus ad Rom. xiv <j|icit. regnum Dei
quit, afoiviav EftjrotoOua. Quibus verbis significare videtur ex acedia sequi taciiurnitatem,
este gaudium in Spiritu sancto. t ad Galatas v nudefectionemque
merat isiud gaudium inter fructus Spiritus sancti, qui
vocis, quod adeo absorbeatur animus, et occupetur
languida defectione, ui vocem depromere nequeat; U scilicet ex charitate prodeunt. Terlio scquitur pec" catum isiud ex
sed sui ipsius confusione et obnubilatione
nisi vequadam
genere suo esse morliferum,
actus non plene delibeniale fiatob iniperfeciionem
impediatur, detineaturque constrictus, ne sermonem
edal. At D. Tboraas subtilius id exponens (12, q. 35
rati: qua de re ita rursus D. Thomas (Art. 5): Pecarl. 8): Ideo, inquit, specialiter acedia dicilur vocem
calum morlate dicilur, quod spiriluatem vilam tollit,
aumett per charhaiem, secundum quam Deus nos inampulare, quia vox inter omnes exteriores motus magis
nabilal. Unde iltud peccatum ex suo genere est peccaexprimit interiorem conceplum el affectum, non solum
in hominibus, sed etiam in aliis animalibus, ut dicitur
tum mortale, quod de se secundum propriam rationem
in primo Polilicorum. Ita S. Thomas. Iiaque sub voce,
contrariatur
charitati. Hujusmodi
autem est acedia.
ex consequenti, intelliguntur
omnes raotus exlerioNam propriwi effeclus charilatis est gaudium de Deo ;
dcedia autem ett tristitia de bono spirituali, in quantum
res, ad quos iiidem acedia bominem pigrum lardumest bonum divinum. Unde secundum suum genus acedia
que reddit. Alias vero intelligitur
acedia, ut est triest peccalum mortale; sed considcrandum esl in omnistitia, fastidium, seu aversio voluntatis, sive appetitus rationalis, et quse fere conjuncta est ctini tristilia
bus peccatis, qum sunt secundum suum genus tnorlalia,
cum de
appelilus sensitivi. Et hoc modo accipitur,
qttod non sunt morlalia, nisi quando suam perfectionem
Est enim consummalio peccaii in conpeccatiscapiialibusagilur,quibns
ipsa annumcraiiir.
consequuntur.
Unde et Cassianus in hoclibro,
et S. Thomas in
'sensu ralionis. Unde si sit inchoatio peccati in sola
Summa (2, q. 35, a. 2, el 5), communiter
sensualitate, et non perlingat usque ad consensum raagunt de
tionis propter imperfeclionem aclus, est peccalum veacedia, ut cst partira in voluniate, partim in appetilu
sensilivo. Secundo notandum acediam in hoc sensu,
niale. Sicul in genere adutierii concupiscenlia , qtim
ei proui habet rationem peccaii, adhuc dtipliciter C consistit in sold sensualitate, est peccatum veniale: si
aulem perveniiur usque ad consensum ralionh, esi pecaccipi : 1* communiter et generaiim, ut est iristilia
de spirituali
calum morlale. Ila etiam et molus acedim in sola sen-r
bono, quatenus nobis molestum est ac
sualilale quandoque esl propler repugnanliam
carnis
laboriosum, et hocmodo non est speciale vitium aut
ad spirhum, el lunc est peccatum veniate. Quandoque
peccatura, sed condilio qusedam et pravitas omnibus
vitiis insiia et communis; 2 accipitur acedia proprie
vero pertingil usque ad raiionem, qum consentit in /'-'
et stricte, ut est tristitia voluntaiis de bono spiriiuali
gam, et horrorem, et delestationem boni divini, carne
divino ad charitatem pertinente;
omnino prmvulente; el tunc manifeet sic est viiium
conlra spirilum
ttum est, quod acedia est pectatum mortale. Hucusque
particulare ab aliis distinctuui,
poniturque inler peccaia capiialia tum a Cassiano, tura a D. Gregorio et
S. Thomas. Cum ergo dicilur acedia esse peccatum
aliis. Sed ad majorem declaraiionem
audiendus hic
mortale ex suo genere, inielligitur
posiia hac condilalius D. Thomas sublililer et accurate utriusque ratione, si sit perfecta acedia, id esi. ut quis deliberale
tionem et diversiialem
et pleno rationis judicio horrescat et fastidiat bonum
explicans his verbis (Art. 2,
divinum, et non tanlum ex parle seosualitatis et
supra) : Cum acedia sil trisihia de spiriluali bono, si
Unde idera doctor bunc Cassiani
carnis infirmilate.
accipiatur spirituale bonum communiler, non habebit
acedia rationem specialh vitii,quia,
sicul dictumest,
locum allegans admiitit etiam in viris sanctis et peromne vitium refugit spiriluate bonum virtulis oppositm.
fectis, qualcs illi anachoretae et eremitse de quibus
Simililer eliam non polest dici quod sit speciale vitium
hic agitur, aliquosimperfeclosmotusacediaealiquando
acedia, in quantum refugit spirituale bonum, prout esl
usque ad consuboriri, qui tamen nori pertingunt
laboriosum, vel moleslum corpori, vel delectalionh ejus y. sensum raiionis, ac preinde non suiit peccata morimpeditivum,
quia hoc etiam non separaret acediam a
talia, sed venialia dumlaxat. Subdit porro etiam alviliis carnalibus, quibus aliquis quietem el deleclalioteram conditionem (Jiiifl'.' in respon. ad 3), quse supnem corporis qumrit. Et ideo diceudum esl quod in
acedia sit morlalis, nempe, ut acedia sit
poniturut
- de bono
spiritualibus bonis est quidam ordo. Nam omnia spiridivino, cui ex prsecepto lenetur inhserere,
lualia bona, qum sunl in actibus singularium virlutum,
hoc est, si hujusmodi tsedium seu fastidium acedioe
ordinantur ad unum spiriluale bonum, quod est bonum
sit de rebus praeceptis et ad salutem necessariis, iddtvinum, circa quod esl specialis virtus. qum esl charique sub reatu moriali : ut si clericus ex isedio horatas. Unde ad quamlibet virtutem periinet gaudcre de
rum canonicarum lectionem omittat, monacbus laedio
babilum abjiciat : Non enim erit
suae professionis
proprio spiriluali bono, quod consistil in proprio actu.
Sed ad charitatem perlinet specialiter iltud gaudium
acedim peccatum, si quis conlrisielur, quia cogitur ad
spirhuale, quo quis gaudel de bono divino. Et simititer
opera virtuiis ad qum non tenetur. Et si sub veniali
illa trhtilia, qttaquis irhtatur de bono spiriluali, quod
non erit acedia plusquam
tantum obediens obligelur,
est in actibus singularum
non periinet ad
venialis. Quarto coliigitur
acedise nomine duplex
virlutum,
sive duobus
atiquodvilium speciale, sed ad omnia vitia; sed trislari
quoddam malum seu peccatum inielligi,
de bono divino, de quo charhas gaudet,pertinet ad spemodis per acediam peccari. Est enim acedia vel torciale vitium, qvod acedia vocatttr. Hoec S. Thomas.
por et pigriiia in aggrediendo et auspicando bonum,
PiTROL.
XLIX.
12

363

JOANNIS CASSIANl

Mi

possumus nuncupare. * Affinis haec tristitise est, ei A tans, ut qu^dam febris Ingruens ttmpore
praestid
b vagis maxime ac solitariis magis experta, et in
arrientissimos aestus accensionum [Al. accestuto,
infestior hostis ac frequens,
eremo commorantibus
sionura] suarura solitis ac staiutis boris animae in* maxime circa horam sextam monachum inquieferens aegrotanti. Denique nonnulli senum e hunc
ALARDI

GAZ/EI

COMMENTARIUS.
vel tsedium, fastidium atque tristitia iii perseverando.
enim, inquit, in hoc vitio consideretur aversio a bono,
Peccant itaque primo modo qui pigre, tarde ei cuml
quodmstimatur grave et laboriosum, sicuti est jejunare,
bona opera aggrediuniur, ut jejunia, oratioorare, obedire, et hujusmodi, ea ratione dicitur trislitrislitia
nes el sirailia ; qui labores deireclant in discendo,
lia; si vero consideretur convertio ad quielem indebitam, qum mstimatur tenit el jucunda, hac raiione dicidocendo, vel ea facientlo quoe ad suam vocationera i
lar acedia. Ita fit ul hoc vhium duobut modit nomiPcccant secundo modo qui inchoaia bonai
perlineui.
Et si quidera i
netur, scilicet irittitia et acedia. Sic ipse.
opera ex isedio et fastidi interuiiituni.
b Vagos et solitarios
1.aut ex prsecepio
dicit monachos illos, seu
ea oraittanturaut
inlerrailtanturqua
anachoretas in solitudinibus
errantes, nec uni certo
sunl, aul alioqui ad salulera necessaria, et lalis reloco astrictos; cum saepe ex una regione in aliam
missio seu*omissio sil cuin pleno ratiouis consensu, ,
non subreptio lantum, aut humanse fragiliiatis lancommigrarent,
majoris austeritatis aut vilandse laudis et inanis glorise, non voluptatis, aut evagationis
guor, cui repugnaudum et resistendum est: lit in tali i
acedia peccatum roorlale; alias veniale, ut dictum i
causa, ut Cyrovagi et Sarahaitae, ut in Vitis Pairum
et Cassiani eiiara cOllationibus videre est. Videndus
est. Postremo acediam merito inier vitia capitalia i
etiara D. Bernardus in tractaiu de passione Domini,
Moral. c 31), ,
recenset etiam D. Gregorius (xxxi
ubi hoc vitiura religiosis et soliiariis facit peculiare,
ejusque sex filias enumerat, hoc est, peccata seui
quemadmodum et abbas Serapion collai. 5 cap. nono.
vitia, quae ex acedia, velut ex fonte seu capite, proBernardi verba sunl haec : Sunt nonnulli qui bona
manare solent, aut ci proxima cognatione adhaerent.
eniin eamdera censett _ quidem opera faciunl, vel coaclione, vel necessiiaie,
De tristiiia, inquit (trisiiliam
" vel
cum acedia, ut dictum est), malitia, rancor, pusillaniconsuetudine, sed ad hmc agenda nulla alacriiate
movenlur, quod vilium proprie acedia dicilur. El hoc
mitas, desperatio, lorpor circa prmcepla, evagalio mennascilur. Ubi malilia ex sementia i
th erga illicita
quidem vitio religiosi homines mnxitne afjtiguntur ; nam
smculares admodumpauci, etsi hoc sil viiium, animS. Thomae(Art. 4)est ipsum odium et deiestatio boni i
adverlunt. Mundo enim altigati, spirilualh
rancor aversio ab eis qui ad spiritualia i
vilii vix
spiritualis;
bona hortaniur;
possunt apprehendere nomen; cum tamen hoc vitium
pusillanimitas erga spirilualia bona, ,
inier seplem principalia nomineiur. Est autem vhium
ut sunt ardua, quse plerumque est veniale peccatura; ;
Desperatio bealifudinis consequendae, quae est gra- acedim, quod quemdam torporem incutil animm, ut
vissimum peccalum conlra Spiritum sanctum; lorpor . ipsi omnia exercitia spiritualia quasi insipida videantur,
el in grave imdium converiantur. De quo imdio dicit
in observatione raandatoriim Dei, quae periinent adi
commtinem justiliam;
evagatio mentis ad res alias ; psalmus : Dormitavil anima mea prm imdio ; et alibi:
Omnem escam abominata est anima eorum, et approPorro Isidorus lib. n de;
illicitas,
quae oblecient.
Sumrno Bono, dicitde iristitia oriri raucorem, pusilpinquaveruni usque ad porlas morlis. Tanium quippe
vitio anima bonorum,ut omnem
amaritudinem,
desperaiionem. De acelanimitatem,
aliquando affligituriwc
dia vero dicit (Cap. 57) oriri septem, qum sunt oiioescam, id esl, omne spirituale exercitium abominetur,
ut nec orare, nec legere, nec meditari, nec opus manuum
mentis, inquietudo i
silas, somnolenlia, importuniias
libeal exercere. Immo eliam appropinquant usque ad
corporis, instabilitas, verbositas, curiositas. Al haec,
porlas tnortis, id est, ut etiam ipsius vitm fasiidium hainquit S. Thomas, reducuntur ad ea qum Gregorius pobenles morte finiri desiderent, cum sanclo Job dicennit; nam amaritudo, quam Isidorus ponil oriri ex tristitia ( quam non nisi raiione disiiuguit ab acedia ), iC tes : Tmdei animain meam viias mem. Haec Bernardus.
c Ex liac iiideni senteutia, D. Tliotnas
est quidam effectus runcoris. Oliositas autem ei somobjectionem
circa
a.
1
ad
ad
circa
movet
nolentia reducuntur
torporem
prmcepia,
(2-2, q. 35,
2). qua videri possil acedia
non psse p>;ceaiuiii : quia nullus, inquit, defeclus
quw est aliquis oliosus,'omnia ea prmlermiltens, et somnolenius ea negligenter implens. Omnia aulem alia
corporalis, qui sialuth horis accidil, habet ralionem
dicil enim Cassiaperiinentad evagapeccali; sed acedia est hujusmodi:
quinque, qum ponit oririexacedia,
Hactenus ex docirina
nus in decimo libro de Instilulis
tionem menth circa illicita.
monasleriorum :
et
circa
Maxime acedia
horam sextam monachum inquieD. Thomae de natura
gravitale peccati acedioe,
tat, utqumdam febris, elc. Cui argumento ita responejusque filiabus seu effecttbus dictitm sit; omissis
det : Dicendum quod passiones appetitus sensitivi, el
coeleris, quae apud ipsum ejusque inierpretes siudio>n se possunl esse peccala venialia, el inclinanl animum
sus lector requirai. Cseierutn quod de viiiis capitaliad peccatum morlale. Et quia appetitus sensilivus habus universim diclum est, iion idcirco seinper esse
> bel
inorialia, quia capitalia, sed itieo dici capilalia, quia
organum corporale, sequilur quod per aliquam
el
sunt
veluii
multorum alioriim
homo fil habilior ad alicapiia
scattirigines
corporulem traminulalionem
id eiiam de acedia parliculatim lenendtira :
viliorum,
quod peccaium; el ideo potesl conlingere quod secundum aliquas muialiones corporales certis temporibus
quia licet ex nalura sua seu ex genere suo censcatur
veniale lamen plerUmque efpeccalura mortiferum,
provenientes, aliqua peccata nos magit impugnent.
defiOmnis autem corporatis defectut de te ad tristiliam
ficitur, aliqua de praememor.ilis condilionibus
ciente.
disponit : el ideo jejunanles circa meridiem, quando
a Alibi dicil
mstiincipiunt sentire defectum cibi. elurgeriab
(Collat. 5 cap. 10) : Tristilim acedia, ,njam
cenodoxim superbia familiarher conjugaiur. lili scilicei
bus solh, magis ab acedia impugnanlur. Haec S. Thomas. Joannes Cllmacus gradu decimo tertio tion intristiliae, de qua superiore libro acium esl (Ubi supra),
hoc est, impaiientiae, quse et ipsa species est tristiiias
sciie in eamdem semenliain : Mane, juquii, primo
acceplae apud Damascenum , et molesiia
generaliier
languenies medicUt visilat, ueedia vero monachos circa
meridiem.
nuncupala; vel tristiiiae hujus saeculi, quse, secundum
d Accessiiuies,
ait Ciaeonius, sunt ardeniinres
Apostolum, Mortem operatur (II G'or. vn), ad quam
etiara pertinet acedia. Non cnim est irislilia secundum
ieslus, qui slaiis temporibus in febribus periodicis,
aut tertianis, rectnrunt .- de
Deum, qum conira trisiitiam
hujus smculi dividitur,
quoLdianis videlicet,
ait S: Thomas. Quam ob causam etiani D. Gregorius
quibus multa Coinelius Celsus lib. III cap. 3.
e Daenionein, sive daemonium meiidiaiium
varit
(2-2, q. 35, a. 3; Lt6. u de Summo Bono c. 37)acediarn meriio tristitiam nomiuai. Porro Lidorus tristiet alia pericula,
exponunt Palres, queraadmodum
tiam ab acedia ralione umummodo disiinguit : Si
sive damna nobis impendentia. quae in illo versiculo

DE COENOBIOEUM

8CS
esse
psalmo

pronuntiant
nonagesimo

meridianem

INSTIT.

dseraonem,

qui

LIB.

in A ac minus

spiritalium,
Adomne
conleraptum.

II.

Quomodo acedia serpal in corde monachi,

qumve inferat menti dispendia.
a
Qui cum miserabilem obsederit menlem, horrorera loci, faslidium cellae, fratrum quoque, qui cum
eo vel eminus commorantur,
tamquam negligentium
ALARDI

GAZ-EI

ACEDLE.
aspernalionem

360
gtgnit

atque

quoqueopus quodintrasepta
sui cubilis est, facit desidera el iuertera. Non eum in
nec operam sinit impendereleciioni,
cella residere,
b
se prolicere.
tanto terapore in eadem
nihilque
nec habere se
crebrius
comraorantem
ingemiscit,

nuncupatur.
CAPUT

X. DE SPIRITU

fructum

aliquera

sortio copulatus,

spiritalem,
conqueritur

donec
atque

fuerit
suspirat,

illi conet ab

COMMENTARIUS.

: iVon iimefcis, 1* a
psalmi nonagesimi exprimuntur
timore noclurno, 2 a sagilta volanle in die, 5 a nein tenebris, 4* ab incursu et dmgotio perambulanle
in explanalione
humonio meridiano. D. Augtislinus
timor noait, ignorantim,
jus psalmi : Tenlationes,
cturnus; peccata scienlim, sagitia volans per diem; in
in die manifestatio. B
nocte enim ignorantia intelligilur,
sunt qui scienles peccant:
Suntqui
ignorantespeccant,
qui ignorantes peccant, a timore nocturno supptantanlur ; qui scientes peccant, a sagitla volanle per diem
percusti tunt. Hmc aulem cum in gravioribus persecutionibus fiunt, quousque perveniatur tamquam ad meridiem, quicumque illo calore ceciderit, lamquam a dmmone nteridiano cadil. Et infra : Erat tunc magnus
mstus persequenlium : quicumque in illa lentalione ceciderunt,
tamquam a dmmone meridiano ceciderunt.
Ita Augustinus
innuens tentationem
illis
Iriparlitam
verbis significari
levem el occultam,
primam
quae
alteram
levem elmanifestam,
per limoremnoclurnum;
quae per sagitlam volantem in die; lertiam gravem et
seu manifestam, quse per incurtum et dmapertam,
monium meridianum, hoc est, per incursum dsemonii
meridiani intelligitur,
qualis est proecipue in persecutione tyrannica. Ubi manifestura est quarlum membrum, seu quariam speciem lentationis
( nescio quo
pacto a divo Augustino
desiderari, Q
prsetermissam)
ut plena sit distributio,
nempe tentationem
gravem,
sed occultam, quse per negotium ambutans in tenebrit
designatur. In eamdem sententiam de dsemonio meridiano concedere videlur D.Hieronymus
in Apologia
adversus Kufinum (Lib. u c. 4), ubi Arium famosissimum haeresiarcham scitc vocat dmmonium meridianum, quod in ipso Ecclesiae velut meridie
splendidissimo ctflorcniissimo
Constantini imperat. saeculo,
non tam occultisraachiiiationibus
quam aperlo Marle
el incredibili
audacia, ipsam aggressus magnopere
ac pene toiura orbera Cbristianum
conperturbarii,
fuderit. Altera expositiodiviBernardi
ser.mone sexto
in eumdem psalmum, ubi per limorem
noclurnum
lentationem
inielligit
pusiUanimitatis;
per sagitiam
volantem in die, teniaiionem vanae glorioe; per negolium ambulans iu tenebris, teniationem
auibitionis,
vel avaritiae; per daemonium meridianum,
tentalionem operis mali sub specie boni (Vide Mall. Delrium Magic disquis. lib. n q. 27). Idem vero D. Ber- _
"
nardus alio loco (In Senlen. tnoral.) : Latrones, inquit, qui nobu optima qumque furanlur, quatuor sunt :
hebetali intelleclus socordia lollens nobis scientiam veritath, hic lalro cipud Psalmislam dicilur negotium in
lenebris; indomilm carnit lascivia rapient merilum ittet dmmonium dicilur
meridianum;
legritalh,
favorabilis aurm jacianiia tollens pleniludinem
sanciiiaiis,
el dicitur sagitla volans in die; vilm hujus amor et apei dicilur limor
pelentia rapiens prmmium wternitalh,
nociurnus. Hactenus D. Bernardus. Porro veteresilli
anachoretae : de quibus hic Cassianus acediam, seu
acediae lenlationem,vocabantdaemonemmeridianum,
hoc est, meridie,
quia circa horam sexiam maxime,
monachos impugnaret, dum jejuni et famelici longiorem inediam et abstinentiam
aut molesle
fasiidirenl,
ferrent, ut superius ex D. Thoma expiicatum.
* Varii effectus acediae hic
et quod
enarranlur,
idem est, graves ac multiplices
lentationes , quibus
acediosus, seu acediie sidritu occujpatus monacbus

redditur obnoxius:
et eodem fere
quse sic brevius
ordine recenseri possunt; 1* Horror loci seu mona2* fastidiura cellae et clausurse;
sterii in quo habital;
conviventium
3*fratrum
aspernatio et contemptus;
et tardilas ad operandum;
4* inertia
5 vagatio
extra cellam ; 6* neglectus sacrae leclionis;
7 suspiria gemilusque,
8 opinio
quod ibi nihil prdficiat;
9* desidequod alibi sibi aliisque magis prodesset;
rium aliis proesidendi ad eorum utilitalem
et animarum lucrum;
10 odium disciplinae et subjectionis monasiicaj;
11* impaiientia
inedise, solitudiuis,
ei
12
oraiionis
somnolentia
raorlificationis;
et
crebra dormitatio
el colloculiones
; 15 risitationes
14 peregrinationes
supervacanese;
longinquae et
15" familiaritates
inuliles;
periculosse ; 16 desiderium et sollicitudo
consanguineorum.
flsec Cassianus in hoc cap. ei sequeniibus
latius explicat.
Quem imiiaius Joanncs Climacus, vir religiosissimus
et viiiorum
iusectaior
easdem lere
subtilissimus,
acediae proprieiates
velut in tabella depictas exhibet
his verbis (Gradu
13): Acedia est animi remissio,
mentts resolutio, negleciio vilw monaslicm, professionis
odium e cellula hidem prodire hortatur ; sonilum alipedumque strepilumexcitans.
quem, autfragorem,
Qui
acedia
seipsum luget,
nescit; hmc smculares bealos
dicit. Deum ut inclemenlem et immisericordem
calumniatur ; esl in psalmodia invalida,
in oratione imbecillis, in ministerio ferrea, in opere manuum pigra,
in obedientia improba. Ccenobium acedim resistit; viro
aulem solitario hmc individua comes est, neque illum
antemortem
deseret, quolidieque dum vixerit,
illum
oppugnabit. Hmc anachorelm cellulam intuila subrhit,
alque appropinquans juxta sibi tabernacula fixil. Mane
acedia vero monaprimo languenles medicus vhitat,
chos circa meridiem. Hospitum
susceptionem acedia
suggcrit, alque per laborem manuum eleemosynas fieri
visiiare infirmos hortalur
precatur,
alacriter, illius
adtnonens, qui in Evangelio dixil:
Infirmus
fui, et
visitaslis me. Ad mwrore aliquo affectos ac pusillaconsolari pusilluninimes, ut proficiscantur,
indicil;
mes ipsa pusillanimis
suggereris. Ad oralionem stanles
necessarim cujusdam rei admonel, omuemque movet
artem, ut inde. tws aliquo, veluti rationabili
fune, ipsa
irrationabilis
abslrahat. Tribus horis horrorem, dolorem capith, febretnque ac vertiginem acedim spiritus
facil. At ubi hora nona supervenit, convalescii modice :
mensa vero posiia a stratu exilit, el cum orationis tempusremeavit rursum corpus gravari incipit; in oralione
assistenles somno demergil, importunisque oscilalionibus versum ex ore diripit.
Haec Climacus, quas quara
proxime adCassiani dicla accedant, nemonon videt.
Porro hi omnes ei alii acediae effectus ad sex ejus
filias a D. Gregorio recensitas facile reducunlur
, ut
superius oslensum est.
b Hunc etiain locum argumenti loco objectum
divus Thomas hac responsione
elucidai dicens : Ad
humilitatem
perlinet ul Iwmb defecius proprios considerans seipsum non extolial. Sed non perlinel ad humililatem, sed potius ad ingratiludinem,
quod bona qum
quis a Deo possidet, contemnat; el ex tali conlemptu sequitur acediic.Dehisenimtrislamurqum
quasi mala vel
vilia repulamus. Sic ergo debet quis aliorum bona exloltere, ut lamen bona sibi divinitus provisa (id esl,
collata) non contemnat, quia sic ei tristia redderentur.

567

JOANNIS

omni

se dolel

CASSIANI

363

vel eminus, vel longius positorum.

qusestu inanem, in Iocoque A que infirmorum,
vacuum consistere,
illos vel
utpote qui cum posset etiam
Quaedam etiam pia ae religiosa dictatofficia,
nullum
sedificaalios regere ac prodesse plurimis,
illas debere parentes inqttiri,
ef ad salutandos eos
insiilutione
sua doctrinaque
crebrius
illam religicsam
verit, nec queraquam
properari;
devniamque
spiritali

sit. Absentia

lucratus

Deo ferainam,

longeque posita magnificat

loca etiam iila magis ad profectum utimonasteria,
consortia quoliaet saluti congruentiora
describit;
fratrum suavia et plena spirituali conque ibidem
versatione
in

depingit;

econtra

manibus

aspera, et
esse in fratribus

nullam

ne ipsum quidem
labore
conquiri.
pulat

in

eo

non

universa
solum

qui morantur

praesertim
parentum
praesidio
destiiutam,
magnum opus esse pietatis frequentius
invisere, ac si quid ei sit necessarium, quae a prodespicitur, sanctispriis parentibus negligituratque

quoe babentur
aediflcalionem

simura procurari,
pietatis impendi,
fectu in cellula

in loco, sed

corporis
absque ingenii
Postrerao non posse se salutari
nisi relicta cella, cum
loco durantem,

in his operam
sine ullo pro-

residere.

asportaesuriem,
ut velut
sibimet

sibi quempiam adventare suspirai,

saepiusque egrecellam ac solem velut ad occaditur et ingreditur
: et ita
crebrius intuetur
sum tardius properaniera
menlis

CAPUT

confusione, velul terra

actu spiritali
redditur

caligine, omnique
supplelur
otiosus ac vacuus, ul nulla re alia tantse oppugnationis remedium, quam visitatione fralris cujuspiam,

III.

Quibus generibus monachum superet acedia.

pereun-

cibi birefectionem
lassusque videatur, aut quasi
distuleril.
Tum proeterea
duano jejunio triduanoque
et nec fratrem
anxius circumspectat,
huc illucque

irrationabili

magisque oportere
quam infructuoseac

victum

remoratus,
qua sibi, si adhuc in ea fuerit
dum erit, exinde semeiipsum
quantocius
verit. Deinde lassitudinem
corporis cibique
a
quinta sextaque hora lantam suscital,
confeclus
longo itineregravissimoquelabore

quadam

omni

Agitur
machinis

itaque

infelix

anima

lalibus

iniraicorum

donec acedise spiriiu,

velut
impedila,
ariete validissimo
aut in somnuin discat
faligala,
b exCussa claustris cellulsc suae conconcidere, aut
fratris
solationera
impugnationis
hujus visitatione
consuescat

acquirere,

remedio,
paulo post
tius enim ac durius

boc

ad praesens
quo uiiiur
acrius
infirmanda.
Frequeneum
adversarius
attentabit

sibi
cominus
prsebiturum
sibi nec de victoria,
saluiemque
terga coguoscit,
sed de fuga sperare pervidet:
nec de conflictu,
c donec paulatim
e cella, d actus suae
protractus
est aliud
incipiat
obiivisci;
quinon
professionis
quem

conserto

prselio

divinse illius et excelquam intuilus et contemplatio

seu somni solius solatio
posse sestimet inveniri.
lentis super omnia puritatis,
quae non alibi potest,
ac meDeinde honestas idem raorbus ac necessarias sug- " nisi c in silentio et jugi cellse perseverantia
visilationesditaiione
conquiri:
atquc ita railitise suse fugitivus
gerit salutationes fratribus exhibendas,
ALARDI

GAZ;EI

COMMENTARIUS.

a Hoc est, circa meridiem.

Cum enim veteres, ut
sed quoad cellse perseverantiam,
illud singulare in
Macario
illo Alexandrino,
dictum est, totum diei spatium ab ortu solis usque
qui cum a spiritu, sive
ad occasum in duodecim partes sequales dividerent,
acedhe, sive inanis gloriae, utvullPalladius,
frequenhora ab orlu solis necessater et importuneadmodumurgereiur
ad deserendam
quas horas vocabant, sexla
suam cellaiu,
in limine , pedibns cxlra
prostraius
rio erat ipsa meridies, quinta, proxima hora anle mecellam porrectis:
Unde etiamnum hora sexla in officio eccleTrahite, inquit, trahite me , dmmoridiem.
nes, si poieslh. Ego enim pedibus non vado (Lib. v c.
siastico, meridiana, vel meridies appellaiur. Huc puto
supra, ubi dixii (Gradu 13):
57), quo facto doemones elusit, et tentatione superior
spectasse Clirnaciim
evasit. Porro de cella et cellula alias dictum est.
Tribus horis horrorem, doloremque capilh. febremque
illis subinde ab
ac vertiginem anachoreth ei solitarih
Ejus vero laudes et commOda mire praedicat ei exdtira circa
tollit D. Basilius in quoilam opusculo,
de Laudibus
acedim spiritu fuhse generalam. Nimirum,
adhuc tribus
vitoe solitarioe,
ubi hoec inter alia : 0 ceila negoiiainedia et labore fatigati,
roeridiem
torum cmleslium dpotheca, in qua videticet iilarum
poraeriusque, seu lertiam
horis, nempeadnonam
abstinentes plerique,
mercium summa recondhur,
quibus lerrm vivenlium
dianam, cibura exspeclarent
exercitii miranon item, quos acedia superabal. Inde
infirmiores
possessio comparalur. 0 cella spirilalis
illis fuisse genebitis officina, in qua cerle humana anima Crealorh
dolorem ac vertiginem
horrorem,
ratam.
imaginem in se restaurat, et ad sum originis redil pub De claustris et clausura monaslica habes multa
ritalem ; ubi sensus obtusi ad subtililatem sui acuminis
et pro vitiata natura sinceritatis azyma repescitu digna ad collat. 24 cap. 4 annotata.
p. redeuni,
c
ritur. O cella spirituale prorsus habitaculum;
exemplum vide apud Palnamque
Hujus rei memorabile
de superbis facis humiles, de gulosis sobrios, decrudeladium in Lausiacis cap. 26. Aliud item apud Sulpiiibus pios, de iracundis mites, de otiosis reddis in ditiura Severum in dialogo prirao cap. 15.
d Actus hic genitivi casus; codex Basileensis (Lib.
vina charitale ferventes. Tu odiosm lingum frenum, tu
luxuriosh
renibusnitidw
casthatis adhibes cingulum,
iv cap. 33) legit in accusativo : Aclum sum profesOblivhci actus sum prolu facis ut leves quique ad gravilatem redeant, uljocosi
sionis. Dionysius in plurali:
vocascurrililatibus
parcanl, ut vaniloqui el procaces se sub
fessionis, qui non sunt aliud, etc. Ubi observa
dislricla silentii censura castiqent, etc. Proeclare i(ibulum professionis etiam anliquis Palribus et monaet ad hunc locura aptissime:
dem D. Bernardus,
chis usitatum, de quo etiam alias egimus. Aolus vero
monasticae
Cellm, inquit, el cmli habhatio cognata sunt: quia sicut
professionis dici videtur, qui professioni
cwlum el cella ad invicem videntur aliquam habere coprofessione monachus aflcongruit, vel cuiseinsua
dixit.
gnationem nominis, sic et pietalh. A celando enim cw Uiriusque
idem
lum et cella nomen haberc videntur;
et quod celalur
exempla snppeditat
prscclara
in cwlis, hoc et in cetlis;
Palladius nluribtis in locis (Lausiac. 18 el 20, et 50):
quod gerilur in cmlh ,

DE COENOBIORUM

369
Christi

ac deserlor

gotiis saecularibus,
ciiurus.

INSTIT.

LIB.

a
se ue- A quamvis
effectus,
implicet
cui se probavit minime pla-

miles
ei

CAPUT

IV.

anima,

spirilaliura

quoe perturbationis

hujus

sensuum

abscedat,

VI.

quam
futurse

susibi

ubi, quove colore

valeat
praeparare.

aliud cogitare novit,

donec inventa quandoque

de escis ac ventre,

telo fuerit

quam
soda-

torcujusquam viri, vel feminse sequali lepore

et
ac necessitatibus
involvatur;
pentis, rebuseorum

V.

Quod duplex acedia sit in pugna.

Itaque Christi verus athleta,
qui agonem perfeclionis cupit legitime decertare,
hunc quoque morbum de laicbris animae suse festinet extrudere, et ita

concidat,

pii fugilivus

litate
CAPUT

hunc

utrobique

CAPUT

aliud procurare,
hilque
refeciionis
occasionem
Mens enim oliosi nihil

sauciata.

contra

coloris

absque ullo profectu spiritus in cellula comde caetero

morari, aut excussum exinde instabilem
d cellas
reddetac vagum, et ad orane opns desidera,
riifratrum
ac monasteria
jugiter faciet circumire,

est, prae acedia. Proprie saiis nou corpus dixit, sed

animam
dormitasse.
Vere enim ab omni contemet intuilu

sub prseiexlu

paiietur

Hujus aegritudinis universa incommoda uno versib

culo beatus David eleganter expressit:
Dormitavit,
id
inquiens , anima mea prm imdio (Psalm. cxvm),

virtutum

570

ACEDLE.

Quam pestilentes sint acedim effeclus.

Quemcuraque enim in qualibet parte coeperit
aut tamquam inertera et desidiosum
perare,

Quod acedia excwcat mentem ab omni conlemplatione

virtutum.

plaiione
dormitat

X. DE SPIRITU

quoque

nequissimum
c ut
neque

contendat,
neque de monasterii

B ita paulaiim
ut tamquam

noxiis occupationibus irrelitus,

f
numquam
serpentinis spiris obstrictus
ad perfectionem
antiquse se
professionis

deinceps
valeat enodare.

CAPUT

acediae spiritum
sorani telo elisus

claustris
ALARDI

VII.

Apostoli circa spiritum acedim.

e Hrinc raorbum qui de acedise spiritu
nascilur
Testimonia

beaius Apostolus,

expulsus,
GAZJEI

reddatur

ut verus acspiritalis

medicus,

,
vel

GOMMENTARIUS.

Hoc et in celtis. Quidnam

est hoo? vacare Deo,
frui Deo. Quod cum secundum ordinem pie et fideliter
celebratur in cellis, audeo dicere, sancti angeli Dei
cellas habenl pro cmlis, et wque delectantur in cellis
ac in cwlh. Nam cum in celta jugiter cwleslia actilanel pietalur, cwlum cellm, et sacramenti simitiludine,
lis affectu, et similis operis effecttt proximum efficitur. C
Necjam spiritui oranii, vel etiam a corpore exeunli a
cella in cwlum, longa vel difficitis via invenilur. A cella
enim in cwlum smpe ascendhur; vix aulem umquam a
cetla in infernum descenditur.
Monens enim vix aut
numquam a cella in infernum descendit, quia vix umquam aliqais, nisi cmlo prmdestinalus, in ea usque ad
morlem persistil.
Filium enim gralim fructum ventris
tui cella fovet, nutrit,
amplecthur, e1 ad pleniludinem
et colloquio Dei dignum efficit;
perfeclionh
perducit,
alienum vero, vel suppositum , abdicat a se cilius, et
et quse sequuntur lectu
projicit. Haec D. Bernardus,
dignissima.
a Nota est
Apostoli senlenlia, quam respicit Auctor
II ad Timoiheum
n : Nemo militans Deo, implicat se
ul ei placeat cui se probavil. Ubi
negolih swcularibus;
observat D. Thomas, quod non dicit simpliciler,
imse. Implicat
enim se, inquit,
plicatur, sed, implical
quando sine pielale et necessilate assumil; sed quando
necessitas officii pietalh et auciorilalis
exercetur, tunc n
non implicat se, sed implicalur
hujusmodi necessituie.
Ha^ S. Thoraas (In comment. leclio. I) pie quidem,
et secundum vulgatam lectionem accomniodate, quoad
mores; sed si Grsecu spectes, ea iia sonant: Nemo
vilm negoiih. Quod auiem sequimililansimplicatur
tur: Ut ei placeat cui se probavit, dupliciter
exponitur. Ambrosius et Lalini omnes legunt ul et Cassianus : cui se probavit, id esl, in cujus raililiam
concessit. At ex Graeco poiius verti
debuit : Qut se
militiani
probavit, id est, qui ipsum.in
spiritualem
allegit et ascripsit.
b Annotant SS. Patres in Hebraeo
haberi, distillavii, id est, lacrymata est anirna mea prse anxietate.
Et sic legit Origenes, quasi Septuaginta
vertissent
At
zaxa\tv air' uxySius, non hriaxa^tv , dormitavit.
sensus in idem recidit:
solet enim mceror animi,
sive iristilia, sicut lacrymas expriinere } ita vapores
in cerebrum exciiare;
unde nascilur somnus : videalle dormire,
musque et infantes posiquam fieverint,

somrto. Hinc
et viros cum in luctu sunl, opprimi
Est
Lucoe xxn : Invenit eos dormientes prm trhtitia.
autem ax-oSia iristitia
de bono opere vel inchoando
vel perficiendo,
ut diclum est. Spiritualiter
ergo diet deficiendo
id est,deficere
citur anima stillare,
et
cum per acediam a pristino fervore
dormitare,
animi vigore torpescit, et boni operis fasiidium capit.
c Suni hoec duo genera acedise, ut notavit
abbas
Serapion Collat. 15, cap. 11 : fJnum, quod ad somnutn prmcipitat mstuantes : aliud quod cellam deserere
Et D. Bernardus verbis pauluac fugere cohorlalur.
lum diversis : Acedim genera duo sunt. Unum quod
ad opus Dei pigritare monachum, ac dormitare compelac fugere
lit: aliud quod vagari huc illucque facit,
cum quibus vivet, societate
de fratrum,
cohorlatur,
eliam ab aliis hi
(In tract. de ordine vilm). Dicunlur
seu filiac, soranolentia,
duo acedioe praecipueeffeclus,
seu loci aut cellse desertio et evagaet instabilitas,
tio. De quibus supra (Ad cap. 2).
d Hsec initia
inonachoruni,
quos Sarapravorum
baitas et Gyrovagos
vocat D. Benedictus
cap. 1
Regulae (Vtde Coll. 19, cap. 7 el 8).
e Notanda senteniia, et ad communem
usum accommodala,
aique inter selectiores ascribenda. Cuin Scripiuris. habetur Exodi x et Nujus exemplum
meroruin
xi, ubi filii Israel, in deserlo vagantes et
et
nihil
aliud, quam pepones ^gyptiorum
otiosi,
ollas carnium cogiiabant.
' Alibi dixit :
Infelix anima serpentinisnexibusobligata (Lib. vu c. 7). Dionysius hic habet : tamquam
At toto genere diffeserpenlinis sagillis transfixus.
runt spira; et sagitlse ; sicut el obstringi,
vel obliut nolum esl. Suut enim spirse
gari ef Iransfigi,
revoluliones
, sive circuli, qui in seipsos non recurcum in
runt.
Unde in serpenlibus
spirse dicunlur,
orbem contracti quosdam quasi circulos imitantur.
Virgilius ,/Eneid. n:
Spirisque ligant ingerilibus,
Bis medium amplexi.

et jam

Ubi loquitur de duobus serpentibus qui sacrificium

idolorurn invaserant.
s Adversus acediam ejusque sobolem, quam Scriptura vocat otiositatemet
pigritiam, proponit Auctor
et studio.-e admodum inculcat
ut
opus mannuni,

371

JOANNIS

372

CASSIANI

iiinc jarh conspiciens serpere, vel emersurum inter A aptos ad perceplionem perfectse curationis inveniai.
Quidest quod rogas, Apostole, ut in quo abundent
monachos, sancto Spiritu revelante, prospiciens, salularibus praeceptorum suorum medicamentis praevemagis scilicet in cbaritate, de qua superius dixeras :
non necesse habemus ,
nire festinat. Thessalonicensibus enim scribens, et
De charitale autem fralernilalis
tcribere vobh ? Et qiiid necesse est ut dicas eis : Roprimo ul peritissimus quidam perfectusque medicus i
a infirmitaieiri
gamus autem vos ut abundetis magis, qui super hac
susceptorum blarida lenique verbi
curatione fomentans, ac de charitate incipiens, eosque
re ne scribi quidera sibi aliquid indigent? cum prse- <
in ea parte collaudans,
serlim et inferas causara ob quam hoc ipso uon
quousque lethale vulnus leniore remedio delinitum,
deposita tumoris indignaegeant, dicens : Ipsi enim vos a Deo docti estis, ut
tioiie , facilius medicamina ausieriora sustineat, ita
ait: De charitate aulem fratermtalis
non necesse hahemus scribere vobis. Ipsi enim a Deo edocti estis , ut
diligatis invicem. Etenim facitis illud in omnes fratres
An universa Macedonia (I Thess. IV). Prsemisit laudis
fomenta lenia, fecit eorum aures ad curam saluiaris
verbi piacidas et paratas. Rursum infert: Rogamus B
mtem vos, fralres, ut abundetis magis. Adhuc eos
blanda verborum

lenitale

demulcet,nefortenecdum
ALMIDI

GAZ^El

diligatis invicem : tertium quoque majus adjicias,

quod non solum a Deoedocli sinl, verum eliamcompleant opere quae docenlur? Eietitm facitis illud, inquit, non in uno tanlum vel duobus, sed in omnes
fratres, nec in vestlros tantummodo cives vel notos ,
sed in universa Macedonia? Dic igitur landem , quid
est quod lantopere hoc prsemiltis? Iterum infert :
Rogamus autem vos, fratres, ut abundetis magh. Et
vix aliquando

in id quod olim moliebaiur,

erumpit:

COMMENTARIUS.

de quri aliquis
manuum pmnis Operatio intelligitur
optimum et perqnarn necessarium remedium, qriod
licite victum polest lucrari. Secundum autem quod
ex apostolorum doctrina et exemplo acceplum , ab
opus raanuale ordinaiur ad otium tollendura, vel ad
antiquis deinde Patribus et monachis , praesertim
non cadit sub necessitate prsecarnis in.iceralioiiem,
iEgyptiis, perpetuo usu et observatione reientum,et
cepti secundum se consideralum , quia multis aliis
usurpatum commemorat (Bonaven, de Pauper. lib.u,
modis potest vel caro macerari, vel etiam oiium
c 3; 2-2, q. 187, a. 5). Ac primuin quod ad doctrinam attinei, prsecepla Apostoli ex utraque Epistola
lolli, quam per opus manuale. Maceratur euim caro
ad Thessaionicenses desurapta, tum in hoc capite,
per jejunia et vigilias, et otium tolliiur per meditaet laudes divinas ;
tiories sanctarura Scripiurarum
*tum aliis sequentibus diligenler
expendit, et monaet ideo propter has causas religiosi non tenentur ad
licet communiter
chis peculiari ratione adaptat;
omnibus Christianis ab Apostolo tradita sint, et sseopera manualia, sicut nec sseculares; nisi forte ad
cularibus perinde ac religiosis conveniant. Ad cujus .., hoc per statuta sui ordinis obligentur, sicul Hiero^ nymus dicit in epistola ad Rusticum monachura :
praeter ea quae alias de hac re dicia
explicationem,
monasteria htinc lenent morem , ut
iEgyptiorum
sunt, notandum ex D. Thoma, quod labor raanualis
nullum absque opere aut labore suscipiant, non tam
et ad quattior fines
quatuor ex causis suscipitur,
el principaliter
ad viordinatur:
propter victus necessitatem quam propter animse saPrirao, inquit,
In
he vagentur perniciosis cogitationibus.
luteni,
Ciura quaarendum; unde primo homini dictum est:
In tudore jiuiius tui vesceris pane luo. Secundo ad viqttantum vero opus manuale ordinatur ad eleemounde
landura otiura , ex quo raulta mala oriuntur;
syuas faciendas, non cadit sub necessitaie prsecepti,
nisi forte eo casu , in quo quis eleemosynam facere
dicitur Ecclesiast. xxxm : Milte servum luumin opeteneretur, et non posset alias habere, unde pauperalionem, mullam enimmalitiam docuil otiositas. Terribus subveniret. In quo casu obligarentur similiter
in quantum
tio ad concupisceniiae refrenationem,
religiosi etsseculares ad opera manualia exsequenda.
per hoc maceratur corpus. Uode n ad Corih. vi diHactenus Doctor Aiigelicus, ea doclrinae perspicuitate
in vigiliis , in casticitur : In laboribus, in jejuniis,
et soliditate , ut nibil clarius et enucleatius , nihil
ad eleemosynas faciendas.
taie. Quarto ordinatur
eliara accuratius et ad praesens insiitutum de opere
Unde dicitur ad Ephes. iv : Qiti furabatur, jam non
raanuali accoraraodatius dici possit.
(uretur, magis aulem laboret operando manibus suis ,
a Non
praeiermiitenda videtur Ciaconii annotatio
quod bonum esl, ut habeat unde tribual necessitaiem
de hac voce suscepit. Susceptos, inquit, tiocai Cassiapatienli. Quatenus ergo labor manualis ordinatur ad
nus mgrolos, quos medicus curandos suscepil. Sic is
victum quoerendum, cadit sub necessitale proecepii,
qui Ambrosii nomine circumferiur in cap. i Epist. II ad
prOut necessarius est ad eum finem. Et ideo qui
non arguitsusceptum
unde vivere possit, tenetur ma- J) Corinih.: Quis, inqdit,medicorum
non babetaliunde
suum negligentius se. tractaniem, ne cura medicinm suw
nibus operari, ctijuscumque conditionis sit. Et hoc
sine fructu remaneal ? S. Ambrosius serm. 27 : Si mesignificant verba Apostoli dicentis: Qui Jton vult opedicum animarum noslrarum fideliler exorenius, el
rari, nec manducet; qtiasi diceret : ea necessiiaie teneiur quis ad operandum manibus, qua tenelur ad
prmcepla ejus , tairiquam suscepti idonei, mtntme diadversus Valentinianos
spernamus. Et Tiriutlianus
maitducandum (nempe ut viiam sustentet). Et eadem
et
raiio est de illis qui non habeot alias unde liciie vi(Cap. 16): Jltc opinor, ille suscepiam confirmal,
Oinnibus injuriis pdssionis expumicat. Dicebantur etiam
vere possinl. Non enim intelligitur
aliquis posse facere quod rion licitefacerepoiest.Undeet
suscepii clienles quos patroni tuendot susceperant.
Apotolus
ad illud. Autfraus innexa clienti,
Servius /Eneidos\i,
non invenitiir opus' manuum prseeepisse, nisi ad exVull, inquil, intelligi prmvaricaloresi, qui patroni sunt
cludendum peccatum eorum qui illicite victum acelienlium , quos nrinc susceptos vocamus. Augustinus
quirebant. Haec S. Thomas paucis intermediis omissis. Ac deinde post pauca subdit : Sciendum lamen
epist. 59 (Collal. 6 cap. 10) : Tunc enim antistites ,
velut advocali, susCeplos suos, per manus impotilio
omnia humana
quod sub opere manuali intelliguntur
nem misericordissimm offerunt polestali. Et ille qui
officia ex quibus homines licite victum lucrantur ,
inter Augutlini opera sub ejus nomine delitetcii, in
sive manibus, sive pedibus, sive lingua fiant. Vigiles
102:
,qumsl.
Qumsiion. novi el veterisTesiamenli
enim, et cursores, et alii hujusmoiJi de suo labore
de operibus manuum vivere.
Numquid si matm vitm sit advocatus, conira suscepium
viventes, intelliguntur
suum pronuntiabitttr ? Ambrosius ilem sermon. 05 : ln
Qia enim manusest brganum organorum, peropus

373

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

X. -

DE SPIRITU

ACEDLE.

37

Et operam detis, til guteli stii. Dixit primam cau- Aquam claustris cellae et operi manuum suarum inhaerere conientus est, sed necesse e*steum inhonestum
sarri. Deinde inferl secundam : Et ut vestra negotia
adulationi quoesse, dum necessariavictus requiril;
agatis Tertiam quoque : Et operemini manibut vehoque operam dare, novitates etiam rumorum sectari,
sirh, b sicut prmcepimus vobit. Quartam : Etut
causarum fabularumque occasiones conquirere,
per
nette ambuletis ad eot qui foris tunt. Quintam : Et ut
nullius aiiquid desidereiis. Ecce illa cunctatio, quam
quas sibimetipsi adilum paret, ac facultatem qua diversorum domos valeat peneU'are. Et nullius aliquid
tantis proferre prooemiis differebat, quid in ejus pedesideretis. Non poiest non alienis donis et munericiore parturiebat,
El operam detis ut
agitoscitur.
bus inhiare, qui non delectatur pio quietoque labore
quieti siiis, id est, in vestris cellulis commorantes,
viclus parare substantiam.
nec diversis rumoribus,
operis sui, quotidiani
qui snlent oliosorum votis,
Videtis tot causas, tam graves ac lurpes una olii
aliis quoqueinvel fabulis generari, inquielieffecti,
labe generari? Denique hos ipsos quos in Epistola
quietudines inferaiis. Et ut vettra negotia agatis, non
ac
veslra curiositate actus mundi velitis inquirere,
qualiter,
prima, molli foverat palpatione verborum;
ad leviora
in secunda, velut qui non profecissent
diversorum
conversatioines explorantes,
opera vestra non ad correctionem vesiram seu virtutum sturemedia,c austerioribus quibusdam et causticis menullaque jam mitium
dia, sed ad detracliones fratrum velitis impendere. g dicamentis sanare aggredilur,
non ullam teneram
Et operemini manibus vestris, ticut prmcepimus vobh :
verborum fomenta prsemittit,
Ut illa fierent quse moriuerat superius ne agerent, id
vocem ac blandam, ui ibi : Rogamus aulem vos, fratres ;sed, Denuntiamus vobis, fralres, in nomine Doest, ne inquieii essent, et aliena curarent negotia,
vel inhonesie ambularent ad eos qui foris sunt, vel
mini nostri Jesu Christi, ut subirahatis vos ab omni
Ibi rogal, hic
dieens :
alterius aliquid desiderarent;
nunciniulit,
fralre ambulanteinordinale(IIThess.m).
El operemini manibus veslris, hsicutprwcepimusvobis.
denuniiat. In illa blandientis affectus, in hac obteUi enim illa fiereni,
stantis severitas et minantis. Denuntiamus vobis, fraquae superius reprehendil,
otium causam esse evidenter expressit. Nullus enim
tres : quia prius rogantes contempsistis
audire,
obedite. Ipsamque desaltem nunc denuntialionibus
potest ve) inquieius esse, vel aliena curare negotia,
nuntiationem
non nudo verbo, sed cum obtesiatione
nisi qui operi manuum suarum non acquiescit insinominis Domini nostri Jesu Christi terribilem infert,
ne forte simplicem velut bumana voce prolatam
eos qui forursuni contemnerent, nec magnopere ducerent obd ut
medicus
servandam.
Siatimque
peritissimus
quidem qui
honeste incedere, qui nequa- C putribus membris, quibus leni medicamento reme-

stere. Quartum quoque intulit morbum,

ipso otio nascilur, id est, ut inhonesle
lent, dicens : Et ut honeste ambuietit ad
ris sunt. Numquam potest, nec apud eos
saeculi homines sunt,

qui ex hoc
non ambu-

ALARDI

GAZJEI COMMENTARIUS.

b Prsecepii Apostolus non omnibus , et absolule,

tantum vicinm prmsenlia efficacis prmbebilur advocati,
in quantum fuerii fides devola suscepli. Hactenus Ciaut operentur manibus , aut mecbanicum opus exerconius diligenter
et accuraie.
Porro hanc vocera
ceant; sed iis qui egent, nec aliis meiioribus ac suexercitiis aut funciionibus
bliraioribus
occupantur,
usurpat ei Cassianus iu priore significaiu, cap. 14
ul ex dictis colligitur.
hujus libri; in posteriore vero collat. 6 cap. 10.
a Multis et variis morbis, seu vitiis acediae in boc
c Caustica inedicamenta,
Grnece
aitCuychius;
xKvo-xtxu cfkpyMxa sunl acerba et auslera medicacapite recensitis inler se cognatis et concomitaniibus , totidera opponit Apo^tolus (1 Thes. iv, el II
menia, utpoie incisiones, et ea quae habent vim cauThes. III), etex Apostolo Cassianus antidota et conslicam, id est, uslivam. Inde xuvx-nptov , cauterium ,
Iraria adhibel medicamenla. Primus morbus est inest quo puiridae carnes adurunlur.
instrumenlum
.
Vide plnra ad collat. 6 cap. 11.
qnieiudo, quam D. Gregorius (Lib. xxxiMoral.cap.
d Hoc
51) votat evagationem mentis ad illicita : Audiviipsnm D. Benedieius (Cap. 27 et 28, ubi vide
mus quosdam inler vos ambulanles inquiete; antidodocet erga fralres
Turrecrem.) abbati observandum
lura : Operam detis, ut quieti silis , quod esl placide . delinquentes et excommunicatos, aui incorrigibiles
,
et sine tumultu agere, aliorum quieiem non lurbare.
Omni, ait, sollicitudine curam geral abbas circa deSecundum malum curiosiias. Nihil operantes, sed culinquenles fralres , quia non est opus sanis medicus,
riose agenles,; antidolum : Ut vestrum negotium agased mate habenlibus (Mallh.
uti debet
ix). Eiideo
omni modo,ut sapiens medicus, etc. Etcap. sequenti:
th,. hoc est, unusquisque suse vocationi et operi
intemus sit, non alienis rebus se ingerat. Teriius
TJ Si quis fraier frequenter correptus pro qualibet culpa,
si eliam excommunicatus non emendaverh , acrior ei
morbus, otium, sive otiositas. Nihil operantes; antidotum : Ut operemini manibus vestris. Quartum maaccedal correctio , id esl, ut verberum vindicta in eum
lum, scandalum aliorum , quod significai, inhonette ,
procedat. Quod si neciia correxerit, etc, lunc abbas
seu inordinale ambulare ; autidotum : Ui honesie amfaciat, quod sapiens medicus. Si exhibuit fomenta, si
buletis ad eos qui foris sunt, id est, ciira scandalum
si medicamina divinarum
unguenla adhorlationum,
apud infideles, vel (ad scopum Cassiani) apud saecuScripturarum, si ad ultimum ustionem excommunicalares versemini.
nihil suam
Scandalizabahior
enim infldeles
lionis,vel plagas virgarum, eljamsividerit
cinn videbani Christianos alienis bonis velle vivere,
adhibeat etiam ( quod majus
prmvalere induslriam;
sicut scandalizamur saeculares dum monachos vident
esl) suam et omnium fratrum pro eo oralionem, ut l)ominus qui omnia polest, operelur salutem circa fratrem
vagabundos et otiosos. Quinius morbus cupiditas,
seu coucupiscentia rerum alienarura, ex qua furtum
infirmum. Quod si nec isto modo sanaius fuerit, lunc
nascitur: antidotum : Et nullius aliquid desideretit.
jam utatur abbas ferro abscissionh, ui ail Aposlolus :
Et ad Ephes. IV : Qui furabatur, jam non furetur ,
Auferle malum ex vobit; et iterum : Infidelis isle ditmaqis autem laboret, etc.
cedat, ne una ovit mortua omnem gregem contaminet.

375

JOANNIS CASSIAM

376

dium ferre non poiuit,

mederi spirilalis ferri inci- A inquietum inter eos non fuisse per operis exercitium
sione pertentat:
ul sublrahatis vos, inquiens, ab omni
abunde notat
comprobare eos qui operari nolunt,
otiositatis vitio inqttietos semper existere. Neque
fratre ambulante inordinate et non secundum iradilionem, quam acceperunt a nobis. Iiaque ab his qui vagratis panein manducdvimus ab atiquo. Per singula
care operi noiunt, jubet subtrahi, et velut membra
verba interpreialionis
auxesim facit Doctor genlium.
otii corrupta puiredine desecari; ne inertiae morbus,
Praedicator Evangelii dicit se non gratis panem ab
velut lethale couiagiuirr,
etiam sanas membrorum
aliqiio. manducasse, qui novil Dominum praecepisse,
partes tabe serpenle corrumpat; diciurusque de his
qui operari manibus suis nolunt, ei panemsuum cum
silentio manducare,, a quibus etiara praecepit subtrahendum; qualibus eos a principio opprobriis inurat,

ui qui Evangelium
denuntianl
de Evangelio vivant
(I Cor. ix); et rursum : Dignus esi operarius cibo suo
(Matih. x).Ciim itaque [utiquej non gralis qui Evantam sublime ac spiritale opus
gelium praedicabat,

attendite. In primis inordinatos dicit, nec sectindum

suara traditionem
ambulare : aliis*verbis conluma-

exercens, cibum sibi Dominicae jussionis auctoriiale

praesumeret, quid nos faciemus , quibus non solum
nulla praedicatio verbi commissa est, sed riec ulla
ceseos, utpoie qui nollent juxta institutionem
ejus
incedere, etinhonestos essedesignans, idest, anon
quidem , riisi animae nosirse solius cura mandatur ?
non verbi, non lem- Bd Qua fiducia oiiosis manibus gratis panem comprocessionis, non visitationis,
edere audebimus, quem Vas electionis, evangelica
porisopportunitaiera
congruam houestamquc seclantes. Omnibus enim istis viiiis inordinatum quemque
sollicitudine et praedicatione constrictus, sine opere
necesse est subjacere. Et non secundum tradiiionem
manuum coroedere non prsesuroit? Sed in labore,
quam

acceperunl a nobh : et in boc rebelles eos

quodammodo et contemptores notal, qui traditionem
nec
quam acceperunt ab eo, tenere contemnerent',
imilari vellent id, quod magistrum non solum verbo

inquit, ei fatigatione , nocleet die operantes , ne quem

veslrum gravaremus (II Thess. m). Adhuc addiiamenta
suse castigationis exaggerat. Non enim simpliciter
non comedimus panem gratis ab aliquo vedixit,

docuisse meminerint,
sed etiam opere noverint perfecisse. Ipsi enim scitis quemadmodum oporteat imitari nos. Immanem cuimilum reprehensionis exaggerat, cum hoc eos asserit non observare, quod et

strum, et hucusque stetit,

poierat enim videri proprio otiosoque sumptu ac recondita

pecunia , vel
aliorum.licetnon
istorum, collaiione seu muneribus
sustentatus fuisse, sed in labore, inquit, el fatigatione

nocte dc die operantes, id est, nosiro opere specialiler

suslentati. El hoc, inquit, non pro nostra voluntale
ut requies et
nec pro delectaiione,
plo operum provocante, susceperint.
perpetrabamus,
sed ut necessitas et
C exercitium
corporis irivitabat,
CAPUT VIII.
inopia victus non sine ingenii fatigatione corporis
Quod necessesit inquietum esse eum qui opere manuutn
Nori solum namque per totum
suarum non vult esse contentus.
facere compellebat.
b Quia non
diei spatium, sed etiam noctis tempore, quod quieti
inquieti fuimus inter vos. Cum se vult
memorise eorum inhsereat, et ad imitandum non sosed etiara, exemlum, verbo instruenle, didicerint,

ALARDI GAZJEI COMMENTARIUS.

* Respicere videtur illud Ecclesiaslis (Cap. m) :
habitus est (Augustato melle reus exsecrationis
Omnia tempus habent; tempus tacendi, et tempus logust. lib. de Opere mona. c. ael 4). Negat aulem Aposiolus panem se mandiicasse gratis, id est, gratuito,
quendi, etc. Sic et lempus procedendi foras, snpple,
vel otiose , nihil agendo,
seu gratuita largitionb;
ad visitandos fratres , vel infirmos , qnod hic vocat
idque duplici raquod Gallice dicimus pour niant;
congruam opportunitatem processionis et vishalionis ,
tione : primum quia iri sudore vultus sui vescebaltir
quam homines inordinati et hnuestalis incuriosi non
nesciemcs in oranibus servare dccorum.
pane sun,vel ul ipse subdit: In labore,et faiigatione,
observanl,
nocie et die operando; tum quia ratione rainisterii
Unde versus :
evangelici debebatur ei alimonia. Non enim panem
Rustica progenies nescit habere modum.
graiis manducat qui de Evangelio vivii, etiamsi mab Posidoclrinam
et prseceptum Apostoli (UThess.
nibus non opereiur: accipit enim sibi debitum, sicut
in) de opere nianuali ad vitandum otium aliaque pec- D ipse paulo post signilical poiestatis suoe menlionem
faciens , Non quasi nOn habuerimus polestalem, ctc.
cata exercendo superius allegatum,
pergit Aucior
d Eodem argumentp D.
ad ejusdeni Apostoli exeinpluni proponenduip. Quod
i)
Hieronymus (Episi.
Rusticum monachum ab oiio deterret, et ad opus
enim verbo et scripio docuil apostolus Paulus , hoc
manuum suo lempore exercendum ac spiritualibus
et facto praeslitit,
idque pluribus in lncis testatum
ex ejus
exstimulat his verbis : Facho aliHoc enim fecisse Thessalonicai
intermiscendum
reliquit.
hic citato consial. Hoc ipsura postea,
testimonio
quid operis, nt le semper diabolus invenial occupatum.
Si Apostoti habentes poteslalem de Evangelio vivere
Ephesi cum moraretnr, egisse, etiam ipse affirmai,
laborabam manibtts suis, ne quem gravarent, el aliis
cura eos contestatur bis verbis : Ipsi scilts, quoniam
tribuebant refrigeria, cjuontm pro spirhualibus de.bead ea qum mihi opus erant, et hh qui mecum tunt,
ministraverunt manus htm (Act. xx). Et ad Corinth.
bantmelere camalia; Cur tu in usus luos cessura non
scribens : Laboramus , inquit, operantes manibus noprmpares? vel fiscellam texe junco, etc. Urget idem
etiam D. Augusiinus in lib. quera de
stris (I Corinth. x).
argumetitum
c ld est, manducandum
Opere monachorum conscripsit (Cap. 3, 4 ei 2) adaccepimus. Panis nomine,
versus ignavos quosdam ac desides monachos opus
qnidquid ad victura pertinet Hebnnis inielligitur.
Uncle Lucae xiv : Cum inlrassei Jesus in domttm
manuum inani prsutexiu detrectantes. ln eamtleni
Pharhwi sabbato manducare panem, id est, prandere,
quoque senienliam scribit Isidorus Pclusiotes lilt. i,
aut ccenare. Et I Reg. xiv : Maledictus, inquil Saul,
epist. 49 (Supra ad c. T, et infra c. 11). Sed hac de
re vide plura aliis iocis.
qui comederit panem usque ad xesveram. Panera nominans omne genus cibi inlellexit;
unde Jonaihas

377

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LI8.

X. DE SPIRITU

378

ACEDLE.

hoc opus manuum

corporis videtur indultum,
escae sollicitudine indesinenter
urgebam.
CAPUT

IX.

Quod non solum Apostolus , sed etiam /li qui

erant manibus suis operati sunt.

pro A quam exempli gratia laborem hunc et fatigationem

die noctuque corporis exegisse, et eos nihilorainus
erudiri
nolle , propter quos ipse necessitatem non
Et quiindixerit.
habens, tantum sibi faiigationis
cutn illo

Nec taraen se solum totaliter inter eos conversatum fuisse testatur, ne forte non magna nec generalis videretur

hsec forma , si ipsius tantummodo

iraderelur exemplojsed
etiam omnes qui erant secum
ad ministerium Evangelii deputati,
id est, " Silvanum et Timoiheum,
qui hoec eadem cum eo scribunt,
asserit

siniili

opere laborasse. In eo eliam quod

dicit: Ne quem vestrum gravaremus , verecundiam
eis incutit magnam. Si enim ille qui Evangelium
prsedicabat,
ne gravarei
non audet,
qui quotidie

signisillud

eis Domini

nostri

nossem

me

non sum lamen hac usus potestate, ne quod a me bene ac licito fieret, aliis otii
noxii prseberet exemplum.
Et idcirco Evangelium
praedicans, meis manibus atque opere malui susut nobis quoque volentibus
iter virtulis
tenfari,
et conversaincedere, viam perfectionis aperirem,
tionis formam meo labore praeberem.

commendans,
panem manducare

CAPUT XI.
, graiis
B
quomodo illi non aestimant se gravare ,
Quod non solum exemplo, sed eiiam verbis prmdicans,
monuerit operari.
eum otiosi vacantesque prsesumunt?
quempiam

X.

Quod ob hoc manibus suis Aposlolut operatus sit, ut

nobh operandi prmberet exemplvm.
Non quasi non habuerimus potestatem, b ted ut nosnos
metipsos formam daremut vobit ad imilandum
III). Pandit causam cur lantum laboris sibi
Ul, inquit, (ormam daremus vobh ad imi-

tandum nos, ut si forte doctrinara verborura

auribus
vestris Irequenter
ingestam oblivioni
traderetis;
saltem conversationis
exempla sub oculorum fide
vobis iradita

Slanliae, et utendi
habere promissum;

potestatem, et paievestrum
atque sub-

virtutibusque

CAPUT

(UThett.
indixerit:

cum habcremus
dem, inquit,
rent nobis facultates omnium

memoriter

relinereiis.

rum et in boc reprehensio,

Haud levis eo-

cum dicit

se nulla alia

ALARDl

GAZ^EI

Sed ne forte lacitus operans, et erudire eos volcns

exemplis, minime illos eliam praeceptorum monitis
Nam et cum essemus,
instruxisse videretur,
infert:
nquit, apud vos, hoc denuntiabamus vobis, quoniam
ti quis non vull operari, nec manducet (II Thes. m).
Adhuc illorum desidiam qui scientes eum ut magistrum bonum doctrinae gralia ei institntionis
oblentu suis manibus

operatum,

imitari

et
conlemnunt,
suam exaggerat,
dicens

cautionemque
diligentiam
non lantum se hoc illis exemplo tradidisse
prseseutem, sed eliam verbis jugiter
praedicasse, ut si
quis scilicet non vult operari, nec manducet.
COMMENTARIUS.

Cum enim Aposlolus hic perpeluo loqualur

in C eo quod Apostolus dicit se non usum esse potestate
numero plurali, verisimile est ipsum non in sua lanquam habebat vivendi ex Evangelio. Hac autemsuIuin loqui persona, verum etiam collegarum, Silvani
utebatur Apnstolus tribus ex causis.
pererogaiione
ct Timoibei, qui coadjutores ejus erant in Evangelio,
Primo quidem ut occasiones gloriandi auferret pseuutriusque
qnorum eliam nominibus
Epistolac ad
doaposlolis , qui propier sola temporalia prsedicaThes-alonicenses
titulus inscribitur.
Sed et caeteros
bant. Unde dicit II ad Corinlhios xi:
Quod autem
aposlolos subinde opus manuum exercuisse credenfacio, et faciam , ut ampulem eorum occasionem , qui
sicut et nos,
dum est, cum locus et tempus id concessisset. Nam
volunt occasionem, ut in quo glorianiftr,
sumptus acciperet Paulus,
praelerquam quod B. Petrus princeps apostolorum
quia ri ob Evangelium
cum coeteris apostolis rediil ad piscationem post reilli se similes Paulo gloriarentur,
qui nnn pieiatis,
surreciionem
sed qtioestus causa praedicabant. Secundo ad eviDomini; ubi D. Gregorius aii (Hom.
24 in Evang.), Negotinm quod anle conversionem sine
landura gravamen eorum quibus praedicabant. Unde
dicit II ad Corinthios xu : Quid minus habuisth prm
peccata exslitit, posl conversionem repetere culpa non
De S. Baruaba icsiatur itideni Aposiolus (I
cmteris Eccletih, nisi quod ego ipse non gravavi vos ?
fuit;
Cor. iv ei ix ) communem sibi cum illo fuisse niaTertio ut oiiosis et de alieno vivere assuetis, quanuura lahorem, ob emiidem etiam finem et scopum :
lesmulli
exemplum daret opeapud Thessalonicam,
darent Evangelio Chrhli. Et
Ne quod offtndiculttm
randi et proprio labore vicium quaerendi : quod siinter Apostolicas
constilutiones
apud Clementem
gnificat illis verbis : Vl nosmelipsos formam daremus
vobis ad imitandum nos, hoc est, ut nostro exemplo
(Lib. ii, c. 67) legilur : Qui in Ecclesia iuvenes esiis,
curate in omnibus rebus necessariis sedulo minhtrare ,
vos ad operandum ct laborandura similiter provon
"
cum omni sanctitale operi veslro vacate, ut omni temcaremus. Cseterum censet D. Augustinus
(Lib. de
poreelvobis et egentibus suppeditare possith, ne EcOpere mon. c. 28) apostolum non semper et ubique
Elenim nos quoque vacantes
cletiam Dei onerelit.
operatiim esse manibus suis, sed cura a proedicationon
verbo Evangelii subcisivas operas non negligimus; alii
ne verbi dareiur otium; aliis vero rcmporibus,
enim ex nobis piscalores sunt, alii scenarum arlifices,.
lantutn ab offerenlibns accepisse , id exposcente nealii agricolm; nec umquam oliosi sumus. Hsec ibi.
id praecepisse pro aliis
cessitate, sed etiam litteris
Porro de Sila et Silvano vide notationem Baronii ad
Communicet
faciendum ; ut cum ad Galalas scribit:
is qui calechizaiur verbo, ei qui se catechizal, in omniMartyrol. Rom. 13 Julii.
b
ut victum sibi
bus bonis (Galal. vi). Vel cum collectam indixit EcQuod Apostoli manibus laborarint,
interdum
necessitatis fuit el indigentise :
clesiis Macedoniae ct aliis pro fratribus
in Judsea
pararent,
interdum antem supererogationis
, hoc est, sponta,
ageniibu, magna inopia pressis.
c
nese volunlatis, ut docet D. Thomas (2-2, q. 187, a.
Non est mei insiituii
singulas qiiasquc Scripluad
ab
aliis virae senientias a Cassiano citatas oxponere, nisiqua3,
quando
5). Necessitatis, inquit,
cium inveuire non polerani,
tenus ejus elucidaiio
id omnino exposcere videtur;
prsesertim initio praecum apud infideles nondum conversos
aul aliquid continent sin^ulare, quod ad nos et nodicationis,
antein , ut patet ex
strum institulum penineat.
prxdicarent;
supererogationis
Atqtii hanc Apostoli sen-

379

JOANNIS
CAPUT

XII.

Quod non contenlus sola monitione, auctoritalem

que et prmceplum adjunxeril Apostolus.

CASSIANI

380

A operari, nec manducet; non gladio carnali eos addicens, sed auctoritale
quoSpiritus sancli, hujus vilae eis
interdicens
substantiam ; ut si forte poenam fuiurse

Non jam docioris vel medici utitur ad eos conin eos judiciarise
silio, sed districlione
pronttntia-

mortis

tionis

conslricti,

velut

invehitur,
e tribunali

et apostolica poteslate resumpta,

in conlemplores
senlentiara
dicit,

illa nempe poiestale

bens ad Corinihios,
cum eos in delicio

scriquam cum interrainatione

a Domino sibi asseruil daiara,
ut ante adpositos praemoneret,

ventum

suum semelipsos corrigere festinarent.,

ita
praecipiens : Rogo vos ne prmsens compellar audere in
quosdam poteslate illa, qnm data est mihi in vobis (II

adhuc vellent amore otii

cogitantes,
saltem
necessitate naturali
contumaces,

minirae

exisiere

et metu

prsecepia suscipere

praesentis

Post

tanlum

salutaria

coganiur.
CAPUT

De eo quod dicil,

interilus,

XIII.

Audivimus enim inter vos quosdam

ambulare inquiete.
igiiur

rigorem
evangelicae districur haec unicausam exponit,

nunc jam
ctionis,
enim quosdam inter
Audivimut
versa priemiserit:
vot a ambulare inquieie, nihil operanles , sed curiose
agentes. Nusquam eos qui dediti esse operi nolunt,

Cor. x). Et iterum : Si enim voluero aliquid gloriari

de potestale quam dedit mihi Dominus in mdificatiocontentus
nem, el non in desiructionem veslram, non erubescam. R uno tantum morbo corruptos pronuniiare
eos
Si quis nonvult
Hla, inquam, poteslate pronunliat,
est. b In priori
nainque Epistola inordinalos
ALARDI
tentiam

GAZ,EI

COMMENTARIUS.

, in qua tota disputaiio de opere manuum

manibus. Uli enim habent officium in republica non
et siprsecipnum habet fundamenlum
videor
sed orandi, psallendi, concionandi,
, nullatenus
operandi,
Ubi 1 observandum,
posse prseterire.
milia praestandi. Secundo modo tenentur
Apostolura
quidem
non dicere , Si quis non operaiur,
non manducet:
non
minus
soectilares
hoc prsecepto,
sed
singuli
sed Si quis non vutt operari.
Multi enira sunl qui
Nara quocumque casu aul necessiquam religiosi.
vellent operari,
et non possunt, vel ob virium imtenentur singuli laborare manibus;
tate occurrenle
becUliiaiem
sseculares nihilominus
quam
, vel quia non inveniunt quod operenproculduhio tenentur
tur : unde illi apud Matihseum inierrogali
lib. u
religiosi.
Qua de re vide card. Bellarminum
quid slarent loia die otiosi? proiinus responderunt:
de Monachis cap. 42. Poslremo meminisse hic oporquia nemo nos conduxit (Malth. x\). Quamquaio Patres subtet,
quod superius etiam ex D. Thoma annotatum,
inde ita ciiant:
Si quis non laborai, non manducel;
laborem roanuum, vel opus manuum dici om.ne opus
sed obiter, et cursim.
2 Quod autem sequitur : itec
illud sit, sive iiberale,
corporale, sive mechanicum
sive pedibus , sive
manducet, duplicem potest habere sensum. Quidam
sive manibus lantum exerceaiur,
in modum prohibilionis
iia exponunt : nemo det
enim opus corpolingua, sive alio modo; appellalur
illi quod manducet, ut sic necessitate compuisus vel
rale, opus maiiuum, quia manus est prsecipuum ininvitus operelur.
Sed cum non sit cujusvis judicare
Proinde etiam religiostrumentum
quo operamur.
num quis velit operari,
an non, malunt alii assersi psallenies in choro, concionantes,
aut docentes,
tive exponere in hunc modum : Si quis nnn vult
etc, plane manibus laborare dici possunt. Viderint
operari, dignus non est quimanducet;
proinde si p proinde haeretici qnam non solum improbe , sed et
fame conficiatur,
suoe imputel
ineriiae ac desidise;
hanc sententiam
in monacbos,
imperite
Aposloli
sicut e contrario
dictum est a Domino : Dignus est
prsesertim mendicantes, inlorqueant.
a
operarius cibo suo (Matth. x). Utrumque sensum tanInquiele ambulat,
qui quod sui est officii non
De quo B. Benedigit Cassianus, alierum capile sequenti, alterum cafacil, et alios facienies turbat.
ctus cap. 48 Regulae: Videant seniores ne forte inpite 19, in flne 3. Quserit l). Thomas, an hoc tit
veniaiur fraler acediosus, qui vacel oiio aut fabulis,
prmceptum, an consilium? (In comment. Episl. \lad
et non esl intenius leciioni,
el non sotum sibi inulilis
Thessalon.) Respondet duobus modis aliquid praecipi,
et sub conditione.
id est, extra lollit,
ait
simpliciier
est, sed eiiam alios exloUil;
aii, praeSimpliciter,
hoc esl, a lectione vel opere abstracipitur quod per se est necessarium ad salutem, et
Turrecrematus,
hoec sunt opera virtulum
hit.
vero eumdein locnm explanans .
(quse nimirum cadunt sub
Smaragdus
sub conditione
dicitur Imdiosns, anxius , vanm
AcediosUs , inquil,
vero, quando lalis est
pioecepio);
casus , quo sine opere manuali prseceptum servari
mentis, vel animo levis; qui tmdio menth commolus, vel
noii polest.
ut corpus
levitate animi sublevaius , nec se sinit leyere, nec alios
Praecipitur aiitem homini
siiiiin sustentet,
el aliis
alias enim est homicida sui ipsius.
leclioni vacare; qui el sibi vagabundo inutilis,
Genes. n : De omni ligno paradhi comede. Ex praelegentibus invenilur esse conlrarius; olium enim el fabulas diliqit,
et ideo ei te et aliot a sacra lectione
horao corpus suura nutrire, et
cepio ergo leuelur
similiter
tenetur ad omnia sine quibus corpus non
td est, segregai et dislurbal.
dhtollii,
b
Unde quicumque
non habet alias
polest vivere.
Lapsus hic memoria videlur Cassianus, vel menunde corpus sustentet liciie , vel possessione , vel
dum irrepsii.
Non enim in priori Episiola ad Th>*slicilo negoiio, tenetur laborare, ne furetur. Esi ergo 0 salonicenses , sed in posteriore
aique eodem capipraeceptuin, quatido aliter non potest vivere. Hacle, unde praecedenlia verba Apostoli hic ciianlur;
tenus D. Tliomas.
Ex quibus inlelligimus
nisi forte ad illad respiciat quod iu priore Epistola
praeceut est naturale,
habetur : Corripite inquietos (l Thess. n), ubi Graece
ptum de operando,
dupliciier oblivel in cerio casu. Primo
Sed cum hujus seniengare-: nempe absolule,
a-raxTODc.id est, inordinatos.
modo non obligat singulos , sed rempublicam , ut
liae hacienus non meminerit,
et statim hic subji
noium est, quia ad illa praecepta legis naturae, qtiae
ciai: Et non secundum iradilionem ambuiare, eic,
videtur
omnino haiic posierioris
Episiolae speciare
perlineni adbonum multorutn, non teneniur singuli,
Denuniiaait idem S. Thomas (2-2, q. 187, a. 3, ad 1); sed
sententiam , quam et superius citaverai:
sufficit quod unus vacet uni officio,
et alius alleri,
mus vobis in nomine Domini nostri Jesu Christi, ut
sublrahath vos ab omni fralre ambulante axcer.xa;, inpuia quod quidam sinl opifices , qiiidam agricolae,
ordinale, et non secundum tradilionem,
quam accepequidam judices, et sic de aliis, secundum illud Apostoli I ad Corinth. xu : Si totum corpus oculos, ubi
runt a nobis (H Thets. n). Porro araxxttv verbum
se exlra ordinem ponere,
auditus? et si lolum audilus, ubi odoralus ? etc. Almililare
csl, significaique
oui ex hac parte non convenit
ac de classe subducere;
quomodo TKHTOI, id est,
religiosis laborare

381

DE COENOBIORUM
traditionem

LIB.

X. DE SPIRITU

ACEDLS.

sed etiam sanis,

quam A vulneribus,
et
acceperanl ab eo; inquietos etiam esse definivit,
perpetua
sospitas custodiri,
Rursum hic : Audivimus,
prsecepta commendat, dicens,
gratis panem manducare.
appellat,

nec secundum

INSTIT.

ambulare

382
quibus eorum possit
similiter
congruentia
Vot autemnolite
defi-

inquit, quosdam inter vos ambulare inquiete (H Thess.

slatim secundum languorem, qui
m). Et subjungit
Nihlt,
inquit,
opeinqnietudinis
hujus est radix:

cere benefacientes (II Thess. m), qui nos, id est, vias

nostras, sectantes, exempla vobis iradita operis imitatione completis,
ac nequaquam
eorum desidiam

rantes , teriium quoque morbum , qui ex isto velut

sedcuriose agenlet.
quidam ramusculus oritur:
CAPUT XIV.

inertiamque
tet, id est,

Quod mulia vitia amputet oratio,

tantorum congruam nunc
Ilaque foniiti vitiorum
conferre
emendationem
feslinat, et illa apostolica,
qua usus fuerat paulo ante , deposita polestate, iterum ad viscera pii patris vel clemeniis revertilur
medici, el velut filiis susceptisque siiis consilio salubri

infert

remedia

manductnt.

Causas tantorum

humaniiatem

Nolite

deficere benefacienvesiram erga eos, si forte

observare quse diximus,

simililer
imneglexerint
pertire. Ut castigavit ergo eos qui erant infirmi, ne
et curiositati
otio dissoluti
inquietudini
operam daita bosqui
sani sunt praemonei, ut humanitaDomini praetem, quam boriis ac malis impenire
si forte quidam
cepto jubemur,
pravi ad sanam
converti
non abscindant
doctrinaiii
noluerint,
[abrent;

autem, B scondant] ab eis; sed benefacere et fovere eos tam

consolationis
et correptionis
el obsecramus in Dosermone, quam benenon desiriant.
ficiis solitis et humanitate
operantes panem suum

sanitaiis,
denuniiamut

qui ejusmodi tunl,

mino Jetu, ut cum silenlio

sectamini.b

dicens : Hit

qtiae de rasalutari
operationis

ulcerura

CAPUT

XVI.

uno
emergunt
ut peritissimus
csemedicorum;
prsecepto curavit,
malas eodem cespiie pulleras quoque valetudines
lulaittes sciens protinus exstinguendas,
origine mor-

Quod non odii, ted dilectionh causa eot qui delinquunt

corripere debemut.
Rursum tamen ne forte hac lenitate
provocati
interquidarn prseceptis ejus obedire contemnant,

bi principalis

miscet

dice

otiosiiaiis

exempta.
CAPUT

De humanilateetiam
Nihilominus
dus medicus,

otiotit

XV.

et negligentibut

impartienda,
tamen ul perspicacissimus
ac provi-

non solum

infirmantium

cupit

ALARDI

mederi
GAZiEI

severitatem
: Quod si quis non
apostolicam
obedit verbo nostro, per epistolam hunc nolate, elc nolite commisceri cum illo, ul confundaiur (II Thess. m).
comeos pro reverenlia sui et utiliiale
Monensque
muni

quid oporteat

observari,

quaque cauiione

apv

COMMENTARIUS.-

inordinati dicuntur, et inordinate

non significari
inde colligilur,
ambulare,
qui in- C nicationem
quod eos
tra ecclesiasiicae militiae vel monasticae disciplinae
Apostolus non tradit, nec tradi jubet Satanse, sicut
clausiro se subduordinem se contineie nequeunt,
Corinthium
illum incestuosum, de quo in Epistola ad
hsecunt, nec coromunibus subdi legibus sustinent, quod
Corinthios,
itemqne Hymenaeum et Alexandiutn
in castris axaxxoi miliies faciurit.
viiandos dereticos, I ad Tim. i, sed tanlummodo
a Paucis verbis
duo vitia fere connon tam enormia
Apostolus
cemit,
utpote quorum peccaia
de quibus supra, comut propterea
merereniur
a corpore Christi
jnncta, eorumque aniidota,
erant,
sed hujusmodi
et operaplexus est, quietem opponens curiositaii,
praescindi, et exira Ecclesiam projici;
tionem oiio. Operatur enim cum siientio, id est, iri
tamen, ob quae merito viiandi essent a fidelibus.
Silentio et quiete, qui alienarum
nec minorem excommunicarerum incuriosus
Unde etiam colligitur
Suo operi vel muneri diligenter
tionem iisdem verbis designaci, cum hscc non a conincumbit.
b Sic ad Galatas vi: Bonum autem
non
sortio fidelium, sed tantum a Sacramentorum
Ecclefacitnles
sise usu et participaiione
excludat.
Restat igitur irt
deficiamus;
tempore enim suo metemut non deficientes.
ab Aposiolo siguigenus aliquod excommunicationis
< Yerba textus : Ne commhceamini
cum illo, ut
ficetur, quod mediura sit inier excommunicaiionem
ldem aliis Verbis paulo aute dixerat
confundaiur.
majorem ei minorem, quas hodie vocamus ei censuras dicimus ecclesiasiicas.
Hac enim excommuniApostnlus : Ul sublrahatis Vos ab oinni fratre inordinaie ambulante; hoc est, ejus colloquium
et consorcalione nihil aliud voluit Apostolus, quam hujusmodi
tium vitetis, ut pudorc suffusus resipiscat, cum vigravioribus
peccatis ei scandalis obnoxios a caeteris
derii se ab omnibus vitari. Et I ad Corinthios
v : _ Udelibus vitari;
idque duplici ratione : primo ne
"
Si is, qni frater nominatur, est fornicator,
aut avarus,
suis morbis et vitiis alios inficerent:
Corrumpunt
aut matedicus, aut ebriosus, etc, cum hujusmodi nec
enim bonos mores cotloquia prava, I Corinlh.
xv; et
cibum sumere. Quaeruut inierpretes
an illis verbis
ibidem cap. v : Nesciiis quia modicum fermenlum lohoc est, an eos excomtam massam corrumpit?
secundo ut pudore affecti
signiflcetur excomraunicalio?
municari voluerit Aposiolus,
viiari
hoc est, ad saniorem mentem et mequos a fideltbus
resipiscerenl,
liorem
uti supra.
Porro
hiwc
prsecipit? Ubi de vera et canonica excomraunicafrugem redirent,
excommunicaudi
tione, sive censura ecclesiasiica,
modum, quo scilicet
quseritur quae est
publice ac
nominalira
deiiunliabantnr
praccisio a corpore Chrisli, quod est Ecclesia, sive
qui a fidelibus vitandi
a communionc
fidelium.
suo
D. Chryspslomus
Quse quidem qusestio ad
essenl, fatetur et conqueritur
rationem instiiuli
nosiri parum facerei, nisi aliquid
jam lempore exolevisse, nimirum in communi plebe
lucis afferret ad intelligentiam
fidelium. At in monasteriis perseverasse recte obserexcommunicalionis,
vavit Cajetanus
et
quam proesrribit D. Paier noster Beuedictus in Re(In commen.),
quemadmodum
lum Ievioribus.
hodie adhuc perseverat, dum ab oratorio vel a coitEt
gula pro culpis tura gravioribus,
hic agnoscunt imerpreversatione
vel a mensa, vel a portione
quidein excommunicationem
fratrum,
tes tam Graeci, quam Latini (Chrysost.,
communi aliqui propter delicla separantur aut priTheophii.,
in regula D. Benedicti praeAugusli. lib. de Fide et Operib. cap. 2. S. Thom. et
vantur, quemadrqodum
scribilur
Cajet. in comment.); sed de modo et specie excom(Cap. 24 tt 44),
muuicalionis hic quaeritur. Nam majorem excommu-

385

JOANNIS
mandata custodiant,

stolica

CASSIANI

38*

subjungit confestim pa- ,A

tris indulgentissimi
et ut filios suos, quem
lenitatem;
affectum
erga prsedictos pro charitate fraternitalis
debeant retinere, similiter docet. a Et nolite, inquit,
quasi inimicum existimare, sed corriphe ut fratrem.

Aquilam, Ponticum gener,e, et Priscillam uxorem ejut,

accessit ad eos, eo quod \ejusdem essent artis, et manebal cum eis, el operabatur. c Erant enim scenofacto-

Severitati

Quod tantum operatus sit\ Apostolus, quanlum et sibi et

aliis qui cum eo erant sufficere posse arbilrabatur.

intermiscuit
judiciarise
palernam
pietacletem, et sentenliam apostolico rigore prolatam,
menti mansuetudine temperavit. Naro et nolari jubet
eum qui obedire prseceptis suis contempserit,
et
cum

illo

non commisceri;
et taraen baec fieri non
prsecipit, sed fraternae dileciionis et eorurn

odii vitio

emendationis

intuilu.

illo, ut confundatur,
mitibus emendatus,

Nolite, inquit, commhceri cum

ut qui non est meis prseceptis
saltem publica omnium vestrum

segregatione
confusus,
aliquando revocari.

ad tramitem

CAPUT

salutis

incipiat

XVII.

Diversa testimonia, quibus Apotlolus prmcipit operari

debere, vel quibus ipse operatus fuhse monstratur.
In Epistola

quoque ad Ephesios de hoc ipso opere

ita praecipit dicens : b Qui furabatur, jam non furetur; magis autem laboret operando manibus suis quod
bonum est, ul habeal unde tribuat necessitatem patienti
hsec ea(Ephes. iv). In Actibus etiam aposiolorum
dem non solum docuisse eum, sed etiam opere perfecisse, similiter invenimus. Nam cum venisset Coalibi

rinlhum,
Aquilam

se manere

et Priscillam,

nisi apud
artis essent

eo quod ejusdem
erat soliius exercere.

opifices quam ipse

babes : Post hmc Paulus
Corinlhum,

non patiiur,

et inveniens

Deinded

procedens

Miletum,

et exinde

mittens

Ephesum, convocansque ad se presbyieros Ephesiorum Ecclesiae, et dans eis praecepta quemadmodum

regere Ecclesiam Dei se absente deberent, ait: Aurum>el argenlum nullius concupivi. ipsi scith quonipm
ad omnia qum mihi oput erant, el his qui tnecum sunt,
ministraverunt
manus istm. Omnia ostendi vobis, quia
sic laborantes oportet suscipere infirmos, ac meminhse
B verbi Domini Jesu, quoniam ipse dixit: Beaiius est
rgrande]
accipere(Actor. xx).Grave
magisdare,quam
cum
nobis suse conversationis
exemplum,
reliquit
se non solum id operatum esse teslatur, quod neces sed
sui corporis
sitati lantummodo
expediret,
etiam quod usibns eorum qui secura erant posset
qui quotidie necessariis ministeriis occupati, neqiiaquam sibi parare similiter
victum suis manibus oCcurrebant. Et sicut ad Thesut illis formam
salonicenses operatum sese dixit,
sufficere

: his videlicet

eum (II Thess. n); ita et hic

daret, ad imitandum
dicens : Omnia ostendi vobis, quia
tale quid intulit,
sic laboranles oporlet suscipere infirmos; scilicet vel
mente vel corpore, id est, ut nostro potius labore

egressus job Athenh, venit

sumptuque operis sudore quaesito, et non de abunseu reposita pecunia, sed ne de
quemdam Judmum nomine C dantiae cumulo,
ALARDI

Ita enim

rim ariis (Actor. xvm).

CAPUT XVIII.

GAZiEI

COMMENTARIUS.

Latina. Nam o-xnvn, scena, proprie tabernacnlum diColligit binc Cajetanus, quod licitura sit admonere excommunicatos,
et insiruere,
et bortari ad
dedicatio
citur : unde aptid Hebraeos tabernaculorum
ea quse sunt salutis. Unde ei D. Benedictus sedulo
a similitudine
domicUiorum
o-xnvomjyta appellabaadraonet et inculcat, Qualiter sollichus esse debeat
tur, ait Isidorus
(Etymo. xvm cap. 42). Ars ergo
abbas circa excommunicatos, et seniores immittere qui
scenofacloria dicebatur, secundum quosdam (Cwlius
consolenlur frairem fluctuanlem, et provocent ad huRhodig. lect. antiq. lib.ym c. S;'Bedain commeniar.),
milhaiis salisfaciionem (Cap. 27), elc, quod superius
ars aulaea (exendi; sed verius tabernacula sive teneiiam alia occasione notavimus.
toria ex pellibus consuendi, quibus railites uterentur
b D.
in castris, de quibus Tacitus: Reienlus esl omnh
Hieronymus in hunc locum : Quia hi, inquit,
arlem proexercilus sub pellibus; et qui hujusmodi
qui in vitw isiius negotiis conversantur,
propter alimenta el usus necessarios coguntur aliqua vel emere,
laberfitebantur, or.vo7roiot, scenopoei, dicebaniur,
vel vendere, et lucra de negoliaiionc sectari; el difficile
opifices. De hoc porro
naculorum, sive tenioriorum
est etiam eos qui a cmteris passionibus tiberi sunt, forhsec Origenes : Pautus arie
aposioli Pauli opificio
nicatione videlicet, idololatria,
adulterio et homicidio,
(Hom. 17 in Numer.). Et
faber erat tabernaculorum
hoc vitio non leneri; proplerea nunc Ephesios monet,
paulo inferitis : Sicut illi ex piscatione piscium piscane, sub occasione emolumenti, furti crimen incurrant;
tores hominutn facti sunt, ila el iste a faciendis tabernaculis terrenh ad cmleslia labernacula conslruenda
furtum nominans omne quod alterius damno qumrhur.
haec eleiranslatus est. De eodem D. Chrysoslomus
Neque vero ait: Magis aulem laborel operando manibus suis quod bonum esl, ut non indigeal, el habeai
inquit, texendorum artifex
TJ ganter : Tabernaculorum,
hic non Siciliam modo atque lialiam, verutn univerviclum, et nulli molestiam exhibeal, sed Laboret, insum lerrarum orbem, verbum Dei prmdicans peragraquit, manibus suis qitod bonum est, ut habeat unde
sed vel ium
communicet indigentibus.
Qui igitur ad hoc tanlum
vil; cum interim arletri non inlermilleret,
laborat ut ipse non egeat, et a cmieris contrahil maquoque petles consuerel et officinm sum prmesset. Nenum, quamvh applaudal sibi, lamen Aposloli prmque enitn ea res palricios aut magnales offendibat,
Ultid autero
cepium non fecit. Haec Hieronymtis.
idque jure oplimo. Non enim arles ac slttdia, sed conquod bonum est docet S. Thomas dnpliciler
posse
ficla docjmata despicabiles reddere solenl prmceptores.
ut sii paHaec Chrysoslomus (Homil. 2 in Ephl. ad Rom.).
intelligi,
primo per modum nominativi,
d
renthesis guod bonum est, id est, quoe res bona est
Dionysitis legil: A Mileto. Est auiem Mileius,
et honesta; secundo absque parenthesi et per moad mare sita.
vel Mileium, civitas Cariae nobilissiiiia,
dura accusalivi,
ut sensus sit: Laboret operando
De qua Plinius lib. v cap. 29.
e
et eniporium
manibus, el quidem non illicita, sed quod bonum
Ephesus Minoris Asiae metropolis,
ubi templum Dianae famosissiolim celeberrimum,
est, id est, operetur rem bonara, et non ex turpi
Lucas Act. xx. Plinius, ubi
opificio victum quserat, sed honesto.
mum, cujus meminit
c Scenofacloria.
vox Griecovel scenefactoria.
supra.

DE COENOBIORUM

385
aliena quidem
festinemus.

ac substantia

largitate

X. DE SPIRITU

LIB.

debeal : Bealius
intelligi
dare quam accipere.

beatior

ex causis offensum

condicens ei horam, qua de

pellexisset,
monasterio deberet exire, vel locum quo se praeveniens exspectaret, ipse velut illico subsecuturus ibi-

est magis

monasterii

Et hoc ipsum Domini dicit esse mandatum : Quoniam ipse, inquit, dixit, id est, Dominus Jesus :sBeatius est magis dare quam accipere (Aclor. xx). Hoc
est, imparlientis

dem subsislebat.

Illoque jam, pro discessus sui vede quo aurecundia, non audente ad monasterium

fugerat ulterius aggregari, infelix

fugae ejus auctor
in ccenobio residebat. Hoc unum exemplum de istius

quam accipientis
vel
penuria, quse non de pecunia per infidelitatem
avariiiae
nec de reconditis
diffidentiam
reservata,
sed quae de fructu operis prothesauris impenditur,

largitas

modi

genere

hominum

Et ideo beatius est maet pio sudore profertur.

gis dare quam accipere, quia cum illius qui accipit
b is qui tribuit habeat paupertatem,
ladum corrumpant
nihilominns
bore proprio non solum suse necessitatis sufficien- B Cor. xv).
tiam, verum etiam quod Iribuat indigenti,
pia solparare

festinat

: duplici
gratia decoranudilatem Christi universarum

dein

labore

honorans

de suis

contumaciaeque
CAPUT

De

fralre

desidioso,

colloquia

mala (I

XXI.

vel visibili

scilicet,

vel divitiis

spiritalibus,

de quibus beatus Aposlolus:

diviies facti estis in illo, in
Quia in omnibus, inquit,
omni verbo et in omni scientia (i Cor. i). De bac au-

praesumens.

tem oiiosi paupertate

alibi quoque ita scribitur :
1 El vestielur conscissa veste et
pannosa omnit somniculosus (Prov. xxm). Sine dubio enim non merebi-

XX.

qui alios egredi

sollicitabal.

CAPUT

mores

vel invisibili,
qua necesse est
otiosum quemque et diversis viliis involutum
leneri,
et alienum semper exislere
a contemplatione
Dei

et
jusiis laboribus,
delibans ei de fructibus juslitise suse : ille vero otii
torpore et inerlia resolutus, indignum se esse etiam
cibo panis, Apostoli probat sententia (II Thess. m),
otiosus eum ncn sine
conlra ejus scilicet inierdictum
reatu neccati

bonos

Savitium etiam sapientissimus

Quod otiositatis
notat in multis, ita dicens : Qui
lomon evidentissime
seclalur otium, replebitur paupertate (Proverb. xvm),

possideal, et munificensuo exhibeatet

affectu : hic qui-

Deum

cautione

Diversa ex Satomone contra acediam teslimonia.

lus, quod et perfectam

rerum suarilm abjeclione
tiam divitis

pro incipientium

dixisse sufficiat, quo paieat evidenlius,

quanta mala
secundum Scripluroe sententiam (Eccles.
otiositas,
vel quemadmoxxxm), in monachi mente parturiat,

prii

liciludine,

386

ACEDLfL

velle "disceconfiirgerra'
itineris
vel coraitis repensset.
dere, si solatium
Cumque eum ad consensum occultis obtreciaiionibus

eos rehcere A multis

XIX.

CAPUT
Quemadmodum

INSTIT.

de cwnobio

^ tur illo
vestimento
de quo
fratrem, cujus etiam nomen, si amplius
ornari,
incorruptioms
vos Dominum Jesum
accederet, proderemus,
aliquid ex hoc instructionis
Aposlolus proecipit : Iiiduile
Chrhtum (Rom. xm); et iterum : Induli lorica justieuroque necessitas
qui cum in ccenobio moraretur,
coaciaret c ut statutum
tim et charitalh (1 Thess. v); et de quo eliam Doraioperis pensum quotidie
ne in majorem
oeconomo traderet,
nus ad Jerusalem loquitur per prophetam : Exturge,
operis modum
Novimus

lenderetur
vel conalicujus propensius laborantis
cum in coenobio quempiara
funderetur
exemplo,
fralrum vidisset ingressum,
qui ardore fidei vellet

exsurge,

asporlaret,

excusationis
glorise nec decoris, sed ignominiosum
velamen suae coaplabit ignavise. Solenl enim hi qui
nolentes opere manuura
sunt hac segnitie dissoluli,

se quoque jam olim

ALARDI

GAZiEl

induere vestimentis glorim tuw

somno olii vel acediae supera-

(Isaim LII). Quisquis

sed inertiae pannis
tus, non industrise suoe labore,
quos abscindens de perfecla plenioperiri maluerit,
non vestimentum
tudine et corpore Scriplurarum,

si clandestinis
aliquid
amplius operis consignare,
eum persuasionibus
revocare ab hujusmodi
intentione rainime potuisset, d consiliis pravis ac susurralionibus ad lransmigrandum
exiude persuadebat.
El quo eum facilius

Jerusalem,

COMMENTARIUS.

" Hanc sententiam alias

exposuimus (Lib. vn cap. D
16). Eam vero scite et eleganier adaptat Cassianus
monacho vere pauperi, et nihilominus
de suo opere
aliis largieuti:
nomine beaquem idcirco duplici
tum pr.edicat, paupertaiis,
inquam, el largitatis.
b
Nempe monachus, qui aliis laborat et largitur,
cum sit ipse pauperrimus,
ut inferius exponitur.
c lta monachis
^Egypiiis consuetum ac prasscriplum fuisse lestaturD.
Hieronyraus in epist. ad Eustochium;
Opus, inquit, diei siatum esl, quoddecano
traditum, feriur ad wconomum, qui et ipse per singulot menses Pairi omnium cum magno iremore reddit
raitonem (Ephl.
lib. n de
xxn). Et D. Augustinus
Moribus Ecclesiae (Cap. xxxi) : Operanlur ea quibus
et corpus pasci possit, el a Deo mens impediri non
possit. Opus autem tuum tradunl eis quos decanos
vocanl, eo quod sint denis prmpositi, ut neminem illorumcura sui corporh tangal, nequein cibo, nequein
vestimenlo, elc. Illi autem decani cum magna soltici-

ludine omnia disponenles, et prmsto facienles quidquid

illa vila propler imbecillilatem
tracorporh poslulal,
ditionem tamen eliam ipsi reddunl uni, quem Patrem
vocant.
d Mirum videri
monapotest lalem quempiam
et religiosissimos
monachum inter sanctissiinos
chos et anacboretas reperiri pntuisse , qui aiios suis
et
malignis suasionibus et consiliis ita perveneret,
lanlum ut suae negligeniiae
e monasierio
abigeret,
constilerct.
At quid mirum, quando inter apostolos
reperius est Judas proditor , qui et Christum compulit dicere : Nonne ego vos duodecim elegi, et unus
ex vobis diabolus est (Joan. vi)? non natura, sed maliiia. Vide plura in lianc rem ad collat. 18 cap. 16.
e Ita in editione Plantiniana.
Pro quo Basileensis
Illex fugm, quod idem est. Hlex
et alii habent:
seu allicit.
enim dicitur, qui illicit,
f Hsec ex versione Septuaginta.
Nam vulgala hoc
tanlum habet : Vestietur pannis dormhalio.

381

JOANNIS

CASSIAM

388

esl omnis otiosus (Proverb. xxi). De quibus

sustentari,
quod Apostolus indesinenter, Aderits
quibusdam
Apostolus commemoravil dicens: Etc nullius aliquid'
exercuit, vel nobis exercereopraecepit,
desiderelis (I Thess. lv). Et ad exlremum : Multa mala:
uli teslimoniis Scripturarum,
quibus quoddam iuerenim docuil otiositas (Eccles. xxxm). Quse evidenter ,
tise suae velamen impoiiant, dicentes scriplura esse:
a
Apostolus iu his, quae supra exposuimus, enumeraOperamini non cibumqui peril, sed qui permanet in
vit dicens : Nihil operanles, ted curiote agentes (II
vilam wlernam (Joan. vi); et, Meus cibus est, ut faThest. III). Huic quoque vitio subjunxit aliud : Et
ciam voluntatem Patris me\ (Joan. iv). Sed haec testimonia panni quidam sunt de solida evangelicse
operam detis ut quieti silis (1 Thess. iv). Et deinde,
ut
Ut vestra negotia agatis, et ut honeste ambuleiis ad
lectionis plenifudine,
qui ad hoc assumuntur,
otiositalis ac verecuneos.qui foris sunt, el nulliut aliquid desideretis (Ibid.).
contegant potius igiiominiam
ac rebelles notal, ab his
dise noslrse, quam ut calefaciant et exornent nos> Quos etiam inordinatqs,

suarum

illa pretidsa veste perfectaque viriutum,

quam in i
mulier illa sapiens, quse fortitudine
et
Proverbiis
decore induta est, vel sibi, vel viro suo fecisse dede qua etiam consequenter infertur : Forscribitur,

siudiosos quosque segregari proecipiens, Ut tubtrahalh vos, inquil. ab omni fratre ambulante inordinale,
et non tecundum tradilionem, quam acceperunl a nobit _
(II Thets. m).
CAPUT XXII.
titudine et decore induta est, et tmtala est in diebusi fi
novissimh (Proverb. xxxi). De hoc inertiae morbo i
Quod per JSgyptum frqtres ita suit manibut operanb Vim nihil I
tur, ut non solum proprih necessilatibus salhfacianl,
rursus idem Salomon ila commeraorat:
sed eiiam his qul in carceribus sunl subministrenl.
sunt
id
straim
est,
spinis (Proverp. xv),
operantium
illis ac similibus vitiis quse Apostolus io superioribus s
His itaque exemplis per jEgypium Patres erudiii,
d nullo modo otiosos esse
de otio pullulare praefatus est. Et iierum : In desi-monachos, ac praecipue

ALARDI

GAZ)I

COMMENTARIUS.

a Hocest, operando vobis procurare salagiie, non

tam cibum pereuntem, quam cibum permanentem.
cibi corporalis : sed
Non enim vetat Dominuscuram
docet prseponendam illi esse curam cibi spiritualis;
illum obiier curandum, hunc autem toio animo quserendum. lraperile igitur quidam (Epiphan.hmres. 10)
non esse laborandum pro cibo
hinc inteilexerunt,
his verbis abutentes ad prsetextum suse
corporali,
pigritiae, cum Paulus contrarium verbo el faclo docuerit, ut superius visum esjt. Hujus generis et stultitiae fuisse videtur monachus ille, quem Sylvanus
abbas non minus lepido quam prudenti facto ad sa- r
Patrum: lj
niorem mentem reduxit. Dequo sicinVitis
Quidam peregrinus (rater venit ad abbalem Sylvanum
in monie Siria; el vidit auod (ratres operarenlur, ei
dicit eis : Quare operammi escam qum perit ? Maria
auiem optimam partem elegit. Tunc senex dicil discipuio suo Zacharim : Da illi codicem ul legat; et milie
iltum in cellulam qum nihil habel. Hora aulem tfona,
circumspiciebal itle [rater viam, si forte vocarel eum
senex ad comedendum. Poslquam aulem transiit hora
nona, venit ad senem, dicens ei: Numquid hodie non
comederunt [ralres, abba? Cumque senex faterelur, ail
ille : Quare me noit vqcasli ? tunc dixil ei abbas Sylvanus : Tu homo spiritualis
es, et non habes necesse
hanc escam: nos aulem, tamquam carnates, opus habemus comedere, ideo operamur. Tu aulem oplimam
partem elegisli; tegis enim quotidie, et non vis carnalem escam accipere. Quod cum audissel, cmpit pmnitere ei dicere : Indulge mihi, abbas. Respondil ei Sylvanus : Ergo necessaria eti Mariha Marim;
propter
Marlham enitn et Maria taudatur. Hsec ibi ( Lib. v li- D
bello 10, novaedit.).
\ b Vulgata edilio : Iler pigrorum, quasi sepes spinarum. Cui simile illud Proverb. xxiv : Per agrumhominis pigri transivi, el per vineam hominis stutli; et
ecce tolum repleverant urlicm, ei operuerant superficiem ejut spinm. De quo vide D.Gregorium lib.xx Moral. cap. 22.Quem imilatus Sinaragdtts abbas sic ejus
Verba ad monacbum pigrura ac desidera accommodat. Quid est, inquit, per agrum pigri hominis transire, nisi cujuslibet vitam negtigenlis monachi inspicere, el ejus opera considerare ? quam urticm vel spinm
replenl, quia in corde negtigentium monaclwrum terrena desideria el punctiones pullulanl viliorum (In
cap. 4 Reg. D. Benedicl.). Iiem alibi Salomonis itidem sententiis inhaerens : Desidia, inquit,
pigritia
Ul tarditas dicitur, Unde et hi qtd ad bonum opus lardi

pigrique inueniunlur, desides vocantur. Quo vitio mala

omnia nutriente concretcunt, et bona omnia, ne proficiant, male soporata quiescunt. De hoc enim vitio perSalomonem dichur : Pigredo immittit soporem (Proverb.
xix ). Pigredo enim torpenli animo soporem immhtit,
quia quem in bonis operibus lepidum lardumque invenerit, ul in malis crescat, et oculos claudit, el manus
ligal. Per eumdem iterum Salomonem dichur: Propter
frigus piger arare noluil (Proverb. xx). Propter frigus
quippe piger nonarat, quiadesidimiorpore conslricius,
agere qum debet bona dissimulat. Et clum parva mala
metuit, operari bona mdxima prmlermittit. De quo pigro recte subdilur : Meridicabil ergo mstate, et non dabitur ei, quia qui in prmsenli smculo in bonit operibus
non desudat, cum tenipus retribulionis
advenerit, a
mereedis munere menteWacua jejunal. E conlrario de
formica idem Salomon ait Proverb. xxx : Formicw populus infirmus parat i messe cibum sibi. Quid per
nisi strenua vita monachorum signaiur?
formicam,
quia vila ad comparalionem amatorum hujus smculi,
per humilitaiis gratiam, velut formicm, minimividenlur. Hi enim in prmsenli vita; velut in messe, fruciunu
bonorum operum, unde liti futuro gaudeant, congregare
non cessant. Haec Smaragdus, monachorum dso gencra egregie describens (In prolog. Regulm). Siiinilia hahet D. Gregorius Pastora. parte m, cap. 16.
c Id est
concupiscatis, ut hic Cassianus et plerique Lalinorum interpretantur
juxta prseceplum Decalogi : Non concupisces rem proximi lui, etc Unde
etiam colligi possit Cassianum non Graece, sed Latine scripsisse.NamGraeca alium sensum exiguni :
fttiSsvof xpsia sznxe, id est, nullius indigentiam habealis, niijla re indigeatis,
quamquam prior sensus
ex posteriore fere consequatur. Nam sicut ex olio
paupertas, ita ex paupertaie non voluntaria plerumque concupiscentia reriim alienarum nascitur, secundum illud Proverb. XXIH : Desideria occidunt pigrum.
d Oiiosos, id est, ab
opere manuali vacantes, ut
ex tolo hujus libri lraciatu
Non enim
inlelligitur.
otiosi omnino essent, si aliis spiriiualibus vacarent;
ut ille qui de se dicebat: Tunc rainime otiosus,
quando otiosus. At de his modo non agitur. Sed ad
rem quod attinet, post Apostoli exemplum, aliaque
Scripturse lestimonia, quibus opus manuura adversus
acedise vitium commendatur, nunc demum proponit
Auctor exemplum veterum monachorum, prsesertim
et assiduitate iu
qui tanta diligentia
jEgyptiorum,

opus nianuum iucumbebanl,

ut hoc exercilii genut

389

DE COENOBIORUM

INSTIT.

ALARDI

GA2.EI

LIB.

X. DE SPIRITU

ACEDIJ..

390

COMMENTARIUS.

ex operibus manuum, et epularia restriinter praecipua, ac primaria vitse monasticae ihslituta \ plurimum
habuisse videantur: ita laraen, ul nec divinas laudes,
quanta non
ctione) : tanla cura egenlibus dhlribuilur,
ab ipsis qui dislribuunl comparalum esl. Nitllo modo
nec alia spintualia exercitia prseiermitlereot.
Qua
de re multa exstant SS. Patrum lestimonia, quorura
namque satagunt, ut hmc sibi abundent: sed omniCassiani senteniiam hic
modo agunt, ut non apud se remaneat, quod abundanonnulla ad iliusirandam
ascribere non erit alienum, neque leciori, ut spero,
verit; usque adeo ut oneratas etiam nave.s in ea loca
de raonachis omnibus id
mitiant,
qum inopes incolunt. Non opus est plura de
injucundura. Epiphanius
re nolitsima dicere. Sic S. Augustinus, qui el alibi de
ipsum factilantibus hsec scribit : Laborant proprih
hoc monachorum inslituto ita meminit:
Deutn lestem
manibus ad imparliendum etiam indigenlibus;
quemlum in
invoco super animam meam, quoniam mallemper sinadmodum etiam in singulis monasteriis,
gulos dies certis horh, quantum in bene moderalis
/Egypti regione, lum in alih omnibus sic laborant ad
habentes ceram
monasteriis constilutumest,
aliquid manibus operari,
jusiitiam, velut apes, in manibus quidem
et certas horas habere ad legendum, et orandum, quam
opiftcii, in ore vero guttas mellis cum propria hymnilumulluosissimas
causarum alienarum
perplexhales
fera voce universorttm Dominum juxta proprium senmonaslicis
siim laudanl. D. Basiliusin suisConstilut.
pati, etc. Multa alia exempla et testimonia reperies
tum apud Palladiuni,
lum in Prai,o spirituali
Socap. 5 et 6 suis monachis opus raanuura serio cominanifesliim
Quibus oiiinibus
relinquitur
phronii.
meudat, docetque se his operibus inonachuro exerveteres illos monachos, tum ^Egyplios,
de quibus
cere debere, qum ordinh ipsius. decori conveniant,
hic Cassianus,
tum Cappadoces, seu Basilianos,
cujus tnodi, inquil, ea sunl omnia, a quibus cauponarim artis et imposiurm omnis absit suspicio, qumque R lura alios laborem manuum , seu opus manuale non
nullm tongiores animi distracliones, aut improbi qum- " omnino libere et pro libito exercuisse ; sed ut alias
stus sequantur; sinique ejusmodi, ut manentibus ipsis raonuimus (Lib. n, c. 5) propriis Regulis et Institutis SS. Patrum ad id" fuisse astrictos et obligaios,
inlra monaslerium perfici possinl; ne operum iaboribus
tum ob victum et rerum necessariarum
contenlius, quam par sit consectandh, animi in virlutis
penuriain ,'
tum ad oiium et noxias cogiiationes
ut
coinmentatione nervos, industriamque elidamus : in
vilandas,
et
D. Hieronymus cxposuit, lum ob alias raliones alibi
quo illud observandum , ut- el opus absolvalur;
a quiele tamen non discedatur (Vide eumdem in Regul.
expressas. Unde niirum non est Cassianuui tantopere urgere opus manuum, ui rem omnino necesfus. dispu. c. 41 et 42. Vide etiam Chrysosl. hoinil.
sariam et monacbatni essentialem, cura de illisagat
57 ei 59 de Vita mona.) Idem confirmat D. Hieronymonachis qui hac lege ei condiiione in monasleria
mus de monachis jEgyptiis generatim ita scribens
et monachorum cceium admiitebantur,
ut iuter alias
ad Rusiicum monachum (Ephl.
4) : jEgypliorum
monasiicae disciplinae exercitationes,
etiam operi
monasteria hunc morem lenent, ut nullum absque operis
mauuiim vacarent, et boiiam partem teinporis eidem
labore suscipiant; non tam propler victus necessitatem,
et obliimpenderent.
Viguil autem haec inslituiio
quam propter animm salulem; ne vagetur pemiciosh
et in plerisque
gatio multo tempore,
religiunibus
cogitationibus mens, etc Et in epistola ad Eustochium
seu ordinibus raonachorum, prsesertim Orientalium,
(Epist. 22), ubi de ccenobiiis eorumque quotidiauis
ila visum
ut hic inuuit Auctor, quamdiu niinirum
operibus agit : Opus, inquit, diei stalum est, quod
est Patribtis expedire, lum ad victum quaerendum ,
decano redditum ferlur ad wconomum, qui el ipse per
tum ad otium fugiendum,
ameqiiara videlicet ad
singulos menses patri omnium cum macjno tremore
reddit rationem. ln Regula sancti Pachomii apud Pal- C ordines ecclesiasticos et officta dtvina publice celeet ad inunia ecclesiastica assuinerentur.
ladium (Lautiac 38) prsescribit angelus ejus dictator,
branda,
Coeterum non est cxislimandum
omnes aniiqtios
forlibus fortia mandari opera; imbecilla autem et
levia iis qui se magis exercent (scilicet in spiritualimouachos, aut religiosos manibiis laborasse, hoc
est, opera niechauica exercuisse,
aique iis victum
bus) el swni imbecilliores. Idem Palladius de alio monasierio loquens (Vide art. 55 ei 100 ejusdem Requoerilasse. Nam neque primi monachi sub aposiolis
in Hierusalem , neque Alexandrini
illi a S. Marco
scribit eos
gulm), in quo erant irecenti monachi,
exercuisse omnem artem, atque adeo mdificasse moevattgelisla insiittiti de operc maniium legem acceul patet Acl. H et iv, et ex Philone
nasleria ; et aiium quidem laborasse in agro colendo,
pissc leguntur,
in libro de Viia contemplativa , et Eusebio (Lib. u
atium in Iwrto, alium in pisirino, atium in mris offiHist. cap.. 16). Scribit etiam de monasterio S. Marcina, alium in fabricando, aliumin consuendis catceis,
tini Sulpiiius in Viia ejusdem cap. 7 : Nemo ibi quidalium in pulchre scribendo, atium coniexere magnas
quam proprium habebal : omnia in medio conferebansportas, alium canhtros, et sportulas. Sed mirum
tur : non emere , aut vendere, ut plerhque monachis
plane est ac pene incredibile quod iu Vilis Palrum
moris est, quidquam licebat; ars ibi, exceplis scride Serapione ejusque tnonachis relertur
(Lausiac.
ploribus, nulla habebatur; cui tamen operi minor mtas
39), Sozomeno idtpsum aitestante (Lib. vi Hist. c
deputabatur,
majores orationi vacabant. Haec ille :
28). Ibi enim ha?c habentur : Serapion decem millium
ubi vides solos juniores laborasse scribendo,
monathorum paler, qui omnes ex laboribus propriis,
idque
vendere
non ad victuni quaerendum (nam nihil eis
q%os nrmcipue tnessis lempore pro mercede manuum
sed
licebat, sed vivebant ex bonis, quae alliileranl),
conquirebanl, partem plurimnm ad prwdictum pairem f.
u ad olium
lugiendum. Quin eiiam D. Augnsiiiius in
conferentes, reliquum in usus pattperum desiinabanl.
illo opusculo, quod adversus quosdam ignavos moHoc auiem moris erat non sotum ipsis, sed el omnibus
nachos conscripsii,
qninegabaut manibusesse opepene JEgyvtiis monachh, ut messh tempore mercede
rendum , docet quaiuor esse monachorum genera,
conducli fruges demeterent, atque ex eadem mercede
quibus jure Evangelico liceat sine niauuum laboribtts
oclogenos unusquisque modios [rumenli plus minusve
vitam ducere, et aliorum subsidiis et oblatiooibus
conquirat, et horum partem plurimam pauperum usibus
uli: ac primo loco poniteos, qui praedicationi Evanofferant. Unde non solum regionis ipsius iridigentes
gelicae doctrinse incumbunt, aut verbum Dei docent.
alanlur, sed et Alexandriam naves frumento onustm
His enim, teste Aposiolo, ordinavit Dominus de Evandiriganlur, vel in carcerem conclusis, vel reliquis peregelio vivere (1 Cor. ix ), hoc est, victum a populo
grinis, atque egenlibus erogandm; neque enim intra
petere. In secundo ordine statuit eos qui allaii
jEgypium sufficiunt pauperes, quipossinimisericordim
vel alia
id est, sacramenia adminislranl,
eorum el largilath
serviunt,
fruclus absumere. Haec ibi, quae
ecclesiasiica
ministeria
exercent;
quia de his in
quidem plane consouant iis quse hic a Cassiano traPaulus :
eadem ad Corinlliios
duiuur. Quibus eliam suffragaiur D. Augustinus, qui
Epistola scripserat
JVesctlis quoniam qui in sacrario operantur, qum de
Sane
inler alia ccenobitarum Instiluta haec scribit:
sacrario sunt, edunt, et qui altario deserviunt, cum
quidguid necessario viciui redundat (nam redundat

391

JOANNIS CASSIANI

392

altasio participant ? Ita Domirius ordinavil (Ibid. Vide A lionem operis manualis esse exstinctam, nisi quatelocum
nns vel juris est natuijalis, de quo supra, vel a proeS. Tlwm. 2-2, q. 187 , a. 3 , ad 5 ). Teriium
latis juste et salubriier
imponiiur.
assignat aegris monachis , assidua aut frequenti
Cujus quidem
me
de quibus in 16 cap. ejus
sentenliae ne quis
primum auctorem et asserioaegritndine laborantibus,
rem putet, opportune se obtulit Petrus ille Cluniaiibri: Propter infirmilates, ait, corporales, qum omnino deesse non possunt, non solum permhtit Aposiocensisabbas, religioriis et doctrinse inerito Yeneralus sanctorum indigentias suppleri a fidelibus ; sed
bilis dictus, qni hoc argumeiitum
egregie et solide
eliam saluberrime ftortalur.'Quarto
deraum loco eos
traclavit. Nam in quadam epistola (Lib. III episl. 28)
adversus
recenset, qui in sseculo divites fuerunt, et bona sua
respondens ad objecfjiones Cislerciensium
contulerunt.
Cluniacenses, lianc numero ociavam ponit, ei diluitpauperibus erogarunt, vel monasierio
Sic enim de istis censei; Si et tpsi aliquid manibus
Ops manuum, quo sancli palres eremitm et anliqui
monachi semper usi sttnt, quo ipsi aposloli victum sibi
operantur , ul pigris ex vita humiliore, et ab hac exeret alih ministrabant:
de quo Deus realum primi homicitatione venientifius auferant excusalionem; multo
nis hac quoque pwna plectens ail:
In sudore vultus
misericordius agunt, quam cum omnia sua indigenlui tiesceris pane tuo (Geties. ni). De quo et David :
tibus dimheruni:
quodguidem si nolunt, quis audeal
Labores manuum tuarum quia manducabh, bealus es,
cogere ? etc Hactenus D. Augustinus de monachis
et bene libi eril (Psalm. cxxvn). Ila abjecislh,
1
sui ttimporis.
sentiendum ? num
nec omnes islm auctorilates ad operandum vos cogere
At quid nunc de Benediciinis
el illiadopus manuum ex Regula sua obligati? Credo
possinl, nec obedienlia quam juxta heguiam Deo vos
delicatas olio manus de sinu ad
equidem sanctissiraum Patrem nostrum Beiiedictum j, exhibere promhisth,
veterum monachorura oemulatorem accuratissimum
opus extrahere valeat. Huic objeciioni etsi prolire
satis respondet, lamen responsionem ejus integram
et studiosissimuin eos eliain hacin re imiiari voluisse,
et
huic loco elucidando
omnino neressariam
exisliac proinde suis ccenobitis eamdem laborandi
non lamen absolute ,
mavi. De opere manuum , inquit, guori sujjerioribtis
operandi legem imposuisse;
sed quoad necessitas exposceret tum victus compacapilulis adjunxisth, sufficientissimas habemus raliotum otii iugiendi:
qiiod et Turrecremaius
nes, qum et veslra Objecta prorsus invalida demonraridi,
el quw apud nos gerunet mullis argumeniis osiendi poiesl(Cap.
slrantes, ea longe propeltanl;
coiifirmat,
48 Regulai). Primum euim horas diurnas ab officio
tur, approbenl el manuteneant. Et ul hoc apertissime
ut aliae lectioni
divino residuas jubei ita distribui,
pateat, videamus non\ tan/um quid de opere manuutn
alise operi mauuum impendantur.
el meditationi,
Regula prmcipiat; sed eliam quare illud prmcipiat.
Oliositas , ait, inimica esl anintm. Et ideo ceriis temCeriis,
inquit,
temporibus occupari debent fratres
in labore manuum; ceriis eiiam horh in lectione divina.
poribus occupari debenl fraires in labore manuum ;
certis ilem horis, in lectione divina. Ecce audislis ,
Ac deinde pro diversitate
lemporum sestatis, vel
quia operari jubet: animadveriite, ut diximus, ob quid
biemis, diversas horas quibus operi manuum vacare
ut nullam
ita accurale praescribit,
fratresdebeant,
jubeat. Otiosilatem esse inimicam animm prmdicat, et
ideo ne animm, cui inirnica cognoscilur, nocere valeat;
de sua inteniione et liac lege operandi dubitationem
tam leclione, cjuam irittnuum labore excludere satagit.
relinquat. Subditdeinde : Si autemnecessilasloci, aut
Dicite ergo : si aliis bonorum opernm exercilih iciem
pauperias exegerit, ut ad fruges colligendas per se
quia lunc vere monachi
potesi fieri, non videiitr vobis bene Regula servan ? Si,
occupentur, non conirhtenlur:
sunt, si labore manuum suarum vivanl, sicul et patres G inquam, aliis bonis operibus (nam multa alia bona
Palres noslri,
noslri el apostoli. Ubi Turrecremalus:
opera prmter opus manuum possunl inveniri) occupare
semper totutn diei spatium monachi possunt, cum ad
ait, hic dicuntur vel patriarchm et prophelm , vel qui
htc lantum ne otiosi sint operari prmcipianlur : nonne
in monastico ordine probalissimi fuerunl, sicut Pauitla agentes a prmvarpcalione Regulm omnino alieni
lus primus eremita, Antonius , Hilarius, Sylvanus,
permanent? Ila plane]: velint, nolinl ddversarii. Quoelc., qui omnes viclum sibi labore manuum conquirebant. Haec ille. Rursuscap. 57 Regulae jubet artificet,
cumque bono exercilio, oliositate fugata, Regula cuexercere
si sint tn monasterio, cum omni liumiliiate
slodiidr, nemo hmc agenlium juste transgressor diciiur,
catumnia itlala longe rejicitur.
Nisi autem essent
suas arles, si jusserit abbas : ac deinde nionei quoniodo et per quos opera ipsa seu opificia monachoopera, prmter ruslicalionem, Deo acceptabilia , nequarum venundari debeant. Quibus accedit, quod cap.
quam Judmis dicerei Dominus : Operamini non cibum
46 habelui, Si quis dum in labore aliquo, in coquina,
qui perit, sed qui permanel in vilatn mlernam (Jouri.
inarle
exerciliis
in cellario, in minhterio, in pislrino, inlwrlc,
vi). Si sane corporatja opera spirilualibus
vet in quocumque loco aliquid
prmferrenlur, nequaquam Maria ad pedes Domini sealiqua dum laborat,
dere, et verba ejus indesinenler audire, a cmteris opedeliquerh, aui fregerit, elc Caeteruin quod non absoetiam nianifesie proribus oliosa, eleghset; nequaquam sororem suam solam
lute opus manuutn iiijuuxeril,
minisirare permishset; nequaquam Dominus eam oplinon alias hujus iiisiiiulionis
'baiur,
quaiidoquidem
tnam partem elegisse djixisset. Ergo siorctndo, legendo,
causas praetendat , quam duas illas supradictas ,
psallendo, injftncla religiose implendo, vel alia qitmlinempe necessitatera el olii fugam, Priorem indicat
illis verbis : Si necessiias loci, aut pauperlas exege- jj bel hujusmodi bona agendo animus c-ccupatur, Regula,
ut diximus, perfccte servatur: quoniam hmc operando
ril, etc. Posterioretn initio capitis, ubi hac proposinwnachus non otiosus, sed bene negotiosus comprobalione praemissa : Oliositas inimica est animm. Infert:
tur. Et ut aliquod supponamus excmptum, discipulum
Et ideo certis temporibus occupari dcbenl fratres
in labore tnanuuin. Atqui sublatis, aut cessanlibus
ipsiusB. Benedicti S. Maurum ad hasGaliiarumparles
causis cessare debuit elfectus. Sublata eniin est
pro consiruendis secundum ipsius cloclriiiam cwnobih
necessitas et penuria per suflicienteni monasierioruin
nbipso direclum, legimus hunc moreminmonasierio,
quod in Andegavensi episcopalu conslruxeral, lenuisse;
provisiunem et locupletationem : otii vero et desiad
ut quia eis sine proprio labore cuncla necessaria supdi;e Occasio, per monacliorum
promolionem
omisso manuum opere spiritualibus, ut
ordines ecclesiasticos, officium divinum publice celepeditabani;
diximus, exerciliis exercitati, oliosi non cssent; sicque
brandum,
theologise studium aliasque graviores et
sibi nuper a Sanclo iradilam Regulam (bona semper
Uude nec in Decrelis Ponsancliores occupationes.
V ,
operando) optiine conservarent. Quod si se bealus
lilicum, proesertim Innocentii 111 et Uemenlis
Maurus contra professionis sum volum agere intelprsequoe de monachis nigris, hoc est, Benediclinis
iiec in
lexissel, cum t intelleciu hujusce rei nullo modo
disponuni,
cipue, eorumque lefoiinatioiie
ad hunc
Benedicti Xll.quaeomniafere
constiiutione
falli poluhsei , nequqquam sic suos vivere permiulla
ordinem speciantia decreta collegitacrenovavit,
sissel; qui etiamsi vbti prmvaricator esse non videretur, et operari mdnibus vel rcsolulione noUel, vel
de opere manuuin a monacliis exercenda habetur
hanc obligafastu dedignarelur; nec Deus pro ipso tam mira et mulmeutio. Quod siguuin est manifestura,

DE COENOBIORUM

39o
juvenes, sinunt,
tise et humiiiiatis

INSTlt.

a acium cordis ac profeclura

seduliiate operis metientes:

LlB.

patien- \
et non

nullo quidquam ad usum victus sui accipere

suis non tantum
sed etiam de laboribus
patiuntur,
snpervenientes ac peregrinos reficiunt fralres, verum
ac fame laboeliam per b loca Libyse, quae sterililate
his qui squalore
rant, nec non etiam per civitaies
soluma

carcerum

immanem conferentes diricontabescunt,

dc fruclu
substantiam,
gunt aliraonise vicuisque
manuum suarum ralionabile
ac verum sacrificium
Domino

tali oblaiione

se offerre

CAPUT

est quod

in

his

monasteria

nulla

ALARDI

non esse

celebrilate

394
fundata

quia

nec operum suorum facultatibus

ut posfuiciuntur,
sint in eis jugiier perdurare,
et si eis suppedilare
quoquo modo valeat sufficienlia viclus alterius largitate, voluptas tamen olii et pervagatio cordis diutius
eos in loco perseverare
non patitur.
Unde hsec est
ab antiquis Patribus sancita sentenapud ^Egyplum
lia : c operantem monachum daemone uno pulsari;
d otiosum vero innumeris
devastari.
spiriiibus
CAPUT

XXIII.

regionibus

ACEDLE.

tanta fratrum

credentes.

Quod olii causa faciat in pariibus Occidenth

cwnobia monachorum.
Hinc

X. DE SPIRITU

XXIV.

De abbale Paulo , qui singulh

annis omne opus manuum suarum igne supposito concremabat.
e abbas

videmus

Denique

GAZdSI

COMMENTARIUS.

Paulus

probatissimus

Patrum,

ejus preci- B monaclws esse si labore manuum suarum vitant, sicut

liplkia
opera operari, nec ipsis morluis
Hactenus Petrus CluPatres twstri (Cap.iO
bus viiam reddere dignarelur.
Reg.), etc
b
et solidius
ad[
niacensis : quibus nihil clarius,
Dc qua alias
Libya Mareotis ^Sgypio contermina.
elticidalionein
afferri
dictum est.
poprdpositae quoestionis
c Id est, a Daemone uno
tuit. Quibus etiam Turrecrematus
suum addens calut Dionysius exlentari,
culum,ubi
supra , admonet illud quod dicii S. Paler,
posuit : nempe a spirilu acediae (sumiiur enim hic
daemon et spiritus metonymice
pro ipsis viliis quoquod tunc vere monachi sunt, si labore manuum suarum vivanl, non esse sic accipiendum,
rum est aucior et suasor), qui operantem a suo laquod non siut t
nisi fortiler ei resivere monachi dicendi,
bore et opere conalur averlere,
qui non labore manuuin suastatur.
Unde D. Hieronymns
Rusiicum
monachum
rum, sed de bonis, aut de beneflciis aliorum vivunt,
Facito aliquid operis, ut te semper
vacantes : quandoquidem
sedulo admonet:
lectioni et conlemplaiioni
ut refert B. Grediabolus inveniat occupaium (Episi. 4). Aurea senlenipse sanctissimus pater Benedictus,
Iradenda.
tribus annis in specu
tia, numquam oblivioni
gorius in secundo Dialogorum,
dIdest, innumeris viiiis esse obnoxium, juxta illud
permanens, de his quae a Romauo monacho rainirefecius est; et tamen validus corpore
: Muliam maliliam docuil otioshas (EcEcclesiastici
strabauiur,
non lcgiiur de labore manuum victum qusesivisse :
cles. xxxm).
Multam, id est, omnem, sive omnimoomnis maleficii esse prineised viventes de labore raanuum
suarum dicuutur
dara. Olium, aitBasilius,
vcre monachi, quia in hoc imitantur
veteres Patres,
Et
pium , nemo est qui ignoret (Basil. in Hexam.).
a quibus monastici
ordinis disciplina
videtur emain Matthseum scribens : Valde, inquit,
Chrysostomus
esse occupalos;
mos fuit de labore p
nasse, apud quos quasi regularis
omnium
( desidero vos bonis operibus
manuura vivere. Iia ille. Caeterum meminerit
lector
enim vitiorum quasi magislra qumdam alque origo est
dixisse me supra , nisi a prmlath jusle imponatur.
otiositas (Hom. 56). D. Auguslinus,
sen quis auctor
Cum enim religiosus tenealurobedire
in iis quaesunt
ad fraires in eremo : Per hanc, inquit,
sermonum
secundum Regulam, ut omnium fert sententia : opus
per hanc animafrequenter accendimur ad tuxuriam,
vero manuum non modo indirecte aut reduclive,
ut
mur ad superbiam, per hanc ducimur ad mundi gload Regulara D. Benedicti pertineai;
veloquunlur,
riam, per hanc lenlamur delicate pasci, per hanc sufrum etiam expresse ei luculenie in Regula contineafocamur pretiose vesliti, per hanc ad superfluam dortur et praescribalur : dubium esse non poiesl quin
milalionem
trahimur,
per hanc ad verba smcularia
ducimur. Numquam qnis civis cwlorum erit, si oliosiprselatus jusia ex causa aut necessitate occurrente ,
maxime juniotalem amaverit (Serm. 16). Rursus ibidem : Quem
ccenobiias,
possit suos Benediciinos
res et validos , honestis quibusdam
seu
tmdel orare , vel psallere, laborare manibus non di/feopificiis
ne otio
operibus manualibus occupare , praserlim
rat, cogitans quod quamdiu David exercuit se in milised poslquam in domo
lorpeant, aut vagentur, duni ab officio divino aliislia, non insullavit ei luxuria;
et sanciioribus
laboravit adulterio, el homicidium
actionibtis
vacant:
otiosus remansit,
que spiritualibus
aut eiiam in pcenam et punilionem
commisit (HJJca. xi). Sctmson dum cum Philisimis
culparum (Vide
S. Thomam opusc. 9, c 5; et 2-2, q. 187, a. 3. Navar.
pugnavit, non poluit capi ab hostibus ; sed postqnam
comment. 2 de Regul. num. 27). Quomodo olira moin sinu feminm, et oiiose cum ea remansit,
dormivit
nachi delinquentes
libris et codicibus
mox capitur, el cmcaiur ab hostibus (Judic. xvi). Samagno labore et anificio describendis aliisque laboriosis ope
lomon, dum occupalus essetin mdificatione templi, non
ribns exerceri ac puniri solent, utalibi
est riotatum I)
J sensit luxuriam;
sed, mox recedens ab opere, sensit
insultum luxurim, et deficiens, femina insiigante, ad
(Lib. v. c. 58). Sed de his satis. Vide etiam quae ad
cap. 3 lib. 11notavimus.
idola, adoravit in thatamo vitulum aureum (III Reg.
a
senlentiam
Diouysius seu quisquis paraphrastes
xi). Vigilate ergo, fratres mei, et nolite deficere, quia
si non evertit,
dum sic ail : Melientes et
invertit,
nec sancliores Davide, nec fortiores Samsone, nec sainlendenles in hoc exercilium cordis , el palienliw, el
pientiores Salomone vos esse cognoscilis. Hocc ibi.
Paulum abbaiem cum itidem nominet sequenti
humilitalh
profectum magis quam operh sedulilalem.
Sic ipse. Verum absque ulla comparatione
, vel opcapite , absque discrimine , eumque abbalis Moysis
de eodem
Paposiiione hoc lauiuin innuit Auclor, veleresillos
sequalem et synchronum fuisse signiiicet,
tres jEgyptios in suis monachis et lironibus
(Vide col. 7 c. 26).
magnounrobique loqui omnino videtur
Verum cum plures hujus nominis anachoretse, iique
pcre speclasse iiuin operi raanuali sibi injuncto sedulo incumbereni,
et ex ea ptomplitudine
difficile
est assequi,
ac sedulisanctitale celebres exsliierint,
late operis de cujusque vera cordis conversione
et
autdefinire,
quem illorum voluerit Aucior de^ignare.
et patienParum altente el considerate interpretaturCiaconius
profectu viriutum , praesertim humililatis
ct judicium
de Paulo illo primo eremila,
cujus vitam D. Hierolia:, niagnum argumenlura
sumpsisse :
el D. Benediclus monet,
Tunc vere
(In Noth ad "assian.) : de quo tjt
quemadmodum
nymus conscripsit
PATROL.

X.LIX.

ia

595

JOANNIS CASSIANI

*g6

cum a in ererao vastiore

consisfens, quse Porphyrio A sollicita cura

singulis annis supposiio
laboraverjat,
et horto modico
nuncupatur,
palmarum fruciibus
igne copcremabat : in tanlum prohans sine opere
securus, haberel sufficienlera aliraonise suse victusmanuum n.ec in loco posse monachum perdurare,
que subslantiam , nec posset aliquid aliud unde s.u> nec a.d perfeclipnis eutmen aliquando conscendere
;
stentaretur operis exercere , eo quod ab
cum
et
ul
hoc
fieri
oppidis
nequaquam necessitas victus exib
babitabUi terra
vel eo araseptem mansionibus,
geret, pro sola purgalione cordis et cogitationum
plius, desemi illius
separareiur habitaiio,
pjusque
soliditale, ac perseverantia cellse, vel acedise ipsius
expelerfitiir pro mercede veclurse quam valere posvictoria et expugnatione perflcerct.
c colleciis
set preiium
operis desudati;
palmarum
CAPUT XXV.
foliis, quotidianum pensum, velut cxinde sustenfanVerbaabbalis Uoysisqum dixeralmifii
deremedip
dus, a semelipso jugitcr exigebat. Cumque opere
acedim.
lotius

anni anlrum

ejus fuisset implelum,

id quod

ALARDl

GAZJEI

Cum incipiens

in

eremo

commorari,

d abbaii

COMMENTARIUS.

mansio pro itinere unins diei, eliam apud Plinium

Cassianus collat. 18 cap. 5 et 6, cum multo auie
Cassiani setatem Paulus ille obierit, nempe anno sexio B
] lib. xn cap. 14 : Mansionibus oclo stat regio thurifera
a monte excelso; vel pro stationibus niiliium,
Cnnstaniii imperaloris,
vel iier
qtii erat annus Domini iresecundus; et neraini, nisi
agetitinm. Unde tractatus D. Hieronymi de 42 mancenlesimnsqttadragesimns
sionibus filiorum hrael (Tom. III); per quas mulalis
soli Antonio , itlque paulo ante mortem, innoluerit,
ut refert idem
castris ex jEgypto adtefram
anuis fere centum in eremo cxaciis,
promissionis pervenerunt, ut in Exodo et Numeris legitiir.
(Baron. in Martyrol. 10 Januarii; PalHieronymus
' Palma nobilis arbor in
ladius Lausia. 28; Sozotn. I. i cap. 13; Nicephor.
Syria et ^Egypto frelib. VIII c.40; Hist. Tripart. I. i c 11; Baron. in Marquens, fruetus proferens dactylos, a digitorum simiFuil alius Paulus cognomento simlitiidine dictos. Sola inier arbores iisdem semper
lyrol. 7 Mariii).
foliis acperpeiuo
yircns : unde aetyuW.os-ab antiquis
plex , ejusdem Antonii discipulns, et in virluie obeet abslinentioe mirabiliter
humilitatis
ab
cognominata , eademque victoriae signo et ornadienlise,
ut videre e.st apud Palladium, ut
mento dicata; quod ponderibus non cedat, sed quo
eodem probatus,
eo . magis assurgat (S. Ambros.
merito dici posset Palrum probalissimus,
quemadmagis premitnr,
At cum jain sexagenarius
serm. 24; Basilius liomil. 5 iu Hexam.; Gellius Noct.
modum bic nuncupatur.
Altic. I. lii c. 6; CmL Rhodig. Lect. Antiq. tib. v
monachus cffecttis sit, et inter primos S. Anionii
cap. 6). Hinc Isidorus Elymol. lib'. xvn c. 7 : Palma,
discipulos suscepius', etiam temporibiis Coiislautini
dicla , quia manus victricis ornatus est; vel
in.juit,
Magni imperatoris floruerit, non videiur vel Cassiani,
vel abbaiis Moysis (ciijus infra fit mentio) aetatem
quod expansh est ramis, in. moduiri palmm hominis.
Est enim arbor insigne mctorim, proceroque ac decoro
Tertius itaque occurrit
Paulus,
afiiugere.potiiisse.
a Sozomeno n virgulto, diulumhque
frondibus vestila, el folia sua
qui Moysi cuidam abbaii synchronus
r_
monacliorura Pater
sineutlasuccessiane cqnservans. Porro pahnarum usus
aliisque asserittir, qtiingentorum
ac familiaris fuit;
in Phenue, qui mons.est in Scethi, sive Scythia,
priscis illis monachis multiplex
nam et viclnm,
vitam agens monaslicam (Sozom. lib. vi c. 29; IVet yesiitum , e.l varii iiidem operis
maleriaro eis suppeditabat
(Sulpit. Severus diul.i
ceph.l. xxcap. 36; Patlad. Laus. 23). Al nullo modo
de vir. mon. Orienl. cap. 7; Sophro. in Prato Spir.
ei convenire videtur
quod hic narrat Cassianus;
c. 115; Nicephor. Hist. I. xm cap. 11). Eteuim prsedisertis verbis scribant eum
cum alii e conlrario
ter exemplum hic memoraium,
idem etiam (esiaiur
niliil operis fecisse, sed assiduis precibus vacasse,
Deo , velut
D. Hieronymus de Paulo illo piirao eremita, cujus
el in dies singulns trecemas oraiiones
nisi sic intelligas, u.t
viiam descripsit,
ubi ait : Cioum ei vestimenlum ei
tributum quoddam reddidisse;
Petrus Eqnilinus libro quarto capiie sexagesimo de
palma prmbebat. Et infra : Comexth palmarum foltis
vestiebaiur. Alhanasiiis item de S. Antonio : Palmahoc Paulo asens, exponit liis verbis : Qui diebus
rum ttcet mediocri, aliquanto lamen solatio refovetfasingulis nec cibum sumebat, nec manibus operabalur;
tur. Sozornenus lib; vi Hist. cap. 29 de Doroiheo
donec irecentas oraliones Deo soherel,
genu flexo,
anacboreta : Noclu autem folia palmarurn nectebdt
quas numero lapidum ponebat, etc. Verum liujtis itilextura torlili,
el ex illis sportulas faciebal, qmbus
fides penes auctorem sit. Memoranlur
lerpretalionis
victum sibi suppedilaret. Ac de Stephano infra (Cap.
et alii Pauli probatae sanclitatis abbates eremicolae,
28 et 50) : Tamen opus facere, foliaque palmarum
sit,
quorum iini fortasse hoc factum tribucndum
Caaierum
manibus texere, complicareque non destiiii. Alia exeriilicel abaliis aucioribus minimeexpressum.
pla apud Palladium in Lausiacis. De Palmae natura
quisquis lioriim foerit, cerie non alium fuisse exisli"D ejusque
foliis, fruciibus ac speciebus, latius disserit
mo, quam qui sequetili capile et collationis scpiimie
Plinius Histor. Nalur. lib. xui capile 4.
cap. 26 simul cum Moysc abbaie coseianeo memo0 Memoraniur tres
ratur : cujos itidem singularis purilas et caslimonia,
Moyses anachoretae sanctilate
nc aspicere quidem voluerii,
nec
ut qui muiierem
conspicui. Primus iUe naiione ^Eihiops, qui ex fugitivo el praedone insignis anachorela effeetus, mullos
non el miracula etiam post nioriem edita ibi refede quo etiam raeminit Auctor collat. 9
latrones convertit, etad monasiicam vitam traduxit:
runlur;
lum in Vjiis Patrum (Lib. III
cujus acta referuntur
cap. 1.
a De
Plinius lib. v
c. 21), lum apud Palladium (Luusia. 22), Sozomeiusuia meminit
Porphyrione
num (Lib.
vi cap. 29 ), et alios (Niceph. lib. xi
cap. ult. Sed haec an eadem sit cura hac eremo, non
c. 36). Vertim hic non ad hunc locum. Nam mulio
saiis exploratora habeo. Meminit rursus et Cassianus
tempore Cassianum nostrum antecessit, ut ex HistoImjus eiemi collat. 24 cap. 4 his verbis : Qui in illa
eremo morabanlur.
ria Ecclesiastica colligere est. Ailer Moyses jEgyCalaini sive Porphyrionh
Palladius Porphyritcm
vocai: Sancto, inquiens, Piiyrum
ptins, qui primnm in eremo solitariam vitam ducens,
etc. Euseanachoreioe, qtii sedebat in Porphyriie,
signis ac virtutibus claruit; ac deinde, petente Mauvia regina Saracenorum,
bius eliara Caesariensis Hisi. liccl. lib. vm cap. 18 :
episcopus creaius esi. De
Fovte , inquit,
tn loco quodam Thebaidis Porpliyrife
quo Socrates Jfb. iv cap. 29, Theodoret. lib. iv cap.
22, Sozomen. flisi. lib. vi c 38. Terlius denique
appellalo, qui jam antea ex vena lapidh porphyfiles,
ibi nascitur, notnen duxerat.
Moyses Libycus, qui et abbas et presbyler fuit; ac,
qum
b Hoc
teste Palladio (Lausia. 88), vir mititsimus et maximq
est, itinere septem dierura. Sumitur enira

39?

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XI. DE SPIRITU

CENODOXl/E,

superaium
Moysi omnium sanclorura summo dixissem me segri- A de conflictu
protinus
aufugisse eontudine acediaa hesterno die gravissime fuisse conspexil : nisi de caetero, commissa congressione,
nisi ad
non desertione cellae, vel somni torpore, ingruentes
feclura , nec ab ea potuisse alias libcrari,
abbatera Paulum proiinus cucurrissem;
ille, Non te,
aeslusejusad horam evaporare malueris.sed lolerantia potiusetconflicludidiceris
Lndeexait, ab ea' liberasti; sed magis ei te dedimra ac subtriumpliare.
ditum ipraehuisli. Gravius enim te, ut deserlorem ac
fugiiivum,
deinceps adversariis impugnabit,
quem

pe^imento probalum estacedise impugoaiioneni non

declinando fugiendam, sed resislendo superandani.

ALARDI

CAZ/E.I COMMENTARIUS.
charitate prmdhus. Atque hunc Moysen , n.on alium',.
pugnare lasshudine ; sedeniibus, ut super parielem se
hoc loco designatum, ut credam, nis ralionibus aut
reclinent, persuadere. Vincialur et hic lyrarinus a peccatorum memoria, cmdatur ab opere manuum, irahuiur
conjecinris adducor : primum quod paulp snperius
a fultirorum bonorum intenta cogitalione, adslansque,
(Cap. 22), de monachis Libyse speciatim meminerit
lurh qtiia
ut convenil, inlerrogetur : Dic nobis, o lu, reinisse el
Auctor, quasi de his peculiariter aclurus;
coliai. 7 c. 26 Moysen cum Paulo illo abbate, de qup
dissolute, quis te tnale genuh, aul qui sunt ncpoles tui,
supra (Cap. 24), ut eidem coaetaneo sibique iii,dem
quivc le oppugnanles, vcl quis sh interfector lutis? ltle
vero percunciantibus ita respondeat : Qui mihi per socontemporaneo, ita conjongit dicens : Cujus rei noslris quoque temporibus salis evidens contigit el aperia
litudinis quietem cedunt, cum his una dego. ln his atilem qui vere obedientes sunt, non habeo ttbi caput reprobalio , in abbufe Paulo et Moyse, qui habilabanl
clinem. Quw mihi nomen dederunt plurimm surtt.
locum.hujus solitudinis, elc; tum dcuique qtiia etiam
Paulo abba.ti -.Inlerdum
enim insensibilitas animm, qttandoque vcro
Sozomenus Moysen illum Libycum
"
irrcminhcentia
synchronmn et cosetaneum facit, et cum aliis monaquwdam alque oblivio cwlestium, nonEthuicquidem
Moysi iribuenda
chisLibyaecomponit.
nutnquam elian immensa laborum magniludo.
Stirpes
etiam videtur prinia collaiw, qum est de monachi invero mem tbcorum mulationet sunl, qum mecum fiunl:
tenlione ac fine, el secunda de discreiione.
inobedientia spirilualis
palrh, futuri judicii
oblivio,
a Huic sentenliae
eamel".D.
eiiam
vero
dereticlio.
Thomas,
astipula.tur
nonnumquam
professionis
Porrq
cominehiario
adversarim
a
nunc
i.ta
35;
vinctus
explanal
que insigni
(2-2, q.
mem, quibus
teneor, psalmoari. \) : Peccalum semper est (ugiendum, secundum
dia operi tnanuum conjuncla, mortisque memoria. Qum
iliud Ecclesiasthi xxi : Quasi a (acie cotubri fuge pecvero me penilus nccat, oratio esl adjuncta fulurorum.
bonorum firmissimm spei. Ila Climacus. Accedii et
calum; sed impugnatio peccati quandoque esl vincenda
Bernardus iti serniqnc 12 super Canlica : Cum le,
fugiendo , quandoque resistendo : fugiendo quidem,
quando conlinua cogitalio augei peccati incentivum,
inquit,
torpore , aee^ia , vel Imdio affici sentis , noli
sicut est luxuria : unde dicitur I Cor. vi : Fugiie forproplerea diffidere, aut desistere a sludio spirituali,
sed juvantis require manum, trahi te obsecrans , sponnicalionem; resistendo autem, quando cogitalio perseverans tollit inceniivum peccaii, quod provenit ex alism exemplo; donec denuo suscitante graiia faclus
qua levi apprehensione ; et hoc conlingil in acedia,
promplior, alacriorque curras, et dicas : Vtam tnandalorum luorum cucurri, cum dilalasti cor meum (Psal.
quia quanlo magis cogitamus de bonis spiriiualibus,
lanlo magis nobis placeniia reddunlur,
ex quo cessat
cxvui). Et alibi :.Cum incmperis, tristitia implebit cor
acedia. Jlsec S. Thomas. Huic doclrinoe accedit Joanluum; sed si perseveraris, tristilia tua converietur in
nes Climacus, ubi de acedia disserit (Gradu 15) :
gaudium. Tunc enim purgabitur affeclus , et volunlai
Acedim, inquit, maxime tempore violenti elucent. Nihil C renovabitur, vel polius nova cregbitur;
ul omnia qua
enim mque, ul acedia, monacho tol coronas parat. Si
imtno impossibilia videbantur,
cum
primo difficilia,
coiisideres diligentius, invenies eam stantes pedibus opmulta currantur dulcedine et avidilale.

LIBER

UNDECIMUS.
DE SPIRITU CENODOXI/E.

CAPUT
Septimum

nobis cerlanien

est contra
ALARDI

spiritum
GAZ/EI

PRIMUM.
icenodoxioe (quam nos vanam

sive inanem gloriam

COMMENTARIUS

Cur cenodoxiam, seu inanem gloriam,

qtienler inanem gloriam, quae immediate ab ca oriseptimo
vitium capitale (Lib. xxxi Moral.,
loco in ordine capiialiuin vitiorum collocarit, raliotur, ponitprimuni
c 51; S. Thomqs 1-2, q. U, art. 4, et 2-2, q. 131,
nem nonnullam ipsemet affert Auctor collat. 5 qap.
a. 4).Sic enim ei hoc ordine vitia capitalia recenset:
10, quod cenodoxia maqnam habeal affiniialem, et peculiarem quamdam connexionetn el copulam cumsuper- p Radix omnis mali esl superbia. Primm ejtts soboles septem nimirum principalia vitia de hac virulenta radice
bia, qum postremo loco ponitur, ut smvissima et superioribus cunctis immanior beslia. Cenodoxim enim,
proferuntur, scilicet: inanis gloria, invidia, ira,lrhliiia, avarilia, ventris ingluvies,luxuria.
Quem ordinem
inquit, exuberantia superbim fomitem parh. Sed ab
illis sex vitiis penitus dissidenl, nec simili cum illis
magis probat sequiturque Joanncs Cliinacussuae Scalsc gradu 21; ubi de Cenodoxia similiier dissereus :
societate fmderaniur. Siquidem non solitm ttullam ex
illis occationem sum generationis accipiunl, sed eiiam
Solenl, inquit, plerique, dum de vilih dhpulant, inatiem gtoriam seorsum diffinire a supcrbia : unde et
conlrarid tnodo alque ordine suscilanlur. Nam HUs
oclo esse principatia et primaria vitiu dicunt. Theoloevulsis, hmc vehemenlius fructificant, et illorum morie
doctores septem ista
vitmcius pullulanl
gus vero Gregorius aliiqveplurimi
alque succrescunt. Ita Cassianus
esse iradiderunt : quos ego maxime sequor. Quis enim
(Lib. xnlnstit.c.
1). Sed hanc ejus ratiocinationem,
inanem gloriam devicit, el superbus fuil? Hn>c ille.
commodius suo loco disquae non caret difficultate,
cutiendam et exarainandain
Qui quidem non alium quam Gregorium Magnum,
relinquimus. Porro D.
pontilicem Rom. htijus nominis pritnum,ct
Theoiogi
Gregorius, qui, utjara saepiusdictum est, siiperbiam
conselitiilo merito lioiioianiitim
ponit reginam et mairem omnium viliorum,
inielligere credendus est.

JOANNIS

SS9

CASSIANl

400

CAPUT II.
varium alque A
mulliformem,
possumus appellare)b
oculis
ila ut quibuslibct
Quod cenodoxia non sOlum in parte carnali, sed eliam
perspicacissiniis
subtilem;
monachum pulset.
in spirhati
vix
non dicam caveri, sed pervideri deprehendique
c Non solum enim, ut caelera vitia, in
parte carpossit.
ALARDI

GAZ^I

COMMENTARIUS.

Nazianzeexlentiam,cenodoxia
appetit raanifestationemillius
Quamvis enim ejusdem nominis Gregorius
cellentiae apud alios. Ab ambiiione
vero differt,
ut
nus dictus Gregorio Romano mtillo antiquior ob sinenim in clarilate
nominis
gloria ab honore. Gloria
gularem rerum divinarnm doctrinam peculiari cognoet aliorum
et laude consistit;
honor vero
consuevit,
opinione
memo apud veleres Theologus appellari
viliorum
in officiis, dignitalibus,
ac distinciionis
signis reverenlise aliisque tenulla tamen istius parlitionis
ut ipsum
stimoniis
excelleniiae (S. Thom.q.
menlio apud ipsum reperilur,
163, a. 8; Aug.
capiialium
Unde
lib. v deCant., c. 19). Cseterum etsi hoec secundum
hujus senieniioe auctorem opinari quis possit.
el secundura proprias
raliones ita se
etiam patet falli eos qui Joannem Climactim D. Grephilosophiara
antcriorem
habeant, in communi famen sensu et sermone cnm
ponuni, cum hic Gregorium
gorioMagno
vana gloria statuitur
viiium capilale, etiam ambilio
citet Climacus,
potius quam diejusque seiiientiam
hoc nomine intelligimr.
de numero viinanis
Quarlo numeratur
versam, Cassiani scilicet et aliorum,
Ai hsec obiter ,R gloria inler vilia capilalia seu principalia,
eliam a
liorum capilalium
sequi se proliteatur.
'
"
visum est (Cap. 3), non quod
D.Gregorio,
uisuperius
ex occasione Gregorii hic nominaii dicta sint.
sed quia
aInanem gloriam,
sempcr morialis sit culpa, ut infra dicetur;
qnam Grocci xsvoSo?iv vocant,
1
mater esl et parens multorum aliorumvition>m,quae
Itic accipi certum esi.
pro vanae gloria cupidiiate
ex ipsa tamquam
virulenia
radice nascuniur,
Nam gloria ipsa proprie non est vitiura vel peccalum,
quse
lamen
ad
numerum
Usus
Grasca
voce
redncuntur.
Nam
sepienarium
sed peccaii obiecium.
Aposlolus
filisea D.Gregorio
sepiemejns
ad Philippenses n, ubi ait : Niliil per contenlionem,
assignan(Ubisupra)
in
humilitur
sed
inobedienlia,
jaclantia,
hypocrisis,
conlentwnes,
neque per inanem gloriam ( xsvoSo^iav),
inanh
v
:
Non
novitalum
tate. etc Et ad Gal.
glorim
perlinacim, discordim,
efficiamur
prmsumplio ; quarum
raiionein reddit S. Thomas. Decenodoxia
agitetiam
(Ue Sncerd., el homilia
cttpidi. Ubi D. Hieronymus
Arisioteles
lib.ivEthicorum,
cap.3 (Arr. 5), ubi iria
45 de Inani Gloria et Ambiiione) : Unum verbuin, invitia sibi vicina et fere connexa opponil
Irium verborum circuilu
magnaniquit, apud Grmcos. xevoSo^ot,
:
niitati
Inde
verbuni
id
cenodoxiam.
voSo!;stv,
prsesumplionem,
ambitionem,
interpres Laiinut expressii.
b
Multas cenodoxioefproprieiates
Minus
recenset Auctor,
est, inani gloria duci, aptid Chrysostoniuni.
et eleganter edisserit,
Snidas : Ksvo5o?tK, inquit, inanis
disquibus illa ab alikviliis
plene et acctiraie
et prae illis peculiarem
Non enim ab opinione, sed ab
habei maliiiae notinguiiur,
qumdam de se opinio.
Unde
colleclas leclori proponam,
affeclu seu appelitu
lam,quas liiccompendio
gloriae cenodoxia diciiur.
notatis locis quibus singulse indicantur
el explicanet definilur appelitus glorim inordinatus. Ubi primum
bona hotui'. Prima est ejus suhiilitas
notanda veuit differeniiainter
hsecquaiuor
etfallacia,
quia viriutibus permixia,
difficulier
etiam a perspicacissimis
noraria inier se mullum affinia, et vu'go fere pro( agnoscittir et cavetur. Cap. 1 et 9. Secunda, varielas
miscua : famam dico, laudem, honorem el gloriam. C
et tnuliiformis
et rumor
de
Fama eniin est multorum existiinatio,
leniaiio,
uipote in omni genere virexerciiiorum.
lulura,
Estque duplex, bona, et
actionuni,
studiorum,
Cap. 3,
alicujus vita et moribus.
4
5.
et
mala ; sed mala faina, nnn fama, sed infainia dici soTerlia, imporiunitas,
qna etiam fugientes in
soliludine persequitur.
lei (S. Thom. 2-2, q. 103, a. 1 ad 2). Honor est teCap. 6 et 8. Quarta,
procain
seu
exhibitio
excellentiae
etiam
suos
acrius
viclores
insectaiur.
stificaiio quaedam
aliquo,
citas, quia
7.
excellentiae ipsius, praeseu perpetuitas,
reverenliae in testimoniura
Cap.
Quinia, long;evitas,
quia
sernio
setale
Laus
raanifestans
nec
nec
senio
el sapientise.
defervescit. Cap. 8. Sexta, vioseriira virluiis
et perfeclioneni
: laudasanciissimos viros sublentia, qua eiiam foriissimos,
alicujus boni excelleiniaiu
virtutera aul perfeciionem
inde supplanlat et elidit. Cap. 10 et U. Huc spectant
mus enim, ctiin alicujus
haec D. Basilii de natura el proprietaiibus
cenodoxiae
verbis manifesiamus.
Gloria, aii Cicero (Lib. n de
in Constiiulion.
Monast. (Ccip. 21) :
praeclaraiutinita
Invent.), esl clara cum laude notilia, vel frequens de
opiuioFugiamus inanem gloriam, dulcem spiritualium
opealiquo fama cura laude. ltaque complectitur
rum spolialricem, jucundum
cinimarum noslrarum honera et laudem, et consequenter etiam famam; quia
blandissimam bonorum nosirobonafama inlaude consislit.Secitndo
slem, lineam virutum,
notandumquod
rum deprmdatricem, eamdemque mellis iltitu
non dicitur
cenodoxia
appetitus gloriae sirapliciier
fraudis
se
insui
rion
est
ex
sed
eueiti
hominum
menibus
malum,
coloralricem,et
morliferi
(nam appetere gloriam
sed
appelitus glopoculi porreclricem. Quod, opinor, de causa facil, ut
differens, sicut appetere diviiias),
vhio seilli avidius ingurgilent,
hoc esi, a recta ratione alienus, a
nec ulla illius expleanria: inordinatus,
, iwr salietate. Itemque Joannis Chrysosionii
TV
ad pnp.
raiionis ordincel
prsescripio deviuset dissenianeus,
Anliochen. (Hom. 45): Ut smvi quidum venli in transeu, quod in idem recidit,
appetitus inanis et vanse
i quillum mare delati totum ab imo
elarena
subruunt,ul
gioriae (August. lib. v de Civit. cap. 12). Potesi auciim undis miscealur; sic excmcat mentii impeium glolem gloria dici vana iriplici
ratione, secundum sanea; rim furor : nam pecunias quidem conlemnere volenti
elum Tbomara (2-2, q. 32, a. 1). Primo,
inquit,
salis esl facile, honorem auiem a multis collattim departe rei de qua quis gloriam qumrit, puta si quis gtoriam qumrit deeoquod non habel,velmajorem
gloriam
spicere malti laboris inciiget, magnm sapientim. Non est
enim vilium ha tyranriicum elubique dominans, ex maquam merettir, vel de eo quod non est gloria dignum,
caduca; secundo ex parte
jori quidem, sive ex mitwri parie, altamen ubique. llic
puta de re aliqua fragihvel
videtur
dixisse cx wajori ei tnitwri
pula hominis cujus
Chrysosiomus
ejus a quo quh gloriam quwril,
non esi cenum, prmserlim si apud eos qui de
parle, pro eo quod nos;er Cassianus infra dicit, in
judicium
tebus non potsuntrecte judicare; terlio ex parte ipsius
Nam pars carnalis minor,
parte carnali et spirhali.
qui gloriam appelil, qui videlicel appelitum glorim sum
pars spirilalis inajor sive superior inielligiiur.
c Pariem carnalein
non refert in debilum finem, pula ad honorem Dei, vel
exponit Dionysius partem sencaro
sitivam, quae alias cbncupiscenlia,
sensualitas,
proximi salulem. Ita S. Thomas. Tertio ex his conseu vanse glorise cupidilaiero,
unde consequenter spiritalem
sequiiur cenodoxiain,
nuncupatur;
parlem
differre
tiim
a
tum
ab
dat
raiionalem
animoe
superbia,
proprie acceptam ,
intelligi
super,iorem,seu
pareisdem
valde
afiinis
a
lem.
Verura
bsec
menle
Aucioris,
ambitione,quauivis
etconjuncta
prdcul
quam
A
videatur.
collai. 5, cap. 11, ut
superbia (cujus prima soboles et fiiia a
ipsemet ita dilucide
exposuit
excelhic alio non sit opus interprele.
Sic enim ail; Ceno-<
P. Gregorio censetur), quia superbia appeiii

DE COENOBIORUM

401

INSTIT.

LIB.

XI. DE SPIRITU

CENODOXl^E.

40*

monachura pulsat, subti- A tutum

et jugulare persed etiam in spiriiali,
confodere
specie victorem
ita ut qui non
se nequitia
tentat.
menli;
ingerens
a
sucCAPUT III.
spiritalibus
potuerint carnalibus viiiis decipi,
cessibus acrius saucientur:
lantoque est perniciosior
Quam cenodoxia mulliplex sil ac muttiformis.
ad conflictum, quanto obscurior
ad cavendum. Omnium namque vitiorum
manifestior
conElenim caetera vitia seu perturbationes
uniformes
aperliorque
riali,
liore

gressus esl, et in unoquoque eorum contradiclione

invalidior
factus abscerigida confulaius incentor,
suum dejeclus adversarius deinceps
det, victoremque
b Hic vero morbus cum
infirraior aitcntabit.
pro elationecarnali
fuerit responsiomentem,et
puisaverit
nis

scuto

nequitia,

rursus ut qusedam multiformis

repulsus,
priore habilu personaque mutala, sub virALARDI

GAZJII

ac simplices
muliiformis

haec vero multiplex

esse dicuntur,
et
ac varia, undique bellatori et ex omni

Nam et in habitu, et in forparte victori occurrens.

in jema, in incessu, in voce, in opere, in vigiliis,
in leclione,
in oratione,
in remoiione,
in
juniis,
in obedieritia, in bumilitate,
scienlia, in taciturnitaie,
c militem Christi vulnerare
in longanimitate,
conaCOMMENTARIUS.

ac multiplex sit, el in diversas B sjmts; vel, ut ait D. Thomas, cum quh gloriatur de
doxia, lieet multiformit
divinm reverentim, setpecies dividatur, genera tamen ejus sunt duo: primum
aliquo falso, quod contrariatur
cundum illud Ezechielis xxvin : Elevatinn cst cor
rebus; sequo pro carnalibus ac mani[esth extollimur
et occuliis desiderio vanm
Deus ego sum. Et 1 ad Cor. iv : Quid
cundumquo pro spirituatibus
tuum; dixisti,
laudis inflamur. Mem igilur hoc loco ptilsari in parle
habes quod non accepisti? si autem accepisii, qiitd
et manifesiis
rebus excarnali, ac pro carnalibus
gloriaris,
quasi non acceperh ? Talis eiiam Herodes,
idem in parie spiriluali
cui cum in iheairo snperbe concionanli
lolli;
pulsari, ac pro spiripopulus acvanae laudis inflari.
tualibus
et occultis
de>iderio
clamassel : Dei voces, etnonhominit(Act.xn.Joseph.
Vide noiaia superius ex D. Chrysostonio.
Anliq. I. xixc.8),confestimpercussitcum
angelitsDoa
et ad captum acmini. eo quod non dedhsel honorem Deo : et consumDionysius simpliciore
slylo,
commndato, elucidal : Ila quod hi qui superari non
plus a vermibus exspiravit. Ratione finis, cum appeliacrius vulnerenlur
tur laus humana ob finem mortalem,ut
si quis laudari
poterant peccath carnalibus.
per
lanam gloriam ex spirituatibus suis pro(eclibns orlam.
aul seipsum laudat, ut consequalttr
appetil,
finem
His apte rer-pondent quae de cenodoxia scribitJoanaul
aliud simile ; aul inlentiocarjialem fornicalionh,
nes Climacus gradu vigesimo primo, ubi eam ita denemsuam referl ad vanam gloriam,
lamquam ad ulstudiorum
limum finem, pro quo vel conseqtiendo vel relinendo
pingil : Cenodoxia esl laborum dh-Apalio,
insidim,- in portu mufragium,
paralus esl transgredi vel reipsa transgreditur
perditio, ihesaurorum
aliquod
in area formica, qum, elsi lenutsesl, laboribus omnibus
divinum
erant
mulli
ex primoribus
prmceplum
:quales
et fructibusinsidiatur.
Judmornm, de quibus Joannis xn dicilur : Ditexerunl
Exspectat formica dum perficialur triticum,
cenodoxia vero dum congregentur opes ;
Iwminum quam gloriam Uei; el cap. v:
p" magis gloriam
Quomodo vos potesti^credere,
gaudet illa ul furetur, hmc autem ul dissipet; gaudet
qui gloriam ab invicem
desperationh spiritus, cum videl mulliplicari
vitia; ceacciphis, et gloriam qum a solo Deo esl, non qumrith
nodoxia vero, cum virtuies mulliplicari
videl. El infrar
(S. Thom. ubi supra)1 His cei te casibus haud dubium
est cenodoxiam
Cenodoxia omnibus studiis agyaudet : verbi gralia, si
seu inaiieiii glnriam
moriale esse
peccaium, et mililem
Christi, ut Auctor
fejuno, inaniter glorior; sisplendide vestilus, vincor ea
loquitur,
vilius
si
hac
lelhaliter
si
induar,denuo
vulnerare,
sauciare, jugulare,
pesle;
loquar,
glorior;
confodere,
si laceam, iterum superatus sum. Quocumiiue
superor;
supplantare, elidere, improvhum ac miserabile naufra*
hunc
tribulum jecerh,
ereclo persistil aculeo. Haec
vetito importarc, denique
giutn secundo navigantibus
ruinam et interiium
ille.
afferre. Caeterum etsi exira hos
b Hic rursum
casus et ex genere suo peccalum veniale censeatnr,
aut quisquis auclor,
parapbrastes,
Porro spirilus vanm glorim,
boni operis in gratia exisemper lamen exstinguit
ccspitat, dum ita reddit:
cum de peccalo carnali tentaverit hominem, etc. Quoeso
steniis raerilum.
Nullus enim peccando tnerelur vitam
te, lector, quis umquam audivit spiritumvanaeglorise
mternam, ait S. Thomas (Supra, a. 5, ad I) : nnde
de peccalo carnali teniasse bomineni? et quid simile
opus virtuosum amitih vim merendi vilam mtcrnam, si
ad menteni Auctoris? Sed uno absurdo dalq, plura
propter inanem gtoriam fiat, eliamsi illa inanis gtoria
non sil peccalum moriale. Aique hac ralione
dici
sequi necesse est. Morbus de quo hic agitur, nempe
etiam potest cenodoxia
hominem
cenodoxia, pro elatioue carnali puisat inenletn, non
vulnerare,
suput parapbrastesinierpretatur,
ut
sed
Auctor ipse sucum omne peccatum, eiiam veplantare, elidere;
Nam idem hic cst pro elatione carniale, vulnus
perius expressit.
quoddam et morbus sit animse. Connali pulsari,
in parle carnali pulsari, TJ firmalur
haec doctrina Malihaei v cap., ubi Salvator
ac superius
serio nos admonet : Aitendite nejustitiam
hocest, pro rebus carnalibus ac manifestis extolli.
veslram
c
id est, monachuni prsecipue, aut
faciatis coratn hominibus, til videamini ab eh; alioMiliiemChrisli,
omnem Chrislianum.
Vulnerat
quin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,
generalim
quidem
at non semper lethali
cenodoxia
militem
Habebitis
Christi,
qui in cwlis est. Quasi diceret:
quidera
in
homines
non enim mortalis censenda est cenodoxia
apud
vulnere;
quorum gratiam facitis, siculi pauto
seu glorise cupiditas : immo plerumque
et natura
posl de Pliarisa-is dicit: Beceperunl mercedem suam,
sua veuialem esse docent theologi;
id est, inanem gloriam
nisi raorialis efapud homines, quam quoePatrem
autem ccelestem non habebirebanl;
ficiaiur, vel ralione raaieriae, vel ratione finis, vel
apud
ratione allerius
in affectu
lis, cujus causa non facitis; qttia sequum est, ut cui
peccati,
quod inlerdum
vanae gloriae involviiur
el ut
supra, a. 3).
quisque laborat, ab eo mercedem
accipiat;
(S. Thomas,
unius laboris non duplex, sed una sit merces. Quid
Ratione
de peccalo
materiae, ,ut si quis glorietur
aut conaDeo
enim, ail Chrysostomus
fornicaiione,
iuortali,
ebrielate,
injuria,
(lncomment.inMatlh.)
iumelia
fralri iliata, elc De quibus Proverb. xn :
recipies,qu\ Deo nihildedisli?nam
quod propler Deum
Lwtanlutcum
male fecerint, et exsultanl in rebus pesfit, Deo datur, el ab eo recipitur;
quod auteiii propier
homines fit, in ventos,effttnditur.
Ob hanc cansam et
*
scilicet inanis glorise et raercedis amitTribulnm Vegeiius lib. m vocat stimulum ferreum
periculum,
forniEe quadrangulse, qui quamcumque in parlem incqut scribit
B. Hieronymus
lendae, S. Hilarion,
(In
aculeuui
biifritj
semper infestum praetendit,
e/us Vha), sexagesimo vitm sum anno cernens grande

JOANNIS

CASSIANl

404

tur, et velut quidam perniciosissimus

mentibus undis obteclus,
iiriprovisum
secundo naviganlibus
naufragiuhi
cavetur nec prsevidelur, importat.
CAPUT
Quomodo
Ilaque

faciturscopulus tu-, A. ciiVioriis ornatii neqiiivit ext6Uere,'gfavitale

ac raiserabile
riilatis elidit. Si jejuiidt palam, glbfia vanitatis
piilSafur.Si illud cohtem'neridae gldrise caiisa coritexerit,
vento, dum non
eoaem

IV.

cenodoxia mofiachum a dexlris et a sinistrh

impugnet.
via regia volenlem incedere per armajusli-

tim, quw a dexlris sunt et a sinhlris,

oportet Apostolica disciplina
transire
per gloriam et ignobilhatem,
per infamiam et bonam famam (II Cor, vi), et lanta
inter
caulione
tumentes tentationum
fluctus,
gubernante
iier

et flanle nobis Spiritu Domlni,

ut dextra lsevaque si paululum
virtulis,
sciamus nos perniciosis
mox cautibus

discreiione,

dirigere

(Proverb. iv), id est, ne tibi de virtutibus

dexteris successibusacspirilalibusexblandiaris,et

sinistrum
tramitem
toUaris, ne deflectensad
tibi ex
rum, secundura Apostolura, gloriam
tua confusione
Nam b cui sub
conquiras.
succinctae veslis ac niiidae cenodoxiam
non
diabolus
conaiur
jicere,

generare,
inserere;
hurailiiate

vitioeis in
specie

potuit
ac vilrore

pro squalida el inculia

quem non potuit per bonorem desupplantat;
quem scientise et eloALARDI

elartonis'

Ne vaiiae gloriae
prolixas siib fratrura

obfundiViir.

drationes
contagio
mdculeiur,
vital celebfare cdnspectu; et quod eas latenter
ceat, nulluihque
acuieos vanitatis.

haljeat

conscium

CAPUt

exer-

facti, non efftfgit

V.

Quq comparatione monstrelur nattira cenodoxim.

Pulchre seniores riostri naturarn morbi huius c in
raodum cepae bulboriiraque
describunt quae, uh'6 dealiorursum
inveniunturinduia,tocorHIcatalegrriihe,
tiesquerepeHtfflturoniectaq^uoliesfueriniexs^

deflectamus,
illidendos.
Salomonem B
Ideoque per sapientissimum
inonemur
: a Ne divertaris dd dexteram, neque ad
sinistram

viiio

^APUT
Cenodoxiam
In solitudine

VI.

sblitudinh

beheficio non penitus

exsiingui.
d mortalium conquoque cunctorum

gloriae causa fugienterii, persequi non desistit.

munQuantoque amplius universum quis vitaverit
dum, tanlo eum acriiis insectaiur. Alium quod pasoriia

ac laboris, alium quod ad

obediendum promptissiraus,
alium quod humilitate
conatur
exlollere.
Alius
coeleros
praeporideret,
lientissimus

scienlije,
lentatrii'.

sit

operis

alius lectionis,
alius vigiliarura
prolixitate
nisi
hic morbus,
Nec alias quemquam

GAZ.4LI COMMENTARIUS.

tnonaslerium et multiludinem
fratrum secum habiiautium, lurbasque eorum qui diversh languoribus etimmundit spiritibus occupatos qd se reducebant, ila ut lC
omni genere hominum soliludo per circiiilum repleretur; flebal quolidie, et incredibili desiderio conversationis antiquw recordabatur.
Inlerrogatus,, a fratribus
quid haberet, cur se cotificeret, aii : Rursuiii ad smculum redii, et recepi mercedem meam in vita mea. Jam
homines Palmsiinm et vicinm provincim, existimarit me
esse momenti, etc. Subdit deiride Hieronyalicujus
mus : Mirentur alii signa qum fecil, mirenlur incrcdibilem abslinenliam, scienliam, huinililalerii;
egonihil ita stnpeo, quam gtoriam illum el honorein calcare
poluisse. Concurrebant episcopi, presbyteri, clericorum
et mougchorum greges,matronw quoqueChrhlianqrum
grandis tenlatio. sed et polenles viri, et judices, ut
benediclum ab co panem vel oleum acciperent; al ille
etc
nihil aliud, nisi solitudinem meditabatur,
a Verba lexius : iVe declines ad dextram, nec ad
sinhiram.
Deciinat ad dexlram, secundura mentcin
Aucioris, qni de virlutibus aut prosperis successibus
declinat ad siiiisiram,
exiollimr;
qui de peccatis et j.
lsidorus vero ncgative, sed "
pravis actibus gloriatur.
ad einmlem scopum (Lib. III de Sumino Bono c 25):
Non declinatad dextram, qui nonsibi, sed Deo tribuit
bona qttm agit; rieque ad sinhlram
se vertit,qui
de
divina indulgentia peccandi licentiam non prmsumii.
IIoc est qitod P.rophela ait .' Hac via, ambulale in ea;
neque ad dexlram neque ad sinislram declinale. tllucollatis
strat auieiu hanc seiilentiam D. Hieronymus
aliis Scripliiroe sententiis in speciem repugnantibus,
nl esi illa Ecclesiaslici
x : Cor sapientis in dexlera
ejus, eic. Et in Evangetio (Maith. v et vi), inquit, prmcipiiur ut nesciat sinistra quid (aciat dextra sapienlis.
Et qunndo percutintur in maxillcim dexteram, nonjiibelur sinisiram yenam prmbere percuiienli,
sed atteram
dexlram. Juslus enim sinislram tn se twn habet, sed
totum in co dexlrum est. Et cum ad judicandutn Salvalor venerit, aqrii stabunl a dexlris, hmdi vero a sinislris eruni (Malth. xxv).Ei
in Proverbiis scribilur :
Dexleras vias novit Dominus;quw
autetn perverste

stinl, a sinistris surit (Proverb. iv). Qui ergo sapiens

esi, semper de (uturo smcitlo cogitat, quod ducil ad
dexteram. Qiti vero ihsipiens esl, de prmsenli, quod
posiium est in siriislta. Qum quiderii secutus idein philosophus et poeia aii:
Dextera, quae magni Dilis sub uicenia ducit;
Hac iter Elysium nobis; at laavamalorum
ExCrcet poehas, et ad impia Tartara mitlit.
Firmianus quoque noster in prmclaro Instilutionum
siidrum opere (Lacl. I. vi c. 5 ei 4), litterm Pythagoricm meminit, et de dexlris ac sinhiris, hoc est, de
ac vitiis planissime dispulal. Nec ptiemus
virtulibus
huic- sententiolm illud esse cohtrarium, in quo dicitur:
Ne dcclines in dexleram, neque in sinisiram (Proverb. iv). Hic enim pars dexlera pro bOno dccipilur;
ibi vero noritam
dextra, quani declinaiio dcxterw accusaiur, ne plus sapiamus quam nos sapere riecesse
est: quia virtkles in medio sunl, et riimielas oninis in
ad illius
viiio est. Ilaec D. Hieronymiis
seiiteniiae
eliicidalionem
pertinerilia.
D.
bMinc.
Hieronymus ad Nepolianum (Epis!o/.2):
Orhatus ut sordes pdU modo fugiendw sunt, quia ulleIdeiii ad Paulinum
rum delicias, alterurrtgloriamredoiel.
ap(Epistol. 4): HumiltiiUeriivesiiumiumcniianimoue
iiestes candidm
petds. Et al"bi (Ephibl.
15) :Sordtdm
smculi
tjtentis indicia sint, viiis iiiriica cdriiempluni
dumtaxat ne dniriius titmeat, ne habilus
probet-.itd
sermoque dissenliant (Cap. 17). Huc spectat illud
in Apologeiico
: Ecce lutuleniis
Tertuliiani
pedibus
Pldlonh
thoros
alia
superbia deDiogenes superbos
culcat.
c Mss. In
tiwdupi cepw porrique. Unde puto in
mendum istud non ferendum
codicem Diohysiariuiri
teporh,
irrepsisse, ubi liabcttir : Per dispositionem
dtiabus dictionibus
triincaiim
junclis,
quod non
et typographis
ascribenAuctori, sed scriptoribus
dum.

13Vide exempIajSS. Aulonii, HiIarionis,Benedicii,

apud suos auciores.

405

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XI. DE SPIRITU

CENODOXIJE.

406

suis riititiif' vifluiibiis

sauciafe, iri his offencJiciila ^ c'to'fise ipsius elatiorie dongredittff. Et hsec esi subtilis
inimici vefsutia, uf miirterii Christi propriis faciat
tendens inleriths, in quibus vitoe stipehdia cbnqiiitelis occumbere, quera hoslilibus armis superare non
runtur. Volehiibus qtiippe iter pletalis' acpefteciionis incedere, non alibi inimici
potiiit.
insidiarites, nisiin
CAPUT VIII.
Via qii.a ambulant, laqueos deceptionis abscoriduht,
secundum illam beati David seriteriiiasri :'b Iri via
Qitod cenbdoxiit riec ereriia riec mtate Ueferveat.
huc qtia dmbulabam , dbsconderurit
Alia irilerdurii vilia, sicul ditrriiu^, etiam locorum
laqueum mihi
via
befieficio conquiescflht, et riiaieria peecaii, vel opor(Psdlm. xiv), ut in hac ipsa scilicet virliiturii
tunitale ejus et occasione subiracta, lentescere soqua gradimur, tendentes ad bravium siipernae vocai"
lent el minui; hoc vero cum fugienle deserta penetioriis, nostris elati successibus corruamus, obligaceriotisque pedibus animae nostrse concidariius,
doxiae laqueis compediti. Etilafit,
utqui adversarii
confliclu
hori pdfuimus
nostri triuifipbi
superari,
seu cerle, quod esteliarri aliiid
snblimiiateviticamur;
decepiiOnis genus, ut excedentes continenliae, vel

(fat, nec loco novit excliidi, riec extrinsecus maleria

subiracla marcescere. Non enim aliuride qtiam virtuium ejus quem impetil successibus aniraatur. Cse-

vitia processu temporis, ht prsefati suhuic

atque evanescunt;
mus, interdum molliuntur
iioslrae possibilitalis modrim, perSeverariliairi nostri B longsevitas, nisi fuerit industria solerti ac prudenti
cursus irifirriiilaie
discretione
fundata, nori soltim non bfficit, verum
corporis iiifefcederite
pefdarMs.
etiam majora novit fomehla congerere vanitaiis.
CAPUT VII.
tefa

etiam

Q\uod ceribddxia cuih

dejecia fueril, acriiis resiirgat

ad pugridm.
Omnia vitia superata marcescunt, et devicta per
et vel Ioco Vel
slngulos dies infirmiora
redduntiir,
fempore minuunlur
atque defervent, seu cefte a
conirariis
virtulibus dissidentia, vel caventur facilius, vel vitaniur; hoc vefo dejectum acrius resurgii
ad luctam; et cum putatur exstinctiim,
sua moffo
vivacius

convalcscit.

Csetera genera vitiorum

eos
fanttim impughare solent quos in certamine superaririt, hoc vefo suos viclores acrius insectatur;
quanloque fuerit validius

elisum,

tanto

vehementius
ALARDI

vi-

CAPUT

IX.

Quod cenodoxia pericutosior sit viriulibus mixta.

a conlrariis sibi
Posiremo cseterae perturbationes
et ex aperto, lamquam die
virtutibus
dissideiites,
ciaro bellantes, et superaniur facilius el.caventur :
inserta et aciei permixla, velhaec autem virtutibus
ut in nocte caeca dimicans,

atrocius inOpinatos deci-

pit et incaulos,
CAPUT

X.

regis Ezechiie, quemadmodum telo cenodoxim dejecius fuerit.

Ita namque e Ezecbiam regem Judife, virum in

Exemplum

GkZMl
COMMENTARIUS.
0 Htnc D.
Chrysoslomus (Vel quisquis auclor Oper. G ante eum fuerunt : et adhmsit Domino, ei non recessit
hom. 13) cenodoxise vilium
oranibus
a vestigiis ejus, fccitque mandald ejus quw prmceperal
imperfeci.,
aliis viliis periculosius
es^e asserii : Cum enim,
Domiiius Moysi. Unde et erat Doriiinus cum co, et in
inquit, omnia^ tnaia servos diaboli vexent, concuptscencuncits, ad qum procedebat, sapienter se agebal. Haec
lia vanm yiorim magis vexal servos Dei quam servos
ibi. Quse quidem non sic inielligenda
s.iinl, ut Ezediaboli. D. Augusiintis Confess. lib. x cap. 38 : Serchias sanctior Davide certsealtir, qui futt anie euin;
mo, inquit, ore procedens, et facla, qum inanescunt
vel Josia, qui fuit posl eura. Sed sensus est, quod
hominibus , habenl leMationem periculosissimam ab
inler reges i:on fuii. similis ei, quoad aliqua particuamore laudis, qui ad privatam quamdam excellenliam
laria. Sicut eiiirn stella a sletla differt in ctarilate
contrahere emendicala suffragia tentat; et cum a me
(I Cor. xv), sic homo differi ab honiine qnoad parliin me arguilur, eo ipso, quo arguitur, gravius. tenlat.
cularia dona, vel facla, qoihus aiios excellli. Unde
Et smpe homo de ipso vanw glorim conlcmptu vauius
et Scripiurae et hisiorius alios proe aliis a cerlis virut Abraham el Petrum a fide,
gloriaiur, ideoqtte non jam de ipso glorim contemplu
tulibns cminendanl,
gloriatur, tton enim eam contemnil cum gloriaiur inius.
Joseph et. Joannem a castilaie, Job el Tobiam a paEt cap. sequenti : Eiiaiit intus est aliud in eodetn
sic in
lientia, Moysen et Davidem a mansuetudiiie;
genere tentalionis malutn, quo inauescunt qui placent
fortitudo, in virginibus pudiciiia, in aliis
marlytibus
sibi de se, quamvis dliis vel plaCeant, vel dhpliceant,
aliae viiuites exceliuerimt;
ut etiam de quolibet connec placere affecterit cmieris. Sed sibi placentesmultum,
fessore merilo canat Ecclesia : Non esi inventus sitibi displicent, non iantutn de bonis quasi bonis, verum
milh illi, qui conservaret legem Excelsi (Eccles. XLIV),
de bonh tuis quasi suis; aut eliam sicut de tuh, sed
videlicei, ut S. Thomasait (1-2, q. 6'5, rl. 2), prolamquam ex meritis suis; aut etiam sicul ex lua gralia, D pter viilulis alicujus excelleniiorisprwrogaiivaiii,
qmm
el non ob suamerila;
nontamen socialiter gandenies,
qnisque fere habuit pise alio.' Cuui ergo dtcitur de
sed aliis invidenlet ea. In his omnibus atque hujusceEzeciiia, quod noit fuil similis ei de cunclis regibus
modi pericutis et laboribus vides tremorem cordis mei,
Juda : intelligendiim
qua>dam
quoad parlicularia
el vulnera magis subinde a te sanari quam milti infliyi
facia, eaque admiranda, et inusiSaia, quse gessit: e
teniw. Haec Augnslinus
cum Deo loquens, et suani
comiiicmoranquibus hac proeciptia in sacris liileri
fragibiatem huinilitef
exponens.
lur, 1 ijiiia dissipnvil excelsa, et conlrivil slatuas, et
b Vide hanc sententiam
nonnihil
lucos succidil, et (regil serpenlem tenettm, quem fecerat
explicatam ad
cap. 9 lib. xn.
Moyses (IV Reg. xvui): cujns catisa subdilur ; Siqnic De Ezecbia
dem usque ad illud lempus fdii Israel adolrbanl et inrege Juda prseclarum lestimoniura
habetur IV Regum cap. xvin : Ezechias filius Achaz
2 quod ad
censum (IV Reg. xix, et lsaiw xxxviu);
reghJuda, fecit quod erat bonum corum Domiiio,jux!a
preees ejus angclus Dornini percnssit una nocte cende exerciiu
lum ocioginta quinque niillia virotuin
omuia, quw fecerat David pater ejus. Ipse dissipavit
excelsa, el conlrivit stutucis, $ succidil lucos', elc. In
3 quod itertun ad preces e]us
regis Seniiacberib;
Domitw Deo Israel speravit, itaque posl eum non fuit
reirocessit sol deccm lineis per i;uas descenderat in
timilis ei de cunclis regibm Juda, sed neque in hh qui
horptogio Achaz; 4 quod ejus iiidem lacrymis

JOANNIS

407
oninibus

consummatse

justitiae,

et sanctarum

Scri-

comprobatum,
post innuraera
a elationis
telo legimus
prseconia, uno
fuisse dejectum, et qui internecionem
cenlura octoande exercilu Assyriorum,
ginla quinque millium
gelo sub nocte vastante, una prece valuit impeirare,
pturarum
virtuturn

vauitatis
ut

testimonio

gloriatione

prseteream

quem

replicare

superatur
tam
virtntum
perlongum

(IV Reg. xn).

Cttjus

prolixum
catalogum,
est, hoc unum dicam.
ALARDI

GAZiEI

CASSIANI
Ab

Qui post
diem Domini

40B
indictum

terminum

vitae, mortisque
c
senlenlia prafiniiurri,
anquindecim
nis vitae metas excedere
una oralione
promeruit
d sole
per decem gradus, quos ad occasum lendens
jam illustraverat,
revertente,
qui lineas quas abscessu ejus umbra
suo rursubsequens occuparat,
sum reditu
diem universo
orbi
fugans,duplicaium
contra

fixas naturse leges inaudiio miraculo praebuit;

post tanta tamque incredibilia
signa, posl lam imCOMMENTARIUS.

mas esl vita addila. Sed per prophelam Dominus dixit,

tus Dominus quindecim annos ei adjeceril ad terminum vitae naluralern (IV Reg. xx, et Isaim xxxvui).
quo lempore mori ipse merebatur : per largitatem vero
mhericordim illo eum lempore ad morlem distulit, quod
In his et hujusmodi gestis admirandis
nemo ex regianle swcula ipse prmscivil. Nec prophela igilur fallax,
btis qui possit dici similis
illi.
Et fuere qtiidem
tres reges qui valde placuerunt
Domino ob religioquia lempus nwrtis inriotuit, quo vir ille mori mercbanem et pietatem.quia
nimirum populossuos induxe- n tur: nec Dominica stalula convulsa sunl, quia ul ex larj
ruut ad poeniientiam,
et ad cultum unius veri Dei,
gitaie Dei anni viim crescerent, hoc quoque ante swcula
desiruenies cultum idololairise : hi sunt David, Ezeprmfixum fuit, utque spalium vilmquod inopinate foris
esl addilum,
sine augmenlo in prmscientia fuit intus
chias et Josias, in quorum laudem dicitur
Eccles.
XLIX : Prmter David, et Ezechiam, el Josiam, omnes
stalulum. Hactenus Gregorius (Lib. xn Moral. c 2).
d IV
Regum xx : Reduxit Dominus umbras per lipeccatum commiserunl.
Quod de peccato idololatrbc
neas quibus jam descenderat in horologio Achaz, rein se,vel in aliis : cnra conslet neqtie Daviintelligitur
trorsum decem gradibus. Et Laiie xxxviu : Ecce ego
dem, ueque Ezechiam excusari posse abaliispeccaiis.
a Id esl, osientalionis
reverti faciam umbram lincarum, per quas descenderal,
et cenodoxiae vitio, quod D.
in horologio Achaz in sole relrosum decem lineas. Et reBcrnardus
ait (Serm. 34 in Cantica) significaium
per
versus esl sol decetn lineis per gradus quos descenderal.
votante
sagiitam volautem in die : A saghta, inquil,
in die, quw esl inanis gloria : fama siquidem volat, et
Cum igitur de veriiate liujus miraculi,
solis niniirum
ideo in die, quia ex operibus lucis. Ita Bernardus alseu retrogradatione
in gratiam regis
retrocessione,
Ezechioe dubiiare non liceat, de modo lamen ac ra:
ludens, opinor, ad illud Virgilianum
Nontionequa idcontigeritvarieseniiuiitinterpretes.
nulli exislimant solem in insianli, hocest, brevissimo
Fama volans, qua non aliud velocius ullum
retrocessisse decem gradibus seu
temporis inlervallo,
seu ostenlatiohoris , quse per lineas horologii
ut
Quodnam vero fuerit illud elaiionis
desiguabanlur,
nis specimen in Ezechia, quod hic Auctor cursim
solenl in hnrologiis sciolericis sive solaribus , nimitrantui ab hora decima ad horam primam
D. Gregorius hoc idem argumentum
diei ariiprseteriit,
cians e Scripiura
VIH Moral. C flcialis,
edisserit, et enarratlib.
alqtie inde rursus cursum suum dinrnuin
et gloriosorum
ac seuSim ad occasum processi-se. Ita
cap. 36, ubi postquam ostentalornm,
redinlegrasse,
mores graphice depinxit,
demum ita subdit : QuoChaldseus Paraphrasies.
Alii vero opinaniur
lineas
rum profecto vitam illa cunciit notissima Ezechim culhorologii non designasse horas iniegras, sed dimidiatas : itaque diem istuin
decem horis taniummodo
pa figuravil,
qui postquam, una prece et sub unius
noeth spatio, cenlum ocloginta quiwjue millia hostium
excrevisse, quinque videlicet in reirogressn ad Orientcra , el quinque in recursti ad idem puncttiin, unde
angelo ferienle proslravit;
poslquam occasui proximum
ad alliora cmli spatia solem reduxit; posiquam viiam
rettocesserat.
Horum alierutrum
sensisse videtur
'
Cassianus, diim dicit duplicatum fuisse diein univtrso
propinquante jam termino coarclalam in lempora lon
orbi, duabtis tamen horis adhuc restanlibtis
regis nuntih
giora protelavit : susceplis Babylonici
, cum
bona omnia quw possidebai oslendil;
sed prophetm
et quaelibet nox in duodecim
qtiilibet dies arlificialis,
voce protinus audivil : Ecce dies venient, et auferentur
paries sequales seu lioras apud veleres dividereiur,
oinnia quw in domo tua sunl, in Bubylonem : non reut snepe dictura est. Tertia et verior sententia est,
horam iutegram, hoc
linquelur quidquam, dicil Dominus. Sic, sic nimirum
quamlibet lineam, seugradum
est, spatium unius horae designasse; ac proinde hunc
hypocrilw, poslquam magnis virtulibus excrescunt, quia
cavere malignorum spiriluum insidias negligunl, el cediem auclum luisse viginii boris: el non solummodo
lari in eisdem virtulibut
sed fere triplicalum,
ut qui horis trinolunt; bona sua ostendendo
duplicaiuni,
hostium faciunt:
el prodentes subito amittunl,
sole supra horizonfuerit,
quidginta duabus illuslralus
studentes operanlur.
Hsec Gregorius
lein existenle. Quae quidem senienlia est B. Dionysii
quid diutius
huncCassianilocum
aptissime ad illuslrandum
, ciun ab
(Vide j.j Areopagitne, cui prae cseteris credendum
Isidor. lib. iu de Summo Bono cap. 23).
apostolo Paulo hujusinodi
mysieria et arcana haud
b Interdiclum
eiiam in edihactenus legebatur,
dubie didicerit.
Is enim iu Epistol. 7, ad Polycartione Plantiniana
et Lugdunensi,
cum tamen nemo
pum episcopura, de hoc miraculo loquens: Qumdam,
non videat legendum esse indiclum,
ut et manuscriinquit, dies perpeluo lumine triplo fenne quam solet,
Isaias propii docent. Indixit enim, non interdixit
major effecta esl; el cwlum intra viginli horas , quem
viise, cum ad eum
jam exegeral cursuni, retrogradiens
pheta Ezechise regi (errainum
repeliit, ipsumoegrotantem missus dixit : Dispone domui tum: quia
que lolum rursus intra decem alias novct quadam ratnorieris lu, el non vives (IV Reg. xx, Isaim xxxvui).
tione confecit. Hoc profeclo miraculiim
Babylonios
c
anni additi sint
nt qui
tunc merho terruit, el absque pugna, Ezichiw,
Quomodo Ezechise quindecim
Deo putaretur mqualit, subjecit. Hsec D. Dionysius.
post indictiim vitae terminum,
raoriisque diem Domini sententia praefinitum, ut Aucior loquiiur,
D. GreEx quibus patei vanum esse ac fulile eorura comet resolvit ad illum
menttim qui putant hoc miractilum solum apparuisse
gorius egregie iiidem explicat,
locurn Job, Constiiuisii
terminos ejus, qui prmleriri
in horologio Achaz seu Ezechiae, cum non in Juda-a
nou polerunt. Et st, inquit, amtos quindecim Ezechim
tantum, sed in Chaldaea visuin fueril : unde et rex
regi ad vilam addidit omnipolens Deus, cum eum mori
Babylonis nuntios misit ad Ezechiam cum inuneritunc eum prmscivit esse moriiurum.
curaiione gratulareQua in
bus, tum ut ei de miraudaejus
permhit,
>e qumstio orilur, quomodo ei per prophelam dicalur:
de porlenlo, quod acciderat
tur; lum ut interrogarent
P.>ralip. cSh
Dispone domui tuw, quia morieris lu, el non vives ; cui
super lerram, ut lwbelur i'ib-o scundo
cum morlis senleutia dicla esl, protinus ad eius lacrypite trigesimo secuugo,

403

DE COENOBIORUM

raania documenta

1NSTIT.

LIB.

Xi. DE SPIRITU

qualiter fuerit successi- A

bus suis elisus, audi Scripluram narrantem: In diebut,
inquit, illit wgrolavit Ezechiat utque ad morlem, et

CAPUT

virtutum,

oravit

Dominum, et exaudivit eum, et dedil ei signum, illudscilicet

quod legimus de solis datum esse
reditu per Isaiam prophetam
in quarto Regnorum
libro : a Sed non, inquit, secundum beneficia, quse
ei : quia elevaium est cor ejus,
acceperat, retribuit

nomen

rusalem, et idcirco non venit super eos ira Doraini

in diebus Ezechiae (IV Reg. xx). Quam perniciosus,

Dominum

cst elationis

morbus!

XI.

suarum praeconia,
collaudatus,
post ingentiavirtutum
ac fidei
post innumeros Iriumphos quos devoiionis
suse merito perpetravit,
disce c qualiter sit vansc
Et egressum est, inquit,
gloriae elatioue dejectus.

eum ira, ei coutra Judam et Jerusalem : humilialusque

est poslea, eo quod exaltalum essei cor ejus, tam ipse quam habitatores Je-

gravis

*'0

Exemplum regit Oziw ejutdem morbi labe superatt.

Ozias hujus quem commemoravimus
regis b atavus, in omnibus quoque ipse Scriplurae lestimonio

et facta est contra

quam

CENODOXLE.

Oziae propter quod auxiliareiur

ei Dominus
et corroborasset
illum ; et cum roboraius esset, elevatum est cor ejus in interitum
suum, et neglexit
Deum

suum

aliud

(II

Paralip.

Cernis
xxvi).
et conspicis

ruinre* gravissimse,
exemplum
duos viros tam justos tamque perfectos triumphis
suis aique vicioriis
fuisse confectos.
Unde videtis

Tantac justilise,

lanioe virtules,

lanta fides atque devotio, quse nattisoleant csse

rerum
secundarum
ram ipsam ac totius mundi leges imroulare merue- B quam perniciosi
successus, iia ut qui non poluerunt adversis frangi;
runt, una elatione depereunt : Ita ui universis viretqui
prosperis, si incauti fuerint, acrius elidantur;
tutibus suis, ac si non fuissent, oblivioni
traditis,
in confliclu
alque acie moriis evaserunt discrimina,
iram Domini confestim
nisi
eam
resuscepisset,
succumbant.
tropseis propriis Iriumphisqiie
surapta humilitate
placasset; ut qui de tam excelso
CAPUT XII.
meritorum

fastigio,

non uisi per.eosdem

amissum
emplum

culmen
similis

elatione

impellente,

deciderat,

rursura

liiimiliiaiis

gradus

ad

quoque

ex-

ascenderet.
ruinse percipere

Vis

aliud

?
ALARDI

contra cenodoxiam.
Ideo Apostolus monet: d Nolite fieri inanis glorim
cupidi (Galat. v) ; et Dominus Pharisseos castigans :
Quomodo, inquit, vos
polestis credere, qui gloriam
Diversa

GAZ/El

leslimonia

COMMENTARIUS.

Nempe Ezechias, hoc est, non eam quam debuit,

pro tantis bencficiis a Deo acceplis, animi gratiiudiSedelevanem, religionem ac devolionem exhibuil:
lum esl cor ejus, id est, superbia elatum. Initium enira
omnis peccati superbia (Eccli. x); atque ex ea tripli1 ingratitudinis,
cis culpae notam incurrit:
quia non
I
dedil gloriara Deo de vicioria et fuga Sennacherib
, C
eamque foriasse magis suis meriiis quam Dei benesecundum
Hebraeos : quam ob
ficio accepiam tulii,
causaiu in morbum gravissitnum
iitcidit, qtio mgrolavil usque ad morlem; 2 jactanlise, ostenlationis
et
inanis glorite, dutn de legatioiie et gratulalione
regis
ei
sibi
tbesauros
suos
omnetn
applaudens,
Babylonii
pompam regiam legaiis oste<tdit (IV Regum xx,
Isaim xxxix);
5 negleclse charilatis
erga proximorum salutem : Cum enim, inqiiit
Cyrillus
(Lib. HI
tn Jsaiam),
profectis ex Babylone, omnipolenlis Dei
auxilia diversis ten poribus exhibita et incredibilium
harum reritin splendorem ac magnificentiam
illuslri
ut el ipsi quoque divinam
narrationeexponeredebuissel,
excellenliam el iuviciam Domini poleslatem ex ipsius
sermonibus magh admiranles reverterenlur in pulriam
divina cognilione locupletati (s,c enitn licuit et alih
hoc
qum didicissenl),
prodesse, cum hi renunliarent,
illemiiiime
fecil, sed in huinanam po.ius jactanliam
prolapsus esl, nec suatn gloriam ex hh rebus quibus est _
honoratusa Deo, sed exregni opuleniia mslimavil, etc. "
b
Mendosc, vel certe abusive atavus ponilur
pro
Ezechise regis
proavo, qui est avi pater. Siquidem
pater Acbaz, avus Joaihan,
proavus Ozias , qui et
Azarias, abavus Amasias, aiavus denique Jnas, ut ex
historia
est (IV Reg. vm, xv,
Regum inaiiifesttini
xvi; II Paral. xxiv et seq.; IV Reg. v).
c Dum sacerdoium officium
usurparevoluil.Dequo
Suidas lum Scripturse, tura huic loco consentanee :
Ostas, inquii, rea; Israelis, pius fuii, sed rebus secundh
elaius, per vecordiam ipse Deo per sese sacrificare voluil, id quod solis licebat sacerdolibus. Cumque odores ;
in lemplo incendisset, confeslim teprosus faclus esl.
Obducla enim esl facies ejus lepra in lemplo Domini;
Haec ille, qni tamen
itaque eum inde absiraxerunt.
pro rege Israelis exacijus dixissel regem Jucia; cum

post separationem decem iribuum sub regeRoboam,

a regibus Juda, in quorum
reges Israel distinguantur
est Ozias. Exstai egregia
numero decimus teriius
bomilia D. Joan. Chrysostomi
in illud : Elalum esl
cor Ozim ( Tom. I).
d Uno verbo
xsvoSogot, nt supra notatum (Ad cap. 1
hujus). Hnc speciai D. Basilii in Regulis Brevioribus
25 in hoec verba : Cum Apostolus dicat
interrogatio
alias quidem, Non effiriamur inanis glorim cupidi;
alias aulem, Non ad oculum servientes, quasi hominibus ptacentes (Ephes. vi) : Quis esl inanis glorim cupidus? etquis hominibus placens? Responsio: Equidem
inanis glorim cupidum exislimo esse illum qui simplich
lantummodo glorim mundanm causa, vel qum a spectaniibus vel ab audientibus ipsi nascilur, aliquid facil
dititve; hominibus placentem aulem, quicumquead voluntatem alicujtts hominis, ul ipsi placeat, aliquid facit,
ticel culpabile sit quod facit.
e D.
ad Euslochium
de custodia virHieroiiymus
ginitalis (Episl. 22) : Ittud quoque tibi vilandum est,
ne inanis glorimardore
capiaris. Quomodo, iuquitJesus, poleslis credere, gloriam ab hominibus accipienles ? Vide quule malum sil, quod qui habueril non- potest credere. Nos vero dicamus:
Quoniam glorialio
in Domino ylomeq lu es (Psal. m). Et qui gloriatur,
lib. v de Civit.
Dei
rieiur (I Cor. l). D. Augusiinus
cap. 14: Tam esl hoc vilium inimicum pim fidei, si
major sit in corde cupidilas glorim quam Dei limor ,
vel amor, ut Dominus dicerel: Quomodo potesih credere, gloriam ab inviccm exspectanies, et gloriam qum
a solo Deo esl nonquwritis?
Quod enim hujusmodi
declarat
obslilerit,
glorim appetitus fidei mullorum
Joannes cap. xn dicens : Ex principibus mulli crediderunt in eum; sed propter Pharhmos non confiiebantur,
ul e synagoga non ejicerentur, ditexerunl enitn gloriam
hominum magis quam gloriam Dei. Ila Augustinus.
Vide Cajelanum jentac 10 (Qumst. 2), ubi docet illis
flverbis Dotnini significari
duplex impedimcnium
dei: alterum
posiiivum,
quod est appelere et quaerere inanem gloriam hominura; alterum privaiiyum,
ive negaiivuni,
quud est non quserere glorian, Deieiura
jiocesi, coeleslem etsempiternamgloristm.Non

4H

JOANNIS

CASSIANI

412

ab invicem acCipnis, et gloriam qdm a soto Deo esi hon A divites aut nouiles habeant, vel quod mirrtiam hoIriierdum
etiam digriitates
qumrith (Joan. v) ? De his et beatus David curii innoresque conlempserint.
terminatione
dicit:
Quoniam Deus dissipavit ossaeoet opes,> quae forte nec appreheridi quidem aliquando
rum qui hominibus " placeni (Psal. tn).
fuisse
perfacile
poiuisserit,
persuadet queinpiam
si pcfseverasset in s-oeculo, vana spe
adepturum,
CAPUT XIII.
inflans eutn, et de his quoe nnmetiam de inceriis
modis
cenodoxia
monachuni
Quibus
pulsel.
velut qui ea contempserit,
quam possedit;
gloria
'
Solet eliam incipientium
mentes, et eorum qui
vanilaiis extollens.
minus adbuc, vel virlule animi, vel scieniia profece;CAPUT XIV.
runt, b aut propter sonura vocis exlollere, quod sciQut)madmodun\ clericatus gradum suggerat
ambiendum.
licet modulatius psallant, autquod sintc excsis carc
r clericatus
daul
nibus, vel corpore lautiores,
Nonnumquam vero
gradum, et desiquod parentes
ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

se convenire possunl gloria Dci et gloria

rriagisinief
corpore lauliores, yideiur paraphrastes
pro eodem
homintim (I Lor. i ei n), quam sapientia Dei et sanon disjunctive,
exposiiive,
accipere. Sic enim reddit, qnasi unum sit membrum, vel quia tenuiOrh sunt
pieniia hominum, quarum altera alteri stultilia est.
Proinde qui alieram seciatur,
alteram
contemnat B corporh, quasi latitiores sint tenuiorcs, delicatiores.
At vero similius videntur
bic duo inembra, id esl,
riecesseesi.
a Idest,
duo genera homintim distingui,
et carnalium
et lautiores intelligi
qui in graliam bominum
amicorum Dei meium desertmt, Bifariani eniin convel formosiores,
vel pinguiores ei valentiores;
nam
uno modo quando eo
lautus cerie non dicitur qui estexesis carnibus,
sed
lingit nos placere hominibus:
fine tanlum hominibus placere siudemus, ut eorum
qui bene hjbitus et cultus.
d Ul ille
monacltus, qui D. Benedicto ad mensam
gratiam el favorem aucupeniur, quod quidem peccatum est, maxime si ob id Deo displicere,
hocest,
inserviens, superbacogilalioneintrasedicebat:
Quis
est hic, cui ego manducanti assisio, lucernam teneo,
Deiihi offendere non vereamur, de quo AP"StoIus ad
Galal. i: St adhuc hominibus placerem, Chrisli servus
servitium impendo? quis sum ego,ul isli scrviam? Ad
non essem; alio modo placemus hoininibus propler
quem vir Dei conversus increpavil eum dicens ; Signa
cor luum , frater, quid est quod loqueris? signa cor
Dcum , amovendo a nobis oninia scandala et quoeoffcndiculo esse possunt, et hoc non tam
luum (Greg. lib. u Dial. c 20). Simile est quod de
cumquealiis
fraire Leonardo refert Bonaventura in Vila S. Franest placere hominibus quam Deo. Uride idem Apocisci.
stolus alio loco dicit: Sine offensione estole Judwis et

e
Genlibus, sicul el ego omnibiis per omnia placeo , non
Dionysius paulo clarius:
Nonnumquam vero immitlit affeclum gradus ctericatus, desiderittmque sacerqumrens quod mihi ulile, secl qnod inullis, ul, sdlvenlur (I Cor. x). Unde inferl t). lfi<M-oi)ymus (Ih comdolii aut diaconaltis. Nam Satis improprie dicitur iminiilere gradum clericatus, pro affectu seu desiderio
mentario ad Gal. v) : St fieri polest itl pariler Deo et
hominibus placeamus, placendurii esl ei hominibus; _, clericatus. Pof ro a|d reprimendps hujusmodi affeclus,
sin auteiii nori placcmus Iwminibus, nisi Deo displicea- ^ ac prsepropera desideria quorunidam monachorum ,
et ordines ecclesiasiicos
mus, Deo tnagh quain hominibus placere debemus.
qui clericaium
praemature
ambiuni et affectanl,
salubriter ab Ecclesia cautum
Jdem iii Epislola ad Pamiuachium
(Epist. 26): Priest, ne monachus absque licenlia sui prmlati ordinetur;
ima, inquit, virtus est monachi coniemnere Iwminum
ettulius est subdiiudicia, et semper Apostoli recorclari dicenlh: Si udquoniam, inquit ponlifex,/tonesfitts
nuc hominibus plcicerem, Chrhli servtts twri essem.
tosdebilam prmposiits dbedieiuiamimpendendo
in infeb
riori ministeriodeservire, quam cutn prmposilorum scanHujus rei lepidum exemplutn relert Caesatius his
dalo graduum superiorum
appetere dignilatem (De
yerbis : Tempore quodam, ctericis quibitsdam iiiecclecanAd
smculari
clamorose
c.
aures.
Concil.
Tridcnt. ses. xiv
sia quadam
est,
forlher,id
lemp. ordin.,
c. 1 de Refor.). Hinc eliam D. Benediclus cap. 62
tanlibns, non clevole, el voccs luinullupsas in snblime
vidit homo quidam religiosus,
Si qttis abbas sibi presbyterum aut
tollenlibus,
qui fbrte
Regulae iia staiuit:
diacoiiurii ordinari pelierit, de suh eligat qui dignus
tunc adfuil,
quemdam dwmoitem iri lOco eminenliori
sil sacerdolio fungi; ordinalus aulerii caxeal clationem,
stantem, saccum magnum et tongUm in sinislra manu
aut superbiam, etc. Caeleruin ex hoc loco eiiarh collitenere, qui canlantium voces dexlra latius extensa cagimus monachos olim , licet priinilus ex sua profespiebat, ac in eumdem saccum inillebat. Itlis expleto
Sione ei condilione laici haberentnr, ut alias monuicantn inler se glorianlibus,
lamquam qui bene et (orliter Deuin laudassenl, respondh Hie qui videral visioet ordines sacros
mus, subinde tamen ad clericalum
admiili ac proraoveri
solere. Unde D. liieronymus
nem : Bcne quidem caniaslis, qm saccum plenum cunRusticum
monachum qualiter ad hoc se dispnnat,
taslh. Miranlibus illis el inlerroganlibus cur hoc dicedesideret, vhioiiem eii exjiosuii. Sic ille (Cwsar. Cister. 1) admonens (Bptsl. 4): Si clericatus te tililtai
Ub. iv Mirqc. c. 5). Huc periiiiel qtfOtl scribit D. Aurium, disccis qiiod ptissis docere, el raiionabitem hospiiem offeras Christb ; ne riiiles antequam tiirO, hc pnus
x Confession. (Cap. 53):Cum
ieitiinUcor
gusiinus
riiaghier sh qttdm disciputut. Ei infra : Ita, ail, nijre ct
lacrymas riteat qUas (udi ad canlits Ecclesiw, iii privive in moriasterio 1,ut clericus esse merearis, ut adolemordiis recuperatm fidei taem, el nunc ipse cornmoveor,
scentiam luam nutla sorde commacules , ul ad allare
non canlti, sed rebus qttte cantantur, cum liquida voce
cantantur ; magnam
Chrisli qunsi de ihalamo virgo procedas, et habeas deel convenientissima nwdulatione
ihstituli
foris bonum lestimonium, feminmque noriieh tiiuin noveagnosco. Tamen cutn mihi
hujus tttitilatem
rint el vulium nesciunt. Et epist. 27 narrat S. Isidoi um
accidit ut tne amplius canlits quarit res qum canitur
ine peccare confiiebr, et tunc mallem
episcopum Paulae viduse Roiri. loca lerra; sanciae
moveat,pmnaliler
visilanti
monachooccurrisse cum innumerabilibiis
non audire canlaniem
c
et lcvitirUm turliis, ex quibus multos sacerdolalls
Idest, cprpore jejuniis extcnualo, aul macilenlo.
32 in Evan.),
cus sublimabai gfadus.
Evicirio namque,ailD.
Gregorius(Hom.
f Declero et cllericaiu
dbslineitiidm carnis twnnumquam vana gloria obsidet:
pro loci hujus opporiunilate
clericatui
videluraliquiddicendura,cinnmonachaiuS
quia dum tehuitas in corpore, dum pallor in vullu reei omnes monachi gaiideani prispicilur, virlus pale(acta luudalur; eltanlo se celerius
perquam sitaflinis,
seCtilidi (Cap.
vilegio clericali ex decrelo lnnocenlii
foras fuitdil, quanlb ad humanos ocuios per ostensum
Si quis suadente, 17, q. 4): omnes item raonachi hoc
palhrem exit, Porro quod hic sequitur in lextu, vel

*13
deriura

presoyterii
vel invitus fuisset

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

vel diacorialus iriimittit.

Quera si \
adeplus, tah'ia; expletururii sanALARDI

GAZil.

XI.

DE SPIRITU

ciitale
dotibus

ac rigore
prsebere

CENODOXLE.
depihgit,
potuerit

414

1
ut caeteris rjuoque sacer->
sanctilalis exempla, dein

COMMENTAKIUS.

stefium S. Pachoriiii, lum ad alia jEgypti monasleria

et
ad dericalum
tempore,
prseserlim Benedictini,
et coraplures monacbos sanctitaie et dopervenit,
ordines sacfos, si sint idoiiei, promdvefi possint ac
cirina illustres sacris ordinibus iniiiatos in clerum
Clemehtis quinii (Cledebearit,juxtaConslilutionem
men. ,Ne in agroj de statu monac.). Unde consequens
ailegit, et clericali sive sacerilotali dignilaie auxit.
in orbe Occidehtdli monaQui vero, aii Baronitts,
pertiest clericatum proxirae ad eorum jnsliiiHum
a S.Amchismum conjunxeril clericatui,,prmdicatur
nefe. In priiiiis notandnm ex Rabano (Lib. i de Ihbrosio S. Eusebius Episcopus Vercellensis, qni Aposloiiilut. cleric. cdp. 2) tres esse ordiues, sivegenefa,
lica legalione perfunctus in JEgypiwm piofeclus esl, et
hominum in Ecclesia. Alii siquidemiuterClirislianos
Alexandriw adversus Arianos concilium habuit, sancloalii laici dicunlur.. Quidam vero inter hos
Clerici,
rumque monachorum instiluium (ut par est credere) divelutintermedii,
yel ex utrisque mixti, et ccrtis symteftium
ab utrisque' disliiicti,
bolis ac furictionibus
ligentius perquhiVii, et stiiduiictericali
vilwconjnngere:
hmc enim, inqtiii Ambrosius (Ad Vercell. lib. xi cptsi.
ordinem efficiunt, et regulares sive monachi nuncu82), primus in Occidentis parlibus diversa inier se Eusepaniur. Secundo notanda suni nonniilla SS. Palrum
bius sanctm memorim conjunxit, ul ea in civilale posilus
quid clertcatus, et qui
elogia, ex quibus intelligatur
insliluta monachorum leneret, et Ecclesiam regeret jedicantur clerici, etquod sit eorum raunus et qfficium
vn Jerejunii scbrieiaie. Et posi aliqua: Hmc igitur patientiain
(Beltarm. lib. 1 de Clericis). Origenes in cap.
S. Eusebiomonasteriicoaluii
usu, et duriorisobservaliofnise, exponens illa verba , Cteri eorum non prodenis consueludine hausit laborum tolerantiam. Namque
runt eh, Hwc, inquit, ante me alii exposuerunt; etquia
devotione prmnon improbo interpretationem eorum, consentiens eam- n hwc duo in altenliore Chrhtianoruin
slanliora esse quis ambigut, clericorum officia, et modem profero. Nos qui pulamur aliquid esse, id est, qui
nachorum insihuta? ete. Qiwd ipsum prmstarilhsimum
in ctericalus vobis ordine prmsidemus, in tcmluin, ut
vitm genus S. Marlinus episcopus Turonensis transquidam de tninori gradu ad liunc Ibciim cupianl pervevexil in Gallias, el S. Auguslinus in Africam ; qui adnire, nosse debelis non stalim in eo esse salvandos, quia
mirabili quadam connexione duo hwc (ut dictum est )
clerici sumus; multi enim et presbyteri pereunl, et laici
omuium perfecthsima vilm yenera, clericorum et mobealhsimi reperiuntur. S. Epiphaniiis epistolam suam
ad Joannem Hierosolymilanum
nachorum, in unum pariler conjungenles, tamquam luepiscopum sfc exorcidissimis asiris, ut olim marlyres lempore persecudilur : Oporlebat nos, ditectissime, clericalus lionore
non abuli in superbiam, sed cuslodia mandaioritm Dei
tionis, in pace Chrisli Ecclesiam exornarunt. At parum
visum est Athanasio nwnacliorum institula in clerum
et observalione diligeniissima hoc esse quod dicimur.
civitaiis Ecclesiarum iransferre, sed ipsos sanctissimos
Cleri eorum non
Si enim sacra Scripiura loquilur:
monachos, quos cmteris nosset mqribus el perhia anteproderunt eis, qua arrogantia clericatus conducere nobis
cellere, in episcopos diversarum Ecclesiarum ascivit:
poleril, qui non solum cogitalione et sensu, sed etidm
in episermone peccamus? Denique D. Hieronymus
quod (orthsimos hos fore sciret adversus ingruentem
Arii hmresim pugnalores, et qttasi muniihsimas turres
stidaad Nepotianum : Clericus, inquit, quiservit Ecconlra Meletianos schhmaiicos. Quinam vero hi essent,
clcsiw, inkrpretetur pritho vocabulum suum, et iwininh
qui ad episcopale munus obcundum ftterinl ab eo
defiiiiiwne protata, nilatur esse quod diciiur. Si enim
postea actertiti, hocque vhhationh
tempore diwcesi
xkfipo; Grmce, sors Latine appellalar, proplerea vocantur cterici, vel quia de sorle sunt Domini, vetquia ipse
cogniti alque delecti, idem ipse Athanasius ad DraconDominus sors, id est, pars clericorum est. Qui auiem G lium monachum scribil, qtiem contenliosius reluctantem
ad iclem ministeriitm suscipiendum experlus, his monet
vel ipse pars Domini est, vel Domirium partem habet,
talein se exhibere debet, ut el ipse possideat Dominum,
post tnulta: Neque enim lu solus ex monachis es conet possidealur a Domino. Et infra ; Obsecro ilaque te,
slitutus, ephcopus scilicet, neque solus tnonaslerio prmet repetens iierumque iieruntque monebo, ne officium
fuisli, neque solus a tnonachis deleclus es ; twsti enim
clericatus genus antiqum mililim putes, id est, ne lucra
Serapionem monachitm esse, etquot nwnachorum prmsmculi inChrisli qumras mitilia, etc. Et in alia epistola
feclum. Neque a te ignoratur quoi monachorum paler
fuerit Apoltonius. Nosli AgathOnem, neque ignolum
(Ephi. 1) clericos cum monacbis comparans, et sehabes Arislonem. Memor es Ammonii cum Serapione
ipsuiri in parle riionachorura collocans : Alia, inquit,
monachoruin est causa, atia clericorum : clerici paperegre profecii. Fortassis etiatn audisti de Cue in suattario vivunt; tnihi,
scunt oves , ego pascor; illide
periori Thebaide; poteris etiam rescisccre de Paulo,
qui est apud Latos, et de aliis mullii : et tamen isti
quasi infructuosw arbori, securis ponitur ad radicem,
sed hatentes
ei sui demissione
etc Hsec magna cum hiimilitate
episcopi constiiuti non contradixerunt;
D. Hieronymus ut inonachus et in persona monapro exemplari Elhmum, et conscii quid Eiias egeril, et
eruditi quid discipuli Christi apostolique fecerinl, suschorum loquens. Ex his, credo, satis inlelligitur
quid
hoc aspersit clericatus, nempe slaltis hominum qui Ecclesim deccperunl hanc curam, neque minhlerium
naii sunl; sed et iaboris mercedem exspeclant, profiteroiunt, aut eam regunl, ut exporiit Durandus (fiacienles ipsi aliosque proficere adhortanies. Quol ab
ut
tiona. lib. ncap. 1), et qualeniis a monachatu,
idolis converterunl, quot n furiosa el dmntoniaca contali, diSiinguatiir;
coinprehenquodque hocnoiiiine
tum caeteri ec- j suetudine stth admoiiiiionibus cdmpescuerunt, quol addantur lum episcopi, tuiri presbyleri,
duxerunt Christo servos! adeo ut qui hta signa conspicleSiastici ordines.
Jarii vero si quaeralur qtfando primuni inonacliiAn, quwso, non ingens signum
ciant, admireniur.
seu quando mofuerit clericatui,
smiis conjtinctus
puellam inducere ttt virgo mctneat, et adolesceniiorem
adhuc ut continens sit, el idololalram ut cognoscat Donachi cceperint in clerum assunii, vel ad ordines et
tninum? Et post aliqua , quod non sit irapedimenio
munia ecclesiastica promoveri, docet card.Baronius
cura episcopalis monasiicae observanliae, haec suh,(Tom., III Annalium) id faclum quidem in Ecclesia
dit : Quapropter cum istiustnodi habeas exempla, diAlexandriOrientali temporibusS. Alhanasiiepiscopi
leciissime Draconti, ne dicas , riec dicentibus credas,
ni, sub anno Christi irecentesimo
vigesimo octavo;
cumille nimirum terliosuscepliepiscopalusannouniephcopatum esse causam peccati, aul quod inde nascantur occasiones delinquendi : licebit tibi in episcoversameamdemque araplissimam AlexandrinaeEcclesiae subjectamperlustraiidodicecesin,^gypli
patu esurire, siiire cum Paulo. Licebit vinum non biperagraex officiovisitaretecclesias,
ret prdvincias.etcilncias
bere, sicul Timotheus fecit; jejunare frequenier, ul
Pautus solilus: ila ut sectindum illum jejunans, alios
non iri civilatibustanlum,
nppidis atqiie vicis positas,
scmonibus nutrias; et siliens dbstinendo a potu, alhs
sed etquas in soliturimimis deseriisque locis penes sandocenuo potutn prcebeas, iVe igilur talia objiciant cc*
ctos monachos erant. In qua visitalibne lum ad msua-

M5

JOANNIS

CASSIANI

inultos non solum m conversationis

verum A
forma,
eliam doctrina sua sermoneque a lucraturum.
Facit
cliam in soliludine, vel in cellula commorantem,
divcrsorum

domos ac monasteria

ciicumire,

et plurimorum

mente atque animo

conversiones [conversa-

tiouesj sub incilamenlo

imaginarioe exhorlationis acquirere. Agitur

itaque infelix anima tali vanitate
velut profundissimo
sopore delusa, ut plerumque
illecla dulcedine,
cogitationum
ne prsesenies quidem
simulacris,

hujusmodi

plela
fraires valeatcontemplari,
pervagatione
quasi veris.

et his opactus vel

dumhis

vigilans somniavit,

qusecogilalionum
deleclatur inhaerere,

ALARDI

GAZM

418
CAPUT

XV.

Quomodo cenodoxia mentem inebriel.

Memini cujusdam senis, cum in eremo Scythise
commorarer (Vide collat. i c. 1), qui cum ad cellam
adveniens ostio
cujusdara fratris, gralia visitalionjs,
approxiraasset,
audissetque eum quiddam obraurmurantera intrinsecus, paululumsubslitit,
volens quidnam de Scripturis legeret;

cognoscere
vel, sicul est

moris, operans memoriler recenseret. Cumque piisaure diligenter appliciia curiosius

simusexplorator
auscullaret, ila euni reperit hujus spirilus irapugnatione pellectum,
ut in ecclesia facere se crederet
exhorlalorium

plebi sermonera. Cumque subsistens

senex audisset eum b finiisse tractalum,
et niutaio
c celebrare
rursum officio
velut diaconum cateCOMMENTARIUS,

tiliarii ttti:Novimus
enim episcopos jejunctntes, el mo- B lendos alios el regendos diabolich illusionibus instinctchos comedentes, etc. Hwc el alia plura id gcnus
ganlur;
quique eliam si poluerinl lucri aliquid ex
Alhanasius ad Dracontium, quem tandem persuasisse
quorumdam conversione conquirere, impatienlia sua,
moribus quiaquid acqtthierinl perconslai, et pro fide catliolica strenue cerlanlem , cum
alque incondilis
aliis orlhodoxh sanclis cphcopis pro ipsa fide exsilium
duni. Illud namque eh, quod Aggwus prophela desubihse idem Alhanasitis Iradil. Ilucusqiie Baronius
scribil, eveniet : Et qum mercedes congregcu, millet
de inonachatu et clericaiu pariier conjunciis. Vefiim
eas in sacculum pertusum (Aggmi l). Vere enim lucra
cum conslet aposlolos et inullos aposlolorura discisua in perlusum sacculum condii, qui quidquid per
aliorum conversionem videtur acquirere, intemperanlia
ptilos non solum monaslicoe vitoe normani lenuisse
cl docuisse , atque adeo nioiiachoriim
novi Tesiacordis stti et quolidiana animi distenlione disperdit.
menti prineipes exstilisse, sed et sacerdoliievangeItaque fiel, ut dum ulleriora lucra per aliorum creiici primiiias lulisse; consequens est, ut prima ntodunt inslitutionem
phrare se posse, etiam sua correiiachatus et clericatus conjunclio ad ipsos referenda
ctione priventur. Hsec ille. In eamdem senieiiliarn D.
sil: quae tamen poslmodum, soevientihus perseculioubi de singulis viiiis
Gregorius lib. xxxi Moralium,
ntim procellis, aliquandiu interrupla,
inouit (Cap. 32),
tandem, pace
capitalibus
agil: Inanis gloria,
Ecclesiae reddita, priinum in Orienie sub Aitionio
deeiclum cor quasi ex ratione solel exhoriari, cum
dicit: Debes majora appetere, ul quo poiesiate voluect Athanasio, uiroque magno, dein in Occidente s.ub
ut refert idera
ris mullos excedere, eo eliam valeas multis prodaliis sanciissimis viris refloruerii,
Baronins , ac deinum loio lerrarum orbe recepia,
esse. Vide eumdem in Paslorali cap. 1, D. Beret freqiientala, legibus insuper ecclesiaslicis sanciia, Q nardum serm. 64 in Cantica, et quae noiavimus ad
et approbaia, magis ac magis increbuerii. Unde etiain
cap. 1 collaliouis 24.
b Maleimpressuin antea: Fuisse traciaium.
aputl Graiianiim mulli exsiant canones de monachis
Dionys.
ad clericatum et niunera ecclesiaslica, nec non nd
Finisse sermonem, id est, exboriationem
concionaciiram animarum el regimen Ecclesiarum
velul diapromoloriam, quam ille nimirum medilabatur,
conorum more ad eaiu se prseparans, imaginatione,
vendis; in quibus est illa D. Auguslini
praaclara
non reipsa, diaconus.
seiitenlia, et huic loco conveniens , qua mmachos
c Velus, et vulgataest Missse distinctio in Missam
itisuloe Caprariie sic alloquilur (Epist. Sl): Vos aulem,
catechumenorum
eorum qui in fide infralres, exhorlamur in Domino, ul propositum veslrum
(hocest,
nondum bapiizati)
siruebaniur
et Missam fidelium.
custodiatis, et usque in finem perseveretis. Al si quam
Priorem enim Missae parlem, ab inlroitu
nimirum
operam vestram mater Ecclesia desideraverit, nec elalione avida suscipialis, nec blundiente desidia respuavocabani Missam catechumeusque ad offertorium,
lis; sedmili corde obtemperelh Deo, cum mansuelunorum, quod in ea liceret catechumenis et publice
dine porlanles eum qiti vos regil, qui dirigil mites
pceiiiieniibus adesse, qna el absolula dimitlebanlur
in judicio, qui docel mansuelos vias suas. Nec veslrum
e lemplo, manentibusfidelibus;reliquam
vero Missae
olium necessilatibus Ecclesiw prmponctlis, cui parlucelebrandae pariem, coi soli fideles inleresse poterienli si nutti boni minhtrare
vellent, quomodo naraiil, dicebant Missam fidelium. Cujus rei meminit
sceremini non invenireth. Iia Augustinus.
At de his
D. Auguslinus sernu 237 hic verbis : Ecce posi sermonem fil Missa calechumenh, manenl fideles. Lecto
raodo satis.
a Hoec est vulpecula, quae leste D. Bernardo
(Serm.
siquidem Evangelio,|et symbolo, aut sermoue finito,
64 in Cuntica), multos decipit, qui de aliorum saluie D antequam paiiisetvinuniofferreiiiur
in altari conseet conversione solliciti, suam ipsorum salutem neglicranda, diaconus in Ecclesia Latina publice acclaraabat: Si quis non communicat,
det locum, ut regunt, quod esi, apud Plauium : alienum agrum sefert D. Gregorius libro secundo dialogorum capile
rere, et suura deserere. Quo se viiio laborasse aut
tilillalos luisse Germaniis abbas, nostri Cassiani sovigesimo terlio ; vel hoc inodo : St quis esl calecliumenus, exe.it foras , ul Isidorus ei Dnrandus annoiacius, ciini codeiii apud abbatem Abraham, professus
est liis verbis (Collat. 24 cap. 1) : Insuper eitam spe
runt (Isidor. I. vi Elymol. c. ultim.; Durand. in Ratio.
inanium gaudiorum aniinum pascebamus, credentes
lib. iv c. 2; Demochares, lib. iv, c. 52, cap. 3S): sicut
oo-otxux-ax^V-^ 1
fruclum nos maximuin percepluras de conversione mulapud Graecos liiurgiaChrysostomi,
lorum, qui velut nostro essent ad viam saluiis exemplo
KupklQzxs, quicuraque esiis calechumeni, abscedite.
ac monitis dirigendi.Quam eortim slultam opinionem,
Hine Alcuinus lib. di! Divinis Officiis: Missam, inquit
cutechumenorumcanbnes dicunl, quoniam postEvangeiinmo, ui vocai, diabolicani illusioneni sic ipseredarlii leclionem incipiunt celebrari sacra mysleria, quibus
guit ac reftttat : His itlusionibus alque dispendiis
omnes admodum infirmos necesse est implicari, qui
nullum,nhi
baptizaltim, interesselicct. Tunc enimclactim etium de sua salute sint dubii, ipsique adhuc mamante diacono, iidem catechumeni mitlebanlur foras.
nisterio atque institutione egeant qliena, ad wnvtr*
Haec ille, Hac itaque f atione dicebatur diaconus cate,-

DE COENOBIORUM

4|7

INSTIT.

LIB.

XI. DE SPIRITU

CENODOXI^E.

418

pulsavit ostium : ,A congressibus, antequam supervenianl,

eruditi, quaveneratione soljia, . liter prsecavere et occurerre eis vel confligere
dequi egressus, occurrensque seni,
solent peritissimi medicorum
beant, instruantur.Ut
eura, aquam olim venerit, cogifalio: introducensque
ne
non solum mederi prseseniibus morbis, verum eliam
remordente,
perquirit,
nnm suarum conscientia
futuris peritia sagaci occurrere, eosque prseceptis vel ,
seilicet diulius stans ad ostium injuriam pertulisset,
senex grateque respondil : Modo, inpoculis salularibus
praevenire; ita hi quoque veris- j
joculariter
catechumenis celesimi animarum medici, * emersuras valeludines corquiens, veni, quando tu missam
dium spiritali collatione, velut quodara ccelesti amibrabas.
doto praenecantes, in juniorum
CAPUT XVI
mentibus non panisi eorum radices
tiuniur adolescere, aperientes eis et causas iromiQuod aliter vilia curari non possint,
et cautm innotuerint.
nentium passionuin , et remedia sanitaium.
CAPUT XVII.
inserere huic opusculo necessarium
Haec idcirco
Quod monachus mulieres et ephcopos vilare debeat.
vi, atque ordine vitioduxi,b ut de impugnationum
chumenis

Missam,

tunc

demum

non solum i
rum, quibus miserabilis anima laceratur,
devitandos ;
ratione, sed etiam exeraplis instructi,ad
c
decipulas inimici cautiores i B
laqueos et raulliplices
haec ab>
esse possimus. Ita namque indifferenier
ut omin medium,
yEgypliis Patribus proferuntur
vel illa quse patiuntur, i
nium viliorum
certamiiia,
relatione sua, ,
vel illa quse passuri sunt juniores,

Quapropler haec esl aniiqiiitus Patrum permanens

nunc usque sententia, quam proferre sine mea confusione non poiero, qui nec germanam vitare polui,
nec episcopi evadere manus, omnimodis ( mona-

t
tamquam qui adhucea sustineant, apud eos detegant
eis illusiones i
atque denudent, quo exponeniibus
suntt
oinnium passionum, d quicumque incipientium
suarum arcolluctationum
ac frequentiura
spiritu,
cana cognoscani, et ea tamquara in speculo contem-

vel divinse theoriae per sanctarura

purissimis oculis inhaerere.

plantes, el causas vitiorum quibus pulsantur, et remedia doceantur : futurorum

quoque cerlarainum i
ALARDI

GAZ^EI

chum fugere debere mulieres et episcopos. Neuter

enim sinit eum , quem semel suae farailiarilati
vel quieti cellulse ulterius operara dare,
devinxerit,

CAPUT
Remedia

adversus

rerum

intuitum

XVIII.
cenodoxiw

malum.
Ideoque athleta Christi, qui verum ac spiritalem
hanc muliiforagonem legitime certare desiderat,
raem variamquc bestiam omnimodis superare fesliCOMMENTARIUS.

fugere debere consortia muuerum, adeo ut D. Hiechumenis Missam celebrare, hoc est, catechumenos
C rohymus monachum nec cum matrequidera
habiiare
missos facere, aut dimiuere cum solemni aliqua ad- G
aut exhonatione;
quod officium monapermiltat
mnnitione,
(Episl. 4 ei 47 ), lamen quid hoc ad cenodoxiam , seu vanam gloriam ? Deinde quse coinpachus ille, de quo hic agitur, jtivenili studio affectaralio aut affinitas inter raulieres ei episcopos,
ut
bat, et imitari conabatur.
a Quam otim, id est, quam pridem venerit,
seu
uirosque pari modo fugere debeat inonachus ? (Vide
cotlat. 19 c. 16, cum twtis.) Videlur mihi certe boec
quamdiu steterit anle oslium, et an injuriara aeris,
sub dio pertulisset.
semeniia a SS. illis Patribus ex occasione et hypcrvvl molestiam
exspcciationis
remordente
scilicet
bolice prolata; cum enim episcopi subinde ob defeAliud iuterim animo agitabat,
ctum ciericorum monachos e clanslris et cellulis suis
conscicutia anxia , an senior audiissel eum diaconievocarent, et ex eis vel episcopos, vel alios Ecclezantem.
b
Simili rasiarum proefectos instilucrent,
ut superius ostensmn
id est, tentationum
Impugnationum,
monachi arabitionis
aut cenod>>xise
tiocinio IISIIS esi lib. vn cap. 13 : Hwc, inquit, nemini
esi;.complures
siimulis inciiati cellas suas deserere, urbes frequenvideaniur superflua, vel molesta. Nisi enim prius ezet originet causmque
tare, popularem auram venari,
seque in episcoposita fuerinl genera vulnerum,
adhiac consuetudinein
morborum fuerint indagalw, nec infirmis poleril
porum graiiam , benevoleniiam,
insinuare gestiebaut, nitebaniurque;
ut ad clericaberi congrua medicinm curalio, nec validh conferri
et
multo
his
Itim et gradus ecclesiasticos cilius promoveremur.
perfectw cuslodia sanilalh. Nam^et hmc,
solenl a senioribus ,
seniores et sanciiores deiesiati ,
Quam pravitaiem
plura ad instrttctionem juniorum
sementiam illam non sine exaggeralione et hyperqui innumeros divertorum casus ac ruinas experti sunl,
et in proverbium verterunt,
in coltatione proferri. Idem rursus inculcat lib. xn, ,jv bole prolulerunt,
monachis , si vere raouachi esse velint,
episcoporum
cap. 4.
c
deinstrumentum
ac
mulierum
vitandam
esse
quoddam
perinde
consuetudinem,
Decipula proprie est
idoneum.
vel
muribus
ab
monachi
a
suis
avibus
celluliset
a studio
et
quod
utrisque
capiendis
cipiemlis
abslraherentur
Sumiiur generaliter
; et ab uirisque
contemplalionis
pro frande et dolo ad capienidem discrimeu,
eadem prseberetur occasio evadum atiquem. Paraphrastes ponit fallacias.
d
gandi; sed a mulieribus ad libidinem , ah episcopis
Dionysius : Juniores ferventesque spirilu agnoad ambiiionciii
et cenodoxiam ; quod hic eiiam
scant secreta, etc
Valetudinem
cnim i
auctor baud obscure insinual,
dum subdit:
morbos animorum.
neuter
eldest,
enim sinh eum, etc. Tales etiam notasse videtur D.
passim usurpat Auctor pro- invaletudine seu imbecilin epislol. ad Paulinum (Epist. 15),
Hieronymus
liiaie, quippe cum illa eliamin malam partem accipiaubi monachum quemlibel sub unius compellatione
iur, lesteGellio ( Noct. Atlic tib. xn cap. 9). Tertulesse quod diceris ,
lianus lib. de Baptismo cap. 5: Phcinam,
iitquit, ,
alloquens : Si cupis , inquit,
monachus, id esl, solns; quid facis in urbibus, qttw
Angelus interveniens commovebat (Joan. y); observabant, qui valeiudinem querebantur, id est, qui infirutique non sunt solorum habilacula, sed muttorum?
mitate aliqua delinebamur.
el alibi (Epist. 1 ad Heliodor.):
Interpreiare vocabu* Neminem puto hsec verba leciurum absque alilum monachi, hoc est, nomen tuum ; quid facit in
Primum eniin l
turba, qui soius es ? id est, qui proprio vocabulo e(
qua admiraiione , aut hsesitatione.
Etsi enirni
nomenclatura soliludinem
quorsum haec ad pVseseniem iractatum?
proflteris.
sit monachos, si castjtatem
ceriissiiiram
ament,

419

CASSIANl

JOANNIS

net. Qtiam nobis ex ottnii parte velut multiplicem

Areddere,
lali remedio poferimus evahomincs
nequiiiam occurreritem
illud Davidicum e>loquium : Dodere, utcogitanies
minus dissiparit
qssa eorum, qui Iwininibus
placent
nihil proposiio
et .
vanitatis
{Psal. xxv). Primitus
glorise capessendae gratia nosmetipsos facere
Deinde ea quoe bono initio fecerimus,
permiltamus.
niiamur a ne omnes
observalione si.mili custodire
laborum nostrorum fructus posl irrepens cenodoxise
morbus evacuet. b Quidquid eliam in conversatione
vel exerusus recipit,
minime
fratrum
cpmmunis
deditum
declineut jactantiae
cet, omni studio,

jnanis

mus , et ea quae nos possunt

intdf

caeteros notabiles
ALARDI

GAZiEI

c ac veluti

solis

facientibus

lau ?

sit

vilemus His enimti

;.
conquirenda,
mnxime indiciis ceriodoxioe leihale coniagium nobis *.
anhaerere monstrabitur;
quod facillime
poterimus
si consideremus non solum fruclura laboeffugere,
rum noslrorum
nos peniius amissuros, quoscumquc
d scd eviam reos
cenodoxiae proposjto
feccrimus,
magni crirainis factos aelerna supplicia , velut sacriDei opus,
legos soluluros ; uipole qni ad injuriam
nos oporluit
quod ejus obtenlu
agere , homintim
ab eo qui occultorum
exercere,
gralia maluimus
estconscius,

bomilies

Deo, etgloriam

mundi

gloriae

Do.raini prootulisseconvicli
COMMENTARIUS.

a Hinc ei Dris, qui eorum per successiones inslituta nunc usque

Gregorius (flom. 12 in Evang.) admotradila videmus exempla, ul superflua el
cum tnagna cautela
riet nt et ,bona,quw
custodiunl,
agimus,
inuiilia nos quoque resecare convenit. Ilem lib. quiuto
ne per hoc qtiod a nobis recte gerilur favor
limedmus;
aui gralia huriiana requiratur ; iie appelitus laudis B cap. 23: Qiiibus enim exlra consueludinem prmsumitur
inlus a mercetth
HSumque commutiein, til vanmglorim alque ostenlalionh
subrepal, et quod forh cstetiditur,
motbo poltulttm , dnliquissima Palrum traditio nolal.
vacuetur. Sed e.t ,D. Benedictus
pie itidem rnonet
Porro his et similibus senienliis singularitatis
ttl quod unusquhquc ad solilum
vilium,
(tdp. 49 Regulm),
el
Deo
et
D.
Berofferre
irireligiosis
praeserlim,
damnatur,
quod
supererbgare,
pciiisum siiw setvitutis
riardus inter gratlus superliiae recenset: quemadmovoluerit in Quadragesitna, abbitti suo suggerctt, et cum
dum e diverso D. Beneilictus iniet gradus huiniiiialis
quia, inquii, quod sine
ejus fial oralione el volunlate;
ponit (Cap. 7 Reg.) : Si njhil agat monachus nisi quod
fit, prmsumplioni
depupermhsione palris spiritualis
comtnunh monasterii Regula vel tnajoris colwrlantur
el vanm gloriw , non mercedi.
labitur,
b Ila cliam lib. I c'ap. 3 : Quidqiud
inter famulos
exempla.
c
Dei prmsumiiur ab utw vel paucis , nec r.atlwlice pet
Dionysius : El ex qmbus laus humana acquirhur,
aul
omne corpus fraterni,i:tis
tenelur, aul superfluum,
quasi toli lalia hnbeamus. Solis igiiur,
supple nobis.
d
cenodoxia magni criminis,
id est,
elaium esl, el ob id noxium judicandutri est, maghque
Qua ratione
mot talis culpoe reos cfficiat,
ohtenians. El idcira
superius est explicaium
spectem vanitalis quam viriiitis
;
hccc qum nec aveteribus sanctis, qui hujus professionis
(Cap. 12).
neque a Palribus nosiri lempofundamenla jecerunt,

LIBER

BirODECIMUS.
DE SPIRITU

CAPUT
.Oclavum,

quod et extremum,

adversus spuitum

GA.1M1
ALARDI
ventum
cerlamen
est,
iTandem ad cxtremum
contra superbise spirituin
spiritnali
agonistse cenanenim in nuraerum et ordinem vidum. Superbiam
relulit
liorum
Auctor,
eamque octavb
capitalium
et niaxime
loco, quasi postrema acie, ut primarium
seu principalem
, ut vocat, hosleni, colcapitalem,
ut apparel,
ordinem
militaris
imiiatus,
locavit,
et dnx ipse
quo solet robur exercitus
disciplinse,
At vero
in extremo agmine consistere.
primarins
xxxi Moral. c. 51 ) superbiam
D. Gregorius
(Lib.
extraclassem ctnumerum
capitalium viliorum posuit,
ut saepe diclura est, eairique velut rtiatreni et regiet eminenveiul superiorc
nam oinniuui viliorum,
tamen sentiore quodam loco constituit.
Uudmque
subnisam
tentiam diversa ralione et consideratione
D. Thomas in hunc modtim
conciliat el cxplanat
diipliciier
Superbia , inquit,
(2-2,
g. 161, .8):
considerari potesl: uno mocto secundum se, proui est
quoddam specictle peccalum; alib tnodo seCundum quod
liabet quamdam influentiam inomnia peccattt. Capilalia
aulem vitia ponuntur qttmdam speciatia pcccata, ex
Ei ideo
oriunlur.
quibus mulla genera peccalorum
quidam considerantes superbiam tecunttiim quod est
connumeraveriTiit
eam
quoddam speciale peccalum,
alii-s vilih capitalibus. Greyorius vero considerans universaleni ejus influentiam,
quam habel in otnriia vilib,
non corinumeidvit eam atih capitalibus vhiis; sed po-

SUPEBBI/E.

PRIMUM.
superbiae

nobis

certamen

esi.

Qui

morbus

Iicet

COMMENTARIUS.
C sttit eam reginam qmmum viliorum et matrem. Unde
dicit inf lib. xxxt ilforai. cap. 51 : Ipsa viiiorum regina
superbia, cum deviclum plene cor ceperit, tnox illtid
viliis quasi quibusdam suis duciseptem principalibiis
bus devastandum tradit, ex quibus vitiorum. muliitudines oriuntur.
llactenus S. Thomas citans verba D.
Gregorii. Dicitur autern superbia a verbo supereo :
nam idem esf superbirtt ac supra se aut supra alios
suam ire,
ire, vel supra inensuram et condilionem
juxla illud psal. cxxx : Neque atnbulavi in magnis ,
tieque in mirabilibus super tne. Unde Isidorus
( Lib.
de Summo Bono f. 38 ): Superbus , inquil,
diclus
est, quia super vtilt videfi quam esl: qui cnim vult
sttpergredi quod esl, superbus est. Anselmus lib. de
Simililud.
: Superbia vocatur, eo quod super qtiam
aebeat graditur.
Unde a iheologis supcrbise definitio,
perversus seu inordinatus proprim excelleniim sive cetsiiudinis appethusJSic
August'inus'(/>e Ciinl. I. ivcap.
serm. 53) : Awor excelleniim
5; de Verb. Domiri.
vocatur. Sed plcnius scholaslici.
Non enim
j.u superbia
omiiisexcelientiseamorsupefbiaenominedamnandus;
'
sed amof sive appeiitiis
id esl, conlra
inordinaiiis,
ralionis
ordinem
ei regulam.
Ordinatus
autein et
reeius^esseiaiis
ariior duobus tanium modis poiest.
Prjmum cum proprioe excellentise et laudis sollicili
ei prqximi
bbitofem
utilitaiein.
suhiuspropterD.ci
De prinio Apostolus : Qui glorialur, iriquit,
tii Do-

421

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XII. DE SPIRITU

SUPERBUE.

422

sit in confliciu vitiorum , aique in ordine A mus est; scevissima et stiperioribus cunctis immanior
b origine tamen et
ponalur exlremus,
tempore pribesiia, perfecios raaxiine tenlans, ei propemodum
ultimus

ALARDI

GAZ&I

mino glorielur (I Corin. i). Et alibi de divinis agens

revelationiuus
(II Cortn. xn) : Pro hujusmqdi .
tiisi in infirinquit,
glpriqbor; prq me aulerii nihil,
mitatibus meis. Rursum propier aliorum utililatem
suas laudes commemorans : Facius sum, ait, tnsipiens (scilicet ista quae passus sum commemoraiido),
vos me coeghtis. Ego a vobh debui commendari; nihil
enim minus feci ab iis qui sunt sitpra modum aposioli,
tametsi nihil sutn. llaque studefe bonae famse et laudi
propriae, bis de causis, superbiae vitiura non est.
Rursus neque superbia censetur, cura quis propriam
ut flagrare amore
excelleniiam in bono desiderat:
virlutis et eruditipnis,
cupereque in utraque excellere, si tamen media hic magis quam fineni expeiat,
eruditionem ,
id est, virtutes ipsas et laudabilem
magis quam gloriam etlaudem. Hic enim amor laudis
inordinatus adbuc non est, cum ad hauc horlelur
fratres,
Apostolus : De cmiero, inquit,
quwcumque
sunl vefa, qumcutnque pudica, qumcumque casla, qumg
qtimcumcjue
cumque sancla, qttwcumque amabilia,
bonm famm, si qua virlus , si qua laus , hmc cogiiate
(Philip. iv). Et rursus : Bonum fac, et habebis laupotestate scilicelhuinana.Non
demexUig(Rom.xiii),
de qua alibi
euim solum futuram illam proponit,
dieil: Tunc laus erit unicuique a Deo (I Corin. iv).
Extra hos casu.s propriae excellentise amor inordinatus erit, ideoque superbiae notnen accipiet. Quod
quidem quot modis fiat, nuttc diceuins. Etiunieiantur autem accurale a D. Gregorio ( Moral. lib. xxni
cap. 7), quem omnes postea scholasiici secuti suni.
Quatuor, inquit, suni species , qnibus omnis tumor
arrogantium demontiralur : cum bonum aut a senie,laul si sibi dalum desuper
ipsh habere se wstimanl;
credunl, pro suis se hoc accephse meritis putunt, ciut
cerle cum jactant se habere quod non habent, aut
videri appetunl habere
despeclis cwleris singulariter
quod habenl. Iia Gregorius. Prima ergo species superbioe est bonum aliquod seu animae seu corporis
Confra C
sibi soli tribuere, non dco acceptum referrc
hanc ApoUoIus: Quidhabesquod twn accepisti? Siaulem accepisti,quidgloriaris,
quasinon acceperis (lCor.
iv) ? Hsec fuit diaboli superbia, qua voluit in ccelum
Talis eiiam
ascendere, el similis esse Altissimo.
superbia eorum horainum qui se pio diis coli volueut Alexander Maccdo, Nabuchodonozor
in
runi,
Herodes in Judaea, et alii compluies.
Babylonia,
Aliera superbiae species est, fateri quidem a Deo
et tainen sic data, ut
bona esse quse accepimus;
nostris meritis, studiis ei laboribus puiemus acquiclamat
sita. Conlra quam superbiam
Apostoltis
Non ex vobh, non ex operibus , ut ne quh glorielur
( Ephes. n ). Ei velus Scripiura : Vide ne obtiviscaris
Domini Dei lui; et postquatn comederis , et satialus
fueris, elevelur cor iuum, et dicas in corde luo : Fortitudo mea, et robur manus mew hmc mihi omnia
Talis erat Ozias, sive
( Deuiero. vin).
prmsiiterunt
Azarias rex, ^ut cum roboralus essel, elevatum est cor
ejus , et neglexit Dominum JJeum suum (4 Reg. \\ , p.
et II Paral. xxvi),
etc Ex liacetiam supeibia Pelaet Donaiistamm
giana ha>resis cmersii,
quoque.
Contra quos saepias usurpat Augusiinus illud Jeremia;: Maledicius homo, qui confidit in homine, et
ponil carnem brachium suum (Jerem. xvn). Tertia
bonum quod
superbiae species est, sibi aitribuere
quis non liabet, aut minus quam habel. Quaiis erat
ille Laodicensis episcopus, contra quem Dominus in
Dicis quod dives sum , el locuplelatus ,
Apocalypsi:
et nullius egeo ; el nescis quia lu es miser, et miserabilis, et pauper, et c'mcus, el nudus (Apocal. in)?
Quarta superbiae species esl, cum, despectis caeteris,
id bomim singiilariter habere quod habcmus videri
TOlumus, nosque inde aliis prseferimus. Quo nomine

COMMENTARIUS.
ille Pharisseus qui ( ut ait Gregorius
repreliendilur
)
idcirco de lemplo absque justificatione descendit, 'guia
bonorum operum merilum sibi, quasi singularitet
tribuens, oranti publicano se prmlulil ( Lucm xviuj.
Vide plura apud S. Thomam.
De gfadibus auieni
superbiae dicelur infra ( Cap. 25 ).
in cqn_a Qua ratione inorbum superbioe ujlimum
flictu vitiorura posuerit Cassianus, dicliiin est stiperius, et ipse verbis paulo post scqneiuibus insinuat,
quia smvhsima, el cunctis superioribus immanior est
bestia, perfeclos maxime tentans , elc. Dicilui
ergo
morbus
ultimoet
supeibia
ultimus, quia
post alia
oinnia vitia superaiur, difficillime exptignalur
eiiam
a perfeclis, quos maxime impugnat. Quod
eleganter
D. Prosper (Lib. Epigram.)
lum prosa , tuiri carmine expressit in liiinc niodtim : Quo primum
viiiq
esl
hoc
vincit.
uttimtim
Cum enim
superatus
homo,
omnia pcccnia superaverit, tnanet periculum , ne betie
sibi mens consc.a, in se polius quam in Domino
glorielur.
Qua primum in mortem esthomo pts;susfraude maligni,
Hanc illi exlrenium bella peracta movent.
Sublimes ut cuin palmas, clarasque coronas
Sumpserit, atquc bostem Subdiderit pedibus,
Virtttii propriae velit assigniro Iriumphum;
Non Domino, cujus mnnus opusque fuit.
In quo uno semper superat qui non superatur;
Quo dignante manum subdere, nemo cadit.
Isidorus lib. n de Summo Bpno (Ctip. 38): Superbia,
inquii, sicut origo esi omnium criminum, iia ruina est
omnium virtulum; ipsa est enim in peccalo prima, ipsa
in conflictu posirema. Umc enim prima aut in exordio
mentem per peccalum prosternit, aut novissime de virtutibus dejicit. lnde et omnium peccatorum est maxima,
quia latn per virlules quam pcr vitia humanam menlem
exterminat.
b Nam, ut ait Ecclesiaslicus
(Cap. x): Initium
omnis peccati superbia. Et Tobias cap. iv : In ipsa
initium sumpsit omnh perditio. Dicitur autein superbia itiitium omnis peccati, duplici ratione : 1 quia
tam Iii angclis quam in hominibus primum omniura
peccatum fuii superbia, ut infra oslendetur; 2" quia
ex superbia, lamquam ex fonle et origine omnia
peccaiorum genera promanant el scaluriunt.
Quod
duobus modis contingii, ut D. Thomas explicat:
primo directe, seu per se, quaienus alia peccata
ordiiianlur ad finem snperbise, qui est propria exceilentia, atl quam referri potest, et plerumque refersecundo inditur, qtiidquid inordinate
appetilur;
removendo
recle, et quasi per accidens, scilicet
dum homo per superbiam lege diimpedimentuin,
vina, per quam a peccato prohibebaiur,
abjecla,
remoto
ac
obice
et praeceps
qiiasi
repagulo.-pronus
in onine peccalum ruil, secundum illud Jeremiae n :
Confreghii jugum, ruphti vincula; dixisti, Non serviam. Qua ratione diciuir omne peccatum cominere
lacitam superbiam, contemptum Dei interprelativuni:
licet uoii omnia peccata ex conieinptu
formali et
sed alia cx ignorauiia,
ei
expresso commiitaiitiir;
alia ex inflrmiiate
(S. Thom 1-2, q. 24, a 2; et 2-2,
q. 162, a 2; Leo Lessius lib. iv c. 4). Alque lioc seiisu
illud D. Prosperi : Superbia omnium
accipietiduni
peccatorum iniiium esl, el finis, et causa; quia non
solum peccalum est ipsa superbia; sed eiiam nullum
peccalum potuil, aul potest, aui poterit esse sinesuperbia (I)e Viia Conietnplat. lib. vc. 2). Neque his obsiat
quod I ad Timoiheum vi Cupiditas radix omnium malorum asserilur; dicilur enini avaritia radix oranium
riialorum, qtiod ex hac cupidiiaie oranc genus peccati
committi pnssit, et pleraque reipsa coiiiniillantur;
propierea quod divilim pmbeanl opporlunitalem et facultatem adinwlendi
omnia desideria peccaii, sicuf

425

JOANNIS CASSIAN!

iU

virtutum
morsu A homines proprie perlinel. Cujus originem ac remejam positos in consuramatione
dia iu posterioribus libelli hujus (Cap. 24), donanle
diriore depascens.
CAPUT II.
Deo, in quantum possumns exsequemur. Nunc de
illo priore, quo preefati sumus perfectos praecipue
Quod superbim duo sinl genera.
a
(entari, propositum nobis est pauca disserere.
Cujus duo sunt genera : unum hoc quo dixi
CAPUT III.
aliud
viros summosque pulsari,
mus spiritales
Quod superbia omnes parher virtutes auferat.
carnalesque compleclitur.
quod eliara incipientes
Nullum est igiiur vitiura aliud quod iia oiunes
Et licet utrumque superbiae genus lara in Deum,
virtuies exhauriat,
cunclaque justitia et sanctitate
quam in homines noxia inflel elatio; tamen iliud
homineiii spoliet aC denudel, utb superbire raalum-.
primum specialiter refertur ad Deum, secundum ad
ALARDI

GAZ/EI

COMMENTARIUS.

radtx prmbet alimentum arbori, ait S. Thomas (1-2,

cupiditas reddat, quando potsunt sine superbia tales
fieri, sine qua omnirio non possunt Dei prmcepla cong. S4, a. 1 ei2). Considerandum eriim, inquii, guod
temni, quibus prohibentur omnia tlla tnala qum supejn actibus volunlarih, cujusmodi sunl peccala, duplex
rius comprehendi? Ideoque si volumtts consummare noordo invenilur, scilicel inlentionh el exsecttlionis. Et
slri cerlaminis cursum, caveamus in primis cupiditalem
in priore quidem ordine iUud dicilur primum, quod
habei ralionem finis, seu finalit causm. Finis aulem
atque superbiam, non duo mala, sed uttum, a quo
in omnibus bonis temporalibus acquirendh, est ut homo B
\ trahunl omnes tnali aclus inilium. Nam sine sttperbia
quw possttnt sallem inclwari peccaia, cum dicaiur :
per itla quamdam per[ectionem singularem et exceltenInitium omnis peccaii superbia ? Aut sine cupidilate,
tiam habeai: et ideo ex hac parte superbia, quai esl
quw est malorum omnium radix, quw possunt fieri
appetilut excelleniim, ponhur initium omnis peccati;
sed ex parte exseculionis primum dicilur id quod prmbet
mala, cum sine radice omnia aut nulla deputenlur,
aul morlua? Dcinde si quodlibet peccalum perpetrare
opportunhatcm adimplendi omnia desideria peccati,
non possum, nisi rriatw delectaiwni consentiam, quod
quod habet ralionem radicis, scilicel divilim, ei ideo
ex hac parle avarilia dicilur esseradix omnium malocupidhath esl proprium, el Dei prmcepta contemnam,
rum. Ita D. Thomas (Lib. n Senl. disl. 41). Peirus
quod ett superbiw tnalum, quomodo non ex cupidilale,
vero Lombardus paulo aliier liunc modum resolvit,
quw esl radix malorum omnium, el ex superbia, quw
initium omnis peccati dichur, procedit omne peccatum ?
quo sensu utrumque radix dicatur omnium malorum,
seilicet superbia et cupidilas. Utrumque, ail, recie
Hucusque D. Prosper (Lib. n de Vita Contemplat.
c. 4) superbiam ei cnpidilatem largo modo suinens,
dictumesse intellighur, si genera peccalorum singuloprout in omni peccalo inveuitur quidain conieiuplus
rum, jion singula generum ulraque loculione includi
mandalorura Dei, nt dictum esl, et qusedam cupidiNullum quippe genus peccati est quod
inlelligcinlur.
lalis inordinata affectio; quoiuodo omne peccaiura
inicrdnm exsuperbia non proveniat, nullum eliam quod
lam ex superbia quain ex cupiditale procedit. Vide
ex cupidhate aliquando non descendai. Sunl enim twnnotaia ad cap. 6 lib. vu.
nulli hominum qui excupiditale fiitnlsvperbi. Esl enim,
" Alia divisio
ut ait Auguslinus, Itomo qui non esset amator pecunim,
superbise in spiritualera et carnalem.
vocat quae spirituales et perfectos pulnisi per hoc putaret se excellentiorem esse; ideoqueut Spiritualem
'J
sai; camalem qua> carnales, id est, imperfeclos.
excellat, dhitias cupil: tali homini ex superbia oboriEaindem distinctionem
lur cupidilas. El est aliquis qui non amaret excellere,
agnoscit et explicat D. Grenisi puiarel per hoc majores divilias habere; ideo ergo
gorius his verbis (Lib. xxxiv Moral. c. 19): Sciendum quod hwc ipsa, de qua tractamus,
elalio alios
excellere laborat, quia divhias habere amat: liuic innaex rebus swcutaribus, ulios vero ex rebus spirilualibus
scilur superbia, id esi, amor exceUentim ex cupidilale.
Patet ergo quod ex superbia aliquando cupiditas, et ex
possidel: aller enim intumescil auro, alter eloquio;
aller infimis et terrenis rebus, alter summis cmlestibuscupiditale aliquando superbia oritur; et ideo de utraque virtutibus : una lamen eadetnque res anie oculos
que recle diciittr, quod sit radix omnis mali. Uaec ille
Dei agilur , quamvis ad humana corda veniens in
(De Genes. ad lilteram lib. n c. 15). Alio item modo
eorum obtutibus diverso amiciu pallietur. Hsec GregoD. Prosper ulramque sententiam, Ecclesiasiici (Eccles. x) scilicet et Aposioli (I Timoih. vi), concilial,
rius, el his similia Smaragdus abbas in cap. 4 Reila
gulae D. Benedicti.
uirumque vitium, superbiam dico elcupidiiatem,
b Occasionem
inier se comparans ; Cum Spiritus sanctus qui locutus
prsebent haecverba inquirendi quale
est per prophelam, per Aposlolum quoque ioculus sit,
peccatum sit superbia. Et quidem ex hoe Cassiani
nec sibi possit esse diversus, sotlicile considerare debeioco, immo ex toto hujus libri traciatn , satis aperle
tnus quare ille inilium peccali superbiuin, hic radicem
peccatum esse uaiura sua seu ex genere
colligitur
suo niortiferum,
omnium malorum ctipiditalem twininari volueril. An
quod et D. Tlioraas confirmat (Arl.
Docet lamen id iiilelligenduiii
de
5, ubi supra).
forle sermonem propheiicum Paulus aposlolus, ut
solet. exposiiit? quandoquidetn sive initium omnis pecsuperbia completa, qua scilicet quis ita exiollitur ,
cali, sive radicem omnium maloritm dicat, unum idem- D ut Deum comemnat, vel legi divinoe nolit esse subjecius, vel qui ex hoc coniemptu transgreditur legem
que significet. Porro cupiditas atque superbia in lantum est unum malum, ut nec superbus sine cupidilate,
Dei, aul praecepia superiorum (Leonar. Less. I. IV
nec sine superbia cupidus possil inveniri. Siquidem et
cap. 4). Nam si loquamur de superbia incompleta ,
seu imperfecla, hsec non semper est peccatuin mordiabolus, in quo tenel superbia principalum, proprim
tale. Sicuii enim, ait, in aliis, quw ex suo genere sunt
polestalh ac perdilionh humanw cupidus fuh; et ipse
homo per appeiilum arboris interdiclm, ac divinm sitnipeccula morlalia , puta in fornicatione el udutterio ,
sunt aliqui molus qui sunl peccata venialia propler
liludinis affeclionem, morbosm affeclum cupiditalis
eorum imperfectionem, quia scilicel prwveniunt rationh
ostendil. De stiperbia namque nascunlur hwreses, schismata, delracliones, invidia, verbosilas, jacianlia, conjudicium, elsunt prwler ejus consensum; ita eliiim et
circa superbiam accidil quod aliqui motus superbiw
tenliones, animosilules, ambilio, elalio, prmsumplio,
sinl peccata venialia,
dum eis ralio iwn conseniit.
vanilus, itiqvieludo, mendacinm, perjurium, el cmlera
Porro non solura moriale ac moitiferum
hujusmodi. Sed hmc quh diMiel ex cttpidilale quoque
peeeaium
censeiur superbia complela, sed etiam maxinium
piocedere, cttm omnes, qui fuerinl illis omnibus nwrbis
habeanlur et cupidi? Ilem
et gravissimum
peccatorum , ex communi ihcoquos nominavi corrttpli,
cuni gnlosos, intemperanles, ebrwsos, avidos, rapaces,
logorum sentenlia a-seriiur
(Navar. c 25 n. 8).
(oniuarios, adulteros, stupratores, incestos, flagitiosos
Quod lamen non ila accipiendum est, quasi inier

425

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XILDE

SPIRITU

SUPERBLE.

426

tamquam generalis quidam ac pestifer morbus, non A bsec vero cum infelicem possederit mentem, ut quidam ssevissimus tyrannus, sublimissima capla arce
unum membrum partemve ejus debilitare contentus,
universam funditus civitatem diruit atque
sed solidum corpus lethali corrumpit
exitio, et in
virtutum,
ruina
subvertit. Excelsa quondam sanctitatis moenia vitiovirtulum jam fastigio collocatos gravissima
dejicere ac trucidare conatur. aOmne namque vilium
suis est terminis et fine contentum; etlicet conlristet
alias quoque virtutes, contra unam tamen principali-

rum solo coaequans atque permiscens,

nullam deinanimae sibi subditae superceps imaginem libertatis
esse concedit. Quantoque
tanto
ceperit ditiorem,
graviore servitutis jugo subditam universis viriutum.

ter tendit, eamque specialiter opprimit et irapugnat.

Et ut hoc ipsum quod diximus clarius possit inlelligi,
id est, appetitus ventris, seu concugastriraargia,
piscehlia
gulae,
castitatem libido

facultatibus

corrumpit;
rigorera
ira patientiam vastat;
contaminat;
uni quis deditus vitio aliis virtuti-

Quod ob superbiam

ut nonnumquam
sed illa tantum virlute
bus non penitus destiiuatur,
truncata, quaee diverso aemulo sibi vitio repugnante
succumbit,
reliquas possit vel ex parte retinere :
GAZiEI

depraedatione

CAPUT

temperantiae

ALARDI

crudelissima

nudabit.

IV.

Lucifer ille de archangelo

esl diabolus.

faclus

Et nt gravissimae

tyrannidis
ejus potentiam agnoscamus, angelum illtini qui prse nimietate
splendob
ris ac decoris sui
Lucifer nuncupatus est nullo
COMMENTARIUS.

cnm B
omnes peccatorum
species sit gravissimum,
sed quia ad genus gravissiodium Dei sitgravius;
niorum perlinet,
idque ea ratione quam affert idem
Angel;cus Doctor (Ari. 6), Quod cutn in.peccalo duo
spectentur, scilicet conversio ad commutabile bonttm ,
qttw maierialiter se habel in peccalo ,' el aversio a bono
incommutabili,
quw est formalis et completiva ralio
non habel superpeccati; ex parle quidem conversionh
bia quod sit maximum peccaiorum,
quia celsiludo
quam superbus inordinate appelil non habet maximam
repugnanliam ad bonum virluth ; sed ex parte aversionis , superbia habel maximam graviiatem , quia in
aliis peccuth liomo a Deo averlitur , vel propler ignosive propter desivel propter infirmilatem,
ranlium,
derium cujuscumque alterius boni; sed superbia habet
aversionem a Deo , ex hoc ipso quod non vult Deo et
ejus regulm subjici. Unde Boetius dicit quod cum
omnia vtlia fugianl a Deo, sola superbia se Deo opponit. Propier quod eiiam specialiler dicitur, Jacobi iv ,
guod Deus superbis reshlit. Hactenus divus Thomas
Hoc iiaque sensu dicitur
superbia omnes virtuies G
ac sanctitatem
exliaurire,
cunctamque justitiam
et gravissima
exitio corrumpere,,
spoliare, lethali
etc quae hic habentur.
ruina dejicere et trucidare,
a Eodemsensu, ac pene iisdem vcrbis, D. Gregorius libro irigesimo quarto Moralium, capite decimo
ociavo : Alia , inquit , vilia eas solummodo virtutes
ut videlicel ira
itnpelunl, quibus ipsa deslruuntur,
paiienliam , gaslrimargia abslinenliam , libido cntuinenliam expugnel. Superbia aulem , quam viliorum
radicem dixunus, nequaquam unius virtulh exstinclione
conienta , contra cuncla animm membra se erigil, et
quasi generalh ac pestifer morbus corpus omne coragilur , etiamsi esse
rumpit, ui quidquidillainvadente
virlus ostendalur, non per hoc Deo, sed soli vanm glorim servialur. Quasi enim lyrannus quidam obsessam
cum meniem superbia irrumpit,
ctvilultm
inlercipit,
el quo ditiorem quemque ceperit , eo in dominio durior
exsurgit; quia quo amplius res virtutis sine humililale
aghur , eo latius isla dominalur. Ita Cassiani imita- D
lor et approbator D. Gregorius.
b Lucifer, Groece
cpacnj>6pog,']nScripturis trifariam
accipitur. Primuni eiiim iucifer est stella auroroe ,
qua; astrolngis Veuus, sic dicla cum solem aniegrehesperus. Job. xxxvm :
ditur; cumverosubsequiiur,
Numquid produch luciferum in lempore suo? El psal.
cix ; Ex utero ante luciferum genui te , id est , ante
mundi ortuin, sive aute omiieni creaturam. Secundo
vel ejus
Lucifer eiiam dicitur Christus Dominus,
II Petri i : Donec dies elucescat,
doctrinaetcogiiilio.
el Lucifer oriatur in cordibtts vesiris. Hinc et Apocal.
xxn vocalur slella matutina ei splendida; el in benedctione cerei pasclialis canit Ecclesia : Hujus flammas Lucifer malulinus invenial; ille, inquam, Lucifer,
PATROL. XLIX.-

gut nescti occasum , etc. Denique Lucifer"appellatus

esi prirnus angelus, ob singularem, tum naturae, tum
gratioe, in qua condiius fuerai,
splendorem , et prse
caeteris angelis excellentiam;
qui tamen ob superbiam in tenebras sempiternas praecipitatus est, et
alios complures ccelestes spiritus in earadem traxit
ruinam, et ccelestis patriae exsortes fecit. Undelsaise
xiv diciiur : Quomodo cecidhti de cwlo, Lucifer, qui
mane oriebaris , etc ; detrusa est ad inferos superbia
tua. (Vide D. Ber. tract. de Grad. humil.,per
multa
65
a.
,
capita; S.'.Thom. 1-2, g.
7.) Hunc enim Luciferum angelorum omniura , id est, ccelestium spiriiuum primum fuisse et excellentissimum,
supreordinis
seu
hierarchise
mique
eiiiineniissimum,docet
ex professo D. Gregorius
lib. xxxn Moral. cap. 24
et 25, idque multis ex Scripluris
colligit et confirenim Job xi cap. dicitur Behemotlt
mal. Primtim
(quo nomine primus angelus lapsus exprimiiur)
principium viarum Dei: Quia, inquit Gregorius, cuw
cuncla creans Deus ageret, hunc primum condidit,
gucm cunclis angelh emineniiorem fecii. Deinde Ezechielh xxxi dicitur : Omne lignum paradisi non est assimilatum illi, nec pulchritudini
ejus; quoniam speciosum fecit illum in multis condensisque frondibus.
Ubi per ligna paradhi angeiicorum spirituum agmina
designantur, qum quamvis excelsa sint condita, huie
tamen necprmlata sunt, ttecmquata. Rursus Ezechielis
xxviu de eodem dicitur : Tu-signaculum
similiiudinis
el
Dei, plentts sapienlia,
perfeclus decore, Signaculum,
similhudinh
Dei angelus lapsus dicilur,
ut
inquit,
eo
in
eo
similitudo Dei plequo subtilior esi iu natura,
ttius credatur expressa. El ilerum eodem Ezechielis
loco : Omnis lapis pretiosus operimenlum luum; sardius, topazius, jaspis, chrysolhhus, onyx, et beryllus
smaragdus; ubi novem dixit
sapphirus,carbunculus,et
genera lapiduin , quia novem sunt ordines angelorum;
quibus iste Lucifer coopertus fuisse describilur, quia
eos quasi ve&tem ad ornamentum suum habuit; quorum
dum clarhatem transcenderel, ex eorum comparalione
clarior fuit. Demnm subdit Gregorius : Hujus principaius celsitudinem adhuc idem propheta intuens adjungit (Ephes. viu): Tu cherub extentus, et protegens
in monie sanclo Dei, in medio lapidum ignitorum perfectus ambulasti. Cherub quippe pleniiudo scientiminlerpretatur : el idcirco isle cherub dichur, quia transcendhse cunclos scienlia non dubilatur. Qui in medio
lapidum ignitorum perfeclus ambulavit, quia inter angelorum corda charitatis igne succensa clarus gloria
Conditorh exstitit. Hsec et alia D. Gregorius in eamdem sententiam.
c Primum
peccatum Luciferi fuisse superbiam docet D. Thoraas (i pari., q. 65, a. 2) ex seuiemia veScoio licet refragante;
terum Patrum,
immo nec
aliud in angelis esse potuisse quam superbiam , ex
14

JOANNIS

427

CASSIANI

'
alio quam hoc vitio dejectura ccelitus invenimus, et jA remedia poterunl malis valeludinibus exhiberi, n
staiione telo
ex illa beata sublimique
prius inquisitione
sagaci origines earum invesligen- "'
angelorum
tur et causse. Hic namque indutus divina claritale,
ad inferna fuisse collapsura.
superbiae vulneratum
fet inter cseteras supefnas virlutes Condiloris largi- '
Si igitur tantara virtutem et tantae potenliae praerogativa decoratam una elatio cordis potuit de ccelestibus ad terrena devolvere, qua nos observantia carnis
fragililaie circumdatos cavere oporleat, ipsius ruinae

tate prxfulgens,

vero hujus
deraonstrat. Quemadmodum
magniludo
instrui
morbi virus perniciosissimum
devitemus,
si ruinse ipsius causas atque originem
poterimus,
enim curari languor,
neO
Numquam
persequamur.

se credidit

ALARDI

GAZJEI

splendorem
qua omabatur

pulcbritudinera
turae suse potenlia,

obtinere.

non munificenlise

indigeret,

illius beneficio

Et ob hoc elatus tamquara qui

puriiatis hujus diyino non egeret

ad perseverantiam
a Deo se similem
auxilio,
lius

sapientise et virtutum
gratia Creatoris, na-

utpote qui nulDeus, liberi scilicet

judicavit,

quemadmodum

COMMENTARIUS.

sit invidia. Id enim Patres

qua deinde consecuta
epist. 45 : Saladiserte affirmant. D. Hieronymus
ea: archangelico (asligio non aliam ob
nas, inquit,
sttperbiatn ruU.
causctm, nhi ob contrariam hiiinilitali
lib. xii de Civiiate
cap. 6 : Cum
D. Augusiinus
causa, inquit, miseria; malorum ctngelorum quwritur,
ea merho occurrit,
quod ab illo qui summe esl aversi, -B
dd seipsos contiersi sunt, gut non summe sunt : et hoc
vitium quid aliud quam superbia nuncupalur? Initium
est superbia. Cur atilera sola
quippe omnis peccati
in angelis esse possinf, raiionera
superbia et invidia
insinuat D. Tliomas , quod haec sola vitia pure spiquoe in naiuritualia
sint, cujusmodi esse oportet
cadere possint. Nara
et angelicam
rara spiritualem
dicantur
ex senetsi aUa nonnulla vitia spiritualia
tenlia B. Gregorii (Lib. xxxi Moral. c. 5!) coraparafione carnaliiira , nempe guloe et luxurise , quoe votaraen absplute et mere
iuptate carnali complentur;
dici npn possutit, guia vel objecta habetit
spiritualia
et incorporalia, vel corporalem passionent supponunt
cludunt. Avariliw enim objecium esl pecunia. Ira vero
sicut concupiscentia :unde
cumquadam passione est,
essenon polest, nisi metaphorice.
ipsa m dwmonibus
Acedia vero est quwdam irhiilia,
qua homo reddhur
tardus ad spirituales aclus propier corporalem laborem, qui dmmonibus non competit. Unde palet quod r
sola superbia el invidia sunt pure spirhualia, qttw dw- '
monibus compelere possunl : ila tamen quod invidia
non sumalur pro passione , sed pro voluniaie renitente
Addit tamen duo mobono alterius. lta S. Thomas.
nita ad horum intelligentiam
pertinemia
, nec prsePrimum cum dicitur solummodo supertermiuetida.
biam ct invidiam daemonibus compeiere, intelligenNam secundum readum esse secundum affeclum.
in dwmonibus esse conlintum, inquit, omnia peccata
git,
quia dum homines ad omnia peccata inducunt,
Secundum afomriium peccalorum reaium incurruni.
in malis angelis esse
feclum vero ilta solum peccata
naturam.
possunt, ad qum contincjit uffici spiritualem
autem naturam non conlingit affici ad
Spiritualem
bona quw sunt propria corpori, sed ad ea qum in rebus
sub
spiritualibus inveniri possunt. Alterum mpnilum,
invidia et superbia , prout in dseraonibus ponuntur,
ab iilis decompreheudi omnia vitia et peccata quae
odium homiut odiura Dei, blaspbemiam,
rivantur,
"
num, etc Cum igitur constet primum peccatum Luciferi, et primutn omnium peccatorum fuisse superc
biain , merito SS. Patres (Greg. I. xxxv Moral.
evidentis22) superbiam vocant viiiurn diabolicum,
. simum signura reproboruin
, et nolarn civitalis diaboli, qtti dicitur Rex super otnnes filios superbim, Job.
XLI. Hinc Aposlolus I ad Timoih. iu vetal ordinari
neophytum , ~nein superbiam elaius in judicium incidai diaboti, id est, in eamdcra damnationis sortem
cura diaiiolo , aperte insinuans superbiam esse diaboli vilium ; sicuti econtrario bumilitas propria virlus est .Cbristi, el eorum qui ad ipsura pertinent.
lib. xiv deCivii.
Unde D. Augustinus
cap. 15 docet
duas istas civitates, Christi et diaboli, hoc est, societatem justorum,
e.t societatem impiorum, et duos
his potissiipsarum duces, Christum et diabolum,

mum notis, superbia , inquam , et humiliiate

distingui. Sed satius ipsurh audire suis verbis id astfuentem. Quod nunc , inquit,
tn civilate Dei, et civilati
Dei in hoc smculo peregrinanli,
maxime comtnendalur
et iri ejut rege, qui ett Christus, maxime
humilitas,
prmdicatur;
conirariumque huic virtuti elalionh vitium
in ejttsadversario, qui ett diabolus, maxime dominari
sacrh litteris edocelur; profecto illa est tnagna differenlia,
qua civitas, unde loquimur,
ulraque dhcernitur : ttna scilicet socielas piorum hominum, altera impiorum ; singuia quieque cum angelis ad se pertinenlibus, in quibus prmcessit hac amor Dei, hac amor sui.
Ita Augustinus. Cui' consentit
D. Gregorius
xxxiv
Moraliurri ( Cap. 25) ila scribens : Quia Redemplor
noster corda regit humilium, el Leviathan iste (id est,
diabolus) rex dicilur superborum, aperte cognotcimus
quod evidenthsimum reproborum signum superbia est,
at contra humilitas electorum. Cum ergo quain
quisque
habeal agnbscitur,
sub quo rege mililet
tnvenilur.
Unusquhque enim qiiasi quemdam tilulum portat operis, quo facile osteiidat sub cujus serviat polestale recloris. Unde et per Evangelium dicitur : Ex fructibus
eorum cognosceiis eos (Malth. vn).
a
an et quomodo
Magna qusestio inier theologos,
Lucifer appetierit esse ut Deus, aUt similis esse Altissimo. Unde intelligi
possit quse et quanta fuerit
Luciferi et sequacifim ejus spirituum
superbia , de
qua hic agitur. Quam qu.estionem , ut subtiliorem
et prolixiorem
ralio ferat, liquarri nostri instiiuii
nisi hsecetalia
Auctoris dicta
bemius.praeteriissem,
nounullam ejus reijexplicationem
Sunt
requirerent.
autem hac in re treVsententise illusiriores,
quarum
duas refert D. Thomas his verbis : Angelus absque
omni ditbio peccavit, appetendo esse ut Deus. Sed hoc
polest intetligi duplicher : uno modo per wquiparanliam (alii dicunt aequalitatem),
alio modo per similitudinem. El primo quidem modo non poluil appeiere
etse ul Deus; quia scivit hoc esse impossibile naiurali
cognhione; sed in hoc appeiiil esse similis Deo, quia
appetiit ut finem utiimum bealitu.Hnh id ad quod virtule suw naiurm poterat pervenire , averiens suum appelituiri a beatitudine supeinaturali,
quw est graiia
simililudinem
Dei qum daiur
Dei; vel si appeliiiiUam
ex gratia, voluil hanc habere per viriutem sum naturm,
noh ex divino auxilio secundum Dei dhposilionem.
Hsecverba S. Thomae nonniliil obscura paulo clarius
sic explicari possiint. Appetiit
angelus similis esse
Deo in hoc quod est natura sua esse beatum , acin suae naturse excellentia ,
quiescendo niotirum
taraquaiu fine ultirho et propria felicitate , neglecta
autnon
considerata
beatitudine
ad
supernaturali,
quam per Dei gratiam tendere debebat. Statim enim
atque Deus omnium condiior coelestem hanc nobinaiuram crearat,
Lucifer
lissimamque
angelorum
pulcliritudinera,
nobilitatem,
atque eximiam naturoe
susc dignitatem,
qua cunctis rebns creatis prsecellebat, aiiemiens et magnifice intuens, ita efferri ccepit,
tantaque sui admiraiione et philautia capius esi, ut
nec cogitaret hsec dona se a Deo accepisse , nec ad
ulieriorem
ac supernaiuralem
consuminatamque
beatitudinem
aspiraret, quasi sua sorte conientus et

429
arbilrii

DE COENOBIORtM
facullate

ter omnia sibimet

confisus,

per illam

1NSTIT.

LIB.

credens affluen-

quoe ad consummationem virlulum vel perenniialcm

summae beatiiudinis
Haec ei sola cogiiatio facia prima ruina
perlinerent.
est. Ob quam desertus a Deo, quo se credidit non
suppeditari

eger?, instabilis repente et nutabundus effeclus, et

a et beatituinfirmitatem
propriae nalurae persensil,
dinem qua Dei munere fruebaturamisit.
Et quia bdiIexit verba prwcipilalionh
(Psal. LI) , quibus dixerai,
In cwlum conscendam (Isaiw xiv); et linguam dolosam (Ps. LI), qua vel de se dixernt, Ero similh
simo (Isaiw xiv), vel de Adam et Eva : Erhh
ALARDI

Altissicut
GAZJEI

XII.

Dfi

SPIRITU

SUPERBLE.

450

A dii (Genes. m);

in
proplerea Deus destruet illum
fincm, evellet eum, el emicjrabit de tabernaculo suo, et
radicem ejus de terra viventium.
Tunc ruinara ejus
videntes jusii timebunt, el super eum ridebunt dicentet (quod etiam ad hos qui se sine proiectione
auxilioque Dei summum bonum perficerc posse confidunt
Ecce homo qui non posuit Deum
dirigetur):
divitiaadjulorem
suum, sed speravit in tnulliludine
rum suarum, et prmvaluil in vanhale sua (Psal. LI).
justissime

CAPUT

V.

Quod fomiles vitiorum omnium e superbia pullutent.

c Haecest
primse [Al. prima] ruinoe causa etofigo
COMMENTARIUS.

sibi sufficiens. Hanc Cassiani fuisse sententiam

ex
cam cura aliis conciliare.
Nam S. Thomas et alii lodum ait: Deo se:
iniiio peccali daemonis, baec autem
ejus verbis salis aperte colligilur,
quunturde
posimilem judicavil,
nulHns
strenia
senientia
de
ejus consummaiione.
uipote qui
indigeret, quemPosstirnus
admodutn Deus, liberi scilicet arbilrii facullaie confi- B enim in peccalo Luciferi
tres panes considerare :
sus, per illam credens affluentcr omnia sibimet supet coiisiinimationem.
initium,
progressum
Initium
non
illa
tamen
sic
i
non
esse
intolerabilis
quasi
pediiari,
quse
accipienda sunt,
potuit
superbia qtta voltiit
revera et expresse senserit ac judicarit
Lucifer se;
esse Dco seqttalis; sed fuit complaccniia
et inordisimilem aut aequalem Deo (tantns enim error, tam
in propria excelleniia,
naia deleciatio
et aversioa
crassus acmanifestus
in meniem angelicamsapientia
odio Dei. Deinde vero
Deo, tamen sine conlempluei
scd quia ila
est ut exisiimaret
se sibi sufficere,
plenam lam subito cadere non potuit),
et
progressus
se gessit in sui admiralione
non
et contemplatione
dedivino auxilio
indigere. Ac tandem eo pervenit
ut putaret se non debere alicui subesse; et denique
fixus, et aDei recordatione
absiractus, quasi revera
ila seniiret ac judicaret : ut merito illi objici posset
ut et Deum cotttemneret,
et vellet ipse ab omnibus
illud Aposloli:
haberi et coli ut Deus : et de iiac cxtrema
Quid habesquod non accephii? si auet contem acceperis , quid
summata superbia loquilur posirema senteniia. Exgloriarh
quasi non acceperis
xiv de Civit.
(I Cor.iv)? Hinc Ezechlelis xxu cap. dicitur : Etevaplicat liiinc progressum D. Anguslinus
tum est cor tuum in decore luo ; ubi significalur
ubi docct amorem sui usqne ad
decor
Dei, capite ullimo,
quem habebai Lueifer, non quem appetebat. Coeiesicull
contemptum Dei sedificasse civilalem
diaboli,
rum aliquid amplius el aliius significare videnlur
amorem Dei usque ad contempium sui
e contrario
alia verba ejusdem Luciferi
Dei.
:
sedjficasse civiiaiem
apud Isaiam capitexiv
In cwtum contcendam; tuper aslra Dei exaltabo sotium
"Beatiludinem
vise.non patriae, ut recie annotavit
Ciaconius. Esl enim beaiiiudo vise, quoe in viriutibus
meum, elc Secunda igitur sentenlia est, quam superius tetigit D. Thoroas, angelum illum, nempe Luciet graiise donis consistit,
quam habuerunt
angeli
p
^
ac
beatitudinemsuomnes
in
sui
ferum, appetiisse
secundtim illud Isaiae xiv:
condiliotse;
prsesumpsisse
seu visionera Dei beatificara
solis napernaiuralem
Quomodo cecidhii de cnelo, Lucifer, qui mane oriebaris?
turse viribus, seu per virtulem
naiurae stiae. In hanc
ubi illud tnane significat fulgorem gratioe, cui succesententiam inflecii possent hla Aucioris
aii S. Thomas. El Ezedil, perfectus dies glorise,
verba, Libcrlati scilicet arbilrii
chiel xxvin : Pcrfeclus fuhti a diebus creationis tum,
facultale confisus, per illam
credens affluenter omnia sibimet suppeditari, quw ad
plenus sapieniia, et perfectus decore. Ab bac aulem
vel perennitaiem summm
consummaiionem virtutum
beatitudine viae, angeli boni Deo adhaerentcs ad subeatitudinis
Veruiri ex adverso
pernam beatiludinem patrioe, qti;e in adeplione ullimi
perlinerent.
objici
* posset, 1
finis consislit,
leliciter
sit
mali vero et
quod vix aut ne vix quidem credibile
transierunt;
tantura errorem in mentera angelicam irrepere posuperbi spirittis ab ulraque exciderunt.
b
natuisse, ut putaret beatitudinem
supernaturalem
Adaptat diabolo verba Psalmistoe psal. LI , quse
turse viribus quibuscumque
cum natamen homini nequam proprie conveniuni.
Et quiposse acquiri,
toto genere distent,
turaliaet
immo
dem saiis apte vocat verba prwcipitationh,
id esi
supernaturalia
videiur implicare contradiciionem.
Nam si beatitudo
seu subniersionis
demersionis,
(ut habct D. Augul
In cwlutn conscendam
supernaiuralis
est, id est, supra naturam, quomodo
stinus), illa verba Lucileri:
naturali virtute actrairalur?
2C Quod satis comperin ccelum|
quia per illa diabolns, qui sibi videbaiur
lum est ralioualem
diviniiatis
sive iniellectualem
creaturam
id est, insolium
ascensurus, e conirario
de procsentibus
in profundum inferni proecipitatus, acdemersus est :
magis sibi applaudere et abblandiri
et acquisitis quam de fuluris
et acquirendis:,nam
lingnam vero dolosam alia ejusdom vcrba: Similis ero
solliciludo.Pfoinde
] Altissimo. Quibus alios spiriins vana spe et oslenlaJ)
praesenliumestfrtiitiOjfutUrorum
lione delusii, et in stiam sententiam pellexit:
probabilius videtur Luciferum prius de proesenti suo
sicut
stalu superbiisse quam de fulura bealiiudine
et
similibus
iiidem
primos parenies
cogiverbis, Eriiis
hoec opinio favere Pelagianismo,
sicut dii. Coeleruin illius versiculi
lasse. 5 Videretur
varia est lectio.
ul hujus erroris non Pelagius,
sed primus angelus
Nam aliis est accusativus, Linguam dolosam, ut hic ;
auctor diceretur qui graliam et gloriarn nalurae virialiis vocativus : o lingua dolosa; aliis ablativus, linbus ascriberet : quod taraen SS. Patres numquara
gua dolosa, id est, per linguam. Vi.de Genebrar.
c Haec, nempe superbia, nt habet
objecerunt, ac ne meminerunt
quidein; et nescio an
vr|
Dionysius;
ut
mihi
aut
eorum
fautores
illa
seu consi^
videtur,
Pelagiani ipsi,
propius,
cogitatio,
Semipelagiani
deratio proprioe excellenliae,
de qua superius dixit :
(de quibus inferius agendum erit) id admisissenl.
Tcrtia senientia est, daemonem vere appetivisse Dei
hmc ei sola cogitalio facla prima ruina; quia nimirum
ex illa cogitatione seti consideratione
suae excellenaequalitatem, scu aequalem dignitalis
gradum, et parein cultum et aucloritatera
: quandoquidem
tise consecula est superbia, quoe fnit prima ruina,
Ezech.
xxvui de Lucifero dicalur, Dixhti,
Deus ego sum; et
seu primum peccatum
ut dictum
Lttciferi,
est, n
Matihoeiiv voluerit Salanas adorari ut Deus : Si caquo eadem deinde manavit lum in alios angelos, rjui
non probatur
dens adoraverh me. At haec senlenlia
per tertiam partem slellarum
designantur
Apocal.
S. Tuoniae, ut superius visum est; verura possumus
xn, quam draco ille rufus sua cauda secum traxit it(

J0ANNIS

431

CASSIANl

432

a
CAPUT Vlr
Qui rursum per illum qui fuerat A
principalis morbi.
exQuod superbiw vitium sit in ordine collucialionis
infirmitates
in
se
a
serpens,
proloplastum
dejectus,
tremum, tempore tamen et origine primum.
b
et maierias germinavit:
dum
omnium vitiorum
raaItaque exemplis ac testimoniis Scriplurarum
libertale
et industria
enim gtoriam deitatis arbitrii
nifestissime
superbiae labem c cum
comprobatur,
etiam illam perdisua credidit se posse conquirere,
poslerior sit in ordine conflictuum, origine taraen
esse, omniuroque peccatorum et criminum esse principium ; d nec sicut caelera vitia so-

dit, quam adeptus fuerat gratia Condiloris.

ALARDI

anteriorem

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

barathrum ; tum in protoplastum, id est, priraum hoterrae formaium;

cujus eiiam priminemdelimo
declarat
fuisse superbiam
diyina
mum peccalum
x
etTobise
iv
inilium
omScriplura, quse Ecclesiast.
facit superbiam. Quamvis
nis peccati et perditionis
enim hsec loca referri possent ad peccatum angeli, n
ut diclum est:
quod absolute fuit omnium primuin,
et Tobiam retaraen credibilius est Ecclesiasticum
spexisse ad piimum peccatum primorum parenlum,
quod notius erat vulgo quam peccatum angelorum
S. Thom.
(Bellarm. lib. iu de Amiss. gralim, cap. 4;
1-2, q. 163, a. 1 el2). Declarat hoc ipsum elegantisD. August. lib. xiv de
simis verbis et senteniiis
Civit. Dei cap. 13 hunc in modum scribens : In occullo aulem mali esse cwperunt, ut in aperlam inobedienliam labereniur. Non eniin ad malum opus perveniretur, nisi prwcessisset mala volunlas. Porro matm
voluntath initium qitod poluil esse, nhi superbia? Inilium enim omnh peccati superbia esl: quid esl aulem
appetitus? Perversuperbia, nhi perversweetshudinis
sa enim celsitudo est deserlo eo, cui debet animus inhmrere, principio, sibi quodammodo fieri alque esse
principium. Hoc fit cum sibi nimis placet, cum ab itlo
bono immulabili deficit, qtlod ei magis placere debuit,
quam ipse sibi. Spontaneus est autem iste defectus:
C
quoniam si voluntas in amore superioris immutabilis
ul videret, el accendebatur
boni, a quo illitslrabatur
ul amaret, stabilis permaneret; non inde ad sibi placendttm averterelur, el ex hoc lenebrescerel el frigesceret, ut vei illa verum crederet dixhse serpentem,
vel ille Dei mandalo uxoris prwponeret voluntalem ;
putaretque se vcnialher transgressorem esse prwcepli,
si vhw suw sociam non desereret eliam in socielate'
peccali. Non enim malum opus faclum est, id est, illa
iransgressio, ut cibo prohibilo vescerentur, nisi ab eis
erant : neque enim fieret ille fructus
qui malijam
malus, nisi ab arbore mala. Ita Augustinus. Consentiunt et alii Patres. S. Prosper lib. n de Vila contemplativa cap. 19 : Et mihi quidem, inquit, idelur
nist concuphguort non ederent de ligno prohibilo,
sent; nec concupissent, nisi tentati; nec lentarentur,
nisi deserli; nec desererentur a Deo, nisi ipsi prius
desererent Deum; nec desererent Deum, nhi superbiDei mherabiliter
appelissenl.
rent, el simililudinem
de
Incarnaiione
et
lib.
n
S. Fulgentius
(Cap. 20)
j
Gratia : Quta primus homo in superbiam est diabolicu persuasione dejectus, perdidit humilitatem. S. Gregoritis lib. iv (Cap. 9) Moralium : Duas, inquil, ad
intelligendum se creaturas fecerat, angelicam videlicet
el humanam : utramque vero sttperbia perculit, alque
ab slalu ingenhm reclitudinh
fregit.
a
Qui, scilicet morbus superbiae, per illum.nempe
Luciferuni, seu primura angelum ob superbiame ccelo
dejectuni, rursum ac deinde in protoplastum, id est
primum hominem Adamuni serpens, id esi se difdum
iundens, etc. Dionysius senientiam invertii,
sic reddit : Qum (scilicet superbia) per protoplastum
illum serpens, qui ab ea dejeclas esl, elc, praeter Aufidem. Voctoris menlem et omnium exemplarium
luit entm Auctor significare,
Luciferura, de quo in
prsecedenti cap.egerat, morbo superbiae primo fuisse
superatum et dejectum; ac deinde per ipsum, id
Adamum protoplastum
est, illiusopera et instinclu,
eodem morbo, scilicet superbiac, corruisse; ac de-

mum inde omnia vitia pullulasse, et in tolum genus

bumanum permanasse.
b Tameisi conslat lum ex
Scriptura, tum ex SS.
Patrum
doctrina priraum Adami peccalum fuisse
superbiam, ut jam dictum est; tamen non usque
adeo promptum ac facile esl explicare quae et qualis
fuerit illa superbia, et in quo posita. Cassianus idem
de Adamo ac de Lucifero sensisse videtur,
scilicet
Adamum appeliisse ac praesumpsisse gloriam deitalis, hoc est, gloriam aeternae felicitatis;
qua efficerelur ht Deus, aut certe eximiam quamdam Dei similitudinem arb.itrii libertale et industria, hoc est, solis naturse viribus obtinere.
Et sane Adaraum per
superbiam expetivisse excellentem quamdam Dei sinr.iliiudinem,
perspicue declaravit Deus, cum de eo
dixit:
Ecce Adam quasi unus tx nobis factus est,
sciens bonum, et malum, haud duhie ipsum arguens
expetitae ab eo, affectatseque excellenliae. Hanc vero
divinam excelleniiam
et similitudinem
ab Adamo
affectatam divus Thomas duabus in rebus constiluit
a. 2). Primo ac praecipue in scienlia bo(2-2,g.l63,
ni et mali. Secundo et secundario, in facultate, libertate ac potestate operandi. Primus homo, inquit,
peccavit principaliter
appetendo simililudinem
Dei,
ad
boni
et
sicul
scienliam
quanlum
mali,
serpens ei
suggessil, ut sciticet per virlulem proprim naturw determinaret sibi quid esset bonum et quid malum ad
agendum, vel eiiam ut per seipsum prwcognosceret
quid sibi boni vel mali essel (uturum. Et secundario
peccavit appelendo simititudinem Dei, quanlumad propriam polestatem operandi: ul scilicet virtule proprim
nalurm operarelur
ad beatiludinem consequendam.
Ejusdem doctrinse asserlor D. Augustinus lib. u
(Cap. S) de Genesi contra Manichseos ita scribit:
Videmus, inquit,
per superbiam peccatum esse persuasum. Ad hoc enitn valei, quod dictum est, Eritis sicut dii. Quid hic intelliyitur,
nisi persuasum esse, ut
sub Deo essenollent, sed in sua poteslate polius sine
Domino; ut legem ejus non observarent, qnasi invidentes sibi, ne se ipsi regerent, non indigentes iltius iulerno lumine, sed ulenles propria providenlia, quasi oculis
suis ad dignoscendum bonumet malum, quod ille prohibuhsel. Hoc est ergo, quod persuasum est, ut suam
polestalem nimis amarent, etc. Et tract. 4 in Episl.
Joannis : Conlempsit Adam in paradho posilus prmcepluth Dei, el erexil cervicem, veluti in poteslate sua
esse cupiens, et nolens subdi poletlaii Dei.
c lta et
superius (Cap. 1) dixit:
Qui tnorbtts licet
ultimus sit in confliclu viliorum, alque in ordine ponatur exlremus, origine lamen et lempore primus est, etc
Ubi plura annotata ex D. Prospero et Isidoro.
d
Repetit quod superitts (Cap. 3) aliis verbis dixit,
omne vilium suis esse lerminis contenlum, et unam virtutem sibi contrariam exslinguere : superbiam vero omnes virtules corrumpere. Qua vero ratione superbia,
cum sit speciale peccaium, omnes tainen virtuies
corrumpere dicatur, explicat D. Thomas his verbis :
Peccntum aliquod polesl corrumpere virtutem dupliciter, uno modo per direciam contrarietalem adrvirtulem:
et hoc modo superbia non corrumpit quamlibH virlutem, sed solum humilitalem, sicut quodlibet aliud spe
ciale peccatum corrumpit quamdam specialem virimem
sibi oppositam conlrarium agendo. Alio modo peccatum aiiquod corrumpit virtutem abuiendo ipsa vriule,

DE COENOBIORUM

433
lummodo

tem tantum
simul

sibi virtutem,
verum
exsiinguere;

contrariam

esse virtutum

inierempiricem

INSTIT.

id est, humilitaeliam cunctarum

: nec mediocres

tantum

sed maxime

nis

lta

parvosque lentare,
culmine consistentes.

enim

LIB.

de

in fortitudihoc

spirilu

: a Escm ejut electm (Habac.

i). Ideoque bealus David licet tanta circumspeciione
cordis sui custodiret
arcana, ut ad eum quem seaudenter
creta consCientise suae non latebant,
prob Domine, non esl exallatum cor meum, neclamaret:
propheta

commemorat

que elati tunt oculi

neque in mirabilibus

mei,

neque

ambuiavi in

super me, nisi humiliter

et iierum : Non habitabit

magnis,
sentie-

in mebam (Psal. cxxx);

dio domus mem faciens superbiam (Ptal.
c); sciens
ista custotamen quam difftcilis sit etiam perfeclis
sed
industria,
prsesurait
dia, non de sua tantum
orans

Doraini

implorat

auxilium,

ut

hujus

ALARDI

inimici
GAZ^I

XII. DE

SPIRITU

SUPERBLE.

434

,K telum possit insauciatus evadere, dicens : Non veniat mihi pes superbim (Psal. xxxv);
pavens ac metuens ne in illud incidat quod dicitur de superbis :
Deus superbis advenatur
mundus est apud Deum
(Prov.

xvi,

Quod tantum

(Jacob. iv); et iterum :c Jntomnis qui exaltal cor suum

sec. LXX).
CAPUT

VII.

ut iptum
sit malum tuperbite,
adversarium habere merealur.

Deum

Quantum est malum superbise, ut non angelum,

sed ipsum d Deum
non alias virtutes sibi contrarias,
habere mereatur?
Nolandum siquidem
adversarium
dixerit super his qui caeteris
est quod nequaquam
sunt vitiis involuli
quod habeant sibiDeum resisteniracunfornicariis,
tem, id esl, Deus gastrimargis,
sed solis superbis
adversatur;
dis, seu philargyris
(Jacob. iv). Illa namquc vitia vel in unumquemque
COMMENTARIUS.

et sic superbia corrumpit quamlibet virtuiem, in quan- B denique, superbia operum, quia aliqui etiam reipsa
conari res et opera,
tum scilicet ex ipsis virlulibus sumit occasionem superlentare,
prsesumunt aggredi,
excedunt : etisii
amquoe vires et statum ipsorum
biendi; sicut et quibuslibet aliis rebus ad excellentiam
bulant sive ascendunt supra seipsos opere et facto.
q. 162, a. 2, ad 3).
pertinentibus. Ila S. Thomas(2-2,
c Vulgata editio : Abominatio Domini est omnis arEodem spectat illa D. Augustini sententia in RegHla
vi: Sea; suni gua?
in malis operibus
rogans. Similes senlentiavProverb.
(Cap. i) : Alia qumcumque iniquilas
odit Dominus : oculos subtimes, eic Et cap. vm : Arexerceiur, ul fiant : superbia vero etiam bonh operibut
ix : Nec
et superbiam deteslalur. Judith.
ut pereanl. Vide ibi insignem commentainsidiaiur,
roganliam
rium Umberii cum egregia comparatione
superbioe
superbi placuerunt tibi. Lucse n : Dispersh superbot
menle cordh sui. Jac iv : Deus superbis resistit: hucum aliis viiiis. Rursus alibi Augusiinus
: Vitia cmmilibus autem dal gratiam.
tera in peccath : superbia vero in recte faclis limenda
d
illam modo citatam : Deus
esl, ne illa qum laudabiliter facta sunt, ipsius laudis
Respicit sententiam
Similia habet D. Gregorius hosuperbis reshlil, a duobus apostolis Pelro et Jacobo
cupiditate amitiantur.
mil. 12 irifivangel.,
seu
atiesiatam
et confirmatam
(I Peir. v, el Jac IV), ut
quse etiam ad cenodoxiam,
in ore duorum et taliuin testium merito stare debeat
inanem gloriam referri possunt, quse prima superbiae
hoc verbum,
sanctis itidem Patribus
decantatissiiilia, ejusqiie pedissequa, cui et illud aptari polest:
mum et vulgatissimura.
Hinc D. Basilius in Regulis
Et sequifur leviter filia matris iter.
brevioribus,
proposila
quaestione (Qumst. 35): guoa
modosanari possil superbus? respondel : Si fidem haSepiuag., xu Ppiipu/.xu OTOOEAEXXU. Vulgata versio : Cibus ejus elecius. Scite iu hanc sentenliam D.
beat sentenlim itlius,
qui dixit : Dominus superbit
p
: Quamdiu,
reshtit. D. Ambrosius in psalmum cxvin : Scripiura
epist. 22, ad Euslochium
Hieronymus
dicit: Dominus superbis reshlit : Tamquam sum coninquit, hoc fragili corpore detinemur;
quantdiu habeel concuphcH
mus thesaurum istum in vasis fictitibus,
lumelim propulsator veluli quoddam suscepit adversus
adversus carnem, et caro adversus spirilum,
spiritut
superbiam speciale certamen ; tamquam dical : Meus'
nosler diabolus,
nulla est certa victoria. Adversarius
hle adversdrius est, qui me lacessit; mihi debetur hla
tamquam leo rugiens aliquem devorare qumrens circuit
congressio. Hieronymus
ad|Anlonium (Epist. 45): Viail Uavid, te(II Cor. iv, Gal. v, I Peir. v). Posuhli,
de, frater, quate malum sil, quod adversarium habel
omnes
Deum. Binc arragans Pharhmus spernitur, el humilis
nebras, et facta est nox : in ipsa perlransibunt
bestim filim, caluli leonumrugientes,
ut rapiant et qumPublicanus audilur
lib. m
(Lucm xvm). Augustinus
rant a Deo escam sibi. Non qumrit diabolus homines
de Docirina
Chrisliana
(Cap. 23) : Nulla
fere est
in qua non sonet quod
infideles, non eos qui foris sunt, et quorum cames rex
pagina sanctorum librorum,
Deus superbis reshtit.
ut alios omitAssyrius in olla succendit (Jerem. xxix), de Ecclesia
Denique,
Chrhti
rapere festinat. Escm ejus secundum Abacuc
tam, Isidorus Pelnsiotes in quadam epistola (Lib. i
electm sunl. Job subvertere cupil, et devorato Juda, ad
epistol. 164) : Superbis Deus reshlit, quandoquidem
cribrandos apostolos expelit potestatem.
etiam ipsorum principi ab inilio sese oppotuit.
Consib Annoiavit
Trilheraius
hisce duobus versiculis
quanlum est, el Deum hotlem atque adverderaigitur
sarium habere, et veterem hostem socium. Haec SS.
psalmi cxxx etiam a D. Benedicto (Cap. 7 Regulm)
citatis in cominendalionem
S. Thomas (In comm.) senPatres. Porro aunotavit
qualuor speiiumilitatis,
cies exaltationis designari, quas uno nomine apostolentiam istam ex vetere Scriptura aeceptam, nempe
Est enim su- D vel Proverbiorum
lus Joaones superbia.m viiae nuncupat.
iu (tiers. 34), ubi LXX Inierpreies
habent: Kvpio; xmepnyavoi; ocmtxatrcrtxai,
perbia cordis et superbia oculorum, quae prirao verexpresse
siculo continentur;
est superbia verborumetoperum,
T7retvotf E SiSacri xaptv. Quae verba similiterjiabet
seu
l). Jacofeits in Graeco, pro quibus vulgata
versio :
quse secundo. Prima species, superbia cordis,
interior animi
elatio. Multi enim occulte superbi
Ipse deludet illusores, et mansuelis dabit graiiam ;
sunt in corde, magni se sestimantes, tamen extrinse:
vel ex Proverbiorum
xxix (vers. 23), ubi dicitur
cus humilitatem
ocusimulant.
Secundasuperbia,
Sttperbum sequitur humilhas, el humilem spirilu suscilorum, qui sunt veluii aurigae et indices animi. Mulli
piei gloria. Certe apostolus Jacobus ab alio auciore
enim non minus elaio supercilio despiciunt proximos
se id accepisse manifesie testatur, cum ait: Propter
vel Sptrilus S. in ea, aii
suos, quam eos tumido.et inflaio corde conteranum.
quod dicil, nempe Scriptura,
: aliqui enim jactant se
S. Thomas : JJeus superbh reshtii, etc; pro quo PaTeriia, superbia verborum
Dominus superbis resislit,
facere, aui fecisse, aut facturos esse majora et aliiora
tres superius ciiati dicunl:
quam revera possint, et hoc niodo amhulant in mautpote velerem versiopetn Graecam secuti.
gnh et mirabilibus super se inter loquendum.
Quarta

435

JOANNIS

CASSIANI

45G

tantummodo
vel in A vobh mendax, sed novi eum, et mandata ejus servo
delinquentium
retorquentur,
suos parlicipes, id est, in alios homines videnlttr
(Joan. vm). IUe dicit : c Mea sunt flumina et ego
Non possum ego a
admitti; hoec vero proprie
periinglt ad Deum, et
feci ea (Ezech. xxrx); isledicit:
idcirco euin specialiter digna est habere contrame ipso facere quidquam, sed Pater meus in me marium.
nens ipse facit opera (Joan. v, xiv). Ille dicil: d Mea
CAPUT VIII.
sunt omnia regna mundi et gloria eorum; el cui vo- ,
Quemadmodum Deus superbiam diaboli, virtute
luero, do ea (Luc. xiv); iste cum dives esset, pauper
humilitath exstinxerit.
effectus est, ul ejus inbpia nos diviles redderemur (II
Cfeator et medicus Deus,
Cor. vm). Ille dicit: e 'Sicul colliguntur ova qum deIdfeoqiie universitatis
causam principiumque
relicta sunt, sic universam terram ego congregavi, et
morborum
superbiam esse
a contrariis
sanare conlraria procuranon fuit qui moveret pennam, et aperirelos el ganniret
cognoscens,
b ut ea scilicet
vit,
quse per stjperbiam corruerant,
(Isa. x); iste dicit: Stmtiis factus sum pellicano soIn
litario, vigilavi et faclus sum sicut passer solitarius in
jier humililateni
resurgerent. Ille namque dicit:
ciBlum conscendam (Isa. xiv);hic
dicit : Humiliqta
tecto (Psal. ci). Ille dicit : Exsiccavi vesligio pedum
hic diest in terra anima mea (Psal. XLIII). Ille dicit : Et ero
meorum omnes rivos aggerum (Isa. xxxvn):
siiriilis Althsimo (Isa. xiv);
hic cum esset in forma B cit : Numquid non possutn rogare Patrem meum, et
exhibebil milii modo plusquam duodecim legiones anDei, exinanivil semelipsum formam servi accipiens,
se factus obediens usque ad' mortem
(Philipp.
n). Ille dicit : Super aslra Dei exallabo
solium meum (Isa. xiv) ; isie dicit: Dhcite a me quia
mitis sum et humilh corde(Matlh.
xi). Ille dicit:
humitiavilque

Nescio dominum, et Israel non dimitiam (Exod. v);

Isle dicit : Si dixero quia non novi eutn, ero similis
ALARDI

GAZ^EI

gelorum (Matih. xxvi)? Si principalis ruinae causam,

a quo
et salutis nostrse fundamenta
perspeximus,
et qualiter vel ista jacta sint, vel isla emersefint,
quemadraodum devilafe tam atrocem mortem superbiae debeamus, l vei illius ruina , vel hujus doceamur exemplo.

COMMENTARIUS.
a Proverbiale diclum : Contraria conlrarih curari,
minisirat me sequalur (Joan. xu). Quta igilnr Redem: Conlrariorum contraria esse
vel, jtixla Hippocraiem
plor nosler corda regit humilium, et Leviathan iste rex
dicilur superborum; aperie cognoscimus, quod evidenremedia, cujus meminit D. Hieronymus in Epistola
ad Algasiam (Epht. CLI). D. Gregorius expressius :
tissimum reproboritin signuni superbia esl; at contra
humililas
cieclorum. Curii ergo quum quisque habeat
Sicut, inquit (Hotn. 52 in Evang.), arle medicinw
calida (rigidis , [rigida calidh curanlur : iia Dominus
cognoscitur, sub qito rege mililel Invenilur.
c Iia ex Graeco : 'E^oi stVtv o? itoxa.\i.o\, v.cd l^vw
nosier conlraria opposuit medicamenta peccath, ul lu- G
bricis continentiam,
iracundis
tenacibus largitatem,
roiYio-a abxo-i; : quomodo eiiara cititt D. Hieronymus
in cap. L Isaiae et alijbi srcpius : qui lamen in Commansuetudinem, elatis prwciperel humilitatem.
b Hunc locum
JlJeus est fluvius,
meniario Ezechielis semel vertit:
paulo uberius et expressius tractat
el illusirat D. Gregorius lib. xxxiv Moral. cap. 22,
et ego feci memelipsum. Postea vero : Meus est fluubi proemisso hoc veluti procemio : Ad hoc unigenitus
vius,'et ego feci eum;sive,
fluvii mei sunt, ei ego (eci
Dei Filius fovmam infirmitath noslrw suscepit; adhoc
eos. Sunt atiiem haec verba PhSraonis regis jEgypii,
non solum visibilis,
sed etiam despeclus
invisibilh,
qui ibidem draco magnus appellatur, stib cujus (igura
hoec Lucifero, qui ut ille, sui oblitus Conad hoc conlumeliarum ludibria, irrhionum
tribtfuntur
appaiuil;
ditoris, volueril similis esse Aliissimo.
opprobria,
passionumque lormenla toteravil; ul sitd Verba lextus Evhngelici apud Lucam, quse citat
perbum non essehominem doceret hnmilis Deus. Quanla
ergo humilitatis virlus est, propler quam solam veraGregorius , ut se habent : Tibi dabo poieslatem hanc
citer edocendam, is qui sine wslimaiione magnus esl,
universam, el gloriam] illorum : quia mihi iradila sunl;
et cui volo, do illa.
usque ad passionem [artus est parvus ? Quia ergo ori8 Hunc locum omisit D. Gregorius, sicut et alteginem perditionis nostrm superbia prmbuit diaboli, instrumenlum redeinptionis nostrm inventa csl humitiias
rum qui sequitur exjlsaia. Verba autera sunt regis
Dei. Paulo posl subdit : Ille namque ait: In cwlum
Assyriorum Sennacherib superbissimi, quae similiter
ascendam (Isa. xiv); hte aulem per prophetam dicit:
ad diabolum
superborura
typice refeprincipera
runlur.
Repleta est malis anima mea, el vila mea inferno appro Illius, scilicet Ltfcifefi ruina, de qua superius :
pinquavit (Psal. xxxvm). Itte dicit: Super aslra cwli Q
exaltabo soliuin meuin (Isa. xiv); iste humano generi
Cujus
hujus, nempe Chrisfi Salvatoris liumilitate.
e paradhi sedibus expulso dicit:
Ecce"venio cito, el
exemplum nohis in superbiae remediura proposiiiim
habitabo iti medio tui (Zach. i). lite dicil : Sedebo in
esse docet etiam D. Basilius his verbis ( Homil. de
: Universam Domini dhpensalionem ad
monte lesiamemi, in lateribus aquitonh (Isa. xiv); isie
Huriiilitale)
dicit: Ego sum vermh et non homo, opprobrium hohumilitalem nos insiruere depreheridimus. Cuiit infaris
minum, et abjeciio ptebis (Psal. xxi); et quse sequun- ^ esset, mox in speluncd, nec lectb, sed prmsepi imponitur. Ubi eaderii fere Scripttirae loca, quae hic Cassiatur. Deinde in doriiicitio fabri el tnatrh piiuperculw
nus et his multo plura in utramque pariem citat, et
ehutritur, subdilus mdiri et illitis bpotiso. Dbcetur auex adverso opponit; ac demura ita concludit : llle
diens, quorum npn egebat; interrogans vero et inlernihil aliud mentes sibi subdhas docel quam cetsiludinh
rogcmdo admirabilem declarabat sapienliam. Subdilur
culmen appeiere, cuncta mqualia menlis tumure transJoanni, et bdpthmum\suscipil a servo Dominus. Neque
adversariorum
societatem omnium hominum alta elalione
fufari resislit,
neque inenarrabilem
cendere,
suam polestalem iri qiiemqkcim vibral, sed quasi potransire, ac sese etiam contra polentiam Condiioris eriteniioribus cedil. Prihcipibus sacerdotum in forma rei
gere : sicut de eisdem per Psatmistam dicitur : Transierunt in disposilimem cordis; cogitaverunt, et locuii
shthur, ad prmsidem\ducitur,
etjudicium illius sustisunt nequiiias,
in excelso locuti sunt
net. Conspuitur a setiih ac vilhsimh
pueris : morti
tniquilalem
traditur,
(Psal. LXXII). Jsie ad sputa, ad palmas, ad colaphos, ad
eique Iwmitium judicio lurpissimm. Haec et
alia Basilius. D. Augustinus lib. ix ( Cap. 5) de Tri$pineatn coronam,adcrucem,ad
lanceam,atque admornitate : JJoc, inquit, prodest nobh credere, el firmum
tem veniens, membra sua admonel dicens: Si quis mihi

DE COENOBIORUM

457

1NSTIT. LIB.

XII. DE SPIRITU

SUPERBLE.

438

A surgere (Ibid.):
Quia non est volentis, neque currentis, sed miserenth Dei (Rom. ix).
Quemadmodum not quoque superbiam superare
possimus.
CAPUT X.
Quod nemo possit perfectibnem virtutum, vel promissam
Itaque a hunc nequissimi spiritus laqueum laliter
bealitudinem suis lantum virtutibus oblinere.
poterimus evadere, si in singulis, quibus senserimus
nos virtutibus profecisse,
illud apostolicum dixeriNullius namque,
quamvis volentis et currenlis,
mns : Non ego, sed gratia Dei mecum; el gralia Dei
tam idonea potest voluntas esse vel cursus, utcarne
sum id quod sum (lCorin. xv); et, Deum esse, qui
spiritui repugnante circumdalus, valeat tantum perb
feclionis prsemiura et palraam integritaiis ac puritaoperatur in nobis et velle el perficere pro bona voc nisi fuerit divina miseratione proteluntate (Philip.
tis attingere,
n) : dicenle etiam ipso Auctore
salutis noslrae : Qui manet in me et ego in eo, hic fert
ctus, ut ad illud quod magnopere vull, el qtio curfructum mullum; quia sine me nihil potestis facere
fit, pervenire mereaiur. Omne enim dalutn bonum,
et omne donum perfectum desursum est, descendens.
(Joan. xv). Et, ntsi Dominus mdificaverit dotnum, in
vanum laboraverunt qui mdificant eam. Nhi Domia Patre luminum (Jacob. i). Quid enim habes quod
CAPUT

nus cuslodierit

civitatem,

eam (Psalm. cxxvi).

Et,

IX.

non accepisti ? Quod si accephli,

fruslra vigilal qui cuslodit
Vanum est vobh ante lucem B non acceperis (I Corin. IV) ?
ALARDI

GAlMl

quid gloriaris

quasi

COMMENTARIUS.
tiam ; 3 perrumpendo ac dissipando per verbum
algue inconcussum tenere, scilicet humititalem,
qua
Christus natus esl Deus ex femina, et a mortalibus per
Dei; quibus addi potest et quartus per se notus,
lanlas contumelias perduclus ad mortem; sumrnum
videlicet declinando a Ioco ubi sunt laquei, id est,
esse medicamenlum, quo superbim noslrm sanaretur
ab objcciis et occasionibus peccatorum , quo sensu
D. Augusiinus ad illud psalmi CXLI : In via hac qua
tumor; et altum sacramentutn, quo peccali vinculum
solverelur.
atnbulabam, absconderuntsuperbi laqueum mihi; noia3 lllo nimirum humililatis
vit in ipsa via Domini non posse poni laqueos , sed
praesidio, de quo certior factus S. Antonius,
juxia viam, ut dictum est in psalmo cxxxix : Juxta
qui sibi viderc visus est
iter scandalum posuerunt mihi. Unde et Ecclesiastimundum laqueis respersum et opplelum, ut pes poni
vix possel extra periculum : cumque rogaret quis
cus cap. ix dicit : Ignoras qitia in medio laqueorum
illos evadere posset, audivit quod vere huinilis id
ingrederh ? Quid est, inquit, in tnedio laqueorum ? in
via Christi: sunt enim laquei a dexlris et a sinhlrh ;
et ad lerram usque deposset, qui se humiliando,
in medio est via jiislilim. Cum ergo dicitur, lnviaabsprimendo sub extensis laqueis velut perreperel, aut
conderunt
est opinione
inteiligendum
qui mundi voluptates quasi pedibus prre contemptu
laqueum,
Esl tamen et
calcaret (Athan., in Vila S. Anlonii).
ipsorum, non revera. Nam cum illi sini extra viam,
terlius modus evadendi laqueos, prreserlim superei existinient se esse in via, ponuiit laqneos juxta
biae, eos scilicel perrumpendo.
Quseris quomodo?
viara, existimantes se ponere in via : sed vir justus,
non declinans a via justitioe,
neque ad dexteram,
gladio spiriltts, quod est verbum Dei. Monet enim
Apostolus (Eplies. vi) ut induamus nos armaturam p nequc ad sinistram, laqueos omnes evadit.
b Vide hanc senleniiam cum aliis cxplicalam colDei, rzavoTtiXav, id est, univershatem armorum, ut
lat. 15, cap. 9 et sequent.
Ambrosius; vel universa arma, ul Hieronymus expoc Ad excludendam omnem supqrbise et
nit, ut possimus stare adversus insidias diaboli; atque
arrogantioe occasionera digreditur deinceps Auctor per aliinier bsec arma, lum defensiva, tum offensiva, memorat gladium spiritus, quod est verbum Dei. Et hoc
quot capita, in illam tractalionem,
quam alias soenunc agit Auctof, ut contra dseraonum insidias et
pius attigit, de gralia et auxilio divino nobis neceset diaboli
laqueos, qttibus niluntur supplanlare gressus nostros,
sario, liim ad superandas tenlalioifes
et heatitugladiura spiritus , hoc est, verbum Dei assumamus,
laqueos evadendos, turo ad pcrfeclionein
et divinse Scripturae senienliis fnuniti, quae nostradinem conseqtiendam. Sed ut vefba lexlus nonnihil
et divina? graliae necesrum virium imbecillilatem
expendamus, Nullius,
inquit,
quamvis volentis et
sitatem nobis inculcant,
occultos et subrepentes
currentis ( ut Ciaconius ex Vaticanis ), vel, quamvis
superbiae motus, veluti ancipiti gladio, perrumpafervenlh et cupientis (ul Cuychitis ex uis. legit), latn
mus ac dissipemus. Quod insigni exeirrplo, et ad
idonea polest voluntas esse, vet cursus, elc. Qu:e verba
huuc locum perquam accommodato, docuit Joannes
duplicem possunt habere sensum, alterum catholiCliinacus gradu 21, ubi senem quemdam in spiricura, et verum; alterum erroneum, et falsum. Cathotuali coufliclu egregie versatum itade se narrantem
licus sensus esi, quera litulus liiijus capitis prae se
inducil : Cum sederem, inquit, in cwlu quodam, adfert, neminem qtiamvis anhelantem et aspiranftm
venienles ad me cenodoxim et superbiw dwmones, juxia
ad perfectionis
culmen et beatitudinis
praemiiim,
me ex ulraqus parle sederunt : el unus ex his quidem
posse illud suis viribns ailingere aut promereri absdigiio suo illo novhsitno pulsarit lalus meum , hortans D que divino auxilio et opilulaliune gratioe : quod per
ut aliquid quod ad conlemplalionem perlineret, sive
se evidens est, cum hujtismodi bona sint supernaturalia, et omnia nostra merila pendeant ex Dei gratia,
opus quodlibet in deserto a me gestum loquerer. Quem
cum a me expulhsem dicens : Converiantur relrorsum,
immo sint ipsius dona, ut docent Palres Tridentini
et erubescant, qui mala cogitant mihi (Psatm. vi).
( Sess. 6, c. 16), post B. Augiisiinum pluribus in loProlinus is, qui a siuhlris erat, ad aurcm tnihi dixit,
cis. Alier sensuserroneus, etSemipelagianus,
posse
hominem ex se bene velle, bene currere, id est, haEia, bene fecisli, magnusque effectus es : quippe qui
bere bonam voluntatem,
sen bonutn propositum
ipipudenlissimam matrem meam viceris. Ad quem ego
scquentes versus assumens dixi, Averlantur statim eruconcipere, et mulia bona opera pncstare aui inchoare , quibus ad justitiam el perfectioiiem
bescentes, qui dicunt tnihi, Eia bene [ecisli. Haec ille.
promoveaAc deinde expiicat quo sensu dixerit inanem gloaul
saltem
tur,
di-;ponatur ex viribus naturae, non
tamen posse ad perfeciionem et salutera pcrtii.gere,
riara, matrem esse superbiae; qua de re alibi agemus. Habes igilur ex dictis, quos memorice uiiliter
nisi divina miseratione et gralia bonuni illud propositum in co confirnietur,
commendes, tres modos evadendi laqueos diaboii:
perficiattu? etconsurametur.,
videlicet, 1 submiilendo se, et veluti subrependo
Qua de re plura inlerius dicentur.
per humilitalis exercitium; 2 calcando per abstinen-

JOANNIS

139
CAPUT
Davidis

et beali latronis

Si enim vel illum

nera

exemplo
mat.

a lalronem

ad indeleta, nec hic videbimus

laboris sequitanti criminis obtinendam
dulgentiam
qui
parasse merila, sed Dei gratiam superabundasse,
verae poenitudinis occasione percepta tanlam pecca-

A nitudinis

XI.
hoc ipsum confir-

ob unam

confessio-

introductum

(Lucm xxm) in paradisum recoreum b non cursus sui merito

demur,
intelligimus
sed dono Dei misetantambeatitudinemconseculum,
reniis
David regis
adeptum. Vel sij reminiscamur
* duo tam
gravia tamque immania crimina nno pceALARDI

GkZJEl

440

CASSIANI
sermone

verbi plena confessione

vocalioquoque discutienles
consumpsit. Principitim
nis ac salutis humanae, qua non ex nobis, d nec ex
sed Dei suAposiolum,
operibus nostris secundum

torum

materiam

sub unius

dono gratiaque
terimus
advertere,

mus

salvati

(Ephes.

quemadmodum

n), liquido poe

perfectionis

COMMENTARIUS.

a Latronis
et proconfessio cum deprecatione
id est, chariiate
formata fuisse depromptam
conjuncia,
Lucoe xxin ; Memenlo mei, Domine, dum veneris in
latam, quam constat vitae seternse esse meritoriam
regnum tuum, vel, ut Gracce, iv rn pao-ikziu o-ou , iu
(Cwlestinus P. in epht. ad episcop. Galliw, cap. 12;
concil. Trident. sess. 6, cap. 16), dicente Aposiolo :
Quae quidem brevis, sed plena'sententise
regnotuo.
confessio est. Paucisenim
verbis Christi regiam poore autem confessio fit ad
Corde crediiurlad jusiitiam,
diviniiatem
resurreciionem
: Omnis qui credil in
salulem ; dicit enim Scriplura
testaiem,
ejosdemque
confessus est : regiam potestatem,
Cum veneris in B illum, non confundetur (Rom. x, Isaiw xxvm).
c Davidis adullerium
id est, jam regnans, sive regno jam poet homicidium,
regnotuo,
nempe cse'
cum Dominum eura vocat, et tades insoulis
Urise , in quibus multse deformitates
titus; divinitatem,
lem Dominum ac regem, qui etiam peccaia dimittere
et gravitates considerari
possunt. Attamen haec tam
id enim est Deum uostri meminisse : resurcrimina uno pcenitudinis serraone,
possit:
gravia etenorraia
rectionem
nec enim rogasset, qiiera jam
id est, uno verbo, Peccavi:
non ex viribus
et fadenique;
moni proximum
citltate naturae seuliberi
ut superius dictum
arbitrii,
videbat, ut sui memor esset, nisi
resurrecturum
et post resurrectionem
divina et vera conest, sed ex gratia et inspiratione
regnaturum
credidisset.
D. Hieronyinus
in epistola 7, quam
tritione
prolaio fuere deleia, quoad culpam quidem,
non quoad pcenam temporalcm.
Cum enim Nathan
scripsit ad Laetam, probat de nullius salule csse desperandum, exemplo latronis, qui in cruce conversus,
propheta Dei noraine peccatum illi suum exprobraseo ipso die meruit cum Cliristo
ac pcenitens dixit :
esse in paradiso.
set, ille continuo
cqmpunctus
fiumdem
etiam D. Cyprianus non dubitavit
Peccavi Domino;
Dominus
et Natlian
martysubjunxit:
rem et insanguinesuobaptizatumasserere(Serm.ae
Ex
qttoque iranstulit
peccatum luum, non morierh.
Cmna Domini).
Prseclare vero et ad hunc locum ilPatres remissionem
quibtis verbis colliguni
peccati
lustrandum
latrone
sed
non
D. Gregorius de hoe
aptissime
priorem fuisse ipsa confessione,
priorem inila scribil : Inlueamur
terna contritione,
in qua simul fuit odium peccali,
venerit,
qualis ad palibulum
et a patibulo qualh
amor Dei, proposinim
et satisfaciendi.
abscesserit. Venil reus fralerno
confitendi
Unde idem psalra. xxxi:
sanguine, venit cruenlus, sed interna gralia esl mulaDixi, Confilebor adversum
tus in cfuce; et ille qui mortem fralri intulil,
morien- r me injusliliam
meam Domino; el tu remhisti impielatis Domini vitam prmdicavit,
dicens : Memenlo mei,
lem peccaii mei. Ubi D. Gregorius : Attende, iuquit,
Domine, dum veneris in regnum tuum (Luc xxm). In
quania sit inditlgentim vilalis velocilas, quaala mhericruce clavi manus ejus pedesque ligaverant,
cordiw Dei commendalio : ut confilenth
desiderium
nihilque
in eo a pwnis liberum, nisi cor el lingua remanserant:
comitelur venia, anlequam ad cruciatum perveniat pwante remissib ad cor pervenial, quain confesinspirante Deo totum ilti oblulil,
nhenlia;
guod in se liberum
sio in vocem erumpat (Greg. in psalm. xxxi).
invenit, ut juxta hoc quod scriplum esl, corde creded Sic enim
rel ad justitiam,
ad Ephes. n : Gratia esiis
ore conftlerelur ad salulem. In corde
Apostolns
autem fidelittm tres summopere manere virluies tesiasalcali per fidem : ethoc non ex vobis; Dei mim dotur Apostolus,
dicens : Nunc autem maneni fides,
num esl: non ex operibus,
ul ne quh glorielur. Non
ex operibus, scilicet fidem prnecedenlibus.
Ubi Graespes, charitas. Quus cunctas subila replelus gratia et
Non ex opeca scholia Photii
sensum reddtrat:
accepit latro, et servavil in cruce. Fidem namque hahun^
non quod noluerit, ex
buit, qui regnalurum
Dominum credidh, quemsecum
ribus, ut ne quis glorietur;
uisi
pariter morienlem vidil. Spem habuit, qui regni ejus
operibus salvare : sed quod nemo ex operibus
aditum poslulavit,
diceus : Memenlo mei, Domine ,
per fidem et cum fide salvari possit. Excltidit
ergo
dum venerh in regnum tuum. Charitatem
ne
sine
fide
suis
in
fidem
putarent
quoque
opera
praecedentia,
vwrle sua vivaciter tenuit, gut fralrem et collatronem
sead graliain viriutibus
vncaios, quae sine fide inane
Ita et concil. Tritantum virtutis
nomen oblinent.
pro simili scelere morientem et de iniquilate sua arguit,
et ei vitam quam non
dent. (Sess. 6, cap. 8), eamdemApostolisenientiam
cognoverat prwdicavit, dicens :
IVegue tu times Deum, qui tn eadem es damnalione?
explicans ait : Cum vero Apostolus dicit jusiificari hoEt nos quidem
juste : nam digna faclis recipimus. Hic D minem per fidem, el graiis, ea verba in eo sensu inielvero nihit mali gessit. Itle qtti talis ad crucem venit ex
ligenda sunt, quem perpetuus Ecclesiw cailwlicm conul scilicel per fidem ideo
sensus lenuit el expressil;
culpa, eece qualis a cruce recedit ex gratia. Confitebatur Dominum quem videbal secum humana infirmitate
dicamur, quia fides est humanm salutis inijustificari
el radix omnh juslificalionh,
sine
morientem, quando negabanl apostoli eum quem miratium, fundamenlum
cula viderant divina virlule facientem. Haec Gregorins
qua impossibile esi placere Deo, et ad consoriium fiideo di'iorum ejus pervenire. Gralis aulem justificari
(Lib. XVIJI Moral. c. 25). Vide plura ad collat. 15,
camir , quia nihil eorum qum justificalionem
cap. 9 et sequent.
prwceb Non
dunt, sive fides, sive opera, ipsam justificalionis
graquidem merilo ante aclae vitae, sed bene
non
ex
Si
enim
confessionis illius merito, quoe tamen et ipsa donura
tiam promerelur.
operigralia est, jam
fuil miseremis
ul idem Apostolus inquit, graiia jam
Dei (Videcottat.
bus ; alioquin,
13, cap. 15), quisua
dona nostra vult esse merila, ut ait D. Augustinus
non est gratia (Rom. xi).
e Perfectionis
assecutio non tam nostrae voluntali
(Lib. de Grat. et liber. Arb. cap. 7). Satis enim ex dictis patet illam lalronis confessionem non ex sola faascriet labori.
quam Dei gralioe el misericordioe
buni
cultate liberi arbitrii
ut videtur
ab ipso conceptam,
benda, cum ct ipsa bona voluntas et quidquid
Auctor supponere,
et in altero Daab ea*praestari potesl, a Deo sii ut causa priueip.ili
quemadmodum
vidis exemplo, quod subiicit,
et primaria,
secundum illud Jacobi : Omne damn
sed ex vera fide et viva,

441

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XII.

= DE SPIRITU

SUPERBLE.

442

sed miseren- ,A mensse beatitudinis

summa, non volentis neque currentis,
effugantur,
atque ut fumus ad
nihilum extenuali liquescunt, etnusquam,
tis est Dei (Rom. ix):
qui nequaquam laborum vel
utfavilla,
facursusnostri
merito compensante,
vitiorumnos
comparent.
cit esse victores nec aequiparanle
nostrae voluntatis
CAPUT XIII.
lam
arduum
cttlmen
industria,
integritalis
subjugata
Tradilio seniorum de consequendm puritalh modo.
" Nulla
carne conscendere.
siquidem
qua utimur,
nullaque cordis contritio ad
hujus afflictio,
hominis casticapessendam veram illam interioris
corporis

latem potest esse condigna, ut tantam puritalis virtutem angelis solis ingenitam,
ccelique vernaculam,
nudo humano labore, id est, sine adjutorio Dei valeat
oblinere

: quia totius

boni effectus

ab illius

profluit
et im-

beatiludinis,
gratia, quitantam
perennitatem
mensitatem gloriae, exiguse volunlali,
brevique ac
largitate-, donavit.
parvo cursui nostro, multiplicata

Qnapropter
jam tempus est ut ipsis quibus tradunt verbis Patrum sententiam
eorum
proferamus,
scilicet qui viam perfeclionis
et qualitatem ejus non
verborum
sed potius re et
jactantia
depinxerunt,
opere ac virtute spiritus
possidentes, experimentis
eam propriis
et exeraplis certissimis
tradiderunt.
Aiunt iiaque non posse ad purum quempiam carnalibus vitiis emundari,
nisi universum laborem suum

intellexeatque conatum ad lantae perfectionisfinera

CAPUT XII.
B rit non posse sufficere;
nec eain, nisi miseratione
Dei et adjutorio
non tam tradenlis
comprebendi,
Quorf nulius sit labor, qui possit repromissm beatitudini comparari.
institutione,
quam affectu atque virtute et experib Omnis enim
mentis propriis
eruditus
agnoscat. Ad capessenda
longsevitas vitse prsesentis, cum ad
illam futurae glorioe perennitatein
evanamque tam magnifica tamque prsecelsa puritatis et
respexeris,
c
illius imvinescil; et dolores cuncti contemplatione
integriiatis
prseraia,
quantuslibet jejuniorum,
ALARDl

GAZJEI

COMMENTARIUS.

omne donum perfectum descendens a Paimmo nec ipsa

quae tamen per se non sufficiunt;
opiimttmel
tre luminum, etc. Hinc Auguslinus Enchiridii cap. 52 :
de quo
proestari possunt sine speciali Dei auxilio,
alias egimus et alibi plenius acluri sumiis. Porro
Cum proculdubio, si liomo ejus wtatis est, ut ratione
ulatur, non possit credere, sperare, diligere, nui velit,
qtue de perfectione
consequenda tum hic, tum sunec pervenire ad palmam supernm vocalionis Dei, nisi
etsi prima
capitibus
fronte
perioribns
traduntur,
sana otmiia, pia et caiholica videantur,
volitntale cucurreril;
ut sunt reqttomodo erqo non volenlis, nesi sano et caiholico
et ipsa
sensu inielliganlur;
vera,
taque currentis, sed miserenlis est Dei? nhiquia
men secundtim
mentem et iiilelligenliani
AlioAuctoris
voluntas, sicut tcriplum est, a Deo prmpara(ur.
non iia se habent,. ut prse se ferunl. Nam sub noquin si propterea dictum est, Non volenth, nequecurmine perlectionis
latet error, et ut dici solet, lalet
renlh, ted mherenth esl Dei; qnia ex ulroque sit, id
in
esl, ex volunlale hominis et misericordia
Dei; ut sic Q anguis in herba. Hoc enim est initium
erroris,
diclum accipiamus, Non volenth, neque currentis, sed
quem Cassianus et socii ejus presbyteri Massilienses
et Dei, tamquam diceretur : Non sufficit
mherenth
impcgeruni,
perfectionem
gerunt, perfeclionem
quidem diviuae graiise ascribentes.initium
voluntas hominis, si non sit etiam misericordia
vero seu inDei;
choationein nostrse voluntati.
non ergo sufficit sola misericordia Dei, si non sh eliam
Unde error Massiliensium et Seniipelagianorum
volunttis hominh; ac per hoc sirecte diclum esi, Non
dictus esl, quod aliqua
tanium ex parie ad Pelagii hseresim accederet:
volenlis hominis, sed miserenlis est Dei, quia id voquod
:
cur
non
e
in
noiis
ad
collationem
lunlas homiiiis sota non implet
contrario
tertiam decimam clarius exHic lantum notasse suffecerit,
recle dicilur, Non mherenlis est Dei, sed volenlh est
Massilienplicabitur.
ses clericos (in quibus Cassianus habebatur praeciliominis : quia id misericordia
Dei sola non implet?
Porro si nullus Chrislianus dicere audebit, Non mhepuus), quamvis alioqtii catholicos et religiosos viros,
tainen sub nomine calbdlico visos esse Pelagio haerenlh est Dei, sed volenlis est hominis, ne Apostolo
retico snlfragari,
restat ut /propterea recle diaperlissime conlradicat,
qtiod graliam quidem necessariam
ctutn intelligatur,
Non volenlh, neque currenih, sed
virtutum
et aeternam
agooscerent ad perfeciionera
felicitatem
miserentis est Dei, ui tolum Deo delur, qui hominis
Cassianus
conseqtiendam (qucmadmodum
hic
non
et adjuvoluntcttem bonain et prwparal adjuvandam,
tamen ad initium
docet),
et
justificaiionis
salutis. Dicebant enim ex nobis esse aut posse esse
val prmparatam. Prmcedil enim bona volunlas mulla
initia quoedain bonoe voluntatis ex solis viribus liberi
Dei dona, sed twn omnia: qum aulem non prmcedit
arbilrii absque ulla gratia Christi inlerius movente
ipsa, in eis est et ipsa. Haec Augusliniis.
a Similia loca babes lib. vi cap. 6, Collat. 3 cap. 10
et excitante, quibus inciperemus
velle bene operari,
velle converli,
sanari et salvari : quorum intuitu
12cap.peniili.,elCollat.l3cap.6.
tsequent.,Collat.
U
b Huic loco
deinde gratia Dei nobis concederetur
ad promovenapte respondet decrelum concilii Tridos et perficiendos
et ad finem perducendos
dentini de merito bonorum operum,
deque meriti
ejussic
modi
conatus
decreti
exirema
babet:JVeet
desideria.
Unde
hsec
erant
pars
raiione;
cujus
pia
eorum elogia et formulae loquendi : initium salutis
que illud omiltendum est, quod licet bonh operibus in
esse ex nobis; perfectionem
ut eliam qui uni
sacris lilleris,
autem a Deo; gtyitiam
usque adeo tribuatur,
Dei subinde a nbis praeveniri, riec dari nisi suapte
ex minimh sttis polum aqum frigidm dederit,
promitlat Chrhtus
eum non esse sua mercede carilurum
sponte, et proprio motu petenlibus,
quoerentibus ,
et
lestetur
id
in
et graiise
pulsantibtis
Aposlolus
quod
prwsenti
absque prsevia Dei motione
(ilatlh.
ix),
nostros conaius et labores irriios et inaesl momentaneum el leve iributationis
twstrm, supra
adjutorio;
nes esse, nisi a Deo adjuveniur
nwdum in sublimilale teternum gloriw pondus operari
et promoveantur
; et
hissimilia.
Coutra hanc opinionem imprimis I). Atiin nobis (II Cor. iv) : absil lamen ul Chrhtianus homo
in seipso vel confidat, vel glorietur, et non in Domino,
gusiinus,
proeier alios libros et tractaius adversus
Pelagium edilos, ultimuro
opus composuit,
cujus lanla est erga omnes homines bonilas, ut eorum
rogatu
velil esse merila, quw sunt ipsius dona, etc
Hilarii
Arelatensis
el
(Conc.
Prosperi Regiensis, episcoporum in Gallia, librum
Trid. sess. 6, c. 16).
scilicel de Procdesiinaiione
c Notat
sanctorum, et alterum de Bonp perseverantiaj.
Quiprsecipua et maxime usilata media eompabus
ramloe et conservandse puritaiis
et saiieiiinouia::
ellicaciter
docuit nullum esse initium bonse vo-

JOANNIS

443
giliarum,
fuerit

leclionis

impensus,

industrise

et solitudinis
condignus

suae merito,

enim divinum

munus

esse non poterit,

vel laboris, obtineat.

labor proprius

nisi desideranti

pensabit

industria,

seraiione

concessum.

ac remotionis

labor
qui bsec

Numquam.'

humanave
divina

fuerit

commi-

CASSIANl
A

CAPUT xrv.
,
Dei laborantibus tribualur.
Quod adjutoritim
Nec hoc dico, ut humanos conatus evacuans, ab
revocare
industria
et laboris iutentione
quempiairi
contendam.

Sed plane constantissime

non mea, sed
seniorum
sententia
definio a perfectioriem
quidem
sine his omnino capi non posse; his autem solis sine
gratia Dei posse eam a nemineconsummari.b

ALARDI

GAZM

444

Ut enim

COMMENTARIUS.
et salutis nisi a Deo.
suum sensum trahens Apostolum.
At conlra hanc
lunlalis,
fidei, justificationis.
Tum ipse Prosper peculiari.libro
adversus collatosententiam
SS. Palres validissime.pugnant,
eamque
rem edito sententiam
illairi Cassiaiii et Massilienut Pelagianam exploduni.
S. Augustinus
lib. n ad
sium in collatione decima leriia
sub persona abbaBonifacium
cap. 8: Si sine Dei gratia per nosinciet cxpressam,
lis Chaeremonis
editatn
acriier
et
cui
pil cupiditas boni, ipsum cwpium erit merilum,
acute confulavit.
Deinde vero Ccelesiinus I pontifex
ac sic gralia
lamquam ex debito venial adjulorium,
occasione permolus
non gratis donabhur,
sed merito nostro dabilur. Et
hujus controversise
epistola ad
B lib. i, cap. 19 ad eumdein Bonifacium : Dixisti,
stlehtiura Massiliensibus
inepiscopos Gallioe,conscripta
imposuit,
eorumque assertiones ut erroneas et a vequil, a Dei gratia semper adjuvari, lamquam sua voconirariam
vero
ritate catholica alienas declaravit:
lunlale, nulla Dei gralia bonum opus aggressus, in ipso
D. Augustini,
llilarii
et aliorum
Patrum
Prosperi,
jam opere divinitus adjuvetur,
pro tnerith videlicet
doclriuam
voluntath
approbavit (Tomo I Concil. edit, Binianm).
bonm, ut reddatur debita gratia, non reddaPoslrerao cum ne sic quidem Massilienses
lur indebila, ac sic gratiajam
non sit gralia, sed sil illud
conquieFelicis papae IV, ut notat SePalwslino
scerent, sub pontificatu
quod Pelagius ipse in ephcopali judicio
verinus Binius, anno Domini 429 congregata synodo
damnare compulsus est, gratiam Dei secundum tnerha
nostra dari. S. Prosper in libro conira Collalorem
Arausicana,
per aliquot canones diserte et ex professo refutati sunt, et expiosi Massiliensium
articuli,
cap. 6 : Quomodo, inquit, non advertis te in illud damet calholica doctrina
assena et definiia.
nalutn incidere, quo velis, nolh, convincerh dicere,
Quse quilatius prosequeraur
dem omnia, Deo auxiliante,
et
graliam Dei secundum merita nostra dari, cum aliquid
ad diclam collationem
inannotationibus
explicabimus
prwcedere boni operis ex ipsis hominibus, propter quod
decimam tertiam.
gratiam consequanlur, affirmas.
b Ad boec verba Do.
a Perfectionem
in
ut
cenprsecedentibus,
hic,
intelligit
Cuychius suam adhibuil
consummationem
boni operis in quovis genere virtusuram, quara ctim, aliis ut in prsefatione proposuimus,
huic operi subjiciemus,
castitaIectori studioso videndam
iidera, cltarilatem,
tum, hoc est perfeclam
ab inchoaut dislinguat
et perlegendaih;
tem, sanctimoniam,
etc,
qua non solum difiiculiatem
hujus
loci
alibi
elucidare
seu
initiis
bonorum
sed
et
Cassianum
hac
in
operum, qua-i
lifine,
(Collat.
siuduit,
parte
a nalura nobis in- C prorsus ab erroris nota vindicare etpurgare.
15 c. 12) vocat semina viriulum
Censet
bonas cogitationes,
enim illa Cassiani dicta in hoc capile, quibus asserit
bonas
sita; per haec intelligens
Deum laborantibus
taiitum ac desudantibus
voluniates,
pia desideria viribus naturae, seu liberi
graiiara
: qui
suam largiri, nostfum vero esse bonse voluniatis ocarbilrii
concepta circa omne genus viriutum
ut dictum est. Sensus igitur
casionera Deo offerre,
fuit error Massiliensium,
qua prqvocatus munera sua
in nos effundat;
scilicet boni operis, vel, si mavis,
est, perfeciionem,
iiitelligenda
esse, non de infidelibus
aut impiis horainibus,
Cbristianam , seu Evangelicam , quaa
sed de renatis et juslificatis,
perfeclionem
in charitale
consisive in slatu gratiae constiiutis,
priraario quidera et essentialiter
qui graliae inliabiin aliataniis Spiritus
saiicti cooperaules
et collaboranles
stit; secundario autem aut instrumentaliier
non posse
de virlute in viriulem
rum virtutum
complexu et possessione,
progrediuntur,
sequead majora
Dei dona percipienda idoneos et capaces reddunt, proindustria
obtineri sine his, scil. humanis conalibus,
inde non excludere divinum adjuiorium,
et labore (qui tamen per se sufficiant ad bonum opus
quod in omni
ad perfectionem
et praeparatione ad gratiam supponitur.
inchoandum,aul
dispositione
concipienduin),sed
Verum hoec exposiiio Do. Ctiychii (licet pia etcallto(Vide Collat. 11
opus esse Dei auxilio supernaturali
de Perfeclione). Hanc esse mentem Auctoris colligitur
et aliis
lica) tamen non videtur huic Ioco convenire,
manifeste ex aliis locis cuni hoc collatis. Nam collaconsiei,
theologis non probatur,,
quod cerlo cerlius
tum ex ipso Auclore, tum ex aliis , non aliam ejus
dicens:
lionis 15 cap. 9 aliis verbis idem astruii
fifisse meniem ac sentenliara,
Ut autem evidenlius clareat etiam per naturm bonum ,
quam illatn Massilien*sium, de qua supra, quamque ipsemet collat. 15 sub
quod berieficio Creatorh indultum
est, nonnumquam
nomine plenius et apertius exbonarum voluntatum
principia,
qum tamen JJ abbatis Chaeremonis
prodire
virtunisi a Domino diriganlur,
ad consummalionem
pressit et evulgavii, Videlicet, initium bonae voluntatis
esse ex nobis, el posse hominem suis se viribus distum pervenire non possint, Apostolus lestis est dicens :
Velle adjacet milii;
ponere ac idoncura reddere ad gratiam Dei recipienperficere autem non invenio. Et
manifestius
dam; quod etsi non tain aperte tradat lioc loco, quam
paiet ex cap. sequenfi, ubi prolert exerain illa collalione quara idcirco D. Prosper impugnare
virtutum
pla de omnibus
geueribus, etiam de fide
in bono; eidicitnos
in Chrisium
et de perseverantia
aggressus est; non tamen ita obscure insintiavit, quin
lectori mediocrilef
attento facile et ex muliis argtiorania isla liberi arbiirii viribus posse velle; sed ill.ud
1* quodacap.
mentiselucescat:
velle esse infirmum adperficiendum
10 usquead cap. 19
opere, nisi gratia
honorifice loquaturdcgratiaDet,
subvenerii.
Posse tamen nos per illud desiderium
satisquidem
eamque
Rursus cap. 11:
ad perficiendum.
magnopere comraendet adversus Pelagiuin, ila tamen
gratiam impetrare
ut perfectionem
taniummodo
ei ascribat,
riulla de
Cum viderit, inquit, nos Deus ad bonum velle defleciere,
initiis facta mentione: ubi laietmyslerium
quod Cuyoccurrit,
dirigit atque confortat, etc. Idem prosequiDubitari
chius non animadvertit,
tur cap. 12, ac demum ita concludit:
qui ex eo quod Cassianus,
ergo
tum hoclibro,
lum alibi tam magnifice de graiia
non polest inesse quidem omni animw naluraliter virtueum ab ertum temina beneficio Creatorh inserta; sed nisi hmc
ejusquc necessilaie loquatur, existiiuavii
rore Massiliensiura
futsse immunem;
2 quod pasopitulatione Dei fuerint excitata, ad incrementum persim ab illo cap. 10 et deinceps supponat in nobis
feclionis non polerunt pervenire : quia, secundum beabonara voluntatem,
desiderium
tum Apostolum,
conatum,
laborem,
neque
neque qui plantat est aliquid,
salutis anle omnem graliam
et divinara, ut vocai,
qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Sic ipse ad

445

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XII. DE SPIRITU

SUPERBI&.

446

dicimus conatus humanos apprehendere eam per se- A mus laborantibus tanlum ac desudantibus misericora ita
diam Dei gratiamque conferri, el, ut verbis Aposloli
proriuntiaipsos sine adjntofio Dei non posse,
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

Dei non deesi. Hoc enim significare videntur,

lum
miseraiionem; 3 quod eamderh gratiam solumraddo
lilulus
ipse
hujtis cap. quo dicitur : Quod adjulorium
requirat ad promovendos conatus et labofes nostros,
Dei taboraniibus tribuatur; lum verba contextus, illa
non item ad excitandos; 4 quod inter initia bonae
prsesenim : Prmsto est namque (Deus) occasione sibi
voltintaiis,
quae nobis attribuit, non solurii fiderii et
tanltimmodo a nobh bonm votuntaih oblata , ad hmc
orationem, sed et alia multa opera ahnumerel, afflietc
omnia conferenda, etc. Hujus porro sententiae duas
ctiooem corporis, jejunia, vigilias, soliiudinem,
omissa illa
reperio DD. caiholicorum
Sicque operibus nostris craliam aperte subjtingat,
expositiones:
elvelut pedisequam subjieiat, quod in concilio ArauPelagiana, vel Semipelagiana, quse gratiam juslificalionis et donum fidei viribus et meritis liberi arbilrii
sicano damnaiur (Cau. 6); 5 quod eodem plane
subjiciebat, de qua supra. Prior eorum qui sic expostylo et modo loquendi tum hic, tum in illa cnllat.
nunt. Facienti, quod in seest, ex solisviribtisnaturae,
cap. 9 usus sii, dicens gratiani dari petentibtis, inveex proprio
dantur a Deo infallibililer
niri a quaerentibus, aperiri pulsantibus,
et ex cerla lege auxilia
scilicet arbittii motu et faculiate: quod iisdem verprsevenieniis graiise, quibus ad gratiam justificationis
bis ab ipso mutuatis damuaiur eodem c.tnone sexto
non quidem ob ulluni meritum homipromovealur,
nis sic lacientis, sed propter merita Chrisli.
concilii Arausicani, quera mox releremus. Immo haec
Hanc
Asserit enim
etiam severius et expressius loquiiur.
expositionem secutus aliquando videtur S. Thomas ,
undeei in ejuspatrociniumadducisolet.
laborantibus
tantura ac desudantibus, volentibus et
Etenimquaestione 14, de Veritate,
currenttbus misericordiam Dei gratiamque conferri,
sic ait: Si aliquis nulritus in
ctrai iu illa collatione cap. 12, 15 et 15 fateatur, g sitvis dttclum naturalis ralionh sequeretur in appelhu
boni et fuga mali: certissime tenendum est , quod ei
qund graiia Dei inierdum nos proeveniat, et nos inDeus vel per iuternam inspirationem revelaret ea quie
terdum graiiam Dei, ut ibi Deo favente, videbimtis.
sunl credenda, vel aliquem fidei prmdicatorem ad eum
Videiit ergo Do. Cuychius qua ratione Cassianum
hic excuset, illic redarguat, ejus sententiam iisdem
dirigeret , sicut misit Pelrutn ad Cornelium. Ubi S.
Doctor aperte docet, quod si ille homo faciat quod
verbis conceptam et expressam hic defendat, illic
in se est, sequendo dictaraen ralionis naturalis in
vero condemnet. Unde euim colligi potest euni aliter
hic sensisse, quaui illic? ciim ex verbis quisque suis
appeiitu boni et fuga raali, certissime illuminabitur
a Deo, ctad fidem etgraliara perveniet. Idem docent
aut condeiniieiur. Marc xu. At propriam,
justificeliir
alii compltires scholasiici quos ciiatP. Leonardus Lesinquit, senlenltain hic exponil, sicut et in libris de Insius peculiari iractatu de faciente qtiod in se est, ubi
carnalione : in collationibus autem itlorum refert opietiam eamdem expositionem defendit et propugnat
niones, quos loquenles introducit. Alqui jara oslensum
esl eamdem esse senientiam iu hoc loco expressam
(Lib de Gratia efficaci cap. 10, et appendice). Verum
altera expositio nuillo probabilior ac lulior est ejuscum illa quoe Choeremonis collatione diffusius et
dem S. Tbomse, qui illud axioma docet inlelligendum
enucleatius explicatur, et a D. Prospero aliisque Pade facicnte quod in se est, non quidem ex sola facultribus oppugnatur. Maneat ergo Cassiaui sentenlia ,
tale nalurae, sed ex Dei auxilio et inspiratione.
Nam
qualis ab ipso expressa, qualis a Pairibus judicata
aut defendere plus
est: ne dum ipsum excusare,
1-2, qusesi. 112, art. 5, expresse docel, guori prmparatio hominis, si consideretur secundum quod esl a
aequo nilimur, clarissimos Ecclesioe doclores Augunutlam habet necesshatem ad gratiw
stinum, Prosperum, Hilarium, aliosque, ul caltininia- _ libero arbitrio,
"
consecutionem, sed secundum quod esl a Deo movenle.
lores, traducamus; aut etiam summos pontilices CceProinde nulla est prseparatio et disposilio hominis
lestinum,
Leonem, Gelasium , nec non concilium
ex parte liberi arbiirii
Arausicanura in hac cau^a congregatum, coecutiisse,
et faculiate naturai ad gratiam coiisequendain, nisi a Deo moveatur et exciaut debiium moduni exces^isse subpicemur. Cacterum
tetur. Et lect. 5 in Epistolam ad Romanos ni cap.,
haec veriiatis discuiiendse studio, nullo sanioris sende his agens qui praedicalionem Evangelii nondura
temiae prsejudicio, et sub sanclse raatris Ecclesise
audierunl: Dicendum, inquit, quod secunditm sentencensura dicta et exarata sunto.
a Mirum
aut
tiam Domini, qum habclur Joan. xvn, ilti qui loqueriquod hic, tum alibi sui immemor,
asseruerit.
sibi non constans Cassianus contraria
tem Dominum per se vel per ejus dhcipulos non audierint excusalionein habent de peccato infidelilath;
Siquidem inferius disertis verbis dicil, guod a Deo
non lamen beneficium Dei consequeniur, ut scilicet
nonnumquam etiam inviti irahimur ad salulem, quod
Et collationis
ct ex Scripturis ibi comprobabimus.
justificentur ab aliis peccath, vel quw nascendo eonvel male vivendo addiderunt, el' pro his
13, cap. 11 dicit volunlatera nostram a Deo prsevetraxcritnt,
merilo damnanlur. Si qui tamen eorum fetissent quod
niri, interdum lamen prsevenire. Si prseveniiur a Deo,
in se est, Dominus eis secundum suam mhericordiam
ergo non tantum laborautibus ac deisudantibus graEt expressius cap.
mittendo eis prmdicatorem fidei, sicut
tia Dci et misericordia confertur.
providisset,
Per hwc igitur
Pelrum Cornelio Acl. x el Paulum Macedonibus, ut
17 ex prsecedentibus ita concludit:
'
habetur Acl. xvi. Sed tamen hoc ipsum, quod aliqut
exempla, qum de Evangelich prolulimus monuinentis,
evidentissime polerimus advertere diversh atque innufaciunl qttod in se est convertendo se ad Deum, ex Deo
meris tnodis el inscrulabitibus viis, Deum salutem hu- D esi movenlc corda ipsbrum ad bonum, Thren. v:
mani generis procurare, et quorumdam quidem volentium
Converte nos, Domine, ad te, et converlemur. Hucuset sitienlium cursum ad majorem invilare flagranliam;
que S. Thomas sensum illius axiomatis breviter atcard. Bellarquosdam vero eiiamnolentes, invilosquecompedere, etc.
tingens. Cujus senientiamamplectens
miitus (Lib. vi de Gratia et Libero Arbit. cap. 6) ad
Rursus cap. 18 ejusdem collat. dicit Deum alios quisibi ex codem axiomate objectum,
dem volentes currenlesque suscipere; alios vero nolentes
argumentum
recte exponi a
respondet illud dicium scholarnin
reiihentesque perlraliere,et ad bonam cogerevolunlatem.
S. Thoma (1-2, q. 106, a. 6; et qumst. 112, art. 3 ac\
Si nolenies renitentesqtie pertrahit ad bonam volun1) et a S. Bonavenlura
(n Sentent. dht. 28, a,
tatem,quomodo laborantibus tantura ac desudantibus
2, q. 1), qui docent lunc facienti quod in seest non
graliam confert ? Vide, leclor, quanla sit vis ac prsedenegari gratiam, cuni homo facit quod in se esl
rogativa veritatis, cum, ipsa etiam tacente, falsitas
cooperando graliae Dei, a quo movetur. Nam ei
ipsi contraria secum pugnel ac seipsam destruat.
Sed ut veritas hoc loco magis elucidetur, aliquid diqui facitquod in se est ex solis naturae viribus non
debelur gralia, sed pcsna, non quidem pro eo quod
cendum videtur de illa propositione inter scholastilucit ex solis viribus naturse, sed quoniam pro uno
cos pervulgata : Quod facienli quod in se ett, gralia

447

JOANNIS

CASSIANI

448

Ioquar, volentibus et currentibus impartiri, secundum A Praesto est namque occasione sibi tantummodo a noiliud quod eliara in psalmo octogesimo octavo ex perbis bonae voluntatis obiata, ad hasc omnia conferenda.
sotia Dei cantatur : Posui adjutorium in potente, et
salutemAmplius enim ille quam nos, perfectionem
exaltavi electum de plebe mea (Vide annolationem
que nostram desidefat et exspectat. Et in tanlum
secundam Do. Cuych. in calce operis). a Dicimus enim
beatus David proventum sui operis ac laboris prosecundum Salvatoris
bus, et aperiri

sententiam dari quidem petenlipulsantibus, et a quserentibus inveniri

(Matth.vn);
sedpetitionera,et
inquisitionem, etbpulsationem nostram non esse condignam, nisi misericordia Deiidquod petimus dederit, vel aperuerilquod
pulsamus, vel illud quod quserimus feceril inveniri.
ALARDI

GAZM

pria lantum industria non posse noverat obtineri:

ut a Domino promereri directionem suorum operum
iterata prece deposceret, dicens : Et opera manuum
*noslrarum dirige super nos, et opus manuum nostrarum dirige (Psal. LXXXIX). Et rursum : Confirma hoc
Deus quod operqlus es in nobis (Psal. ;,xvii).
COMMENTARIUS.

autaltero
bono opere morali,
noslro, ut sequalur illa, cum accipimus pelenles, et
quod fortasse facict,
invenimus qumrentes, aperiturque pulsanlibus. Necvopluriraa peccata lethalia sine dubitalione committet.
faciendo quod in se est
lunl intelligere eliam hoc divini tnunerh esse ul oreSane qui docent homineni
solis naturae virihus ad gratiam praeparari, aut opimus, hoc esl, pelamus, quwramus atque pulsemus.
I Accipimus enim Spirilum adoplionis filiorttm,
in quo
nantur euni suis viribus posse desiderare et petere a n
clamamus : Abba Paler (I Cor. n). Quod vidit bealus
et haec est hseresis Pelagiana, ut ex
Deo grsliam,
Ambrosius ; ail enim: Et orare Deum, gratim spiriconcilio Arausicano aliisque testimoniis supra citatis
talis esl, sicut scriplum esl: Nemo dicit, Dominus
probatum esl; aut cerie existimant posse hominem
servare propriis viribus omnia prsecepta moralia, et
Jesus, nhi in Spirilit sancto (I 6'or. n). Hactenus S.
innocentem vilam agere secundum rationera, et hac
Auguslinus citans etiam S. Ambrosium suae sententiae suffraganlera. Ex quibus patet quomodo inleilisanclitaie morali provocare Deum ad auxilium speciale sibi donandum, quo tandem ad (idem graiiamge.nda sit illa Salvatoris sentenlia, ex qua Cassianus
suam asseriionem
sed hsec quoque est hseresis Peladesumpsit: Pelite, et accipieih;
que perveniat:
ut
el invenietis;
qumrite,
giana in libro superiore saiis superque refutala,
pulsate, el aperietur vobis
omittam
nullum
ex historiis
hominem
(Malih. vn, Luc xi);, etc Non enim ita jubemur peejusmodi
tere, quaerere, pulsare, quasi haec a nobis ipsis sine
posse monstrari. Catones enim, Socrates, aliosque
auxilio gralise prsestare possimus, sed ul inspirationi
horum similes, qui inter efhnicos sanciissimi judicati simt,
multis
et vocalioni divinae consenlieriles,
et graliae auxivitiis
cooperios fuisse facile
demoristrari
liatrici cooperantes, idonei reddamur ad peiendum,
Bellarmiiiiis,
posset. Haec illustriss.
afferri
quserendtfm, pulsandum, sicut oporlet, juxla illud
quibus nihil acctiratius ac dilucidius
potest.
Psalmislae :Audiam
AJ; de his pro ratione instiluti
quid loquaiur in me Dominus,
plus.satis. Plura si
requiris, consule Didacum Alvarez lib. vi de Auxiquoniam loquetur pqcem in eos qui converiuntur ad
cor (Psalm. LXXXIV). Faiendum igilur secunduni Salliis divinae gratise disput. 56, ubi hanc qusestionem
refellit.
valoris senlentiam,
fuse tractat, et priorem illam exposiiionem
graliam dari petentibus , quaca Contra hanc asseriionem
nimis liberam etliti (C renlibus, pulsanlibus;
sed neminem peiere, qusein illo concilio Arausicano
sunt canones aliquot
rere, pulsare, nisi prius a Deo exciiatum et adjuium:
quibus eadem
pnlsationem no(cujus snpra meniionem
fecimus),
proinde petitionem, inquistiionem,
et contraria veritas asseriiur. In primis
siram non solura non esse condignara , ut ait
exploditur,
canon terlius sic habet (Cap. 3): Si qttis per invocaCassianus, sed omnjno nullam a nobis esse posse,
nisi a Deo inspireiur,
inchoelur et perlicialur.
tionem humanam (id est, humanis viribus faciam)
Htec
enim erat Massiliensium et Seinipelagiaiiorum
comgraliam Dei dicit conferri, non autem ipsam gratiam
Isaiw promunis senlcntia ct loquendi modus, ut superius nofacere ut invocetur a nobh, contradicit
Inbentus sum a
tavimus : Conalus npsiri irrili
suni, ntsi adjuvenlur.
phetm, vel Aposlolo idetn dicenli:
Contra quos optiine D. Bernardus in libello de Granon qumrentibus me: palam apparui his qui me non
tia et Libero Arbilrio.
Liberi, inquit, arbilrii conatus
interrogabant (Is. LXV, Rom. x). Cauone quarto damnanlur gui dicebanl Deum exspectare voluntatem noad bonum cassi sunt.si non adjurenlur; ei nulli si non
exchenlur ; ut intelligaraus tam ad incipiendura quam
slram, qua velimus purgari; non autetn ut eliam purad perficiendum gratiam esse necessariam.
gari velimus, per infusionem tancli Spirilus et operab Hac ratione Cassianus et alii Massilienses errotionem in nobh fieri. Denique canone sexto idem
his verbis: Si quis sine gratia
.rem Pelagii declinare se exisliraabant,
expressius definitur
quod ciim
Dei credenlibus, volentibus, desiderantibus, conantiPelagius merita liberi arbitrii condtgna esse jaclabus, laborantibus,vigilanlibus,studentibus,
peteniibus,
ret, ut gralia nobis ad facilius operandum concedesicuti eiiam dicebai nos posse ex propriis
retur,
pulsantibus nobis misericordiam dicit
qumrentibus,
gloriam promereri
conferri divinitus, et non, ut credainus, velimus, vel r. viribus condigne et ex justitia
hmc oirinia sicut oportet agerevaleamus, per infusiosempiternam ; ipsi solumraodo merittim aliquod imnem et inspirationem sancii Spiritus in nobh fieri conet congruum noslris conatibus el opepetraiorium
ribus attribuerent,
fitelur; el aut humilitati aut obedientim humanm subquod ex se non sufficeret ad granec ut obedientes et humiles
tiam et saluiem ex rigore juslitioe obtincndam, nisi
jungit gratiw adjutorium;
reshtil
Dei misericordia subveniret, etnostros conatus persimus, ipsius gratim donum esse consenlit,
licerei. Alqui ex hoc ipso convicerunlet
'Apostolo dicenli: Quid habes, quod non accephti ? ei,
judicarunt
Gratia Dei sum id quod sum (I Cor. iv el xv). Quibus
Palres, ipsos in illud Pelagiamim dogma incidere,
nimirum gratiam secundum mcrita nostra dari, Dco
canonibus, ipsis Cassiani verbis usurpatis, excludilur maniteste modus loquendi
et opinio ipsius:
scilicet noslra merita, id est, conaius et labores nostros primum intuente et considerante;et
eorum inquem etiam modum loquendi damnat AugJistinus,
aut eis faventium, Irbro de
tuitu etconlemplalione
lamquam Pelagianorum,
gratiam suara, non quidem ex
Bono perseverantiae
cap. 25 in hsec verba : Aiiencondignoetex justitia, sed tamen ex congruitate quaesse ai
dam nobis conferenie : quod certe suflicit
ad evadanl, inquit,
quomodo fallunlur
quUpulanl
cuandam ratiouem merse et perlectse gratiae. uii ad
twbis, non dari nobis ut petamus, quwramus, pulsemus , el hoc etse dicunt, quo gralia prwdicetur merito )
collationem 13 plenius, Deo favcnte, nionslrabiinus.

449

DE COENOBIORUM
CAPUT

INSTIT.

LIB.

XII. DE SPIRITU

SUPERBLE.

450

XV.

testabantur.
Anisse
quam laborum merito
Quibus
etiam hoc prsecipuum sui cordis acquisiia puritas
A quibus perfeclionis viam discere debeamus.
virtutum
conferebat, a ut magis raagisque se deprimi peccatis
Ideoque si ad veram consummationem
b Tanla namque in eis delictorum
volumus effectu et opere pervenire, illis debemus
agnoscerent.
compunctio
per dies singulos augebatur,
quania
acquiescere magistris ac ducibus qui hanc non vaniinjugiier
puritas animi profecisset, traberentque
ioqua disputatione somniantes, sed re atque expetimo corde suspiria, eo qnod semetipsos sentirent
rimentis apprehendentes nos quoque docere alque
ad eam dirigere similiter possunt, et viam, quemtramite
admodum perveniamus ad eam, certissimo
demonstrare;
quique ad hanc fide se potius perveALARDI

GAZ;EI

naevos ac maculas denequaquam posse delictorum

minuvitare, quse eis per multiplices cogilationum
tias inurebantur.
Et c idcirco futurse vitae slipendia
COMMENTARIUS.

a Sancti et vere humiles, quo magis interni luminis

stabat quod essent in statu gratiae), propterea semeo magis sua etiam levissima deradio illuslraniur,
per sibi metuebant, et quasi peccatores pcenitentiam
licla ei minimos quosque defeclus agnoscunt ac deagere, et veniain a Deo impetrare studebant. Sciebant enim illud Ecclesiastici salutare documentum :
eo minusse profeplorant; et quo magis proficitint,
Bealut vir qui semper est pavidus (Eccle. v); el, De
cisse putant. ideoque dum aliis se conferunt, censent se omnihus viliores et inferiores. Hoc enim est
prophiato peccato noli esse sine metu. Urget hanc
in se intueri
sua mala, in B rationemD. Bernardus serm. 37 in Camica : Si, iningenium humilitatis,
aliis eorum bona; sicut e contrario superbiae' indoles
quit, in quonam statu unumquemque nostrum habeat
est aitendere sua bona, et aliorum mala. Hinc D.
Detts, liquido cognosceremus, nec supra sane, nec infra
secedere deberemus, veritati in omnibus acquiescentes.
Benedictus inter gradus humilitatis
ponit (Cap.7
Nunc aulem quia consilium Iwc posuil tenebtas laliRegulm) : Omnibus se inferiorem et viliorem nonsobulum suum, el sermo absconditus est a nobis, ita nt
lutii lingua pronunliare, sed etiam intimo cordh afnemo sciat. Si dignus sit amore vel odio; justius lufectu credtre. Qua vero ratione possit humilis monachus sine niendacioaui ficlione, immosine ulla falsiliusque profecto, juxta ipsius Verilalh
consilium,
novhsimum twbis locum eligamtts, de quo poslmodum
et viliorem credere et
taie omnibus se inleriorem
cum honore superius educamur, quam prmsumamus
declarat S. Thomas (2-2, q. 161, arl.
pronuniiare,
5 ) : In Iwmine, inquit, duo possunl considerari, scilialliorem, unde cedere mox oporleal cum rubore. Non
est ergo periculum, qtiantumcumque te humilies, quancet id quod est Dei, el id quod est hominis. Hominis
autem est quidqnid pertinet ad defectum; sed Dei est
lumcumque repules minorem quam sis, hoc est, quam
te veritas habeat. Esl autem grande malum, horrenquidquid pertinet ad salulem et perfectionem, secundum illud Ose. xm : Perditio tua, Israel, ex le est, ex
dumque periculum, vel si modice plus vero te extollas,
vet uni videlicet in cogilatione tua te prmferas, quem
me lantum auxilium tuum. Humiliias autem proprie
et ideo
forte parem tibi veritas judicat, aut forte superiorem.
respicit revereniiam qua homo Deo subjicitur,
Haec et alia D. Bernardus
eo loco. Ad extremum
quilibet homo, secundum id quod suum est, debet se
cuilibet proximo subjicere, quantftm ad id quod Dei est
peccatores se appellant etiam sancti et perfecti, proin ipso. Rnrsiis in alio articulo (a. 6, ad 1): Potest, C pter crebra peccala venialia, in quae identidem labuntur. Seplies enim in die cadit juslus (Proverb. IV),
inquit, aliquis absque falsilale se credere et pronuntiare
id est, frequenter. Ea vero illi non parva et levia
omnibus viliorem secundum defectus occullos quos in
sed valde gravia et odiosa, ut quibus
se cognoscit, el dona Dei qum in atiis latent. Unde
existimant,
sentiant ardorem charitatis minui, et cursum spiri: Exislimate
Augnstinus dicit in lib. de Virginitale
lualis profectus retardari. Hinc Ecclesiasiicus cap. vu
aliosin occullo superiores, quibus estis in manifesto
ait: Non est homo justus super terram, qui facial bomeliores. Simililer eliam absque falsitate potesl aliquis
num,el uon peccet. Et Apostolus Joannes ille dileconfileri et credere ad omnia se inutilem esse et indi: In multis, inquit, offendimusomnes ,
ctusdiscipulus
gnum per proprias vires, ut sufficientiam suam totam
si dixerimus quia peccalum non habemus, ipsi nos sein Deumreferat, secundum illud II Corinth. in : Non
ducimus, et veritas in nobis non est (1 Joan. i).
quod sufficienles simus aliquid coghare a nobis, quasi
b D.
ex nobh ; sed sufficieutia nostra ex Deo esl. Sic nimiGregorius lib. in Dialogorum cap. 34 : Comrum S. Franciscus se omnium gravissimum
punctionh, inquit, genera duo sunl, quia Deum siiiens
peccaanima prius limore compungitur, post amore. Prius
torum affirmabat duplici ratione : 1 quia si Deus
enim sese in lacrymh afficit, quia dum malorum suolantam graiiam aliis contulisset, melius fortassis ea
rum recolit, pro his perpeti wlerna supplicia perliusi fuissent, et sanctiores evasissenl; 2 quia si ipse
mescit. At vero cum longamwrorh anxielaie fueril fora Deo desereretur, aut nisi ab eo protegereiur,
plumido consumpta, quwdam jam de prmsumplione veniw
ribus et gravioribus
peccalis foret obnoxius. Vide
securilas naschur, et in amore cwleslium gaudiorum
Bonaventuram in ejus Vita. Praeterea vocani se pecanimus inflammalur, et qui prius flebal ne ducerelur
Dei sancticatores sancti viri spectantes infinilam
latem et justitiae perfectionem,
cujus compara.lione D) ad supplicium,
poslmodum amarissime flere incipit
et munditia
est injustitia,
omnis humana justitia
quia dtfferlur a regno. Similia habet hoinil. vigesima
secunda super Ezechieleni (Vide coilat. 9 c. 26).
sunt sordes, etlux tenebrae. Hinc David Psal. CXLII:
c Non sic
in judicium cum servo luo, quia
Ne intres, inquit,
accipienda sunl haec verha, seu ex menseu ex rei veritate, quasi sancti illi P.i
in conspeclu tuo omnis vivens. Et
non jutlificabitur
teAuctoris,
tres merita bonorum operum non agitoscerent, eisque
Job. cap. xxv : Numquid juslificari polerit homo comvitam selernam, ut mercedem ac siipendium laboparatus Deo, aul apparere mundus natus de muliere?
: sed quia
non intelligerent
rum a Deo repromilti
ecceluna eliam non splendet, et slellw rion sunt mundw
in couspeclu ejus; quanto magis homo putredo, et
magis attendebant et considerabant suos defectus ei
infirmitates
quam perfectiones et meriia, idcirco dc
filius Itominh vermis? Ad hsecsancti reputant secum
se ila humiliier sentiebant ac prsedicabant, ut vila;
plurima et gravia quaedam peccata praeterita, in quihus magnam viiae suae partem perdideruni,
ideoque . fuiiir.c slipendia non ex sttis meritis, sed ex Dei misericordia et gratia exspeciarent,
se peccaiores appellant. Sic Paulus, quia perseculor,
quomodo Cbrisiiis
de nobis post benefacta seuliendum ac praedicandiim
cnntumeliosus, et blasphemus fuerat, agnoscebat et
opera bona
omnium peccatorum (I ad Tim.i).
docuit, ne per superbiam corruinpantur
dicebaiseprimum
suoquae fecimus. Lucse xvn: Cum fecerhh, inquit, omnia
Denique quia sanctis incerta erat prseieriiorum
rum criminum remissio (non enim iliis certo con-i
qum prmcepta sunt vobis, dicite, Servi inulites sumus;

*3I

JOANNjS

non operum sperare

Domini proclamabant,
speciione

cordis

se merito, Ssed misericordia

nihil
sibi de tanta circum-

aliorum

quippe qui hanc ipsam

vinse gratise ascribebanl;
inferiorum
ac tepidorum
platione
atque
perfrui
rcbant,
ruinam
quod

potius
in

regno

coraparatione
donanfes,
non suse industriae, sed dinec blandientes

sibi de

sed contemnegligentia,
illorum,
quos vere peccaio carere,
ccelorum jam seterna beatitudine

humilitatem
noveraut,
perpeluam
conquia consideralioue
hac et elalionis
atque ita

CASSIANI

4g2

} dawes, ne" hsec omnia morbo hoc infla"hte evacueA

mus.Non solum namqueipsam
perfeclionem
oportet
credefe noslra industria
nos vel labore nostro possidere non posse, sed ne haec ipsa quidem quse illius
exerceraus oblentu, id est, labores conatusque nostros ac studia,
sine b divinse protectionis
auxilio,
inspirationisque
ejus et castigalionis
alque exhorlationis

gralia posse pefficere,

quam scilicet cordibus nostris vel per alium solet, vel per semetipsum
nos visilans,
clemenler infundere.

et quo lenderent
vel
declinabant,
inveniebant
: intelligentes
semper
ad illaro puritatem cordis quam cupiunt,

pariter
dolerent

CAPUT

XVII.

Testimonia
diversa, quibus evidenter ostenditur, nihit
semetipsos
posse nos, quod ad salutem nostram perlinel, sine
obsistente carnis sarcina, pervenire non posse.
qdjulorio Dei perficere.
c Postremo instruit Auctor salutis noslroe
quidnos
CAPUT XVI.
in singulis
non
B oporteat
quibusque
quse gerimus,
et
Dei
ad
Non posse nos sine mhericordia
inspiralione
sed etiam confiteri.
modo senlire,
Non possum ego,
accedere.
obtinendm
perfeclionh
ipsum taborem
a me ipso facere qv.idquam; Pater autem in
!nquit,
et iiislituliones
eotradiliones
me manens, ipse facit opera (Joan. xiv). Ule ex perIgiliir secundum
rum sic ad eam feslinare
oraiionibus,

contritioni

debemus, jejuniis,
cordis et corporis
ALARDI

vigiliis,

sona hominis

operam

se facere;

GAZiEI

assumpli dicit nihil

et nos cinis et lerra,

a semetipso posse
d in his
quse ad

COMMENTARIUS.

auiem hicc
bumililate
tum quod,
quae propria ignorat merita,
quod] debuimus facere, (ecimus. Videlur
ad tioin.
vi: :
Auctor alludere illis verbis Apostoli
propriae justitiae et persevepropier incertitudinem
vila mterna; ubi i
rantiae usque in finem, lotam stiara fiduciam in sola
Stipendium peccati mors; gratia Dei
bonorura opeDei misericordia
collocarent. At non ideo merita non
vila seterna non dicitur stipendium
dicitur
nec
sicut mors-seterna
stipendiura
pechabebanl,
quia merjita sua non agnoscebant;
rum,
ideo fulurse viloc siipendium
non acceperuni,
baerctici opera justorum
noni
cati. Unde colligunt
quia ex
Dei misericordia
Vide concilium
Trivitae setenise (Vide Bellarm. lib. ni dee
esse meritoria
acpeperunt.
illius sentenlioe radent. sess. vi, cap. 16, ubi diligenter
et meriti ralio
At D. Augusiinus
Jusiificatione).
: Vha mierna, ,
explicata est, et quomodo vita oeterna gratia simul
tionemexpltcansita
scribil(Episi.505)
el ideo tnerhis prmceet merces vere dicatur, exposiium : et canone iiem
qum in fine sine fine habebiiur,
: Si quisdixerhjustos
16 ejusdem sess. ila decemitur
taiiien quiaeademtnerila
quibus reddentibusreddilur;
non debere probonisoperibus
dilur non a nobh parla sunl per nostram sufficienliam, ,
qum in Deofuerint
facta,
a Deo per
sed iri nobis facia per gratiam, etiain ipsa gralia nunexspeciare et sperare mternam relribulionem
datur : nec ideoi G ejus tnisericordiam,
el Jesu Christi merilum, si bene
cupalur, non ob aliud, nhi quia gralh
sunt et ipsa meaqendo, et dtuina tnandala custodiendo, usque in finem
quia merith non dalur, sed quia data
rila quibus datur. El infra : Cuiu dixhset Apostolus :
perseveraverint, analhema sit.
a
non congruemhsime i
notat ponsiderationem,
Triplicem
qua humilitas
Stipendium peccali tnors est, quh
et elaiionis
declinatur.
Prima
el consequenter additurum judicaret:
periculum
Slipendium auparatur,
est consideratio
vita mterna. Nam sicut tnerito peccati i
tem justitim
graiioe divinaa, qua id sumus qtiod
ila merito jusliliw ;
sumus, et sine qua nihil possumus quod ad salutem
tamquam slipendium debetur mors,
hic praecipue inculcat
vila mlcrna. Sed beatus Aposlopertineat,
quam rationem
tamquam stipendium
militans , stipenAuctor.
Secunda nostrae irabecillitatis,
viliiatis
et
lus adversus elalionetn vigilanlissime
miseri;c, tum in anima, tum in corpore, quoe tanta
dium, inquil, peccali mors. liecle stipendium, quia dealiud quam omnis
est, ut tttruraque nihil videatur
quia merito reddilur.
betur, quia digne retribuitur,
miseriae et mali lacuna. ln corpus enim influil omnis
Deinde ne juslitia de humano seextollerei tnerilo, sicut :
in animum
omnis
miseria
humanum meritum tnalum non dubitatur esse pcccacorporalis,
spjriuialis.
Unde merilo quisque sibidicat
illud Ecclesiastici x:
lum, noti a contrario reiulit dicens : Slipendium justiterra et cinis? Tertia cousideraiio,
lim vita mlerna; sed gratia, inquil, Dei vila mlerua. Et
Quid superbis,
beatorum spirituum,
omni
rursus in eadem Epistola : 0 homo, si accepiurus es
pnritatis et perrectionis
iabe peccati carentium
et beatifica
visione fruenvitammternam,
slipendium est,sed libi
justilimquidem
Tibi enim tamquam
tium.
gratia est, cui gratia esl ipsajustitia.
b En babes
qualuof dtvinse gratise subsidia , qnidebitq redderetur, si ex te libi essetjuslhia cui debelur.
Ex quibus habemus po- , bus volunlatem
nosliiam Deus a malo ayertit el reHactenns D. Augustinus.
p.
J
et in, eo corroborat
recte dicere : stipendium justitise
et
tuisse Aposlolum
vocat, et ad bonum excitat,
confirmat
: quae etiam sigillatim
vita oeterna, sicut dixit:
Stipendium
peccati mors;
sequenti capile ex
multis Psalmorum
versiculis
commemorat
et corased noluisse sic dicere ad vitanduni elationis humaita nos ex noet ne quis exisliraaret
Inae periculum,
mendat, ut tanli regis et propheiae exemplo divina
sicutexnobis
habemus peecata.
bis haberejusiitiam,
erga nos beneficia et subsidia humili et grato aniino
agnoscamus.
Itaque gratia dicitur vita aeierna, non qtiia non est
c Plana siint hic omnia
merces meriti, vel stipendium Chrislo
inilitantium,
pia et salutaria documenet praxi.
sed quiaet ipsa inerita hahemus ex graiia, et non ex
ta, lectu dignissima
4
nobis sine gratia. Ad hnnc igiiur nioduni sancii illi
Doclrina
est catholica,
voluntaiem
hunianani
'
seu liberum hominis arbitrium
niliil posse in his quae
anachorelae, iet vere humiles corde, quos hic commerita nostra
ad pietalem
et salulem
mendat Cassianus, cum iutelligerent
pertinent,
absque auxilio
lib. vi de Gralia c. &). Quse
non esse ex nobis, sed ex Dei gratia, ideo fuluroe vigratiae Dei (Bcllarmin.
et absolute, ut par est, inielsentenlia stmpliciter
toe stipendia
nOn ex operum suorum merito, sed ex
tum ex
misericordia
Domini sperare se prsedicabant,
lecta, non solum Pelagianos haereticos, sed et eos

455

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

XIL DE SPIRITU

SUPERBliE.

454

r.ostram salutem pertinent, arbitramur nosadjutorio /A lorio superare, dicamus : In te inimicos nostros venlilabimus comu, et in nomine luo spernemus insurDoraini npn egere! Discamus itaque et nos, per
gentes in nobis. Non enim in arcu meo sperabo, et
singula nostram simul infirmitatem et illius adjuloria sentienfes, quotidie proclamare cum sanctis :
gladius meus non salvabit me. Salvasti enim nos de
a[fligenlibustios,etodientesnosconfudhti(Psqlm.xuh).
Impuisus versalus sum ut caderem, et Dominus suscepit
Sed eliam prmcinxisli me virlute ad bellvm, el snpme. Fortitudo mea el laudalio mea Dominus, el factus
estmihiin salutem (Psal. cxvn). Et, Nisi guia Domiplantasli omnes insurgenies in me snblus me. Et intmicot meos dedhli mihi dorsum, et obedientes me dispernus adjuvil me, paulo minus habilaveral in inferno
didisti (Psat. xvn). Sed nec armis nostris posse nos
anima mea. Si dicebam, Motus est pes meus, miseridicamus : Apprehende arma et
vincere cogitantes,
cordialua, Domine,adjuvgbat me. Secundum mullitudinem dolorum meorum in corde meq, consolaiiones
sculum, et exsurge in adjulorium
mei; Effunde frqluce Imti ficaverunj. animatn meam (Psalm. xcm). Vimeam, el conclude adversus eos qui persequunlur me;
dic animm mem, Salus lua ego sum (Psal. xxxiv). Et
dentes etiam cor nostrum in timore Domini et patienlia roborari, dicamus : Et factus est Dominus firposuisti ut arcttm mrettm brachia mea, el dedisti mihi
mamentum meum, et eduxit me in latitudine (Ps.xvn);
proleclionem salulis tum, et 'dextera tua suscepil me
quoque profectu operum intelligentes no- ]B (Psal. xvn). Quta nec paires noslri in gladio suo
possederunt lerram, et brachium eorum non salvavit
bisaugeri, dicamus : Quoniamtu illuminas lucernam
meam, Domine Deus meus, illuminu tenebras meat;
eos, sed dexlera lua et brachium tuum et illuminatio
vultus tui, quoniam complacuhli in eis (Psal. XLIII).
quoniam in te eripiar a tentalione, et in Deo meo transPostrerao universa beneficia ejus cum gratiarum
Dein senlientes eliam nosgrediar murum (Ibid.).
actione mente sollicita perlustranles,
tolefanlise conquisisse, et in
metipsos fortitudinem
super his omsemila virtutum facilius ac sine labore dirigi, dicavel illuminationem
nibus, quod vel pugnavimus,
Scienliam

mus : Deus qui prmcingis me virtule, et posuisti immacuialam viam tneam : Qui perfich pedes meos tamquam cervi, et super excelsa slaluens me: Qui docet
manus meas ad prmlium (Ibid.).
Consecuti etiam
discretionem,
qua roborafi
possimus adversarios ;
ad Deum : Disciptina i
noslros elidere, proclamemus
tua correxit me in finem, et disciplina lua ipsa me dpcebit. Dilatasli gressus meos sublus me, el non suntt

scientise, vel disciplinam discretionis ab eo conseculi

et virtutis
sumus, vel quod suis nos armis inslruxil,
vel quod iniraicorum noslrocingulo communivit,
rum nobis proebuit dorsum, et tribuit virtutcm comminuendi eos ut pulverem anie faciem venli, intimo
cordis affectu clamemus ad eum : Diligam te, Domi-

ne, virtus mea, Dominus firmamentum meum et refugium meum, el tiberator meus, Deus meus adjutor
infirmata vesligia mea (Ibid.). Et quia taliter sumi C meus, ei sperabo in eum, protector meus et cornu salutis mcm, et susceplor meus, laudans invocabo Domiroboratus scieniia tua alque virtute,
inferam confidenter ea quse sequuntur, et dicam : Persequar irtinum, et ab inimich meis salvus ero (Ps. xvn).
micos meos, et comprehendam illos, et non convertar
CAPUT XVUI.
donec deficiant. Conteram illos nec poterunt stare : cadent sublus pedes meos (Ibid.).
Rursum infirmitatis >
nostrse rnemores, nec posse nos tam acerbos viiiorum hostesfragUicarnecircumdatos
sineillius adju-

Quod non solum in nalurali condilione, sed eliam in

quotidiana dhpensntione, Deigratia muniamur.
Non solum pro his -ei gratias
referentes, quod

ALARDI GAZ^EI COMMENTARIUS.

Arausicanum secundum tempore Felicis papae,' ut
qui Pelagianos occulte el sub nomine catholico fovere visi suot, in quibtts Cassianus, Fausius et alii
dictum est, adversus reliquias Pelagianorum celeMassilienses presbyteri,manifesteconfutat.
Hi enim,
bratum^ in cnjtis canone sepiimo hsec habeniur : Si
ut diclum est, bona aliqua desideria, initium fidei et
quis per naturm vigorem bonum aliquod quod ad salulem perlinel vitm mternm coghare auteligere possecondilectionis, dispositionem ad graiiam, et alia id genus, ex bono naturae sine speciali prsevenienle grafirmat, eic, hmretico faltitur spiritu. 3 D. Augusiinus
tia Christi haberi posse proedicabant. Et tamen Cas- D
] Pelagianorum impugnator acerrimus, lib. n contra
sianus hoc loco acriter reprehendit eos qui, in his
duas Epist. Pelagian. : Liberum, inquit, arbitrium
hos
dicimus ad bene bealeque vivtnaum non vaterc, nisi
qtiae ad salulem nostram pcrtinent, arbiiramur
adjutorio Domini non egere. Quae sibi nullatcnus
ipsa voluntas hominis Dei gratia fueril liberata, et ad
si sic intelligantur ut sonanl et ut decorisentiunl.
omne bonttmactionh, sernwnis, cogitationis advicla. Et
bent intelligi. Porro in hujus doctrinae confirmatiolib. de Praedestin. Sanct. cap n : Quod attinet ad
nem praeter alia tum Scripturae,
tum SS. Patrum
pietatem et religionem, non sumus sufficientes cogitare
testimonia alibi producenda , suffecerit bic paucuia
aliquid quasi ex nobis, et nemo sibi sufficit ud incipien.
dumtaxat delibasse. 1 Concilium Alficanum ducendutn vel perficiendum quodcumque opus bonum.
a Vide
toruni quatuordecim episcoporum a sede apostolica
quibtis de rebus gratiae quoiidianae Deo
approbatum, cujus decretum refert S. Prosper in
agendae. Ad hanc gratiarum apiionem Deo referenGallorum. Cum ducentis
dam frequenter et impense hortalur Aposlolus. Ad
responsione ad Capitula
qualuordecim sacerdotibus,
quorum constilulionem
Ephes. v : Gralias, inquit, agile semper pro omnibus
contra inimicos gralim Dei totut mundus amptexusest,
in tiomine Domini noslri Jesu Chrhli, Deo et Palri.
veraci professione, quemqdmodum ipsorum habet serUbi dum ait pro omnibus, non tam personas vult
mo, dicamus gratiam Dei per Jesum Christum Domiintelligi,
quam res ipsas, id est, boua qusecumque,
num noslrum, non solum ad cognoscendam, verum
et cujuscumque generis atque ordinis, quse se haetiam ad faciendam jusliliam nos per actus singulos ; bere intelligerent.
Quod manifeslius alia sententia
odjuvare; ita ut sine illa nihil verm sanclmgue pietalis i
declarat, I Thessal. v: In omnibus gratias agite. Qui
liubcre, cogilare, dicere, agere vateamus. 2 Concilium i
enim dicit in omnibus, de rebus se loqui significa(

JOANNIS

4*55

456

CASSIANI

h
casligamur,
quod ab eo
trahimur
ad salutem,
eliam inviti
esi gratiam,
vel baptismi
potestate donavit,
nonnumquam
largitus
arbilrium
sed stremo quia ipsum liberum
nostrum,
vel scientiam
concessit;
quod
legis adjutoriumque
ad melioremdirigitfrugem,
fertur advilia,
etiam pro his quse erga nos quotidiana
ejus proviproclivius
: quod scilicet ab adversariorum
viam instigationis
suae visitalione
conet ad virtutum
dentia conferuntur

vel

nos insidiis
vitia

nos condidil,

ralionabiles

liberat,

superare

quod

possimus,

vel liberi

arbilrii

po- A ejus

nobis ut carnis
cooperatur
nos etiam
quod a periculis

CAPUT

protegit;
quod a lapsu peccati communit,
ul ipsum adjutorium
quod adjuvat nos et illuminat,
vonostrum
(a quod non aliud
quidam interpretari
quam

legem)

et agnoscere
nostris
delictisque

intelligere

quod pro negligentiis

cum
latenter
ratione

Quod

pungimur,

quod
ALARDI

dignalione

Ruret de his nihil excipi

permittit.
utique bonis,
sus ad Coloss. III ; Omne quodcumque
facith in verbo,
Domini
noslri Jesu
omnia in nomine
attl in opere,
Chrhti,
gratias agentes Deo el Palri per ipsum. Commendatiiidipsum'SS.Paires.Chrysosiomushomil.26
dicil:
Grati estote. Oplima
: Apostolus
in Matlhaeum
custos est memoria betteficiorum,
quippe beneficioritm
el reveel perpelua
Propterea
confessio.
yratiarum
illa mysteria qum in omni certe Ecrenda ac salutaria
id esl,
celcbramus , eucharhlia,
clesim congregalione
aclio nuncupatur.
Augusiinusin
Soliloquis
graliarum
meam brnnia
ad menlem
inquit,
cap. 18 : Recolam,
mea in
Domine , qum fechli mihi a juvenlute
bona,
mullum
omni vita mea. Scio namqtte quod ingralitudo
et
libi displiceat,
quw est radix tolius mali spiritalis,
obventus quidam
desiccans, et urens omne bonum,
tum super hominem;
slruens fonlem tnisericordiw
qua
et viva jam opera moet mala jam mortua
oriuntur,
et Litlera
El lib. de Spiritu
ritintur.
cap. 11 ; Cullus
Dei in hoc maxime constilulus
esl, ut anima ei non sit
el singulari
: unde in ipso verhsimo
sacrificio
ingrala
Vide
Domino
Deo nostro gratias agere admonemur.
serm. 52 in Cantica.
D. Bernardum
a
hsereiicos
sententia
uotat,
quorum
Peiagianos
non alio nos Dei auxilio
indigere
quani lege
fuit,
Meminit
D. Hieronymus
libro priseu legis noiilia,
mo coutra Pelagianos
cap. 9, ei in Jerentise cap. xxv.
contra
lib. de Gratia Chrisli
D. quoque Aiigustinus
auxilium
alia : Ipsum,
inter
inquit,
Pelagium,
naturalem
perhibet adjuguo possibilitatem
(gratise)
doctrina
quam nobis faatque
vari, in leye consliluil
Et rhrsus conira eosdem :
tetur etiam Spiritu revelari.
et fateantur
non
inlueanlur
Legant, ait, ei imeUigant,
(orinsecus , sed interna
lege atque doclrina insonante
poteslate opealque ineffabili
alque occulla , mirabili
rari Deum in cordibus hominum , non solum veras resed etiam bonas voluntates.
velationes,
b Inviti
non quod nolentes
aut coacli
trahiraur,
aut diligamusBeum
credauius,
(hsec enira implicanl
Deus ex nolentibus,
contradictionem
), sed quia
et conlumacibns
et obedientes
rebellibus
, volentes
tum exiernis
reddit
objeciis , terroribus,
periculis,
interna
motione
et
exhortationibus
; lum praecipue
gua corda hominum sic congruengraiia sua efficaci,
ut persuadeat,
ler ipsorum affeclibus movet ac suadet,
ait D. Augustinus
Sancc. c. 8). Tra(De Prwdeslin.
sed dinon iu sensu composito,
himur
ergo invili
dialectici.
viso , ui loquuntur
Quo etiam sensu oral
in quadam
secreta , ut Deus nostras etiam
Ecclesia
el Lncoe
rebetles ad se compellal
voluiitales,
propitius
xiv dixit Domintis servo : Compelle intrare. Qu;e comaut necessitatera,
sed dilinon violentiam
pulsio,
adhortationem
vchemenleinque
significat,
genteui
nos
dicimus ,
modo ioquendi,
vulgari
quo cnmpelli
el invitamur.
Sic Sponsa
cum vehemenier
rogamur
Truhe me post te, currein Canticis
orat (Cani. i):
mus in odorem unguentorum
luorum ; et 0)se. xi: In
vinculis Adatn traham eos, id est, non vi, quomodo

fides

XIX.

ab antiqttis
Patribus
gralia Dei.
erga Deum

sit

humilitas,

tradila

de

hsec est

Patrum
sincera
fides,
antiquissiraorum
quae penes
successores
eorum intemeraia
nunc usque perdurat.
Cui iidei d virtutes
apostolicse,
quse saepenumero

inspi-

GAZiEI

hmc

c Hsec est
proprie

valeamus,
ejus

saluberrime

torquet.

ignorantes

lunt

visitati

COMMENTARIUS.

~
"

boves rrahi solent,

sed , ul statim explicat,
In vinculis charitatis.
Trahi
eiiara in
siqtiidem
dicimur,
usu loqtiendi,
communi
non solum cum cngimur
et
sed etiam cum ducimur
et invilamur,
impellimur,
immo et cum voluptate
allicimiir.
Id pulcherrimedocet D. Augusiinus
tract. 26 in Joannem , explicans
Paier trahat homines
ad Christtim
: Magna
quomodo
nemo venit, nisi tractus.
gratiw commendaiio,
inqnit,
ad Chrislum,
Quid hic dicimut,
fratres? Si irahiinur
crtdimus
non
, erqo violenlia
ergo inviti
adhibelur,
volunlas
exchatur.
Intrare
ecclesiam
qttisquom
poiesl nolens , accedere ad altare potest nolens,
accicredere non potest
pere Sacramentum
potesl nolens,
Et inlra:
iVoitle coghare invUtim
trahi:
nhipolens.
trahitur
anitnus ei antore; nec limere debemus, ne ab
et a rebus tnaxime
hominibus,
qui verba perpendunt,
divinis
remoti
hoc Scripturarttm
sanctarum
sunt,'in
verbo reprehendamur,
et dicatur
nobh:
evangelico
Quomodo votuntale
credo, si tralwr ? Ego dico , parum est volunlate ire, eiiam volupiate
traherh.
Quid
enim est trahi voluptate?
Delectare in Domino,
el dabil libi peliliones
cordis lui. El qumdatn voluptas corPorro si poelw
dis, cui panis dttlch est ille cwlestis.
dtcere licuit:
sua quemque voluptas ; non neTrahif
non obligalio,
sed delectalio ;
cessitas, sed voluplas;
quanlo forlius nos dicere debemus trahi hominem ad
vila ? Rursus inChristum,
qui deleclatur
sempherna
fra : Ramum
viridem
oslendis ovi, el Irahh
illam;
nuces puero denwnstrantur,
et trahilur.
Et posl pauca : Si ergo hta, qum inter delicias et voluplates
lerrenas revelanlur
non Irahil reveaniantibus,
Iraliunl,
lalus Chrislus a Patre ? Quid enim fortius
desiderat
anima quam veritatem ? Hactenus Augustinus.
c Humilitas
erga Dettm est, Dei beneficia
agnoet
eis
se
scere,
pro
gratias
agere, divinas voluntaii
Pelrus
dicii:
Humiliari
subjicere;
quod aposiolus
sub potenti manu Dei (I Petri i),
et propler
Deum
e:iain hominibus,
id est, superioribus,
ut Dei ministris et instrumentis,
D. Bercapui submitiere.
nardus
in quodam germone : Totius , inquit,
humilitalh
summa in eo videlur
si voluntas
consislere,
noslra divinw (ul dignum est) subjecla sit volunlati,
sicut ait Propheta:
Nonne Deo subjecla
eril anima
mea (Psalm. LXI) ? Scio quidem
creaturam
omnem ,
Sed a creatura
velil,
notit,
subjectam esse Crealori.
rationali
volunlaria
ut voluularie
subjectio qumrilur,
et confitealur
tiomini
non
Domino,
sacrificet
ejus,
et sanclum,
non quia omnipolens ; sed
quia terribile
htain triplicem
quia bontim est. Al vero subjectionem
esse necetse est, til quod certnin est Deum velle , id
nos velimus oninino;
el quod cerlum esl eum notle,
similher
exsecremur el nos : quod autein incerlum
esl
aut nolit,
utrum velit,
neque velimus ex tolo, neque
lla D. Beniardus.
penilus nnn velitnusl
Id est iniracula
viris apostolicis
et apodigna,
stolorum
virlutibus
acmiraculis
consenianea.
Para: Cum fidei certum lesiimophrastes
paulo diluCidius
nium perhibenl aposlolica signa per sanctos frequenler

457

DE COENOBIORUM

INSTiT.

LIB.

XII.

DE SPIRITU

SUPERBIiE.

458

per eos manifestalie sunt, non solum apud nos, sed jA Filium cogitatione impia blasphemasse. Unde perindubitalura
teseiiam apud infideles et incredulos,
spicuum est eum qui superbise spiritu possidetur,
timonium redduni. Qui simplicem piscatorum fidem
vel qui in Deum blasphemus existit,
tamquam qui
non eam syllogismis
a quo puritatis speranda sunt
in corde simplici retinentes,
irroget illi injuriam
dialecticis
et Tulliana
facundia spiritu
et sanctificaconcepere
dona, perfectionis integritate privari,
sed experimento
vitae sincerae, actuque
et (ut vepurissimo, correctione quoque viliorum,
rius dixerim)
in ipsa perfectionis
incsse naturam

tionem castiraonise non inereri.

mundano,

CAPUT

Exemptum Joas regis Judw , quo ostendilur

quid propter superbiam merueril.
libro: d Joas
Legimus lale aliquid Paralipomenon
enim rex Juda seplem annorum ab Joiada pontifice
ascitus in regnum,
alque in omnibus,
quoad vixit

oculatis indiciis

sine qua nec piedeprehenderunt:

nec purgatio vitiorum,
nec emendatio

tas in Deum,
morum, nec virtutum

consummatio

poterit

appre-

liendi.
CAPUT

XXI.

memoratus

XX.

teslimonio Scripturse laudatus

pontifex,
est. De quo post obitum Joiadae audi quid Scriptura
De eo qui propter blasphemiam immundhsimo
spirilui traditus est.
et quemadmodum
elatus superbia
commemorat,
Novi quemdam de fratrum nuraero, quem ulinam B ignominiosse
fuerit
tradilus
passioni : Postquam
minime scissem , siquidem post hsec " ordinis mei
aulem abiil Joiada, ingressi sunt principes Juda el
gradu se passus est prsegravari;
qui probalissimo
cuidara senum vitio carnis semetipsura gravissimo
confessus est impugnari;
nam contra usura naturse
desiderio patiendi magis quam inferendi ignominiam
intolerabili
sestu libidinis urebatur : tum illum b ut

eadoraverunt

c cauinteriorem
medicum,
spiritalem verumque
sam raorbi hujus et originem
protinus pervidisse.
Qui graviter suspirans : Nequaquam , ait, tam nete Dominus permisisset,
nisi aliquamspirituitradi

que evolutus esset annus, ascendit conlra eum exercitus Syrice, venitque in Judam el Jerusalem, el inter[ecit cunctos principes populi, atque universam prwdam mherunt

regi Damascum. Et certe cum permodicus venhset numerus Syrorum , tradidit Dominus in
manus eorum infinitam multiludinem , eo quod deref Joas
iiquhsent Dominum Deum palrum suorum. In
quoque ignominiosa exercuere judicia, el abeuntes di-

quid blasphemasses in eum. Quo ille comperto, confestim procidit ad pedes ejus in terram, sumraaque s
admiratione perculsus, lamquam a Deo cernens arcana sui pecloris

patefacta , confessus est in Dei ses

ALARDI

GAZiEI

COAIMENTARIUS.

exhibita, non solum apud nos, sed eliam apud incre- G

dulos.
a
initialum
quo Cassianum
Nempe sacerdolii,
apud Massiliam scribunt Gennadius et Trithemius
undeet superius (Cap. 17) dixit se episcopi
(Lib.xi),
manus non potuisse evadere, ne scilicet ab eo oreura proe humililate
dinaretur. Unde colligitur
quoordiuaium
:
damrando invilum fuisse
quemadmodum
de Pauliniano S. Hieronymi fralre a se ordinaio refert S. Epiphanius in epislola ad Joannem Hierosolymilanum, et de S. Augustino Possidius in ejus Vita.
Perperam vero Dionysius, et ex suo sensu, non Auinctoris, nisi mendum sit in codice : Prmgravari,
quit!, se passus esl posteriori ordinis gradu, Prsegravari auiem, id est, onerari dicit Cassianus gradu
forle illud spectans Jacobi apostoli 111:
sacerdotii,
Nolite plures maghtri fieri, scientes quoniam majus
judicium sumhis. Sic et D. llieronymus
clericatum,
non honorem, sed opus interpretaiur
epist. 62.
b
Ut spiritualem vi- r\
Manuscripli nonnulli legunt:
rum, medicumque interiorem.
c Monemur hoc loco peccatum unum saepenumero
causam esse alterius peccaii (S. Thom. 1-2, q. 87,
a. 2); et quod inde sequilur, quoedam sic esse peccum peccacaia, ut etiam sini pcenae peccatorum,
Nam quemadtum subsequens pcenasitproecedentis.
inodtim hic blasphemia vel superbia causa fuit luxuriae, iti Itixuria pcena blasphemiae atit superbiae.
Hinc D. Gregorius hom. undecima in Ezechielem :
Peccalutn, inquil, guod per pmnilenliam cilius non
delelur, aul peccatum est, aul causa peccali, simul
cl pmna peccali. Omne enim quod prius commhtilur,
veccalum est: sed si cilius pmuilendo non tergiijr,
juslo judicio
peccalh
omnipotens Deus obligalam
menlem etiam in culpaot. alleram permhtil cadere, ul
qui flcndo el corrigendo nnluil mundare qtiod fecit,

PATROL. XLIX.

delinilus

obsequih eorum
acquievil, et dereliquerunl templum Domini Dei patrum suorum , servierunlque lucis el sculptibilibus,
et
facta est ira magna contra Judam et Jerusalem propter koc peccatum (II Par. xxiv). Et post pauca : Cumregem. Qui

peccalum incipwt peccato cumulare. Peccatum ergo

quod pmnitenlim lamenlo non diluitur, peccatum simul
est et causa peccali, quia ex illo oritur unde adhuc
peccatoris animus arctius obligetur. Peccatum vero
quod ex peccalo sequilur, peccatum simul esl et pmna
peccati,
quia , excrescente cmcilate , ex relributione
prioris culpm generatur, ul quasi jam sinl in peccalore
supplicia ipsa incremenla vhiorum. Haec Gregorius.
Ac deinde docet nonnumquam
ut unum et
fieri,
idem peccatum , et peccalum sit, el pcena peccati,
simul et causa peccati. Quod el multis Scripturse
testimoniis et exemplis confirmat.
tt Filius Ochosiae, filii
Joram, filii Josaphat. IV
Reg. xi, et II Paralip. xxiv. Fuit alter Joas lempore
id est, decem tribuum,
paulo posterior rex israel,
qui hocadhuc superstite regnare ccepit, IV Reg. xm,
el II Paralip. xxv.
c D. Hieronymus
in Qusestionibus Hebraicis ad
hunc locum annolavit:
Adoraverunt eum ut Deum ;
et acquievit, eorum obsequiis delinitus, ut se ut Deum
coli permitteret. Quae Cassiani dictis conveniunt.
' ILx>c itidem D.
ita inierprelatur:
Hieronymus
Facientes in eum ignominiosa judicia, sive quia lurpes
in eum res egerttnt, sive quia interficientes filios ejus,
sceltts quod in Zackariam perpelraveimproperabantei
rat (In Qitmsl. Hebr. ubi supra). Priorem sensum
secutus hic Cassianus significat regem Joam ob sueo raiseriae devenisse , ut a
perbiam et arroganiiam
fceda et ignominiosa libiSyris lioininibus
imptiris
dine poliueretur.
Josephus tamen et alii nihil lale
sed lanlummodo Joam gravissimum
commeraoranl,
ela suis fuisse interemplum
;
iucurrisselangnorem,
Grteci
:
nec aliud
, quam y.ai pexa 'IMK
inlerpreies
8. Suilib. ix Antiquh.c.
eitoiriiruvixpnt"zxa(Joseph,
das Verbo Jolis).

15

459

JQANNIS

*G0

ASSIANI

XXII.
A
C^PUT
languoribtfs magnis (II Par. xxiv).
Omnem qnimam super\bam subdi spiritualibus nequitiis
Vides quain flagifiosis ac sordidis passionibus tradi
iiludendam.
ut
?
eniiii
elalus
mefeaiuf
Qui
arrogantia
superbia
quae
Quibus manifeste pfobalur omnem animam,
Deum se passus estadorari,a
secundum
traditur,
Appsc inieliecliialibus
supefbiae fuerit lumofe possessa,
tdlum, in passibnes icjnqminiw, et in reprobum sensum,
iradi,
eamque
spifitualibus
nequlljis
Syfis,idest,
ut pdUaiur ea quw nbn cqnveniunt (Rom, i). Et quia,
a ut saltem viliis humipassidnibus cafnls inyoivi,
b
dicenle Scriptura,
immundus est apud Deum omnis
se carnaliler
liata terfenis, immundam
pollutamque
exaltat
cor
suum
sec.
isle
70),
qui
qui
(Proverb. xvi,
se
erecta immtfndam
cognoscat, quse tepore menlis
lumida cordis elatione inflatus est, turpissimse coninin conspectu Dei peri elationem cordis effectam
ut
fusioni
traditur
iiuiriiliatiis
taliler
deludendus,
telligere anle non potuit:
quo vel sic humiliattfs quis
et
esse
vel
carnis
sentiret
imraunditia
semetipsum
carnalium
et ignominia
a pristino tepofe discedat,
conscientia
immundum,
quod
impurae passionis
dejectus alque confusus, ad spiritalein
passionum
animi sui holuerat
elalione sentire,
et ut carnis
ardentius conferre
fervorem
deinceps semetipsulu
corimmiinditiara
ignomiriiosa
contagio patefaceret
festinet.
dis ejus occultam,
quam superbise malp contraxeCAPUT XXIII.
mhorunt

rat,

eumin

ac manifesla

impurus,
seutiebat

pollulione

corporis

qui per elalipnem

immundum.

spiritus

"
sui probaretur
Quod
factum se non

Evidenter
ALARDI

GAZiEI

COMMENf

Rom. icap.,
ActicimmodatsehtentiamApostoliati
et iiigraiiiuqua philosophos geniiles ad siiperbiam
ilinera dicit, ac (ertio repelit a Deo tradilos fuisse,
1 in desideria cqrdis eqrum in immundhiam
; 2 in
idest, in passioues, seu libidines
passioriesigriominim,
dedecorosas et infamiaeplenas;lefti6in
ignominiosas,
reprobum sensum, ut facerent ea quce non. coriveniunt.
Quomqdo dicjt Joam regem arrogantia eiatum a Deo
traditum
fuiSse iri passiones ignominiae et in repror
bum sensurh. At lcnige aliter quairi ilii phitosophi.
Nam illi iraditi sunt ut facerent volentes et spotttanei quae non conveniuni,
hic vero ut patereiur
etiarri invilqs. Illos tradidit De.us. in fcedas ciipiditaaut iinpeilendo,
sed deserendo
les, ndn prdtfudeiido
et subtrahendo
auxilium
illud
graiiae suae , juxta
^
psal. LXXX : JJimist eos secunduni desideria cordis
eorum, ibunt in aditivehtioriibus suh ; Joain vero rieiAuctoris , iradidit
in passibri.es
gem, ex sententia
non
defendendd
et
ignomtnise
protegendo
iphostium
sum ab impufis
ut patefeljif
illusiombus,
ubi conjuhctio
ut non cauea quoe non conveniunt:
alibi
sam, sed evenlum significat,
qtfemadmodum
saspe in Scripiura.
b D. Hieronymus
: Qmcumque, inqiiit,
tribuit,01
bonum quod facit, eiiamsi nihil mali videiur maiitbMs
in quo se
operari, jam cordis innoceniiam
perdidit,
donorum prmtulil.
El ideo talem Coriditqr
largitori
ut reum< quem tuis esse benefictis
tuus abominaiur,
ad' cap. 6. )
coritemplatur ingratum.
( Videsupra
c Quemadmodum
rex Joas Syris iraditus legittfr,
per quos vitia el peccata manifesta et turpia symvel maligni spiritus, quos vocat
bolice designantur,
et spirituales
Sicut
nequitias,
Syros intellectuales,
Apostolus sptriiuaKa
nequilim in cmlestibus ( Ephes.
vi). Nam Syrut, aut Syrid, interprelatur
suntilis", j)
vel decipiens, vel maledictio eorum: ejusmodi
epi,theta tam daemonibus, quam viiiis apte conveniuht,
d Multis
exemplis jam a mundi exordio probatum
ut ad eam cuest, tantum malum esse superbiam,
"
randam
Deus horainem ruere;
plerumque permittat
'
in alia peccata, praesertim ignominiosa et dedecorosa, ut, agiiiia suamiseria,humilietur.
Depeccatis
affirraat
D.
gravioribus
generatimid
Augusiinus lib,
xiv de Civit. Dei cap. 13 : Audeo, inquil,
dicere siiperbis esse utile cadere in aliquod apertum mbnifessibi
tumque peccatum, unde sibi ditpliceanl, quijam
placendo ceciderant. Salubrius enim Petrus sibi displicuit quando ftevit, quam tibi placuit quando prmstitripsit. Roc dUit el sacer psalmus : Imple facies eorum
et queerent nomen tuum, Domine ( Psal.
ignominia,
LTXzi ). Id est, ul lu eis placeas qumrentibus rionien

nhi humilitath
virtute, non
possit.
e non
posse quemitaque monstratur

perfectio

atlingi,

ARIUS.

tuftm, qui sibi plqcuerant qucvrendo suum. iifi peccalo

ac specialim
idem docet
autein Itixuriae peculiariler
Cassianus lioc 1'dco, jei D. Gregorius lib. xxvi Moralium cap. 12, nbi ait : Multis smpe superbia luxurim
seminarium fuil; quia dum eos spiritus quqti in altum
erexii, caro m infimis mersil. Hic ettim prius secretq
etevanlur, sed postmddurn publice corruuht; quia dum
occuliis iniumescunt ' motibus cordis , aperlis cadunl
fuerant retribulapsibus corparis. Sic, sie elaiijusla
lione feriendi;
ut qtiia superbiendq se honiiiiibus prwsimilitudiferitnt, tuxuriarido usqiie ad jumenlorum
nem devolvantur. Hbmo quippe curii tn honore essel,
non inteltcxil;
compqralus est jumeniis insipientibus,
el similh faclus est illis ( Psal. XLVIII ). Quasi sciende quibus
timenim illbs ih altutn penna sublevaverut;
Paulus dicebat, Quia cum cognovisseiil Deum, non
aul gratias egerunt, sed
sicul Deitn
glbrificqverunl,
evanueruni in cogitationibus suis ( Rom. i). Quomodo
voaul plusquam jumenlorum
autem in jumenlorum
luptalem deciderunt, subdit dicens : Tradidit eos Deus
Ecce caro
in desideriq cordh sui, in immundhiam.
mersit qups stiperba tcieniia sublevavit, atque inde sub
Hacse prosirali sunt, unde super se ire videbanlur.
doctrinam
Eaipdera
egregie illu
leiiusGregorius.
strat et confifmat
Thomas bis verbis (2-2, q.
JD.
102, a. 6, ad 3 i : Sicul in sylloghmis ducenlibus ad
per hoc
impbssibile,
quandogue aliquis convincilur
quod dicitur ad inconveniens tnagis manifeslum ; ila
etiam ad conviitcencfam superbiam hominum Deus aliquos punit, peririhleris eos ruere in peccata carnalia,
turpiludiqum eisi sini minora\ tamen manifestiorem
nem continent. Unde\lsidorus dicit lib. de Summo Bono
(Lib. n c. 21 ), Omni viiio deteriorem esse snperbiam,
seu propterea quod k summh personis et primis assumitur, seu quod de ppere justiiim ei viriutis exorilur,
minusque cutpa ejus senlilur. Luxuria vero carnis ideo
notabilis omnibus esi,quoniam siatim per seturpisest,
el tamen, dhpensdnte Deo, superbia mipor esl. Sed
labitur in carnh luquidetinetursuperbia,elnonsentit,
xuriam, ut per hanc, humitialus a confusione exsurgai.
Ex quo etiam pqtet gravilas superbim. Sicut enim tnedicus sapiens in reihedium majoris morbi patilur infirmum in leviorem morbum incidere ; ita eliatn peccaltim superbim gravjus esse oslenditur ex hoc ipso
quod pro ejus remedio Deus permillit ruere homines
in alia peccaia..
,
e Fun.damentum
esl hnmijenim omnium virtuium
litas, ui.infra dicetur plenius ( Cgp. 51). Unde D.
virlules congregqt,
Gregorius : Qui sihe liumilitate
portai (Hom. TxnEiiang,
quasi quipulvereminvehtutri
lib. de Grdd, Humil.).

461

DE COENOBIORUM

INSTIT.

LIS.^II.

DE SPIRITU

SUPERBI.E.

462

nisi A solummodo pnlsare sblet, qui, devictis superioribus

quam perfectionis finem ac puritatisatlingere,
a verain,
fralribus
suni in virlulum
culmine
vitiis,
jam propemodum
per humilitatem
quam primitus
crjfrdis exhibeat,
cdllocati. Quos quia lapsu c^rnali sublilissimus
horeddens, Deo quoquein penetralibils
ruiwa dejicere
Btis supefare non quivil,
ac
spititali
credenssinepro(ectioneejusatqueauxilio,persingula
sibi momenta delalo,
quammagnoperecurrit

quara cupit et ad
se.penitus obtinere nonposse.

perfeclioilem

CAPUT

^XIV.

Quot tpiritalis
superbia putsel, quosve carnaiis.
superbia, qua diximus perHucusque de bspirilli
lenuitas irigehii
fectos quosque pulsari,
quantuin
nostri prarvaluit,
donante Deo, dixisse sufftciat.
Quod superbiac genus non multis cognitum
pertum est, quia nec plurfcs sludentperfectam

nec excOrdis

conatur,'pfer hanc illos iiriivefsis veterum

merilis multo iabore quaesitis spoliare
stipendiorum
contendens. Cseternm nos qui adhae tet rehis sumus
Suppiantafe

li'6c modotehtare
invbluii,'neq|uaqoJim
carnali
et, ut iia dixerim,
dignatur, sed crassiore,
Et idcirco de liae, qtta itiaxime
elatione supplantat.
passionibus

seu ndsfrae mensurae hoinihes, ac prsecipue

vel incipientium
mentes periclitari
solcnt,
juniorum
nostram
necessarium reor secundum promissionem
nbs,

pauca depromefe.
ut ad hOs praeliofum
apprehendefe
grapufiiatem,
dus valeant pervenire;
nec prsecedentium vitiorum,
CAPUT XXV.
carnalis superbim.
quorum in singulis libellis naturam pariter remedia- B
Descriplio
c carnalis
ulla purgatio. Sed illos
Hsec igitur,
que prsemisimus, proeuratuf
quam diximus,
ALARDI

GAZfEI

superbia

COMMENTARIUS.

a Non
sed
fictam, aul simulatam , id est nullani,
devenil, cum gauimm quod semper appelit, frequerili
veram. Humililas enimvirtiis est qua quh verhsima siti
videt inlerpolari
trisiilia,
qitam de bbnh aUerius coticonsicogniiione sibi ipsi vilescit, ait D. Bernardus. Hinc et
trahit; impatiens sumjirimilialiotiis,
fugiiacl
D. Hieronymus In Epistola adCaelahiiam (Epht.li);
tium falsm consolalionis. Illum qtii ejustnpdi est, aut
habeas humililate
Nihil, inqnit,
prmstanlius , riihil
numquam, aut raro gemeniem qudies, atit Idcrymanamabilius. Hmc est enim prmcipua conservatrix, et
in fronte hiiaritas,
lem videbis : iri tignis scurrilitas,
vanitas apparet in iricessu. Pronus adjobum, fctcilis ac
quasi cuslos qumdam virtutum dmnium. Nihitque est
qttod nos iia et hominibus gralos et Deo faciat, quam
prompius in risum. Et paulo pbst,: Ul eniin vesica
si vitce merito ntagni humiliiate infimi simus ; propter
collecto turgida vento, puncloque per[oraia exiguo, si
le
quod Scriptura dicit : Quanlo tnagnus es, humilia
ilringitur,
crepitai, diim delumescit, ac.venius egrein omhibus, el coram Deo invenies gtaiiam ( Eccles.
diens non passim effusus, fied slrictim emfcsus,,cfcbros
III ). Et Dominus loquhurper prophetam: Supei qiiem
quosdam sonitus reddit; sic rAbnachus ubi vanis scuralium requiescam, nisi stlper humilem, et quietum,et
cogitationibus impleverit, propter
rflibtisque corjuupi
verbamea
Verumlamen
n%silentii
non
ttemenlem
inveniens. venlut xanilqlis qua
(Esa. LXVI)?
aitciplinam
militatem sequere, noti qum oslendiiur atque sirnulatur,
inter,qngustiqs [ducjumpercqcliinplenius.egrediaiur,
aul
geslu corpbris
fraclbvOce verbOrum, sed qumpuro
nqtexculilur.
Quaflus est jqctantiq. Quf.adhuncgraestenim virtUtem Itabq"diim pervenit, plenus est sermonibus,, ait idera Beraffeclu cordh exprimitur.Aliud
aliud est rerum umbram
el coarct.al eum ppiritus Uteri sui. Esuril el
re,aliudvirlUlissithilitudinem;
nafdus,
sequi, aliud veritaiem. Mullo deformibr illa est super- h sitit auditores quibus siias jactifet vanilaies, quibus
latet. Nescib
onme quod .sentil effundal, quibus qualis et quatttus
bia, qum subquibusddmhumilitalissignh
enim quoriiodo lurpiora sunt lilia,
cum virtutuin spesit innotescat. Inventa autem occasiqne toquendi, ti de
cie celantur.
iilleris sermo exoritur, vetera. projferuntur. et npva, vok
lant sententim, verba resonant ainpullosa, Prmvenit
Spiritualis supefbia Cassiano quac dicatnr, e't qiii
a cafnali disiihguatuf,
dictiirh
est supra ( Cap. &),
non qumxenti respondet; ipse.qumrit,
interrogantem,
et saiis etiam Cx boc capite inleliigittir.
ipse solvit, et verba callocutoris imperfecta prwscine Carnalem
descfibii,
siiperbiam
ejusque gfadus
dit, etc. Si de religione qgilur, stalim vhiqnes et somaliquot fecenset. Cujus dccasiohe operae pretium vi,etc. Quinius
nia proferuntur,
gradus singnlariias,
noslro plahe consenlaneum ,
detur, alque institulo
quaquh aliquid agii singulare, aut. singutariler se.geduodecim gradus superbise a D. Befnardo eriuirieril, quo supra jcmleros wslimelur. Unde nqn sufficit ei
ratOs et totidem humililalis
gradibus, quos D. Bequod communh monaslerii Regula aut mojortim cohedictus (Iric.Z
horiantur exempla. Nec lamenmelior
essestudel quam
Reg. ) rioh (am nuineraridos quain
aScendendbS proponit, directe oppositos hic afferre,
videri; non metius vivere, sed videri vivere gestitt.quatenits dicere possit: Non su.m sicul cmleri hominum
quos iderh D. Befnardus pulcherrime
expliCat(Tract.
29 ). Primus itaque superbise gradiis est curiositas,
(Luc. xvm). Plus. sibi hlandilur de, uno jejunio quod
Si videris, incmleris prandenlibus facit, quqm si. cutn cmterh sequara docet bis indiciis depreliendi:
Commodior sibi videtur una oraquit, mbnachiim de quo prius bene confidebas, ocutis
piem dies jejunarit.
liuncula pecutiaris^ quam tota psalmbdia unius noclisi
incipientem vdgari, caput erecium,. aures habere sutet csetera sane pulcherrima,
Sextus est arrogantia,
pensas; ex molibus exleriorh hominis inleriorem homiiiem immulaium
agnoscas. Secundus est tevilqi D qua quis sibi plus tribuit quara habet,,aliis.se
proein
eo
facilis
animi, quoe
stantiorem
aestimat scientia, virtule, prudentia, elc;
consistit, quod quissit
adjudicandum de alioruni factis, et ad quidvis effutiendtim,
Eti ut ait Bernarrdus, credit qiwd audil, laudat quod
etc. Monachus, inqtiil, qui, sui negligens, alios curiose
agit, et quid intendal, non atlendil; qui.que de omni
alia.re plus sibi credil quam aliis, de tesolo ptus aliis
circumspicit ; dum quosdam suspicil superiores, quosdam despicit inferiores, et in aliis, quidem videt qugd
credit quam sibi; ei quidquid de se laudatum agno-.
inde fit iil pro mobiliiatnvidei, in alih quOd irridet;
verit, non ignorantim, aul benevolenlim laudaloris, sed
te vculorum levigdlus animut, modo per superbiam qd
suis merilis arroganler
ascribh.. Septimus
gradus
alta se erigat, mbdO per invidiam in imademergal ;,in
pmsumptio,
quam et prsefidentiaro vocant Laiini,
altero hequam, in altero vanus, in tilroque superbus.
qua quis suse industriae aut suis viribus ita. fidit,.ut
est inepla Imiiiia. Proprium enim est
ad omnia se parem existimet el ea aggredi.atur.quae
Terliusgradus
iaeta semper appetere,
et trislia devires ejus snpevant. Qui enitft, inquit Di Bernardus,
superborum
vitare, juxta illud : Cor siultorum ubi Imlitia (Eccl.
alios se prwceltere putal, quomodo non pltis de se
XVH). Undeetmonachusqui
duosjam superbimgradui
quam de aliis, prmsuinat? Primus in conventibus resiad aniiht levitatem
detcendit, dum per cutioiilatem
det, in consiliis primus retpondel, non vocatus accedit,

JOANNES

m
cum tepido
in iiionaclii

ac male arrepto
resederitmente,

renuntiationis

principio
acsoeculari

de pristino
ALARDI

GAZiEI

reordinat ordinata,
te intromiltit,
reficit
nec
facta. Quidquid ipse non feceril, aut ordinaveril,
recie factum, nec putchre existimat ordinatum. Judicat judicantes, prmjudicat judicaturh.
Si cum tempui
suumabbaadvenerii, non promoveatur ad prioralum,
temaut invidum judicat,
aut deceptum. Quod si medibcris ei aliqua [functio vel officium] obedientia inatpernatur, arbitrans se non
juncta fuerit; indignatur,
esse minoribus
occupandum, qui ad majora se seitiit
idoneum. Octavus esl defentio peccatorum. Multh
verd modis fiunl excusationes in peccalh. Attt enim
dicil qui se excusat, Non feci ; aut, Feci quidem, sed
bene feci; aut si male, non mulium male; aut si multum male, non mala intentione. Si aulem el de illa,
aliena suasione exsicut Adam, et Eva, convincitur,
cusare se nititur. Nonus est simulata confetsio, qum
mulio periculosior
est quam procax et obstinala defensio. Nonnutli enim cum de apertioribus arguunlur,
scienles quod si se defenderent, sibi non crederelur,
subtilius inveniunt argumentum defensionis, verba respondentes dolosm confessionh. Est quippe, ut scriptum est, qui nequiter humiliat se, et inleriora ejus
proplena sunt dolo (Eccli. xix). Vultus demiltitur,
sternilur corpus, aliquas sioi lacrymas exlorquent, si
verba gemitibut inlerrumpossunt; vocem suspirih,
qua ipsa quopunt. Et infra : Gloriosa res humilitas,
qne tuperbia palliare se appetil, ne vilescat. Sed hmc
si ad hanc
cito lergiversatio a prmlalo deprehenditur,
tuperbam humilitatem non ieviter flectilur, quo magh
dissimulet culpam, vel differal pwnam. Cujus enim simutata confessio est, una vel levi contumelia, vel exigua pwna interrogatus, jam humilitatem simulare, jam
simulationem dissimulare non polest: murmurat, frensed in
nec in quarto stare humililatis,
det, irascitur,
nonum superbim gradum corruisse probatur, etc. Derenuit obedire,
cimus est rebellio, qua superioribus
aut eorum mandata conteranit.
Frontosus,
inquit,
mox et impudent faclus tanto delerius, quanto desperatius in decimum gradum per rebellionem corruit;
quique prius latenler arrogans fraires conlempserat,
jam palenter inobediens, eliam magislrum coniemnit.
libertat peccandi, per quam monachut,
Undecimus,
cum jam nec
expulsus, vel egressus de monasterio,
timeal, nec fralres revereatur, tanto secumaghtrum
rius quanto liberius sua desideria implere delectalur,
a quibus in monasterio lampudore quam timore prohibebatur. Denique duodecimus gradus esl consuetudo
in
peccandi, cum quis, rejecto penitus Dei limore,
omne genus peccali se prsecipital et in eo perseveac
rat (ut solent aposiatae, qui hic describuntur),
in
habitu constrictus
tandem pravae consueludinis
devolvitur.
malorum
inquit
Postquam,
profundum
lerrifctii Dei judicio prima flagitia impuBernardus,
nitas tequilur, experta voluptas libenter repetilur, retopilur
concupiscentia revivitcenle,
petita blanditur,
ratio, ligal contuetudo, trahitur miser in profundum
malorum, traditur caplivut tyrannidi viiiorum, ui carnalium ita voragine desideriorum absorplus, sum rationis divinique limoris oblitus dicat insipiens in corde
suo, Non est Deus (Psal. xm). Jam indifferenter libitis pro licilis utitur; jam illicilis
cogitandis, patran
dit, investigandis animus, tnanus, vel pedes non prohibenlur, etc. Hsec de gradibus superbise ex D. Berex quo ilidem Turrecrematus,
nardo deprompta,
Trithemius
et alii acceperunt. Caetera apud ipsura
nec vidisse poanitebit.
Vetum quo
videbit
lector,
hsec rudioribus
magis patescant, et velut in tabula
et quasi manibus auredepicta clarius spectentur,
clentur, cum juxta Philosophum,
Opposita juxta se
posila magh elucescanl, visum est operoe et instituti
nostri geminam hic scalam, alteram videlicet liumialteram superbise, suis gradibus invicem et
litaiis,
non missut

t>x adverso collatis et oppositis dislinclam,

ot ru-

CASSIANI

464

Christihumilitatem
A eum tumoreadveram
non permittens,
inobedientem
primum
COMMENTARIUS.

descendere
eum rcddit

ac delineatam
diuscule exaratam
lectori
religiosn
et utramque
nonnullis
et SS.
exhibere,
Scripiurae
Patruin elogiis ad latus ascriptis
illustrare.
Prius
suis
itaque, quod ratio postulat, scalam humilitatis
duodecim
congradibus ex sententia D. Benedicti
Verum
stantem
quia nimis
longum
proponemusr
eosdem gradus cum toto cap.
fbret el superflunm
septimi contextu, quo a D. Benedicto
proponuntur
et explicantur,
hic ascribere, breviler
et summarie
tura verbis ipsius D. Benedicti,
eos amiotabimus,
tum aliis S. Thomse Aquinatis,
tum denique versinon spernendis, quibus eosbus abbaiis Tritbemii,
dem asiricte ct poeiice expressit. Cbi lamen, quod
ad S. Thomam
atiihet,
deprehendi
ejus texium,
hunc
manifeste
Nam
locum, j
depravaium.
quoad
ipse quidem eosdem gradus et eodem numero cum
D. Benedicto enumerat,
eorumque rationem
explised
inverso
el
recat; at non eodero ofdine,
plane
nominat quem D.
Siquidem duodecimum
p trogrado.
et conlra ; ei sic deinceps, ut
Benedictus primum,
videre esl lam in argumento
primo quaeslinnis nolatse quam in corp. ariic. Constat itaque lexlum
tum quia manifesie repugnat
ejus esse corruptum,;
de quibus agit et
Regulae et verbis D. Benedicii,
Utrttm
quaeslionem movet (Tracl. 59 in Regulam):
secundum B. Benedictum
convenienter dislinguantur
tum quia Jo.innes Turduadecim gradus humililath?
recremalus,
qui texium illum S. Thomse pene intein suiim commeniariura,
contrario
grum transtulit
modo legit, et ita refert verbaS. Thomse, ut cum D.
Sed jam ad scalas acBenedicto plane conveniant.
cedamus.
SCALA

HCMILITATIS.

Duas scalas, religiose leclor, mihi et libi propono *,

allicet fabrileatas, alteram humililaiis,
rudiuscule
leram superbiae; alieram a D. Benedicto, alleram a
suaD. Bernardo, duobus patronis nosiris humilitatis
C soribus, superbiaeosofibusdescriptanijsuisutramqiie
: illam, ut
gradibus ex adverso oppositis distinctam
hanc, ne descendamus, dejeascendamus, erectam;
in infernum lenctam : illam in coelum, alteram
deniem. Nostrum estj, si sani sumus, eligere bonum,
et reprobare malum.j Quod mihi et tibi faxtl Deus.
Vidit Jacob scalani stantem super terram el cacumen illius tangens cmlum ; angelot quoque Dei ascendentes, et descendentes per eam, et Dominum innixum
scalm, etc. Gen. 28.
D. Benedictus
cap. 7 suse Regulae: Clamat nodicens: Omnis qui se exaltat,
bis divina Scriptura
Cum
exaltabilur.
et qui se humiliat,
humiliabilur;
hsec ergo dicit, ostendit nobis omncm exallaiionem
genus esse superbise.j Et infra : i Unde, fratres, si
volumus culmen altingere, et ad
summoe bumilitatis
illam ccelestem (ad quam per praesenexallationem
volumus velociler
lis vitae humilitatem
ascendiiur)
scala illa
actibus npstris ascendentibus,
pervenire;
-v erigenda est, quse in somno Jacob apparuit;
per
quam ei descendentes et ascendentes angeli monNon aliud sine dubio descensus ille, et
(strabantur.
denisi exaliatione
ascensus a nobis intelligitur,
asccndere.
Scala vero ipsa
scendere et liumilitate
nostra est viia in saeculo, quse bumilialo
erecta,
ad ccelum. Latera eiiitn
corde a Doroino erigiiur
scalse dicimus nostrum esse corpus et animam, in
vel disciplinae,
qtiibus diversos gradus bumilitatis,
evoratio divina ascendendos inseruit. i Et in fine
capiiis
ejusdem ; < |Ergo his omnibus humilitatis
mox ad charilatem
gradibus ascensis, inonachus
tiDci perveniet,
illam, quae perfecta foras mittil
'
Utriusque scalae, humililalis scilicet et superbise, elegantem picturam, quam in sua edilione exbibuit Gazseus,
adcalcem hujus voluuiinis exscripiam videsis,

DE COENOBIORUM

465
et asperum;
patitur;

INSTIT.

LIB.

XII.

DE SPIRITU

deinde mitem

sequalemquoque

atque affabilem esse non A que non sinit;

stri mandatum
fratribus fieri communemALARDI

GAZi-EI

SUPERBLE.

nec secundum
spoliari

466

Dei ac Salvatoris

terrenis

opibus

no-

nudarique

COMMENTARIUS.

ctum putes. Scalam quippe suam invertit

el evertit
morera: per quam universa,
quoe prius non sine
Lucifer superbiae parens, dum naturse et rationis orformidine observabat, absque ullo labore, velut nacustodire : non
dine inverso et everso, a suo conditore aversus, ad
ex consuetudine
turaliter,
incipiet
et in seipso magis ac magis
seipsum autemconversus,
jam tiraore gebennae, sed amore Christi, et consuesensim acveluti
tudine ipsa bona, et delectatione virtutum,
quae Dointumescens,
per gradus adimadevolutus est: sicque qua ascendere debuii, retrovermiuusjam operario suo mundo a vitiis et peccatis,
>
: cujus
sus cum sua Scala descendit in barathrum
demonstrare.
Spiritu sanclo dignabitur
lib. n Dialog. cap. 37:< Haec est
irnitatores
filii superbise simili gradatione ineamdem
D. Gregorius
via, qua dilectus Domino ccelum Benedictus ascenabyssum devolvuntur.
hurailitadii. > D. Bernardus in tract. de gradibus
Ipse est rex super omnes fitios superbim. Job. XLI.
tis : < Humilitas est virtus, qua homo verissima sui
qui mane
Quomodo cecidisli de cmlo, Lucifer,
oriebaris? etc. Delracta est ad inferos superbia tua.
agnitione sibi ipsi vilescit. Haec autem convenit his,
in corde suo dispositis, de virtute
Isa. xiv.
qui ascensionibus
in virtuiem, id est, de gradu in gradum proGciunt,
Core, Dathan et Abiron descenderunt vivi m infer: in quo,
donec ad culraen humilitatis
num. Nura. xvi.
perveuiant
In conspectu ejus cadent omnes qui descendunt in
velut in Sion, id est in speculaiione,
positi, veritatem prospiciant.
terram. Psal. xxi.
Etenim, inquit, benediclionem dabit
Non veniatmihi pes superbim :ibi ceciderunt omnes,
leghlalor : quia qui dedit legem, dabit et benediciionem : hoc est, qui jussit hurailitatem,
: expulsi sunt, nec potueperducet Y gui operanlur
iniquitatem
ad veritalem.
> Ei infra : < Hanc itaque legeni, qua
runt siare. Psal. xxxv.
redditur ad veritatem, beatus Benedictus per duoVenialniors
infernum
sttper iltos,et dcscendanlin
decim gradus dispouit:
ut sicut per decem praecevivenles. Psal. LIV.
In ipsa iniiium sumpsil omnis perdilio. Tob. IV.
pta legis ac geminam circumcisionem
(in quo duoexatladenarius numerus adimpleiur)
ad Chrislum venilur,
El tu, Capharnaum, numquidusqueincmlum
'
beris? usqtie ad infernum descendes. Matth. xi.
ita his duodecim gradibus ascensis, verilas apprehendatur.
Illud quoque quod in scala illa, quac in
D. Hieronymus
episl. 45 : tSatanas exarchangelico fastigio noti aliam ob causam, nisi ob coniraJacob monstrata est, Dominus desulypo bumilitatis
nisi
riam humilitati
ruit. Ctijus rei causa
per innixus apparuit : quid vobis aliud innuil,
superbiam,
constituitur
{cognitio
Scriptura ait : Deus superbh resistil: httmitibus auquod in culmhie humilitatis
< Venite, inquit Salvator. Quo?
tem dat gratiam : Vide, frater,
veritatis? > Ibidem:
quale malum sit,
Ad me verilatem.
habet Deum, ob quod in EvanQuo fruQua? Per humilitatem.
quod adversarium
et humilis
ctu? Ego vos reficiam. Sed quae est refeclio, quara
gelio et Pharisseus arrogans
spernitur,
redPublicanus auditur.
vcrilas ascendenlibus promittit,
pervenientibus
ut ait
S. Augustinus xiv de Civitate Dei, cap. 13. < Malae
dit? An forte illa esl cliarilas? Adhancquippe,
voluntatis
initium
bealus Benedictus, ascensisomnibus humililatis gradiquod poluit esse, nisi superbia?
bus monachus mox perveniet. > lbidem: <Pedem ergo
Iniiium
enim omnis peccati superbia est. Quid est
autem superbia, nisi perversse celsiludinis
appelitns?
gratiae foniter figens, et meum qui infirmus est, leniier trahens, sccurus ascendam per scalam huniiPerversa enim celsitudo et, deserto eo cui debet
fieri
donec veritati
C animus inhaerere principio,
sibi quodammodo
liiatis,
adhaerens, ad latitiidinem
transeam Charitatis. > Denique inferius : < Duas libi
Hnc Ut, cum sibi nimis plaaiqueesse principium.
vias videtur David proposuisse,
cum dicit : Viam
cet. Sibi vero ita placet, cum ab illo bono immutabili
defici t, quod ei magis placere debuit, quam ipse sibi. >
iniquilath amove a me, etde lege lua mherere mei, elc,
sed unam noveris esse, ipsam lamen a se diversam
S. Gregorius lib. iv Moral. cap. 9 : < Deus oniniet diversis nominibus
aut iniquitatis
se creaturas fecerat,
appellatam,
potens duas ad intelligendum
vero
et humanam : ulramque
aut veritatis propler ascenpropier descendentes,
angelicara
videlicet,
in
dentes : quia et iidem gradus sunt ascendeniium
superbia perculit,
atque ab statu ingenitae rectitusolium et descendentium;
el eadem via ascendendinis fregit. >
lium ad civitaiem
S. Bernardus in tractatu de gradibus Humilitatis:
et recedentium,
el unum ostium
Per
< Compara,
csi ingredientium
si vis, duos primos superbiae gradus
domum
et egredieniium.
unam denique scalara ascendentes angeli et descenet vide si non in ulti-supremis duobus humilitalis,
Id
dcnies Jacob apparuerunt.
mo curiositas, in penultimo
levitas cohibetur.
Quorsura spectant haec?
ut videlicei,
si ad veritatem redire cupis, non necomparenipsum in cseteris reperies, si alterutrum
cesse sit viam quaerere novam quam non nosti, sed
lur. > Et infra ; < Sciendum est, quod omnes gradus
notam qua descendisti:
quatenus reciprocis gressiquos in duodecim partitus sum, in tres lantummodo
bus lua ipse vestigia sequens, per eosdem gradus
colligi possunt: ut in sex superioribus
contemptus
huniilitatis
fratrum,in
ascendas, per quos superbiendo descenquatuor sequentibus contemptus magistri
deras : ita ut qui duodecimus superbiae fuit descenin duobus qui reslant consum(id est superiorum),
undccimus
sil ascendenti;
metur conlemptus
Dei. > Denique suum hunc tra-.
denii, primus htimililatis
D
et Humilitale
ciaium cum magna sui demissione
decimus, tertius; uonus, quarinveniatursecundus;
ita concludit Bernardus ; < Dicis forte, frater Godelus; octavus,
quintus;
septiraus, sextus ; sextus,
sepiimus;
ociavus;
fride, me aliud, quam tu qusesisti quam ipse proquinlus,
quarius, nonus: terlius, decimus; secundus, undecimus : priraus, duomisi, tandem exbibuisse : cum pro gradibus humidecimus. Quihns superbise gradibus, in le inveniis,
litatis, superbiac gradusvidear
descripsisse. Ad quod
immo recognitis,
in quserendo
jam nnn laboras
ego : Non poiui docere, nisi quod didici. Non putavi
viara humilitatis.
> Hsec D. Bernardus.
congruum me describere ascensiones, qui plus debeatus
scendere, quam ascendere novi.Proponatiibi
SCALA
SUPEItBI/E.
Benediclus gradus humilitatis,
quos ipse prius in
non hacorde suo disposuit : ego quid proponam
Animadvertis.credo,
Iectorbenevole.scalamsuperbiae inversameteversam;
cujus pedes in summo,cabeo, nisi ordinem mese descensionis; in quo tamen,
si diligenter inspicitur,
via forsitan ascensionis reput et cacumen in imo situm: cum ex adverso scaIam humiliiaiis
videas erectam, ccelum spectaniem,
peritur. Si enim libi Romam tendenti homo indo
immo ellangentem.
faveniens obviaret, qusesitus vjam, quid melius quarr.
Quod non temere,autfortuito

*67

JOANNIS

CASSrANI

468

concedit :etcum rentintiatio nihil aTradsit, nisi mor- jAbatftur.

Siirief Wc ieitur initia male vilioseoue
-;l
.Mi-iiiP!
.KTTO ;i::5W>
S^V
;.V">
"Mii:?4. TSVRI;
tificationis
etf cfucisindiciurh',
riec'viaiea't aitfs ihfundala, necesse est ut umversa deioceps vitiorum
ehoari vel consurgere fundameniis,
quam ut se non
Structura consujgat, nec quidquam superponi pessisolum actibus hujus mundi spiritalitef noverit intermi.s valeat fundamentis, nisi quod miserabilem aniemptum, verum etiam c6fpdralitef't}uoii^^
prpiiernatL
Hiftin.luina,lugjiJbrlare
esse morUufuiji.;
econtfario
facj.t,-eum, Vitam; sp.e*
CAPUT XXVII.
lare longaevam, infirmilaiesproponit
ei prolixas et
E^xpotilio viliprutn,,qitfe
per morbum superbim genemultas, confusionem quoqne incntit ac pudorem. Si
"i funlur.
iilidus effectiis, alienis et, non propriis facultatibus
Talibus siquidem mens passioaibus obdurala,
cceperitsustentari.persuadeteiiammultoesseimelius
que a detestabili tepc-re incipiens, hecesse est ut
Victum indumentumque sibi sua potius quam alieria
Iri de.teri,iis^quotidie^^ proDciat, et rtiiquam
qu.oijue
snbstamia mihistfari,
secundum illud sc'ilicet(quod
vitam suam deforraiore fine concludat : dumque
diclura sit,
tali
hebetudine
ac
quemadmodum
ac secundum
oblectatur,
cupiditatibus
pristinis

teporecordis
obtusi, neintelligerequidemaliquando
yihcifur, d ita
sacrilcsga piiilargyria
Ajpostoliim;
Beatius est magis dare qjigm accipere
pbtuefurit):
epdem pronuniiante de illa : qvm est simutacrorum,
( Vide supra, lib. x c. 18,)

B sive idolorum servitus (Ephes. v; Coloss. m). Et iteriitri : Radix eriim, inqiiit, omnium malorum est phiCAPUT XXVI.
ut nuraquam possit in corde suo humililargyria,e
Quod male fundatus ad deleriorem slatum quotidie
latera Chrisiisimplicem
proldbatur.
veraraquesutcipere (ITim.
* Tali
igitur diffidentia mentis obsessi, et a scinvi), cum sibi vel de nobilitate
natajium gloriatur,
tilla fidei (qua visi fuerant in
de sseculi (quam corpore, non mente desuse convefinflatur
primordiis
versionis. accensi) diabolica
infidelifate
seruil) dignitate, vel pecuniis quas ad ruinam suam
revocati,
1 ihcipiunt
pecunias, quas anle dispergere coeperetentat, extollitur,
per quae jam non monasterii
'
rant, diligenlius custodire, et eas, velut qui semel
jugum suslinere contentus. est, non senioris ullius
iAct.

xx).

ulterius reparare non possint, avaritia

profligaias
Vehementiore
conservant:
seu, quod est deterius,
ea quse prius abjecerantj resumerites;
vel, certe,

inslltui
fuerit

disciplina.

Quisquis enim superbiae morbo

non solum nullam subjectionis

occupatus,
atft obedientiae regulam cuslodire dignatur, vefum
qnod est tertium ac deterrimum
ne ipsam auribus quidera suis doctrinam perfectionequitiae gcnus,
concrescit in corde ejus
nis admiltit:
quse nec ante quidem possederant cengregantes,
taniumque
* curh tbrie talis fuerit
nihil amplius egressi e saecnlo quam nomen acquispiritalis verbi fastidium, ut
sisse tantummodo
ac vocabulura m,onach|; compro- G oborta collatio, uno in loco stare nesciat ejus, obtuALARDI

GAZiEI

COMMENTARICS.
iirani qua, venit ostenderet?,Dum
eam viqlalur
casteija, viilas,
Cpnfettio. c. %).; spejqiaU*quatenu&per
eiiam
wrbes, fliivibs, ac mdrites, per quos irarisierit, nomimonastica;, quse. violatio
vptura pauperiatis
docet
nat, suufn denuntians iter, liiutn tibi prsenuntiat,
a"4 sacrilegium
pfoprie dictum pertinet.ut
It*a ut eadem loca cognoscas euiido, qua? ille perD.,
"\
' thproas.
transiit veniendo. In hac similiier nostra descensio4 Duobus in locis ita pronuniiavU
Aposlolus de
e, gradus ascens.of ios fortasse reperie.s, qups. ascenavaritia, primum ad Ephesios v : Scitble inletltgenles,
deiido raelius tu ih tuo corde, quam in nostro codice
aui immundus, aut avurus
qnpd. omnu fornicator,
leges. Amen. >
(quod est idolprum servhus). rion habet hmreditalem
; Diiatavit
in regno Chrisii el Dei. Ubi Graece: ir^EovsxTjjj, ojinfernus animam tuam, et aperuit os
vel
suum: et descendenl forles et subiimes, gloriosique ad
iaxiv stS&Ao^KTpnfT,avarus,* qui est idololatra,
etym. Jsa. v.
idplorum ctfilor. Itaqtfe videliir noster Interpres le*
et sitialoiaxpuu pro
neutruqioproof,
_' DiOnysius : Tali igitur desidia mentis victi, et. gissearticulum
a scintilia fidei, qua in
infidetiiqte diqbolicarevqcqti
eiSoi).o'kaxpri;.lteriim ad Colossensesiii, ubiau :Morprimordih
sum, coniiersibnis usi fuerqrit, el accensi,
tificale membra vestia, qum suni suptjr terram, fornicainbipiunl, efc. Spectat hoc capiit pntissimum ad notionem, immunditiam, [ibidinem, cpncupiscentiam malam el avariliam, quce esi simniacrarutn servitus, Ubi
el dfiscipliiia late et
vitios, de quorum instilulione
ex professo disserilur toto Iibro qtiarto bartim InstiGrxce, xt TSV m)Strie%Lav,nxK e;xii> stS&AoXaTOsia.
Vide D. Bernardmn serm. 65 super Gantutidnuih.
Qup ulroqtie loco iio|ainduin npn haberi tpikupyvpovel
tica.
tf t vifletuf hiq Auctpr innuere aul supytkuffiopict.?,
jv
* Tres
species philargyrise alibi ei;p,p:sitas hjc obi- .porier.e, sed irXsv|(xTiavet wXso4iv, qriae quidem iatef perstringit (Lib. vii, c. 14), in quas sensim mpr
tjus, patent, ut alias dictum est. Sed quia saepe pro
n&hi, prses.eriim novitii, rudes etcarnales,a
iiiipm accipiuntur, ifjcircq haec confudi.trCasiianus.
&p\alibi iiotata vixitu superbiae supeEati deyolyuniur,
Apostoli
.
Caetera in easdem sententias
.....

dere:Jicjehit.
j.
Philargyria innibri.aclio sacriiega dicitur duplici
9
melius : Numquam potest, etc.
et
Mss. habent,
ratione, generali et speciali : generali, quam hic
Nara i redundai, et sensum suspendit, vet obscurat.
exprimit Auctor, quiasecundum Apostolum (C'o/oss.
t Apparet hic soicecismus, riisi stfbaudiatur tuperin ; Ephes. iii) philargyria, siye avaritia simulacrobut vel quid simile : cum non praecesserit aliud subrum, sive idrirprum.est servitus,, id est, species qiiaedam idololatriae, eo sensu, quem alias exposuimus
Stanlivum,
quo referalur eoutenius, nisi, ntens passiomfcus obdurala, initio cap. Vidit hoc paraphrastes,
(Lib. \ucap, 7); alqui omnis idololaU-ia et superslitio sacrilegium dlcilur. Unde sacriiicia
idplorum
qui aliis verbis usus : Noti qcguiescit, inquit, jam
vocantur ab Augustino et aliis Patribus sacrilega
jugum monqsterii. suslinere.
B Frequens hic mentio Collatipnum spirilualium,
sacra, et pacta cum daemonibus sacrilega pacta
I, iii, ephl. 12; S. Thom. 2-2, q. 9!), a. 3;
quse inter veleres mohachos etiaiu in solttudine agenISidoti.
Mctant. divin. Inst. lib. i, c. 21; Augutt. lib. vm
tes haberi solitse. De quibus suo loco agendum erit.

469

DE CCENOBIORUM

INSTIT.

LIB.

Xll

DE SPIRITU

SUPERBI^i.

470

A cur ab eo sit in humilitate prsevenlus, graviuB inditus; sedhiiciiiucquestupiduscircumferaturintuitus,

aliorsum et in obliqttum, quam mofis est, oculi degnatur. Fitque ei salutaris bumilitas ac salisfactio,
quse finem diabolicis tenlationibus [Lips. in marg.
figanlur. Pro suspiriis enim salularibus, sputa de
solet inferre,
causa vehementioris
sicco gutlure contrahuntur,
etiam
exscreationes
inteiuionibus]
sine uila interpellatione
incendii.
, .
phlegmaiis
prpvocanlur,
CAPUT XXVIII.
digiti ludunt, et in modum quiddara scribentis voliDe frdtris cujusdam superbia.
lant atque depingunt:
el ita buc alque illuc univerhorret
sa membra"corporis commoventur, ut dum spiritalis
Audivi in hac dumtaxat regione (quod
cum
resolvere ) Iquemdam junktrum,
agitatur collatio, tolum se vel scatentibus vermibus,
pudetque
vel acutissimis sudibus, credat insidere, et quida suo increparetur
abbale, cur humilitalem,
quam
quid simplex collatio ad aedificationem protulerit
audientium, ob suam suggillationem
sestimet esse
prolatum. Totoque tempore quo spiritalis vitse examinatio ventilatur,
suis suspicionibus
occupatus,
non quid exinde ad profeclum suum capere debeat,

renuntians

ccepisset
permodicp tempore reteutarat,
excedere, ac diabolica inflari superbia? summa contumacia respondisse : Numquid ob hoc memetipsum
humiliavi pro tempore, ut semper subditus sim,? Ad

que ei causa majoris peccali. Dum enim pro conscienlia sua tolura eontra se suspicalur esse prolacordis obsiinatione
tum, vehementiori
obdufatur,
irae quoque stimulis acrius insligatur : deinde post
hsec, excelsa vox, sermo rigidus, amara et lurbulenia responsio, incessus erectus ac mobilis, lingua
.facilis, procax loqueia, hec umquam tacitufnilafis
amica, nisi cum conlra fratrera rancorem quemdam
in suocorde conceperit, fitque a silenlium ejus ridn C
<

dicilur:

quod ejus tam effrenatum scelestumque responsum

aucupatur, sedcausascur unuraquodque sit dictum, B ita est senior obstupefactus, omnisque ejus intersollicita menie perquirit;
vel quid eis possit objiceceplus est sermo, veluti qui ab illo ipso anliquo
Lucifero verba haec prolata; non ab homine perccre, tacita intra se cordis volutatione
conjectat; ut
nihil ex bis quse saluberrirae stfnt digesta, penitus
pisset, ut nullam vocem adversus tantam proierviam
de ore suo prorsus emittere, nisi gemitus de corde
apprehendere aut in aliquo valeal emendari. El ila
Gl ut non solum in nullo ei proficiat.collatio
tahturamodo ac suspiria poluerit, illud solum tacilus
spiriintra semetipsum volvens, quod de Salvatore nostro
lalis, verum eliam damnOsa magis exislat,efficiatur-

compunctionis,
et indignalionis

nec humilitatis

ullius, sed superbise

ita ut quid in eo detesta-

indicium,
bilius sit, haud facile discernatur, ulrum diffusa illa
petulansque laelitia, aa dira hsec virulerilaque laciturnilas.
In illa namque sermo non opportunus, ,
risus levis acfatuus, effrenata atque indisciplinata ;
cordis elaiio : in ista vero, ifapleniifn,
virulentum- -

Qut cum in forma Dei essel^ huriiiliavil se

faClus obediens, non (ut ille ait, diabolico spiritu ac
fumore possessus) b pro tempore, sed usque ad mortem (Philipp. n).
CAPUT XXIX.
>-.
Indicia, quibus superbia carnalis animm inesse cognosciiur.
Et ut brevius ca quae dicla suntde lioc stfperbiae
genere perslringamuS, quaedam signa ejus in quaniiim possuraus colligenles, ut his qui de perfeclione
siliunterudiri,
quodammodo charactefes ejus de exhoininis moribus exprimamus ; necessarium
puto paucis eadem replicari, ut compendiositfs agnogcamus, quibus eam discernere ac depfeltendere
lerioris

quo hudaise atque in superficiem

productae passioriis hujus radices, et oculatim depreiiensae atque perspeclae, vel cohvelli facilitfs valcant, vel vitari. Tunc enira potefit pestifer morbus
ad integrum declittari, cum contra ipsius pcrtiiciosos
aestus et impetus noxios, rion sera observantia, cum
sed cum prsecedenles
assumitur;
jam dominantur,
valeamus indiciis;

que sileniium, et quod ob hoc tautum concipitur, ,

ut adversus fratrem rancor iaciturnitate
servalus ;
protclari diulius possit, rion ut ex eo virlus humilitaiis ac patiemias priebeatur. Et cum
ipse tumore i
possessus, facile cunclis iristiiias inferat, atque adl
salisfaclionem laesi fratris semetipsum
lineas agnoscentes, provida
submittefe > ejtfs (ut ita dixerim)
dedignetur : eliam ab illo sibimet oblatam respiiit t
eiira sagacique discretione praecufrimus. De exterioatque contemnit. Et non solum nulla fratris satis-- T> ris namque, sicut prsediximus, hofflihis motu, intefactione compungitur neque mollitur,
verum etiam i
His igiluf indiciis carnalis
rioris stalus aghoscituf.c
ALARDI

GAZ.EI

a D.
Gregorius lib. xxxiv Moralium cap. 20: Aliquando superbi proterva, quw sentiunt, nequaquam
produnt, el hi quorum loquaciias vix compescilur, nonnumquam ex sbla amariiiidine intimi rancoris obmutetcunl: Qui per dolorem riienth procacilath sum verba
sublrahenles, cunt male loqui soleani, pejus taceni;
quia cum peccantes aliquid de correctione audiunl, tndignanles eiiam responsionh verba suspendunt (Greg.
Morat. I. v c. 29 et 31, et alibi).
b Id est, ad
lempus, ut Dinnysius exposuit (Li6.
de Prmceplo el Dhpen. c. 24), quasi vero raonastica
professio et ohedientia lemporaria essel, et non perpetua. D. Befnardus ih simili argiimerito interroga-

GOMMENTARIUS*
tus : An abbatis mutatio monasterium suutn mutare
volentibus in aliquo patrocinetur? hoc est,ah in morte
vel translatione prselati plus aliquid libef tatis subditis (monachis) concedatur, quo licentius possint eo
articulo temporis migrare quo volueriht, altero necdum subsiiluto? respondet negative. Nam sponsio
professionh, inquit, rfe abbalis vita non stimii lerminum; sed de prmsenlia teslimonium. PtOfiienli itaque
modus sit sua viia, non aliena.
c Similia, immo eadem fere superbise indicia tradit D. Gregorius Cassianum imilatus loco supra citato. Cunctis, inquit, superba apud se cogilatione tumentibus inest clamor in locutione, amaritudo in tilen-

47*

JOANNIS

CASSIANI

isla, quam praefaii sumus, superbia declaralur;

Inest Apossidet [superbia tubaud.],
devolutus,
jam ipsam
in
primilus
loquela ejus clamor, in tacilurnitaie
ac veluli qui fradisciplinam coenobii perhorrescit,
amaritudo, excelsus et effusus in lsetitia risus, irratrum consorlio de perfectione retrahatur, ac de bono
tionabilis in serietate trislitia, in responsione rancof,
aliorum vitio et impedipatientiae atque hunililatis
facilitas in sermone, verba passira sine ulla cordis
menlo revocetur, habitationem solitarise cellae desigravitate
erumpentia.
Expers patientise est, chaderat, seu certe veltft plures alios lucraturus conritatis aliena, audax ad coniumelias
struere monasterium, et quos docere atque inslituere
irrogandas, ad
tolerandas
ad obediendum
ex discipulo nequam
pusillanimis,
difficilis,
debeat, congregare feslinat;
nisi in quo eam desiderium suum voluntasque
delestabilior magister effectus. Nam cura htijusmodi
praevenerit, adf ecipiendam exhortationem
elatione cordis in perniciosissimum
implacabilis,
teporem noxiumad resecandas voluntates suas infirma, ad succumque corruerit, et nec verus monachus, nec saecularis
benduni alienis durissima,
effectus sit: quod est deterius, etiam perfectiouem
semperque suas definitiones statuere contendens, ipsa vero
sibi ex hoc ipso n iserabili statu et conversalione
nequaquam
cedere alterius acquiescens : et ita fit, uteiiam inpromitlit.
capax consilii salubris effecta, in omnibus suo poiius
CAPUT XXXI.
quam seniorura credat judicio.
B
ICAPUT
Teptfaclus
Quibus

XXX.

quh per superbiam alih quoque prmetse

desiderat.
descensuum " gradibus is, quem semel
ALARDI

GAZiEI

Quomodo tuperbiam\ vincere vel ad perfeciionem petvenire possimus.

i

(Juamobrem

si b iaedificii

nostri

fastigia

perfecta

COMMENTARIUS.

lio, dissolutio in hilaritate, furor intrhtitia,

inhoneslas
faltaces, in jocatione mordaces, in odio pertinaces;
in aclione, honestas in
imagine, erectio in incessu, ransubjectionh impatierites, polenlim seclatores, omnibus
cor in responsione. Horum mens semper esl ad irrobonis odibiles; ad opus bonum pigri, ad communionem
gandas contumelias vatida, ad tolerandas infirma, ad
seri, ad obsequium duri, ad loquendum quod nesciunt
obediendum pigra, ad lacessendos vero alios
imporprompli; ad supplarilandum parati, ad omnia quibus
tuna; ad ea qum facere et debet, et prmvalet, ignava;
temerarii in ausubsistit (raterna tocietas inhumani;
autem qum facerenecdebet, nec prmvalel,
dendo, clamosi in loquendo, fattidiosi in videndo, prmparata
ai[ca
(Moral. xxxiv, 20). De his iiidem signis, seu indiciis
sumptuosi in docendb, efferati deformiler in cachinno;
lam carnalis, quam spiritalis
onerosi amicis, infetti quietis, ingrali
beneficih, insuperbiae late disserit
D. Prosper lib. m (cap. 8) de Vila
flaii obsequiis, el imperiosi subjectis. Hwc sunt superContemplativa,
eaque particulaiim
bim grassantis indicia, quibus Deus offenditur et rece distinguit, ita exorsus : Jam nunc
videamus quibus indicih possit superbia
deprehendi,
rfii, ac superba cordk destiluit. Hsec S. Prosper, cuut, sicut in superioribus claruit nullum peccatum sine C jus diclis licet prolixis,
lamen adeo speciosis et
illa posse commiiti, iiahic signa
ejus eluceant quibus
opimis, non potui npn hunc Cassiani locum ditare
cavenda possit ostendi. Omitle illos
et loctipletare ad majorem superbiae deleslationem.
quos etiam ipse
habitus et incestus superbos ostendit;
a Suntenim
quorum erecta
gradus|superbiaegradusdescendeniium,
cenix, facies torva, Iruces oculi, et sermo lerribilis
sunt gradus
sicut econtrario
gradus humilitatis
nudam superbiam clamant:
ascendenlium, quia illi ad descensum, hiadascensum
qui libidine dominandi
possessi, quas possunt violenter sibi subjiciunt, humana
psalmi Davidiriguntur : de quibiisexstantquindecim
jura divinaque confundunt,
honoribus inlumescunt,
dici, qui dicuntur cantica graduum, id esl, ascensiopassim cuncta dirigunt, suh criminibus gaudent, et
vocem Hebrseam anahaboih, et
nura, secundum
seipsos superbim corrupti morbo twn capiunt. Hos ergo
per gradus
GrsecamKv6a8fi5v, sive canticaeoruraqui
in
prmtereo,
quibus superbia tam aperte regnal, ut nec
humilitatis sursum a;cenduul( Augusl. in Psal. cxix).
dignetur se occutiare, nec valeat. Illostantum
scalara humililatis
dolenAd quod etiam sigiiificandum
dos ostendo, atque eorum
exempla cavenda denuntio,
erectara, scalam vefo superbiae inversam superius
quosjam conversos, el aliquantum proficienles superbia
ascendenlium et descendenexbibuimus, quografus
occulte, captivat, quos in profundum malorum fraudutium sibi e regione respondereni ; quia sicut per
lenla dominalione
etne inde umquam posprmcipital;
gradus bumilitatis a primo ad ultimum semper sursint emergere, jugiter calcal.
ita pari tracra et velut interstitio
snm ascenditur:
Ipsa in cordibus talium
locum diabolo facil. Ipsa ei advenienti
pectus immuniper gradus superbiae seraper inferius descenditur,
tum familiariter
donec landem in profundura malorum veniatur, ut
pandil. Ipsa introeuntem suscipil.
Jpsa Cffplhjus perdile vivendi constituit. Ipsa omnibus D patet ex dictis.
virtuttbus exarmat, quostemel invaserit. lpsa quidquid
b Spiritualis aedificii, idest, vitse spiritualis, quse
m ets remanserit quod vitih
posset obniti, ne contra se . in virtutum
acquisiiione et exercitio consistit, duo
fOrle convalescat, inlerimit. Inde esl quod hi quos sutimorem Dei et humiliiatem ,
statuit lundamenta,
perbm mentis tabes purutenta corruperit seniorum suoreduci possunt.
quae tamen ad unain humililaiem
rum non obtervant
imperata, sed judicant de suis ne~
Quandoquidem
primus humilitatit gradus secundum
gltgenttis objurgati, attt rebellant insolenter aut murmu->
D. Benedictum sit, \ti timorem Dei sibi anle oculos
rant,de toco sttperiori dhceptani,prmferrisemetioribus
semper ponens oblivipnem omnino fugiai, etc. (Cap. 7
.mpudenter affeclant , simplicitatem
Dicitur auteni timorDei fundaraenium viise
spirilalium
fraRegulm.).
trum irrideuier
secundiim illud Ecclesiaslici xxvn : Si
exagitant, suas sententias procadter
spiritualis,
jaclant, obsequia delala fastidiunl, negata pertinaciler
non in limore irittanier le lenueris', cho subvertetur
qumrunl, naiales moribus anleponunt, juniores suos
domus ttia. Quam sententiam tractans D. Bernardus
clati despiciunt,
serm. deDonis Spirilus sancti; Omne, inquit, virlulh
conferri sibi atiquos posse noncredunt,
mquan senioribus dedignantur,
si htijus gratiw amise solo
mdificium vergit in prmcipilium,
super
ipsos
amim tumore
non servant in obsequio
serit prmsidium. Eodem vero sensu dicitur limor Dei
consliluunt;
fundamenium aadificii spiritualis, quo Initiumsapienreverenliam, in sermone modestiam, in moribus discitim psal. cx et Prov[ i : quod exponens D. Thomas
plinam; habenl in intenlione pertinaciam, in corde duin humilitate
ritiam, in sermocinatione jactanliam;
(2-2, a. 19, a. 7) docet idde timore tam servili quam

DE COENOBIORUM

1NSTIT.

LIB.

XII. DE SPIRITU

SUPERBIiE.

474

CAPUT XXXII.
volumus ac placentia Deo consurgere, fundamenta A
ejus non secundum nostrse libidiiiis voluntatem, sed
secundum districtionis Evangelicse disciplinam
jaQuomodo depopulairix omnium virttilum superbia per
veram humililatem possit exstingui.
cere festineraus : quse alia esse non possunt, quam
limor Dei atque hurailitas, quae de mansuetiidine et
cordls simplicitale descendit. Ilumilitas vero nullaQuapropter athleta Cbristi, qui spiritalem agonem
tcnus poterit absque a nuditate conquiri. Qua perelegitime certans a Domino desiderat coronari, hanc
grinanie, nec obedientiae bonum, nec patientire roquoque ferocissimam besliam, ul devoratricem cunnec consumhur, nec mansuetudinis tranquillitas,
omnimodis festinetc exstinguere :
ctarumvirtutura,
matio charilatis ullatenus poterit apprehendi : sine
non
cerlus quod hac in suo peclore commorante,
quibus cor nostrum habilaculum Spirilus sancti pesolum omnigenis vitiis carere non possit, verum
nitus esse non poterit, ita pronunliante Domino per
eliam, si quid virtutis habere videatur, hujus veneno
propheiam (lsatm LXVI), b Super quem requiescet
depereat. Nullo enim modo poterit in anima noslra
d nisi prius jacla
virtulum
slruclura
Spiritus meus, nhi super humilem, et quietum, el treconsurgere,
menlemverba mea? sive secundum cxemplaria quac
fuerint verae humililaiis iu corde noslro fundamenta,
Hebraicam exprimunt verilatem : ad quem respiciam, jj quae firmissime
collocata perfectionis et charitaiis
nhi ad pauperculum, et contritum
tem verba mea ?
<%

spirilu,

et tremen-

ALARDI GAZiEI
filiali posse intelligi, diversa tamen ratione. Servilis
enim timor ideo dicitur inilium sapienlim, quia prmparat locum sapienlim, et ducit ad sapienliam; sed
non remanel in ea. Smpe namque inilium alicujus dicitur atiquid, non quod quidquam habeat commune cum
eo cttjus initium dicitur, sed quia causa sit ejus exirinseca, vel indticlivum, quo mediante illud perficilur,
cnjus intiium est. Sic vinum libidinh fomes et inilium
dichur, non qtwd ipsum sil atiquid de libidine , sed
quia provocai ad libidinem. Unde et de hoc limore
senteniiam illam Proverbiorum
exponit D. Basilius
in psalm. xxxu et Auguslinus tractat. 9 in Episl.
Joann. De eodem quoque dictum est ab Ecclesiasl.
juxta concilii Tridentini (Sess. vi, cap. 6 ei cap. 8)
declaraiionem
: Timor Domini expellil peccatum
(Eccles. l). Et eodem etiam spectat illud Isaiae xxvi:
A limore tuo, Domine, concepimus, et peperimus spirilum salulis. Porro limor sanclus, seu filialis, inilium
dicitur sapienlim, sicut primus sapienlim e/fectus, ait
S. Thomis. Cum enim ad sapienliam periineal quod
htimana vita regutetur secundum raliones divinas, hinc
oportel sumere principium, ut homo Deum tevereatur,
ei se ei subjiciat. Sic enim consequenter in omnibus
secundum Deum regulcibitur. Meriio ergo Cassianus
lib. iv harum Insiiiutionum
capite ultimo dixil :
nostrm salulis sapientimque secundum
Principium
Scripturas, timor Domini esi (Proverb. ix), De timore
Domini nascilur cotnpunclio salutarh. De compunclione cordh procedil abrenuntialio, id est, nudilas el
coniemptus omnium facitliaium, eic. De aliero fundamenio, nempe humilitale, D. Bernardus (Lib. v de
Consid.,in fine) : Virlutum, inquil, bonum quoddam,
ac slabile fundamentum esl humilitas. Et l). Angusiinus lib. primo de Verlus Doinini, serm. 10 : Coghas
magnam (abricam conslruere celsitudinis? De (undatnenlo prius cogita humiliialis; et infra : Hoc in te
fode fundamentum humilhatis, et pervenies ad fasligitim charitalh. Dicitur autem(S. T/tom.2-2, q. 161,
a. 5, ad 2), humililas fiindamcnlura
non
virlutiiin,
qtiidem directe ct principalitcr
(sicenim sola fides
est superntiliiraliuin
virtulum
fundamcnium , juxia
illud Aposioli : Creclere cnim oportel accedentem ad
Dcum, quia est. eic), sed disposilive , qtiatenus
nimirum removet virtulum iinpedinientuiii,
quod est
ac
superbia , redditque hominem Deo subdiltim,
paratum ad ejus gratise influxum recipiendum, qui
est virtuium semen, origo et conservalio. Utrumque
insinual D. Jacobus, dum ait: Deus superbh reshlit,
hitmilibus autem dat graliam. Nani si Deus illis resisiit; non ergo dat illis gratiam. Impedit igitur
snperbia influxum divinse gratise, et eousequenter
viriulura studium, quod sine auxilio graliie conslare

culmen valeant sustinere : ila scilicet, ut, quemadmodum diximus,e primum fratribus noslris humiliCOMMENTARIUS.
exnequit. Humilitas vero influxum illum attrahit,
serm. 27 de
cipit et colligit. Unde D. Augusiinus
Verbis Doniini : Confluit aqua ad humilitatem vallis;
denataide lunwribuscollh;
etserm. 157 de Tempore :
Videle, inquit, tnagnum miraculum : allus esi Deus :
erigh te, el fugit a le; humitias le, et descendil ad le :
quare hoc? quia excelsus Dominus, ei humilia respicit,
ul altoltat; atla, id est, superba de longe cognoscit
(Psal. cxxxvn), ui deprimat.
a Id est, abdicatione, renunlialione
et conlemptu
rerum omniuin temporalium,
ut alias dictum est
(Lib. vn. Inst.).
b Apud D.
ex Hebraica verilale ila
Hieronymum
legilur : Ad quem respiciam, nisi ad pauperculum, et
conirilum spiritu, el tremenlem sermones meos (Isa.
IAVI)? quomodo etiam in Vulgata editione legitur.
Ex Sepluaginla vero idem Hieronymus iia verlit :
Etsuper quem respiciam, nisihumhem, et quietum, et
_, Irementem sermones tneos? Citatur tamen frequenter
" a Patribus sub illis verbis :
Super quem requiescet
spiritus tneus, elc. (Greg. lib. v. Moral. c. 31; Bernard.
. hoinil. 1 super Missus esi).
c D.Gregorius lib.xxiv Morallum : Vitiutn, inquit,
superbim ab ipsa tnox radice secandum esl; ut cum
tatenler oritur, tunc vigilanter abscindatur, ne proveclu
vigeat, ne ttsu roboretur. Difficile enim in se quhque
inveleralam sitperbiam deprehendit, quia nimirum hoc
vitium quanto magis patimur, tanlo minus videmus. Sic
quippe in tnenie superbia, sicut in oculis caligo generatur. Quo se hmc latius dilatal, eo vehemenlius lumen
angustat. Paulhper ergo elatio in prmcordih crescit, et
cum se vaslius extenderit,oppressmmentis ocultim funditus claudii; ul captivus animus typum elationis el
paii possit, et lamen quod paiilur videre non possil.
d Idera lib. iv cap. 18. D. Auguslinus ad Dioscorum : Nisi humilhas omnia qumcumque bene facimus,
et prmcesseril et consecuta fuerit, et proposita quam
intueamur, et apposha cui adhmreamus, et imposila
D cjua reprimamur; jam nobis de aliquo bono faclo gattdentibus totum extorquel de manu superbia. Itaque
sicul rhelor ille nobilhsimus, cum interrogalus esset,
quid ei primum viderelur in eloquenlim prmceplis observari oporlere, prenuntialionem dicilur respondisse;
cum qumrerelur quid secundo, eamdem proitunlialionem; qitid leriio, nihil aliud quam eamdem pronunliationem dixhse. Sic si inlerrogares, el quoties inierrogares de prwceplis Chrhlianm religionis, nihil me
aliud respondere, nhi humilhatem liberel, etsi forte
alia dicere necesshas cogeret.
" Circa hunc locum
nonpossum, quin pro coronide bujus Iractaius de humiliiate et superbia, praeduodeciin
ler Mlam parlilionem
et dislributioiiem

HS
tatem

DE GOENOBIORUM
veram intimo

INSTIT.

LlB.

XII. -DE

SPIRITU

SUPERBIiE.
i

exhibeamus affectu, in A tametsi jiijuriosa

vel tri8tia>, vel dasmosa,
sjnt,
nullo scilicet acquiescentes eos contrislare,
vel
tamquam a supefioribus nostris iUaia> palienti9sime
toleremus.
nisi
lsedere; quod nullatenus poteriraus implere,
(Vide exempla apud Joan. Glimacum,
a abrenuntiatio
omnium
vera, quse in exspolialione
gradu quarto.) Quce quidem a nobis non solum facilfacultatum
ac nuditate
in nobis fuerit
verum eliam parva judicabuntur
consistit;
limetolerabunlur,
Christi amore fundata; deinde obedientiae jugum et
ac nulla, si mente jugiler recolamus vel Domini
subjectio simplici cqrde ac sine ulla fuerit simulanostri vel sanctorum omnium passiones, considetione suscepta, itaul,
rantes tanto levioribus nos injuriis aitentari, quanto
praeter abbatis raandatum,
nulla penitus volunlas vivat in nobis. Quod non
longius a meritis eOrum et conversatione distarnus;
ahler observari poterit, nisi ab eo qui non solum se
pariter etiam cogitantes in brevi nos de hoc saeculo
verum etiam insipientem jumorluumhuiqmundo,
migraturos, eorumque nos celeri vitae hujus finemox
ac stultum , universa quse sibr fuerint a
dicaverit
futuros esse consortes. Peremptoria
namqiie est
senioribus imperata, sine ulla discussioneperficiens,
nbn solum superbise, verumetiam
haeccontemplalio,
^sacrosancla ea credens ac divinitus promulgata.
Deinde post haec hanc
generalileromniumwitiorura.
cprdis

CAPUT

XXXIH.

eamdem humrlitatem erga Deum firmissime

retenRemedia adversus morbum superbiw.
ut nibil nosB temus. Quod a nobis ita complebilur,
in qua consistenlibus qualitate, proculdubio status
vel gratia, quod
metipsos absqtie illitfs opitulalione
ille humilitalis
vere tranquillus
consiimniationem
ad virlutum
atque immobilis
perlihet, posse perfic
ut nosmetipsos inferiores
omnibus
cere cognoscamus; sed et hoc ipsum quod inlelligere
subsequetur;
judicantes,

universa

quae nobis

fuerint
ALARDI

irrogata,
GAZiEI

a D. Renedicto assignalam, et
graduum humililatis
ih scala ejusdem supefius demoiistraiara,
alias iteih
drias dislinctiones
et divisiones graduum ejusdem
vlrtutis
hic adjiciam : qtfarum prior est Glossae ordiharise ad iUud Malthsei ni : Sic enim decet nos implete dienem justiliam. Perfecta, aif, hurailiias tres
habet gradus : primus est subdere se niajori, et noh
pfaeferrese sequali, qui est sufficiens; securidus est
subdere se aequali, nec pfseferfe se hiinori,
et hic
diciiur aliundans;
tertius gradus est Subjicefe se
in quo est oninis jtfstiiia. Altera distinctio
niinori,
est D. Anselmi ih libfo de SimiUludinibus
(Cap. 99
ubl nuraierat septem humililalis
elseg.),
gradus,
est cogriitio
Primus
quos ibidem fuse explicai.
stfi, nimirum quoad peccata et defecius culpabiies;
seiiundus, dblof de siiis peccatis et defeciibus: leftius^ cohlessib eorumdem tum ih Sacramehto , ttfm
alibi, ciini ratio posnilal; quartus, tit riori solura fateamuf nos peccasse, sed id aliis persuadeamus , et
yelimus credi; quintus, ut patienier sustineahius id
de riobis dii'; sextiis, patieinef fefre se pro culpa
sua cpntemptim
tfactari yel puhiri;
septimus, hoc
etiam bptare,etde
fiis humieq gaudere. Pofroex
litatis gfadibus tfoii est difficile COhirarios et oppoi3itos superbia? gradus coiiig^efe et staiiiefe; irivefso

meruimus,

ejus ess6 muneris,

in veritate

credamus.

COMMENTARIUS.
!
ilimirum
ordine piiqcedendo , ut primus superbiaj
gradus censeafur qtfi opponitur septimo et supremo
et sic consequenler.
gradui humililatis,
a De abrenunliatipne
et tribus abrenuntialionis
genefib.us agiiur pieue collaiiorie terlia cap. 5 etseq.
B
Egimus eliam hac de re alio loco {Lib. iv).
c Glossa super illud
11: Superiores sibi
Philipp.
invicem arbiiranles j Non hoc, inquit,
ila debemus
aestimare, ui nosaesiimare fingamus, sed vere aesiinieirius posse esse aliquid occultum inalio,
quo
riobis snperior sit, etiamsi bonum nosirum , quo illo
superiofes' esse, non sil occultum (Esi
yidemur
G August. lib. Lxxxui, q. 71). Curysoslomus homil. 55
ih Genesim : JVon eis ianlum, gtii mtate nbbh sunt majbres, vei etiam mquates, honorem exhibeamut; non
esl enirn humilitas, quod facere debes necessitale : vera
aulern esi, quando ceclimus iis qui nobis videnlur esse
minores, et eos iieijamur gut nobis videntur esse magis iridigni quam nos, Quod si recle sapimus, nu//os
etiam riobis, esseminores arbilrabimur, sed nos excetli
ab omnibus hominibus dicemus. Et hoc dico non de
nobis, qui innumeris immerst sumus peccatis; sed eliam
bene geslorum conscius sit,
siquis sibi plurimomm
nhi apud se senliai quod omnium sit postremus, nulla
ei fuiura ulilitas esl ex omnibus suis oonh operibus.

JOANNIS

4?7.

CASSIANI

COLLATlOiNES.

JOANNIS

PRiEFATIO.

478

CASSIANI

ABRATIS

MASSILIENSIS

XXIV

COLLATIONUM
COLLECTIO
IN TRES

PARTES

PARS

DIVISA.

PRIMA,
CpMPLECTENS

DEGEM

PRIMAS

COLLATIONES

PATRUM

1N SCYTHICA

EREMO

COMMORANTIUM.

AD LEONTIUM EPISCPPUM, ET HELLADIUM

Debitum quod beatissirao papse Caslori in eorum A perpensum, utrum in rebus tam profundis, tamque
volumimira prsefatione promissum est, qtise de Instiantea
sublimibus, et quse in usum slyli, ut arbilror,
lutis coenobiorum, et de oclo principalium
vitiorum
non veneruni,
dignum aliquid cognilioni
yestrse,
reraediis, duodecim libellis, Domino adjuvaule, diomniuraque sanctorum fratrum desiderio prompserimus. Nunc aulera quia derelinquens nos poniifex
gesta sunt, in quo tenuilas noslri suffecit ingenii,
ad Chrislum,
has interim
utcumque sarcitum est. Viderint sane quid super
supradictus,
migravit
hoc vel illius vel noslri fuerit examinis sequitate
decem a collaiiones
summorum
Patrurri, id est,
ALARDI

GAZMl

Collationes a conferendo diclas nemo nescit.

Hinc Smaragdus abbas (In
cap. 40 Regulm D.
Bened.): Collatio, inquit, est confessio , colloculio el,
confabulalio, ubi de Scripiurts. divinis, aiiis conferetv-.
tibus interrogationes, conferunl idii congruas respontiones; el sic quw diu lalueranl occulta, conferentibus
fiunt perspicua. Isidorus lib. 111de Sumrao Bouo
utilis ad instruendum
15) : Cum sit, inquit,
iCap.
eclip, adhibila tamen collatione majore,mintelligentiam
prmbet. Melius est enitn conferre, quam legere. Coltalio
autem dacibiliiaiem (acil. Nam proposilis interrogalio- n
nibus cunclatio rerum excludhur, el swpe objeclionibus
iatens veritas approt/alur. Quod enim obscurum, aut
dubium est, conferendo cito perspicilur. Sic ille. Collationes itaque Patrum Auclori visum est inscribere
familiares congressus et colloquia, quibus ipse ejuset ad
que collega Germanus de rebus spiritualibus,
vitae monastica; perfectionem praecipue spectantibus
cum Patribus, sive anacboretis illustrioribus,
diversis in locis conlulerunt,
eorumque docirinam , monitiones, institutiones ac regulas diligentissime exquisierunt et exceperunt; quas deinde Gassianum, cum
apud Massiliam ageret, multorura episcoporum et
reUgiosorum virorum honaiu scriptis mandasse, tum
testiipsius Cassiani, tum aliorum locupletissimis
moniisel clogiis in operis ingressn propositis, certissime constat. Unde et Collatorem D. Prosper nominavit. Sunt autem hae coilaliones numero viginti
quatuor : sed generali serie, ac distributione tripartitse, etut locis, temporibus et personis.Uia propriis
prsefationibus ac prooaraiis distinclse. Nara decem *C
primse in Scythica vel Scetica eremo habilse, et
Leontio ac Helladio episcopis dicatse; septem alise
sequentes in Thebaidis solitudine peractse, Honorato
et Eucherio, seu episcopis, seu abbatibus (nam id

COMMENTARIUS.
ambiguum) destinatse; seplem reliquse in ulterioribus ^Egypii parlibus babitse, Joviniano , Minervio,
Leontio el Theodoro monachis, sive abbalibus, nuncupalse, et ad fratresininsulisStoecbadibusdegentes
transiiiissse (Inprmfat.
collat. 11). Porro hiijusmodi
collaiionuni
usum fuisse apud veieres
spiritnaiium
monachos, tum ccenobiias, tum anachoretas, frequentissiraum, non solum ex his Cassiani insignibus
coliationibus constat, quae ex ipsius facundia mentes
legentiuni mirifice deleciant et nioveni, et omnem
sed el sanclospiritualis vitse doctrinam continent;
rum Pairum testimoniis comprobaiur- (Vide, infra,
cottat. 2 cap. 2). Id enim Athanasius in Viia S. Antonii memorise prodidit,
ubi ejusdem sanctissimi
Patris exhortationem
ad fralres simul congregatos
habitam coramemorat. Idem D. Hieronymus (Epht.
22, ad Euslo.) de monachis iEgyptiis, ubi hsec inter
alia : Post horam nonam in commune cohcurritur;
Psatmi resonant, Scriplum
recitantur ex more; et
completis oralionibut, cunclisque retidenlibut, medius,
quem Palremvocant,
incipit disputare ; qno loquente
tanium silentium fit, ut nem& alium, respicere , nemo
attdeat exscreare; dicenlis lausinfletuestaudienlium;
tacitm volvuntur per ora lacrymm, et ne in singultus
quidem erumpit dolor. Cum vero de regno Christi et de
fulura beatitudine cwperit annuntiare veniura; vidcas
cunclos moderato suspirio, et oculis ad ccelum levath,
inlra se dicere; Quis dabit mihi pennassicut columbw,
et volabo, el requiescam (Psal. nxv)! Post kwc cbncilium solvhur, elc. Mulla alia sunl in Vitis 1Palrum,
in Historia sanclorum Theodoreti, in Dorolhei Doctfinis , et Palladii Lausiacis, ex quibus hunc usum
collationum spirilualium
apud veteres religiosos solemnem ac perpetuum fuisse cognoscitur. De quo
meminit itidem Cassianus lib. v Inslit. c. 20 et 21.

JOANNIS

479

CASSIANI

COLLATIONES.

480

qui in eremo Scythica morabanlur A. igitur est conatus nOstros piis orationibus adjuvare,
anachoretarum,
ne aut tam sancta materia imperito quidem, sed
(quas ille, incomparabili flagrans studio sanclitalis,
simili sibi jusserat sermone conscribi, non perpenfideli sermone promenda, periclitetur
in nobis, aut
dens prse multitudine
rursus ejusdem materise abyssis obruatur
charitafis
nostra
quanto infirmas
rusticitas. Proinde ab exteriori ac visibili monachocervices pondere praegravaret), vobis potissimum,
o beatissime papa Leonli et sancle frater Helladi,
rum cultu, quem prioribus digessimus libris, ad incrcdidi consecrandas. Alter siquidem vestrum memorato viro, et germahitatis
affectu, et sacerdotii
dignitate, et, quod his majus, sancli studii fervore
haeredilario
fraternum
debitum jure
conjunctus,
alter anachorelarum
instituta
sublimia,
deposcit;
non, ut quidam, propria aggressus est praesumptione
sed legitimum
docirinse tramitem sancto
sectari,

visibilem interioris
bominis habitum transeamus, et
de canonicarum
orationum
modo ad illius quam
Apostolus prsecipit (I Thess. v) orationis perpeluse
ut quisquis jam supejugitatem ascendateloquium;
rioris operis lectione b Jacob illius intelligibilis
nomen carnalium vitiorum
supplantaiione promeruit,
nunc etiam non tam mea quam Patrum inslituta
suscipiens, divinse jam puritatis inluitu ad meritum

Spiritu suggerente, pene antequam discerei, appreet (ul ita dixerim) dignitatem transiens Israelis, quid
hendens, non (am suis adinventionibus
quam illoruin traditionibus
maluit erudiri.
In quibus mihi B in hoc quoque perfectionis culmine debeat obserOblineant itaque orationunc in portu silentii constitulo immensum pelagus
vare, similiter instruatnr.
ut scilicel de instituto atque doctrina tannes vestrae ab eo qui dignos nos, vel visu eorum,
aperitur,
torum virorum
vel discipulatu, vel consorlio judicavit, ut nobis eaqusedam tradere audeara memorise
liiterarum.

Tanto

enim

profundioris
navigationis
periculis fragilis ingenii cymba jaclanda est, quantum [Leg. quanto] a ccenobiis anacboresis, et ab
aciuali viia, quse in congregationibus
exercetur,
contemplatio Dei, cui illi insestimabiles viri semper
esl. Vestrum
intenti sunt, major atque sublimior
ALARDI GAZ^EI
Nec prsetereundum,
quod de illo scribit Basilius in
Regulis Fnsiorib.
cap. 54 . Operm pretium est, inquit, si slatis interdum quibusdam lemporibus cettisque locis consessus celebrelur eorum qui fratrum conventibus prmsunt, in quibus videiicet cum de rebus iit
qum sibi prmler rationem acciderint, lum de difficitibut
ad iractandum naturis ac moribus, et quomodo in singulis moderandis se gesserint, vichsim inler se commutiicent el conferant; quo videlicet si aliquid aliquando
minus rccle ab aliquo factum fuerit, id adhibita locuplele multorum sententia, majore cum aucloritale quod
in medium adductum est judicelttr;
contraque si quod
recle gestum, multorum similiter testimonio comprobelur. Haec Basilius. Vide Regulam S. Pachomii ari. 7
et scholiis ibidem (Vide Lauren. Justinide Dhciplina
el Perfectione monasl. c. 15).
" De hac papse nomenclaiura diximus in prologo
Insiitutionum,
pro qna Dionysius : 0 beatissime prmsul Leonti. Fuit auiem hic Leonlius Castoris episcofrater germanus,
pi, cui superiores libri nuncupati,
idemque sacerdos, ut ex sequentibus paiet (Vide
collat. 9 c. 1); immo etiam episcopus , ut opinari
licel ex ipsa noraenclatura,
et bonorario illo liiulo
olim episcopis, non inferioribus clericis tribui solito , el fortassis ejusdem Castoris, sui germani, successor in Ecclesia Aplensi;
quamvis Photius (Vide
in elogio Photii,
iniiio operis) abbalem eum fnisse
designet, dum illius nimirum coanobii moderatorem
libri fuerint
dicit, cujus gratia priores Instituiionum
ab Auctore conscripti.
Verum hsec facile conciliantur; non enim repugnat eumdem episcopum et abbatem, id est, ccenobii moderatnrem fuisse, cum
mulli sancti episcopi etiam monachorum aut clericorum regularium Patres et cceiiobiarchse exsiiterint,
utdeS. Augustino et S. Marlino Turonensi episcopo
notura esi. Porro de hoc eodem Leontio, pariter et
Helladio hic nominato, plura serius animadversa notabimus ad collat. nonse cap. 1, ubi lector requirat.
An vero hic idem sit Leontius cum illo cui inter
alios posuerase collationes dicatse, fateor me haud
multum disquisiisse.
k Allusio est ad hisioriara Jacob
patriarchse, qui
duo uomina habuisse legitur : prius enim vocatus est

memoriam pienam et sermorumdem traditionum

nem ad dicendum facilem conferre dignelur,
quo
tam sancte eas, tamque iutegre, quam ab ipsis accepimus, explicantes , ipsos quodammodo suis Instic Lalino dis(utis incorporalos,
et, quod est majus,
vobis exhibere
possimus. Hoc
putantes eloquio,
COMMENTARIUS.
quo alludens
Jacob, qui inlerprelatur
supplantalor;
frusiralus
dixit : Jure
Esau paterna benedictione
vocalum esl nomen ejus Jacob; supplanlavil enim me
in altera vice. Postqiiam vero cum angelo colluctatus
benedictionem ab eo accepit, ex Jacob Israel appellatus est, id est, vir videns Deum, vel mens videns
C Deum, secundum veterum expositionem,
de qua videndus D. Hieronyrnus in Qusest. Hebr. Ad hunc
igitur modum monachus vere pius , qui ex praececarnalia vilia
denlium librorum
lecliotte didicerit
id
supplantare ac supefare, et per hoc intelligibilis,
est, spiriiualis Jacob, id est, supplanlatoris nomen
promeruerit;
deinceps ex lectione sequentium collationum spiritualium,
ad sublimiorem quamdam contemplationem ac thepriam provehelur, ut et Israelis.
id esl, videntis Deura, appellatione dignus efficialnr.
c Hoc ipsius Auctoris testinionio perspicue inielJigitur, ipsum Lalino idioraale, non Grseco, utquidam opinaii sunt, has collationes scripsisse, quemadmodum el de libris Institutionum
idem suo loco
prob;tvimus (Vide inter elogia). Viderit Trithemius
unde acceperit Joarinem Cassianum
Institiiiioniim
libros et collaliones jPatrum Grseca lingna edidisse,
quos Dionysius Carihusianus in Lattnum transiulerit
eadem eloquii vennsiate, Ut ejus verba prse se ferunt.
JQ Nam Dionysius certe non ex Grseco, sed ex obscuet facilioriore stylo (Latino tamen) ad clariorem
rem transtulisse se tam Institutiones quam collationes disertis verbis profitetur
(fn utraque prmfal.),
ut non tam inierpres
quam paraphrastes Cassiani
dicendus sit. Est eiiim paraphrasis Quintiliano auctore (Lt'6. i c.'5), ejusdem sententiae peralium serraonem, ejnsdera lic^t idiomatis, clarior explicalio et
liberior
cum qnsedam addenles aut
interpretaiio,
mtitantes copiosins ac dilucidius explicamus quod ab
aliis dictum est: cujusmodi est Themistii in Aristolelem paraphrastica expositio (VideSixlum Senensem
lib. III Biblioth. cap.de Paraphrasi).
Quam ob causam hactenus illis vbculis, transtulit, vertit, cum de
ageretur , jtudiositis
quam hacteuus et ex
1 Dionysio
industria abstinUi, ne Trithemio subscribere viderer.
Cseterum consfat nihilorainus
Cassiani libros, etsi
Latine primum ab lipso editos , ab aliis postea in

COLLATIO

481

I. DE MONACHI

INTENTIONE

AC FINE.

482

ante omnia , tam harum collationum

morlalium
A constituti,
consoratque ab universorum
voluminum
esse
et per hoc illuuiinationem
lio separati,
sensuum
prsemonitum
quam
superiorum
vel proloquuntur
ea quse
lectorem, ul si qua forte in his pro status sui et propossidentes, contemplantur
comatque ineruditis pro conditione et mediopositi qualitate, sive pro usu et conversatione
inexpertis
criiate consuetudinis
suse impossibilia
forsitan videesse, vel dura, non
muni, vel impossibilia putaverit
ea secundum suse facultatis modulum , sed secunbuntur.
De quibus tamen si quis voluerit
veram
meliadum digniiatem et perfectionem
et utrum impleri queanl, desiloquentium
proferre sententiam,
sane volumus

prius sludium
quo vere mortui

tur, quorum
concipiat,
danse nullis

quoque

qualitatem

mente

derat

mun-

simili

nullis
parentum carnalium,
Deinde loconexibus obligantur.

affeclibus

actuura saecularium
rum

atque propositum
huic cOnversationi

iti

commorantur,
qua [Al. quia] in soliludine
quibus

considerent
vasiissiraa

ALARDI

GAZiEI

festinet
experiri,
prius
studio et conversatione

eorum

propositum
et tunc
suscipere,

demiim ea quae supra facultatem borainis videbanlur,

non solum possibilia, verum etiam suavissima deprehendet.

Sed nunc jam ad collationes

eorum et insti-

tuta properemus.
COMMENTARIUS.

Nam et in Vati- B illos miris laudibus exiollens : Nihil,_ inquit,

de iis
Grsecam Unguam fuisse conversos.
dicam qui secrethsimi penilus ab omni 'hominum concana bibliotheca collationes aliquot et oclo posteriolibros in Graecum conversos exres Institutionum
spectu, pane solo el aqua contenti, deserthsimas ierras
stare scribitCiaconius
incolunl, perfruentes colloquio Dei, cui puris meniibus
(In sua prmfal.), sed eos potius
redditos :
in compendiura
redactos quam integre
inhmserunt, et ejus pulchrhudinh
coniemplaiione bealissimi, qum nhi sanciorum intelleclu percipi non poqui non plures
cujusmodi
legisse videtur Pholius,
: lloclam
test. Etinfra
excellens fasligium sanclitalh,
(Pholius
quam duas aut tres collationes comraemorat
cui non sua sponle mirandum ei honorandum videtur,
c. 177 Bibliolh.).
a Huic loco
D. Augustiniis
oralione nostra videri qui potesl ?
consonal
aptissime
lib. i de Moribus Ecclesise cap. 51, ubi anachoretas

COLLATIO
Q_u.ce est prima

PMMA9
abbatis

DE MONACHI INTENTIONE

CAPUT

Moysis.
AC FINE.

et b omnium sanctorura
morabalur
patres,
c
perfectio, abbatem
Moysen, qui suavius interillos
d non solum
egregios flores
acluali, verura eliam

C tissimi

PRIMUM.

De habitatione Scylhi, el proposho abbatis

Cutn " in eremo Scytbi, ubi monachorum
ALARDI

Moysis.
probaGkZMl

COMMENTARIUS.

Ita manuscripli
At D. Antonius et
sed pro ralione
ac dispositione librorum
plerique.
quos lunc
:
et alii
ln eremo Scythim. Fuit
nactus sit Grsece translatos et in compendium rededilio Basileensis,
haec eremus, ut alibi dictum est, in yEgypto juxla
actos, ut superius indicatum est, vel prout memoriae
lecla inhseserunt.
Maream lacum, magna SS. Patrum frequentia nobid Sciie in hunc locum Ciaconius hsec annotavit
Nam et Scetis,
:
litata, eademque varie nuncupaia.
Theorelica vila ea dicitur qum in contemptatione conScetica , Scetina, Sceliaca , ei Scythica, Scythiaca,
sislil, ut actualis in actione. Cmterum in omnibus exScythiolica inscribilur
(Socrai. lib. iv Hisi. c. 8).
b Ciaconius et alii legunt : Omnis commorabalur
cusis codicibus viliose anle legebatur : Theorica virluie
flagrabat : in Valicano vero emendate legitur : Theoperfeclio.
c Aiias Mosen. Cum autem tres hujus nominis
De floribus cnim sermo prmcesreiicu vita fragrabanl.
ut alias
seral. Vilm autem praclicm et Iheorelicw frequens esl
anachoretse sanctiiate celebres memorcnltir,
monuimus (Lib. x lnslii. c. ull.), Libycus ille qui soapud philosophos mentio (Arisl. lib. i Ethic c 5, et
omnino videtur
hic
lib. ix c. 4). Ciccro ad Allicum lib. n : Quoniam, inlus Cassiano coseianeus fuit,
tno
quit, lanla controversia est Dicwarcho
designatus : cujus etiam Moysis et geminae collaliofamiliari
cutn Theophrasto amico meo, ut ille tuus xbv icpuy.xty.aii
nis cum eodem habitse meminit Phoiius in Cassiano
Tertium
his verbis (Ex versione P. Andrem Scolli):
fliov, id esl, praclicam vilam longe omnibus anleponal;
hicautem xbv Qiuprixty.bv, id est, conlemplalivam.
his adjttnclum libeltum tegimus, quem a Caslorh epiApud
vero
et
illius
cmnobii
Chrislianos
in
Martha
Maria
ct
morte
moderalori,
inscripsit
cujus
praclicam
scopi
ccenobii causa el Rcgulm illm prius missm fuerunt. Qui U theorelicam vilam designari nothsimum esi. Has voce;
Cassianus Grwce scrips t, et latius explicavil collal. 14
quidem libellus ih, quos jam enumeravimus, assimilis
Sed bona ejus venia
est. Docet enim in primis quid dhcretio sil; deindecap. 1. Hsec quidera Ciaconius.
lum unde
non est cur theorica, ut viiiose scripta pro theoretica
que majorem eam esse cmteris viriulibus,
ac quomodo hmc eadem cmlilus plerumque
Sumitur enim theorica eliam adjereprehendaiur.
gignalur,
ctive, iion solum apud Cassianum pluribus in locis,
donetur; tandem Scriplurm teslimoniis probat, suum
Addit prm.utcoll.it.
19 cap. 5, ubi theoricam vocal sublimiiacuique animum seniori esse indicandum.
ct
terea quis tcoput ac finis eorum esse debeat qui relilem, et cap. 9 ejnsdem, ubi tlieoricam
puritalem,
Ad hmc Mosen
rursus collai. 25 cap. 4, ubi theoricam nominatclagiotorum exercilalionibus probaniur.
sed el apud D. Hieronymum
in cap. m Laritaiem;
quemdam virtulibus admirandh virum ita docenlem inmentai. Hierem. ubi de theorica puritate agit iisdem
ducit, ul ipsh quoque operibus ob oculos propemodum
slaluth dogmata sua confirmel (Quinque isla capila
pene verbis, quibus Cassianus loco jam dicto. Quid
exsiant collat. 2). Hsec Phoiius de hoc Moyse abhate
igitur obstat quo minus iheorica vita dici possit, ut

ejusque cQllaupnibus, concise quidem,

ei canfuse;

theurica puritas, etc. ? Sumitur tamen theorica, vel

,485

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES;

Akl

ejus fundari^ A eam cunctis sentibus expurgatam,

tinivefsisque
sanctoaabbateGermano
absolutam in mdduni solubilis
archse
cupiensexpetissera,unacum
graminibus
ac rudimentis m\-exereendo commihuat:
(cum qup niilti ab ipso tyrocinio,
fineni, idest, perceptionem
Iitise spiriialis iia individuum deinceps coiiiubeininra
copiosarum fruguhi et exuberaritiuih
Segetum, hon
tam in ccenobip, quam in eremo fuit, ui cuncti ad
alias adepturum se esse operis ac sudoris sui ratione
theorica

yirfuje

flagrabat,

instihuione

significandam sodalilatis ac propositi nosiri parililalem pronuntiarent,

unam meniem aique animam
duobus inesse corporibus),
ab eodem
pariierque
nbbale sedificalionis sermonem fusis lacrymis posceremus (quippe cujus hunc animi rigorem manife-

cohfidens, >quo vel ipse deinceps vitatti securus exi^ere, vel suam possit amplificare substantiahi. Referta etiam frugibiis horrea libentef exhaurit, eassulcis instanti
labore commendat,
que putribus
futurarum messium cdhpraeseniem diminutionem
templalione
hoh
\Lips. in marg. coinpehsatione]
sentiens. Illi etiani qui hegotiaiionuin
solent exercere commercia, jnon incertos pelagi tinierit casuS,
non ulla discrintina
dum ad finem
perborrescunt,

stissime noveramus, ut iiisi fideliier desiderantibus,

et cum omni cordis conlritione quserentibus, nequa-

quam acquiesceret januam perfectionis aperire, ne

si passim vel nolentibus eam, vel lepide
scilicet,
sitientibus exbiberet,
res necessarias, et quse solis , qusestus spe pfelii provocantur.
NeC non etiahi hi
debent esse compertse,'. B qui militise muhdialis ambitibhB ihflarnmaiitur,
perfectipnem
cupientibus
duin
aut
indignis et fastidiose suscipientibus
pandens,
horior,um ac potentise finem, peregrinaprospiciunt
aut proditionis
crimen videretur
tionum exilia [Lips. in marg. exsilia]
jactantiae vilium,
ac pericula
tandem fatigatus precibus nostris,
ita
non sentiunt,
nec prsesentibUs serumnis bellisque
incurrere),
exorsus est.
duhi propositum
slbi dignilatis
finem
franguntur,
CAPUT H.
Habet ergo et nostra professio
cupiunt oblinere.
De inierrogatione abbdth ttbysis quwrenlis qui monascopon proprium ac finem suum, pro quo labores
cho scopos, vel quis sit finis.
cunctos nonsolum infatigabiliter,
verumetiam
grarb
tanler impendimus,
ob quem nos jejuniorum inedia
Qmhes", iiiqiiit, artes ac discipUnse scopon quemet telos, hoc est, fraem
nbn fatigat, yigiliarum lassitudo delectat, lectio ac
dam, id est, destinationem
proprium habent : ad quem respiciens uniuscujuscunfclos labbfes et
que artis industrius
appetitor,

meditatio Scripturarum
conlinuala non satiat, labor
etihm ihcessabilisj nuditasque et omuium rerum pri-

universa aequanimiter libendispendiaque

terque sustentat. Nam et agricola nunc torridos solis radios, nunc pruinas et glaciem non declinans,
pericula

terrara infatigabiUter
scindit,
bas frequenti voraere subigit,

vaiio, horror quoque hujus vastissimse soliludinis

non deferret. Ob quem vos ipsi procul dubio parentum sprevistis affectum et patrium solum ac delicias
et indomitas agri gle- C mundi tot pertransitis rbgionibiis despexistis , ut ad
dum scopon servat, ut
nos hominesfusticos
etc idiotas', atque ih hoc efemi
ALARbi

GAZJSI

COMMENTARIUS.

theorice etiam substantive apud eumdem Hierdtiymum eodera loco^, ,ubi ait : Uria ergo, et sola iest
ihebrica, id esi, contemplatio Deij etc. Nic. Perottus
iriCornucop.
^..Ars,-inquit, nuUum exigens aclumi serf
ipsb rei cujus siudium habet intellectu contenla , quw
theorice vocatur, hoc. est, specu/afc't)a. Sic ille. TheOfetica eliam. nunc aJjectivum
est, nunc substantivum, ut collat. \i cap. 2, ubi theoretice appellatur.
* ]ta fere monachos seu anachoretas
appeliabant,
aut
sanclitate revefendos, latiore
prsesertim senecta
quadam lisurpatione : quod frequens in Vitis Patrum'
et apnd Palladium in Lausiacis. In quibu-dam tamen
codieibus tanlura legitur : Cum sancto Germano, ut
ohservavit Cuychius...Porro
hic ille esi Germanus
Cassiani socius et.eollega,
idemqtte lum legationis
pro Chrysostomo Roniam babitse, tum peregrinationis ad iEgypli solitudines suscepise comes assiduus:
quem idera alias presbyterura
norninat, eumque in
his collationibus
cum illis Patribus et anachoreiis f.
v
et interrogantera inducit:
colloquentein,
qua de re
infra plenius ad cap. 9.
b Alii Latine, alii G.raece has voces
legunt, ul ex
Vaticano Ciaconius. Dislinguit aulem hic abbas inter
sive. scppum, et xilo;,
id est, fmem cujusO-XOTOV,
que ailis et disciplinse. Nam scopum vocat ipsam
id est, electionem,
directionem
et
desiinationem,
racdiorum idoneorum
ad finem condispositionem
elucidat et conseqiiendum ; quara distinclionem
firmat iriplici
et
exemplo,
agricolse, mercatofis
niilitis, quorum similitudine ostendit eiiam religiosse
professioni suum esse scopum et suum finem proprium. Quod si prcprielalera vocum attendas, scopus
est sagittariorum.seu
meta ad quam
propfie.sig^uai

sagiffae diriguniurlUnde
Hieronymus lib, i adversus
Pelagian. CSp. 5 : Aposiolus dicii se necdum comprefiendhie et hisquaquath esse perfectutn , sed instar
sagiliarii ad propositiim et ad sigriuni jactila dirigere;
quod significdntius} Grwci trxonbv iiominarit, ne sagiiia
ad parlerri declinans imperilum ostendat sdgitlartum.
Firiis aiitem pfflprie dicitur terrhinus, sive extremiias
cujusque rei, Grsede iilo;'. Vefum ha?c distinclio firiis
e't scopi plerumque confunditur.
Nam el scopus per
metaphoram sumilur pro fine, quo menlem ef pfoposiium nostrtim diriginms. Unde proverbiales locntiones, attingefe scoptim, aberrare a scopo, et similes.
Finis etiam intenlionis,
id est, interitid operantis
objective scopus dicilur ; quomodo dicimus , finis et
scopus medici est ^urare, oratoris persuaderie.
c Idiotes, sive idiola
proprie ideih est ac pfivatus,
nullo publico muhere fungens. Unde Ihoxeita Grseci
dictint, pro eo quo^d est privaiam vitam agere : apud
Lafinos vero accipiiur pro illitlerato,
imperito, ignaTii, ut hoc loco. Cjijus rationera explicans Fesius :
'iSto?, inquit,
proprius dicitur; a quo idioles dicitur
indoctus, et inuitftsj quasi sibi idntummodo et non pluribus utilis. Ita Ciciro vfl iri Verrem : Qum non modo
istum homiriem irigeniosum, atqiie inielligeiilem, verum
eliam quemvis vestrum, quos isfe idiotas appellat, deleciare posset. Eodem hiodo accipit Apostolus I Cor.
xiv : ls qui supplet; locum idioiw'. Et LuCas Act. lv :
Homities sine itiieris et idibtw. Fariiiliare
autem esi
viris sauciis, licet sapieniissiinls et perspicacissimis,
qualis hic anachofeia Moses, ighafos tameri et idiotas sese ex iniima jiiimilitiiie,
et tera sui cognitione
et quidem exemplo' beati apostoli Pauli,
prtifiteri;
"ui nrin judicabat se atiquid scire,' iiiii sblum Jesuin,

485

COLLATIO

I. DE MONACHl

INTENTIONE

AC FINE.

486

non fuerit, frusira nitendo faiigabisqualore degentes pervenire possetis. Propler quod. A Uter compertus
mur, quia sine via tendentibus labor est itineris, non
respondete, inquit, mihi quse sit destinatio vestra,
nobis senex
vel finis, qui ad hsec omnia libentissime susiinenda
profeclus. Ad quod ohstupescentibus
intulit:
Finis quidem nostrse professionis, >utdixivos provocat.
CAPUT 111.
mus, regnum Dei, seu regnura ccelorum est: destinatio vero noslra, id est, scopos, puritas est cordis,
De retponsione noslra.
sine qua ad illum finem impossibile est quempiam
Et cum persisteret nostram elicere super hac in
pervenire. In bac ergo destinatione defigentes nostrse
:
ccelosententiam,
respondimus
Regni
lerrogatione
directionis obtutus, velut ad certam lineam, cursum
rum causa haec cuncta tolerari.
rectissimum dirigiraus
[Lips. in marg. dirigamus].
CAPUT IV.
Ac si paululum quid ab hac cogitatio noslra deflexeInterrogatio Moysh tuper propositione prmdicld.
rit, ad conlemplationein
ejus illico recurrentes, rursus eara velui ad quamdam normam rectissime corAd quod ille : Bene, inquit, et argute de fine dir
xistis : a qui [Lipt. in marg. quis] vero debeat $00rigamus; quse seraper omnes conatus nosiros ad
unum hoc revocans signum, arguet [Lips. in marg.
pos nosteresse, id est, destinatio, cui jugiter inhaerentes finem valeamus atiingere, prse omnibus nosse JJ arguit] siatim si a proposiia direclione mens noslra
vel paululum deviaverit.
confessi simpliciter
debetis. Et cum ignorationem
ut dixi, arte ac disciplina prsecedit quidam scopos, id est, animse destU
natio , sive incessabilis menlis intentio , quam nisi
fuisserous, adjecit:

In omni,

nec
quis omni studio perseverantiaque servaverit,
ad finem desiderati fructus poterit pervenire. Nam,
ul dixi, agricola finem habens secure copioseque
vivendi in proventu segetum fecundarum, scopon,
id est, destinationem gerit,
agrum suum sentibus
cunciis

eumque
expurgare,
vacuare graminibus, necaliter
liam adepturum esse conlidit,

universis

infrnciuosis
finis opulen-

CAPUT

V.

Quod ad scopum aliquem collimare

bat exemplo.

oporteai, alio pro-

Quemadmodura hi quibus usus est bellica tela tractandi, cura ante regera mundi linjtts arlis susc cupiunt peritiam demonslrare, in parvissima< quadanr
seutula, quse depicta in se coniinet praemia, jacula
vel sagittas inlorquere
certi quod non
contendunt,
alias nisi destinationis suae linea ad fine.m possint
desideraii prsemiipervenire;
quo tum demum ulique

sequieti
cum propositum
nisi id quod usu obiipotientur,
abtiscopon valuerint
nere desiderat, quadam prius operis ac spei suae ra- . nere; qui si forte ab eorum fuerit sublractus ina recto iramiie cassa iiaperilotione possideat. Negoliator quoque comparandarum
tuitu, quantunilibet
mercium desiderium non deponit,
per quod possit, Q rum deerret intentio, excidisse se tamen adisciplinalse linese directione
non sentient,
quaestuosius divitias congregare : quia frusiraconcuquia nullum
habentcertum
pisceret lucrum, nisi viam qua ad id lenderet, elesignum quodvel peritiam directionis,
et qui certis quibusque dignitatibus niundi
hujus cupiunt honorari, cui se officio vel ordini debeant mancipare, ante proponunt,
ufper legitimum
gissef;

spei tramitem

finem quoque valeant desideratse dignitatis altingere. Itaque et vise nostrse finis quidem
est regnum Dei: qui [Lips. in marg. quid] vero sit
scopos, debet diligenter inquiri;
qui si nobis simiALARDI

probet, vel arguat praviiaiem : et ideo cum inutiies

in aera vacuum jactus effuderinl, in quo
peccayerini,
non pessunt, quippe
quove decepti sint, dijudicare
quos nullum accusat indicium, quanlum a directione
discesserint, nec quo deinceps corrigere vcl revocare debeant, liueam disciplinse docere potesl b passivus oblutus. Ita igitur et nostri propositi finis qui-

COMMENTARIUS.
GAZMl
el hunc crucifixum (lCor. n) : non quod alia nescidicit, eos qui nominantur Dei famuli, ex Dei puro ser
vitio el famulatu uniri ad amabilem perfectionem.
ret, sed quia sic se gerebat, sic se omnibus exhibePorro finis secundarius est puiiias et rectitudo menbat, ac si nihil aliud sciret, nisi crucem Christi, ait
S. Thomas (Cemmeni.). Quomodo vero istud absque
lis, quae consistit in acquisitione et exercitio csetemendacio et liciione Deri possit, ex iis quse superiore
rarum viriuluin.
Unde Apostolus primse Tim. piiino:
'
libro (Lib. xn c. 15) de vera humilitate dicta sunt,
Fints, inquit, pmcepti est chariias de corde puro, et
D conscienlia bona, el fide non ficia(S. Thom. ubi
intelligi potest.
supra.
a
abbas
esse
Turrecrem.
tract.
5
in
ostendere
alium
alium
D.
Pergit
finem,
Reg<,
Bened.).
b
seu
stalus : et finem
Id est, vagus, incenus, inconstans. Vox est Terscopum retigionis,
religiosi
tulliano familiaris
quidem admitiit esse vilam seternam, seu regnum
(Advers. Marc. lib. i), nt noiat
c<elorum, ut Uli professi fuerant: scopum vero docet
Ciaconius; immo Afris fere peculiaris. Nam et pasesse cordis puriiatem. Verutn Ule finis ultimus genesivum nomen Dei dicii ille, el passivum convictum
ralis est et communis oinuibus tam monachis quam
pro communi et promiscuo. Idem libro contra Valenaliis. At proprius ac peculiaris religionis
et relilin. ait Valenliniano, de passivitate vilm generosilatem
suam vindicare (Lib. de Carne Ghrhti cap. 24). Eogiosorum finis, idemque primarius est charitatis perfeciio, ut docet i.dem abbas cap. 7, et D. Thonias 2-2
demque libro passivos eos discipulos vocat, hoc est,
q. 186, a. I et 2. Unde. et definitur religio siatus hoineonslanles, aique passim vagos, nec uni magisiro
minum ad perfectionem Christianam per vota pauperaddictos. Concilium Carlhaginense primum can. 2 :
lalis, cohiraentise et obedientise teudentiurn. Quse
Marigrum
dignitalem nemo profanus infamel; nec
quidera perfeciio in eo cousistit, ut quis a se remopassiva corpora marlyrum nomine appellel. Ubi passiva
tis omnibns divini amoris inipedioieniis, Dei obsequio
corpora vocat quaUibet mortuorum, vel occisorum
consecfatus, ei pef amofera et charitatem inhaereat.
cadavera. Etejusdem concil. cap.,8 legitur communio
Unde B. Dionysius Areop. Eceles. Hierar.
cap. 6
passiva, id est, indiffercns, cuivis nullo discrimine

JOANNIS

487

CASSIANI

488

COLLATIONES.

CAPUT VI.
dem, secundum Apostolum, viia retema est, ita eodem jA
vestrum a in
pronuntiante : Habentes quidem frucium
Dehit, qui abrenuntidtites mundo,ad perfectionem sine
Rom.
vitam
mternam
vero
(
VI).
sanctificatione, finem
charilale contendunt.
i
Scopos vero est puritas cordis, quam sanctificatioHinc namque est, quod uonnullos mundi hujus
nem non immeriio
nuncupavit, sine qua prsedictus
maximas facultates, jet non solum multa auri atque
finis non poterit apprehendi. Ac si dixissei aliis verbis : Habenles quidem scopon vestrum in cordis puargenti lalenta, verum etiam prsediorum raagnificentiam conlemnenles, post hsec vidimus pro d scalpello,
dequa destinatione
ritale, finem verovitamseternani;
alibi docens nos idem beatus Apostoliis, ipsum nopro graphio, pro acu, pro calamo comraoveri. Qui
ila dimen, id est, scopon significanter expressit,
'
cens : Qum posleriora sunt obliviscens, ad ea vero qum
b ad destinatum persequor
priora sunl extendens me,
bravium supernm vocationis Domini
(Philip.
111).
Quod evidentiusc in Grseco ponitur, v.uxu trxo-irovSt&xw,>
id est, secundum destinationem prosequor.Tamquam 1

si contemplationem

agimus. Pro hac, parentes, palria, dignitates, divitise, >

delicise mundi hujus, et voluplas universa conte-

lesque redduntur. Quod in spiritu R. Apostolus prsectiios pauperum

videns, Et si distribuero, inquit,tn
omnes facullates meqs, et tradidero corpus meum ttt
ardeam , charilalem \ autem non habeam, nihil tnihi
prodest (ICor. xui)J Unde liquido comprobatur per-

cordis

mundi

fixam

tenerent,

numquamutique
pro parvis rebus admitterent, quod
ne pro magnisac
pretiosis incurrerent opibus, easdem penitus abjicere maluerunt. Nam et plerumque
nonnulli tanto zelo codicem servanl, ut eum ne le-

viier legi quidem, vel conlingi ab aliquo patiantur,

si dixisset : Hac destinalione qua illa quae posleriora i B et inde occasiones iinpaiieiiiise ac monis incurrunt,
id est, anierioris hominis vitia, ad'
sunt obliviscor,
unde moneniur stipendia palienlise el chariiatis acfinem bravii ccelesiis pervenire contendo. Quidquid '
quirere. Cumque ojnnes diviiias suas pro Chrisli
ergo nos ad hunc scopon, id est, puritatem cordis 5 amore disperserint, jpristinum tamen cordis affectum
in rebus minimis retentantes, ei pro ipsis nonnumpotest dirigere, lola virlule sectandum est; quidquid
e mobililer irascentes, veluii
ut perniciosum ac noxium 1
autem ab hac retraliit,
quam
qui non habeant
Pro hac enim universa toleramus et'
devilandum.
onmibus infructuosisteriaposlolicamcharitaihm,ex

mnuntur,utsciliceipuritascordisperpetuaretineaiur.
Hac itaque nobis destinatione proposita semper actusB
nostri et cogitaiiones ad eam obtinendam rectissime B
Quse si prse oculis nostris jugiter staiuta a
dirigentur.

fectionem non statim iiuditate, nec privatione omnium facultalum, seu dignitatum abjectione coniingi,
non fuerit, non solum cunctos labores nostros vacuos pariler atque instabiles reddens, incassum eoss
nisi fuerit [Lips. inlmarg. nisi prsesto fuerit] chariac sine ullo emolumenlocompeUet
effundi; sed etiama C tas illa, cujusAposiolus
membradescribit
in vcritaie
cogitationes omnes diversas sibique contrarias suspossessa, quse in srila cordis puritaie consislit. Nam
citabit. Necesse est enim mentem, quo recurrat, ,
quid est aliud, non semulari, non inflari, non irritari,
cuive principaliter inhsereat non habentem, per siiinon agere perperam, non quserere quse sua sunt,
non gaudere super iihiquiiaie,
non cogitare malum,
gulas horas atque momenla pro incursuum varietate e
et reliqua, nisi cor perfectum ac mundissimum
Deo
rnutari, atque ex his, quse extrinsecus accidunt, inn
illum

statum conlinuo

transformari,

qui

sibi primus 5

occurrerit.
ALARDI

GAZiEI

semper offerre,
bus custodire?

et intactum

a cunciis

perturbalioni-

COMMENTARIUS.

illius distinctionis
arisam superius aecepit.
passim permissa. D. Augustinus lib. adversus Adib
ln vulgato texiii Apostoli et in plerisque etiara
mantum cap. 24 : Si hoc ideo dictum est, ui non servetur panis tn crasiinum; magh hoc itnpleni vagi Ro exemplaribus bujtis loci addilur prsepositio : ad bravium : quam habentj etiara nostri manuscripii, ut ct
manorum, quos passivos appellant, qui annona quoiidiana satiato venlre, aut donanl statim quod restat,
Grseci iiti xb (SpaSetpv, et magis quadrai huic loco.
Nam dettinatum hio substantive ponilur, ut axoTrb;
aul projiciunt. Utitur tamen etiam S. Hieronymus in
Ezechielis cap. xvi, ubi passivam libidinem dicit vaGrsece : nec conjungiiur
cum bravio, sed per se poJJ
legibus non
nitur, ul idem sit ad deslinaiutn ac secnnduni scogain ac promiscuara , et mnritalibus
verse
astrictam. Osese quarto passivam religionehi
puin, ut Graeca sonant, et legit Laline Tenullian. lib.
de Resurreciione carnis cap. vigesimo lerlio, vel sereligionis austerilali opponii. Noiavit porro (In Observat. sacris) Jacobus Billius, vir cruditissimus,
has
cundum deslinationem, ut hic exponitur, id esi, provoces non ab adverbio passim originem irahere, ut
seu mentis inluitum.
posilum, inlentionein,
c
vult Rhenanus; sed esse e Graoco expressas, quod
Hic rursus salis ostendit Auclor se Latine scrienim Grteci ipnruQsiuv dicunl, hoc Tenull.ano
passibere, non Graece : jdum Grsecum texlum ciiat ad ilvitas est; etquud Grsecis est ip.na8rig, idTertuIliano
lustrandara sentenliam Latinam.
d
t llieroiiymo
pnssivus, hocest, lascivus, atque suis
Scalper, sive scalprum, instrumentum
quo quid
detlitus.
incidituf
:
est
insiriimentura
voluptatibus
cujusmodi
chirurgicutii,
Vulgata versio habel: In sanctificationem: cui Graca
carnem
aut
venam apequo
putridam
exscindunt,
elg uytua-p.bv. Chrysosiomus
congruenter
icspoiideiil,
riunt, quod proprie scalpellum vocatur. Sumitur lacum Cassiano per apposiiionem expnnit: fructus vester
men laiius pro qUoyis instrumento fricatorio;
qualc
est sanciificalio. Quem secutus D. Thomas in Comillud quoque est, qiio coenum aurium purgatur, quod
ineul. : Habetis [ruclum veslrum in sanclificatione, id
hic puio inlelligendum.
De graphio diclura est alibi
esl,ipsa sanclificatio, hoc est, exseculio sanctitaih per
(Lib. IV Instilht, c.|15).
e Id est; subito
6ena opera, est fructus vester, etc. Porro his verbis
Similia habes lib. IV
,i celeriter.
'
i
Institut. cap. 1.
distinguit Aposiolus inter fructum piorum (quem noster abbas vocat oxmv) el xilos, id est, finem, Unde

GOLLATIO

489

I. DE MONACHl

INTENTIONE

AC FINE.

490

j\ metac prseparare festinat, non ut ea possideat otiosa,

cordis.
nec ut emoluraenti
illius fruclum
De appetenda ttanquitlitate
qui speratur ex
Omnia igitur hujus gratia gerenda appetendaque
ipsis, in nuda inslrumentorum
possessione consiisunt nobis ; pro hac soliiudn sectanda est, pro hac
tuat; sed ut eorum ministerio
peritiam
finemque
lectioillius disciplinse, cujus ha c adjumenta sunt efflcaciler
jejunia, vigilias, labores, corporis nuditalem,
b
vinutes debere nos suscipere nonern, cxierasque
apprehendat.
Igiiur jejunia, vigilia?, meditatio Scrivmiiuus : ul scilxel
nudilas, ac privatio omnium facultatum,
per illas ab universis
passionipturarum,
non perfectio,
sed perfectionis
bus nxiis illsesuni parare cor noslrum et conservare
instrumenta
sunt,
CAPUT

VII.

possiinus, etad perfectionem cbaritatis istis gradibus

innitendo conscendere,
el non propter has observantias, si forte honesta ac necessaria occupaiione
praenoslrse districtionis
non poventi, * solcmnitalem

quia non in ipsis consistit disciplinse illius finis, sed

ad finem. Incassuin igitur hsec
per illa pervenitur
exerciiia molietur,
quisquis his velut sumrao bono
sui cordis huc usque defixecontentus, intcnlionem

tuerimus

rit, et non ad capiendum finem, propier quem boec

appeicnda sunt, omne siudium virlulis extenderit:

implere,

incidamus

in trisiiliam,

sive indignationem

vel iram,
illud qttod

, ob quse expugnanda
Non enimtanlum
habens quidem discipiinse illius insliumenta
est, fueramusacturi.
prietermissum
; finem
esl. lucrum jejunii,
quantum irse dispendium : nec B yero, in quo omnis fructus consistit, ignorans. Quidtantus leciione capitur fructus, qiiantuin conlemptu
quid igitur potest istam mentis nosirse puritatem
fratris incurrilur
delriinentum.
Ea igiiur quse sequenturbare, quamvis utile ac necestranquilliiaiemque
tia suut, id est, jejunia, vigilise, anachuresis, medisarium videatur,
ul noxium
devitandum
est. Hac
tatio

principalem
scopon, id
est, puritatem cordis, quod est charitas, nos convenil exercere, et non propter illa principalem hanc
periurbare virtulem;
qua in nobis iniegra, illsesaque
durante, nihil oberit, si aliquid eorum quse sequentia

enim

sunt, pro necessitate fuerit practermissum.

nec proderit
nniversa
fecisse,
dempta
adepta, ubi adempta] hac quam diximus

De principali conatu erga divinarum rerum contemplalionem, et similitudine Marim et Marllne.

Hic ergo nobis principalis
debet esse conatus,
bsec imraobilis deslinatio cordis jugiter affectanda,
c ut divinis rebus ac Deo mens
semper inhsereat,

Scripturarura,

causa, cujiis obientn

enim quis ferramenta

prnpter

sunt omnia
cujuslibet

Siquidem
[At. non

principali
peragenda. Ob boc

artis insiituere
ALARDl

sibi-

GAZI

norma et errorum

dispositiones
[Al.
nium dispersiones

omnium
pervagationumque
terrenarum
ompervagationum
] poterimus evadere, et desidera-

lum finem linea certse direciionis

CAPUT

attingere.

VIII.

COMMENTARIUS.

solitam ausieritatem,
et observantiam C cialiter
auendilnr
"Idesi,
[Lips. in marg. substantialiter]
viiao. Unde ct Aposiolus
Chrisiianie
ad
regtilartm.
Opportune hic succurrit ad hunc locum
perfuciio
illusiraudum
chariiaiem hubete ,
sentenlia D. Bernardi in lib. de PrseColoss. i: Super omnia , inqtiii.
et
onines
cepto, et Dispensai. ubi deSS. Pairuin instituiis,
qitod est vinculum perfeclionis, quia scilicet
observamiis
alias virtutes quodummodo ligai in unilalem perfeet austerilaiibus
suhinde
regularibus
vel necessiLite urgente, vel charilale
iuviianie
teciionis. Hic D. Thomas.
Alierum
membruni
est,
:
ant iiuerutilteitdis
lectionem
et raeditationem
Scrilaxandis,
jejnnia,
agens Hmc , inquit,
vigilias,
invenlu aique instituta fuerunt, non quia alher vivere
id esi paupei t.iteni, aliasque
pturarum,
nuditaiem,
non liceret, sed quod ita magis expediret: nec ptane ad
et exercitia non esse ipsam
ausleriiates
religiouis
nec hominem continuo reddere peraliudquamad
lucrum,el cuslodiam charilalh.
Quamperfeclionem,
diu ergo chariiali miliiant, immobililer fixa sunl. muinstrumenia
: quia,
esse perfectionis
feclum;sed
tarique omnino ne ttb ipsis quidem prmposilh sine ofinquii, uon in ipsis consistit hujusdisciplinse
(monaAt
sieconlrario
conlraria
fmis:
ad
linem:
fensa possunt.
perveniiur
forle aliquansiicae)
sedpcrillam
quod
do charitali visa fuerint; his dumiaxat, quibut videre
aliis verbis superius
dixit : quod ad perfectionem
charit.itis istis gradibus ascendere niiamur:
dicuniur
dalum, el providere creditum est: nonne justissimum
esse liquet, ul qum pro chariiate inventa fuerunt, pro
enim hsec iiisirumenla
prsesertim vero
perfectioiiis,
"
ehariiaie quoque, ubi expedire videbilur
vel omitlantria illa Evangelica consilia,
paupertas, coniineiilia
vel in aliud forte commodius
et obedientia,
tur, vel intertniitantur,
religiosi staius
qtise ad subsiantiam
demutentur ? ticul e regione iniquum proculdubio forel,
media
periinent,
quia suut aptissima et utilissima
si siatuta pro sola churitate,
conlra charhalem tene- n ad consequeudam perfeciionem
charitaiis, quaienus
"
rentiir. Iloec D. Bernardus.
removent omnta impedimenta divini ammis ab apo"b Prseclara senientia, el
stolo Joanne recensila illis verbis : Quidquid esl in
niveo, ut dicitur, signanda lapillo; qu;e surainam liujus capit. complectitur,
mundo, aut esl concupiscentia carnis, aut concupiscentia oculorum,aut
quaeque D. Thorase theuiogoium
superbia vitm {IJvan, III). Per conprincipi acmagistro
iia plaenil, ut eam plurihus in locis suse Suiiimc ad
et refrenatur
tinentiara
enim removetur
concupiseu
consuas'conclusiones
astruendas adhibuerit,
sceuiia carnis; per pauperiatem avaritia,
eamque
vicissini suis conclusionibus
illustrarii
superbia. Et
cupiscentia oculorum; per obedienliain
("2-2, q. 184
ei q. {89, a. 7 et 8). Conlmei autem duo capiia, sive
esscmiahoc est quod theologi docent perfeciionem
merabra. Primum
liier et primario consisiere in charitale et observaest, perfectionem Christianam et
nionasiicain
in charitaie
tione maudatorum Dei; seciind.>rio aulem, et quasi
consistcre. Nam, ut ait
D. Thoinas,
in illis consiliis
seu instrumentaliler,
dicilur
in
disposilive
unumquodque
perfcclum,
ijnanlnm allingit propriura finem, quse est uliima rei
Evangelicis, el aliis virtufibus.
c Si nou aciu, saltem virtule,
seu virtuali
intenpcrtectio (2-2, q. 84, o. 1. Vide eliam Beltarm. lib. n
de Mondch. c, 2). Cbafitas auiem est, quse uuii nos
lione. Nara ut mens nosira de Deo rebusque divinis
in eum per afDeo, qui esl ultiinus tinis humanse mentis : quia, </ui
seinper cogilei. ei siue inierraissione
feratur eique inbsereat,
manet in cltaritate, in Deo manet, et Deus in eo : ut
feclum aui conleinplationem
dicilur I Joan. iv. Et ideo secundum chariiatem speut nolum
non paiitur bujus morlalis viise infinnitas,
PATIIOI. XLIX.
16

'

4^1

JOANNlS

'"'

CA^SlA^COLLATIONES:

Cum enim Marlha sancio utidesignatur.

deserviret,
utpote quse ipsi Dbroino,
f que miuisterio
et Maria spirifali
minisirabat;
discipulis
^ejusque
intehla doctrinse, Jesu pedibus inluelanlummodo
unreret, qubs osculans bonae cohfessiohis'liniebat
tameh a Domiiio,
qiiod et melioguento,;prsefertur
rem elegerit parlem, et eam quse ab ea non pbssit
Mariha pia
auferri (LUCIE X). Nam ciira laboraret
solam se viac dispensatione-distenta,
sollicitudine
noh pbsse sufficere,
dens ad tantum ministerium

ea. Videtis ergo p

etegit, qum non auferiturab
'' irilhebria
sola, id efsi; in Contemplapale bonum
tione divina Dominum posuisse. Unde cseierasvir-

ab hac diversum esf, quamvis magnura ,'-,\

quidquld
secundum lamen, aut etiam infimum, seu certe noxinm
vel actus figura
est. a Hujus irientis
judicindum
et Mariam puletiam in Evangelio per Marlham
chefrime

^l

tuies

licei necessarias

"curido

-f

et utiles

proiuintiemus j secensendas esse decefninins,

tamehgradp
universse hujus unius parahtur obtentu.Dicens
" quia
ehira l)omiriuS,
circa plurisbllicita es, et lurbaris
ina, paucis vefoopiis
est, aut etiam uno, surrintnm
bonurii rioii iri aclhali,
qhamvis laudabili
opere, et
multis

'

fructibus

aburidanti,

iharg. sui] contemplatione,

unaest, coIIoavif:ipaucis

sed in sua [Lips.in

el
quse vefe siinplex

ad
opus esse pronunlians
id est, illam tbeoriam,quae

perfectambeaiHudinem,
servatur
prius in paucofuin

consideratione

sancto-

dicens :
rum : a quorura coriiemplalione
sorofis a Domino postulabat,
conscendens is qui
adjuiorium
b Non est tibicurm,
inmarg.
quia sorbr triea reliquit me solam" B adhuc in pfof6'clii'||Xtps.
proveciuj posilus
'
uiihe
Dic ergoilli
minhtrare?
'ttdjuvei. Utique hon " est, ad illiid qUbqtie qiiod dicilur iinum, id est, Dei
ut scilicet
solius intuiiuui,
ad vile opus, sed ad laudabile eara minislerium
proipSo adjuvantc perveniei:
Marihd,
quid audit a Domino?
el turbariserga
plurima.' Pditcis
Marlha, sollicilaes,
vero opus est, aut etiam uno; d Maria bonam partem
vocabat.

Et

lamen

ALARDI

GAZiEI

eiiani sanctof nm actns ac ministefia

grfessus,
pascaiur.

mirifica

super-

solins Dei jam pulcliriludine

scientiaque
Maria ergo bonam parieni elegit, quse non

COMMENtARlUS.

qui solus nobis est necessarius et sulficienc; csetera

est; et plenius declaratur infra(Cp. 12 ef 13). Porro
voculam semquae innlta sunt ,| noh suni necessaria. Unde illa
Dionysius, uthunc sefupulumvilaret,
sentenlia : Deusmeus, el emnia.
fiiFrariciscivnlgata
quse lamen in oinnibus exeipper studiose omisit,
Alif, ut abbas Moysea boc loco,, uaum necessariuni
plaribus habelur,
Phrasisest
attentionem docirinse coelestis, el studiotn
obscurior,Cassianqtan"ien
familiaris;
intelligunt
ul
nonnihil
ferum"divinaru'rii;
.theoriam vocat infra, idest, Dei
patet collat. 7 cap. 5. Iri earh Diniiysius
:
verbis:
nudain et sim. lucis aflerthis
Rujtts principalis actionit fieognitiohemet
coiitemplsiiionem;-non
et affectti conjunctam,
etc. Iiuelligiiur
auteAn illetide_utiio
paijdo.aiite
-iplicem., sed cum piaauiore
' gura,
coriatuset imriiohilis destinatio, seu
quo anima diciiur Deo inhserere el Deo uniri, quia
dikii, pfincipalis
inhserendi Deo, rebusque (ijviafe .
intentio
jugiter
qvAddkcsret Deo, unus spiritus efficitur cum eo (II Coest chari.iatis, , i '" Vi)., Et Psaliiijis.ta ait: Mihi autem adhmrere Deo
qui quidem princip.alis et primarius"
'q
seu inteniiqiils;figura,!
actus. Cujtis iictus,
bbnuhi esi.CPsatm.! LXSII). Maria hoc unum cufabal,
id.est,'
UVChristi verhum'alidiret,
ejus do.ctrina'pasceretur,
typus per Marthani ei Mafiam' sorqfesLazayipuiet
Marise
in
amore
cherriirie designaiur,
secundum fllud Gaaiic.
|
quia
exempio,cbmejus
facquiescjeret;
(ertio: Inveniqiiem
ieiiui eitm,nec
mendatuf, et Mafthse obsequio prseferiur'.Hihc
Spleht
diligit cinimatiiea;
'
Palfesex
collaiione duarum sororuiri Liae etRacHe"....'"'"
diiriittqm.,
.:.'.'.
d
no;
lis in veteri Testamento, et Mariae ac Marthajiri
tectbr, parlem. Mafise, modo bonam,
Adveft^
riiodp opfimairi a Patribus dici, nec
vo, duo vitae genera, seu dupiiCem vitam in Ecclesia L niodo raeiiofem,
Dei disiinguere.alieriim
coniemplalivam;
quse:Ma- .' iricongrhe, cum salis notum sit ingradibuscomparaMarthsfeet Lf* s
rise et Racheli, alterarii aclivaiii.qiise
tionis, inferio.rem in siiperi,Ore Oontinefi, Nam Gj-seci
D, GTegori.usvi i
Thorii.^,
resporideat(S.
qA,aA)'.
legunt-njy
itycSrpi'pepiSa boham pafterii, quemaa.mqdtim Aucibr hi,c 4xpressii;: qui tsimen panlo superins
Moralinm cap. 28 : f&ujd;', inqtiit,
perMariam,
qucei
verbttm Domini resideris audiebal; nhi coritemplciiiva i
el D- Arnbros.ius: Nec Mariha,
dixerai, melipfein','ut
vita exprimitur?
quid per Murthdhi cxierioribus obseiiiqiiiens, 'tn bbrib tninhlerio reprehendiiur; sed Maria,
1 El Au? Sed Mafthm i
quod tnelibiempaVternsibi
quih occupalam, nhi acliva vilutiytiatur
de^Ml,anle{eriur
Marim verb', eliam laudqlur ;, gustrnus sefmpriJ 27 de verbis Doinini: Muria, iuquit,
'cura non reprehenditur::
sunt activm vtlmmerhd:
meliqrem partem elegil. Non tu malam, sed illa metioquia:magna
ted.conleriiptdhabei de Liat et Rachele hom.
rern. At vujgiua yersio est: Maria qplimam parlem
livm polibra. Similia
de re videre est SVBasi- 14 in Ezechielem.Eaderii
elegii. Quani el Cassisjnus secuiiis est colia,t.;a3,'c.ap.
riioriasticis caput''.2, D. HferSriy- _. 3. Et mefifo qurdem hsec lectio pfaeferehdal Cum
littra in Cousiiiiit.
i"
emni constei fiefi-fiic comparationem
inler Mariijii
mura in cap. in Hieremiae, Aug-ustrnum serrii:'27 de;
ett
ei Martham, et iriter uiriusque studiuin et occup^tioverbis Domini secuiidum Liicarri, Theophylactum
"
sermoiie 5 ini
Bedam in cap. x Lucse, et Beriiardum
docet; non potuit Ulacomnem, nt totuscqnlextus
B. Marfse.
Assumptione
pnratio, quseiri-iverbis latebaf, melius quaraper siib Ciaconius ex Vatfcano, efalii
legunl: N:um libi t , periaiivum
exprimi, ut Latiiius interpres expfessitv
'flabeieiiim
dicefet: Mafia npJB
serfei,etc. .
bancempbasim,acsi
placet, quod toror med, etc. Alir: Numlibi
:
Ita etiam citat collat. 25 cap. 3 : Porro pauciss
mita.nunn bonam (iar(ein elegit, riee tanlummodo
'
opus est, aut etiam uiib: Quibus Grmcq magis respbn' iiorera, quam Martba, sed absplute opiimam,etpfiae
dent: evoj ii iaxi xptiu, unlus estiiecessrtas.
At vui- Oinnibus elig'endari|, et omnibus prselerendam.
Theoria
exest, sive ut Lactahtius
gatus interpres vertft 1: Porfo n)iumresi necessariitrn.
cbrijeiriplatio
Sic enim scribit 1ib. vn Instiiut.
essee
Qtiod sit illud unuiri-quod Ciir'istUsfiecessaiium
ponit,
spectatii).;
dlcit-, varie ejtponrfar. .Quidara nnnm ac simplicem 1
cap. 9:Curit siaius sii hommistecius,
originem suam
cibum iiiterpretaniur;
humilitate terrena adaltum
quasi reprelieiidalur
Mariha, ,
qucerit, et quasicqntetripta
~
occupaia esset, cumj
nitiiur,
quod mullis frtrculisparandis
quia sentii stimntum bonum in iuriinio ette
non uisi uno, eoque jparabili opus esset. Sic Basilius s
qumrendum, mekorqiie condilionis sucequL Deus illum
monast. capite secundo. p. auiem Au-iin constitut.
fecit eximiuth; ad artificem suum speclai: qiiam' sper
Domigustinus sermone vigesihio-sepiknodeVerbis
ctdtionemTriimegitius
Gsi>piuv y.etthsimenomindmf,
;
dniihatibus
nutia
ett.
ltai
ttfiji"
Deura ipsum, ,
in
riiutis
Iti; unum neoessarium interpretaiur
qme

4SS

COLLATIO

I. DE

MONACHl

INTENTIONE

AC FINE.

494

CAPUT X.
est: A
inluendum
ab ea. Et hoc diligentius
Maria bonam partem elegit, licet taNara cumdixil,
Responsio, qtiod noti iit earum mercet, sed actio ceiviet nequaquam eam vituperare
ceat de Martlia,
satura.
l
,
a
esse
hanc inferiorem
deatur; iilam lamen laudans,
cum dicit, quse non aufefelur
ftursum
Mdyses : Nec cgo dixr mercedem boni opefis iupronuuliat.
ferendam, dicente eodem Domino, Qui potum dedeiii
ab ea , ostendit quod ab hac sua poriio possit auhlh calicem aquw frigidm tati.um in
uni ex miriimh
ferri: n.ec eniin ministerium
corporale cum horoiiie
nbtnine dhcipuli,
dmen dico vobh, non perdet merceillius verb studium nullb
poterii jugiier permanere:
dem suam (Mattli. x). cSed actiotiem dico, quam Vel
fine prorsus edocet posse finiri.
necessitas
vel impughatio
carnis, seti
corporalis,
CAPUT IX,
miindi hujus insequalitas adininistrari
exigii, auferenvirlutum
cum
homi~quomodo
functiones
Inteirogalio,
dam.Nam Iectionis instantia Vel jejuhioriim
nibus non perseverent.
afflictio,
h Germanus : Ad quod nos valde permoli,
ad emundationeni
cordis et casligationera carhis, ih
quid
utiliter exercentur,
donec calectionis insianfia,
labor jejuniorum,
prasenti lanlummodo
ergo, diximus,

auferelur

r. concuphcil adverstis spiritum (Galat. v); quse nonjustilise, pietatis, et humanitatis

cum aucto- ]B numquam
et non permanebunt
ab his qui iabore nimio, seu segritudine
ribus suis ? Praeseriim cum ipse Dominus retributiocorporis, seniove defessi sunl, etiam in prseseriii vididemus auferri', nec abhomine pbsse jugiler exerceri.
bis operibus repromittat,
nem regni ccelorum
cehs: Venite, benedicti Patris mei, possidete regnum
Quanlo magis ergo hsec in futuro cessabunt, cum
opera misericordise,
auferentur a riobis,

vobh paratum a consttiulione mundi:

Esur't,vi enim, et
et dedhiis mihi bidedhiis mihi manducate : Siiivi,
bere, elc. (Maith. xxv). Quomodo ergo auferentuf
hsec quse introducunt
faclores suos in regnum cceioruin?

hoc induerit incorruptionem,

(iorruptibile
cdrpusque
isiud quod nunc animale est, surrexcrit
et
spirilale,
cqeperit caro non esse jam talis ut advefsus spiritum
De quibus eliam beafus Apostolus mad
Corporalis', inquiens, exercitatio
nifestepronunliat.

concupiscat!

ALARDI
CQMMENTARIUS.
GAZMl
a D. Gregorius vi Moral. cap.28 : ilarthw,
ntilla proximorum
Porro hujus loci acinquit,
indigeniia.
Mariw vero laudaiur:
curatior el vere tbeologica explicatio
cura hon reprehendilur;
a D. Thoma
quia
utrum vita
tnaqna tunl actiim vilm mertta, te& contemplalivm p&-:
peterida est, 2-*, q. 181, a. 4, ubiquserit
aciiva maneat post hanc vitam,
liora ; nec auferri umquam Marim part, dicitur, quia
et respondet viiam
activw vitm opera cum corpore iranseunt,
activam habere finem in exteriorihus
contemplaaciibus, t qui,
ad quietem contemplationis,
si relerantur
tivm autem gdudia melius ex fine convalescunt. Porro
jam periivitse activse et contemplativse,
G nent ad vitam contemplativam.
In futura autem vita
de hac comparatione
beatorum cessabit occupatio exieriorum
vide conclusiones D. Thomse 2-2, q. 182.
aciuum : et
b Observalione
ad finem convidetur, qtiod Cassianus
dignum
siqui aeios exieriores sinii, feferentur
non nisi uno aut altero loco leeiiiiri Augustinus dicit in fine de
in his collationibus
teniplationis.Ui
Civil. Dei (Lib. xxii eap. ulli) : Ibi vacabimus, et vigilurper se loeuttis (ColUit. 17, cap. 3); alias semper
debimus, et amabimus- : amabimus et laudabimus.
Et
per suura socinm Germanum , qui suo et Cassiani
ineodem libro pr;cl'nitiiiqtiod
ibi Deus sine fine videnomine cum Patribus iliis cslloquebatur,
eosque inet responsa accipiebat.
Qua in re relibitur, sine fastidio amabitur, sine faiigatione laudabilerrogabat,
titr. Hoc munus, htc affectus, hic actus, eritin omnigiosae modeslise spepimen et siienlii exempium praeac presbytero, junior
bus. > Hsee ibf &. ThoAias. Alibi vero (1-2, q. 67,
Buit Cassianns, ut quiseniofi
a. i) docet virtutes
roorales in futura vita non maipse el diaconus dumiaxat, quamvis foriasse doctiof
nere quantum ad id quod estmaieriale
ac peritior, loquendi offlcium et honorem detulerit,
in eis. <Non
interea tenuerit (Virfe Colvita loeuto habebunt concuet illo loquente-ilentium
enim; inquit, rnfiitura
eiborum et venereorum,
lat. 7, 8, 9, 10, 11 et 12); memor haud dubie illius
piscentiae et delectationes
neque etiara timores et audacise circa pericula moraposlolicse sententi.-e: Si qtiis putatse religiotum esse,non refrenans liriguam suam: sed seducens cor siium,
et communicationes
lis, neque etiam distributiones
rerum quas vehujus vcma esl religio (Jacob. i). Memor et salutarts
[t'ps. tu marg. aut commuiaiiones]
doctrinse quam a viro sanctissimo, eodemque sancti
niunt in usum prsesentis vitae. Sed quantum ad id
et suo condiseipuio
Joannis Chrysostomi
discipulo
quod est formale, remanebunt iu beatis perfectissime
4 Februar.),
acceperat. Kxslat jj post hanc vitam, in quantum raiio uniuscujusqua
(Baron. tn Martyrol.
fectissima erit circa ea quse ad ipsum pertinehi
enim Isidori Pelusioise (Lib. i, episi. 309) viri sansectitate el docirina conspicui ad Cassianum episiola,
cundum statum illunv; et vis appeiitiva oinnino mocum aggressus esset vitam monasiicam profiieri;
vebitur secundum ordinem raiionis in bis quse ad
qua
moenm serio admonuit linguam esse coercendatn,
statum illum pertinent. Unde Augusiiims dicit (Lib.
nacho prsesertim adhuc juveni et noviiio (Vide prmXiv de Trinit.,
c. 9) quod Ptuderiiiaibierit
sine ullo
sine molestia lolerandorum
fat. nottram ad Leciion.). Nam loqui et docere mapericulo erroris, fortitudo
gisirum coiidecei : lacere et audire discipulo conmalorum, lemperantia sine repitgnatione libidihum ; ul
venit, ait D. Benedictus cap. i suae Reguhe.
pruderiiim sil nullHm bonum Deb prmponere vei mquac
ei firmhsime inhmrire;
Triplex genus aclionum seu operura vitse activse
re; fonhudinis,
temperantim,
in
vila
cessabunt.
In
iuiura
sunt
nullo
noxio
deleclari.
De
quaa
primo genere
defectu
justilia verb mani(estius erii, quem aclum ibi habcbil, scilicet eite subdiquse spectant ad corpris necessitatem, ut edere, bitum Deo; quia eiiam in hac vila ad justiiiam pertinet
bere, dormire, elc. In secundo quse spectant vel ad
ut jejunia, vigilise, eic, vel ad
eise subditum superiori. i HaCteuus D. Thomas.
carnismacerationem,
- d Gofppfalem
In lerexercitafidirieih
hic
concupiscenliae remedium, ut malrimonium.
inlerpreiatur
ad
ut
miseAuctor jejuiiium
tio, quae
proximi subveniionem,
opera
aliasque austeritates el exercitia
in fuluro sscculo
ricordise. ilsec omnia proculdubio
Verum
hic
quibus corpus castigatur ei inaceratur.
et bealorum vita cessabunt, quia nulla ibi necessitas
coihraenlarius
non
cujus hsec
placet Chrysostomo,
carnis
aut
nulla
infirmitas
SUnf verba; Quidcim hcec Apotlolum de jejunib dixine
corporalis,
irapugnaiio,

JOANNIS

495

CASSlANl

COLLATIONES.

496

utiiis est; pielas autenx, quse sine dubio A gnante eessabit : cum jam nori fuerit
ina^qualitas
ad omniaulilis
cbarilas intelligilur,
ett, promissionem
propter .'jtiam debear l haec exercefi, sed cuncti ab
id est, actuali operalioue ad chariiahac nnillipiici,
habens vitm qum nunc est, elfuiurm
Quse
(I Timoi.iv).
tem Dei.et divinarura rerum coniemplaiioncm
manifeste
properpeergo dicitur ad modicum esse utilis,
ad modicum

nec per omne tempus excrceri,

mam perfectionem
per se solam laboranti
nunlialur

nec sum"

posse conreferri
potest,

quippe ad ulrumque
id est, velad brevilatem
temporis, quod scilicet hocor; mini tam in prsesenti quam in futuro exerciiatio
'
poralis coseterna esse non possit, velcerle ad parvii talem utilitalis
conquiquse de carnali exercilaiione
Modicum

ferre.

initia qusedam
eo quod afflictio
corporalis
charitalis
pariat,
profecius, non ipsam peffectionera
habet viise prsesentis et futurse.
qusc promissionera

rilur,

cui se bi quibus cura

puriiatc transibunt;
est vel scieutise vel mentis emundationi
insistere,
jam in hoc sseculo consiiluii,
elcgerunt omni conaiu
illi scilicet semetipsos offiacviribus
mancipare;
tua cordis

cio adhuc in carne corrupiionis

positi deputantes,

quo erunlcorruptionedeposita,
nientes ad illam promissionem

permansuri,
perveDomini Salvatoris,

: Bealimundo
qua dicilur
videbunt (Mailh.x).

in

corde, qttoniam ipsi Deum

; CAPUTXi.
De chariialh
perpeiuiiale.

necessaria
operum prsediclorum
si illai officiasuperius
esse censemus, quia sine ipsis ad cliarilatis
fasiigia B
miramini,
Efqiiid
comprecum sanclns Apostolus etiam subHsec etiam quse dicitis a opera
hensa transibunl,
non possit ascendi.
sancti charismaia
transitura
limiora
deSpiriius
pieiatis ac misericordise necessaria sunt in hoc lemscribai, solam vero chariiaiem
designet sine fine
dominaiur,
pore, dum adhuc insequalis divetsitas
mansuram? Sive, inqniens, c prophetim evacuabunnisi
operatio,
quorum ne hic quidem exspectaremr
tur, sive lingum cessqbunt, sive scientia destrttetur (I
infirmoruraqtie
pars maxima
indigemium
inopum,
Cor. xiii). De hac autem : Chariias numquam & ex: b quse iniquilaie
hominum facta est,
redundaret
cidei (ibid.). Oniiiia namque dona pro usu ac necescorum scilicet qui ea quse omnibus a coramuni creaEt idcirco

exerciiia

suni, in suos tantum occiipant usus,

Donec ergo in hoc
utenda tenuerunt.

tore

concessa

nec

tamen

inscqualiias isia grassalur, erit hscc actio necessaria et ulilis exercenli:

rea;itii(ens quidem bono
hsereditalis
affectui
el pise volunlali retributionem
mundo

seternse,

ipsa

vero

in

fuiuro

s&eulb

parilitate

ALARDI

re-

GAZM

silaie

tribuuntur

ad
[Lips. in marg. distribuuntiir]
lempiis, consummala dispensatione mox proctildubio
trarisilura.
Chafitas vero nullo intercipietur
leinpore : non solum enim in pncsenli mnndo oiiliter operalur in nobis, sed eliam in futuro sarcina corporese
necessitatis

abjecta,

COMMENTARIUS.

efficacior

multo

atque excellen-

sive cupiditatem
hoper.iniquitatem
ferttnt, sed profecto errant : neque enim est corporalis C quia njmirum
Nam si corporalis
ininum dala esl occasio cur recta ratio judiciril
faexercilatio jejunium, sed spirituatit.
nunc veroiltud
cieudain esse divisionem,
cum ante peccaium omnia
macerat
esset, corpus utique nutriret;
. .>
vero ipse
essentcommunia.
etexlenual.
Hsec Chrysostomus.
Intelligil
c
in palria, qtiia propheevacuabuniur
de exercilalione
aibletarura,
quse fit cursu, lucta,
Propheii*
tica cognilioobscura
esi et araigmaiica.UndeeicomApopugnis, vel alio modo,ad quam frequeniersolet
ut
lucernm tucenti in caliginoso loco. Lingum
sumere,
siolus allmlere, et ab ea comparaliones
paraiur
cestcibitnl, mm linguse corporesebeatnrum,
nu;c non
patet I Cor. ix, Philip. m, II Tira. n. Hsec enim ad
cessabunt atsidue taudare nomen sancium Domini; sed
modicum, id esl, parum utilis est, quia lantum utilis
donum lingiiariun,
ad corporis sanitatem ei robur.
quo scilicet aliqui in primitiva
" Ad eumdeni moduin D. Augttstinus seriii. 27, de
Ecclesia variis linguis loquebauliir.
Acior. n. In fntura eniin vita quilibet ei quamliber
Verbis Doraini : Allendamus, inquil, occupqtiones nolinguam iiuellinecessariura variis luiguis loqui.
ttras circa multa. Necessarium est minislerium
corpora
get: undenonerii
Scienlia dettruelur, non quo ad habitum aut res corefecturis : quare hoc ? quia esuriiur. Misericordia mised quo ad! actum ei nioduin
seris necessaria est. Frangit panem esurienli, qttiaingniias,
cognoscendi
venhti eturientem. Tqlle famem, cui frangit panem ?
ahsliujus vilse, qui est per species a phautasmaiibiis
Toltracias : qui modus non cnngriiil vitse fnliuae. Alque
Toile peregrinaiionem,cui
exliibeshospitatiialem?
iia exponitur
illa diyi Hieronymi
le twdiiaicm,,cui
prmparas vetiem? Nontit mgritudo,
vulgaia seniculia
'.
in epistolaad
:
Paulirium, quae Bibliis pr.ffigiiur
quem vishas ? Non tit caplivitas, quem redimh? Non
sil mors,quem sepetis? _ Discamus in terrisquorum
scienlia nobiscum penevesitrixa,
quem concordas?Non
"
rel in cmlis. Sciemia
In illo fuluro twculo non erunt ista mqla, ergo nec itta
rerum cognitarum
remapiim
Hieronebit in bealis, sed e,rit alierius generis el niodi a
minhtetia.
in eamdein senteuliam scribuntD.
sciemia hnjus vitai (S. Thom. 1-2, q. 89, a. 5 ad 1;
Hieremise,et
Gregoiius vt
nymus in cap. iuLameiit.
dhl. 31).
Moral. cap. 28.
Magis. sentevi. lib.ui,
d
b Npn ita accipiendumquasidominiorum
el rerum
habent plerique codices. Di"Exrri7rTEt, excidil;ul
inter se insequalits illiciia sit
citur auleni charitas numquam excidere, non quod
divisio, et hominum
semel amitti nequeati ul hairetici inierpreianlur,
et iniqua,
sed quia freqiienter ex vi et injuria po-.
sed
teutum ac divitum
quia permanetin
beaiis:cumfides,
sequitur miseria et, egestas inoetspes muliaque
eiiam
alia
absque peccaSpirilus sanciicliarismata^b
pum et pauperum, quamquain
Apostolo recensiia
vel casu fortuiio
evacuentur.
Unde serisus Apostoli est, ait S. Thoto, ut notnm esl, ex inloilunio
mas : Charitas numquam excidit, quia sicnti est in
sxpe contingat, vel quia ex peccaio orttim, seu ocstaiu vilae, ita perjnanebil
in sialu patrise, et cura
casioheni habuii hsec rerura divisio (S. .fhom: 2-2,
Grasecunduiri illud Esaiae xxxi : Dixil Doq. 66,a. \et 2).Unde incap. Bi/ec/tssimis,apud
augmento,
tianuni XII, q- 1, dicit Clemens prnnus:
Communis,
minus, cujus ignis est in Sion, id est, iu Ecclesia iniusus omniumquw sunt in hoc mundo omnibus esse de-,
liiame, ei caminus ejiis in Hierusatem, id esl,in pace
dlius dixit.hoc esse suum,
coelesiis pairise.
I..
buit;ted
, . ,
per iniquilalem
et aliut hlud : et sic inler mortalet (acici ttt dmsio.

491

COLLATIO

I. DE MONACHI

lior

defepermanebit, nullo utnquam corrumpenda

ctu, sed per incorruptionem
perpetuam flagrantius
De, aiquc. intentius adbsesura.
CAPUT
Interrogatio

A qi'i

in injuslitia.et

ranle,
morte
diaboli

XII.

de perseverantia

1NTENTIONE

spiriialis

iheoriw.

Qnis ergo potest, fragili came circumdattis, iia esse hnic theorise semper affixus, ut nuniadveniu, de visitalione infirquam cogiiet de frairis
Germanus:

vel
mi, de opere matiuum, vel certe de humaniiate,
exhibenda? Postremo
peregrinis, vel advenieniihus
corporis ipsius provisione vcl
quis non interpelleiur
cura? am queinatlmodum mens, vel iu quo illi invisibili el incompreheusibili
Deo valeat inseparabiliter

mentis

AC FJNE.

498
et tristitia

discordia,
in regno

versantur,
stinl constituti.

diaboli

moriem

opcel in inferno ac

His

enim indiciis

discernitur.
regnum
intuitu consideremus

Et revera

vel Dei vel

si sublimi

siatum illum

in quo dequap. vere in re-

gunt ccclestes supernseque viriutes,

gno Dei sunt, quis status alius esse credendus est
quam perpetua jngisque lseiitia? Quid enim tam proquam
prium verse beatitudini,
lamqne conveniens,
Et ut
tranquilliias
jugis el gaudium sempiternum?
hoc ipsum quod dicimus, ita esse, non mea conjectura, sed ipsius Doniini auctoritate certius inslruaris, audi eura qualitatem et statum regni illius aper-

: Ecce, inquit,
ego creo cwlos
novos, terram novam, et non ertmt in memoria priora,
CAPUT XIII.
B neque ascendent super cor; sed gaudebith et exsultabitis tisqtte in sempiternum in hit qum ego creo (Ita.
Retponsio de direclione cordis in Deum, ei de regno
Dei el diaboli.
LXV). Et rursum : Gaudium et tmlitia invenieiur in ea,
conlemMoyses: Inhserere quidera Deojugiteret
aclio, et vox laudh, el erit menshexmense,
gratiarum
el sabbatum ex sabbato (Isa. LI ). Et iierum : Gaudicitis, inseparabiliier
plationi ejus, quemadmodum

cohserere,

cupimus edoceri.

copulari, impossibile est homini ista carnis fragilitate

circumdaio. Verum oporict nps scire ubi memis nostrse iiilentioiiein
debeamus habere defixam, et ad
semper animae nosirse revocequam destinaiionem
mus intuitum
: quam cum poluerit obtinere mens,
gaudcat, et a qua distractam se doleat atqne suspitotiesque se a summo bono sentiat recidisse,
:
quoties se ab illo intuitu deprehenderitseparafam
ret;

tissime

diitm

describentem

obtinebunt,
fugiet dolor et gemilus
Et si adhuc clarius de illa conversalione

el tmtitiam

(Ibidem).
et civitate

sanctorum

vuliis

attendite
agnoscere,
;
quae ad ipsam Jerusalem voce Dnmini dirigantur
tuam pacem , et prmEl ponam, inqtiit, visitationem
nqn audietur uttra iniquilas in
positos tuos justiliam;
lerra lita, vaslilas el contritio in terminis tuis, et occupabil salus muros tuos, et portat tuas laudatio. Non

fornicationem

a Christi
erit tibi amplius sol ad lucendum per diem, nec splenjudicans vel momeiilaneum
discessum.
A quo cum deviaverit
. dor lunw illuminabit
te, sed erit tibi Dominus in lucem
contemplaiione
el Deus tuus in gloriam tuam : non ocpaululum noster obtuius, rursus ad eum cordis ocu- C tempiternam,
los retorquentes, velut reciissima linea mentis aciem
cidet ultra sol tuus , et luna luanon
minuelur; sed
revocemus.Totum

naraque in animse consislit recessu. Unde expulso diabolo, ac nequaquam in ea jam

vitiis, consequemer rcgnum Dei fundaregnaniibus
lur in nobis, dicente Evangelista : Regntim Dei non
veniet cutn observatione, nequedicent: Ecce hic aut ecce
iltic est. Amen enim dico vobis quia " regntim Dei inlra
vos est (Luc. xvu). Intra nos veronihil
aliud esse
et vel
poiest quam scientia nut ignoratio vcritatis,
vitiorum amiciiia, vel virluium:
per qnse aut diabolo
aut Christo regnum paramus in corde. Cujus eliam
describit
regni qualitatem
Apostolus dicens : Nori
enim regnum Deiest esca el potus, sedjusiitia,elpax,
tt gaudium in Spiritu sancto (Rom. xiv).Ilaqnesire-

erit Dominus in lucem tempiternam , et complebttntur

dies luctus tui (Isa. LX). Et idcirco bealus Aposiolus
omne gaudium
non generaliler,
neque simpliciter
sed signariter ac specialiter
regntnn Dei pronuntiat,
illud sfllum quod in Spirilu sancto est ( Rom. xiv).
Novit enim esse aliud quoque vituperabile
gaudium,
Mundus istegaudebit (Joan. xvi). Et,
de quo dicilur,
Vm vobis qui ridelis, quia plorabith (Luc. vi). b Reest. Aut
accipiendum
gnum sane coelorum tripliciter
sunt cceli, id est, sancli in aliis snbquo regnaiuri
ditis, secundum illud : Etlo tu super quinque civitates, et tu super decetn (Luc. xix). lllud quoque quod

ad discipulos, Sedebitis super sedes duodecim,

duodecim iributlsrael
gnuui Dei inlra nos est, et ipsura regnum Dei justi- Djvdicantes
(Maith xix). Aulipsi
c cum scilicet omcceli incipiant a Chrisio regnari,
tia, et pax.et gaudium est; ergo qui in istis commonibus ei subjcctis coeperit essc omnia in omnibus
ralur, sinedubio inregno Dei est; et c contrario illi
ALARDI

GAZiEl

* Varia et
est hujus sentenlise imermulliplex
Dei intra nos esse
pretaiio. Nam hic abbasregouni
dum ejus habemus cognhionem.
Alii
indicit,
tra nos esse idem esse puiam, quod in noslra poDeuteron. xxxdicitur:
tcstaieesse;
quemadmodum
Mandatum hoc quod ego prmcipio libi hodie, non supra
te, nec procul poshum est; sed juxta esl sermo valde
in ore luo, ttt facias, etc. AHi regnuin Dei inira nos
nosiris
exponnnt Cbrisiuin
per fidera in cordibns
bahiiaulem.
A'Ii regnum Dei inlra nos esse dicunt,
quia Dei imaginem ad quam facti sumus, intra nos
habemus. Alii deniqoe intra nos esse regnum Dci

dicitur

COMMENTARIUS.
seu participationem,
et gustum
per prselihaiionem,
et quia,
quem animo percipimus:
quemdam illius,
nt ail Aposiolus , Ipse spirittts leslimonium
reddit
noslro, qnod filii Dei snmus (Rom. vui). Ita
tpirilui
Nazianz. apud S. Thomam
(ln Caiena
Gregorius
videlur etiam huic abba:i
Aurea). Quse inierpretaiio
ut patei ex sequeutibus.
plicuisse,
b Nota
triplicem
regni coelorum acceplioneni,
activam, passivam, et localem.
c De hac sentenlia diximus alio loco (Lib. v Institut. c. 4); de qua et D. Hieron. epist. ad Aniand.
(Bpisi. 47).

JOANNIS

Deus (I Cor. xv). Vel eerte -qiiod inuoelis

'
liomiiio
regnaturi.

CAPUT xiy.

CASSIANi

CQLLAtlONES.

slnt cum A
, enim es! in morie qui memor sit Dei; in inferno aulcm
Domino (Ptal. vi) ? Id est ,
(peccati) quis confiltbitur
nemo. Nullus enim, etiam si millies semetipsum vcl
Ghristianum

esse proiiteatur, vei monachum , cura

peccai, eonfitetar Domino. Nullus admiltens ea quse
Dominus exsetralur
, remiuiscjipr
neceryum
D*ii
se verafiter proliieljjr
iflius , cujus wsecepta coniti-

De ftninue perfttuitaie.
in hoc corpore constltiitus
tjuamohrem
jam novefit unusquisque illj se religioni'vej
ministerio
depiifandum,
cujos in hac vita semetlpsUro pariicipero

maci temerjiate
coniemnii.
In nua morte iU.ni viduam, qnae est iti Ueliciis. beatus Appstolus esse pronuiilial,
Yua?i i-nqpiens, quw fudeliciit
eit, vivens
mortuq ett (1 Tip, v). Sunl ergo aiuiti .qui vivenles

cultbremque
praebueril;
illiusq,ue se etiam in illo
perehni sseculo consbften) rutufuro fsse non anibise sociuirique majuerit exgai, cu| tiunc ministrum
secundum sententiam Doraini i(a dicenlis :
hibere,
Si quis mihi minislrdt,
me sequatur, el tibi tum ego,
itiic et minhler meut erit
(Joan. xri). Nam quemadmbdum a Zabuli
regnum per convenienfiam
[ Lipt.
in rnarg.
B
conniveniiani]
suscipitur viiiorum , ita regnum Dei per exercitationem
yirlutum,
puritale cordis ac spirilali
scientia posgidetur. Ubi aulem re-s
gnum Dei est, ibi proculdubip
jet vita habetur seterna; et ubi Regnun.i Zabuli est, ibi hiorfeiri atque
inTernum esse non dubium est : jn quo
qui ifuerit,
riec iaudafe Dominum
potest, secundum Prophetse
sententiam dicentis; JVon mortui laudabunt le,
neque
omnes qui descendunt in
infernum ( sine cjubio , pepcati); sedf nos, inquit? qui vivimus (ppn yjiiis scilicet,
nec miindo huic, sed
ei
Deo), benedicimuspominum
hoc, nunc, et usque in strculum { Psdl. ciih ). Non
ALARW
*

SfO

GAZ*1

in hoc corpore mortui aunt, et in infenio jacenles

Deum laudare nou possunt; et econtrario
sunl qui
cum mortui sint corpore , Deura spirilu benedicunt
secundupi iUud : Benedicite, spiatque collaudant,
rittts et animm juslorpm,
Dominum ( Daniel. in ), et,
Omnis spirilus laudft Dominum (Psal.
CL ). Et in
animse pccisoruin non solura laudare
Apocalypsi,
dicuntur (Apoc. vi). In
Deura, sed etiam iniefpellare
ad SadduDoriiinus
Eyangelio qubqfJe evjdenlius
caeos : JVon leghtit \, inquit,
quod dictum est a Deo
dicerite vobis, Egb sum Deus Abraham, et Deus Isaac,
it Deus Jacbb? non esl Deus mortuorum , sed viventium (Mdtth. xxn). Qmnes enim ei vivunt. De quilras
et Apostolus,
Propler quod , inquit, non eonfundilur
Deut vocari Deut eorum; paravit enim illis civitatem
b nec otiosae sint
postseparatio(Heb. xi). Nam rjuia

COMMENTARHJS.

Zabuli, id est, diaboli: de qu^ vlde hotata in- C in somnis videtvel ambulare se, vel sedere, vel huc,
fefius {Ad eap. 21 ifiiyus coll^). Qurbus addb hoc -' nique iUuc grestu, vet eiiatn votatu ferri : &o'c sine
D. Cypriani
de patiemia
Job dissereniis^
eorpora non fit. Quibus verbis
Qitanla
qnadam limilhudine
adversue eumjaculg Zabuii emissq, Eturniqt ''""Zqbuiftf
yideiur Augustinu? iunuere animam humanam ha'
sui corporis, ac proinde
itxprem (Cyprian. de Bqno palien.\.
.
bere quairidam similiiudinem
b Alii omiitunt
habere eiiain sensiis quosdam sihiiles sensibus coryocahulum dnimtB et pro oitoste
legunt fliiosi, nempe raortui, vel spiritus moriuoporeis; sed valde ambiguum est quam similitudinem
visus esf. Prro ftanpp. Al hic textus paleiuior
idemque repeiii lib. jy de Anima etejus
uitelligat:
tanttjr bic tres errores, seu hfereses, de auimabus
origine cap. 17, ulii etiam videtur sensus in animahorainum a corpofe separatis. Primus efror; aiiimas
eliam
biis mortuorum
prinere (Tomo VII). Ciutur
id est, post obiSub norriine Aiigustihi ex lib. -rk Spirilu et Anima,
post separaiionem hujiiscorpori,
lum manere oiiosas,insensibiles.immoetiam
inlelliquod anima reteden* acqrpore, secum trahh sensutn,
el
gpiuise et omnis aflecius exper,tes. S^cupdus animas
imaginatwnem , intellectum , concuphcibilitalem
hominum nori esselriimoftaies;
sed vel Curii ddrpoxiasctbithatem (Tomo I O.per. Aug. c 16). Iiem ex lib.
ribus interire, vel in hiliilurn
>So/um hominem credimus
resolvi. Tef tiUs, ani*
de Eccles. Dogmaiibus:
mas eUam jugtorum non statim post transitum hujus
kabere animam sttbttantivam (idest, per se subsisienyiise ad beaiitudjfljem
sed jexspecjare
transfepfi,
tem), qum exuta cqrpqre vivit, et sensut suos alque
exiremum
et resurrectipnem
judicium
cbrporum.
organa vivaciler tenet. Eodem modo loquiluf CassioDe his tribus errorintfs aiiqiiid sirigillaiiindicendum.
dorhs libro de Anima, dicens (Cap. 8) : Animaseparea corpore aihuc videi, audil, imaginalur,
Quod ad primum atlinel, ambigue admodum in hoc j.rata
"
capite loqqiiur
tura quoad *ensus quos
cordatur. Denique IPelrus Lombnrdus (Iq 4, dht. 44)
Cassiaitus,
animae separafae , trjbuit,
tum qupad siatum ejys
ad liunc locum Cassiani speclans : lu Cussiant,
vitse. Nam quoad illiid, videtur ahiinse faiibnali
votuhiinibits
Irilegilnr,
quod non stiii oiiosie,
inquit,
buere sensus, et affectus hujus vitie, dum semel
ne^ue nihil senlianl, cum divet ille in inferno se
suis senaique iterum inculcat animas defunctorum
fiamma cruciari c/amel; unde probalur animas desibtts non privari,
immo ne ittis quidem affeclibut, id
suis sensibus tion privari ,
nonxolum
funciorum
est, spe qlque tristifia, gqudio qc metu carere. Postea
ted nec istis affcclibus, scilicet spe, trhliiia,
gau
lameh veluf se explicans concludit,
mentem fxutam
dio , acmeltt c.arerje; et ex hh qum sibi in illo gencrati
hac carttis pinguedine, id est, corpofe,
eas qumdam jam inciptre prwsuos intelexamine resetvaniur,
ieetuales virtutes i melius reparare, et purioret eas
verba Teciians. His auctogustare. Sic ipseGassiani
ac tiibiilioret
moius D. Thomas quaestionein
tU opiniif,
fitatibus,
recipere potius quatn amiifere. Quibiis
verbis noq obscure indicai animie separaiae sensus
hanc plufibus
in| locis agilat : Vtrum omnes potenet affectus non corporeos et ariimafes, sedspirituatiai animie remaneanl tn anima a corpore separala?
les et intelleciuales
: Dicendum quod
tantummodo
remanere. Veriiih
eamque in Summa ita resolvit
ad ampliorem
noomnes potentiw animw comparahtur nd animam solem,
hujus dociririse eliicidationem,
tanda iiiiprimis
verba D. Augusiirii
lib. xn de Gesicut ad principium. Sed qiuedam poieniiw coriiparannesi ad litteram (Gap. 33): Profiteri animam habere
tur ad animam sblam, sicut ad subjeelum, ut intelletimililudiriem
clus ei vblvntas', eihujusinodi potenlim tieceste esl qnod
omnino memcorporit, et corpbralium
brorum quisquis negal, polest negare animam esse qum
maneanl in atiini.a corpore destruclo. Quadamveri

mf

COLLATIO

!. DE MolNACHl'

iNTE)N[fibNti

AC FINE.

S02

nem Iiujus corporis animne, neque niliil sentiant, A isaro, et divite purpurato proferlur, osiendil ( Lucce
ctiam Evangelii parabola, qu de iilo paupere Laxvi); qiinriim unus beatissimam sedem, id est, sinns
ALAROl

GAZill

COMMENTARTUS.

ti

potenlim *unt in conjuncto (irf ett, compositp^ sciticet.

Sap. m. Et nolile tilangel illas tormenlum-mqrlis.
mere eos qui occidunt corpus, animatn autem non poskomme) sicut in subjeclo, sicul omnes polentim sensu
iivm pnrlis, et nutritivie. Deslruclo aulem subjeciq
sunt occidere. In Symbolo tam Aposiolico quam Niridii potest aSetdensfemahere. Unde corruptb conjuncar-ho el tionsianlinop.
Resurrectioneih
profiteniur
cto (id eit, composii) non manenl hujusmodi pbtencarnis, sive mortuorum, et vitam mternam, quae ahiniam nostram supponit esse immortalem.
Hinc diliwaclu, sed virtute tanlum manent in ariima, sicuf
in principio,vel radice. El tic falsum esl qubtt quidam
vjis Hieronymus ad locum illuui Matih. xxn, quem
hic Cital etiahi Aucior : Ad aslerniiatem, inquit, dnidicunt, hnjusmodi potinliai ih anhna remanete etiam
marum probandam, de Mose (id est, de libris Mosis)
corruplo corpore. Et multo (alsiut quod dicunt etiant
aclus harum polenliarum remanere in amma separafg,
ponit exemplum: Ego sum Deus Abraham, elDeus
Isaac. ei Deus Jacob (Exod. III). Stdlimque inferl-:
quia lalium potentiafurh nulla esl actio,nisi per orgaThoihas (ipaft.,
Noii esl morluorum Deus, sed vivenlittm : ut cum
i, 77, ntt.8;
numcorporeum.haS
4i, . 8);
ini,dist.ii,
q.Z, a.5,qA;et
quutllib.l,
probaveril animas permanere posl mortem (neque enim
Ad auctorjtatem ex. librp de Spiritu el Anima, repoteral fteri ut eorum esset Deus qui nequaquam subet corporum
spondei Librum illum non habere auctorilatem , non
sistereni), consequenter introducerelur
rniiri est Augustiui; de qiio vide Bellanliihum
resurrectio, qum cum animabus bona malave ges(Lib.
de Seriptor. Eccl. in Augustino)^ Polesl tamen dici,
serunt. His demum accessit expressa Ecclesiac definitio iu concilio Lateranensi uliimo, sess. 8, ubi
inquit, quod anima secuin trahil hnjusmodi potenlias
non actu, sed yirlute. Quod intellige de sensibus coriste modus lmiuendi : Anima est
g etiam damnatur
immorlalis
secundum fidem; sed morlalis secundum
poreiS, et imagiiiatione, e't appetitu concupiscibili et
nam intellectum
et voluntaiern cerium
nonnnHi'
irascibili;
rationem, vel philotophiam. Quo uiebantur
est manereactu in anima separata .: memoria autem
philosophiEe nimium addicti. Circa teriium, animas
intellectualis
et
sanctorum acorporibus separatas non videreDeum,
reipsa ideni est cum intellectu,
tanium ratione differt; de qua etiam epuloni sepuito
nec fnii beatitudine coalesti, sed ad usque extremi
in inferno dicitaiti est: Recbrdare, fili, quia recephti
judicii diem servari in quibusdam abdiiis receplacubona invHa lua.(LuCi x\\), eic. Similiter et liber de
lis, ubi nec Deum videanij nec beatae dici possint,
nisi in spe, docuit in primis Teriullianus
Ecclesiastic.is D.ogmatibus non est D. Augustini, sed
pluribus
'
Gennadii Massiliensis non magiia; auetoriialis
inter
in locis. Deindeyigilantius,quem
suggillans D.Hie'
ecclesiasticos scrlpiores ; qui tamcn eliam seipsum
ronymus (Lib. conlrd Vigilanl.) : Ais, inquit, vet in
recte: eiplicit;
dum a\l(Cap. 19) : Puabus subttan- , sinu Abrahce, velin tdco refriyeriii vel subler aram tiis tantum constat homo, anima et corpore : anima
Dei animas apostolorum el martyrum consedisse, neccum raliohe sua. el corpore cum sensibus suis. Quas
posse suis tnmulis ei iibi voluerinl esse pmsentes : se- ;
nalbriW videltcet digniilitis sunt, ut hon inler iibmicitameh sehtui absque animm socielate noit mbvel cbrdas telerrimo carcere, sed in iibera honestaque custo*
pus. Anihia luro et tiiie corpore raiioiiale suum lenel.
Diide infert S', Thoinas (Quodlib. 7 art, 8) : Ergq
dia, in fbrtiinalbrum insulis, et in campis Elysiis recludanptr. Hos secuti sunt Graci, ut patet ex con- *
defunctd carne poleniia; sensitivce noh manent. Ad
cilio Florent.
sess. {, ac demiim nbstri tempdris
CfiSsiodnruffi respondet, qubd siHiit opefationei vblunlatis propter quamdam similitudinem nominibut
sectarii, Lutherus, Calvimis, et alii, ut videre est'':.
pnssiqnum, qum sunt in appetilu sensitivo; ita eliam G apud Bellanninum (Lib, i de Bealis, cap. i el seq.),
intellectus operationes nominaniur ab operalionibus
qui hanc controversiam fuse et accurale penractanec non
sensuum propter similitudinem ; et sic loquitur Cas- ':vit, et multis Scriplurarum
lestimoniis,
tiodorus. Atque eodem modo exponi potest Cassiasanctorum Patrum auctorilatibus,
partem affirmantem ut calholicam veritateih
nus, diim ait animani separatam hoii carere istis
astruit; nibil ut amafiectibus, nempe gaudio et tristitin, spe et metti. r plius addi aut requirl posse videatur : quem proitide
Nam sicut beatorum animae gaudent de prajfniis,
ltiClori adetiiidum et cohsulendiim
relinquens, duo
ita certum est damnatorum aninias tristari de pcenis
tantum vel tria hujus doctrinae stabilimehta prbpoet suppliciis, et eadem nieluere, nl patet de epulone.
nam ; quoriim primum cst Ecclesice testimoiiiiim;
At hnjusmodi passiones hon sunt appetitus sensitivi,
cum de S. GregOrio, et aliis sanctis confessoribus
sed intellectivi
et ratifinalis. Spes aulem ctim nec
dicit: Deus, qui animaS famuli tui Gregorii, vel N.,
beatis nec damnalis cohvehiat,
solis animabiis ih
ceternm beatitudinis pmihid contulisii, etc.; sefunFlorendum duorum conciiiorum
teciimenicorum,
purgatorio existenlibus tribui potcst, sicut et iides.
auctoritas et definitio. Siquidem
iini et Tridentini,
Speraht ehim et credunt viiam xlernam el beaiam,
hoc ipsiim definiturti est in cbhcilio Florentiho, sess^
quam nondum obtineni.
re-
anirtitc
Qiioad seeundiim, coniri) immortalitatem
ult., ubi Graeci tandem ad Ecclesiae unilaiein
rationalis dup exstiterunt
errores. Primiis Sadducum Latinis, ex decreto Eugenii papae
ducti,simul
caeorum, qui anima3 immortnliiatem
negabaht, et
(ln decrcl. unionis) profitehlur illorum animds qiii
ideo etiam resurreclionem,
Hatlh. xxn. (S. Thom. i
posl baptisma susceplum, nullam omnino peccati mapiirt., qucot. 75, art. 6.) Alter qiiorumdam Arabum, j\ cidam incurrerunt, iltas etidm quce post conlractam
qui, m ail Eusebius Csesariensis (Lib. vi Hisl. cap.
peccali maculam, vel in suis torporibus, vel eisdem
exutm corporibus (prout superius dictum esl) sunl pur50), asserebant hominum animos una cum corporibus,
ctare ipsum
uno eodemque temporis articulo morte occumbere, ei
galm, in coilnm mox recipi, el inlueri
at demum tempore resurrectionit
Deum trinum, el unum, sicuti est: meritorum tamen
peiiiius exstingui;
nniversm carnis, cum eisdem vitam denuo recuperatudiversitaie, alium ttlio perfectius; iltorum autem aniros. (VideAitgusiin.
tib. de Hwres. num, 25.) Contra
mas qui in actuati, mortali pcccato, vel solb briginali
utrumqile errorem, animie hurhansc imniortalilatem
decedunt, mox in infernum descendere, pmnis lumen
ccfta tlde tenendam manileste docent Seripturae,
disparibus puniendas. In concilio aulem Tridentino
negant
Sytnbolum Fidei, et Ecclesiae definitio, prseter ratio(Sess. 25 deinvocat. sanclor.) dnmiianturqui
nes tam philosopbicas quam theologicas. (VidePesanctos mlerna felicitaie in cmlo fruenles, invocandos
et S^coium iu
rerium lib. iv in Genes. qucesl. 2.) Loca Scripturae
esse. Vide caetera apud Uellarminum
noniitillii hic proferl Cassianus, quibus addi pote- . i, dist. 45, q. 1 art. 5, ubi etiam pleraque Scriplurae
rant hiee i Jutlorum animmin mmu Dti sunt, et non
loca a Cassiano iiic citata expohit et explicat.

005

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

,
.

S64

i-

ar- A ipsius animae natura secundum mediocritatem sensus

alius intolerabili
Abrahae requiem promeretur,
Si autem et illud quod
nostri paucis aliqua rijspulemus, nonne ul.ira oinnis
dpre scierni ignis exurilur.
sed insaniam est vel
dicitur ad latronem : E-idie eris mecum in paradiso
ineplise non dicam fatiiilatem,
leviler suspicari illani preiiosiorem hominis poriio(Lucm xxm), voluerimus intendere, quid aliud manem , c in qua imago Dei, secundum beatum Aponifeste designat, quam perdurare iu animabus non
solum pristinos intellectus ; sed etiam vicissitudine
eas congrua pro meritorum
acluumque suorum perfrui qualitate? Hoc enim illi nequaquam Deus pro
misisset, si ejus animam nossei post separalionem
carnis, vel privandam sensu , vel in nihiliim resolsed
vendam; non enim caro ejus in paradisum,

sloliim

ac similitudo
con(I Cor. xi, Cdlost. m),
sistit, deposiia hac qiia reconditur in prsesenti sarcina corporali,
insensibilem fieri, quse omnem rationis vim in se continens etiam mutam alque insensibilem maieriam camis pariicipatinne sui facit esse
sensibilem? cum u.tiq ie consequeus sit, et hoc ra-

anima erat ingressura cum Christo. Cavenda sane,

immo toto horrore est detestanda pravissima Iwreticorum illa distinctio , qui duin non credunt Chri-

tionis ipsius ordo contineat, ul exuta mens ista carnali, qua nunc hebetaW pinguedine , iniellecliiales
virtutes suas in melius reparet, et puriores eas ac
stum poluisse eodem die quo in inferna descendit,
subiiliores recipiat potius quam amittat. In lantum
etiam in paradiso reperiri, ita distiuguunt : " Amen B autem hoc quod' dicinjiiis , beatus Aposlolus verum
dico tibi hodie , et interposita disiinctione inferunt,
esse cognoscil, ul etiam optet ab hac carne discemecum em in paradiso : ut scilicet haec promissio
dere, ut separatione ejus enixius valeat Domino cod
non slalim pnst transitum vitae hujus impieta , sed
ptilari, dicens : Desiderium habeo ditsolvi, et cum
imejus adventum intelligaiur
post resurrectionis
illud , quod ante resurreplenda. Non inlelligenles
ctionis suae diem protulit ad Judaeos, qui eum , ut
semeiipsos, credebant angusliis humanis et carnali
concludi : Nemo, inquit, ascendit in coeinfirmitate
lum, nisi qui descendit de cmlo, Filius hominis qui est
in cmlo (Joan. m). Quibus manifeste probatnr animas
defunctorum b non solum suis sensibus non privari,

Ckristc> etse, multo enim meliut (Philip.i),

quoniam
dum sumut in corpore, peregrinamnr a Domino : et
idcirco audemut el bonam vblunlatem habemut magis

peregrinari a carpbre, el prmtentes este ad Dominum.

Propkr quod etiam contendimus, sive abtenlet, tive
commorationem
prmsentes placere illi (II Cor. v);
1
scilicet animae, quae in hac came est, peregrinalionem a Doniino, aique absenliam a Christo esse prosed ne istis quidem affeciibus, id est, spe atque lrinuntians; ejusque ab hc came sepirationem atijue
discessuin, praesenliam esse ad Chrisiiim lota credustilia, gaudio ac metu carere , et ex eis quse sibi in
illo generali examine reservantur,
litate confidens. Et evidentius iierum super hoc ipso
quiddam eas jam
'
animarum stalu idem apostolus, Sed
incipere praegustare; nec secundum opinionem quo- C vivacissimo
rumdam infidelium, in nibilum eas resohi post hujus
accessislis, inquit, ad Sion montem, et civitatem Dei
excessnm , sed vivacius subsistere ,
commorationis
vivenlis Jerusalem cmletlem, et ad mullorum millium
< et Eccletiam
Deique laudibus inlentius inhaerere. Et revera ut
angelorum frequeniiam,
primitivorum
f et spirilus
de
sequestratis paulisper testimoniis Scripturarum
qui conscripti sunt in cmlit,
juslorum perALARDI

AZ.I

Hanc erroneam
et pravam
inierpretationem
refert etiam Theophylaclus in Comdislinctionem
mentario : quam merito hic abbas delestandam
dicit, tum qund doctrinae caiholicae repugnet, tum
reddat Chrisli
quod enervem plane et iusipidam
sementiara, si sic dixi-set : Ainen dico tibi hodie.
Qiiorsum enim illud hodie et quam emphasim habuisset? Nnnne videbat latro Doininum loqui illa
die? (Vide Bdlarm. lib. 1 de Sanct. Beat. c. 3.)
b Scnsus iniellige non corporeos, sed spiriluales,
vinutes. Cum enim
quos inlra vocat inielleciiiales
anima a curpore per moriem sepaiatur, omnes ejus
potentiae sensitivaj cum corpore intercunt, sola intelngeniia et faculiate rationali iosi reinanente, ut
dictnm est.
* Respicit illud Aposioli I Corinlh. xi : Vir non
debet velare caput suum, quoniam imago et gloria Dei
esi sententia Genesis n, nbi
est. Verum expreisior
diciiur Deus creas-.e hominem ad iiiiaginem et simililudinem suam. De liac porro ima-ine et siniilitudiiie Dei in aiiiina linminis, vide Magist. in 2 Senlem. dist. 16; S. Tliomaui i psrie, q. 93; et Pereriuin lib. iv Coniincni. inGenesim.
' dInimortaliiatis
seu aeieriiitaiis desiderium anim
ralionali insiiuui, qiind his verbis Apostoli insinuatur, III gmnn est iiiiuior.alitaiis
ejus argumentum ;
ex 0,11" eliuin ettiuici philosophi animam hommis
iiiiiiiortalciii
Plalo in
agiioveruut et cojiijirobarunt.
Piiaeoone. Aristoieles lib. n de Aniraa.

'
COMMENTARIUS.
Id est, ad societatem, seu consoriium
sanctorum, seu elcctoruni. quorum noinina scripia simtin
sive priniogenili dirunlur,
libro vitae.qui etprimiiivi
Grace TrjsuToroxot. Naiii, ut exponit Theophylacius,
omnes quidem hominet j creaiione filii Dei sttnt ; sed
adoptione primoyenili sunt filii electi, quorum nomina
dici volunt,
scripta sunt in cmlis. XYii primogenitos
ut
qui prioribus saeculis D!eo per fidem plaeueriiiii,
sancios
sancti pairiarchae et prpphetic. Aliidenique
apostolos qui priiniuis el abundaniius dona giatiae
perceperunt; per quosj derivata sunt in posteros,
secunduin iilud Rom. vin : Nos ipsi primitias spirims
** habentes. Iia S. Thomas.
f Iniermisit Auctor hiaec verba, quse his sequenti: Et judicem onmium
bus ab Aposinlo priHuiiiluntur
Deum. Deinde subditur : Et tpiritus juttorum, etc.
Ubi (riplex iiivenitiir leelio. Quidam legunt : Et tpiad
ritum jutiorum
perfectoru n, id esi,:accessisiis
Spiritum sanctiim qui fnjcit pcrfeclos iu justitia. Omnis enim jusiitia el perjeclio est a Spiiiiu sancio.
Ita S. Thomas, qui hanc lectionem. niagis probare
videtur (S, Thom. in Gommenl.). Alia lectio: El tpirituum justorum perfectdrum, quomodo in amiquis
editiunibus etiam Lalinis legebatur. Unde puiat Gainierpre-.em legisse in Graecoirvsugneiusnostrum
ut
JXRTWV,id est, spirituuiii, ei referri ad Judkem;
sit sensus qnod Chnstiik juJex esi omniuiii, etiam
id esl, aniniajustorum el perfectorum spiriiuum,
ruin. At vulgata et correcta versio Lalina nunc ha-

505

COLLATIO

I. DE MONACHI

INTENTIONE

AC FINE.

506

in alio A versarium vincens in nobis pro solo bonae voluntatis

fectorum (Bebr. XH). De quibus spiritibus
loco : Deinde patret,inqtiii,
carnis nostrm habuimm
ac perpeluis
nos praeassensu, xtema beatitudine
miis munerat; cum posiremo dispensatiimem
suae
eruduioret, el reverebamur eos ; non multo magis sub'iciemur

putri spirituum,

Incarnatinnis

pro nostra salute suscepit, ac mirabisuorum in cunctis genlibus dilatalia mysteriorum

et vivemus (Ibidem)1

CAPCT

XV.

De eontemplatione Dei.
a vero Dei multifarie
Contemplatio
Nain Deus IIOD sola incomprehensibilis

vit. Sunl aulem

concipitur.
illius sub-

stanliae suae;admiratioue

quod tamen
cognoscitur,
adhuc in spe prumissionis
absconditum
esl; sed
ctiam creaiurarum
suarum niagniludine,
vel aequitatis suae.consideratione,
vel quotidianae dispensalionis auxilio,
scilicet,
pervideiur;
quando,
quae
cum sanciis suis per singulas generationes
egerit,
raente purissima
cum
perluslramus,
potentiam

aliae quoque hujusmodi contemplaliones innumerae, quae pro qualitate vitae ac puritate
cordis

in

vel videtur

nostris

sensibus

mundis

oriuntur,
quibus
vel lenetur.
oblutibus,

Deus

Qtiag
in quo adhuc
retentabit,
profecio nullus perpetuo
aliquid carualium vivit affeciuum ; quia non poteris,
ait Dominus, videre faciem meam;b non enim videbit
me homb, et vivet (Exod.
xxxm), scilicet mundo
huic affectibusque

terrenis.
CAPUT

XVI.

moderalur
ac regit, ": ipsius qua universa gubernal,
lnterrogatio de cogitalibnummobilitate.
- Germanus :
cum immensitatem
scientiae ejus, et oculum quem
Quid ergo est quod etiam nolentibus,
secreta cordium lalere non possunt, tremenli corde
immo vero etiam nescicntibus nobis ita superflua? cocum arenam maris, undarumque
ut non somiramur;
numegitationes subtiliter ac latenter inhirent,
rum diinensum ei cognitumque
ac delum eas expellere, verum etiam intelligere
pavidi cogitamus;
cum pluviarum
immodicae sit? Potest ergo
guttas, cum saeculorum horas ac
prehendere difficultatis
dies, cum praetenta,
fuiurave
universa obslupemens aliquando ab islis vacua reperiri, et numquam
scentes scientiae ejus assistere
incursari?
cum
conlemplamur:
hujuscemodi illusionibus
ineffabilem clementiam ejus
consideramus,
qua inCAPUT XVII.
numera fflagitia, quae singulis quibusque
momentis
Responsia quid possit thens tuper cbgitalionum staiu,
sub ipsius comniiituntur
aspeclu, indefessa longaquidve non possit.
nimitate sustentat; cum intuemur
Mentem quidcm non ihterpeliari,
covocationem
qtia
Moyses :
nos nullis praecedentibus merilis
graiia suae miseraimpossibile est; suscipere vero eas, sive
gitationibus
tionis ascivit: cum denique quut occasiones salutis
respuere omni studenii possibile esi [ Lipt. in marg.
tribuit

adopiandis [Lips. in marg. adoptala J cum

studenti per gratiam Dei possibileest].
(Vide tertiam
C
intuemur
quodam adiniralionis
operis.)
excessu; quod ila
pott finem kujut
Cuychii annolutionem
nos nasci praecepit, ut ab ipsis cunabulis
gratia noQuemadmodum igitur ortus earum non omnino penbis legisque snae notitia
det a nobis, d ita probaiio vel electio consistit ln
traderetur,
quod ipse adALARDI

GAZMl

COMMENTARIUS.

bet: Et tpirilus justorum perfectorum, etc, ut hic

Paulus quoque Apostolus, qui adhuc Dai invisibilia,
etiam habelur;
ut sensnssit quod Chrisiiani accessicut ipse lesldiur, ex parte cognoverat, jam, huic
serunl (per fidem scilicet el cliaritalem)
ad spiriius,
mundo toium te mortuum perhibebat, dicens : Mihi
et perfectorum,
id esi, cura
mundut crucifixus esl, el ego mundo (Gal. vi). Iia
idest, animasjiistorum
sanctis animabus lelicitatis
auernae consories facti
i II verba Exodi cum nustro
moraliter
Gregorius
Collatore
sunt; vel, ut habei S. Thomns, ut habeamus socieexponens. Porro germanus ac lilteralis
tatem cum spiritibus sanctorum, qui sunt jusli et
sensus ejus sententiae est neminem in hac vita videre aut vidisse Deum, id est clare et intiiiiive conperfecti. Peninet autem bacc sententia, siculi hic ab
auctorc producilur,
non solum ad probaudam imsicuti beati in coelo
essentiam,
spexisse divinam
mortaliiatem
bic agiS. Tlwm. 2-2, q. 186, o. 5). Nam,
aniinarum, de qna pncripue
conspiciunt(Vide
illius docirinae
ut ibidem ait 1$. Gregorius:
tur; verum eliam nd confirmationem
Quatndiu hic morlaliter
animas jnsiorum
cathobcae, qua credimus
plene
vivitur, videri per quasdam imagines Deus polesl, sed
haec non
pnrgaias mox in cceliuii recipi, et Dei beatific viper ipsam nalurm sum speciem non potesl. At
sione perfrui, contra errorem
contrarium
ad hunc locum.
superius
c De
memoratum.
varietate
quibus
cogitationum,
multiplici
Varii de Deo
D.
Bermodi.
mens nosira interpellatur,
conceplus et meditandi
pratclare disserit
De qnibus vide D. Gregorium hom. 17 el 18 in Ezenardus in lib. de Conscieniia cap. 5, ubi haec inter
chielein.
alia : Cogilationum mulliplex varielas esse cognoscilur.
b Mnralis
expositio illius sententiae, quam eliam i 0 Alim namque cor inflant, alimelevanl, alim perturbant,
habet D. Gregorius xvm Moral. c. 38, ubi Iractuns
alim dissipant, alim confundunt, alim distendunl, aliw
carrumilla verba Job (Cap. xxvm): Abscondiia est abbculis
ligani, alim inquinanl, alim conlralmnt, atim
omnium virentium. Quisquis, inqtiil, Sapientiam, qum
punt. lnflanl ut superbm, elevanl ui vanee, perturbanl
Deus esl, videt, huic vilm (unditus moritur, ne jam
ul invidm, dissipant ul iracundm, confundunl t aceiNullus quippe eam vidit, qui adejus amoreteneaiur.
diasm, disiendunl ut ambitiosm, liganl ul gulosm,
huc carpaliter vivit, quia nemo polesl Deum amplecti
contrahunt ul timidm, corrumquinant ut luxitriasm,
simul et tmculum. Qui enim Deum videl, eo ipso motiis igitur exclusis mens purgatur,
punt ul maliwmv.
si sanctis cogitatibnibus jugiler exercealur, sicul scririlur, quo vel inlenlione cordis, vel effeclu operu, ab
hujus vitm deleclationibus separatur. Vnde adhuc ad
plum est: Cogitalio sancta custodiet te.
d Melius alii : Ita
euntdem Uoysen dicitur : Nonenim videbit me homo,
reprobatio, vel electio, elc. Cum
el vtvel; dc si aperte dicerelur : Nullus umquam Deum
paulo ante dixerit:
suscipere, vel respuere, quod est
tpiniualiter
videt, el mundo carntttiter vivit. Unde
eligere aul reprobare.

-n

#fr
nobiS: Nt tamen

'
-/OANNiS'tA^ANi40teAtlONE^^;|
dixlmus impbssibile A tentationum

ex eb qiibd
1nbti
esstftientem
cbgltatlohibus
iajdlri; totum vel inillis sptritibus
tribueridum
est qui eas
cursui,:vel
nobishltuhtuflnjgerere;
alioqulh nec liberum in hoirthe inaheret

necin nobis stafel nostrae

arbilrium,
industria [Lipi.
orrepiiohis
mmatg. cbrrecilohls].
Sed est, intjuam, noslrum magna ex pafte, iit eogU
iaflbhum;qualitas
emehdetur, et vel sahctge ac spiritalel

in-cofdibus

nostriS;

vel tefrehse

carnalesque
frequens lectio et

cbncfescaht:
jugls

Ideo honhUmquam
aaiiibetur
meditatio
Scripturarum,

ut exinde

memoriae pracbeatur occasir. Idcirco

nbbisSpiritalis
decaritaiio crebra Psalmorum, ut assidua nobis exlnde
subministretur
Idcircb
ac
compunctio.
viglliafum

cogitationuft
vel admittere,

&
torrentlbus,
circumacta, vacuaquidem
asstibus esse non poterit;
quales vero

vel parare sibi debeat, studH acdiindustria.

Si enim, ut dlxiligentise sua providebit
meditationem
mus, ad sanctarum Scripiurarum
jugiter recurramus,
tionem spiritaliura

ac memoriam noslfamadrecordarerum et desidcrium perfectionis,

spemque futurae beatitudinis

ut ortae cogitationes
exinde
rneditati

sumus meniem

erigamus,

necesse est

in
spiritiles,
faciant immorari.

his

quse
Sin vero

desidia seu negligentia superati, vitiis et otiosis coofabulationibus

seu curis mundanis et
occupemur,

sollicitudinibus
superfluis
implieemur,
coiisequenter exinde, velutd quaedam ziianiorum
species geut exjejuniorum
nerala, operationem
orationumque sedulitas adhibelur,
quoque nostro eofdi noxiatn
tenuata mens non terrena sapiat, sed ccelestia con- B mihislrabit;
et secundum sententiam Domini Salvatempletur.
Quibus rursura negligentia irrepente cestoris, ubi fuerit thesaurus operum noslforum seu insantibus, a necesse est ut mens vitiorum
tentionis nostrae, ibi et cor nostrum necessario persqualore
concreta
ruat.
.-:.

in carnalem
. :
;,-:

pprtem

CAPUT

mox inclineturel

cor-

manebit (ifaA.

vi).
CAPUT

XVIH,

rrMompdratioaquariaimlmetmimte,
b Quod exercitium cordis non
incongrue molarum
similitudini
comparatur quas meatus aquarum praeceps impetu rotante prpvolvit,
Quse nullatenus quir
dem cessare possunt ab opere suo aquarum impulsibus cifcumactae;
in ejus vero qui praeest situm est
poteslate, qtrumnam .triticum
molat, an liordeum
Illud namque est proculdqbio
loljumve comminuat.

XIX.

De tribus cogiu iionum npstrarum principiis.

sane prae omnibus nosse debemus, * trifl eonostrarum esse principia,
idest, ex Deo<
gilaiionum
ex diabolo et ex nobis. Ex Deo quidem sunt, eum
Illud

SpirituS

sancii

iilustratione

nos visitare

dignatur,
etin quibus

profeelum,
erigens nos ad sublimiorem
vel desidiose agentes supevel minus acquisivimus,
vel
rati sumus, saluberrima
compuhctionecastigat;
cum reserat nobis ccelestia sacramenta, et proposi-

qupd ingeslum ab illp fuerit cui opecon*

commisga est. Ita igitur etiam ipens C tum nostrum ad meliores actUs voluntatemque
per vitaa preesentis incursus, undique ingruentibus
vertii, ut ibi, cuml* rex Assuerus castigatus a Do-

commpjendum,
ris jllius cura

ALARDI
'' Divus

GAZiEI

COMMENTARIUS.

nihil dislinguere
videtur, cum ait : Nam id quod loGregorius IReg. cap. 14 5 Vilare turpes
lium appellatur, cmleraque ddulterina semind, qum sese,
cbgUalionesnonprmvblet,
qui hqneslasjn se non liabet.
cum escuteniis miscere sblent, qumque Scriplura tdcra
Quia enim sethper cogiiamus, exquitendd nobis suni
'
hon
zhaniacohsuevil':
triiico
bona, ne mala cogitemus.
huncupare
(Mdtth, xiji)
b Eaindem simiiitudinem
et comparaiionem
cordis
mutato, sed ex brigine tua principibque nascuntur,
et niblae aquariae
humani', sive animae rationalis,
propriumque suum obtineni genut. Porro zizania in
sacris Litteris irielflphorice dicuiilur vel doctrinae, vel
egregie explicat D. Bernardus in suis Medilationibiis
devolissimis cap. 9. Sicnt, inquit,.HidfeRdinumtiefocimOrutri, vel cogitationum
(ut hic) prava semina.
ter vqlviiur, et nihil respuil; ted quidciuU impbnitur,
Unde divus Hiero|nymus epist. 22 ad Eustpchium :
Nolo sinat cogitaliohem crescere: dum pdfvus est henihil; apponitur,
molit; sidittem
seipsum consiimit :
tic cbr theumsemper est in mbtu, et numqudm reqitiescit;
stii, interfice;
nequitia, ne zhdnid crestant, eliduiur
sed sive dormidni, sive vigilem, somniat et cbgitdt quidinsemine.
''
quid ei occurril. Et sicut mblendinum, drena iiimpqQuaeri potesl cor tria isntum posuerit cogitationiim hoslfarum
nalur,
principia, cum et boni angeli saepe
exterminat, pix ihquinut,
palea occupat; sic
cor meum cdgitaliodmara
immittant
liobis bbnas ac salnlares cogilationes, ut
turbal, immunda maculal,
vana inquielal et fatigat. Ita cor meum, dum fulurhm
notum eSt. Paiicis respondet D. Thomas (i part. q.
altribuantur
non curat gaudium, nec divinum gumril auxilium, ab
111, art. %), quod bonoe cogilationes
amore cmlestiurn elongalitr,
et in dmore lerrestrium
altiori prlncipio, [ scilicet Deo, licel angelorum miet involvitnr ih i. nisterio procureniur.
occupatur. Cuhique elabitur db illit,
"
f De
vanitas
iltud
curiositas
istis,
deducii, cupiditas
rege Assjiero quisnam fuerit, hnbes varias
recipil,
lib. i de Verbo Dei
sententias apud Bellarminuin
allicit,
torqiiet invoiuplas sedueil, luxuria polluit,
libri Esther.
in Comrhehtariis
crucial trislilia;
vidia, turbat iracuhdia,
sicque micap. 7, et Serafijim
seris cusibus submergitur omnibus vitiis, quoniam unum
Quoraodo autem is a Domiuo castigatus intelligalur,
Haec BernafDeum, qui ei siiffieere pqterat, dimitit.
partim ex Scripiiira
(Esther vi), partim ex Josephi
veluti Comineiitario colligere licet (Josephi Antiquit.
dus, et quae sequuntur.
c
lib. ntap. 6). Te^xius Scripturae sic habet: Noctem
Cooperante Dei gratia; qua de re alias latius.
d
sibi dfferri Histoitlam duxil rexinpomnem,jussilque
Zizahia, vel zizanium, quae Graecis aera, vel a"pK
Suidae dicitur, vitium tritici
ridt et Annalet ^ftorttiit
lemfiorttm : ^IUIB cum ilto
hordeique nimia terrae
humiditate corrupti, jugibusque pluviis diluti; quod
prmsente legerentiir, venlum est ad illum locum,ubi
Latino vocabulo lolium appellatur.
Isidof us Etymol.
. scriptum erat, quqmodo hunliastel Mardochmus imilib. xvn cap. 10 (Hom. 50): Zitahia,
dias Bdgathan ei 'Thares eumichorum,
regem Assueinquit,
quod
rum jugulare cupientium. Quod cum audistel rex, aii:
poetm seniper infetix lolium dicunt, quod iit inutile et
Quid pro hac fidelhonoris ac ptmmii Mardochana cen*
ihfecundum. At D. Basilius in Hexaemefo haec non-

509

COLLATIO'}.

DE MONACHI INTENTIONE

AC FINE.

510

incjuirere,
quibus A ascefiderit super te, toeum iuuni ne dimittas .{Eecles..
librps annales instigafiir
x). Illud quoque quod dicfiur ad Deum contra Achab
Mardochsei beneficia recordatus, summj eum gradu
in tertio Regum libro ex persona spirilus immundi:
honoris exallat, ac protinus crudelissimam
super
nece gentis Judaesesenlentiaim revocat (EsiAer vj),
Egrediar et ero spirilus mendax iji qreomnium prbphe?
iarum ejus (III Reg. xxn). c Ex nob.is autem oriunr
Vel ciun Propheta commemoj-at, 'Audiqm quid loquatur, cum naturaliter ea quae gerimus, vel gessimus,
turin me Dominus Deus (Psal. LXXXIV). Alius quomino,

que, Et dixit, inquit, angelus qui loquebatur hi me

Vel cum Filius Dei yepiurum se una cum
(Zach.i).
Palre, et mansioiiem apud nos facturum esse prbmillil (Joan. xiv). Et, Non eslis vos, inquit, qui lqvobis
quiloquilurin
quimini, sed Spiriius Palristestri

recordamur ( Vide annotationem qnarvelaudivimus,

tam Cuychii post finem operis). De quibus beatqs David, Cogitavi, inqnit, dies antiquos, et annoi OHernot
in mente habui, et meditalus sum nacte cum ctirde med,
et exercitabar, et scapebam spiritum
meum (Psal,
LXXVI). Et iterum, Dominus tcit cogitaiiones AomtV
num, quoniam vanm tunt (Psal. xcm ). ln Evangelio

Experimentum ijut
( Matih. x). Et vas electionis,
qumrilis qni in me loquilur Christus (II Cor. Xin)?
a x diabolo vero cogitationum nascitur series, cum
quoque Dominus ad Pharisaeos, Quid cogitqtis malQ
in cbrdibus veslris (Matlh, ix)?
subvcrtere nos tam vitiorum
oblectatione,
quam
etiam occultis conatur insidiis, subliiissima callidi- B
CAPUT XX.
et
translaieniila prq bonis fraudnlenter ostentans,
Docel ex similitudine prbbati traperilx quomodo cqgiCor. xi). Vel
Iigiir?iis se nobis in angeium Iucis(ll
tationes nostrm discertiendm sint,
cnrn evangelisla refert: Et cmna factd, b cum diabolus
Hanc igitur oportet iripartitam raiionem nos jugijdm misissel in cor Judm Simbnis Scaribth, ul Irpderel
Dominitm (Joan. xin). El iterum : Potl buccellam.
ter observare, et universas cogitationes quae enierPeirus
inqnii, infreivii in illum Satanas (Ibidem).
gunt in corde nostro, sagaci discretione discutere,
quoque ad Ananiam, Quare, ait, tentavil Satanas cor
origines earum et causas aiictoresque primitus indaluum, vveniin le Spiritui sancto ( Actor. v)? Et illpd
quod in Evangelio, et multo ante per Ecclesiastem
pracdiclum legimus : Si Spirilus potesiatem habeniis
ALARDI

GAZ;EI

gantes, tn quales nos eis pracbcre debeamus, ex illofum merito qui eas suggerunt, considerare possimus,d ul efficjamur secundum prjeceptuni DominJ
COMMENTARIUS.

secuius est? Dixerunl ei servi ejut ac minislri:

NihU
ginationem, et varia ei objecla suasoria proponendo;
emninb mercedit accepit, etc. Josepbi verp Commenaui passionem exciiando in sensualitate, per quant
tarius : Deus, inquit, tpem maiignam Aman deridevbluntas allicilur.
Utrumque enim potest diabolus ,
si Deus perriiiitai;
voluntatein lamen cogerp aut
bdt, et, dccidentiq prmvident, de [uiuris deleclabatur.
Nam regi samnum per illam nbctem abstulii, et quae seefficaciter movere non potest, nisi ipsa sponle consenlial.
quuntur. Castigatum ergo a Domino Assuerum bic
b D. Augustinuc tract. So in Joannem: Mitsio ista
insiuuai Auctor, cum immissa divinilus illa insomnia, G
monulectisque coram eo Annalium et Historiarum
tpiritualit
suggestia eti; et twn fit per aurem, sed per
meutis, Mardochaei fidem et officiuin in detegendis
Qogitatibnem. Diabblicm enim cbgitatianes immitluntur,
insidiis olim praeslitum ad memoriam revocans, de
el humanis cbgitalibnibus immitcenlur.
Quomodo cogitationes oriantur ex nobis, cnm
ipso, ut par erat, digne remunerando, Deo inspirante, serio cogitare ccepit: unde consecuta deinde
Apostolus dicnt : Non sumus sufficientes cagilare
crudelissimae sententiae in Judaeos ab Aman procualiquid ex nobis, quasiex nobis (II (lor. ilt). Vi.de in
ratae revocatio et abrogatio. Porro quid inter iristoiiotnlione dom. Cuychii ad calcem operis.
d De hac voce ac sententia nihij fere esl
rias e! annales discriminis
sit, tradit Geliips lib. v
qyod ad
notationes Gnycliii et Ciaconii adjici possit, quas
Cap. 18, el isidorus Etymol. lib. i cap. ult. $x quibus
lisroiiius ita retulit (Jn 1 prmfat. Annal.): Eq discriproinde utrasque visum esl hic ascribere ; ac primiiin
mine veieres ab hisloria annales distinxfrunt,
quod
Cuychii noiatio sic liabet: Trapeziiae Graecis dicunilla proprie res subrum lempbrum gesias, quqs auctbr.
mensftrjos, sive motor, quos Latine mininiularios,
vel vidil, vel potuil videre, perlractet, neque taninm
netarios appellare possumus; sic dictos a monela,
sive argento : nou quod argenlea vasa caelent vel
quid gestum sit, sed elqua ralione, quove consilio, indicel. Annalibus contra scripior res antiquds, ut plurii.naurent, lioc eniin fabroriim cst; sed qiiod apud
illos examinarentui'
mum, quds sud non novil mlas, easdemque per annos
pecuqiae, et deponerentur, interdum feneralo, inlerduin gratuito, hornm tabernae
singulot litlerarum nwnimeniis commendet. Sic ipse.
a Damsscenus lib. n de Fide
cap. 4, de daemoni-:
argenlariaa vocabantur. Gracis autein Tpome^ixtu a
bus agens : Omnis, inquit, pravitas ab ipsis procuraj) mensa nonien habent; nam zpam^a ineiisain signitur, et impurm perturbaliones. El suggerere quidem
ficat. Apud Jud%os quoqpe Inissc trapezitas, sive
homini permissi sunt, cogere autem non possunt. Iri
de:
niimmularios,
qui in templo Hierosolyniitnno,
mutuam sub captionc
noslra enim potestate est admiltere aut non admittere
creto sacerdotum constituti,
eomm tugyesiionem. lia Damascenus. D. Thomas ubi
ex Evangelio manifesiurn esi.
pecuniam dabant,
supra : Damones, ait, non possunt immiltere cogitatibQuoniam autem propter continuum pecuniae usum ,
adullerinos et exoticos nummos a bona et prpbaia
iies, iiiierius eas causando, cum usus cogitativm virlu*
lis subjaceqtvoluntati. Dicilur lamen diabolus incensor
moneta optime discernebant, hinc irapezitarum apcogitalionum, in quantum incitat ad cogitandum, vel
pellatio generalim ad omnes illos extenditur,
qui
ad qppelendum cogilatq, per modum persugdeniis, vel
et
inter
aurum
cl
aurichaljudicandi peritia valent,
passionem concitanlis. Polesl enim hujusmodi passibcum, inter triticum et zizania, intervertim et faisuia,
nes cbncitare in sensualitate, atque ila volunlatem mointer bonum et inalnm, recte prudenierque discerniint. Et in bac significatione hoc vocabulo usus est
vere; non tamen ex necessitaie, quia volunlas semper
remanet libera ad consentiendum vel resistendum pasJoannes Cassianus. Haec Cuychius. Ciaconius vero
sioni. Duobus ergo modis immillit
nobis diabolus
iisec addidit: Trapezita Laliiie nummularius dicitur :
mensarius ad vefbuih fcddi potest. Nam fpetntt;*
cogitationes, aut immutando phanlasiam, seu ima-

$11

JOANNIS

CASSIANl

COLLATIONfiS.

vultus
Quorum summa peritia est, A falli, et non solum numismata lyrannorum
probabilet trapezltaB.
ac disciplina, probare quodnam sit aurum purissiexprimeniia sapienter agnoscere; sed etiam illa quae
b obrizum,
suht veri quideih regis iihaginc,
sed non legitime
mum, et, ut vulgo dicitur,
quodve sit
ininus purgatione ignis excoctum; aereo quoque vifiguraia, peiitia sagaciore disceruere. Deinde ue quid
censura truiinoe
iltisalegiiimoponderediminuiumsit,
lique denario, si pretiosum numisma sub colore auri
non
discretione
diligenter inquirere c. Quse omnia nos quoque deimitetur,
fulgenlis
prudentissima
ALARDI

GAZJKI COMMENTARJUS.

Cum Marthm). Panliis enim in Aciibus Apostol. sic

mensa posiia mumis suum
mensa est, el niimmularii
ait. Meminisse vot oporlel verbi Domini Jesu, qui dixil:
exercebaut: unde Domiiiusnosierieiii|iluni
iugressus
Btalius esl dare quam accipere. Hmc nutlus quatuor
nuniniulariorum
mensas evertit (Jbdn. n). Horuiu
Evangelislarumdescr>p%il. Ila Iiiiioceiitins. (Vide Melqn:i'stns eiiam apud Genliles paruin probams fuil,
chior. Canum de Locis Theolog. tib. IH cap. 3 et sequod fenore plerumque conslaret. Caeterum erant
alii trapezilie, qiiornni ars erat nwnetam vcram a
quent.) Poiuil igiiur illn semeiiiia ex aposlolica traditione esse accepta, licet ab evangelistis fueril praefaisa disliiiguere. Hi grati populo fuere. Nam de iis
lennissa.
ita scribit Plinius libro trigesimo tertio, wpite nono.
a N"tat hic quatnori defeclns,seu vitia
nuramorum,
Iginir ars facta denarios probare, tam jucuuda lege
sive monetae cujuslibet,
Iegibus etiain imperatoriis
plebi, ut Mario Gratidiano viialim totas statuas diin hac arlium sola viiia discuntur
expressa, et a tiummulariis examinanda, quorum incaverit.Miiiimqiie,
dustriam acperitiamlin
et falsi denarii spectaturexemplar,
pluribusque veris
hujusmodi vitiisdiscutiendis
ac discernendis,
denariis adtilierinus
emiiur. Hos eliam a Doiuino
doeel nobis spirilaliier
imitandam
etobservandamin
nnstrorum discussi'iiiecoiice|.lnuiii
commehdaios, et Cassiauus hoc loco, et omnes fere
et cogitationum, seu cliam quorumvis cons liorum,
sacri doctores referunt. S. Mieronymus in episiola
ad Numeriumet
Alexandrum
dogniatum , supg' siionuin . qua; nnbis sive exterius
(Episi. 152) :Sciat,
sive inleriiis ingemnjur.
Primum officiuni boni trainqiiit, meillud Apbstoli tibenicr audire : Omnia proest probare an nuuimus sit
bale; quod meliut etl tenete (I Thess. v). Et Solvdto^
pezitie sive nuuihmlHrii
ut si g probae monetae, pula yernm aurtim, an aurichalcum;
ritverba dicentk, Ettote probabiles nummularii:
aut verum argentum; an slaunum praefulgens, qtia
quisnummus adulter est, ei figuram Cmsaris non habet,
de re constitutio exslpt Gratiani et Thendosii Augunecsignalus est moneta publica. reprobetur : qui aulem
Chrisii fuciem claro prmfert lumine, in cordis nostri
slorumlib.
ni cnp. de Veter. Numisma(FiVe
CassioJoannem:
dorum lib. vn Varia. epist. 32). SecunrJum, an sit immarsupiumrecoritfafur.OrigeiiesinmoXIXin
rum putiim, id est,nulla alterius metalli permixtione
probi
Servqntibut, ioquit, Hlud Jesumandaium,Jistote
vitiatnm; qua derecautum
trapeziim. Et Pauti doctriham dicenlis, Omnia probanestlege Jutia peculaius,
ne quis ihaurum,
tes, quod melius est tenetc. Clemens etiam Alexmidiiargenlum, aes publicnm, quid innus Siromat. i,.non longe a fine, sic scribit: EixoTwr
1 f[. ad leg. ult pecula.).
dat, neve immisc^atfL.
Elexnressius
ih aiirnmviliiquid
legeCornelia.utqui
iepa' ypotfh ToiouTouf TIVKJ- ufic 8iaW.Tty.oijj ovTuf
8Xouo-ayhtaBai itap nvsi, rivsaBt SsSozifioiTfaTreJiTai,
addiderit, qui urgenteos niimmos adiiltTinosco.-iflaverit. falsi crimine teh^atur (L. 9 ff. ad. legem Cor.
itmra. pLtvjroSoKi/iaJovTEf.TO Sextxkbvy.aTiyr_ovTt; hoc
de fdls.). Inde aerosalpecunia diciiur,
esi, Meritb' Scfiptufa tales nosvolens esse diuleciicos,
quae mulmm
aeris admixtum habet ( Covarruv. lomo I, cdp. ult.).
tichtiriatuf:
Eubte probi irapezitm, omnia quidetn pro, Teriio, an veram pra*ferai legilimi principis imagibanles;quod autem bonum est tenentet. Ad id alludens
S. Hieronyiiius in Epi-t. ad Ephesios cap. IV : Omni
nem; an vero tyranni alicnjus notani, aut figuram ;
cujusmodi nummi proprie dicunlur pnracharagmaia,
tludio, inquil,
legendm nobis Scripturm sunt, et in
vel paratypa, et adulteratores hr.jusmodi napaxapuxlege Doniini meditandum die ac nbde, ut prbbali trart, de quibus in dicta lege Graliani et Theodusii.
peziim sciamus quis nummus probus sit, quis adutter.
Alludit ad id eti;im S Ambrosius lib. i iii Lucam _ Ulpianus rcprobos njiiiimos vocat, a qnibus vulius
^ imperatoris
abest. Quarto deni<;ue, an sit jusii et
cap. 1 et lib. ix cap. 10. et Bssilius in Isai. cap. 1;
debiii ponderis, non arrosi et decurlati;
Clemens in Cnnstilul. Apost. lib. n cap. 21. Verum,
de quo Vaut id obiler dixerim, ea sententia in toto Teslamento
el Valens de Veter. >'umis. Haec in gralenlinianus,
novo nbnlegiiuf:
tiam lectoris coriosi annoiare libuil;
qtiae lainen
quare in eam pinionem discessi,
etiam ad spiritualem intelligenti.im
ut exisiimem eam fuisse descripiam ex Evangelio seet doctrinam juvare possunt, ut infra palebit.
cunduin* Hebraeos, ex quo anliquissimi
auclores,
b Obrizum, vel obryzum,
Ignatius, Clemens, Origenes, et alii, quar-dam suis
xpvcwv oSp-oam, dicitur
aurum saepe excnclum ei expufgatum , quod el puscripiis inseruerunt, ut lestatur aliquntie^ S. Hierorum piilum dicitur. Isidorus, lib. xvi Etymol. cap.
iiyiniis in catalogo Scripi. Eccles. (Jnitio
cap. 20
tom. 1). et ipse Hieronymus in Isai. caput. XL. HUCobrndiei splendore
17, dictuin puiai obrizum,quia
lenusCiaconms : cujus conjecturam libentius amplesuo, coquod sitroloijis
optimi, quod Hebr.Ti Oph::z,
Gracci x6apdv vocantl Plinius anlem lib. xxxnic.p.
ctor, qnam illnm Cuychii superius annotatam. Porro
5 : Aurum, inquit, qtio magis arsit, eo magis prolicil
Evangeliuni illud secuudum Hebraens notat Baronius
ad boniiatem,
(An. Christi 99) esse Evangelium D. Jnan. Hebraice
aurique experimentum ig. is est, ut
simili colore rulieat ut ignis, ntqne ob hoc obrizum
tr.inslatum, cujus meminit Eusebius lib. in Histor.
vocnnt. Pagninus in Thesauro linguae sanctae obrizum
iji (iiie (in quo fortasse verba illa conlinebamur quae
esse dictuin ait ab Opjhir; quasi ophirizum. Ernt auinGraecoei Laiinnnon habentur); vel potiusEvangetem Ophir locus auri loptimi feiacissimus, qund adlium Matihaci Hebraicum,
quo Nazaraci uleliantur.
vebi soliium ad Saloninnem, III Reg. ix (D. Hieron.
iNam illud Evangelium secundum Hebraeos appellat
D. Epiphauius haeres. 30, et D. Hieronymus, qui illud ]Jiepist. 133 et 140; THeodor. in cap. x Danielis. Vide
Perer. comment. in Genesim. tib. m)
Latinum fecit, iri quo tamen verb^ illa cxcidcrunt.
c Pulcberrime hanic eanidpin
Caeterum non repugnat sentemiam illam de qua agicomparationem ira
Moral. cap. 37, obi licet
Clat D. Gregorius lib.ixxxiii
tuf Salvatoris esse verbum, sive mandatum, ut Oride lnereticis proprie agat, lamen huic loco apiissime
etiamsi in nullo
afiirmaut,
gcncs el Hieronynnis
consonat et coucordnl. Ita enim svribii : Eteciorum
Evangelio reperialur expressa; nam, ui ait Innnrenmens quantomagis inlernm luciinhmret. ianlo t\biiliut
tius lil Poniifex, inulla lam de verbis quam de factit
Dominicis inieniuntur
ab evangetislit omissa , qnm
quomodo virtules d riliis discernere debedl, videt Quid
dittem mirum etl hoc nos spirilaliler agere, quod quouposteli vel tupplevisse verbo, vel faclo erpressiste letidie corporaliler cermmus nummularios imptere T Qui
guntur (Lib. n Decretat. de Cetehrdt. Mittarum cap.

515

COLLATIO

I. DE MONAGHI

JNTENTIONE

AC FINE.

SU

sermo sub A iili quoque decepti, qui post professionem monachi,

spiritaliter
ohjervare evangelicus
ut < nitore sermonis, et quibusdam sunt philosophorum
demonslrat
Primum,
exeinplo.
biijus nnminis
vcl si qnod nodogmatibusillecti,
quae prima frontepiis
quibusdam
quidqniii c.irdibus nostris irrepserii,
ulrtimnam sit divino
sensibus ac religioni consonis audientes, velut auri
bis ilogma fuerit introiuissum,
bere

il<o et ccelesii Spiriius sancti igne purgatum, an ad

Judaicam superstiiionem
pertinens, seu de saecularis
philosophiae luinore descendens, in superficie lantum
diligentissime
pielatem,
perscruteinur.
praefer.il
Quod ita poterimus iinplere, si illud Apostolicum fe" Nolite omni spirilui credere, sed
cerimus,
probale
iv). Quo genere siuit
spiritut si ex Deu sint (Uoan.
ALARDI

GAZ.EI

fulgore fallentia, quos semel superficie illexeraut,

velut numismatibus
aereis falsisque deceptos, perpetuo nudos ac miseros reddiderunl, vel ad saeculi
eos sirepilum revocantes, vei bad haereticos crrores
ac pracsumptiones lumidas pertrahentes. Qund etiam
c Achan in libro Jesu Nave d
legimus fuisse perpes
suui, qui de caslris Allophyiorum
reguiam auream
COMMENTARIUS.

neralione amplectendi.Terlio
eum numitma percipiunl,
sciendura, non omnium
prius qualilalein illius, post
ne aut
esse hocmunus dijudicaudi spiritus et pmbandi, sed
figuram. ad exiremum vero pondus examinant;
enrum qui praesunt, vel eorum qui, ut ait Apostolus,
sub auri specie ms lateat, aut hoc quod teraciter aurum <*,moneim reprobm figura dehonestei: aut quod B
pro consuetudine exercitatos habent sentut ad ditcretionem boni et mali (Heb.v),
et aurum et rectm figurm esl, hoc non inlegrumpondus
quique praediti sunt
dono discreiiouis spirituum,
de quo iufra; quod dol^viget. Cum ig'.tur mira ignbtorum hominum facia
nuiii non omnibus datur; ul docet idem Apo.-tolus
conspiciinus, residere ad menlis nostrm trutmnm, quasi
I Cor. XII : Datur tamen, quantum expedit, peientisolertes nummularii, debemus, ut prius cliscretio aubus et ad Deum confugientibus.
rum examinct; ne sttb virlule se vitium occullel, etguod
Proinde qui illud
non habel. seu qui indiget sapientia, postulet a Deo,
prava intentione agitur, recti visione pallietur. Cujus
si inlenlionis qualitas approbelur, tmpressm mox forait
qui dal omnibus affluenter, et nemini improperat,
nwlm figura qumrenda esl. si apprubatis monetariis, id
Aposlolus Jacobus (Jacob. iv). Quarto, sicut aurum
vel Lydio lapide, qui
esi, ab aniiquis Patribus dncilur, et ab eorum vitm siigne probalur et examinaiur,
militudine nullo errore viiialur. Cum vero et per inXpvaiTw voc.uur, autaliis opportunis experuneniis:
ita baecregula certa in probandis spiritibus servanda
temionem qualitas, el recia per exemplum figura caest, ulillamdoctrinam,
suggestionem, inspiraiionem,
gnoscilur, restat ut inlegrum ejus pondus exquiralur.
Bonum quippe quod per signa el miracula coruscat, si
etc, pro vera, cathMica et salutari ampleciamur ,
swnmam non hubet, pensari soliicite pcr
quae consnna est Scripturae sacrae, conciliis generaliperferlionis
cautelam circumspeciibnis debet. ne dum imperfecta rcs
bus, definiiionibns
poniificum et Patruin sententiis,
quae etiam Ecclesiae pietati et praxi consenianea inquasi pro perfecia accipilur, in accipienlis damnum
venitur. Caetera vero omnia, qu.e ab his aut in toto
verlatur. Prmdicawres ilaque Aulichrisli quomodo veaut in parte dissident.velut
ram numismutis qualilalem leneni. qui in his qum agunt
spuria, adulterina, noxia,
vim
non
cce_
rectm
inleniionis
nesciunt, quia per hmc,
repudiauda.
r^*
'-*
b Tales olim monacbi permulti,
culmen
glorimlemporalis exquirum?
leslempatriam,sed
qui vel simplicitate el ignoramia ducti, vel haereticorum aul philoQuomodo d monetm figura non discrepant qui ub omni
pietaie jusiorum justos perstquendo discordanl ? Quosophnruiii fallaciis seducti, el a rectae disciplinaeiraniite deviautes, in graves errores incidei unt, et alios
modo in se integritalis pondus oslendunt, qui non solum
liumilitalis perfectionem ncquaquam ussecuti sunt, sed
induxerunt,
magnoque in Ecclesia tumuttus et irsEx quibus eliam prodiere comgcedias excitarunt.
tteque iptam primam januam contigerunt ? hinc ergb,
hinc etecii cognoscanl quomodo hmrelicorum tigna dehaeretici Euplures haeresiarcliae; unde denoininati
chaila', Origenistae, Euslaihiani, Massaliani, Anihrospicianl, quorum profeclo aclio omne quod a piis PaHaec
D.
tribus gesium memoratur impitgnai.
Gregorius
pomorphiiae, Joviuiani, Euiychiani,
Severiani, atque
uioribus et aclihus discmieudis
alii quampluriini,
ad
de twreiicoruni
Ex
nosira
fere
usque
lempora, quideca:teris
hominum
aclibus
bus nullum umquam fuit saeculum fecundius hujusquibus generalisdociriua
de quibus hic agiiur, diligenter
modi deserturibus regularis ac nionasiieae disciplinae,
et cogitatiouibus,
exaniiuandis sumi poiesl.
qui et in haeresiarchas e diaboli conflatoria officina
a Circa hanc senienliam nccurrunl aliqua notanda.
sunl traiisfusi.
c In
Primo eani lncum h.<bere iu his quae sunt dubia uirum
in aliis,
quibusdam codicibus legitur Achar;
ex Deo sint, necne, utdocet S. Thoinas ('2-2, q. 189,
Achor, utnoiavitCuychius.
SedsciencumDionysio,
- a. 18, ad 1): sicut dubiiim pote-4 esse his qui sunt
dum cumdem dici Achar I Paral. n, ut et apnd Josein religione, uiruni ille qui rebginni se offert Spiritu
phum lib. v Antiq.
cap. 1, qui Josue vu diciiur
Dei ducatur, aut simulate aeodat,
et ideo dcbent
Acban : Achor vero locus est in quo Acham ille saacredeiilem probare utriun divinn Spiritu moveaiur. D crilegus ob anatheraalis furtum lapidibus obrutus et
Sed illi qui ad religioiiem
cum suis concrematus esi.
accedit, non potesl esse
d
dubium au prop<>s luni dc ingressu religioni- in corde
Quem Hebraei Jotue Ben Nun, id est, Josuefilium Nun vocant; qui primus posi Moysen dux populi
ejus exoriuiu sit a Spiritu Dei, eiijus est ducere honiineni in tnain
reciam. Secundo per spiriium indicius idem Ause, vel Osee, teste divo
Israelitici,
seu
lelliiii quamcum<|iie dociriuam hominis privati,
Hieronymo (D. Hieron. in prd. et lib. i cahtta IIclrevelaquanicunique suggestionem , in-piralionem,
vid.).
8
lionem. aut quemvis auiini et voluiilatis iinpulsum ad
Allophyli Latine dicuntur
alienigenae. Ambros.
ali |tiid agendum aul fugienduin. De his euim omnilih. i Ofiicio. c. 28 : Adversarios suos altopliylos , id
rum riiliest, alienigenas Lalina appellanl vocobulb. Piopiie
bus, an ex Deo sini, evemplo niininiularii
tamen allophyli dicti sunt Palse-tini, qui et Plniistaei.
exaininandis, generag<nlfrproliaudis,discutiendis,
lim bic a^ilur.
i'ixi hominis prirati;
non enim vel
Unde divus Hicronymus (Incop. u Itaim); Pro PhiScriplura^ sacr.-r, vcl E: clesiie cath"lic:e, aui Komani
sentper Sepluagintd altenigenas interlisthiim,m<\\iil,
vcl saiicloruin
pu:ificis, vel con ilioriiingeueialiuiii,
pretati siini, id est. TOU; UoyvXouc;. nomen commune
Patruni et docloruiii in uiiuiii cousentieotium
soirilus
pro proprib, qumest hodie gens Palcsitinorum,
quasi
sunt a nobis probandi, si ex Deo siul, Ime csi . exaP tilleram termo Hebraicut non habet, ted pro ea
f
hiiuandi an veri siut, necue, cum omniniiidain
et
Grmco utuntur.
indubitatamveritatem
contineant; sed cum omni ve-

SiS

JOAKNIS^CASSIANI

CQLLATlONES.r

-,;

eoncupisceos atqiie furatus, ? anathemaie pcrcuti, A nici vultus sub colorc npbis auri falleniis
,sive pum paracharaigrais nps co^alur illudere,
.alquei aelerna m.eruit; morte damnarj (Jo.suce VII).
dam scilicet pietatis opus admoneus afieciand&in,
Secuudo srjHieite nos explprare conveiut y ne auro
quod rion d.e legiiiiija seniorum procedens moneta,
prava interpretaliocoaptata
puiissimo Scriplurarum
pretJQSitaie pos fallat, In quo.:etiam Domiup
Salvatori
callidissiraus diabolus; velut homini simplici, tentavit
impooere, dujn. ea ;.quae generaliter
suut super Quuiium justprum
personis intelligenda,

sub praelexiu virtutum"ducit"

ad"viija', vel immoderatis incqmpetehtjbusque
jejuniis seu vigiliis niiniis,
vel oraiionibus
vel incongrua lcctione
inoidinatis,
finem. Vel cum indecipiens, ad noxiuin pertraliii

interpretati&ne corrumpens, specialiter huic

qui angelorum custodia non egebat, conatur, apiare,
svit mandqyit de ie, ut custo4icens : Quia \angelit
dianl te in omnibus viis tuis, in manibus potlabunt le,
ne v.mquam bffendas ad lapidem pedtnt'tuttm'(psdlm.

tercessionesac

uietalli

inalivqla

xc, ^ss/ft.iv)
::)(irelk)saseilJe(5t:eiioquiaScripUiraruip
et ad owtraritun
callid*
tWsuiiiptiohe Contertwis,
ifoxiunl^oe.seiifuthi

dewf^ueirs',

rit ihragiriem
ALARDI

tyiratfGAZ^l

visitaliones

quibus nps a spiritalibus

jcreto amicae quietisjexculiat,

pias persuadel impeudeie,

monaslerii
claustris el se-

etiam cusollicitudines
rasque suscipere religiosarum ac destitutarum sugut hujusmodi laqueis monachum
gerit feminarum,
irrelilum
inexlricabiliter
sollicitudiperniciosarum
num oceupatione distendat. Vel certe cum desiderarc
sahclum elericafus ^fficium sub praetetiu sedificatioCOMMENTARIUS.

manibus aiigeloritm, non tii hon qffendat

. a Aliudere vkieiur ad iliud, quod in cap, septiiuo i B
] ei sippfiqiur
ad lapidein pedem iuum, quasi inftrtiius,
librt Jqsue legitur: Audthema inmedio^tui eit, hrqe^
sed propter
Purro araibema varie aecipiturin sacris litieris. Nam
honorem.quasi dom^hus. Odiabole,quoniam Filius Dei
manibus portalur legisii, el quia suver dspideih et baet ipsaiu aaatkein,lis id e*l. sacrilegii cuipam, et
non tegisli ? sed illiia profers ut sitperproinde
siliicuincaicql
ejus sceieris pcenain, etres Deo deyotaset
bus, hoc dutem tuces ut astulus (Hom. 5).
:Bu.FiQ^homiheA3qn4aSf;aut deftique, i^em de aua Parachataxismii
oiiinia exemplaria (am excusa
theh)a{e igtam slivbinde. siguMqat, Ai hic uiiiii .aliud
inaguam ihss., cum laimen oinnino legendum videatur,
sijHidcare videl,ur* quajn ipsani cxse^ratioiierii,
ut |G)acbnius aiinotavit, vel pdfachaoiiser ille pairaio scelere
interitum.ftuem
jedic^ret
paracharagmh,
ex divina ordinaJione ineurrit.; Qwd enim qnalhema
ragmalii, id esl, npihismalibus adulterinis, seu faiso
inlerdum qecpiqmm tiymficeti
charactere nolalis.iit supradictumest.(Virfe3fo/a7!!im
mullis vtleris Instrude Piclur. cap. 13.) Iti quam iiidem vocem tam Cuycliii
menli teslimomi proliari poteit, ait D. Hieronymus
in episiola ad Aigasvam qua-st. 9^.Quod autem sequiquam ejusdein Ciacbnii serias ct utiles annolaiiones
lur : Et mterna meruit morle damnari, salis dura est,
eorum laudi, vei publicae videar
hicsub]iciam,_iic
vjel
et; paruni.. autbejiUcaj Uujus inacboret*
ubi supra.) Sic
Utilitati inyidisse. j(Diii. Covarruv.,
sententia,
cumet textus historiae et consensus interpreiiim
poigitui'Cuychi;us:Paracliaraxima,siveparacharagmata
sunt adulierina et falsa signa.sive
lius suadeaitjt Acliaqi illuru vercetex animo doluisse,
numisraata; et
et peccaiuin suiim. iugeniie agBovisse, sicque publica
qui hu|usmqdi mohetam cudut, paracbaiactse voac huniili iconfessio.ne dedisse; glpriam Deo; ac procantur., Naiii 7capaj(-faa-o-eivest adulterare et faiso
iudfl aoii *terna
morte , signarc. Sic vejrsutissiraus..dae.mqu et haeretici iliius
sftd ^einpbrsli, dumtaxat
* admiuistri multa edunt
*fuisse damiaiiim.
D.quidem Aug.iisiinus quaestipne 9
opera quae externam quidem
pjetatis speciera pVae.se ferunt, sed ad fraudem ei
super Josue Ua dubitanter et ain<big,ue hac de re lo^
De cujusmodioperibus
itksi.onem 4^tii)aaitnr.
niulta
q<viturT.u,( ygldle nbscurum sit>: utram ii? parteqi mavjikre est agiid Clissianuin i.n duabus primis collagis pfopcndeat.. Al Dipnysius Carlhusianus et alii
multo probabiiius censcnt Acham ve.ro
liouibus. Chconius
vero haec habel: Paracharaxiiftlerpretes
mortetii
siflum, sive (ut legendum existimo) paracharagmum
poeuiiui.ssej et roorie corporali
expiatum
aiteriiaui evasiss.e, Unde perpeVam addilum liic ab,
c.st falsa nionela,i Graec.e napaxKpayua dicta:, hinc
ut llb. ix
aliquo sciolp, ut sentenliam anaclioreias luerelur, in
par?ieharaclae, .q,uf falsos numiuos cudunt,
Cod. Tiieudosianijtii.
De f.ilsa nionela, i. 8: Fdlsx
ipso BLonysii c-oiiice, non vere pmnHuii, quod nec
nione.te rei, q;<os vpdgo paracharaclas vocant, wajpsiapr.ccedentibus colixrel,
neque ex Cassiano habetuj^
tis crimine (eu:niuf obnoxii. Sic ct Cassianus collat.
et ipsius Dionysii sdnlqntiae ex diametro fepugnat.
b Etsi hanc
Scripturam maligna. interpretatione
secunda, cap. 9, IparacliaiagniunV
yulgaire verbum
fuisse iradit: nuc Idubito quin id ex Origene accepecorruperit diabolus , dum quod de virp justo (puro
scilicet hoxnine) proprie dicium est, Chrisio Deoel
Sotus
rit, cujiis baec iunjt, ex homilia lertia inLevit.:
homini adaptare studuit,
tamen ei
est Dominus nosler Jesus Chrisius, qui (e hujusmodi
u.l hic dicilur;
arlem possil docere, per quam possis discernere qum
hpc raajpreri^ yira ejus arguraentunj? b.abere videbatur. Sicenim sibi Visus est. ito^ mAftus,speciose. qiiaiii.
sil pecunia , qum fteri regis iiH<jinei)i lenet; qum ver$
sit qdulterina eii ul vulgo dicitur, exlra moneiam forneryosetargumentariamwri,ajl-m,ajus:
Deqnolibet
yiro. justo scriplum est: Quia angelis suis Deusmanmaia, qun no.men\quidem liabel regis, veritaiem aulem ,
davit de ie, etc.s.ergo hiujivp magis.de Christo, quiD D tegite figiirm uon \teneai, Ubi qirod Latinus inierpres .
non modo vir juslus, ininio etjanv l>ej Filius est, Yevertit extra monetam ;formata, id Graece fuisse existirum sub hac subdola et fallaci argumentalione
mo Tcapa.xip^yi^- Nnm eas hoinflias mibi Grajce vi- :
,
dere lioii coutigii. ldein homJlia. tertla in psal. xxxvi:
muHiplex adversuui se ei irrefragabile
argumentum
male c.iuiu.ssopliisi^
Qmmum limrelicoruin sermo non est prbbdia pecunia,
procudit, et suo se gladio mulSi eniiii Filips Dei erai, imrao,
tipiicitef juguiavit.
necfiominieam iiilegre in se habel figuram, ied adullc
qiii^ Filius Dci erat, idcirco angelprum cuslodia nonram, qum,uiiia
djcam, exita moiieiam tta figuratdest,'r
quia extta Ecctesuim compotiia est. Porro cbaragma
iiidiiebaEtjieaVijiuta justus erat, Deum tentare non
pot.erat^sic. eiiiui j.ustiis DO.IIessef (Vide Vincen. Liimaginem niimmo impressani significare ostendit Aurin. c. %~ll 38). Qujod sl ai) lioiuine justo alienuin
homil. 38 in Mattb.,
clor, quem. vocaiit imperfecti,
est tentarfe Dei\;,q.uantq
cum ita. scribit: Nwnmus qui tioh habei chatqgma Cmmagis a, D^i Filio l Ifip.c*
sAtis, reprobus es'i., Ergp, si recte auguror, Cassianusi
p.;(4i|vs^sloi}iL<yel
quisquis.auctor operis iraperfecti'
inMaunseum:
Fiiius
Dei angelorum,
Latina terniiuatibne,
utalia. eiiam Graeca iiomina,
Vere, inquil,
inanibui nott portatur, sed ipse magis angelos poriai;
paraciiaragmuin decliiiayi,i. tlji'C Ciac0liius.

f.if

COLLATIU

I. yr

1>E MQNACHI

UNTENTjqNE

AC FINE.

ct aropre lucjri spiritalis

Per *A tiiro , nouissirrta autem. earum venient in. profundum
iiis multprum,
iiii#gal,
ac districtione
inferni (Proverb. xiv). Et iterum : b Maliynus nocet
quod nos ab humilitaie propositi hujus
cfim se miscuerii juslo (Prov. xvi), id est, diabolus
diveliat. Quae omuia cum sint nostrae wtyti profestamen velamine qupdam m,isedecipil cum fuerit colore sanctilalis obtectus. Odit
sionique contraria,
autem sonum tutelae, id est, discretionfs vim, quaj
ricordiae ac religionis obtecta, facile imperitos incaude seniorum verbis aq monitione pyocedit.
Imilantur
enim nqmismata veri
tosque decipiunt.
ad praesens plena pietatis, sed
CAPUT XXI.
regis, quia yidentur
De illusione qbbqlis Joannis.
non sunt a legitimis
monelariis, id est, probatis et
In quo etiam c abbatem nnper Joannem,
catholicis Patribus, Ogjirata-.; nec de. cardiqali ac,puqui Lyci
blica collationiseorum
commoratur,
prpdeuqt officina, sed Juri.iin
cognoyimns fuisse illusum. Nam cum,
exhausto corpore alque defeclo, perceptionem cibi
non sine detrimenlp
fraude daemonum fabricata,
imperitis quibusque et ignorsnXibus ingeruntur. Quae biduano jejunio d.islulisset, accedenti ei ad refectionem, die postero, d veniens Zabiijus in figura jEtbioquamvis utilia ac ecessaria yideapi;ur ad praes,ens,
umen si soliditalibus, professipnis nostrx incipiant
,pis tetri, atquead ejus genuaproyqlutu?,
Indujge,
inquit,, mihi, quiae^o tibi iiunc labqrein indixi. Jtapost hoc esse conlraria, et totqm q,uodatpmodo, corproppsiti, tamquani necessa- JB que ille vir tautusiet in discreiipnis ratione perfectus,
pus noslrilabefaclare
et quodv su.b. colore continentiae
rium quidem, sed scandiijzans membrum,
inincongruen,ter'exejcitatae
diaboii cifcumventum.,
dexlrae manus yel pedis agere videalur officiqm* prote.jlexit se 6b hoc callidilate
taiique djstentum je|unio, ut lassiludinem
jici a nobis atque, abscindj salubre est, Satius enim
n.uii ne, cessariam , immo etiam spiriiui nocituram,
esl absque; ujnius praecepli, membro, id est, pperafaligaio

lione vel fifuctu, iu caeteris sauum firmumque durare,

corpori superponerel:
paracharagmo s,cilicei illusus
el tamqua.m debilem uUroire in regnum Dei, qu.am
numismate, dum in illo veri fegis. imaginem yeneracuni soliditate mandati incidere in aliquod scanda,tus, parum discutit au esset legitime figura.tum.f ll>
lum, qup,d.perniciosa consuetudine separatos lips.a . tima vero observatio hujqs, probabUis Ufa.pezitae,
districtioiiis
discircgula, atque arrepti proposili
quam de inquisiiione
ponderis esse. praedixinius, tasi quid<|liid
pliua, iriducat in tale djspepdium, quod nequaquara
|it,er a nobis implebilur,
geren^um cogis omni scripulo
fuuira detrimeiita,
omnes praeteritos
compensans,
tatjp nostra suggesserit,
[Lips., in
(ructas tojumque operationis, nostrae corpus gehennae
tnqrg. scrupulo] retractariles, aiquein noslri pectoris
faciat ignjbus concremari (Matlh. xyni). De generitrutina coHocantes, aequilibratione iustissiuia perpenb.us istiusmodi
ganterexprimitur:

illusionum

eliam

in Proverbiis

Sunlvirnqucsrpi<ientur
ALARDI

daraus, an plenunvsit boiiestatecommuni,

an timore
rectieesse, G Dei sit graye, si integrum sensu, si humana ostenele-

GASSJEI COMMENTARHJS.

:., a Vulgata editio: Eftviq. qum videlur homini justy,

licel quod pater suus Zabutut per seustfrpet illicita;
, oMsstma auteiri ejus ducuM dd. inorlejn {PrqverJ!. xiv
metipsum non fecit, intolerdbiliore iste sacrilegio ptmloca conjunxit Cassiahus:
suhidi. Zabulus vetuni Dei Filium 'fateWMt;
efjL\i). Pub Proverbiofum
Arius
alferum ex'eap. xiv, quem D. Hiefohymusi lib. i adnegat. Cassianum etiam superius (Cap. 20) dixisse
versus Pelagianos ita citat: Eslviaquw
videtur recta
monui regnum Zabuli proregno.diaboli,
ut ibividere
esse apud homines, et novissima ejus veni.unl in profmesl, (Vide Cmlium Rhodig.. Anliq. Lect. L n c. 1Q.)
dum inferni; alterum ex cap. xvi, quem idem HieroDenique in bymn; die S, Miclmele' canit Ecclesia 1:
Michdelem viriuteeohlerehiemZdbulum.PoftoZBbiinymus in Isa. cap. net lib. n adversus Pelagiahos
lon in sacris lilteris (Genes. xx\) filius Jacob patriarcap. i cilai in hunc modum : Sunt viee qum videnlur
viro juslm, novissima autem earum tetpiciuni i ptochae decimusex Lia: unde tribus Zabulon; sed nihil
licec ad Zabulum.
fundum in/gffUj.
i Ka LXX interpretes:
6 Id est, falso, adulterino. Alibi uiitur
YMxonoisi OTKVavp.nompbp
eodem
licet forte corfuplo,
Petrus
fa%ti llxinu, [uaei Se rixov aaf&ksias; Cui in Vlllgata
vocabulo,
Damiani
haec
e
versione-tespondet
regione sententia, multum
quodam loco, ubi ait: Si ipsius monelm oblitierala
tamcn diversa: Affligelur malo, qui fidem facit pro
vel delrita sit regula, poslmtam metaltis imprimitur,
estranee; quiautemlaqueo,securus erit (Prbverb.xi).
non nummus, sed paracnaraximus
inveniiur (Lib. n
De hoc Joanne, et Lveo oppido, seu vico, diictum
episl. i ad episc: Card-). Ita ipse.
f Quartum munus seu officium boni
est lik vi lnstit. cap. 25.
trapezilae
d
Veniens
diabolus.
sive
nummularii
in
Pleriquecum
llionysio legunl:
examinandopondere
numismatis,
p.
Sed noster etwm Manuscript.
Plantinianac leclioni
de quo supr.v: quod et in spiritali discussione
obfavet, et est satis familrare Patribus diabolum Zservandum egregie docet tum hoc capite, tum sebuli vocabulo designare. D. Cyprianusad
Demetriaquenti.
num: Quidin rttinam diaboli per ipsum el cum ipso
a Scripulum ex Yaticano legitCiaconius.Esl
enim,
cadis ? ub"i aiii legunt, leste Pamelio: Quid in tuinam
inquit, scripulum
parvum pondus, nempe vigesiiua
etc
rationem
hanc
Zabnli,
; cujns
assignat ibidem
sive
quarta pars unciae; Dicitur etiam scriptulum,
Morelius : Varielas, inquit, inde ona, quod Dorica
scribulum, a verbo scribo ubique derivato vocabulo,
Graecorum iniitatione, qui hujusmodi poudus ypup.lingua quae Laiiaae quani proxima est, ponifor pro
m exerapli gratia Za).Xw pro
5t, lingua Attica,
p.a, vel 7p;z(iftv, id est, litteram vocant, propterea
StSn),>M, Qkxspos pro Sidxopo;.. Sic ille, significans
quod ut litiera apud eos vigesima quarta pars est
Zabulum dictum pro diabolo, Dorica imitatione. P.
sive scripulum
alphabeti ; ila gramma
vigesima
item Hilarius w Matthaeum (Cap. iv): Conlusam, inunciae
sil.
Sic
ille.
Dicitur
tamen
etiam
quarta pars
quii, intentatiene primahv ommmZabuli
indicatposcrupulus et scrupulum eadem significatione
et melestatem. D. Arabrosius iib. de Eide cap. 8 : Quid
1
laphorice pro cura et holliciludine:
quo modo bic
immur
ctiam sumi potesl.
mirum,inqii,tiAriusiUuM
aueto^em, ut

Kjfl

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

aut aliqiia novitatis praesumptione sit leve'''; A in eos vesligia indagatione sagacissima retf
ne qua forte iiitelleciualis
ibidein besiia, veVJefrvel
si meriii ejus pohdus' inanis conodoxiae non immidraco pertransiehs; perniciosa vesligia.Iatenlef
imriuefii, vel arroserit glofia. El sic ea prolinus ad puid est, ad prophetarura
biiciim appendentesexamen,
presserit, quibus accessus ctiam ca-teris in abdita
actus, ac testimonia conferentes, vel
pectoris nostri per cogitalionuni
negligentiam praeetaposlolorum
beatur. El ila per singnlas horas aique momenla
tamquam iutegraatque perfecta, illisque compensantalione

lia suscipiamus; vel tamquam imperfecta atque damnosa, nec illorura ponderi consOnantia, omni cautione refuleiuus.
CAPUT XXII. r
ditcretiomt ratione.
De quadriparlita
Eril * ergo hoc quadripartiio,
quo diximus, modo

lerram

cordis

noslfi

Evangelico aratro, hoc est,

sulcanies, vel
jugi Dominicae criicis rccordatione
noxiarum ex nobis ferarum cubilia, vel virulentoruni serpentium
dere poterimus.

exterminare

latibula,

atque exlru-

|
CAPUT XXHL
De tetmone doctoris iecundum audienlium metiluin.
Ad haec obstupefactos nos ihtuens senex, et ad

id est, primum, ut
necessaria nobis ista discretio,
noh
materia nos auri veri seu fucati falleniisque
ardofe succenIsuae inexplebili
verba'liarrationis
quae
lateal;
secundo, ut has easdcm cogitaiioues
mentiuniur
opera pielatis, tamquam adullerina nu- ]j sos, pro adiniratione desiderii uostri paulisper sermismatn et parachafagmata reprobemus, uipoie quae mone snspenso, rursusaddidit:
Quoniam nos, o filii,
"ad dispiitaiionem
tam longam vesira sedulitas profalsam imaginem regis non legitiine signala contivocavii, ei iguis quidam collaiioni noslrae fervenlioneant; vel illa qua in aiiro preiiosissiino
Scripluraut ex
res sensiis pro vestro desiderio subministrat,
rum, vitiosb el hieretico sensu, iion vefi regis, sed
tyranni praefenint vulluin, simililer discernenles refutare possiinus; sive illa quoriim
pondus ac preafrodehs
tium aerngo vanitatis
exagio seniorum
1 adaequari non sinit, lit numismata levia atque darecusemus: ne in illud
mnosa, niinusquepensantia
ineidentes
quod observare tota virtuie
praeceplo
ciinciis laborum nostronim
Doinini commonemur,
Nolile, iiiquit, llteslipendiis meritisque fraudemur.

hoc etiahi ipso maniieste conlempler in veritate vos

sitire doctrinam : volo vobis adhuc
perfectiohis
c
quae inter
super discretibuis exiiuietate vel gratia,
arcem ac primatum tenet, pauca
cunclas virtuies
uon
disserere, excelienliainque
ejus et ulilitatcm
quoiidianis'
exemplis , sed etiam antiquis
ac sententiis approbare. FrePatrum collalionibus
serqnenter nanique inemini nonnullis hujusmodi
monem cum gemitii lacrymisque
me
poscentibus,
solum

saurizaie vobis ihesauros in tertd, ubi mtugo el tined

demoliiut, el ubi fures effodiuntel
futanlut (Malth.
quoque aliquid eis doctrinae coiiferre
cupientem
humauac gloiiae Q nullatenuspotuisse;
el ita in menoiisolura
sensus,
vi). Quidquid eniui conleniplalione
verum etiain ipsuni eloquiuin defecisse, ut non infecerimus, in terra nos thesaurizare secundum Dovenirem qiiemadinoduni eos, vel cum levi consolamini sententiam noverimus, et consequenier illud
tione diniitteiem.
velut humi recondiium
terraeque defossum, vel diQuibus indiciis evidenter
agnoversis daemoniis depnpulandnm, vel edaci cenodoxiae
seu superbiae tineis deaerugine consumendum,
emovorahdum, ul ad nullam recondentisutilitatem
lumeiitumqne proficiat. Oinnes igitur cordis nostri
recessus jugiter perscrutandi sunt, et ascendentium
ALARDI

GAZAI

Anacephalaeosis prsecedenlinm.
h Alias congruere: ubi Cuycbius : Exagio, inquil,
seniorum congriiunl ea, quac illoruni judicio exainienira exagii vocabulura a
nata probantur. Videiur
Graeco z&yiojiui deductum esse, quod, praeter alia,
etiam sigmlicat narrare, exponere, examinarc et
commentari. Ab bac senteuiia non lniige recedit D.
Diony.iii parapbrasis, quae habei :.teniorum aclibus
admquari. lti Ciiychiu-;. Al aliter Ciaconius. Exagiuui, ait, quid essel, nesciremus, ni-i nos docuisset
marmorea labula, quae est Ro.nae in palalio Coluninensium, in qna sic esl scriptum: Ex aucioritate
C. prmfecti Urbis, ratio docuil,
Turci Aproniani.V.
ulititate suadente, consuetudine micandisummoia, sub
exagio polius peCora vendere. quam digitis concludentibus, ut appenso pecote, capite, pedibus.el smvo lactaneo, el subjugtdati lanio cedeniibus, reliqua caro
venditori, sub conspectu
-cumpetleelinleraneisproficiat
publir.n fide ponderis comprobnta; ul' qudnlum caro
. occisi pecoris appenddt, el emplor noril, et vendilbr,
eic. Ergo cxagio aliquid ad;ui|iiatur, cuin ad fidem
..; ponderis pubiici exigitur et examinatur.
e Qua ratione prudeulia, quam hic discrelionem

sciiiir, Domiiii graliam pro meriip ac desiderio audie.ntium dispiitainibus

aspirare sermonem. Quem
quia bievissimum istud, quod superest, noclis spatium non occurrit explere, indulgentes illud potius
quieti corporeae, cui necesse cst totum persolvi, si
COMMENTARIUS.

vocat, inter virtules, nempe cardinales,

primalum
teneat, declaratur collat. sequenii (Cap. 2) ex senteniia magui Antonii,
qui prudentiam docuit omnibus aliis virtuiibus praeferendam, tamquam directricem caeterarum, quae uon sioat eas a recto tramite
, ad dextram, vel ad sinistrain
deflectere (Vide S.
D Tlwm. 1-2, q. 66, \d. 3), Cieteras enim virlutes, si
discrelio absit, necessario impingere, vel nimiofervore, vel torpore, let remissione : hanc solam efiicere, ut medium teneatur, et "regia via incedatur.
Denique hauc esse,| quae iu Evangelio vocatur oculus
et lucerna corporis hostri: a qua totum veluti corD. Ainbrosius lib. i
pus, viriuium sit illustrandum.
: de Oflic. cap. 27 dicit prudentiam esse primum olficii id esl, boni operis fontem. idem docet D. Augusiinuslib.
ide Moribus Ecclesise c. 24. Divus item
, Benedicius
matrem virtutum dicil cap.
discrelijinem
. 04 !Regula3. D.: Bernardus serm.;,49-in
Caniica :
ordb moMDiscreiio, ait; omni viriutiordiiiemiponil;
et decqrem et perpeluitalem , ,etc. Est
dumtribiiii,
ergo discreliorion iqm virtus qvam qutedanv modercrix et auriga .virltftum,:
ordinatrixque affecluum, et
morum ductrix; lotfe hanc, ei virtus viiium eril ...

COLLATIO

521

I. DE MONACHl

1NTENTI0NE,

AC FINE.

;S22

quoque vel temporis moid quod modicum esl fuerit denegalum, plenum nar- X disserentes, disputationis
- dum non permittat excedere. His itaque beatus
rationis ordinem integro fuluri diei seu noclis exaMoyses collationi nostrae dans iinem, adhuc nos avidos
miui reservemus. Decel namque discretionis oplimos
in hoc primum
ac de suo ore pendentes degustare somnum pauconsultores,
patefacere suae meniis
a iisdem
et ulrum sinl vel queant ejus capaces
indiistriam,
lisper hortatus est,
ipsis quibus insidebab embrimiis
utde illa,
admonens incubare,
esse boc indicio ac palienlia comprobare,
mus, psiathiis
vice suppositis,
est, virtute tractantes,
generatrix
pariter capili noslro cervicalium
quaemoderationis
est, nimienequaquam vitium, quod ipsi contrarium
vim rationis ac naturae ejus quam
tatis incurrant;
effeclu atque opere violanles. In
verbis excoluut,
hoc ergo nobis discretionis bonum, de qua quantum
adbuc indagare disponimus, priDominus dederit,
mitus

prosit,

rationequae

ut nos de ipsius excellentia et modeprima eidem virtus inesse cognoscitur,

ALARDI

GAZ&l

grossioribus
papyris in longos gracilesque fasciculos coaptalis. Quae pedali intervailo
pariier colligata
sedile ad scabelli vicem,
nunc quidem humillimum
fratribus

in Synaxi consideniibus
praestant, nunc
vero subjecta cervicibus dormientium
praebentcapili
non nimie durum, sed tractabile aptumque fulcimenlum.

Ad

quos

monachorum

usus haec idcirco

COMMENTARIUS.

a De psiathiis diximus nonnulla libro quarto In- B

B De stratu seu cubitu cilicino plura sunf, exempla,
usura fuisse
e quibus pauca dumtaxat anstitulionum
quae uiinam imitemur,
cap. 13, quorum duplicem
tiquiora et illustriora
suggeram : primum illud D.
apud illos anachoretas, tum hic, tum alibi (Collat.
sedendi
de quo supra; D. Marlini,
17 cap. 5 et Collat. 18 cdp. 11) inrmitur,
Antonii,
qui, ut refert
nobili illo sltalu suo (nempe cinere et ciel incubandi vice lecti ad capiendum sovidelicet
Sulpitius,
tecubans spiritum Deo reddidit ; Eugenii Carmnum : iia tamen ut sedeniibus magis quam jacenlicio)
tibus similes, in eis dormitarent.
Cujus occasione
thaginensis episcopi, de quo Victor Uiicensis (Lib.
mdePersec.
succurrit hic noiandum, viros olim religiosos, 1 aut
Vandal.): Eugenius sanctns, dum noslrcc
humi cubare solitos, 2 aui in straiis junceis, sive
perseculionis defleret incommoda, el asnerilale cilicii
De chameunia, id est,
senile allereret eorpus, mtdamque super humum cu5 aut ciliciis.
strainineis,
bitans stralum sacci sui rigarel imbribus lacrymarum,
D. Hieronymus exemplum profert
humi dormiiione
etc. Deniiiue in sexu etiam femineo: Paulae nobilissui ipsius epist. 22, ubi suam in eremo vivendi rasimae matronae Rom., dc quu D. Hieroiiynius in ejus
commemoraus,
tionem, el ausleritatem
Horrebant,
epitaphio (Epist. 27): Mollia eliam in gravissima feini|uit, tacco membra deformta, et squalida cutis silum
bte lectuli strata non habuit, sed super durissimam
JEthiopicm carnis obduxerat; quottdie lacrymm, quohumum stralis ciliciolis quiescebal: si lamen quies ditidie gemilus; ei si quando repugndiitem somnus imcenda est, qum jugibus pene orationibus dies noctesminens oppressissel, nuda humo vix ossa hmrenlia collidebam. Idein in Hilarione : Super nudam humum
quejungebat. Porro etiam in cilicio et cinere mori
mouachis coiisuelum,
morlem cubitavil.M.emipraeter exempla supcrius alstratumquejunceumusquead
/- lala, docenl itidem haec Sulpicii verba (Episl.
niteliam
de chameuniis incap. xu Isaiae, easquecum n
5 de
^ bbitu S.
Marlini) de S. Martino jam morli proximo:
conjungit. D. Gregorius
jejuniis et victus coniinentia
Pernax in brationibus et vigiliis, faliscentes artus serNazianzenus oral. 11 luec inier alia de sorore sua
vire tpirilui cogebat, nobili illi stralo suo, in cinere et
Gorgonia : ,0 tenera membra humi proslrala ac ptmcilicio recubans. Et cum a discipulis rogaretur ut salter natnram sese exsupetanlia. D. Athanasius iu vita
tem vilia sibi sineret slramenla supponi: Non decet,
S. Autonii : Quieli membrd concedens junco contexto
nisi in cinere nwri. Ego si
inquil, filii, Chrislianum
(pro quo Graece habelur tyiaBioi) atqHecUicioutcbatut:
aliud vobis exemplum relinquam, ipse peccavi. Et
nonnumquam etiam super nudam humum jacebat.
Peirus Venerab. idem disertis verbis astruit,
carm. 16 laudat Faustuin epide
Sidonius Apollin.
obiiu Gilberti monacbi agens : Conligit, inquit, nou
scopum:
multo lempore elapso, eum ex infirmitale,
quani inSuccinctos gelido carpentem cespite somnos.
curreral, ad exlrema venire. Cumqite, sicul mos ChriPaulinus lib. iv de sancto Martino:
ttianorum esl, el inaxime monachorum, in subsiralo
si
brevi
lumina
At quando
cessissenl
somno,
cititio, et cinere, a fralnbus composilus jaceret, atque
humus
ad
leniiem
sat
erat
Nuda
subjecla soporem.
horam vocationis sum exspectaret, fralres monasterii,
seu strato junceo, aul slramineo jam
De slraiu,
ul ejus exilum orationibus commendarent, venerunl et
mndo ex Alhimasio et Iliefonymo audivimus : quod,
eam un,ique
etc. (Pel.
psallendo cirr.umsielerunt,
ideo stralura diciturNovella
Ven. lib. 1 de Mirac. cap. 4). Et cap. 19 ejusdem
quia terrae sternebaiur,
ubi interpres
culcitram
huini
libri : Habetur, inquil, in donw media locus, unius
quinta Justiniani;
slraiam vertit. Quae Cassiano dicitur psiathium, Si
corporis cttpnx, ad hoc aptatus, ul fralres ilidem in
donio episiola 24 libro iv leclus nihil habens plunne.; D
I cinere el cilicia compositi, extrentum Deo inde spirilibro de Viia Patrnin,
matta.
tuin reddant. Et lili. u cap. 22, ubi de exsequiis ei,
Gregnrio Turonensi
Hiuc Peirus Cluniacensis libro ui epistol.i 20 : Mat- . tumulatione
Matibaci episcopi Albanensis in mouadefuucti : Hoc, inquit,
sterio. CUiniaiensi
ullimo
tas, inquit, anliquum monachbrum opus compone:
verbb, poslquain cunclis sermonibus suis finem dedil,
tuper quat aut semper aut smpe dormias. Idein <-pistola 50 libro n : Ipse ei in matta mbitachica, qttm
in IfClum reclinulus, indeque posl modicum , ad cilisedi illi contigua erat, assedit. Divus Beneilicius
cium cinere conspersum a fralribus
Iranslalus
est.
cap. 55 Regulae : Slramenta aulein tectorum suffiSmpi aulem eosdem (ralres anle rogaverat, ne se casu
ciaal matta et sagum, etc. Eodeni spectit
illud in
aliqito, nisi in cinere el cilicio, Chrisliano more tnori
etc.
Regula S. Pachomii arl. 50: Non dormial quis prmpermilterent.
i> Vocabulum barbarum, nt alia mulla
Vetus Regula
ler, id est, exlra reclmem sellutam.
apud illos
niouacharuin (Cop 3*2) apud D. llieronyinuin:
satis hic explicaQuausurpata. Quid vero significaret,
tur. Legisse se apud melaplirastem scnbit Ciaconius
propter, charissimm, volo>.vos singulis noclibus brevi
el durb slralu vacare in cellulis vesiris ; non in pluin Vna Euihymii abbatis, et ciim y Graeco etnbrymit aut mollibus, sed aul in paleis, aut straminibus,
mium, Cuycbii conjectora ininus piobabilis.
Usitatius
immo in ligneis polius capsis quam leclulis, ut et memut habet Ciaconius;
quam fulmeutum,
bra strata potius lectum horreanl quam affectent, etc.
licel etiam probalis auctoribus usitatum.
PATROL. XLIX.

52$

JOANNTS GAiSlANl

'

C6lLAT10NE$;

vel maxime

babentur et congrua, quod A

i fuerit ad movendtim habilis matefiK levlsqirt
opportuna
non solum slnt aliquatenus
lurae isint. Atque
sehls tandem^imollia,
parvoque et
jiia pfteceptb
miis ad degustaiipnem
somui onefbsa ^ompostii
opere praeparentur et pretio, ulpote passim papyio
qUiete, tam digestae collationis iUflamriiati gdUdio,. .'
cuique voeniergente peraNili fluminis fipas,quam
lenti in usum assuihere nemo prohibeat
desecare,
quam reproniissae i disputalionis
exSpectatioBe sussed etiam quod ad removehtlum,

seii cum necesse

ALARDl

GAZiEI

pensi.
COMMENT ARIUS.

Nilus
JEgypti fluvins (Plinius l. v cap. 9 ; Strabo
totius orbis
l. XVII; Gen. n), et uhus e majofibus
fiuviis , a qiiibusdam Gihon dictus , septem hahens
et
ostia quibus se exonerat in mare jEgypliuni,
dextra Ttuvaque divisus
partem ^Egypii inferiorem
terrae
ut Triqiieiratn
amplexu suo ita deterniihat,
figuram efficiat. Unde el Deltam a A Craecae litterae
similitudine
vocaverunt. Porro papyrus, Plinio le.ste
(Lib.xincap.
II), arbuscula esi praecipue in ^Egypti
Niii aquis
nascens, aut quiesceutibus
paluslrihus
ubi evagatae slagnant, et gurgitum altitudo duo bra^
chia non excedit. Radicibus incolae pro ligno utun-

COLLATIO
Qute est secunda

ex ipso tf urico ri.ivigia lexuh t, ex libro seu

tuf;
COflice tela, iegeles, veSies, slfagula,
funes, aliaEx hoc ilem fiutice
que hujusniodit
parabantur
acu
divisae
chartse
in praelenues et latissimas pliylliras quiE eo ineliofes erant quo media? papyro proetiam
pinquiorfes, quae ab hiijus frUiicis appelbnione
papyri nomen acceperunl,
quibus veteres ad scribeudura usi sunt. Postea vero id genus chartae inventum est quo nuhc passim mortales utuntur;
fitet nihilominus
que ex linteolis contritis,
pritiuuin
pstpyri liolfieh fetinet.

SECUNDA
abbatis

Moysis.

DE DISCRETiONE.
CAPUT
Pegustato itaque
lucis tandem nobis

PRIMUM.

matutino
claruisse

sdpofe,

ctim

oftum

gaudentes,

B gfessus j finem
gruum credimus

nostrae

condisputationi
dedit,
Patrum primo
ejus excelientiam
consignare sententiis , ut cum patuerit quid de illa
senseribt vel pronuniiaverint
tum
majores nostri,
tam aritiquis ihultOrum
prolatis
quam recenlibus

repromis"> beatus
sam narrationem
reposcere ccepissemus,
vos tanti deSiMoyses iia exorsus est: Ciim videam
ut ne ipsum quidem parderii ardore flaminatos,

ruinis

quod spiritali collaquietis uiomenium,

tioni sublrahens , refcctiorii camis malueram dpip
tare, ad requiem credam vestri corporis pfnfecisse,
fervorem
mihi quoque hunc vestrum consideranti
Necesse esl eniin etiam
solliciludo
major incumbit.

eani alque expetere debeamus, considerantes merili

efficacius instruamUr.
ejus el gfatiie poridus,
Est

vissimum

me in persolvehdo debito, tanto majorem devolionis

curam gerere, quanto vos attentius video illud exsecundutn illam sententiam : b Si sederis
petere,

et casibus qui,

pro eo quod ininus eam fueranl asseciiti,

sunt lapsu, ia
pernicioso
dejecti
quaiilum pbssumus, ulilitates ejus et coriiinoda feIractemus: quiltus di.-cussis quemadmodum excolere

etiim uon mediocris

quaedam virtus, nec quac liumana passim valeat industria

nisi
comprehendi,
divino
fnefit miinere gratiaque collala. Siqiiideni
inler nobilissima
saneii dona, hanc qtioSpiritus

coenare ad mensam polenlis, sdpienter inleltige qum

Alii daiur
appanuntut libi, et immille manum tuam, sciens quia Q que iia legimuS ab Aposiolo hurherari:
sermo sapienlim; alii fides in eodem
lalid opottet le prmparare ( Prov. xxiu sec. LXX).
per spiritum
de bono discretionis
ejusque virtute
spirilu," alii gralia saniialuin in uno spiritu (I Cor.
Quamobrem
inxn ). Et post pauca : c Alii discretio spirituum
in quam sermo nocturnae collalionis
dicluri,
ALARDI

GAZ^II

COMMENTARICS.

c Dnna
* Hasc secunda collatio abbatis Moysis : cujus itiseu gratias qnas vocant
Spiritus sancli,
dem summam Phoiius paucis verbis complexus est
grai.is datas, ab Apostido el ex Apostolo hic rccensiias egregie explicat D. Tliomas lam iu commenla197).
.(Photius Bibtiol.G.
i> Ita secundum versionem LXX Interp. Vulgatus
fio, quain in Siimma Theologica ({--} q. 112 a. 4),
vero sic : Quando sederis ut cumedas cum principe,
per discreiioneiu
spirituum
intelligens
cognilioneni
anle
sunl
cordis
hiimani
el
ailende
secretorum
qum apposita
faciem lunin,
ejus. Sicul enini, indilifenier
et siutue cullrutn in gvttttre luo, etc. Cujus s^ntentiae
quit, prophetia datur ad cogiioscenda et manifestandi fulura
varia expositio tuiii litteralis ei germana, luin inyscontingeniia
quae solius Dei est coa Palribus proponitur
lica et spiritualis
ad manifisianda
(Vide Delgnoscere, ita discreiio spiriiuum
occulta cordiuni quae soius Deus scrutaiur ut scirium in Adagial. p. 2 ). Myslicus inter alios est bic
licel lioino discernere pnssit quo spiriiu aliquis mosensus quem seqniiur Auctor, quo docet niagi.^lrum
sollicitudine
satisfacere , i. vealur ad loiiiienduni
et operaiidum , puia uirum
tanto
discipulis
niajori
u
fervorcni
et aiientionem
suiritu cliaritatis,
vel invidia , ju\la illudlJoan
IV:
qtianio inajorein illorum
Sic etiain lerme D. Anibrosius
Nolile omni spirilui credete, ied probaie spiritus si ex
esse aniniadverlerii.
Deo sint. Paulb Ifltins siimere videtur D. Aiiibrnsjus
lib. i Oific. cap. 22 binc probat referetidam gratiam,
dmn ait: Discrelio spirituum,
ul inletligal el judicet,
si quis ab aliquo beuefidiiin
acceperit, et iniitandara nobis ualuram terrarum , quae susceptura sequod dicilur, an Spirilus sancti sit dn mundani. Lasolel uumero reddere quam aclissime vero hic accipit abbas pro judicio discretiouis
men multiplicaliori
ceoeriu
quam Apostolus (Hebr. v) vocat discretionem boni el

COLLATIO

525

U. DE PlSCRETIONE.

5*6

A dicens : Venite, benedicti patris mei, possidete para(1 Cor. xn). Deinde completo omni catalogo spirituatum vobis regnum a conslilulione
mundi : esurivi
lium charismalum
, infert : Omnia aulem hmc opedividens singulis
el dedistis
unus atque idem Spiritus,
ratut
enim, el dedistis milti manducare ; sitivi,
mihi bibere, eic. (Matth. xxv). Cumque in hunc monec
ergo non terrenum
). Videlis
proul vult (Ibid.
dum diversis virtuiibus
aditum certiorem
ad Deum
munus, sed divinae gratise
parvum esse discretionis
praemium : quam uisi monachus omni
fuerit
assecutus , et ascendentium
in
intentione
discretionem
certa ralione
sese spirituum
possenecesse esl eum velut in nocle ca:ca lelrisderit,
* non solum
oberrantem,
perniciosis
que tenebris
sed etiam in planis
foveis praeruptisque
Incidere,

uiaxiparari
posse decernerent,
essetque nociis
mum tempus bac inquisitione
intulit
consumptuui;
demum beatus Antonius : d Omnia quidem hsec quse
dixislis
necessaria sunt et utilia silientibus
Deum

maximum

ac directis

frequenter

oflendere.

mullorum

II.

quosdam

CAPUT
Ditcretionit

ulilitat

atque ad eum cupientibus

cipalem tribuere
gratiam

ex disputalibne
demonstratur.

abbatis

Antonii

; sed his prinnequaquam nos innumeri

pervenire

casus

et experimenta
saepenumero acerrime

Nam
permitlunl.
jejuniis seu vigiliis
ac mirifice
in solitudine
secedentes,
ita sectanquoque omnium facultatum

incubantes,

privationem
Meinini igitur quondam in annis adhuc pueriliae IB tes, ut ex ipsis ne unius quidem diei victum sibimet
in parlibus b Thebaidis, ubi beatusAnloconstitutus
unumque denarium
superesse paterentur,
humanic seniores ad eum
inlatis eliam studia tola devotione complentes,
nius morabatur,
perfectionis
ita vidiiuus repente deceptos , ut arreptum opus non
Cumque a vespertinis :
quirendae gratia convenisse.
potuerint cotigruo exilu terminare,
horis
usque ad luccm luisset protracta
collatio,
fersummumque
noctis
vorem et conversationem
hanc maximum
laudabilem detestabili fine
spatium conquaestionem
Nam diutissime
quaerebalur
sumpsisse.
virtus vel observantia
monaclium
possit
laqueis ac deceptionibus
vel certe recto tramite
ctionis

custodire

semper

firmoque

gressu

quaenam i
a diaboli i
illtesuni, ,
ad perfe-

culmen

perducere.
Cumque pro captu mensuam proferret,
ett
tis suae unusquisque sententiam
alii quidem
collocarent,

hoc in jejuniorum
vigiliarmnque
extenuata
quod his videiicel

studi >
mens ac:

clauserint.

Quamobrem
ducat ad
quid principaliter
Deum manifesle poterimus agnoscere,
si ruinae ao
a nobis fuerit
deceplionis illorum causa diligenlius
indagata. Illis namque cum exuberarent
praedictarura opera virtutum , discrelio
sola deficiens usque
ad finem

ea durare

non sivit.

causa deprehendiiur,

eorum
nioribus

Nec enim alia lapsus

nisi quod minus a se-

instituti,
nequaquam
potuerunt
discretionis
adipisci,
quse practermittens

rationem

cordis et corporis assecuta , Deo facilius i

puritatem
utramque
uniretur : alii in nuditate
et conlemptu
universa- - (C nimielatem , via regia docet monacbum
seniper intamrum rerum quibus mens si penitus exueretur,
cedere, et nec dextera virtulum
permittit
extolli,
id est, fervoris excessu coiuinenlise
laqueis ad Deum i
juslae modunt
quam nullis deinceps retinentibus
alii avax^pvo-iv necessariam, ,
expeditior
perveniret;
et eremi secreta censerent,
ini
remotionem
idest,
Deumi
interpellare
qua commanens quis familiarius

iuepta praesumptione
remissione defleclere

inhaerere : nonnulli
seeique possit peculiarius
officia defiid est, humauitatis
ctanda cbaritatis,
se Donirent,
quod his regna ccelorura daturum

spirilus

minus

in Evangelio

velut

specialius

repromittat,

ALARDI

GAZ;EI

est,

sub

nec oblectatum
transcendere,
ad viiia sinistra concedit,
hoc

praelextu
lepore

contrario
gubemandi
corporis
lentescere.
Hsec namque est dis-

et lucerna corporis
in Evanoculus,
secundum illam sententiam Salvagelio nuncupatur,
toris : e Lucerna corporis tui est oculus luus : quod si
cretio,quae

COMMENTARHJS.

inter verum et fallus sum, quasi filiis indicabo. Habes aliud similecolmali, seu facullate discernendi
et fugiendum,
lationis exemplum infra capite 11.
sum, bonum et malum, appetendum
d Praeclara sentenlia B. Anlonii de
seu
quae nihil aliud est quam yera et Christiana prudentia
prudentia
discrelione.
Cui succinit B. Basilius Constiiut.
Mocap.
quam divus Augustinus lib. i de, libero Arbiliio
et fugiendanast. cap. 95 liis verbis : In omni qum
13 defiuit esse reruni
appeiendarum
suscipitur
aclione intercedere prudenlia debel. Nam prudentia
et lib. LXXXIII QQ.q. SO.esse rerum
ruui scientiam;
scienliam.
D remoia nihil cujusvis generis est. quod iicel boniim viet neutrarum
bonarum et malarum,
11In editione Lugdunensi
Non solum in
deatttr, non in vilium recidat, si attt alicno tempore,
legilur:
aul non adhibita moderalione fiat. Ratio vero el pruperniciosis foveis prmruptisque eoncidere.
i< De Thebaide dictum esi alibi (Lib. IV Instit. c. 3),
deniia ubi rebus bonis idoneum lempus ac modum
ab
mirubile est quanlum ex earum usu, lum in
definiunl,
cujus etiam crebra mentio in vita beati Antonii
clanles , lum in accipienles fruclus redundet (Vilie D.
Athanasio descripta.
c Haec formula collationis
inter illos Patres et
Thom. 12 q. 61 a. 1 et 5, et 2-2 </. 188,a. 7).
e
anacboretas agitari solitae; fcui non solum magnus
e-i
Quod enim est oculus corpori, hc iiiiellecius
ait Chrysostomus.
verum et magnopere eam
Antonius
D. Gregorius
lih. xxvni
animie,
saepius affuit;
Moral. cap. 15 : Quid per oculum , inquit, exprimiiur
Nam Athanasius,
coinmendavit.
quamdam ejus exconventu
seu
nisi opus suum prmveniens cordis inlentio ? quoe prius
ad fratres iu bujusmodi
horlalionem
collatione
habilam commemorans
, ab bis verbis
quam se in actione exerceal, hoc jam quod appstit
Et quid appellatione corporis designaeuni exorsum ait: Ad oinnem quidem mandatarum
conlcmplatur.
sed el hoc
lur, nisi unaqumque aciio qum inienlionem
disciplinam
Scripluras
passe sufficere:
suam,
optimum fore, si muiuis se invicem fratres sermonibus
quasi intuenlem oculum sequitur ? Lucerna iiaque corut palri,
El vos ergo, inquit,
consolarenlur.
referte
poris est oculus, quia per bonm intentionis radium metita illutttantur
actionis. Et si ocului iuut fuerit simaum noslis : el ego, qum pet longam mlaiem comecu-

JOANNIS

527

CASSIANI

COLLATIONES.

518

totum corpus tuum luci- lA cundum

oculut tuus simplex fuerit,
illud , Sol non occidat super iracundiam
vesiram (Ephet. iv ). Haec vitae nostrae gubernatio
dum erit; si aulem oculus tuus nequam fuerit, totum
eo quod
dicitur secundum illud , Quibus non est gubernatio,
corpus luum lenebfosum eril (Malth. vi):
cadunt ul folia.
bominis universas actusque disHxc consilium
rectissime nomina;ipsa,
cogitationes
auctotur, sine quo nihil agere omnino, Scripturae
'<cernens, cuncta quae gerenda sunt pervideat atque
Quae si in homine nequam fuertt, id est,
Jperluslrel.
non vero judicio et scientia communita seu quolibet
errore ac praesumptione decepta, totum corpus noshoc est, omnem aciem
trum faciet tenebrosum.
csecitate
mentis actusque nostros reddet obscuros,
scilicet
lutos.

vitiorum
Si enim,

involenebris
el perturbationum
lumen quod in le esl tenebrm
mquit,

: ita ut ne ipsumquidem
permiitimur
spiritale
sine
vinum, quod laetilicat cor hnminis (Psal. cni),
moderatione
secundum
ipsius sinamur
pereipere,
ritaie,

illud

: Cum consilio omnia fac,

bibe. El ilerum : d Sicul civilas

cum
mutis

consilio vinum
diruta

et non

circumdald, sic esi iiit qui non cum cbnsilib aliquid

agit ( Ptbverb. xxv,sec. LXX ). Cujus privatio quam
pemiciosa sit monacbo, testimonii
hujus exemplum

tenebrm ipsm quanlm etunl! Nulli namque duac figura declarat, diruiae eiim ac siue muris compaest, errante judicio cordis noslri et ignorarans civitati. In hacsapicniia,
in hac intellectus sentionis nocie possesso, cngitationes
quoque et opera
descen- ]B susqueconsislit,
interiornnstraaedifideliberatione
nostra quae ex discretionis
sinequibusnec
cari donius, nec spiritales poterunl
divitiae congretenebris implicari.
dunt, majoribus
peccatorum
e Cum
CAPUT III.
gari, secundum illud :
sapientia mdificatut dc~
De errore Sautis et Achab, quo per discretionis imperimus, et cum intelleclu itetum etigitut
; cum sensu
tiam sunt decepli.
implentur cellaria bmnibus divitiis
pretiasis et bbnis
a ille
Dei
regnum
qui primus judicio
Denique
(Proverb.
xxiv, sec. txx).
Haec, inquam, est solidus
htinc
discrelioIsraelis
emeruit
, quia
populi
cibus, qni nisi a perfeciis tantum ac robustis sumi
toio
velut
oculum
nis
corpore
nequaquam habuit,
non poterit,
secundum illud : Perfeciorum auiem est
est
eliam
tenebrosus effectus,
regno ;
ipse dejectus
solidus cibus, ebrum qui prb constteludine
exercitatos
dum,Iucernaehujustenebrisatqueerroredeceplus,achabent sensus ad disctelionem boni ac mali ( Heb. v).
sua
quam, erga praeceptum
ceptabiiiora Deo sacrificia
Quoe in tantum ulilis nobis ac necessaria comproex
credidit judicanda,
Samuelis obedientiam,
aique
batur, ut etiam verbo Dei ejusque virtulibus
coapteex qua
offensionis incurrit,
illa magis partecausam
tur, secundum illud: Vivus est enim Dei setmo et
sibi divinam speraverat majeslatem.
repropiliandam
et perefficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti,
b Achab rediscrclionis
ignoratio
Hujus, inquam,
lingens usque ad divisionem animm ac spititus, compaillum
sublimissimae
vicloriae
triumgem Israel post
fC gum quoque ac medullarum,
et discretor cogitationum
Dei
favore
ei
fuerat
credere
concessus,
phum, qui
el inienlionum
cordis ( Heb. lv ). Qnibus manifestisesse
misericordiam
meliorem
suam, quam
compulit
niillam sine discretionis
simedeclaratur,
gralia perseverissimam
divioi exsecutionem
et,
quempraecepti
fecte posse vel perfici, vel stare virtutem.
Et ita tam
crudelis
admodum
imperii.
Qua
ipsi videbatur,
beati Antonii
senlentia
definiquam uiiiversorum
dum mavult
cruenlara viconsideratione
mollilus,
lum est, discreiionem
esse quae fixo gradu intrepiob indiscretam misectoriam clemeniia
temperare,
dum monaclium perdncat
ad Deum, prsedictasque
ricordiam velul toto corpore reddilus tenebrosus irvirtules jugiter coiiservel illacsas, cum qna adconrevocabili
morle damnatur.
summationis
excelsa fastigia niinore possit fatigaCAPUT IV.
tione conscendi,
et sine qua multi eliam propenin Scripluris
sanctis refeQum de bono discrelionis
sius laboranles,
rantur.
culmen atperfectionis
nequiveriut
. Haec est discretio,
custos
quae non solum lucerna eortingere. Omnium namiqueviriulumgenerairix,
c sol ab
sediscretio
est.
Apostolo nuncupatur,
moderatrixque
poris, sed eliam
sunt,
bium

ALARDI

GAZiEI

COMMENTARILS.

inlenlione virtutis colorare monslrdtur?

plex, totum corpus luum lucidum erit, quia , si recle D obedieniiam
b
llislonam
habeslll Reg. xx, ubi Achabdum conintendimus per semphcilaiem cogilationis, bonum opus
tra Dei pracceptuni conimuni hosti regi Syriae inconefficilur, etiamsi minus bonum esse videalur. El si ocusulta et inordiuata
lus luus nequam fuerit, toium corpus luum teuebrosum
clemenlia
sentenliam
pepercil,
morlis pro e'o accepit,
Erit
eril, quia cum perversa intenlione quid vel recium agipropheta denuiilianle,
anima tua pro aninla illhis.
cernitur,
apud
tur, etti splendere coram hominibus
c Sic iste abbas solem pro discretionis.
examen lamen interni judicis obscuralur. Haec Greseu ralionis lumine inierpretaiur
iu illis verbis Aposioli:
Sol
gorius.
a Saul
non occidat super iracundiam
veslram ( Ephes. lv ).
primus a Deo electus et inunctus in regem
undediscas
etCassianuslib.
vni Instiiut. cap. 9.
Israelitici
QueniadiiKidum
populi. Vide historiam.lecior,
ut quae sacrificiis
ioneni placnisse etiam divo IiieroQuam inlcrprcia
quanli apud Deum sit obedientia,
et holoc.austis omnibus praefc.ralur. Ubi divus Gregonymo ibidem osiepdiinus.
d
Hoc
rius ad illam Saulis cxcusationem rommentans:
Vulgata editio : Sicuturbs patens, el absquemuroium ambitu ; itdvir qtti non polesl in loquendo coquidem, inquii, smpe in monasteriis aceidit, cumquissuujn (Proverb. xxv ).
que minus religiosus subdilus spirilualium
prmlatohiberespiritum
c
cum regularem el
Textus vulg. : Sapienlid mdificabiiur
rum imperiis adjicere prwsumil,
domut, et
cl proprim sequitur arbiIn doctrina replebunlur
communem vitam despicil,
cellaprudenlia roborubitur.
ria .: univcrsu substanlia
trium vluntalis
ct pulcherrima
; oliitn enim meliotate vitam eligendo,
pretiosa
(Proverb. xxiy).
quam obediendb hilitur, qnid aliud quam apcrtam in-

li'J

II. DE DISCRETIONE.

COLLATIO
V.

CAPUT

A potitii

De morle Heronis senis.

Et nthaiic
Antonio

eamdem

definitionem

leguminis
aniiquitus

a S.

et caeteris Patribus

, recens
promulgatam
conlirniet
reexemplum,

quoqoe, sicut proniisimus,

colite id qund nuper geslum octilorum vestrorum vividelicetHeroneni
ante paudistisobtuiibus,"seiiem
a summis ad
cos admodiiin dies illusione diabnlica
ima dejectum, quem qninquaginta
annis in hac eremo commoraium,
singulari districtione
rigorem contiiienliae

tenuisse meminimus,
ultra omnes hic commorantes

et solitudinis

secreta

miro fervore seciatum.

Bic igitur, quo pacto, quave raiione post tantos labores ab insidialore
corruens
delusus, gravissimo
luctuoso
lapsu, cunctos in hac eremo constitutos,
? Nonne quia minus discretionis
virtute possessa, suis definitionibus
regi, quam consiliis vel collationibus
fraltum,
majoalque inslitulis
dolore

ruin.

perculit

maluit

Siquidem lanto rigore

continentiam
semper exercuit,

obedire?

immu-

et solabilem jejunii
liiudinis
cellaeque ita jugiter secreia sectatus est, ut
ab eo pariicipationem
ineundi cum fraicruitaie
convivii,

nec veneratio

quidem diei pascalis

In qua fratribus cunclis

polueritobtinere.
versaria solemnitale

aggregari,

in Ecclesia retentatis,
ALARDI

ne qnantulumcumque
perceptione
a suo videretur
propositorelaxasse.

Qua praesumptione deceplus,

angelum Satanae velut
aiigelum lucis cum sumina veneratibne
suscipiens ,
ejusque praecepiis prono nbediens famulatu, semetoculorum non
ipsum in puieum, cujus profunditatem
aiiingit iniuitus, praecipitem dedit, de angeli videlicet sui sponsione non dubilans, qui eum pro merito
virlutum
ac laborum suorum nequaquam posse firmaverat

ulli

jam

discrimini

Cujus rei
evidentissime

subjacere.

ul experimenlo

suae sospitatis
se puteo nocle intempesta
comprobaret,
supradiclo
illusus injecit, magnumscilicet
virtutissucc
meritum
probaturus, cum inde exisset illaesus. De quo, ingenti
fidem,

fratrum

labore cum pene jam exsanguis fuisset extraB clus, vitam dietertia
finiturus,
quod hisdeierius
est,
ita in deceplionis
suae obstinatioue
permansit, ut ei
ne experimenlo
quidem mortis suae potueritpersuadelusus.
deri,
quod fuisset daemonum callidilate
merilis
laborum
lantorum
et
Qiiamobrem
pro
annorum
numerositale,
qua in eremo perduravit,
hac
miseratione
et humilitale
ab his
summa,

aliquando
pro anni-

qui

solus non

inter

GAZ^EI

parvi,

S30

lero

ejus

compaliebantur
abbale b Paphnutio
c biolhanatos

exitio,
potuit

reputatus,

vix
oblineri,
etiam

presbyut non

d memoria

COMMENTARiUS.

a MemoratPalladius
inde a primis Ecclesiae temporibus
( Lausia. 32) Heronem quempro defunctis exdam monachum sibi notum,
hiberi solita, nempe oblatio, sive sacrificium
qui post magnos labopro eis
ab arrores et praeclaros sudores, utipse loquitur,
eorum in
oblaium,et
memoria, sive commemoratio
et elatione,
Verum an
sacrificio.
De utroque
ad hunc locum illustraudum
gantia arreplus
praecipitaviu
ille idera sit cum hoc Herone,
de quo hic agitur,
leslimonia
annoiajuverit bic nonnulla anliquilatis
non salis expedio. Nam ille quidcm ingenio et niore. Ac de sacrificio quidem in priniis
observandum
C
austeritate
buic
non
dissimilis
acstaiis
diebus potissimuni
ribus, et viiae eliam
offerri soillud, ceriis
fuisse videtur;
at fine uon item. Non enim in pulere. Primum in die obiius, aut sepullurae,
de quo
teum se dejecisse, sed ex gravi iufirniitate
convaetiam pnecipue
hic agitur;
quod ex aposlolica traconfessionem
dilione manavit. Nam D. Clemens epist. 1 testalur
luisse, ac poslmodum post peccalorum
obdormiisse
Petrum prnecepisse ui celebrenlur
exseperliibetur.
apo-toliiin
b De eodem Cassianus lib. v Inst.
cap. 40 , et
quioe iiiortiioruni
hymnis , precibus et lectionibus,
rursus collal. 5, quae et ipsi adscribitur
B. Dionysius Areopagiia
Eccles.
, et collat.
Idemigue confirmal
18 cap. 15, ubi ejus patieutiam
mirabilem
refert.
Hierarch. cap. 7. Ilinc D. Cyprianusepist.
60 relerl
Palladius in Lausiacis ( Sec. 37, 38, 78 ), Nicephoin concilio Carthaginensi
statutum fuisse, ut si quis
rus lib. ix cap. 14, elalii.
autem etabbas
Presbyler
frater ( id est Christianus ) clericum tulorem nomine quis puiet hnnc esse Papbnupassim nominaiur,
nasset, nec offerrelur pro eo, nec sacrificium
pro ejut
tium illum snperioris Thebaidis episcopum m Histodotmitione celebrarctur.
D. Aiigusiiiius
lib. ix Conria Ecclesiastica celeberrimum,
fess. cap. 11 de lunere mairis suae S. Monicae apens
qui Cassiani lempora diu antecessil, ut alias notavimus.
ait: In eis precibus, qitas libi fudimus, cum offnrretur
c Biothanaii,
utalias monuimu- (Lib. vnlnst.cap.
pro ea sacri/icium prelii noslri, jam juxia
sepulcrum
xiv ), olim a gentilibus per contumeliam
dicti sunt
cadavere
elc.
Secundu oiferri solet sacrifiposilo
,
fundi in die aunivermariyres. quia violema morte necali, vel nec.indi.
cium, et preces pio defnnciis
At inter Christiauos bioihanati proprie reputati sunt,
saria : unde anniversarinrum
usus in Eccle-ia
reaut violenlas
lib. de Corona Militis (Cap. 3) :
conscivis-enl,
qui sibi niorieni uhro
ceptus. Tertulliaiius
nianus imulissent,
quorum memoriam in sacris agi, D Obtaliones, inqiiil, pro defunclis annua die facimut.
ant oblationes proeis fieri, veterum Patrura instiiuEt lib. de Monogamia : Pro anima ejus oret. vffetat
vetituhi luisse, vel ex
annuis diebus dotmitionis ejus. D. Gregorius Nazianto, et ccclesiaslici
disciplina,
lioc loco discimus. Quade re eliam exstanl canones
zenus Oratione in Caesariuiii frairem : Anniversarios
honores et commemorationes offerentes. S. denique
ecclesiastici, quibus illi meinoria et oblatiune pro defunciis
fieri snlita jndii aniur iudigni.
Sic eniiii in
Isidorus Hispalensis ante annos nongenlos
bunc riconsiiio Brachirensi
i tap. i4 (Apud Gralian. 23, q.
tum anniversarioruin
in suismonasteprodefunclis
Placuit ul qui sibi ipsis voluniarie aut
riis observandum
his verbis (Cap. ullim.
5, c, Placuii).
inslittiit
aut
per ferrum, aut per venenum, aul per prmcipitium,
Regitlm) : Pro spirilibus defunctorum allera die posl
Penlecosten sacrificium offeratur, ul beatm vitm partiper suspendium, rel quolibel modo violeulam inferunt
mbrtem, nulla protsus pro illis in oblatione commemo cipes facli purgaliores, corpora tua in tlie resurrectioratto fiat, neque cum psalmis ad sepulluram eorum canis accipiant. Cbinutandum
aHate S. Isidori,
hoc
davera deducanlur. fcl coucilit Aurelianen. u cap. 14 :
circiter annis anie S. Odiloneiu,
est, quadringenlis
Oblutionem defnncloruin. qui in aliquo crimine fuerunt
fideliuin
defuiicioruin
mequi generalem omiiiuui
moriain
instituit , non qnarto nonas Nointerempli, recipi debere censemus , si lamen non ipsi
primus
sibi mortem probeniur propriis manibus inlulit.se.
vembris, sed proxima post Penlecosten die annivcrd Duo tansuntur hic antirjtii
sariam fratrum defunctorum
celebritatem
fieri conriins, "et offiria inm

i
;

SM
et

JOANNIS
oblatione

De ruina

dubrutn

pausantium

indignus.

judicaretur
VI.

CAPUT
fratrum ob discretionis

Quid dicam de illis duobus fratribus,

CASSIANI

COLLATIONES.

A les nltra illam

rat beatus

imperitiam,
qui babitan-

cretione

bli
eremum

Anlonius

permoti,
vastitatem, b nullam

Thebaidos

ubi quondam
minus cauta

commoratus,
euntes per extentam
escam penitus

luedis-

solitudinis

sumere decreve-

GklM\
COMMENTARIUS,
suevisse. Porro
mo^
in quibusdam
hoc tempore
memoriam ad altare Dei fieri, cui nullius diei pr;enasteriis
in feriam
termission.e servierat.
Exstal epistola quiedam epitransfertur
hoc anniversarium
secundam
ad Anatolium
Coiistantinon.
scnporum ^Egyptiorum
post festum S. Trimfalis,
quam puto
ab Isidoro vocari alteram
in qua quid essent sacra diplycha dediem post Pentecosten,
cpiscopiim,
et lotam
octavam
Pentecostes
claratur his verbis : Eliam in venerabili dipiycho, in
pro una die ab
ad cwlos habentium epiipso computari.
Tertio,
nou solu.m. in die anniquo pim memorim transilum
sed etiam die tertia,
versaria,
trigesima
scoporum vocubutct cbntinenlur, qua; iempbre sanctoseptima,
et quadragesima
rum mysteriorum
solemnior
defunciorum
secundum sancias regulat relegunagebatuf
memoria (Onufr. in lib. de Rilu sepeliendi). Nam in
lur, posuii Dioscofi nomen, etc. Denique innoceniius
Ecclesiis Occidentaiibus
offerentium
nomina inceJebris ob defuncti memopapa, 1 epist. adDeceniium
riam fuit dies quadragesimus.
ter sacra mysteria recitari
in ipso oempe
Unde D. Ambrosius
mandai;
in oratione funebri de obitu Tbeodosii imper., Ejus,
canone, non ante: quod eliam in liturgia Chrysol slonii factuin est, ubi non sub principium
inquit, principis et proxime conclamavimus bbitum, et B
dunitaxat,
nwc quadrayesimum celebramus, assislente sacris qlr
ut apud Dionysium
et
in
Missa
S. JaAreopagitam,
taribus Honorio
cobi, sed circa co'nsecrationem quoque repelitur diprincipe, quia sicul sancltis Josepli
cia noniinum
reoitatio. (In Episto. vir. illuslr.
patri suo Jacob quadraginta diebus humationis officia
pro
ita
et
hic
Theodosio putri jusla persotvit. Mox
detutil,
concit, Cliaice,dbi\J) Permansit autem hujus rei vestide hujus rilus varielate ita subdit:
Alii tertium diem
gium in canone nostro, ubi legiiur juxta vetustos
et trigesimum, alii sepdmum et
codices : Memeniq, Domine, famulorum famularumquadragesimum observare consueverunt, etc. Item in oratione de fide reet rursus pro defunctis:
Meque tuarum noiniha;
mento etiam eorum jibmina,
elc. Quod olim observasurrect.,
Nunc, inquit, die septima sepnlcrum adroyit Alcuinus cjusdem libri cap. 32, ubi sacrum canodimus, qui dies symbolum futurce quietis cst. Agit
etiam Alcuinus
nem exponens : Post illa, inquit, verba quibus dicide tertia,
et trigesima
septima
die pro defunctis,
tut:In
somno piicis, usus fnil antiquorum, ticut eiiam
lib. de Divinis
Officiis
cap.
raiinnem
penult. et ultimo,
Utque hodie Romana agit Ecclesia, ut stalim recilarehujusque instilutionis
Ubi tamen in hoc aberrat, quod tricenamur ex diplychis, id esl, tabulis, nomina defunclorum,
exponit.
rium a trigesima die non distinguat.
Nam triceriaatque ita post leclionem. nominttm
subjttngerenlur
rium quidem a B. Gregorio fertur jnslitutum;
:
videlicel
unde et
yerba sequenlia
quorum nomina meUpsis
Missae Gregorianae appellanlur.
morantwr, ei cmletis omnibus in Chtisiq quiesceniibut
Ipse enim lih., iv
Dialog. cap, 55 refert se praecepi.sse pro quodam
etc- Idem docet MicroloiildiHgeqs tqcum refrigcrii,
fratre defunctp diebus triginta continuis
gus de Eccles. Observ. cap, 23* (Vide Duraniumde
sacrificium
ut
nulla praeterniitteretur
offerri,
dies qu pro ab- Q
Eeclesiq; i. u, c. 43.)
C Ritibus
a
solutione illius
Hostia salutaris
non offerretpr.
ld
vocanlur
Pausautes, ait Cuychius,
qui ab hoc
autein aliud erat a celebritate
saeculo qd alinm vi.tam cominigraruni,
ibique a lahotrigesimae diei. Haec
enjm non triginta dies continenter,
sui eor-*
sed, solummodo
rjbus vitae hujus quiescentes redpmpiioncm
trigesima ab obitu die celebrabatur;
poris exspectitnl;
deductum a verbo Graeco rza<jop.ai,
estque Grego^
rio longe antiquior,
cum cl a Palladio |n historia
quod est ces.so, jseu quiesco : upde Trauerif, Latine
Lausiaca (Sec. 23), et a D. Ainbrosio,
ut mqdp ap*
pausa, sive quies. Sumpta auteni appellatin pausantiumex illis verbj^ Apocnlypsis j Reali quiin Domino
divimus, etabaliis
meiuoretur.
priscis scriptoiibus
moriuniur : qmoa\o jam diat Spiriius,
ut requiescant
Atque baec de oblatione, sive sacrificio pro defunclis
oblato ita dicla sint, non qupd oon oumi die eis proa laboribui suis (Apoc. xiv). ^Equum enim est ut qui
sit sacriliciurn,
se bopjs operibus toto vitae tenore exercuerunt
menioria
in
et
et non eonim quotiiiie
sacrificio
liabenda sit, sed quod illis praecipue die<pausa, id esl, fine vivendi facla
faMgarunt.tandeifl
bus solemnior
in Domino requiescant.
eadem
Haec ille. Utiintur
haberelur,
Quod auleiu ad memovoce p. Beriiardns
et Peirus
riani, seu coinmeniorationem
serm. 18 in Cantica,
eorumdem
atiinet, de
Blesensis serm, 29, et anle hos concilinm
Aureliaqua etiani hic agitur, sciendum ex vateris Ecciesiae
nense cap. 6, ubi dicitur ; Quando recitanlur
Consuetud<ne, lum eorum pro quibus offerebatur,
pautum episcoporum orthodoxorum,
dormire
suntium nqmiria, Eadem porro ratione etiam
tam vivorum quam
defunctorum
nomina. e sacris tabulis, quae <JiiTTWXK dicuntur,
ej. doijmientes vocantur niortui, Joan. xi:
r.ai 7TTV%dicebantur,
solere in Missae sa^
recilari
Lasaru,s amicus nosier dormit. Etl Thessal. iv : Nocrificio.
Erant antem tabulse duae, quarqm uni vi^ . lumus yo.s ignoratre de dormientibus. Itu passim loquiD tur Scriptura
nomina inscribebsiniur.
de boiniuibiis
sive bonis,
vorum, ajlieri defuncloriuu
delimciis,
Hinc I). Cyprianus
sive inalis, at debrutis
animalibus uusqiiam: signidixjt nomina
epist, 10 offerri
in oblalione
ficans niinirum
liotniiies
mnrte non penilps ut bcdivini sacrilicij.
eoruui,
pro recitari,
Huc pertinet jllud Dionysii Areopagitae Eccles. Hiestias exstingui;
animas insed, ut in dormientibus,
rarch. cap. 3 : El cum se muiuo omnes salutaverint,
ieriiu yivere,
corpora vero a sqmuo mortis olim
mysitca tubutarum recilatio fit. Ubi Graece babelur
excitanda,.
Undp et a priinis Ecclesiae temporibtis
crjenieleria dicta sunt loca sepulturae deputaia, quae
hpSiy 7rruxwv- Eodein spectant quaj de beaii Joannis i
nomine oblitterato
et rursiis in sacra
Latine
sonanl , dorniitoria,
Hinc P: Hieronymus
Ciirysosinrni
epist. 29 : Adversus mottis duritiqm ef crndelissimain
STOTU^ relajo scribuul Tbeodoretns
(bib. v, c. 54),
necessitatem hoc sotatio erigimur,
Nicepiiorus
quod brevi visuri
(Li'6. xiy, c, 26) et alii, quodque Dainasumus eos quos liolemus absentes. Neque enitn mors,
scenus lib. III de lm iginibus
sub fineni ex lsidoro i
monaclio narrat, Theophilum
sed dormitio (xoip.au, id est, dormio), el somnus upAlexanpatnarcliam
drinmn
pb illud peccatum (qnod videlicet
pellatur : Unde el beatus Apostolus velat de dormienCbrysostoini uomen vetuisset pubiice in ecclesia reciiari) l
tibus cunlristari,
ut quos flormirc noiiiimis, suscilari
. non poluisse animam agere. nisi oblala
posse credamus, el posl digesiuni soporem vigilare cum
Chrysostomi i
eara venerabundus
IIis addes i
adorasset,
imaginc,
sanctis, etc.
11Tentatio Dei manifesta, contra illud Deut. vi et
Augusiiiium,
qui lib. ix Cmifess. cap. 12 scribil matrein suani S. Monicam, imininente
Mat. III : Non tenlabis Dominuni Deum luum. De qua
die resolutionis i
suse, nihil aliud mandasse aut curasse, auam sui i
tenlatione
agens D. Thomas (1-2, q. 97, a. i):
ALARDI

I 553

COLLATIO

II.'

DE DISCRETIONE.

554

mortem quam Dominus avertere voluit, sibi

runt, nisi qnam per semetipsum Dominus illis prae- Afus,
stitisset. Cumque errantes eos per deserta et defiipsi consctvit,
nequaquam credeits divino inslinctu
a longe a Mazices
cientes jam fame conspexissent
factum, quod immitesbarbari,
propriac feritatis oblili,
panes eis pro gladiis obtiilissent,
[Lips. in matg. Marzites vel Marzitos] qnidam (quae
gens cunctis pene nationibus feris immanior atque
CApUT YII
crudelior esl; non enim eos ad effusionem sanguiriis,
De alterius illusione quam per imperitiam discretionis
incurril.
ut nonnullas gentes, desiderium praedse, sed sola ferocitas mentis insligat), eisque contra naturam feriQuid etiam de illo commemorem (cujus nominis,
tatis suae cum panibus occurrissent,
unus ex eis,
quia adhuc superest, nolumus facere mentionem)
subveniente discretione velut a Domino sibi porrequi dum longo lempore bdaemoiiem in angeli suscectos, cum gaudio et gratiarum actione suscepit, renec sine Deo
putans escuu sibi divinjtus mipisirari,
factum, ut bi qui semper hominum cruore gauderent, delicientibus jam ac labescentibus vitae sub-

pit claritate, revelationibus ejus innumeris saepe deesse justitise? Nam

internuntium
cepius, credidil
excepiis bis, etiam per omnes noctes in. cella ejus

absque ullius lucemae proebebat ollicio. Ad

slantiam largirentur;
alius vero recusans cibum,
extremum jubetur ab ipso, ul Deo filium simm, qui
velut ab homine sibi oblalum, inediae defeclione con- B cumeo pariter in monasterio commauebat, offerret:
ut boc sciiicet sscrificio Abrahse patriarchae merisumptus est. Quorum licet initia ex repreliensibili
tis in nullo inveniretur
inferior. Cujus in tantum est
persuasione descenderint, unus tamen, subvenieute
ut hoc confestim d parricidiscretione, id quod temere incauteque conceperat,
persuasione seductus,
emendasse agnoscitur;
alius autem in stulta praedium opere perfecisset,
nisi eum videns puer cultrum extra consuetudinem
acuendo praeparare, et
sutnptione perdurans, ac penitus discrelionis
SgnaALARDI

lumen

GAZJEl COMMENTARIUS.

Quando, inquit, ytoptet qliquam necessilatem seu utichoreta? de nocte oranli, ejusque cellam raira clarilitatem comrnittit se dliquis divino quxilio in su.it petitate complevit.
Item Simeoui Siylitse, cni ut cqrrnm igneuin, ut alter Elias, conscenderet,
tiqnibus vel factis, hoc non esl Deum tentare. Qicitur
persuaenim in secundo Parolip. xx : Cum ignqremus quid
dere conatus est. Alteri cuidam monacho apparuil
in dngelum lucis, el dixit ad
diabolus iransfqrmdtus
agere debeamut. hoc solum hab.emut residui, ut octtlot
nostrat dirigamus ad te. Quandovero hqc agiiur abseum : Ego sttm Gabriel angelus, el missus sum ad te.
llle veto dixit ei : Vide ne ad alium missus sis, ego
que ulld necessilate et uiililate, hoc esl interpreiative
tentare Deum. Dtide superiUud Deuter.w
; Non tenenim non sum dignus ut angclus millatur ad me. Diatabis Dominum Deum iuum, dicit Glosso: Deum ienbolus autem statim nqn comparuit. Haec ibi (Vil.
tat. qui habens quod faciat, tine ratione commiitit se
Patr. tib. v libel. 15). Sub angeli eiiam specie se
exliibuit S, Elphego episcopo Cantnariensi,
periculo, experiens utrum posset liberari a Deo, Vequemrum hic objici posset simile exemplum duornm adoadmodum in Yita ejus scribit Osbertus ejusdem Eclescentium
monachorum,
quod narrat Cassianus G clesiae episcopus. S. item Osyvaldo Vigorniensi cpilib. v Institut. cnp. 40, qui dnm fructus sibi a suo
scopo apud Snrium (tomo II ei V). Plura alia exemabbate traditos deferrent ad quemdam senem in sopla refert Csesarius Cisterciensis lib. m cap. 14, et
litudine laborantem,
nec ejus cellam inveoireni,
lib. v cap. 47. D. Prtrus Damiani lib. vi, epist. 21.
' At hoc sacrificium non
maluerunt in itinere fame perire quam fructus conr
elegit Dominus, et longe
ait
lingere. At magna diversitas est in utroque exemdispar utriosque ratin. Nam nt I) Augustinus
lib. i de Civit. Dei cap. 26 : Cum Deus jubet, seque
plo; nam illi quidem jussi fuerant, et stricte admo.niti, ut frucius inlegros, quia raros et exquisitos in
jubere sine ullis ambdgibus intimat, quis obedientiqm
ea regione, ad senem illum deportarent:
et quaravis
in crimen vocel, quis obseqnjum pieiotis aecuset ? sed
non ideo sine scelere facil, quisquis Deo immolare fiposseut illud prasceptum per imuxeiav commode inlittm decreveril, quia hoc Abraham eliam lattdabititer
terpretari, ac repulare se in tanta necessitate illo
non obligari; tamen ad hoc non tenebaniur, praefecit. Nam et miles cum, obe.diens pbtesiati sub qua lesertira cnm haberent justam causam aliter opinandi,
gitime conslitutus est, hominem occidit, nulta civilalis
ictaie juvenili,
aut certe postponendi
vitain stiain
sum lege reus est hqmicidii;
immo nisi feeerit, reus est
merito obedientiae et fidei depositi, sive commissi*
iw.perii deperti atque coniempli. Qttod si sua sponle
ut ibi diciiur.
At hi nullo praectpio, nulla idqnea
atque auctoriiqle fecisset, in crtmen effusi hiimani
ratione movebanftir, ne cibuni suinerent, nisi divir
sanguinis incidissel. Ilaque unde puniiur si fecerit innitus missum; nisi vel ad explorandani Dei benevojussus, indepunitur nisi fecerit jussus. Quod si ila est,
lentiam, aut potestatem, quod est teniare Denm;
jubenie imperalore, quanto rriagis jubenle Crealorel
vel ad osteniandam aliis suae sanctiiaiis
excelleii- D HIPC Angusiiiius.
d Parricid,
tiani, quod est magnae praesumptionis et arrogantiae.
vel paricida, dicebatur
non solum
a
Mazices, sive p.a\iv.as Ptolornaeus in ea iEgypti
qni parentem, sed qui parem, id est, quemcumque
sive Africoe parte locat, in qua Cassianus. Eoriim^
hominem occidisset (Fesfus) : ilaque parricidium
dem ut barbarorum
et immanium hoininum memjr
non solum patrisaul pareiitis, sed paris caedes; vel,
nitPalladius
in Arsacio (Lausid. 7), quos tamen Maui aljis placet, patratio caedis. Id indical lex Numae
zicos vocat. Et Nestorius apud Evagrium lib. i Hi-'
Pompilii regis autiquissjma hjs concepta verbis : Si
sior. pccl. cap. 7, etNicephorus
lib. xiv cap. 13. In
quis hominem liberum dqlo sciens morti duit, parri\itis Palrum (Lib. iy, c. 15) gens Mazicorum dicida esto (Isid. Eiytno. l.x lit. P.). Et lege Pompeia
citur,
de parricidiis
ut parricidii
cavetur,
teiieatnr, non
b Cum in
solura i|ui palrein aut matreiri interfererit,
sed et
yariis formis daemon apparere soleat,
non raro eiiain in forma, sive specie boni angeli apfisororcm, patruelem,
uiatruelem,
qui fratrcru,
paruisse legitur, et hoc modo multos decepit, aut
liuin, liliam, nepnleui, nuruiii, aliosve propimfiios
lib. de Zelo ei. Livore :
occiderit.
Sic D. ('yprianus
decipere tentavit: ut rnerilo dixerit Aposlolus, quia
Et ipse Satqnas trqnsfigurat se in qngelum lucis (I CoHinc parrwidia,
dum
inqui.t, nefqndq contigerunl,
InVilis Patrum ita appartiil Abraham anarinih.u).
Abel justum zelat Cain injustus.

JOANNIS

555-,.
Vincnla

quibus

eum velut

oblaturus

CAPUT

VIII.

COLLATIONES.

s
A licel atque martyribus, tenebrosiim ac tetriim, Ortipraesagio
nique macie tabidura aique deformem, et conira Jiidaeorum populuin una cum Moyse, p.itriarchis atque
sumraa tripudiantem lauitia, el splendiprophetis,

ad immolan-

dum constringere
inquirere,
disponebat,
sceleris futuri perterritus,
aufugissel.
:;

CASSIANI

De lapsu et deceptione monachi Mesopotamenu

a deceptionem illius quoque monaLongum est
narraudo percurrere, qui in illa
chi Mesopotameni
provincia perpaucis imitabilem exhibens continenin cella
tiam, quam per annos multos singulariter
exegerat, ita est ad extremum diabolicis
revelationibus
somniisque delosus, ut post lanlcs labores alque virlui.es, quibus omnes monachos ibidein residentes excesserat, b ad Judaismum et concarnis
cisionem [Lips. in marg. circumcisionem]
retrusus

dissimo

lumine

cnruscanicm, suadens
illoruin
riti ac beatitudinis
parliceps
cisionem quoque suseipere fesiinaret.
nemo fuisset
profeclo lam lugubriter

si mallet melieri, circumIlorum itaqtte

illusus, si ra-

tionem discrelionis liujus assequi laborassel. Quatnobrem in quajituni pemiciosuin

sil discretionis gratiam nou babere, muliorum
casus et experiiiienla
declarant.
CAPUT IX.
de acquirenda vera discretione.
Interrogatia

: Et novellis exemplis et
Germanup
satis abunde perpatuit
antiquprum
lapsu miserabili fuerit devolulus. Nam cum volens B delinilionibiis
lulurae
discrelionem
fontem quodammodo
eum consuetudine visionum ad credulitatem
atque radicem
esse virtutum.
cunctarum
verissima quaeque multo temQuomodo ergo acquiri
deceptionis illicere,
pore diabolus velut verilatis nuntius revelasset, ad
extremum oslendit Christianum
populura una cum
principibus religionis ac fidei noslrae, Apostolis sci-

Ad

haec

debeat, cupimus nobis exponi, aut quemadmodum,

utrum vera et ex Deo, an falsa et diabolica sit, possit
"
agnosci : ut secundum illam evangelicam,
quam

ALARDI GAZiEI COMMENTARIUS.

a Hoc idem exemplum, ant aliud certe simillimum
tum locorum, inm temporum circumstanliae, quae alterum ab aliero diversum esse, non eumdem, perrefert Antiocbus monachusPalsestinus vitae sanclitate
Nam hic monachus (Gal. iv)
spicue dernonstranl.
et doctrina celebris, cujus exstant homiliae 129 in
Sinaila (est auiem Sind mons in Arabia) teste ApoBiblioth. SS. Pairum. Fuit, inquit (Bibtiot. SS. Pdtr.
Cassiano aut
t. II, hom. 84), in monte Sind mondchus quidam, qui
siolo, ille Mesopolamenus astruitur:ille
aut aequalis, et synchronus;
hic fere ducelebre adeo edidit sum continentim specimen, u( in celauterior,
ceniis annis posterior. Vixit enim Antiochus ille, qui
lula mullos vixeritannos inclusus; poslremb multifariis
ad Judaismuin
rem describit,
et monachum illum apostatam se
reveldlionibus diaboli etinsomniisillusus
vidisse testatur, tempore Heraclii imper. circa anCumigitur diadelapsus esl, et carniscircumcisionem.
num Domini sexceutesiinum vigesimum (unde et Babolus huic idenlidemvera qumdaminsomnia demonstrasronius t. VIII, hoc exlempluro ponit sub anno Christi
sei, etveluti objectaillecebrainescasset iltius obscuratam
menlem, novissime oculisillius objicit copiosam turbdni Q 614, Heraclii qUinto): Cassianus vero Theodosio et
Valentinia no regnan tihus, sub quibus eiiam vilae finem
martyrum , aliorumque omnis generis
apostolorum,
Christianorum densissimis tenebris et omni dedecore opquinto,
accepil, anno quadringeniesimotrigentesimo
ut auctor est Trilhemius.
Qtiomodo ergo narrare
pletam; parte opposila Mosen, prophelas, popxdum quopotuisset Cassianus, quod anuis paulo minus ducenque Judmorum (Deo alioqui inviium) offert splendida
tis post ipsius obitum ex Antiocbi narralione contiadmodum luce conspicuos , inque gaudio et hilariiale
vilam traducenies. Hmc cum spectasset miser, e vestigisse cognoscitur ? Restat igitur, ut alius a Cassiano,
alius ab Antiocho monaclms desiguetur : siinili tagio surrexit, derelictoque sancto illo monte, in Palmsmeu lapsu el illusione diabolica ad Judaismum et
tinam usque pervenit, rectaque contendit in Mara et
circumcisionem
perductus.
Libyadem, asyla Judcebrum. Cum islis denarrasset qum
b
Id est, seipsum Judaico raore circumcideril.
Cui
tibi vism fuissenl, diabolicas apparitibnes, circumchus
merito objici potuil illud Apostoli ad Galalas simili
est, ac professus Jttdaismum. accepit uxorem, inque
errore deceptos, et ad Judaismum ei circumcisionem
omnium prospectu, adversus Christianos edidit dogdevolutos : Sic sluliiestis,
ul cum spititu cmperitis,
mata, propugnalor faclus Judaicm superslitionis. Hunc
nunc carne (jd est, carnali caeremonia)consummemini.
ego vidi, ac plerique monachorum; neque enitn quaTanla passi eslis sine causa , si tamen sine causa
tuor anni sunl a rnorle illius,
qua misere perruplus
est: calarrhi enim profluvium aliquamdiu passus, et
(Gal. m)? Et rursum illud cap. v : Ecce ego Paulus
dico vobis, quoniam si circumcidamini,
Chrislus vobis
vermium attosione comabescens exspitavil. Hunc cum
nihil proderit.Testificcraulem
runut omni homini
vidissemus, ego et alii aliquot monachi, correpti ticircumcidenli
se, quoniam debilor est univetsm legis
more ingenii, cum luctu lamenlali sumus. Erat id sane
hic tolus incanue- D faciendm : nam in Christo Jesu neque circumcisio aliquam miserabile spectaculum. Vir
rat in monastica exercitatione, consenueralque laboriquid valet, neque prmputium; sed fides, qum per charitalem operatur. Ta|es eiiam Ebionitae haerelici,
et is tandem cum mulieribus jocabatur ;
bus attritus;
teste divo Hieronyrao
imnmiidarum carnium, nempeJudaicarum guslu sede(In c. v ad Gal.) asserentes
el legeui cum
una ciun baplismo
circumcisionem
va ba loquebalur obsemna et
fmdabal el inquinabat;
in Panar., hmres.
Evangelio sei vandain. (Epiplian.
impudica ; blasphemabnl Chrislum ; Spiritum sunctum
non tvterandis qfficiebat conlumeliis. Et hunc lalem
30.) Non raale autera pomiur camis concisio prn
Nam et Apostolus ad Philippenses m,
circumcisione.
illi sine lege Judmi secundum vocubanl Abraham. Ilucnon circiimcisionem,
sed concisioneiti
vbcal, velut
usque de monacho illo a daemone illuso et ad Judicens : Videte concisionem : uon
per contempium,
daismum prolapso Antiochus. Au vero idem ille, an
ut notavit D.
alius exstiterit monachus, cum hoe Mesopotamenn,
dignaius circumcisionem
appellare,
Hieronymus.
cujiis deceptio , et lap^us hoc cap. referlur, merilo
c Qnam alias dixit pracceptum Domini, ul videlicet
dubitari
polest. Nam et siylus et totius narraiionis
simus probi, seu proliabiles irapezitae, sivenummucontexlus eaindem pr* se lerre vi.leniur liistnriam,
larii : de qua senleritia prseler alios auctores ibi
nisi quod eju-deni monachi miserandus interitus et
citatos , baec habet D. Clemens lib. n Constit. cap.
horreuda punitio divinitus illata plenius et expres34 : Estote tamquam argentarii joeritt. Ut enim hi
sius ab Antiocho descnbitur. At e diverso repugnant

tractatu

superiore
parabolam,
numismati
dentes,
moneta

II. DE DISCRETIONE,

COLLATIO

557
dissernisti

qua jubeuiur
impressam

ficri

1 cap.

(Collat.
probabiles

verum
20), A cedere,
inimici
scrvabit
trapezitae,

veri

regis imaginera pervivaleamus , quod non sit in

deprehendere
legitima figuratum, alque iliud, sicut vulgari

usus verbo

hesterna

collatione

dixisti,
lamquam
illa instrucii
reprobemus,
paracharagmum
peritia,
quam satis copiose el iniegre
prosecutus, babere
debere
spiritalem,
atque Evangelicum
Irapezitam
virlulis
signasti. Quid enim proderil
merita cognovisse, si qiiemadmodiun
pelere

ejus et gratiae
debeamus ex-

eam vel acquirere nesciamus?

CAIUT
X.

858
etiam

cunctis

illaesum.

fraudibus

Nullatenus

poterit
quisque, si non suo judicio,
vivit exemplo; nec valebit ignorationi

et insidiis

enim

decipi

sed majoiutn
ejus callidus

hoslis illudei e, qui universas cngitalioncs

in corde
nascentes perniciosa verecundia nescit obtegere, sed
eas maiuro
miitit.

examine

seniorum

vel reprobat

vel ad-

lllico

namque, ut patefacta fuerit,

cogiiatio
et antequam
discreiionis
judimaligna marcescit;
velute teneciiini proleratur,
serpens teterrimus
specu virtute confessionis protractus ad lucem , et traductus quodammodo , ac
Tamdiu enim suggestiones
dehonestatus
abscedit.
broso ac subterraneo

in nobis, quamdiu celantur

Responsio, quemadmodum possidealur vera discrelio.
ejus noxiae doniinantur
Tura Moyses : Vera, inquit, discretio non nisi vera
senlentiae hujus efficacins
in corde. Et ut virtntem
a
humilitate
haec erit B colligatis, referam vobis abbatis c Serapionis factum,
acquirilur.
Cujus humilitatis
si universa non solum quae agcnda
inslructionis
prima probatio,
gratia
frequenter
quod ille junioribus
seninrum resersunt, sed etiam quae cogitanlur,
proponebat.
ventur

ut nihil quis suo judicio credens,

examini,
illorum per omnia defiiiiiionibus
acquiescat, et quid
bonum velmalum
eorum traditione
debeatjudicare,
b
non solum per veram
coguoscat.
Quae institutio
discretionis
viara juvenem recto traraite docebit inALARDI

GAZJEI

CAPUT

XI.

Setapionis, et demarcore patefactatum

cogitdlionum, et de peticuto prbprim cbnfidentim.

Vetba abbatit

et cum
essem puerulus , inquit,
haec mihi fuerat iniabbatedTheonecommanerem,
Cum

adhuc

COMMENTARIUS.

nummos adulterinos segregant, probos autem sibi adposse aliquem peccare, cum relaturut esset alten qtmjungunt : sic ovorlet episcopum qum viiiis qnidem cacumqtte peccassel, el subire pudorem in publicum lurrenl retinere; vitiosdviro,
velcurare, vel, si esl mgripia proferendi, etc.
c Tres ejusdem
tudo insanabitis, expeiltreet celeriter amputare, neque
nominis anachoretae sanctitatis
ex
lib. iv de Fide
Primus ille magnus Serapion
lande claruerunt.
quibusvis credere. Et Darhascen.
ordic. 18 : Si antem ab iis qui foris sunl decerOrlhod.
anachorela episcopus Thmucos ab Athanasio
'
ut ipse lestatur
in epist. ad Dracontium.
pere quippiam ulile voluerimus, haud aspernabile ett. C natus,
et purum
Exstat epistnla ejnsdem Alhanasii ad eumdem SeraEfficiamur
prabati trapezitm , legilimum
aurum acervantet, adulierinum
autem refutantes ; suSpipionem adversus eos qui mussitare incipiebant
mamus sermones opiimos. deos dulem ridiculos et farituui sauctuin esse creaturam : iiemque Cominen
bulas alienas canibus projiciamus.
sancium et alia
tarius de blaspbemia in Spiritum
" Inter
gradus lium litalis quinto lnco ponit D. Beepistola de morle Arii. Agit deeodem S. Hieronymns
nedictus (Cap. 7), si nwnacltus onmes cogitalibnes
lib. de Script.
Eccles. et in epistola ad Magnum
malas ccrdi suo advenienles abbati non celaveril suo.
(Epist. 84), Socrates lib. iv Histor. cap. 18, Histor.
Et inter inslrumema
bonorum operum (Cap. 4) :
lib. i cap. 1, Niceph. lib. ix cap. 14, et
Tripart.
sive Sinlib. xicap. 43. Alter Serapion Sindonius,
Cogitationes malas cordi sub advenientet mox ad Chrittum allidere, et seniori spirilali patefacere. Qua de re
donites dictus (quod prarter sindonem nihil induealibi egimus.
ret), de quo mira refert Palladius Lausia. 83. Tertius
b Hujus institutinnis
modecem millium
veterum
Patrum
meminit
deriique Serapion Arsenoiies,
etiam Phoiius
in Cassiano , qui certe multus
abbas , idemque presbyter, de quo idem
ac
nachorum
commenFalladius Lausia. 76, et Petrus in Caialogo lib. iu
frequens est in ea dncirina et insiiimione
danda et inculcanda.
Sic enim alibi refert Tabencap. 2t7. De quo hic agi nmnino existimo, et cum eo
nenses Patrcs exislimasse id plurimuin conducere ad
habilam collectionem
quintam ejus nomine inscripfirme jacienda , ut juvitiis. Nam priinus
vitae fundamenta
spiritualis
tam, quae est de octo principalibus
niores leutationes snas atque adeo cogiiaiiones
stiille Cassiani aetatem mulio tempore antecessii. Secundus nec abbas nominatur,
nec raonachis praepenori aut seniori quam cilissime et sua spnnte de- n
v'
fuisse legitur.
tegant: Instituuntur,
inquit (Lib. iv Inst. cup. 9), nuld Hujus nomine inscribuntur,
ut cum eo habitae,
las peniiut copitationes prui lentes in corde perniciosa
tres collationes:
vigesima prima, quse est de reinisconfusione ceiare; sed confestim ut exortm fuerint,
eas suo patefacere seniori , nec super earum judicio
sione Quiiiquagesima?; vigesiraa secunda, denociurnis illusionibus;
et vigesima terlia, de eo
sed illud credere
quidquam sum discrelionicommittere;
quod Aponialum esse, vel bonum, quod discusseril aut pronunstolus ait : Non enim quod volo bonum ,noc
facio,
Thennns
:
etc. Dictus autem Tlieon, et Theona, vel
tiaverit senioris examen. liaque fit ut in nullo circumvenire jnvenem callidus inimicns , velul inexpertum
de quo idem Cassianus collatione 21 cap. 9, el Palladius Lausia. 50: Vidimns, inquit, atium non procul
ignarumque prmvaleat, nec ulla fraude decipere quem
a civitdte, in solitudine, nomine Theonan, virum tanel
prmvidet non sua, sed senioris discretione muniri,
ctum, in damuncula seorsum inclusum,
qui tempore
suggestiones suas, vel ignita jacula qumcumque in cor
ejus inierjecerit, ut seniorem celet, non posse suaderi.
triginta annorum sileniium exercuerat. etc. De eodem
Sic elegaiiterCassianus,
vel apud Cassiauum vetusti
Sozonienus
lib. vi cap. 28, Niceplior. lib. xi cap.
lib. l cai>. 8. Meminil et SoPalres de cogilalionum
cita manifestaiione
34, et Histor. Triparti.
disputarunt; quae huic loco plaue con^ouant. Eodem cttam
phronius in Prato Spiril. cap. 27. Fuii alter Tlieonas (ne quis forle eumdem existiinel),
speclat illa D. Antonii aduioniiio
apud Ailianasium
epiacopus
Alexandriae, de quo Eusebius in Clironico et Histor.
(In VilaS. Antonii):
Magnam esse ad vittutem viam,
ti singuli vel observarent quod gererent, vel universas
lib. vn cap. ultimo,
Nicephorus Callisli lib. vi cap
menlium cogitalionet [ratribus referrettt : non enim
34, ct Nicephor. cpiscopus in Cbronico.

JOANNIS

B39

CASSIANI

COLLATIONES.

540

niici impugnatione
consuetudo ingesta, ut postquam jA lulionem
durissimae caplivitatis
a Domino deporefecissem hora nona cum sene, unum a paxamaTunc senex ; Confide, ait, o
scerenl,
imploravi.
c absolvit leah liac
in sinu meo latenter
cium quolidie
etiam me laabsconderem,
puer,
captivitate,
cente, confessio tua. Victorem narnque adyersarium
Quod
qnod sero illo ign.nrante occulte edebam.
licet convenientia
furtura,
volup[Al. conniventia]
incontinentia
tatis et inoliti
semel desiderii
sine
cessatione

comniillerem

, explela

tamen

concupisrevertens super

centia fraudulenta,
ad raemetipsum
admisso furti
crimine,
gravius cruciabar,
quam
super esu ejus fucram jucundatus.
Ctunque illud
moiesiissimum

Pliaraonis
opus velut ab exactoribus
mihi vice laierum singulis die(Exod. v) iiidictum
bus expjere non sine dolore cordis mei compellerer,
nec tainen eruere me possem ab hac eorum saevissiiiia tyraunide,
et clandeslinuni
furtum seni manifestare

tuum

hodie

validius etira tua coufestriumphasti,

sione elidens, quam ipse fueras ab eo tua taciturnitate dejeclits : quem utique nequaquain vel tua, vel
alterius
responsione [Lipf. in marg. reprehensione]
in te nunc usque
confutans,
permiseras dominari,.
secundum illam Salomonis senteiitiam
(Eccles. viu):
d
his qui [aciitnt
malum
Quia non fil contradictio
hominum in ipsis,
cilo, ideo repletum est cor filiorum
ul facianl mala. Et idcirco jam te post hanc publicationem tuam nequissimus spiritus isie inquietare
sibi teterrimus sernon poterit, nec in te latibulum

Dei
confunderer,
conligit
captivitalis
jugo volentis eripere,

de hoc me 1
B pens deinceps usurpabit, de tenebris lui cordis conui quidara fratres
fessione salutari protracius ad lucem. Nec dum se-

cellani

expetereut.

seuis obtentu

que refectione
agitari,
lionibtis

aedificaiionis
collatio

transacia,

nutu

spiritalis

Cum-

coepisset

respondensque senex propositis interrogaeorura, de gastfTmargia? vitio et occulta-

nex haec verba compleverat,

et ecce lampas accensa
de meo siiiu procedens ita cellam replevil odore sulfureo, ul vehementia fetoris ipsius vix in ea residere nos permitteret.

rum cogitatiOHum dominalione

dissereret, earumque
naturam et atrocissimam
yim quam haberent, donec
cclarentur,
exponeret,
compunctus cgo collationis
hujus viriute , et conscienlia
redarguente
perter-

nem, Ecce, inquit,

meorum visibiliter

velut qui crederem ob hoc ea fuisse

prolata,
quod seni Doniinus secrela mei pectoris revelasset, in occultos primum
gemitus excitatus,, deinde
cordis mei compunctione
in apertos sincrescente,
ritus,

ut passionis incentoapprobavit,
ocurem de corde tuo confessione salubri fugatum,
lioslem
lis pervideres , patefactumquenequaquam
locum in te ulterius habiturum,
aperta ejus expulsenleniiam
secundura
Itaque
cognosceres.
in me*confessionis
hujus virsenis, Iia est, inquit,
illius tyranuidis
exstincla
tute dominatio diabolic
sione,

gullus
lacrymasque
prorumpens,
atque in perpetuum
paxamacium ,
b
C inemoriam
vitiosa clancule subiraxeram
quod consueiudine
quidem
de sinu furli
mei conscio ac sustcnlaverit
inimicus
coinedenduni,
ceplore

produxi,

ipsumque

quemadmodum
quotidie
straius
in terram,
cum
fessus sum , el uberlim

in

medium

Iatenter

proferens

ederem,

procon-

veniae postulatione
ut absoprofusis lacrymis,
ALARDl

GAZyEl

Resumensque senex admoniiioDominus tibi veritatem sermonura

quando pulsatura
persenserim.

raihi ne

coneupisceniiae
bujus ulterius
nec me post haec aliingerere,
illitis desiderii instigatione
furlivi

Quem sensum
legimus

in

Ecclesiaste quoque
: Si momorderit,

figuralum
serpensnon irisibito, non est abundantia

pnlcherrime
inqtiit,

ut numquam

consopita,

incan-

COMMENTARIUS.

Aliss paximaciiim,
de quo alibi f|iximus, et inexire. Nam dixil:
Quando me vobiscum credebaiis jead devoranfra dicluri sumus (Lib. iv InttUut. cap. 14. coll. 2),
junare, occulte comedebam : et ecce nunc
in Vita Pnuli siuiplicis,
et
dum draconi troditus sum, qui cauda sua mea gemia
Legjtur el pavamidium
Lausia. 28, et paximas et paxamaapud Palladium
caput vero suum inlra mettm os
pedesque colligavit;
dium in Vitis Patrum, qnod Cuychius (cap. 19; et colmillens, spiritum meum ebibens exlrahil. Qttibus diclis
lat. 12, cap, 15) panem bis cnciuin significare dicit;
slalim defunclus esl, atque ul pmniiendo se liberare
auctore, credo, Suida, apud quem rza\u.p.o.q Simpoc
poiuissel, a dracone, lqvem viderat, exspectaiiis non est.
a/txo;, id esl, panis bis coctus diciltir.
Qno nimirum consial quia ad solam utilitatem audienb Haud multiim
sed exitu ac fine lugutium viderit, qui eum hostem, cui traditus fueral, et
dis*iin:le,
bri horrendum
exemplum
munachi, qui
innotnit, et non evasii. lta D. Gregorius.
cujusdani
c Confessionis
se cuiii frairibus jejimare simulans occulte comedevinus et efficacia : de qua aliud
habes apud Joan.
lib. iv Dialog. cap.
simile et memorabile
bat, legitur apud D. Gregoriuin
exetnplutn
38, in haec verba : JKs(etiam nunc apud nos Athana- D Climac. gradu 4, qui est de obedieniia.
d ila D.
vertit
tius ex fsauria presbyter, qui in diebus suis Iconii rem
eamdem senlentiam
Hieronymus
habet : Quia non
terribilem narral evenisse. Ibi namque, ui ait, quodAt vetus translalio
ex llcbraeo.
dam Monasterium Thongolalon dicilut, in quoquidam
profenur cilo conlra malos senlenlia, absque timore
monachus magnm mstimationis habebalur. Bonis quipullq filii hominum perpetrant mala.
boc loco nonnihil differt a no? Graeca translatio
pe cernebaiur moribus, atque in omni stta actione comstra Vulgata, quae sic habet : Si mordeal serpens in
positus; s$d, sicut ex ftne res patttit, longe aliter quam
occulle deirahit.
apparebal fuit. Nam cum jejnnare se cum fralribus
silenlio, nihil eo minus habet, qui
occulte manducare constteverat,
Gncca vero Laiine ita sonal. ut hic fere exprimilur:
demoustraret,
quod
Si mordeat serpens'non in strepiiu, vel sibilo, nihil est
ejus vitium fralres omnino nesciebanl. Sed corporis superueniente molestia. ad viim extrer.a perdvclus est.
Quamobrem liujus semcntiie duamptius incantanti.
Qni cum esset in fine, fra-.res ad se omnes qui nwnajnxta duplipiex sensus reddiiur a divo ilicronymo
stcrio iuerunt, congregari fecil. At illi lali,
ut pulacem ejus versicneni. Prior est : Serpens et detractor
mordens vebant, viro ntorienle, maqnum quid ac detectabile se ab
mquales sunl. Quoniodo enim ille occulte
eo audire crediderqui. Quibus inss, afflictus et tremens,
nenum inserit, sic isle clain detrabens virus pecloris
el nihil httbet a serpente amsui mfundit in fralrem,
compulsus esl prvdere ciii liosti tradilus cogebatur

341

COLLATIO

II, DE DISCRETIONE,

Ua

tatori (E.ccless x), tapili erpeqtis morsum pernicip- Alumumiiue

nec conlra unum seu duos,
conflictum,
sum esse designans, jd est, si per confessiqnem
sed eontra innumerabiles
caterva,s spiritale certasuggestipseu cogitatio diabolica incantaioricuiquam,
men, cujus casus tanto pernicipsior
ennctis, quanto
scilicet vjro, qui carminibus Scripturarum
spiritali
et infestior
et congressus occullior.
Et
inimicus,
mederi prqt.inus yulqeri, et exlraliere de corde conideo semper seniorum summa dijigentia sunt secsueyit npxia venena sgrpentis, patefacta noq fueriot,
tanda yesligia, atque ad eos cuncta quae in noslris
succiirrere perielitanti
cordibus oriuntur,
periturove non poterit. Hoc
sublato confttsionis velamine, deigitpr modo ad scieot.iam discretioois vene perveni^
ferenda.
re faejljjme poterimus, ut seujprqm vestjgia subseCAPCTXH.
quenies, neque agere quidqi!8tn npvi, neque discerr
nere postio judicjp prsesumamus; sed quemadmodum
Confessio verecundim, ob quam confunderemur cogitationes nostras senioribus revelare
npsye! traditiq illorum ve| vitac probUas informarit,
in nmnibus gradiamur.
Qua instiiiitione
Grmatus,
Germanqs ; Occasionem nobis perniciosae verenon mqdq ad perfectam dis.crefionis. rationem
quis*
cundiie, qua cogilationes malas studeamus obtegere,
que perycjiiet, verum etiam a cunciis iusjdiis inimici
ac salutari eas palefacere confessione vereamur, illa
tutissimus pefmanebit. Nullo nanique a|jo vitio tam B
praecipue creat capsa, qua novimus quemdam in Sypraecipitem diabolus monachum pertrah.il ac perduut credebatpr, prascipuum, seniorum
riae palribus,
cit ad raortem, quam cum eum, neglectis consiliis
cuidam fratri cngitaijopes spas simplici coufessione
seniorum, in suo judicio persuaserit ac definitione
postmodum qpadam indignaviqiie, cqmmo^
prodenti,
doctrlnave confidere. Etenihi cum omnes arles ac
tum easdem graviler exprobrasse, Unde fit, ut dum
et qtiaj nihil
disciplinse liumano ingenio reperuc,
eas in nobis premiraus,
ac senioribus erubescimus
commodis
araplius quam vitse hnjus lemporariae
publicare, cunuionum remedia consequi nequeanius,
prosuht, licet manu palpari queanl et ocnlis pervideCAPUT XIII.
ri, recte tamen a quoquam sioe instituentis
dpetriqa.
s quam ineplum est credere
nequeant comprehendi;
Responsio de confusione calcanda et periculo non
condolenlis.
hanc solam non egere doctore, qqje etinvjsibilise.tQCmodo
cultaest.et quae non nisi corde purissimo pervidetur,
Moyses : Sicutnon sunt omnes juveiies pari
ac moribus
vel disciplinis
vel fervenles spiritu,
cujus error non temporale damnum, nec quod facile
sed animae perditionem
ita ne senes quidem cuncti uno
morlemrepareiur,
optimis insiituli,
parit,
repemodo vel perfecti possunt, vel probaiissimi,
qtie perpetuam! Habel enim non adveisqs yisibjles,
sed invisibiles atque immites hosles diurnum nnc- G riri. b Divitiae enim senum non sunt canitje capitis,
ALARDI
GAZJEI COMMENTARIUS.
scttla fabricanlur,
absqne doctore, essc non posmni
ptius. Aller sensus : Si quem serpens diabolus momorderil, et nullo conscio eum peccati veneno infece*
quod cupiunl; quod medicbritm est promitt'int medici,
rit; si tacueril, qui percussus est, et non egeril j).asiV traetunt fabriiiq fdbri; sota scripturdrum dis ettauam
sibi pttssim omnes vindicanl,
etcr Rursus Jn epislpla
tentiam, nec vuinus JIISIII fratri el magisiro yolutril
de errorj.bus Origenis liaec inter
ad Pamiuacliium
confileri,
mugister qui linguam habel ad cntandum,
alia ( Episl. 65) : Dm essem jnvenis, miro discendi
facile ei ptodesse non pale.tit. Si enim etubescal mgtolus vnlnut piedico confiteti;
quod ignoral, medicinq
ferebar ardore, nec juxtd quorttmdom prmsumplionem
se adliup
non curdl. Ita divus Uieronynnis.
Atque hunc por
ipse me docui; et subdit posttnpdumi idein
steriorem sensum i!Ii versioni et suo inslituto con.f.cisse, dum canis spdrgerelur cqput, el putarenthodivus
mines iptum finem fecisse discendi. Simijiter
gruentem hic abbas secutus est, cui et Gracci Patres
hnnc lociim
Sic enim Olympiodorus
Augusiinus sernimie centesituo duodecimp de lemaslipulanlur.
sic Itomo
sine duclore,
Si peccati serpens mordeat in silentio, hoc
explanat:
pore : Sicut cmcu, iiiquil,
sine doctore viqm reciam vix grqditur,
est, ila ui peccalor admissum scelus nolit cqnfiteri,
b Divus llieroiiymus
; Non eiiim in Iwmine mtas,
nullam salutem ei polerit prmsldre is qui sancla incansed virius spectanda est. Et Cicero in Catone : Non
tatione eum suiceperit, donec sua peccald confiteri noItteril. Cui consonat in sua Metaphrasi divus Gregocani, inquit, non rugm repente quctoritdtem afferunt ;
rius Neocaesariensis : Occullum, inquiens, serpentis
sed recleacta wtas attciqritaiis frnctus prmbet exlrernos.
ha;c seniores illi, qui solo senectulis litulo
Viderint
morsum ihcantatores non medicubuntur. Occulius enim
morsut serpenlis est peccatum a peccatore celalum.-; y. in rcligiotie gloriaiiiiir,
quia sequasi reiigiosiores,
" niores :
uuos hic cerie a|ibas Moses gravher perqui motsus ab incantatoribut, quantumvis ptudeniibus,
et sacerdolibus, non polefll
idesl, viris spiriiualibus
Stringit. Nam qpod ait D. Hieronymus ( Epxst. 13):
recte
sed Hierosolymis
Non Hierosotymis
fuisse,
ctirari, donec per confessionem in palam venial.
a Ita divus
vixisse laudandum esi. Idem de religipne et. religiosis
suum Rusticum inoiiaIlieronymus
in religione inacbum serio adinonel bis verbis : Afiftt qnidem placel
dici polesl. Est seneclus quidem,
ul hnbeas sanclorum conlub^rnium, nec ipse te doceas,
sed, ut ait Sipiens
xime, venerabilis et hoimrahilis:
mox cjtatus : Non quia diulurna,qut annqrum numcro
et absque dociore ingrediaris viam quam numquam
compuiata,&ed quia eanisuntsensus hominis(Sdp.lv),
ingressus es, stnlimque tibi in parlem alteram declinanid est, maturi, prpvidi et exercitati ad discretionem
dum sit, et errori pateas, plusque aut minus ambules
boni ei mali, ut ail Apostolus (baec eiiim vera caniqudtn necesse esl; ne aul currens lasseris, aut moram
et mlas senectutis vita imties, quse nieiiieni ornai):
faciens obdormias. Idem in celebri illa ad Paulinum
maculata (Hebr. v ). Canities, aitCbryso-toiuus
(Hqepisidla graviler perstringit quosdam absque praecemil. 7 in Episl. ad Hebr.), lunc esl venerqbHis,quando
noliliain:
ploribus jactitaredivinarum
Scripturarum
ea gerit qam caniiiem decent; cuni yero juveniliier senex
Agricolm (Epitt. 103), inquit, cmmentarii, fabri meWnuersatur, plus jitvenibus. rjfliculus erit, Hinp Apotallorum, lignorumque cmsores, lanarii quoque, et fuistolus senes serio admonet, ul tobrii sint, pudict,
lonett et cmteri, qui variam supeUectilem et vilia opu-

643

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

544

ac praeteriiorurii
sed industria juventutis
laborum ,A ad vitam perfectionis, vel suis vei aliorum potuerunt
a Qum enim non
monitis incitari,
ac decipere exemplis
subverlere
Slipendiis meiiendae.
congregasti,
in juventute, quomodo invenies in senectule
eorum fraudulenta subtilitaie fesiinal; vel in teporem
inquit,
lua (Eccl. xxv) ? Senectus enim venerabilis est, non
eos, scilicet noxium, vel in leihalem desperatinnem
diuiurnd,
neque numero annorum compulata. Cani
enim sunt tentus hominit, el celas tenectutis vila immaculala (Sapient. IV). Et idcirco non omnium seniorum,
quorum capita caniiies legit,
quosque

eorum doctrinis

vitse lougaevitas sola conunendat, nobis sunt iinitanda vesligia vel sectauda, seu tradiiiones
ac monita
b sed eorum
vitam
suscipienda,
quos laudabiliter
suam ac probatissime comperimus in juventule
signasse, nec praesumpiionibns propriis, sed majnrum

tantum gestam, qune inslructionem

necessariam vobis conferre possil, paucis exponam. d Cuiu igitur
ad senem quemdara nobis opiime cognitum quidam

insiitutisque
perdncens. Cujus rei
volens proferrc vohis exempla, aucioris nomine pr.etermisso (ne nos quoque illius qui patefacia sibi Ira
tris vitia publicavit, simile aliquidadmiltamus),
rem.

non ignavissimorum juvenum profeclus sui el curationis gratia perrexisset, et carnalibus incentivis

tradiiionibus
instiiutos. Sunlenim nonnulli, quorum
ac fornicationis
spirilu semeiipsum inquietati simetiam , quod est lugubrius, major est mullitudo,
cbnsolalionem credens Iaboripliciter prodidisset,
qui
in tepore suo quem ab adolesceutia stia couceperunl, B bus suis oratione senis et reraedia infliciis vuluerisibi non mabus reperturum,
ille amarissimis eum verbis increatque ignavia seuescenles, auctoritatem
turitate morum, sed annorum numerositate conquinec monachi nomine
pans, miserabilem etindignum,
runt (Vide collal. 24, c. 1). De qnibus exprobratio illa
censendum esse pronuntians, qui potuerit hujusmodi
DominipropriesatisdirigiliirperProphelam.Eicomedetunl alieni robur ejus, et ipse nescivit; ttd et cani effusi
tunt in eo, et ipse ignordvil (Ose. vii). Hos, iiiquam,
in exemplum

junioribus, non vitae probitas, nec ulla

propositi bujus laudabilis atque imilanda districtio,
scd annositas sola provexit. Quorum canitiem callidissimus inimicus,
ad deceptionem juniorum
in
e
praejudicata auctoritate proponens, etiara illos qui
ALARDI

GAZ^EI

vitio

et concupiscenlia

correpiionibus
tione

titillari,

ila suis econtrario

ut eum summa desperamcestumque admodum ac letliali

vulnerayit,

dejectum
consternatum
tristitia

e sua dimitlerel

celia. Cum-

que ei in lali mcerore depresso, nec jam de remedio

conceptae concupispassionis, sed de explelione
' Abbas
centiae profunda cogitatione
traclanti,
COMMENTARIUS.

nihil adultetinum, in suis vetbis aut moribus habentes,

prudentes, tani in fidc, in ditectione, in patientia (Tit.
rem qnidem qum in paucis invenitur; interius vero in
n). Et acute dixil Seneca (Epist. 4), vix appellari
anima Deum ipsum ac prmlatum infantium in morem
posse senes illos, in quibus exacta jam puerilia remanet, quod gravius esl, puerilitas.
( ambientes, mentisque aciem adversut dmmones et viiia
C
a
audacem firmissimamque intendentes. Sic ille senes
sententias
Egregiusest locusEcclesiastici.plures
eodem spectantes , et concaienatas complectens :
vere religiosos imitandos et audiendns describit. De
honore et veneralione senioribus exhibenda ex praeproinde tolus hic refereiidus : Tres, inquit, species
odivit anima mea, et aggravor valde animm illorum
scriplo Regulae D. Benedicti, vide Turrecrematum
Pautract. 50 in eamdern.
(pro quo 70 : El gravis fiti vatde vitm illorum):
c D. Hieronymus in cap. i epist. ad Galat: Neque
perem superbum, divitem mendacem, senem fatuum el
insehidlnm.
vero mbre Pythagorico quidquid responderam reclum
Qum in juventule luu non congregotli,
quomqdo in seneclule lua invenics ? Quum speciosum
putabat, nec sine ratione prmjudicata apud eam valebat
caniliei judicium, et presbyleris cognoscere consitium!
auctoriias. Iia Hieronym. Prmjudicala ilaque aucloriQuam speciosd veteranis sapientia, et gloriosis inteltate, id est, male praesumpta ob solara senectntem,
sicul enim causa praejudicata dicitur quae praesuinpta
lectus, et consilium ! Corona senum mulla periiia, et
glorid illbtum timot Dei.
opininne damnala est, ante senienliam lalam; sic
b Tales illi senes vere
hic dicitur quam insulsi et
et non tam caaucloritas
religiosi,
pnejudicata
nitie quam virlute.veneraiidi,
senes sola senecluiis oblentu sibi vindiimmo admirandi,
de
irreligiosi
ad decant; qno eiiam diabolus subinde abutitur
quibus Joannes Climacus gradn 4 : Plutimi,
inquit,
ul hic dicitur.
cepiionem juniorum,
upud sonctot illos viros deprehensi sunt actu , el tped Habes bocexempluni etalia bujusmodilectudigna
culolione, disirictioneque el humilitale mirabiles. Videres in eis lerribile quoddam, angelicumqne spectacuin Viiis Patrum lib. v hovae edit., libel. v. qui est de
t lum, senes canitie verendbs, augustibre facic injanlium . fornicaiione. Vide simile apud Palludium in Viia Mosis.
e |nfra lncentivorum stimutis. Ita Sidonius hb. vi
in morem ad obediendum sempcr parotos 'utc iltucque D
inceutiva dixil. Amdiscurrere, gloriamque sibi maximam per humilitulem
episiol. 1 carnalium viiiorum
et
brosins lib. vi Hexaemeron, o liorum inceniiva;
comparare. Vidi iliic viros quinquaginta fere annos in
obedienlim cerlamine egisse, a quibus cum addiscere
in psalmum cvvin, delictorum inceniiva. Ilieronyinus ad Nepotianiim et ad Rusticum , pubertaiis inorarem, quam ex labore isto consolalionem, quem procenliva, carnalia inceivtiva, incentivoruin slimulos.
feclum invenissent; alii quidem in abyssum humililatis
Porro incentor, incenlio et inceniivum, nou ab injam te pervenisse dicebanl, per quam bellum omne
cendo, ut vnlt Isodorus (Lib. x Etymol. lit. l); sed ab
semper exdudereni ac superarenl; alii sensum omnem
laboris et doloris in matedictis et contumeliis se perfecte
incino, incinere, derivamur,
quod est uiun aliqua
exuisse dicebant. Vidi alios ex illismierne memorundis
mndulalione canere, vel alicui, velut in aurem canere ad deinulcendiim vel incitandum, ul soleut miviris, angelico aspectu, venerandaque canitie ad prounde
lites incentione tubarum ad bellum incilari,
fundissimam innocenliam, simplicilatemque sapienlim
incanto, incaniaior. liaque incentiplenissimam, summa alacritate propositi Deique adjufrequenialivum
et
vel irriiainentum,
torio qumtitam, non irralianabilem quamdam, el intiviim idem quod inciiauieiiium,
iucentor, id est, inciiator, instigator, nou incensor,
pidam, ul in smculi senibus contingit (quales deliros vocare sotent), pervenisie,cxtrinsecus quidem mites loios,
nisi melaphorice (Gell. Nocl. Attic. I. iv cap. 13).
' Clarus hic et celebris inler anliquiores et iiluilandos, placidot, Imtoi, nihil fictum, nihil negligem,

COLLATIO

545

II. DE DISCRETIONE.

546

ApoIIo seniorum probatissimus occurnsset, laDorem-1 A juvesns ille discesserat. Quem abbas Apollo velut
amenlem
factum quihusdam
furiis agitari conspivebementiam,
quae in corde
que et oppugnationis
vultus et
de contemplatione
ciens, inlellexit
ignitum diaboli lelum, quod viderat
ejus tacite volvebatur,
ab illo directum, in ejus corde fuisse delixum, illamdejectione conjeclaus, causam lantae perturbationis
inquireret,

menlis ac perturbationem
que in eo confusionera
sensuum intolerandis
aestibus operari;
accedensque

tanlae tristitise

ad eum, Quo, inquit,

aut quaenam le
properas,
causae seniiis illius gravitatis
oblitum ita pueriliter
ac mobiliter cursitare compellunt?
Cuminquietant

atque ille molliter se compellanli seni ne

responsum quidem ullum possel referre , magis ac
causam
magis eum sentiens senex non inaniter
vuliu

silentio

quam ne
contegere,
quivisset, intenlius ab eo>

velle

quidem dissimulare
causas occulti doloris ccepit inquirere.
Quibus ille
ut quia
coiislrictus,
pergere se ad vicum conGtetur,
secundum sententiam illius senis monachus esse non i

que ille pro conscientiae suae reatu

tione confusus, crederet ardorem

seni sui cordis

prehensum , ac retectis
arcanis,
nullam responsionem
reddere prorsus
percunctanli
auderet : Reverlere,
ad cellam, tandemque
inquit,
te intellige vei ignoratum
hactenus a diabolo , vel

posset, nec refrenare stimulos carnis el impugnaiionis remedia consequi jam valeret,
uxorem duceret,
ad saeculum.
ac relicto
monasterio
reverleretur
Quem senex Apollo blanda cousolatione demulcens, >B
stiseseque asserens iisdem quotidie inceutivorum
et idcirco non debere
mulis atque aestibus agitari,
eum prorsus desperatione concidere, nec mirari su-ardore, qui non tam laboris stu- per impugnationis
:
Domini etgratia
vincerelur
dio quam misericordia
unius lantum
revertcretur

diei ab eodem poposcit inducias, et utt

ad suam cellulam deprecatus, ad mona-

perrexit.
praedicti senis lota festinalione
Cumque eidem proximasset, expansis manibus, orationein cum lacrymis fundens : Converle,
ait, Dosterium

ac turpi exagitasui pectoris de-

despectum, nec in eorum numero reputaium quibus

ille quotidie confligere et colluctari
profectibus eorum ac studiis instigatur,
qui unum ejus in te directum jaculum post tantam annorum
seriem,
quam
in hac professione trivisti,
non dicam respuere, scd
ne sufferre quidem vel uno die quivisti;
quo te sauciari Dominus idcirco passus est, ut saltem in senecla disceres compati infirmitatibus
et fragialienis,
iitati

condescendere

tuis exemplis atque

juniorum
docereris , qui suscipiens juvenem inleexperientia
slalione diabolica laboranlem,
non modo nulla con-

infirmitatis
humanse:
solatione fovisli, sed etiam perniciosa desperatione
mine, qui occuliarum viriumet
solus arbiter pius ac secretus es medicus iinpugnadejectum, inimici manibus tradidisii,
quantum in te
tionera illius juvenis in senem istum, ut condescenest, ab eodem lugubriter
devorandum,
quem sine
dere infirmiiatibus
laborantium
et compaii fragililali i
dubio nequaquam tam vehementi
conflictu
fuisset
vel in senectuie
docealur.
Cumque ille : C aggressus, quo te nunc usque est appetere dediguajuniorura
cum gemilu
cernil l
banc precem
inimicus
ttts, nisi futuro
profeclui
ejus invidens
conclusisset,
*
illam virtutem
teirum contra iilius cellulam stantem, ,
quam animo ejus inesse cernebat,
jEtbiopem
suis ignitis jaculis festinasamicipare ac pervertere
alque adversus etim ignita jacula dirigenlem. Quibus ;
et progressus ei
cum fuisset ille prolinus sauciaius,
cui lanta
set; proculdubio
intelligens
fortiorem,
buc illucque velut amens et ebrius cursitaret, ,
jam continere seinea i
atque egrediens et ingrediens,
non posset, eadem via concitus pergere ccepit, quai
cella,

ALARDl

GAZJEI

vehementia

Disce
confligereoperae pretium judicavit.
laborantibus
itaque luis exeniplis
compati, et periclilantes nequaquam perniciosadesperatione
terrere,

COMMENTARIUS.

trum Cluniacensem
in lib. i de Mirac. cap. 8. Sed
Vixit
enim tempore Juliani
siriores anacboretas.
monacborum
Paier, miralepiiium est, et memoria dignum, quod in Vita abApostatae, quingentnrum
baiis Apollo, de quo supra.refert
Palladius tiis verculorum gloria illuslris.
Ejus vitam et re< praeclare
bis: Is, inquit, cuin quindecim annos nalus amundo
gestas Pallndius saiis ample describit Lausia. 52.
annos in solitudinetransMeminil ejusdem Sozomeuus lib. vi cap. 20, et ex
secessisset.etquadraginia
visus
eo Nicephorus lib xi cap. 34, et Cassindorus in Hiexercuisset,
egissct, et in ea omnem virtutem
est postea audire Dei vocem diceniis ei: Apollo, per
lib. vui cap. 1. Drcius est Apollos,
storia Tripart.
te sapientiam sapientum in iEgypto,
et prudenliam
vel Apoll<i, voce indeclinabili:
quomodo eliam Apostolus ( I Cor. III, 16) quenidam Ecclesiae ministruni
gentium abolebo. Generabis enim mihi populum peD culiarem,
aemulalorem bonorum
ad supprimendam,
nomin.ai Apollo, non Apollinem;
operum. Is auiem
Aufera me, Domine, arrogantiain,
ut opinor, profani illius et famosi Apoliinis
respondensdixil:
Pytbii
ccenobii ai>ne forle elatns supra fraterniiatem
sive Delphici meinoriam. Meminiteiiam
, mulcier omni
bono opere. Ei autem rnrsus dixit vox divina : Mitte
in Pralo Spirilual.
batis Apollo
Soplironius
cap.
manum tuini super collum
184. Fuii el Apollonius anachoreta non obscurus ,
tuura, et deinde pnnes
de quo Paliadiu-. Lausia. 66, et Nicepliorus lib. xi
eam, et infodies arenae. ls auiem ciun statim nianum
misisset super collum,
apprehendit
parvum iEihiocap. 55, quem nnnnulli cum hnc Apollo male condehoc proet dicenfunilnnt, perperam illi atiriliuente-qnae
pem, el eum iufodit in arena clamaniem,
tem : Egn sum doemon superbiae. Haec ibi. Et revera
diia suui. ( Vincen. Spec. Histor. lib. xv ; Anlon. in
biec figura daeraoni, sive ex ipsius coudin par. lit. 15, cap. 10; Pet. in Calulog. lib. lv.)
congruil
a Diabolum in forma iEthinpis,
seu lioiuinis nigri
sive ex Dei ordinatione
lione, aut eiiam eleclione;
et vuluntate,
esl.
quam ipsa signal nominis
analogia.
apparcre sodturu niultis fxcmtdis
couiperluni
in Viia S.
Nam jKiliiops,
cuti Hebraeis, id est niger, et AtStu^
Vule supra eollat. 1 cap. 24, Allia<a*iuin
Graecis incendens vel incensut interpretatur;
Antomi, Vitas Patruin in Macario, Viclorcm Uticens.
quae
viderit.
lib. i Perseculioiiuui
Vandal.,
Gregorium magnum
quam ipsi conveniant,
ipse
libro secundo Dialog. cap. \ et lib. iv cap. 18, Pe-

547

JOANNIS

548

COLLATIONES.

CASSIANI

nec durissimis sermonibus asperare, sed potius leni A si nihil penitus affectare nostro judicio ac praesumplione lememus.
blandaqne consolalione reficere, el secundum praeCAPUT XIV.
Salomunis eruere eotqui ducepium sapiiniissimi
De vocdtione Sdmueliti
cuntur ad mortem^ et redimere eos qui intetficiuhiut
ne parcas (Prover. xxiv); nostrique Salvaioris exemDenique in tantum plaeita Deo hacc sententia comet linum
plo arundinero quassatam non contefere,
probalur, ut etiam iti ScriptUris sanctis lianc eamdem insiitulionem
non otiose reperiamus insertam,
fumigans non exstinguere (Isaim xtn| Mati. xn),
ila ut puerum a Samuelem judicio praclatum Suo
illamque a Domino gratinm postulare qua ipse quovaleas opere ac veritate cantare :
que fiducialiter
f Lips. ih hidtg. praeeleclum judicio suo ] nollet per
Dominus dedit milii linguam erudilam, ut scidm susenietipsum divini colloqiiii disciplina Domiuus erustenlare eum qui lapsm est vetbo (httim L). Nullus
dire, sed recurrere semel et iterum pateretur ad seenim possel insidias inimici sufferre, seu caniales
aestus nalurali
igne flagrantes vel
quodammodo
nisi gratia Dei vel juvaexstinguere, vel reprimere,
rel fragilitatem
noslram, vei prolegeret ac muniret.
El idcirco saltttaris hujus dispensationis ratione fi- B
aestibUs
pefniciosis
nita, qua vel illum
juveiiem
vehemenDorainus liberare,
vel de impugnationis
affectu te voluit erudire, comlia, et compaliendi
munibus eum precibus imploremus,
quo flagellum
islud quod iilililalis
gratia tibi Dominus infefre dignatus est, jubeat amoveri (ipse enim dolete fddi et

iiein; eumque quein ad suum vocabat alloquiura,

eliam iliius qui offendierat Deum,dummodo senioris,
doclrina vellet institui; et quemsua vocationedignissimum judicarat, seniorismallel
instituiione foniiari,
ut scilicelet iltius qui ad divinuin liiinisterium
vocabatur probaretuf
jeclionis

bumilitas,

et juiiioiibus

formasub-

hujus propoiiereiur
exemplo (I Reg. 111).
CAPUT XV.

De vocotione Pduli aposloli.

Paulum quoque pef semetipsum vocans ct alloquens Christus, cum posset ei perfectionis viam reseraie conrestim, dirigere ad Ananiam mavult, etab

rutsum medelut, perculilet manus ejut tanant [Job. v];

ipse humiliat et exallat, ipse occidil et vivifical, dedncit ad inferhum el reducit [l Reg. 11], et ignita diaboli jacula quse me arbitro tibi permisit infligi, do-

eo jubet viam veritatis agnoscere, diceus : Surge et

ingredere civitdlem, et ibi tibi dicelur quid le oporledl
b Mittit
facere (Actot.\).
ilaque et hunc ad seniorem,
eumque illius potins doctriua quam sua ceusel instilui; ne scilicet quod recte geslum fuisset in Paulo,
posteris maiuin praesumptionis praeberet exemplum,

restinguat.Quam lentationem,
qua inferri eam Dominus passus est, ad unam senis orationem rursus absluledum unusquisqiie sibimet persuaderet simili modo se
ril; evidemi tamen experimento docuit, non modo
non exprobrari patefacla cujusque vitia debere, sed ne C<quoque debere Dei solius magisterio atque doctrina
leviter quidem laborantis dolorem debere contemni.
potius quam seniorum institutione formari. Quam
El idcirco nequaquam uos [Lipt. in marg. vos] unius
pracsumptionem omnimodis detestandam etiam ipse
vel levitas ab illa salutari,
sive paucorum velimperitia
Apostolus, non solum litteris, sed etiam opere alque
quam praediximus, via et iradiiione majorum delercxemplo docet, ob hoc solummodo se asserens Jereat el excludat, qtioruin canitiead deeeptioncm jurosolyinam conscendisse, ut evangelium, quod, comitante gratia Spirilus sancti, cum potestate signoniorum callidissimus abutituf inimicus : sed absque

iianteSpiritussuirore,
licei eadem celeritate

ullo confusionis opcriinento omnia debenl senioribus

vel
revelari,
atque ab eis vel remedia vulneruni,
exempla' conversalionis ac vitae fiducialiter sumi; in
quibus parera opem etsimilem

experiemur
ALARDI

et prodigiorum
gentibus praedicabat, cum suis
privata quodammodo
coapostolis et antecessoribus
Et contuli, inac dcmeslica examinalione conferret:
quiens, cum iliis Evangelium quod ptmdico intet genrum

effectura,
GAZiEI

COMMENTARIUS.

" Constat hunc Dei morem esse perpetuum,

aut D
certe ordinarium, ut cum ipse vel per se, vel per angelos illuminare omnes possil, inalil tamen homines
ab hominibus doceri atque instilui; sive ut ea ratione
muiuani charitatera, velut inier membr.i, conciliet;
exersive ut allerum alteri subjiciendo humiliiatem
ceat et commeiidel. Quod hic Moses Samuelis pueri
exemplo confirmat, quem Duminus ipse in prima voimmo
catime erudire iiohiii, sed semel et iierum,
et
et lertio, ad senein ticli passusest recurrere;
quem ad suum vocabat colloquium, ejus lamen qui
aetale superior, sancttate iuferior erat, institutione
ut ab eo edoctus, tandem vocanti se Deo
formari,
servus luus.
respondere!-.Loquete,Domine,quiaaudit
in Gornelio Centurione (AcSioiile exemplutuelucel
tbt. x), cui cnm angelus apparuisset, eadem certe
opera poluisset ei omuia fidei mysieiia revelafe, idque utrique commodius el coinpendiosius fuissei;
tameii euin ad Petrum allegat: Accetse, inquit, Sifiiontm, hk dicet tibi quid t* opotltaf fatere.

b Qnod merito admirans D. Uemardus (setin. 1,

de Convets. S. Pauli, Actot. ix), illauique civitalem
religiosis interpretans ipsam esse religioncm, ita exclamat : 0 sapientia iuavilet vere universa disponens!
eum cui tuloqueris, erudiendum de lua voluniate mitiis
ad hominem, ut socitilis vitm commendelur utilitas, ct
edoclus per hominemi discat et ipse secundum dalam
sibi gratiam homihibus subvenire. Ingredere, inquii,
civitatem. Videtis, fraires,non
sine divino auxiliofactum esse n< Aatic civitatem Domini viriulum ingrederemini, divinam discere votuntalem. Idem conlirmat D.
Augustinns, qui, cuiri eadeui exempla Pauli el Corliaec aptissiuie adjungil (iu
neiii
commeniorasset,
prolog. de Doctrin. Ghristian.') : Poierant uiique omnia per angelum fieri. sed abjecta esset humana condilio, si per homines iwminibus verbum suum Deus ministtare noliel. Deinde ipsa charilas, qum sibi imiam
homines nodo charitalis astringil, non haberel adiium
tefundendotum sibiiiiet animorum, si hominet per hominet nihil discerent.

COLLATIO

549

H. DE DlSCRETIONE.

B&O

cutrerem aut cucuttisserh (Ga-. A potuit. Quapropter

secundum Apostolum,
per arma
tei, ht fbrte innatmm
lat. ti). Quis ergo lam prsesumplor et caicus Sit^, qui
justitim qum a dextrit sunt et a siniitris (II Cor. vi),
recto moderamine
transeundum
e audeatsuo judicio ac discretioni commitlere, cum
est, et ila inler
suoruni se
moderaute gradienVas electionis indiguisse coapostolorum
utrasque nimietates discreiioue
dum est, ut nec a tradito continentise tramite accollatione testetur? Unde manifestissimecomprobahatur nulli a Domino viam perfeclionis oslendi.qui
doctrinam seniorum vel
bens unde valeat erudiri,
iustituta contempserit,
parvipehdens illud eloquium
quod oporlet diligentUsime
krem tuum, ei annunliabit tibi;
tibi (Deuter. xxxn).
CAPUT

remissione
abduci, hecfnrsum
gulae venlrisque desideria concidamus.
quiescamus

CAPUT

custodiri:

Intetroga paeehioret luot, et dicent

XVII.

De immoderatis jejuniis
Elenim

noxia in

et vigiliis.

me frequentef
ita appelitutu cibi
penitus respuisse, ut duobus diebus ac tribus refectione dilala, ne memoria quidem illius edulii meam
mehtein : et rursus ab OCuIis ineis ita
irilerpellaverit
somnum diaboli irapugnatione subtractum, ut ptures

XVI.

meinini

De appetenda discretione.
Omni igitur conatu debet discretionis
bonum virtute liumiiiiatisacquifi,
quae nos illacsos ab utraqUe
servare. Vetus namque sententia B noctes ac dies paululum quid somni meis oculis a
potest nimietate
est
Domino precarer infundi, graviusque the periclitahtpoTirtei io-othTts, id est, nimietates aequalilates sunt. Ad unum enim firieth nimietas jejunii et votum somni cibiqtie fastidio, quahi soporis etgastrixacitas pervenit, eodemque dispendio vigiliarum immoderata continualio mouaclium, quo somni gravissimi lorpof iiivolvit. Nam per exCessum continentiae

margiae colluctatione
persensi. Itaque, sicutb festinandiim nobis est ne appetitu corporeae voluptatis in
dissolulionem
noxiam dilabamur,
et ante praestitudebililatum quemque ad illum stalum revocari netum tempus vel cibo indulgere,
vel modum ejus
cesso est in quo negligens quisque per incuriam depraesumamus excedere; ita est escae somnique reita Ut frequentef quos per gastrimargiam" 1 fectio hora legilima, etiam si horreat,
tinetur;
iugerenda.
decipi nonpoluisse
conspeximus, per immoderatioUtrUmque enim bellum adversarii faciione cqnsiirgit,
et perniciosius continentia immoderata quam saturinetn jejuniorum viderimus -fuisse dejectos, atque ad
occatas remissa snpplantat. Ab hac namque ad mensueamdem quam vicerant passioncm infirmitatis
sione collapsos. Vigiliae quoque et pernoctationes
irrationales dejecerunt quos somnus superare non
ALARDl

GAZiEl

intercedente compunctione
ram, dislriclionis
lari, conscendi potest, abilla non polest.

saiu-

COMMENTARIUS.

*In codicib. Basileensi et Diohysiano non legitur C

sic
baec sentenlia Graece,sed Latine dumtaxat,quam
Nimieiatet mquatilates sunt, id est,
exponilDionysius:
ft<7tte nocivm: malim dicere, ambae viiiosae et nociyaj,
quod plenius declaratur cap. 22, ubi paria fere ostenduntur niiniae inediae et nimiae edacitatis incommoda. Han6 porro semehiiam,
ulGraecam, seu a
reddidit Faiistus RheGraecispfolaiam,Latinetamen
gieusis libro i de Gratia et Libero Arbitrio, eamque
suo instilulo ita accomhiodal: Pene uttdque nimielas,
dum disctelionem atque discrimen lenerenescii, mquale
crimen incurtit. Et rursus (dap.l et 17) : Cum inter
hmc unus tantum laboti, altetiotum gtatim judicet 4eputahdum, impletut in uiioque Grmca sentehtia : nimietates mqualitates sunt, timilis impielas, el pat esse
ptbbdlut imptobitos, si tblum soli gratice, vel si totum
soti ascribatut laboti. HaeCille. Pro quibus apud Mar(biblioth. th. 4, edil. 3) :
garinum perperam legiiuf
Nimielates el inmqualitates sunt similis improbitus, et
pat esse ptobalur impietas, etc, ut ex priore senlen- -.
Videtur autem
tia et toto ejus libri iractatu colligilur.
haec sententia, seu provef bialis locutio, ex Arislotele
desumpta n Ethic, cap. 6, ubi docet plefasqiie virlutes mOrales m medio, hoc est, intef duo extrema
vilia cnnsistere. Huic porro afiinis illa veteribus celebrata senteutia : untih Syav, ne quid nimis, de qua
Siobaeus sermone21, et alia Cleobuli apud eiimdem,
aptiTTov fiETCov, modui omnium optimus. Quibus alludens D. Hieronymus iii epistola 8, ila Demelriadem
virguueulani admonet : Neque veto immoderala tibi
imperamus jejunia et enotmem cibotum abstiheniiam,
et dnle
quibus Hatim delicata cotpota ftanguhtut,
mgrotare incipiunt, quam sancim conversaiionis jecere
fundamenta. Philosophofum
quoque senteniia est,
jiiaoTrrrai ipirat,
VTrs/sSoXiitxctxiaf shait, quod Latinus ila potest serino resonare : Moderatas esse virlutei; txcedentet modum atque mensuram inter vilia

deputari. Unde et uhns de septem Sapiehtibus: ^Siv

ayui>, id est, ne quid uimis : quod lam cetebre facivm
ent, ut comico quoque versu expressum iit. Sic debesjejunare ul non palpiles el respirare vix postis, et cbmitum
ludrum vel pmteris, vel trahafit manibus; sed ut ftdcto carpork appetitu, nec in lecliohe, nec in pstilmis,
hec in vigiliis sotito quid minus facias. Idem in Isiiiam
lib. xiv, cap. 52 : Neque enim viiia et perlurbationes
invicem se sequuntur, quod de vtrtutibus dicitur, quibui
nec vTTEpSao-sis
sunt, nec sXktyn;, id esl, nec plus nec
minus, sed omnia lemperaid. -Ita Hieronymus. Eodem
speciant haeclsidori Pelusiotae epist. 151, lib. iu : Ut
norma membrorum apla proCorporem pulchritudinis
exercitdlionis
portio esi, itd etiam extrema spiritualis
lined in virtuium mediocritate consislit. Nam si extreih vimitates, ut quidam sapientes viri pronunliarunt,
lium degenerenl (unde etiam virtutes mediocritates esse
definierunt), haud abs re Sapiehsquoque monuit:Noli
eise justus multum. Haec ille (Epist. 19 et 6). Quibus
adde illud Horatii (l Sat. 1)
Virtus est medium vitiorum utnmque reductum.
Est modUsin rebus : sunt certi denique fines;
Quos ultra cilraque nequit consistere reclum.
Idemque alibi insigni epitheio auream commendat
mediocritaiem.
est illud pro
Deuique pervulgatum
verbiuui : Modus esl pulcherrima virlus.
b ld
est, sollicite cavendum, satagendum ; festinare enim non semper properare significat,
sed interdum trepidare, aut lurbari, sollicitum aut anxium
esse. Sallusi. : Festinantibus in summa inopia palribus. Et Gellius (Noct. Aitic. iib: x, cap. 14) ex
Varrone docet aliud esse properare, aliud fdsiinare;
et festinare dictum quasi fessum esse: nam, ihquit,
delessus est,
qui multis simul rebus properandis
jam non properat, sed festinat.

,-:
;

881

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

553

A jugiter exigebant; praeposuere cunctis illis refectionem b solius panisj cujus acquissimum modum c in
de conlinenttm vel tefectibnis mensuta.
Intertogalio
duobus paximaciis statuerunt, quos parvulos paues
Germanus: Quis igitur esl conlinenliae
modus,
vix librae unius pondus habere certissimum est.
quem aequo moderamine retinentes inter utramque
nimielalem illaesi transire possimus ?
CAPUT XX.
CAPUT

CAPUT

XVIII.

XIX.

De oplimo cibi quoiidiani modo.

a
Super bac re inler majores nostrosfreMoyses:
quenier novimus habitum fuisse tractatum. Nam discutientes contincntias diversorum
vel oleribus tantum,
guminibus,

qui vel solis level pomis vitam

ALARDI GAZ^EI

Objectio de facilitate contineniim qum duobut

paximaciis suslinelut.
Germanus: Quod nos gratanter amplexi,
respondimus hunc modum nos minime pro continentia reputare, quippe qui integrum
mus insumere.

eum nequaquara posse-

COMMENTARICS.
attulisse sanctum Antontum, et mensm apposuisse quac. 5.
Vide lib. vlnstit.,
b Alias, sicci panis, id est, absque obsonio. Non
tuot paxamidia (id esl, paxim.icia) sex unciarum, et
sibi quidem unum madefecisse (erant enim sicci panet),
enim excludebstur aqua.
c Ambigua loculio.
tret. Ubi notandnm qnod
Dubitari enim potest an sinPaulo
aulem Simplici
sex unciarum,
ait,
quod de singulis paximaciis
gulos paues velit unius fere librae pondus habuisse,
sinsive panibus intelligeudum
esse alias docuimus.
an vero binos ac geminos. Quidam existimant
IB Nec mirum quod tria paxamidia Antonius Paulo apgula paximacia fuisse unius librae, et ita inlelligunl
et sibi uiium dumtaxat
cum
verba abbaiis Moysis, quos parvulos panes, singulos
posuerit,
reservarii,
sed de duobus
nimirum.
Verum non de singulis,
Paulus jam inlegiam hebdnmadam jejunns permanmultis argumentis
Ex quibus itidera
sis-et, ut patet ex ipsa historia.
junclim id esse intelligendum,
ut eruconstare potest, si res attente consideretur,
perspicuum est quanta discretione et moderatinne
dite docet R. P. Leonardus Lessius in libello insigni
erga suos <cenobiias usus sit sanctissimus pater BePrimum quia
de Ratione conservandae valetudinis.
nediclns (Cap. 39 Regulm), quibus praeler quotidiavoluit exprimere quanlum tota mensura panis quonam illam pauis libram. mensuram videlicet a Patribtis statutam et servaiam , etiam duo pulmentaria
constabat, pentidiani,
quae duobus paximaciis
Nam de
deret, non quantum singula paximacia.
concessit, propter diversorum infirmitates, ut qui ex
uno non possunt edWe, ex alio reficianlur. Qua in re
mensura diurna agebatur. Deinde capite 21 aperte indicat mensuram illam fuisse satis exiguam
exemplum etdoctrinam
spectasse videtur pr*clarum
S. Pachomii, qui, ut inejus Viia legitur (Cap. 13), inet servatu difficilem, seclnsp omni obsonio. At si duo
paximacia erant duae librae panis in diem, certe non
gres^us quoddam mouasterium, posl orationem veuit
ad coi|uiiiam, el inveniens fratrein qui coquinae pnefuissel illa mensura exigua , uec servatu difficilis ,
erat p>ialhos perantem, quas matlas vulgus appelpraesertim senibus. Qui enim tanta qnaiilit >le panis
lat, ait ad eiun : Dic milii, fraier, qiiautiim temporis
assumpia non habeut satis, aut dicatnr modice aut
paruni sumpsisse ? Ne.que obstai quod Germanus inhabes, ex quo non coxisti fratribus olera vel legtimina?
Suni fere dno menses. Et S. Pacholerius suo et Cassiani nomine loquens, dicit se hanc
Qui respondii:
meiisuiani (unius scilicet librae) minime pro cnnti- o. niius ait: Quare coiitra praeceptum facere voluisti,
nentia reputare, quippe qui iutegr.im eam vix posut lanta frairura negligeretur ulilitas? Qiii sub huraili
sent consuiuere. Naiu vel loquebaiur de coutineutia
saiisfaclione respondii:
Optaveram quidem, veneraseu abslineiitia
bilis Paier, quotidie iroplere minisierium meuni; sed
slrictiore,
quae nnn eral onmibus
dictain
a fralricommunis et usilaia ; vel ceite inielligebat
quia quidquid coquebam non consiimebatur
meusuram panis cum obsonio aul pulnieiito
altquo,
bus, quia omnes abstincnt (soli quippe pueri aliquid
cocturae percipiunt), ne tanlo labore paralae projicequod abbas M<yses excludit, ut ibi videre est. Praelerea duo paximacia adeo non explebaul famem, ul
rentur cx)iensa;, prOpierea pulinentum non coxi. At
ne oliosus essem, psiatiios elegi cuin fratribus texere,
quitlain mallenl biduo jejuuare, quam quo idie cum
aliis refici; niiniriini ui duplicalam poriionem sumesciens unuin de his qui mihi deputali sunt, ad opus
reut, et appelitui saiisfaccrenl, ut refert idem abbas
liujusceinodi posse suflicere, ut parvas escas, id esi,
olivas et herbuias ad refectionem fratribus pararet.
Moyses cnp. 24, ubi etiam id unpiobai. Atqujspraeseritui menlis exernitiis dedilus comedal una vice
Hsec audiens Pachomius, Et quol sunt, inquit, psiaquathor libras, sive 48 uncias sicci panis? Denique,
thi, quos te fecisse dixisli? Qui respondil:Quingenti.
ut idem abbas refert cap. 11, abbas Serapion cum
Et ille : Defer, inquit, huc omnes, ul videam. Qui
adbiic esset adolescentulus,
cum fuisseni allati, protinus eos igne supposito jussit
posiquani iu refeciione
hora diei nona sumpsisset cum aliis duo paximacia,
exuri. Tunc ait illis : Sicut vos traditam vobis erga
adhuc famebal, et idcirco furabatur
tertiiim,
qund
dispensaiionem fralirum regulam despexisiis, sic ego
quaiepostea clanculum coniederet. At qnis adolesceutulus
passim labores 'vesiros incendio concreiiiavi,
tres libras pnnis uua refectione comedal? Ex his ilanus cogno^caiis quam pernicinsum sit Patrum insiiJ tula convellere,
quae pro animarum salule provisa
qne certum videlur singula paximacia fuisse solum D
sunt. An ignoratis quod gloriosum sit semper abslisex unciarum , et duo simul juncta pondus circiler
unius librae habuisse (Epiphan. I. de Mens. et Pbnnere praesentibus ? Nam si quis ab ea re, quae in ejus
est potesiaie, divina consideratione se coniinet, maapud illos Patres hunc modete). Unde intelligiiur
rem fuisse, ut singulis in singulos dies circiter duogiium consequilur a Domino praemium. Ab ea vero
deciin nncias panis comedere liceret, quse mensiira
re, cujus utendi licentiam non habet, quadam noscioniiubus passim salis esse pnssel. Libra enim apud
tur necessitate cnhiberi; et ideo propier absiineniiam
coactam et inutilem frusira videtur exspectare nierceyeieres erat duodecim unciarum, nou sexdecim, ut
si
dem ; denique cum plures escac appnsitae fuerint,
apnd nos (Vide notam ad lib. v, cap. 5). Sic abbas
fratrcs parcius his tiluntur propler Deum, tunc apnj
Moyses apud Palladiura (Lausia. 22) aunis sex in celIula inclusus mhil praeter sicci panis uncias duodecim
Deum sibi inaximam spem reponunt; de cibis auteiii
facultas
surapsisse legilur. S. vero IMarion, teste Hieronynio,
quos non vident, nec eis ad percipiendum
a irigesimo prirao anno usque ad trigesiinuin
ulla tribuiiur,
quinpraemium
quomodo pro parcimonia
hordeacei
cuin
tmn sex tanluin uncias
olere
conceditur? ldeoque propler exiguos sumptus tanta
pauis
commoditas. Haec ibi.
modice coclo in cibo habuit (S. Hier. in VilaHilar.).
fratrum non debuit intermilti
Danique in Vita Pauli Simplicis refert idem Palladius

It. DE MSCRETIONE.

COLLATIO

555
CAPUT
Responsio quomodo

XXI.

Acarnis

prmdicta continenltm
debedl.

lex tervan

a Si vultis
vim statuti hujus,
experiri
Moyses:
modum istum jugiter retinete, b nullum extrinsecus
c die dominico vel sabbali, necoctionis pulmentum
fralrum
occasione suque sub aliqua advenientium
mentes;

his refecta

nam

caro

non

solum

minore

diebus residuis poterit sustentari,

verum
quanlitale
etiam totam refectionem sine labore differre, illorum
scilicel

nimia

praegravala

[Lipt. in marg. dormitarej

compellitur;
nimieiate voracitatis oppressa emittere

condormitare
ita rursum
suas preces
Sed nec casti-

ad Deum puras levesque non poterit.

moniae quidem ipsius puritatem
valebit
indisrupta
dum ei etiam diebus illis
jugilaie
servare,
quibus
carnem acriore videtur continentia castigare, praeterita cibi materia,
quamvis ad praesens defecto sit
corpore, ignem carnalis concupiscentiae submiuistrat.
CAPUT

ciborum

ne suffulta.

quos extrinsecus sumpserit adjectioQuod nullo modo facere, nec refeclionem

lassitudine

854

XXIII.

Quemadmodum abundanlim humorum genitalium

catligeniur.

panis differre in diem poslerum praevalebit, quisquis

Nam quod semel per escarum abundantiam
fuerit semper praedictae mensurae quantitate contentus. Etenim memini seniores nostros (quod nosquocretum fuerit in medullis,
necesse est egeri,
que reiineo frequenter fuisse perpessos) cum tanto B ab ipsa naturae lege propelli, quae exuberantiam
labore ac difficultate hanc parcimoniam
sustentasse,
juslibet humoris superflui, velut noxiam sibi
in semetipsa residere non patitur.
contrariam,
tantaque vi atque inedia praediclam custodisse mensuram,
tristilia

ut inviti

quodammodo, nec sine gemitu atque

hunc finem sibi refectionis
imponerent.
CAPUT

XXII.

Quinam generalit continentim

modus tit.
Generalis

tamen

ac refeclionis

hic conlinentiae

roodus est, ut d
corporis, vel aeta-

secupduni capacitatem virium,vel

tis, tantum sibimet cibi unusquisque concedat, quantum sustentatio carnis, non quantum desiderium saturitatis exposcit. e In utraque enim parte sustinebit :
maximum detrimentum,
tequisquis inaequalitalem

conatque
cuat.iue
Ideo-

que rationabili

semper et aequali est corpus nostrum

parcimonia castigandum, ut si naturali hac necessitate commorantes in carne omnimodis
carere non
* non
possumus, salteni rarius nos et
amplius quam
trina vice respersos ista colluvione totius anni cursus inveniat. Quod lamen sine ullo prurilu
quietus
egerat sopor, non fallax imago index occultae voluptatis eliciat. Quamobrem haec est temperantiae, quam
diximus, continentia et qualitas atque mensura, quae
ut quotidianaiu
patrum quoque judicio comprobatur,
quotidiana comitetur esuries, in
panis refectionem
uno eodemque statu animam pariter corpusque con-

aridilate constringit,
nens, nuuc veutrem jejunioruin
nunc escarnra nimietate
distendit.
Ut enim mensi Q servans; nec jejunii fatigatioue concidere,
nec gracibi inanitate lassata perdit orationum vigorem, dum
vari meiuem saturitate
Tanta namque
permittens.
ALARDI
GAZiEI COMMENTARIUS.
a Id est
unius scilicet
probare, num illamensura,
solet, ut ex Vitis Patrum t Lausiacis historiis
noin
sit
satis modica et exigua, ac
librae panis
tum est.
diem,
d Ita D. Basilius de Instit. Monach. c 10
servatu difficilis; eamdem semper acperpetuo lenete,
hanc
nulla occasione eam excedentes.
docet esse mensuram continentiae quoad cibos , ut
b Pulmentarium
dixit D. Benedictus
loco supra
prout usus deposcit, vel aetas, vel labor, vel robur
vel commoditas est; ita etiam modus et
citato; ubi Turrecrematus:
Pulmentaria,
corporis,
inquit, mulsecundum varietatem
tis modis dicuntur,
materiaqualitas cibi temperetur : Neque enim, inquit, possirum ex quibus fiunl; sed hoc loco pulmentarium
idem
bile est omnes fralres, unum ordinem, ac madum, vel
est quod pulmentum factum ex piscibus, aut legumiregulam custodire. Hi vero qni sani sunt, possuut omnes eamdem mensutam tenere in abstinenlia. Immuiari
nibus, sive de berbis, vel farina, aut caseo. Pulmentum enim, ul dicit Isidorus (Lib. xx Etymol. c. 2),
autem oportet per singulos, in quibus causa aliqua disive euim sola puls, sive quid aliud
dicitur apulie;
vetsitatis existit, ptovidentia ac provisione eorum quibus dispensandi cura hmc commissa est. Idein docct
ejus permixtinne sumalur, pulmentum non incongrue
dicitur. Dicunt eliam aliqui quod quidquid pani addidivns Benediclus
capite trigesimo sexto, trigesinio
nt
melius coraedatur, pulmentum
dicilur.
Haec
tur,
iioiio, et quadragesimo Reguiae. Ubi decura infirmoille. Pulraentum itaque, sive pulmentarium
rum habenda, et de mensura cibi et potus, pro raproprie
tione aetalis, valetudinis,
laboris fratrura, accurate
dicitur puls, vel cibus in modum pultis factus : gcneobsonium
ralius tamen pro quovis obsonio sumitur;
disponit.
e
,
autem, quidquid in cibum, praeter panem, adhibetur. -.
Explicat modo quid sibi voluerit illa sentenlia .
*
"
et izpoo-fayiov Graece dictum, quod
Unde pulmenlum,
nimieaxpornTts fooTriTec; quia nirairura ulriusque
hoc est, niraiae abstinentise
ad pultem, id est, panem adjungatur in cibum. Pullatis, sive extremitatis,
tem enim priscse illi Latinorum genti pro pane fuisse
et iiimiae edacitatis, aequalia semiuntur
incommoda,
sive
idoneus auctor est Plinius (Lib. xvm c. 2), argumencaslimonise
qtioad
sive.quoad orationem,
puriid
esse
cibis
sua
ut
hic
et
lib.
v
Iiistiiuiionum
potest
quod pulmentaria pro
tatem,
toque
explicatur,
cap.
eli.un sctate dicerenlur.
In Evangelio qunque (Joan.
8 et 9.
f
: Pueri, numquid pulmenlarium
habelis?
Quam moleste tulerint et ex intimo animi sensu
xxi)legiinus
Latine pro
viri religiosi, si quando coiuingeret eos
ubi npoayaywv Graece, et pulmeniarium
ingernuerint
in somnis, eiiam nulla sua culpa, pollui; et quanto
quo
piscibus positum esse consentiunl interpreles;
etiam tuodo verisimile est a D. Benediclo accipi (Ubi
studio et sollicitudine laborarint ut hoc vel numquam
vel rarissime paterentur, patet tum ex hoc loco, tum
supra).
e
praecipue ex collat. 22, ubi de causis pollutionis et
Utroque nimirum apud Orientales festivo et sonocturnis illusionibus pleuius disseritur;
de quibus
lemni, ul alibi saepius nolatum;
quibus pro reveetiam agit Climacus gradu decimo quinto.
rentia festivitatis, aliquid subinde vel olei, vel oleris
cocti, pro obsonio seu pulmenlo monachis indulgeri
18
PATOOL. XLIX.

JOANNIS

55S

CASSIANI

frugalitate flnitur, ut interdum se post vesperam

sentiat aut meminerit refecisse.

nec. A

CAPUT xxrv.
De tabote mqudlis

et de [ralris
tefeclivhit,
edacitate.

hbc nori sine

CAJPUT XXV
Inlerrogatib

quomodo\ una semper eademaue

servelur.

Germanus:
Benjamin

ut
perficitur,
discretionis
hi qui perfectionem
ighbrant,
malint
etiam bidiio protelare jejunia, idijiie qUod hodie surridummodo ad
pturi fuerant in crastinum reservare,
refectionem
pervenientes desiderala satietate poliantur. Quod nUper a Benjamin civem veslrum pertinaciter tenuisse cognoscitis, qui ne quotidie paximacia
diio percipiens aequali castigatione continuam parciEt iri tahttirii

COLLATIONES.

labore

dirupte

Quomodo igitur hic modus a nobis

valebit custodiri ? Nara nonnumquam hor

soluta jam statione jejunii, supervenieritibus

fratribus, riecesse est eorum obtentu, aut adjici aliaut cerquid ad statutam solitamquc
mensuram,
te c humanitatem,
quara jubemuroirinibus
exhibere,
penilus abdicari.
CAPUT XXVI.
nona,b

de nori excedendo refeciionis modo.

Moyses: Ulraque Uno modo ac sollicitudine
pari
cohvenit
observari. 1Nam et mensuram
cibi causa
Responsio

coritinentiae

ac puritatis cum omni scrupulo custodire debemus, eta htimanitatem

atque adorationera

maluit biduana jejunia semiatern jugiter retentaret,

'"
veniens
ad
refectionem
dummodo
advenieni.ibus
fratribus
charilatis
obtentu similiter
per cbntinuare ,
id est,
ventris ingluviem,
exliibere ; qiiia salis absurdum est, ut fratri, ininio
duplicata mensurarepleret
saturitate
comedens desiderata
Chrisio mensam bfferens, non cum eocibum pariter
quatuor paximacia
ventris sui biduano jejunio
sumas, aiit abejus refectione te facias alienum. Itagauderet, e't expletionem
Qui obstinatione et pefliquodammodo comparafet.
riacia mentis suae defiuiiiohibtis
potiiis propriis quam
seniorum traditionibus
acquiescens, quali fine suum
meministis.
Siproculdubio
rursus ad inauem philososaeculi devolutus,
pliiam iltiundi hujus ac vanitatem
sui casus signet
sententiairi
seniorum
prsdictam
tcrminarit,
propositum
quidem relicta eremo,

neminem
sua cunctos doceat,
exemplo, ruinaque
vel proprio judicio confidentem,
suis definitionibus
culmen aliquando
posse conscendere,
perfectioriis
sed riec diaboli quidem perniciosas

illusiones
ALARDI

evadere.

que in neulfa parte feprehensibiles

haec a nobis consuetudo
teneatur,

, si
ut hora nona de
inveniemur

duobus

paximaciis,
quae nobis canonica mensura
uno paximacio
aliud hujure debentur,
praelibato,
juS exspectationis
gratia in vesperam reservemus :
quod si superveherit
pariter

insumamus,

cuni ipso
quispiam
fratruni,
nihil consuetudini
solitae am-

et hac dispensatione
plitts adjungehtes,
nequaquam
fratris nos contristabit
advenlus,
qui nobis debet
esse gratissimus.
Siquidem ita humanilatis
riius obsequia , ut nihil a rigore cohtinentia3

exhiberelaxe-

GAZ^ET COMMENTARIUS.

c Id
et superfluum C
et hospitaliiaiis
officia. Vides
est,liumaiiitatis
aQuis iste Benjamin fuerit.curiosum
abbas hydroFuit quidem Benjamin
est indagare.
hbspjtalitatem
priscis etiam raonachis usitatam ; de
dequo Palladius Lausia. 13,
qua itidem Cassiantis lib. v Institut.
cap. 25 et sepjcus, et paticntissimus,
iib. viu capiie 1, at vquentibiis.
Etdiv. Benedictus cap. 53, ubi etiam huet Cassiodorus Flistor.Tripar.
manitatem vocat : Omnis, inquit, eis exhibealur huCilonge ab hoc diversus, et vita ac fine dissimilis.
vem autem hic vocari exislimo, yel ex eadem urbe,
niqniias.ii.
Hieronynius in apologia conlra Rufiuum
vel ex eadetn regione
cordi
seu oppidulo Beibleemitico,
(lib. iii cap. 5) : Nobisin monasieriohospilalitas
esl, omnesque ad nos venienles Imta humanitatis fronte
Palaestina oriundum.
b Id esf, solutojejunio.
ut fieri solebat hora nona,
sttscipimus. Veremur enim ne Maria cum Joseph locum
etiam siatio apud
Suinitur
non invenial in divefsorio, ne nobis Jesus dicat excluextra Quadragesimam.
et
sus : Hospes eram, et non suscepistis me ( Lucm n;
Cassianuni
pro ipso jejunio , sive quoiidiano
indiclo , ut
JlfaWi.xxv). Solos hmreticos nonrecipimus.Proposilum
spontaneo, sive praecepto et a Patribus
non meriia
locis videre est lib. v Instilut.
mullis
cap. 20, ubi
quippe nobis est pedet lavare venientium,
discutere.
,
docet nonliceremonacboquidquainedere,
autbibere,
d Hic rursus humanitas
anle slalionem
Adorapro hospitalilate.
legitimam communemque refectionis
tionem autem intellige
honorem supervenientibus
horam. Et cap. 24, ubi docet stationem quotidianam
fratribus sivehospiiibusexhibendum.
solvi, id est, horain refeciionis praeveniriinadventu
Dequo D. Benedictus ita statuii \(cap. 13. Reg.): Omnes superveexceptis legilimis quarlae sextseque leriae.
iiospiuiin,
nienies hospites, tamquam Chrislus suscipiantur , quia
Denique collat. 21 cap. 29 dicit siaiionem.jejunii
et suscepislis me. Et
aliqua honesta necessitate a Patribus "T ipse diclurus est: Hospes fui,
supervnnienle
'
seu Stationem finiri,
omnibus congruus honor exhibealur,
tnaxime tamen
relaxari. Solvi autem jejuniuiu,
solere hora
domeslicis fidei ei petegtinis. Ut etgo nunliatus fuerit
exira tempus QuadragesimaJis jejuuii,
cum
pomeridiana ,
hqspes, occurratur tei a priore, vel dfralribus
nona, ut hic habetur , id est, tertia
omni officio charitdtis, el primitus orent pdriler, el sic
docet iiidem Auclor
hujus collationis cap. ult., et
sibi socientur in puce. In ipsa autem salulatione omnis
rursus collatione 21 cap. 23, ubi plura de hac re
Tertullianus
lib. de
exhibeatur humilitak.
Omnibut venienlibus sive discenoiabimus.
Idemque confirmat
Basilius ad Ampbilociaum
deniibus hospitibus , inclinalo capite, vel prostraio
cap.
jeiunio
cap. 10,
omni corpore in terta, Chrislus in eit adorelut,
in Epfiome fidei, Hierohymus epi73, Epiphanjiis
qui et
et Leo papaepistol.
stol. 22 ad Eustochium,
65, et
suscipilur. Haec ibi (Vide ibi Turrectem. et Smaragalri Patres. Fuisse tamen apud veteres aliquod disdum.el Petrum Cluniac. epist.28 c. 3, ell. vi. episl. 6).
et bonoris hospitibus exhicrimen inter slalionem , vigiliamet
jejuniuin , proHujus porro adoraiionis
bendi exemplum pf aebuere siimrai patriarchse Abraprie loquendo, docel erudile cafdin. Bellann. lib. n
ham et Lot, qui hospiles adorasse legunluf
de Bonis Operibus in partic. cap, 22. Vide etiain
proni,
iiii.
de
Oratiiiue
et
in
lerrain
viu
et
Pamelium ad Tertulliaiiuin
cap.ult.
prostrati
(Genes,
lx).

JCOLLATIO

557

11. DE TRIBUS

ABRENUNTIATIONIRUS.

5S8

hdhc quoque velut A bus nos beatus tooSes gerainaa institutionis

avenerit,
epulis
de canonico mododebitum nobis liberepraesumemus;
saginavit; non solum discretionis graiiam atque virtulem
sed etiam
praesenti eruditione
verborum,
qua parcitate nec stomachus vespere poterit aggraabrenuntiandi
rationem et deslinationem * finemque
vari, quippe hora nona uno paximacio jam praemismus. Si vero

nullus

abstinenso, quod plerumque his qui districtiorem

tiam se tenere credentes, lolam refectionem ad veNam recens
evenire consuevit.
speram differunt,

proposilianteacta
disputatione
antea fervore tanlum spiritus

tam in vespertinis quam in noclurnis

orationibus tenuem levemque sensum non sinit inveniri. Ideoque commodum satis, et utile * hora nona
reiectionis
est, in quo reficiens
tempus indultum
Ievis ac
monacbus non solum in nocturnis vigiliis

ret;
discretionis

oculis sectabamur,
faceretque seniire quanlum

quodamraodo

escae perceptio

GhZJEl

"

per id temporis evagati,

visibilium in hoc saeculo

COMMENTARIUS.

Jejunium olim in Quadragesima non ante ves- B

peram, aliis vero temporibus ad horam nonam, hoc
solvi sulere alibi ostenest, tertiam pomeridianam,
dimus (lib. v Instit. cap. 24). Quare mirum non est
si monachi illi, qui quotidie (exceptis doininicis
et
unica
sabbatis, et in adventu bospituin) jejunabant,
refectione contenti, eam hora nona, ex inore el instituto majorum,
sumerent;
quam consuetudinem
Bernardus
etiam sua aelale perdurasse teslanturD.
serm. 3 de Quadrageet Thouias Aquinas (Bernard.
ausima; S. Thom. 2-2, q. 146. arl. 8). lndultum
tem dicil boc refectionis tempus, quasi ex gratia et
indulgetitia quadam eis concessum , eo quod primi
monachi ad vesperam usque jejunarent.
Sic enim de
a B. Marco evangelista
ascetis iilis Alexandrinis
instituiis
scrLit ex Pbilone Eusebius iib. n llistor.
cap. 16: Cibum aul potionem ante snlis occasum nemo
illorum capi:. Quippe divinm sapieniim sludium, quo se
lucem promereri judicant;
invotvunl,
corporis autem
necessitales lenebras solum merilo sibi vindicare. Unde
illis quidem totum diem, his aulem exiguam quamdam

COLLATIO

luce clarius aperia puritate cordis et

quippe cum etiam omnium

artium disciplina absque deslinationis
ratione subcerti finis attingi
sistere, ac sine contemplatione
omniuo non possit.

vacuus, verum etiam in ipsis vespertinis solemniTalitatibus digesto jam cibo invenitur aptissimus.
ALARDl

linea fuissemus

demonstrans, utquod
ac zelo Dei clausis

noctis parlictdam targiuntur.

S. item Antonius, leste
Alhanasio, semelin die post solis occasum edebat, nonnumquam biduo iriduoque tic permanens, quarta demum diereficiebalur.
Idem de Hilarione
Iradil Hieronymus , qui et ad Paulinum scribens iiiter alias
monachi institutiones
: Sit vilis,
et vesperinquil,
tinus cibus (Epist. 15). Porro D. Benedictus in his
SS. Patrnm et veterum monachorum
moribus et
institutis eximie versatus, eisque perpetuo inhaerens, .
statutt (cap. 41) ui in diebus jejunii exlra Quadragesimam, hora nona teficiant fratres; aliis vero diebtts,
ad sexlam prandeant. Ab idibus vero Seplembris usque
ad cupul Quadragesimm ad nonam seniper reficiant.
Ex quibus verbis cniligil
Smaragdus abbas secunab idibusSeptemdumRpguIamquolidiejejiinanduin
bris, id est, Exaltatione S. Crucis usque ad Quadragesimam, ita tamen ut hoc jejunium hora nona solvatur; in Quadragesima vero non nisi ad vesperam.
Unde patet quantum eliani hac iu parle de
anliqua
ausleritate et regulari observantia sit relaxatum.

TERTIA,

Quae est abbatis Paphnutii.

DE TRIBUS ABRKNUNTIATI0ND3US.

, qui velut astra purissividimus

ma, in nocte mundi istius refulgebant,
sanctuma Paplinutiumviceluminaris
magni claritate

est, illius quae in eremo Seyti morabatur,

in
fuit,
duravit
qua ita usqtie ad extremam
aetatem, ut
numquam e cella quam junior cceperat habilare,
quseque ab ecclesia millibus quinqiie distabat, saltem

scientioe coruscautem.

ad viciniora

CAPIJT
In illo choro

PRIMUM.

sanctorum

Hic uamque presbvter

congregationis

noslrae,

ALARDI
a Quainvis

GAIMI

id

: nec fessus annis tanti itimigraverit

neris spatio b die sabbati vel Dominico venturus ad
COMMENTARIUS.

ut illum etiam interfuisse

Dora. Cuychius in nolis ad hanc coila- D et alii ita meminerunt,
Nicsenae synodo, ac de coslibatu in ea egisse assevelionem contendat,
ex manuscriptis
codicibus, et
eis suffragante , legendum esse Pafuurent (Collat. 2 cap. 5). Alter, cujus episcopi ThebaDionysio
ut in quibusdam excusis lerum Suidas mentionem facit, sed qucm nibil
tium, nnn Paphnutiun,
scripgitur ; lamen Ciaconio potius assentior, qui, tum ex : sisse inquiat. Alius , cujus collalio de triplici ad serVaticanis exemplaribus,
yieiiduin Deo vocatione et renuntiatinne
exstat inter
quibus usus est, tum ex
alias Joannis Cassiani collatioues.
Sozomeno et Palladio (quibus et caeleri hisiorici
Haec ipse. Sed
et sacrorum Annalium scriptor Baroecclesiastici,
quidquid sit de duobus primis, e quibus unum dumcontaxat facere videntur Suidas et alii, jd pro certo
nius, nec non Suidas et alii omnes consentiunt),
irarium astruit, apud quos Paphnutius , non Pafnuhabemus, cum hoc postremo Paphnutio, presbyiero
scilicet et abbate, non episcopo, ut alias monuiinus,
tius, ubique noininatur et scribitur,
quemadmodum
Graece HtKjivouTio?.Porro Paphnutios duos anachorehabitam esse hanc tertiam collationem,
quae el ejus
las superiore collalione et alibi etiam designavimus.
nomine inscribitur;
cujus e.tiam mentio habeiur collatione sequenti, cap. 1, el alibi saepius.
At ecce teriium nobis suggerit Anlon. Possevinus in
b Etiam eremitae. sive
Apparatu sacro, ubi haec habet : Paphnutius non
anachorelse, paucissimis
Ruiiuus
unus fuit; alterquidem,
cujus Epipbanius,
uirisaue
exceptis diebus sabbalinis et dominicis,

JOANNIS

Sb9

reverti
totam

sed

vexafetur,

ecclesiam

exinde

contentus,
hebdomadam

erat

nec vacuus

CASSlANl

COLLATIONES.

quidem A.

scholis

tanio

tionum

ardore

ut In eis parvo tempore commoralus tani

subjeclionis bono quam universarum virtutum scienHumilitatis
tia pariterditaretur.
nainque et obedientise disciplina , omnes suas morlificans voluntates ,

fervore

facilius
eiiam

ipsorum
et inten-

superans desiderio
ac divinae illius theorite , cunctorum

anachorelarum

viftutes

tione jugis
vilabat aspectus , vastiora

et inaccessibilia

uni-

de-

solitudi-

loca, raultoque in eis tempore delitesnispenetrans

difficulter
ac
cens, ut ab ipsis quoque anachoretis
rarissime deprehensus,
angeiorum quotidiano consortio delectari ac perfrui crederetur, alque eib merito

virtutis

hujus

ab

ipsis

indilum

fuerit

Bubali

ALARDI

GAZMl

ad cellain

ejus jam

ipsi qui in eadem necessitate atque inopia nati

nos ob
stint, sustinerent;
educatique
respondimus
id ad ejus doctrinam ac magisterium
tetendisse, ut
imbui

aliqualenus

institutionibusacperfectione
documenlis
quam innumeris

viri

possemus,
eidem senseramus,

tanti
inesse

non ut illius, quae lamen in noaut in elatione

bis non essent, laudibus gravaremur,
animi, qtta in nostris quoque cellulis nonnumqnam
inimici,
suggestione titillabamur
ipsius quoque sermonibus

infiaremur.

precabamur
non quibiis

Quamobrem

infundi,

illa

nobis poiius
vel humiliari,

quibus compungi
blandiri
nobismetipsis
extollique

pos-

semus.
CAPUT

III.

de tribus vocalionum
Proposilio abbalis Paphnulii
generibus, et de tribus abtenuntialionibus.
Paphnutius :c Tres, inquit, vocatiod tres
ordines,
quoque renuntialiones

Tum beatus
num

cognomentum

agilati,

vix

Palrum doctrina fundavit;

suvel antiquissimorum
blimioris profectus ardore succensus, eremi fesiinavit
ut Domino,
cui inler fralrum B
secreta penetrare,
turbas posiius sitiebat inseparabiliter
inhaerere, nullo
relrahenie

stimulis

provinciis proaraore Domini perlustratis,

egestatem
ac vasiitalem
eremi lolerare,
el imitari
rigorem
conversationis
illorUm
lantopere nileremur,
quem

universisvitiis,
cunctisque virinstiiuta
quas monasteriorum

deinceps huroano consortio

tanto
Ubi rursura
retur.

etiara

die advesperascente perveniraus. Qui, babilo aliquantisper silentio, cum propositum nostrum praedicare
tot
coepisset, quod scilicet patriara relinquenles,

se tradidit,

etper hanc exstinctis

tutibus consummatis,

n.

De sermone ejusdem senis, et responsione nostrd.

Hujus igitur magislerio institui cnpientes, cogita-

quam per
sumpturus , cervicibus
ad cellam. Cumque 110-

sua coennbiorum

adolescenlia

CAPUT

vas aquae,

reportabat
excessisset aetatem, numquam passus
nagenariam
sibi labore deferri. Hic iiaque ab
esl eam juniorum
suissupponens

56'J

sunt

COMMENTARIUS.

apud Orientales feslivis, ad ecclesiam simul conve- C bus, cornua habens longa et inflexa, parvi pili, et
ut sacra mysteria peragerent ac percipeparvac caudae (Plihius l. vm cap. 15). Ob hanc cauniebant,
sicut nunc Cartbusianos
ut alibi notavimus;
sam, cum sit admodum agreste hocanimal,
Paphrent,
nutio
abbati
et
solitariam
vitara
el Camaldulenses facere videmus.
propler agreslem
a
Bubali cngnomentum inditum fuisse videtur,
quemMagna profecio admiratione dignum est, viros
admodum
licet
tum
ex
boc
sanctos lam in erento quam in monasteriis adeo
coliigere
capite, tmn ex
quinio decimo capiie decimae octavae collationis.
fuisse longaevos, et ad exireinam senectutein perveSimile quippiam (ut obiter id addam) de S. Thoma
omnibus pene crviiam,
nisse, cum asperrimara
Aquinate legitur, quein in scholis sub Alberio Maducerent; quod iliorum
poris commodis desiimiam,
ob
Dei gratiam
et parcimoniae secundum
sobrietati
gno ageniem socii bovem muium vocilabant,
nimiam tacitumilaiem,
et Pythagoricum
In quorum nuinero (ut
quoddam
.ascribenduin nemo dubitarit.
S. Paulus primus
silenlium;
qua de re memini olim hos versiculos ad
paucos amiquiores commemorem)
eremila aetatem ad annos fere centum quindecim
ejus iconem lusisse :
ex quibus circiier ceiiluni in eremo transEcce bovem mutum, quem lurha insulsa vocabat,
produxit,
S Antonius ad anCujus in exlremb rcboat mugitus Eoo.
egit, ut scribit D. Hieronymus.
c Id est, tres modi,
nos cenlum quinqtie vixit, ex quibus nonaginia egit
quibus ad Dei cullum, saeculi
in ereino, solo pane et aqua (quibus afiquid oleris
et perfectionis
contemptiim
studium, vocamur et
in extrema aetate addebai) corpus susienians , leste
attraliimur,
quos sequenti capite exponit.
excessit
d
S. Paphnutius
Athanasio.
nonagenariam
Ne quis putareilresreimni.iationisspecies
tribus
ut
solo
et
aetatem,
pane
aqua contenius,
colligiiur
jj vocationibus opponi, eisque eodem nrdine responex hoc loco. Arseniiis Arcadii o.t H<<norii paedagogus
dere, nenipe primaui priniae, secundam secuudae,
e
annos centum viginti,
quibus quinquaginta quinque
tertiam lertiae, el proinde un.im absque aliis suffiin deserto, admirabili
abslinentia. Jacnbus eremita,
siraul et pariter
cere; dicit ires istas reniiuiialiones
in
in
Persa genere, parlini
monasteeremo, partim
iu omni vocaiionis genere requiri, ut verus ae perrio transegit annoscentiim
quatuor victu lennissimo,
feclus mouachus qtiis esse ac dici possil. Unde et
ut refert Theodoreins,
HUlnria Religiosa in Juliano.
de iribus abrenuntiatinnibus
instiiuta ha<c collaiio,
ann<is
fere
cemum
S. Epiphanium
Pnrro abrenuniiationis
quindecim vixisse
qnae hoc tiiulo inscribiiur.
in Menolngio (Pall. Lausia. 8, SoGraeci testantur
(ne quis hnjus vocis barbariem aut noviiat.m supgilc.
zomenus l. vi
29. Nicepltot. I. u cap. 42). Sanctns
let) etsi nulla apnd ethnicos auctores classicos menMacarius jEgypiius,
lanien hoc nnraine sanctus Clemens
cujus liomilias exslani, excessit
lio, utuniur
annos nonaginta, cx quibus in eremo , assidiiojejuRomanus ponlifex in Constitut. Aposiol. libro septimo capite quarto, ubi ipsam abrenuniialionis
nio, peregit sexaginta. Denique Sozomenus , lib. vi
formulam in baptismo ctiamnum usitatam exprimit;
eap. 34, refert plurimos monachos vitara ad longissimum tempus produxisse. Idemque confirmatNiceAmbrnsius in cap. 2 epist. ad Coloss., et libro primo de Sacramentis cap. 2; Augustinus
phor. lib. xi cap. 40.
episi. 38.
b Virtutis,
ac theoriae merito,
Renuntiationis
nempe solitndinis,
vncabulum (quo utunturTertullianus,
ac ralione. Porro Bubalus, ait Cuycbius, est bos silAmbrosius,
Cyprianus,
Auguslinus )
Hieronyimis,
vestris colore niger, fortissimis
et
breviusilatura
cruribus,
Quintiliano lib. x in eadem sunificatione

561

COLLATIO

III. DE TRIBUS

ABRENUNTIATIONIBUS.

62

monacho in quocumque vocationis ordine conslituto A luberrima cohoriatur ; ut in Scripluris sanctis Abranecessarias noverimus. Et primum quidem causam
ham voce Dominica, de genitali solo, el totius coquare Ires esse vocalionum ordines diximus, oporgnationis affectibus, patrisque domo Iegimus evocatet nos diligenter inquirere, cum agnoverimus nos
tum, dicente Domino ; Exi de tetta ttta, et de cognaad Dei culium primo gradu vocationis ascitos, setione lua, et de domo patris tui (Gen. xn). b Quo
cunduin ejus sublimitatem
conversationis
etiam modo beatum Anlonium accitum esse cognoquoque
nostrae congrueniiam temperemus. Nihil enim proderit sublimiier inchoasse, si similem principiis non
exhibuerimus et finem. Quod si etiam ultimo ordine nos a conversatione
sseculi extractos fuisse coad religionem
gnoscimus, quanio minus probabili
principio videmur inniti, tanto acrius nosmetipsos
finem spiritali fervore incitare curead meliorem
mus. Secundam quoque causam trinae abreiiuntia-

a sola
vinius,
qui occasionem suse conversionis
Divinitate
percepit. Ingressus namque ecclesiam,
ibique audiens in Evangelio Dominum praedicantem :
Qui non odil patrem, et matrem, et filios, et uxorem^
et agros, insuper el animam suam, non polest meus

esse dlscipulus (Lucm xiv); et, Si vis perfectus esse,

vade, et vende qum habes, et da pauperibus, et habebis
thesaurum in cmlo, el veni, sequere me (Mailh. xix);
tionis omnimodis nosse nos convenit, quia nullo
praeceptum hoc Domini velut specialiter ad se diremodo perfectionem poteriraus attingere, si eam vel B ctum cum sumina cordis compunctioue suscepit,
renuntians cunctis, seculus est Chrivel scientes non contehderimus
confesiimque
ignoraverimus,
stum, nulla exbortalione neque doctrina hominum
opere consummare.
CAPUT IV.
Exposttio ttium eocalionum.
Ut igitur tres hi vocationum
modi speciali distinctione pandantur, primus ex Deo est, secundus
per hominem, tertius ex necessitate. Ex Deo quidem
est, quoties inspiratio quaedam immissa in cor nostrum nonnumquam etiam dormientes nos ad desiderium aeternae vitae ac salutis exsuscitat, Deumque
sequi et ejus inhserere praeceplis

compunctione

sa-

Secundus vocationis modus est quem

provocatus.
fleri per hominem diximus, cum vel c exemplis
ad
quorumdam
sanctorum, vel monilis instigali,

- desiderium

saluiis accendimur.

Quo nos quoque per

gratiara Doinini relineraus ascitos, qui praedicti viri
monitis ac virlulibus incitari huic nos studio professioiiique tradidimus;
quo ordine etiam in Scripturis sanciis per Mosen filios Israel de afflictione
d Terlius
(Ea;od. xiv).
^Egypti legimus liberatos

ALARDI GAZ^El COMMENTARIUS.

est, qua vocabulum Graecum ca:oTao~o-eo-6aiGraecis
pectori subjecit, ut numquam animo, numquam conPatribus Dionysio Areop., Basilio, Cyrillo ; ut idem
scientia conquiescere potuerit, donec ipse quoque
sit ac extremum valedicere, aut penilus dimiliere,
sseculo renuniiare et coelesti vitse inhaerere decreveillos milites, ulriuslianc C rit. Ita Antonii exemplumduos
abjicere, abdicare. Muluati autem videntur
locutionis formulam tum Graeci, lum Latini Patres,
que vero Augustinum,
Augustini ilem niultos alios
non ex formulis jureconsultorum,
ut nonnulli existiad salutem perlraxit.
d Hujus vocalionis
mant, apud quos renuntiatio idem quod cessio, aut
exemplnm nolatD. Bernardus
recusatio rei quae in paclum aut promissionem
in Paulo primo eremita : quem scribit D. HieronyveLucae decimo quarlo : Omnis
nius casu in specum ingressum, quo Decii et Vaneral; sed poiiusexillo
ex vobis qui non renuntiat omnibut qum possidet, etc.
leriani sspvitiam fugeret, cum aliquamdiu ibi laluisCaeterum meminisse oportet, quod alibi etiam notaet quod
set, coepisse eiiam delectari solitudine;
seu abrenunvimus, duplicem esse renuuliationem,
prius necessitate, deinceps voluniate fecisse, idque
Vila Pauli.)
loia vita tenuisse. (Vide supra Hieron.ih
liationem, alteram comuiunein omnibus Christianis,
Arsenio ilidem viro sancto Arcadii ira adolescentis,
quae fit in baplismo, de qua divus Clemens, et Ambrosius ubi supra, Dionysius
Areopagita Eccles.
quem inslituebat, causam praebuit ut saeculura fuHierarcb. capite 1, Tertullianus
libro de Corona
gieus totum se Dei obsequio consecrarel; quare dum
militis cap. 5, Cyprianus epist. 7 et 54, et alii Patres;
corporis saluti consulit, animse salutem multo optaalteram apostolorum et monachorum
biliorem invenit. Alter eliam Paulus, cognomento
propriam et
peculiarem, de qua hic agitur, cujus tres partes sive
Simplex, qui, uxore in adulterio
deprehensa, et
illam et domum relinquens, recta se ad Antonii
gradus in hac collalione explicantur.
a Idem aliis verbis D. Bernardus in senlentiis :
scholam contulit, in qua ad summae sanctitalis perfectionem brevissimo tempore progressus est. Illud
Vocaliones, ait, (res sunl, divina, sicut in Paulo;
humana, in quinque millibus conversis ad vocem apo- . autem admirabilius,
quod de abbate Mutio sanctis*
simo et celeberrirao viro legitur, cum gentilis esset,
stolorum; necessarid, in primo eremild Paulo.
b Id est, divinilus vocatum. Sic enim et iisdem
et latro, et ad virginum quarumdam ccenobium spoliandum in tectum ascendisset, in ipso teclo consopene verbis refert Aihanasius in ejus Vita.
c Hoc modo vocati et ad desiderium salutis et
perpitum, vidisse regem quemdain, a quo monebaiur
feclionis accensi duo illi milites quos D. Augustinus
ui tandem a sceieribus desisleret: quo ille permotus
deinde eliam monasticam viiam
(Lib. VIII Confes. cap. 6 et seq.) commeniorat ex
baplismum illico,
aula imperatoris
cum in Vitam beati
Theodosii,
suscepil, in qua tantam adeplus est sanctiiatem, ut
Antonii scriptam incidissent, inter legendum ccepispraeler alia miracula, solem etiam tamquam alter
se mirari, et accendi; denique iia exarsisse, ut
Josue stare jusserit. Simile exemplum Moysis iElhioanibo in eodem loco in quo constiterant,
sseeulari
pis habes inferius commemoratum (Cap. 5), aliud
miiitia relicta, novam militiam in Dei famulatu exitem Evagrii apud Sozomenum lib. vi cap. 30, et
orsi sint. Quod factum cum in sermone familiari
in Praot
aliud magis niirabile apud Sophronium
Potitiauus Augustino enarrasset, simulque Antonii,
Spiritali
cap. 78. (Apud Melaphra. 8 Maii, Baron.
tom. IV an. 383. Palladius Lausia. 28, Nicephor.
cujus adhuc ei nomen ignotum fuerat, instituia, et
monasteriorum greges, ac mores illos, , I. vin cap. 40, Cassiodo. Histor. Trip. 1.1 eap. 11,
igyptiorum
ut ipse ait, suciveoleiiiiie Dei uberius exposuisset;
Petr. in Catalog. I. v cap. 48.)
tantos ea res igniculos, vel faces potius, Augustini

JOANNIS CASSIANJ COLLATIONES.

S83

564

b abbati Mosi,
qui habilavit
modus est, qui ex necessitate ae- A terminare. JNec enim
in loco isiius eremi qui e Calamus nuncupatur,
sceiidit, cum diyitiis mundi hujus vel voluptatibus
merilum,
quidquam defuil ad perfeelac liealitudinis
quae
repente tentalionibus,
obligati, ingruentibus
vel amissio.ne
quod metu mortis, quoe ei propler bomicidii crimen
yei inorlis pericula comminantur,
intenlabatur, impulsus, ad monasterium decucurrit:
bonorum ac prpscriplione
perculiunt, vel charorum
ut eani
quia ita necessitatem conversionis arriptiit,
morte compungunt, ad Dominum
quem sequi in
saltem inyiti
in voluntatem prompta animi virtute convertens ad
rerum prosperitate
conterapsiraus,
fastigia summa pervenerit; sicut etiam
perfectionis
Cujus vocationis necessilaproperare compellimur.
memorare
e contrario
tem in Scripluris quoque saepissime reperimus, cum
plurirnis
quos nominatim
non debeo, nihil profuit Domini servitulem meliore
filios Israel ob merila peccatorum suorum legimus
a Doniino traditos hostibus suis, ob quorum domiarripiiisse principio, qui deinceps cordis ignavia ac
duritia subsequente in teporem noxium ac in pronationeni crudelitatemque
saevissimam, rursus conconciderunt. Quam rem
fundum mortis barathrum
versos ad Dominuin proclamasse; et misii eit,inquit
vero

vocalionis

in apostolorum quoque vocatione videmus evidenter

Domiuus, Salvalorem Aod, filium Gera, filium Jemini,
expressam. Quid enim profuit Judac aposlolatus suquiutraque manu utebatur pra dexterd (Judic. m). Et
rursum, Clamaverunt, inquit, ad Daminum qui susci- B blimissimum graduq); eodeni ordine quo Petrus caelavit eis salvatorem, et liberavit eos, Othoniel filium
terique apostoli ascJti sunt, voluntarie
suscepisse,
Cenes fratteni Caleb juniorem (Ibid.). Et de talibus
qui vocationis suae praeclara pri.ncipia cupiditatis ac
in psalmo dicilur : Cum bccideret eos, tunc qumrebant
philargyriae pestifefo fine consummans, usque ad
traditionem Domini crudelissimus
parricida prorueum, et revertebantur, et dituculo veniebant adeum,
et recordati sunt quia Deut adjutor eorum est, et Deus
pit (Mallh. xxvi)? Aut quid obfuit Paulo quod repcnle caecatus (Actor. ix) ad viam salutis velut invitus
excelsus Redemptor eorum est (Psal. LXXVU). Rursumque : Et clamaverunt ad Dominum cum tribulaeos
et de necessiialibut eotum libetavit
rentur,

(Psal. cvi).
CAPUT

V.

qUi postea Dominum tanto animi

sectatus, initium necessitatis voluntaria devolione consummans,
gloriosam tantis virtutibus
fine conclusit? Totum ergo in
yilam incomparabili
fine consistit, in quo potest quis et optimse conver-

yidetur
fervore

attraclus,

prima non prosit, etstrenuo

Quod etdesidibsbvocqiio
sibnis initiis dedicatus inferior
pottrema non obsit.
per negligenliam
Ex his itaque tribus modis licet priores duo mereperiri, et necessitate attractus ad nomen monachi
inniti
lioribus
principiis
videantur,
noiinumquam
pr.ofitendum effici per tJmorem Dei diligenliaroque
tameu inveiiimus etiam de tertio gradu, qui infimus C perfectus.
CAPUT VI.
videtur ac tepidus, perfectos viros ac spirilu fervenExpositib trium dbrenuntidiionum,
tissimos, exstitisse, illisque consimiles, qui optimo
Domini
Nunc de abrenuniiationibus
disserendum est, quas
famulatum,
principio
aggressi
reliquam
sanctatres esse et Patruin traditio, et Scripturarum
quoque vitam laudabili fervore spiritus exegerunt;
et iterum de illo superiori gradu plurimos tepefactos ad vituperabilem
fineni ssepissime recidisse: ac
perinde [Lips. in marg. proinde] sicut illis nihil obfuit quod non suo viderentur
arbitrio, sed necessiatis compulsione
conversi, quippe * quibus banc
Domini
qua compiingereiitur,
ipsam occasionem,
ita etiam istis omnino nihil
benignitas procuravit;
profuit sublimiora conversionis habuisse principia,
quia non studuerunt

reliquam

vitam

fine

ALARDI

congruo
GAZ^I

rum demonstrat auctorilas, quasque unumqiiemque

est
nostrum omni studio oportet implere. Prima
qua corporaliter universas divitias mundi facultatessecunda qua mores , ac vitia,
que contemnimus;
affectusque pristinos animi carnisque respiiimus;
terlia qua mentem nostram de praesenlibus universis
evocantes, futura tantummodo contemplamur, et ea quse sunt invisibilia concupiscimus.
etiam Abrabse IegiQuae tria, ut simul perficiantur,
ac visibilibus

COMMENTARIUS.

a S. Maearius in homilia quadam (Hom. 32) hoc D quam illa qum fuit dtliberata;
sicut temen cadens de
manu agricoice, ubi iwn vult, uberius interdum gennisaepe evenire alfirmat, ut Deus aerumnis ac tribulationibhs lioininem exagitet, ut is qui iiimiuiii terreiiis
. nat, quam de induslria seminaium. Vidi quosdam ad
monaslerium euntes rion recia inlenlione, sed necessirebus animo ac desiderio inhaeret, cum oinnia sibi
tate coaclos, qui deinde fuer.unt capti a multa sapientia
succedere videt, ita secum ratiocinari inInfeliciter
abbatis, et plaeida conversatione monachorum. Hi poslcipiat: Quandoquidem non possiminmundo consequi
modumrecepetunt aDeo lumen gralim, et pervenerunt
quae volebam, ecce mundum reliuquo, et ad Deum
ad altum statum. lta Climacus Papbuutii liujus dictiS
vado, ut eiuni serviam; itaque fiat utgratias deinde
consentiens.
agat de adyersa fortuna, cujus occasione impulsus
b Illi scilicet
de quo Palladius Lausia.
sft ad suavissimum Dei faninlatum. In eamdem senjEtbiopi,
tentiam Joanncs Cliiuacus hunc Dei niorem esse ait,
capite vivigesiiua secunda, Sozomenus librosexto,
ut interdum homines bono dolo capiat, et in viani
gesimo nono, Nicephorus libro uudecimo eapite trisaluiis deceptos, aut nihil minus cogitantes, inducaa.
gesiino sexto.
c Calamus loctis soliludinis fuitin J^gypto, in quo
Ejus verba sui.it (Gradu 1): JVon conteinnamus, inetiam Paulus eremita habitavit. Meminii hujus rurquit, quqsfidm tnundo renuntianles sine sapienli detisus Cassianus collat. 7 capite vigesimo sexto
et
beratione, quia Spiritus quandoque pie decipit animas.
collat. 24 caj). 4.
iimpe enim tatis renuntiatio meliori fine lerminatur,

863

COLLATIO

III. DE TRIBCS

ABRENUNTIATIONIBUS.

5GG

mus Dominum praecepisse , cum dicit ad eum: Exi A (II Cor. iv). Et exeuntes corde de hac temporali ac
de terra tua, et de cognatione lua , et de domo patris
visibili domo, in illam domum in qua jugiter sumus
tui (Genes. xn). Primum dixit de terra iua, id esl, de
nostros oculos inentemque dirigimus.
permansuri,
facultatibus
muudi hujus,
opibusque terrenis ; seQund tunc implebimus , cum in carne anibulantes
cundo de cognatibne tua. id est, de conversatione, et
non secundum carnem militare Domino cceperimus,
illam beali Aposioli senlentiam opere ac virtule clamoribus, vitiisque prioribus,
quje nobis a nostra nativitate cobaerenlia velut affinitate quadam et consanmantes,a Nosler aulem municipalus in cmlis esl (Phil.
b tres libri
guinitate cognata sunt; tertio de domo pairis tui, id
III). His tribus abrenuntiationibus
proprie
esl, omni memoria mundi hujus quae oculorum ocSalomonis aptantur. Nani Proverbia primse abrennncurrit obtulibus. De duobus enim patribus, id est,
concupiscenlia camalium
tiationiconveniunt.quibus
sive de illo quem deserere, sive de eo qucm debgmus
ita per David ex persona Dei canitur:
expeiere,
Audi, filid, et vide, et inclim aurem tuam, et obliviscere
domum pattis tui (Psal. XLIV). Nara
populumtuum,el

rerum

ac terrena vilia

resecantur

; sccundie abreubi universa quse aguntur

Muutiationi Ecclesiastes,
ub solevanitas pronuntianlur;

lertiae Caiuicuin

Can-

ticorum

, in quo mens visibilia cuncta transcendens

Verbo Dei jam ccelestium rerum contemplalione con-'

qui dicit Audi, filia, pater utique est, et illum cujus

domum vel populum monet oblivioni dari, patrem _ jungitur.
R
nihilorainus suaefiliae fuisse lestatur, quod ita fit cum
CAPUT VII.
mortificati
cum Christo ab elementis hujus mundi
sit
Quemadmodum singularum rennntiationum
secundum Aposlolum , jam non ea
appelenda perfectio.
eoniemplamur,
qum videntut, sed qum non videntur; qum enim vidennon multum proderit
nos
Quapropter
primam
lur, lemporalia sunt; qum autem non videnlur, mterna
abrenuntiationem
cum summa devotione fidei susceALARDl

GAZ.<I COMMENTARIUS.

Sic et Tertullianns
lib. de Corona Militis c. 13
Sed et Jacob inspectivum tenet locum , quippe qui el
Israel ob divinorum conlemplalionem nominalus sit, et
pro eo quod Graece habetur iroiiTEujxa , et in nostra
caslra cmti videril, et domum Dei alque angelorum vias,
versione, conversatio. Idem lib III adversus Mareioneni (Et fib. de Cor. Mil. cap. 12): Apostolus, in<|uit,
id est, scalas a terris in cmlum ponectas prospexit (Gen.'
malrem nostram sursum esse designal, el nolirevpx
xxvni). Unde et merito invenimus tres islos beatos viros
altaria fixisse Deo, hoc est, philosopliim snm consenostrum, id est, municipatum in cmlis esse pronuncrasse profectus, quo sciiicet docerent, non hmc ad artes
tians, etc. Hilarius vero lib. i de Trinitate
legit:
Nostra autem exspectatio in ccelis est.
humttnas, seWad Dei gratiam referenda. Sed et in lasineullacontroversiaSalobemaculis degunt, ul per hmc bstendanl neque inlerris
bDebistribuslibrisqui
moni regi tribuuntur, eorumque mystica signilicatiohabendum esse aliquid proprium huic qui divinm pltine, ordiue etanalogia, copioseetad hunc locijm satis
losophim studel, sed semper promovendum, non tam de
loco ad locum, quam de scientia inferiorum ad scienaccommodate disserit Origenes homilia priina in
Cantica Canticorum, ubi ex versione Hierouymi haec
tiam perfectorum. Sed et alia mutta in Scripluris divihabenttir: Oportei igitur secundum hanc sapienlissimi Q nisinvenies, qum ordinem hunc, quem in tibeltis SaloSalomonis doclrinam {Eccles. i), eum qui sapienliam
monis conlineri diximus , secundum hanc eamdem
scire desiderat, incipere ab eruditione morali, el intelformam designani. Si quis ergo primum locum in emendandis moribus mandatisque servandis qui per Proverbia
ligere illud quod scriplum esl: Concupisti sapientiam;
serva mandata , el Dominus dabit eam tibi. Ob Iwc
designalur implevit, posi hmc autem, deprehensa^ yfiftilale mundi et rerum caducarum [ragilitale perspecla,
magister hic,qui primos homines dhinamphilqsophiam
venit in hvc ut renunliet mundo el omnibus qUm in
docet, operis sui exordium Proverbiorum posuil libelniundo suht, consequenter venietetiam ad contemptanda
lum, in quo, ut diximus, moralis traditur lacus, ut cum
et desideranda ea qum nonvidentur,el
inlellectu moribusque qitis profecerit, veniat eliam ad
mternq sunt; ad
naturaiis intelligentim
qum tamen ul pervenire possimus, indigemus divina
disciplinam, alque ibi rerum
causas nalurasque distinguens, agnoscat vanitalem vamisericordia, st fovle valeamuspefspectapuldhriiudine
nitatum nlinquendam,
Verbi Dei, salutari in eum amore succendi, ut el ipse
ad mterna aulem et perpetua
properandum. Et ideo posl Proverbia ad Eeclesiaslen
dignetur hujusmodi animam. /diiigere, quam desiderium
suihabere perspexerit. Hucusque Origenes; quem imivenitur, qui docet, ul iiiximus, visibiiia omnia et corin
D.' HferOriyriius
porea, caduca esse el fragilia Qum utique cum ila esse tatus cjus honiiliae'' ihierpres
Ecclesiaslen commetftaTis : Sdlomon, iliquiltCap.
i),
deprehenderit is qui sapienlim sludet, sine dubio contemnet ea alque despiciet; et universo, ut ita dicam,
juxta numerum Mocabulorum , tria,VQlumina edidit,
smculo renuntians, tendet ad invisibilia el mterna, qum
Proverbia , Ecclesiasten et Canticum Canlicorum. ln
Proverbiis pqrvulum docens, el quasi de officiis per
spirilualibus
quidem sensibus, sed adoperlis amorum
quibusdam figuris, docentur in Canlicis Canlicorum. _. senlenlias erudiens. Unde el ad filium, ejus sermo creIdeo enim novissimum locum tenet hic liber, ut tunc " bro.r-epetitur, In Ecclesiaste.vero^malurm virumwlalis
ad eum veniatur, cum el moribus quis fuerit defmcatis,
instiluens, tie quidquam in muhdiscebus putel esse perel rerum corruptibilium
scienpeluum,- sed caduca el brevid.universa. qum cemimu.
alque incorruptibilium
tiam distinctionemque didicerit,per qum in nullo possit
Ad extremum jamconsummatum vimm,.<ei catcalo sceex his figuris quibus sponsmad sponsum cmlestis^id
culo prwpardtum,in
Gantico Caniicorum, apansi jungit
esl, animm perfectm , amor ad Verbum Dei descfibititr
atnptexiius, Nisi enim prius reliqaei-imus vitia ei,
ac formatur , offendere. Et post pauca : Hanc ergo
pompis smculirenuntianles, expedhos nos ad adiiehlum
Chrisli pavaverimiis, non possumus :dicerj: OsRplciur
triplicem philosophim formam, etiam in illis sanclis ac
bealis viris atbitror prmsignatam, pro quorum sanctissihi
meqscnh oris sui. HaecD. UierDnymus.SMftiliact
mis insihulionibus Deus summus dici voiuit Deus Abra-consentanea liabent .D. Basilius,,Amb,rosius,
'JfbWham , Deus Isaac, Deus Jacob (Gen. xxvi el xxxn).
in suis prselaii.onibug in
doretus, Grcgnrius.Magnus
Abraham lamquam mbtalem dectaral philosophiam, per
-Cnniica, et Isidorus Hispalensis iu.Allegi8rii8.)sacrae

>:< .<. ,
obedienliam, etc. Isaqc quoque naiurdlem philosophiam
Scwpturae
tenet, et cum puteos [bdit, et rerum profunda rimatut.

JOANNIS CASSIANI

S67

COLLATIONES.

5G8

si secundam non eodem sludio atque eodem 1

nemo nisi is capiet
A Cujus rei fidem atque virtutem
solus, quihaec quae dicuntur experientia magislrante
impleverimus ardore. Et ila cum etiam hanc fuerinins adepti, ad illam quoque tertiam pervenire poperceperit; cujus videlicet ita Dorainus oculos cordis
de universisprsesentibus
i-erimus, qua de domo prioris nostri parentis egressi i
avocarit, ut ea non tamquam
transitura, sed jam quasi non existentia reputans et
(quem ab exordio nativitalis nostrse secundum vetererii hominem ac pristinam conversationem, quando 1 velut inanem funium; in nihilum resoluta conspiciat;
eramus natura filii irm, sicut et cmleri (Ephes. u), ,
ambulansque ut Enoch cum Deo, ac de humana conversatione moribusque translatus,
non inveniatur
patrem nobis fuisse meminimus) omnem menlis inpisse,

tuitum ad cceleslia deflectimus.

De quo etiam patre i

ad Jerusalem, quae verum patrem Deum contempserat, dicitur : Pdler tuus Amotthmut, et mater lua Cethma (Etech. xvi). Et in Evangelio, Vos ex patre diu-

in praesentis saeculi vanitate.

Quod in illo eliara
factum lectio Geneseos ila commemocorporaliter
rat : Ambulavilque a Enoch cum Deb, el nbn inveniebalur, quia translulit eum Deus (Genes.s). Aposlolus
quoque ait: Fide Enach translatus esl, ul ncn videret
mbrtem (Heb. xi). De qua morte Dominus in Evan-

bolb estit, et desideriapatris vettri vultit facere (Joan.

TIH). Quem cum dimiseriraus, de visibilibus ad invicura Apostolo dicere poterisibilia transmigrantes,
gelio: Qui vivit, inquit, et credit in me, ncn morietur
mus : Scimus autem quoniain ti terretlris domus nb-- ]B in mternum (Joan. xi). Quapropter festinare debestra hujus habitalionis dissolvatur, quod habitationem t
mus, si perfeciionem veram desideramus atlingere,
habeamus ex Deo, domum non manufactam mternami
ut quemadmodum cprpore parentes, patriam, diviin cmlis (II Cor. v). Et illud quod paulo ante comtias mundi, voluptatesque despeximus,
ita etiam
'
memoraviraus: Noster aulem municipalus in cmlis est;
corde hsec omnia relinquentes, nulla rursus ad ea
undeetSdlvatorem exspeclamus DominumJesum Chrirevenamur : sicut
concupiscentia
quae dimisimus
illi qui educli per Mosen, cum utique corpore non
corpus humilitatisnostrm configuslum,quireformavil
redissent, corde tamen reversi dicunturin ,/Egypium,
ralumcorpori claritatis sum (Plitlip. ui). Et illudbeati i
David : Quia incola ego sum in terra, et peregrinus ,> reliclo scilicet Deo, qui eos eduxerat cuin tanta virlute signorum,
idbla ,/Egypti quae conlempserant
sicut bmnes patres mei (Psal. xxxvm el cxvni), ut seb Et re-1
cundum Doraini vocem tales efficiamur,
quales illi i
venerantes, sicut Scriptura commemorat:
dicentes ad
de quibus haec Dominus ad Patrem in Evangelio > versi sunt cordibus suis in jEgyptum,
Aaron, fac nobis deos qui praecedant nos ; ne cum
loquebatur : De inundo hoc non sunt, sicut et ego noni
mm de hoc mundo (Joan. xvn). Et rursum ad ipsos> illis eliam pariter condemnemur, qui in eremo commorantes, post escam mannae ccelestis desideraveapostolos: Si de hoc mundo estetis, mundus quodl
suum erat utique diligeret; sed quia de hoe mundo noni IC runt vitiorum
cibos,
fetidos, ac sordidae vilitatis
Bene
ettis, sed ego elegi vos de hoc mundo, propterea odit(
nosque cum eis similiter murmurarevideamur.
nobis eral in Mgypto, ubi sedebamus super ollat carvos mundus (Joan, xv). Hujus ergo renuntiationis i
ntum et comedebamus cepas el allia, el cucumeres, et
tertise veram perfectionem tunc merebimur obtinere, ,
quando mens nostra, nullo carneae pinguedinis hebetala contagio, sed perilissimis
elimationibus
expolila ab omni affectu et qualitate lerrena, per indesinentem divinarura meditationem Scripturarum spisunt eo)
ritalesque theorias, ad illa quae invisibilia
carniss
usque transierit,ut
circumdatamsefragilitate
ac silu corporis, supernis et incorporeis intenta, nonl
sentiat;
atque in hujtismodi rapialur excessus, utt
iiori solum nullas vocesauditu corporali recipiat,nec j
intuendis praetereuntium
petur, sed ne adstames
iirgentes

materfas

pepones (Exod. xvi.iVum. xi).Quae figura licel in illo

praecesserit populo, tamen nunc quoque eam quotidie
in nostro ordine ac professione videmus impleri.
inundi
Omnis enim quicumque post renuntiationem
sludia, et ad pristina
hujus ad antiqua revertitur
desideria revocatur, haec eadem cum illis opere ac
mente proclamat, dicens : Bene mihi erat in JEgypto.
Quorum vereor ne lanta invenienda sit multiludo,
lurbas legiquantas tunc sub Mose praevaricantium
mus exstilisse. Nam cum sexcenta millia armatorum

hominum imaginibus occude iEgypto denumerentur

moles ell
quidem arborum
D amplius quara duo lantum
objectas oculis carnis aspicial. . 1
ALARDI

GAZ^EI

"Duofuerunt
Enoch sive Henoch, alter filins Cain,
Genes. iv, alter filius Jared, de genere Seth, et septinius ab ipso, Geues. v, dequo hic agitur: cujus insignes praerogativae tres in Scripturis traduntur. Prima
Deo, sive coram Deo, plirasillequodambulavitcum
braica,qua singularis ejus erga Deum pietas et vitae
sanctitas designatur (August. xv de Civit. Dei cap.
19).Idem enim est ambulare cum Deo vel coram Deo,
ac ambulare in via Domini vel in praeceptis ejus ;
aut placere Deo, sicut LXX interpretes pro eo verterunt : Placuit Deo. Unde et Abrahae dixil Deus:
Ambula coram me, el esto perfeclhs (Gen. vn). Secunda, quod sit a Deo translatus. Ait enim Scriptura :
Et non apparuit, quia lulit eum Deus. Gen. v; et

egressa, ex his non sunt

interram promissionis

COMMENTARIUS.
el ttanstatut est in
Eccles. XLIV: EnochplacuilDeo,
Paradisum, etc. Terlia, quod adhucsuperstes sit, et
necdum mortuus , nec usque ad consmnmationeni
Disertis verbis ait Aposseculi credHiur monturus.
stolus ad Hebraeosi: Fide Enoch translalus est, ne
videret morlem ( Heb. xi ). Unde aperte colligitur'
Enoch nondiim esse mortuum; sed moriturumtamen
aliquando,
quia juxta generalem Dei senlentiam :
Slalutum est omnibus hominibus semel mori. Heb. ix
(Gen. u). Vide S. TJiornain in Epist. ad Hebraeos, et
Perewum in Genesim.
b Videlur Auctor Ibaecverba tajnquam e Srripiura
non Iiatjentur,
citare, quae lamen in editionevulgata
nec apud alium auciorem reperire potui.

COLLATIO

569

ni.DE

TRIBUS

ABRENUNTIATIONIBUS.

570

a festinandum nobis est, ut A tialioni aliud

Et si tradidero corpus
gressi (Num. xiv). Unde
majus adjunxit:
a paucis ac rarissimis sumamus exempla viriutum,
meum, ut ardeam, charitatem vero non habueto, nihil
sum. Ac si aliis verbis dixisset: Si distribuero in
quia secundum illam quam diximus figuram, in
cibos pauperum omnes facultates meas, secundnm
Evangelio quoque multi vocati, pauci autem dicuntur electi (Matth. xx et xxn). Nihil ergo nobis prodillud mandaluni,
evangelicum
quo dicitur (Matth.
b
erit abrenuntiatio
et localis quodamxix) : Si vis petfectus esse, vade, vende omnia qum
corporalis,
modo ex iEgypto transmigratio,
si renunlialionem
habes, et da paupetibus, el habebis thesaurum in ccelo,
ut ex
cordis, quae sublimior et utilior esl, non valuetimus
etveni, sequere me; ita scilicet abrenuntians,
similiter

oblinere.

nuntiatione

De illa enira quam diximus abreita pronuntiavit

corporali,
Apostolus:

his nihil

penitus mihi reservem ; et huic erogationi

et exustionem
meae carnis adjunxero,
martyrium
ita ut corpus meum tradam pro Cliristo;
et tamen

Si distribuera omnes facultates meas in cibbs pauperum,

vel irapatiens, vel iracundus, vel invidus, vel suet tradidero corpus meum, ul ardeam; charilalem
autem non habuero, nihil mihi prodett (i Cor. xni).
pcrbus sim,vel aliorum inflammer injuriis, vel quaeram quae mea sunt, vel ea quae mala sunt cogitem,
Quod beatus Apostolus numquam dixisset, nisi quia
vel universa quac mihi possunt inferri non patienter
futurura in spiritu praevidebat ut aliqui, facultatibus
universis in pauperura alimenla dispersis, ad perfe- JJ libenterque susiineam; nihil mihi proderit exterioris
hominis- abrenuntiatio
ctionem evangelicam et charitatis
arduum culraen
interiore
atque combustio,
adhuc vitiis pristinis involuto,
eo quod simpliceiu
pervenire non possenl: quia scilicel pristina vilia
vei superbia vel impasubsiatitiam
mundi hujus primse conversionis
fermorumque incontinentiam,
lientia dominante,
in suis cordibus retinentes, nevore contemnens, quae nec bona esse, nec mala, sed
quaquam se ab illis expurgare curarent, et ob id ad
charitatem Dei, quae numquam cadit, minime pervenirent. Qui utique inferiores effecti hoc secundo renuntiationis gradu, multo minus illum tertium, qui
est sublimior, apprehenduiit.
proculdubio
Diligenlius tamen etiam hoc raente perpendite,
quod nou
simpliciter dixcrit, Si distribuero facultates meas; videretur enim de illo forte dixisse qui necdum evan-

media definitur, vitiosi cordis noxias facullates sirailiter abjicere non curarim, nec attingere Dominicam
charitatem, quae pdtiens, quae benigna est, quae non
non dgil perpemmuldlur, non infldiur, non irritdlur,
ram, non qumrilqum suasunt, non cogitatmalum, quai

omnia suffert, omnia sustinet (I Cor. xm ), poslremo

c
quae sectalorem suum numquam cadere sinit suppiantatione peccati.
CAPUT VIII.
gelicum implens mandatum adbuc omnino, sibi ex
conslat animm pulchritudo
cis, sicut nonnulli tepidorum faciunt, aliquid reserDeproptiis diviliis,inquibus
vel fmdilds.
C
vassel; sed, Si distribuero, inquit, omnes facultates <
meas in cibas pauperum, id est, eliamsi perfecte abreFestinare igiturdebemusomni
instantia, utinterior
nunliavero divitiis islbi terrenis. Huic quoque renunouoaue nosler homo vitiorum suorum divitias auas
ALARDI GAIJEI COMMENTARIUS.
a Id
i tus, tanta cliaritatis
est, salagendum, providendum,
laborandum,
perfectione praedilus, quin sibi
ut superius colTat. 1 cap. 17, et rursus infra cap.
dictum putare debeat illud Apostoli:
Qui slat, videat
:
Festinare
debemus.
sequenli
ne caddt (I Cor. x ). Cujus periculi
igitur
ipsos quoque
b Pulcbre in hanc senteutiam,
ac perfectiores admouuit idem aposioquae religiosi staprovectiores
tus praecipuum est fundamenlum,
D. Hieronymus iu
lus scribens ad Galalas cap. vi; Ftattes, si ptmoccuepist. 8 ad Detnetriadem : Apostolici, inquit, fastigii
patus fuetit Iwmo in aliquo deliclo, vos qui spitituales
esl perfectmque virtutis vendere omnia, et pauperibus
estis, hujusmodi insttuite in spitilu lenilalis ; considisiribuere, et sic levem atque e: pedilum cum Chrislo
derans te ipsum, ne et tu tenleris. tQuomodo ergo
adcmlesliasubvolare. Nobis diligens creditaest dispencharitas numquam sinit sectatorem seu possessorem
salio, quamquam in hoc omni mtati omnique personm
suum cadere supplantaiione
peccati ? eo nimirum
liberlas arbitrii relicla sit. Si vis, inquit, esse perfesensu,et significatione,
quaab Apostolo dicitur cbactus. Non cogo, non impero ; tuum est eligere si voritas non agere perperain, non inflari (I Cor. xm),
lueris in agone atque certamine coronari. Et consideelc, quibus verbis significatur quid efliciat praesietremus quam sapienler Sapientia sit locula: Vende qum
dum inest ac possidetur.
que charitas,
lanlisper
liabes. Cui isla prmcipiunlur ? nempe illi cui dictum
Neque vero inde consequens est eum qui charitatem
esl: Si vis esse perfeclus, non parlem bonorum tuorum
habet, non posse superbum fieri, aut quidquam nevende, sed omnia. Cumque vendideris, quid seqttilur?
quiter agere; sed hoc praestat charilas, dum habe
Et da pauperibus. Non divilibus, non propinquis, non
tur, ne simul animus per superbjam intumescat, aut
ad luxuriam, sed necessitatem. Hacteuus D. Hierouyperperain quid agat : qua ex parte inultum diflerla
inus. Porro lepidum est, quod de quodam monaclio jv
iide, scieniia reliquisque Dei donis, quaudoquidem,
Iegitur (Socrot. I. iv Histor. c. 18), qui hae sentenut ail Aposiolus,
Scienlia inflet, charitas mdificel
na evangelica persuasus, librum
Evangelii
quein
(I Cor. viu ). Atque hoc sensu accipiendum qtiod ait
solum habebat vendidit, et pretium pauperibus eroD. Prosper libro lertiode Viia Contemplativa capiie
Eum
gavil:
ipsum, inquiens, librum vendidi, qui
decimo lerlio,charilatem
Deo junclam inseparabtluer,
dicit:
Vende omnid qum habes, et da pauperibus.
nullique vilio mutabilitaiis esse obnoxiam ; non quiu
Piura in eamdera senieniiam
notavimus
alio loco
commutari nou possil in deterius qui semel accepit
(Lib. vti lnstit. c. 16).
charnatem : sed quomodo flamma dicitur sursum
c Quid
igitur? qui charitate praedilus est, numsemper ferri, cuin lamen pussit exstingui, quia dum
quam peccare potest? Absit ut ita senliamus, Neque
ita charitas, qiiamest, non desinit peteresuperiora;
id voluit Paphnulius , quod et fides Christiana
diu homiuis cor possidet, non patitur eum a Deo
(Concil. Trid. ss. 6, c. 13 et 14 et can. 23), et ratio,
disjungi el dimoveri, eo scilicet peccati genere quod
et experienlia quotidiana manifesie refutant; nemo
a Deo separat, nempe mortali.
enim est iu hac vila mortali tanla stabiliiate
sufful-

571
in anteriore

JOANNIS
conversatione

CASSIANI

571

COLLATIONES.

ab- A. vit eum (Psal. xxxui).

Et iterum : Paupet et tnops
Iduddbit nomen luum ( Psul. LXXIII). Sunt etiam bojiciat atque dispergat, quae corpori atque animae jugiter cohaerentes proprie nostrae sunt, ac nisi adhuc
nae, quas acquisisse magnae virtutis ac merili est,
in hoc corpore constitutis nobis abjeclae fuerint et
quas vir justus possidens collaudatur, djcenteDavid :
Generalio rectorum benedicelur, gloria et divitim in
abscissae, etiam post excessum nos non desinent comitari:
ut enim virtutes, vel ipsa charilas, quae eadomo ejus, et justilia ejus manet in smculum smculi
rum fons est, in hoc saeculo conquisita, post finem
[Psdl. cxi). Et iterum : c Redemptio animm viriproDe quibus divitiis in Apoquoque hujus vitae pulchrum ac splendidum amatoprim divilim (Proverb.xm).
rem suum reddit; ita vitia obfuscatam quodammodo
calypsi dicitur illi qui eas non habens vituperabililer
mentem coloribus
telris, ad illam perenn.em compauper et nudus est: Incipiam te, inquit, evomere ex
morationem
ore meo, quia dicis quod dives sum et locuples, et nutPulchriludo
infectamquefransmiltunt.
enim vel fceditas animoe, virtutum
lius egeo; et nescis quia lu es miser et miserabilis et
seu vitiorum gicontraxit,

universas

Ex quibus quidam attractus color,

gnitur qualitate.
pauper et cmcus et nhdus; suadeo tibi a me emere aurum
aut ita splendidara eam reddit ac pulchram, ut a
fgnilum probatum, ut locuples fias, et veslimenlis albis
Propheta mereatur audire, Et concupiscet rex decoinduaris, et non appareat confusio nuditatis (Apoc.
rem tuum (Psol. XLIV) ; aut certe atram, fetidam B HI). Sunt quoque mediae, id esi, quse possunt vel
bonse esse vel malse. Ad utramque enim partem
atque deformem, ita ut ipsum felorem propriae fceditatis ipsa coufiteatur
et dical, Computruerunt el
de
pro arbitrio vel qualilate utentium transferuntur;
corruptm sunt cicatrices mem a facie insipienlim mem v jquibus beatus Apostolus, Divitibus, ait, mundi hujus
(Psal. xxxvn). Ipse quoque Dominus ad eam (Jerem.
VIH) : Quare, inquit, non ett obducta cicatrix filim
populi mei ? Et idcirco hae sunt proprise nostrae divitiae, quse cum anima jugiter commorantur,
quas
nobis nullus regum, nullus hostium,
nec conferre
poteril, nec auferre. b Hae sunt propriae divitiae nostrse, quas ne ipsa quidem mors valebit ab anima
ad perfectionem
separare, quibus vel renuutiantes
vel illigaii
aeiefna morte
possumus pervenire,
mulctari,
CAPUT IX
De tripartito
C
genere divitiarum.
Tripartito enim modo in Scripturis sanctis intelliguntur divitiae, id est, malae, bonse, mediae. Malae
quidem sunt de quibus dicitur, Divites eguerunl et

prmcipe non sttblime sapere, nec sperare in incerto diviliarum, sed in Deq, qui prmslat nobis abunde omnia
ad fruendum;bene facere, faciU 'ribuere, communicare,
ihesaurizare sibi fundamenlum bonum in fulurum, ut
avprehendanl veram vildin (I Tim. vi). Quas iterum
dives ille in Evangelio relinens, ac nequaquara indide cujus micis
saturari
gentibus subminislrans,
pauper Lazarus ante fores ejus expositus cupiebat,
intolerandis gehenria? ignibus, et aeterno deputalur
ardori (Lucm xvi).
CAPUT

X.
Non posse quemquam primo tunlum
gradu esse perfeclum.

renunlialionit

Et, Vm vobis, divites, quia

veslram (Lucce vi). Quas
etiam diviiias
abjecisse summa perfectio est. Ad
quarum dislinctionem sunt pauperes illiqui inEvangelio Domini voce laudantttr: Beati pauperes spihlu,

Has igitur visibiles mundi divitias relinquentes ,

non nostras, sed alienas abjicimus facultates/quamvis eas gloriemur vel nostro labore quaesilas, vel parentum ad nos hsereditate transmissas. Nihil enim ,
ul dixi, 'nostfum est, nisi hoc tanlum quod corde
possessum, atque animae noslrse cohaerens, a nemine
potest prorsus auferri. De iliis autem visibifibus di-

quoniam iptotum etl regnum cmlotum ( Mallh. v). Et

in Psalmo : Iste paupet ctqmavit, et Dominus exqudi-

vitiis ad eos qui illas tamquam proprias retentautes,

communicare indigentibus nolunt, increpans loqui-

esurierunt (Ptal. xxxm).

recepislis consolationem

ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

a Quomodo vitia, sive peccata obfuscent quodammodo (id est, metaphorice) mentes noslras coloribus
tetris, videndus est D. Thomas-PrimaSecundae, quaestione octogesima sexta, ubi inler effscius peccati
in aniponit maculam, quae ex peccato contrahitur
ma, dum nilore luminis naturalis et splendore divinae gratiae privatur.
Unde Scriplura passim docet T\
hoiiiinem inquinari peccatis, et ipsum peccatum mesordes, maculam.
tonymice vocat inquiuamentum,
Deuieron. xxxn : Peccaverunt ei, el non filii ejus in
sordibus. Isa. iv : Si abluerit Dominus sordes filiarum
Sion. Ezech.' xxxvi : Effundam super vos aquam
mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamenlit
veslris. Ephes. v : Ut exltiberet sibi gloriosam Ecclesiam, non habenlem rngam, nique maculam.
b Peccata, scilicet, et vitia in sseculo contracta, et
in anima tamquam in scrinio recondita, per reatum
scHicetetmaculam.Divitiae,
inquam, sunt,sed malac,
ut exponit s,equenti cap., et nostrae divitiae, quas ex
nobis, id est, nostrae volunlatis arbilrio conlrahimus
et coacervamus, juxta illud : Perditio lua ex (e, o

Israel. Huc referrii potest illud Pauli ad Rom. n:

Secundum duriliam tuam, et impmnitem cor, thesaurizas tibi iram in die irm et revelalionis justi judicii
Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus; et
Jacobi v: Tkesauriiastis vobis iram innovissimis diebus. Thesaurus siquidem congregatio est lam bonaHinc apud Graecos :
rum rerum quam malarum.
9ttaavpl>{ xaxSv.
c De spiritualibus ac ccelestibus divitiis eliam exponit D. Hieronymus, ut hic abbas : Possumus quidem, inquil(,Kpist.
59), proprias diviliasinlelligere,
qum non de alieno, non de rapinis sunl, juxta illud
(Proverb. i.n): Honora Domimtm de tuis juslis laboribus; sed melior esi, intelligenlia, ut divilias proprias
cognoscamus thesauros abscondilos, quos nec fur posrit suffodere, nec lalro violenlus eripere. Sic nempe
apud Matthseum Dominus dicit: iVofite Ihesaurizare
vobii thesaurosin terra, ubi mrugo et tinea demolitur,
et ubi fures effodiunt el (uranlur. Thesaurixate autem
vobis lltesauros in cxlo, ubi neque mrugo, neque tinea
demolitur, et ubi [uies non effodiunt, nec [utantut.

573

COLLATIO

III,

DE TRIBUS

ABRENUNTIATIONIBUS.

57

tur Christus : a Si in alienis fidelet non fuislit: quod A et mox transituram transcetidenles animo ac mente
vestrum eit, quit dabit vobis ( Lucm xyi)? Evidemer
despiciemus, intuentes dumtaxat, secundum Apostoigitur has divitias alienas esse, non solum quotilum, non ea qum videnlur, sed qum non videnlur; qucc
diana experientia docet, verum etiam sententia Doenim videniur, tempotalia sunt; qumautem non videnmini ipsa appellatione significavit.
De visibilibus
tur, mterna (II Cor. n): ut ita demum illud supremum mereamur audire quod dicilur ad Abrahati'; ,
vero pessimisque divitiis loquitur Petrus ad DomiEl veni in terram quam tibi monslravero (Genes. xn).
num : Ecce not teliquimus omnia, et tecuti sumus le,
Per quod evidenter ostendilur quod nisi quis tres
quid etgo etit nobis ( Mallh. xix) ? qui utique b nihil
Hlas abrenuutialiones omni meniis ardorc
ad quarlura hoc pervenire non possit,
impleverit,
ac praeniii vice laliter renuuquod remuneralionis

amplius quam vilissima conscissaque retia dimisisse

noscuntur. Quae omnia nisi in hac abrenuntiatujne
vitiorum, quae vere magna et sumraa est, fuerint in-

superiores

tellecla, nec pretiosura aliquid invenieinus apostolos reliquisse, nec Dominum habuisse, propter quod
illis lantam beatitudinis
ut ab
gioriam largiretur,
eodem mererentur audire : In regeneratione eum se-

tianli

id est, ut terram repromissionis me'

reatur intrare, nequaquam sibi jain viliorum spinas
ac tribulos germinantem,
quae post expulsionem
passionum cunctarum puritate cordis in hoc corpore
tribuitur,

deril Fitiut hominis intede majestatis sum, tedebitis et B possidetur, quam non virtus vel industria laboranlls
vos super sedes duodecim, judicanles duodecim tribus
monstrabit ei, sed ipse Dominus ostensurum se esse
Et veni, inquiens , in terram quam tibi
Isrdel (Ibid.). Si igitur hi qui perfecte terrenas istas
promiltit:
ae visibiles abdicant facultates, certis ex causis ad
monstravero. Per quod manifeste probatur,
et initium nostrae salutis Domini vocatione fieri dicentis,
illam apostolicam charitatem [Al. claritatem]perExi de terra tua; et consummationem perfectionis
venire uon possunt, nec illum sublimiorem paucocum dicit,
ac puritatis ab eodem similiter
tribui,
rumque adraodum renunliationis
gradum terlium
in terram quam libi monstraverb, id esl, noc
quam tu ex lemetipso nosse, vel industria tua poteris reperire, sed quam ego tibi non solum ignoranli,
Eiveni

expedito vigore conscendere queunt: quid illi de semetipsis judicare debebunt, qui nec primam quidero,
quae perfacilis est, perfecte arripientes, atque antiquas pecuniarum suarum sordes cum infidelitate
pristina retenlantes, nudo tantum sibimet autumant
monachorum vocabulo glorianduin?
Ergo prima,

sed eliam non inquirenli monslravero.

Ex quo manifesle colligitur
quod quemadmodum inspiratione
Domini provocati ad viam saluiis accurrimus;
ila
etiam magislerio ipsius et illuminatione
deducti, ad

rerum alienarum est,

quara diximus, abrenuntialio
ideoque per se solam perfectionem renuntianti conperfectionera suramae beatitudinis pervenimus.
ferre non sufficit, nisi pervenerit ad secundam, quae C
CAPUT XI.
vere abrenunliatio
rerum nostrarum
est,
quam
adepli expulsione omnium vitiorum, terliae quoque
Interrbgatib de tibero arbilrio hominit, et gralia Dei.
abrenunliationis
fastigia conscendemus; per quam
Germanus : c In quo ergo liberum consistit arbinon solum omnia qtiae in hoc mundo geruntur vel
trium; nostrse quoque, quod laudabiles sumus, reparticulatim ab hominibus possidentur, verum etiam
putatur industrise, si Deus in nobis oinuia quae ad
ipsam cunctorum elementorum
nostrain perfectionem pertinent, et incipit, et conplenitudinem,
quae
puiatur esse magnifica, tamquam vanitati subjectam
summat?
ALARDI

GAZ.EI

COMMFNTARIUS.

' Ita etiam Patres

interpretantur
alienum, quod
lemporale; nostrum atilem, quod spirituale est (Cyprian. I. de Opsr. et Eleemos.; August. lib. 11 Q.
Evangel. cap. 35). Alienum enim vocat divitias leihporales, quod eas pleno jure non possideamus, cnm
minimo momeiito vel illae nobis, vel nos ipsis eripiamur: quodque eas Dominus hominibus
concedat, D
non tamquain propria eorum bona; sed per eos, ut
03Couoiuos, legitime dispensanda. Nostrum autem
vocat spiritualia et cceleslia bona, quia ad eoruin
possessiouem creati sumus, conveniuntque nobis secundum id quod potissimum stimus, neuipe rationaies, et bsec sola nos beatos faciunt; uec eripi nobis
possunl, nisi volentibus.
b His consonant SS. Patrum sententiae. D. Hieronyinus epist. 54 : Aposloli, inquit, gloriantur quod
omnia dimiserinl, et secuti sinl Salvalorem. Et certe
prmter retia et navem nihil legimus eos dimisisse; el
tameh teslimonio [uluri Judicis fwnoranlur, quia se
offeretHes lotum dimiserunt quodhabebnnl. Augustinus
epist. 89, q. 4 : Neque mihi mittus iuiputabilur quia
dives non fui. Nam nec apostoli, qui priushmc fecerunt,
diviles fuerunt; sed lotum mundum dimillil,
qui et
quod Itabebat, el quod habere oplabal, dimillit. Gregorius Maguus hoinil. 5 in Evangelia : Fortasse, in-

quit, aliquis tacitis sibi cogitationibus dicat: Ad vocem

Dominicnm uterque isle piscator quid aut quanlum dimisil, qui pene nihil habuil ? Sed hac in re, ftatres
charissimi, affeclum debemits potius pensare quam cenmullum
sum; mullum reliquit qui sibi nihil retinuit;
reliquil qui quantumlibet parum, lotum deseruit. Cerle
nos el liabita cum amore possidemus, et ea qum non
habemus ex desiderio qumrimus. Mullum ergo Petrus
et Andreas dimisit, quando utetque etiam desideria
habendi reitquit. Mullum dimisit qui cum re possessa
etiam concupiscentiis renuntiavit. A sequentibus ergo
tanla dimissa sunt, quanla a non sequenlibtts concupisci
poiuerunl. Vide similia apud S. Bernardum in declamat. iu illa verba : Ecce nos reliquimus omnia
(Malth.
xiu).
c Vetus canlilena,
seu cavillatio Pelagianorum :
In quo consistit libertas arbitrii et ratio meriti, si
oninia quae ad salutem nostram et perfectionem pertinent, diviuse gratiae accepta refereuda sint? de qua
quaestione vide D. Hieronymum lib. i cap. 3 et lib.
lib. de
iti cap. 2 adversus Pelagianos, Augusiinum
Gralia et Libero Arbitrio
cap. 1, et Bernardum 3
tractatu de eodera arguraento. Sed plenius de hac re
agelur collat. 13.

575

JOANNIS
CAPUT

Retpontio

CASSIANI

de ditpentatione
divinm
arbilrii
tibertttte.

operari,

ita nostrum

gtatim,

manente

est occasionibus

aDivi-

nitate

concessis, vel enixius vel remissius famulari

( Vide annolalionem
qninlam Cuychii in fine operit).
Nam sicut Dei fuit vocanlis oblatio, Exi de terra tua,
ita Abrahae fuil exeuntis

57

A runt. Et rursum

XII.

: Hoc vos recte movisset,

si in omni
Paphnutius
tantum esset ac finis,
opere vel disciplina principium
* et non etiam
quaedam medietas inleresset.
Itaque
sicut occasionem salutis diversis modis Deum cognoscimus

COLLATIONES.

obedienlia

: et quemadmo-

Dominut ddjuvit me, paulo

iNiii^uia
minus habilavexat in inferno anima med (Psal.xcm):
liberi ulique arbitrii
pravilate se in inferno habilatu-

rum fuisse teslatur,

nisi Domini

fuisset

adjutorio ac
prolectione salvatus. ADomino enim, nona libero arbitrio gtetsus hominis ditigenlut.
Et cum ceciderit juarbilrio non collidetur.
stus, libero dumtaxat
Qua-

propler

? quia Dominus supponit manum tuam (Psal.

Hocest apertissime dicere : Nullus justorum

xxxvi).
sibi sufficit

ad obtinendam

singula, tilubanti
manus suae supposuerit
menta

dum illud

nisi per mojustitiam,

ei et corruenti
fuicimenta
divina

ne proclementia,
cum fuerit liberi arbitrii in-

Et veni in terram, obtempestratus intereat penitus

quod dicitur,
firmitate
rantis fuit opus; ita illud qnod additur,
Qudm libi
collapsus.
monstrdvero (Genes. xn), jubentis Dei, vel promittenCAPUT XIII.
tis est gratia. Certos tamen nos esse convenit, quod B
Qubd directio vitm nostrm ex Deo sit.
omnem virtutem
indefessis conatibus
exercentes,
Nec sane umquam viri sancti directionem
viae,
vel
studio
nostro
nequaquam diligentia
perfectionem
ad profectum virtulum
consumqua gradiebantur,
nec
sufficiat
humana
sedulitas
possimus attingere;
industria se propria obtimaiionemque
tendentes,
laborum merito ad lam sublimia beatitudinis
praemia
nuisse tesiati sunt, sed eam potius a Dpmino prenisi
ea
Domino
nobis
et cor
pervenire,
cooperante,
cabanlur dicentes : Dirige me in veriiate tua (Psdl.
nostrum adidquod
expedit dirigenle.fuerimusadepli;
xxiv), et, dirige in conspeclu tuo viom medm (Psal. v).
sinideoque debemus cum David orantes momenlis
Et, Nolam fac mihi viam in qua ambulem(Psal. CXLII).
gulis dicere, Petfice
gtetsus meos iu semitit tuit,
Alius autem non solum fidc, sed eliam experimento,
ut non movcantur veitigia med (Ptdl.
Stdet,
xvi);
et quodammodo
hoc ipsum se
ipsa rerum
natura,
tuil supra peltam pedes meot, et ditexit gtetsus meos
deprehendisse
proclamat:
Cognovi, Domine, quia
ut
nostrum
arbitrium
(Psal.
xxxix);
quod proclinon ett in homine via ejut, nec viri est ut ambulei et
vius vel ignoratione
boni vel obieciatione
passionum
dirigat gressut tuot (Jerem. x). Et ipse Dominus ad
fertur ad vitia, ille invisibilis
rector inentis humanae
Israelem : Et dirigam eum ego, inquit,
til abietem viad virtutum potius sludia contorquere dignetur. Quod
ex me fruciut tuut inventus ett (Otem xiv).
f, rentem;
uno versiculo per Prophetam manifestissime
legimus
CAPUT XIV.
decantari : Impultut
versatus tum, ut caderem;
in
Quod tcientia legis magitlerio et illuminatione
quo liberi arbitrii inlirmitas
designatur : El Dominus
Domini
conferaiur.
rursum adjutorium
Domini
sutcepitme (Ptal. cxvu);
innon lectionis
Legis quoque ipsius scienliam
junclum eidem semper oslenditur,
quo jam ne peet illuminatione
Dei quotidie
nilus libero collabamur
dustria, sed magisterio
cum titubasse nos
arbitrio,
dicentes ad eum : Vidt luut,
desiderant adipisci,
manuum suarum
viderit,
porrectione
quodamraodo
el semiiat tuas edoce me
mihi,
sustentat alque confirmat.
Et iterum : Si dicebam,
Domine, demonttm
motut est pes meut, lubrica scilicet arbilrii
(Psal. xxiv). Et, Revela oculos meot, et contiderabo
facullaie,
mirabiiia de lege tua (Psal. xvm). Et, Doce me facere
misericordia lua, Domine, adjuvabat me ( Psal. xcm),
tu (Psdl. CXLVI).
voluntatem luam, quid Deutmeutei
iterura raobilitati
suae Dei conjunxit
auxilium;
quia
: Qui doces hominem tcientiam (Psal.
Et iteruni
ne movereiur
pes fidei suae, uon industriae proprise
Domini confitetur.
Et ilexcm).
fuisse, sed misericordise
CAPUT XV.
rum : Secundum mullitudinem
dolorum meotum in
cotde meo, qui libero utique mihi nascebanlur
dnimdm
trio, consolationes tum leetificaverunt

Quod intelleclus, quo mandalaDeipottimusagnotcere,

et bonm volunlatis affeclus a Domino donelur.
medm 7)
arbi-

venientes in
(Ibid.),
per tuam scilicet inspirationem
cor meum, et reserantes contemplationera
futurorum
bonorum (quae pro tuo nomine laboranlibus
praeparasti), non solum
cordis mei, verum

abstulerunt

omnem

etiam summam

anxietatem

laetitiam
ALARDI

Videtur

contuleGAZJEI

hic Paphnulius
qusestioni illi ita respondere, quasi initium quidem ac lineni nostrae salulis et perfeclionis,
divinse gratiae, medietatem
vero,
hoc est, progressum,
sive roedium
cursum noslri
arbitrii viribus velit ascribi. At non aliud eum voluisse contendit D. Cuychius (Aunolal. 5, in fine hu"nostrae a
jut operis),
quain initium
justificationis
1.0I0 Deo esse, siculet donum perseverauli*
usque

beatus David, quo manIpsum etiara intellectum

data Dei possit agnoscere,
quae uliquein
librolegis
a Doiuiuo postulat promenoverat esse perscripta,
reri, dicens : Servus tuus ego tum, da mihi intellectum,

ul discam mdndata

tua (Psal,

cxvm).

Qui uti-

COMMENTARIUS.
in finem;
vero, sive augmenlum
graprogressum
et
velut
inter
tiae, justiliae, sanctitatis,
perfectioois,
extrema mediura ( quod idcirco medietalern vocat),
et nostro arbitrio el divinse gralisc ascriconjunctim
bendum. Unde consequens est ut illorum potius involuerit reeptam aut imperitam interrogationem
ac finem nostrae sadarguere, qui tan|.um initium
lulis ac perfectionis
Deo videbantur ascribere.

111.

COLLATIO

577
et intellecfum

que
tum

scmei
nolitiam

possidebat,

Dominum

sciens

sertuni

esl,

ad inielli^endam

spiritaliter
sensus
agnoscenda,

apertius

ipso etiam
clarius
praedicante,
et velle,

tur in nobit

illuminatione,
ac mandaia

legem

Deus

ejus
fuerit

et perficere

et operis

consummationem

di-

est enim qui operdpro bona volunlule

n). Et rursum,
Intellige
qum dico,
(Philip.
enim libi Dominus intellectum
(11 Tim. n). Quid
voluntatem
dici,
apertius
quam ut et bonam
stram

in-

condilionis

ipsius ab eodem
Vase electionis
hoc quod

illuslratus;
cimus

apprehendat,
sibiraet
nequaquam

plenius

per naturara
Domini
quotidiana

nisi

donari

nobis

a Domino

a Domino

declaravit.

Quod

ofat
similiter
sibi hoc
quoque
miseratione
concedi, dicens: Confitma,
jpsumDomini
Deus, hoc quod operutus es in nobis (Psal.
LXVII) ;
ostendens
non sufficere
sibi salutis
dono
principia
Dei gratiaque
ne ipsius
et
enim liberum
ditos;

collata,
quolidiana
arbitrium,

non nostra

non lectionis
cos, quod

nisi

virtus,

industria,

Graece dicilur,

non nostra

fuerint

eadem

opitulatione
sed Dominus

sed
a

Dominus
Kvpios c-oyot

miseratio-

elisos;
erigit
illuminat
cm-

omncs

vacuemus

; sed ut

nec adniti

posse,

noverimus

nos sine auxilio

nec eflicaces

nostros

esse

Dei,

conatus

ad

tam immane
capessendum
praemium
puritatis,
ac misericordia
nisi nobis adjutorio
Domini
fuerit
coittributum.
Domino

Equus enim
autem est adjulorium

dalia

mea, non

liberum

faclus

est mihi

in salutem

paralur

in

(Proverb.

diem
xxi),
et
n):

belti, a
quia non

GAZJEI

arbitrium,
(Psal.

sed Dominus,
et
cxvn).
Quod doctor

non
idoneum
se factum
quoque
gentium
ignorans
ministerio
novi Teslamenti,
non suo merilo nec sudore, sed Dei miseralione,
proclamat:
Nonquodsiidonei cbgitare aliquid
a nobis quasi ex
inquit,
noslra ex Deo est (II Cor. m).
nobis, sed sufficientia
sed expressius
dici polest, IdobQuod minus Latine,
mus,

neitas

nostra

idoneos

Qui et
Denique sequitur,
nos fecit ministros novi Testamenti
(II Cor. x).
CAPUT
XVI.

Quod
In

ex Deo est.

tantum

ipsa fides a Domino concedatur.

autem universa
quae ad salutem pertisibimet
a Domino
largila
senserunt,

nent apostoli
c ut
ipsam quoque
TVJO.OUJ-,id G

ALARDI

( Psal.
CXLV) ;
allevat sive suf-

qui cerruunt
(Ps. CXLIV). Haec autem
non ut studium
nostrum
vel laborem
dicimus,
atque
industriam
et superflue
quasi inaniter
impendendo
fulcil

Non
perfecta.
solvit
compe-

sed Dominus

cau-

est in fortitudine
mendax
potens vir
(I Reg.
ut qui glorialur,
in
potuit
equus ad salulem (Psal. xxxn),
noHominb glbrietur
nos sem(I Cor. 1). Oporiet
igitur
in nobis B per cum beato David canere, Fbrliiudo
mea et lau-

David

intelligens

S7&

ddbit

? Et iterum,
Quid vobis donapronunliaret
impleri
tum est pro Christo, non solum ut in eum ctedatis, sed
illo paiiamini
et
uietiampto
i). Hic quoque
(Philip.
inilium
ac fidei nostrae, ac passionum
conversionis
tolerantiam

ABRENUNTIATIONIBUS.

sapientes facit csecos;

per naturam
praesti- ,A est, Dominus
cuttodil
advenas
Dei,
tio, sed Dominut
quoque mandatorum
non nostra fortitudo,
sed Dominus
habebat
in
in lege, utique

hanc

sufficere

TRIBUS

sibi

tenebantur
quae descripia
: et tamen ut
promptu
deprecalur,
posse id quod

fidem

prseslari

sibi

a Domino

po-

COMMENTARIUS,

a Sic illum
Graeci inlerpretantur
D. Augustinus
in locis,
loto
psal. versicul.
pluribus
prsesertim
de illustralione
mentis et conversione
ut
fere libro
de Pradestinatione
sanctoruni.
voluntaiis,
El D.
facere (LXX Inierpret.)
illuminare
sit sapientes
Hede Vocaiione
Prosper libro
primo
gentium
cap. 25,
brsei tam de caecitate et illuminalione
ubi
in
eam
rem
confert
testimospiritali
plurima
quam
Scripturae
LIV lsaim).
nia.
aucloritas
concilii
corpurali
incap.
Quibus accessit
(D. Uieronym.
Arausicani,
b En aliud singulare
et evidens arguinenium
can. 5 et sequentibus,
qtio
quibus conlra P<elagium definon Graece, sed Laiinoidiomate
sicut augmenlum,
ita initium
Cassianum
nitur,
fidei, ipsumque
probatur
credulitdtis
donum
collaiiones
et
et
esse.
bas
Damnanlur
dffectumDei
autem
descripsisse,
quod
Cuychius
Nam siGrsece scriberet,
vel initium
Ciaconiusaiinotaruni.
Graenobis inesse
quicumque
fidei naturaliier
una est, htavdTm,
cam vocem quae apud Apostotum
dicunt, vet per naturm viyorem evangelicm prmdicalioni
nec de vocibus
Latinis
coiuentire
nos posse affirmanl,
inter
et
exprimeret,
absque illuminalione
simpliciier
alteram
alteri praefese collatis
nioveret,
scrupulum
insptratione
Quam seutentiam
Spiritus sancli.
ejusdicatur
minus Latine,
deiu concilii
Patres pieuius
rendo. Cauterum qua ralione
explicaut
capite uliimo,
asserentes
nos credere debere, quod per peccatum
sed expressius
dici, Idoneitas
nosira, quam sufficientia nostra, ex Deo est, grammaticis
hominisita
iiiclinalum
et atienuaium
fuerii
liexpendendum
primi
Mibi certe potius couiraut nullus posiea credere iu Deum
et exaniinandumrelini|UO.
berum
arbitrium,
fortasse Latiue,
sed tamen
rium videtur,
el minus
divina praevepossit, nisi gratia eum et mi^ericordia
: Sufficientia
et lesiimoniis
neril;
dici, si vis vocum aiteudatur
idque variis exemplis
expressius
Sciiplurae
uost a ex Deo est, quain : ldoneitai
noslra ex Deo
declaraut.
Cui doctnnae
inhaerentes
Patres
concilii
j>
'
ita eitaveral:
sess. 6 can. 5, anaihemate
est. Sed quia superius verba Aposloli
si
Tridenlini,
damnant,
Non quod simus idonei cogitare,
ideo dicit exetc,
quis dixeritsineprmvenienie
Spiritus sancti inspirutione
nostra ex Deo est. Nimirum
hominem credere posse sicul oportet.
atque adjuiorio
pressius diei : ldoneilot
ui verba verbis respoudeaui.
Al Vulgata versio uunc
Credere aulem sicut oportet
est credere
sicut
exad salutem,
babet : Non quod sufficientes simus, etc,
est asseutiri
iidei
quibus sepedit
quod
niystea
riis
sibi
Deo
hoc
pmposilis,
tainquam
revelaiis,
queinia apte respondent.
diviui
auxilii
necessitatem
et libcri
est, propter revelationem
divinam,
cQuoiuagis
lamquaui
propier
rauoneiii
forraalem
nrbitiii
iuibecilliialem
ostendat
ducet
credeudi.
aut
Quare haereiicus,
Paplinuliu-.,
fidem Chrisiianam,
est
iidei propter
<|uia non assentiiur
ip^am quoque
quae iiiitiuin
inlidelis,
mysteriis
revelatioiiem
sed pmpter
alia moliva,
vel
salutis, nou ex n<<bis ipsis, hoc est, ex sulis virihus
divinam,
rationes
liberi
atbiirii
sed a Deo inliiudi,
ideo non credit fide Chiistiaiia,
liaberi,
Deique
humanas,
doniiiu esse, quod et diserlis
verbis
afliimat
certa et infallibili,
sed humana ; proinde
non credit
Aposalvali
sicut oporlet
et necesse est ad silulem.
stolus ad Ephesios
scribens
ldcirco
ad
cap. u : Gralia
eslis per fidem; et hoc non exvobis,
Dei enim donnm
exclinleiidam
fidein huiiianam,
addidehujusmodi
c:t. Quam ducirinaui
adversus
ruut concilia
illam parliculam,
sicut oporlet.
sirenue,
Pelagiauos
et conlirmarunt
praster alios Patres, propugnaruut

579

JOANNIS CASSIANI

Btularent, dicentes, Domine, auge nobis fidem; pleni- A

J
tudinem ejus non libero arbitrio praesumentes, sedI
.
Dei sibi credenles munere conferendam.
Denique
docet iios idem auctor salutis humanae, quam ipsai
sit, et infirma, et nequaquam i
sibi sufficiens, nisi fuerit auxilio Doniiui roborata, ,
dicens ad Petrum: Simon, Simon, ecce Satanas expesed ego>
tivil vos ul cribraret vos lamquam triiicum;
fides noslra

Iubrica

rogavi Patrem nieum ne deficeret fides tua. QuodI

alius in semetipso senliens fieri, et quodammodo )
fluclibus ad perniciosi naufidem suam infidelitatis
ad eumdem Domifragii videns scopulos perurgeri,

COLLATiONES.

,
CAPUT

580

XVII.

Qubd moderatiq et loleraniid tentaiionum nobii

a Doiiino tribuatut.
Summara quoque tolerantiae, qua tentaliones illatas sustinere possimiis, non tam in nostra viriute
quam in Dei misericordia et moderalione consistere
bealus Apostolus ita pronunttat : Tentatio vos non
b
appteltendal nisi huniana : fidelis autem Deus, qui
non permiitet vos tentati supet id quod polesiis, sed
faciet cum lentalione ekiam exilum, ut sustinete possilis (I Cot. x). Deum quoque aptare sive confirmare
animos nostros ad omne opus bonum, ei operari in

num auxilium

fidei suse postulans dicit: Domine, adnobis ea quaesibi sunt placita, idem Aposlolus docet : Deus aulem pacis qui eduxil de lenebtis pattorem
juva infidelitatein meam (Marc. ix). In tantum itaque;
senserunt evangelici et apostolici viri universa quae
j
magnum ovium in sanguine leslamenli mterni Jesum
el ne ipsam(l B Chrislum, apiet vos inomnibbiw,
bona sunt auxilio Domini consummari,
faciens in vobis quod
quidem fidem suam confessi sunt illsesam se possee
placet coram se (Heb. xm). Quod eliam Thessalonisuis viribus vel arbitrii liberlate servare, uthancvel 1 censibus ul evenial itk precatur dicens : Ipse autem
a Domino postulaDominus Jesus Christus et Deus Paler noster qui diadjuvari in se, vel donarisibi,
rent. Quae si in Pelro, ne, deficeret, Domini egebatt
lexit nos, et dedit consolalionem mlernam, et
spem bonam in gratia, exhotletur cotda vetlta, et confitmet in
auxilio, quis erit lam prsesumplor et caecus, qui see
ad liujus custodiam quotidiano
Domini credat adjuomni opete et tetmone bono (II Thess. n).
tdrio non egere ? praesertim cum ipse Dominus in"
CAPUT XVIII.
Evangelio hoc ipsum evidenter expresserit dicens :
Quod petpetuitas limoris Domini nobis a Dominb cbnSicut palmes non potesl fructum facere a semetipsoo
feratur.
nist ih vite manserit, itd et vos nisi in me mdnserilis. i.
Ipsum denique c timorem Dei, quo firmiter eum
Et iterum : Quia sine me nihit pbteslis facere (Jaan.i.
tenere possimus, a Domino nobis infundi, Jeremias
propheta ex persona Dei manifeste lestatur, ita dixv). Quam sit igitur
ineptum ac sacrilegum quid-cens : Et dabo eis cor unum, et animam unam, ut liquam de bonis actibus nostrae industriae, et non Deili
meant me universis diebus, et bene sit eis, et
gratise vel adjutorio, deputare, manifeste probatur, ,
filiis eorum
Dominica protestante sententia , sine sua inspira- - C Ps' bs, et feriam eis pactum sempiiernum, et non desinam eis benefacere, et timorem meum dabo in corda
tione, vel cooperatione
spiritales fructus exhibere e
neminem posse : Omne enim datum bbnum, et bmne
e eorum, ul non recedant a me (Jerem.
xxxu). Ezechiel
dbnum perfeclum desurSum est, descendens a Patre.e. quoque : Et dabo eis cornovum,
el spiritum novum
tribuam in visceribus eorum, et aufetam cot
litminum (Jacobi 1). Zacharias quoque, a Quia si quidd
lapideum
et
ab
si
i.
de
catne
bonum, ipsius esl;
quid optimum,
eotum, et dabo eis cor carheum, ut in prmceipso (Zach.
beatus Apostolus : Quidd
ix). Et ideo constanter
ptis meis ambulent, et judicia med cuslodidiit, faeiantque
ehim habes quod non accepisti? quod.si accepisli, quidd
ea, el sint mihi in pofiulum; et ego tim eis in Deum
gioriaris quasi non acceperis (I Cor. iv) ?
(Esechiel. xi et xxxvij).
ALARDI

GAZ^El

COMMENTARIUS.

* Vulgata versio habfet: Quia enim bonum ejus est,

liali itiieliigittir,
quo quis metuit Deum offendere et
et quid putchrum ejtts, nisi frumentum eleclorum? etc.
per offensam ab eo separari, verum etiain de tiniore
b Itanuiicin
servili, quo quis a peccato reirahilur;
Vulgata editione legitur. Atin nonnon quatenus
est
ut
in
servilis est, id est, qiralenus conjunctum habet
Graeco
nullis antiquioribus
apprehendil,
peclib.
m
ad
:
Et
Tenidtio
candi
sed
Quirinum
timor
Cyprianus
affectum,
qiiatenus
cHijifEv.
quidaiu est, per
nisi
humana.
non
lectionem
vevos
Quam
occupavit,
quem proposita coraminatione pcenaerelrahitur quis
Cassianus libro D ab opere peccati, cui
ram et germanam esse contendit
pcenam illam novit esse constitutam. Hunc enim liiiiorem secundum se nialum non
quinto Institulionuni
capite decimo sexto hisverbis:
Hoc Apostoli testimonium non inlelligenles quidam
esse, quin immo donum Dei esse, docet Aposiolus
Rom. vin. Dicens enirii: Non ilerum
posuerunl pro indicalivo oplativum modum, id est :
accepistis spirilum servitulisin iimofe, hand obscure
Teniatio vos non apprehendat, nisi humana, quod ab
significat et a
Spiritu sanclo hunc limorem pioficisci, ei ab eo quiipsb magis dici manifeslum est, non optantis, sed pronuntiantis affeclu. Hsec ipse. Unde rnirum esl hic a
busdam aliquando datum fuisse, scilicet
populo Jualiam
et
lectionem
daico in ipsa legis acceptione. Rursus n Timofn. i,
seipso dissenlire,
sequi. Quod
vero hic sequitur : sed faciel cum leniatione etiam exicum ait: Non enim dedit nobis Deus
spirilum limoris,
tum (Gnece ExSao-iv), sic citat hunc locumdivus Hieeumvidelicet
qui olim datus fuerat Judaeis. Eodem
spectat illud Isaise xxyi: Atimore tuo, Domine, conceronymus in cap. n Jonae. Cyprianus vero : Faciet
cum tenlalio.ne ei evadendi facultaiem. Cum autem
pimus et pepetimus Spirilum salutis. Denique sic inhSaivuv significet ullra prosequi. cl promovere, recte
ter Dei dona commeiidaiur hic timor, utsecundum
etiani vertit vulgatus interp. : Faciet cum lentalione
dicatur Initium sapientim
quorumdam expositioiiern
concil. Tridenl. ss. 6 c. 6 et
prownlum.
(Psal. cxief Proverb.it;
c
cuh. 2). Sicehim D. Augustinus et Beda
Timqrem Domini inter dona Spiritus sancti nuexponit.
snerat Isaias cap, xi. Quod uon solum de timore fi-

COLLATIO

681

III. DE TRIBUS

ABRENUNTIATIONIBUS.

SSft

nostrum
vero esse ut conA cundos atque victoriam;
cessa Dei beneficia vel intentius vel segnins exsequaQuod initium volunlalis bonm et consummatio ejus a
Domino sit.
mur. Quam rationem etiam in illorum csecorum cuet a initium
raiione
saiis evidenter
Quibus manifestissime
perdocemur,
videmus expressam.
Quod
bonae nobis Domino
voluntatis
concedi,
enim transiit ante eos Jesus, divinae providentiae et
inspirante
cum autper se, aut per exhortationem
est gratia. Quod vocirerantur,
et dicunt:
cujuslibet hodignationis
nos ad salutis atlrahit
ilftserere nostri,Dbmine,
minis, aut per necessitatem
fili David (Malth. xx),d fidei
ab eodem similiter
virtutum
est opus. Quod visum reciviam, et perfectionem
Jpsorttm et credulitatis
divinae miserationis
est inunus.
condonari;b noslrum vero hoc esse, ut exhortationem
piunt oculorum,
CAPUT

XIX.

auxiliumque Dei vel remissius vel enixius exsequamur, et pro [Lips. in matg. per] hoc nos vel remuneralionem vel supplicia dignissima
promereri,
quod
ac providentiae, erga nos benignisejus dispensalioni
sima dignatione collatse, vel negleximus vel studuimus nostrae obedienliae devotione congruere.
Quod
evidenter

in

Deuleronomio

aperieque
le Dominus

Quod autem eliam post perceplionem

cujuslibet muneris tam gratia Dei quam ralio liberi arbitrii perseveret; leprosorum
quoque decem qui pariter curati
Ex quibus
sunt declarat
exemplum
(Lucm xvn).

dum unus per arbitrii sui bonum graliarum

restituit
Dominus novem inquirens, unumque colactionem,
describilur:
sui etiam circa imB laudans, solliciludinem
adjutorii
Deus luus in
memores beneficiorum
suornm jugem retinere
se

Ciim, inquit, inttoduxetit

terram quam possessurus ingredieris, et deleveril gentes
nnillas caram te, Ethmum , et Gergesceum, et Amotel Phetesmum , Evmuin et Jebusmum, septem gentes mullo majotis numeti, et robusliores te, tradideritque
eas tibi, perculies eas usque
ddinternecionem; non inibis cum eis fmdus,neque sociathceum, Chananmum,

biscitm

eis conjugid (Deuter. vn). Quod igitur introin terram repromissionis,

ducuntur
quod delentur
in manus
gentes multse coram eis, quod traduntur
nationes majoris numeri, et robustiores quam
populus Israel, Dei esse gratiam Scriptura pronuneas Israel usque ad intiat. Utrum autem percutiat
eorum

monstrat.

Hoc

ipsum

enim visilationis

esi, quod vel suscipit et approbat

rit ac reprehendit
ingratos.
CAPUT

suse donum

gratum,

vel requi-

XX.

Quocf nihil in boc mundb sine Deb geratur.

Credere tamen inconcussa fide nos convenit, nihil
sine Deo prorsus in hoc mundo geri. Aut enim voluntate ejus aut permissu agi universa fatendum est,
utscilicet
haecquse bona sunt, voluntate Dei perfici
credantur;
auxilioque
quse autem coniraria
sunt,
cum pro nequitiis ac duriiia cordis nostri
nos divina protectio,
diabolum
nobis vel
corporis
passiones patitur dominari.
ignominiosas

permissu;
deserens

an reservet
eas et parcai, et utrum
ternecionem,
irieat cura eis fcedus, et utrum non societ cum eis (] Quod etiam Apostoli vocibus evidentissirae
perdoQuo testiconjugia, an societ, ipsorum essetestatur.
cemur, dicentis : Prapter qubd tradidit illos Deus in
c
monio manifeste discernitur
quid libero arbilrio,
passioncs ignominim (Rom. i). Et iterum : Quia non
Dovel quolidiano
crediderunt [ Lips. in marg. probaverunt J Deum haquidve dispensationi
adjutorio
mini debeamus ascribere, et quod divinae sit gratise
bere in notitia, tradidit ilhs Deusin reprobum sensum,
prsestare

nobis

occasiones

salutis

el proventus
ALARDI

se-

GAZJEI

a Consonat huic similis et diserta sententia abbalis Chseremonis collatione

13, quam et D. Prosper
totius
valde commendat, ut basim et fundamentum
Semipelagianos,
disputalionis
adversusPelagianoset
Non
solum
acluum, verum
quae sic habet (Cap. 5):
etiam cogilationum bonarum ex Deo esse principium,
qui nobis et inilia sanctm vbluntalis inspirat, et virtueorum qum recte cupimus
tem atque opp"rlunitalem
tribuit peragendi, etc; a qua lamen senlentia catholica recessisse autdeflexisse visus idem ipse collator
et collalioiie
de
lota sua conserjuenti disputatinne
Dei et libero arbitrio.
Unde merito a D.
protectione
et a Gelasio ponlifice aliisque
Prospero redargutus,
notalus est, ut ibidem Deo faveote videbitur.
b Nostrum intellige non excludendo graliam,
sed
eam supponendo. Illud enim Pelagianum
est, hoc
ut patet ex iis quse dicta sunt lib. xn Incatholicum,
stitnt. (Cap. 15 et sequenl.), et clarius palebit ex loto
decursu collationis.decimae
teriiae, ubi hoc argurnenNon ergo hic separari debet
lum accuraie iractatur.
id quod nostrum est ab eo quod Dei est (si catholice
cxponere velimus) quasi ex nobis ipsis, seu nostris
Dei auxilio
viribus abs<|ue speciali et supernaturali
et cooperari,
ac
possimus eidem vocanli assentiri
qui fuit error Peper hocvitam aeternam promereri,
sed noslrum
aut Semipelagiauorum;
lagiaiinrum
quia ex nostro pendet conseusu el cointelligiiur,
operatione cuni gratia diviua.

ut faciant ea qum non conveniunt

(Ibid.).

Ipse quoque

COMMENTARIUS.
Ita enim hsec duo conjuncta
sunt m opere nostrae juslificationis
et salutis, ut utrique suas partes
lamen divinne gratiae.
tribuere
debeamus,
potiores
his verbis
Quod a D. Prospero
egregie explicatur
(Lib. n de Vocat. geni. cap. 26) : Gratia quidem Dei
in omnibus justificationibus
principatiler
prweminel,
suadendo exhorlalionibus,
monendo exemplis, terrendo
inmiruculis, dando intellectunt,
periculis, incilando
el
spirando consilium,
corque ipsorum illuminando,
fidei affectionibus imbuendo. Sed etiam voluntas hominis subjungitur
ei, atque conjungilur, qum ad hoc prmdiclis est excilala prmsidiis, ut divino in se coopereiur
D
operi, et incipiat exercere ad meritum quod supemo
semine concepit ad studium; de sua liabeus mulabililate si deficit, de gralim opitulatione si proficit;
qum
opitulalio
per innumeros modos sive occullos, sive manifesios, omnibus adhibetur; et quod a multis refutatut, ipsotum est nequilim; quod aulem a mullis suset gralim esl divinm et voluntolis huniditm.
cipitur,
d Non aliter
graiia Dei, cujus
quam cooperante
etiam donum est ipsa fides, ut superius vistim est.
Quod enim vel caeci, ut a Cbristo illuminarentur,
Miserere nostri,
clamaverunt,
fili David, vel quod e
decem leprosis mundatis unus durataxat redierit,
ut
daret gloriam
Deo, nnn sine speoiali Dei auxilio,
factum est. Veriini hujus rei
motione, inspiralione
tertiam
decimam
tr,<ctatio ad collaiiouem
plenior
refereuda est.

884

COLLATIONES.

CASSIANI

JOANNIS

S8a

Cum enim dicit : Si

A modo et monentis, ostendilur.
per Prophetam ait: Et non audivit populut &
meui vocem meam, et Itrael non intendit mihi. Ptopler
populus meut audisset me, priorem ulique se loculum
cotdis
eis evidenter ostendit, quod fieri a Domino non soqudd dimisi eos, inquit, secundum adinventiones
verura etiam quotilum perlegem
suis (Psal. LXXX).
scriptam litieris,
eotum, ambulabunlinadinventionibus
dianis monitis solet, secunduni illud quod per Isaiam
CAPUT XXI.
dicitur : Tota die expandi manusad populum non creObjectio tuper liberi drbitrii pbtettdte.
dentem mihi, sed cbntradicentem (Isdim LXV). UtrumGermanus : Hoc testimonium
apertissime liberum
demoustrat
quod diarbitrium,
que ergo potest hoc testimonio comprobari
quo diciiur : <Si populut meus
Dominus

audisset me; et, non audivit populus meut vocem meam.

Cuin enim dicit si audisset, ostendit in potestate illius fuisse vel acquiescendi vel non acguiescendi judiciura. Quomodo igitur non in nobis nostra salus est
vel audiendi

collocanda, cum
nobis concesserit

vel non audiendi

ipse

facultatem?
CAPUT

XXII.

: Si populus meus audisset me, Israel ti in viis

meis ambulastet, pro nihilo uiique intmicos eorum hueos misissem manum
miliassem, et supef ttibulantes
citur

meam. Nam sicut

liberum

arbitrium

per iuobedienDei et
dispensatio

ita
populi demonstratur,
auxilium
ipsius initio declaratur
ejus versiculi
fine, cum se et priorem locutum fuisse lestalur,

tiam

ac
et

abeodera fuisI postea inimicos ejtis humilialurura,si

B
non
set auditus. Nos enira per hacc quae protulimus,
ibominis voluraus submovere
sed
hoc quod
liberum arbitrium
huic adjutorium
et gratiam Dei pcr singiilos dies ic
quis sit qui

nottrum
quod liberum arbiirium
Domini temper indigeat.
: Acute quidem considerastis
Paphnutius

Responsio,

adjutorio

Siaudissel me; sed nequaquam

dicitur,
ad audieniem vel nonaudientem
loquatur, altenditis;
nec illud quod sequitur, pro nihilo utique inimicos

eot misissem
et super tribulunlet
ejus humiliassem,
ut
manum meam. Nemo igitur haec, quae protulimus
nihil geri sine Domino prohacemus,
prava interpretationt

delorquens,

conetur

assumere,

ad defeirsionem
ut ab homine

liberiarbitrii

ila

Dei proviper hoc quod

gratiam

lentet auferre,
sioiiemque quotidianam
Et non audivit populus meus vocem meam; et
dicitur,
iterum, Si populut meus audisset me , lsrael si in viis

momenla
nibus
alacres
emisit,

His nos sermocomprobare.

abbas Paphnutius e sua cella non tam

necessariam

erudilos

quam compunctos corde ante medium noclis

hoc nobis prsecipuum
sua collatione confe-

rens, ut cum per abrenuntiationis

pritnae consummationem, quam toto virtutis nisu studehamiis lmplere,
nobis

culmina crederemus,
perfectionis
inciperemus
agnoscere necdum nos ccepisse inona: quippe qui de secunda
chorum fastigia somniare
altingenda

abrenuntiatione

Patrum

in ccenobiis

eruditi,

tertiam

meit ambulctstet, etc; sed respiciat quod, sicut liberi

in qua omnis perfeclio conlinetur,
quaeque illas inita (C feriores duas multis modis praecedit, ne audilu quiarbitrii
facultas popuii inobedientia comprobatur,
dem nos antea percepisse nossemus.
quotidiana circa eum provisio Dei clamantis quodam-

COLLATIO

QUARTA,

Qu.se est abbalis

DE CONCUPISCENTIA

CAPUT
Inter

cseleros Christianse

PRIMUM.I

Danielis.

CARNIS ET SPIRITUS.

sed peculiarius
gratia humilitatis
suse
ornatom, qui merilo puritatis ac mansueludinis
b a beato
ejusdem presbytero,
Papbnutio solitudinis
commanebant,

philosophiae

yiros,

a ab-

batem

aequalem quidem
quoque vidimus Danielem,
in omni virtulum
genere his qui in eremo Scytbi
ALARDI

GAZ^EI

et auidejji

cum muilis

junior

esset aelale, ad diaco-

COMMENTARIUS.

a Non
Danielem
id est, D fertur.
l.ium, opinor,
Styliten,
b Hic rursus
de quo Sozomenus lib. m cap. 13, et
Columnicolam,
Paphnutii mentio, de quo in praeceex eo Nicephorus lib. xv cap. 22, et lib. xvi cap. 6,
denli collatione et alias saepius actum est. Suspicari
Cedrenus et alii in Leone M igno imp., Damascenus
aulem qnis posset eumdem fuisse episcopum ex his
in orat. 3 de imaginibus (Baton, lom. VI Annal. an.
nbi dicitur
Danielem istum, cujus
quae sequuniur,
11 Debembr.). Nam ille non
htec collaiio,
ad diaconii officium
400; et in Martytol.
ac inde ad sacersed Simeonis itidem Stylilis
dotii ordinem et lionorem provexisse;
cum non sit
Paphnniii,
discipulus
sed
exstitit;
sed episcopi
seu pontificis,
neque in eremo Scylhi, sive Scythica,
simplicis
presbyteri,
diar-onos ac presbyteros
ordiuare.
At cerie non
apud Antiochiam
Syrise, snper columnam annis circiler viginti novem vixisse legitur.
Memoratur quidicilur
sed ad ordinem
seu
Paphnutius
ordinasse,
dem et alter Daniel, sed abbatis Arsenii discipulus,
officium bujusmodi
provexisse, non ordinando sciliPatrum refesed ordinaidum
cujus prseclara dicia et acta in Vilis
cet, sen ordines ipsos conlerendo,
Daniel abbas et presbyter
runtur.
Tertius
iiem
ad episcopos destmando, seu eis coumieiidando,
vel
de
in
Prato Spirit. cap.
quo Sophronius
jEgyptins,
offerendo, ut solent alibales et alii prselali ep sco1U, etPetrus Equilinus in Catalogo lib. vi cap. 123.
pis inferiores,
religiosos sibi subjectos ad episcopum
cum lilieris commendatiiiis
Quartus denique, de quo hic agitur, Papbnulii abbamiilere;
qiieiiiadmndum
tis discipulus,
D. Benedictus statuit cap. 6 Regulae : Si quis abbat
idemque presbyter, quem Paphnulius
successorem suum delegerai : sed Deo aliier disposibi presbytetum dut dioconum
ordinori
petierit, de
ut hic renente, ille prior ex hac vita decessit,
suis efigai qui dignut sit sacerdotio [ungi.

COLLATIO

588

IV. DE CONCUPISCENTlA

CARNIS

ET SPIRITUS.

S86

nii est prxlatus

officium.
In tanlum
enim bealus A nire sentiret : ac rursum ntillis existentibus
causis
ut quem
tanla subito anxietale
virlutibus
et irrationabili
Paphnutius
ipsius adgaudebat,
repleremur,
vilae meritis sibi et graiia parem noverat, coaequare
quodam mcerore premeremur, ut non solum nosntet
sibi eliam sacerdolii
ordine festinaret;
ipsos hujusmodi sensibus arescere sentiremus, vesiquidem
rum etiam horreret cella, sorderet leclio, ipsa quonequaquam ferens in inferiore eum ministerio diua
tius immorari,
sibimet successorem
et quodammodo ebria
optansque
que instabilis ac nulabunda,
emitteretur
et conanoratio, ila ut ingemisceniibus
dignissimura providere,
superstes eum presbyterii
honore provexit. Qui tamen prioris humilitatis
contibus nobis, ad directionem pristinam reduci mens
sueludinem non omiitens,
nihil umquam *sibi illo
nostra non posset, quantoque intentius ad Dei reduordinis adjectione donavit,
praesente de sublimioris
sed semper abbaie Paphnutiob
bostias
spiritales
bic velut diaconus in prioris ministerii
offerente,
permansit officio. In quo tamen beatum Paphnulium,
cnm talis vir esset ac

tantus,

ut

in

multis

etiam

cereiur

intuitum,
instabiles
lubrico

tanlo

vehemenlius

ad discursus

raperetur
excessu, et ita omni
spiritali fruclu redderetur
effeta, ut nec desiderio
nec metu gebennse proposiio
ab
regni ccelorum,
hoc lethali quodam somno valeret suscitari;
ita

haec spes substitupraescienlise gratiam possideret,

respondij:
tionis et eleclio frustrata
est. Nam non raulto post B
CAPUT III.
tempore hunc quem sibi paraverat
successorem,
Retpontio tuper proposild qumstione.
prsemisit ad Deum.
c
nobis a majoribus
Tripartita
super hac, quam
CAPUT II.
mentis tradila ratio est. Aut enim
dicilis, slerilitate
Qumtit unde oriatur repenlina coinmutalio mentium
ab ineffabiti Imiilia in mmslissimain animi dejectiode negligentia nostra, aut de impugnatione
diaboli,
nem.
aut de dispensalione
Domini ac probatione
descenHic igitur beatus Daniel, inquirentibus
dit. d Et de negligentia
cum nostro vitio
nobis, cur
quidem,
inlerdum

residenles

in cellula

tanla

alacritate

cor-

dis, cuin ineffabili

quodam gaudio et exuberanlia
sensuum repleremur,
ut eam non
secretissimorum
sed ne ipse quidem sensus
sermo subsequi,
oratio quoque pura ac prompta, et mens
occurreret;
fructibus preces suas efficaces ac
plena spiritalibus
dicam

tepore praecedente incircumspecte

nosmetipsos et
et per ignaviain el desidiam
remissius
exhibentes,
noxiis cogitationibus
tcrram
pasti,
cordJs noslri
spinas et tribulos

facimus germinare,
quibus in ea
efficimur steriles, atque
pullulantibus
consequenter
ab omni reddimur spiritali fructu et contemplatione
B De
leves eliam per soporem supplicans ad Deum pervevero diaboli, cum eliam
jejuni.
irapugnalione
ALARDI
GAZiEI
COMMENTARIUS.
R Simili
e
habes in Vitis
exempio abbas Joannes, ut refert Auctor C
Hujus rei insigne exemplum
lib. iv Institut. cap. 29, Mucium monachum ob sinPatrum (Lib. n c. 29) his verbis relalum in Macario.
et stupendam obedientiae
probationem,
Quodam tempore nocte in specie monachi
daemon
gularem
in
eo
morti
eum
dicens:
ad ejus ostium pulsavit
exercuerat,
jam proximus,
quam
Surge, abba Macari,
succestorem sibi, dtque
ubi fratres ad vigilias conet eamus ad collectam,
prmponens cunctis fratribus
abbatem monasterio dereliquil.
occasione
Quorum
gregantur. llle vero gratia Dei repletus iniellexit
diaboli fallaciam, et ait: 0 mendax et veritatis
iniquaeslio hic moveri posset, an abbas vel praelatus
\emice, quid tibi consortii,
quid socielatis cum colpossit sibi successorem deligere et instituere?
et difliciliorum baec quaestio majoris disquisitionis
lecta et congregatione sanctorum ? Al ille ait: Laiet
ris tractationis
esse videtur, quam ut hoc loco pro
quod sine nobis nulla collecla
ergo te, o Macari,
raiione instituti commode expediri possit: proinde
Veni tu deagitur, nulla congregatio monachorum?
eam alibi discutiendam relinquo (Vide inler aliat adet videbis ibi opera nostra. Dixit
autem
nique,
tibi Dominus, dsemon imditiones ad calcem opeiis).
S. Macarius : lmperet
b Nota
ad oratioiiem,
munde. Etconversus
spiritales hostias, id est mysticam Euchapetiit a Domino
risliae oblationem, seu Missae sacrilicium etiam apud
ut sibi ostenderet si hoc verum esset quod daemon
anachoretas illos frequentalum.
Dicitur autem spiriAbiit ergo ad collectam, ubia fratribus
gloriabatur.
tualis hostia, tum quia spirituali
et ineffabili modo
et iterum in oratione Dominum
vigiliae celebrabantur,
ut et ei veritatem verbi hujus ostenChristus ipse sacerdos et victima offertur et sumitur,
deprecabatur
tum quia spirituales facit ex carnalibus.
deret. Et ecce vidit per totam ecclesiam quasi par*
Triplex causa spiritalis desolationis,
quam hic j. vulos quosdam pueros iEthiopes uigros discurrere
** huc
sive aridiiatem
slerilitaiem
Discurmenlis, alibi teporem
atque illuc, et velut volitando deferri.
vocat.
sive tepiditatem
rentes auiein illi vElhiopes pueri singulis quibusque
d Hanc causam annotavit
D. Gregorius x Moral.
fratribus in oratione positis atque psallemibus alluimmunda qumdam vel illicita
cap. 7. Smpe, inquit,
debant; el si cui ex iis oculos duobus digitulis comanimo versamus, quolies a precibus vacamus. Sed cum . pressissent,
siatim dormitabat;
si cui vero iu os
oscitare eum faciebant. Iiem
te ment ad sludium orulionit
eatum rerum
immersissenl
etexetit,
digitum,
libenler prius
imayines reverberala palitur,
quibut
post psalmum cura ad orandum se projecissent iiaiterum singulos;
oliosa premebdtur; ei quasi jam faciem ad Deum anima
ct ante alium
tres, percurrebant
levare non sufficit, quia in se nimirum inquinata mente
in oralione,
quasi in mulierum
quidem jacentem
ante alium quasi sedificanles,
maculas poltutm cogitalionis
erubescit. Smpe curis
specie vertebanlur;
mundi libenter occupamur,
aut apportanies aliquid, aul diversa quaeque agentes
cumque potthac studio
orationis intendimus, uequaquam se mensad cmlestia
apparebant. Et quaecumque daemones quasi ludentes
in proforraassent, hsec orantes illi in cordis sui cogiiaiione
erigii, quia pondus hanc terrence sotlicitudinit
versabant. Ab aliquanlis tamen fratribus, ubi aliquid
fundum mersil; et in prece faciet munda non ottendiHaec
horum agere ccepissent, quasi violenter
lur, quia cogilationit
repulsi,
infimm luto maculalur.
ita ut nec stare ante eos
Gregorius. Vide Joannem Glimacura gradu 28, qui est
dejiciebantur,
praecipitati
Alii etiam supra cervices e(
de Oratione.
nut transire auderent.
PATROL.

XUX.

19

807

JOANNIS

CASSIANICOLLATIONES

S88

A 111perseverantia noslra, vel mentis conslantia et debonis nonnumquam studiis dediti, callida sublililale
vel ignosiderium comprobetur,,
mentem nostram adversario penelrante,
quaque intenlione cordis et
abstrabimur
vel
orationum
nos visitalionein
intentipnibus
inslanli.a jdeserentem
rantes ab ontimis
sancli Spiritus requirpmus,
maiiJfestetur
in nobis;
ac pariler agnoscenles quanlo labore amissum istud

inviti.
Quod

GAPUT IV
dispensalionis ac probationis
causa sit.

Dei

duplex

autem, vel probationis Domini

Dispensationis
b
duplex causa est : prima, ut pauljsper ab ipso derelicti, etmentis hostr* humiliter intuentes infirraiet nequaquam
super praecedente puritale
cordis, quae nobis illius cst visitatione donata , -nullatenus extollamur,
probanlesque nos ab eodem derelictos,
gemitibus noslris et industria illum laetiliae
tatem,

spiritale gaudium .etLpuritatis

soUicitius Jnventam cusiodire,

laetitia

conquiralur,
ac lenere intentius

sludeamus.

custoQuodammodo enim negligentius

diri solet , quidquid creditur facile posse reparari.
JCAPUT V.
Quod studium et induttria nostra nihil
*
Dei prmvaleat.

sine adjulorio

Fer quac evidenler probatur,

gratiam Dei ac misericordiam seinper. operari in nobis ea quse bona
valere sludium laboranlis,
sunt. Qua deserente.jnihil
ac puritatis statum recuperare non posse intelligamus,
induslriam
sine
animi
nilentis
et praeteritam cordis alacritatem non nostro sludio, B et quantumlibet
et praesed illius dignatione nobis fuisse collaiam,
ipsius iterum adjutojrio slatum pristinuiu recuperare
esse
non posse, illudque jjugiter innobis impleri, non vosentem de ipsius rursum gratia el illuminalioue
c Secunda vero probationis
est Causa,
lentis, neque currentis, sed misereniis est Dei (Rom.
poscendam.
ALARDI

GAZ,EI

COMMENTARIUS.

,'

dorsa Judebant. <Haeccumvidisset

S.Macarius.^ractedidimus, tepente Itnttma eonfusione vasiamur. Sed
tamen ejusdem coitfusione discimus ne viribus nostris
viter ingemuit,et
lacrymas profundens, ad Doniinum
nostra consilia iribiiamus;
et tanio maturius ad gravidixit: Respice, Domine, ne sileas, neque mitigeris,
ettatem restringimur , quanto ad hanc quasi ami.ssum
iuimicitui,
Dcus, sed exsurge, et dispergantur
redimus,' Aliquando\dum
fugiant a facie tua, eic Post orationem autem, examagna nos scire gaudemus,
ccccitate lorpescimus : sed quo
minandae veritatis gratia, seorsim evocatis singuiis
repentinm ignoranlim
ab eis si in oratiorie,
inquirit
ignoranlia meniis oiuln ad momenlum claudilur , eo
quibusqueTratribus,
vel aedilicandi cogitationes habuerint, vel iteragendi,
post ad .scientiam vetius aperilur; ul nimirum flagello
sum cmcilatis erttditus, scire iptum a quo Itabeat, sciat.
vel alia diversa, qune utiicuique per daemones imagiin
Haec etaliaD.
nata vJderat. Et singuli eorum ila confilebatitur
Gregorius. Sed et.L). Bernardus ideni
corde suo ita fuisse cogitationes sicut ille arguebat.
argumeiitum
eopiojsissime tractans : Sttperbia, inest quod omnes illae vanae et
inveniain me, et Dominus
Et tunc intellectum
quit (Serm. 54. ihCdnlica),
suo. Hinc isla slerilitas animm
superfluae cogitaliones, quas vel psalmorum vel ora-" Q declinavit in itoaietvo
tionum tempore unusquisque in corde conceperit,
mem, et devolionit iiwpia, quam palior. Non compungi
ad lacrymasquea, iwn sapil psalmus, non lcgere libett,
illusioue et instinctu daemonum fianl; abdiis auiem
non oraredelectat, fneditaliones solilas non invenio; ubi
qui omni custodia cor suuni servant, tetri repellunesl Utainebriatio.spiritus?
ubi menlis sereniios, et gautur iEthiopes. Deo enim conjuncla mens, et in ipso
nihil alienum,
dium, etpax in Spirilu sancto? Et Jnfra : Argumenprsecipue tempore orationis inlenla,
nihil uperfluum
recipit. Hsec ibi. Similia exempla
lum, Jnquit, tuperbim estprivalio gralim. Quaniquam
inlerdttm sublrahiiur
non pro
exsiant in Vita S. Antonii apud Alhanasium, in Vita
gralia, sive relrahitur,
Hilarionis apud D. Hieronymum,
ilemque alia a.pud
superbia, qumjamlest, sed qum fiitura est nisi subtrahalur. Habes Itujtis rei evidens documentuin in ApoD. Gregorium lib, n Dial. cap. 4, et apud Cassarium
5.
Cisterciens. lib. v de Miraculiscap;
stolo, qui siimulos \carnis sum suslinebat invilus, non
" ld est, pfovidentiae divinse, quaj tertia causa
quia exiolleretur ,\sed ne exloUeretur. Sed sive jam
existens, sive nondum, superbia tamen semper causa
spiritalis desolationis superius est assignata.
b Hanc causam spiritalis desolationis ex disposierit subtraclm graijm.
* Tn suo et aliorum.
confirmal
tione et probatione divina provenieniis,
D.
eleganler et
experiuiento
Candca): Quibus siudium esi,
Bernardus(Seri.J9t
copiose explicat D. Gregorius , hsec inter alia $cribens (Lib. n Moral. cap. 27) : Fit ul aliquando te
inquit, orore, frequenler experti sunt quod dico. Smpe
corde iepido-el^arido accedimus ad allare, oralioni inhmc gratia u(Uiter subirahat, el prmsumenii menti,
oslendit. Tunc enim mre
autem repenle infunditur
cumbimus;
persiiUntibus
quantum in se infirmetur,
gralia, pinguescit\peclus, repletviscerainundatio
piecognoscimus bona nostra undesinl, quando hmc quasi
lac conceplm dulcedinit
omitlendo sentimus, quiaa nobis servdri non possuht. Vtatit;i.eli,tiiquipremai,
uberlim fundere -on tardabunt. Idem alibi (nempe
Ad hoc itaque intimandm humilitalismagisteriuin
, :fit
tentationis arliculo, tanta ttul- . Serm. 22 in Cantica) in ejusmodi anxietaie consliiuplerumque utirruentit
titia sapientiam nostram feriat, ut turbata memquatis, hoc .prsebet.cjonsilium : Si le lorpore, acedia, vel
tmdio ffici sentis, noli propterea diffidere, aul desiliter mdlis immineiilibus obviet, vel cbntra tenlatianem
blere a studio spiriluali;
ted juvantis require manum,
qubinodo se prwparel, ignorel. Sed hac ipsa tlultitia
ad momenlumdesipit,
trahi le obsecrans\sponsm exemplo; donec denuo suscicor prudenter eruditur,quiaunde
lante gralia (actits promptior alacriorque curras, et
eo post verius quo et humilius sapil; et sapientia quasi
dicas : Viam mandatorum luorum cucurri, -cum ditaunde amittitur, inde cerlius possidetur. Aliquando dum
tasti cor ineum. Sic uulem quamdiu adesl gralia,
sublimia inielligendo in elatione se aniinus erigit- in
delectare in ea , juf. non le existiines donum Dei jure
rebus imii et vilibus gravi hebetudine pigrescit, utsibi
hmreditario
eliam repente iina clattsa videat, qui pernix sutnma
possjdere^ ila videlicel securus de eo,
quasi numquam perdere possis.; ne subito cum forle
penetrabat. Sed hmc ipsa hebeludo intellectum nobis
dum subtrahit,
retraxerit inanuin , et sublraxeril donum , tu animo
servat; quid dum ad momenlum xor
verius ad sublimia intelligenda
humiliut,
concidas, et Irisiior quam opbrtel, fiat. Ergo in die
confirmat.
virtutis ituat.noli ette tecutut,
clama ad Demn cum
Aliquando dum cuncla nbt agere consiliigrdvitalegdudemus, putsante causm emergentis atticulb, ptmcipitaPtbphela': Cum defecerit virlus mea, ne derelinguas
tione subila tapimut, et quinot temper disposile vixitte
me (Ptal. LXX). I

889

COLLATIO

IV. DE CONCUPlSCENTIA

CARNIS

ET SPIRITUS.

S90

senliens dicam : Bonum mihi quia humiix). Quae gratia nonnumquam econtrario negligenies A firraiialem
ac resolulos inspiratione
liasti me ( Psal. cxvm);
vel exercitium
non habeam
hac, qua dicitis, sancta, et
abundantia spifitalium
visitare
non
cogitationum
praeliandi,
quod sine dubio liabere non potero , si
mihi semper et indisrupte cbhseserit protectio divina.
renuit, sed inspirat indignos, exsuscital dormientes,
et iliuminat
obsessos ignorantioe caecitate, clemenSuffultum namque me lua defensione tentare diabolus
iiifundens se cprterque nos arguit atque castigat,
dibus nostris,
ut vel sic de iuertiae somno compunciione
ipsius
provocemur.
insligati
consurgere
"
Denique
frequenler eliam odoribus ullra omnem
suavitatem
humanse, iu his ipsis sucompositionis
bilo

visitationibus

obleclatione

ita ut mens hac

adimplemur,
resoluta in quemdam spiritus rapialur

excessum , seque commorari

CAPUT
Quod utile nobit sit interdum

obliviscalur

in carne.

VI.

hon audebit, illud objiciens et exprbbrans,

vel mibi,
vel libi, quod adversus alhletas tuos c solet calumnibsa voce proferre. Numquid gratis Job colit Deum :
Nonne tu vallatli eum ac domum ejus, universamque
subslanliam

(Job. i) ? Sed magis

peto ne me usquequaque deseras, quod Gra;ce dicituf
d
fitxpi npb; ayavTtipv, id est, usque ad nimielalem.
Quantum enim mibi utile esl si me paululum 6ubremei constantia
linquas , ut desiderii
comprobelur,
tantum

a Domino

derelinqui.

In lanlum

vero illum, quem diximus,

abscessum,
et, ut ita loquar, deserlionem Dei, bealus David ulilem esse cognovit, ut nequaquain maluerit orare ne
a Deo penitus in nullo relinqueretur.
Hoc enira sciebat incongruum
esse vel sibi, vel humanae naluras
ad quamlibet pervenienti
sed tempeperfectionem;
rari eam potius deprecatus sit, dicens : b Non me
Ac si diceret
derelinquat utquequaque (Psal. cxvm).
aliis verbis : Scio quod derelinquere
soleas utiliier
tuos sanctos, ut eos probes. Aliter enim ab adversario tenlari

non possunt, nisi a te paulisper fuerint

et ideo non rogo ut numquam me derelinderelicti;
ut non vel meam inquas, quia non expedit mitii,
ALARDI

GAZ^El

a Suavissime id
explicat suavissimus idem Bernardus sermone illo nono et decimo in Cantica, ubi
de osculo spiritali, de uberibus sponsi et sponsae, de
et hujusmodi.
odore nnguenlorum spiritalium,
b Id esi,
penitus, omniuo, Grsece eai c-foSpa, i. e.
iisque nimis, ut infra legit Ciaconius. Quamum vero
differat fclinqui a Deb , et penitus seu usquequaque
derelinqui, apposite ad hunc locum explicat D. Ainbrosius Davidis exemplo : ~Quia, inquit, nullus potest
perfeclus esse rine favore Dei, neque lutus, ideo rogare debet ne penitus eum derelinquat Deus. Nam
dicens : Ne
supra rogavil David ne derelinquetciut,
detelinquas me, Domine Deus meus; hie ait : Ne
detelinquas me utquequaque; hoc est, multum. Supra
forte quati adhuc imperfeetits , et in magnis perturbationibus posiius se deretinqui timebat; hic dutem jam
sed togatne
fortior, non limel derelinqui, ut tenieiur;
penitus detetinquatut.
Pletumque aittem derelinquit
Deus, quot viill probari : penitus autem derelinquit,
quos deserit. Dereliquit penitus Judam ; non dereliquit
autem S. Job, in cujus patrimonium
jus tyrannidit
aiversorio tribuit, n cujus corpus polesldtem diabolo
dedit; in animam autem non dedit: nam si dedisset in
anbnam, penitus deteliquisset eum, etc
c Unde el diabolus, i. e. criminator,
seu calumdicitur
uialor,
Apoc xn : Ptojectus esl accusator
ftaltum nostrorum, qui accusabut illos ante contpectum
Dei nostri die ac nocte. ln die accusat, verba sunt
B. Gregorii (Moral. i, cap. 9), cum prosperis maie
nos uti intinudl;
in nocte accutat, cum in adversis not
non habere patientiam deinonttrat.
A Ciaconius et nostri
iae
manuscripti
legunt,
o-tpeSp*. Ex lexiu Graeco illius versiculi, quod proprie
sonat, uique nimit, pro quo Latinus interpres
vertit,
usquequaque. At pfior lectio Latinae expositioni,
quae
subjungitiir,
magis respondet, usque ad nimielatem ;
codicibus
uuae verba in quibusdam
(Basileens.) et

ejus per circuitum

noxium

esl si pro

meritis

ac deliciis

meis

quia nulla virtus humaB nimium me deseri patiaris;

luo deseratur auxilio, sua
na, si diutius iu lentatione
et non protinus adverpoterit constantia perdurare,
sarii vel potenlia vel factione succurabere,
nisi lu
ipse, qui es humanarUm virium conscius, acluctaminum moderator,
non permiseris tentari nos super
id quod possumus, sed feceris cum tentatione eliam exitum, ul suslinere possimus (I Cor. x). Tale quJd et in
c
Judicum libro, cap. ni, super exterminatione
genlium spiritaliutn
, quae adversantur
Israeli, myslice
f
legimus designatum : Hm sunt gentes quas Dominus
dereliquit, ut erudiret in eis Israelem, et haberent consueludinem cum hostibus prmliandi.
Et ilerum
post
-pauca : s Dimisitque

eot Deus , ul in ipsis experiretur

COMMENTARIUS.
sola habenlur,
Graecis omissis.
C apud Dionysium
Porro ex hoc eliani loeo nemo non videt has collationes Latine, non Gr*ce fuisse scriptas.
e Gentes illas
spiritales vocat, quod earum nominibus in Scriplura
vitia, quibus
expressis spiritalia
fidelium mentes impugnanttir,
mystice desighentur.
De quibus vide D. Hieronymum,
et alios vocuin Hebraicarum interpretes.
f D.
Gregorius, lib. iv Moralium cap. 25, produ. clO hoc teslimoiiio subdit : Ad hoc namque qumdam
vitia noslra relinenlur, ut sete noslra inlentio sollicitam
in certamine semper exeueat, et eb cle victoria non superbiat, qub vivere in te hostes conspicil, aquibtts adhuc
vinci formidat. Israel ergo reservaiis hostibus eruditur,
viliis wijiimis
elatio irirtulis
quando in quibusdam
ut in parvis sibi resistehlibus dinoslrm comprimitur,
scat, quod ex se majora non subiget. Haec Cregorius,
et his similia lib. ni Dialog. cap. 14.
Non ul scirel Deus omnium cognitor, etiam
ifutu_ rorum;
ni
scirent
et
sua
ted
conscientia vel gloipsi,
"
vel convincerentur, ulrum audirent mandala
riarentur,
Dei, etc, ait D. Auguslinus (QAl,
super Jud.). Deus
enira qui novit orania, non eget aliquo experimento
aut probatione
ad aliquid prsevidendum aul pernoscenduni; sed dicitur leniare, probare, experiri, menimirum et quoad effeclum : primo qtiia
taphorice
ila se gerit, quasi tentaret atil exploraret aliquid insecundo quia quod perse ipsum novitjd,
cognitum;
ut aliis innotescat, efficit : qiiemadmodiim
Abrabre
Nunc cognovi quod iimeas Dominum
dixit:
(Genes.
id
le
feci.
Porro
ad
loctim
esi, cognoscere
quod
xn),
bunc attinet, simi e quidpiara in profanis hisioriis de
Rotiiani
Scipione Nasica legiiur, qui Carlliagineni
imperii aemulara nolebat everti, ne populns iRomanus tali hoste liberatus , otio ac desidia torpesceret.
Jibro primo de Civitate
Qua de re D. Augustinus
Dei cap. 30, adversus Romanos gentiles disputans :

B91

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES

'*

892

mandata Domini, qum ptm- A insertam, eliam in Apostoio ita legimus \ad Gal.
v)
b Cdto enim
cepetat puttibus eotum pet manum Moysis, on non.
concupitcit advetsus spitilum,
spiritus aunon invidens
Deus quieti
Quam utique
pugnam
tem adversus carnem. Hmc uuiem invicem advertanlur
sed sciens esse
Israelis, nec male eidem consulens,
sibi, ut non qumcumque vuliis, illa [aciatis. Habes et hic
ut dum gentiuin semper
utilissimam,
reservavit,
c invisceratam
pugnam
quodammodo corpori nostro,
istarum impugnatione
se
deprimeretur,
numquam
Domini
enim
dispensatione
procurante.
Quidquid
sentiret auxilio Domini non egere, et ob id semper
etsine alhujus exceplione omnibus ingeneraliter
in ejus meditatione
et invocalione
nec
persistens,
est, quid aliud judicari
potest, nisi ipsi humanae
ineriia
nec bellandi usnm et exefcitia
solveretur,
substantise post ruinam primi hominis, velul natuvirtutis amitteret.
enim quos superare
Frequenter
raliter
el quod universis
non potuerunt adversa, securitas et prosperitas
deattributum,
congenilum
iecerunl.
concretumque
deprehenditur,
quomodo non credenCAPUT VII.
dum sit arbilrio
Domini non nocentis, sed consuDe utUilale ejus pugnm quam Apostolus ponit in collentis inserlum?
Causam vero hujus belli, id est,
luctdlione cdtnit et spititut.
d Ut
a Hanc
carnis et spiritus,
bauc esse describit:
nostris quoque membris
pugnam utiliter
non,
ALARDI
GAZiEl COMMENTARIUS.
conlra
Non proptetea, inquit, cupilis hdbere pdcem, el omni
desideral, et ad ea vjehementer accenditur;
vero spiritus, quse spiriialia
sunt, et veritati ac hogenete copidrum dbunddte ut his bonis honeste utdnestati consentanea,
mini, hocest, modesle, sobtie, tempetaniet,
expetit. Verum quaeri polest
pie ; ted
ut infinila vatietas voluplalum insanis effutionibus exactus concupiscendi,
quomodo carni tribuatur
qui
ea
mala
ofiantur
in
moriest
animae?
D.
Thomas
Respondet
proprius
quiraiur, secundisque rebus,
(Cotnsmvientibus
sint
hostibus.
Al
ment.
toci
et
ille
arl.
secundum
D.
bus, qum
pejora
ejus
1-2, q. 70,
Scipio
41),
. Augustinum,
quod cafp dicitur concupiscere, in quanpontifex maximus vester, ille tolius senatus judicio vir B
lum anima secundum carnem affecta concupiscit: sicut
islam vobis , metuens calamitatem , nolebat
oplimut,
mmulam tunc imperii Romdni Carthaginem dirui, et
oculut dicitur videre, cum polius aflima vel ipse homo
decernenli ut dirueretur , cantradicebat Catoni, timens
pet oculos videal. Sic ergo anima per carnem concupiet tamquam pupillis
scit, quando ea qum keleclabilia sunt secundum carinfirmis animis hostemsecurilatem,
nem expelit. Per se iilero anima concupiscii,
civibus idoneum tutorem, necessarium videns esse lerroquando
deleciatur in his qum tunt secundum spiritum, ut tunt
rem. Nec eum sententia fefellil:
reipsa probatum est
et medilalio
bpera virlulum,
contemplalib divinbtum,
quam verum diceret, etc
i
adfinem operis.
sapientim, juxta illud Sap. vi : Concupiscentia itaLege sextamannotat.
D.Cuychii
b Idem aliis verbis Apostolus ad Rom. vn : Conque tapienlim deducet ad regnum perpetuum. At dihominem : vices: Si caro
deleclor legi Dei secundum interiotem
per spiritum,
quoinodo
concupiscit
deo autem aliam legem in membtis meis repugnantem
adversus' eum? Respondet, in eo, quod
concupiscit
legi mentis mem, et captivantem me in lege peccali,
concupiscentia carnis impedit concUpiscentiam spiritut;
cum enim anima circa sensibilia et inferiora, qum sunt
qum ett in membris meis. Eodem spectat illud Mata superiorithaei xxvi : Spiritus quidempromplus
ett; caro aulem
cdtnit, occupalut et qfficilut, tettahilur
bus, qum sunl spiritus^ (Vide nolala infra ad cap. 13).
infirma. Quod et ethnici suo modo videntur experti.
c
:
Unde Ovidius vn Metamorph.
Quomodo nileUigat abbas Daniel hanc pugnam
carnis adversus spiritum,
sive concupiscentiani
inMens aliud suadet: video meliora, proboque;
sertam et invisceralani
membris nostris et corpori
Deteriora sequor.
P nosiro procuratione divina, docte explicat Do. Cuysive per legem
chius in sua censura, quam videre lector meo conQuid porro per carnem et spiritum,
silio non omittet.
Videndus porro etiam iocus D.
iiiembroruin
et legem mentis intelligatur,
diserte et
cnucleate explicatur
in sequenlibus (Cap. 10 et 11).
sed
Augustini ab eo cilatus lib. v conlra Julianum,
ubi inter alia refert AuTota vero hujus loci disputatio eo spectat, ut intellipraecipue cap. 5 ejus|libri,
seu concupiscenliam
gustinus, exstitisse quosdam hsereticos, Paternianos
gamus boc bellum intesiinum,
carnis adversus spiritum,
et spiritus adversus caret Venustianos dictos, Manichseis simiies, qui dicenem (qute huic Collationi ut praecipuum praebuit arbam, a lumbitusque qd pedes diabolum fecisse cotput
ita et titulum)
nobis esse utilem ac sahominit;
gumentum,
supetiotet vero partes, Deum, velul supra
basim aliquam collocqsse; nihilque ab hominis studio
lutarem, ideoque divina dispensatione seu providentia in nobis esse relictam et quodammodo inviscerarequiri, quam ut anima (quam in corpore et stomacho
habitare dicebant) munda tervelur; pubem vero si ointam. Quod tamen intelligendum
de carne, non sein qua Adam et Eva
nibus fldgitiorum oblinatur sotdibus, ad suam non petcundum primsevam conditionem,
tinere curam : ita ut semper ipti libidini lurpiter tereonditi sunt, sed de carne peccato vitiaia, licet per
vidl, titulum ei proprim polestalis affingebant. llrec
baptismum mundaia : Manete enim n bapiizaiis conilli impurilalis
defensores;
quibus ipsum Augusticupiscenliam, seu fomilem, ut vocant, sancta synodut
Ttident. (Sest. S,indectetode Peccdlb btigin.) tecundum
num favere ac patrocinari suis scriptis Julianus ille
sanctorum Patrum docttinam definivil : qum quidem,
objiciebat.
Quam calumniam refutans
impudenter
lib. dePecc. Merit. cap. ult.),
cum
inquit (August.
Augustinus : Ego, injjuil, secundum catholicam fidem,
ad agonem relicta sit, nocere non consenlientibus,
totum hominem, totam scilicel animam, totumque corsed viriliter per Chrisli Jesu gtdtidm tepugndntibus ID put ejus Deo summo et vero tribuo. Creaiori, diabolum
non vdlel; quinimmo qui legitime cettaverit, coronabiaulem dico humanam, vel aliquid ejus non creaste, sed
diabolicam plagam,
tur. Et honc concupiteentium, quam oliqudndo Apostovilitisse naturum: coniraqueipsam
lus (Rom. vi et vm) peccatum appetlat, eadem synoqum Dei opilulatione sananda est, donec ab ea penilus
dus declarat Ecclesiam catholicam numquum intelliberemur, nobis esse pugnandum. Nec animam, qua
lexiste peccatum appellari, quod vere et proprie in
corpus vivit, mundam, quantum in hac vila mundut horenalit peccatum tit, ted quia ex peccalo est, el ud pecmo ett, posse tervari,\ti
concupiscentim carnis ad flacatum inclinat. Haec ibi. Ex quibus intelligimus
hanc
gitia perpelranda ei\ qumque immundd consenserit.
carnis et spiritus repugnantiara provenire ex relicta
Haec Augustinus,
quae hic adscribere iibuit ad arapost peccatura propensione
adeaquae
cuique partL
pliandam Cuychii elucidationem.
d
unt commoda et amica. Nam caro quae sua sunt
Ut, conjuiictio, sajpe non causam, sed eventuni
Israelem,

uttum

auditent

IV. DE CONCUPISCENTIA

COLLATIO

595

qiicecumqut vultit, illa facialis. Ergo id quod j \.

id
Deus, ut non posset a nobis impleri,
procuravit
faciamus,
est, ut non quaccumque volumus,
quid
aliud si impleatur credi potest esse quam noxium ?
inquit,

Et est quodammodo utilis hsec pugna dispensatione

Dei nobis inserla, el ad meliorem nos statum provocans atque compellens, qua sublata proculdubio
pax
econtrario

perniciosa

succedei.

CAPUT

Inlettogatio
quid sit quod in capitulo Apostoli post
advetsantes sibi concupiscentias carnis el spirilus,
terlia adjicialur
voluntas.
Germanus

: Licet

praelucere videatur,
Apostoli sententiam

nobis quidam intellectus

in ea
tamen quia necdura possuraus
ad liquidum

ET SPIRITUS.

K94

num a portio intellectus cst, et maxima pars intelIigentiae scire quid nescias. Propter
quod dicilur
b
(Ptovetb.
xvn) :
lnsiptenti
interroganti
sapientia
vim proporeputabitur,
quia licet is qui interrogat,
sitae qusestionis ignoret, tamen quia prudenter inquiet intelligit
hoc ipsum illi
quod non intelligat,
ad sapientiam;
eo quod quid nesciret,
reputalur
Secundum divisionem
prndenter
agnoverit.
itaque
rit,

vestram

VIII.

CARNIS

dentur,

tres hoc loco res ab Apostolo nominari vicarnis adversus spiritum,

ct
concupiscentia
adversus carnem, quarum adversus se iuvi-

spiritus
cem pugna hanc videtur

habere

causam

atque

ra-

tionem, ut ea quse volumus,

inquit, facere uequeanius. c Quarta igilur superest causa, quam minime
vidislis vos, ut iilud scilicet quod nolumus,
facia-

pervidere, volumus
haec nobis aperlius explanari.
Tres enim res hic in- B mus. Nunc
ergo opus est nobis ut prius duarum
dicari videntur : prima carnis adversus
spirilum
et spiritus
vim, id est, carnis
concupiscentiarum
pugna; secunda spiritus adversus carnem concupiagnoscamus, etita dcmumquse voluntas sit noslra,
scenlia; tertia voluntas nostra,quoe velut media poquae inler utramque posila est, discutere valeamus;
nitur, de qua dicitur, ut non quaecumque vullis, illa
nostrse non esse, siraideinde quid possil voluntatis
faciatis. Super qua re licet,
ut dixi, suspiciones
liter discernamus.
colqnasdam, ex his quae posila sunt, intelligenlise
CAPUT X.
ligamus; volumus tamen, quia se hujus Collaiionis
occasio obtulit, aliquid nobis lucidius disputari.
in und significatione pbQuod vbcabulum carnitnon
CAPUT
IX.
nalur.
Responsio de inlellectu recte inlettogantis.
d Vocabulum
Daniel: Discernere divisiones et lineas quaesliocarnis in Scripturis
sanctis multiALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

et consecutionem
: quod Chrysostomus
sed tn quantum tpsa eorum ralw remursignificat
sequunlur;
(Rbm. x) et Damascenus in multis Scripturae locis C inural et ei displicet, faciunt qum non volunt. Inconlieri observarunt;
unde non semper atna-nxs;,
linentes autem, qui habent proposilum ubstinendi, el
sed
tamen a passionibus vincunlur,
ImtSarao? illis dicitur.
Matth. n : Ut ddimpleretur
faciunl
quidem quod
non volunt, in quantum ipsas passiones contra eorum
qubd dictum esl, etc; Joan. xn : Excmcavit oculbs
eorum, ul nonvidednt, et xiu : Ul Scriplura ddimplepropositum sequuntur (Arist. lib. vn Ethic. cap. 4);
et sic intcmperaii faciunt plus de eo quod volunt. Conreiur; Rom. I: Tradidil eos in passiones ignbminim,
ut facianl qucenon conveniunt. Aique hoc modo etiam
tinentes aulem, qui vetlenl omnino non concupiscere,
in islis verbis Aposloli
sed quia
hoc loco cilalis,
faciunt quod voluni, dum non concupiscuni;
proprie et
omnino non concupiscere non possunl, faciunl
germane accipienda videtur. Non enim cara propterquod
nolunt. Temperati vero, quod volunt quidem faciunt,
ea, id est, eo fine, vel ob eam causam concupiscit
in quanlum in carne domita non concupiscunl;
adversus spirilum, etc, ut non qusecumqtie volumus,
sed
faciamus ; sed ex illa repugnaniia carnis et spirilus
qttia non ex loto domari polesl, quin in aliquo repugnel
id niiiiiruni
sicut nec malilia in tantum ctescete polest,
ut non quoecumque bona
consequitur,
spiritui,
ideo cum aliquando concupifacere vellemus, faciamus, sicul ait Apostolus Rom.
quin ratio remurmurel,
vn : Non enim quod volo bonum, hoc facio; sed quod
scunt, faciunt quod nolunl;
plus tamen de eo quod
nolo malum, hoc ago. At vero hic abbas iia hanc
volunt. lla S. Thonias.
a Quia
particulam accipit, ut causam deuoiet fiualem. Vult
qui recte ct enucleate distinguit parles
ostendit se aliqua ex
enim causam belli hujus, et pugnoe carnis et spiriqusesiionis seu inlerrogationis,
:
tus hanc esse, ut bona quae volumus facere nequeaparte assequi quod quaerit, juxta illud Aristolelis
et agouem ; j. Qui nihilscit,nihil
dubital, nihil discernit.
mus, nimirum ad nostrura exercitium
"
b
ex LXX
:
ille Scipio Carthaginem
stare voleHic Ciaconius
supplevit
Interpret.
quemadmodum
bat, ad Romanos in officio coniinendos.
Insipienti interroganti sapienliam, sapientia teputubiNeque vero
tum ex JuNam libertas arper hoc tollitur libeium arbilrium.
tut; el confirmat ex verbis sequentibus,
bitrii, ait sanclus Thomas, in illis est, qum subsunt
stino, qui ita citatiu epislola adZenain et Serenum.
tale legitur;
In vulgaia
editione nihil
sed ejus
eleclioni, non auiem omnia qum in nobis sunl, simpliciter subsunl nbstrm eleclibni;
sed secundum quid.
Ioco : Stuttus quoque si tacuerit, sapiens repulubiNam in specie pessumus vitare hunc vel illuin concutur, elc.
c Quarta, supple, res in illis verbis Apostoli expiscentim vel iracundim nwlum: al generatim omnes
irm vet concupiscenlim motus vitare non possumus
pressa : dixerant cniin tres eo loco res ab Apostolo
non animadverterant,
vero
nominari.
Quartam
propter corruplionem fomilis, id esl, proclivitatem ad
malum ex peccato relictam. Verum hac de re plenius
nempe causam ac raiioquam hic abbas suggerit,
verbis consenem istius pugnae carnis et spiritus
ngeuduni erit ad collat. 13 et 21 (In Commentario).
Scite vero et acule div. Thomas hoc in negotio quo
qtientibus expressam. Sed de hac causa vide quse sttde concupiscentiis agitur, distinguit
quatuur genera
pra annotavimus cap. 7.
d Isidorus Pelusiotes
facit quaecumque vult,
liominiim,
quorum nullum
(Lib. iv ) Cassiani nostri
sed diversa ratione. Nam intemperati, inquit, qui ex
coaetaneus et condiscipulusin
quadam episiola (Epist.
proposilo sequunlur carnales passiones, secundum il477) duas lanium designal carnis acceptiones, sub
(ud Proverb. n : Lmlanlur
cum male fecerinl. FaCamis,
quibus tamen reliquae fere coiilineniur:
ciuTit quidem wod volnni, i av,<mwn ipm
vQcabulum bifariam f' Scriptttris usurpalur .
tmwnes.
iptiuil,

" '

'
598

JOASNIS

CASSIANI"

COLtAflONES.

5S6'

narn nonniimquam
quae iri liho ebdemque hosignifi- A\ quifur, sed aciualibiis,
legimtts iiominafi:
mirie vel pariter vel sigillatTm cuin qtiadam lempoid est, qui ex corpore concat hominem inlegrum,
ris vicissitudine
et niutaiione luctantur.
stat et anima; ui ibi (Jbdk. i): Et verbum cara fdclum est; et (Isaim XL et Lucmm)
: Videbil omnit
GAPUT XI.

farie

carq salutare peinosiri.Nonnumquamhomines

peccalores atque carnales;
ut ibi (Genet. vi) : JVon permanebit spiriius meus in hominibus istis, eo quod sinl
caro. lriterdum
ut ibi
pro ipsis peccatis ponitur;

hac loco cqto>ab Apostoio nominetur, et quid

sit cbniupiscenlid carhis.
Quariiobrem in hoc Ioco a carriem hon homiriem ,

Qukiin

(Rom.

id est, bbminis substanliam , sed voluntatem.carnis

et desideria debemus pessima accipere : sicut nec

incqttupleldin
possidebil. Nonnumquam pro
ut ibi (II Reg. y):Ecce
cognaiione et propinquitate;

sed
rem substantialem,
spiritum
quidem aliquam
aniniae desideria boiia et spiritalia designare. Queiu
1
evidenter
sensura idem beatus Apostolus
superius
expressit, ita dicens : Dica autem, spirilu ambulale,

VIII) : Vos autem non ettit in carne, ted in

Et iterum (1 Cor. xv):
Caro et sanguis respiritu.
Neque
gnum Dei non possidebunl, Denique sequitur:
cottuptiq

nos os luum, el cnto tud sumus. El Apostolus (Rom.

Si quomodo in mmulationem
inducam carnem
xi):

et desideria

catnis

festum

intra
quotidie
epdemque sint bomine, inleslinum
duiri concupiscenlia
carnis quse
nos geritur bellum,
fertur ad vitia, his quaead praesentem
praecipilanter
deliciis gaudet. Quibus econtra
requiem perlinent,

non petficietis.

Cato enim cancu-

piscit advetsus spititum,

spitilus vera advertut carb Hmc autem invicem advertanlur tibi, ul nan
meam, et salvos faciam aliquos ex illis. Quserendum B nem.
ex
ergo nobis est, secundum quam significationem
qumcumque vuliis, ilta faciatit
(Gal. v). Quae cum
his quatuor,
carnem bic debeamus accipere. Maniutraque desideria, ill est, carnis et spiritus in uno
namque est secundum illud quod positum
esl, Et verbum caro fadum esi; vel iilud, Et videbil
omnit caro salutare Dei, penitus stare non posse;
sed ueque secundum illud quod dicitur,
iVon permanebit spirilus meus in hominibus istit, eo qttod sunt
carb; quia non, sicut ibi abrupte de homiue peccatore, ita et hic ponitur caro, cum dicitur
(Gal. iv):
Caro cbncupiscit adversus spirilum,
et spiritut advetsut carnem. Neque enim de rebus substantialibus
loALARDI

GAZiEI

spiritus adversata, ita desiderat tota

concupiscentia
studiis inhaerere , ut eliam necessarios
spiritalibus
carnis usus optet excludere,
sic illis jugiter occuejus cupari cupiens, ut nullara penitus fragilitaii
ram cupiat impaf tiri. Caro luxuriis
'
COMMENTARIUS.

quandbque enim de nalurd intelligitur,

quandoque r
autem de affectu el tabe. Prioris significatibnis
exemplum hbc est: Spiritus carnem el bssa non habel, sicut
me videtis habere (Luc. xxiv).
Posteriotis
: Caro et
sanguis regnum Dei hmreditate possidere non possunt.
Ita ille. At plenior et accuratior est divisioac distinctio quae hic habetur.
Ex illis verbis Apostoli : Caro concupiscit adversus spititum,
etc Manichsei olim slatuere coitati
sunl duas esse naluras in hoinine : alteram bonam
a Deo conditam,
alteram malam a dsemohe auctore
profectam,
quae Jn carne inhabitans
per carnem
At id 11011 solnm
adversus spiritum.
concupiscit
Eairiipie, sed etiam imperite ab eis excogitatum.
dem hamque prorsus est anima quae per cariiem
secundum carnalemappetitum,
coiicupiscit,
etquce
rationalcm.
per spirittim cbncupiscit juxta appeiitum
Constat enini in anima hpminis duplicem esse vim
appetitivam:
alteramfationisexpertem,qham
appellauius. appetitum
sensitivum , quia versatur
circa
alteram qrise est ralionis D
delectationes
sensuum;
pafliceps,
qtiam voluntatem appellamiis;( August. ad
Quodvulldeuni;
Mpxal.cdp.
10). Haec
Gtegot.xx.xn
per graliam sanata et renovata cphcupiscit;ex'dire!.
ctioue spiritus spiritalia bona. Eadein igitur est aninia qriae secuhdum diversas vires advefsus seipsam
hic dicit abbas carnem etspiripugnat. Proindecum
tum non significare
bominis substantiatn,
intellige
quatenus substaniia est", sed quaierius carnalis, vel
id est, qualenus
sensitivo et
appelitui
spiritalis,
id est, raiioi]ali!Obtemperans.
carnali, vel spiritali,
Idem enim est, sive dicatur caro, sive aniina, vel
homo quatenus carnalis. Caeteruni D. Augustinus
non inodo eutpdem animamdiversis
mpiibus aestuantein secundum diversos et contfarios
ap^petitus hoc
dissidium sentire scribit', verum eiiam vim rationalein. Docet enim eamdein homihis
voiuntalem
litigare, rixari, ac pqgnare secum, dum: ex Spiritus
spncti inspiratione tota vult aetemis bbnis inhaerere,

ac libidine

dele-

ex pondere vero carnalis consuetudinis

vult adhuc
lerrenis
delectationibus
frui. Sic enim
commodisjet
dtfficulipse quas iniiio suae cOnversionis paiereiur
tates et ambiguitates exponit lib. vm Confessionuui
et inde mihi
cap; 5 : Velie meuni tenebal ininiicus,
caienam fecefat, et consirinxerat nie.Quippe ex voluntdte petveisd fdctd estlibido ; el dumsetvitut
libidini,
non resifacla esl consuetudo.; et dum conmetudini
ttitur,
factd eiinecessitas. Qitibus, quasi ansulis quibutddm sibimet ihnexis (unde catenam appellavi),
tenebat me durd sermtus. Voiuntos outem nova', qnm
hiihi esse cmperat, ul te gratis coterem, [ruique te
nondum eral
veilem, Deus, sola certa jiicunditas,
idOnea ddsuperandaniprioremvetustate
robotatam. Jta
dum votuntdies mem , una vetiis, alidnova,
illacarisla spiriludlis,
inter se, atqui
tialis,
confligebant
discordando dissipabant animam inedm. Sic intelligebdmmeo ipsiits exper,imeitlo id quod legerdiii,
quomodo caro concupiscerel advetsus spifitum , el spiritus
adversus carnem. Haec Augiistinus,
quibus illustrari
capiie de media quadam
pbterunt
quae seqiienti
vdlunlaie intef utranique cohcupiscentianVcariiis
et
Spiritiis disseruntuf.
b
Quia motus spiritus contrarii sunt motibus carnis, ut dictum estl Caro eninV sollicitat ad tuipia,
spiri tus vero Jrivitat ad lionesta, qubd postmodum
uecrcfert sivc
lortga et diseria aritithesi explicatnr;
ul videtur
spjfitus"accipiatur
j pro SpiritU sancto,
Apostolico eontextui magis quadrare; sive pro spiritu huiiianO'; quatenus tamen aSpiritu sancto sanatus iib eodem.riegiiur
et gubemairir. Nam Spiritus
mevet
sdtictus, ait D. Tboinas (1-2, q. 70, art. i),
rationem ,
humandm mentem dd id quddestsecundttm
vel polius adid
qtiod estsupra falionein ; appetitus
aulem carnit,
truhit ad
qui | est appetitui tensilivus,
hominem : unde sicut
bonascnsibilia,
qum sunl iiifta
conltariantur
in naturalibits;
motttt sutsumetdeqtsum
ild fn operibus humanis, conlrariantur
overa carnis
fructibus sive operibus tpiriiut.

597

COLLATIO

1V.-DE

CONCUPISGENTIA

CARNIS

ET SPIRITUS.

598

desideriis i Ahequeunt
spirilus he ipsis quidem naluralibus
carnis capossideri,
absque castigatione
Illa conctipiscit
satiari somno, repieri i
stimoniam
acquiescit.
cupiens corporis oblinere , sine vigiliahic vigiliis et jejuniis
ita saginatur,
ut ne adl
rum labore cordis acquirere puriiatero,
cibo;
cum requie
vitse usurn somiiuni
ci- carnis
virtutibus
ipsum quidem necessarium
spiritalibus
exuberare,
absque
llla cupit exuberare cbpiis
ullius exasperalione
convicii patientise gratiam posbumque velit admittere.
hic ne ipsius quidem exigui pahis quotiuniversis,
Christi
sine houoris mundani
sidere, humilitalem
dianam substantiam babcre contenlus
est. Lavacris i
exercere jactura,
cum saereligionis
simplicitatem
elatur,

illa nitescere
tit constipari,
eremi vastitate

elquotidianis
hic squalore
congaudet,

adulantium

culi ambilione

sordium

ac favore

cunclorumque
Honoribus
illa

praesentiam perhorrescit.
hominum
hic irrogatis
confovetur,
nibus injuriisque
laetatur.
CAPUT

cuneis appeet inaccessibilis

sibi

mortalium
et laudibus
perseculio-

sectari, Cbristo
servire, districtionem

laude

verilatis

sine cujusPostremo
sic

piam vel tenui offensione proferre.

vult futura consequi bona, ut praesenlia non amittat.
veram
Quae voluntas numquam nos ad perfectionem
faceret pervenire,
sed in tepore quodaui telerrimo
collocaret,

XII.

cum hominum

talesque

faceret

quales illi sunt qui in

Doinini casiigantur
: Scio

Apocalypsi
increpatione
Qum sit voluntds noslra, qum inter concupiscentidm
cdrnis et spiritus ponitur.
]JJ bpera tua, quid neque calidus es, neque frigidus;
b utinam
Inter has igitur utrasque concupiscentias,a
animae
frigidus esses dut calidus : nunc autem quia
voluntas in medilullio
cohquodam vituperabiliore
tepidus es, incipiam le evbinere de bre meo (Apoc. m);
nec virtusistens, nec vitiorum
flagitiis oblectatur,
tum doloribus acquiescit,
sic quaerens a passionibus
velit dolores
carnalibus
ut nequaquam
temperari,
necessarios

sustinere,

sine quibus

desideria

spiritus

ALARDI

GAZJEI

nisi liunc

statum altrinsecus
haec intepidissimum
bella disruperint.
Nam cum famulanles

surgentia
huic voluntati

noslrae ad banc remissionem

nius nosmetipsos

paululum

relaxare,

volueri-

confestim

acu-

COMMENTARIUS.

a Voluntalem
Dei vim palilur,
et violenli tapiunt illud (Mallh. xi).
quamdam, sive statum animae pob D.
inter ulramque concupiscenliam,
nit, velutimedium
Gregorius in Paslorali (m patl. cap. 35): Cdlidus est qui bottd sludia el arripil el consummat,
carnis videlicet et spiritus, quo sic affeclus sit anifriet
vero
consummanda
ut
ex
nec
inchoat.
Et
sicui
salisfacere,
gidus
a
mus,
utrique
aequo
ulriusque
qui
affectibus
obsequi velit, hoc est, terrenis simul et
frigore per teporem transilur ad calorem, j(a a calore
ut diciiur ,
aeternis bonis perfrui,
et in utramque,
Sed sicut ante
quoque per teporem redilur ad frigtts.
deseraurem dormire , el nunc cami, nunc spirilui
teporcm frigus sub spe esl, ila post frigus tepor in
et dimidiatam
vire. Quam pravam
affectionem,
,
Qui enitn adhuc in peccatis est, condesperaiione.
vocat Scriptura
. versionis fiduciam non ainittit;
seu partitam
voluntatem
tepiditaqui vero posl convermedia
sionem tepuit, et spem qum esse potuit de peccatore
tem; quod inler aquam calidam et frigidam
sit lepida, eamque ut iniquam,
absurdain,
impossi- /Q subtraxit. Aut calidus ergo quisque esse aut frigidus
ac detestatur.
III Reg.
ne iepidus evomatur, ut viielicel
bilem multis locis suggillat
dul necqumrilur,
dum conversus adhuc de se spem conversionis
xvin : Usquequo claudicalis
in ulramque partem ? Si
prmaul
conversus
Dominus est Deus, tequimini eum ; si aulem Baal,
in
vitlulibut
ne
beat,
jum
inardescat;
et non vult piger.
evomatur tepidus, qui u calore quem proposuit torsequimini illum. Prov. xiu : Vult,
Matlh.
vi: Non potesiis Deo servire et mammonm.
pore ad noxium ffigus redit. Ita Gregor. Porro lepiLucsc vi: Nemo potest duobus dominis tervire. Lucae
ditatis vilium
et tepidorum
monachorum
mores,
conlra quos prsecipue hic agitur, graphice depingit
ix : Nemo miliens manum ad aratrum, et respiciens
Cassianus lib. x Instit. cap. 2 et 3. His adde D. Beryi; Qum partirelro, aptus est regno Dei. II Corinlh.
nardiiin serm. 6, ubi baec utriusque generis monacipatio justitim cum iniquitate ? aul qum societas luci
chorum collatio : Adverlere poies , inquit,
ad tenebras ? Qum autem convenlio Christi ad Belial ?
in omnibus fere religiosis congregationibus viros repletos conQuitautem consensus templo Dei cum idolis?I Timoih.
U : Nemo militans Deo impticat se negotiis smculasolalione,
superabundantes yaudio, jucundos semper,
et hilares, fcrventes spiritu,
dic dc nocle medildnles
ribus. Apoc iu : Uiinam frigidus esses, aul calidus,
etc Talis porro erat Augustinus
initio suae converin lege Dei, crebro suspicientes in cmlum,
et puras
ut superius
visuni est (Cap. 11 ), ancipili
manus in oratione levantes, tbllititbs
observatores cbitsionis,
niincinillam
volnntiite
nunc inhanc,
scientim, et devotos sectatores boiwrum operum, quipartem abstrabus amabilis disciplina,
clus. Tali etiam modo spirilaliter
dulce jejunium , vigitim breaffectum Zachaeum
: Qui intranlem ,
ves , labor manuum delectabilis,
el universa deitiqve
venerabilis
Beda inlerprelalur
Jericho Salvalorem videre quwrebul, sed prm
conversalionis
videalur.
inquil,
hujus austeritas refrigerium
turba non poterat (Luc. xv); <yuia gralim fidei, quam J)
1 Contra sane invenire est homines pusillanimes,
et remundo Salvator
sed
allulit,
cupiebat,
missos, deficienles sub onere, virga et calcaribus indiparlicipare
inolila
viliorum
consueludo ne ad volum perveniret
trislilia
pusillanimis
gentes, quorum remissa Imtitia,
bbstabat. Tales denique servi inuliles,
ahimalis coest, quorum brevis et rara compunctio,
quos D. GreSunt, inquit (Hbm. 9 in Evang.),
gorius depingeus:
gilutio,
quorum obedienlia sine
lepida conversatio,
setmo sine circumspectibne , oratio sine
devoiione,
plerique intra sanctam Ecclesiam (quorum isle servus
cordis intenlione,
lectio sine mdificatione,
quos deniimaginem tenet) qui melioris vitm vias aggredi metuunt,
et lamen jacere in sui lorporis ignavia non perlimeque, ul videmus, vix gehennm molus inhibel, vix puAd hunc igitur voluntatis
dor cohibet, vix frenat ratio , vix disciplina
coercet.
scunt; et quas sequunlur.
medietatem
et tepiditatem
excutienNon tibi horum vita inferno penitus appropinquare
lorporem,
et magno nostr-o commodo
dam, docet opporlune
videlur, dum, intellectu affectui et affrctu inlellectui
nobis inserlam ac relictam
banc pugnam caruis et
repumtunie, necesse habent miltere manum ad opera
spiritus, ut assiduoboc certamine et conflicluuiriusqui cibo fortium minime sustentantur, socii
fortiunt,
sed non consotationis, etc Yida
que partis excitatus animus vim sibi afferat,
seque
plane iribulalionis,
eumdem serm. 63 in Cantica.
supra seipsum erigat, et toto conatu alque instantia ad perfectionis
apicem enitatur,
quia Regnum

JOANNIS

599

CASSIANI

600

COLLATIONES,

lei carnis insurgunt,

suisque nos viliis et passioni- A neque ad effrenata vjlia mentem pertrahi concupinec rursum ad virtulum irrascentiaspiriiussinat,
bus saucianles, nequaquam in illa, qua deleclamur,
tionabiles appetilus fragilitas carnis spiritum paiiaatque a'd illam
purilatis qualitate stare permitlunt,
tur extolli; ne vel inde omnigenum pullulenl fomites
plenamque
voluptalem,
quam horremus frigidara
vel binc elatio morbi principalis
emervitiorum,
seniibus pertrahunt viam. Rursus si spiritus fervore
sine
sed
gens, telo nos superbise graviore confodiat:
succensi, opera carnis volentes exstinguere,
succedens sanam el
ullo respectu fragilitatis humanae.totos nosmetipsos
pugnae horum justa aquilibratio
lentaverimus

ad immoderata

sludia cordis
carnis
imbecillitas

virlutum

elatioue conferre,
interpellans
nimietate spiritus revocat ac
ab illa reprehensibili
tali
et ita fit ut, utraque concupiscentia
retardat;
alterna sibimet repugnante.animae vocoiluctatione
luntas, quae nec totam se carnalibus desideriis de-

moderatam

utramque viriutem reservet viam,

ilinere
regio docens militem Christi semper incedere. Atque ita fit, ut cum pro tepore hujus, quam
diximus,
ignavissimse volunlatis
propensius mens
ad desideria

inler

carnis fuerit

spiritus concupiscenlia refrcnetur,

nequaquam eo viiiis acquiescente terrenis; rursumque si iraraoderato
fervore
fuerit spiritus
per excessum cordis ad impossibilia
devoluta,

vultlaboribusdesudare,
quodamdere,necvirtutum
modo juslo moderamiue temperetur, dum haec inler
excludens B noster et inconsiderata prsereptus , infirmitate
carulraque contentio, iilam pemiciosiorem
nis ad justum retrahatur
examen, et transcendens
aniroae voluntalem, utquaradam sequitatis libram in
statum commodissima
voluniaiisiiostraetepidissimum
statera nostri corporis collocat,
quae spirilus cara dextris
nisqueconfinia justo discernit examine, nec
mentem spiritus ardore succensam, nec a laeva carDum
nem vitiorum aculeis praeponderare permiltit.
diebus uliliter
liaec pugna quotidianis
exagitatur in
nobis, ad illud quartuin quod nolumus salubriter
cordis non otio
ut puritatem
venire compellimur,
spirinec securitate, sed jugi sudore et coniritione
tus acquiramus, caslitatemque carnis districtis jejudirectionem
siti ac vigilantiaretineamus;
niis.fame,
etiam cordis, lectione, vigiliis, oratione continua,
ct solitudinis
patientiam tribusqitalorecapiamus;
cum blasphemiis
exerciliis retentemus,
saturitate nostro serviainusAuclori;
opprobriorum
verilatem cum invidia mundi islius et inimicitiis,
lationum

et tali colluctatione
necesse fuerit, exsequamur;
nobis ab
nostro corpore miiitante,
protractis
ignava securitate, atque adistum quein volumus
boremac

virtutum

temperie planoque tramite cum sudoris industria

viam perfectionis incedat. Simile quid etiam in illius turris exstructibne legimus a Domino dispensalum iu libro
oborla
Geneseos, ubi Jinguarum
sacrilegos ausus hominuni nefandosque compescuit (fZenes. xi). * Permansisset enim
etiam ibiadversus Deum.imrao adversus eos qui divinam ejus attentare cceperant majeslatem, consensus
noxius, nisi eos dis pensatione Dei repugnans inter
repente

confusio

linguae per dissonantiam vocis in meet quos ad

liorem statum prolicere compulisset,
excidium sui animaverat perniciosa consensio , ad
et
G salutem revocasset bona utilisque discordia, incisi
pientes scilicet humanam fragilitatem iinercedente
divisione sentire, quam per noxiam conspirationem
in
elati antea nesciebant.
hac
se divefsitas

la-

studia provocatis, acquitas optime

et tepidum nostrae voluntatis ar-

media retineatur,
hinc spiritus fervor, illinc carnis gelidissibitrium,
ac
mus rigor moderatissimo calore contemperent,

CAPUT
De ulililaie

XIII.

eunctalionit qum ex colluctalione

otitut catnis et spiritut.

In tantum vero b ntilis

nobis ex hujus

pugnae di-

ALARDI GAZiEl COMMENTARIUS

Genes. xi: Descendit Dominus, ut videtei civita-'.
nae, cujus obtentu toties Psalmista divinam misericordiam commovet et implorat,
dicens : Miserere
tem el lutrim quam mdificabant filii Adam, et dixit:
Ecceunus est populus, el unum esi labium omnibus,
etc.,
mei, Domine, quoniam infirmussum,
quod
a
non
sint
iucorpossunt, quibus, cum
cogilalionibus
angeli dicere
cmperuntque hoc facere; nec desislent
suis, donec eas opere compleant. Venite igitur, deporei, nulla suppetit excusatio infirmitalis , ut bic
diciiur. Tertia,
ut de
scendamtts, et confundamus ibi linguam eorum, ut
major cautela et solliciludo,
nen audial unusquisque vacem proximi sui. Alque ita D hoste, praeserliin domestico, iiuraquaiu secuii, cautius nobis invigilemus et prospiciamus. Quis eniin,
divisit ebs Dominus ex illo loco in universas terras, et
hosle praesente, eoque infeslissimo,
non sibi cacessaverunt mdificare civitalem. Sic igitur liuguarum
oborta confusio, et vocum discordia temerarios auveal,
seseque muniat ? Quarta , humiliatio,
qua
etiam viri spiritales et perfecti ob carnis infirinilasus hominum nefariosque compescuit.
Quo eliam
saltitem et imimmditiani,
modo nobis prodest inlerna partium nostraruni disquam patiuntur inviti,
briter humiliantur,
ne de suis virtutibus ac divinis
cordia, tuin ad deprimendam mentis nostrae elatiobeneficiis extollantuf.
Si enim Apostolo Paulo, iie
nem, tum ad alios effectus supra signatos.
b Colligit ex dictis aliquot utilitates,
datus est
eura exlolleret,
magnitudo revelationum
quae nobis
stimulus carnis suse, angelus Satanse, qui eum cocx colluctalione
ac dissidio carnis et spiritus proveniunt. Prima utilitas est salularis cunctatio et dilaphizarel (Vide Joon. Climacumgtadu 1'5); quid mirum si aliis? Has diias utilitates prosequitur cap. 15
latio qua fit ut mala quse animo concepiraus lardius
etsequentibus (II Cor. 12).Caeierum, quamvis ex his
cxserjuamur, corporis mole prsepediti , ei facilius
ut coliigit Auclor, utcumque salab eis revocemur poenitemia ducti. Hinc Poeta :
recte colligatur,
bonam
tem et secundum qriid, sive nccasionaliter,
Differ, habent parvae commoda magoa morae,
esse et ad mulla nobis utilem carnis el spirilus colseu disfacilior apud Deum excusatio el veniae
Juctationem,
Secunda,
ideoqi|e divina dispensaiione
conseculio. ratione infirmilatis
el fragilitatis luimapositioue in nobis etiam post baptismum remanerq

COLLATIO

01

IV. DE CONCUPISCENTIA

ET SPIRITUS.

CARNIS

602

sic ad
nascitur, et salutaris ex hac con- A est animus eorura velox ad excogitandum,
cerlatione dilaiio, ut, resistente soliditate corporea,
pernix et absoluta substantia ; ct dum
perficiendum
eis prona facililas ea quae voluerint perdum ab eorum effectu quae nequiter mente concipisuppeditat
in meliorem stalum,
mus retrahimur,
agendi, conceptum malum nulla intercedens delibenonnumquam

versilale

cunctatio

seu pcenitudine subsequenle, seu emendatione quaoperis et recogitadam, quse solet procrastinalione
Denitione interveniente
descendere,
corrigamur.
ad volunlalum
suarum
que hos quos intelligimus

ratio salutaris

iiullo carnis obstaculo relardesideria perficienda

dari, dsemones scilicet ac spiritales
nequitias.et
ordine
angelorum
quidem cuni sinl de eminentiore

nec ulla carnis

Spiritalis
namque subslantia,
ut excusationem
soliditale
exortse in se
devincta,

devoluti,

delestabiliores

esse hominibus

CAPUT
De inemenddbili

spititalium

nequitiatum.

ita veniam malignitapravae non recipil voluntatis,

nos ad peclis excludit,
quia nulla quemadmodum
carnis extrinsecus
lacessita
candum impugnalione
c
est, sed viiio solius malse voluntatis accensa , et
ob boc sine venia peccatum et languor sine remedio

contem-

eo quod,
eorum desideriis
possibilitate
a id
semel conceperint
adjacente,
quod nequiler
irrevocabili
malo perficere non morenlur:
quia sicut
GAZJEI

mdlilia

XIV.

piarour,

ALARDI

emendat.

COMMENTARIUS

ad agonem, ut dictum esl: fatendum tamen concu- B

ex se simplipiscentiam camis adversus spiritum
non quia sit proprii
citer esse malam el vitiosam;
et defectus
nominis peccatum , sed quia vitium,
nalurae, ordini et sequitaii naturali repugnans,
qua
subesse; cum econsuperioribus
par esl inferiora
irario per concupiscentiam
pars animae inferior suid est, rationi repugnet,
legi mentis non
periori,
et, quod pejus est, ad
obluctetur,
pareat, spiritui
peccatum irahat. Unde et Apostolus expresse maRom. vn, cum ait : Malum adjacel
lum nominat,
mihi,
petficete autem bonum non invenio, ubi per
malum adjacens nihil aliud intelligi potest, nisi concupiscentia carnis,
quam ibidem vocat Apostolus
et legem peccati repugnautem
legem membrorum,
Fegi mentis ( Vide Bellarm. de Amiss. gratim lib. vi
cap. 14). Quod et contra Pelagianos accurate docet
D. Augustinus,
et multis rationibus
et auctoritaPairum confirmat,
Iib. n in Jutibus antiquorum
inler alia scribens,
lianum,
legem peccati,
quas ,
inesl hominis membris repugnans legi mentis, qua
caro concupiscit adversus spiritum , eiiam baptizaifs
ingerere pugnandi necessitalem. El conlrd quid, in*
quit, nisi conlrd mdlum , non tubstdntidm , ted subi
non imtlanlim iltum, Dei gratia nos regenermle,
pulandum , Dei gratia juvanle, frenandum ?
a Non
quod judicio ac voluntate prorsus inflexibili atque immobili praedili sint, ut uoiinulli volunt
a.64, arl. 2); sed quia nullo carnis
(S.Thom.ipart.,
aut remora delinentur,
quominus aniimpedimento
mo concepta continuo exsequantur.
b
Angelos sive bouos, sive malos, spiriluales et incorporeas esse subslaniias docenl Patres (S. Th. 1
Hierar. cap. 2
part.,q. 51),DionysiusAreop.Ccelest.
et de Div. Nom. cap. 4, Gregorius Nazianzenus orat. 2
de Tbeologia, Cbrysostomus homil. 22 in Genesim,
Damascenus lib. u de Fide Orlhod. cap. 3, et Gregorius Magnus vm Moral. cap. 9. El in concilio Laleraila definituin
: Deut ab inilio
nensi, cap. Firmiter,
lemporis ulramque de nihilo condidil crealutam,
spi- D
rilualem et corpoream, antjelicam videlicel et munclanam. Ubi spiritalis creatura opponitur corporese. Aliter tamen docet abbas Sereuus collaiione
septima
cap. 13, ubi angelos fatetur spiritalis
quidem esse
naiurae, nou tamen omnino incorporeae. Quod etiam
sensisse videtur D. Augustinus pluribus in locis, ubi
tam anspiritalia quaedam , id est, aerea corpora,
ex Platouicorum
gelis quam daemonibus tribuit,
scntentia.
c Damascenus,
Ioco supra cilato : Inadeptivus
est. Nam
pmnitentim etl angelus , quia incorpordlis
homo propter substanlioe infirmilatem
pmniteniiam
consecutus est. Et cap. sequenti:
Scire oporlet quoniam quod hominibus est mors, hoc angclis est lapsus.
Posi lavsunt enim npn est illis pmniteniim Iqcus, u(

neque posl mortem hominibus. Quod non sic accipiendum est, tamquam natura angelica prae humana
fuerit rcsiitiiiiouis
aut irreparabilis
suo
incapax,
sed quia justissimum
fuil ut sicuti hoCondilori,
minum via, qua mereri ac proficere aut resipiscere
morle tenninatur,
iia et angeloruin via,
possint,
ex ordinatione
Condiloris,
lapsu finirelur ; non ergo
tatn propter nattirarum
diversitatem
qtiam propter
Dei ordinalionem
id evenit, ut angelus
juslissimam
post Iapsum reparari non possit. Hujus autem ordinationis divinse, cur scilicet post lapsum et priraum
peccaium diabolus stalim damnatus sit, et omnispe
ac remedio consequendae veniae et reparationis
desiitutus, duplex causa hic tangitur, quam et D. Gregoritts expressit iv Moralium cap. 9, ex quo lotus bic
locus aptissime illuslretur.
ad inlelliDuas, inquit,
gendum se creaturas fecerat Deus, angelicam videticet
el humanam : utramque vero superbia perculit, aique
a sialu ingenitm rectitudinis fregit ( Vide S. Tlwmam
lpart.,
q. 64, a.Vj.Seduna
tegmencarnishabuit,alia
vero nihil infirmum de carne gestavit. Angelus namque
solummodo spiritus, homo vero et spirilus est et caro.
Miserlus ergo Creator ul redimeret, illam ad se debuil
reducere, quam in perpelrotione culpm ex infirmilate
constdl habuisse; el eo amplius debuit apodliquid
slatam angelitm repetlere, quo cum a persisiendi fortitudine corruil, nihil infirmum ex came gestavit. Unde
recte Psalmista cum misertum Redempiorem hominibus diceret, ipsatn quoque causam misericordim expressil dicens : Et memoratus est quia caro sunl; ac
si dicerel: Quo eorum infirma vidit, eo districle cnlpas punire noluit. Est adhuc aliitd quo et perditus
homo reparari debuit, et tuperbiens spirilus reparari
non possil, quia nimirum angelus sua superbia ceciratioTeriiam
dit, hominem vero aliena prostravit.
nem affert D. Augustiuus
Enchirid.
cap. 29 , cur
scilicet Deus non angelicam , sed liumanam ualuram
reparare voluerit,
quod uno peccante homiue, lotum in eo perierat genus humanum,
non aulem uno
Placuit
cadente angelo, caeteri omnes ceciderunt.
universitatis
crealori atque moderaitaque, inquit,
tori Deo, ut quoniam non tola muMludo angelorum
Deum deserendo perierat, ea qum perierat in perpeiua
perditione remaneret; qum autem cum Deo, illa detide sud certissime cognita semper
rente, perstiierat,
alid veto ctedluta
futurd (elicitdte tecutd gaudetet;
ralionalis,
qum in hominibus eral, quoniam pcccdlis
dtque suppliciis, el originalibus et propriis, lola perieral, ex ejus parte reparala,
quod angelicm tocietaii
ruina illa diabolica minueral suppleret. Haec Augustinus. Verum adversus priraam illam rationem a D.
Gregorio allatam objiciet forlasse quispiam hominem
in staiu innoceniiae carnem habuisse plane subjeimmo tum non miniis
ciara et obsequenlem spirilui,
propensain ad bcmum quam, inodo est ad tnaium,

JOANNIS

605
est. Sicut

emrri nulla

sollicilante

CASSIANI

rhateria A declinantem

terrepa

ita

nec indulgenliam
quidem aut locum
obtinere polest. Quibus ex rebus evipcenitudinis
denter colligitur
quod non soluni noxia non sit haec
corruit,

quae contra

se invicem

Suscilatur
veruni

spirilusque
contenlio,
conferat utilitatem.

CAPUT

etiam

in nobis

carriis

multam

nobis

XV.

Quid nobis prosit carnis adversus spitilum

concupiscenlid.
Primo qiiod desidias ac negligentias nostras statim arguit, et, ut quidam diligentissimus
psedagoet disciplinse
linea numquam
gus, a districtiohis
nos deviare concedens , si paululum quid securitas
iiosira

COLLATIONES.

mensuram

a Domino
douiiin

purificaiioriis

docenlibus

possideri,

604

nec possehujus
perdidisse,
liisi pef sblius Dei graiiaiii
nds quodammodo
ipsius rei

ut jsi integritatem
cordis perpetuo
humilitalis
studeamus virluconsequi delectaniur,
tem jugiief obtiriere:
CAPUT XVI.
De incentivit Cdtnis, quibus, nisi humUiaremUr, gravius rueremus.
experimentis,

elalionem
igitiif
pufitalis
cunclis sceleribus
atque

Hujus
fiituram
haiiC nihil

nos cmolumenti

perniciosiorem
et ob
flagitiis,

consecuturos

pro quaillse virtules

b leslaniur
integritate,
quarum superius fecimus mentionem, quae cum nullas hujusmodi litillationes
carnis habuisse credanIibel

castitatis

congruae severitatis
excesserit,
stimulat confestim et incre- B tur, ob solam cofdis elaiionem perpetua ruina de
flagcllis incentivorum
sublimi coelestiqup stalione dejectae sunl. Essemus
Sepal, atque ad competentem revocat parciiatem.
cundo quod pro castimonisc ac puritatis integritate,
itaque penitus absque remedio tepidi, utpote noti
cum Dei gratia concedente,
ita nos longo lempore
a genitali pollulione viderimus immunes, ul ne ipsa
commotione
carnis ulterius
nos
quidem
shnplici

habentes indicem

esse credamus,
et per hoc, velut
inquietandos
in secrelis
qui non geslemus corruptelam
carnis,
conscientiae nostrae fuerimus elati, suo nos rursum,
visitans iluxu lmmiliat
quamvis quielo ac simplici,

vorem;
vel contitiehtioe

ac retundit,
nosque homines esse slimulis suis adirionet. Quodammodo enim cum in caeteris generibus viliorum et quidem gravioribus
magisque noxiis
indifferentius
soleamus incurrere,
nec tam facile in
eorum compungamur
admissu, in hoc peculiarius
humiliatur

conscientia

nem neglectarum
evidenter
mordetur,
ctam naturalibus

noslra , perque hanc illusioquoque passionum recordalione

iuielligens

debere

nec super
confidere,

se fa

quae cUm esset immunignorabat; et recurrens pro-

incentivis,

dior spiritalibus
vitiis,
tinUs ad emendationem
juonetur

immundam

anterioris

successibus

cOm-

ignaviae,

prseteritae

quam se perspicit

puritatis

pusillum

quid

nostro

gnegligenliae nostrae, vel in corpore

aut in coriscieniiis
propriis insidentem, nec
ad peffeclionis
sed nec jfrugalitalis

studeremus

pervenire ferquidem districlionem

nisi nos hsec titillaiio

uraquam

teneremus,
et
carnis increscensj huiuiliaret
alque retunderet,
adversus spiritalium
quoque viliorura
purgaiionein
sollicitos redderet el inienlos.
XVII.
I CAPUT
De eunuchorum tepore
Denique in hisjc qui spadones sunt corpore,"idcirco hunc animij teporem plerumque inesse depreC hendimus, quia yelut soluti ab hac necessitate carnec contrinali, nec labore continenliae corporalis,
tione cordis se aeslimant indigere;

et hac securilale

cordis, sed nec

perfeciionem
vei quaepurgalionem
quidtm vitiorum
spiritalium
rere in veritate, jvel possidere festinant. Qui status,
a carnali qualitate descendens, efficitur
animalis,

resoluti,

numquam

qui est proculdubio

deterior

gradus;

ipse esl enim

ALARDl

GAZyEI

COMMENTARIUSL

: 1 generatim et
cafnis Iribuitur
hovocabulum cuni ahgelis iribuiluf
Qtiid ergO est quod iiifirmilati
ut hic;
niinis lapsus, et inisericofdiae ratio erga eum potiiis
promiscue. pfo ([tiovis ordiiie angeloruin,
ordine cecidisse coinmtinis
viam angelos de[qnovis
quam erga aiigelos exercendae a D. Gregorio et aliis
Patribus hac consideratione
est senteiilJa. Sic Maithiei xxiv : E( Fir(u(es cmlorum
assignatur? R. quanivis
in statu ihnocentise nulla esset rebellio caruis adcbmmovebuntuf, vel,iit habet Marcus cap. 13: Fi>(uversus spiritum in homine, caro lamen, sive appe- .. tis qum in cmlis sunt, movebuntur. Ubi angelos ccelitus sensitivus, suapte nalura seu motu naturali fe- -D Iorum virtutes appeilari docenl Origenes, Chrysorebatur in suuih objectum senSibile el corporeum :
slornus, Beda el alii; quemadmodum in praefatione
iieciioh
Missae dicuntur
proinde indigebat impefio acfreno ratibnis,
;mli, cmlorumque virlutes. 2 Speciasubsidio gratiae divinae, quo in officio et suis limitim pro certb ordine seu chofo ahgelofum ab aliis
tilus contineretur.
et
Quare hac ex parle fragiliof
distincto,
qui secundus et medius secundse hierarad peccandum proclivior,
ac proinde venia dignior
chiae, secundUrri Dionysium Areop., vel primus terfuit homo (utpoteduabus
parlibus coinpositus) qtiam
liae, secundum IGregorium (Vide colldl. 8 cap. 15).
Sic I Corin. xv :iCum evacuaveril omnem principutum,
angelus, qui iiullum habuit hujusmodi objectum ancum
el poteslaiem, el virlutem. Et 1 Petr. iv : Subjectit
sauique peccandi, nisi propriam voliintalem,
sit omnino incorporeus
et spiritalis.
Vide D. Prosibi angelis, el pbtestalibus, et virtutibus.
c
speruin lib. i de Vita Conteniplativa
cap. 3,et FulSpadones corpore sunl, qUi apud Maltbaeum digentium lib. de Fide cap. 3.
cuntur eunuchi \de matris utera sic nali, vel qui facti
h Has duas utilitates cuin aliis ilem
sunt ab hbininibus; spadphes vero sive eunuchi spiriduabus, superius expressimus. Vide Cassianum lib. xii Institut.
tu, non cor.pbrei, d.icunlur, qui se caslraverunt propter
< regnum ccelaium, spiriiali scilicet castratione, id est,
cap. 20, 21 et 23, et ibidem notata (Cap. 15).
b Virtutes
voto perpeluaa continentliie. Quod antem hie de spaangelicse, id est, ipsi angeli mali, sive
dsemones, ob sblam superbiam e cuelo dejecti, r\a
donibus eorumque proprietefibiis
dicitur, clarius il-i
7
lioc
idero repetitur et explicaliir
pib.us supra cap. 14, Sumitur autein dupliciter
cW,Uat. cap. 12,

605

COLLATIO

IV, DE CONCUPISCENTIA

qui, de frigido ad tepidum transiens,

Domini voce sigriatur.
CAPUT XVIII.

deteslabilior

ET SPIRITUS.

6C6

hominem huic reA demur c secundum exteriorem

nuntiasse mundo, vel carnalium fornicaiionum deseruisse coniagia, tamquam qui summam perfeciionis

Intetrogotio qtiid tntetsit ihter carnalem et-animalem.

Germamas : De utilitate colluctationis
quae inter
carnem et spiritum suscitatur, quanlum videlur nobis evidenter expressum est, ita ut eam ipsis quodammodo manibus noslris palpabilem factam esse
credamus. Et idcirco hanc quoque rationem nobis
simililer cupimus aperiri,.quid
inlersit inler carnalem et animalem virum, vel quemadmodum
lis carnali possit esse deterior.

CARNIS

anima-

remissiores deinceps erga

per hoc apprehenderimus,
emundationem
cacterarum passionum lentioresque
reddamur, et inter utraque deteuti gradum spiritalis
profectus assequi nequeamus, existimantes ad perfectionem nobis abunde sulficere quod exteriore
homine videamur de conversatione mundi hujtis ac
segregari, vel quod immunes siinus a
voluptalibus
corruptela et commixlione carnali, et ita inventi in
illo tepido statu, qui deterrimus judicatur, evomendos nos ex ore Domini sccundum ejus sehlentiam
noveriraus, ita dicentis : Uiinam calidus esses aut

CAPUT XIX.
De triplici animarum stalu.
Daniel: Secundum definitionem Scripturae a tres
ftigidus; nunc aulem tepidus es,incipiam le evomete
sunl animaruin status. Primus carnalis, secundus .B ex ore meb (Apoc. m). Nec immeriio eos Dominus
lerlius spiritalis
aniinalis,
( Vide Augustinum lib.
quos jam in visceribus receperat charitalis, uoxie
Lxxxni, qumst. 4, 67). Quos in Apostolo ita legimus
pecioris sui
tepefaclos, cum quadam convulsione
evomendos esse pronunliat;
designari. Nam de carnali dicitur : Lac vobis potum
qui cum salutarem quodammodo ei potuissent prsebere subslantiam, avelli
dedi, non escam, necdumenim poleralit; sed nec adhuc
ab ejus visceribus raaluerunt, tanto deleriores effecti
quidem poteslis, adhuc enim eslis carnales (1 Cor. m).
Et iterum : Ubi enim est inler vbs xelus el cbnientib,
illis qui numquam ori Dominico illati sunt cibis,
nbime carnales estis (Ibid.)1 Deanimali quoque taliter
quanto id quod nausea compellenle projicimus, odiconiniemoralur
: b Animalis autem homo non percipit
bilius detestamur. Quidquid enim frigidum est, eliam
ea qum sunl spirilus Dei: sluttitia enim est illi (I Gor.
ore nostro susceptum vertitur in calorem, et salutifera suavitate percipitur;
n). De spiritali vero: Spirilalis autem examinat ontnia ;
quod autem semel vitio
ipse aulem a nemine judicalur
(Ibid.). El iterum :
perniciosi teporis abjectura est, non dicam labiis
Vbs qui spiriiales estis, instruile eos qui ejusmodi sunt,
sine ingenli
admovere, sed etiam eniinus inlueri
in spitilu lenilatis (Galat. vi). Ilaque festinaudum
est nobis, ut cum renuntianles desierimus esse carnales, id est, a saecularium cceperimus conversatione 'C
sejungi, et ab illa manifesta carnis pollutione cessare, spiritalem
virlute nitamnr,

stalum protinus apprehendere tota

ne forte blandienles nobis quod viALARDI

horrore non possumus. Reciissime ergo pronuntiatur esse delerior, quia facilius ad salutarem conversationem ac perfectionis fasligium carnalis quis, id
est, saecularis vel gentilis, accedit, quam is qui professus monachum, nec lamen viam perfeciionis arripicns secundum regulam disciplinse, ab illo semel

GAZ^EI COMMENTARIUS.
Canonica Judae : Jfi sunl qui segregant semeiipsos,
Tres animae status distinguit, cum tameri cafrialis et animalis secundum rem et corninunem intellianhnales, spirilum non habenles. Secuudo aulem videndum est quare tales non possunt percipere ea
gentiam parum aut nihil inter se differant. Ipseyero
carnalem animae slatum praeciptie in carnis iniriiuriquae sunt spiritus Dei, quod qiiidem liiauifesitini est.
coiistituere
et quanlum ad aniraalem sensum,< et qiiantuin ad
ditia et pollutione, etiam involuntaria,
animalem vitam. Ea enim de quibus Spiritus S.
videtur, ut ex sequeniibus liquet.
b Vox bsec ab anima ducitur, non ab animali,
menlem sunt supra sensum et rationeni
illustrat
Graece enim ij/u^txoj, id est, animalis, jtvxv anima.
humanam, secundum jllud Eccles. ui': Piurima suHinc Tertullianus Montanista effectus librum de Jepra sensum hominis oslensa sunl libi; et ideo ab co
capi non possunt qui soli cognitioni sensitivse inuiiijunio iuscripsit adversus Psychicos, id est, animales;
tur. Spiritus eiiam sanctus accemlit affectum ad dihoc noinine catholicos caluniniose suggillans, quod
tres Quadragesimas Montanistarum more non obser- D ligendum spiritualia bona, scnsihilihus bnnis couvareni. Porfo aniinalis homo quis sit, D. Thomas
temptis; el ideo ille qui est animalis vitie non potest
in Cominentario pianissime exponil his verbis : Conquja Philosopbiis dicit
capere hujusmndi spirituaii.i,
siderauduni quod anima est forma corporis. Unde
in iv Elhicorum,
quod qualis uuusquisque est, talis
illse vires quae sunt
finis videiur ei. Proverb. xviu : Non recipit slultus
propriae animre intelligunlur
verba prudentim, nisi ei dixeris qum versunlur in corda
actus corporalium
organorum, scilicet vires sensilivae. Dicuntuf ergo homines animales qui hujusmoejus. Et Eccles. xxn : Cum dormiente loquitur, qui
di vires sequuntur, inter quas est vis apprehensiva
enarrat sapientiam slulio. llacienus D. Thoinas inore
et appetitiva; et ideo potest dici homn dupliciter
suo, nnu in sublimitale sermonis, sed in doclrina
anim.ilis, uno modo quantum advimapprehensivam,
spirilus spiritualibus
spirituali.i
companns (I Cor.
et bic dicitur animalis sensu, qui (sicul dicitur in
vni).
o Augustinus lib. xut de Civit. cap. 24 : Scriptura,
glossa) de Deo juxta corporum phantasiam, vel legis
litleram, vel ralionem philosophicam judicat, quae inquit, divina, cum duo ista (corpus et auima) consecuhdum vires seusitivas accipiuntur.
Alio modo
juncta sint ex quibus vivil homo, tamen eliam siugula
hominis vocabulo appeltat, aniinatn scilicet interiotem
dicilur quis animalis quantum ad vim appetitivam,
hominem, cotpus vero cxleriorem hoininem vocans,
qui scilicet afficitur solum ad ea quse sunt secuiiduin
appetitum sensitivum; et talis dicilur animalis vita,
tamquam duo sint Iwmines, cum simut ulrttmqiie sit
unus homo. Vide etiam eumdem lib. xn de Trinil,
qui (sicut dicitur in glossa) sequitur dissolutam lasciviam animse suae, quam intra naturalis ordinis
cap. 1.
inetas spiritus rector non continet. Uude dicitur in

JOANNIS

B07
fervoris igne discessit.
spiritalis
ralibus saltem vitiis humiliatus,
sentiens
cationis
punctus,
infidelitatis

CASSIANI

COLLATIONES.

Ille namque corpo- A

j
atque immundum se

CAPUT

carnali,
contagione
ac perfeciionis
culmen,
et horrescens
accurrit,
gelidissimum

illum,

in quo est,
ardore suc-

statum, spiritus
facilius
convolabit.

ad perfeclionem
qui semel, ul diximus,
tepido exorsus initio
nec lamen humilitate
coepit abuti vocabulo,
ccnsus,

vore quo debuit iter hujus

fectus semel bac miserabili

Nam

monaclii
ac fer-

inprofessionis
arripuit,
lue, et in ea qnodammo-

do resolutus, nec ex se ulterius

alterius poterit
monitis erudiri.

perfecta sapere, nec

Dicit enim in corde

XX.

De mqle abtenunlianlibut.

ad fontem

verae purificomquandoque

008

Denique, quod pudet dicere, ita plerosque abrenuntiasse conspicimus,

utb nihil amplius immulasse
de anlerioribus. vitiis ac moribus comprobentur,nisi
ordinem
ssecularem
tantuinmpdo
atque habitum
el seq,). Nam et acquirere
vel
pecunias gestiunt,
quas nec ante possederunt;
retinere non desinunt;
cerle, quas habuerant,
aut,
(Vide

collat.

3, cap. 3,6

eliam amplificare
quod est lugubrius,
desiderant,
sub hoc praetextu tauod vel famulos
suos semper
exinde vel fratres alere se debere justuui esse contenduut, vel certe c sub obtentu congregaudi ccetus
se posse
reservant,
quem velut abbates, instituere

suo, secundum illam Domini sentenliam,

quia dives
sum et locuples, et nullius egeo. Cui illud quoque
B praesuraunt. Qui sij in veritate viam perfectionis
inTu auiem 1
quod subsequitur,
consequenter aptabilur:
hoc poiius tota virtute perficere niierenes miset el misetabilis,
el paupet et cmcus et nudus
quirerent,
exuti non solum pecuniis, sed eliam
tur, ut scilicet
(Apoc. m): in eo factus etiain sseculari deterior, quod
affectionibus
et distentionibus
nec miserum
se nec caecum ac nudum aut emendapristiriis
uuiversis,
ac nudos ita sub seniorum
tione dignum, vel egere monitis alicujus aut instilusemetipsos
singulafes

ut curam non modo aliorum

collocarent,
salularis
non intelligens
nullam, sed ne sui quidem gererent. Econirario
auadmittit,
tem evenit ut dum fratribus praeesse festiuant, numipso monachi se nomine praegravari ac deprimi opi'
et a superbia innione cunctorum,
ab omnibus
quam senioribus ipsj subjiciantur,
qua dum creditur
choantes, dum alios inslituere
necesse est ut
sanctus, et velut Dei famulus colitur,
cupiunt, nec discere
in fuluro veheraentiori
ipsi, nec agere ea quae sunt Deo agenda mereanlur.
judicio
poanaeque subdatur.
et ob hoc nec exbortationem

qui-

imperio

in his quae nobis

quid diulius immoramur
satis comperta
sunt ac probata? Freexperimento
quenter enim vidimus de frigidis
atque carnalibus,

Quibus

tione, cognoscit,
dem ullam verbi

Postremo

necesse est ut, secundura Salvatoris

sententiam, cseci duces caecorum effecti, pariter in foveam
cadant (Matlh. xv).Cujus
superbiae licet unum sit

genus, duplex tamen ejus est species : una quae sepervenisse fervorem,
de tepidis
om- *C rietatem gravitatemque
[Lips. in matg. severiiatem,
vel veritatem]
nino non vidimus.
alia
serenitaiein,
ila
jugiter
eiuentitur;
Quos etiam per propheiam
in cachiunos fatuos risusque
Dominum
ut spiritalibus
viris
quse effrenata libertate
legimus
delestari,
dissolvilur.
Et ilia quidem taciturnitate
ut ab eis monendis
congaudet,
atque doctoribus
praecipiatur,
haec vero dedignatuf
silenlio coarclari;
nec confundocendisque discedant, et nequaquam velut in steid est, de saecularibus

ac paganis,

ad spiritalem
atque animalibus

rili

terra noxiisque sentibus occualque infructuosa

sed ut conpata semen verbi salutaris expendant;
temnentes
id
eara, novam potius excolant
lerram,
est, erga paganos ac saeculares omnera doctrinae culac verbi transferant
turam
salutaris
instanliam,
vito Juda et
quod ita legitur : Hmc dicil Dominus
habitatotibus
Jetusalem : a Novate vobis novole, et
nolite setete supet spinas (Jetem. iv).
ALARDI

GAZJEI

ditur

etiam res incongruas

et inpassim proloqui,
caeteris vel indoeptas, dum erubescit vel inferior
ctior judicari.
Alia ob elatiouem,
clericatus
ambit
altera despicit, utpote judicans
illud aut
officium,
dignitati
pristinae,
rilis
incongruuiu
lerior

aut vitse ac uatalium

suorum

vel

quae dediscuiiat
ac

indignuiu.

me-

Quarum

sit, uniuscujusque
sane atque d idem inobeperpendatexamen.jUnum
pronunlianda

COMMENTARIUS.

a Tertullianus
lib. adversus Judaeos legit : Inno- D similes procedunl ih publicum, ut caninam exerceant
vale vobis novitatem, el nolite seminate in spinis. Alibi
facundiam.
Plerique arlibus et negoliotionibus pritlinis Cdrere non possiinl, mutatisque nominibus inslitbvero : Renovate vobis novamen, elc. D. Cyprianus
lib. i Testim. adversus Judaeos : Renovale intet vos
non viclum el antirum, eddem exerceritcommerciu;
clum (qubd Apotlolus prmcipit [I Tim. vi]),sedmajora
novitatem, et ne seminavetitis in spinis.
b Tales etiam sui temporis
monachos
sectanles. Haec et
quosdam
quam smculi hominet enwlumenta
D. Hieronymus
alia D. Hieronymus
huic loco consentanea.
suis coloribus depingit ac perstringil
c Hunc locum eiiain in editione Plantiniana
viepist. 4 : Vidi, inquit,
quosdam, qui pottquam reHunliavere smculo, vestimentis dumtaxai et vocis protiatum, additis quihjusdani superfluis (quod in priori
non animadverti)
conversatione
cditione
Ciaconius
fessione, non rebus, nihil de prislina
paucioribus
"
res familidris
imminumutarunt:
verbis
ila
etiam Basileensi
magis aucla, quam
resliluit,
suffrag^anlibus
excuso et nonnullisjmss.,|in
ta; eadem minisleria servulorum, * idem apparalus conquibus tamen est nonet patella ficlili
aurum comeditur; et
nulla diversitas.
Nam alii habent : sub obtentucouvivii; invitro
intet tutbas el examina minisltotum
nomen sibi vindigregandi cmtus reservant, cum, velul abbutes, institui
cant sotitatii:
se ppste prmsumuni. Basileensis vero et alii : quos,
qui veto pauperes- sunt, ei tenui subsibi scioli, pomparum
velut abbdtes, inttiluere se posse prmsumunt.
stanliola, videnlutque
ferculis
d Sciendum enini, ait D.
xxxv
Gregorius
(Lib.
*
JMor. c. 15), (yuod numquam per obedienttam maluin
Aurum vocat res auro
el magno
'
prelio emptas, ait Ma'
fianu.5.
aulem debel per qbedientiam
bonwn
fitri, aliquandq

V.

COLLATIO

609
dicntiae
vel

liara,

quam

otii

propter

mandalura,

vel

est,

genus

tamque

propter

operationis
senioris
desiderium,

vigilantia
est abbatis
denique

Tantum

est

dispendiosum
monasterii

pro

DE

transire

quod

erga

violare

possunt,

circa

viliores

scidisse,

sed commutasse

somno

convellerc.
ut

praeceplum

si contemnas,
ut dormias;
necalius
quantum
fratrem
superbiae fomes est pro jejunio
quam pro
nisi quod perniciosiora
refectione
et a
contemnere,
sunt

longinquiora

virtutum

viiia

quse sub specie

rerum
videntur

el

imagine
spiritalium
quam illa quae ex aperto

cmergere,

pro

VITIIS.

A avnritise

legas,

reniediis

PRINCIPALIBUS

instan-

pro

statuta

OCTO

carnali

vo-

sionem.

Nam

psiathii,

sportellae,
qua antea
semulatione

tamen
tanta
a
pro

bus adhuc

aegritudine

enim

vel necessitas

[Lips.

in matg.

que communem

incurata

tur,

et deceptos

ac desperatius

Jam

conlemplis

post illum

nonnullos

quo vel res familiares

saeculi relinquentes,
tulerunt,

tanto

ahscindi

non

ne

haberi,

non

devinctos,
cultatum
bus

profecto

substanlias
quos

illae

vel

ac militiam

plurimas

ad monasteria
in his

studio

et quse nequeunt
parva

cura

magni

contempsisse,
contemnendae

(Collat.
proderit

debent

tantummodo
tatis
magnis

sint,

esse

omnium

fa-

majores

Qui-

opes

ac

vilium

et

cupiditatis

GAZJEI

Neque enim mala in paradito

quod agitur intermilli.
ne contingeret
dtbot exslilit,
interquam Deus homini
. dixit:
sed ut per melius
obedienlim
meritum
homo
ul hunc elidm
bene conditus cresceret,
dignum fuerdl
d bono prohiberet,
tanto
verius
hoc quod
qualenus
et a bono cessant auctori
esset, quanto
ageret virtus
tuo se subdilum
humilius
exhiberet.
Haec Gregorius.
Hinc veri obedientes
a D. Benedicto
describuntur

DE OCTO

maxima

gratia

fuil

discretionis
ALARDI

avir

inquit,

namm

Mqcarios,

Arsenioi,

vel

et ab

ipsa

cinn

cupiditatis

facilius

enim

differt,

erga

opes

exerceat

habeat

vero

pretio-

utrum

nisi

species?
est,

quod

Ideoquc

non obtinet;
divitis

abjicit

pauperis.non

quis
atque

amplas

obligetur.
isla

hoc

disceremus

judicandus

minimis
spreverit,
cordis abrenunliatio

quidem

idcirco

ut

materias,

cupidi-

rebus

pro

el non

sit;

passio

vilioribus

pro

Quid

atio-

COMMENTARIUS.
statim qum sud sunt,
qui relinquentes
(Cap. 5 Regulm),
mox exoccupatii
et voluntutem
deserentes,
propriam
et quod agebant
imperfeclum
relinquenles,
manibus,
vocem faclis
vicino
oledientim
sequunpede jubenlis
etc
tur,
a Vide
14.
Caetera
lib.
vn Insiiiutionum
cap.
lectionc
clara
sunl, et non tam expositione
quam
digna.

Scrapionis.

PRINCIPALIBUS

no-

ornalus,
GAZJEI

a Ille nimirum
ut ferlur,
mildecem,
Arsenoites,
abbas et presbyter,
lium
inonachorum
ctijus adhuc
niemoratur
collat.
2
adolescentis
exemplum
insigne
et Palladius
Lausiaca
76, qui
Dequo
cap. decimo.
et
illuslriores
est inter praecipuos
et anuumeratus
27 :
Unde
D. Hieronymus
eremi
cultores.
epist.
Quid,

cum

voluntatem.

Dcujus

senum

hoc

fratriquae universis
differentia
Quasi vero

an erga viliores
magnificas,
in eo reprehensibilior
quod
qui

in

QUIJTTA

PRIMUM.

coelu anliquissimorum

et

culpa

contemnere.

dere.

apprime

sine

perturbationem

Quae est abbatis

Serapion,

fecisse

mensuram-

contenti,

et noii

liceal,

abjecerimus

viliora

COLLATIO

inine

innoxia,
non

moiiachum

custodiunt,

communia.

irasci

possidere

student
hapropensius
excedentes
diligentiae
modum,

metallorum,

habeatur

qui-

laborantes,

designantes,

defendunt,

esse

In

et,

prislinae

habere

attentiusque

bus

siores

ALARDI

In illo

ea

contreclatione

quse penilus
in boc ordi*

3).

sunt

vel

cseteri,

rurn

ipsum

3 cap.

non

ut

eos,

pudeal.

numerum

cogit.seetmdum

'
affectus
ob G perfectionem
quia
earum,
sunl, in res parvas
atque
quia cura censuui

Nam

CAPUT

quam

con-

viliaque

pristinarum

passionem

transtulerunt.

exiguas

ih patvis,

occupanlur

opes

quamvis

non

bere

peculiarius

semetipsos

possunt,

superet

pericti-

qualiter
exprimatur,
quod
primae renuntiationis
ardorem,

cernimus

ut horum

quosque

corporis

eiiain

Quse
defendunt,

litigarenon

cupidilatis

qucc usus

eadem

commoveri

sui cordis
avaritiam
quoque
]B ea quibus
uti necesse
est,

XXI.

magnis,

ridiculum

illud

tegun-

aegrotare.

CAPUT
De his qui,

et

cominus,

virtulum

praetexlu

perdurant,

faciunt

losius

dum

illavero,

sananlur;

et arguunlur

languoris],

haec eadem

aliarum-

mattac,

atque

fratrem

etiam,

curam

erga

detinentur.

custodiunt

esl lurpius

quod

pas-

vilissimarum,

libidine

adversus

ipsis

codicis,

quamvis

ab-

pristinam

diligentia

saccelli,

non

retinentes,

se probant

devincti

non

exercere

pretiosas

materias

rerum,

in
Hsec
marg.
gignunlur.
[Lips.
volunlate]
velut
ac manifesti
palam
expositi
languores

luplate

species

nimia

similium

que

(SlO

Serapiones,

vitiorum

VITIIS.

collationem

operae

Ambientibus

enim

aliqua

causse manifestius

disputarel,

reor

pretium
nobis

ut de

quibus

panderentur,

lilteris

Ira-

impugnalionc

origines

eorum

ita exorsus

est.

et

COMMENTARIUS.
columnarum
Christi
nomina (In Calalo. lib.
el teliqua
ait vendidisse
liIII c. 17)? Hunc
Petrus
Equilinus
ut pauperi
brum
babebat,
Evangelii,
quem solum
narrat
Socrates
lib. IV cap.
subveniret,
quod factum
alteri Serapioni,
Sindo18. Verum
hoc alii tribuunt
nio videlicet,
ut videre
est in Vitis Patrum
l
(Lib.
C, 22).

6M

JOAtfNIS
CAPUT

Narratio

ablalis

CASSIANI

II.

Acatio

de oclo

Serdpionis
vitiis.

sunt principalia
vilia, quse humanum infestant genus, id esl, primuin
gastrimargia,
quod
sonat veiitris ingluvies;
secundtim fornicatio ; teflium philargyria,id
amor pecuniae;
est,avaritia,sive
ira;

seu vana gloria;

De duobus viliorum

et

octavum

efficienlid

eorum

b Horum

igilur vitiorum
genera sunt duo. Aut
cnim naturalia sunt, ut gastrimargia;
aut extra na- g
c
Efficientia
vero quadriparturaru, ut philargyria.
tita est. Qusedam enim sine actione carnali consummari
catio;

non

et fornipossunl, ut est gastrimargia

quaedam vero etiam sine lila corporis actione

complentur,
commolionis

ut est superbia et cenodoxia : nonnulla

suae causas extrinsecus
ut
accipiunt,

est philargyria
et ira; alia vero inlestinis
ut est acedia atque tristitia.
excitantur,
CAPUT
Recdpituldlio

motibus

IV.

degdslrimdrgios et fbrnicatianis
et curatione earum.

Etuthsec

eadem non solum disputatione,

possumus brevi, sed etiam Scripturarum
*
niis manifesfiora
reddamus,
gastrimargia
ALARDI

passione,

et forniGAZiEI

nonnum-

a ptoptia

concupiscentia;

deinde

coh-

Fornicatio

quoque quod non nisi per corpus perfiomnibus patet, ita de hoc spirim
dicente

ciatur,
Deo ad beatum Job,

Et virtus ejmin

lumbis ejus, el
polestos ejus supet,umbiticum'venttis(Job.
XL). Ideocamis exque haec specialitef duo, quae ministerio
plentur, exlra illa'm spiritalem animae curam, egent
eiiam continentia
peculiarius
relundendos horuin stimulos

corporali. Siquidem ad
non sufficit sola men-

tis intentio

solet adversus iram,

(ut nonnumquam
seutristitiam,
cseljerasqiie fieri passiones, quas etiam
sine ulla camis afflictione
sola novitexpugnare
mentis induslria),
nisi eliam castigatio corporalis acceset operis contritione
vigiliis
localis adjuncta,
perficitur,
hisque fuerit remotio
quia sicut amborum vilio, id est, animae et corporis. generantur,
ita superari nisi ulriusque labore

serit,
quantum
testimo-

insederint,

cumfuerii
concepia, patit peccaium; peccum fuetit consttmmalum, genetat motlem
f
Adam {Genes. 111)per
(Jacob. j). Nani
jnec primus
gastrimargiam
decipi potuit, nisiescae materiam liabens in proinplu abusus ea fuissel illicite;
s nec secundus sine cujusdam h roalerioe illicitatione
[Lips.
in marg, iliectatione]
lentalur, cum dicitur ei, Si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fianl (Mdllh. IV).

III.

generibus,
duadripartild.

nobis

cupisceniia
cqlumveto

superbia.
CAPUT

612

naturaliter

enim tenlatur

sextum acedia, id
quinlum tristiiia;
sive tsedium cordis; seplimum ceno-

est, anxietas,
doxia, id est, jactanlia,

cum

solius inquam etiam sine ullo animae incitamenlo,

materia iastigatione ac prurilu
carnis, Oriuntur;
ineh ut consuminenlur
egent exlrinsecus, et iia in
effeclum corporali
actione pervcniunt.
Unutquisque

principalibus

Oclo

quartum

COLLATIONES.

qnse jejuniis,

COMMENTARIUS.

a Qua ratione octo vitia principalia

id est, gulae vitium hic appellaponainur, G quae gastrimargia,
tur. Vidit enim muliet quod bonum estel lignitm ad
cum S. Gregorius et alii non nisi septem vitia capitalia enumerent, ad lib. v Instiiutionum
notavimus.
oculis, aspecluque deleclavescendum, et puichtum
Nam et Cassianns octo libros de Vitiis principalibus
bite, el luiit de [ructu ejus, et comedit, dedilque vito
et singulorumtractaiionem
seu capilalibusinscripsit,
suo, qui comedit, Genes. m. Cernens quippe Adara
distincte et sigillatim
ubi
ppmi, et audieiis ex uxore suavispuichriiudinem
propriis libris exsequilur;
simi esse saporis, 1esum ejus avidissime concupivit.
etiam de eisdem abunde egimus, quae hic repetere
dicat : Adam non ett seVcruui
cum Apostolus
foret oliosum..
b
vitiorum
ductus, Eva autein seducla esi (I Tim. u); quomodo
capitaTriplex divisio seu distinctio
iiic significatur
Adam fuisse decelium. Prima : alia sunt naturalia, alia extr.i natuajut stipponitur
I). Augustinus libro xiv de Civit.
terlia:
ram; secunda : alia carn.vlia, alia spiritualia;
ptus? llespondet
quaedam ab
capite undecimo : Quia illd quod ei setpens locutus
quaedam ab internis causis excitantur,
exlriusecis.
Naturalia dicuntur gastrimargia ei luxuest, tamquam veruin esset, accepii; ille auiem ab unico
nec in communione peccali;
notuil consorlio dirimi,
ria, tum quia ab ipso ortu ex primi parentis inobenec idcirco minus \teut, sed sciens prudensque peccadientia coniracla et in naiura nostra insita, iuni quia
ait: Non peccavit, sed :
ad ipsins naturae conservationem
irit. Unde et Apostolusnon
tenduni, licet inNon est seductus. 'Nam ulique ipsum peccasse ostendit,
nam gula spectat conservalionem
naturae
ordinate;
ubi dicit : Per uiium hbininem intravit peccatum in
in individuo,
lnxuria vero in specie. Eadem vero
mundum. Ft paulo posl aperlius : In similitudinem
carnalia dicuntur, quia aciione et delectatione carAdm. Hos autem seduclbs inlelligi vonali complenlur,
ul sequenti capiie declaratur.
nprmvuricalibnis
"
c Sub hac
duae supeluit, qtti id quod faciunt, non putani esse peccatum;
disiinctione,
quadripartila
ille dutem scivit. Et quid opus est pluribus ? El si ererius positae, secunda et tertia, continenlur.
Porro
dendb nbn sunt ambo decepli, peccando lamen ambo
efficientia hoc loco noh pro elficacia seu vi lefliciendi,
Hate Auguaut exsecutione
sed pro aclu seu consunimatione
capti sunt, et didboli laqueis implicati.
uf ex sequentibus p.itebit.
stinus.
j
accipliuf,
s
Secundus ac hovissimus Adam dicitur Christiis,
sectindum
et
halufalerirpropensionem
dIdest,
I.Corinlh. v : Factus est primus homo Adam in aninaturae corruptae et vitiatae (quse alias
proclivitalem
mam viventem; novissimus Adam in spiritum vivifidicitur fomes, stimulus, aculeus peccali), non quoad
caniem. Primus homb de ierra tenenus; secundus
culpam et secundum snas species.
e
homo de cmlo cmlestit.
Ideoque camalia appeilantnr etiam a D. Gregob llliciiatio
idem quod incitaet iillicitamenlum
rio lib. ;xxxi Mofnl. cap 31, ubi ex septem vitiis
meulum, a verbq illicio. Utitur eadem vnce rursus
capitalibus quinque dicit esse spiritualia, et duo cartematus dicitur
nalia, videl. ventris ingliiviem et luxuriarn. (S. Thom.
cap. 6. Materiaj igitur illicilaiione
1-2. q. 72, a. 2, et q. 73, uti. S.)
Christus, quia panis e lapidibus efficiendi mentione
f toter alh
Dei et,
et suggestione, (iicente diabolo : Si Filiut
peccata Adami et Evae fuit etiam quaecl appetitus pomi veiili,
dic ul iapides istilpanes fiant (Multh. iv).
daiu inordiiiaia
cupiditas,

COLLATIO

615

V. DE OCTO

PRINCIPALIBUS

YITHS.

6U

non poterunt (Gtegot. lib. xxxi ilforaf. cap. 31). El A puritati sludentibus plurimum confert ut harum cara licet beatus
nalium passionum ipsas malerias sibi primilus
subgeneraliter
proApostolus omnia-vitia
esse carnalia,
inimicitias
et
nuntiavefit
siquidem
trahant,
quibus potest vel occasio vel recordatio
earumdem passionum acgrolanti adkuc animae geneiras atque baereses inter caetera carnis opera nume(Gdlat. v); nos tamen ad illorum curationes
duolici ea dicolligendas
atque naturaS diligentius
Nam ex his b qufedam dicivisione dislinguimus.

raverit

mus esse carnalia,

Elilla
quaedam vero spiritalia.
ad fomitem
et ad
quae specialiter

quidem carnalia,
sensum pertinent
carnis, quibus illa ita deleclatur
incilet menles, invitasul etiamquietas
acpascilur,
ad suse volunlatis
pertrahat
que eas nonnumquam
De quibus bealus Aposlolus quibusdam
Et nos omnes aliquando convetsati sumus inde-

rari.

Necesse est enim

hibeatur

curalio.

effectum

tentet

ut morbo

Nam corpori

dtiplici duplex adne concupiscentia

in

effigies el
maieria illiciens
est; et auimae nihiloattentior
minus, ne eani vel cogilatione
concipiat,
meditatio Scripturarum
et sollicitudo pervigil ac rec In caeteris
utililer
motio
solitudinis
apponenda.
autem viliis humana consortia nihil obsunl;
quin-

assensum.

immo

ait:

in

cliam

prorumpere,
subtrahenda

plurimum

necessario

conferunt

his qui carere eis

Iiominum
frequentia

verilate

desiderant,
quia
tideriis carnis nostrm, facienies voluntatem carnis et
et dum lacessita crebrius
manimagis arguunlur;
et eramus nalura filii irm, sicut el cm- B fesiantur,
ad salutem.
celeri medicina perveniunt
cogitalionum,
vero dicirous quae, instinteri (Ephes. n). Spiritalia
C.APUT V.
ctu animae solius orta, non solum nihil voluptatis
Quomodo Dominus nosler solus absque peccalo tenlaeam languocoiiferunt
carni, sed eiiam gravissimis
tus sit
miserrimae jocundilatis
ribus afficieiitia,
pastu animam

tantum

nutriunt

aegrotantem.

Et idcirco

hsec

quse auquidein simplici cordis indigent medicina;

lem carualia sunt, non nisi duplici, quemadniodum
ad sanitatem curatione
Unde
diximus,
perveniunt.
/ALARDI

GAZJEI

Ideoque Dominus noster Jesus Cliristus, cum Aposentenlia

lenialut fuisse per om.
stoli pronunlielur
nia tecundum

similittidinem

d.osaue peccalo (Hebr.

iv),id

nostram,

dicitur

est,absque

lamen

hujus pas-

COMMENTARIUS.

Ita sanctus Thomas.

aCum Aposlolus ad Galatas quarto cap. (quod liic
pium ouinium peccatorum.
b Eamdem
aui sepleindecim
indicat D. Augustinus
dislinctionem
quindecim tantummodo
signatur)
ubi supra cap, k.
quomodo verum est quod
opera carnis enumerct,
c Sie ct alibi Cassianus
esse carnalia?
omniaviiia
cap. 3):
generaliler pronuntiaverit
(Lib, vi Instil.
Cmtera viiia etiam usu kominum et exercitio purgari
Responderi potest duobus modis. Primo per carnem
solenl, et quodammodo ipsius lapsus offensione cuproinde opera earnisdici
inielligi hominemcarnaleni;
car- C ruri : ut puia irm, trislilim,
impaiientim, meditaiione
qiiaecuniqne homo, qualeuus carnalis, operatur;
cordis ac pervigili
etiam frenalem vero hominem inteUigendum
esse, qui secunsollicilttdine,
fralrum
duin seipsum, id est, secundum amorem sui ipsius,
quenli et assidua provoctttione sananlur; dumque comannolavit D. Augustinus lib. xiv
mola manifestanlur
vivil. Quoddiligenter
smpius, el crebrius arguunhir,
huic
ocius perveniuni ad salutem; hoc vero cum corporis
de Civit. cap. 2 et 3, et probat bis raiionibus
loco consentaneis : In operibus namque camis, qum
quoque ac
affliclione el centritione cordis solitudine
remotione indigei, etc.
manifesla dixil Aposlolus, eaque commemorala damnaA Verba
vit (Gal. v<), non illa tantum invenimus qum ad voluApostoli ad Hebr. iv : Non enim habemus
imnoPonlificem qui non possit compali infirmilatibus
ptatem periinent carnis, sicuti sunt fornicationes,
abssiris; tentatum autem par omnia pro similiiudine,
tnundittte, luxurim, ebrietaies, comessationes ; verum
a voluetiam illa quibus animi vitia demonstranlur
que peccalo (Vide collat. 22, c. 10 et seq.). Ubi illud
id est, ad simiiitudinem,
vel ad inpro simililudine,
ptate carnis aliena. Quis enim servitutem qum idolis
mmulastar nostri el perinde aique nos; absque peccato, id
conleniiones,
exhibeiur,veneficia,inimiciiias,
qtda pectiones, animosiiates, dissensiones, hmreses, invidias,
est, excepto peccato, sive proprie diclo,
animi vilia esse quam carnis,
calnin non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus,
non potius intelligat
vel
I Petri n. lit ila tentari voluit, ut lanien tentatus in
qudndoquidem fieri potest ul propler idololalriam
hmresis alicujus errorem a voluptalibus carnis tempenullum induceretiir
peccatum ; sive peccalo improseu fomite etacutetttt, el tamen eliam tunc homo, quamvis catnis libiprie dicto, id est, conciipiscenlia,
secundum
leo peccati ; vel, ut S. Thomas exponit, absqne midinem continere atque cohibere videalur,
carnem vivere hac apostolica auctoritate convincitur, iT) nimo rnolu pcccati. Non enim habuil illam legem in
membris suis repugnanlem
el in eo quod abslinei a voluptalibus carnis, damnabilegi menlis sttm, el captiEt paulo post:
vantem in lege peccati (Rom. vi), qttam et Apostolus
lia opera carnis ageredemonstralur?
subinde vocal peccalum (Rom. vn), qtiia ex peccato
Citr ergo hmc omnia el his similia Doctor genlium tu
ut superius (Cotlat. 4
est, et ad peccatum inclinat,
fide el veritate opera carnis appellal ? nisi quia eo loa parle, ipsum
dictum
esl. Quomoiio
cuiwnis modo, quo tolum significalur
cap. 7) ex concilio Trident.
lentatus per onmia
dicilur Christits
hominem vull notnine carnis inielligi ? Hactenus Auergo, inquies,
nosiri? Resp., 1, secundum inulSecundo respondeo ex S. Thoma
ad similitudinein
gustinus.
(ln
dici teiilaluin
Christum
Comm. Galat. v), quod peccatum dici potest carnale
torum exposilionem,
per
scilicet quantum
ad consummationem,
quibus nos
oinnia, id est, modis omnibus afflicluin
dupliciter,
illa tanlum quae consumet sic dicuntur
carnalia
honiiiies affligi solemus. Tentatio enim in Scriptura
scilicet luxuria
et
ihantur
in delectatione
quibus hocarnis,
pro perpessionemalorum
ssepe accipilur
ad radicem, et sic oninia peccala
minis constantia et palieiitia probalur. Eccles. xxxiv:
gula; etquantum
ex corrupiione
carnis
dicuntur carnalia, inquantum
Qut non esl lentalus, quid scil? Jacob. I : Omne gaudiunt existimale, fralres, curii in varias tentalioues inanima aggravatur, ut dicitur Sap. ix. Ex quo intellectus QeDilitatus facilius decipJ polest, et impefliiiir
cideritis, etc Et rurstim : Bealus vir qui suffert ien-r.
Unde et ex hoc sequuna sua perfecta opefaiione.
tationem, quoniam cum probatus fuerit, etc Christus
scilicet
tur vitia,
hujus vihsereses, sectae et alia hujusergo tentatus per omnia, quia omnia-mala
et hoc modo dicitur quod fomes esl princi- tae expertus, quae scilicet toti honiinum generi sunt
inodi:

613

JOANNIS CASSIANI

COLLATiONES.

16

sionis coiitagiw; nexniaquam scilicet aculeos concu- A iicut dii, sctentes bonum et malum (Gen. III ). In his
ergo tribus vitiis etiam Dominum salvatorem legimus
piscenliae carnalis experlus, quibus nos necesse est
fuisse tentalum. Gastrimargia, cum dicilur ei a diaetiam ignorantes invitusque compungi;
quippe cui
Si
seminationis vel conceptiobolo, Dic ut lapides isti panes fiant; cenodoxia,
nulla inerat similitudo
Filiut Dei et, mitte le deorsum; superbia, cum ostennis humanae, ilarationem
conceptus ejus archangelo
dens illi omnia regna mundi et eorum gloriam, dicit:
nuntianle : Spirilus sanctut tuperveniet in te, et virHmc omnia tibi dabo, si cadens odoraverit me (MaMh.
tut Allissimi obumbrabit libi. Ideoque et quod nascelur ex te sanclum, vocabilur Filius Dei (Luc. i).
iv); ut iisdem quibus ille tentalionum lineis est appetilus, nos quoque jquemadmodum tentatorem vinCAPUT VI.
cere deberemus, suo, doceret exemplo (Vide collat.
')e ratione lentationit qua a diabolo tenlatus esl
Dominus.
24 c. 17). Ideoque et illc Adam dicilur, et iste Adam
a In illis enim passionibus etiam ipse lentari de(I Cor. xv). Ille primus ad ruinam et moftem, hic
el vilam. Per illum omne
imaginem Dei ac similitudinem
incorruptam
primus ad resurrectibnem
genus hominum coridemnatur, per isium omne gepossidens, in quibus et Adam tentatus esl, cum
nus hominum liberalur. Ille de rudi atque inlacta
adhuc in illa inviolata imagine Dei perdurarct, hoc
esl gaslrimargia, cenodoxia, superbia, uon in quibus B fingitur
terra, hic jde Maria virgine procreatur.
b Hujus ergo ut suscipere eum lenlationes oportnit,
ac simipost praevaricationem mandali, imagine Dei
ita excedere necessarium non fuit. Nec eniin qui
litudine violata, suo jam vitio devolulus involvitur.
vicerai, poterat fornicatione leutari,
gastrimargiam
Gastrimargia namque est, qua interdicli ligni praebuit,

ac radicc procedit, qua ne

cenodoxia, qua dicitur, Apetientur
edulium;
quae ex illius abundintia
ille quidem primus Adam fuisset elisus, nisi ante
oculiveslri (Genes. m); superbia, qua dicitur, Eritit
ALARDI GAZJEI COMMENTARIUS.
seu appetitu sublimitatis
communia, ut sunt fames, sitis, lassitudo, dolor,
usurpans, qui nihil aliud
et mors ipsa. 2 Ut tentari
est quam superbia, jcui tamen non repugnat etiain
tristitia, raelus mortis,
ut hic abbas
avaritiae seu philargyriae
leniaiionem
Tuisse consit idcm quod ad peccatum sollicitari,
de Christi tentationibus
ut infra dicetur, et S. Thomas admittit
agens; dicitur
junciam,
inlelligit
fni part., q. 41, a.
Christus tentatus per omnia, quoniam expertus est
4). Sic vero Gregorius : Anliquus
id est, quod personam et
hostis conlra primum hominem parentem nostrum in
quidquid experiri poluil,
tribus se tentationibus erexit, quia hunc videlicet gula,
coiiditionem ejus nou dedecebat.elfini quem sibi provdtia glorid et dvdrilid tenlavit; sed tentando superaposuerat, id esl, redemplioni hominum, consentaneiim erat. Itaque tematus est a diabolo peromnia,
vit, quid sibi eum per consentum tubdidil. Ex guta
id est, modis omnibus quibus poterat et cougruebat
quippe tentdvit, cum \cibum ligni vetiti oslendil, oique
dd comedendum suasil. Ex vana autem gloria lenlavit,
eum tentari, sed per exieriorem tantum suggestioenim nec a diabolo, nec a _ cum diceret: Eritit sicut dii. Et ex provectu uvuriiim
nem. Per interiorem
*-
lentavit, cum diceret .} Scienles bonum el malum'. Avacarne, nec a mundo tenlari potuit. Nam teniatio inritia enimnon solum pecunim ett, sed etiam allitudinis.
ierior non lit sine aliqua delectatione et motu conRecte enim avaritia dicitur, cum supra modum sublicupiscentise, quae non est nisi in carne peccatrice,
mitas ambitur. Si enim non ad avariliam honoris tdid est, per peccatum sauciata, nec plene sanata.
Non decebat autem Chrisium talem naturain assupind pettinetet, nequaquam Paulus de unigenito Dei
Filio diceret: Nbn \rapinam arbitratus esl se esse
mere, sed ab omni contagio peccaii liberaui et immqualem Dea (Philip. III). /n Iwc auiem diabolum
munem, ne et ipse secundum ussumptam naturam
parenlem nostrum ad superbiam traxil, qub cum ad
redemptore et liberatore indigerei. Hanc doctrinam
avaritiam sublimilalis
excitavit. Sed quibus nwdis
diserte tradit et explicat D. Gregorius liis verbis
primum hominem stravit, eisdem modis secunda hb(Hom. 16 in Evang.): Sciendum, inquit, quia tribut
miiti lentatar succubujt. Per gulam quippe tental, cum
modit tenlatio agilur,
suggeslione, deleclatione et
dicil: Dic ut iapides itti puncs fiant. Per vanam glbconsensu. Et nos cum tenlamur, plerumque in delectariam ientat, cum dicil: Si filiits Dei es, milte te deorttouem aut etiam in consensum labimur, quia de carnis
eliam gerimus, unde
sum. Per sublimitaiit
avarilium tenlat, cum regna
peccato propagati in nobisipsis
cmnia mundi ostendil dicens: Umc omnio libi dabo,
certamina toleramus. Deus vero, qui in ulero Virginis
si procidens adoravefit me. Sed eisdem modis a seincatnatus, in mundum sine peccato venetat, niltil
cundo homine vineitur, quibus primum hominem se
conttadictionis in semelipso lolerabat. Tentari ergo
vicisse gloriabatur, ul a noslris cordibus ipso aditu
per suggestionem potuil, sed ejus mentem peccati delectationon momordil; alque ideo omnis diabolica illa
caplus exeal quo nos \aditu inlromistut lenebat. Hactetenlalio forit, non intut, fuii. Sic et Damascenus D nns Gregorius. Atque eumdem ordineui tentationuin
lib. III de Fide Orthod. cap. 20 : Malignus, iuquit,
sequitur et explanat S. Thomas III parle, quaest. 41,
aniculo
4. Aliter lamen S. Augustinus tract. 2 iu
de foris suggerebat, non per cogitationes, elc. Audiebat quidem Christus diabolum sibi proponenlem guj
Epist. Joan.
b
etilloruni
comLoco
lae, cenodoxiae etsuperbhe peccata,
hujut leguht alii hujusmodi, et puto rectius,
ut Christum respiciat; si enim Adamum respiceret,
moda, nec opus est credere nihil eum de his cogidicendum fuisset itiius, non hujut, cum de Chrisio
tasse, atlamen nullus in eo vel minimus appetitus
ad ea excilatus est: cum innobis numquam aut raproxime et immediale loculus esset. Sensus igitur
est: Quemadraoduin oportuit (id esl, congruum fuit
rissirae haec separenlur, ut sine affectu aliquo cogiet ralioni consenlaneum) ut Christus novus Adam
tenius.
a Infra dicil: In his tribus viliis, gula scilicet, ceeasdem illas tentationes supra memoratas, scilicet
nodoxia, id est, vana gloria, et superbia. Eodcm fere
gulae, vanoe glorise et superbiae, in se susciperel ac
niodo D. Gregorius (Homil. 16 in Evang.) triplicem
sustineret, quibus primus Adam appetitus et dejecius
Chrisli tentationem
fuerat; ita non fuifnecesse ut aliam tentationem,
exponit, et cum tentationibus
carnis scil. seu luxuriae, experiretur,
Adami confert, nisi quod pro superbia avaritiam
quam nec prinius Adam in slatu innoceiitiae experlus .fuisset.
tertio loco ponit; sed improprie <et abusive (ut ex
avariliam pro cupidiute
ipsiusmei dictis colligitur)
sumit

V. DE OCTO PAINCIPALlBUS

COLLATIO

617

VITIIS.

618

generatricem ejus passionem deceptus illecebris dia- A sperari [Lipt. in marg. sperare] ab eo fruclum pecboli recepisset. Et ob hoc Filius Dei non absolute in
cati, cujus eura semina vel radices nullo modo rec Lucam,
carne peccati venisse dicilur, sed in similitudine carsecundum
cepisse cernebat. Licel
qui
nis peccati (Rom. vm): quia cum esset in eo vera
tentationem
illam ponit qua dicitur : Si
postremain
Filiut
Dei es, mitte te deorsum (Luc. iv), hsec superet bibens, et dormiens,
caro, mandncans scilicet,
clavorum

quoque confixionem

in veritate

peccatum
ejus, quod praevaricationem
verum non habuit,
sed imaginarium.
ignitos
est, qui
nistrante

aculeos

contraxit,
Non enim

carnalis

concupiscentiae
etiam nolentibus
nobis

biae passio possit intelligi,

ita ut illa superior quam
Matlhaeus tertiam ponit,
in qua juxta praediclum
Lucam evangelistam omnia ei regna mundi in puncto
temporis ostendens diabolus repromittii,
accipiatur

suscipiens,

natura

experlus
jam admi-

sed hujus quamdam simililuconsurgunt,

naturam
Nam cum
participando
suscepil.

passio pltilargyriae,
quod scilicet post gastrimargiae
fornicatione
eum tentare non praevalens
victoriam

dinem,
omnia quae officii nostri sunt in veritate corapleret,
et a universas infirmitates
gestaret humanas, consequenter huic quoque passioni putaius est subjaeiiam condilionem hujus g
cere, ut per has infirmitates
quoque vitii atque peccati videretur in sua carne
portare. Denique in his eum tantummodo
vitiis diabolus tentat, in quibus et illum primum deceperat,
hunc quoque velut hominem similiter in
conjicicns
caeteris illudendum,
si eum in illis quibus priorem
sensisset elisum.
Veruni
ei secundum
dejecerat
jam morbum b, qui de radice principalis vitii pullularat, primo
tuit. Videbat
segriludinis

certamine

confutalus

enim nullatenus
hujus

suscepisse,

inferre

eum initialem
eratque

non pocausam

superfluum

ALARDI

GAZ^EI

ad philargyriam
transierit,
quam radicem malorum
omnium noverat, in qua iterum superatus,
nullum
ei vitium ex his quae sequebantur jam ausus ingerere
(quippe quae noverat de ejus radice ac fomite pullusuperbiae (ransierit passionero,
Iare), ad extremam
qua noveral eliam perfeclos quosque deviclis omnibus vitiis posse pulsari;
qua etiam vel seipsum cum
esset Lucifer, vel complures alios, absque d incitamento praecedentium
passionum, de ccelestibus meJuxta hunc ergo quem praecorruisse.
minerat
ordinem, qui ab evangelista Luca describiet figura tentationum,
etiam ipsa illa illicitaiio

diximus
lur,

quibus vel illum primum, vel istum secundum Adam

callidissimus
aggreditur inimicus, elegantissime congruit. Illi namque dicit: Aperientur oculi vestri; huic
COMMENTARIUS.

a Naturales scilicet et innoxias.

Sunt enim buaccidunt.
pedimenlum aliquod nalurae aut forluito
b
manae infirmitates
Scilicet Iuxuriae, qui de radice principalis
vitii
quaedam naturales, quae licet ex
in
ortum
homine, etc
culpa et transgressione
primorum
parentum
(scilicet gulse) pullularat
c Lucas
aut
habeanl, nou tamen ex se ad culpam impellunt
evangelista (Ibid.) lentationem secundam
sed potius materiam prsebent exercendae
a Mattliaeo relatam, non secundo, sed ultimo
loco
perlrahunt,
ul fames, sitis, defatigaiio,
mortalitas.
Et
uter evangelista
Unde quseruni interpretes
virtuiis,
ponit.
revera innocuas
decuit C ordinem rerum gestarum ac teraporum servaverit.
ejus generis infirmitates
Cbristum assumere : unde esuriit, sitivit, defatigatus
Neque enim evangelistae, sicut nec alii scriptores
cst, morluus est pro nobis, ut sacrae litierse atlesacri, in narratione rerum ordinem temporum semstantur. Alise vero sunt passiones, nalurales quidem
At plerique consentiunt
Matthaeum
per observant.
ordine tentationes Christi corasi naturam lapsam attendimus,
innaturales
vcro si
eo quo acciderunt
recliludinem
consideejus et primam inslitutionem
memorasse; Lucam vero ejus ordinis rationem non
ramus, non tantum ex culpa prodeuntes et praevarihabuisse, quod ex textu evangelico haud obscure
catione primorura
Primum quia S. Lucas, ait Cajetanus,
parentum, verum etiam ad culcolligitur.
licet terliam apud Matlhseum secundo loco recitet,
pam occasionem et viam praebentes, aut culpae anet secundam ultimo loco referat, non dicit lamen
nexae, ut sunl proclivitas ad malum, tardiias ad bonum, ignorantia, fumes peccali, sive concupiscentia,
quae illarum prior fueril; et propterea ex Luca nulordo temporis
ac sensualitas. Istas autem non decuit Christura aslus istarum tentationem
habetur;
suraere (Damascen. lib. III cdp. 20, de Fide Orlhod.),
Matlhaeus autem expresse earum ordinem secundum
ubi dicit: Iterum assumpsit eum
Nam qui peccata venit lollere, profecto nulli labi,
lempus explical,
aut maculae peccati, fomentoque
ad culpam
didbolus in monlem excelsum. Cum enim semel dixisprovocanti debuit esse obnoxius,
consummata prima tentatione)
nec solum natura
set: Tunc (scilicet,
id est impeccabilis,
ul Deus, sed ut
ktapaprnro;,
ussumpsit eum diobolut in sanclam civitalem, et postea
homo medialor, el Redemptor, et Poniifex, sanctus,
subdidit : Itetum assumpsil eum in montem, etc,
ul
innocens, impollulus,
segregatus a peccaloribus,
aperte monstravit per illud itetum quod secundo asait Apostolus
Hebr. vn; ne et ipsi merito objicerein montem,
in
qui primo assumpserat
j) sumpsit
Ita Cajetanus: Est et aliud artur illud vulgalum,
sanctam civitatem.
Medice, cura leipsum (Luc. iv).
Porro passiones primi generis,
quae licet sint ex
gumentum. Cum enim a Christo diclum fuisset diaad culpam,
bolo : Vade, Satana, elc, subdit Evangel. : Tune
culpa, non lamen inclinant
duplices
sunt: quaedam enim communes
sunt toti humano
dia- '
reliquit eum diabolus; est enim verosimillimum
bolum illis Christi verbis territum victumque statim
generi, quae tolam naturam humanam consequuntur; quaedam vero personales et particulares, q uae non
abscessisse, quae quidem verba in monte, non alibi
lolam humanam naturam, sed singulares quasdam
dicta snnt. Porro quod ad mores et praesentem loet afficiunt, ut sunl varia morcum altinet, hoc annotavit etiam D. Thomas (Ubi
pcrsonas respiciunt,
borum genera, csecitas, surditas,
et
deformitas,
evangelistae diversum
supra ad 5), quod videntur
ordinem
tenuisse, quia quandoque ex inani gloria
bujusmodi. Quoniam aulem Christus venerat humanam naturam reparare, ac restaurare communiter,
e converso,
ad cupiditatera,
venitur
quandoque
et sine personarum distinctione,
par fuit ipsum naquod nostro textui apte consonat.
d En illicitainenium,
lurales duntaxat, et non personales, infirmitates
et paulo post illicitatio,
do
in
se suscipere. llnde nec morbos conlraxit,
nec deforcst
quibus synonymum
quibus supra (Cap. 4),
mJlales corporis, quse plerumque homiiiibus
ob imillicium.
PATROI,. XUX.
20

JOANNIS

619
6's\endit omnia

CASSIANI

COLLATIONES.

620

et giofidmebfum';
ibi ',I. causanturrQuod
sit philargyria,
exVfiiiiaturam
liihc
dicit: EfWiss\6ut ttii; Wc;'Si FiMsDik
ih
es^&eries. 'iii;
liquiabT>efvidetuf,
qipfia iiec bfigihafe
prbbaiiif
" '
hbbtshaliefeI
Mmth.>iV).
pfitfMpinih,rieb
deriiatefiacoiicipituf,
""'"
':
"
":lfcXPtrT
W
Vei 'cafMs!ipar'ticipaiib'nem,
qliJie^) erln^idahimaJ
ieiiti&dxi.m tt ^erbim
snie
', ''Dv^itfnsumWhiiim'
Kitiii :eiiiiri adhsum vei neviileqiie stfbstanuimJ

*
mbksteriotedrpdrath
ctissiitatfem riatuffe cbmniuriispfsefef
escam quotiEt u tWeTBciefi His 'cae tefafumqiioiijue
dianarh ac ^btum
p^ssibrium
'cjertiim est ptefvbnife;
fcliqhae
(quafuni

regnd

muridi

narf afcbneth 'iriterciiiefe

hbs 'expbsitib

ga-

stfimSr^ieVelTJbtfihTcae^teHtatioH
braitfebMssefaihus,
puli^^baem^qiJb^foposuefahiris
'superBia efiam sine; utlo cbnsiimc'enoddxi'a!^Vqde
feriiri^ egeht
iriafi soTeHi hiTnisTerJb ^orpbrali^.'Tri'qub

vefo 'iiiiivefsae

ihaterFEe, quahtbTibet sludio

atrjiie
ariibf e sef verittir, "alieh* h ainen abtomaha
indfgcriiia etiarh u^u vrfae ipsius appfbbaiitur,
id^bquie Wc,
veliit * Wxtra Wafufam 'fexisiens, hbn hisi tepidos ac

piilsat. 'Qiiae aiiteni nattlfaet quideih

lia surifetiam 'pfbbattssirifbsmbriabhofum,
actibrie^rnaii,qtfse^pfo
cbliibiiibhe^ttbinsiipTscehnOn desiiiunt.
fti solitiidihe
tia, vbThniaie 'sola coriquirfehUae lauilis et humarise
cbrtihiofahtes,'atteritafe
l ut
aBu'iiiie fuihahr 'geuerarit' aiiiriiae
hbc f\''efissim'U"m 'cbiripf obattir,
Et in "iahtum
gldfia3Tdrisequ'eriidte
.abi qfuein eftectuni lisiiSxitt cbfpbfaiehi
B etiam geiites ribnriuilafs al) hab passiohe,' id esfphicaptivafai'?
'Tiberas iohinimodis
qtiia riepraedicii Tiiicifef i iiliiis ;a'ni'iqua su'p'erbla *, riisi qubd
agttbscamus,
lafgyfia,
eaih 'tanThmmbdb arilmo <et cogitatioue
cbticepit, 'iia
aegfitudihem Usu et Consuetiiquaqiiam 'yjtJi fiiijiis
diiie rec^peruWt. llium
^uiMicebasih
hiuririum,
pfbphetScbmmemW
quoqub pfiofbin
iriaie 'fundafbs 'mbriatlibs

cWtieHub:'Ih'c&lum

Dei 'p6coriseehtiani,superiisirii
n'dm itWtni meuml 'Ascehtttitii 'siipei "aWiiuWem 'iiJi;fuiri,;efb' 'simifts !Aftr$fmo?;Qui'sicW'^

^iluViiini
bohcUpiscehiaae
fuit, diulKsimb
qlii"ahic
ignofasse.-Xiuse eiiarii iri uhij
bujus 'faiJM'cfedimiis
'siheulloiabbf
e
qubqiie hostfiim fecfe abreiiuniiafrite

cbnsuntmitibiiem
nettinfenl^haTJtaitimeirtbfeni/ila^ei
crimltiis
f uiriqu'e"pefpetuae
sola peffecit,
cbgitaiio
et qnideih euih affectatse tyrahhi8is
snuila fuef iht

^fbbaiiif
cultatibus

opfefa-sub^eciita.
tlAlHJT

viii.

'exMirgui,!

'cum :scii'vcet'uhfvbfsis

qliis

fa-

ccenbbii discipliabjectis, [ifa eipeiiefit

sibihiet
n% jihimi quidehi'dehafium
ham, lii ek'iis
fei tbsiesihuifa
iibihinrim
supefesVe patiatur.jCojus
mlliia

De philargytid,
quod exlra naturam sit* ktfquiMtiteVsit
et.natutahiavilia.
intettipsum

^ossumus ihvehife,
qiii "cum sub hibmeiitb
bfevisslmb ilispef sis omnibus subsiantiis suis in tantuih

Mnc

fefailicayefaht

passiofieih, ut rie tehufter

ulleVius.
At hihiiominus

et ifa, iicet iibn siht uriius riaturse

qiiidem ab e"a phl|'briiuf
extra naluram cst, sequens vefq origi- C omni tenipore contra gastrihiargiam
(nam^prior
pugnantes, nisi
nale videtuf lirinobis ggmiflafiuin
cordis et abstinemia corpodipossidere^simili
ingenti circhmspectione
taiheh oriuntiif
hibdb:
causas
rls diihibiaivef int, seciifiiesse hbnjbsBunt.
'exifirisechssiqurdeta
'
Etenim
frecommotiqnis
=-^:
pier.umque
concipiurit.
^CAPUTiIX.
Tel
irrita'tofifffliofes
suht,
queuteriii
qui-adhtft
exifinsecut
Qudil MMiiaitdce^idnullaprovocdiione
in^hajc^e tbffuis^e
libh&^veTinsiinctuqiioiuhidam,
'genereritur, sicttfUliaiiiiia.
h Trisiitia
ac .praecipitatps se vel acl irivilia cohgueruritur;
et acedia ntilla,
quemadmoduin
supra
ThiJafgyria

cuiidiam,

vel adphttargyriam,

aliorum

pTOvocatiohe

ALARDIGAi^EI

diximus^

accedente

exlrinsecus

provocatione^gene-

COMMENTARIUS.

caeiefbfiiih
consumiriatione
AtilJJ,
apud se et
J Id est^ exsecufibhe,
hec^ mjrius [fesiive :t)ubsqubque
ut supfa.
magnos quiclem fe^idefe deos ihtulere, paupeftatem
vitioiium,
b Geribdoxia et siiperbia viiia surit 'spirjiuaiia,
nbh
elimpbssibilifaibm,
qiii numnios1'illi 'eibgari p.rbhiunde et
cum. pecunise esbefeiit.;, Auciqf etiini'PlutafcJJus',
corporaiji:
cafriaiia, jfuia non egentactione
seht ih Lacedaamonibfririi
diabolo .maxiihe prqpria, sicui ei invidia\
fegibii.eni invectae, ijni eas
qua de fe
_ imjp^.riaf'^ntJmbft]'iliuiblaios
D. Aiigusiinus
xiy.de Ciiv.it. cap. S.
fujsse; siqiiiderii Alca** meni
c Jpe qua satisfiise,eginius
Iioc braciilum efat'fedr
iib/xi)
ac'th"eopomiBOi'e'gibhs
,
cap. 3 et,4T,
d
Hihcabucl
dJtuhi yPecunidfuniampr
irascibilem,
,^e'mpe,ap,peiitum
qui homini datiis,
Spdrtdm.perdel.
veiefes latidaia Lacdnica iljj rit i.n vefbis^fevitas
ut sateUes, raiionis et, yindex
concupiscentiae , ait
si.c in f'ebus,'pafcii]nbiiia,
u de Fide Orthpd. cap. 16.
Dainascenusiib.
ut/qiiingentaritagmdeni,

tis.et amplius .aiihis absqhe. pecuiiiae usti illa fespuQuia fepicit bpiium extraneum naiurae lipmiiiis,
biica sielefit:
it ,'pessime a'pu"d siuos audierii, a"c de
et conimovetuf.
scilicet. diviiias,,
quibus excitatur
suis meruefJt
2 et 3, ubi ^ereginnum beiluni
Yide iib. yu Inslit.
Agesilaus fex, qiii primum ejtis usum
'
ihvexit.
naturam,, necaliunde in monacho sudicilur;,etexlra
j _"...
s
mundi .aeiaterii ab Adamo
de
id
.
est,..primami"iliam
quam
corruptm ac lepidm mehtis
mens.principium,
aetate ^lefique
erant aul
usque.ad dJluvium,.,qua
(id cst,
ignavia., eiplefMmque inilio abrenuntialionis
uiiicse diconversioms) niaie arreplo,.et erga Deuin tepidb ambtt
agricojae, aut ipastbritii;
qubfum^pecudes
uride deyitise, quafuni. perfnutalipiie
vicjitaiiani:
.quemadm.odum Iiic dicitur male fundatos
fundqiq,
ducia .pecunisc apjxejlaiio. Pecunia ehim a pecuiiis
.
inonachqs pulsare.
,,
lib. vu,
iait Cassiodbfus (Varior.
rei exemplum
rejert .Caeliu.s
:.| :Lepidum..hujus
iergo:inominafai
lib. xx c. 23). agens de
,. , .',..,!-.
. . ..:,,'!..,
...-.'._. ..
Rliodiginus
epist.5%).
>(Antiq, Leci.
'
h
CassiaAtlieniensium
acediajn inteiligai
Themisiocle,
duce^ qui<dum insulas
Quidipefjiisiitiam^ei
ditioni
(Lib.
nus, vidcnduni suisiocis et "propfiis tracialibus
subjectas ipeiiustraret
^ ipecuniam hine iude
Adiit et Andrios, urgensque infestius :
\x.t xinsiilj.
\
corrogabat.
ad
vos
affero
et
suadelam.
Duos, inquit,
deos, vim,

621

COLLATiO

rari solerit. Nam

'V. DE 6fjf6

T^MNCfPALlBUS

VITIIS.

622

' 'sblitaribs

quosqiie et ih efemo'; A."diam hecesse est ^ullUlafe.Tdebqiiesimilicohtrahac

et apraeiuodo atqueeademfalionerbpughandumest,
consiitutos,
nullique humaho commixtos consbriib,
vfexare ndscurituf
cedeotibus semper adversus:sequehies
frequeriter
atque afflarissiride
,
Oportet nos
1
bbf is noxia
iriife cbf timiria. Faciliu^ehimWjWsiibel^f
quod fessevenssimiiih
quisque cuai fuerfi'in'feoliiii<si antiea radices
dirie cbmiribfalus , et pugnas hbmiriisiritbnbrisexiatiludo
ac procefiias^exafeseVt,
vel nudatfefiieiint^
vel sucpertiis, ipsis expefimentis
perfacile conipfbbalnit.
ejiis, quibus iniiitituf,
X.

:CAPUT
Desex viifdrum

"cisde. 'Et irifeslaiites

cSnCbrdid, eT&udfiimdbeisWssidentium cognatione.

Haec igitur octo-viiia, licet diversos orlus ac dissimiles efficientias habeant vsex>tamen
id
*pfiora,
est, gastrimargia,

fornicatio,

lilia, acedia, quadam^intef

dixerim , coucalenatione

phjlargyria,

ira?,,trisse.cbgnatibne, et, iit Jla

cbnnexa surit, ita b iit

prioris exuberantia sequenti [Lips.in

marp/.-sequenNam de abundaniia gaslrjtis] cfficiatur.exordium.
fornicalione
margiaefornicalionem.de
iram, deira tristitiam,
dephilafgyria

philargyriaih,
de tfistitiaace-

< ALARDI

GAZJII

continuo sichunVofeValjuafum
foi/s "ac profluentes
cabuhtuf, cuhVgeriefiitofeafuhf
TChai sblefti indultfiaTuefint
bbtufatse.QuaTnbbrem.
ut acedia viricatur,
irisiitia
propellStuf,

arife tfistilia

<est; ut.
ut
cxtfuderida;

superanda

Jfa pfius'est
calcaiVda est!; ut Cvelira,' phiiafgyfia
"'exsiinguatuf
Tbfriicalld
'ialuf
cbmp^scehda est; iit
philargyria,
'ibrhicaiio
subruatdf, gStstfiriiafgiae 'vitiurii est clasti-

Re"sidua vefo'du'o-,
'cehbdtfxia et
idest,
B superbia,
sibi quidem similiter illa qua de superioratione junguntur,
ita ut inribus vitiis diximus,
creriientum pribris bftus ejTiciaiuValtefius.
c Cenodoxise enim exuberahtia supefbiae fbriiitem
garidurh:

COMMENTARIUS.

de Ordine et comparatione vitiorum : Peceqtum ,, jn, 'a Sic Casslarius ipsb jib. x', c.T : Affinis ticedia
itisiiiiie est, ; el vdgisdc soiildiiis huigis experta, 'ei in
Deo
quit, caret ordine ex parte aversionis^ciiicet.a
bohoincbinmutabili
ererito commprtirilibus 'ihfesiibr libsHis ac 'freqiieris.
; exhaceniin parle habetratianeni
malum autem (secundum Augustinum dib.. de
acci'mali:
,i>InteHigb,ut
pbfrimum;
saVpe tairien-alifer
Natura boni) estprivalio inodi, speciei e.t ordinis.Sed
ei quidem e corivefso. Quafde're'puTnefriiha
fiii,
''ex parte cohversionis, sciiicet ad credturam, respicit
hic bmriino
exstat JoahnisClimaci^aispuiatioy-quam
deDishabere
'describeridam duxi : Reiiv, inqUit'(Grarfu'51
quoddam bonutn ; et ideoex hac\parte.,dicitur
ad judiearidum
vrdinem (Tom. vi. c. 4). Haec S. Thomas, signiiicans
fefeiibne), quidam nie inierfoj/aiieruni
qusedam viiia eum habere ordinem eiraiioneni
prjndiffieUem, el 'qumpmnis mtdns'iiostrmlioniinestrdtisalJa
vitia
exhitlibris
>, cpiam habet cappt ad .caelefa
cehdat, ihnuitdqiie
cipii erga
quiiri maiius nosifas
veneruht Cbriiirieaiut. Aiebrini enim : 'Qumnam propha
inembra, ideoque dici capitalia, sive.<pfincipalja.
c Eamdem
sententiain conlirma.1 Jdem-Ctimac.us
sunl principalium oclo vHibruriigefmiria?
dut'quod"ex
tribus fdaxime ptiricipaliVuS quincfuereiiquoruhi
ini- ^ pluribus in locis, etcerte nolatu dignis. Gradu 21 :
re'idin dmbfgttaignofdnliumet 'pr6pdgo'eiiU?'Egbih
Soient, inquit, plerique, dum deviliis disputant, inaa beaiissimisviris
tiaiii ritedm itiijeiiue'confesMis,fwc
heih gloriam seorsim definire a superbia, unde. el oclo
est yulm coricupiset primaria vitia dicunt. Theologus
dudivi: laierquitiemtfpriiimiiohis
etse principalia
doclor.es septem ista
ii.iiams )gtotiri. 'Egb.rursus a"iein'veto Gregorius, aliique plurimi
ceriiia;'qcedimvefo,
''piterne nieriiofdriUis illis 'tidxliscete qrctbqm , qumiidm 'esse tradiderunt, .quos ego riiaxime.sequor- Quis enim
'tiianem gloriam devicit,et
ex'his dcto rinscerehtrir,'et qiio"d ex qua^progeriie ortsuper.bus fitii? E.a vero est
hmborum ad invicent differentia, qum est naluraliter
"ginem iraHerei. Illi 'verb rrie 'Vtatide nc placidissime
viUo edocehies, 'diebaht, nulliim
dbsqueuUbeTdlwriis
pueri advirum ,el tritici ad panem; hoc enimprinciverbis aperie
"brifirieih diil 'ptudehiim tdtwiiem iriesse ih rebus Mullis,
pium esi, illud finis. Sic ille,.quibus
sei qninem pfor'sus'perVetsiOrierii alque iriconslailtiqhi;
ita se habere .cenbdoxiam ^, seu vanam
slgnificat
'aiqiteidmilii
'gloriam ad superbiarn, sicut<puer se habet ad.virum,
vetis'eiiempl{s^ eifatiOnibuspersuadebSnt
bedti illi, ptuririiq dbcuiriehid dddudentes in mediUrn t, <ei!iriiicum
ad paiiem;
Jioc est, sicut inilium sive
ad finem, nain ex puero fit vir, et panis
eic quibusdiiqudhuicoperi
ihsefiiimus,ul
ipriricipium
exiisjamiilia
extritico. Rtirsus ibidem post naifatinnem cnjusdam
quoque planissmeiiiielligetepossiihus:
"exempticaum,
senis, in qua spiriius superbise niatrem suam ceno%ni'einpesliv'ih rtsus dliqudhdq quidern ex fotrticdliorie,
dOxiain vocaverat, subdil : Eumdem ego cum inlerdliqudrido vefo ex ihdni 'gTdrid iiascititr, cum scilicet
rogassem quomodo inanis gioria sil superbim mater, ita
dphd seipsum ihlrinsecus turpiter quisque alotiafut;
Mullus sdmrius
ribririuniquam veta ex deliciis gigniliit.
respondit : Laudes, ittquil, animum elevanl el inflant.
lunc itlam
'aTiqudHdoexdeiicns, dliquahdo ex JejnniO hdsciiuf, cum j) Porro cum anima ad elalionem venerit,jam
exioUuntut; aliquandb veto ex
'superbiriassumens in cmlrim usqtce allollil, ct usque ad
scilic'et''iiliquijejuriant
'acedia,nli(fudrido ex hatuta. Etiarii multiioquiumqttabgssos dejicil. lit in fine ejusdem capitis : fermis
Kqhqriflo'tibirianigi'otio,dliqud
plerumque, dum excreverit, nalis alis in,sublime subveclus esl; ita et consummatti irianis gloria superbiam
'srimysU.%cediavetdaiiqUdndoexdeliciis,etexcontempTu DliiimqtisWitur.
Bldsphemidpropriequidemesisuppeperil, qum mdlorum omniuin-. dux, princeps et con"summalio est. Rursus gradu 22 egregiam lianc cenoerifiie gerWen; fidnnumquam verb elidm ex judicbhdtiiii
tive etidhi ex imprbbd dmmonum
doxiae et superbiae inducit prosopopceiam : Depre''eddetnreprbximum,
ihvidia ndsciiur. Duritid cbrdis ihlerdum a saiiefdte,
seduclricem haric (superbiam)
sine
'hendi, inquit,
advenisse matris sum (cenodoxiae) hucapilemecum
smpevero etidm db insensibiiildte dtque ab affeclione
vitiosd origiherii ducit. Hmc verb rursus affeciio,'el
a
merisinveclam;ambasqi>.eobedienlicevinculoiUaqueaiis,
hb
et
inrini
ct
db
a
fbrhicdiiohe,
gloria;
dVdrilid, dtqiie
"vilitalisque flagello verberans, qualiler in me essenl ingctsirirhargia, dliis quoque pltirimis rimis brilur. Mdligressm, dicere cogebam. Ilaque cum cogerentur, aielid ruTsusriiimdfe
dc iracundia nascitur. Hypocfisis
bant: Nos neque initium habemus, neque nativitatem,
ihde poliisihium iricipit,
si quis Sibi nimiuih 'placedt,
'principes enim et genitrices sumus omitium viliorum.
seque ipte ihodefetur, rieque tilierius vivat afbilrio.
Oppugnal autem modice hos conlritio i <cbt;dis exsubPorro nis vdhtrdtia a coritrtiriis gignuntur. HaeCille.
'jeclione initium sumens ; nullius 'imperio subjici patiistiid dbciirrientum D. TlioQuibus addefe.libetetiam
niur; ideo in cmtis qudque sediliones movemus, Not
mae (1-2, q. %^;ihr('.-Z)-'iii hahc materiam-speblahs,
audiai) omnium qum sunl contraria
{ut totumsmul

JOANNIS

6*3

CASSIANICOLLATIONES.

62*

Sed ab illis sex prioribus vitiis penitus dissi- A ita semper prioribus superatis, sequentia conquicsnec simili cum eis societate fcederanlur. Sicent, et exstinclione
praecedentium residuae pasEt licet haec, quae
quidem non solum nullam ex illis occasionem suse siones absque laborejmarcescent.
sed etiara contrario
modo
accipiunt,
praediximus, octo vitia illa quam commemoravimus
generationis
ratione invicem sibi connexa atque permixta sint,
atque ordine suscitantur. Nam illis evulsis haec veet illorum morte vivacius
hemenlius
fructificant,
specialius tamen in quatuor conjngaiiones et copulas
Unde etiam diverso
dividunlur;
atque succrescunt,
namque fornicatio pecugasirimafgiae
pullnlant
In unummodo ab his duobus vitiis impugnamur.
liari commercio fcederatur, philargyriae ira, trislitiae acedia, cenodoxiae superbia familiariter
conquodque enim illorum sex vitiorum tunc incidimus,
parit.
dent,

cum a prsecedentibus eorum fuerimus elisi; in haec

vero duo victores et vel maxime post triumphos periclitamur incurrere. Omnia igitur vitia quemadmodum incremento
rum
perbia

diminutione

prsecedentium

ita illogeneranlur,
El hac ratione ut su-

purgamur.
possit excludi, cenodoxia est praefocanda. Et
ALARDI

GAZJEI

jungitur,
CAPUT XI.
i
De origine et qualitate uniuscujusque vitii.
Et ut sigillalim
ribus disputemus.
COMMENTARIUS.

nunc de uniuscujusque vilii genea

Gastrimargise genera sunt tria :
j

humilitati genitrices sunjus; cuncla quippe qum illi'.i B loquendo inanis gloria et superbia est, quamvis ex
parte nostri superbia nonnumquam ex inani gloria
suffragantur nabis adver\sissima sunt. Nas ignominias, ,
et(
orialur. Ila fere Cajetanus. Ex quo intelligimus
suobedientiam, inirascentiam, oblivionem injuriarum
sed diministerium
perbiam dici cenodoxise mairem, et conira,
sequi smpe consuevimus. Porto stirpess
vefsa raiibhe.
nostrm sunt spirilualium lapsus, iracundia, delractib, ,
Cupi enim objectura superbiae sit
clamor, furor, blasphemia, hypocrisis, ,
propria cxcellentia, objectum autem seu finis cenoamariludo,
suo quam alterius mallee
doxiae manifestaliojistius
excellentiae, secundum rei
odium, invidia, conlradictio,
naturam prius est appetere excellentiam,
quod est
regi moderamine. Obedientia unum et solum est int
illius
superbiae,
quam appetere manifestationem
quo conatits omnes virium nottrarum deficiunt. Iiaque!
cenodoxiae. Quia
libi coactm dicimus : si teipsum coram Domino ex inexcellentiae, quod j est proprium
tamen ex manifestatione nostrae excellenliae et pertimo cordit affectu semper accuses, nos ut araneas confectionis contingit iios subinde magis supcrbire, et
temnes. Nam, ut vides, superbia est equus, quem cenodoxia conscendit; sed sancta humilitas, el sui ipsius s
per hanc digniiates et officia ambire; ideo non male
etiam dicitur cenojdoxia mater el origo esse superjugis accusatio, ridebunt et equum, et ascensorem ejus,,
biae, quo modo exponi debent quae apud Climacum
triumphaleque carmen suavitsime canentes, Cantemut, ,
legunlur. Sic eniiri Cajeianus ad objectionem ex hoc
inqniunt , Domino; gloriose enim magni/icatus estt
loco sibi factam rcspondel.
(Exod. xv), etc. Hac.tenus Joannes Climacus, vir ada Cassianus lib.
rebus egregie s
modum spiriiualis , et in hujusmodi
cap. 23 : Triplex najv Instilut.
tura est gastrimargim, una qum canonicam tefeclionis
versatus. At e diverso stat doctrina D. Gregorii, qui i
r horam prmvenire \compellil;
dlid qum tantummodo
superbiam omnium vitiorum matrem , et reginam i Q
venlris ingtuvie
saturitate quarumlibet gaudet escdejusque primam sobolem nominat cenostatuit,
e(j
seu inanem gloriam : Prima, inquit (Lib.
rum; teriia, qum aecurdlioribus cibis et esculentibtibut
doxiam,
delectaiur. Haec ibi. Porro Hugo a S. Victore (de
xxxi Mor. c. 31), superbim soboles, inunis gloria, etc,
Institut. Navitior:
cui et Scriptura S. et ralio, et auctoriias omnium
eap. 19) tres itidem gastrimargiae
seu gulse species insinuat,
et contra eas triplici
theol. suffragantur (S. Thom. 2-2, q. 152, nr(. 4);
ut alibi ostendimus (Lib. v. Inst. c. 1, et l. xn. c. 1).
uiendum cautionesiveobservationeegregie
admonet,
haec
conciliari
et
monachos gulae vitiis deditos inirum in modum
queant.
Ilaque videndum qua ralione
depingil his verbis;: Triplex, inquit, observotio disciCajetanus (dd S. Thom., ubi supta) snblililer qui1 bbtervdtioinebquidsumat;^"observadem et subobscure, ut solel, hunc nodum solvit in
plinwincibo:
lio in eo quanlttm sumat; 3 obtervatio in eo quomodo tuliiinc modum : Notandum, inquit, quod quia finis et
mat. Observatio ineo quid sumal,id est, vl nequenimis
medium ad finem aliter se habent secundum ordinem
et aliter secundum ordinem exsecutiointentionis,
preliosa et delicala expelat, nec nimis rara et insolita
requirat, nec nimis laule el accurate prmparata concunis, prius enim est in intentione sanitas quam medipiscat. In primo enim tuxut arguUur, in secundo cucina, in exsecutione autem prius adhibetur medicina
t tertio superstitio notalur. Sunt namque
riositas,
quara acquiratur sanitas; ideocum superbia el inanis gloria se habeant ut linis et medium, prior est in
quidam, quorum kauces sdtisridiculainfirmitdte
wgroest
finis
excellemia
nisi
el
delicala
inteiitione
superbiae, quam
tanl, qum
quae
deglutirenon
potpinguia
excellentiae apud
sunt. Et si quando eis parci aut frugales cibi oblali
apparentia (id est, manifesiatio
fuetint, stdtim aiit indigeslibnem stbmachi, aut pectoulios) quse est finis inanis glorise. Sed secundum
ordinem exseculionis primo quaerimus apparere, ut D
J) ris siccitatem, aut oppilationem capitis, aut si qua tunt
manifesti jara et clari excellentiam
consequaraur.
lalia, ad frivblas excusaiiones prmlendunl. Alii delicias
et luxum cibbrum magna constantid aspernantur , sed
Quserunt siquidem superbi manifestare se, tamquam
ab eis ilerum nori minori aul lolerobiliori pelulanlia
ant potestate, aut industria
prseditos , ut
viriute,
amati autem et
manifesli amentur el honorentur;
communium cibariorum usus omnino despicitur. Nova
bonoraii, clari habeantur. Qui autem gloriosi habenqutedam el insoljta ciborum genera exquitunt, ila ut
tur, in proximo sunt ut exaltenlur ad dignitates et
smpe ptoptet unius venlrem hominis per omnes circum
et sic gloria est medium ad excellenet vix tandem vel
excellentias;
pagos turba famulotum discuttal,
tiam acquirendam , et per hoc oritur ex superbia,
ignotas de deseriit procul montibus radicet evellendo ,
sicut medium ex fine. Oriiur nihilominus
vel puuculos delimit gurgitibus profunda tcruiatione
gloria ex
excellehtia,
tamquam passio ex subjecto, dum expisciculos traliendo, sive inlempetiivd de arenlibus rubelis arbusia colligendo , unius appelitus peiulanliam
cellere minus aestimamus, nisi veniat in aliorum
notitiam, juxta itlud : Sche luum.nihil est, nisi te
competcere queai. Et tane mihi non tatis patete potest,
scite hoc sciat alter. Ambae autem diciae propinquod vitium istos exagitet, ntst fotie quia pet quamdam animi insolentiam mullos in suo obsequio occupoti
connexiones ei dependentise se tenent ex
quitates,
parte rerum secundura se, et propterea secundum se
yaiident, sive qviia per (Hmorem elationit cwteris om-

625

COLLATIO

V. DE OCTO PRINCIPALIBUS

VITIIS.

626

Primum,
quod ad refectionem perurget monachum A adjici poscimus, aliis displicere,
et invenimur injuante horam statutam ac legitimam festinare; secunriam multis, dum nostrae gulae ac desiderio salisfaescadum, quod expletione ventris et quarumlibet
cere cupimus, irrogare : propler quod omnimodis
rum voracitate laetatur ; terlium, quod accuraliores
haec in nobis est castiganda Iibertas. Fornicationis
ac delicatissimos desiderat cibos. Quse tria non levi
genera sunt tria : primum, quod per commixtionem
'
nisi ab omnibus istis
dispendio monachum feriunt,
sexus utriusque perficitur;
secundum, quod absque
pari sludio atque observantia
femineo tactu, pro quo Onan patriarchse Judse filius
semetipsum expedire
contenderit.

Nam

absolutio jejunii
quemadmodum
ante horam canonicam nullatenus praesumenda est,
ita et ventris ingluvies et escarum sumptuosa atque
exquisita praeparatio similiter
amputanda. Ex his
enim iribus causis diversae ac pessimae a valetudines
animae procreantur.
Nam deprima monasterii odium

a Domino

in Scripturis
(Genes. xxxvm), su: Dico autem innuptiset viduis,

percussus legitur,
sanctisimmunditia
nuncupatur

quod

per quo Apostolus

bonum est illit si sic permansetint ticut et ego (1 Cor.
7) : quod si te non continent, nubant; melius est enim
nubere quam uri; tertium,
quod animo ac menie
concipitur. De quo Dominus in Evangelio,
Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam; jdm mmchatus

gignitur , atque exinde horror, et intolerantia ejusdem concrescit babilaculi,

quam sine dubio mox
discessio aut fuga velocissima
De se- B est eum in corde suo (Matlh. v). Quae tria genera beasubsequetur.
cunda igniti luxurise et libidinis aculei suscitantur.
tus Apostolus parimodo exstinguenda pronunlians,
Tertia eliam inextricabiles
Motlificole,
philargyriae laqueos necinquit, membtd vestta qum sunt supet tettit cervicibus captivorum,
nec aliquando monacbum
tibidinem (Coloss.
ram, fotnicalionem,
immunditiam,
sinit perfecia Christi nudiiate fundari. Cujus nobis
-li)), etc. Et ilerum de duobus ad Ephesios: Fotnicatio et immunditia nec nominetut in vobis (Ephet. v).
passionis inesse vesiigia , isto quoque deprehendimus indicio,
cum forte ad refectionem detenti ab
Et iterum : llluduutemscitote,quodomnisfomicutor,
aliquo fratrum , contenti non sumus eo sapore cibos
sumere,quo ab exhibente conditi sunt, sed quiddam
superfundi eis vel adjici importuna atque effrenata
poscimus liberiate. Quod iieri penitus hon oportet,
tribus de causis : primo quia mens monachi semper
debet in omni tolerantiae ac parcitatis exercitatione
versari et,b secundum Apostolum (Phil. iv), discere
in quibus est, sufficiens esse : nullatenus enim po-

aul avarus,quodest idolorum servitus,

autimmundus,
non habet hmredilatem in regno Christi el Dei (Ibid.).
Quse tria ut a nobis pari observatione caveantur, similis nos eorum a regno Christi atque una deterret
exclusio. d Philargyrise genera sunt tria : primum ,
ac facultalibus
suis spoquod renuntiantes divitiis
liari non sinit; secundum, quod ea quae a nobis dispersa sunt vel indigentibus distributa, resurnere nos

vel occulta vel majora corporis desideria re- C majori cupiditatepersuadet:

terit,
tertium,
quod ea, quse
frenare , quisquis degustatione modicae insuavilatis
desiderari acquirive
ne anlea quidem possedimus,
e Irae
offensus, ne ad momentum quidem delicias gutturis
compellit.
genera sunt tria : unum,
quod
sui valuerit castigare; secundo, quod nonnumquam
exardescit intrinsecus,
quod Graece 6uf*<k dicitur ;
evenit ut ad horam desil illa species quaepostulatur
aliud, quod in verbum et opus effectumque proruma nobis, et verecundiam necessitati vel frugalitati
pit, quod opy-h nuncupatur, de quibus et Apostolus,
suscipientis inculimus,
publicantes scilicet pauperlalem ejus quam soli Deo cognitam esse maluerunt;
solet sapor ille, quem nos
tertio, quod interdum
ALARDI

GAZiEI

nibus quar&im cibo dissimiles sunt, tantum merito dissimiles videri volunt. Alii superstiiiosum nimis in prmparand'i its studium adhibent, infinita decoctionum,
et ftixvrarxm,
et condimentotum genetd excogitantes;
modo molAa, modo duta, modo ftigida, modo calida,
nwdo elh.%-3,T/>do astd, modo pipete, modo cumino,
modo sule :mdila, secundum contuetudinem prmgnantium mulisrum desidetanies. Hic profectonon solum
arguendi, sed etiam detidendi sunt, qui quasi caupones ad omnem clepsgdtam eliciendi gustus gtatia palatum esatndunt, Igitur contra hmc vitia sananda necessatiut est rigor disciplinm, qui istas gulm pelulaniias intta '.srtum limitem cohibeat, quatenus se neque
ad imnwisritas
delicias, neque ad novitates, neque ad
superstuiosai prmparationes ciborumoppelendas diffitnddi. Hacten JS Hugo Victorinus a Turrecremaia
etiam
in hoc argumento cilatus (Tract.
103 Regulam
S. Bened.), addito insuper D. Hieronymi elogio
(epist. 1 ad Nepolio.), quo tertiam illamgulae et gulosorum speciem ita perstringit:
Quid prodesl oleo
non vesci, et molestios quasdam difficultatesque ciborum qumrere, caricas, pipet, nuces, palmatum fructus, similam, mel, pislacia ? Tota horlorum cultwn

vemtur, nf riDorto mn vmamw

pai

JVunc autem deponile, inquit, et vos omnem iram et

tertium,
quod non ut illa ferventer
indignalionem;
ad horam digerilur,
sedper dies ec teropora reserCOMMENTARIUS.
a Hic rursus valetudo pro invaletudine, ut passim
lib. de Baptismo,
apud Cassianum, et Tertullianum
quodalibi annotavimus.
b
Ego, inquit Apostolus, rfidtct in quibus sum, sufficiens esse (Philipp. IV), id est novi contentus esse
praesenlibus, et iis quse sunt ad manum.
c Fomicationis,
D
id est, luxuriae,
cujus plures
sunt species , inter quas est fornicatio
simplex et
proprie dicta (S. TAom. 2-2, q. 154, a. 1). At hic gedicunlur modi quidam communera fornicaiionis
nes ac generales, quibus luxurise peccatum committitur, ut patel exemplis in textu signatis.
d Idem lib. vn cap. 4 et lib. xn cap. 26.
e Paulo alilerGregoriusNissenus(fto.
rvdeViribus
Animm c. 13) et Damascenus (lib. nde Fide Orlhed.
c. 16), quos sequitur D. Thomas, tres irae species
constiiuunt.
Primam illi vocanl ipyriv et x^iv- &
Thomas iram felleam, seu biliosam, quae priucipium
secundam vocant pviv, D.
habei, citoque transit;
Thomas maniam , quara dicit esse iram quse permanet et in vetustatem devenit : haec Latine simultas
dicitur, Tertiam nominant x&ov, s. Thomas furorem,
quam dicitesse iram quae tempus. vipdictpe obserrat

( M, q, m, a, 3).

1;r 36kiM$CASs^NftibLt-ATioNfesV

' ' '

m
Yatur^quoiT
ffiguatisun^
renera suht
nente,

'\-Qv}r{pU,#$>$.

dicjtur.,.Quse,

ohinia A quahf iriejdereThjqrnijcatipnjs^

$\
afdoreni^

rar^^^VujJhpnJ.,^al^at;,rain'yix"va!^aj;'hosjt
dup : unum, qupd iel

yeldejillato

iiacundia

desj-

p^aip^djto^ ,
4i?.iS^^jPtP^feOj,
lfi^S:!d|.

dam.no ac/desj^erio,

ca^satggiie;generaj^r;Valiy!ui,,i
mgn(is ap^ieiajj^
gengra s^nj djib^uph^o^fld

Qljems^ns.ttnj

unde reparuiiiami,

^^
longe.faiam
'i^inj[rr'e^U.ne\Qigfa,;.

ga^e^^j^^.difi^:"Pmpt^^
futq$^mwm,'elagdii
ide^uidu^

eiirreypnj&iViuaWj.a^
m^o
taLsestuajtjes.; aJJqd^.qup^.ceJia^
cabil^,
ac ijjulti.r,. . mer^aris. N?c mjrujn,! tantani Ba.ssioni buic inpss^e,
cohprtastur5. iQenp^oxi%Iicet;mul^o,rmi?,
plex sit, pt ir^b^y^jsas. spefiieg. diyidatHrv.
qgejppiapa,, iji fprnicaii.b.nis,
geriera,,, vl^jpte/gV ut.ifilW^ea),
ta5{iie,ij bi.u|,su^t duq,: pri,mu,ni, ,qup.,prg carflaJJbusyv lajieni; valeat relfenjir|[, icufn s|$ .ih.ultojunj, expgriac,^flianifestis,, extpilinmr rebus;,s,ecqnduiji,
.que- pjOj, me^Us,,s!a^_s!ipJe!c^^
sp^ritaljj^s
;m.aniu..,;
1

r;.;..;

aij.s^mpu^.prajqjp)-.

e^
". . .

'..,

... ./CAPJJTV;XI|.

seiuje^ yenjeni sjjjjpesjtej .c.o^r.UjPerji^,in/a,tjgabilem.,re,dT

vcl
bidu^a^.^de^..jejun^a
dajft;uljtocia,i^jbj.eOj^^i
trj^iaga set\tjri,,.QJpisl e^a,m^nofin^ilp^,inshac,e,reimoi

ln quo sil ulilis cenodoxia.

1
Bfr^uenter^noyLrnus,
fujsse.cpn|esqsfcsein,cp?na,bi.i$
d
Uha
fe
i
taftien cenodoxia uiii ite'r.ab incipientibus,
Syjjiai constitujps. quMf., ,dieb^. defectiopeip. cjbi. ^ine.
assumiluf, ab. his. dumtaxat qui.adhuc y.Uiis, carnali;. . iaiiorfttolerasse,
nuflc!ajUt.em,tajita,setfame;e.lia^,ab,
!bus iristigaiitur,
ut, verbigraiia,
siillp, tempore.quo,
.perurgeril,
ui.usque^Aftnanii vj.x,que^pt,
hgra^tertia
men.te conceperirit,. . differre, jejunia, q^Qtidwna.
spiritu.perurgeniur,
| foruicationis
SygeK, qua, re p^chre
;Vel sacerdplalis officfi dignitatem,
vel opinionem ., abbas,* Macarius c.uidanv.
*;
-r
:'"..''
-'vv
:c"
ic-'-'>:i - ..w
: ti-r.":;
percunc^m.ti cur,faiue.ab
i
'.:'":^:
qua sancti etimmaculati
tcunctorum,
esse.creduutur,,, ,. bora, terl,ia,in(erenjo,pulsar.eiur?,qui.i
etita. immuri^bs^c.oncuplscgntia?,.sUjmulQs^qua^iiqr-.
d,onisadib]us;integrls, reec,tip,neni; ^ajpe, cpflteni^e,i<vs,
: pes atgue indignos,
vej exisiiniatipni,
sua},, yel ijii-,;-; n,pni,senissfi,tiesuj;i^^^
huJte hjc.
at-r
hac, saTteni, cpn.tenipJatione,,p;e,cii7;
j ordiniVjfldicantes,,
es^jejuiiii
,t^jtest}s.,quLte^.:sm'^.;i^udiibus, nuirjat.
nent, emiuoremaJo.id,qu^^^
te,,du^itus hqniinu.m. el cer.
qiiasflste^tetj^hi^u.iem
:Satius enim est cejjp.doxiaevitiotqupmcunaque.puJs,,ri,
rmdoxi,re^
IJujug. ^uten^ f.ei., figura,
'

ALARDI

G\im

COMMENTARiUS:

'

enjm, iG-ditatealia.nqniSqnafutf
Ejt Anp^tftls?, dicil non, esse
exisJ^yU.^jff
^^CuyiChiuscorrjgeflduja
eU
'fdcienddmald,
u\ eveniqnl bqnq (Rom, iii). Aliq mpdo
iqq,uit^sjgmficatjnuliam
BiscrucibrJ^oh'
ut' 8ehbd6xia imprbprle
liic suriaatuf, noh pfb ipso
In'de'a&c/BaQa, ahgbf,- exarirnibf,
viiio seu-peccato;;
eritietiam
inconvenienS', Si legmjjs'fiVi5!:v.qubdj vi^
sedspfCcjusiquadam
speeieseu
dei!jr:iliaberle;.,Rlaniiniajii.im^
appar.efttiai,ut
dedecoris,
ciini-qi|is.im^u,ii)famise,ct
insahiam
gni.fjcat,
iljam quaJmens, traiiqu.illliaie^et^
a.uj.babjj.a, ep.nsid.^
va'c'uarestl Htsec quidM^fibyciiiiisVCiaicio-'''
cbiisiaiitia
auts'tatus'feligibsi,
aurpfbptefpe^caiitufpiiudiiiem
abstirrefa fbfrilcaWbrie, quod'qiiidem
Diii^vero ;Vaticariis usus! exemplaribus<Te,git::
Qufle: etindigMiatbni,
Nam perfectJoQua5<leciia!proJ)a,bJJiojPv;e| rejiqup-tejxv.
incip'ieniibus.et.iiBpej|'ectis.us,uvenit.
pSim dicitur.
tui,,cpngruent'!0j',1vi4,etur.,,S>|am,;^ii' ban)asci|pvdj.-,
resjji.aonjipeEfeci^
cJtur n.pa To''pv<jtv,;id'est, ep qubffmaiiel
raiiories atteridunt, pular 0ei opt, niax. oife"ris.ain ,
et'hori.a)!'
Dei
sed-pefdieset
bbraiivdigefitur,
tempofafesbfvEituf',
di^fhaegraiiae et aefef fibrurii Tibnorum jactufam,
ut hic habelur. Unde Suidas, jxijvif., infl,ui\j kpyn, beneflcia,. prjeseclim redemplionis et passionis Chriet alia hujusmodi.
iu.(tsvis, id est, permanens et pertinaxJ. ATii' dicuiit;
siT?*ariiorehi 'Deo'debitum,
hdc est 6diuhiv seu iram invesiBtsi; non est.tnagriae perfectJenisiindieiumv;
dum
'
opyrrt-Ksimka.i^phtrri),
<
metu . infamise propellit,
tefatam,'
quis fornicationiSiSpiHtuoi
b Alibi distinctius quatuor species tristitiseexdiH
aut! meitte: coiicipit\ jvefjsacerdotalisiofftcii
digniiaIX
lnst.
vefsis causis-.prioveriiehies
eriumerat: ' (lib.
tem, veLopinionemvcunctorum,
ete.,. non. est laipen
';
cap. h e(-15).
prbprie Gehodoxise':ryillbmiv nec uHiltni peccatunii si
c De his latius lib; Insliiut.
absiineat 5, ut ex< dihtis
cap. 3 et 5; Superbiaj. wquis'hac
rationea-peipcatO'
genefa; sequenti capite disiinguiH qubd hic omissum I^paiietijT^roihdeimpfopfie
loquimr.j duih ait bo&mbdo;
Therat.
inajusimalum-minbrejiieiundii'
f iGuinam Mycaniti lloc
Primoi
^Videiur-hoc
duobus, modis inlelligiposse.
apoplrtbegma trJbuendum
nfcenodoxia
proprie sumatur prb vanae scilicet glositj.adhuc iiicbmperturiiihabeO.'
Port<t>simil6'est<quod
1
riae vitio sive peccato, quomodo potest quis 1entatioin
biec
Wefba (lit prato
apud!:Sophroriiuiri
legiturseu vanam gloriam supenem carnis percenodoxiam
Sfitityc.
ISS): Duo |Draes-sscuJa'fs erant Gorimultum religiosi, mUJlHiiique jejunanrare, dum ite iiifamiainiiicufrat,
staiilihopoli,
ut^casius, et coiititesVUhus Jgituf ex his "yeiiiens- iri' Raytliu , saeculo
nenshabeatUr,'aBslinet-se^afflagitior'ad-:quod
alioqui
veliembiiter^xsiimuiabatur-,
Swpe Shim, uVmonet Ss
abfehurilJavJti et facths bst tnbriachus; Post aliquanuno tempore a
tum verp tenyiqfis*vfenitet-sse^ulafibffate"rejus'in
Ezeciiielferii,
Cregorius' hoiri. l^-iii
videreHifatr<em suummonaehum.
Gum
pluribus hOslibus.;qppitgnami(r', eldumimus
afronteRaythu}ut
se ptilam ostentat,' utius a tergo elam ihsididlur.
Et
vidit-rsaecularis fratrem
ergb mofafetuf apud^um.'*
hoc quidem modo dici potest cenodoxia utiliter ab
scatidasuum monachurii se reficieritemihoWnonaj
id esl, novitiis, seu imperfectis, assuincipientibus,
Jizilusque dixit illi: FrS.tef,- c'uttf esses srecularis,
mi, quatenus minus malum est cenodoxiae quam luminiquam kViie-soiiSf occa%umiSUinetias;,cibum. Tuuc
succumbefe. Verum hbc rion est- ait JJli mdriaciiUs i Pfbfecib^ fratcr, quahdp':e'ram' in
xuriie'tentaiiqni
1
tentationem dejicere, sed a tentatione dejici et prosaeculoj aures iheae riujriebant me,- vaha enJm homiait D. Augustihus
Sterni. Carnalis enim cupiditas,
et laus noh mediocriler
me rcliciebanl,
numgloria
(Lio. IV ad Bonifacium cont. 2 epist. Pelag. c. 4) cupijejuniique laborem leniorem reddebant. Haec ibi.

COLLATiDt

W
qu daimuf.supeweniente
cationii exciudii, pulchre:
signanter<exprimitiUfiubi

% -r DJE ttCTO. PRINCIPAMBUS

cenodoxia

630

yiiiu<

fornb- A sunt praelia, ut > 'unusquisque

salis in Regura, Uhjro. ac
infestatur. exploraiiS; adversus
omnem.curam
populumIsraelemaNechao
paje cerlamen,

rege iEgypli caplivatum ascandens Nabuckodonosor

rex Assyriorum de finibus 4gypti ad.suamiti>anstulit
regioflem,scilicetnftnuteos

libertatipristinae
suasabduoeret'

talirestitueretregioni,sedad

efcgenilerras,

quam fuerant in terra. Mgfjpli

caplivati (IV Reg, xxm e( xxiv). Quae Aguna< in hoc
licet. enim, loJerabiquoque competenteraptabitur:
Uus.sitcenodoxiae
quam fprnicationisvitiodeserivire,
longius asportandos

dilOcilius

VITIIS.

tamen, a. cenodoxise

dominatioiie

diseedi-

nem

erga. iljius,

vitf umi <pw mj,xim

iliud awipiai; prinoimenlisi-ao sollicitudiT

impugnationem

obseDvatiojiemque

dftfigens,

adyerisusillud.quotidianaijejuniorumidirimomentis
gens. spjcuJa/, conlra, illudjcimclis.
suspiria crebfaquftgemituum
sus illud vigJliarum;laborcs,ac

tolaconlorquens,
meditaitionessui

cordis
advercor-

ad
djs, ipnpendens,, indesinenter,
quoque, orationum
Dcum,fletus
suae exstin
fundeps, et impugnationi&i
ctionem ab illo speciaji.ter ac jugiter poscens. Imposr
sij)lle

namque, esj, de.qualibet,

Rassip,ne.i ir,iumpbum
indu*
prjusquam. inteljexerit
qtjempiam pronier^ri,.
stria vel labpre, proprip, victoriam
certajminis semet

tur. Quo.danvmodo cnim iongiore. itineris spalio captiyus abductus laboriosius ad genitale soIumietditieKtotem patriamrevertetur;
eum,increnieritoque.iad
o.btjnere. non posse; cu.fli tamen ut vajeat emundari,
patio illa prpphetica, dirjgilur
(Baruch. m): Qmtfi? B necessesit e,um die npctuque in ovcmijcura. etsolliRecte. siquidem inyete<i<ye(era(uses;tiUerra,a|ieMa,?
citudijue peroiaxiere, Cumqu,e,seb ea, se>n.serit absor
ratus dicitur interra
alicna quisquis a;terreois
vitiis
sjmili
intentione
lutura, rursum laiebras sui cordis
ppn,nqvatur.

dup.: primum
generasuqt
sec,i\ndum spiritale,
qupd eiiam perniciosius
Supcrbiae

carnale,
est. lllps,namque,sp,ecialius
busdam virtutibus,

iemque victoriam : quia et mens, tijiumpl^oruin

proel infirmprum
cess.u, reddetur forlior,
[Lips, in.mtqtg,.
pugna succedens, proro.ptipr.em. ei-. pro<inijrmiorum]

tvrannidem,

pmniuip, vitiorum.
oifipQ, hpinjuu.ri\

gcnus
cuucios.., In

inaltoarqem

sup,erbiaj lenet.

Etcumcoiistet.onia.e^.ajioiiinibusimpugiiari,
tamen modo et ordine singuli laboramus.
CAPUT

Quaraobrem

diyfif.so

XIV.

ALARDL

yentum faciet
coram regibus

GAZ^EI

ut IJeri splef al),hisqui

praeliorum,;,
mundi hujus, omnigenis, cppgred,i be-

consueverunt,
con^etnplatione,
praemiorum
qupd spectaculi genus.vuigoc pancarpum nuncu,p(atur.
Hi, inquam.feras
q.uascujmqufi fortipjres, roJp,ore vel
sliis,

adye^su^, eas
piJmae cojigressiqpis. cprtainejii,. arripiunt,, quiJ)U,s, exSitinciis, reliquas,,
quae minus, terribHes. mj.nusque
vehementes sunt, e.xitu facili.pre prpsj,ern,unt. Ita et

C ' ferita.tis

adversum Vflia- cettamine secundum

ipsbtuin infestationem.
ita, nobis adversus
haec arripiehda

* Idem lib.
xiij
b, Commepdatur

arma, copimoyeat,
el ita, seniper valide residjiiSihabbit-facisuperatiSjCeJerem

iCAEUTXIU,

taraeu upo, r.npdp impeiunt

De instiluendo

spexerit.
omnia spiritus,

sjbi intejrireJiquas
peradversus: eaiu specialius

dioribus

fornic^tioriislocumobliaet
alionamquespiritus
prininalio.ceno.doxia
cipal.em, in alio superequitatfuror,
yindicat

et exploretqusim
diriorem , atque

p.rofecisse repererit,

De variq.opfiugiialipm.
Haec igitur qclQvitia, cuui
pulsent.non

quos in, qui-

irapugpat,

perlustret,

. yjtiis

fa,t,i.e,consp.e.xerint

diripres.,,

semper robus.tiojib.us., supe.ra.tis,, atque,infij;mio-

COMMENTARHJS,

Nbe, qum pet< bntne genut animalium, fututam exomcap. 2 et 24. Vide ibi notationes.
advers.. Secunhig ej<,a.roen particulare,,
nilbus..gentibtis,fi,gitfabatE.Q.clesi(im.(LU!\
qup qujs
studetexpiorare
dinnm, c. 2_5), etc. Impei;alor eliam, * Ju.sfiiijanHs, noyitium i.n qubd seu natura, seu praiya
vella conslilulione
105 sic scribit:
consuetudihe riiagis propendei et ffequeniihs labitur.
Mqgndvoluptate
tam spectalum (ut^vocantypancarDe quo S. ChrysostomUs
homili
75' adpopulum:
pQpuliim impkbii
fructUmsconcinnaiasitva,
Quemque vesimm, inquit, rogb, ul sinpp. antea, deiitpymiquasi omniumarborum
quam homines cum fetis decertantes,, noniengue.affeceps sallem.quemsfi
pius.alij^ vexpre defeclum cogitoctanles dudacis, nec non fetm ab eis humi, ptosttatm,
verit, hunc ex dninid prmcidere studeat, ei pia quadam
etc. Ha;c ibi. Quod si quis quaerat qua ratibne venatiocogitatione, qudsi spiriidli utens glodio, seipsum a vilio
omnis geoeris
libereL Et liotnil. 8 in, Joannem : Discamus igitnr
nem illam, in qua boniines-cumbestiis
oranena finctuin
et vilia,nos.trq_rficensenles.
ettemppre cprrigfimus, et
d^epugnabant, pancarpum (quxvpx
dicam forta^se id per translatiohoc mense unum,'alio
aliua, et tla conseqiienier melio- n sigriilicat) appellarint,
"
res efficiamur' Sib eriim thmqiiam per gradusquosdam
iiem facttiin. Cum enim lancem, quam' omni genefe
ab re
ascendentes per scaltim Jacob ad cmlum perveniemtts.
fructuumrefertam
deorumitemplisinferetont,
c
etiam
Pancarpum n.o.tayit Ciaconius. fuisse spfictaculi
pancarpiam dicerent, per traiislalioneiirc^ironas
licel nihif fructus inesex variis floribus contextas,
genus, ih quo homines ad id mercede condiicti cum
ut hpc loco innui- , set, .Fest.o, Ponrpeio teste, pancarpias vocabant. Inde
bestiis omnis generis decertabant,
tur. Usus olim, ef|,yQp.e-Sp,c,undi.nusJ)8ereiicus.D. AueVgp et venationem quae, omni genere bestiarum conIta Ciacontus paucis
ad iiitestabat pancarpum appellaverunt.
irrideris, qui; veteri, Iiisifuinen.tp
gusliniim
omissis: Cuychijus paulo aliter, sed eodem fefe speram Odem haberet:
J^or(e j in.qujt,
ppst Daretis et
Enielli cerlamer\,l.acpb efipsiits pqmmachiqni speclqre
Ctans : Fprie, iiiquit'| hihc .'trac,ia est appellatib, quod
hoc
volueras? An nurperum Amorrhmoritm,,an,
donabantur,
qui victores evasefan;t, pancarpiis
pancdrpum
in arca Npe conspicere disppsuetas? Haec ilfe, signiest, coronis ex variis et pene omnibus flprum generibus compositis. Ex dictis satis inielligJiur
ficans illud qnod Geiies. vi' legimus :' Tolles igiiur
quid inDicitur
ter papcnrpum et pancarpiam sit discrihiinis.
tecum ex omnibus escis, qttm mandi possuni, et comet eucarpia eodem aut affini signifipottabis apud te, et erunt lam illis qiiam tibi in cibum.
etinmeucarpus
Hoc vocat ille pancarpon. Cuif espondet Auguslinus,:
Catu (Tett. lib. advets. Valent. c. 12).
* Graeca cital
Nomine Pancarpi, qui in ludicris munetibus edisolet,
Ciaconius, sed corrupte impressa : irJeo
Latina substitui.
atf,am
ptopler omnium generum bestias, exqgitdlis

JOANNIS

631

CASSIANI

COLLATIONES.

!'

63*2

b eisdem rursum
ullo dis-. A humilientur,
vitiis quae vicerant
succedentibus,
psrabitur
nobisabsque
tradi. Quamobrem certos nos esse convenit, lam ipsii
crimine perfecta victoria. Nec lamen putandum quod
rerum experimehtis,
et
jquam innumeris
Scriplurae leprincipaliter
quis contra unum dimicans vitium,
slimoniis eruditos, noslris nos viribus, nisi Dei sovelut incaulus aliorum
tela prospiciens,
inopinato
lius auxilio
ktu facilius valeat sauciari,
tanlos hostes superare non
fiet.
fulciamur,
quod nequaquam
posse, et ad ipsum quotidie summam victoriae nostrae
Impossibile
namque est eum qui pro cordis sui emunribus

dalione

solliciius

. jntentionem

vitii cujuslibet
erga impugnationem
suae mentis armaverit,
adversus caelera

quoque vitia generalem quemdam horrorem et custodiam similem

non habere. Quo eoim modo velde
qua absolvi

illa,

desiderat,

passione merebitur

obti-

referre

debere.

Ita

super hoc quoque per Moysen

Domino commonente : Ne dicas in corde tuo, cum deleverit eas Dominus Deus tuus in contpectu tuo : Promeam inlraduxil
pter juslitiam
hanc postidetem, cum ptoptet

me Dominus,
impietates

ut lettam

suas ittce de-

nerc

letm tint nationet

adversus

justilias tuas et aequitatem

ut possideas terras earum, sed quia illae egcrunt impietatem, te introeunte deleiae sunt. Rogo quid apertius

victoriam,
qui se indignum purgationis
praemio
aliorum facit contagio vitiorum ? Sed cum principalis
cordis nostri inlentio
velut specialem sibi pugnam
unam exceperit passionem, pro ipsa orabit
ac studio supplicans,
altentius,
peculiari solliciludine
ut eam diligentius
et per hsec celerem
observare,
mereatur
obtinere victoriam.
Hunc namque nos ordinem praeliorum exercere debere, nec tamen de nostra virlute confidere, etiam legislator his docet verbis : Non limebis eot, quid Dominus Deus tuus in me4io tui est. Deus magnus et tetribilis,
ipse consumet
naliones

has in conspeclu tuo paulatim atque pet paties. Non poteris delere eas pdtitet,
ne fotte multiplicentut conlta te bestim terrce. Dabilque eot Dominut
Deut tuus in conspeclu tuo, et interficiet
itlos donec
penitus deleantur

(Deuter.
CAPUT

vn).
XV.

Nihil nbt posse adversum vilia sine ouxilio

nec debere nos in eorum exiolti victotid.

Dei,

(Deutet.

IX). Neque enim propter

cordis lui lu ingredieris,

B potuit dici contra perhiciosam

nemque nostram, qiia lotum
arbitrio

vel

nostrae volumus

opinionem

praesumptioquod agimus vel libero

industriae deputare ? Ne

dicas, inquit, tn cotde tuo, cum delevetil eat Dominus

Deus tuus in conspeclu tuo: propter jusliiiam
meam
introduxit
me Dominut,
ut terram hanc potiiderem.
Nonne his qui oculos animae reseratos et aures habent
ad audiendum
evidenter
expressil ? Cum libi prospere vitiorum carnalium bella successerint, ct vidcris
mundi islius
te de ipsorum coeno et conversatione
non
virtuti nec sapienti*,
liberatum,
proventu
tuaejid
inflatus, ascribas, credens le
pugnae atque victoriee
liberlapropter Jabores et studinm luum, et arbitrii
tem, de spiritalibus
tinuissevictoriam.

nequitiis

vel carnalibus

vitiis

ob-

Quibus proculdubio in nullo penipotuisses, nisi te Domiui communis-

Sed neque debere nos in eorum exlolli

victoria, C tus praevalere
set aut protexisset auxilium.
simiiiter
admonet:
Neposlquam comedetis, inquit, et
'
satiatus fueris, dbmos pulchtds mdificavetis, et habitaCAPUTXVI.
vetit in ets, habuetisque atmenla et ovium gteget, auri
De significalione
seplem genlium quarum Israet acceptl
'
et argenti cunctdtumque
rerum copiam, elevetur cor
esse
terrds, et quarealibiseplem
et.alibimultmgenles
dicantur.
.
tuum, et nbn reminitcaris Dbmini Dei tui qui eduxit te
de terra JEgypti, de domo servitulis , et duclor tuus
d Hae sunt
septem gentes quarum terras egressis
fuit in solitudine magna atque tertibili (Deulet. vi).
liliis Israel daturum se Dominus reproex iEgypto
a Si ceciderit inimiSalomon quoque in Proverbiis:
cum in fimittit. Quae omnia secundum Apostolum
cus tuus, noli gralutari;
in supplantatione
autem ejus
noli extolli,
ne videat Dominus et non placeat ei, et
cverlat iram suam ab eo (Prov. xxiv):
id est, ne per-

ad nostram
comniouitioncm
illis,
gura conligerint
Cum
Ita enim dicitur:
debemus accipere.
scnpta
te Dominus Deus luus tn terram qudm
inlroduxerit
et deleverit gentet multdt cbspiciens elationem cordis lui, ab ejus impugnatione
possesturus ingredierit,
ei Ambtfhmum el
et Gergetmum
discedat, et incipias, derelictus ah eo, rursus illa quam
mm le, Helhmum
et Evmum et Jebusmum,
per Dei gratiam ante superaveras
Chananmum et Phtrezmum
passione vexari.
Non enim orasset Propheta dicens : JVe tradas, Do- **
numeri quam lu es, et roseptem yentes multoimajotis
eat Dominus libi, perculiet
mine, bestiis animam confilenlem tibi (Psalm. LXXV) ,
busliores te, tradideritque
nisi scisset propler inilationem
cordis quosdam , ut
eas utque ad interriecibnem (Deuter. vn). Quod vero
ALARDI
a

GAZiEI

lectio : Cum ceciderit inimicus tuus, ne

Vulgata
gaudeas, et in ruina ejut ne exsullet car tuum.
h
Gregorius xix Moral cap. 17 : Qut uilta superant,
cum de victotia superbiunt, ipso hoste super. se rwnle
intereunt. Eieazar namque in prmlio, elephanlem feriens
stravil; ted tub ipso, quetn exstinxil, occubuit (1 Machab. vi). Quos ergo iste significal,
quem sua vicloria
nisi eos qui vitia superanl; sed sub ipsis,
opprettit,
qum subjiciunt, superbiendb succumbuni ? Quasi enim
iub hosle quem proslcrnit morilur, qui de culpa quflm
ittperat elevatur.
o
ct vere;
Dei auxilio (ulciantur,
Solim,
inquit,

COMMENTARIUS,

sunam eisi liberum arbitrium

concurrat (Deienim
Cor. v), non lamen
mus adjuiores, tesie Apostolo*(I
sed ipsum, e diverso, Dei
arbitrio Jiostro fulcimur;
auxilio fulciri necessum esl. Porronon
posse hominem solis naturae vilribns absque Dei auxilio ullam
adtentaiionem superare, constans est catholicorura
versus Pelagianos iliserelicos sententia, et vetus EcDe qua vide Bellarm. lib. n de Gratfa
Clesiae tradiiio,
elLibero
7. Eamdem doclrinam
multjs
Arbitriocap.
Cassianus lib. XII
tesiiraoiiiis
confirmat
Scripturae
et collal. 5 cap. 17 et ult,
instit. cap. 16 etl7,

i Pe bis plufa inferius ad cap. 22,

V. DE OCTO

COLLATIO

633
multo

majoris

lulant

homicidia,

PRINCIPALIBUS

VITIIS.

154

haec est ralio, A numeri quam virlutes, devictis tamen lllis octo prin*
Et ideo in caex quorum nalura eas certum est
plura
quia
cipalibus vitiis,
dinumerantur
in
ac perpetua
lalogo quidem
septem nationes,
emanare, omnes protinus conquiescunt,
c De
vero earum sine numeri ascriplione
expugnatione
delentur.
pariter cum his internecione
gastriIta enim dicitur:
El deleverit gentes muliat
ebrielaponuntur.
margia naraque nascuntur
comessationes,
coram le. b Numerosior
enim est quam Israel, carnates; de fornicatione,
lurpiloquia,
scurrilitas,
ludicra,
liura passionum populus, qui de hoc septenario
foac stultiloquia;
de philargyria,
fraudamendacium,
roiie vitiorum
ac radice procedit. Exinde enim pnlfalsa letio, furla, perjuria,
turpis lucri appelitus,
testimonia,

esse dicuntur,
sunt vitia quam virtutes.

contentiones,

blasphemiae,

detractiones,
juria,

numeri

ludicra,

stultiloquia,

haereses, furta,

comessaliones,

turpiloquium,

scurrilitas,

falsa

ebrietates,

mendacia,

per-

inquietudo,

rapacitas,
murmuamaritudo,
clamor, indignalio,
contemptus,
ratio, tentatio, desperatio,
multaque alia quae commemorare

inhumanitas acrapaciias;
de ira,
stimonia,vioIentia,
clamor et indignatio;
de tristitia,
ranhomicidium,
cor, pusillanimitas,
dia, otiositas,
pervagatio,

amaritudo,

de ace-

desperaiio;

somnolentia, importunitas,
instabilitas mentis etcorporis,

inquietudo,
verbositas,

curiositas;decenodoxia,conlentiones,haereses,jactande superbia, contemtia, ac prsesumptio novitatum;

est. Quse cum a nobis levia

perlongum
judicentur,
quid de illis Apostolus senseril, vel quam B ptus, invidia, inobedientia,
blaspheraia.niurmuralio,
detractio. Quod autem hae pestes etiam robusiiores
super his sententiam tulerit, audiamus:
Neque mursicut quidam illorum
mutmutamuraveritis,
inquit,
sini, manifeste naturae ipsiusimpugnationesentimus.
verunt, el ab exterminatote
perierunt (I Cor. x ). Et
de lentatione:
Neque tentemus Christum, sicut quidam
illorum
et a serpentibut
tentaverunt,
perierunl (Ibi-

Fortior

: Noli diligere detrahere,

ne
dem). De detractione
eradicerit (Ecclet. XVIII). El de desperatione : Qui dein operasperantes semetiptos tradiderunt impudicitim
tibnem mnnis erroris, in immundiliam
(Ephet.
iv).

corporis
hostium

Quod vero clamor,siculira

mia condemnetur,
ejusdem

adversus

et indignatio et blasphevocibus maniApostoli

festissime
ritudo,
tbllatur

perdocemur iia praecipientis : Omnis amael ira, et indignatio , et clamor, et blasphemia

a vobis, cum omni malitia (Ephes. iv); aliaque

complura

his similia.

Quse cum sint

multo

ALARDI

enim militat

in membris

noslris

oblectatio

carnalitim

quam studia virpassionum vel vitiorum,

cordis el
quae non nisi summa contritione

tutum,

Si autem et illas innumerabiles

acquiruntur.
catervas spiritalibus
oculis contempleris,
enumerat
dicens : d Non est
quas beatus Apostolus
adversus carnem et sanguinem, sed
nobis colluctatio
mundi

adversut potestates,
principatus,
rectores tenebrarum
harum, contra

adversus

tpiritalia
nequitim in cmleslibus ( Ephes. vi); et illud quod de
viro justo, in nonagesimo dicitur psalmo: e Cddenl a
tdtere tuo mille, et decem millid a dextris tuis; liquido

majoris

C pervidebis,

quod multo

GAZJEI

COMMENTARIUS.

majoris

sint

numeri,

et va-

" In
causa est, quia bonum constat ex
illicita nascitur. De avaritia,
promptu
proditio, fraus, fallacia,
perfecia causa; malura autem ex singulis defeclibus,
petjurid, inquieiudo, violenlim, el conlta misericotdiam
ut apud philosophos trilum. Et uni virtuti plura vitia
indutdliones cotdis oriunlur. De ventris ingluvie, inepta
hebeimmitndilia,
scurrililds,
multiloquium,
opponuntur;
quin et ipsa vitia sibi invicem contraImlitid,
De luxuriantur. Vide August. epist. 29.
tudo sensus circo intelligentidm
ptopaganlut.
b D.
inconstantid, prmGregorius lib. xxxi Moral. cap. 31 hanc viria, cmcitas menlis, inconsideralio,
omor sui, odium Dei, dffectus prmsentis smliorum
et vitiosarum
et
passionum numerosiiatem
cipitdtio,
inultitudinem
sub ducum et exercilus
nomine ac sigenerdnlur.
culi, horror aulem vel dcsperotio fuluri,
militudina
Quid ergo tepiem capilalia vitia lantam de se viliorum
expendehdam
reliquit:
Tentanlia, inquit,
contra nos ptmlio tegtidnli super
multitudinem
vilia, qum invisibili
proferunt, cum ad cor veniunt, quasi subse superbim militant, alia more ducum prmeunt, alia
sequentis exerciius catervat trahunt. Hactenus D. Grentore exetcitut subsequuntut. Neque enim culpm omnes
gorius.
d
aut socor
tantum,
particulam
puri accessu
Qnidam subaudiunt
occupant : sed dum majores el paucm
mentem neglectam prmveniunt, minores et innumerm
lummodo, ut sit sensus : Non est nobis pugnandum
ad illam se calervalim fundunl. Ipsa namque vitiorum
adversus carnem et sanguinem tanlum, verum etiam
et praecipue, adversus daemones, etc. Alii nihil subregina superbia, cum devictum plane cor ceperil, mox
: Pugna quse nobis
illttd septem principalibus
et ita iuterpretantur
audiunt,
vitiit, quasi quibusdam suis
ducibus devaslandum
duces
est cum carne et sanguine, licet in se considerata
tradit.
Quos videlicet
exercitus nquitur,
quia ex eis procttldubio imporlunce rt gravis sit et molesta, tamen collala cum ea qua convitiDTummuliitudines
oriuntur. Haec Gregnrius. Deinde
tra daemones dimicamus,
exigua est et fere nulla :
tantae sunt vires et fraudes daemonum. Alii sic exosjendit septem duces septem esse vitia capitalia,
quibus, doqunrum singula suum habent exercitum;
ponunt, ut sit sermo de perfectioribus,
quod mox
mita carne et affectibus irae et concupisceiuiae
supesubjiciemus.
c
leneeasdem vitiorum
ratis, magna superest lucta adversus principes
Gregorius ibidemfere
species
ac soboles, sed inverso ordine, el multo plures enubrarum, ctc. Caro enim etsanguis hostes imbecilliores
merat, et videlur plane hunc locum imitalus : Nam
sunt; daemones autem lanto gravius et iufestius nos
de inani, inquit, inobedientia,
quanlo sancliores et castilatis observanjaclantia , hypocrisis,
oppugnant,
tioressumus.
contenlionet, pertinacim, discordim, el novilatum prmDenique alii per carnem ei sauguinem
homincs morlales. Quomodo Cliristus ait
oriunlur. De invidia,
tumpliones
odium, susurratio,
inteliigunt
Petro : Cato et sanguis non revelavil tibi, id est, nuldetractio, exsullatio in adversis proximi, affliclio autem
in prosperis nascilur. De ira, rixm, tumor menlit,
lus hominnm (Matih. xvi).
e Id eiiaui de hostibus spiritualibus
comumelia, clamor, indignaiio,
interpretaitlur
blasphemice proferuntur. Delristitia,
deei Bernardus.
malitia, rancor,
D. Hierouyuius
putitlaiiimitaa,
iperatio, torpor circa ptmepta,
vagatio mentis etaa

C35

JOANNIS

CASSIANIrCOLLATIONES.

h
:

"*

ljdioresi.qnapft^;,,
carnalesisciIJi1etTiat.que, terjvejai,,. A roercio.nequaquam pareraiPOtetioMWi L. _'.

ift: npUift.ednlii;ei esftarum.:ut ingenitusraeib^tusa^

qtiippe, cum illis suiritalis a^gye aeriaiConce.sSA.s^fej
stantia sit.( V-Mecqllat. 7,eti2J),
\\\eii.[Lips..in,m.qrg^
yigeU] affeclus, Jicet a,rnpu,tara
ac desideria fegiinenuis :
superflups.ejus.appeUtus
CAPUT< XVII.
iu, debent
quse. sicut, per oronia fklerinon.poBSunti,
Jnlerrogatio de comparatione septem genlium et octo
viliorum.
quadam declinatione vJUri, De hac eniei dicitut: Et
Gernianus...j, Quomod,o igitur oclo sunt.vitia quae
nps ,iip,p,ugna,n.t, cu,m.pftr.Moysen seplem <dinumeratae
sint gentes qua^a.dyjers.anturipopulojsrae]*yel
quemr
admo.dum terras viiiorum* commodum.. nohis,, est
possiderc?)
GAPUT

XVIIL

b.cnniis curam ne,fecai(ts in desideriis (Hota.xm).Dum

Jiujus. ergo cura3 quam prajcipiraur. nan per, omuia
abs,ciudere, sed absquedesideriis
exhibere, relinemus affectum, evidenter iEgyptiam
nationem non
exstinguimus, sed ab ipsa quadam,discr,etiono sepa-

se.u lau.ioribtis epuljsco#cto._vitia octo geniium

victu quotidiano
Responsio.quomo.doseemdum
gitantes, sed.secundumApostolum,
numerus, iinpleqlur,
indumen.oque contenti (I Ttm. vi). Qiiodita figuraliter eliam in legemandatur
: Non abonunaberis, JZSerapJon<: Octo esseprincipalia
yitiaquae impugaant. iuonacbum, cunctorum absoluta sententia est. B ayptium, quia fuistiincola interra ejus(Deuiet.xxm).
Necessarius enim victus corpori, non. sine vel ipsius
Quaa figuraliter sub gentium vocabulo nqminata, idcirco nunc omnia non ponuntur, eo quod egressis jam
pernicie vel animai scelere decegaluru Illarumvero
de JEgypto et. liberatis ab una gente validissima,
velutomnimodis
noxJarum,
septem perturbationuin,
ramur,

id est, ^Egypliorum,
Moyscs.vel per ipsum Dominus.
in Deuleronomio loquebatur (Deuler. vu). Quae figura in nobis quoque rectissime stare depreliendiiur,
qui dei saeculi laqueis expediti, gastrimargiae, id est,
ventris

vel gulae vitio caruisse cognoscimur. Et habemus jain cpntra bas residuas septem gentes simili
ratione conflictum, priina sciliceti quae jam devicla
esl minime computata; cujus etiam terra in possesr

non. desuperfluis

de recessibus animae nostrae penilus exterminandi

sunt motus. De hisenim ita dicitur : Omnitiamatitudb, ira, etindignatio, elclamor., et,blasphemia.tollatut o vobis cum-qmfiimaliiia
(Ephes. iv). EtJlerum :
Foniicatio aulemel omfSis. immundilia et aiaritianec
nominetur. in, vobis, aul.iurpitudoj, aut stuitiloquium,

autiscurriiitas (Ephes. v). Possumus: ergo horamquac

radices. abscindere vitiohaturae superinduciasunt
sioitem Israeli non datur, sed ut deserat eam perperum, c usum veoroigastriniargiae nequaquam yalebiNan enim possumus, quantumlibet
tuo, et egrediatur ab ea, Domini prteceptione sancimusa.mpulare.
tur. Et idcirco ita sunt moderanda jejunia, ut non
iiTnoii esse qupd nascimur, {Juod ita
profecerimus,
necesse< sit per immoderationem
continentiae, quae G esse lara nostra.-quii sumus exigui, quam omnium
defectione carnisvel infirmitate conlracla est, reyerti.
qui
pgrfectprum yitfi e't conversatione, monstratur;
rursus ad jEgyptiorum
cum reliquariim passionum reciderint stimulos, atque
terram, id est, prislinam
eremum toto mentisfervore et corporis expetant nugulae et carnis coricupiscentiam, qiiam, cum mundo
liuic abren,u!ntiaremus,.abj,ecimus.
victus providentia et
Quod figuraliter
ditate, nihilpmihus quptidiani
illi,n,erpessj s.un.t quicgnessiin.solitudiwemvirtutum,
i rursus desideravemnt
ollas carnium super quas
sedebanl in iEgyplo( Nuin. xi).
CAPJDT. XIX.
Cur unica jEgypttgens'

deseri, sepfem vero jubentur

exsiingui.
Quod autem illa gens in qua nati sunt filii Israel,
npn, penitus exstingui, sed tantummodo dfiseri ejus
terra praecipiiur, hae verb septem tisque ad intefnecionem jubentuE exsiingui,
haec. ratio est : quodl

Jannui,panis.prP3iiat"i,o^e^
GAPUT XXv
Denalura

gpstrimargim, adSimitUudinemaguiUecom'!
pvtQ.igijk). cbmpdfahdm\.
4, Hujus passiDnis,.figii.rax qua,n_ece^sg:estq^amvis
pro<spifitalem summumque monachui cbarctari,

pi^.sati.s;^aU^."siisintu4wet

Qus? cum
dJ?.?!f>Pat0?',-.

nuj?iu_m fuerjt aliitudineni

mortalium
sublimala, sesequeab oculis cunctorum
ac a facie lerra tpiiiis absconderit, rursus ad vallium
succensi eremum virtu- ^ ima submi.tjj Qt a4 terfena_des,cep,4ere, ac. mprticiquantoljbet ardoriespiritus
tum fuerimus ingreBSl, vicinitate ae magislerio gasventrisnecessitate compelriis cadaveribusimplicaFi.
ihdiciis
e.t %ubdai^qv)do: qub.lidj^np;' ejbs 901^iiliir,
lW$F&}$*
Quibhs i^anitestissime1 comprobatur
ALARDI

GA7iEl

D.
Hieronymus lib. nadversus-Jovinianuro-ca.p.
10 : Ejectus, ihquit, de JEgypio populus Istael, et
in tettdm repromissionis lacte et melle mananteminttodueendus, Mgyptias
catnes, el pepones, aliaque
desidetal (Exod.
Utinam, inquit),
xvi; Num. xi).
obiitsemnf petcussi a Deo in terrd jEgypti, quando
superollas cutnium sedebamus. Et iterum. Quis nos
pascel carnibus ? Ventunt in mentem nobis pisces, quos
in /Egypto comedebamus gratis, el cucumeres, et pepones, et porri, el cmpe, el allia : atnunc aniina nostra
aridd; nihil nisi manna ocuti nostri contpiciunt. An-

excelsissimo

yolauj/ultfa

GOMMENTAWOS.

JEggpfiqSi suspigelomm. cibum conimn&iteSjVqrnes

\
rabdnt.
t Vide Cassianun) lib. v Institut.
cap. 8, el sententiam D. Gregofii ibireciiatam.
< Gaslrimargiam hoc loco improprie, iin.mo abnsive, sumit eliaiii pro.necessariacorporisalimouia
et cura, ut supra cenodoxiam pro cujuscumque gl.ofiae humariae, etiahi Jicito el rationabili appetiiu.
d Dionyiius sic|simplieius
: Figurd gulm, elc. De
aquilae natura, volatu altissimo et voracilale, de qua
hic, vide Plinium ilib-. x cap. 3,

V. DE OCTO. BRINCIPALIBUS

COLLATIO

637
*gastrimargise
vitia. resecari.
aculeosejus
tundi tantum

658

VITIIS.

omnimodis absolutus; gastrimargiavverostiAeis^um

nequaquamposse.Ut<caBtera=
similiter
mulfe nullo modo carere/prcevajuu
Nec enim qnanvexstingui, sed'
vei-peromnia
vis^earoin parvum modum vilissimamque
ac supeffluos appetitusyiriuteanimire-<
redegerim
spirHum

viin quotidianse
quantilatem,
sed< necesse est me perpetuis

atque cohiberi.
CAPUT

De perseverantia.

XXI.

gaslrimdrgim
dispulritq.

adyetsus

phiiosophos

cum pliiviliinatiirambquidarasenum
qui eum pro simplicitate, GliriT
disputans,

Nam hujus
losophis
stiana velut

rusticuui

problematis
tis, inquJt,

figurans
creditoribus

obnoxium^

caeterisad

sub.hoc
credprent fatigandum,
colore eleganter expressit: MtiUY
pater. meus
integrum

me dereliquit
ab orani
solvens,

compulsionis
evado,
ejus conventionibus

et intermihabilem
perurgeri,
quamdam solutionem
indijugi functione
dependerei
atque inexplebile
clionibus ejusinferre
veciigal: Ttim illi hunc quem
velul'idioiam

ac rusticum

tiaveruntprimas

ante despexeranl,proiiunphilosopliia;
parles, id esf, ethicam

disciplinam
apprime convprehendisse-,
dum potuisse eum naturaliter
assequi,

mirati

admo-

quod nulla ei
cum ipsi sudore multo

saecutaris erudiiio

contulisset-;
ita haec aliingere nequivissenl.
loiigaque doctrina
sufficiat.
dixisse
Hsec specialiter
de gastrfuiargia'

uni sarlihe.ratus.sum,
non possum. Cumque illi> B^Nunc revertamur ad disputatioriem
quafa de generali
vim proposilae quaestionis, ahsolutionem
:' vhiorum
ignorantes
cognitione [Ziips. tn matg. cognatibnejccepostularent:
Multis, ait, viliis fui na-r
ejus precario
peramus exponere.

conyentionis
eprunvmoiestia
lisfacere quotidie solvendo

turali

conditione

Dominoi
constrictus;
sediinspirante
cunctis illis tamquam. moJesdesiderium
liberlDtis,
tissimis
renunlians
buic mundo, et<
creditoribus,
omnemsubslantiam
venerat,

a me pariter

quae mihi.successione
abjiciens,

satisfeci,
ALARDI

patris.obatque ab
GAZ/EI

CAPUT
CtufAbrahm

Deus decem gentes expngnunprmdixeril

das ,a.pppulo, IsrfieL

Gum ad Abraham
quod

XXII.

vos minime

de futuris loqueretur,
non a septem gentes
requisistis,
Dominus

COJiiMENTARlUS.

De gastrimargise,sjve. gnlaeviiio,
ejusque imrejit; unus duiein,atrne, npndiscedil,
lUiser.gp studiose
et violentia prae caetefis vitiis, consenta^
portunilate
qumrenies de fenerqtoribus, ut eis sdlisfqcerel, ipsum
nee scribit D. Gfegbrius iri 1 Reg. cap. xi: De serrOgabant, ubi sunl? Quis est qui iibi exhibet mpleseratcuntiam?' Osiende nobis eum, ul tibi ferdmusauxiiium.
pcnte,- inquit, t Genesidicitur quiacaUidior
clis animanlibus.
TutW: eis djicii. : Molestiam mihi exhibuU atiari/ia.. et
Cujus p-rofeclo serpentis similitudo
si in viliis qumritur, quid simUius quam violepium gqgufa, et fornicalio.
Neque enim aurum hqbep, neqi.tp
? Duxurim C aliquid aliud possideo; iion eliani friiar deliciis qum
Strimdrgim, idest, gulm', motuminvehimus
'
mihi exhilubrv
irm
sunt nutrices Itujus nwrbi: Quocircanihii
lurpis
appelilus,
quidem molus, futlicrimen.
desidia qcedim,,
bent amplius molesluet A gv.la.aulem' nou posstwn. r,e.-_
tmpelus, amqritudo sceculqris.lristiiim,
cedere. Jam enim quatuor diebus niliil comedi, et mihi
appetitus vanm glorim, tumor superbim aperie detestabilis est; gulm vero vilium lanlo est fraudutentius quanlo'.
peigii .venier molestiam exhibere, qumrens consuetum
el occultius : quia ei quasi necessarium suggerit cibum
quidani
debituni, sine quonon ppssum yiyere.^Tunc
sed duni abundanter' cdrriern reficil, luxurim
cbtpoti';'
philasophi suspica^i eum ess.emenp\icumf.dct}il ei' nuirimum. Quem acceptum posuit in off&inq, panariq, et,
gladium iri theniem mefgil. Suadev quodpeccatum hon
esl; seduhde comeslio qudsi non peccatum recipilur,
accepto pane, recessit. Tunc cognoverunlphUosophi
inde peccato iuxurim driimd subjiigdtur : unde et in
eumvere fitisse virlute prmdilum, et cum pistori deaissent prelium panis, acceperunl nurhmum- jfec ibi.
paradisb ad muiierem gulm vilio decipienddm serpens
venisse osiehdiiur, qv.ri.iiud suggererei, atiud obtineld'est,
quptidianuiri sqlvere diebiiura,, seu debjait
Fuit enim iiidictip,
ret: vi duiri comedenda oslenderet, improvjsam mortaiii impendere
alimoniam.
tem prOpinaret. Serpehs ergq iste gulm desigiiat avidiCiiiconius,
pensilalionis aut tributj
genus, quod paaut personis indicebatur, u't scribit Ascotrimoniis
eivirus,
tatem, quia etrespeclu justce nectssitatisrepit,
Haec ibi Gregorius. Et
in 1. Qumro. De Usnfr. leriius Paedianus, etPaulus
impim delectaiionis tpargit.
iib. xxx Moral. cap. 28 : Sciendum est quiti sic vogat. Al' h'ic pro exaclione generatim potius yidetur.
<Jua quptiluplas (gulae) sub necessitate se pallial, ul vix eam
Agiiur enim hic de ventris importuniiaie<
dianum cibum exigii, quasi perpetuum el inexpjebile
perfectus quisquis diScernal. Nam dum solvi debitutri
necessitas peiit;volupids
emplere desiderium suppeiii; l> vectigal sibi debitiim. 1-iinc'divus Gregbrius (lib. xxx
et lanto gulo securius ih prmceps ruit, qumito sub hoMoral. c. 26) ad illa verba Job xxxix,
cap. Clamorcm
neslb nomine necessitdtis explendm se contegii.
exrictbtis nori audil: Nonnuili, inqiiii; hpc loco per exh Similem
a nobis
hisloriam
aut< aciorehi intelligi ventrethvolunl.
Siiidonitae,
Serapionis
Ipsenqmqiie
sed* pauJb alitef,
narrat Palladius
certe eamdem,
quoddam debitum exigit, quidqupiidttiriiimfryclum
Lausiaca 85, his verbis : ls, inquit (Serapion)j
sibi liumani laborisimpindieiiqrriper
rialttrainijitcerit.
frepetvenil in Gtmciam, et- Abslinenles iqilur viri (qui hoc loco ontigri iiocdbriio fiquehtibus peregrihulioiiibus
cum tribus diebus moratus esset Alhenis, non fuii qui
dum violenta gulm desideria reprimuni,
gtirantur)
ei panem prmberel, Cum dutem venisset quarlus dies, valquasi clamantis exacloris verbd contemnunt.
A
de esurivit. Resest enim gravis fames involuntaria, quce
Cethumaeos, Hethaeos,
Nempe Cinxos,Cenezseos,
et stans super tumuadjutricem habet incredulilalem:
Pheresseos, Raphaim, Amorrhaebs, Chananaeos, Gerlum civilalis, in quo congregabanlup qui etant viles et
gesaeos et Jebusaeos. Ex his decem gentibus et poabjecli m civilate, cmpil vehementer et ciim pldnclu
fuiis, quorum terras promisil Deus se daturum scet promihi Abraiiae, nonnisi septem memorantur
Idmentari, el Clamare : Viri AlhenienSes, ferte opem.
Ad queni aaurrentes omnes qui pallium gestabanfet
mittunlur
Judnis Exodi ni et Deuter. vn. Tres enim
pileum, dicunl ei: Quid habes ? undenam es, el quid
reliquae aliis cesserunt in haereditatem. Nam una fuit
patevis?ls vero dicitipsis : Genere quideni sum Mgyportio Esau, qui fuit nepos Abrahae, a quo Idumaei;
filiorum Amon et Moab,
el duae reliquae portioncs
ptius; exifuo autem absum a vera mea patrid, incidi in
tres feneratores. El duo quidem a me recesserun(, exqui fuere (ilii Lotli nepoiis Abrahje, quibus etiam in
soluto eis debito, cum non haberent de quo me accersegratiam Abrahse duas illas gentes tradidit Deus sibi

639

JOANNIS CASSIANI COLLATIONES.

non iramerilo n
legitur dinumerasse, sed decem, quarum terra se- }A est, animaevidentesDeum,
" Qui numini ejus danda promittitur
tur; qui cum universas cordis expulerint p
(Genes. xv).
non tam alienas possessiones pervasisse quatf <fffr <
mcrus adjecta idololatria atque blasphemia evidenter
prias recuperasse credendi sunt.
impletur, quibus ante notitiam Dei et graliam bapismi vel impia gentilium, vel blasphema Judaeorum
uiuUittido subjecta est,donec in intelleclualijEgypio
autcm abrenuntians quis.et egressus
cmnmoratur.Si
<xiude per Dei gratiam,devicta
pariler gastrimargia,
'> ad eremum
de impugnatione
perveneritspiritalem,
iriuin gentium liberatus, contra septem tantum.quae
bella suscipiet.
pcr Moysen dinumeraniur,
CAPUT XXIII.
Quomodo utile nobis sit viliotum tettas postidete.

I
XXIV.
Quod tertm dequibui expulti tunt populi Chananaotum,
temini Sem fuerini depulatm.
Etenira quantum docet vetusd traditio, has easdem
CAPCT

terras Chananaeorum, in quas introducuntnr filii israel,

filii Sem fuerant qubndam in orbis divisione sorliti,
quas deinceps per vim atque poteniiara posteritas
Cham pervasionis iniquitaie possedit. In quo et Dei

reclissimum
comprobalur,
qui et illos de
judicium
et
locis alienis,
expulit,
Quod vero istarum perniciosaruin
gentium regioquae male occupaverant,
nes salubriter possidere praecipimur, ita intelligitur:
istis antiquam patrum possessionem, quae prosapiae
Habet unumquodque vitium in corde nostro pro- ]B eorum in divisione orbis fuerat deputata, restituit.
priam stalionem , quam sibi vindicans in animae
Quae figura in nobis quoque stare certissima ralione
nostrae recessu exlerminal
Nani voluntas Domini possessionem
Israelera, id est, coniemcognoscitur.
naluraliter
cordis nostri, non vitiis, sed virtutibus,
plationem rerum summarum atque sanctarum, eisque semper adversari non desinit. Non enim possunt
deputavit. Qux posl praevaricationem Adae insolevirlutes cum vitiis pariter commorari: Qum enim partu
scenlibus viliis, id est, populis Chanauacis, a procipatio justitim cum iniquitate, aut quoe socielas luciad
tenebtat (II Cot. vi) ? Sed cum ab lsraelis populo, id
dimicanlibus fuerintviiiasuest.virtulibuscontrase

pria regione depulsae, cum ei rursus per Dei graliam

diligentia nostra ac labore fuerint restitutae, nou
tam alienas occupasse terras quam proprias cre-

perata, locum quemsibi incorde nostro concupiscentiae vel fornicationis

spiritus retinebat, deinceps castitas obtinebit;
quem furor ceperat, patientia vindicabit: quem iristitia mortem operans occupaverat,

dendae sunt recepisse.

CAPUT

salutaris

et plena gaudio tristitia

possidebit; quem
humilitas honestabit:
et ita
superbia conculcabat,
singulis vitiis expulsis, eorum loca, id est, affectus,
virtutes contrariae possidebunt.c
Quae filii Israel, id
ALARDI

XXV.

Testimonia diversa super significatione octb vitibtum.

De his octo vitiis et in Evangelio iia significatur:
Cum autem immuridus spiritus exieril ab hbtnine, ambulat per loca atida, qumrent requiem, et non invenit.
C Tunc dicit: Revertar in domum meam unde exivi. Et
invenient invenit vacanlem, scopis mundatam et orna-

GAZiEI

COMMENTARIUS.

subjiciendas, et lerras earum possidendas (Abulentis

relictam, et jure postliminii recuperandam ac possiin cap. vn Deut. q. 1). Unde etiam Exodi u prnhibiti
dendara ; unde et patrium solum et paternam eorura
smit fllii Israel pugnare adversus Idumaeos, Amraoliaereditatem nuncupat. Cui subscribens S. Epiphanitas et Moabitas.
Noe tervatus
nius, in Panar. haeresi 66, haectradil:
a Huic loco subobscuro lucem aitulit
a diluvio, ejusque conjux cum tribus filiit, totidemque
Dionysius
bac sua paraphrasi : Qui denarius numerus (scilicet
filidbut, solus dividens totum mundum tribus filiis suit
vitiorum, per decem illas gentes moraliter
Sem, et Cham, el Japhet, divisil jacta torte in Rhinodesignacoruris. Rhinoeoruram [L. Rhinocbluram] enim inlertus) evidenter impletur, cum idololalria blasphemiaque
adduntur (ncmpe octo viiiis principalibus
sive capiprelari queas Neel. et sic indigenm ipsam vacant. Ex
Hebraica verb lingua significat tbtlet, quandoquidem
talibus, de quibus in hac collal. agitur). Quibus duobus peccatit subjecta fuit impia gentilium multitudo,
Noe illic misit sottes ttibus filiis suis. Et infra : Ipsi
et blasphema Judmorum caterva, in spititali JEgyplo,
veto Sem cecidit\ sors in amplitudinem, Palmstina,
id est, in hoc smculo nequam, conversans, ante notitiam
Phmnice, et Cava Syria, etc.; ac panlo post: Quando
Dei gratiamque baptismi. Ita Dionysius, ubi iniellesortes, Noe, convocatis tribus
igitur sic divismsunt
clualem, sive spiritualem yEgyptum interpretatur
fihis, decrevit ju^ejurdndo ut nemo tortem fralrit tui
praesens saeculum nequam; at videlur polius gaslriinvaderet, et fratrem suum circumveniret. At Chanaan
margiae seu gulae vitium ex praecedenti gentiura
filius Cltam, cum avarut estet, invatit Palmttinam tettropologia intelligendum.
ram, et occupavit iptam, et appellata etl terra Chab Id est, ad virtutum
studium, vel spiritualem j) naan, eo quod in ipsa habilavit, ptoptia tua sorle reanimae statum et quietem, victor scilicei gulae effelicla, eo quod nimio calore refetta ette videbatur, et
sedens in terta ipsius Sem, qum nunc Judma apvellaclus, evaserit, quae per iEgyptiam gentem designatur.
. tur, genuit hos filios, Amorrhmum, Gerqesmum, Merec Hancnominisisraelis
ab antiinterpretationein
zmum, Jebusmum, Evmttm, Arucaitm. Celhraum, AseAc ilequis acceplam et vulgatam refert, non tamen eam
vmum, Samarmum, Sidonium, et Phititimum.
mum subdit : Jnletnporibus Naasson tribuni Juda, el
omninoapprobatD.
Hieronymus inQuaest. Hebraic,
ubi inter alia haec habet: Iltud autem quod in libro
in temporibus Jesu Nave, dcceperunl filii Sem proNominum interprelatur Israel vir videns Deum, sive
nulluinjurid
intercedenle, sed justo jupridmterram,
mens videns Deum, omnium pene sermone detritum,
dicio. Hactenus lEpiphanius, significans filios Sem,
non iam vere quam violenter mihi interpretatum videhoc est, Israelitas sive Judaeos, ex Egyplo vocatos,
lur, etc. (Vtde notationem ad l. vn de Incar. cap. ).
justo bello el leghimo jure lerram suam avitam et
A
Hujus traditionis meminit D. Clemens lib. i Repatriam, uerapej Judaeam (quse et Palaeslina contiubi docet Deum filiis Israel resliiuisse.
cognit.,
neturi, sibi in sortem aBsignatam, recuperasse, atque

len am Chatiaaui a majoribu jure

lioeredilario Blbi

lr.de CI)anan<3eoaexpul)68eaut subjtigasio,

COLLATIO

fili

V. DE OCTO PRINCIPALIBUS

VITIIS.

642

vadit et assumtt alios septem nequiores se A

_ culo glorialur, dominantibus sibi octo vitiis,' quam
fuerat quondam in saeculo constituta, c cum nec
et inlrantes habitanl ibi, et fiunt novitsima
monachi fuisset professa, nec nomen.
illiut pejora priotibus (Luc. xi). Ecce ut ibi
disciplinam
Nam nequiores hi septem spiritus illo priore qui
gentes legimus, excepta j-Egypiiorum, dequa
fuerant filii Israel, ita et hic septem reverli
egressus fuerat idcirco dicuntur,
quia desiderium

lam.TWS'
spiritu*;
homxnit
septem
cgressi

spiritus dicuntur iramundi, excepto eo qui ab bomine

prius narratur egressus. De hoc septenario fomite
vitiorum Salomon quoque in Proverbiis ila describit:
Si te rogaverit inimicut tuus voce magna, ne consenseris ei, seplem enim nequitim sunl in anima ejut
(Ptov. xxvi); id est, si superatus gaslrimargiae spiritus cceperit libi sua humiliaiione
blandiri, rogans
quodammodo ut aliquid relaxans a coepto fervore
impertias ei, quod conlinentiae modum et mensuram

gulae, id est, gastrimargia per sese non esset noxia,

nisi intromitleret
graviores alias passiones, id est,
philargyriae, irae, tristiliae, sive superbiae, quae per semet noxia auimae ac perempioria
esse non dubium est. Et idcirco perfeclionis puritatem numquam poterit oblinere,
quisquis eam de
hac sola contineniia,
id est, jejunio corporali, spefornicationis,

raverit

nisi noverit ob id se hanc

acquirendam,
exercere [Lips. in marg. exhibere] debere, ut bumiliata carne jejuniis, facilius possit adversus alia vitia
ejus subjustae districtionis excedat, ne resolvaris
nec arridente impugnationis
securitate, B inire certamen, non insolescente carne saturitalis
jectione,
factus
ingluvie.
qua videris paulisper a carnalibus incentivis
CAPUT XXVII.
remissionem vel praleritas
ad pristinam
quietior,
Quod non idem ordo prmliorumsit,
qui vitiotum.
gulae concupiscentias revertaris. Per hoc enim dicit ;
Sciendum tamen non eumdem esse in oranibus
spiritus ille quem viceras : Rcvertar in domum meami
d non uno
ordinem praeliorum, quia, sicutdiximus,
unde exivi (Luc. xi). Et procedentes ex eo confestim
erunt tibi acriores quam
modo impugnamur omnes, et oportet unumquemseptem spiritus vitiorum,
fuerat superala, qui te
illa passio quae in primordiis
que nostrura secundura qualitaiem belli quo princimox ad deteriora pertrahent
CAPUT

genera peccatorum.
XXVI.

Quod, devicta passione gulm, impendendus sit labor

ad virlutes cmleras obtinendos.
Quapropter jejuniis et continentiae incumbentibus
festinandum
est ut, gulae passione superata
protinus, animam nostram vacuam esse a necessanobis,

paliter infeslatur, concertationum luctamenarripere,

ita ut alium necesse sit adversus vitium quod tertium ponitur,
primum exercere conflictum ; alium
contra quarlum seu quintum, et ila prout ipsa vilia
in nobis obtinent principatum : utque impugnationis
exigit modus, nos quoque oportet ordinem instituere
praeliorum, secundum quem proventus quoque victo-

succedens faciet nos ad puritatem

riis virtulibus non sinamus, sed eis universos re- G riae triumphique
cordis et perfectionis
cessus cordis nostri studiosius occupemus ; ne replenitudinem
pervenire. Hiic
versus concupiscentiae spiritus inanes nos ab ipsis i
usque abbas Serapion de natura octo principalium
vitiorum nobis disserens, latentium in cordc nostro
vacantesque reperiat, et non sibi jam soli aditum
parare contentus, introducat secum in animam noliunc fomitem
et
stramb
vitiorum,
septenarium
faciat nostra novissima pejora prioribns. Turpior
enim erit post haec et immundior
anima, ac supplicio graviore plectetur, quae se renunliasse huic saeALARDI

GAZJEI

passionum genera, quarum causas alque affinitales,

cum ab ipsis quotidie vastaremur, nec cognoscere
penilus antea nec discernere poteramus, iia lucide
ut eas quodammodo ame oculos posilas
reseravit,
nobis, velut in speculo, videremur.
COMMENTARIUS.
intueri

a Textu.s Vulgalae editionis : Labiis suis

dixerit Augustinus (Epist. 137) se non vidisse meinlelligitur
Iiores quam qui in monasteriis profecemnt,
inimicut, cum in corde ttdcldvetil dblot. Quando tubneque
miserit vocem suam, ne credidetis ei, quoniam septem
pejores quam qui a monasleriis defeceruut. Conversi
nequilim sunl in corde illius.
sunt, inquit David psalm. LXXVII, in arcum pravum,
b Id esl, septem vitia capitalia, ex quibus caetera
id est, in modum arcus duri, et manui non obedienAlludil
Auctor illi pa- n lis, qui si forte retendaiur,
nascuntur et nutriuntur.
aut vi et impelu suo
rabolae quae apud Matthaeum et Lucam sic inciaul in pejorem fnrmam quam in qua, anrumpitur,
Ilaec
erat, certo convertitur.
pit (Mallh. xn; Luc. xi) : Cum immundus spirilus extequam tenderetur,
ierit ab homine, etc, ubi et subditur : Tunc vadit et
doctissimus Maldonalus,
quae cum doclrina liiijns
aisumit septem alios spiritus nequiores se; et inlranaicapitis optime conveniiint, earaque confirmant;
tet habitant ibi, et fiunt novissima hominis illius pejota
que in eum finem a me allita, nemo,spero. faslidiei.
e En professionis monaslicse anliquus usus, cujiis
ptiotibut. Quibus verbis nihil aliud significaturquam
eos qui optimi sunt, sive religiosi, sive saeculares,
alibi saepius menlionem feciinus (Lib. iv Insiit. cup.
si quando, contempta divina gratia, mali fiant, pessi33): ut intelligas non solum obedienliae et disc.imos fieri solere; quasi pro uno spiritn
immundo,
plinae monasticae usum apud veteres monachos
fuisse : sed et votum, quod per professionem intelqui priusquam boni fierent, in illis erat, sepiem in
illos ingredianlur.
boc quotidie , nulli
Experimur
ligilur.
d
sunl
baeretici
cum
boni
illud docupejores
quani qui,
aliquando
Repetit et inculcat saluberriinum
catholici fuissent, divinam aspernati gratiam et camenlum, quo superius monuit (Cap. 14) unicuiquo
tholicae fidei simplicitalem,
examinaudum etexplorandum
vitium cui vel a uaquasi cibnm levissimum
tura vel prava consuetudine maxirae sit obnoxius,
fastidientes, utjuxta ollas carnium sederent, liaeretici facti sunt, id est, in jEgyptum,
unde per fidem
et in eo expugnando et corrigendo praecipue laborandum : Ut unusquisque, inquil, vitium, quo maxime
exierant, perditafide, redierunt. Nulli pejores cathoadversus illud arripiat princilici, quamqui, cum aliquando religiosissimi
fuissent,
infestdtur, explorant,
non bene tenueruut quod hahebant, u( verissime.
pale certamen, elc.

M3

Quffl=est TheOdofi

abbaiis.

'bENiEm's!A)SCTbTRU'M:

tAPuf

^RIMTJM.

Tri "Palieillnde;)_>afTtibus juita

theciie

ac mare
% Arabiam
yastissima est.usquead
e deficiunt fluenta f JordaMortuum,
quo ingressa
"nis, et B cineres Sodomorum amplissima extensione

A,tudo
"a Vicuhi

blMribl5'jjf6ptte^m'm'eVuit'prbcreafeJ(lmbfi),c
ALARDI

Ui

JQAlSNIS,CA!3SIANT,CQIAATlpNES.

qui
sbli-

GAZiEI

COMMENTARIUS.

(uutn tiersa.es(, quqd-aGrmcis %p>v irijiaVtTjif; id est,

quod in tribu
bppidum yocat D, HieronymusP,
Heb. in Genes.
'Zabulonica
cbllocat. Epiphahius
( Liv\. de prqphet.
.stqgnuni bituminis .apppllalur^T-rq.d.
in
Geries. xiy). jiistihus
Sefb prafaliorib
V<itd*l Ihtetiiu).
Hiefbnymiis
hisjtpficus .iibrp xxx de Judaea
iacus tifius esl
Amos prophelam sic <scribit: Thecue 'sex tmillibus ctd :agen's: Hn^ %'o,'lijqliit,
reffirie
gui
Mbrluum
a
sdncta
Indre
Hic
abesl
diciiiir.
Belhleem,
immbbiliiqtem
meridiandm
qute
-propter
plagam
muhdi geriuit ISalvatdrem, et ultrti nullus est yicufus ,
\icap.
13, et
Asphqiiitet Aacusjjosephp^ Plinio{Lib.
ne agrestes quidem casm^, et furnorum simites ,'qiias
10), <Spjjitip. Haec Jlle. AJjti mare.Morluum
l.ycap.
salsaeetiiihafae
sirit aqiiae,
qum
dictuni:pufa'nt,'q'iibd'fain
Afri appellant mbpaiia. Tariiticst eremivasiiludo,
ut nullum 'annhaitbfum 'intbi vivefe tjueat; 'uhde et
Mihibpum,
utque ad mqre 'Rubrum^, Persarumtjitew
*
humi aEt quia
niare Salsum, et_marevSalis etiam dictuihest.
tetminqs dilqlalur.
alque Indotum,
.'..*. Arabia. regto :Asi* .majqris inter, Juda-am.et
'rMo,ydtq\ue dteiibso "riihil drnttiho frugum gignitur,
'ut sterilittttem
ietrm
cuncta sunt plena pastoribus,
,'CassIo'nibn't'ei riobilis, quehi Siriam esse
M^ypfuih
lib. v
Exrhochumero
paslo<affinnarit, Mi quo Mbsbs legein Sccepit^P/m.
cpmpensel pecorum multiludo.
nutem iriplex
sermone, sed <cqp. \l,.et
jib;,yi & 28). Uistinguitur
rumelAmos.prgphela
,{uit, imperilus
Arabia a Ptolema^o (/id.y cap..ii)
etaliis : unaFelix,
hbh s'cientiti, etc.
ArhoS propheta,
*.'Be qtio 'D. fiierbnyriius^:;
~qui B sivie "Eu5i{iwv'dicta, cjuoil sit ilrufifera , et admodura
duodecimpropheiarum,
fecunda;quae
perilrisiilae. fbrhia inter Persicum et
sequilur Jpelem, et esftertius
alias Sabaea
Arpbicum.sinum
legimus.Jile
iVmeridiem.tendilur,
npn est ipse quem patrem Isaimprqpheim
eiiim per aleph 'scribiiur, elc. D"e eoderii Epiplianius
dicta; aItefa,;Pe.ti]aia., ,j)ars ilja Arabiae,
quae est
Vita et sTtiteWt., l!Aft]gustiriu's de
lib.de
jEgypto Judaeaeque eohfjnVs ,. et supra Palaesti,nam
pfbphet.
!a~d'Cai3sium4n'britem 'btfrriafe Riihrum exctirrit.
flanc
Ciyit, lib. XVIII cap. 37., Isidorus de Vita et Morle
Nabathaeam vocat; tertia deserta,
Strabo (fio.xvi)
sanct. cap. 43, et Dorotheus .Jn Synopsi,
cap. ,2
31 Martii),
dicta ,
,qu.e et Scenitis, a scenis, id est, tentoriis,
(Vide Barori. in Marlyrol.
* 'Pef 'efrbfempbsiturri
iesse rhfare Moftjiiihi 'jlro
(jiiod geris vaga etj.sirie sedificiis in tentoriis ha.bitet,
mari Rubro <redargult'Oiacoh'ius,
i.dque'CoTligifex
qua3'FeIici;a merirJre,
asepiehlfibhe
Syria et Mesbverbis D. Hieronyinfmodo
citaiis, quibus ait. hanc
ipoiamiae parieHniior.
tara in excusis codiereriii vastitudinem
, e.Mira hic lectibnumyarietas
usque ad mare Kub^um, Persaterininbs ifiTaclbiis quam manuScriptis. Nam alii legunl .'Deficiunt
atqueihdpfiim
rumque, et ^thiopuiri
et in 'cthercs "Sddombruin aniplissima
tari.:Nam mare Mortttum a !Bethle'em non ita'miiltiim
'fluehiaJbrdatils,
hic falso
extensione pdrrectti-surii.
Alii : Deficiuntftueiiia
Joraberat: undesuspicalurCiaconius-quaedam
hunc lo.cnni :
danis, etaivd
sui\fticiunt
finem, et cineres Sodomoadjecta, et lioc modo legendum esse_
trim amplisfiima extensione ,j)orreclt.,Dionysius
ParaStJliiudb f as(tssifh'ii est, usque Arabiarri, ei mdre R'u
Veriirii
ex
exTeniiorie 'portetiti.
brrim,
Vsque ad Arabiarii tic Morluum mare , ubi
ampthWha
p^hfastes
el cineres iSoifoadverso multasunfquaj
Ciaconii.conjectufam
, opiifluehtd iotdahisingtesso
'dieficiuiit,
el iniprpbabilem
reddunt., P.ri- Q.morum
extendunlur.
Alii denique per
nioriemve. infirmant,
amplissime
: ,|Quo ingressa deficiunt fluentd Jordamum qub'd:bmiiia ei'<iih'_51aria tam exciisa qiiam niss.
piirenihesiin
nis; e( cirieres Spdomorum) amplissima exlensione pot(quae mihi quidem videre licuil) Cbrisiimter legahl:
mdteJMottuum,
'reciti; ut pqtreciti fefefatur!OT!va:Stis'simaih
solit.udiiiqn;mare fiiifcrum;. et quamvis.in
iri hoc tamen canyeniuht.:<Secundo
aliis discrepent,
hem, qu'6 -rnbdb le&it e't,ciiat hunc Jbciim Bafohiiis
iri Anhalibus XPoriu S ;annq i'W,in
quo ingtessa deficiunt
filie).
quod hic expresse aildalur
f
converiire
Jotdanis.
nullo
Jordanis
fluviiis
Judseie
potest
ariiffiriissiriius
et. sii'aQupd
mpdo
fluentd
a qiio Jordanis omni ex -parte Jongisvissimus . idemquefeacfis
dhobus
mariHubro,
litifensshdiissimu%
ut velsola inspectione
fonliBusad
Libani cHiahatfs, de quibfls D.
tabulte.geograr
siriieabesi,
fadice^
projnde nulla ratione dici
('Ih Qiimst. 'Hebt.) :Wqii unris.efbhiibus
phicae perspicuum,est;
-'Hierqnymus
in,eo
etiJbrdahis.
Num % ulier vbcaturJbr,
yel
deficere,
possii Jordanis.in iliud ingredi,,
'quod itiierpretdtur
f
iuus.
ut hic habetur. Depique quodabu.naiparteCassianus
Duofrus ergo 'fontibut,
pslDptrii, quod iissf
et ab altera Arabiam ,
innuat stare mare Morluuth,
qui htiud prociil tiSe disioht, tn unum rivuluiit fmdead
Jotdahis
Addit Pjinius
neriipe Pelraeam, quae pertinptac_pertingiijusque
rdlis,
deineeps appeilcitiir.
illud in quo
desertum
miire Rubriim,
efiicitque
(Lib, v. cip. 15): pbstmuUos ei siiiuosos flexus juxla
sunl. Unde
40 annJs peregnnali
Arnohis oslium; vetiii ihvilus ihniore Mbriuuih,
sive
antiqui Israeliiaj
verba p. Hieronymi
comlacum Asphaltiierh'j.~diruriin&iuro\,'i(^
supepatct non fepiigriarehis
mixlus et nb'men:'dmiitit,el
shluberriris alJegat!). Nam endem solitudo
vaslissJma,. quae
tMpidissthiasac
rimas aqttas ferdti
riiixitis ; quds iibi
seciiiiduni Cassianum mari Morluo proxima est, ex
fesiileriiibus
alfefa parie, puia versus tneridiem, usque ad mare
pisees, gut6us 'Jbrk&riis aburidht:, 'gu^taveiiii, ittico
atque. Indo- Vdut tenatdnt, tiul ehtbriunlur..
Rubrum,
Persarupique et ^thiopumj,
ut habet ;D.>*iHieronymus ,
fuiri tefminbs dilataiur,
S'Nota estJiiiSibfiasubVefsiohis.
Sddbriiofufh,
ignb
meminit
ccelilus immissb-bbjheTandaftilibidinetii
Jn:. epistola
qui .ettam ejhsdeqi' solitudinis
^Gehes. xix).
liabet
iri
hacc
Est
autem
tradjtionibus
Ariblaih
129, et|de mari. Mbrlup
Bifa,
ffegio ihtfer Palasflhdrti'el
Vailfts Stitinatutn,
ih qujbris
et a quinque ciyitatibus 'Perftapblis. dicta,
sicue_.in hoc eodem
Hebfaici^.:
Ibcb icribitur,
in cjuq fuerunt qtite .puleV bituminis ,
-Sbdonia el Gombrfha prJmaS teWuefe '(Isidbf.
Eiyin
thare
Dei
Mbfr
lib:
xrv
sola
moL
irtirn,
etsulphuris pfuDtam ,
pos(
ctip; %\.^ Q.hatubf ijp& cbnsiinijjtis,
*
fit tdti
Loth feiervata.
JJumt yice adverbii ponitur, vel prowlo.
Segor paryttla ih ffatiatn

COLLATIO

645

YI. DE NECE

SANCTORUM.

646

a In hac summae vitae ac A eorum d

ac reliquias
aliis
sepulturam
possiderent,
porrecta [Al. porrecti].
fescilicetdeviciniacohiihbfaiionis
diutissime
deorimbriachi
cbmmorantes,
sahctitatis
ipsbfum.aliis
latrunculis
nos tamen, vel nostri
giriis propinquitate
glorianlibus;
pente sunt a discurrentibusbSaracenorum
licet sciremus tam.a
hoh
mediocfilef
ei bac p'art<
vel quorumdam
corpora,
interempti.-Quorum
scaridaJizahtiuih
fratf uhi offerisibhe p'#m6ii,
inqui
regionis illius quam ab universa plebe
pontificibus
c tanta yeneratiOne
cur lahli mefiti
ac tantafum
vifiutum
Arabum
praerepta , iet iriter
"fentesque
condita , ut innumeri
populi e
reliquias martyrum
sibi certadubbus oppidis concurrentes gravissimura
et usque ad gladiorum conflictum pro
men indixerint,
dum
sancta rapina sit eorum progressa contentio,
pia

inter

se devoiione

decertant

quinam

justius

ALARbtGA^iil

viri

ita

sint

a latruriculis

iriteffecti,
'tanlumqua
Dominus passus fuerit
efga subs faiiiulos facinus
ut viros cunctis mirabiles in manus traperpelrari,
moesli ad sahcium f Tlieodorum
deret impiorum,
in conversatione
actuali
singularem
perreximus

CdMMfeNtARlUS.

fuit: mihiiha tariieh, 'et

decfelotacta
abfeis p'aVfairefsechtidnes
. etWbhacliorumcsedes
et cinere sbldta
sive bfa,
tfe : ed eae vel !allbi, quam in Palsestiha, veJ^diu
squalida
exlfemh^afs,
ahte^C3s^i'ahi terii'pOi-a!cOiitJgerUni. 'Dequibus vidcfe
iriarisit :'unde 'c.hfcres Soffbmortim dicti; Th 'ijua leuafo
'Bafoliiiha
ofa visiiritiif
afbbf esiesfeVultibhis
diviiiab, 'quarmn Blicet'iiota-s
Miirtyrologiuiri
.Jirhuariili,
49
matura
et
Maii
16.
et
-Febf.uafii
videahfuf,
poiria.licet
pulcbfa
aspecfu
'c lEri sacfafUrn'
cbhtam'aut
lbviter lriiariibtis pre?sa TuihUm feiiduih
r,eliqifiarhm,
pf absefiihi sahctbriiin
yeribfaiio 'Cgfngio aiitiquilatis
Tdfa verb
ei Ih favillain
rcsolVuhtuf.
'testiriinriio
exhahmt,
maflyrum,
i. iv de 'Fide c. 16);
et lbnge niajqr , post ihcendium
"ei exerriplb c'ompfbbata'(Damasc.
vallis iniefibf,.
ex Mafiyfolcgio
Koni. 'habita
submefsa fest, et opef ta aqliis cfassissJriiis e't densisCujus ietiahi"superihs
simis exTpsoterrae
solo erUriiperiiibuS : qtiod iriafe
'Ifrenue pro^
"hifentib, <quarii et Sdvefsus Vigilaiitidhi
D. Tlieroiiyhibs
Mrir'iiiurii abpeilatur. Haec fusius Jbsephus lib. v Belli
^piighat 'e't cdmhiehilat
(Hom. 5 in
In carin. de Sbdoraa, Orbsitis
Poffo i-eiiquias^quit
JudaTci c. 5, Tefiull.
PsdLilxix).
Ofigeries, dicere
'iiirit
lib.i.
'iolemus,
spiVtius %'eptiftitut if'66r'fmPe; vetufeiiim
a
htjminis 'ih spiritu depulaiu, ^uhi.siiptitquo3d 'iiiajdrepurte
Magharii huic loco affert iaUctoritalem,
eit purs cofpWis, retiquim iibriiiriaiitur.
memoria
labulis ecclesiasticis
nbruVri iribriachoruih
'Ei AirilJrbsllis in psal. xirxvi:
:
quinto kalendas Juuii hisverbis
'Reliquim dicuhltit "mottiti horiiicbhsignataliaTjetur
'iiis exuvim. Ideo tcliqriim qura post mbriem hktiiinis
sancioruih mondchoriim marlyThediie tri Palieslina,
a Sdracenis occisi
videntur "superesse. Sup'ersuhl ehiih, 'qum seWdtiliir ad
ritrii qui, lempore Theodosiijuhiotis,
''
reMrreciioriem,
suht; quorutn sacras reliquias ticcolm coltigehtes siirit_
,
d Alia
iria venertiiione habuerunl. Haec ibi. Quae de mohachis
liaberil:
'Sil
exeniplaria
'sepulcra
'refiquids.
dicit Barbhic
avide
et
bic a Cassiano coiiimembfatisiiitelligehda
arirbitiose
quam
yides
'SS.'iiiaiiyriijn
a
fiierint
reliquiae
populis Chrisiianjs
hius,.
expetUin. Sihiilem verb conteniionein
et cohcerjtatibiiem
Picta} ,be Safacehorufn gente ejusque origine liaeC ha- p
^*
Bei Nicephofus Histor. lib. n cap. il : Saracenorum
pro reliquiis S. JViafiini auieyorUm etTuronensium
feriilis refert Gfegof ius Tufonensis Y itfc" i Hist, c.
gens, primum, cognomine ab Ismaele accepto, qui
Abrtihm Jiiius fuit, Ismaelitm ab aniiquis.,, de primi
43). Aliam ilideih videre est apud D. Hie'rbriytiiuin
etitum pateritis appellalione,
vocati sunt. Vt autem
in yila Hilariohis,
ubi haec iri fine : Cernas: usque
hodie nitram thier Pdlmslinos ei 'Cyprios cbriteriiioiiem,
maculaih jllegilimi
orlus et servituiis riolam ( servti
illius Agdt) a se arholirentur , Saraiilis
enim fuitmdter
se habere ceriahfiit corpus Hildrioiiis,
spirituin
iiVus. El iamen in utrisque locis magna auoiidie sigha
cenos seipsos nominarunl ,, perinde atque a Stira
sed magis in horluib Ctjpri, fbrsitan qitia plus
Abrahm conjuge stirpem ducetent. Cmtetum setiem
fiimt:
Utum locum dilexeril. Haec ibi.
genetis ihde trahentes, eodem cum Judmis vivendi tiiore
uluniur. Ntim circumcisionem ita ul illi colunt,
el
Ciaconius scahdaluni
patierites
,k, Scandalizantes
a suiUis carriibus abslinent,
sive scandalizatos
mulldque prmterea illoiiilerpretalur,
,quod a iheoiogis
rum insJi.u.a setvdnl, etc. (Hieron.
in Qumsl. Hebr.
dicitur scandalum passivurii.
Ita Hilariris
ih Siatih.
Porro de hac Saracenorum
in iEgypcan. 30 : Petrus pro fidei sum calore respondil, cwleel epist.,i&).
ris licet scandalisanlibus,
tuin, Paiaesiinara, aliasque vicinas provincias
irrupnumquam se scandtiliiatiotae et.grassatione,
lururii.
qua contigit illos sanctns riiof llunc illum Theodorum esse oninino exisiihio
nachos ab illis iiuerimi,
riieminit eliam D. Hieron.yde
82
ad
ubi
se
ab
illis
vix
niiis in epist.
Marcellinum.,
qub Cassianus lib. v cap. 53 el dnobus sequehiibus,
tioc auiemqnno
cum
evasisse lestalur his vcrbis:
sanctitate etperiecla
quem abbaiem nominatsumma
ttes explicassem iibros (Ezechielis
subiius
sciehtia praeilitum , non sblum in actuaii vjta, sed
scilicet)
de quibus luus dicit Virgilius J) etiam notitia Scfipturarurn,
impeius barbarorum,
quam ei non tain siuUEneid.
dium Ieciionis,
vel litteraturb
niundi coniiileiat,
iv);
lateque vagtintes Barcmi. Et sancla
de Istnaele : Conlra faciem omnium frdScriplura
quam sola puritas cordis; quemque S. Pachomii diab eo Intrumsuorum
haBitavit.(Genes.
xvi); sic jEgypti limiscipulum et successorem in monachorum
el insltir
stitutoruin
tem, Palmslinm, Phmniees, Syrim percurrit,
regimine tradit Gennadius de script. Eclorrentis cuncld secum Ifahens, ut vix manus eorum
cles. cap. 8, eumdemque aCaSsiano in Jibro de Colevadere. Eamdem
misericordia. Christi
Jationibus edito multimode
comraendatum;
potuerimus
quod de
sub iisdem tenipnribus.commehac Collatione haud dubie intelligendum
qubque calamttatem
est, cum
morat divus Augustinus Jn epist. 122 ad Victoriaalibi in his Collntionibus
non exstet ejus mentio,
nedum commendatio.
Porro notavit Cuychius in annum, ubi totius ferme orbis clades a barbaris illis
Totus mundus tanlis affligiiur
illatas ita deplorat:
tiquissimis
exemplaribus
prbni abbatis Theodori colu( pene pars nulid terruriim
lationem
Sereni
clddibut,
sit, ubi non
post utramque
abbatis, quod et
commilldnlur
JPiiotii elogio satis cpngruit,
tdlid, qudlidscripsisli,
ulque pidnganlur.
qui colla,tipnem ahbalis
Ndm qnle parvum lempus etidin in itiis solitudinibus
Sereni lertio loco cbmmemorat.
Sed Dionysius Carubi monosteria ab omni slrepilu quosi secrela
thusianus collationem
Theodori hoc loco nobiscum
jEgypli,
degebunl, a barbaris interfecti sunt fraltes. Haec Auponit.
Feruntur
autem et aliae Saracenorum
.gusiinus.
qnidenrvaTlis

&7

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

(J48

in a Cellis,
namque morabatur
qui A aut cur Deus admllli in servos suos tantum facinus
locus inter Nitriam ac Scylliin situs, et a monasteconcessisset.
I CAPUT II.
riis quidem Nitriae quinque millibus distans , octoin qua
Responsio abbdtis Theodori tidpropositam qumilionem.
solitudine
ab eremo Scythi,
ginta milliura
Haec
Beatus Theodorus respondit:
Cui
commorabamur
, discernitur.
, interveniente
quaestio solet
animos perniovere
eorum qui parum fidei vel scienvirorum
nece querimoniam
cum de praedictorum
virum.

Hic

lanlam
Dei patientiam
fudissemus , admirantes
b
quod viros scilicet illius merili taliter perimi permisisset, ut quialios
quoquc suae sanctitatis
pondere
de hujusmodi liberare lentalione
ne se
debuerint,
ipsos quidem praeripuerint

de manibus

impiorum,

ALARDI

GAZ^EI

tiae possidentes, merita sanctorum vel praemia quae

non in praesenti redduniur, sed reposita sunt in futuih hujus temporalis vitae brevitate
ruui, arbitrantur
restilui.

Caelerum \ nos qui non sumus in

lantum tperanles in Christo, d ne, secundum
COMMENTARIUS.

hoc vita
Aposto-

a Cellae, vel Cellia locns fuit in jEgypti eremo, a

legi tum non pdruimut, et caetera quae sequunlur in
1
oratione
cellis monachorum,
Danielis, seu potius Azariae, Daniel. m.
quae frequentes in eo et sparsae
Deinde subdit : Videt certe, frater, quales viri, quam
ita vocutus. Sozomenus lib. vi llistoriae
visebantur,
monasteriis
sancti, quam forles in medio tribulationit,
ubi lamen
cap. 31, de Nitria ei Nitriae monachiset
eit parcebalur, el 'eot urere ipta flamma verebatur,
agens : Locum istum, inquit, appellanl Nilriam, proin quo nitrum collipeccata sua confileqantur, pro quibus se digne, et jusle
ptetea quod est pagut finilimut,
B humiliati
gunt. Non exigua quidem hominum muiliiudo ibi monovetani^ riec lacebanl. Numqutd eliammeliotes ette possumut ipso Daniele, de quo per Ezechienaslicam disciplinam exercebat. Erant namque monolem prophetam dicil Dominus ad principem Tyri:
steria circiler quinquaginta conligua, quorumpats conventus, pats homines separatim ab aliis degentet haNumquid tu tapientiot quam Ddniel(Ezech. xxvm) Jetc.
bebat. Porro autem cum iiex facias in |tn(ertorem soliLege tamen etiam precem Danielis, et vide quemadmodum in captivilate
patilus peccata nan tantum
tudinem, ibi est aliut locus, qui a Nitria abest ttadia
sua canfiteatur,
cui nomen etat Cellia: in eo sunt cellm
verum\etiam
et pro his
pbpulitui,
fereteptuaginta,
dicat
monachorum permultm tpatsim positm, qua de causa
per justttiam Dei se ad illam captivilatis pmnam
ei opprobria pervenitte. Sic enim tcriptum est: Et
hoc riomen habuit. Tantum intet se distant, u( qui in
pcsui
videre
te
inter
omloiam
faciem meam, ^tc. Prosequilur
orationem
iptos, neque
ipsis habitant, neque
ninoaudire postint. Haec Sozomenus, eademque paulo
ipsius Danielis, quae habetur cap. ix, ac demum isfa
: Hmc\ fideliler lege, fideliter ptmdica, et
fusius Nicephorus lib. n Hist. cap. 38, ubi ad marsubjungit
notatu dignum:
ginem posuit interpres hocscholium
quantum palet cave, et cavendum dbce , ne advetsus
Deum in his tentationibus et tributatibttibus
Sunt hodiein Atho monte viginii duo insignia monamurmuretur. Bonos dicis Dei servos, et fideles, et tanclos gladio
steria Graecorum mouachorum,
ordinis D. Basilii,
Barbarorum petemplos. Quid autein intetest utrum eos
quae tributi nomine Turcarum tyranno qiioianiiis ex
vinetis et olivetis suis pendunt sex millia obolorum
febris an ferrum de corpore tolverit ? non qua occasione exeant, sed quqles ad te exeant, Dominut atlendit
Turcicorum.
Mons is a Christianis
aywv Spos, hoc
in servit suis,nisi\quod majoremhabet pcenam ianguor
a Ruienis Suvata hora.
est, sanctus Mons dicilur;
Haec ibi. Sed ui ad Nitriam
redeamus, de monachis Q diuiurnus,
quam cilissimus
exitus; et tamen iptum
et hortendum legimus, qualem
Nitriae meminit etiam D. Hieronymns
epist. 22 et
languorem diulurnum
Deus ipse, qui falli
passus estJob, cujus cerle jutlitim
27, ubi vocat oppidum Domini Niiriam, in quo purisnon potest, tale perhibet lestimonium. Gravistima sane
timo viflulum nitto tordes lavanlur quotidie plurimoet multum dolenda illa caplivitas feminarum casiarum
rum (Sulpitius
Dialog. de Virlut. monach. Orient.).
UbiMarianus
dtque sanctarum : ted non esl caplivus earum Deut,
inquit, a nitro
(In scholiis): Nitriam,
nec caplivat
dictam interprelatur,
spiritaliter
propler sanciorum
deser^t suas, si novit suos. Nam et illi sanmonachorum greges ibi degentium,
qui purissimo
cti, quorum passiones et confessiones de Scripturis
sanctis commemotnvi, ab hostibus ducli, dtque in caplivirlutiiin
nilro homines a sordibus peccalorum purvitdte posili, illd dixetunt qum conscripta legunlur a
ut in Jeremia
ganl. Est enim nilri vis abslersiva,
dum ait: Si laveris te nitro, etc. Porro de
nobis, ut discamus caplivos Dei tervos non deseri a
proditur,
Domino tuo. Haec et alia Augustinus in eamdem senScythi sive Scythica eremo alias saepius dictum est
fusius tractatin
tenliam, qui lioc idem argumentum
(Vide collat. i c. 1).
h Hinc
libris de Civitate Dei, eadetn occasione conscriptis
:
sumpta hujus collai. occasio et inscriptio
De nece sanctorum, quae lota in hoc argumento ver(Vide c. 9 et i& lib. i de Civit.). Porro multae sunt
aliap, catisae, praeter illam correptionem
divinam et
satur, ut doceat cur Deus sanctos viros ab impiis
delictorum
eliam in justis et sanciis horainibus casvexari, aut necari permittat.
* Erat haec
cur Deus eos sinat in hac vita variis
tigationem,
qusesiio illis temporibus pervulgata et
aerumnis el calainitatibus
omnium ore versaia ob ingruenlia
ubtque mala, et
affligi, ab impiis vexari,
immo et morte afflci, quas hic coramemorare longum
barbaros longe lateque grassantes. De ea enim non -.
"
esset, et superfluum, cum in Scripluris
Cassianus lantum egit, sed eadem occasioue etiam
passim obviae sint, ei a Patribus explicatae;
D. Augustinus in dicta epist. ad Vicloriairum,
quod
quarum etiam
: Quare et servi Dei barille inler alia interpellasset
plerasque hic Auctor in hac collatione, et alibi variis
burorum ferto perempti sunt, et ancillm Dei captivm
in locis aitingit, ubi de paiientia et similibus argumentis
tractat. Yide, si lubet, inler ahos Patres
ductm? Cui quaestioni docet Augustinus
humiliter,
ct veraciter, et pie ila respondendum : Quantamlibet
S. Chrysostomuih
in homilia prima ad populum, ubi
decem et plufes fatiohes enumerat.
juslitiam servemus, quunlamlibel Domino obedientiam
d I Corintb. x'v : Si in hacvita tantum in Christo
exhibeamut, numquid meliores esse possumus iltit tribut viris,quiin
camino ignis ardentis pro conservanda
sperantes sumus,\ miserabilioret tumus omnibus hominibus. Quippe qiii in hac vita, hon speranles aliam,
lege Dei projecli sunt ? Et lamen lege quid illic dicbt
Azaritis unus ex tribus, qui aperiens os suum in medio
nihii
pro Christo adeo affligi et mori sustinemus,
ab eo praemii post mortem exspeciantes. Argumenignis dixit : Benediclus es, Domine Deut Patrum nostum ab absurdo. Absurdissimum
enim esset, et ortrorum, el laudabile, et gloriosum nomen tuum in tmac justifiae maxime contradini divinae
cula, quoniam justus es in omnibus, qum fecisti nobis,
Provjidentiae
etc, quonidin tn veritdte et judicio intulisli nobis hmc
rium, si bonis et justis mala et adversa quaeque in
hoc saeculo toleranlibus,
non alia superesset spef
qmnia propter peccaia nottra, quoniam peccavimut, et

VI. DE NECE

COLLATIO

649
lum

mtser*a6tltor

xv),

quia

hominibus

(I Cor. A bonum,

nihil promissionum
eliam in futuro eas pro hac incredulilate

scilicet

recipieotes,

simus omnibus
in hoe mundo

perdimus, opinionibus eorum non debemtis errare :

senlenlia titubantes ac
ne ignorata veraa definiiionis
cum eisdem nos
moveamur,
scilicel,
quoque tradiios viderimus, vel injusiitiam
humanarum
rerum Deo, quod dictu
vel incuriam
trepidi,

lentationibus

nefas est, ascribentes,

quia sanctos viros
in tenlatione
non protegat, nec
recteque viventes
bonis ea quse bona sunt, nec mala malis relribuat
in
quoque

praesenti, et cum illis

damnari

mereamur,

SANCTORUM.

quos Soinquit, in

phonias propheta castigans : Qui dicunt,

cordibus suis, Non faciet Dominus bene, sed neque
faciet male (Sophon. 1); vei certe cum illis inveniaDeum blasphemamnr, qui hujusmodi querimoniis
re dicunlur : Omnis qui facit mdlum, bonus est in
contpectu Domini, el lales ei placenl; aut cerle, ubi
esl Deus justitim (Malach. u)? illatn quoque blasphesimiliter
miam, quae in subsequentibus describitur,
adjuugenles : Vanus esl qui servit Deo ; aut quod emo-

malum,

medium.

8S0
Debemus

itaque

nosse

proprie bonum, quid malura, quidve sit.mcin

dium, ut nostra fides, vera sciemia communita
cunctis tentationibus,
inconcussa
Nihil
perduret.
in rebus dumtaxat humanis tt principale
boigilur
num esse credendum
animi sola,
est, nisi virtus
quae fide sincera nos addivina perducens, illi immutabili
bono facit jugiter
inliaerere.
Et econtrario
quid

nihil

malum

esse dicendum

est, nisi

peccalum solum, quod a bono Deo nos separans, malo facil diabolo copulari. b Media sunt quae in uframque partem pro affectu et arbilrio utentis derivari possunt,
ut puta divitiae, poleslas,
honor, robur corporis,
vita ipsa, vel mors, pauperias,
sanitas, pulchritudo,
infirrailas
carnis,
injuriae, et caetera his similia,
fi quae,c pro qualitate et affectu utentis, vel ad bonam
vel ad malam. Nam et
possunt partem proficere,
divitiae profieiunt frequenter
ad bonum, secundum
Apostolum,
qui divilibus hujus mundi prmcipit ut fa-

lumenlum

cile tribudnt, communiceitl indigentibus, thesdurizent

bonum in fulnrum, ul per bas dpsibi fundamenlum
prehenddnt verdin vitdm (I Ttm. vi). Et secundum

dicimus drtogontes, siquidem ditali sunl facienies impielatem, et tenlaverunt Deum et salvi fddi sunl (Ma-

bonae sunt illis qui faciunl sibi amicos de

Evangelium
iniquo nidinmond (Lac. xvi). Quae rursum retorquentur ad malum, cum ad rccondendum
tanlummodo

quia ctislodivimus
prmcepla ejus, et quia
ambulavimus tristes coram Domino ? Ergo nunc bealos

laclt. m). Quamobrem

ut lianc ignorationem,
quae

pravissimi
hujus erroris radix et causa est, possimus evadere, primum nosse debemus quid vere sit

vel ad luxuriam

et non ad usus indicoiigeruntur,

Potestas quoque ei honor,
gentium dispensantur.
robur ac sanitas, quam sint media ct
corporisque

ctiam ex hoc facile comprobonum, quid malum, et ita demum super his non
ulrobique convenientia,
in veteri Testamenlo
falsum vulgi, sed veram Scripturarum
deflnitionem
batur, qnod multi sanclorum
C potili his omnibus et in summts divitiis et culminc
hominum
tenentes, minime infldelium
decipiemur
ac fortiludine
Deo
errore.
corporis constituli,
dignitatum
Et e diverso
quoque acceptissimi fuisse noscuntur.
CAPUT III.
De tribus

qucc in hoc mundo sunl, id

nidlis, et mediis,

Tria sunt omma quae in hoc mundo

est, bonis, et

suae nequi his male usi sunl, ct ca ad ministerium

non immerito vel puniti sunt vcl
quitise detorserunt,

sunt, id est,

Regnorum
exstincli,
quod frequenlcr
factum. Dc ipsa eliam morte ac vita

ALARDl

GAZ^EI

libri
quia

indicant
d mediae

COMMENTARIUS.

Isttions ac felicions vitae in fuluro.

At longe aliud
sunl; manet enim dissimililudo
pdssorum eliam iit simililudine
promittit
ipsa Veritas, cum ait : Bedli qui lugent,
passionum, el licet sub eodem torinento,
non esl idetn virtus et viimin. Nam sicut sub uno igne
quonidin ipsi consolabunlur. Beali qui nunc flelis, quoniam ridebilis. Bedti qui perseculionem potiunturproourum rutilai,
palea fttmat, et sub eadem tribula stinec ideo
pler iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cmlorum.
frumenta purganlur,
pulm comminuuntur,
a
non quia sumcum oleo amurca confunditur,
Principale bonum virtus diciiur,
quia eodem prmli ponmum et unicum
sed . dere exprimitur : ita ttna eademqtte vis irruens bonos
bonum, ut Stoici voluerunt,
malos damnal, vustal, exqui:>praecipuum hominis bonum in hac vita,el maxi- nprobat,purifical,
eliquat;
roe expetendum;
non laraen ipsa propter se virtus
terminat.
(Jnde in eadem afflictione mali Deum delestanlur atque blasplteinanl, boni autem precaiilut
et
expctenda, sed propter sunimum bonum, quod est
Iditdant. Tanlum interesl non qualia, sed qualis quisque
Deus, seu beatiludo aelerna (Aug, l. ix de Civil. Dei
e. A; Laclanl. I. iu Inslit. cap. 22).
exhalal horripaiiatur. Nam pari motu exagilalumei
b D.
biliter ccenum, et suaviler fragral unguenium. IIucAugustinus lib. i de Civit.
cap. 8 : Placuit,
dtrtna; Providenlim
D. Augusiinus
: qui et sequenii
inquil,
prmparare in posterum
usquc pereleganler
eliam huic loco consentanea : Quid
boiiajuslis, quibus non fruentur injusti, et maldimpiit
cap. haecsubdil,
boni. Ita vero temporalia
quibus non excrucidbunlur
igitur in illa rerum vastitate Christiani passi sunt,
bona et mala voluit utrisque esse communid, ut nec
quod eis non magis fitleliler isla consideranlibus ad
bond cupidius dppetdntur qum mali quoque habere cerubi causas exprofectum valeret? etquae sequunlur,
evitenlur
nuiilut, nec mala lurpiter
quibus et boni
ponit ob quas et boni et mali pariler Uagellantur.
plerumque afficiunlut. Interesl autem plurimum qualis
Quod arguraentum etiam sequentibus cap. late prosii usus vel earum retum qum prosperw, vel earum
sequitur.
c Terentii
qum dicuniur ddversm. Nam his bonis leinporalibusnec
sentenlia est ex Platone. Qum in hobonus extotlilur,
nec malis ftangilut;
malus aulem
minibus dicttnlur bona, parentes, patriam incoluinem,
ideo hujusmedi infelicitale
punilur, quia felicitate coramieos, genus, cognatos, divilias, perinde esse ttt esl
Etinfra : Hmc cum ita sint, quicumque boni
rumpitnr.
illius aiiimus qui ea possidet, Oui uti scit, ei bona; ei
malique pariler afjlicli sunt, non ideo ipsi distincti non
qui non uliturrecte,mala.
d
stinl, quia distinclum non cst quod utrique perpessi
Medim, id est, inter media censendje, quia pci
PATBOI.
XLIX.
21

JOANNIS

651

CASSIANI

COLLATlONES.

682

esse nisi peccatum lolum et

protesta-. A nec malum quidquam
sint, vel S. Joannis, Vel Judse nativitag
nunc diecutiamus
sibimet vita proseparationem a Deo, diligenter
tur. Unius namque in tantum
utrum Deus umquam sanctis suis, aut per se, aut per
contulisse
fuil, ut aliis quoque gaudium orlus ejus
alium quempiaminferri
permiseritmalum,
quodsine
dicatur, secundum illud : Et multi supet ejus nathidubio nusquam omnino reperies. a Nec enim potuit
vita :
taiegaudebunt (Luc. i). De alterius vero dicitur
Botium etat ei, si naius non fuitsel homo ille (Matth.
aliquando cuiquam nolenti ac resistenti malum peccali alter inferre, nisi illi soli qui iilud in sese corxxvi). De morle etiam Joannis omniumque sanctodis ignavia et corrupta voluntate suscepit.
rum dicilur : Ptetiosa est in conspeclu Domini mors
Denique
cum beato Job diabolu,
adhibitis universis nequitanclorum ejits (Psal. cxv). De Judae autem ac similiae suae machinis, raalum hoc peccati voluisset inlium, Mors peccatorum pessimn (Psal. xxxui). Infirmitas

eliam carnis

Lazari

illius

quam sil commoda,

beatitudo demonstrat.

pauperisulcerosi
nulla alia virtulum

Scriptura i
pro hoc solo quod egestatem et infircorporis patientissime toleravit, sinus Abi a-

Cujus cum
commemoret,
niitatem

inierdum

Iise possidere

beatissima

Egesias quoque
mala esse totius
sint uliles

merita

sorte

promeruit (Luc. xvi).

ac perseculiones
et injuriae, quae
vulgi

opinione censenlur,
quam
ac necessarise, etiam ex hoc liquido com-

quod sancli viri non solum eas numquam

probatur,
vitare voluerunt, verum etiam virlute
summa, vel
appetentes, vel forliter tolerantes amici Dei effecti,
conseculi, beato Apostolo i
concinenle, Propter quod piaceo mihi in infirmitaiibus, tn contumeliis, in necessilatibus, in persecutionibus, in angustiis pro Christb. Cum cnim infirmor, tunc

seternae vitae sunt slipendia

pbtens sum, quia virtus in infirmitate perficitur (II Cor.

u). Et idcirco illi qui sumrais hujus sscculi divitiis i
non ex his
et honoribus ac polestaiibus extolluntur,

ferre,

ac non solum cttncti

verum

liasset,
filiorum

etiam,
tam alrocem

eum

post illum

facultatibus
de morte

tamque

spo-

septem
orbilatis

insperatum
dolorem, vulnere eum pessimo a capitis vertice usque
ad planlam pedum, etintolerandis
cruciatibus
oneB rasset, nequaquam ei peccali maculam quivit infligere; qui in cuncjis immobilis perseverans, > nullum blasphemiae accommodavit
I CAPUT

laseiisum.

Y.

Deut dicalur
creare
quemadnibdum
ipu
mala,
I
Germanus:
Frequenter
legimus in Scripturis sanclis Deum creasse mala, vel bominibus intulisse, ut
esl illud : Quoniam abtque me non est Deut, ego DoObjeclib

minmet

npneit

alter, formantlucem

et ereant lenebras,
XLV). Et iterum:

facientpacemetcreant
mala(Ita.
* Si ett malitia n civitate
quam Domimi

non fecit

( Amqt ui).

|
i CAPUT VI.
Retpontiq tuper interrogatione proposita,
principale bonura oblinuisse credendi sunt, quod in
Theodorus : Nonnumquam solet Scriptura divina
solis esse virlutibus deflnitur, sed medium quiddam :: C
abusive mala pro afflictionibus
quia sicut justis recte ac necessarie utentibus ulilia i
ponere, non quia per
et commoda (occasionem namnaturam proprie mala sint, sed secundum hoc quod
haec esse reperiuntur
ab his sentiantur
mala quibtis utiliter
inferunlur.
que operis boni fructusque in illius vitae acternitate
ita illis qui male opibus abuluntur, inHominibus etenikn disputans divina censura, necesse
parturiunt),
titiles

suntatque incommodae,etoccasionem
mortisque concinnant.
CAPUT

peccali t

IV.

Qubd malum nulli invila ab atio poisil inferri.

Has itaque divisiones fixas atque immobiles retinentes scientesque nihil esse bonum, nisi virtutem i
descendit, ,
solam, quae ex timore Dei ac dilectione
ALARDI

GAZiEI

est Ut humanis

yerbis

et affeclibus

Eteloquaiur.
enim secfio vel usiio salularis quae illis qui ulcerum
sunt pie infertur
a medico,
contagione putrefacti
mala a tolerantibus creditur;
nec equo calcar, nec
'emendatio

suavis est delinquenti.

Omnes etiam disad praesentiiiniur
cipiinae liis qui erudiunturamarae
sens, sicut Apostolus dicit: Omnii autem d ditciplina

COMMENTARIUS.

se nec bonae, nec malae, sed SiKfopKl, ut Graeci vo- 0 bus his non peccdvil Job labiis suis, neque tlullum quid
in Epistola ad Romanum
conlro Deum tocutus est. Et cum a sua quoque uxocant. Scile D. Bernardus
re compellerctuf
ut vi doloris impatiens aliquid adinquil, te mortem, etsi non
( Epislola 1015) : Volo,
versus Deum quernla et blasphemavoceloquerelur,
effugere, certe vel non timere. Justus quippe mortem
etsi hon cavet, tamennonpavet.
tocuta et.
Denique si morleptmQuati una de ttuitis mulietibut
respondit:
Si bona tuscepimus de manu Dei, mata quate non tuteccupatus fuetit, in refrigerib erii ( Sap, iv). Moritur quidem et justus, sed secure ; quippe cujus mots,
cipiamus (Job. |u ) ?
c
melioris. Et
Vulgata lectio : Si etii malum in civitate, quod
uYptmseniis esi exitus vitm, ila iniroitus
Dominut non fecetit. Malum pcense intelligitur,
infra : Bona mbrs justiptbplet
non
requiem, melior prbpter
malum culpae, utdocel D. Hieronymus in eum locum
nbvitatem, optima proptet securilatem. Et conlra, mors
Elaudi unde pesscribens : Mdliim, inquit, quod Dominut fddl in cixxxni).
peccatotumpessimo(Psal.
sima. Mala siquidem es( tn mundi amittione, pejor in
vitale non contrarium est virtuti, sed afftictio el cruciacarnis sepordtiome, pessimd in vermis ignisque duplici
tus. De quo iegimus: Svfficit diei mnlitia sua ( Matth.
contritione. Haec b. Bernardus huic loco bene convi), td est, ttibulatio et angustia. Et in prophela lei gruentia.
gimut: Ego Deut qui feci lucem et lenebrat,
qiti fa"
haec
sentcniia
rursus
cio
et
condo
mala.
enim
Sicut
lenebrm contraRepetitur
cap. 9, quamD.
pacem,
aliis verbis expressit,
dicens : nemirim sunt Luci et diei, tic el paci beUum contrarium
Chrysostomus
fnem tmdi nisi a seipso. De qua sententia vide ibidem
cst, quod non per te malum ett, ted matum videtur hii
liolata.
etse qui sutlinent, etc.
b Testante
d
Scriptura,
quseait ( Job, i):lnomniDisciplina Jpro Dei castigatione suoiilur; Graece

sed moeroris; pottea

ettegaudii,
his qui per se exetcilati
pacatittimum
xn ). Et quem diligit
(Bebr.
juttilia;
videtur

inptmteniinon
autem fructum
tuntreddet
Dominut,
recipit.
J Ibid.

VI. DE

COLLATIO

053

cotripit;
filiumquem
flagellalauiemomnem
Paler
Quit enim est filiut quem non corripit
et Proverb. 111) ? Itaque mala nonnumquam

poni pro affliclionibus

pcenituit Deum tuper
ceret eit,

et non

Quia tu, Domine,

muttum miteticors,
id esl, super

secundum

solent,
nmliiiam

: Et

quam locutut est ut faEt iterum

:
xxvi).
(Jerem.

fecit
miseticots

el

miserator,
el pcenitens in malitiis
tribulalionibus
et aerumnis

nostrorum
pro peccatorum
leris. Quas sciens uliles
utique
propheta,
sulens imprecatur

illud

roerilis

patient et
( Joel. u ),
quse nobis

inferre

esse

nonnullis,
saluli eorum,

noninvidens
: h Adde illis

mata,

compelita alius

Domine,

in rebus

prosperis
contempserunt,
ac festinare
cogantur.
Ideoque

re-

qualia

putat

esse ille
ALARDI

net.c

sed qualia senserll

itle qut sustifuribundo,
Ideoque cum illata fuerit mors viro sancio, non

ei malum

illatum

esse credendum

est,

sed

medium

quiddam. Quod cum peccatori malum sit, justo requies

d Mort enim viro
et absolutio
fit malorum.
justo requiet,

cujutvita

virjustusex
nibil perlulit
rat

necessitate

abscondita
hac
novi;

m). Et ideo nec

detrimenli
aliquid
perpetitur
qui
sed id quod ei accessurum
fue-

uaturae,

etl

(Job

inimici

non sine
nequilia
ac debitum
mortis

viise perennis
excepit,
humanse, quod inexcusabili
legcreddendum
est,cum
fructu uberrirao
passionis ac magnic remuneralionis
pracmio

mercede

persolvit
CAPUT

qui

Germanus:

VII.

si interempius
justus non solum
mali perpessus est, sed etiam mercedem
nihil
passionis assequitur,
in reatum vocabitnr,
quomodo
qui
non nocuil
mortem
sed profuit ?
inferendo,
Ergo

CAPUT

haec

universa
mala
quae putantur
posiiam recurramus,
nobis ab inimicis
vel a qtiibuscumi.ue
aliis irrogari,
non sunt credenda mala esse, sed media. Non enim
invenientur

A animo

6S4

an reut tit,
intulil
Interrogatio
qui juslo
morlem,
cum juttus habeat de morte mercedem ?
adde t>

esse mala non possumus deflnire,

multis
principalia
enim ad bonum proliciunt.et
causas aeiernorum
paut ad quaeslionem
riunt gaudiorum.
Et idcirco
pro-

lalia

SANCTORUM.

sed con-

terra.
Et ipse Dominus,
mala gloriotit
Ecce, inquit,
inducam tuper eos mala (Jerem.
xi), id est, dolores
ac vastitates,
salubriter
quibus in praesenti
castigati
ad me, quem
landem
verii

NECE

intulit
GAZiEI

Respontio
Theodorus:

VIII.

ad prmcedentem inierrogationem.
Nos de proprietate
boni malique,

ejus quod diximus

affeclu eorum qui
impius vel iniquus

vel

esse medium

non de
disputamus,
ista committunt.
Nec enim quis
idcirco impunitus
erit, quia mali-

tia sua justo nocere

non potuit. Tolerantia
virttis justi non illi qui morlem
vel supplicia

enim

et

inlulit,

COMMENTARIUS.

vocabulum
deductum
a puero, quo proprie C stigo ; ubi quos positum pro quoscumque , nam GrseraiSita,
ce habelur:
insiitutio
conjui cla cum castigatione
iyi> Saov; EV yt>w, ego quoscumque
significatur
amo.
morum ac vitiorum
ejus qui instituitur,
qualis est
b Ila LXX.
inslilutio
Unde D. Basilius (In principio
Vulgala nutem versio : Indulsisli
puerorum.
genti,
induclio
utU
indutsisti
esl
:
es?
Domine,
Ubi
inquit,
qumdam
Prov.)
Ditciplina,
genli, numquid glorificnius
maculas purgat.
D. Hieronymus
: Mdla, inquit,
qum LXX posuerunt,
lit, qum tmpe cum labore vitiorum
sed quia supra dixerat :
in Hebraico
non habentut,
non videtur esse gaudii,
Qum quidem tn prmsenliarum
el perdidisti,
et tulisti omne masculum
salularem
el
Ideo induxisii,
sed mmtoris:
verum poslremo
fruclum
eumdem sensum secuii, addiderunl
de suo,
eorum,
Quemadmodum
quietum per ipsam exercitdtis teddit.
in terra sunl,
ui qui gloriosi
ob ferulds
malis duplicibus
enim parvi pueri doclrindm
mala;
despicienles,
opprimantur.
flagellaque qum maglstri el pmdagcgi adhibere solenl,
c
lib. i de Civit. Dei, cap. H : Mala
et ipse sermo anle plagas
attentius diclaia tuscipiunl:
Augustinus
mors putandd non esl, qudmbond viid prmcesserit. Neveluti
statim
non auditur;
post verbera doloresque,
raiioel membrid cuslbditut:
que enim fdcit maldm morlem, nisi quod sequilurmbraperlis auribus, excipilur
Chrisltdni
noverint
el ad
tem. Cum igilur
sic accidit et iis qui divina audiunt
ptmcepla,
longe meliorem
ea setvanda se negligenlet habent. Nain postquain dicanum
fuisse retigiosi pauperis mortem inlerlingenlium
et bysso, hortinguas, quam impii divilis in purpura
sciplina eis inflicta esl a Deo, tunc qum moteste semper
renda ilta genera morlium quid mortuis obfuerunl,
divina
iliis inculcabantut
primandala,
quasi jam
qui
lib.
bene
vixerunt
?
Lactaniius
111
Institui.
mum in auret ipsorum cadant, suscipiunlur.
cap. 19 :
a Verba sunt Salomonis
Prov. m, quae more suo _ Si quis not roget utrumne mors sil bonum, an malum ?
**
citat Apostolus
Jlebr. xn, juxta translationem
LXX,
respondebimus
qudlilalem ejus ex vitm rotione pendere.
nisi in eo
Nam sicul vila ipsa bomm esl, si cum virlute vivilur,
quae tamen a Vulgaia versione non discrepat,
malum
si cum scelere; ita el mors ex prmteritis
aulem omnem filium
vitm
quem
quod sequitur:
ftagellat
actibus ponderanda esl- lla fit ut si vita in Dei religione
ex Hebraeo sic vertit:
recipit. Pro quo Hieronymus
transacta sil, mors malum non sit, quia trdnsidla
Et quati patet in filio complacel tibi.
est
Quae lamen
ad immortalitatem;
sin aliter,
malum sit necette esl
sensum
reddunt
non valde diversum
ab eo quem
LXX expresserunt.
Parum enim differuut:
flageJIat
quonium dd mteritd supplicid trdmmitlit
(Luc. xvi).
d
etiam
hunc locum D. Aujjustinus
omnem iilium
et castigal,
ut piter
Sic legii
in
quem recipit,
iu Job : Mors,
sibi complacet,
valde amat.
annotationibus
WJVOrequies,
idest,qtiem
inquit,
filiuminquo
Similia sunt verba Moysis Deuter. viu, ubi.posiquam
cujus vitd abscondila esl. Vel quia coram Deo, vel quia
Vt
meminisset
aifliclionum
ail:
Israelitici,
populi
paucis nola. De ea tiero morle dccipiendum,
per quam
mundo.
Ilsec
In
tuum
morimur
Augustinus.
filium
Vulgata autem
recogilet in cotde tue quia ticut etudil
non leguntur
illa verba,
mors tiro
edilione
homo, sic Dominus Deus luus erudivit te, ul cuslodias
requies,
tiiro cujus abscondita esl via.
mandatd Domini Dei tui, etc. Et Proverb.
xm : Qut
sed haec tantummndo,
autem
Sicut in Grseco o\> v oSis amxpvG-n. Unde patet vocem
virgm, odit filium
suum;
diligit
patcit
tfui
insldhtet
erudit:
Ubi erudire
: cujut via absconillum,
pro castigare
jutlo esse addititiam.et
legendum
sicut disciplina
ut dictum
dita est, non vita.
sumitur,
pro castigatione,
est, Denique
Apoc. iu : Ego quos amo atguo et ca-

JOANNIS

658

686

ut seduciorts el veraces; ut trisles,

_,
<\ famam,
semper
autem gditdenles; utegentes,
mullas dutem lccupleexcepit. Ideoque et hic merito punietur
tdntes (II Cbt. vi), etc. Orania ergo quae prospera
tis saevitia, qua malum voluit inferre, et ille nihiloet dextrae dicuntur partis, quae sancius
minus nihil mali perpessus est, quia, virtute animi
repulanlur,
ea
Apostolus glorise et bonae famae vocabulo designai,.sui patienter tenialiones
doloresque sustentans,
vit, illa etiam
adversa, quae per
!.quae malo proposito illata sunt, ad profeclum melioquaejexislimantur
et infamiam evidenter expressit, qu.-cSris status et aeternae vitae fecit bealitttdinem
ignobilitalem
pertiefficiuulur
viro perfenere.
que a sinislris
essejdescribit,
cto arma justitiae, si illata sibi magnanimiter
CAPUT IX.
susiensed illi

proficit

ad mercedem

qui illala

CASSIANLjCOLLATlONES.

sibi patienter
pro crudelita-

et Domini a
beali Job a diabolo tentali,
Exemplum
el quod justo lam prospera quam adJuda iradili;
ad salutem.
versa proficiant
a
Job mercedem
diabolo,
patienlia
Neque enim
suis tentationibus
sed
reddidit,
qui eum illuslriorcm
b nec
illi ipsi qui eas viriliter
pertulit,
acquisivit;
immunilate
Judas aeterni supplicii
donabitur,
quia g
humani.
proditio ejus ad salulem generis profecit
considerandus
est operis, sed
Non enim proventus
haec debet in nobis
affectus. Quapropter
operanlis
malum
delinitio
immobililer
cuslodiri,
quod nulli
nisi qui illud ignavia sui corab alio possit inferri,
hanc eamdem
ac pusillanimilale
conlraxerit,
sententiam beato Apostolo uno versiculo confirmandis

Deum omnia
autem quoniain diligenitbus
ad banum (Rom. vm).
Dicens enim,
ceobpetanliif
ad banum, universa non solum
omnia coopetantut
te:

Scimus

quae prospera,

verum

comprehendit.
Apostolus se transisse
pariter

etiam

quae putanlur adversa

Per quae et in alio loco idem

quod videlicet

taverit,
ipsis

quibus

GAZJEI

haec dimicans,

et isiis

armis
putatur,
tamquam
utendo, eisque veljit arcu et gladio sculoque validissimo contra
illojs qui haec ingerunt communitus,
suae palientiae ac virtulis acquirat, glorioprofeclum
sissimum constantiae triumphuin
ex ipsisquae lethaimpugnari

liter inferuntur

cap'ens hoslium telis; nec prosperis

dumtaxat elatus, nec dejeclus adversis,
sed ilinere
plano ac via regia semper incedens, ab illo transtatu nequaquam
laetitia supervenienle,
quillitatis
quasi in dexlrara motus, nec ingruenlihus
adversis,
velut ad laeram rursus imtristitiaque
dominante,
pulsus. Pax enim mulla diligenlibus nbmen tuum, et
non est illit scandalum ( Psalm. cxvm). De illis vero
casus pro eorum qualiqui per singulos incurrentes
tate ac varietate

mtiiatitur,

ila dicitur

: Stultus autem

sicut lund mulatur

(Eccl. xxvn). Ut euim de perfeclis

Deum omnia coopesapientibus dicitur : Diligeniibus
rontur ad bonum, ita de infirrais
ac
pronuntiatur
d Omnia ddvettd vito
nec enim
stullis,
insipienli;
rebus pfoficil,
nec emendatur adversis.
prosperis

Per dtdescribit, cum dicit:

id est,
ma justilim qum a dexlris sunt el a sinislris,
per infamiatn et bonam C Ejusdem
per glbridm el ignobitilalem,
ALARDI

per

namque

virlulis

est tristia

fortiter

lolerarc,

COMMENTARICS.

~~
D. Cyprianus
Patienliam
Job egregie describit
Pater, et Filius in charilale, Judas in prodilione. Et
: Diversq ergo intenlib diversa facia facit,
liomil. 28
concludit
lib. de Bono Patientiae, et Chrysostomus
cum tamen sit unq res ex diversis inlentionibus. Ita
in primam ad Corinlhios.
IJ Pulchre id cxplicat D. Augustinus in enarratione
Augusiinus.
|
c
Malum
scilicet
ut superius expressit,
peccali,
psalmi xcm his verbis : Si ttdditio Judm, el non itddenlis ditimus considetandus est, hoc fecil Judas qttod
quia nemo, nisi volens, peccat. Est autem hxc praeclara SS. Pairumj
speciaiim vero D. Joaunis Chryfecil Deus Pater,de quo scriptum esl: QuioproprioFilio
sostomi doclrina (Apophtheg.),
illum
non pepercil, sed pro nobis omnibus iradidit
cujussupra
(Cap, 1)
mentionem feciriius, licet prima frouie videutur pa(Rom. vin). Hoc fecit Jttdas, quod fecit ipse Dominus
radoxa :
nisi a semetipso. In cujus
Chrislus, de qito scripium est: Qui seipsum tradidit
Neminem\ Imdi,
confirmationem
traclatum
cura
scripsit peculiarem
pro nobis oblatianem el hostiam Deo in odorem suaviin exsilio agens, et mullis aerumnis oppressus, tam
lalis. Ei iiemm : Christus dilexil Ecclesiam suam, el
: et quidem huseipsum quam amicos cousolarctur
seipsum tradidil pro ea (Ephes. v). El tdinen graliat
ut hic iiiter
tantos lanti doctoris labores
jusmodi,
agimus Deo Patri, qui unicb Filib sub non pepercit,
satis esse possi(,jad
absolulissimum
Clirisii.inum
scd pro nobis omnibus tradidit illum ; gratias agimus
el qticmlibet affliclionum
efformandum,
abysso subipsi Filio, qui seipsum tradidit pro nobis, et in eo vode
mersum consolatipne
Jaetitia
lunlatem Palris implevit : et delestamur Judam,
erigendum ac spiritali
perfundendum
(Baronius tomo V, anno Chrisli 405).
cujus factb tantum nobis beneficium prmstitil Deus, et
recte dicimus : Reddidit ei Dbminut secundum iniqui- D Novissimus sane tanti Patris partus, ideoque dignistaiem ejus, ct secundum malitiahi
simus, qui semperj prae manibUs habeafur, yolvatur,
ejus dispetdidit
foveaiur.
Pbrro simile arguraenlum
eurii. Non enim iUe pro nobis tradidit Christum, sed
egregte tractavit Boelius
in suo libello de Cohsolat.
Severinus
pro argento quo vendidit eum, quamvis tradilio Chrisli
In quem exslat ConimeniariiisThositnostra redemplio. Sic et illi, qui martyres perseculi
Philosophica.
in cmiitm miltebanl;
ei
mae cujusdam
D. Thomae Aquinaii
( ut
Ariglici,
stint, perssquendo interra,
hoc obiter monenni) falsb ascriptus. Cum cnim inter
scienies quidem prmsentis vitm damnttm inferebant, nescientes autem futurm vitm lucrum conferebant. QuiAhglicum et Arigeiicum
magna essct vocis similitudo, paulatim effeciuhi est, ut, pef iricuriam el errocumque lamen perseveraverunl in odio injuslo juslorum,
el
lilulo
reddidit eis Dominits secundum iniquitutesipsorum,
reiri, Tliomae Anglici scripta Thomae Angelici
a theologis merito
secundum malitiam eorum disperdidil etis. Sicut enim
nntarenlur,
qui Tliom Aquinali
malis obesl bonitas justorum, sic bonis prodesl iniquiattribuitur.
d Ita ex Gfaeco : WKVTKivavTia
euindein locus est tratas impiorum.
Similis.apud
nSpi a^pevi. At LaJoannis: Facla
tinus et vulgalus jintefpres
: Filio
doloso niltil erit
ctalu septimo in prirriam Epistolam
iraditio
boni : seivo"aulem
est, inquit,
iPalre,
fdcta est a Filio, facta
sapienli prospeti erunt actus, et
via ejut,'
esta Juda, Quidergo discernis inter eos? Quiahoc fecil
ditigelut

COLLATIO

657

VI. DE NECE

SANCTORUM.

658

et eum qui in uno Aetiam

clarius
cum efficacius spiritalibus
intuelur,
cujus eliam secunda moderari,
est.
cum lucidius sibi reserata conspicorum superatur, neutrum sufferre certissimum
pascitur theoriis,
cit ccelestia sacramenia,
cum orationes purius atque
tamen quis elidi polesl prosperis quam adFacilius
eiiam invitos retinent
alacrius emiitit ad Dominum,
cum ita spiritus ardoversis. Hsec enim inlerdum
saluberrima
vel
et compunctione
re succensus ad ea quae invisibilia
sunl et aeterna
atque humiliant,
illa vero moltota animi alacritate
ut nequaquam
se
minus peccare faciunt, vel emendanl;
transroigrat,
blandimenextollentia
libus mentem ac perniciosis
el sijam credal in carne consistere. Habet similiter
suae proventu ruina majore
cum tentationum
turbinibus
nistram,
tis, securos felicilalis
implicatur,
cttm ad desideriacarnis

prosternunt.
CAPUT
De virtute

viri

X.

malur,

qui ambidexter
perfecti,
liler nuncupatur.

figura-

sanctis
in Scripturis
sunt ergo qui figuraliler
8
id est, ambidextri
nuncupantur,
ufiyozcpooillioi,
ut ille b Aoth in libro Judicum fuisse describilur,
Isli

aui ulriique manu utebdlut

pro dexlera(Judic.m).
Quam virlutem ita poterimus nos quoque inlellectuaiiter possidere, si ea quae prospera sunt dexteraque
censenlur, etea qnae adversa sunt ac sinistra dicuntur, bono recloque usu ad partem fecerimus dextefiant
ut quaecumque fuerint illata,
ram pertinere,
armd jusiitim (II Cor.
nobis, secundum Apostolum,
et (ut ita dixerim)
vi). Duabus namque partibus
subsistere
hominem noslrum
manibus c interiorem
: nec quisquam sanctorum
carere hac
pervidemus
sinistra quam dicimus potest, sed in hoc virtus perd si
in dexteram bene
fecta discernitur,
utramque
hoc quod diciEt ut manilestius
uiendo converlat.

incentivorum

cum ad iracundiae

furorem

aeslibus inflam-

perturbalionum
seu cenodoxiae ela-

cum superbiae
igne succenditur,
tione pulsalur,
cum tristilia
mortem
operante decum machinis acediae et impugnatione
conprimilur,

omni spiritali
fervore subiracto,
moerorc lorpescit,
quodam tepore atque irrationabili
B ut non solum cogilationibus
reclis ac ferventibus
decutitur,

cumque,

seratur, sed eliam psalmus, oratio,

cellae simul horreant,
et inlolerabili
que fastidio universa
quibus cum pulsatur

sordearit
monachus,

lectio,

remolio

quodam letroinsirumenta
virtutum,
sinislris

partibus se
in illis quae dex-

cognoscat urgeri.
Quisquis igitur
trae partisessepraediximus,
minimefuerit

subintrante

gloria vanitatis elalus, et in istis quae sinistrae partis sunt, viriliter

nulla desperaiione
condimicans,
arma qusedam patienciderit, ac potius de conirariis
tiaead exercilium virtutis assumpserit, ulraque manu
utelur

et in utroque actu triumphator

pro dexira,
effeclus, lam de sinistro statu quam de dextro palmam victoriaeconsequetur.
Qualem beatum Job legi-

habet vir sanctus dexleram,

possit inlelligi,
in qua tunc consistit
mus meruisse, qui utique per dexteram coronabalur,
successus videlicet spiritales,
G quando septem filiorum
quando fervens spiritu desideriis et concupiscenliis
pater opulentus ac dives
omnibus dominalur,
incedens quotidiana pro eorum puriflcatione
sacrifiquando ab omni diabolica imnon lam sibi eos quam e Deo
cia Domino offerebat,
pugnalione securus absque ullo labore ac difficultate
vitia carnis vel respuit vel abscindit, cum subiimatus
susceptos ac farailiares cupiens exhibere,
quando jamus

a lerra, universa praesentia atque terrena velut inaet ut

nem fumum umbramque vacuam contemplatur,
mox transitura

nua ejus omni advenienti

patebat, quando erat pes
claudorum, et oculus csecorum, quando de velleribus
ovium ejus, humeri calefiebant infirmorum,
quando

meiitis,

erat orphanorum

cum futura per excessum

conlemnit,
non solum ardentissime concupiscit,
verum
ALARDI

GAZ^EI

pater et vir viduarum,

quando nec

COMMENTARIUS.

ait Suidas, qui

mille, el decem millia a dextris tuis. Ab eo, inquit,
'A/wpoTtpoSeSuxj,seu ambidexter,
utilur
ut
laevam pro dexira habct, seu qui sinislra
cadenl a latere ejus
qui habital in adjulorio Allissimi,
vocabusancli
dextra, qui et a[i(ptS<itojdicitur coutractiore
mille, el decem millia a dextris ejus. Dexlera
sinislra non dicilur,
sed lattis. Videte enim
dicitut;
lo; quo practer atiosusus est Gregorius Nazianzenus
funebri in S. Basilium,
ubi eos qui aut
Et decem miliia a dexlris tuis, El qttoin oralione
quod dicitur:
dumtaxat
vita lantum
aut erudiiinne
modo dixeras: Cadent a latere tuo mille? Quando enim
excellerent,
dextera dicitur, el sinistra non nominalur,
nihil aluscis differredicil:
qui rero parem in utropro sinistra
id est,
latus nominatur. Nbn enim pblerat juttum
esse , ut
que laudem consecuti esseni, eos a_vt<pis<?toTj<;,
ac numeris omuibus ahsolulos esse.
anihidexirns,
Qui te, inquit, percusserit in
juttus haberet sinislram.
D
Bud us in Cniiimentariis:
dexleram mdxillum,
Apud Platonem , inquit,
prmbe ei el alteram (Matth. vi);
non dixit, et sinislram. Non enim est sinistra qum prm(Lib. vii de Legibus), apriTzodsg, xai itpsixupsg dicundico qubtitr, qui ulroque pede et ulraqtie manu mque utunlur,
belur, sed dextera allera. Ergo simpliciler
nisunt u.y.<fdii\m, nullo per dissuetudinem niendi deniam justus duas dexleras habet. Denique et illeAibth,
bilitalo.
qui scribilur in Judicum libro, propierea duas dexteras
b Nominatur
hic inler Judices pnpuli
Israelitici
habere dicitur , quid juslus erat, et interfecit illum
I)e quo in lib. Judic. cap. iu ita
tcrijus:
et tropologicu
postJudam
regem. Haec moraliler
scribiiur : Suscilavit eis salvatorem vocabulo Aod, fiSinguitsimum
. Hieronymus.
e
lium Gera, filii Gemini, qui ulraque mantt pro dextra
Deo subjeclas. Dionysius
nonnulli:
Manuscripli
iiicbaiur. Undc a_/yoT_3oS<i<|u><;
dicius esi; a D. autem
nostra
legil acceptos (Libr. x Inslil.
6). Sed verior
in
(Lib. i in Jovinian. c. 17) ap\fili%io;,
qui
Susceptos auicm inlellige
lectio, ut cominunior.
Iliernnymo
inlerfecit
curam seu clientelam
l eceplos. Suscepti enim olim
regeni Eglon pinguissiiuum.
c Id est, nientem, sive aiiimain.
luendos suscepeSic saepe apud
dicebantur
clientes, quos patrnni
Hinc D. Ainbrosius
serm.
Paulum.
rant, nt alias notavimus.
d llis admodum consentanea scribit
93: In tanlum vicina prmsenlia efficacisprmbebitur adHieronymus
m illum versiculuin
Ps.nl. xc: Cadent a latere tuo
vocati, in quantum fueril fides devola suscepli.

659

JOANNIS

CASSIANl

COLLATIONES.

1660

in corde quidem suo super inimici sui ruina gavisus A sibimet cohaerere atque insolnbiliter
ei optat innecti.
est (Job, i). Idemque rursus per sinistram partem
Efimus igitur ambidextri,
quando nos quoque rerum
sublimiore
virtute
de adversitatibus
triumphabat,
praesenlium copia vel inopia non mutarit et nec illa
nos ad voluptates uoxiae remissionis
cum septem filiis uno orbalus momento, non ut pancc
impulerit,
sed ut verus Dei fater acerbo Iuclu conficiebatur,
mulus super Creatoris sui volunlate gaudebat (Ibid.):
nudus ex divile, ex
cum ex locuplele pauperrimus,

isla ad desperalionem
similiter
Deo graiias

valido

se ille verus

ex inclyto

tabidus,

et glorioso ignobilis atque

animi fortitudinem
retenta-

despeclus, incorruptam
bat; cum denique omhi substanlia alque opibus destitutus sterquiliuii
erat factus habitalor,
et velut
quidam corporis stii severissimus carnifex, testa radebal

saniem

profluentem,

membrorum
funda

atque

glebas vermium,
delrahebat.
vulnerum,

ex

omni

parte

digitis mersis in proIn quibus

cunctis in

fructum

attraxerif
in utroque

de secundis

adversisque
ambidexter
Doctor

et querelam,
scd
referentes parem
capiamus;

qualem
fuisse te-

gentiura
stalur, dicens : Egp enim didici in quibus sum sttfficiens esse; tcio et humiliari,
teio et dbunddre; ubique
et in omnibut instilutus tum, et salurari el eturite, et
abundate

et penuriam

nie confortat

(Philipp.

pati;

omniapossum

in eo qui

IV).
CAPUT

XI.

De duplki

genere tentationum,
qum triplicimodo
nec B
i inferuntur.
desperando prolapsus est blasphemiam,
adversusCreatorem
suumin aliquomurmuravit;
esse lentationem,
quinErgo licet dixerimus bipariitam
mole atque acerbiid esl, in rebus vel prosperis vel adversis, sciendum
immo,
nequaquam tentationum
tate conterritus,
est tamen omnes Ihomines triplici ratibne tentari a.
ipsum quoque quod ex omni pristij
na facultate suo corpori
ob
superfuerat
indumenlum,
probationem,
nonnuinquam ob emenPlerumque
nullam

a diaboli poquodque solum, quia ipso vestiebatur,

tuerat vastatione salvari, rescindens atque abjiciens,
adjecit super illam quam durissimus [Lipt. in marg.
nuditatem.
dirissiinus]
praedo intulerat
spontaneam
Comam quoque capitis,
quae sola de prioris glorite
intacta remanserat,
vexatori suo projecit
reliquiis
et amputans eliam id quod saeviens reliilla coelesti adversus eum voce triinimicus,

abscissam,
querat

interdhm

dationem,

ob merita

delictorum.

Et ob

probaiionem
quidem beatum Abraham, ut Job, multribulationes
innumeras
tosque sanclorum
legimus
vel illud quod in Deuteronomio
dicitur
pertulisse;
ad populumperMoysen,<
recordtiberitcunctiiiineris
illius, per quod adiuxil te Dominut Deus tuut quadraginta annis perdesertum,ut
et ribta fiereril qua in tuo

affligetet te atque tenlatel,

animo versabantut,
utrum

custodires mandataillius,
Si bmta suscepimus de manu Doannon(Deuter.
vm). Et illud
pudiat et insultat;
mini, mald cur non sustinebimut ? Nudus egressus
quod in psalmo dicitur : Probavi te apud aquam conAn putas
sum de utero mairis mem, nudutirevertar
illitc. Domi- C tradiclionis
(Psall Lxxx). Ad Job quoque:
Ob
me tibi aliter loctitum, quam ut appareres juttut?
nut dedit, Dominus ubslulit, quomodo Domino placuit
sic factum est: sit nomen Domini benedictum (Job. u).
Ambidexlrum
merito dixerim et Joseph, qui in pro-

emendationem

fratribus,
speris gralior patri,
religiosior
acceptior
domino fidelis,
carceris
Deo; in adversis castus,
mitissimus
vinctus, injuriarum
imraemor, beneficus

tentationibus
tradit, ut
puritatis
omnem sordeih cogitationum,
et, ut verbis prophelae
dicam, scoriam quam in occultis eorum pervidet esse

inimicis,

invidis,
fratribus

ribus,
cns invenitur.

et quantum in ipsis fuit interfeclonon solum pius, sed eliam munifiIIi ergo eorumque
consimiles recte

ambidextri

nuncupantur;
utraque enim manu utuntur pro dextra, et inter hoec quae Apostolus dinumerat transeuntes,
dicunt:
Per arma justitim
pariler
qum d dexlris sunt et a siniitris,
per gloriam et ignobililatcin,
per infamiam et bonam famam (II Cor. vi),

quibusdam

vero,

cum

justos suos pro parvis

peccatis, seu pro elatione suaa

levibusque
humilians
diversis

concrelam,
rum futuro

excoquens
iransmittat

in praesenli, velut aurum puexamini, nibil in eis residere

permiltens
quod scrutans post haec judicii ignis pcenali cruciatu expurgaturus
inveniat (Isa. I), secundum illud : Multm iribuloliones juttorum (Ptal. xm):
et, Fili, noli negligere ditciplinam Domini, neque faquem enim dillgil Domiligeris dumab eoincrepatis:
nus, cattipil:
ftagellat aulem omnem filium quem re-

etc. De qua dextra vel sinistra ita Salomon ex per- " cipit, quii enim esl filius quem nan cortipit
pater ?
sona sponsse loquitur in Canlico Canticorum
: Lmva
Quod li extra disciplinam estis, cujus parlicipes facli
me
et non filii esiit (Hebr.
tunt omnes, ergo adulterini,
ejus sub capite meo, el dextera ejus amplexabitur
(Canlic. n). Quas iicet ulrasque utiles esse significel,
Ego quot amo, arguo et caXH). Et in Apocalypsi:
tamen illam sub capite suo ponit, quia subjacere destigo (Apoc. m). Ad quos etiam sub figura Jerusalem
bent adversae partes principali
cordis. Ad hoc siquidem tantum uliles sunt, ut pro tempore nos exerceant et erudiant

ex persona Dei ita per Jeremiam sermo dirigilur:

Faciam enim contummationem in omnibus geniibus in
quibus dispersi te; te autemnon faciam in consumma-

tiarn reddant;
conservandam
perpetuo

tionem, ted casti/abo te in judicio, ut non tibi videaris

innoxius (Jerem. xxx). Pro qua salulari emendationc

ad saluiem.ac perfectos ad patiendexteram vero ad confovendam se ac

saiulari

amplexu
IALARDI

a Scilicet

sponsi
GAZJEI

a Deo; de ea enim tentalione

liic loquitur quam Scriptura disciplinam,
eruditionem,
probaiionem,
castigationem,
percussionem vocat: cujus

COMMENTARIUS.
triplex,
ditur.

immo quadruplex

causa sive ratio hic

red

661

COLLATIO

VI. -

DE NECE SANCTORUM.

662

orat David, dicens ; Ptoba me, Domine, et tenla me,. A rans quodammodo jam de eorum salute proclamat:
ur renes meos et cor meum (Pial. xxv). a Jeremias i
0efeet'( tufflalorium in igne, fruttra conftavit conflator;
malitim enim vestrm non sunt consumptm, argenlum
, quoque, utilitatem hujus tentationis intelligens, Corripe, inquit, me, Domine,verumlamen in judicio, et nont
in furore tuo (Jerem. x). Et ilerum:
Confitebor tibi, ,

Domine, quoniam itatus es mihi, conversut ett furor

tuus.et consolalus et me (Ita. xn). Pro merito autem i
ut ibi plagas i
peccatorum plaga tentationis infertur,
populo Israeli iramissurum se Domiuus comminatur, i
dicens : Dentes betliarum immitlam in eos cum furore '

reprobum vocaie eot, quia Dominut projecit illbt(Jerem. vi). Hanc salutarem ignis purgationem circa eos
qui praedurati stint sceleribus suis , inaniter se Do-

trahentium

inquinamenlum ejus, multo labore sudatum est el non

exivit de ea nimia rubigo ejus, neque per ignem immunditia tua exsecrabilis , quia mundare te volui, et
non es mundala a sordibus tuis (Ezech. xxi). Quam-

tuper tertam, et frustra

tttos, disciplinam non recepislis
Mulla flagella
psalmis quoque:
xxxi). Et in Evangelio, Ecce tanut

percutsi filios ve(Deut. xxxu). Ini

peccatorum (Psal.
faclut et,jam nolii

peccate, ne deietius tibi aliquid contingat (Joan. y),

Invenimus sane et quartam rationem, qua ob mani- - B
festandam solummodo gloriam et opera Dei inferri i
auctoriquibusdam aliquas passiones Scripturarum
tate cognosciinus, secundum illud Evangelii:
Nequee
hic peccavit, neque patentet ejut, sed ut manifettentur r
opera Dei in ipio (Joan. ix). Et iterum : Infirmitat t
hmc non est ad mortem, ted pro gloria Dei, ut glorificetut Filiut Dei pet ipsam (Joan. xi). Sunt et alia ultionum genera quibus nonnulli qni malitiae superad praesens, utt
gressi sunt cumulura , percutiuntur
Dathan et Abiron,
et sicul Chore legimus fui9seB
damnatos (Num, xvi), et vel maxime iilos de qUibus9
Apostolus dicil: Proptet quod ttadidit illos Deus int
patsiones ignominim et in teptobum sensum (Rom. i),,

,.
i
-

minus adhibuisse

sub persona Jerusalem concretoe

profunda rubigine peccatorum ita conqueritur:
Pbne,
inquiens, allam mneam super prunas vacuam ul incalescat, et liquefiat ms ejus, et compleatur in medio ejus

obrera

omnibus
medicus,
peritissimus
expensis
salutaribus curis, nec ullum jam remedii genus quod
infirmiiati
eorum possit aptari Dominus superesse
conspiciens, quodammodo iniquiialum
magnitudine
superatur, ac discedere ab ilia clemcnti sua casligatione compellitur,
itaque ei denuntiat, dicens : Jam
non itatcar tibi, et xelut meus reeessit a te (Ezech.
xvi). De aliis vero quorum non praedurayit cor frenec illa severissima et (ut ita
quentia peccatorum,
caustica [Lips. in marg. casligationej ignis
dixerim)b
indigent medicina, sed eruditio salutaris verbi suffi Emendabo eos in auditu
cit ad salutem, dicitur:
Iribulationis

sum (Ose. vn, tec. LXX). Non ignoramus

alias quoquc animadversionum sive ullionum causas
his qui gravissime deliqucrunt,
non
quae inferunlur
est.
ad expianda eorum crimina, necad abolenda merita
quod etiam caeteris poenis gravius judicandum
De ipsis namque Psalmista : In laboribus, inquit, , C peccatorum, sed ad emendationem metumque viventium , quae evidenler in Jeroboam filium Nabath ,
hominum non sunt, et cum hominibus non flagellabuntur (Psal. LXXI). Non enim merentur salvari visitaBaasa quoque filium Achia, et Achab atque Jezabcl,
illata cognoscimus, ita pronuntiante
divina censutione Domini, nec temporalibus plagis consequi medicinam,

qui desperanles semetipsos tradiderunt t

impudicitiae, in operalionem omnis erroris, in immunditiam , quique obduratione cordis , et usu ac;

ra : Ecce, ego inducam super le malum, et demelam

potteriora tua, et interficiam de Achab mingenlem ad
pdrielem, et clausum et novissimum in lsrael: et dabo

frequentia delinquendi purgationem brevissimi hujus5

aevi et ultionem vitae praesentis excedunt.
Quibuss
Subeliam per prophetam sermo divinus cxprobrat:

domum luam sicut domum Jeroboam filii Nabath , et

sicut domum Baasa filii Achia, quia egisti ut me ad,
iracundiam provocares, el peccare fecisli Israel; canes

verti vos, ticut subvertit Deus Sodomam et Gomorrkam, et facti estis sicut tortit raplus de incendio, ett
nec sic redislis ad me, dicit Dominut (Amos iv). Ett

etiam comedent Jezabel in agro Jezrahel: si mortuus

fuerit Achab in civitate, comedent eum canes;si autem
mortuus fuetil in agro, comedent eum voluctes cceli

Jeremias : Interfeci et perdidi populum meum, et tamtn a viit tuit non tunt reverti (Jerem. xv). Et ilerum: :
Percussisti eoi et non doluerunt, attrivisli eos et renue--D

(III Reg. xxi). Et illud quod pro ingenti comminatione

: d Non inferelur cadaver tuum in sepuldeniintiatur
ctum pditum tubtum (III Reg. xm): non quod vel
illius tam profana commenta qui vitulos aureos ad

runl

induraverunt
faciei tuats
accipere disciplinam,
tuper pelram, noluerunt reverli (Jerem. v). Erga quorum curationem omnem lemporis istius medicinam [)
idens propheta incassum fuisse consumptam, despe-

perpetuam praevaricationem plebis impiamque a Domino separationem primus instituit, vel illorum tam
innumera tamque nefaria sacrilegiorum crimina haec

COMMENTARIUS.
ALARDI GAZM
|
a Sunt enim Jeremiae verba, non Isaiae, cum tamen
vel ulest apud eumdem hora,
auditione tribulationit;
1 in Ezechielem:
Arguam eos in auditu anguttia
roanuscripti plerique, Cuychio teste, leganl Isaiam.
At Dionysius pro Isaia substituit Jeremiam.
eorum,
d Dictum hoc est, non regi Acbab, ut yidelur hic.
h Id est,
rigida, pungente, austera. Iia lib. xlnstibaec connectens, indicare; sed
tut. cap. 5 caustica dixit medicamenta, de quibus
Auctor,
prioribus
ibidem actum.
prophetae illi i.ui missus fuerat in Bethel ad increc
pandum Jeroboam, et a falso propheta seductus
Vulgata versio, Cmdam eot secundum ouditionem
comedit contra praeceptum Domini; quamobrem a
cmtus eotum. Notal Ciaconius apud Origenera,
bomil. 16 in Nuineros, vitiose legi: Tettet Deus ut
leone occisus est, et peregrinse traditus sepulturaj -.
corripiot hominem in auditionit tribulaiiont,
pro in
(lllReg.xn).

6<!5"i

JOANNIS

CASSIANl

COLLATIONES.

664

quamque m se tamdiu reexcoquere brevis ac momentanea puena sufficeret, A atque imagine figuratur,
sed ut caeleris quoque qui futura vel negligentes, vel
linet, donec alio rursiis impresso signaculo reroriuetantummodo
non credentes, consideratione
lur, atque ita fietut, numquam in sua qualitateperpenilus
'
lerror istarum quas mesistens, ad formam ebrum quae imprimnniur
seraper
praesenlium frangebantur,
convertaiur
ac transeat : quin potius debet velul
incuterelur
nec apud
exemplo,
; tuebant ultionum
h
illam summi numinis majeslatem esse humanarum
quoddam esse adamantinum signatorium, ut inviolabilem mens nostra figuram sui semper cuslodiens
rerum et quolidianae dispensationis incuriam documenlo hujus severilatis agnoscerent, ac retributorem
actuum per lisec quaj gravissime
Deum cunclorum
a Invenimus
manifestius perviderent.
formidabant

universa quae incurrerinl

sibi ad qualicharacteris,
tatem sui status signet atque transformet;
ipsa vero
insigniri nullis incursibus possit.

sane etiam pro levioribus culpis nonnullos eamdem

niortis ad praesens excepisse senlenliam, qna sunt et
illi puniti quos praediximus exstitisse sacrilegae prsevaricationis auctores, ut factum est in illo qui sab-

ckPUT

XIII.
st possit ment in ttna atque eadem quaInterrbgalio,
durare.
litalejugiler
Germanus: Potestne mens noslra unum statum
vel in Anania et
et in eadem semper qualitate perbato ligna collegerat (Num. xv),
jugiter retinere,
'
!
B
de
substantia
sua
in?
sistere
Sapphira, qui parum quiddam
CiAPUT XIV.
lidelitatis
errore servaverant (Aclot. v): non quod
Responsio ad inlerroganlis proposilionem.
aequalia fuerint pondera pcccatorum, sedquia reperti
Theodorus: Necesse est ut, secundum Apostolum,
novae transgressionis
praesumplores, debuerunt praeetiam poenae aul renovdtus quis spiritu mentit sum (Ephes. lv ) per
bere caeteris, quemadmodumpeccati,ita
singulos dies proficial,i_as' ea qum in anie sunt se semut quisquis eadem deinceps
ac terroris exemplum,
per extendens (Phiiipp. m); aut si neglexerit, conaffectare lentasset,
nosset sibi secundum eamdem
sequens est ut relro 'deat atque in deterius relaformam qua illi daranati sunt, eliam si in praesenli
batur: Et idcirco nullo inodo lnens poierit in una
supplicium differatur, in fuluri judicii examiuatione
durare, velut si quis contra
atque eadem qualitat:
reddendum. Et quia videmur excessum quemdam ,
navem subigere remorum
aquas fluminis violenti
dum genera tentalionum
vel ultionum
percurrere
necesse est eum aul virtute
conelur,
impulsione
volumus, a proposita narralione fecisse, qua dicebabrachiorum torrentis
alvei impctum desecamem ad
manius virum perfectum in utraque lentatione
superiora conscendere, aut remissis manibus ad praenere semper immobilem,
ad eamdem nunc iterum
islud erit
ceps prono amne reyocari.
Quapropter
revertamur.
CAPCT XII.
si intellexerimus
Q evidens nostri indicium detrimenli,
nos iiihil amplius acquisisse; nec dubiteraus relrorQuomodo vir jnsltts non cerm, sed adamantino signatorib debeal esse ccnsiinilis.
surn nos onmimodis revocatos, qua die non sensenec in
rimus adsuperiora progressos, quia, utdixi,
Itaque mens viri justi non debetesse similis cerae,
vel allerius cujusquam materiae mollioris, quae semeudem statu mens hoininis potest jugiter permanere,
per cliaracteri

signanlium

cedens pro ejus forma

ALARDI

GAZ^EI

nec in hac carne

coisislens,

ita virtuium

apicem

COMMENTARIUS.

a In eamdcm senlentiam Isidorus Pelusiota ad

que, inquit, hic vixetimus, quanlumcumque hic profeOrinnem monachum ita reseripsit (Lib. lepist. 181):
cerimus, nemo dicat: fyufficit, justus sum. Qui dixerit,
Non ctedulitalis, alqtte amentim fuit,vit sludiosissime,
remansil in via, non riovit pervenire. Ubidixetil,
sufeos
Pelrus
morle
ibi
hmsit.
cui
non
qui
peccaveranl
ficit,
Attei\de Aposlolum,
quod saptenlissimus
snfficit.
verum
doclrinm
multahoaffecit (Act. v),
prmscienlis
Ftdltes, inquil, ego me non orbitror apprehenAsse
minum peccala prmsanantis. Nam cuni tunc Evangelii
(Philipp.
ni). Et rutsum dicii: Qui se putdt scire,
nondum scit, quemddinodum eum oporteal scire (I Cor.
sementem facere iticmpissent, ac staiim enala zizania
fonspexissent, sapienli consilio ea confestim evulserunl,
vin). I7)tum aulem qum relro sum oblitus, in ea qttm
anle sunt, exlentus, iecundum inlentioncm sequor ad
ne una cum triiico aucld fuluro igni ad exuslionem
aervarentur. Ad eumdem modum divinus quoque Moypalmam supernm vocationis (Phiiipp.
m). Itie ergo
ses legem ab inilio stctlim violatam perspiciens, etsi ob
currit, lu hmsisti? Ille dicit se nondunt perfectiim, tu
de perfectione gloriariii? S. Leo poniifex in serm. 2
qui
exiguum peccatum, saxis tamen eum obrui juttit,
die sabbati ligna collegerat, Deum videlicel hanc sen- -' de Quadragesima : Ndfuranoslra, manenie adhuc tnortentiam tulisse tcribens. Hoec Isidorus (Lib. vn litslit.
talitate, mutabilis, etshad summa qumque virtutum studia provehatur; seinper lamen sicut polest habere quo
c. 14). Porro de Ananise et Sapphirae interitu alias
recidat, ita potest habere quo crcscut. Et hmc est per|egimus.
ul nitmquam prmsnmanl se esse
$ b Hoc est, sigillum ex adamanle lapide, cujus dufeclorum vera jusliliaj
leste Plinio (Lib. xvn Risi. nat. cap. 4), tarita
frities,
perfectos; ne ab itineris noiidum finili inleittione ces-f est, ut nec ferro cedat, nec igni, nec umquam incasanles, ibi incidanl deficiendi periculuin, ubiproficiendi
Uude proverbium natum, quo quidquid duflescat.
deposuerint dppetitumi D. Bernardus iu quadam epiadamantinum vo0 momche, rion vis proficere ?
stola (Epist. 255);
incxpugnabile,
' rum, indomitum,
Non. Vis ergo deficere ? Nequaquam. Quid ergo ? Sic
camus. Hinc Origenes Adamantius dicms ob infatimihi, inquis, vivere vblo, el manere in quod perveni,
gabilera in scribendo legendoque naturam, cognoadamantis lapidis vi imposito
nec pejor fieri palio.rj nec melior cupio. Hoc ergo vis
inento ab invincibili
epist. 18).
(D.Rieton.
quod esse non potest.\Quid enim stal in hoc smculo?
c Locus communis de profeclu spirituali,
et cerie de homine specialiter dicltim esi : Fugii velut
quem
nonnullis SS. Patrum senlenliis juval iilustrare el
umbra el numqudmin eodcm slatu permanet (Job. xiv).
confirmare.
Vidc eumdera, epist. i5<ll.
Augusl. in psalm. Lxrx : QManlumcum-

665

COLLATIO

VI. DE NECE SANCTORUM.

ut immobilis
iile sanctorura,
quisquis
Necesse est enim aul aliquid adjici illis
perseveret.
semper aut minui, nullaque in omni creatura talis
possidebit

'

A quoties

: Quid est homo, ut immaculatus

appareat nalus de muliere? Ecce inter

nemo immulabilis,
ejus(Job.

xv).

poterit
amisso cogitabil profectu quem superadjicere
potuit,
si e cella non fuisset excussus, sed gaudebit potius
si illum statum de quo recidit semelipsum
senserit

sit, et justus
sanctos ejus

recepisse. Nam sicut araissum ac praeterituni tempus

ulterius revocari non potest, ita ne illa quidem quae
restitui.
perierunt
possunt emolumenta
Quantumli-

sancti iilius prophetae

confitemur, quem tantummodo
ita compellat oralio : Tu autem idem ipse es (Psal.
ci). Et ipse de se : Ego sum, inquit, Deus, et non

bet enim post haec animi intentio fuerit operata, instantis diei profectus et praesentis temporis quaestus
est, non lucri semei perdili recuperatio.

mutor (Malach.
m), quia scilicet ipse sit solus naturaliter
semper bonus, semper plenus, semperque
nec
perfectus, cui nihil nec adjici possit aliquando,
Ideoque debemus
missa cura ac sollicitudine

ad virlutum

sludia

irre-

nosmetipsos
semper extendere, ipsisque nos jugiter exerciliis
occupare; ne
cessante profeclu, confestim diminutio
subsequatur.
Ut enim diximus, in uno mens eodemque slalu manere non praevalet, id esl, ut nec augmenta virtutura capiat, nec detrimeuta sustineat. Non acquisisse
enim

ejus

appetitus

minuisse

est, quia
a periculo

non aberit

CAPUT
Quod detrimentum

desinens

proficiendi

recedendi.

XV.

retentanda
ldeoque jugis cellae commoratio
Toties enim etiam reversus quis velut novus
et incioiens

babitator,

titubabit

CAPUT
g

De mutabilitate

atque

est.
in ea

turbabitur,

ALARDI

GAUEl

supernarum
aulem

Mutabilitati

XVI.
cmlestiumque

virtutum.

etiam supernas potestates, ut

declarant illi qui de eorum nu -

diximus,
subjacere,
mero corruptae volunlatis

vilio

corruerunt.

Unde

naturae esse pulandi sunt,

bneque illi immutabilis
qui in illa qua creati sunt bealiiudine
perseverant,
eo quod in contrariam
partem non fuerint similiter
depravati.
esse, aliud
immutabilis

sil discedere e cella.

fuerit

recuperare rursus non sine labore

ac dolore, et per hoc reductus retro non de

et coeli non sunt mundi in conspectu

Solum namque Deum imrautabilem

minui.

a Illam
evagatus.
namque
residens acquisierat animi intentionem,

ab eadem

quamincella
si fueril relaxata,

non subjapoterit esse perfectio,

quae mutabilitatis
ceat passioni, secundum illud quod in libro beati Job
legilur

066

Aliud

nalurae
namque est immutabilis
virtutis
industria
bonique custodia per
Dei gratiam non mutari. Quidquid enim

vel tenetur,
vel acquirilur,
poiest
per diligentiam
etiam per negligentiam
ideoque diciiur :
deperire.
c Ne
bealifices hominem anle exitum suum (Eccli.
d colluctatione
quisque
xi), quod videlicet adhuc in
COMMENTARIUS.

a Quantum
Areop. de
profectui
spirituali
noceat, quantum C el loco. Qua ratione a Palribus (Dionys.
detrimenti
afferat frequens ac libera monachi evaDivin. Nomin. c. 4, Nazianz. orai. 55) dicuntur
imnon natura, sed gratia. It.i
vel ex hoc
mortales aut immutabiles
gatio, et excursus extra monasterium,
lib. HI de Fide,
sexia synodus art. 11, Ambrosius
et
capite discas licet. Hinc apud Paires frequens
adversus Pelagianos lib. u cap. 5, Davulgata illa sententia : Quod aqua piscibus, hoc cella
Hieronynius
monacltis (16, q. 1, c. Placuil):
mascenus lib. n deFide Orthod. cap. 3. Alio autem
quia sicut piscis
extra aquam diu vivere non potest, ita monachus
modo dicuntur angeli, sicul el aiiimse humanae, naet incorruptibiles,
extra monasterium
vitae spirilaiis
tura imnmiabiles,
et immorlales,
facile
dispendium
habent suie cormpiionis
ct inleritus
incurrit.
Quod aliis verbis dicere solebat magnus
quia nnlliim
leste Sozomeno (Lib. I Hisior.
c. 13) :
sibi iniernum
ct intrinsecum.
Unde D.
Antonius,
principium
Aquam videlicet piscibus dlimenlo
esse, soliludinem
Augustinus passim nngelos vocat substanlias immorautem monachis offerre orndmenlum : alque illos cum
tales (Lib. xvcap. 17).
c
tettdm
vilam amittere;
hos autem cum
altingunt,
Vulg. editio : Ante mortem ne tdudes hominem
urbes adeunt, monosticdin vildin perdere solere. Simihunc locum Ciaconius in inquemquam. Prsclermisit
literetiam
in Vitis Patrum legitur, quod quiddni /radice locorum Sciipturae secundum LXX.
ter cuin expelistei setmonem ab abbate Moyse, dicit ei
dIta legendum, ut bene. observavil Ciaconius,
vel,
senex : Vaae, el sede in cella tua. Cella dutem lua omut alii codices habcnt : In colluctationum
scammale,
nia te polest inttruere, si ibi permanseris.
vel schemate, siemmate,
Sicul enim
non caumale, ut Diouysius,
ut alii. Est enim o-xafipa Graecis stadii
stammate,
piscis ex dqua eductus sldlim moritur, itd et monuchus
si foris cellam sudin voluerit tardare.
ila diHaec ibi. ^'arena,
sive locus, in quo athleloe certabant,
Seril,
linc SS. Patres (Athanas. in Vita S. Antonii),
ctum a verbo O-XKTC-ZSIV
, quod est fodere, quod fovea
praesertim vero D. Benedictus (Cap. 51 e( 58 Regulm),
esset, e quo cerliuites
egredi
valloqne circumseptus
Vox est Graecis aucloribus
cl Chrysostabilitatem
loci suis monachis lantopere
incuicant
non liceret.
et commendant.
Hinc et sacri canones in monnchos
Utitur ea, metaphorice
stomo praecipue frequcus.
in libro ad Mariyres
tamen, utfere alii, Terlullianiis
vaganies graviier et ssepe deceruunt (Apud Gratian.
ubi tupra),
de quibus alibi dicendum.
sic eos alloquens ( Cap. 3): Epistales vester Christus
b
esse naturae, seu natura
Jesus, qui vos spiritu unxit, et ad hoc scamma produ-.
Angelos immutabilis
duobus niodis intelligi
xit. S. Hieronynius
immutabiles,
potcst; et uno
epist. 61 conlra errores Joaunis
: primo,
modo Palres negant, altero affirmanl
ut
Cur ita, inquit, omissis super qiiibus
Jerosolymilani:
omnino immutabiles
dicantur, id est, omnis mutapugna est, de scammale et loco ceriainiuis egrediens ,
iiuinoratik?
tionis expertes et incapaces, quomodo certum est
iu peregrlnis el longealienh dispiitationibus
esse
EpUiolsc ad Galatas
neque angelos, neque ullam aliam creaiuram
Apud ciimdein in Comnieniariis
et incorruptibilem;
tum quia secunimmuiabilem,
cap. v viiiose lcgilur : Videns plerosque de Scripturis
dum naluram a Deo dependeut, a quo si vel ad mointer se contendere, el athletkum slemma Dei facere
mentum
continuo in niliilum
decidedesererenttir,
sermonem, cum plane legendum sil scamma. iCi|tic
tum qnia aliis mutationibus
el motibus subrent;
vitiose apud S. Anibrosium
lib. i Offic. cap. 16: Quid
nam el volunlate
et coguitione,
jacent,
mutantur,
epulari gestis antequam stadiiiin soivatur? Adhuc po

'
667

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONUS.

668

scammate conslitulus,
et (ut ila dixerim)
qu.imvis. A
vincere soleat, ac frequens palmas victoriae consequalur, noh potest lamen a metu ac suspicione incfei ti proventus esse securus. Et idcirco a Deus so-, ,
b vel bonus dicitur,
,us immuiabilis
qui bonitalem

nimenta tectorum, quibus per velustam negligenliam in majorem modum patefactis atque collapsis,
uberlim post baec Influit pluviarum
imbriumque
tempeslas. / pigriiiis enim humilidbitur conlignatio,
ei in tegnitie manuum stillabit domut (Eccles. x).

non industriae siudio, sed naturaliter possidens non

potest aliud qtiid esse quam bonus. Nulla igitur virtus potest immobiliter
ab homirie possideri; sed ut
parata jugiter teneatur, necesse est eam semper illa

Quod animae spirilahter evenire idem Salomon aliis

verbis ita designal : * Slillicidia,
inquiens, ejiciunt
hominem itt die hieniali de domo tua (Prov. xxvn).
Eleganter ergo mentis incuriam domati comparavit

custoqua acquisita est sedulitate alque induslria

diri, et, quod magis verum est, juvanlis gfaliae beneficio custodiri.

tectoque neglecto, per quam primo quidem velut

miriutissima quaedairi penetrant ad animam siillicidia passioiium, quae si velut parva ac levia negligan-

et posl haec intur, corrumpunt

tigna virtutum,
fluunt imhre largissirao vltiorum;
per quem in die
nemo
ruiha
subilanea
collabdlur.
Quod
id est,
lentationis
hiemali,
ingruenle
ihjtempore
Lapsus vero quispiam nequaquam subitanea ruina B impugnatione
diaboli,
expelleiur mens de habitacorruisse credendus est, scd aut pravoe institulionis
tione viriutum,
in qua scilicet aliquando circumspecla diligentia se retihens, velut in domo propriae
deceptus exordio, aut per longam menlis incuriam
His ilaque comperlis infipaulalim virtute animi decidente, et per hoc senpossessionis rcquieverat.
CAPUT XVII.

sim vitiis increscentibus casu miserabili concidisse.

d Anle eonirhionem enim
prmcedit ruiitd, et dnte ruinam mala cogitalio (Proverb. xvi);
quemadinodum
domus numquam subitaneo ad ruinam procumbit
nisi aut antiqno vilio
impulsu,
fundamenli,
longa inhabitantium
desidia, stillicidiis primum
vissirnis penetraniibus corrupia sensim fuerint

aut
pafmu-

niiam spiriialis
cibi percepimus voluptatem,
ita ut
ex hac collatioire majore animi gaudio repleremur,
quara ahte tristitia siiper nece sanctorum fuefamus
affecti. Non solum ehim de quibus haesitabamus edocti sitmus, verum! etiam illa quae pro tenuitate
sensus noslri

iiiquirere

quaestionis interrogatlone
COMMENTARI0S.

non noveramus,

sub illius

cognovimus.

ALARDI GAZiEI
ut supenus dictum est
immortales,
incorrUptibtles,
pulusspectdt, ddhuc dthtetm in stemminate (pro scaml part. q.9).
(S.Thom,
male) sunl, et tu jam cibum petis ? Aliis vero locis
b
Qua ratione dieitur Deus solus immutabilJs et
apud eum integre legitur, ut lib. de Elia et Jejunio
scilicet per essentiam ; eadem et solus
immorlalis,
cap. 13 : In scammate, si quis de inanu levat, exsOts
Et cap. 21 :
bonus dicitur per esseniiam, quia est ipsa bonitas.
quidem palmm, sed immunis injutia,etc.
Hinc Mattb. xix dicitur : Unus etl bonut Deut; et
Progtestus tn scumma necesseest ul excipias pulverem.
Et rursus : Litctalor in scammate, et pulvis in sladio. G Lucse xvin : Nemo bonus, nisi IOIUS Deut, scilicet
ex seet per naturam.
Paulinus in epist. 2 ad Severum : Noli, inquit, tnc Noiavit Cuychius, in antiquioribus libris excusis
terim dum in scaminate sumus, etc.
a Solus Dcus omuimode et absolute immutabilis
desiderari liaec verba, quae lamen, inquil, in ocio
inss. codicibus et apud Dionysium
est, juxta illud Malachiae in : Ego Dominus, el non
reperiuntur.
Prninde meriio retipenda, quia sana etopportuna.
mutor; et I ad Tim. vi: Qui sotus habet immortalid
lectio : Conttiiionem ptmlalem. Nam perfecla immortalitas est omnimoda imVulgata etClementina
cedil tupetbia, et qnte tuinam exaltatur tpiritut.
mulabililas.
Unde D. Bernardus serm. 81 in CnnD.
lica : Vera, inquit, e( integra immorlaliias tam non
Hieronymus, lib. m advcrsus Rufinum cap. ult., ita
ciiat: Ante contritiqnem prmcedit contumetia, el ante
recipit mulalionem, quam nec finem, quod omnis mutalio qumdam mortis imiiatio sit. Omne etenim quod
ruinam mala cogilatio,
e Ita enim
lib. i in Jovin.
muiatur, dum de uno ad aiiud transit este, quodamcitatj D. Hieronymns
modo necesse esi inoriatur qnod esl; ul esie incipiat , LXX
seculus,
qui sensum adagii paraphraslice
quod in tiebraeo ita sonat: Stillatio
expnsuerunt,
quod non est. Quod si toi inortes, quot mutationes,
ttbi itnmortalitas? Apud Deam aittem non esl transmujugis in die tmf>ris|, e( mulier contentionum, mquala
es(. Pro quo noster inlerpres vertit : Tecia perstiitdlio,nec vicissitudinis obumbralio (Jacob. i. S. Thom,
i part. q. 9). Dicitur eiinm Deus solus immutabilis
lanlia in die frigpris el Uligiota mulier comvaranlur.
et jmmortalis,
nimirum ex se etnaiura sua, ut qui
Et brevius itidem jProverb. xix : Tectaiiiglier
pettiillanlia
sit essenlialiter
ipsa vita, nullum habens ullius mulitigiosa mulier. Ubi lamen LXX raulium
tationis principium,
ncque internum,
neque exter- U ab Hebraco et nostra versione discrepant. Partem
num; angeli vero et aniime rationales participative
ilaque sentenliae hic truucavit Auclor, alteram dumtaxat suo instituto servientem allegans.
tantum, et, ut Palres loquunlur,
per gratiam sunt

COLLATIO

SEPTIMA,

abbatis.
Sereni
prima
[
DK ANIM/E MOBILITATE ET SPIRITALIBUS NEQUITIIS.
Qute

CAPUT PRIMUM.
Suramse sanctilatis cl continenliae

est

virum

a abbatem Serenum,
quem sin nirque sui speculum
noraigulari sumus veneratione prae caeteris' admirati,

ALARDI GklMl
< Haec eadem de Sereno abbate et iisdem verbis

COMMENTARIUS.
\
referuntur in VitisPatrum

lib. iv c. 50, unde eiiam

669

COLLATIO

studiosorum

mentibus

VII. DE ANlM.fi

MOBILITATE

ET SPffilTALIBUS

NEQUITIIS.

670

insinuare

aliass 1
A sectione detrahere,
illam spiritus
cupientes,
quandoquidem
arbitramur
desiderium
nostrum nos explere nonn
puritatem quae sublimior
est, quamque impossibile
est humano labore vel studio comprehendi, suo muposse, quam si collationes ejus nostris libellis tenia-verimus inserere. Cui supra omnes virtuies quae
e
nere contulisset. Cumque petitioni coeptae supplicanon solum in ejusactu vel motibus, sed etiam inn
tione jugi ac lacrymis indefessus insisteret,
adveniens ad eum angelus in visione nocturna ejusque
ipso vultu per Dei gratiam refulgebant, ita est pecu-
liari beneficio donnm castitatis infusum, ut etiara1
velut aperiens uterum, quamdam ignitam camis
b strumam de
se ne ipsis quidem naturalibus incentivis inquietari i
ejus visceribus avellens ac projiciens,
vel insopore seniirei. Ad quam tamen carnis praeci-suisque omnia, ut fuerant, locis intestina restituens:
puam puritaiem quemadmodum gratia Dei adminiculanie
pervenerit,
quoniam supra conditionera i
naturae videtur esse humanae, necessarium reor
primitus

explicare.

Ecce, inquii, incentiva carnis tuae abscissa sunt, et

obtinuisse
te noveris hodierna die, c perpeluam
corporis puritatera, quam fideliter poposcisti. Haec
de gratia Dei, quae memorato viro peculiariter atlributa est, breviter dixisse sufficiat. Caeterum de illis
virlutibus,
quas cutn reliquis summis viris commu-

CAPUT II.
Prmcldrum mirdculum de purilate corpotis ddepta, et!
inlctrbgalib prmdicti senis super statu cogitationum B
~Qniter possidebat, aliquid commemorari
superfluum
noslrarum.
pulo, ne specialis super nomine hujus ista narratio
Hic igitur pro interna cordis atqtie animse castitate i
aliis demere videatur id quod de isto singulariter
nocturnis diurnisque precibus, jejuniis quoque aci
summo desiderio
praedicatum fuerit. Hunc igitur
collationis ejus atque institutionis
vigiliis infaligabiliter
insistens, cum vidisset oralioaccensi, diebus
num suarum obtinuisse se vola, cunctosque sestus d Quadragesimae videre curavimus. Qui cum a nobis
in corde suo concupiscentiae carnalis exstinclos,
de qualitate cogitationum
nostrarum et interioris
velut suavissimo gustu puritatis accensus, in majorem silim zelo castitatis exarsit, el intentioribus
ut
ccepit jejuniis atque obsecrationibus
incubare,
mortificatio
passionis hujus
suo dono Dei fuerat altributa,

hominis statu tranquillissima

compellatione quaesisset, vel quid nobis ad ejus puritalera tanti temporis
eremi habilalio contulisset,
his eum querimoniis
adorsi sumus.

homini
qua; interiori
ad e.xterioris liominis
CAPUT III.
etiara puriiatem eatenus perveniret,
ut ne ipse quiRespontio nOttra tuper animcs mobilitale,
dem vel illo simplici ac naturali motu qui etiam in
Supputatio temporum ac solitudinis
habitatio,
hominis
parvulis atque lactanlibus excitatur, ulterius pulsaconjicis interioris
cujus contemplalione
retnr, a indepli scilicet muneris experimento, quod C perfectionem nos consequi debuisse, hoc solumraodo
se noverat non laborum merilo,
sed Dei gratia
contulit nobis, ut disceremus quid esse nequeamus,
ardentius animatus ad hoc quoquc
consecutum,
non tamen fecit esse quod esse contendimus;
nec
similiier
credens mullo facilius hos
enim aut desideralae puritalis fixam stabilitatem aut
obtinendum;
stimulos carnis radicitus Deum posse convellere,
nos ac scientiae noviraus
robur aliquod firmitatis
quos eiiam humanx artis induslria nonnumquam
assecutos, sed tantummodo confusionis ac pudoris
solel quibusdam poculis vel medicameniis,
ALARDI

seu ferri

augmenta. Eienim

cum omnium

disciplinarum

me-

GAZi-El COMMENTARIUS.

accepit Petr.Eqiiilinus.etretulitin
Calalogo (Lit.iii,
vidit, ejusque vitioni apparuit, quod omnem modtim
c. 148). Meminit ei Photius tam hujus abbatis Seex genitalibus ejus membris abscinderet; atque ex eo
reni (In Ccatiani elogio; vide inilio operis), quem - tempore ila alieiuts exslitit a lentatione, ac si sexum
abbaii Moysi vilae genere el doctrina parem facit,
non haberei in corpore. Qua virtuie fretut ex omnipotenlis Dei auxiiio, ul viris ante prmerat, ita cmpit
quam liujus collationis cum eo babitne, cnjus Suramaria capiia perstringit,
eamque tertio loco post
poitmodum eliam feminis prmesse; nec tamen discipuduas rollationes illius Moysis recensel. Unde coliilos suos admonere cetsabdt, ne te ejus exemplo in hac
re [acile crederent, el casuri tentarent donum, quod
ut alias mogitur Graece scilicet fuisse translatas,
non accepissent. Aliud item exemp!um haud multum
nuimus.
a Indepti,
absimile singularis castimoniae et puritatis divinitus
pro adepti, quod Cassiano familiare,
et angelico adminiculo sive ministerio collatne habes
ut alibi notavimus (Lib. vi Intl. c. 13).
b Struma
in S. Thoma Aquinate, qui cum scorium e cubiculo
proprie tumorest cervicem praccipue in- _.
"
litione arrepto fugasset, angeli duo ejus lunibos
fesians, cum circa gutlur glandulac quaedam ex pure
et sanguine concretae oriuntur
: Gallice icrouelles
nociu constrinxere fascia (quae adhuc Vercellis exslare dicilur), quo faclumest iitnullis deinceps car(Coll. Rhod. antiq. I. x, cap. 26). Hic vero pro parnis stimulis pungerelur (Leand. in ejus Vita). Huc
ticula, aut frustulo, sive globulo carnis tumidae et
noxiae sumitur. Cujus similiiudine dicitur a Cicerone
speciat quod sacerdos celebraturus, dum inter vestes
slruma civitatis, pro peste aut pernicie. Sic enim in
sacras cingulum accipit, ita orat: Prmcinge me, Dooratione pro Sextio:
Hi medentut reipublicm, qui
mine, cingulo purilatis, et exstingue in me humorem
ut maneat in me virtut conlinentim et eattU
extecanl pettem aliquam, tamqnam tirumam civilalit.
libidinh,
c Simile est,
tatis.
quod de S. Equitio commemorat D.
d Nota antiquam Quadragesimae observationem,
Gregorius lib. i Dialog. cap. 4 : Hunc, inquit, cum
de qua et alibi saepius meminit Auctor, ut collai.
tempote, dcti certdmine carnis incenlha
juventutittum
10 c. 2, collat. 2t c. 2 el sequent., quae est de re
faligarent, ipsm sum tenlotionis angustim eum ad oramissione Quinquagesirasp, quac Quadragesiinam sub*
lionis studium sblertibrem [ecerunt; cumque huc in re
ab omnipotenli Deo remedium continuis precibus qum6equitur. Ubi plura de eadem nolabimus (Cap. 21
et seq.).
rtret, nocte quadam atiiitente Angete ewuchixari te

671

JOANNIS

ad hoc quotidianis
studiis
ut a tepidis rudimentis
perficiatur,

exerceatur

ditatio

stabilemque
perveniens,
priinitus vcl ambigue noverat,
(ut ita dixerim)

gradu in illius disciplinae

perfeclae in ea ac sine uila jam
a econlrariome
in hujns puri-

quJlilate procedens,
difficultale
venetur;
taiis studio laborantem

id

solunnnodo

profecisse
reperio, ul sciam quid esse non possim : ex quo
nihil mihi aliud senlio quam luctum tanla cordis
contfitione

conferri,

teria

lacrymarum,
esse non dcbeo.

ut numquam scilicet desit manec tamen esse desinam quod

Et idcirco
didicisse
quid profuit

quod summum est, si cognitum nequeat apprehendi?

Nam cum direclionem
cordis
ad destinatam
consenserimus, insensibiliter
templationem
pertendere
mens inde revoluta ad priores evagaiiones impeiu
vehementiori
el ita quolidianis
distenproiabitur,
tionibus

iucessanoccupata inmimeris captivitatibus

ut propemodum
a
abducitur,
jam desperetur

ter

nobis desiderala

COLLATIONES.

672

seiiientiam.
Nec enim si quis
atque A.experientia
proferre
ad peritiam cersciens pondus corporis
sui ferre
ignarus natandi,
nosse quae
suae voincipiat
aquarum liquorem non posse, experimento
vel penitus ignorabat,
luerit imperitiae definire neminem penitus posse li-

tam

et firmo

CASSIANI

quidis elementis solida carne circumdatum

suslincri,
idcirco vera ejus opinio judicanda est, quam secundum experienliam
suam visus est prolulisse,
cum
hoc non solum non csse impossibile, sed etiam perfacile ab aliis

et oculorum
rajtione certissima
fide non dubia compfobetur.
NoOf itaque, id est,
mens, asi xtvtirof, xaI|7roW ztviiTof, id est, sempcr
mobilis, et multum mobilis definiiur.
Quod etiam in
fieri,

quae dicitur Salomonis, scriptum est, rtvov

otim/xa flapvvsi vouv noly ypovTttovTa, id est, c Terrenum habitdculum aggravat mentem mulla
cbgitanlem
sapientia,

B ( Sap. IX ). ( Vid. tib. yiu Inslilul.

naturse numquam
pro condilione

c. ix. ) Hsec igilur

potest otiosa con-

sistere, sed necesse est eam, nisi provisum habuerit

ubi suos exerceat molus,|el
in quibus jugiter occuet per omnia
petur, propria mobilitate
discurrere,
donec longo; exercitio,
usuque assuefacla
quod vos incassum dicitis laborare,
expe-

et superflua haec obserb

vantia videaiur.
singula
Siquidem
per roomenla
lubricis
animus evagalur.
discursibus
Cumque ad

volitare,

timorem

indefessos volatus,
prseparare, erga quasjcircumagat
et immorando
roburj acquirat, et ita praevaleat adversas inimici
suggestiones,
quibus disirahebalur,
exlrudere,
atque in illo quem desiderat stalu et qualitate durare. Ndn ergo hanc evagaiionem cordis no-

correclio,

vel contemplationem
reducitur spirifirmetur
in ea, rursus fugacius
talem, priusquam
evanescit.
depreCumque eum velut expergefacti
Dei,

henderimus

ab intentione

proposita

deviasse,

alque

unde discesserat,
reducentes,
iheoriam,
velut quivoluerimus
tenacissiraa cordis intentione,
in ipso conatu nostro
busdara vinculis
obligare,

ad illam

diuturno,
rialur et discat quas memoriae suse materias

debeat

siri vel naturae humanae, vel Deo creatori ejus, de>

bemus ascribere. Vefa est enim Scripturae sententia,
ocius quam anguilla de recessibus mentis elabitur. C quia Dominus hominem fecit rectum, el ipsi qumsie6b quam rem quotidianis
observationirunt cogilaliones d malas (Eccle. vn). e A nobis ergo
hujusmodi
bus sestuantes, nec lamen ex ipsis aliquod nostro
earum qualilas pendet. Quia cogitatio bona, inquit,
robur accessisse cernentes,
ad
scientibus eam appropinquat,
vir autem prudens invecordi stabilitatis
hanc

fracti desperatione
transducimur,
opinionem
ul non nostro jam, sed nalurae vitio has animae per-

niet eam. Quidquid

vagaliones

prudentiae industriaeque subjectum est, si non fuerit

sine dubio nostrae desidiae vel imprudeninvenlum,

humano

generi inesse credamus.

CAPUT
IV.

Disputatio senis de ttalu animm ac virtute ejus.

Serenus : Periculosae praesumptionis est, necdum
rebus recte discussis, nec certa ratione collecia, de
natura cujuslibet

rei proponere,

definire,

ac de fra-

nec
gilitatis
suaeconsideralionecapere
conjecturam,
de statu et qualilate ipsius disciplinae vel de aliorum
ALARDI
a

GAZJEI

autem ul

inveniri

possit nosirae

est. Cui sensui

tiae, non naturae vitio repulandum
Psalmisla quoque congruil,
dicens : Bcalus vir cujut
est auxilium abs te, Domine, ascensionet in corde suo
disposuit ( Psal. LXXXIH ). Videtis ergo in noslra ditione consislere, ut sive ascensus, id est, perlingcntes
ad Deum cogitationes,
sive descensus, ad terrena
scilicet

et carnalia;

corruenles,

in nostris

cordibus

COMMENTARIUS.

suam et fragilitatem
sic legitur : TO ye&hg o-xijvof
Imperfectionem
ingenue D etiam Graeeis Sapienl.ix
ln impressis viliose : yijtvov
agnoscii Cassianus; et quidem eo majoris modestiae
[Ipi&ei vouv xo\vfpovi:i<ia.
argumcnto, quod in singulari numero Ioquens seipsum
otxvjftK |3apuveivo0v ijroXOypovTtfovTa. Haec Cia< onius.
non socium aut alium incuset aut
Basileensis editio Graeca omisii, ut et Dionysins. Matantummodo,
taxel.
et
nuscripii quos legerb quidem potui, ita corrupii,
b Mentis humanae mobilitalem
sive inconsianiiam
raendosi, ul nihil certi ex eis baberi possit. liaque
Biblia regia, duin consuln, sic inveni : *6a/>Tov yap
graphice depingit, quae huic collationi occasiohem et
dedit : cui deinde conjuncta est altera
arguinentum
o-a[iK fiapvvei ipuxhv, 'Mtl ppi6ti TO ysuSsf ay.fiiio; voOv
id est, spiritibns
de spirilualibus
nequam
nequiliis,
izoXvtppovxiSa.
d Ita eiiam
sive malignis traclatio, quod illi isiiusmodi
levilalis
Dionysius. Ciaconius vero ex Graeco
eliiiconsiautise
correxit,
cogiialiones multas; Graece enim hahetur :
praecipUe sint auclores et architecii,
mentis et cogita.
quaui D. Augustinus volubilitaiem
respondel:
loyio-[io</; mXkov;, efvulgaia lectiomagis
Solummodo libc inveni, quod feceril Dominus homitiones volubiles solet appellare.
c Textus
nem rectuni, el ipse se infihilit
miscuerit
qumslioVulgaiae edilionis : Cbtput.qubd ccrrumet
terrenainhabitdlib
nibtts.
pitur aggravat animam,
depri|
e
mit tensum mulla cogitanlem. Ubi Ciaconius : Hic lpLege septitriam annotationem Cuychii ad finem
'
in Vatic. codic. Cassiani, ut in libris
cus, inquit,
operis positam.

673

COLLATIO

VII. DE ANIMJE

MOBILITATE

ET SPIIUTALIbUS

674

NEQUITIIS.

disponamus.
Quae si non in nostra potestatc consi- JA lem atque virlutem,
qua non quibus nolumus cogisterent, nec Pharisaeos Dominus increpasset:
lationibus abducamur, sed his quibus spiritaliter
deQuid
leclamur
immorari
vel inhaererc possimus, malis
cogitatis mala in cordibus vettris (Malth.
ix)? Nec
per prophelam praecepisset, dicens : Auferte malum
quidem suggestionibus impertintes, Abile, et abibunt;
cogitalionum veslrarum ab oculis meis (Isa. l). Et:
Utquequo motabunlut in te cogiloliones noxim (Jerem.
iv)? Nec in die judicii earum qualitas, quemadmodum
a nobis, ita per Isaiam Domino
operum exigelur

bonis vero dicemus:

que nostro,
conlinentioe

et venient.

Servo quoid est, corpori,

ea quae castitatis vel
sunt similiter injuiigemus,
et sine ulla

contradiclione

Venile,

corominanle, Ecce ego, inquit, venio ut congregem

opetd et cogitationes eorum cum omnibus gentibus et
linguis (Isa. LXVI). Sed nec condemnari
quidem earum testimonio
vel defendi in illo terribili
alque

jam suscitans noliis

adversosjconcupiscentiae
stiruulos, sed omnem exbibens spiritui
famulaium.
Hujus centurionis
qualia
arma sint, vel ad quae praeliorum exercitia praepaaudi
bealum Apostolum
:
rentur,
prxdicantem

metuendo examine, secundum beati Apostoli sententiam, meremur, ila dicenlis, Inlet se invicem cogitationibus accutanlibus, aut eliam defendenlibut,
in die

militim noslrm non carnalia sum, sed

ArmiT, inquit,
c Deo. Dixit
poteniia
qualia sini, id esl, non cdnidlia
nec infirma,
sed spirilalia
et potenlid Deo. Deinde

qua judicabit Deus occulta hominum,

gelium meum (Rom, n).
CAPUT V.

qua non quibuslibet

abducebatur, sed pro suo

atque consianlia,

ingruentibus cogitaiionibus
judicio vel admiltebat
bonas,

non

secundum Evan- JBad quos sint exercenda [Lips. in nidrg. exerenda]

confliclus consequenter
insinuat : Ad destructionem
munitionum dJco_/i(a(t'onespurgdittes, el omnem dltitudi-

De perfectione animm ad similitudinem

evangelici centurionii asiumptm.
a
Hujus
ergo perfeclae mentis figura per illum
centurionem
evangelicum
pulcherrime
designatur,
cujus virlus

deserviet,

vel contrarias

absque

ulla difficultate

pellebat, hac tropica significatione

descripla est: Nam el ego homo sum sub polestate constilutus, hdbens sub me mililes, et dico huic, Vade, et
vadit; et alii, Veni, et venit; et servo meo, Fac hoc, el

nem extollentem se ddversus scientidm Dei, et captivantes omnem intelleclum in obedientiam Christi, el prmparati ulcisci omnem inobedienliam, cum impleta fuerit
primum veitra obedientia (II Cor. x). Quae quidem
sicut necessarium,
ita
quia sigillatim
percurrere
etiam allerius

temporis

est. Armorum

tantummodo

volo vobis genera proprietalesque

patefacere, quibus
nos quoque si volumus bella Domini praeliari, et inevangelicos miliiare, accincti jugiter
debemus incedere : Suinite, inquit, * scutum fidei in
quo possiiis omnia tela nequissimi ignea exstinguere.
ter centuriones

adfacit (Mdith. vin). Si igitur nos quoque viriliter

Ergo fides est scutum quae excipiens ardenlissima
versus perturbationes
et vitia dimicantes potuerimus (C libidinum
tela, metu luluri judicii et ccelestis regni
Et loricam, inquit, chdtildlis
mortificat.
ea dilioni nostrae discretionique
credulitaie
ac milisubjicere,
lantes in carnc nostra exstinguere passiones, vel in(Ephes, vi). Ipsa nempe estquae vitalia pecioris nostri
siabilera

cogitationum

nostrafum

cohortem

rationis

ac Dominicse crucis salutari

imperio
subjugare,
vexillo dirissimas
adversariarum
potestatum turbas
a terminis nostri pectoris propulsare,
pro tantorum
meritis

ad spirilalis hujus cenlurionis

ordinem provehemur,
quem in Exodo quoque per
b
Moysen mystice legimus designatum : Constiiue libi
chiliarchas el cenluriones, et quinquagendrios et decanos
(Exod. xvni). Et ita nos quoque dignitatis
hujus
triuiiiphorum,

apice sublimati,

babebimus

hanc imperandi

potcsta-

ALARDI

GAZiEI

lethalibus perturbaalque communiens,

contrarios rctundit ictus,
tionumobjectavulneribus,
circumdans

nec ad interiorem

hominem

nostrum

jacula diaboli

Omnid enim suffett, omniopdpenetrare permittit.

titur, omnid sustinet (II Cor. xm). Et galeam spem salulis. Galea capilis est munimen.
Quia ergo caput
nostrum est Christus, debemus istud semper spe futurorum

bonorum

inexpugnabili

ac persecutiouibus
fidem ejus illaesam atque

ciis tentationibus
principaliter

velut

galea in cunet
communire,
inicgram

cu-

COMMENTARICS.

Eadem
Id est, per Deum, seu per Dei auxilium ita vaphrasi utilur collat. 1 cap. 8, ut ibi no- D
Mens ergo perfecla
mulatura. Dionysius paulo clarius:
lida, ut principis hujus mundi, id est, diaboli,
niliones omnes et machinamenta destruere possint,
pulchertime figutdtut per illum evangelicum centurionem. Evangelicus cemurio dicitUr ille,cnjiis
et convellere.
eximiam
d Texlus
fidem et constantiam Chrisius ipse admiratus legitur
vulg. Consilia deslruenles. Ambrosius et
( Malth. vui): cujus exemplura monachis imitandum
legunt, cogitaliones destruentes.
Hieronymtis
hic proponitur, ut et ipsi veri et spirilales centuriocenturioni
e.Quinque species armorum spirituali
ries efficiantur:
S. Apostolum
et ascctae assuraendas sub nomine ^a-joiu.ia.;, id esi,
quomodo inferiusetiam
onmis armaturae, enutiieravil
quae liic '.
evangelicum ccnlurionem
nuncupai,
Apostolus,
b Texlus
: 1 sculum fidei;
vulgatus habet: Constitue ex eis iribunos',
pJeraque eleganter exponuntiir
el centuriones, et decanosi(Exod.
2 Ipricam charilatis, vel jusliiiae; 5 galeam, id esl,
xviu), elc. Dionysius exponil: Conslitue tibi chiliarchos, sive tribunos,
quod est verbum
spem salulis; 4 gladium spiritus,
et centuriones. xd.iapz.os enini vel xO^pxos
in miliDei; 5 calceamenta in prmparaiione Evangelii pacis, .
tia dicilur qui raille ho.uiriib s praeest, qui apud Koid est, affectus bene uioriilicaios,
sicque dispositos
manOs tribunus milituui dicebalur,
sicuti centurio,
et praeparatos ad currendain viam.mandatorum
Dei;
6 cingulum, sive balieum militarem;
qui ceniiim pediiibus. Nam ut refert etiam Josephus,
quo casliias
ordo in militia Romanorum hic erat, ut miliies ad cenlumbos vestrbt{Videnpla-ni
designatur. Stalesufcincti
ad cap, 19 lib. xu Imtil.).
turiones, illi ad tribunos , quos Grmci chiliarchos vel
chilinrc/tds vocdiit, mane couvenirent salutatum.

JOANNIS

G75
stodire.

Aliis

enim

membris

truncatum

CASSIANI

quempiam

licet debilem, possibile lamen est utcumque superesse. Sine capiie vero nemini vel brevis vitae spaEt gladium
tium*prorogatur.
Det (Ephes. vi). Penetrabiiius

quod ett verbum

namque esl omni gladio

tpiritus

utque ad divitionem animm ac

etdiscretor
spititus, compagum quoque el medullatum,
cordis ( Hebr. iv), divicogitationum ei inlentionum
ancipili,

et pertingens

quidquid in nobis carnale

terrenumve
repererit.
Quibus armis quisquis fuerit
ab hostium semper telis ac depopulacommunilus,
dens scilicet

et abscindens

tione defensus, non ut captivus ac subditus ad hoterram constrictus deprxdantium

stilem cogilalionum
vinculis abducitur, necaudiet
per prophetam, Qmre

COLLATIONES.

6'/6
CAPUT

VI.

De perseverantia etga cogitatiomm

cuttodiam,
Debere tamen ac possc nos Deo cohaerere, et exsi mortificatas
vopropria depreheiidimu*,
luptates ac desideria muudi hujus babeamus abscisia;
etillorum
aucioriiate
docebimur, qui Dominocolloperientia

quentes fiducialiter
dicunt, Adhmsit anima mea pott
te (Psal. LXII); el, Adhteti tesiimonUt tuit, Domine
(Psat. cxvui); et, Mihi auiem adhmere Deo bonum
est (Psal. LXXII); et, Qui adlimrel Domino, unut tpirilus est (I Cor. vi). Non ergo debemus his evagatiob Qui
nibus aninise fatigaii jab hoc studio relaxsri:
enim colit tertam tuam, tatiabitut panibus; quiautem
ticlalur
otium, reptebitur egetlate (Prov. XXTHI). Nec

inveteratus

et in terra aliena (Baruch. m)? sed quasi

ab intentione
despehujus observantiae perniciosa
B ralione
c /n omni sollicito inest amac viclor in illa qua voluerit
triumphator
cogitatiofrangamur,
quia
num regione
Vis etiarn ipsum robur ac
consislet.
plius. Nam qui suavis et sine dolore est, in egestaie
fortitudinem
centurionis
erit (Prov. xiv). El iterum : " Vtr tn dofortfcus 10,60hujus, quibus haec arma,
non carnalia, sed polenlia Deo geral sibi, et vim facit perditionimm
quae pracdiximus,
(Prov. xvi). Nec non
agnoscere? Audi ipsum regem viros fortes ad
spiritalem militiam
congregantem,"
quo eos deleclos
inquit, dicat: Quia foriit
signet ac probet. Infirmus,
stat,

sum ego; et qui paliens est, sil pugnator (Joelitm).

nisi patienles
Videtis ergo bella Domini
praeliari,
non posse : illa proculdubio
infirmitate
infirmosque

eliam Regnum ceelorum vim patitut, et liolenli rapiunt

illud (Matth. xi). NuJla namque virlus
tine labore
nec ulii bossibile
est ad istam quam
perficitur,
meniis sine ingenti conlritione
cupitis stabilitatem
Homo enim ad laborem nascitur

cordis conscendere:

(Job. v). Qui ut in titrum perfeetum possit occnrrere

Chritii (Ephet.
tn meniuram eetatis plenitudinit
iv),
qua fundalus ille noster evangelicus centurio cum fi: Cum enim infirmor,
necesse est semper esse pervigiducia Ioquebatur
tunc potent
majori intentione
* Ad cujus
sum. El iterum, Virlusaulem
in infirmilatt
soiiicitudine
desudare.
petficilut
lem, jugique
unus prophetarum.
nemo perveniet alias
(
tamen mensura pienitudinem
(UCor. xn). De qua infiroiiiale
et imbutus ea
in futurum,
nisi qu praemeditatus
erit, inquit, qui infirmatur invobis tkut domus Davtd.
Paiiens etiam hmc betla prcetiabitut (Zach. xu). Ncmpe " fuerit
in prsesenti, eamque adhuc in hoc sseculo
iila patientia de qua dicitur,
membrum
Paltenlia vobis necessaChristique
preiiopositus pralibaverit,
ria est, ut, voluniatem Dei facientes,
netationem (Hebr. x).

recipiatit

temu-

arrham compaginis illius per

designatus,'
quam corpori ejus valeat copulari in hac carne possissimum

ALARDI

GAZMl

COMMENTARIUS.

lectionum
Gallice, Denier a Dieu Allndere aulem videtur Auctor
Magnam hic in mss, exemplarihus
ad illud Apnsioli
varietatem observavit D. Cuycliius. Nam alii legunt:
Ephes. 1: Signati estis spiritu promtsstonts tanclo, qui ist pignus hmrediialis nostrm, elc.
Quo eos dilecli signet; alii: Qua eos dileclione signel;
alii:
pro
interpres
Quo eos dileclos signel; alii: Quomodo eos di(II Cor. 1 et v). Ubi pignus Laiinus
lectos signet;
arrhabone posuit, teste D. Hieronymo;
sicui et aiibi,
postremo alii: Qui eos dilectos signel.
in cordibus
cum dicit Deum deditse pignus tpiriiut
Alque haec, inquit, ex omnibus mihi maxime probanotlrit.
Inlerest auiem inter pignus et arrhaboueui,
tur, cui maxime accedit ea lectio Plantini quae hic iu
margine notatur.
quod pignus delur in nuiluo, arrhabo vero in conb
tractu empiionis el vendiiionis, .Jocationis, cl hujusYulgata lectio: Qui operatur terram tuam, satiamodi.
Deinde
bilur panibut;
recepto mutuo;
pigiins resiiiuilur
qui autem sectabiiut olium, teplebilur
redditur acceplo pretio, cum sit ipsa
arrha autem 11O11
egettate. Cui similis senteniia ProveTb. xu : Qui opeHinc
raiur terram suam, saiiabitnr panibut; qui aulem secta- _ pars pretii (Vide Sl Thomam inCommenlario).
" D.
tur otium, ttulliiiimus
eliam annotavit
esl; et Eccles. xx : Qui operaAugustinus
quosdara codices
tur tertam suam, inaltabit
acervum frugum. Quod
habere : Qut est arrha hmredilatit nostrm; et fortasse
melius quam qui, p^gnus :hmreditatis; elGrace
et poetice
Venanlius
Fortunatus
hoc
legi
expressit

versu:
arrhabo.nem, npn ptgnus; quemadmodura etiaui legit
Irenaeus lib. v cap. 8. Quia tamen utrumque pro
Qui sua rura colit, sotet horrea plena lenere.
certitudine
et secufiiate
ideo
contfacius
ponitur,
c Ita
ut notavit Ciaconius in suo indice.
LXX,
pignus pro
interpres alierum pro altero usurpavit,
lextus:
Iri
omni.
erit
ttbi
modo
arrham
arrhabone. Hoc igitur
abundaniia;
compaginis, id
Vulgatus
opere
autem sunt verba plurima,
ibi frequenter egestas
est, Unipnis cum Cbifisto, vocat Auctor gratiam Spiin amere Dei, quae est
riths S. et persevjerantiam
(Prov. xrv).
d
Anima taborantis laboral
veluti arrha et pighus futurae immorlalitalis
elgloVulgata editio:
sibi,:
quia compulit eum ot tuum (Prov. xvi).
riae, in qua perfecte unientur sancli Chrislo Domino,
* Id
et Christi similiut membra gloriosa capiti glorioso, et haereditaiem
est, ad quam perfectionem,
ad
vocatietadtudinem, de qua superius dixerat.
capient Mternae haereditatis,
quara
1
vel arrhabo, vel sine aspiratione,
Arrha,
arra,
optati sunt: cujus gldrim, ait D. Hieronyinus
(Epitt.
id
in
itto
et
dicitur
daturin
confirmatioimculo
lancti
arrhabonem
arrabo,
proprie
quod
LX), jam
portiunnem contractus. (A. Gell. Noct. Attic. lib. xxvn, c. 2).
culam tutcepetunt.
\

677

COILATIO

VII. -

DE kmUM

MOBILitATfe

Et

SPIRITALIBUS

NEQUItHS.

673

unum sitiens, , A lenduin facullas vlolenta suppeteretsederit, unum dumiaxat desiderans,

Quamobrem
d sicut in illis est
ad unum omnesnon solum aclus suos, verum etiamn
instigationis copia, ita et in nobis
ut illud quod inn
virlus respuendi sive acquiescendi libertas est altricogitationes
semper intendens,
fulurum dicilur de beata conversatione
buta. Quorum lamen potentiam et
sanctorum, ,
impugnaliones si
a
teneat in praesenti, id est, b sitt
jam subarrhalum
etiam prolectiones
pertimescimus,
atque adjutoria
ei Deus omnia in omnibus.
Dei econlrario conferamus, de quo dicitur,e
Major
esl
enim
quiin nobis est, quttm qui in hoc munao (I
CAPUT VII.
Joan. iv). Cnjus auxilia multo vehementiore militant
de mobilitate animm, et impugmlione e
Interrogatio
virlute pro nobis, quam adversum nos eorum mullinequiliarum ccelcstium.
Germanus : Posset forsitan haec volubilitas mentiss
ludo confligit.
Nam bonarum rerum non tantum
aliquatenus coerceri, si eam non tantus adversariosuggeslor, sed eliam fautor atque impulsor est Deus;
rum numerus circumvallans
ita f ut nonnumquam nos etiam invitos et ignorantes
ad ea quae non vult, ,
immo quo illam quoque suae nalurae mobilitas rapit, ,
attrahat ad salutem. Constat ergo neminem posse a
indesinenter
diabolo decipi, nisi illuin qui prsebere illi maluerit
Quam cum tam Innumeraimpelleret.
suae voluntalis assensum. Quod Ecclesiastes his verbiles, tam potentes, tamque terribiles circumagant _
inimici, resisti illis ab hac praesertim fragili carne > B his evidenter expressit:
Quia enim non fil cbntranisi ad hanc opinionem i
diclia ab his qui faciunt malum cito, ideo replelum est
impossibile
crederemus,
vestris senlenliis velut cceiestibus animaremur oracor filiorum hominum in ipsis, ut faciant malum
(Cap.
culis.
vni). Ergo manifestum est liinc unumquemque deCAPUT VIII.
linquere,
quod ingruentibus
cogitationibus
pravis
Dei et liberi
non confestim
Rcsponsio tuper adjutorio
arbiirii i
contradictionis
repulsam
objiciat.
potestdte.
Nam s resislile ei, inquil, et fugiet a vobit (Jac.
iv).
Serenus : Adversarios nobis quidem jugiter insiCAPUT IX.
hominis experti sunt t
diari, quicumque interioris
Intertogatio
tupet animm ac dmmonum conjmctione.
Germanus : b Quod. istud, quaeso, est animae cum
pugnas, dubitare non possunt. Sed ila dicimus hosi
istis spirilibus

noslris profectibus adversari,

ut eos tautummodo >
* incentores
esse.
malorum, non etiam impulsores
credamus. Cseterum nullus hominum posset omnino i
vitare peccatum quodcumquellli
in cordibus nostris ,

nequam lam indiscretum permixtumque cousorlium, quo sic eidem non dicam jungi, sed
uniri possint, et alloqui eam insensibiliier,
et inseri,
atque inspirare illi qusecumque voluerint,
et ad ea

inurere

si eis;
quae placuerint eam valeant instigare, ejusque cogi[Lipt. in marg. ingerere] voluissent,
quemadmodum ad suggerendum, ita et ad compel- G tationes ac motus videant atque perlustrent:
tantaALARDI

GAZ;I

COMMENTARIUS.

a Id
est, SUD arrhabone, vel instar arrhabonis
vel oppignoralum.
Sic B. Agnes apud
impartilum,
S. Ambrosium
Annulo suo
(In Vitd S. Agnelis).
subarrhavit me Dominus meus Jesus Chrislut, id est,
sibi obstrinxit, obligavit, despondit.
<*>
De intellectu
hujus sententiaB apostolicae, alibi
dictum est (L. v Instit. cdp. 4) ex D. Hieronymo.
c
melius quam incensores, ut alias
Incentores,
dictura. Dicuntur autem daemones incentores maloseu compulsores,
rum, non impulsores,
quia ad
peccandura seu consentiendum peccato incitare hoininem potest diabolus per modum suadenlis, allicientis, blandientis, et delectabilia proponentis, ait
S. Thomas (1-2, q. 80, art. 3); cogere autem neminem potest. Qua de re plura alibi notavimus (Collat.
11 cap. 19). Hoc ipsum notavit eiiam Photius inter
alia hujus coilationis capita ita scribens : Fieri nimirum non posse, quin turbetur a dmmonibus mens hutnana, quamquam compelli atque necessario cogi ut in j.
malum incidat numquam queet; uostrum enim esse **
morbum illum motumque vel depellere vel admiltere.
d Consule annotationem octavam
Cuychii ad calcem operis.
e
Christus, qui in cordibus piorum habitat per gratiam, major est et fortior diabolo, qui in mundo, id
est in huminibus
dominatur:
unde et
mundanis,
princeps hujus mundi nominatur. Id docet parabola
illa evangellica Luc. xi: Cum fortis armdtus custodit
alrium suum, etc.

1 Hinc Ecclesia in
quadam secrela orat: Vt ad*se
nottras eliam tebelles compellot propitius voluniates
(Domin. 4 post Pentec). Facit aulem hoc Deus, qui
suaviter omnia disponit,
non cogendo, non vim
aliquam aut necessitatem inferendo vojuntati,
sed

fficaciter, etsi suaviter persuadendo illusiraudo

intellectum, auferendo impedimenta, lmmitlendo terdamnalionis seternae et pcenarorem divini judicii,

rum inferni, et aliis modis, quibus novit ex nolentibus, invitis, nihil minus cogitantibus, immo et rebellibus, volentes, promptos, obsequentes et currentes
facere. Volunlds enim hominis sic est in potesldte Dei,
xtt qiwcumque volueril, et qudndo voluerii, faciat eam
sed plane snaviter, et
ait D. Augustinus;
inclinari,
quomodo parest Deum agerecum voluntate libera,
ut libertatem arbitrii non destruai. Sic enim dicitur
Deus bomines traliere : Nemo venit ad me, nisiPdter
trdxerit eum. Quomodo dicimus : ille me in suam
sentenliam
et Poeta : Trahit sua quemque
traxit;
voluptas. Sed de his pleniuii alio loco.
e Scite D. Gregorius diabolum comparat
leoni
simul et formicae. Unde et Myrmicaleonem
voeat,
quasi ex formica et leone composiium : Recte, inquit
(Lib. v Morat. c. 17), Myrmicaleon, id esl, lee et formkd dicitur; formkis enim leo esl, volatilibus formica:
quid nimirum dnliquus hoslis, sicut contra consentientes forlis est, ita contra resisientes debilis. Si enim
ejus suggeslionibus ossensus prmbelur, qttdti leo lolerori nequaqudin potest; si dutem resisielur, quasi formicd atleritur. Aliis ergo leo esl, aliis formico, qnia
ctudelilalem illius catnales menles vix tolerant, spiritales vero infirmitalem itlius pede virtulis cdlcdni.
b
Quia superiori capite dictum fuerat neminem a
diabolo posse decipi, nisi qui suum ei praebuerit
assensum, objicit contra Germanus tantara videri
subinde conjunctionem animarum et spirituum, sive
daemonum, ut ulrorumque
motus, geslus, actus, vix
queant a se invicem discerni. Verum hoc argumentum dilucidius et explicatius proponitur cap. undecimo.

679

JOANNJS

que inter ipsos ac mentem unitas

gratia, qitid ex Illorum incitamenlo,
vuluntate

procedat,

discerni

pene non possit?

CAPUT

X.

a Non niirum

COLLATIONES.

est posse spiritum

ALARDI

htimunis

spiritui
GAZ^EI

eos sicut

inter

680

et occultam
fiat, ut sine Dei A insensibiliter
conjugari,
exercere.
ad ea quae libita fiierint
quid ex npstra

Responsio in quem modum spiritus immundi

menlibus coputentur.
Serenus:

CASSIANI

b suadendi
Est

enim

vim
inler

lioihines

quaedam subsianliae similic definiiio

tudo atque
Siquidem
qua) de
cognatip.
non incongrue etiam illonatura animte assumitur,
d Altrinsecus
rum substantiae similitudini
coaptatur.
vero eos sibi
uniri, ila utcapax alter alteinscrijvel
rius esse possit, omuimodis impossibile
est. Hoc
COMMENTARIUS.

a Obscurae quaesiioni
obscura
Sed
troiens (siquidem hipc potestas solius etl Ttinitatis),
responsio.
elucidatur in scquentibus. Porro spiritus
sed quasi callidus qhidam, et nequam, ac fallax ftauutrumque
insensibiid est, daemon animae rationali
dutentusque deceplor, in eos animam humnnam malispiritui,
dum in corpore
tim affeclus traltit, per cogitationes et incentiva vilioliter, id est, invisibilitercopulalur,
sed
simul existunt et illud inhabitant;
rum, quibttsipse plenus est. Deniqtte et Etymas rnagu*
energumeni
daemon occupananima
et vivificando;
informando,
filius diaboli, juxta \inaliliam nequitiamque subsistens,
'
do possidendo, movendo.
pleiius oinni dolo ef omni malilia
scribitnr, Satana
b Suadendi,
"* palre ejus hanc ei volunlatem,
inquit, non cogeridi, aul compellendi,
quasi ex consuetudine
in naturam ryertenle. Arguens itaque eum
ut superius dictum est (Cap. 8). Facit autem hoc
vitiorum,
diabolus duobus inodis, ut alibi etism notatum est,
dpostolus Pauius dtqiie corripiens ait : 0 plene Omni
concitando passiones
et omni aolo, ftli tiiaboli, inimice juslitim
vel per appetilum sensiiivum,
iniquitate
vcl per phantasiam,
Dei (Act. III) '. Quia enim versipellis elcdllidus omnem
ejus ad res illicitas;
fingendo
moveant ad main se dolum frdudulenlim
in ea phantasmala,
quac liominem
suscepernt, appellalur filius
lum.
diaboli; quia implebat ipse omne principale illius fraude
c Id est,
animse potest eliara illis
et nequitin. et
in tanium illiciens eum
pars definitionis
omn^ malitia,
vel, utDionysius
planiorestylo:
spiriiibus
adaptari;
dtquedecipiens, ut ipseSatanasimplesseanimamipsius,
et habilare in eadein pularelur,
nam etdefinitio,
qitem ad omnes sum
qumde natura animm (scil. ralionalis)
Sunt enira
adaptdtur.
datur, illis eliam aliqualiler
perversitaiis dolos minislmm sibi ac famulum prmpaet immortales,
sicutanima
raverdt. Ad id vero ^uod secttndum posuerdmus exemsubstantiae intellecluales
sed anima est forma corporis et snbstanrationalis;
plum, quidin Judain inlroierat Salanas, hocdicendum
est: Observans diabolvs, quibusdam motibus et operatia imperfecta;
Angeli boni aut mali sunl siibstanliai
Unde inter
lionum signis, ad qum polissimum Judm cor esset vilia
perfectaa, et non sunt formse corporum.
errores Origenistarum
numeratur,
quod animas ex
ptbdivius,
deprehendit eum patere insidiis dVdritim, et
repertd cupidilatis janua, misit in menlem ejus quoangelis ct ex animabus rursus angelos fieri existimamodo desideralam pecuniam acciperel, et pet occasiorint, ex sententia Platonicorum
(Hieron. ep. 59 et 61;
c. 11).
nem lucri prbdiler magislti et Satvatbtis sui existeret.
Aug. de Civ. lib. ix
a Allrinsecus,
id est, muluo, sive invicem,
sed Q argenlumpfoprieldiePommuldiis,
el suscipiens prelium
sceleris a Pharismit atque Judmis. Hmc ergo cogitaliosit, palet; non
potius legendum
quod inlrintecus
nis occano locum
ut in car ejus inenim aliud vult Auclor, quam animas horainum et
jfriouit Salanm,
in energumenis
non initbiens impletet euin pesiima vbluntale. Inltoivit ergo
spiritus, id est, dxmones
sed secunnon secundum subslantiam, sed secitndum operationem,
trinsece, id est, secundum substantiam,
dum proximiiatem
quamdam sibi uniri, id est, coquia introire in dliquem increaiw itdturm esl ejus quas
el simul in uno cnrpore cohabitare,
eo
ab omnibus. HaclenusD.dymus
existere,
interpreie
non
nec
se
mutuo
Sarlicipatur
tim
locum
i.
Ac
demum
ila
coucludit:
Noh ergo,
occupent,
quod
proeset
Hieronymo.
ut in se mutup imat non intrinsece,
utquidam puiant, parlicipaiionc nalurm sive tubstaritim
propellant;
ut clarius
meent et influant, quodsoli Deo proprium,
implel quempiam d'abolus, attt ejus habitator efficilur ;
sed per frauduleniiam,
el decepiionem, el malttiam insequenli nota exponilur.
0 ln mentem, seu animam hominis illabi, eamque
habilare in eo credilur quem rrplevil.
Hocc ille, et alia
quac secjuunlur in eamtlera scnientiam.
Gennadius,
penitus et inlime penetrare, ac pervadere solius Dei
aut
communis
est
seu
non
item
auclor
lib.
de
Kccles.
daemonis,
Dogm.iiibus
esse,
angeli
quis
cap. ult,:
tum veterum Patrum, tum sequenlium
Dmmones, inquit (7'om. III Oper. D. Augusl.), per
iheologorum,
sententia : quam ante alios egregie tractavit
Didyenergicam operalihnem non credimus substanlialiier
illabi animm, sed applicalione,
el oppressione uniri.
mus iri libris de Spiritu sancto, ubi probat Spiritum
sanctum esse verum Deum, Patri et Filio OJMOUO-IOV, Illabi autem mcnli ilii soli possib'.le est, qtti cteavit.
Venerabilis
Beda
illml : Cur lcnlavil Sdtdid cst, consubslanlialem,
quod animas sanctorum
jexponens
nds cor tuum ? Notandutii, iuquit, uieufem hominis per
vere et secundum se inhabitet,
easque sua divinitate
"
substanliamniliilihiplere
posse, prater crealricem Triimpleal et occupet; qua ratione dicanlur pleni, autl
animam
nitalem. linplcivero
Satanas cor alicujits, noh quidem
repleti Spiritu sancto, cum nulla crealura
illud ingressus; sed callida el fraiidulenla deceptione
seu menlem hominis capere vel ingredi secundum
in malilim affeciuin animum trahens per cogitationem,
suara subsiantiam
queat, sed hoc solummodo Deiiati
Et libroin,
conveniat (Lib. ta principio).
subfinem,
per diem petque noviliorumqueinceittka,
quibusille
clem scalet. Igilut\Anaiiim
corSatanas implesse hattasolvil duo argumenta seu exempla quae contra hanc
: alterum Anadoctrinam objici possent e Scriptura
lut, quia nidliiim ium virus ei infudit. His accedil D.
Aclis dixisse legitur (Aci. v):
Bernardus serm. (3 in Canlica, ubi ait : Illud autetn
niae ad quem Petiusin
scitole, nullum ctetitorum spirituum per se ribslris menAnania, cur implevil Salanas cor luum, ut menliretis
tibits applicati,
u'( iiidelicet,
nnllb medianle nostri
Spiritui tancio ? Sic enim habent Graeca : eiazlripoitrev
Cnr
suive corpotis instniinenlo, ila nbbis immisceatut ei in-,
TIJVxapSiav <jo0, pro quo nosler interpfes verlit:
docti sive doclores,'
tenlavit Satanas cor luum? alterum Judse proditoris,
fundalur,
quo ejui ptirticiputiorie
Salanas in Judam,
vel boni sive melipres efficiamur;
nullus angelotiim, 1
de quo legiiur Joan xm : Inlravil
Iscarioles.
Ad utramque objenullus animarum Itoc modo riiihi capabilis est, nulliiis
qui. cognominabatur
clipnem ita respondel Didymus : Respondendum. inego capax, nec ipii angeli ila se allerutrum
capiutil.
esl
:
Satahmc
summo
ac inQuare impleyit
Sequeslrelur proirlde
prccrogaliva
quit, ad id quod scriptum
elc. pehique hunc ilJapsum
nas cpr luum?,guod
Satanas mentem alicitjus etpiinSpiritui,
' circuinscriptp
soliDeb tfibuunt
schojastici cum
cipale cordis impteal, non ingrediens in eum, et in '. in animaiiilioiiiinis
tensum ejus atque, ut ita dicam, adytum cordis inMagistro SentenlJ lib. u djslinct. 8. Ex quibus inicl-

COLLATIO

VII.

DE ANttLE

MOBILITATE

ET SPIRITALIBUS

NEQUITIIS.

682

deitati,
quae sola incorporea. A quunlur intelligant,
quidam vero norunt et postea
recordantur.
Quod fieri pcr infusionem
spiriius imaimplexque natura esi, reciissime tribuitur.
mundi non ila putandtim cst, ut in animae ipsius
CAPUT XI.
velut unilus ri, etquodampenetrans subslantiam,ct
immundi
eotum
utrum
poitint spiritus
quot
Objectio,
modo indulus ea, scrmones ac verba per os patientis
animabus
inseri
vel
uniii.
tupplevetint
emiliat. Nullo namque modo istud ab eis iieri posse
satis arbilramur
Germanus : Huic rationi
esse
credendum est. Nec enim per aliquam aninias dimia
contrarium
illud
quod videmus in arreptitiis
fieri,
hoc evenire
nulionem, sed per corporis debilitaiem
cum afflali spiritibus
immundis loquuniur et agunt
manifesla ralione deprehenditur,
cum scilicel in illU
ea quae nesciunt. Quomodo ergo animas illorum spiiiiiinunmembris in quibus vigor animse conlinetur,
ritibus illis non credamus uniri, quorum videuius
dus spiritus insidens, eisque imporlahile
alque iniillas velut organum
naturali
factas, et, derelicto
mensum pondus impouens, obscuritate teterrima instalu, ad illorum motus affectusque transire, ita ut
sensus. Quod
telleciuales
ejus obruit et inlercipit
jam non suas, sed illorum voces et geslus voluntaetiam vini febrisque vitio, seu nimii
noniiumquam
tesque depromant?
extrinsecus supervefrigoris,
aliisque valetudinibus
naraque

solummodo

CAPUT
Retpontio
Serenus

quemadmodum energumenit
spiritut dominenlur.
: Praedictae definitioni
id quod dicitis in b

eontrarium,
cum spirilibus

Qnod ue beato Job diabolus, qui carnis ejus acceperat poiest.ilem, moliretur inferre, praeceplo Domini prohibetur,
dicentis :
Ecce trado eum in manut tuat, < lanlum animdm ejut

] nientibus
B

XII.
immundi

nostrae non
energumenis

immundis

est

eum amentem
(Jbb. n), id est, tantummodo
et intelleclu
animae domicilio,
ne facias, debililato
invaso, aut rationis organo, per quani eum tibi resieutlodi

fieri,
vel

arrepti
loquuntur,
agunl ea quae nolunt, vel ea quae ignoranl proferre
coguntur. Non enim uno modo istam eos infusionem
est. Quidam enim
spirituum suslinere certissimurn
sic afflanlur,
ut nequaquam ea quae gcrunt vel loALARDl

GAZJEI

videmus acciderc.

stere necesse est, sauciato: neque obruas inlellectum

ac sapientiam resistenlis, d principale scilicel cordis
ejus luo pondere praefocans.
COMMENTARIUS.

ligimus aliud esse ingredi aniraas seu illabi mentibus, ,

aliud intrare seu ingredi corpora;
et daemonem innon t
gredi quidem posse corpora, Deo permittente;
autem ingredi animas, nisi improprie
el metaphorice, diim in peccatum aliquod mortale
pcr suggestionem inducii.autin
: p,
eostaluimpceiiitenlesdetinel:
*'J
quoinodo diciiur Salanas intrasse in Judam, et implesse cor Ananiae, et immundi spiritus habitare in i
homiue, et ab eo exire. Neque latnen ita corpus hominis daemon ingreditur,
ut ei lamquara forma uuiatur, aut in illo sit, quomodo in corporc Deus iniime :
et essenlialiler
inest, ut in omnibus rebus per essed eslibi snlumsentiam,praesentiamel
polenliani;
niodo ut in loco, vel ut moior in suo mobili, vel l
tortor in eodem carcere cum reo (S. Thom. ip., o.
6, or(. 5).

Qui a diabolo secundum corpus possidentur,

Latinis quidem arreplilii,
Gnccis vcro daemoniaci,
vel evjpyoufttvoi vocantur, quasi acli ab aliquo inexistenle, et inirinsecus agente daemone. In eis enim,
ct per eos, ut experientia notuni est, varia et miranda operaniur daemones, perlurbando
scilicet eorum
sensus iulerioreset
exteriores,et
appeiitum illorum
in haec aut ilia impelleutes,
ac omnihus
corum
membris et organis pro sua voluntate titenles, ut
vel loquelam vel audiium eis adimanl, vcl quae vo- D
I
liuil per eos eloquantur. Qu.e quidem fieri ab inhabitante daemone, et non extra hominera constiiuto,
patet tum ex eo quod in Evangelio toiies in curatione
daemoniacorum dicatur
Salvaior
daemoncs cxpulisse jubendo ut ab liominibns exirent,
lum quod
fiant quac nnn possunt
plcrumqup. in dxmoniacis
lieri nisi a daemone inexistenie,
ut inflationes, et
alia quse in possessis cernuntur.
Unde comniunis
hoc discrimen
slaluit inter
theologorum disiinctio
obsessos el possessos, quod in his sit daemon ut erat
in statuis idolorum nonnumquim:
illos vero extrinsecus lantummndo divexei, nbsideat, aut comitelur.
b Dc
cncrguinenis modo diclum est (Cap. prmcedenti), quornrn duae species liic exprimuniur.
c Animam tam de viia
cnrporali quam de menlis
sanitate exponunt Paires. Poluisset enim diabolus,
PlTROL.
XLIX.

ut vitam, iia et menlem, id esi, mentis sanilaiem, et

Job eripere, si Deus permisisset, quorum
judicium
utrumque verbis illis inhibuit.
d Mente scilicet abalienata, aut in furorem et insaniam redacia, aut penitus suffocata. Mentem enini
apnd veleres dici principale cordis, superius ex Didymo didicimus, qui meniem et principale cordis et
adytum cordis nuncupat. Nec miiius aperte Origenes
Didymo autiquior honiil. 9 in Exodum : Poletl, inquit, intra te dgere part illd, qum in eo esl pretiositsima omnium, quod quidam principdle cordis appellant,
alii rationalem sensum aui inlellectualem substantiam,
vel quomodocumque appellari potest in nobis pottio
noslri illa per quam capaces esse possimus Dei. Et
homil. 2 in Canlic. l, mterprete D. Ilieroiiymo,
ad
illud : In medio uberum mcorum commorabitur. Quis,
ild bedlus, ui habeat hotpilem in principali
inquii,
corde, in medio uberum, in pectore suo sermonem Dei?
Ubi legendum in principdli cordis, recle inonef Ciaconius. Nam etS. Hieronymus lib. i conira Jovinianum cap. 17 ita legil : Frotruelis meus mihi, el ego
itli; in medio uberum meorum commorabitur, in principali cotdis, ubi sernto Dei habel hospitium, alludens
ad verba Origenis. Ideo autem mens, sive ratio prinquod ciim Platonici
cipale cordis diclum videtur,
aniraae, quod vocabant T6 ytfzovixov. in
principale
e diverso illud
cerebro esse censerent, Chrisiiani
polius in corde collocandum putarent. Unde Hieroubi agit de vesle sa
nymns in epist. ad.Fabiolam,
cerdi<tali : Qumtiiur,
inquit, ubi sit animm principale? Pldto in cerebro, Christus monstrot in corde.
Beati mundo corde, quonium ipsi Deum videbunt; et.
De corde procedunl cogiluliones malm; et ; Quid cogitalis nequom in cordibus vesltis (Malth. v. ix, xv)?
lib. de Anima cap. 15,
idem docenl Terlullianus
Theodoretus orat. 3 de Providentia,
Gregorius Nyssenus orat. 1 dc Resurreciione
Christi, quibus prinvel ut Tcrlulliano
ptincicipale dicitur principatus,
animae.
Solus
id
sedes
Laclanesl, praecipua
palitas,
tius (Lib. de Opific. Dei c. 16) in dubio ponit an in
corde an cerebro sit sedes mentis. Verum posierius
boc D. Hieronymus nominatim impugnat ubi supra;
22

JOANNIS

083*
CAPUT
fluod

spiritut

CASSIANi

XIII.

A eam atque ambire,

spirilui penelrabilis esse nonjpossii,

sed incorporeo soli Deo.

a Nec enim si crassae huic solidseque materiac, id

tst. carni spiritus admiscetur, quod fieri facillime
potest, idcirco et animae, quae ilidem spiritusesl,
ut eam quoque simililer
ita uniri posse creditur,
suae naturae reddat capacem. Quod soli est possibile
naturae
quae sic universae intellectualis
Triniiati,
efficitur

penetratrix,

ut non

COLLATIOSES.

solum

circumplecti

ALARDI

GAZJEl

!
sed etlam

Mi
illabi

ei, et velut in-

corporea corpori pbssit infundi (Videnotatdsuperiut

dd cap.lQ). Licetenim
pronuntiemus nonnullas esse
spiritales naturas, ul sunt augeli, archangeli caeteraeque virtntes, ipsa quoque anima noStra, vel certe
aer iste subtilis,
tamen incorporeae nullatenus
(*>.
sestimanda sunt, Habent enim secundum se corpus
quo subsistunt, licet multo tenuius quam nos. Nam
sunt corpora secundum Apostoli
sentenliam ita dicentis: Et corporacmlestia et lerrestria (l Cor. xv),
COMMENTARIUS.

angelicam y!de!ic<St et mnndanam,

ubi manifesle
id est, angelica a
distinguitur
spiritalis
creatura,
corporali. Denique quia plures et plerique Patres
tam Graeci quam Latini in hac sententia conveiiiunt
et unanimiter docjehiangelos tum bonos tum malos
omnino iiicprporeos esse , et materiae expertes :
Consllium, qUod nos animurn, mentemaue vocamus;, B e Graecis Dionysijus Areop, de Ccelesti Hierarch.
Idque situm media regioue in pectoris hseret.
cap. 2 et de Divinis Nominibus cap. 4, Gregorius
Nazianzen. Orat. 2 de Theologia,
Chrysostomus
hornil. 22 in Genes,, Daumscenus lib. u cap. 5;
In qua etiam sententia ebs fuisse significat Gicero
e Laliuis unus vice oinuiiim sufOciat D. Gregorius
Tuscul. Quxst. lib. i, qui prudentes cordatos yocalib. iv Moral. cap 9 : Duas, inquit,
ex quo etiam,
ad inlelligenexcordes, vecordes,
bant,
inquit,
iam e tteaiurds feeit Deus, angelidam tridelicet et
concordesque dicuntur. Quam itidem seiitentiam 36humanam ; sed vna tegmen carnit habttit, alia vero
quitur Anstoleles lib. de Sensu et Sensib.
* Id est, etsi daemon, qui spiritus est, corpora
..nihil infirmum
de Cdrne geslavit. Angelus namque
solummodb spirilut etl, homo vero el spiritus et caro.
subintret et possideat,, non inde cohsequens est ut
Ita Gregorius (Vide eumdem iib; iv Dial. c. 5). Caeet peneirafe
et aniraas subintrare
possit;
quasi
terum non est improbabile
vero anima hominis, quse est forma corporis , subquod noimulli dicunt,
id est, daemonibus, homines
Veiefes illos qui (le angelorum ac daemonum corpolilior sit spiritibus,
At hic error e schola Plaribus aliter senserunt, et corpoream eis subsiantiam
subinde possidentibns.
tonica olim lafe se diffudit.
nomiiie corporis non intellexisse verum
tribuerunl,
b
ac mole praedilum ,
eorpus, quantitate videlicet,
Angelossive bon.ns, sive malos, id est, daeriiosed corporibus ,
sed otnnem subsiantiam quoquo inodo compositam ;
nes non esse oiunino incorporeos,
ita ut id sit
aut aereis, aut subtilissimis
praeditos, vetus fuit et
corjporeum quod aliqua composilione
etiam
e
Plamultorum
ortbodoxorum
opinio
conslat, incorporeum
caquod omni compositione
vulgata
enim
satis
ret:
Etsi
ralione
solns Deus vere dicatur incorpotonicorum scholis accepla.
inielligequa
d
rent Christiauie
Scriptura angelos spiritus et spirireus, ut paulo post subdit abbas Serenus; sicut dicitur solus immprlalis
el invisibilis,
taies esse creaturas, non ita tamen id accipiebant,
cum sit actus
ab omni compositione
purissimus et simplicissimus
quasi omnis materiae et corporis essent expertes,
sicut et mutalioiie alienus (VideSixium
sed quod ita tenuia et sublilia habereni corpora,
Senen. lib. v
rerum corporalium et sensibilium
ul comparatione
Bibiioih., annof.|8 el 142, ef tib. vi, annof. Sl). Anet
Videri possent et merilo dicerentur
incorporei
geli vero ad Deum collati,
crassi, materiales el
corporei meritoj dici possunt, non quidem quod
spiritales : quemadmodum et venti dicuntur spiritut
subsianiiam habeant corpoream , ex qua coalescant;
ptocellatum
(Psal. CXLVHI) , etiamsi ventus nou sit
sed quia a Dei Isimplicitaie et puritate usque adeo
nec aer. Ita Tertullianus
omnino incorporeus,sicnii
Clemens Alexand. lib. in
ut ejus comparatione
lib. de Veland. Virgin.,
distant,
et
quasi corporei,
maieriales videaniur (S. Thom. i p., q. 3). Minus
Basil lib. de Spiritu Sancto cap. 16, LaStrgm.,
eniin est inter ebs, el Deiiin perfectionis
ctantius lib. n Div. Institut. cap. 15, et Augusiinus
naturae et
tum iri lib. de Civii. Dei pluribiis in locis, tura in
dignilaiis inierslitium
, quaro inter terram et supremum ccelesiem spiritum.
Haic enim finiii ad finilib. de Genesi ad litterara : ut mirum non sit ctiam
bunc abbatem Serenum hac opinione fuisse imbuest collatio. Ita
ium, illic veroj finiti ad infinitum
docent Patres.
lib. secundo Moral. cap.
tum. Quod auteni ad animas ralionales
atiinet,
JGregorius
tertio : Eorum ,i inqtiii (aiigelorum)
scieniia ccmpaqtias itidem incorporeas perinde ac angelos negare
ratiane twstrm 'scientim valide dilatala;
sed tamen
opinio (Lib. de
videtuf, fuil haec etiam Terlulliani
ut vocat D. Aucompardtibne divinai scientim dngusld : sicut et ipsi
Anima), vei polius deliramentum,
lib. ii de Originc Animse cap. 5 (Lib. de I) illorum spirilus comparalione quidem corporum nofustihus
strorum, spiritu!s sunt; sed comparatione sttmmi el inimtes.). Porro elsi oiim tolerari potuerit illa de
rfecircumscripti spiritus, sunt corpus. Damascenus ubi
angelofum corpnribus qualiscumque opinatio,
cte tamen D. Thomas docet tum ex Scripturae sufsupra : Angehis, inquit, incoporeus et iiiimaterialis
dicitur quantum ad not. Nam omne ad Dcum cotlatum ex communi doctrina sanctorum Pafragio,
tum (qui solus\incorporolis esl) crdssum el materiale
et totius Ecclesiae sensu, satis efficaciter
ifum,
ostendi angelos et daemones esse plane spiritales,
comperitur ; sola enim vere immaleriatii et incorporea
Divinitat.
et incorporeos,
nec haberc cnrpora sibi naturaliter
Denjque Bernardus serm. 6 in .Cantica :
Demus , inquit, securi soli Deo, ticut immottalitatem,
oniia, sive aerea, sive alia quaecumque : ui quamila el incotpoteilatem,
lamen erroetc. Porro eadem ratione quod
vis id non sit fide atholica definitum,
aliter sentire. Prineum videatur ac lemerarium
apud Cassiiinum el alios Palres subinde legitur do
aniraa hominis corporea, nonimlli in hunc sensum
inum quia noinen piritus in Scripturis passim accicommode intefpfelantur,
ut anima raiionalis dicatur
et immateriali,
ut
pitur pro subslautia incorporea,
Jban. iv: Spiritus est Deus, Marc. m, et Actor. vn
corporea, nimirum comparatione Dei, sicut angeli,
et xxm, Hebf. i- Deinde quia in Concilio Laterasa.liem ex aclu
quia non caret omni compositinne,
et pelentia, ex esse et essentia , substanlia et acci
nensi (Cap. Firmiler) dicitur Deus condidisse iilramoue de nihilocrealuram,
dentibus, etcJ
spiritalem et corporalem,
et sacrie litterse magis consemiurtt, quae cogitaiiones
hominis in corde vel in pectore collocare videntur.
Hinc D. AmbrOsius serm. 11 in psal. cxvin : Cor
tuum, inquit, cogitotionuni tuarum est scaturigo. Eodeni pertinet illud Lucrelii lib. ui :

C3*

COLLATIO

VII. DE ANIMJE

MOBlLiTATE

Et

SPIRITALIBUS

NEQUITIIS.

686

: a Seminalur

corpus animale, exsurgit cor- A. ocufts ejus (Hebt. IV). Et B. David inquit:
Qui fingii
corda eotum (Psdl. xxxn).
manifeste coliigiiur
Et iterum :
tigillalim
pus spirilale (I Cor. xv). Quibus
solum Deum.et idcirco
Ipse enim novit occulta cotdis ( Psal. xxxm).
nihil esse incorporeum.nisi
Job
omnes spiritaquoque : Qui solus nosti cotda filictum hbminum.
possc penetrabiles
ipsi tantummodo

et iierum

eb quod
esse subslantias,
les alque iniellecluales
solus toius el ubique et in omnibus sit, b ila ut et
molus
et internos
hominum
aique
cogitationes
abdita mentis universa inspiciat atque perlustret. De

CAPUT

Objeclio qua dmnwnes credi debent cogitationes

Iwminum pervidere.
Gerroanus:
Hac ratione qua dicis ne cogitationes
isti spiritus
quidem nostras inlueri
possunt. Quod

beatus Aposlolus
ipso siquidem solo pronuntiavit
c Vivus est enim sermo Dei et efficax, et
dicens:
actitior super omnem gladium ancipitem, et perlingens

existimare

ejut,

omnia

aulem

nuda

et apetla

ALARDI

sunt

GAZiEI

vaide puiamus

absurdum,

dicente

Scri-

ptura,d Si tpiriius poteslatem hqbentis ascenderit suB Cum diabolus misisper te (Eccles. x). Et iterurn,
set in cor Simonis Iscariblis
ut traderet Dominum
(Jban. xm). Quomodo ergo credi potest non patere
' serainarium
eis cogilationes
nostras, quarum
pro

compagum
usque ad dtuistonem aniinm el spiritus,
et
ac disctetor cogildtibnum
quoque ac medullarum,
in
inlentionum cotdis, et non ett ctealuta invisibilit
conspeciu

XIV.

COMMENTARIUS.

8 Animale corpus dicitur a sensiliva et vegetativa B

hic
actionibus,
parte animae, quarum potentiarum
dum vivimus,
corpus indiget. Resurgel autem cptput
id est incnrruplibile.
Corpora vero justotpiritale,
rum spiritualia
utpote quaiuor dospeciali ratione,
tibus, quas vocant theologi,
nempe impassibilitate,
subiililate,
praediia et ornata.
agilitate ei claritate,
Caeteruui haec ad probandam angelorum aut animarum corporeatn substantiam nihil faciunt.
b Solurn Deum corda hominum cogitalioncsque
Prater loca hic
lestatiir.
cognoscere tota Scriptura
Omnia corda scrutacitaia habes 1 Paralip. xxvin:
lur Dominus, el universas mentium cogitaiibnes inteU
vi: Tu enim sblttt nosli cbrdd filibligit. IfTaralip.
rum hominum. Job. x : Ecce in cmlo testis meus, et
eonsciut meus in excelsis. Psalm. vn : Scrutans corda
et renet Deus. Isa. i: Auferte malum cogitaiionum
veslrarum ab oculis meis. Jerem. xvn : Pravum esl cor
el quis cognotcel iltud? Ego
hominis el inscrutabile;
Dominus probans corda, el scrutans renes, Ubi pra- p
vum dicitur c<>r hominis, non tam quia inalum, quam "
et difficile ut peet reconditum,
quia abslrusuin,
netretur. Unde et LXX Interp. verterunt,
profuncorda
dum super omnia. Rom. vm : Qui scruialur
tcit qitia desiderat spirilus ; et alibi passjm.
c Possunt haec tani deVerbo Dei increaio, id est,
DeiFilio,
Proprie
quam de Verbo crealo intelligi.
tamen hoc loco sermo Dei pro Verbo increaio,
et
Dei Filio sumilur, ui hic abbas Serenus et alii Patres exponunl. Estenim huc Verbum, de quo Joannis i dicitur:
In principio erat Verbum. Et 1 Epist. v:
Pqlet, Verbum, et Spiritus snnclus. Et Apocal. 19 :
Nomen ejus Verbum Dei, quibus locis Graece legimodo verinierpretes
tur, ).oyos. Quod indifferenter
transferunt. UudeetAmbrosius
bum.rhodosermonem
lib. iv de Fide cap. 5 legit: Vivum enim esl Verbum
Dei, ctc. l/abent autem hic singula verba suam eraphasira ct energiam. Vivtts enim el efficax Deisermo,
seu Vcrbum dicitur propter vivificanlem
ejus operalionem, el peneirabilior omni glodio ancipiti, id est, P
utrinque scindente, quia Deus et Dei Fiiius oculis
snae cognitionis intima quieque penetrat,
et pervadit, mullo magis quam gladius utrinque aculus penelrare queat. Pertingent usque ad divisionem animm
et spiritut, ubi per animam puientias animales, seu
partem aniinae sensilivam,
quam cum brulis animalibus habemus communem : per spiriium
vero parlem ratiqnalem seu intelloctivam
facultateni intelligunt. llaque sermo Dei Christus usque ad divisionein
aiiimae ac spiritus pertiiif.it,
dum animales et spiriluales cogitationes discernit.
Compagum quoque ac
medullarum,
supp. usque ad divisiouem
pertingit,
sed quia in
nonquia
compages a medullis dividit,
terna et externa nostra discutit
et explorat.
Nam
compagum nomine, quaesunt externx colligationes
externa opera ; medudarum
membrorum,
autem,

inlernas
quse intus latent,
intelligit
cogiialiones;
verbis
:
Et
disctetor cogiquod explicat
sequentibuS
ttitionum , et intenlionum cordis, id esl, non solum
in corde suo, verum etiam
quid quisque cogiiet
qun inienlione
cogilet ac velit, exaciissime novit ac
judicat.
d D.
in hunc locum : Principem,
inHieronymus
qnit, mundi huius , el rectorem tenebrarum harum ,
cujus et Apostolus meminil (Ephes. vi), nunc Scriptura significat. Quod st t'n cor nostrum ascenderil, et
animus malm cogiiationis vutnus acceperit, non debemus uiiro locum iribuere, sed pugnare contra
cogitationem pesstmam, ef liberdri a pecculo mdximo, ne scilicet cogildtionem opere compleamus; quia dliud esl cogilatione, aliud opere peccare. Paulo post suhdit hanc
: Sispiriius
Symmachi interpretatinncm
principis irruerit tibi, de loco tuo ne reccdas, quia pudicilia compeccala multa: id est, si titillaverit
menteni
primil
tuam diabolus, el te ad libidinem conciloverit, ne seqttaris cogitationem pessimam et blandientem voluptatem; sed sla fortis et rigidus frigore casiilatis, flammam voluptatis exstingue
D.
Auguslinus tract. 55 in Joannem : Si qumris
quid missum sit in cqr Juda ? hoc uiique ut traderet
eum. Missio isla spirilualis suggestio est, et non fit per
aurem, sed per suggestionem. Diabolicm enim suggestia,
nes immittuntur,
ei humanis cogitationibus immiscentur.
Factum ergo jam fuerat in cor<ie Judm per immissionem
diabolicam, ut traderet discipulis magistrum,
{ Alibi
principium.
Siquidem abbas Moyses, collat. c- 191 tria cogiiationum
iiostrarum
dixit esse
principia,
quoniam ex Deo, ex diabolo, et ex nobis
Ex diabolo, inquit,
proficiscuntur.
cogitaiionum uascilwr series, cum subvertere nos lam vitiorum oblectatione quam etiam occultis conatur insidiis, subiilissima calliditate mala pro bonis ostentans, elc.
s Provide dictura,quasi
diceret non in lotum. Non
enim omnes cogitationes,
eliam pravae, ex diabolica immissione et suggestione proveniunt.
Nara D,
ex illa sententia Matthaei xv : De corie
Hieronymus
exeuntcogUaliones
malm, eos redarguit
qui cogitationes omnes a diabolo iinmitii
putant, et non ex
El Gennadius de Eccles.
propria nasci volumate.
malm cogilaDogmat. cap. 82: JVon omnes, inquil,
tiones nosttm semper didboli instinclu excilanlnt,
sed
aliauoiies ex nostri arbitrii motu emergunl. Unde merit-i queri sibi visus est diabolus apud sauctum Anloniuin, qnod sibi omnia peccaia a Christianis,
prrosertiin yero a monachis,
Sic enira
iinpularentur.
referente Alhauasio : Putsavil aliquando
Aiitonius,
dmmon monasterii ostium, Egrediens video hominem
enormi sublimitate porrectum caput usque ad cmlum.
Cum ab hoc quisnam essei, inquirerem, ait: Ego sum
Satqnns. Et ego, Quid , inquum, hic qumris? tespondil: Quid mihi ftuslrq impulant monacbi ? cur mihi
omnet Ghristianomm populi maledicunt ? Et ego, Jtittt

687
parie maxima ipsis immiltentibus
bus senlimus oboriri ?
CAPUT XV.

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

683

nostrarum
A immundi cogitaiionum
altingere qualitates, sed indiciis eas sensibilibus forinsecus colligenaul verbis et
tes, id est, ex noslris
disposilionibus
studiis in quae propeusius conspexerint nos inclinari.
ho-

alque instiganti-

Respontw quid possint dmmones in cogitationibut

minum, quidve non pottint.
a
Serenus: Nulli dubium est
quod possinl spiritus
ALARDI

GAZJEI

Caeterum illas quae necdum de internis animae procodierunt, adire omniho non possunt.Ipsasquoqiie
COMMENTARIUS.

At
ita nec ejus effectus ; voluntaria autera sicut libere
fdciunt, tuis enim ftequenlet molettantur insidiis.
ita libere occultalur et manifestatur.
ille dit: Nihil ego (ocio, se invicem lurbant. Nam ego
producitur,
Terlio pro cerlo tenendum esl neque angelos nemiserabilit fuclus sum: en nuUum jam hobeo locum,
sua nalurali posse cognoscere
iiullam possideo civitatem , jam mihi nulla sunt arma,
que daemones virtuie
et affectiones liberas et spontaneas, nt
cogiialiones
cunctasque ptovinciot Christi persondl nomen; solitusunt in intellectu
et volnnlate,
dines quoque monachorum stipontur chotit.
sine alterius m.iniIpsi te
festatione.
1 Quia hoc Deo tribuilur,
ut proprium,
tueantur, et obsetvent, el me sine cauta non lacerenl,
Tunc ego Dei
ut ex multis Scripturae locis superius ostensura,
nec mihi immerilo dira impteceniur.
tic ad eum locutut
quibus accedit illud apostoli I Corinth. n : Quis enim
gratiam cum alacriiate admiratut,
hominum scit, qum sunt hominis, nisi spirhus hominis
sum: Non lum verilati, qum nulta esl , tdm novam et
qui tn tpso ett ? Ubi annolavit D. Thoinas (In cominaudilam ascribo tenlentiam. Nam eum falUtcim cqput
sit, hoc sine mendocio couclus es confiteri. Haec ibi. R mentario) signanler dici : Quis hominum, ne ab horum
constel quid hac de " cognitibiie etiam Deut vidcatur exctudi, qui secreloVerum quo certius et dislinctius
rum cordis solut est cognitor. Manifetla
re sentiendum sit, audiendus hic D. Thomas (1-2,
aulem est
Vtrum
ratio, ail, quare Aomo ea qum in atlerius corde latent'
q. 80, arl. 4), qui proposita hac qtiaeslione,
scire non potest, quia cogniiio Itominis a tensu accipiomnia peccala hominum sint ex tuggeslione diaboli,
tur : el ideo ea qud, tunt in corde alteriut,
Dicendum quod occasionaliter qttidem
ita respondel:
honib coet indirecte diabolut ett causa omnium peccatorum
gnotcere non potetij niti quatenus per signa tensibilia
noslrorum , in quantum induxit ptimum hominem ad
manifestanlur,
secujidum illud I Regum xvi : Homo
videt qum foris patent, Deus autem intuetur cor. Sed
peccandum; ex cujus peccato in tantum vitiata esl hunec angelus bonus, \nec malus, ea qutv in corde homiul omnes ad peccandum ptoclives simana ndlutu,
nis laient scire potest, nisi in quantum per oliquot
mus: ticut dicerelur ette causa cbmbuslibnis lignoefex
:
ralio
ex
fectus manifestantur
rum, qui ligna siccdret,
quo sequeretur qttod facile
cujus
dccipi polesl
ipto
autem
non
esl
causa
verbo
incendereniur. Directe
omnium
Apostoti,
qui dicit ca ralione spititum hominis
cognoscete qum in cotde hominis lalenl,
peccatorum humanorum, tfa quod singula peccala perquia in ipso
homine est; Angelus autem neque bonus, neque malus,
suadeat. Quod Origenes (Lib. in Periar. cap. 7) proillabitur menti humanm, ut in ipto corde hominis sit
bat ex hoc, quod eliamsi diabolus non esset, homines
et intrintecus operelur, sed hoc toliut Dei
haberent appelitum cibarum, el venereorum, et timiproprium ett.
lla sanclus Thomas. 20 Quia Patres uno ore ita dolium , qui posset etse inordinalut;
quod subjacet tibero arbitrto. Haec S. Tbomas.
cent, probantque Christi divinilatem ex cogitationum
a
secrctarum
toties in Evangelio manifeQuaestio pervulgata bic discutitur : An angeli et
cognilione,
daemoues cognoscanl cogitationes cordiurh. Quamvis C stata, Ambrosius iri v cap. Lucae, Hieronymus in cap.
xvii Jerem. et cap! IX Matthaei, Chrysostomus homil.
vero ex dictis constet solum Deum illubi mentibus
30 in Matthaeum, Cyrillus lib. n in Joannem, et aiii.
bumanis, eiquc soli patere cogitaliones hominum et
3 Ratione
consilia cordium, tamen haud parvae diffictiltatis
D. Thomae (i p.,q.
est
57,
fundajneniali
ratione
illae
art.
voluntat
talionalit
cteaturm soii
i): Quia, inquii,
intelligere
qua
spirituales
subsiantiae,
Deo sttbjacet, et ipse solus in eam operari polest, ut
sive spiritus illi incorporei natura subtilissimi et perspicacissimi,
cogitationes et affectiones nosiras perprincipale ejus objectum et ultimus finis. El ideo ea qum
ex voluntate solo dependenl, vel qum in voluntate sola
spicere et penetrare nequeant, eas praesertim quas
Cum igitur inlerne voluntas
sunt, soli Deo iuninola.
ipsi nobis inspirare, suggerere et immiltere dicuntur,
tara ex parte sua
cum nullo obice, aut impedimenlo,
nostra, praeterquam a Deo, a nemine moveri possit,
Pro cujus
motus immediate
ejusque nutui voluntaiis
quam nostra ab hoc prohiberi videantur.
subsit,
elucidatione
eorum
Deo
tanium
et
et
homini
et
rei explicatione,
volenti propleniori
ipsi
quae
cogilmiii
hic a Sereno hac de re disseruntur,
noiandum primo
prius animus noiiis esse poiest. 4 His arcedit Joannis Climaci nori illepida narratio, gradu 31, uhi de
duplex esse genus operationum intellectus et voltindiscreiione agensj scribit monachos interdum rie iutatis. Quaedam enira sunt naturales, quaedam liberae.
dustria fefellisse dacmonem, dnm aliud foris prae se
Naturales sunt quac determinaiae ad iuium, vel quae
et deliberationem,
ut sunt
aliud mqnte et cogiiatione
versarent : Qui
judicium
ferrent,
praeveniunt
et affectiones subitaneae,
ac perid
tiifta, dmmoncs vulnerat,
primi motus, cogitaiiones,
vicerit,
inquit,
quod se habere vilid simulat, inimicot fallil, perduralevagationes involuntariae. Liberae el vohintnriae quse
ex judicio et spontanea voluntate concipiuntur,
nec nque inexpugnabilii.
Quidam ex fratribus atiquando
"
sunt determinatae ad unura. Ista autem duo genera
cum omnino corde motus non
ignominia affectui\etl,et
operalionum sic se habent, ut liberae sint superioris
fuissel, in menle iecrelius oravil, atque ita in ignominiis lamentari ccepil Itac ficta pertutbatione, Iranquillicujusdam ordinis quam nalurales : proinde ex cogninon sequitur cogniiio liberarum,
talem suam tapienlissime abscondens. Alius ilem ex
tione naturalium
quatenus liberae sunt, id est, quantum ad affirmatiofratribus cum primam sessionem omnino non cupil,
nem el negatioem, electionem et fugam, assensum
hanc se appetere avidissime finx-t. lllius vero castitatem quibus vetbit eloquat, qui quasi peccandi causa
et dissensnm.
Secundo, fatendum posse angelos el daemones vilupanar ingressus, mereiticem ipsam ad pmnitentiain
derc cogitationes
ct affectiones noslras naiurales,
trdxit? Quiddm iiem tolilario cttm primo mane uvm boetiam partis superioris
et intellectivae;
trum attulisset, jamque is qui altuletdt, ptofeclus ab
naturales,
et deliberationem
illo esset, lutnmo quedam uc celeri impelu illum devoinquam,
quae scilicet rationem
ravil abtque appetitu ullo, per hoc seipsum gulm adpraeveniunt, nec sunt proprie actiones humanse. Nam
dictttm dmmonibui indicans, alque illos ludens. Alius
angeli perfecte cognoscunt omnes substantias, et poileni ium modicos amisittet palmas, lola die se mmrententias, et aclus earum naturales, nec id in quaesiionem vertitur.
Naturae enim actio nata est se manitem fiiixil.
Subdil porro idem Cliinacus hanc caulelam : Summa istis vigilanlia fuit, ne forle (dum hosies .
feslare, et sicut ejus subslanlia abscondi non potest,

Wt

COIAATIO

VII. DE ANUvLE MOBILITATE

ET srinu.^.^^*,^^
wtu
gilaiiones quas ingerunt, utrum susceptae vel quem- A motione dignoscnnt,
cum scuicet eum vel infreadnioduni susceptae sinl, non per ipsius animae natumuisse tacilum, vel cum quadaro indignatione suspiram, id est, per illum interiorem motum in medulrasse, si vultum consideraverint
quodam pallore aut
lis, ut iia dixerim, latitantem, sed ex motibus atque
rubore mutasse, et ita subtiliter cuinam quis sit vitio
indiciis exterioris hominis deprehendunl, utpula cum
deditus deprehendunt.
Illo namque unumquemque
si viderint
monachum
nostrum delectari
suggesserint gastrimargiam,
certa ratione
ad
cognoscunt,
ad fenestram aut ad solem oculum curiosius erexisse,
mox quodam nutu vel motu
cujus instigationem
vel de hnra sollicitius inquisisse, cognoscunt desideab eo pr:ccorporis consensum convenientiamque
rium gulae fuisse susceptum. Si fornicationem ingestitam
fuisse perviderint.
aereis
Quae ab illis
rentes senserint eum paticnter telura libidinis suscevirtutibus ita deprehendi non mirum est, cum hoc a
pisse, seu viderint carne commotum, aut cerle non
prudenlibus quoque viris saepissime fieri videamus,
ut oportuit adversus suggeslionis iramundae suspiut scilicet interioris hominis stalum de figtira et vullu
rasse lasciviam , intelligunt
in penetralibus animae
seu qualitale exterioris agnoscant. Quanto ergocerlibidinis jaculum fuisse defixum. Si in incitamenta
tius haec ab his poterunl deprehendi, quos utique, ut
si irae, si furoris admoverint,
tristitise,
utrumnaro
spiritalis naturae, multo subtiliores ac sagaciores liocordi insederint gesiu corporis
et sensibili com- B minibus esse non dubium est!
ALARDI

GAZ/EI

COMMENTARIUS.
ludere nitunlur) illit magis ipsi ludibrio
Hii
fuerint.
per immulolionem vu.lus , secundum illttd Poeim : 0
enim reveta illi sunf de quibus ail Apostolus : Vt se-r
quam difficile est animum non prodere vullu! Et eiiam
duciores, el veraces (II Cor. vi). Postremo etiam genmedici aliquas affectiones animi per putsum cognoscere
tiles liimine uaturali ducti agnoverunt et fassi suntt
possuni; mullo magis angeli, vel etiam dmmones,
cogitationes liunianas soli Deo cognitas, caeteros laquanto subtiiius hujusmodi immutationes corporales
lere, Socrates apud Xeuophontem lib. iv, Apollonius i
perpendunl!
Tyanaeus orat. ad Domitianura , Julianus Apostata i
Quinto. Addoelisiudpostremum.possedaemonem,
si Deus permiitat, adeo vehementer phanlasmalibus
apud Ammian. lib. xxv, Pacuvius apud Gellium lib.
xiv cap. 5.
immissis hominem turbare ac dislinere, ut vix queat
alia de re cogitare, seu ad aliud advertere, quam
Quarto. Pnssunt tamen internae cogitationes ett
animi affecliones ex signis exierioribus
unde fit ut videatur
, v. g., ex;
quod ab eo suggestum fuerit:
divinare quid iiomo tunc cogiiet. Cujtis importunivultus, vel alterius membri motu, aut mutatione, autt
alio extrinseco signo deprehendi,
et multo perilius i
latis et molestissimae impugnaiionis complura supet solertius ab angelis et daemonibiis quam a solerpetunt SS. Pairura testimonia et exempla. De S.
tissimis et peritissimis eiiam medicis deprehendunAntonio fidem faeit ejus Vitse scriplor Alhanasius,
lur, ut docet hoc Ioco abbas Serenus , cui et alii i
quam frequentes et importunas omnis generis teuPatres suffragantur.
D. Hieronymus in cap. xv Mattationes expertus sit. De Hilarione D. Hieronymus :
lhaei : Diabolus, inquil, adjulor et incenlbr malarum i
Titillobal
diabolus sensus ejus, et pubescenli corpori
cogitalionum esse potesl, auctor esse non potest. Sini p/- solita voluptdtum incendia suggerebdt. Cogebdtur tirunaulem temper in insidiit posilus tevem cogilotionum i
culus. Christi cogitare quod nesciebdt, et ejus rei pomnosttatum scinlillam suis fomiiibus inflammaril,
ttoni
pam animo volvere, cujus experimenta non novetat.
debemus opinari eum cordis quoque occulta rimari, sedI
Iratus itaque sibi, et pecltts pttgnis verberans , quasi
ex corporis ttabitu et
geslibus mstimare quid versecogitationet cmde manus posset excludete, etc. Et de
mus intrinsecus ; verbi gralia, si pttlchram mulierem i
seipso idem Hieronymus epist. 22, de Custodia virginos crebro videtit inspieere, intelligit cor amotis jacuto i
nitatis, ubi hacc inier alia : Qubties egb ipse in eremo
vulneralum. D. Augustinus (Tom. m) libro de Diviconstitulus, el in illa vasta soliludine, qum exusla solis
naiione daemonum cap. 5 : Aliquondo, inquit, ef hoatdotibus hotridum monachis prmslal habitaculum,
minum disposiliones non solum voce prolatas , verumi
putabam me Romanis inleresse deliciis ! Ille ego, qui
etiam cogitatione conceptas, cum signa qumdam ex aniob gehennm metum lali me carcere ipse damnaveram,
mo exprimunlur in corpore, tota (acilitate perditcunt; ;
scorpionum lantum socius et feratum, smpe cltotis inalque hinc eliam multa futura prmnunliant, aliis videtereram puellarum; pallebant era jejuniis, et mens delicet mira, qui ista dispositd non noverunl. Sicut enimi
sideriis mstuabat in frigidb cbrpbre; el anle hoininem
apparet conciiatior animi motus in vultu, ut ab homisua jdm carne prmnwrtuum,
sbld libidinum incendia
nibus quoque aliquid forinsecus cognoscqlur, quod inbulliebant.
Meinini me clamantem diem junxitte cum
trintecus agitur; ita non debel etse incredibile, si eliam i
nacte, tiec priut a peclbrit cessasse verberibus, quam
leviores cogitalibnes dant aliqua signa per corput, qum'. redirel, Damino increpante, Iranquillitas.
llaec et alia
obluso sensu hominum cognosci non possunt, acuto auibidem D. Hieronymus, quae alibi opportunius erunt
tem dmmonum possunt. Haec Auguslinus : quae tamen i
recitanda. Similia exempla apud Palladium in Moyse
videiur quodammodo relractare lib. u Reiract. cap. , D
I jEthiope, apud D. Gregorium lib. u Dialog. cap. 2,
30, ubi ait : Reni dixi occullissimam audaciore assein sanctissimo patriarcha
nostro Benedicto. El in
veratione quam debui, nam petvenire ista ad nolitiam i
Vitis Patrum lib. m, et alibi saepius. Creterum elsi
dmmonum per nonnuito etiom experimenla compertum i
importuuas
possit daemon hujusmudi
cogitationes
est. Sed utrum signa qumdam denlur ex corpore cogisi Deus sinat, non tamen ullain coactioimmiltere,
laniium iilis sensibilia, nos autem lalenlia; an alia vi, ,
nem aut necessitaiem volunlati afferre, hec de voel ea spiritali, ista cognoscanl, aul
difficillime potest ab< Iuntatis assensu aut dissensu certam hnbere iioiiiiain,
sed probabilem dumtaxat ex signis exterioribus,
ut
hominibus, aut omnino non poteil inveniri. Gennadius i
Inco superius citato (Ecclet. Dogmot. c. ult.) : Interdiclum est. Neque vero sivib cum Deus vires suas in
uat ahimm cogitationes diabolo non videri certi sumus,,
tentando exercere, quanium ille vellet et possei, scd
icd molibus eas corporis, ab illo et affeciionum indiciit i
quain uiimquam
quanlum fert humana fragiliias,
auxilio ^eslituit.
calligi experimenlo didicimut.
Secreta aulem cordis t
sufficienti
Nara, ut ait Aposlolus
solus itle novit, ad quem dicitur : Tu solut nosli cctdd i
1 ad Corinth. 10 : Fidelis esl Deus qui non paiittir nos
fitiorum hominum (II Pardlip. n). Denique D. Tbolentari supra id quod pbssumus , sed fdcil etiam cum
ina.s veteres seculus : Cognbtcitur, inquit, cogitolio > feniaiione
proventum, id est, angmentuni (.raliac et
iitie.dttin,
non solum per aclnm exleriorem, sed eiidin i
auxilii.

CASSIANI

JOIMIS
CAPUt
Similitudo,

XVI.

immundi cogitationei
qua spiritut
num dbceanlur agnoscere.

homi-

a Queraadmodum
Jatrones in his
enim nonnulli
occultas
domibus
aggfedi
cupiunt,
quas furtim
tesolent explorare subslanlias,
hominum
quiper
tras noctis
minulias
videre.

tenebras

arenarura,
non possunt,

[cauia] spargentes manu

recondilas opes quas visu per-

caule

linnitu

arenarum

lapsum respondente
rei vel melalli.
ad certissimam
quadam

cujusque

notitiam

elicitae vocis prodilione

pcrveniunt:
ut thesaurum
nostri cordis explorcnt,

quoque
arenas quasdam, suggestiones
cum secundum earum
genles,
viderint
corporeum
intimis conclavibus
cbnditum

vel strepitu
ad
acsic
deprehendunt,

quodam

nobis noxias

velul

inurere

XVII.

passiones,

sed unicui-

ALARDI

alios ifae furorique

immiblasphemiis,
peculiaribus
alios cenodoxia
nere, alios pasci tristilia,
superbiaiHud vilium humanis
que mulceri, et uriumquemque
cordibus, quo ipse gaudet,
Clos pariier suas ingerere
vel loci,
prout
temporis,
nitas provocaverit.
CAPUT
Interrogalio,

sed nec cun-

inserere;

sed vicissim,
pravitates,
vei suscipienlis
opportuxvm.

an inter dmmones impugnationis

vicissitudinis
ditciplina servetur.

Germanus

:.Er^o

credendum

est inter

ordo ac

eos ordina-

esse nequiliam,
tam et (ut ita dixerim) disciplinatam
. ut
ac
vicissitudinis
ab eis ordo servelur,
quidam
cum
de B rationabilis
incursio;
geratur impugnationis

prodemite linnitu,
quid sit rein abdilisinterioris
hominis recognoscunt.

hominibus

et aTios quidem
alics
oblectari,

insparaffeclum

hominibui
Quod non singuli quique dcemonet univtriai
ingerant pastionei.
Hoc tamen nosse debemus,b
non omnes daemoties
universas

~m

A que vitio certos s iritus lncubare,

immunditiis
ac Jibidinum
sordibus

ita lii

qualitatem
velut quodam
emersisse,

CAPUT

COLLATIONES.

GAZiEI

consiet

nec modum

nec rationem

nisi

atque honeslos posse subsistere,

: e Quares
senteritiam
Scripturae

inter

bonos

secundum

illam

apud
sapieniiam
d
Inimalos,etnon
xiv.sec. LXX), et:
invenies(Pro.
ntici nostri insensqli (Deuter. xxxu, sec, LXX).
Iilud
nee est
etiam : * NohestjSapientia,
tton est fotlitudo,
consitium

dpud imvios

COMMENTARIUS.

(Provetb.

xxi,

sec. LXX).

Abstrusa admodum et oDscura

cui
vantur.
xiv de
comparatio,
Quod etj confirmat D. Augustinus
Civilat. Dei cap. 3 : isi, inquiens, diabolus fornicaelucidandae fere OEdipus advocandus, ant ejus genelalrunculus.
mali est
ris de que agitur quispiam
lor, vel ebriosus, vel quid aliud hujusmodi
Dionysii
et explicatior,
paulo planior
quae sic
quod ad carnis pertinet voiuptales, non polett dici, cum
paraphrasis
tit etiam talium peccalorum suasor et intligatot
ochabel : Quemadmodum quidam latrones et furet, in
domibut quas furlim ingrediunlur,
eultus, eti lamen maxime tuperbus et invidut.
Quis
exploranl divitiat
hominum quas non vident, spargenles manu minuias C enim illo etl inimicior tanclis ? Quit advertut eot conut opes in domo repositas
tenliotior et animotior, et magit cemulus alque invidut
arenas in noctis caligine,
Ila Augiisiinus.
invenitur?
Dum igitur hir legis vel
tinniiuadlapsumarenarumpercipiant,sicquepervenianl
audis daemones alios quidem immundiliis
et libidiad certissimam notitiam rei, aut citjuscumque metalli,
num sordibus oblcciari,
;ilios irae furorique
peculiaproduaione soni eliciti; sic dmmonei spargunt tn cordibus nostris suggestiones iniquas, iamquam arenarum
rius inuninere,
alios pasci tristitia, elc, non sic acut explorent cordis notiri thesaurum, cum
aut ad
minutidt,
cipe, quasi Imc ipsi in seipsis exerceant,
vilia afliciantur,
et ecrum deleetatione
liujusmodi
juxta qualitaiem suggestionum videriin exsurgere afsed <|Ood alii libidiue,
alii iracundia,
alii
capiantur;
fectum cotpoteum, etc.
b
: Non omnet dmmones quatalii aliis niodis homines vexandi ac tentandi
trisiiiia,
Dionysius elucidalor
ientationes aui passiones, sed certi certis
siculi eliinn
(ibetinferunt
magis delectauluf,
probabile esl esse
Nam alii detectamur imviliis serviunt et intendunt.
quosdam qui anieni humines quos possident mutos
habet D. Hieronymus
mundiliis , etc. Similia
in
reddere. vel surdos; alios, qui, ut ait D. Hieronyrnus, Lunm mutalionet obtervent, uihbminet
vexent,
Epist. ad Enhesios cap. vi: Sunl enim,inquii,
quidam
dmmones omoribus et amatotiis canticis setvienles, ut
el Dei cfeaiKfam\infanient.
Id colligitur
ex Maithaei
xvil et Marci ix,
Christus ait : Hoc genut dmmapropheta quoque commemotat dicens : Spiriiu fotnicp|ubi
niorum non ejicilut,
tionis seducti eslis. Nam et barbara qumdam eorum
niti injejunio
et oratione, quasi
Ex hac aulem tennomind etse dicuntur (ut smpe confetsi sunt hi, quos
ipsorum naturaa hoc attribuens.
latioiiuin et vexationum
vere vulgus maleficos vocat), et incantationes, et prediversitate
fit ut et diversas
et nomenclaturas
: et alius
sortianlur
eet, et colores varii, et divetsa velmeiallotum
geneta, j) appellationes
dicaiur spiritus immundus, vel spiritus fornicationis,
vel ciborum ad qttm invocali assisiete dmmones et inalius spiritussuperbiae,
alius spirilus
vertiginis,
felices animas copere memorantur; alii vero iracundias,
alius paier meiidacii, alius hnmicida ab initio,
elc.
et
inimicitiit,
aliipmetse
etfurores, etbellaimmillere;
inter homines odia concitore. Haec D. Ilieronymus.
et propensius incliQuod ad hacc vitia frequeutius
nent et instigenl.
Porro ineminisse oportet,
El eadem ratione,
quod alias ex D. Thoma
apud Lucam
mutum
noiavimus
(Lucm xi),
appellalur.
(Lib. xn c. 4), vitia,sive
peccaia doemoniipsum daeinonium
Verum
de
his
bus dupliciier
aitribui:
Vnomqdo, inquit, tecundum
plura infra (Collat. leq.)
P lia ex Graeca; translaiioue
?Tn<jit<; o-oyiay napi
reatum, alio modo secundum affectum. El secundum
realum quidem omnia peccala tn dmmonibus esse conxca.oT{. Vulgata auteni edilio : Qxmrit derisor tapienliam, et non invenit.
tingit, quia dum homin.es ad omnia peccala inducunt,
. d Vulg. : Et inimici nostrt sunt judices (Deuter
omnium peccatornm reatum incutruttt.
Secttnditm afetiam editiouis
feclum vero illa solum peccata in malit angelit ette
xxxn). Male in -quibusdam libris,
hoc testiinoniiim
erat suPlaniinianae,
conjunctum
possunt, ad qum contingit affici spiriluatem naiuram;
ad
ut nolavii Ciaautem naturam affici nbn contingit
spiritudlem
quod ex Pfoverbiis'
cilalut,
periori,
. .
bona qum sunt propria corpori, elc. Ex quibus conconius.
j
cludu secundum affeclnm non aliud peccalum in daeVulgo edit. nonest sapientia, non eit prudeniia,
monibus
esse posse, quam superbiam et invidiam ,
non nt contilium contra Dominum.
quse suht spiriiualia
peccata, et quse ab illis deri-

<?i

COLLATIO

VII. DE ANIMJE

MOBILtTATE

ET SPIRITALIBUS

NEQUITIIS.

CAPUT XIX.
A temporibus exercere impugnationes suas, hinc HResponsio, in quem modum concio deemonum super
quido comprobamus quia nullus polest simul cenovicissiludinis impugnalione subsistat.
doxiae vanitate deludi, el concupiscentia fornicatioSerenus : Nori esse inter malos perpetuam in omnis exuri; nec potest tumida inflari elatione supernibus consensionem, nec posse perfectam stare concordiam etiam in illis ipsis vitiis quibus communiter
certa dcfiniiio
obleciantur,
est; numquam enim

bia:

poterit, quemadmodum dixistis, in rebus indisciplinaiis disciplina modusque servari. In nonnullis tavel
men, ubi scilicet vel operalionis communio,
necessitas exigit, seu cujusdam lucri invitat consortium, necesse est eos * temporalem commodare

stihiulis

consensum. Quod esse in bac militia nequiiiae spirilalis manifestissime

pervidemus , ut non solum

spiritalis , et camalis
gastrimargiae
pariter
humililate submitti. Nec potest quis cachinnis fatuis
risuque dissolvi, et iracundiae sub eodem teinpore
seu certe edacis tristitiae mcerore
incitari,
suppleri, sed necesse est unumquemque spiritum ita
ut cum
impugnationem mentis arripere,
sigillatim
abscesserit, aiii eam spiritui cedat acrius :
aul cerle si victor exstiterit,
altefi
impugnandam,
nihilominus tradat simililer illudendain,

aul victus

CAPUT XX.
sed
custodiant,
tempora inter se vicissitudinesque
etiam b locis quibusdam specialiter inhaerere, eaque n Quod non sinl unius fottitudinis conttdtim potestatei,
nectentandifdculldtineofumtitofbiiriacollocata.
Nam quia necesse sit
jugiter obsidere noscantur.
Illud etiam nequaquam ignorare debemus,
non
eos immutatis tentationibus
certisque vitiis atque
ALARDI GAZiEI COMMENTARIUS.
cem. Cyrillus vero in cap. xxxiv Isaise : Spiritut
,a Hoc est, ad tempus saltem inter se convenire et
libenler dicunlur in desertis hcit habt*
ut solent fures et prsedones mutuo
niali, inquil,
cqncordare,
consentire in perniciem et damnum aliorum. Si enim
tare. Secundo loca humida et paludosa. Quod insiSatanat in teipsum divitut esset, quomodo starei renuai.um videlur Lucae xi, ubi spiritus inunundus ab
in locis aridis et inaquosis
homine ejectus dicitur
gnum ejut (Maith. xu)? Qua de re iia D. Thomas
nbn invenire requiem, et idcirco ad priorem sedem
(i.parf., q, 109, a, 2): Concordia, inquit, doemonum,
ubi
est ex amicilia quam
reverti. Tertio specus subterraneae, presertim
quti quidam tiliis obediunl,non
ihter se habeanll, ted ex communi nequilia , qua hometalla et alia usibus hominum necessaria effodiunmines odiunt et Dei juslitias tepugnant.
Est enim
tur; unde daemones metallici dicii. Cujus rei exemplum exstat in Vita S. Theodori Archimandriiae
proprium hominum impiorum ut eit se adjungant et
apud Surium, tomoll. Quarto vastsc et amplae arces,
subjiciant ad propriam nequitiam exsequendam quos
aut vetusta et ruinosa aedilicia. Hoc idem expertus
potentiores viribus vident. Et in respons. ad tertium
: Dwmones, inquii,
S. Antonius , qui, ut referl S. Athanasius, cum in
non suni mquales
argumenlum
. soliludine
secundum nalutam; unde ineis esl natutalit prmlalio,
se in castellum quoddani desertuin et
nbn contingil, qui natura sunt pares. r serpentibus
quodinhominibut
plenum annis viginti reclusisset,
gra^
vissimas a daemonibus passus esl moleslias et infeQuod autem superioribus inferiores subdantur, ritin
est ad bonitm superiotum, sed magisadmalum eorum;
slationes : nam mullis, iuquit, eum videndi desidetio
et sludib tequitendi ante estium ejits pernoclantibus ,
quiacum mata facere maxime ad miseriam pettineat,
audiebantur, ul vulgi voces adversus Antonium lumulpraesse in molis est essemagis miserum. Haec S. Thomas. Ex qttibus intelligimus
in daetnonibus esse
tutque dicentium : Quid te notlrii ingeris habilaculis ?
gradus ordinum, non ralibne gratiac aui gloriae, sed
quid tibi et deserto? Abscede a finibus alienis : non
ratione naturse : proinde alios superiores, alios inpqtes hic habiiare, nec nostras iiistdias suslinere, etc.
feriores, alios praicsse et dominari, alios subesse et
Quinto locn homicidiis aut aliis enormibus peccatis
obedire. Quem eniin ordinem sive naturae, sive pracinsiguia : cujus rei exempla suppediiat Palladius in
eminentiae et superiorilatis ante lapsum liabuerunt,
Et Joannes Diaconus in Vita B. Gregorii
Lausiacis.
euradem et postiapsum retinent,
naiurdlid enim in
testatur funduin quemdam Barbilianum propter scedmmonibus integrd perntdnserunt, ail B. Dionysius
lera incoiarum a daemonibus fuisse infestatum , et
mullos incolas ab iis inlerfectos. His poslremo addit
Areopagita (Ue DivinisNominibus c. 4).Verum ut boni
angeli suis superioribus sponte et alacriter oblemTbyraeus loca sanctorum, prseseriim moiiachorum,
sic e conlrario cacodaemones superiorjbus
et
perant,
qnibus daemones maxime invidcnl et iiisidianuir,
suis, ut prava mancipia duris dominis, aut iinbecillior
quas possunt, Deo non prohibenle, molestias infenon nisi inviti et malo domiti
ruut: quod probat ex cap. 25 hujus collationis,
ubi
lyrannus polentiori,
refert abbas olim in ipsis coenobiis in quibus degeobsequuntur. Sed de bis amplius collatione OQtava.
b Sunt enim
bant ocio vel decem monacbi, ita daemones grassatos
quaedam loca aliis raagis infesla, et a
daemouibus occupari et infesiari solita : quod qui- D fuisse, et tam frequentes et visibiles aggressus excidem non ex locorum natura et condilione,
sed pro
tasse, ut non auderent omnes pariier uoctibiis obDei nutu et daemonum voluntate contingit,
ut accudormire , sed vicissim aliis degustantibus soinnum,
rate docet Peirus Thyraeus peculiari libro hac de re
alii vigilias celebrantes psalmis et orationibus, et lectionibus inhaererent.Idemeiiam
manifeslumexVitis
edito, ubi recensct quinque aut sex genera locorum
SS. Patrum Antonii, Macarii, Benedicli et aliorum.
hujusmodi (De Locit Infest. c. 14 ef seq.). Primoloco
c Huic consentanea eliam B. Antonii senlentia ;
sunt desertae el incultae soliludines. Quod insinuare
videlur Isaias proplieta cap. xxxiv quando desertas
Diversa, inquit, eorum et parlila neqttitia ett. Quidam
ldumaeae civitales docet futuras domicilia lamiarum,
enim ad summum nocendi verlicem pervenere; atii tx
daemotium, onocentaurorum,
pilosoruro. Et Joannes
comparatione pejoruin videniur esse leniores; aique
in Apocaljpsi cap. xvm, dum deserlam Babylonem
omnes pro possibilitate viriurit diversa contra singulas
habitationeiu
vocat daemoniorum. Et evangelista
causas sumpsere cerlamina. llaec ipse. Enimvero sicut
Matthaeus cap. iv, obi narrat Chrislum in deserto
inler angelos alii et naturae et gratiae donis aliis
tentatum a diabolo. Quod eiiara non raro experti
praestant et exceilunt, ita inter daemones alios el naSS. anachoretae, ul videre est in Vila S. Antonii ap.ud
turae viribus potenliores, et malitia nequiores, et ad.
Aihanasium, Macarii iEgyplii aqud Palladium, Pauli
iiocendum promptiores etferociores
esse doeet paet Hilarionis apud Hieroriymum.
Hinc idem Hierorabola illa evangelica, in qua dicitur spiritus imnyiuus eremum dicit ...i'<nsirosoruni animalium fera>
mundus assumere'sepiem (id est, mulios) aftos tpiri-

885

-'

JOANNIS CASSIANI

esse omnes cjusdem ferocitalis et desiderii, sed ne: A

_
unius quidein foniludinis
atque nequitiae; et incipienlibus quidem alque infirmis non nisi infirmiores
in ceriamine comparari,
et his nequitiis
spirilus
spiritalibus
supcralis,
gradatim semper adversus
athletam Chiisti robustior pugna succedet. Procomparatione siquidem virium ac profectus humani,
etiam difficultas colluclationis
augeiur. Nullo enim
inodo quilibet sanctorum sufficeret talium tantorumque hoslium snfferre neqiiiliain , vel insidiis eorum

COLLATIONES.
non pugna dicenda est, nec
neque cerlamen, sed iniqua quaedam et
lis oppugnationis oppressio. Sed plane
ipsi non minus impugnanles humanum
desudant ut praevaleant de unoquoque
voluntate,

98
colluctalio,
irrationabilaborant

et

geous, et
illam quam
el relorqueiur
in eos
cupiunt obtinere vicioriam,
illa confusio quae nos manebal si ab ipsis fuissemus
elisi, secundum illud : Caput circuitut eorum, labor
labiorumiptorumoperiet
eot(Ptal. cxxxix). El, Convertelur dolor ejut tn caput ejut (Ptal. vn). Et iierum : Veniat illi laqueus quem ignotot, et captio
quam abscondii, apptehendat eum et in laqueum cadat (Ptal. xxxiv), in ipsum scilicet quem super ho-

posset occuri ere, sed nec crudelitaiem

quidem ac
sxviiiam sustinere, si non cerlamini nostro clementissimus arbiter aique a agonotbeia praesidens Chriniinum deceptione molitur. Dolent igitur etiam ipsi
stus, et exaequaret colluctantium vires, et immoderatos eorum rcpellerct ac refrenaret incursus, faceretnon minus; et quemadmoduni noselidunt, ipsiquo} que similiter
nec vicli sine confusioue
qtie cum leuiittione b exitum, ut sustinere possimus. B
elidunlur,
discedunt. Quas eorum ruinas atque confliclus ille
CAPUT XXI.
qui sanos interioris hominis oculos possidebat quoQuod dmmones cum hominibut non tine tuo labore
tidie cernens, vidensque eos supergaudere ruinis et
confligant.
Hanc autem colluclationcm
illos non sine suo
casibus singulomm, jac timcns ne de se quoque evecredimus labore conficere. Habent namque eiiam
nirel eis ista laetitia, Dominum deprecatur : llluipsi in suo conflictu quamdam anxietatem et tristitiam, et maxime cum fuerint validioribus aemulis, id
'
est, viris sanciis perfectisque congressi. Alioquin
jam non conflictus nec colluctatio, sed simplex lansecura illis esset hominum
tum, et, ut iia dixerim,

mina, inquiens, oculot meot, ne umquam obdormiam

in morte; ne quando dical inimicus meut, Prmvalui
adversui eum. Qui tribulant me, exsultabunt, si molus fuero (Pstii. xu). Et: Deus meut, ne tupergaudeant mihi, ne dicant in cordibut tuit, Euge, euge ani-

mm notlrm;
nec dicant, Devorabimus eum (Ptal.
xxxiv); et: Frenduerunt tuper me dentibut tuit. Doinsidiatur
enim in
mine, quando retpiciet (lbid.)t
ut raabscondito, ul leo ih cubili suo, insidiatur
conlra tpiritalia nequitim in emlettibus (Ephes. vi). Et C pial pauperem. Et, Qucerit a Deo etcam sibi (Ptal.
illud : Sic pugno non quati aerem verbetant (I Cot.
cm). Qui rursum cuhctis conaiibus expensis, cum
deceptionem nostram non potuerint obtinere, super
lx). Et iternm, Bonum agonem cetlavi (II Tim. IV).
cassalo labore suo, hecesse est ut confundantur
et
Ubi enim d agon dicitur, et certamen, et pugria, seu
erubescant quj quaerunt animas noslras, ul auferant
necesse est et utrimque sudor, et labor,
colluctaiio,
et sollicitudo subeatur, et sequaliler illos vel super
eas, indudntur confutione et pudore qui cogitant nobit
attributa

deceptio. Et quomodo staret illud Apostoli

quod dicit, ATon esf nobis colluclalio adversus carnem
et sangitinem, sed adveriut principatus, advertut potestatet, adversttt mundi rectoret lenebrarum harum,

dejectione maneat dolor atque confusio, vel de victoria gaudium consequatur. Ubi vero alio cum sudore luctante, alius cum otio ac securitale confligit,
et ad dejiciendum aemulum sola pro viribus uiitur

mala (Ps. xxxiv). Jeremias quoque, Confundantur,

inquit, illi, et nonconfimdar ego; paveant illi, et non
paveam ego; induc sitper eosiram futbtit lui, el duplici
conttitibne cbntere eos (Jerem. xvu). Nulli etenim du-

I
ALARDl GAZJEI COMMENTARIUS.
nec alterius palma alteri paral ignominiam : omaet
tut nequiores se, et fieri novistima hominit illiut peaihletdt suos desiderai coronari.
jora prioribus (Maith. xn). Vide hac dc re lepiduin
b Ita
exemplum apud Caesarium Cisterciensem lib. v de
passim legit exitum, quia Graece sx6ao-<v, ul
sil sensus : si tentatio ingruerit, faciet ut statim ea
Daemonibus cap. 36, quoostenditnon
omnes daeinones aeque malos et noxios esse. Palladius item in
evanescat (Vide hotat ad colevolel, superetur,
lat. 3 cap. 17).
Vita Pauli Simplicis refert S. Autoniura non poiuisse
j
D
e
eum
Videri possit prima fronte de labore corporali
expellere daemonem quemdara principalem (sic
Cum enim superius (Cap. 13) dixerit
vocat), eumque ad Paulum remisisse expeliendum.
inlelligere.
, Vide cap. 31 hujus collationis.
daemoues non esse prorsus incorporcos,
sed habere
a
De hac voce alias diclum est (Lib. vi, c. 9). Qua
I
corpus, licet multo tenuius quain nos, consentatisus est etiam Tertullianus,
ita mattyrat exhortans
neum esse videtur eps nobiscum colluctando labnVerum cuin
(Lib. ad Martyrat cap. 3) : Bonum agonem tubiluri
rare, et labore corporis possefatigari.
ettit, ih quo agonothetes Deus unut ett, xyttarchet
liujusmodi colluctatiq spiritalis sit, non corporalis,
et ipsos daemones plane incorporeos et spirituaks
Spiritut tanclus, corona mletnitalis btaviuin, angelicm
subslantim politia in cmiis, gloria in smcttla tmcttloesse abunde demonslratum sit, non alium imaginari
rum. Itaque epitiates vester Christus Jesut, qui vot
possumus laborem dtemonibus convenire, quam naturae eorum congruentem, id est, spirilualem;
spitilu unxit, et ad hoc tcamma produxil, etc.; ubi
quem
a Rhenano agonothetes qui certamen inexpnnitur
postmodum interpretalur anxietatem, tristitiam, dostruit praemio proposito:
xystarclies xysti praeses,
lorem, confusionem, lcontriiionem, etc, quae in da:in quo per hiemem exercebanlur
monibus passiones sunt spirituales, non corponles.
loci, inquam,
d
athleiae; epistates athletarum magisier (Vide tupra
Agnn, id est, certamen : unde agonista, qui ia
eoltat. 6 e. 16). S. Hieronymus epist. 28 ad Luci. agone conlendrt, Certalor, pugil, gladiator. Terlul <
liium : Non ett, inquit, invidut agonotheta noiler;
lianusdeSpecUculiscap.fi.

COLLATIO

C97

VII.

DE ANIMiE

MOBILITATE

ET SPIRITALIBUS

NEQUITIIS.

698

contritione
A minibus legentes sive canentes, nisi a contra istas
est, cum a nobis fuerint superati,
eos duplici conterendos: primura quod hominibus exdiebus
nequiiias
spirituales quae nobis insidiantur
ac noctibus
fuisse conscripta,
petenlibus sanctitatem, illi eam possidentes amiscrint,
non
acceperimus
deindc
modo ex eis aedificationem ullam leniialis et patiencausaque exstiterint
perditionis
humanae;
tiae conscquemur,
sed etiam dirum quemdam alque
quod spiritales substantise fuerinl a carnalibus terbium

renisque
victorias

devictae. Has igitur ruinas hoslium suasque

intuens unusquisque
sanciorum
cum ex-

suliatione

proclamat:
Petsequar inimicos meot, et
comptehendam eot, et nbn convertor donec deficiant:
conftingam ebt nee poterunt stare, cadent sublus pedet meot
idem

(Pial.

xvu).
Judica,

Contra

quos

etiam

orans

contrarium

evangelicse perfeclioni concipiemus affectum. Non solum enim docebimur

non orare pro
inimicis
nec diligere eos, sed etiam delenoslris,
b maledistari illos implacabili
odio provocabimur,
cere eis atque orationem adversus eos indesinenter
effundere. c Quae tali spiritu prolocutos fuisse viros
sanctos et amicos Dei intelligere perquam scelestum

Domine, nocentes
inquil,
me ; expugna impugnantes me ; apprehende arma et
est ac profanum, quibus ante adventum Christi idcirco non est lex posiia, eo quod transcendentes
tculum, et exsurge in adjutorium
mihi, effunde framandata ejus, evangelicis parere praeceptis et apomeam, et conclude adversui eot qui persequuntur me,
B stolicae perfectioni
dic animm mem : Salut tua ego sum (Psal. xxxiv).
studere, praevenientes dispensationem temporis, maluerunt.
Quos cum, subditis et exstinctis universis passioniPropheta,

bns, viceriinus,

merebimur

illam

benedictionis

vo-

manus luu tuper

cemconsequenter
audire, Exalletur
hottes tuot, et omnet inimici tui peribunt (Mich. v).
Hsec igilur omnia et his similia sacris inserta yoltiALABDI

GAZMl

CAPUT
Qubd non lit
dNon

poleslat

habere

XXII.

nocendi in arbiirio
collocata,

aulem

eos potestatem

dxmonum
quemqnam

COMMENTARIUS.

Potest hoc et alterum

matizando; ticul el ptophelce in Sctipiuris quandoque
hujus abbatis paradoxon
eenseri, quod omnes illas sententias, tam ex Psalimprecanlur mala peccatbtibus, quati conformantet vomis quam ex Prophelis
tunldtem smm divinm justitim,
licel hm imprecaitones
productas,
putet intelligi
debere adversus daemones, non adversus homines
pottint etiam per modum prmnunliationit
intelligi.
esse prolatas. Atnon tantum de daemonibus, id est,
Qnandoque vero dicitur aliquod malum tub ralione
sed etiam de visibilibns
hostibus invisibitibus,
et
utilis, puta cum aliquis optat aliquem peccalorem pati
attt atiquod impedimenlum,
vel
corporalibus
intelligi
posse, ut omnes interpreles
aliqttam agritudinem,
et exponunt, nemini dubium esse debet.
ut ipse melior efficiotur, vel ut taltem ab aliorum noinielligunt
cumento cetsel. Hsec sanctus Thomas quae ad locum
Neque inde sequitur quod iste bonus abbas concluhunc elucidandum
abunde sufficiunt. Verum hic audit, unde doceamur non orare pro inimicis nostris,
loco occurrit
nec diligere eos, sed eiiam detestari, etc. Non enim
ctarii
quod narrat divus Gregorius
sed potius ex charitate aut
lib. in Dialog. (Cop. xv), terribile
ex odio et malevolentia,
exemplum
quap
^
cerie ex zelo .usiitiae voluntnti
divinae consentaneo
luor moiiachorum qui Ursum cuidani Florentio servo
Sunt enim hujusmodi
loDei famulatitem
occiderant : quam ob causam ejus
prolatae intelliguntur.
secuta imprecaiione,
morbo elephanlino
praesertim in Psalmis
correpii
quendi formulae in Scripturis,
:
interierunt
el Prophetis perqu.un usiiatse, quibus nihil aliud
Quod factum, inquil, tiir Dei Florentius
maledixisse
impii, nec pecexpavit,
seque ila fratribus
agitur quam ut a Deo cobibeautur
pertimuit.
Omni enim vitas suce tempore flebat, quia exauditus
cata peccatis cumnlent, aut in iis perseverent, aut
vel ut poenis lempobonos ulierius persequantnr,
fuerat, te crudelem, se in eorum morte clamabat hone in aeternmn pereant; quemmicidam. Quod idcirco
ralibus
omnipotentem Dominum fepuuiantur,
cisse credimtts, ne vir mirm simplicitatit
adinodum aii Apostolus I Corinih.
x : Si not ipsos
quantolibet
cum judicadotore cbinmolut,
non uiique judicaremur;
intorquere ullra prmtumeret jacudijudicaremut,
ut non cum hoc
Peiro deinde interrogami
: Nvm
mur autem, a Domino corripimur,
lum maledictionit.
mundo damnemur. Vel cerle non tam imprecationes,
quidnam valde grave ette credimut, ti [ortatte cuilisunt divini
aut praedicliones
iracundid, maledicamus ? respondet
quam comininaliones,
bei, exagitante
De hoc peccalo cur me percuttctaris an
loquentis et praenunGregorius:
Spiritus per os propiieiarum
tiantis prenas improbis destinatas.
grave sil, cum Paulus dicat: Neque maledici regnum
b Maledicere idem est
Dei possidebv.nl (1 Cbrin. v). Pensa igitur quam graquod malum dicere. ld auindicando
et
vit culpa esl, qum separat a regno cmlestit vitm. Petro
tem fil tripiiciter
: prirao enuntiative
: Quid ti homo non forlaste ex
rursus interrogante
quod fit per contumeexponendo malum alterius,
vetbum
secundo imperadetractionem;
malitia, ted ex lingum incurid molediclionit
liam, irrisionem,
in proximum?
tertio optalive, Jyjaculatut
respondet
Gregorius :'Si
tive, jubendo alteii nialum irrogari;
Judicem oliosus lermo reprehenditut,
apud districium
optando, scilicet, aut imprecando malum alteri: In
ittit autem duobut modit, inquit S. Thomas, quibut
quanto magis et noxius ! Penta ergo quantum iit damnabilis qui a malitia non vacat, ti et ille sermo poenamalum dicilur per modum imperanlis, vel per modum
lis est qui a bonitale utititatis vacat.
optanlit, eadem ralionc estaliquid licitum et ilticitum.
* Ex dictis satis
id
Si enim aliquit imperet, vel aptet malum alterius, in
intelligi
polest quo spiritu,
et affectu viri saucli et
quanium ett malum, quati iptum mulum intendent,
est, meute, seu inlentione
et hcc ett
stc maledicete uttaque mbdb etit illicilum;
amiciDei,
nempe prophetae, sententias illas et simiies prolocuti fuerinl. Sed hujus rei tractatio
accumaledicete per se loquendb. Si autem aliquis imperel,
ralior ab inlerpretibus
vel oplet malum alterius tub ralione boni, tic esl licipetenda.

Docnit hoc S. Antonius mulliplici

cxperimento
lumf nec erit malediclio per te loquendb, sed per acdicenlis
nan
ad
audactcr
et
cidens. quia principalis intenlio
edoctus,
sacpius ipsos daemones
ferlur
is aut siinilibus
verbis provocans, et seipsum eis
Srius
malun,, ted ad bonum. Conlingil aulem malum alinon (ugio
objiciens : Ecce ego hic sum Anloniut:
quod dici imperando, vel optando, tub ralione duplivettra cerlamina, eliamsi majora facialit,
nultus me
cit boni, quandoque quidem tub ratione jusli, et sic
tcpatabil a charilale Christi. Psallebatque dicent: Si
jtidex licite n/aledicit illum cui ptcecipit justam poenam inferri. Et lic eliam Eccletia matedicit andthecontitiant advertum tne cattta, non timebit tot meum

CASSIANI

JOANNIS

fM
hominum
ratione

laedendi,

demonslrat

beali

exemplum

Job mariifesla

ubi non amplius

(JOP.II),

quam divina
el confessio eorumdem

eura

tentare audet inimicus

ei dispensatione

concediiur,

spirituum

monumenlis

gelicis

inserta

testatur

evan-

dicentium,

Si

not, mitte not in gregem potcotum (Matlh. vui).

Qui niulto magis credendi sunt in nullum hominum
ejicit

qui ad imaginem Dei creati sunt introife

pro arbitrio suo posse, cum in animalia immunda ac muta
ingrediendi
lestatem.
num

absqiie Dei permissu

Caeterum

quos. videmus

coramorari,

nemo

non habuerint
non

posset,

in hac

eremo

sed uec perfeciorum

po-

dicam juve-

consiantissime

quidem

tantis ta-

COLI.ATIONES.

700

CAJHJT XXltt.
De Imminvtti dmmonum potettale.
nostra et senio\ Satis tamen nobis et experientia
rum reialione compeflum
esl, non eamdera vim lia-,
bere nunc daemones quam anteriore
lempore inler
anachoretarum
dumtaxat principia, in quibus adbuc
raritas monachorum
in eremo commanebat. Tanla
namque erat eorum feritas, ut vix pauci el admodum
tolerare habitationem
stabiles atque aeiateprovecti
soliludinis
possent. Siquidem ain ipsis ccenobiis in
octo vel decem, ita eorum
quibus commorabantur
atrocitas
tiebantur
noclibus

et frequentes ac visibites senaggressus, ut non auderent omnes pariter

obdormire, Sed vicissim aliis degustantibus

grassabaturi

somnum, alii vigilias celebrantes, psairais et oralio

in eremo
agminibus circuinseptus
inhaciebant. Cumque illos ad
B nibus, seu lectionibus,
si
in
esset
voluntate
ipsis
singularis habitare,
pro
expergefactis
soporem naturae necessitas invitaret,
sua nocendi vel atteolandi
facultas atque libertas.
erant custodiam simialiis ad eorum qui dormituri
etiam Domini ac Salvatoris
nostri
Quod evidentius
Unde dubitari non polest
liler excubiae tradebantur.
confirmat
hominis
senlentia,
quara pro humilitate
vel confiunum e duobus, hanc nunc sccuritatem
assumpti protulit ad Pilatum, ita dicens : Non habedenliam npn solum nobis, qui videmur
pro experes in me ullam polestatem,
nisi dalum tibi fuisset
seneclutis
sed etiam
rieulia
roborari,
aliquatenus

liumque

hostium

desuper

(Joan. xix)

junioribus
ALARDI

GAZLiEl

aetale conferri;

COMMENTARUJS.

autb virlule

crucis

etiara

|
Et rursus: Si virium aliquid haberetis,
Sinuntvr avtem aiio Dei tummi juttiqne
(Psa/m.txxvi).
judicio, pto
meritit eorum quos ab ets vel affligi tantum, vel etiant
tufficetet unus ad prmlivm. Itemque: <Stquid valetis,
vobit in me potettatem Dominut dedit, ecce prmsio
tubjiciac
decipi juttum est. Et lib. n conlra adversar.
mm, devorale concessum. Si vero non potetiis, quid
legis cap. uli.: Satahas, ait, eum habeat semper evpii
ditaiem nocendi, noiere cuiquam, non poiesl, nisi ab
frutlra nitimini? signttm enim crucis et fidet in Domu
num inexpugnabilis
nobismurus est. Denique inferius
aceeperil polestatem. Quid aliud non
Omnipotenle
solum in libro Job, sed etiam magii in Evangelio deoccurrens : At dicit aliquis:
Gut diabatut
objeclioni
do- n
aggredient beatum Job ontnem in ruinam intpulit
{ claratum est, u6t spirifus immundi nec in porcot irent,
ntst hoc iUis benignut ipse Salvator pelentibus, quos
mumf Cur.ejtu
parietum
opibus penilus dissipalit,
certe in abyssum possel relegare, concederet; rem nequoqve fundamenta subvertens, unum numerosm sobolis coocervavit sepulcrum?
Cur ipsum ad extremum
cessariam edocere rips volens, ut sciticet noverimus
dirivutneris
novitote percussii ? Qui hoc opponit, aumuito mirius eos poste sua polestale nocere hominibut,
dial e diverso non diabolum potuisse hoc. sed DomiSimilia
qui nec pecoribvt qualibutcumque
polverunt.
habel l>. Gregorius lib. 111Dialog. cap. 21 el lib. l
num, u qub poleslas adversum nos dupliciter datur,
vel ad gloriam ti probamur, vel ad panairi si detinquiMoral. cap. 9et seqiientibus
a Vides hic etiiiin
mus, Quin potius ex hoc animadverlat ne contra unum
hoc
ccenobia, sive monisieria,
esi, loca sancta, etja viris sanctis culia, a daemoniquidem hominem diabolum quidquam potuisse, si non
bus subiride, Deo permittente,
enirn quod
ut superius
polestatem accepistet a Domino. Nultut
infestari,
sum ditionit est ab atio dcprecatur. Sedquid Job medietum est (Cap. 19). Ila maximas qunque a daemonibns molestias suslinuisse
monachos Romae, iibi
inoto, quem nec expetilum potuit vincete? sed ncc
S. Gregorius suuro
contra jumenla quidem ejus nec conlra ovet^ nec contra
prainrium habebat, refert in ejus
Vita Joannes Diaconus (Lib. iv, c. 89). Alia exempla
suei, sine concestu Dei proprium robur exercuit; ticut
in Evangelio scripivm eit; Dmmones autem rogabant
vide npud Caesariuni et Petrum Cluniacensem
(Casar.
eum dicenles : Si ejicis nos hinc, miile notin
I.
Petrus
lib.
de
Cluniac.
i
Miraevl.
v,
gregem
eap. i%).
b
Glarum
crucis virtestimonium
de
porcotum (Malth. vin). Quomodo igilur qui porcorum
antiquilalis
tute et efficacia ad prufligandos
et comprimendos
expetuut mortes, imaginem Dei hominem el tam charttm Conditoti
daemones : cujus rei innumera
sunt oninis aetatis
animal suo valebunt jute pervetiete?
Sic S. Ahloiiius
ei] D exempla, e quibus pauca dumtaxat ad illustrandum
(Athanas. in Vita S. Antonii);
infra rursus ex ipsiusmet diaboli confessione, quam
hunc locum attingamus. D. Basilius lib. de Spiritu
monachos adhortans et animans :
Sancto (De Spirilu S. cdp. 1 el se<7uen(.) docet hanc
supra vretulimus,
En ipte, inquit, diabolus, qui hujutmodi cum suis saut
in Ecclesia receptam,
Iraditionem
aposlolicam
tellitibus exercet atlvlias, nihil te potse conlra Chrifideles lam in sacris quam in caeteris rebus quibus
et monachomanu ducla, crucis signuni exprimeJam curm Christianorum
stianosfafetur;
beriedicerent,
rum iiine
ad pelleudos daemopet eoruiri inerliam viret dmmonibut prm- :- rent. quo remedio saluberrimo
beanlur. Nariiqualet
ttos et nostrat cogitationet repenes poiissimum
tx erentur, atque in omnibus rebus
illud adhibereni.
rerini; lales se nobis prmstare coritueveturit; et si quod
episcoHierosolymonuu
Cyrillus
in pectoribus malm menlit ei
temen invehetinl,
confiteti;
pus: Non pudeat vos, inquil, Ctucifixvm
pavorit
sedin fronie confidenlet signaculvm crucis digitis imquatiialtones,
qui deserla obtment loca, cceplos cvmuet ctudeliter imminentes infelicem preet in aliis omnibut cruic fiat: in panibut
lant^timores,
primalur,
et in
munt animam. Si autem alacret fuerimut tn Domino,
comedendis, elin poculis bibendit, et inegrettv,
et futurorum
bonorum cupiditate succensi, si semper
ingtettv, ante somrium, tecumbendo el svrgendo, evndo
onmia manibut Dei commiltamvs, nutlus dmmonum ad
et quiescendo. Magna hmce.it cuttodia qum propter
expugnandum valebit accedere, etc. His subscribit
pauperes gralis ddtur, tine labore propter ihfitmos,
D. Auguslinus lib. vn de Civit. Dei cap. 35 dicens,: . cumitDeo
sit hmc\gralia, et limor dmmonum; Iriuntn,
i\on potsvnt (daemones) quod non tinuntur efficete.
phavit enim de illo hoc tigno. Oslenta illi audacter;

101

COLLATIO

VII.

DE

ANlMiE

MOBILlTAtE

ET SPIRITALIBUS

NEQUITIIS.

703

deseria penetrante, et ubique ejus gratia

A in illos quorum obtenturi
comcante,
sunt corpora penetrare,
retusa est nequitia daemonum, aut
nonisi prius eorum mentes cogitationesque
negligentia
possedestra illos ab impugnatione
reddit
pristina
rint. Quos cum timore ac memoria Dei vel
lentiores,
spirilali
duni dedignantur adversum
nos illa intentione conmeditatione
velut exarmatos omni praenudaverint,
fligere, qua lunc contra illos probatissimos
Christi
sidio ac munitione divina, post facile vincendos aumilites saeviebant, liac scilicet nos fraudulentia
indenter invadunt, domicilium
deinceps in eis velutin
visibilium
tentationum
dirius elidenles.
In tanlum
possessione sibi tradita praesumenles.
enim teporem videmus corruisse nonnullos,
ut neCAPUT XXV.
cesse sit eos etiam remissioribus
monitis adpalpari,
Quod miserabiliores sunt hi qui vitiis qvam qui ab ipsis
modo ne desertis cellnlis suis ad
inperniciosiores
dmmonibus postidentut.
et circumeuntes
quieiudines
ac vagi
revolvanlur,
Licet multo illis gravius constet vehementiusque
crassioribus
vitiis
(ut ita dixerim)
implicentur;
vexari hos qui cuni corporaliter
ab ipsis b suppleri
fructus
ab
eis
oblineri
si
magnusque
credatur,
minime videantur,
animb tamen perniciosius
posslsolummodo se etiam cum qualibet ignavia valeant
eorum scilicet viiiis vel voluptatibus
invodeniur,
in solitudioe
continere, ac pro ingenii remedio soluti; secundum aposloli namquec sententiain,
leat eis a senioribus dici, Sedeie in cellulis
aquo
TJ
vesiris,
ejus setvus efficitur (II Petr. n).
et quanlum libiium
quisque superalut,
fuerit manducale
atque bibite
Nisi quod in hoc isti desperaiius
quod
aegrolant,
et dormite, dummodo in eis jugiter
perduretis.
cum sint eoruni mancipia, nec Impugnari se ab illis,
CAPUT XXIV.
Caeierum
hec dominatum eorum ferre cognoscunl.
Qua tatione dmmones sibi in eotum corpora quos
a
vel inflrmitatibus
traditos
Satanaj,
corporaliter
arrepluri sunt adilum parent.
" Constat
magnis eiiam viroS sanctos novimus pro levissimis
ergo immundos spiritus non aliter posse
ALARDl

GAZ/EI

COMMENTARIUS.

velle*
exempla et teslimonia persequi ac recensefe
mus, nullus esset dicendi fiuis. Eadem enim sanctornm otnnium semper de hoc signo et tropaeo salutis
omnium
nostrae sententia
fuit, eadem sKculorum
experienlia.
a Similes sententiae apud D. Augustinum
repelib. iv de Civit. Dei cap. 34 : Dmmonet, inriuntur
quil, ntsi quot fallendo decepetint, possidetenon possunt. Et lib. x cap. 22 : Poteslas inimica vincil aut
subjugat neminem, nisi societate peccati. Idemque rur*
sus serm. 197 de lempore, objectioni,
quain ibi faDicit aliquii : Si ligaiui ett diacit, ita respondel:
Dominicae si- C botut, ut etl, quate adhuc prmvdtel? Verum etl,fralret
TJl aulem.ad exempla veniamus.crucis
teste Rnfino(/t6.
xi c. 29), unusgnum Alexandria;,
chdrissimi, quia multum prmvatet, sed tepidii et negliin fenestris, in paquisquein posiihus,iningressibus,
genttbus, et Deum in vetiiate non timentibus dominalib. iv
rietibus, columnisque
iur. Alligatus esl enim tamqiidm canii cdienit innexus,
depingebat. Lactantius
cruce
et nemincm potest motdete, nisi eum qui se itli morlicap.^7scribit,
praesenteChristisno,quifrnntem
Ita D. Augusiinus.
Sic
signaverat, non polnisse aruspices gemilium diabolo
(erd societate conjunxerit.
1 Februar. daemon intersacrificantes ab eo responsa elicere;
et hanc saepe
etiam apud Metapbrasiem
viro sancto, cur puellam Gorcau*utR praecipuam fuisse Chrisiianos
persequendi.
rngatus a Triplione
diani imper. flliam intrassei, respondit, daeraones in
Epiphanius haeresi 30 narral quemdam Josephuui nondum Christianum signo crucis dcemones expulisse, et
illus habere potesiatem qui npera iisdera grata exerdeinde Chrisiianum
effectum eodem signo incantacenl; qualia sunt, inquil, simulacrorum servitut, blationes Judaeorum destruxisse.
NazianzeGregorius
tphemim, adulierid, veneficid, invidim, cadet, etc. Vesententiis significari,
rum observandnm
nus, oratinnc prima in Julianum, scribil
hujusmodi
ipsum Julianum Aposlaiam in quodam delubro dacmones innon qtiid fieri possil el imerdum accidat, sed quid
Nam in moralibus spectaiur
eorum aspeclu lerritum,
crucis signo
ut plurimum conlingai.
vocautem,
accidit, ut
non quod raro, sed quod cnmmuniler
seipsum muuiisse, et mox specira omnia evanuisse
Histor.
lib. ni cap. 16). S. Anlonius
in Eihicis. Voluil ilaque D, Augudocet Aristoteles
(Theodorel.
solo crucis signo omnibus da?monibus terribilis
fuit,
slinus, sicut etiam abbns Serenus, significare quid
ut daeet contra omnes terrores jubebnt suln crucis signaplerumque el ut plurimum conlingat, iiempe
culo tulos et securos esse monachos. Idcm de Paulo mones prius liomiiium
menies cogitutionesque
posn
Danicll
Eremita el Hilarione testatur D. Hierouymus.
sideant, per culpam scilicet lethalem, quam eorum
sibi ipse
et ohtineant:
alioquin
Siylites ad effugandos daemones ubique crucem, ut
corpora penetrent
sit ex sequuntibus
arma itiexpugnabilia
inferebat.
cum manifestum
conlradicerel,
(ail Metapbrastes),
Hoc ilidem signo S. Remigius maximum incendium.
non semper eorum animas a daemonibus possideri
et aliquando
Rheinis a diabolo excitaium exstinxit,
teste Hiucmaquorum corpora ab iis possidenlur,
Vedastus. maleficium aliud abolevit, fugans
viros sanctos, et Dei araicos ob levem culpam, vel
ro;elS.
tesle
etiam absque culpa, Dei permissu, fuisse corporaliter
larvam, ei liqunre fuso, miraculo
coruscavit,
Albino Flacco Viias ejus scriptore.
a daemone possessos, ut ex seq. patet.
Denique Theob
vel si vis, redoreius lib. v cap. 21 passim in Historia ReligiosS,
Suppleri pro occupari, corripi,
nec non div. Gregorius
libr.
III Dialog. cap. 7,
pleri, frequens Cassiano (Lib. v lnst. cap. 13).
' Hanc seriientiam alibi traclavimus.
multa scribunt miracula signo crucis facta, ac pod
lctliatissimum in daemonum expulsione. (Vide BellarmiConlingit ergo, licet rarius, non solum ob
adacmone
lum libro u de Imaginib. cap. 29, Baroniut
etiamob levesetyeniales
tomo 1
Iesculpas,verum
ut superius indicatum,
Annal, an. 60.) Quod si posleriorum
quod exemplo
temporum
possideri,

cum enim viderint crucem, recordantur Ctucifixi, mefuuuf entm eum qui conttivit
Haec
capila draconis.
fidelium.
ex antiqua nimirum
institulinne
Cyrillus,
De qua etiam Tertullianus
lib. de Corona militis
et aliis ha(Cdp. 3-4). In singulis qnoque cubiculis
bilaculis cruces esse pingendas S. Nilus ad Olympiadorum proconsulem scribens admnnuit (Concif. JVternn.ii, articuto 4). Huc spectant et illi versus Prudentii lCathemer. hymno 6) :
Crux pellit omne crimen :
Fugiunt crucem tenebrae.

703

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES

704

qutbusquo delictis, cum in illis ne tenuissimum qui- A diens fvit ori Domtnt,- ei tradidit evm Deminvt leoni,
dem naevum aut maculam in iilo judicii die patitur
et confregit evm juxla verbum Domini, quod lccutus
invenire
divina
omnem cordis eorum
est (III Reg. xv). In quo facto et solulionem
delicti
clementia,
merila
scoriam, secundum propheiae, immo Dei sententiam,
praesentis atque erroris incauti, et justiliae
excoquens in prsesenli, ut eos tamquam aurum vel
|ro quibus prophetam suum Dominus temporaliter
nulla inperpetuitalem,
transmiltal:
Et excodigentes poenali purgatione,
ad purum scoriam tuam, et auferam
quam, inqnit,
omne ttannum luttm, et pott lioc vocaberit civitat jutti,
argenlum

ignitum

ad illam

fidelit (Itaim 1). Et iterum : Stcuf probalur argentvm et aurvm in camino, ita eligil corda Dominut
(Proyer. xxvn). Et ilerum : Avrum et argentum ptourbt

aulem probatur in fornoce humitiationis

(Eccles. u). Et illud quoque : Quem enim diligit Dominvt,
corripil;
flagellat autem omnem filium quem
balignii.vir

rccipit

(Hebr. xu).
GAPUt

XXVI.

tradidit

praeparcitas ipsa et conlinenlia

datoris ostendit, quia nihil penitus audet voracissima beslia de tradito sibi cadavere degustare. Cujus
rei nostris
satis evidens contiquoque lemporibus
b abbate Paulo et
git et aperta probalio lin
Moyse
c locum
qui Calamus
qui habifavit
hujus solitudinis,
vexatori,

est in eremo
Nam prior commoratus
d
quae adjacet
Panephysi civitali:
quara soliludinem
olim faclam aquae salsissimae inundatione
cognovi-<
nuncupatur.

de
mus, quae quotiens flaverit
spiritus
aquilonis,
ita
B siagnis impulsa ac superfusa adjacenlibus terris,
omnem illius superficiem regionis contegit, ut anli-

De nece prophetm seducli, ei infirmitate abbatis Pduli,

quam pro tua emendatione promeruit.
Quod in illo prophela atque homine Dei in terlio

quos ibidem vicos, qui olini hac ipsa de causa omni

sunt habitatore deserti, faciat velut insulas apparere.
Hic igitur abbas Paulus in tantam cordis puritatem

Regum libro manifeste videmus impletum,

qui pro
culpa unius inobedienliae
quam tamen non de indusiria nec vitio propriac voliintatis,
sed alterius cir-

ut non disilentioque profecerat,

quiete solitudinis
cam vultum
feraineum, sed ne vestimenta quidem
offerri.
Nam
sexus illius conspectui suo pateretur

cnmventione

cum eidem pergenli ad cujusdam senioris cellam una

8 cum abbate Archebio ejusdem solitudinis accola,

contraxit, confestim ajeone conteritur,

ila de eo Scriptura narrante : Vir Dei ett, qui inobeALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

aut devoraverit,
sed vei faucibus compressis vel osabbatis Moysis probatur cap. seq., qui ob impatienut videtur Scriptura
tiam et verbum durius prolatum
a daemone invasus
sibus, aut cervice confracta,
4 quod easimile videtur,
et graviter vexatus fuit.Cui
innuere, absquealia liiesione occiderit;
quod de
ut nihil
a daedem voracissiraa bcllua ita se cominuerit,
qiiadam moniali ob leviorem gulam simililer
mone occupata narrat D. Gregorius
lib. 1 Dialog.
penitus de tradito sibi cadavere degustarei, nec san5 quod juxta
cap. 4: Quadam die, inquit, una Dei famula horlum
guinem ejus funderet aut sorheret;
corpus stans cum asino, illud custodierit, donec inde
ingressa lactucam contpiciem,
concupivit, eamque tised cor- C asportaretur
; 6 quod nec ipsum asinum laeserit aut
gno ctucii benedicere obtila, avide momordit,
repla a diabolo pt.otinut cecidit. Cumque vexatelur,
fugarit; 7 quod venientes ad tollendum corpus non
sed amoto corpore inde
sub celeritate nunlialum
atit impedierit;
eidem palri Equilio
esl, ut
terruerit,
veniret concitus, et qrando succurreret. Moxque ut Itordiscesserit. Sed juvat hic B. Gregorium de hac proIs
tum idem Paler ingrestut etl, cmpil ex ejus ore, quasi
phetae culpa simul et pcena audire disputantem.
diabolut clamare
libro iv Dialogorum cap. 24 : VtV jDei, inquil, contra
tatisfacient ipte qut hanc artipueral,
dicent: Egoqvid
Samdridin missut, qtiia per inobedientiom in itinere
feci? Sedebam ibi tuper Idciucdm:
et momordil me. Cui cum gravi indignaiione
comedit, hunc leo in eodem ilinere occidil. Sed tttatim
veniiilla,
illic tcriplum est qvia steiit leo juxla asinum, et non
vir Dei ptoecepil vt discederel, el iocttm in omnipotenlis
comedit leo de cadavere. Ex qua re osienditur quod
Dei famulam non haberet, protinus abscetsil, nec eam
ultta contingere prmvaluil.
Haec Gregorius.
Neque
peccatum inobedienlice in ipsa fuerit morte laxatum;
huic ahsimile videlur exemplum illius feminre quam
quia idem leo quem viventem prmtvmpsit occidcre, concum praestigiator quidnm suis praestigiis etdaemonis
tingere non prmsumptil occisum. Qui enim occidendi
ausum habuit, de occisi cadavere comedendi licentiam
operatione mutam reddidissel, effecissetque ut equa,
non accepit; quia is qui culpabilit in tii'a fueral, punita
non femina,
omnibus cam iniuenlibus
appareret,
inobedientia erat jam jutlus ex mbtte. Leo ergo qui
sanctus Macarius^gyptius
aspersione aquae benedictae et facta oratione curavit, atque in pristiuum siapriut peccaloris vitam necdverdt, custodivil pottmodum
vir Dei sic ditum restiiuit.
Eam autem admonuit
cadaver jutti. HaecGregorius.
b De abbae
est lib. x cap. 2i et 25.
cens: Numquam Ecclesiam deseras, numquam dbstiPaulojaclum
Ilmc eniin r. De Moyse ibidem et coliatione
neas a communione Christi Sacramentorum.
1 et 2, quae ejus
libi accidcritnl, quod jam quinque hebdomadis non acnomine inscribuntur.
c
cessisti ad inlemerata notlri
Salvatorit Sacramenia.
Cassianus collatione 3 cap.
Mcminiiejusdemiloci
Iia PalJadius (Palladius Lausia. 19 ef 20). Ubi non
5. Et rursus collat. 24 cap. 4 : Qui in itla, inquit,
alia redditur
et vcxaiiouis
causa islius afflictionis
Calami, sive Potphyrionis etemo commoranlUr. Unde
fuisse nuncudiabolicae, quam intermissa ad tempus sacra comapparel Calamum alias Porphyrionero
munio per negligentiam
quae non videiur esse plus
patum.
|
dDe Panephysi Cassianus \\b. ivcap. 30.
quam venialis Culpa , sicuti nec morsus ille laclucae
De eodem
neglecto crucis signo.
egimus lib. v cap. 37. De quo rurstis
. " Multa hicin:racula
el evidentissima divinae procollat. 11 cap. 2praeclarum
hoc exstat cncomium:
videnlia! signa eflulsere, 1" quod proplielam
Deus
Beaiissimi atque prtecipui viri Atchebii episcopi, qui
occidi
a leone propter
et
voluerit
inpbedientiam
raptut de Anachoretdrum cmtu, el episcoput Panephysi
ab alio
omni mvo stio propodivini praecepti, cumtamen
transgressionem
oppidp, datut, tanta dittrictione
hutilum soliludinis cvsipdivit, ut nihil de prmlerilx
propheta fuisset delusus et deceptus; 2 quod liac pcena
militatis tenore laxayerit,
aut de adjecto sibi honort
lemporali voluerit ejus culpara punire, ne in aeternum puniret ;3* quod leo prophelam non discerpserit
btanditvt tit.
:

COLLATIO

70$

VII.

DE ANIMJE

MOBlLlTATE

Et

SPIRIIALIBUS

NEQUItilS.

706

cibus ac
ejus, tanta A dciato ad ccenoDium sanctarum virginum,
monasterium
(prcelermisso,
potus, quem ne nuiu quidem petere poterat, femineo
fuga
officio) recurrit,
quod arripuerat,
piae visitationis
ingerebatur
obsequio, explendisque omnibus naturae
dracoeadem illi diligentia per annos ferme
quanta nullus a facie leonis vel immanissimi
necessitatibus,

casu

mulier

obviassel,
ad suum rursus

nis aufugeret,
ita
Archebii revocantis

offensus

occursu

ut ne memoraii
eum clamore

quidera

acprecibus

abbaihv
flecte-

ut

ad requirendum
senem, quemadmodum
pertenderent.
Quod
coepto itinere
proposuerant,
retur,

et puritatis
ardore sit factum,
lamen quia non secundum scienliam
praesumptum
est, sed observantia disciplinae justaeque discrelionis
licet zelo castitatis

est modus (non enim solam familiarilased ipsam

tem, quae vcre est noxia, feminarum,
quoque figuram sexus illius credidit exsecrandam),
excessus

quatuor, id est, usque ad vitae suse terminum

'
bat. Qui cum lanta esset omnium membrorum

serviedebili-

ut nulli in eo arlus vivacem motum

tate constrictus,
lanta ex eo
ac sensibilem relentarent,
nihilominus
a oleo
virlutum
quod
graiia procedebat, ut cum de
b cadavere suo
potius quam corpore contigisset ungerentur

cuinfirmi, confesiim cunctise valetudinibus

ita ut super hac ejus valetudine
etiam
rarentur;
evidenter aperteque claresceret et
ipsis infidelibus
debilitatem

membrorum

omnium

atdispensatione
sanilalum gratiam

percussus est, ut ejus

que amore Domini contributam.el
universum corpus paralyseos valetudine solveretur,
ac manifestatione
meritoB pro lestiraonio
puritatis
rum ei Spiritus sancti virtute praeslari.
penitus explere suum
nullumque in eo merabrum
Siquidem non solum pedes ac
prsevaieret olficium.
CAPUT XXVII.
De tenlalione abbalis Moytit.
mauus, se.d etiam linguse motus, quo eloculio vocis
Secundus vero, quem diximus in hac eremo comipsaeque aures ila auditus proprii amiexprimitur,
tali

confeslim

correplione

serunl

sensum, ut in eo nihil amplius ex horaine

quam immobilis lanlum alque insensibilis figura remaueret. Eo autem redactus est, ut infirmitati
ejus

et incompamoratum, cum ipse qtioque singularis

rabilis vir esset, ob reprehensionem
unius sermonis,
d Macarium
disputans paulo
quem contra abbatem

deservire
sufficeret,
diligentia
Nam
sedulitas ministrasset.
nisi sola ei muiiebris

durius proiulit,
quadam scilicet opinione prseventus,
* tam diro confestim est traditus
daemoni, ut liuma-

nullo modo virornm

ALARDI

GAZiEl

COMMENTARIUS.

a Oleo a se benedicto,
aut cnnlacto et praestito,
et a quolibet Chriconsequendam fuerit institulum,
Sic sanstiano in nomine Christi, et in quemlibet eiiam a
viri sancii saepenumero infirmos curarunt.
flde alienum, ad saniiatem corporis
clus liilarion
laesos a serpentibus oleo sanabat; eotribuendam sit
solitum adhibcri. Ejusmodi plane er.it, quod ad cudemque duos a morle suscitavit, tesie D. ilieronymo
randos morbns per Proculum
Sic abbas Benjainiu apud PalChristianum
admini(In viia Hilarionis).
sirari soliium scribit Tertullianus
ladium (Lausia. 13), cuicumque manus imposuisset,
(Lib. ad Scapul.
aut quod benedixeral oleum dedisset, liberabatur
ab C cdp. 4). Haec et alia Baronius, additque solituin ejusomni acgritudine : Et tamen hic, qui tanla gratia dimodi, sicut alias species ad huinanum usum compar.ilas, prccibus praescriptis sanciificari
gnus habitus [uerat, octo mensibus ante obilum fuit
(iiam etapud
et
adeo
ut
Clcmentem
I.
c.
habetur
vm,
intumuit,
35) scripta
ejus corpus usque
(Consiit.
hydtopicus,
beuedictio aquae et oleij, siculsigno
tantum crucis
propler dolores invenirelur alius Job. Cum autem laBorarel hoc morbo immedicabili,
medebatur aliis qui
illud henedixisse, etin nominesanclissimaeTriniratis
lcnebantur quibusvis mgriludinibus. Quod plane conadmovisse sufficerei.
sanctificasseatqueaegrpiaiitibiis
b
Quasi dical non fuisse qnidein cadaver (vivebat
gruit cum exemplo abbatis Pauli de quo hic agitur.
Oleo eliam a S. Macario curala legiiur paralytica,
cl
enim Paulus), scd inslar cadaveris, hoc esi, morbo
: Cadaver eniin, ait Isidorus,
daemoniacus a dsemone liberatus,
a caapud eumdeni
pene cmorluiun
mulios
sanavit
denda nominatuin, quid jam stare non polest (Eiymol.
Oleo itidem benedicto
Palladium.
lib. xi, cap. 2).
abbas Joannes. Idem de abbate Aphraate et de
c Valetudo
Simeone refert Theodoretus in Uisior. SS. Patrum
pa'Sim apud Cassianum ponilur
pro
seu
26
20
ef
Olei
etiam
unctionc
ut
8
et
alibi
nntaium.
43).
invaletudine,
cap.
(Lausia.
infirmiiate,
d
Rufino et
Vide quae alias (Lib. v eap. XLI) notaviinus de
monachi jEgyptii
curarunt,
paralylicum
duobus Macariis sanctis anachorctis
Sozomeno leslibus (Rufin. lib. n cap. 4, Sozom. I. vi
et
jEgypliis
alter ^Egyptius, alter AlexandricoaUnneis,quorum
cap. 21). Denique abbas Machetes apud Cassianum
nus cognomiuatus
est. Videntur autcin quae hic de
haecdeseipso referl: Oleum eliam benedicere, dcsupMacario tradunlur,
de iEgyptio
iiitclligenda,
quem
plicantibus dare, quod prm omnibus exsectdbdi; utpote
et
alii
descen- j) Palladius
scribunt singuiari dono et polestate
judicans illud ex magna cordis pmsumptione
me repente smctttaribus multit,
adversns daeraones claruisse.
dere, circumdanlibus
c Mirahile
ita conttriclut tum, ul aliter eos nullatenus evudere posvirum
sanctum ob
quidera videlur,
levem culpam ita diro daemoni fuisse traditum,
et
sem, nisi a me suiiima vi el oblettolione exlorsissent ut
ab eo correptum
et mente abalienalum,
cbldto ab eis vusculb manum meom impresso crucis
ut etiant
humana slercora ori suo turpiter ingererct. At non
lignacuto superponerem; itaque se credenles benediadeo mirum videbitur,
si consideremus
clioiiis oleum consecutos, taudem me aliquando relainterdum
et usu
fieri ut honiines, absque ulla sua culpa, non lameii
xdtunt. Sic ille. De eadem olei sanciificatione
ad impartiendas sanitatcs Severus in Vita S. Marsine magnis divinae providentias raiiouibus a daemonibus corripiautur
et possideanlur (Joann. Chrysotini, et alii, qui res gesias sanclorum scripserunl,
stom. lib. de Providenlio
frequentissiuie meminere. Sciendum vero ejusmodi
Dei). Quod pluribus exemPrimum
oleum et unciionis genus, llcet aliqua benedictione
D.
pliset teslimoniis compertum habetur.
25 de obiiu Blcsillae: Quid causm
sanciiGcalum, a Sacramento lamen exlremae unclioliieronymusepisi.
uf smpe bimuli, irimulique,
vt ubera maeit, inquil,
nis, quod in Ecclesia catholica infirmis datur, fuisse
terna tdctentes, a dmnwne corripidntut,
longe diversum, ul scite monel Baronius (X ide Baro.
rtpleautur
non ad in.ir1.1 Annai. an. D. 63); quandoquidcm
leprd, morbo regio devorenlur ? El a.ddil postinoduin:
sunf teInvisibtiia hwc inscrutabili Altissiini judicio
morum dimitteuda
peccala et invisibilem
graiiam

JOANNIS

'ftft

COLLAtlONES.'"

CASSIANI

j"

708

medico pro nosuo ab eo suppletus ingereret. X a piissimo

patre clementissimoque
velut paestris utilitatibus
et idcircoeos
irrogentur:
gratia se Dominus intuQuod flagellum purgationis
maut discedentes ex hoe
delicli
humiliari,
dagogis tradiios
lisse, ne scilicet in eo vel momentanei
vel purgatiores ad vitam aiiam transferancula resideret, velocitale curatioriis
muiido,
ejus atque auNam continuo
abbate
Clore remedii demonstravit.
tur, vel pcena leviore plectantur,
qui, secunduin
15traditi suritin
Maeario in oratione submjsso, dicto citius nequam
Aposlolum,
praesenli Sqtanm in inleritum carnis, ut spiritus tialvus fial in die Domini nostti
Splritus ab eo fugalus abscessit.
lias egestiones

orl

CAPUT

JesuChrisli

XXVIII.

debeant hi qui spititibus ttaduntur

Quod
' - !;sperni non
''.:
immundit.
'
" non debere eos
Ex quo manifeste
perpenditur
vel despici, quos videnms diversis tentaabominari
tradi:
sive istis nequitiae spiritibus
quia
tionibus,
nos opnrtet.primo
duo haeecredereimmobilifer
quod
nullus ab eis omnino tentelur:
sine Dei permissu
quod omnia quae a Deo nobis inferuntur,
velut
tristia
ad pnesens, seu laeta videantur,

secando
sive

ALARDI

GAZiEI

"

(lCor.

v).
CAPUTXXIX.

ObjeCtio cvr /n" qui spiritibus yexdntur immundis a

cotritriunibrie dominica separantur.
Et quomodo non solum eos despici ab
vel hbrrerij
sed eliam a communione do-

Germanus:
liominibus
minica

in nostris

provinciis
perpetuq videmus abstiriere, secUndum illain jEvangelii sententiam,
Nqlite
B sanctum darecanibus, neque mittalis nwrgdritds vesirat
anie porcos (Matlh.\n),cum
de illis, quemadmodutii
COMMENTARIUS,

citer me invosisti. Ista et alia plvrima

horis tingulit
linquendd. D. Augiistinus lib. xxn De Civit. cap. 22:
Contra milleformes, ait, damionumtncursus,
quit innodicens, decima die cum omni quiete Domino Chrisio
teddidit.
HIEC ibi. Ahnolavit
centid tuti fidit, quetndoquidem, ne quit fiderel, etiam
spiritum iripace
praeterea Baronius (Tomo I Annal. an. D. 32), facinoroatiparvutos baptizatos, quibus nihil ett innocentiut,
sas qnasdam mulieres
quse, qiianlumvis
postea pcequando sic vexant, ut in eis tnaxime, Deo sinenie, isla
et
alteriut
devitm
nitentesac
lia
morisireivr hujus
flendd calamilas,
Deoperoin
placentes, assecuiae fueriut
Ilis accedunt
lla Augustinus.
suorum indulgentiam
nihilominus
acersideranda fcltcitas?
leliclorum,
bicribus solere infestationibus
daemonum exagitari:
exempla, primum iUius ptieri apud Marcum evangevexationem
et
listam cap.ix,
quod qui res gestas, inquii,
qui daemonis gravissimam
Pelagiae pcenitentis,
Mariae ^Egyptiacae et iiliarum,
ab infautia sustinuit,
pater ipsius
quemadmoduin
legerit,
plane intelconfessus esl; secundum, alteDomino interroganti
liget. Haec Baronius de Maria Magdalena disrjutans,
S.
fueriine ante vel post unctionem
Domini a sepiem
rius pueri, quem a saevissimo d3?mone liberavit
teste Palladio in Vita Macarii;
lertium,
daemoniis, ut evangelista ait, possessa.
Macarius,
* His consemit D. Joannes
a qua daemonem
Remi: nam
Chrysoslomus
puellae Tolosann,
expulit S.
de qua in Vita S. Rein libris quos dc Providentia
etiam in
conscripsit,
gius a B. Benedicto rogatus;
alierius
hoc divinam
Providehtiam
(Lib. ii c. 3); quartum,
agnoscit et commendat
migii HincmaruS
ilem pueri, de quo in Vita D. Bernardi.
Quintum
(fomo V), quod sanciiores honiines subindea daemolib. v cap. 26, de puella
nibus corripiantur
ei yexenliir,
ne in peccaia devolexstat apud Caesarium,
a dsemone possessa ad iraprecationem
a
r vantur. Qua ratione quoque Theodbvum queiudam
quinquenni
vel iufantidaemone possessum consolatur.
Vide Petrum Thypatris. At ne quis hoc tantum in pueris
1
reraeum de Daemoniacis cap. 32.
bus, tion etiam in aduitis contingere existimet,
b Tradidit
virtut. S. Martini) exemPaulus Corinlhium
fert Sulpilius (Indiatogode
quemdam
apostolujs
anachoretae sanctissimi,
incestuosutn Saiana>, Iad Corintliios,
v. Tradiditel
plum meniorabilecujusdam
haereticbs etblasphemos
etvirtute
celeberrimi,
quem dicit a Deo postulasse
Hymenacuni et Alexanilrum
I Timoili.,
I. Tradere auiem Satanae, id esi, diabolo,
et impelrasse
ut, permissa in se quinque inensibiis
ut alias nolavimus
diabolo potestate, similis illis fierei quos ipse cura(lib. u Institut.,
cap. 16), secundum ecclesiasiicura
usum et doctrinam,
nihil aliud
verat: hoc est, ut per quinque menses cnrpus ejus ab
ad eviianduin
suest quam per exCbmmunicationis
diabolo
senteniiam
extra
inliabitante
affligeretur,
Ecclesiam projicere, sive a corpore Christi praescinQuod Sulpiiius
perbiae aut vanae gloriae periculum.
lile phepotens, itle
dere. Cum enim regrium Chrisli sit Ecclesia, regnuni
adniirans et exaggerans, subdii:
ille ad
lolo Orienie vvlgaivt,
autem diaboli extra Ecclesiam, consequens est eum
qvi tignis et virtutibus
ad cujut fores
Dei projicitur.singulariejus
proquiextraEcclesiam
cujut limina popvli ante confluxetant,
tectione destitui, atqne adeo daemonibus objici et extummm istiut tmcuii se prostravetanl potesiates, eorreontnia iila qvce
ovile Chrisii grassantibiis,
poni, lamquam lupisextra
plvs u dmmone est, tentus in vinculit,
Porro monet Chrysoltomus
in primietTiieodorelus
energumeni tolent fette petpetsut, quinto demum mente
tiva Ecclesia, quando alia facultas non erat rebelles
purgalut est, non tanlum immonc, sed, quod illi erat
ab-,
coercendi et in officip contineudi, sic excommunicattfifius atqve optatius, vanilale. Aliud exemplurn
los et Satanae iraditos, siaiim fuisse a daemone corviri sancti legitur in Prato Spiritual
batis Alexaiidri
vexatos, Deo ita disponenle,
paulo ante D repios et corporalitef
(cap. 182). is enim , Deo permitiente,
tum ad comprobaudam
Ecclesiae et praelatorum ecinortem a daemone arreptus, eidem suam imbecillita;Ad tiesperam.aiebat, venisii,
eis a Christo collatam
clesiasticorum
tem egregie exprobravit
potestatem
miset. Hoc magnum non est, quoniam in lectuto desupet omnia dmmonia et tuper omnem polestalem ini
riiici (Maith.TL, Lucm{ ix el x); tumad coercendam et
vtnelus sum, et moveti non posium
estenditii, mitettuam. Nam si potens et valens
domandam improbofum
contumaciam:
rime, imbecillitalem
quod proprie
vel texaginta
annot deac germane significatum
illis verbis, tradere Satanm
estet, ante hot quinquaginta
vexatiobuerat appropinquare mihi; ego enim per eonforlanin inierilum carnis, iil esi, mortiliciitionem,
temme Lhristum ottendittem tibi infirmiiatem
Caeterum hoc loco vi- '
nem, cruciatum corporalem.
tuam,
detur abbasSerenns ejusmodi tradilionem
confregissemrigidam
intelligen
acdejtciitemrugitnmtuum,atque
Nunc auleiri non
cervkem.
iilam tuaminfiexamque
qua qnis' subinde vel ob levem culpam, vel eiiait,:
a diabolo invaditur,'
mea ett imkeeillitat,
tedinfirmitat
etl,<jum premit me.
absque culpa, Deo permittente,
ottenut hac vexaiioim
Gtatias lamen agb Deo, ad quem proficitcens
vexatur;
occupatur et corporstliter
dam injuttam quam abs ie patsns sum, gui posl tot anul
efliciatgr
pnrgatus, cautior deinceps et sanclior
cirea exitvm tic atroex pracedentibus
notum iabotet et fatigationem,
colIS's'iiur.

709

COLLATIO

Vll.

DE ANiM^!

MOBILltATfi

Et

SPlRtTALiBUS

NEQUItHS.

710

vel 1
A sacrosanctam a senioribus nostns numquam memidicis, ila credendum sit, quod eis purgatkmis
nimus interdictam,
utiliiaiis obtentu hujus tentalionis humiliatio tribuaquin immo si possibile esset,
eliam quotidie eis impartiri eani debere censebant.
tur?
Nec enim secundum Evangelii sententiam, quam inCAPUTXXX.
congrue huic sensui coaptatis, Nolite sdnelum dare
Responsio tuper propotita qumstione.
hanc sentenliam, immo
ut et omnia per
fidein, quam superius comprehendi,
Dominum fieri, et pro utilitate animarum dispensafi
universa credamus, non solum nequaquam despicienius eos, sed etiam pro eis lamquam pro membris

canibus, ad daemonis escam sacrosancta cominunio,

et Don potius ad purgationem ac tulelani corporis
animaeque, pervenire credenda est; quae ab homine
percepta, eumqui in membris ejus insidet spirituin,
seu in ipsis lalitare cognosciiur, velut quoddam cx-

nosiris incessanter brabiraus, eisque totis visceribus

ac pleno compatiemur affectu; cuin enim pdiitur
.unum membrum, compaliuntur omnia membra (I COr.,
xn); scientes nos absque illis ulpote mcmbris no-

urcns fugat incendium". Hoc namque modo curaluni

et abbatem b Andronicum
nuper nspeximus, alios-

Serenus:

Si habuerimus

que quamplures.
Magis namque ac magis inimieus
insultabit obsesso, cum enm a cbelesti niedicina viderit segregatum; lantoque dirius ac frequentius atstris omnimodis consummari non posse, quemadmodum legimus ne anteriores quidem nostros sine no-
B lenlabil, quanto eum a spiritali remedio longius senbis repromissionis
summam consequi potuisse, ita
serit abdicatum.
de illis Apostolo pronuntiante
: Et hiomnes tettimoCAPUT XXXI.
nio fidei eomprobali non acceperunt repromissiones;
Quod miseri sinl hi qui subdi tcmporalibus istis tenlationibus non mereniur,
Deo pro nobis melius aliquid providente, ne sine nobis
consummaientut (Heb, xi).a Communionem vero eis
Caeterum c illi sunt vere misert ac miserabiles juALARDl

GAZ/EI

COMMENTARIUS,

Energumenis sivedaemoniacis non esse deneganvem particulain corporis Domini tinclam q sacerdole
dam eucharistice communionem docet etiam D. Thoperciperet, semihora mandens trajicerenon valuit, nonmas (m parl., q. 80, art.9 ad 1), et confirmat hoc
dnm Mlo fugato de quo dicil Aposloltts r Quee consoCassiani tesfimonio. Prb quo etiam facit quod in
uantia Chrisliad Belhal? Et iterum .' Non potestiscqconcilio Arausicano habelur Can. 3 (dpud Gralian.
licem Domini bibere et calicem dmmoniorum,
non
26, q. 6, cap. Qui recedunt). Amentibus qumcumque
poteslis mensm Domini participare et mensm dmmonio~
rum ( 1 Cor. x). Mahu igitur fdciem ejus suslentanle
officia conferenda sunt (Sotus in 4 Senl., dist.
?ietati$
2, q. iyThytmutde
i, cap. 28). Sed
sacerdote, ne Sanctum ptojieeret, a qiiodam diacono
Dmmon.part.
mulio clarius id confirmatur exemplo quod a divo
suggestum esl ut calicem salularem gutluri ejus pontiProspero Aquiianico refertur his verbis (de Promisi.
fex applicarel. Quod ut factum est, stalim locum illum
et Pr&dic, dimid. temp. cap. 6) : Nostris temporibus,
quem diabolus obsederat, Sahatoris
imperio reliquit,
v.
e.
_
consule
hoc
siSacramenlum
cum
laude
Asparelo,
Carlhagini constituto,
quod oregestabal
Redempta*
iliic
ris
clamavil.
Hinc
diaboiicum,
quod
accidit,
gnum
monslruosumque
iransglutisse puella
Imtilia, hinc roces in laudem Dei.quodpost octoginta el duos dies, diaquis illius patrim civis ignorat ? Qumdam juvencula Arnba nalione, imcillm Dei habUum geslans, cum in baibolo expulto, puella de potestale fuerit eruta inimici,
neo lavans simulacrum Veneris impudice respicerel, et
etc. Hactenus D. Prosper. Porro quamvjs daemoniacis communionein
sacram porrigi p.isse dixerimus,
tdpsum, eique te consimitans, domicilium se diabolo
non lainen dicimus omnibus, nec quovis tempore
prmbuit; tMim ille leo qui tugiens circuit, quem qumrebat invenil. Meatus igilur guiutris ipsius occupans,
porrigendara ; scd illis lantuni qui ineniis et judicii
nullum cibum, nullumqve polum trajiciens, per sepcompotes sunt, ul htinc cibum ab alio valennt discernere, et ad eumdem cum devotione ei reverenlia
tttaginla ferme dies loitdemque nocles, jejunium sibi
se praeparare, et quidem eo lempore quo dccmones
diabolus ex capto possessoque vase exhibuit. Hoc montlrum parentet pueilm per fof dierum tpatia auferri
inolesii non sunt, nec ulla Sncramento limetur irreverentia (Pet. Thyr. lib. de Dcetnoniac. cdp. 28). Quopotse sperantei, dum juge malum ulteriut tolerare non
cum filia seseingesserunt sacerdoti, qum
circa quod B. Dionysius (Eccles. Hieratch. cap. 3)
potient,simul
acta erant fideliler intimantes. Boc tanium puelta fadicit, energumeuis non esse porrigeuduni hoc Sncralebatur, avem qnamdam nociis medio a/ppdtere, qum
mentuin, de nou baptizatis intelligendum est, ex sensibi oti neseio gvid infunderel. Slupor lunc inerat cuntentia S. Tbomae (ufrt supra). Tide infra annolatioctis videte puellam nullis indiciis diuiutni
nein decimain Cuichii.
jejunii fieb De
datam, nulto pallore, seutabe veldebititale confectam,
quo Andnmico loquatur hic abbas ambiguum
tmin potivt robuttam succo viscerum, mole membtoest. Feriur quidem Andronici et Tharasise conjugis
rum. Cumque incredibilia videientur qum dicehantur, D ejus anachoreiarum illustris liistoria, quoruiu etianu
habilo consilio in monasteri puellarum, in quo relimeinoria in Martyrologio
Romano celebris habeiur
9 Oclobris; quippe qui mutuo cousensu continentiam
quias S. Stephani sitm sunt, sacerdos puellam simul el
voventes, vitaui anachoreiicam elegerunl el sanctisprmposilo commendavil. ItUc prima tantum die apparuisse illam avem asseruit, seque inctepasse quod neque
sime traduxeruut
sub disciplina
abbatis Dauielis,
fame neque siii compuisa, illum appeteret locum, quo
quem illum esse existimo qui cullafione 4 apud nosibi accedere non liceret. Per duas sane hebdomaaas
slrum Cassianum disputat. Verum an iile sit Andronihil cibi vet poculi sumens, in monaslerio mansit. Acnicus de quo hicagitur,
lectori judicandum
relinciditdutemul
dedmus
dominicus
illucesceret
quintus
quo.
c Passim id indicant sacrse
nobiscvm
tacerdole
utmatuiinum
iltic
dies,useendente
paginae, quae felices
sdctificium solito offetretvr, pueliam pmposilut ad alDeoque dilecios praedicanl quo ipse in liac vita casttere perduxit, eo incessu el habitu quo solent rubore . tigat, ne in aeternum puniat; contra infelices ei reperfutm ex epuiit poculisque mulieres udvenire. Sed
probos Quibus ipse mn irascilur, Ezech. xvi, Sed
nt se ilia prottravit
dimillit
eos secundum desideria cordis eorum, Psal.
altari, ctamore fletvs tui cunctis
astantibus gemitus iacrymatque induxit, quibus tanlum
Nec visitat super peccantes, Ose. iv. Jn. hoc geixxx;
tnafam vvferendum prmient pkbs Dominum cxorabat,
nere praeclara sunt, Jicet minus trita, verba auctoPeracto itaquesacrificio, cum eadem iater cateras leris lib. II Machab. cap. vi, ubi ait: Obseero autem

71!

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

712

causas lamen hujus.lanA dispulem tecum (Jeren.xu);

qui cum se universiscriminibus
flagitiisque _
non solum nullum visibiliter
in eis sitae inaequalilatis
et dicil:
Veinquircns,
subjiingil
, contaminent,
a diabolicae
rumlamen justa loquitr ad te. Qudre via impiotvm ptosed nec
gnum
suppletionis
ostenditur,
aliqua quidem operibus eorum condigna tentatio, nec
spetdlur? beneett otnnibusqui prmvdricantur el iniqve
ullura (lagellum correptionis
infenur.
Non enim memiserunl, ptoficiunl et
agunt. Planlasti eosieiradicem
dicandi,

rentur

celerem

cinara, quorum

temporis
duriiiael

isiius

mediexpeditamque
tor pcenam vitae
impxniteni

et indipraesenlis excedens, thesaurisatsibiipsiiram

gnationem in die irm et revelotionis jusli judicii Dei
in quo vermit eorum non morietur, et ignit
(Rom.n),
eorum non extlingvetvr
(Isa. LXVI). Contra quos propheta, velutanxius
pro afflictione sanctorum, videns
eos aerumnis variis
ac tenlationibus
et
subjacere,
lionis
ethrin

affluentia

nium

prosperitate
sui fervore

ritus

divitiarum
gaudere,
succensus,

Doraino

et ad eorum curationem
propheiam,
medicos alque doctores sollicite
et quodirigenle,
dammodo eos ad planctura siniilem
ac
provocante
dicente

per

: Subilo cecitiil

Babylon, conirita ett, ululute

supet eam, loliite tetinam ad dolorem ejut, ti forle tanetut (Jerem. u). Resporident
desper.intes angeli,

quibus salutis humanae cura commissa est, vel certe

ex persoria apostolorum
seu spirituaiiuiu
prophela
ac sumnia rerum om-1 B virorum
atque doctorum videntium duritiam mentis
eorum et impoenilens cor : Curavimvt Babylonem, et
intolerabili
zelo ac spi-

peccatores non solum absque ullo bumiliased

flagello cursum mundi istius pertransire,

ecoiilra

faciunl ftuclum:
prope et lu ori corvm el longe a rembus eorum (Jerem. xn). Quorum ruinam. deflenle

exclamat:

Mei autem

pene moti sunt pedet, paulo ntinus effvsi sunt gretsus

mei, quia zelavi super iniquos, pucem peccalorum videns, qvia non ett respectus morti eorum, et firtnamentum in plaga eorum, in labore hominum non sunt,
et cum Iwminibvi
non flagellabuntur
(Psal. LXXII) :
scilicet in futuro cum daemonibus puniendi,
qui in
in sorle ac disciplina
filiopraeseuli non meruerunt
rum cum hominibus
Jeremias quoque
flagellari.
cum Deo super hac impiorum prosperitate
disceplans, licei nequaquam dubilare se de justitia Domini
dicens : Jutiut quidem tu et, Domine, ti
profiteatur,
ALARDI

GAZiEI

non ett sondta ; relinquamus eam, et eamus unutqttissuam, \quoniam pervenil utque ad ccelos
que interram
judicium
ejut, et eleiiatum ett utqueatl nubet (Ibid.).
De istoruih
ex persona
igitur
jdesperato languore
A planta pedit utDei loquitur Isaias ad Jerusalem:
vulnvs et iivor,
que ad verticem non est in ea tanitat;
et plaga tument non est citcumligata,
dicamine, neque fota oleo (Ita. i).
CAPUT
De diversitaie

nec cvrata

me-

XXXII.

ttudiotum

ac voluntatum
polesiatibus exercenivr.

b Tot aulem esse in immundis

qute tn aereis

spirilibus

quot in

COMMENTARIUS.

eos qui librum hune lecturi sunt ne abhorrescdnt pto- 0

L justitiae pcena coerceat; et contra mulio esse infeliciores si iinpune
agant, quam si justa ullione pupler adversos catus; sed reputenl ea qum acciderunt,
niantur. Qtiod liuic iloco optiine quadrat.
sed ad correptionem esse genetis
nonad interilum,
a Id est, iuvasiimis,
nosiri. Etenim mullo tempore non sinere peccaiotibus
Ita
possessionis, vexationis.
ut caetera ejusdem
ex sententia agere, sed stdtim ulliones adhtbere, magni
passim a Cassiano jusurpatum,
non enim sicut in aliis nationiderivalionis,
beneficii est indicium;
tuppleri, tuppletus.
b
but Dontinus patienter exspectat, ut eas, cum judicii
Repeiit quod siiperius aliis verbis docuit (Cup.
17 ejutdem coilat.)lNon
omnet dmmonei univertas
diet adveneril, in pleniludine peccatorum puniat: ita
hominibus inferre pdtsiones, ted unicttique vitio cerlot
et in nobis statuit, ut peccatis noslris in finem devoluspirilui ihcubare : et alios quidem immunditia ac libitis, ila demum in nos vindicet. Propter quod numquam
dinum sordibus oblectari, aliot blatphemiit, aliot irm
quidem a nobis misericordiam tuam amovet; corripient
vero in adversis populvm suum, non derelinquit. Haec ' furorique pecutiarius imminere, alios patci trittilia,
alibs cehodoxid supetbiaque mulceri; el unumquemque
ille. In camdem sementiam egregie Laciahtius lib.v
illud vitium humaniscotdibusquo
Divin. Iusiil.
cap. 23, Senecam secutus, eumque
ipsogavdel insetere.
Ati.ue hinc colligit daemonum, nt varias operationes
allegans : Si quis, ait, setre vofef plenins cur malas
ila'varia
esse genera. Ubi nolanet injusws Deus polentes, bealos el divites fieri sinat;
atque libidines,
dum duas disiincliohes
daemonum assignari solere,
pios eontra. humiles, miseros, inopes ette patiatur,
unani a locis quibus immorantur
sumal eum Senecm tibrum, cui titulus ett : Qitare boinhominibusque
nit viris multa mala accidant, cum sit providenlia? in
iinsidianlur, alieram a viliis ad quae polissimuin
nituntur.
, pellere et excitare
Prion
modo veteres
quo ille mulla, non imperilia smculari, sed tdpienter "_.
hominet pro
dixerunt
quosdam daeniones coslestes, sive aereos,
acpenedtvint(usefocu(usesf.*/)eus,tnattt(,
sUbterraneos (Cml. Rhodig. lib.
liberit hdbet: ted cbrrupws et vitiosos luxuriose ac
aqueos, terrestres,'
ii cap. 4 el sequenl.; Lud. Vivet). Sic Marcus apud
delicate palitur vivere, quia non puldl emendatione tua
Psellum lib. de daemonura Nalura (in cap. 9). Thodignos. Bonos autem quos diligit, cattigdl tmpiut et
mas Canlipratensis
atsiduii laboribut ud utum virtutis
exercet, iiec eos
n,
quatuor genera distinguii(fi(>.
bonit
ac
tiSunf
eaducit dc mortalibut
enint, inquil, dmmones qui in aquis
deprtivati
cap. 57).
corrumpi
tttf. Vnde nemhii mirum videri debei, si pro noslris
manenl, elhospoelm
Neptunot vocanl; atiiqui tuper
tettam, et hot vtcubos; aliiin tetra, sicut in spetuncit
smpe delictis a Deo castigamur; immo vero cum jaclamur ac premimur, tum maxime gtatiat agimut indulmorilium, aut in silvts, et hos Dtusios socat Augutiinut
negentittimo Patri, qvod corruptelam nottram non palilur
(Lib. x de Civtt'.); afii tn aete, el hai tpititvalia
longius procedere, sed plagis ac verberibus eriiehdat.
cjuitim in cmtestibus Apostolus vocal (Ephes. vi). Sic
Ex quo intelligimus
esse noi Deo curm, quibus, quia
iile. Posteriore
autem modo distinguunlur
apud
el sequentibus, ilemquc
HUBC LactantiUs
iratcitur.
ex Seneca.
Cassianum lib. v Institut.
peccamus,
collat. 5spirilus
gastrimargiae , fornicalionis,
phiQuibiis accedit clarissimus ille senator et philosopluis Severinus Buetius libro quario de Consolat.ione
la.rgyriae, irae, tristitise, acediae, cenpdoxiae et super-.
, biae. Possunt enim li32 nomenclaturae lam de ipsis
Philosophiae, ubi egregie docet et probal feliciores
sse improbos supplicia hientos, quam si eos nulla
vitiis quam de daemonibus vitioruui auctoribus e

COLLATIO

715

VII. DE ANIMvB

MOBlLITAtE

ET SPIRITALIBUS

NEQUItllS.

714

Nam A contenti illorum tantummodo corporaquos

comprobatur.
suppleverint atroci dilaceratione vexare, sed etiam irruere
nonnullos corum, quos etiam a Faunos yulgus apsuper eminus transeuntes, atque afflcere illos saevispellat, ita seductores et joculaiores esse manifeslum
sima caede fesiineni, quales illi in Evangelio deobsidenest, ul certa quaeque loca seu vias jugiter
eorum quos praeterlcs, nequaquam b tormentis
scribuntur(ilfa((/i.
vm), oh quorum metum perviam
:
sed de risu
illam transire jam nullns audebat, quos eoruraque
euntes potuerint decipere delectentur,
consimiies bellis quoque et sanguinis effusione pro
tautummodo et illusione coiilenti, faiigari eos potius
insatiabili ferociiate gaudere non dubium est. Alios
studeanl quam nocere; quosdam solummodo c ind alios
nocuis incubalionibus
hominum pemociare;
ita corum corda quos cepcrant el inani quodam tumore videmus infecisse, quos etiam f Bacuceos vulita esse furori ac trucuientiae deditos, ut non sint
bominibus

sludia,

non

dubie

ALARDI

GAZ.EI

incenloribus accipi, ut alias diclum esb. Atque hanc

Auctor hoc cap. De qua
distinciinnem
explicat
eiiam inulta videre esl apud Joannem Climacum
annolationem
gradu 15 et 21. Vide undecimam
Cuychii.
Fauni sive
apud ethnicos scriptores,
Salyri,
: de quibus eiiam
maxime poetas, nominaiissimi
0. Augusiinus lib. xv de Civit. Dei cap.
meminit
23, quos el Silvanos vocatos ait, quod in silvis freet pro diis silvestribus
seu
quenlius viserentur,
S. Hieronymus
Scribit
agreslibus colerentur.
(/n
Vtla Pauli eremitm) B. Antonio ad Paulum Ereraitam
per vastam solitudinem pergenti Faunum occurrisse,
quem his notis depingil : Inler suxosam convallem
haud grandem homunculum videt, aduncis naribus,
fronie cotnibus aspetata, cujus extrema pdts cotporis
tn cdptdtum pedes desinebat; el nihilominus memoratum animal palmarum fruclus eidem ad viaticum, quusi
pacit obsides, offerebal. Quo cognito gradum pressit
Anlonivs, et quisnam esset, inlerrogans, hoc ab eo respontum accepii: Mortalit ego tum, et unut ex accolis
Eremi, qttot vario deluta errore gentililas, Faunos,
Saiyrosque ei incubos vocans, colii, etc. Subdit dein: Hoc, ne cuide llieroiiymus
ad rem confirmandain
quam ob tncredulilatem scrupulum moveat, sub rege
Nam
Constaniino, univcrso mundo tesle defenditur.
Alexandriam istiusmodi homovivut perductut, magnum
populo spectaculum prmbuit, et postea cadaver exanime, ne calore mstatis distiparetur, tale infuso, Anlioehiam, ut ab imperaiote visetelur, allatum esl. Ita
D. Hieronymus Faunum velut hominera et multis
hominis noiis depingens, quem tamen ibidem peliilcum animal, porieutuni
postea, bestiamque apUnde
pellat.
colligit Marianus(fn
scholiis) monllriiosum aliquod fuisse genus, praeseriim cum lales
hodie, loto jam orbe peragrato, homines nnn reperianiur. Cui cunsenlire videtur Barouius (Tom. III
Annuf. au. 343), censens hanc historiam
ab Hieroesse ascribendam ; ut
nymo enarraiam miraculo
demultis aliis animalibus, rationis licet expertibus,
snepe legitur, ea velut ratione praedita et Dei nutu
rcddita pene rationalia, qualia solent homines, exhibuisse sanctis yiris ininisteria. Verum quidquid sit
deFauuo iilo qui S. Antunio obvius facius est, probabilius est Faunos illos et Saiyros ab ethnicis, ut
dictum est, pro silvarum numinibus habilos, fuisse
dacmones in humana effigie, sed monstruosa, et in
caprinani vel asininam desinente,
apparentes, et
honiinibus illudentes, ut hic Auclor innuit, quos et
pilosos hac ratione Scriptura nuncupat. Isaie xm :
Piloti sallabunt ibi. Ut D. Hieronymus ibidem annotavit : Pitosos, inquiens, vel incubones, vel Satyros,
sitveslret quosquom homines, quos tibtinulli
Founot
ticdrioi voconl, dul dmmonum geneta inlelliguni. Item
cap. 31 apud eumdem prophelam : Occurtenl dmmonia, onocenlautut et pitotut clamabit alter ad alterum.
Quamquam pilosi alia eiiam ralione daemones dicti
in forma
liirci
censeanlur, quod suis cultoribus
hirsuti et pilosi plerumque appareant. Sed de his

COMMENtARIUS.

1
B

ri

satis.

Accipienduni id comparative, id est, non aeque

delectari atque alii crudeliores truculentioresque,
de
PATKOL. XLIX.

1
D

quibus postmodum. Verius enim est omnes omnino

daemones optare quam gravissima mala hominibus
inferre, et si Deus sineret, reipsa illaturos. Docet
D. Anionius, apud Alhanasium, cunclis dacmonibus
hostile odium in homines esse, gravius in Christiain monachos et virgines Deo dinos, gravissimum
catas; singulis tamen, non nisi quantum Deus pernncere. Si amplius
non sinantur, gaudere
mittit,
hominum
derisu et deceptione, ui hic dicitur;aut
impulsu in aliquod saltem veniale peccatum.ul otiosae spectationis, vel loculionis, risus solutioris, distractionis
in oratione, dormiiationis,
et hujusmodi
in quae etiam valde perfecti facile perdelictorum,
trahuntur. (Vide Pelr. Cluniacens. lib. i Mira. c. 17.)
c Innociws incub.itiones pulo
inielligi
oppressionem illam uncturuara qu.r voci spiriluique
meatuin
el velut ingenti pondere quiescentes seu
intercpit,
dormientes opprimit
ac pene suffocat, quam Graeci
ifiakTW (Suidat v. Ephialtes), incubum Latini, Gaili
catichemar nuncupant : quae quidem oppressio et
suffocatio plerumque ex voracitute et cruditale ciborum, et stomachi indigcrie, unt specie quadam
morhi melnncholici nascitur; interdum tamen a daemonibus efficitur, uude etiam incubi, sive incubones dicii; praeter illam ralionem obscenae incubationis et commixtionis
cum slrlgibus, et sagis, de
qua D. Augustinus ubi supra. Est itaque hicmorbus
subinde mala corporis affeclio, alias nuda et mera
daemonis infestatio aut illusio.
d Tales illi
qui Graecis ~Alao-copei dicti : in quorum
numero Nemesis,quani fingebant ullricem scelerum,
seu deam ullionis.
De qua Alciatus emblem. 27.
Talis et ille exterminator,
de quo iu Apocalypsi :
Angelus abytsi, cui nomen Hebtdice Abaddon, Grmce
Apollyon, Laline]habeits nomen Extermindns (Apoc. ix).
Quibus omnibus linguis significaiurdaemon omnia disperdens ac destruens. Ita etiam nonnulli interpretautur daemonium mcridianum psal. xc, quod scilicet
non latenter et dolosis machinalionibus,
velut in
tenebris, sed palam et aperta vi, ut in meridie,
homines nggreditur. Hujus generis daemones B. Anlonius dicebat ad summam nocendi verticera pervevideri leniores
nisse, et alios eorum comparatione
acmitiores.
e Matth. VIII : Cuin uenisienf tn
regionem Gerasenortiin, occurrerunl ei duo habentes dmmonid, smvi nimis; ild ul nemo possel irditsire per illam viam. Addit
Lucas de uno tanlum eorumdem loquens, neque vestimenlo induebatur, neque in dotno manebat, sed in
eorum saevitiam, ob
monumentis, ad exprimendam
quam nemo auderet eis occurrere aut eos dorao excipere , unde exclusi a communi hominum habitalione in sepulcra, scilicet camerala, sese reciperent.
' Bacuceos, vel
Bacuteos, sive ut in mss. legitur,
Bacucos, inielligit homines certoquodam daemonum
genere correptos, barbara vocea vulgo eisimposita.
Quamvis autem de daemoniacis proprie hic agatur,
ut verba sonant, non de daemonibos seorsum sumptis
cOrumve proprietatibus , tamen eisdem etiain sepasubinde appareniiratis et extra corpora morlalium
bus eamdem appellationcni tribui solere iion est imQuetuadmodum 1>. Augustinus (Lib. xv
probabile.

23

,7i5

JOANNIS

CASSIANICOLLATIONES.

fifl

A dsembnem confitentem, per Arium et Euhomium

proceritatem
,. gus appellat, ut semetipsoa ultra
se impietaiem
hunc quidem se in quosdam
edidisse. Quod
sacnlegi dogmatis
| corporis erigentes,
nune velut acclines
etiam in terlio Regrim libro unum ex iisdem ipsis
':! faslus gestusque sustollerent,
" ad
et affabilitatis statum
manifeste legimus jpraedicanlem.: Egrediar, inquit,
quemdam se tranquillitatis
communes blandosque submitterent,
seseque velut
ef ero spirilus mendax in ore omnium prophetarvm
, illustres
et circUmspectabiles omnibus sestimantes,
ejus (III Reg. xxu etllPar.
xvm).Dequibus
Aposiocorsublimiores
adorare
se
hunc
potestates
quidem
|
lus arguens illos qtii ab ipsis decipiunlur, ita infert:
;
aliis
se
hunc
vero
ab
inflexione
monstrarent,
poris
Attendentes spit itib ttt teduclotibus,et doctrinit drnmocrederent adorari, et omnes motus qnibus vera offiniontm in hypoeriii loquentium mehdadum (I Tim.
cia aut superbe aut humililerperaguntur,
explerent.
iv, 1,2). Esse autem eta alia daemonum genera, id
non solum studere mendaciis, sed
Aiios reperimus
est, mutprum atque surdorum,
etiam b blasphemias hominibus inspirare. Cujus rei
Evangelia testantur
Incenlores eliam libidietiaui nostestes sumus, qui audivimus apertissime
(Lvcrn xi, vii, Matci ix).
ALARDI

GAZiEl

COMMENTARIUS.

] cepitte tentiret, profetsut consctiptam in charta perdeCivit. c. 23) seribit quosdam esse doemones quos B
tvtbationem ac teniationem tvam tancto cvidam ac proaili Drusios nuncupabant: de quibus infra.
Quod de daemoriiacis, id
homibatissimo seni obtulit, in faciem prostratus ,riecitlum
est^daemohibiis
intueri valens. Vt qutem legit senior, tubrisit, frattemnum corpora occupahiibus hic dicilur, idem in ipsos
humana ladixii: IPone, fili, manvm luam super ocuseparatos et extra humana corpora. in
?'ueerigens
um meum. Quodtum
men specie sese exhibentes, congruit. Nam et giganfecisset, ait illi senior : Super
collum meutrisii,~ftdter,
hoc peccatum, quotquot annis
sive homuncionum specie appatum et pumiliorium
te oppughavetit vfil pppugnaturtim
tit. Tu autem id
ruisse leguntur, ut videre est in Vita S. Antoniiapud
Macarii apud Palladium (Lausiac, 20),
Obsetva, irt hmcjcrjn floccipendas et nihil cestimes. QviAtbanasium,
btti vetbiiitatoborotus
est frater, ut non anle celta seBenedicti
2,
Magnum (Dialog.
apud Gregorium
nis excederet, quam hujusmodi morbus evanetcetet.
cap. 4).
> Hinc spiritus blasphemiae dictus:
Haec ille.
qiio homines
[

et
famosns
subindeinfestantur,
etiamsanctiet
admoilumreligiosi
Insignes
haeresiarchas, quorum prior
divinitatem Filii _ alter Spirittis sancti praecipue imut eliam ea de Deo rebnsque divinis cogitefit inviti,
ille prfesbyler Alexandrinus
docuit Filium
quae nec animo sentiunt, immo maxime aversantur:
Siijpavit.
ci esse crealuram:
proinde hon esse coaeternum ,
dequo Palladiusin Evagrio (Lausiuc. 86): Aliquando,
et
nec oftooomov, idest, consubstantialemPatri.Unde
in
inquit, ei molesliam exhibuit spitilvs bidtphemim ,
etc.
Et
magnb concilio Nicaeno damnatus, cum in ecclesiam
quadraginta diebus non est iectum inaressus ,
intrare vgllet, subiio alvi moiu in publicum secessum
Jpahnfes Climacus gradu 23 eum ita describit: Neque
omnia et
eriim quivis esl inimicus, sed hoslibus omnibut imma- r/ abire coactus curii excrementis iniestina
animam effudit. Eunomius monachus Aetii discipulus
nior ei gtaviot. Etquod durius esf, nOnfacile spirititqli
dissimilem per
Patri asserens Filium et Filio
Quoojmnia
' mediep enuntiari, qut confiiendb dihu.dari pqtesi.
ait D. Augustinus (Aug. hmtet. 45 ef 60).
xirca plurimis nonnumquam detpertiiionis et diffidenSpiritumS.,
d, Daemones mhti au.t surdi dicuntur qui muios aut
omniiliorum
consumptospe, nonsecus
iimcavtafuit,
surdos reddunt quos possideht, u.t superius notatum.
qudm avertne contumitur lignum. jste igitur sceleraMiitus quip_pe futt et surdus ijle daemuniacus quem
tissimus, ul smpe alias ad sanctam synqxim et ad ipsam
Chravit Lucae xi, sed daemonio operahle,
Apttendam sactorum mystetiorvm hotqm btatphemtire
pbiniiius
etsurdum appellatur. Ita sexenPominvin, et ipsa qum consummoniur idctd, Solet. .Ex
qupd idcirtoimuium
nio usu lingiiae pfivatam mulierem ab hoc genere daequp manifesle colligimus , non esse qnimam nositqm
qdts itla ihtus verba locula sil impia el non ferenda , ' moniorum feferjt 'Palladius in Vita abbatis Possidonii
I
sed dcemonem, Dei bonorumque omnium adversarium,
(Lausia. 77).

qui de cmlit dejecius esi, qubd illic quoqne dum se per '.. _ Ex boc gener? fuit ille qui S. Antonio in forma
ita narrame Aihanigrj puefuli apparuit, hisioriam
superbiam exlollit,ih peujri. biatphemiaset contvmetiat
jaculati vitus est. Naih, simea sunt tutpia illa et Scele- na.sjo: Quadam die diabolus, cum viderette temper ab
secundum quodsctiptum est,
ratdverba, quid estqvod donum cmleslesuscipiens adoejuscogildtioriibusrepelli,
sltideris denlibus et ulttlans, qualis esi meriio,talis apr'o? Quomodopossum una et benedicere et maledicere?
Pluritnos seductor iste animarumque cortuplot in sluhOtridut atque niget, ad ejut se
ptitebat, ei vullupucr
humana voce flebat, dicent: Mullot
geiivaptovolyerit,
porem et amentiam impe dediicU. Nulta enim cogilatio
itd difficilis,
vl ista, enunliari poiesl. Et ppst pauca :
seduxi. plutimos decepi: nuncautemut cmietis sanctis,
I t(a e( tuo sum labore superatus, Quemcum
Non. tolum autem peuih.el divinp. omniq impius ille D
intertogaelteet
rel
sed
etset
turpissima.
qumdtim
Antonius,
quitnam
ipiriius bldsphemqi;
qui tqlia loquerelut, ait :
tn hqbis, inteUeciuatitet loquitttr, ul aut' . Egb snmjbtnipaiipnis
teiriiriatyrbti
amicus,ego multinwda adveraut nosmeiipsos in despetatipnem . tutn p.mnes.adplescentes lutpiiudinis
arnta suscepi:
qrqiidnemdeieramus,
hinc etspiritus\fornicationis
vocor. Quantot pudice viquideih iniercepxt' brdtionetn,
AeiiciamUs. Plvtimbrutn
alios dsaprqrum.. tJ!t/sfertortn, cpinmitntotie separijivlf,
. yere disponenles fefelli, qupi tenuiter tncipienfes ad
sordes ptisiihas redire persvasi! Ego sum propter quem
' qlips per jejuhiurii 4qmu.it iiequam. hic ,ei immanit tyrahnus , nullamque eis tequiem. coitcesiit. Rursusque
propheid lapsos increpat dicens: Spiritu fornicationis
Climacus: Sqlet pletyniqueinsimpliciotum
sedvcti estis, el revera per me.illifverunt
supplantati.
' ii.ffaidem
, Ego sum, qui ieipsum smpe.tentavi, el semper repulsut
qtque putiptum menlibits hujvtmodt dmmpn imnwrari,
qupd h~i maxiine veheihentiut cmieris concuii ei pettur- _ surih Cum hoci Chritli mitet audistet, graiias agent
non dicimus id ex suDeq, et iargiore adversut inimicum confortatus auda
' bajri. consueverunt., Qiiibus sane
sedex dceinonum invidia etcalcia,ait:
'.pefbia qliquti.pro^rie,
MultkmergodespicabUisetconttmpiibilises.
,
nam
el
obscutilat
Haec
et
aq
alia.CJimacus,
po.stremo '
:.:Xidiiaieytini)inger'e\
signa tun
tuq et mlat infirmarum
: ;suhrJjt('jemplum
spifiiu blas- '. ien.m, etc. tjujus etiam gerieris fuisse videtur daj
ciijusdarii jnpnaclii.a
ei a patre spiiitpali
moii ille Asiiibdaeus dictus Tob. vi et vm, qui Sar
cufatJVMona\' plieriji^e yeiaii,
ardore succensos, et ex
chus, ih(\wt,quidam_ studioiiiis curri db epperjturbqreiur
septem conjuges libidinis
. advigiriliannas,
_ ciusp Dei iimqre in carnis desideria ruenies prim
carneirisudinjejmiiieiiigiliistmceiride
'eum\Wb~'numm*u$it&em''ie
nWfenecabat:
"fdrenxmdetiiiit:

qiieraan|elusRaphaeljigavitet"

T17

COLLATIO

VII. DE .AJSIM^! MQBILITATE

ET SPIRITALIBUS

NEQUlTIlS.

718

num alque luxuriae quosdam spiritus esse proplieta A x, Joan. xiv), qui princeps mundi hujus, qui rectp<deres lenebrarum harura, quive spiritalia nequitise ab
: SptVtius, iuquiens, fotnicationis
commemorat
a Deo suo (Ose. iv). NoApostolo noininentur(Ejones.
vi). Quae vocabula non
cepiteot, et fornicati sunt
casu nec fortuito indiia illis debemus accipere, sed
cturnos quoque sive diurnos ac meridianos daeraones
docel (Psal. xc).
auctoritas
istarum ferarum quae apnd nos vel
simililer
significatione
Scriplurarum
roinus noxiae vel magis perniciosae sunt, iiloruin
De quorum diversiiate
perlongum est, si volumus
ferocitates
volumina perscrutantes
omnia Scripttifarum
sigilrabiesque distingui, et ex similitudine
lalim percnrrere,b
nequitise viruleutae seu principatus qtiem istis inter
qui per prophetam onocentauri,
qui sirenae, qtii lamiae, qui ululae, qui
qui ericii designantur (Isa. xiv), qui
aspis, qui basiliscus in psalroo (Ps. xc), qui leo, qu'i
draco, quive scorpius in Evangelio nuncupentur (Luc.

qui pilosi,
sirulhiones,

ALARDI

GkZM

caeteras feras

sive

serpentes quaedam excellentia

malitiae suae confert, illos quoque eorum vocabulis
nuncupari : ut scilicet alius quidem, ob vehementiam furoris

et rabiem ferocitatis

suse, Jepnis appel-

COMMENTARIUS.

illi daemones quos B ba snnl Atlianasii)

ef setpenium fotmas induentes ;
legavit in deserliira. Tales eliam
B cellam, ubivir sanctus
P
S. Augustinus (Vbi supra) scribit a Gallis Drusios
agebal, ptoliriutteplevere
pltanet
tentare
et
tasiit
leonum, taurarum, lupotum, aspidttm, tetpenappellatus, hanc assidue iuimundiiiam
tum, scotpionum, necnonet pardorum, alque uttotum.
efficere solitos. Tale genus illud dmmoniotum quod
Et hmc tingula secundum suam fremebant naturam.
nisiin jejunio el oratione
Salvatot atseruil nonejici,
Rugiebat leo occidere volens, laurus mugitu et cornibus
(Lucrcy.~-.il), quibus camis luxui ia maximerefrenatur.
minabatur, serpentes sibitb persanabant, lupornm imTalis ei illequem in S. Jusiinam virginem inmiiitelum magus, postea sanclus, apud
bat Cyprianus,
pelus inltiabat, pardut ditcolot auctoristui caliidilales
vatias indicabdl: ttuces omnium vultut,
18, etille quem Sd virvoces horrU
Gregorium Nazianienumorat.
madwr dirut duditus. Hsec Athanasius. Quiet compluginem aliam expuguandam Gazensis adoiesceus,
a
res.alias apparuipoes daemnnnm sub diversiset monqui
gicis artibus , subter domus limen defnerat,
"
slruosis formis ac spectris eidem Antonjo lactas reS. Hildrione intertogolus , cur in adolescentemipsum
eum
fert: Talem, in<iult, a se tiisum diabolum assetebat
ingressus non esset'! ul quid, respondit, inttaremin
dmmonem? ut
Anionius, quatem et beatus Job , Domino revelante ,
qui habebat coliegam meum, Amoris
in Vila ejnsdem Hilarionis.
ex bte ejut
narrat S. Hieronymus
cognbvil. Oculi ejus ac st speetes Luciferi:
Talis deniqHe qui quemdam veiuii amoris furorem
procedebant lampades accehsm: crines quoque incendiit
ut in Vita D. Baspargebanivr; el ex naribus ejus funms egrediebdtur,
et insaniam, pudicissimae virgini,
silii legitur, excitavit, quique apud Palladiura Moysi
quati farnocis msluahtii ardore carbonum; haliius eiut
vl prunm; flammavero ex oreejus glbmetdbalur. AUo
et Evagrto, et apud Hieronymum ipsi HiiEihiopi
larioni maximns carnis molestias cxhibuit.
teinpote vidit besliam pube lenits huinanam faciem ptm"
Speciat illud psalmi nonagesinii, A tagitia volante !(' fetehtem, qute exinde in asihum finiebdtur. Vidit idem
Anlonius leste Hieronymo (In Vila Pauli
in Hie; a negolio perambulattle m lenebtis; ab incuttv
Eremitm),
honiineni equo mixturh, cui opinio poeiarum hippoef dmmonio mertdtano. Quem versum de variis dajde quo tamen dubitat D.
Basilius, Hierony- ' centauro nomen dedit,
monum generibus interpreiantur
"Hieronymus an fueritdiabolus,
qui sicad lerrendum
mns, et alii; et nociurnos vocant, qui nociu prsecis:
simulaverit, an animal aliquod monslruosum, ut solet
pue hnmines infestare , tentare, aut vexare solent
eremus hujusmodi
monstrorum ferax esse. Siniilc
undcct principes lenebrarum et potestas teuebrarum i
poeiis luciftigi., , .J&l quxal de Hilarione narral idem Hieronymus, cum
propria quadam ratipne appellantur;
is ineremo ageret, Quadam nocte cmpisse
tenebriones, spectra, larvie, umbne, pliantssmata ;
infantum
qudire vagitus, batatus pecorum, mugittts boum, planconlra quos auctore Ambrosip canit Ecclesia:
'eturn qvasi mulierum;' leonum tugiius, murmut exercitus, et rursus variarum portenta vocum, ut ante sonilu
Procul recedanl somnia,
Et noctium phanlasmata,
piiain aspectu lertitus,
cederel, etc. Similis itidem
Hostemque uoslrum comprime
' B. Gregoiii (Lib. mdialog. cap. 4) de Datio MediolaNe polluantur corpora.
nensi episcopo nafratio, qui cum quamdam domum
ab honiinibus deseriam, et a daemonibus occupatam
Diurnos ac meridianos,
apud Corinthum
hospiiandi causa ingressus esset,
qui interdiu ac meridiepotissimum grassari aut vires suas exercere hominesintempestae noclis silentio, cum vir Dei quiesceret,
antiquus hostis imiriensis vocibus magnisque clamoque acrius adoriri soliti; lum spirituali teniationeet t
." ribus cospii imitari rugiius leonum , balatus pecoimpugnatione maxinie luxnriae et acediae , quae duo> _
hominem. cibis dislen- - * rum, ruditus asinorum, sibilos serpentium, porcorum
pcccata urgent yeliemeniius
tum et pleniiin, ut docent Eulliymius et Theodorelus 3 grunitus, stridores soricum, Tunc repente Datius,
toi bestiarum vocibusexciiatus,
in eumdem psalmum, et Cassianus nosier lib. x In- surrexit vehementer
;
stitut. cap. t, tuni eti.im corporeis afflictionibus
ett
iratus, et contra antiquum boslem magnis ccepit vout in Vita S. Antonii.ei
cibus clamare, dicens: Bshe libi contigit, miser: tu
alibi videre est..
molestiis,
C&lerum non haec ita accipienda sulit quasi daemones3 ille es qui dixisli: Ppnam sedem meam ad Aquilonem,
vel a locis vel ateniporitms
sed quiai
etero similis Altissimo (Isqim
Ecce per superdependeant,
xiv).
biam luatn porcis elsoricibus
simiiis factus es; etaui
pro sua yoluntate t 8ei permissu, vel superiorum l
iimtari Deum indigne voluisti, ecce, u( dignus es, bespirituum imperio, haec ve) :jl|a tempora propensius i
aut frequeniius deligant aut sortianlur.
stiat imitaris, eic. Ubi causam babes expressam cur
b Tribuuntur haec et hujusmodi vacabula daemonirr- Deus permittat Daemones in hujusmodi formis besliarum apparere, autearum voces imiiari, nimirum ad
bus, vel conimuniler et promiscue omnibus, vel sperr
ciatim ei p.eculia.riier aliqnibusetcertis,
et
idqueduplici i
majorem
ipsorum confusionem
ignominiamqne
ratione: lpejf metapborain.quaieuus
ejusmodi.inisuperbiae dejectionera. Plnra alia videre licel apud
Caesarium Cislenienrem
malium, sive mpnstrprum proprieiates e.t prayitates' S' ' Petruin
Cluniacenseii),
,
2*
i
Tbomam
iniiiantur, uf inferius deelaraiur;
Cuntipraianum ct alios recentiores (Pettquia hujusmodi
Clun, lib. i de Mitacul.;
Ctetar. lib. de Damori.; Pet.
formas'sblen.i aspumefe et iji eis s|>ectabiies se prselib.
ber'e;"ui"ex Vitii S.; Antbhirsaepius iri hpc argumento )
Thirm.de apparit, spiri. cap. 91 Delriodemagia
ciiala, e.lcjtapda noittni est. iVimt et betiiarum''(er2J.J7)

JOANNIS

7i8

CASSIANI

COLLAtlONES.

alius basilisci, ob illud morliferum

virus A
nocturnae quietis ita noslris furentur objt
tempus
alius vero, ob
sentiatur interimit;
aurorae nequaquara
bus, utappropinquantis
quod priusquam
viciniap,
malitiae
aul
ericii
nomen
suae, onocentauri,
sentiamus, et usque ad orium solis insatiabiliter coiteporem
struthionisve
sortiius sit.
lationis hujus verba conlexere provocemur:
lamen
CAPUT XXXIII.
qnoniam absolulio propositao quacstionis cum coepeunde diffeteniia ncquitiarum cmlettivm
rit indagari,
in quoddam amplissimum
Interrogalio,
acprofuntanta procesterit.
dissimum nos educetpelagus quaeslionum, quod prav
v
sentis liorae brevitas non sinit Iransmeari:
coiumoGermanus:Nonquidem
ambigimusillosquoqueordidius reor ut eam fulurae noctis indagini reservemus,
enunieral, adistos referri, quianon
nesquosApostolus
lationem;

adversus carnem et sanguinem,

adversus potestatet, advetsed adversvs principatvs,

quo et mihi sub bujusquaestionis

laelilia
colloquio,
propensiori

IUI mundi reclores tenebrarumharum,

nequitim in ccelestibus (Ephet. vi):

uberior

est nobis colluctatio

nosse unde sit haec tanta

conlra spirilalia
voluraus lamen

spiritalis

ac fructus

et

conferatur,

propositarum
quaestionum
sancto prosperos flatus,
sinus, prsebente nobisSpiritu
liberius
penetrare
soporis
possiraus. Quamobrem

eos differentia,
vel
tanti nequiliae exstiterint
modicum degusianles discutiamus obrepenlem oculis
gradus, an
quemadraodtim
ad hoc creati sint, ut hos ordines malitise sortirenac deinceps pag nostris, vicina jam luce, torporem,
riter ad ecclesiam procedentes, a quoniam nos hoc
tur, et quodam modo huic nequitiae iniliiarent?
facere Dominicae dieij solemniias commonet, reversi
CAPUT XXXIV.
b
ea quse Dominus ad instructionem
posl synaxin,
Ditulio suver absolutione propositm qumstionis.
communem pro desiderio vestro largiius fuerit, duSerenus:

Quamquam

inter

occasione de vestro

proposiiiones

vestrse totum

ALARDl

GAZ^I

plicalo

gaudio conferamus.

COMMENTARIUS.

monachorum
ad
seu congregatioue
pro convenlu
Nempe ad ecclesiam procedere. Id eniai solemut
ne fuisse eiiam priscis monachis et anachoretis,
orandum, divinasquq laudes die dominico in ecclesia
celebrandas:
vel proi missae sacrifisip, el sacra conidominico die ad ecclesiam convenirent,
jam pridem
notavimus. Sozomenus lib. vi
in libris Instilutionum
munione, quam illi diebus dorainicis
percipere soSic
liti, ut suo loco diceiur (Collal. 23 cap. ult.).
cap. 51 de Monachis Nitriae agens: Conveniunl, inapud Palladium (Laitsia. 59), Abbas Hellos venit aliquit ,omnes iii unum, et primo ac potlremo die conventum celebrant. Quod ti quis (orle absil, eum abesie
quando ad quosdam inonachos, el cum etsel diet dominicus, dixil eit: Cut, hodie non egistit synaxim? replane invilum constat, vel affliclalione aliqua vel morbo
18 cap.
Eo quOd non veneril presbytet. Apud
etc. Cassianus item collalion.
tponderunt:
ptmpedilum,
cum caeteris
Graecos scriptorcs yerbum Tuvayscv, a quo synaxis,
15 narrat in ipsa eremo Paphnutium
Nam inlerduiu
sortilur
monachis die dominico ad ecclesiain processisse e
duplicem
signilicalionein.
cella. Vide collationem 23 cap. 21, ubi de hac re P ponilur pro conventuin agere, seu plebem rei sacrae
^
causa in ecclesiam cogere; interdum ad communioplura.
b De
Jac. Biilius lib. i
nem admittere,
qupd observavit
synaxi diximus etiam alio loco (Lib. u lnslii.
Polest autem hic accipi
Observal. Sacr. cap. 40.
eap. 10, el atibi pastim).

COLLATIO
Quro

est secunda

DE PWNCIPATIBIIS

OCTAVA,
abbatis

Sereni.

SEU POTESTATIBUSi

CAPUT

PRIMUM.

cipial suavitalem,
quippe cujus lanius est mudus,
ut vix ipsius gutturis fauciumque meatus non dicam
sied ut hoc usu jalinire, sed pertransire
sufficiat;

quae diei solemnitas exigebat, etecclesiae congregatione

dimissa, reversi ad cellam selaulissime
sumus. Nam " pro
cUnliam
districiiore
cofdis,
ijuae pro abstinentia
nis, refecti primum
muria quse superjecta Olei gulta quotidianae refectioni .. blande solet ac latenler irrepere, et stimulos elaiionis obtundat:
solebat apponi, tnodicum liquaminis
miscuit, et olei
quia quanto abslinentia ipsa occultius
Consumniatis

Nam illam
solito propensius superfudit.
quiddam
olei guttam Ob hoc unusquisque quoiidie refecturus
non ul ejus ex hoc gutluris quamdalh perinslillai,
ALARDI

GAZ^I

De muria haec Isidorus (Etymol.):Liquamen

dict&m eoqvod soluti in saltuginem pisciculi eumdetn
hvmorem liquant [ Al. linquanl ], cujus liquqr appellalut talsugo, vel nturid. Ptoptie autem muriti dicituf
aqua, itile commixta, affectaqtte gustu in modum maris. Haec Isidorus, ex quo Ambrosius Calepinus paulo
clarius :, Mttriay! inquit, acuus. liquaminis,
quod ex
Dicitur etiam salsugo, hoc
Ihynno piice conficiebaiur.

lanto
exercelur,
nulloque hominum leste perficilur,
sublilius
occultatorem
suum tentare non desinit.
b Deinde
apposuit salem frictum, olivas ternas, quiCOMMENTARIUS.

ett, liqiiot ex tdle resolutus, quam salmuriam vulqo

dicimus : Gallice saumure. Pllnius lib. xxxi cap. ii :
Mutid, tive safaugq spissat, motdel, extenual, siccal.
Muriam Fettvt Pompeivi ex Veramni sententia interet in oUam
pteldlur salem sordidunt, iu pilapistvm,
fictilem coitjeetiim, ibique operlum, gypsatvmque, eiin
i
\utno percoctum.
'."'.'.""
.'.'.'.".!."',.."
b Ita
leguiit vetustiofes
Iibri,
quibus Diohysius

 DE PRINCIPATIBUS
SEU POTESTATIBUS.
722
bus post haec snperintulit canistrum habens a cicer A tura alia poletit nos separare a chatilate Dei qum ett
fricium quod illi b trogalia vocant, ex quibns quina
in Chtitlo Jesv Domino noslto (Rom. vui).
Unde
tantum sumpsimus grana, * myxaria bina, a caricas
ergo tantae malitiae semula nobis eraersit adversitas?
An ad hoc potestates istas a Domino conditas esse
singnlas, bunc enim numerum in illa eremo quemcredendum esl ut liis conira hominem gradibus atque
quam excessisse culpabile est. Qua refectione trans-

721

COLLATIO

VIII.

acta, promissam quaestionis absolutionem cum reposcere capissemus, Proferte, inquit senex, interrogationem vestram, cujus in hanc horam distuleramus
indaginem.
Sfcunda

propoiitio

CAPUT II.
de divertitate
itium.

nequitiarum

coelt-

ordinibus

militarent?
CAPUT

Retpontio de multiptici

III.

etca Scriplurarum

tanctarum.

Serenus : Dlvinarum Scripturarum

auctoritas, dc
his in quibus nos voluit erudire, quaedam etiam his
qui acumine ingenii carent lam lucide evidenterque

Tum Germanus:

effata est, ut non solum nulla occuhioris sensus obUnde, quaesumus, tanla varietas
scurentur seu velentur umbra, sed ne ullo quidem
adversariarum potestaturo contra hominem acdiversilas ista processil ? quas B. Apostolus ila dinumepairocinio interpretationis
indigeant, et in superfirat: Non ttt nobit colluctatio adversut carnem el tan- g cie vocis ac litierae suos intellectus ac sententias
guinem, ted advertut ptineipatut et polettates, advertvs
praeferant. Quaedam vero ita contecta et quibusdam
mundi recteret, tenebrarum harum, cantra tpiritalia
obscurata mysteriis sunt, ut in eorum discussione
et intellectu immensum nobis exercitii
nequitim in coeletlibus (Ephet. vi). El iterum : Neqve
campum ac
sollicitudinis
reservarent. Quam rem multas ob
angeli, neque principalus, neque virtules, neque creaALARDI GAZiEI COMMENTARIUS.
cula et obsonia quibus se suumque socium Germaassentitur, ut Cuychius observavit. At alii etiam veteres mss. sic habent: Appotuit sale frictat olivat
num cum abbate Sereno hospile laulissime refectos
ternat. Quae lectio plausibilior
et commodior videAuclor asserit, quae omnia compendio notasse juvetur : quam ei Lavardinus Gallice sic expressit: Puii
rit. Primum fereulum muria, quam vulgo salrauriam
a cltacun troit olivet frites avec du sel.
vocamus. Secundum, modicum olei, sive liquaminis,
ilnoutappote
Alioquin interponenda fuerat coujuiictio et, distinquod gulturis meatum vix pertransiret. Tertium, sal
Ctionis causa. At quorsum sal seorsum frictus, ubi
frictus. Quartnm, olivae ternae, scilicet in singulos.
muria aderat salsissima?
Quiiilum, ciceris fricti pauca grana. Sextum, myxa*
Cicer, ipiSndo; Grsece, genus esi legumiuis, de
ria, id est, pruna hina in singulos. Seplimum, caricae, sive ficus singulse singulis. Quibus serio considequo Plinius lib. xvm cap. 12. Ciceris natura est
gigni cum salsilagine : ideo solum urit, nec nisi maraiis, perpende quantum inter haec et illa tempora
defacium pridie seri poiest.
et mores inlersit. Qua de re vidc D. Bernard. in apop
"
b
logia ad Guilielmnm abbatem. Ubi inter alia sic exTpuykka, ut notavit Ciaconius, Latine bellaria,
boc estduiciaria,
et gulae delicias esse dicunt hi qui
clamat: 0 quantum distamus ab hit qui in diebut Anslossas scripserunt;
sed in eremo Scyihica cicer
tonii exiiitere monachi! Siquidem illi cum te invicem
frictum monachis pro bellariis erat, et inde ita voper temput ex charitate reviterent, tanld ab invicem
cabant.
avidilale panem animarum percipiebant, ttt cotpotis
c
cibum penitut obtiti, diem pletumque lotum jejunis
Vbiiiapm dicuntur pruna Damascenis minora, nucleo intus triangulari. Plinius lib. xm cap. 5 et lib.
venttibut, sed non mentibus trantigerent. El hic erat
xv cap. 13, ubi tamen myxas et myxa vocat, non
rectus ordo, quando digniori parti prius inserviebdtur.
Hmc summa discretio, cum ampliut tumebat qum mamyxaria.
d Caricas, non
carycas per y Graecum : est enim
jot erat. Hmc denique veta chatitat, ubi animm, quarum charitate Christus mortuut ett, tdtiid solliciiudine
caryca condimentum ex sanguine et variis lautitiis
Nobis antem convenientibut in unum
confectum, ut habet Suidas, quod et y.apvxtvp.a Graerefocillabantur.
cis dicitur (Cml. Rhod. lib. xxvn c. 23). Carica vero
non esf Dominicam cm(ut verbis Aposioli ular)jdm
nam manducare (1 Corin. xi). Panem quippe cceleslem
genus ficus, Syriae peculiare. Plinius lib.xm cap. 5:
nemo est qui requirat, nemo qui tribuul. Niliil de ScriSyria peeuliares habet arbores ficorum genete cdticdt,
el minotet ejvt generit qum cutana vocant. Cicero lib.
plutit, nihil de salute agitut aninidtum; sed nugm, el
II De Divinatione : Cum Marcus Crdssvs exercitum
ritut, et vetba ptoferuntur in ventum. Inter ptandenBrundutU imponerel, quidam in portu caricat Cauno
dum quantum [aucet dapibut, fanfum autet pdtcunlur
adtectas vendens, Cauneas clamitabat. Cacterum in
rumoribus, quibus lotitt inlenlut modum nescidt in
Caria regione ficum ejusmodi copiose nasci atque _D edendo. Interim ditlem fetculd fetculit opponuntut, et
inde nomen traxisse auctor est Strabo, ut notat Cuypto solis carnibus, a quibus nbstinelut, gfdndid piscbius. Mirum porro quod bic dicitur singulas tantum
cium cotporo duplkdniur.
Cumqtie ptiotibut
fueris
caricas singulis monachis fuisse concessas, et hunc
satiatus, si secundos atligerit, videberis tibi necdum
numerum excessisse culpabile, nisi junciim cum aliis
gusldsse pitces. Tanta quippe accuratione, et arle cocibis intelligatur. Nam D. Ilieronymuspro
magno miquorum cuncla apparantur, quatentts quatuor aul quinracalo etsingularis abstinentiae exemplo refert, etiam
qve ferculis devoratis, prima non impedianl novisiima,
adkibito juramenlo, monachum quemdam quinque canec tatieldi minudt dppetilum, Ha c Bernardus , de
Cluniacensibus
ricisindiesvixisse:Jesum,
inquit (In Vita Pauli Eteagens, qui tamcn a carnibus abstinebant.
miim), lettor, et tanclot angelot ejut, in eaeremi patte
* Causas easdem tradunt alii Paires, cur Scriptuvidiste memonaquw juxta Syriam Saraceniijungitur,
ram sacram voluerit Deus in muliis partibus esse
cltos,dequibut unus per trigintdannos clausus,hordeaceo
obscuram. D. Augusiinus lib. u de Doctrina Christian.
paneet lutuienta aqua vixit: alier in cisterna veteri,
tanctut
vocant, quinque caricis
quamgentilitetmoneSyricubam
cap. %:Mdgnifice, inquit, et salubtiletSpititut
Et in Vita Hilarionis
ila Scripturas sanctas modificavil, vl locit apertioribut
per tinguloi diet tvtlentabalur.
scribit eumdem quindecim tantum caricas, idque
fami occurrerel, obscuritatibvs avtem fattidia delerge.
.
rf. Nihil enim fere de illis obtcutitatibut
post solis occasum comedisse. Hic porro animadveretuitur,
tat lecior veterum monacborum lautitias, siv feravod non planhsime dictum alibi rtperiatvt. D. Greg,

JOANNIS

723

CASSIANI

;"""""

COLLATIONES.

724

est. Primum A gataatque mollitaomnem

aausas Deum dispensasse mahifeslum
asperilatemsuae.deposuerint cruditaiis,
vel jincongrua
usibus humanis vel
ne sacramenla dlvina nullum habentia spiritalis innoxia sentientur. Nohnulla vero ita in ulrumque mocunctis hominibus,
id
velaraen obduclum,
tellectus
aequali scienlia e.t
est, lain fidelibus quam profanis,
et per hoc inter inertes ac stunbtitia panderentur,
diosos nulla esset virttitts
pritdentiaeque distantia;
tum ut etiam a inler ipsos domesticos fidei, dum inih
telleciuum
tenduittur,
spatia coram eis immeusa
ignavi, et studiosoarguereiur
rum alacritas atque industria
probarelur.
Ideoquc
satis proprie b Scriptura divina agro opimo ac fertili ceroparatur,
qui cum multa gignat ac proferat
eis et desidiosorum

sine aliqua ignis coctione

qu.aedam nisi prius flammae calore miti-

quae ad hominum
pruficiaut,

victum

ALARDI

dum usui apla noscuntur,

ut pec incocla sua cruditate displiceant,
vel pffendant, et tamen ignis calore
decocta salubriora reddantur. Plura quoque ad escam
tantummodo
irraliohabilium
et aniraajuroentorum
lium, vel ferarum
hominum minime

cibis
proferuntur,
profutur,
quaeetiam in sua asperitate manentia absque ulla ignis confeciione
vitalem jumentis conferunl saturitatera.
Quam rationem
satis evideuter

aspicimus

in hoc uberriuio

lium Scripmrarum
paradiso contineri,
<
litter plana
quaedam significaiion*

GAZjEICOMMENTARIUS;:

Jiomil. 6 in Ezechielem : Magnm, ihquit, utilitaiis est_B

isia obscutilas eloquiorum Dei, quia exercet sensum,
et exercitatut ctipialquod cauf faiigatione
dilaietut,
pere nbn potest oliosus. Habel qubque adhiic mdjvs
eunctis
Sctiptutm saerto inieUigentiain
niiud,quiasi
csset aperta, vilesceret; qum in quibusdam Ibcitbbscu'
rioribus tanto majori dulcedine invenidireficii,
quantb
eto.
majori labofe fatigat animum qvmsita,
* Iri est, inier iideles, sive Christiano.
Est enim
ab Apostolo iradiia.
Ghristianorum
baec periplirasis
Ad Galiitus VI; Opetemur bonumad omnet, maxime
aulem ad domeiticot fidei. Dicuntur auleni Chrisliani
domestici fidei, secundum Thmamr quia non sotum
el
nauira sunt similes;
sed eiiam fide, charitale
una domo, quse
gratia unili, uni Patri et Domino.in
Unde ideni Aposiolus
est Ecclesia, servientes.
ad
Ephes. n : JVon estis hospitet et advenct, ted eitit civet
tanctorum ei dometticiDei,
b Eaindem
D,
comparationeni
egregie iraciant
homil. 40 in Joannem, et Rupeflus .p
Chrysostomus
"
lib. i de Spiritu sancto, c. 1 ei 2.
* Ad
hujus loci, et toiius fere capitis, quod snne
settdifficile est et obscurum, quo de Scripturarum
sibus agitur, iutelligeniiam,
operae pretium videtur
summaliin
annotafe.
de iisdem
nonnulla
Prinio,
attribni
sensum , non
ScriptUrae divinae duplicem
quod in omnihus ejus partibus aut senienliis plures
sit utsaesed quod ei proprium
sensus inveniantur,
penumero contineat duos sensus, Jitteralem sive hi>
sive myslicum.
Ita docent
et spiritualem
sioricum,
communiter
Patres, locis hic ad marginem notatis,
el aliis cnmpluribus
(S. Thom. i parl., q. 10, a. 3;
Hiet. epist. 48; Ambfos. I, i de Paniten.
cap. 15;
lib,
August. de Vera Relig. cap. 9, de Doct. Chritt,
ii cap. 3; Gregor. hotnil. 9 tn Ezech, et prmfot.inJob.).
seiisiiin esse, quem verba iiinneSeciimlo, lilteialeni
diate exprimunt,
sive quem auctor Scripturae sacras
sancius per verba sive propria et usitata,
Spiriius
sive melaphorica,
pfiirio et immediate
significare
voluii; spiritualem,
qui alio refertur quam ad id quod D
"vcrba iminediate prae se ferunl, seu qui per verba
remote et inediate significatur,
proxime vero per res
Unde coliigitur
litteralem
ipsas Verbis significatas.
seiisuiii esse duplicem, iiempe propriuni sive simpliul docet Bellarminus
lib. ni de
cem, et figuratum,
Verbo Dei cap. 3. Simplex
est qui verbis propfie
et fignrale
acceptis, flguratus, qul vefbis improprie
acceptis, sive a propria significalione
translatis, ex+
primitur,
cujus tot sunt genera qnot sunl geubra
figurarum apud rhetiires. Terlio. sensuhi Bpirilualehl
a recenlioribus
Theologis distiiigui triplicem,
trempe
allegoricuin,
tfopologicum,
inagogiCUin. Sed de his
non agiiur in hbccapite.
Quarto. sensuni litteralem
reperiri in omni paf te Scripturae, sive in omni sententia lam veteris quam nuvi Testamenti,
spiriiUalem non itein. Nam sehsus litteralis
est primariuS
et primo intentus ab auctore Spiritu saucto, esique

ae volucrum

fundamentum

spiritaila
in.quo

ac Juculenta

utdocent Palres:
lotiussensusmyslici,
in epilaphio
Hieronymus
Paulae, et praefatione in
deCivit.
Dei cap. 27, Gregolsaiam, Augustirius|xy
fius homil. secUnda in Ezechklera.
Seiisus spiritualis invenitur
quidem tam in veieri quam in novo
at non in onini sentenlia veteris et novi
Testamento,
Illnd enim, Diliges Domiiium Deum luum
Testamenli.
ex loio corde, elc.., Deuteronom. xxvi et Matthaei xxu,
et similU pisecepta|, non iiabenl nisi uuum seusum,
scilicet liiieraleni,
ut recte docet abbas Serenus hoc
Joco- Quinto.
sensum (iguratum.
qui aiias dicittir
omties
ntetiiplioricus
(quia metaphora
compleciitur
figuras et tropos), quamvis revera Jiiteralis sit,genuinus et germanus, utpote primario,
et immediaie ab
auciore
et expressus, subinde
tamen a
inlemus,
Patribns dici spiritualem,
niyslicum,
allcgoricnm,
symbolicum,
quia iion accipiturex
propria signiGicatione verborum
sed
et
j
figurate
nietapborice
translata (Chrysost.homil.
50 injodn.;
Ambros. lib,
v n Luc. c.de Missipne discipuL; Greg. lib. n-Moral.
. 1 el 2). Hinc
littera, rePaipes docenl, ubijeficil
currendum esse ad ipysterium, periitteram
intelligentes iitteralein
sensiini et propriuin;
per, niysierium,
seu iiiysticiim
sensuin, litteralem,
figuraluiu et iropicuni; perinde ac |si dicant, verba ScripiUne figurate ac tropice essje accipienda
quando proprie et
simplioiter
acctpi nequeuni, quod maxinie perlinot
ad hujus capiiis elucidaliouem.
Hoc enim modo samit bic abbas seiisuni spiriiualem,
quam vncat allegoricani intvrpreialionem,
primoin iliis verbis: Sinf
lunibi vestri prtncincli, ettucernm arderites(Luc.
xu).
elc. Hoc eniiu secundum litterauiei
nieiiiem Salvaforis proprie iion iritelligittir
de lutnbis curporis-, sed
de luinbis menli, sicut el luceinae de lucetnis spiid est, virtutibus
et bonornm
rilualibns,
operum
istud:
exempli. Similiter
Qvi non accipit crucem
ad
svum quotidte M\c,\(Matt.
non intelligitur
x),
litteram
de cruce tnateriali,
sivfe lignea, ut illi siinsed de cruce spiriiuaii;
plices monachi intelligebaiit,
ei animi
et inierna, id est, inortiticatione
affecluuin,
voluntaie, ad nibrtem et
*eu|prompia
prirparatione,
iiinnein affiiciionein
pro Christi nomine el Dei gloria
Subeuiidain. Quemadmodum etiam illud Maithai xix:
Stthf eiinttcnl qui ie\ easlraverunt ptoptef regnum cmlo*
ut
de casiratione
rum, iioii inlelligitur
corporali,
sed de spiriOrigenes et alli sttilie iiitellexerunt,
tuali, qtlaB fit per yotum contineiitise perpetuae. Est
iitleralis
ih hujusmodi
sententiis
quidem
igltur
llla
sed figuratus.
sensus; non tauibii proprius,
autem Senteiitia secnndo lbco liic ciiatn,
Qui non
htibet ylddium, veuttat tttnicam, etemai gladium (Luc.
liiierpretaiiuiiem,
n), varlam ac muliipJJcemrecipit
aut liguhon modo spifitualerii,
sive aHegoricam,
sed eiiam liiiefatam, t Videtur Auctor irisihiiare,
raleiri ei propfiari);
ui videre est apud interpretes
(Virie cdtenamauteqm D. Tlwhim et Joann. Mitldonal.)
acram SJUJmd.eni ycrbis aliPostrenio,Scripiuf3iB

COLLATIO

725

Vlli.

DE PRlNCIPAtiBTjS

SEtJ POTESTATIBUS.

7*5

non Aperceptione
laesio quam utililas aliqua subsequetur,
resplendent, nt cuja sublimiore inlerprelatione
ut est illud : Sinf lumbi vestri prmcincli, et lucirrios
egeant, simplici tanium Jiiterse sono abunde pascant
ardentes (Lucm xu). Et, Qui non habet gladium, veriac uutriant
audienles, ut est illud: Audi, Israel,
dtii tunicam sudm et emdt sibi gladium (Lucee xxi).
Dominus Devs tvvt Deus unus est (Deut. vi). Et, DiEt, Qui non accipit crucem suam etsequitur me,non
liges Dominum Deum tuum ex tolo corde tuo, et ex
est medignus(Mdtth.x).
et extoia virlute lua(Ibid.).
Quod quidam districtissiml
Quaedam
totaanimatua,
monachorum, habentes quidem zeluro Dei, sed rioji
autem si aliegorica explanaiione extenuata non fue* fesecundum scientiam, siropliciter
intelligentes,
rint, el spiritalis ignis examinatione molliia, nullo
modo ad salutarem
corruptionis

interioris

clade pervenient,

hominis

cibum

roagisque
ALARDI

cerunt sibi cruces ligneas, easque jugiter humeris

non aedilicationem,
sed fisuin cuncircumferentes,

sine

ex eorum
GAZJli

COMMENTARIUS.

quaridb ptures habere sensus, etiam litterales ac

germanos. Hoc demum dbeet abbas Serenus sub
iinem hujus capitis, productis
ajiqiiot
Scripturae
locis tam hoc cap. quam sequenli: Qum, ut ait, ad
uttamque petceplionem, id est, tam histnricam quam
commbde, immo neceiallegbricam ititerpretatiohem,
sarie, eaptuntur. Cujus ralionem ex D. Augustiiio B
insinuat D. Thomas scnbens in huncmodum (1 par.
q. iarl, 10): Quia sentus lilterdlis est, quem auctor
Deus esl, qui
iiilendii (auctar autem sacmScripihrm
bmnia simul suo intelleclu comprehendit), non esi inconveniens, ul dicit Augustinus lib. xii Cohfess. cap.
31, si eliamsecundttm lilleralem sensum in und litlera
Scriplum plures tint tentus, Aliam rationem insiiuiat
idem Augustinus lib. iu de Doctrina Cliristiana: Nam
quid in divinis eloquiis largius et ubetius poluit divinifus provideri.quam ut eadem verba pluribus inieUigantur modis? Ubi significat Augusiinus ad ubenatem
ac fecunditatem, adeoque ad dignitatem sacrae Scriptura?. pertinere, quod in iisdem verbis plures sensus coiitineantur
ac lateant. Quod autem ad Ioca
Scripturae hic producta attinet, primuro iliud, Siquis
te percutierii in dexleram maxillam, prmbe illi et alteut verba sonant;
ram, potest ad litteram inielligi,
sed tunc non eril pracceptum, sod consiliuin, ut scilicet percutienti imam maxillam praebeamus et alte- Q
ram, pro nostia nimirum humiliaiione et mortificatione, nutla alia causa id a nobis exigente. Nam si
pracceptum esse!,et ad liiteram servaudam, Christns
et apostolus Paulus (Joann. xvin; Act. xxiu) ad versed perbuiu utique servassent: quod.nonfecerunt,
cussi gravitcr responderunt suis percussoribus. Si
est in
veru accipiaiur ut praccepium, intelligendum
ut docet
animi,
praeparatione seu prompiitudiue
D, Augustinus lib. n de Sermone Domini in monte
cap. 36, id est, ut semper animo parati simus ad
perferendam et remiuendam polius injuriam, quam
ad inferendam aut ulciscendam : ul hacc quse praecipit Dominus, maiiliam praebere, pallium dimiitere,
dno milliaria ire, sinl hyperbolice dicia, quibus hoc
tantum signillceinr,
lolcranda potius esse omuia
quam ullionem scu viiidicalioiieni
appetendam, <eo
scilicet inodo, quam alias exposuimus (ln iractatu
de Ira, lib. vin lnsiitut.).
Quod autem secundo toeo
affertur : Cum petsequentur vos in eivilale ista, fugite
in aliam, praeter lilteralem
el vulgarem sensuili, D
D. Augustinus
qucm verba prse se ferunt, etdequo
in epist. 180 copiose disserit, aliam allegoricam,
seu figuraiam expositionem tradit Hilarius his verbis (Cun. 10 tn Mutt.): Ex una in aliam fugam suadet, quia prmdicatio ejtts primum a Judcea effugata
trdnsit ad Grmciam; deinde diversis inira Grmcim
urbes apostolorum passionibus (dligdla, tertio in universis genlibus demoratur.
a Miruin
quod hujus rei apud alios scriplores Gassiano ahtiquiores (quos videre mihi coniigit) nnlla
exslet memoria. At neque apud Card. Baronium
ac censorem
hujiismodi
scriptorem
antiquitatum
accuratissimum, totis saltem primis.sex aut septem
til a Cassiano
saeculis, quibus id contigisse.oporuiii,
narretur, qui sextum saeculum nOn attigit. Aliamen
nemini dubium aul incredibile videri debet, cum

eonsiet veieres iilos monachos vefbis Scripturae ni-i

mium inhaerentes, ex simplicitale
vel ignorantia in
mulios alios similes etgraviores errores incidisse,.e.
quibtis compJures anud Cassianum observare liceV
(VidecoUat. i cap. 20): decalceamenlis, velut inler-"-'
dictis divino praecepto, lib. i Iustitut. cap. 10; de
mendacio licito et laudabili, iib. v cap. 37, et collat,
17 cap. 8; de humana efligie et membris Deo tribuendis, collai. 10 c. 2 et seq.; de tentatinne Dei,
et spoutanea sui nece, collat. 2 c. 5 et 6; de castratione aut circumcisione sui ipsius, collat. 2 c. 8; de
bona vriluntate gratiam Dei praeveniente, collat. 13
cap. Q et sequeniibus; de Quadragesimae observalione, collat. 21 cap. 29, etc. Quin et D. Chrysostomus
in quadam homilia (Hom. de kdota. Crucis lomo l)
dictum erroreni quorumdam sive monachorum sivt;.
aliorum de crucibus maierialibus nc ligneis bajulandis iusinuasse ac obiter refutasse videlur, dum verba
Cliristi (Matt. x; Luc. ix), quibus quemlibel crucem
suam tollere jussit, docet non de materiali, sed de
Quid vult tibi itpc
spirituali cruce esse inteiligenda:
verbum? inquit
an ut lignum unusquisque
ipse;
noslrum ferat? Cerle non. Numquid enim omnes marsunt cum
ft/res, qui secuti sunt Dominum, ctncifixi
Dbminoi Numquid omnes vitgines, qui juxta Apocalypsim sequuntut Agnum Dei, ctucifixi sunt ut sequcmlur? Numquid apostolus Paulus crucifixus fueral, cum
dicebat: Mihi absit gloriari nisi in cruce Domini nostri
Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus eti, et
ego mundo (Gal. vi; vide Gtetsetum lib. iv de S. Cru*
cec. 1). Hoc dutem dieit, ut inlelligas crucem non
tigni esse palibulmn, ted vilm virtutisque proposiluin,
lta D. Chrysosiomus.
Caeterum ne omnino impro-.
illa simpliciias,
hauda aut aspernanda videatur
quando ex pio zelo imitandi Christum et praeceptis
cuui Apnstolus dicat;
ejus obsequendi proficiscitur,
Qvod stultum esl Dei, sapientius esl hominibus, et quw
slulta sunt mundi elegit Deus, ui confundal sapiente
(I Cbrinl. i), operae preiium fuerit hic ascribere singulare et memorabile exemplum Nicolai Peregrini,
viri sancti et staurophori,
id est, cruciferi, de quo
Petrus Equilinus narrat in hunc modum (In Catalogo
SS. iib. v c. 78) : * Nicolaus cognomento Peregrinut,
naiione Grmcus, tempore Urbani papm
confessor,
secundi cluruit. Hic in annis adotescenlibus in manasterio S. Lucm, quod in ScyroGrmcim partibus situm
est, angelicam vitam duxit, Cumque Dominica prqeceptd, qum trucem lollendam sequique Dominvm jubenl
sollicile audistet,
non lantum spiritu, sed manibus
corpoream crucem arripiens, monasterio discestit, et ui .
Christum liberius sequetetur, petegfinati ccepil: qui
veniens Hydruntvm Apulim civitatem, ibique atiquantulum commorotus,'Veml Tatentum, ubi aliqua miracula
ostendens, a popuio tevetentet ett habitus, Inde venit
dd civitaiem Tranensem, ubicrucemex
moremanibus
bajulaitt,
puerorum multiludinem
congregavit, cum
quibus sacta utbis loca circumient, Kytie eleison clamare non cessabat, puerosque subsequentet ut similiter
clamarent concitabat, et ut ad se quotidie convenirenl,
* Refert eamaem historiam Matt. Radems Ub. de Simplicilate oap. ult.

JOANNIS

717

COLLATIONES.

7*8

vero ad utram- A
CiAPUT IV.
id est, lara historicam quam alDe gemina sententia \svper inlellectu Scripturarvm
que percepiionem,
sanclarum.
legorrcam, ita commodc ac necessarie capiuntur, ut
Quamobrem de hisjquae aperta explanatione provitales animac snccos subminiutraque explanaiio
lalasunt, nos quoque constanler possumus definire,
stret, ut est istud, Si quit te percutterit in dextram
audenterque nostram proferre sententiam. Ea vero
maxUlam tuant, prmbe illi et alletam (Matlh. v). Et,
et exercitio nostro reservans obtequae meditationi
Cum persequuntur vosin civildte istd, fugilein aliam
cta sanclis Scripturis Spiritus divinus inseruit, qui(Matlk. x ). Et, Si vis perfectus este, vade, vende ombusdam ea volens indiciis et opinionibus colligi, iia
nia qum habes et da paitperibut, ef habebis thesaurum
pedetentim debent catileque conferri, ut sif eorum
in cmlo, elveni, sequereme (Matlh. x). Producit sane
asseriio seu confirmatio in disputantis vel suscipicnet fenum jumenlis, quibus pabulis omnes Scripturatis arbitrio collocaia. Nonnumquam enim cum super
rum repleti sunt campi, simplicem scilicet puramuna re diversa promalur sententia, polest utraque
que narratiohem historicse leclionis, qua simplicioralionabilis judicari, et sine deirimenlo fidei vel fixe
res quique ac minus eapaces perfectae et integrae
vel medie suscipi, id esi, ut eis nec plena credulitas,
rationis, et qtiibus dicitur, Homines et jumenta salsecundum status ac nec absoluta refutatio deputetur, priarique sequens
vabis, Domine (Psalm. xxxv),
mensurae suae conditionem,
ad opus tantum et laopinio derogare non debeat, cum neutra earum
*
fidei inveniatur
obsistere; quale est illud,
borem actualis viia3 vegetiores robustioresque redquod
Elias venerit in Joanne, et iterum sit ante adventum
dahtur.
Christi venturus (Majffc. xi); et b de abominaiione
ctfs videntibus

intulerunt.

CASSIANI

Nonnulla

ALABDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

et hoc diebus lingulis iterarent,

Christus exponere de jJoanne Baptista, et hunc e<JSe
puerulos pomis et
Eliam, qui jtixia illud jvaticininm exspectandus esset.
fructibus tibi datit alliciebat, quibutdam ex civibus
eum iriianum reputantibvs, qnibusdam vero altiora de
Proinde Eliain jam venisse in Juanne,ut liic diciiur,
o senitentifcns ef columbinam prwsumentibus simplicinon amplius venturum, nec eispectandum. Sic eniin
tatem. Nam pauperrimis indulut
Mailhaei xi de Joanne Baplista loquens : Ipse ett,
panniculis, nudis
pedibus ineedebat, tine inlermissione orabat, diebus
inquil, Elidt qui ventutut ett. Rursus et expressius,
Mallhnei XVII, inierrogarilibus
tingulis non ante vesperam cibum sumebat, panem vero
discipulis : Quid etgo
modicum et aquam sempet comedebal. Cum autem ejus
Sctibat dicunl quod Eiidm oponeot primum venite?
fama ad Byzahtihum archiepiscopum pervenisset, eum
Retpondent ait eit: Elias quidem veniutut ett, et
ed te accersivil, et cur talia clamando per urbem circuirettituet omnia, dico autem vobit, quia Eliatjam
veret sciscitatus est. Cvi sanclus vir prmceptum Domini
nif, et non cognovervnt eum, etc. Qua responsione
de crvce sumenda confetlim allegavil, quam nedum meriio ambigi potest, dequoElii
loquaiur Dominus,
^
se
ted
de
vero
Elia
animo,
corpore
gestaturum quotidie disposuit,
Thesbile, qui creditur venturus ahte
secundum Chrisii
an de mystico Elia, id
quod si episcopus in ejus sibi diocesi denegatel, ad
advjentum,
est, Joanne Baptisia praecuisore Domini, qui dicitur
oppidum ipse mox aliud ptopetatet. Ptmtul aulem
Elias spiritu,
ptudent, sancti confessorit reclam intenlionem et coquiti in tpiritu et virlule Etimvenit
lumbintim timplicitniem
altendens, ei ptohibere noluit
i), ante primum advenium Domini. Et fatetur
ansenius (Goncord. 'Evang. cap. 77) de utroque
quin ptopositum adimplerel;
qvin immo rogayit, ut SLuc.
posse intelligi. CaeteruTH etsi in verbis Domini nonquotidie ad suam mensam reficiendus nccederet. Cum
autem Nicoluus archiepiscopi mandata adimpletet, et
qiilla sit ambiguitas, constans tamen fuit orlhodoxocivilatem ex mote Kytie eieison clamans et ctucem
rbm Patrum sententia 1, adeoque commnnis Christianorum opinio, Eliam prophetam, de quo in IV Reg.
bajulans cum pueris peragrdret, posl diet madicos
et in hospiiio ctijusdatn ex civibus
libro agitur, ante diem judicii et secundum Chrisli
febre corripitut,
nobilis maxima devoiione refovetur. Qui ad exlrema
advenium reipsa esse venturum. Quod tam clare ac
deveniens, pueros sttos advocavit, el crucem suam eitperspicue e Scripiuris colligitur, ut citra temeritatem
dem tradens, eis in nomine Domini benedixit, sicque
aliter opinari, aut id in dubium revocare non liceat.
in pace spiritum Domino reddidil 4 nonas Junii; staNam in primis Malachiam de secundo adventu loqui
manifesium est, dum jait: Antequam veniat diet Dolimque a civibus unanimiter ad evm confluenlibut ad
ecclesiam B. Mdrim deducilur, et a cunctis certalim
mini magnui et tetribilis. Quemadmodum Joelis 2 :
irruenlibvt jiedet rjut cum tevetenlid deotculantur.
Sol convettetur in tenebrat, antequam veniat diei Domini magnut et hottibilit.
Unde el verba Malachhe
Sieque ab atchiepitcopo el populo cotpui Petegtini
Nieolai in ipta ecclcsia honorifice lumulatut, ubi mul- ;D Patres omnes de vero Elia el de secundo adveniu
tis tigriiieffulgct.
Haec Pctrus Eqiiilinus, qui ei miraDomini communiter interpretantur
(Chtytott. hom. 4
cula nonnulla ad coniacium corporis patrata recenin II ad Thettal.; Hiet. in c. xvn Malt.; Augutt. tract.
et. Meminit ejusdem Nicolai Tranensis Baronius
4 in Joan.; Greg. lib. ix Moral. Cdp. 4). Secundo,
tomo undecimo Annalium (An. C. 1094, tn fine),
auctor Kcclesiasiici cap. XLVIII de hoc Elia scribens,
In numero quaestionum, de quibns salva fide
et ad Malarhiae testimouium alludens, postalia landubitare liceat, et uiramlibet partem sine detrimento
dem subdit: Qui intcriptus ett injudiciit
temporum,
ut
et
alterius
lenire
iracunditim
DeiJconcilidre
cor
lidei,
ait,
parlis derogalione sequi, popatris ad filium,
nit duo cxempla Scripiura, alterum de Elia, alterum
et retlituere
tribut Jacob. Terlio, Christus dicil in
de abominalione desolationis, de qua tum apud Dafuturo Eiiam veniurum, et reslituturuin omnia, qubn
de Joanne nequil intelligi. Cum vero posimodum aii
nielem, tum apud evangelistas agituf. Quod ad Eliam
Eliam jam venisse, satis oslendit se non de eo Elia
attinet, videtur in hoc quaestionem facere problemalicara, utrum Elias propheta anie secUndum advensed de Joanne
loqui quem dixerat esse venturum,
tuin Domini veniurus sit. Nam venturum quideui
Bapiista, qui in spiriiu et virtute Eliae jam venerai.
Caetera argumenla vide apud interpretes.
promisit Deus, Malachiae IV : Ecce, ego mitto vobii
b Altera
Eliam prophetam, antequam.veniai diet Domini magnus
quaesiio, quam hic abbas etiam inier
et tetribiiis,
et converlet cor paitum ad filios, et cor
ct utrinnjue probahiles sialuit,
haec
problematicas
eorum. At bunc locum videlur
esse videiur,
filiorum ddpatret
quaniuml ex verbis ipsius colligere i.-

COLLATIO

729

VIII.

DE PRINCIPATIBUS

SEU

POTESTATIBUS.

750

sed manifestis Scripturarum

lesquod stelerit in loco sancto per illud A luris colligi solet,
timoniis omnia comprobentur.
Jovis quod Jerosolymis in templo posiCAPUT VI.
tum legimus, et iterum stare habeat in Ecclesia per
adventum Antichristi (Daniel. ix); illaque omnia quae
Quod nihil a Deo malum ereatum tit.
Absit
in Evangelio sequuntur (Matth. xxiv), quae et imergo, ut Deum quidquam creasse conmalum sit, dicente
fileamur
et in flne
quod substantialiter
Jerosolymorum
pleta ante captivitatem
desolationis,
simulacrum

istius inielligtintur
iroplenda. E quibus nentra
opinio impugnat aliam, nec sequentem prior intellectusevacuat.
mundi

CAPUT
Quod propotita

Et idcirco
tis videatur

V.

qumstio intet ilta qum medie lenenda

sttnt debeat accipi.

proposita a vobis qusestio, licet non sanec frequenter inter homines ventilata,

nec apud plurimos

: Omnia qum fecit Deut, 6ona tunf valde

b Si enim a Deo lales isti creatisunt. vel
(Genes. 1).
ad hoc facti, ut hos roalitiaegradusteneant,
acsemper
hominum vacent, contra praedcceptionibusetruinis
Scriptura

infamabimus
Deum,
sententiam,
quod
atque inventorem malorum,
scilicet pessimas volunlates ac naturas ipse condiderit, ad hoc eas creans, ut semper in nequitia perseverantes numquam transire possint in bonae volun-

dictae Scripturae
velut creatorem

pateat, et ex hoc ipso apud ali- Biatis

afTectum. Hanc igitur rationem
diversitatis
quos eaquae proferemus forsitan videanturambigua;
hujus, traditione Patrumde sanctarum Scripturarum
ita debemus nostram temperare
sententiam,
quofonte, percepimus.
niam fidei Trinitalis
nihil praejudicant ul inter illa
CAPUT VII.
seu poteitatum.
habeanlur quae medie sunt tenenda, quamquam non
De initio ptincipatuum,
Ante conditionem
tali opinione qualis suspicionibus lanlum et conjechujus visibiles creatura spiALARDl

GAZ/EI

COMMENTARIUS.

cet, an abominatio desolationis a Daniele prxdicta,

guedine Spiritus Sancti creatos esse. D. Auguslinus
libro duodecimo de Civit. Dei capite nono: Cavenfuerit impleta sub Antiocho rege Epiphane dicto,
vastadum est, inquit, ne voluntas bona bonotum angetotum
an sub Tito imperatore, et Hierosolymorum
tione,
qu% Christi mortem proxime secutaesi;an
noty facta, sed Deo comtctna ette ctedatvt. Cvm enim
ei ipsi facli sint, qvomodo illa non etse facta dicetur ?
demum sub Antichrisli
persecutiune implenda; vel
Porro quia (acla ett, uttum cum iptit facla ett, an
Qua de re vide
quae sit illa abominatio desolationis.
Maldonatum
et
tine illa fnetunl privt? Sed ti cum iptit,
non dubium
opiniones varias apud Jansenium,
aiios interpretes.
qubd ab illo facta tit, a quoel ipsi; simulque ut facti
nullam esse
tunt, ei a quo fdcli sunt, amote cum quo facii sunt,
Saepe hoc inculcat S. Augustinus,
isti ab iilotum tocietateditcteti,
naturam malam, idest, nullam creaiurain subsianadhmterunt:eoquetunl
tialiter
malam, sed omnia esse bona. Cui consenquod hi in eadem vbluntdte bend mansetunl, illi ab ea
tiunt omnes noslraereligionis
auclores, qui conirnu- p aeficiendomutaii
sunt, mala tcilicel volunlate, hoc ipto
"
niter exsecrantur Marcionem,
Mauichicuu), el alios
quo a bono defecetunt, a quo non defecistent ti utique
veieres haereticos: qui duo principia, quasi duos deos
voluistent.
e
finxerunt, unum bonum, bonorum auctorem; alteAngelos ante mundum hunc corporeum condirum malum, auclorem inalorum.
tos fuisse, praeter huncabbatcm,
opinati sunteliam
b Itii,
et fere Graeci omnes : unde
alii graves auctores,
nempe natura sua mali, principatus et poessedoctoD. Thomas (I par. q. 61, a. 3) hancdicit
testatcs, id est, spirilus de quorum inilio, natura,
rum Graecnrum senientiam.
conditione, lapsu, proposiia superius (cap. 2) ha?c
Gregorius Nazianzenus
dicitDeum
oralione42
primum excogitasse angelos,
quaestio: Vnde tanta diversitas malignotum spitituttm?
et ccelesies virtutes,
An ad hoc potettdtet iltas a Domino condiias este cteejusque cogitationem
opus
dendum est, vi hit conita Iwminem gtadibus atque orfuisse. Basilius homil. 1 in Hexaemeron dicit spiridinibut mililarent ? Cui quaestioni respondet primum
tuales et invisibiles
naturas, ralionum vi maxime
exslitisse.
Damascenus
hoc capite, ex certa fidei definiiione etScriplurarum
anle mundum
praditas
lib. ii Orihod. fid. cap. 3 senienliam Gregorii Naaucioritate,
angelos omncs sive spiritus a Deo creatos esse bonos, non malos; nec ad malum finem,
eidem se accedere profiieiur.
zianzenicommendans,
E Latinis idem sentire videntur D. Ambrosius lib.:
nempe ut semper in nequitia perseverarent vel ho: Deus enim non
Hexaem. cap. 5 : Angeli, inquit, dominalionet et pomines ad peccandum solliciiarenl
sed omnia qum fecit, bona
est auctor malorum,
teslatet, etsi aliquando cmpetvhl, etant lamen jam
in
tuntvalde(Genes. i). Porro non tanlum angelos beaquando hic mundus ett faclut. D. Hieronymus,
nondum
tos, verum eliam daemones in gratia justilicante,
cap. i epist. ad Titum : Sex ihillia, inquit,
seu gratum facienle conditos fuisse, ex Scripturae D hbttti tempbtis cemplentur annorum, et quanlatemaucioiitate
et SS. Pairum sententia comprobatur.
pora, quantasque smculorum origines fuisse arbitiandum est, in quibus angeli, thtoni, dominaliones, cmleScriptura id indic.il Isaiae xiv : Quomodo cecidisii de
Et Ezechielis
cmlo, Lucifer,
qui mane oriebaris?
Denique Isidorus lib. i
rique ordines Deo setvietunt!
xviii:
de Summo Bono capileduodecimo : Anieomnem cteaPerfeclus fuisti a diebtts eonditionis lum. Et
tutom mvndi ctedti sunt angeli. Porro D. Augustinus
rurstis, Plenvs tapientia, et petfectus decote in deliciis ptttaditi
Dei fuitti.
Patres idcm confirmant.
lib. xi de Civii. cap. 53 quaestionem hanc velut anciDum tdS. Anlonius apud Athaiiasium : Hocpiimum,
in medio relinquil:
inquit,
pitem etproblematicam
defremus menlibutaffigete,
nihil Deum fecisse, quod
men , inquit,
angelos sanctos tn sublimibut cmti sedimalvm sii, nec ab ejus institulione dmmonum capitse
but, non quidem Deo comlernos, sed tamen de sua
tempilerna et vera fclicitate securos et certos et.se nento
ptincipia; pervertitas itla, non natttrm, ted voluntatit
ett vilium. Boni elenim, ut pote a Dco condili, ex proambignt. Cteieruin longe probabilior, iiuino fereceria
ceiiscinr aliurum Patruiu sementiu conimuniter
a
prio mentit arbitrio adterras ruere decmlis, ibiquein
cceni totdibut volunluli gentilitatit
impiat constituete
theologis recepla, angclos videliejet primo dic simul
cum ccelo et terra fuisse creatos ( Lib. i Decretal.
cullutat; atque universd ma/a commovere non cessant,
ne pritiinit
eorum sedibus succedamus. D. Hicronycap, Firmiter, lit. de summaTrin. et Fidecath.). Pronius in cap. u Ose.y daemones scribit in magoa pinbalUr primo auctoritate
In
Scripiurae. Genes. i;

JOANNIS

7*51
rifales
hoc

scirent

quod

ipso

beneficio

gloriam

Deum

virtutes

coclestesque

CASSIANI

se

fecisse,
quaepro
bealiludinis
ad.tantam
ex

Cfealpris

nibilo.

fuisse

pro-

COLLATIONES.

Acreationi

ante istud
siderum,
diciiur
cceluni
et terra,

ctum
tissime

visibilibus

mundi

principium

crealionis
constilutione
illis

cerelbeneficia,
lia

alienus

ab bujus

principia

Deum

anteriofibus

providentia
ac tamquam

sui

opificii

e|

inchoasse,
primitus
saeculis
a.lqu.e innumerls

et

fuerit oliosus,
diyina
dispensalione
suae exernon habens in quos bonitatis
soljiarius,
atque ab omni munificen-

fuisse

credatur,

quod.de

et iiicpmprehensibili
ac sine principio
humile est incpngruumque
sentire,
illis
tunt
angeti

potestajibus
simul
sidera,
mei

quasi. in
ab proni

(Job.

ill.a.immensa
majestate
ipso Domino
b Quando

satis
de

cessisse, Greatoremimagna
* Ante
ratione
laudasse.

hujus

secunduin

signat

aetatem

pium,
illud

in

a Moyse

hislpricum,
1
(salvo scilicet
omnium

interpretamur
quo

(Jqonn.

i).:

qui

quippe

creatiiris,

quod

in quo faprincipium
creati
fuisse manifes-

pro istis omnibus

ex nihilo
quas videbant
prc-

comprobaniur,

referenles
indeei gratias
perpetuas
nemo
laudibus
fidesinenter
inhaerereut,
ejus
> Nec . enim
existimare
debemus
lium
dubitat.
ductas,

732

omhia

voce referumur
istud
ponitur,
immo
nostro

reruth

Omnidper

principium,

omnes

temporale

qnodque
Judaicum

mubdi
seiwum
quo nos

sensu,

esse priticisecundum

Paler,

ipsttm facta

ipso (acium esl m7ni);anieistud,

porale

ergo

Christum

creaverit

etadmi-

sunt,

et sine

inqnani,Geneseostemillas

potestates

clestes-

Deum creasse non dubium

est. Quas
facta que virtutes
laudaverunt
me voce magna omnes
dihhmeraiis
ita describit:
Apostolus
per ordinbm
' Qui
e
intersunt
stwii briihia,
sive qum in
ergo
xxxvlii).
Quia in ClithlO
freata

haec

dicente

ALARDi

GAZAII

COMMENTARIUS.

Deui' coiluth et ferfani.

vum apprbpridlur
ita prin(Nam hbc
Pairi,
principiO"creatit
prbpter potentiam;
verum non esset,si
ait sanclus
quid creassel antea,
ipium exemplare appropriatur
Fitio,
propler
tapienIiem
Exodi
xx
:
Dotninus
titim
Vide
xn
c.
Alii vew
Thnmas).
Sexdiebusfecit
(
Avg.tuL
Confess,
25).
in eis sunt;
et mare, et orimiaqitm
cmlum et terram,
cretita a Deo, mediqMibut
dixerunt,
corpofalidesse
Secundo
auctoritate
coriet requievit indie
crealuris spirifua/idus
teplimo.
; ei od id exciudendum
expohitur,
dicitur
:
Deusab
initio
Latei
anensis
ubi
ctedVit
cilii
id est, anle
,
tempdInytincipib
peus cmlulhpiiettam,
condidil
ris utramque de nihilo
btrihia. Qualuar enimpbnuntur
simul creata,
scilicel
creatUram,
spititvd*
et mundanam.
lem el cotporalem,
cmlum empyreum,
angeticam videlicet
\ maieria
(ofportitis,
qum iwmine
Tertio auctoritate
teftm iriieiligitvr,
et naiura
Patrum,
qui ita dncuerunt,
Jta S,
Epltrmpus,
angelica.
xi de Civit. Dei cap.
Thomas.
j
phanii haeresi 63, Augustinilib.
*
Hb.
Absit ut sic existimemus
Deum ahteriofibus
illis
quaest. 3 super Genesim,
Gregorii
9, Theodoret.
Senens. tib. V Bisaeculis ( si sie loquendum
xxxn Moral. cap. 10 (Vtde Sixlitm
et irinuroeris
sit),
quae
blioth.
annot.
mundura
scilicet
hoc est, ab omni
auciorilales,
quinta).
Quae quidem
praecesserunt,
solide confirmenl,
et plusaefernitate
fuisse
aut solitarium,
aut ab
otiosum,
quamvis hanc sententiam
et sapienier
omni
munificentia
alienuni.
in Deo agnojEternas
reddanl,
pie lamen
quam probabilem
rion esse reputanadmonet S. Thomas contrarium
scinius actiones,
yocant immanentes,
quas theologi
sentehduro erroneum,
hoc esl, in ipso Deo manenles,
iet internas,
Prmcipue,
inquil,
propler
quas
cuivs idntattfiri
doctriria
tiam GregoriiNazianzeni,
Deus ante muhdi cpnstiuitionein
in seipso tractabat,
vt nullus
Chritliana
snae divinitatis
auctoritas,.
Uihquam ejus dictit (j agitabat,
exercebat,
puta'aeternaro
sicut tiec Athatidsii
et perfectionuni
calumniam
prmsumpserit,
infette
suorumque
coniemplaaUribuiprtiin
ut
dicil.
aeternam
Filii
a
Patre
aeterdocumenlit,
lionem,
generaiionem,
Hieronyinus
a Immo sic exislimare
abbasanctl a Patre et Filio
iiain Spiritus
debemus.salvahujus
proce^sionem;
SS.
PaaRteriium de mundi
creaiione
et gubernatione,
de
tisreverentia,
sicutcxistiiriaruntetpfobariinl
dici
Filii
ihcariiatioiiei
et oeconomia,
de angelorum
et
tres modo ciiati,
pfimuni
opificium
angelos
cotisiitntionerii
et reprobatione,
ante iniindi
liominum
de omnibus
liiijns
Dei, non quod
election]e
sed qund primo die sihiul cum ccelo, et
rebus ad divinam
Provideniiam
consiexstiterint;
spectamibus
ut eoruni dignitati
sint creati,
liurii et decretutn ; quibus Deus ante mundi consticongrUebat;
incoelo,
lotius universi.
si iia loqui liceat, otiosus certe
ut nobilissimae
tutipnem
partes et creaturae
occupaius,
b Ita quidem septuaginia
dici non poiuit,
aut immunificus.
quo etiam
InterpreteS,
neque soliiarius,
et AUguStirius
ubi sUpra :
munificeniia
fuit suam
modo citant Epiphanius'
Sumnia enini aelefni Patris
die
essentiam
unde etiam colligunt
priuio
etprobanl
angclos
Filio, ac deinde cum Filio eamdem ipsam
lectio sic habet:
Cuin
Porro Vulgaia
sancto coipmiinicare,
ut unus semper fuerit
luissecondilos.
Spiritui
el jubilareht
simul nttra iiialuiiria,
amnes
Deiis inesseiiiia,
tne laudarenl
ci trinus in personis.
Quod si hoc
viih
concluderet
cerie
xXXvm). Uhde lioc lanlum
colligi
pphaberet,
filii Dei(Job.
argumenturii
juliaui

de quo
fuisse creatos
eiantest angelos ante bominem
angelos noh sbluin esse hoc mundo anteriores
xxvm
Certe D.Gregoriuslibro
nulla est controversia.
sed etiam Deo coaetemos, ne Deum antetiquiores,
otiosum
rioriiius
et iiinumeris
Moral. cap. 14 dicit angelns vocari asira malutina,
saeculis aetemitatis
Verum hic locum
in ipso niane hriiiii diei.
aul solitarium
conditi
cogerenmr.
quia fucrunt
faijeri
c
et Theodoretus,
astra D habet illa Sapientis admonitio;
est maQuiscrutaiOr
Respbndent
Epiphanius
a gloria;
Et illa Apostoli:
Aioft
fuisse creata qiiarto die, ut docet Scriplura:
proinde
jestatis,
apprimetur
altum sapere, tedtime;
die, potuisse lriterEt, Nonplus
sapere, qiwm
angelos,
qui eraiit creati priino
ct in ea luudaie
Deum.
sed sapere\ ad sabrieiatem (Prov. xxv).
esse creationi
Quts
sidenim,
opbrtel,
d Prima
aul quis consiliarivs
libri
Geneseos : Inpriricieniin cognovit senium Doinirii,
i|la sententia
? etc. Libet tamen hic D. Anguexporiiejtts fuit (ftoHi.xii)
pio creavil Deus cceium el terram , tripliciter
stinum de hac aut simili
ut docet S. Thomas (par. l, q. 4, ar. 3), idque
quaislione,
protiquamyis
lur,
ad
: Quiddiii
enim posuehunc Jociim
elucidanduni
ad eXcludendum
tres errores
xius, taraeu appojsJte
et tempus non habere
lib. undeciriio
runt
muridurn
audire disserenteih
semvet fuisse,
Cpnless. cap. 12 :
In
et ad hoc excludendum
Quid faciebat Deus
exponilur,
Ecce, inquit,
respqndeo dicenii:
principium,
non
scilicei
Quidam verb pbtuerunl
antequam faceret \cmtum et lertam ? respondeo,
ptihcipib,
tempbrit.
. illud,
dllerurit
duo eise cteationis
qitod quidam respbndisse perhibetur jocularilerpfincipid,unumbonbtum,
In prineludens qumsiionisviolentiam:Alta,
inalorum , etadhoc
excluderidum
inquit, tcrtttantiexponiiur,
bus gehennds varqbat. Aliud est videre, aliudridere.
Filio.
Sicut enim principittmeffecticipio,idesl,in

733

COLLATIO

VIII.

DE PRINCIPATIBUS

SEU

POTESTATIBUS..

734

et invisibiiia,
lamentalio
Isaiae
Ezechieiis.%ive
A fuisse collapsos
eeeiis, sive qum in terta sunt, vhibiiia
manifestissime
tive thrani, tive daminative angeli, stve atchangeli,
docet, in quibus principem
Tyri, aut
illura Luciferum
tive pbiestales:
omnia per
liones : tive ptincipatut,
qui roane oriebatur,flebili
planctu
iptum,

De laptu diaboli et angelorum,

De islorum
itaque nuraero nonnulios
'

Et de illo quidem ita

ab eis cognoscimus lamentari.
Dominus ad Ezechiel : Fiii Itominis, leva pianclum
supet principem Tyri, el dices ei: Hmc dicit Dominvs
Deus: b Tu signaculum timilitudinis,
plenus sapien-

et in ipso credld lunt (Colos. i).

CAPUT VIII.

ALARDI

principes
GAZiEI

COMMENTARIUS.

Hmc nonrespondeti. Libentius enini respbriderim, Netcio, quod netcio, quam illud unde irridetur qui atta,
et laudalut qui (alta respondil, Sed dico
intertogavit,
te, Deus nosler, omnis creaturm creatorem. Et si ceeli
audenier
et terrm nomine omnis creatura inlelligitut,
dico, Ant*quam faceret Deut cmlum et terram, noh fdciebat Deus aliquid; si enim faciebat, quid nisi creatvram faciebat ? El utinam sic sciam quidquid utililer ,
scire cupio, quemadmodum scio quo.d nullum fqciebat
crealuram antequtith fietel ullti dtealuia ! Aut si cujusquam vblatilis sehsus vagatut pet imagines telto temet omnicr.eanlem, et _
porum, el le Deunt omnipotenim.
"
omnitenentem, cceli et terrce arlificem, tib opere tanto,
anlequam id faceret, per irinuinefabiUa iiecula tessasse
mira'ut;
eiigitei aiqXte dtiendat quia ftilsa miratvr,
Namunde
smcula prmierire,
poteranl innumerabilia
qum ipse non feceras, cum sis amnium smculqrum
auclor et conditor ? aul qum tempora /utssehf, qumabs
te condita non esseiti ? aui quomodo prmteriissent, si
numquam fniitent? Cuni etgo sis opetatot omnium tempotum, si fu.it aliquod tempus antequam faceres ccelum
et lerram, cur dicitur quod ab opere cessabas ? Idipsum
enim tempus lu fecetas, nec prteterire potuetunt tempora anteqitam faceres tempora. Si aulem anle cmlum
el terram nullum eral lempus, quid qumrilur quid lunc
fdciebds ? Non enim etdt tunc, ubi non etdt lempus,
nec ttt tempore tentpora prmcedis; alioquin non omnia
tempora prmcederes. Sed prmcedis oinnia tempora
prmterila celsitudine semper prmsenih mterniiatis, et
superas omnia futura, quia et illa futura sunt, et cum
venerini prmterita erunt. Tu auiem idem ipse es, et
anni lui noh deficient (Psal. ci). Anni fnf nec eunt, nec Q
veniunt. Hsec 1). Auguslinus,
et quae sequnntur.
In
quibus dub sunt inaxiuie noiaiuia : 1 Deum ante
ccelum et lerram nihil omnino fecisse, non tameri
fuisse otiosum, quia aliud est facere, quod est opus
externum
aliud agere, aciione scilicet
producere;
rie qua supra; 2 ante creationem coeli
inimanenle,
si saeculum
ei lerrae nillum
pfaeleriisse sieculuin,
cum sit pars aut sp.iliuin aliquod
proprie sutnatur,
teinporis, quod anle mundum non exstahat; proinde
incongrue ei ineple quaeri quid Deus faciebal lunc,
Sd esi, anterioribus
illis saeculis, elfc.
a Id esi, de toia
sive crel<'siium splriangeliiruni
tuum muliitudine,
quornm plures ordines ex Aposioio poulo anie receusuit;
nonnnllns princip^s,
id
vel de primis ordlmbiis
cst, de ordine priiicipaiuum,
Ad cujus rei inielligentiam,
in primis
afgelorum.
nolandum a SS. Patribhs, praeseitim Dionysio Areopagita et Gregorio Mn?no ( Oivnysius Cmle. Hiera.
ciip. 6; Gregor. homil. 54 in Evang.), 'disiingui ireS ..
et in singulis 0
angelorum sive spiriluum
hierarcbias,
hierarchiis tres ordines sive choros collocari, e quibus prinius ordo est supremus,
secundus medius,
lertius infimus.
In prima enim bierarchia,
quae est
Deo proxima, sunt seraphim, cherubiin et llironi;
in
secuiida douiinaiiones,
viriutes et polestates; in terlia principatus,
archangeli<et angeli. De quibus late
disseriLS. Thonias prima.parle,
quaest. 108. Secundo hotandum de lap^u piimi augeli, de quo prsecipue liic agitnr, dnpliceni esse sentenliam : alteram
Daihasceni (Lib. n cap. 5), primum angelum peccaulcm. qui et.diis fiiitcausa-peccanili,
fuissede infinia
bierircliia
angelofum et postreiho ordine spiriluum;
alteram D. Gfegorii,
quaai et alii Paires ct theologi
comuiuuiler
sequuntur,
primum
angelum lapstim,

fuisse supfemse hiequi nomine Luciferi expfiniitur,

rafchiae supremum, et primum angelum; quod aliis
verbis dicit S. Thomas,
supremum angelum inter
peccantes fuisse supremum inter omnes : quam sententiam alibi ex D. Gregorio mUltis argumentis conflrniavimus
(Lib. xn Inst. c. 4), qtise hic libet paUcis
repetere. Tertin nntitiidum ex eadem hac semcutia
prohabiliter
colligi,
quod ex omni ordine cujusque
nierarchiae
coelestis aliqui ceciderint,
i* quia ad
omties angelorum
ordines aliqiii homines assnmuntur in reparalionem
aut suppl'-iiientiiin
ruinae angellicroJice, ut docet S. Antonius apud Allianasium,
Jerem. cap."ultl,
Augustinymus lib. i in Lameuiat.
rius Encliiridii
horiiil.
34iri
Evahcap. 29, GregoriuS
liberias arbitrii,
gelia. 2 Per lioc magis coinprobatur
fler
quia in onini creatura rationalt seu iutellectuali
cti polesi ad inalum. 3* Videmus diabQlum vocari
Cherub. Ezechiel. xxviii:
Tu Cherut eaeienfus kipfolegens. El Domiuus Lucae xi vocat Beelzebub princlpem dmmoniorttm, et Apostoius ad Epiies. vi uaemones vocat principes et poiestates. Et I Corinl. xy :
Cum euocitat<eit( oiiinem principaium,
et polesialeitii,
el virttttem. Cur auiem non vocenlur
aut
seraphim
Ihroni, rationem reddit S. Thomas his verbis (ip/,
sacra Scriptura nomina qupfitmdam
q, 63, r(. 9):/
ul setaphim el thronorum,
daihtbhibui non
ordinum,
atlribnuntur,
quia hmc nomina sumuntur ab ardore
charitaiis el ab habitaiione Dei, qum non possunl esse
cum peccato mortali.
aulemeis nomina
Auribuuniur
cherubim, pbtestatum etprincipatuum,
quiahmcnomina
tumuniut
a scienlia et polenlia, qum bonis mdlitqm
possunt esse coinmunia.
b Inter alios
Scriptura: locos qui, ut superius indicaium est, plures possunt admitiere sensus. etiam
lilierales
el germanos, duo sunl in hoc argumenio,
quo de lap-u angelorum
agiiur, celebres et vulgati;
in hoc cafilter ex Ezechi. le, alter ex isaia paiiler
qui lam
pite citati. Ezechielis loeus esi cap. xxvlil,
de regc Tyri quam de diabolo ejusque superbia et
casu siib noriiine et typo regis Tyri inlelligitur.
Aller
NamiIsaise xiv, qui similiter
et de rcgc B.byloiiis
chodonosore
el de Lucifero
daemoiiioriiin
priucipe
et
a
Cuindifferenter
Patribus exponiiur.
promiscue
de
sancius ita serinoneiii
jus rei auctor Spiritus
ac temperavit, ut quaedam proutrisque intermUcuit
et
prie et historice,
quaednm non nisi iiuproprie
tam da?monibus qiiam illis regibus conveiiguralc
niant, ut nntavit I). Hieronymus
(In cop. iv Isdim).
Quod ad priorem locura attinei, ex quo nosier Serenonnullos princinus probat ex numero spirituuiri
collapsos esse, seu a Deo defepes seu priucipaius
cisse, et in barathrum dejectos fuisse, eurhriem locum
de daemone et daemouum principe
interpretantur
Terlullianus
libro secundo adversus Marcionem cap.
libro teriio in Jtiaiiueni cap. xxix,Hie10, Cyrillus
roivymus in psal. LXXXI , Augusiinus lib. xi dc Givit.
Dei cap. 15, Gregorius lib. 33 Moral. cap. 24 et 25.
ex Isaiae xiv :
Allerum
itiriem locum hic citaium
Quomodo cecidisti,
Lucifcr, qui mane ortefcaris.-eic,
id
de principe daemoniorum,
pleri<iue interpretes
cujus tyest, primo angelo praevaricatoreexponunt,
exsiitit;ei
fateturD.ilieronymus
piisNabuchodonosor
mulia ibiriem de Lucifero dici quae regi Babylonis
iribui possint, ut
non nisi figurate ei hyperbolice
verba ipsa satis Jndicant. Videtur autem hic abbas
liunc locum Isaiae de alio dsemone vel principe do3-<

7<3B

CASSIANI

JOANNIS

COLLATIONES.

Dei fuitti.
fia, perfectut
deeore, in deticns pataditi
A judieium
magni diei vxncvlis mternit tub caligtne efOmnis lapti pretiosut opetimentum
tovatitf (Jvdat
in Epistol.
tuum, tardiut,
canonic).IUud
etiara, quod
et jaipis,
el onyx, et beryllut,
ad nos dicilur,
Voi aulem sicul hominet moriemitiJ,
paziut,
chrytoliihut,
el carbunculus,
et smaragdut.
Aurum oput
elticvlunut
de ptincipibut
cadetit (Ptal.
Sdpphirut,
Lxxil).qu\t\
decorit tui, et foramina tua in die qva condilut et prcealiud quam multos
cecidisse
?
principes
signiflcat
b ratio dlversiiatis
iia cutliparata svnt. Tv chervb exlenlut et prolegens, et potvi
Quibus indiciis
hujus
te in monte sancto Dei, in medio lapidvm
igniiorvm
gilur, has diflerentias
ordinum,
quas insiar sanciaambulasti,
perfectui in viit tuit, a die condilionit
donec invenla ett iniquitat
in le. In multitudine

tum,

negoet
iniquilate,

tiationis

tum repleta sunt inleriora

tua
peccasti, el ejeci te de monte Dei, et perdidi
rub ptotegens, tn medio lapidum ignitotum.

le, o cheElevatum

est cor tvum

rum ccelesliumque
virtutum
bere dicuntur;
vel ex illlus

adversae
anterioris

bapotestates
ordinis
gradu,

in quo unaquaeque creata fuerat,

nunc eliam retenvel de cceleslibus devolutas
ad simiiitudinem
tare,
illarum

virtutum

quae ibidem perseverant,

pronein qua unaquaeque in malum crequiliie suae merito,
vit, hos inter se gradus et ordinum vocabula in pane

in decore luo, petdidisti

fuam
tdpientidm
a decore tvo, in lerram projeci le, ante faciem regum
dedi te, ut cernetenl
le. ln mullitudine
contraria
vindicasse.
iniquitatum
el iniquitate
IX.
luarum,
tum, poliuisti tan- B
!d*PUT
negotialionit
tuam (Ezech. xxvm).
Isaias quoque de
diaboli a deceptione Evm
ctificaiionem
quod rvina
Objeetio,
alio: Quomodo ceciditti
de ccelo, Lucifer, qvi mane orieprincipium
svmpserit.
batit? Cotruitti
in terram,
: Nos hactenus
Germanus
credebamus
causam
qui vulnerabat
gentet, qui
dicebai in cotde tvo : In cotlum conscendam,
ruinae
seu praevaricationis
diabolicse,
tuper
initinmque
attra

Dei

ttamenti

exaltabo
in laleribut

totium

meum, tedebo in monte teatcendam tuper allituAquilonit,

dinem

el ero similit
Allissimo
nubivm,
(Itaimxvt).
slationis
Quos tamen non solos ex illo beatissimae
dicens * tertiam
commemorat,
apice ruisse Scriptura
draconem illum secura pariler
partem stellarum
pertraxisse

evi(Apoc. xu). Unus qilbque apostolorum

dentius
dicit
: Angelot,
tuum
qui non lervaverunt
ted dereliquerunt
domiciliuin
principatum,
suvm, in
ALARDI

GAZ^I

est, invidiam
qua de angelica stalione dejectus
cialiter
exstitisse,
quando Adam et Evam livida
liditate
decepit.
CAPUT

specal-

X.

Respontio' de initio laptvs diaboli.

Serenus : c Non esse istud initium
praevaricationis
Geneseos lectio
illius
seu dejectionis,
manifeslat,
quae, ante illorum
eum nota credidit
COMMENTARIUS.

deceptionem,
inurendum,

uominis
serpentini
ita dicens : d Serpeni

monum intelligere
ab illo,
de quo supra;
nimirum
C qui missi sunt ad aitxiliandum;
qui vero ad Occasum
nos. Plures ergo
ut probet plures ex principibus,
id est, superioribus
hi suntlqui
ascendunt,
impugnant
sunt quam qui adversum nos sunt. Et
vel ex ordinc principaiuum
cuordinibus,
cecidisse,
qui nobiscum
ita agens gratias Deb abbas Moyses sumpsit fiduciaifl,
hanc collationem
de principatibus
seu
jus occasione
Sed Palres ad iinum eumdemet reversus est in cellam suaro.
potestatibus
inscripsil.
b
ordinum
causam diversitatis
sententiam
assignat
que diabolum
utramque
referunt,
quamDnplicem
aul adaptari.
in daemonibus : alteram ratione nalurae, seu naiuraquam nihil vetat ad diversos referri
" Ex hac senteniia
a Deo conditi sunt;
D. Thomas primum
lis dislinctionis,
colligit
injqua primum
fuisse aliis causam peccanalteram
ratione nequiliae, qua deinceps alii aliis plus
angelum praevaricaiorem
D.
Priorem
causam agnoscit
et persuain malum.
di, non quidem cogendo, sed exhortando,
proficiunt
illidoctrinae
et implicanThomas (Ibid.);
inuititur,qua
dendo, et veluti cauda sua adblandiendo
pqsterior
veterum daemones
do: cujut tignum,
dictum est ex sententia
ex hoc appatel, qttod omnei
superius
inquit,
7
dmmonet illi tttptemo subduntur,
vt manifeste appatel
alios aliis esse nequiores
et nocenliores
(Co//'al.
i
pet illud quod dicit Dominut Matth. xxv : Ile, malecap. 20).
c
vix operae preIn hujus capitis
elucidationeYn
dicli, in ignem mlernmn, qui paraivs esl diaboto et dnDom. Cuyut
tium videlur
aliquid addere ad censuram
gelis ejus. Habet enim hoc ordo divinm juslitim,
quam copiose sirigulas
chii, qua non miniis erudite
cujus siiggestioni
aliquis consentit in culpa, ejus poterelistati tvbdalvr
illud II Peiri n :
hic occurreufes
in pmna, tecundum
explicatas
pehe difficultates
A quo quit tuperatut
ett. Ex
cap. 14)
quit:
praesertim cum alias (Lt'l>. xn Intiit.
esl, huic tervui addiclut
eadem etiam eolligiiur
demonstraium
sit, primum
peccatum
pluret angelos slelisse el perte- n satis superque
verasse in borio, quam defecitte el corruitse.
Nantsi
diaboli fuisse. nec jaliud esse potuisse,
quam superlertiam tantvmmodo
biam; ex qua deinde consecuta est invidia, quae sola
patlem trdxit draco, id esl, didcrcaturam
vitia in spiritaleni
probolus, ergo duas terlias integras teliquit.
[et intellectualem
Quod et condicto Elizmi
iv Reg. vi : Plvres nobiscum
firmatur
prie cadere possunt.
d Certum est haec verba secundum
de velitteram
tunl, quam cum illis. Quod exponitur de bonit angelit,
el de malis qui nobit
ro.serpente
quae tamen hic abbas de diaqui tunl nobiscum in auxilium,
intelligi,
et maledictiocidnertanlur.
Ila S. Tliomas
boio interpretatur;
quemadmodum
(Ubi tttpra,a.
9). Cui
sed ad
non ad verum
serbentem,
consentaneum
nem scrpeniis,
est, quod in Viiis Patrum legitur ex
Dicitur autem sorpens
refert cohsequenter.
Rulino
vi libello 18), quod abbas Moysescum
diabolum
(Lib.
bestiis
cunctis
sive callidior
terrau, non
a fornicatione,
aliquando graviier
impugnaretur
persapientior
facultate
et intelligentiae
praedirexil et indicavit
hoc abbati Isidoro;
qui cum eum
quod fuerit ralionis
lib. i Anin cellam suam accepisset,
dixil ei : Attende ad Octus, ut Josephus Judaeus sensisse videtur,
vafriim,
casum. Et attendens vidit muttiiudinem
daemonum,
cap. 1, sed quia animal est maxime
tiquit.
Tharet hi eranl confusi et turbantes
et subiJolum,
se ad opnugnandum.
insidiosum
et, ut ail Diodorus
:
instrumentuui
Et dixit ei iterum
: Respice
ad Orientem.
Isidorus
aptissimum
sensis, ad decipiehdum
Et attendit
innumerabilem
inultitudinem
prae caeleris animaliangelorum
ideoqne non temeice a diabolo
in gloria.
bus eleeium atque assumplum,
Dixii
quo tamqiiam organo
ergo abbas Isidorus : Ecce isti sunt

737

COLLATIO

VIII.

DE PRINCIPATIBUS

SEU POTESTATIBUS.

738

subsecuta est: quae inveniens

aufem erat sapieniior, sive, ut Hebraici
exprimunt A ruina per invidiam
eum adhuc aliquid in sese rectum habentem, ita ut
libri, eallidior cunclis besliis.terrm quas fecit Dominut
etiam cujusdam colloquii atque consilii cum homine
Deus (Genei. m). Intelligilis
ergo quod ante illam
circumventionem
primi hominis, de angelica discesposset habere consortium, b sententia Domini utiliter in ima dejecius est; ut non jam, sicut anie, stiserat sanctitate; ita ut non solum nominis hujus inblime aliquid intuens excelsus incederet, sed ul solo
signiri mereretur infamia, sed eliam in nequitiae tercohaerens reperet, et humiliatus super venlrem terbestiis terrae. Non
giversatione caeteris praeferretur
enim tali vocabulo Scriptura
bonum angelum designasset, nec de his qui in illa beatitudine perseverant diceret, Serpent aulem erat sapieniior omnibut
bettiit terrm. Nam hoc cognomen mon solum Gabrieli, sive Michaeli, nullo modo posset aptari, sed ne
bono quidem cuiquam homini conveniret. Apertissime iiaque et serpentis vocabulum,
ei comparatio
sed praevabesfiarum, non sonatangeli dignitatem,
ricaioris infamiam. Denique Iivoris ac seduclionis B
materia, qua ul hominem deciperet instigalus est,
de anterioris

ruinae exstitit

causa, quod scilicet de

ad illani euin glolimo terrae nuperrime figuratum
riam cerneret evocandum, unde, cum esset unusde
se meminerat
corruissc.
Et idcirco
principibus,
priorem ejus iapsuni, quo superbiendo corruerat,
secunda
quo etiam serpens meruerat
nuncupari,
ALARDI

GAZJEI

renis vitiorum

escis et operibus

pasceretur, occultum deinceps publicans inimicum,

ac ponens inter
ipsum et hominem utiles inimicitias
salutaremque

ut dum cavetur tamquam hostis noxius,

discordiam;
araicitiis
fraudulemis
ulterius
lioraini nocere non
posset.
CAPUT

XI.

De ejut qui decipit, sive decipitur,

pana.

In

quo tamen et illud nos praecipue debet instruere, ut a malis consiliis declinemus; quod iicet
deceptionis auctor congrua pcena et condemnatione
ne ille quidem qui seducitur, supplicio
pleclatur,
licet aliquanlulo leviore quam ille qui auctor
c Quod hic
deceptionis exstiterit.
expressum plenisa
sime cernimus : Adam namque
qui seductus est,
careat,

COMMENTARIUS.

littera sonet, uf de animanle serpente pottit intelligi,

ad humanum sermonem effingendum et
uteretur,
nihilo tamen minus et multo
xiv De
decipiendam muiierem. Hinc D. Auguslinus
amplius de serpente diabolo lotum oportet intelligi.
Civil. cap. : Diabolus, inquii. colubrum in paradiso
Alioquiii quomodo pro
cum
illis
mastulo
maledicto
vel
duobus
et
maledicti
hominibus,
pmna
corporali (vbi
reputabitur illi quod dictum esl ei, Super pectus luum gtadietis, cum hoc
(emina, animalia etiam tertestria cmietd, subdita et iniptum ptius a nalura habuerit qvam diabolus eo usus fuil
noxia vetsabanlur), animal scilicet lubricum et lottuosit
I ad perditionem hominis? Magisetgo illi serpenli anlianftaclibus mobile, et opeti tuo congruum, per quem C
quo hoc positum est in maledicto, ut tupra peclus
loquerelur, elegit; eoque per angelicam prmieniiam
tuum gradidtur, et terram comedal cunctis diebus, id
nequilia sibi subptcutaniwremqve natvram tpiriluali
est, super eos homines tantum qui ila lerra tunt, ut nan
jeclo, et tamquam instrumento abutens ad fallaciam,
desiderent aui tespicidnl cmlum, qumtat etdevoret odio
sermodnatus etl feminm. Idem lib. xi De Genesi ad
corde impmnitenti; ita datus in teptobum
iiiteram cap. 27 dicit per hoc solum animal permisintaiiabili,
suin esse lenlare, ut intelligeret
mulier venenosum
sensum, ut contta intentionem sudin semper bonum Dei
circa eleclos, dum inipeditejiililur,
animal non nisi venenum afflaturum.
inagit expediat et
Vide tertiam decimam annotationem
adjuvel ptopotitum : quod esl miro modo gradi tuper
Cuychii
post finem operis.
pectus tuum. Porro ad mulierem et ad virum qitmcumb Senteniiam
Domini, qua maledixit serpenti, reque dicta sunl, eiiam ipsa mors corporh, qnam imponens miseticors Deut, Quia pulvis es, ait, in pulverem
fert bic abbas, ut dictum esi, non ad verum el naturalem serpentem, sed ad ipsum diabulum, qui in
reverieris, verba sunl corripieniis et salvare cupienlis,
eijam lunc vias Iwminis avetsi tepienlis spinis, ut salserpente loquebalur : quae quidcm etiam aliorum
tem sola vexatio det inlellectum audiiui, memoremqiic
Patrum fuit sententia, Augustini lib. xi de Genesi
ad lilleraro cap. 36, Bcdae, Ruperti, Hugonis Victofaciai Itominem tum conditionis, ut Immiliatus cortigi
in illum locum Generini, et aliorura compluriuni
possit et salvari. Ita Rupcrtus.
d
seos. At vero similius et narrationi Moysis congruenQuomodo Adam seduclus aul non seducius fuetius aliis visiim est illam serpentis tnaledictionem
rit, aptissime explicat D. Augustinus his verbis (xiv
secuodum sensum hisloricum
ad verum serpentem _. de Civil. c. 11): <Stcu(Aaron erranti populo ad idolum
secundum autero sensum myslicum, ai u fabricandum non contensit induclus, sed cessit bbslriEertinuisse;
>eotamen principaliter
ctus; nec Salomonem credibite est errore putasse idolis
inientum, ad ojabolum essei
este serviendum, sed blanditiis feinineis ad illa sacritereferendum : sicut quae de serpenie scneo narralio i
habelur Numer. xxi praecipue ad Christum Domigia fuisse compulsum : ita credendum est illum sum fcttum pertinet, ipsomet interprele (Joon. m), sed alminm, uni unum, hominem homini, conjugem conjugi,
ad Dei legem Irantgrediendam,
litterali
autem sensu ad illum aeneumi
non tamquam vcrunt
legorice;
serpeiilem speclat quem Moyses erexit in deserio.
loquenli, credidisse teduclum, sed sociali necessiludine
1 Notat tres
gradus pcenarum, quibus peccaia Aparuitse. Non enim [rustra dixil Apostolus, Adamnou
esf teduclus, mulier antem seducta est, nisi quia illa,
a Deo punita i
dami, Evae et serpentis diversimode
legunlur. De qua itideni diversilate
Ruperlus haec;
quod eiierpens loculus est, laiiiquaiii verum esset, acabunico noluit coitsonio dirimi, nec
praeclare scripsil (Lib. u de Victor. Vetbi c. 15) :
cepit;Uleautem
in communione peccdli; nec ideo mitiux reus, sed sciens
Ptofecto, inquit, neqve mulieti Maledicta et, neque!
viro Mdledictut et, dixit, ted tdiitum hoc, Maledicta i
prudensque peccavil. Unde et Aposlolus libn ait, non.
tetra in opere tuo. Sujus tvdelicel terrm moledictio i
peccavil, sed, Nonest seductus. Namutiqiieipsum pecnon aliud ett quam muUimoda et frequent afflictio, ,
cdsse oslendil, ubi dicit , Per unum hominem intrdvit
I qua pet vatiot eventui lerrm ex eo correptm et deleriopeccatum in mundum. Hos autem seductos inielligi
raim affligilur homo. Soli terpenli dixit : Maledictut i
voluit, qui id quod faciunl non puianl essi pecculum :
es: Quo vidclicet dicto firma et immulabilis
ille autem scivil. Alioquin quoinodo verum etil:
intelliAdam non est seductus ? Sed inexperius divinm severitaginda tentenlia mternm damnationii. Qttfimvii enim ita i

J.0ANN1S CASSIANI

759

COLLATIONES,

740

CAPUT XII.
immo. ut Apostoli verhis eloquar (I Ttm. n), quise- A
De coiulipalione dcemonum et inquieludine
ductus non est, sed seductae acquiescens, in exitiaqtiqm in
hoc oere semper exercent.
sudore vultus ac
lem videtur accessisse consensum,
Tanla vero
labore tantummodo
densitate conslipalus
est
condemnatur,
qui tamen illi,
spirituum
noh per stiam, sed per leffae maledictionem
steriliaer iste, qui ipter cJBlum terramque diffunditur,
in
tateinqne

decerhitur.

Mtilier

vefo,

multiplicationem
persuasor exstltit,
dolorum atqne tristitioe promeretur,

qute

hujus

geraituum

ut gatis utiliter
quo non quieti nec otiosi pervolilanl,
hiimanis aspectibus feos Providenlia
divina absconderit atqpe subtraxerit.
Aut enim terrore cencursus

rei
ac

perpetuo

pariler
addicta. Serpens autem, qui prjjugo subjectionls
mus incenlor hujns bffehsae est, perenni maledictio-

se pro oluneqrnra, vel hprrore yuliuum,

inquos
tate sua, cuin Jibiipi.i
fuerit,, transformant.
atque
intolerabili
formidine
homines constercpnvenupt,

riemulctatur.

elcirQuamobrem sutnma sollicitudine

cavendum esta consiliis
cumspectione
pravis, quia
sicut auctorem puniuht,
ita deceptum nec peccato
faciunt carere, necposna.
ALARDI

GAZJEI

Ui tn eo fdlli potuil, vl veniale crederet esse commissvm. Ac per hoc in eo quidem qtto mulier seducid esl,
sediiclus: ted eum fefellii quomodo fuetai
n.qn eitiiie
Mulier, quqm dedisli
quod erat dictutus:
jiiditandum
ihilii sbcidht, ipsd mihi dedit, el inanducavi. Etsi erctp
cre.dendo non sint ambo decepii; peccaiido lameiiamho
Hactenus Aucap\i sunl, et diqboli laqveis implieaii.
,.
gnstinus.
'
Tfia in hoc' capite continentur
paradoxa, quae
niluntur
falso illo
ac luiidainento,
principio
quod
daemones sint corporei,aut,
ul scliolaslici loquuiiliir,
sibi naturaHter
siye
unita,
quod habeant corpora
snbstantioc : quod eraerea, sive alieriiis subtilioris
ronetim esseet a veritate alieinim superius ostendimns. Ptimum ptirqdoxum.
Aerem istum infeiiorcm
ac densitaie constimsgna dsemonurti numeiositatc
si daeraones essent
quod cerie cniisequeretur
pari;
sicuf yideirius ;ierem ex vaporibus
muliicorpofei,
in nubes. At qui
etcoiidensari
plicatis cohcrescere
ex vera ct Christiana
didicit nngelos et
philosophia
esse plane spiriinada;mones secuiulum subsiantiam
nulla
les, incorporeoset
iinniateriales,
satisintelli}.it
et iulinita
nmllitiidine
eortim quamvis innumerabili
et conslipari,
loaefem posse condensari
proprie
quendo. Secundum pqradoxum. Deum proinde uliliier
eos subtraxisse
htimariis aspectibus. Qupd saue, si
corpofei essent, sine miraculo, eoque perp.eluo, non
fieret. At non tunt excogiidnda dut mvUiplicdnda
mi*
raevta absqve necessilate, atit evidenti raiione, utdo-r
Ter-r
cel D. Augustinus lib. H de Genesi ad litleram.
si daemones in aere, voliiantes conr
fium. Alioquin,
iiuolerabili
spicui essent atqne visibiles,
fotmidine
aui
consiernatenluthomines
cerleneatque deficetent,
quiores quotidie redderentur exemplis eorum atsiduis
et imitatione vtlialt, etc. Hoc posierius
ari illorum
errorem speciat, qui qnod in Genesi legitur (Genes.
hominum, qiwd essentpul-.
vi), Videntet filii Deifiliat
chrm, acceperunt sibi uxbres ex oinnibm quas elege*
npn de homini*
ranl, eic., de angelis, sive spiritibtis,
de quo inferius
bus iniellexeruni;
agendum erit
(Cap. 10 et 21). Porro his errpribus seu paradoxia,
exclusis, illud pro certo tenenduui est, quod niagno
cbrisensu doceni theologi, magnahi daemnum mul"
titudinem
in hbc aere inferiori
assidue versari et
vagafi, ad probationem et exercitiura: hominum, us-.
que ad diem judicii. Td in primis c.oliigilur ex illis
verbis Apostoli Ephes. vi : Adyetsui ptihcipes eipolestdles, ddversus mundi rectoret lenebrarum harum,
cmleslibus. lcj esl, spiricoritfdtpiritualiqneguHifBin
tuales nequitias;
iri ccelestibus, quia dsemones, qui
sunt spiritualesetriequi-.simi,
in hpc lurbulento
aere
nobis propiiiquo,
habilant,
quod ccelum appi-llatur,
ut exponit SPetfus Lornbardus..,Secundo,
Patres.idem
inieum locum Apo
expresse docenL D. Hieronymus
:toli (Li6. ii d. 6) : Hmc, inquit, pnmium doclarum

iiarenlur

atque deficerent,
nequaquam valenles hgec
carnalibus pculjs intueri, aut certenequior.es
quotidie reddeientur
eoruin jugibus et imitaexemplis

COMMENTARIUS
medwi
B bpinjq ett, quod der itle, qui cmlumteiramque
dividens, intine appellalur,
plenus sit coiUrpria (qrtitudinibtis. El in cap/nejusdeiii
Epistolae : Princeps,
aeris ef spirifwt potetialit,
iiiquil,
qui in aere isto est,
diabolus intelligitur\
gui nunc eperwur in filiisdiffiderilim. JVon quo diaboluset satellites ejus, qui ,per
mundvmisluth
vaganies peccdla hominii<tis insinuant,
de quo vb' ta meritu corftiein cmto vettari^ueant,
rttnt : sed cmlum dititttr der iste, qtti suptd nos esf,
elogium, Considerale volatilia
juxia ilhtd'Slvaloris
cmli, cic. Munifetiium
quippe ett quod volattlia' non
pet cmlum volilent, sid per aerem,-ietc. %. AiiUmius
apud Alhaiiasiom : Divinm, inr.ttii, t-octs prmcepiutri.
ett, ut jugi custodia tuedmur animas noslros, quia txerhabemus inimicot_
citalos ad suppiantandum
dcemones tcilicet, cantra quos nobis, secundum Apotiolicam conlestaHonem,' pugna sine inlermissioneest.
Ait
enim : Non eU nobi* colluctalio advettut
carnem et
husanguinem, ted advertut principalus elpolesiaiet
jut mundi, advenus spirituaiia nequitim in calestibut.
^
pervolal aerem, non procvla
Ingens eoium tutbajslum
caierva discwrit. S- iteniAiigustinuslib.'
nobithostium
IIIde Gene6i ad litteram cap. JOriicit:
quod aeriste
caiiginosut est quaticarcer dmmonibus utque ad lempus
D. Thomas, quod daemoEx quibus colligit
judicii,
alter lemporarius,
nibus dnplex locusjest auribulus,
videlicet aer isfe caligiuosus,
usque ad diem judicii
ct consuinmationein
sacculi; alier sempii<einus, scilicel infenius,
post dieni judicii i Sicut enim angelis
bpnit ralione tum beatitudinU astignatut est locttt in
el sttbsidii erga
cceio etnpyreo, ralione autem miniitetii
nos veisdniut nobitctmiin hec mundo; ita etdmritonibiis
ratiohe sum damnaiionh destinaiut est locusin tn/erno ; ratioue noiirm ^exerdtdtiohis in hoc oere coligiiioso,
licet eorum uliqui eiiam nunc iiiinferno sinl ad totquenticul et aliqui bodum eot quosad mqtumihdvxerunt,
'
ni angeii tfinl cum animabut -sanctit in cmlb. Quamvis
auteniidcembnes Mtiui ad lentandum homines exmferno egressi versenlnr in aere, pmnat tameii inferhi ubiet pehennm ignem tecum poriant, ttt haJ) que paliuntur,
bei.Glossa Epistolti Jacobi lli, ef quocumque eaiit, ut
setibit Sitabus.in
cap. IH Epistoim rf Philippehset,
. sna secitm suppticia titcumfertuit:
sicut el bonisarigelunan minnilur gloria, propterea-qvoi
ad^hosjuvandos
et
cuslodieniloi
cum
,
mittanlui,
sPriptvm (, Angeli torum temper I vidctil faciem Pdtrit -riiei, qui in
sit omnino necmlis esliMatih.
vJ.Quainquainnoii
et tprqueri
gandum dseuioues Vtninus hic' 'puniri
quam iri infernO, quia et vaganrii per muudiim liunc
et hominibus nocendi potestatehi habent, quahi uon
sunt ininfernD,.pijaeseriim
diein, habipost judicii
turi. Undeset-Lucas
cap. vui seribit
rogasse dbe: niones Christum n<e sibi iraperaret
it( iri abyssum
'.

iterit.-;>..

(;

".'

744

COLLATIO

Vltf.

-?> DE UNCiPAtlWJS

SEU PQTESTATIBUS.

142

tione vitiati; et per hoc inter homines el immundas A pelunt, etiara contra se invicero ipsos affeclare certissimum e$t, Nam discordias atque conflictus super
atque aereas poiestates fieret noxia quaedam faminonnullis gentibus prp qnadam sib.i nequiliae veinaiiaritas atque penticiosa conjnnctio, quia haec flagir
vel pariecula familiaritate
susceptis, indefesso ceriamine sitia quae nunc inter bomines admitluntur,
militer exercera non desinunt. Quod eiiam in visione
et quaedam vetum sepiis, vel locoruin intervallo,
Danielis prophetse manifeslissime legimus Dguraium,
recundiae confusione celanlur; qu si aperia visione
angelo Gabriele ita narranle : JVo/i tiinere , Daniet.,
jugiier conspicerent, ad majorem furoris incitarentur insaniam, nuilo seilicet interveniente temporis
quia ex die primo quo posuisti cor tuum ad inteUigehdesipuhcto quo ab istis sceleribus eas cernerent
dum, ut le affligeres in conspectu Dei tui, exaudita
nentes, quippe quas nulla lassitudo carnalis seu ocsunt Verba iua; et ego veniproptet sermones tuos. Prin. eupaiio familiaris rei, Sollicitudo quotidiani victus,
ceps dittem regni Pefsdrum restitit mihi viginti et ttno
inintenlionibus
eliam
nosa
ccepiis
quemadmodum
diebut, et ecce Michael unus de principibus primis venit
vitissimos nonnumquam cessare compellunt.
in qdjutorium meum, et ego remqnsi i&j juxta regem
CAPCT XIII.
Pt.rs.arum. Veni aulem ut docerem te qum venlutd sunt
Iwminet
impendunt
Quod impugnalionem quam erga
* Queni
g populo tuo *n novissimis diebus (Dqniel, x),
angeli, eliam advetsum se commoveant.
llas namque impugnaliones,
quibus homines imprincipem regni Persarum adversariam
potestatem
ALARDI

GAZM

* Velus et vulgata qusestio esl de principe Persarom, qui apud Danielem cap. x dicilur restitisse Gabrieli archangelo causam Judseorum agenti, viginti
et uno diebus, fueritne ille bonus angelus an malus,
et quid eontenlionis ac dissidii inter ipsos intercesserit. Quam quaestionem aecurate et copiose tractavit Benedicius Pererius lib. xn Commentar. in D.inielem, quem proinde lectori plenius de hac difficuliate consulendum moneo : mihi vero sufficere
visuin est aliquot annotaiiones summarias ad hunc
locum explicandum buc afferre. 1'': angelum fuisse
memoratum principem Persarum, non hominem, Paires fere consentiunt, et sacer contextus satis indicat: sed hic qnseritur an fuerit bonus angelus, an
vel alio.
daemon aliquis de ordine principatuum,
Fuisse malum angelum seu cacodaemonem sensit hic
Auctor, seu Cassianus, seu potius abbas Serenus,
cui haee coJiatio et disputatio a Cassiano ascrftntur.
Quam sententiam etiam secutus videtur Rupertus
abbas Tnitiensis in lib. ix de Victoria Verbi ita scribens : Ptincipes istos Persarum el Grmcbtum , qualet
sint, unus de doclotibut eximiit D. Hieronymus breviter innvil: Isti sunt, inquit, prtnetpes de quibus Pdv4ut tcriptit:
Sapientiam loquimur inter perfectos, quam
nullus ptincipum hujus smculi cognovit; ti enim cognotittenl, numquam Dotninum glbtim crucifixissent (I Cor.
n). Profecto etti hujut doctoris auctotitas deesset, prudens tamen auditor principes illos ongelos malos intelligere non dubiiarel, scilicet eontra quos bonis principibus prmliandum erat, qui conttadicebant ptecibus
sanctorvm hominvm et legaiioni sanctorum angelorum.
Si quidem mundi princeps didbotus a Domino dictus est,
cum de tolo constet, de parlibus quis dubitet ? Si lotiut
princeps mundi diabblus, nanne ccnsequenter parlium
mundi, sciticel Persdtum dtque Grmcotum principes
ntate poleslates majori principi diabolo ministranles
recte intelligunlut?
non enim Petsm el Grmci Dei cultores erant, sed potius eredlurm qmm Creotori serviebant, nec Deum, sed pro Deo dmmonium colebanl;
Persm quidem, solemqvem Apollinem dicebant; Grmci
avtem sub nomine vel obtenlu tapientim sum Minervam;
alieeque gentes aliorvm deemonum porienla; gens una. qumque suum prm cmteris tingularem , omnet auiem
vniversatiler, svb nomine
Jovis, principem dmmonnm,
prineipem mundi diabolum cblebant, et hujusnwdi malis
spiritibui ccram simulacris Suis se proslernebant. Ergo
quotum dii fuetunt, multo magis prineipes eorum reete
iunt appeltali. Et boni semper principes sibi quidem
corisentiunl; mali autem et semper bonis , quoad pqstunt, resistvnt, el sibimel semper dissentiunt, etsemper
inler eossunt jurgia, quia superbi sunl. Hxc Rupeftus,
initio quidem D. Hieronymum
velut sua> opinionis
citans auctorem et patronum. Verum D. Hieronymus

COMMENTARIUS.
ita ambigue loctim illum Danielis exposuit, ut de ejus
sententia niliil certi constare queai. PrimUm enim
Videtur mihi hic princeps Petsaturh, esse angedicit:
lus, cui Persis credita est. Ubi videtur bonum angelum inlelligere : postmodum vero subdit quod RuIsli sunt principes, de quibus Pautus
pertus retulit:
loquitur I ad Corinlh. u : Sapientiam loquimur inter
perfectos, quam nullus principutn hujtts smculi cognovit, etc. Ubi proculdubio sermo esi de malis angelis,
equorum nuniero significare videtur principem illum
Persarum exslitisse. Porro objectiones nonnullas,
aut difficultates, qo.aecontra hanc opinionem moveri
possent, Rnpertiis ipse etiam proponif, et solvii in
hunc modum : Unde malo angelq virtus pugnandiadversus bontim alpueresistendi ? Ex hominum vel popuIbrum peccatis. Ubi fil isia pugna inler bbnos el mtilps
in cbtiflictu judicii,
angelbs ? In campb juttitim,
ipso
tpectatore ac judiee Deo. Sed quomodo toni et mali
inter se? Maliis pugnat accusando, bofi angeii pugnani
nus defendendo. In quantum -est miigna et vera aecusatio mali qngcli, in lanlum est latda ei invatida defemio
boni. Exempli causa, aiigelut malus, qui adettit regno
Aisytiorum,
qtto ductm sunl iri captivitatem decem tribus Israel, validissime eas accusabat, quod numquam
recessissent a peccatis Jeroboam, quod reges omnes sceletatos et impios habuissent, denique quod pettinaciter
et incorrigibililer
peccassent. Ei quia hmc eccusalio
grdvissima erat, propterea inefficax fuit apttd Deum
defensio boni angcli qui curam gerebat Utarttmtribumn.
Quaproptet numquam iltm tribus captivitate sunt libemalus angelus, qui dderal Persis, et
ratm. Simililer
vocatur hic princeps regni Persarum, vehementer obsislebat, ne tribus Juda captivitate liberaretur. Hoc attlem faciebat qualuor modis. Primum instigando et inducendb Judmoi ad gravissima scelera, quo liberatione
ex caplivitate apud Deum indigniores efftcerenlur; tum
dissuadendo Judceit reditum in palriam, exaggerandit
bonis qum in eaptiviiate cerle possidebdnt, et diiiplifiD candismalisatqueincbmmodisqumin
rediiuperpesstiri
minuendis
contrd
vero
bonis
erant;
qum in reditu in
palridin sperare polerant. Ad hmc , alienandb animum
' Cyri regis a Judmis, ut reversis in Judmam minime
remanserant nullb modo
faveret, et.eas qui-apudipsum
dimilieret, suadensid majorem in modum incolumitati,
tranquUlitati, secttriiati et diuturiiitaii
imperii sui expedire. Prmlerea gravisiimam coram Deb /iidmorum aceusalionem afferebat, exponent eorum scelerd, propter
qum, secmidum legem divinm justilim, nttllo nwdb liberari deberenl. Hmc ille malus qngelus tidversus iribum
Juda. Oujus accusdlio fuit illa quidem giavis, sed iwn
iam efficax, ut advetsus tribus Israel.' Peccavit qiiidem
etiam illa, ted nan tam pertindciler:'habmt
eilith muliosreges, qui vel pcenitentiam egeriirit; I Mnmisies

JOANNIS

> 745

CASSIANI

COLLATIONES.

744

esse, quse favebat genti Persarum, inimicam populo A diem pcrvenire fecisset. Et post pauca: Ei ai(, inquit
! Dei, minime dubitandum est; quique ad impedienangelus : Numquid tcis quare venerim ad te? Ef niute
ut prmlier adversus principem Petsatum.
dam utilitalem quam videbat * per absolutionem quasrevertar,
Cum enim ego egtederer, apparvit princcps Grmcorum
stionis pro qua propheta Dominum exoraverat ab
veniens: verumtameri, annuntiabo libi quod expressvm
lubens semetipsum , ne
archangelo ministrandam,
angeli consolatio pervenirel, Deique populum (cui Gabriel archangelus praeerat) confortaret, objecit. Qui tamen ait, ne tunc quiillius vehemenliam se ad eum
dem ob impugnalionis
pervenire poluisse, et nisi in adjutorium sibi Michaei
ocius ad Danielem

salutaris

archangelus advenisset, et occurrens principi regni

Persarum, seseque conflictui ejus interserens et opdefendens,
ponens, eumque ab ipsius impugnatione
ad instructionem prophelse post vigesimum et unum
ALARDl

GAZiEI

est in Scriplura veriiatis. Et nemo esl adjvtor meut in

his omnibvs niti M\ichael ptinceps vetter (Ibid.). Et
iterum : /n temporei illo consvrget Michael princeps
magnut, qui ttat prd, filiis populi tui (Dan. xxi). Legimus ergo Graecorum quoque principem similiter
alium nuncupari, qui utique favens genti sibi subditae,
tam populo Israeli quam nationi Persarum videbatur
adversari. Ex quo liquido pervidetur quod discordias
gemium

et conflictus

atque simullales

quas inter se,

COMMENTARIUS.
vel etiam pii ac justi fuerunt, ac populum cottexervnt, B populi vtta adhuc contradicu : ut qvia necdum hi qu*
in captivilatem fvervnt dvcli, plene purgati sunt, jure
f Josdphat, Ezechias, et Josias. Proinde ait Gdbriel:
qdhuc eis Persm dominenlut. Recle ergo dicitur quod
Princept Petsatum restitit mihi. Et svbaudiendvm est:
contra se angeli teniunt, quia subjectarum silii getttium
Sed non usquequaque resitlere mihi potuit, qvia videmeritd conlradicunt.i Nam sublimes spirilus eisdem genlicet cauta vestra, modusque peccati et ptincipi vestro
tilibus principantes, nequaquam pro injusla agentibut
Michaeli, qui tolut adjutor tneut ett, in hit omnibus,
locum facit juste defendendi, quod non debealis perpedecerldnt, sed eorumfacta recte judicantei examinant;
tua captivilale teneri; quia non in perpeluum a Domino
cumque uitiuscujusqiie genlis vel culpd, vel justitia ad
suptemm curim consilium ducitur, ejusdem genlis pmrecesststis, etc. Hactenus ex Ruperto, quae licet propositus vel oblinuitte in cetlamine vel non obtinuiste
lixiora, tamen huic loco explicando visa sunt necespethibelut.
Quotum lamen omitiutn una victotio est,
saria, et leciori studioso minime ingrata futura. 2*
tui super se Creoloris voluntos ; qudtn dum semper aspiAltera sententia, eaque multo probabilior
est, tam
Persarum quam Graecorum, qui dicio loco
ciunl, quod obtinere non valent, numquam volunt. Bene
bonos fuisse angelos, qui a Deo
lanielis nominanlur,
Srincipes
igilur dixit Job : Qui facit concordiam tn sueftmtous
illis regnis et gentibus praefecti fuerant; et oinnem,
(Job. xxv). Haec DJ Gregorius. Ex quibus colligitur:
3* Angeli sancti lunc inier se dissidere et praeliari
quae ibidem memoratur, inter istns principes, et Gadicuntur, cum de contrariis et inter se pugnantibus
brielem, ac Micbaelem, contentionem et disceptatiohominum
merilis divinam Sapienliam consulunt,
nem, non nisi inter bonos angelos contigisse. IIujus
senleuliae auctores praecipui sunt D. Basilius lib. iu
ejusque dccretum exspeciant suara utrimque causam
in Eunomium, Theodorelus in cap. x Danielis, Gre- Q agentes; non quod voluntate absoluia discordent inter se, sed quia Dei voluntale et sententia iiondum
gorius lib. xvu Moralium cap. 7, quem instar et vice
ad nostrum institutum
omnium audisse suffecerit
ipsis manifeslata, populorum sive hominum quibus
praesunt diversa merita vel demerita exponunt corain
aptissime disserentem : Inter hcec, inquit, libet inquirere ti pax in sublimibvs tumma relinelvr, qvid esf quod
Deo, et diversos ab ipso effectus postulant. Cum primum autem patefacta ipsis est Dei voluntas et senper angelum Danieli dicitur, Princept regni Pertarum
restitit mihi viginti el uno diebus : et ecce Michael vetenlia, cessat omnis illorum dissensio, suinmaque
ut pmlier
concordia ipsiim omnes sentiunt et volunt qund dinit in adjutorium niihi, et nunc reverlar,
adversus principet regni Pertarum. Quid itaque alios
vinae voluntali
corisenianeuui esse agnoscuul. lta
ex verbis div. Gregorii modo
Pererius, et colligitur
principet genliuin, nisi angelos appeitat, qui sibi resistere exeunti potuissent ? Qum igitut etse pax in sublireciiatis, et accuratjus declaratur a S. Thoma (i par.,
mibus potest, si inter ipsos quoque angelicos spirilus
q. 113, arf. 8). Sic igilur ille princeps Persarum, id
dicitur
est, angelus cusiodiae regni illius depuiatus,
prmliandi certamen agilur, qui sempet conspectui Veritatis astittunt ? Sed quia ccrla angelorum minisleria
reslilisse Gabrieli viginti el uno diebus: quia rum Gabriel toto hoc lempqre preces Dauielis Deo offerrel. et
dispensandis quibusque gentibus sunt ptmlata, cum subJudaeorum ereptionem e capiivitale Babylonica , M:jeetotum mores adversum se vicissim ptmposilotum spiritvvm opem metentur, ipsi qui prmsunt spirilus, contra
chaele ei suffraganie, procurarel, <tte ex adverso po
se venire refetuntut. Is numque angelus qui Danieli
puli Judaici impietatem , ingraiiludinem
, aliasque
in
Judmis
Perside
conslilutis
ralioues et iinpedimenia
loquebdtur, caplivis
prmproponeb.it,
quihus illani
liberlateni el ereplionem dissuaderet,
latus, agnoscitur; Michael vero Judmis qui in terris
verbi gratia,
Judmm remanserant, prmpositus invenitvr. Unde et ab D quod Persis mulium emolumenii spiritualis accedehoc ipso angelo dicilur Danieli: Nemo est adjutor meus,
et cx commcrcio et consueludine popnli illius in
. nisi Michael princept vester. Et rursus, Michael unus
ferside commorantis; poterant enim Persa; fieri promihi. Qut
.. de principibus ptiinit, venit in adjutorium
selyti et ari Judacofum religionem
cultumque veri
dum nqn limul esse, sed in adjutorium venire dicilur,
Dei, eorum cxemplp et hortaiu adduci, bonos mores
doceri, malos dedoceri. Et cerie videiur hajc ratio
aperte ei populo prmlatus agnoscitvr,
qui captivus in
aiia parie lenebatur. Quid ett ergo angelum dicere:
plausibiliar quam qhod princeps Persarum Dei proetc. ld
Ego veni propler aermones tvot, sed princeps Persarum
poneret populi impietateni,', ingratitudinem,
restitit mihi, nisi sua subditis ppera nunliare? ac Si
eiiim diaboli seu accusatoris officium est potius quam
Precum quidem tuarum merila
boui angeli, cujps eil omnibns bene velleel precari,
aperte dical Ddnieli,
et omuiuin saluleii , quanlum in se est, procurare
exigunl ut populus tuus a jugo tum caplivitatis exuatur;
, sedestquodudhuCfin eo populq, Persarum dominio purac promovere.
a Id
lilis et
. ,gari debeet: unde ereplionem illius Persarum princeps
esi, decision ;m, seu te^ninationem
tnihi jute contradicit, quamvis preces tum, eorum quodisceptationis de liberlaie et ereptione Judaeorum,
de qua inter Gabrielem, Judaeorum patronum,et prinqut idcrtjmm, qui tn Judma relicli tunt, hanc ereplionem adjvvent, P.fpphelmigitut preces angelus exaudit;
cipem Persaruin, id est, huic genli prsefectum, cersed Persaruwipriiieeps
tabalur.
resistil, quia etsi jam vila justi
deprtcantis ereptionem populi exigit, ejutdein tamen

745

COLLATIO

VIII.

DE PRINCIPATIBCS

SEU

POTESTATIBUS,

74

Quod etiam in Evangelio designari blagerunt, eiiam contra se adversse A principatus.

instigantibus,
Pharisaeis manifestissime
vel gaudeant victoxerceant potestates, et illarum
sphemantibus
reperimus:
ln Beelzebub principe dmmoniorum hic ejicit dmmones
et ob hoc non poscrucientur,
ria, vel diminuiione
dum unusquisque
sint illae inter se esse concordes,
(Matth. xn). Nam etrecfores lenebrarum legimus appellari ( Ephes. vi ), et alium mundt hujus principem
pro his quibns praeest contra alterius gentis prsesununcupari
lem inquieta semper aemulatione contendil( Joan. xiv ). Quos tamen gradus beatus
cum omnia Christo
fuerint
Apostolus in futurum,
CAPCTXIV,
Cum tradiderit,
insubjecla, asserit evacuandos:
Unde fdctum sit ul polesiulum seu principdtuum nomib cum evacuaveril omnem
quiens, regnum Deo et Palri,
na spirilales
nequilim sorlireniur.
potestdtem et domindtionem
principdtum,
(1 Cor. xv);
Nos ergo, praeler illas quas superius exposuimus
ie ipsorum
quod utique non aliter liet, uisi fuerint
etiamidcirco
dici principatus vel potesiaditione
sublati,
opiniones,
supra quos in hoc saeculo potesta"
tes seu dominationes
vel principalus
tes evidenti possumus ratione colligere,
adminislrare
quodscinoscuntur.
licet vel diversis gentibus dominentur
acpraesint,
islis

vel cerle

CAPUT XV.
quod in inferiores spiritus atque daemonia
etiam Evangelia, legiones esse propria B Quod non sine. causa sanctis cmlestibusque virlttlibus
(dequibus
angelorum sive archaiigelotum nomina sinl indita.
confessione ( Luc. vm)
suos
ipsorum
teslantur)
c Nam
exerceant principalus.
Non enim dominationes
dici
quia bonaeparti eadem ordinum d vocabula
suae dinon sine ralione causave sint indita, et officiorum
possunt, nisi habeant in quos dominationis
,
tionem exerceant;
nec potestates aut principatus
vel meritorum,
seu dignilatum
sint nomina,
nulli
e
dubium est. Etenira de officio nuntiandi,
vqcari queunt, nisi fuerint super quos sibi vindicent
angelos,
ALARDI

GAZ/EI

a Non quod eum principatum

el potestaiem a Deo
sed quod eum habeant ob imdaemones acceperint,
probitaleni et impietatem eorura quibus imperant ct
domiuanlur,
quique illis per peccatum se subjiciunt.
in
Ilinc D. Augustinus serm. 8 de Verbis Domini
monte, exponens cujus mundi rectores sintriaemones:
Ne male, inquit,
exponit quid til mundus,
intelligas,
cnjus sunt illi tectotes, tectores mundi tenebrarum harum. Quid ett mundi ? tenebrarttm harum. Quibus est
reclor ? Dilectoribus suis et infidelibus, quibus plenus
esl mundus. Hos appelldt Apostolus lenebras. Ita Auvocetur a Christo
cum diabolus
Porro,
gustinus.
p
et ab
Domino princeps mundi hujus (Joon. xiv),
Aposlolo Deus et princeps hujus smculi ( I Cor. 11), et
recfor tenebrarum harum (Ephes. vt), quid mirum
regnorum
ejus ministros malos angelos diversorum
suprincipes et prsesides nominari ? ut Rupertum
audivimus.
His accedit quod
perius ratiocinanlem
mali angeli ex omnibus ordinibus angelorum
aliqui
est ( Cap. 8 ); sicut
dictum
ceciderunt,
utsuperius
staluit
bonos
Deus ex ordine principatuum
igilur
fpiritus,
qui regnis et provinciis proesunt, ita nihil
incommodi estsi dicamus diabolum destinareitidein
et
poteslatum
aliquos ex ordinibus principatuum,
et depradominalionum,
perturbandis,
decipiendis
vandis gentibus et pnpulis qui snnt sub diversis
regnis et provinciis.
b Eodem modo D. Chrysoslomus
haec de daemoniet rectius quidemet congruentius
bus interpretatur,
quam qui de bonis angelis exponunt ( S. Thbm.,
iparl.,
q. 108, a. 7 ).
c Vetusti codices legunt:
Nam auta in bbnam par- D
tem horum ordinum vocabula, etc. Ciaconius : Ntim
quia bonmparli eorumdem ordinum vocabula, etc. At
videlurhaec Plantiniana lectio,
verior.utcommunior,
eui consonat Dionysii paraphrasis : Nulli quoque dubium est quod eadetn ordinum nomina non sine rdlioet quod sunt nomina
ne imposita suni bonis spitilibus,
vel diynilatum,
elc. Ex qua
officiorum, velmeritorum,
paraphrasi colligo voculam nam non habere hoc loco
viui conjuncfionis
causalis, sed poui pro dutem, vel
etbonan partem
poiTo.velsimiliparticuladiscretiva;
bonos spiritus quibus illa voangeloruin hic inlelligi
cabula suut imposita ratione officiorum quibus a Deo
id e.-t, bonorum actuum
vel meritoruin,
deputantur;
vel dignimajorem gloriam
promeruijrunt;
-quibus
fatum quibus in alios inferiores praseminent.
PATROX,

XLIX,

COMMENTARIUS.
d

nominum seu vocabuDuplex enim raiiohorura

lorum angelicis spiritibus
inditorum ex diverso respectu el consideratione
algeneratim
assiguatnr,
lera a B. Dionysio Areopagila,
altera a D. Gregorio
pontifice;
Dionysius enim in expositione horum 110minum speciavit proprietates et perfectiones intiinsecas singulorum
ex quarum convenienlia
ordinum,
dicit hujusmndi nomina illis imposila : Dicimus, inquit (Cap. 7 Eccl. Hierarch. ), primo bmne Sdncibrum
spirituum
cognomen insinudlionem
atqtte indicium
Ac
prmferte divinm cujustibel
ipsorum proprietatis.
sanctorum quidetn seraphim appellationem, ii qui Hebrmm lingum perili sunt, incendentes, sive calefacien.
tes; cherubim veromultiiudinem
scientim, sive sapientim effusionem significare aiunt. Gregorius autem in
horum nominum (Hom. 34 tn Evangel.)
explanaiione
minisleria
magis attendere videtur exteriora
, tiit S.
Thomas ( part. 1, q. 108, art. 5): Dicit enim quod angeli qui dicuntur mininta nunlianl; urchangeli, qui summa; virtutes, per quas miracula fiunt; poteslates, quibus adversm polestales arcenlur et repellunlur;
princibonis
palus, qui ipsis
spiritibus prmsunt.
e
numen est,
Angelus non naturae, sed miuisierii
leste D. Hieronymo.
Hinc p^almo cin : Qui factt
angelos suos spirilus, id est, eos qui natura spiriius
sunt, facit esse angelos suos, injungendo eis officiuin
nuntiaudi.
Qut enim Grmce dicitur a^slo;,
quod nomen Latina declinalione angelus perhibetur, Lalina linait D. Augustinus
gua nunlius interpretatur,
(Lib. xv
de Civit. c. 25; flifar.
/. v de Trinit.;
Prosper in
sent. 103); et D. Gregorius
ubi supra : Sciendum,
inquit,
quod angelorum vocabulum nomen esf officii,
non naturm : nam sancli illi cmlestis patrim spirilus,
semper quidem sunl spirilus, sed semper vocari angeli
neqttaquam postunt, quia tunc soluin sunt angeli, cum
Unde el per Psatmistam diper eos aliqua nunlianlur.
citur: Qui facit angelos suos spiritus;.ac
si pateuter
dicat: Qui eos quos semper habet spiritus, etiam, cutni
volueril, angelos facit. Haec Gregorius. Sumitur autem
boc nomen duobus modis : primo ut commune omnibus spiritibus;
secundo ut proprinm
postrenio et
infimo ordini.
llinc D. Thomas : Angelus, inquit,
nunlius dicitur. Omnes ergo cmlesles spiritus, in quanlum sunt manifesldiores divinorum,
angeli vocanlur.
Sed superiorcs angeli habent quamdam excelteniiqm in
a qua sttperiores ordines nominanhac inanifeslalione,
tur, lnfimus autem angelorum ordo nullam exceUm-*

2*

JOANNIS

747
id

manifestum

nuntios,appeilari

est,

eo quod

cliangelos

ipsis

quod

quibusdam

quod

habeant

quod

ita

dominentur

Deo

scilicet

ut

ei ac familiares,
divina

CAPUT
De

Regi

autem

potestatibus,
pturarum
lumniantibus
ne descripla

velut

et domesticae
in

tervas

ct quodam-

subditos

spiritus

esse,

praeler

nequioribus

quae in Evangeliis
Domini
Pnarisaeis,
legimus
in Beelzebub

iila

Scri-

quoque

ca-

responsio-

principe

dmmo-

xn ); etiam
perspi(Matth.
ejicio dmmbnes
sanctorura
multa
nos
et experimenla
cuse visiones
f Nam cum unus
ex fratribus
nostris
in
edocenl.
niorum

ALARDI

GAZiEl

ac

sublimissimo
ccepit
velut

temporis
ris

inertes
et

et

siblroet

Illos

discutere,

acmulos

jubebal

decepisse,

quonctus
qui

illosque

dice-

suos poluisse
a conspectu

ignavosque

vero,

et
aliquando
lerribiaspectu

in tribunali

expelli,

suo
tanii

spatia

cumfremilufuro-

etopusinaniterexpensum

exprobraus.

gnatos

injufia

principem

uniuscujusque

cpnsedisset,
examinatione

se circumvjenire

nota

atqueordine

cum

solio

ca-

cgepit

tandein

cunctis,

po^ito

las-

innumera-

Qui

dam

cum

confluentium

sequebantur.

advcnit,

bant,

repe.nle

aliae praeibant

procerior

noctis

refepturus

procedenles,

lior,

diligenti
necdum

sojeuinjtale

d.ura

Ubi

mediae

qune irifinitaconstipatione

magnitudine

principatibus

tesiimonia

ego

intueri,

s vc-

subsiitit,

tempus

ubdique

di.e,

jam

ce.lebrare.

resedisset,

paululum

longissimo
aliae
suum,
suis

fiuita

daemonum

biles

ibidem

decaniat,

Cumque

sum corpus

XVI.

immnndos

eisqtie

: Si

excessil,

sede

more

ex

psalmos

advesperascenie

eo syoaxim

in

volpns

spertinam

sint

quadam

requiescat,

dmmonum,
quam
prmbent.

subjectione

ab eo

reclinelur.

in eis firmius

modo

ipsis

peculiarius

majestas

eiiam

74_J

soliludine
iler ageret,
A hac
antrum
quoddam
reperiens,

principaius
quoque,
* Et
sedes,
principes.

cohaereant,
in

, nominis

praesint

COLLATIONES.

sint

quorum

el ar-

est,

b Dominafiones

proprieiasdocet.

ipsius

angelis

CASSIANi

qui

se nuntiabant

summis

Iaudibus

consicum

COMMENTARICS.

et ideq
dliis
dum
addit;
fiam supra commitnem
manifesiationetn
prmsunl;
spirilibus
qui
subjectis
qumque
el
:
sic
nbininalur
noiiien
sunl
eis
ad explenda
divina
minia simplici
inanifestaiwne
dgenda
disponunt,
ut
steria principantur.
remanel
discriniinis
cammune
ordini,
sit inter
htfiino
quasi proprium,
Quid porro
vel potest
haec vocabula
et princidicit Dionysius
cap. 5 Cmlest. Hierarchim;
domi.nationum,
poiestatum
ordo specialiter
dicilut
otdo angeloin angelis, jvide, si lubet, apud satictuin
Thodici quod infimus
paiuum
nobis annuntiant.
liiam (q. 108, a, 5,ad
rum, quia immediate
3).
d Alias
secundum
hierarDionysium
(Dionys.
Areop.
throni,
oArchangeli
qui postremum
supreni*
c. 9) medii
sunt infer
chiae ordinein
de qnipus Dionysius
Cmlesi. Hierarch.
principatus
complent;
cap. 7
uni extremo
autem coniparalum
: Atiissimarum,
et elevaMediuin
Coelest. Hierarchiae
ct angelos.
inquit,
naturam
tarum
sedium nomine
in qiiantum
illas qb omni terreni
videlur
participat
alterum,
ajfeclus
calidi
est
humilitate
remolas
ad drsicut lepidiim
respectu
frigiriuin;
Iqngissime
esse, sursumque
ulriusi.ue:
Sic et archangeli
est calidum.
<iua inviblabili
vero frigidi
sludio ferri edocemur;
dum illm ab inrespectu
^
dc circd illttm
dicuninr
angeii,
quia respectu
angeprincipes
fimis omnibus jugi jnienlione
distinctm,
quasi
vero priiicipatuum
sunt principes;
inconcusse stubititerJorum
respectu
qui vere excelsus esl iotis viribus
aulem
Secnndum
dicuntur
sunt angeli.
qdvenlttm
Gregorium
que locatm, divinunt
absque ullius perturbasoli ordini
ex eo quod principantiir
tionis
obangeimpedimento
Deumque
suscipiunt;
ferentes
a.rchangeli
Est tamen
lioc pemagna nuiilianles,
quasi
sequii devoliohe
adipsius
lorum,
percipiendos
fulgores
scmper
illa agmina
B. Michaeli
culiare
hero : Tltroni,
archangelo,
quod Archangelus
patent.
Gregorius
inquit,
sunt vocata, q/iibus ad exercenda judicia
sed
nou quod sit de orriine
archangelorum,
semper Deus
dicitur,
et princeps
in locum
capul
omnipotens
Quia enim throno.s Lalino
eloquio
angelorum
prmsidet.
quia omnium
Dei
unde
et
sedes
dicli
sunl
lanta
div'iEcclesiae
tltrbni
Dei
hi qui
Luciferi
sublimatus;
protector
dicimus,
lib. m de Pictur.
nilatis
ut in eis Daminus
sedeat et
habetur
cap. 39).
gralia
replentur,
(Molan.
b Primus
ordo
secundce hierarcbiae,
et
unde et per Psalmistam
Dionysio
per eas sua judiciq
decernal;
sed ejus appelladicitur
: Sedes super thrbiiuin,
in hoc conseniienlibus,
Gregnrio
qui judicas
mquitalem
non unam
rationem
tionis
eamdemque
assignanti(Psal. ix).
|
e
8
Ccelest.
enim
Hierarch.
:
in
bus. Sic
Essecnim
et
Dionysius
cap.
quosdam
superiores
jdsemonibus
doininaiionum
nomine
siest (Cap.
alios
indicatum
Sanclarum
pleno mysterii
inferiores,
superius
8),
celsioretn
arbilrbr
Uis et disii.nciionis
ratio asinlelligentiam
quamdam
ejusque inaequalit
duplex
gnificari
totius servilutis
snbmissipne
omnique
natura,
ignaram,
infima
signata : prior ex ipsorum
quam non habent
dissimilituriini
ullo mosed alii aliis
omn.es aequalem,
liberam,
perfectiorem,
nullique
tyrannicm
quare
elc.
Sic
rationem
necesse
est
a
do seipsam subjicienlem,
inferiores
Dionysius,
regi eisque subsuperiorjbus
ab ipsa interaa
nialitia
et nequitia,
nominis
ex ipsorum
perfectione
petens
hujus D ditos esse;
ajierji
est. Gregorius
vero ab exteriore
ul dictum
ut inter ipsos ordo quidam
et concprordinis,
quae postulat
: Domtnaitones,
dia seryelur,
etiam
ut docuit aiiclor
minislerio
ut houiinibus
inquit,
Vbcantur,qui
noceam;
dissimilitudine
alta
his adversacollalione
trqnscenprincipatus
praecedenti
(Cap. 9), Neque
potestates
esl inier teliqups
sed
tur quod apud
esse ardb,
exidunt. Nam
nullus dicilur
priorem
principari
ijtiferos
vero est etiam subjectos quosque po.ssittere; dominari
sempiternus
hqrror
(Jqb. ix). Ofd.Q iritef ipsos nullns
esl qui, ad
aut aliquid
dere. Ea ergo angelotum
qum mitd potentia
ugmina,
speclet,
fejiciia.em
aeterijam
ad obediendum
ordo p.riiesiatis,'
conferat;
e.st niniio.miiius
pro eo qwad eis catera
qui et naprmeminent,
vbpanlur.
turae inatqiialitaiem
et qpeni ad bonos
subjeetd sunt, Domindtiones
consequilur,
Primus
hic ordo tertias
max.
pt dictum
.exercendps
e.t ipjos
hierarcjiiae,
peus
torquendps
opt.
non secundhm
secundum
i.l|is attfibpii.
estj
Dionysium,
Grego|
virtutes
lib. iv
Nam Bionysius
collocat
in VUis
Pairum
rium.
sub domina. f liab.es hpc exemplum
et supra polestates;
autem snb
lib. v libell)
tionibus
principatus
sitpiie
cap. <4 np,y,ae edjtipnis,
aliudque
et supra
vero
iii PJalog. cap. 7.
archangelos.
Gregorius
5, e,t apud j). Gijego.rium"liii.
potestalibus
in medio dominalionum
et potesia? Id est, ycsperiinum
officiun),
^eu pfationem,
principatus
ponil
virtutes
vero in medio potes.tatum
et archange: de qua ylde noiam
alias vespertinam
soleinnilaiem
tura;
autem rationem
ita exponit:
Princilorum.
Nominis
ad lib. ii
cap. 10. Vesperas
mpdo vocamus
lnsiit.|
bonis
odtus
una cum Completorio.
vocantur,
qui ipsis
quoque
angelorum

COLLATIO

749
exsultatione

ac favore canclorum,

VIII.

DE PRINCIPATIBUS

SEU POTESTATIBUS.

750

A loquitur quia mendax est, et pater e[ut ( Joan. vni) ;

a Pelusium
immunlatoresadexemplumcunctorum
gloriosissimos coram
petiit, ubi illuin quem spiritus
omnibus emittebat. In quorum numero cum quidam
noverat coramorari.
dus asseruil esse dejectum,
Erat siquidem
illi etiani noiissimiis
frater.
nequissimus spiritus,
utpote quemdam triumphum
Quem
sublimissimum

ut fortissimosbel-

laetior advenisset,
designavit, asserens

delaturus,

monachi opiime cogniti

nomen

cum requisisset, reperit qupd eadem nocte qua leterrimus ille dnemon ruinara
vel
ejus suse cohorti
monasterio pristino derelicto,
nuntiaverat,
principi

se post
itanquindecim annos, quibus eum jugiterobsedisset,
dem aliquando praevaluisse, ut eum eadem ipsa nocte ruina

fornicationis

sacra puella

vicum

petiisset,
lapsu miserabili

elideret

non solum

: nam cum quadam

impulisse ut stupri crimen

sed eliam

tenebrarum

ut

laudibus

designata

puella

fuisset

devolutus.
CAPUT

eam sibi jure

incurrerel,
persuasisse
conjugii reientaret.
Super cujus relalione cum immane cutictorum
gaudium fuisset exortum, summis
a priucipe

et cum

XVII.

Quod singulis hominibus duo semperangeli adhmreant.

Nam b quod unicuique nostrum duo cohacreant anDe
geli, id est, bonus et malus, Scriptura testatur.

elevatus, magnisque

bonis quidem Salvator : JVe confemnafis, inquicns ,

praeconiis coronatus abscessil. Aurorailaquc
superveniente, cum omnis haec ab oculis evanuisset doe- B unum ex pusiliis istis; dico enim vobis, quod angeli
eotum in cmlis semper vident fdciem Pdtris mei qui in
monum multitudo,
dubitans frater de asseriione spicmlis est (Mdtlh. xvm).
gelus Domini in circuilu

ritus immundi, magisque iratus quod inolila consuetudinis suae fallacia

sibi voluissel illudere,
e'
innocentifratriinurerecrimen
incesti, memorEvan-

(Psdt. XXXIII). Nec non etiam quod in Actibus Aposlolorum

de Petro dicitur
quia Angelus ejus est
e liber Pastoris
ple(Actor. xn). De utrisque vero

gelica? sententiae, quod in veritate non stelit, quia non

est veritas ineo; cum loquilur mendacium, depropriis
ALARDI

GAZiEI

Illud quoque : Immittet

anlimentium eum, et eripiet eos

COMMENTARIUS.

Pelusium
inter Graecos prseserlim, in magno pretio et auctoora, a
oppidum in extrema jEgypli
ritatc fuisse, veteres auctores probare solent, ut
quo et exirenuim Nili oslinm, quo /Egyptus aj) Asia
Pelusium seu Pelusiacum
10 in Lucam, abbas Serenus hoc
Origenes hoinil.
terminatur,
appellatur.
Huic Dominus apud Ezechielem,
loco, itemque abbas Cheraemon collaiione 13 cap.12,
gravem suae indiubi
Gregorius Nyssenus in Vila Mosis, denique Petius
gnationis effusionem comniinaiur
(Ezech. xxx);
Lombardus lib. u Sentent. dist. II, quibus et ralio
D. Hieronymus : Effundam,
inquit,
indignaiionem
suffragari videiur. Siquidem credibile est diaboliun
super Sain. Quatn nos in Pelusium vertimus, el tobitr
daemoniorum principem,
ut Dei simiam, in admiappelldtttr jSZgypti, eo qubd portnm habeat lulissimum,
nistratione
sui regni Deum imitari,
et negotialiones maris ibi vel maxime exerceantur.
et quemadmodum Deus singulis hominibus singulos angelos propoUnde ei poela Pelusiacam appellal lentem; nan quod
ibi genus hoc leguminis gignalur vel maxime, sed quod
nil, ita eura opponere singulos daemones. Caeterum
haec sentcntia a plerisque rejicilur,
1* quia non hae Thebaide el omni Mgypio per janudtn Nili illic plup
^
rimum deferaiur. Haec trieronymus.
Ex hoc oppido
bet solidum aliquod
fundamentum
in Scriptura,
oriundus ille Isidorus Peiusioles dicius, sanctitate et
nempe in Patribus (Lud. Viues ad lib. IX de Civit.
doctrina conspicuus, D. Joaunis Chrysosiomi
discicap. 11, Cml. Rlwdig. Antiq. Lect, lib. n, cap. 3);
ut alias di2 quia iiber isie Pastoris non tantum a D. Hieropulus, et nostii Gassiani condiscipulus,
ctpm est, et celebris inler scriptores ecclesiasticps
nymo inPrologo Galeato, verum etiam a div. Gelasio
3 quia notaGraecos, temporibus Theodosii junioris.
ponlifice inter apocrypha recensetur;
b De
tur etiam Cassianns hoc nomine a div. Prospero (In
bonoangelo nuila est inler catholicps dubitatio. Id eoim non splum perpetua traditione,
sed
Calalogo script. eccles.), quod iliius libri auctorilale
suam sententiam
confirmare
nisus sit, qui nullius
plusquam probabilibus Scripturae leslimoniis semper
inter catholicos
est crediium, singulos homines siugulos angelos boauctoritatis
haberetur;
postremo
videlur
nos habere custodes, quorum curae cpmmissi sunt.
favere
errori
de
duobus
quia
gentilium
geniis cuique hominum a naiali die atlributis,
ex Matth. xvm, ubi Chrialtero
Quod praecipue culligiiur
slus de parvulis agens, docet eos non esse offendenab
bono, altero malo; de quibus yide Alexandrum
Alexandr. lib. vi Genial. cap. 4. Vide annotatiouem
dos, vel contemnendos,
quia Angeli eorum in cmlis
decimam quartam Cuychii.
semper videnl facieni Patris. Quibus verbis aperte sic
gnincayit singulis etiam parvulis, et pari ratione caeHujus libri auctor Hermes, vel, ut aliis placel,
leris hominibus
suos esse angelos luielares a Deo
fuisse discipulus
Hermas, apostoli Pauli cfeditur
depuiatos. Unde D. Hieronymus eo loco exclamat:
(Vide infra cell. 13 cap. 12 ef coll. 21 cap. 29). De
ut unaquceque habeat a.b
Magnd dignitds animtirum,
quo div. Hieronymus : Hermas, cujus apostolut Paubrlu nalivitatis sum in cuslbditim tui angelum delega- 1) lus ad Romanos sctibens, meminit: Saiutate Asynctitum. Quod et alio simili Scripturae loco confirmat,
tum, Phlegontem,
Hetmam, Pdlroelum, Herinen, et
Pefrurii
quia Act. xn cum Rhode puella niintiaret
qui cum eis fratres sunt. Asserunt auctorem esse libri
pro forihus adesse, alii angelum ipsius esse creilequi appellalur Paslor, el apud quasdam Gtmcim Ec1
ctesiqs etiam publice legitur. Revera utilis libet, multibant, ex communi nimirum
persiiasione,
quae de
teslimoangelis singulofum hominum custodibus habebatur.
que de eo scriptorum velerum usutpavetuitt
Porro alterum
nia: sed apud Lalinos pene ignoius eit. liaic Hieroillud assef tionis mertibrum de maio
vi'de Raroangelo, non eamdem, sed longe minoreni habet cernyiuus. Porro de libri hujus auctoriiate
tiludinem
aut probabilitatem,
nium tomo II Annalium ad annum 159; Sixtum
quod scilicel' singuli

homines maliim angelum sive daemonem liabeant

Senensem (Bibliot. lib. n), Rellarminum (De$crip't.
et alios (Pamel. in Symbolutri,Iiufiri.'ikier
assiduum insidiatorein
aut impugnatbrein.
Fuii' ta' Eccles.)
rnen haec aniiqiiissima
non Christianorii.m
tradilio,
opera Cypriani, Potsev. in Appatatu Sacro, S.Anloninut II par. Hitlor.
tit. 15 7). Verum' ail hujus
modo, sed etiam Hebraeorum, ul notat Maldonatus
in illom locura Matthaci. Quam traditionem
ne quiuV le^or dssidef dt.
ex anticap. lucem ampliorem,
ascribenda liic videtur annotatio Pelri Mafof'! e S6quo libro Pastoris, de quo infra, quem coiisiat olihj,
<
/i'ir,i^r.
'i'f!,
.

v.-

- *

'

7*1
nissime

JOANNIS
docet. Si autem

consideremus

CASSIANI

CC-LLATIONES.

752

et illum

qui A que ipsis incassum suarum nequitiarum

expendentibeatum Job expeliit,
instruemur
illum
bus vires atque inaniter
aperlissime
redeuntibus,
potentiores
fuisse qui semper insidiatus ei, numquam eum ad
nihilominus
adversus militem
Christi victorem iteet idcirco potestatem a
rum destinati,
peccatum potuerit incitare,
nihil jpenilus praevalerent;
eo profeDomino poposcisse,
velut qui non virlule
cerunl tales tanlaeque eorum insidiae, tanta magica
illius,
scd Domini defensione, qui illum semper protexerat,
arte qusesitse, ut per haec evidentissime
comprobaDe Juda quoque dicilur,
Et diabolus stet
vinceretur.
inesse virrent, magnam professioni Christianorum
a dextris ejus (Psal.

cvm).

CAPUT

XVIII.

Differentiam
nequitim qum malis spirilibus inest duorum philosophorum testimonio confirmat.
De differenliis

quibus illae t> tam saevse tamque potentes

si ad
umbrae, c quas aestimabant solem lunaraque,
eas direclae fuissent, obducere potuisse,
bunc non
tutem,

sane daemonum.eliam

duos

philosophos qui quondaui

inerliam
eorum vel fortitadinem

magicis

solum nihil
monasterio

laedere, jsed ne ad punctum

suo valuerinl perturbare.

per illos
artibus vel

CAPUT

quidem

de

XIX.

Quod dmmones nihil adversus homines prmvaleant,

nisi obsederinl eorum prius mentes.
saevamque nequitiam fuerant frequenie.r rxperli,
mullum coguilionis
B
confestim venientes
Cumque pro hac admiratione
Hi namque despicientes beaium Anioad abbalem Anlonium
suarum maaccepimus.
impugnationum
ac sine litteris virum, volenet causas atque insidias patefecissent
nium velut imperitum
gnitudinera,
tesque eum (si nihil amplius laedere potuissent) saltem de cella suamagicis prsestigiis etcircumventione
dxmonum
perturbare,
spiritus ei nequissimos imhanc morsu livoris adiniserunt, ad impugnaiionem
ducli, eo quod maximae horainum turbae ad eum famulum Dei quotidie convenirent.
Cumque illo nunc
peciori suo frontique signaculum
quidem imprimenle
crucis, nunc vero orationi suppliciter
incumbente,
ne approximare
dsemones eidem
quidem dirissimi
prorsus auderent, atque ad eos qui illos direxerant,
effectu; et alios illi in neabsque ullo reverlerentur
quitiam

vehementiores

rursus

imraitierent,
ALARDI

itidemGAZ^EI

livoris
runt.

occulli,

Christianos

se Deri protinus poposceautein ab illis proditao impugnationis

Requisito
asseruit se amarissimis

stimulis
die,
cogilaiionum
tunc fuisse pulsalum. Quo experimento
sententiam
nostram,
quam hesterno die in collatione
protulimus, probavit ac defmivit beatus Antonius, d nullatenus daemones posse mentem cujusquam vel corpus
nec habere
invadere,
mam penitus irruendi,

facultatem

in cujuslibet
aninisi eam primo destituerint

omnibus

cogitationibus
sanctis, ac spiritali contemSciendum
platione vacuam nudamque reddiderint.
tamen duobus inodis spiritus immundos
hominiCOMMENTARIUS.

Infelix simulacrum, atque ipsius umbra Creusse

eietate Jesu theologi ad hunc lo^um Cassiani a S. An- G
Visa illi ante oculos, et nota major imago.
tonino Florentino
quae sic hacorapendio reiatiim,
bet : Non ex illo modo libro Pusioris probat Cassianus
c Ita
plerique legunt, obducere; nonnulli
tamen,
duos unieuique homini angelos assistere, bonum et maEt
abducere.
id
quidem obducere,
est, obtenebrare,
lum, sed ex aliquot sacrm Scriplurm locis; prmserlim
sive operire, vel, utDionysius exposuit, quadam caliautem ad comprobandam boni angeli et noslri lutelaris
gine obducere, sicut Cicero dixit in Academicis : Claassistenliam, utilur hac certissima et verissima Chrisli
rissimis rebus lenebras obducere. Sin vero Cassianus
senienlia Malth. xvin : Videle, inquit, ne conlemnatis
imiabducere, vel deducere, non obducere, scripsit,
imum ex his pusillis, dico enim vobis quia anyeli eorum
tatus videlur Virgihum,
qui dixit:
semper videnl faciem Patris mei. Sicut et jam D. Hieronymus, \n commentariis in hunc locum, unicuique
Carmina vel ccelo possunt deducere lunam,
in suicustodiamangenoslrum ab ortusum nalivilatis
Nam de magicis arlibus et carminibus utrobique agilum dalum esseex hoc loco concludit. Idem facit Chrysoslomus homil. 60 in Matlh. el hom. 5 ad Coloss.
lur, ut recie Ciaconius. Cui simile est illud ejusdem
Idem auctor Oper. Imperf. hom. 40. In eamdem quopoetae, de quadam Ifemina, quae simili arte pollebat:
GEcumenius, Euthyque sententiam Theophylaclus,
Haecse carminibus promittit solvere mentes
contra
Basilius
lib.
m
HUarius
Eunomium,
mius,
Queis velit: ast jaliis duras immittere cnras,
can. 18 in Matlh., et multi alii veteres usurpanl. Qui
Sistere aquam fluviis, et vertere sidera retro.
Calvini
os
illud
omnes importunissimum
confundunt,
d Hoc
sum
deliramenla
hanc sinyuinter
qui
cmteraimpietalis
quomodo intelligendum
sit, etiam alibi indi"
iarem propriorum angelorum custodiam dendere non
cavimus (CoUai. l\cap. 24).
e
erubiiit. Vide conlra eum Fevardenlium lib. l advers.
subjiciunDuplici ratioiie daernones hominibus
Hmres. de angelis hmresi 5. Haec ille, ex quo etiam
scjlicet divina et diabolica. Divina,
lur, auctoritaie
alia notatu digna inferius depromemus.
id est, a Dco collata et instituta,
primum quidi.ui
a Hanc historiam paulo aliter referi S. Alhanasius
omnibus lidelibus, sed praecipue apostolis et Cliristi
successoribus Ecclesise miniin Vita ipsius Antonii, de quo hic agitur. Nihil enim
discipulis, eorumque
habet de daemonum immissione et impugnatione,
sed
stris. Illis enim dedit Christus poteslalem spirkuum
ut ejicerent eos. Matliiaei x; Marci m;
de dajmoniacis ad ipsum adductis, quos signo crucis
immundorum,
frontibus
eorum impresso curavit, spectantihus
et
Lucae ix. Discipulis vero septuaginta duobus dixit,
Lucac x : Ecce dedi vobis potesiatem calcandi supra
stupentibus philosopbis,
post longam disputationem
cum ipsis habitam.
serpenles et scorpiones, etsuper omnemvirtulemimmici,
h Hoc nomine
et nihilvobis nocebii. Hinc illa eorumdem discipulorum
aliisque synonyniis dacmones saepe
sude hac potestale, ejusque effectu consecuto commuappellatos tain profanis quam sacris auctoribus
nis exsultatio : Dbmine, etiam dmmonia subjkiunlur
perius annolavimus
(Collat. 7 cap. 52). Uinbras tanobis in nomine tuo. Eamdem vero potestatem non
mcn etiam dixere animas defunctorum subinde vi*olis anostolis et discinulis
sed omnibus credentibus.
yentibus apparenies, juxta illud Virgilij;

COLLATIO

753

VIII.DE

PRINCIPATIBUS

SEU

POTESTATIBUS

734

sanciitati
fidelium
divina A ctari et gaudere cognoscunt,
velut domesticos ejus,
aut sacriflciis
habere etiam in daemones ei subditos potestatem.
impiogratia ac virtute subdnnlur,
velut famirum seu quibusdam carminibus
deliniti,
CAPUT XX.
liaribus
adulantur.
Qua opinione Pharisaei quoque
de apostatis angelis, qui in Genesi cum
Interrogatio
sunt etiam Dominum
Salvatorem
decepti, arbitrati
filiabus hominum concubuisse dicunlur.
In Beelxehac arte daemoniis imperasse,
dkentes,
bub principe dmmbniorum
hic ejicit dmmones (Matlh.
Germanus : Quia Geneseos lectio paulo anle in

bus

obedire

: aut

enim

xn); secundum illam scilicet consuetudinem,

qua
norant suos magos vel maleficos per invocationem
nominis

illius

ac ritum

sacriflciorum

quo eum deleALARDI

GAZiEI

de dispensatione
prolala est, quae nos oput id quod semper discere cuportune commonuit
b
piebamus, nunc possimus congrue sciscitari,
quid
medium

COMMENTARIUS.

ut hic diinvocando, immo adorando et sacrificando,

promisit
id'est, Ecclesioe generatim et in communi
citur. Caeterum hic notandum , primo , magos nihil
in ccelum ascensurus illis verbis
(Luc. x) Clirislus
habere potestatis
aut virium in daemones, nisi ex
apud Marcum cap. xvi : Signa, eosqui crediderinl,
: proinde
hmt sequenlur : In nomine meo dmmonia ejicient, etc.
non posse
pacto vel ipsorum simulatione
fideles
ad omnes Cbristi
Quae quidem promissio
ipsos invitos cogere ad aliquid faciendum vel omittendum, nisi ficteei simulate. Fingunt enim dmmones
spectat; non quod singulis hujusmodi potestas comul ea uii B se a magis cogi, quibus sponte obtemperant et famumunicata fuerit, sed quibus conveniebat
el irretitos regloriam
lantur, quo tnagis eos el alios irreliant,
possent, quando et quamdiu expediretadDei
Ecclesiae utilitatem,
ad communem
lineant, ut docet D. Augustinus lib. n de Civit. Dei
promovendam,
ad propagandam
et slabiliendam
fldem. Est autem
cap. 6. Hinc praeclara cujusdam non obscuri theologi
senlenlia : Dmmon simuial se captum, ut te capiat;
hujusmodi facultas in Ecclesia duplex : altera prise vinctum, ul te viricial; se tuo imperio subditum, ut
vata, altera pnblica; privala, id est, quibusdam hote sibi subdat; a te indusum, ut te finaliter concludat;
minibus sanclis in testimonium
sanctitalis collata ex
ut funifingit se tua arte imaginivel
lapidi alligatum,
peculiari Dei dono et gralia, quam vocant gratis dabus peccatorum religalum
ad infernum le perducat
tam. Cujusmodi donoSS. illos palreset anachoretas,
Paua CasIro|, lib. i de Justa Hmret. Punit.).
licet privatos homines, Anlouium,
Hilarionem,
(Alplwns.
lum simplicem, Macarium et alios claruisse constat.
Porro cum dsemones alii aliis sint potentiores,
quia
in
Hilarionis
:
ut
Unde Div. Hieronymus
Viia
dictum est, consequens est, si magus
Lalebat,
superiores,
inquit, in Cypro insula Hilarion. Cmterum vix ad plepactum habeat cum dsemone superiore,
posse per
num viginii transiere dies, cum per omnem insulam,
alios inferiores coipsum sibi ex pacto famulantem
clamare cmquicumque immundos habebant spiritus,
gere et suo obsequio subjicere.
Quomodo legitur
servum
ad
eumse
venisse
Hilarionem
inter
alia
mirabilia
etiam daemones
Dei,.et
Apnllonius magus
perunl.
debere properare. Hoc Salamina,
hoc Curium, hoc
in ejus Vita). Et divus GregO'
ejecisse (Philoslralus
rius lib. i Dialogorum cap. 10, narrat nobilem quai"
Lapelha et urbes reliqum conclamabant. Inter triginta
nec multo amplius dies, ducenti ferme tam viri
dam feminam magicis incantationibus
a daemonio
igilur,
sed postmodum ab integra daemonum lequam mulieres ad eum congregali sunt, qui omnes ab p liberatam;
eodem curati. Haec Hieronymus.
Altera potestas pugione.fuisse occupatam. Miro enim Dei omnipolentis
in quiblica, quae solis Ecclesiae minislris
competit,
judicio, inquil, dum arte perversa unus ab ea repellibusestordo
munus
lur, in eam subito legio intravil,
exorcislaruni,
quorum proprium
cmpitque ex hoc illa
est daemones adjurare, el e corporibus
obsessis sive
tot motibus agitari, tot vocibus et clamoribus perslread Scapossessis expellere. Qua de re TeriuIIianus
pere, quot spiritibus lenebalur. Sed de his plura apud
non lantum respuiPetrum Thyraeuin, Mariinum Delrium et alios qui de
pulam cap. 2 : Dmmones, inquit,
daemonibus et daemoniacis scripserunt.
mut, verum eliam revincimus, el quotidie traducimus,
b Haec difficultas
et de hominibus expellimus;
sicul plurimis notum est.
orlum babuit ex diperantiqua
D. Cyprianus ad Demetrianum
et intellectu
Africae proconsulem :
versa versione,
illius sententiae, quae
Oh! si audire velles el viderequandeanobis
habetur Gehes. cap. vi: Videntes filii Dei filias homiadjurantur
et lorquentur spiritualibus flagris, et verborum tormennumquod essenl pulchrm, acceperunt sibi nxoresex omtis de obsessis corporibus ejiciuntur;
nibus quas elegeranl. Et infra : Gigantes aulem erant
quando ejulantes,
et gementes voce humana, el potestate divina flagella
super terram in diebus illis. Postquam enim ingressi
et verbera sentientes ventufum judicem
sunl filii Dei ad filias hominum,
confitentur!
illmque genuerunt,
Veni et cognosce vera essequm dicimus. Ita S. Cypriaisli sunt potentes a smculo viri famosi. Ubi septuaginta
nus. In concilio quarto Canhaginensi
(Cap. 7), cui
Interpretes in editione vetustiori, quam Philo Judacus,
D Augustinus interfuil,
ita inter caeteros ordines de
Eusebius et alii secuti sunl (Philo lib. de Gigantibus;
exorcisla ordinando traditur : Exorcisla cum ordinaJoseph. lib. i Antiq. c. S; Eusebius lib. v Evangel.
tur, accipiat de manu episcopi libellum in quo scripti
Prmpar.; Clemens Alexandr. lib. in el v Strom.), pro
sunt exorcismi, dicente sibi episcopo : Accipe et com- D filiis Dei verterunt,
ot ayyt>ot TOU 620O, angeli Dei,
menda memorim, et habeto potestalem imponendi maquomodo citat etiam D. Auguslinus lib. xiv de Civit.
nus super energumenum (id est, agitatum a daemone),
Deicap. 25. Peperit autem haec angeloruin appellatio
sive baptizalum, sive calcchumenum. Eralque adeo in
el in varias
perperam
posita maximas difficultales,
usu lunc temporis (sicutet
sententias, immo eliam errores mentes hominum dinunc) istius muueris funin proverbio
etiam nsurstraxit. Quidam enim pularunt
nomine
clio, ut idem Augustinus
angelorum
in collatione Carthapaverit, referens Donatislarum
significari
angelos sancios, qui tum primum cum
mulieribus
ne ibi quirdam acia, quae
ginensi tergiversatione"s,
peccarint, et ob id e ccelo exclusi et proeorum schisma confunderenl,
lib. 11 Divin. Iiulit.
scripti sint. Sic Lactantius
legerentur : 0 magna,
cap.
15
sed
non
miranda
enhn
dmmon
:
numerus
hominum
increinquit,
Cum, inquil,
confusio! quando
cmpisset
sic exorcislam limerel, quomodo timuerunt Donatistm,
ne
Deus
suis
scere, providens
fraudibus
diabolus, cui
ne isia legerentur? At de ordine et aniiquiiaie
exorab initiolerrm
dederat potestatem, vel corrnmperet, vc\
cistarum vide plura apud Baronium tomo primo An<
disperderet homines quos in exordio fecerat, misil annalium (Sub anno Chrisli 56).
gelos ad lutelam cultumque generis humani, quibus
a Alter modus
subjiciendi
daemones, aut iis impeprmcepit ante omnia ne terrm contagione maculati,
substantim cmlestis amitlerent dignilalem.
randi,
quem diximus notestalem
diabolicam,
qua
Ilaque illos

BHwiuF msgi et njaieficj,

fjaraormra QuUorest ecs

ciim fiommibus covimomntes dqminafor ille ierrm fa^

753

: JOANNIS

ciiam de illis

CASSIANI

COLLATJONES:

756

angelis eentiendum .t, opta- A (CJM) : Quid est quod fuii? idiptum qun(Le*fo et
mus agnoscere, qui se Cum.filiabus hominum
misquid est quod factutn vst? idipsum qtiod fiet; et;- NOH
cuisse dicunlur (Genes: vij, iftrnin
hoc p.ossit spiriestomne recemsub sole quod loqualur et dicat: Ecce
tali rtaturse secundum litleram convenire. Hlud quo*
koc novmn est, non fyit in smculis qum fuerunt anle
que EvsWgeKi testifridnium,
HOi. Sed ita quaestk) proposilionis
quod dk diabolo paulo
Iiujus absolvilnr.
ante dixisti : Quia mendax est, el pater ejus (Joan.
Post necem Abel justi, ne a fratricida et impio omne
desideranius audire quinam ejus paler
vui), similiter
hominum genus exordium sumeret, in locum fratris
sit.
intelligendus
exstincti nascitur
Seib, qui non solum posteritati,
apostaiis

CAPUT
Solutio

sed etiam

XXI

propositm qumstionis.

litteram
idipsum
yel coitu

viri

aliquos nasci similiter

daemonum cerneremus? d

conceptu
constet eos libidinum

sordibus

Ecclesiaste

quoqiie

genuit Seth, Seth genuil

(Genes. \):Adam
Eiids, Enos genuit Cainan, Caihan autem genuit MaJareth autem
hoc secundum B laleel, Malaleel autek gcnuit Jareth,
ntinc quOque
tfenuit Enoch, Enochlautem genuit Malhusalem,. Malliusalem genuit Lamech, Lariiech genuil Noe. Iiera
absque semine
de mulieribus
(Genes. IV) :
genealogia Cain ita divisa describitur
Gdin genuit Enoch, Ehoch genuit Irath, Iraih genuit
ciim prsertim

admodum

idipsum

a societate

dicens

Maihusael geMavidel, Mdviael geiiuite Malhusael,

nuit Lamech, Lqmech ginuit jubat. Iiaque illa genesuae
ralioquae de Seili justi propagine descendebat,f
e in patris aique
lrrieae jUgitef etagnaiidriipermretav

delectari,

quas proculdubio per semetipsos exercere plus quam

si illud ullo modo potuisset
per homines mallent,
impleri;

succederet.

illius, quae ex Cain sacrilego desceridebat, pemper divisa permansit, sicut

ita
eiinm genealogiae descripiio manifeste declarat,

: Duas quaestiones non mediocres pariter

de quibus,
proposuistis,
quantum possum, eodem
ordine resporidebo. b Nullo modo
qub proposuisfis
credendum est spiritales naturas coire cum feminis
posse. Quod si aiiquando

fieri potuisset,
quomodo
vel non raro contingeref,
et

jjustitiae pietatique
secuia patris justiliam,

Cujus progenies
e't corijunctione' cognalionis

Serenus

carnaliler

fraternae

prohuhiiahte

ALARDI

GAZ/EI

COMMENTARHJS.

lacissimus consueludine ipsdpaulaiini

ttdvilittpellexit,
tiim ih cmlurh ob
tt mulierum congressibiis inquindvit;
peccataquibus se immerserani noh recepii ceciderunt in
terram. Sic eos diaboias ex angelis Dei suos fecit satellites ac ministros. Vide Lactantium.
Et ante eum
Idem senserunt Justinus Martyr iiiiilraqueApologia;
Clemens Alexandrinus
iib. III etv Slromatum;
deni- C
in locis ( Vide Pamelium
pluribiis
que Tertullianus
ih paradox. Tertulliani),
qtii idcirco angelos desertores vocat, quos noster Cassianus apostatas. Alii vero
existimariint
angelos apostalas, sive daemones, statim ab orbe condito de ccelo dejectos, qui coeuntes
cum feminls gigantes genuerint.
Sic Eiisebius Caesariensis lib. n Praeparat. Eyangel., cujiis verba breAt prodiit postea emenviiatis studio praeiermitto.
ut Hebraeo textiii conformior editib Sepmadatior,
ginta, ubi nori Syyckoi, sed vloi rov 8EOO, id est, filii
Dei legumur : quam versionem tit legitimam
etiarii
Ariibrosius et Augustinus
agriovertirit, et vulgata Latinai acoirciliqTridehtiuo
approbata secnta est. Ex
quibus ciiivii csltfiolico coristare debet, per filios Dei
eo loci hori
id est, spiritus
Ccelestes heque
an^fcis,
daemones ihteHigi, sed filios et posteros Seth Veri
Dei cultores,
noster Serenus sequemiidmodum
quenti capite docte exponit; ubi plura de hac re subnblabinitis.
D
a
Lege decimam quintarii arinotatioriefrf Cuychii.
b Videtur mihi haec sententia satis eniicl^aie explicata a dom. Cuychio, riec amplioii
explicaYimie
indigere. Si qms tamen plura desiderat, videat Abdi
lensem in caji. yi Geneseos quaest. 6, et hi capi yii
ExOdi qnaesl. 13; Siilurii
Senenseni lib. vBiblibtfi'.
annot. 73 et 77, ac postremb P. Martinum Delriuiri
lib. JI de Magia, quaest. 15, ex quo duas taoiumihodo conclusiones
decisionerii
quaestioriis summariam
et explinaiionem
coininentes hic anrioiasse siiffecerit.
Prima conclusio. Duemnnes, licel iiirorporei
ei spirivel
defuiicioriiin,
tales, possunt assumeiH crpuia
ex aere de novo s>bi efformare ad carni.s siiiiilitiidinem palpabilia, et in hujnsmodi corpoiibus
cum feminis ac:um venereum eseicere, ut solent cum slriex tali cnncubitu prolem
gibus etsagis; atqueeliam
Est comrouuis sententiakPatrum,
theoloprocreare.
gorum et philosophorum,
comprobata
pluriraorum

Secunda concLusaeculorum et nationum experienlia.

sid. Attamen nequeunt daemones vi sua, ex propria
more hominum seu animaniium
genesuhstaniia,
fare, piita ex virtute prbprii seminis, quod nulluin
habeni, nec h'abere'ex se possunt, omnis materiae
iieciion ariimae vegeiatricis
expertes. Et hoc tanium
D. Chrysbstomus hoinil. 22 in Genesim,
voluerunt
libro
Cassianus, sive Serinus, hoc loco; Pliilastrius
adversus haireses cap. 108.
c
Contigisse multoiies eliam ante Cassiani et Sereriiiiiijus
temporaj inulti auctores suni, ut vel imD.
piidentiae vel ainenliae sit hac de re dubilare,
sed
teste; nec illis lantnm temponbm,
Augustino
et jpostefioribus,
etj nostro etiam sxculo coniigisse
riimis cefta, et explorata, et ccgtesiata comprobat
ut dictum est: non qiiidem, ut absque
expefientia,
seihineviri
aliquis rjascereiur de mulieribus coitione
daemonum; sed per| semen alicujus hominis mutuatum : quo flt lil qui inde nascatur non sit filius daemoriis diceridus, seil iilins hominis cojus est semen
afeCeptiim, ut docetlD. Thnmas cx Augustino (i part.
tf. 51, a: 5, ad 5, lib. IH de Trin. c. 8 et 9).
a At unde id constat? An quia immundi
spiritus
idcirco
quod ipsi per se
passim vocaiitur'? At non
in se
iriiihirndi
sint; aut |imnTundis deleciationibus
sed quod ad
aut deleclentur
concubitu,
aHiciaiitur,
fes immundas homlnes incitent, et gaudeant ab hoet genns humauum ImjusTiitfiibiis Deuiri effehdij
Est igisbrdibus feede coBtainiuari
nlodi libidiiiiini
et fonte matur hoc pafadotoii
|ex eodem princtpio
riaiis, qiio caetera, de quibus supra (Cap. 12).
b
nain hic alius a
Mathusael, nbn Mnhusalem;
MiifHusaVeiii, qui de stirpe Selh, de quo supra.
f Id est, sibi muiuo sociata et matrimonio iuncia,
lit Dionysius exponii, ' in eadem videlicel iarnilia et
sfifpe Seib.
j
et
s Nempe Selh, |primi
ejus familiae paremis
Pennansit eninv in ea familia et siirpe
progenituris.
vera relisio et veri Dei cultus, usque ;>d coujuiicnonem cum prngenie Cain, cujus contagione secnia e^t
mutaiio el niorum corruptio
quoe<diluvii
religionis
causa exsliiit. Porro Dionysius et alri,.qtios sceuius
In patrum atque avita tunciitate,
Ciaconius, legunt
etc.

757

COLLATIO

VIII. DE PRINCIPATIBUS

SEU POTESTATIBUS.

T58

atavi sanctitate longa setate duravit, nequaquam sci- A genum bestiarum atque serpentium fiirbres virusqu
sed etiam virtutes herbarum, arborum
discerneret,
licet saerilegiis ac malitia nequissimae prolis infecla,
a atavi avita,
quoque, lapidumque naturas, ac temporum necdum
[
quae in semet impieiatis germen velut
ila ut potuerit
Donec
reltnebat inserlum.
vel antiqua] tradiiione
expertorum vicissitudines parliretur,
efficaciter dicere (Sap. vn): d Dominus dedit mihi
ergo perseveravit inter illos generationes eorum ista
eorum qum sunt, scientiam veram, ut sciam dispositiodiscretio, semen illud Seth, utpote de optima radice
b
nes orbis terrarum, et virtutes elemenlorum , inilium et
procedens,
pro merito saiictitatis, angeli Dei, sive,
ut diversa exemplaria continent, filii Dei vocati sunt;
consummalionem, el medielatem temporum, annorum
cursus et slellarum disposiliones, naluras animalium,
et ccontrario illi propter impietalem vel suam vel
et iras bestiarum, et vim spirituum, et cogitationes hopatrumsuorum et opera terrena, filii hominum nunminum, differentias arborum, et virtules radicum, et
cupantur. Cum csset ergo inter ipsos usque ad illud
tempus bsec utilis bonaque divisio, videnles post haec
qum sunl abscondita et in promplu cognovi. Hanc ergo
filii Selb, qui fllii Dei erant, Dlias eorum qui de Cain
scieiiliam omniumnaturarum
per successiones generationum semen Seth paterna traditioue suscipiens,
progen.ie nascebantur, desiderio pulchriludinis earum
donec divisum a sacrilega propagine perduravit,
accensi, acceperunt sibimet de ipsis uxores, quae viris suis infundentes nequitias patrum suorum, ab B quemadmodum sancte perceperat, ita etiam vel ad
Dei cullum, vel ad uliliiatem vilae communis exerilla cos ingenita sanctitate ac simplicitate paterna
satis congruedirectum
cuit. Cum vero fuisset impiae generationi permixlum,
prolinuscorruperunl.Adquos
ad res profanas ac noxias quae pie didicerat, instinctu
est illud eloquium (Psal. LXXXI) : Ego dixi, diieslis,
e
el filii Excelsi omnes. Vos aulem sicut homines moriecuriosasque ex ea
quoque daemonum derivavit,
maleficiorum arles alque praesligias ac magicas sumini, et sicut unus de principibus cadelis. Quique c ab
illa vera physicae philosophiae disciplina tradita sibi
perslitiones audacter inslituit, docens posteros suos,
a majoribus exciderunt, quam primus bomo ille, qui
ut sacro illo cultu divini nominis derelicto, vel eleuniversarum naturarum institutionem
evestigio subseculus est, potuit evidenler aitingere,
snisque posteris certa ra.tione transmittere.
Quippe qni mundi
ipsius infantiam adhuc teneram, et quodammodo
palpitautem rudemque conspexeral, et inquem lanta
fuil non solnm sapientiae plenitudo, sed etiam gralia
prophetia>, divina illa insufflatione transfusa, ut univcrsis animantibus

nomina rudis adhuc mnndi hujus

habitator imponeret ( Genes. li), ac non solum omniALARDI GAZ.EI
"Atavi nomine videtur ipsum Cainum intelligere,
cujus genealogiam paulo superius expressil : a quo
ejus posteri irnpietatem et idololatrjam, velut haereditarium susceperuni. Quidam mss. r.um Dionysio
legunl : Velut anliqua traditione. Alii vero, quos secutus Planlinus : Vebit avita traditione, ut notavit
Cuycliius.
b Solutio
prioris quaestinnis a Germanoproposita :
Cum in Genesi diciiur filios Dei ingressos ad filias
hominum, illasque genuisse gigantes, non oportere
id de angelis sive bonis sive malis inteiligi, quasi
illi concubitum mulierum appetierint et experti sint;
sed de filiis, seu posieris Se:h; qui dicuntur angeli
Dei, vel potius filii Dei, quia ad illud usque lempus
in veri Dei cultu perseveraverant;
qui ad filias hominum iogressi perlrbentur,
quando cum filiabus
Cain consiietudinem habere cceperont, easque sibi
in conjngium el copulam asciverunf.
Sed operae
de his subtilius et
pretium videlur D. Auguslinum
accuratius audire disserenteni (Lib. xv de Grvit. cap.
25) : Non illos ita fuisse angelos Dei, ut homines non
essent, sicul quidam putant; sed homines proculdubio
fuisse, Scriplura ipsa sine utla ambigttitate declarat.
Cum enim prmmissum esset quod videntes angeli fitias
hominum, quia bonm sunl, sumpserunt sibi uxores ex
omnibus, quas elegeranl; mox adjunctum est : Et dixil
Dominus Deus : Non permanebi! spiritus meus in homhiibus liis in mternum, propter quod caro sunl. Spiritu quippe Dei fnenint facli augeli Dei, et filii s)ei;
sed declinando ad iaferiora homines dicnntur nomine
nalurm, non graiias; dicuntur el caro, desenores spiritus, et deserendo deserli. Et sepluaginla quidem Inet filios Dei;
terpreies et angelos Dei dixeruufisios,
guod quidem non omnes codices habent ; nam quidam

haec, vel ignem, vel aereos daembiies venerarentur et colerent. Haec igilur quam diximus curiosarum rerum notitia quomodo in diluvio non pementa

saeculis innotuerit,
licel
rierit, ac supervenientibus
hoc minimeabsolutio
propositae quaestionis exposcat,
tamen quia nos occasio hujus exposilionis admonuit,
'G perstringendum
qiiae traditicnes

breviler
ferurit,

puto. Quanlum itaqueantif Cham filius Noe,

qui su-

COMMENTARHJS.
non nisi filios Dei habenl. Aquila autem, quem inlerprelem Judmi cmteris anteponunt, non angelos Dei,
nec filios _Dei, sed filios deorum inlerpretalus est.
Ulriimque aulem verum est. Nam et filii Dei erant,
sub quo patre suorum patrum eiiam fralres eraht; et
filii deorum, quoniam a diis geniti eranl, cum quibus
eliam ipsi dii erant, juxta illud Psalmi: Ego dixi, Dii
estis, et filii Excelsi omnes; merilo enim credilur septuaginta Interpreles accepisse propheticum spiritum,
ut si quid ejus auctoritate mularenl, atque aliler quam
erat, qwd interpretabaulur, dicerent, neque hoc divinilus esse dictum dubitaretur; quamvis hoc in Ihbrmo
esse perhibealur ahibiguum; ut et filii Dei, et filii
deorum posset interpretari. Hacterius D. Augustinus.
c Id est, perfecta rerum riaturaliiim cognitione.
d Ifcee de
seipso praedicat Salomon rex sapientissimus, Dei beneficium singulare sibi collatum commemorans;
qua? hic Aucior Adamo accomriiodat.
Uter vero sapientior fuerit,
et liaeG verba verius
p.
usurpare potuerit, Adaraus an Salomon, vide apud
Pererium lib. IV Commentariorum in Gencsim q. 3.
e Hinc libri curiosarum artium dicti. Grceco
texlu,
fiiSXoi Ttepispyai, id est, libri curiosi, de quibus in
Actis Apostoiorum
(Cap. ix) legitur quod, Paulo
aiiud Ephesum daemonia ex obsessis corporibus ejicieute, multi ex his qui fuerant curiosa seclati, id est,
qui curio^as arles exercnerani, conlulemnt libros. et
combusserv.nl coram omnibns. e! co-put<i!is pieliis
eornm, invenerunt pecuniam denuriorum quinquttginla
mitlutm.
1 Chamus,
qui et Zoroastes, vel Znraster dicins
est, magicae ariis invenior et propagator daeumnis
instinciii et magisierio;
de quo D. Clemens lib. iv
agens
Recognit., ubi de angelis praevaricatoribus

759

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

760

ac profa- A mundatione diluvii alias mundus expiari non posseu

perstitionibus istis et sacrilegis fuit artibus
Ita ergo filiis Seth libidinis instigatione transgressis
vis infectus, sciens nullum se posse super his meillud mandatum quod ab exordio mundi hujus nalibrum in arcam prorsus inferre, in qua
morialem
turali instinclu diutissime fuerat cusloditum, necesse
erat una cum patre justo ac sanctis fratribus ina scelestas artes ac profana commenta difuit per litteram legis postea reparari:
Filiam tuam
gressurus,
non dabis filio ejus uxorem, nec de fitiabus eorum acversorum metallorum laminis, quaescilicet aquarum
cipies filio tuo, qui seducenl corda vestra, ut discedalis
inundaiione corrumpi non possent, et durissimis laa Deo vestro, et sequamini deos earum, ac serviatis
pidibus insculpsit. Quae, diluvio peracto, eadem qua
' Deut.
eis
ac
curiositate
vu).
celaverat
perquirens,
sacrilegiorum
transmisit in posteperpetuse nequitiae seminarium
CAPUT XXII
ros. Hac itaque ratione illa opinio vulgi, qua credunl
angelos vel raaleficia vel diversas artes hominibus
Objeclio quemadmodum generi Seth cum filiabus Cain
b De illis ergo,
profana commixtio ante interdictum legis potnerit
tradidisse, in veritate complela est.
i
imputari.
et
filiabus
filiis
Selh
Cain,
queraadmodum diximus,
Germanus : Merito potuisset illis ex hac prsesumnequiores iilii procreati sunt, qui fuerunt robuslissi
simi venalores, violenlissimi ac truculentissimi viri, B ptione conjugii crimen transgressionis
ascribi,
data fuisset illis ista praeceptio; at cum sejunctionis
qui pfo enormitate corporum vel crudelitatis ac maistius observantia iiecdum aliqua tuisset constiiutiolitiae, gigantes nuncupati sunt (Genes. vi). Hi namque finitimos populari ac rapinas inter homihes exercere primi cceperunt, praeda potius exigenles vitam
suam, quam sudore operis sui ac labore contenti;
et quorura usque adeo scelera supercreverant, ut nisi
ALAB.DI

GAZM

ne prsefixa, quemadmodum illis permixtio generis

ad noxam debuit imputari, quae nullo fuerai interdicla mandato? Lex enim non praelerita solet crimina, sed futura damnare.
COMMENTARIUS.

duaberenlur ab homtnibus, qum ab ets mventa fuerant

(vide Pltmum Hist. hb. xxx, cap. 1) : Docuerunt,
aut antequam venirent ad cognitionem, deperirent, cum
ait, homines quod dmmones arlibus quibusdam obedire
tnorlalibus possent, ac velut ex fornace quadam, et
prmdixisset Adam; exlerminationem rerum omnium,
unam ignis virlute, \atleram aquarum vi ac multiludine
officina malitim tolum munduin, subtracto pietatis lufore veniuram; duas facienlcs columnas, aliam ex lapimine, impielalis fumo repleverunl. Pro his et aliis
nonnullis causis dilimium mundo inlroduclum est, et
dibus, aliam ex laieribus; ambabus, qum inveneranl,
omnes qui erant saper terras, deleti sunt, excepla Noe
conscripserunt; ut si conslructalateribusexlerminareiur
ab imbribus, lapidea permanens hominibus discendi cofamitia, qui cum tribus filiis eorumque uxoribus supiam faceret; et qum inscripta continebat, speclanda
perfv.it, ex quibits unus Cham nomine cuidam ex filiis
suis, qui Misraim appellabalur, a quo JEgyptiorum, C exhiberet. Ita Josephus. Quam historiam
insigni
Persarum
male
ac
el
iilustravit
Guilielmus
Salustius
el Babyloniorum,
germs,
compertam
poemate expressit
poeta Gallus (2 Hebd. ult. poem.). Tali igitur exemmagkam tradidit disciplinam. Hunc gentes qum lunc
cranl, Zoroaslrem appellaverunl, admirantes primum
plo, sed perversa jaemulatione et solertia (ut sunt
filii liujus saeculi fion minus prudentes, immo prumagicm ariis auctorem, cujus nomine etiam libri plurirni super hoc habentur. Haec (Uemens pnntifex.
dentiores filiis lucis) credibile est et Chamum illum
Porro Zoroastes vel Zoroaster non unus, sed mulli
impiurn et magicis artibus deditum suas artes scelestas et profana commenta, nt hic habelur, ne difuere, ut ex Amobio et aliis refert M. Delrius lib. i
luvio perirent, diversorum
de Magia (Cap. 3). Primus ille Chaldaeus, de quo hic
metallorum laminis et
durissimis
et
agitur, filius Noe, alias Ham, sive Cham dictus,
lapidibus impressisse,
insculpsisse,
post diluvium doiuisse posteros suos, sicque per
inagise inventor, de quo Clemens Romanus supra; a
orbem disseminasse.
quo saepe in sacris litteris (Psal. civ et cv) ^Egyplus
b Ex nefando
auctore D. Hieronymo in
lerra Cham nuncupatur,
cpncubilu posterorum Selh et Enos
Quaest. Hebraicis. Secundus Bactrianus, seu Baciria(in quorum familiis colebatur Deus) et posterorum
norum rex, qui cum Nino rege Assyriorum bellum
Cain, qui idolis dudum serviebant, prodiere gigantes, homines immanis magniludinis ac proceritatis.
gessit, a quo et victus et regno pulsus est; quem
lamen Suidas cum priore confundere videlur. De
Alque ex isiiusrhodi hominum disparis cullus ac
codem Plinitis et Justinus historici (Plin. I. xxx c. 1;
coniunctione
reiigionis
cognitio. Dei prorsus exJust. lib. i; Clem. I. I Slromat.). Terlius Pampbilius
stincta est (I Petr,. m), praeterquam in familia Noe,
genere, qui el Erus dictus, de quo Clemens Alexan- up. id est, oclo animabus, qum per arcam salvm faclm
drinus. Quartus denique Armenius Hostanis nepos.
sunt, id est, a diluvio ereptae. Caterum D. Angustia Videntur
nus docet etiam gigantes exstitisse, antequam famihsec ex Hebraeorum non admodum
certa el autlientica traditione
liae Selh et Cain connubiis jungerentur (i De Civ.
accepta: cum nec D.
Dei c. 25).
Hieronymus, nec alius aniiquorum scriptorum mec Id est,
minerit.
Horum lamen similia scribit auctor Hislopunire; praeterita, id esi, ante legem
risc Scholasticae (In Genes. cap. xxxix) : Ninus, inlatam commissa. Quod aliis verbis ait Jurisconsulius:
extendi (L. Legem, c. de Legiquit, vicit Cham, qui adhuc vivebat, cl regnabal apud
Legem adprmleritdnon
bus, lib. l Decretal. til. 2). Quod axioma eiiam jure
Bactrianos; vel, ut placet aliis, in Thracia, el appeltabatur Zoroasler, inventor magicm artis; qui et hanc
canonico expressiim est sub tit. De conslitutionibus
el seplem liberales artes qualuordecim columnis scricap. 2 : Quoties novum quid statuilur, ila solel fuluris
psit; seplem mneis, et septem laleritiis conlra duplex
formam imponere,'* ut dispendiis prmierila non conorbis excidium, quod futurum audierat, allerum per
demnet, ne detrimenlum ante prohibitionem incurrant
aquam, alterum vero per ignem. Haec ille, imitatiis,
ignorantes, quod eos poslmodum dignwn est velitos
ut apparei, Josephum, qui h.vc eadem aut similia de
sustinere. Et cap. iin. ibidem : Cum leges et consiiluSeih cjusque nepolihus refcrt his verbis ( Lib. I
tiones futuris certuni sit dare fortnam negotiis, non ad
Antiq. c. 4, ex vers. Ru/ini) : Disciplinam rerum cm~ prwterita facta trahi debent, nisi nominatim de prwlerilte ii< cis eaveatur. Porro manifestum est hujuSf
fwft'iw ei ormtum earum primitus invenevv.nl; et ne

76!

COLLATIO
CAPUT

VIII.

DE PRINCIPATIBU3

SEU POTESTATIBUS.

XXUI.

A ac vindex, et, ut ipsis Scripturse verbis eloquar, adResponsio quod nalurali lege ab initio homines judicio
jutrix apposita est Mosaicae legis severa districtio,
seu pmnm fuerunl obnoxii.
,
ut vel metu pcenae praesentis non penilus bonum
'
scientiae naturalis
Serenus : * Deus hominem creans, omnem natusecundum proexstingueretur,
c
raliter ei scientiam legis inseruit, quae si fuisset ab
phetae sententiamdiceniis,
Legemdedit in adjutorium
d
bomine secundum propositum Domini, ut cceperat,
(Galat. m),
quae etiam secundum Apostolum paecustodita, non utique necessarium fuisset aliam dari,
erudagogus velut parvulis data fuisse describitur,
diens scilicet eos atque custodiens, ne ab illa disciquae per litteram postea promulgata est. Erat enim
fuerani instituti,
superfluum extrinsecus offerri remedium, quod adplina, in qua naluraliter
quadam
b
huc intrinsecus vigebat insertum.
Sed
oblivione discederent (Isa. vm). Nam quia sit homiquia haec,
ut diximus, penitus corrupta jam fuerat liberiate
nis omnis scientia legis ab initio creationis infusa,
hinc manifeste probatur quod e mandata Iegis absquc
usuque peccandi, velut hujus exactor et execulor
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

modi dicla, sive axiomata non inlelligi de lege aetereruditur exspeclat; sed alienum custodit filium pmdana, qu;e est ipsa Dei sapientia, aut de lege naturali,
gogus, ab eo, poslquam ille ad legitimum capiendm
"
naturae
hmreditatis tempus adveneril, recessurus. Denique et
quoe honiini innascitur in ipsa conditione
nomen pmdagogi hoc ipsum sonal; et est compositum
(lias enim leges nnn anlecedunt crimina,
quae pused de lege positiva, sive divina, sive
ab eo quod pueros agal, id est, ductet. Itaque et Moysis
uiauiur),
nisi id
lex populo lascivienli ad instar pmdagogi severioris
humana, quae ad praeterila non extenditur,
etiam quaiuio ratio legis antecessisset
cxprmiut;
appodla est, ut custodiret eos , el futurm fidei prmpararel : qna: postqitam venil, et credidimus in Chrislum,
legem, aitdoctor Navarrus (In Relect. cap. Si quanjam non sumus sub ymdagogo; lulor a nobis curalordo). Cujus rationem habes superius expressam.
a Naturaliter,
id est, in ipsa nalurae institulione,
que discedunt; el legilimitm mtalis tempus ineunles,
veri filii Dei nominamur , etc.
vel, ut habct infra, ab initio crealiouis, et cum ipsa
e Multis exemplis osteudit praecepla legis naiursc
uatura.
b Lex naturae humanis menlibus
fuisse ab antiquis Pairibus non solum ante legem
impressa, sive in
cordibus hominum scripta, quse nibil aliud est quam
scriplam, id est, Mosaicani, verum etiam ante diludictamen reclae rationis, qualenus docel quidcuique
vium observata. Prinium exemplum Ahel justi, qui
naturali instinciu et duclu intellexit Deo offerenda
agendum ftigiendumve sit, quatenus corrupta, fuerit
vel abolita per peccatum, scite exponit S. Thomas
esse optima quaeqiie. Quare oblulit de primogenitis
his verbis (1-2, q. 94, a. 6) : Ad legem naluralem
gregis sui, el de adipibus eorum : quod ipse Deus
pertinent primo quidem qumdam prmcepta communispostea declaravit lege per Moysen lata , pracipiens
sibi offerri primogeuita,
xiu Exod. Unde inlelligi
sima, qum sant omnibus nota ; qumdam autem secundaria praicepla magis propria, qum sunt quasi concluvoluit qu.e multis post sseculis per legem Mosis praesiones propinqum principiis.
Quanlum ergo ad illa C scripla et praecepta sunt Hebneis, ea jam inde ab
exordio niuiidi in usu fuisse apud veros Dei culiores
princtpia communia, lex naturalis niillo modo potest a
cordibus hominum deleri in universum. Deletur lamen
(Chrysost. hom. 2i in Genes.). Secundum exemplum
-in parliculari opertibili , qualenus taiio impedilur apNoetii, qui etiam sub lego naturse et scientia naluplicave commuue principium ad particulare operabile,
rali, ut hic liabetur, longe ante legem Mosaicam inpropler concupiscentiam vel aliquam aliam passionem.
tcllexitquae iinniiinda essenl auimalia. Censebantur
autein iinmunda lempore legis nalurae ea quae non
Qnanlum vero ad alia pracepla secundaria, polesl lex
naluralis deleri de cordibus hominum, vel propter malicebat Deo offerre;
lempore vero legis Mosaicae
las persuasiones, vel eliam propler pravas consuetudiimmunda dicta siinl quibus Judsei in Levitico vesci
nesel habitus corruplos; siculapud quosdam non reest etiam
proliibebantur;
quse quidem verisimile
Noaci seu Noelii leinpore pro imniundis iiabita fuisse,
pittabanlur lalrocinia peccala , vel eliam vilia contra
non quod immunda censerentur ex natura sua (qui
naturam, ul eliam Aposlolus dicil ad Romanos. Hsec
S. Thoraas. Ex quibus exponenda relinquitur
illa D.
fuil error Manichaeorum), sed propter figuram et sisive tropoloAugustini senteuiia lib. n Confess. cap. 4 : Lex tua
gnificaiionem aliquam, siveallcgoricam,
scripta esl in cordibus hominum , quam nec ulla quigicam. De qua vide S. Tliomam 1-2, q. 102; 1-2,
dem delel iniquitas. De qua iiem lege ait Psalmista :
q. 103, art. 1. Ilarum tamen rerum observatio non
erat ante legem Mosis aliquo Dei prsecepto aut lege,
Signatum est super nos lumen vullus lui, Domine
ut vocaut, posiliva, hoininibus imperata : sed partim
(Psal. IV). De eadem Apostolus Roman. n : Genles
ea qum legis sunt
instinctu Dei, partim nalurali rationis judicio;
qum legem non habenl, naluruliler
prsenon
habent
in
eonsueuidinem
faciunt. Ubi Glossa : Quia elsi
legem scricipue aulem iiiajorum tradilione ,
D
plam, habenl tamen legem naluratem, qua quilibet incultumque inducta. Tertium exemplum Enochi, qui
diciiur ambulasse cum Deo Genes. v, quod nihil aliud
lelligit et sibi conscius est quid sil bonum el quid malum.
est quam ambulare in via Doinini, vel in praeceplis
c Iia ex versione LXX :
vofzov yup ii |3o>)6eiveSwejns, hoc est, sancte et inculpate vivere, Dei volunKSV.Vulgata versio obscurior : Ad tegem magis, et ad
tati et praeceptis obtemperare;
in summa, Deo plalestimonium (lsa. vm), supp. respicere debetis. Quicere, qiiemadmoduin LXX Interpretes pro eo posuebus verbis monebat Deus Judaios ut legem suam
runt: Deo plucuit. Quartuin exeinplum Sem et Japhei
anteoculos semper haberent, et numquam ex eorum
fiiiorum Noe, qui etiam naturali lumine cognoveruni
animis ejus exeiderel inemoria.
pairis verenda non esse delegenda , immo nec aspid Ad Galatas ni : Lex
cienda antequam lex diceret : Turpitudinem patris
pmdagogus noster fuit in
tui non revelabis. Quinlum exemplum Abralia;, qui
Chrislo, ul ex. fide juslificemur. At ubi venil fides,jam
non sumus sub prvdagogo. Ubi eleganter D. Hieronyetiam lumine nalurali satis intellexit spolia Penlapoiiius: Pwdugogus, mt,parvulisassignatur,utlasciviens
litarum ab hosiibus recuperala veris dominis esse
restituenda ; deciinas etiam jure naiurse sacerdotibus
refrenetur mtas, et prona in vitia corda teneantur;dum
tenera sludiis erudilur infanlia, el ad majores philosodebiias. Sextum exempluin ejusdein Abrahie et Loih
phim et regendm reipublicie disciplinas melu pmnm coeinepotis ejus, qui etiani sub les?e naturae hospitalitacita praparatitr.
Nvn tamen pwdagoqitn wagister et
tem exercuisse et hospiiihus humanitatis offieia impaler est; nec hmieditatem ct menliam pmdagugi it qni
peudisse leguular (S.Thom, 2-2t q. 87, a.i\tt

7B3

JOANNIS

litiefse

CASSiAM

CGLLATIONES.

704

ieciibrie

ante fegeiii,
inithb ante diluviurri, Afidei,
tantam castinibhke pufilalem,
tanlam humilioriuies sarictos observasse cognosciriViis. Queiiiadmiseficofdiae , hiimanrhais
tatls,
mansueiudinis,
moduin enim scire potuit Abel (Genes. iv), nec dum
scientiam conseculus est, qiiantam nunc ne ab illis

lege rhandante,
qiiod offerre Deo de priraitivis
bviiim suarum fei de fidipe ipsarurii saefificiuih
debuisset, riisi per irisilsm sibi legem riaturalifer ftiisset
edocttis?
mundurii
visset,
a nisi

Nbfe (Genes. rx),

Quemadhiodum
quod
vel quod iriimundurii
esset ahiiriiil discrenonduiri

scierifia

hsec legrtli distihgueiile

mandato,
riaturali
fuisset
iristructus?
Uhde

Euocii (Gcnes. v) didicit anibulare

cum Deo, riullam
b legis illuminalionera
ab aliquo cOnseculus ? Ubi Sem
et Japhet legeranl,
labis (Levit. xvm),

Turpiludinem
palris lui non reveut incedentes retrorsum , patris
(Genes, IX)? Unde monilus Abraham

yerenda velarent
spoliis hbstium quaesibi offerebautur,ne
Iaboris sui consequereinr,
abstihiiit

retribulionem

(Genes. xvm);
vel decimas sacerdoti
Melchisedec , quae Mosaica
exsolvit (Ibid. xiv)? Unde idem
legepraecipiuntur,
ipse Abraham, unde Lot (Genes. xvm, xtx), transeuiitibus ac peregrinis humanitatis
jura et abiutioriem
pedum, necdumevangelico
corusGantemandato,supc Unde Job tantam devotionem
obtulerunl?
pliciler
ALARDl

Gkim

fflemoriter
teherit videmus
qui Evangelia
d
Quefn saiictofrim
irripleri?
legimus anie legem ulliim legis violasse iiiandaium ? Quis illorum non custbdivit : Audi, htqei,
DominusDeus tuus Dominus
quidem

in marg. Deus 1] unus est (Deuler. vi) ? Quis non

ittipievit illbfum : Nphfacies tibi sculptite, neque ullam
similitudinem eorum qum ih cmlo sunt, sive qum in lerra,
[Lips.

vel eortim qumsunt iri aquis sub lerra? Quis eorum non
Observavit:
Honora patrem luum et matrem tuam; vel
illa quse in Decalogo subsequunlur
: Non occides, non
non facies furium : non falsum leslimeadullerabis,
nium dices, non concupkces uxorem proximi tui (Exod.
Bxx),
aliaque his mplto majora , quibus non solum
legis, sed eijam Evangelii
CAPUT
Quod jnsle puniti

siinl

praevenere

mandata ?

XXIV.

hi qui anle diluvium

runt.

peccave-

ab initio Deum omnia creasso

Ita ergb intelligiriius
ejus principali
perfecta, nec fuisse quod ordinationi
velut improvida; et imperfectae necesse esset adjungi,
COMMENTARIUS.

vel quemadmodum j potuerit Noe quod mundum vel

quodlib. 2, a. S). Cseterum ex liis nemo exisiiraet
animal per hanc scientiam
veroi.n esse, quod a quibusdani rabbinis Hebr;eornm
quod immunduni
epset
naluraiem discernere, cum illi jussit Deus ut ex omproditum
est, omnia legis Mnsaicae praecepia luisse
nivits mundis animalibus lolleret seplena et seplena, de
ante legem a probis et piisDei culloribus observata,
animantibus vero immundis duo et duo (Gen. vn);
constet multa fuisse licita
cum e diverso certissihie
ante legem Mosis qua?; postea per legem Judaeis inS. Thomas explicatjin hunc modum : Distinctio munnon fuit ante legem,
lerdicta fuere; quod duobus duriitaxatexeniplis
(rie Q dorum animalium etimmundorum
pluribus frustra conseclandis longior sim) probas^e
quantum ad esum j cum diclum sit Gen. ix : Omne
suffecerit. Primum exemplum Genesis ix, ubi Noe et
quod movelnr tl vivit erit vobis in cibum , sed solum
animalium
posteris concessit Deus esiim omniuin
quantum ad sacrificiorum oblalionem, quia de quibusdam determinalis animalibus sacrificia offerebant. Si
(Perer. in c. ix Gen.). At lex
absque ullo discrimine
tamen quantum ad esum erat atiqua nnmaiium discreueneribus lamquam
Mosis jussit a muliis animalium
immundis abstinere Judseos, Levitic. xi et Denter.
tio, hoc non etai qtiia esus illorum reputabatur illicised propier aboxiv. Alterum exemplum Genes. xxix, ubi Jacob legitus, cum nulla legeesset proltibitus,
mihationem vel consueludinem : sicut el nunc videmus
tur uxores duxisse, et sirriul habnisse duas sorores,
Liam ei Rachelem. At per legem Mosis tale conjuquod aliqua cibarid\sunl in aliquibus terris abominabiHsec S. Thomas, supeUa, qum in aliis comedunlur.
gium Hebrseis vetitum est, Levif. xvin. Quod igitur
ait hoc loco Serenus, sanclos Dei cultores mahdata
rius dictis consenlanea.
b
observasse,
Legis, inquam, scriptae, sive Mosaicse, quae hic
legis ante legem , immo ante diiuviiim
nnn de omnibus generaiim mandatis, sive pf%ceptis,
contra legem et scientiam naturalem, ut
distinguitur
sed de moralibus prsecipue, nec iis omnibus, sed de
dicium est.
j
c Haec satis clara et nola sunt ex historia Job.
niultis , iisqne notioribus
et cotomrinioribus,
accid Servit huic loco elucidando similis item locus D.
piendum est: quod ex doctrina D. Thomae postmodum clarius fiei.
Thomse, ubi docetjomnia moralia prsecepta ad legcm
8 Scieiitiam naturalem hic vocal,
naturae aliqua ratjone esse reducenda (1-2, q. 100,
quam paulb ante
insitam , seu legein hatufa. 1) : Quoniam, ihquit, moralia prmcepla suttl de his
dixit legem naturaliter
lem. Naturalis autem scieiitia diiobus fnbdis intelligi ^ qum pertinent ad bonos mores, hxc auiem suni qum ralioni conveniunt, omne autem rationis humaum judipotest: vel quia a creatione yel nativitate lioriiini
ratione derivatur , necesse
af riaiivitate
cium aliqualiler a mturali
nalufale cnirii dicftiir
qiiidqiiid
indifa;
esi ut omnia prmcepta moralia pertineanl ad legem nahabetur, quo serisu iiamur'naturd
filii irm, Eplieis. n.
Naturale antein hoc modb acceptum ribn opporivtur
turm, sed diversimode. Humdam enim sunl qum slalim
cum tam nalurajia quaih supernalusupernaturali,
per se ralio naturalis cujuslibet hominis dijudicat esse
ralia dona possint haberi a nativitate , ut notum est
facienda vel non fdcienda : sieul, Honora palrem luum
et matrem; et Non occides, non furlum facies; et hujus(Vide Bellarm. lib de Gralia primi hom. c. 5). Proinde haec scienlia naturalis non excludit altiofem et
modi suni absolute de lege nalurm. Qumdam vero sunt
scientiam quairi habiierunt
illi SS.
supernaiuralem
qum subliliori consideraiione ralionis a sapientibns juvel inspiratione
divina
dicanlur esse observanda. Et isla sic suul de lcye nupatriarcbae ex revelaiione
anle legem scripiam. Vel naturalis diciluf,
lurm, ut lamen ihdigeant disciplina qua minores a sa~
quia naturoB.coiisentanea, quippequae naiurani nondestrtiit,
pienlioribus inslrudmur, sicut illud :Coram cano captle
sed eam perficit et ornat. Qua signiliealione
D. Auconsurge, et honora personam senis; el alia hujut.modi,
Qumdam vsro sunl ad qum judicanda ra.io liumana ingustiuus dictum esse docet ab Aposlolo : Gcntes qum
legem non habenl, naluraliter ea qum legis ,sunt obserdiget inslruclionc divina , per quam erudm.ur de divivanl. At prior expositio bic solummodb spectatur :
nis, sicut esl illud : Non facies libi sculptile,
neque
Non astumes nomen Dei lui in
omnem simiiitudinem.
agilur enim hic de lege et scientia naturali,
prout
a lege scripta, sive Mosaica. Porro qui
vanum. lluec S. Thoinas.
distinguitur

7C5

COLLATIO

VIII. -

DE PRINCIPATIBUS

SEU POTESTATIBUS.

76G

dicente Ecclesiasle :
velquod ei addipost haec oporteret, si in illo sfatu A bsretica insania proferiiritur,
d
ac disposilione,
Cognovi quoniam omnia qum fecil Deus ab iiiilio,
qua ab ipso creata sunt uriiversa,
mansissent. Et idcirco in eos qui anle legem, imino
ipsa erunlin mternum. Super illa tion esi ejuod addaante diluvium, peecaverunt, jiisiO judicio Deum aiiitur, et ab iilis non est qiiod auferatut (Eccle. iii,
' Justts hoti est lex
sec. LXX). El idcirco,
madvertisse prbbabimus, quia a traiisgressi naturaposila,
lem legem , sine ulla meruerunt excusatione puniri.
injusiis autem et non subditis, impiis ei peccaloribus,
b Nec in idorum incideirius blasphemias calumniamsceleratis et contaminatis (I Tim, 1). Illi riamque habentes naturaiis alque insilse legis saham atque integram
que, qui ignorantes Iianc rationem derbgant Deo
ae detrahentes noslrae fidei subc
sannantesque respondent : Quid ergo placuit Deo
nostro, ut post tot annofum rnillia legem voluerit
promulgare, tanta ssecula passus sine Iege transire?
veteris Testamenti,

apparef
Quod si postea melius aliquid adinvenit,
eum in primordio mundi inferiora vel deteriora sapuisse, et post haecvelut experiinentis edoctum, cce-

disciplinam , nequaqunm lege hac extrinsecus adliibita lifterisque descripta,

quaeque in adjutorium illi
naturali dala esl, indigcbant. Ex quibus apertissima
nec Jegem istam prsescriplam litralione colligitur,
dari debuisse, erat enim hoc superstante adhuc naturali lege nec ad inte-

teris ab initio
fluum

fieri

T. grum violata; nec evangelicam perfeclionem tradi

pisse rectiora prospicere, ac principales ordinationes
arite legis potuisse custodiam.
Non enim potefant
suas in melius emendare. Quod immensae praescientise
audire : Qui te percussetitin dexterani mdxillam tuam,
[Lips. in marg. sapientiae] Dei penitus convenire non
f
poterit, nec sine ingenti blasphemia bsec de ipso ab
qui contenti non
prmbe illi et alteram (Matth. v),
ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

a Filii Seth,
usque S. Thomas. Speclavit autem hic Auctor prasquss hic pfaecipue spectasse videtur
dicunlur
Auctor,
transgressi
legem naiuraletn ,
cipue secundam ralionem superius assignatam, quae
ex perfeclione novse legis sumitur.
quando ingressi sunt ad filias hominum , id est,
d Vulgalus textus : Didici qiwd omnia
lixores sibi ex filiabus Cain infidelibus et idololatris
opera qum
ih
Non
possumus
accepertint. Diclat enim ratio et lex natiiralis nori
fecil Deus perseverent
perpetuum.
esse cum hominibus disparis cultus et religionis,
id
eis quidqnam addere , nec auferre , qum fecil Detts ,
matriraonium contrahendum ,
ul limealur (Eccles. in, sec. LXX).
est, cum infidelibus
Quae sentenlia
ob periculum aposlasise seu defectionis ad infidelinon unomodoab aucloribus exporiifur. Sed ad prn>
tatem et idololalrlam. Qubd eliam lege Mosaica niiilsentem locum suffecerit bsec D. Tliomse expositio
toties prohibitum fuit (Exod. xxxiv, Deut. v). Unde
(1-2,
qr- 9S, a. 2, ad2) : Opeta Dei perseveraitt
m mlernum, qum sic Deus fecit, ul in mternum peiseEsdras (IEsdr.
xx) sacerdos hujusmodi conjugia
Judseorum cum alienigenis inita separavit, dissolvit _ verent, et hmc sunt quaz sunt perfectd. Lex aulem
ac diremii (Vide apud Gratianum 28, q. 1, c. Cave, " vetus reprobatur tenipore pcrfeetidnis gtatim, non
et c. Sic enim).
tamquam mala , sed tamquam infitma et inulilis pro
b Manichaeorum et Marcionistarum,
isto tempore. Dicit enim Apostolus Heb. vu : Reproqui Deum
auclorem veteris Teslamenti, Deum malum et prinbalio fil prioris mandati propter infirmilatem et imbeet hujusmodi
cilliiatem , quia nihil ad perfeclum adduxii lex. Et ad
cipem tenebrarum
blasphemabant,
ut videre esl apud EpiGalat. ni: Ubi venit fides, jam non sumus sub pmdaquaestiunculis suggillabanl;
et alios qui de hscresibus
phanium , Augustinum,
gogo.
e Vide hanc senleriiiam ApOstoli alibi explicalahi
scripserunt.
c Adversus hujusmodi Manichaeorum cavillalio(Collat. 21 cap. 8).
f Lex lalioiiis Judseis data Exodi ixi:
Octtluni pto
nes et blasphemias S. Thomas triplicem
rationem
oculo , dentempto dente, pedem pro pede, adustioassignat lam ex Scriptura quam ex Patribus collectam, quare lex nbva non debuerit dari a priricipio
nempro adustione, vulnus pro vulnere, livorem pro
mundi:
Quarum primd esl, inquit (-1-2,^.107,
Uvore, supple, reddet,
qiii alterum laeserit. Et in
art. 3), quia lex nova , sicut dictum esl, principaliter
Levilico : Qui irrogaverilmacutam iini clvitith suorum,
esl gralia Spirilus sancti: qum abundanter dari non
sicut fecit, sic fiet ei: ftacturam pro fractura, oMuni
debuit, antequam impedimentum peccati ab humano
pr6 ocuto, deniem pro dehte fesfiluet ( Levit. xxiv et
Deut. xix). Fuit autem ea I6x Judaeis indicta' non
genere totleretur, consummata redemptione per Cltristum. Unde dicitur Joannis vn ; Nondum erat Spiritus
proptef vindictam, ut Pliarisaei perperaih ihiefpredatus, quia Jesus nondum erat glorificatus. Et hanc
tabanlur, sed propterjusiiiiam,idquetripliciratiOne,
ralionem manifesle assignal Apostolus dd Rom. vm , D 1 ut esset judicibus et nragistratibus regula, qtiam
bi postquam prmmiseral de tege spirilus vitm, subjunsequerentur in puniendis riocehiibus, ne pcense mosed pro merisura
duiri excederent aut negligerent,
gil: Deus, Filium suum mitlens in similiiudinetn carnis
peccati, de peccato damnavit peccaltim in carne , ul
injuriae illatae reos punireiit ( Vide Mdldonai. ih eiim
justificalio
legis impleretur in nobis. Secunda ratio
locum); 2 ut homines mctu poeriae confineref,
et quod pati ribileht, aliis
ne aliis manus inferrent,
polesl assignari ex perfeclione legis novm. Non enitn
nimiae vlhdictie
n'e facerent; 3 ad reptihiendarn
aliquid ad perfectum adducitur statim a principio, sed
eiiam apud judicem prosequendae cupidiiaterii. Unde
quodam iemporali successionis ordine; sicut aliquis
prius fit puer, el postmodum vir. El hanc raiionem
Augustinus xix contra Faustum (Cap. 15): Hoc quiad rtprimendas flammds odiorum inse
assignat Apostolus ad Galat. m: Lex pmdagogus nosler
dem, inquit,
Hl ubi venil
invicem smvientium et immoderatos anintos iia prmcepfuil in Christo, ut ex fide juslificemur;
tum est. Quis enim [acile contentus esl lahtum repenfides, jam non sumus sub pmdagogo. Terlia ralio
sumilur exhoc quod lex nova est lex gralim; et ideo
dere vindiclm, quanlum accepit injurim ? Nonne vide1
primo oporluit quod homo relinquerelur sibi in slatu
mus leviter tmsos homines moliri caidem, sifiresangui-'
veteris legis, ul in peccalum cadendo suam infirmitanem , vixque invettirc in malis.inimici, unde salierilur?.'
tem cognoscens, recognosceret se gratia indigere. El
immoderatm ac injustm ullioni lex jusiuin
Huicigitur
hane rationem assignat Apostolus ad Rom. v dicens :
hoc est, ut '
modum fiyens, pmnam alionis .insiituil,
Lex subintravit, ut abundaret deliclnm;
ubi autem
qualem quisque inlulit injuriam , tale suppHchim reabundavil delietum. superabundavil et aratia. Hucpendat; quod non [omes, sed limes furorit estiutnon"

767

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

788

erant talionis

et coagulasii me ul
sequalilale injurias proprias ulcisci, sed Jisicullac,
inquit,
mulsistime,
lethales calces ac lelorum vulnera pro alapa leviscaseum, ossibus et nervis insetuisti me (Job. x) ?
et pro uno dente percutientium
sima rependebant,
Et Dominus ad Jeremiam : Prinsquam
te forrmrem
animas expetebant. Sed nec dici poteral illis: Diligile
inimicos veslros (Matth. v), in quibus magnus fructus
et utilitas ducebalur,
ut amicos suos diligerent,
declinarent
nerent,

vero

ab inimicis, et solo ab eisodio desinec opprimere illos et interficere

festinarent.
CAPUT

XXV.

sil quod in Evangelio dicitur

Quomodo intelligendum
de diabolo , quia mendax est, et pater ejus
a
Illud
vero quod vos de diabolo moverat,
quia
el

mendaxest,

pater ejus,
suus mendax

quod videlicel

tam ipse
videatur a

quam pater
pronunliari
Domino (Joan. vm), satis absurdum esthocvel
leviter opinari.
Ut eniro |paulo ante diximus,
spiritus spiritum
non generat,
sicut nec animara qui-

dem potest anima procreare, licet concretionem

carnis non dubilemus humano semine coalescere, ita de
id est, carnis et animse , quae
utraque substanlia,
cui ascribalur
auctori,
Apostolo manifesiius distincarnis noslrm habuiguenle. Deinde patres , inquit,
mus eruditores,
et reverebamur,
non multo magis
el vivemus (Hebr. xn) ?
subjiciemur patri spiriluum
utcarnis
Quid hac divisione clarius potuit definire,
b aniquidem nostrae patres horaines pronuntiaret,
marum vero Deum solum esse palrem
constanler
exprimeret
concretione
ascribendum

? Quamqnam
c minislerium

et in ipsa corporis
bujus
tantummodo
homini
sit

condilionis
, summa vero
dicente David : Manustum

Deo om-

inutero,novi
substantiae

te (Jerem.i). Ecclesiastesveroutriusque
naturam atque originem,
examinalione

orlus atque initii,

ex quo videlicet unaquseque profinis ad quem unaquaeque.
cessit, et consideratione
satis evidenter
ac proprie
contendit,
colligens,.
de corporis hujus atque animae separa-i
pariterque
tione disputans,
ita disserit:
pulvis in terram sicut fuil,

Priusquam convertalur
et spiritus revertatur ad

Deum quidedit

eum\(Eccles. xn).Quid apertius potuit

dicere, quam ut materiam earnis, quam pulverem
semine sumit exor. nominavit,
quia de hominis
dium , ejusque videtur ministerio
velute
seminari,
terra sumptam, iterum reverli
B
ad lerpronuntiaret
ram; spiritum
qui non per commixtionem
verp,
sexus ulriusque
sed specialiler
a Deo
procreatur,
solo

tribuitur,
adj auctorera suum redire signat?
d
Dei insufflalionem
Quod etiam
per i illam
, qua
Adam primilus animavit (Gen. u) , evidenter
exprimitur. Itaque his tesiimoniis
manifeste colligimtts
,
neminem
dici posse nisi Denm
spirituum
cum voluerit,
solum,
qui eos e'x nihilo,
facit;
homines
vero caijnis
noslrae patres tantummodo

patrem

nominari.
vel

Itaque
spirilus vel

nerainem

et diabolus

secundum

bonus creatus
an^elus
habuit nisi Deum condilorem

cum superbia fuisset elatus,

Ascendam super dhitudinem

et dixisset
nubium

hoc quod
est, patrem
suum. Qui

in corde suo,
, ero similis

'
fecerunt me C Allissimo (Isaim xiy), factus est mendax , et in vetitate non stetit, sed de proprio nequilise
me (Ps. cxvm). EtbeatusJob,
Nonne
thesauro
ALARDI
G&lMl
COMMENTARIUS.
b Animas rationales a solo Deo creari, et humanis
id quod sopilum etat hinc accenderelur, sed ne id quod
in ipso| generalionis
momento
ardebat ultta extenderelur;
imposita est enim justa
corporibus
infundi,
dici
Deum
vindicla , qum juste debelur ei qui passus fueril injuseu
patrem spirituum,
eaque ralione
rirnn. Quod autem debeiur , etsi benigne remittiiur ,
auimarum,
docentj, praeter hunc Serenum , etiain
non tamen inique repetilur. Ita Augustinus.
alii Patres illum lopum Apostoli interpretantes.
Vide
Quae ratio
S. Thoraam in commeniario.
docet Judaeos, talionis acqualitale minime contentos,
c Non tamen ut simplici instrumento
ut hic dicilur,
, sed utcaugravioribus
pcenis
acceptas injurias
homo enim hominem
sae particulari;
et pro alapa levissima lethalescalgcnerat , et
ssepe vindicasse,
et
; sed ut causae secundae
ces, id est, pedum iclus graves el periculosos,
sol, secundum Philosophum
et secundariae,
Deus autem ut prima et universalis
id est, pro minimis injuriis maxitelorum vulnera,
causa.
mas rependisse. Porro hanc lalionis legem , aut certe
d
enim in faciem ejus spiraculum
sustulit Chrislus Matvilm ,
lnspiravit
pravam ejus interpretationem
miseriel factus est homo in animam vivenlem (Genes. n). Ubi
thaei v , et pro ea perfectiorem
charitatis,
vitae iutelligitur
cordise et patientiae legem iudixit,
anima, simul cum
qua non solum
per spiraculum
verum eliam
docuit nos non expetere vindictam,
ipsa produclione s^u formatione corporisa Deo inspised
rala et infusn. Moiiet tamen S. Thomas inspirare non
palienter injurias tolerare ; nec tolerare modo,
nos in
esse accipiendum cqrporaliler ; sed idem est, iuquit ,
denique percutienti
optare, et de iisgloriari;
volenti nobis tuniuna maxilla , alteram praebere;
quod spiritum facere. Porro Moyses volens
inspirare,
animae rationalis , ejusque
TV significare
creationem
cam tollere, etiam pallium relinquere.
a Hsec altera difficullas
in cdrpus Adami,
usus est vocabulo
infusionem
superius a Germano prosive insufflaiionis
, triplici
ratione:
inspirationis,
posila : quam eodem fere modo solvit D. Augustinus
1 quidem , ut placet Theodoreio,
quo intelligaquo hic abbas Serenus : 1 n his verbis, inquit (Tract.
Deo
creationenf
esse
aniniae ratiodiabolum
habere
ttir
lam
facilem
SbinJoan.),
quidam
ptttaverunl
panalis quam facile est homini flatum e-< ore suo emittrem, et qumsietunt quis esset diuboli palet ? Hic est
Non enim omnis qui mentilur ,
error Manichmorum.
tere; 2 ul inde cojiigeremus animam raiionalem non
educi de potentia materise, ut animae brutorum,
sed
paler mendaciisui est: sienimab aliomendaciumacceadvehire , utpote a Deo creatam ex
extrinsecus
pisii et dixisti,tu
quidemmentitus es,sedpater mendacii
et immortalera
esse ;
non es. Ille vero quia non aliunde accepit mendacium,
ideoque iriimaterialem
nihilo,
in
3 ut significaret animam simul creari et infundi
quomendacio lamquamvenenoserpens hommem occideet infunDeus enim creando eam ihfundit,
ret, pater est mendacii, sicul Deus pater estveritalis.
corpus.
dici pa<
dendo creat,
eodem puncto lemporis,
quamvis
Exquoinlelligimusdiabolum
ItaAugusiinus.
trem mcndacii,
Qrdine naturae prius sit aiiimam creari quam infuqdi
quia prinius aucior et invenlor ejus
fuit, et quodammodo jiliid peperlt, \\\ Paires oomi.
{Vide pererimn i>( WW (QCW)<
niumcreatori,
et plasmaverunt

rouniier exconuiit.

COLLATIO

769

IX.

DE ORATIONE.

770

non solum mendax,

sed A obrem Dominum deprecemur,
ut in nobis, vel timor
oroferens,
etiam pater ipsius mendacii faclus est (Joan. vm),
immobilis
ejus, vel charitas , quse cadere nescit,
ac dicens, Eritis
quo deitatem homini repromiltens
perseveret,
quse nos el sapientes in hominibus
sicut dii (Genes. m), in veritale non stetit, sed ab initio
faciat, et a diaboli telis protegat
semper illsesos.
mendacium

factus est homicida, vel Adam in conditionem

morlalitatis
sua per mainducens, vel Abel instigatione
nura fratris
interimens.
Sed jam disputationem

His

noslram

fixa et (ut ita

duarum

ferme

fectani subsequens

noclium

lucubratione

aurora concludit,

con-

hujus
nostrse

attraxit.

COLLATIO

est quempiam
impossibile
; inter perfectos autera et
est, quod in illis quidem
malurior
charitas
tenacius

dixerim)
firmius [ Lips. in marg. stabilius ] eos
perseverans
ac facilius facit in sanctitate
durare ; in
custodil,
his vero velut infirmius
ac facilius refrigecollala,

In quo quidem profundo quanto

nos interius flatus divini Spiritus
tanto
introduxit,
diffusior praecedens oculorum aciem semper aperietur imraensitas , ac, secundum
sententiam Salomonis , longius fiet a nobis magis quam eral;
et alta g
profunditas,
quis inveniet eam (Eccles. vn) ? Quamruslicitalis

custodibus

laqueos mortis incurrere

imperfectos ista distantia

ac de profun-

dissimoquaestionum
pelago cymbamcollationis
ad lutissimum
silentii
portum compendium

etenim

scens,

citius

eos peccalorum
ac
laqueis
Quibus auditis, ita nos collaiionis

compellit

saepius implicari.
liujus sermo inflammavit,

ut

cum

majore mentis
ardore, abeuntes a cella senis quam ante venientes,
doctrinse ejus pleniludinem
siliremus.

NONA,

Quse est prima abbatis Isaac.

DE ORATIONE.

CAPUT

PRIMUM.

proferimus,

De perpetua orationis
atque incessabili jugitate,
a in secundo Institutionum
libro promissum
quod
senis hujus quem nunc in medium
est, collationes
ALARDI

GAZ/El

id est,

b abbatis

Isaac,

Domino

fa-

vente, complebunu
Quibus explicatis, et praeceptis
bealissimse memorise papac Castbris,
et desiderio
o beatissime papa Leonti, et sancte frater
vestro,c
COMMENTARIUS.

a Sic enim ejus libri cap. 9 : Quia nos ad oralio- C reperiunlur

ejusdem nominis
iique viri
episcopi,
num canonicarum modum consequenter Inslitutorum
praeclari, et ipsi inter se et nostro eiiam Cassiano
fere coselanei, aut aetate certe vicini, et Gallicani
ordo provexit,
quatum pleniorem traclalum licet in
collaliones seniorum reservemus, ibidem plenius digeomnes, Arelalensis,
Forojuliacensis,
Burdegalensis.
verbis
eoLeontio
Arelatensi
a Sidonio Apollinari
scriptam
sturi, cum de earum qualitate seujugitate
ruin disserere cosperimus, etc. Porro hic adveriat le-'
epistolam lertiam libri sexti asserit Jac. Sirmondus
Institutioe Societate Jesu theologus in notis ad Sidonium,
ctor, quod initio hujus operis monuimus,
duodecim
conlra Savari opinionem.
num libros communi vocabulo
appellari
Multa, inquit, suntin verbis Sidonii, quse Arelatens.
libros Cassiani, qui Collaliones
antecedunt,
eoque
designem, ut quod ait
comde privilegio
libros a libris Collalionum
titulo Institulionum
loci, et de logatis illic perorantibus
;
Arelatensium autem episcopum his temporibus fuisse
muniter
Quoad rem vero et utrorumque
distingui.
nulla est dubitatio.
Hoc enim ostendunt
Leontium,
subjeclum ac finem, hanc Cassianus eo loci indicat
Hilari
ex quibus etiam docemnr
: Siquidem, inquit, hi libelli (scilicet Iudifferemiain
papae epistolse,
Leontium
sedem iniisse anno 462, lioc est, decem
ad exterioris hominis observanliam el instiluiionum)
illi
siilutionem cmnobiotum competentius apiabunlur;
plus minus aiiuis anle Sidonium ; synodus praeterea
veto ad disciplinam inlerioris, ac perfectionem cotdis,
Arelatensis, cujus meminit Fausius, cui praefuit idem
el anachotetatum vilam atque doclrinam polius perLeontius, et Ruricii
epistola 15 ad yEonium in qua
Leontio nunc vita functo yEonium successisse signitinebunt. Hsec ibi.
b Duo praecipui legunlur
ficat. Ita Sirmondus, suam sententiam
de Leontio
hujus nominis anachohaud improbabiliter
confirmans. Verum
retae : alter Thebaeus, sive in Thehaidis
regione jv Arelatensi
v
ei adversaiur Annalium
Bascriptor accnratissimus
versatus, de quo frequens mentio in Vilis Patrum,
in Prato Spirituali
duobus in locis, ubi hunc Leontium,
ad
et apud Sophronium
ronius,
cap. 161;
non Arelatensem,
sed Forode quo hic agialter in Scythica regione demoratus,
quem Sidonius scribit,
in Scythica sive
astruit.
Primum
enim suh
tur. Nam decem primae Collationes
juliensem
episcopum
anno Cbristi 445 commemoratis
et magna ex parte
Scetica ereroo habitae sunl, ut alias diclum est, et
darecitatis lilteris Leonis papse adversns Hilarium
Leontio ac Hclladio episcopis hic nominatis pariter
lis ad episcopos Gallise Viennensis (Leo, ep. 90),
dicalae.
e De nomenclalura
subjicit haec Baronius : Addit his pontifex admonitiopapae et beatissimi vide notanem ad eosdem episcopos, ne pro levi causa sentenlionem ad primam prsefatiouem Auctoris initio opetiam inferanl excommunicationis ; prmfecitque Leonris. De Leontio nonnulla subnotavimus ad primam
tium episcopum, ut ejus consensu futurm synodi in ea
ubi eodem honoris titulo
praefationem Collationum,
et Faustus
eum exornat Cassianus, quemadmodum
provincia celebrentur. Eral Leontius ille episcopus Focelebris fama vir, ad
Rheiensis episcopus in praefaiione libri de Libero
rojulii in Gallia Narbonensi,
ubi haec inscriptio : Domino bealissimo ac
quem exstat Sidonii Apollinaris
epi.stola, qua ipsum
Arbitrio,
his taudibus otnat : Nostta mediocrilas mlale vitm,
reverendissimo Leonlio papm, Faustus; et initio epibeale papa
stolse: Quod pro solliciludine
loci, laude scientim,
tempore dignitatis,
privilegio
pastorali,
dono conscientim vestrm facile vincalur, etc. Hme ad
Leonti, etc. Verum magna ambiguitas est, et expliLeontium Sidonius, cum jant etsel episcopus Averntnr
de quo bic agatur Leonlio, Tres enim.
catudifficilis,

JOANNISCASSIANI

fa
GOLLATIONES.j
v ftutum, ita hist foujus euimitie haec
t Ilelladij satisfecisse jne eredo, yoluminis ainplilu,- A. tenditstructufa
omnia fuefint cojligala atque coropacta, nuilb modo
dine primitus excusata, quae studentibus nobis non
firma poterunt vpl stabilia perdurare. Quemadmosoium sermone succinclo narranda perstringere, sed
ihim ehim sine illis acquirivel
consummari non poetiam plurima silentio prceterire, in uiajorem modum
test haec de qua loquimur perpetua orationis jugisextensa est. Praemissa namquam disposueranms,
ita rie ilfae qriidem virtutes qnse
copiosa,
<jue tranquiHitasJ
que super diversis institulis disputationc
hsec
hanc prsesiruuntl absque hujus possunt ossiduitate
quam nos studio brevitatis resecare nialuimus,
eempieri, ideb nec recte tractafe de orationis affead extremum B. Isaac intuiit verba.
marg. effectu], nec ad ejus principalein
elujXips.'*
CAPUT H.
molitione perficiFinemY qui iuniversafum viftutum
Verba abbath Isatic super orationis qualitale.

771

tur, subitanea disputatione

pbieriinus
inirare, nisi
Omnis monachi finis cordisque perfectio ad jugem
prius iiniversa qiise illius obientu vel abscindenda
tendit,
atquc indisruptam orationis perseveraniiam
sunt vel parahda, per ordineiri dinumerata fuerint
ej qiiflpjlum humanae fragijitati conceditur, ad iminonienUs ac perpetuam iiiiitur
atque discussa, et secundum evangelicse parabolae
bilem tranqpilliiateni
omncm tam labodisciplinam
(Lucm xiv) ea quae ad spiritalis ac supuriiatem. Ob quani pqssitJendam
suprem corporis quam cpniritiqnem.
spiritus indefessp B blimissims? illius exstructionenv pertinent-turris
putaia fuerint ac diligenter ante congesta. Quse taquseiimus et jugiter exercemus, et est inter altermen nec prodertnt prseparata, nec recte superponi
utrum reciproca
conjunqusedam inseparabilisque
sibjmet excelsa culmina perfeclionis admittent, nisi
ctio. Nam sicut ad orationis perfectionem omniura.
ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARHJS.

nibus (Lib. i et iv), et Gregorius Turonensis lib. de

sis (Sidon. lib. vi episf. 5, tib. vn epist. 6). Ejusdem
Gloria Martyr. cap. 65. Ex quibus plura colligit Baad Basilium. Haec ibi Baquoque meminit in epistola
ronius sob anno Domini 566. Ubi sane mireris, leronius. Rursus sub anno Christi 465 , Hilari papse
Hilari
ctor, in tanto sciiptore hqmarii ingenii mobilitatem
papm ad Leonquinlo : Exslat, inquit, epislola
: qiieni euim primo Forojulieuseu incertimdinem
Victorium episcopos, quibus deletium, Verammet
sem, postea Arelatensem censuerat episcopum, ad
gat. causm cognifionetn el itislatiratiptient juriuni jEbteqiifim illae SI4onii ppistolge, jam postrenio mutata
duiiensis episcopi, mettopolitani Alpiuin matitimarum.
iterum sententia, tradit fuisse Burdegalensem.
Porro Leoiilim ptimo iocopositus iriter episcopos quitt Eodem modo et iri
etsi eujus Eeclesiw mitistes
prinia praefalione eumdem
ius causa cvmmittilur,
lauut non
compellat,
siegue a Leontio discriminat,
fuerit nulla sit mentio, scias tatnen isium ipsum
episcopum, sed nonachum seu anachorelam fviisse
datum ab Hilario Arelalensi in fuhebri oralione de
designet, cum bas ei CoUationes dedicaret, iioC adsancto Honorato (phcojsDprmiecessore, quem Foro-.
zxdito elogio : Alleranachoretarum
inslituta siiblimia,
juiienspnepiscopurn eumdem opinor essead quem
liltetys. De eodem Leonlio
non, ut quidam, ptoptia aggressus est prmsumptione
slant Stdonii Apoliiitaris
Arelatensis in Yita
sectari, sed legitiktum doctrinm tramilem, sancio Spimeminit tlilarms
Fqrojulieiisi
ritu suggerehte, pehe aniequam discetel, apprehendicens : Vacanteii} iiaque insulqm
sancti Honprqti,
et v.erter\qtorum animalium
dens, non lam suSs ddinventiottibus quam illorum traob nirnietatem cqlons,
ditionibus maluit erudiri. Ilaec ibi. Et de hoc quidem
niefff, Alpino hautl longe jugo sttiditatn petit, ptmler
Helladio aliuid i ibil in prsesens occurrit,
quod ad
secreli opportunitplem, sancti ac bealissimi in Chrisio p
^
rem et aiiquam ejus notitiam explorandam juvare
viri Leontii episcopi qbleclaius vicinia, el cliaritale
possit, nisi -quod iiv epistola D. Leonis quinquagecojtstrictus, plurimis a lam iwvo ausn retrahere illum
shna secunda ad omnes episcbpos Galliarum scripta
copanlibus,, Sic illfi. Ex quo eiiam Baronius S. Hointer aliosi Ilellidius
non postremus nomineuir :
redeuntem, primunt
noramm, ad suos Ajejatenses
proxime dequem hunc ipsuii esse, de qub hic agitur, turn ex
.omnium cons.iliq Leonlii Forojuliensis
a
rationa teraporis, tum ex aiiis indiciis conjectare
gentis episcopi, incoluisse ipsulain Leripeiisera
licet. Credibile enim est eumdem ad episcopatum
serpefttibus ohsessam, illicque cedentibus illis, ecnifefito sanctitatis,
erexisse, excepisseque a
quo hic commendatur,
posiea
Clesiam et Hiouasierium
fuisse proveclum,
nimirum D. Leonis
temporibus
sse.culo proftigos ad vjtam moiiasticam excokndam
de epistolis Sidonii ad Leoupapae, a quo jam ante urbis Romanae archidiacono
^Oscet. Caeterum qupd
BarQnius,
rogatus Cassiamjs, teste Gennadio (In Catalogo ilsuperiqs dixerai,
tiuni Forojuliensenv
lust.. vir,. cav. 64), libros scripsit adversus Nestoidem correxisse yidetur in appendiee (Tom- X Anet in his scribendi
riiim de Iricaraatione Oomini,
jja/.j, nbi Si.rmondum e divergo cpijaudans, ejusque
et vivendi finem fecif, Theodosio et
quem
apudMassilianv
OpjnSoni accedensj Caesanijjn Areiaiensem,
Valehiiniano regnantibus, postquam scilicel jamdusedisse ait eins sedis anijstitem anno Domini 524,
ut ipsemet iri
duni absolveriit libros Collaiionum,
npminat hiijus Leontii suscesso.rem, qui ppst Mttprsefatione: lestalur. iQiiod auteih honc Helladiura
liiuin sedit,Rayennib
sqbstiJiUtuni. Uode coriseqijgns
incertum
an Leontii
fratrem nohiirietrCasBianSiSi
esi, et, i.psum'.'Leqoiium
Areialengem, fuissts iOpiscofratriem germanumi
ah" v.ero communi et autiqua
.paraV,'E'x!n;!U)i)i}<i.iii^r,a[ia.et jncefta a.dniodum;,reddi1aut certe fraiUf Savari nqtjiiip a4 iH.um Sid,oi)ii; lopum de;LeOM- J>monachorum; nbmBiidhitinjafratreni,
terna;eharilat,ei8iJiii:!veloLebntio
deviiieiuni voluerit
tio.ForojjiUeiisi,
qui (ijt ait) subsGribii synodo ugin tabutis:ecclesiasiicis
presinielligi.
Memoi*atur/quMerii
iiimeiisi ty epktolae Fausii contra Lueiterpm
Rom.ii 'Mitii) S. Helladius', sive Elladius
(Martyrol.
byteruiii , Ut paiet ex. epistola Faiisti ad Lupifgrum
et epistpla Lucifcri ad
in jine de Liberp' ^rbiirio,
;AntisjOdorensisr,bpkBppuSi
flui:;s'uecessit Vaieriaoo,
imet netiquos. jtem Ci*ssianu.s eremita in
sedUque tempbribus Coiwtantii;:et- Constantini
Leonjiiifn
Sip ille,
per.,, poniturque iquinlus brdine ejus sedis piscoprasfaiioiie .priimjB et' nonae cpilatiouis,
Cassianj locura de Lepnlio Fqrpjuliensi
pus in labulis Democharis (ib. n de Saet. Missm
litruinque
c, 49). At liic multo antiquior, et Leoue ponliiiee, et
inierpi-eiaris. Tertius denique Lepritius Burdegaleunostro Gassiano.
ufc iiotavii- Siruiondus
!$is superioribii.s
ppstefiof,
(Ifjii suprft)- fje qijQ "v*ejjahi.ips Fojtunatus in fiarmi-

COLLATIO IX.
775

et effusis, A
egesta prius omni repurgatione viliorum,
succidiis mortuisque ruderibus passionum, vivae (ut
aiunt) ac solidse terrse pectoris nostri, immo illi
et
evangelicse petrae superjecta fuerint simplicitatis
humilitatis firmissima fundamenta, quibus haec turmolitionibus exstruenda et
ris spiritalium virtutum
immobiliter valeat stabiliri, et ad summa ccelorum
fastigia confidentia proprise firmitatis attolli. Fundamenlis etenim talibus innitentem, quamvis passionum imbres largissimi
profundantur,
quamvis ei
perseculionum violenti torrenles instar arietis illi-

DE ORATIONE.

774

actuum procumbencatione formatur.eorumdemque

tibus nobis ad pacem, verborum quoque vel sensuum ante oculos imago prseludens, aut irasci nos
secundura praecedentera qualitatem faciet, aut tristari, aut concupiscenlias causasve praeieritas retractare; aut risu fatuo, quod etiam pudet dicere, cupulsari,
jusquam surrilis dicti vel facti liiillatione
aul ad priores faciet v.olitare discursus. Et idcirco
quidquid oranlibus nobis nolumus ut irrepat, ante
orationeni de abdilis noslri pecloris extrudere feslic
nemus, ut illud Apostoli possimus implere : Sine
inlermissione orate (I Thess. v) : Et, In omni loco levantes puras manus siue ira et discepiatione (I Tim.

quamvis irruat et incumbat adversariorum

sseva tempestas, non solum ruina non
spirituum
JU). Alias namque mandalum istud perficere non vadiruet, sed nec ipsa aliquatenus vexabit impulsio.
CAPUT III.
lebimus, nisi mens nostra ab omni vitiorum purifiQuemadmodum paretur pura et sincera oratio.
lantum velut naturalibus
B cata contagio, virtiibus
Et idcirco ut eo fervore ac purilate,
qua debet,
bonis dedita,' jugi omnipotentis
Dei contemplation.e
obser*emitti ppssit oratio, hsec suut omnimodis
pascalur.
rerum
carnalium
sollicitudo
vanda. Primum
genera
CAPUT IV.
dantur,

liter abscindeuda est; deinde nullju.s negotii causaeve non solum cura, sed ne memoria quidem penitus admiltenda,
detractatlones,
vaniloquia seu
scurrilitates
ampuniulliloquia,
quoque similiter
tanda, irae prae omnibus sive Irislitiae perturbatjo
cruerida, concupiscentise carnalis ac phievellendus, et ila
largyriae noxius fomes radicitus
his ac similibus vitiis extrusis penitus et abscissis,
quae hominum quoque possunt palere conspeciibus,
emundatione
lalique, ut diximus,
repurgii
praefunditus

De mobilitate

animm, plumm vel pennulm compatala

[Al. compatatm],
Elenim Q quaiitas animse non inepte snbtilissimse
plumae seu pennae levissimse comparalur, quse si humoris cujuspiam cxtrinsecus accidentis corr.uptioiie
vitiala non fuerit vel infusa , mobilitate substanliaa
suae, tenuissimi spiritus adjumento, velut naturaliter
ad sublimia

Sin vero liumocoelesliaque sustollilur.

ris cujusquani aspergine vel infusione fuerit prsegravata , non modo in nullos aereos volatus uaturali

nvobilitate raptabitur, sed etiam ad ima terrae conceinissa, quae simplicitatis et innocentise puritate perficitur, jacienda sunt primum profundae humilitatis p pti humoris pondere deprimetur. Ita mens quoque
inconcussa fun Jamenta, quae scilicet turrim
intranostra, si accedentibus vitiis curisque mundanis agluram ccelos yaleant sustinere: deinde superponenda
gravata non luerit, noxiseve libidinis liumore corruvirtutum spirilalium exstruclio, el ab omni discursu
pla, velut naturali purijatis suae beneficio sublevata,
levissimo spiritalis meditationis afflatu sublimabitur
atque evagatione lubrica animus inhibendus, ut ita
ad superna, et humilia deserens atque terrena, ad
paulatim ad contemplationein Dei ac spiritalis intuitus incipiat sublimari.h C idquid enim ante oratioccelestia et invisibilia transferetur. Unde propriesatis
nis horam anima nostra

conceperit, necesse est ut

orantibus nobis per ingestionem recordationis
occurrat. Quamobrem quales orantes volumus inveniri, tales nos ante orationis tempus praeparare debemus. Ex prsecedenli enim statu mens in suppliALARDI

prseceptis Dominicis admonemur : Videie nequando

gravenlur corda veslra in crnpula et ebrietate et curis
smcularibus (Lucm xxi). Ef idcirco si voluinus oratio
nes nostr.as non solum ccelos sed etiam quae super
coelos sunt penetrare, curemus menlem ab omnibus

GAZJEI COMMENTARIUS.
Ciaconius e manuscriptis
legit : Egesto omni reexplicatur. Porro repurgtum pro repurgalione positum nemo non intelligit,
purgio vitiorum, el effossis succiduis mortuisque ruqua voce etiam utitur sedetibus passionum, elc. Quae certe leclio germanior
quenli capile.
ut et communior mihi videtur. Quorsum enim spe- U
J>'Ita etiam divus Gregorius x Moral. cap lC.Semctaret, aut quem sensum habcret illud,effusis succiper anle orationis tempora debet sollicite conspici
diis, cum succidia, vel succidiuin, Varroni aliisque
quidquid polest in oralione reprobari. Saepeimmunda
auetoribus niliil aliud sit quam massa carnis porcivel illicita qusedam in animb versamus,
quoties a
nav salita, et in necessariuav usum servata ; et vel a
precibns vacamus. Sed cum se mens ad studiuin orationis erexerit,
succidendo, quod quoties opus est succidatur, vel
earum rerum imagines reverberata
potius a suibus caedendis dicta ? Unde idem Varro
patitur, quibus libenter prius otiosa premebatur. Et
de Re Rustica lib. II capite 4 dicit ignavum aut suminfra: Saepe curis niundi libenter pccupamur, cunique
ptuosum esse agricolam qui succidiam susp.enderit
posi haec sludio oraiio.nis interidimus, nequaquam se
iu carnario ab laniario potius quanv ex proprio
mens ad ccelestia erigit,
quia poridus hanc terrense
:'-'"'
iundo. Rudera auiem vocantur lapidum fragmenta
in prbfuiidum mersit.
sollicitudinis
c In his duabus sententiis fuiidatuf
passii.i per agros sparsa, aut terrae permixta ; quae
sequens collaet succidua dicuntur, quia ad cadendum prbna ; et
tio, quae est secunda abbatis Isaac; unde sumptum
mortua, qnia nulli usui apla;' ideoque effodi et ex- ejus argumenlunj., De otalionis jugitaie sive assiduipurgari sblita, usque ad terram vivam et solidam,
late, ubi proinde de his commodius agelu (Coltat. x
ut hic dicitur, ut luto furidamenta jaciantur.
Unde
cap. 14).
d Aliam simililudinem
sumitur
ad
fuiidamenli
pulchra
seu comparalionem animas
metaphora
spirituaiis
cum mola aquaria vide collat. 1 cap 18.
positionem adaptala, quie sequenti capite clarius

JOANNIS

775
terrenis
cibus

CASSIANI

COLLATIONES.

expurgatam cunctisque mundatam fse- A prophela

nonavino
perducere naturapassionum ad sublimiiatem
vitiis

lem, ut ita ad Deum oralio ejus

dere prsegravata conscendat.

nullo vitiorum

pon-

CAPUT
V.
De causis quibus mens nostra aggravatur.
Notandum lamen quibus ex causis gravari menlem
forniadulteria,non
Dominusdesignaveril.Nonenim
caliones, non homicidia, non blasphemias, non rapinas, quse mortalia esse et damnabilia nullus ignorat,
etcuras sivesolsed crapulam posuit et ebrietalem,
licitudines sseculares (Luc. xxi). Quse in lantum nemo
hominum mundi hujus cavet aut damnabilia judicat,
quod pudet dicere , semetipsos
iisdem ipsis dislentionibus
monachos nuncupantes
velut innoxiis etutilibusimplicentur.
Quaetria licet
ut eliam

nonnulli,

776

: h Expetgiscimini,
(Joelis i)J Alius

qui eslis ebrii, et

quoque : Obsiupescile elt
et vacillale, inebtiamini,
et non
inquit,

admitamini,
flucluaie
a vino; movemini,et non ab ebtietate (Isaim xxix). Cu-;
jus ebrielatis et crapulse vinum consequenter necesse
est

ut secundum

furor draconum
sil.
prophelam
de qua radice procedat adverle.

Ipsumque vinum
Ex vinea enim Sodqmorum vitis eorum, et sarmenlum
Vis etiam fructum vilis istius
eorum ex Gomorrha.
atque
fellis,

agnoscere ? Uva eorum uva

in ipsis (Deut. xxxn). Quse
cunclis vitiis expurgati,
et ab

sarmenii

gernven
bolrus amariludinis

omnia, nisi fuerimus

omnium passionum crapula sobrii, absque ebrietate
vini epularumque oriinium affluentia, erit cornostrum

et crapula magis noxia prsegravatum. Naui

B quia sseculares curae etiam in nos, qui nullis aciibus
mundi istius
cadere nonnumquam possecundum litteram
aggravent animam,
perpetrata
admisjcemur,
est
secundum regusint, manifesta ratione monstratur
atque a Deo separenl ac deprirnant ad terrena,
et maximenobis
lam seniorum, qui quidquid necessilatem viclus quotamen eorum facilis declinatio,
qui
tam longa remolione ab onmi saeculi hujus convertidiani et inevitabilem
usum carnis excedit, ad ssecucuris alque
et istis visibilibus
satione disjungimur,
curam et sollicitndinem
larem delinierunl
pertinere;
et crapulis penilus nulla occasione miVerum
est alia quoque crapula et ebrietas
difficilius
evitanda, cura quoque ac sollici-

ebrietatibus
scemur.

spiritalis
tudo ssecularis,
tum nostrarum

qusc nos etiam post omnium

renuntialionem
perfectam

facultaet vini

continentiam
et quidem iu
cunctarum,
epularunique
solitudine constilutos
de quibus
frequenter involvit,
ALARDI

GAZiEl

ebrietate

ut, verbi gratia, si cum possit operatio unius solidi

necessitatem
noslri
corporis expedire, ad duorum
vel trium solidorum
acquisitionera nosmetipsos proet
opere ac labore dislendere;
pensiore velimus
c cum duarum velamen sufficiat
tunicarum, ad usum
scilicet noctis ac diei, ddomini trium vel qualuor fieri
procuremus;

cumque

COMMENTARIUS.

unius sive duarum

habita.io

a Scilicet crapula, ebrietas, et curae sive sollicitu- C rnentorum

et
copiam ac supellectilem
comparant,
nec animo quiescere posdines saeculares,quibusmonachisubinde
implicantur.
undequaque coacervant;
1 In Bibliis
suni, nisi quinque aut sex tunicas, totidero togas, tot
regiis locus bic Graece ita legitur:
tot reliquas vestes sibi quoquo modo
exper- . cldamydes,
JxvijifiaTE ol [isBiovre; 1%oivoo OTMV, hocest,
ut Hierout habiianl in singiilas pene hebdomadas,
procurenl;
giscimini, qui ebrii eslis ex vino vestro;ve\,
in vino veslro. Cseterum faletur idem
ne dicam in dies, nova semper et diversa mtiiatnria
nymus reddidil:
veslimenlorutii,
querum unum aut alterum abiiude
Hieronymus apud Sepluaginta legi: Et non a vino.
sufficeret. Qna iu re magnam sive Regulaeet proEjus verba sunt in cap. i Joelis, quibus varias ebriefessionis
aut ncglectum,
de qua hic agitur, species ita resi non contatis spiritualis,
oblivionem,
Nulla res ita inebriat ut animi perturbatio.
censet:
leinpium prae se ferunt: Regulae quidem, quae dicit
Esl ebrietas qum ducit ad tnortem. Hmc abominanda
sufficere monacho iluas lunicas, el duas cucultas (Reg.
D. Bened. cap. 55); el in omnibus considerandam
ebrietas esl. Est ira qum justitiam Dei non operatur, et
illam sentenliam Acluuin Aposlolorum:
furori proxima mentis sum impotem facil; in lanlum
quia dividebatur sinoulis, proui. cuique opus eral (Acl. v), non amui labia tremant, dentes concrepenl, vultus pallore mutctur. Quid referam de gaudio el voluptaie, el maxime
plius. Professionis,
qua pauperlatem
evangelicara ,
et
nihil
aliud
cum
et
excmcal
cordis
amanluxus
vesiimentorum
ille
oculos,
amore, qui
qua
copia ex diameiro pugnai, coinplexi suiu et servaturos se sancte
tem, nisi id quod amat cogilare permiltit ? Annon esl
Unde in concilio Tridenlino
dicenda ebrietas, cum propter vile scorlum et ignomipromiserunt.
(Sess. 25
niosam corporis partem aninim libertas in serviles blancap. 2 de Regular^.) graviter statuiiurut
Regularibus
cum furlo, scelere, atque perjuriis
mobilium usum (in quibus haud dubie vesies praeciditias inclinaiur,
el cum videalur ab " puum locuni obtihenl) ita supetiores petmilianl,
ut
opes futuras prmparal voluptali;
omnibus,se mslimal non videri? Sed et avatitia excmcat . eotum supellex slalui paupetlalis, quam ptofessi sunl,
. animum ejus, cui nihil satis; et muliebtis limor, et
conveniai; nihilque supetflui in ea sit, nihil etiam quod
sit necessarium eis denegelur. Quodsiquis atitet quiddulcium cupido viliorum. Undc dicitur ad eos: Evigilale et expergiscimini, qui ebrii eslis, nequaquama vino
quam tenere deprihensus fuerit, is biennio. acliva et
sed omni perlurbatione
sum Regulm
continelur),
sit,alqueetiamjuxta
passivavoceprivaius
(ut in solis LXX
viiiorum. Ita D. Hieronymus.
_ei ordinis conslitutiones puniatut (In cap. Ttt 55 ReErgo hanc Cassianus,
hoc loco secutus esi,
ut germanam LXX lectionem
gulm). Sed de vestium abusu ei excessu vide plura
etTrilbemium.
ebrii, et
apud Turrecremai.um
Vulgata autem leclio est:. Expergiscimini,
d
Observayil Ciiychius in quibusdam codicibus pro
flete, et uluiate, ornnes qui bibilis vinum in dulcedine,
Domiui legi nobis^ in aliis Demuni, in aliis aliquot
quoniam periit ab ore vestro.
c Locus
moinss. vocaimlura \Domini expunctum
esse, at non
insignis de parcimonia et frugalitate
nachis sectanda , et vitando luxu , ac superfluitate,
recte. Vult enim dicere abbas Isaac, quod etsi duarum lunicarum sive togarum velameu sufticiat,
tum in quotidianis sumptibus, tum in vestibus, lum
his
aut domiciliis.
Et quidem
tamen non contenti,
in cellis , sive cubiculis,
trium vel quatuor
pi ocuremus
tunicarum domini seu possessores iieri, ut superius
quod ad vestes attinet,
magnopere bacin parte dej
expositum est,
linquunt nonnulli monachi, qui, uno aut altero habilu honesto minime contenti,
nvagnam sibi vesti-

COLLATIO

777

IX. DE ORATIONE.

778

cum illud caederes, sed fuit alius

sseculari atque ampli- Asoluseras,
tecum,
tudine delectaii, quatuor seu quinque cellas, et bas
quem non vidisti, qui tibi in hoc opere non tam adeasdem exquisiti ornalus et capaciores quam usus
julor quam violenlissimus
impulsor astabat. Et icla
circo morbum ambitus saecularis nostris mentibus
raundesiderat, exslruamus,
passionem libidinis
c non
dialis in quibus possumus prseferenles.
inesse, non utique eorum tanlum negoliorum
abstinentia comprobabit,
quae, etiamsi velimus, exCAPUT VI.

sufficiat

cellarum,

ambitione

De visione cujusdam senis, quam super fratris

operalione prospexit.
daemonum fieri
Qtiod non sine instinclu
stissima

docuerunl.
nos experimenla
seniorum cum transiret
probatissimus
iratris

inquieta
manife-

Nam quidam
juxla cellam

hac animi,

quam diximus, segritudine laborantis,

ulpote qui in exstruendis reparandisque superfluis inquielus quoiidianis distenlionibus
desudaret; et eminus conspexisset eum gravi malleo
cujusdam,

pelere vel explere non possumus; neque illarum rertim despectus,

tam apud
quas si affectaverimus,
spiriluales viros quam apud saeculi homines notabiles
sed cum etiamilla
prima fronte reddemur;
quse nostrse suppclunt
et honestate quadara vipotestati,
dentur obnubi, rigida menlis districtione
respuimus.
Et revera
minima,
cernimus

non

minus hsec quse parva videntur

et
quseque ab his qui noslrae professionis sunt,
indifferenter

admitli, pro qualitate sua agquam illa majora quse secundum

saxum durissimum

B gravant mentem,
conlerentem, vidissetqueb^Elhiosuum statum ssecularium
astantem illi, et una cum eodem ictus

pem quemdam
mallei junctis consertisque manibus illidentem
eumfacibus instique ad operis illius instantiam ignilis
gantem , diutissime subslitit, vel impressionem dirissimi dsemonis, vel fraudem lanlae illusionis admirans.
Cum enim nimia lassitudine

fatigalus frater, requiescere jamque finem operi voluisset imponere, insiiiJlius animatus
iterum
resumere
gatione spirilus
malleum , nec desinere ab intentione
ccepii operis
ita ut iisdem ejns incitamentis infatigabiurgebatur,
liter sustentatus lanti laboris non senlirel injuriam.
Tandem igitur senex tam dira daemonis ludificatione
permotus,

ad cellam

fralris

divertit,
salulansque
istud opus quod agis?

sensus inebriare

consueve-

runl, non sinentes [Al. nec sinunt],

deposita fsece
terrena , ad Deum in quo semper defixa esse debet
intentio , monachura respirare , cui ab illo sumrao
bono vel parva separatio, mors praesens ac perniciosissimus interilus
est credendus. Cumque mens tali
fuerit

tranquillitate

fundaia, vel ab omnium carnanexibus absolula, et illi uni summo-

lium passionum
qne bono tenacissima
stolicum

illud

adhaeserit cordis intentio,

Sine intermissione
iinplebit,

Apoorate

(I Thess. v). Et, In omni loco levantes puras manus,

sine ira el disceplatione (I Tim. n). Hac enim puritade terreno
te, sidici polest, sensu mentisabsorptoac

silu ad spiritale.m
sirailitudinem
eum, Quid, inquit, est, fraler,
atque angelicam
At ille: Labor.imus,
traait, contra istud durissimum C reformato,
quidquid in se receperit,
quidquid
saxum , vixque illud potuimus aliquando conlerere.
claverit,
quidquid egcrit, purissirna ac sincerissima
Ad bsecsenex: Bene dixisti, vix potuimus; non enim
eril oratio.
ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

a Id est, ambilionem
mundanam, ut Dionysius exprimi Aucloris facta mentinne. Sic igilur ille htinc
locum proprio idiomate reddidit: Pour cesle cause non
posuit.
b Daemonem in forma
seulement 1'abslinence, ou delay de ces negoces , que
iEthiopis plerumque apparere solitum superius muliis exemplis ostendimus
nous tte ponvons exercer, ores que nous le voulions; ne
le mespris, el reiel de ces clwses, lesquelles si nous affequibus alia plurima addi possent.
(Coll. 2 c. 13),
c Perperam liic et magna
oscitantia
ctons, et convoitons, nous rendent soudain reprehcnsilypographi
blcs lant en la presence des hommes spiriiuels, que seomissa fuit iu priore nostra editione
vocula, non
cutiers, ne monstrenl pas assez sitffisamment,
antiquinri( quod lamen vilium eliam in nonnnllis
que le
bus exemplaribus deprehendit Cuychius, ut in ejus
peche de Cambition seculiere ne repose poinl dedans nox
videre est ), qua sublala conse- . esptils : mais bien, quand avec une estroitte riyueur de
notis castigaloriis
nostre ante, nous reiettons toul ce qui est subz noslre
, nec
quens est sensum reddi omniuo contrarium
niimis a veritaie quam a mente Auctoris
alienum ,
puissance, et qui semble pouvoir estre retenu, ou possent patet attendenti.
Sensus enim verus est, quem
di avec quelque honncstetf. Hactenus Gallicus inlerhic
Diouysius Carihus. sua paraphrasi vel potius clariore
pres. Manifestum autem est nosirum collatorem
et ordinata verborum serie, seu conslrusymaxi,
respicere postrema illa verba praccedentis cap., quiut vocant,
elucidavil
hunc in modum :
bus vitium ambilionisin
ctione,
quibusdam monachis ila perAbstinenlia , seu cessalio ab illis negotiis qum exercere
strinxeral
:\Cumnue tinius sive duarum habitatio suffinon possumus, eiiamsi velimus, et despectio rerum
cial cellularum, ambilionesmculari
aique amplitudine
illarum quarum appetitio faceret nos ptima fronte te- n delectati,
seu
quatuor
quinque cellas, et has easdem
prehensibiles lain apud spiritales viros quam apud
exquisilius ornaias, el capaciores quam usus desiderat,
smculares homines, non satis ostendunl vitium smculaexstruamus , passionem libidinis mundiaiis, in quibus,
ris ambitionis nostris mentibus non inesse : sed dum
possumus, prmferentes. Cui vitio ambitionis seu libieliain rigida menlis districlione respuimus illa qum
dinis mundialis ostendit modo subjacere non solum
nostrm suppelunt poiestali, el cum quadam honeslale
qui sibi impossibilia , anl a suo statu et conditione
videnlur posse haberi. Sic Dionysius. Cui opiinieconaliena seclanlur, aut qui nova, insolita, aut singula*
sonat liarura Collationum
Gallica
versio a Joanne
ria, vel quoquo modo illicita ct prohibila affectant et
Lavardino
edita una cum annotationibus
sed et qui superflua et curiosa appeDom.
concupiscunl;
tunt, puta plures cellulas, vel ornatiores vel capaCuychii Gallice ilidem translatis, nulla tamen ejus, ut
ciores quam necessilas requiral,
etiamsi eorum subsint potesiati, et honesio aliquo praelextu vide.uilur
*Hujus tameu versionis non meminit Possevinus in
apparaln inter oper, Lavsrdini.
posse excusari,

PATBOL, XLlX,

2S

"

JOANNlS

77
CAPUT
Utrum

sil cttslodire
difficultalis
bonas, quam parare ?

majoris

Gefmanus

VIL

: Utiriarti

faeilitaie

qua seiriina

riirivqiie

concipinius

pOssideffe pbssemus:
moriarti Sbripturafuiri,

siniili

CASSlANI

cogitatiohei

riilddo atqiie a eadeiri

spiritaliuhi
cbgitatioriurii
pleearutii
, etiam perpetuitalem
Cum enim fuerint sive per ihe-

seu per fecordatiohem

spirivel cefte pei-iniuiiuiri
taliuifl quofufrique actuuhi,
ccelestium nostro corde conceptae ,
Sacramenibrurii
evaheinsensibili
fuga lapsae quantbcius
qiiadafh
occasiones spiritaliiiiri
sCuni. Cumque aiiasquaslibei
sensuuriv riiens nosira f epererit, f ursus aliis ifrepenlutibus, ipsae quoqrie qiiae apprehensae fuerant,
briea volubilitate
liain

siii

diffugiuntj

retiiiens

ita ulhullam

constah-

GOLLATIONES.

A gerili cordis
lumiriatione

7b0

cbniritione

atque anihvi puritate, et ilsaricii Spiritus,

arbitror
comprehendi

nbn posSe. Tot enim surii quot iri anima uiia, imo in
cunciis ariimabus, stitus queuiit qiialitatesque
generari. El ideo licet sciairius hos prd hebetudirie
COFdis nostri

universas

ofalioiium

species non posse

per.spicere, lameniu quanlum mediOcriias experienliae nosirae asseqiii prsevaluerit, digercre eas uicumb Secundum
mensuram namque
que tentabiriius.
et qualipuritatis ih qua mens unaquaeqrie proficil,
lateiri statiis in quo vel ex accideritibus
inclinatur,
vel pef suain reriovatur industriani,
ipsa quoque momeniis

cl idcirco
uniformes
refprmalur,
semper a neniine Jibsse certissimum
enim quisque siippliCat cum alacer est,

singuiis
oratibnes emiiti
st. Aliter

nec potestate

propriai B aliter cum tfistitise' seu desperatibiiis

pnndere prseetiaiii
aliler cum spirilalibus
successibtls viget,
sanciarura cogitationum
pbssidens firmitaieiri,
gravatur,
iole depriihitur,
aliter
thnc ctiih eas videitir utCumque relinefe , fbrtuitO
alilef cum impiignalibhuiri
curri veriiaih
aliier ciiiri acqiiisitioneriv
illas, et ndn de iriduSlria, concepisse credalur. QiiopecCatprum,
viriiiiis
vel certe
modb ehinv ortus eafurri nosirO afbitrio
putabituf
graiiae seu eujuslibei
expbscif,
nbri consistit irt
exBiiiiCtibheiri
aliler cuiii
cujus ibet vitii deprecainr,
rtscribendus, qiiarum pefteverantia
ariimus,

nobis? Sed ne fofte sub hujus qusestionis iridagine a

ofdirie longius evagarites expbsicbeptb narraiioriis
supef brationis slalii diutius r'epfbpositam
de qualitardemus, suo hanctempori
reservantes,
insianlissime
tate orationis
quaesumus infofriiari,
nos ab ea cessare
cum nullo tempore
pfses^ftim
tionem

bealus Apbstolus mbrieat dicens : Sine inlermissione

Oraie(l Thess. v). Et ideo primum de qualitate eju
id est, qualis debeat emitti
desideramus
instilui,
semper oratio;

deiride

parva

cordis

iiiteriliorie

et proeam perfici posse, et experienlia

quotidiana,
secutio tuae sanctitatis oslendit,
qui finem monacbi
culmen in oratioriis
corisumac totius perfectionis
consistere

definisti.
CAPUT

desiderioque
bus ac periculis,

atiier

cum

in securitate

ac tran-

aiiler cum sacramentorum

cbeleversatiir,
qiiillitaie
stium revelatioiiibufe
aliter cuni steriliillustratur,
tate virlulum
ac Sensuum ariditale coristringittir.
CAPUT

IX.

vel tempofis admitlit

ahguslia , vel certe
capere tenuitas ingenii
noslri, el cordis praevalet
nunc imminel difficullas,
ut
hebeliido,
majornobis
quantuni

ipsas sigillatirii
Apostolus

VIII.

ALARDI

GAZiEI

orationum

quadripartita

species exponamus , quas

ralione distinxit, ita dicens :
omnium

obsecrationes,
orationes, pOstulaliones, gratiaruinacliones
(I Tim. n).
c hOn irianiter ab Apostolo ita fuisse divisa
Quse
Deprecor

Responsio de diversis orationum qualitalibus.

Isaac : Universas orationum
species absque iria

compungiiur,

timore
gehennse ac futtiPi jiidicii
aiiter crim spe fufuforum
bohorunv
aliter cum iii necessitatiinfiamuialur,

De quadripattita
oratiohum specie.
Et idcirco bis super orationum qualitate digestis,
qualiler hanceamdera,
quae- G
vel exercere sine intermislicel non quantiim exposcil malerise maguiludo, s6d

cuirique est, pbssidere

sione possimus. Non enim

maiione

cohsidefatione

ilaque

primo

fieri

COMMENTARIUS.

et probabilior
est
sostbmiim.
Veruriv commuriior
Hujus rei insigne exetnplufli observare potes in
loto praesertirn libro octavo suariim
alioruni Patfrim seritenlia, diversas orationum speD. Augusiino,
cies his vbcibns ab| Apbstolo designatas (ul docet hic
Confessibnuin,
quo iuilium sriae conversionis describit: et confer hunc locum cum cap. 17 et 18 primse'
abbas), quae eiiarii jn Graeco texlu distinguuntur.Nam
et mentis
collationis, ubi de CGgitalionum mobililate
priliiO loco ponitur 5s>io-if, secUndo Kpoa-evx&f' ,er"
tio evTsu^stf. Securido, quoniam haec paniiio et disiiistabilit.ite
agilur.
* Variatnr oratio pro varia dispositione
orantis. ]) tinctio subobscura! appar.et, videndum brevilef quid
Patres de eascfipium
ex
Et haec prima partitio oralionis,
eaque indefinita,
reliquerini.
Igilur S. Hilarius
scriberis iri psalmuiri CXL: Quatuor, inquit (Lib. i de
,
parte subjeeti.
Vefba Apostoli in priore ad Timotheum
Bonis Operib. iri partic. c. 2), geriera orationum Apocap. n:
slolus esse sigriificdi ad Timotheum scribens. Exord
Obsecro igilur primum omnium fieri obsecrationes, oraliones, postulationes, graliarum acliones, etc. Quibus
ergo pritno omriiuth fieri precaliones, orationesj posiunosttm esl
similia sunt illa ad Philipp. v : In omni oratione ei
laliones, gratiarutn acliones. Humililalis
actione petiliones vesltm
obsecralione cum gratiatum
deptecdti, magnificeiitim Dei est orari, fidci esl posiuiriholescant apud Deum. Quibus verbis censetur Apolare, confessioiiis el laudis estgtatulari. S. Ambrusius
lib. vi de Sacramenlis cap. v : Inchoari, inquit, orastolus voluisse distinguere velut quatuor genera, sive
Ubi primo notandum de tribus
tio debel a Dei laude; seqititur deinde obsecratio, sicut
species orationis.
Apostolus docuit hicehs: Obsecro primum fieri obseprimis vocibus quosdam existimare eas esse synonymas, et ab Apostolo siinul adbibilas et congestas ad
actiones.Primaergooratiolaudein
cratiohes;gralidrUin
debet habere Dei, ^secundasiipplicaiionerh , ieriia pbmajorem emphasim et inonilionis energiam. Proinde
alinoluisse Apostolum per has voces partitioiiem
slulationem , quarta gratiatu actiolionem. Ubi prime
Dei. S. Aused rem eamdem pluribus
vocibus
quam indicare,
locoponitoraiionem,
quam vocatlaudem
post Chrygustinus epist. 59! ad Pauliriuih late de his vocibus
synonymis inculcare. Ita Theophylaclus

COLLATIO

781
minime

dubitandum

est.

quid obsecratione, quid

quid gratiartim actioiie
dum utrum lise quatiior
ter assiihieridae, id est,

Et primitus

ofaiione,
signetur

IX. BE ORATlONE.

indagandum

quid postulatione,
: deiride perquireii-

species ab orahte sirii pariut omnes simul in unaquai-

que supplicatione jungantur; anvicissim sigillaiiriique

sint bfferend<e, ul puia nuric quidem obsecratiohes,
hune vero oratiories, hunc autera pbstulatiohes
seu
ah cerie alliis
graiiarum actiones opbrleat promi;
quideriv obsecfatibnes, alius gratiarum actiones Deo
debeat exhibere, secundum mensuram, scilicet setatis suse, in qua unaquseque mens pef intenlioriis
proficit

industriam.

782
CAPUT

X.

De ordine specierum oralionis.

Et idcirco primum proprietates
ipsae sunl nominum verborumque tractandse, ac discutiendum quk!
inier orationem et obsecrationein ac postulaiibnera
a liiruiii sL*
intersit. Deinde similiter perscruiaridiim
gillatim sint, ari*pariter exhibendse. Tertio indaganetiam ipse ordo qui ila est Aposldli
audispositus aliquid amplius instruat audilb-

dum ulrum
cloritaie

et
rem, au simpliciter accipienda sit isla distinctio,
indiffereuier
putanda sit abillo taliier fuisse digesta,
quod mihi satis vidctur absurdum. Non enim credendum est aliqhid

iransitorie

ac sine ratione

Spi-

ALARDI
GAZJEI COMMENTARIUS.
disserit, et totum hunc locum refert ad liturgiam et o tuis audeas pelere quod oportet. Porro ad quarlum
sacrificium Missse, et Obsecraliones quidem ait pertigenus otationis , quod est gratiarum aclio, perpaucos
nere ad preces, quai fiunl in Missa anteconsecralionem;
attinqere ctedo; et quo rarius , eo pretiosius ett. Mulotaiiones veto cum benedicitur et consectalur hosiia,
tam enim prorsus graliam iriveniel apud Deuhi, quem,
et ad distribuendum comminuiiur , hoc est, a eonsejuxta promissionem suam, exaudit anlequam invocelur,
cratione usque ad commuuiouem.
ei lestimonium reddit spirilui ejus spiritus quem habet
Poslulationes aulem dicit esse preces quibus populus benedicilur. Tunc
ex Deo, quonianl exauditum esl desideriuni ejus, iiaut
enim, inquit, Antistites (id est, episcopi vel paslores)
cerlusjam nonorare, sed gralias agere possil. Sic 'cnim
habes in Lazari resuscilatione, ubi Dothinus, ticet prius
velutadvocali,susceplos suos (idest, populumsibi comnihil orassel: Paler, inquil, gratias ago libi, quia aumissum) inisericordissinim offeruni pietati. Quibusperdisti me (Joan. vtti). Prima igitur, irf est, obsecrdtio
aclis, el parlicipalo tanto Sactamento, gtatiarum actio
cuncla concludit,
verecundo fiat affeclu. Secunda, quam proprie diximus
quam in his etium vetbis ullimaih
commendavit Aposlolus. Cassianus, sive abbas Isaac,
oralionem, affectu puro, ul videlicet non dissiinulemus
in hac collatione satis fusedisputat de hac panitione,
peccala , non nos palpemus; scientes quod sic quisqtte
ei hoc in summa docet, per obsecrationem inielligi
ittvenii gratiam apud Deum, si inventus fueril durus
orationem prb remissione
peccatorum;
per oratiojtidex in seinelipsum. Tertia, id est, poslulatio, ainplum
nem, vota quibus Deo aliquid offerimus;
per postuqumrit affeclum, et fiducim latitudinem, sicut scriptum
sive inierpellationem
est: Postulet aulem m fide nihil hmsilans. Quarla, qum
latioiiem,
, preces quas pro
aliorum salule fundiniiis ; per gratiarum
est graliarum aclio, ipsa debetesse devolione plenissiactionenv,
laudes Dei pro acceptis beneficiis. S. Bernardus in
ma et deliciis affluens. Hucu^que verba D. Bernardi,
C
serm. de Quatuor Modis orandi (Tomo I intet set. de
viiandae prolixiiatis
multis intermediis
causa praeorationeni
termissis. S. Thomas explicans hanc ipsam panitioDiversis),
per obsecrationem
inlelligii
nem (2-2, q. 85, a. 1), scribit in omni oralione tria
peccatoris poeniteniiani inchoanlis, qui intercessores
esse necessaria : primo, ut nniraus conjungatur cunv
adhibet, nondiira audens per se ad Deum accedere;
Deo , quod lil per oialiOiiem , quae est elevaiio
et
per orationem vero preces poenilentis,
qui per sea
Deo postulat indulgentiaiiijper
oraascensio mentis in Deum; secundo, ut aliquid pelalur
postulationem
tertio , ut propotionem justi, qui pelit regiium ccelorUhv el alia nea Deo, quod (iiperposiulationem;
cessaria ad salutera; per gratiarum actionem , oract hoc,
natur ratio aliqua impeirandi
quod peiitur,
se certo confidit exauditum.
lionemviriperfccii.qui
inquit, vel ex parte Dei, vel ex parte pelentis. Et raex parte Dei, prima et praeSed satius videtur ipsunv suis verbis audire ratiocitio quidem impeirandi
iianlem : Sunt, inquit, quos adhuc peccati conscientia
cipua eslejus bonitas , propter qiiam petimus exauteitel et ctuciat, nondum accepla resislendi viriute,
diri, secundum illud Danielis ix: Propler temetipsum,
tum scilicet, cum primum ipsos in peccaiorum coerio inclina, Deus meus, aurem tuam. Altera ralioesl meet excilans erubeiacentes Spititus veritaiis irradial,
ritum Chrisli, qund etiam propoiiiiur per obsecraiioscere facit, ei timere Deum , dum vident immanilaleih
nem, quse est persacra contestatio, ulcum dicimus:
criminutn , metitotttm exiguilalem,
et velut ardenterh
Per iiativitalem luam libera nos, Domine. Ratio vero
coram se gehennam, expavescentes, quoniam in seipsis
actio ;
impetraudi ex parte peteutis est graliarum
boni nil inveniunt, aliunde apprehendunt unde legahqiiia de acceptis berieficiis gratias agentes meremur
tur. Quia ergo liment, et merito limenl per seipsos acut in collecta diciiur.
Explicat
acciperc potiora,
et observari
cedere, sludent quasi per alios suppticare. Tate est D deinde S. Thomas hscc omnia reperiri
illud oralionis genus, quo solemus dicere: Sancte PeNam cum dicimus :
in collecta de Sancla Trinitate,
tre, ora pro nobis , el similia. At vero jam conlinendi
Omnipotens sempiterneJ)eus , oratio est; cum addivirlule accepta, securus accedit, qui Sibi cohscius fueril,
mus: Qui dedisti famutis tuis in confessione verm fidei
veniam qumrens, et oratione
mternm Trinitatis gloriam agnoscere, etc, graiiarum
pro delictis prmleriiis
actio est ; cum adjiingimus:
Tribue, qumsumus, ut
utens, qttm ovis nosiri est ralio; quando jam ote suo
loquilur cum Deo suo. Hinc illudesl quod Maria Magejusdem fidei firmilate iib omnibus semper muniamnr
Pet Dodalenaj quamquam non tninus humilis hmmorrhoissa
advetsis, postulaiio est; cum concltidiriius:
illa (Luc. vn), non sic lamen veretur accedere, sed riminum nostrum Jesum Christum, etc, obsecratio est.
Subdit deinde S. Thomas ad hunc locum Cassiani
gat lacrymis pedes, capillis tergil, ungit unguenlo!,
Palrurii dicilur quod
osculalur ore devolo (Luc. vm) : unde satis liquel quod
spectans : In collalionibusuulem
\am ptoposuetat in corde suo a peccalo deinceps abstiobsecratio est imploralio pro peccatis, oratio cum alihere ei quasi profluvium stabat. Quod si jam conseciiquid Deo vovemus, poslulatio cum pro aliis petimas.
lus es lu, primuntest ul ipsiDomino inoralione ioquens
Sed primum melius. Sic ipse.
an in omni oratione concurrarit elrequirecogiies annos tuos in amaritudine animm tum. Deinde
aldest,
rahtur quatuor islae conditiones seu pafles oratio poslquam in lamenlis pmnitenlim aliquamdiu persevein diversis sci
rans, hilariiatem quamdam et fiduciam conceperis innis; an vero separatim reperiantur
cui quaeslionj
licetorationis
dulgentim, accede jam ad poslulaliones, ut securus ,
speciebus yel partibus;
tamquam receptus in graliam Domini, tibi et conservis
respondelur infra cap. 15.

JOANNIS

783
ritum

sanctunv per Apostolum

eodera quo ccepimus ordine,

verit, singula retractemus.
CAPUT

CASSIANI

itaque ptimo
a Obsecraiio

XI.

reddam.

fieri obsecrationes
seu petilio
esl imploratio

pro peccatis, qua vel pro prsesentibus vel praeteritis

veniam deadmissis suis unusquisque
compunclus

hiiic
Oramus, cum renuntiantes
mundo spondemus nos morlificatos
cunctis actibus
et conversationi
muiidanae, lota cordis intentione

precatur.
XII.

De oratione.
Orationes sunt quibus aliquid offerimus seu voveid est votum.
nvus Deo, b quod Grsece dicitur evxi,
in Groeco T? ev%u; p.ov rS> Kvpiu
Nam ubi dicitur
ALARDI

GMMl

nostrum

implebitur.

Domino

servituros.

culari

Oramus

cum

promittimus,

sse-

ac terrenis opibus spretis ,

conlempto
in omni contritione
icordis ac paupertale
spiritus
cum pollicemur
nos Domino cohsesuros. Oramus

honore

COMMENTARIUS.

loco supra citato (Epist. 59), pro B

aD. Augustinus
obsecraiione legit deprecationem,
quam et a preciPrecalionem ,
ila distinguit:
bus sive precationibus
et hoc
inquit, et deprecalionem multi idem putant,
Qui autein dislinquotidiano usu omttino prmvaluil.
ulebantut in
ctius Laline loculi sunt, precalionibus
maoplandis bonis, deprecationibus veto in devilandis
lis ; ptecari enim dicebant esse ptecando bona optare;
imprecari mala, quod vulgo jam dicilur maledicere ;
deprecari antem precando depellere.
h Videtur Cassianus legisseapud ApOstolum e\>xs;
cum tamen in Grseco texlu qui nunc habetur non
legatur e\>x-s, sed 7rpoo-uxf, id est orationes. Quam
ita probat et confirlectionem ctiaiu D. Augustinus
Cassiani lectionem
ut contrariam
mal (Ubisupra),
refutet his verbis : Oraiiones quas Grmcus habet
a precibus vel precationibus
Tvpocre\>xs, dislinguere
esl. Quod vero quidam codiccs non
omniiio difcile
habent orationes, sed adoraliones, quia non diclum est
in Grmco e\>x;, sed npoo-evxKc, non arbilror scienter p
u
inlerpretalum;
Ttpoaevxas enim orationes dici a Grmcis nolissimum esl. El utique aliud est orare, aliud
clarius exadorare. Ei infra, camdeiti dislinclionem
plicans : Nam eam, inqnit, quatn dicunt evynv, raro
iia Scriptura ponit, ut inteUiyatnr oratio, sed plerumque et mittlo usitatius votum appellal su^vjv; TzpoaevyJv>
vero, quod verbum ita positum est, unde iraclamus,
sempet orationem vocal. Unde hanc vetbi otiginem,
sicut supetius dixi, nonnulli erudite inluenles, npoa-evyrr non otalionem, sed adotalionetn dicere voluerunt,
Sed quia oralio inlerquai potius irpoo-xuvvio-i? dicitut.
dum dicitur,
qum vocaiur e\>xri, adoratio putala est
Porro si ttsilatius, ul dixi, in Scripluris
irpoaevxn.
voltiM appellatur e\>xn, excepto nomine generali Orationis. eaproptie inlelligenda esl oralio quam facimus
ad volum, id esl, izpog sO^^v. Vovenlur autem omnia
Deo, maxiine sancli altaris oblalio.
qttm offerunlur
In eamdem fere senHacienus sauctus Augustinus.
vocabuli vim
tcniiam Gregorius Nyssenus ulriusque
ac differentiam
explicat his verbis (Orat. 2 de ora- D
lione Domin. Malth. vi): Cum oralis, inquit, non dixit,
6'TKVEuj^jjB-fls, id esl, cum vota facitis, sed OTKVwooo-evyjnaie, cum otatis; quasi id quod ad votum petlianle ptmslitum esse conveniat, ptiusnai, officiumjam
quam per otationem Deus adeatur. Sed quamam est
horum nominum, quod ad significalionem
atlineldiffereniia ? e\>xi, id est, votum, quidem promissio esl alicujus rei, qum pietalis nomine dedicetur, el sacris destiuetur ; Ttpoaevxn autem, id esl, oratio, est pelitio
bonorum, qum Deo cum supplicalione offertur.
Quotiiam igitur fiducia nobis, ut itbtre loquamur, opus esl
Cum stipplicaturi
pro comtnodis nostris ad Deum accediinus, necessatio quod ad volum petlinet, officium
prmce.det, ut eo quod anobis prmstari debebal officio

fttycti, ita ((eincepsconfiie.nier invhem Deo bmfh

Illud

Sivoquod legimus in Ecclesiaste,

veris volum Deo, ne motam feceris reddere illud (Eccles. v), in Graeco simpliciter
scribitur lv suf>j e\>xrtv
c Si
o.'avetis orationem Domino, ne
KUjOtM, id est,
moram feceris reddere, illam. Quod iia ab unoquoque

omnium

CAPUT

784

protulisse. Et idcirco A 7ro5&)(T(u,in Laiino legitur : Vota mea Domino reddonadam (Psalm. cxv)', quod secundum
prout Dominus
proprietatem
verbi iia exprimi poiesi : oraliones meas Domino

De obsectatione
Deprecor
(I Tim. ii).

COLLATIONES.

I
i

cittm pelamiis. Quamobrem Prophela : Vola mea, inquit, persolvam tibi, qum labia mea nuncupaverunt
(Psal. LXV). Et, Vola facite, ac persolvite Domino Deo
veslro (Psal. XLVI). Et paulo posl: Docet igitur nos
Verbum, ne prius aliqtiid petamus a Deo, quam aliquod
ei inunus acceplum et gratum oblulerimus.
Vovere
enim pritis oportet, deinde orare ; perinde ac si
quis
dicat sementem prius fieri, quam fruclus petcipi oportere. Ergo voli
semina^ prius dejicere, alque ita ex dejectis seminibus adttllasjain
alque maluras frugespercipere oportet, psr pralionem remunerationem
accipiendo. Proinde quasi coiloquium cum fiducia fieri non
possit, nisi per prmcedens qliquod votum et donum
aditus faclus sit, necessario volum orationem prmcedel.
H.ec Gregorius
Ex quibus
inlelligimns
Nyss^nus.
ideo orationem,
boni
qua
aiiquid
dici
petiiniis,
dicitur
Kpoo-ivxrf, qnoniam jvotum
e\>xn, et illi cum
fiducia petunt aDeojbona,
qui illi antea bonialiquid
Ne quid vero circa hunc locum ab aliis
deyovemnt.
annolatum leclorem
j prsetereat, quod superiuscoepi
(Coll. 8 c. 17), eliam hic ascribendam duxi Petri
Maturi annolaiionem
praemissis consentaneani,
quod
el in aliis Iocis scquentibus
facturus snm. Sic euim
ipse in notisad S. Antoninum
(Tit. 15, c. 2, 8) :
vox Graoca euj^, quam oraiionem Cassianusest
intam apud profanos quam sacros scriptoterpretatus,
res votum Laiine
Nam ul nihil ex aucioribus
sojnat.
externis producam, lid ex bis sacrae Scripturae locis
: Gen. xlxvin : KI U?TO i-/.wg
perspicitur
eo^vjv
leyuv, id est : El voiiit Jacob votum dicens. Et xxxi :
Kat ^3lw, p.ot e\>xn'J,' id est, Voltim vovisti mihi. Et
Levil. VII: xi sav EO507, 7Ixouo-tov 6uo-t5j TO
Siipov
UTOO,id esl, Etsi voluin [ueril, vel volunlarium sadonum suum. Et alias passim. Orationem
crificaveril
igiiur pro voto usurjpans, aperte ostendit monachos
votis Iribus, quibusibodie
religiosi sunt asiricli, illo
jam saeculo fuisse obligaios, et obedientiae iii primis,
cum orabant seu .yovebant se mnrtificatos cunctis
actibus saeculi lolacordis
intentione Domino servituros; pauperlatis vjero, cum s-pretis omnibus opilius
se in contritione
cofdis et patipertate
spiritus Domino cohsesuros sppndebant;
casiitatis denique votum nuncupasse sejaperte produnt, cum se purissimain corporis casiitatem, el immobilem
animi palientiam exhibiiurbs
promitlebant.
Quare quod ( ut
novi quidam monachorum
insectalores iradunt)
veteres illi religiosse vitae duces et sequaces non iia
liberi in hoc viise stalu erant, ut eis iutegrum
esset,
recedere.
quoiiescumque
vellent, a suo proposito
Hsecipse.
c
Evxiv oralionem
interpretalur
Abbas; sed id
non ex menle et senlenlia SS. Augustini
et Gregout modo visuin est. D. auieni
rii,
ex.
Hieronymus
LXX verlit: Si quiti vovisti Deo, ne moreris reddere,

Qqseet vulgatn est lectio.

COLLATIO

-785

IX. DE ORATIONE.

786

nos purissimam corporis oaslitatem seu immobilem

A simas ssepissime novimus preces ignitasque prodire,
vel cum de
ita ut constet omnes has quas praediximus
exhibituros
esse perpetuo,
species,
patientiam
ut in uno
omnibus utiles ac necessarias inveniri,
corde noslro radices irae sive tristitiae mortem opeeruendas, quse cum desidia
vitia recurrentes,
resoluti atque ad anliqua
minime
acvotorum
nostrarum
iecerimus, erimus oralionum

nunc
eodemque viro nunc quidem obsecrationum,
nunc postulationum,
autem orationum,
puras ac
varialus
emitiat affeferventissimas
supplicationes

rei, diceturque nobis : Melius est non vovere, quam

tovere, et non reddere (Eccl. v). Quod secundum
a Melius esl non
Graecum dici potest:
orare, quam
orare el non reddere.

clus;

ranlis

vovemus funditus

CAPUT

tanien prima

ad incipientes

videtur

peculiarius
aculeis ac

suorura
qui adhuc.vitiorum
pertinere,
secunda ad illos qui in promemoria remordentur,
virtutum
fectu jam spirituali
quadam
appetituque
roentis sublimitate
consistunt, tertia ad eos qui per<-

XIII.

fectinnem

De poslulalione.

insuorum operibus adimplentes

aliis quoque consideratione
fragiti-

votorum

tercedere
pro
loco ponuntur
poslulaliones,
quas pro
quarla
tatis eorum et charitatis studio provocanlur,
aliis quoque, dum sumus in fervore spirilus constiad illos qui jam pcenali conscientise spina de cordisolemus
vel
charis
scilicel
noluti,
eniittere;
pro
Domini ac miser
bus evulsa securi jam munificentias
B
vel
totius
mundi
Ut
stris,
pro
pace poscentes, et,
vel in prsevel in praeterito tribnit,
raliones,
quas
verbis
cum
omnibus
hoeloquar,
ipsjus Apostoli
pto
vel praeparal in fuluro, menlepurissenti largitur,
minibus, pro regibus et omnibus qui in sublimilale sunt
ad illam ignitam, et quse ore homisima tractantes,
(I Tim. n), supplicamus.
num nec coinprehendi
potest, oralionem
necexprimi
CAPUT XIV.
corde raptantur.
Nonfervenlissimo
[Al. exstasim]
De gratiarum actione.
verum puritatis
numquam tamen mens quse in illum
c Quarto deinde loco
gratiarum acliones ponuntur,
proficit affectum, atque in eo jam cceperit radicari,
quas mens, vel cum praeteriia Dei recolii beneficia,
atque
solet hacc omnia simul pariterque concipiens,
vel cum prsesentia conteroplatur,
seu cum in futuac rapacisin modum cujusdam incomprehensibilis
rum quae et quanla praeparaverit Deus his qui diliineffabiles adDeum
simse flammae cuncta pervolitans
gunt eum prospicit,
per ineffabiles excessus Deo
quas ipse Sp4W
vigoris effundere,
preces purissimi
refert.
Qua etiam intenlione
inenarrabilibus
nonnumquam
preces
, ignoriius inlerpellans
'gemitibus
ulleriores
emilii solent, dum illa quse reposita sunt
ranlibus nobis, emitlit ad Deum, tanta scilicet illius
in futuro sanctorum
oculis inprsemia purissimis
in suppli^
et ineffabiliter
horae momento concipiens,
luendo, ineffabiles Deo gratias cum immenso gaudio
quanta non dicam ore percurC catione profundens,
effundere.
spirilus noster insligatur
alio tempore
rere, sed ne ipsa quidem inenie valeat
Et quod in qualibetmensura
CAPUT XV.
recordari.
quis positus,
Utrum quatuor orationum species sitnul el
inlentasque
preces invenitur
nonnumquam
puras
omnibus,
*
el vicissim uuicuique sinl necessarim.
ansigillalim
emittere,
quia et de illo primo et humili ordine qui
is qui adhuc
Ex quibus quatuor
futuri judicii,
est super recordatione
speciebus licet nonnumquam
soleant occ.tsiones d supplicationum
sub lerroris pcena ac metu examinis constitutus est,
pinguium geneut non minore spirilus
ita ad horam compungiiur,
rari, nam et de obsecrationis
Fpecie, quse de comde obsecrationis
alacritate
repleatur,
punctione nascitur peccatorum, et de orationis st.itu,
pinguedine
munificeniias
et consummatione
qusede fiducia oblalionum
votoquam ille qui per puritalem cordis sui
vum pro conscientiae profluit
ineffabili
Dei perlustrans
gaudio
atque percurrens,
puritate, etde postulatione, quse de charitatis ardore procedit, etdegraliaincipit enim secundum sentenlselitiaque resolvitur;
> Tertio

rum

actione, quae beneficiorum

ac pietatis ejus consideratione

Dei et magnitudinis
ferventisgeneratur,
ALARDI

GAZiEI

tiam

Domini

cognoscit

plus
indulta.

diligere,

quia

sibimet

ampliora

COMMENTARIUS.

a At l).
verlit : Mullo
melius esl non D
Hieronymtis
vovere, quam post voium promissa non reddere. Vel ex
Hebraeo: Melius est non vovere, quam vovere et non
reddere.
b D.
Paulino ita
Auguslinus legit interpellationes,
rcscribens (Epist. 59): Pro interpellalionibus
autem,
nostri
quod
hubent, secundum codices, credo, vestros,
postulationes posuisti. Hmc interim duo, id est, quod .
alii poslulaliones, alii inlerpellaliones
inlerprelali sunt,
nntim verbum transferre voluerunt, quod Grmcus habet
Sed nosli atiud esse
vTuEif. Et profecto adveriis.
iitterpellare, aliud postulare. Non enim solemus dicere,
sed Inlerpellanl
poslulanl inlerpellaluri,
poslulaluri.
Verumtamen ex vicinitate verbum usurpalumj cui
pronon
est
velut cenpinquilas ipsa impelral inlelleclum,
soria notatione culpandum.
Nam el de ipso Domino
Jesu Cltristo dictuin est quod inlerpellat
pro nobis
el nomuiamposlulal?
(Rom. vni). Numauidiiilerpeila1,,

Irnmo vero quia poslukt, pr ca pesiium esl, interpellat, eic.

c Graece
tam
e\>xptari, a verbo evxa.pt.area>, quod
sacris quam profanis auctoribus
giatias agere signiallaris eucharisiia
ficat. Unde Sacramentum
dicitur,
alias Sacramentum
actionis;
quod per
graliarum
Deo gratias agamus
el sumptionem
ejus oblationem
pro univcrsis ejus erga nos beneficiis, aique in primis pro boc ipso Sacramenlo ejusque fructu.
d Id est, devotarum
orationum,
quas infra vocat
aiilcm
ferventissimas
Respicit
preces ignitasque.
illud psalmi LXII : Sicut adipe et pinguedine replcalaudabit
os
tur anima mea, et labiis exsultalionis
meum. Ubi scite Genebrardus : Adeps, el pinguedo,
divinarum.
Gratia
symbola gratim et consolationum
tua salielur anima mea, et iunc te Imtis labiis os metim
celebrabit: Gratia Dei piuguissimus pastus animorutn;
consolaiio, delicatissinuis.

787

JOAHN!

CASSJANI

CeLLATlOJSES,

788

CAPU.T XVI
4 Sf ienrm, gwt qj>tcojnli)iti hmc q sapientibus et pruiejiGradatim ad has orationum species co.ntendeiidtfmesse.
tibus, ef Tet}elqs,li e<?patvulis : iut P-ater, quia sic /jii<
Tanien expetendae sunt nobis per profectum vitae
$!&ci(uin. pm\e \e iMdttfc. xi). Vel cerle cura d.icit;
virlutura
i.ll.ae potius supplicar
eonsumnialionemque
faier., gratias qgo tibi qngniam audisli me, tgo ayitem
tionum species, quae yel de c.oniemplatione
fuiuro%\eb#m guifi.semper, me ffudis. (Joqn. xi). Quse (ajuen
rum

vel de cliaritatis
ardore funduntur;
bonorum,
seii certe, ut liumilius
et secundum incipientiunv
rnen.surai)) loquar, pro acqiiisitione
quarumciinic|ue
virtutum

exstinctione generantur,
seuyiiii.cujuslib.et
AIv,ter. enim ad ilja sublimiora
quse prcedixiinus
suppj.icatiqnum genera pervenire nullate.nus poterimus,
njsi per ordiqem postulatiop.um isuirum sensinv mens
nostra

fueril

gradatimque
CAPUT

Chtistum

pr.oyecta.
XVII.

hisce quatuot supplicalionum

usurn fuisse.

generibus

quatuor

supplicationuin

genera licet sigillalim

ac d.i-

y.ersp teroppre, ^.ecuni.um iljum quem compreljendinvus modiun, idem Dominiis noster distinxerit
pjerepda, lamen eliam s.iinul ea in sppplicatione perfecta comprehendi
suis osten.dit
posse identidem
exemplis, per illam scilicet orationem quam ad finem
secundum Joannem legimus eum copioEvangelii
sissime profudisse.
Ex cujus textu quia longum est
universa percurrere,
diligens inquisitor haec ita esse
lectionis Spsius serie poterit edoceri. Quem sensum

lias
quoque in Epislola ad Philippenses
jj Apostolus
immuHas qii.aiuor supplicationum
qualuor
supplicaiiomim
species aliquanlum
species ita eliam Do*
lato ponens ordine, evidenter expressit,
initiare dignatus est, ut
suo. nobis
minus'exemp!o
ostenditiftie
debere eas nonnumquam
sub ardore unius supplicain hoc quoque impler.et illud quod de ipso dicitur :
tionis offerri, ita dicens : b Sed in omni oralione et
Qitm cmpit Jesus facere et docere (Aclot. i). Nam
actione petiliones veslrm
o.bsecfa.tip.uis genus assumit cum dicit:
Pqtet, si
obsecratione, cum gratiarum
innolescanl apud Deutn (Dhilipp. iv) : per quod voluit
possibile est, tmnseat a me calix iste (Mallh. xxvi).
Vel illud

quod ex persona ejus cantalur in Psalmis :

JDfitts, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti
(Psal. xxi)? aliaque liis sjmilia. Oratio est, cum difsi.t: Ego le clqrificavi super lerram, opus consummavi

iios in hoc specialiuserudire,

quod et in oraiione et
obsecratione
aclio debeal cunv postulagratiarum
tione misceri.
CAJPUT xvm,

De or.dtione Domtiiim
quod dedisti mihi ut.fqcerem (Joan. xvn). Sive illud :
Et pro eis sanctifico meipsum, ut sinl et ipsi sanciifiHsec itaque supplica.tionum genera sublimior adhuc
, s.tatus ac prsecelsior subsequilur,
cali in verilate (Ibid.).
Postulatio est, cum dicit:
qui contemplatione
ardore formatur,
De.i solius et charitatis
Pater, quos dedisti mxhi, volo ut ibi egp sum, et ipsi
per quam
resoluta atque rcjecta
sint mecum, ut videant gloriam meam quam dedisli iC mens in illius
dileclionem
mihi (Ibid.). Vel certe cum dicit : Paler, ignosce eis,
familiarissime
Deo, yelul palri
proprio,
peculiari
non enim scip.nl quid fachtnt (Luc. xxm). Gratiarum
Quem staipm debere nos dilipietate colloquitur.
c for.mula
actioest cum dici.t: Confiteoriibi,
genter expeiere,
Dpminicse orationis itisliDpmine, Pater cceli
ALARDI

GAZ^El

COMMENTARIUS.

a De hac voce yide annotatum infra ad

trem ioquitnur,fpcUius
exaitdiqmur.. 2 Brevitate etiani
cap. 25
ut" idem Cyprianus fnonet, Jpsa est
luijus Collationis.
prsestaliiiairi,"
b Esi hic
oratio
ofalio quam Deus dbcuit,' qui riiagisterib suo birinem
advertendum,
quod obsecratio,
et gratiarum actio, iisdem vocibus Grscce exprimunr
btreviavil. Quod per
pr#cem nostram salutdrijsermone
Isaiam prophetam priijiicium
lur, quibus iu Epistola a.d Timotbeuin,
ubi.supra ;
fuil, cum plcntns Spirtlu
soluiii nomen postulalionis
variatur.
Non enim est
sdriclo de Dei majestait a'cpielqteloquereiur:
Verbum
corisummahs, inquil, ~'ii breviaiis irijustitia,
evTEugeij-, sied atTiifiaTK, quod proprie petitionem vet
quoiiiaiii
Deus
ser.riionembreviatum fdciel
lotodtbe lettm(lsa.
pbstuiationein
signiricat;quo indicio videlur Apox).
siolus voluisse explicare hoc in loco quod dixerat in
:
Vides
E,tS. Augustinus d.e.ybrbis Doniiui., s.erm, 28
melius intelligi
Et
alio, nempe hrev\ev;
quam brevis oraiio, et oiiinhim pienq vittulum.
poslulationes
ut observavit
card. Bellarserm. 182 de Tempbre : Hmc otatio compendiosis
quam interpellationes,
minus.
omnes species otalionis
verbis, sepletn pelilionibus,
c Postulare videlur hjc locus et
Christus breviler orqre docttit, qui cifo
dignitas argucomprehendil.
scilicet
viilt postulata pr.m,sidr$, Alexander
de Ales iv part.
menti, oralibnis
Dominicae, cujus explicationem aggr.editur Auctor, ut nonnulla
veterurti Paq. 37'": Hac brevilqle,\ jnquit,'' faciiius scitur, meiius
D retinefur,
trum et scrjptqfiiriv
miiiusfasiidiiorantem,
elogia hic ahribtemiis,
quibus
frequeitliusiterdlur,
eam omnibus aliis orationibus,
se,u orandi formulis,
cito. exaudiri innuit; \plus.: ajfeclu quam, ore, qmndutn
2 brevitaie'^'
testantiir:
1" auctprilaie,
prsestare
praeJjejfeciibjje
essfi.insinuftt, i'griorat]iie\ri^n^.nsdi:'}J
3 peffectiohe,
s.eu eflicacia,
a Deb'petefe
%f. brdine, 5 uiilitate
cbpfiiiei.quse
sfa^jibf est:"ijiiia'bihiiia
et denique necessjtate. id Auctorifate,
quia Cliristus
*"P,rb),
dfilbeipujs.'''^^/'!!}..'Teirjiu1Ii,anjjis'loqjiiiur''(&/>?.
'nbn tariiurh"pipjfifiQ. ordfioMs. officiq. CompiexH esl, veipse eam et compbsuit, et ore suo sacrosancto tradidit et docuit, unde et oratio Dominica vocaiuf.
nefalionem Dti','a$t
Ifpmmjs pefi)ipjiem', sed qmriem
Terlullianus
lib. de Ofatione : Quid mirum? Deus
giiiiieiri comrhemorationein
perie setmonem Dbiiutn,
solus docere poiuit ut se vellel otati.
Ab ipso igitur
lotitis
disciplinm : ul reverahihadoiqtipnebreviqrium
ordinata
Et fcirliiljianum
iinilatus
et de spirilu ipsius jam
religio orationis;
Evqngelii comptehendatut.
tunc, cum ex ore dkino ferretur animata, suo privileD. "Cypfianus : Qualia sunl, inquit (Ubi supta), fratres charissimi, orationis Dominicm Sacrameiita,
gio ascendil in cmlum, cdmmendaris Palri qum FUius
quam
docuit. Item Cyprianus peculiari
breviler
in
sermone
libro de hac oracoilecla, sed
mttlta, quam magna
lione edito : Qui enim fecitvivere, docuu el orare : ut
virlule spiritualiter
cqpiosa! ul nihil omnino prmlettum prece et oratione quam Filius
docuit dpud Pamissum sit, quod non in ptecibus atque otalionibu

IX. -

COLLATIO

V89

dieens, Paler noster (Matth. vi), qua uniyersiesse voce

Deum ap Dominum Patrem
propria
a
in adopiionem
servili
de conditione
confitentes,

tuii,
laiis

asciios : adjicientes deinde,

nos profitemur
vitae
ut commemorationem
qui es in cmlis (Ibid.),
prsesentis qua in hac degimus terra, yelut peregriuam, atque a nostro Patre nos longissime separaniiiiorum

vitantes, ad illam
nostrum commorari

tem toto horrore

in qua Patrem
desiderio properemus,
quod
Iliate

nihilque
nos bac nostra

indignos
tanise adoplipnis

terna vclut degeneres

tiae ejus ac severitatis
ordinem

potius regionem
faierour, summo

admittamus

ejusmbdi
ac nobi-

professione
efficiens, ei haereditale

pa-

priyet, et iram nos faciat jusliIn quem filiorum

incurrere.
illa continua quse est
provecti,

gradumque
in bonis filiis pietate fiagrabimus,
nostris ulililatibus,
sed pro nostri

DE ORATIONE.

70

A tum impendamus affeclum, diceptes ei, Sanctiftwtut

nostrum
nostrum desiderium,
nomen luum (Ibid.);
gaudium, gloriam nostri Patris esse testanles, imitaQui a semelipsq loifuilur,
qumril; qui autem qumrit gloriam
gtotiam ptopriam
in. eo
ejus qui misit illum, hic verax est, et injustitia
hoc renon esl (Joan. vn). Denique Vas electionis
b anathema fieri
optat a Chrislo,
plefus affectu, etiam
el ad glodummodo ei familia mulliplex
aequiralur,
riam sui Patris salus totius Israeliticae
plebis aclores effecti

illius qui dixit,

Securus enim optat interire pro Chrislo, qui

mori posse pro viia (Rom. ix). Et
novil neminem
ilerum, Gattdemus, inquit, quando nos infirmi sumus,
crescal.

vos autem potenles estis (II Cor. xiu). Et quid mirum,

suosi Vas electionis
gloria et fratrum
pro Chrisli
ut jam non pro g rum conversione, geniisque privilegio analhema fleri
cum Michaeas quoque propheta
Patris gloria looptat a Christo,'

ALARDI

GMJEl

COMMENTARIUS.

nosiris cmlestis doctrinm compendio comprehendalur.

tum explicandum
necesse fuerit aliquid luminis ab
eis muluari.
Denique S. Augustinus
epist. 121 ad Probam (Cap.
b
ait, sanctarum precalionum verba
optarit analhema esse pro
12) : Si peromnia,
Qiiomodo Aposlolus
discutras quantum exislimo , n\hil invenies qttod non
fralribus
suis, id est, Israeiitis,
Moyses jlein deleri
isla Dominica conlineat et concludat oralio. Et rnrde Iibro viiae, ut Judseis peccantibus
ignosceretur,
sum : Quamlibet alia verba dicamus, nihil aliud dicicum ordo cbaritalis
ut
suam
postulet
quisque magis
nori uno
mus, quam in ista Donimica oratione posilum esl, si
optet et procuret salutem quam proximi,
recteet congruenter oramus. 4 Oidine prsestat: quia,
modo adocloribus
Nam div. Hieronymus
explicatur.
ul ait sanctus Thoinas, in oratione Dominica non soin episiola ad Algasiam (Epist. 113), anatlieina liic
lum petuntur omnia qum recle desidetate possiimns, sed
accipit pro occisione corporali : Quod enim, inquit,
elimn eo ordine quo desideranda sunl (2-2, q. 83, art.
anathema interdum
occisionem sonet, multis veleris
Inslrumenli
testimoniis
bic
8). Primo enim peiuntur, quse ad Dei gloriam, deinde
probati polesl. Verum
et iu iis priinum
cominentarius
quse ad nostram salutem perlinent;
Chrysostomo et aliis non prpbatur, et
Efficacitate
eiiam, seh
ei repugnare videtur quod sequitur, o Chtisto, quo
aeierna, deinde lemporalia.
ulililate
Videlur aliquid
morie corporali;
praestat : Agnoscit enim Pater verba Filii
gravius significari
cum precem fundimus, ail Cyprianus.
Et cum habeaneminem enim quis dixerit pro fratribus mbrtiium,
mus apud Palrem Advocatum pro peccatis nosltis,
a Clirislo
anatlienializaium.
Alii censentl tam Aposlolum
ita iociituni,
ad
quando peccatotes pto delictis nosltis petimus, Advoquam Mnysen hyperbolice
cati nositi vetba ptomimus. Nam cum dical:
Qttia p suum in Judaeos affectum et pmorem exprimcndum.
in notnine meo, dabil vobis,
quodcumque pelietitis
Neque enim, qui paulo anie dixerat (Cap. vm), Cettus sum ijiiod nulla cteaiuta potetit me sepatate a chaquanto efficacius impetrumus, quod petimus in Chrisli
rilaie Dei, qum est in Chtislo Jesu, staiim ab eo renomine, si petamus ipsius oralione ? S. Augtistiniis
homii. 2 inier 50 : Spem habemus vblinendm causm
sed hyperbolicus
vera divelli
sermo est,
optaret;
nobis preces diclanostrm, quando lalis Jiirisperilus
qualis et Mnysis. Alii denique respondent Aposiolum
non oplasse simplicilcr
vit, qtti sedet ad dexieram Patris. Ipse est Advocatus
anathema;
neque enim ait :
lib. l
nosler, qui venlurus est Judex nosler (Rellurm.
sed, opiabam,
Opto anathema esse pro fratribus,
de Bon. Oper. cap. iv, Durantus
lib. n de Ritibus
ut lamqiiam
vel, ul alii veriunt ex Grseco, oplarim;
Eccles. cap. 46)Poslremo
excellit etiam hacc oratio
Si
in amoris exstasi et excessu constitmus dixerit:
necessitate.
Eam eniin omnes Christiani
scire ct
fieri possel, ac liceret, se pro suis cnpere a Christo
frequenter dicere debeni. S. Clemens lib. vn Conslit.
separari. Sed hic sensus fere cum praeCedenti coinut eam
et Moysesnon simpiiciter
voluit decidit. Similiter
Aposiolicaruni
(Cap. 25) monet Christianos,
ler in die recilent. In concilio Toletanoivcan.
9 juleri de libro viise : sed ut omnino impetrarel
quod
benlur presbyteri ac caeleri clerici orationen? Domiquod
petebat, petiiioni suae id disjunctive adjunxit,
oratio esi, quotidie dicere.
sciebat Deuin non esse factnrum.
nicam, quia quolidiana
Itaque partim
in
concilio
Remensi
2
:
suis
Nulli Christiano
Denique
cap.
beneopiabat, parliih iiducia
aniorisimpulsu,quo
licere orationem Dominicam aul non tenere memoriter,
in Deum singulari, qua sibi bene persuadebat se non
aul non intelligere, aul non frequenlare.
esse delendum de libro vilse : ita est locuius, ut ala Ita S.
et
lerum quod suis poscebat, a Deo praestaretur;
velut
Cyprianus, Chrysostomus,
Augustinus
alii docent in oralione Dominica
Deum vocari Pa- D si quis amico sibi charissimo dicat: Aut hoc praesta,
irem nosirum
non solum ratioue creatiOnis, sed
aul amicitisc renunlia.
c Non
pnecipue ratione
adoplionis. Est enim haec oralio
quod optaret propheta mentiri (id enim per
: siqnidem Judaeis ut servis,
se malum est et peccatum, et Non sunt facienda
propria Christianorum
diclum est in monte Sina : Ego sum Dominus Beus
mala ut evenianl bona (Rom. m),sed
optabat non
evenire quod praedicebat, rnaleiis prophetico spiritu
tuus,qui eduxite de terta AZgypti(Exod.
xx). Nos ut
filii orare jubemur : Putet nostet qui esin cmlis, ut
carere, quo nihil falsi praedicere poteral, quam ponotat div. Aiigustinus
et captivitatem
revera conselib. n de Serm. Domini in
puli sui calamiiatem
monte. Forro cum omnes fere Patresnec non Evaucuturam praevidere alque prsedicere.Sic vulgo dicere
orationem
Domiuicam
disersolemus : Ulinain mentiar I iilinain sim falsus vaies!
geliorum interpreles
tissime ei accuratissime exposuerint (Bellarm. supra
bsec locutio.proverbialis,
Estenim
qua quis indicat
arbiiror
cap. t>), supervacaneum
certo eventura quae dicit, et ea se itiviiiim
qnidquam iis addicere,
a>it
non
eoruu scripta, quse passim obvia sunl,
ct optare non esse tam ceria;
deie,
quod optet men_
bisce commenlariisinserere, nisi quatenus ad lextiri,sed
quia quse scit eveniura vellet nciKevenire,

791

JOANNIS CASSIANI

sancli A
se mendacem fieri, et ab inspiratione
Spirilus alienum, dummodo plagas illas et caplivitatis exitia quse sua vaticinatione
praedjxerat, plebs
Judaica? nalionis evadat: Ulinam, inquiens, non essem vit habens spiritum, et mendacium poiius loquerer
vellei

illum legislatoris
(Michm. II). Ut prsetermitiamus
affecium, qui cum fratribus suis etiam perituris non
renuit interire,
dicens : Obsecro, Domine, peccavit
populus isle peccatum magnum; aut dimitte eis hanc
noxam, 'aut si non facis, dele me de libro tuo quem
Potest aulem
congrue satis
scripsisti (Exod. xxxn).
Illud quod dicitur,
sanctificetur nomen tuum, eliam
accipi: SancliQcalio Dei noslra perfectio est.
nomen tuum, aliis
Itaqtie dicentes ei, Sanctificetur
vefbis hoc dicimus : Tales nos facilo, Pater, ut santaliter

COLLATIONES.

7d2

cet quo quotidie Chfistus regnat in sanctis, quod ita

fil cum diaboli imperio per exsiinctionem
fetentium
viliorum de nostrisi cordibus pulso, Deus in nobis
bonam fragranliam cceperit dominari,
per virtulum
et devicta fornicationecastitas,superato
furore Iranquillitas, calcata siiperbia humilitas, in nostra mente regnaverit:
vel jcerte illud quod prsesiituto lempore omnibus est jperfeclis ac Dei filiis generaliter
in quo eis dicetur a Cbristo, Venite,
repromissum,
benedicti Patris mei, posstdete paratum vobis regnum
a constiiutione mundi (Malth.
xxv), intenlis illuc
quodammodo obtutibus ac defixis desideriis exspectans dicensque ad: eum : Veniat regnum tuum. Novil enim testimonio conscienlise suae, cum apparue-

rii, mox ejus se fuiurum esse consortem. Haec enim

ctificaiionem
luam vel inlelligere quanla sit, vel ca- B dicere vel optarej criminosorum
nullus audebit,
quia nec videre trjbunal judicis volet, quisquis sub
pere mereamur, vel cerle, ut in noslra conversatione
adventu ejus non palmam nec prsemia suis meritis,
spiritali sanctus appareas. Quod tunc efficaciter imsed pcenam novit pfotinus repensandam.
pletur in nobis, quando vident homines opera noslra
bona, et glorificant
(Matlh.

Patrem

nostrum qui in cmlis est

v).
CAPUT

XIX.

De eo quod dicit, Adveniat regnum luum.

b Secunda petitio mentis purissimae advenire jam
sciliexoplat, c velillud
jamque regnum suiPatris
ALARDI

j CAPUT XX.
i^e eo quod dicil : Fiat volunlas tua.
Tertia d supplicatio filiorunv est, Fiat voluntas lua,
ticut in cmlo et in ierra. Non potest esse jam major
quam optareut terrena mereaniurceeieslibus
coacquari. Nam quid est aliud dicere, fiat voluntas

oralio,

GAZJEI COMMENTARIUS.

c lta nonnulli hanc petitionem exponunt de regno

Ita div. Hieronymus exponil, et verbis Aposloli itidem illtislrat, quasi propheia diceret Judscis : Non
Dei, quod dicitur regnum gratiae, quo Deus dicitur
in cordibus ac mehlibus justorum regnare per chame pulelis volentem loqui, et prmdicare gaudentem
quod venturum video : optarem et ipse anathema esse ritaiem et gratiara j, juxta illud Lucse xvu : Regnum
Deiintta vos est (Ambr. lib. v deSacram. c. iv, Rupro fralribus meis, qui sunl Israelitm. Utinam de meo
Sed hanc expositinnem imsensu loquerer, et inter pseudoprophetas potius compert. in cap. viMatth.).
confutat Bellarmiuus
putatus solus perirem, et non essent vera quaidi-' li probat et muiiis raliouibus
co! etc.
(C. 6, supra), sed iea praecipue, quod regnum gratise
a Tres in hoc
non sit aliud quahv obedientia et observatio
primae
capite affert expositiones
legis
illius petitionis ; Sanclificelur nomen tuum. Quarum
Dei, seu exsecuiio: divinse volunlalis : proindeconfunderetur htec petitio cum terlia. Melius iiaque inprima referiur ad gloriam nominis Dei, quam petide regnb gloriae, seu felicitale
mus inclarescere, ampliari, et illustrari ab omnibus . teiligitur
aeterna,
et apud omnss. De qua superius dicil: Nostrum dequam petimus noliis advenire, id est, post hanc vitam contingere;
qhomodo Salvator praecepitut prisiderium, nostrum gaudium\, gloriatn Palris esse te11 mum qumtamus regnum Dei. Unde et div. Augusiinus
stantes. Quem sensum secutus div. Augustinuslib.
ad Probam ( Epist. 12 cap. 11) : Desidetium, ail,
de Serm. Domini : Non sic, inquit, peiilur, sanctifinosttum ad illud \regnum excitamus, ul illud nobis
celur nomen luum, quasi non sit sahctum nomen Dei,
veniat atque ineo regnemus-. Quod et Sedulius presed ut sanctum habeatur ab hominibus, id est, ita illis
innotescat, ut non existiment aliquid sancium, quod
sbyterac poetahisce versibusegregie depinxit (Catm.
utsanctilib. II) :
magis offendere timeant. Aliera exposiiio,
|
ficetur in nobis, id est, sancti simus, vel in sanctiAdveniat
regnumjamjam quoque scilicet illud
taie perseveremus : quia, inquit. sanctificatio Dei
Morte vicans, etj tine carens, cui nulla per sevum
nostra perfeciio est. Ita Terlullianus el S. Cyprianus.
Tempora succedunt, quia nescit tempus liabere,
Verum hasc exposiiio minus probabilis apparet,quod
Conliuuus sine nocle clies; ubi, principe Chrislo,
esse
eadero
videretur
secundum eam haec petilio
Nobile perpetualcaput amplectentecorona,
r.um tertia, dicenle Apostolo (I Thess. iv): Hmc est T\
Viclor opima ferens gaudebit 'praemiamiles.
eiiim voluntas Dei sanclificalio vestra. Teiiia exposid Tertiam pelitibnem orationis Dominicse duplicitio, ut ex nostra bona conversatione et bonis operiDei voliiutaiem
ler exponit. Prinib ut petamusfieri
nomen Deiab omnibtis sauctificelur et glorificelur
in terris, sicut ih ccelo; id est, ul sicut in ccelo
bus, qnod aliis verbis nvonuit Christus Malthsei v :
Sic luceat tux vestra cornm hominibus, ut videant
angeli sancii Deo prompte, et perfecte, et in oinnibus obediunt, iia jet horaines in terra illi perfecle
opera veslra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui
obediaut (August. lib, n de Serm. Dom. cap. 11 et
in cmlis est. Et Petrus aposlolus prioris Epist. cap. n:
illa Dei
Convetsationem vestram inler genteshabentes bonam,
epist. 121 ad Prob'am). Secundo utimpleatur
voluntas, qua secundum Aposmlum vull omnes homiul in eo quod delreclant de vobis, tamquam de malevenire (lTn.
nes salvos fieri,elddagniiionem'vetitalis
facloribut, ex bonis operibus vos considerantes gloriut von). Scilicet quantum in se est, el voliintme,
ficeni Deum in die visitationis. Hoc modo exponunt
in cap. vi
caiechesi 5 et Chrysostomus
cant, antecedentef Verum haec exposuio nimis reCynlliis
est. Alias expositioues
vide
slricia et particularis
Matlhaei.
b Vide Annotationem
apud Bellarminum el alios (Damascen. lib, u de Fiie
Cuychii ad tap. 19 collat. 9,
\
8Ub;fiuem operis.
cap. 19).

793

COLLATIO

IX. DE ORATlONE.

731

iua sicut tn cmlo el in lerra, quam ut sint homines, \ agnilionem veritatis venire (I Tim. n). De qua etiani
voluntale Isaias propheta ex persona Dei Patris, Et
similes angelis; et sicut voluntas Dei ab illis ima
omnis, inquit, voluntas mea fiel (Isaim XLVI). Dipietur iri ccelo, ita eiianv hi qui in terra sunl, non
centes ergo ei : Fiat voluntas tua sicut in cmlo el in
suam, sed ejus universam faciant voluntalem ? Hoc
lerra, hoc eum aliis oramus verbis, ut sicul hi qui in
quoque neme ex affeclu dicere prsevalebit, nisi is
ccelo sunt, ita omnes qui in terra consistunt, lua,
solus qui Deum credit ohinia quse videnlur vel adversa vel prospera pro nostris utilitatibus
dispenPater, agnilione salventur.
CAPUT XXI.
sare, magisque eum pro suorum saluteet commodis
De pane supersubslantiali, sive quotidiano.
providura atque sollicitum, quam nos ipsos esse pro
nobis. Vel certe aliter accipiendum : Voluntas Dei
Deindc b panem nostrum emovaiov, id^rl^^^^.
salus oraniura esl, secundum illam beati Pauli sensubstanliatem da nobis hodie (Malth. yi)/'Qupd. aiiu^
tenliam, Qui omnes homines vult salvos fieti, et ad
evangelista quotidianum dixil fLnctexi'). Illam nobyi-To
ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

a Dislinguitur
a theologis duplex volunlas Dei,
altera voluntas signi, altera beneplaciii (S. Thom. n
p., q. 19, a. 11). Voluntas signi dicuniur pra:cepta
et prohibitiones
Dei, sive quidquid Deus prsecipit
aut prohibet: sicut litleras regis dicimus esse vocum polius ejus signum sit. Yolunias
lunialemregis,
beneplaciti est ipsa vera et inlerna ejus voluntas, B
fieri, quse semper imqua Deusvultabsolulealiquid
sicul et
pletur. De qua hic locus Laiae inlelligilur,
illud psalmi cxm: Omnia qumcumque voluit Dominus,
fecit in coslo et in letta. Et Esther xm : iVon est qui
lumpossit resislere volunto.li. Porro inter Patres convenil, in illa terlia pelilione, non voluntatem beneplaciti, sed voluntatem signi proprie signilicari. Hinc
div. Cyprianus (Lib. de Oratione): Dicimus, inquit,
Fial volunias lua, sicttt in cmlo et in terra, non ut Deus
faciat quod vull, sed ul nos [acete possimus quod Deus
vull. Nam Deo quis obsislil, quominus quod velit faciat? El Aagusiinus (Episf. 121); Cum dicimus, Fiat
voluntas tua, etc, nobis ab illo ptecamut ipsam obedientiam, ut sic a nobis fial volunlas ejus, quemadmoduin fil in cmleslibus ab angelis ejus. Fatendum tamcn
banc petitionein
etiam ad voluntatem
beneplaciti
divini aliquo modo referri, quatenus nimirum debemus in omnibus rebus volunlalem nostram, et omnes affectus nostros voluntali divinse subjicere et n
conformare, numquam de ejus beneplacito obraursed quidquid
de
murare, aut illud reprehendere;
nobis statuerit, quidquid calamitatis, quidquid boni
vel mali uobis immittat, patienteret
libenter sustinere ac dicere cum Christo : Non mea, sed lua volunlas fiat (Malih. xxvi). Et cum B. Jub : Dominus
dedil, Dominui absiulit. Sicut Domino placuit, ita factum est: sil nomen Domini benediclum (Job. i). Inubi supra : Hoc
dical hunc sensum Tertullianus
diclo, inquit, ad suffetentiam nosmelipsos ptmmonemus, etc.
b Panem nostrum,
voluit hic
in hac pelilione,
sed
Auctor inlelligi,
non panem corporalein,
ut satis colliid esl, corpus Chrisli;
spiritualem,
gitur tum ex toto decursu, licet subobscuro, hujus capilis, tum ex cap. 24. Quo elianv sensu plerique veteres auctores pie et religiose, et ad Ecclesise usum accommodate,
dixerunt
panem noslrum quotidianum Christi corpus appellari(TerfW.
el Cyptian. deOralione, Ambros. lib. v de Sacrament. D
Chrysol. serm. de
cap. 4, Hieron. in Commenl.,Pet.
Orat. Dom.). Nam et uerus panis esl qui de coelo descendit ; et quoiidianus, quia quolidie, si non a singnlis, saltem a toia Ecclesia, noniine omniunv fideid esl,
lium, frequentalur et sumitur : ei iviovaiog,
super.substanlialis, quia superomnes substantiasest,
ct omnes crealuras sublimitate magnificentiae el sanctificaiionis excedit, ut hic exponitur.
Alii panem
quotidianuminlellexerunt
spiritualem animae cibum,
hoe cst, verbum Dei, quo quolidie o.pus habel et quoel operatiolid.e pascitur animus per ineditaiioiiein
nent iiiandatorum Dei, sicut Christus dicebal Joan..
v : Metis cibits est ut faciam votuntaim Palris mei;

et Joan. vi : Operamini non cibum qui /t^i^Jwf^wtf

permanet in vilam mternam. lta D. Augustfhus^lib. u
deSerm. Dom. E diverso aulera sunt qui existiment
hoc loco niliil aliud peli nisi panem corporalero, ut
Chrysoslomus incap. vi Malthaei. Sed omniunv optima et verissima expositio est ut panis nomine iulelligatur tam cibus spiritualis quam corporalis, lvoc
esl, omnia subsidia necessaria ad vitam cum animse
tum corporis conservandam (Maldonal. Bellarm. ubi
supra, Leonar. Less. de Inslilut. lib. n cap. 57). Sed
quia subsidia vitse spiritualis, utpote sacramenta,
praesertim vero sacramenlum corporis Chrisli, necnon doctrina Christiana, et id genus alia, nobiliora
sunt et magis necessaria quara subsidia vitse corporalis, consentaneum esl ut ad panem spiritualem
tendat animus ct intentio orantis,
prirnoetprsecipue
ct ad corporalem secundario. Porro, quod ad vocem
Emouo-tov atiinet, varie exponunt interpretes. Divus
Hieronyinus ita legit: Panem nostrum supersubstantiulem da nobis liodie. Et cur ita verlerit, rationem
subdens, Supersttbstanlialetn, inquil, expressimus. In
Grmco habetur Emouo-tov; quod verbum LXX Inlerpreles Tzepiovaiov frequenlissime ttansfetunl. Consideravimus ergo in Hebrmo, et ubicumque illi rtepiovaiov expresserunl, nos invenimus segulla, quod Symmuchus
e^aipezov, id est, ptmcipuum vel egtegium, itanslutit,
licet in quodam toco peculiarem interpretalus sil.
Quando ergo pclimus ut peculiatem vel ptmcipuum nobis Deus tribual pattem, illum petimus qui dicil : Ego
sum panis vivus qui de cmlo descendi. In Evangelio
quod appellalitt secundum Hebtmos,pto supetsubslantiali pane reperi machar, quod dicitur crastinum,
ut
sil sensus: panem nostrum crastinum, id est, futurum,
da nobis hodie. Possutnus tupersitbslantialem
panem
et aliler inteltigere, qui super omnes substaniias sit, et
universas superet creaturas. Ita S. Hieronymus
ires
sensus illius petitionis exponens. Postmodura laraen
secundura illura sensura, quo sViouo-tov interpretatur
craslinum, refulat:
Quia, inquil, secundum Apostoli
sermonem dicenlis : Habentes vicium et amiclum, his
contenti simus, de prmsenli tanlvm cibo sancti curam
gerunt: unde et in posterioribus sit prmceptum: Nolite
cogilare de craslino. Ilaque secundum D. Hieronymum vox em.ovat.ossignilicai velsupersubstantialem,
vel certe eximium, peculiarem, excellentem.
Alii
Emouciov interpretanlur
non supersubstantialem.sed
id est, subslanlise nostrae
simpliciter substanlialem,
alendae necessarium. Quem sensum eiianv speciavit
vetus intcrpres, dum quolidianum
reddidit, hocest,
quo quotidie indigemus; quemadmodum omnes vetcres auctores Latini legunt et exponuut, pro quo
divus Hierouymus supersubstanlialem
vertit. Suidas
ulramque significationero
complexus : EViouo-ior S.pTOZ, inquit, panis nalurae noslrae congruens, vel quotidianus. Diarium Latini voCant, id est, in dies necessarium aul siatulum.
Imitainur
enim parvulos
liliolos, quimaue in scbola proliciscentes primo loco
ejus diei statutam panis portionem a patre vel malre
poslulant.

ns

JOANNIS

tntis

CASSIANI

COLLATIONES.

791?

ac subslantise

in illa ejus parejtis significat

qualitalem,
qua A percipere quis in hac vila meruerit,
Eiilicot
super oriines siibstantias sit, atque omries
ticeps esse nonpbtefit.
rreaturas sublimitas magnificentiseejusac
sanclificaCAPUT XXII.
lionis excedat : hanc vero proprietatem
usus ipsius
De eo quod dici!.,: Dimitle nobis
debtlla fipslra.
-
-'-,:
utiliias
Nam
eum
dicil
atque
expressit.
quotidianum,
I
ostendit quod sine ipso nullo die spiritalem
El dimitte nobis c debita nostra sicut et nas dimitlivitam
a
mtis detitoribus nostris. 0 ineffabilis Dei clementia,
eum
capere valeamus. Cum dicit,
liodie, ostendit
esse sumendum,
et heslernam praebitioquotidie
quse non solum nobis orationis tradidit
et
formam,

nein ejus non sufficere,

mililer fuerit attfibutus;
orationem

nisi nobis hodie quoquesiomnique nos lempore hanc

debere

profundere,
indigentia
ejus quolidiana commonet, quia non esl dies quo non opus
sit nobis hujus esu ac perceptione
cor interioris
uostri hominis
confirmare.
Licet istud quod dicitur,b hodie, et ad prsesentem vitam possit intelligi,

sibi mOrtim nostrorum

instiluit
acceptabilem
disciplinam, ac per necessitatem tradilae formulse qua se
irae pariter et tristiprsecepit a nobis semper orari,
tiae evellit radices, sed etiarn occasionum rogantibus
tribuil,

eisque

reserat

viam

qua clemens

ac pium
et quo-

erga se provocent Dei judicium

promulgari;
dammodo poteslatem
iribuii,
qua judicis nostri posiil est, dum in lipc sseculo comraoramur,
ad veniam delictofum
prmsta no- B sjmus sententiam teinperare;
bis hunc panem. Novimus enim euro his qui meruenostrorum,
excmplo eum nostrse remissjonis arctanfint aieetin
futuro
esse praestandum, sed rogates, dum dicimus eij ef dimilte nobis sicut et nos dinius ut eqm nobis hodie largiaris;
mittimus. Itaque d securus luijus oralionis iiducia de
quia nisi eum
ALARDI
"Sicet

GAZ^I

COMMENTARIUS.

div. Cyprianus interpretatur

Apostolo ad Hebrseps m : Adhorlamini
(Lib.de Orat.
vosmetipsos,
donec hodie cognomipalur.
suDomin.), nempe de pane sacramenlali
qttolidie
c Debita nostra non alia hoc lpco
niendo : Hunc, inquit, panem dari nobis quolidie pointelligiinlur
in
sere alieno
ttulamus,ne qui
quam peccata nostrji, quihus tamqnam
Chrisio\sumus;etEucharisiiam
quotidie in cibum sumimus, inlercederite aliquo graviore
obstiicti-tenemur
D?o. Unde Lucse xi disertis verbis
dicitur : Dimiite nobis peccata noslra. &l Maithaci vi
delicto, dum abstenti et non communicantes, a cmlesii
a Christi corpore separemur. Et S.
enim diail:Si
pane prohibemur,
expiicans Douiinus haric peiitiouein,
Ambrosius lib. v de Sacramentis cap. 4 : Si quotidiamiseritis homiriibus peccata eotum, diiniltet vobis Panus est punis, cur post annum illum sutnis , quemadtet vesier peccaiai'esfra. Atque eodem seitsu debitores
modum Grmci in Oriente facere consueverunt ? Accipe
noslri dicuntur
alicjui aliquid in nos peccarunlaut
quolidie quod quolidie tibi prosit: sic vive ul quolidie
qua inos injuria affecerunt : Debitum enim, ait Termereatis accipete. Qui non meretur quolidie accipere,
lulliaitus (Lib. de Ortat., cap. 7), in Scriptnris delicti
G
non merelut post annum
debgaiur el ab eo exifigura est, quodpertnde.judicio
accipere. Haec Ambrosius.
Fuit aulem haec apostolica quotidie communicandi
nisi donetur
exaclionis,
gatur, nec evadat justiliain
Luca atiestante,
dum ait Actorum n :
exactio, sicut illi seriso dominus debtlum dimisit (Matconsiicludo,
Erant perseveranlesin doctrina apostolorum eicomtriuUbi figura pro signilicalione
thmixvm).
sumitur, ut
nicaitone fractionis panis, lit ruisum
aunotat Pamelius :niinirum,ul
dicaiur defcilam figura
paulo post :
sicut et
et
deiictum
Quotidie quoqUe perdurantes unanimiter ihtemplo,
quia lioc loco significat
delicti,
Maithaei xvin. Sed melius furtasse dicitur
dehitum
frangentes circa domos panes, sumebant cibum cum
Bxsuttalione et simpliciiate cordis laudantes iDeum.Quje
esse figura de|icti, quia ejus effectus et gernien, Duquidem consuetudo perduravit RomaB usque ad divi
plex enim debituniv siye duplex reatus ex deliclo
setatem, ipso attestantein
contrahitur,
culpae et pcen*; quorum uirnmque peHieronymi
epistoia ad Lucinium (Episi. 28 et apdogei. ad Pammachium);
limus nobis dimitli,
necid est, ignosci. Iu sequentibus
iion MediOlani addivum
Ambrosium
pprro Graece legitur-': tcapoatriipjxsn vp,m., quopj prousque, quemadmodum colligitur ex cap.ult.
lib. iv de Sacramentis.
prie sonal lapsus vestros. gunt eniiu peccata nostra
etiam veri lapsus, quibus a rectitudine
et
Ef in Africa
iit
labiniur
usque ad div. Augustini tempora,
cadimus.
i
paiet- ex epist. ejus 118. At vero in Ecclesia Oriend
tali jamdudum
si caetcra ad peccaiorum remissipnem
desierat illa consuetudo quoiidianae
Inlellige,
ut patet lum ex verbis"div, Ambrosii
oblinendam
necessaria non omiltat.Quo
etiani moclo
cominunionis,
illa Salvatoris sententia: Sieryim dimisetitis hominibus
modo citatis, tum Chrysoslomo
honiil. 61 ad populuni: Antiochenura,
ad Hebraeos,
et 17 in Epistola
peccata eotum, dimHlet vobis Pater v.ester delicia veslra,
ubi vafias affert observationes
ut div. Augustinus
ajdmoquOrumdam qui in JQ non absoluie.inielligi.tur,
net
xxi
de
el
sed
csetera
et in Adventu
si
soleinnitatihus
et
(Lib.
Civit., c<ip,|22
27),
communicabant,
accedant ad etim fiiiem prascripta,
ut doior de' pecalionvm qui ih Pasuhate dumtaxat,
Quadragesima;
ant bis terve in anno; necnon eremitarum,
-non peccandi,
ctc. Upde idem
catis,
propositum
qui ex
huinilitato
serael in anno aut biehnio. Quam ob cauquj pulaAugustinus quosdam h;creticos redarguil,
sam praedicli Patres non tam urgent quotidianam
bant eiiam illis qui perdite vixerinl
donec claudant
dietn vilm Itujus exifemum, per hqnc orationem, quaconifnuniOirein
quam dignam Eucharistiae
sumptionem. Caelerum alia esl ratio laicoium,
iiacumque et quanta,cumque fuerinl, ointtiq quotidie
quales olim
censebantur
alia sacerdotum,
plerique
monachi;
peccata diinitti, skul ipsa quptid\e fwqitentqlur oralio,
sihoc tantummodo qislodire memtnertni, u.( quando ab
praesertim religiosorum,
quos maxiine decet quotidie
eis veniant pelunt quieospeccatoqualicumque
humana fert irobecilliias)
offerre sacrifiImserunt,
(quanliim
ex corde dimiltani. iQuibus iia resppnilci : Orqtio quocium, et divinum illud frequeritare
quo
mysterium
niliil Deo gratius,
nihil salutarius,
nibil religiosius
tidiana, quam dccuil ipse Domiitus, unde et Dominices
ad caput 21 colpraestari potest. Vide annotationem
nuncupatur,delet
quidem quottdiana peccala,cv.m quolat. 23.
tidie dicilur : Dimitle nobis debitq nostrq, quando id
b
Uno modo ut
Hodie, duobus modis intelligitur.
quod sequitur non solum dicitur, sed eliam fil: Sicut
et nos dimittimus iiebitoribus nqstris.
Sed quia finnt
sigiiiiicet
prsecise, hoc die. Quomodo superius acce. peecata,ideo dicitur; nonutideo
hoc lempore,
fiant, quia diciiur.
pit Auclor. Altero njodo, ut significet
Per hanc enim voiuil nobis Salvalor osiendere quan-r
j.ieinpe vitx hujus qiortalis,
ab.
quomodo accipitur

COLLATIQ

J97
suis admissis

yeafem

IX.

rr-M

763

ORATIQNJE.

A um in ecciesia haee oraiio ab universa plebe coneic hunc locum tacili

ne scilicet
nitur,
prsetermiltunt,
est delesemetipsos obiigare potius quam excusare sua pro-

remissus
quisquis
postulabit,
non erga Domini sui exsiiterit

erga suos dumtaxat,

debitores. Solemus etenim npnnuHi,

quod
a.d injuriara
rius, erga il|a quidem quse admittuntur
placidosnos
Dei, quamyis magnorum sint criminum,
el clenientissimos exhibere; erga nostrarum vero vel

offensionum
dehita exactores immiparvissimarum
a
inveniri.
Quisquis igitur in
^es atque inexorabiles
non. iuge delinquenli frairi non ex corde dimiseril,
hac
sed condemnationem
deprecatione
dulgentiam,
sibimet impetrabit,
suaque professione semetipsum
poscit dirius judicari,
dicens, Remilte milii sicut et
Quod cum illi secundum suam petitioego remisi.
nem fuerit repensatum,quidaliud
subsequelur quanv
ira et irreraissa sentenut, exemplo suo, iraplacabili

fessione

non intelligentes
videantur,
quod frtistra
has judici omnium prsetendere moliancavillaupnes
sit supplicibus
judicaturus
Dum enim erga nos 11011
formam sui
v.ult immitis alque inexorabilis
inveniri,
ut quemadmodum
nos ab illo jujudicii designavii,
tur,
suis

dicari

qui queinadmodum
voluit demonslrnre.

cupimus,

ila noslros

fratres

deliquerint iudicemus, quiajudicium

fiet ei qui non fecetit misericotdiam
CAPUT XXIII.

GklM

(Jac. n).

De eo quod dicil : Et ne nos inducqs in tentalionem.

Deinde sequitur,d Et ne nqs inducgs in tenta,tipnem.
De quo non minima nascitur qusestio. Si enim ora-

tia puniatur? Ideoque si clementer volumus judicari,

;j>
mus ne permittaraur
nos quoqueerga illos qui in nos deliquerunt
teutari, et
oportet
virtus conslantiae comprobanda,
esse clementes. b Tantum
enim remitletiir
nobis,
eis quiiiobis
tenliam : Oinnis vit qui non est
quantum nos remiserimus
quacumque
balus (Eccles. xxxiv) ? Et iterum
nocuerunt. Quod formidanles
nonnulli,
malignitate
ALARDI

si quid in nobis
sine miseticotdia

unde erit
secunduni

in

nobis

illam sen-

lentalus, non est pro: Bealus vir qtti suf-

COMMENTARIUS.

enim vere dicere polest: Paler noster, qui non vult

tumlibet juste in hujus vilm caligine alque infirmitule
esse Dei filius? ei, Sanctificetur
nomen tuum, per
vivamus, non nobis aeesse peccala pro quibus dimiltenseu inhonoraiur
? cl,
dis debeamus otare, el eis qui in nos peccant, ut et noquem nomen Dei blaspbbmatur
Adveniat regnum tuurh, quinihil
bis ignoscalur, ignoscere. Non ilaque propterea Domimngis quani adveiitum Domini timet? et, Fiat volunlas lua, qui suam,
ttus ail: Si dimiseritis peccata hominibus,
dimillet
non Dei voluntaiem
robis et Vatet vestet peccala vestta,ut de hac oratione
semper facit?
d
Div. Cyprianus
legit: Et ne nos paliaris bxduci
:onfisi, securi quolidiana sceleta facetemus, vel polenin tentatioiiem.
lia qtta non limetemus hominum leges, vel astulia qua
Divus Augustinus
lib. ii (Cap. 54)
de Serni.
Domini in monte: Sextq, inquil,
ipsos Itomines falletemus; sed ul per illam discetemus
peti:
tio
El
ne
nos
in
ttnlutionem.
non pulate nos esse sine peccaiis, eliamsi a ctiminibus
NpimvJtli foinferas
dices habent, Inducas, quod taniutndem valere arbiessemus imtnunes, etc.
Si enim non dimiseritis
tror. Nam ex ]uno Grmco qttod dicliim esl,
hominibus, nec Paler veeiqevf^y,p;.,
ster remiltet vobis peccata veslra. Matlh. vi. Non quod C ulrmnque translalum
esi. Mu.lli qtttetn precanUpiia.
diciml:
Ne nos putiaris iiiduci in lentalionem,
bac sola condilione nobis Deus debita noslra dimiiexponenies
dictunt.
si
nos
sed
lnducas
:
eniin
debitonbus
nostris dimittamus;
quomodo
sit,
tat,
no/i
quod
per
nisi dimiserimus
Est
eum quem
seipsum inducit Deus; sed inditcipatilur
aliis, nec ipse nobis dimittat.
siio attxilio deseruer.it, ordine occultissintf) qc meriiis..
eniro haec couditio
sine qua non oblinetur
pecca,toCatisis eiiain smpe manifeslis dignum judicqt ij.te quem
rum remisaio; sed ipsa sola per se non sufficit (Vide
deieral el in lentationem induti sinat. Aliud est aulent
Pelr. Chrysol. sertn. 68e(71).
b Ad eumdem modum et haec sentenlia secunduin
induci in teiilationein,
aliud lenlari:
nam sine ifjiitatioiie probatus esse nemo potest, sive sibi ipsi, sive aiii.
scilicct
negative
prsedicta debet intelligi,
polius
Non etgo hoc otalut, ut iwn tentemur; sed ul non inNam Deus nobis et multo (dura et
quam affirmalive.
multo nyajora, et inulto liberalius,
et multo' minus
cui
feramttr in lentationem;
lamquam si quispiam,
necesse esl igne examinari, non oret ut igne npn conmerentibus
noslris
remillil,
quain nos debiloribus
sed non exuratur.
aut reraittere soleamus, aut etiam possimus: sed dilnducimttr
litigatiir,
cnhn, si tpl.es
citur tantum nobis remittere
remiserimus
inciderint,
quas ferre non possumus. Iia Augustiquanlum
nec ipse remittet;
et
nus, Cassiani sive abbatis Isaac sententiain
aliis, quia si non remiserimus,
plane
si remiserimiis,
etiam jpse remittet nobis, modo caealiud in
confirinans,
qua docet aliud esse tenlari,
tentalionem
nec hic peli, ne leniemur,
lera necessaria praeslemus. Ita Sedulius, prseter alios,
indoci;
sed
nea lentatione vincaiuiir.
Idem vero Angusiinus lib.
hanc conditionem
poeiice explicat :
de Bono perseverantiae cag. 6 putat simpliciter
nos
Debita laxari qui nobis cuncta rogaraus,
orare
oninino
non
ut
ea poiissiinuii!
tententeihur,
j)
Nos quoque laxemus; proprii nani cautio verbi
: ituia nosirav
tatibheq.ua ad peccand.um splljpjtanitir
manifesta
soluti
Spondentes
lenel, graviusque
infirinitatis
ipeinores, necdenobis
ipsis confidenles,
Nectimur, alterius si solvere vincla negamus.
liherari
tenialiqiiibus,
eai;umque periculis.
polius
lucipielque pius decies millona talenla
eis
optanius quain
DimitLens Dominus, si nos affligere propter
exponi.
Quanivis enim teniatio
interduin
utilis sil, semper tamen est periculosa,
Denarios centum couservum senserit uilum,
Tradere confestim lortoribus, etc.
propter ambiguam incertamque
vjctoriam;
ideoque
non solum prsesumptio estillam
appetere, sed.eiiam
c Notal
slultitiam
ac lemerilatem,
humilitas declinare, et a Deo pelere, ije nos in hujusquorumdam
condonare nolint, ne meniiantur
qui, cum injurias
modi certamen inducat vel induci sinal. Neque obin oraiioue sua, vcrba illa studiose praetereiint:
Sicstant Scripturae in contrarium
bic allatio, quse sout et nos diiniitiinus
debiloribus nostris. In quo selummodo pmbanl lenlationem
seu alflictiunem,
non
ipsosdecipiunt.
Nam, eisi nonnientianturhacc
omitsolum foniier,
sed etiam cum gaudio esse, tolerantendo, tamen frustra petunt sibi remitli peccata.cuin
dam. At quod loleratur
non amalur.
Unde AuguDominus lam aperte dixerit; Si non remiseritis homislinus x Confess. cap. 28 : Tolerare eas jubes, non
nibus peccaia eorum, nec Paler vesler remittet vobis
amare; nemo quod tolerat, amat, etsi lolerare amet.
jteccaia veslra. Et praeterea menliuntur
cum reliquas
lamen mavult non
Qamvis enim gaudeat se tolerart,
partes orationis
Dominicse pronuntianl.
esse quod toleret.
Quomodo

>_

799

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

800

fert tentationem (Jacob. i). Non ergo hoc sonat, ne A tentari supra id quod possumus : sed cum tentatione
inducas nos in tentationem, id est, ut non permittas
et exitum da, ut sustinere possimus (I Cor. x ).
nos aliquando tentari, sed ne permittas in lentalione
I
CAPUT XXIV.
positos superari. Tentalus est enim Job, sed non est
Quod non debeant alia postulari, quam hmc tantum,
ductus in lenlationem. Non enim dedit insipientiam
qum oralionis Dominicm modulo continenlut.
tentaloris
Deo, nec ad illanv ad quam irahebatur
Videtis ergo qualis nobis ab ipso, qui per illara
volunlatem, oreimpioblasphemusintravit.
Tentatus
est Abraham, lentatus est Joseph, sed neuter illorum
inductus est in tentationem,
quia nullus eorum consensum prsebuit tenlatori. Denique sequitur : a Sed
tibera nos a malo, id est, ne permillas

nos a diabolo

ALARDI

GAZM

exorandus est, judice, orationis sit modulus et forma

proposita, in qua nulla divitiarum petitio, nnlla me
nulla potentatus ac fortiludinis
moria dignitatum,
postulatio, nulla corporese sanitalis, seu temporalis
b Nihil enim caducum vult
vilae mentio contiitetur.
'
COMMENTARIUS.

a Ex hac
videtur- hic abbas senet ad quod satis natura proclives
et terrenumest,
interpretalione
sisse tota ista exlrema periodo orationis Dominicae :
a Deo bonosumus; sed ut doceret a quo (nimirum
Ne nos inducas in tentalionem, sed libera nos a malo,
rum omnium largjtore) el quatenus quserere ac penon duas, sed unam lantummodo peiilionem contilere deberemus. Notandum autem ex div. Thoma
neri. Quod ul commuui senteiitiae lum velerum, tum
(2-2, q. 85, arl. 5 et 6), triplicia esse bona quse a
receniiorum
nverilo reDeo peti possimt : nam alia sunt spirituaiia,
ut
theologorum dissenlaneum
fellit fiellarminus,
ostenditque ex doctrina div. Au- B gratia et virlutes, ^emissio peccatorum, vila aeterna,
gust. (DeBonis Operibus lib. \ c. I )et aliorum, hanc
elc, qnae primarib et absolute pelenda sunt, ut per
se exoptanda; alial temporalia, sed ad vitam sustenpelitionem : Sed libera nos a malo, aliam esse a prsecedenti : Ne nos inducas in lenlaiioncm,
et proinde
tandam necessaria, de quibus Apostolus ait (1 Tioralionis
Dominicae. Porro
moth. vi): Habentes alimenla et quibus tegamur, his
septem esse petiliones
conienti simus. Quae quidem absolute peluntur, sicut
permalum plerique veterum intellexeriintdi.ibolum,
cui per antonomasiam convenit dici malum, Graece
in oralione Doniiriica absolute pelimus : Panem noTOV 7TOVU/>6V,
strum quotidianum. da nobis hodie; non tamen primaquia in extremo malitise gradu consiilulus ab eo revocari nequeat; at div. Cyprianus,
rio el principaliler
( Verba sancli Thotnm), ut in eis
finem constituamus,
sed sicut qusedam adminicula
Augustinus et alii malum interpretanlur
pro omni
re mala; quem sensum probare videtur Ecclesia,
quibus adjuvamurj ad tendendum in beatitudinem :
dunv iu sacrifieio Missqe statim post orationem Doin quanlum scilicet per ea vita corporalis sustentaminicam subdit : Libera nos, qumsumus, Dotnine, ab
ad
tur; et in quantuni nobis organice deserviunt
omnibus malis ptmtetitis prmseniibus el futuris. Nnn
aclus virlutum,|ut
etiam
dicit in
Philosophus
praeterita raala sunt peccata commissa, quae nobis
primo Eihicorum j(Cap. 8). Et hoc est quod Augu121 cap. 6), quod
slinus dicit ad Probam
pclimus dimilti;
prsesenlia sunt tenlationes, in quas
(Epist.
1
sufficientiam
vitae non indecenler vult quisquis eanv
petimus non induci; futura sunt quaelibet mala imminentia, sive in hoc sseculo, sive in futuro, a quivult, el non amplius;
quse quidem non appetitur
bus pelimus liberari. Verum quod ad praesentia mala,
propter salutem corporis et
propler seipsam.jsed
sive quse in hoc sseculo patimur,
ut non sit
habiium personae hominis,
atlinet, ut sunt r> congruentein
inconveniens eis cum quibus hoheste vivendum est.
morbi, fames, sitis, egestas, bella, infortunia, abhis
liberari
Ista ergo cum habentur, ut teneantur; cum non hapeiimns, non tamen absolute, sed sub illa
Teriio alia suut
hypoihesi christiana, Si Deo visum fuerit; seu prsebentur, ut habeanjtur, orandumesl.
hoFial volunlas
supposita illa petilione aniecedente:
temporalia, et hiinimenecessaria.ntsuntdiviiise,
tua, ut infra plenius declaratur.
nores, robur corpbris, firma valetudo, longa vita, etc.
b In eamdem sententiam lsidorus Pelusiotes in
Hacc vero quia saepissime hominibus sunt exitio, non
sunt petenda absqlute, sed sub conditione tacita vel
quadain epistola (A'empe281, lib. n) ita scribit, Billio interprele : Oratio ea, quam Dominus discipulos
expressa, si nobis sint futura salutaria : quod soli
suos docuit, nihit terrenwn habet, sed omnia cmlestia,
Deo perspectum est. Unde in istis optimus orandi
et ad animm utililatem
modus est, orare
ut nobiscum agat sicut novit
tendentia, etc. Verum bsec
JDeum
sententia, si simpliciter et tit verba sonant accipiaexpedire ad suamj gloriam et nostrain salutem. Hacc
fere ex doctrina S. Tliomse in art. 6 quaestionis citur, quasi iu oraiione Dominica nihil caducum aut
imtatse. In altero arileni articulo eamdem doctrinam
temporale pelatur a Deo, omnino improbabilis,
mo et paradoxa censenda est. Quis enim neget bona
confirmat
et expiicat in hunc modum : Dicendum,
temporalia, maxime ad vitam sustentandam necesinquit, quod sicutlM. Valerius refert (Lib. vli, c. 1),
Socrates niiiil ultrq petendum a diis immorlalibus arsaria, recie a Deo bonorum omnium largitore peti
et exspeclari ? et cum oralio Dominica sit plenissima
bitrabalur, quam ul bona tribuerent; quia hi demum
et perfectissima,
scircnt quid unicuique esset utile. Nos aulem plerumut docet divus Augustinus epistola
121, quis dubitet ea omnia contineri quae a Deo peti
que id votis expelimus, quod non impetrasse metius
possunt? Denique superius ostendimus, ex sententia D foret. Quai quideni senlentia aliqualiler vera esl, quantum ad illa qum possunt malum eventum habere : quiPatrum, nomine panis quotidiani intelligi quaecumque
subsidia vilsetam spirituali quam corporali necessabus eliam homo potest male el bene uli. Sic divitim,
ria. Verum suam senlentiam abbas Isaac exposuit,
qum, ul ibidem di'pilur, multis exitio fuere. Honores
aut ccrle mitigavit
verbis sequentibus,
ubi ait:
eliam quatn plures pessutndederunl. Regna, quormn
exilus smpe miserabiles cetnuntut. Splendida conjuIlaque maguificentim ejus ac munificentim maximam irrogabit injuriamquisquis,
sempiternis peliiionibus prmgia, qum nonnumquam fundiius domos evettunt. Sunl
tamen qumdam boria quibus homo male uti non polc t
termissis, transilorium
aliquid et caducum ab eo tttaluerit postulare, etc. Hoc igitnr sensu prohibemur
qum scilicet malurii eventumhabere non possunt. Hac
et quibus bealtiitaulem sunl quibris bealificamur
temporalia el transitoria poslulare, praelermissis nimirum sempiternis,
id est, spiritualibus
dinem meremur , qum quidem sancli orando absoluie
petitionibus; id est, praeferendo temporalia et caduca spiriLXXfx:Oslende[aciemtuam,
pelunl, secundumtlltidps.
Deduc me
tualibus et selernis; quia jubemur qumrere priinum
etlsalvi eritnus. E\ ilerum, psalm. cxvitl:
in semitam mandaiorum tuorum. Hactenus S. Tbomas.
regium Dei, ul cmlera deinde adjiciantur nobis. Porro
nou fuitChrisli
Consule annoiaiisneru
declmam septiraam post ficonsilium, ut oralione Dominica paaem resque temporales quaerere juberei;
nem operis.
j
quod vile

COLLATIO

501

IX. DE ORATIONE.

802

eructat ad Dominum,
tanla promens in
condi- .Aineffabiliter
u se, nihil vile, nihil temporale seternitaium
illo brevissimo temporis puncto, quanla nec eloqui
tor implorari.
Itaque magnificentise ejus ac munifiin semeiipsam reversa
centiae maximam irrogabit
facile, nec mens percurrere
quisquis his
injuriam,
transitorium
prsevaleal. Quem stalum Dominus quoque inter illaprselermissis
sempiternis
petitionibus
el ofrum supplicalionum
formulas,
quas vel solus in
aliquid et caducum ab eo maluerit postulare;
fensam potius quam propitiationem
tale oralionis incurret.
CAPUT XXV.
De qualitale sublimioris
Hsec igitur oratio licet omnem
nis pleniludinem
mini auctoritaie
tamen domesticos

judicis

sui, vili-

monte

sedens (Lucce xxn),

similiter
figuravit,

bitur,
conslitulus
orationis.

tionis

videaiur perfeclioa
conlinere, utpole
quae ipsius Dovel initiata sit vel statula, provehit
suos ad illum

prsecelsiorem quem
statum, eosque ad illam
superius commerooravimus
igneam.ac perpaucis cognitam vel experlam, iramo

vel lacile fudisse descricum in oraiionis

etiam guttas sanguinis

profudit

exemplo.
CAPUT

inimitabili

agonia
inlen-

XXVI.

Orationis spiritum vatiis modis ad fetvorem excitati.

Quis vero possit diversitates et causas ipsas aique
b
quantalibet
origines
compunciionum
experieniia
exponere,
quibus inflammaia
praeditus sufficienler

mens atque succensa ad orationes puras ac ferven'

inelTabilem orationem gradu B tissimas incitatur? Quarum pauca, quantum polueri(ut proprius dixerim)
emineniiore perducit, quse omnem transcendens btimus ad praesens per illuminationem
remiDomini
manum sensum, nullo non dicam sono vocis, nec
etnisci, exempli gralia proponemus. Nonnumquam
disversiculus
enim psalmi cujuscumque
occasionenv
pronunliatione
linguae motu, nec ullaverborum
sed quam mens infusione
ccelestis illius
nobis praebuit, interoralionis ignitse decanlanlibus
tinguilur,
luminis

illuslrata,

non humanis

atque angustis desensibus velut de

signat eloquiis, sed conglobalis

effundit
funte quodam copiosissimo

ubertim,
ALARDI

atque
GAZiEI

dum canora

fralernae vocis

modulatio

ad intenlam

Novistupentium animos excitavii.

supplicationem
mus quoque distinctiouem
gravilatemque
psallenlis,

COMMENTARIUS.
a Ita et
superius dixit (Cap. 17) : Has qualuot
speculum in mnigmale, tunc atttem facie ad faciem.
Nunc cognosco ex patte, lunc aulem cognoscam sicut
species eliam Dominus exetnplo suo
supplicationum
et coqnilus suin ( Vide eumdein Gteq. lib. III Dialog.
nobis iniiiate dignatus est. Porro initiare plerumque
Unde iniiiatus,
cap. 55). lteni D. Gregorius hom. 22super Ezechiesignificat sacris imbuere, inaugurare.
El Ambrosii
liber De his
id est, sacris imbutus.
lem : Alia, inquit,
comptinctio est, qum per limotem
nascilur, alia qum per amorem; quia aliud est supplicii
qui initianlur tnysletiis (Tom. IV). Alias vero, ut hic,
I fugere, aliud ptmmia desidrrare. Unde eiiam in taberinitiare est inctioare, insiituere,
auspicari. Sidonius C
id est, incceplae vel
naculo per legem duo altatia fieti jubenlur ( Exod. xxiv
lib. n epist. 3 gtalim iniliatm,
Firmicuslib.il
inchoatse.Julius
et xxx) : unutn videlicet exletius, atiud vero interius;
cap. 5 Mathes. : Ver
cutn primam Arietis partem sol fuerit inunum in alrio, aliud ante arcam; unum qtiod mre coinilialur,
opertum esl, aliud quod auro vestitur. Atque in allari
gressus.
b De
videndum
mreo cremanlur carnes, in allari vero aureo incendunprimo
quid sil;
compunclione
lur aromata. Quid est hoc, fratres charhsimi, quod fodeinde quse ejus causae et origines, ut hic babetur;
SS. Patrum elogiis
ris concremanlur carnes, intus aromala, nisi hoc quod
quorum utrunfque ex nonnullis
selectioribus
discere
possumus;
qttolidie videmus, quia duo sunl compunclionis genera?
atque senteniiis
ut
alii vero jatn se
quam utiliter,
Quia alii adhuc per limoremplanguitl,
quas proinde non minus libenier
per amorem in lameitlis afficittnl, eic. D. Bernardus in
spero, lector accipiet. Div. Auguslinus in libro de
Meditalio patit
quodam sermone ( Demodo viveudi, serm. 10): ComSpiritu el Anima cap. 50 ila scribit:
scienliam, scientia compunciionem, compunctio devoptinctio cordis esl Itumilitas mentis veniens de recordatione peccali el de limore judicii. Illa compunclio perlionem , devolio perficit oralionem.
Compunclio est
fecla esl, qum pellil a se omnem delectaiwnem carnaquando ex consideratione malorum suorum cor interno
lium rerum, cl loto stttdio menlis figil inlenlionem in
dolore langitur. Devotio est pius et humilis affeclus in
Dei. Duplicem esse compunciionem
Deutn : humilis ex consciemia infirmilalis
contemplatione
proprim,
legimus : unam, scilicet, qua propler Deuni anima cupius ex consideratione divinm clementim. Gregorius
xxin Moralium cap. 21 : Qualuor, inquil, suttl qualijusque servi Dei afjicitur, id est, cum ad ineinoriam
tales, quibus justi viri anitna in compunclione vehemen- T> reducit mala qttm \ecil; altera vero, cum suspirat proter afficilur : cum aut malotum suotum reminiscilur,
pler desideriitm vitai mierttm. Quaiuor modis computiDei sentenliam
aul judiciorum
considerans ubi fuit;
gilur mensjtisli Itominis: tiempe tnemoria peccaloritm,
aut cum
recordalione pmnarum fulurarum, consideralione peremetuens, et secum qumrens, cogilal ubi eril;
mala vitm prmsentis soletter attendens, mmtens consigrinalionis lutjits vitm, desiderio supernm palrim. Hsec
D. Bernardus.
Ubi ne multiim mireris, lector, inodo
attat ubi est; aul ctim bona supetnx palrim contemdici compunciinnem;
duplicem, modo quadruplicem
lugens conspicit
plalur, qum quia necdum adipiscilur,
facile animadveries,
si adverlis, quadruplicem
iu
ubi non est. Malorum suorum Paulus meminerat; alduplicem revocari. Narn ut duae priores ad unam,
que ex eis se, in quibus fuerat, affligebat, cutn diceret:
ila duse poslerioresad
Non sum dignus vocati Aposlolus, quia petseculus sum
qnse ex timorenasciiur;
unam,
Dei (I 6'or. XIII). Rutsum divinum judiEccletiam
quae ex amore et desiderio superntc patrise, revocancium subiiliter pensans in futuro male esse meluebal,
lur. Aiqui hacc ex Pairibus
collecla elogia de comdicens : Castigo corpus meum, et serviluli snbiicio, ne
punctionc huic loco el instituio nostro suflicere mihi
videniur : praier quae, si qnis inlegros tractatus in
ipse reprobusefftciar (1 Cor. IX ).
forle,aliitprmdicans,
eamdem videre optel inaieriam,
videai ChrysostoRursus mala ptmsenlis vilm pensabat, cuin dicetet (IP
Cor. v); Dum sumus in hoc cotpote, peregrinumur a
de
mum, qni duos eleganles lectuque dignissimos
cordis conscripsil
videat et
libros;
Domino; et, Video aliam legem in membris meis recompnnclione
S. Ephrem Syrum, apud qiiem exslam quatuor itipugnaniem legi meniis.mem, el captivum me ducenlem
in lege peccati, etc. Et rursum bona mternm patrim
dem pulcherrimee de compunctione hoiniiiae,
comiderqbat dicens (1 Cor, xiul : f irfemws nunc per

05

JOANNJS CASSlANI

GOLLAT10NES.

804

etiam adstantibus plurimum contulisse fervoris; tiec ADburii.

Intefdurii
vbro iahla cbmpuhclioriis
abuhviri perfecti, et collatio spiritalis,
non exhortalio
daritia ac dolofe c supplelur,
tit alias eam digerere
nisi lacrymarom evaporatione nbn possit.
frequenter ad uberrimas preces jacentium erexit affectum. Scimus etiam fratris, seu chafi cujuslibei
inGAPUT XXVIU.
teritu non minu.s nos ad plenam compiinclionem
de eo<quod rioh sit in nostfd pbtestate
Ihterfogatio
fuisse raptatos. Recordatio quoque teporis ac negliptofusio iacrymarum.
gentiae nostrse nonnumquam nobis salutarem spiritus
Germanus : Hunc quidem compunclionis affectum,
invexit ardorem. Atquein hunc modum ntilli dubiuril
ex parte aliqua, mea quoqlie exiguitas nbn ignoai.
est occasiones innumeras non deesse quibus per Dei
enim recordatiiirie
delicforum meorum
Frequenter
hostrarum mentiuni
graiiam lepor ac soiririolenlia
obOrtis lacrymis, |ita shm hoft iiieffabili, ut praefatus
valeat excilari.
es, gaudiOj visitarite Domino, vegeiatus, ut desperare
GAPUT XXVII.
me illorum veniam non debere laetitiae ipsius magnia Diversos esse affectus
fervenlet oranlium.
tndo dictaret. Qub statu nihil feOr esse sublihiius, si
vel
islae
mbdis
vefO,
quibiis
ipsae
Quemadmodunv
Nonnurhreparaiio ejus nosiro subjaceret arbitrio.
de
inrimis
aniifiae
conclavibus
compunctiones
prome lacrymarum
comquam cupiens adsimilem
g
nvihofis
iion
difficuitatis
est
ferantur,
indagafe.
purictionem totis viribus excitare, Omriesqiie errores
eiiim
ifieffabile
elalacrltaFrequenter
pef
gaudium
nveos atque peccata ante ociilos statuens d tibeftatem spiiitus
saluberrihise
fructus
cdmpunciibnis
tefn illani fietuum revocare non possum, et ita oculi
ita
ut
etiarii
iri
clariiOfes
intoleraiemergil,
qiibsdarii
mei in moduin cUjiisdam dhfissiirisc silicfs praedub
iiirrriensitate
et
ceHam
vibilis gaudii
proriiihpat,
rantur, ut nulla prorslis ex eis humbfis giitta distilcini juctinditas
et exsuliaiionis
cordis,
penelfet
let: et ideo qiiantum niilii iri lacrymarum profusionli
vefb
tahto
silcntio
riiens
magniiudo. Nohnumquam
congaudeo; tantufndoleo
quOd illahv, cUfh voluefb,
intra secrelurii pfofuiidae taciiurnitatis
abscbiidituf,
recuperare non valeam.
ut omnem penitus sonum vocis stupor subitae illuincludat , omnesque sensus attonilus
minationis
^APUT XXIX.
vel cmillat,
ac
Responsio de divefsitale spiriiualium idcrymaritm.
spiritus vel contineat intrinsecus,
desidefia sua gemilibus inenaffabilibus
effundat ad
tsaac : * Non bmnis lacrymarum
profusio uno
ALARDI GAZ/El COMMENTARIU^.
I
a Giacoiiius iiiscribit
: De vdriis compuhclionuin
saiuiafiuin duo iahtum genera siatu.il; iinuni ex tiquatitaiibus , nl haberit Ctiam niaiiiiscripti
rioslri, C niore, alterum ex amore proyeniens : Quod in eo ,
Caleb , sedens
quos secutus Dionysiusei Basiieensis. Potefat et de
iriquii, bene figurqiur, quod Amfilia
irisciibi.
Tres eiiim llic
variis corhpunctionum effectibus
suus : Quid
stiper asinitm siispiravit, Cuidixiipater
seU ferventium
oratiohabes? Al illa resplondit :Da milii benediciionem :.terexponuntur coinpunctiohum
num effeclus plane diversi : iiitefdtim
clamof quiram auslralem, el qrentein dedisli. mihi. junge et irridam ex iriterni gaudii exuberaivlia, etcordisexsuliagUain. Dedilque ei\pater suus irriguutn shperius el irinterdum verosileuiium,
et taciti
tioneprorumpens;
riguurii inferius (Jomm x.v). Azq quippe super asinum
iniersedet : cum irrqtiqnabilibus
carnis sum molibus aninta
gemilus, et stupor qnidam mehtis altonita;;
dum profusio lacrymarum , de qiia polissiiriurii
in
ptmsidel. Qtim suspirans q patreierram irriguam peiit j
sequeniibus agitur.
qiiia d Credtore nqstto cum mqgno gemitu qumrenda
b Hinc colligere est cellas veterum illonim riibriaesl lacrymarum grhtiq. Sunt namque nonnulli qui jam
choriim eliam in soliludine
in doito perceperunl iibere projusiiiia loqui, oppressos
agenliuin fuisse cohtueri, indigeniibus possessa tribuere , ardorem fidei
junctas , aut saltem sibi viciiias ; quemadmodura
eliam lestatur div. Hieronymus epist: 22 ad Eustohqbere; sed adhuc fyratiqtn lactymdtum non habent. Hi
iia scfibens : Manent
nimiturii lettam ausltaiem el atenlem habent, sed adchium de cmnobiiis ^lgypliis
huc irrigitd indigent; quia in bonis operibus posiii,
in
separali, sed junctis ceilulis. Verrinl de cellis etcelabas Siepe dictum esl (Lib. v
tulis monachorum
qiiibus mqgni aique fervenles sunt,. oportet nimirum ul
lnstilut. cap. 37, el lib. x cap. 3).
aut amoreregni cmlestis tnalaetiam
auiitmoresupplicii
cPro,
repletut, ul Dionysius feddidit, Cassiano
qiim antea perpetrhrunl deptorent. Sed quia, ut dixi,
_j duq sunt compunciionis genera, dedit ei paler suris irid frequens admodurri.
v
d Scite ef
apte ad hunc locum Joanncs Climacus
riguiirii supetius ei\ irriguum inferius. Irriguum quippe
sure
ubi
de
hac
scaise,
gradu seplimo
compunctiouis
stipertus qccipii ariima, cum sese in lacrymis cmleslis
dbriO non niinus pie quain
gratia et lacrymarum
regni desiderio riffligit.; irriguum vero inferius accipil j
disserit : Vidi, inqiiit,
modicas gulias ,
subtiliter
cufninfertii supp)ic'iq flendo perlimescit. Ita Gregorius.
instar sarrguinis , cum labore effuhdi. Vidi et fohles
Al vero D. Bernaifdus serm. 5 de Epiphania,
tres
diitereniias
absque labore perfluefe. Siciit creatura moium ex se
piaruni I.icrymarum
recensetj
nenipe
vero
atiunde
ita
et
de
et
fraternae compassionis^
suscipil:
devoiioiiis,
gignit, nonnumquam
pceuiienliae,
Hiz sunl,
compunctione quoque sentieridurit esl. Quolies anirria
quae etiani iri Bocj capite expriniuntiir.:
nihil. etidm mrantibus vel studiose operantibus nobis ih
non indulgenlia
inqiiit, iacryinm devptionis,.inquibus
peccalorum, seit beneplacituinqitmritur DeiPatris, cum
lacrymas vi secrelm compunciionis excilala in solo
deiiehditih
nos Sflirilits adoplionis filiontm,
lesiimoflelu requieverilj ciirramus sollicite; Dominus enirit non
vocalus advenil, spongittmqiie divini tnmroris et fefririnnn pethiberis spitilui nosltq, quod sumus filii Dei, ul
meilifluam nobis vdcem de.cmlo videamur audire, qttia
gerii piarum lactymatum aquas nobis clemens pottigii,
vere Deus Palet ih npbis compiaceal sibi. NSc parum
qttibus deleantur scetera chirographi hqstri. Serva eam,
ul pupiliam bculi lui, doriec sporite abeal. Longe eniin
dislat ihier iiqs lacryriias devotionis et mtatis ulique
majot "M hujusmodi coinpunctionis vis, qjrtm ejus
jarii vitilis,
eteasqiias prinimva mtas intet infaniim
quum^studioHostro etiabore acquisivimus.
vagitus ,emisii,iaarymasulique
pmnilentim et confei
e Div.
sioriis. Yeriimtaineh longe amplius ulrisque procedun
Gregorius liv. iii Diaibjg. cap. 54, sichi
ita et lacryinarum spirtiualium
ouipunctioiiis,
et
alim qitmdairi tacrijmm,
quibus et infunditur sapor

IX, DE ORATIONE.

COLLATIO

80S

806

: Quis dabil capiti meo aquam,

itadicens
eninv ille .A describitur,
et oculis meis fonlem lacrymarum,
et plorabo in die
emanat flelus qui peccatorum
spina cor nostrum
Laboravi in.
et in nocte interfecios filim populi mei (Jerem. ix) ?
dequo dicitur:
com.pungente profertur
Vel certe quales illse sunt lacrymas de quibus in
gentitu meo, lavabo per singulas nocies leclum meum,
psalmo centesimo prirho caiiitur,
Quia cinerem sicut
lacrymis irieis slfaluth meum rigabo (Psal. vi). El
vel una virtule

affectu

depromitur.

Aliter

: Deduc qiidsi lotterilem tucryrrias per dierri ei per

noctem, el hon des requietri iibt, neque inceai pupitid
ajteroculi lui (Threh. iv). Aliter qui de cohiemplatione

et pocttlum meum cuth fleiu mis

pariem manducavi,
cebam. Quas ceftum est non illo affectu promi quo
in sexto psalmoex persona pceniiehtis emefgunt(/)o-

iierum

nnrurii

bonorum

ei desiderio

ihiue, ne in furore tubarguasine,elc.),

tatibus vitae bujtisatque angusiiiset

illiuS luturae clarilalis

Fontes
exoritur,
pro qua etiamuberioreslacrymafum
immensitale
de intolerantia gaudii et alacritalis
produm sitit anima nostra ad Deum fonlem
rumpunt,

sed proanxie-

aerumnis, quibus
Quod elianv
deprimuntur.

justi iri hoc mundo posili

sed etiam liiulus
psalmi
ipsius non solum textiis,
evidenter osteudit (Tiiuius psal. ci), qui ex persona
Beati
pauperis illius de quo in Evangelio dicitur,

et apparebo anle
mihi lacrymm mem panes
et
die ac nocte (Psal. XLI), cum ejulatu quotidie
pauperes spititu, quoriiam ipsorum est regnum cmlo: a Otatio paupetis
lamentalione
v), ita describitur
prociamans, Heu mihi quoniain incola- B funi (Malth.
cum anxialus fuerit, el coram Deo effuderil precem
ttis meus prolongalus est, et mullum incola fuit animd
Aliler
sitam. b Ab his ergo Iacrymis multum
distant ill.ie
mea (Psal. cxix).
lacrymse quse
proflmint
corde de siccis oculis exprimuntur,
conscieniia,
quse obdurato
absque ulla quidem talium criminum
dicens,
Quando
tonspeclum Dei? Fuerunt
\ivum,

sed tamen
dicii

veniam

gehennae et horribilis
procedunt, cujus terrore

de metu

recordalione

illius

esse credamus,
quas licet non penitus infrucluosas
bono enim proposito earum attentatur
ab
cmissio,
his praeserlim qui necdum,
vel ad scientiam
per-

ju-

prophela
'
inquiens,

percussus orat ad Deum : Non intres,

iudicium Cum servo tuo, qttia non justific.abitur in conspectutuo omnis vivens (Psal. CXLII). Est eliam aliud

venire
vitiorum

genus, quod non pro sua conscienlia,

lacrymarum
sed pro aliena duritia peccatisque
generatur,
quh
Sariiuel Saulem (I Reg. xv), quo illam quoque civilatem

Jerusalem

Tkren.),

vel

vel in Evangelio

in

Dominus(Lucm

GAZ^El

elici

XXX.

non debeant

COMMENTARIUS.

enim lacrymas vere in vihum mutari dixe- C

compassionis affectuin fervore prodrim.qumfraiernm
eiint cltaritatis,
pro qua etiam ad horam, tui ipsius
immemor, sobtia quadam ebrieidte videris.
a Tilulus
esl psalmi centesimi pfirni, qui incipit:
Dbiniiie, exaudi orationem meam, et clamor meus ad
habent omnes codices Hete veniat. Hunc tiliiluin
braici, Gra;ci et Latini, cum aliqua tamen vcrliorum
nam div. Augustinus legit : Oraiio inopis,
varietate;
cum angetelut, el in conspeclu Dommi effudit precein
ei in
suam. Alii : Orafio pauperis Cum anxius fueril,
conspeclu Domini effuderii precem suam. Ex quo litulo
clicilur argumentum
ejusdem psalmi. Est eniai bic
qua uti pnssit
psalmus formula quaedam orandi,
unusquisque pauper, aul in arfiictione posiius, imnib
et
anxius,
quilibel peccator conscieniia stioiiilante
Dci limore perculsus, et ad reCuperandatn ejusgraanhelans. Quod serisisse
tiam et recon.ciliationem
scriiiit
videlur B. Hieronymus, durri in Commentario
Vere eiiim
Prophetam loqui in persona peccaloris.
riullus est pauperior et miserior eo qui indiget gra- v
iiuinerat
lia Dei. Unde et Ecclesia hniic psalmum
iuler sepiem psalmos pceniieniiales.
b Juvat hic eiiam Joanhis Clim;ici saluberrima
et
huic loco conseiitanea ascribere miuiita : Nonnuniest,inaqttani, ail(Gradi(7),luclUiqttisecundnmDeum
nis gtorim mhcentur ingrdtm lacrymm. Quod lunc fieri
pieelprudenietaiiimadvertimus,cumlucjetenosmetipsos
videriimis. Compurtclio proprie est
el latnen malitjnati
animi dolot, oinni eialione carens, nec iillam sibi oirinino cohsolationem indvlgens, solnritque resolutionem
suam horis singiilts moditans, consolditonemque Dci,
aqunin frirjidarn exqua huiiilles monacHot visita!,ui
speclanH: Qnoties in his qui scciihdtim lieum lugere videntat supiibidih aiit ifdih deprehehderis, hotuin sciiti
lactymas non ex eis esse quas compunctio saltibtii
tlicit. Qum enim societds, inqkit, lucis ad ienebtas (II
im. Illas

seu prsesenliiun
pristinorum
ad puriim labe mundari.

tiori
lacrymm
quando
sponlariem proferuntur.
Ab his tamen qui in affeclum jam Ifansiere virluc
tum,
nequaquam debei hoc modo extofquei'! pf&
Quod

(In
xix) flevisse

ALARDI

potuerunt

vel

CAPUT

Jeremias

prseteritis

perfectam,

Cor. vi) ? Solet adultetind

coihpunclio elaiionem gigriere; ea vero qum laudabilis et probata est, coitsoialibnem. Sicut ignis slipulam tnflammat et consumii,
ita casim lacrymm sordes oinnes et visibilcs el ihvisibilei
coiisumunl.
iaiionem
Lacrytiiarum
plerique Patrum
noit palere, et esse obscurissimam,
atque ad invenienduiti difficiiliinam
idque in his potissimum
definiuht,
qui rudes iiitbuunlur. Exmullis nantque eas et variis occasionibus gigni, pula ex nalura, exDeo, ex afflictione
ex inani gtoria, ex
iiemque ex laudabili,
viiuperabili,
fornicatioite et dileclione, ex mortis memoria, aliisque
Verum omnibus his lacryinarum
modis dipluriinis.
virio timore discussis ei cogtitlis, ex jugi nostrm resolulionis memoria mundissimas et ab omni fraudis suspicione alienas lacrymas nobis cotnparere sludeamus.
Neqite enitn est in eis elalionis furlivm suspkio,
sed
emundalio magna, profedusque chariialis in Deum ,
peccatique aboliiio, el candidissimd , el ab omni perturbalionum slrepilu remola ac
feitcissima requies. Eos
sanequi Itigenl, nonnumquam ab oplimis laerymis inchoixsse, el in deleriores desinere, nec ribvum, itec mirum est; sed a conltatiis
atit etiam naturaiibiis
in
spirituales transferri lacrymas, et singttiare esl, el laudibiis revera dignissimum.
Hoc aulem prablema riiqnifestitts noverunl, qtti circa ittanem gloriam proniores
sunt. Noti, (inlequam perfecte emunderis, lacrytharum
tuatum imbribus ctedete. Neque enim habet fidem vinum slalim e lorcularibus expressum. Omnes
quidem
secundum
Deum
lacrymas nostras, quas
profundiinus,
esse miruin utiles nemo esl qui refragelur.
Qumnam
vero sit udlitas carttm, in itnipore nosirm migrationis
agnoscemtts. Ilactenus ille profundse admoduin el rccondila! doclrinae vir.
c Docet id
lib. u
egregie Ludovicus Granatensis
de Oratione et Meditaliane.
Huc perlinent
qusc de
laCrymariim gralia earumn,ue sterililate,
qtiae virij
sjiii-ituahhus s' bi; dc eoniingere
solet, scri.bit Joan>

JOANNIS

8&7
fiisio

lacrymarum,
affectandi

pcre

ulcumque

nec exterioris
sunt

producti,

fletus,

qui

CASSFANI

hominis
etiamsi

pertingere
poterunt ubertatem.
suis

couatibus

Ma-

distra-

hentes humiliahuni,
atque ad ima demergent,, et ab
illa ccelcsti sublimitate
in qua attonita
deponent,
mens orantis indeclinabiliter
debet esse defixa, eamsuarum intentione
precum
compellent
et coactitias
erga sieriles
lacrymarum

que

laxala

fecta

oratio

in

Sententia
Et

abbatis Antonii

me impedis,

orlus

El
i

vel hoc ipsum

monachus,
ut nos quoque
secundum

nostrae huic admirandae

C^PUT
i

super orationis

stalu.

ccepissetinfundi,

audieri-

fervore

: Qnid
spiritus
proclamantem
sol, qui ad lioc jam oriris, ut me ab buALARDI

GkZM

nes Climacus loco ciiato , sua et aliorum experientia

rebus apprime exerciiaedoclus, et in hujusmodi
lus,: Solenl,
inquit,tps<E
lacrymm leviores quosdam
:quocirca quibusdatn divina disnonnutnquamallollere
ut dum seipsos privatos videpensaiione subirahanlut;
miseros seipsos agnorinl stndiosius eas requirenles,
el mmrote,
ac dolore anitni,
scant, qemilibusque,
profundaque tristitia, el hmsitalione se conteram ; qum
omnia iacrymarum vices supplere solettl, et si ab ipsis
nihilimslimenlur.
Inveniemus nonnumnimirumvitiler
ridicttlum
qtiiddam
quam , si observemus diligenlius,
Nam
cum
in
nobis
moliri.
saluritale
distenti
dmmones
fuetimus, compungunt nos; rursum cumjejunaverimus,
obduranl; ul seducti lacrymis,
parenti vitiorutn gttlm
ac deitciis nos ipsos exponamus.
Quibus obtemperandum non est, sed omnino conlra faciendum.
Equidem
vim
considerans stupeo , quonam
ipsam compttnciionis
modo ea, qum luclus et tnceror dicilur,
gaudium inveluli mel et favttm, comesla
trinsecus el Imiitiam,
possideat. Quid igilur ex Itoc nobis innuitnr? Id profeclo, quod proprie Dei donum hujusmodi compunctio esse pro confesso habeatur. Hsec ille.
a Haec sententia
non legitur iri Vita S. Anlonii
ab Athanasio conscripta , sicut nec altera quae eidem
: quod nonvalde niirum, cum
postmodum ascribilur
saiis constel Athanasium
non omnia Anlonii
facta
diclave scriptis mandasse, sed multa prxtermisisse.
cOngressu cum Paulo primo
Siquidem de Antonii
div. Hieronymus
eremita,
quem narrat
(In.Vita
ne
Pauli Eremiim),
fecitAthanaverbum. quidetn
eodem llieronymo
sius : nimiium
quod,
teste,
Vitam illam Antonii,
Athanasius
ipso adliuc vivenle,
biennio ante
descripserit,
eamque Romam detulerit,
obitum Antonii,cum
a Julio papa vocaius esset :quo
aliaque Anionii
tempore illud dePaulo,
gesta dictaque nondum acciderant Baron. tom. [II Annal. annot.
lum
343),. Unde et alia raulta Anloniiapophlhegmata
in Vltis Patrum, tum apud Palladium et alios leguntur , quae apud Alhanasium
non exstant. Nec enim
omnia ad ejus noiitiam
pervenisse credendum est,
etiam ipsius setate, vel anie,
nee
gesta dictave;
eiiam cognita omnia ab ipso commemorari
necesse
fuit.
b Eo scilicet
perfeciionis
genere et gradu, qui
non ni sanclrssimis
et perfectissimis,
qualis Antonius , eonvenit;
in Deum
quo quis in oraiionesic
rnente erigitur
e.t dcfigitur , ut nihil aliud prseter
Deum cogitet; qui cerie perfectissimus
cst orandi
Sliodus, sed qui potest capere, eapiat,

senten-

XXXII.

De exauditionis

XXXI.

verse percipiatis affectum,

non
sed a beati Antonii sententiam
meamvobis,
profein oratione novimus perrara ;quem ilanonnumquam
in excessu
ut eodem
mentis
stitisse,
frequenler
solis

se

tiae superadjicere
audearaus, orationis
aliquid
quse
exauditur
a Dominb, in quantum experli sumus, indicia proferemus.

gutiulas

ut orationis

orante,cum
mus eum in

.80$

qua

quod orat, intelligit.

mensuram lenuitalis

segrotare.
CAPUT

abstrahas claritate ? Cujus eliam

magno-1 A jus veri luminis
fuerint
hsec quoque esl super oralionis fine cceleslis el plusb
ad illam
quam humana sentenlia ; Non est, inquit,
per-

numquam

spontanearum
lacrymarum
animum
gis enim supplicanlis

COLLATIONES.

Cum oranles
et Dduciam
dejecerit;

indicio.

nos nulla

pelitionis
si obtinuisse

interpellaverit
haesilalio,
nostrae quadam desperatione
nos in ipsa orationis effusione

quod poscimus seuserirous ,c non ambigamus prcces

noslras ad Deum \ efficaciter
Tatitum
penetrasse.
enim quis exaudiri atque oblinere
merebitur,
quanlum vel inspici se a Deo vel Deum crediderit
posse
d IrrelraWabilis
praestare.
namque est Domini noCOMMENTARIUS.
j
c Idem
apertius dicit infra (Cap. 34) : Procerlo se
cum se dubinon exaudiendum quisque non dubitet,
Ulautem haec sane intelligantur,
taveritexaudiri.
duo
sunt notanda. Primo non requiri in oratione fidem ,
aut certam persuasionem,
qna credamus nos impetrasse , seu impetfaturos
sed
esse, quod peiiuius;
solum ut credamus Deum esse potenlissimum,
saet proinfidelissimum;
benignissimum,
pientissimum,
de posse, scire, alque etianv velle facere quod pelimus, si bene pepamus. Quod enim non requiratur
ul certo credamus inos a Deo exandiri, manifcste colligitur ex oralione; Davidis, qnam fecit pro filio suo
C I
Keg. xxii. Nam hon certo credidisse se exauditum
iri, teslantur illa ejus verba : Quis scit, si forie doneleummihi
Domittus? Sed el Aposlolus cum oraret,
ut auferretur a sestimulus carnis (lCor. xn), proculet tamen non credebat se
dubio ex vera fide'orabal;
: alioqui falsa fuisset ejus lides,
cerlo impetraturum
non impelrarit
quandoquidem
quod petebat, dicente
Domino : Sufficil iibi gratia mea. Neque ea fide orat
Ecclesia universa [pro infidelibus
et peccaionbus ,
ut ad fidem et justitiam
adducantur. Non enim cerlo
credit omnes inlid.eles, et peccatores esse convertendos. Secundo noiatidum:
Quamvis non requiratur
fides qua certo credamus nos a Deo exaudiri,
requirituriamen
llducia qua certo et indubitaiiler
confidamus Deumrpro sua benigniiate
laciurum quod petimus, si ila expedfot ad Dei gloriam et uostram salutem. Hanc enim condilionem
quaesivit Domirius in
cui dixil : Confide, fili , rentilttinlur
libi
paralytico,
requiril
Apostolus
peccuta tua( Matthi ix). Eaoidein
j) Heb. n : Accedanius cum fiducia ad ihronum graiim
nihil hmejtis. Et Jacobus cap. l : Poslulet in fide,
sitans. In fide, idest,
cum fiducia obtinendi quod petimus, ail sanctus Thomas (ln Commenl.) Hac igitur
indiexauditionis
ratione docet hic abbas certuro
esse , cum orantes
ciuin, sive sigiiiiin impetrationis
el fiduciam petilionos nulla inlerpellaverit
hmsitalio,
nis noslrm quadam desperaiione dejecerit; sed obiinuisse nos in ipsa oralionis effusione quod poscimus
senserimus; bocesl, cum in ipsa oratione
magnam
fiduciam in animb senserimus oblinendi
quod petinon
non
infundit
bumus. Deus enim cum
exaudit,
cum vero exaudire decernit,
fidujusmodi fiduciamj
ciam et hilarilalem
quamdam
peculiarem in animo
ut unusquisque
subinde
orantis inspirai,
experi-

tur.
j
d Irretractabilem et infallibilem esse nemo dubitat; sed posilis cbnditionibus requisitis, quarum DJ^

IX. DE ORATIONE.

COLLATIO

809

stri illa scntentia, Qumcumque orantes petiiis,

quia accipielis, et venienl vobis (Marci xi).
CAPUT

XXXIII.

crediie .A quam propter indefessam petitionum

perseveransermo Dominicus nominavit.
liam importunitalem
Amen, amen dico vobis, quia si non propter amiciliam,

Objectio quod prmdictm exaudiiionis fiducia tantum

sanctis convenire videalur.
Germanus:

Hanc exauditionis

fiduciam

nimirum

de conscientiae puritate credimus emanare. Caeterum

:ios, quorum cor adliuc peccatorum spina compungit,
nullis patroquemadmodum eamhabere possumus,
cinamibus

meritis quibus exaudiendas

tras fiducialiter prsesumamus ?

orationes nos-

CAPUT XXXIV.
Responsio de diversis exauditionum
Isaac : a Diversas exauditionumcausas

810

causis.

vel propter importunitatem

ejus surget et dabit ei
quantum opus habuerit (Lucm xi). Habes in eleemoinquit,
eleemosynam in
synarum fructu : Include,
corde pauperis , et ipsa orabit pro te in tempore ttibuvitse
lalionis ( Eccle. xxix ). Habes in emendatione
et operibus

misericordiae,

secundum illud : Dissolve

solve fasciculos deprimentes

impietatis,
(Isaim LVIII). Et post pauca, quibus infructuosi
jejunii sterililas castigalur : Tunc, inquit, invocabis,
et Dominus exaudiet te; et clamabis , et dice.l : Ecce
colligaliones

sane exaudiri
etiam
Nonnumquam
dum animarum diversum ac varium statum evangenimietas facit, secundunv illud:
Ad
lica sive prophetica testantur eloquia.
Habes enim B Dominum, cum tribularer,
clamavi, et exaudivit me
: Ne affiixerilis advenam;
in duorum consensione fructum exaudiiionis
Domi(Psal. cxix). Et ilerum
nica voce signatum , secundum illud : Si duo ex voquia si clamaverit, exaudiam eum, quia misericors sum
esse secun-

adsum (Ibid.).
tribulationum

bis consenserint super terram, de omni re quamcumque petierint, fiet illis a Palre meo, qui in cmlis est
(Maith. xviu). Habes aliam in fidei plenitudine quae

Videtis ergo quot raodis obtineatur

(Exod.
xxii).
exaudiiionis graiia, ut nullus ad impetranda ea quaa
salutaria sunt et seterna, conscieniise suse despe-

habuegrano sinapis comparatur. Si enim, inquit,

ritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic:
Transi hinc, et transibil, et nihil impossibile eril vo-

ralione

bis(Matth.

xvn).

Habes in assiduitate

orationum

ALARDI

GAZJII

frangatur.

Ut

enim miseriarura

nostrarum

nos omnibus
illis ,
concedam,
conteraplatione
esse
penitus deslitutos
quas supra memoravimus,
et nec illam nos habere laudabilem duovirtutibus,
COMMENTARIUS.

Est enim hoc

Patrem in nomine meo, dabil vobis. Exaudiuntur,
inraeque cap. 34 inferius explicanlur.
discrirainis
inler proraissiones
Dei affirmantes
et
quit, omnes sancli pro seipsis : non auiem pro omniet sine ulla exbus exaudiunlur,
sive amicis, sive inimicis, vel quinegantes, quod neganles absolute
buslibet aliis; quia non utcumque dictum est, dabit,
ceplione intelligantur
; affirmantes vero numqnam
absolute , sed cum hac exceptione generali : nisi
sed, dabit vobis. Secunda conditio est ut petaniur
necessaria , vel utilia ad salutem. Quam conditioquid impediat, vel simili. Ut Marci xvi: Qui credideidem Augustinus ex illis verbis : ln
rit, el baplizatus fuerit, salvus eril ( supple, si caeie- C nem colligit
ra habeat necessaria). Quiverononcredideril,condemnomine meo. Quodcumque enim , inquit,
petimus
nabitur. Itaque sentenliaeipromissioilla-.Qumcumque
non
adversus ulilitatem
salulis,
petimus in nomine
otanles pelitis, ctedite quia accipietis, etc., cum sit
Salvatoris ; et lamen ipse Salvator est; non solum
non est absolute intelligenda;
sed cum
affirmativa,
quando facil quod petitnus , verum eliam quando non
hac conditione : si recte petaiis. Hanc enim condifacit; quoniam quod videt peti conlra salutem, non
tionem intelligendam esse insinuat S. Jacobus; difaciendo plus se exhibet Salvatorem. Novit enim mecens : Pelilis,et
non accipilis,
eo quod male petalis
dicus quid pro sua, quid conira salulem suam poscat
(Jac. iv).
mgrolus ; el ideo conttatia posceiilis non facil voluna
tatem , ut faciat sanitatem : quapropler quando voluPergit Auctor explicare quibus mediis, rationibus et conditionibus
facilius a Deo exaudiamur
et
mus ul faciat quodcumque pelimus, non utcumque,
sed in nomine ejus, hoc est, in nomine Salvatoris peimpetremus quod petimtis. Enumerantur autem hic.
sex condiliones e sacris litteris colieciae, quse oratamus. lla Augustinus. Verum efficacius illa conditio
tionem solent reddere efficacem et impelraloriam
,
colligi posse videtur, ut colligit Aucior, ex illa Joannis sententia : Hmc est fiducia quam habemus ad
hocest,
juvare ad impetrandum;
nempe cliaritas
fralerna,
fides, perseverantia , eleemosynse, pceniDeum, quia quidquid petierimus secundum voluntatentia , et afflictorum gemitus. Cseterum hse conditem ejus, audit nos (Uoan.
v). Unde infert Augutiones etsi mullum valeant ad impetrandum,
stinus : Ergo super his lanluin plenam nos et indubipraesertim simul junctse et concurrentes,
non ita tamen
tabilem jussit exaudilionis habere fiduciam,
qum non
ut infallibilem,
cerlum et perpeluum habeant im- r nostris commodis, nec solaliis temporalibus, sed Domini congtuunt voluntati. Quod eliam in oralione Dopelrationis effectum. Nulla enim est Dei promissio
minica admiscere prmcipimur dicentes, Fial voluntas
absoluta, qua certi efficiamur nos absolute qund
pelierimus impetraturos,
positis illis conditionibus;
tua, scilicet, non nostra (Vide Bellarm. lib. i de Bon.
ut pie petamus et
cum semper intelligaiur
illa conditio : Si cmleta reOper. cap. 9). Tertia conditio
oremus. Pietas autem baec quinque conditiones inquitita adsint. Qusenam vero sint illa , declarat div.
Thomas his verbis (2-2 , q. 85, art. 15): Ponunlur,
secundiim div. Thomam ubi supra : ficlenu
cludit,
et devolionem.
inquit , quatuot condiliones quibus concurrenlibus
spem , cbaritatem , humilitatem
ut
oremus.
llanc
semper aliquis impelrat quod pelil: ut scilicel pro se
Quarla conditio
perseveranter
enim conditionem Cbristus inculcaiam voluil duabus
pelal, necessaria ad salutem, pie el perseveranter.
illis parabolis, altera importuni amici panes intcmQuas condiiiones juverit hic paulo enucleatius explicare. Prima itaque condilio est ut pro se quisqne
pesla nocte ab amico petentis, Lucae xi; altera visollieilantis
etiam sancti,
duae iroprobum
peiai. Non enim semper exaudiuntur
judicenv imporlune
;
dii.ii pro aliis orant; quando scilicet illi pro quibus
Lucae xvm. Nec aliud significare voluit illis verbis :
r.rant digni non sunt qui accipianl, ut docet div.
Oporlet semper orare et numquam deficere, ut pletraciaiu 75 in Joannem , idque colligit
niiis sequenti collatioue declarabilur.
Augusiiuus
ex illis verbis Domini*Joan.
xvi : Si quid pelieritis
PATBOJL. XLIX.
26

JOANNIS ^ASSJANI

consensionera, nec illam fidem grano sinnpis A

nec illa opera pietatis quse pr.opheta
comparatam,
nu.m ,vel imporjtjUivjtatenv quae pmni ,yo:descrihit;
Ienii suppedilaj,,
hab.ere non p.os.sunvus? Per quanv
rura

eliam solam

daturuni

fuerit

se Dominus

Et idcirco
repromjtiit.
infidelitaie precibus insistendum

.quidquid oratus
absque Jiaesi.tatioiiis

est; obtenturosque
nos earum jugitate cuncia quae secundum D.eum po_florlaiur
minime dubitandum.
eniin
poscerixnus,

COXL.ATtQ.M3.

in praliohe eredenles, accipietis et nihil

cunimpossibile erit vobis (Matth. xxi). El idcircosi
ctse nos exauditionurn ,quas p.rsediximus causae om-

quepelieritis

nos impqrtunitalis
instantia,
quae absqiie .ulla y.el ^vieriii vel laboris
difficultate
itv cujusctrmque yqlengs sila est p.oteslate. Prp certo autem ao.n _exauienduni se supcum se ,d,ubi!la,yerit
plicans quisqu.e non dubitet,
n.ino defi.ciunt,

exaiidjri.

nos Dominus volens ea quse sunt Eeterna .ccelestiaq.ue praes.tare, ,ut eum imp.orlunilaAe floslra quodajrnnvodo coarctemus, qui importunos
nos noji iii.odo
sed eiiam iijyitaj
non despicit .iiec refutat,
,et lau-

812

saltem

Quod autem

plicandum

sit,

exemplo,

quod

eiiam

aiumet

Domino supanfatigabilHer
illo beati a Danielis docemur

exaudilus

a prima

die qua ccspit

diem consequi-

post primam ei vicesimam

tur suse petitionis effeclum (Daniel. x). Unde non
debemus nos quoque a ccepta oratjonum nostrarum
orare,

se quidqui.d perseveranter
sperav.erint, benignissime pollicetur diceus, Pelite el
ib si nos exaudiri tardius senseaccipietis, qumtite el invenietis, pulsate et aperielur vo- JJ inte.nlione eessare,
liis. Omnis enim quipetitaccipit,
gralia dispensarimus, ne foxte aut exauditionis
invenil, et
etquiqumril
c aut
Et iteruio: Otimia qumcum:
tione Donvini uti ileir differatur;
aivgelus divipulsanli aperietur(Lucwxi).
dat;

eisque prseslilurum

AXARDI

GAZ_I

COMMENTARIUS.

,? Sic e.n.im .Gabriel archangelus Da.iiielem aljocutus est : Noli mefuere, Dqniel, quia ex die primq
ut te affliquo posuisli' cor iuum ad inleliigendum,
geresin cohspectu Dei tui, exaudita sunt verba tita,
et ego vpni propler sermones tuos (Dan. x). U:|u diy.
si sfatini exaudiius
flier,ony,mus:
Quqeritur, inquit,
est, chr riori statim missMS esl angelus, sed per untim
et viginti dies dilatus ejus ad Dunieleiy qdventus ? vidclicet dala est Danieli pet motam occasio antplius
Deum .deprecandi, ui ex ep quqd plu.s desiderpl per
iaborem, plup eiiani per feyelqtignem aiigeli audire
meredlur.
h DJV.
5 de Verbis Domini sec. C
Augustinusserni.
Maltli. : Cum aliqtiqndo, inquit,
tatdius dal, coir
mendql donq, tion negqf. D'tu desideratq dulcius obi%r
venttir, cilo autein datp vilescupi: pete, qumre, insla;
petendo et qhmxendo crescis, ut cqpias. Sprval tibi
peus quod non pull cito dare, ut ,lu discas wqgtiq
tngg)ip desiderqre ( Vide D. Hieronymum in Hffhgcuc
cqp.l).
0 Auende hic angelorum unura ex
prsecipuis erga
n,ps pfj)ciu,m ac rainjsieriuin , qubd est preces no'siras.divinae boni.tati offerre, easque suis itidenv pieCibus juvare et .co.mmendare, et divina nobis beneficia procurare,
et quodaiumodo ad nos deferre.
QUOJO)ex inultis S,crip.tur'se' locis nvahifestum est'.
in somnis scqlqrn: stantem
Genes. xxvit.l: ViditJqcqb
super lettani, el cacumen ejus iangens cmlos. Angelos
quoque Dei qscendenjes et dcscendenles per eapi,
et Dominum innixum scqlm. Qubrsumboc?
ni.si ut,
qtiod res ipsa e.t Scrip.tura iodicat,'causas
agant iio,ac princij
niinum quibus ministrant,
etregnorunv
D
patuuin quibus praesunt. Ascendunt
quippe angeli
ut pre.ces nostras Deb offerant, descepdunt ad nps
ut ejus beiiellcia nobis procurata
ei impetrata ai^
nos def,eraiit. Hiric libri Judipum cap. XJII legimus
angelunv nascituri Sanvsonis praenunlium ascendisse
in coelum cum flaroma liolocausii.
Quo significatjir
detulisse in ccelunv' anie
Aiigelum
quodammodp
Domi;ii sacrilicium
Manue in gratiacqnspectum
ruhv aclionem oblatuin. Ad haec Tobiae XJI. Angelus
: Quando orqbas
Raphael bis eum yerbis alloquitur
cum lacrtjinis, et sepeliebas mqrluos , ego obtuli qr.alionem tugm Dotnino,. Dejn.de ih Graeco ibidem post-:
ea sujjditur:
Ego sum Rpphqei untts ex septem angelis sanctis qui Deo offerunl pteces sancloturn. Gojqfirmaiur ex Actbruni
x, ubi angelus ad Cbrjieliuhi
oranlem ingressiis, ait: Otationes luqi ei eleemosynm
tuqs ascendetuni in memoriam iri conspectu Dei. Et
infra : Exaudita est otalio tua, et eleemosynm tuce
commemoratee sunt in conspectu Dei. Commemoratae

sunt, inquit, scilicet ab ipso angelo; quse est eiAscenderunt. Dicuntur enim preces
plicatip illius,
ascendere i'n meraoriam in conspectu Dei, cura a
sanctis spiriiibus
divinse Majestaii quodamraodo reSed clarius id
prsesentan.nir, et co.mmemorant.ur.
pro.batur ex Apocalyps. cap. vtn, ubi dicitur angelus
aureum , et
stetisse anie dllare,' liabens ihuribulum
dalailli
incejisa multa, ut daret de orationibus sanctomm ornniiim super allare aureum quod est ante
thronum De\. Ei ascendit, inquil, fumus incensorum
de oraliomlius sanclorum de manu angeli coram Deo.
His accedit auctofitas Ecclesige, quse in sacro canone Missae sic ora.t : Supplices te rpgamus, ornntpqtens Deiis, jube hoic (vota , sciiicet, precesqne sacerdotis ef loijusjpppuli)
perferri per tttanus sancli
ahqeli iuiip sublitiie qltqre tuum, in conspectu divinm
Majestqiis tum,Teic., ubi angeluin singulari numefb
Poposiium e?se prb pluraii anivoiaiit expositores.
stremo accetlunt et SS. Pairum ^.esiimoiiia. Nam D.
Augjist.i.hus .nou soiuip id fieri,' sed etiaov cur et
quomodofiat,
disjerit in episipl. 120 ; ubi exponens
Domino
illud psalmi vig.esimi prim.i : Annuntiqbitur
subdi.t: Nqn qit: Annuntiabitur
generaiipyenlura,\\%
Doiniiitis generuiioni vcniurm, sed Annunliabitur Domino generalip veiilura- Quod nott sic accipiendum est,
lamqtiam pescieiiti aliquid atinuntietur, ut sciat; sed
sicut annuniiatti arigeli, non sqluin nobis beneficia Dei,
verum eiiamilli
preces nosiras. Nqm scriplumest Tobim xn in Grmco, ubi angelus fipfiiitiibus dicit: Ego
obtuli mempriqm orqiionis vestrm; non ul tunc Deus
noverii quid velimus vel quo iudigeamus: Novit enitn
Pater vester, ail Dbminus, quid vobis necessqrium sit,
pritisquam pelalis qb eo ; sed qtiia necessehabet ralionalis crcatnrq bbiemperqns Deo tempotqles causas ad
mtexriam veritateni referre, sive pelendo quid erga se
fiat, sive consulendo quid fq.ciql; qtti piits menlis affectus est, ui ipsa consiruatur, non ut petis instruatut. Rupertus lili. ix de Victoria Verbi cap. 8 : Scite
debemus, inquit;, sanctos angelos intet Deum et homines D.ei setvos esse administratores ; et nos in conspeclu eorutn psallere, et orqre, eosque semper esse
paraios ad' offetendas Deo orationes Ecclesim. Div.
Rernardiis sefm. 7 in Cantica: Credimus, ait, angeios sqnctos astare oraniibus, offerre Deo preces, et
vqtq homipum ;'ubi tqmen sine irq et disceptalione levpti pnyas rnarius' petspexerint. Et iiifra sic sanctos
Quis dabil niihi pet vos, o benigni
angelqs alloquijur:
principqs , petiiiones mejjs innoiescere apud Deum ?
\cui etiam co.gitatip hominis cqnfiletur.
NonenitnUep,
sed apud ffeuth, hpc esl, ipsis, qiii cuni Deo sunt'
tam beaiis virltilibus quam et cqfne solulis spiritibus,'

COLLATIOIX.^M:

813

ORATIONG.

814

a a facie Om- iA ad colaphizandum

eum appositus fuerat Domini wdelaturus,
dicens : Propler quod ler Dombium rogaviK
diabolo
lunlate,
nipotentis
remoretur,
egressus resistenle
ut discederel a me, el dixil mihi : Sufficit libi graiia
muneris desiderium
quem certum est transmissum
mea ; nam virtus in infiimkale perficitur (lCor.
ingerere non posse, si nos a proposrtae petitionis
xn,).

nunv ad nos beneficium

inientione

cessasse repererit.
Quod etiam supradicto prophetae proculdubio
aecidere potuisset,
nisi
virlule
in primum
incomparabili
alque vicesimum

diem

orationum

suarum

perseveranliam
protelasset. Ab hujus igilur fidei confidentia
nulla penitns
cum orationem
nostram
desperatione
frangamur,
nos obiinuisse minime senserimos , nec haesitemus

sponsione dicenUs : Omnia qumcumque petieritis in oralione credenles , accipielis (Malili,

Retractare namque nos convenit illam beati
xxiv).
super Domini

;Quera sensum etiam-b Dominus orans<ex pcrsona

liominis assumpti,
ut formam quoque orandi noet csetera, suo pr.seberet exembis, quemadmodum
plo, ita cum orarei expressit:
Pater, si possibile
eit., transeat a me calix isle : vertimlamen non sicut
c cum
ego volo, sed sicut tu (Matth. xxvi),
ulique
non discreparet
voluntas.
ejus a Patris volunlate
Venerat enitn satvare quod perierat (Malth. xvm ), et
dare animam

suam redemplionem pro muliis (Mallli.

de qua ipse dicit:
Neino tolUl animam meam
xx),
a me, sed ego pono eam a meipso. Polestaiem habeo
Joannis evangelistse sententiam,
qua ambiguitas
absolvitur : Hmc esl, B ponendi eam, et potestatem habeo ilerum sumendi eam
hujus quaestionis evidenter
(Jaan. x), Ex cujus persona super unitate voluntatis
inquit,
fiducia quam Uabemus ad Deum, quia quidsnae quam cum Patre jugiter possidebat, per beatum
quid pelierimus secundum voluntatem ejus, audil nos
quoque David in Psalmo tricesimo nono ita cantalur:
(Uoan. v). Ergo super his tantum plenam nos.et
babere fiducianv,
jussit exauditionis
nec solatiis
quse non nostris commodis
temporalivoluntali.
bus, sed Domini congruunt
Quod etianv
in oralione Dominica admiscere prsecipimur
dicenr-

Ul facerem voluntaletn luam, Deus meus, volui. Nam

el sicde Patre legimus : Sic enim Deus dilexit munFilium suum daret (Joan.m).
dum, ut unigenilutn

les : Fiat

ipsum pro peccalis

modum de illo refertur

indubitabilem

voluntas

tua ( Malth. vi),

non
scilicet,
nostra. Si enim et illud Apostoli recordemur,
quoniam quid oremus secundum quod oportet,
nescimus
saluli no(Rom. VIH), intelligimus
nonnumquam
strae contraria

Et de Filio

nihilominus

invenimus,
noslris (Galal.

Qui dedil semetn). Et qucniad-

: Qui eliam proptio Filio suo

non pepetcit,
sed pro nobis omnibus ttndidit
eum
ila de isto narralur,
Oblaltts est quia
(Rom- vin):
ipse voluit (Isaim LIII). Et ita Patris et Filii voluntas

posluiare, et commodissime nobis a"b

eo qui utilitates nostras rectius quam nos ac verauna per omnia designatur,
ut etiam in ipso resurcius intuetur,
ea quav poscimus denegari. Quod IHi
rectionis Dominicae sacramento operaiio non dissona
quoque magistro genlium accidisse nqn dubium est, C fuisse doceatur. Nam sicut resurreclionem
corporis
cum oraret auferri a se angelum Satanse qui utiliter
beatus Apostolus
prsedicat
ejus Patrem operatum
ALABDI
a

GAZil)

COMMENTARIUS.

ordini naturse; breviler

his verEgredi dicitur angelus a facie Dei, non quod ab
explical Rtiperltis
bis (Lib. ix de Victot. Verbi cap. 6) : Unde maio anejus notitia et potentia, praesentiave, per quam ubidiscedat, aut ejus beatifica visione privequeest,
gelo virlus pugnandi advetsus bonum angelum, *eique
et
resistendi ? Ex hominum vel populorum peccatis. Ubi
tur; sed quia , peracta pro nobis supplicatione
inlercessione
divina nobis beneficia
apud Deum,
fit isla pugna inler bonos et malos angelos ? ln campo
delaturus vel nuntiaturus
ad nos advenit. Nara, ut
in confliclu judicii,
ipso specialore ac judice
juslitim,
ait Aposiolus,
Omnes sunl administralorii
Deo. Sed quomodo boni et mali angeli pugnani inter
spiritus in
minislerium
se ? Maius pugnai accusando, bonus defendendo. In
missi, propler eos qui hmreditalem capiunt salutis (Heb. i). Neque tamen, ait B. Gregoquantum esi magna el vera accusalio mali angeli , itt
rius (Li6. n Moral. cap. 5),
sic a divina visione
tantum est tarda et invalida defensio boni, elc.
b Id est, secundum liumaiiam naturam a se asforas exeunl, ut internm comemplaiionis
gaudiis privenlur ; quia si Conditoris aspectum exeuntes amitteChristo
sumptam , et eanv oraudo reprsesentans.
enim ut homini, non ut Deo, orare conveoit, cuni sit
rent, nec jacentes erigere nec ignorantibus veta nuntiate possenl; [ontemque lucis, quem egtedientes ipsi
Patri sequa'is secunduin divinitatem.
Neque sic es
petdetent, cacis nuUatentts ptopinatenl. In hoc ilaque
persona hominis assumpti orasse dicitur , quasi in
est natuta angelica a naiurm nostrm conditione ditChristo alia sit persona Verbi, alia hominis assumpti,
tincta , quod nos et loco circumscribimur,
et cmcitatis
ut docuit impius hseresiarcha Nestorius;
sed dicitur
orans ex persona hominis assiinvpii,
ob rationem
coatctamut,
ignoranlia
angelotum vero spirittts loco
quidem circumscripli sunt, sed tamen eorum scientia p. modo dictam, quia non ul Deus, sed quatenus homo
dilatatur. Et mitluntur
ait Apostolns
orabat, et nunc orat; quemadmodum
longe super nos incompnrubililer
ad Hebraeos vn : Semper vivens ad interpeltandum
igitur, el assistunt: qtiia per lioc, quod circumscripti
sunt, exeunt ; el per hoc quod intus qttoque prmsentes
pro nobis. (Vide S. Tho. 2-2 , q. 85, ari. .0, et Leonard. Less. lib.n deJustitia,
sunl, numquam recedunt. Et faciem ergo Patris semcap. 57.)
c
Sic S. Agalho ponlifex in vi synodo cecnmenica
per vident (Malih. XVIII ), et tamen ad nos veniunt;
: Prmdicamus
in Chrislo duas volutitaies
quia et ad nos spiritali prmsenlia fotas exeunt, et ladelinivit
men ibi se unde recesseranl per inlernam conlempla(divinam scilicet et humanam) non contrarias, jtixia
lionem servanl. Sic Gregorius.
Porro qualiter
bonus
sed sequentem ejus huquod impii asserunt hmrelici,
ut
manam voluntalem , el non resislentem , sed potius
angclus divinum ad nos beneficium
delaturus,
hic habetur, interdum
diabolo
resistente
remoresubjeciam divinm ejus atque omnipoienti volunlati.
cum constet minimum
Sic ibi. Poiro de hac voluniatum
in Cbristo,plenis-|
tur, sive retardetur,
angelura bonum potentiorem esse etiam supremo angelo
sima concordia
consulendi
sunt interpretes
illius
ei doclores
nwilo, quia, ut docet S. Thoraas (1 p., q. 109, atl. 4),
sententise, quae hic citatur exMatthseo,
in Angelis
et praevalet ordo gratise
super Magistrum ad dist. 17 lib. ni Senlent.
prseponderat

815

JOANNlS

dicens : Et Deum Patrem qui suscitavit

tuis (Galal. i), ita Filius suscilaturum

CASSIANICOLLATIONES.

eum a mor- A Verumtamen

se templum

sul corporis proiestalur,

Solvile, inquiens, templum
hoc, et ego in tribus diebus sutcitabo illud (Joan. n).
Et idcirco his quse prsediximus exemplis Dominicis
eruditi,

cunctas

obsecrationes

nostras

simili

nos

et hanc voquoque debemus oratione concludere,

nostris semper adjungere,
cem cunctis petilionibus
ALARDI

GAZ^EI

818
non sicul ego volo,
vero constat illum

sed sicul lu [Mallh.

trinae orationis 1111-

xxvi). Salis
merum qui solet inj congregationibus
ad
fratrum
concludendam synaxim celebrari,
eura qui intento
animo a non supplical,
observare non posse.
CA_?UT XXXV.
De oratione inlra cubiculum
Ante omnia sane h illud

et clauso oslio facienda.

evangelicurn prseceplunv

COMMENTARIUS.
j
quae in editione Plan- '- deramus ex corde, eiiqm cum ore conticescimus, tacenNegationis parliculam,
tes clamamus. Hinc esl quod in etemo popultis petex Dionysio et aliis repoliniana hic desideraiur,
slrepit, el Moyses a strepilu verborum tacel, et lameu
suimus. Sic enim Dionysius paraphrastes hunc locum^
: Poslremo satis constat quod ille ternarius' '/ silens, aure divinm'pieiatis
reddidil
audiiur, cum dicitur:Quid
oralionis , qui fieri solet in congregationibus fratrum i' clamas ad me (Exod. jxiv)'? Inlus ergo in desiderio est
clamor tecretus, qui adhuc ad humanat aures non perad concludehdam synaxim, observari non possit ab eo
qui intento animo non orat. Porro multi codices hif- T> venit, et tamen attditum Conditotis replet. Hinc est
bent: JMitfii trinm curvationis numetum, etc., quod
quod Anna ad templum petgens, ote qutdem lacuit, el
tamen tot stii desidetti voces emisil. Hinc in Evangelio
eodem recidit. Speclare enim videtur Auctor locum
Dominus dicit : Inlrq in cubiculum tuum , et clauso
illum Matthaei xxvi, ubi Chrislus legitur in horlo,
ostio ora Patrem tuutn in abscondito ; el Palet luus ,
posilis genibus orasse, lertio eumdem illum sermonem
dicens : Pater mi, si possibile est, transeat a me calix
qui videl in abscondito, reddet libi (Mallh. vi). Clauso
quippe oslio pelit in cubicuto , qui tacenle ote in coniste; verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu. Ad
speciu supetnm pietaiis fundit affecium mentis. Et vox
cujus imitationem , quantuin ex hoc loco colligitur,
audilur in abscondito, cum per sancta desideria silenter
solebant illi monachi,
anlequam de Ecclesia , seu
clamalur. Unde recle quoque per Psalmislam dicilur :
convenlu,
quanv hic vocat synaxira, egrederentur,
Desiderium paupetuth exaudivit Dominus ; ptmparaofficio, trina supplicaiione et geperacto nimirum
tionem cotdis eorumaudivit
Deum adorare; quod cum magna
aurit tua ( Psal. ix). lta
nuum curvatione
faciendum
Gregorius.
Secundp notandum hic agi de oratione
devotione, et attentione, seu reverenlia,
liic Auctor admonet,
privata, non de publica. Alia enim ratio esl oratioquemadmodum et div. Benenis pubiicae, vel diyinarum
laudum , quse commudiclus (Cap. 52 Reg.): Expleto opere Dei, omnes cum
niter celebrari debent. Quod aptissime declarat S.
itimmo silentio exeant; et agatur reverentia Deo, etc.
b Duo sunt hic observanda.
Thomas his verbis (2-2, q. 83, a. 12 ) : Duplex est
Primo praeceptum
oratio, communis elsingularis
illud de ingrediendo cubiculo , et claudendo ostio ,
(id est, publica el prinon lam ad cubiculum et ostium materiale quam ad
vata). Communis qutdem eraiio est, qum per ministros
Ecclesim in persona\totius populi fidelis Dco efferiur.
esse : alioquin pucordis referendum
cubicuium
C Et ideo oportet quod lalis eratio innotescat loli
gnaret baec sententia evangelica cum illa Apostolica:
populo
nisi esset
Volo viros orare in omni loco levantes puras manus.
pro quo proferlur ; guod non posset fieri,
vocalis. Et ideo taiionabilitef
I Tira. ii. Non enim jubet nos Chrislus ingredi reinslitulum esl, ui minislri
claudere
ut
Ecclesim
et ostium
oremus
,
vera in cnbiculum,
hujusmodi orationes eliam alta voce
nostra
sed tanium prohibet ex oratione
pronuntient, ,ut ad noliiiam omnittm possint pervenire.
secreto;
Oralio vero singularis est, qum offetlut a
inanem hominum laudem venari, et sic jubet orare,
singulari persona
Ita
videamur
et
audiamur.
iive
Deo
sive
ac si a solo
praeter
cujuscumque,
pro se,
pro aliis, ojaniis.
El
de
liunc abbatem SS. Paires admonent. Sanctus Hiehujusmodi oralionis necessitate non est quod sit
: Hoc, inquit,
vocalis. Adjungiturl
tamen vox tali orationi triplici
simpliciter
ronyraus apud Matlhseum
ralione. Primo quidem ad exciiandum inleriorem deintellectum erudil auditorem, ut vanam orandi gloriam
votionem , qua mens oranlis eleveiur in Deum : quia
esse prmceptum ,
fugial. Sed mihi videlur hoc magis
ut inclusa pectoris cogitatione labiisque compressis
per exteriora signa J sive vocum, sive etiatn aliquorum
oremus Dominum : Quod et Annam in Regum volufaclorum, movetur iqtens hominis sectmdum apprehensionem, et per consequens secundvm affectionem. Unde
mine fecisse legimus : Labia, inquit, ejus tanlum moAugustinus dicil ad Ptobain ( pis(. 121, cap. 9 ),
vebantur, et vox illius non audiebatur (I Reg. n) : S.
quod verbis el aliis signis ad augendutn desiderium
Augustinus lib. n de Serm. Domini in monte (Cap.
ut ea metces
sanclum nos iptos acrius excilamus. El ideo in sinvi) : Ostendens, ait, hoc se ptohibete ,
gulari oratione tanium est vocibus et hujusmodi signis
appetalur, qua stulti gaudent, ul laudentur ab hominibus. Vos auiem cum oratis, inquit, inlroite in cubiulendum,
quanlum proficit ad excitandum interius
cuta veslra. Qum sunt ista cubicula, nisi ipsa corda, j. mentem. Si vero meits per hoe dislrahatut, vel qualiterv'
cumque impedialur , est a talibus cessandum. Qttod
qum in ptalmo eliam significantur, cum diciiur: Qum dicitis in cordibus veslris, elin cubitibusveslriscompungiptmcipue contingit in his quorum mens sine hujusmodi
tnini (Psalm. iv). Et claudentes osiia, orate, ait,Patrem
signis esl ad devolionem prmparata. Unde psalm. xxvi
dicebal: Tibi dixit cor meum, exquisivit te facies mea.
vcstrum in absconso. Parum et intrare cubicula , si
Per quod ostium ea qum
Et de Anna legituf,,
ostium paleat imporlunis.
l Regum i, quod loquebatur in
corde suo. Secundb adjungilur vocalis oraiio quasi ad
fotis sunt, imptobe se immetgunt, el interiora nostra
redditionem debiti,\ ut scilicei homo Deo serviat secunuppetunt. Foris autein diximus esse omnia temporalia
dum illud totum quod ex Deo habet, id est, non solum
et vitibilia, qum per oslium, id esl, per carnalem senmenle, sed etiam cqrpore. Quod prmcipue coinpelil otasttm, in cogitationes nosltas penelrant, el turbavanolioni secundum quod esl salisfaclotia.
rum phantasmatum orantibut obstrepunt. Claudendum
Unde dicitut
est ergo ostium, id esi, carnali sensui resistendum est,
Ose. ull.: Omneni aufet iniquitatem, et accipe bonum,
et reddemus vitulos labiorum nbslrorum. Tertio adjunut oratio spiritalis dirigalur ad Patrem, qum fil intimis eordis , ubi oralur Pater noster in abscondilo.
gitur vocalis oralio ex quadam redundanlia ab anitna
S. Gregorius xxn Moral. cap. 18 : Vera, inquit, poin corpus ex vehementi affectione , secundum illud
slulatio non in oris est vocibus , sed in cogitalionibus
ptalmi decimi quinli: Lmlatum ett cor meum , et cx. suttavit lingua meq, Hactenus sancius Thomas. Porro
cerdis. Vdlenliores namque voces apud secteiissimas
aures Dei non faciunt verba nostra, sed desideria.
de privatis orationibus jdera docent alii Patres. AuMternam
etenim vilam si ore petimus, nec tamen
gustinus in Regula cap. g : ln eralorio nemo aliquid
elamanles taccmus, Si veto desicprdt detidetamus,
agat, nisi ad quod factum, est, unde el nomen accepitt

817

X. DE ORATIONE.

COLLATIO

818

Deo spiquia tacrificium

(Psal. L). Haec salutaris oblalio,
ista sunt pura iibamina , istud sacrificium justitim
(Ibid.), istud sacrificium laudis (Psal. XLIX), hae sunt

diligentius observandum est, ut intrantes in cubicu-. A que est sacrificium

lum nostrum clauso ostio nostro oremus Patrem
ritus contribulatus
no*strum (Matth. vi),
quod a nobis ita implebiiur.
Intra nostrum cubiculum supplicamus,
cum ab om-

verum,

nium

sive sollicitudinum
cogilaiionum
strepitu cor
nostrum penitus amoventes,
secreto quodam modo
ac familiariter
preces nostras Domino referamus.
Clauso oramus ostio,
cum strictis
labiis nostris

verae ac pingues hostiae, ista sunt holocaustomata

et humilialis
medullaia (Psal. LIV) , quae conlritis
cordibus
offeruntur;
quaeque hac qua diximus dlefficaci
spiritus exhibentes,
sciplina et intentione

omnique silentio
dium scruiatori.

supplicamus, non vocum, sed corIn abscondito

oramus , quando
corde tantum , et intenta niente petiliones nostras
soli pendimus Deo, ila ut ne ipsae quidero adversae
valeantpolestaies
genus nostrse pelitionis agnoscere.

oratio mea
virtuie
cantare : Dirigatur
poterimus
sicut incensum tn conspectu tuo, elevatio manuum
mearum sacrificium vespertinum (Psal. CXL). Quod

Propter quod cum summo est orandum silentio,

solum ne fratres astanles nostris susurris vel

pro tenuitatis

non

etiam nos opportuna commonet

borae ipsius ac noctis adventus:

devotione

persolvere
de quo quidem licet
nostrae mensura multa prolata videan-

pro sublimitate
tur, diuque sit protracta coilatio,
uvoribus avocemus, et oranlium
sensibus obstrepa- B lamen ac difficultate malerise paucis admodum creHissanctis sermonibus slupefacti
mus; sed ut ipsos quoque inimicos nostros , qui
dimus disputalum.
c
orantibus nobis maxime insidiantur,
laieat nostras . potius quam repleti,
vespertina synaxi celebrata,
peiitionis intenlio. Ita enim praeceptum illud impleprimoque disopore paululum membra laxavimus,
bimus: a Ab ea qum dormit in sinu luo , custodi
luculo supplices de pleniore tractatu iterum revertam de praeceptorum
dauttra oris lui (Michm VII).
suri, ad nostra discessimus,
CAPUT

cla-

XXXVI.

De utUitale brevis et tacilm orationis.

Ob quod b frequenter
sed breviter
est
quidem,
orandum , ne immorantibus
nobis, inserere aliquid
nostro

cordi

insidialor

possit inimicus.

nam-

Istud

ALARDI

securilate gauquam de promissorum

acquisitione,
denles. Excellentiam
siquidem orationis ,nobis tanordinem vero atque virtummodo praemonstratam,
qua etiam perpetuitas ejus, vel acquirenda
est, vel tenenda, necdum nos integre percepisse
senseramus.
illis disputationibus

tutem,

GAZ_4EI COMMENTARIUS.

ut si forte aliqui, prmler horas constitutas, si eis vacat,

modo movebantur, et vox penitus non audiebalur.
a Ne
otare voluerinl,
non eis sint impedimento.
Ubi vide
patiaris quod Samson a Dalila passus est, ait
UmbertiConimentarium.
S. iteni Benedictus cap.52
div. Hieronymus.
b Locus notandus in commendationem
brevium
omnes summo silentio Q
Regulse : Expleio opere Dei,
orationum , de quibus etiam alias
exeani, ei agatur reverentia Deo , ut frater qui forte
et jaculatoriarum
sibi peculiariier vult orare,
non impediatur alterius
quibus quasi scinegimus (Lib. u Jnsii(w(. c. 10):
Sed et si forle alier vull sibi secrelius
improbitate.
tiliis cor nostrum accendilur
, et quasi quibusdam
De quarum usu monachis
orare, simpliciler intret, et oret, non in clamosa voce,
jaculis cor Dei conflgitur.
sed in lacrymis et inlentione cordis, etc. Denique Csead
et familiari ita div. Augustinus
illis frequenlaio
sarius a Turrecremato
citatus : Anle omnia, inquit
Probam ( Epist. 122 ): Dicuntur fralres in Mgyplo
ctebtius quidem habete otaiiones , sed eas tamen bre(Tract. 118 in Regulam), fratres mei, quoiies orationi
incumbimus, cum silenlio et quiele supplicare debemus:
vissimas et raplim quodammodo ejaculatas : Ne illa
necessaria est,
quia quicumque voluetit cum alta voce clamate, omnivigilanler erecta, qum otanti plurimum
bus juxta se stantibus otationis fructum videlur auintenper producliores moras evanescat atque hebetelur
ferre. Rugilus lantum, et suspiria, vel gemilus audiantio. Ac per hoc etiam ipsi saiis oslendunl hanc inlenlur. Nam oralio noslra lalis esse debet, qualis
tionem , sicut non est exlendenda , si perdurare non
fuisse
Ugitur Annm matris beali Samuelis. Sic enim de illa
polesl; ila si perduraverit, non cito esse rumpendam.
c Id
seu oratione peracta.
scriptum est, quia flens orabai, et labia ejus tanlumest, vespertino officio,

COLLATIO

DECIMA,

Qu_e est secunda abbatis Issaac,

DE OATIONE.

CAPUT
Inter hsec anachoretarum
ulcumque

donante

PRIMUM.
instituta

sublimia,

Deo , licet imperito

digesta

ALARDI

atque contexere ,
D stylo , quiddam nos inlerserere
a
pulchro corpori nsevunv quemdam viquae
quod velut
sunt
deatur apponere, narrationis
ipsius ordo compellit:

GAZM

a Naevus, Festo
auctore, est insigne corporis, aut
uacula nativa. Cicero de Nat. deorum lib. l : At est
corpori nmvus ; illi tamen hoc lumen videbatur. Metaphorice sumitur pro quovis vitio. Div. Ambrosius
lib. i Offic. cap. dccimo octavo , nmvus erroris. Silib. U epist, 5 : Vioialw
donius Apollin.
religionis

COMMENTARIUS.
nmvus. Ausonius in epistol. idyl. 7 : Nmvos nostros
ei cicattices amamus. Paulinus Ausonio , epist. 2 :
Non umquam lenui sallem lua gralia nmvo cotnmaculata milti est. Cassianus colfat. septima cap. 25 : Cum
in illis ne tenuissimum quidem nmvum aut maculam in
illo judicii die patialur invenire divina clementia, De-

JOANNIS

819

quamquam non dubitem ex hpe-ipso

instructionem
super omnipo.tentis-De".

CASSIANI

rion-ittinimam

COLLATIONES.

CAPUT

II.

quae-in Genesi
De consueludine

it)>i; invagine-.i quibusque simplitantidogmatis

cioribusconferendam,
praeserlimcum
causa vertatur, utignoratio
ejus sine ingenti blasphemia et calholicae fidei delrimento,
esse a non possit.
Jegitur

820

(Genesvief

AtiRLVl

GAZiE!

b Intra
ditione

jEgypti
servatur,

cetiibtandi Pasehatis

regionem
ut' peracto

in JEgypto.

c mos isle
antiqua
d
Epiphaniorum

tradie

COMMENTARTUS'.

nique et vulgo dici solet, jnulTum tam pulchrum esse'

CorCorpus, ut h"aev'b.cafeat. Pbfrb iiaavurrYpiilchfb
pori aplvdiiere- dixil atifctbf, pri, digressiOiietti qtiodammodo extraneam;
alicnam, eametaproposito
que subtris.tem et ingratam inierserere.^.
(
a Hicfursus
vocula
,
omissa" fnit ih pridri edilioife
'riori, cuja's'deT6cfii'seri_eritiacoritfafraeififlsafedditur, ut per se palef.
i _ b Paraphrastes, rudiore stylo et.syntaxi:
Jlfos isle
in regibne Mgypti setvaiur ex iristilutidrie atiiiqua, ul
>jJcYactd
die, qtieihsacerddtes itlius' pibEpipMitiofurK
' viriciwdicunt
_
esse diern baptisnii Gltristi\ veinalivita'
**
tis ejus secundum carnetn, unde ,e( de ulrqque reilla
' linam ia>ituni
faciuni solemniiaiem, non dtias, sicttt fil
iri Occideiiiis
Turic
Se'(f riiale sutjjiiiigit':
patitous.
itaque mUtaritur ephtolot, ete.; quasi- diversa esset
periodus,
quarn nemo non videt esse iinam, et penr
ut
dere abillis verbis: ji/osfs(es'eri)a(ar,eic.,niiriiruni
inittarituf
epistblse, etc. Neqrie iiviiii pla'c'e'tqiibd stiperius pro T'f'a~diliohe institiiMonenv
ffosuerit'. Naiti
etsi-Ifaditio
vim insfilutionis
liabeat,- tamen tradi, lionis vocabulum
yidetur adverpotius retinenduni
ecelesris hujiis temporis sectarids,
qiii' iradtiVoneS
1
siasiicas audire nescluiit,
easqu^pfehiths
ftfspuiiht
nonam
aimotationem
autsubsannant.
Vide decimam
: Cuychji.
Jia.., .c ibtbs' isllet. ia.Milf^fitf Sife^"ii6.i\jrilfiiiitt''irtUii_itoi
ibhit. Ciiriv ebiih' ibi saiVctlssimW de^Crettih fuisset
fesiuni Paschatis uno eodemque die\ ^qq'ue:dbiniiiifidelimis' celebraftdu1n;dsse;, quaislio
ffti, atfompibiis.
: dMiiidfe
agitari" ccepif de fatiinedidi
Pafsfeliajis ihve1
riiendi,. ui iscertus
stato&qiVe oWiriib'usv esset; cuhi (]
ei divgfsa
iemriofuhi
alioqtii periculiihv ihitniiierei
uiiiceiflde'supputatione',
quaj a^diVersisihlf^iijf,
lesomnes
dre; u6AAlill'i^o,. fti!!iiB__*.1cSlelir^ieijIi',, lafrieri
diVfefsiS id f_.cliifl esseht' diebhs doliffificis.
Qiidmm'. ii$y
' obVerii, ait BafpfflUs' (fiyhi. liiAiiMl.
gffid
6'mnib'hs' constafei ex hiiltiftiisiiiriq
iempbii /&gy'p'tibs
haric pecuiiaferii sib)' viiidicdSsev stlMttdm, ut diini (e)iipbra'" n'ei;>ioJ^Js'6/ijiVi"'/U^&'.c)lMi(&ft- ^V.*sW^fi;'_s>ii_;'pfe'
ctiii satictm syhodb iri Alexaridfuni
Ecciesim AleiandtiliahC^'.cUfaHicbiijiciJre; giii, fll</ii'6(js's'e; iib?episcopuiri
clini viris'caletilitndi
cfeUtturii sioi tituntis
pefiiissihiis,
diiigerilei' exsbivit. Seti' ei siicce's'sbfitrii Ateati'dtinm
Ecclesim episcopotum S. synodus voluit esseid muneris et officii, ut quo potissimum die singulis annis ceiebtandum Pascha foret, Ronihhm'-Bectcsim'episcbpis
a quibtis retiquWbitihes Ecelesim
prmum significarenl,
cerliores redderenlur. Binc S. Leo primus ad Marliqnum imperat. scribens ( Epist. 64) : P'dscKu"le%ihijuil,
salulis humanm maxime
feslum, quo Sactamentum
Q
continetur, quamvis in primo semper mense celebfdridnm sil; ita lamen est lunaris cursus conditione muladiei ambigua curtat
bile, ut plerumque sacratissimi
eleciioy et ex hot fiat plerumque, quod< riow liceiy Ut
non simul otnnis Ecclesia qupd non\ nisi unum esse
oporieat obseTvet. Studuere iiaque SS. Palres occaAie'l sionerii htijiis eWoris' aufeire', othtikni<iiah'e'ciiiaiii
l xandrino
episcopo dcteguntes : quoniam apudJEgy^ties hujus supputationis antiquilus liadiia essevidebatur periiia, per quaniqui aniiis siriguiis'dies prmdibim
;: solemnitatis eveniret, sedi apostolicm iridicafetur,
Ecclesidsiiidicium
hujus sctipti a'd loriginquiotes
generaliter
Uaec
S.
LeO:
rriori
t
pefcuffefet.
Ejusdem''
etiahi concilium
meminit
Arelatehsfe primiim cap.
Perseve4, et lnnoceniiiis
.1, epist. 1, ad Aurelitim.
ravit autem mos isle diu in Ecclesia Alexantlrina,

uf ejus sedis episcopus paschales, ,quas vocabant,

lttiefas; daret,
qiiibus tfrfnv". pohtificehi pfimum de
die Paschatis sequenti anrfo celebrandi
commotfecalholici in illa Ecclesia
faceret, quamdiu videlicet
sederunt epi.scopi. Interceplum
yero fuit hujusmodi
cuin' eidefh Ecclesise haeresiarchse prsesiotucium,
d^ecffiplssent^e^iscbpi,
quo'd c'atliolici eofurri litterasnon recipereni.
ISed perganrus in lextu explicando,.unde cseterahucspectantia
magis elucescent.
d
feihin. gen. singulari numero,
Epip'ban'ia'diciluf
et Epip'lianianem'1
geri; riumero pJurali, ut hic, sicut
et T-heophania utroquegenere
et numero, eteodem
Dicitur
enim fesium Theophaniorum,
signiucatii.
tam a Latinis quam a Graecjs
s.rcut Epiplianioriim,
psidbr. lib'. i de Offic. Eccles. cdp. 26, Athin. cap. 5,
Amalar. lib. iv c. 44, Rdbari. lib. li cap. 52, Nicephor. lib. xv c. 28, Bud. iu epistol.). Esl autem dies
manifeslati
Christi | riaii, qub pflmurn
manifestari
cum eum magi adoraverunt
: ideoccepil gentibus,
vel 6eo-fcoieia, id
que ercifavsta, id es|, manifestatio,
seu exhibitio; nuncupatur;licet
e.st, Dei manilestalid,
Gregorius Nazianzehus Theophaniam
appellet diem
est natus.
(Ofdt. 38) quo Pomirius JTesiis Chrislus
De die autem^Epipliariise,
sive EpipliahToriim,
duo
nolavit
sjngularia bic notantur. Primura (quodetiam
nataleni Cbris.ti ejusque
apiid yEgyptios
Bafoniiis)
ut hic dicitur, id esi, duoJi.aptismum noii bifafie,
bps distinCtis diebWs, ut fif in Ecclesia Romana et
riimirum
Occideiviali', sed uno eodemqiie die'(sexto
DoJtouafii,
qiio' die! iiy.l.ebranius rios Epiphaniam
riiini, seu fesium Tfium Begum) celebrari coiisuevisse; utcOn's1tat e^iiahVeit Iiorriilia B. Joariiiis Chrysbstomi ih cap. ii Iihcae
( Totrio ti), el ex procemio
pascbaiis; episi*6iafe |rh'f.0p.hlli episcopi Alexandrini,
tihde vefisimile
est Cassiariurii accepisse quqd hic
rlefeft. CujUs. etiijif)' corisueliidihis
meminit Isidorus
lib. i de Offlciis EjiJBresTasticis
(Cap. 1'6), durn agit de
Tejio
EpipbaiiTfe Irl qua itidem' senieritia fuisse vidertffS". Epipbahius
jhscfesi 51' scfitiens natum' esse
Boininiifh
uiidCciriia die niehsis Tuii (quiapud
nos
est^dies Epipbarii_e|)", bapiizaiuih aiiieni ante sextum
idiis Noveihbris 1; Vefurii Kahc bpihioriem refellii S.
Hierdhynius i'n Corairiei. iafio super Ezechielem (Lib.
icdp. {), et-hac' ipSa die baptizaidrii
Dorivinum, non
autem natum affirmat:
Apud Otientales, inqtiitvpoloosl
cqlleclionem ftugum, et torcularia, quando
pulos,^
Octobeterat primtis
dicimm-defeFebdJilufiriiemplum,
ei Jariuhtiiis
iriinsh,
ffuartus. Quinlam aulem diem
mensis adjungit,{j>ippheta)
ut significet baptisma, in
ifu'odpetii stinlGhrislo cmli, el Epiphaniorutn dies hucusqiie venerabilis esl; non , ttt quidam puiant, nalalis
iri carne, lunc enini abscondilus esl, et non apparttit,
quod. huic tempori lcongruit quando dictum esi : Hic
esl Filius meusdilecj.us, in quq mihi complacui (Mallh.
Ciri seritelitiae inhserens Occini). lla Hieronymus.
dentalis Ecclesia u]na eademque-dhVquam
Epiplfariiahv appeliat,, adyenlum, magorum, Christi. baplitmium', et'pHmiiKfilludihsigne^mTfaculum
recolii,
cum aquam
in vinum. Sed et GrseCbristjis mulavit
cbrifm cseiefiLatinae
disiinEcclesjae.consenlientes
a sbleirinitaie
guere nbrunt naidlem' dieffi Bifhiihi
ut patet exGfegbrib'f,az'ianz:
Epiphaniaj,
(Oral. in
Chfisti Naiiviibte)
et aliis Gfsecis fatribiis.
Aiieruin
boc est, riibris fuisse hac ipsadie
qiiiid hic traditur,
Epipbaijiae seu Epiplihiiioriim
epislola scripla a p'atfiarcha Alexandrino
initiiim' QuatlragesiiriaJ 61 diear
Paschse peruniversas,
nou solum _gypli, sed totius

821
(quem
plismi,

COLLAf

10 X. DE ORATIONE.

822

ba- A Jonga dispulatiohe

provincise illius sacerdotes vel Doniinici
disseruit, eamque copiososermovel secundum carnem nativitatis
esse define destruxit. Quod tanta est amaritudine
ab universo

niunt, et idcirco ulriusqne

nnn bifarie, ut in occiduis

saeramenti

solemnitatem

propemodum

provinciis,

sed sub una

provinciam
^Egypti
morabantur,
errore susceptura, ut econtrario

diei hujus festivilate

epistolse poniiconcelebrant),
Acis Alexandrini
per universas
dirigantur
^Egypti
Ecclesias, quibus initium Quadragesimse et dics Paschaa non solum per civilaies omnes, sed etiam per
universa monasteria
Secundum
hunc
designenlur.
admodum paucos quam supeigitur morempostdies
rior

cum abbate lsaac fuerat agitala collatio,

Theosolenines epistolse comphili praedictae urbisepiscopi
mearuni,
quibus cum denuuliatione
pascbali contra
b
hseresim
ineptam quoque
Anlhropomorphilarum
ALARDI

GAZ/EI

tificem

getiere

velut

decerneret
Scriplurse

qrii

per

lotam

pro simplicitatis
c memoratum
pon-

hseresi

gravissima
depravatum,
pars
ab universo fraternitatis
corpore

seniorum

maxima

mohachorum,

detestandum,
quod scilicet
impugnare
sanctae sentenliam videretur, negansomniDeum

humauae

foriigurse compositione
matum, cum ad ejus imaginem creatuin Adam Scrilestarelur
(Geues. l). Denique
ptura manifestissime
poteniem

et ab his qui
quique

erant

perfectione

in eremo
ac scientia

Scylhi commorantes,
omnibns qui erant in

COMMENTARIUS.

ita
orbis Ecclesias et moiiasteria
denuntiari.
Gennadius
Cassiano. plane consentiens
Quod quo- B stiierit,
modo fieret,, declarat Baronius huucin.nvodum
Vit.Illust.
(Ubi
exprimit(De
cap. 33) : TheophilusAlexandrinm civilalis
supra, et Tomo.V, anno 599) : Cognito pritnum ex
episcopus scrijrsit, adveisus Origeneni
tinum el grande volunien, elc. Sed ei ailversiiin Anepiscopi Alexandrini litleris quoto anni die celebrandum
Paschd esset, eoque apostolicm sedis noinine omnibus
hwrelicos, qtii dicttnt Deum hutnana
tliropomorphitas
Ecclesiis promulgato sacro Epiphanim die, diaconi in
Iqnyanima
figura el membris constare, disputalione
Ecclesiis
inler sacra Missarum soietnnia nunet divinarum
Scriplurasingulis
[Al. longissima]
cqnfiitans,
tiare consueverdnl. Cttm vero paschalis epislola piiirio
tesliriioriiis
ei
convincens
riith
eos, ostendit
drgueiis,
consueverit mitti Rotnam ad Roin. pontificem,
a qtio
Deuni incorrtiplibileni
el iricorpofeum,
fidem
jiixla
Balrum,
credendum; neque ullis omnino membrorum
reliqum accepturm essem Ecclesim, in die Epiphanim
diaconorum
lineamenlis
Domini,
prmconio inter sacra prqmulcompositum, et ob id nilitl ei in creaturis
simile per subslaniiatri ; neque cuiquath incofruptibiliganda, utique non eodem anno, cujus Pasctia indiceaul incorpcraiiidlem
sum
batur, sed superiori ab eo paschaieni scribi epistoidtn
tdiem, atii immutabililatem,
Cseterum in
dedisse naturm, elc. Hsec Gennadiiis.
oportuii alque mitii. Ita Bafonius. Quod efgo bic dicitur epislolas pontificis Alexandrini
per universas
paschalibus,
quse exstant a
ipsis epistolis Theopbili
Ecelesias
fuisse direcias,
initiura
in Latinum
jEgypii
quibus
Iranslatie,. liulta nientio
diy. Hieronymo
babetur
de Ariihropomorphitis
lisefeticis,
Quadragesimse et dies Paschse desVgriarenlur, -inieipeniius
nionito prius llom. ponirfice,-et
disseruisse Cassiaadversus quos loriga disputatione
ligendiim,
ejus acCenus etGennadius,
pto mandato id faclum fuisse.
itemqtie Sozomenus mox qitandus,
.. a Theophilus Alexandrire episcopus, qui primo de n,assernnt;
neque S. Hieronymus,
qui de eisdeni ssepe
i'ri illis
Ecclesia" bene meritus,
nieminit,
quod adversiis Origenem et
quidquam adversus eos scri|isisse
Unde colligiiuf
Ob
coniniemofai.
scripta sen
hujusmodi
Origeiiistas streuue decertasset; deinceps'auterii,
odiuiri et persecutionein
adversus Joanneni Cluysoadversus
Aniliropoinorpliiias
epistolas
Tlieophili
stomum excitaiam,
translatis,
pontifici Rom. et omnibus bonis
p.osteriores fuisse illis a D. Hieronymp
exslant alia TTiedjihTli opfera.
exosus, tandem sub finem vilse resipiscens,
post 27
praeter quas inodonon
c Sozbinenus
annos quibus Ecelesiahv illarri rexit, ex; bac vita iiiiliujiis rei hisroriarii' nVeihlifabilem,
ila enarrat sub anno iOO (Lib.
et quidein lepidaro,
gravii. Dequo Joannes Daniascenus lib. tti de IniaVHI c. 11, Nicephor. lib. xiit). Intetea lempmisjiaud
ginibus narrat ex Isidoro.Diacono
hsecquae. sequuntur : Theophilus
ob illud jseccatum (quod
scilicet
mullo anlea exorid quceslio per JEgyptum riiovebdtur,
in ecclesla
Joannis Chrysostomi
noineii
vetiiissel
dpbrieretne Deum avSjowTropibpfov, hoc est, huiriana
non polerat ariititarix agere, donec illata ei fuit
recitari)
formd prmdilum credvre. Hujus aulem sententim plurimi erant ex monachis illic commorantibus,
qui prm
imago Chrysostomi; quam ille cum esset veneratus,
haecde eodem legnnsine examine, Scripluram
spiriium entisit. In VilisPalrum
simplicilate,
sacrqrn acciliir (Lib. v libello 3 nbvai edit.) : Sanctm memorim
picbani, et in ea Dei oculos, et facierii, ei niarius, cl
audire consueverant. llli
Theopliilus arcliiepiscopus, cutn moriiurus esset, dixit:
qumcumque alia liujiismodi
in verbis sensum considetabant,
Beaius es, abba Arseiri, quia semper hanc horam anle
vero qtii recondilum
D. llieoculos habuisli. Fuit aulem liic Theophilus
diversum sentiebant, eosque qui lalia dicerent, adversus
Deum siinpiiciter blaspliemos asserebaiil. Al Theophilus
ronymi coaeianeus et seqnalis, ut epistolse utriusque
iiivieem scripiae lestantur; scripsitque tfes paschales
elidm in Ecclesia hanc sentehtiam dritpleCleriddm esse
et solemnes epistolas, quas div. flieronymus
Latini- D docebal; et in epislola quam ex consueludine de festo
ei incorpotenm
taie donavit : quae quidem episiolae satis uliles et
Pdscltali
oportere
cogilari
scripsit,
et humanm formm exsorlem. Quod
doctae exstant in Bihliotheca
SS. Palrum tomo IXl
Detim udmonuit,
monachis innotuisset, Alexanlib. de Eccles. Script.).
(Bellarm.
quidem ubiMgypliorutn
h De
sedilioel in urium congregdli
driam sese conferunl,
dixiihus
alibi (Lib. vin
Anthropomorphilis
seu impium, de mediti
Jnstil.
netn movent, el Theophilum,
eap. i) fuisse haerelicos sic dictos,
quod
Deum struerent humana forma et humartis membfis
tollere cogitant. CaHerum ille e vesiigio eliamhitm luet eorpope prseditum. Niteban.tur duplici lifndaiiienio
mtiltuanlibus
anpdrens : Perinde,
inquit,vosaspexi,
abunde
dicto
homines
e sacris liiferis
dc faciem Dei. Hoc
compescuit,
petito. Primiirh,
quod Deo passinVin
adeo ut eliam iratn ponerent. 1 taque (inquiutii) si sicreScriptura atlribuaniurlTumaiiariiembra,ca'pul,
ociiJi,
vera setitis, etiamlibros
facies, bfachia, niaiius, p6des; nec lahtiira' hveiribra,
Origenis dainna, cumitlisuos
sed et actiones, passiohes , aJTectinnes huiiianse, ut
lectores in illam senlenliam inducant. Atqtii mihi (itir
videre, audire, poeuitere, hrlari, scdere, stare, etc.
quil ille) jam pridem illa sententia sletit, ac fucirim,
Alterum
lit videtar vobis; nam ei ipse tton tnimts illis svccensea
fundamentum,
quod bic tangitur,
quod
dicat hominem ereatum ad imaginem et siquidem
Sniptura
qui Origenis opinionetn sectantur. Atqiieille
militudinem
Dei (Gcncs. i). Cuni igilur
homo sil
istos ita mitigatos dimisit, ac seditionem
fraterculos
Deum eiiatn oportere
esse corporeum
solvit. Iia Sozoraenus.
corporeus,
Contra quos Tbeophilus
eoncludebant.
illequid prse-

823

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

824

ita est haec epi- .A tem, nequaquam usque ad finem deviare Dominus a
/Egypti monasteriis praecminebant,
et pro graliarum
slola refuiata,
ut praeter abbatem " Paphnutium
tramite
reclae fidei permisisset,
nostrae congregationis
nullus eam cseieactione surgentes preces Domino pariter funderepresbylerum,
rorum preshyterorum
senex mente confusus, eo
mus, ita est in oralione
qui in eadem eremo aliis tri illam
bus Ecclesiis
Deinec legi quidem,
aut
imaginem
praesidebanl,
Anthropomorphilarum
quod
recitari in suis conventibus
tatis, quam proponefe sibi in oratione consueverat,
prorsus admitterent.
CAPUT

III.

aboleri

in Anlhropomorphitarum
hmresim lapsus.
Setapion
Inter hosergoqui
hoc detinebantur
errore, fuit anb districtionis
tiquissimse
atque in actuali disciplina
nomine c Serapion, cujus
per omnia consumraatus,
super praedicli dogmalis opinione tantum
cunctis veram tenenlibus fidem, quanprsejtidicabat
imperitia

tum ipse vel vitae merito vel antiquitate

omues fere monachos anleibat. Cumque

teraporis
liic sancti

de suo corde sentiret,

ut in amarissiraos

fie-

in
repente prorumpens,
singullus
cum ejulalu validissimo
proprostraliis,
Heu me j miserum I tuierunt a me Deum

lus crebrosque
terramque
clamarei,

meum, et quein nuric teneam non habeo, vel quem

adorem aut interpellem
jam nescio. Super qua re
valde permoti, necjnon etiam prseierita? collationis
virtute adhuc in nostris cordibus insidente, ad ab-

Isaac rediviihus,
quem cominus intuenles his
ad tra- B sermonibus adorsi sumus.
presbyteri
Paphnutii multis adhortationibus
mitem rectse fidei non posset adduci, eo quod no! CAPUT IV.
vella ei hsec persuasio nec ab anterioribus
De redilu ad abbaiem Isaac, et ditcussionc erroris
aliquando
vel tradita videretur,
quem senex prmdicius incurrit.
accidit ut quidam
comperta
diaconus summse scientise vir nomine d Photinus,
Licet nos ejus rei quse nuper oborta est novitas,
desiderio
videndi fratres qui in eremo eadem comet prseleritae collaiionis
quae super orationis slatu
batem

de Gappadocise partibus adveniret. Quem

manebant,
beatus Paphnutius summa gratulatione
suscipiens,
ad confirmationem
fidei quae fuerat praedicti pontifi-

ad tuam beatitudigesta est, desider ium recurrere

omnibus invitaret,
dinem posipositis
adjecit tamen
etiam abbatis Serapionis
tam
aliquid huic cupiditati

cis litteris

dsemogravis error, nequissimorum

(ut arbitramur)
num calliditate
conceptns. Non enim parva desperatione dejicimur,
considerantes eum labores tantos,
annos in hac eremo laudabiquos per quinquaginta

cocomprehensa,
producens inmedium,
ram cunctis fratribus
sciscitatur,
quemadmodum
illud quod in Genesi dicitur,
Faciamus hominem ad
nostram (Genes. i), cathoimaginem et similitudinem
licse totius Orientis interpretarentur
Ecclesiae. Cumque ille

non secundura

humilem

litterse

liter

ignorantiae hujus vitio non solum penitus perdidisse, sed etiam perpetuae nvortis incurrisse
exegit,

sonum, sed
tradi ab G discrimen.
Unde ergo, vel cur ei hic lam gravis
spiritaliter
imaginem Dei ac similitudinem
universis Ecclesiarum
error irrepserit,
desideramus
principibus
explanaret,
pfimunv
agnoscere;
idque
deinde quaesumus cdoceri quemadmodum
ad illam
testimocopioso sermone ac plurimis Scripturarum
niis approbaret, nec posse in illam immensam
et
orationis qualitatem,
de quapridem
non solum coincomprehensibilem

atque invisibilem
cadere quod humana

aliquid hujusmodi
ne valeat ac simililudine

majestatem
compositio-

circumscribi,

quippe quse
et incomposita
natura sit,
incorporea
simplexque
ita mente non vaquaeque sicut oculis deprehendi,
leat aestimari; landeriv senex, mullis ac validissimis
doctissimi viri assertionibus
motus, ad fidem calholicse

traditionis

attractus

est. Cumque super

vel abbalem
Paphnutium

hoc

vel
ejus assensu infinita
nos omnes lsetitia replevisset,
quod scilicet virum
tantae antiquitatis
virtutibus
consummatahtisque
lum, imperitia

sola et simplicilatc

rusticilatis

erran-

ALARDI

GAZ_EI

a De
quo alias saepe et varia occasione egimus
(Lib. v Jnsfif. cap. 40, collat. 4 cap. 1), et rursus
agendum collat. 18 cap. 15.
b Id est, austeritatis vel abstineniiae. - c Tres
hujus nomiuis anaehoretas alibi designavicui quinta collatio
mus, e quibus leriius Arsenoiles,
ab Auctore
tribuilur
de octo principalibus
vitiis ;
quem quidem etiam hoc loco designari mihi persuaindicarif
dislinctionem
Auclor
deo, cum nullam
qua inielligi
possit alium esse ab eo qui hactenus
nominaiusetexpraeccdenlibusnolus,sedpotiuseura.
demesseexattributis
eitiluliscolligendumreliquerit.
d
Quis iste Photinug, incertum
hahco. At certe
non ille hseresiarcba, de quo div. Hieronymus
ib

piose,

sed eliam

disputasti,
pervenire
jraagnifice
possimus. In hoc eniiii profecit in nobis admirabilis
illa collalio, ul stiiporem
lantummodo
menlis incueam perficere
teret, non quemadmodum
hendere valeremus,
ostenderet.
CAPUT

vel appre-

V.

Responsio de origine hmreseos superius comprehensm.

Isaac: Non est mirandum
hominem simplicissimum,

et de substanlia

ac natura

divinitalis

num-

rusticitaiis
vitio et consuequam peniius eruditum,
tudine erroris antiqui usque nunc detineri,
vel deD cipi potuisse.et,
utita dicamverius.in
errore pristino
COMMENTARIUS.

Caialogo, et Socrates lib. u cap. 3; nec ille rursum

Pliotinus episcopusetmartyr
multo antiquior, utpote
Jrensei praecessor. De quo idem Hieronymus
epist.
84, Euseb. lib. v cap. 2 el 3. Apud Jimnncm Moin Prato Spirii.
schum, vel, si mavis, Sophrouium,
Photinus
(Cap. 127) memoratiir
abbas, episcopus
Phari. At noster hic Pholinus non episcopus, sed
diaconus dumtaxat asseritur, vir certe catholicus,
et
in doctrina fidei egregie versatus, et inde fortasse
ad cpiscopatum pfovectus.
e Ciaconius
et Slii legunt : Illam
uQpmtbp.opfov
id
deilatis;
imagincm
esl, specjem
Ki>9pano[iopfov,
bumanam
seu liumana forma elfictara,
fefereniem,
ut supra expositum.

625

COLLATIO

X. DE ORATIONE.

82C

dsemonum A. tis nostris et humana figuratione compositam pertipcrdurare, qui non recenti, sicut putitis,
naci perversitate
contendit; quam tamen, si quis
illusione, sed ignoratione pristinae gentilitatis infererroris illius
fuerit catholicis dogmatibus institutus, ut gemilem
tur, dum a secundum consuetudinem
blasphemiam detestabitur, et ita ad illam orationis
quo daemones hominum figura compositos excoleatque
purissimam perveniet
qualitatem, quse non solum
bant, nunc quoque illam incomprehensibilem
nullam divinitatiseffigiem,
nec Jineamenta corporea
ineffabilem veri numinis majesialem sub circum(quod diclu quoque nefas est) in sua supplicatione
scriptione alicujus imaginis sestiraant adorandam;
nihil se retinere vel babere credentes, si propositam
miscebit, sed hec ullam quidenv in se memoriam
non habuerint imaginem quamdam, quam in supplicatione positi jugiter inlerpellent,
eamque circumferant mente, ac prae oculis leneant semper affixam.

dicti cujusdam vel facti speciem seu formam cujuslibet cbaracteris admitlet.

sub occasione detestandae

Antliropomorphitarum,
bujus interpretationis
emerserit,
quae immensam
illam ac simplicemdivinitatis
substantiam lineamen-

sum intueri

CAPUT VI.
dirigitur
Super quorum hoc errore competenter
humilisChrislus
illa sentenlia : Et mutaverunt gloriam incorruplibilis
Quibus excausisunicuiquenostrumaut
Jesus aut glorificalus appareat.
Dei b in simililudinem imaginis hominis corruptibilis
Secundum mensuram namque purilatis suae, sicut
(Rom. i). Jeremias quoque : Populus, inquit, meus
mutavit gtoriam suam in idolum (Jerem. u). Qui 8 superiore collatione prsefatus sum (Collal. 9 cap. 8),
error licet origine hac qua diximus quorumdam
sua vel erigilur
vel
unaquaeque mens in oralione
sensibus sit inolitus, nihilominus
taraen in illorum
lanlum scilicet a terrenarum acmatcriaformatur;
lium rerum contemplatione
quoque animis qui numquam gentili superstitione
discedens, quantum
eam status suae provexerit puritatis, fcceritque d Jepolluti sunt, sub colore testimonii hujus quo dicilur:
Faciamus hominem ad imaginem et simililudinem nossum vel hurailem adhuc, vel carneum, vel glorifitram (Genes. 1), imperitia
seu rusticitate
catum in majestalis suae gloria venientem, internis
faciente,
contractus est, ita ut etiara c hseresis, quse diciiur
obtutibus animse pervideri. Non enim potertinlJe-

ALARDI

in regno suo, quia adliuc sub

illS quodammodo Judaica infirmitale
deienti, non
queunt dicere cum Apostolo : Et si cognovimus
venientem

GAZ^EI COMMENTARIUS.
a Ut illi, de quorum numero se esse finxit ille,
concluderetur hominem non essesimilem Deo, ttec ad
qui S. Antonio in eremo sub forma homunculi apejus imaginem el similitudinem
facium. Etettim Zaet quisnam esset interroganli
eharias cap. iv describit Deum septem oculos habenparuii,
respondit :
Mottalis ego sum, el unus ex accolis etemi quos vario C tem, cum nos duos lantum habeatnus; et Psalmo nodelusa errore gentilitas Faunos, Saiyrosque et Incubos
nagesimo inducilur Deus habens pennas et alas, quibus
vocatts colil (D. Hieron. in Vila Pauti).
nos caremus ; et mulla alia per melaphoram Deo altrib Erasmus in annotationibus
buit Scripiura, qum si proprie el ad verilatem exigelegit in ablativo, in
eo quod Gr.cce habeatur _v opoiapari.
simililudine,
renlur, Deum facerenl enormem atque monslrosum, et
Quod ila dictum est, inquit, quasi dicatur, per assimilonge dissimillimum hominis. Non igitur imago Dei
lalionem imaginis. ul sensus sit : Mutaverunt glotiam
qumrenda est in hominis corpore, sed in animo, qui ut
Dei figutando sibi imagines, quibus putabant se vetum
Deus, sic ipse rationis, consilii et sapientim compos
et capax est. Vide Abutensem et Pererium in ComJjeum, qui incotporeus esl, exprimere. Tates erant
adversus quos dispulal Paulus Actor. xvn, arrepta
ment. in Genesira.
d Tria
occasione ex inscriplione allaris,
Ignoto Deo; ubi
genera hominum videntium Jesum, sive
posl mulla, sic landem infert : Genus ergo cum simus
Iriplicem modum quo (ut habet tiluliis cap.) Jesus
hominibus apparet, subtiliter distinguit et moraliter>
Dei, non debemus exislimare aure, et argento, aut lapidi sculplurm artis et cogitationis hominum, divinum
Quidam enim vident Jesum lanluminterpretatur.
esse simile. Sic ipse. Qui quidem coramentarius,
modo ut carneum, sive carnalem, ut carnales Judsei,
quamvis bonus; quia taraen non optimi auctoris,
qui Christum non nisi carneum et purum hominem
non magnifaciendus est, prsesertim cum Grseci inagnoscebant; vel qui Deum ut carneuiii et corporeum imaginantur, ut Anthropomorphiise,
de qurbus
terpretes, Cbrysostomus, QEcuinenius, Tlieophylactus, eodem modo interpretentur
quo Latini, uon
supra; vel Ariani, qui Christum non nisi carnem et
ignorantes praeposilionem _v frequenter usurpari pro _" creaturam asserebant; vel Nestoriani, qui Chrisluin
ck, prsesertim cum verbum adjunctum id postulat,
dividebant, hoc est, personam hominis a persona
ut hic.
ei Clnisium non Deum,
VerbiiuChristoseparabant,
c
sed Beofopov, id est, Deiferum appellabant. Alii vident
Hujus haeresis primum auctorem faciunt Audeeum quemdam, a quo Audiani, seu Vadiani, dicti
Jesum ut humilem, id est, parvulum, nt rudes et
suut. Sic enim refert Nicephorus lib. xi cap. 14 :
et
qui Christi humanilatem
imperfecti Chrisiiani,
Ea mlate Audoeus quoque quidam, el genere et lingua
humana ejus opera solummodo considerant; vel, ut
Primum
hic habetur, in operibus externis vitse activab duniSyrus, fuil novorum dogmalum inventor.
taxat occupantur, ut Marlha in Evangelio (Lucm x),
namque cum perperam illud intellexisset : Faciamus
hominem ad imaginem el similitudinem nosttam, Deum
et illi ad quos Aposlolus scribebat : Filioli
mei,
huinana esse forma opinaius est, eumdemque corpoquos ilerum parturio, donec [ormeiur Christus in vobis
ralia habere membra existimavit,
sacrm Scripturm
(Galat. iv). Alii denique vident et contemplantur
sentenliam non satis asseculus, qum divini Numinis
et gloriliJcsum ut gloriosum, qui o.jus divinilatem
cationem aliaque divina el sublimia mysteria assidue
operibus humanarum partium vocabula ailribuit. Hsec
ille. Porro Theodorelus, qua_si. 20 in Genesim,
ut pii, et perfecti monachi,
recolunt et ineditanlur,
et contemplativi,
hujusmodi haereiicos hoc argumento redarguit: Si
qui cum Maria eligunt parlent
proplerea existimatur Deus habere corpus, quale hameliorem, quae non auferetur ab eis.
o Secundum catnem, id est, carnalem et visibilem
bet hemo, quia Scriplura descr.ibit eum lamquam instrucium et prmditum membrit humanit; simUi ratione
corporis prtesentiam : Sed >atn nunc non novimns, id

fi07

JOANNIS

CASSJANI

COLLATIONES.

82g

Aflo
posse cassaVi. Qtiod iia flei, clim oihliiis aihor,
secundum carhem Chrisium ;sed nunc jatn nqn novi- _
om'he
ohlViig ioiiivH,
mus (il 6'or. v). Sed iili soli purissiiTiis oculi^divinidesid'efium*? jomrie sfiidiiim,'
6mhisr cogitatio hosffa, orrifie qUbif' viiieniiik'," quod
tatem ipsius' speculanlur,
qui de buhvilibus" ac terrenis

et cogitaiionibus
operibus
secedunl ih excelso solitudinis

ascendenies

cum

moiiie, qui liber

ac perttirbaab omnium
terrenarum
cogitationunv
eta
cunctorum
viliorum
tionum tumultu,
permixeminenlia
tione secretus, fide purissima ac virtutum
illo

sublimatus,
gloriam vultus ejus ac claritatis
ejus
revelat
bis qui merentur
eum mundis
imaginem
animse obtutibus
intuefi.
Cseterum videtur
Jesus
etiam

ab his qui in civitatibus

id est, qui in
commorantur,

et castellis
actuali

ac vicnlis

conversatione

sed non in illa

sunt atque in operibus constiluli;
claritale
qua illis apparuit qui cum ipso possunl in
monte conscendere, id est, Petro,
praedicto virtutum
Jacobo et Joaivni (Matth. xvn). Ita enim in solititdine
et Mosi apparnit (Exod. iu), et Elise Jocutus est (III
Quod volens nosler Dominus
Eeg. xvm et xix).
ac perfectae nobis relinquere
puritalis
sanexempla, ei quidem cum ipse fons inviolabilis
clitalis
ad obtinendam
secessionis adjupuritatem
confirniare

torio

ac solitudinis

beneficio

extrinsecus

non egeret

(non enim poterat ullis turbarura sordibus puritalis

nec conlaminari
humano coninaculari,
pleniludo
sortio qui universa polluta emundat
alque sanciificat), secessit tamen solus in monten) ofare (Mdtth.
secessionis
Xiv), per hoc scilicet rios ihstfuens'suie
ribs quoque voluerimus
exempio, ut si iriterpellafe
Deum puro et integro cordis affectu, ab omni in-

foquirivuf,
quoci.speramiis,
falfiscum
quae riiiiicest

Deiis erlt,
Filio,

iiikqii^unilas,
ei Filii ciini Patre,

fuerTt' sensum' meriiesqufe ifaiisiusa,

id
uli quemadmbaiim
nos" ilie siiieerai et pufa aTque
est?
ihdlssoluiiili
nos quoqiie ei pefpetua
diJigit cbafitate,

in hosTruih

et ihseparabili
cliaritafe juiiganiur,
ita scilicet eidem
ut quidquid sperariius,
cbpulati,
quidqmd ihtelligiJJeus sil; inilliim,
inquiiin,
lrius, quidquid loquimuf,
fineni, qtieni iiJem
quem praedixiihus
pervenieiiies'
Domihiis

orans in nobis optat iuipleri,

Ut ointies sint
unum, sicut nos unum sumus; ego in eis, el iu in me,
ut siiit et ipsi coiisummati in unum(Joan.
xvn ). Et
B iterum

: Patet, quos dedisti tnihi, volo ul ubi

ego sum
el ipsi sint mecutn (Ibid.). Haec igilur destinatio solitarii a, haec debet esse omnis intenlio,
ut imaginem
futurae beatitudinis 1in libc corpore possidere merealur, et quodammoiclo b arrham cpelesiis illius cotiversationis
stafe.

Hic,

eo usqhe

et gloriae
ihquam,
exienuata

incipiai in lioc vasculo praigufinis toiius peffectionis

esi, ut
mens ab omni situ carnali ad

donec omnis ejus

quotidie[ sublimetur,
omhis voluiatio cordis,
nna et jugis
cqnversalio,
efficiatur oraiio c.j
spiritalia

\ CAPUT

VIII

Inlerrogatio
super \ erudiiione
petfeclionis
per quam
ad
Dei
memoriam
possimus
perpetuam
perveriire.

'
: Major nobis ad pfaeleritse collationis
Germanus
et confusionfe turbaium
similiter
sece- G
quietudine
illius adminiliohehi,
ob quam huc recufririiiis,'
ad siriiilitdma
damiis, uf ih hbc cdfpofe comrhofaiites'
dinem quamdam iilius
beatitudihis
ehini incitagriitudo
siuporis accfescit.
Quantuin
quse in fuiuro
menio doclrinae hdjus ad desiderium perfectae beatisainctis, vel ex parte aJiqua nos aptare
repromittitur
jj.ossimus,
(ftior.

sjfque

nbbis

dmttid

ei iti

bmriibiis

Deus

xv).
CAPUT

VII.

In qub finis ei c_t'Hs'ainma'(ib ndstraruhi

consisiat.

Oratibhtiin

tudinis

lanto

inflaihmahvur,

niajore

despefatiohe

cohcidimus,
ignorahies
queriiadmoduiri
disciplinam
tantie sublimiiatis
expetere vel obtinere possimus.
Quaprdpter
qriae ih celia pbsTii diutina meditatioue
volvere

in nobis illa
enim' perfecle consummabitur"
ndstri Salv^tbfis
ofalio, qria pfo suis' discipulis Oravit ad Pairem dicens, Ut dileciio qiia dilexisli me, in
Tunc

ccepef ahvus, quia hecesse est lbqiiaci forsilan

prosecutiorie
profcrre,
qusesumus, ut explicari ea a
nbbis

paiienler
ludinem tuam

adhiittas.

beatiQuamquam'sciamus
offendi solere ineptiis irilirriio-

nujlis
rum, quac vel ob; hoc surit in mediunv profefendae,
eis sit, et ipsi in nobis; et iterum;- Ut omnes unum
ut quse ih eis absufda sunt, corrigantinv
Quantum
sint, sictil iu, Paier, in me et ego ih te, iti e't ipsi in
d
nobis unurii sirii (Jbdn. xvn);
quaiido illa Dei per-"
itaque" opiriio rib^tra seseiiabbt",
cUjuslibfet aftis
fecta dilectio, qua prior nos ille dilexil (I Joan. iv), D seu disciplinse perfeciio necesse est tii a quibusdam
cofdis aJfectttfflv H&c Dofacilioribus
mollibus
iri hostfi quOque trah^ierit
incipieris nidimentrs,
pfiinum
1
1
ab ieiierf^ifnis"' iriitiis' iffilidaiui 1, * ut qtiodsiiri ratlomiiiica oralioiie cbmpleta qiianv dredimiis' liuilo hioALA'RDI

GAZiEI

ut qui visibili corpofe

esl, rion ea ratione veneramuf,
pfsesens esse desiefit:
a ld est; riioriachi. Ita
passTff?nomHnat'Cassiantis,
lib. ix ef x Institut.
praesertim
Gfaeci; on-jyii/.aiat,
id est, lacite et quiete agentes, utscriliesychastas,
bit Justinianus
riovella S. Utrairique rtOmeiiclaiuiam
complexus est Jefeniias versiculo illo 1,qui mohachis
: Sedebitsblitarius,
et taeebit; quia
appfime congruit
levabit se super se (Thren. m). De quo vide plura ad
collat. 19 cap. 8.
h De hac
vide" nbtata suarrha, sive arrhabpne,
perius ad cap. S collat. 7.

COMMENTARltJS.
<- Qiia

ac perficiaiur
nimirtim
illud
complealur
: Oporlel semper otate; et tiutnqiiam
evaiigelicum
Et illud Apristolicunr:
Sine
deficere (Lttcm xyni).
De qua oralionis
irttermissione
orate (Thes: ull:):
et assiduilate
instiiuta esl hsec collalio,
ut
jugitale
et loto hujiis dccursii.
patet ex fine pnrcedeiilis
d Scita et
vuigata sentenlia, In omni arie et scienlia
ad' alliora ct
a facUioribus
et \rudioribus! principiis
difficiliora progrediendutn (Arisfot. i Physic).
6 Hinc Paulus iid Corimhios adhuc in fide et doctrina Cliristiaiia
rudes et imperitbs scribens (1' Cor.
m) : Non potui, inquit, vobis loqui, quasi spiriluali-

"
82fr
nabili

COLLATIO

X. DE ORATIONE.

830

lacte nulrita

A obruta est, qua spiritalem

memoriam
resuscitare
paulatim educataque sttccrescat, , _
ita ab irois ad surama sensim gradatiinqtie e
^atque
possimus, retardati ipsius inquisitionis
mora, priusfuerit planiora principia ett
^conscendat;
quiboscum
quam reperiamus
eam, a nostrb conaiu iteruhv de'
et anlequam spiritalis" quidatri pafialur
quodammodo januas arreptae professionis
ingressa, ,
volvamur,
ad penelrabiliora
intuitus, concepta cbrdis evanescat iriteritio.
quoque perfeclionis excelsa fastigia
Quam
confusionem idcirco nobis accidere saiis cef lum est,
consequenier el absque labore perveniat. Nam quemadmoduni

puerorum quispiam simplices 5

nisi prius elementorura i
poterit copulas syllabarum,
characteres
diiigenter
agnoverit? Vel quomodo lepronuntiare

gendi peritiam consequetur, qui breves et peranguslas descriptiones nominum necdum est idoneus conjiigare? Qua autem ratione is qui peritia grammaticae i
faest, vel rbetoricam
disciplinse minus instructus
cundiam, vel philosophicam
scieniiamconsequetur?

quia speciale aliquid

forniulam
quamdam,

velut
prae bculis proposiltiiri,
slabiliter
rioti teriemus,
ad

quam possit vagus animus

varios revocari,
discursus
velut porlum quietis
ratione ac difficullate

post multbs arifractus ac

et post longa riaufragia
intrare. Itaqiie fit u't hac igrio-

mens jugiler
pfaepedita, errabunda semper et velut ebria per diversa jactetur'; et
ne illud quidem quod casu potius quairi iridusfria

sibimet occurrerit
disciplinse
spiritale, diu ac firraiter teneat,
quoque sublimissimae
Deo j'ugiler inhserere, non du- B dum aliud ex alio semper recipieiis, sicut introitus
per quam inslruimur
bito qusedam inslilulionis
esse fundamenta,
eorum alque principia, iia eliam finem discessumque
quibus
Quapropter

huic

primum firmissime collocatis,

post ba_c superposita
extollantur
perfeclionis excelsa fastigia. Cujus hsec
esse principia tenuiter suspicamur, ut primum noveleneatur vel cogitetur Deus.
qua medilatione
Deinde hanc eamdem, qusecumque est, materiam
immobiliter
valeamus
custodire,
quemadmodum
rimus

quod etiam non ambigimus culmen loiius perfeclionis exislere. Et idCifc6'quaindam

memofiae hujus
materiam qua Deus trienle coricipiatur,
vel perpeliio
ut eam prae
nobis cupirtius demonsirari,
teneatur,
nbs sib eadem senseoculis fetehiantes' ciirri eTa'ps*b'sv
riraus, habeamus in prompiu quo fespicierites illicb

non sentiat.
CAPUT

IX.

Responsio de efficaciu iriiellecltis,

coiligilut.
Isaac : Iriqiiisilib

q'ut per expiiientidm

veslra tam iriinuta

atque siibtilis
Nec ehim de

proximse puritaiis
praesigTiaT indiciutii.
nondicam introspicere
his'saltem interrogare,
alque
discernere, quispiam prsevalebit, nisi quera diligens
elefficax
merilis ihdusiriSt ac sollicitudo
pervigil ad
perscrutahdam
qusestionum,
experientiam
hujus limina

isiariirh'

pfovexefit'
profundiiatehi
casligatseque vitae jugis iritentio
per
fecerit
aclualem
attentare
puritatis

ac resumere illam sirie ulla circuitus

revertamur,
januasqiie pulsafe. EtidCircbqitoriiaTn
C video vos non dicam pro foribus oratibnis illiiis vefas
niora et iriquisitionis'
diffiCuTtate possimus.
Evenit G
a
astitisse [Al.
sed ipsis
de qua dissefimiis
evagaii ad:
aslafe\,
namque ut cum de theoriis spiritalibus
b lethali
sopore convertiinur,
nosmetipsos velut- de
quodarivmodo expferieritisg maiiibus penelralia ejus et
materiam quaerimus quad
et tamquam expergefac.ii
interiora
palpare, et qusedam membrajamjamque
ALARfJI

GAZ/Ei

COMMENTARIUSi

in
locum subobscurumel
PtahtiiiiaHa
ambTguuiriredtTit.
6iis, sed qiiasi catridiibiis.
Tamquam parvulis
liabei" ihTeriiis :
ediiio, quam prius secuti fuimus,
Qiristo lac vobis poiurii dedi (id est, simplicenret
nbii escdm (solidum cibum, id
Maleriatn qudvritnus illam, qum obiuia est, qtld' spififaeiierh dociriiiani.,
et de altioribiiS' mysteriis doctritalem niemoriatn resuscitare pbssimus. A.t hsfii. rfostfa'
est', perfcctinrem,
ita e't enieiidaiior
lectio, ut coniihunidr,
posterior
nam)'. Nondiiiii etiirii pbleratis ; sed- nec ntinc quidem
estis. Sic ad Helirseos v:
videltir, qua illud ^ftoB obrufa est rtbn a'd riiembfiam
poiesiis, adlitic ehiriicdfriales
Cui dtiam mased ad maiefiaim refefiiif.
spiritalem,
Fqcti estis, quibris lacie tipus sit, rion solido cibo.
Otiihis etiirii qui laCtis esi patliceps,- expers est sermogis accedit Dionysiana
paraplirasis jri liaic viefba :
auiem
tiis juslittm,
Contingil quippe, ut ditm a spifiiqlibtis iliedriis' coriparviiius eitim est. Perfeclortim
iri pnore Ganonica ;
verlimur ad nos ipsos, qubddm leliidli sopbie, etdeiii
esi solidiis cibtis, elc. EtPelrus
sine dolo;
quasi expetgefacti qumtimus materiatri qum inlerruptd
Quasi riibdb getiili irifdtltes, ratioriabiles,
lac coticupisciie, ui iri ed ciesCalis ihsalulem
(I Peir. j.u est, per quam resuscilare ppssitrius' spiiilalem mettidJbah.
tjam, etc. Concordat et' Gaiiica"ihife'fpr'elBitib
iij. Qubd ex^poiiit Glossa 1: Sitripliciota rudimenta fidei
de ubeiWiis Mdtfis Ecclesim qUmtite, id est, de utriLavardini,
quam eiiani jh" ITujusriibUi' diibiis CbiisuCar il
lere haud incongruum
Dbctbribus'. Iri qtio lexTu Aposiodiicb; qiiae" sitiliabet:
usqiieTesianienti
advient que quand exltavagahs lidrsles (/lebnes spiriiri emendatis Bibliis modo Jeli, pfd fatiohdbiles,
tuelles , nous ipmbphs eri tiqus ttiesmes',' et' verliihi'a'
ut el Grsece T6 loy.iy.avi Quod hic
gilrir iatiotiabiie,
Auclbr.
Sic D. Ilieroiiynuis
in
spectasse liileiiif
tidrisfybrte&learis',
songet a nos affections, ei dffaiies,
comiite
un
:
innoccntiam
et
sommeilmoriel,
quec'6mme'te'stteitle'z,
Lac, inqnit', significat
par
cap'; i_v Isaia_
nous cerchons cesie maliere (gui d este" dccablie eri
pattititotum. Qui tiios ac typus in Occidenlis Ecclesiis
hodie usqttc scrvalut, utreiiatis in Christo vinuiri lacque
nous) pat laquelle nous Btiissiohs resusciier Id tiiemoire
il advient, di-je, qiie reidfdei par lalonttibualur.
D'e quo lacte dicebal el Paulus : Lac vobis
spirituelle,
hous sOmnies degueur de la recerche, el itiquisitidn,
poium dedi; tion solidUin cibum: Et Petrus : Quasi
et
modo nali pttrvtili, rdlidnale lac desiderate. Idem alibi
rechef reiellez hors de nosire essay, deiriostreeffoft
moyen,, avanl que rious la irouvioris, etc,
(/ Jerein. xxxn) tlobet pfomissam esse Hebrseis lerb
Vidbtur dutem
de oriiisif.
rani lacte et melle manaiilem, qhia solidum cibum
Dionysius yoculaih
et alibi,
lethalis sopor hoc loco, qiiemadmodurii
capere non pbterant, sed melle et lacte nutriebaniur
iufautise.
djiobus modis exponi posse : 1* pro letliaeo a Letlie ,;;
a Id
et
flumiue, id est, profundo ci grayi'; veJ pfo lethifero,
est, a seriis et spiritalibus
cogiialionibus
seu mortifero,
id est, saluti animaa hbxio ac pernielc. Porro
mcdilalionibus
evaganles et abstracti,
luiiic
cioso.
lectiontim
varietas ih diversis exemplaribus

831

JOANNIS

CASSIANI

coniingere, nec me labbralurum credo, ut jam inlfa ,\

aulam quodammodo ipsius oberrantes, in adyta quoqne, in quantum Dominus direxerit,
introducam,
ncc vos ad intfospicienda
ii.ec quae demonstranda
obstaculo retardandos. Proxi- .
sunt, ullo difficultaiis
niu3 enim cognitioni est, qui quld inquirere debeat,
prudenter agnoscit, a nec a scientia longe est qui
ccepit inlelligere, quid ignoret. Et idcirco non vereor
notam proditionis vel levitalis incurrere,
si ea, quse
in superiore tractatu de perfectione oraiionis disserens dispulationi
subtraxeram,
propalavero;
quorum virtulem

vobis in hoe exercilio ac studio collpcatis, eliam sine ministerio nostri sermonis, perDei
gratiam arbitror fuisse reserandam.
CAPUT
De institutione
Quapropler,

X.

oralionis perpetum.

secundum illam inslitutionem

quam
eruditioni
prudentissime
comparaslis,

parvulorum
quialias elementerum traditionem primam percipere
non possunt, nec eorum vel agnoscere lineas, vel intrepida

manu

queuut

describere

characteres,

nisi

COLLATIONES.
b

838

quibusdam et formulis eerae

eorum exprimere condiligenter
impressijs, effigies
imitatione
consuetemplatione
jugi et quotidiana
theorise tradenda
scant;
hujus quoque spiritalis
vobis est formulaj
ad quam semper tenacissime
<
vestrum
vel eamdem salubriter
intuitumdjefigenies,
volvere indirupta jugitate discatis,
vel sublimiores
intuitus scandere illius usu ac meditatione
possitis. >
Haec igitur vobis huj'us quam quseriiis disciplinte j
:
orationis
formula
atque
proponitur, quam unusquistendens
que monachus ad jugem Dei memoriam
incessabili cordis volutatione meditari, expulsa omquam primum

typis

nium cogitaiionum
varietate,
consuescat, quia nec
alias eam ullo modo poterit retenlare, nisi ab omnibus fuerit corporalibus curis ac sollicitudinibus
abB solulus. Quse sicutnobis a paucis, qui antiquissimo-rum patrum residui erant, tradita est, ita a nobis
ac vere sitientibus
intiquoque non nisijrarissimis
matur. Erit itaque ad perpetuam Dei memoriam
haec inseparabililer
possidendam,
proposila vobis
formula pietatis : Deus, inadjutoriummeuminlende;
c Hic
Domine, ad adjuvandum me festina.
namque

ALARDI GAZiEI COMMENTARIUS.

Nam qui nihil scit, nihit dubitat, ait Aristoteles.
Hieronyraus epistoL 42 ad Niceara : Rudes illi Ilalim
Hinc Apostolus : Qui se existimat scire aliquid, nonhomines, quod Cascos Ennius appellat, qui sibi, ul in
dum cognovil quemadn.odum opotleat eum seire. Et
Rhetorica Cicero ait, ritu ferino viclum qumrebant,
Socraies Graecorum sapientissimus judicatus : Hoc,
ante charlm et membranarum usum, aut in dedolalis e
etiam Div. Hieinquit, scioquod nihilscio, utrefcrt
ligno cedicittis, aul in corlicibus arborum muluo epistolarum alloquia missitabanl:
unde et porlilores illaronymus in epist. ad Paulinum.
b Ciaconius et alii
rum tabellarios, el scriplores a libris arborum librarios
legunt: Quam protypis quibusdam et formulis,
etc. Sumitur autem hic typus sive
vocavere. Quinlo. Fuil denique vetus, publica quiad imitandura
dem monimenta ih plumbeis voluminibus,
proiypon
pro scriptura
exemplari
privala
vero in linteis textis scribendi mos. De quo eliam
proposila.
Cujus occasione non eril alienum hic
meminit Plinius lib. xm cap. 11, Symmachus epinotasse varium ac multiplicem
scribendi modum,
sive maleriam scriptioni aptatam apud veteres, ante .. stol. 34 lib. iv, Ausonius Paulino epistol. xxm, unde
usum chartac nostrae inventum.
Primum enim in " libri lintei, Livio lib. iv (Vide etiam Trithemium lib.
de Polygraphia).
i
cera, seu ceralis in labulis, sive pugillaribus (quales
c Eximia et amplissima commendatio illius versietiamivura circumferuntur),
instrumento quodam vel
culi Davidici : Deus, in adjuloriutn
ferreo vel senseo, alteriusve materiae, quasi grandi
meum intende;
Domine, ad adjuvandum me feslina. Cujus multiplices
acu, scribebant, illudque styltim aut graphium vocausus utilitatesque ianta oratiouis copia et splendore
bant. Unde et dicendi genus stylum adhuc dicimus,
et pugillares dicti, quod stylo in his pungendo scriut niliil addi posse videatur. Hinc Casprosequilur,
siodorus ,in exposilione ejusdem psalrai: Hunc loberetur. Qua de re si antiquitalis testimonia requiPlinius Iib. i Epistol. : Eranl, inquit,
cum, inquit, facundissimus Cassianus in decima collaris, occurrit
in proximo non venabulum aut lancea, sed stylus et
lione, plutima de ejus utilitate dissetens, lanto honote
concelebral, ut quidquid monachi assumpserint, sine
pugitlares : meditabar aliquid, enotabamque; ul si
manus vacuas, plenas tamen ceras referrem. Div. Hiehujus versiculi triria ileralione non inchoenl; quem
repeiila smpius laude congeminans, nitnis utilem esse
ronyinus epislol. 7 eleganter et apposile ad hunc
locum tradit modumquo docealur infanlula scribere,
probat ejus memoriatu. Porro hanc Cassiani, sive
ubi lisec inter alia : Cum cmperil trementi manu stylum
abbatis Isaaci doctrinam doctor Navarrus tanti fecit'
in cera ducere, vel alterius superposiia manu teneri,
ul pene lolum hoc caput in suum inseruerit
commentarium de OraUone cap. 19, ubi sic exorditur :
regantur articuti, vel in tabula sculpanlur elemenla :
ui per eosdem sulcos inclusa marginibus trahantur
Dei opl.lmax. recordemur, et assuescamus
Utjugiter
vestigia, ut foras non queanl evagari. El fursus epijugi orationi, prmsertim menlali el brevi, ubicumque
stol. 20 : Tremula manus per cutvos cerm iramites er- p simus, el quidquid agamus, citra impedimenlum noranlem stylum ducit. Secundo, in palroarum foliis.
, strarum aclionum, \cum magna consolalione et fructu
In foliis
Auctor Varro apud Servium ad vi JEneid.:
animarum, bonum est uli illo versiculo Psalmographi:
meum intende, etc. lla NavarDeus, in adjulorium
palmm interdum nolis, interdum sermonibus scribebat.
in tenuissimis arborum
corticibus : cujus
rus. Ut auiera hujus doctrinse summam breviter
Tertio,
hiiic usui
valet in primis ille versiculus toties
generis arbor papyrus apud iEgyptios
perstriiigamus,
hic repelitus,
aptissima, ut alias notatum (Collat. 3, cap. ult.); a
piiriio ad omnes pios affectus excicujus nomine etiam hodie cnartas nostras, quae ex
tandos; undeet formulam pieialis nuncupai Auctor.
contritis linteis fiunt, papyrum rudem appellamus,
Secundo, ad omnes lentaticmes superandas aut relorica
quod eumdem nobis prsestent usum, quem olim _pellendas; qua ratione murus inexpugnabilis,
in niembrauis
ac [munitissinius clypeus merito di.
gyptiis prsestabat papyrus. Quarlo,
impenetrabilis,
seu lunuibus pelliculis quie Pergami primum invencendus est. Terlio, adversus omnes animi morbos:
tse, unde et pergamense sunt appellatse. Plinius lib,
affectiones, vitiorum, prseser.
pravas inclinationels,
vii cap. 11 : ln nuce, ait, conclusam ItiadaHomeri,
lim carnalium, titillationes,
inilameita,
pericula
carmen in membrana tcriplum tradidit Cicero. Div.
occasionesque peccatorum. Quarto, adversus noctur][

COLLATIO

833

X. DE ORATIONE.

834

nostrum in qualibet qualitate degenti nede toto Scripturaf um excer- Aunicuique

"
cessarius et ulilis invenitur.
Nam qui se semper et
Recipit enim omnes affectus
pius esi instrumento.
in omnibus desiderat adjuvari, manifestat quod non
humanse possunt nalurae, et ad
quicumque inferri
! omnem statum
tantum in rebus duris ac tristibus,
sed etiam in seatque universos incursus pfoprie
cundis ac laetis pari modo Deo egeat adjutore;
ut
satis et competenter aptatur. Habet siquidem adverex illis erui, ita in istis eum faciat
invocationem
Dei. habet
quemadmodum
,sus universa discrimina
versiculus non immerito

immorari, in neutro sciens humanam fragilitatem

sine illius opilulatione
subsistere.
Gasjrimargisc
cibos quos eremus ignorat
passione perstringor,

ac
pise confessionis, habet sollicitudinis
habet considerationem
3 timoris perpetui vigilautiam,
fragilitatis suse, exauditionis fiduciam; confidenliam
prseseniis, semperque aslantis prsesidii. Qui enim
est eum
jugiter suum invocat protectorem, certus
<fhumilitatem

esse semper prsesentera. Habet amoris et charitatis

inimiardorem, habet insidiarum contemplationem
semetiquibus perspiciens
corumque formidinem,
confitetur
se non
psum die noctuque vallatum,
posse sine sui defensoris auxilio liberari. Hic versi- B
dsemonura laborantibus
culus omnibus infestatione
murus est, et impenetrabilis
lorica,
inexpugnabilis
ac munitissimus clypeus. Iste inacedia et anxietate
animi collocalos,
seu tristitia,
vel cogilationibus
quibuscumque depressos, salutis remedia desperare
invocat inspicere
non palitur, ostendens illumquem
jugiter noslra certamina, atque a suis supplicibus
successibus cornon abesse. Isle nos in spiriialibus
penitus
disque laetiiia constitutos admonet extolli
de prospero statu, quem
non posse testatur,
sine protectore
Deo retineri
dum non solum eum semper, sed etiam velociler ut
sibi auxilietur,
implorat.
Iste, inquam, versiculus
non

debere,

nec inflari

ALARDI

GkZJEl

et in squalida solitudine ingeruntur

mihi
inquiro;
odores regalium ferculorum,
atque ad illorum desideria sentio me invitissimum
dicendum,
irahi;
proinde mihi est: Deus, in adjutorium meum iillende;
Domine, ad adjuvandum me feslina. Anticipare horam
seu modum justce ae
statutse refectionis
instigor,
solitse parcilatis retinere cum magno cordis mei docum gemitu mihi est proclamanduro :
lorecontendo;
Deus, in adjutorium meum inlende; Domine, adadjuvandum me festina. Jejuniis me ob impugnationem
carnis districlioribus
indigentem stomacbi prohibet
deterlassitudo, seu ventris ariditas constrictioque
ret; ut effectus meo desiderio tribuatur, vel certe ut
sestus carnalis concupiscentise absque temperamento
dislriclioris
orandum mihi est:
j'ej'unii conquiescat,
Deus, in adjulorium meum intende; Domitie, ad adjU'
vandum tne festina. Accedens ad refectionem,
hora
legitima suggerente, perceplionem panis exhorreo,
atque ab omni esu naturalis necessitalis excludor;
cum ejulatu proclamandum est mihi: Deus, in adju-

COMMENTAIUUS.

etc. C illius insullus auxilium ante omnia a Domino poslunas etiam daemonum illusiones,
infestationes,
lamus. Circa hoc autem nolandum est, quod contingit
Valet denique ad perpetuam Dei memoriam relinentribus modis peccare, videlicet corde , ote et opete;
dam, ad jugem et assiduam orationem facile et sine
in prommio
molesiia tenendam (Vide Rellarminum
ideoque ttibus ntodis, ul dicitur in Ralionati divinorum
officiorum, horm inchoantur, videlicet Comptetorium
lujus psalmi). Proinde assidue, in omni loco, temper : Converte nos, Deus salutatis nostet, contta pecpore, noctu, interdiu, in prosperis, in adversis, in
catum cotdis: nocturnm horm, per : Domine, labia mea
nobis
omni uegotio spirituali,
in omni tentatione
meute et ore versandus ac repetenaperies, contra peccatum oris; alim vero horm, per :
pronuntiandus,
meum intende, conira peccaium
dus : quemadinodura et de signo crucis, quod cum
Detts, in adjulorium
hoc versiculo adhiberi solet, ait Tertullianus
lib. de
operis (Durand. Ration. lib. v cap. 2). Et quoniam in
Corona Militis (Cap. 3) : Ad omnem ptogtessum
peccato cordis et oris est aliquid operis, ideo in omnibus horis tam noclurnis quqm diurnis dicilur : Deus,
alque ptomotum, ad omnem adilum, el exilutn, ad
iti adjutorium meum intende. Monachi vero ex inslituvesiitum, ad calcealum, ad lavacra, ad mensas, ad
lione S. P. Benedicli in hoc cap. dicunt primo in
limina, ad cubicula, ad sedilia, quandocumque nos
nocturnis horis : Deus, in adjutorium meum intende,
conversatio exercel, fronlem crucis signaculo lerimus.
et postea: Domine, labia mea aperies. Qttia sine Dei
Postremo occurrit etiara illud nolandum,
quod ad
ne.c cor nec labia ad ipsius laudem aperiti
adjulorio
magnopere pertiliujus versiculi commendationem
Porro eumdem illum vervalent.lla
Turi'ecreirialus.
nei, quod liorae canonicae ab eodem inchoentur.
siculuin qni a S. P. N. Benediclo horis canonicis priQuod notavit Turrecrematus
(Post Durandum lib. v
Ration. cap. 2) ita commentans in cap. 9 Regulae j, mum in suis monasteriis anteponi jussus fuerat, Gregorius Magnus pontifex, ab universa Ecclesia eisdem
(Div. Benedicti, cap. 8), ubi dicittir : Hiemis lempore,
pr.mmisso in primis versu : Deus, in adjulorium meum
prmniiiii auctoritaie Pontificia prmcepit, adjectis versiculis Gloria Patri, et, Sicuterat, utscribit Arnoldtts
etc.
intende; Domine, ad adjuvandum mefestina,
Wion Cassinensis lib. v Ligni vilm, in Gregorio. l)o
Quia, inquil, ut Dominus ait in Evangelio Joan. xv ;
eodem versu Walfridus Strabo lib. de Rebus EccloSine me nihil potestis facere, merilo S. Pater officiuin
divinum a devota oratione inchoandum disponil, qum
siaslicis cap. 25 habet: Sane versum qui in capiie omnium (prmler Missas) officiorum qum horis canonicis
secundum doclrinam in collationibus Patrum tradilam,
in omni atliculo, incessabili jugitate fundenda est, in
exhibentur, dici solet, id est: Deus, in adjutorium
tneum iniende, el teliqua, Patres antiqui suis collalioprosperis et in adversis. In prosperis, ne extollamur;
in adversis, ut eruamur. Prmterea cum secttndum
nibus videnlur slatuisse, omnibus, non tantum officiis,
sed eliam operibus prmmittendum : ul invocatio divinm
Omnia in Dei nomine facienda sint
Apostolum,
inilio cujuslibel actionis assumpla, faci(I Cer. x), merito est ab eo inchoandum. Item Glossa
opitulalionis,
tneum
liorem facit et postulandi constatjliam, et obiinendi
super illud psalm. LXIX : Deus, in adjutorium
et circp pasvirtulem. In agendis autem mprluorum,
inlende, dicit: Nota quod versiculus isle anle omnes
horas in initio prmdicitur;
sionis Dominicm solemnilalem, inchoqliones et ejp/equia cum orare debemus,
maxime lunc nilitur diabolus, ut tnuscm tnorienles
(ioues ofjiciorum, non ut in cmteris fiunl; tiislitim vide*
ticel significandm causa. flsec ille.
perdunt tuavilutem unguenii (Ecckei). x). Qontta erga

855

IPANNIS

BSG

C&SSIANJ _cpLL.AtjpN.E$;.

Ipriift}} meum jintendf; Dpmine, adqdjuvqnduth}m,fesiinq, Vpl.en.tem meob sjabilitatem

cOfdis insistere

A seeuty_ro, exuber;antia qupque spiritajlium sensuum

rfcy.eJa.tione.m sa.craijssin.or.nm intelJeredundare,.
le.cfipni, jnterpellans eapitis prp.hihei d.olpr, hpraque
Cl.uum, l aptea pemius mihi OficuUprum, repentina
tertja faciem me.am ad sacram paginara somnns alliDomini illustra.tilp.ne percepi; pt in his merear diu4\t; a,c depujtatuni quieli lempus, vl (r ansgrfcdi, yel
.tius immorari, .sqllicite mihi est frequenterqtie
clacanonicum
ipsum denique
p.nyenire eojppeUor,
syuaxeos psalmprumque modum interciclere rae gravissima somni c.ogit impressip; sjmHiter prpclamandum est mihi : Deus, in adjutorium meum intende;
Domine, a4 gdjwQtiqluiii m.e festina. SjibJato ab oc.ttlis
roeis sopore, mullisi ni e npclibus, diabpjicis
insom-

juahdiiBi;

B.eitSi ifi qdjutoxiummeum intende; Domine,

qii pdji/ivqndum ttie festina. NftCturnis da.nionura terroribus circumallsntibtis1exagito.r,
et immundomm
spi.rituum p.liaiitasniaiibus inquietor;
spes ip,-a mihi
ad
s.a.Iuiis ac vitsc, irepidationis
bor.rore subirabjiur,
s.altitarem yers.iculi hujus portumconfugiens
totis viribus excjamabo : Deus, inadjutorium
meum intende;

n.iis, yidep faiigatum,, omnemque a palpebris meis

me feslina.. Rursus cum fuero
refeclipnem npcturnae q.uieijs exclusam; cum sifspiDotni.ne, adadjuvjndum
riis orantltim est milji: Deus, in adjutorium meum \n.consolaiione Dpniini reparatus, et ipsius anjmatus
adveijfu
yeltjt inj.inmeris angelorum
niillibus
me
ten4e; Domme., ad adjuvandiipi me festhia. Adbuc roe
liiillatio
carnis B sensero circii.msepium,
in colluctgtione
ita ut eorum quos morie
posilum vitiorum
et ad consensum pertrahere
repente epmpungit,
grayius antea treroi.scebam, etquoruro lacluiu, imrao
blanda oblectalione conatur;
ne ignis
dormientem
yiciqiam, borrore mejiijs et corporis sentiebam, repenle coijgres.us
aliepus exsesluaiis ural suave ojeiites flosculos casjiexpetere audeam ac provocare
.cooflictus, ut in |me constanti.se liuj'us vigor per Dei
tatis,clamand.um mihi est: Deus, in adjitlormtti meum
inlen.de; Domiite, ad adjuvanduni tne festina. Exstincta
sentio libidjnis
et geuilalem
meiobris
incentiva,
nieis iritepuisse fervorem, ut parta haoc virtus, immo
gratia Dei in me diutius vel pprpeluo perseyer.et,
inlente dicendum est mihi: Deus, in adjutprium mcum
intende; Domine, ad adjuvandum me festitiq. Irae, phiJargyriae, trisliiiae stimulis inquie.or, cogorque prolenitatem;
posilain atque amicara mihi inlermmpere
ne in amaritudinem
fellis perlurbatioiie
furoris abducar, cumsummo
Deus, in adjutotium

djulius immoretur,
tolis mihi est viribns
gratjan.
p.rpelajjjajidum -. Deus, in adjutorium meum intende;
Domine, qd qdjuvatidum me festina. Hujus igitur versjculi oralio,, in a Jversis ut eruamur, in prosperis ut
servemur ne extoljamur,
incessabili j'ugitate funIIuju.s,; inquam, versiculi meditalio in luo
volvajur. Hunc ih opere quolibet,
pecfore jijdirripta
decanlare
seji minjsteriOj vel in itiner.e cpnsiitutus
non desinas. Hun;c et dormiens,
et reficiens, et in
uTtimis nalurse necessilatibus medilare. Hsec volu-

dendaesjt.

mihigemilu
proclamandum esl.
tneum inlenae; Domine, ad adju-' Q tatip cordis velull formnla tibi salutaris effecta, non
solum illaegum ab omni daemonum incursione cuslovqndum tne feslinq. Acedise, cenodpxi_e , superbiae
elalionc per|e.i.tor, ac de aliorun. negljgentia vel led.iet, S.ed etiarn ciinctis te viliis terrense contagionis
expurgans, ad iljas invisibiles theorias ccelestesque
pore quiddam sibi mens subtili cogitatione blandtperdueet, alque ]ad illum ineffabilem ac perpaucis
tur; ne in me praevaleat hsec inlmici in me pemiorandum
experlum proyehet orationis ardorem. Hunc versi
cipsasuggeslip, cum omni contriiionecordis
culum mediianli
tjbi somnus irrepat, donec ineuVestmihi:
meumintende; D.omine,
Deus,inadjutotium
bili ejus exercilatione
ad adjuvandum me feslina. Humilitatis
formalus, etiam per soporem
et simplicitaeum decantare consuescas. Hic tibi expergefacto
tis gradam, superbise tHinoredeppsito, j'ugi compunciiona spiritus acquisivi; ne rursum veniat mihi pes
primus occtirrat, is te evigilante cogitationes anticiCubili cursupetbim, et manus peccatoris moveattne (Psql. xxxv), , pet universas, iste te de tuo sijrgentem
vationi genuum iradat,
atque illinc deinceps ad
grayiusqpe de victorise meae elatiqne confodiar, tponjne opus actusque dedi.icat, Jji.e le omni tempore
lis milii proclamandura esf viribus: Deus, in adjulo-

huijc medilaberis secundum prsecepla

legislatoris, sedehs in domo et ambulans in itinere,
cordis exaestuo, nec cogilationum disper- ^ doroiiens alque consurgens; Jiunc scribes in limiiie
stabilitate
et januis oris tni \ hunc in parieli.bus ^oinus luse ac
siones valeo coercere , ipsamque orationem meam
tui pectoris collocabis, ita ut baec ad
fundare aJjsque interpellaiione
penetralibus
atque phantasmate
sit tibi acclivis decantaiio;
oratipnem procumbenti
sermonumq.ue et actuutn retrainapium figiirarum,
et exinde consurgenli
ctatione non possum, tantaque me sentio sterililalis
alque ad omnes usus vitae
necessarios incedpnli fiat erecla et jugis oratio.
hujus ariditale constrictum., ul nullas omnino spiririutn meum inlende; Dotnine, ad adjuvandum me feslina.
Evagalippibqs. aninvac ipnumpris ac diversis, et in-

prosequalur;

taliurn sensuum generationes parlurire nve sentianv;

ut de hoc animi squalore roerear Jiberari, unde me
gemitibus mullis atque suspiriis expedire non possum, nepessarie proclamabo : Des( in adjutotium

CAPUT XI.
De petfectione oraiionis, ad quam prmdicla traditione
i conscendidtr.

tppum,\ifij.ende; Domine, ada^juvpnqlum,me feslit^q. Directionem rursus animse, stabilitatem cogilationum,

alacritatem cordis, cum ineffabili gaudio et menlis

Jslam mens indesinenter formulam teiieat, donec

usu ejus inces.sabili et jugi m.edi^.atiorie firmaia, cupctarum cogitalionum divilias amplasque substantias
abjiciat et refutetl atque ita versiculi hujus pauper-

excessu, visitatione

late constricta,

sancti

Spiritns

me seniio con-

ad illam

Evangelicam

bealiludinem

837

COLLATIO

X. DE ORATIONE.

838

virulentorum
exterminator
lenet, JA munitus,
primatum
serpentium
quae inter caeteras beatiludines
effeclus est, habens conlritum Satanam snb pedibus
pioua facilitate perveniat. Beati, enim, inquit, paucervi mcntis alacriperes spititu: quoniam ipsorum est regnum cmlorum
suis, et ad figurain rationabilis
tate pervenit, pascetur in propheticis atque aposto(Maith. v). Et ita per istiusmodi paupertatem egrelicis monlibus, id est, excelsissimis eorum ac subliimplevit
gius pauper existens, illud proplieticum
missimis sacraiiientis;
eloquium. Pauper el inops laudabunt nomen luum
quorum j'ugi pascuo vegela(Psal. LXXIII). Et revera quae major aut sanctior potus, omnes quoque psalmorum affectus in se recitesl esse pauperlas quam iilius qui liihil se prsesidii,
piens, ila incipiet decantare, ut eos non tamquam a
nihil viritim habere cognoscens, de aliena largitale
Propheta composilos, sed velui a se ediios, quasi
oraiionem propriam profunda cordis compunctione
quoiidianum poscit auxilium, et vilam suam atque
substantiam siugulis quibusque momeuiis divina ope
intelligens sustentari, verum se mendicunv Domini
non imnverito profitetur, suppliciter ad eum quolidie

depromat, vel certe ad suam personam sesiimet eos

fuisse directos, eorumqae sentenlias non tunc lanlummodo per Prophetam
aul in Propheta
fuisse
cocompletas, sed in se quotidie geri implerique

clamans, Ego aulein mendicus et pauper sum, Deus,

Et sic ad illanv qttoque
adjuva me (Psal. xxxix)?
gnoscat. Tunc enim Scripturae divinae nobis clarius
scientiam Dei ipso illuminanle
con- ]B perpatescunl,
multiformem
et quodammodo earum vense medulac sacrascendens, incipial deinceps sublimioribus
lseque panduntur, quando experienlia nostra earttm
tioribus mysteriis saginari, secundum illud quod dinon lanlum percipit, sed etiam prsevenit noiionem,
citur per Prophetam : Montes excelsi cervis, a petra
sensusque verborum non per exposiiionem
nobis,
sed per documenta reserantttr.
Eumdem namque
refugium erinaciis (Psal. cm). Quod satis proprie
huic quem diximus sensui coaplatur;
eo quod
recipientes cordis affectuni quo quisque decanlalus
vel conscriptus est psalmus, velut auctores ejus facti,
quisquis in simplicitate
atque innocenlia perseverans, nulli est noxius vel molestus, sed sua tantum
prsecedemus magis intellecluin ipsius, quam sequesimplicitate contentus, solummodo se ab insidiantium prseda desiderat contutari, velut erinacius spiillius b petraevelamine
ritaliseffectus,jugievangelicse
protegatur,

id est, merooria Dominicae passionis,

versiculi incessabili meditalione muni-

mur; id est, ut prius dictorum virtutem quam noliliam colligentes, quid in nobis geslum sit, vel quotidianis geratur incursibus,
eorum
superveniente
medilatione
quodammodp
recordemur, et quid in

prsediclique
nobis vel negligenlia nostra pepererit, vel diligentia
lus, infestantis inimici declinet insidias. De bis spivel providentia
divina contulerit,
vel
conquisierit,
ritalibus erinaciis et in Proverbiis ita dicitur : Et
n instigatio fraudayerit ininiici, yel sublraxerit lubrica
c
suas.'
erinaciigensinvalidaquifeceruntinpetrisdomos
ac subiilis oblivio, vel intulerit
bumana fragililas,
Et reye.ra quid invalidius christia.no , quid infirmius
seu iniproyida
fefelleri.t ignoralio, decantanles revindicta
monacho, cui non solum nulla injuriarum
miniscamur. Omnes namque hos affeetus in Psalmis
suppeditat, sed ne levis quidem tacilaque c.ommolio
invenimus expressos, ut ea quae incurrerint,
velut
saltem intrinsccus
conceditur? Quisqu.is
pullulare
in speculo purissimo pervidentes, efficacius agnoscaauten) ex hpc proficiens slatu, non solum innocenlise
simplicilatem possidel, sed etiam discretionis virlute
mus, el ita d magislrantibus effeciibus [Lips. in ntarg.
ALARDI

GAZMl
GOMMENTARIUS.
a Oiv.
seu parviialem. Veruin longe aliter de
humilitatem
Hieronymus epistol. 3 legit : Petra refuericio cjusque natura et signilicatione
raliocinatur
giinn ieporibus. Pro quo, inquit, mutti herinaceis leD. Gregorius in Pastorali (I Par. c. xn), ut ibi vigunl. Herinaceus aniinal esl parvum, el fugax, el spinarum sentibus prmgtavalum. Et in epistol. ad Sudere est.
b Peiram evangelicam allegorice Cbristum intelniaro etFreteliam (Episl. 135) : Pelra refttgium heriid est, vulnenbus, spinaccis, pto quo in Hebrmo posilum esl sephanium; et
ligit: in cujus foraminibus,
omnes xo.jooypuM.iou.- voce simili transtulerunl.
Soli
ritualis ericius, id e.-'t, humilis monachus suum habet subterfugiiini,
Septuaginta, lepores interpretati sunt, volq layaois, id
asyluin ac tulainen : de qua quiesl, petrarefugium teporibus. Sciendum esl animal esse dem petra ait Apnslolus ad Corinlhios : Bibebant
non majus hericio, habens simililudinem muris el ursi :
auleni de spirituali consequenle eos pelra, pelra autem
itnde et ih Palmslina xzop.v; dkiiur;
et inagna esl in
eral Cltristus (I 6'or. x). Et Psalmisla : Bealus qui
islis regionibus hujus generis abundanlia, semperque
tenebit etallide.t parvulostuos ad pelram (Psal. xxxvi).
in cavernis petrarutn et lerrm foveis habitare consueve- " Et Sponsus in Canlicii : Columba tnea in foraminirunl. Sic Hieronymus. Isidorus vero lib. xn Origin.
bus pelrm, in caventis tnacerim (Cantic. n). Denique
illud evangelicuin : Posuit fundanientum super pecap. 3 : Ericius, inquit, qui et herinaceus dicitur, animal spinis coopertum, quqd exinde dicitur cognominatratn (Lucm vi). Etiani de Peira eyangelica, id est,
subinde exponiiur.
D. Basilius
Chrislo, a Patribiis
lnm, eo quod sitbigit se quando spinis suis clauditur,
quibus undique protectus esl contra insidias. Nam
apud S. Tliomam in Catena aurea : Ponere, inquit,
slatim ut aliquid senserit, ptimum se subiqil, atquein
fundqmenlum super pettam, hoc est, innili fidei Chrisli,
ul immobilis perseveret in adversis, sive humanitus,
globum convetsns in stia arma recolligit (Vide Plinium
lib. vni cop. 37). Hsec ipse. Porro assimilatur hic
sive divinilus qccidant.
c Vulgo legiraus : Lepitsculus, plebs invalida, qui
nvonachus ericio, siye herinaceo,
yaria ratione:
2 propter
in pelra cubile stium.
1 proptef innocentiam et simplicitatem;
cqllocal
''
<l Ita Ciaconius in edilione
caulipriem etprudeniiani
riaturalem, qua sibi fefuLtigciunensi, puto, et
gium quserit in caverriis seu /braminibiis petrarum,
Rpmana; et, hoc, credo, gensji,'ag"sf dicatiir': expevel intra seipsurii se fecolligit ac fevoivit, ui liridifieiiiia
rertim' niagisira edpcti, quod in proverbio
est. Quae quideni lecVio e,t sensus nop maip antece
que suis spinis tectus ac tutus maneat; 3 propter

JOANNlS

859

CASSIANl

COLLATIONES.

840

|
i

Et idcirco unum
affeclibus] erudiii, non ut audita, sed lamquamper-J [Arum brevi sermohe concluderel
fecta palpemus, nec tamquam memoriae comnienquod superesi, adhiic nobis precamur exponi, quemadmodum hunc eumdem versiculum
quem nobis
data, sed velut ipsi rerum naturse insita, de interno
vice formulae tradidisti, stabiliter retinere possimus,
cordis parturiamus
affeclu, ut eorum sensus non
ut sicut per Dei gratiam sumus a ssecularium cogilextu lectionis, sed experientia prsecedenle penetrelationum ineptiis liberati, iia spiritales quasque im
mus, atque ita ad illam orationis incorruptionem
mens nostra perveniat, ad quam in superiore traclalu, quanium Dominus donare dignatus est, ordo collalionis ascendit (Collat. 9 cap. 29), quse non solum
nullius imaginis occupalur intuitu, sed eliam nulla
vocis,

nulla

verborum

dislinguilur,
prosecutione
intentione per ineffabilem cordis

ignita vero menlis

excessum inexpugnabili
spirilus alacrilate profertur, quamque mens extra omnes sensus ac visibiles
effecia
suspiriis

materias,
profundil

gemitibus
ad Deum.
CAPUT

inenarrabilibus
XII.

nobis traditionem
spirilalis hujus quam poposcimus disciplinae, sed ipsam
plane perfectionem satis aperte alque dilucide putamus expressara. Quid enim polest esse perfeclius,
quidve sublimins, quanv Dei memoriam tam coma nnius versipendiosa meditalione complecti, atque
Germanus

: Non solum

culi vblutatione
grare,

a cunclis

et quodammodo

visibilium
affeclus

lerminis

orationum
ALARDI

retineamus.
CAPLTXIII.

De muiabiklate cogitationum.
I
h
Cum enim
capitulum cujuslibet psalmi mens noeo subtraclo,
stra conceperit, insensibiliter
ad alterius Scripturac textum nesciens stupensque devolvi-

tur. Cumque illud in semetipsa cceperit volntare,

oborta alferius
necdum illo ad integrum ventilalo,
atque
B testimonii
memoria, mediiationem materiac prioris
excludit, de hac qhoque ad alteram, subintrante alia

quemadmodum spititales cogitaliones

immobiliter teneanlur.

Inlettogalio

mobiliter

demicunctaGAZ.EI

et ita animus semper

meditatione transfertur,
psalmo rotatus ad psalraum, de Evangelii lexlu
leciionem, de bac quoque
Apostoli transilieiis
prophetica

de
ad
ad

devolutus eloquia, et exinde ad quasdam

delatus liistorias, per omne Scriplurarum

spiritales
nihil proarbitrio
corpusinstabilisvagusquejactatur;
suo prcevalens vel abjicere vel lenere, nec pleno
finiri,
quidquain judicio et exominatione
palpator
tantummodo
generator

spiritalium sensuum ac deguslalor, non

nec possessor effectus; atque ila mens

COMMENTARIUS.

rans : Eia, inquit, eur dormitas? Cachinnansque desudentibus et consequentibus cobaeret. At plerique alii
habenl : Magistris affeclibus eruditi. Quos secutus IC per, cum defecissetianhordeum vellel accipere,sciscitabalur. Hsec Hieronymus. Cseterum de evagatione seu
inquit,
affeclibus propriis,
Paraphrastes : Eruditi,
distraclione mentis in oratione videndus hic Turretamquam magislris,
palpemus ea, non quati aucrematus, qui hac de re satis copiose disserit tractaiu
dita, etc., quse et Gallicus interpres verbo tenus
77 in Regulam D. Benedicti, ubi hsec inler alia : Noexpressit.
a Illius
: Deus, in adjutotium
landum quod cumlcorevagalionera
scilicel versiculi
p:ititur in oraliomeum intende, etc, de. quo supra (Cap. 10).
nibus, aliquando accidit ex infirmitate
buinana, alib
quandoex negligehiia, aliquando ex proposilo. Licet
Capituium pro argumento, vel pro exordio sive
auiem toium sit reprehensibile, tamen tertium magis
principio, sumitur; quomodo etiam D. Hieronymus
quam sccundum, pt secunduin magis quam primum.
(ln Qucest. Hebt. el in Isa. c. xxix et in Ezech. cap.
Item sunl quacdamicogitationes dequibusdam necesn) legil et exponil illud psalmi xxxix : In capile vel
in capilulo libti sctiptum esl de me, id est, in principio
sariis, sicut curn ihcumbit alicui de quo oporteteum
Geneseosvel inSeriptura sancta, quae unus liber apcogitare. De qtiibus habetur Sapient. IX : Terrena
cogilalio deprimit sensum mtilla cogitantem. Aliae sunl
peliatur. Porro Dionysius hoc loco pro capitulo posuit versum alicujus psalmi, quo videtur quemcunivanitatis, de qnibris Psalmista : Dominus scil cogitationis hominum, qtioniam vanm sunt. Alisesunt iniquiQuod nec
que versum cujuslibel psalmi intelligere.
velim improbare.
talis, Sap. l : Pertiersa; cogitationes separant a Deo.
c Hanc mentis instabilitatem
et evagationem in
In oralionibus
sed plus a
caycndum est a primis;
Iiera qusedam cogitationes
oralione deplorat etiam D. Hieronymus in Dialogo
secundis, plus a lerliis.
immissione daemonum; qusedam ex culpa
adversus Luciferianos, velot personam hominum in- JJ oiiunturex
devotorum in se repraesentans : Ad orationem , inprsecedenli, ut curii quis ante orationem adeo vagus
cst, quod iila ocriasione occurrani ei orando, siciu
quit, ossisfo ; non orarem si non crederem; sed si vere
et somniando quae eum impediunt; qusedain ex cnlp.i
crederem, illud cor, quo Deus videlur, mundarem,
manibus tunderem peetus, genas lacrymis rigarem,
praesenti, utcum dicendo divinum ulficium, se occuote pailerem, jacerem ad Dopat in aliis. Primum malum, secundum pejus, teriinm
corporeinhortescetem,
mitti mei pedes, eosque flelu perfunderem, crine tergepessimnm. ltem oranclo occurrunt
qusedam cogilaad orationem,
nt
tiones utiles et de peninentibus
rem, hmtetem cerlo irunco crucis, nec prius amitlerem,
cum occasione alicujus verbi occurrentis in oralione,
quam miseticotdiam impetrarem. Nunc vero creberrime '
in oratione mea per potticus deambulo, aul de fenore'
cogiiat quis aliquiJ utile ad faciendum sermonem ,
computo, aut abductus turpi cogilotione, etiam qum vel ad orationenv conficiendam; quandoque occurdictis erubescenda sunt gero. Ubi est fides ? Siccine runt utiles, sed de impertinenlibus;
quandoque quaedam imperlinenies
et inutiles, invmo quandoque noputamus orasse Jonam 1 Sic tres pueros ? Sic Danielem i
inter Leones? Sic latronemin cruce? Ita S. Hieronycivse. Priraae haberit aliquam excusationem, secundse
Seeundum ergo nrascemus. Hoc ipsum expertus etiam est S. Hilarion, des minorem , tertiae|minimam.
: Oradentes differentias
cogitaiionum,
potest adverti,
quo idera D. Hieronymus (tn Vila Hilarion.)
hat, inquit, semel fixo in terrqm capile, et ut natura i " quando plus debet timere quis conscientise suae, cum
in orando. Ilaec
patilur evagationejm cogitationum
ferl hominnm, abducta ab oralione mens nescio quid(
aliud cogitabat. Insiliit dorso ejus feslinus, ugilaior
Subdil deinde salubre monituui D.
Turrecrerriaius.
eodem spectans in,
et lateta calcibus, cetvicem flagello verbeBernardi (Serm. J47 inCani.),
(diabolus)

X. T-DE

COLLATIO

841
mnbilis

tempcre

sffflitiePirtrvagain
ebria per diversa

velul

distrahilur,
Verbi

ex^olven.

cnmpelenter

reculii

aul aliquam
psalmum
medbalur
aliud
quid
psaimi;

cum

voluit,

faciumve

synjxeos

nulluin

officiiim

graiia

duiri

lexius

recitai,

reniiuiscitur,

Isaac:

aliquid
modum

vel dimitnec opporlune

recipitur
discipliiiale
retifortuiiis
veiiu
incursihus;
liiUr,
agi videaiur
vel immorandi
eis non
nemli
deleciatur,
eaquibus
;

Necessariuih

poiestatem.

iiinn bus nosse qiieifiadmodum

dem versicuium
immobiliter
finis
dilione

non in

quem

custodire,

uobis

vice

ut omnium

sua volubililate

nobs

h.ectpiritalia

bfficia,

pbssimus

tehierexplere

ergn
vci

cerie

ilerari

foriniila*
sensuum

flucluent,

'l*HI;

de
f.L

Tria
lise,

cbmpe-

.'laihen

tradidisti,
orlus

confiimatione'
..

conlcrunt
alias

consisianl.
GAZ/EI

animse

niillo.

disputantibus
rcor, sit sjifficicnhaec eadeivi.poscilis
iniimabo,
'.;

breviler
..;i,'!rT

..;

B abdieatse,

stabilem

tit itaillud
oraie,

omnes

jugiiaiem
pracseniis

Apostolicuiri
pbssiirius

vigijugis

poierunl
appreliendi,
sed sacris ccenpbii
ptiilargyriac,
curse vitse

"
-,

firiiiitatem.Quse

modo

et

inletiniisione
ALARPI

cordis
.!!-

non
pef operis,
bus iledicati,
infaiigabiiem

ac 1 sblliciiudines

sed in riostra

!.

re

menieni
stabilem
quaeyagam
fajcjunt,
et oratio.
mcdiialio
assiduitas.et
Quarum

..inienlib

enm-

hac

super

pridem

cotdis
seu cogita<'<-

sunt

est prae

liunc

Licet

sialu,
quaijtum
riqbis de orationis
tcr expressum,
tanien quia vobis

nibil

bahens

XIV.,

stabilitas
qUemadmbdum
tiomtm possitiacquiii.

Responsio

orat,

in Imiic

atipe

CAPUT

cmilinel

ipsius
facienduni

8.12

dum cantat,

lectionem;

quam

lectionem

quoque

ORATIONE.

prius

iiVancIatui)),
invplef^.

njsi
usi-

omnino
fuerint
b iSine

Perparum

COMMENTAKITJS.

haec verha : Vds moneo, dilectissimi,

pure seniper ac ; qiiaridoquideiri
aciiim.fliiemdam
,nvariifes(e reqiiifant
u(
nihit
laudlbns
inleresse
aiitiaui
aul
rarissTme
divinis
pure,
Niin
ttremte
;
uliud,
ofafet.
'qiii
rituriqiiain
nec
solmn
eiiams 1
dum psal itit, quam qod psaliuis
coqilelis;
liuic. unecepto
saiisfacere,
npn ceiisereiur
vanas et dtiosas : vitahdaT
illum
cbariiaiis
reiineret.
Proinde
aliii es(
affertiiiii
dtco vitandas
cogiia-iones
I. de Hseres. (Cup.
hora, et illp locq, quns ofjiilladumtaxq
tiintelillm,
exposnip.U.
57),
AugiisiiniciH
communi
nsceisiiale,
in
ad
consulta
nuiini
eu-let fralres pro
qudsi riecessaiiO;,
PP. Nico.ajis
respons.
pfiimis
reteri
ac sequitiir
Bniiiaroiuin
iieiltaquidem
compMuntitfr&ed
(Cap.
61), qua ille
frequenlt r admitlete
ttmc consuluerim,
et sine intermissione
orare,
qui nullo
qum .fotte. pqula-.. t, djcitiir
profecto recipere
sempet
Salitbfiar'
tedemes in codice lejjeiaiis'!
die ceria
orandi
ante in cfuustio
pneierniitlit.
lempora
Quo modo
inter psallendum
revoldixit ILUe^g.. c. ix : Tu comeilla satubriter
David a<) Minhiboseth
sunl, sedminime
i ties^panerh
viiit. SpiriiusihiinsancttisitlqThota
pi mentd mea semper, id est, quotidie,
gfatumnoHlrecipitg
oli^l iJliVwLs cfi!isueiis.!Sic,S._fliefonymiis
debes.neglecto
inep. 2_! ad Eualiudquant
eo^odsdejksf
qnidquid
: Qiiamqutim
orare nos semper
st <iumi)
tuletis.
lia divus Bernardiis.~
Apostoius
Multa hi- conseiiiaiiea
...
sanctis el.am ipse somnus sit oralio;
lameti
reperies
apud,_D._Gf,egoT
tjubipt^el
_:
-i divisa-i orandi horas debemtts habere, ut si
rium lib. xxvi Moral. c. 3(> ei 37, et S. 'Bernarduiii
forlealiquo
c.
54
el
nos
ad
di>mo
de
interiori
delenti,
lib.
seq.
officium tempus
fnerimus.ppere
ipsum
b Hac sen'enlia
el
einrimltuf
ilem
contineiiir
S.
Noviomensis
sfcbpfis^-' ddifwneai.
Eligius
episcoptis
Doinini
il in rtBua
Btblioth.
Pat. tom.
hoinil.
qinm el titulus pr.e
et arguiiientum
(In
liujus co laiionis,
de qu itilaie et assiduiiaie
se ferl, niinirum
polesl semper orare, ac sine defcclu
oratioiiiTPp P II)T Quis, iiiquit,
disiiiluiuis.
ul nec aliinentum
et inlermissione
idcirco
huensque
explanalinnem
p ecibtis insistere,
cujus
riec dornitendi
Cui ergo di....
.i.sumendi
Similes verusenieiiiiii!
|iassim iu Scripliiris
legiintiir.
tempus haheal?
'
: Oporiet
'ceiidninesi
Ui ps xxxiu : Benedicam
DomiiinmHti^mkilempote';
semp.r orare, ei non deficere,
Eoc 1. wii:
Non impedialioris quotidie,
nisi ei qui canonicis
rilum
ecclejuxta
temper laus ejus in ote meo.
siitslicm
consuelis
ris etate sentper. Luc. xviu : Oportet
srmper
otate,'
p>.alinodiis
iradilionis,
ptecibusque
omni lempote
Inttdurc
et ro are non desisttt?.,Et
Doiniitum
el numquam deficere. l.ue. xxi: Vigiluie,
,hoc est
: Benedtcaln
Boihinum
in brhni
Otanles JEi;c^ tyV;'. tErnnt temjjet in lemplp laudanles''
,quo!cL ail ,1'salmisla
el benedicenles Deiim. Sed lic qiioiimdn
inieiligcnda
tempore. semper laus tjits in ore meo (Psal. xxxill).
cuin huinaiia
uon
feic verbisrelen
Sic. ille. Quotl iniideni
Beda iu cap.
fr.igiLtas
sini, iheriio
quaenlur,
iiiteriiiissaui
or.nionem.
xviii LiiCie. Ha ic iiileipieiatiiinem
juvat,
ferai assiduani et niimquam
qund Act.
suluiione-
et explic.liones
xn scripluni
est, qund cuin Petrus in carcere delineplures
Cnjus dillii-ulialis
Otalio sine tnte missione fiebat ob Ecclesia
orahdum,
relUi,
inveniu.
Prima, Semperel sine intetmissionc
pto
olus
ad
eo Ei Apns
The:>sali>niceii<<es sc-ribit
: Granon quod scmper in oraiioneoccup.ui
e^sepossiiuus,
boni agere
lias agimus Deo semper pro omttibus vobis, memoriam
aliquid
sed qund seinper aul otare,.am
Ille enim sempir
noslris sine inletmissione
in psnl. xxxui).
vestri facienles in orulionibus
delieamus
(August.
cessat otate
veibis
noii excludunliir
oral qtti. semper. bene aiiil;
et.numqiiain
( I Thess. i ). Quibus lanien
in erva la ad edeniluni,
bene facere, ait Glofsa ortiinaria
et
; iiuam
dormiemlum,
leinpnris
qitinoitcessal
'
aut natuiae olficia
aba cbariiaiis
claiius
D. Tliomas
exponens
(%"!,
q. &o, art. \i)
i.n.plenda.-Tertia
'
liis
non qnidcm
senlenlia
est in
debere esse assiduam,
vocahulis,
docet otatwnem
semper, omni tempore,
I el sirte iiitermissione,
liyperholem
sectindum se, sed secundum causam siiam, hoc esl, se- ])
quanidiiiii
esse;
ex
ut Tclein s-ii, setnper oiarequodmulium
et fiequenter
o.uo
chartiaiis,
cundum
affectum seu detiderium
iiicumbere
orar<>. sen oranoni
dcbst oratio. quod quidem in ttobis debet
, ut aii l). Benediprocedere
Manel eniin virvel quaiiinm
huiuana
vel nclu,vel
cius (C. 4 Iicgtilti),
esse coiilinuum,
virjute.
fragilitas
ex
charilale
ul
haliei
D
in
omnibus
desiderii
tui hujus
patiiur,
Cluy>ost.
Quonmdo
quie
faciAposiolicuiiv
Dei
ut
videmrS.
Atlianasius
ita de
auiem debetnus in
. hc prsecep.uui
tmit.Omhia
exi>oneie
gloiiam
facere,
:
dtcit ad Probum
scribens
S. Anjoiiio
dicitur I Car. x. Unde Augiistinus
^paaniyjTO
avvtyfig,
paSm ort
desi: ul e.-t, orabat
5e;.y.a.r ib'ia.vTipQafb%oVaiat!iia'i\iLTtTas
fide et chariiate contwuato
181) : Inipta
(Kpist.
se
sectniduiii
Sed ipsa otatio
tterio iemptfiotamus,
Iieqiienter,quirpequiitidiceiai
quoiloporleiet
piiva'
"'
liiiisiiieiiiierinissioneerare
non po.esf esse a sidua.
considetata
Quanaet
oporlH
quoniam
veri^siinaexpo
Vcrimi
Uaec S. Tnoiuas.
IOII
sitio cst, illis verbis n hil nliud significari
tiliis operibus occuoari.
quam constaniei et persevciiriiti
r orandumesse;
el
eis exel non debere
senteuliu',
qtiod
videutur'-tiuju-iitodi
or.i;orai.di priccepiiun
, de sola vutuali
nos, si statim non assequamur
quotl peiinius,
desjepnniiiur.
el desiderio
vine aien.ae
rare
et animnni
abjicere,
quod cst deficere,
lione, seu affectu chariiatis
apud
ac
bono
Lucam
immo
omni opere
(Luc, xvui);
magis
Supponitur)
iutclligi
posse,
magis instarc,
(quodin

PATBOL. XLIX.

:....,

27,,,.;,;,,;,;.,

843

CASSIANI

{JOANNIS

COLLATIONES.

844

admiranles admoivamque orat, qutsquis illo tanlum lempore, quo ge- A cipientibus iradideratreiinendam,
dum, et excolere tenacissime cupientes, utpote quam
orare consuevit. Numquam vero orat,
ivuadlectuntur,
compendiosam ari facilem credebamus, difficiliorem
quisquis etiam flcxis genibus evagalione cordis quasatis ad observandum experti sumus, quam illud stuEt idcirco quales orantes volicumque distrabilur.
antea per omne Scrivinculo
p.turarum corpus labsqueulliusperseveraniiae
varia passirn meditalione discurrere. Constat igitur

lumus inveniri, tales nos esse oportet ante tempus

orandi. Necesse est enim mentem in tempore supplicationis suse de statu prsecedente formari-, illisque

dium noslrum

eam cogitationibus
orantem, vel ad ccelesiia sublimari, vel ad terrena demergi, quibus ante orationem
fuerit immorata. Huc usque abbas Isaac attonitis no-

neminem

de oralionis qualilale di illius

praedicli versigessit. Cujus doclrinam super
loco inculi meditalione,
quam velut informationis
"
'
ALARDI
GAZ.EI

pendiosissime adjacet
jugi
tegram me.ntis iblentionem
servaverint.
hujus medilatjone

bis

secundam collaiionem

quo solebamus

litterarum a perfeprorsus ob iinperitiam

ctione cordis exclud i, nec rusticitatem obesse ad capessendam cordisatque

animae puritatem, quae comcunclis, si modo sanam el inad Deum

versiculi

CQMMENTARIUS*

horis, scd quacumque oblata oceasione tum noclu,

pulsare, iterum atque iterum orare acpetere, donec
tum interdiu orajtioni vacandum.
saltem propteriinprbbitatem,'\jl
est, importunitatem,
a
si nobis expediat.
Id enim proprie siNempe : Deus, in adjutorium meum intende, etc.
obiineamus,
usu ac utilitate supegnificaht illse parabolae de vidua instanle apud judi- B D.e cujus efftcacia et multiplici
rius fusissime disseruit bic anafibprela (cap. 10 hupetente tres panes;
cem, et de amico imporlune
i
non solum certis
jus Collat.).
quorum exemplo docuil Cbrislus

JOANNIS

CASSIANI,

ABBATIS

MASSILIENSIS,

COLLATIONUM

XXIV

COLLECTIO
m TI\tES

PARS

DlVISi!.

PARTES

SECUNDA,
COMPLECTENS

6EPTEM

ALIAg

COLLATIONES

PATRDM

IN

THEBAIDE

.EGYPTI

CONSISTENTIUM.

AD HONORATUM EPISCOPUM ET EUCljlERIUM.

Cum virlulem

perfectionis
Juminaria
in

gna qusedam
clarilate
fulgetis,

multi

vestrse, qua velut mahoc mundo admirabili

sanctorum

qui vestro
ALARDI

eru-

GAZ.EI

diunlur exemplo
vix queant a?mulari, tamen vos
R o sancti
et Eucheri,tanlailloru
fratres,Honorate
sublimium virorum,
a quibus prima anachoreseo
COMMENTARIIJS.

a Tres collationum
ordines sive classes instituit
C nondum
quidem id temporis
episcopum , poste
est
1
ul
alias
diclum
lamen
creatum
Cassianus,
(In
prmfat. collat.),
episcopum Lugdunensem, designari
et unicuique
classi propriam
virum
pi'3ei'aiionem, velut
sanctum,
ulrumqiie
quemadraodum sancto
et nuncupaloriam
iiminarem
eos nominat Cassianus, utrumque ipsi Cassiano c
epislolam
prselixit.
et Leoniio
Post priiiiam
setaneura et inGallia seu Gallicanis parlibus agenten
iiaqu.e, classem jlelladio
dicatam, nov.a jam praefaiione Honoratum et Eucbeeoque facilius notum, quo vicinum. Nanv Eucheriu
satucene hoc teiripore, cym has ei collationes Cassian
rium, viros sarictos , sibi notos ac familiares,
tat, eisque secuudan) classem, hoc est, seplem sededicaret, riondum exsiitisse episcopura, satiscoll'
trinm anachoretarum
in Tben
ubi solus Honoratus
quenles collationes
gitur lum exjinscriptione,
baidis solitudine
in sepie
Quitiam
nuncupat.
miqalur
degentium,
episcopus, tum ex prsefatione
scilicet et EucheriuS{
vero fuerinl
ultinias colla^iones. ubi similiter
Auct
illi, Honoratus
profitetur
etsi certo affirmare
se has sepiepv collationes beato episcopo Honora
n'o,n ausim, lamen ex circumhic expressis videor milii
stantiis et conditionibus
sancio quoqiie famuhv Ghrisii
Eucherio dedicass
Ilonoratum
illum lunc
baud improbabililercolligere,
De utriusque porro sanciiiate nulla est ambiguila
Eucherium
vero
cum illius memoria 17 Februarii,
temporis episcopum Arelalensem;
hujus vero sex

45

IN PARTEM

SECUNDAM

COLLAT.IONUM

PRiEFATIO.

846

ul unus A maturis virtulum fructibus redundanles, velut tursuscepimus, laude fiammamini,

b
tur castissimus transvolaret.
Necessario hoc mihi
quidem vestrum
ingenti fratrum ccenobio prsesivirtus charitatis extorsit, ut unius desiderio, alterius
dens, congregationem suam, quae quotidiano sanclse
tara abruptum
conversalionis
vestrae docetur intuilu, illorum
scribendi
quo- . etiam labori consulens,

.inslifuta

que Patrum praeceptis optet

ctiam coiporali
eorumdem

alter vero ut
inslitui;
sedificaretur
aspectu,
ut hanc quasi frigoris

non vilarem,
dummodo et priori apud
periculum
filios adderetur
auctoritas, et secundo tam periculosae navigationis
necessilas
demeretur.
Proinde

^Egyptum penetrare voluerit,

Gallicani rigore torpenlemprovinciamderelinquens,
ad illas quas sol justitisc
proximius
respicit terras,
ALARDI

GAZ/EI

nec illa Itistituta

quia fidei vestrse atque fervori,
ccenobiorum quse duodecim libeJlis ad beatae meCOMMENTARIUS.

decimo calend. Decembris in Ecclesia celebris habeatur (Vide Gennad. de Vir. Illust. c. 65, Isidor.
de Vila et Mor. sanct. cap. 16). Nec minus evidens
deiude
est S. illum Honoratum abbatem primum,
,
episcopum fuisse creatum, et fralrum nihitomiuus
ccenobio prsesidentem, ut hic asseritur.
Siquidem
Eucherius ipse in praefatione lib. i ad Salonium haec B
de Honorato: Enutritus,inquit,
es ab Honoralo Patre,
itlo, inquam, printo insularum,
poslea Eccledarum
magislro. Ilaec idcirco Eucherius ; quoniam sanctus
Honoralus
antequam praeficeretur Ecclesiae ArelavelLeritensi, celebri coenobio insulse Lyriuensis,
lundaiorexstiterat.
nensis, pisefuerat abbas,eujuset
Unde idem Euclierius
de congregatione Lyiinetisi
auctore funloquens : Digna, inquit, qum Honoralo
data sii, qum tanlis instilulis tanium nacta sil Palrem,
Apostolici spititus vigore et vullus honote radianlem.
Porro S. Eucherium eliam ante episcopatuin
vitam
monasticam exercuisse in ccenobio illo Lyrinensi,
testatur ejus liber de laude illius eremi, scilicet Lyryncnsis, ubi omnes ad ejus insulae eremum inviiat;
nec non Hilarius
in Viia S. Honorati.
Denique
fuisse
utrumqueCassianocoaeiaiieumet
synchronum
enim Arelalensi
ratiotemporumdemonstrat.Prscfuit
Ecclesiae S. Honoratus, ut uotat Baronius (In nolis
ad Mattyrot.),
lemporibus Theodosii Junions et Va- Q
lentiniani
tertii, cum Roman. Ecclesiam
regeret
ac
eum
Sixius.
eisdem
temCcelesiinus,
post
Atqui
poribus Cassianum apud Massiliam floruisse comperium est, Gennadio, Tritliemio,
aliisque auctoribus. Eucherius tametsi paulo juninr, tamen eadera
eiiam selaie vixisse ex iisdem comprobatur;
qui, ut
ait Cennadius, Cassiant quoedatn opuscula tato tensa
eloquio, angusto revolvens verbi tramite, in uno coegit
volumine, aliaque tam ecclesiasticis sludiis necessaria
et Marquam monaslicis; morilutitue Valentiniano
tiano regnantibus. ILec Gennadius. Porro illa Eucberii
Cassiani
sive abbrevialio, sive casligatioopusculorum
modo non exslat. Quod autem llonoratiim
etEucherium Cassianus fratres vocat, non nalura id intelligendum, sed vel officio, vel monastico institiito et
ac familiaritate,
professione, vel mutua chaiitale
vel sctaie et convictu. Nam et fratris nomen co*vis
et coaetaneis inditur a Sidonio (Epist. 5, lib. m; et
epist. 1, lib. iv), aliisque probalis aucioribus. Ca;terum de Eucherio plura videre est apud Baronium D
(Tomo V, antw Christi 441, et in Martyrot. ad 16
Nov.), prapsertim in appendice ad lomum septimum
anno Chrisii 529, ubi corrigit et retractat suam opininnem, qua prius senserat unum dumlaxat fuisse
ucherium Lugdunensem episcopum, agnoscilque
uos Eucherios, et ambos episcopos, alleruin
(de
uo tamen non satis constet cujus Ecclesiae fuerit
alteruin popiscopus) piiori concilio Arausicano;
teriori ilidem Arausicano post amios circiter nonainta duos a priori
habito subscriptum,
eumque
cui
et
resiituendas illas
ugduiieiisem episcopum,
lomilias asserit,
quse vulgo hactenus stib litulo
usebii Emisseni, seu Emeseni, circumferuniur.
a Id
est, ut vitse anachoreticae. Haec enim instituta
f rudimentavitaeeremilicseCassianuscum
suosocio
erroano ab illis Patribus et anachoretisdidicerunl.
b
de cujus laudibus S.
Illi, ni fallor, Lerinensi,

Eucherius peculiarem
librum
conscripsit
(ut dictum est), quod a S. Honorato,dequosupra,in
insula
Lerino sive Lerinensi fundatum, tam monachoriim
observaniia
frequentia
celeberriquam religionis
mum in tota Gallia exstitit, ut pene commune esset
omnibus sseculum abdicanlibus
ac gyperfugium
mnasium. Ex hoc enim monasterio prodiere qnam
et doctrina clarissimi praesules,
plurimi sauctitale
etalii suis scriplis, alii miracnlis illustres:S.
Honoratus primus ejnsdem cccnobii, ut diximus, parens
et auctor ; S. Hilarius postea archiepiscopus Arelatensis ; Eucherius Lugdunensis,
de quo hic agiiur ;
Caesarius eliam Arelalensis,
Lupus Tricassianus,
Vince.iuius Lyrinensis
liliello
adversns
hsereses
notissimus ; Maximus et Faustus,
scripto
ambo
Reienses episcopi , et alii a Sidonio Apollinari in
carmine Eucharistico ad Faustum celebrati, ubi haec
inter csctera :
Quantos illa insula plaoa
Miserit in ccelum montes.
Quem imiiatus Caesarius homil. 25: Beata, inqtiit,
et felix insula Lertnensis, qum cum parvula et plana
esse videatur, iunumerabiles lamen montes ad cmlum
misisse cognoscitur. Mnntes, id est, episeopes et sacerdoies. Erat euim Lerinense
ccenobiiim velui seminarium ei>iscoporum (Vtrfe Sidon. lib.\u episl. 17,
e( lib. u episf. 5, el Renaius Chopp. Monasticon lib. l,
lit. 5). Unde subdit Csesanus : Hmc esl qum eximios
nutrit monachos, et prmslanlissimos per omnes provincias etogal sacerdoles : ac si quos accipil filios, reddit
Palres; el quos nuiril parvulos, reddit tnagnos. Haec
ille. Est vero Lerina insula proviuciae
Narboneusi
lib. ui eap. 5
adjacens e regione Anlipolis (Plin.
Natur. Hist.). Qu:v quidera a nonnullis male confunditur cum altera in^ula noniine et silu vicina. Sunt
enim notissimae in mari Gallico insulse duseeregione
Antipolis
oppidi provincise Narbniensis,
Lero, et
Leriuus, vel Lerina. Illi hodie nomen a S. Margareta, huic a S. Houorato, qut in ea primus ejus
coenobii fundamenta jecit. lta annotavit Siriuundus
ad Sidonium.
c Tunuris feruntur hae
1 haiicavis,
proprietales:
more hirundinum,
hicme calidiora
petit loca; et
verno tempore redil, lesle Cicerone n de Finibus,
quo hic Aucfor respicil; 2 hienve mnia est, vere
vocalis. Piin. lib. x cap. 35; 5 assidue gemit, et in
celsis arboribus
nidum ponil, juxta illud (Virgil.
Eelog.):
Nec gemere aerea cessavit turtur ab ulmo.
4U castitatem
colit conjugalem,
et in viduitate
Origenes homilia
perdurai.
prima in Cantica, D.
Hieronymo inlerprcte : Turluris, inquit, hanc ferunt
esse naturam, ul neque masculus, prmler unam fetninam, aliam addat; neque femina plus quam unum palialur marem: ita ut si accidat altero interempto allerum superesse, pariter cum conjuge exslinctus sit ei
concubiius amor. Idem Hieronymus lib. l in Jovinianum : Turtur avis pudicissima, semper habilans in sublimibus, typus est Salvaloris. Legamus physiotogos,
(jreperiemus lurluris hanc esse naturam, ut si paretn
petdiderit, alteri non jungalur.

A #l#

_npria?.!epjs?copum..Ciastor|cnj.tqiiq,^

anclis

Elladio

etLeoij.tip

trum

septein

priinos

quos

cqnsistenlium,
,cp|latiqne^.j

vidimus,

Siocchades
MassilicnsUim

;;;;

rudimenia

mentis,

sulisemiitendaispnt

fraires,desiderium,

saiiciofiim

Syriae

eiiairi

diffuderat,

sceridi

sfudib

confesiim

posl

3_igyptum

Thebaid&squorum

plurifripsy

versa

consistenles,

.efrerim'p&fetf
,gt oriam fania.per

fo):'qj)Hitq'vji.;
Lciumipsiiriiquenuificem
%m$?\l>,Z\i*n.

[-

>M
B

i __

undique

J:i'
?

-*_i:'.

<!

v^lijdpmm.erciri^^^parerii,,
quoiiavigiissapporietur.'

ata, 5;

. r.irii/.ITIfi

-n

_ SI :

navigatione

per-

venimus.

vcl slagnis

salsisi

de; auachorctarum

ALARDI

6|iesatque
:ila ut;

cuiri.volue-

^iiificiis

!>

!i

':'l

.!.>.'

>.'<><"->l>lt

:': >vt i-.\) ^idi.BejfpiscopOiArchcbio...>:

>
ntibis
3 -UbifCum!|adVenieriiibii
;

quia terra deest,

sifbstaritiam
ria-

solis,

de

nonsuppetati,fnisi
>'">< ' <'>

r|rite*^nuen(Jisj|erra
petefe,

'.>.

ut

jtiiedjli,

fu.1 Tliehnesus

":.

circumluuntiir,

nosifis^diyTnitas'^
Archubii
episcopi

esl, emensa
npinen
Cujris accolae ita vel mari

;?

-v-

i!,i

<.;.

ipcre-

saliem
aeniuJandi,
agnoe ad
Igiiur
^ypti,',
oppidura

utaibitror,

tiiedianqsJnsulaf,,Sjmchqdas,
supith.br,um inonlium
plunam
'..
,
>'l-.y>l
:)i ".i.'".Hi''lM

'"

lie^iailOriiBfis

si non

irivisere.

'

prima

uni>

in-

consisuint

har

jurigi^.his'^
friiaj.joiJHni

; "'

collaliones,

-.-.-;-

,n,r,

etiam

^iliin

Rhodanut
tn mare exit.
AsrsSpf&vinTsiUf.iQua
flurius
ciiin Lerone
Eniiod.i.us |n..y,ita1.Ep,i.pbaiiii.
S|p?.cliadas
insubs
coueL^LiliiVosjde^quiiriiiS;
siip/a^iiiiyicinais

DE^EHiTECTIONElv^1'"
!:_--'3,:!

sup-

'<>

CQMMENTARIUS.f

perfeclionls'3esiilerare'graiiam

siaiuimus

ac' feriiotissihva>

;._!

:il...

yestri.ardprisexplejbuiit.

succederiiibasijaliijiiatetius

majorem

ccepissemus,

'

'

vestri

Pa-

SiEI

'''-'

CAPUT PRiMifc'.''.'":>

* in coenobio

Cum

"

stiidii;

;in

nV.tsnp.[Si.
Slotchqdes^ Jresqvfcmts
^M^sst/ie^if^fis^
diciasfyiipi&.ordw^
lis fociib. ii tii,' ,Pto ifri'iei:Mes^etiiq^m*lJ*p^-{\
nSii i^iliijii
'Uiciiiif
;'' ierfia
Htjppld,,'
poifjriniT
Is'idorVis(iTibJ.' !,'^y;;
'tnsiildi^Mps^ii.ieJistuhx
Efynit>JogJ!:'Slxchailes
'..,tfxfir,'-.
Q.cfiiiiihenjii.'in''($hijY
ginia
'milliutiiypqiip

,':'

sanclam

Si;Vcni

per-

;pr;ctermj-a,:sui)i,

qui.vfirint^seplenvalias
a Slcechadibus
qui .in

insulae tres in mari.gG_al.ictf'i*iia*,!t;.v

Pliniusjib.,
litlori
vipiiiifi,;
de_quij)us,

vel

hffcfaiiarqrnon
qua. ad sanciqs

parij.cons^riptas^siylq.
>'>> ALAROI

quaeide

p.oslrisVirQpiiscu.Iis.<.bi,curius

;pr;i-.ler,ilis,

pleaiiUirr

episcppjs,..Jutcumque.,.dir

848

}consqrfaiidas,.qui^sea

fprsijianjiCpraprelieiisa;,

tjbus

j?airum,.(quaj^pr;pcipjen

nunc.ctiam-ut
^essimus,
sa.tisfacfr^j.potiierunt;-,
ratioct.ordo
iiincris
jiosiri
cpgnpscaiur.
;triuni
aliaereuio

jcredi.di

fegiione,.iii

conscripsiipj5,.,n$c^de^^^^
eremo
coinnjprajiJUim,

lidci

/.!

,'iTA^sJP^^.^^JA^SPfcfiATiPNEISi-niA^

**T

1, bdntissimi''a'iq'ue
pra;siiiisset
ca.lu,

el

,,i:ili.

p
favens'

longin.:.

''-.'A

deslderii

prscjpui

yiri

advenipni,-qui
raptus
*
episcopus
Panephysi

GAZ^IiCOJAM^^RIUS.
1
a
S.
Pauia'
niulla
nimirrim
soluiri
Ulo
Beihlceriiitifo; '
qiiod
,p^fs.cr!psf,rurit.;Necypro
.lEgyptioriim'
a
D;
seii
Laiiiinrinn.
fuiidaiiihi;
{lri 'Epiiaj)h.,Pauim)i,
,! Gr^cpVriiii
, 'Syrpfi;ni(ju't.'
lioniiunni',
Hieroiiyrnh
el admiriisiraiiirii.Viel
etiairi
, et,
'aiitiqiiiVaHe
iriJUTjif-bajas
mniilistorijsireqiieri-'
amplificaiuin
^peifiiis
^^
tissMi
teke
D.
et
eVa%'tj
dighilaie",
moriacliofiimffequeritia
!et'/'sainctilniis;
ttieroijiymn,
qiii, nioriast cae
et
rnonasicriis
et
Tlieoijoro
praice'lk'I)ai.,Uiide
Piichqmio,
crfterisSyriae
Syriae /
viti^^prWcfepUVdiviriiius^ia'
velnt
antononiastice
r-dcceriobiiiiri
Laline
eitisiirtio,'
consc,Tipia
appellari
Oi^iesiti!SE^jrjVHi)cf.!<Jir/t-cle',jii*.'
seu:Palaesiinae
mOriaiiiis
VII illius'riinna:ciialis
Syri*
qutid inierciEiefa
monasiefia;
j] didii^ut-Liitiriisfeii.iin
()e quo ilirlcm
Casj>i:iiine
esset et priinariuin.
irianentib.us'
usui' es.^ent.
pnecipiliim
' priivTnciac/qua.si
S. Ahtonitis
Iloriiit
hiaiius
lib. vii Insiil:
in'Thebaidc
inonasticae
cap. *: 7 nnstrO , ait, moncir
Priffq
nosier Jesus Chrislusiidius.cx
a quo iriiiunierabiles
vbi Dominus
sterio,
pareris et prj>agatof.
discfpliiitf.
iivoriactioruiri;
ct ln" iii primis,
suscipere' ihcretheiita
djuces proait-ririit;
Firijinie' liuriiarim
ittfaqtim
dignaadhnc 'n religibrie
ef
iioslrant
JlacaViiis
"bt alii,aquibus
in
,' Jlilar;ipii,
tui;
quoqtie
lenerqm
' Amiriori
Et rursus
esi riinnachorum
laciehlem
gtaiia
confirmavit.
Ayaiiri'c(t;Afficrihi
pfopiigaia
infdritiainiua
.praricni
Debeilioc
IiPTh^liMde
sdliem tdbof iptiii' ' "t{.|igio.
exsiiiit
Isidoms
iifaiierea
, qui
cap:S
hujiis ciAteiionis':'
'
de-Beihleemiiibi
itiiteris
cmiiobii rur'
mille uiori'afcli6i.iinv
cufaii)
Di quo ulias piegessit.
oViiiieretqubftliuc
el: profecliis
nq-. '.' niii.s ,a:gi/iidui_v: (Coi/ni.
';
dmeriiis\insiiiiitionisA)esttSdesid'eyib
18'cnrp: Ih).
*.
Alilii
siri atnore ptopetavimus.
eiiam
IV inaip;(Lib.
Pliniiim,
'iDeTlibimeso-oppidoiiihir.iieqiieflpiiil
ei
cmu
Pomi12,
ifkquo
collat.,17,enp.
5) spe^tipuypcai,,
neqhe^i^d^Pidliim^
cx aiila iileii
clTlsit. Quod vero
illediio^iiiilliii
IIIIS nosler
800
iijille
virgiiialis
ihsigriitnii
bpniilo:r'uriiV'hic
Belhleeniilicuin
iiuiiltii
Miafuerint
ciieiio- : _fEgyptp';tfibiiaiiii
admoduui
prietcrlioc
(juoriirif
f:mven':;J>aiicai
<
leslaliir
D. Hieronymus
et Palacstina,
in '; illiistfiora'
coihineriioraiii.
liia inSyria
ripmiriaiiiii
>
..!-i>-.>t".'"f : :-)" ; >i:i .> > i
De !i'0c; Arcbebio
alias* eginius''(
Vila..Mil;u,iortis.
Lib. v Instil.
'

vel Thebaida
H Thebais,
--^:
;
. iitigilias^diclnm
eslj
capiW):--''---"'
l>abet
li.ee tnniuni
cDeP.lnephysi
-civilaiciEjyiiii
__Egypli>iyegio.>'.a.d:'ii!/lliiupiiiin--'>v.^eii_sv>blim>mona<i
siiiins
eti iiionaclioriuiifniagna
inultiiudino
:"Inter
Busiiilicuin
ei Bubaplena;
PioloHiueiis^lilKyi^GepKr
;'< sliriniianiiies
iiketesl-iionihii
ei tneiropolisPaneptiysis,
alque instiuitisfloreniii0jiasiicaeqiievjt.i;discipliiia,
D
1 ubi joiMus;ideiii;aC
ex Cassiano
dundcciiu
tis.sji)ia,::,(jiiod
, Paliadio
, 'fliendoieto,
ciijusrqodj
pfaife.nifa;:
i
vieciiona.SS.Pairibiis.Hiero-:
iiooios seu pfcfe'ctur>s
ih Tliebaide
rdEvagrio,:_Niceplioro,
pppidbfiiiii
'' '
'&
ereinisTJieKaiT,:
eunset
1'linius
lil).
did^cjmiisi
^uJ.de
vcap.9.
."nyniOreirA^ostiiio,
monisiici
c*cultorijjiis-eoiutuoue-iiisiituii
ratione

COLLATIO

SI9
oppidodaius,

tanta

di^irijctione

XI. DE PERFECTIjONE.

omni acvo suo pro- A.

ut pjhij.dp,
prac-

80
CAPUT

111.

etemi in quq commorabanlur Chatemon, '

Descriptip
''"'"'
'
positutii,, solifudiqjs
Nesiei'6'i et Josepli:'
;
leriiae humilitaiis tenofe; laxavefit,
aul de adjecto
Suiiipto itaque a baculo e't! pera", ut illic cunctis'
sibi lionore; blanditiis sil; non euiin tamquam idoihonacliis niofis csl^ ad civita-'
viam iiigredieiilibii*i
neum sc ad.isitid
oflicium lestabaiur ascitufn, sed 1 teiri
iips suam, id esl P.iiiepiiysiiri, itiiieris dux ipse)
volut indignuriiab illa-anachoreseos disciplitfa queregionis'
pcfduxit. Cum lerr.is, imrnO eiiaiiicoiitigufe
reliaur rxpulsiim, eo quod t-iginta sepiem annis in
quondam Opulentissimam (siquiplufimampariem
eadem coriinioraius, ad puriiatem lantse professionis
deih ex ea ctirict, ut fariia est, regiorii cibus submimare
nistrabatiif)
repentino terfoeiriotii excussum
nequaquain pervenire pritujsset ; hic igilur, cuin irt
J
occhpavit, atque ita collapsis
siipradicia thenneso, quo euin eligendi iliic episcopi 1 trarisgressis limitibus
terras salsis paluferriie oirinibus vicis, opimasolim
causa perdiixerat, pie nos alque humatiissime sus-
Ut b illud quod ih psalmo spiriladibiis siipefiexit,
cepissel, agnito desiderio nostro, quo sanclos Palitfer dfeciintatur : Posuit flumindin desertuin, el txitres elianv in ujteriprihus .fEjtypti partibus ii>quir.ere_:L
tusaqitarum in silim, tetrdm fruetifetamin satsuginem,
desideraliamus:
et videte interim : a'nialiiia
Yenite, iuqtiit,
irihabitaritium in d (Psai. cvi), secundum
n
-' ;
senes baud longe a nostro monasierio
consisienies,
litteram de illa puteni regione' prsedictum; in hi
quitrum ita.el aniiquitas in corporibus jam curvatis,! ! igiturlocis
multa iri hunc moiium-oppida eminentio'
eluel sanciiias in ipso eii-.im fulget
aspectu, ul vel sola" ribiis tumulis collocata, fugatis liabitatoribus,
F viesilla^veJut
insutas fecii, qoao desideratam sececonteniplaiiu eoruin riiagnam intuerilibus possil cori-'
solitudinem praebent, in quibus tres
deiililmssanctis
fefre doclrinam,
a quibus id quod ego amissum,
'
Chaeremoni Nesteros et Josepb,
doleb, qiiodque Iradere jam perditum nequeo, non , senes; idest,
l ariachorelaB anliqiiissimi
cohsislebant.
tairi yerbjs quam
sa_jcue.vii?e
discaiis
exemplo,,!
ipsp
:
CAPUTIV.
meam boc sludio aliquatenus.j
Credp.aiilem.inopiam
De abbale Chmtetnone, et exctisatione ejus
sub!ey,ndam,;sijiiquireittibuSiVobis
illam evahgeli^p >
..,1,5;
tupet postulaia dOctrinoX
cam margaritam(lf<K(/i.i_tiii),
quam ipse non habeo,'
nos perdticefe
Jtaqiie beatus Archebliis primum
:,i add Chseremonem
s_Ulem providero^ubi eam commodius comparBiis.
ejus
maluli, qtii el mbiiasleno
cus .odjvit,

ALARDI

GAZiEI

COMMENTARILS.
* Bacnlnra et.
perairi, aut verius penulam, inler C dani, sive ea exsiccavjt et fecit rivos fiiiviorum exariiona'clioruni habitus, seu gesiamina
elier-'
iCgypiiftriim
dfburrebanl;
resCffe/ubi
prius abtiiidaritef
rerensiiii C>ssiai>iis lib. i lnstil. cap. 8 el 9. Uliimus'
convetiil in salsvginem, id est, 'in'-
tain ftuctifetam
iiiqnil^iabitus
epriim,, pellis;caprina, qittv. tnelotes et i leirani sterilein, qualis est terr.i operia sale, idque
pera app.etlqiut, ei,bacutus : qum geslant ad iinita{ip- d ob nialiti.iin et nequitiain inci)l irum. Cjijus, nujia-,
neiii voriiiii qul piofessibtiis litijus prwfiguravere liiieds
lioiiis expiiipliun
lialieinus in 'Geiiesi ca|i. xn, ubi.'
in-veieri Testamehto, -id esl. propheiarum Elim et
dicitiir: Etetatis Lolh octttis vidiiomrietn ietrani. circa:
Efitai ,'iiibi peimlani polins legeudum esse nnonii- : tegiohein Jotdanis, quicuriiversairrigabptur.antequam
mus. D:iinle iiiriusqiie raiionem et sigiii(i(>auoiiem , subvettepet.tJpininui Sodomam el Gomotthain , sicut
eiiiiniil
C >*sianus, peuulai'" qniilcin his vccbis : Qui
et
, llanc , vero terram irfiguam
pdtdtiisusDoinini.
hatiifuiCpeliii'- capriitm sighificdi;
motiificaia i>'miii' ffuciifei^am instar paradisi, Deus sulplitire etigne de
petulattiia cur.nplum passionum debere eos in summa
("3lh deinisKO totam siccavii, et sempiterna. sterilitirlulutn graviiqte consistete, ,nec quidqttam pttulcum
late .damoayii, ut legitur Genesis xix. Addit porro
vel caliiiuth jttveriiutis ac ihobilitatis anliqitmin eotum
D. Ilieroiiymus,
uhi supra, liacc qti;e sequurilur liuc
cofpofe-festdere; liaculi vero sic : Cujus gesiatio spispectanlia: Leqitnns in his qui de mitabilibnsconfe-rilualiter
monei numqtiam debcre eos inler tot oblacetunt voluminti, ei qui olympiadas Gtmcim adnosttam
trantes vhiotum cnnes et invisibiles nequiiiafuhispifir
D dtqiiittiiemwiam
petduxetunl, exponer^es quid in sinttiulium bestias inerines incedere, sed irruentes.eas.regutis aiinis itovi acciderit in jnundo, quod .inler cmteta
''''""'"'
'''
luiiderecrucii
iitfhd'dulb\ cic."
terimtAplK 1etupetitii flurriina, . qiim ante tiori fiietant ;'
*
id est, allego- _ tl riTsum aiia absbrpta sittt, et petsum ierint; qubi
Qiiom do SS.^Patres spiritaliier,
rice, e\poinint de feciiuililate
EccJesite et steriliiaie ~ tciitcti otrines lettatum vewe, quasi inhumaho corpore
Syiiagotta-i.seivdevocaiioiie
geiiiiuiii
.et.rdproiiictione '- sangninem, ita in se habeariiiaientes aqiids, qumierrm
1
.Jiiilaeifiriiii '(BdsUins^ //ierori.,
A:jgii>st:,i{Prpsperf.); ; concussione.ruinpantur ct iiianenlin fluiiiina. Ila: lenus
uniis vice i>iiini:'ii)i loqu itnr llierbnyiiiris
(IjiHdbac'.'
ejlismodi iiinialib-tibus,
rjDIiWiisWmymus. At de hisct
1
cap.m): Poslquam, ii q>iil, bbmiriusvetiilinriitthdum,'
^terraeiribiib.iis, inaris et Iliiniinuin
erii|iti>>iiil>us, inest itliid q.tbd dixitin
eicOiripl/tuih
Evunaeiib' r'1'h'
shlrsHrid^ eiialiis, eiterfisWbsrirplis,
dequibus agiiur
in hoc cap., videudus es( Plimqs lib. u Natur. Hist.
iudiahiiiegoiiimtiridu.hi
istiiiii'v'eni,; 'tii^qui ribn vide' '!' '
1
bhiii.vidneitl
;' ei qiit videbani, cmci '/fefen(;(.tffl(;/j.''
J
cap.-gs !et serjuiiiiit."i
"''" TTiJJiis hisitcfaViyt-liJihyils seplem collairmes sede qud' fliiiif
aiile riiaiiiibant,
xi).'TiiWc terruTiraei,
et itiigdliaitt itniientiiiijudmm^bpiittthi,''aiisii,
el fonqucn cs altr.biiil Cassianus, nempc Chicreiuoni ues,
tisiliiafoblurGii
itt:it. Viiiversus auieiiiotbis,
Neslefofi diia*,llei'losepli'iiidehvtliias.
quiefat'
dcsertiu et sleritis, et aquas prmdicalionis 'Dominicm'
< d M-rti.et Giacoriius it:< "scfihendum
hoc nonien,
hurihaoebal, versusesiin paludes. itqudritih;
et qtioi
quia Gfafce scribitiif
Tti.tptp.irv': At Siiiilm inagis
docioies eiiitsii,ioi hobtiit el foitt.es;'tiic:' Sic HiefoaCqiiiescrij ijur Xaipvjfieo1lt-'gil ut inedia prodiicaiur,
Ut ln.c diciiur, locuin illiini psaluir
ui snlet, niuiato.
Laimuui lniiguni,
liyiiiiis ipiiitaliltri
:Grieeoiii
1
expoiiiJiis..'. Caeterum noh iesf duliiiiiu eadein vbrlia
Porrode liric Cluerenione iiiielligenilns videlur Palp"roprie et seciinOnrii littefairi iifielligi pdsse' de vera
laditis '(Lahsittc. 01), duin bx-c scribit,: Accidit illis
et^ekterria
[iciis aliqiiando
riiuiaiidrie^qiiadiebus, ui' Climremon exercitalor sedens decedcrel, el
positit
itufhirid m deserititti, id esi, converlit lliimin:> jn ariiHvenireiur morlints .M cathedra,et tcnens opitiin ma-

851

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIOMS.

852

propior, el duobus aliis provectior esset aetate. Nam J\

A.
cum centenarium viiae annum spiriiu tantum alacer excessisset, ita dorsum ejus temporis fuerat

I CAPUT VI.
Propositio abbatis Chmremoriis, quod tribus modis
\vitia vincantur.

vetusiate atque orationum jugitaie

ut
curvatum,
submissis
quasi in primaevam redactus infanliam,
acproteniis lerratenus manibus progrederelur. Hujus
igitur et vulium mirabilem et incessum pariter iri-

Tunc beatus

tuentes (siquidein defcctismorliflcatisque

jam omnibus membris, nequaquam censuram praeteritae districtionis amiseral),cumsermonemalque
doclrinam
suppliciter posceremus, ac desiderium tanlum spiritalium inslitutionum
causam fuisse adventus noslri
protestaremur,
graviter ille suspirans : Quid vobis,
ajt, possum conferre doctrinae, cum imbecillitas senectutis ut rigorem pristinum relaxavit, ita Ioquendi
quoque ademit liduciam ? Quemadmodum enim docere praesumara, quod ipse non facio; aut aliura in
eo instruam, quod me jara minus vel tepidius exercere cognosco ? Ob quam rem nulium juniorem milii
in hanc usque aetatcm cohabitare permisi, ne exemplo meo alterius districtio laxaretur. Numquam enim
eril efficax

instiluentis auctoritas,
operis sui cordi afflxerit audientis.
CAPUT V.

nisi eam effectu

Chaeremon: Tria

sunt, inquit, quae

faciunthominesayitiis
lemperare, id est, aut metus
gehennae, sive praesenlium legum, aut spes atque
desiderium regni
pcelorum, aut affectus boni ipsius
Nam limor ita mali contagium
amorque virtutum.
legitur exsecrari: Timor Domini oditmaliliam
(Proverb. vm). Spes etiam, vitiorum
omnium exclttdit
incursum. Non enjm delinqttent omnes qui speranl in
eum (Psal. xxxm) 1. Amor quoque ruinam non meluit
peccatorum , quia Charilas numquam cadil (I Cor.
xui). Et iterum : Charitas operit multiiudinem peccalorum (I Petr. iv). Et idcirco beatus Apostolus omnem
JB salutis summam isiarum trium virlutum consummalione concludens ; Nunc, inquit, manenl fides, spes,
charitas : tria hmc (I Cor. xni). d Fides namque est,
metti viliorum
quae futuri judicii ac suppliciorum
facit contagia declinari; spes, quac mentem nostram
de praesenlibus avocans, universas corporis voluptales coelestium praemiornm exspectatione contemnit; chariias, qtiae nos ad amorem Christi et spiritalium

De responsione nostra contra excusationem ejus.

Ad haecnos non mediocri cohfusione compuncti, ita
Licet sufiicere nobis ad omnem inrespondimus:
structionem debeat vel loci istius difficultas, vel ipsa

virtutum

fructum mentis ardore succendens,

illis contrarium est, toto facit odio dete-

quidquid
stari. Quae tria, licet ad unum finem tendere videantur, provocant enim nos a rebus illicitis abstinere,
magnis tamen excellentiae suae gradibus ab invicem

etiam solitaria

adhuc vita, quam juventus quoque

Duo namque superiora proprie homidisparantur.
robusta vix posset lolerare, qure nos eliam, le tahum sunt eorum qui ad profectum tendentes, necTertium speciacenle, satis abundeque instruunl atqtie coiupungunt, IC dum affeclum concepere virtutum.
ut laciturnitate
liter Dei est, et eorum qui in sese e imaginem Dei ac
rogamustamen
paululum praetermissa, ea nobis potius dignanter infundas, per quae similitudinem receperunl. Ille namque solus ea quae
banc quanv videmus in le virlutem
non lara imitatione complecti, quam admiraiione possimus. Nam
etiamsi revelatusjtibi tepor noster impetrare id quod
expelimus non meretur, debet hoc saltera labor
tanti itineris obtinere, quod buc b de Bethleemitici

bona sunt, nullo melu,

sed solo
provocarite,

GkZJEl

d Huic loco
apie congruii

,....,..;.'..

et consoriat

...,'....'.,."...

doclrina

bonitatis

COMMENTARIUSl

nibus. Ubi tria notantur : 1 crxv.trtf, id est, exercitatio, unde exercitator, id est, asceta dicitur ; 2 senectus decrepita, ob quam Chaeremon sedefe coge3 Ass.duitas operis usque ad extremum
batur;
vitae, ubi inventum opus in manibus.
a De bac veterum monachorum et anachoretarum
C
longaevitate usque et ultra cenlenariam aetaiem, in <
summa vitae austeritate, latius egimus ad collat. 5
cap. I.
i- De quo supra, ad cap. 1 hnjuscollat.,
ubi, velut
antonomastice, vocatur coenobium Syrise, quia caetcris praicellcns.
c Non placet modo conjectura in priore editione
posila, scilicelnvendum esse, Charilas numquam cadit,
pro excidit, ut habet yulgata lectio Apnstoli,
quia
cadit et excidit idem valept, etliic Auclpf noij seinesdem
per seryat yerba,.Script.urae, "Et''"yefo- uiiiiir
phrasi ,cap. 10. liujus cpllat...AJibi
verp (Collat. .1/CharUas tiumqtiaipexcidet,
ubi i.d explicacttp,. il);
tu.ni ;,qupinodQ st4iicet.cliaritas nuinquam-cadaf aut, '
exi_;..ijit.^,,e'__..,..,.,....;..,

gratia

affectu operatur :
Omnia enim, utiait SalorhOii, operatus esl Dominus
ptopter semeiipsum (Prov. xvi). Suae naraque bonitatis obtentu, omnj.m bonorum copiam dignis indignispotest, nec
quelargitur,
qula nec fatigari injuriis
seminiquitalibus honiinum passibiiiler promoveri,

ccenobii rudimentis, institutionis vestrae desiderio et

profectus noslri amore, properavimus.
ALARDI

nulla remuneralionis

concilii Tridentihi (Sess. 6) in decrelo de justiflcalionecap. 6, ubi modus praeparalionis ad justiflcationem bic traditur,: Disponuntur (peccatores) ad ipsam
jusliliam, dum ekcilali divina gralia, el adjuli, fidem
ex auditu concipientes, libere moveniur in Deum, credenles vera esse qum dhinitus revelata et promissa sunt;
alque illud in primis, a Deo justificari impium per gtatiam ejus, per redemptionem qttm esl in ChristO Jesu,
el dum peccaiores se esse inlelligenles, a divinm juslitim timote, quo ulUiler concutiuntur, ad considerandam
Dei miseticotdiam se convertendo in spem erigunlur,
fidentes Deum sibi propler Chrislum propilinm [ore,
inillumque lamquam omnis justilim fontem, diligete
cipiunt, elc.
e Imaginem etsimilitudinem
Dei hic accipil Auctor pro imiiaiiprie.boniiatis
diyina., q.ua homo Deo
ex sequentibus
assiriiilaiiir,,,et
piniilis iefficRur ,,.ut
et
ei
p_v'tebii1,'^'ae.8_ertjai'csip'..& 10.Iiaque imaginem bov
s}iiiipi.udiye'ni Bei.iji. se feceperiirit, qui^div.inam
oiiinibu^ boiiis el .nialis^,
riiiftieiri elierijsffceqtiaro,
amlicllrer^.i#c)s^.ijej)pf^
perfecitonein charitatis atfigerunt';

855
persciflcei.manensperfectabonitas
natura.
CAPUT VII.

COLLATIO

XI. DE PERFECTIONE.

immulabilisque,

\. filius

854

(Ms; fac nte sicht

tmtim de mcrcenariis

tuis

(Ibid.).
CAPUT

Quanlum excellanl, qui pet cltaritalis

declinant a vitiis.

Quibus gradibus ad sublimilalem chatitdlis possit

ascendi et qum sit in ea stabililas.
Si qnis igilur ad perfectionem tendii, a de illo primo limoris gradu, quem proprie diximus esse serviiem, de quo dicitur : Cum omnia fecerilis, dicite, quia
servi inuliles sumus (Luc. xvn), b ad alliorem spei
tramilem gradu proficiente conscendet, qui jam non
servo, sed mercenario comparatur , quia mercedem
retributinnis
exspectat, et quasi de peccatorum absolutione et poenali timore securus, ac bonorum sibi
operum conscius, licet placiti praemium videatur expetere, laraen ad affectum illum filii qui de paternse
indulgenliae liberaliiate confidens, omnia quae patris
sunt sua esse non ambigit, pcrvenire non potuil. Ad
quem etiam ille prodigus, qui cum substanlia patris
etiam (ilii nomen amiserat, aspirare non audet, dicens: Jam non sum dignus vocari filius luus ; fac me
sicut unum de mercenariis tuis (Luc. xv). Post illas

VIII.
affectum

Sed ad istam humilis

pcenilenliue vocem in occur

sum ejus pater prosiliens, majore quam emissa fuerai pictate suscepit, eumque non contentus minora
concedere, ulroque gradu sine dilatione transcurso,
filiorum
resiituit
Feslinandum
dignitati.
proinde nnbis eiiam est, ut ad tertium iiliorum gradum, qui omnia quae patris suni sua esse credunt,
charitalis graiiam conscendenies,
per indissolubilem
pristinie

reciPatris imaginem ac similitudinem

veri illius Filii
pere mereamur, et ad imitationem
B proclamare possimus : Omnia qum habel pater, mea
sunl (Joan. xvi). Quod etiam de nobis beatus Apodicens ; Omnia veslra sunt, sive
stolus profttetur,

enim porcorum siliquas, quarum ei satietas negabasordidos cibos, qui in semettur, id est, vitiorum
imipsum reversus, et salulari timore compunctus,
munditiam porcorum horrere jam cceperat, ac dirae
famis supplicia formidabat, velut jam servus effectus,
etiam mercenarii statum de mercede jam cogitans,
concupiscit ac dicit: Quanti mercenarii in domo patris
mei abundant panibus, et ego hic fame pereo! Rever-

ccelestis illius

Paulus, sive Apollo, sive Cephas , sive mundus , sivtt

vila, sive mors, sive prmsenlia, sive fulura, omnia vestra
etiam Salvasunt (I Cor. m). Ad quam similitudinem
d Eslole, inquit,
et
toris praecepta nos provocant:
vos perfecli, sicttt el Paler vesler cmlestis perfeclus esl
(Mattlt. v). In illis enim nonnumquam solet inlerrumpi bonitalis affectus, cum aliquo vel tepore, vel
laetitia, vel oblectatione vigor animi relaxalus, aut
metum ad praesens geliennte, aut desiderium sublra-

Et est quidem in illis gradus cujusdam profectus imbuens nos , ut dum vel poenarum.
tar ergo ad patrem meum, el dicam illi:
Paler , pecmetu, vel praemiorum spe incipimus viiia decliuare,
cavi in ccelum et coram te, jam non sum dignus vocari C ad charilatis gradum iraivsire possimus, quia Timor,
ALARDI

GAZ_EI

1
tres status sive gradus hominum
Distinguunlur
in vita spirituali. Primus et infinius est status inciad bonum, et
pienliiiin,
qui timore servili traliutilnr
a malo retrabuntur,
juxta illud : Oderunt prccare
mali formidine pmnm. Secundus proficientium,
qui
dutuniur.
el
remuneraiionis
desiderio
Tertius,
spe
perlecloruni,
qui solo aniore ei cliariiate moveniur,
secundum illud : Oderunl peccare boni virltttis amore.
slalus
Alque hi tres slatus aliis vncibus dicuutur
servornm, merceiiariorum el liliorttm.
h A timore enirn servili
est ad
progrediendum
spem. Unde Auguslinus exponens illud Davidicum ;
Beneplaciium est Dotnino super limentes eum, el m eis
CXLVI). Ecce,
qui sptrant supermisericordiaejus(Psal.
inquii, limttii Judas ttadilor Christi, sed non speravit
in misericordia ipsius. Postea enim pmniluit eum quod
iradiderit Chrislum. Bene quidem timuisti, sed si speIlte desperares in misericordia ejus quern limuisli.
rando abiit, et tuqueo se suspendit, Ergo sic time Do- j.
minttm, ul speres in miseticotdia ejus. Placabis enim
eum, si speres in misericordia ejus.
e Servornni scilicet, et mercenariorum.
d Sicut, non
similisequalitalem, sed qtialitatum
tudinem denotat, et eam quidem similitudinem
quae
inter Denm et hominein, non quae inter hotninem et
non enirn illam perfectiouem
hominenvesse-polesi;
qnaeiu Deo est as^equi aut jequare possumus , sed.
Unde Palres annotariuit,,
posstnnus tamen imitari.
non unam esse, sed niuliipliceni
perfectionis s.peciem..,
in Scripturis designatam. Clemens Alexandririus lib.
IV Slrotnatum : Jmienio, inquil, perfeclum multis mo- .
dii aecipifprbntis
est qui.in utiaqiiaqiie^iirliue
serecl-e,-;
gerit. Perficitur itaque et consummatur aliquis, ui et

hit futurofum.

COMMENTARIUS.
pius, et religiosus, el M lolerans, el ut continens, el ut
operarius, et ut martyr, ei ul cognilione prmdilus. In
omnibus uiitcin petfectus nescio an ullus sit, nisi solum
is qui ptovter nos induit hominem. S. Ambrosius lib.
lil Ofiic. (Cap 2): IpsumPaulum,
ait, lego petfeclum,
Non quod jatn
el non petfectum. Nam cum dixissel;
acceperim aul janiperfeclus sim, sequar autem, si comprehendam , statim subjccit: Quicumque ergo perfecti
sumus. Duplex enim esl [orma perfectionis, alia medios,
alia plenos nttmeros habens; alia hic, aliu ibi; aliasecundum lioininis possibilitaiem, alia secundum perfectionem
fuiuram. Deus autem juslus per omnia,sapiens per omm, pvrfeclus per omnia. Idcm fere habet D. Hieronymiislib.iadveisusPel;!gianos(Cflp.S)eunidemApostoli
locum penracians :Ex qtto, an, perspicuumesl duas in
Scripluris sanctts esse perfecliones, duasque justilias, et
duostitnores. Primam perfeciionem, el incompatabilem
Deivittulibus coaplanvetitalem, perfeclamqiiejusliliam
dam. Secundam autem qum competit nosttm ftayilitali,
juxla illud quod in Psalmis dicilur : Non justificabiiur
inconspectu tuo omnis vivens (Psal. CXLII), ad eamjustitiam, qum non comparatione, sed Deiscienlia dicitur
esseperfecta. Denique Cassianus infra sx sententia abbatb Chaeremonis ita de perfectione scrihit (Cap. 12):
Prostatuatque mensura uniuscttjusque mentis Scriptura
divina ad diversos petfectionpm gradtts arbiirii nostri
provocqt iibertalem; nec eiihn potetat unifotmis omnibus petfecttonis corona proponi; quia nec oninium MJia
vir.tns,,uqa .i/Qlunias, qui fervor esi: etictcirco ipsarum
qupdppirnpdo petfectionuni divetsos oidihes, divetsasQuod iia esse
qtie, itie.nsuras seytiio d'tvinv\s insiiiuil.
Evangeticaruin iutogue beqtiiudinum vatielqs eyideti&er..
"m, q. 184, a. %).
ostendit, etc. (Vide S.tlwrri.

835

85
JOAN|IIS CASSIANLCOLLATJ^NESjiy^
inquit, _<.. est in chatitale, sed petfecia chatitas A hofrqre: Aiiiid,n|imqiiee.t,pf^sentiboiioqii^
fotas miltil timotem,
qtieniam timor pcttiam habety ;, delectatum, odio habere vilinruin carnisve coriiagis,
Qiii antem timet, non est perfectus in ckaritato. Nos
aliud fiilune remunenuipiiis
intuHii illidas
concupiergo diligamus,qttiaDeusprior
scen ias refrei.are;; ali.idqiie.est^prii-Sjens.
dilexiinps^lloan.m).
ineiu.cre
b Non
ergo aliler ad illam veratri perfectinnem cundetrimeiiiiiin.-et
abiid hi.tiifiiui forjiiidare supplicium.
seendere polerimus,.nisi queniaJmodu.m nujlius altePostremo nipllo majns et prop.er hoii-iiu ipsum a
rius nj-si noslrae salutis graiia p.rjqr upsjlle
dilexit, .. bonp.iijille
inali
drscedere, quain, prop.tcr.meiuin
ita eumnos quoque nullius alterius rei pj.sj sui lan-.
voluiitaIn.illuenpii
,.f niiills, non praibere.fonseiisiiii).
lnm anvpris d lexerimus obtentu., Qt.aijjobrem nobis ... riupi hoiiuin.est, ;iii islo yero velut roaciiiui ei lauistudendum est, ut de hoc timpre ad
quaiiv npjenti..yioleiiter
exiorluni, ys-1 ineiu snpplicii
.spein^ de spe
Dei, vel ipsarun. vi.lutniii
Natn qui tjniofis obtentii
ad_chari.tatem
; vel.ciipidiiaie
.iiporcm,
prieiiiipriiiii.
perfecto. m^niis.coiiscendamus^rdoie,
ut, irausmi- ,, a viijoriiin.jjljsijHei
J),l:i,ii!jimej!tis ,, udeinpio iimoris
grapies in affectutn boni ipsius, immobiliier,
obstaculq, fursuiri aiii iljud^qiiiid
diligit reyerieiur
qtialUtim
est naturae, quod bonuin est, reet ob idnec ^tabilitateni hmii .jiigiler obtiiiebit,
huma.iaeppssibile
sed
tentemus.
nec aji iiiijiiigiiaiioiiri.quid.ciii
aliqpanilo "rcqiiiescet,
J} quia nec liniiam ac pefpetuam pacem Ciistiinbriise
r ; , iv:,:: d:-:,: CAPUT IX;
"...
possidcbil. Ulii est eriim iiiquieludo
belioftira',"' non
Qttbd chatilas non solum de setvis filios faciat, sed
eliani viiliieriini
inlerveiiire discriinina.
'
pos^ui>t 11011
eliairi inrdginem Dei ac simUitudineiit fetut.
, Necesseesl eniin quempiam iii cniillictii ^ituin, quamJMullum namque diffeft inter "enm qui melu gehenvis bellaiiir sif, ac foVliief diriiicaris'iethalia
adyersanaj., yeispe retributionis
riis vuii>efii fffquenterinfiigiii;,
lairien
lioiiriiiinqiiam
fiiiurj_c,_yh\o'riim iii se exsljnguit incendia, et eum.qui divinae charitalis allectu ipsam niaiitiam et immunditiara perhorrescit, ac
pufitatis possidet bonuin amore lantmn et desiderio
fntune promiscastUaiis, nec jam remunerationem
sipnjs aspiciens, sed praesentis bo.ni delecbitus conscjentia.agii omnia, nec, cofiiempljijjone poenarum, sed
dele;ctatjone,yirtulum.Hic
namqne slaius nec.submoti$. cunclornm lipniinum lestiin.oniis, abuii occasione

hosiili

iiiiicrorie

(Jtii vero, iiipefaiaTiiiipu-'"

perkriiigi.
giiarninevitioriinv,
pacis jairi secufitate pefffiiitur,
el iransiil in ipsiris virlulis affecitiiii,
jiigem''siatura
illins boni, ciijus jain loliis estj releritabit, qiiia damiio i-nli.iia. casniaiis iiiiiit' credil ese daniiiosiiis.
Nec 'eiiiin charius *a'c pretiositis'qiiiilquairi
pr*seiui
pceria gfayis est, vel vifiuliim
judicai pHriiaie,''ciii

periiiciosa ifaiigfe.^sioi yel ipsius vitii virnlenta conhuraaiiae praepecca.li, nec. cecij.liis cogilationnm violari obleciationitagi. Tluic, iuqijii.irii ricc fevefeiiiia
bus.potest, dum affeclum viriuiis
ipsius niedullitiis Q sentiae qniilqiiairi adjiciet lionesiaiis; riec iniiiuel soretinens, quidquid illi conirarium
liiudo, sed ubiqiie 'sectiiri seiniiefqiie 'ui^ilmferens"
est, no solum
coille non recipit, verum etiam summo -flelesiaiu.r
sarbUrajn non.solum acluum, sed eiiam cogitalionuui
GkZSA COMMENTARIUS.
:* Quanta sit
_ ^ Neriipe seryileni. De quo' Aug.islinus Iractaiu 9'
-incillpftlae e't irihbxia. conscientiae
feiiciias' qiia justi ei i>ii etiHin-in liac
Joaiiriis : Titrior, iiiquil,
inEpistblain
traiiquiliii.isei
qtiasi tpciim
immo eicoviia perlriiiiniuf,
aulem cmperii chariias habiijuif>i'laruniactionum,
priepdrdichqrilaii.Cupi
lesieiii Jiileiissiuiimi, et iniiihum. ac sintare, pellilur
gliaiioiiiini,
praiparavil Idcum : quartlnm
titrioi^qui
ceris-iriiurii !irbiiruiri;"seciim
ubique f.irciifiif>reh'es,
enijii illa' crescit, tariium isie decrescil; el qtianlum
rlia fit iriterior,
dicens >:- Secuta
declafai
S;rloiiiori !in Provcrhiis,
lintor pellilur foras. Majot ctiatitas,
meiis jiige.VbriifyiumHPtav.
Xv). El Ai>osiiilus:G/onynor timor;.niiriof
chariias, tnajor tiiiior. Si auhm
nhllus timpr,'nonest qua intrel cliitriigslSicui
riii hbstta timi''esn^sfimoriiuniconscientimnbstr^ei,
quod
vjdeihus
iti shnpticiiaiecordis\ et siriteritate Dei coiwersaiisumus
pcji'_'setahi'irilroduci linum, quaudo aliquid suitur : seta
S.
in hoc mu'ido(l Cori!*ii). Qmbiis accedniiiiPaties.
nisi exeai, non' siiccedii linttm; stc
pttus inirat:sed
titnbr piirhq occupat mentem, non dulem ibi. remanet
Rbnialis in yiWti ad IholosaifS : Nihilillismeluendnm qu.bns boitaesl conscienlia. Hie.riinyiiiusiepisl. 4"
ut intrbduceret charilatem.
tfttipr, quia idcp iiitravil,
Jiln fdcta seciitiiqie in anittto , guaie gaiiditiin nobis
de Vilai.ilo siispeeii. COiViu.liernio : B:,na eomcientia,
eii, vel iri Itoc vel in futuro saiculo? ilrvfiAiigusiiiiiis.'
Asugnstiuus in illudPsilmiinqiiii'; nniliiis'ocuibs.fug'i.
aniirlj ndhic
siiiv^DeitsVirf/Mtia^.riie-i^so/.:,uii).(>bMn(
^rr-P',',P, TJionias (In commenta)iof"iiUiih%iih'
videt. Quomodo
quadrujiliceiri
tiinoreiii Donimi Ptitrius, iiiquit, esl
jiivrihiuf d Deb, sed\''iiiius,<tibiitemo
tinibr setvilis,
.-ir mairiiiia-'
enwimaijria es\ pmria>imviotiim-conscienlia,
qhi esi solius gelieniimfsecutiduti

gloli}T;qiii'ek;:tirhor
grium^'gaudiutn:>ptciruih, ipsortimconscientia;.nam
geheivtm ei offenfm^dhiria!;'ieriiHK
con'dixii Apostolusvtesrimojiiuin
fiMdlji,.qttt esi timbf.soiius offensm divinm; qtianus esl. fy ria tiostmlimeesii
'lib. deJnteriori
Domo
scie/ifKB-inos^iE.^B^riiafdns
''eliere.Hiii/is, q;ii es( soliuitevtiMiiii!
ergdmtijesiatem'
dtvTmm Piirniiiijipn
est itt chaiitaie?%e'd pimputai ei
(Cap. 22) : Consc eiilia bona>li1iilus4sli,?ligiotiis,tem.
ItOrtnsdeliciarum,
io'cum,:ef'edm tqndeni ititfoducii
.liciif seiti, vel ncus
plum Salomoriis^gerbeiediciionis:
atcp fmfifyri 1, iii 'dic.it Augusliiius.
Secundus rioii est in pefanteUtii-recliiiatbttririiigaiidmmiangplotnm,
fecia ctiarildle, de qiui loqttiinr hic AfibstOtns. Teriius
defisj iHe*avrtos'reqb!i'4ula\D.cii-Avbitacutmn.Spmtvt
judicit apisdncti:4iberiigha:us-et;tlausus*iei3>><die
major'e'si:in tntgis p^rfeciis. qttia mngisperfecta chariniliil di.ius
tdie, vim, sed non p.uiim. Quurius maiiei ciihi ctiariialeriendtis:'NihiVpsl
jueunditisyoiihiiiluliiis,.
muiidns, tetCoiJiiiii1-- bbna conscienim : ptemai,corpiti;>\lfai.ial
perfecia piilrim, de qno p<ulm. xvnr.-T.iiior
''"
-' realdiaboliis. illaeiit
sicuiia. iBonaieooscienita seouta
sanclus pertiiqnet in sqiculum smcitlii
i'J

ctit
ExiUiciit
sit
in
illaDfei
et
qiiiri
i^w-:JeofpiimofMton:;:i.rdiMt:fl8i'i-<s'<'7iifl'?<|
quo
cprisisiat
_~*
seu potius iiiiinitioL,vper qiiam
iftirigd, et siiiiiiiiiiilo,
prwseniabilur. .seciimenm vtrumque,indie jniicii finti.Bbo siiuiliisV id esi.perf.cti
evndinius'.'' Uiide titulus
lribunai-teirificuiniJusn\J,ud^
''-''""
hiiic c6Jlatiorii;iriditus,,de
'>>v'SSv Patres.: In eamkiqio qiioque sententiam, couspi-;.
Perlectioiie.
ALARDI

857

COlLATIO

XI, DE pERfECTipNE..

51,.

studere con- A propter hpui ipsius, delectabitur 'roluntatem;

illi potissimum
ac sisttarum conscientiam,
nec f.Ili,
nec subac lenitalis
tendit, qtieui etia~rii circiimveniri,
iliilemqiiodaiiiriindopossidens
pafieiilii
irascealTecium, iiullis deinceps peccaiitinm'Viliis
lerfugere.se posse cognoscit.
eorum coiidolur, sed veniam poiius, infirmiiatibtis
CAPUT X.
.''.< !,'-':>
lens aique compaliens,remiriiscens
se
implofalit,
tii pto inimicis orare, elqtto
Quod petfectlo. chatilalts
tamdiu similiuin
indicio aiiiina necdum purgata noscalnr.
passioriunv siimulis
iHipiigiiatiiii),
donec miseraiione
Doiiiirii salvaretui-, lifec suo eruQiiem sia.tum siquis de adjutorio Dei, non de studii

sni

conditione

lalinre

prtssumens,

servili

spei cupidiiate

meriierit

pussidere, de
el inercenaria

qua timor est)

qua IKUI tam boniias

(in

largieuiis
(in
in adoptioquam prsemium reiributionis
cxpetiiur)
ubi jam non timor,
nein iijcipiel
iransire
filiorum,
non cupidiias,
sed illa cliaritas,
quas numquam ca-

tum
ctione
diain

siudio

ab iiiiptignatione
cafriiili,
salvatum, ut non iraciindiain,

sed DeiproteSfcd lliisericor-

erraniibus

versiculum

illum
intelligeref
impendeiiilaii),
ad Deuni ciim omni cordis tranquillitute

: Tti dirupisli
hosiiam laudis (Ps. csv).
decantans

vinculai ttiea, tibi tactificabo

El, Nisi quia Domintn ad-

me,paulomihus habitavetai iri inferno aninta mea

consisieiis,
(Psal. xcm). Et iu bac mentis himiiliiate
increpans Dominus, quid cuiqne
illud perfectionis :exostcndit. Filiitx honorat pa- g pmerii etiara b EvangeliCum
personav convenirei,
tretii, et servus dominum sttum limet. Et ti Palet egb
plere mandatum : DUigite initnicoi vestrot, ei beuefacite his qui oderunt vot, et OTate-pmperiequehlibut
sum, ubi esl honor meus? Et si Dotninus ego sum, ubi
"
aiJillud
et calumniantibusvos
eittimor
meut (Maluch. i)? Necesse est enim eum lipfse(hiic. 'Vi)';''eiita'*
dii, jugilerperseverat
charitaie quusdam

(1 Cor. xui).

De quo timoreet

domini
servusest;
quia sciens volunlatem
merequi
tui, si ribti fecerit, digne vapulabit plagis mullis(Luc.
xn). Per hanc iiaque charitalem
quisquis ad imaginem Dei similiiudinemque
bono jam
perveneril,
ALARDI

GAZ-iEI

juvil

mium quod subjuri'gitur,-'pOierirpefvt;nife,

pef qiiod'
'""'
non solum iinaginem 'Dei !elsimiliiu'diiieni:;perrera-;
: Ut titit,
yerum eliam filii Dei nuncupeinur
jiius,
qui in cmlis ett, qui tolem
iiiquii, filii Pattisvestti
COMMENTARIUS.

: ''l tatsra, sed non infallibilem

rant etbnici scriplpres ...Cicerotib.
11 Tusculanarum
cerlitudinern,
^on.^hirii
b.t
in
soluiri
lasiamiir
liieatrum
viriuti
consciemia
ait.
Nuiluin,
majus.
et.gloriaiHiir^eiifre^iiij^iias^e^rili,
. smiiiis uos liabere, vel bahitiiros;
sed eiiairi de Tis
Catone : Conttieiiiia
bene acim vitm miiltotuniqiie.
nos habere conOdinius, vel iiabiuros
esse
pro Jquas.vel
benefqciotum jucundissima est. El in oratione
Cluentiji : i<,oofimorw m consiliotum
atque faclotwn^ ,,. speramus, quamyis non sine limofe aut formiiline
ui vulgodicitur.
teilit in omni vita cbtiscientia fuerit, sine ulto metu "'deppposito,
Uiid^^psalmp^i^iBiiiH,,
tunima cum honettatc. viveinas. Srnecn ep. 43 : Quid C d<>jiibeinur exsultare cuni treiripri_ii Vide '^Viira ipiid:
D. Bernardiim
iri libello iilo yereaufeb/de-lriifefiofi;
te, el oculot hominum autesque viptodesirecondere.
lare? Bona conicieniia tiirbain advpcat, mala elium in
Doini). ei stltero de Cbiisciehiia
coiidiiiscriptp.tt
'
''
esl. Si.honesta
litini Tridenliiiiim
toliiudine
anxia atque tollicita
sttnt
sess, 6 cap,. 9,"'."
;'' :'}d
'';" ,
iri huiic^lpCiim
'D.
oinnet sciani; si turpia, quid refert nemiiii^iacliIaelprisV
qumfqcis,
Hieroiiyraii^^
mnlia noiaiu diiina : Deus,')nqu\i,'cietis
cutn lutcias?
0 te misetum! si contemnit
nemscire,
diffetenfiarii
'
kttnc leslem. Accedaiit el poelx'. Horatius in Epistoel
a
setvi,
filii
filiq glOtiqm\'d'.,s&iv'd
iitrio^i>ni'exp'elit:
enim sapierifim tiihpr' Domim.Videtiitibrt'
lu (EpUt. 1) : /
. Ptincipivtn
''""'
setvorum ad fitiorum''gipfidniirarisedinus^
"'"l;,
His murus aheneus esto,
Nil conscire sibi, nullu pailsscere culpa.
b.Dilectio
geiiefalis et commiiiils,
iniini^iiroirialU
'
. alia snecialis; illa pracep^ti^ liic
criris'ijii-et'perleAt de mala conscientia Juvenalis satira 3 :
Prsecepti eniiii esf, tie quem
, ctionis, ut hic dicitiifl
; lmi)iiniimi|iianitimvjsnobisiiiiiiiicnmodioliaheanius,
xem|lo quodcumque malo comniiltitur, ipsi
'\ nnlli maluni pro irialo reddamUs, niilli quiilquariv
Displieet auctori : prima cst h_ec ullio, quod se
Judicc, nemo uocens absolvitur.
optemus mali, ui oiiiiies honiines,
pracsertihi^vefri
cliaritate
ut
Christianos,
gerieraji
coihjdeCiaiiViir,"
Et Cicern pro Roscio Amerino : Sua quemqiie (taus
. coiiiiriiinibus
orationibus,
bencliciis,',
eleeinosynK,
tl suut error maxime vexat; suum que.nque sielus agi- ;
non excludamu,
ut eis sallfcm
quse inOmnes liua,
tum
tnalm cogitatiories
cbritat, amenliaque afficlt;
et
inexlreuia
iieC"esshaVe'SiiccuffMnus'."Crirt5ilii'Yerp
hm sunt impih atsidum do-. n
tcientimque anithi \errent:
;
u.t eis extfa'nec^sitateiri'i)eriefiici:iriiusi
perfeclioni.,
oiisdeiuia.bnnariirt)
mesiicmque furim. Ilaecillide
er - ut 'eosiiqiiiinaiiin
saluiemijs,' rit laihiliiiriier
alJoqua-nialaruui aciionum et c-gitationurit
arb tr_i, tesie'' el ,' muir,'ui pecuiiaritef
1
pfoeislofeirius^htinodis^hirii'"'
"'
iit
ait
qua: Crrece <rvvxipii<Tii dicitiir;
Dl
!'",."'i 1;i|!>
bu's
qtiae,'
qiiibtis pbisumus'ei>'s jiiyeriiiis]'
!
'
i'udice,
lieronymus (/ Exech. cap. 1), ScintiUacoiiscienlidi
,'D. Augustinus iri^sermonequiqiodeS^Stephain Cain quoque pectore, postquam cjectiis, e.sl de pard'in \\i\ii 'Ihbrir '
\[ no apposite ad lltuic locuiii': (itqridit,
diso, non exslittguilur,
iiet !J esi inimicos diligere, pro persecuibribtis "iiipplicdre ;'
etqua victi voiuptatibui,
''
furore, ipsaque interdum rationis decepii simililuditie',
tiechosiiegamus,
fruiies' : nori panus >qtt'idein labor
nos peccate semimut. Cieierum conscienlia, licci
esiin hoc swculo, sed, grande eril pfmrtiiiim iiiftiiuro.
ipsa
Mii ipsiusi siiaruiiique
aciionum arbitra ei judex, haPet amoteih enim hoihiriisimniici;'
efficietis atriicus
'
bei lamen superiorein judicem et arbitium,
nec alium
notisolumainiciit,
sedeliamhlius,ticuiipse
'Deijiinnto
qu 'tti Deuin ipstim, qui novil cotdu hominum, et inDominus dicit: Diiigite imtriicbs vestrbs, benefacite liit
omnes
1
leiligil
cogitationes eotutri. Utide 'Aiostotiis
vos, ut silis filit Patiis vestri, qui iti ceelis
qtiioderuni
Cornith. IV : Niliilmihi,
est (Mdtth. \). Si >.e aliqtiis homo divesin <hocimctito
inquit, cbnscius sttm; iameii
u
in hoc juitifieatus non tum. Qtii enitiijudicdt
trie.Doveliet ]adoptivum filium facere, qudmodo setvifet'; qiiaf
mintisett. El Auguslinus serni. 23 iie Vefhis D<>mini: '
impendetes; et setvorttm^ejusquCservitia
eidigitiiates
Fottesse, iuquit, tu nihil irivenisin
conscientia itia'; '; dUtissiiiia,
et uiiqnando etiam inrpiisima
siislihetet
'''
invenit ille qui melius videt. Ex quibus
inlelligiiiius
cohvicia, ut ad caducani et ftdgileih ejtiilicefediiatem'
'
tesiiinonium
illud sive judicium
bonae conscienlise
perveriires? Quod etgdille iuslirielptopter-tubitaMiaiv
''-'
-!
afferre
fietiiiam
iel tihimi trariquilliniagnam quidem
terretttitn->tu tuttine ptopiir viiam mtitnami'-'>'

889

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

660

facit super bonos et malos, et pluit super A loco pradicius

Apostolus ne "orari quidem debere,
Quem affeclum beatus
pronunliaP.Qui
scii, inquiens, fratrem suum peccare
juslos et injustos (Malth.\).
Joannes assecutum se esse cognoscens, ait: Ut fidupeccatum non ad morlein, peiat, et dabitur ei vila peca ille est, et
ciam habeamus in die judicii,
canti non ad tnorlem. d Est peccatum ad mortem, non
quia sicul
tuuin

oriti

nos sumus in hoc mundo (I Joan. iv). In quo enim inflrma et fragilis humana natura esse, sicut ille est,
pntest, nisi se in Jionos et malos, justos et injustos,
ad imilaiionem
Dei, placida semper sui cordis exten-

pro illo dico ut roget quis (Ibid.). Cselerura de illis

nnri esse ad raortem,
a quibus
quae pronumiantur
eliam hi qui fideliter Clnisto deserviuni, quantalibet
iuimunes
semelipsos
circumspectione
custodiant,
esse non possunt, iia dicilur : Si dixerimus quoniam

Ut bontim propier boni ipsius operetur affeclum, perveniens ad illam veram adoptionem liliorum Dei, de qua idem beatus Apostolus ita
: h Omnis qui natus esl ex Deo, peccatnm
pronunliat
non facit, quia semen ipsius in eo est, et non potest
derit

cbaritate?

peccalum non habemus, ipsi nos sedttcimus, et veritas

in nobis twn est (I Joan. i). El iterura : Si dixerimus
quia non peccavimus, riiendacem facimus eum, et verbum ejus non esl in nobis(Ibid.).
Impossibile nam*
que est quemlibet sanclorum non in istis minulis quce
per sermonem, per cbgitationem,
per ignorantiam,

peccare, quoniam ex Deo nalus est (I Joan. m). Et

iterum : Scimusquia
omnisqui nalus esl ex Deo,non
peccat, sed generalio Dei conservat eum, et malignus B per oblivionem,
per pecessitatem,
per voluntatem,
est
non tangit eum (I Joan. v), Quod intelligenduin
incurrere.
per obreptionem
admitluntur,
Quse licet
non de omni genere peccatorum,
sed c de capilaliab illo peccalo, quod ad mortem esse dicitur, aliena
bus lantum criminibus
dici. A quibus se quisquis
carere non possint, culpa lamen ac reprehensione
sunl. Cum ergo quis Jiunc qnem pra.diximus bonitaabslrahere atque emundare noluerit,
pro illo in alio
ALARDI

GAZM

a S. Thomas in Commentario
: Sicut ille est cl-aritale plenus, sanctus etjuslus;
ila el nos sumus, iti dicit Glossa interlinearis.Vbi
sicut non mqualilatent, sed
Et per hanc fidttciam
dicit,
quamdam simililudinem
imitamut peffectioncm dilectionis ejiti in mundo, amando amicos et inithicos, sicul ille pluit super jusios et
injusios.
b Vana et mujliplex
cxpositio
hujus sententise.
Priiria : Omnis qui natus esl Deo id esi, per baptisinum rchatus ex aqiia et Spiritu sancto), ut talis, et
ex Deo natus esl, peccalura non facit, et
quateiins
non potest peccare, scilicet
lelbaliter
(HierOn. i. u
in Jovin.). Secunda ; Non potest peccare, qiiamdiu
sanciuni insemen Dei (id est, charitas per Spiriluin
eniriv quis cliaritatem
fusa) manet in eo. Qiiamdiu
neqiiepeccare
potest:
Iiabei, non peccat morialitef,
immO
sed absolhte potest, et chariiatem
amittere,
et abjicere, et iiibrlaliter
peccare (Attgusl. itact. 8
in Ep. Joan.). Terlia, D. Bernardi (Serm. 1 de Sepiuag.) : Non peccat, inquil, quinalus est ex Deb, id
esi, prmdeslihatus rion petmanel ih peccato, qnia Deus
ptmsetvat eum, ut perire non possii ea qum falli non
potesi, generatio ccelestis, id esi, prmdestiitatio Dei.
c Id
: qtio modo D. Hieronymus
est, morlalibus
et Augusiinus senieniiain
illam Joaiiujs
expouurit.
modis
Pofro peccata capitalia duobus
dici, alibi hotaviinus ex S. Thoma (1-2, q. 8S, a. 3). Dicitur eninv
capitale uno modo a capiie proprie dicto, el secuiidum hoc, peccatum, seu crimeri, capitale dicitufj
qupd poena capilis, id est, morte punitur : quo modo
peccatum omhe mOrliferum
capitale intelligitur
, ut
alio modo jdiIinc loco, quia mortem affert animie;
a capite , prout metaphOrlce
cilur vitiuii) capitale,
vel direeiivum
etsicdialirum;
signat principiura
citur vitium capitale, ex quo plura alia vitia orinntur : quo modo D. Gregorius
(xxxi Moral. c. 51)
septem, Cassiauus vero (Lib. v, et coll. 5) oclo posuit
viiia capitalia.
d
Distinguit Joannes apostolus duplex genus pecaliud non
cati :. aliud scil.icel peccatura ad mortem,
ad mp.rteiil..Qiiodnaiiv
.vero sit peccatnni ad raorteih,
va'ria;ps.t.in'terpfetum
adm.p.riero,
et,pe.cca|ura,ftoii
iriierpretajiiur
peccaiurri.ad
sep.te.i^ja.jjuidam.enjm
ri.io.rtjale,; peccatuni aulem
mprleipEo.miie.,ppcca|um
iiq^ij,ad(jn.or.t|ir|.U ..quodfi^urnque,,verii.aje.i Sifilqpideiii,
al^fej6MKifi_9k'iipc,loi.^^^^
alii auctorej^jylfcsiairtu.p,
^fUjriJ^g^^pMy.ftrij;
videtur
Qui scit fratrem
repugnare
quoa sequitur':

COMMENTARIUS.

"
,;
,j'

''

suum peccare non ad mortem, petat, et dabitur ei vita

peccahii non ad mOrlem. Nam venialiter peccans non
amittit vitam aniina., qu_e in gratia et charitaie connon potest igitur ei reddi vita quam babet.
sistit;
Deinde Erclesia assidue orat pro his qui lethaliter
ui Christus pfo cruciflxoribus
peccanl,
, Sieplianns
et
Dominus
pro lapidaniibus;
ipse praecepit : Orate
pro persequentibut et catumniantibus iios (Malth. v).
Non igitur idem csi iieccatum ad mortem ac peccatum mortale,
ut distinguittir
contra veniale; neque
peccattiih noh ad iriof tem idem ac veniale : sed inter
peCcata hiorifllia
qupddam genus peccati quaerendufn est, quod Joannes vocat peccatum ad mortem,
etdistinguita
Quodnam vero
pecdatojnon admoriem.
ddhric controverlitur.
Graeci peccatum ad
illtidsil,
morieiri
inielliguht
fl_vi.iTiy.axiv, id est, injuriarum
tenacem memoriam et obstinaiam vindictae cupiditatem. ita OEcumcnius.
Alii peccatum in Spiiilum
sancuim, pra;sertim agnitae veriialis impugnaiionem,
ac fraternaj charitatis iiividenliain.
De quo Dominus,
loqtiens in Evangelio; dixit;
Qni dixerit verbum contra Spiriitim sancium- rion remittetur ei neque in hoc
smculo, itiquCin futuro (Mallh. xi). Alii masimum
qtiodcuinque peccaturivmoriale,
ut.homicidtutn,
perjurium,
sacrilegium.iAlii
denique peccatnm ad mortem inielliguni
linalem iiiipcHiiientiaii),
seu peccaium
moriale in quo quis itd morfeni tisqne et fiiiem vitse
perseverat. Ila Angukiinus de Coirect. et Grat. cap.
i% et Gregoiiiis xvijMoral.
cap. 31. Annotant porro
Joannem illis verbis : JVon pro itlo dico,
inlerpreies
( rogel quis, non interdicere aut prohibeie ne quis
preces fundat,
prd inagnis et gravibus peccatoribus
exaiiditionis
sed tantum difflCultatem
nec
indicare,
ct vecertam protriittere eji parte Dei exauditioiiem
niam; quasi diceret : Patior quidera , immo probo
orare ; sed non dico,
vos pro peccaioribusomnibiis
ut
id est, uon jubeo pro peccantibus ad mortem,
ullus oret, quasi cerlp exaudiendus. Proinde Ecclesia
offert
dum quoiidie orat et sacrificium
incruenttim
prp peccatpribus qudmpdocumque peccantibus, inimo
ei ,pfp inJiijelibiAS , .Jud:eisi,,!iia,i;fjtici.s,
niliil, cpntra
.
haijc^Joilhriis ^^^
riori oiiriridum,pro.(ri^oi:fii^',.iri.1pe^^^
.
etilii,dicuiit
mortaii, id.,esi,.pro.;ila.ui.ij.ai.is.,^,h^(5
djfjipilp e.tiri-c
tptjectu ,,cpn^'''^j.s74Mhi.iaf,e,fl6ij,4>piS(|ii,,^
nlteriu.s. ,J
cojjscjerilJa^;.vei,aj\'iriiia.
statu, p.fsc.sertJHi post ffi.or-.,

"x iefl^^^ipy^t|RJiwt:

peccare, non ad niotiein,

eic.

QujjMijrmepyu.vp^.

8!
tts

COLLATIO
affeclum

et imUaiionem

Dei

862

esse dixisti,
cum uiique multo aliud viA imperfecta
Dominicae longaniraitatis
deatur de eis Prophela sensisse, dicens : Timete Dindutus, pro
dicens :
quoque suis orabit similiter,
minum, omnes sancti ejus, quia nihil deest limenlibut

tunc visceribus

fuerit

XI. DE PERFECTIONE.

asseculus,

persecutoribus
Paler, ignosce eis, non enim sciitnt quid faciunt (Luc.
a evidens indicium est aninva. necXXIII). Caeterum

eum (Psalm. xxxm). Et iterum in observandis juslise conterivplaiione

ficaiionibus
faDei, retributionis
tealur exercitalum
: Inclinavi, inquiens, cormeumad
luas in mternum d ptoptet refaciendas justificaliones
ttibutionem (Psalm. cxvm). Et Apostolus : Fide, ine
quil,
Moyses gtandis factus , negavit se esse filium
filim Pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei,

dura viliorum

faccibus eliquatac, in criminibusalienis

affeclu misericordise non condolere, sed rigidam judicanlis tenere censuram. Nam quemadmodum
peris qui non habet
illud quod Apostoltis
plenitudinern
lcgis consummare posse signavit? Alteruirum,
inquiens, onera veslra portate, et sic implebilis legem Christi (Calat. vi).

peccali habete jucunditdtem,

ntajotes
quam.lempotalis
divitias exislimans ihesaurisjEgypiiorum,improperiuin

Sud necillam

possidet cbarilatis,
qua. non
non inflatur, non cogilat malum; quae omnia
irritatur,
b Justus enim
suffert, omnia sustinet (I Cor. xm).
miseretur animas pecorum \Lips. in marg. peccato- B

Chrisli

rum] stiorum; viscera auiem impiorum sine misericordia (Prov. xn).

iisdem vitiis
monachum
ldeoque
subjacere cerlissimum
est, qu_e in alio, inclemenli

mia futura

fectionem

cordis

poterit

obtiiiere

virtutem

condemnat.
Rexenimriatque inhumana severitate,
mala; c et Qui oblurat aures suas ne
gidus incurrit
audial infirmum, el ipse invocabil, el non erit qui exaudiat etim (Prov.
Inlerrogatio,
Germanus

xxi).
CAPUT

XI.

cur affectum 'imoris

perfectum.

el spei dixeril

im-

: Potenter

de
quidem alque magnifice
Dei cbaritale dissertum est; verumtamen
perfecta
illud nos permovet, quod cum eam lanta Iaude praetuleris

, timorem

Dei et spem retribuiionis

ALARDI

scternas
GAZ^I

(Hebr.

xi).

Aspiciebat

enim in remuneralio-

nem.

Quomodo ergo imperfecta

cum et beatus David retribulionis
liones Domini

dignitatis,
thesauris

se fecisse glorietur,

esse credenda
obteniu

est,

justifica-

el legislator

prae-

prospiciens , sprevisse adopiionem regise

et afflictionem
dirissimam
iEgypliorum
praetulisse dicalur ?
CAPUT XII.

Responsio de divetsitale perfeclionum.

Chaeremon : f Pro statu atque mensura uniuscudivina ad diversos perfectiojusque menlis Scripiura
num gradus arbitrii
noslri provocat libertatem.
Nec
enim poterat uniformis omnibus perfeclionis
corona
aut volunlas
quia nec omnium una virlus,
proponi,
aut fervor est; et idcirco ipsaruhv quodaramodo perdiversos ordines diversasque
feclionum
mensuras
Quod ila esse e evangelicavarielas evidenter osienquoque bealitudinuin

sermo divinus
rum

instiluit.

COMMENTARIUS.

* Seotentia est D.
mox citanda, eisdem C grandis facuis, id est, adultus, et provett_e setatis,
Hieronymi
fere verbis cnncepta.
aversanegaverit, vel, ut in Gr_cco est, liorruefil,
h
ei Ciaconius cum aliis. Dionysius
id neque in
tns sit se dici fllium filire Pharaonis,
SicCuychius
vero et alii: Animabus peccatorum suorum, mendose,
Exodo legimus, neque apud Josephum. Undo S. Tliout puto. Alii denique
: Animarum
: Negavii se esse filium ejus,
mas sic inierprelaiiir
pecotum suonon quidem verbo, sed faclo, quia Cohlra voluntatem
tum, eic. Vulgata autem ediiio babet (Prov. xn) :
Novit jusius jumeniorum
Phataonis inletfecit
suorum animas; viscera auASgyptium , qui percutiebat Hetem impiorum crudelia.
Sic S.
brmum; et Hebrmorum
populo se adjunxit.
c
Thomas.
Verum alii censent Moysen npn solum faVulg. lextus : Qui obturat aurem suain ad clamorem pauperis, et ipse clamabil, et non exuttdtetur. Ubi
clo, s>edeliam verbis negasse, et se veri Dei cultoD. Hieronyniiis : Generaliter, ail, hmc accipienda senrem et de gente et religione Hebraeorum palam professum esse. Quomodo autem idem Moyses adhuc
lenlia, et non egeno tantum, vel eorporaliler infirmo.
Nam et qui criminibus allerius non affectu misericorinfans Pharaoni oblatus a filia, impositum sibi ab co
dim condolere, sed judicaniis mavult tenere censuram,
diadema abjecerit,
conculcarit,
atque
pedibusque
ostendit se. necdum viliorum fmcibus eliquatum,
etiam hoc facto negaverit seu abnuerit s,e dici fllium
neque
audtiu divinm miserationis existere dignutn.
filia) Pharaonis,
regnique h.eredem (quod noii sine
d D.
divino moiu et instinctu factum ciedipar
est),refert
Hieronymus ex Hebrceo vertil:
Propter mternam relributhnem.
Causa quidem prima per se et
Joseplius Antiquit.
cap. 6.
f Texius subobscurus :
proprie, cur applicandus sit animus ad exscquenda
paraphrasis Dionysii paulo
divina excitat el
Dei mandata, est ipse D>-m, sive Dei voluntas et im-.
clarior,
quae sic habet : Scriplura
;D horlatur nostri arbilrii liberlatem nd
periura, nenipe qnia sic vult et jubet; sicut primaria
gradus perfectiocausa cur diligeudus sit Deus , est ipse Deus , sive
num diversos, juxta mensutam,
disposilionetn et statum cujttsLbet menlis, etc.
ipsius summa boniias : unde et propier seipsum dis Tangit differentiam
Secunda amem causa est retrihutio,
inter beatitudines
ligi jnbetur.
evangeet pnrdisive spes retribulionis
licas , sive in Evangelio cominemoratas
seternae, quam hic abbas vocat
mercenariain , quia mercedem spectat et proprittm
catas, el inter praaniia eis repromissa inter se collata :
non lam in re
non quod vitiosa sil, sed quia minus
commodutn;
praMiiiorura
quae tamen diflcreniia
perfecta qnam chariias, qua Deus propter se absque
quam in verbis consistit. Siye eriim liaec ad pra?sertT
sive ad lutufajn,
tem vitam referanitir,
mercedis diligitur,
ut deelarat sequenli ca-.
bihniai conintujta
,
:..,
aut Coiisfeqiiun-'
.. ,,
cti,i',ruot ct.se rhntuo conipTeciuritur
pite., - -,
"' Verba sunt
ad Hebr.:. xi.: Porro\
sj verborum yjiri seii emphasirii siiectes,
tpr-,iSed
Apslolorum
Moysen aftlia Pliaf aonis siisceplum,
adoptatum.et
iriajus,p^ioiuni.sonat^fegnuiri^cteliifum'.
(ojOod duri^
ed^eaum*fuivs es Jiistoria Exodi riotujniesi.-Quod*
bus beaiiliidiujtius,
priimc et octayae, fepipriiiiiiipf)^
et conflrmat S. Stephanus Act. vn dicens : Exposit&i
quatn possessio. terrae, sive iei-reijse, sivf "ctBle.slts^
aulem itlo,
suslulit eum filia Pharaonis,
et nutrivit
e).gip)de_c^s;^^hi^4^K^iu^'Ne^'|li'iiie^
eum sibi in filium. Quando autenv et quomodo jaru
cur Sex tantummodobeaiituQineS
etearuiq
inquirere

JOAMB

86fe

s^ASSI^

GPHfAT^ES,.-.

Sftfe

if? JHJIS,1 JfiHft %^_.M;Ld!Bf.,il,,1?.._lVRri!m,.sn,t,r?gpa. iA.<7M?;pj&ctyiog.oMs. (^(>irf.,)f0._yid;eilis,=ejgo..ipe.rfej.tio?.;

jerram,
et beaii > num
et de excelsis ad ' excel^loruia.j-^t.beaUfluLpqssi.debuiit
gradus:esse,diyersbs,'
o ,i> ,".il.,:,ii..:.-i.i>.Jf!iiilji:ifA
:i,:.ii:filni>._
ef_Ufl'i
:>ii!l.
ct beati qui saturiiate
qui ciiiisolationein
siora li.os a Loniino.provocari,
is
in
recipient,
ila
liinore
pt
qui
Dei l)eatus,-Ct perfectuslexsiiierit,
crpdi.iius intpry) * b,inen(inijltiijj)
pj)tienipr.(WoA.
sicut
anihijlans,
esspinter iiabilationem
r^gni, cceiorunv et possessioscriptum .est,.de tiirfjife l" vittutem (Psairii.' hxxwii),'
:

;qua!cuii)que est terrse, el iiiier percepiionein ,cou .olationis

et plciiiUidineni
saturitaiemque
inter illnsquiniisericorjustiljie;,ni|iltuiiiquedistarc
neni.jllins

',-'

i-::

'":

:i

?T:

i:,

et de perfectione
timpre ad speni^
:

et illos qui gloriosissima

visione
djain cijnsequenltir
Alia euiih gloria tolis, el
DeLipij.rffui,
rtierebu.i.tur.
o/i.a.ji/,o1fia1funjE:,1el.'fljia gloria slellqrum. Sletta etiiiti
,e(. teswreciiq tnoriuoruin
fn^lqrid,,ita;
iox.a hunc niprluiri Scriptiira
(IjEjOf.,y);.Cum.igiiuf
diyina itiineiitfs,
D..uiu, .ls.jid.et et dicat : Beali omnet
qui.timent Do.tnimitn iPsalm. cxxvn , et plenam pcf

t;

i.iij,!:>

..u>-i

.7.;''0!.:i

ctl

:":i:>l:.

id esi, de
ad, aliara.perfeciioneni,
mentis alacritate conscciideiis,
ad

beatibremdenuo

statum , .quod esi cliarilas , inviietur. Et <]iii fuerit fidelis servus ac prudens, ad ami:ilia_i sudalilatem
et adoptioneni traii. eal filioriiii),
b Secundum
ergo liunc sensum nostra qitoque est in-'

.,,:::!

.'li.il.i'-

-._

li.'

: i!!::::'iii;;

,,-.::;..i

!!!-(!<,>

|J'fi.

>-

::-',-:>

'

pefqiiie
esse

'

V' niiilibs
prnriuniienius
cuiii siht uliles / et seciatofes
monienti;
sed.qtna
itertini ianien di- B siios ad lriitia beaiiludiiiis
liocillis. ueiiiitudjiieiiv
cbhritas rurj;epromiliai;
iniroducani,
sed perfecia charitdi
z\l-,; Tunor.nqn. esl in chariiaie,
suih, in (jua plenibf Rdiicia perpetuuihque jam gati

^-i.jiii-r.v.^

''dJ

*";">

!fl.i...;.

>';!.

filif.::,;,,::.

U>

j'.'.:

:>,',

fln:-*.

- ;.r

,,-.,?_

:.

,_-.>,:-:f\Cl>>.-jll

:-..

l'"i

,'-'ii>

.".c.ilij-jh.:

'-tl'i'--Jij>

cum serMre. De.ii glqriosum

Etrursus,
Servite Donuttp.in limote (Ptalm. n).
. 5>>>.ii>ii_>:-i

j;.

>,:.'

_:,i

>>.i,

'.._:

libi.esl:j!qcariservum,menm
(Jsa. .;Vx
-_.i_>_,i.iii.T
:,iiJc:-_l
.!:._,.:
rli..j>j._
ter.vus Ule. quem, cum.vcnetit dominut
-i.-_T>bI

itrS

<!>.' >-.'. T,j o

>':!>-."...

',:illiticJH>

:ii.

O',.:...!.:.

-';

':,_.

__;;_:','_'.;.!_>

tuus,
Oi1_.r;-_i_:Si,,

!,i..__.u

:.;:..

i'

;>,>"..(

>

>.

-"',,:;

-f

'!>(/:

sit, et dicatur :
El: a Magnum
XLIX). Et : Bealut

v-:<>',l,

reprbmiiiituf

,-.-j

(<>\r.atlti\tltii, ttriiorsemrguontam timqt pmnam Itabet^ Qui

auietn timet non est perfectus in charitate (iJoaii.iv)."
.

'saiiciis

,.;

lellineiula seiiteniia, non qiiod cbiilcnipjiitioiiem

peiuse iilius ppenae^ vel 6ealissimae reffitiutioiiis,

a.slei\a,^iff0

::''>:

invenetit

>: ,. i:,

dium'c'sYj'"assuWeris"e'^
naria spe j""ad dilecliOneriv

Dei"et adoptiniieiii

traiis-

'quodamnvodo' perfeciiores facit de

perfectis.' _J_f7fa.'eiiiiri^ aiCTSalvatbf', iiidiisibnei silnt''
Et l'ic'et'omnia astra"
apiid~P.atrehiriieuin(Joa'n:xii).
fert filiiJruin',''et

essri videariiiif'iri

coelo-, iriter

cliiritateni

tahien solis

ad ,'iposlolos diciiiir:'
el ttinae aique luciferi,
*j"e facientem (ti/c,,xnJ.,Tamen
c_elerafuni_jiie" stellarum
Jfliu non.dicam vos servoi, quia tervus nescit quid famulta dis.taniia est. EtMdcirco beattis Apostoltis, non
ciiii.ii^
iiyn
-._jiiii!ii.o
KiiOjiiy
j...;>3i!>
[i!.s
j.:!:!>:>ii!in
ctat dommttt tuus. yos auiem atco amicos, quta Omnta
iimbri ac spel,' fed etjam ciindtis cbari-mati-:
<-.;:>i::!l.>',ru.; . fUnr/ C-IM niaiiltUO :j.'i!l (.:>.?: !i'i..|l>.>(> soliini
qtttvcttnique audivi a Palre meo. nota feci vobis (Joan.
bus, qu_e magna ac miriiica tiabentur, eam prseferenj
e
Et ilerura : Vos pmici .mei etlit, si feceritis ea
bmhibus cJiarilatem
xv).
"siipra iitbtiiiiivV eicelleiiiiorem
'.:hu,:::-iA
syinii-'!,i_.'[>f:!;<;,fjv.'l>
iOri&vilr
i_,>!>t. .;-j-11
._;_>>_

_._>;_Jiij

i_.U;.

J_!V:i7^"i(.i

_-._:.>>,;

!!!_,!:-.!_

-_:>_::.;>:

!'"LAIVDr'GAZiif.1:

:;!;_

COMMENTARIUS;

7
ciirii 'rfpud^MaWKiPum C liuilc^b-cum^^erWriietV^r^r&fwuiJ^ttm1^
Aiictori'
exeni- :<,lurbettiad it}pipem.>.Nam pltis est potsidere terram regni
qund salis habticrililiis
habete. Mul a eiiim habejnut
fi^:.
817'4'i.s ^cmlorutnquanitiinplicitet
plj^jO.siendej.eyd.iversos^iPtiJiii^gu
eiidm
^quWiidn firmiier ei')mcffi^
fiBiisideMuif&Iweii;
p!e.-jectionum.;.'("ijui'
s'copi'i'sl.'ef,'af^umev^
evaii-'
consolari.tn regno quatn habete^<et''pWiidi-fe>i iriuUa'i
beaiJ,u|Iinurii
c^p.)^.sl^div.efj.s),suiit.gfirdu
Pfoutf
ehiMydb^dolore^iii^
g.e,liciif(iin^e^pmni>qfiim,ei
l>.
qtidni' sMpiiciter- 'corisbitifir Naih' 'atiirifds' dkunduninlEvangeljp
exgrimuntufv-Ver/tiiii
|iic; ppppiiiine
vettam corisblqtibnisitiipbttdi;'miiericOfdia<'vero-Bxci>.dit
T.iOipani^d.ieii^i.s".'pl^'|iitit_i!hafec^.fei^iij^liiifiiyfAs^St
skilicei tioriiO-' aieipitii qriutn nu;u!"%'u'iuO!--' saiwiiaiehi,- Wpiiis
ier{im^_irr,ii"m:uV/ile'i^r!>.^
ett
aV 2 ej!
iiod
ruerii" iiel'desiderdre 'piHueriti AdliiiC- uutvmmajus
diirn,(J-a^;^f^!69.,!
^4)(,r;'DrceMrfMni,',4iiff'iii^"^
Deum videre; sicut mqjor esl, qtiiin^turiavigisinon
elidtri-faciim regit nidel^suiiiiitam
sdluinptdndetfted
jmodf'j'_{;.iiVj[u.ytt.^
ldoihb tegia"filius
sictii Arii-regit habet.
iiiiiitii.:'
auiemdiykidfeni^ih
freiilifudinerti.'perliiiefe'
afjiiurpm!
lilictehiis toberpr A^hgMicilsJ iillino divinus .liiui qhibrpiitis ^tt^r^jjKu^v^Ci/A,
**P-', ,'^f "^**.^*?*^.* tdtrib V)'.;
dCiu ill:nii l>e:'il.iludiiibili el-prajmiiiruniivarieiafem
iae lerm. 'putriArrnxnnie
C.9):
Aufj^li^usyerp^(1>U\.
ad *iinvicemialjter-et.subiiliusicoiietiiabiludiiieiti
d.fci^ea 'ap^.'pmsetu^K.W^!ri
sideravit- et e_tpb-.uit,f <|uaui boi; lpco;explicatur.
*rf* ^^"'P''?'***.
dutem f.AoQjif'/^!;e."it..Jit.af*7*.)'=?s
^f#*<B*i**i*
*- A^ooscll ei>iiaiic lccijoneiiiD.
vulHieronymus;
ff ttrd^"ieoifi ^ '^ltc^^^^V*-^
o^t^^fct/.^tff^tne^el.qd.'
ietiitui ptmseiiipm.l. 'Ad^cujJ!'e^iyE'ftiliai*!cbnsiiiiferon,-'gata aiiiem ;leej,ib :>iParum< eti-i ut sit tnihi servut
>" ">:!>' ,.'>' <> 'n-.iw.-i.i
.
futuriB beaiiitidihfs 'pbiesi^esse iW "^(tya^xiAxhiie.'
iuiii'esvqiiod'spes
']
(iiiomridijittmoris,
v'b''S'lutii';propo_iii8eidirflci)ltalis,
npbjs jprputef.dup;. _Pr. n'P qiiidein'i\ropifr
et-spei affectusilixeriivmperfeciosMSimiruin.respepjtiaiioiieriivej,
diipbiiitpyiei.riadjultf
-in ^uiygenereei.griiiliirsuatoi
ttietiti; '.aiiqiriqdo0t
quamdairi r r ctiicliariiaiisi.tjiiaiiivis
qiiod est pefjnpi/um
liabeani perreciiojiein
: in i,ua lamen miiiinie Msienbetiiinudinis itivitis'inffioqliorietniiripetfeciaiii^
Aliier emrti liabelur tpei
duiii;se(i
gr:idariiii a timore ad spem, e_t.a.spe.ad
tdnctis', 'eiidni iti- lidcviia.
cliaritatem
progredieiidum,
quod etiam dixii cap. 7.
cuniyiiesCitftbndibusfctqliief
fr^ctfficatipnis^qrpqris,
in, * Oiir Apostolus eliaritatem viaiiiinomiiiaveril,
Sic
incipiuiitapparere:
cutri'jain.prin^rkid''(faei>vutii
dieai S.iThoinas paucis \erbis <2r2,:j/.:24,
art. i):
fgituriedfidmiiibe^
tbiigutittirjtaitiquamme.
Ex hocdicw.Wesse-viatbres,
quod imDcuwiendimtis,
prmpdrtitibries, vet dispbsitiones ad
riid+fluntfliipidriih
vei.inchddtaih ; ea vero
quiest ultitntis finis nositm Oeaiitudiriis. in hac aulem ,
peffeciam,
beptiiuijititin,!yej
via tanloniagisj>prpcedihius,
quanioiDeOitnqgitrprpr
qitmpgiiurilui
itimquaih ptmmid',:pqsm^
'tpiissikus cprp.On
pinquainut\ ;aoui:rion\-apprppinqrialur
b'edii'iudb'p^sfe;cid, ,'*''tfc^pVrifheid^dd-faiUtarivvitam;'
.
v%qliqua inciiaqtiq bentiiudinis, sica.:iesf;ji firfs per-> ris, sed affecitbus metttis Hanc autemptopinqui.a[e>n
Idto
[aci.i<'churilas;iqiiia
pir ipsanimeiitLDeo.uiiilfif^
feeits[:^'iic'ffi
virtulum
Cuiii eyjmnlijfiiis
Apoitotus chatiiaiem\viam\-nominat,:.dicettii\priin<ead'.
iticipii ptbficeieWdptiVus
VoTinth. -XII:: Adhue excetUiuiorfsm viam wybit^de*
et!dpnotum^'>pbieii!sp^
'.\:,-,.h !!. ._....:.:.
. \>
.!.-. ..: !,...::,
Tho-v
monittp:
f^ktp^il^.vi<Bft-c* Stfp^fe^ibhVwi'piiiriaif.1!Hdec-Sj
eiiam ad:>
4M'."^a*tr'Vero.Jiriiial<*!rb
Sriiculbj^qubd
1.1,^-LU-d
ra c-itJibiniiLiua ouQtmiwsntii
zal __JJ:.,__.i.;:^,
pfsemta bic eiiumefef
ocio commemorenlnr,

S65

PEHFECTIONE.

COLLAT!Pjja-rrjRE

^6

omni calalogorj A p&nlmngrapiw: Timete' Dbininuth^ottihes

Nam cum .yellel;,explelo
!s'dniti'ejus,
virtulum
:!Qhi
spiiitualiiim
cliarisnialuiij,
ejus vnembra
quia nihil a"eesf M-neittibus euhi (Psa/.'xx\iii).
ita praefalus est : Et adhuc supra mndum
eninv hocilimore
Donunum nieuiit, perfectioni ejiis
de-cnbere,
dee-se. Narti de illo timoie pcfiiiali
certuni estiinhil
exceileiilibrein tiani vobis demonsiro. $i lingnis hptni-

ostendit.

num Ibqiiaret
angelorum,
et noveritnmysteriddinnid,

el si Jiabuero

prophetiam,

el omtiem

scienliam?ef.si
ita ut montes trdnsferam, et.si

tidbtiero bmnem fideiti,

distribuerO iiicibos pauperum omnesfacultates
meas,
etsiiradidero
corpus riieuni ita ut ardeam, charitqteiji
xili).

prodesl (l Cor. xnel

nibil perfeciius,
hibii.preiiosiiis,,
et (ul ita. dixeriniV liiiiil ciiafitaip

non habtietol itihil 'mihi

aiitcrii

Vid.:'tis'fefgd

sulilimiiis,
inveuiri.
Sive enim ptophejiU evdcuabunpereniiiiis
tur , siise lingum cessabunt, sive scienlia desltuetut;
sine qua
chatiias auieiu numquqm excidet (lbid.),

Pibilque

: Qtii iitrieV,'rion est

Joannesiapostblusdicii
. petfeclus in cliaritate>, qitia iimor pmriatnhabet (Joati.
dislantia est inler istimi limorehi
.iv).:Mulia!!igiiur
. cui niliil deest;; qui Siipientia; scieniiieque tlieSiiurus

-evidenter,

;est; ei illum
;nuncupalur,

imperfeclum,

sapicntiaj
rle
quique pcenam- in^sese^cohtiiieiis',
chacordibiisisupervehieliWpleniiudine

:perfectocum
rilalis exlroditur

qui priiicipitith'

: Timor en'\ninbii

eit-iii:'charitaie,
limorem (Ibid.). Et

sed perfecla churilas.forasniiliil

cbhsistit
revera, siipriuieipiiim:
sapienliise ihtimore'
(Psal.,cx),
quao erii ejus, nisi, in Glirisli cliariiaie
non solum illa prsccelle.iiiissima
.cltar.smatum ge-J B perfeclio,: quae illum : in ' sese peffectse dileitionis
vacualur..
sed lliesaucontineiis iuetumi noifjam
nera, sed etiam martyrii ipsiusgloria
priiicipiiim,
etscientiae
Et idcirco
rusrsapieiitiae
nuiicupaturt
De tiiriore qui de cliarilalis inagnitudine^ getietatur.'.
id est,
ineipieiitium,
gradtis:unus
iluplex limorisest

"""'

;:';'' ''''^cAPUT.xui.';';;^*':;"r,,.,

in liujits fuerit cbaritaiis

perfe"
hecesse est ut ad illum sutlimioctibiieFuridatus,
rem chafiia'tis iimofein graclu excellfehiibfe coriscendat, qireiii hoh p'ic_.niafiini ierror, nec cupido prxmi fq-

servili suni, de
eorum <pii adhuc sub jugoelterrore
fluo dicitur.: Seiviisdeminum-suumtiiiiebit(Malach.
i).
Et in Evangelio : Jam non dico vosservos, quiiiservus nescit quid facial dominut ejus (Joanvxv). El; ideo

fuiii ,'sfed amoris gfeneral magriitiido','

^tto yel 'fiiiiis
vel fratrera' fraief,
vel
iiidulgdiiiissilhuin'piitrem,

domoinmiernum
(Joan.
Sertus,inquit,-noii,wmne/i
yin). Imbuit enini noS ui .ib illo poenali mem ad
cliarilatis
plenissimam libertatem et amicorum filio-

Qiiisquis

amichni

igitiir

rimictis,

vel coiiiugem coiijux'sOlliciio

revei
ejiis iioh vcfbera iieque conviciif,

retufjii_iectu,''auih
sed vel lenuem amoris

rumqiie

oOensam, atque in i
verum eliam verbis al-

formidat

Dei (iiliiiiaiii

transeamus.

Denique

beaius

Apostnlus qui servilem illum timoris gradum olim

inferiora
charitnlis DoniinicE virtuie Iransccnderat,

omnibus uon solum actibus,

toniia semper pietate distenditur,

ne erga se quanbouis a,Domino

niajoribus f.e,;ditjituni,
despipiens,
'C
fervor dilectionis illius iiitepescat. Cu: Nonenim,,\n<\tin,;dedUnobis
luliimeumque
Deusspiriprofitelur
Isaias uniis" propliciarum
tum timoris, sed virtutis et dUectibtiis ei sobrielatit
jus iimoi is' magnificejitiani
b
salutis saDivitim, lnquiens,
cleganter expressit,
(II Timotlt. i). Eo-i eliain'qui perfecta cceleslis illius
pientia et scientia : timor Domini ipse thesautus cjtis i
(Isa. xxxni). Non poluil timoris istius dignilaiem-ac '
merilum nvagis evidenler exprimere,
quam ut divilias salutis nostrae, quae ih vera sapientia Dei scien-

flagrabnnl, quosque ex scrvis filios

adopiio divina jam fecerai, boc adbnrtaiur eloquio :
Non enim accepistis spitiium setviiulis.iieium iniimote,
scd accepisiis spitilum adoplionis filiotum, in quo cla-

dicefel nisi a limore Domini non i

liaque consislunt,
possc servari. Ad bunc igitur metunv non peccatores, ,
invitanlur
sed saucli prophelicis
dicente !
eloquiis,

niamus, Abba, Patet (Itom. vni). De lloc etiam melu

cum illain septiformem
Spifitus sancti graiiam pro* in liomine illo
Doiniiiico.
phela describeret ,'quem
'
v
'"
COMMENTARIUS.

ALARDI

GAZjiEI

Palris

_ a Filiilein,
cbarilali etiam perlectae connexuni et
geriiianum, quo non pcena peccati, scd offertsa pii
Patris, id cst Dei, meluitur, qui et casiti.s, et sanctus,
et psriuanens in aeieret revereniialis
appellatur,
num, juxla illud regii Psalt:e : Timot Domini sanctus,
petmanens in smculum smculi(Psal. xvni). Ubi Gnece
legilur ccpa;, id esl, iuuudus, aut ca-tus, nou ayto;. D
Unde casiuin limorem
iiassim vocat Augustinus
(Trnct. 'Jin Epist. Joan.) eumque familiari exemplo
et buic loco respoudeme duariim mulierum ila distinguit a servili *. Non potes, innuil, melius explanare qnid inlersit inter duos limores, quatWsi ponas
duasmulieres mar.talas; quarum-.unam constituas volimel ne damnetttr a
lentem facere adultetium,sed
mutiio, Tiinel matilum ; sedquia amat nequiliam, ideo
limel marilutn; huiciion grttta est, sed onero.a marili
prmsenlia; ei si forle vivii nequiler, limel matttum ne
veniat. Tales sitnt qui limenl dietn judicii. Facalteam
amarevitum, el debcre illi castos ample.xits, nulla se
adiillerina immundilia mticulare velle. hlti oplal ptmdtio isii limoseiiiiu.m viti. Et quomoUo discctnunlut
.
tes? Illa limel; et isla timti. Jain ergo iiitetrOgeniut

Tinieo virum, ne vehiai;

tjuare iitneatit? liia dicel:

dilcciione

ista dicel : Titneo virum, ne discedat, illd dicet : Tine dainnel; ista dicel: Tinteo virum, ne.
meo vrtitti,
deseral. Pone hmc in animo, eljnvenies limorem quem
foras mittit charilas : et alium limorem cnstuni, perina..
nentem in smculum smculi. Itlnm innorem perfcta churitas foras millil, quia ille litnor lonnenliim liubel, torquelur coiisciettlia peccaloruni; nonduin facui csljuslised intral churitas, qnm
ficalio. SHm>tlal ille tiiiwr,
sanat quod vulnerai timor;
limor autetn ca>,tus facit
secuiitalein in anitno. Ihec Aiigusiinus.
Vitle alia
excmpia apiiil eumdem serm. 18 de Vc bis Apnstnli
b Diviti.-e salutis niore ilebraico,
id esi, diili;
salntires
et verae, sa|>i>'iiiia et sciomii;
linior aulem Dnmini cnsliis cl filiiilis magiius ihesaurus, quia
in eo lainqiiam iu areuli div*.iai virluliirir
recoiiduutur ac servamur.
c Prictcr aimotalionein
Ciacotiii saifs accuralam
de honiiiiti Diuiiinico, quain leeiof lequirel suo loco,
siibjiciam
p.iiien!:t
qiue de eadeni nomeiiclaiura
aliuiiile collegi. 1'iiininn : Veleres subiinlc Clirimum
boiiiiiicin
Doiiiiiiiciini.
ap'e!la'Se
( Magisf.
leguiilur
8.
Senl. lib. III, dht.
M.;S.TIiom.
iwjtitt:,
q. 10,
att, 7; Gregor. Nuz. oral^ !j!'.' IjHc fiitiii voce crcbto'

eel

JOANNIS CASSIANI CGLLATIONES.

secundum Iocarnationis dispensationem descendisse A

El requiescet supet
non dubium est, dixissetque:
eum spiritus Domini, spititus sapienlim et inlelleclus,
spiritus consilii et fortiludinis, spiritus scientim el pieinlulilditatis; novissime velut quiddam prstipuiim
cens: Et replebit eum spirilus timoris Domini (Isa. xi).
est intuendum,
illud diligenlius
Iu quo primitus
* quod non dixerit: Et requiescet super eum spiritus
sed
timoris Doniini, sicut de illis prioribusdixerat;
eum spirittis timoris Domini. Tanta
Replebit, inquil,
ut quem semel
enint ubertatis ejus est magniludo,
sua yirlute possederii, non parlem, sed totam ejus
llli elenira qiiac
occupet mentetn, Nec immerito.
numquam exeidet cohaerens charitati, non solura reeum quem
plet, sed etiam perpelua et ihseparabili

868
CAPUT

inv.

Interrogatio

de cOnsummatione caslitatis.

: Quia de perfectione cbariiatis

sermo
digeslus est, volumus eliam de castitatis fine aliqua
liberius sciscitari. Non! enim ambigimus illud praecelsum fastigium cliaritatis,
per quam sicut liuc usGermanus

que dissertum est, ad imaginem Dei similitudinemsine castilatis perfeclione subsique conscendilur,
stere omnino non posse, sed utrum ita ejus possit
perpeiuitas obtineri, ut numquam libidinis litillalio
nostri cordis infeslet, et ita valeamus
integritatem
ab hac passione, carnali degentes in corpore pereul numquam incentivorum
grinari,
mur, volumus edoceri.
CAPUT XV.

aeslibus adura-

Dilaiio cxpositionis postulalm

ceperit possidet jugitate, nullis laetiliae temporalis, B
imminutus.
oblectationibus
ac sinCliaeremon : Summae quidem beatitudinis
vel voltiptatum
Quod
limori evenire
nonnurnquam illi, qui foras mittitur,
gularis est meriti, ita istum per quem Domino coconsuevit. Hic est igitur perfectionis timor, quo hohscremus affectum, velidiscere jugiler vel docere, ut
mo ille Dominicus, qui non solum redimere humamedilatio ejus secundum Psalmographi sentetitiam,
omnes yitae nostrae dies noclesque consumat (Psalm.
pum genus, sed etiam piaebere venerat perfectionis
esurientem siformaiq alque exempla virtutum,
repleius fuisse
i), et mentem nostram insaliabiliter
Illum enim servilem suppliciorum
timonarraiur.
coelcslis hujus cibi perpetua
tientemque justiiiam
b
rem, verus Dei Filius, Qui peccatum non fecit, nec
ruminatione
susteulet.; Sed consulendum est etiam
dolus inventus est in ore ejus (I Pelr. n), babere non
jumento corporis nosiri secundum benignissimam
ne deficiat in via.
nostri
Salvatoris
potuit.
proyidentiam,
ALARDI

GAZ_E[ COMMENTARIUS.

et Augustinus lib.
utitur Epiphanius in Ancborato,
uiitur, quiLXXXIII Quaest. cap. 36,ubi iisdemverbis
bus hicabbas: Monendum, inquiens, it!i/(a bona exspeclentur, qum fueruni %nUlo homine Dominico. Et rursus : Hic prestanlissimum illud et unicum exemplum
Dominici hominis proponendum esr, qui cum se tot miraculis tanlam rerum habere polesialem monstraret, et G
ea sprevil qum magna bona, et ea suslinuit qum magna
mala impetili pulunt. Itemque aliis in locis, prtesertim in expositione Psalmorum
(Psat. i, iv et vn).
Et Beda in I Reg. 1. Verum bacc loquendi foimula
eaniipsi Augusiino postea non immerito displicuit;
et correxit his verbis : Non video
que retractavit
ultum recte dicatur homo Dominicus, qui est mediator
Dei et hominum Christus Jesus : et hoc qnidein ul dicerem, apud quosdam legi catholicos traciatores; sed
ubicumque hoc dixi, dixisse me nolle.m; postea quippe
vidi nun esse dicendum, quamvis nonnulla posset ratione defendi. Ita Augustinus, rationem hujns retra
ctationis tribus verbis indicans;
quia Christus, cum
sil vere et proprie Dominus, nnn debet denoniinalive dici Dominicus : na-m Dominicus et Dominicum
dicitut quod esl Domini, ait S. Tliomas, sicut Dominica voluntas, Dominica manus, vel Dominica passio.
El ideo ipse homo Chrislus, qui est Dominus, non debel dici Dominicus; sed potest caro ejus dici caro Do- r,
minica, sicut et passio ejus dicitur passio Dominica.
Vnde ad Nestorianam hmresim perlinel Cliristum dicete hominem Dominicum, si proprte intelligalur,
per
hoc enim negatur naturaliter esse Dominus. Posse tamen hunc sermonem aliquatenus defendi, aut excusari, dnplici ratione docet D. Tliomas, ex quo Ciacoaltera vero esi: Si dkamus Donius priorem retulit:
minicum essentialiter prmdicari pro Domino, ul soienl
interdutn denominativa snbstantialtter accipj, yelul cum
dicimus essentiam divinam, personas divinas, qum
nihil aliud sunt quam ipse Deus. Ita hoino Dominicus,
d est, homo Deus, et Dominus.

"Alifluid simile observavit D. Hieronymus iu eum-

dem locum commentahs, licet oliorsum, et in aliunv

finem vertat. Ita enim Scribil: Et tioc noiandum quod
Spititus Domini sapienlim et intellectus, consilii et
et scieniim, et pietatis, et timotis Domini,
fottitudinis,
id est, seplenarius ntttrierus, qui seplem oculi in uno
lapide dicunlur in Zacharia (Zachar. iu), reqtiiescat
super virgam el florein qui de.Jesse ac, per hoc, slirpe
David surrexU; speciaiiter autem spirilus timoris Domini repleveril eiim, propter eos, qui iimore Domini
indigent, quia parvuli sunt, quem (oras millil perfecla
hanc prophetiam
non
dilectio. Ita D. Hierotiymus
tam adChristum
refefens, quam ad Chrisli meinbra,
id est, Ecclesiam, ju qua roulto plures sunt parvuli,
id est, iniperfecti, qui limore servili aul initiali ducuntur, qnam perfectij. Ad quod designandum usus
sit propheia verbo rep^ebit, in dono limnris, pro requiescet, quo usus fuenat in aliis donis. Vide D. Gregoriurn homilia 29 in fezechielem.
b Viri sancti plerumque corpus suum jumentum,
vel aselluni, vel quill simile vocabant, proplerea
quod caro, per se ratiopis expers et spiriiui recalcide cibo et
irans, more pecudum aut juinentorum,
et prajsentibus,
sibique
potu tanlumniodo cogitet;
niliil futurum
soluni inhiei,
propriis voluptalibus
prospiciens. Sic S. Hilarion, teste Hieronymo, Sibi
iralus, el pectus pugnis verberans, qttasi cogilaliones
cmde manus posset excludere : Ego, inquit, aselle, [aciam ul non calcilres; riec le horaeo alam, sed paleh^

fame te conficiam et sili; ut cibum poiius quam la

sciviam cogiles. Sic ille. Porro, jumetilum dictutn a.
eo quodjuvel, ait D. Hieronymus (Lib. n in Jovin.) :
quare noiv iuepte jumenti nomen, etiam corpori nostro, velut anin)K juihento et adjumento tribuitur,
praescrtim in actibus virtuquod animse raiionali,
tum exsequendis insefvire, et absque coniradictione
obedire debet, et onus impositum poriare, more juei consulendum ac promenti. Unde nec immerito
videndum, qpod jumentis praeslari solet (uoo lamen
hic monet Collator.
indulgendum),

XH. -

COLLATIO

DE CASTITATE.

870

caro autem infirma(Malth.

A quse desideratis,
diligenlius
Spirilus enimprotnplusest,
que addatur inlenlio.
xxvi) : quae etiam iiuuc vel exigui cibi perceptione
curanda est, ut post perfeciionem
ejus, eliam ad ea

COLLATIO
Quce est

indaganda,

mentisquo-'
,

DTJODECIMA,

secunda

abbalis

Ch_erenaonis.

DE CASTITATE.

vestra qum sunt super terratn (Coloss. m).

Prius ergo quam caetera perscrutemur,
Refectione transacta,
quae doctrinoe cibum desiquae isla sint
nobis onerosa magis visa est quam jumembra
deranlibus
quae mortificari
praeceperil,
indagemus.
*>
sermonis
debilum
cunda, cum illico nos promissi
Neqtie enim beatus Apostolus ad abscissionem masenex exspectare sensisset : Grata est, inquit, mihi
nuum aut pedum, aut genitalium immiti
nos praeceB
non solum altonita ad discendum veslrse meniis insed c corpus peccati, quod utique
ptione compellit,
sed eiiam disciplina
constat ex membris, quantocius destrui zelo perfelcntio,
proposiiae quaestionis.
Rationabilis
enim revera interrogationis
a vobis
ctae desiderat
de quo corpore alibi, ttt
sauclilalis,
CAPUT

membra

PRIMUM.

ordo servatus

est. Necesse est enim ui tam excelsae

plenitudinem

cbaritatis

que perpetuae caslimonis!

prsemia consequantur,
parque sit gaudium in tanta parilitate
palmarum.

desltuatur,
inquit, cotpus peccali (Rom. vi). Et quai
sit ejus destruclio,
ut jam,
consequenler
exponil,
non setviamus peccato (Rom. vn). A quo
inquit,
etiam se liberari cum ejulatu postulat,
dicens : Infe-

Tanta enim sibi socielate

lix

immensa

illa

foederanlur

perfectae

al-

, ut una abs-

Hoc igitur propositio

que altera nequeat possideri.
ves'lra coinplexa est, ut utrum ignis ille concupiscentiai, cujus haec caro velut insitum sentit ardosiraili
rem, ad plenum possit exslingui, dispulalione
panderemus. De quo primum quid beatus Aposlolus
senserit diligenlius

inquiramus

: Mortificate,
ALARDI

inquit,
GAZM

ego homo,
hujus ?

quis

me liberabit
CAPUT

de corpore

II.

De corpore peccali et membris ejus.

Hoc itaque peccati corpus multis viliorum
bris probatur exstructum;
nem d quidquid vel facto,

morlis

mem-

et ad ejus attinet porliovel dicto, yel cogitqlione

COMMENTARIUS.

a Id est, motus libidinis.

ex variis
ignem Q menlalur
peccatorum
veluti
Concupiscenliam
^eneribus,
docet illa Pauli sententia :
membris
et actibus diversis.
membra
quemdam esse internum
Cujusmodi
mox
abeodem
Bonum esl nubere magis quam uri (I Cor. vn). ItenvApostolo enumerantur;
quae sequenli
:
in
et
Sumenles scutum fidei,
capite particulatim
quo posspirituali
que alia ejusdem
quadam anatomia
sitis omnia tela nequistimi ignea exstinguere (Ephes.
explicantur.
Snper terram autem, id est lerrena, sive
lerresiria
esse dicutitur,
fomitem,
quod hujusmodi vitia velut
vi). Hinc Patres passim ignem, flammam,
vocant.
in terram deprimani
vel icsium libidinis
el a Deo longissime
hominem,
incentivum,
ardorem,
avertant : de quorum mortilicatione
D. Ambrosius
lib. i de Poenilentia : Libido
gravis
agilur
capile
et
illi
alimenta
lenio.
est:
ideo
non
debemus
ignis
prmbere
d
luxutim.
Pascilur
libido conviviis, nutiittir
divisio
delictis,
Vulgaris
peccali in peccaltinv
cordis,
oris et operis, a D. llieronymo
Dijio accendilur, ebrietate flainmalur.
D. Hieronymus
relala in c. XLIII
ad hsec verba : Septem diebas facies hirad Furiam epist. 10 : Ardentes diaboli sagittm jejuEzechielis,
cum pro peccato quotidie, et vitulum, et arietem. In
niotum et vigiliatiiin
tigote teslinguendm sttnt.
b
ait : Si
hirco, inquit, ef vitulo, el arieie tria genetalia delicla
Neque Clirisius Doininus, cum simililer
oculus luus dextet scandalizat le, erue etun, et projice
monsltantut,
quibus omne morlalium subjacel genus.
aui hyAut enim coqilulionibus,
abs te. Haec enim meiaphorice
aul sermone, aut opere pecintelliguntiir
camus. Cogitatio refertur ad arietem, qum prima est
perbolice, ut nolani interpreles
(Vide Joan. Mald.
omnium percalorum,
in v Matih.).
el ex qtta alia duo peccala naMetaphorice quidem si per oculum
res nobis
scuntur. Hmdus autem sive hircus, ad eloquittin, sive
dextrum et maniim dexlram intelligamus
charisMmas et preliosissimas
sermonem, qui seinper de excelsioribus dispuiat. Opera
quas a nobis potius
abjicere debemus qnam ut earum occasione peccc- D vero propne vilulo deputantur, quoniam vomeri, et lamus. Hyperbnlice
hac cnnditione
vero, siipposila
bori, et terrenis operibus mancipatus esl. Ila Hieronymus. Et iu eaindem sententiam D. Angu.-liniis
vel excei>tione, si fieri posset vel liccret, ut in exagcontra Faustum Manicbaeum (Lib. n, c. 27): Peccutum
fieii solel. Significat
enim Chrislus
geraiiouibus
est factum, vel diclum, vel concupiluin aliquid conlra
daninuni
nobis subeundum,
quam
quodvis p"liu.
mternam legem : Lex vero mterna est ratio divitta, vel
culpam : eo quiilem usque, ut vel oculum dexlrum
volitntas Dei, eic. liaec auiem divisio peccati non e*t
vel dexiiam
nobis maiiunv abscindainiis,
si aliler
generis in divcrsas spei'ies : sed ejusdem speciei in
peccaium effugere non possimus : sed quia semper
diversos
gradus, ui docet D. Tliomas
possumus, nefas est aliquam nobis corporis partem
(1-2, q. 62
art. 7). Hmc enim tria, inquit, pertinent ad iinain perabscindere.
c
Corpus peccaii, passim vocat Apostolus veterem
fectam et compteiam peccali speciem, cum ab eodem
moiivo procedanl. lracundus enim ex hoc qupd ap.pebomineiu, de qun ail: Exspoliantes vos veterem hotil vindiclam, primo quidem perlurbatur in corde, setninem cum actibus suis; qtiod idem est ac illud:
cundo in verba contumeliosa prorumpit,
membra veslra, qum sunt super lerram.
textio vere
Mortificate
Sicut enim homo, vel corpus bominis variis conslat
et idem patet de
procedit usque ad facla injuriota,
luxuria et quolibet alio peccalo.
ita veius hpmo, seu corpus peccali coagmembris;

%_fl

CAS81ANI

30ANNIS

COLLATIONES.

872

'
rectissime
menvsuper lerram^ \ calis ad minora descendens,
quarturn inlulil
peccMnrpiCujns.inTiembra
hi qui eoruni
Non enim
esse dicuninr.
pnssuni
brum,
nialarn,
conrupiseeniinm
quae nou solum ad
veridice
nostra autem
verum etiaiu ad
utimtiir
ministerio,
profiteri,
pra.dicta.ni
impudicitiae
pa-sionem,
referri
Cpj)_y_er_5.alio.in ccelis est, Hnjus igii.ur cp_rpnris in_ ... omnis noxi;!S cupiililaics
generaliier
potesi,
describens
: Mortifimembra
hoc loco Apostolus
lantuniinodo
in
quae corruptae
voluptalis
[ Lipt.
cate,

membta

inqnit,

vesttfi

iiiimuiidiliam,
et * avaritiam,
b Primo
(Cotoss. III).

fornicalionem,
tiam malam,
sctvitus

nem credidit

Sccundum

...;..;:

..!!y.-..i.

,.!'<!)0>T)

iil

qtim

eiiam

ftv.->.

immundi-

membrum
Bsi.j

.w,',..;)

tiam

'

sripier terrani^
concupisceniihiulactotutii

itaqne loco [otnicalioqiue caruali commixlione

inlcrendam,

perficilur-c

J.fil

tfum sunt
libidinem,

quae iioiin.iiinqoaiii
nuncupayil,,
vel
vel doimieiitibus,
"mulieris
iaciii'

!".'.

'_. ,,

ulto

absi|ue

vigilaiilibiis,

marg..voluntiilis].est
: Qui vid,rit
Evangelio

a;gritudo.
mulierem

De qua Doniinus
in
ad concupitcemlum

eam in cotde tuo (Matth.

eam, jhtti mmchdtusest
v).
Multo enim majns esi eiiam luncmeniis
lubricxdesiderium
111111ei illecebrosi
continere,
aspectus offertur
orcasio.
Quihus inanileslissiine
comprobatur
ad perfeciiouem
casiitnoniam
coniuieiilix
puritaiis,
solam iioii posse sufficere,
nisi ei eliam
corporalis
meniis addatuf
Po~l qux omnia e novisiniegriias.

iiientis
et
irieifcurrispectiE
obrepit.,
siiiiuin
illiiis
i'n lege, quae iminiimlos
el avartliam,
ac prohibctuf
in
ineiiibrum,
corporjs
ostendens
non solum ab appeiitu
iiori' soliim'
sacfaruni cariiium
duosnue
paf licipaf; B quit, proculdubio

- >.
: \>>
:
;
!:
!'![;
'|,'rri
':.:;
'.:,:,
'i.<'i:l
;?,.
"'
reriim
alienarum
aniniuni
suo sancta
verum eliam ne contaciu
vurum
tione privavii,
coiiiineudum,
pef iiicufiani
ideo' iioiaiur

casirdrum

pT)iiucfent,'!a
diceiis
cefiii,

corigfegatipne"sede car: ^Ahiriiaqumctimquccbinedetii

in qua.est
est.Dbmini)
el quidquiti
ielicoramDbhiitio;

nibus sacrificii
'

saluiar)i'(qubd

iinmundilid,
gefii

peiWU
ihimuiidiim
immundus,

.'ieforiomid
'"dutnOciufriti
ttrd,
aqua,

'qirojjue

elnon
et

jussit

:'Si'fuetit,

pdiluius
revetlelur
pott

(Deufer^xxiii).'
/i6idijiem
poliit,

etit'(Levit.
inquil,

vii). In Deuiiiier t>os honio

egredielut exita caad vespetam tavetur

estsoriinio',

jptitisquam
svlis dccasuni tcgtedieitir
Dbibdfe tertiuni
peccatr

in

caslra

incmbrum

quae in recessibus conlesceris anitnae,

etiam siiie' coVpbfis
%'c'fefidefe'
qmppiani
phssiohe
eriim ab eo qudd libeat dictsin
-^jjUiBiS^Libidincm
esse iion

dubium

est. Post bacc de jmyoribus

,,

ALARDI

eiiam

propria
inaguaniniiter
et ih Actibus
.ipostolorum

eniin

cohiemnenda.
fecisse

legiiur
Muliitudinis

deniiuni
iem

de qua dicilur:
multiiudo,
credetitiuni
erat cor unum,
el anima

quisqttam
dicebal,

eorum

qtim possidebal,
altqttid
sed erunt illii
omnia communia

eniui possessorcs
Qiiotquot
atfeiebant
efant, veiideiites

agrorum

und,
iuum

Hoc
creaunec
esse

(Aetor. iv).
aut domoriim

qiue venDiviapostolorum.

pretia

eorum

et poliebani
aiite pedes
Ei
auteiiv singulis
prout cuique opus erat.
nfead paiicos peflinfere
viderelur
ista perfeelio,
av:j'
riiiaui
siniulacroriiin
est.
serviiuiem
esse teslatus
debaiit,
debaiur

Nec

iiiunerilo

pec-. G cessitaiibus

: quisquis
egenorum,

enim lion
et

pecuniae

coiiiiiiunicai
suae quam

ne^
infi-

,
GAZ_EI,COMMENTAR,IUS.

lih::'xi
'de'Civiiv

;;ii-D:
Dei, niiionem
dicilur,
Aiigii^tiSiui
f_ei|aiii olisctertiiai^rii^qiiaeGfiBSe^WaSof
*
nnniinei
iiiolonini
avifiti,liii'
D. Augn^feddefis':ciir/AjifVstoliiS
qiili piiih.ici'di,cii,
qiii ttirpi_iviiaiieb_iViiur.
-: atil 1'siiniilacfbfiuri;
sef viiiitein
S' Perversii'
stifiJjs lib. xiv;ile'Civii.;Dtii'cap.
:I6',
inqiii t; et
pf omni aclu
'
aiii voliiiiiaie^veiierfea
vdlurii
muintimriio. 'u(i auiem Deo : quonidm
_iccipilf: Ctim tirit, inqiiit,
tipari"fr-tii
Deuiii 'iihpe>iduiii,:sed'
Deiim
numiiiuhi
'noh
itiftittiiibiditie^feium.
, nec
pfdpief'
bcei Deuin
libiilb addiiur , non feiedkialel
dnimo occutcujus'sii
Qiliii hilniruin,
ptopier hum'iritiin'coliint.
leiiim
niiiiiiiiin
dbsCmitie pafles corporis exciianinr.
revefeaiiliir
tete', ttisiiiiaqnii
iainqii.un
":agiOS(iant!ei
' '
iiiimoderaio
latuen aCTecui, quo 111'sordi-'
iton soliiiii loluni corpui , nec solutu
Hmeatileiriiibi,
p.renieni.
euin uliiiiinin
Sneiii ct
vimlicat
tixirihseciis
, loium^brii'
^verum 'eliam intrinsecus
peeiiiiia? 'iiiha^rescuiu,
'
Piura
animi
simul affectu
cum
;"siftniiuii
bbritiin,'re-iei
fac.o, iiegare' videntur.
lioniinein,
que corhriiovel
'cahiii appeiiiu Conjuticlo
alque petmixio , ut ea volureipiire.
;in Traiic' seiVtvniiamiiililii
" * ld est, priiiiiiin
nieinbriiin
in cdrporis
corpofis
pecCaii poplas sequdiuf:
voluplatibut
qua^mdjor
illicitns
est '; iifriwmehlo
nultd
~;suii'
forhiCalJOnem,
conciiliitlis',:iseu
qiio
ipso lemporit
quo ad ejus
ieininie hic sigmticaiur,
ut Auctur
extremtim
mariset
conimiviio
, pene ontnis acies et qttasi
petveriiluf
''
1
'" ''"
obrudlur.
ihdical.
'vigiMa^cogiltiiioijis
f Illanr scilicet ''<JU.-B
*' Iniihundiilam
AuCor oninem polihierpreiaiur
prseeepto
cxnressoTiecalogi
eiiam
sive seniinis fluxiiiii,
rei veoiireae ,
, iifesij
iiivoliuiiariuin,
lutioneii),
proliilietnr
coiicnpisceniiaiii
ul paiei ex ipsins vernxoiis alifiiie.
vel coiiciipisceiiliaiii
iit i|ui(loriuieiitil)iis
eoningit,
; 8 - AV&fiitath
: _)ijiei;tesiiihoiiiis'abeo
tainen
fere omnes ,
, ut' alii
iViterpreiaiur
pr'oducii%.
Proprie
n
"
voliiiiiaria
vocis aceepiioneni,
;'de> pOllulione
pecuiiiaruni
inielligitur,
quaj et inolli-'
secuiidUiii!vi'ilgarehi
sen divitiarmii
D. Ilieronynins
seri"liesab
Apbstobi iiunciipalur.
cupidilaleiii.Ai
" d'Ciiat
ruf^U-i hunc locum , el iisdem verbis, colbens ili cap. v EpiSlol_e ad 'Ephesios , ubi dicilur :
Fbrnicaiio
et omiiis
aut avaritia,
nec
latioiie 22 cap. 5.:Puili Ciacoiiins
ititmuiiditi/i,
lejgeiidum : ln quo
ui abhoniiiieiiv
nominelur
iri vobis, conlenilit
avaritiam,
eiiinimuhditia;
poiius , iiueni siib
qua. Grxce
aniiice
volliit
noii debere
lioniiiie
accioi
ouain ad aniinani
iiilelligi-,
tcliovt^ia
dicitur,
pro pecuniae
esi
insatiabili
Nam Gntce
xai xa8po-t u-rou 7r'
ui vtilgo acjcipilur,
sed pro
referaiur'.
slixiio,
quadain
'
"tec: LX'X)v'
id esi!, iTiutniiidiiia
Qum enim consequencupidilate
turpitim
volnpiniiiin:
KUT5'(0efer.i'vn
: ipSniS super ipiiiin.
et immundiliam
,
Aiipieila
legiiui-apiidCypriimuni
tia,,iut\tti\.,ui
iiiletfornicaiioiiem,
'. (Sei'iH."rft! __,ap8is) et alios. At veisio Vulgaia pauluel scurrilttatem
el tiirpiludinem
,
, et stultiloqwum,
i IIIIII iiiversa,
ut alias indicuviiiuis.
mediam
avariitam
exlrabrdinarie
posuerit
( id est,
<:
luvuria:
!Liliidiiieni
viili.liir
Quod aigiiiiientum
inteiligeie
turpem ei obsroepeecalis
anutiinei.irit)'!
iii aniiiiolaieuvjdetur- eddem modo deliere
iiaiii ogiiatimiein.seu
ileleetationein
protiare
accipi illo ad
: tein; noi) foras
Erasmus vero: irinlliColossenses loco,iqui
bic explicatur.
piodeiinlein.
illam
alii nvorbum
videlicet
liem,
itaiistulerunt,

COLLATIO

873
deli

tenacitate

conservat

Christi

praecepta
amorem

crimen incurril,
idololatrise
nit,
malerice mundialis divinse prseferens

Xtl.

DE CASTITATE.

j
postpo- A
scilicet .

cliaritati,

874

CAPUTIV.
Quod ad obtinendam caslimonim puritalem
sufficit humani laboris intentio,
Cerlos tamen

CAPUT
De motlificatione

III.

fornicationis

nem conlinentise
et immundilim.
suas

vidimus '

ita pro Christo

Si ergo mullos
a substantias, ut non solum possessionem 1
abjecisse
de cordibus 5
pecuniarum , verum etiam desiderium
abscissum , conseeorum in perpetuum
probemus
ardoquens est utb eodem modo eliam fornicationis
rem exsiingui
Neque enim rem 1
posse credamus.
impossibilem
Apostolus cum possibili conjunxisset, >
sed utraque sciens esse possibilia,
pari modo mortificanda

decrevit

(Coloss.
fornicationem
,

Apostolus
nostris membris
solum

morlificari

exstirpari
ea, sed

esse nos convenit,

districtionem,
quoque et operis

sitim, vigilias
incessabile subeamus studium
lamen Castimonise

non

quod, licet omfamem scilicet ac

jugitatem,

atquc

lectionis,
perpeluam
horum laborum merito

purilatem
coniingere nequeamus, nisi in liis jugiter desudantes
doceamur d incorruptiouem
experientise magisterio
conccdi. Ob hoc sane
ejus divinse gratise largitate
solummodo

se unusquisque
in liis
infatigabiliter
exercitiis perdurare debere cognoscai, ut per illorura
misericordiam
afUictionem
Domini conseculus
de

camis ac dominatione
impugnaiinne
prsepotentiiinv
non quod
m), Et in tantum beatuss j} vitiorum divino mereatur uiunere iiberari,
sive immunditiara,
des
se per illa confidat istam quam cupii
adepturiiin
ut nonl
castitatem.
Tanlo autem erga
inviolatam
posse coiifidit,
corporis
ne nominari
castimonise
desiderio
quidem ini
acquisitionem
atque amore

Fornicatio , inquiens,
ett
nobis debere pronuntiet:
omnis immunditia aul avaritia nec nominetut in vobis ,
aut scutrililas,
aut tutpiludo, aut slulliloquium,
qume

imflammetur,
quantu quis pecuniarum
cupidissimus
appetitor, vel qui summa honorum ambitione distendilur , vel qui inlolerabili
amore
pulchrae mulieris

ad rem nonpertinel (Ephes. v). Quse eliam pari modoi

perniciosa esse, elaequali nos a regnoDei exclusione B
depellere, edocet, dicens : lllud autem scitote, quoaut immundus,
aut avarus ,
niam omnis fornicator,

raptalur,

quod ett idolorum servitus, non habet hmreditalem

Et iterum : Nolite e
in regno Christi et Dei '(Ibid.).
trrare; neque fornicarii,
neque idolis servientes, nequee

desiderium

suum

ardore
impatientissiino
et ila fiet ut dum pro integritatis
per-

optat expleri;
petuitate insatiabili

desidecupiditate succendimur,
rabilis despiciatur cibus, necessaritts borreat potus ,
somnus denique ipsenaiurse debitus respuatur,
vel
certe ut deceptor
fraudulentissimus
et
purilaiis,

aitonita
castitati,
atque contrarius
atque
masculorum concubiadulteri,
neque molles,neque
suspecta niente capiatur, et ita unusquisque quotidie
suse malutinus
effeclus , de
tores, neque fures, neque avari, neque ebriosi, nequee Q integritaiis
explorator
collata sibi puritate congaudeat, eamque se non suo
maledici, neque rapaces regnum Dei possidebunt (I I
studio nec vigilantia,
sed protectione Domini sentiat
Cor. vi). Dubium proinde esse non debet, fornicationis

et immundiiiae

de

merabris

nostris

aboleri i
ea quam[i

non aliter
posse contagium, quandoquidem
ebrietaies ,
scurrilitates,
stulliloquium,
avaritiam,
ac furla , quorum facilis amputatio est, mandaveril l
o abscindenda.
ALARDI

GAZiEI

semulus

consecutum;

ac lamdiu

illius

suo
perseveraniiam
corpori intelligat cohaesuram quamdiu eam Dominus
sua fuerit miseratione largitus. Qui enim hanc stabiliter obtinet fidem, nequaquam
superbum
sapiens
e
de sua virtute conlidet,
neque seductus longis
COMMENTARIUS.

a Ita
surail,
pennis ad tam prmcelsum cmlesteque prmdixerim)
passim substantias pro facultaiibus
mium subvolare, nisi eum gralia Domini de lerrm cmno
ut alibi notavimus.
b
munere caslilalis eduxerit (Vide plura adlib. vi cap.
raembra noslra quse
Explicat quid sit raorlificare
Nonenim ad hoc sufficit ah hujussniit superterram.
Hetseq.).
e Id
taniummodo
modi vitiis supra enumeratis
abstinere,
est, plus sequo sibi applaudens , vel in se
verum oportet exsuraut ea non amplius perpetrare;
gestiens, quod multo lempore pollutus non fuerit.
velut parvulos y. Hanc sententiam conGrmat Joannes Climacus gradu
gentes eorum motus ac desideria,
1, ubi de pollulione
ejusque causis agens : In iis quiipso statim in limine elidere,
aique ad
Babylonis,
aui rades imbuunlur,
dem, inquit,
lapsus corporis ex
petram, id est, Christum, allidere ; eoruraque occadeliciis tnaxime fieri solet; in mediocribus vero etiam ex
siones omnes declinare : qua de re alias saepius egielalione animi. Porro in his qui perfectioni proximiores
mus. Non enim perfecte, etquantum exigit Apostolus,
si non ipsa eiiam
membra peccati,
inorlificaiiius
sunt, plerumque ex condemnatione contemptuque sulicet
desideria,
perbo proximi. Et rursus infra : Sunt nonnulli qui sola
peccatoruin , prsesenim carnalium,
ciborum causa hujusmodi bella adversum nos excitari
mvoltmtaria,
quaulum in nobis est, exstiuguamus.
c Id est, mortificanda,
fieri putant alque
alque obsceni humoris profitwium
comprimenda.
d Hoc
asseverant; ego aulem exlrema fatigatos mgriludine ,
Cassianus,
ssepe et variis in locis inculcai
el ad summum jejunantes, valide hujusmodi
cap. 6 : Revera,
aspergine
prscserlim lib. vi Institulionum
et
cunfmdari cognovi. Inttrrogavi
aliquando peraptissimum
jnquit, cuni in omnibus virlulum profectibus,
Domini sil gratia atque
ctorum impugnalione vitionoi
quemdam, discrelionis gratia ornatum monachum quid
de iis sentiendum esset, miltique admodum lucide beavicloria, in hoc prmeipue peculiare beneficium Dei ac
et experimento
tus ille respondit : Est, inquit, quidem in somnis qumspeciale donutii, el Patrum senlentia,
his qui
dam seminis emissio , qum ex ciborum multiludine
et
ipsius manifeslissime declaratur
purgalionis
cum scieam meruerim possidere. Quodammodo enim exire de
requie esl, et alia qum ex superbia conlingil;
licet diutius mundi a fmda hac respersione perslileriel ultra naturam
carne esl in cor-pore commorantem,
Fit rursus
mus, et per hoc in superbiam effetimur.
est fragiii carne circumdatum carnis aculeos non sentire. Et idcirco impossibile esl hominem suis (ut ita
plerumque cum judicamus alque condemnamus proxii
28
PATROL. XLIX.

JOANNIS

875-

CASSIANI

COLLAtlONis.

"jfi-fl

indiiciis blandissima
securitale soi- A ctione Subsistere, iiisi nsec eadem in bonain paftem
obsceni liquorts
colluvionis
sciens impurissimae
fuerinl immulata. Hl jdcirco si carnales concupiscenveiiir,
aspergine se
si vel paululunv qtiid ab eo
lias de cordibus
nosiris
desideramus
raaculandum,
extrudere, *
protinus
j

divina

discessefil;
ac.proinde
pro perpepfoiectio
et liumiiitale
cortiiiiale
ejus cuha oiririi contritiorie
dis "nidefessis est oraiioiiibus
CAPUT

excubandum.
V.

qum nobis de incentivorum

impugnalionis
mstibus generatur.
Vultis aulem capere super hujus rei quam dicimus

De ulilitate

evidens argumenlum,
per quod et hsec quse
elistam
dicta sunt, approbetis,
corporis
pugnam ,
memquse inimica nobis putalur ac noxia , utiliter
bris nostris insertam esse doceamini ? Considerate,
a
corpore sunt spadones, quse praequseso, illos qui
veritaie

desides reddat
appetendis
cipde causa in virtutibus
caslilatis creac tepidos. Nonne quia corrumpendse
diint se periculum non habere ? Quod lamen nemo
ut neminem eorum peniila proposuisse mecredat,
tus inveniri posse confirmera,
perfecla abrenuntiased quia naturam
tione flagrantem,
quodammodo
si qui forte eorum ad proposiiam
suam vincant,
conpalmam summa anjmi districtione
perfectionis
tendant,
eujus
semel accenderit,

ardor

ac desiderium

eum

quem

famem, sitim, vigilias, nudilalem,

non solnm paiienter,
labores corporis,
cunctosque
verum eiianv libenter sustinere compellit. hVir enim
indoloribus

iaborat

sibi,

sum
et vim facit perdilionis
El iterum : c Animm autem

sec. LXX).
xvi,
egenti eliam amara dulcla videntur (Prou. xxvn). Alias
rerum
namque non poterunt desideria prsesentium
vel deprimi vcl avelli, nisi pro islis affeclibus noxiis
(Prov.

alii salutares fuerint introquos cupiinus ampulari,

missi. Nullalenus enim valet vivacila.s mentis absque
nlicujus desiderii vel timoris, gaudii vel moeroris affeALARDI

GklMl

volunspiritales in earum locis plantemus

protinus
et batales, ut his animus |nosler semper innexus,
beal quibus jugiter irtvirioretur,
et illecebrat jjfaeBentium ac temporalium
respuat gaudiorum.
Cunique
in hunc

statum mens nostra

erudita

profecerit,

quotidianis
versiculi
illius

jiunc
experienlia
docenteconcipiet,
solila psaliendi
modulatione

exercitiis
affectum

quenv omnes qnidem

virtulem
concinimus,

vero ejus 11011nisi pjvuci expertiquepercipiunl:

Providebam Dominum iri conspeclumeo sempet, quoniam
a dexlris est mihine
commovear (Psalm. xv). Ille eteniin

splus vim atque

B efficaciier
assequituf,

intellectura

carminis

qui

islani de

bujus
perveniens ad

intelqua loquimur corpofis atque animse puritatcm,

ligit se cunclis momentis, ne rursus ad eadem devola Domino
vatur,
cpnservari >, dexlrasque suas, id
sanctas ab eodera jugiter
coramuest, operationes
niri. Dominus euim sanclis suis non a sinistris (quia
d nihil babet sinistrum
vir sanctus;), sed a dexlris
vero et impiis non
semper assistit; a peccaloribus
videtur,
quia non babeut illasdexteras,
quibus Donec possunt dicere cum
rainus consuevit assislere,
Propbeta , Ocuii mei setnper ad Dominum , quoniam
ipse evellet delaqueq pedes meos (Ps.
veridice
nullus poterit
nisi
profiteri

Quod
xxiv).
qui universa

quse in hoc nvundo sunt, aut noxia , aul superflua ,

suramis virtutibus judicaus, ornaut certe inferiora
G nem intuitum suuin , omne sludium,
omnem curam
ptirierga cullum sui cordis et caslimonise defixerit
tatem, atque ita ineus istis exercitiis elimata et profeciibus expolita, adperfectara
corporis alqueanim
perveniet

puritalenv.

COMMENTARIUS.

o
tnum. Horum,
inquit, generum duo cbnlingere eliatn
Vulgata lectio (Prov. xvn) : Anima saliata calcabit favum; et anima esuriens eliam amaruin pro dulci
et omnia. J^orro si ^ruis
infitmis possunt; forlassis
causis mundumesse conspisumet. Ubi insignisl est hyperbole in verbo calcare,
teipsum prmdiclisoninibus
bealus est. Qui
tranquUlitale
pro abominari,
cit, hic ex hujusmodi
aut| fastidire. Conslat vero Ii3ec senDeo id fieri ad
tentia duplici
salis nolo.
vero ex dmmonum invidia id patilur,
adagio, ipsa experientia
Monet porro Cajetjnus
banc senlentiam
ad omnia
tempus pennillente fit, ul per hanc calamUatem, qum
transferri
posse, qiiihus dum caremus, valde ea apsine.peccato esi,:dltissimam lulo possideat humililalem.
cum
Hsec jlle.
peiimus;
quod
adep^i sumus, facile faslidimus;
a ideni exemplum
sive
eunuchorum
ifuse
Jansenius
in
eumdem locum.
spadonum,
prosequitur
d
Simiies
frer
abbas Daniel collat. 4 cap. 17 bis verbis :
senteijlise
apud D. Hieronymum
proposuii
In his, qui spadones sunl corpOre, idcirco hunc aninii
quentes, ut in Ezechielis cap. xia : In sancio viro
uirumquedexlrum,
ulrumque perfectum esl.An Eccleteporein plerumque inesse dcprehendimus, quia veltili
nec labore continenlim O siast. c. x : Juslus Isinis.ram non habel: scd tolum in
soluti ab hac necessilalccarnali,
eo dextrum est. Rufsiis in cap. v Maithsei Percussa
corporalis, nec coniritione cordis se mstimant indigere:
dextra nostra non\ jubemur
sinislram prmbere, sed
et hac resoiuti seeuritaie, ntimquam perfeclionem coralteram; hoc est, dlleram dextram. Justus enim siniquidem vitiorum purgationtm
dis, sed nec spiritualium
slram non liabet. Li Psalmum xc : Dexira sancti dicivel qumrere in verilate, vel possidere fesiinant. Sic ille,
sinisira nominionaclios
tur; sinislra non dicilur, sed laluspro
tepidos, ac torpentes, et in perfeclionis
natur. Non enim pbteral juslum esse, uijusius
haberei
sludio languentes ac desidinsos, spadonibus, ignavis
sinislram.
Qui te percusserit, tnquit, in dexlram tnaliominibus,
compai-aus. Eodem perlinet ijuod scribit
N-on dixit;
et sinktram.
JoaiinesClimacus
lococitato:
Quxdam eos bealos dixexillam,
prmbe&etlalteram.
Non enim est sinistra qnm prmbelur,
sed 5e_c!era
runl eunuchos, qui ita sunt genili, iamquam violenlisallera. Ergo simpliciter
tima carnis dominatione liberatos. Egovero eos maxidico, quoninm justus duas
eunuchi fiunt.
dexlras habcl. Deniaue et iile Aod>, qui scribilur in
rrie beatos dico, qui ex quoiidianajpugna
Judicum iibro, proplerea duas.dextras habere dicilur^
Hi enim raiione vetuli gladio quodam abscinderese ac
mutilare solent.
quiajusius *rat,etiftlerfecU
iltumprnguissimumregem
* Textiis
!
Vulg. : Anima laborantis laboralsibi,
quia
(Judic. m)

ecmpulit eum os tuum (Prov. xvi).

COLLATIO

877
GAPUT

CASTITATE.

XH.*~DE

VI.

878

et conftingat drnid, ei stutd eomburat tghi

(Psal. XLV), illo scilicet quem venit Dominus mittere
Super terr&m, et afcus eliarti; ei afnia fcdhlfihgat
quibus advfersus 'eurii hefjuitia. fcpifiiales 'tiiebus ac

A/V contetat,

Quod 'paltentia dfdoiem fornicatidhis 'exstiiiguat.

Quartttita ennn qilis in lenitaife ax pstieiitilsi cordis,
taotom in corporis purilalfe proficiei';
quantbqiie
passionehl, tanio casiilongius iracundisfi propiiierit
laiem tenacius obtihfebit. Nori e'ni'm scStus eOipbfis

iioctibus

dimicarites

ignitis
Et itaciim

cbnfiglebant Jc'of ejus

euhi Dohilnus cohte-

declinabit,

jaculis passionllrti.
fens bella ab Omnibus ihcehtivofbni

bunt *terratri

illum purilatis plifveriiei statiihi;

lrii,ad
ut, depoSila confusione,
id fest cariiehi
qtia semetipsuiii,
suam , dum impugnaretur,
borrebat,
ihcipiet
ea,

nisi qui animi -motus anle compresserit.

Quod apertissime Salvaloris nostri ore laudata beatitudo declarai : JBeafi miies, quoniam ipsi posside-

ix). Non ergo aliter inbslfam

id est, non altas ditioni nosfrse
possidebiraus
rebellis bu.us corporis
terra subdetur, h nisi mens
nostra prius fuerit patientise lenitate fundata; nec
poierit quis adversus carnem suam insurgenlia libi(Matth.
terram,

dinis bella comprimere,

nisi prius armis mansuetudinis instruatur : Mahsueti enim possidebunt ierratit,

sestibus libefa-

velut

delectafi.
Non enitn
purissimO iabefhaculo
accedenl ad eum ttiala; 'et flkgetluin nori appropinqUabit labernacuto eju's ( Psal. xc); _td iliud scilicel propbeticum patientise virtiile pefveriieiis, ut mansuelndinis raerito non mbdo suam bsereditet tefrSm,
] verum etiam
B

delcctetiir

in multiludine

<in smculum smculi 'super earii. Haiic,

inquam, terram quemadmodum obtinere possimus,
idem Pf opbela in consequehtibus psalmi ipsius edo-

pacis (Psal,
Ubi autem adhuc sriperest sollicitodo certaxxxvi).
Non eninv
hiinis, pacis esse non potfesl raullitudb.
in p'a'ce, sed Iri tiiultitudine pacis.
ait, Delectabuntiir

cet:

Per

et inhabitabunt

quOd evideiitef
Ostenditur, ila efficacissimam
medicinam cofdis esse patieritiahi,
secundum illud
Salomouis : c Mahsueliisvir
cordis esl medicus(Prov.

Exspecla Doininum et cusiodi viam ejus, et exaltabit te, ul hmteditale capias tertatn (Psal. xxxvi).
Consiai ergo ad possessioneni terrae istius lirniiter
obtinendam, nemihem posse coiisceiidere, nisi illos

xiv) :ul riOn solum irse, trisiitise, acedice, cenodoxite,

superbise, verrim etiaiiv libidinis
omniumqiie pariler
d in
exstirpet fomiterti viiiorum.
lorigariimildle enim
(ut ail Salomon) ptospetitds regibus (PrOv. xxv).

tatiium

qui per imniobilem palienlise lenTiatem vias

Domini
duras ac prsecepla servantes,
de coerio
carnalium
extraliente
eodeiiv, fueriiit
passiofium,
exallati. ilaiisueft
ergo possidebunt terram, et Poh
solura possidebunt eam, sed etiaih deiectabuniiir
in tnuliiiudine

Nam

qui mitis sempef ai^tjue iranqttillus

est, nec
iracuiidia;
nec acedise
succehdiiuf,
pertiirbatione
nec cenodoxiae
atque tristitise angoTe cionsumitur,
vanitale distenditur, nec supefbise tumofe sustolliltir.

qua nemo, in cujiis Carne

adbuc bella coiicupiscenlise
stabiliVer
suseitaniuf,
'
Necesse est eiiim ihfestari eiiin durissi- 'J Pax enim multa tiiligeritibus
notrieri
perfruetur.
iois dsemonum prseliis; et igiiiiis luxuriie jaculis :sa'iiest iilis scandalum (Psal. cxvin). Et
e Meliot
cialum, a terra; suae possessiOrie devolvi,
donec i
rilo proiiunliatuf
paliens
Dominus auferat bella usque ad fines terrm ejus, dtcvim i
contiriet iram, capienle urbem (Prov.
pacis (Ibid.),

ALARDl

GAZiEI

Doinirii, e~t non

ideo noii immevifo fotli; ei qui
xvi). Hanc igilur

COMMENTARICS.

Terram eodera modo interpretalur

D. Bernardus
pro carne noslra (Serm. I in festo omnium Sanctorum); quain diciniur possidere, duineam per conlinentise donurii in noslra potestate et sub ratioiiis
imperio continemus : Hanc, ait, terram corpus riostrum intelligo :quodsiposSiderevult
anima,siregtiare
desideral super membra sva, necesse est ttt sit ipsa
miiis, et supetioii suo subjecla; quoniam tale inveniet
inferius suutri, qualem se exhibueril superiori. Armatur enim creatura ad ulciscendam sui injuriaih Creatoris. Et ideo noverit anima, qum rebellem sibi invenit
carnem suam, se quoqtxe minus quam oporleal superioribus polestalibm esse subjectam ; mansuescat ipsa, el D
humilielur sub poienii mantt Dei Altissimi;
subjecla
sit Deo, et his pariter quibus vice ejus habet obedire
prmlatis, el continuo corpus siiurii inveniet obediens 'et
subjeclum.
h Cassianus lib. vi
cap. tiiiimo inter alia rtied.ia
quibus perfecta possit cordis >et ce-rporis puriias
acqoiri : Jugis humiliias, inquit, ac paiientia cofdis
adltibenda petpetiio est, atqueintenia adversus itamet
cwleras passiones per diem cautio. bi eriim furoris
inscderil virus, libidinis quoque necesse est incendium
penetrare. Quaiitum vero ad superandas carnis tentationes et cominentiam servandan) conferat patienlise excrcitium, docet D. Hieronymos insigni exemplo
in epist. ad Rusticnjusdam adolesceniis religiosi,
cum monaciium (Episf. i),
id enarrans his verbis :
Dicam el aliud quod in JEgypio viderim. Grmcus ado-

lescens eral incmnobio,

"quihulla
ritilla
abstinerilid,
opetis magnitudine flammdm potetat catnis exstiiiguere.
Priter monasterii liac aite Servavit.
Hunc periciitarilem
Imperal cuidam viro gravi ut jutgiis alque coiiviciit
ihseclarelur hominem, el post irrogutath injtiriam primus venirel itd quetimoniam. Vocati lestes pto eo loquebanlur qui contumeliam fecerat. Flere ille cotitra
metidacium; nullus alius credere veritati; solus Pater
deferisi&nem sunm catlide opponere, iie dbtvndhntioti
absorberetur frater. Qttid mulia? ita annus
iristiiia
ductus est: quo expleto, intefrogatiis adolescens super
an adhuc molesiim aliquid
pristinis,
cogilalionibus
vivere mihi non licel, et
susiineret? Papm ! inquil,
fotnicari tibeat! Ita S. Hieronymus.
c lta Grsece :
7rpa50u//.o? nvrhp >r.apiixg(KT/>OJ. Verum bsec senlenita in vulg. editibne nou ila exprimftur, sed ejus loco habetur : Vita 'cainium sanita
cordis (Prov. xiv).
ita
Quani Chaldaius interpres
reddidit:
Qui dividit iram cordis sui, medicina est
cami ejus.
d Ita ex Groeca versione
Septuaginta: h paxpoBouia.
suoStK i3_.<7tj\e0(rt.At vulgatus inlerpres vertit : Patienlia lenietur princeps. Chaldicus : In paticnlia spirilus lactalur princeps.
e Texlus
Vulg.: Melior est patiens vifo foni; el qui
dominatur animosuo, expttgnatore urbium(Prov.
xvi).
Quod elegamer expressit Poela (Ovidius) hoc versu:
Fortior estquise, quam qui fdrtiSsibaavinclt
Mccaia.

JOANNIS

8*9

CASSIANI

COLLATIONES

880

est eum insequalitalibus

istis frequentius
pacem tfoircC firmam atque perpeluam obimere me- Anecesse
multis necesse est nos impugnationibus
Dei graiiam confirmatus in
erudiri,
reamur,
quoadusqueper
nobis esl versiculus iste
illa quam appetit puritate
efficaciter dicere mereaattentari.
Frequenterque
Miser faclus
tur : Exspectans exspectavi Dominum, et respexit me,
cum gemitu lacrymisque
rcpetendus,
sum et affticlus sum usquequaque, tota die conlristalus
ingrediebar, quoniam lumbi mei impleli sunt illusionibus, et non est sanitas in earne mea a facie irm tum,

exaudivit

precem meam, et eduxit me de lacu miserim

et de luto fmcis, et sltiluit supra pelram pedes meos, et
ditexit gressus meos (Psal. xxxix).

non est pax ossibus meis a facie insipientim mem (Ps.

Tunc enim competenter hsec et in veritaie
xxxvn).
quando post longam puritatem corporis
sperantes jam carnalia nos omnimodis eva-

CAPUT
De differentiii

deflebimus,

nostri,
sisse contagia,
adversum

stimulos

nos rursum

ad fallaciam

carnis

ob elationera

cordis

sentimus

somniorum

insurgere, vel cerle

impuritas nos pristinse col-

a Mulli

sunt

illam inviolabilem
nec perspicere,
nostra sufficiat,
scit, secundum

VII.

et gradibus castitatit.

enim castimonia.
cohscenditur

gradus, quibus ad
puritatem, quos licet

nec eiiuntiare,
ut dignum esl, virtus
tamen quiaseries narrationis expomediocritatem
nostrse
experientise

quis diulurna
cordis et corporis puritale gaudere, necesse est ut B utcumque
reservanles
proferre jtentabimus,
perdum se credit ulterius jam non posse ab illa sincenec prsejudicanles bis qui fervenfectiora perfeciis,
intra semetipsum quodammodo
ritate devolvi,
studio puriorem
castiraoniam
glotiore
possidentes,
tanto etianv perspirietur, et dicat: Ego dixi in abundantia mea, Non
quanlo majoris industrisesunt,
movebot in mternum (Psal. xxix). Sed cum utiliter a
cacise vigore prsecellunt. Proinde sex gradibus licet
Domino subrelictus
multa a se invjcem sublimitaie
[Lips. in marg. sibi relictus, vel
dislanlibus,
fastigia
luvionis

aspergil.

Cum ergo cceperit

subito relictus] illum puritatis statum in quo sibimet

senserit perturbari,
confidebat,
seseque in illo spiritali viderit titubare successu, recurrat protinus ad
et agnoscens inlirmitaillius integritalis
auctorem,
tem suam, conliteatur el dicat: Domine, non in mea,

ita ut media quseprsecelsa distinguam,

dam, quse tamen multa sunt, prselermittam,
quorum
subtilitas ita humanos subterfugit sensus, ut eam nec

decoti meo vittutem.

sed in lua volunlate, prmstitisli
Avettisti faciem luam a me, el faclus sum contutbatus
Illud quoque beati Job : Si lotus fuero quasi
(Ibid.).

profectibus

castitatis

nvens inspicere,
neque
quibus sensim castitatis
adolescit,

proloqui

lingua prsevaleat,

ipsius perfeclio quotidianis

namsecundum similitudinem

diebus
terrenorum,
que corporum
quae singulis
et ita dum
insensibiliter
sui capiunt incrementa,
nesciunt, ad perfectum babitum provehuntur,animse

aquis nivis, et fulserint vetut mundissimm manus mem,

me C quoque robur et maiuritas castitatis acquiritur.
tamen sotdibus intingens me, et abominabuntur
Primus itaque pudiciiiae gradus est, ne vigilans impuvestimenta mea (Job ix). Quod tamen is qui suo vitio
b ne
sein sordibus tingit, non poiest dicere suo Creatori.
gnaiione carnali monachus elidatur. Secundus,
Donec ergo ad perfectum

puritatis

statum perveniat,
ALARDI

GAZJEI

mens

illius

voluptariis
<
COMMENTARIUS.

cogitationibus

immoretur.

* Sex
hic abbns; iis
seu imaginatione
rei venerese nascitur,
distinguit
quseque
gradus castitatis
eos
velut
intermedii
subiilius
maxime
in
hoc
tamen omissis qui imer
peccato, dicente apostolo Jacoviget
bo : Vntisquisque lehlatur, a concupiscentia suu abslraet particularius
distingui possent, Joannes Climacus
ctus et illectus. Deinde concupiscentia cum conceperil,
tres tantum gradus sive ditferentias constituit,
quos
medium , et finem : Initium,
vocat iuitium,
parit peccatum, etc. (Jacob. i). Neque enim solum
inquit
actio
externa ab interno
desiderio
in eo dislin(Gradu 15), casftfatis est cogitationibus sordidis non
de quo Christus ait : Qui viderit mulierem
temporum obsceno
guitur
acquiescere, atque per intervalla
ad concupiscendam eam , jam mmchalus esl eam in
tiquore illo simpliciler et absque ulla imaginit illusione
cordesuo (Matth. v); sed etiain ipsa delectatio, quse
respergi; medtum vero naturalibus motibus ex repletiodicllur morosa et yenerea, cum oblectalur
animus
ne ciborum advenientibus absque imaginibut inquielari,
eiiam si opus
ila lattien ul ad fluxum usque illi non perveniant; finis
cogiiatione turpi, censelur mortalis,
autem mortificare corpus, jam antea mortuis cogitatio- _. ipsunv respuatur. Id satis clare doret D. Auguslinus
" lib. xn de Trinitate
nibus sordidis, etc. Porro nota est, et vulgata casti(Cap. 12): Nec sane, inqnit,
non quicum sola cogitatione mens oblectalur illicitit,
tatis divisio a D. Ambrosio tradita, in virginalem, vi: Docemur,
dem decernens esse facienda; tenens lamen et volvens
dualem et conjugalem
inquit (Lib. de
libenier, qum statim ul altigerunt animum (id est, suViduis), triplicem castitatis esse virtutem, unamconjuperiorem ralionem)
respui debuerunt, negandum est
galem, aliam tjtduitatts, ferfta.n virginttatis. Non enim
esse pcccalum. Esse vero peccatum mortiferum mantiam sic prmdicamus, ut excludqmus alias: suisquicum ail: Neqtie
nifesie indicat -. erbis sequenlibus,
busqtte professionibus isla conducunt. In hoc Ecclesim
enim sicul in itlis ditobus primis hominibus personam
opulens disciplina,
quod quos prmferal habet, quos
suam quisque portdbal, et ideo si sola mulier cibum
non habet; atque . utinam habere numquam
rejiciat
edissel illicitum,
sbla ulique mortis supplicio plecterepossit. Ita igitur virginitalem prmdicamus, ut viduas
tur: ila dici poteslin uno homine, si deleciationibus
non rejiciamus; ita viduas honoramus, ul suus honos
ilticitis a quibus corttinuo se deberet avertere, cogiiatio
conjugio reservelur.
h
libenler sola pascalur, nec facienda decernat mala; sed
Quam periculosum ac perniciosum sitvoluptariis
tamen suavitet in ffcordatione teneantur, quasi mulieseu libidihosis cngitaiionibus
immorari,
easque anirem sine viro posse damnari. Absit hoc credere: hic
mo fovere (unde et morosse vocantur a mora vel imdamorando), haclenus ssepe ct variis in locis ex doctrina
quippe una persona est, unus homo est, totusque
SS. Patrum ostensum est. Prinva siquidem castiialis
mnabitur, nisi hacl qum sine voluntale operandi, sed
luxurise fomentamen cum volunlate animum talibut obleclandi, solius
ac pudicilise corruplela,
et primum
tiU.mest ipsa delectatio morosa, qu ex cogitaiione
cogitationis sentiuntur esse peccata, per Medialoris

COLLATIO

881

XII.

DE CASTITATE.

882

ad concupiscenliam
cordis contempletur
ne femineo nec.tenuiter
APuro
inluitu;
nihilque amplius
de ejus recordatione
moveatur aspectu. Quarlus, * ne vigilans vel simconcipiat,
quam si operationem laterum, vel cujuslibet alterius officinse mente
plicem carnis perferat molum. Quintus, ne cum raeralio
moriam
Sexlus castimonise gradus est, h ne illehumanse, vel traclatus
pertractet.
generationis
subtilissimus
vel necessitas lectionis
cebrosis phantasmalibus
feminarum
vel dormiens
ingesserit,

Tertius,

mentem
sed velut

voluplarise
opus

actionis

assensus;
persiringat
simplex ac ministerium

quoddam
humano generi necessario contribuium,

tranquillo

ALARDI

ac

GAZiEI

illudatur.

Licet

enim

hanc

ludificationem

peccato
esse obnoxiam non credamus, concupiscentite
tanieu
adhuc medullitus latitantis indicium est. c Quara laCOMMENTARIUS.

Ex his colligitur,
Quibus verbis aperle docetconoportere a pmnilenlibus omnia peccagratiam remittantur.
ta mortalia , quorum post diligenlem sui discussionem,
sensum in delectationem
esse peccatum morliferum,
conscienliam habenl, in confessione recenseri, eliamsi
ac
utpote propter quod toius homo sit perdeudus
fuerit reoccultissima illasint,el
nisi per gratiam Mediatoris
tantum adversus duoultimaDedamnaudus,
iu Pastorali (Part. i fc calogi prmcepta commissa, qum nonnumquam animam
missum. D. ideni Gregorius
> gtavius sauciant, el periculosiora sunt iis qum in manic. II), ubi docet eum qui hujusmodi deleciationibus,
non esse
Et paulo post:
Verum cum unietiara absque proposito operis, inquinatur,
festo admitlunlur.
aut ad alieversa mortalia peccata, eliam cogitalionis, homittes irm
idoneum ad offerendum Deo sacrificium,
na peccala diluenda , per modum scilicet intercesfilios el Dei inimicos reddant, necessarium esf omniutn
ut patet ex verbis ipsius ;
etiam veniam cum apetta et vetecunda confessione a
sionis aut satisfactionis,
Deo qumtete. Ilaque dum omnia qum memorim occurhaud obscure significat peccatum esse raortiferum.
runt peccala Christi fideles confiteri student, proculduSed ipsum suis verbis prsestat audire loquentem :
non exercet
bio omnia divittm misericordim agnoscenda exponunt:
Ponderosus est, inquit, qui turpiludinem
qui vero secus faciunt et scienter aliqua reiinenl, nihil
opere, sed tamen ab hac cogilatione assidua sine modivinm bonitali per sacetdoiem remittendum
deramine gravatur in mente; qui nequaquam quidem
proposed
animus
volununt
:
si enim etubescat mgtotus vulnus medico deteejus
usque ad opus nefarium rapitur,
"gere, quod ignorat medicina non curat.
ptale luxurim tineullo repugnalionis obstaculo delectaa
vera sint et
tur. Ponderosus ergo est qui tolis cogitationibus ad
Quatenus bsec et alia his similia
lasciviam defluens pondus turpiludinis gestat in corde;
vide explicatura
ad lib. vi
quonioilo
intelligeuda,
Inst. cap. 10.
et quamvis prava non exetceat opere, ab his tamen
b Ita Cassianus lib. vi
non evellilur mente. Quisquis etgo quolibet hotuin vitio
cap. 10 : Perfectm, ait, purilatis hoc erit evidens indicium ac plena probatio , si
subtgitut, panes Domino offerre prohibelur ; nec profevelnulla imago illiciens
cto aliena dituete (id est, eorum veniani a Deo impequiescenlibus nobis el in sovalet is quem adhuc ptoptia devastant.
nullos
porem laxaiis occurrat, vel certe interpellans
trare) peccata
D. IlieronyHsec 1).Gregorius. Hucetiam
molus valeal excilare. Licet enim ad
spectatilla
conctipiscenlim
G
Petil etmente vitginitas ;
migravis et acuiasententia:
plenatn peccati noxam talis commolio minime repute
el alibi (Eptst. 4) docet monachos jEgyptios operibus
tur, tamen necdum perfectm mentis indicium est, nec
manuum tanlopere insudasse, non tam propler victus
ad purum excocti vitii manifestatio,
cum per fallaces
necessiiatem, quam propier animse salutem; ne mens,
imagines huiusmodi operaiur illusio. Et rursus cap.
Huc pertinet
22 : Mens dum adhuc dormiens imaginum visione deail, petniciosis cogitalionibus vagatetur.
illa Joannis Climaci (Ubi supra) disiinctio a Patribus
luditur, noverit se necdum ad integram perfectionem
castitatis excoclam.
accepta : Plerique Palrum, mquit, discrelionis gralia
c D. Basilius lib. de Institutis monachorum
niaxime insignes , aliud definiunl primum impelum ,
(Cap.
aliudin
aliud
utiud
caUnde nocturnm
consensum,
cogitando moram,
23) prsemissa hac inlerrogatione:
plivilatem, aliud luctam, el aliud eam qum passio sive
phanlasim inhonestcc et turpes accidunl nobis ? ita respondel: Veniunt quidem hmc maxime ex diurnis aniperiurbalio in animo dicitur:
impetum enim illi beati
esse aiunt noiionem simpticem sive imaginem cujuscummmmolibus el actibus indignis et incongruis. Sienim
vacet injudiciis
que rei cordi recenler injectam; moram vero, cum quis
Dei, expurgatur anima pet medilaiibei imagini, sive cum passione aliqua,
sive prmter pasnem legis divinm el studtum vetbi Dei, ibique si indesiconsensum vero, nutum atque innenlet se occupet semper requirens et scruians,
sionem, immoralur;
talia
clinalionem anitnce ad eam imaginem cum voluptale;
habebit etiam somnia. Cassianus itidem
lib. vi Inst.
vitio illusio nocturna procaplivitatem vero, violentam inviti cordis abduclionem
(Cap. 11) explicansexquo
sive jugem ad qumcumque ingressum atque optimi nostri
cedat: Qualitas, inquit, cogilationum, qum disteniionistatus exterminium; luctam vero etse diffiniunl, cum pari
bus diei neyligenlius cusloditur, probatur quiete nocltirvittute pugnatur, et sponle sua quisque vel superatur D na. El idcirco cum inlercesserit aliqua talis illusio, non
vel vincit. Passionem autem eam propriam esse dicunl,
culpa somni credenda est, sed negligentia temporis prmmorbi latentis intrinsecus;
cedentis et manifestalio
qumtempore longiore in animo vitiosius insedil eumque
sed intimis
pro sui consuetudine in suum habitum transduxit: adeo
quem non primitus noctis hora parluriil,
utsua sponte propriaque voiuntale ad eam curral. Ex
animm reconditum fibris qd cutis superficiem somni rehit omnibus gradibus prior quidetn sine peccato est ;
feclione produxit, arguens occullas msluum febres quus
secundus non ite,, sed cum aliquo peccato est; tertius
per tolum diei spatium noxiis cogilationibus pasti convcro pro certanlium cotligilur slattt: porro lucta, vel
etc. Gregorius Nyssenus fib. de Opificio
traximus,
coroiim vel supplicii causa est. Capiivitas vero aliter
hominis cap. 13: Esl et aliud somniorum genus quod
orationis tempore; aliter-prmter
orationis tempus jupro morum cujusque varietale formatur. Sunt enim alim
hominis forlis, alim timidi imaginationes nocturnm, alia
dicatur; aliler ilem in mediis atque in omnibus malis
cogitationibus mslimalur. Sed passio sane in omnibus
lemperantis, aliaque intemperantis somnia: alia homini
avarilia inexplebili, alia liberali per somnum objicimtabsque utlu controversia vet dignm pmnilenlim vel fuluro
cruciatui subjecla est. Hsec ille, passionera boc loco
lur. Atque visa hmc, neqtiaquam mens, sed expers illa
lamatheoNam quibus quis assuevil
ralionis affectio informat.
longe aliler usurpans, quam communiter
diurno studio, eorum in somniis etiam simulacta fingit.
logisquara apliilosopliissolet
accipi. Passionem enim
habitum, seu propensionem ad actus libidiinlelligil
Gregorins Nazianzenus in carmine de vita sua:
utex ipsius
nis, USM, et consuetudine confirraatam,
Visa etenim curas referunt nocturna diurnas.
demura accedai definitio
descriptione intelligitur.His
concilii Trideutini (Sess. 14, cap. 5), in bicc verba :
etiam ethnici scriptores.
Subscribunt
Nam Plato in

883.

J0ANMS

GASSIAM

C9Lfc.\TI0N-9.

'

'

'

' ',A

88*

~"

Nam M
.
GAfmmm'
menillusionemdiversis
modiscohstatacci^efe.
ei efftclibus; ejus iriexiertt
Quod tie nalura,'casiiidlis
secundum illum usum, quem vigilans >exercere vel
<':
trdctprctwnpossinl.
etiam dormiens unusquisque
cogitare consueverat,
et utrum possibilia
Sed hsec suscipere etprobare,
Aliter enim falluntur hi qui carnalbm colenlatur.
aii impossibilia sint, certo examrne deiinife poierit
pulam norunl; aliler qui feminese sunt commixtioni
ac puriOribus
nemo , nisi per experientiam
longam et puritalem
experles. Hi enim sicut simplicioribus
cordis, ^ a'd' cOhfinia carnis ac spirilus verbo Domihi
solent, ita eiiam faeiliore diligentia
somniis-inquietari
B'e quo beatus Apostolus:
Viac minore possunt iabore purgari. Illi autem sordidirigente pervenefit.
sermb Dei et efficax et penelrabilior
Vfi* est.,, inquit,
dioribus magisque expressis phantasipatikus illudunomni gladio ancipiti, elperlingens usque addivisionem
tur, donec paulatinv secuiidum mensuram castilatis,
animaiac spiritus, compqgum quoque ac medullqrum,
ad quani unusquisque eonteiidit, iu odimn illius rei
mense tianv soninp
e,( discretp)' cogilalionutn,,el inlenlionutn cordis (H.ebr.
(jusm voluntari.amantesejiliebat,
iv). Etita ititer illorum quodainmodo terminoscols.opjla yertatur,
illudque ei quod forlibus viris pro
summo laborum stipendio repromittitUr
locatus, quid buraanse cpndiiipni necessario sit atque
per propheatiribuiuni, qui.dve consuetudine vitiosa
tain concedatur a Domino : et arcum, et gladium, et
in.evjtabiliter
invectum , velut iospector et
bpllum cq?t\tetatn de terra veslra, et dormire vos faciam B et incuria juvenlutis
arbiter jusla trulinatione
disCernet, ac super eorum
fidiicialUer: (0se. n)-: et ila demum quis ad illam
effeciu atque natpra p >n falsis vulgi opinio.nibps, acbeati Sereni paticorumque sim.il.um virorum perveMiet puritatem. Quam idqirco a praedictis sex casti-,
quiescet. sed puritatis modum cerla experienlise sute
d nequalibra e.t jiisla examinatione
perpendens,
jmpoia} gradibus sequeslravi,
quia non solum possideri, sed etiam credi non nisi a rarissimis potest.
quarp, iilorum decipietur erfore quj negligentise s,i)a.
naturacompellit,
cgestionibus
viiiocrebrioribusquam
E.t. quia i,d guod illi spe.cialiler divipi muijeris largi,tate collalum es.t, proponi ad generalis prsecepii non'
sordidati, de nalurali bonditione causanlur. Guraque
eos constet iuferre potiu vim natura?, el, extorq.uefe
potest formam, SGilicet ul eo usque mens nostra caut eliam ipso natu-.
stitatis ipsius puritate formetur,
ab, ea polluiionenv quam ipsa non ingerit, infeovperaniiam suam ad necessilatem carnis, immo ad ejus
rali motu carnis emortuo, illum obscenum liquorem
culpas ad uaturse r.iifamiam transferentes, De:quibus in Proverbiis elegane
ter exprimitur,
lnsipientia- viri corrumpil vias ejus,

oranino

non proferat. Opinionem sane quorumdam,

silere
quam super liac carnis colluyiojie definiunt,
non debeo, qui dicunt h npn idcirco eanv dormienti-

referunt

eo quod! eam producat fallacia somnioli.umoris illius G

/im , sed potius quia redundantia
aliquas iri aegrotaij.li corde fingal illecebj>aa. Denique
aiunt quod; iUo tejnpore, quo non inquietat illa eon*
cretio , quemadmodiini
fluxus ejus, ila e.tjam jllusio i

Deum aulem causqtur in corde suo (Proverti xix, sec.

LX^). Postrcmo si quis hpic asserlioni nosjrse- fidem
quseso ut uon aule pra>judicata
derogare voluerit,

3bus eyenire,

conqujescat.
ALMDI

Creaiorem,

nobiscum

opinione disceptet, quanv disciplinao bujus

spscipiat instituta. Cu,mque liajc pefpaucis mensibJis
moderaiione seryaverit,
profeclo
ijla qua traditur

GAZJEI CQMMENTARIUS.

Timseo dicit somnia esse vigilras dormientium,

spes
Basiiius episl.
verO somnia vigilaniium,
UirefeftD.
vero Hb.i EilVic. cap.
19 ad Naziaozerii Afistdieles
15 dicit proborura Iio)ninum
melipfa et pacatibfa.
molbsia et dira. Plura,
esse somnia, improborum
Delrium iri Adagialjbus ad
vidG-ffpud P. Mafiinum
3 Macrobfium iii
somp.io Scicap. v Froverb;'fetraptid'
' "''
pionis,'cap.'3'i"
a De abbatis Serteni puritate sibguliiri et casliraonia egit Cassianus cojlalione 7 capite. 1et%, ubilisec
iriter, aliade epdejni Gui supra omhes .vifiutes qum
non soliim iti ejus geslu veimpribus, ietietiamin
ipsp j."
bevullu petDei gtaiiatiirefuigebarii,
iiqe&peciUiarj.
neficio dohum castitdtis iiifusum, ut jain '$e,.'n'ec ipsjs^
incentivis inquietqti', velin.sopbrfi,
quidetn natutqlibtis
' '
sentirei.
h Pollutio et illiisio nocturna,
quibus ex causis
prifeter: ea quse Iiactenus ea de, re dlcta
proveniat,
sunt, docet (itiairi abbasTheonas collation.e 2"2, qij_e
inscribitur.
Cui cpnseniade nocturnis illusionibus
nee scriliit D. GTegorius ad qusestibnes Augustini
Iri iltusiorie no
episcopi iia respondens (Qumsl.12):
clutna valde necessatia esl discreliq qua stibtililer pensari debet ex qua re accidal menli dortnientis. Aliqttando enim ex ctdpula, aliquqndo e'x naiurm superfiuiiale
vel infitmiiale,
aliquando ex cogilaiione contingil. Et
quidem cumex: nalurm snperfiuilaie.vel infirmitaleevetierit, omnimode hgecillusio non est limenda, quia hanc
: atiimus nesciens pertulisse magis dolendus est quam

prpprias

!'

fecisse., Cum, vet.o ullta. mpdum, appfilitus gulm in stiatque i.dcirco humorum r,ecemerjdis.alitqeniis.r.apitkf
pttiguia gr.avqnlur, tipket. in<ie,animus,atiquem reaium,
p,ercipkiid{ sacri
nqniqmen usque udmpiiihtiiqnem
inysterti, vel j}|issqrurii, sojemniq cple^ra.itdi, etc. Si
Ve-r.p.ex Itifipi cpgitqiiqitfi. "Wl^lfpi^ orifjir itlusio dorniieiff-is,, pp,tet qtijmo, suus reqjus,. Vitl.el enini q qua
wiice. inquinqtio, itiq, pi;qceisej;,ttt>. quj; quqd cpgilpvil
sfferis, hpc pertulif\neiciens.
^.e^, ptnsaj.uluni,esU,Jpsa,
ddfifilatig^.^. vel,
cbgilptip utrurn, itisiggestjpn^lq^
qupd mqjus esl, peccp^i cqnseiisu apcia\er,it. Hfjsq <Jrgofjjis, efqpse seqijuplur alibj cpuvflj.odjus OqppQjfT.
|
re.c.iia.nda.,
tfiljius
'
c HQB es),, ad
lermjinps et liipites u.tfi^usmxe.cpgnpvetbi Dei duci-ti pet\vfinffrif; et
sqen.dos et fetineiido|,
qiijd cuique prpprium;, -cpiispjitaneufPsiii. iribiie.nd.uii)
a^npyepi!,,
]
4 Cajfpit efrorfim quQrumda.ip,. qui, c.un. ex negiir
geivtia aut culpa, sua pollutionem inQurrant, eam laraen hpn sub.y^dojiiseji iiaturse im.becii,iitai.i;as.cribunt
ej1impuiaiit,,,non..s,ip1.) inj,uria Condiioj:js. Ca.terum
qbijsiait. poliutioijen) noctprnara npn raro, doruiienlibus ex. iialurse iiifirmjlate ajut red.ujidantiahumorum,
absque ulla culpa coptingere, quemsdmoduni supra
exD. Gregono. ostepjsujj,) est.
'. Habetur haec septentja in Grseco non xvin cap.
utinotat Ciaconii edilio Lugdtin., sed
Proveibioium,
xix, ubi vulga.ia versjo : Sfultifia, hominis supplantal
gressus ejus, el conlrd, Dominum fetvet animo suo.

COLLATIO

885

XII.

DE CASTITATE.

886

Csele- A ppsse produci; npnne magis notanda est irrationabipoterit pnobarejiidicio.

rum frusira de cujuslibet artis ac disciplinsefine
conlis ejus pervicaxque contentio,
quam serraonis mei
testiuni
acfidelium
multorum
ventas irridenda,quse
tendit, quisquis non prius omhia quse ad consunjet quod his
et evidentibus documentis,
mationem ejus pertinent,
summo fuerit studio ac
gravitatc,
Et
virtute sectatns. Velut si verbi gralia similitudiuem
probatione fulciiur?
amplins est, experienlise
bsec quae, dixirpusyero

mellis
rapbani

ex triiico,
l.nique

aut rursum
seminibus

ex eo,
lenissirai

sicut eti.arn ex
olei liquorem

produci
posse confirmem
( Vide Plin. lib. xv c. 7,
ef lib. xx c. & etalibi);
si quis horum penitus ignarus assistat, nonne contra rerum naturara hoc esse
conclamans, rae velut apertissimi auctorem mcndacii
deridebit? Cui si ego testes innumeros qui hsec seet
vidisse, etgustasse, et fecisse, lestentur exhibeam;
rationem
insuper atque ordinem quo illce species,
vel in olei pinguedinem, vel in mellis dulcedinem

stalum jugi cordis

ideo qtiisquis ad illum puritalis
inlentione
pervenerit, ut jam, menteab hujus passiocaro
nistitillatione
penitus absoluta,
per soporem
ljumoris expellat,
ejus velut redundantiam,superlliii
conditionem

modumque

nalurse certissjme

deprehencarnemsuam

ita cum expergefaclus invenerit

post Ionga tempora se inscio alque ignorante pollunecessitate causetur
tam, tum demum de naturali
dit,et

perveniens statum, ut talis invelecto qualis in

transformentur,
edisseram; ille autem in stuUissimse g niatur in nocte qualis in die, lalis in
circumoralione, talis solus qualis turbis bominum
persistens, neget ab illis
persuasionis obstinatione
a secretus
seminibus quidquam vel dulcedinis vel pinguedinis
septus. Postremo ut oumquam. se lalem
ALARDI

GAZ_EI

adillum

sinedubio

COMMENTARiUS.

a Nudum scilicet:
de qua nudatione, seu corporis
talibus Deumoffendunt!H.acviderent quanlumflagiliis
nudi lascivia aut curiosa inspectioue,
Eamdem puto ob causam,
castitaiis et
tenus divus liernardus.
D. Hiesummonuditatis scilicei ignominiam et periculum,
pudicitiae cultoribus,
praesertim religiosis,
filise
pere cavenda, audi D. Rernardum non minus gravironymus in epistoia ad Lsetam de Lnsiiiulione
ler quam religiose, nec minns sjibliliter
quam ele(Episl. 7) : Mihi, inqjiit, omnino aduiia virgine, lava: Aucra displicent, qum scipsam debet erubescerc et nudam
ganlerdisserentem
(In tructat. de Ordineviim)
videre non polcst. Si enim vigitiis eljejuniis maceral
dire, inquit, quod lurpe sit, pttdori maxitno esl; viderc
vero, si quid hujusmodi accidat, quanti horroris est?
corpus etin sercitulem redigit, si flammam libtdinis et
Quod ergo in aliis displicet, numquid potest in seipso
incenliva fcrventis mtatis exstingucre cnpit coniinenlim
non displicere? Nec ipsa natura nos altter docet, qum
frigore, si appetitis sordibus turpare festinat naturalem
cur e contrario baiiieorum fomenlis
perfeclequidem omites partes nosiri corporis e-rpiicavil,
pulcliriludiiiein,
vt et necessilati consulerel, et graliam venuslaret; sed
sopiios ignes suscitat? Eodem etiam speetant hsec
tamen eas, qutje decori ad. aspectum forent, in quibus
Joannis Cliraaci ssepe citati verba. (Gra(/u 1...) : Conesl dcemoni eos qui in cerlamine sunt
fprmx apex, quasi in arce quadam localus, et ftgutm
suetudo, inquit,
consliiuli (id est, asceias, sive nionaclii)
suavitas, e.t vullus species emineret, operaiidique ttsus
quique soliesset paraiior, obvias atque aperlas reliquit. Eas vero
sum impetu,
lariam viiatn delegerunt, lolo tnaligititaiis
in qttibus essel nalurale obsequium necessilalis, ne cleontni studio et arle, omniaue lentaiione el astu, ad ea
vilia quai pimter naluram suni impellere, eosqtte amforme sui prmbercnl speclaculum, partim taiuquam in
cum feminis
ipso emendavit atque abscondil corpore, pariim docuil P plius oppugtiare. Vnde et hi.quinumqiiam
alque suasil legendas. Nonne igiiur ipsa nalura magidegiint, cv.m uulla liujusmodi coiicitpiscentia uruntur,
slra fil verecundix? Cujus modestia id quod in hac corse betuos putanl, ignorantes tniseri quod ttbi majori iniettius est.illic tninore opusnon est.Dttabusreor ex cauporis noslri fabrica abdilum reper.it, operuil et lexil
vi Conmienf. t Genes. c. 3 ef 9).
sis (wmicidm (id esl, dxuiones) i'//t atqpe mirerrimi in
(Vide Pereriumlib.
jKrgo natttrm opifex sjc nosirm studuit verecundim, sic
hislqnm
prmtcr. natiiram sunt maxime oppugnqre nos
decorum illud elliones.tiitninnostro
cuslodivit corpor.e,
miseros alque vastare consueverunl,et quia ruinm rnaleut duclus quosdam atque exilus cxmiculorum noslroria ubique prompta ac parata sit, et quia huic sceleri
riim posl tergumrelegaret alque ab aspeclu noslro aversupplicittm grrnius dcbelur. Novit quod dictum esl (In
lerei, ite purgaiio. vemris vhum oculorum ofjenderet.
Vitis Palrutn, lib. v, libello 8 novm edilionis), juvenis
De quo pulchre Aposlolus : Qum videntttr, inquit, corexiremuui a spititttaUUtfjiprii.souagrisimperans^ad
libus el tmvissitnis onngris miserabililer dejeclus alque
poris nostti membra infirmiora necessaria sunt; et qum
el qni ptidie cmlesti nulrubalnr
pane, poputamus ignpbiliora membra corporis esse, eis abun
illusttsest;
danliorem honoretn circumdamus;
slremo lanto uc litm singulari munere privalus est ;q\todel qum itthonesla
nostrasunt, abuxtdanliorem hpnesialem habcnt (11 Cor.
est, posi pmnitentiam suam amayissitne
que mirabilius
indusiria auxit qraliam,
xn). Etenitn itniiolionenqtutm
ingemiscens prmceplor nosier Anlonius : Columna, intit non solunt abscondamus ab oculis, verum etiam qitm
quit, magna cecidit, neque lamen tuinm illius tesetans
abscondenda accepimus, corumindicia ususque membromodum. Sapicntissime enim noverat fornicationem esse
rum sua appellatione indicare indecotum putemus. Dequm corporaliier sineallerius corporis j-unctione admilvereEst quippe in nobis m.ors qumdam, ac tuinai
Jeretur.
nique si casu apetiantur hm parles, confuuditur
ctindia; si studio, impudenlia mstimalpr. Cum igilur D pernicies, qttain in nobis ac uobiscum seinper circuntin quibusdain humanis membris lanla sit defortnitas ut
feritnus, injuvenlute maxime; quatn equidem sctiplune
nominari magna sil inverecundia, heu qtiam lutpes illi
iradete ausits noit sum. Conliiiuit enim tnanum meam
sunt et qnam impudenles qui has secretas parles corpois qui ail (Ephes. v) : Qum enitti in occulto q quibusris non solutn desidetantes cetnun.l, sed eiiutq sludiose
'dam fiunt, tutpe est et dicere, et scrihere, el uudire.
u.t' djecuit; qua potuit
lisec Climacus, lem lurpenii
tangunt! Pudel me ac piget illorum facla rcferre, in
verborum
obscuritate legens poti.us- yuanv revelans.
quibus regnat spdomitica libido, quibus sic iralus est
ei qiii'liabei a.ijres anDeus, ejusque justo judicio tradili sunl in reprobttm
Cseterum, qui legit inieliigeii.
seusum. ul masculus in masculum turpitudinem
diendi audiat. 1'i.rro. ut ad majoreni. bujus liii|.iiuiljoperelur. Nonne deteriores brutis siuit ejfecti animalibus,
ac deieslat .onem bunc iocum 'eiiaov
nis borroiem
quibus non est inlelleclus ? Si enim Cham, qtti nudapraclaru.hi est ct non tam adexemplis illustremus,
niiraiione
tumpalrem risil, in filio malediclus esl, qua isli inaiequain imitatione digiiuni, singularis veredictione ferietilur qui desidcrio peccandi suaiii alwrutncundiav ac pudicitia: exeinpluiu quod de S. Aninuiiie
sive Ammonio anachprela.retuIitAtlianasius
tque turpiiudinenj
a\elegere non embescant ? Vlinam
(In V.i,ta

JOANNIS

887

CASSIANI

COLLATIONES,

888

nec A cinse ipsius necessitas cogit.qusesumus ut cum venia

aspiciat, qualis videri ab liominibus erubescit,
ille oculus [Dionys. add.
in eo tale aliquid inevilabilis
fuerint denudata, suslui, si qua forte invefecundius
quod ab humanis aspectibus velit
cipias. Primum ergo est quod per somni quietem
Dei] deprehendat,
etita cum cotperit suavissimo lumine
mentis vigore laxatp observari nequaquam illius vaessecelatum:
castilatis

jugiler delectari,
phela : Et nox ilttiminalio
tenebrm non obscurabunlur

dicere

poterit cum Promea in deliciis meis, quia

a te, et nox sicut dies illu-

leat

commotionis

obreptio.
Secundo,
quod eliam
urinse colleclio cum vesicse capacitatem
quiescentibus nobis indesinenter
conlluxu interni humoris op-

minabitur

exciiet

merobra

(Hebr. iv, psal. cxxxvm); sicut tenebrm ejus,

ita et lumen ejus. Denique hoc ipsum, quia supra
conditionem nattirse videlur humanse, qualiter obtiuiierit
idem prophela
diceus : Quta tu
subjungit,
id est, non industria
possedisti renes meos (Ibidem);

pleyerit,

raea neque virtute hanc promerui

insitum renibus
quia tu moriificasti

!CAPUT X.
Responsio quod per Isomnum accidens carnis commotio
non official castilali.

parvulis

tingit. Unde fit ut si non oblectatio libidinis vulnerat

menlis assensum, a confusione tamen eara bumiliet
lurpitudo membrorum.

sed
puritatem,
meis libidinosse

ardorem.

voluptatis

CAPUT
Interrogalio
Gernianus

IX.

an corporis molum etiam dormientes possimus evadere.

'.Perpetuam

quidem corporis puritatem

ex parte aliqua experli sumus a vigilantibus
posse
et commotionem
per Dei graliam possideri;
carnis,
districtionis
rigore atque judicio resistente,
vigilan-

quod etiam
vel spadonibuseademnihilominuslege
conmarcescentia,

Chseremon

: Apparet

vos necdum

verse castitatis

agnovissevirtutem,
quandoqiiidem districtiooisauxilio eam a vigilantibus
tantum credilis retentari.
Et
inde est quod putatis a dormientibus,
quasi rigore
animi resoluto, integriiatem non posse servari. Porro
b districtionis
castitas uon, ut arbitramini,
prsesidio,

tibus posse non contingere non negamus. Utrum autem et dormientes hac inquietudine
carere possimus

sed amore sui etpfoprise puritatis deleclatione subsistit. c Non enim caslitas, sed continentia
dicitur,
ubi adhuc ei aliqua resistit adversitas voluptatis.

voluraus

Yidelis

edoceri.

Duabus namque

de causis

possibile hoc esse non credimus, quas licel absque verecundia nequeamus effari, tamen quoniam hoc mediALARDI

GAZ_EI

S. Antonii) : Necesse ei fuit aliquando flumeh nomine

Lycum subilis aquis inundalum transvadere, rogavitque
Theodotum, qui cum ipso erat, ut paululum a suo separarelur aspectu,ne nudilalem corporis invicemulerque conspicerent. Recessit Theodorus; nihilominus ille
seipsum cum nudare vetlet, erubuit. Cogitantem autem
in alteram ripam virtus divina transposuit. Ita Deus et
casto pudori et pudicitim consuluil; et quam sibi grata
acceptaque esset, insigni miraculo ostendit. E diverso
autem quantum ipsi displiceat nudalio membrorum,
prsesertim pudendorum, et curiosa aut lasciva sui
corporis aut alieni inspectio.docet
S.Prosper exemhac de causa fuisse
plo cujusdam puellae (|iiamrefen
a daeinone possessam : Qumdam, inquit (Lib. de Dimid. tempor. cap. 6),juvencula
ancillm Dei habilum
geslans, cum in balneo lavans, simulacrum Venerisimpudice aspicerel et seipsam, eique se consimilans, domicilium se diabolo prmbuit. Stalim ille leo qtii rugiens
circuit, quem qumrebat invenit. Meaius igilur gutturis
occupans, nullum cibum nullumque polum ttajiciens,
per sepluaginla fetme dies totidemque noctes,jejunium
sibi diabolus ex capto possessoque vase exhibuit. Hsec
S. Prosper, enarrans deinde quomodo eadem puella
a dsemone liberata fuerit, quod superius alia occasione retulimus.
De hac menibrorum
et
genitalium
turpitudine
pudure, ejusque causa, vide, si lubet, D. Augustinum
xiv deCivitate
Dei, cap. 19.
b Districlionis,
id est, austerilatis. Ila passim apud
Cassianum. Sed amore sui; intelligo ipsius castilatis,
est, juxta illud Ciceronis diquse per se amabilis
ctum : Virius, si oculis cerni posset, mirabiles sui
amores in animis hominum excitaret (t Offic.):
c Castilalem
a continenlia
distingui docuit itidera
Casmnus lib. vi cap. 4 : Aliud, inquit, est conlinenlem esse, id esl, syxptxrH; aliud castum, et, ut ita dicam. in affeclum inlegritalis vel incorruptionis
Iransire,
D.
Bernardus quoquod dicitur yvov. Cui consenfii
daui loco (/ senn. de Vetbis Sup., tom. H) ita scribens : Nota aliud esse conlinenlem, aliud caslum.

ergo his qiii castitatis affectuiu per Dei graliam iDedullitusreceperunl,

districtionis
cessationem
nori obesse, quse d infida etiam vigicum dormiunt
!
COMMENTARIUS.
et casius sibi repugnant.
Luxuriostis
Luxuriosi
est
C tnofus sentire, et molibus conseniite; casli nec motus
sentite, nee motibui consenlire. Conlinent est in medio,
cum altero commune
utrobique sumens iparlicipium,
habens molus senlite, cum alteto motibus non consentite, etc. Porro nptandura ex D. Thoma (2-2, q. 155,
art. 1 ef 2), continentiae nomen dupliciler
accipi :
primo ut significei virtutem quamdam, qua quis ab
omni delectaiione venerea abstinet, quomodo passim
sumiiur in Scriptura sacra, ei apud SS. Paires, nec
differt a caslitate l unde et hac raiione
ires coniinentise gradus a tbeologis dislinguuntur,
virginalis,
vidualis, ei conjugalis, ut supra (Cap. 7) de castitate
dictum est; securido, ut significet firmitalem animi,
qua quis resistit jpravis concupiscenliis,
qusc in eo
vehementes sunt ] et hoc modo accipit JPhilosoplius
continenliam
in septimo ElhicOrum (Interrog. 7 et
seq.), eamque vocjat eyxptxTtiav. Et hoc etidm modo
in collationibus
continerilia
ait
Pulruni,
accipilur
sanctus Tliomas, haud dubie hunc locum respiciens.
rv D. Basilius in Regulis fusius disputaiis coiitineniiam
et lemperanpaulo lalius sumit, ut et absiiuentiam
liam, et caeteras j virtules
passionura rooderatrices
Qui omnibus, ait, tiuinti sui uffeciionicomplectatur:
bus moderalur, rieque voluptalum tilillatione. permovelur, conttaque fotliter conslanterque advertus quamcumque pravam libidinem animatus est, hic perfecie
continens est.
\
d Hsecomisit
Djonysius paraphrastes. Sensus esse
videtur : Cessatiojsive interruptio
solilse disiriclionis
et austeritatis diurnae per somnum nocturnmi)
non
officit ilormientibus,
nee eorunv castilali, dum carnis motus patiuntur in somnis, ciini eiiam vigilantes
hujusmodi moliis ac stimulos patiantur invili, ut de
seipso tesiatur Apostolns II Corinlh. xn. Unde eis
infida dicitur
sive austerilas, quia non
disiriclio,
siatira eos eiiam yigilantes ab omni tent.ationecarnis
liberai. Est tiiinen magnum discrimeii
iuter liominem vigilantem
in hujusinudi illujet dormienlem
siotiibus et illecebris carnis. Siquidem vigiJans cum

 DE CASTITATE.

XII.

COLLATIO

889

890

Quidquid IAA petierint, fiet illis a Patre meoqui in coslit est (Matth.
intelleclualis
illius Jacob, id
enim cum labore comprimitur,
temporales dimicanti i
xvin). Quisquis ergo
ab illa
noo taroen perpetuam securitatis i
transcenderit
est, supplanialoris
gradum,
prseslat inducias,
Iribuit post laborem. Quidquid autem procominentise
colluciatione
ac supplantatione
vitioquietem
ralione

hatibus

certissima

coinprobalur.

ulla inquieludinis suspicioue

compositum,
jugem pacis victori i
conferet flrmilatem.
donec pulsari noss
Quamobrem
carnis commotione sentimus,
noverimus nos ad ca-

funda fuerit

slitatis

viriute

devictum,

absque

necdum

pervenisse fastigia, sed adbuc sub)

conlinentise
constilulos
prseliis faligari, ,
necesse est dubios semper esse eventus.

inlirmitate
in

quibus
Quod autem inevitabilero
hoc astruere voluistis

esse coromotionem

carnis s

quod ea ne ipsi quidem v

sciengenilalibus
possunl,

indicio,

eunuchi

carere demptis
dum est * non eis carnales

femoris nervo, ad Israelis merirum, obstupefacto

tum perpetua cordis directione
conscendet. Quem
ordinem etiam beatus David ita Spiritus sancti vain primis
dislinxit,
inquiens, Notus in
Judma Deus, id est, in aniroa quse adhuc sub peccaJudsea enim confessio
torum confessione
retinetur,
licinatione

interpretatur
videt Deum,

: in

Israel

autem,

id

est, in

eo

qui
reclis-

sive (ut quidarn interpretantur)

simus Dei esi, non solum notus, sed etiara magnumi
nos provoest uomen ejus. Deinde ad sublimiora

quo Dominus
deesse virtuiem. . B delectatur,
ostendere : Et faclus est, inquit, in pace
nis, sed solam sativse generationis
Unde mauifestum est ne illos quidem si ad hanc adi
et
certaminis
locus ejus, id esl, non in conflictu
abI)
sed in castimonise
colluctatione
quam nos nitimurcasiitatem,
pace et
cupiunt pervenire,
viiiorum,
iiumiliiate
trictione

et contritione
debere

dendum minore

aestus nec affectum libidi-

cordis

vel conlinentise

dis-

sit discrelaxari, licet nequaquam

ab eis castimotiiam
posse laborc ac2

studio comprehendi.
XI.

CAPUT
Quod multum

intetsit

inler caslilaiem

et continentiam. :.

conQuamobrem
perfectio castitatis a laboriosis
linentise rudimentis
discerperpetua
tranquillitale
nitur. Hacc est enim verae consuramatio
castitatis, i,
quse non impugnans carnalis concupiscentise molus, i,
sed loto horrore
detestans, jugera atque inviolabih nec
lera sui retinet puritatem,
potest aliud quidi

cans,

ac volens

etiam

locnm

ipsum

perpetua. Hunc igilur pacis

tranquillitale
si quis
carnalium
locum exstinclione
passionum
meruerit obtinere, ex hoc quoque proficiens gradu,
id est, specula Dei consequenac d Sion spirilalis,
in cordis

ter effecius, eril etiam habitatio ejus. Non enim in

sed in jugi virtutum
confliclu
continentise,
specula
non
ubi jam non retundit,
Dominus comrooratur,
sed in perpetuum
potentias
comprimit,
confregit
arcuura,

ex quibus videlicet

adversum

nos libidinum

ignita. Videtis
quondam
jacula
dirigebantur
continenlise,
quia sicut non est in colluctatione

ergo
sed

pace locus Domini, ita etiam habitatio

virtutum.
esse quam sanclitas. Hoc aulem flet, quando jamn C ojus in specula sit et contemplatione
desinens caro adversus spinlum concupiscere,
desi-iUnde non immerito
portse Sion cunctis tabernaculis
: Diligit
enim Dominus
deriis ejus virluiique
Jacob prseferuntur
sibili
pottas
consenserit,
cceperintque
invicem
et secundum n
Ston super omnia labernacula Jaeob (Psal. LXXXVI).
fcederari,
pace firmissima
psalmographi
unum (Piid.
bealitudinem

sententiam
cxxxu),

illam

habiiaverint

fratres

inn

a Domino o
repromissam
de qua ait : Si duo ex vo--

possidentes
bis consenserint super terram,

deomni requamcumque e
ALARDI

GAZiEI

in caslitatis

esse coinmoQuod autera per boc inevilabilem

cum vesicam
tionem carnis asseritis, quod urina
ctiam
suscitet
quieia
repleverit,
jugi insiillatione
ad obtiraembra, licet veris sectatoribus
puritatis
COMMENTARIUS.

dinera cseleris proniores esse. Et D. Hieronymus lib. i

sit integri et liberi arbilrii,
et judicii, si consentiat,
dormiens vero, cum non
jn Jovinianum
: In longam, inquit, securamque libinon.habet quo excuselur;
dinem exsectus spado. Quibus consonat illa Saiomonis
b.ibeat liberum rationis usum,necconsentire
poiest,
et suspirans
senlentia : Spado complectens virginem,
nec dissentire, proiude nec bene agere nec male.
El ideo quod agit dormiens, non imputatur ei ad culuimirura nequit explere libidinera,
(Prov. xxx),quia
pam, sicttl nec illud quod agit furiosus aul umens, ait p. et quod ardenier appetit opere complere.
"
h Etiam alibi
S.Thomas
8,art. 8; 2-2, q. 154, arf. 5).
(Lib. vi Inst. cap. 15 et 16) contendit
(\p.,q.
ab Apostolo designaiam nomiHinc D. Prosper lib. ui de Vita Contemplativa
Cassianus casiilateni
cap.6:
ei sanctimonise.
I Thessal. iv :
ne sanctificationis
Mens, inquil, abseniibus plerumque imaginibus delecHmc est volunlas Dei sanctificatio vestra. El ad Hcbr.
latur, affecla earnaliter, ut nimia sordidm cogitationis
intenlione defixa, non sibi imagines corporum videalur
XII : Pacem sectamini cum omnibus et sanctimoniam,
sed corpora. Hinc est quod ille corporis
sine qua nemo videbit Deum.
iintplerari,
' De
Jacob etlsraelis,
deuiraque nomenclatura,
flxus,
qui fit in dormientibus sine culpa, ittlerdum
sive intelligibili
Jacob, egirausalio
viyilantibus
contingal ex culpa. Aliud enim esl quod
que intelleciuali
in dormienle fit, atiud quod vigilans facit. Ibi nuluraloco. Vide pltira lib. vn de Incamat. cap. 9.
4 Ita et D.
litet plenitudo humotis expellilur,
concuhic turpiler
ep. 29 : In
Hieronymus
interpretalur

Sion, id est, in specula, in sublimilate

piiceniia publicatur. Sed hmc concupiscentia illis vigidogmatum allantibus hunc elicit fluxum, quibus pet fmda colloquia
que virlutum, in anima credeniis. Ei alibi : Sion, quiv
sordidum commoveril appeliltim, etc.
interprelatur
specula, eo quod in mouie sita sit, arr
* De
sive eunuchis,
fuse disserit
vocalur : reliqua autem urbis pars Jerusalem dicitur,
spadonibus,
D. Basilius lib. de Vera Virginitate,
ubi illos eunuqum ptius appellabalur Jebus el Salem. De Sion spiriin
et prolixe
Peirus Bercborius
clios damnai qui tucndse castiiatis causa seipsos extali multa erudite
ubi inter alia significaia
inut Origenes : ostendiluue
suo morali Dictionario,
secueruni,
liujusmodi hosivc religiosum.
inines castratos, lieet ad coitum inhabiles, majoribus
Sion religionem,
terprelatur
iu:_uri_e stimulis agitari ac perurgeri,
at<;ue in libi-

JOANNIS

3?I
Bendarn eam nihil
'.'!,-

*,

'., -.

>:._.'.

'>-.'-,

haec sofa inierdiiiri

prceiudicet i&ta co.mmotio, quam

et taroenper
soporem neccssiias
,

__

-,-.

11

':

COLLATIQNES.

CASS?ANI

"

'

.:

excitapit;
sc^enduiu t_(roen esl, quod ita sj commoi.i fu.efint, a.d quietem propriam reducantur
cas.titau.t nori mod'6 cum nqllopfuritu,
sed"ne
tis'irnpefib|

A hominum penitus, nisi Iiis fantum qui experti sunt,

'
suis adhuc ni isioccrliota, qu?e Ejominus|fldeiibus
vascuib cpnstitutis
ineffabili
libelafgiliir
fuptjonis
ralitate.

Quse Proplieta mentis puritate

perluslraiis,
tam ex sii^quarii
ex illoriim
persona qui in liunc
statum affecturaqiiQ
exclairiavit:
Jlftra
perveniunt,

cum 'niinihia

recordatione
sedenqiiidem libidinis
tuf. %%idcifco ut cum.Iege animi lex quoque corieliam in ipsiiis aquae pbtti ita est
gfuat corporalis,
riimietas casliganda, ut liumoris qiioiidiani
illa colleeiio

prius

afefactis

inevitabilem

influens

illum

membris,

puialis
corporis
mbtum,
veriini etiairi leritumreddat

rarissimum,

noii

opera lua,
(Psal.

et animdihea

Domirie';

cxxxvin).

Alioquin

hihil

cognoscel nimit
novi nec magni in-

t.elligitur propiieta dixisse, si alio cordis affectu vel

de aliis. operibus Dei hsec prpnuntiasse
credatur.
Nullus etenira est hominum
qui mira esse opera
Dei eliam ex.ipsius creaturse magniludine
non aguo-

quenv
solum

ac tepidum
absque ul-

8S2

(ut iia dixerira) ignem, el

frigidumque
suscitet flammam,
lius adustionis
ardore rorantem
inslar admirabilis
iilius Mosaicse visionis, ut carnon ura- B
nls nostrse rubus innoxio igne circumdata
trium juvenum,
tur (Exod. iii); vej sicut illorum

scat.

quibus ita rorante spiritu fornacis Chaldaic.se flamma

discussa est, tit nec capillos
eprum aul fimbrias
(>dpr ignis alflaret (Daniel. m); ut illud quodammodo

singularis,

Cseteruni

illa quse in sanctis suis qubtidiana

operatione dispensat, ac speciali munificentia
[Ltps.
alfluenter
nullus
iq marg. magniflcentia]
effundit,
aiius nisi anima perfruentis agnoscit, quse in secrelo
conscientiae

suse ita

est beneficiorum

ut ea nbn solum

nullo

ejus arbilra
valeat sermone

iricipiaqiiod sanctis reprbmiliitur

per pfoptielam,
mus janv in hbc corpore pbssidere: Cum ambulaveris
per ignem, non combureris, et flamma non ardebit in

sed ne sensu quidem et cogitatione

complecti, cum ab illo ignito fervore discedens, ad istos
acterrenos
materiales
fuerit
devolula.
inluitus.
h
cum
Quis enim in se opera Domini non miretur,
insatiabilera
ventris ingluviein
et sumptuosam gulse

te, (Lsa. XLIII).

perniciosamque
CAPUT

J).e mirqpiiibjis
jjlagna

XII.

qum pecu.liatiter
operalur.

enim yere,, atque

in sanclis suis Deus

mififica

disserere,

ut vix
compressam,
cibunv raro invilusque
cat opera

sunt,
ALARDI

nec

ulli

GAZiEI

luxuriam

tufalem

ita

in se viderit

fuisse

exiguum ac vilissimum
percipiat ? Quis non obstupesillum ignem iibidinis,
quem naipsum

Dei, qui
antea el velut inexsiinguibilem

esse crede-

GOMMENTARIUS.

a Pulchra
: De qua legi- C ranlibus fluciuarem,
difficile
protsus ac dutum pto
allegoriavisionisMosaicte
Dominus Moysi in flamriia
illis iunc- motibus opinabar, quod in saltttem mihi dituf Exodi in : Appatuii
vina indu.lgentiq
et videbal: qupdrubus
ar.depbUifiebalnr,, ut quis. renaspi dpnuo
ignis de. mediombi,
rel., et npn cpmburer.eiur,. Djxil
ergo Moyses,: Vappsset,. corpotis tket manente compage, hominem ex
hnimo ac menie mularet. Qui possibitis, aiebam, esl
dqm, et vidpbo visionem hanc magnam,' qiiate non
comburatur rubui.
.
tantaconversio,
utlrepente acperniciter
exuattir, quod
h Locus
silu materim mlur.alis
divinae gralise
vel gemiinutn
vel
de admirabjli
obduruit,
pulclierrimus
diu senio. veluslalis inplevit?- Alta hmc et
efficacia, praesertim in lionxinis mutatione ac reforqtiirpaiuin
immo et
Quando parcimoniam
Cujus. rei tes.iem.gravissimum,
pjatiflne.
profutidqpenitusratiicesederunt.
liaberaus
discet, qui epularibus cmnis et largis dapibus assuevil ?
Auguslinum
exemplar
prseclarissimurii
,
vitae inalque in pnretyqui pretiosa vesteconspicuusinauro.
qui quod in sua conversiOne seu mutalione
stiiueuda
uliliiatem
experlus
erat, ad communem
pura fttlsit, ad plebeium se ac simplicem cultum quando
ita omnibus nolum essevoluit:
Retinefiant.me,. i.nquit
4ippnet.fl Hns. siipaius clienlum cuneis, frequenliore
et vanilalfis
comitaiu officipsi \agminis honestatus, paenam putat
(Confess. I. yni, c. 11), nugm nugatum,
Uenacibus sempet iliecebtisnevqiiitdlum, antiqum qmicmmem, eVsucciitiebant veslem >esse',cum'olui'esi:
: dimiltisne nos? el
cesse est, utsolebdi,' vinolerilia ihviiet ,inflet stipetbia,
meqrii carnedm, ei subtnutttiurqbarit
ifactthdia
ctudelitas
tecum ulira in mtefnum?
q momenlp isto' norietiinus
inflamniet,
rapacitas iriquielet,
atiibiiio deieclet; libido ptmoipilel. Hmc ego
Et paulo infra : Retaidabant tne cunctaniem abtipfire
siimulii,
rtiel smpe mectitn. >Nam ul ipse quam plutibus vitm
dtqtie excutere ab eis , eltrqnsilire
qtio vocabat; cutn
dicetet mihi consuetuclo vioienla- .* Putasne, sine islis n prioris erroribus itnplicatus
tenebar, quibus exui mo
"
Hc quidem
in illa lucta ei
posse non crederetit : sic vitiii adhmreniibus obsecunpbieris?
Aiigustinu.s
tnalis meis,
rixa carnis ac spiritus. At
dans etqm, el deiperalione
meliorum,
gfartdj;, utipse
appeiiat,
tenebatur, ita se in pei
veltilijdm
pro_ptiis\el vetnaculis,
favebam. Sed postu'lii:disfupiis"vincufis'(juibu's
tft jarii nec uxoiem,
toto aninvp contiilit,
detersa,
qtidm wiiwgehiidlis:auxilio,superibrismvi'labe
pbseqiiiurii
hec aiiqiiaiii
puru.m destiper se lumen irifudil,
;qtiid iri _ie
ih:expiatutti'peClus\ac
sperii saicuii iiujusqusereret
inutatus ab
spnsit., quid expertus est, efquaritum
posiquairi ccelitus spiritu hausto itinovum tne liomincm
ilM
mirum in modum piotinus
iialivilas secundareparavit,
Qudm, hiquil (Gonfess. l'\it'c.
11)^ suatie mtat
subito fpeium esi cafere sudvitatibus nugatutn, et quqs
cbnfirtridre se dubiq, patete clausa, iucete tcncbtosa,
date tiiiod prius difficile videbalur,
amillere metus fuerqi,
geri
faeuliatem
jam dimiiterp gqudtum eftit!
sttavitas,et
kjiciebqs. e/m ias q me, iu verqetsummq
possequod ihipossibite putabatuf: Hsec' eleganter et
multa alia D. Cyprianus : quse eadeni, et in se reinlrdbqs pro eis otnni suavitate duicior.; sed non carni
et saiiguini, omni luce clarior,
bnini secretd interiot,
cognoscere , et (le se pra.dicare polest religiosus
nobis
dinni honore suhliinior, sed non subliinibus in se, Tesquisque. Nara quod illi baptismus prsesiiiii,
ac
latrir bpc idenv ex pfppfio seiisu 'et experimeritb
S.
, per quam mundo
praestat reiigiosa.jprofessio
nasel Deo ac viise spiriiuali
hunc
Cypriarius
>itse priori morimur,
(Libr.' H ,, epist. S), qui uirumque
aniirii sui statum his vefbis descfibii:
unde
cimur, et'in iiovani iransformamurcreaiuram;
Egb cumin
tesubris atque in cmca nocte jacerem,' cumque in salo
et professiO alier baptismus a D. Bernardo
(Lib. de
litctanlis sixculi nutabundus
ac dubiis vestigiis obetPrmcep. el Dtspeuii.) ei aliis Patribus iiuncupaiur.

XII.

COLLATIO

895

DE CASTITATE.

894

mens sanctorumomnium
exerceri
momentis ,
simplici quidera .Afiariier
bat, ita refriguisse persenserit.utne
'
Isetitisei
se corporis raotu senliatiricitari?
Quomodo non virsingulisiniuetiirjillamcGelesiem^inPusionem
tutem Domini coritremiscat
spirilalis,
qua de]ectus animus insperati
gaudii' ala-1
quisque, cum hominescritatc suslollilur
ad illos ignotos cordis excessus, I
qui ad summum
quondam diros atque truculentos
furorem
etiam Mandissimis
subditorum
et lam ineffabilia quam inaudita solatia gandioruni,
iracundise
viderit i
irritabantur
quibus noiinumquam
ignavissirao slupore torpentes,
obsequiis, ad tantam transisse
ut non solum

lenitatem,

nullis

sed etiam cum illatse

injuriis,

jam

commoveanlur

fuerint,

summa

ma-

Quis plane non mirelur

congaudeant?
affectu : Quta ego coopera Dei, ac tolo proclamet
cum
gnovi quodmagnus est Dominus (Psal. cxxxiv);
ex rapacissimo liberavel se, vel alium quempiam

gnanimitale

ex superbo bumilem,
lem, ex prodigo continentem,
ex delicalo ac tenefo squalidum
hirsutumque
perspexerit, el egeslatem atque angustiara prsesenlium
rerum

? Isla sunt proanima Profecto mira opera Dei, quse peculiariter

phetse similiumnue
ejus mirificae
contemplationis
intuitu
posuit
rans,

etiam volunlarie

stupefacia

perferentem

cognoscit.

vocat, dicejjs : Vetiite et videte opera Dei, qum posuit

prodigia suj-er terrqm, auferens bella usque ad fines
lerrm, qrcuni cotitefet, el confringet arma, et sc.uta
combutel igni (Psal. XLV). Qiiod enim majus potest
esse prodigium,
ex
quam sub momento breyissimo
rapacissimis publicanis apostolos fieri, ex persecutoribus truculenlis prsedicatores Evangelii patientissimos reddi, ita ul eam quara persequebantur
fidem
etiam

pro-

est gaudiunv
de quo B. Apostolus,
Quod oculus, inquit, non vidit,
nec auris audivit, nec in cor hominis ascendiUA Cor. u),
ejus scillcet qui terrenis. vitiis bebetatus adhuc homo
suscitamur;

e.st et bumanis
Dei

muneribus

boc,

inhseret
intuetur

inquam,

affectibus,

ji.ibilque deislis
idem Apostolus

Denique
tain de se quam de similibus
sibi,qui jamde humana conversatione
discesserant, subjeoit dicens, Nobis
suum.
] autemrevelavit Deus per Spiritum
B
CAPUT
Quod

soli

qui

XIII.

experiuntur agnoscant
caslilalis.

In his ig-itur omnibus

quanto

c dulcedinem

nvens ad subtiliorem

intuebitur
puritatem
, tanto sublimius
et admirationis
intra
semetipsam
polius
aut
incrementa,
quam loquendi facultalerii

profecerit
Deum,

capiet
sermbnem

narrationis

inveniet.

Ut enim vim lselitise

mente non valet percipere,

ita
inexpertus
explicare sermone non valebit expertus; tamquam si
mellis ei qui numquanv quidquam
quis dulcedinem
bujus

dulce gu,stayerit, velit sermonibus enarrare, profecto

nec ille saporis illius suavilatem
quam numquara
ore percepit
auribus
capiet, neo ille dulcedinem

Ista
propagareni?
sunt opera Dei quse se quotidie una cum Patre ope: (G quam gustus voluptaie cognovit verbis poterit indirari Filius protestatur,
dicens : Paler, meus usque
care,: sed propria tantuin agnitiope sija.yitatis illechodie opetatur, et ego operor (Joan. v). De islis opetus, necesse est ut experli
saporis
jucunditateni
effusione

sui

fundissimo

velut de somno

ferventissimaro,

Ista sunt

prodigia quse
quse idem proplieia consideeofum cunclos populos ad-

super terram,
ad admiraiionem

ad orationem

sanguinis

i.n spiritu; canens : Renedictus, inquil, Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia.
magna solus (Ps. LXXI). De istis et Amos prophela,
Qui facit, inquit, omniq et . convcttit. ea el itansmutqt.

intra semetipsum

inmaluiinamumbram

lustrans,

ribus

D.ei beatus

immutatio
Iutari

David

mortis (Amos.y). timc esfnempe,

dexterm Excelsi (Psal. LXXVI). De hac sa-

diorat Propbeta
Dominum,
cens : Confirma, Deus,hoc quod opprqius; e_.iu npbis,
illas secretas atque
(Psal. LXVII).EI ut prselerroittam
abscondjtas dispensaliones
Dei, quas intra se pecuoperatione

Dei

AlARm
*

GAZ/EI,

solummodo

tacitus admirelur.

Ita

igitur quisquis in hunc que.m pfaedixinj.us yiflutunv

slatum meruerit pervenire,
hcec omnia quse in. suis
peculiari grati.a Dominus operatur taciia menle peruoru^mqueomu.um.atipnita
;ppsi(J^ratjone
cura, intimo.cordis
affeclu :
flammatus,
excljjmabit
Mira opera tua, Deus, etanima mea cognoscel nimis
(RsaL CXS.X,VIIJ).Istud efgo, e,s.t,^ifabile
op.q^ Dei,.
hominem carneum,
carnales. alfedus in ca,ine positum respuisse , et in tanta rerum alqtie incursuum
COMA.ENTARtIUS

yulgata versio : Contierfenfem m mane tenebtas,

(Psal. XLV),,
0 De hac castitatis dulcedine
el diem in noctem mulanlem (Amos v).
etjucundilate
egregie
b De
D.
Bernardus
:
in
Non
S.
in
defixus
:,
qua
yerba Apostoli
ejus admiratione
Eplirem Syrus, quasi
esca ei polus
: D> 0'ctisiitas,
serm. de casliiate), mater dilecestregnumDei
inqjiit:(In
(Roin. xii), scribens
castiiai ', qum mrindo
Loquat, ajt, quod'ex,perlus novtt, iriexpetius ignotat;
tionis, et angelicm vilm'ralio!'fc>
Animalis enim homo non perfiipii ea, qum stint spirilus
eicOrde, et dulci gullure, hilariqueaspeclu!
(i'caslitas,
Dei (I Cor. n). Numquid
non. plerumque ordniibus
qum liomines-angelis similes reddis ! Ocastilas, porlus
nobis omnia viscerum succutiuntur
occulia ad meritOin summa pace ac securilaie consliuuus!
trdnquillus
riam gaudii illius quod est in Jetusaleni,
0 castilas, qum cor possidcnlis te Imtificas, et animm
qum sursum
ad cmlestia alas adjungis! 0 castitas; qumspirituale
est, qum est mater nostrq (Gai. iv); e. lacrymqrUm
unda vullus meditantium
Si oblitus fuerq.
perftindit?
gaudium paris, et riimrorem attfers! 0 Casiiihs, qum
libelui, Jerusalem, oblivionidetnr
dexteratnea;
qdhabreai
passiones minuis, et animum a periutbalibnibus
tas! 0 castitas, cuttus spirilualis possessbrern tuum in
ingua mea faucibus tneis, si non memihero lui; sinon
sub.lime evehens! 0 castilas, qum rosce iristar in medio
roposuero Jerusalem in principio Imiitim tnem (Psal.
xxx). Vere in principio Imtiiim , quia finis itlic repoariimm, et cotpote efflorescis, et- dbmum universath
ilus esl. Principium gaudii illius, quod hic quandoque
fragranlia replesj Hsec etalia sanclus iste et aniiqnus
enlimus , slilla
est, gullula esl , de flumine illo
Paier, castiiaiis diilcfidin.&iej nljlectatioiie
pene exira
escendens , cujus impelus tmiificat
Civitalem
Dei
serapius,

895

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.:

896

varietate

unum tenere animi statum, atque immobi- A

, CAPUT XV.
lem in orani accidenlium
durare. Qua
permulatione
Responsio, intra quod temput castttas posiit acquiti.
virtute fundatus * senex quidam, cum apud AlexanChseremon : Teroerarium
satis est super consumdriam turbis infidelium
non solum mamaiione hujus de qua loquimur castitatis,
circumfusus,
in tauta
verum eliaro gravissimis
urledictis,
diversitate
vel viriura,
impellentium
prsesertim vel volupiatum
diceretur:
cerlara temporis definire raensuram, quse non facile
geretur injuriis,
eique a subsannantibus
Christus vester, quera colitis, fecit?
eliam in istis materialibus
Quid miraculi
ariibus
ac visibilibus
ille inquit, Ut his ac majoribus,
movear nec offendar injuriis.
CAPUT

si intuleritis,

non

disciplinis

discerrii

potest:

secunduin

intenlionem

necesse est
naraque animi atqjue ingenii qualitatem,
eas ab uuoquoqub vel celerius vel tardius
apprerationem jtamen observantise,
hendi;
et temporis
intra quem ejus possibilitas
inodum,
agnoscatur,

XIV.

Inlerrogatio de obsetvantim [Al. conlinenlim] qualitale

et temporis modo in quo castitas perfici possit.
Germanus : Quoniam nos admiratio
non humanse

constantissime

possumus definire.
Quisquis igitur
a cunctis coufabulationibus
et
otiosis,

sed plane cceleslis atque

extraclus
terrenae,
ita subito stupore confudit,
mortificatus
ab orani ira ac sollicitudine,
ut
angelicae casiitatis,
curaque
b
terrorem magis desperationis
incuteret,
quam ad B nvundana, duobus tar.tum
paximaciis [Al. paxamaexpetendam se nostros animos provocaret,
quaesuciis] fuerit quoiidiana refectioiie
contentus, et aquse
mus ut nos de observanlise
ac temporis
satietate subtracla , quietem somni trium sive (ul
qualitate,
modo quo acquiri
vel perfici valeat,
alii statuerunt) quatuor horarum spatio terminarit,
doctrina plenissimae disputationis
nec tamen laborura aul contineiitiae hujus nierito,
instituas, quatenus et consumhujus,

neque

mari eara posse credamus,

et ad expetendam deinIncomceps spalio constituti
temporis aniraemur.
prehensibilem
quodammodo
vja qua ad

namque

eam

judicamus,
illam valeat

in came

sed miseralione

hac

certa

ratione

gnoscet.

pandatur.

indicium,
ALARDI

GAZJEI

eam se crediderit

adepturum (quia sine hac fide vana est omnis humani lanon amplius quam c sex mensibus
boris inlenlio),
istius non impossibilem
sibi esse coperfectionem

positis
nisi nobis ordo quidam ac
perveniri

Domini

tamen est jara proximse puritalis

incipere eam de proprii laboris induslria

Evidens

COMMENTARIUS.
i

oQuis fuerit senex iste, nondum compertum habeo. Similia autem apophthegmata
de patientia in
adversis retinenda,
etiam apnd ethnicos scriptores
lib. IX de Varia Hisl.);
leguntur (Laerl. lib.\i,jElian.
Dionysii tyranni, qui, regno pulsus, rogatus quid illi p
Plalo el philosophise sludium profuisset : Vl taniam,
inquit, fortunm mutationem mquo animo feram. Diocuidam quid lucri eaperetex
genis, qui perconianti
philosophia : Vl nihil, inquit, aliud, cerle hoc, quod
adomnem fortunam paratus sum. Deniqueadolescenlis
cujusdam, de quo jElianus his verbis : Adolescentulus
quidam Eretricus Zenonis scholam , litterarum causa
longo tempore frequenlaveral. Reversum paler inletroguvit quidnam sapientim didicisset. Qui cum se oslen
sutum dixissel,
indignatus paler, verbera ipsi tnflixii.
At ilte modeste patienterque ferens : Hoc ipsum, inquit,
didici, uf irani patris modetate feram. Hsec illi. Porro
si apud eihnicos tantum potuit vana illa et fucata
pliilosophia;
quantum apud Christiauos valere debet
vera et evangelica Chrisii sapientia , dicenlis : JSenedicile periequentibut et catumniantibus vos ; benedicite, et nolite maledicere (Malt. v), etc. Si tantivi10 ad Paulinum),
trum, ait B. Hieronymus (pisf.
i/uanii pretiosistimum margaritum !
b De
alias abunde J)
sive paximaciis,
paxamaciis,
iraciavimus
(Lib. iv Insl.c. H; coll. 2, c. 11 et 19). .
Unde consiat paximacium fuisse parvum panem, sex
fereunciarumjstatutumquemodumquotidianserefecmonaut vocant, poiiionem
tionis.seu quolidianam,
cliis Jilgypti fiiisse duo paximacia , ut hic etiam innuitur : qua tamen mensura perfectiores
quique
multo contenti,
ut de
ininime usi sunt, parciore
Anlonio,
Hilarione,
aliisqne nolum est. Suidas lamen hanc vocem pnlius Lalinam quam Grsecam esse,
sic de
et panera bis coctum significare conlendii,
illo scribens : iro^apMC 6 Sircvpoc itpTO:, ittri Se Xfgtf
vel
Pap.tux-0; id est, paximas, sive paxamacium,
paxamadium , panis esl bis coctus : est vero vox
Rnmaiia, sive Latina. De paxamaciis meraiuit eliam
sanctus Ephrem in tractatu de virtuie cap. 10.

c
: infra sex menses. Locus iste, ubi seDionysius
mesire spalium prsescribitur casiitati acquirendae,
videtur egere ceiisura quseexslatin Vita P. Ballazaris
Alvarez societatis Jesu religiosi
nuper edita, eaque
his verbis (Cap. |42) : Non oportel prmscribere Deo
suatutn. Quate
tempus visilalionum el misericotdiatum
suspectates esse debel, siquis genetalem aliquam regulam constiluat, quod scilicel qui talem uui talem adhilotannos aut menses,talema Dco
bueritdUigenliamtyer
sil consecuturus. Inqua re
favoremaut virlutisgradum
abaliquibus notaturCassianus,
quod prmscripserit lempus aliquod ad castitatis perfectionem obiinendam ei qui
adhiberet diligenlias ab ipsq ibi indicatas. Hoc enim
non tatn consistii in induslria,
arie uul tempore, cum
sit opus gratim dut pecutiaris Dei providentim,
qui
unicuique dividit 'proul vull et quando vult. Quate virtutis exetcitium incipientibus plutimutn refert ordinariam trilamque viam tenere, et fervenler cooperari ex
remoiis
parie tua ordinarim Dei directioni et gratim,
impedimentis et prmscriptis mediis adhibitis,
depositis
curit et anxietalibus
profectuum per vias exlraordinarias; quos profectus merilo commiltenl providentim
Dei, ul pro suo iibiiu dirigal ac disponat quod tnagis
expediet; suam interim stationem non deserentes, donec uudiant: Aniice, ascende supetius (Luc. xiv). Hsec
ibi; in quibus spectasse videtur Auctor ille gravcm
illam et increpatoriam
oraiionem Judith (Judilii. vm)
ad principes
Beihuliensem,
qui certtim
etjpopulum
lempus auxilii ferendi Deo quodammodo prseseripserant : Quod esi.hoc vetbum, in quo consensit Oxias,
ul ttadat civitateni Assytiis,
si inlta quinque dies non
venerit vobis adjplorium ? Etqui estit rot qui tentatis
Dominum? non esl isle sermo qui misericordiam
prosed
iram
et
excitel
accendal.
vocel,
potius qui
furorem
Potuittis vos lernpus misetaiionis Domini et in atbitrium veslrum \diem consjituistis ei, etc. Retineuda
jgitur illaejusdem Chseremonis sentenlia inilio liujus
cap. prolala : jfemerarium esse supet consummatiotin
cattitatis cettam\tempotis definite mensuram, ete.

'<

COLLATIO

887

XIII.

DE PROTECTIONE

DEI.

898

non sperare. Si enim vim versiculi illius unusquisque A mus, in unum omnia quse copiose sparsimque digesta
hsec est consummatio
sunt colligentes,
: Nisi .Domintis mdificaverit
in veritale
conceperil
castilatis,
ul vigilanlem
monachum
oblectalio
libidinis
nulla
domum, invanum laboranl qui mdificanteam (Psal. xn),
ul quiescenlem
ul nec de purilatis suse meritis extollatur,
somniorura
non fallat
perstringat,
sequitur
illusio

; sed cum dorraienti tanlum per sopitse mentis incuriam commotio

carnis obrepserit,
quemad-

sed Doraini
eam se non sua diligentia,
inlelligens
nec contra alios immili
misericordia
consecutum;
rigorc raoreatur , sciens humanam nihil esse virtutom,

si eam virlus

divina

non juverit.

nicationis

etiara

sine

titillatione
ullo

voluplatis

pruritu

excitata

est,

corporis

conquiescat.
non verpotuimus,

et custodiendm

unicuique nostrum adversus spiritum fordesudanti

victoria singulatotis viribus

certus tamen sum a studiosis ac

judicanda,
viris agnoscenda pariter
ac probanda.
spiritalibus
Tantum
namque inter hnrainem distat el hominem,

fine ac

Proinde

ita

sine ulla

Hsec decastitatis
fine, quantum
1
bis, sed experientia
magistrante
digessimus. Quce
licet a desidiosis ac negligentibus arbiirer irapossibilia

CAPUT
De

modum

XVI.

remedio acquirendm
castilatis.

forsilan

ris esl,de merito conatussuireraedium

non sperare :
quantum et illa in quibus animi eorum tendil intcnta- B lio ab invicem disparantur,
id est, vel ceelum ab
quse fldes Iicet facilis ac plana oranihus videatur,
men tam difficile ab incipientibus
quanv ipsius casinferno, vel Christus a Belial, secundum sentenliani
tilatis perfectio possidetur. Nara cura eis vel particula
Domini Salvatoris,
Siquis mihi minislrat,
mesequacontinuo in conscientiae suse sepuritatis arriserit,
tur; et ubi ego sum, illic el minister mens eritr (Joan.
cretis

elatione

quadam

subtiliter

illabenie

sibiraet

eam se diligentise suse

blandiuntur,
credeniesque
sludio consecutos, necesse est ut superno illo prsesidio paululum denudali, tamdiu illis, quas divina virlus exstinxerat,
passionibusopprimantur,
docente cognoscant se viribus
experientia

quamdiu
atque in-

dustria

sua puritatis bonum obiinere

non posse. Et
nostram de fine plenissimse castitaut disputationem
tis longa lucubraiione
confectam breviter concludaALARDI

GAZJEI

xn). El iterum : Vbi est ihesautus tuus, ibi etit el cor

luum (Malth. vi). Hucusque
beaius Chseremon de
castitatis
disseruit,
perfeclione
admirabilemque
doctrinamsublimissimscpuritatistalisermoiieconclusit, suadens stupenlibus
atque anxiis nobis,
quia

jam

noclis

pars
membra

major
effluxerat,
naturali
soporis

ut,
tradita

cibo raiquieti paululum

nime fraudaremus,
ne languens torpore corporis sui
etiam mens vigorem sanctse intenlionis amitterel.
COMMENTARIUS.

Sic Serapion
cum C Nisi Dominus domum carnis deleverit, domumque aniquoque collatione
quinta,
diiissellentationum
exstinctionem
mm mdificaverit, frtistra qtiispiam illam
etimpugnaiionum
jejunando ac
a Deo specialiter et jugiier poscendam, subjicit:
Imvigilando destruere nilitur : Offer ante oculos Domini
ettuam humiliatus imcarnis naturalem infirmitatem,
possibile namque est de qualibet passione ttiumphum
becilliialein agnoscens, prorsussuscipiesin
inlimis casquempiam ptomereri, priusquam intellexerit industria
vel labore proprii certaminis semet obtinere non posse.
litatis donum.
h Ita eiiam alibi
Climacus itidem ubi supra : Qui sua indusiria carJlfafli
(Coltat. 10, Cap. 1) dixit:
nem suam vincere vel debellare vult, in vanum currit.
strantibus affectibus vel effectibus erudiii.

COLLATIO

DECIMA

Quse est tertia

abbatis

TERTIA,

Chseremonis,

DE PROTECTIONE DEI.

CAPUT PRIMUM.

bas Germanus

Cum a ad synaxim matutinam perceplo paululum

ingenti absopore remeantes, senein reperireraus,
ALARDI

GAZiEI

in quooffiad conventum
matutinum,
ldesi,
unde orationuin
cium divinum primo persolvebant:
vocat in fine hujus cap.
ei psalmorum solemnitatem
se
divinis
et spiritualibus
inier
Deindede rebus
dictse
unde collatioues
tractabant et conferebant:
bujusmodi congressus et conventns, ut alias dictum
est. Id patet lum ex his cnllationibus
plerisque quse
nociurnain
matuiinn tempore, hocest, post quielero
habitse referuntur;
lum ex Regula S. Pachomii, cuinterpretalione
jus articulus septimus ex Hieronymi
sic habet : Mone per singulas domos finitis oralionibus
sed conferent innon statim ad suas cellas revertenlur,
ter se qumprmposilos audietint disputantes, ettuncintrabunl cubtlia sua. Disputatio autem a prmpositis doxnorum per singulas hebdomadas tertio fiet, etc.

movebatur,
quod in prseterita disputatione,
cujus virtus summum
desiderium incognitse nobis casiitatis infuderat,h
uuius adscrupulo

COMMENTARIUS
h
D
Quam superius (Collat. 12) aliis atqnealiis
verbis non semel expressit. Cap. 15 : Si enim vim iUius
versiculi unusquisque in verilate conceperit: Nisi Dominus mdificaverit domum, in vanum laboraverunt qni
mdificant eain (Psal. cxxv);
sequitur ut nec de puritaiis sum merilis extollatur;
inlelligens eam senonstia
sed Domini misericotdia conitcutum,
elc.
diligeniia,
Et cap. sequenli ; Vnicuique
noslrum adversus spitotis vitibus desudanti viclotiasinrilum fotnicationis
gularis est de metilo conalus sui remedium non sperare. Et infra : Experienlia
docente cognoscunt se viribus atque industtia sua putilalis bonum obtinere non
' .posse. Hujus porro sententise adjectio in superiore
collatione
huic collationi
occasionem dedit,
facta,
quam de protectione Dei placuit Auclori inscribere '.

JOANNIS

#99

CASSlkNl

COLLATIONES.

90O

viftutis, quse ribctiifria

jectiorie sentehtise beatus Senex iiieritum bumanse A qiiit, sublimitaie
disputafibrte paiefacta pSt, perie ("ut iia idixerim) a fide posasfriierisiioihinem,
caMsiieiiridustrise,
quamvis suintamen boni
mis adbohamfrugerii
vifibuS eriitatur,
slbiiitaWs excfri.Tti_uf, tatifuni ri6bis'(pace tua dicium
id
absufdum, si labofum stipendium,
'cbhvpoteiri esse rioh 'ptisse, tiiii ifl divirii tantom
sii) videtiir
'siii sWdib ^ercepisset.
riviiriefis Targitetfc', tionc^etts
est, "perfeciib castilaiis, quae irisiantia propiii sudofraric igititr 'qudeStionefli aUbrtite volveiitibuts iibbis,
ns acquirituf,
Iriori speciaTker Taboraniis depulelur
ciini qm'daam
induslfTse'. Tneptum est enifh., u't si, vefbi gratia,
progressus 'celiuia Veaittis tli&ifembh,
n'6's ihvicem muSiiiare iseriblsset, soTitb bf eviiis of astuagricolam
efga cufturanv terrae irreraisstim
dium viderimusimpenderSj
tioiiiim aiqtie psalmofurii golemriitaie
non illius efficaciae ascrifrahscufsa,
bamus et frucluin.

qriid mOverit inquirit.

CAJPUTii.

CAPUT III.
|
Responsio, quod\sine adjulotiq Dei nonsqlum petfeclio
casiitaiis; sed otntuhb niliil tioni perfici possit.

interrogdlio quitre titeiita viriulurit labbfaniii

ihdiistfimiitsh 'depuieritut?
Turic

GeVhvarius: Quaniuitt

exceiieiiiissiittse,
ALARDI

in-

GAZiEl

Chseremon:

Hoc ipso quod proposuislis

exemplo,

COMMENTARlUsj.

cupis fatib Ox sequenfuvus 'eilfcescel. Est aritem iisec B lenus ex Barbnio (Tom. V Annal. anno 453). Porro
ad PelagTariismurti acceidere aut
qiia i'ri r'6 X3as'sTa_i"ris
collaiio iVla famosa Ob qiiam Cassiaiius nOrt soTum
vnter caiholicos roale audiilac suo nomini el existiPelagianse haeTesi studere visus sit, plenihs h hoc
tractatu deciarabitur. Librum autern Hlum D. Promationi non levem certe niaculain .aspersit, verijra
etiam Geiasii surami pontificis cehsof iain notam insperi. ne qnid ad complemenium
hujus operis desideraf 1 posset, qjuo ieciofis
siudio , simiil et traricufffere rneruit atqbe iiilef auctofes apocfypiirbs,
ae sefcuritaii consultum foret,
uiia ciim
quilliiali
scripta sirit apoerypha, aniiumerari,
vte*quorum
proplerea
uti in praefatione nostra prsemonuiinus;
Cuycliiiet Peiri CiacoannotationibusajiCensurisDo.
abbatis nonii ad calc.ejri b.i|ic operi annectendum
et subjicienquod in hac collatione sub Ciiaeremonis
ita
duhv exisiimavij
eX qiio taraen pleraque antidota
'iriine de> gratia bev et libefb Tiorriihis afbitrio
sumoialim 'exeerjpta Opportuive ac suis votis in decufsctipserit ,tit oum Pelagio el Pelagianis haereiicis
vero doctri*u hujus collationis adhibebo atque interseram, ut
sentire aut iis certe fayere, Augnslini
nani a.Romanis pontilicibus approbatam et ab uiiiprompte ac prae [oculis habeai lector, quo declinet, a
vefsa Ecclesia receptairt coiivelTefe et Tabef_i'cia're 'scandalo seu erfore pedem suum, et noril juxla
AposiOTorii exaiiiinare oinnia, 'et quod b'0'num est tevidereiiir.
Qua de caiisa D. Prosper Aquilanicns,
nere (I Thess. y); vel ut Esaias ait: sc/af reprobare
non modoapud ipsum AuguRhegiensisepiscopus,
intiium et eligere.bonum (Esa. 7), ne venenum
stinum liileris graviter conquestus cst (quod et Hipro
veritatis
lacte
et
veritate
eodem
Tiribibat
falsitateni.
propuhauriat,
Tarius Afelatensis episcopus
pfo
Et
adversus
lioc bbiter addol collatiobem lianc Cassiani alicubi
griandae siudib prsesiitit), sed et librurii
Collatoris
no- r\ sbparaiiip impressam Tn Romabo Indice esse prohlCbllatOrem eodem iempore edidit,
Sic eiiiin lbi in appehdice (itf.
biiairi,
fiiirie non abbatem Chsefemoneiii, tjuera hic dlssejC. ) : 'CasSidrii CbhsitititiribpOlitaiii
de iibeto atbiitib Cbtialio,
f enterii Cassiahus inducit, sed ipsuiii Cassianum apvitiosurti fet 'qumAgdiiomiitiprpssa
in hac collalione
estpet Joaririeiri 'Sicetutri 1J&8.
petens ; et quidquid
'Cseteruiri quod ad 'Ch_eremOrie'm attinet,
erfi)neum coritijveiuf, rion Chaefemofii, sed Cassiano,
quem bic
ascribeiis. Vefum hiec qno magis
dispufanterii iridjicTt Cassiantis, rie quis ob hanc coTvelut auctori,
hic Annalium
lationera erroribns
vel
inspersam, ejus sanctititi
pateant et certiora reddantur, juvabit
!
accuralissimum
card.
auctoritati olim derogatunv putet, opporlune se obEcclesiasticorum
scriptorem
tulii prsecTafa ejiis memoria in .Tilaniis a B. Gregorio
Baronium audire.plehiirs
fea, harfariterri : "Hbc, inanno
tfigesimo
papa institutis \ |qifas feteri, Arnbldus Wion (Ligni
(riempe quadfirigentesimo
quit,
pitqe lib. v) ubi ifiter sanctos monachos et eremitas
lertio) S. Ptospet ret)iiscenft tn Qccidente et clansub eodera sanctitaiis titulo invocaniur harum collaeulo setpenti hmtesi Pelagianm se validis scriptis oppotionum prsecipui auctores sive collatores,
suit. Periculosum quidem tu Ecclesia bellum excitari
alque
calholico
ab
iis
sed
nointer
hos
noster
hic
Chseremon
vel
Chserimon : sic
qui
videbatur, non ab nosiibus,
j
enim ibi habetuf :
mine in Ecclesia vetsarenlur, immo et magna cum
tetis
laude adversus .Pelqgianqs errorfis.vqlentioribits
Sancte Paphrititi
\
caveret
hosletn, quetn
Sancte Serene
I
ptignasse visi fixissetit. Qtiis enim
in
libiies
ih casitis fi&eiiuih tftiiiiantein
j'ect__i'ejacula
Sancie Nesteros
F
accidit
inEchec
t'mpore
quiddaitx
ISancte Chmtiriioh
v Ora pro ribbis.
pemdimt?Ttite
MassiJoannes
Cassianus
enim
presbytet
clesia. Cum
Sancte Moyses
1
p.
diseriuih
a'i-\
tiensis Ecclesim, advetsus Neslotium,
Saticte Abraliam
I
Commenfariuni
JQomthi
Sancte Isadc
que petulile tie jitcafnatione
j
Peiaeodem
volumine
Pelagium alque
edidistet, et
. Ex qua lain solemni et publica invocatione, a tanauctores vehemengianos, velut ,ejus hmresis prtnip
et celebrata,
raagno inslituta
ter exagitasset; factutn esse visUm est nohnullis,-ut
topontiflceGregorio
et totius Ec.clesiae consensu approhata,
cum concah.ntn.im ioco ducerelur ^quod a calltolicis viris,<ut
siet bunc Chsere|monem cum aliis-anacboretis harum
Prospero et aliis, ipse Cassidnus Pelagianm hmresis
in numero sanclorum ab
collationlim
auctoribus,
in ctimen adduclus essel, ac prOinde ab -eo Cbllationes
- Patrmn
Ecclesia babituin et censitum fuissej consentaueuni
absqtte ertotis suspicidite .fideles incauie legeest dicere eumdem yirum alioqui sanclissiinum,
ali:calholici^ ctijus cuncta
reni abtque deleclu^vtpcitewi
: unde accideret; utiidem
essecalholica exisiimarmt
quando qiiidem ;de gratia Dei et libero bominis arbitrio erronee sensisse , si vera est relalio et collaescientej :effi>cerentur ea saltem vx pafte Ptlagiani,
sed
lio quam ei ascfibit Cassianus, ut supponimus;
quaadversus graliam a_>eo liberi arbUrii vires prmdiialenlibus malisul occvrretel S.
careniur. Hisigitur
poslea resipuisse et errorera ex simplicilate concepluiKt^ agnita veritaie el saniore doctriha percepta,
Prospct aductsus Collatorem iibrumiioCamio-cotiscricorrexisse: atqule in vero et calbolico Ecclesi* WOHt
<quo. et vettena
psk-,>ti qiiidem etuditiditeintignetn^
et sententia persiitisse.
produnlur el adversus ea antidotum prmparatur. Hac-

COLLATIO

901

evicieiitiusappTobaturnihilposseproficeresiiieadjutdrioDei, laborantis industriam, Nec enim agricola

omnes conatus suos in excolendis
confestim

etiam proventum

et liyemis tranquilla

DEI.

902

roborasset:
"et inefficax ejus volunA ac riiisericdrdia
cuin
ta_>fuissel ac viftus,
nisi etiam perageiidi copiam,
terris,
^tiae nonnumquam vel siccitatis Vel imbrium riimie-

expenderit
segetum et ubertatem

gum susepoteritindustrisedepulare,
eamet
frequenierexpertusest.nisT
lunilas

DE PROTECTIONE

Xin.

fru-

quamirritanvesse

dlVTna clefrientia
raie fraudatur,
pfrsestivissei. Nam
cuhi et boftuiri vfrfutis [Llps, inmarg.boiinih
virtws],

pluviarum

fet sanitas cofpofTs,

opporsercriitas subsequaiur: ita

utadultosjarofruciusacperfectamaluriiatesolidatos,
quodamriiodo de nvanu leneniium viderimos

pTerum-

luuirique
Ofanditrii

ei bimiiuni

effectu^ operum aca Dotnirio fuerit coiidohata,

prosperiias
est ne fiat ei siciit 'siJfipiuin
sefeum et terra ferrea; et ne residuiira

6st, 'eceTUift
lociistfe Co-

laborantibus
illam jugem
que praereptos, nibilqiie
sudoris Tnstantiam contulisse,
quia nori Tuit Domirti
directa. Sicui igiliir ineftibus
opiiulatioiie
agricolis,

iriedat brtrchus, et fesiduum

bruchi efo'ca deVoret,
et rcsiduum eracie fubigo consumat (Joet. 1). Neein
boc lantum eget divinitatis
auxilio agricolse laboran-

non subigunt, b&ri'c

quisua frequentef voraere-afva
iibefiatera segetuni pietas divina ii'6'ri confert, ita la^h'On proderit,
nisimiborantibus iSefnoxsOllicTtudo

iiisT etitfm insperatos

tisihdrisfria,
quibus etiamsi desiderata Tructuuin
'fuerit

meritis

iuniiatern

avertat

castfs,
fecunditate ager

nbri solum spei suse varia'exs'p'ectaIri quo tameri % tione frustrabitur,

sericofdia Domirii fuerit pfospefata.
verrim etTam percejptartiiri
ei rehumana siiperbia riullatehus se gratiae Dei vel cxcbridilarum
jam vel in area vel iri 'bbffeo frugurn
fraudabilur.
iiberiate
roariTfesiO coTligituf,
ajquare veT admiscere conferiiiat, paf licipemque seTh
Qiiibiis
'* non solum
muneribusDei
per huc conetur insef ere, ut l&bofem
actuum, verum etiam cogitatibrium !bosuuin auCtbrerii esse diviuae exisiimet
riarura ex Deo esse jprincipiuni, qiii nobis et TriilTa
Tafgiialis , ac
sanctse voluniatis inspirat, et viftuiem
pToventum copiosissimarum
fiugum iiidustfise suse
aiqiie bpporf espondisse glofielur.
tonsideret
namque a'c
veridicaexaminatione
perpeifdat, quod ne ipsos quidein conatus, quos pro desiderio opuleiilise intcntus
exefcuit, suis viribus impeudere potulssct, nisi eum
ad exercendam omrie bpus Turls, prolectio Domini
ALARDI

GAZJEI

opimaius,

eorunv

qnse recte cupirivus, tfibuit pefaeniin dalum bonum, el dnitie doiiuiri

genili : Omne
perfeclum desursurii esl descehdens a ptilre tutiiitiiiin
bbria siirit, eteisequTuif,
etincipitquse
(Jacob.i),bqui
et consttmmal

in riobis, dicenle

Apostolo,

Quiauicin

COMMENTARIUS.

a Veraet catholica
verba ipsius Cassiani, deiride quof(irndara'aTioriifti
senlenlia, quam et D. Prosper
de ea re senteniias subjicieriius. llle Tgitur sic: Noyalde cammendat in ipso sui operis velut praeambulo
(Cap. 5i, ubi verum a falso discernens, et suum de
strum, inquit, est, ut quolidie nos riltrahentem gfatiam
nac cOlialione jodicmin
Dei humiliter subsequamur : vel cerie tiiira cervice et
proferens : Qum tamen, irtut dicium eSl, auribus eidem resisteiites
a verilatis pietate non
incircuntcisis,
quit, ititet iriilia disputationis
dissonat, el juslo honorari prmconio mererelur; nisi
qtCi cadit
per Hiereiniam mereamur audire: Niimquid
prmcipiti, imvoque [Al. levique] ptogtessu ab inchoata C nonresurgel, el qui aversus esl non reverlelur? Qudre
rectituaine
aeviatet. Nam post compatalioneth
ergo aversus est in Hierusalem populus isie avefsione
agticonientiosa? lriduraverunt
feverli
cervices, nqlueiunt
colm, ctti fotmam sub gtalia ac fide viventis aptavit, el
Cujus iriftuctuosum esse dixit laborem, nisi per omnia
(Hierem. vm et 17 et 19). Haec ille. Sic Augusiitvus
Dei auxilio juvareiur ; intultt definitionetn
cathblicisde Spifilu
et Littera
cap. 34 : Profecto et ipsum
veile credere Deus operdtur in homine, 'et in oninibus
simam, aicens : Quibus maiiifeste coltigitur non solum
misericordia
acluum, verum etiam Cogitaiionum bonarum ex Deo
ejus prmvenit nos; comeriiire auterii voesse principiiim,
elc. Ila S. PrOsper ; ac rursus sub
cqiioni Dei, vel ab ea dissenlite,
ptopfim Voiuntads
iineiu sui opusculi, prsccipuas hujus collationis
est. Et lib. ii de Peccai. mer. et femiss. cap. 5 :
defiriitiones colligens, lianc earadem priinam ponTt deAdjtitor nosler Deus dicitur; nec adjnvare potest, nisi
et catbolicam esse
finiiionein,
quam et amplectitur
qui aliquid sponle conatur : quia non sicut in lajiidibut
Est enim hsec assertio praecipuum cathoirisensaiis, utif sicul in eis, quorum nalura rdtionem
conlitetuf.
sdluiem nostram Deus
licae doclririae adversus Peiagianos
fundanienlum
:
Vpluntqtemque non condidil,
cui si CoTlaior iuhsesisset, longissirae
ab erroris
bperatur in riobis. Ei lib. de Prsedest. ei Gratia cap.
9: Deus tempora officiaque distribueris, ordinavit ut
periciilo ac suspicione abfuisset.
fc D. Antoninus
vocaiidne ipsius bonorum printipia
sumererivus, voca'i
postquain boc caput hujus collatioautem atque illumihali
vias mandatorum
nis majori expane,
et ipsius Cassiani verbis more
ejus boni
suo relulisset,
nosceremus, el eas Itbeto Vel
subjecit nonnuTla quse non sunt Casingenii
inielligeniia
nec in excusis exenisiani, cum nec in manuscriptis,
eligeremus vet reiinqueremus arbiirio. Prosper libro n
sed vel ipsius Antoniui,
meri- j) de Vocatione Gent. cap. 26 : jWaric abundanliorem
plaribus habeantur,
ila credimus (tlqtie experimur potentem, 'ul
dose lamen, exscripta vel edita ; vel poiius ab alio
graliam
nullo modo arbiircmur esse violentam, qua quidquid in
pefperain addita et inserta,
adeoque censoria anisalvandis hominibus agitur, ex sola Dei voluntate permadversione digna. Siquidem post illa verba Cassiani : Qut incipil, Qum bona sunl, et exsequitur, Et
agqiur, cum eliatn ipsis pqrvulis per alienm voluntalis
subveniatur obsequium. Eilib. conira Collatorem cap.
consumtnat in nobis, subjicitur
apud Antouinum :
eam scilicei qua
20 : Bonam, inquit,
voluritaiem,
ltaque si attrahimur, nostrutn non est quod seqttimur,
sed illius a qtiq trahimur:
atihmretur Deo, nec negandum est homiriis esse proresislere vero el nolle sequi,
nestrum est. 'Sic ibi. In quem locuni R. P. Petrus
priam, et confitendttm est Deo inspiranlc conceptam.
Et multi alii quos videre poteris apud Cariisium in
Maturus suam non dmisit adbibere censuram, dinum. 9, et
fine operis catechist.
de Juslificatione
gnam quidem,
quse hic inseraliir : i Obrepsit, in'Sotuni de Nat. et Gralia lib. i cap. 15. Quod eiiam
q.uit, hoc in locoD. Antonini errof sane gravis, quem
statueram emendare, substitutis
deiTriivit concilium Trident. sess. B, cap. B, et caii.
ipsis Cassiani verPelr. Maiurus.
bis: quia tanien res hsec magni raomenti
6. > Hucusque apud D. Antonium
visa est
pravas hsereiicorum
prepter
opiniones, ideo primo

JOANNIS

905

CASSIANI

COLLATIONES.

|
proprii
dat semen seminanti, ee panem ad tnanducandum ptm- A summam castimonise purilatem,
dustria possedisse iicanlur?
semen vestrum, el crescere fatlabit, et multiplicabit
ciet fructut justitim vetlrm (II Cor. ix). Nostrum vero
CAPUT V.
nos gratiam Dei humiest, ut quolidie attrahentem
Reiponsio de pliiiosophorum imaginaria
incirdura
cerviceet
vel
certe
liter subsequamur,
ut scriptum est (Aclor. vn), auribus eidem
resistentes, per Jeremiam mereamur audire, _Vumest non requid qui cadil non resurgel, aut qui aversus
cumcisis,

verletur (Jerem. vm) ? Quare ergo aversus est populndulus iste in Jerusalem aversione contenliosa?
Taverunt cervices suas, noluerunt reverti.
CAPUT
Objeclio,

IV.

quemadmodum genliles absque gratia Dei,

castimoniam habuisse dicantur.

Chseremon : Gratum
agnoscendse veritatis
etiam inepta proppnitis,
tior, atque
fidei virtus
trariis

(ul

monise puritatemj
graliam mortalium

labo.is

ifl-

castitate.

mihi est, quod dum summo

amore flammamini,
qusedam
quorum

iiadixcrim)
appareat. Quis

propositioriibus

901

objeciione

probacalholicse

exploratior
etenim sapiens tam con-

uteretur, ut ccelestem castiquam hesterna die uec per Dei

cuiquam asserebatis posse con-

crederetis
ferri, nunc eamdem etiam a gentilibus
virtule
fuisse possessam? Sed quia hoec
Germanus : Huic sensui, cujus pietas abrupte a
propria
illud videtur obsistere, B explorandse proculdubio
nobis non polest improbari,
(ut dictum est) studio veria
tendit.
Nam
liberi arbitrii
tatis oppouitis,
de his teneamus, advertite. Priquod ad deslructionera
qjiid
mum h pliilosophos nequaquam credendum est lalera
cum mullos gentilium,
qui utique divini adjutorii
non solum frugaliiatis
aninii castitalem, qualis a nobis exigitur, assecutos:
atque
gratiam non merenlur,
etiam castiut non solum fornicatio,
scd ne
quibus injungituf,
patientise, sed, quod magis mirura est,
tatis videarous

quomodo capiivato
fulgere virtutibus,
Dei munere collalse illis
liberse voluntatis
arbitrio,
credendse sunt, cum utique mundanse sapientise sectatores,

non solum

Dei graliam,

sed ipsum etiam

quanlum vel serie

Deum penitus ignorantes,

tradilione
vel quorumdam
lectionis,

verum

cognoviraus,

ALARDI

GAZiEI

immunditia

nominetur in nobis. Habueruni

aulem illi quamdam c pspwa, id est, porliunculam
castitatis, id cst, abstinentiam
carnis, ut tantum a
coitu libidinem coerccrent:
hanc autem internam
quidem

menlis, perfectam ac perpetuam corporis purilatera,

non dicara opere assequi; sed nec cogitare potueCOMMENTARIUS,

seu querimonia
Vetus cantilena
Pelagianorum,
qualis corporis atijue vitiorum potest esse mens domina,
everti
veti Dei netcia, nec ejus impetio subjugata, ted vitiout alias dictum est, posita gratiae necessilate,
sissimis dmmonibus cottumpentibus ptostituta ? ProinUe
Quibus e diac deslrui iiberum hominis arbitrium.
non destrui,
Patres per graliam
virlutes quas sibi\habere videlur, per quas imperat corverso respondcnt
: qnia quod ex
sed potius perlici liberum arbitrium
pori el vitiis, adquodlibet adipiscendum vel tenendum,
etiam ipsa viiia sunt potius
nisi ad Deum rilulerit,
seet suis virihus non potesi, per Dei graiiara acciin episl. ad Clesi- C quam virtules. Ntam licet a quibusdam tunc verm el hopit ul possit. Iia D. Hieronymus
ad illud axioraa Peneslm pulentur eise virlutes, cum ad seipsas referunlur,
phontein adversus Pelagianos,
liberlas in me destruinec proptet aliud expetuntur,
etiam tunc inflatce ac
lagii: Si alterius ope indigeo,
tur arbilrii;
eleganter ila respondel: Velle et currere
superbm sunt, et.ideo non virtutes, sed vitia judicanda
sunt. Idem lib. ivadversus Julianum (Cap. m): Absit,
meum esl, sed ipsum meum sine Dei semper auxilio,
Absit
epist. 89: Voluntas linon etit meum. Et Augusiin.
inquit, ulsit in aliquo veravirtus, nisi siljustus.
autem ut sit justus vere, ntsi vtvat ex fide. Justus enim
beta lanto libetior quanlo saniot: tanto autem sanior
ex fide vivil (Rojn. i). Quts porro eorum qui se Chrigtatimque subjectiot. Et
quanto divinm misericotdim
slianos habeti vbfunt, nisi soti Pelagiani, juslum dixeinfra :Libetum arfcifrium non ideo tollitur, quia juvarit infidelem, juslum dixetil
iur : sedideo juvatur, quia non tollitut.
Qui enim Deo
impium,
justum dixetit
diabolo mancipqtum? sit licel ille Fabticius, sit licet
dicit: Adjutor meus eslo, confitelur se velle implere
sed ab eo qui jussil adjulorium
poscere
Fabius, sit licel Scipto,st! licet Regulus,elc. Et infra ;
quodjussit;
Afcstf t tiirfufes verm cuiquam serviant, nisi ilti et
ul possit. Idem epist. 103: Quod putant auferri sibi
liberum arbitriuni, si nec ipsam bonam voluntatem sine
propier illum cui dicimus: Deus virlutum, converte nos
(Psal. LXXIX). JPrbinde irfufes, qum carnalibus deleadjulorio Dei hominem habere consenserinl, non intelhumanum arbilrium, sed impelclationibus, vel quibusque commodis et emolumentis
ligunl non se firmare
temporalibus seiviunt, vetm prorsus esse non possunt.
lere, ul pet inania fetalut, non in Domino tamquam in
adversusColnec ipsm verm sunt.
Qum autem nulli reiservirevelunt,
pelra slabili collocelur. Prosper.cap.38
Verm quippe wirfufes Deo servitint in heminibus, a quo
lalorem: Non conturbat nos ttiperbienlium
inepla quein universum
rimonia, quo liberum arbUrium causantur auferri; si j) donanlur homitiibus. Hsec de virtutibns
D. AugustinusJ Porro de continentia
seu castitate
el principia, et profectus, el perseverantia in bonis usDei donaesse dicantur: guontam Opitulaspeciaiim idem docet eodem loco, inier alia scriqueinfinem,
sunt volunlatis
bens : Si vetam jusliliam non habent impii, ptofeclo
liones divinsp. gratiae stabilimenta
nec alias virtutes comiles ejus et socias; quia cum non
bumanae.
h Quod de castitate bic dieitur,
id generatim de
ad sutim referdntur auctorem dona Dei, hoc ipso mali
nullam
moralibus astruit D. Augustinus,
his utenles efficiuntur injusti; el si quas habent, veras
viriutibus
in philosopbis, ac caeleris gentilibus, seuinfidelibus,
nonhabent,
acper hoc nec continenlia sive pudicitia
a virinte
vera est impiorfim.
celebraiis, veram absolule et
quaniumvis
c Ciaconius
id est, partialem,
fuisse virintem; sed autsimulatam,et
sive
propriedictam
;legit pspaarn,
aut incboatam Oumtaxat et imperfeadumbralam,
parlitam , sive imperfeclara. Est enira fM/xr, pars,
clara. Sic enini ail lib. xix de Civiiate Dei cap. 25 :
partieula;
diraidiata,
imperfccta.
pefiixn, partita,
lauanimus
et
ralio
vitiis
Sic
alibas
Joannes
videatur
collat.
19
exponit
corpori,
cap. 9 : Sed
Quamtibel
ddbilitet intperare, si lamen Deo animus, et ralio ipsa,
hmc, inquit,
p.tpixn, id esl, non in omnibus contummata perfectio; sed pars perfeclionis esl.
non servit, sicut sibi serviendum esse Deus ipse prmcepit, nullo modo cbrpori viliisque recte imperat. Nam

COLLATIO

905

XIII.

DE PROTECTIONE

DEI.

906

a famosissimus
ille ipsorum Socra- A mundi hujus, velut quiddam memorabile
Denique
proferre
se
ut
de
non
erubuit
non
dici
a nobis sine verecundia, netes, hoc,
ipsi concelebranl,
puduit, neque
Nam cum inluens eum quidam h pbysioque audiri potest. Nanv cuidam in adulterii crimine
profileri.
6
c
puniendo (ul ferunt) ait, rblSupetxvnukovpLevovQavurta
OJ/J/KTKTra-SspaaroO, id est, Oculi
gnomon dixisset,
et irruenles iu eum discipuli
p.r>yo/)?s, id est, Quod gratis venditur
morte non
puerorum,
corruptoris
emas^Constat ergo illos verse castitatis, quse a nobis
ejus, ulcisci illatum raagistro vellenl convicium, inrunt.

dignalionem eorum hac dicitur compressisse sententia : nu<raix0Eeruipoi, eipXyap, aJU' 7rix_o, id est, Quieme.
scile, o sodales : elenim sum, sed conlineo
non solum assertione nostra,
Apertissime
igitur,
consmnsed eliam ipsorum professione monslratur,
id est, comnvationem tantummodo
impudicilise,
violenta ab illis necessitale
mixtionisturpiludinem,
non tamen desiderium
de cordibus
compressam;

Diogenis?

tritione

deserviunt.
CAPUT

Quod sine gtatia

VI.

Bei nullos industrios

valeamus.

conatus exsequi

Et idcirco licet in multis, immo in omnibus, pospassionis exclusam.

est illa d sen- B sit ostendi semper auxilio Dei homines indigeref nec
proferenda
Faclum
enim quod philosophum
humanara
aliquid
fragilitatem
, quod ad salutem

eorum, et oblectationem
Cum quo autem horrore
tentia

nec agnovisse virtulem.

Et ideo satis cerexpetitor,
tura est circumcisionem
noslram,
quse in spirittt
est, non possenisi Dei tantum munere possideri, et
his inesse solummodo qui Deo tota spiritus sui con-

illius

ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

Purpureo in gremio spoliatum sorte virili,

Quippe Apnllinis Delpbici oraculo sapienlissimus
Graecorum judicatus, qui, tesle Augustino (Lib. VIII
Hadrianique dei Ganymedem, etc.
de Civit. cap. 2), ptimus universam philosophiam, ad
item haec saepe refricat
Chrysostomus
( Homil. 27
corrigendoscomponendosque mores flexisse memoralur ;
in II ad Cotinl. et 66 ad pop. Antioch.);
cum anie illum omnes magis physicis, id est, naturaliatque ob hanc
et
quidem causam,
hujus flagitii intuilu,
bus rebus perscrutandis,
apostolus
operam maximam impenPaulus
lales
sceculi
bujus
sapienles, id est, philosoderint.
b
dicit eos justo
phos genliles graviter
perstringens,
Physiognomus, vel physiognomon,
qui hominum
Dei jiidicio frarfifos in passiones ignominim, et in remores, ingeniura, sive indolem ac propensionem ex
probum sensum, nt facerent quce non conveniunt, maTalis ille
corpore vultuque cognoscit aut conjectat.
sculi in masculos lurpiludinem
De quo Cicero lib.
operantes, et mercedem
Zopyrus , qui Socratem notavit:
oportuil erroris sui recipientes ( Rom. i), elc.
de Fato : Quid Socratem? Nonne legimus quemadmoVide D. Cyprianum epist. 2 ad
?uam
dutn nolarit Zopyrus physiognomon, qui se profitebaDonatum).
d
ut
dici
tali
Dignum,
solet',
patella operculum,
lur hominum mores naturasque ex corpore, oculis,
digna tali philosopho sentenlia. Satis enim no;a est
vullu, ftonie petnoscere? Cselius Rhodig. (Lib. vi c. 2):
hujus Diogenis, philosophi scilicet Cynici, a canina
manlices pars ea qum ex
Esl, inquii,
physiognomia,
et obscenitate sic cognorainali,
lurpitudine
infamia :
ore omniumque corporis membrorum facie, motuque ac
de qua, prseter Plutarchum
et Laertium, videre
pofilo, hominum conjectat mores; de qua, ut Aristoleles,
tes
D.
lib.
xiv
de
Civit.
Augustinum
20.
Cum
et Adamanlius [ Origenes], ita mulli alii lam Lalini.
cap.
*-
Aristoielem
in
ut quisque
ergo, juxla
(Arist.
Politic),
quum Gtmci sctipsetunt (Alex. ab Alex. lib. u Genial.
animo
affectus est, ita de rebus judicet,
mirum non
c. 19).
<"
est, si homo caninus, el canis verius quam philosovisa hsec Ciaconii lectio,
Aplior et congruentior
phus, adulterium,
quia gratis oblatum , non magis
et aliorum, op.paxa izatSepao-cai,
quam illa Cuychii
punienduin censuerit quam caninam foeditalem.
oculi corruptores
aulem O,
puerorum. Subaudiiur
0 Id esl,
qui puniendus erat ob adulterii crimen :
irridentis
vel
cot:
0
oculi
inlerjectio
exprobranlis
quod etiara apud gentiles morle punitum fuisse, vel
rttpioris puerorum. Porro psederastes et psederastia
ex boc Ioco colligi potest (Alexand. ab Atex. Genial.
infame vocabulum, el magis ipsum flagitium,
quo
lib. lvcap. 1; A. Gellius lib. x cap. 23). Aliud cernoiaius Socrfites inter alios philosophos et viros nolius consiat ex lege Juliade Adult., quse poena capitis
biles. Unde Terlullianus
in Apologelico
(Cap. 46) :
damnat adulteros el adulteras. Apud Judseosiadultera
Si de pudicitia, ait, provocemus, lego parlem senientim
simul cum adultero interfici jubentur,
Levit. xx et
Atticm in Socratem corruplorem adolescentum pronunDeuteron.
xxn.
Sed
postea consuetudine iulroductum,
tiatam. Nec dissimile illud Senecse (Lib. deTranquitutadulterse
lapidibusobruerentur,
Histoutpaietex
litate cap. 15) : Cum puetis Socrates ludere non eruria Susannse, Daniel. xm, et mulieris in adulterio
bescebat. De aliisjpd genus corruptoribuset
hujus turdeprehensae, Joan. vm. Apud Christianos etiam adulpiiudinisiufainia,
vide, si lubet,Cseliura Rhodig. lib.
terium morle vindicatum
fuisse docet episiola D.
xv cap. 9 et 10. De hoc ilidem vilio agens D. Hierode muliere septies icta ob adulterii criHieronymi,
Grmci et
nymus in cap. nlsaise : In lanlum, iuquit,
men falso illi et conjugi impactura (Epist.
Romani hoc quondam vilio labotaverunl, ut el claris49). Et
Simi philosophorum Grmcimhaberentpublice concubinos; j) Cassiodorus variis epistolis (Episl. 57 lib. i, episl. 35
lib. v, ep. 18 lib. ix), ei ediclo Tbeodorici regis
et Hadrianus philosophim artibus eruditus, Antinoum
apud
eumdem.
consecrarit in deum, tcmplumque ei ac victimas el saf Pia et catholica
asserlio, si sano et catholico
cetdoies insiituerit,
el ex eo JEgypli civitas et regio
sensu intelligatur.At
non videtur Cassianus, autejus
nomen accepit. Inter scorla quoque in fornicibus speinterpres Ghseremon ila iniellexisse ut verba prse se
ctaculorum pueri sleterum publicm libidini exposili, doferunt, ut patel ex iis quse lib. xn Instit. cap. 12 ct
nec sub Conslantino impetalote,
Christi Evangelio coseqq. notavimus, et ex proximis capitibus hujus colruscante, et infidelitas gentium universarum, el lurpilalionis
magis patebit. Tota aulem vis est in verbo
tudo deleta est. Haec D. Hieronymus.
Sed et Prudenperficere, quod alibi exponit (Collal. 12 cap. H ef 13),
tius in Symmachum
consularem
hsec eadem de
perfectionem virtutum oblinere, vel perfectionis finem
Antinoo Hadriani imperatoris
Ganymede exprobrat
aut summam atlingere. Qua phrasi significare voluit,
bis versibus:
non sine aliquo calliditatis
ariificio,
posse hominem
ex
viribus
seu
liberi arbiirii,
naiurse,
Quid loquar Aotiiioum ccelesti sede locatum?
absque gratia
Illum delicias tunc divi priucipis: illum
Dei prseveniente, aliquid incipere, inchoare,
quod

PAiaoi.

XLIX,

29

JOANNIS

. i)Ol
'
perlinef,

CASSIANI

COLLATIONES.

908

sine adjulorio Deiposse t\ peragendi nostrsc Subjacet potestati ? Nam neque repersesolara.idest,
" in nullo modo taraen evidenlius quara in
nec districtiones
motionis
sileutium,
jejuniorum.
perfmere,
Ut
illo etiam teropore quo posnec lectionis instaniiam,
atque custodia casiitalis ostenditur.
acquisitione
sed quibusenim tantisper de integritatis
dispuejus diflicultale
sumus, pro nostrp arbitrio retentamus,
tatio

differatur,

rim

disputemus.
fervens spiritu,

de inslrumentis

ejus breviler

inte-

Quis prsevaleat,
quaeso, quamvis
vel sicci
vel squalorem soliludinis,

csuriem, sed ipsam

panis, non dicam, quotidianam
suis
nulla hominum
laude suffullus,
saturilatem,
viribus sustinere ? quis aqusc perpeluam silim sine
Domini
consolatione
tolerare? illumque dulcem ac
matulinum
deleclabilem
soporem huroanis fraudari
b intra terminos horarum
quatuor oranem
oculis, el
lege concludere ? Quis
quielis refeclionem jugipossit
indesinenlem

lectionis

instantiara?

quis irreraissam
prsesentis lucri commo-

nullum
operis sedulitatem,
dum captans,
absque Dei graiia explere sufficiat?
Quce omnia sicut desiderari a nobis jugiter
absque
non possunt, ita ne perfici quidivina inspiratione
dera sine ejus auxilio ullalenus
queunt. Et ut haec
eadem non solum probata nobis experientioe disciplina, sed etiam certis indiciis et argumenlis manireddamus, nonne in multis quse utiliier optamus implere, cunv desiderii plenus ardor ac voluntas perfecla non desit, interpellans
qusecuraque franec proposito nosiro
gililas cassat vola concepta,
festiora

Domini fue.rit
effeetus, nisi virlus perficiendi
miseralione donata, ita ut cum sit innumera
multi-

assistit

qui fideliler virtutum

summam tamen eorum

tudo illorum

sludiis

desiderent

dam occurrentibus

causis, eliam invitissimi

frequena salutaribus instilutis,
ter retrabimur
ita ut, vel
in qno hsec exercere posloci, vel temporisicopiam
nec
simus, necesse sjt nos a Domino deprecari,
sufficere

nobis

id quod

possumus certum est, nisi

eliam opporlunitas
ca quse nobis uiique
peragendi
de quibus et
possibilia sunt, a Domino tribuatur,
Quoniam voluimus, inquit, venire ad vos
Apostolus,
et semel el iterum,
et impedivit nos Satanas (I Thes.
ita ut nonnubquam
nos eiiam utiiiter ab istis
li);

sentiamus sludiis avocari, utdum nolenspiritalibus

noslri cursus intentio, et
]$ tibus nobis intefrurapitur
infirraitali
carnis aliud relaxamus, etiaro invili ad
salularem

reservemur.
De qua disperseverantiam
Dei, simile aliquid bealus Apostolus :
pensatiooe
Propler quod, inquit, ter Dominum rogavi, uf discederet a me; et dixii mihi: Svfficit tibi gralia mea; natn
virtus in infirmitate perficitur (HCor. xn). El ilerum :
Quid enim oremus, secundum quod oportet, nescimus
(Rom.

vni).
CAPUT

De principaii

VII.

Dei, et providentia quolidiana.

Propositum
namque Dei.quo non ob hoc hominem
fecerat ut periret, sed ut in perpeluum viveret, manet immobile.
Cujus benigniias c cum bonas voluntatis in nobis quantulamcunvque
scintillam emicuisse
proposito

qui hsec perficere

: ut prse- C perspexerit,
vel. quam lpse laraquam de dura silice
prsevaleant, invenias rariiatem
nostri cordis excusserit, confovel eam el exsuscitat,
termittam
quod ne tunc quidem, cum omnino nulla
facultas universa quse volumus
volens omnes homines
nos arcet infirmitas,
suaque inspiratione conforlat,d
inhserere,
vel tolerare

ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

volebat circa mane propler nalurm ttecessitatem dotad justificationem,

graliam et salulem promerendam
at non posse illud perficere, et ad perfemire, dicebal soinno: Veni, serve male; el surripiebal
pertineat;
sine speciali el superualusotnrii sedendo, el slatim sutgebat. Plura
clionis finem perducere,
pauxilturii
rali auxilio Dei. At catholica veritas docet non soluin
exempla habes apud Palladium (In Histor. Lausiaca)
viriuin Moyse jEtbiope,
Macario, et aliis. Vide Turrecreprogressum, perfectionem et consumraationem
matura in cap.'23 Regulse D. Beuedicii,
ubi contra
tuin et bonorura operum, sed et ipsum jnitium , inDeidona
somnolentos monachos agit.
choaiioneni, desiderium, fidem, oraiionem,
c Hic demum
menlem suam,
incipit Aucloraperire
esse, et a Dei gratia pendere. Atque in hoc lota fere
et erroris initium,
consistit controversia D. Prosperi et aliorura Patrunv
quod sequenti capite clarius exadversus Cassianum ejusque socios clericos Massiillic ortum quemponit. Quam enim hic scinlillam,
ubi dehoclatiusagendum.
lienses, quse in progressu hujus collationis
plenius
oambonaevoluulalisvocat,
d I Timot. ii : Cotam Salvatore nosiro
Deo, qui
explicabitur.
* Idem
collat.
et
alibi
omnes
homines
vull
salvos
et
ad
cap. penull.
ult.,
fieri,
superiori
agnitionem veritatis venire. Cujus senteiiliae varia est expositio. Trissepius inculcalum.
b Hoc enim inter alia perfectse et consummatse
plicem ex Patribus afferi S. Tbomas (i parf. q. 39,
rearl. 6) : Illud,
castilatis
comparandse media sive instrumenla
inquit, verbum Apostoli, quod Deus
vult ontnes homines salvos fieri, etc, pofesf tripliciter
censuit praecedenii collat. : Si quielem soinni trium
sive (ut alii slatuerunt) qualuor horarum spatio termiVno modo, ut sit accommoda dislribulio seinlelligi.
SS. illos anachoretas et mo- l> cundum hunc sensum : Deus vull salvos fieri omnes
narit; unde colligimus
non nisi tres
homines qui sqlvaniur.
Non qnia nullus homo sit
naclios, perfectse castitatis amatores,
quaiuorve horas somno et quieli coneessisse. Quod
quem salvutn fieri non velil, sed quia nutlus salvus sit
secundo et lertio
eliam ex Cassiani libris Institut.
quem non velil salvum fieri, ut dicit Auguslinus ( Lib.
Sanclor. c. 8). Secundo polest inletlidatur intelligi,
ubi dicitur
non licuisse monacbis
i de PrffidSfin.j
officium
et Laudes matulinas
ad
pro generibus singulorum, non
post nociurnum
gi, ut fiai distribttlio
somnuin reverii; sed noctis residuum orationi, medipro singttlis genentm, secundum hunc sensum : Deus
vult de quolibef statu hominum salvos fieri, mares et
tationi, vel operi manuum ab eis fuisse impensum
(Lib. ii c. 13 et lib. m c. 5). Fuere autem nonnulli
feminas, Judwos et gentiles, parvos el tnagnos, non tamen omnes desirigulis stalibus.Tertio ,secundumDamaqui nec unius horse spatium sibi ad sonvnum indulde voluntale
scenum (Lib. iirfe Fide c. %),inlelligilur
gerent: unde axoi/iTot, id est insomnes, dicti. De
antecedente, nori devolunlateconsequente. Qum quidem
quibus Evagrius Histor. Ecclesiast. lib. HI cap. 19 et
20. Abbas Arsenius, ut est in Vitis Patrum (Lib. v
dislinctio non accipiiur ex parte voiunlatis divinm, in
iibello 4 iiovm edilionis)t tota nocle vigilabat; et quando
qua nihil est prius vel posterius,ted ex parte volitorum.

COLLATIO

g09

XIII.

DE PROTECTIONE

DM.

'..'

9iQ

}A tur, ita Scriptura teslante : Quta Deus mortem non

salvos fieti,et ad agnilionem veritatis vcnire (ITimoth.
volunlas ante Pattemvefecil, nec gaudet in perditione vivorum (Sapient. i).
n). Quia non est, inquit,
El inde est quod plerumque dum pro nobis contraria
iituin qui in cmlis esl, ul pereat unun ex pusillis islis
vel tardius vel nequaquam nostra exDeus
postulamus,
( Matih. XVIII ). El iterum : Non vult, inquit,
auditur
et rursus,
ea quse credimus esse
oratio;
perire animam, sed relraclat cogitans [Lips. inmarg.
ut beniguissimus medicus, eliam
conlraria,
utililer,
reiractans cogitat] ne penitus pereat qui abjectus est
invitissimis
Dominus inferre dignalur;
ac nonnum(II Reg. xiv). Verax namque est et non menlitur
noslras
letbalesquam perniciosas
disposiliones
Deus, cum obteslatione definiens : Vivo ego, dicit
ab effeclu
detestabili
Dominus Deus, quia nolo morlem impii, sed ut converretardat
ac
que conatus
ac properanles
ad morlem
relrabit
talur a via sua et vival (Exech. xxxm).
revocat;
ad
Qui enim ut
quopereat unus ex pusillis non habet voluntatem,
modo siue ingenti sacrilegio putandus est, non universaliler
omnes, sed quosdam salvos iieri velle pro
omiiibus?a

Ergo quicumque pereunt,

ita eo conlra
voluntatem,

contra

salutem,
*
rantes.

et

de

inferni

faucibus

CAPUT
De gratid Dei,

illius

exlrahit

igno-

VIII.

et arbitrii

libertate.

circa nos suam

Quam curam atque providentiam
perennt
unuraquemque
eorum quolidie proclamanie
: Convertimini a viis ve- B sub figura meretricis
Jerusalem el perniciosa
ad
stris pessimis, el quare moriemini, domus Israel (Ibid.)1
idolorum
cullum
alacritate
tendenlis,
per Oseauv
sermo divinus eleganter expressit.
El iierum : Quolies volui congregare filios tuos, sicut :
Diprophetam
cenie namque ea : Vadam posl amatores meos, qui
galliiia congregat pullos suos sub alas suas, et noluisti i

facies [Lips.

danl panes mihi, et aquas meas, lanam meam, et linuttt

sameum, oleum meum, el potum meum, respondit,
consulens divina dignatio :
luti ejus, non voluntali,

agnitionem vetitatis

Ecce ego sepiam viam ejus spinis, el sepiam eam maceria, et semitas suas non inveniet, el sequelur ainatores suos, et non appreltendet; et qumret eos, nec in-

( Matth. XXIIJ) ? El quare, inquit, aversus est populus i

iste in Jerusalem, aversione contenliosa? Induraverunt I
in marg. cervices] suas, noluerunt reverli i
h Prsesto est
ergo quolidie Chrisii gra(Jerem. viu).
tia, quse dum vull omnes homines sakos fieri, et adl
venire, cunctos absque ulla excedicens : Ventfe ad me, omnes quii
plionc convocat,
laboralis et oneralieslis, et ego reficiam vos (Mallh. xi).
Si autem non omnes universaliler,
sed quosdam adsinl onerali, vel origivocat, sequilur utnecomnes
nali vel actuali peccato, nec vera sit illa senlenlia: :

veniet illos, el dicet: Reverlar ad vitum meum ptiotem

quia bene mihi erat tunc magis quam nunc est (Ose. u).
Ac rursus conturaacias
noslras aique contemplus,
quibus

eiiiu ad salutares

invitantem

recursus

rebelli

lali comparatione describit:

Et
dedignamur,
Omnes enim peccaverunt et egent gloria Dei, nec perr C dixi, inquit, Patrem vocabis me, et post tne ingredi
omnes homines nwrs perlransisse credaiur (-Rotn. m).
non cessabis. Sed quomodo si contemnat mulier amalorem suum, sic contempsit me domus Israel, ait DoEl in tanlum omnes qui pereunt, conlra Dei pereunt t
minus (Jerem. m). Satis congrue, quoniam Jerusalem
ut ncc ipsam raortem Deus fecisse dicavoluntatem,
ALARDl

GAZ/EI

spirilu

COMMENTARIUS.

HaecS. Thomas, explicans deinde pluribus quae dicaposuit. Voluntas enim signi dicitur signunv voluntatur voluniasanlecedens,
lis ejus, ut suni prsecepta et consilia : sicut dicimus
quae consequens; quaelector
esse voluntaiem
litteras
apud ipsum requirat. Porro Damasceni senlentia de
priucipis
ipsius, id est,
voluntate Dei antecedenle et crin*eqiiente
sic habet:
siguum voluntalis.
h Sunl hroc
Sciendum esf Deum antecedenler velle omnes salvari, et
primo inluitu pia et catholica, valenlregno ipsius potiri. Non enitn ad punindum
formavit
que ad probandum omnibus hominibus pro tempore
et Inco daii siifficiens auxiliura gratise, qtio salvari
nos; sed, lamquam bonus, ad sum bonilalis comtnuniosennem;peccatotes autein vult punire, tamqtiain justus. Dipossinl, secundum probabiliorem
tbeologorum
cilur ergo prior voluntas antecedens, et beneplacitum,
tentiam.
Verum aliquid latet in recessu, quod ad
speclai, ut ex diclis colligi potest.
quam tn seconcepil; altera vero consequens el permissio
Pelagianismuni
ex nobis causam habens. Haec Damascenus. voluulate
Senteiitia siquidem Pelagianorum fnit, el eorura qut
in Gallia occulte favebant,
itaque antecedenie vult Deus omnes salvos fieri, hnc n Pelagianis
gratiam Dei
omnibus bominibus paratam esse, modo ipsi eara
est, quanlum in se esi, el ex parle sua, quia omnes
ad seternam beatitudinem
et eongruentia
condidit,
petere et excipere velini : posse autem uiitimquemad eam consequendam
media omnibus instituit et
sine alia gratia proeque ex viribus liberi arbilrii,
venieiiie
exciprsestai. Volunlate autem consequenle et absolula,
ipsam gratiam expeiere,
invocare,
vult unictiique
reddere juxta opera sua, praemium,
est, nemincm posse
pcre. At sentenlia catholicorum
immo ne cogitare quidem,
lex rcquitatiset
nisi
inquam, aui poBtiam, quemadmodiim
petere, invncare,
jusiiliae postulat. Non enim misericors tautum prsepraeveniente Dei gratia ad petendum, pulsandum, in
vocandum excitetur et moneatiir:
dicalur, sed et justus Dominus.
proinde gratiara
a Non contra volunlaiem
Dei et motionem Spiritus
sancii prsevenire onniia
absolutam,
quae dicitur
voluntas beneplaciti, dequa diclum est: Omnia qumnoslrara. Quod in
desideria, omnem iuvocationem
concilio
Arausicano
definitura
habetur his verbis
cuntque voluit Dominus, fecil in cwlo el in terra (Psal.
Cixxn)?
Et, Volunlali ejus quis resistil (Roin. lx)?
(Can. 3): Si quis invocatione humatia graliam Dei dicit
sed conira voluntalem
antecedenlem,
qua dicitur
posse conferri, non uutem ipsam gratiam facere ut inDeus velle oinnes homines salvos fieri, quaiilum in
vocelur a nobis; conlradicil Isaim prophelm, vel Apose est, quia neminem impedit a salule, sed omnes
slolo idem dicenti : Inventus sum a non qumrentibus
ad eam invilatet
est; vel contra
me; palam apparui his qui me non interrogabanl (lsaim
provocat, uldicluni
voluniatem signi, quia Deus prsecepla et consilia sua
IAV, Rom. x).
quibus ad salulem instruit ci invitai, omnibiis pro-

911

JOANNIS

CASSIANI

a suo conjuge discedenti, A

adulterae comparaveral
amorem quoque ac perseveranliam benignitatis suse
viro qui a femina deserilur, comparavit. Pietas enim
ac dilectio Dei, quse circa humanum genus semper
impenditur, eo quod nullis ila vincatur injuriis, ut a
cura noslrse salutis abscedat, et quodammodo supesuo proposito
nostris a principali
rata iniquitalibus
revocelur, magis proprie exprirai alia comparatione
non poluit, quam exemplo viri ardeniissimo amore
ALARDI

GAZiEI

* Hic est lapis offensionis, et petra scandali, primus, inquam, et prsecipuus lapsus, et error Cassiani,
Massilienses ab
quo'tum ipse, lum alii presbyieri
D. Augustini de
ipso, ut creditur, imbuti, doctrinam
gratia adversus Pelagianos promulgatara impugnare
ac reprehendere aggressi sunt, magnum.jue hac de
causa dissidium ei conlentionem in Ecclesia Gallicana excitarunt. Quod ut clarius et commodius intellicollatiouis hujus et
galur, cum ex his toia reliquae
dependeat, operse prelium
disputationis inielligentia
duxi ante omnia paucis exponere qua de re inter
ejusque discipulos ex una parte, et
Augustinum
Cassianum, Massilienses, cseterosque Gallos ex alia,
suborta fuerit de necessitate gratise ejusque cnncursu
cum libero arbitrio dissensio. In bac igitur coniroversia conlra duos errores pugnavit D. Augustinus.
Primum conlra Pelaginm ct Ccelestium haereticos,
1 posse hominem
qui de gratia hsec asserebant,
solis naturae viribus, sola facultaie liberi arbiirii,
absque auxilio speciali, seu gratia Dei praevenienle,
conseet iiiterny motione, excilatione, illustraiione,
servare
qui donum fidei et gratiam justificationis,
ad raortem,
vtamlegem,perseverareinjustiiiausqiie
2 graliam
U tandem vitam seternam promereri;
Cbristi specialem tanlummodo ulilem esse ad b:cc
melius et facilius praesianda et obtinenda, non autem
absolute necessariam; 5 hanc gratiam secundura
meriia nostra, id esi, opera ex propriis viribus lacta,
nobis donari, idque ex condigno et ex justiiia. Contra hos errores probavii D. Augusiinus et alii Patres
esse donuiu Dei supernaturale,
fidem Christianam
legem sernec posse hominem credere, justifieari,
vare, et salutem consequi, sine speciali Dei auxilio
et gratia prscveniente, comitanle et cooperante. Secundo dispuiavit Augustinus coutra alium errorem,
eorum scilicet qui a D. Prospero et Hilario dicuntur
reliquise Pelagianorum, et vulgo Semipelagiani nuncupabantur. Hi fuere, ut dictum est, clerici Massilienses in Gallia Narbonensi, inter quos Cassianus,
ut ex
cum e Palsestina Massiliam commigrasset,
retulimus (In prmfatione),
Gennadio et Trithemio
polleret,
magnaque erudilionis fama et aucloritate
hujus docirinse praecipuus auctor lerebatiir, ut constat tum ex epislolis Hilarii et Prosperi ad Auguslinum (Tom. VII August.), lum ex eodem Prospero initio libi i adversus Collatorem, ubi Cassianum notans :
Vnius, inquit, polissimum definitiones, quem non dubiumesiillisomnibusin
sanctarumScripturarumslttdio
prmslare, referemus, eic. (Vide infra post lib. D. Prosperi). Horum opinionem secuti sunt mulii per Galliam episcopi, ad quos Coelesiinus pnpa epistolam
scripsit, qua Massiliensium audaciam compescuii, et
Hi igimr omnes,
Auguslini doctrinam coroprobavil.
utpole viri alioquin calholici ei religiosi, conlra Penon solum exterlagium graliam Chrisli falebaiiiur,
nae pra_dicationis, verum etiam inlernae inspiraiionis
non solum utilem, sed uccessariam
et illustraiionis,
esse adjusificaiionem,
perseverantiam, et meritum
conatus nnstri,
vitse aelcrnse; qua nisi adjuvareniur
non modo diflicile
consequcreulur
qund conlendiommas, ut volebant Pelagiani, verum eiiam iriiii
et vitam
nino esseiit et inanes ad justificationem
iclernani promerendam. Et liaclenus quideui rccte

COLLATIONES.

913

feminam

diligentis, qui quanto raagis negligi se ab

ea senserit, tanto yehemenlioris
circa eam zeli ardore flammalur.
Adest igitur inseparabiliter
nobis
semper divina proleclio, lantaque est erga creaturam
suam pieias CrealOris, ut non solum comitetur eam,

sed eliam praecedat jugi providentia. Quam experlus

dicens :
Propheta Domino apertissime confiletur,
JDCMSmeus, misericordia ejus prmveniet me (Psal.
a Qui cum in nobis orlum
quemdara bonae
LVIII).
s
'-v. _.
COMMENTARIUS.
seniiebant. Verum hoc addebant erroneum, et a veritate alienum, posse oriri ex nobis initia qusedam
bonarum voliintattim et affectuum absque ulla gratia
Cliristi interius
mbvenle;
quorum intuitu deinde
gratia Dei nobis conferrelur ad promovendos hujusmodi conatus et pia desideria. Sentiebant itaque liB berum nrbiirium
solis suis viribus posse quodvis
opus bonum inchoare, voluntate saltem, conatu ac
desiderio, ac per hbc desiderium impelrare graliara
ad perficieudum,
idque per modum meriti de congruo : sicut oratio ex fide profecia (juxta sententiam
Augustini) valet ad graliam jiislificaiionis
impetranmereiur
ex
Proinde
merito
dam, eamque
congruo.
dicebantur
isti noii Pelagiani, sed Semipelagiani:
quia cum Pelagius rieque ad inchoandum, neque ad
perficiendum opus bonum gratiam Dei necessariara
illi priorem
prsedicaret,
partera ampleciebantur,
posleriorem rejiciebant,
tamquam erroneam, atque
ita solura dimidia exj parte cum illo in quaesiione de
necessilate gratise senliebant. Ex hoc aulem errore,
ut falso fundamento et malo principio admisso, consequens fuit eos multa alia absui-da et paradoxa huic
consentanea et eonsectaria admittere, puta iniiium
salutis ex nobis esse|, gratiam Dei esse pedissequam
voluntaiis nostrse, hiimanae obedientise subjnngi graQ lise adjtitoriura, nostris precibus gratiam Dei subinde
praeveniri, posse liohvinem solis naturae viribus ad
recipiendam graiiani aliquo modo se prseparare, et
his similia, quse lota reliqua dispulatione ab lioc
loco usque ad (inem
collationis a Chseremone
jhujus
traduntur et a D. Prospero graviter et acute impuEx quibus: eliam elicitur ratio cur hanc
gnantur.
collationem
non simpliciier
de gratia Dei, sed de
ptotectione Dei Cassianus inscripserit, seniiens nimirum graiiara Dei non simpliciter esse necessariam ad
excitandum aut inchpandum in nobis bonum propositum, sed ad protegeudum, id est, conservandura et
promovendum. His ita de causaCassiani elMassiliensium generatim prsenotatis, reslat utverba textus superius allegata expendamus et prosequamur; quibus
primum supponit coll^itor, quod superius annolatum,
quoddam iniiium, seui otium bonm voluntatis ex nobis
absque Dei adjulotio subinde emergete, hoc est, posse
hominem ex solis naiurse viribus aliquid boni velle
_. aut cogitare. Quod jquidenv repugnat primum illi
" senientise
catliolicse, quam ipsemet superius (Cap. 3)
veluii pro fundamento tolius disputationis posuerat, et
Scripturse lestimonio bonfirmarat dicens: Non solum
actuum, vetum eliam cogitalionum bonarum ex Deo
esse principium, qui nobis el inifta sancix volunlatis
inspitat, et vitlulem alpue opporlunilatem eorum qum
recle cupimus (vel ccSpimus ) peragendi. Omne enim
datum bonum, el oinne, donum perfecium desursum est
(Jac. i), elc. Quam ipsius definitionem aiiquolies ei
objiciiS. Prosper, alqiie hinc levitatis etinconstantiae
eum redarguil, ul qui sibi ipse conlradixerii;
etqui
modo panem libero
toium gratise anlea iribuerat,
deferat arbiirio. Secuhdo repugnai raanifestis Scripturse leslimoniis, quorum prseripua sunt hsec : Nemo potest venire ad me, nisi Paler meus traxerit eum.
Joan. vi. Sine me nihil, potestis facere. Joan. iu. Non
sumus sufficientes cogilqre aliquid ex nobis, tqmquain
ex nobis, sed sufficienliq noslra ex Deo est. II Cor. ii_.

COLLATIO

913
voluntatis

inspexerit,
et incitat

illuminat

XIII.

DE PROTECTIONE

aique & sancta desideria benignus inspirat, sed eiiam occaeffectus

incrementum
trisiones praeslruit vitae, etopportunitateroboui
demonstrat errantibus.
ac salutaris vise directionem
vel nostro conalu

eam confestim

ad salutem,
.confortat,
buens ei quam vel ipse planiavit,
vTderit emersisse. Nam Antequam clament, inquit,
ego audiam; adhuc loquenlibus eis ego audiam (Isaim
Lxv). Et iterum : Ad vocem clamotis tui statim ul
audicrit,

respondfibit libi (Isaim

914

DEI.

xxx).

Et non solum

ALARDl

GAZJEI

CAPUT
De tiirfufe
Unde

bonm voluntatis

a non

facile

IX.
nosttm, ei gtatia

humana

rationc

Dei.

discernitur

COMMENTARIUS.

tribuit peragendi. Deinde Collatorem sic alloquitur:

Qui cmpit in vobis opus bonum, petficiet usque in diem
Cittisli. Philip. i. Deus enim esl qui opetalur velle
Doclor catholice, cur ptofessionem luam deseris ? cur
et petficere pro bonu voluniate.
u. Tertio
ad fumosam falsitalis
caliginem, relicta serenissimm
Philip.
damnatur haec senienlia,
ut erronea et hteretica, in
veritalis luce, devolveris ? Quod in pelenlibus, qumtenconcilio Arausicano,
tibus, pulsanlibusque miraris, cur non eidem gralim ,
jussu Leonis papac adversus
in cujus canone
reiiquias Pelagianorum congregato;
qua desideratnr, ascribis? Vides bonos conalus, pia
seplimo haec babeniur : Si quis per naturm vigorem,
studia, et dubilas esse Dei dona? etc. Ubi primo adbonum aliquod, quod ad saluiem perlinet vilw mternm,
verie Cassiantim insigni honoris litulo doctorem caU
" iholicum
cogilare aul eligere posse confirmat, hmrelico fallilur
nomiuari,
quia licet a catholica veritate
contra
non lamen errorem
spiritu, non intelligens vocetn Dei in Evangelio dicenper errorem deflexerit,
fis : Sine tne nihil potestis facere (Joan. xm). Et illud
defendit:
EcclesTe senlenliam perlinaciter
quin poac veNon quod idonei sitnus cogitare aliquid a
lius omnino credihile est poslea retractasse,
Aposloli:
nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est
ritati cessisse, utin prselatione monuimus. Ul autem
ostendit Prosper
(Philip. i). Quarto damnatur a sumrais pontificibus
illa contradiclio
magis elucescal,
,
fuisse quodam. prseserlim a Coelestino in epist. illa ad episcopos
collatoris figmenium et commentum
Gallise, qua Massiliensibus
silenlium
modo mediuiii ac tertium inter Pelagianam haeresim
ubi
imposuii,
lisec inter alia : Prmparatur,
Nam secundum Pelagium
et doctrinam
catholieam.
inquit, volunlas a Dosunt a
et cogitationum
mino, et ut bonialiqnid aganl, palernisiinspiralionibus
initia bonarum volunlaliim
suoruin ipse tangil corda fitleliiim.
Qtiotquut enim spinobis; secundum veritatem catbolicam sunta gratia
rilu Dei aguntur, hi filii Dei sunt (Rom. vm). Vt nec
secundum CollatoDei prseveniente el inspirante;
nostrum deesse sentiamus arbilrium,
et in bonis quirera vero quandoque ex nobis, quandoqueex
gratia.
Movet autem Collaloraliquot
busque volunlalis humanm singulis molibus magis illius
objectiones et difficulvalete non dubiiemus auxilium. Quod ita Deus in corlaies e Scripiuris,
qu;e sibi invicem repugnare vidibus hominum atque in ipso libero operelur arbitrio,
voluntatem nodenlur, nt inde probet in aliquibus
f sancta cogilatio, pium consilium, omnisque motus
et
stram prsevenire graliam, in aliis vero prseveniri;
bonm voluntatis, ex Deo sit, quia per illum dltquid
proinde partem bonarmn cogitationum et volunlaium
boni possumus, sine quo nihil possumus. Qiiiuto relibero arbitrio,
esse,
parlem gralise ascribeudam
futaiur etiam ab aliis Patribus, prsesertim ab Augu- C
( quasialiter
(.'onciliarineiiueantScripturse,
qusemodo
At vero
el aliis, quorum lestistino, Prospero, Fulgentio,
buic, modo iili favere ac deferre videntur.
monia nimise prolixiiatis vitandse causa omiito, prsecum secundom rei verilatem ad oranem acluii) bosertim cum inlerius nnnnulla pro locorum opportunum concurrat gralia cum libero arbitrio, mirum
nitate producenda sint. His demum accedit censura
saenon esl, si Scripiurasubindeliberum
arbitrium,
in
operura Cassiani et Fausti episcopi Rcgiensis
piustainen
graliani cominendel (Aug. lib. u ad Boconcilio Romano, prsesidente sancto Gelasio ponlinifacium c. 8 ef lib. de Grat. c. v). Nam, ut D. Anselmus ait (Concord.
fice, quse habetur in decrelo Gratiani distinct.
16
prmscien. et prmdest. c. 3):
CUBI aliquid dicil Scriplura pro gralia, non amovel
cap. Stincta Romaita. Nnn cnim alia de causa opera
de lioinnino liberttm atbitrium ; neque cum loquiliit
Cassiani, quae alioqui multa utilissima et saluberrima
in apocryphis
bero arbiirio, exctudit gratiam, qtiasi sola gratia ant
cootineiit,
connumerata
sunt, nisi
libetum atbtttium solum svfficiat ad salvandum homipropter istam sentenuam de bmiis operibus ad pietatem spectantibus, quse illi siue auxilio gratise tieii
nem, eic. Quibusdam ergo Scriptuiae senteniiis comaut incboari posse conlendebant.
Unde manifestae
mendalur gralia, non excluso tamen arbitrio;
quifalsiiatis redarguitur Gennadins, bomo scilicet Masbusdame diveiso commendaturliberlas,
nonexclusa,
siliensis, et Massiliensmm
sed supposita, gratia. Hoc sup|>osito ad objectionem
fuligiue aspersus, qtti, ut
Cassiannm excuset, D. Prosperum damuat ct carpit
illam respondetur,
Deum pelenlibus tribuere, a qusehis verbis : Legi el librtim Prosperi adversus opuscula
sed ipsum
reniibus
aperire;
inveniri,
pnlsantibus
suppresso nomine Cassiani, qnm Ecclesia Dei salutaria
pelere, quserere, pulsare esse a gratia Dei, quia
probat, ille infamal nociva (Baron. An. 433). Haic jJJ nemo petit, quaerit, aut pulsal, nisi gralia Dei praeInvenitur
enim Deus
exciiatus et adjutus.
quidem Gennadius, qui duplici mendacio dum Proventus,
anon quserentibus, elc, non solum quia multos masperum damnat, absolvit; et dum Cassianum absolea nimirum fide dignus in hac sentenxime aversos, et repugnantes, ac impios, vocat et
vit, damnai:
ut dum Rufiuum prsetia, qua in aliis compluribus,
flectit, ut notum cst de vocaiione Pauli, Malthsei,
fert D. Hieronymo doctori de Ecclesia tam beue meverum generaliier a non quacrcntibus,
Migdalenae;
rilo, duin Augusiinum arguit ex multiloquio non cffuex se et ex parte sua, sine motione et vocatione Dei.
gisse peccatum, dimi laudt eiikoylac Pelagii, quas D.
Quod et in concilio Arausicano disertis verbis a Casin Dialogis adversus Pelagianos haeresiest can. 6 : Si quis
siano mutualis
Ilieronymus
ila delinitum
bus plenas asserit, dum libros Fausii Regiensis de grasine gtatia Dei credentibus, volentibus, desiderantibus,
laboranlibus , vigilaniibus , studentibus,
tiaetliberoarbitriocommendat,
quosPetrus Damiani
conaniibtis,
et alii Orienlales anatbemalizant,
et id genus aliis.
pelenlibus, qtimrentibus, pttlsantibus nobis misericora Hic rursus Collatorem
diam dicit conferri divinitut;
non aulem ul credamus,
arguit D. Prosper contradiclionis
: Dixerat, inquit, regulariter (id esl, sevelimus. rel hmc omnia, stcui oportet, agere valeamus,
cundum normam ac regulain calholicse doctiinae)
per infusionem el ittspirationem Spitilus sancli, in nonon solum acluum, verum cliam cogiialiomtm bonarum
bis fieri confiielut;
et aul humilitati ac obedientim huex Deo esse ptincipium. Et ne hoc de doctrina extrinttec ut obedientes
manm subjungit gralim adjtitotium,
secus adhibila deberel intelligi, vigilanler
addideral:
et humiles siiwis ipsius gtatim donum esse consentit,
Qui nobis et tnifium sattctm voluntalis inspirat, et virresistil Apostolo dicenti: Quid habes quod non accepituiem utque opporluniiatetn eorum qiim recle cupimtis
Btf ? ef, Grotia Dei stim id quod sum (l Cor. iv). Cui

JOANNIS

915

CASSUNI

COLLATIONES.

91

a quse- A Deo, et appropinquabit vobis (Psal.

y) ? Et quod slibi
dicit, Nemo venit ad\ me, nisi Pater qui misit me, at-
(Matth.
traxerit
eum (Joam
se, pavi)?
Quid sit quod dicitur,
c JRecfos cursu8
lam appareat inter ilios qui eum non interrogabant,
tuis, et vias ttias dirige
fac\pedibut
non
et lota die expandat manus suas ad populura
(Psal. v); el quid sil quod dicimtts orantes,
Dirige
et
conlradicentera
JRom.
in
credentem sibi
(Jsa. LXV,
conspcctu luo viarri meam. Et, Perfice gressus meos
atac longe positos vocet, invitos
in semitis tuis, ut non movcanlur vesligia mea Psal.
x), resislentcs
(
trahat ad salutem,
peccare cupiemibus
explcndae
xvi). Quid etiam sit quod iterum commonemur,
Faad nequitiam properancite vobis cor novumet spirilum novum (Ezech.
copiam subtrahat voluntalis,
xvm);
libus benignus obsistat. aCui autem facile pateat, quoet quid sit illud quod repromiliilur,
Dabo eis cor nomodo salutis summa nostro tribuatur arbilrio, de quo
vum, el spirilum novum tribuam in visceribus eotum,
Domirius petentibus tribuat,
quemadroodum
rentibus inveniatur,
aperiatque pulsantibus
a non quserentibus
vn); et rursus inveniatur

dicitur

: Si voluerilis

terrm manducabitis

et audieritis

me, qum bona sunt

et quomodo non volen-

(Isaimi);
tis neque cuttentis, sed misetentis sit Dei ( Rom. ix)?
b
Quid etiam sit illud, quod Deus reddet unicuique

et auferam cor lapideum de carne eotum, et dabo eis

cor carneum, ut in prmceptis meis ambulent, etjudicia mea cuslodiant (Ezech. xt)? Quid sit quod praecepit Dominus dicelis : jLatia a malitia cor tuum, Je-

secundum opera ejus (Rom. xx), et, Deus esf qui ope- B rusalem, ut satva fias (Jerem. iv)? el quid sit quod
ratur in vobis et velle el perficere pro bona volunlate
ipse Propbeta a Domino posiulat, dicens, Cor mundum crea in me, Deus? El iterum : Lavabis me, et su(Philip.
H), et, lioc non ex vobis, sed Dei donum est,
tion ex opetibus, ut ne quis glorielur
(Ephes. n)?
per nivem dealbabor (Psal. h). Quid sit quod ad nos
d Illuininate
vobis lumen scientim ( Ose. x).
Quid sit eliam illud quod dicitur : Appropinquate
dicilur,
ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

simile decrelum
habetur in concilio TriDeus operaturin
definitioni
nObis, ut etnosquoque
cooperemur
dent. his verbis (Sess. 6, can. 3): Si quis dixeril sine
cum eo : 1'o/enfes bramus, ait Prosper (Cap. 38); ef
sancti inspitalione , atque ejus
tamen, Misil Deus [Sptrtium in eorda nostra clamanprmvenienle Spiritus
hominem credete, sperare, diligete, aut pmtern : Abba, Paler (Rom. viu). Volenles loquitnnr; el
adjulorio,
nitete posse, sicut opottet, ut ei justiftcalionis
tamen, si pium esl \quod loquimur, Non sumtis nos logtatia
quenles, sed Spititus Patris noslri, qui loquilur in noconferalur, analhema sit.
0 Secunda
bis ( Maith:\).
Votenfes operamur salutem noslram,
objectio Collatoris,
cujus prsecipua vis
et tamen ipsum velle alque operari, Deus esl qui operaest in illis verbis Apostoli : JVou esf volentis, neque
litr in nobis (Pltilipp.
currentis, sed miserenlis Dei (Rom. in). Nam praeceu). Volentes ditigimus Deum el
dentia nihil aut parum ad rem faciunt. Ubi eniin
proximum, et lamen charilas ex Deo est, diffusa in corsalutis nosirse
dibus nostris per Spirilnm sanctum, qui datus esl nobis
nisi apud Pelagianos,
legit Collalor,
cum econlrario Scrisummam nostro tribui arbitrio,
(Rom. y). Hoc delfide, hoc de toleraniia
passionum,
^
lua
ex
ex
me
autem
hoc
de
hoc
continenlia
de
te, lsrael,
piidicitia
ptura dicai : Perdilio
cbnjugali,
vircjisine
tantummodo salus (Ose. XIII)? Illa autem promissio
nali,
omnibusque isirlulibus,
exceplione profiiede fructibus
terrae comedendis, quid ad gratiam et
mur; quod nisi dotiala essent nobis, non invenirentur
in nobis. Ad alias objeetiones, quae sequuntur,
una
salutem speclat? Verba aulem Apostoli Gregorius
est respousio supcfius reddita, quse et sequenti caNazianzeuus (Oraf. 31) et Chrysostomus
(jfn Comet
pile explicatur,
ment.) ita exponunt, nl non sit solius volentis et curqtiibusdam sentenliis comprobari
commendari
liberum
rentis,' scilicel hominis,
gratiam et salutem consegrati^e auxiliunv,
quibtisdam
ad opus boDei: quia voluntas non snfiicil,
hominis arbilrium;
qui, sed inisereniis
quoniam uirumque
Verum hsec solutio non
num necessario requiritur,
sic lamcn ut priores ct
nisi Dei gratia adjuveiur.
Si enim, inquit, recie dicium
Si enim solus
satisfacit D. Augustino:
potiores
partcs
graiiae deferantur.
Deus ista faceretjquae liic comniemorantur,
est: Non volemis hominis, sed misetenlis esl Dei, quia
frustra
non eleconlra: Appropinquate
id volunlas hominis sola non itnplet;cur
diceretur
bominibus
Deo; dingile
vias
rio recte dicilur : Non miserenlis est Dei, sed voleniis
veslras; facilei vobis cor novutn; converlimini ad
est liomints, quia id misericordia Dei sola non implel?
fruDeum, etc. Et si bomines ad ista sulficereni,
stra diceretur : Converte nos, Deus salutaris nosier.
qi:od nullus Chtisiianus dicete audebil. Ila Auguslinus
Cor mundiim crea in me, Deus. Dirige in compectu
( Enchir. cap. 52). Etsi enim in currendo et volendo
ttto viam metim, elc. Iiaque D. Prosper lib, de Vocadivinse niiseiicordiae bumanum coopereiurarbitrium,
lione genlium cap; 2(i : Graiia quidem Dci, inquit, in
quia tamen ipsa gralia ducalum el principaium
tcnet,
id in causa est cur non iia recte dicalur : Non est
omnibus jiislificaiionibus
prmeniinel, suaprincipaliier
sicui, recle gt dendo exhortationibtts,
niiserentis
lerrendo
movendo exemplis,
Dei, sed hominis curreniis,
dicitur : JVOIJest volentis hominis, sed misereniis Dei.
periculis, incitandb mtraculis, dando iniellecium, inIdeo subjungil Augufclinu* : Restal u.t propterea recte
el fidei
spirando consiliuni, cotque ipsum illuminando
dictum intdiigatur:
ISon volenlis, neqite cuttenlis, sed
affectionibus imbuendo : sed etiam volunlas hominis
miserenlis e,.f Det", I totum Deo detttr, qui hominis vosubjurigilur ei qtim ad hoc prmdictis est excilata prmliintutem bonam et pmparal juvandam, etadjuvat prmsidiis, ut digno in.se cooperelur operi. et incipial exercere ad meritum qtuod superno semine concepii ad stuparatam. Nam uirumque leyitur in sanctis eloquiis:
Et miseticotdia
de gralim
dium; de sua habens tnuiabilitate, sideficil;
ejus prmveniet me (Psal.
LVIII). El
misericordia
NoQum opiiulalio per innutneros
opilulalione, si proficil.
ejus subseqttelur me(Psalm.
xxn).
lentem prmvenit, ut velit;
volenlem subsequilur,
ne
modos, sive occultqs, sive manifestos, omuibns adhibetut; el quoda muliis tefutalur, ipsotum nequiiim;quod
frustra velil.
h Tertia
autem a multis suscipiiur, et gtatiai esl divinm, ei voDeum
objectlo. Cui facile respondetur,
luntaiis httmanm.
in nobis velle et perficere,
quia gratia sua
operari
c
faeii ut veiimus , id est, bouum propositura
habeaVulgala editip : Dirige semitas pedibns luis, et
esse
mu., et iliinj cxsequaraur : nec tanien desinit
omnes vim lum stabilienlur.
d Vide hanc seriteniiam coliat, 14
opus nosirum, quod a voluntate noslra consenliente
cap. 9et 16 iiiet cooperante divinse gratise proficiscilur.
Sic enira
dem ciialaro et elucidatam.

917

COLLATIO

XIII.

DE PROTECTIONE

DEI.

918

Et quid sit quod de Deo dicitur, Qui docet hominem A Propheta : Illumina ocutos meos, ne umquam obdor-'
tcientiam (Pgal. xcm): El, Dominus illuminat ccecos miam in morie (Psal. xn); nisi quod a in liis oranibus et gratia Dei et libertas noslri declaratur
arbi(Psal. CXLV); vel certe quod orantes dicimus ctim
ALARDI

GAZJEI COMMENTARIUS.
a Non sic
concilium Tridentinum
sessione 6 cap. 7 definit jutamen, ut pares utriusque vires astruanstificationem
non esse solam remissionem peccatotur, ut hic Collalor et Massilienses supponebant,
et renovationem
quemadmodum notavit Prosper in epistola ad Augurum, sed etiam sanctificationcm
:
divislinum his verbis
hominis per voluniariam susceptionem graiiae etdoProferunt teslimonia quibus
narum Scriplurarum cohorlatio ad obediendum incitat
norum. Et paulo infra, eodem capite, addit in ipsa
hominum voluntates, qui ex libero arbitrio aul faciant
cum remissione peccalorum simul injustificatione
fundi fidem, spem, charitatem, eaque animse inhaeqttm jubentur, aut negligant; et conseqttens putant,
ut quia prmvaricalor ideo dicilur iton obedisse, quia
rere. Et canone 11, defmit justificationis
gratiara
non
dubitelur
ob
hoc
devolus
non esse lanium externum Dei lavorem, sed etiam
noluit; fidelis quoque
charitatem Dei in corde diffusam eique iiihaerenlem.
fuisse, quia voluil; et quanlttm quisque ad tnalum,
lanlum habeat facultalis ad bonum : parique momento
Romanus ejusdem concilii
Denique Catecliismus
animum se vel ad vitia vel ad virtules movere, quem
menlem explanans in tractatu de sacramento baptisbotta appelenlem gralia Dei foveat, mala seclantem
mi : _Bsf, inquit, gratia, quemadmodum Tridenlina
damnatio jusla suscipiat. Sed juxta declarationem
synodus ab omnibus credendum, poena anathemalis
concilii Tridentini
ut
(Sess. 6 c. 5 de jtislificatione),
proposita, decrevit, non solum pcr quam peccalorum
e&ordium juslificationis
in adultis, a Dei per Jesum
fil temissio; sed divina qualitas in anima inhmtens, ac
Christum prmveniente gratia sumendum sit, hoc est, ab
veluti splendor quidant, ac lux, qum animatum nostrarum maculas omnes delet, easque pulchriores et sptenejus vocatione, qua nullis eorum existenlibus meritis,
vocantur : ut qui per peccala a Deo aversi eraitt, per D didiores reddit. Porro actualis gratia, quse alias dicieam excitanlem et adjuvantem graliam ad convertenlur gratiaauxilii
est aliudquam motio
specialis.nihil
dum se ad sttam ipsorum justificationcm, eidem gtatim
divina, sive speciale auxilium Dei, quo homo ad actus
libete assenliendo el cooperando disponantur; ila ut
exercendns movetur et adjuvatur,
supernatiiralcs
tangente Deo cor hominis per Spiritits sancti iltumicujusmodi acius potissimum sunt credere, sperare,
nationem, neque homo ipse nthil omnino agal, inspidiligere et pcenitere, sicut oportet, ut nobis justifiralionem illam recipiens, quippe qui illam el abjicere
ut concilium Tridentinum
cationis gratia conferatur:
et
docuil,
polest, neque tamen sine gralia Dei tnovere se ad justiet, ante illud, concilium Milevitanum
tiam coram ilto libera sua voluntale possit. Vnde in
Arausicanunv. Motio divina dicitur, ut distinguatur
sacris litteris, cum dicitur : Convertimini ad me, et
a gratia babituali, et ab aliis virtutibus et habilibus
infusis. Hrec enim gratia, seu auxilium speciale,
ego convettat ad vos (Zachar. \,Joel. n), libetlafis
nosttm admonemut. Cum respondemns : Convette nos,
non est habitus infusus aut qualilas nobis inhrerens,
sed actio qua Deus bominera movet ad bene operanDomine, ad le, et convetlemur (Thren. v), Dei nos
dum vel cum eo operatur. Dicitur autem auxilium
gratia prmveniti confitetuur. Haec ibi. Ut autem intelab auxilio et concursu geligalur quae sit gralia Dei prseveniens et excilans, a
speciale, ut distingualur
nerali quo Deus concurrit cum homine, sicut cum
qua sumendum est nostrse saluiis et jiislificationis
aliis causis secundis, ad actiones ejus naturales, seu
exordium, et de qua potissimum in liac tota disputalione sgitur, consentaneum omnino videtur aliqua
quse vires naturse ejus non superant, ut sunt in hoscilu uecessaria de gratia ejusque divisione seu parmine imelligere, et appetereres humanas. Adactus
titione hoc loco subnotare. Primo igilur notandum,
enim snpernaturales requirilur
auxiliura quoddam
gratiam bic sumi pro dono seu beneficio Dei super- C supernaturale, et speciale, quo elevetur homo supra
naturali et gratuito, ad salutem hominis procuranfncullatem naturse, quod solus Deus prsestare potest
dam ex meritis Christi collalo. Unde Gralia Christi,
juxta illud : Graliamet gloriam dubit Dominus (Psal.
seu graiia per Jesum Chtislum appeilatur. Rom. vn :
LXIX). De liac porro actuali gralia frequens esi serni i in Scripturis,
couciliis
el Patribus. Illa enim
Quis me liberabit de corpore mortis htijus ? gralia Dei
verba Joan. vi: Nemo potesl venire ad me, nisi Paper Jesum Christum. Non simpliciter dixit: Gralia
ler meus traxeril ewtn, et illa Thren.v:
Converle
Dei, sed per Jesum Christum. Et expressius ad
Rom. ni: Justificati gralis, per graliam ipsius, per
nos, Domine, ad le, et coiiverteinur, quid aliud quara
actualem Dei graliam significanl?
Quidquid etiam
redemptionem, qum est in Christo Jesu. Ubi non salis
babuit Apostolus dicere : Juslificaii gralis per graet alia anliquiora, et D. Auconcilium Trideniinum,
tiam ipsius; sed addidit : Per redemplionem, qum est
gustinus soepissime docent de divina vocalione, inin Christo Jesu, id est, per merilum
et interna molione, unillustratione,
Redemploris
spiratione,
nostri Jesu Cbrisii; ui significarel
clinne, doctrina, et inclinalione voluntatis, ad banc
justificationem
post lapsum Adae non soluin gratis seu gratuito dari,
graliam actualem pertinet.
Denique de hac acluali
sed etiam indignis et peccaloribus; ac per hoc disgratia, ut dictum est, potissimum in bac collaiione
tingueret gratiam Christi a gratia Dei generalius
agilur. In hac enim consistit tota difficullas conlrosed ex sola
versise et disputationis, tam de necessitate graiise
sumpta, quae non ex meriiis Chrisii,
Dei liberalitate, angelis el primis parenlibus, non
ad omne opus bonum, quam de concordia ejusdem,
et concursu cum libero hominis arbiirio. Nulla enim
quidem indignis et peccatoribus, sed tamen non diin creatione collala esi.Secundo n de gratia habiluali, sed de actuali lantum, sive auxigiiisnecnverentibus
lio speciali, inter Augustinum ejusque discipulos et
loco, omissis aliis pariitiunibus
gratia:, quae nostro
instituto et iraciatui non serviuni, notandse sunl duse
Pelagium ejusque sequaces aut fautores Semipelapartitiones gralise. Prior est, qua dividiiur
gratia in
gianos fuil contenlio. Omissa igitur habituali gratia,
in exciiantem et adjuiiabiiualem et actualciu. Gralia habitualis est habiaciualis ulterius distinguitur
nihil aliud
lus seu qualiias qusedam nobis a Deo iufusa el aniiua.
vantem. Excitans gratia, sive auxilium,
el ex peccaest quam inlerior aliqua Spiritus sancti illuininatio
inliserens, qua formaliter justificamur,
toribus justi efficimur.
Unde et gratia gratuni faet inspiratio, qua Deus cor hominis pulsat, illudque
et jtislitia, sivejusticiens, et gralia justificationi-.,
exciiat, ut convertalur, vel ad fidem, vel ad pcenificatio ipsa appellatur.
De bac loquiiur
concilium
lentiam, vel ad amorem, aut alium quemlibet actum
exercendum. Hoc constat ex diclo
Vienuense sub Clemente V, et habetur in Clemensupernaturalem
lina 1, de summa Trinitate,
ubi approbat illorum
concilio sess. 6 cap. S et6, et can. 5 et i, ubi boe
sententiam qui dicunt iufuudi in baptismo lam parauxilium uunc prsevenientem Spiritus sancti inspiEt
nunc excitantem gratianii nunc tactum
vulis quam adullis habilus gralise et virtutum.
raiionem,

919

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

920

Ifii, etquiaetiara suisinterdum raotibus homo ad vir- A bonarum voluntatum prodire principia, quse tamen,
nisia Domino dirigautur, ad consummationem virlututum appeiilus possit extendi, semper vero indigeat
tum pervenire non jpossunt, Apostolus testis est diadjuvari. Nec enim cum voluerit quis sanitale percens : Velle adjacet mihi, perficere autem bonum non
fruitur, aut de segritudinis morbo pro arbitrii sui desiderio liberatur. Quid autem prodest sanitatis gratiara
concupisse, nisi Dominus qui vitse ipsius usum trih Ut
buit, etiam vigorem incolumitalis
impartiat?
autem evidentius clareat, eliam per naturse bonum
quod beneficio Creatoris indultum est, nonnumquam
ALARDI

G\ZMl

invenio ( Rom. vn).;

CAPUT X.
De libeii arbitrii
Nam libertatem

Scriptura

,j

infirmitale.
divina

nostri

confir-

COMMENTARIUS.

nunc
ex diamelro repugnant duo errores contrarii,
divinum
alter
per Spiritus saneti illuminationem,
divinam vocationem appellat. Dicilur enim excitans,
Manichaei enini
Manichseorum, alter Pelagianoriim.
liberum arbilrium
de medio tollebant, quos hodie
quia veluli fungitur munere excitantis voluntaiem
Lutherani
nostram a somno peccati aut negligentise; et siculi
et Calvinistse sequuntur;
Pelagiani vero
nimium extollebanl, et plus illi quam gralise Dei lriexcitalio fit sine consensu dormientis, sicetiam agit
buebant. Verum bsec ut commodius intelligantur,
gratia excitanssine nostra libertale. Undeet prseveniens appellatur, quia prsevenit omnem consensum B sunt hic aliqua noianda : \ Liberum arbitrinm seet operans, vel potius, ut Augunostrum liberum;
cundum rem nibil aliud esse quam voluntatem rastinns loquitur, quam Deus in nobis sine nobis opelionalem, seu intelleclualem,
quamvis ejus radix et
conratur, id est, sine nostro libero et deliberalo
origo ab inlellectu et perfeclo rationis usu oriatur.
seiisu. Gratia autem adjuvans est ipsa divina coopeUnde communiter Ivocalur liberum voluntatis arbidirectio,
trium, aut libera vplunlas. Hinc Augustinus in Euratio,
protectio
(de qua titulus bujus
lum ut eligamus el
chiridio ( Cap. 105): Aul voluntas, inquit, non esl:
collaiionis),
qnibus juvamur,
aut libera dicenda est. Et Damascenus (Lib. i de Fide
velimus, tum ul faciamns quod Deus praeveniens inspiravit. Unde el cooperans ei. concomitans eadem
cap. 22) definit volunlatem esse rationalem et liberum nppelitum.
nominatur, quia et nobiscum operatur, et nostrum
Qitod lalissime omnium declarat
consensum comitatur. Hinc Apocalypsis m ait Domiprobatque D. Bernardus libro de Concordia gratise
nus: Ego sto ad ostium, et pulso. Ubi significatur
el liberi arbitrii.
Gfseci brevius el significantius dicunl aurouo-iov, quod est sui ipsius, vel sui juris,
prima gratia pravveniens et excilans. Stare enim ad
ostium et pulsare dicilur Deus per sanctam inspirahabere potestatem,: snarumque actionum esse domiet molionum. flinc D. Hieronymus lib. III adversus Pelagiaintellectus,
tionem, id est, illustrationem
nns : Quod Grmci, jinquit,
nem voluntatis,
dicunt \>Te"o\>aiav, nos
quod ad graliara excitantem pertinet. Secunda autem gralia adjuvans el cooperans,
liberum arbitrium appellamus. Ut auiem intelligalur
dicalur liberum
noiauda
qua liberlaie
quse jam ab eo incipit momento quo quis excitalus
arbitrium,
vocanli se Deo libere respondet, his deiiotatnr versecundo duplex
divisio liberiaiis.
Dividitur
primo
bis : Si quis aperueril januam, intrabo ad illum, el Q in libertatem natunae, gratisp, et gloria.. Quse divisio
esl D. Bernardi loco ciiato : Triplex, inquit, nobis est
canabo, non solns, sed cum eo. Uiraque etiam gratia
proposita libertas, d peccaio, a misetta, a necessitale.
significatur illa oratione Ecclesise : Acliones noslras,
Hanc ultimo loco pbsitam conlulit nobis in condilione
qumsumus, Domine, aspirando prceveni, et adjuvando
Trideminum
naluta. In ptimam ieformamur a gratia, tnedia nobis
prosequere, etc. Denique concilium
reservatur in palria: Dicalur igilur prima liberias na(Sess. 6 cap. 6), cum de praeuiramque compleclitur
ad justificalionem
agens : Disponuntur,
turm, secunda gratim , tertia vitm vel glorim. Primo
paralione
nempe in liberam voluntalem ac voltinlariam liberiainquit (scilicel peccatores adulli), ad juslitiam, dum
tem condili siimus nobilis Dei crealura; secundo reforexcitali divina gralia, el adjuti, fidem ex auditu conmamur in innocentidm, nova in Chrislo creaiura; tertio
cipientes, etc. Utramque igitur gratiam agnoscunt
et saluiem
sublimamnr in glortam, perfecta in sptrtfu crealttra.
catholici necessariam ad justificaiionem
neutram Pelagiani;
Prima ergo liberlas habel multum honoris, secunda
priorem tanconsequendam;
turamodo ex parte Semipelagiaui, ut ex diclis conplnrimum eliam virtulis, novissima cumulum eliam justat. Et bactenus quidem de graiia. De libero autera
cundilalis. Ex primq quippe prmstamus cmleris animalibus; in secunda carnem; per lertiam morlem subjiarbitrio, dicetur infra (Cap. 10), quod ad prsesens
satis esse videbitur.
cimus. Ita D. Remardus. Ex quibns intelligimus liinstilutum
a Hoc jam satis ex diclis manet refntatum, et reberum arbilrium
non a libertate gratiae, quse est
dijci
libertas a peccato, neque a libertate glorise, quse est
ipsius Colpugnal manireste generali illi definilioni
latoris (Cap. 3), qua dictum est, non soluin aciuura,
libertas a raiseria, ^ed a Iibertate naturse. Quno rurbonarum ex Deo esse princi- _. sus dividitur
in liberlalem a coactione, et libersed et cogitationum
v
lalem a necesdiate.
Libertas a coactione est vis
pium, quod etiam Prosper liic objicit. His adde praeclaram hanc D. Bernardi sententiam (Lib. de Gratia
non polest cogi. Liberlas
qusedam qua voluiitas
a necessitate est qua volunlas potest ex pluribus
et Lib. Arbit.) : Conattts liberi arbilrii et cassi sunt, si
et nulli, si non excitentur. Quibus
unum quodlibet eligere , et nullum necessario. Ad
non adjuvenlur;
verbis comprebenditur
liberum autem arbiirium proprie pertinet liberlas a
utraque gratia, excitans et
necessilate, ut diclum est, non libertas a coactione.
adjnvans, superius declarata.
sibi adversatur, suamque illam asserNam homo appetii beatitudinem
bHicrursus
non coacte; nec
verbis Apotamen libere, quia iiecessario : et pecora necessario
tionem desiruit Collaior,
abuliturque
stoli; quasi illud velle (id est, bonam voluntatem)
appetunt cibum, ndn coacte; neciamen libere, qnia
babuerit Apostolus per naturae bonum, hoc est, ex
carent libero arbiir.o. Est igitur alia libertas a cocx Deo sibi esse
ut
naturali facultate,
qui profitelur
aclione, alia a necdssitate. Neque vero requiriiur
etiam cogilandi
hoc est, facultaiem
sit voluntas libera a|d eligendum bonum vel malum;
sufficientiam,
dumtaxat.
nam hujusmodi liberlas consequilur tanlura diversos
c De libero arbilrio
duo hic tradunlur,
status liberi arbitriil Alias enira vires habuit in stalu
quae sunt
certa fide tenenda : primo ejns libertas in homine,
innocentise, alias irt statu peccati, alias in siatu graetiam post peccalum;
secundo ejus iufirmitas, seu
liae, et alias in statu glorise : et posse eligere malum
non perfectio, sed imperfectio dicenda est libertatis;
imbecillitas, et impotenlia ex peccaio contracta, ad
bene operandum, absque gratia Pei, Cui docirinse
sed nec an,'
proinde non solum Deo uon convenit,

9*1

COLLATIO

XIII.

DE PROTECTIONE

DEI

822

mat arbitrii,

dicens : Omni custodia setva cot tuum A inlirmitalem

dicens :
ejus idem Dominus prolestatur,
(Prov. iv). Sed infirmiiatem
Nemo polest venire ad me, nisi Paler qui misil tne,
ejus Apostolus manifestat dicens : Dominus cuslodiat corda veslra et intelattraxerit
eum (Joan. vi). Apostolus Iiberum
arbiligentias veslras in Christo Jesti (Philip. iv). Virlulem
trium
uostrum inciut,
dicens : Sic currile ut comliberi

arbitrii

David enuntiat,

dicens : Inclinavi

cor

meum ad faciendas justificationes

luas (Psal. cxvni).
Sed infirmilatem
ejus idem orans similiter
docet,
Inclina, inquiens, cor meum in testimonia lua et non
in avaritiam (Ibid.).
Salomon quoque ait: Inclinel
corda nostra ad se, ul ambulemus in universis viis ejus
el custodiamus mandata ejus, et cmremonias cjus, et
judicia ejus (III Reg. vin). Potestatem designat arbitrii

prehendalis (I Cor. ix). Sed infirmitatem

ejus Joannes Baptista lestatur
cum ait : Non polesl homo
nisi ftterit ei datum de cmlo
accipere a se quidquam,
(Joan. III). Jubemur animas nostras
dicente propheta : Custodite
dire,

sollicite

custo-

animas

vestras

Sed eodem spiritu

alius proclamat
xvn).
propbeta : Nisi Dominus custodieril civitatem, in vanum vigilat qui custodit eam (Psal. cxxvi). Apostolus
(Jerem.

noslri

dicens : Cohibe iinguam

Psalmograpbus
Philippensibus
scribens, ut liberum eorum designet
tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum (Psal.
Cum metu el tremore, inquit, veslram saarbitrium,
Infirmitatem
oratio
lutein operamini (Phil. n). Sed ut infirraiiatem
xxxui).
ejus nostra protestattir
ejus
dicentibus nobis : Pone, Domine, cuslodiam ori meo, 11 oslendat,
dicens, Deus est enim, inquil,
adjungit,
et oslium circumstaniiw labiismei (Psal. CXL). Arbiqui operalttr in vobis, et velle el perficere pro bona
trii nostri facultas a Domino declaratur cum dicilur,
voluntate (Ibid.).
Solve vincula colli tui, capliva filia Sion (Isaim LII).
CAPUT XI.
ejus propheta decantat [Lips. in marg.
dicens : Dominus solvit compedilos (Psal.
denuntiat],
CXLV). Et, Dirupisti vincula mea, tibi sacrificabo hosliam laudis (Psal. cxv). Audivimus
in Evangelio
Fragilitalem

Dominum
liberum

ut ad eum properemus
per
: Venite ad me, omnes qui labora-

convocantem
arbilrium

tis et onerati estis, el ego reficiam

vos (Matth.
ALARDl

Vlrum

nostram sequatnr , an
prmcedat gratia Dei.

bonam volunlatem

indiscrete permixla
Et ita sunt bsec qiiodammodo
atque confusa,a ut quid ex quo pendeat inter multos
idest, utrum quia initium
magnaquaestionevolvatur,

bonae voluntalis
xi). Sed
GAZJEI COMMENTARIUS.

praebuerimns

, misereatur

noslri

tiotiem illam tecipiens , quippe qui illam et abjicere

gelis, nec hominibus
beatis; sicut e diverso posse
eligere bonum dsemonibus et damnalis non convepotesl, neque lamen sine gralia Dei ntovere se ad
ilinc D. Aunit, qui lamen libero pollent arbiirio.
justitiam coram illo libera sua volunlale possil. Et
st quis dixeril
rursus canone 4 analhema dieitur,
gusiinus ( Lib. xxu de Civil. c. 30 ) de hac arbitrii
varietate pro diversitate slalus cujusque agens : Non
libcrum hominis atbitritim a Deo motum el excilattim
non habebunl, quia
nihil cooperari assenliendo Deo excilanli alque vocanti
jrfeo, inquit, liberum arbiltium
{
peccata eos deleciare non poterunt. Magis quippe eril G quo ad obimendam justificalionis
gratiam se disponat
liberum a delectalione peccandi usque ad deleclationem
ac prmparel; neque posse dissentire, si velit: sed veluti
non peccandi indedinabilem liberalum.
Nam ptimum
inanime quoddam nihil omnino agere, mereque passive
libetum atbiltiitm , quod homini dalum est, quando
se habere. Et canone sequenti eodem anathemate
, qtti liberum hominis arbilrium post Adm
primum conditus est rectus , poluil non peccare ; sed
percelliiur
potuit et peccare : hoc atttem novissimum eo polentius
pcccalum amissum el exslinclum esse dixerit, aut rem
csse de solo tilulo , immo titulum sine re. Atque haec
erit, quo peccare non poterit, elc. His praemissis ac
ad
duo sunt fidei capiia quae de libero bnminis arbiirio
pramotatis , slatuendae sunt dure propositiones
ut superius dictum est. Quae
in boc cap. traduntur,
immoet totiuscollationiset
elucidalionemhujuscap.,
lametsi vera sint, ac certissimis Scripturse lestimodisputationis de gratin el libero arbiirio necessarise.
1* Adam liberi arbiirii
a Deo conditus fuit pnluilque
niis (.'onlirmata, falsa lamen est conclusio, quam ex
noslrum sic
in statu innocentise bene et male agere. Testatur id
bis inienilit
Aucior, nimirum arbitrium
ut ad bonum et malum pari aui suffiesse liherum,
aperlissime sacra Scriptura. Ecclesiastici xv : Z)eus
ab inilio consliluit hominem, et reliquit eum in manu
cienli polleat laciillale , nec egeal gralise subsidio ,
non ad
nisi ad perfinendum
id quod incoeperii,
consilii sui; adjecil mandata et prmcepta sua , etc.
ctim ex iisdem Scripluris
volendum et incboandum;
Idemque colligitur ex illis verbis Genesis ni : Faciamus hominem ad imaginem et simililudinem
noslram,
comprograiirc necessitas ad ulrumque cerlissime
betur.
1 prmsit piscibus, etc. Imaginem siquidem Dei in
" Inter Pelagianos quidem , aut Semipelagianos ,
bomine tnm aliis rationibus , lum maxinie liberlali
arbitrii ascribunl
Patres. Sic Damascenus lib. n de D at non inler catholicos , quibus pro confesso et ina Deo
dubiiaio
est omne initium bonre volunlaiis
Orlhod. Fide c. 12: Hominem , inquit, ad imaginem
autem
et libeti
Dei esse, significat ipsum esse intellectualem;
provenire, ut superius oslensum est. Triplex
Primus , quia
error et absurditas hic commitiitur.
arbitrii, avTzXavtjiov. 2 Post lapsum primi hominis,
et sauciatum
et errare dieunlur tam qui
liberum arbiirium
, licet debilitatum
pariter condemnantnr
bonam ex Dei fatentur nasci misericnrvolunialem
sit, non tamen amissum aut exstinctum est.Omissis
asserunt
innudia , ut cailiolici;
sacrre Scripturae et SS. Patrum aucioritaiibus
quam qui e contrario
et alios
meris , quas apud cardinalem Bellarminum
graliam ex bona pendere voliinlaie , ul Pelngiani.
controversiarum
tractatores
lector requirat , suffeSecundus, qtiod nibiloininus
uiraque senteniia susccrit nobis Ecclesise definitio in concilio Tridenliuo
eipienda decernitur, dum unius in Mallbaeo et 1'aulo,
alierins in Zacbreo et lalrone exemplum et siiecimen
expressa (Sess. vi e. 5), ubi primum definiinr Itoquasi e duobus inalis unum bonum , e
tnittes, qui per peccala a Deo avetsi erant, per ejus
prretendilur;
duobus mendaciis una veritas conlici et colescere
excitantem atque adjuvantem gratiam ad converlendum
se ad suam ipsorum jiistiftcalionem
, eidem gratim
possit. Teriius, quod alierius parlis, utpote enone.c
libete atseniiendo ei cooperando disponi : ita ul tansinl falsa eienone,
elPelagianre, exemplaproposiia
ut ex sequentibus patet.
gente Deo cor hominis per Spirilus sancli illuminalionem, negue homo ipse nihil emnino agat inspira-

JOANNIS

923

CASSIANI

COLLATIONES.

924

consequamur bonse A sitio, sed voluntate Dei huc. missus tum, qui fecit nu>
Deus; an quia Deus raiseretur,
voluntatis initium? Multi enim singula hsec quserenet dominum tolius domut
quasi palrem Pharabnis,
variis sibique contes ac justo amplius asserenles,
ejus, et principem in^ terra JEgypti (Genes. XLV). El
involuli.
Si enim dixerimus
cum post obilura pa.ris formidantibus
trariis sunt erroribus
fratribus suesse bonse principium

nostrum

volunlatis

, quid fuit

spicionem

Sin vero gratia

Dei semper inspirari bonse

a
voluntatis
dixerimus,
principia
quid de Zachsei
fide, quid de illius in cruce latronis pielate dicimus,
qui desiderio suo vim quamdam regnis ccelestibus
inferentes, specialia vocationis monita prsevenerunt ?
Consummationem
vero virtutum
et exsecutionera
mandalorum

arbitrio,
Dei, si nostro deputaverinras
quoraodo oramus : Confirma, Deus, hoc quod opetalus
es in nobis (Psal. LXVII) ; et, Opeta nianuum nostrarum dirige super nos (Psal. LXXXIX)? Scimus h ad
Israeli
maledicendum
Balaam
fuisse
conductum
(Nutn.
fuisse

xxn),

sed videmus

permissum.

mo centesimo
vocavit famem
panis contrivit.

cupienti non
ne ReAbimelech,

beccam tangens peccet in Deum (Genes. xx). Joseph

fratrum
Hvore distrahilur,
ut descensio filiorum
Israel in jEgyptum
et illis de germani nece
fieret,
futurae famis
remedia
tractantibus,
pararentur.
Quod idem Joseph a fratribus
agnitus manifeslat,
dicens : Nolite
pavere, nec durum vobis videalur
quod vendidistis me in his regionibus: pro salute enim
veslra misit me Dominus ante vos. Et infra : Prmmisit
enim me Dominus,
escas ad vivendum

et
super terram,
habere. Non veslro con- C

ut reservemini
possilis

ALARDI

GAZJEI

similiter

declarat, dicens : Et
supet terram , et omne firmamentum
Mistt ante eos virum,
in servutn ve-

quartb

numdalus esl Josepli. Hsec duo, id est, vel gralia Dei,

vel liberum arbitriura,
sibi quidem invicem videnlur
B adversa , sed utraque concordant,
etc utraque nos
pariter debere suscipere, pietalis raiione colligiraus,

maledicere

Cusloditur

aiiferrel:

Nolile,
inquil,
limere;
numquid Dei possurnus resislere voluntati ? Vos cogitaslis adversum me malum , et Deus vertil illud in
bonum, ut exallaret rhe, sicul imptmseniiatum
cernitis,
et salvos faceret
populos multos (Genes. L). Quod
eliam bealus David ceconoraice lunc factum in psal-

in persecutore
Paulo, quid in publicano Matthseo,
alius
quorum uuus cruori ac snppliciis innocentum,
violentiis
ac rapinis publicis incubans attrahitur
ad
salutem?

timoris

ne unum horum
fidci
derit

homini

ecclesiasticav
subtrahentes,
Nam d cum viregulam excessisse videamur.
nos Deus ad bonum velle defleclere, occurrit,

Ad vocem enim clamoris tui

dirigit alque confoftat.
statim ut audierit respondebil tibi (Isaim xxx). Et Invoca me, inquit, tn die tribulationis
tum, et eruam te,
me (Ps. XLIX). Et rursus si nos nolle vel
adhortationes
salutiferas
intepuisse
perspexprit,
admovet cordibus nostris, quibus voluntas bona vel
glorificabis

reparetur

vel formelur

in nobis.

CAPUT
Quod voluntas

XII.

botia nec semper gratim,

sil homini tribuenda.

e Nec enim lalem Deus hominem

nec semper

fecisse

creden-

COMMENTARIUS.
a
c. 5 , 4 , ef c. 6 ;1. Quod eliam in concilio Trident.
Respondet Prosper et fidem Zachseo, et latronj
sess. 6 c. 5 definitufn est, et can. 5. Idetn eliam con, et utrumque dipietatem a Deo fuisse inspiraiam
ciitum Arausicanuni n , c. 6 , et Milevilanum , c. 5
vina vocatione praeventum. Qui enim illuxit in corde
et Pauli lunc Ecclesiam perseanfe staluerunt. Ha^c ipse.
Matthmi publicani,
d Hoc
quenlis, ipse el in corde Zachmi et in corde crucifixi
commentjum superius (Cap 8 e_ 9) aliis
non enim Domini vox otiosa fuil cum
el refulatum est: quod
latronis iiluxil;
alque aliis verbis ijicnlcatiim
et ab ipso Pelagio damnatum asserii Prosper in conZuchmum, qui qumrebal videre eum, quis esset, comcilio P.ilrestino in causa ipsius congregalo.
peliare dignatus esl dicens: Zachme, festinans dcscende,
e Plures iiidem absurditates bic notari
quia hodie in domo tua oporlet me tnanere. Et non
possunt.
Primo quia imperite allegat exempluui Adami, quem
prmparavit sibi ejus animum, cujus elegit hospitium ?
h Vide collat. 24 cap. 17.
constat rectum et omni vitio carentem a Deo crea<= Non ita
hominibus
ttim fuisse; cum bic non agatur de libero arbiirio
votamen, ul in quibusdam
luntas gratiam, in aliis gratia prseveniatvoluntatem;
in statu innoceniise
et nalurse integrse, sed in slatu
sed ut in omnibus voluntas gratiam
naiurse corruptae per peccatum Adami. Nam debilisubsequatur.
liberi arbiirii
arbitrium
cum a
non esi ex prima
tas, seu imbecillitijs
Alioqui enim si aufertur liberum
institutione
nalura?, sed ex peccato contracta. Segratia praevenilur, aufertur etiam gralia cum a libero
cundo male ratiocinatur
Collator hoc modo: Si nomo
arbitrio
praevenitur;
sicque allerum homini subtranon possit velle bonum ex se, ergo caret libero arhatur. Porro circa hunc locum aD. Anlonino relatum
Petrus Maiurus saepius a me ciiatus (Vbi supra cap. n bitrio. Negatur corisecutio. Sulficit enim ad Iibcrlatem arbiirii
Joannes Cassianus , Chrysostomi
quod[ hoc possii, suppositis siipponenlii) haec annotavit:
divinse gratiae, quse ojnuihus
dis, nempe auxiliis
audilor, medium se slaluens inter eos qui cum catholicis
praesto sunt,
a/firmant nos Dei gralia prmveniti, et inter eos qui cum
ipsemet professus est
utjsuperius
eodem argumento
colligeretur
[Cap. 8). Alioquiii
Pelagianis asserunt nos Dei gratiam prmvenire, docuii
non solum ad incip[iendum,
sed nec ad perficiendum
quosdam sua voluntale divinam gratiam antevertere,
gratia Dei indigerep contra ipsum Collatorem. Tertio
quorumdam vero voluntates a divina gralia prmverli.
perperam eliam produxit, ad probandam arbiirii IiberProsper Rhegiensis episcopus adversus hanc Cassiani
talem et faculiateiii,
lexlum illum Geneseos : Ecce
opinionem dispuiavil peculiari volumine, cui titulns esl
de Libero Arbitrio,
Adam factus est, sicul unus ex nobis, sciens bonum ei
Sixlus Senens. lib. vi Ribliolh.
tnatum (Genes. in),. Quasi diabolus Adae vera praeannol. 183. Prosperi senlentiam confirmanl
Auguset his veibis signiGcelur quid
linus in iib. de Prmdest. Sanct. c. 2, ef lib. n conlra
dixerit et promisefit,
duas epislolas Pelagianorum c. 9, et lib. de Prmdesl.
Adam per peccatiim conseculus sit, et non polius
cuni hsec verba secundum commuiiem
et Gratia cap. 10 , ef lib. de Ecclesim Dogmalibus c.
quid amiserit:
id est, interpretum,
seivsum tractatorum,
H; et Fulgentius de Incarnatione et Gratia Christi c.
per irout intelligeretur
niam dicta censeanlur;
18; D. Thomas in 1-2, q. 109, art, 6, ef 2-2 , q. 6,
quanla derifl. 1; et ipse D- Anloninus in iv part, Summm til. 9,
sione el ludibrio dignus esset Adai, qvi on solunt

925

COLLATIO

XIII.

DE PROTECTIONE

925

DEI

qui nec velit uraquam nec possit bonum. A testimonium reddente illis conscientia , et inter se innec liberum ei permisil
si ei
vicetn cogilalionibus accusantibus, aut eliam defendenarbitrium,
Alioquin
tantummodo maluro ut velit et possit,
bonum vero
Deus occulta hominum
tibus, in die qua jttdicabit
a semetipso nec velle nec posse concessit. Et quo(Rom. n). Quo sensu etiam Dominus per prophelam

dus est,

modo stabit illa Domini

hominis

lata sententia

Judaeorum non naturalem, sed volunlariam

inferebant:
csecitatem, quam ipsi sibi contumaciter

posl prscvaricalionem
primi
: Ecce Adam faclus est sicut

increpat

unus ex nobis, sciens bonum et malum ( Genes. iu ) ?

Non enim talis ante fuisse putandus est, qui boni
esset prorsus ignarus ; alioquin velut quoddam irrationabile

alque insensatum
est fuisse formatum.
Quod
a catholica

fide omnimodis

animal
satis

alienum

audite; et, cmci, inluemini ad videndum.

Surdi,\nquh,
h
Quis surdus nisi servus meus, et cmcus nisi ad quem
nuntios

tneos tnisi (Isaim XLII)? Et ne forlc hanc eorum csecitatem aliquis naturse, non voluntati
possit

eum fntendura

absurdum

atque

est. Quinimmo,

secundum

sapientissimi Salomonis sententiam,

fecit
Deus hominem rectum , id est, ut tantummodo
boni
scientia jugiter frueretur,
sed ipsi qumsierunt cogilationes mullas (Eccle. vn); facti enim sunl (ul dictum B
est) scientes bonum el malum. Concepil ergo Adam
post prsevaricationem,
quam nou habuerat scientiara
mali, boni vero qttam acceperat scientiam non amisit.
Denique non amisisse humanum genus post praevaricaiionem

scientiam

evidenlissime

boni,

etiam Aposloli senteniia

a Cum enim
qua dicit :

declaratur,
gentes qum legem non habenl, naturaliter ea quce legis
sunl faciunt, hi legem non habettles ipsi sibi sunt lex,
qui ostendunl opus legis scriplum in cotdibus suis ;
ALARDI

GAZJEI

alibi ait: Educ fotas populum cmcum et

ascribere,
oculos habentem, surdum et aures ei sunt (Isaim XLIII).
Et iterum : Qui hubentes, inquit, oculos, non videtis,
el aures, et non audilis (Ezech. xiv). Dominus etiam
in Evangelio : Quia videnles , inquit,
non vident,
et
audientesnon audiunt, neque inlelligunt
(Matih.xm).
in eis prophetia Isaise, dicens, Auditu
Et adimpletur
et videntes videlis, et non
audietis, et twn intelligetis,
incrassatum est enim cor populi Itujus, el
videbilis;
auribus graviter audierunl, et oculos suos concluserunt,
ne quando videant oculis, et auribus audiant, et corde
intelligant,
c
Denique

el convertantur,
ut possibilitatem

et sanem illos

(lsaimw).
boni eis inesse designa-

etiam
ret, increpat Pharisseos : Quid autem , inquit,
ex vobis ipsis non judicalis quod bonum est (Lucm xn) ?
COMMENTARIUS.

non fueril faclus qualis esse voluil, sed nec illud quod
non lamen exclusa graiia. Non secundam, quia quamvis adinitti
factus fuerat conservavit. Ita D. Augustinus lib. xi de
possil genliles sine fide et gratia posse
Genesi ad litieram cap. 39. Quario in ipsa conclualiquod bonum morale perficere, et aliqua legis prresione peccavit Auctor, quia falsanv conclusionem
ex C cepia servare;
non lamen omnia, etiam secundum
falso intellectu
dicens : Concepit
substantiam
operis, cum Scriplura
Scriptura_ intulit
passim doceal
tribuendam esse graliae Dei.
legis observationem
ergo Adam post prmvaricalionem,
quam non habtierat,
scieniiam mali; boni vero quam acce.peral scienliam
Ezeeh. xxxvi:
Spiritum meum ponam in medio vestri,
el faciam ut in prmceptis meis ambulelis. Neque aliud
non amisil. Quorum ulrumque falsum esl, quia et a
quam genliles, quamvis
quanio malo Adam cavere dcberet, Deo prmmonente,
significare voluit Aposlolus,
in tabulis,
non
et in quanto bono esset constitutus,
dum
sine lege essent, scripta videlicet
dhticeral;
ex eo
diabolo credidit, oblilus est. Ita Prosper. Poterat quitaraen omnino sine lege esse : quandoquidem
habere sensum,
faciuul ex diclamine raiionis, ostendem illa conclusio vcrum
si de
quod inlerdum
scieniia experimenlali,
dunt se habere legem naturse scriptam in cordibus
quam vocanl, intelligeretur,
qua post praevaricationem experiendo cognovil Adam
suis, quse taineu per se non sufficit ut id omne quod
discrinien inter bonum, quo ante lapsum fruebatur,
faciendunv noverimus, eiiam facere diligainus. Nam
ut eleganter aii D. Bernardus (Lib. de Gralia et Lib.
ei malum, qund peccando incurrit;
atque inde ccepit
habere scienliam boni et mali: qua ratione doceni
Arbil.), non est ejusdem facullalis scire quid facicndutn sit, el facere; quoniam et diversa sunl cmco duplerique dictam esse arborem scienlise boni el mali,
ab eventu nimirum,
et ex eo quod esum ejus consecatum, ac fesso prmberc vehiatlum. El poela: Video,
cuiuni est. At hunc sensura non speclavit Auctor,
inquit, meliora,
proboque : deteriora sequor. Hinc
non faceret.
servus sciens voltinlatem domini sui, et non faciens,
neque D. Prosper, quod ad proposilum
"
Duplex esl expositio lnijus senlentise a Patribus
vapulabit plagis multis, Luc. xn. Et sapientes liujus
de genlilibus
tradita. Quidam enim exponunt
ad
smculi tnetito damnati, quia cum cognovissenl Deum,
1>
"
Ita D. Ambrosius in
non sicut Deum glerificaverunl,
sed evanuerunl in cofidem Chrisii jam convcrsis.
et infidelibus
Commcntariis.
Alii de gentilibus
gitalionibtis suis, etc. Rom. i.
qui
h At non sic
surdi et
Christum
solo naturali
ct increpantur
lumine
prorsus ignorantes
arguuntur
ducebanlur. Ita Cluysoslomus
et alii Patres Grseci,
caeci, quasi ex faculiate nalurae possinl vel aures ad
ad Algasiam
et ex Latinis Hieronymus
audiendum
(Epist. 151
aperire, vel oculos ad videndum, cuin
refert
q. 8). Uiramque
expositionem
Augnstinus
scripium sit: Dominus itluminal cmcos (Psal. CXLV).
lib. de Spiritu et Litiera cap. 28, sed priorem magis
Et, Jlffliie eiigif mihi autem (Isaim L) ; sed quia diviadmittere videiur D, Prosper
nam illusiralionem
el aperlioncm
nolunt admiltere
probat. Ulramqueeiiain
in hunc locum; sed neutrain ostendit favere Collased in sua csecitate et surdilale
eique cooperari,
tori, qui binc colligebat scientiain
boni, seu luineii
perdurare. Unde excaecati et obdurati dicuniur.
c Iluic assenioni jam paulo ante responsum est,
et
naturale, per se sufficere ad bene operandum,
et boboni, sed etiam possibiproinde posse esse ex nobis initia virtuium
qua non soluro voluntaiem
norum operum, absque aiixilio gratiae. Non primam,
libero tribuit arbiirio;
id cst. facultatem,
liiatem,
fideles ea quse legis sunt facere,
qudd juslum
quia non dicuntur
quasi vero idem sit, naturali judicio
id est, legis prancepta servare, naluraliter,
id est,
est posse discernere, et illud opere prseslare et exseex viribus naturae, sed, ul exponit Augustinus,
naqui; scire quid laciendum sit, et facere; et taraquam
id esl, natura per graliam reformaia
naturalis exigalur, ut ex ea
lirec ab eis inieiligeniia
et
luraliter,
restaurata
(August. contra Julian. lib. IV cap. 3),
cognitione quod justum est exscquantur.
yel, ul S, Thomas, naturali lege, el duce ratione,

927

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

928

Quod ulique eis non dixissat, nisi eos judicio natu- A cabis domum nomini meb (III Reg. vin). Hsec ergo
b cogitatio aique iste traclatus
rali id qudd sequum est scisset posse disceruere.
regis David, utrumne
bonus et ex Deo, an malus et ab homine fuisse diUnde cavendum est nobis ne ita ad Dominum orania
cendus est ? Si enini bona atque ex Deo fuit illa cosanctorum merila referamus a, ut nibil nisi id quod
nvalum atque perversum est humanse ascribamus nagilalio, cur ab eo a quo inspiraia est, eidem negalur
lurae. In quo quidem sapientissimi Salomonis, immo
Domini, cujus hsec verbasunt,tesiimonioconfuiamur.
Ita enim cum consummala templi exstructione
ora-

effeclus? Si autem mala et ex homine fuit, cur laudatur a Domino? Reslat ergo ut et bona et ex homine fuisse credatup. In quera modum etiam nostras

ret, effatus est: Voluitque David pater meus mdificare domum nomtni Domini Dei Israel, et ait Dominus Deus ad Duvid palrem meutn: Quod cogilasli in
corde tuo mdificare domum nomini tneo, bene fecisti
hoe ipsum menle traclans; verumtamen non lu mdifi-

quotidie cogitationes possumus judicare. Nequeenim

aut soli David bonuin ex semetipso cogitare conces-

ALARDI

GAZ/EI

sum esl, aut nobis ne quid boni umquam sapere aut

cogitare possimus, rtaturaliter denegatur.c Dubilari
ergo non potest inesse quidem omnia animse nalu-

COMMENTARIUS.
a Immo contra cavendumnobis
esl, ne sicaliquod B mullis id non impetfat. His adde duo alia exempla
bonum nalurse ascribamus humanae, ut non omnia
similia. Bona fuit vOlunlas Abrahse volentis imtnosanctorum merita in Deum referamus. Sic enim delare filiura suum, ut Deo ohediret; et tamen ejus
finivit Coelestinus 1in epislola superius citata (Cap. 8),
exsecntio impedita (Genes. xxn). Sic bona fuit voex sententia Innocentii
luntas Pauli apostoli, qua teriio Dominum rngavit
prsedecessoris sui : Quod
omnia studia el omnia opera ac metita sanctorum ad
ut auferretur
a se slimulus carnis qui enm colaDei gloriam laudemque referenda sint, quia nemo
phizabai; et hoc tariien non obtinuit, dicente Doatiunde ei placeal [Al. ptacuii], nisi ex eo quod ipse
mino ; Sufficil tibi grqtia.mea (II Cor. xn).
c Refelliteiiani
donaverit. El clarius id expiessil conciliiim TridenD.j Prosper banc senteniiam; quse
linum his verbis (Sess. vi c. 16): Licef bonis operilamen a SS. Patribus non raro usurpatur, sed alfo
bus in sacris titleris usque adeo tribttatut, ut eliam qui
sensu. Nam vintilum semina nobis naturaliier
insita
uni ex minimis suis polum aqum frigidm dedetil, prosignificare videntur g. Antonius apud Athanasium
mitlat Chrislus eum non esse stta mercede cariturum
ad fralrcs ha(In Vila S. Anlonii) [in exhorlalione
bita, et Basilius homil. 9 in Hexaemeron, el in Re(Maith. IX et x); ef Apostolus testetur, id quod in
noprmsenli est momenlaneum et leve tribulalionis
gulis fusius dispnt. cap. 2. Eamdem expressius admittunt Chrysostomus homil. 2 in Epist. ad Epbeslrm, supra modum in sublimilale mlernum glorim
sios : Vides, iiiqnit,'quod
ab ipsa nalttra habemus
pondus operari in nobis (II Cor. iv); absit iamen ul
Chrislianus homo in seipso vel confidal vel glorielur;
indita ad virlutem seininaria; qum vero malilim sunt,
et non in Domino, cujus tanla est erga omnes homines
in cap. i ad Gaprmter naluram sunti Hieronynius
bonitas, ul eorttm velit esse merila qum sunt ipsius p latas : Mulli, inquil, absque fide, vei Evangelio Chrisli,
dona. Hsec synodus. Quse postrema verba sumpta ^* vel sapienter faciunt aliqua, vel sancte, ut parentibus
sunt ex Augustino epistola 105 et aliis locis. Graviobseqnantur, ut inopi manum porriganl, non cpptiter porro invehiiur Prosper in istam Collatoris senmani vicinos, aliena non diripiant,
magisque obnoxii
idcitco judicio Dei fiant, quod habentes in se principia
tcntiam, ut el Pelagianam et blasphemam eam pronunliet: Quid enim, inqiiit, evidenlius, quid expressius
virlutum, el Dei semiria, non credunt in eo sine quo
secundum Pelagii Cmlestiique commenlum ab utlo
esse non possunt. Damascenus lib. in Orihod. Fid.
et
discipulo potuii definiri? Illi dicunl graiiam Dei secap. 14 : Nalurales sunt virlutes, el naluraliler,
cundttm merita nostra dari, et ideo [Al, ttdem] dicunt
mque in omnibus insurit, etsi nott omnes mque opetetnur
ea qum suni nalurm: Verum aliter et magis proprie
graiiam Dei non ad singulos actus dari. Hic intra
unam sentenliam blasphemiam utramque conclusil diPatres isti virtuium
semina acceperunt, quam Cascens : Cavendttm nobis esse, ne ita ad Deum omnia
sianus, quem Prosper impugnat. Nam semina virtusanctotum metita referamns, ul niliil, nisi quod matum, si proprie accipiantur, nihil sunt aliud quam
lum atque perversum est, humanm ascribamus naturm.
lumen iniellecius practici, et inciinatio voluniaiis ad
Vult ergo esse mulla propria hominum merita, qum
bonum prosequenduriv, et malum fugiendum, ul donon sunt gratim Uirgilate collata, quibtts ad augendas
cet S. Thomas 1-2, jq. 63 (arf. 1 ef 2). Alque hoc
naturales divitias qumdam desursum munera debeanmodo venim est semfna virlutum inesse omni animse
tur. Vult nos graliam Dei non ad singulos actns
et remansisse eliam posi peccatum, nec
ralionali,
recipere, ac proinde non pro omni bono opere semper
posse penilus in. liorriine aboleri; cum sint prima el
immobilia qusedam principia rationis practicae, qtiae
orare, etc.
b
Cogitationem, sive consilium aut tracialum re- D D. August. lib. u de Libero Arbitrio vocat principia
el lumina virtutum. Sicut enim in inlellectu speculativo
gis David de sedilicando lemplo fuisse bunum, el a
Deo inspiratum, nulla ratione dubitari poiesl, cum
cerla quaedam principia nalura indidit, qure pbilosoopus esset ex se piiira et honestum, el recta ejus inphi vocarunt axiomata, seu dignitates, el maximas,
tenlio. Neque obsiat quod ejus effeclus seu exsecuquas nullus negare pplest; ut, ntViil simnl esse et non
lio ob cerias rationes fuerit ei denegata et (ilio ejus
esse, loium majus esse sua parle, elc.; ila etiam in
Salomoni reservata. Nam id non infrequens est, aut
intellectu practico sunt certa et omnibus nola qusedam principia, quse iion aliud sunl quam de finibus
insolitum, ut probat Piosper duplici exemplo, altero
e Scriptura petito, altero ex usu et praxi Ecclesiae.
bumanis ceria qusedaim judicia : ul, beatitudinem esse
Scriptura namque commemorat Aposiolos, cum arappetendam, studendum sapientim, juste vivendum,
omnibus gentibus
dentissime vellent Evangelium
quod tibi non vis fieri alieri ne feceris, postponenda
deteriora melioribus, et his similia. Cujusmodi judiprsedicare, tamen non potuisse loqui verbum in
cium intellectus pracjlici S. Thomas ex Hieronymo,
Asia; et cum lenlarent irc in Biihyniam, prohibilos
fuisse a Spiritu Jesu (Aclor. xvi). Quis eorum boot aliis antiqnioribuB,
synderesim vocat; alii apinam voluntatem, et a Deo dubitel inspira,tam, qui
cem, et sublime mentis, quod semper inviolatum
tamen eam noluit tunc temporis exsecutioni manmanet et incorruptum,
quanlumvis homo falsis opidari? Sic Ecclesise bona est volunias, et pium desinionibus et pravis affectibus sit corruptus. At vero
intellexit
setnina
Cassianus per semiria virtutum
derium, dum quotidie pro omnibus inimicis suis, id
et tamcn pro
verse niedtis, id est, boaas cogitatjones, et pia de
Cpt, infidelibus orai, ut convertantur;

COLLATIO

929

XIII.

DE PROTECTIONE

DEl.

930

inserta ; A qum est in te (I Tini. IV). Et ilerum : Ob quam causam

moneo te, ut resusciles graliam Dei qum est in te
Dei fuerint excilala, ad
sed nisi hsec opilulatione
non poterunt
incrementum
pervenire,
(II Tim. i). Inde est quod etiam Corinthiis scribens
perfeclionis
hortalur et commonet ne indignos se gratia Dei inquia secundum bealum Apostolum, neque qui planlat
frucluosis operibus exhiberent,
dicens : Adjuvantes
esl aliquid, neque qui rigal, sed qui incrementum dat
autem et obsecramus ne in vacuum gratiam Dei reciDeus (l Cor. m). Adjacere auiem homini in qnamlietiam a liber ille
arbilrii
bet parlem,
liberialem,
piatis (II Cor. vi). Quam sine dubio quia in vacuum
b duo
receperat Siraon, non profuit ei perceptio gralise sa(qui dicitur Pastoris) apertissime docet, in quo
lutaris. Non enim prseceptis beati Petri maluit obeangeli unicuique noslrum adbstrere dicuntur, id est,
bonus ac malus, in hominis vero optione consistere,
dire, dicentis, Pmnitenliam age ab hac nequitia tua,
ul eligal quem sequatur. El idcirco raanet in hoet ora Deum si forle remittatur libi hmc cogitatio cormine semper liberum arbitrium,
quod gratiam Dei
et obligalione inidis tui; in felle enim atnaritudinis
Non enim prsecepispossit velc negligere vel amare.
quilatis video le esse (Actor. vui). Prsevenit ergo hoset Apostolus, dicens : Cum melu et tremore veslram
minis voluntatem misericordia
Doraini, de qua diciscisset
eam
vel
nisi
salutem operamini (Philip. n),
ejus prmveniet me
lur : /)eus meus, misericordia
excoli a nobis posse, vel negligi. Sed ne crederent
(Psal. LVIH). Et rursus, Dominum remorantera alque
se ad opus salutis divino auxilio non egere, subjunuliliter quodammodo subsislentem, ul nostrum expein
vobis
et
velle
et
esf
enim
Deus
operalur
qui
gil:
volunias prsevenit noslra, cum diriatur arbilrium,
perficere pro bona volunlate (Ibid.). El idcirco Timocitur : Et d mane oratio mea prmveniet te (Psal.
theum monens : Noli, inquit, negligere gtaliam Dei

raliter

virlutum

semina beneficio

Creatoris

ALARDI

GAZM

COMMENTARIUS.

13 cap. 12, et Beda in cap. xn Act. Confirmant eamsideria, initia eliam fidei, et aliarum virtutum, quiet quodem traaitionem Gregorius Nyssenus in Vita Mosis, et
bus homo se praeparare possit ad gratiam,
illi gratia. Id eninv aperte s auctor lmperfect. homil. 5 in Malllimum.
Polesl alirum iniuitu conferaiur
tum ex hoc loco, ubi asserit haec virtutum i
quod ejus rei vestigium in Scriplura notari. Nam D.
colligilur
Paulus dalum sibi dicit angeluin Salanm qui se colasemina sic esse omni aninvae naturaliler
insita, ut t
opilulatione divina non egeaut, nisi ut ad incremenphizel (II Cor. xn): quod etsi aliis modis inlelligi polum perfectionis pervenire possint; tum ex prrecelest, potest el hoc, et credibile esi diabolum dmmoniorum principem in administralione regni sui Deum itnideniibus, praeseriim cap. 9, ubi ait per naturce bolari, elquentadmodum Deus singulis hotninibussingtilos
num, quod beneficio Crealoris indutlum est, nonnumprodire principia,
qumi
angelos ptmponit, ita eum opponete singtdos dmmones.
quam bonarum volunlalum
Sic Maldnnatus, ul apparel, in parlera affirmantem et
tamen nisi a Domino dirigantur, ad consummalionem i
vittulum petvenite non possint. Cbi noiandum Pela- - _ senientiam bujus Auctoris magis propendens. Quam
* eliam
beneficium creationis vo- *-"
Joanues Duranlus lib. n
sequitur el defendit
gianos et eorum fiuiores
de Ritibus Ecclesiae cap. 13. Vide Magisl. Sentent.
easse graiiam, atque hoc veluii pallio suam bseresiml
ul graiiam
Deii
lib. II dist. 11. Huic tainen senlentiae miilti refraganoccullasse; cum enim urgerentur,
fatebantur
necessariam agnoscereut,
quidem sinei
lur, inier quos card. Bellarminus
(Lib. de Sctip.
Dei gratia nibil nos agere posse; sed nomiue gratisei
Eccl.), qtiem leclor consulat.
c Per se
liberum arbitriunv alque id genus naiuralia dona iuquidem negligere, at non per se, sed per
gratiam Dei amare; hoc est, per se caderc, at non
telligi volebant: sicque Pelagius concilium Palsestinura callide elusit, leste D. Auguslino epist. 105 ett
per se resurgere. Factlis enim descensus Averni;
vero Collib. de Gralia Christi cap. 3. Senlentiam
Sed revocare gradum, superasque ascendere ad auras,
virlutnm
refellit ,
seminibus
laloris
de hujusmodi
Hoc opus, hic Iabor est...
his
verbis
dicit
sine
ullo
:
Qui
etgo
opere
Prosper
Et D. Beniardus lib. de
gratim naturaliter onnti animm semina inesse virlutum, >., ait poeta (Virg. vi ^neid.).
Gratia : Peccantis lapsus non dono ascribendus est poquid laborat oslendere, nisi de islis seminibus qumdamn
ilestaiis, sed viiio voluntalis.
Lapsus lamen ex volungermina prmcedenlium Dei gratiam pullutate metitovult
et
tton
ostendere
rum? hoc est, nihil aliud
fafe,
probare,.,
mque ex volunlale resurgere jam liberum habel:
B
quia elsi datum fuit volunlati posse stare, ne caderel;
quam ista semina esse quredam in nobis merila quse
non tamen resurgete, si caderet. Non enim lam
omuem Christi graiiam antecedant. Vide csetera apudd
facile
eumdem.
quis valel exire de fovea, qtiam facile in eam labi.
d
a De libro Pastoris dictum esl collal. 8 cap. 17,
collalio et compara1,
Iniqua et inepla inslituitur
cujus lestimonium hic a Collatore prolatum, ut nul-1- D lio voluniatis liumanse cum divina graiia, quasi paris
a D. Prospero conlemnilur
essenl facullatis, et quod in aliquibus gratia, hoc in
lius auctoritaiis,
(Videie
aliis propria operetur voluntas; sicque gratia modo
Bar. Tom. II Ann. sub anno 159).
b Etsi hanc sententiam superius ulcumque discus-;sit praevia, modo voluniatis pedissequa. Quod autem
ait Psalmisla : Mane oralio mea prmveniet le, non sic
serim (Collat. 8 cap. 17), libet lamen hic insignemn
de
le
accipiendum est, quasi prior voluntas ad eum acceIiujus saeculi theologum Joannem Maldonaium
eadcm andire dispulanlera : Jlludetiam,
non excitata,
inquit (In n
dat; prior illuni invocet non vocaia,
c. xmi Matllt.),
iion praeventa, ut dictum est : Cum nemo possit ad
apud auctores tninus est certum, an?j
eumuentre, nisi Pater cmleslis traxetit
eum (Joan.
singuli homines non solum bonum a quo defendnnlur,r,
sed eliammaluma quo impuqnenlur, angelum hubeant '??
vi). El, Quis prior dedit ei, et relribuelur ei (Romau.
Sed tainen el hoc ipsum anliquissima traditione, non
m
vtu)? Unde Augustiuus versicnlum illum exponens :
Chrislianorum modo, sed etiam Hr.brmorunt traditumm
Jam mane, inquit, posleaquam nox infidetitatis el lenem
brm transierunt. Qttod mane, ut mihi essei, misericordia
est, ut scribii rabbi Moses lib. III Mor. cap. 25. Qtiam
traditionem ex aniiqno libro Pastoris, et ex epislolala
tua prtevenit tne. Quomodo enim invocarem, nisi crederem? quotnodo credetein, nisi auditetn? sed ul audila
oBarnabm, quain olim inter Chrislianos in magna auctorilale fuisse legimus, veleres auclores probare solent, ut
crederem, ipse tne altraxil;
quia in occulto a morte
Origenes Itomil. 10 in Lucam el lib. III de Principiisiis
cordis, non quilibel medicus, sed ipse excilavit. Sic
cap. 2, el Cassianus collaiione octava cap. 15 et collat.\l.
Augusiinus. Melaphorice autem dicitur voluntas, vel

951

JQANNIS

932

CASSIANfcCOLLATIONES.
i

Et iterum : Prmveni in maturitate et cla- A Dominus dicens : Qumsivi et non erat vir, vocavi et
ixxxvn).
non irat qui respotideret (Isaim LXVI). Quaerilur et
mavi, et prmvenerunt ocuti mei ad te diluculo (Psal.
b In cubili meo
a sponsa flebililer conquereme
invitat
cum
dicit:
Tofa
eliam
nos
et
Advocat
ipse
Cxvii).
in noctibus qumsivi \quem dilexit anima mea : qumsivi
die expandi manus meas ad populum non credenlem
eum et non inveni; vpcavi eum, et non respondil mihi
mihi et conlradicentem (lsaim LXV). Et invitatur a
nobis cum dicimus ei, Tofa die expandi manus mcas
(Cant. HI).
ad te (Psal. LXXXVII). Exspectat nos cum dicitur per
a exspeclat Dominus, ut mtprophelam : Propterea
sereatur vestri (Isaim xxx), et exspectatur a nobis
cum dicimus : Exspectans exspectavi Dominum, et
Et, Exspectavi salutare
respexit me (Psal. xxxix).
tuutn, Domine (Psal. cxvui). Et conforlat nos cura
dicit, Et ego erudivi et conforlavi brachia eorum, el m
me cogitaverunl malitiam (Ose. vn). Et ul nosmetipsos
confortemus hortatur, cum dicit, Confortate manus

CAPUT XIII.
Quod gratiam Dei humani conatus compensare
non possint.
Et ita semper gralia Dei nostro in bonam partem
cooperatur arbilrio, atque in omnibus illud adjuvat,
c ut nonnumquam eliam ab eo
proiegit acdelendit,
quosdam conatus bonse voluntatis vel exigat vel exspcctet; ne penilus; dormienti aut inerli olio disso-

dissolutas; el genua debilia roborale (Isaim xxxv). B luto sua dona confejrre videatur, occasiones quodammodo quacrens, qriibus, humanse segnitiei torpore
Clamat Jesus, Si quis silif, veniat ad me, et bibat
suse largidiscusso, non irratjonabilis^munificenlise
(Joan. vn). Clamat etiam ad eum Propheta, Laboravi
tas videatur, dum eam sub colore cujusdam desiderii
clamans, raucm faclm sunt fauces mem, defecerunt
d et nihilominus
ac laboris imparltt,
oculi dumspero in Deummeum (Psal. LXVIH). Quserit
gralia Dei
ALARDI GAZJEI COMMENTARIUS.
ma Dei dona gratuita dicimus), manifestum est ex
actio noslra Deum prsevenire, dum eum diligentius
Matthaei xx; verum etiam iniaut tempestivius solilo invocat, ferventius ejus auparabola operarioriim,
xilium implorat, et quasi dormientem crebris et immicos, rebelles, cohlradicentes, et gravissimos peccatores. Isaiae LXV j: Tcfa die expandi manus meas ad
quemadmodunv apoportunis clamoribus sollicitat,
Dopopulum non credentem, sed conlradicentem milit.
stoli, dum in navi periclitanles clamaverunt:
Maltlisei xxm : Qubties volui congregare filios luos,
mine,salvanos, perimus (Matth. vnr; Psal. cxvin). Hoc
et noluisti ? Et sexcentis aliis Scriplurse iocis et
enim est mane prsevenire, hoc esl, cito, celeriier,
exemplis.
j
malure, vel ut in alio psalmo dicitur : in maturitale,
d
immaMassilienses
Sic
sententiara Aposloli elusive immaturitule, id est, lempore matutino,
nempe
dere conabantur. Cum enim dicerent iniiia bonse
turo, intempesla nocte : vel raane, id est, irradiante
ac peccati tenebris devoluntatis et bonorum operum esse posse ex uobis,
luce graliae et infidelitatis,
ad gratiam Dei impetrandam
et
quse sufficereut
pulsis, ut D. August. exponit.
(*p
u
a Exspeclat Deus ut misereatur nostri, non quia
promerendam, saltem de congruo; et illis ex adverso
objiceretur a Patrijius illa sententia Aposloli ad Roprius in nobis bonos motus voluntatis nosirse explomanos xi : Si aulem graiia, jam non ex operibus,
ut superius dixit Collaior (Cap. 8
ret etinspiciat,
ef 9); vel quia prius a nobis invocari debeat aut
alioquin gratia jam\non cst graiia; respondebant grutianv Dei manere graiuiiain,
et veram gratiain,
possit sine prseveniente ejus gralia, cum ipsum exmunus sit divinse
etiamsi detur occasione nostri laboris et conatus,
spectare et invocare nosirum,
ad ositum
quia bic labor minimus est et perquam exiguus, nec
gratise : sed quia quotidie siat, et puJsnf
conferendus divin^e gralire et liberalitati.
At vero
cordis nostri, hoc est, graliara suam nobis offert, et
exliortntionibus,
tam externis objectis,
beneliciis,
Augusiinus,
Prosper, et alii gratiae propugnalores,
non solum conlraj Pelagium probant gratiam non
terroribus,
periculis, quam internis inspirationibus
dari ex meritis condignis liberi arbiirii,
ad poenitentiam et opera justitise nos invitat; ut si
quia gralia
vocem ejus audiamus, et pulsanli aperiamus, id est,
jam non esset gratia, quae quasi pro _equali prelio
daretur, ut per sejnotum est; verum etianv contra
vocationi ejus assensum praebeamus, ad nos introeat,
Semipelagianos et Massilienses oslendunt gratiam
nobiscum raaneat, nobiscunv ccenet (Apoc. m), id est,
dari ex meritis congruis liberi arbitrii;
quia sic non
cooperelur ad salutem. Hinc D. llieronymus : Granesset pura et absolula gratia et misericordia,
quia
dis, inquit, clemenlia Dei, ul exspectet noslram poeniel
non omnino gratuiia
indebita, sed aniidoralis <|useientiam; ut donec a viliis convertamur, ille potenlem
dam et remuneratpria
conlrahat manum, ne ferire cogatur. lta concilium
donatio, eiiamsi pro exiguis
laboribus et operilius donarelur : proinde concludunt
Arausicanum adversus Massilienses exposuit quomodo Dens exspeclel vel non exspectet nos : Si quis, D
] verbis illis Apostoli excludi quaecumque opei'a nudi
arbiirii,
quse vel minimam habere possinl rationem
inquit (Can. 9 ), uf apeccalo purgemur, voluntalem
non autem ul
nostram Deutn exspeclate coniendit;
merili, causse, vel ;occasionis, ob quam Deus gratiam
suam vel ab _eier|no nobis prsepararet, vel in temCtiam purgari velinws, per sancli Spirilus infusionem
et operationem itv nobis fieti confitelur, resislit ipsi
pore largirelur.
I^i euim aliquod ex nobis, id est,
vel minimum meriex solis viribus liberi arbitrii,
SpitUui sancto per Salomonem dicenli : Prmparatur
volunlas a Domino, Proverb. vm; et Apostolo salutum, vel miniraa c^iusa praecederel, non esset gralia
Deus esl qui operalur in nobis et
ouinino liberalilerj el gratuito, sive ex misericordia,
briler prmdicanti:
sed gratiludinis
velle etperficere(Pltilip.
ergo nobis collata : cujusraodi don), etc.
h In Vulgata editione hrcc tantura habentur: In
ut vocanl, eliam legibus bumanis
nalio aniidoralis,
non censetur pula et gratuita donaiio, ul habetur L.
lectulo meo per noctes qumsivi quem diligit anitna
Aquiiius Regulus ff. de Donationibus. Sic Augustinus
mea; quasivi illum, et non inveni (Cant. m).
c floc superius explosura et refutatum est. Ratio
lib. II ad Bomfaciuin cap. 8: Si sine Dei gtatia per
nos incipil cupiditas boni, ipsum cmptuin erit meriium,
autem quam subdit Auclor, quod alioqui Deus penicui tamquam ex debito veniat adjutorium, ac st gratia
tus dormientibus aut inerli otio dissolutis dona sua
Dei non gratis donabilur, sed merilo noslro dabitur. Et
nullius est momeiiti. Non enim
conferre videretur,
lib. de Prsedestiiiajtione Sanctorum cap. 2, reeilala
solummodo dormientes, ineries et otiosos a Deo voeorura senteiitia qui dicebant ioitium
et in vineara milti (quae prifidei, id esi,
cari, excilari; invitari,

COLLATIO

933
semper gratuila perseveret,
parvisque conalibus tanlam
tanta

perennis

buit Iargitate.
nis prsecesserat

XIII.

dura exiguis
invmorlalitatis

quibusdam

gloriara,
insestiraabili
tri-

beatitudinis

dona,
a Nec enim
quia illius

fides, idcirco
non ei beatam comraorationem

DE PROTECTIONE

in cruce latro-

pronuntiandum
paradisi

gratuito

nus translulit
Quod

abslulisse

enisa fueril

est,
esse

audire,
nonmorieris

iniquilatemtuain,
homicidium
adulterio

igitur
utique arbilrii
fuit; quod
phelam, divinse dignationis
peccatum suum humilialus

humana

fulurse retributioni
fragilitas,
nec ita laboribus suis divinam

par esse uon poterit;

ut non semper graluita perseveimminuit
graliam,
licet
ret, et idcirco
praedictus Magister
gentium,
'
se fuisse tegratia Dei apostolalus gradum sorlitum
Dei sum quod sum (II Cor.
tamen se quoque divinse gratise respondisse
xv),
dicens, Et gralia ejus in me vacua non
pronuntiat,
fuit, sed abundanlius illis omnibus laboravi el obtintti,
b non autem
ego, sed gratia Dei mecum (Ibid.). Nam
cum dicit, laboravi, conatum proprii
siguat arbitrii.

credendum

uiererelur

&4

A glorim operulur in nobis (II Cor. iv). De quo et alibi

dicens: Quianon sunt condignm
conslanter eiuinlirit,
passiones hujus temporis ad futuram gloriam qum revelabilur in nobis (Rom. vm).
Quantumlibet
ergo

aut pcenitentiam
David
promissam
[Lucm xxm),
Peccavi Domino
rcgis illanv unius verbi qua dixit,
et non
(II Reg. xn), duo tam gravia ejus crimina,
Dei
potius clementiam
per Natbau prophetam

DEl.

est, ut
Et Domi-

stetur,

(Ibid.).
liberi
addidit,

dicens

: Gratia

autem arguitur per proest gralia. Rursura quod

agnoscit, proprise liber- B Cum dicit, non autem ego, sed graiia Dei, virlutem
latis est opus. Quod vero sub brevissimo
ostendit. Cum dicit, mecum, non
divinse protectionis
lemporis
tantorum
criminum
otioso neque securo, sed laboranti ac desudanti eaiv.
puncto indulgeniiara
promereest donum. Et quid de hac
tur, Domini miserentis
cooperalam fuisse declarat.
tam brevi
butionis

confessione
inimensitate

et incoraparabili
divinse retridicamus? cum beatus Apostolus

CAPUT
Quod lenlationibus

ad iliam

futurse remunerationis
magnitudinem
aspiciens, quid de illis tam innumeris
persecutionibus
suis pronuntiaverit
considerare
perfacile sil. Nam

Quod etiam
eum diabolus

momentaneum hoc, inquit, et leve tribulationis

noslrm,
mternum pondus
supra modum ultra comparationem,
ALARDI

GAZ^Ll

vinam legimus

XIV.

suis Deus vitlutem

rialur arbitrii,

humani expe-

in Job, probalissimo
athlela suo, cum
expetisset ad singulare certamen, diprovidisse

juslitiam

. Si enim contra

COMMENTARIUS.

credendi posse haberi ex viribus

ipsara voluntatem
naturse, subdit : jVon ergo teceditut ab ea sentenlia
Palmstino
quam Pelagius ipse in episcopali jttdicio
damnare eompulsus est, gratiam Dei secundum merita
lib. de liicarnatione
nostra dati.
et
S. Fulgentius
Gralia Christi (Cap. 12) : Si vero, inquit, secundum
nostrum est velle credere, prius- G
opinionem illorum
quam Dei graiia incipiat nos adjuvare,
injuste graiia
aicilur, quia non gralis dalut hominibus, sed bonm retribuitur volunlati. Denique D. Prosper eontra Collatorem cap. 6 : Quomodo, inquit,
non adverlis le in
illud damnalumincidere,
quod, velis nolis, convinceris
dicere, graliam Dei secundum merita nostra dari, cum
aiiquid prmcedere boni opetis ex ipsis hommibus, propter quod graliam consequantur,
affirmas? Caelerum
ex his non est consequens ut pari modo excludatur
omnis raiio meriti ab openlu*. quae liunt ex praevenienie Dei gralia ei fide, quibus ad justificaiionem
Non enim desinit esse gratia,
peccator disponilur.
quod tribuitur
ipsi gralire; nec de his operibus locum ait: Si ergo gratia, jam non
quitur Aposlolus,
cx operibus, sed de his quae Dunt ex solis viribus naintuitu si dolurae, nulla supposita gratia; quorum
naretur gralia , profecto non esset rnera, sed remuneratio aliquo modo debiia, ut dicium est. Iila vero
et speciali j)
opera qure ex divina gratia , inspiratione
auxilio fiunt anle justificationem,
cum sint ipsius
nulla ratio prohibet
gratise dona et effectus,
qtiominus vere dici possint irapelratoria
et aliquo modo
tam majoris gratise actualis quam habimeritoria,
tualis, quse est ipsa justificatio,
quod meritum vocant theologi merituro
de congruo.
Sic Augustinus
remissio peccatorum
epist. 105 : Neque ipsa, inquil,
sine aliquomerilo
est, si fides hanc impetrat;
neque
enim nullum esl meritum fidei, qua fide ille dicebat:
Deus, propiiius eslo mihi peccatori, et descendit juslificatus, merito fidei humiliatus. Neque his repugnat
concilii Tridentini
decretum (Sess. 6 cap.5), dum ail
in adultis a Dei per
exordium
ipsius juslificalionis
Jesum Christum prmveniente gralia sumendum esse,
koc est, ab ejus vocatione> qua nultis eorum meritis exi-

stentibus vocanlur,
etc. Manifestura
enim est loqui
concilium
de operibus quse ipsam vocationem
seu
in quibus nullura
prsevenientem graiiam antecedunt,
docet esse meritum,
neque de condigno, contra Pecontra Semipelagianos
lagianos, neque de congruo,
et Massilienses.
a Similia habet lib. xn Institut.
cap. 11.
h 'AXk' v.
//>(_ TOUQsoti, *j cruvip.oi, qum mecum, suppleesf. Nou dixit : quac in me, sed, qttm mecum esl,
ul oslenderet gratiam non solam, scd nohiscum opelib. de Libero Arbitrio
rari. Unde Augusiiuus
cap.
15 : Non auiem cgo, inquit, std gratia Dei mecum;
id est, non ego solus, sed graiia Dei mecum , ac per
hoc nec gratta Dci sola, nec ipse solus, sed gratia Dei
cum illo.
c Tres itidem errores in hoc
capite continentur,
ei a D. Prospero sufex prseccdeniibus
conseclarii,
: quos proinde
ficienier
refulati
lectori
dumtaxat
indicassesat
erit. Primus error, Jobad lempus sibi
ut suis ipse
relictum (ui>>se, et Dei ope destituttim,
viribusetsuo
Marte adversus diabolum dccerlarel;
ipsius non divinae gratia?, sed
proinde
paiientiam
et fortitudini
naturali
esse tribuenejus libertati
dam. Cui prseter alia opponi potesl doctrina abbatis
vel ipsius Cassiani collat. 3 cap. 17 et
Papbnutii,
Nani illa collatio fere tota ex diametro
sequentibus.
Quantum
pugnat cum hac collatione Chaeremonis.
arbitrium
enim hic liberum
comparatione
gratiae
ille
el
tanium
depriniii
subjicit gratise, doextollil,
Dei seniper indigere;
initium bonse
cetque adjulorio
et consummaiionem,
volunlatis,
fidera, intelleclura,
timorem Domini, denique tolerantiam , et victoriam
a Deo esse, quod probat illis verbis
tenlalionum
Apostoli : Fidelis Deus, qui non permitiet vos tentari
supra id quod poleslis : sed faciel etittm cum tentationeexitum
(vel, ut habemus, proveittum), ut possiiis
sustinere (l Cor. x); ac landem iia concludil
(Cap.
ult.): Per hmc qum prolulimus, tton liberum arbilrium
et
hominis volumus sttbmovere, sed huic adjitioriam
graliam Dei per singulos dies ac momenla necessariam
fidem ceniurionis
et
Secundus error,
comprobare.

958

JOANNIS

CASSIANl

'

COLLATIONES.

936

non sua virfute,

sed Dei solius fuisset gra- A forlior vel gloriosior

illius centuriofiat, evangelici
tia protegente
nis edocemur exemplo, cujus puerum cum sciret
congressus, et absque uila virtute
patientise suse, divina tantum opitulalione
suffultus,
utique potestate sermonis sui se Dominus curaturum,
illasac tola inimici crudelitate
offerre maluit praesentiani corporalero dicens : Ego
mulliplices
quaesitas
inimicum

teniationura

moles

el

exilia

pertulisset;
quomodo
non illam calumniosam
diabolus quara prius emiserat vocem adversus eum justius ilerasset:
Numquid gratis colit Job Deum ? Nonne lu vallasii eum ac
domum ejus et univetsam substantiam ejus pet citcuilum? Sed aufer manum luam, id est, sine eura
suis mecum viribus decertare, nisi in faciem iuam
hujusce(Job. i). Sed cum nullam
calumniosus hostis post confiicmodi querimoniam
tum audeat iterare, non Dei, scd illius se victum
benedixetit

tibi

viribus

conlitetur:

totum

illi defuisse

tori

tentandi

resislendi

licet

tribuit
noverat

illius

impugnatione
humanae relinqueret

eliam

gratia

Dei

non

in

gertaminis
interdum

ferventioris

eum. Sed illo hanc ejus oblationem

fidei

llagrantia
supergrediente
atque
dicente : Domine, non sum dignus ul inltes sub teclum
meum, sed dic tanlum vetbo et sanabiiur puer meus,
miralur
eum Dominus atque collaudat, cunciisque
illis

qui ex Israelis populo crediderant

praeferl, dicens : Amen dico vbbis, non inveni lantam fidem in
Israel (Matlh.fiu).
Nullius enim laudis esset ac raeriti,

si id in eo Christus

tulisset;
in Israel.

quod ipse donaverat prseNon dedi tantam fidem

dixisset:

alioquin
Quam

explorationera

credenda

fidei,
divinam

etiam

in illo

sit, quse tantara tenta- B magnificentissimo

patriarcha
legiraus dish
ciim dicitur : El factum esl posi
quantara et illum
pensasse jusiitiam,
potesiatem,
hmc verba, c fenfatitf i)eus Abtaham (Genes. xxn).
babere virtulero,
non eum ab
sic protegens, ut nullum virtuti
Non enim illam fidem quam ei Dominus inspirabat,

locura, sed hoc tantum procurans ne violentissimus

inimicus animam ejus amentem faciens, et impotem
sensu, impari eum atque
iniquo
soleat

veniam etcurabo

Quod ergo
pondere praegravaret.
tenlare Dominus fidem nostram, ut
ALARDI

GAZM

sed illam
Domino

a
quam vocatus semel atque illuminalus,
libertaiem
per arbilrii
poterat exhibere,
voluit divina justitia.
Unde non iramerito

experiri
fidei ejus constantia
subveniente

gratia

comprobatur,
atque ad eum,
subreDei, quse eum paulisper

COMMENTARIUS.

et comprobatam
Ne nos inferas in lehlationem, sed libera nos a malo.
fuisse,
Abrahse a Deo lentatara
a Texms
sed quam illi per
non quam ipse Deus inspiraverat,
perperam citatus, el pejore glossa depravalus. Textus Graecus habet: 'AM. K7T6OTEIXOV
arbitrii libertalem
TW
poterant exbibere: Nullius enim,
si id in eo Chrislus
lattdis essel ac metiti,
%stpa ow. Cui Latiiius et Vulgatus respondet : Sed
inquit,
extende paululum manum tuam, el tange cuncla qi m
"quod ipse donaverat prmtulisset. At prseter ea quae a
divo Prospero comra lianc sententiam
afferuntur,
possidet (Job. i), etc. Cui etiam Chaldaica paraphraeiiam docent illa Paphnuiii verba, collat. C sis consonat, et.omnes inierpretes consenliunt;
nisi
conirarium
3 c.16: In tanfum ur.ttieisa qum ad salulem pertinent,
quod aliqni, mitte, pj-o, exiende, legunt, verbo Graeco
inngis accedentes. Quid igitur sibi vult : Aufer maApostoli sibimet a Domine largila senserunl, ulipsam
dicennum tuam, pro, ea.lende, vel, milte manum tuam?
Dominoposlularent,
quoquefidemprmslarisibia
An auferre idein qtiod extendere,
vel mittere? Et
tes:Domine, auge nobis fidem(Luc. xvii). Pleniiudinem
Dei sibi credenhoc eiiam admisso, quid ad hunc locum, quo de
ejus non libero arbitrio priesumentes, sed
tesmunere conferendam.Teniuserror,
quitamen cum
gratia Dei agilur, qiiasi idem essetad sensum historiae, auferri manunv Dei proteclricem,
idest.cxterprsecedentibus coincidit. ita semper divinam gratiam
nam Dei protectionem,
hominis invitare, ut illud non in oninibus
qua vallata el munita erat
arbiirium
ut non eliam propriis
domus Job et universa substaiilia ejus; et auferri
laliler protegat acdefendat,
faciat
auxilium
eum conatibus congredi adversum spiritales
graiiae, quo destilutus Job cogerelur
proPaires
non
At
contra
docent
viribus
cum
diabolo
Collator.
Cutn
Ita
non
sil
inimicos.
priis
confligere,
divina ope, ullam
ei qui faclus
poteslas super terram qum comparelur
posse solis natuiaa viribus, et sine
et contraesl ut nullum limerei (Job. XLI).
ab homine
veram leniatioiiem
superari,
b Reciius
Sic enim synodus
rium asserunt esse Pelagianum.
dixissetj ut notat Prosper : Quanlam et
illi resislendi noverat se dedisse virtutetn. Vnius enim
Palaestina, apud Augustinum
episU 106, Pelagium
verbi currectio iolamistam
yloriam quam humanis vinrget : Fatealur Pelagius qunndo contra tentationes
et
itlic
ribus assignare voluit,
sobrielale aliqua temperassct,
concupiscenliasque illicitas dimicamus, quamvis
ut illa mirabilis
iiitanla
habeamus propriam volunlaiem, non tamen ex illa, sed
affliclione palientia, el Dei
el libero hominis ascriberetur arbitrio. Vide
ex adjutorio Dei nostram provenire victoriam. Ccele- j. adjulorio,
caetera.
stinus I in epistola ad episcopos Galliae cap. 6: Nemo,
c Teniare
aliquando est ad peccatum incitare, ut
inquit. efiam fcapfismafts gtatia renovalus, idoneus est
Aci. v, I Corinth. vn, I Thessal. m, Jac. l, etc. Hoc
ad sttperandas diaboli insidias, el ad evincendas camis
Dei adjutoritim
modo diabolus lenlare diciiur, unde et Satan, id cst,
concupiscenlias, nisi per quolidianum
tentalor appellatur (S. Thom. i parl., q. 114, a. 2).
perseveranliam bonm conversalionis acceperit. S. AuHomines eiiam mali, tamquanv diaboli minisiri,
sic
jusiitiae sub linem :
gustinus lib. de Perfectione
alios tentare solent, Deus neqiiaquain.
Inientalor
negat nos orare debere ne intremus
Quisqttis, inquit,
enim matorum est, ipse autem neminem lcnlai, Jac. i.
in tenlationem (negat auletn hoc, qui contendil ad non
non esse hotnini
lentare est cognoscendi causa inquirere
Aliquando
peccandum, gratim Dei adjutorium
et explorare
necessarium, sed, sola lcge accepta, liumanam suffiquombdo et diabolus homiues et Deus
el
lentat. Aliter lamcn Deus, aliler homines et dreinocere voluntatem), ab auribus omnium rtmovendum,
esse non dubito. Denines. Hi ut cogiioscaiil quod ignorant,
Deus ui quod
ore omnium analhemalizundum
osiendil toscit scire etiam cogiioscaiur,
si exqnemadmodum
que Prosper in hunc locum, postquain
lam illam sancti Job victorir;m ex Dei auxilio et graaut ut ii quos
plorando
expericndnque
didicisset;
: Quisquis igilur in
lental sese cognoscjant, ut D. Augustinus inierpretia parlam, landem iia coniludit
tatur. Iia Genes. xxn, Exod. xvi, Deul. vm et xiu,
tribulalione non deficil, ab illo se non dubitet adjuvari,
et alibi passim.
ad qucm quotidie corda universorum fidelium clamanl:

COLLATIO

6ST

XIII.

DE PROTECTIONE

DEl.

9Sg

Ne inferas manum A os non apprehendat niti humana, infirmitatem

eoliqueral ut probaret, ita dicitur:
rum et inconstantiam
necdum robustse mentis extuam in puerum, neque facias ei quidquam ; nunc enim
scio quia times Dominum tu, et non pepercisti filio luo
turbinequitiarum
probrat, qua adhuc spirilalium
dilecto ptopter me (Gen. xxtt). Quod lentationis genus
nibus non poterant impugnari,
adversum quos senobis quoque ad probationis nieritum
posse continmetipsum vel illos perfecios noverat quotidie diraigere,

in Deuleronomio

satis evidenter

a legislatore
tnfer vos pto-

care; de quibus ad Ephesios dicit : Jam non ett

nobis colluctalio adversus carnem et sanguinem, ted
adversus principatus,
adversus potestales, adversus

inquit,
praedicatur : Si surrexerit,
pheta aut qui tomnium te vidisse dicat, et prmdixerit
et evenerit quod loculut
signum alque porlentum,
est, et dixerit libi, Eamus et serviamus diis alienit
illius aut
quot ignoratis, ne audias verba prophtlm

mundi rectores

tenebrarum

harum,

contra

tpirilaliq

nequitimincmlettibut
(EpAes.vi).Cumverosubjungit:
c Fidelis aulem Deus
qui non permiltit vos tenlari

somniatoris, quia tentans tental le Dominus Deus,

ulrum ailigas eum in toto cotde tuo, et cuslodias man-

su-

pra id quod potestis (I Cor. x); non utique optat ne

eos Dominus
tentari permitieret,
sed ne supra id
tentarentur.
Illud enim
quod sustinere poterant,

data illius, an non (Deut. xxm). Quid ergo? Cum

istum prophetam aut somnialorem
indicat huraani arbitrii
facultatem, hoc vero Domini
surgere permiserit Deus, itane eos quorum fidem probare dispo- B gratiam teniationum luctamina moderantis ostendit.
In his igitur omnibus approbatur ita semper divinam
suit, protecturus esse credendus est, ul nullum penitus locum, quo suis viribus cum tentatore conflihominis incitare, ut illud non in
gratiam arbitrium
a Et
omnibus taliter protegat ac defendat, ut non etiam
gant, libero eorunv reservet arbitrio?
quid eos
necesse est vel tentari, quos iia infirmos novit ac
propriis eura conatibus congredi adversum spiritales
faciat inimicos, in quibus vel graliam Dei victor, vel
fragiles, ut nequaquam virtute sua valeant resistere
temaiori

? Sed utique nec tenlari eos justitia Domini

permisisset, nisi parem in eis resistendi scissetinesse
virtulem,
qua posseut sequitatis judicio in utroque

infirmicaiem

merito

semper sperare suffragio,

recurrere
alque ad suum jugiter
Et ut hoc non nostra conjeclura,
sed
prolectorem.

vel rei

vel

suam superatus intelligat,

non de sua fortitudine,
sed de divino

laudabiles

Tale est et
judicari.
illud quod ab Apostolo dicitur : Itaque qui se existimat state, videat ne cadat. Tentalio vos non b apprehendal, nisi humana. Fidelis autem Deus qui non per-

et ita discat

adhuc Scripturse lestimoniis

evidentioribus
approd
betur, illud
quod in Jesu Nave legitur retraclemus :
Has, inquit, gentes dimisit Dominus, ac disperdere

miltet vos tenlari

supra id quod potestis, sed faciet

noluit, ut in eis expetiretur Istaelem, utrum custodicum tenlatione exilum, ut sustinere possilis (I Cor. x).
ret mandala Domini Dei sui, el haberent consueludiCuin enini dicit:
qui stat videat ne cadat, sollicitam C nem cum hostibus prmliandi (Judic. m).Et ui incomrcddit arbilrii libertatem,
quara utique noverat, perparabili Creatoris nostri clementise mortale aliquid,
vel cadere
non pro sequalilate pietatis, sed ex aliqua indulgencepta gratia, vel stare per induslriam,
lise similitudine
per negligentiam
posse. Cum aulem inferi, tentatio
coraparemus : si nutrix pia atque
ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

Optima responsio reddilur infra, qua seipsum

Collator confutat el secum pugnat : ut vel gratiam
Dei viclor, vel infirmilatem suam superatus intelligal,
sed de divino semet ita discat non de sua forliludine,
per sperare suffragio, alque ad suumjugiter recurrere
protectorem. Sic ipse. At quomodo gratiam Dei vicior intelligal et agnoscat, si suis viribus et propriis
conatibus, ut ibi dicitur, et sine gratia victor evadai, et cur non de sua fortitudine
sperare possit, si
separem sibi intelligat resistendi inesse virtulem,
tluso Dei suffragio et subsidio ? Vide quomodo hsec
cohsereanl.
b Ita legendum videlur ex senlentia Cassiani,
quia
Grrece babeiur tHnyev, apprehendit; pro quo Latinus D
interpres legisse videlur tD.nyiru, apprehendat. IIlam enim veram esse lectionem conteudit ipse Cassianus lib. v lnslitutionum
cap. 16, ul ibi videreest.
Caeterum Vulgata editio prseferenda, cui et auctoritas SS. Patrum suffragalur, et sacri concilii Tridenlini approbatio, ul illic annotavimus.
c Non
Aposlolus nos aliquando tentari,
significat
aut lenlationem sustinere nostris viribus, quasi hrec
sit humana tentatio, qure non superat vires liberi
sed
arbilrii, ut hic Auctor subtiliter interpretatur;
significat Deum non permittere nos teniari supra vires ex gratia acceplas : et esse quasdam tentationes
aliis graviores et diuturniores
(quales experti eliam
viri sanctissimi, Antonius, Hilarion, Hieronymus et
alii), quibus superandis et evadendis majore et potenliore
opus sit gralia et auxilio divino, quod fain se est secundum acceplam gratiaro,
cienli.quod
PATROL. XLUf

non denegatur. Unde fidelis Deus dicitur,

quia promissis non deest, hoc est, non deficit a promissa
gratia, quam scil ntfbisesse necessariam ad vincensed facit cum tentadas qualescumque tentationes;
id est, augmentum gratise pro ratione provenluro,
tione et gravitate tentalionis, vel exitum, txSao-tv, id
ut D. Cyprianus exponit
est, evadendi facultatem,
(Lib. n Tesiim. c. 91).
d Non sic
accipiendum, quasi hsec, quse hic citanlur verba, in libro Josue (qui ei Jesus Nave diclus
esi) scripla habeanlur, cum ex libro Judicura promsed quia in ipso Jesu Navc, id
pta sint, utnotaiur,
et sub imperio Josue coniigerint;
est, temporibus
qui cum alias gentes debellasset, noluit tamen Deus
ut in eis experiretur,
id esi,
has ab eo debellari,
etiam
etc.Quamquam
probaret et exerceretlsraelem,
liber Judicum possit ex parie liber Jesu Nave, seu
Josue, nuucupari, cura ipse primus Judicum exstiterit, et ejus extremse res geslse, nec non obitus et
sepultura in eodem libro describantur. Unde D. Hieronymus lib. adversus Helvidium (Cap. 2): Cum in
sepullura Jesu liber, qui ex nomine ejus appellatur,
expletus sit, rursum in Judicum volutnine, quasi vivens, resurgcnsque describitut, et sub uvaxeftx~.ai&tTst
opera ejus prmdicantur, et legitur : Misil Jesus populum, et abietunl filii Israel, unusquisque in hmreditatem suam, ut pessiderent terram. El serti.tiii populus
Domino cunctis diebus Jesu, ete.; slatimque subjungitur : Et mortuus est Jesus Nave, servus Domini, eentum decem annorutn (Judic. n).
6 Hsec similitudo,
licet videatur aptissima el in

30

939

JQANNIS

CASSIANI

COLLATlONES.

9*0

diu sinu paryulum gestat, ut quandoque in- Aetiam

vocationum
.eyangelicarum
exemplis possumus approbare. Andreanv namque ac Petrum caetegredi doceat, et primum quidem eum reptare perut alternis passibus innitamitlit, deliinc erectum,
rosque apostolos, ijihil de salulis suse remedio cogimox paululura
tanles, spontanea ^ratiae suse dignatione
tur, dextrae suae virtute sustentat;
praeelegil
si titubanlem
dereliclum,
viderit, prOtinus appre(Jffaffift. iv). Zachaeum ad conspectum se Domini fisollicita

hendit, nutantem suscipit, lapsum erigit, el Vel arcet a casu, vel etiam decidere leviter [Lips. in morg.

extendentero et exiguitatem staiurse suse sycoraofi celsitudine

sublevantem
non solum susci-

leniter] sinens, elevat post ruinam: cum autem eum

ad pueritiam
vel adolescenlise ac juvenlutis
per"iduxerit robur, quaedara etiara pondera vel labores
sed exerceatur,
injungit, et
quibus non opprimatur,

illupit, verum eliam benedictione cohabitalionis

slral (Luc(E xix). Invitura ac repugnantem attrahit
Paulum (Aclor. ix). Alium ita prsecepit sibi insepa-

permittit;
quanto magis cceleslis ille omnium pater novit, quem sinugratise suse
gestet, quem liberae voluntatis arbitrio in cotispectu
cum aemnlis decertare

suo exerceat
tera,
eripit

advirtutem,

exaudit

vocantem,
interdum
depericulo

et taraenadjuvat
laborannon relinquit qusereutem,

CAPUT
De Wutitplici

etiam

nescientem!

XV.

deliter

rabiliter

inhaerere; ut ei postulanti brevissimas pro

sepullura palris non concedat inducias (Matth. vm).
Cornelio precibus et eleemosynis jugiter ihsistenli,
velut reraunerationis
vice via :saluiis ostendilur, eique angeli visitaiione praecipitur ut accersiens Peg trum, verfia salutis ab eo, quibus una cum omnibus
suis salvaretur, agnoscat (Actor. x). Et ila multiformis illa sapientia' Dei salutem hominura multiplici
alque

'tioiraiibtiuiri

grtitia.
oslenditur a inscrutabilia

Per 'quse etTam evideiiter

esse judicia Dei et investigabiles vias ejus (Rom. xi),
quibus ad salutem huraanum attrahit genus. Quod
ALARDI

Hk'LIE\

inscrutabili

pietate

dispensat,

ac secundura

surc largitatis
capacitaiem
uniuscujusque
graliam
ut ipsas quoqiie curaiiones non secunduin
impertii,
uniformem
majestatis suse potentiam, sed b secundum mensuram iidei in qua unumquemque reperit,
COMMENTARIUS.;

inilia liabentur infra *. iargtfa

Dei secundum capaciriiullis cohvehiat, 'tarhen ih hdc deficit et claudicat,
ttitetti tiurnahte fidet etiaih ipsh fotmatut. Quibus verbis
<jiiod in propbsito est prseMpiium-et iuaxiiue spectandum, nempe quod robur et vires pueri ad arabulansignificare voluit jposse hos fidem ex nobis ipsis hadum.et laborandum non dependent a nutrice, sicut
bere; ac proinde fidem inter liberi arbitrii
bona,
rbTniir
nostrse
VoVunTaiis
et
arbitrii
ad
ut
ait
esse
niimeranfacuTtas et
nbn inier Dei doha,
Prosper,
"lieiie agendum et weblclum pentfei agraiia Dei, sed
iiaiii; et prbiit niaJorem aut iMiiorem quisque fidem
ei a natura insuni etcum setaie crescunt. Fungitur G exseipso habeaij, ita majorem aul minorem a Deo
Cui opinioni favere videtur illa
lanien divina gratia vice nutricis, immo et pbsietripercipere gfatiam.
Homo
senteniia parabojie evangeficae, qua dicitur
cis, efga nos eadem prsestans officia quae nutrix erga
eateiiiis 'stibsistit lisec slrailitudoet
(pef quem ChristUs sighificatur)
piryttiumjijiqtie
perebfepioficiiceni
distribiiisse sua dpna sive talenla sifis setvis, el uni
ctobiparatio divihse gratiae ciSivi imtrice et ohstetrice.
obstetricanle manu Dei edudedisse quinque, ulii duo, alii veto unum ; unicuique
Hinc Job xXvi dicitur,
ctus coluber, id est, diabolus expulsus de cordibus
secundum ptoptidm virtutem (Matth. xxv), Quam proei alibi comparat se Deus rhairi, Isa. xxvii
fidem cuiidelium;
priara '-viflutem Pelagiani interprelabantur
Sicut maler consolatur filios, ita 'et ego consoiabor
jusque, quam ex nobis ipsis esse oportere dicebanl,
immo et aquilae volanti-, et provocanti
ut propria cujiisqne virtus dici posset; pro cujus cavos, etc.;
De*. xxxu;
et gallinse
pacitate sive mensura Deus nobis suam gratiam plus
pullos suos ad volandtim,
nvinusve largireiur,
qiiasi non, et ipsa fides inler
congreganli pullos sub alas, Maith. xxm.
* Sententia est Aposloli (Rom. xi): 0 altitudo dividona graiiae censeri deberet. In quo errore cuin
etiam D. Augustinus aliqiiando
versatus fuisset, ut
tiarum supientim et scienlim Dei ! quam incomprehenin locis faletur (Lib. i Relract.
tibilia sunt judicia ejus, et investigabiles vim ejus! Ubi
ipseraet piuribus
c. 23 et lib. de Ptmdesl. c. 3); re tamen melius perGrseca vox sonat inscrutabilia,
quomodo etiam legit
et Pelagii baeresim, praeD. Augiistinus lib. de Gralia cap. 22. Cujus vocis
specia, seipsum correxit;
ler alios Patres, valide oppugnans, docuit quibus
empliasim notavit Ghrysostomus-. Quia non lantuin,
Scripturse testinioniis ab eoerrore ftiisset revocatus.
inquit, non cdmprehtndi, sed nee scrulari quidem posDei. lnvestigaSunt autem haep loca prsecipua, qiiibus hsec veritas
'sunt : tanta est proftindilas judiciorum
Q
Mallh. xxix : Beatus es, Sibites aulem negative posilum, \>ro, impervesligabispeciatim comprobatur:
mon Batjona, qiiia cato et sanguis non revelavit iibi,
ies. AUudit enim Apostolus ad locum Isaise xi : Et
sed Paier tneus qui inccelis ett. Joan. vi: Hoc esl
non est investiqatio vim ejut, ut annotat ibidem D.
divinae vocationis
Porro
-oput Dei, ulcredalis in illumquem misil Pater.Ephes.
multiplices
Hieronymus.
ll: Gratia salvpti estis per fidem, et hoc non ex vobis ;
rnodos, quos hic recenset Auclor, quibus homines ad
Dei enim donum esl, non ex operibus, ut ne quisglosalutem attrahit Deus, ad Iria genera revocavit ab-t
bas Paphnutius collat. 3 cap. 5, ubi ait: Tres voca-'
r.ielur, Philipp.in
: Vobis donatum eit, non solutn ut
in eum credatisj etc* Ad hsec jprseter alias rationes,
tionurn sunt ordines, etc.; ac deinde sequenti cap.:
Primus ex Deo est, tecundus per hominem, terlius ex
utuntur
Patresjhac
probatinne velut efficacissima,
necessitate, etc.
quod Ecclesia Orat pro infideiibus, ut convertanlur
b Fallax propositio
ad fidem, et pro iisdem ad fidem conversis Deo gradisjunctiva,
quae ut vera sit
tias agii, quorum utrumque certissimum est divinse
cum alteruni tantummodO membrum verum essesufet
ratiae argumentura,
His accessit aucioritas conc.ilii
iiciat, secundum dialeclicos, sic tamen ingerilur
Arausicani canone 5, 6, 7 et 8, quibns contra Pelaac si utrimqiie
vera; hoc est, quasi in
pibponitur
Stcuf augmenDeus fidem reperiat quara non dederit,
gianos et eorum reliquias definitur:
aliquibus
affe-;
tum, ita el initium fidei, ipsumque ctedulitaiis
quoil falsum et erroneuin ; in aliis vero quam ipse
Tota
elum Dei donutn esse, damnantur autem quicumque
laigitus
sit, quod verum atque catliolicum.
nobis inesse dicuni, vel
vel inilium fidet naluraiiler
porro difficultas
bujus capilis in illis verbis consiconsentire
stit: sectindtiin menturam fidei, etc. Quibus bscc siper naturm vigotem evangelicm pmdicationi

941

COLLAfJO

TLllL DE PROTECTIONE

OEI.

vel sicut uhleuTque ipse paffitiis fcst, maluefit exer- A alios Vero imniensa ilta beneficiorum Ghrisli abyssus Tta obtiirata estj at dicatur : Et non potetat inter
cere. Credentem nanique qubd ad emundaiioneni
illos Jesns facere virtules prapter incredulitalem illoleprse suse voluntas ChrTsti sola sufficeret, solo vbrutri (Maith.xm)^
luntaiissusecuravit
Et ita largitas Dei secundum capaassensu, dicens : Volo, mundate
citatem Itumanse fidei eliam ipsa forraatitr, ut iiuic
(Matth. vm). Alleri deprecanti iit adveniens per impositionem niaaus suse defunctam filiam suscitarel,
quidem dicat, Secundum fii<em tmtri fial iibi (Malih.
ingressus domum ejus, eodeni modo quo ille speraix)>; illi vero, Vade et ticut ctedidisli fiat tibi(Matih.
sictU vis (Matth. xv), et
rerat, id qnod rOgabatur indulsil (M'atlh. ix). Alii
vni); alii autercij Fiattibi
credeiili summam salulis ih verbi ejus prsedicatfohe
rursum alteri, Fides tua te salvam fecit (Malth. ix).
consistere, ac rfespohdenti, Dii tantutn verio et sanaGAPUT XVI.
bitur puer meus (Maiih. _x), per sermonis imperiuiii
J)e grdtia Dei, eo qwod htmanm tfitiei tfanscendat
resolutos arius prisiino robore solidavit,
dicens s
angustias.
* Nemo autera sestimet hsec a nobis ob hoc fuisse
Va&e tl sicut credidisti, fiat tibi (Ibid.). Aliis de taeiu fiisbrisc ejus speraiuibus raediciuam,
ubertim
prolata, ut ni.amur astruere summam salutis in nossniiatis dona largitus est. Aliorum mofbis mede*
strse fidei ditione consistere; secuudum quorumlam rogatiis indulsit. Aliis spontaneam prsestitit rae- B dam profanara opinionem,
qui totum libero arl.idicinam. Alios horiatus est ut sperarent, dicens;
trio depuiantes,
secungratiam Dei dispensari
Vis sarius fieti (Joan. v) ? Aliis non speraniibus ultro
rngessit auxilium. Aliorum desideria priusquam vo*
luutati eorum satisfaceret texplOTavit, dicens : Quid
vutiis ut faciam vobis (Matih.
Xx)? Afii ignoraflti
viatit qua id quod concupierat
oblinereU benignus
osiendit : Si credideris, inquieoSi videbis gloriam
Dei (Joan. xi).

Inter alios ita virtulem

curationum

ulde eis evaogeiista commemoret,

affliientereffudit,
t cutavit Oinnes languidos eotum (Matlti. xiv)-. Iuter

dum meritum

Sed absouniuscujusque definiunt.

lutaplane prouunliamus sententia, eliam exuberare,
gratiam Dei et transgredi interdum humanse infidelitalis angustias. Quod in iilo evangelico factum
fuisse regulo reminiscimur,
qui dum facilius credit
aegrotantem filium suum posse curari, quam inorluura suscilari,prsesentiam
Domini feslinusimplorat,
dicens : Domine, descende priusquam moriatur ftlius
meus(Joan.

iv).Cujus

infidelitalem

licet hissermoni-

ALARDI GAZJ__t COMMENTARlUS.

nos posse'afjirmanl, absque illumiriatione
et inspiratiam Dei secundlim niema hbstfa Sktl' et pfroinde
iibne SpiritSs sanclL Quain senieiiliam .iderti PatteS
gratiam non esse gratiam , quod tain absurdum visum est Palribus,
ul in concilio Palaestino (quod
pleuius explicaiit capite ultimo, assereiites^ nos credcre debere quod per peccatum primi hvninis ila incliprimum contra Peiagium celebratum est) ipse etiant
nalum et altenualttmjuerit liberum arbitrium, ul nulltis
Pelagius , licet ficte et simulaie , illud damnaverit;
postea in Deutn credere pt-sSit, ttisi gfdlia euiri et friiduplici subterfugio se excusare nitilur : primo, quod
ivricordia divina 'prtxvinirit. Idemque variis exemplis C non dixerit salulis nostra. summam (quam alias vocat
et teslimoniis Scripturse declarant. Cui doclrinse in:
in nostrce fidei
perfectionem
consummationemque)
hs.ren.es Patres concilii Tridentini
sess. 6 crin. 3
ditione corisistete, bOc est in fidfe quafh 'eXPobis ipsis
ariaihetriaie ddmnanl, si quis dixefit sine pimveniente
habere possimus, quasi totuni salutis nosiras negotinm libero arbitrio ascriberet, sed gratiam oranino
SpiritWs saiicti inspifatione alque udfutorio Itominem
<credereposse, sicut opottet : quod non est aliud quam
necessariam agnoscat ad perfectionem
et -salutem
credere fide Chrisliana, sive catltolica, non fide Iiuconsequendam; seCundo, quod 'eaindem graiianvTa'teatur' ssepenumero exeedere, et sttperare meritum
wana, aut quocumqne assensu rerum divinaium, qui
ivoii innitatur primae verilaii, sed vel experieniiae,
fidei Mostrse , quod pluribus Scripturse exemplis devel cuicumque rationi humanse, cujusmodi etiam in
clarat. At contra utramque excusationem iria objicii
daemonibus et in infidelibus fides reperitur. Nam et
Prosper, quibus ipsum ostendit in illam, iqiiam yodmmones ctedunt et contremiscunt, ait D. Jacobus
cat, profnnam opinionem, bocest,
dogma Pelagii,
autem
altinet
ad
illam
incidere:
non
(Jac. n). Qnod
particiilam
Velit, nolit,
l*Quodetsi
perfectionem,
:
tanien iniiium salutis ex nobis esse docueril, quod
parabolae evangelicae llnicuique secundum propriam
viriutem (Matth. xxv),
et
opiime D. Hieronyimis
quidem sufficit ut gratia dicatnr secundum merita"
Beda eara interpretantur,
ut idem sit, ac, prout
nostra dari. Iniiium enim salutis vel intelligitur
ipsa
se
ad
miuusve
est
fundamentum
inilium
<qnivque
et
totius justirecipiendam graiiam magis
fides, quia
"disponit, gratia scilicet Dei praevenienie et adju6 cap. 8,
ficationis, uidocent Patres Tridentinisess.
vel ipse affectus et desiderium salutis, perquod graVante, utdocet fconcilium Tridentiniim
(Sess. 6, c.
Hoc enim ecclesiaslicuin est dogma, licet ]) tiam, qua salvemur, impetramus. Itnque initium saS-etty.
haeretici repugnent, quo quisque nvajori lide et dilutis esse ex nobis, est posse nos ipereri donum
t-ectione se ad justilicaiioiiem
disponit, eo majorem
fidei, etreipsa consequi ipsara fidem, credendo sine
ei gratiam infundi: dummodo haec fides, et dileauxiliogratiaB Dei; vel posse concipere seriujii salutis
iaio, et quaecumque alia dispositio, ex Dei dono et
desiderium, quo gratiam juslificatioiils
impetremus
auxilio esse agnoscatur, eique accepia feratur. Hinc
et merearaur,
saltem de congruo, ut dictum est.
D. Thomas ad objeclionem illanv sibi ex Evangelio
2 Quod dixerit ceniurionem,
cujus 'fides Domini
faciam ita respoudet (2-2, q. 24, a. 5) : Dicendum
voce laudata est (Matth. vm), nullius fore Taudis ac
si id in eo Deus quod ipse donaverat Sbmquod itla virtus, secundum quam sua dotia Deus dat
ineriti,
mendasset: unde sequitur totum meriiUhi ift fide
ithicuique, est dispositio, vel ptmparatio piwcedens,
sive conalus gtaliatri accipientis; sed hdnc etiam diinon a Deo donata consistere. S Quofl supropria,
positionem vel conatum prmvenit Spirilus sanctus,
periori cap.disertis verbis asserueritDeum secundum
ntotiefts mehUm hominis, vel pliis, vel minus, secuncapacitatem
uniuscujusque
gratiam sure Targitatis
iium sttahi voluritatem, etc.
i.mperlire, quod quid aliud est quam gratiam secun*
duni merila cujusque dari?
Sollicittts, ul apparet, ei anxius Collator, ne ex
suis scriptis convinceretur cum Pelagio sentire gra-

JOANNIS

943

CASSIANICOLLATIONES.

LusChristusarguerit:Nisi
signaet prodigia videritis,
non creditit (Joan. iv), tamen secundum infirmitatem
fldei ejus, gratiam
sentia corporali,

exercuit, nec prseille crediderat,

quemadmoduni
sed verbo suse potestatis
morbos,
suaedivinilatis

lethales

febrium

exclusit,

dicens : Vade, filiut

superabundantiam
curationeDominum

tuus vivit (Ibid.). Quam

gratiae, etiam in illius paralytici

eilanguoris
legimuseffudisse,cum
sui tantum quo corpus fuerat resolutum remedia poscenti, animse prius ingerit sospitatem, dicens: Con-

94i

A ratae salutis

dicente Petro:
prsemiis locupletant,
Argentum et aurum non est mihi; quod autem habeo
hoc tibi do, in nomine Jesu Christi Naxareni,
turge
et ambula (Actor. m).
CAPUT

XVII.

De inscrrilabili
a Per hsec
igitur
tulimus monumentis,
vertere,

diversis

dispensatione Dei.
exempla quae de evangelicis
evidentissime

atique innumeris

proad-

poterimus
modis etinscruta-

bilibusviis,Deumsalutemhiimanigenerisprocurare,
et quorumdam
tibi peccala tua (Mallh. ix).
stans etto, fili, dimiltuntur
et silienlium
curquidem volentium
Scribis posse eum resum ad majorem invitare flagrantiaro;
Post quod, non credentibus
quosdam vero
eliam nolentcs invilosque compellere, et nunc
mittere humana peccata, ad confundendam increduquidem ut impleanturea
litatem eorura, eliam membra ejus paralyseos valequse utiliter a nobis desiderata
ludine resoluta, poteslatis suse serraone restrinxit,
nunc vero etiam ipsiussancti
perspexerit,
adjuvire;
dicens : Quid cogilalis mala in cordibus vestris ? Quid B desiderii inspirare
et vel initium
boni
principia,
tibi peccata, auf diesl facilius dicere: Remiltunlur
condonare. Inde est quod
operis vel perseverantiam
cere:

Surge, et ambula ? Vt tciatis autem quia Filius

hominit poteslatem habet in terra dimiltendi peccata ,
tunc ait paralytico : Surge , et tolle leclum tuum, et

orantes

vade in domum tuam (Ibid.).

Simililer
autein in illo
qui iriginta et octoannos juxta natatorise crepidinem

salvalor

decumbens, de aqure illius motu speraverat

medicinam, munilTcentiara ullronese largitalis oslendit. Nam cum volens eum ad salutis remedia provo-

non solum protectorem ac salvatorem,

sed
etiam adjutorera ac susceptorem
Dominum proclamaraus. In eo enim quod prior advocat, et ignoranies
nos atque invitos altrahit ad salutem, protector atque
est;

in eo autemquod

annitentibus

nobis

frustra

opem

refugientesque
suscipere ac inunire
Denisusceptor ac refugium nominatur.

care, dixisset ei: Vis sanus fieri (Joan. v)? Cumque

ac diceille de hunvani adjutorii inopia quereretur,
ret: Hominem non habeo, ut cum turbata fuetit aqua,

consuevit,
Dei mulliplicem
que hanc dispensationis
largitatem
beatus Apostolus mente pertractans et in quoddam
immensum atque interminabile
pielatis Dei pelagus
se incidisse conspiciens,
exclamavit:
0 altitudo di-

ferre,

mittat

me in piscinam; incredulitali
viliarum
ejus et ignoransapientiae et scientiac Dei! quam inscrutabilia sunt judiciaj ejus, et investigabiles
tise veniam tribuens, pristinse eum sanitati, non illa
vise ejus !
Li
C
Quis enim cognovit sensum Domini (Rom. xi) ? Huqua speraverat via, sed qua Doroinus voluit miseratione restituit, dicens : Surge , tolle lectum tuum, et
jus ergo scientise admirationem
quam ille talis ac
tantus gentium magister expavit, evacuare conabiiur
vade indomum luam (lbid.) Et quid mirum , si liaec
Domini

cum sirailia etiam

potestate gesta narrantur,
per servos suos divina gratia fuerit operata ? Ingredienlibus namque templum Pelro et Joanne, cum ille
claudus ex utero matris qui gressum penitus ignorabat,

illi non vilia sera

postularet;
sed gressus ofiicia largiuninfirraus,

eleemosynairi

quse poscehat
tur, et parvissimse

stipis

sperantem

solatia,

ALARDI

inspe-

GAZJEI

illius insestimabilis

quisquiscrediderit
dilalem humana

abyssi profunratione se posse metiri. Nam qui

ad plenum dispensaliones
Dei, quibus salutem in
hominibus operalur,
vel mente concipere, vel disserere se posse confidit, proculdubio
impugnans Apostolicse sententise veritatem scrutabilia esse Dei judicia et vestigabiles
COMMENTARIUS.

vias ejus,

profana

pronunlia-

Conclusio est et fere complexio prsecedentium

Sicenim
terlia, ubi adraitlit
propositione
aliquam
et
Cum
hactenus
docuerit
nadetestationem
dolorera
ex
solo
enira
naturali
errorura.
quosdara
peccati
turse meritis,
et
quosdam gratia Dei salvari; sive inijudicio et facultaie, qui sit initium justificaiionis;
ibidem fatelur Deum quorumdam esse susceptorem,
tium salutis et gratise in quibusdam ex viribus liberi
in aliis ex praeveniente Dei auxilio pfovequorumdam vero salvatorem: quia hos omnino prsearbitrii,
ab aliis pfsevenilur (Gab. Vasquez in i part.
venit,
nire, consequens est duo esse genera hominum in
secunda admitiit
Ecclesia, unum eoruin qui volentes et spontanei sal- D disp. 91 cap. 11). Propositione
et praeparationem remotam
eorum qui nolentes et nibil minus
ventur, allerum
quamdain disposilionem
et irahantur;
ad gratiam, ex bono usu el operibus moralibus liberi
proinde Christum
cogiiantes invitentur
tantuinnon omhium salvatorem , sed quoruradam
-arhitrii, contra communem sententiam tbeologorum,
de qua vide Bellarminum
lib vi de Gratia cap. 5.
raodo siisceplorenv et adjutorem
dicidebere,
quod
multis argumentis confutat D. Prosper. Qua occasioseu
orationem,
Propositione
quihta aperte fatetur
non prsctermittenorandi affectum et conatum aliquem ex bono naiurse
ne, quod hucusque dilatumest,
ex
ut per eum quadamtenus graiia Dei
dum hoc loco videlur ut lectorem
monearaus,
posse depromi,
et eam impelremus:
his qiiae hactenus sunt disputatamanifestum
evadere,
digni reddamur;
quae sunt
non iramerilo a gravissimis
placila, a summis ponlificitheologis redargui Pe- * ipsissima Massiliensium
trum Ciaconium, Cassiatii, ut vocant, scholiastem,
bus, conciliis et aliis Patribus damnata, ut ex dictis
favere
Ciaconii
ex
constai. Haec et alia in propositionibus
plusquam
oportuit,
quod dum Cassiano,
Cassiano colleciis non satis caute scripta, et non levi
ejusque sententiam, tam in libris Institutionum
quam
ab errore
vin.dicare sluduit,
animadversione
Collationum,
ipse se
digna, studiosus lector observabit,
concedens plane
iisdera errorum laqueis implicarii,
quse hacienus satis superque sunt refutata.
cum ipso aliquod iniliura gratiae et salaus ex nobis.

COLLATIO

945

XIII.

DE PROTECTIONE

DEI.

946

merilo, sed ccelesti gratiae depuaudacia, ipso qubque Domino liaoc ad cos itaj A operum noslrorum
testante : JVon entm coqitaliones mem cogilaliones vetandam , ila Domini ipsius vocibus edocemur:
Et
recordabimini
viarum vestrarum et omnium scelerum
strm, neque vim veslr-m vim mem, dicil Dominus;
quia
bit

sieut exaltanlur

cmli aterra,

sic exallalm

sunt vim mem

a viis vestris, et cogitattones mem a cogitationibus vestris. (Isaim LV). Hanc igitur dispensationem
atque
amorem suum, quem nobis tribuere Dominus inde-

veslrorum

potluti eslis in ets , el displicebitis

vobis in conspectu veslro, in omnibus maliliis
vestris
quas fecistis, ct scietis quia ego Dominus cum benefequibut

fessa pietale dignaiur,

volens humanse affeciionis
motu exprimere, nec inveniens in hac creatura talem

cero vobis propter nomen meum, non secundum vias

veslras malas, neque secundum sceleta vestra pessima,
domus Israel (Ezech. xx). Et idcirco hocab omnibus

charitatis

affectum, cui eum comparare digniusposet

set, tenerrimis piae matris visceribus comparavit,
ulitur quidem hoc exemplo,
quia charius aliud in

catholicis

natura

omne quod
unusquisque ad desiderandum
bonum est, sed ita ut in alteruiram
partem plenum
arbitrium.
sit liberse voluntalis
Itemque eliam se-

hominum

non potest inveniri,

dicens: Numut non
quid obltDtsct polesf mulier infantem suum,
miserealut filio uteri sui (Isaim XLIX) ? Sed non con-

Patribus

corqui perfectionem
verborum , sed re atque
dis, non inani disputatione
divini esse muneris.
Primum ut
opere, didicerunt
definitur,

accendatur

hac comparatione,
B cundum, divinse esse gratise ut effici valeant exercitranscendit
eam confestim 1
tia prsedicta virtutum
non
, sed ita ut possibilitas
atque subjungit, dicens: Et si illa oblita fuerit, ego
Tertium quoque,
tamen non obliviscar tui (lbid.).
arbitrii.
ad Dei muexstinguatur
ut acquisitse viriulis
nera pertinere,
perseveranlia
CAPUT XVIH.
libertas addiclanon
teneatur, sed ila ut captivitalem
eo quod liberum
arbitrium
Palrum,
ad
Definilio
Deus omnia in omnisentiat. Sic enim universilalis
salvandum non sit idoneum.
bus credendus est operari, ut incitet, protegat atque
Per quod evidenli ratione colligitur
ab his qui non
non ut auferatquam
semel ipse concessit
confirmet,
Si quid sane versutius humana
arbilrii
liberlatem.
loquacibus verbis, sed experientia
duce, vel magnitentus

tudinem

humani metiuntur
gratiae, vel raodulum
nec fortibus prsearbitrii,
quia non levibus cursus,
lium, nec sapientibus panis, nec prudentibus divitise,

argumentatione
detur obsistere,

nec scientibus

telleclu,

gratia,

ted operalur

hmc omnia

unus

alqueidemSpiritusdividensunicuique
prout vult (lCor.
xn). Et idcirco fide non dubia et, ut ita dicam, pal-

ctionera

ac ratione

collectum

huic sensui vi-

magis est quam ad destruNon enim fidem ex infidei provocandum.

ex fide meremur,
sed intellectum
sicut
vitandum

Nisicredideritis,noninlelligetis
(Isaimi),
et Deusomnia operelur in nobis,
quia quemadmodum
cui dicitur:
Si
universitatis
pabili experientia
comprobatur,
arbitrio,
Deum, (C et totum libero ascribalur
velut piissimura palrem,
raedivoluetitis et audieritis me, qum bona sunt lettm manbenignissimumque
indifferenter
cura, secundum
omnia in
ducabilis (Isaim vu), b ad plenum humano sensu ac
Apostolum
et nunn quidem saluiis inspirare
ralione non potest (ut arbitror)
omnibusoperari,
comprehendi.
principia, et inserere unicuique bonae voluntatis
arCAPUT XIX.
dorem; nunc vero ipsius operationis
et
effectum,
Doctrina catholica beati Dionysii Richelii Carthusiani
consummationem
donare virtutum,
et nunc a ruina
prmcedenti collationi ab Ipso substituta.
et
adest nobis divina proteclio,
jam proxima lapsuque prsecipiti etiam invitos et inInseparabililer
scios revocare;
nunc autem occasiones el opportucirca propriam creaiuram,
tanlaestpietasSalvatoris
nitates salutis ingerere,
ac praecipites violentosque
ut non solum comitelur,
sed et prsccedat eam jugiconatus a lethalibus
ael
ter providenlia
sua. Quod experlus Propheta Domidispositionibus
inhibere;
alios quidem volenies, currenlesque
: Deus meus, misericordia
confiielur
alios
no aperlissime
suscipere;
vero nolenles , renilentesque
et ad bopertrahere,
ejus prmvenit me (Psal.LVIII).
nam cogere volunlatem.
Tolum vero non semper
Nec solum benigne inspiral desideria sancta;scd
scriptumesi,

nec perseveranler
resisleniibus,
invitis
nobisadiet occasiones
prsestat salutis, et opportunitaiem
viniiate concedi;
directioet summam salutis noslrse, non D
demonstrat
I bonis effectibus, eirantibusque
ALARDI

GAZiEI

11iVon ita
tamen, ait S. Prosper, ut juxta novam
illam parlitionem superiori capite positam, aliorum salvator, aliorum susceplar, sed usquequaque omnium fiet salvatorsit Clirislus. Vndeorantes
ieliumetsusceplor
lonaliquorum
proteclorem et salvalorem, et aliquorum
idjutorem ac susceptorem, ut superius dixit Collator,
jed omnium et prolectorem, el salvatorem, et adjulorem, et susceptorem ipsum proclamamus. Sed quomodo hic paulo antedixit, Deum velut piissimum patrem,
benignissimumque medicum, secundum Aposlolum, indifferenler omnia in omnibus operari, si vera sit ista
dislinctio
et differentia
ab ipso excogitata,
ut alii
sint salvati,
alii tantummodo
Quomodo
suscepti?
si
lam
differenter
Deus erga hos et
indifferenter,
illos se habeat et operetur? Et cum in cseteris bene-

COMMENTARIUS.
totum Deo tribualur,
cur in
ficiis prius enumeratis
hoc postremo, quod est salvare vel salvatorem esse,
et coniinentur,
quo csetera omnia concludunlur
assignalur?
pars ei lantuinmodo
b Si non ad
plenum, certe ad sobrielalem (quomodo Aposlolus [itom. xn] jubet nos sapere, non
plusquam oportet, sapere) jam utcumque ex iis quse
bactenus in hanc collationem
scripta sunt, comprehensum et explicatum
pulo. In quibus sane spero
neminem mihi vitio daturum quod de nostri Collaloerroribus
lam libere, tam aperte
ris, id est.Cassiani
ac refutarim,
quos
eosque propalarim
scripserim,
magis tegere aut excusare debuerim. Absit euim ut
studioCassiani, quam veritatis ac publicse ulilitaiis
sior, prseier, iromo contra fidem et oflicium ingenu'-

JQANNIS

D47

CASSIANI

948

GOLLATipNES.

a non A. CXLVI). Vel quod (jrantes

Unde fit ut inveniatur
viaa safubris.
dicjmus cum Propheta ;
in
lllumina
oculos ttieqs, np umquatn obdotmiam
jnter illos qui
quaerenlibus se, et palam appareat
tnortem (Psqt. xn); nisi quod in his omnibus declaeum non inlerrogabant,
touque die expanda t manus
fatur gratia Dei, qua bpmo seitiper indigeat adjuvari
suas ad populura non credentera. et cpntradicentera

nem

positos vocet, invitos alliciat ad salutem, peccare yolentibus suhlrahat copiam voluntatis
explendae, et benigne resistat
ad mala, ut jain non sit vqletttis, neqite
properanlibus
Dei (Hom. IX), qui opetatur
cprrenlis, sed miterentit
gibj:

resistenles

quoque et longe

in nobis velle et perficere pra bona |ip, uniate (PUilip.

II ): ef hoc non ex nobis : sed dpnum Dei est, non ex
operikm, ne quis glojietut (Ephes. 11). Quid est enini
quod ait Salvator ? Netno ventf ad Palrem, nisi per
me (Joan. xiv). Et Nemo venil qd Ve, n-isi Patertrqxetit illuin (Jeann. yi). Quiii item est quod oraiiius?

a Domino ?
Infirmitatem
nifestat,

quippe liberi arbitrii

dicens: Dominus custodial

Apostolus macorda vestra, et

vesltas (Philipp.
itjteUigeniias
iv). Earadeni
jdrando docet, cuin im3u.il: Jnciitia cor tueum
slimonia t-uq, et noti in avatitiani (Psat. cxvm).
cotda nostrq qd, se, ul
uvon qupque : Inclfnet

Daviil
in teSalo-

qmbumandala

lemus in universis piis ejus, et cuslodiarnus

ejns, et cmreptonias ejus (III _Reg. vni). lnfirmiiaiem
illa oraiio noslra : Pone, Doinine,
gjusdem faletur
cuslcdiam

arimeo,

et oslium circumslantim

Iqbiismeis

conspectu tuo viam meam (Psql. y), e}: B (P^alm. CXL). Itejioj propheta : D.ppunus, inquit; sp(vil compediiqs, Dotniiius iltumjnaf- cmco.s(Psal. CXLV).
Perfice gtessus tneos in temitis tuis, ut non moveanttit
mea (Ps. cxv), elt;.
Et rursus : Dtruplsfi
vincula
veitigia mea (Ptql. xvi). Quid tandem est quod Deus
novum
Item Cbristus apud Joannem : Nemo, inquiens, poDabp eit cor novum et spiritum
promitlit?

jDirige

in

ttibuam

in visceribus

eorum. Et auferam cot lapideuxn

decarne vestra, et dabovobis cor carneum, ut in prm-,
et
tnea cusiodiqlis
ceptit meis ambuleiis, et judicia

tesl venite

operemini (Eteeh. xxxvi). Et quid est quod Propbeta

a Domino hoc ipsum poslulat dicens : Cor mundutn
crea in me, Deus (Psal.h).
Et denuo : Lavubis me,

m). Unde ei Propbeta

fuerit ei dalum de cmlo(Joan.
clamans : iVis, ail, Dominus ctislodietil
in spirilu

inquit, et super nivem dealbabor (lbid.). Item quid

est quod ferlur de Deo? Qut rfocejt norrttnew sciefiam
cmcos (PtL
(Psal. xcni).
Et, Dominus illuminat
ALARDI

GA^^I

ad

misit tne, traxerit

me,jntst Pater, qui
eum (Joan. vi). Et bealissimus Joannes Bapiista asserit: ATon pofesf homo a se accipere quidquam, nisi

eivitatem, ftmtra vigilalqm custodit eam(Psal.cxxvi).

Et Apostolus : Deus est, inquit, qui operatur in nobis
velie el perfieere pfq bonq voluntgfe (Philip.
11).
Porro,

si

arbitrio

nostro

ascribimus

consumma-

CQjtfMENTARips.

vel errasse dissimulem,

de- 0 noii ambigam. Alios qulem legp, ut quantalibet sanctivpl errala
interpretis,
fendaro. Quip potius, quod in praefatione mea prre.tqte, docifinaqtte ptrcepotUani, HIJII,ideq tierutn putem
liibhui ac professus siiin, hoc idehtidem
profiteof,
quia ipsi ita sensemini, sed quia mihivel per illos auac prae me fero : Amicus quidem Cassianus ; sed maclores canonicos, vel"probabili
ratione, quod a vero
non abhorreal, petfuadete polucmnt. Ita D. Hierouygis amica vetitas. Ertor enim, cui non resistilur,
apet verilas cum minime defensaiur, opprimiprobatur;
pjus. Et alibi (Episl.
7$) de bujus.aio.di itniiqins
tur, ait lnnocentius
nqiinullis
errpribus
poniifex
(Apud Gratian. dist.
scriptoribus,
quolrum scripia
at in
siiam senlehiiam
et consiiium
83). Humahum
qujppe est labi et errare,
aspersa noscuiitur,
errore
aui hsereticum : a
diabolicura
perseverare
profert his verbisj: Ego Origenem propter eruditiotjenx sic ittterdupi legendum arbilror, qnovrtodo Tertulqua quidem noia longissime semper abfuit Cassiael nonnus, semper catliplicus,
aique inier catholicos aulianum, NovqlutnAAtnbbium,
Apollinatium,
ctores liabilus, vel ipso leste D. Prospero
nullos ecclesiaslicbs scriplores, Grmcos pqriler et Laliejus imacerrimo (Vide plura in
pugnatore et antagonista
nos; ut bona eotum eligamus, vitemusque conltatia,
prmfqt.
nostra). Quid vero roirum
si, ut homo,
jyxta
Apostolum aiceiifem : Omnia probaie : qttod
bonutn est, tenete, let.c. Sic igilnr Cassianus legendus
passus sit, et nimip verilatis indaaji.quid liuinani
tramiie
ut quivis alius auptor calholicus, ut quidquid in eo
gandae sludio subinde a veriiatis
aberrarit,
si
iis in rebus adeo obscuris et difficilibus,
veriiali
ac pieiaii
consentaneum
procseriim
ainplectamur;
iiecdum id lemporis ab Ecclesia definitis et ad pleantidoto
qi!i(J vero aliennmi respuamus, et veritatis
nuiii elucidalis?
in caeNum id yel ejus auctpfitati
fa.sitalis
yiriis eliflamus, Cseiej-uui, cum adeo yaria
feris scriptis derogare, vel ab ejus lectiiandi
studio TJ el diversa sirit horniiium
ingenia, et variorum iiigestudiosos averlere
aut abalieniorum varii gustuk el velutvquaedam ipi^et;, ut qnod
religionis acpietatis
nare debeal? minirae vero; immo potius ad. ejns
uni sapiat alteri nauseam et fasiidium
pariai; comferculum lemiltere cerie riolui, quin aliud iiidem
coraplexura, lectionem ac studium tanlo magis accendere atque inflamniare,
quod jam omni ejus ergentibus, quasi coivvivis, apponerem, quod fortasse
rore palam detecto, et coniraria yeriiaie pianifesial.a,
pvagis arridebit,
quam pr_ecedentium disputaiionum
nullius periculi vel fraudis meius aut suspicio residua
ei 6bsc|it;a jrac^atio ; sanam dico et catbodifficilis
sit, qiiominus luto ac secure in ep versari eunique
jicain doclrinam Dibiiysii Carihusiani viri non minus
de graiia Dei
satictitate quam erudjtione clarissimi,
Iiceat, praesentibus antidotis
eyolveris ac reyolvere
et documentis
et libero bominis
arbiiiio,
ubiqne in promptu et in omiiem inquam ex diclis abbatis
ciirsum et occasionem exhibitis ac suppeditatis. Nam
Cbseremonis majori ex parie ita artificiose collegit, ut
ut praeclare scribit D. Hieronymus
ad Augustinum
et absiersis erroribus totam puram, orexpunctis
exliiberet;
libris,
eamque
ihodaxam,
(Epitt.
97) : Solis Scriptwarum
qui cqnonici
piam ac salutareni
didici hunc thnotem honotemque deferre,
appellantut,
post finem capitis decimi octayi. quasi ex pewona
substituerel
t nu//uni eorum auctorem scribendo altquid errasse
ipsius Cliseremoius, reliquae colrationi
ac subrogaret:
functusbac in parle, non paraphr.ifitmissime credam; at si aliquid in eis offendero quod
videatur contrarium
niliil aliud quam vel
offipio.
stse, ut 111creleris^ sed censoris et correcioris
vetitati;
a cameudotum ette codicem, vel intefptetem non assecuSic igitur Dionysius collationem
Clirerenfpiiis
)um ett* quod dicium ett, vel me tninime inleUexisse
pile decimo o.ctavp ad flnera usqpe proseqijjtgr,

$49

COLLATIQ

XUI.-.DE

PROTECTIONE

DEI.

950

mandalorum,
exsecutionemque
A (Joan. y). Et : Beatus es, Simon Barjona, quoniam
virtulum,
caro et tanguis, no.n.rejielqvit tibi; se,d..P,qter ttteus qui
quomodo oramus : Confirma hoc, Deus, quod operatus es in nobis (Psal. LVII). Et, Opera manuum nosirar
in coelis est (Mqtth. xvi). Hac regula nuUj hominunv
rum ditige super nos (Psal. LXXXIX) ? Scimus Ralaam
aufenur volunir.s, quia virtus gratisenqn boc in ypfuisse cOnductum ad maledicendum filiis Israel; sed
luntatibus
operatur, ut non sint, sed qt ex roalis
videmus sibi id cupienti non esse permissum (Num.
bonae, et ex infidelibus sint fide.es, et qui ex semettionem

xxn). Custoditus est Abimelech, ne Rebeccam t^ngendo peccaret in Dominum (Genes. xxi). Joseph
fratrum livore est venditus; ut fieret descensio filiorum in jEgyplum, el illis de nece Joseph tiactanli-

ipsis erant tenebrse li|x efficiantur u. Domino, quod

mortuum erat y ivificetur, quodjacebaterigatur.qupd
perierat inveniatur. Hoc in omnibus prorsus honvinibus,' qui eruunfur de potestate lenebtarum, el ttqnsfe-

bus provideretur
fami futurse, quod Joseph a fratribus agnilus reserat dicens : Nolile pavere, nec durum

runturin

regnum dilectionis (Coloss. 1) filii Dei, sine.

vertii

bus nostris orationes

cujusquam exceptione personre agere credimusgravobis videaluf quod vendidistis me in his regionibus.
tiam Salvatoris. Quia sicut hic [Auctor hujos collaPro salute enim vestra misit me Deus anle vos (Genes.
idem probabiliter
definivit, dicimus atque
tionisj
defendimus, non solum actuum, verum eliam cogiXLV). Et rursus : Prmmisit enim me Deut, ut reservemini super terram, et etcas ad vivendum habere pos- B tatlonum bonarum ex Deo esse principiupi,
qui
sitis. Non vestro consilio, sed Dei volunlate huc misSus
nobis et initium bonse voluntaiis inspirai, et virtutem atque opportunjtatem eorum qnse recte cupimus
sunt, qui fecil me quasi patrem Pharaonis, et dominum
lotitis domus ejus, et principem in omni terra jEgypti
tribuil
peragendi: Omne enim dalum oplimum, et
omne donum perfectum desutsum est, descendens a
(Ibid).
Cumque post obitum patris sui auferret suspicionem timoris formidantibus fratribus suis: JVO- Patre luminum (Jac.. i). Qui et incipit quse bona
et consuraraat in nobis. Cum
iife, inquit, timere, numquid Dei resislere possumus
sunt, et exsequilur
volunlati? Voscogitastis adversum memalum, etDeus
enira Deus nos tepuisse conspexeril, ipgerit cordiillud

in bonum, ul exaltarel me, sicul in prmsentiarum cernitis, et salvarel populos mullos (Gen. L).
Quodetiam factum ceconomicum seu dispensatorium
David canit in psalmo : Vocavit, inquiens, famem

[Al. cogitationes} salutiferas,

reformatur in nobis.

quibus bona voluntas

Rectum quidem et omni vitio

carentem crealum
esse hominem primum, in quo omnium hominum
concreaia natura est, dubitare fas non est, eumque
tale accepisse liberum arbitrium,
ut si auxilianlem
sibi dominum non desereret, possent in nobis quse

super terram, et omne firmamenlum

panis contrivit.
Misit anle eos virum ; in servum venundatus esl
Joseph
(Psal. civ). Sic igitur virtutem efficaciamque gratise
Dei statuamus, ne excessisse regulam ecclesiasticse G naturaliter
acceperat, perseverare, quia vellet; et
fidei videamur. Ecclesiastica regula est, prsedicante
merito perseverantise in eamdem beatiludinem perveniret,ut nee velletdecidere in deleriora necposset:
Apostolo : Nemo potest dicete Dominum Jesum, nisi
in Spiritu sanclo (I 6'or. xn). Ecclesiasiica regula
sed ipso libero arbitrio, quo quamdiu yoluit, bonus
est: Gralia Dei sum id quod sum, et gralia ejus in me
mansit, a proposita sibi lege discessit; nec denuovacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi. Non
liari sibi mortis supplicium
deserens
formidavit,
aulem ego, sed gratia Dei mecum (l Cor. xv). Et: MiDeum, et sequens diabolum; rebellis
Dopiino sersericordiam consecutus sum; ut fidetis essem (I Cor.
Fuit ergo
valori, et inimico obediens peremplori.
vn). Ecclesiastica est: Habenins thesaurum istum in
vasis fictilibus, ut sublimilas sit virlus Dei, el non ex
nobis (II Cor. iv). Ecclesiasiica regula est : /n tiu//o
terreamini ab adversariis; qum est illis causa perditionis, vobis aulem salulis, el hoc a Deo. Vobis dalum
ett per Christum, non solum ut in eum credatis , sed

Adam,
Adam, el in illo fuimus omnes. Periit
et ex illo perierunt
omnes. Quod iia non falsp
dixit
bealus Arabrosius,
sicut non falso ipsa
veritas ait: Venil Filius hominis qumrere et salvum

facere quod perierat (Luc. xix). Naturse eniiphumanse illa prsevaricationis

universalis
ruina, nec
sed luraen
subsiantia
eliam ul patiamini pro eo (Philip. 1). Ecclesiaslica
prxrepla est, n.ec voluntas;
D decusque virtulura,
exuta
quibus fraude invideiitis
regula esl: Cum tremore et limore vestram ipsorum
talutem operamini. Deus enim esl, qui operalur in
est. Perdiiis autem per quse ad seternam atque
nobis et velle et operari, pro bona voluntate (Philip.
inamissibilem
corporis animaeque incorruptionera
nisi quod
11). Ecclesiastica regula est: Non quia idonei simut
quid ei remansit,
poterat pervenire,
cogitare aliquid ex nobis quasi ex nobis ipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. iii).;Hanc rcgulam
firmat Deus dicens : JVemo polest v4riir>e>
ad met, nisi
datum fuerit ei a patre meo (Joann.fVf.fA
:,Omne
quod dat mihi Pater, venil ad me (lbid.'. Et;: Stnc
me ntftt. pofesfts facere (Joann. xv). Et : JVon tios me

ad temporalem pertinei vitam, quae tqta esl damnabilis et pcense? Propter quod natos in Adam renasci
oportet in Christo, ne in illa quis jjjveniatur gene
si posteri Adae in ilHs virratione quae periit.Nam
Jtutibqs naturaliter agerent in quibus Adapi fuil antc
peccatum, non essent natura filii ira., npp essent le-

elegistis; sed ego elegi vos (Ibid.). Et: Nemo novit

Filium nisi Pater; neque Palrem quis novit, nisiF*lius, et cui voluerit revelare (Matth. xi). Et : Sictil

Salyatoris
nebrse, nec sub potestate teoebrartMn,
fratia non indigerent, quia non frusira boni esseni,
habentes ea bona
mec justitise prseinio fraudarentur,
exsulare
quorum amissipne primi patres de paradiso

Pater vivificat mortuos, ila et Filius

quos vult vivificat

951

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

05S

roeruerunl. Nunc autem c.um sine sacramento rege- A bili largitate tribuit parvis conatibus gloriam tant*
uerktionis aeternam mortem nemo possit evadere, ,
immortalitatis,
tantaque dona perennis felicilatis.
Nonne quod David brevissimo temporis puncto obnonne ex istius remedii singularitate
apertissime i
tinuittantorum
patet, in quam profundum malum totius generis huindulgentiam criminum, donum erat
niani natura demersa sit, illius praevaricatione ini
Dei miserentis? Denique quid dicamus de hac tam
quo omnes peccaverunt, et quidquid ille perdidit, ,
perdiderunt ? Perdidit auiem primus fidem, perdidit t
continentiam,
perdidit charitatem, spoliatus est sa-caruit consilio et fortitudine.
pientia et intellectu,
Et impie altiora sectando, a veritatis scientia et bbe-dientise pietate dejectus est, nec ipso saltem timore i
sibi reliquo, ut ab interdictis vel metu caveret pcense,
,
qui abstinebat amore justitise. Liberum ergo arbi-

dibrevi Davidis confessione, tatnque incomparabili

immensitate? cum
vinse miserationis ac retributionis
certum sit, quid Apostolus ad futurse beatitudinis
de innumeramagnitudinem intuens pronuntiaverit
bilibus atque gravissimis persecutionibus suis : Momentaneum, inquit, ef leve hoc tribulationis nostrm,
suprd modum, et ultra comparalionem, et mternum
glorim pondus opetdtur in nobis (II Cor. ix). Unde et

id est, rei sibi placilae spontaneus appetilus, ,

alibi constanler fatetur: Non sunl condignm passiones
trium,
nbi usum bonorum quoe acceperat fastidivit, et, vihujus temporis ad fuluram gloriam, qum revelabilur in
lescentibus sibi salutis suse prsesidiis, insanam cupi- - B nobis (Rom. VIII). Quamtumlibet ergo enixa etconata
ditatem ad experientiam
fuerit humana fragilitas, comparari futurse retribuprsevaricationis
intendit, ,
bibit omnium vitiorum venenum, et lotam naturam t
lioni non poterit, nec suis laboribus ila diminuet
hominis
suse ebrietat
madefecit.
intemperantise
gratiam Creatoris, ut non perseveret semper graInde, priusquam edendo carnem Filii hominis, ett
bibendo sanguinem ejus , lethalem digeral crudila- nulal incessu, ,
tem, labitur memoria, errat judicio,
neque ullo modo idoneus est ad illud bonum eligendum et concupiscendum
quo se spontc privavit.

tuita. Idcirco prsefatus gentium doctor, quamvis testetur segradum apostolatus sonitum gratia Dei,dicens: Gratia Dei suin id quod sum (I Cor. xv), tamen
affirmat se respondisse et cooperatum esse gralise
divinse, subdendo : Ei gratia ejus in me vaeua non

Quia non sicut potuit Deo non impellente

corruere, ,
ifa potesl Deo non erigente consurgere. Ne eienim i
credamus nos non indigere divino auxilio ad exercendum opus salulis, Apostolus ait: Deus est, quii

fuit, sed abundanlius illit omnibus labotavi. Non autem ego, sed gratia Dei mecum (Ibid.). Cum enim ail:
Non autem ego, sed gratia Dei mecum, ostendit virtutem protectionis divinaa. Et cum ait, mecum, testatur gratiam Dei cooperatam esse sibi non otioso,
ac desudanti. Itaque
neque sccuro, sed laboranli

operatur in nobis vetle et perficete pro bona voluntate ;

(Philipp. n)."ldeoque et Timotbeum admonuit: Noli i
negligere gtatiam Dei, qum est in le (I Tim. IV). Item- . G Dominus volens motu humanse affectionis exprimere
suae pietatis dispensalionem, et amorem, quem noque: Ob quam causam admoneo le, ut resuscites grabis iribuere indefessa pielale dignatur, nec in creatiam Dei, qum est in le (II Tim. 1). Hinc quoque Co-.
turis inveniens charitalem, cui eum dignius coinparinlhiis scribens hortatnr, ne per opera infructuosa [
facerent se indignos gratia Dei, dicens: Adjuvantes t
raret, comparavit eum fenerrimis malris visceribus,
et utilur hoc exemplo, quoniam charius eo inveniri
obsecramus, ne tn vacuum graliam Dei recipiatis (II [
Cor. vi). Quamquia
in vacuum Simon receperat, ,
non profuit ei perceptio gratise salutaris. Non enim i
cnravit obedire prsecepto sacratissimi Petri dicenlis:
Pmnilentiam age ab hac nequitia tua et roga Deum, sii
forte remiltalur libi hmc cogitalio cordis tui. In felle
enim amaritudinis et obligalione iniquitatis
video tei

in creaturis

non valet:

Numquid polest mulier oblivtsci infantem suum^\ut non misereatur filio uleri stii?
Verumtamen non contentus hac comparatione, Iranscendit eam confestim, subdendo : Ef si illa oblita
fuerit, ego lamen non obliviscat tui (Isaim XLIX).
Per quod evidenli ratione colligitur,
summam
nostrse salulis deputandam esse coelesti gratise, non
meritis actionum nostrarum,
Deo per prophetara
loquente: Recordabimini viatum veslrarum et omnium

esse (Actor. vm). Prsevenit ergo hominis volunlatem

raisericordia Doraini juxta quod scriptum est: Deus
meus, misericordia ejus prmvenit me (Psal. LVIII). In" scelerum
super advocat nos Dominus, et invitat, quemadmovestrorum, \et displicebitis vobts ipsis in madum ait: Tota die expandi tnanus meas ad populum
liliis veslris, et scietis, quia ego Dominut, cum benenon credentem et conlradicenlem mihi (Isaim LXV).
fecero vobis propter nomen meum, non secnndum vias
vestras tnalas, neque.tecundumtcelera vestra pessima,
Exspectat nos Deus, sicut loquilur per Prophetam :
domus Israel (Ezecti. xn). Hinc asseritur ab universis
Propterea exspeclat Deus ut misereatur vestri (Isa.
calholicis Patribus, qui perfeclionem cordis didicexxx). Confortai nos, secirodum quod ait: Et ego
erudivi eos, et confortavi brachia, el in me excogitaverunl, non inani disputaiione, sed digna conversarunt

malitiam

(Osem vu). Clamat Dominus

Si quis sitit, veniat ad me, et bibat (Joan. vu).
nos Dominus, dicens: Qumsivi, et non erat vir;
et non eral qui responderel (Isa. LII).
Etita gratia Dei sempercooperatur
arbiirio

Jesus :
Quserit
vocavi,
noslro

in bonuhv, atque in oranibus sic adjuvat, et proiegit

illud, ut semper gratuita perseveret, dum insestima-

lione, hoc divini muneris esse primum, ut accedat

unusquisque ad desiderandum omne quod bonura
est, sed ita ut plenum sit liberse voluntatis arbitrium in pariem utramque. Secundum vero opus
divinse gratise asserunt, ut effici valeant exercitia
ita ut possibilitas
arbitrii
non
prsefata virtulum,
lollatur.

Tertio

ad graliam

pertinere

teslanlur,

ut

'm

COLLATIO

XIV.

DE

SPIRITALI

SCIENTIA.

9S4

rirlules
sed ita, A vocandum. Non enim meremur
fidem ex inlelleclu,
acquisitse perseveranter
serventur;
ut libcrtas captivitatem
non sentiat. Sic etenim Deus
sed intellectum
ex fide, quemadmodum
scriptum
universorum
credendus cst omnia in omnibus openon inteliigetis;
esl: IVisi credideritis
quia, ut arbinon ul auferari, ut incitet, protegat et confirmet,
rat libertatem
quam semel donavit. Porro, si quid
Immana argumenlatione
et ratione
versutum
collectum videatur
his derogare, vitandum esl poiius
quam ad deslructionem

fidei proponendum
ALARDI

aut proGAZJEI

Hucusque Dionysius, velut ex persona Chseremonis abbatis, hanc collationem

catholice
prosecuhoc
nomine
certe
tus,
magnopere
commendandus,
vel
e
slercore
vel
ex
luto aurura puquod
gemmas,
rum putum, hoc est, ex falsa et erronea veram et
catholicam doclrinam elicuerit expresseritque;
quanv
et Joan. Lavardinus
in sua Gallica translatione,
cseteris oraissis, solummodo
retinendam
el exprimendam provide prudenterque
merito et ipse
judicavit;

COLLATIO

non potest ratione humana

plene comprehendi
qualiter Deus omnia operelur in nobis, et nihilomicum Dominus
nus totura ascribalur
libero arbitrio,
tror,

et audieritis
loquitur : Si vbluetitis
sunt tetrm comedetit (Isa. i) a.

me, qum bona

COMMENTARIUS.
laudandus quod dubiam aut periculosam
doctrinam
rudibus aut infirmis mentibus patrio sermone nolueril exhibere.
Tandem vero Cassianus hujus collationis
ul cseterarum enarrator,
in fine cap. 18 eam ila concludil
:
Hoc nos B. Chmremon confirmatos cibo laborem fecit
lam invii itineris non senlire. Cibo nimirum spirituali,
non corporali.

DECIMA

QUARTA,

Quse est prima abbatis Nesterotis,

DE SPIRITALI SCIESTIA.
nulla est
B praesentis tantum vitse commodis prosint,
a fioslrse et itineris
ordo compellil,
ut
lamen quse non habeat proprium doctrinae suae ordi&poiisioiiis
abbatis b Nesierotis prseclari in omnibus summseque
nem atque rationem , per quam ab expetenlibus
scienlise viri instilutio subsequatur. Qui cum sacraSi ergo illse artes ad insinuationem
possit attingi.

CAPUT PRIMUM.

rum

nos aliqua memorise

Scripturarum
dasse et eorum intelligentiam
desiderare
talibus nos adorsus est verbis
tiarum
earum

in

hoc mundo sunt

quanla et artium
est. Sed cum orones aut

: Multa

coromen-

sensisset,
quidem scien-

tanta siquidem
varielas
disciplinarumque
genera,

omnino

inutiles
ALARDI

sint.

aut

GAZiEI

sui certis

flC propriis

lineis dirigunlur,

nostrse disciplina
invisibilium
contemplanda

religionis

quanto

aique professio,
sacramentorum

magis
quse ad
tendit

arcana, nec praesentis qusestus, sed seternorum reac

tribulionem
expelit praemiorum , cerlo ordine
c
ratione subsistil!
Cujus quidem duplex est scienCOMMENTARIUS.

n Id
Vt jumentum factus sum apud le, et
esl, promissionis
nuper in prooemio harura
psalmo legitur:
his verbis ediise (Prmfat.
Collationum
collal. 14) :
egosemper lecum (Psal. LXXII). Haec ibi.
c
Nunc ut eliam itineris noslri ralio cognoscatur, trium
Cujus, religiosae scil. disciplinae et professionis
autem est divisio scienin alia eremo consislentium , quos primos vidimus ,
antea memoralae. Vulgaris
et practicam ab Aristoiele
traPatfum septem collaliones, pari conscriplas slylo, vobis
lise in speculativam
dita (Metaph. lib. l et vi): cujus etiara consideratione
credidi consecrandas; quibus ea qum de perfectione in
a Patribus
activa et conduplcx vila,
prmterilis
opusculis nostris obscurius for.sitan sunt C distinguitur
templaliva (Hieron. tib. n tn Lam. Jerem.). D. Grecomprehensa vel prmlermissa sitppleanlur.'
h Hic secundus inier ires
sunt
inquit,
anacboretas, quos in
gorius lib. vi Moral. cap. 28: Duai,
solitudine juxtaPanephysim
habitasse retulit Auctor
vitm, in quibus nos Deus Omnipolens per sacrum elocollai. ll.cap.
bre seplem collationes
3, cumquibus
quium erudil, acliva videlicel et contemplativa. Siquidera vila hominis, ut docet S. Thomas(S.
Thom. 2sequentes habitae, quarum duae huic Nestcroti altri2, (/. 179), praecipue atlenditur secundum operaliobuuntur,
scientia,
posterior
prior haec de spiritali
dc charismatibus
nem iniellectus,
divinis. De Neslerone abbate (Nequae quidem operatio versatur aut
et cognilionem
vel Nesleron ibi vocaiur, non Nesleros,
circa inquisilionem
sterocnim,
verilatis,
quod
aut
ad conteinplalionem,
circa actiones
ni bic) duo narrantur exempla virtutum in Vitis Papertinel
exteriores,
Unumquodque
tium, unum Hb. iv cap. 8 : Abbas Nestero major amquae diciiur vila activa.
bulabat in eremo cum uliquo fratre, et videnlet dracoenim vivens ostenditur
vivere ex operatione
sibi
item fugerunt. Et dicil ei frater ille : Et tu , Pater ,
sicut
maxime propria ad quam maxime inclinatur:
in hoc consisiere quod uutimes ? Respondens senex, dixit:
vita dicilur
Non timeo , Fili,
plaularura
triuntur el generantur : auimalium vero in hoc quod
idcirco, sed expedit; idcirco enim draconem fugi quovero in hoc quod
niam habui effugere spiriiutn
vanm glorim. Allerum
sentiunt et moventur : hominum
el secundum rationem
senex (abbas
aguni. Quia ergn
cjusdem libri cap. 15: lnlerrogavit
intelligunt
l'astor) fratrem Nesleronem, dicens: Abba Nesleron,
quidara homines intendunt prsecipue contemplaiioni
exterioribus
quomodo acquisisli viriutem hanc , ut quando emergil
veritatis, quidaminienduntprincipaliter
liibulaiio
non lo- n actionibus, inde est quod vita hominis convenienlcr
[Al. lurbalio] aliqua in monatlerio,
HaecS. Tliodividiturin
activam et conlemplativam.
quarit,
neque te meaium facias? Ille autem nihil lomas. Undepatet
idem esse, sivedicaiur
quebatur. Et cum multum rogatetut a sene, dicit ei:
duplex hoin hac
sive duplex scientia. Agiturautem
Jgnosce mihi, abba, quia quando inlravi initio in conminisvita,
gregalionem, dixianimo meo, Tu et asinus unum estole.
collatione, non de quacumque scientia humana, sed,
i. e. scientia
Sicut ergo asinus vapulat et non loquitur,
ut docet titulus, de spirilali
scientia,
injuriam
vatitur et non respondet;
tic el lu, quemadmodum in
rerum spiritualium
cum pietate et charitale conjun-

JOANNIS

053

CASSIANI

tia. Pfima praclice, id est, actualis, quae emendatio- >A

aliera
ne mOrum ei vitioruni
purgatione
perficitur;
divinarum retheorice, id e.st, qure in contemplatione
rum et sacratissimorum
sensuumcognitioneconsisiit.
CAPUT

II.

Qum via sil ad thebtelicen.

ad theoreticen
voluerit
igitur

Quisquis
nire, b necesse est ut
actualem

primum

omni

scientiam

studio

pervevirtute

atque
Naui hsec
consequatur.

praclice absque theorelica possideri potest, theoretice vero sine actuali omnimodis
non
apprehendi
ila ordinati
potest. Grr^dus enim quidam
alque
distincti sunt, ut humana humilitas possit ad sublime
sibi ea qua diximus
cpnscendere;
gui si inyicem
ratione succedant,
potest ad altitudinem
perveniri,
ad quam sublato primo gradu non potest transvolari.
Frustra

ad conspeclum Dei tendit,

qui viiio
rum conlagia non declinat:
Spiritm
nanxque. Dei
effugiet ficlum, nec habitabit in cbrpore tubdito peccatis (Sap. i).
igitur

CAPUT

III.

Quod aclualis perfeclio duplici ralione subsistat.

Hsec aulem. d acl.u.alis perfeet.io duplici ratione
subsistil, Nam primus ejus mpdus est, ul omninm
iiatura

ratio cognoscatur. Seyit.iprum etcuratipnis

cundiis ut jta discernatuf
ordo virtutum,
earumque
ut illis non jam
perfectione
roe.ns npstra forraetur,
yelut

coacta

et

quasi

yjolcnto

subjecta
imperio
sed taniquam natuf.ali bono deleeteiur
famuletur,
et arduam illam aique angusiam
atque pascatur.
ALARDI

COLLATIONES.

936

viam cum oblectatione

conscendat.

Quo enim modo,

vel virtutum rationem, quisecundus in actuali discive rerum spiritalium
el coelesiium
plina gradusest;
sacraroenta, quse in theoriae gradu sublimiore consuosislunt, valebit attingere, qui naturam vitiorum
rum nec potuit intel igere, nec nisus est exstirpare ?
enim pronuntiabitur
Consequenler
progredi ad exCelsiora non posse, qui non evicerit planiora : multoque miniis ea quae sunt exlrinsecus apprebendet,
quisquis

ea quse sibi sunt inserta non

tamen est, dupliei nobis laboris

intelligere
Sciendum

quiverit.
tam in expellendts, vitiis quam
intenViotie su^pduhi,
in virtutibus acquirendis. Et hoc non noslra capimus
conjectura, sed illius sententia perdocemur,
qui so[Lips.. (n marg. opificii] sui vires ralionemB que cognoscil:
Ecce, inquit, consiitui te hodie super
e
gentes et super regnti, ul evellas et deslruas el disperlus officii

dat et dissipes et mdific.es et jriantes (Jetem. i). In expuisione enim noxiaruro rerura qualuor esse necessaria designavtt,

id est, evellere, destruere, disperIn perficiendis

vero virtutibus
et

dere, dissipare.
his quae ad justiliam

perlinent

tantummodo
ficilius

atque plantare.
convelli
atque eradicari

atque animae passiones,quam

larique

acquirendis,
Unde liquido

sedificai-e
patel dif-

inolilas

spiritales

corporis
exstrui plan-

virtu.tes.

CAPUT IV.
|
ac studia
Quod actualis vita erga mutlas professiones
'
| detivetur.
Hrec f igitur practice quae duobus, ut dictum est,

GAZJ_EI COMMENTARIUS.
i

PosJ Lim etgo airtplexut ad Rachelem Jacab,

cta, ut ex sequentibus
patebit : qure et inter dona C patitur.
: Et hmc esl scientia
Spiritus sancti connumeratur
pervenit; quia perfeclus quisque atile activm viim ad
et posl contemplativm ad reqttiein
ail S. Thomas (2-2, q. 10, arl. 5), de
tanctotum,
femnditqlemjungiitlr,
quq dicilur Sapienl. x : Justum deduxil Don\inv,s per
copuialur. Similia liabetidem Gregprius homilia li iu
vias rectas, et dedit ilti scienliam sanctprum,
Ezeciiiei. ei Isidortis lib. III de Summo Rono cap.
* Theoricam
15. Vide. etiam S. 1Tbdmam 2-2, q. 182, art. 1, et
in Lament,
vocat D. Hieronymus
Hieremise. Una, inquil,
et tolaest
Cajctanum ibiilem.
theprieq, id est,
c Inyertit,
contemptatio D.ei, cui merito omnia juslificaiionum
Ordjtnejn textus sacri, gui sic h.abei: J n
malevolam qnimiitti.non inltoibit sapienlia, nfic habiiamerilu, universa virlulum media poslponuniur. Et Diobit in cotppte subdxto peccalis. Spititus enim sanclus
nysiiis simililer theoricam legit, non therireticam. Et
tlieoricam etiam subsiantive accipil flieronyiiins,
ut
disciplinm effugiet ficlum, ei auferet se a cogitaiioiiibus qum surit sine intelleclu (Sap. i). LXX Interpr.
hic iheoreticen
Cassianus (Col. l, c. 2). Ai vide cavlera quae de Ibeorica et theoretica alias notaviinus.
Spiritus sanctus disciplinae fugiet doluni, et recede 1.
h
a cogitalionibus
stultis.
Gregorius ubi supra (vi Moral. cap. 28) exponens
d
illa verba : Ingredieris in abundanlia sepulcrum (job.
Actiya) yitse iJ.^o sunt oflicia, sive activa yita in
duobus consistit,
vitiorum
v). Vit, inquit,
nempe in expurgatiqpe
perfectus in abundantia sepulctum
: quod aliis verbis dixit
et acqulsitiofte.
virtutum
quia prius activm vitm opera copgregat, ei
tngteditur;
motposttnodum camis sensum pet contemplalionem
Psaliiiis^a: Dficlinq amalo, et fdc bonurri (Psal. xxxvi).
tuum huic mundo funditus occultat. Vnde et apln subdir
Quse siijit pirimsi, pfaecepta
'
sivp of(i<:ia, justiiiae Chrilur : Sicut irifetlur acervus in tempore suo. Acliopis
j
jjStianse.
' Nptal div.
riamque tempus ptimum est, contemplationis extreiiiuiii:
Hieronymus illiul, quod ex Bebraico
unde necesse est ut perfectus quisque ptius virlutibus
addidit, Dissipes, sive depongs, in LXX non haberi:
Et considerqndupt,\\ni\mi,
mentem exerceat, atque hanc poslmodum in horreum
quod quqlii.pt Iristtfcus duo
Iwla sticcedunt: neque enim mdificdti pqteranl bona,
Hincesl quodJacob pro Rachcl
quietis condat. Etinfra:
nisi deslructq esserii' mala : tiec plantati oplinta, nisi
servivit, et Liam accepit, eique dicilur : Non est consueludinis in lerra nostra, ut minores ante trqdamus
erqdicqrenXur pessimq, etc. Huc speclaj illud Roelhii
ad nuptias quam majores (Gen. xxm). Rachel nnmque
carmen (Uh
PhUpsqmeli \)':
ideCpnsol.
visum principium. Lia au\em laboriosa dicilur. Et quid
Qui serere ingenuum voletagrum,
per Racheiem, niti contemplaliva; quid per Liam, hisi
Libef at arva prins fruticibus,
ttcliva vita tiqnatur? In contemplalione quippe ptinciFalce rubos filicemque rasecat,
Ut nova fruge gravis Ceres eat,
pium, quod Deut est, qumrilut; in operatione ajttem
tub gravinecessitqtumfasce
Tu quoque jfalsa tupns bpua, prlus
laboratur. VndeelRachel
Incripe colla jugo retfahere;
pulchra, sed sterilis; Lia autem lippaest, sed fecunda,
Vera deUinc' adimum subief jnU
quia nttmttun tnent cum contemplando otium appelil,
Deo filios yeneral cumvero ad
( Activae vitse opera, quamyis multiplic.a,
plus videt, sedminut
possunl
iabotem ptmdicalionisse ditigit,minut*idet,ted
ad
tria
amplius
genera revocari;
quorum primum ea opera

957

COLLATIO

XIV.

DE SPIRITALI

subsistit

modis, erga mullas professiones sludiaque A

Quidara enim sumiiiam intentionis suse
dividilur.
erga ererai secreta et cordis constituunt puritalem,
ut in prrcterilis
Heliam et Heliseum,
noslrisque
temporibus beatum Anlonium,
aliosque ejusdem i
Deo per silenpropositi sectatores, familiarissirae
tium solitudinis
cohsesisse cognoscimus. Quidam
fratrum
erga institutionem
rum curara, omnem sludii

et pervigilem coenobiosui solliciiudinem

dedeALARDI

GMMl

abbas Neslot, vel

958

runt; ut nuper abbatem k Joannem, qui in vicinia

c civitaiis
[Ltps. in matg. in vicina civitate] cui nomen
Thrauisgrandicoenobiopra?ftiit,acnonnullosejusdein
meriti viros aposlolicis etiam signis claruisse meminirous. Quosdam d xenodochii et susceptionis pium
delectat obsequium, per quod etiam in prseteritis
Abraham patriarcham
et Loth Domino placuisse
scimus, et nuper beatum e Macarium singularis
mansuetudinis ac palienliae virum, qui xenodocbio

COMMENTARIUS.

complectitur, quse ad propriam emendationem per"ut sunt opera pceniteniiae, ,

fectiqiiemque pertineni,
de qu.ibu.s potissijejunia, vigiliae, ofaiiones, eic;
mum hic agitur. Secundum ea quse non sine merTioi
nostro ad animarum conversionem et proximorura i
salulem spectaui, utopera inisericordiae, quae dicunlur spirilualia : de quibus div. Gregorius (Bom. 14_ B
in Esech ) : Vita, inquit, activa est, erranlem corrigere, ad humililatis vilam superbientem proxitnum j
revocare; qum singulis quibuscum est expediunl, dise&l eorum quae cum proprio )
pensare, etc Teiiium
etiam profectu ad necessitates et usus temporales ;
et corporaies nostri aut aliorura diriguntiir,
quse!
dicuniur opera misericordiae corporalia : de quibus i
etiam intelligilur illud ejusdem Gregnrii: Qum shiguiis quibuscutn esf expediunl, dispensate; et commissisi
nobis, qualiiet subsistere valeanl, providere.
a Hujus loci sulfragio usus est div. Thom.as. adl
et cbnfirmandam
seui
comprobandam
religiomim
ordinura varietatem ac diversitatem.
refgiosorum
Ila euim scribii (2-2, q. 148, art. 2): Religionis status ordtnalyr ad petfeclioneni chatitalis qum se,exteijdit ad dilectionem Dei et proximi. Ad dilectioiiem i
autem Dei direcle pertinel corileinplaiiva vita, qum sotii
Deo vacare desidetat. Ad dilectionem aulem proximi
directe petiinel vi.a activa, qum desetvit necessiiaiibus t |Q
proximorum. El sicul ex charilate diligilur proximtts :
propler Deutn, ita etiam obsequinm delattnn in proximos redundal in Deum, secundum iltud Matth. xxv :
Quod uni ex miuimis tneis fecistis, milii fecistis. Vitde :
et hujusmodi obsequia pja.ximis facia, in quunlum ad
dicuntur esse sacrificia quwdam,
Deum referuniur,
secundum illud ad Hekrmos ultitno : Beneficenlim el
communionit noliie ob.liv\sci : talibus enim hosliis
pertipromeretut Deus. Et quia adretigimtemproprie
nel sacrificium Dep pfferre, consequens est quod convenienler qumdam retigiones ad opera vitm acltvm ordi,
nettlur: unde jn Colluiionibtts. Patrum, abbas * Nesieros distinguens diversa teligionuiii sludia, dicil: Quidam sutnmam inleutionis sum erga eremi secrela et
cordis constituunl puritqtem : qttidam erga inslilutionem fralrum el cmnobiorum curam : quosdam Xenodochii, id est, hospitalilalis, deleclat obsequium.
h De quo Cassianus lib. v cap. 27 ct 28 et alibi
saepius : cui eliam tribuenda videtur Collaiio decima n
^
nona Joannis Abbalis nomine inscripla, quautiiin ex v'
circiimslanliis
conjicere licet. Caeterum mnlli alii i
exstiteruni hujus nominis celebres Anachoretae, ul L
videre est in Vitis Patrum, ct apud Palladium, ctt
alios.
c Ita hoc nomen urbis reslituit Ciaconius, cumi
anlea non solum in antiquis codicibus, verum cliam
in editione Plantiniana corrnpie legeretur Thinuins,
vel Thymus. Fuil autem 6/xoOij, sive Tlimuis, __Egypii
oppidunv, lesle diy. Hierpnymo in Catalogo. Arisieas,
iuquit, de utbe Mgyptt, qitai vocatur Thmuis. Rursns i
ibideni in Seraiiione : Serapion piouswc episcopus,
qui ok eleganliattt ingenii cognomen Scholastici metqii, elc. Ejusdem urbis meutio fit in oraculis Sibyllinis. Ab hirco vero sic dictam iradit idem HieronyCorrupte in quibusdam legitur,
Xettorm.

SCIENTIA.

nvus bbro u in Joyiniariiim, his verbis: Vrbes quojque

qpud jEgyptios ex animaliurn vqcabulis nuncupqtjtut,
Leonto, Cyno, Lyco, Busitis, Ttimuis, quod inletprefdlur liircus. Et in Esaiae cap. XLVI : Pleraque oppida
apud JEgyplios ex bestiis et jumentis habent nomitta,
Kvvi>v a cane, 4ewv a ieop.fi, fypwit lirigua jEgyplia ab
hirco, Avzwv a lupo. lisec Hieronymus. De eadem
civitate Baronius in notis ad Mariyrologium
(21
haec annotavit:
Posifa hac civitas eral in ea
Ifarftt)
dicia Sc/iefftt, qit^m a Schytliis
provincia jEgypti,
Orientaitbus Schuthia appellata smpius repertiur. A
Schythis enim jEgyplios fuisse debellalos auctor est
Justinus Histor. lib. n. Quod dicta civitas Thmueos in
Sehelhi fuerit, constat ex epislota S. Qermani episcopi
Capuani el aliorum legqtorum ad Hormisdam papam,
qudmhabemus apud nos manuscr., inqtia hmc leguntur de monachis Scheihi seu Schyihim: Isti de sua
ptovincia episcopos accusanl, inter quos est Paler.nus
Thmuitanm civitatis qntistes., e,[c, Hsec ex nfttis
Raronii.

id est, domus hospitalis seu hoXenodochium,

spilium publicuni,
quo hospiles, jd est peregrini,
: quod genus JTierosolymis primum ab
excipiiinlur
Hircano exstrucium
fuisse auctores sunl Josephus
et Hegesippus (Joseph. xm Antiquil. cap. 16, Hegevero Zoticus quidam
sipp. lib. i). Constantinopoli
presbyter Romanum xenodocbium erexit lempore
Conslaniini
31
iiuperatoris
(jBaron. 17 Martyrol.
Decemb.). Sicut itidem Ronirc S. Fabiola voo-oxouetov, \a est, infirinorum
hospitium, et in ponu
Roniano S. Pammacliius xenodocliiura
primi instituisse feruntur. Nam de Fabiola ila D. Hieronynuis:
Prima omnium voaoy.op.elovinsliluit in quo mgrotanles
colligeret de plateis, et consumpla languoribus atque
inedia miserorum membra foverel. Et de xenodochio
Pammacbii ibidem : Xenodochium in porlu Romano
situm lolus pariter mundus audivil. Haec Hieronymus.
Meminit et Palladius (Lausiac. vu) xenodocbii in
monte Nitriae siti, cui nionachi prsecrant. Ex quibus autiqua xenodochiorum
instilutio
observari
nomen accepoiesi : uude ordines hospitalariorum
pere.
* Duos exstitisse Macarios ^Egyptios sanctilatis
laude et anachoreticse vitse studio celebres alibi nolavimus; quorum alter Alexandrinus dictus est, eo
quod, utscribil Palladius (Lausiac. xxix),in Ecclesia
: alter vero
Alcxandrina
functus esi presbyterio
simpliciier __Egyptius est appellatus. De priori aulein,
sive Alexandrino Macario, bic agi suadere videiur
loci circumstantia hic designata, cum apud Alexandrinam xenodochio praefuisse perliibetur : de cujus
etiam charitaie eximia erga regrotos et mira absiinuntia narral Palladius boc praeclarum exemplum :
Cum aliqtiando cupiissel vesci uvis recentibus perbellisque ad se missis, ostendens continenliam, eas misit ad
alium fralrem laborantem, qui ipse quoque uvas desiderabal. Qui cttm eas accepissel, rursus hoc ipsum
fecit, etsi ipse valde vesci cuperet. Poslquam aulem ad
mulios fratres deinde venerunt uvm, cum nullus eis
vesci voluisset, posltemus qui eas accepetat, eas rursui
misit ad Macaritim, tamquam magnum ei donum targiens. Qui, cum rem curiose inquhiisset, admiralus,
et Deo actis gratits ob tantam eorum continentiam, ne

959

JOANNIS CASSIANI

COLLAJIONES.

960

ila apud Alexandriam

CAPUT VI
prsefuii, ut nulli eorum qui. A
solitudiiiis secreta sectati sunt, inferior sit credenDe infitmorum mobililate.
dus. Quidam eligentes segrotantium curam,
alii
Solent enim hi qtii necdum sunt illa quam arriintercessionem quse pro miseris atque oppressis impuerunt professione fundati, cum audierint quosdam
penditur, exsequentes, aut doctrinse instanles, aut
in diversis studiis acjvirlutibusprsedicari,
ita eorum
inler magnos
eleemosynam pauperibus largientes,
laude succendi, ut imitari eorum protinus gestiant
ac summos viros, pro affectu suo ac pietate viguedisciplinam, in quo irritos necessarioimpenditconarunt.
tus humana fragilitas. Impossibile namque est unum
CAPUT V.
eumdemque hominem simul universis quas superius
De ptofetsionis arreptm perseverantia.
comprehendl, fulgere virtutibus b. QuassiquisvolueQuapropter hoc unicuique utile atque conveniens
rit pariter affeclare, in id eum incidere necesse est,
sive
est, ut secundum proposilum
quod elegit,
ut dum omnes sequitur, nullam integram consequayratiam quam accepit, summo studio ac diligentia
ac varieiate
tur;
magisque ex j hac mutatione
ad operis arrepti perfeclionem pervenirefestinet;
et
dispendium capiat quam profectum. Hultis enim viis
aliorum quidem laudans admiransque virlutes,a ne_ ad Deum tenditur , et ideo unusquisque illam quam
quaquam a sua quam semel elegit professione discesemel arripuerit,
irrevocabili cursus sui intentione
dat, sciens, secundum Apostolum, unum quidem esse
conficiat, ut sit in qualibet professione perfectus.
et habere
corpus Ecclesise, multa autem membra,
eam donationes secundum gratiam qua nobis daia
GAPUT VII.
est differentes, sive propheliam secundum rationem
in miuistrando,
sive qui
fidei, sive minisleriura
Exemplum castitatis quo docetur non omnia ab
omnibus mmulanda.
docet in doctrina,
sive qui exhortatur
in exhortando , qui Iribuit in simplicitate,
qui prscest in solAbsque illo dispendio quo feriri monaclium dixiliciludine,
qui miseretur in hilaritate (fiom. xn).
mentis ad studia cupit transire
mus, qui mobilitaie
Nec enim ulla membra aliorum sibi membrorum posmorlis incurrilur
diversa, etiam hinc periculum
,
sunt ministeria vindicare, quia nec oculi manuum,
nec nares aurium uluntur officio : et idcirco non
omnes apostoli,
non omnes prophetse, non omnes
doctores, non onvnes gratias
non omnes linguis loquuntur,
tantur.

habent

curationum,
non omnes interpreALARDI

quod nonnumquam recte qusedam ab aliis gesta, malo

ab aliis prsesumuntur exemplo; et ea quse nonnullis
bene cesserant, perniciosa ab aliis sentiuntur. Nam
ut quiddam exempli gratia proferamus, velut si quis
illam viri illius imiluri
virtutem
velit, quam solet
G c abbas Joannes, non ad imitationis formulam, sed

G\ZMl
COMMENTARIUS.
ipse quidem ex iis tandem comedit. Hsec ibi. Idem
idipsum el cupienles et respuentes tam leviler quam
eliam aliis verbis referlur in Viiis Patrum.
irrationabiliter.
Qualesutique non paucos frequenter
* Locus
egregius de traositu ab una religione ad
experimur, qui una vtx hora in una voluntaie duranaliam, et stabililate loci, quam monachi, praesertim
tes, aura levilalis impulsi, vagi et intlabiles hac el illac
ex institnto suse Regulse (Cap. 10) exBenediclini,
velutebrii,
nutant, mutanlque pro experimentojudide qua Div. Rernardus lib. de
presse profitentur:
cium; immo sine jucicio flucluantes et lutnultuanles ,
lot de se consiliaptmsumunt,
Praecepto et Dispensatione hsec inter alia scribit: Prmquot loca revisunl; semscribat stabilitatis pactum (i. e. votum) omni deinceps
per quod non habenl, cupientes, et quod habent, fastiremisso descensui, contenlioso discessui, vago el cudientes. Hrr-c div. Bernardus. Sed de hoc Iransitu
rioso discursui, totius denique inconstanlim leviiati;
plura si desideras, adi S. Thomam (2-2, q. 189, a. 8).
b Ob hanc causam Cassianus lib. v lnstitntionuin
non tamen his qum in professionis setie sequuntttr, morum videticel conversioni et obedienlim, qum secundum
cap. i ex sententia __t.Antonii docet monachum, qui
Regulam fit; nam si kmc ibidem, pro improbilate nimipost eoenobiale propositum (i. e. professioneni morum atque irreligiositate
nasticam vel coenobiticam) fastigia nititur sublimiocohabiiantittm, obtineri forte
ris perfectionis attingere, atque adarcam anachorenequiverint, duce spiritu libertatis, transire indubitanler
suadeo ad locum alium, ubi non impediatur homo redseos pervenire, non dcbere ab uno, quamvissummo,
dere Deo vota sua, qum dislinxcrunt tabia sua. Sane de
universa genera virtuium
Aliut enim,
expetere:
sctenfta? floribus exornatur,
religiosis ae bene ordinalis monaslefiit nutlus profetsoalier discre.
inquit,
meo
rum,
consitio, ne arclioris quidem vitm desiderio, r\ tionis ratione robuslius communilur, alter palientim
sive licentia sui senioris (i. e. prselati) egredielur.
alius humilitaiis,
alius contigravilate fundalur;
nentim virtute prmfertur;
alius simplicitalis
Egressus tatnen si melius invenerit et elegerit, meo
granihilominus jam consilio non regrediatur ad inferius
tia decotalur. Hic maqnanimitatit,
ille misericorbonum quod reliquerat et coniempseral prm meliori;
hic taciturnitatis,
ille laboris
dim, iste vigiliarum,\
prmserlim si illud melius tale fuerit, quod ejus primm
stndio cmleros swperethinet. El. idcirco monachum spiritalia mella conaere cupientem, velul apem prudenprofessioni congruere videalur. Et paulo post: Forte
vult aliquis de Cluniacensibus institutis ad Gislercienr
tissimam, debete unamquamque viriutem ab his qui
sium tese stringete paupettatem, eligens prm illis nimieam familiarius possidenl deflotare, et in sui peciotis
rum consuetudinibus magis Regulm putitalem, Si me
vase diligenter recondete, nec quid minus aliquis haconsulit, non consulo, si non sane id abbatis sui usurbeat, discutere; sed Itpc tanlum quid virtulis habeal,
paritassensu. Quamobrem? Primo propter scandalum
contentplari, sludioseque decerpere. Cunclas natnque si
ab uno volumus mutuari, aut difficile aut certe numipsorum, quos deserat. Deinde quia cerla pro dubiis
relinquete lutum non est. Forsitan enim hoc lenere
quam idonea ad imilandum nobis, exempta poterunt
potest, illtid non polerit. Teriio suspectam habeo levireperiri.
c De
talem, qua id tmpe, quod facere volumus , antequam
quo supra (Cap. 6): si enim alium intelligeprobemus, experti jam nolumut, uno prope momento
ret, pulo, aliqua nota! discriminasset.

COLLATIO

961

XIV.

DE SPIRITALI

SCIENTIA.

962

tam sollicitse
ille reverenlia
inquisitionis
tanluramodo
pro admiratione proferre. Nam quidam A taretur,
comastrictus, uxoretn se parentum vi imperioque
veniens ad prsedictum senem habitu saeculari, cum
pulsum, cum proliteri monacbum vellet, ante undeei quasdam frugum suarum primitias detulisset, ferocim annos accepisse confessus esl, quam, nemine
ibidem repecissimo quemdam daemonio arreptum
eliam nunc conscio, c sororis loco a se virginem
rit. Qui cum abbatis Joannis obtestationes ac praececusiodiri
leslabalur.
se numquam ad illius
Quod factum cum audisset
testarelur
pta despiciens,
senex, tanta est admiratione
permotus, ut coram ipso
,
iroperium de corpore, quod obsederat, migraturum
Non immerito dsemonem qui
nocum reverentissima
publice proclamaret:
hujus adventu perterrilus,
se despexerat, illius non tolerasse prsesentiam, cujus
discessit.
minis illius inclamalione
Cujus lam evidentem * gratiara

senex non mediocriter

admiratus,
obstupescens quod eum sseculari cer-

eoque amplius
nerel habitu, coepit ab eo vitse ac professionis
ejus
ordinem diligenter
inquirere.
Cumque ille srecularem se alque uxorio vinculo obligatum esse dixisset,
virtulis
beatus Joannes excellentiam
ejus et gratiae
quaenam illi esset conversatio
b illese rusticum etquotidiano
atlentius explorabat;
raanuum opere victum quserere, nec ullius boni esse
mente

pertractans,

ipse virlutera non solum in juventulis ardore, sed ne

nunc quidem sine discrimine castitaiis auderet appetere. Quod factura abbas Joannes licet summa adroiratione praelulerit [Lips. in marg. protulerit],
tamen
ncrainem

ut experiretur,
horlaius est,
monachorum,
sciens mulla recle ab aliis gesta, magnam aliis imiB tanlibus intulisse perniciem, nec usurpari ab omnibus
posse, quod paucis Dominus speciali munere contiilisset.

nisi quod numquam anle

testabatur,
ad ruris opera mane exercenda procederet, neque

se conscium

nisi in Ecclesia pro

vespere domum reverieretur,
quotidianse vitae commeatu largitori
ejus Deo gratias
suis alirelulisset, neque se umquara de fructibus
quid usurpasse, nisi prius Deo primitias eorum ac
et nuraquam se boves suos per
decimas obtulisset,
aliense messis traduxisse
confiniura , nisi eorura
prius ora clausisset, ne vel parum damni per incuriam ejus proximus suslineret.
Et cum hsec quoque
abbati Joanni, necdum ad comparationem
tantsc gra-

CAPUT
De spiritali

VIII.
scientia.

Sed ad expositionera
scientise de qua sumptum est
sermonis exordium
revertamur.
Itaque, sicut superius diximus,
praclice erga mullas professiones ac
d Tbeoretice vero in duas dividitur
studia derivatur.
id est, in historicam
iiiterpretationem
Unde etiam Salomon
intelligentiam
spiritalem.

partes,

, et
cura

Ecclesise multiformem
gratiam enumerasset, adjecii:
6 Omnes enim
qui apud eam sunt, vestiti sunt dupliciter (Prov. xxxi). f Spirilalis autem scientise genera

tise, qua eum praelatum sibi esse cernebat, idonea

viderentur,
atque ab eo quidnam esset illud quod C sunt, tropologia,
allegoria,
anagoge; de quibus in
tantse gratise merilis conferri posset, sciscitans scruProverbiis
ila dicitur, s Tu autem describe tibi ea triALARDI

GAim

COMMENTARIUS.

a Vide
esi quam verba Scriplurae
quanla sit virtus et gralia castitatis et congentia, sive interpretatio,
linentise virginalis:
[quam etiam in laico et rustico
primo et immediate prse se ferunt; mystica vero quse
homine ferre daeraon non potuit.
alio respicit quam ad id quod verba immediate signib
in homine
ficant. Et hos duos sensus docet D.
lnsigne et rarum pietatis exemplnm
Hieronymus
rustico. Similia narrat Palladius in Vita Paphnutii
significatos esse per libruni scripium intus et ioris.
refert
Ezech. n et Apoc. v. Vide collat. 8 cap. 5, ei quae
abbatis. Et de S. Antonio simile
quippiam
auctor anonymus in Vitis Palrum
lib. vu cap. 15
ibi notata.
Variat nonnihil a Grsecis codicibus
novse edilionis.
, in qnibus
e
docentPatres
ex
nunc ita legitur : Uavrtg yap ol izap' auT>5evtie8vp.ivoi.
Hocexemplo
licereconjugatis
mutuo consensu continentiam
vovere et servare.
tiiji. A__-_-af %/.aiva; etromire. Id est, omnes qui apitd
eam sunt, vesliti sunt. Duptices vesles fecit (Prov.
siraile exemplum
Cujus rei exstat apud Palladium
Ammonis monachi, qui cum invitus uxorem duxisVidetur aulem Cassianus Iegisse Sio-aa; pro
xxxi).
5io-o-f, id esl, dupliciter pro duplices. Porro Vulgaia
sel, decem et octo annos ei cobabitans, sororis loco
eara habuii;
el se pariter ac illam virginem custoversio habet : Omnes enim domeslici ejus vestili sunt
inde manifesie
divit. Quod quanlum Deo placuerit,
aliam
duplicibus.
Cujus senlentiae D. Hieronymus
affert interpretationera
ab ea quse hic traditur multum
inuotuit, qnod ejus animam S. Antonius in coelum
ab angelis deferri cum summa gloria viderit, utrefert
diversam; per miilierem illam fortem, Ecclesiam caAllianasius
in Vita S. Antonii. Alterum itidem simile
tholicam intelligens.
f Aliis verbis
de Gloria confessorum
sensus mystiapud Gregorium Turonensem
triplex Scripturarum
jj
cus atheologis
cap. 5-2, ubi refert, quod cum ex duobus conjugiassignari solet, allegoricus,
tropoloconlinentiam
ex
consensu
servaThom.t
(S.
Sixlus
bus, qui perpetuam
gicus,
part. q.i;
anagogicus
Senen. lib. III Biblioth.;
Bellar. lib. ni de Verbo Dei
verant, altera morlua esset, alter in hsec verba prorupit: Gratias tibi ago, omnipotens Conditor, quod
cap. 5). Allegoricus dicitur qui ad Chrisium vel Echanc puetlam, sicut tradidisti
mihi impollutam et ab
clesiam speciat;
tropologicus qui ad mores, anagoomni voluptatis contagio putam, ila tibi restituo;
illa
vitam seu Ecclesiam Iriumgicus qui ad futuram
lta quatuor in universum
vero, etiamti tnorlua ettel, subridens ait: Sile, vir Dei,
assignantur
phantem.
sensus Scripturse, de quibus vulgares exstant versiquia non ett neceste proloqui notlrum, nemine inlerroculi :
gante, secrelum.
d
Theoreticen, sive theoricam scientiam, refert hic
Littera gesta docet, quld credas allegoria,
abbas potissimum ad cogniiionem seu intelligentiam
Moralis quid agas, quo tendas anagogia.
et interpretationein
sacrarum Scripturarum
, quara
s Magna versionum varielas circa hanc senlenliam.
docet esse duplicem,
nempe historicam sive linerallistorica inteliiVulgata versio : Ecce descrivsi libi eatn tripliciler in
lem, et mysticam sive solritualera.

JOANNIS

965
plicittfi

super
historia

latiludiiiem

cordis

CASSIANl

tui

(Prov. xxn).
ac visibilium
agnilio-

prreleritarum
Iiaque
reruin quse ita ab Apostolo
nem complecliiur
replicatur : a Scriptum esl enim, c/uia Abraham duos filiot
tibera; sed qui
habml, unum de ancilla, et aliumde
secundum carnem natus est; qui autem de
libera^ per repromissionem (Galat. iv.)> Ad allegoriam
aiitem pertinent quce sequuntur, quia ea quse in verisacramenti formam prsefitale gesla sunt, alierius
sunl duo lestagurasse dicuntur : Hmc enim, inquit,
menla: unutn quidem de monte Sina, in servitulem
esl Agar : Sina
generant, quod [Lips. in matg. quse j
deahcilla,

huic , quce
Arabia, qui comparatur
Jerusalem, etsetvit cum fitiis suis. Anagoge

enim mont est in

nuncest

COLLATIONES.

pg|

utb uoa atque eadem JerusaA si volumus confluunt,

salem quadrifariam
secundum histopossit inlelli^i:
riam civitas Jt.dreorum>secundtim
llegoriam Ecclesia Christi,
secundum aoagogen civitas
lestis que est mater omnium nostrum;

Dei illa coesecuiidum

anima hminisv <ju* frequenter boc notropologiam

rnine aut increpatur,
aut laudalur a Domino.
De his
ita
quatuor
interpretationum
generibus
Apostolus
dicil:
_Vunc autem, ftattes,
si venera ad vos lihguis
loquens , quid vobii prodero , nisi vobis loqttat; aut in
aut in scientia; aut in ptophuia -, aui in
rsvelaUone^
doctrina (II Cor. xiv) ? c Uevelatio namque ad allegoriam
narralio

pertiuet,
spiriluali

per. quam ea qu;c tegit hislorica

sen .u et expositione
reserantur,
si |illud aperire
tentemus 4 quem-

vX, verbi gratia.,

vero de spiritalibus
mysteriis ad fcublimiora qusedara
et
et sacratiora ceelorum secreta conscendens, ab Apo- g admodum palres nostri omnes sub nube fuerinl,
sint in nube et in mari, et
omnes in Mote baplitali
stolo ita subjicitur:
Qum autem sursumest Jerusalem,
omnet eamdem eacam spkttalem inu.itlibera est, qum est mater noslra. Scriplum esl enim :
quemadmoduro
Lmtare sterilis, qum non paris; erumpe et clama, qum
non parturis;
quia multi filii desertm magis quam ejus
est moralis exTfopblogia
qum habet virum (loiti.).
vitne et instructionera
ad emendationem
planatio,
pertinens actualem,
nventa intelligamus

velut

si hsec eadem duo Testa-

practicen
vel certe si Jerusalem

plinam;
mihis velimus

et lheoreiicen

disci-

aut Sion aniraam ho-

accipere, secundum illud, Lauda, Jetauda Deum tuutn, Sion (Psalm.

rusalem, Dominum;
CXLVII). Igitur prsedictse quatuor figurse in unum ila
ALARDI

GAZ_I

dttcaverint, el eumdem spiritalem de consequenii petra

biberint polum; pelra aulem erat Chrislus (I Gor. x);
quse expositio
praefiguraiioni
corporis et sanguinis
Christi, quem qiioiidiesuminius,
riae continet
rationem.
Scientia

convparala, allegovero quae similiter

ab Apostolo raemoratur.
tropologia est, qua universa
quse, ad discretionem
pertinent actualem, utrum ulilia vel honesta sint, iprudenli exiaminatione discernimus, ut est illud : JGum apud nosmetipsos judicare
utrumdecealmulteremnonvelato
capite
prsecipirouri,
COMMENtARTUS.

*
Quatuor sensus| in hac Apostoli sententia repecogitaiionibus , et scientia (Pfov. xxn). LXX : Et tu G
in consilium et
bisloricus inbisverbis
: Abtaham duos filiot
dutem exscribe ea libi ipsi tripliciler
riuntur;
habuit'; ailegof iciis ih his : Qum iiirii duo Testdmenta,
cogitaliOnem. Ghaldsea : Et ecce, ea scripsi tibi ih tritunc is qui secundum
bus vicibus, in consiliis elscientia.
Diy. Hieronynvus
etc;; tropologicus
:\Quomodo
inin epistola ad Hedibiam , qusest. 12 : Ptmcipitur,
carnem, eic.; anagogicus denique in illis : llla atttem,
quie surs\ith est Jerusalem, etc.
<piit, Salomone dicente : Tu autem describe ea triplib Aliud
istbfuiii
citethin consilio , et sctentta , ut respondeut sermones
sebsuum in
exeinpium
quatuor
tibi. Qure verba sic interuno Jerusalem vocajbiilo. Qttatuor enim Vhodis accivfititatis iis qui ptopontinl
: 1 hisloriCe pro illa
in Scripliiris
pilur Jeriisaleni
pretatur : Trtp.e_e tn corde nostro descriplio et regula
eas juxia
est : prima ut intelligamus
urbe JudseoTum notissima, 2* allegorice pro Ecclesia
Scriplurarum
interliajitxta
tiisloriam, secunda juxla tropologiam,
CathiTlica, 5 iropoliigice
pro aninva ^fideli-, & an;igogice pro felicitaie aeTwiia seu Ecclesift triumpba-nte.
leiligentiam spiritualem. In historia eorum qum scripta
lta div. HieronymusJ (In cap. XLIX Isaim, et iri Exech.
turit ordo servaluf. In iropolegia -de lillera ad majora
in priori populo >carnaliler
et
cap. x\'i) iearti vfffceni 'quadrifariam
cemurgimus , et quidgiiid
interpi-eraiur,
bunc 'quadruplieem
sensnm exponi
locum, ei ad
juxia
faciurii est, juxta morklem intefpreiamur
potest
In spiriiuali
CXLVII
:
Doriiiriwth.
animm nostrm emotiimenla ionvetlimiis.
ps.ilmus
Latida, Jetusatem,
c
de
Aliter
div.
tr-arisitritts, terrenadimittimus,
twpia adwblimiota
Thpmas ba?c quaiuor distikiguit el
-et cxlesiibut
biatiiudine
Ulustfalio htentis, ihquit,
futurofum
disputamus, etc.
explicat (In Commehtafio):
et hmc ititistraiio
f_l in cap. xvi Ezechielis : Jubetur tiobis ui cloquia
adcoynoscendiim
ve^ est -de divinis,
id st\ Scripiurassanclas
_. penihel vd rfoittim sapieniim. Divinotum enim esi reveverilaliti,
inteiligamtisifipli"
citer : primtimjuxtd
litteram, secunde medie per iropolatio, quia qum iunt\Deinemo
novit, hisi Spiriiui Dei,
IGoririih.
ii; ef tderi dictt: Inrevelatione,
logiam; tertio sublimius^ ul mystica qumque cognoscaqua scilicet
mens illumiriaiur
ad< cognoscehdttm divinu. Vel est de
mus. Rursus in cap. iv Amos : Debemus, aii, Scriptuteffenis , el itonde quibuscumque, sed de illis tantum
ram sacram primum tecundum lilieram
intelligere,
fidei, et hoc peftinet ad dofacientet in ethica [Id est, in praxi] ijumcumque preequm surit ad kdificaiionetit
secundo juxtaailegoriam,
id est, intelligennum scientim ; el iileO dicit : In scientiit, hori
cepiasunt;
geomelerlio secundum futurorum
beatituHSm spiritualem;
tfim, necastfeltigim [ quia hmc noh pettiheht admdifiEx quibus iiitellicalionem fidei^editiiciehlia
dinem. Haetenus D. Hieronymus.
qum ett sanciotum. Sap.
illam spirituaiiura
sensuum non
i : Deditiliiscienliarhsdnctcrum.
Veleittieeveritibus
gimus distinciionem
el tibc jperftjtef tid donum prophetim,
et
fiemper a Patribus accurate observari, aul prsediciis
ftilutoruni,
card: Bellarminus
lib.
vocabulis exprimi, utmotavit
ideo dicil, Aul ih prdpVetia; tjum sic defihiVut a Caisiodofo (In pfotogo -super Psaihiii, iap. \) : Pfopheiia esl
Ift de verijo ,ei cap. 3. Nain HiefonymusTocOcitato
etiam
divina impiralio
rerum futurarum
ad Hedibiam nomine tropologici
ininwbili
verilate
comprehendil
dihuntians.
Vfileilde
ei hoc pettiallegoricura,; el e contrario. in cap. iv Amos nomine
agehdisiriotaiibtis,
Al in Ezechieei ideo dicit, Aul in docitina, Rom.
net <dd dvcltinum;
tropologicum.
allegorici cbniprelieiidTt
xn : Qui docet in ddctrind; ei Proverb. wn ; DoclriM
lem sub lerlia specie, qu:un vocat sublimem sactambona dabil gratiam. \
coiiiprelieudit
queinteUigeniiam,
allcgoricum et anagogitnio.

S65

COLLATIO

XIV. DE SPIRITALI

SCIENTIA.

966

orare Deum (I Cor. xi). Quse ratio, ut dictum est, A eliam ad illam de qua angelus ad Danielem ail pervcnire possitis : Qui autem docli fuerint, fulgebunt
moralem continet intellectum. Item prophetia, quam
ticttt spiendor firmamenli; et qui ad jusliiiam erudiunt
tertio Apostolus inlulit loco, anagogen sonat, per
ut
mullos, quasi stellm in perpeiuas mternitates (Daniel.
quam ad invisibilia ac futura sermo transfertur,
est illud : Nolumus autem vos ignorare,
Iiluminate vobis lumen
xn); el in alio prophefa :
fralres, de
scientim dum lempus ett (Ose. x). Tenentes itaque
sicul el cmteri qui
dormientibus, ut non conlrislemini,
spem non habent. Si enim credimus quod Chrislus mortuus est etreturrexit,
ita et Deus eos qui dormierunt,
per Jesum adducet cum eo. Hoc enim tobis dicimus in
vetbo Domini, quia nos qui vivimus, qui residui sumus,
in advenlu Domini non ptmveniemus eos qui dotmietunt
quoniam ipse Dominus in jussu et in voce archangeli,
et in tuba Dei descendet de cmlo; et mortui qui in
Christo sunt, resurgent primi (I Thess. lv). Qua exhortationis specie anagoges figura prsefertur. Doctrina

illam

quahv habere vos sentio diligentiam leclionis,

omni studio festinate actualem, id est, eltiicam, quam
primum ad integrum comprehendere
disciplinam.
Absque hac namque illa quam diximus Iheoretica
purilas non potest apprehendi, quam hi tantum, qui
non aliorum docentium verbis, sed propriorum actuum
virtute

perfecti sunt, posl mulla operum ac Iaboruni

Non
stipendia, jam quasi in prsemio consequunlur.
enim a mediiatione legis intelligentiam, sed de fructu

vero siraplicem hislorise expositionis ordinem pandit, B operis acquirentes, cum Psalmographo canunl : A
mandalis tuis inlellexi (Psdlm. cxvm). Et excoctis
in qua nullus occultior
intelleclus , nisi qui verbis
resonat, continetur , sicut est illud : Tradidi enim
passionibus universis , fiducialiter dicunt : Psallatn
vobis in primis quod et accepi, quonxdth Chtistui ihOrel intelligani in via immaculata (Psalm. c). llle enim
fuus est pto peccatit nostris, secundum Scripiuras, el
psallens intelligit quae canuntur, qui in via imraacuquia sepultut esl, el quia resurfexit lerlid die, et quia
latagressu puri cordis innitiiur. Et idcirce- si scientiae
visus tst Cephm (I Cor. xv). Et: Misit Deus Filium
spiritali sacrum in corde Veslro vultis tabernaculum
stttim facttitn ex tnuliere, faclum stib iege , ul eos qui
prscparare, ab omnium vos viiiorum fcOntsgione purtub lege erant redimerel (Galat. iv). Sive illud : Audi,
gale, et curis sseculi prsesentis exuite. Ihipossibile
Dominus tuus Deus unus esl (Deul. vi).
CAPUT IX.
Quod de acluali scientia proficialur ad spiritdlem.

Isruel,

namque est animam quse mundanis vel tenuiler distentionibus occupalur, donum scientire promeferi,
vel geheratricem spiritiialium sensuum, aut tfenacem
sacrarum lectionum fieri. Observale igiiur in prirais, et roaxime tu, b Joannes , cni fnagis ad custo-

Quapropter si vobis cura est ad spiritalis scientise

luiiien, Don inanis jactanlire vitio, sed emundaliohis
dienda hsec quae tfictUruS snm, ifcias adtitfc adolegraiia pervenire -, illius primum bealiludinis Cupidide qua dictum est : Beaii mundo G sceniior suffragatur,
tate flammamini,
ne studium lectionis ac desiderii tui labor vana elatione cassetur, c ut indicas
'tdtie,
quoriiam ipii Dettm Videbunt (Mallh. v) ; ut
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

a
murum ab omni perictilo liberum servare cupii, aiqtie
Vulgata versio: Seminate vobis in juslilia, el mehoslibus le firmum ac robuslum ostendere , iaujttatti,
litein ore misericotdim; innovate vobis novale : tempus
autem requirendi Dominum, cum venerii, gui docebit
quam maxitne poletis, iri polesttitelene, a qtta et celeres et ingentes ruinm contingurit. Haec isidoriis. Cujus
vos justitiam Dei. Diy. Hieronymus : Pro eo, inquit,
LXX
salutari monitioiie Cassianum tiaud parum profecisse,
quod nos diximus: Melile in ote misericordim,
ac .inguam deinceps ih sua polestale tenuisse, mairanstuleruni, Vindemiate fructum vila; (Ose. x).
b Joannem Cassianum alloquitur, cui adhuc juveni,
gnumque ori suo silentium indixisse, vel ex hoc colet in sacri studii et docirinre lirociniis agenti, alque
ligimus,
qupd alias etiam notavimus, qiiod fere in
omnibus his Collaiionibiis solum GeTmaiium SOcium
ad rerum divinarum cognitionem anhelanti, tacilursuum cnm illis tatribus
collocutum
nitatcm et silentium, ut maxime conveniens ac neCommeiliorat,
cum ipse interea praesens et laciturnus eos 'audiret,
cessarium, studiose commendat. Quis vero crederet
Cassianum id de seipso prodilurum et scriptis raaneoruiuque dicta et responsa meniorise cbramendaret,
daturum fuisse, nisi ad sedificationem insiructionemraonunientis consignavit.
quse postea litierarum
c Locus peculiaris, de
monachorum judicasset expedire ?
religioso silentio, monachis
que juiiiorum
omnibus, maxime junioribus et sacrae dociriniu canquemadmodum div. Augusiinum Ecclesise doctorem
exiraiura delicta juventutis suse et ignoraniias suas
didatis. exeolendo et observando, dignus certe qui
nonnullis SS. _?atrum sententiis et exeraplis eodem
jn libris Confessionum, ad Dei gloriam, sui humiliaenarrare palamque
cum prsesertionem et aliorum utiiitatem,
spectanlibus amplificetur et illustretur;
deplorando profiteri hon puduit. Porro eamdem si- JJ tim alias occurrente ejus meniione et commendain liunc loCum reluierimus.
lentii legem Cassiano monacho (nostro, ut reor, Castione, eam iraclalioneii)
cum in
siano), utpote suo quondam apud Chrysostomum
,(Juod igitiir ad sententias , Patrum aitiuet,
boc geuere innumerse affefri possent, hulla iainen
famiiiari collegae et condiscipulo,
gravissimus ille
et cumulafior
huic loco accoiiimodatior
qunni doidemque sanctissimus Isidorus Pelusioles serio comdum nicirina sanctiss. Palris nostri benedicti, qui, descriinendavit (Lib. 1, epist. 309 ed.il. Billianm),
miam ejus dicacitatera et linguse inlemperantiam,
pta et praescripta moiiasticse obedientiaeVibrnia, niliil
in ipso prseserlira vitae monaslicae lirocinio,
notavit
prius babuit qUam ul discipulos suo^, Id est, ccenoet coercuil his ad eum scriptis : Te caducam et corbilas, ad taciturnitatis et, s.ilenlii sUidiiiiu et amorem
invilarel, ita exhortans (Cap. 6 Regutm) : Faciamus
ruptioni obnoxiam vilam fugisse atque ad monasticum
ttuiium cuttu contendisse audio, alque interim tamen
quod ait ptopheta : Dixi, cttstodiam vias meas, ut non
delinqttam in lingua mea. Posui ori riieo custodiam;
ptocacem ac pelutantem linguam habere ac temere
obmului.et
humiljaius sum, el situi a bonis (Psal.
loqiii. Quod ouidem nihit aliud est quam murum firmuin ulqtte notlibut inacdtsum exstruere,
XXXVIII). llic oslendil Proplteta . si a bonis eloquiis
ipsisque
inierdum propter tacUuiniiaiem debet lacete monac/ms,
potluin ad ingtessum apettam relinqutte. Quod si et

865
summum

IOANNIS
ori

tuo

Silentium.

Hic

CASSIANI

COLLATIONES

968

est emm

primus A cesse est ut aliis quoque et maxime superbiae vitiis

actualis ingressus : Omnis quippe labor
disciplinse
obligetur, et ita in acluali atque ethica congressione
hominit in ore ipsius (Eccles. vi), et ut omnium sescientiam spiritalem quae ex ea nascitur
prostralus,
niorum instituta
corde et
minime consequetur.
Esto ergo per omnia citus ad
atque senlentias intento
ac diligenter
in pectore
quasi muto ore suscipias;
tuo condens, ad perficienda
ea potius quam ad docenda festines. Ex hoc enim cenodoxiae perniciesa

tardus qutem ad loquendum (Jac. 1), ne

audiendum,
cadal in le illud qtiod notatur a SalOmone : * Si videris virum velocem in vetbis, scito quia spem habet

scientise
spirilalis
Nihil itaque in collalione seniorura propullulabnnt.
te aut ignoratio
ferre audeas, nisi quod interrogare
autralio
necessariae cognitionis
nocitura,
impulerit,
prsesumptio,

ex illo autem fructus

Nec que.iiinsipiens
magis quatn ille (Prov. xxix).
quam verbis docere praesumas, quod opere ante non
feceris.

Hunc enim nos ordinem

lenere debere, etiam

de qu) ita
instituit,

exemplis suis Donoiinus noster

dicitur : Qum cmpit Jesus facere el docere (Acfor. 1).
Cave ergo ne anle actum prosiiiens ad docendum, iu
illorum
numero depuleris,
de quibus in Evaugelio

ut quidam vanse gloriae amore distenti,

pro oslentatione doctrinae , ea quse optime norunt
interrogare
enim est eum qui proposito
se simulant. Impossibile

Dominus ad discipulos
suos loquitur
: Qttm dicmt
acquirendae laudis humanse, studio lectionis insistit,
Nam qui hac pas- J$ vobis servale et facite, secundum opera vero eorutn nodonum verse scientiae promereri.
lite facere : dicunt enim et non faciunt. Alligant autem
sione devictus [Lips. tn marg. devinctus]
est, neALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

quanto magis a malis vetbis propter pmnam peccati

debet cessare! In quae verba commentans Turrecrematus, decem rationes affert ob quas silentii et laciturnitatis graviias religiosis
prsecipue amanda sit, e
dumtaxat
praecipuas et huic loco
quibus quatuor
consenianeas
annotasse
maxime
quem tractamus
suffecerit:
Primo, inquit, quia per illam homo evital
multa peccata, qum ex loquacitate oriri solent. Et hanc
S. Pater Renediclus, cum ait: Quia
causam inducil
non effugies peccatum
scriptum esl: In mulliloquio
gradu
(Prov. x). Clitnacus in libro de Scala Spiriluali,
11, qui est de loquacitate: Loquacitas, inquit, esl ignodelraclionit janua, scurranlim cerlum atgumenlum,
rilitatis dux, mendacii opifex, compunclionis desolatio,
acedim auctot sive evocattix, somni prmcursor, intenlm
fixmque cogitationis dissipatio, custodim extetminatio,
el ideo bene dicilur Ecclesiastici x : Qui mullis utitur
verbis, tmdil animam suam. Secunda causa, quia iaciturnilas multum convenit statui et condilioni discipulo-
"
rum ; cujusmodi sunt viti religiosi, qui in schola virtu-'
tum continue se exercent. Nam ut dicit Sidonius in
advenientibus discipulis prius
episl. 21, Pythagoras
legitur lacendi patientiam quam loquendi monstrasse
docttinam. Et ut ait Hieronymtis in episl. ad Nepotianum : Hippocrates adjuravil discipulos, antequam eos
et juramenli
docerel, et in verba sua jurare compulit,
extorsil silentium. Et hanc rationem inducil B. P. Benedictus dicens: Nam loqui et docete magisttum condecet, tacere et audire discipulo convenil. Tertia ralio,
quia hoc exposcere videtur ipsum religiosi nomen, quod
a religando originem ttaxit, lesle beato Augustino (Lib.
de Veta Religione cap. 55, et lib. 1 Rettacl. c. 15),
ul itlud in primis membrum reiigare sludeas quod religationc maxitne opus habet, nempe linguam. Vitde Sapiens monet: Vetbis tuis facito stateram, et frenos oris
tui rectos. Et retigiosissimus David oral: Pone, Domine, custodiam ori tneo (Psal. cx), etc. Beatus veto
Jacobus petemptoriam fetl sentenliam: Si quis autem
putat se religiosum esse non refrenans linguam suam, ]p
ted seducens cor suum, hujus vana eil teligio (Jac. j).
jffinc Arsenio ad perfectionem et religiosam vitam tendenli vox de calo facla esl dicens: Arseni, fuge, et tace,
et quiesce (In Vitis Patrum). Quarla, quia lacilurnilas
et coltnaxime juvat, et disponit ad conlemplationem
locutionem cum Deo- Climacui ubi supra (Gradu 11) :
in
Studiosus sitentii appropiat
Deo, ipsique Jugiter
ab eo. Thren. m:
abscondito cordit assistetisilluslralur
JDonum est prmslolari cum stlenlio saltttare Dei. Et seSedebit solitarius, et tacebit, quia levabil se
quitur:
supra te, id est, supra conditiouem humonam. Quibus
verbis ad vivum depingi videtur vetus teiigiosm viim
cuttor, verusque monachus, id est, solilarius, ut notavit

div. Hietonymus inepist. ad Eustochium (Epist. 22).

Hactenus sententiae et rationes a Turrecremato
productae de silentio monachorum.
Jam ut ad exempla
Rairum veuiamus, jqui silenti.um arclissime
in relihabes
giosa viia eremitica vel coenobitica coluerunt,
imprirais in Vitis Pjatrum discipulura S. Antonii Paulum Simplicera,
qui ob iinguse lapsum, quia quaesieral num Chrisius anie pfophetas
triennii
vixissel,
silentium ori suo indixit;
el Agathonem
abbatem ,
qui lapillo ori imposito tacere didicit, et ad annos
tres siluil. Pambo vel Pambus abbas, ut est in Hisloria
Tripartila
(Lib. vui c. 1), cum sine litteris esset, accessit ad quemdam ut docerelur psalmum. Et cum auditset primum versum psalmi irigesimi octavi: Dixi, cuslodiam vias
ut non delinquam in lingua mea,
meas\,
secundum versum non passus est audire,
dicens : Si
poiuero opere hoc ittiplere, hic versus lanlummodo mihi
su/ficiel. Mullo deiride temporeposl reversus, cum interrogaretur, cur tamdiu ad magistrum redire dittuiisset,
nondum se illud quod didicerat perfeciste dixit. Ammoiiius, teste Palladio (Lausiac.iS),
pater ter mille monachorum Tabennensium,
tantum cum illis exercuit
ut viderentur
esse in solitudine,
sileniium,
uuoquoocculte
suum
vitae
institutum.
Theonas
que
peragente
quoque abbas, teste eodem (Lausiac. 50), virsanclus
in domuncula
inclusus tempore
annorum
triginla
silentium exercuit. Joinnes Sileniiarius
ex episcopo
teste Cyrillo
monacho ejus synchrono,
solitarius,
totos 47 annos usque ad annum seiaiis 104 siluit.
Severus Sulpitius, auctore R. Hieronymo in Catalogo
n Pelagianis deceplus, agnoscens
illuslrium
viroruni,
loquacitatis culpam, silenliuin usque ad mottem tenuit,
ut peccalum quod loquendo conltaxetat tacendo penilus emendaret. S. Thomas Aquinas doctor Angelicus
in adolescentia silenlium
tanlopere
coluil, ul alias
bovis muli nomen
notavimus, ut apud condiscipulos
obtinuerit.
Albertus vero Magnus cuin in disputationibus eximium ejiis explorasset ingenium, deprehenistud sileniium
: Bos,
derelque
quorsum! lenderet
inquit, tsfe talem dliquando edet mugilum , ut sonutn
ejus lotus orbis exqudiat. Hrcc de silenlio cur,.im anDotala sufliciant, liam ad alia explicauda properamus.
a
Vulgaia versib : Vidisti hominem velocem ad loquendum'/ slullitid magis speranda est, quam illius
orreclio (Prov. xjfix). Ubi div. Hieronymus
appositc
ad Imnc locunv : Grave quidem vitium slullilim,
sed
non levius est verbosilalis. Nam smpe contingit ul idiola
aliquis , el ipsaruin quoque imcius lillerarum
, cilius
verba salutiferm cbrreclionis accipiat quam is qui affluentia prmditus sermonis, magis sua qum navit, vel
qum se nosse auttimat, jactanttr
proferre guam dicia
sapientium audire Conlendit.

XIV. DE SPIRITALI

COLLATIO

969

onera gravia el imporlabilia, et imponunl ea super hu- A

j
meros hominum; ipsi aulem digiio suo nolunt ea movere (Matlh. xxm). Si enim ille ngui unutn mandatum
minimum solvens docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno cmlorum (Matth. v); qui mulia et maconsequens
jora negligens docere praesumpserit,
profecto est ut jam non rainimus in regno ccelorum,

SCIENTIA.
CAPUT

970
X.

De apprehendenda verm scienlim disciplina.

Festinandum
rarum

igitur tibi est, si ad veram Scriptuscieniiam vis pervenire, ut hurailitatem cordis

immobilem

sermoiiis

illain
primiiusconsequaris,
qusetenonad
qure inflat, sed ad eam quae illuminat scientiam chariiatis consummaiione
perducat. b Impossibile namque cst immundam mentcm donum scienlise spiritalis

quia possunt ea quse voluerinl ornate copioseque disserere, scientiam spiritalem

possidere creduntur ab his qui vim ejus et qualilalem

adipisci. Et idcirco omni cautione devita ne tibi per

studium leciionis, non scientise lumen, nec illa perdoclrinse promitiitur
pelu.-rquse per illuminationem

sed iu gehennae supplicio maximus habeatur. Et ideo

ad docendum inciteris
cavendum tibi est ne illorum
exeinplis,
affluenliam

qui

peritiam

consecuti,

discernere

non noverunt.

tem oris el nitorem

disputandi

ac

Aliud

namque est facilitahabere sermonis, et aliud venas

sed ihstrumenla
gloria,
perdiiionis
vanitate nascanlur. Deinde hoc libi

de arrogantise
est omnimodis

ac prolunda '.B enilendum, ut, expulsa omni sollicitudine

et cogitatione lerrena, assiduum te ac potius jngem sacrsa
cordis oculo
et abscondita sacramenta
purissimo
imbuat
contemiilari,
quod nullalenus humana doctrina, nec
prsebeas lectioni, donec continua meditatio
mentera ttiam et quasi in similitudinem
erudilio ssecularis , sed sola puritas menlis per illusui formet,
d arcam
minaiionem sancli Spirilus obtinebit.
quodammodo ex ea faciens Tesiamenti, haac medullas coelestium intrare

dictwrum,

ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

" Div.
Gregnrius homil. 12 in Evangelia : Mandaium, inquit, solvii et docel, qui non vult opere intplere
quod docet. Quomodo ergo in eo minimus vocabitur,
qui ad hoc nullo modo intrare permitlitur J Quid itaque per hnnc senientiam, nisi ptmsens Ecclesia regnttm
cmlorum dicilur? ln qua doclor qui mandatum solverit, minimus vocalur; quia cujus vila despicilur, reslal
ul ejus prmdicalio cotUemnalur.
h
Superiori cai>. dixit :Imnossibile namque animam
qum tnv.ndanis >.< tenuilet dislentionibus
occupaiur,
tionuin sctentim prometeri, vel generatricem spiritalium sensuum aut lcnacem sacrarum leciionum fieri. Et (_
ilermi- : Impossibile esl eum qui proposilo acquirendm '"'
lattdis hutnanm, sludio lectionis insislit, donum verm
sciemim promereri.
Rnrsus cap. 14 : Impossibite est
imtnttndam animam , quantalibel desudaverit leclionis
El cap. 16 :
insanlia, adipisci scientiam spirilalem.
Nutlus in quo adhuc carnalium passionttm, el maxime
dominatur uffecltis, spiritalem poierit
fornicationis.
scientian possidere. Qiomodn
autem, el qm> seusu
ver:c sint liujn-niodi senientiae, cnm videas mulios
malos, immnpessimos, liomines inagnaSciipiurarum
scienlia jiollere, alibi est uicnmqii!et
explicaium,
infra plenius exiilicatur cap. 14. Libet lamen hic addere quse de hc argumento tam diserle qnara erudiie scribit R. P. Pererius lib. xv sunriiiii Cnimenlariorum in Danielem : Possunt quidem, inquit, etiam
imptobi mulla de rebtts divinis intelligenlia
consequi :
nam el in summis flagiliis smpe fidetn divinam retinent,
qum velul qtimdam lux est humanm inenii ad inlelsacraligendas aliquatenus res sacras; et scienlia
rum litteratum inler gralias gratis dalas ntimeratur: D
I
ideoque sceleratis etiam hommibus donari polest.
Verum isli divinas quidem res inteltigtint , sed
non ut par est. Nuda enim est, et jejuna.
ipsisea
que infrucluosa
cognitio,
quippe
principali
hic anlem esl Vei amor,
effeclu et fruclu caret:
el obedientia,
viliorttm
emendalio vi.m,
curalio,
recla morum instilulio,
sluditim juvandi quum pluritnos , ef ad salutem mternam adducendi ; ul uno
verbo dicam, inlenla et frequens in omnium vtriutum
culiu honestanimque rerttm traciatione exercitatio.
Hticusaue Pererius.
c Ita div.
Hieninymus ad Nepotianum (Epist. 2 ef
4) : Divinas Srtiplutassmpius
lege, iminonuntquam de:
manibus luis deponantut. Etad liiiHciiin
monaclium:
Numquam dP manu tua el oculis luis recedat liber.
Discatur psalierium ad verbum ; ama sciemiam Scriplurarum, et earnis vina tton amabis; scribantur libri,
1'ATROL. XLIX.

ui et manus operelur cibum, el animus leclione saturelur. Et ad Lreiam de Insliiutioue

filiae (Epist. 7) :
Orationi leclio, leclioni succedat oratio. In Epistolam
ad Ephes. v : Omni studio legendm nobis Scripiurm
sunt, et in lege Domini meditandum die ac nocte; ut
probali trapezilm sciamus qtiis nummus probus sil ,
quis adulter. D. item Bi-nedictus plunbus in locis
suae Regulae (Cap. 58, 42 ef 4o) lectionem sacram
suis c rnohitis conimendat, jubetque ceriis horis in
ea occupari, ptresertim diebus douiinicis, et in (juael inter inslriimenta
honorum operum
dragesima;
ponit leciiones sanctas libenler audire. Ubi vide duodecim utililaies
lectionis sacrre apnd Tiurecrima: quas Sniatagdiis abbas pauluni fuse explicaias
cioribus verbis iia cuuplexns
esi : Leciioms sacrm
cognilio citUotibus suis sensus acumen ininisttal, inletlectutn multiplicat,
otium umovel,
torporem exctitit,
vitam coniponil,
ttiores corrigit , salubrem gemilum
el lacrymas cotnpuncto corde producit , lofacit,
quendi Iribuit facundiam , mlerna laboratitibus proiniltit prmtuia, spiritales divitias ouget; vanitoquium
et desiderium Christi
vaniiatesque
compescit,
paaccendil.
Qum sentper orationi socia
trimque cmleslis
Orationibus
enim
semperque debet esse connexa.
lectionibus autem instruimur.
El ideo
mundamur,
qui vult cum Deo semper esse , frequenler orare ,
frequenler debet legere. Nam cum oramiis, ipsi cunt
cum vero legimus, Deus nobiscum toDeo loqviinur;
quilur. Omnis ergo profeclus ex leclione , oralione el
mediiatione procedil. Qum enim nescimus , leclione discimus; qum auietn didicerimtts, meditationibtts conservamus; et ut conservata a nobis impleaniur , oratione adipiscimur (Bernard. serm. 50 ad sororem).
d Spectat illa verba Apostoli ad Hebrseos ix : Arcam Testameitti circumleclatn ex omni parte auro, in
qua urna aurea habens manna, et virga Aaron, qum
et labulm Testamemi. Quomodo dicat
fronduerat,
Apostnlus urnain auream manna cnnlineniem el virasservaias,
gam Aariui fuisse in arca Tesiamenti
cum III Regiiin vm dicatur non fuisse aliud in arca
nisi duas labulas lapideas, quas posuit Moyses, non
Sulficit ex senlemia Apoest hujus loci discutere.
sioli IKKC tria fuisse aliquando in arca Testamenti,
bic et tropnlogice
ad mentem sive
qua? moraliter
sive liominis perfecti, refe-;
animam veri religiosi,
runlur,
quemadmodum et Oiigeues eamdem arcam
Arca aurea, inqniens (Homil. 11 super Nureiulit:
meros), in qua sutd labulm Teslamenti, ut opinor, non
aliud quam mens nostra essc declaratur, in qua legett,
31

JOANNIS

m
duas

COLLATIONES.

972

id est, A cis, et inter illos atnbulabo (Levit. xxvi;

II Cor. vi).
urnam
memorise commendanda
est
pcrpeluam
firniitatem;
Quamobrem diligeuter
duplicfs Instrumenti
etc incessabiliter recensenda sacrarura series Scriquoque auream, hoc est, memoriam
puram atque
a Hrcc etenira raeditationis
in se manna perpetua
sinceram, quae reconditum
pturarum.
jugitas dupliscilicet sensuum et
tenaCitate conservet, spiritalium
cem nobis confert fructum.
Primum
quod dum in
menlis
angelici illius panis perennem ccelestemque dulcedilegendis ac parandis lectionibus
occupatur
e necesse esl ul nullis noxiarura
id est, summi
nelu; nec non eliam virgam Aaron,
intenlio,
cogitationum laqueis captivetur;
deinde quod ea quse creberverique pohtiftcis nostri Jesu Chrisli salulare vexilrima repelilioue
memorise semper viridilate
frondepercursa , dum memorise tradere
lum, immorialis
bentem

in se scilicet

CASSIANI

labulas lapideas,

de
scens. Haec namque est virga quse posteaquam
revirefadice Jesse succisa est, vivacius morlificata
scit.
Haec autem omnia duobus cbcrubim,
id est,

id temporis obligata mente

laboramus,
intelligefe
non quivimus,
posfea ab omnium acluuro ac visionura illecebris,
medilatione
proscipueque nocturna

historicre et spiritalis scientise plenitudinc

protegunscientise multitUr. b Cherubim enim interpretatur
Dei, id est, placiditatem
tudo, quse propitiatorium

taciti

intuemur, ita ut occultissiquos ne tenui quidem vigilantes

nobis et vel
percepimus,
quiesceniibus

revolventes,
morum sensuum,

opinatione

lui jugiter protegenl, ela Cunctis spiritalium

B soporis slupore
obumbrabunt.
Et ita mens
incursibus
nequitiarum

pectoris

tua non solum in arcara

etiam in regnunl
lubilem puritalis
spiritalibus

divini

sacerdotale

Teslamenli,

provecta,

per

verum
indisso-

quodammodo
absorpta
illud
disciplinis,
implebit
poutificale
quod a legislatore ila prsecipitur : Et de

el sacratioris intelligentise
iniiovari,
dammodo cum proficiente proficiet.

roandalum,
tanctis non egredietur, ne polluat sancluarium Dei (Levit. xxi), id esl, cor suum, in quo jugiter
habilaludicens : Inltabitabo in
rum se Dominus repromittit,
GAZMl

demjersis, intelligenlia
CAPUT XI.

reveletur.

inteilectu divinarum Scripturarum,

j)e multiplici
Crescente
autem per hoc siudium
iunovatione
raentis noslrse, etianv Scriplurarura
facies incipiet

atfectum,

ALARDI

clarius

enim

huraanofum

sehsiium, earura
et vel lerrena carnalibus,

c.oapiatur,
ritalibus apparebit,

pulchritudo quof Pro

capacilale
quoque species
vel divina spi-

iita ut hi quibus anlea videbatur

COMMENTARIUS.

Hmc aulem mens

Dei debemus habere descriptam.
iturea debel esse, id est, pura el pretiosa, in qua tegem
Dei sentper tiabeamus descriptam, sicut dicit Apostolus: Scriplam non alrameiuo, sed Spiritu Dei vivi, non
in tabulis lapideis, sed in tabtdis cordis catnalibus,
etc. (H Cor. m). Al D. Gregorius haec de praehtis^
in quorunv n
et rectoribus peculiariter
inlerprelattir,
debet esse comentibus, velut in arca Tesiamenti,
et
gnilio divinse lcgis, quse per labulas designalur,
ei virga dimanna dulcedinis, seu mansueludinis,
et severiiatis : Miscenda est, inquit (Libr.
slriciionis
xx Moral. cap. 6 ei Eplstol. lib. i c. 24), lenitas eutn
severilale, et faciendutn quoddam ex utraque leinperamenlum, ut neque mulla asperitate exulccreiitur subtloc nimirttm
jecti, neque himia bettigniiaie solvanlur.
arca significal,
in qua cum tabtilis
ilia tabernaculi
virqa simul el manna est; quiacum Scriplutm sncrm
scientia in boni pastoris pectore, si est virga dislrictionis, sil et manna dulc.edinis. De aliis significatiovide Origenera
lib. III in
nibns arc.se Testamenii,
ad Romaniis, Amhrosium
in epist. ad HeEpisl.
brseos cap. ix, Isidoriini super Exodum cap. XLIH et
in sermone quodam
de Beata Maria
Bernardum
tom. II.
illud quod subjicit Aposlolus ibidem :
Alluditad
Superque eam (arcain) crant cherubim glorim oburii- j)
brantia propiliatorinm.
h Consentiunt
Paires, Dionysius
Areopagiia coelesiis hierarcbiai Cap. 7: Sanclos quidetn seraphim ii,
qui Hebrmm lingum periti sunt, iucendenies, sive inscienlim, sive
flammantes; cherubimvero tmtliitiidinein
sapientim ejfusionem trignificare aiunl. Div. Hieronymus epist. 105 : Verum Cherubim quod inicrpretatur
scieniim multitudo, eiC.Giegorins
xxxiu Mmal. cap.
25. Chertib plenitudo scieniiw imerpreiatur. Vide eunidem homil. 25 iii Evangelia.
* Id esi,
medifrequemissime
Ie^enda,scruianda,
tanda: eo sc. modo, quo illud exponiiur:
Sine itttermhsione Ofaie, et illud psal. l : Ei in lege ejus meditabituf die, ac nocte, et similia : nOr. enim significatnr non posse hominem justum aut religiosum
vel
*d puactum (eroporis a lectjone et meditatione
di-

vinse legis yacare;

sed frequentissime
debere "animum ad iegis prsecejila revocare, lectioniet
orationi
et divinae legis suaeque profrequenter incumbefe,
fessionis memorem semper esse, dum aliquid cogiraciendum
landum, dicendum,
occurrit;
prsesertiro
ubi pericutuni est n6 justilia vel religio violetur (Vide
supra Cotlat. 10 capl 4).
d Utilitales sacrrelectionis
el meditationis superius
exposuimus ; quibus adde duplices hic recensitas.
Quas ilidem hotavit Tsidorus lib. m de Summo Bono,
cap. 8: Geniiittim, ihquiens, confert donum leclio sanctcirum Scriplurdruin,
sive quod inlellectum
menlis
erudit, seu quod a niundi vanilatibus hominem abslractum ad amorem Dei perducit. Idemque Smaragdus
ubi supra.i
]
c Div. Ainbrosiiis
in quodam sermone (Serm.de
leclio ipsa est
jejtinio Dotnini) : Sacrartim litlerarum
esca, qum vitam mlernam Iribuit, et insidiat a nobis diabolicm tetilationis excludit. Cliiysoslorous
honiil.
25
in Genesim : Quod rid augendas corporis vires sensibilis cibus facit, id animce leclio Ribliorum prmstal.
Spirilttale enimalimenium esl, et fortem reddit anitnam
et constanlem, nori permittens ul a cogilationibus absurdis capiatur ; sed tevem et alatam faciens, in cmlutn
ipsum, ut dicitur, transfert. D. Augustino hoc ilidem
reinedium suggestiim est, ut e cceno luxuriosai yitae
tandcm emergeret.: Nam ut ipse refert in librisConfessionun) (Lib. vni c. 12), cum se sub quadam fici
arbore stravisset, cum lacrymis
divinam implorans
graiiam, vocemque audisset : Tolle, tege ; tolle, lege ;
conciius rediil ad locum ubi codicem Apostoli
reArW.mt, jinquicns, aperui et legi in silentio
posiietat:
capitultim quo primp.ni conjecli tutit oculi tnei: Non in
tion in cubilibus
ct
comessaliombus et ebrielatibus,
non in conteniione et mmulalione, sed initnpudicitiis,
dtiimini
Dominum
Jesum Chtisluin (Rom. xn); et,
Curam carnis ne feceritis in concupiscenlih. Nee ulira
volui legere, nec opiis erai. Slalim q.nippe cum fim
tiujus senlentim, quasi tuce secutitatis infusa corili
meo, omnes dubkalionis lenebtm diffugerunl.
f
Pliysiciini est axioma: Quidquid est in recipienle,
esl per modum tecipientis, quod liic aptare licei.

975

COLLATIO

XIV.

DE SPIRITALI

SCIENTIA.

974

'
nebulis involuta, nec subtililatem
A conjecluraveris (Coloss. n). Quae de superstitionibus
valeant sustinere.
ejus deprehendere, nec fulgorera
legis dicta esse non dubium est, in quas si quis inSed ut hoc ipsum quod aslruere nitimur,
a Christo, ab Apostolo
aliquo claciderit, proculdubiomoechatus
rius pandalur exemplo, unum legis testimonium pronon raeretur audire : Despondi enim vos uni viro vircrassis quibusdam

tulisse

per quod eliam omnia prsecepta

ccelestia secundura mensuraro status nosiri ad omne
hominum genus probemus extendi. Scriptum
est in

ginem caslam exhibete Chrislo (II Cor. xi); sed illud

ad eum quod sequilur voce ejusdem Aposioli dirigetur : Timeo autem vos, ne sicut setpens teduxit Evam

lege: Non fornicaberis (Exod.

carnaliura adhuc obscenilalura

astutia sua, ila corrumpantur sensus vestri a simplicilate qum esl in Chrislo Jesu (Ibid.).
Quod si iramunditiain hujus quoque fornicalionis
effugerit, habebit
quarlam qnse ha:retici dogmatis adullerio perpelratur. De qua idem B. Apostolus : Ego, inquit,
scio,

sufficiat,

xx).

Hoc ab homine

passionibus obligato
Iittersesonum
salubriter custo-

secundura simplicem
ditur. Ab eo autem qui jam ab hac actione lutulenta
et impuro discessit affectu, a necesse est idipsum
observari, ut scilicet non solura a cajrespirilaliter
moniis

idolorum

, sed eliam

ab omui superstitione

quia post discussionem meam intrabunt lupi graves in

vos, non parcentes gregi, el ex vobis ipsis surgent viri
ut abducant disciputos post se
loquenles perversa,

et auguriorum
omniumque
geiililiura
signorum et
dierum ac temporum observatione discedat, vel cerle g (Acfor. xx). Ilanc eliam qui potuerit declinare,
caveat ne subtiliore
ne quorumdam verborum aut nominum cnnjeciuris,
vitium
peccato in fornicalionis
in cogitationum
collabatur,
quoe scilicet
quae sinceritatera fidei noslroe polluunt, implicelur.
pervagatione consistit, quia omnis cogilatio non solum turHac enim fornicatioue
etiam Jerusalem dicitur condispis, sed eliam otiosa, a Deo quantulurocumque
stuprata, quae fornicala esl in omni colle sublimi, el
sub omni ligno frondoso (Jetem. m). Et quam Dominus ilerura increpans per propbelam:
Sfenf, inquit,
ef salvenl le augures cmli, qui contemplabanlur
sidera
el suppulabunl tnenses, ul ex eis annunliarent
ventura tibi (Isaix XLVII). De qua fornicatione
et alibi arguens eos Dominus, ait: Spirilus fornicalionis
decepit
sunt a Deo suo (Ose. IV). Quisquis
eos, et fornicali
vero a gemina hac fornicaiione
habebit
discesserit,
tertiam

quae in lege et Judaismi

De quibus Apostolus:
inquit, observaiis et tnentes el lempora el annos
Et iierum : Ne teiigeris, ne gustaveris,
lv).
quain devitei,
stitionibus
conlinetur.

ALARDI

a perfecto

cedens,
deputalur.

viro
CAPUT

immuudissima

fornicalio

XII.

Interrogatio,
quomodo possil ad oblivionem
smculatium catminum perveniri.
Germanus:
clione

Ad lirec ego occulta priroum compunac deinde graviler

permolus,
ingemiscens,

omnia quae copiosissime

inquam,
digessisti
raihi
inlulerunt
majora
desperatonis
superaiigmenla
sustinebam.
cui
quara hactenus
Quippe
Dies,
prseter
b
caplivitates,
quibus non du(Gatat. Q illas generales anirase
c
bito infirmos quosque pulsari exlrinsecus,
neque
speciale

GAZJEI

Hsec,

COMMENTARIUS.

aNolaibic
orationi et mespiriialis.
quatunr species fornicaiior.is
perniciosum censeri; quandoquidem
Prima esl idulolalria;
dilationi magnum afferat iucommodum,
ac proind '
secunda, omuis superstiiio gendum mens bisloriarum,
dierura ei lemsalutis impedimentum,
tiliuni, in augunis et obiervationibus
fabufecordatione
in oratione
elc,
larum, carininuni,
porunv; lenia, superstitio Judaica in cacreniouiis lect a sanctioribus exercitiis et occupatiodisiraliilur,
galibus. Quarta, Iircresis. Addit et qnimam speciem,
phaniasmatibus
generaleui fornicationera,
quae est omne peccatum
nibus, hujusm.jdi
avocaiur, ut liic
adcrealuram
couveiiitur.
abbas Germanus in seipso expertus et dolens testaquoquis a Deo avertiliirel
De qua fornicaiinne
div. Augustiuus Iib. n Confestur. Cui accedit gravissima auctorilas et exemplum
memorabile
div. Hieronymi,
sionum cap. 6 : Fornietilur,
qui se eam ob causani
inquil, anitna, cutn avcriuisse commemorat,
tilur abs le, et qumrit exlra le, qum pura et liquida non
graves poenas divinitus
quod
et
nisi
redil
ad
te.
El
libro
contra
Adimancum
Ciceronem
avidius
rem
ita
frequentius leciitaret,
invenit,
tum cap. 7: Est uutem animm [ornieuiio avetsio a feenarrans in epistola ad Euslocliium (Epist. 20): Cum
cunditate sapientim, el ad conceplum teiupoialium illeanle annos plurimos domo, parentibus, sorore, cognaccbrarum corruplionumqu:'
conversio.
tis, et, quod his difficilius est, consuetudine latttioris
b Id esi, innafas el ingenitas tum animi lum corcibi, propler cmlorum tne regna castrassem, ei Hieroet miserias ouinibus hominibus
pergerem, biblioiheca, quam mihi
poris iuliruiiiaies
solymam miliialutus
communes quibtis quai vinciiiis
anima in corpore,
Roinm summo sludio ac labore confeceram, carere
velut in earcere captiva consiringitur,
omnino non poteram. Itaque miser ego lectums Tuldeprimiturac
distiiieiur.
in se dcplorans r\ lium jejunabam;
Quas animse captivitates
post noctium crebras vigilias,
post
Aposiolus, Infelix, ait, ege homo, quis me Uberabit de
lacrymus, quas tnilii prmteriiorum recordatio peccatorum ex imis viiceribus eruebat, Plauius sumebaiut in
corpote monis hujus(Rom.
vn)? easrque paucis bis
verbis complexusdiv.
Bernardus
manus; si quando in memetipsum reverstis, Propltetas
(Serm. 5 in Dedicat.); Quid necesse esf singulas ejus miserias numelegerecmpissem, setmo horrebatinculius ; et quia lutneu
cmcis oculis non videbam, non oculorum culpam tnse
rare, quam sit onerosa peccalis, obfusa teitebris, irreliia illecebris, prtiricnseoncupiscenliis,
obnoxia passioputabam, sed solis. Dum ita me autiquus serpens illunibus. impleta illusionibus,
deret, media ferme Quadragesima medullis infusa feprona semper ad maUim,
in tiiiium omne proclivis,
bris corpus invasit eohuustum, et sine ulla reqtiie :quod
postremo loiius confusionis
et ignoraiilim intpiuia ?
diclu quoque incredibile sit, sic infeitcia meinbra dec lioruin occasjine verborum
qurrri
possel nura
pasta esl, ut ossibus vix hmrcrem. Interim puraniur
expedial monachi.-, stndere aiii studuisse liberalibus
exsequim, et vtlulis atiimm calor, loto frigesceute jiim
disciplinis,
graiiimalii.se, pi.eiicae, rtietoricae, pliilocorpore, in solo tatuum tepente peausculo palpHubai;
ad tribunal Judicis percunt subito raptus iitt si'ritu,
sophiie, etsimiiibus?
Appaiet enim ex huc locoid
nou modo iuutile mouaclio, verum etiain noxium et
trahor, ubi laniuin lumims et tantum erat ex circum

975

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

976

salutisaccedit,
pro illa quam lenuiter A instantia pxdagogi, vel continuse lectionis maceraimpedimentum
in qua me ita vel
vit intentio, ut nunc mens mea poeticis velul infecia
videor attigisse notitia litlerarum,
ALARDI
GAZJEI COMMENTARIUS.
tunt facultates,
idoneus lenealur magister, qui eos in
stantium clatitate fulgotis, ut projeclus in terram surde condiiione,
sutn aspicete non audetem. htletrogalus
primitivis scienliis instruat diligenter (Concil. Colon.
c. 50 et 51). Ubi primitivas scientias vocat grammaChristianum me esse respondi. Et ille qui prmsidebal:
Vbi
ut exposuit Beuediticam, logicam et pliilosophiam,
Menliris, ait, Cicetonianus es, non Christiauut:
cius XII pontifex
in sua constilutione
enim thesaurus luus, ibi et cor luum (Matth. \i)..Illico
Benediclina
con(Cous(t'f. Rened. XII, ad tit. de litierarum Palmstra),
obmutui, et inter verbera (nam cmtii me jusserat),
scientim maqis igne torqttebar, illum mecum versiculum
cujus verba mox cilabimus(Cap.
6).
Secundo raiione sludii tbeologici, quod monaciiis
ln inferno aulem quis confitcbilur libi (Psal.
repulans:
dicere: Miserere
omnibus maxime commendaiur,
cui inferiores scienvi)? Clamare autem cmpi, et ejulans
tiae subserviunt.
Unde Benedictus
mci, Domine, miserere mei: hmcvoxinler flagella resopontilex loco ci:
tato
nabat. Tandem ad prmsidenlis genua provoluli,
Quia, inquil, per exercitium lectionis acquiritur
qui
scientim matgatita,
et per studium sacrm paginm ad
astabanl precabaiitur ttl veniam tribueret adolescentim,
el errori
locum pcenilenlim commodarel , exaclurus
cognilionem excellentim divinm famitiaritis
pervntitur,
litterarum
libros
aliac
si genlilium
deinde cruciatum,
per agnitionem Itumani juris animus tatioiiabiliot
cettius informatur;
nos cuefficitut, et ad justiliain
quando legissem. Ego qui in lanto conslriclus articulo,
ei
novellem etiam majora promillere, dejerare cmpi,
pientes ut viri ejusdetn ordinis seu teligionis in agto
Dominico laboranles, in priinilivis, ac deinde in divini
men ejus obtestans dicere : Doinine , si umqtiain haet humani canonici, videlicel jutium,
scientiis instruanbuero codices smculares, si legero, le negavi. In Itmc
sacrameiili verba dimissus revertor ad superos, et mi- o tur; constilulioni Clemenlis papm, quinti, el prmdecessoris nostri, de monachis in scientiis inslriiendis, infra
rantibus cunclis oculos aperio, tanto lacrymarum imbre
ex dolore.
monasteria quibus degUnl edilm, inkmrentesiillam
voperfusos, ul eliam incredulis fidetn facerem
lutnus et prmcipimus firmiler observari; et nihilommus
Nec vero sopor ilte fucral, aut vana somnia, quibus smpe
deluditmtr : testis est Iribttnal iilud ante qnod jacui;
adjiciendo slaiuimus, el ordinamus, ul in qvibuslibet
ecclesiis calhedraltbus, monasteriis, prioralibus, el aliis
teslis judicium triste, quod limui; ila milti numquam
livemes fateor
conventualibus el solemnibus locis,quibits
ad hoc supcomingat in taletn incidere qttmstionem;
habuisse nu scapulas, plagas sensisse post somnum, el tpelunt facuttales ordinfsseu religionis htijusmo.i,deinde
ceps habeatur magister ( Vide cap. Quia noiinulth,
lanto dehinc studio divina legisse, quanto non anle
Dubimortalia legeram. Haclenus div. Hieronymus.
qui monachos eorum docal in hujusmodi
mtigistris),
sciemiis primiiivis, videlicel grammutica. togtca el phitaiit porro nunnulli an haec vere et realitur, an iinahoc est, an
losophia, etc. Eotlem spectai decretuin concilii Tri
giuarie tautiun ci in soninis couligerint,
dentini (Sess. 5, cap. 1, de reformat.), quo siaini ur
revera vapularit,
vereque ad Chrisii tribuual rapius
ut in oiunibiis monasteriis leclio tbeologica liabeaiur.
Hieronviivus. Qua de re egregiam habet disfueritS.
P.IITO licet ad ibeologise qual.-cuniMue sludium et
R. P. Nicol. Seraiius socieiatis Jesu inputalionem
muliis
lectiiuiem
et inu-lligentiaiii,
alii|iiam Scriptuiaruib
signis theologus, produciisin ulramque p.inem
prolanasscieniias.rheioricam,
plnlosophiam.aliasquc
arguinentis (In prolegom. Biblic cap. 518). Certe qui
duhitare
vix
lustoid
poiet
genus disciplinas praeno^se ac prsedidicisse miH>eroymi verba atiendit,
nime necessesii,ad
tamen ac iitiliorem
perfectiorem
riani ab eo verissimam descrilii. Sed iiuii sit, hoc
si HOII vera,
necessarias esse, ve| certe. ut minimuin . perutiles,
certe latendum est, div. Hieronyinuin
'C nemo
et flagellatione,
illa vapulaiione
saliem iniaginaria
negaverit, Qiiod SS. Patres et Ecclesise docioei a Ciceronis
res Scripiurarum
adiitoniliim.
sui officii fuisse diviuitis
pentissimi, el siimmi iheologi, non
suo lanium exemplo, sed sciipiis eiiam et auciontanimio siudio et lectione coeralioruinque
geiililium
dico perquam
tibus ducuerunl.
cituin, Quibus taiuen non obsiantibus,
Diy. Hieroiiymus
magno oraiori
lloraano
cur in o,>u.-culis suis saecnlaquerenii
utile et honesiuin esse nionacho ct religiosos omnes
nut liis a juventute
rium litteraiuin
liberatibus
exempla pnneret, et caudorem Ecdisciplinis iiislitui,
ratione
clesise elimicorum
sordibus pnllueret, ui ipse aiebat,
insiruclos ei excultos esse, idque multiplici
et aiitiquilatis
exemplis petita.
e sncris canonibiis
respondeiis, qua ratibue et quoruin exemjilo id laciat, et faeieniluni approbet, late exinuiil,
hscc inter
Primuin raiioue sacerdotii, cum monachi omnes iioc
alia scribens ( Epist. 84 ) : Quis enim nescit, el in
tempore, nou, ut olim, inter laicos censeantur, sed
ad clericatum et ordines sacros, ei deiiiqiic ad sacerMoyse, el in 1'roplieiartnn voltuninibus qumdam assumpta de genliltum libris; et Salomonem phitosophis
dolium, opponuuo lempore, cessanie legitioio impeSie euim Clement. V,
Tyri et nonnulla prqposuisse, et aliqtia respondisse ?
dimenl, prormiverijubeaniur.
ad ampliaiionem
cultus divini
Vitde in exordio Proverbiorum
in concilio Viennensi,
( Prov. i) comtnoncl ut
sermones prudenlim, verstuiasque verbotlaltul ut monachi quilibet ad monilioiiem sui abbalis
intelligamus
et opscurum sertnonem, diclu sapiense facianl ad omnes ordines sacros (excusalione cesrum, piraboas,
tum, el mnigmala, qtim proprie dialeciicortint et philotante legilima ) tiromoveri ( Clenient. Ne in agro, de
aliquam eiseienttatu monaih.).Qiiodsiliileraturam
sophorum sunl. Sed tl Pauius aposloltis Epimeni'tis
tiam saltem luiguiB Lnlinre, eiiam in ivnnonbus orpoeim abttsus versiculio esl, scribens ad Ttlum : K<.JITE?
dintbus requirit Ecclesia (Concil. Trident. ss.23, cap. J) si ^ivGTtxi, nmuk 8>?/]ia, yourziptc txpyoi, id esl, Cretensesseinper mendaces, inalm bestim, ventres pigri\Tit.
11, de Reformat.), iniiuo aii eorum susceptione arcet
Gratian. dist. 56, cap. Illitomnin illiiteraios(Apud
ll).
Cttjus heroici hemistichium
poslea Calliinuchus
praeserlim in
usttrpavit. In alia quotiue epislola , Meiiandri
ponit
teratos); quanio magis in majoribus,
ue in illam seuientiaui
senarium, ^Sstpouo-iv rfiit y^pnuxa bpAica xuv.ai, id esi,
sacerdotio,
impingamr
qua
motes bonos coiloquia mala (I Cor. xv ),
Dominus per prophctain dicit: Qitia lu scieniiam reCorrumpunl
sacerdotio fungaris inihi
ef apud Athcnienses in Martis curia disputans, Araium
pulisii, repellam te et ego, ne
leslem vocal: Ipsius enitn elgenus sumus (Aclor. xvn),
id lemporis
(Ose. iv). Et si monachis Pachomianis,
nullus esset
certe laicis, legimus iiijuncium,utomnino
quod Grmce dicitur L"TOUyap rtai ytvof kap.h, et esl
ctaitsula verstis heroici. Et ne parttm hoc esset, ductor
in menasletio qui non ediscerel lilietas et de ScriptuChristiani exercilus, et orator invictus, pro Christo catiris aliquid teneret ( ut habet arliculus 80 Hegulre S.
sam agens, eliam inicripiionem
fortuitam
Pacbomii),
quanto magis id sanciri et servari debet
torquet in
in domiciliis cceiiobiisqiiemonachorum,
mique cleriargiimentum fidei. Didicerat enim a vero David extoribidem subdit : Vt ipsis mocorum! Hinc ponlifex
quere de manibus hOslium gladium el Golim superbissimi caput proprie tnuciqne truncare ( I Reg. xvn ).
nachis proficiendi in scientia via opporluna non desit,
tn sitigulis ipsorum tnoiiasteriis ? quibus ad hoc suppeLegerat in Deulertnomio Doinini voce prmceptum, tnu-

977

COLLATIO

XIV.

DE SPIRITALI

SCIENTIA.

978

carminibus, illas fabularura nugas hisloriasque bello- A rudimentis,

orationis eliam tempore medilelur,
psalrum quibus a parvulo primis studiorum
imbuia est
lenlique, vel pro peccalorum indulgentia supplicanli
ALARDI
GAZJEI COMMENTARIUS.
lietis capiivm tadendum caput. supercilia, omnes pilos,
litm in Scripturis divinis, sed etiam in smcularibus lilet unguet corporis amputandos, et sic eam hubendam
leris peritissimi habebantur. E qtiibus clarissimus ille
in conjv.gio (Deitt. xxi).
senalct Cassiodorus, vir undecumque doclissimus, senaQuid ergo mrum si et ego
toria digniiate deposita, pro Dei amore motiachus cmsapientiam swcttlarem propter eloquii venustatem et
de ancilla aiqtte copliva
mnnbrorum pulchriludineni
nobialis tfficitur.
Succedetue vero tempore stiminuni
Israelilidem
monachis eral stitdium Scriptiiratum,
et in omnibus
facere cttpio ? Etsi quidquid in ea mortuum ent idololatrim,
erroris, libidinum,
voluplttlis,
disciplints bonarum tirlium t,mor ditcendi cotitinutis.
vel prmcido, vel tado, et nitxlos purissimo corpori verNam qui docti ad coitversionem veneranl, minoribus
naculos ex ea genero Domino Sabaoth? Ita div. Hienec
fratribus prmcepta discendi utiliter ministrabam;
ChriS. Augusiinus lib. n de Doctrina
minormtas pioficiendi desiderium impedire potuit, qute
ronyniiis.
stiana ( Cap. 16 et seqq.), non modo phitosophiam
magistrorum imperio regebalur. Vi vero paucos e plufibus in exemplum demus, Bonifacium
et Rabanutn
tbeiilogo iiiilem esse docei, sed ei rheloricam,
poeliistoariihmelicam,
tio.iii,
dialeciicam,
pnliticam,
archiepiscopos Moytinlinos, Redam quoque presbyterum
riam, et gen'>ratim quidquid a geutilibus rationi couintuenmur;
quorum printtis Bonifacius adhuc piter
memoria.i|ue
grueiuer, acnle ingenioseque inveiitiiui,
quinque annorttm, in Anglia, monaslerio traditur, ttbi
iraitntus Cassiodorus libro
in lantum profecil jgi slttdio Scrip'urarum,
ut doclor
proditum esl. Aiigiisiiiiuui
lnslii. divin. lectionum : Quidquid, i.it, in kcripturis
ei apostolus Germanorum habeamr. Exslant ejtis ad
divinit de talibasrebus (irnbus ac discipliuis
lib.-raExstanlel variasyntagmata,
diversoseleganlesepistolm.
libus) tntienfuiu fiieril, prmcfdenli notilia melius pro- JJ quibus ingenii ejus vena redundans fluenlu sacrm dobatur intelligi;
constat enim quasi in origitte per Spiclrinm effudit. Rabanus eltam, qui eliam Bouifacio in arritutn sapiewiw rerum islarum indicia fuisse seminaia,
chiepiscopatu sexltts in ordine iuccessit. in monasterio
ad suas
lillerarum
Fuldensi puer ad conversionern venil; qui qitanlum in
qum postea doctores smculariiim
Ei cap. 25, coregulas prudentissime transtulerunt.
Scriptururum scientia profecerit, infinila pene testanlur volumina qum composuil. Et non solum in exposisiiiograpliiam
commeudat;
cap. '26 el 27, grainmaarithsed e.ltam in omnibus hutione sacrarum lilterarum,
ticam, rheloricam,
dialeciicam,
geonielriam,
manilatis artibus perilissimus fuil. Quunttim in poesi
meiicam, asirononiiram,
alianique oninem liberalem
disciplinam : Esl enim, inquil, reritm istarum proculvaluerii, atque carminibus, mitabile opus de sancla
cttice indical: quantum in histotiis veterum exercitatus
dubio, sicttl el pntribus nostris vistim est, ulilts el non
refugienda cognitio,
quondo eoiit tn litteris sacris,
fuerit, insigne volumen ejus de Vniverso pruittotalum
declutat. Rhetoricm arlis notitia in scriplis el ephtulis
tamquam in origtne generalis perfectmque sapieulim
ttbique reperis esse diffusam. Rursus cap. 28 : Mulli
ejus copiose relucere dignoscitur. Beda monachus et
patres noslri talibus litteris eruditi, et in lege Doinini
presbyter venerabilis, tolo notus in orbe, cum esset annorutn septent, a parenlibus cmnobio traditur,
permanentes ad veram sapienliam pervenerunt; sicut
cujus
beattts Auguslinus,
taudibus
lib. de Docl. Chfisliana, meminit
in
universa
Ecclesia
atlolluniitr.
Ili
opera
dicens : Non aspicimus quanio auro et argento, et ve.ste sanctissimi viri, alque in Scripturis peritissimi doctosujfarcinaltts exieril de Mqyplo
Cyprianus et doctor
res, quidquid de scienlia Scripturarum norunt. in monashriis sub Regula ordinis didicerunt. Non ntillebanttit
siiavissimus, et marlyr bealtssimus? qttanto Laciantius? quanto Viclorinus,
Opiatus , Hilanus? El ut de p causa discendi ad exlernas naliones, cum in vmnobiis
vivis laceam, quanlo innumerabiles
Grmci? Hscc ille.
semper haberenl buttarum arlhim prmceptores. Taceo
de cmteris pluribus ertidili-siinis
viris, qui ad inoiiastiQuibus adde div. Ambrosiiim,
Hieionymum,
ipsuincam in puerttia venienles, lam doctrma quam sanclilale
aliosque Palres, quos in onuii geque Augustinum,
nere ssecularium srientiarum
excelhiis.se constat.
gloriosi effutteiunl. Magna in eis fervebal devotio; arsit
in eorum menlibtis rcgttlaris discipinm -zeius commenQuid, quod olim pleraque
monasteria,
praesenim
Benedictinorum
fuisse videaniur
studiosorum
gyuvdandus, qui eos nuntiiitam sinebat esse otioios. Solvo
liiterarum
enim offirio t;ivino, cui omnes devote insislebant, de
nasia, et scbolre sacrarum
, aliarumque
non quod ab initio in huuc polissidisciplinarum,
reliijuo, monaclti sludio vncabant Scriplttrarum,
quibus
sed
eliam
mnni finem erecta atque insiiluta
fuerint raonasienon solum illuminabctnlttr
comintelleclti,
studia publice exercerentur,
ria, ul iu iis luterarum
ptingebantur affectu. In exercitio monachorum sancto
ut haeretici nugantur;
ac
sed quia cum pielatis
semper viget amor, qui eos de lectiotte ari orationis rtvocat studiosos. ISam qui se in sacris Scrireligionis sludio conjunctse in plerisque monasieriis
gilanliam
bene insiilutis inaxime floruerint (Vide Hieron. Ptatii
pttiris amplius exercitassent, vacantibtis horis, sludio
libros confitib. ii deBone Relig. cap. 52 et 35), ei niultis lemel expositionibus earuindem inlendtbattt,
cicnies, et varios tractaltts. quibtis studia fratrum sttoponbus, cum alibi pene ab omnibus destilutae consedem sibi ac domicilium
rum ad Deum quotidic provocabant. Cceleri auiem fralempliii habereniur,
apud
Dionachos retinuerint,
atque inde inultos prseclaristres, juxta quod Reatila vrtat, otio non vacabant, sed
simos viros, pontifices, doctores, antisliies, sanctitapost orationes opert manuum directe insistebanl Libros
lis et doclriuse laude insignes, Ecclesise calholicae
scribebanl, qui ad hoc erant idonei, el a doctortbtis
velut lncernas D edita ex schedis ad mtmtium redigebant. Aiti scripios
subsidio et ornamenio produxerint,et
nullius manus huic
Vl lucerenl
ardenles super candelabrum
codices artificiose conglulinabant;
erexerint,
omnibus qui in domo Deisunt (Mallh. v elLuc. xvi).
sattcto deeral ofjicio; gaudebanl se omnes pariiiipes
Joannes Trithemius
haberi studiorum, qum in expositionibus Scriptnrarum
Cujus rei testis iocupleiissimus
lib. i de Viris Tlust. ordiuis div. Benedicii,
cujus
gerebantvr. Jtiniores eliam [ratres disciplinis instittiead majorem
licet snlis prolixa,
banlur scholaslicis, prout unicuiqttc eorum convenieegregia narratioue,
in thevisum operae prebal : alii in grammalica, alii in orthographia,
hujus rei Ddem ac perspicuitatem
in musica,
A principio, inquit (Cap.
tium luuic locum illustrare:
torica nonnulli vel dialectica;
qitidam
atii in pltilosopltiti;
6; vide eumdem in Chron. Hirsattg. anno 952), ordiarilhmetica, et arte comptilislica;
nis nostri, usque ad tempora Bentici imperuloris quarti,
atque alii in his jam fundali ad Scripluras introducemulti viri dociissimi in eo floruerunt, sicut in secundo
bantur theorelicas; ttulltts in cmnobiis loctis dabnlur
libro hujus opusculi, ex parte, quanlum potetimus,
otio,sed suis studiis atque laboribus singuli insislebanl.
Nam adhuc sancto Benedicto vivente, et
Vnde eliam mulii sanctissimi doctissimiaue in omni
explicabimur.
vtti cum niagrta laude nominis
ordine per diversa terrttrum spalia diffuso, plerique noscientia Scripturarum
biles eruditissimique juvenes monasticis institutis sesut ef otdinis evasetunt. Hmc T.rilhemius de doctoribtts
cundum Regulam ejus colta submiscrunt, qui non SQriostri ordinis et mirabili studio monachorum aniiquitv.s,

979

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

980

memoria

aut A igiiur haec in te scienlTa spiritalis perpetua soliditate

suggeratur,
ante oculoS imago versenec ea jahi lemporarie perfruaris,
roboretur,
sicut
illi qui eam non suo studio, sed aliena relatione contur, taliumque me phantasmatum
imaginatio semper
ita mentem
meam ad supernos intuitus
et velutaereo,
ut ita dixerim, odore percieludens,
tingunt,
aut

impudens poemalum
heroum
quasi bellantium

ut quotidianis

aspirare non patitur,

sit expelli.

CAPUT
Responsio,

quo pacto

fleiibusnon

pos-

vantia custodire

XIII.

memotiam
abolete.

piunt, sed ut sensibus luis inviscerata quodammodo

et perspecta alquepalpata condatnr, illud omni obser-

eorum

possimut

: De hac ipsa re unde libi purgalionis

maxima nasciiur desperatio, R citum satis atque efficax remedium poterit oboriri, si eamdem diligentiam
Nesferos

quam te in illis saccularibus siudiis

ad spiritaliura
volueScriplurarum
transferre.
Necesse
meditationemque

atque instantiam
habuisse dixisli,

te cdnvenit,
forte audieris

ut etiamsi ea qure opin collatione

proferri,

time nosli,
b non ex hoc
quod tibi jam nola sint, aspernanter faslidioseque suscipias, sed ea cordi tuo illa avidiiate
talutis verba,
commendes,
qua debent desiderabilia
vel auribus nostris indesinenter inlundi,
vel de noslro ore jugiler
proferri.
Quamvis enim adhibeatur
sanctarum rerum crcbra narratio, numuuam tamen

saiietas geanimae, sitim verse scientise sustinenti,

sed ea quotidie velui nova ac deest enim mentem tuam tamdiuilliscarminibtis
occu- B nerabit horrorem,
siderata suscipiens, quanto frequentius hauserii, lanpari, quamdiu sibi aliqua quae intra semetipsam reet confirmaiioac pro
to avidius vel audiet, velloquetur,
colai, simili studio et assiduilate conquirat,
ris lectionem

illis infructuosis

atque terrenis, spirituaiia alque diQuae cum profunde alteque conccpe-

vina parturiat.
rit, atque in illis

fuerit

vel expelli priores

Vacare enim
aboleri.

enulrila,

sensim polerunt,
vel penifus
cunctis cogitationibus
humana

mens non potest, et

studiis non fuerit occu-

ideo quamdiu spirilualibus

paia, necesse est eam illis qnse pridem didicit implicari. Quamdiu enim non habuerit quo recurrai,
et
indefessos exerceat

motus, necesseest ut ad illa quibus ab infaniia imbma est, collabatur, eaque semper
revolvat quse longo usu ac meditatione concepit.
Ut
ALARDl

GAZ.EI

nem polius perceptae scientise ex eorum repelitione

quam ullum ex Irequenli capiet collatione fasiidium.
Evidcns namque esttepidae ac superbse mentis indisalutarium medicinam,
cium, si verborum
quamvis
nimiae assiduitaiis ingeslam,
fastidiose neglic Aninta enim
qum in satielale est,
genterque snscipiat.
animm autem egenli etiam amata dulcia
favis illudit;

sludio

Si itaque haec diligenter ex(Prov. xxvii).

cepla,et in recessu meniis condita atque indicla, fuerint tacimrnitaie
signata, posiea ut vina quaedam
videntur

suave olenlia

et laelificanlia

cor hominis,

cum sen-

COMMENTARIUS.

nobis auferre
vel
et consentientibus,
ter- G volenlibus
utpraeferl tilulns ejus capitis.Hisdemumaccedil
tia ratio adminisiraiinnum
sive
sive spiriiualium,
impedire queat; deinde monachos fioc tenipore non
debere, ut illi solitarii
temporalium,
Soli cnieiiiplationi|Vacare
quas monachi lum in monasleriis, lum
extra raonasteria exercere debent; nec lamen posmonachi et aitaclioreiseanti((uiius
solebant, sed ninlsunt convenienter,
viise aetivre, pro cujusque
ul par
tis operibus et exi-rciliis
religiose, pruilenlerque,
usu et
ordiuis elrcligionis
esl, nisi multa et varia rerum cognilione,
iustiliHo, quibus illa scieniiarum
exercilatione
praediti atque instructi,ut
maxime| conducanl. Qnod si meliorum
per se notnm
adjuinenia
est. Quis enim alios regere, docere, concionari,
conet
magisi|ue ncceesariarnm ac utilium reriimstudium
fessiones excipere, aliaque munera ecclesiastica rite
cogitationeiiiobtiirbentisi,iusniodiprofai)a,coiiandum
administrare
si
litterarum
aut
non
sane ut e meuioria deleanlur et eradantnr, ut sapienpossit,
expers
mediocriter
saltem in eis versatus ftieril? Quis vero
lissime monet abbas ISesleros. Sin vero suis locis et
et opporlune ad divinam
temporalem oenonomiam, ui par est, exercere, motemporibus
coerceqntur,
nasterii negotia procurare,
bona itideni commiinia
certe non est procuranda
gloriamassiimantur,eorum
recle adniinisirare
oblivio, ul ex diciispatet.
(quod ex decreto Concilii Tiidentini (Sess. 25, c. 2, de Regttlaribus) ad solos officiaAd exenipliim
D.; Hieronymi
respondet Serarius,
les pertinet), nisi arithmeiieae, politicae, fleconomicae,
ibi
nominaiim
recennon Ciceronis et Plauti, quos
lectioncm in llieronymo
aliarumqiie
hujusmodi discipliuarum
set, non aliorum genlilium
utcumque gnarus ei, peritus? Qnamobrem optinie consulunl
prselati
castigabilem' et, aut vere, aut imaginarie, per quassuis monacliis et ccenobiiis, ac de suis itidem monadam rerum species et phantasmata , castigaiam, et
steriis optime mereniur,
dum illos hujusraodi scien- n reprebensam
fuisse; sed ipsum leclionis modiim.
1
tiis libcralibiis
a juventuie imbui aique ab optiinis et
diliPrimo quia hosce auclores avidins, fiequentius,
scienlissinvis piaecepioribus more veieruin iuformari
gentiusque qnam sacras litieras legerei, cum praesercuraiit, quibus pro sun uuisque captu ad munia sive
tim sreculnm jam deseruissel, solitndinem petiisset,
sive lemporalia sno tempore exercenda
spiriiualia
Deoque deberel yacare omuuim maxiine; secundo ,
ido.-ieus efficiatur, et vel lectione, vel alia lunclione
quod prae his profanis atictoribus sacras litleras faet exercitatione
occupaius, otium, quo nibil in relistidiret, et stylum ;Scriptunc velut inculliim et insigione perniciosius, sedulo devitet, et ad majora pieui ipsemet profiteiur.
pidum horreret;
imis et doctrinae incremenia quotidie
4 Contraria enim contrariis curantur,
et clavus
magis ac magis
provebatur.
clavum expellit.
Ad id vero quod superius ex senteniia
h Noient baec qui conciones aut exhorlationes
srcGermani
abbatis objiciebatur,
aul fanifacile responderi potest hujuspius auditas aut sibi noias aspernanlur
modi incouimodum
sive impedimentum,
quod subdiunt; quibus illud congruit, quod in Actis Aposloinde orantibus aut meditaiuibus
lorum legitur : Alhenienses ad nihil aliud vocabant,
ex poetarum vel
bistoriaj iim Iectione provfliiit,
dnm inens earura renisi aut dicete, auiaudire aliquidnovi
(Aclor. xxvn).
vuin lecordatione
De hac senteptia vide uotata superius ( Collat.
muliis aliis commodis
disirahiiur,
ct utiliiatibus
abunde compensari;
nec tan.am yim
xu, cap. 5), et D. Gregorium lib. VH MoraJ. cap. 7,

habere, ut ora|iopi yl fl)djiatiopig

fructum, nisi

COLLATIO

981

XIV.

DE SPIRITALI

SCIENTIA.

982

cum A quoris infundit.

Facilius enim quaravis h otloratissipatieniice fuerint vetustatedecocia,
raum myrum semel horrendis imbuta fetoribus tesia
magna sui fragrantia de vase tui pectorisproferenlur,
et tamquara perennis fons de experieniise venis et
conlaminat, quam ul aliqnid ex eo suavitatis autgratise ipsa concipiat;
roealibus redundabunt,
quia multo cilius munda corrumfluentaque
irriguis virtutum
suscahitleet

de quadam abysso tui cordis effundcnt. Eveniet namque in te illud quod in Proverbiis
a Bibe
ad illum dicitur qui bsec opere consuromavit:

puntur,

fontesuperaquasde tuis vasis,el de puteorumluorum

effluant tibi aqum de tuo fonte, in tuas autem plqteas
pertranseant aqum tum(Prov. v). Ac secundum Isaiam

pere

continua

prophelam,

velul

ens quasi horlus

cujus non deficienl

itrigutts,

et sicut

fons

pectoris
viiiorum

Ila igilur et. vas

quam corrupta mundantur.
nosiri nisi prius fuerit ab omni fetidissima
contagione purgatum, non merebitur susci-

illud

unguentum de quo dicilur

: Sicut unguetitum in capite quod deper Propheiam
scendit in batbam, barbam Aaron, quod descendit tn
oram vestimenli ejus (Psat. cxxxu);
nec illam scienbenedictionis

averlens semilas iniquitatum

tiam spiritalcm
et eloquia Scripturartim,
quse tittlciora sunt super mel et [avum (Psal. xvui), impolluta
servabit. Qumenim parlicipatio justitim cum iniquitate?
Aut qum socielas luci cum tenebris ? Qum autem con-

instantia, adipisci scienliam spirilalem.

Nemo enim
in vas fetidum atque corruplum
unguentum
aliquod

Prsediximus namque bujusmodi homiba perpendit.

nes disputandi lantiim habere peritiam, et elocutio-

nobile attt mel

nis ornatnm,

aquarum,
aqucs, el mdificabunlur
in te deserla a smculis, fundainenla generationis el generaftonis suscitabis, et vocaberis mdificator sepittm,

(Isaim LVIH), Illa etiam

venlio Christi ad Retial ( |1 Cor. yi) ?
libi beatitudo proveniet,
quam idem prophela
pro- B
El non facielDominus
miltil:
avolare a te ultra doctoCAPUT XV.
rem tuum, el erunt oculi tui videnles prmceptotem
Objeclio de eo quod um.it immundi scientlam habeant,
ei sancli non habeanl.
tuutn, etaures lum audient verbum posltergummoneniis. Hmc via, ambulate in ea, neque ad dexltam ueque
Definitio ista nequaquam videtur noGermanus:
ad sinistram (Isaim xxx). Atque ita fiet ut non solum
bis veritnte
aut probabili
ralione subnixa.
fulciri,
omuis directio ac medifatio cordis tui, veruro eliaro
Cum enim omnes qni fidem Chrisfi aut nequaquam
cunclre evagationes atque discursus cogitatimnim tuaaut impia dogniatum
corrumpravitate
suscipiunt,
itiin, siut tibi divjnre Iegis sancta ei incessabiiis rupunt, immundi cordis esse manifestum sii, quomodo
minatio.
vel etiara camulii .liidaeorum atque hsereticorum,
CAPUT XIV.
tholicorum
qui diversis vitiis involvuntur,
perfeclam
immunda
autma
tradere
Quod
neque
neque petcipere
scientinm conseculi,
de spirilalis
doScriptiirarum
scientiam
spitilalem.
possil
ctrinae magnitudine
; et econlra sanctogloriantur
est autem hacc, sicut praefati sumus,
Impossibile
runi virorum
innumera multiludo,
cor ab
quorum
vel
vel docere.
inexpertum
quemquani
agnoscere
,, omni peccalorum coniagione purgatum est,simplicis
Nam qtii ne ad percipiendum
quidenv capax est,
in marg. contecla],
fidei puriiate contenta [Lips.
eril
ad
idoneus
quomodo
tradendum ? De quibus
scienlise ignorat arcana ? Quemadmoprofundioris
lamen etianvsi aliquid docerc prsesumpserit,
ineffjdum ei'go stabit ista sententia quse scienliam spiricax proculdubio et inulilis
usque ad aures lantumtalem soli cordis tribuil
puritati ?
modo audientium ejus sermo perveniel,
cor aulem
CAPUT XVI.
eorum penetrare non poterit, inertia operum el infructuosilaiesuae
prodilusvanitalis;
quianon de theResponsio quod mali scientiam vctam habere non possunl.
sauro boiise promitur conscieniiae, sed de inani
jactantise prsesumpiione. Impossibile
Nesteros:
Haud recte virlutem definitionis
namque esl imexplomundam animam quanlalibet
desudaverit
lectionis
rat, qui non omnia diligenter prolatae sententise ver-

optimum,

aut pretiosi

quidquam

ALARDl

li-

GAZJEI

cseterum Scripturarura

venas et arcana

COMMENTARIUS.

a Ita etiam
ac
Iegit D. Hieronymus in cap. xxxn Eze- D guenlum est; unguenta autem olim odoratissjma
LXX. Vulguta auieiu leciin :
fieri solere etiamdiv.
Joannes in Evan-cliielis, ex transl.itione
pretiosissima
Bibe a<iuam tie cisterna lua, el fluenta pniei tui: detigelio lestalur, cum narrat Muriam accepisse libram
veittur fontes tui foras, el in plateis aquas tuas divide
ungueuti nardi pislici pretio.si, et unxisse pedes Jefuisse ex odore unguenti.
su, domumque impleiam
(Prov. v). Quse verbi enarrans D. Gregorius in Pain Psalsioiali (Par. III, 25) : Aquam, inquit,
Utitur hac voce tamquam Latina,
Hilarius
prmdicalor dc
stta cisterna bibil, cum ad cor suum retiiens piius aunmm cxxxn : _4aron, inquit (Cap. XJI), myro confudit ipse quod dicit. Bibit idem sui fluenta pulei, si sni
sionis ungilur. El paulo pii-t : Vt igitur hoc myrum
Et S. Ilieronyinus,
Vbi benesubjungiiur:
Deomnes felentes odores exstingv.it.
irrigatione verbi injunclitur.
ricentur (onles lui foras et in plateis aquas divide. Recommentanorum
vel Rufinus potius, in iranslaiione
cttim qttippe estul ipse prius bibat, et litnc prmdicando
ad Roinanos cap, v hrpc haOrigenis in Episiolain
aliis influai:
bet : Vel iterum cum peccatricem mulierem nojtprohi?
fontes quippe foras derivare, est exterius
altis vim prmdicalionis
bebat coniutgere pedes suos , vel lacrymii rjgare, vel
infundere ; in plateis autem
aquas dividere, esl in tnagna auditorum amplitttdine
capillis tergere, vel ntyro perungere. ln excusis Casiuxta uniuscujusque qualilaiem divina eloquia dispensianis legebalu-r : odotalissimam myrflMVH, aut vjtio
in
lib. de Paradiso
sius odoralissiinum myrtitum. HpecCiaconius,queni
sare, elc.Vide eliam S. Ambrosium
secuti snraus.
hac correctione
cap. 3.
b
ait Ciaconius, sive ftu/jov, Grsecis unMyrura,

JOANNIS CASSIANI COLLATIONES.

984
|
sensuum intrare non posse. a Etenim A fee, depositum custqdi, devitans profanas voeum nospiritalium
vera scientia non nisi a veris Dei cultoribus possidevitates, et oppotitiones falsi nominis scientim (I Tim.
: sxr/iejroj/evor TO.?jSsfftitur, quam is utique non habet populus, cui diciiur:
vi), quod in Grseco dicitur
^oof c xsvoywviwf xi &VTi6o,ei?TA? ^ievScovu/jtoy yviaAudi, popute stulte, qui non habes cor, qui habetis
oculos et non videtis, et aures et non audilis (Jerem. v).
<r_Mf. De istis ergo qui iniaginem quamdara scientise
videntur acquirere, ;vel de his qui cum sacrorum
Et iterum : Quia tu scientiam repulisli, el ego repellam te, ne mihi sacerdotio fungaris ( Ose. iv ). Cum
voluminum
lectioni ac niemoria. Scripturarum
dilienim in Christo omnes ihesauri sapientim et scientim
tamen vitia non relinquuut,'
genter nsistanl,carhalia
absconditi e.ise dicantur (Colost. m), quomodo is qui
in Proverbiis eleganter exprimitur
: d Stcuf inauris
983

aut inventum sacricontempsit,

fidem
aut certe caibolicam
lego ore blasphemavii,
immundis operibus polluit, veram scientiam assecutus esse credendus est? Spirilus enim Dei discipliCbristum

aurea in naribus suis, ita mulieti male motatm species

(Prov. xi). Quid enim prodest quempiam ornamen-

invenire

tum eloquiorum ccelestium el illam prctiosissimam

Scripturarum
speciem consequi, si eam , lutulentis
operibus vel sensibus inhserendo , quasi iminundis-

nmeffugiet fictum, nec habilabit in corpore subditopeccatis (Sapient. i)' Non ergo alias ad scientiam spiritalem nisi hoc ordine pervenitur,
quem unus pro- 6
phelarum eleganler expressit, dicens : Seminate vobis adjustiiiam,
meiite spem vitm, illuminale vobis lu-

simam terram subigendo confringat, aul coenosis libidinum suarum pollUal volutabris ? Fiet enim ul id
quod recte utentibus decori esse consuevit, non solum istos ornare non possit, verum eiiam majoris
cceni colluvione sordescai. Ex ore enim peccatore non
est pulchra laudatio (Eccli. xv) : Cui dicitur per Pro-

tnen scientim ( Ose. x ). Primum ergo seminandum

nobis esi ad jusiitiam , hoc est, ut actualem perfectionera operibus justilise propagemus ; deinde metenda est nobis spes vitse, id est, virtulum
spiritua-

meas, et assumis
phelam, Quare tu enarrat juslilias
testamentum meum per os luum (Psal. XLIX) ? De hutimojusmodi animabus, qure nequaquam stabiiiter
Timor
rem Domini posside ites (de quo dicitur,

liura fructus, expulsione vitiorum carnalium congrenobis Iumen scienlise polegandi, et ita illuminare
teneri
Quem ordinem etiam Psalmographus
in via, qui
debere decernit, dicens : Realiimmaculati
ambulant in lege Domini, beati qui scrutantur testimonia ejus (Psal. cxvm). Nonenim priusdixit:
Reatiqui
Beaft imscrutanltir testimonia ejus, et post intulil:

Domini disciplina el sapientia est) Scripturarum

acquirere sensum de jugi earunv meditaiione conantur,
in Proyerbiis
memoratur : f Vt quid
satis proprie
fuerinl [Lips. in marg. ad quid sunt] divtiiminsipienti?

in via Christi
prius per actualem conversationem
incedat. Hi etgo, quos dixisti,
non
immaculatus
istam quam immundi habere non possunt, sed Tr
h
ipe-oSiovip.o-0,hoc est, falsi nominis scienliam posTitnosident, de qua beatus Apostolus : O", inquit,

nonnullis

rimus.

Possidere enim sapieniiam excors non poteril (Prov.

maculati in via; sed prius, inquit, beali immaculali in
xv, sec. LXX). In tajilum vero ab illa eruditione ssevera
via : per hoe evidenter oslendens, neminera recte C culari quse cainaliuni vitiorum sorde polluiiur,
haec et spiritalis
scientia submovetur , nl s eam in
posse ad perscrutanda Dei testimonia pervenire, nisi

ALARDI

GAZJEI

sciamus nonelinguibus ac pene illiileratis

numquam mirabiliter
viguisse. Quod in aposlolis
multisque etiam sanctis viris evidentissime comprodelectabantur
qui non inani philosophorum
curluxuria, sed veris spiritalis scienlise fruclibus
batur,

COMMENTARIUS.

tt Veram hic scientiam Dei vocat,

quam supra spirilualem, id est, cum vera pietate et gratia Spiritus
sancti conjunctam; quae certe cum imratindilia carnis, vel spurcitiis aliisque similibus vitiis consistere
nequit, et non nisi a veris Dei cultoribus possidelur.
Huc spectat doctrina S. Thomae (2-2, q. 10, art. 5),
qua donum scienliae (quod hic Auctor vocat scientiam spiritalem ) confert cum dono inlelleclus, cum
sit utrumque doniim Spiritus sancli apud Isaiam :
de dono intellectus, quod
Sicut dictum est, inquit,
non quicumque inlelligti, habet donum intelleclus; sed
qui intelligit. quasi ex habitu gralim : ita etiam de do- _
no scientim intelligendum, quod illi soli donum scienlim "
habeant, qui ex infusione gralim rectum judicium habent circa credenda et agenda, ita quod in nullo devient
a rectiludit>/> justilim. Et hmc est scienlia sanclorum,
de qua dicilur Sap. x : Justum deduxit Dominus per
vias reclas, et-dedit illi scientiam sanctorum.
h
YtuSwvu/xoj a ^evSvjf, id est, falsus aut mendax;
et ovofiLK,quod esi nomen.
c Id esi, vocum inauitates, seu
vanitates, ut Chr.ysostnmus, el OEcuinenius legunt. At noster inlerid est, vocum noviiates, quopres legit xaivo<j>__,v_..c,
wiodo eiiam legil div. Ambrosius. Porro Ciaconius
et alii posireiua tanlum verba referunl,
avtMami;
xnt ^vJuvuftou yvdio-twf. Dionysius more suo Qraeca

omittit.
j
A Ila ex Grseca trahslatione :
Vulgata autem : Ctrctttus aureus in naribus suis, mulier pulchra et fatua.
Hujus sentenliae Iresj seusus affert div. Hieronymus;
secundus huic loco maxime proprius et accommodalus esl hic : Qui orriatnentum divinorum eloquiorum
meditando consequitur, sed male vivendo insequilur,
circulum aureum habelin naribus; sed more suis terram subigere non desistit, quia quod odore jtisliliw
percepit, immunda dclione sordidavit. Ideoque talis
attima pulchra el falua esse censelur, quia carnatibus
dedila illecebris puichra est per scienliam, sed per
actienem fatua.
o
Vulgata editio : Timor Domini disciplina sapientim.
f
Vulgata, Qnid pfodest stulto habere divitias, cutn
sapienliam emere non possil?
B De lalibus vide annotalionem saiis amplam ad
lib. v Instituiionum
cap. 34*et Cassianum ibid. cap.
33 : Vidimus, inquit, abbatem Theodorum stttnm:
sanclitate el perfectai scienlia prmditum non soluin in
actuali vila, sed eliam notitia Scriplurarum;
qunm ci
iion lam slttdium leclionis vel Utteratura mundi coitluleral quam sola pufitas cordis, siquidem vix ipsius
guoque Grmcm lingum perpauca verba aut inlelligere
posset, aiit proloqui. |

985

COLLATIO

XIV.

DE SPIRITALI

SCIENTIA.

986

cordibus commendatum,
De quibus et in Actibus Apostolorum
scri- A fuerit
audientium
subseptum est: Vtdentes aufem Petri constantiam el Joanqnens Spiritus sancti imber largissimus fecundabit,
ac secundum id quod pollicitus est propheta, dabitur
tiis, et comperlo quod homines essent sine litieris et
idioim , admirabanlur (Aclor. iv). Et idcirco si tibi
pluvia semini tuo, vbicumque seminavetis in terta, et

vabantur.

curae est ad ejus immarcescibilem

venire, cunciis primuni conalibus

fragrantiam perelabora , ut a Do-

panis

frugum

terrm

lum erit

ubenimus

et pinguit

(Isaim xxx).

miuo

purilatem castilalis oblineas. Nullus enim in

quo adbuc carnaliunv passionum et maxime fomicalionis dominatiir afft.etus, spiritalem piiterii scien-

CAPUT

XVII.

Qttibus ralio perfectionis debeat aperiri.

Cave b eiiam ne hsec quae tam lectione quam excnm le aetas maiurior
smlore didiceris,
perieniire

tiam possidere. In corde enim bono requiescet saet qui limel Deum , inveniet scientiam cum
pientia;
[ustitia (Prov. xiv). Hoc autem quo praediximus or-

vanse glorise seductus

ad dccendum,
provexeril
hominibus passim ingeras, illudamore, immundis
dine ad spiriialem scienliam perveniri,
etiam beatus
incurSalomon interdixil,
que quod sapientissimus
virtulura
Aposiolus docet. Nam cum universarum
ras : Noli applicare impium ad pascua justi, neque
suarum nou solum caialogum lexere, verum cliam
A non enim
seducaris saturitate ventris;
expediunt
ordinem earum vellet exponere,
ut quae quam se- B stulto delicim, e nec opus esl sapienlia ubi deesl senqueretur vel quse quam parturiret
sus (Proii. xtx). Magis euim ducilur insipientia;
exprimerel,
post
quia,
a
{ scrvus dttrus tton emendabitur verbis. Si enim intelaliquanta intulit, dicens : ln vigiliis, in castitate, in
in suavitate , in Spiritu
sciettiia, in longanimitate,
lexerit, non obediet (Prov. xxix). Et, s ln aures imsanclo, in cliaritate non ficta (I Cot. vi). In qua conprudentis noti quidquam dicere, ne forte ittideat sah Ne dederinos voluil erudire,
jugaiione virtutum evidentissime
pienles sennones tuos (Prov. xxtu). Et,
de vigiliis aique jejuniis ad castitalem , de castitaie
lis sanctum canibus, neque miserilis margaritas vestras
ad scientiam

de
, de scienlia ad longanimitateni,
ad suavitatem, de suavitate
ad Spirilonganimilate
tum sancium, de Spiritu saucto ad charitatis
non
ficlre prsemia pervenire. Cum igitur hac disciplina

attte porcos, ne forle conculcent eas pedibus suis, et

conversi disrumpant vos (Mailh. vu). Oportet itaque
hominibus
sensuum conut hujusmodi
spiritalium
canas : In corde meo
legens sacramenta elficaciier

atque hoc ordine lu quoque perveneris ad scientiam

sicut diximus,
nec
spirualem, habebis proculdubio,
slerilem, nec inerlem, sed vivam friiciuosamquedo-

abscondi eloquia tua ut non peccem tibi (Psal cxvm).

Sed dicis forsitan: Et quibus divinariim Scripturarum
Docet te sapientissidispensanda sunl sacramenla?
mus Salomon : * jDafe, inquit, ebrietatem his qui in

ctrinam,

semenque

salutaris

verbi,

quod cum a te

ALARDI
a

GAZJEI

COMMENTARIUS.

sive conjugntiones
vir- G
Qualuor combinationes
tuluui his veibis complexus est Apnsiolus,
jejunia
suavitaiem lnnganiinilati,
vigiliis.scieniianicastilaii,
charitatem
Spiriiui
copulans aique conjungens,
nimirum
Charilas
in cordibus nostrit
quia
difftindilur
per Spiritum sanctum (floni. v), cujus est speciale
donum ei inaxime proprium.
b Dncet arcana sacrae doclrinae et
spirilualis
seienliae non esse hominibus immundis,
id est, carn ilibus, aui luxnriosis propalanda ; sed spiritualibus
enim hotno non percipit ea qum
el castis. Antmalii
ad Corinthios
Dei sunt. Hinc Aposlolus
scribens
(l Cor. 11) : Non potui vobis loqui, quasi spirilualibus,
sed quasi carnalibus. Tamquam parvulis in Christo lac
vobis polum dedi, non escam, nondum enim poteratis;
ted nec nunc quidem poleslis, adhuc enim carnales
eslis. Et ad Hebraens v : Omnis qui lactis esl parliceps, expers esl sermonis justitim;
perfectorum autem
esl solidus cibus; eorum qui pto ipsa consueluditie
exercilatos habent sensus ad discretionem boni el mali. r.
Quaui doctrinam B. Dionysius Areopagita Pauli diitem discipulo
serio inenlcavit
scipulus Tinvtheo
iniiio Ecclesiaslicac Hierarchiae, his verbis : Observa
diligenlius ne sancta sanclorum efferas, neve ptofanis
luminibus violanda petmittas;
verum revereberis magis, nequaquam ea passim rttdibus tradens, sed sanctis
solis sanclaruin rerum inteltigentiain secrelius pandens.
c Mvi
trpoo-avayijf aop(_jivofu.S-y_iov(Prov. xxiv, sec.
LXX). lta quideui nabcni vuigati et mss. libri Grseci:
ei loiidem verbis hoc testimonium
refert Lucifer
Calaritanus libro De non conveniendo cum hrerelicis.
At S. Cypriauus lib. 111ad Quirinum
cap. 55 non
>videtur legisse, vopiv, hoc est, pascua, sed JMVIJV,
hoc esi, liabitaculum
sive labernaculiim.
Sic eniin
citat: jVe adduxetis impium in habitaculum juslotum.
Et S. Hieronymus in Michseam : Ne indncas impittm

tn tabernaculum justorum. Sed vox Hebrsea ambigua

Porro Vulgaia
liaec Ciaconius.
est ad utrunique.
lectio esl : Ne insidieris, el qumras impielalem in
domo justi, tteque vastes requiem ejus ( Prov. xix );
cui Cbaldaea saiis accedit : (Ve insidieris impie habitacuto justi, iteqtte projicias domum habitationis ejus.
A Vulg. : Non decenl stultum delicim.
e
non, dicilur, ut vitiose antea
"K-ytxai, ducitur;
legebaiur. Vulgatus lextus : iVon recipit stultus verba
prudenlim, nisi ea dixeris qum versanlur in corde ejus.
f
Vulgata : Seruus uerois non potest erudiri; quia
et resvondete coutemnit (Prov.
quod dicis iiilelligit,
xxix). Div. Hieronymus : Servus esf quilibel peccator,
tecte quidem inteltigens, sed in opere verilalis absque
flagelli disciplina respondere conlemnens. De talibus
ait Verilas : Servus sciens voluntalem doniini sui, el
iion faciens, digne ptagis vapulabit mitliis (Lucm xn).
s Vulgala : In attribus insipienlium nihil loquaris,
quia despicienl doctrinam eloqttii tui.
h Malihsei vu : JVo.iie dare sanclum canibus. Isidorus
Pelusioles (Lib. l) epist. 143 : Margariias, inquil, ne
ante porcos projiciamus, divino interdiclo prohtbemur,
hoc e.sl, ante eos qui in viliosis affectionibus volulantur,
ac porcinmn vitm geniis sequtinltir; ne forle conculcent
in sceleralis suis sludiis divino
eas pedibus, nimirum
numini contumcliam inferenles.
1
Vulgata : Dale siceram inmrentibus, el vinum liit
qui amaro sunt corde. Bibant, el obliviscanlur egeslalis sum, et doloris sui non recordentur amplius. Cujus
sententise cominenlariuin,
quem hic affert, pene ad
est hic abbas
nniiuaius
veibuni a D. Hierouymo
Nesteros, vel ipse Cassianus. Sic enim div. llieronymns : Siceram, innuit, cl vitium, Itoc loco supernam divinm sapieniim consolationem dicii, qum illis esl
exliibenda cordibus qum in infunis consolari refugiunt,
el qttidqtiid occurril in prmsenti amaro stiscipitutl ani-

JOANNIS

987

CASSIANJ

CQLLATIONES.

gg

Nam aul ille qui

sunt, et vinutn bibere hit qui in datoribus sunt, A rerura constat esse doctrinam.
et dolorum tuoruin non
docet inexperta commendans, vano verborura sono
nt oblivitcqnlur
pauperlatit,
instruere
nililur
aut certe nequara ac
meminetittt amplius (Prov. xxxi), id est, hisqui pro
auditorem;
vitiis refertus audilor saluiarem spiritalis viri sanmqerore atque tripoenitudine acluum pristinorum

iristitia

Elitia deprimuntur,
spirilalis scientise jucunditatem,
velut vinum quod tmlificat cor heminis (Psal. cm),
alfluenter infundite,
eosque salutaris verbi crapula
refovete,
ralione

ne forte jugitate mceroris ac lethali despedemersi, abundanliore absorbeantur iristitia

qui ejustnodi sunt (II Cot. u). De illis vero qui in tenullo cordis sui dolore
pore ac riegligeniia conslituti,
ila dicitur: Nam, " qui suavis et sine domordentur,
lore est, in egestale erit (Prov. xxi). Quanta potes
igitur

caulione

devita ut ne vanae gloriae amore de-

corde non recipit.

De
c jEa;ca.caftim esf cor
quibus dicitur perprophetatn,
populi hujus, et auribus graviter audierunt, el oculos
suos concluserunt,
nequando videant oculis suis, et
ctamque

doclrinam

obturato

auribus sujs audiant, et corde imelliganl,

lur, et sanein illos (Isaim vi).
CAPUT
Quod plenunque

et converlan-

XIX.

eiiam indigni gratiam

pionis accipiunt.

saluliferi

ser-

tentus, illius quem propheta

collaudat,
particeps
d Nonnumquam
nostri Dei,
tamen dispensatoris
esse non possis, qui pecuniam suam non dedit ad B
usuram (Psal. xiv). Omnis enim qui eloquia Dei (de
qui omnes homines vult salvos fieri, el ad agnilionem
converitalis venire (ITjim. 11), munifica liberaliiate
Etoquia Domini eloquia
quibus dicitur (Psal. xi),
ceditur ut is qui indignum se prsedicationi evangelicse
casla, atgentum igne examinalum,
probatum terrm,
purgatum septuplum) humanse laudis amore dispennon solum
sat, pecuniam suam erogat ad usuram,
nulla pro hac laude prsemia, sed etiam supplicia
meriturus.
Ob hoc enim pecuniam
Domini maluit
profiigare,
mercedem,
nient,

ut ex ea temporalem consequeretur
ipse
non ut Dominus, sicut scriptum est, ve-

reciperel quod suum est cum usura (Lucm Xix).

CAPUT XVIII.

sit.
Quibus de causis spiritualis doctrina infrucluota
Duabus b autem ex causis inefficacem spirtfalium
ALARDI

GAZJEI

cohversatione
prsebuit,
pro salute
reprehensibili
mullorum
gratiam cousequatur.
spiritalis doclrinre
Qnibus autem modis eliara charismala curalionum
ad expellendos daemones a Domino concedantur,conquam
pandamus,
sequens est ul sitpili disputatione
ad' refectioncm
in vesperam reserveconsurgenles
quidmus, quia efficacius semper corde concipiiur
quid sensim et absque nimio labore corporis intimalur.

COMMENTARIUS.

mo, solis, qum nondum vident, gaudiis cmlestibus tota C doctori verbnm pro gratia tribuitur audiloris, et smpe
mente inhmrentes, juxta eum qui dixit : Negavit conpropler uuditotis cuipatn sublrahilur serino doctori. In
solari auima mea; memor fui Dei, el deleclatus sum
his ergo qum ubertim prmdical doclor, ntilla elatiotte
se efferat, ne forlqsse non pro sua, sed pro av.ditoris
(Psal. LXXVI). jftein, Date siceram mmrentibus (Prov.
xxi), etc. His qui pro pmniiudine actuum pristinorum
gralia, ejus replediur lingua; et in his qum doclor stemmrore atque tristilia deprimuntur,
riliter dicic, auditbr non succenseai, ne fortasse doctospirilualis scienlim
ris lingua, non prp sua, sed pro audiloris rcprobatione
jucunditatem, velut vinum, quod imtificat cor hominis,
afftuenter infundite;
eosque satnturis verbi crapula
torpescal. Pro audiloris namqtte graliu dcitur bonus
sicut poluerttnl Pharirefovele ; ne forle jugitate mmroris de tali desperalione
eliammalissermoidoctoribus,
smis suppetere vefba prmdicationis, de quibus scriplum
demersi, abundantiore tristilia absorbeantur.
a
est (Malih. xxm):
Omnia ergo qnwctimque dixerint
Vulg : Omnis piger semper in egestale est.
h Doctrina
duabus ex causis reddivobis servate el facite, secundiim vero epera eoruin noprJDilicationis
lur inanis et inefficax : 1 ex parte seu viiio prrcdilile facere; proplcr audiloruin vero reptobalionem boVide div. Gregorium
sicut ad Exenis etiam docloribus sermo sublraltitur,
catoris; 2" ex culpa audilorum.
homil. 17 in Evangelia.
chielem conira Israeletn : Linguam ittam adhmrere
c
Apud Isaiam legilur : Excmca cor populi hujus.
faciam palalo fuoj, ef eris mulus, nec quasi vir objurExcwcatum sive inSeptuaginta auiem iranstnlerunt:
gans, quia domus: exasperans est (Ezech. \\\).Aliqttaiicrassatum esl cor populi hujns. Quod eo fecere condo aulein sermo prmdicalionis propter uirosque datur,
silio, ne gentites, hmc apud Isaiam legentes, putarent
aliquando propter\ ulrosque sitbttahiittr. Propter utrosDeum auctorem hujus excmcationis.
Dicitur
cnim
que enim dalur, sicut divinavoce Paulo apttd CorinDeus excrrcare aul indurare, non quodcsecitatem aul D thios dicitur
: Nolite limere, sed loquere. El panlo
duriiiam
sed quia deseril prius desertus,
immittat,
post : Quia populus mulius esl mihi in hac civitaie.
et non suppeditatgratiam,
sicul Heli sacerdos
qua deslitutus liomo praePropter utrosquevero sublrahitur,
ei pravqtn filiortmt cognovit actionem, el dignam increceps ruit in multa peccata, sicque paulatim induraiur
et excsecatur suo vitio ei culpa.
et quae
tton exercuit vocem. Haec Gregorius
putionis
d
Opportune se offert ad hunc locum illustrandunv
sequuulur.
D. Giegorius xxxi Moralium cap. 35 : Smpe,
inqnit,

989

XV. DE GHARISMATIBUS

COLLATIO

COLLATIO

DECIMA

Quse est sccunda

abbalis

DIVINIS.

990

QUIJYTA,
Nesterotis.

DE CHARISMATIBUS DIVINIS.
CAPUT

PRIMUM.

A piiiationis ordo pervenit, quam Iripariitam esse raaPost * synaxin vespertinam ad repromissam narjorum traditione percepirous. Prima siquidera curaralionem intenti, b psiatbiis pariter ex more consetionura causa est, cum pro inerito sanctitatis electos
ditnus. Cumque silentium aliquantisper pro senis requosque ac justos viros signoruro gratia comilatur,
verentia prseberemus, laciiurnitalero
verecundise nostrao tali praevenit eloquio : Usque ad c s.iiriialium
rationem

charismalum

proferendam

sicut Aposiolos roultosque sanctorum signa ac prodigia secundum auctoritatem Doraiui fecisse manifestum est, ita diceniis : Infirmos curate, mortuos sus-

prrecedens disALARDI

GkZMl

COMMENTARIUS.

a Vocabulum synaxis. quamvis varie a Patribus

ut alias
sumatur, plnresque habeat sigiiificaliones,
noiavimus (L'b. n Inslilut. c. 26, ef collat. 7 c, ult.),
tamen apnd Cassianum passim denolat conventum,
seu congregaiionem monachorom ad orandum divinasque laudes decaniandas et celebrandas; quemadmodum et apud S. Epiirem iu episiola quadam ad
Joannem Monachiini, uni ait: Nt-que corporalium necessitalum prmtextu synaxim veslram neylexeritis. Et
lib. de Virtute cap. 5 : Si anle cunclos in synaxim ac
cengregalionem prodeas el persistas donec absolvatttr,
non in lioc te efferal cogiiatio, etc. Vesperlinam
iiaque synaxim vocat vespertinum convenium ad orationem, vel ipsam orationem,
psalmodiam aut olficium vespertinum. Vide alias notatioues
de eadem
B
voce.
k De
psiathiis eorumque duplici usu apud veteres
monachos, alibi abundedictum (Lib. iv Instit. cap. 23,
etcollat. i c. ult.).
c
TLapiap.a, idem quod gralia sive donum graiuitum. Sumplum hoc vocabulum et ajiud Latinos relentnm ex Apostolo Iad Corinthios xn, ubi de variis
sancti agens : JEmulamini,
donis et gratiis Spirilus
inquit, charismaia meliora. Quod D. Tboiuas exponit
vero (Lib. i ad Vxorem
potiores gratias. Tertullianus
c. 3), eamdem sententiain specians : Meiiorum, ait,
donationum sectalores simus. Sumitur aulem gratia
apud iheologos non pro quociiinque Dei beueficio
naturali aut spirituali, quoniodo Pelagiani haerelici
gratire noniine librum arbilrium atque alia id genus
naturalia dona intelligi volebant, ut lesiaiur D. Augusiinus (Lifc.de Grafta Christic. 3 et seq.) : sed pro
solis Dei donis et beneficiis supernaluraiibiis,
id est,
qure naiurre facullatem superant et gratis a Deo homiuibus eiiam indignis conferunlur (Vide collat. 13 Q
c. 9). Distingiiitur auiem a theologis (S. Tliom. 1-2,
q. 111, arl. 1 ef i) duplex gralia : una quidem per
qiiam ipse hmo Deo conjungitur, quae vocatur gratia graium faciens, de qua actum est superiore collatione; alteravero perquam unus homocooperaiur
alteri ad boculad Deiirn reducaiur. Htijusmodi autem donum vocalur gratia gratis data, qnia supra
facultaiem naiurse et supra merita personae boinini
conceditur : sed quia non datur ad hoc ut lioino ipse
sed potius ui ad jusiificaiionem
per eam juslificetur,
alterius coopereiur,ideo nonvocatur gratum faciens.
Et de hac dicit Apostolus I ad Coriiulvios
XII : Vnicuique datur manifestalio Spirilus ad ulilitatem, scilicet aliorum. Porro cum varia sint dona gratise
gratis datae, qure alias dicuntur charismat:>,quemadmodum docet Apostolus illis verbis : Divisiones gratiarum sunl, idem autem Spirilus,
elc.; unicuique
autem dalur manifeslalio Spirilus ad ulititatem (id est,
conferuntur dona spirilualia,
sed visibilia, ut sint
argumentum et manifestatio invisibilis Spirilus nc- D
cepii). Alti per Spirtiwn datur sermo sapientiw, alii

sutemtermo tcimtim tecmdvm eumdeni Spirimm,

q(-

teri fides in eodem Spirilu,

alii gratia sanilalum in
uno Spirilu, alii operaiio virttttum, alii prophelia, alii
discretio sptrituum, alii genera linguarum, alii inletpreiatio sertnonum. Tamen in hac collatione quae de
Charismatibus divinis inscribitur,
non promitcue de
omnibus charismatibus seu gratiis gratis dalis agitur, sed proprie et peculiaruer de duobus, nempe
de gratia sanitatum sive sanalionum,
id est, gratia
sanandi et curandimorbos,
et operaiinne viriutum,
id est, signorunv et miraculoruin,
ut ex consequenttbus patebit. Cur autenv gr.iiia sanitatum distinguaturetiam
ab Apostolo ab operatione virlutum
seu
sit ipsamiraeulosa et perdivinam
miraculorum.ctim
virtutem fiat, respondei D. Thomas (2-2, q. 178, a.
2 et 4), quod gratia sauiiaium commemoraiur seorsum, quia per eam confertur liomini aliquod beneficium peculiare, scilicet corporalis sanilaiis, prseter
benellcium commune, quod exhibetur in omnibus
ailducaniurin
notitiam
miracnlis, utscilicelhomines
Dei. Horum aulenv charismatum triplicem seu iripaititam rationem postmodum assignat Auctor, cirr
sciiicet ejusmodi dona aliquibus conferantur. Verum
tenia ralio non tam ad veram graliam gratis dalam,
sive sanitalum, sive miraculorum,
quam ad ficiionem et simulationem,
aut imitaiionem
quamdam
diabolicam ejusniodi gratiarum refenur, quam diar
bolus in suis minisiris operatur, ut infra dicetur plenius. Ulramque vero causam sive rationem, hoc est,
prlmam el secundam, D. Thomas (In Commenlar.)
exposuit siinul cum ntriusque gratiae discriinine bis
verbis : Pertinel ad graliam gratum facientem quod
per eam Spiritus sanclus inhabitet, quod quidem non
pertinel ad graiiam gratis datam, sed sotum ut per
eam Spirilus sanctus manifesletur, sicul interior motus
cordis per vocem. Manifeslatur autein per hujusmodi
gratias Spiritus sanclus dupliciter : uno modo ul inhabitans Ecclesiam, el docens, et sanclificans eam;
pula cum aliquis peccator, quem non inhabital Spiritus
sanctus, fac.il miracuta ad estendendum quod fides Ecclesim quctm ipse prmdical sit vera. Vnde dicitur Hebr.
n : Contestante Deo signis, el prodigiis, el variis Spiritus sancti distributionibus. Alio tnodo manifeslatur
per hujusmocli graiia Spirilus sancti, uf inhabitans
eum cui lales gratim concediintur. Vnde dicitur Act.
vi quod Siepbanus, plenus gralia, faciebat prodigia et
signa multa, quem Spiritu stinclo plenum elegerunt.
Sic autem non concedunlur hujusmodi gratim, nisi san*
ctis. El ne hujusmodi manifesialio vana videatur, subdit : Ad ulilitaiem (scilicet commuitemjn quo designa-,
tur finis hartim graliaruni), et hoc vel dum probalur
vera doctrina Ecclesim, el sic fideles confirmantur
et
infideles convertuntur, t'e/ dum sanclitas aticujus proponiiur aliis in exemplum. Vnde dicilur infra : Ad
mdificationem Ecclesim qumrite,vt abundeiis. El c. x :
Non qumrens quod mihi utile, sedquod multi$tut saM

fiant,

$91

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

99

mundate, dmmones ejicite; gratis ac- .A obligatus, propter admirationem signorum sanctus ac
Dei famulus creditur, eliam viliorum
ejus srmulatio
cepistis, gralit dale (Matlh. x). Secunda, cum, ob
aditu [Ltps. tn
suadeatur, et per hoc obtreciationis
sedificaiionem ecclesiae vel eorum qui iofirmos suos
marg. audiluj
reserato, etiam religionis sanctiias
ingerunt, vel eorum qui curandi suut, fidein,sanitaeitate, leprotos

eliam a peccaloribus indignisque procedit. De qnibus Salvator in Evangelio : Mulli, inquit,

dicenf miftt tn illa die : Domine, Domine, a nonne in
nomine luo prophelavimus, el in nomine luo dmmonia
ejecimus, et in tuo nomine virlules multas fecimus :

itifamelur, velcerte ut is qui curalinnum dona babere

se ciedit, per superbiam cordis elatus gravius elidatur. Inde est quo'd invocantes eorum nomina quos

et tunc confilebor illis quia nuiiiqnam novi vos : Discedite a me, operarii iniquilatis (Multh. vu). Et econdesit fides,
vel iiifirmorum
trario, si offerenlium
etiam illos quibus curaiionum dona collata surn non
De q'ia re Lucas
sinit saniiatuin exercere viriuiem.

sessis siniulanl

tum virlus

nulla meriia sanciilalis

habere cognoscunl,duri

nec ullos spiritales fructus

se eornm meritis, ac de obcorporibus
effugari. De quibus in

inquit, in medio tui propheta, aul qui somnium se vidisse dicat, el prmdixerit
signum atque portenlum, el evenerit quod locutus est,
et dixerit tibi: Eamus el sequamur deos alienos, quos
Deuteronomio

: Si surrexil,

evangelisu : Ethnon poterat, inqtiit, Jesus facere inignoras, et serviatnus eis; non audias vetba ptophelm
illorum (Luc. p
ter eos vitlutes, propter increduliiatem
illius aut somniatoris,
quia tentai vos Dominus Deus
erant
Unde
idem
Domiuiis
:
Mulii,
inquil,
leprosi
iv).
vester ul palam fiai, ulrum diligatis eum, an non,in tolo
in Israel sub Eliseo prophelct, et nemo eorum mtindacorde et in tola anima vesira (Deul. xiv). Et in Evantus est nisi Naaman Syrus (Matth. xm).c Tertius curationum modus eliam colludio dsemonum ac fagelio : Exsurgent\ inquit, pseudocbrisli et psetido ef dabunl
ctione simulatur, ut dum homoraanifeslis criminibus
prophelm,
signa magna et prodigia, ila ut
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.
a D.
et
curare qui hominjbus videntur elsunl revera immeHieronymus in hunc locum : Prephetare,
virltites focere, et damonia ejicere, interdum non ejus
dicabiles; verum liie nullum est roiraculum. quia nihil agii dsemon quod superet vires totius naturae, sed
meriii est qui operatur; sed vel invocatione nominis
utiur causis et mediis naturalibus, applicando aciiva
Chrisli hoc agil, vel ob condeninationem eorum qui inpasMvis, quorum vires et facultaie-i omnes inullo
vocant, el uliltialem eorum qui vident et auditini, conaccuralius et perspicacius novii quam ulli experiencedilur, ul licet homines despiciant signa fucientes,
tissimi mediei; vejl cerie reniovendo causas niorbolnmen Deum honotent ud cujtts invocationem fiunt multa
rum quas ipsetnet occnite iinniisil.
Vide D. Anguslimiracula. Nam et Suul, el Balaam, et Caiphas, pronum lib. III de Trjnilate cap. 7 et 10, el deCivitate
phetaveruni, nescientes quid dicerent (I Reg. x, JVum.
Dei lib. x cap. 16.
XXIII, Joan. xi); ef Pharao, el Nabtichodonosor somd Uri non
niis fuiura cognoscunt (Genes. XLI, Daniel. n); ef in
pro urgeri, ut in priore ediiione opiActibus Apostolorum, filii Scevm Judmi videbaniur eji- natus sum , sed jiroprie pro coraburi positum nunc
cere dmmonia ( Act. xix). Sed et Judas apostolus cum " existimo, cum ex viiis mulloriira sanctorum constet
d*niones corpora possidentes non raro clamasse:
animo prodiloris ntulla signa inler apostolos fecisse
narratur. Hsec S. Hieronymus (Vitle infra cap. 6).
Vror, ttror, etc. Ssepe etiam ab energumenis id auh Duobusmodisexponitur:
(liluin esi: Quo niodo eiiim ab igne, licei corporeo,
iNon poterat, idcsi novere uruniur,
queinadmodum
lebat, propter eoruin incredulitatem;
bocj est, incendiuni quoddam inlernum el spiritale ^aiiuulur dseinones in inferno, sefratres Joseph dicuniur non poluisse frairi suo qttid
cundum probabiliorem
senietitiam : ita eiiam sanquam pacifice loqui, quia oderant eum (Gen. xxxvu),
id est, noluisse; et tilChristusait
Joan. vn : JVon poctnrum priesentiaj et virlute vere cruciari et quodannnodo uri Dep ita volcnte, non est iiuprobaliile.
test mundus odisse vos : 1 non vult odisse, cuin vos
Vide exempla apud Csesarium el Surium.
mundati sitis ; 2 JVon poterat, id est, non conveuiee
et minislroruin
bat nec decebat ut faceret:
Signa et prodigia Antichrisii
quemadmodum filiis
Zebedaei dixit : Non esf tnecum dare vobis (Matilt.
ejus, qualia fulura sini, declaral Apostolus , cum
de Antichrislo
Uiquens dicit,
ejus adventum fore
xx). Nolo dare vobis, quia non congruit adhuc carsecundum operalibaem Salanm in omni virlule , et
nalibus et mundanis.
c De hac daemonuin collusione ac simulatione,
signis, et prodigiis mendacibus (II Thess. n). Mendacia atiteni erunt, vel quia plerumque plianiastica
qua fingunt sea magis cogi el eorum imperio deobet merae praesligise. Videliilur
enim morluos suscisessis corjionbus violenter expelli, actum est supra
tare, aegros sanare, eic. Sed illusorie ei prsestigia(Collal. 8 c. 20). Hunc autem modum recensuit Autorie : qualia olimj miracnla Apollonius Thyaneus et
Clor, non quod ad charismala divinaet dona superde quibus bic \D Simon Magus fecisse legunlur, vel quia etiam-i qnreriaiuralia curatiomim et miraciilorum
dam eorum veracjler fiant, utpote naturse faculiaagilur, vere pertineat, ut cuivis notum esl, sed quod
lem non excedeiitia,
illorum similiiudraem quamdam et speciem prae se
cujusmodi sunt, ventos et
ferat. Imitatur enim diabolus, ut simia, quantum
lempestaies excitare, ignem ccelo educere, segros
aut languidos sulJito curare: lamen in genere inipoiest, divinas actiones; sed eas atlingere et asseraculorum , qualia se facere jactabit Aiiiicbristus
,
qui non pntest. Proinde quamvis tum per se, tum
falsa
erunt
et
cum
vera
muiia possit
miracula ommendricia,
per suos miivistros, Deo permittente,
nem naturae facultaiem superent, el proinde solius
operari quse bominibus mira et mirabilia videaniur
Dei viriule fiant, qni falsilaiis testis aut approbaior
(S. Thom. i parfe, q. 111, a. i, et 1-%,q. 178, a. 2),
esse neqiiit (Vide S. Thomam, 2-2, q. 178, a. 1). Unde
non tamen vera miracula, quae scilicet superent omxx dje Civii. cap. 19: Sotet, inquit,
nem faculiaiem rerum naiuralium (qualia sunt susAugustinus
et lmjusmodi),
citare morluos, caecos illuminare,
ambigi, utrum propterea dicla sinl tigna et prodigia
illud
aui absoluie mirabilia,
de quibus inielligitur
mendacii, quoniam mortales sensus per phantasmata
decepturus est, ut quod non facit, facere videaiur,
psalnii: Benedicius Dominui Deus Israel,qui facit miAn quia ilia ipsa\, eliamsi erunl vera prodigia, ad
rabilia solus (Psal. LXXI). Itemque.qui facit mitabilia
mendaciutn perltalienl crediluros non ea potuisse, nisi
gratia, solet
Exempli
magna solus (Psal. cxxxv).
dajmon interdum, per magos et maleficos, morbos
divinilus, fieri, vifiulem diaboli netcieittes: maxime

993

COLLATIO

in errorem
(Matlh.

inducanlur,

si fieri

XV. DE CHARISMATIBUS

, factillattim
potest, etiam electi A

II.

In quo quis santtos viros debeal admirari.

Quapropter numquam debemus eos qui hoc affein his virlutibus
ctanl,
sed poiius inadmirari,
omuium expulsione et molueri, utrum viliorum
rum emendatione perfecti sinr Quod utique non
pro allerius fide, aut diversitate causarum, sed pro
uniuscuiusque studio, Dei graiia dispensante conceditur. a Hrec namque actualis scieniia , quse alio
vocabulo charitas ab Apostolo nuncupatur (11 Cor.
XIII ), ei universis linguis bominum et angclorum,
et plenitudini fidei qure etiam raonles transferat,
et
omni scientiae ac prophetise

, ipsique
aucioritale

99i

glorioso
marlyrio
apostolica
praefertur. Nam cum dinumerasset universa charismatum
genera, atque dixisset : Alii datur per Spiritum sermo tapientim,
alii
sermo scieniice, alii fides, alii gratia sanilatnm, alii
et reliqua ; de chaoperatio virtutum (ICor. xxn),
ritate dicturus,
quemadmodunv eam cunctis prooluIerit charismalibus,
paucis adverlite : El adhuc, in-

xxiv).
CAPUT

DIVINIS.
postremo

quil, supra modum excelleniiorem vobis viam demonstro (Ib.). Per quod evidenter osienditur perfeciionis
ac beatiiudinis summam , non in illorum mirabiliura
operatione, sed in cbaritatis puritate consislere. Nec
immerito : omnia enim illa evacuanda acdesiruenda
sunt: charitas vero perpetuo permansura. h Ideoque a Patribus nostris opera ista signorum nequa-

ei erogalioni

omnium

- quam vidimus
B

ALARDl

GAZ.EI

COMMENTARIUS.

quando tantam , quanlam numquam habuit, accipiet

polestatem. Non enim quando de cmlo ignis ceciiit,
et lantam familiain cum laii.is gregibus pecorum sancti
Job, uno impetu absuttpsil; et lurbo irruens, et domum d,'jiciens, filios ejus occidit, phanlasmata fuerunl; quce lamen fttetunt opera Satanm , cui Deus
dederal hanc polestatem Propter quid hontm ergo
dicta sunl prodigia el signa mendacii, tunc potitts apparebil. Sed propler quodlibel horum dictum sit, seducentia eos signis atque prodigiis, qui seduci merebunlur : pro eo quod dilectionem veritcttis , inquit
Apostolus, non receperunt, ut salvi fierent. Sic Augustiniis.
a Illa scilicet,
de qua in superiore collatione,
qure in expellendis vitiis et virtutibus
acquirendis
ut
ihi
dictum est.
occupatur,
b Sancli viri iniracula,
quse hic dicunlur opera
signorum , nequaquam affectant, sed inaxioie refugiiint, nisi necessilate aul (baritaie
compulsi : id- (p
raiione : 1 ob periciilum ostenialionis
qneduplici
ei inanis glorire, 2 ob perieuliim teutationis Dei,
quorum uirumque docuit Chri-tus suo excinpTi vilandiim. Primum, cum miracula a se facta, vetuit
cinn discipnlos gestientes et
aliquoties publicari:
gloriantes, qnod eiiam dJpnionia suiijicerentiir
ipsis,
Slatim reprcsii
direns : Videbam Satanam, sicut
fulgur de cmlo cadentem, nempe ob superbiam ; et
addidit:
In hoc nolite gaudete, quia spititus subjiciunlur vobis : gaudele auiem quod nomina vestra
scripta suni in cmlis (Luc. x). Siinililer quum Scrib.e
et Pliarisaei dicerent : Mag>sler, volumus a le signttm
videre, respondil : Geueraiio mala el adultera signum qumrit; el signum non dabitur ei, elc. (Mallh.
El cuin jiisso Pilali ductus esset ad rexnetxvt).
gem Herodem cupientem videre aliquod signum ab
eo fieri, nihil illi, multa licet imerrog uiti, respondit (Luc. xxni). Quod ideo procul dubio fecisse credendus est, quodex mera curiosiiate
aui vanitaie
signa illa ab iis peterentnr. Posterius vero, quando D
docuit hoc esse tentare Deum , miraculum
si.ie necessil.ite aut jusia ratione velle facere. De (|iio D.
Auguslinus tractatii 2 in Epist. Joannis : A Satana,
iliquit, tentatus est Cltristus de miraculo , quando ei
dixil: Miite le deorsum : quia scriptum esl : Angelis
suis mandavit de te ut suscipiant le, nequando offendas ad lapidetn pedem luum. Ille restitit tentaiori.
Si enim facerel miraculum,
non videreiur, nisi aut !
cessisse, aut curiositate fecisse. Fecii enim quando i
voluil tamquam Deus, sed tamquam infirmos curans ::
nam si lunc faceret, quasi tantuinmodo miraculum t
facere velle putaretur. Sed ne id homines sentirent, ,
altende quid respondit; et quando tibi tatis tentaiio i
evenerit, dic illud et tu: Redi posl me, Satanas :
tcnptutn tst enim : Non lenlabis Dominum Deumi

affectata ; quinimmo

cum ea Spiriius

luum, id est, si hoc fecero, lenlabo Deum. Hoc dixit, quod le voluit dicere. quando tibi hoc suqge.tit
inimicus : Qualis homo es ? qualis Chrislianus ? modo
vel unum miiaculum
fecisii ? atil orationibus luis
morlui surrexerunt,
aut febricitantes sanasti ? Si vere
esses alicujus tneriii,
faceres aliquod miraculum. Redic
: Scriplum esi: Non tentabis Dominum
sponde, et
Deum ttium : non ergo tentabo Deum quasi tunc
perlineam ad Detnn, si fecero tniracutum;
el non pertineam, st non fecero. Ita Augiistinus. Porro Chrisit
exi-mplo edocti SS. Patres ijuanta cnm dilficuliate
et circuinspeclioue
ad facienda miracula accesserint, et post f.icta qu.im bumiliier se gesserint, docent exempla SS. Antonii apud Aihaiiasium , llilalionis ripuil D. Hieronymum,
M icarii et aliorum
Benedii li apud Gregorium.
apml P.illadium,
De
ita
Hillarione
scribit S. Hieronymus : Sexagesitno
terlio vitm sum anno cernens grande monasterium et
mullitudinem
fratrum secum habitanlium,
turbatque
eornm qui diversis languoribus el immundis spirilibus
occupatos ad se deducebanl, ila ul omni generc hominum solitudo per circuilum replerelur;
fiebal quolie<
incredibiti
desiderio conversationis anliqum
die,
recordabatnr. Inlerrngutut
a frulribus quid haberet,
cur se conficeret. ail : Rursum ad smcttlum redii, et
rerepi merce.dem meam in vila mea. En homines Patmsltnm et vicinm provincim existimant me alicujus
esse momenii. D. Augiislintis
m'racuIocupiditntem
rnni aut signoruui,
quae subinde viris perfectis molesiiani exlnbet,
in seipso coercuisse se dicit his
verbis : A le, Domine Deus meus, cui humilem famulalum ac simplicem debeo, quantis mecum suggestionunt inachinalionibus agil inimicus, ut signum uliquod
petanl! Sed obsecro te per regem nostrum et patriam
Hierusalem , simplicem, castam , ut quemadmodum
longe est a me ista cousensio , ita sit semper tonge atque longius (Lib. x Confess. cap. 35). De sanciiss.
nostro Beuedicto D. Grcgorius : Cm
legislatore
rusiicus filio orbalus clamaret:
Redde filium meutn ,
reclde filium meum , et fratres inslarent, ut ejus petilioni acquiesceret, mox Dei famulus valde contristaltis
est, diceus : Recedile, fratres, recedile: hmc noslra
non sunt; sed sanctorum apostotorum : quid nobis
onera vuliis imponere, qum non possumus porlare ?
Al itle quem nimius cogcbat dolor, in sua petitione
persislens, jurantque qtiod non recederel, nisi ejus
filium resuscitaret , obtinuii tandem quod optabat
(Lib. II Isial. cap. 32). Habes alia duo exempla Pinicnii et Kessarionis anachoreiarum in Vitis Patrum.
Sed si pateris, lector, audisse juvabil et aliud non
nfimis jucundiim
quam serium, et ad monaslicam
de duobus pueris ab abbate
spectans disciplinam,
correptis et castigatis, quod ex miraculo per eorum
et innocentiam
facto cujusdam vance.
siinplicitateiu

995

JOANNIS

CASSIANI

sancti graiia possiderent,

numquam exercere
nisi forte extrema illos et inevilabilis
luerunt,
cessiias coarctasset.
CAPUT

III.

Dt susCitato mortuO ab abbate Macario.

COLLATIONES.!
936
vo- A quidam qui d Eunomii perfidiam sectabatur, sincerinelatem calholicae fjdei arte dialectica subvertere conaretur,
magnamque jam hominum muliiludinem
decepisset,
rogatus a catholicis viris,
qui ruina
tantse subversionis gravissime movebantur, beatus

et a ab abbate Macario, qui babitationem

h
Scythioiiese solitudinis primus invenit,c monuuro
Nam cura haereticus
suscitatum esse reminiscirour.
Sicul

ALARDI

Macarius, ut simpjicitatem
litatis naufragio liberaret,

totius jEgypli ab infideadvenit, Quem cum hsereticus arte dialectica fuisset aggressus, et Aristoteiicis ignorantemj spinis vellet abducere, beatus

GAZJEI COMMENTARTUS.

Severo rein ita

qredetetuur : in qtiem ingressi sunl duo iribuni cutn
glorise specimen dedissent, Sulphid
magtio fastu ot appdralu. Postquam ergo iribuni videewarraiite : Cuidam soliiario, qui nuper ad eremum
runl ipsos veleribus\ pannis indutos et sedentes in angusecesserat, mquc amplius ab hoc monaslerio quam
panem
lo, humilem illant et lcnuem vivendi ralionem, beatutn
sex millibus tabernaculum sibi constituerat,
abbits pcf rftios puerOs miserat; quorurii major habejudicctbani. Vnus auietn ex ipsis tribtinis dixit ad ipsos : Beati estis vos, qui mandum iiludilis. Respondens
bat mtatis annos quihdecith : minor tinodecennis erai.
B
aulem Macarius, qui erat urbanus, dixit eis : Nos quiHis ergo inde redeuntibus aspis mirm magnitudinis
dem mundum idlusimus : vos autem mv.ndus illudit.
venil obtiiatn : cujus occursu nihil perterritis, ut anle
cmrulea
Seias autem te noti lua spontehoc dixisse, sed ptophepedes eorum venit quasi incantata carminibus,
tice. Ambo enim vocamur Macarii, hoc est, beali. Is
colla deposuit, intnor ex pueris , tnanu eam apprehenPulem ejus sermonb compunctus, cum domuin venisset,
sam , ac pailio involutam feire ccepil: deinde monavestes exuens, delegil vitam agere soiilariam, multat
slerium quasi victor ingressus, in occursum fratrum
faciens elcemosynas. Hsec ibi.
caplivam besliam, resoluto pallio, non sine jaclantim
c Habes boc miraculura itidem relatum a Palladio
lumore deposuit. Sed cum infantium fidetn alque virtulem cmlert prmdicarent, abbas ille alltori consilio ,
(Vbi supra), Nicephoro
(Lib. ix, c. 1&), prseter Sozomeuum superiuS ciiaiuni. Exstat eadenv bistoria
ne infirmior mtas insolesceret, utruriique virgis comeos
apud Evagrium, sfeu potius Rufiniini in Vilis Palrunv
pescuit, mtillum objurgatos, cur ipsi, quod per
opus illud
(Lib. ii cap. 28)j late qiiidera descripta, sed cum
operatus fueral Dotninus, prodidissent:
et distinctione,
nonnulla varietaii;
non suce fidei, sed divinm fuisse virlulis : discerent
quam hic annonon in signis el virtasse juvabil. Sicenim ipse de Macario agens : Aiepotius Deo in humilitale scrvire ,
bant ptmlerea aliquando venisse ad eum hmreticum
lutibus gloriari: quia meliot essel infirmiiatis conscienquemdam Hieracitqm, quod genus hmreseos invenitur
tia, virtuium vqnilale. Hsec ipse (Dial. I cap. 9).
a
apud JEgypium. Hic cum per mullam loqnendi arlem
jEgyptio illo seuiore, de quo supra (Sozomen.
t. lli, e. 15), ut coiligiwr ex Soasomeno, qui de duoplurimos )ralrum, qui habitabant in eretno, conlurbabus Macariis agens, miraf.ulum
rel, ausus est e.ianj coram ipso fidei sum asserere praquod bic narratur
nominalim et diserte ex communi C vilatem. Cui cum fesisferet senior, et contradicerel. ille
Macario ^gyptio
Telalione altribuil, hscc de eo scribens : Mgyptimn
vefbasimpliciota atgumetttit calildis dudebal. Sed cum
videret saticius fidem fratrum periclitari:
Quid opus
famU esi mortuum ad vilam revocasse, quo hontini, qui
contra tenVtrei, possel persuadere mortuorum fore
est, inquil, nosverbis conlendere ad subversionem audientium ? Exeamtis ad leputcra fratrum qui nos prmresttfrectionem. Vixit annos ctrciter nonaginia, quOcesserunl in Domino, ei cui nostrum concesseril Domirum sexaginla in soltiudine contrivit. Qui simul ulslunus suscitate morluum de sepulcto, scianl omnesquia
dio monaslicm, et Se.vermdisciplinm, cum adolescens esillius fides probalur^ a Deo. Senno hic omnibus qui adset, se dedidU, sic in eo excelluit; ut a monachis -naisenis [Al, puer senierant [ratribus plbcuit. Processerunt ad sepulcra, et
8a/oyi/>Mv, hoc est, adolescens
hortcttur Macarius. Hieracilam,
ut evocaret mortuum
liS] more, et gravilatem prm se ferens nuncupareiur.
in nomine Dominii At ille : Tu, inquit, domine, qui
Vbi autem annum jam mtalis egit quadragesimum,
diu post presbyter
propoiuisli, priot evoca. Et Macarius prostemens se in
presbyter ordinalus est: alter vero
oralionem ante Dominum-, ubi sttfficienter oravil, elevainsiitutus, etc. Hujus porro Macarii memoria fastis
lis sursitin oculis suis, ait ad Dominum : Tu, inquit,
ecclesiasticis consignatur X.VIH calend. Pebruarii in
hsec verba : In $gypto S. Macarii abbatis discipuli
Domine, quis ex \diiobus nobis reciam fidem teneal,
B. Arilonii vita et miraculis celeberrimi (In Manyrot.
oslendc, elevato mbrttto hoc. El cum hoc dixisset, fraecclesiiasiicosantris cujusdam noti^n, qui nuper fuerai sepullus, evoRom.). idemque inieriscriptores
a Gennadio ( De Vir. iilusi. c. 10 ), et
tiunieratur
cavit, cui ille cuinide tunmlo tespondissetj, accedenles
in
fratres conlinuo, qum stiperposita fuerant auferuni, et
qiiinquaginta millium monachorUiiiPaterasseritur
eductum eum ie sepulcro, resolulis fasciolis qutbus
Vilis Palrum (Lib. l \n Vita Poslhumii cap. 1). Quod
autem ad vOcabulum attinet, vitiose Macliarius iua- D conslrictus erat, exhibiterunt vivmlem. Bieracila vero,
ubi hmc vidit, obstUpelaclus in fugam vertUur. Quem
pressus legliur etiam apud Plantinum. Scribendum
eniin est lioc noirien siiie aspiratione, utrecte annofratres quOCjhe om\ies inseqtientes extra lermhtos terrm
iliius exturiavtruiih
lia Rufinus : quse licet in miratavit Ciaconius. Nara Grce dicitur fwxa/nof : quse
culo suscitati inorUiicuni Auciore nostro conveniant,
ut noluiii est, et viaesequenvox beatumsignificat,
in reliqua tamen jnarraiione
haud parum discrelera notara.
b Allas
alibi pluripant : viilerit lectbr, utri potius credendum putei.
SchylicjB vel Scelicse. De qua
d Eonomius hseresiarcha
bus in locis dictuin est. Scribit porro Sozomenus
turpissimus, cujus etiam
alibi (Co'//at. 7, jy>. 32) facta est menlio, sub Vaubi Supra, utrumque Macarium summa cum laude
leute liiiperatore (ileste Suida) Arii fautor, non modo
inouasteriis ih soTitudine Sceti et monxe qui ibi est
Dei Filium cum Ario creaturam asserens; sed et
posifis praefulsse: atqui mifum non est, si senior hic
Spiruum sanctumEjlii creaturam blasphemans : con^Egyptius, priiuus ibideni habitaiionem invencrii, ut
tra quem D. Rasilius et Didymus praeclara volumina
hicdicituT.UndeetPalladiusscribit
(Lausiac. xix)Mavenissead Magnum Macarium,
carium Alexandrinmn
scripserunt. Synoijlus autem Constantijiopnlitana
pricontra
de
eiim
et
in
ma
Macedonium
erat
exemplum
ulrumScete, subdiique Tepldtiro
coiigregata,
qui
aeftucta
damnavit.
Vide
aTlusTone,
Baronium
tomo
UI et IV Anuae,t puTchraejiis
(jue
liomineMacarii,
iittra,
inde consecuto: tiptri eisetit, TnqQitJ, anibo Nilum
;
* Id esl,
inaccidit
ut
inaxiinUin
transmisiuri,
ipti
pontonein
syTlogismorum et sophismalum zrguiias

997
Macarius

tV.'

COLLATIO
apostolica

liiultiloquium

DE CJHARISMATIBUS

brevitale

ejus

Non est,
concludens,
intnarg. auctorilalej
in verbo regnum Dei, sed in virlule.
Eamus
inquit,
et nonven Domini
igitur ad sepulcra,
super mof-'
tuuin qui primus invehtus fuerit,
ihvOcemus,
Sc,
[Ltps.

sicut scriptum est (II Cor. IV) , ostendamiis ex Operibns fidem nOstram, ut manifeslissime
reclae fidei
documenta

ejus testimonio
cuam verilatem
non inani

sed virtute

signorum,

et perspi-

deciarenlur,

disputatione
el illo quod non

verborum,
potest falli

indicio

Quo audito baereticus coram

comprobemus.
circumstanli
cum ad prseplebe pudore conslrictus,
sens praebere se conditioni
propositse simulasset assensum , seque affulurum in crastinunl
promisisset,
universis qui studiosius
postero die exspeclantibus
ALARDI

GAZJ51

DIVINIS.

A ad condictum
confiuxerant,
delitatis atlfugit,
transniigravit.
boraiii lioiiani
scientia

locum,
speclaculi
hujus
de cohscientia
exterritus

998
ctipiditate
suse infi*

ac protinus
ab Universa ./Egyptd
Queih cura beatus MacSfiuS usque ad
cum populis prscstolalUs, pro sua con-

declihasse

assumehs plebem fjuae

vidisset,
ab illo fuerat depravata,
ad cohdicta sepulcra perrexit
ilunc autetii jEgyptiis
rooreih * Nili flumihis
ihvexit

alveus, ut quoniam univefsa illius latitudo

terrse ihstar imihensi pelagi, non parvO ahni temita ut
pore solita aquarura eruptione
contegilur,
nulla

tunc cuiquam humandi copia humahi corporis

ti ibuatur, nisi post transvectionem
dectirsam, * cor*
pigmentis condiU fedoletiti*
pora vero mortuorum
cellulis recondaniUr.
Nam mabus, in ediiioribus
COMMENTARIUS.

et acumina quasi spinas pungeftlia.Spectassevidetuf

B t quo opere JEgypitorum cura prmcelliu Ita Augustinus. PorroapudCbristianos
ubi de variis
Auctor quemdam locum D. Hieronymit
jam indea Cliristi exemmaxime in sepeliemiis
sanerroribus
et hiereticorum
plo mos idem obtinuit,
philosophorum
gentilium
ciorum virorum
Unde TertUlliahus
ih
corporibus.
agens : Omnia, inquil (In Nahum cap. m), dogmala
: Sciont, inquil (Cop. 24), Sabmi plttris
eorum cutn frigeant et volare non possint, sedem sibi ac
Apologetico
ei charioris suas merces sepeliendis Christianis proflitequiemintet Atistotetis et Chry>.ippi spinela reperiunt.
Inde Eunomius profert:
gari, id esl, majorem copiam thuris et aromatum in
Quod natum est, non fuit ansepeliendis cadaveribus apud Christianos,
quam in
tequam nasceretur, eie.
a Nilns
SacriGciis gcntium absumi. Prudentius quoque, quae
jEgypti fluvius mirum in modum augetur
in vestiendis et ungendis
in Scclesiis Occidentalibus
circa solsiitium aestivum, adeo ut per lolam spatiadefunctorum
terram
tus jEgypium,
deslitulam,
corporibus fieri si)lilaesi>ent# Jiisceverpluviis omnibus
sibus enarrat :
limo obducat et
suis aquis irriget,
fecundissimoque
De hac Nili eluvie et incremento
ejusque
operiat.
jiinc maxima cura sepulcris
causis, vide Plinium lib. v cap. 9.
hinc resolutos
Impenditur:
h Hunc iiiorem
condiendi
scilicet
Hoiior ullimus accipit artus,
iEgyptiacum,
ni*
3Etfuneris mbitus rnat:
corpora defunctorum pigmentis sive aromatibus,
et bonura
Candore nitentia claro
mirum ad repellendam
putrefactionem,
Praetendere lintca mos est :
tradunt Herodoius lib. n, Dioodiiremconciliandum,
4spersaque myrrha, Sabaeo
dorus Sicuius lib. i, Plato iu Phaedone, Cicero TuCorpus medicamine servat.
scul. i, Pliniuslib.
xicap. 37, etlib. xvicap. 11. At- f
D. ilem Gregorius in Cantica (Capi xi), moritloruni
Joseph ad
que is rilus ab ./Egyptiis per pairiarcham
Judaeos translatus est. Sic enim Joseph prmcepit sercorpora inyrrha condita fuisse tradit, ne pmrescevis suis medicis, ut aromalibus condirenl palrem. Quiet
rent. Denique AifiiOimis monachus Bcnidictinus
historiCus, corpora defuuctorum
busjussa expteitlibus, transierunl AQ dies: iste quippe
inagna cura uncla
mos erat cadaverum condttorum Gen. L : Sic et corcondita fuisse refert, lib. iv, cap. 33.
etaromatibus
Vide Onuphriiim
ptts Asm regis Judcc sepultum legimus pltnum aroma(Lib. de Ritis sepetiendi).
c Id
libus el uiiguenlis meretriciis qum erant pigmenlarioet ab inunda^
est, speluncis emiiientioribus
xvi. lrtem eiiariv
rum arle coitfecta. II Puralip.
lionis periculo remotis. Eiiam Ronianis sepultos naobservalura
tradunt
in Christi
tare piaculiim erat : ndeo ul si fluminis incursu relicorpore sepeliendo
consulto poetifice,
Evangelisiae (Malth. xxvi, Marc. xiv, Luc. xxi, Joan.
contingereiilur,
quiie sepullorum
illis
xi ei Xix). Etid ipse de se luturuin prsedixerat
in aliura locum transferre
liceret.
Lib. i Cod. de
vei bis : Bonum optts in me operata est : tnittens eniin
Religios.et
Smvipti Ftiner. Unde at agriolim incol-i,
hoc unguenium in corpus meutn, ad sepeliendum mefecoemepelrosi et multum aridi humandis corporibus
narrat Joannes:
cit. Quod opere expletum
bantur ex lege; de qua Cicero de Leg. lib. n> SiVenit,
Nicodemus ferens mixturaih
culiis Faccus de conditionibus
myrrhm et alees,
agror : In locis, aii,
inquit,
saxPsis et < riltbus, eliam in mediit possessionibus sequasi libras centttm. Acceperunl ergo corpus Jesu et ticurii aromatibtis, sicut inos est
gaverunt illitd linieit
puicra faeiutit. Sidonius Apollin. Jib. i epist. 8 inter
: Vivi *itiunis seJudmis sepetire. Sed et apud gentiles tum Graecos,
alia soli Ravennaiis
iocoflimoda
tum Romanos, nios isie receputs, ut deTuncti corpus
pulli haitmt. Isidorus lib. xv Eiymol. cap. 11 : Apttd
deinde uiigeretur.
De Ro-. D majores, inquil* poierites^ atil sub ntontibus aui inmonajua priinum ablueretur,
Ennii versus :
maiiis celebraiitur
tibus sepeliebanttir, Inde tractum est, ut super <cadavera, aul pyramides
fierent-, aut ingenlet columnm
femina
lavit
et
uuxit.
bona
Tarquinii corpus
cOllOCarenlur. Lucanus lib. VJII :
Item Virgilius vi jEneidos :
EtRegum cineres exstruclo monte quiescaut.
Pars calidos laliees et ahenaundanlia flamnlis
vi jEneidos :
ViTgilius
et
ungunt.
frigentis
corpusquelavant
Expediunt,
At pius iEneas ingenti mole sepulcrum
.
et
cadavera
Hinc pollinctores
dicti, qui
ungebant
Impoliil, suaquearma viro, remumque tubaiiique,
voaromalibus suffarciebant.
Quos LX.X 'vrafitxi-ra;
Monte sub aereo.
carunt. De quibus D. Augustinus lib. i Locutionis de
Porro solemne itidem fuissetani
Genesi (Cap. ult.) : Nonenim,
jEgyptiis quatn Juinquit, tpsi sepeliunl,
dseis mortuos in cellulis sive speluncis excavaiTs ejt
id est, terrm mandant cerpora morluorum;
quod non
cameralis sepelire, roanifestum est, tumex Genesis
est Gtmce h>xats>iktjai, sed svTi|>t. Illi ergo ivxafianTal
vel
XXIII cap., ubi Abraham legilurad
id aguttt, quod exhibelur Cotpotibus hamanais,
sepeiiejvdam Sa1ram uxorem eraisse ab Epliron Heliiseo speluneam
condiendo, vel siccando, vel involvendo, vel aitigahdo;

999
dens ebrietate

JOANNIS
continua

terrse illitis

"solum

CASSIANI

COLLATIONES.

1000

humandi

A pulisset. Quod ulique ut ab eo fieret, non oslentatio

arcet officium. Si qua enim cadavera defossa suscegloriae, sed charitas Chrisli et totius plebis extorsit
suam inundationum
ut beatum quoque Heliam fecisse
perit, evoraere ad superficiem
utilitas,
Reguin
niraietate compellitur.
Cum igitur antiquissimo
leclio manifestat,
cuigui ignem de coelo super hostias
b
dam cadaveri beatus Macarius astitisset,
ait: 0
ut
imposiias
pure, idcirco descendere postulavit,
homo, si venisset huc mecum hacreticus ille filius
periclitanlem
pseudoprophetarum
praestigiis fidenv
et astante ipso nomen Christi Dei mei
totitis populi liberaret
,
perditionis,
(IIIReg. xxvm).
invocans exclamassem, utrumne coram bis, qui pene
CAPUT IV.
surrecturus
ejus fuerant Jfaude subversi,
fuisses,
ediciio. Tum ille consurgens,
aunuentis
voce reDe miraculo quod Abbas Abraham in mulietis fecit
uberibus
spondit. Quem interrogans abbas Macarius quidnam
c abbatis Abrahae
ftiisset aliquando num frueretur
hac vita, vel qua
Quid eiiam
gesta commemorem,
d
hominum fuisset aelate, aut si nomen Cbristi tunc
raorum
trtxi;, id est, simplex, pro simplicitate
qui
et innocentia,
temporis cognovisset ? ille se sub antiquissimis
Qni cum metendi
regicognominatur?
de eremo diebus Quinquagesibus vixisse respondit, Christique nomen asseruit illis
gratia ad jEgyptum
se nec audisse temporibus.
Cui rursus abbas Maca- B mae perrexisset,
et a muliere
quadara parvulum
suum laclis inopia jam labidum alque f seminecem
rius, Dormi, inquit, in pace cum caeteris in tuo orsuscilandus. Haec
dine, a Christo in fine lemporum
praeferente,
lacryhvosis precibus luisset obstricius,
calicem ei aquac potandum impressocrucis
igitur ejus virlus et gralia quantum in ipso fuit semsignaculo
dedit, cujus hausiu confestim mirum in modum ariperfortasse
laluisset, nisi eum necessitas totitis provinciae periclitantis,
et erga Christura plena devotio
amorque sincerus , istud exercere roiraculura comALARDI

GAZJEI

da jam penitus
fluxerunt.

ubera

copia laciis

redundante

con-

COMMENTARIUS.

tum ex Evangelio, ubiJoseph legiiur, Poduplicem;

quam illum cui postrema et vigesima qnarta collatio
a Cassiano descripta tribuitur,
suisse corpus Jesu in monumento suo novo, quod exciquae de Moriificatione
: de quo proinde plura ibidem, quae ocderal in petra (Malth. xxvn). Caeieros iiem Hebraeoinscribitur
dicenda erunt.
id ipsum facurrerint,
rum, quibus opum facultas suppeteret,
A Ciaconius et alii lantummodo
babent : 7ra('r, pro
cere solitos, argumenlo siint ea qu* S. Epiphanius
simplicitale, el innqcenlia. El revera irai;, proprie non
(Hmres. m) narrat his verbis: Ducuntmiserumadolesed pneriun aut famuluui significai,
tceniein postsolis occasum in ptopinquas tumbas : seut
simplicem,
satis notum est. Potnit tamen hnc nornen huic abbati
pulcra enim sic appellantur; speluncm videlicei in pelris
ei innocentiae qua puero
imponi raiione simplicitatis
effossm atque consltuctm, eic. Porro hujusmodi spelunsimilior videbaturj, quani viro. semulalus opinor, il
cae Romanis cryptac dictae sunt, in quibus martyrum
lam Salvatoris senteniiam : Nisi efficiamini sicut pare quicorpora lempore persecutionis condebantur,
bus educta suni corpora SS. marlyrura,
quibus dila- _ vuli, non inlrabitis in regnum cmlorum (Mtilth. v).
Adverie veiefes monachns ei eremitas olim lemtum nuper est nosiruni Belgium in lemplis Societatis *in Mariyrolog.
ad 3 Jan.
Jesu. Vide Baroniuin
segeles de suis cellulis
pore messis ad mjetendum
a Soluin hoc loco substautivum,
id est, humus.
aut monasteriis fuis-e egressos : quorum proposito
Sic igitur construi debet baec pcriodus : Soium lerrm
exempl D. Benedicius suos cceuobius pie adnwnei,
uf si necessitas loci aut paupertas extgeril ut ad fruges
illius madensebrietate conlinua arcel humandi officium,
cuntiislenlur
lerra illa perpetuo ebria seu ma: qtiia
etc, quasi dicerei:
colligendas per sepccupentur,non
tunc vere monachi sunt, si labore inaiiuitin
dens impedit quominus ibi sepeliamur
suarum
corpora. Et
sic cohseret sequentibus : Si qua enim cadavera susvivant, sicut et Pqlres nostri el npoisoli. Porro Quinbic iintellige toiiiin lempus quod voeaqnagesiniam
ceperit, supple solum lerrae illius.
b Pure dixit, quia sine ullo igne supposito. Hanc
mus Pascbale, ut alibi nioiiuinius.
De quo ex professo agitur collatione
tamen vocem omisit Dionysius.
Alii habent : Super
21, cui liiulus : De remissione Quinquagesimob (Vide etiam Ub. in Inst. cap. i\).
hosiias impositas pyrm, pie idcirco descendere postulaAt qni poluit,
iiiquies,
lempus Paschale, sive ante
vit, etc, ut observavit Cuychius.
c Primo
csse idoneum, et matuPemecosten, ad meieudiim,
hujiis numinis abbaiis Abrab.-e occursu
sive Abrabamium,
certe, cum non
risjam frugibus opportunum?Potuit
suspicatus sum illum Abraham,
solura in __Egypt'o, verum etiam in Palsesiiua aliisvel Abramium sancium eremiiam hoc loco desiguari,
sermone deque regionibus niessis in mense Maio ut pluriinum
cujus vitara beatus Ephrem liiculeiiio
Nam inter Pascha el Pcniecnsteu apud
scripsit, cujus et memoria celebratur in Martyrolocontingerei.
Jiidacos niessem fieri soliiam satis con-iat ex Levigio Romano 16 Mariii. At, re altentius inspecla, faDeul. xvi). In
cile agnovi aliter se habere; et alium hic abbaiem ]D lico ei Deuteronomio
(Leuif. xxm,
ab illo denoialum. Nam
Abraham, sive Abrahamium
/Egypto aulem (ut Plinius) omni serunl mense, et ubiille Syrus, et S. Ephrem Syri disciputus, ut ipsemet
cumque itnbtes msiiti non sunl, ut in India el .Elhio: In /Egyplo hordeum sexto asalu men-'
et atii lesiaiitur (S. Ephrem. in Testam.; Sozomen.
pia; etalihi
I. xvn c. 18 et
I. ni c. 13; Niceph. I. ix, c. 16); bic vero _4gyptiu.s,
se, frumenta sejptimo metuntur (Plnt.
ulex hoc lexlumanife.-lecnlligitur.
Ille qiiinquaginta
/. xvni c. 7). Alibi euam scribil binas meses et bi- 1
inter illas bieuie (Lib.
ut refertS.Ephrem:
nas sestates contingeremedia
annis in cellula mansilincliius,
vi c. 17).
hic ab eremo Thebaidis,
quae superior iEgyptus vof Seminex,
aut semivivus,
ineleudi
id esl, semimorluiis,
calur, descendit in __Egyptum inferiorem,
id est, puer, ob simmoribundus. Ovidius lib. i Meiaph.:
hicjraij,
gratia, uthic dicilur;
: ilie non
et innocentiam
plicitatem
cognominatus
Atque ita semineces pariim ferventibus artus
iteni. Denique nibil inler illius Syri Acia fusius a
Mollit aquis.
huic
Abraenarrata
Metaphrasie
legitur eorum, qu
hae jEgyptio aiiribuuntur
hic miracula. Iiaque non
Sidonius lib. i epist. 7, pietas Augusta seminecem...
exstimo
vel exsilio munerilur.
alium hic abbatem Abruham intelligendum

COLLATIO

iOM

CAPUT
De claudi

cujusdam curatione,
ratut

XV. DE CHARISMATIBUS

V.
quam idetn

idem ipsa pcrgens ad vicum, circumdatus

est illudentium turbis, qui subsannantes osiendebant
ei quemdam bominem contracto genu multis jam anet antiqua debilitale
repianlem ; ac lentantes eum , Ostende, aiebant,
abba Abraham, si servus es Dei, et restitue bunc
prislinae saniiaii, ut nomen Cbrisli quem colis vanum
officio destilulum

non esse credamus. Tunc ille confestim invocalo

Chrisli nomine, inclinans se et apprebendens aridum
pedem hominis traxit, cujus traciu conlinuo siccum
genu curvumque

directum

est, ac recepto usu gresALARDI

GAZifil

Sic Paulus et BarnaDas cum Lystrenscs cives ob

sanaium claudum divinos bonores eis deferre velleni,
Conscissis tunicis exsilierunt in lurmas , damantet el
dicentes: Viri, quid haic facitis ? Et nos morlales sumus similes vobis homines, etc. (Act. xiv).
i> Malos homines, id est, mortali culpa obslriclos,
scd fideles, posse daemones ejicere, aliaque miracula
edere, et non raro
quse per virlutes signilicantur,
edidisse, muliis exemplis etauctorilalibusScripturae
compenum est. Saul enim postquam ab eo Dominus
diseesserat, Davidem innocentem persequens, cum
in cuueum prophelarum
venisset, facto super eum
Spirilu Domini cum caeleris propbetavit (I Reg.xix),
Num el Saul inler prophetat
unde exiii proverbium:
et Caiphas homo impius,
(Matth. x) ? Prophetavit
Quia ponlifex erat anni illius (Joan. xi). Fecit etJudas miracula, dum in Christum credebat, eique adhaerebat: nam et poteslaiem cum aliis apostolis accepit, et gloriatus est cum aliis, quod sibi daemonia
Et lamen fur erat, el locusubjiceremur (Luc. x):
los habebal (Joan. xn). Et u_tD. Hieronymus sentire
animo agitabat, idemvidetur, jam lum prodilionem
que manifeste colligitur ex illis verbis Christi: Mulli
dicent in illa die : Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine luo dcemonia ejecimus ? etc.
(Matlh. vu). Quibus non respondet ipsos menliri,
aul falsum dicere, quemadmodum responsurus esset,
ei daemones ejecissent,
si non vere propbetassent,
aut vera miracula non fecissent, sed tantum : JVumut voquam novi vos. Notitia scilicet approbationis,
cant theologi. Paulus denique saiis ostendit per fidem
miracula palrari posse , dum ait:
absque charitale
Si habuero omnem fidem, ita ut monles transferam,
charitaiem autem non habuero, nihil sum, etc. (1 Cor.
5111). Unde merito hic abbas superius (Cap. 1 hujus
collat.) hancsecundam causam hujusmodisignorum,
seu curationum
assignavit : Cum ob mdi/icalionem
Ecclesim, vel eorum qui infirmos suos ingerunt,vel
eorum qui curandi sunl, fidem, sanilatum virtus etiam
a peccaioribus indiynisque procedit. Verum liic amplius dicil eliam homines mente corruptos el reprobos
circa fidem, id esl, inficleles, ut sunt Judsei, pagani,
haeretici, plerumque, id est, saepenumero, in nomine
Domini et dcemonia ejicere, et virtutes maximas operari,
eosdemque in fine saeculi dicturos: Domine,Domine,
nonne in nomine tuo prophetavimus? etc. Quod quidcm
sanc, et cum grano salis, ul dicitur, imelligenduin
esi. Multis siquidem exemplis constat etiam per liomines infideles vera miracula facia esse, ntet Chrysostomus (JJomif. 25 in Matlh.)
, et Hieronymus
(Comment. in Matth.) docent. Nani Balaam, lalsus
alioquin et infidelis propbeta, prseclaram de Chrisio
et verba illa Domiejusque ortu edidit prophetiam;
ni : Multi dicenl in illa die, etc, non solum ad fideles, verum etiam ad infideles referri possunt, ut iidem

PATROI.

XLIX.

DIVINIS.

1002

A suum, quem oblivioni jam tradiderat annosa debililas, laetus abscessit.

ett opeCAPUT VI.
non ex tignis debeat
Quod tneritum uniutcujutque
wstimari.

Velcum

nis gressus

'

Hi itaque viri nihil sibi pro lalium mirabilium virlute donabant, quia a non liaec suo merito agi, sed
Domini raisericordia
fatebantur,
apostolicis verbis
refnin admiratione
signorum humanam gloriam
tantes : Viri fratret, inquiunt, quid admiramini in hoc,
aut nos quid intuemini quasi noslra virlute aut poleslale fecerimut hunr, ambulare (Actor. III) ? Nec quemquam in donis ac mirabilibus Dei, sed potius ex propriisviri.uiumfructibus
mentis
qui industria
Plerumque

prsedicandum essecensebant,
et operum virtute generanlur.

enim, ut supra jam dicium est (Cap. i),h bo-

COMMENTARIUS.
B quoque auclores testanlur. Possunt itaque mali et
aut divina
jnfideles, subinde invocatoChristinomine
virtuie, daemones expellere, aliaquemiraculafacere,
si Deus eorum ministerio uti aut cum ipsis, ut inconcurrere
ad ipsorum aut
strumenlis,
dignetur,
aliorum ulilitaiem,
aut ad manifestandam suam gloriam etvirtulem:
modo non id attenlent aut pra.susui erroris aut faisi dogmant ad confiniiaiionem
matis, ut superius dictum est. Nam et Julianus Apostata signo crucis facto dsemones subiio effugavii,
teste Gregorio Nazianzeno (Orat. I in JuL), et Historia Ecclesiastica (Theodoret. I. m, c. 3; Sozom. I. v,
c. 2); et Epipbanius (Hceres. 50) refert de Joseiu nopho homine Judseo, quod necdum credens,
mine Jesu, hominem a dxmonio
obsessum liberaverit. Alius item Judaeus apud Gregorium Magnum
(Dial. I. III, c. 7), dum in templo Apollinis, ubi d;emones convenerant,
eis deprehensus quod
jaceret,
cruce signatus esset, eos confestim in fugam veriit
_ clamantes : Vae, voi : vas vacuum, sed sigtiatum.
^ Caeierum cum miracula
vera sint quaidam divina
secundum illud ad Hebiaeos n : Conteteslimonia,
slanle Deo tignis, et portenlis, el variis virlulibus (utitur enim Deus miraculis , quasi sigillo in teslimonium et conQrmaiionem
sicut utuniur reveritatis,
ges et alii sigillo litteris apposito ad fidem faciendam), fieri nequit ut vel Judseus, vel haereticus, vel
alius infidelis ad astruendam et comprobandam
falsitatem miraculum ullum verum edat, aut daemones
expellat, quod ct inter miracula repoui potesi. Unde
sequitur neque hserelicos, cum nihil aliud spectent
nisi ut doclrinam
erroneam
sta.quam profitenlur
biliant et conlirment,
neque Antichristum
ejusque
et
miraculum
ulpseudoprophelas
pseudoapostolos
lum umquam fecisse (quod lamen haerelicisaepe teutarunt) nec facturos esse: ut merito Aposiolus omnia
Amichristi
signa et prodigia falsa, seu mendacia futura pronuntiarit
(I Thest. II). De quo supra. Verum
hic objici posset miraculum
illud Pauli Novaiiani
D episcopi, quod narrat Socrates his verbis ( Lib. vii,
c. 17) : Judaus quidam velerator Chrislianam
fidem
simulans, scepius baplizalus fuit : per quam fallaciam
mullas corrasil pecunias. Postquam aulem mullos ex
variis seclis homines dolo ludificatus non habebat amplius quibus imponeret, tandemad Paulum Novatianum episcopum venil\; ait se magna cupidilate baplismatis recipiendi flagrare: per ejus manum, utillud
assequalur, orat. Paulus ejus probal institulum : v.erum se non prius illi baptismum daturum ail, quam sii
fidei articulus institulus , diesqua complures jejuniis
vacaverit. Judwus conlra volumalem jejunare coactus,
acriter inslare uti baptimo donelur. Paulus quoniam
illum lam obnixe baptismum pelentem mora notebat
offendere, paral res ad baplismum necessarias. Cumque
vestem candidam pro illo emitsel, et alveum baptisteril

32

100S

JOANNIS ,CASSLVNi pjJLAflJQNJ^.

.cirea jfidem;, .in LA

t
mejite Lcpr;rupti ac jeprobl
Quod
omine Domini et daemonia e]ipellun.t;.:eJ .vjnutes :
De quibus cum apostoli causamaximas operantur.

A?UT

.mines

4-enlur et dicerent,
Pr<eceptor, mdimus quimdam ini
eum, i
nomine luo ejicientem dmmonia, et prohibuimus
licet eisdem ad prsesens >
quia non sequitur nobiscum,
: Nolite prohibere, qui enim noni
responderitfjhristus
est adversum vos, pro vobis est {Luc. IX). Tamen eisi
in fine dicentibus, Domine, Domine, nonnein nomine j
et in tuo nomine virtuies multas s
tuo proptietavimut,
fecimus ?rfcsponsurum

se esse testatur,

quia numquam i

novivos;discediteanw,operariiiniquitatis(Mallh.\n).
Et ideirco etiam istos tjuibus hanc gloriam signorum i
ipse concespro merito sanctitalis
atque virtutum

_ i

charismatum

1084
VII.

non in mirabilibus,
yirlut
MumUitale.cpnsistat.

Denique ipse auctor signorum omnium

tutum, cum ad doctrinae suac magisterium

ted in
:

atque vir-

discipulns
secia
quid ab eo veri atque eleclissinii
advocaret,
tores pecuUariter
discere deberent, evidenter ostendit:Venite,
inquit," \el discite q me, non uiique ul da>
non ut leprosos
poleslaie
peUatis,
non ut moriuos
ut caecos illuminetis,
emundetis,non
suscilelis : haec eriim eliamsi per quosdam servos
meos operor, non polest se inserere laudibus Dei
mones

coslesli

hu.mana conditio, nec ullam sibi in hoc minister et

famulus decerpere' portionem,
ubi splius diviniiaiis
admonet dicens : Noiile s
: Vos autem, inquit, hpc disciie a me, quia
estgloria
sit, ne in his extollanlur,
gaudelee n mitis sum el bumilis corde (Matth. xi). Hocenim est
gaudere quia dmmonia vobis subjiciuntur,
vestra scripta sunt in coeliss " quod cunctis generaliter
discere et exercere possiautem quia nomina
bile est, b .ppera jautem signorum atque virtulum,
(Luc. x).
ALARDI

GAZ^EI

GOMMENTARIUS.

ut illi
Judmum eo deduxit,
mirabitia
sibiliaet{invisibiliaicreare,
noninipso,mundo
aqua impieri jussisset,
erum aquq universa, divina
facere el morfuos puscilare, sed: Quoniqm milis sum
imperliret.V
^apiismum
non ppteet humilis cqrde (Mb- de Sqncta yirginit.
cqp. 55 ).
quadam virtute, qum pculis cerni percipive
sententiam expendeus
AlibiidemAugustuiuseamdem
rat, subito exhdusta est. At cum neque episcopus, neaccurale cpnsiderqrent quara,.sic adinirabundus
fexcljimat -jluccine redaclisunt omque alii, qui aderant,
,nes thesquri sapienfite et scieniim qbsconditi .in te , ut
Hipne id accidissel, sed aquam per forqmen quodin
imo aiveo fuit,
hpcprq inagno tfiseqmus ,a le, qv.oniam miiis es et hupdr quod etiam' qlias qquam solebant
alveum bdptismi de
est esse parvum, ut nisi a
milis cor/de? liane.mqgnum
educere, efflyxisse exittimarent,
dite, quilam mqgnuses, fierel, disci.omnino non posset ?
integro, fbrqmimbus uridique ineo firme obluratis,
secundo in qllia plqne : non tnlm aiiter inveiiittcr rcquies animce ,
ligenler implent. At cumJudmus esspl
rwrsMS peniius.emnuit,
nisi inquietp Xumbre digeslo , tquo magnq sibi erat,
vrum baptisterii-deductut,aqua
qut veterqtoris parles
eral, etc.;Locus est pulcherrimus
quqttdd libisatiation
Ilaque Pauius,: 0 hbmo,inquit,
ubi ob
.et.lectu dignissinius.
agis, aut bapljsmum igriorans recepisli. Quare
")>' JJ. lAuguslinns h.anc pbjectionem
ita
miraculumqmultis
eoconcursum'erat,.forlequidamJugentilium
.eludit: Cur., t\nquiunt, nunc illq miracula quw prmdmum defacienovit,
eumgue ab Atticp episoopo Con.dicatis .facta es$e ,\ nqn fiunt? Possem xjuidem dicere
bapiiinaluin viderqt. Hbc miraculum
slantinopolitano
.necessaria fuisse, priusquam treder.et mundus, qd hoc
fuit.
episcopjitn editum
per P.aulum Nqvatianum
llactenus
Socraies, ei ipse Novaxiapus. Ad hoc nii.yt crederet mundli!s,iQuisquis adhucprqdigia,ulcredat,
raculuin sibi objectum responde.ns cardinalis Bellar- Q
,magnum\est ipse prodigium,
qui mundo creQi.nqumt,
ininus , docet non fuisse miraculum^Noya^anierro[dente , non credii (Lib. xx de Civit. c. 19 ). bubdit
miracula curatioinquit,,est
^tamen, etLnarr,a.tjioio,capitemulta
ris, sed veri baptismi, quodperspicuum,
cpgnilum
ex eo, quod Idem Socrale's subjungit,
,ppm etiani 5110 tempore facia , licet non ornnibus
eum Judaeum jam aniea batptizaEt lib.
ho,ta, "per pierita ,et orationes saneloruni.
jjauloposltuisse
ab Atticp episcopp Constaniinoxxxxiii
nonomnibus
tum Tiiu catliplico
Quoestionumq. 79 : Jdeq,.iiiquit,
sanctis ista tr.ibuuntur, ne.perniciosissimo errore decibaptismum
poliiano.IiaqueDeusquia.nQluitirrideri
non permisit imposiorem
exisiimantes in talibus factis majora
in Ecclcsi.a.nte.suscepium,
jpianlur ,infirmi,
.donaesse,
, quibus .mterna
jiaereticP episcQpo itCrum bapiizai;i. Ita
quam\in operibus jutlilim
judaeumal)
IJellarminus
vitp co.mpqrMtur. 4). Gregorius homil.29 in Evangelia,
(Lib. de Nbtis Eccles* c.'l|).
Vide.plura,
si lubet, apud Baroniuni
tpmo quartp Anrialium
expqpeiis ,illa yerba Christi : Signa aulem eos qui
in7Sne),ubi docet hanc narraiioprediderinl Jimc ,s'equentur, ,etc. Nmnquid, ait, fratres
(Anno ChrisiiiiS,
neni "Socfalis, hominis Novaliani,
npn carere snspimei, quia isla.nqn facitis , minime creditis? Sed hmc
illiid
ac demum concludil niiraculum
cionefalsiiaiis:
neccssqria in exgrdio Ecclesim fuerunt. Vt etiam ad
cessisse in.cPPfirmatiotfidem crcsceret .nifiltitudo credentium, mir.aculis fuerat
^iil verum fuisse credalur)
iiem pptius calholicae veritatis, quam ad Pauli meriia
nittrienda;
quiajet.nos cum arbusla plantamus , tamdiu eis qquatn itifundimus , quousque.ea in,lerra jam
ilhisiranda,
quem Socraies laudibus pr,nat. Haec illi.
coaluisse videamys : et si semel radicem fixerMni, irri^ed quod fb illis praEtermissufn,,hic..ex'Nicephpro
Linexistimavihuic
locp consentaneum. Sic
.gqtio cessabit. Hfnc est enim quod.Paulus dicil:
adjicienduiii
enarravit:
non fidelibus,
sed infidelibus
eniin ifle postquam eaindem historiam
jgum in signum iunt,
hoc quiitem recensui : jverum ul D
I (I Corinth. xiv). .Habemus dehis signisutque-wrtulibm,
Non pbiler,
inquil,
considerare debeamus. isancta
scire pqssimus gratiqin divinqm jpersmpe eliam se.qpud
tjum adhuc subiilius
quippe ,Ecclesia quotidie spiritaliler facii,
indignos exhibere, nullo inde cpntrqcto ^delrimento.
quod lunc
qum sic varie
[aciebal. Nam sacerdous
dignpijst,
jier apostplos cqrporaliter
tyakime vero illaadmiralipne
rebus npiiis se oslendit per dignps sirhul,.et'a{ujuqndo
ejus , cUm per exoxcismi .graliam manum credentibus
in eorum menle
imponuni.-et habilaremalignosspiritus
eiiqin, si hoc usus poslulet,tper
mdignos. HpDCNicephpriis : quae quatenus verai sint, aul falsa, ex.diclis.
cpntradicuiU,,quid.a!iudJaciuntmsidmmonia.eiiciunl?
enim
videEt
hip
vpcare
fidelet quique^ qui jammteris vitm smcularia verba
indignos
ffacile colligi poiest;
ei infideles dixinius.
lur, quos [superius improbos
,'derelinquunl, sqncta autem musteria insonanl, Condi. Gratiam
vero divinam
Apris sui laudes 'et polenliam quantum prmvalent nurintelligil
gralliam niiraculoantecedenlibus
novis loquuntur?
liqiiet.
ranl, quid.aiiud^fuciunt,
nisiiinguis
rum,.utiex
"
decantala.similis
.Qu, dum boniSittiis exhortaiionibus maliliam deaiienis
Vulgaia est et coiicionaioribus
sententia serm. 10 de Verbis Domjni:
Et dum petliferas
D. Augiistiui
cordibusauferjinl,
serpenteslollunt.
non cuncta visuasiones audiunt, sed tamen,ad operationempravum
Discite a me non mundum fabricare,

COLLATIO

1005

XV. DE CHARISMATIBUS

DIVINIS.

1006

nec semper necessaria, nec qmnibus conceduntur. A quitur. Nam etiam cum ad Patrem remeans quod Humilitas est ergo.omnium magistravirlutum,
dam , ut ita dixerim , conderet testamenlum , hoc
ipsa
estccelestis aedificii firmissinium
fundamentum,
ipsa
discipuJis dereliquit:
Mandatum,
ing,uii, novum dc
est donum proprium atque magnificum Salvatoris.
ypbis, Hl diligatis invicetn (Jgan. xxi\). Statimque subIsla etenim universa miracula
quae Christus operajju,nx,it, Inhoc cogngscent pmnes guia mei estis disci- lus est, sine periculo elationis exercet, qui mitem
puti, si di^pctipiiem habueritis ad int>ic.em. Non ait, si
sed patientiae
signorum,
Dpminum, non sublimitate
signa atque vir.lutes similitcr Jfeceritig, sedsi dignam
virtuie
sectatur.
vero
humilitatis
immunQui
alque
diiectionem ad invicem habueritis, quam certum est
dis spiritibus imperare, aut languentibus
sanitatum
nisi mites atque humiles servare nonposse. Quaprodona conferre, aut aliquod signum mirabile populis
suis
pter numquam monachos probos nec morbo ce>nogestit ostendere, quanivis in oslentationibus
Chrisli invocet nonien, tamen alienus a Christo est,
d.oxiae vacuos nostri majores esse dixerunt,
qui sequia humilitatis

magistrum

superba mente
ALARDI

non seGAZ^EI

metipsosb

exorcistas coram

hominibus

proJBlentur,

COMMENTARIUS.

minime perlrqhuntur,
morliferum
quidem esl quod ]B cietaiem justorum et impiorum , hisce duabus notis
et yeluti lesseris, hiimilitate et^superbia, poiissimum
fiibunt, sed non eis nocebit. Qui quoties proximos suos
in borio bpere infirmari conspiciunt, dunieis tota virtuafse invicem distirigui.
b
le concurrunl, et exemplo sum operationis illorum vilam
'E?opx?M, id est, adjuro. Unde exorcistae adjuauid alijid
roboranf: qui in propria aclione tilubant,
raipres, qui immundps spiritus ex obsessis seu posut bene
sessis cofporibus
faciunt, nisi super mgros manus imponunt,
per nonien Dbinini aSfurando exhabeanl? Qum nimirum miracula , jquanto spiritalia,
i)e quibus D. Augustinus lib. x de Civitate
jiellunt.
tanto meliora sunt, quanto per haic non corpora , sed
(Cap. 22) : Vera, inquit, pielate homines Dei aeream
animm susciiantur. Hmc itaque signa , frulres charise.ror.ci^(uido
poteslatem inimicam, contrariamquepietati
auclore
ti
Ex
illis
enim
exnon
Hoc
simi,
Deo,
vultis, facitis.
placando.
rSignificari .jUcit J3. jjieejiciunt,
lerioribus signis obtineri vita ab hwc operantibns non
per infanlein illum
qui apud Isaia.m de
ronymus
valet. Nam corporalia illa miracuta oslendunt aliforamine petrae colubrum manu educijt.Porro
notanHmc vero spiridum jani inde ab initio duplicem ip Ecclesia fuisse
quando sanctilalem, sed non faciunt.
talia, qum fiunt in menle, virtutem vitm non oslendunt,
potesiatom pellendi daemones, et proin.de ,dpo ;exorsed faciunt. llla habere el mali possunl : istis aulem
cisiarum genera : alteram solis clenici.sse.ii ecclesiasticis personis communicatam , per ecclesiaslicain
perfrui nisi boni non possunt. Nqlite ergo , fralres ,
amare signa qum possunt cum reprobis haberi comniu: undeinler.minpres
videlicet ordinationein
prdi.nes
sed
hmc
modo
ordo
lertius dicitur exorcistarum ,
sane celebris et
nia,
diximus,cliaritalis
qum
alque pietalis miracula amate, qum tanlo securiord sunt, quanto
passim apud Palres decantatus , ex quo.etiam fidei
contra adversarios
occutla, el de quibus apud Dominum eo tnajor sit re- _ nostrae veriiatem
frequenier
"
homines
minor
esl
Hucusut
Justinusin
cum
tributio, quo apud
astruunt,
gloria.
Dialogo
Tryphone, Tertullianus
ad Scapulam,
Lactantius
lib. n Divin.
que I). Gregorius.
a Tria humilitatis
elogia, eaque praecipua paucis
Institul.,
Cyprianus in epist. ad Demetrianum
;
est
:'1
sii
nr.iler et magistra
alteram eliam laicishominibus,
sive qui nullo ordine
yerbis complexus
quod
omnium virtuium.
Ita S. Gregorius xxm Moralium
initiati sunt, communem : quae quidem adliuc duplex
est : altera generalis, i|ualem in ipsis Ecclesiae priqum magislra
f(Cap. 13): Vera doctrina humililatem,
esl omnium, malerque virtulum, et loquendo dicere, et
mordiis consecutos esse constat plerosque fideles ex
vivendo conatur oslendere; ut eam apud ciiscipulos
illa generali Christi promissione : Signa autem eos
veritalis plus operibus quam sermonibus eloqualur.
qui crediderinl hmc sequentur: in nomine meo dmmonia
2 Quod sit coeleslis et spiritualis sedificii fundamenejicient (Marc. xvi) : quae tamdiu in Ecclesia viguit,
tum. De quo praeter alia quae alibi protulimus, Chryquamdiu ad fidei propagationem et confirmaiionem
sostomus in Genesim ( Homil. 55 ) : Vbique modum
visa est necessaria:unde"etTertullianusscrihitetiam
a militibus dacmones fuisse expulsos, et parentes soliservemus, et bonis operibus nostris humilitatem,
quasi
tos exorcizare fiiiossuos(DCor.
fundamenlum substruamus, ut secure virlutes superexmil.cap. 11, deldol.
struere valeamus. Virlus enim non esl, nisi conjuncap. II); alia specialis, quae quibusdam iu signum
ctam habeal humilitatem. Qui hoc fundamentum recle
eximin! sanctitatis,
vel in aedificationem Ecclesiae
ex peculiari dono collata fuit; quod donum Apostojeceril, poterit in quantam voluerit altitudinem slructuram excitare. Hmc est inexpugnabilis lurris; hwc omne
lus inter alia dpna Spirilus sancti, seu gralias gralis
continet mdificium, non sinens ipsum , vel a venlorum
datas, ut diximus, suh gratia sanilatum aul operavel ab imbrium impelu , vel a spiriluum vi j) tione virtutum
tiplentia,
comprehendit
(I Cor. xm). Quo in
sancti anachogeiiere maxime claruerunt
plurimi
dejici; sed omnibus insidiis inaccessum facit et invictum , quqsi ex adamanle conslriclum esset. D. Berretaa, quamvis laici, nulloque ordine Eccles. eonsenardus in eamdem senlentiam lib. de Consideralione:
crati, ei in his Antonius, Paulus simplex , Hilarion,
et alii. Tales erant illi monachi, de quibusJiic agitur,
Preliosissimus fundus , bonus furidus est, humililas,
in qua omne mdificium spirituale construclum crescit
qui hoc dono et virtute exorcizandi ad ostentationem et inanem gloriam subinde abutobanlur ; et
intemplum sanclum in Domino. 5 Qnod sit proprium
et magnificum dpnum Salvatoris. Hinc D. Gregorius
exorcistarum munus, tametsi laici, coram aliis proxxxiv Moralium: Quanla humililalis virlus est, propter
ut opinionem sanfitebantur, ultroque cxercebant,
clitatis venarcniiir : quamquam niliil vetat quosdam
quam solam veraciter docendam, is qui sine wstimatione
e\ ipsis fuisse clericos et ordinibus initiatos; cum e
magnus est, usque ad passionem faclus est parvus ; et
diverso viri sancii, ut dictum est, hoc maxime recap. sequenli : Sicut emdeniissimum reproborum signum superbia esl, ita econlra humUilas electorum.
fugerent nisi vel charilate, vel precantium importuCum erga quam quisque habeat cognoscitur, sub quo
iiitate coacti,
ob causas supra explicatas (ap. 2 ).
Ita sanctus Benedictus energumenam ad se adductam
rege tnilitet invenilur. Vnusquisque enim quasi quemdam tUulum portal operis, quo fdcile ostendat sub
ad S. Remigium remisit,
ut scribit Hincmarus in
cujus serviat potestate rectoris. Similia habet D. Auhujus Vita. Sic S. Laurentius Justinianus, patriarcha
gustinus xiv de Civitate Dei (Cap. 1.3) , ubi docet
Venetus^ rogatus ut daemonem a muliere expelleret:
duas civitates, Dei videlicet et diaboli, boc est, soNe petatis, inquit, a me, quod prmstare non possum.

1007

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

1008

et inter admirantium turbas hanc quam vel merue- A fomitem luxuriae eradicare, quam expellere immundos Spiritus de corporibus alienis; et magnifieenlius
runt, vel praesumpserunt graliam jactanlissima ostentatioiie diffamant: sed incassum.a Qui enim innisignum est Virlute paitientiae truculenlos motus iralilur mendaciis, hic pasiet ventos , idem aulem ipse
cundiae cohibere, quain aeris principaiibus imperare;
sequitur aves volantes (Prov. x). Sine dubio enim
eveniet eis illud quod in Proverbiis dicitur : b Sicut
venti el nubes el pluvim manifettissimm sunt, ila qui
glorialur in dalo falso (Prov. xxv). Et ideo si quis
coram nobis horum aliquid fecerit, non de admiratione signorum,
sed de ornatu morum debet apud
nos esse laudabilis ; nec ulrum daemonia ei subjecta
sint, sed utrum c charitatis
membra, quae describit
Apostolus, possideat, inquirendum.

plusque est exclusisse edacissimos de corde proprio

tristitiae morbos, quam valetudines alterius febresque
corporeas expulisse. Postremo multis modis praeclarior virtus sublimiorqiie profectus est, animae propriae
" Quanto
curare languores,
quam corporis alieni.
enim haec sublimior

icarne est, tanto prxstantior

ejus

est salus ; quantoque pretiosioris excellentiorisque

est substantiae, et lanto gravioris ac perniciosioris
est et ruinoe.

CAPUT IX.
Quanlum prmcelldl vilm probilas opera signorum.
Quod mirabiliut sit de semelipso vitia, quam de altero B
Et de illis quidem curationibus
ita beatissirais
dmmonet exlrusisse.
Apostolis dicitur :;' Nolite gaudere quia dmmonia
d Et revera
vobis subjiciunlur (Luc. x). Hoc s enim faciebat non
majus miraculum est de propria carne
CAPUT

VIII.

ALARDI

GklJEl

COMMENTARICS.

Eodem modo respondit Gregorius Lingonensis , et

Dei, hominem carneutn carnales affeclus in carne positum respuisse; ei in tanla rerum atque incursuunt
ipse sanctissimus episcopus, tesle Gregorio Turovarietate , unum tenere animi statum, atque immobinensi.
Abest haec sententia tam ab Hebroeo quam a
lem in omni accidenlium permulalione durare. Haec
ibi. Quibus conseutanea scribitB.
Graeco LXX, ut nolavit P. Delrius (In Adagia). CiGregoritis lib. ni
tatur tamen a Clemente Alexand. lib. i Strom. et a
Dialog. cap. 17; ulii etiam docet majus esse miraculum , praedicaiionis verbo atque oralionis solaiio
D. Augustino lib. III cont. Cresconium cap. 9 his
verbis : Qui fidit in falsis, hic pascit ventos, id est,
peccaiorem convertere,
quam carne moriuum resuscitare ( Vide SJ Thom. 1-2 , q. 111, arl. 5, et q.
fit esca spiriiibus malis. Eodem allusitOseas propbeta
115, art. 9 et 10).I
cap. xu dicens : Ephraim pascit venlum el sequitur
e Ita D.
astum : tola die mendacium et vaslilaiem muliiplicat.
Gregorius Nazianzenus verissime scripsit
mdrbiim
tanto
animi
Ubi D. Hieronymus interpretatur
pascere ventum ,
quam corporis graviorem
inanimus
vana
se
decipere. Ruperlus, spiritu superbiw
esse, quanio
corpore praeslaulior : Hic enim,
Spe
inquit a!io loco , prmler voluntatem exisiit, ille a voflari.
b Vulgata versio : Nubes, et ventus, et pluvim non
luntate proficisciliir : hic una cum hac vila finitnr, ilte
C nos hinc migrantes comitalur : hic denique miseralioue
sequentes, vir gloriosus, et promissa non complens.
Cui Chaldaea paraphrasis magis consonat: Diei nudignus est, ille odio, apud eos quidem qui mentis sunt
compotes.
j
bium, el venti, inquo non est pluvia; similis est vir,

qui gloriatur in dono falsitatis. Ubi D. Hieronymus

Cyrillus apud S. Thomam (In Calena aurea) :
docet hunc versiculum continere etiain illud quod
Sed cur, Domine<, non sinis Imtari in Iwnoribus a te
coltatis? cnm scriplum sit: In nomine tuo exsultabunl
dicit Apostolus : Habentes speciem pietatis , virlulem
tola die (Psal. LXXXVHI). Sed Dominus eos ad majut
autem ejus abneganles (l Tim. m).
c lllis nimirum verbis : Charitas
patiens esl, benigaudium erigit. Vnde subdit : Gaudete aulem , quia
nomina veslra scripta sunt in coelis. lia Cyrillus. Itaqna est, etc. (I Cor. i). Ubi quindecim virtuium ofJicia exprimunlur , quibus veluti membris, perfecta
que non vetat Cliristus discipulos gaudere, quod
daernonia eis subjicerentur : hoc enim donum Dei
charitas inlegratur et constat.
d Aliis verbis eamdem sentenliam expressit, hane
erat, de quo gaudere licet, modo et donuin ipsum
: Major
et gaudium in aiiciorem suum rcferalur : sed docet
collationem ita concludens (Cap. ullim.)
minus gaudendum qnam de eo quod ipsorum noquippe est virtus, ac sublimior gratia. inlernam libidinem carnis exstinguere, quam nequilias dmmonum ,
mina scripla essent in coelo : nomina autem scripla
esse in ccelo , ijiem ac scripta esse in libro vilae ,
exterius irruenles, signo Domini, ac virtulis Altissimi
ut aliis verbis Scriptura solet dicere (Exod. xxxn ,
potentia subjugare, vel de obsessis corporibus divini
Psal. Lxvm, PhUip. iv, Acl. m). Docent porro iheonominis invocaiione propellere. Aptissime vero his respondent et consonant quae de mirabilibus Dei opelogi (D. Thom.ji p., q. 24) duobus modis homines
ribus in sanctis snis disseruit abbas Cliaeremon col- D scribi in libro yilae, aut secundum aeternam Dei
lai. 12 cap. 12, ubi haec iuter alia : Quis enim in se
praedestinalionem, quae falli aut mutari non potest;
aut secundum praesentem cujusque jusliliam,
quae
opera Domini non miretur , cum insaliabilem venlris
mutari potest : et illos semel scriptos numqiiam
ingluviem , et sumpluosam gulm perniciosamque luxuriam ita in se viderit esse compressam, ul vix ipsum
deleri ; hos deleri rescribique, prout nunc ex justis
injiisli , nunc riirsus ex injusiis justi elficiuntur.
exiguum ac vilissimum cibum raro percipial ? Quis
s Hoc superius (Cap. 6) aliis verbis incuicatum ,
non obslupescal opera Dei, cum illum ignem libidinis
ubi ait: Viri sancli (iniracula palranies) nihil sibi pro
quem naluralem antea el velul inexslingtiibilem esse
talium mirabilium virlule donabant: quia non hwc suo
credebat, ila refriguisse persenseril, ut ne simptici quidem corporis moiu se sentiat incilari ? Quomodo non
tnerito agi, sed Domini misericordia fatebantur , Apostolicis verbis inladmiralione signorum, humanam glovirlulem Domini contremiscat quisque , cum homines
fratres, inquiunt, quid admiramini
quondam diros ac truculentos, qui ad summum iracunriamrefutantes.Viri
dim furorem eliam blandissimis subditorwn irritabanlur
in hoc, aut nbs quid inluemini,
quasi nosira virtv.tc
aul poleslate fecerimus hunc ambulare ( Aclor. ni)'
obsequiis, ad tantam transisse viderit lenitatem, utnon
His enim verbis usus est Pelrus aposiolus, posiquam
solumjam nullis commoveantur injuriis, sed eliam cum
illalw fuerinl, summa magnanimilale eongaudeanl? etc.
claudum ex utero matris suae, iuvocaio nomine Jesu
Et rursus cap. sequenti: Islud ergo esi mirabile opus
Clnisti
NazareW, curasset, populo ad id miracub

COLLATIO

1009

XV. DE CHARISMATIBUS

DIVINIS.

1010

sed virtus Dominici nominis invo- jA eo quod cunctis infestationibus

eorum polestas,
daemonum, quibus
ut ex hac parle nihil sibi
diu aperteque
se factum
cati, et idcirco monenlur
conflixerat,
superiorem
aut gloriae audeant vindicare,
beatiludinis
dum, advenientibus viris sanctis,b pulquae Dei
essesenliret,
tantum potenlia ac virlute perficitur,
sed ex illa vilae
mentum lenticulse quod illi c alheram
nominant,
suae cordisque iotima puritate,
ob quam nomina eopraepararet, manus ejus in clibano, utassolet, flamma
rum inscribi

merentur

in coalis.

CAPUT

combusta est. Quo facto trislificalus,

supervolitante,
magnum in modum ccepit secum tacitus volvere :
Cur ignis, inquiens, mecum non habet pacem, cum

X.

Revelalio de perfectm caslitatis

experimento.

diriora mihi daemonum cesserint praelia? aot quemadmodum me in illo metuendo examinis die per se
transiturum
ille ignis inexstinguibilis
et inquisitor

Et ut hoc ipsam quod diximus, vel testimoniis veterum, vel divinis oraculis approbemus, quid a beatus Paphiiuiius,
vel de admiratione
signorum, velde

meritorum

omnium

non tenebit, cui nunc extrinsecus hic temporalis ac parvulus non pepercit? Cumque
aestuanti hujuscemodi
cogitationibus
atque tristitia

immo quid angeli revelagratia senserit puritalis,

(ione cognoverit,
ipsius verbis atque experimenlis
reclius
adveniens angelus Domini,
Hic namque iia multis vigens
proferamus.
soporsubitusobrepsisset,
annis districtione
tristis es, quod necdum pase eliam BCur,
inquit, Paphnuti,
prcecipua, ut crederet
carnalis concupiscenliae laqueis penilus absolutum,
calus libi sit ignis iste terrenus, d cum adhuc resiALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

concurrente et stupente. Idemque a Paulo et Barnaba apud Lystrenses

faclitaium
et praedicatum
Confirmat
eamdem
(Act. xiv) ibidem annotavimus.
doctrinam S. Alhanasius
in Vita Anlonii,
ita scribens (Cap. 52): Numquid suw virlulis imperio curabat
Antonius ? Numquid sum possibiliiatis
arbilratur esse
quod fecerat ? Orationibus , non prmceplis , dwmones
cesserunt, et ad Christi Dei nostri nominationem semper universa perfecla sunl. Nemo sapienlum sanilalum
admirationem ascribul Anlonio, sed Domino Jesu, qui
solitam erga creaturas suas exhibens benevolentiam ,
nunc quoque per electum famulum suum indulgenter
exercuit. Antonius lantum orabat, el vitm ejus merito
cuncla Dominus largiebalur. Hsec Alhanasius, quae et
de alio quocumque
viro S3iicto miracula
faciente
Verum ad pleniorem borum intelligendicipossunt.
tiam oliservanda doctrina D. Tliomae his verbis tradtia (2-2, qumst. 178, o. 1): Dicendum quod sicut
pro- .
co- Q
plietia te exlendit ad omnia qum supernaturaliter
gnosci possunl, ila operatio virtulum se exlendil ad
omnia qum supernaturaliter
fieri possunt : quorum
quidem causa esl divina oinnipolentia, qum nulli crealurm communicari polest.El ideo impossibile esl quod
operandi miracula sit aliqtia qualitas habiirincipium
tuatiter manens in anima. Sed tamen hoc polest conlingere, quod sicut mens prophetw movelur ex insptralione divina ad uliquid supernaturaliter
cognoscendum , ila eliam mens miracula facienlis moveatur ad
faciendum aliquid, ad quod sequilur effectus tniraculi
quod Deus sua virlute facit. Quod quandoque quidem
fil prwcedente orante , sicut cum Petrus Tabitham
mortuam suscitavit (Act. ix). Quandoque eliam non
prmcedenle manifesla oratione, sed Deo ad nutum hominis operante , sicut Petrus Ananiam et Sapphiram
menlientes tnorli increpando tradidit (Act. v ). Vnde
Gregorius dicit, in secundo Dialogorum
(Cap. 30 ) ,
quod sancti aliquando ex potenlia miracula exhibent,
aliquando ex poslulalione. Vtrolibel tamen modo Deus
vel D
principaliter operalur, qui ulitur insirumenlaliler,
interiori motu hominis , vel ejus locutione, vel etiam
aliquo exteriori aclu, seu eliam aliquo conlactu corporali corporis eliam mortui (Vide ibi Cajetanum). Vnde,
Josue x, cum Josue dixisset, quasi cx polestate : Sol,
contra Gabaon non movearis, subdilur postea : Non
fuil anle el postea lam longa dies , obediente Deo voci
hominis. Hactenus S. Ttiomas. Unde patet quomodo
sancti secuudum
miracula
aliquando
Gregorium
faciant quasi ex potestate et imperio, cum constet
omnia miracula divina virtute fieri,
ut dictum
est
(Vide S. Bernard. serm. 15 in Canl.). Dicuntur enim
haec facere ex potestate, quando non praernissa iminediate manifesta oratione, sed sola jussioue statim
iuiraculum aggrediuntur
: sicut Josue sistendo so-

lem, et Petrus suscitando Tabitham, qui tamen preces

ante praeniiserat; et S. Benediclus , qui, ut relert
cap. 31), soloaspcctu rusticum
Gregorius(Vbisupra,
ligatum a vinculis solvii.
" De
ut cst
quo saepius egimus, et pro Pafnutio,
in editione Planlini,
monuiPapbnutium
legendum
mus.
> De lenlicula vide nolala ad cap. 20 lib. iv Inslisive de Inslitutisrenuniiantiuin.
tutionum,
c
'AB-ipa sive aBapx , ut nolavit Ciaconius, Hesychio est edulium quoddam quod ,/Egyptii ex tritico
Plinio potius medicamentum.
et lacle conficiunt.
Sic
enim scribit : Otyram ariucam diximus vocari: hac
cocla fit medicamenlum, quod Mgyplii alharam vocant,
sedet adullos illinunt eo. Idem
infanlibus ulilissimum;
fere Dioscorides libro secundo, capite 114. S. Auguut vitiose impressum est)
stinus (non Ilieronymus,
in Quaest. in Genesim, ad illud cap. XLV : Et dedit
eis cibaria in viam. Verbum, inquil, zeda, quod hic
id est, cibaria, sive siomnes ore consono Imciturp.w,
larcia inlerprelali
sunt, in Psalterio quoque habetur.
Vbi enim nostri leguni: Viduam ejus benedicens benelicet in plerisque codicibus pro
dicam (Psal.
cxxxi),
vidua, hoc est, pro xvp"-vi nonnulli leganl 6-npav, in
Hebrwo habet zeda, id est, cibaria ejus, benedicens
benedicam. Porro Bripav venationem magis polest sonare quam fruges; tametsi moris sit Mgyptiorum
0jpav etiam far vocare, quod nunc corrupte utheran
nuncupant. Haec Augustinus, seu quisquis auctor ejus
libri.
d Sensit lioc etiam vir sanctus Ursinus
presbylcr
B.
iv
Gregoriuslib.
(de quo
Dialog. capite 11): Qtii
el
gravi febre correplus,
mortijam
proximus, cum ejus
soror aure naribus ejus propius admota explorarel num
aliquis spiritus ei superesset, quantulo adnisu poluil,
infervescens spiritu collegit vocem, alque erupit, diadhuc igniculus vivit,
cens : Recede a me, mulier;
paleam tolte. Sic ille. Eodem spectat quod in Vitis
Patrum legittir bis verbis (Lib. v libelto 10): Dicebanl de quodam sene, quia fueril quinqutiginta
annos
neque panem comedens, neque fuciie uquam bibens, el
dicebat : Quia exslinxi fornicationem,
el avuriliam , et
vanam gloriam. El quia abbas Abraham audieral quod
hwc dixisset, venit od eum, et dixit ei: Tu dixisli hunc
sermonem? Et ille respondil: Eliam. El dixit ei abbas
Abraham : Ecce intras in cellam luam, el invenis supotes non cogiiare quia
pra maltam tuam mulierem;
mulier est? Et dixit : Non, sed impugno cogitalionem
Dixit abhas
meam, ut non langam mulierem illam.
Abraham : Ecce igilur non fornicationem inlerfe.cisii;
si amquia vivit passio ipsa, sed alligata est. Itetvn,
butas in via, el vides lapides, el teslus vasorum, et in
ipsis jacens aurum;
quod videria, poles velul tapides

Jf6ANNIS CASSIANI COLLATIONES.

UU

deat iri memDVis tuis carnalium motuiim necdum ad A dus castimoniae suae hujus probationis ponderi comCujus radices donec iri
pensare conjectans : Nori mirum est, ait, si cedenpiiriinV eicoctai' conimotiof
tibus mihi inimundorum
liifit viViiritmeduTlis,
spirituum
praeliis, adustirjigriemi istum materialehi fiequadaemonum
ries igriis quas dirissimis
esse perhiitterit,
congressibus
quem utique'
qinfni tiuf pSciffciiiii
iriijMiunj:atiifisijntire:riori

potefis,

esse credebam, adhuc adversum me senserim saevienles. Majiaf quippe est virtus
ac sublimior gratia, internam libidinem carnis exslinguere,

iriferiores

rilsi omnesihief-

exlijs mdiclri? itf teftieiiflso expefiaris

stiWftiS. Vaitfe k appfehehde riudani' ef pulelierfiiiiam Wfginem'; et si ilfsmr teneris, tfaiiquillitatem
luT cof dis iriiriV$ntle"m! ajstiisque carriiiles pacificos irir
riotf mtriM

irruentes,
quam nequitias daemonum extrinsecus
*
sigrio Domini ac vif tutis Altissimi potenlia subjunominis divini ingare, vel de obsessis icorpbribus

visibilis' flaftipSfdiifafsse'; hujus'quriqiie

inaV miiis aiqrfe iriritfxnis iri! modurii illorufri' iriurtiih
fe serisefis

propellere. Huc lisque abbas Nesteros oraconsumtioriem de vera charismatum

operatione
mans, nos ad cellam senis Joseph, quae sex ferme
doctrinae suae
millibus
ab ipso eral, properantes,

vocatione

te alkfribet
attactus (Ddriiel.
puerririim
lri). ftaque senex ex tiujifsmddi f evelafione pefculsus
rion quidem experimeriii
divinitiis demonstrati periBibyloiiia

cula cbnsuluit, sed intefrogaiis

Coriscientiam suam,
et Duritateni sui cofdis eiaminaiis,
riec adhuc ponALARDI

instilutione

est.

prosecutus

COMMENTARIUS.
ied tahlum a sanclis virit quodammodo rehgantur.
repulare ? Et respondit: Non, sed resisto cogitdtiohi
relata.
Haec ibi ex Graeeo auieiore rudiuscule
tnem, ne colligam illa. Et dicit ei abbas Abraham :
a Pessime in ediiidne Lugdunensi
Ecce ergo vivit passio, sed alligata esl. Et dixit iterum
positum est sine
abbai Abraham : Si imdieris de duobus fratribus quia
Dornini, pfo tigno Dbmini, ut habent caeieri codices
Est
et Dionysius paraphrjasles, et veritas exposcit.
unut diligit te et bona de te loquitur, alius auiemodit
cnim signum Doinini signum sanclae crucis, quod in
et detrahil tibi, etvenerintad
le, ulrosque mqualiier
invocatione
exorcisrais et daemoiium adjurationibus
sutcipis ? Et dixil: Nori,' sed extorqiieo ariimo ut timiliter bene faciam ei qui me odit, sicul illi qui diligit
divini nommis adhiberi solet.
me. Et dixii ei abbas Abraham: Vivunl ergo patiiories,
i

OOLLATIO

GAZiEI

DECIMA

Qam est prima

abbatis

SEfiTA,
Joseph

DE AMICITIA.
CAPUf

PRIMUM.

essemus germani fratres,

G ctafus primum litrumnain
Beatus Joseph, cujus nunc instituta ac praecepta
sed spirituali
audiensque a nobis quod non carnali,
a iri
essemus fraternilate
pandenda surit, rjriusCx tribus quorum
deviricti,
priiua
nosque ab exordio
collatione fecimus mentionem,
clarae admodum farenuntiatioriis
nostrie, tam in peregriiialione,
qu.e
miliae ac primarius civitatis suae intra ^Egyptum fuit,
b
quae appellatiir Thmuis, et ita non solum ^Egyptia,
sed eliam Graeca facnndia diligenter edoclus, ut vel
nobis vel his qui eloquenliam
iEgyptiam
penitus
ignorabant,

noik: ut caeieri per interpretem,

semetipsum
stitutionem

elegantissime
disputarel.
suam nos desiderare sensisset,

percun-

ALARDI

GAZ.EI

sed per
Qui cuni in-

ab utroque

nostfum

fuerat obtentu

mililiae

spiritalis

quairi in cdenobii studio individua

semper
sociatos, tali usus est sermonis exorconjunctionc
arfepla,
dio.
CAPUT

II.

Dispulalio ejusdem scnis de infido atriicitiarum genere.

c Amicitiarum
ac sodalitatis
niulta sunt genera,
COMMENTARIUS.

" Ex toto
qfuidem numero undecima; prima auteiri
quid mdlm surilj et botiat tantum iri medium adducae decem collationibus bujus secundae classis, quae cum
nius, alim turii ariiicitim temporales, alim naturales,
tribus anachoretis,
scil. CJMerenipne, Nesterote et
alim spirituales. Temporales briuntur Cx beiieficio , ex
hoc Josepbo ibidem nomiriatis liabitae sunt.
cOiiimunione riierism j dul perigrinalionis,
aul drtificii
b D'e liac civitate
yide supra collat. 14 cap. i.
ejusdetn, aut ex vicinia eadeni, aul ex hujusinodi rebus
Praeter
aliis. Nalurales surit^patris
Aristoteleiii,
qui tres amiciiiae species
ergd filium, filii erga parecensuit (Lib. vin Ethic. c.3), delectabilerii,
utilem V Irem, frairis erga ftdtretn, nepelis erga avum, malris
cl honesiam, antiqui Patres etiam vafia airiiciliae
erga liberos , uxoris ergd vtrurii. Et istm quidem teheClemens Alexaridririus
genera descripseruni.
lib. u
menliores illis esse videntur; videnlur, inquarii,- quia
Stroin. cap. 9 : Docemur, inquit,
esse triplex genus
iunl. Nam alicubi visisunt
smpenumero illis infirioret
amicitim : et eorum primum quidem genus est, idque
amici germanius affecii quaiii fraires. Spiritalii
vero
ac
id quod est ex virtute,
dilectio omnes reliquks excellit, tqmquam regina qumoplimum
priesiantissimum,
vatida eriifri est qum est ex ralione dilectio. Seciiriduni
dain suorum domiriium habens,- el splendido habitu
autem, ac mediurii\ ex remuneratione : est autem hoc
conspicna. Nihil eniiii lerrenum hic esl, iinde ista nagenus apium ad socielalem et communicatibnem, liberiscatur, quemadmodum.iii aliis; riori euim ex consuetuter impertiens, et vitm cbriducibUe. Teriium aiitem didine nascitur, nbn ed berieficentia, nen ex riatura, noii
cimus, qudd esl ex consuetudine. Clarius S. ChrySoex teinpore, ied e tdpetnis desceridit, ex ipso cmio.
Siornus in Epistolam ad Cblossenses: Multm, aii, tunt
Vero homilia 38
Haec ChrysoStbmusl
Augusiiuus
iriler 50 : De dmickia videle quid dicdrii. Surii dmici
causatexquibusdrituramicitia,
etutturpesomiltamus,

COLLATIO

1013

XVI.

DE AMICITIA.

40i*

so^ A periculis mortique

non metuant. Denique eliam illa
quae diversis mbdis 'humariurri gerius dilectidnis
bestiarum vel serpentium
cietate connectunt. Qiiosdam eniiri praecedens comvelaliium
genera,
quae
mendatio primum riotitiae, post eliam amicitise fecit
intolefabilis
feritas ac lelhale viru^ ab.oinnibus
seinire commercia'. fn quibusdam verd'coiitractus'quidam seu " dati acceplive depactio 1, cbaritatis
foedera
seu miliiise vei artis
copulavit. Quostfahvnegotiatiohis
ac studii
vinculis
invicem

similitudo

alque

communio

amicitiarum

nexuerunt,
per quam ita etiam effera sibi
corda niansuescunl,
ut etiam hi qui in silvis

ac mohtibus

latrociniis

gaudent,
suorum

deleciantur,
ac foveant.
amplectantur
sanguinis

genus, quod instinclu

tatis lege connectilur,
juges, vel parentes,
caeieris pfaeferuntuf,

et effusione

humani

scelerum

participes
Est etiam dileclionis
aliud

naturae ipsius et consanguinivel coriquo vel contribules,

seu fratres

quod
omnibiis

ac filii

nori solrim

naturaliter

ul ffequenter

pro

rant.
sicrit

Sed haec oninia quae diximus

malis ae bonis, feris etiam

videmus

genera charitatis,

atque serpenlibus
ita etiam usque in finem

esse communia,
- certum est
perseverare non posse. Etenim inlerrumet
ac dividit
locorum
discrelio,
pit ea frequenter
oblivio temporalis,
et verbi vel causse negotiorumque contractus.
vel
libidinis,

vel lucri, vel

Ut enim ex diversis,
ac necessitudinum
consanguinitalis

humano

ge-' B variarum societatibus acquiri solent, ita intercedente

alitibtis
occasione solvunlur.
atque animanqualibet divortii
Nara pullos vel calulos
CAPUT III.

neri, veruhi etiarii

tibus inesse deprehendilur.
suos naturali affeclu instigante
fendunt,

monoceropafat et secernit, ut suntb basilisci,-vel

tes, vel gryphes, cum etiam visu ipso cunctis pcrniciosa esse dicanlur, inler se tamen pro originis ipsius
consortio
affectionisque
pacata et inrioxia perseve-

sic protegunt ac dese

ipsis etiam objicere
ALARDI

GMMl

Vnde indissolubilis
amicitia
In his igitur cunctis c urium genus

stt.
est insolubile

COMMENTARIUS.

ex certa amiciiid, qum nec amicilia dicenda est, quatri

media fronte cubitorum duum eminente. Hanc ferani
vivam negant capi. Sic ille. Verum Patres monocerofacit mala conscientia. Sunt enim homiriet qui pariter mala cotnmillunt,
tem cum rbinocerote
conlundunt
etideovidentursibiconjnncti.
plerumque
(Comamicilia
vel polius Bedm in Job.; lsidor.
menlarius
Hicron.
carnalis, per conExcepta illa , est qumdam
suetudinem cohabitandi,
simul convercolloquendi,
ibidem, cap. 15).Nam ubi legimus in Vulgata editione
Job. xxxix : Numquid
volet rhinoceros servire libi?
scindi, ut contristetur hotno, quando deserilur ab amico.
Est ista amicitia et consueludinis, non ralionis. Babent
alii legunt
: Numquid
volel monoceros servire tibi?
illatn el pecora. Esi et alia superior amicitia, nori con: Rhinoceros iste ,
Hinc D. Gregorius xxxi Moralium
suetudinis, sed ralionis, qua diligimus hominem propler
qui etiam monoceros in Grwcis exemplaribus nominafidem et niutuam betievolentiam. Eodem modo Cassiodicitur, ut nutla venantium
tur, tanlw esse fortitudinis
viriute
vel gryphus,
unde
etc. Gryps,
dortis,lib.
species dislinguit,
deAmicitia,
imillasejus
capiatur,
ex Causisaquibus ipsa procedit: Fons, inquit, et origo n gryphes, vel gryphi in plurali, animal pennatum
et
amic.itiw amor est, et quasi genus adspeciem. Nam cum " quadrupes. Genus hoc lerarum in flyperboreis
monamor swpe sine amicitia, amicitia numquam sine amore
tibus nascitur, omniex psrte leo; alis tanfum et facie
consistit. Anwr itaque quandbque ex naturm instinctu,
infestum (Plin. lib.
aquilis simile, equis vebemenler
x c. iO, Isidor. supra). Unde Virgilius
quandoque ex mptusarnali,
quandoque ex q^cw~cau(Eeloga 8) :
sam recipit, quandoque vero ex rqlipne sola, plerumque
Jungantur jam gryphes equis.
etiam exralioneetjiffectione
procedit. ItaCassiodorus,
0
qui et hujus divisionis singula membra latius deinde
Descriptio verae et perfeciae amicitiae , qiiae in
immo est ipsissima charrtas
sola charilate consislit,
explicat.
"
: Pactio dali el accepti.
mutuamquamdam.beChristiana,
quatenusincludit
Paraphrasis
Dionysii
ut docet S. Thoduorrim pluriumve
nevolentiam
et conimunicationem,
Pactio sive pactum dicilur
in
idem placilum,
sive consensus, scilicet ad aliqiiid
mas (2-2, q. 23, arl. 5), quae quidem indissolribiiis
non quod amitti non possit, sed
faciendum aul dandum, ut dicit textus in I. r (T. de
et aeterna dicitur,
Pactis. Unde omnis contraclus
habet, sic erga Deum et proxigenerali nonvine paquia qui cliaritatem
nullave occaet accepti est contractus quimum affectus est, ut nulla lentaiioue
ciuiiidicimr.Pactiodaii
dam iiiler dantem et accipienlem
sione velit a Deo separari, nec amicum etiam in ad, quo sibi mutuo
humanx
ut si minus ab accipiente expensum fueversis deserere, licet propter muiabilitatem
obiigantur,
abduci possit. Hiiic Salovolunlatis
in conlrarium
rit quam accepium, datori reslituatur;
et contra, si
fuefil
moii ail : Omni tempore diligit,
qui arnicus est;et
plus expensuiri
quam accepturn , acceplori
vide
Unde et rario expensi atque accepti alias
restituaiur.
frater in angustiis comprobatur (Proverb. xvn;
amiridef
in Adag.).
El Ecclosiasticus
de qua in' flne 1. Emptor ff. de Pact. Inde D Delrium
dicitur,
amicus secundunt
cuiii lemporarium.
labulae et codices dati et accepti apud Ciceronem
Esl,
inquil,
pro Roscio Comcedo, Ccel. Rlvodig. lib. xn cap. 2).
tempus suum , et non permanebit in die tribuldiionia
b Basitiscum
dictum est (Epist. H) ;
vocant, pari derivatione.
(Eccll. vi). Et S. Hieionymi
aliiregulum
Esl vero serpentis genusquod,
teste Plinio (Lib, vm
dvsinere potest, vera numquum fuit. Ei
Amiciiiaqum
: Qui caducis
61 in Maitli.)
Africae' frequens, duodecim
(Homil.
cap. 2), in soliiudinrbus
Chrysftsromus
de causis amicitiam irieuni, ebrntn connon aiupliiis
, candida in
instabilibusque
digitorum
magnitudine
vel
capite macula, ut quodam diademate insigrie, sibilo
junctio perpelua esse nonpolest,sedvelcorilempius,
nec ut reliqui sefpecuniarum jaclura, vel liver, vel gtorim cupiditas, vei
reliquos onines fiigat serpentes;
aliud Imjusmodi amicilia dissoluta dissidiuiii inducei;
sed celsiisel a medioerecius
pentes cof pus iihpellii,
nulla res stecularis eam
et herbas necat,
ubi si spiritualis essel radix,
iiicedens
frutices
nec contactu
sed et afflalu.
eveltereL Ea cerle charitas qum Ghrisli causa fundaMonocefos animal unicum
soluin,
cofnu gerens; nnde et unicornis appellatur (Isidor.
lur, firma, stubilis atque iniiicfo esl; riec ulla obirectaiione, non periculis,non morle,nondliaretemporait
Etym. iib. xn cap. i). Differt tamen a rhinocerote,
Idcirco Paulus quoqne dicebat : Cliariquod hic in riafe, ille in fronle cornu gestel;
qucm
conquassatiir.
Plinius ita depingit: Asperrimam feram monocerotem.
tas numjuam
excidit (l Cor. i). Omnia enim qum
swculares; amicitias tollunt, spirilualem amorem magit
reliquo corpore equo similem,
capile cervo, pedibus
etephanto, eauda apro, mugilu gravi, uno cornu nigro
confirmavi. Ita Cbrysostomus.

JOANNIS

iMS

CASSIANI

COLLATIUNES.

Ifijg

nec A quaedam temporalisjaffectio,

gratia,
quia non aequali utriuscharitatis,
quod nec commeridationis
cused uriius patientia
servabalur.
officii vel munerum
contractusque
quevirtule,
magnitudo
Quaa
sedsola
quamvis ab uno roagnanimiter
atque infaiigabilitcr
jusquam ratio, velnaturae necessitasjungii,
necesse est tamen eam alterius pusillasimiliiudovirlutum.
retentetur,
Haec, inquam, est quae in nullis
quam non solum dissoumquam casibus scinditur,
ciare vel delere locorum vel temporum
intervalla
non praevalent,
Haec esf vera

sed ne mors

quidem

ipsa divellit.

et indirupta
dilectio,
quae gemina
amicorum
ac virtute
concrescit.
perfectione
Cujus
semel initum foedus, nec desideriorum
varieias, nec
contrarietas
voluntatum.
Cacdirumpet
terum multos novimus in hoc proposito consiitutos,
Christi flagranlissima
essent
qni cum pro charitate
contentiosa

sodalitale

devincti,

servare
cipio

non perpetuo eam nec indirupte

quia licet bono societatis prin-

potuerunt;
niterentur
, non

arreplum

propositum

tamen

uno nec pari studio

tenuerunt,
fuitque intereos
ALARDI

GhZJEl

nimitate
tepidius

Infirmitates

dirumpi.
perfectionis

expetunt

sanitatem,

bet fortium

tolerantia

suslenlentur,

qui infirmi

sunt

feruntur.

nori

eorum

namque

Habent

qu)

quantali-

ab ipsis lamen
enim

causas, quae eos quietos

ut solent hi qui carnali aegritudine

insilas

sibi commotionum

esse non

sinant:

delinen-

sui infirmitatisque
fastidia, coquorum
vel minislrantium
et quantanegligentiis
imputare,
sollicitudo deserviat,
libet eis obsequenliurii
nihilotur, slomachi

minus

tamen

sanis causas suae commotionis

ascri-

viiio valetudinis
suae inesse
!g bere, quas sibi utiqiie
" Iiaec est
non sentiunt.
Quamobrem
amicitiae, ut
COMMENTARIUS.

a Ut
ac veritati
tia, quod cerle tam rationi
repugnat,
igilur firma sit, constans atque insolubilis
Ad
hunc
nodum
maxime.
duo requirunuir:
1 virtutis
studium. Pridissolveudum
amicitia,
quam quod
oceurrerunt
annotanda
in virlute slaluenhaec mihi
inuni enim amicitiae fundamenium
(Vide
Greqor.
dum est. D. Ambrosius lib. III Oflic. (Cap. 15 eH6) :
Valent.): Primum duo [loc.i insignes D. Thomae (Jn2-2,
Non potest homini amicus esse, qui Deo fueril infidus.
disput. 3, q. 1), huic itidein loco elucidando aptissiad Paumi : ex quibus vera ainiciiiae ratio notioque cognoPielatis custos amicitia est. D. Hieronymus
scatur. Prior hic esty qui ad charitatem
linum
erga Deum
103) : Vera iila necessiludo est, et
(Episl.
Chrisli glulino copulata, quam non ulilitas rei familiapraecipue spectat, quae inter omnes amicilias primum
locum oblinet, et coetierarum regula ac norma cenris, non prmsentia lantum corporum ( non subdola et
seri debet: Charitas, inquit (2-2, q. 65, arl. 5), non
palpans adulaiio, sed Dei limor el divinarum Scriptuamorem Dei, sed eliam amicitiam
ad Macedosolum significal
rarum studia concitiant. S. Augustinus
nium (Episl. 52; vide plura infra c. 5) : Nemo potest
quamdam ad ipsum, qyim quidem super amorem addit
cum quadam communicatione
veraciler amicus esse hominis, nisi fueril ipsius primitus
mutuam redamalionem
ul dicilwr in vin Ethicorum (Cap. 2 el 5). El
verilatis. Neque hoc philosophi
genliles ignorarunt.
mulua,
enim in octavo Elhicorum
Aristoteles
(Cop. 3 el 8)
quod hoc ad charitalem pertineat, patel per id quod
dicilui \Joan. iv: Quimanelin
tradit eam veri nominisetperlectam
charitate, in Deo maesseamicitiam,
aut voluplalis,
sed virtutis causa
net, et Deus in eo. Et l Corinih. i: Fidetis Deus, per
quae non commodi
Laelius apud Ciceronem ita lotantum concilialur.
quem vocati estis in sohietatem Filii ejus. Hwc autem
: Hoc primum senlio, niti .-, socielas hominis ad Deum, quw est qumdain familiaris
quilur (Lib. de Amicitia)
conversatio cum Deo, irichoalur quidem .hic in prmsenli
in bonis amicitiam esse non posse. Bonos auiem vocal
autem in futuro per gloriam.
per graliam, perficiclut
qui ita se gerunt, ita vivunt, ut eorum probetur fidet,
nec in eis sit ulla cuAlter locus hic noiatus (2-2, q. 23, art. 1) : Secunwquitas, liberalitas;
integritas,
in ivin Ethic, non quilibet amor
vel audacia. Et paulo post : Sine
dum Philosophum,
piditas, vellibido,
habet rationem amicitim,
sed amor qui est cum benevirlule
amicitia nullo pacto esse polest. Alterum
in
amicitia necessarium, virtutum
volentia;
quaedam paritas, sive
quando scilicel sic amamus aliquem ut ei
Si auiem rebus amatis non bonum
bonum velimus.
aequaliias. Si enim virtus in altero excellat, in altero
ut
deficiat, facile ex hac parte dissolvetur
amicitia,
velimus, sed ipsum earum bonum nobis velimus, sicul
dicimur amare uinam, dfil equum, aut dliquid liujushic abbas pluribus ostendii, cui el Patres et philosoD. Ambrosins ubi supra : Amicilia,
modi, non esl amor amicitim, sed cujusdam concupipbi consentiunt.
scenliw. Ridiculum enirii esl dicere quod aliquis habel
mqualitalis magistra est, ul superior inferiori
inquit,
et inferior superiori. Inter dispares
amicitiam ad uinMm vel dd equum. Sed nec benevolentia
seprabeatmqualem,
enim mbres non potest esse amicitia. D. Hieronymus
sola sufficil ad ralionem amicitim; sed requirilur
quwAmicitia
aut
dam
mutua
amicus
esl
amico
amicus.
in Micbaeam (Cap. vu):
Talis
amatio, quia
pares
accipil uut
aulem mutua benevolent a fundalur super aliqua comfacit. Vbi inwqualitas est, et alterius eminentia, alleddulatio est.
Cum ergo sil aliqua communicalio homirius tubjectio, ibi non tam amiciliaquam
tnunicalione.
nis ad Deum secundum quod suam bcatitudinem nobis
Vnde et alibi legimus : Sit amicus eadem anima. El
communicat,
super Aanc communicalionem
Lyricus pro amico precans : Serves, inquit, animm dioportet
: Perfecta, inquil,
de qua quidem communimidium mew. Arisioteles locociiato
aliquam amiciliam fundqri,
amicitiaesl,
qua viri bonipari virtule prmditi inter se D catione dicilur I Corintlp, i: Fidelis Deus, per quem
vocati estis in societatem filii ejus. Amor autem tuper
conjuncti sunt et copuiati. Denique Tullius (cujus est
de Amicitia liber, quem Laelium inscripsit):
Vt ii, inhanc communicationein
\fundatus esl charitas. Vnde
quil, qui sunt in amicitia superiores exmquare se cum
manifestum est quod chdritas esl amicilia qumdam hominis ad Deum. Haec S.JThomas. Ex quibus colligit
inferioribus debent, sic inferiores docere non debenl se
scu iuvolvi
a suis amicis, aut ingenio, aut fortuna,
aut dignitate
Cajetanus amicitiae nomine importari
redamatiotres conditiones,
superari. Dispares enim tnores disparid sludiu sequunscilice|tbeiiexoleniiam,
dissocial amicitias;
et communicalionec ob
seu amorem reciprocum,
lur, quorum dissimililudo
nem,
aliam causam boni improbis, improbi bonis, amici esse
nem, id est, rei alicujus communionem,
puta sannon possunt, nisi quod tanta estinter eos, quanla maxima
vel militiae,
consanguineos;
guinis,
qnalis inter
Haec illi.
vel religionis aut profespolest esse, morum sludiorumque dislaniia.
qualis inter commilitones;
Ex quibus sane non levis emergit scrupulus,
cum ex
sionis, qualis inter monachos, etc. Et has conditioncs
iis sequi videatur utneque inter nos et Deum, neque
Secundo
ostendit in charitatem
praecipue reperiri.
inter
inter homines dispares et inaequales, hoc est, supeamicitiam
cum dicituf
pares et
notandum,
riores et inferiores,
ulla constare possit vera amiciaequales virtute aut virtutis studio esse debere, no;i

COLLATIO

1017
diximus,
virtulum
habitare

XVI.

DE AMICITIA.

1018

quae sola A idcirco in his tanlum

indirupta potest dileclio
perenim inmanere. in quibus unum propositum
ac voluntas,
b unum velte ac nolle consistit.
moris in domo (Psal. LXVH). Et
Quam si vos quoqua

fida indissolubilisque
conjunciio,
Dominus
foederalur.
parilitate
facit*unius

ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

adeo frequenti:
virtutum paritatem seu aequalitatem absoluquamvis ipsi Apostoli ei primi eorum,
intelligi
tam quam voeant arithmeticam
, sed geometricam
discipuli
Hierosolymis
agentes re ipsa veri essent
seu
seu proportionatam
sive coenobitimonachi, ut qui vitam monasticam
pro ratione
personarum,
cam prinii instituerint,
ubi essent omnia communia,
pro siatu etconditione
cujusque. Aliud enim virtutis
ut habetur Act. iv. Unde D. Hieronymus
in superioribus
alia perfectio
,
lib. de
sludium,
requirilur
alia in saeculain Pbilone dicit lalem primam Christo
alia in inferioribus;
alia in religiosis,
Viris Illustr.
Ut igilur
credenlium
fuisse Ecclesi.im, quales nunc rnonachi
ribus; alia in senibus, alia in juvenibus.
ut quisque
esse nituntur
el cupiunt. Et Cassianus lib. n Instit.
firma sit ct slabilis amicitia,
requiritur
sui
amicorum pari studio pro ratione et proportione
mocap. 5 asserit a S. Marco evangelista iEgyptios
nachos accepisse primam vivendi formam. Atiamen
siatus suum praesiet officium,
quod est virtutem
monachorum
et monasteriorum
colere : nempe paier ut patrem decet, praelatus ut
ipstim
vocabulum
etiam tempore apostolorum,
vel paulo post, in Ecproelatum, monachus ut monaehum, et sic de caeteris
Et hocestquod
ailAmbroclesia nolum et vulgatum
fuisse, inanifesie
(Arist. I. viii Eihic.c.7).
patet
lum ex Dionysio Areopagita,
inferiori
debere se
sius (Vbi supra) superiorem
et
epistolain scripsit
qui
_
et
ad
ei
inferiorem
hic
monachum
superiori:
Demophilum
praebere oequalem ,
(Epist. 8), et Iib. de Ec"
clesiastica
llieraiciiia
monasticae
abbas, vel Cassianus hoc loco, amicitiae fidam insoprolixe
explicat
et
sola virlulum
institutionis
formam ; luin ex Pbilone,
parilitate
professionis
conjunclionem
lubilemque
fundari. Quo etiam spectat illnd Aposloli,
in libro de Vita Conqui etiam Dionysio antiquior,
quo tam
ut honore se
admonet,
templativa
supplicum (Cp. 6), scribit,
superiore*
quam inferiores
apud iherabeinvicem prmceniant, et mutuis inter se cbarilatis,
suum cuique fuisse sacrum
peutas illos Alexandrinos
serofficiis certent,
Solliciii
Hoc igitur
neficenliac, humilitalis
domicilium,
quod fiovao-nipiov vocabatur.
vare unilatem spirilus in vinculo pacis, et solliciii invilempore verumesi,
quod ait Augustinus, xenodochia
et inonasteria novis appellaia nominibus;
rem tameii
cetn, cumsint iimicem membra (Rom. xi). Qua de re
ad Corindisserit toto cap. xn prioris
cum etiam
ipsam longe ante sua nomina exstiiisse,
pulclierrime
in Veteri Testamento filii propbeiarum,
et alii veri
lliios, et cap. itidem xn ad Romanos, elalibi passim.
fuisse monacbi, et monacborum
Tertio notandum amicitiam
verani,
duces ac principes
quemadmodum
aPatribus
astruanlur.
et pcenilentiam veram duobus modis accipi posse :
At de his plura ad collat. 18,
ubi ex professo de his agilur. Satis sit hoc loco ostenamicilia in qua repeuno modo, ut vera inlelligatur
disse niotiachoriim
Christum
institutum
riiur vera ratio amicitiae, sicul dicimus
non recens, sed ab
et verum aurum diiniiio nascentis Ecclesiae viguisse; licet nomen
esse verum Denm et hominem;
ipsum
non adeo veius [uerit ac Christianorum,
cimus , quod non est adulterinum
et illud ta(Bonavent. in iv
lnen etiam apostolorum temporibus usurpatum,
Sentent. dist. 14). Atque hoc modo accepla vera
quod
etiam in lextu Hebraeo praenuiitiaiuin
amicitia opponitur falsae, in qua scilicel non est verus
inouuitD.
Hierecensitae.
Alio
et alix conditiones
supra
ronymus.
amor,
b Celebris sententia
amicilia
modo vera dicitur
Sallustii
quaa conslans et per- G
(Conjur.
Catilin.),
finem
suum
asmultis
aucloribus
non
itidem
quaeque
petua,
interrupta,
usurpaia. D. Ilieronymus
oelernae salulis , quem
finem,
epist. ad Demetriadem
inquam,
sequitur,
(Epist. 8 de Serm. virginit.):
sententia est: Eadem velle el eaquae et perSwcularis,
inquit,
spectare debet vera et sincera amicitia,
dem nolle, ea demum firma amicilia est. Etin
amicitia dicitur.
fecta et perfectorum
Quomodo dici
Apoloadversus
Rufinum
:
Si
solet quod verus amor nurr.quam perit. Et juxla Saunum
gia
credimus, i..em et
amicus
est
lomonem
: Omni fempore diliyit,
ex quo firmas nasci amicitias
qui
volumus, el nolumus;
eliam Catilina testatur. S. Auguslinus
serm. 46 de
(Prov. xvn). Quod de vero amico et vera amicitia
non babet. Eodem spectat
animorum
Tempore : Amicos conjunctio
prioris nndi veritatcm
facit; idem
et
: Amirifio,
velle
notle , sapiens hujus mundi ait, ea demum
illud D. Hiernnymi
qum desinere polesl,
vera numquam fuit. Cui similis est sentenlia quae ex
firma amicitia esl. Sidonius lib. v episl. 3 : Namque,
: Charitas quw
ut Crispus noster affirmat,
idem velle alque idem nolle,
Aiigustino ciiari solet lib. de Amiciiia
id est perfecta :
ea demum firma amicitia
est. Petrus Ven. lib. iv
deseri potest, numquam vera fuit,
nnn babet,
epist. 21: Vl in te uno et pene solo illam verw amiciiim
quamquam liber ille certum auctorem
creditur
in
nec ab Augustiuo
definilionem experlus sim, idem scilicel velle et ident
profectus
(Bellarm.
nolle. Hanc porro amicitise legem egregie praeslabant
lib. de Script. Eccles.) Ex his, pulo,
patet solulio
difficuliatis.
primi Cliristiani,
quorum, ut in Actis Apostolorum
a
id est homines
LXX,
legitur, Erai cor unum et anima una (Actor. IV), quos
MovoTfojrouf verlerunt
soliimitaiiSS.
Patres Basilius et GregoriusNazianzenus,
unius modi et rilus, vel, ut alii inlerpretanlur,
larios. D. Hieronymus dicit hnberi in Hebraeo : Do-.
praeclarum bujus rei exemplum praebuere. Sic enim
D
scribil ipsc Nazianzenus : Vna utrique anima videtninus inhabilare
facit manachos in domo. Quod
nomen ut uovinotasse dcbuerant qui monachorum
batur, duo corpora ferens. Vnum hoc ab utroque nottrum agebalur, ut virtutem colerenws, alque ad
liuni aut novellum suggillant ac vellicant,
Tnonachofuluras
ab
anlivilm
nostrm
et
iiionachoniaclii
sectarii,
tpes,
uler
ejus
rationes, accommodaremus;
masiigcs
reiiiotis-imi
alteri
xai
id
et
norma
ataue amussis, qua reclum a pravo
est,
que
qniiate, veoyiwozoi
veofurot,
discernitur.
niivitii ipsi, receus nati, el tam novi quam novatosiudio
Eodetnque exemplo et imitationis
tiostcr Cassiauus cum sancto abbate Germano (sic
res. Neque his repugnat quod scribit D. Angustinus
et monasteria
enim euiii nominai) eodem amiciiiae vinculo ac lege
tracl. 97 in Joannem : Xenodochia
sic ab ipso tirocinio
ac rudimenlis
constrictus,
vitsB
poslea sunl appellala novis nominibus : res tamen ipsw
ct ante nomina sua erant, et religionis verilaie firmauid est, a primonliis
vitae
spiritalis
(ut ipse scribit),
ut ex verbis ejus
tur. Loquilur
enim Augusliuus,
lam
monasticac, individuum
deinceps conlubernium
in ccanobio quam iu eremo tenuit, ul cuncti ad signipraecedentibus cons.iat, de primis Christianis
(Vide
twlas Baron. in Martyrol.
Ociob. 19), et teniporeapoficandam sodaliialis ac propositi in ulroque pariiita*
lem, pronuntiare.nl unam menlem atque an%mam duostolorum, quo primum Antiochiae appellati suut discibus inesse corporibus. Vnde hic abbas Joseph percun,sicut legilur in Actibus Apostolorum
puli Christiani,
ctalut num fratres germani essent, audieusque quod
(Actor. xi), quo tempore nondum quidem monacbonon carnali, sed spirilali
rum et monasteriorum
vocabula eraut in usu, saltem
essent fraternitate devincti,

ibli

JOANNIS

cupitis

inviolabilem

festinandum

retentare,

CASSIANI

I020;

est vobis A

mortificelis
primilus
viliis,
proprias
voluntates, et ut, unito studio atque proposito , illud
quo Propheta admodum delectatur, gnaviter iropleaut,

COLLATlbftES;
CAPUT

V.

expulsis

Responsio quod perpetua amicitia nisi inler

stare non potsit.

tis : Ecceifttdm
boriumet
habitafe
quariijitcuridum
fratrei iri unurii (PsriL cxxxii). Qiiod ribif localiter,
sed spiriialitef
Nihil enim prodest
oportet intelligi.

Joseph : Ideifco diximus b plenam atque perfeciar/r

amiticiEe gfaliam riisi iiiier peffectos viros ejusdemnon posse, quos eadem
que virtutis
perseverare
voluntas
aut nuraquam
aut
unumque prdposilum
certe raro divefsa serilire, aut iri his
quae ad pro-

si mofibusac

proposito dissidentes una habitatione

nec obest parili virtiite fundatis,perIocojurigaiituf,
rinn intervalla disjungi. Apud Deum namque morum
cohabitatio,
cbiijurigit;
siodiri,

rion locornm

, nnitsi fraires

GAPUT

fectum

spiritalis
Quod si animosis

habitatione

rie'c: pptest uihquarii pacis iriiegfitas

ubi voluritatum
diversitas inveriitur.

perfeclos

cu-

pjertinent
coeperinl

vitae

patitur
conientionibus

dissidere.
aestnare,

utiqueeos nuniquam secundum regulamquam

praediximus fuisse concordes. Sed quia riemo potest
a perfectione
habefe principium,
nisi qui ab ejus
liquet

IV.

utile ahquid eliairi cbritra voiiirtt

el vos non quanta ejus sit mafralris effici debedt.
Bcoeperitfiihdauienio,
a
Gefhiariiis:
ad eam perveniri possit,
Quid ergo, si uno vdlerite perficere
gniludb, sed qiiemadmodum
aliqiiid quod secuhdum Dennv comrirodum et salubre
necessarjium reor ut paucis regulam vobis
inquirilis,
p6f*]>"xefit,- alius non proestet asserisum, exseqiiehejusac ifariiitein
quemdam, per quem gressus vestri
dumrie eiiam coiitra voluin fratris est, an pro ejus
aperiam, ut paflentiac ac pacis bonum
diriganlur,
arbilrio negligendum?
facilius obtinere possitis.
ltiieftogdtib,

itifutn

ALARDI

GAZJEI

COMMENTARlUS.
i

ofccasionerii et ansairi arfipuif

iri hac collatioile
de
1
ainiciiia
dissefendi.
* Affinis est
quoeslio apud Cicefoivem
(Lib. de
et- Atiium
Gelliiini
Atlic. lib. r
Amicrtia),
(Nbct.
cdp. 3), Niim amici giqtid dliquarido delinquendum
sil? At liaec quaesiio inief Clifistiaiios,
nednm iriier
ni'0'nach'os' et ftiligiAsns',
locum riori liabei,
qiiibils
iiliid
cohslaf qriod ab" AposiriDs iist iraditum,
Deo
obediendiim esse mrigis qv.dm Iwminibus (Aclor. v); et
dissipari a Deo ossa eorum, qut Iwminibusplaceril,
qiibtiiam Deus sprevit ens(Psal. LII). Qu'6'd et Cicefo salis
duiri aii:,Nullaest
excusatio peccali, sidmici
riitellexil,
p
causa pcccaveris. Et rtirsus (Vbi supra): liwc igitur
pritrid lex in amicitia sanciatur, ut rieque 'rogeiriiis re%
tutpes, rieque fdciarhus rogdti; turpis eriim excusatib
esl, cuiri tri cmcetis*peccdiis, tuni si qiiis cbriifareriipub.
ie amici cdusd fecisse fatealur. Et post inulta : Iri latibUs stabilitas dniicitiw confirmdri pofesf, cuni honiiiis
ries benevblehlid torijuncii
primum cnpiditaiibus
deitide wqtiitdte
iiriperaburii,
quibits cmteri serviuiit
gatideburil, omtiiaque dltet pfb altefo suscijuititiaque
piei; ncqtte quidqiiam uriiquam, riisi honesiuhi et fectuih,
hiler ab alterd posiidabii. Iiaque in iis periiicibsus eit
libidiiiuih
efror, qiii existimdrii
peccatorumqite oiriliceriiiam
r viflutufri. eriim
riiufn patefe iri dfiiicitid
a iiaiura
ddlai eit, non vilibtum
amicitia ddjutfix
cotnet.
b Cririimendat
rursiis ei inculcat hanc senioriiin
hbiimhil
vefbis
sentehtiam,
iminulalis,
cap. 24:
Chafitas stdbilis dtque iiiditupia tibn pOierit perdufdfe,
nisi iniet vifbs ejuideiii
viriuiis aiquc propbsiti. E-iGei1'- D
colfotioriem
ita concludit:
]
demque fursusiiiihc
virbfum illd ieiilissirrid etgo esl pfudehiissiiribfum
societatein
iehtia : vefdm concbididni el iridividuam
riisi irilet etiietiddtOs mbies ejuidefnque virlutis dc prbpbstii vifbs sidfe nori pbsse. Pioffo liuc peftinef amicitiae defimtip. a CicerOrie tradiia, ela 1). Augiistino
queinmagriopefe commeridata, cum ad Marcellinum
riam vetefefri
ariiicum et e geniili
catechumennm
lactuni ita icfibit
(Epist. 455) : JVosfi ul definierit
limieitidiri Rbmdni jiiq ail quiaam [Lucan. I. vni]),
mdxitrias dUcibfTuUiiis
eloquii. Dixit enini, elimiciissiirie ric iiefiiiime] dixil:' Amicitid est teidm huriiariaet chariiaie siiim,a
fum ei diiinafumcufribenevotititiq
conseiisip- tu duieiri, riii cfidrisimie, biiqudridb iiiihi
conseritiebas irirebus hiirridriis : pbrrpiri divinis, qudVttBJ milit illb icinpoie duild luxeiai virtiis, ulique in
majore illius definitionis parte, noslra amicUia claudi-

cabat. Erdt eriim rerumldiitummodo

hutnanarum, non
eliam diviridrurii, quamvis cum benevolentia et charilate
consensib, etc. Nuncvero quanlum de le gaudeo, quibus expticefri verbis; quando eum, quem quodammodo
habui diii dmiciim,\ hitbeo jam verum amicum ? Accessit eriiiri elidm retium consensio divinarum;
quoniam
mecutri
viiam
quondam benignissima
qui
temporakm
jncunditiite duxisti; nunc spe vitm mlernw mecum esse
cwpisti. Ilti fit ui inler quos amicos non est rerum
consensio divinarum, nec humariarum ple.na esse passit
dc vera. Necesse est enim ut aliler qtiam oportet humana wslimet, qui divina contemnit;
nec hominem
rccte diligete novhit.
qu'sqms ev.m non diligit qui
liominem fecit. Prrindc non dico, Nunc mihi plenius
amicus es, qui eras ex pnrte; sed quantum ralio indicitl, nec ex pafte ifaf, qnando' ntc in rebns humdnis
mecuin amicitiam vefam lenebas. Rerum qitippe divisocius milii
riariim, ex qiiibtis tecte liutnanapeiisantur,
iiondum eras,-sive quarido nec ipse in eis eram, sive
posleiiqudm edi sapere ctiepi, d quibns tu lonye aftftorrebas. Nblq itutem succcnseas, iiec tibi videalur absurdufn, qudd illb ieiripore, cum in vana mundi hujus
msiuareiri, quariivis iite tnultum amare videreris, nondum eras amicus nieus, quando nec ipse mihi atnicus
erani, icd~ poliui iniriiicus ; ditigebam quippe iniquitalem, et ieverc, quta divina senleutitt ist, quiascriplum
csl in sanclis libris : Qui diligit iniquilatem,
odit anitnam sttaiii. Crim efgb odissem animnm riieam, verum
dmicuiii qudiriodb liabere poteram, ea mihi optanlem,
in qtiibus' ip'se nieipsum patiebtir inimicUm? Gralias
ildque Deb, quod te iniki amicuril facere taiidem aliquando dighaiur ; nunc enim nobis est retum huinanarum cuni berievot,mlia el charitate consensio in Chrislo
Jesii Dohiinb' nosfrt, venssima- pace noslta, qui duobus prmceptii curi,:td ptwcoriia divina conclusil dicens :
Diligei DbmiiiUiri Deum tuum ex lolo corde luo, et ex
lola oriiriid ttia, et ex lota mente lua; et diliges proximum tuurii tdinquirii leipsum. In his duobus prwceptit
tota lex peridei ei propkctm (Matth. xxn). Hmc duo,
ii iheiiiiii
fifiiiiss trie teneas, amicitia nosira vera ac
sehipiietiid efit, el nos ribn solum invicem, sed etiam
Hoec de vera amicitiae defini
ipsi Dominosbciitbit.
D. Augu:
tibrie' rioiiiriiniis
felegantef quatn subtiliter
stirius; qiiae licell pfolixe dicta, tainen ad iiujus loci,
de
inimo aii totius hujus collationis et dispntatioiiis
existfvei-a airiiciiia intedigentiam
elucidationeuique
mavi oiriiiiuo recitanda.

""

1081

COLLATIO
CAPUT

XVI.

VI.

Quibus modis inviolabilit

possit tocietat retentari.
Prima tt igifur sunt veroe amicitiae in contemptu
sitbstantiae mundialis el omnium quas habcmus rerum

fujndamina.

despectione

Perquam enim injustum

abrenumiatam
inundi et

atque impium est, si post

omniuin
quae in eo sunl vanilalem,
fratris
dilectioni
supellex vilissima

preliosissimae

quae superfuit
secundum
praeferatur:

[Lips. in marg. supertluil],

cst ut iia suas unusquisque resecet voluntates, ne se
s:ipienteui atque consullum csse judicans, suis malit
definitionibus
obedire.
Terlium
est
qiiam proximi
ui sciat omnia,

etiam

quae ulilia
bono cliaritalis

mat, posiponenda
ut credat nec juslis

ac necessaria

ac pacis; quarlum
nec injustis de causis penitus
ut adversus se iracundiam

irascendum;
quiulum
ftatris, etiam sine ratione
quo

suam

curare

aesli-

conceptam,
sciens
desideret,

eodem

modo

aequaliter sibi
ac si adversus

alterius esse iristitiara,

peniiciosam
alium ipse inoveatiir,
nisi eam, quanlum in se est,
Postremum illud
eiiaiu de fratris
menle depuleril.
omnium peremptorium
csi, quod generale vitiorum
esse non dubium est, ut se de hoc mundo credat
quotidie migraturuin.
Quae persuasio non solum nullam in corde

tristitiam

residere

etiam universos
oiniiium
tenuerit,

verum
permiltit,
ac peccaturum

concupiscentiarum
molus. Haec igitur quicumque
comprimet
aniaritudinem
irae atque discordiae nec pati

DE AMICITIA. 1

mi

ab
1 nia communia (Actor. iv). Deind
A
quemadmouum
eo seminarium
dissensionjis exiurget,
qui non suac,
sed fratris serviens voluntati,
Domini alque auctoris
ex persona
hominis quem gerebal, Npn veni, inquit, ut faeerem
voluntalem meam, sed volunlatem ejus qui me misil
fo(Joan. v)? Quo aulcm modo ullum contentionis
sui fueril

imiiator

mitem

suscitabil,
non tam proprio

effectus,

qui loquens

ac sensu suo,
qui de inielligentia
judicio quam fratris cedere [Lips.

credere] decrevit examini, pro ejus scilicet

et
arbitrio, vel probans sila inventa, vel improbans,
illud pii cordis humililate
consummans,
Evangelkum
in matg.

ego volo, sed ticut lu vit

(Mxttth. xxvi)? Aut qua ratione aliquid quo fraler
mcestificetur,
admiitet,
qui bono pacis nihil judicat
] esse pretiosius,
B
Dominicae illius sententiae memoVerumtamen

non sicul

nou amittens,
mei eslit ditcipuli,
riam

In

hoc cognoscenl omnes quod

adinvisi ditectionem habueritis

cem (Joan. xm), per quam velut spiritali

signaculo
gregcm ovium suarum in hoc mundo voluil Christus
charaagnosci, aique hoc a caeleris, ut ita dixerim,
ctere discerni? Qua vero ex causa vel in se recipere
vel in alio residere rancorem tristitiae sustinebit, cui
est,c iracundiae , quae perniciosa el
illicita est, justas causas esse non posse, eodemque
sibi fratre, orare non posse,
se modo, succensenle
summa definitio

cum quasi fralri suo ipse succenseat,

humili
Doriiini
Salvaioris
semper

irrogaiam
relinens

illam
corde

itiferre. His autem cessantibus, cum pfipoierilnec

mum l ille aeuiulus chafitafis
iri cordibus amicoruui

sententiam,

ad dltate,
et ibi
recofdatus fueris quod frdtef tuiii hdbei aliquid advernistiii.fi
sensim veneria suffuderit,
necesse esl ut G
( ium te, relinque ibi munus tuum ante altare, el tade
dilectione
frequentibus
jurgiis
paulatim
tepefacla,
prius recoriciliari fralri tuo, el sic veniens vffer munus
enim pfoderif
si le quidem
amantium corda diuexiilcefata
tuum (Matth. v). Niliil
quandoque dissociel.
Nam qui per callem proedictae dircclionis
ingredilur,
in quo ab amico umquam suo poteril
dissidere, qui
primam litium causani quae ex parvulis rebiis vilis-

illud manasseras non irasci, el cfedas' le iniplefe

Sol non occidat super iracundiam
datum quo dicitur,
veslrani; et, Qui itascilut
ftalfi suo, reus eritjudicio;

simisque maleriis genefari

cans, radicilus ampuiaverii,

solet,
illud

legiraus de uniiale
Apostolorum
viitute
ciistodiehs?
Muliitudinis

nihii

snum vindi-

quod in Actibus
credemium
omni
autem

credenlium

erai cor unum el anima una, nec quisquam eorum qum

essedicebat, ted erantillisompoisidebdt, aliquidtnum
ALARDl

GAZ/EI

alterius

Sioffers

munus tuutii

quam delinire tua mansuetucorde despicias.

Eodem
conlumaci

vero trisiiliaiii

dine

potuisti,
modo
nariique

praevaricatione
praecepti Dominici
liori
Qui enim te ifasci advefsus alieruiii
piecleris.
debere
deliere dixit, nec alterius contemni tristitiam
dixit;

quia non interest

apud Deum,

qui omnes bo-

COMMENTARIUS.

* Traduiitur
hic octo media quibus vera et perfeprimain causam litium: de qua Cassiodpfiis (De Amief
citia cap. 1) aple in hunc lociim : Amiciiid
ctaintef
monachos amicitia ineatur, conservetur
quairi
esi: riihil
mundana cupiditas inlroducii
(raudulenla
augeatur: quae memoriae juvandae causa breviter ita
verum, nihil securum, nihil sidbite hdbet; botia hoihicolligi possunt: 1* ut firmum et solidum jaciant funnon hominem; ainorem nietitur ex qumsiu ;
dauienlum in religiosa paupertate, conteinptu el ab- txtiisamat,
ribri pettonam;
2* ut suas quisque
dicatione rerum temporalium;
juxlu Ufortunam votis ampleclilur,
resecet voluntates,
nec tam suis quam proximi
delud :
malit obedire; 3 ut sciat omnia, etiam
finitionibiis
Non esl personce, sed prosperitalis amicus,
necessaria
aut
utilia
bono
aesiimat, postponenda
quae
Quem fortuua tenel dulcis, acerba fugat
4 ut caveat iracundiam,
quae
charitatis^ et pacis;
: Audi B. Ambtosium (Lib. m Off, cap. uli.) :
maief est discordiae; 5 ut iram fratris conlra se,
Etinffa
curare ac mitigare,
etiarri siiie ralione
Nori est, inquit, dthicilia vecligalis, sed libetalis : virconceptam,
6* ut se de hoc mundo
nbn pecuriia conciliaiur,
itlsenimesl,
aeque ac sriam desideret;
einonquwstus;
sed concertacredat quoiidie riiigfaiufum,
sed gratia; non liligatiorie
quod est generale viprmlibfum,
7* lit eiiam iri opitione muluw benevolentim gigniiiii et foVelur, etc
tioruin oniriiuin pererripterium;
c Haec, et
nionibusad
intellectum pertinenlibus,
qiio serisu inteliigcnda
fugiat coniehquce sequuntur,
ad lib. vm lnstituiioliones; 8 iit tiuniquairi suo, sed magis alieno judisuiil, vide in annoiaiioiiibus'
autem dixit
rion ir*.
cio fidat.
rium. Piudenter
iracundiw,
b Diabolus, vel radix omnium malorum
Nani ira swye jusia esl, et juslas causas habet; non
cupiditas,
ul suo loco dictum est.
charilatis
vocat
ifacundia,
aeraula, et iuimica,
quam inferius

1055

JOANNIS

mines vultsalvos

fieri,

CASSIANI

utrum

te an alium queinpiam
interitu ei nascicujuslibet

perdas.* Uhum siquidem

fur detrimenlum;
itidemque
perdilio
est, unum lucrum,

illi

cui

grata omnium
vel tua vel fratris morte

COLLATIONES.v

102*

A qua sine dubio contentiones rixaeque verborum, quas

Apostolus damnat [Galat. v), plerumque consurgunt;
unde consequenter, divortia
inter unanimes fratres
hostis invidus

ac malignus inlerserit.
Vera est namd Odium
Salomonis illa senlentia,
que sapientissimi
sutcitat contentio;
universos vero qui noncontendunt,

vel
Quemadmodum
poterit
conquirilur.
postremo
tenuem conlra
frairem
retinere
tristitiam,
qui se
boc saeculomigracredit quotidie, immo continuoab

prolegit amicilia(Prov.

turum ?
CAPUT
Quod nihil

charitati

tit,

eticm tpititalibut
causis discotdiatum.
ad conservandam
Quapropter
perpetuam et indie nihil
viduam charitatem,
prodest primam causam
amputasse dissidii, quae nasci solet de rebus cadu-

nec iracundim

Sicut ergo nihil praeponendum

est charitati,
ita
vel iracundiae
nihil est econtrario
furori
postponendum.

Omnia

namque

IX.

De ampulandit

VII.

prmponendum
poslponendum.

x).
CAPUT

cis atque lerreriis,

et universa despexisse carnalia,
atque omnium quibus noster usus indiget rerum in-

quamvis utilia ac necessatamen sunt, ut irae pertur-

ria videantur,
spernenda
batio devitetur;
et omriia

discretam

commuriionem

fratribus

nisi
permisisse,
etiam quae putantur ad- B etiam secundam quae sub specie spiritalium
sensuum
nasci solet siiniliter
sunt, b ut dilein
suscipienda
atque toleranda
abscindentes,
acquisierimus
illibata servetur;
omnibus humilem sensum et consonas voluntates
pacisque tranquillitas
quia

versa,
ctionis
nec ira
charitate

alque tristitia
perniciosius
utilius crcdendum
esi.
CAPUT

quidquam,

nec

CAPUT

VIII.

Memini

Quibus de causit inler spitilales nascalur dissensio?

Nam quemadmodum
carnalcs adhuc el imbecilles
fratres

ob vilem

substantiam
terrenamque
ita c etiam inter
disjungit,

micus

ille

gignit

pro intellectuum

diversitate

cito

setas junior bcrtaretur,

nobis
hujusmodi
vel in moralibus
vel in
inlelligeniiam
disciplinis
sacris frequenter
ut nihil ea
inserlam,
Scripturis
verius nihilque ralionabilius
crederemus.
Sed f cum
sentenlias noslras promere
in unum convenientes

ini-

GkZM

Sic Cassianus lib. vni Inslitut.

cap 13 : Non
enim ita nositis obsequiis communis omnium Domtnus
ul quod in uno acquirit, perdal in allero,
deleclatut,
dominante tristitia.
In cujuslibet namque ditpendio
unum patilur delrimentum,
qui eodem modo omnium
famulorum suotum salutem desidetal et exspetlal.
b S.
Augustinus de Civitaie Dei: Tanlum esl pacis
bonum, ut etium in tebus terrenis atque mortalibus nihil soleat gidtiut
nihil desidetabilius
concuauditi,
Idem, seu
pisci, nihil posttemo possil melius inveniti.
quis auctor ad fralres in eremo : Scite, inquit, debetis, frairet, qubd qumdam sunt bona , quw non sunt
commoda;
qum non sunt bona : v.
qumdam jucunda,
g. bona sunl jejunia, vigilUe, maceraliones, el similia.
Hme enim bona suni, sed non jucunda, quia caroin his
Jucunda amem sunt
non jucundalut,
sed tmdilur.
comessationes, ebrietutes, sed non bona. 0 monache,
vix poteris invenire in prmsenti unum quod sit bonum
et jttcundum.
Cupis tamen illud invenire ? persequere
pacem, el ampleciere eam. Hmc esl enim sola virlus,
Hmc est illa bonitas
qum Itabet bonum et jucundum.
quw nos habitare facit unius morit in dortio, ut simul
vivere simulque mori semper optemus. 0 pax, lu menamoris. vinculum, chaiis serenitas, animi tranquiltitas,
Hwc esl illa summa (elicilas, qute
ritalis consorliuin.
diicordes sedat, inibella compescil, iras comprimil,
tnicos concordat, cunclis piacel, a ctunctis optalur. Bealus qui te habet, malediclus qui le odit, et frangil inter
homines,
esl, et filius perdiquoniam Antichristu
tionis.
c Ad lios
salutaris admospectat illa D. Gregorii
niiio : Discordes, inquit,
admonendi sunt, ut certis>~\mescianl quia, quanlislibet
virtulibut polleant, spiritales nullalenus fieri possunt, si uniri per concordiam proximis negligant. Scriplum quippe est: Fr.uclus
aulem Spiritus est charitas, gauaium. et pax (Gatat. v).
Qui ergo servare pacem non eural, (erre fruclum spiritus recusal. Hinc Paulus ail:
Cum sil inlet vos zelus
et conienlio,
nonne catnales estis (I Cot. m) ? llinc
itetum dicil : Pacem sequimini cum omnibus, et sanclimoniam
(H-eb. xn ). Hinc tutsut admonens, ait

De optimo examine vetiiatis.

namque cum me adhuc adhaerere consor-

tio fratrum

spiritales
discordiam.
Ex

ALARDI

X.

COMMENTARIUS

(
C

_.
T"'

(Ephes. m) : Sotliciti setvate unitatem spiritus in vinculo pacis (Greg. Patloral.

part. m, admon. 2).
d Graece
^to-of eyeipet VEIXOJ. Quod uiroque modo
verti potuit. Nam- odium suscitat contenlio,
ut hic
ubi pXtro; jest accusativi
casus, et velxo: nociiaiur,
et odium suscitatconlentionem,
si conlraminativi;
rii sint casus; quomodo Latinus interpres
vertit:
Odium tuiciiat tixat, el univetsa delicla operit charitas (Prov. x).
|
e Causae dissidiorum
et discordiarum
inter fratres sunt in dilplici
genere : carnales aliae, cum de
meo el luo, hoc est, de rebus externis,
quas hic
abbas vocat utilissimas (ut sunt revera comparatione
et ccelestium), puta de vestihus, alimenspiriialium
utensilidomicilio,
lis, loco digniorei,
praefectura,
bus, jurilius,
aliisque comnioditalibus
contenditur;
aliae spiritales, cuin de variis quoestionibus, sensibus
ad intelleScripturoe,
aliisque rebus controversis
ctum, ul hic dicitur,
disceptatur,
pertinenlibus
proullra
priis
quam par est inhoerndo.
opinioiiibus;
Nazianzenus praeclaram habuit
Hinc D. Gregorius
orationem de moderatione in disputationibus servanda,
ubi haec inter alia (Orof. 26) : Quidnam in doctrina
prmstantissimum est ? Pax. Addain eliam ulilissbnum.
el perniciosissimum? volunContra, quid lurpissimum
lalum disjunctio. S. Ambrosius
Officiorum
libro priin colloquium famimo (Cap. 22) : Sermo dividitur
liare et in tractdtum disceptalionemque
fidei alque
In ulroqiie servandum ne sit aliqua perturbajuslitim.
et placidus, et benevolentimpletio; sed tanlummiiis,
nus, et gralim, sirie ulla sermo ducalur contumelia.
Absit perlinax in familiari sermone contentio; quwslwnes enim excitare inanes subtililalis
magis quain
ulilitatis afferre aliquid solet. Disceplatie sine ira, suavitas sine amaritudine sil, monilio sine asperilate, hor'
talio sine offensiorie.
{ Collalionum
frusive collocutionum
spiritalium
rilum
ac modum apud
cliim,
simulque
jearumdein
monachos servari solitum,
habes hic exanliquos
nostram
prcssum. De quo; etiam vide annolationem
ad collal. 2 cap. 2.

1625

COLLATIO

XVI.

,DE AMICITIA.

1026

Si qua ergo, inquit,

consolaiio in
dis- ,\ cordis implerit.
ccepissemus, quaedam communi examinalione
Chtisto, si quod solatium chatilatis, si qua visceta micussa primum ab altero falsa ac noxia notabanlur,
setationis, implele gaudium meum ul idem sapiatis,
mox deinde ul perniciosa communi pronuntiata jueamdem chatitatem habentes , unanimes idipsum sendicio damnabantur, quae in lantum prius infusa a
lienles ; nihil per conlentionem, neque per inanem glout facile potuissent
diabolo velut luce fulgebant,
riam, sed in humililale superiores vobismelipsis allergenerare discordiam, nisi praeceplum seniorum velut
et illud, Honore alulrum arbitranles (Phiap. n);
divinum quoddam oraculum cusioditum ab omni nos
terutrum prmvenienles (Rom. xn), ulplus unusquisque
contentione revocasset, quo ab illis legali quadam
consorti suo scientioe et sanctilatis ascribens, sumsanclione praescriplum est, ut nenler noslrum plus
veroe in alterius magis quam in
mam discretionis
judicio suo quam fratris crederet, si numquam velsuo credat siare judicio.
let diaboli callidilaie deludi.
CAPUT XII.
CAPUT XI.
Quam ob causam non debeant inferiores in collatione
Quod impossibile sit quemquam qui proprio fidii
contemni.
diaboli illusione non decipi.
judicio,
sive illusione diaboli, sive
Etenim saepe illud quod Apostolus dicit probalum
Ssepe aulem accidit,
haccarne
quo nullusestin
transfigural se in ange- g intercessuerrorisbumani,
estevenire:--IpseenimSatanas
c ille inlerdum
lum lucis (HCor.xi), ut obscuram ac tetram caliginem
qui falli velut homo non possit, ut et
efsensuum pro vero lumine scientiae fraudulenter
qui acrioris ingenii scienliaeque majoris est, aliquid
fundat [Lips. inmarg. offundat]. Qui nisi humili et manfalsum menle coneipiat; et ille qui tardioris ingenii
rectius aliquid
ac minoris est meriti,
veriusque
suelocordesuscepti,maturissimifralrisvelprobatissid sibi,
mi senioris reserventur examini, el eorum judicio diliquamvis [Al.
persentiat. Et idcirco nullus
quavis] scientia praedilus, inani lumore persuadeat
genterexcussi,autabjicianlur,autrecipianluranobis,
non egere. Nam etiamsine dubio venerantes in cogitalionibus
nostris pro
quod possit collationealterius
si judicium ejus diabolica non fallal illusio, elatioangelo lucis angelum lenebrarum, gravissimo feriemur
nis lamen et superbiae graviores laqueos non evadet.
interitu. b Quam perniciem impossibile est evadere
quempiam judicio proprio confidenlem,
nisi, humilitatis verae amator et exseculor effeclus, illud quod
Aoostolus magnoperedeprecatur,
omni contritione
ALARDI

GAZvEI

Quis enim boc sibi absque ingenti polerit usnrpare

pernicie, cum Vas electionis in quo Chrislus, ut ipse
ob hoc soprofessus est (II Cor. xm),loquebatur,
COMMENTARIUS.

a D. Gregoriusxxxm Moralium
(Cap. 22)adillud Job C ciosiot, quo magis interior.
c Ob eamdem causam quam et titulus hujus cap.
XLI : Quis revelabit faciem indumenli ejus? Leviathan,
inquit, iste (id est, diabolus) aliler religiosas hominum
praeferi D. Benedictus ( Cap. 3) statuit, ui quoties
menles, aliter vero huic. mundo deditas lentai. Nam
aliqua prmcipua agenda sunl in monasterio , convocet
abbas omnetn congreyationem , et dicat ipse unde agipravis mala qum desiderant aperle objicit; bonis aulem
lalenler insidians, sub specie sanctitalis illudit. Illis,
tur; el audiens consilium fralrum, traclel apud se ,
et quod utilius judicaveril faciat. Ideo aulem, inquit,
velut [amiliaribus suis, iniquum se manifeslius insinual;
islis vero, velut exlraneis, cujusdam quasi honestatis
omnes ad consilium vbcari diximus, quia swpe juniori
Dominus revelat quod melius esl. Ubi respicere videprmtextuse palliat, ulmalaqum eis publice non vaiet,
: Confiteor
tibi , Pater, quia
lur illud Evangelium
tecta bonm actionis velamine subinlromitlat.
b Perniciem vocatdiaboli
abscondisii hmc a sapienlibus el prudentibus, et revetailltisionem.
Sic abbas
sti ea parvulis (Matlh.
xi); et illud Aposioli (I Cor.
Moyses collat. 2cap. 10 : Vera,ait, discrelio, nonnisi
vera humUitale acquiritur.
xiv) : Si juniori revelalum fuerit, senior taceal. Hinc
Cujus humilitalis hwc erit
Smaragdus abbas in eumdem locum Regulae : Smpe,
prima probatio, si universa non sotum qum agenda sunt,
seniorum reservenlur exased etiam qum cogitantur,
gratiam, juniori Dominus
inquit, propler humiliiatis
revelal quod seniorem celat. Non enim personarum acmini, ut nihil quis suo judicio credens, itlorum per
omnia definilionibus acquiescat, et quid bonum vel maceptor est Deus; sed in omni mtale, conditione, sexu,
lum debeal judicare eorvm trudilione cognoscat. El
gente, is qui timel eum acceptus est illi (Actor. x) ;
ct in quibus vull, spirat (Joan. m), et gratiam sapiencap. sequ>Lnti : Nullo tiamque alio vilio lam prwcipitem diabolus monachum perlrahit ac perducil ad mor- r. lim benignis ministrat. Non enim in Daniel ei Samuel
mtatem discrevil, sed gratiam ministravit (Daniel. xm,
tem, quum cum tum negleclis consiliis seniorum in suo
I Reg. in). Cani eniin sunl, dicit Scriptura , sensus
judicio persuaseril ac definitione doctrinave confidere.
Hoec ille, qui et eadem collatione
refert
hominis, el mtas senectulis vita immacutala (Sap. n).
complura
d Scribit
exemph monacliorum et anaclioretarum
Metapbrastes, S. Arsenium
eremitam,
qui suo niiniiiin jtidicio confisi,
in gravissimos el slupendos
licet doctissimurn, tainen majoris liumiliiatis exercendae causa consuesse eiiam in rebus levioribus juerrores prolapsi sitnt. S. Doroiheus serm. 19 : Cum
siiiiiis , inquii, subjeclimultis passionibus pravisque afnioruni consilia exquiiere et sequi. S. itcni Augusliliutniliiaie, ui.
nus, lantus Ecclesiac docior, tantafuit
[eclibus, tiostro judicio non debemus tmnino fidere.
vel a miuiino qtioque doceri ac moneri se paratum
Qutmdo enim norma vel regula curva est et inflexa,
signifieei his ad S. ilieronyiitum scriplis (Epist 15) :
ntimquam quod secundum eam dirigilur reclum efficiIdentiUem rogo ut me fidenler ctrrigas , ubi mihi hoc
lur, ted distorium. S. Benedictus cap. 5 Regttlae :
secundum
Nultus in nwnasterio proprii sequalur cordis voluntaopus esse pcrspexeris. Quamquam enim,
iem. D. Bernardtis serm. 2 et 3 de Resurrectione :
honorum vocabula quw jam Ecclesiw usus obtinuit,
Quw major superbia esse potesl quam si unus snum
episcopalus presbylerio major sit, tamen tnultis in reiudicium prmferat universm congregnlienis judicio,
bus Auyustinus Hieronymo minor esl, licet eliam a
Dei ? Et ileruin : In
minore quolibet non sil refugienda vel dedignanda
quasi solus haberel Spirilum
corde duplex esl lepra, propria volunlas, et proprium
correclio.
consilium; lepra uiraque nimis pessima, eoque petni-

1".*

J0ANNIS
se asserat

lummodo

Jerosolyiriam

CASSIANI

conscendisse,

iGOLLAf

lOSES.

ut A dicat.Quoniam

1028

bDeusdiffususestin

cordibpsnostris,

sriis coapostolis
Evaiigelium,
quod gentibus,
revelante et cooperantc Domino, praedicabat, secreta
cxaminalione
conferret {Galat. n)?Per
quod oslen-

sanctunj
per iSpiritum
qui habitat \jn npbis. ;Qui
c inferetiam, eum ignoriemusiquiddebeanius
orare,
pellat ,pro nobis gen^tibMinenarrabilibus.
Qui autem

dilur

scrutatur

curii

non solurfi

unanimitatem

atque Concordiam per

etiam cunctas diaboli

haec prscepta servari, vernm

aJversantis
insidias
et illusionum

ejus laqueos non

timefi.
CAPUT

XIII.

Quod charitas non solum res Dei, sed eliam Deut sit.
ut
exlollitur,
Denique in tanlum yirlus charitatis
eam beattis Joannes Aposlolus a non solum remDei,
dicens : Deus
sed etiam Deum esse pronuntiet,
chariiqs est; et gui manel in charitate, in Deomanet
el Defis in eo (I Jpqn. iv). Nam usqtie adeo illam diyinam esse perspicimus
, ut illud Apostoii nianifestissime vigere sentiamus in nobis, quoniam charitas
Dei

diffusq

.cfitmqui

esl in cordjbus

habiiqlinnobis(Rom.

noslris

per spirilum sanv).Quod lale est, ac si

ALARDI

GAZJEI

scff quid desideret spiritus,

quia sesanctis ,(Rom. xm).
cundumDeumpo&lulatprp
corda,

jCAPUT-XlV.
De gradibus charilatis.
lllam igitur charitatem
quae dicitur.yjtnn
possibile estomnibusexhibere,
de flua beatus Apostolus : Etgo dum tempus Jiabemus, inquil,
ppetemut
bonum ad omnes, maxtme aulem ad domesticos fidei
.omnibus est generaliler
vi^Quae.initantum
ut eam etiam inimicis nostris a Domino
exliibenda,

{Galai.

Nam Diligite,
inimijubeamur impendefe.
inquit,
B cos veslros (Matih. V).eAtSso-ts' autem,id est,affeciio,
\ et his qui vel parilitaie
morum
paucis admodum,
vei virluliim
etiam

societaie

ipsa diathesis

connexi
mullam

sunt, exhibetur,
in se differentiam

licet
ha-

COMMENTARIUS.

charitatem provectam
ipchpatam in jobis justiiiam,
aiQuomodo obaritas t res Dei, i,d es.t, donum Dei, ,
esse pfoveciarii juslltiam,
chafitaiem
inieUigas, adverte priperfectarii esse
lejJ)eusess1edic?,turutsane
non eairi soluni dihaec-incfemenla
nrin caperfeciam justitiam'. Alqui
ju\o seciindum sacfas Scripturas
sed illam eiiam
dunt in diariialeinincreatam,
Jectionem qiia iios Deinri diligimus,
^t noluni est, neque
: Cotnea justitia .noslja,est, qua jusd.prqprie.iet
Deus , appellari
.cbarjlatem
formaliter
qua nos diligit
nominemuf et siqiiis. Aptissiftie itaqiie tii. Bernardus
meiidat, ail AposlQ.liis , charilatem .suam Deus in noepiSi. 11 et iiiiirieiibride
diligendo Deo : Rrcie, inJ>is seu erganos. JAorii. v, et: Propier nimiam charilacJiarilas et Deuset Dei donum; charitas
lem suam, qua diiexii nbs Deus. Ephes. u. Illud etiam
quit, dicituf
enim dat charilatem, substantiva accidentalem.
quod Paulus ait Rom. vm : Quis nos separabil achab
ritate Dei? a quibusdam de cbaritate qua nos dilexit
Parym Abjum ut dicam : Durus est hic sermo ,
etquis polesieum suslinere(Joan.
vi)? Improprie enini
Deus, ab aliis de charitate qua nos Deum diligimus,
enim Dei charitas rectissime apadmodum,.ned.icam
incongrue, zaTaxpi3T5j,expoiiit
accipitur. Utraque
L<
immo ipseDeus;
illain senlentiam Apostoli:
Charitas Dei diffusg etl m
nellatiir ;illa, quia ipsiDeointima,
Unde et res et
increata. Quis enim yel
cprdib.usjtbMris,
de|charitate
fiSec, quia ab ipsb donata et collata.
libenter
ila loquatur.vel
illud
chafiiaterii
audial,
'doriuiii Dei. Riifsum autem ipsa cbari.tas qua diligi:
in cortiir a nobis Deus, duplex a theologis distinguitur
increatam,
id.est.Spirilum
sancium,diffundi
dibus .jiosiris pei' Spiriium
est
sauctum, qni'datus
Jricreata, quae Deusest, de qua Joannes : Deus chacum
nobis? ubi raanifesta est et crassa.tautpfpgia.
nids est'; et creata, de qua Paulus loquitur,
Melius
eiVrii 'dicjt in cotdibus nosltis diffusam per Spititum
itaque D. Augustinus Jib. de Spiritu et Littefa
(Cap.
Joan.
Dei
est
nobis
Necesseest
dicta
datus
incordibus
iv).
32): Charitas, inquit,
estdijfundi
(I
sdnclum, qui
nostris, non qua nbs ipse diligit, sed qua nos fucil dijBoiin alia sit a Spiritu sancto, quam ipse Spiritus in
Porro Magister Sententiarum
Dei diclq est quajusliejus
Wofrja npstfa diffundii.
.lecloressuos;sicul]Usiilia
munere efficimur,
salus quq nos talvos fecit,
disl. 17), eo quod persuasum baberet e
"(tioVioenfeni.
etj D.omini
l fides Chrisli.qua nos fideles facit.
praesentem adesse, et
Scri.pturis Spiritum sanciuiii
c
eorum corda inliabilare
quos sanctipro no^siibstantialiief
Spiriiussa,iicl^S:posiulatsiveinterpellat
necessarium esse ullum cbariD. Augubis, idest, posiularenos
docei, utexponit
ijcat,"no.n exislimavit
slinus .{Tract. .6 inJ.oan. etepist. 21). Quo niodo dixit
hiillamessecensuilcreatam
tatis habiturii; immoyero
Ghrislus apostolis :\Non estis vos qui loquimini, sed
'cjiari.ialem , in quairi conipetere poSset ea dignitatis
ut quod
coniiiieridatlo
cliarilati,
Spiiilus Patris veslri qui toquituf in nobis (Malth. x).
quae passiiJiiribuitur
i Apostolus : Misit Deus spiritum Filii tui in corda
in Oeo .nianeat, et Deum habeat
nianens fn cliarilale
de morie
nosira
clammiem : Abba, Paler (Gatat. IV), id est,
Jiri.se ni.irientem : qubd chariias iransferat
rad vitarii; quod De.i filios, quod templum Dei, quod D
; elamare nos facieniem.
d
dilectio el charitas dicitur.
quod homiriem arctissi'Aya7r),firaecisjamor,
jClnisli menibfa constituat,
flinc Tertullianus
ine 'Deo.corijun^at,
(In Apologelico cap. 3): Vocatur,
uriumque' cum illo spiritum effiliis
siriiilia
iranid
cumlonge
inquit, agape,
quod dilectio penes Latinos est. Et
^ciai. Hwc, jnqiiam, atque
D. Cyprianus lib. III ad Quirinum : Agapen, et dilecreatae charitatis vini, digtiitascendefe arbiiraretnr
ctionem fraternam ireligibse .el firmiler
exercendam.
charitatem,
ipsam
docuitque
teni, Creaiani siislulii
cliariiatem esse Spifitum sancium, non autem habiApudveteresiCbristianos
agape dicebatur crena quaedam, sive convivioliim,
luiii aliqiiem
creatum, quales suiit habilus fidei,
quo pauperesdiebusdominicis
et
festivis excipiebaiiiur.
De qua vide collat. 24 cap.
At haec Magistri senspei caete.rafumque viriuium.
1-2.
.teiilia jam e schblis exjilosa est (S. Thom. 2-2, q. 25,
j
e
deGratia
Diathesis
cap. 0), illudque
plura habet significata,
arf. 2; Belfarm. lib. i
quorum haec
chafitatem
cefle .definitum,
qua Deus nobis diligitur
praecipua, affectus.isive
affectio, morbus,
condilio,
creatumet
esse quaiitalem seii habituni
ratio, lestameiilum,
quod et diatheca dicitur. Suniiquemdam
et res
tur auiem hic pro affectu, propensione, seu peculiari
iiifusuiri, qiii et virtus sit, et mater virlulum,
dilectione.
sive dpimm Dei verissime
Siquidem D.
appelieiur.
qua conjunctiores
prae caeteris inagjs
complecti.mur,
AugustinusIn
epist. ad Hieronymum charitatem docet
in|jua tot sunt gracVis quot conjunctionitiii et necessitudinum species ,et differentix,
veram magnamqtie
esse virtutem. Et Iib. de Naiura
ut
hic declaralur.
elGialia
(Cap. 70), dicii charilateni inchoaiam esse

i029

COLLA-TJ.Q XVI.

7- J)E AMICITIA.

1050

A que praecipui suBt^ aliqaos sibi guitcay,erprrjm affebere yideatur. Aliter enim parentes, aliter.cpiijuges,
ctui superextollantur
; liler fratres, aliter filii diliguntur, et in ipsa quqque
excerpit.
horum affectuum necessitudine magna disiantia est,
CAPUT XV.
nec uniformis parentum dilectio erga filios invenitur.
De his qui vel suam vel fralrum cpmmoiionem
dissimulalione corroborant.
Qund etiam Jacob patriarchae prpbatur eiernplo, qui
Econtra noyimus, quod utinam nescirenius! iionnullos fratrum tantae essepbstinationis atque duritiae,
ut d curo vel suos adversus fratrem yel fralris adver-

cum esset duodecim filiprum

pater, omnesque paterna cbaritate diligeret, tamen prqpensiore Josteph
dilexit affectu, ut de eo aperte Scriptura commemoret: lnvidebant autemei fralret tui, eo quod diligeret

sum se senserint animosexcitatos,

addissimulandara
mentis suae tristitiam,
quae ex indignaiippe alterutrEe
coinmolionis exorta est, secedentes ab eis quos huniili sa,tisfactione atque colloquio lenire debuerant,

eum pater tuus(Genes. xxxvn), scilicet, non quod vir

justuset pater nonvalde diligeret.etiam caeteram prolem,sed quod hujusv quia lypum Domini praeferebat,

decanlare yersiculos,
aliquos psalmorum incipiunt
dulcius quodammodo alque
indulgeniius
Qiii dum conceptam cordis amaritudinem
delinire se
inhsereret. a Hoc etiam de Joanne evangelista legimus evidentissime designari, cum de ipso dicitur :
putant, insultandq, augeni, .guod statipa exstinguere
Discjpjilus ille quem diligebat Jesus ( Jpan. xiu), cum B,polue.runt si magis anxii atque humiles esse voluiselectos ita
sent, ut opporluna compu.nctipet jp^orum cordibus
iii.inue etiam reliquos undecim .similiter
naederetur, et ffatrum aniraos deliniret.
Nam illo
piaccipuadilectione complexus sit,ut boceiiam evanimmo superbiae suae
utique modo pusillanimitatis,
gclica atlestatione designet, dicens : Sicut dilexi
viiium palpant, et nutriunt
potius quam exstirpanl
vos, etvos diligite invicem (Joan. xm). De quibus et
affeciui

fomitem

Dominicae illius praecepiionis

jurgiorum,
immemores, qua ait: Qui irascitur fralri suo, reus
erit judicio (Malih. v): Et, Si recordalus fueris quod

alibi ,dicitpr : Diligens suos qui erant in mundo, usSed haec unius dileqite in finem dilexit eos (Ibjd.).
clio non erga reliquos discipulos tepqrem charitatis,
amosed b Iargiorem erga hunc superabundantiam
,ris expressit, quam ei virginitatis
privilegium etcarconferebat. Quae idcircp velut sublicis incorriiptio
mior cnm quadam exceptione signalur, quia non eam

ftaiertuus.habet qliquid advetsum te, telinqueibi munus tuum ad altqte, el vade ptius reconciliati iralri
tuo, et lunc veniens offeres munu. 'uum {lbid.)
CAPUT XVI.
Quod fratre adversum nos aliquid habente simullatis,

odii comparatio, sed affluentior

gratia exuberantisviuneta orationumnoslrarum
sinii amoris exlollit.
Tale quid etiam ex perspna
q Dominq respuanlur.
In tantum igilur non vultnos Deus noster alterius
dicentis :
/tponspe legimus in Cantico canlicorum,
e ut si
* Ordinate in me charilalem
aliquid adversum
(Cantic. 11). Haec enim C despectui babere tristiiiam,
nos frater habuerit, nec munera nostra suscipiat, id
,est vere cbaritas ordinala, quae odio liabens nemiest, nec oraliones sibi a nobis permitlat offerri, doiiieiii, quosdam meritorum
jure plus diligit;
quoeque
nec de animo ejuss tristitiam
cum generaliler diligat cunctos,
juste injusteve conceexcipit tamen sibi
tollamus. f Neque enim
affectione complecti;
ex his quos debeat peculiari
ptam , celeri satisfactione
et rursum inter ipsos qui in dilectione summi atait, Si habet veram querelam qdversum te frater
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

" D.
Hieronymus lib. primo adverpus Jovinianum:
Jotinnes, inquil, n*s ex discipulis, qui minimus traditur fuisse inter aposlolos, et quem fidet Christi virginem tepererat, xirgo permansit, el ideo plus amalur a
Domino, et recumbit super pectus Jesu; et quod Petrus,
qui uxorem habuerat, inlerrogare nbn audet, iltum
rogal ut inlerroget, etc.
b Non quod alios aposlolos, vel non dilexerit, vel
minus dilexerit; sed quia certae significationis causa,
vel castimoniae ac virginilatis
suura erga
intuitu,
Joannem amorem , signis externis et familiari
consuetudine, magis quam erga alios exhibuerit.
j."
c Ita Graeci interpretes : T5a ftr' ipi
ul
y7rv,
legit etiam D. Hieronymus in Ezechielis cap. XLII.
At Vulgata versio est: Ordinavil in me charitalem.
citatur. Vide D.
,Quo modo a Patribus communitet
Bernardum serm. 50 in Cantica.
d Huic itidem morbo contrarium
D. Benedictus
ac praescripsit antidotum
his verbis:
Si
instiiuit
quis fraier pro quavis minima cauta ab abbaie vel a
quolibet modo, vel si
quocumque prioremo corripitw
leviter senserit animum priorit, cujuscumque conlra se
iralum vel commotum, quamvis modice; mox, sine
mora, lamdiu proslratus in teira ante pedes ejus jaceat
satisfaeiens, usque dum benedictione sanelur illa eommolio.
D.
Gregorius in Pastorali (111part. admon. 25):
Admonendi. iiiuuit, sunt dissu'.'ntcs. utnoterint
quod

tamdiu nullum boni operis sacrificium immolant, quamdiua proximorum charitate discordant^Scriptum
namque esl: Si offers munus tuum ad allare, etc. Ex quu
prwceplione pensandum est, quorutn hqstia repellitur,
Natn cum mala
quam intolerabilis culpa monstratur.
cuncla bonis sequentibus diluantur, pensemus quanta
sint mala discordiw, qum nisi exslincta funditus (uerint, bonum subsequi non permillunt. Vide eumdem
lib. iv Dialog. cap. ultimo.
f Eodem lere modo D. Hieronymus : Non dixit :
Si tu habes aliquid adversus fralrem tuum, sed : Si
frater luus habet aliquid advetsum te, ut durior reconcitiationis tibi imponqtur necessilas. Clarius idem explicat et asserit Cassianus lib. vm cap. 13: Quia,
inquit, plerumque seu tmsos fralres et conirisiatos contemnimus, auXcerlenon v\tio noslro dicentes eos offcnsos , despicimus; animarum medicus el occultorum
conscius, occasiones iracundim volens radicitys a cordibus noslris evetlere, nonsolum si Iwsi fuerimus, jubet nos remittere, etreconciliari
fralribus npstris, nullamque adversus eos injurim seu tmsionis memoriam
relinere; sed eliam si illos adversum nos, seujuste,
seu injusle, habere aliquid noverimus, simititer prtecepit ul munus nostrum relinqueniet, elc. Caeterum igtiomodob.xc accipienda sint, etqualenus frairi qttinos
offenderit
reconciliari
debeamus, aniequam munus
iiostrum offeramus vide ibidem annolatum.

1051

JOANNIS CASSIANI

futts, relinque ibi munus luum ad altare, et vade pnus

reconciliari fralri tuo; sed, Sirecordafs/eris,inquit,
quia fraler tuus habel aliquid ddversum te (Malth. v),
id est, etiam si leve aliquid ac vile sit quo fratris in
te fuerit excitata comrnoiio, et hoc memoriam tuara
scias te offerre presubita recordaiione pulsaverit,
cum luarum spiritalia munera non debere, nisi prius
de corde fralris
qualibet ex causa orlam iristitiam

COLLATIONES.

1032
|
A nec ipsam verboru m proprielatem brutae mentis stu~
pore discernal. Quia non dicitur ,'Omnis qui irascitur
reus erit judicio,
alienigeiiae,
quod fortasse poterat
secundum illorum sensum contra consortes nostroe
fidei et conversionis excipere, sed significanter expressit evangelicus sermo dicens : Omnis qui itascilur fralri suo, feut eril judicio (Maltn. v). Licet itaque
b secundum regulam veritatis omnem bominem fra-

benigna satisfactione depuleris. Si igitur evangelicus

ac
sermo etiam pro praeterita et minima simuliate,
de exiguis oborta causis, satisfacere nos irascenlibus
jubet, quid de nobis miseris fiet, qui recenles et

irem debeamus accipere, tamen lioc in loco magis

fidelis ac nostrae conversationis
parliceps
quam
ethnicus fralris vocabulo designatur.
CAPUT XVIII.

maximas causas nostroque errore commissas, perliDehts qui patienliam menlienlesad iracundiam [ralres
silentio accendunt.
et inllati tumore
naci dissimulatione contemnimus,
Illud vero quale esl, qnod interdum patientes esse
diabolico, dum humiliari erubeseiraus, auctores nos
fraternae trisiitiae denegamus, ac rebelli spiritu sub- IB nos credimus, quia respondere contemnimus lacesnequaquam ea
siti; sed ita commotos fralres amara tacilurnitate
jici praeceptis Domini dedignanles,
vel motu gestuque irrisorio
vel observari debere, vel impleri posse contendimus?
subsannamus, ut eos
vel inconmagis ad iracundiam vultu lacilo provocemus,quam
Eoque fit ut judicantes eum impossibilia
secundum Apostolum,
lumida potuissenti incitare convicia, in eo nos aestigrua praecepisse, efficiamur,
non factores, ted judices tegis (Jac. IV).
CAPUT XVII.
De his qui patientiam smcularibus magis putant
impendendam esse quam frUlribus.
Illud quoque quibits lacrymis est deflendum, quodl
nonnulli fratrum cum fuerint contumelia
cujuslibet t
sermonis accensi, si alterius cujuspiam, qui eam lecum audierint 1
nire desiderat, precibus fatigenlur,
reiinenequaquam debere adversus fratrem concipi
rive tristitiam , secundum illud quod scriptum est: '
a Qui irascitur fralri suo, reus erit judicio (Matth.v); ; t!
(
et, Sol non occidat super iracundiam veslram (Ephes.
: Si paganus aliquis, si saecuiv), proclamant illico
recte debuit t
aut ista dixisset,
laiis hoc fecisset,
Quis aulem ferat fratrem tam gravjs Conscium culpae aut lam insolens de ore convicium ii
infidelibus tantumi
proferentem 1 Quasi vero palientia
exbiatque sacrilegis et non omnibus sit generaliter
a
benda, aut iracundia contra gentilem noxia contra
utilis aestimanda, cum utique perturbataee
frairem
contraa
mentis obstinala commotio non dissimile,
sibi inferal delrimentum. i.
quemvis fuerit excitata,
immo vecordiae est, utit
Quantae autem obstinationis,

sustineri.

ALARDI

mantes minime apud Deum reos, quia nihil ore protulimus, quod nos notare hominum judicio aut condemnare potuissef? quasi vero apud Deum verba
tanlummodo, et npn praecipue volunlas vocelur in
culpam, et opus Solum peccaii, et non etiam votum
ac propositum habeatur in crimine, aut hoc tantum
quod unusquisque! fecerit per loquelam, et non quod
in judicio
etiam per taciturnitalem
facerestuduerit,
sil quaerendiim. Non enim sola commolionis
illatoe
irritanlis
in noxa
qualitas, sed eiiarii propositum
est. Et idcirco rion queniadmodum jurgium fuerit
sed cujus conflagraverit
verum
excitatum,
vitio,
examen. c Affecius enim
judicis nostri pefquiret
peccali, non ordo considerandus est admissi. Quid
enim differt utruiri quis gladio ipse peremerit fraan aliqua ad mortem fraude compulerit, cum
ipsius eum dolo vel crimine consiel exstinclum?
quasi vero caecum in praeceps manu propria non impegisse sufficiat, cum similiter reus sit qui pronura
trem,

et imminentem

jam foveae, cum potuerit revocare,

aul ille solus in crimine sil qui inanu
conlempserit;
sua quempiam lapeaverit,
et non etiani is qui vcl
paraverit vel ingesserit laqueum, vel cerle cum po-

GAZJEI COMMENTARIUS.

a Has senlenlias videre licet alibi explicalas (Lib. J)

viii Jnsfif. cap. 8 ef 19).
b Regulam veriiatis dicit ipsam rei veritatem, vel
illam sententiam evangelicam : Omnes vos fralres
esiis (Matth. xxii), etc. Notat vero D. Hieronymus
in Scripturis
(Adversus Helvid. c. 8) quatuor modis
natuta, genle, cognatione,
divinis fratres appellari,
nomiaffectu; el rursws affectu duobus modis fralres
Ne
nari, spiritatiler (forle specialiter) el communiter.
longum, inquit, faciam, ad exlremam divisionis partem revertttr, id esl, et affeclu fralres dici, quod in duo
scinditur, in spiritale et i commune. In spirilale [Al.
omnes C/itistiani
vocamur, ut
fratres
quia
specioie],
ibi: Ecce quam bonum et quam jucundum habitare
fratres in unum! Et in alio psalmo i alvalor: Narrabo,
in comrnquit, nomen titum fratribus meis, elc. Porro
tnune, quia omnes homines ex uno palre nati pari inter
t.os gernianitate conjungimur : Dicite, ait, iis qui ode-

runl vos, fratres\ noslri eslis, etc. (Joan. xx). Hsee

I
Hieronymus.
c Ita emendalum in hac editione;
quamvis Dionycum
mss.
sius
lfegat ( Vide col. 6 cap. 9) .Effectus
enim peccati. Magis enim congruit praecedeniibus,
ubi ait: Quasi ve?o apud Deum verba laniummodo, et
non prwcipue volunlas vucelur in culpam; el opus sotum peccali, ettion etiam votum acpropositum habeatur in crimine. Qnid enim est affeclus peccaii nisi
volunias, votum jac propositum peccantis? Sensus
esl, quem verba japerle sonani, apud Deum magis
spectari affectuin seu voluntalem
peccaniis, quam
modtim et ordinein peccandi : Deus enim cor intuetur (1 Reg. xvi). iCui potius contraria videtur Incc
Dionysiana paraphrasis : Effectus enim peccati pensandus esl, non solum ordo admissi, vide cap. 11 ct
12 coll. 17.
|

COLLATIO

1033

XVI.

DE AMICITIA.

103

Ita igitur tacere nihil prod- A tibus multitudo

ncmo in auctOFCi vitse
veniutt,
ut quod;
nostrse illo cruentior
exstitit parricida
qnam qui,
est, si idcirco nobis indicamus silentium,
cunctos ficto salmationis honore praeveniens, oscufaciamus,
agendum conviciofuerat.hoclacilurnilate
tuerit,

auferre noluent.

assimilanles

quosdam

nos oportuit,
undia, et flos super
cufare

gestus, quibus et ille quem

inardescat
iravehementiori
haec omnia

damno

illius

lum subdolae charitatis

ingessit. Cui Dominus, Juda,

inquit, osculo Filium hominis tradis (Lucm xxn)? id
est, amaritudo persecutionis atque odii tui lioctegmen assumpsil quo dulcedo veri amoris exprimiiur?
Apertius
quoque ac vehemenlius
per prophetam
vim
Quonidm si inimicus
hujus doloris cxaggerat:
meus, imjuit, maledixisset mihi, sustinuissem uiique;
et si is qui oderat me, super me mngna locutus
fuisset,

ac

laudemur;
quasi vero non etiam ex hoc
ipso quis criminosior sit, quod gloriam sibi de fratris
a tale
voluerit perdilione
conquirere.
Utrique enim
silentium erit aequaliter noxium : quia sicut exaggeita in suo non perrat in alterius corde tristitiam,
perditione

Contra quos illa prophetae satis

exslingui.
proprie est direcla maledictio : Vm qui potat amicum
suum , mitlens fel suum, el inebrians ut aspicial nuditalem ejus, replelut est ignominia pro gloria (Aba-

abscondissem me uiique ab eo. T veto homo unanimis , dux meus et nolus meus, qui simul mecum dulces
cum concapiebas cibos, in domo Dei ambulavimus

mittit

. sensu(Psat.

LIV).

cuc. n). Illud quoque quod per alium de talibus diCAPUT XIX.
B
citur : Quia omnis frater supplantans supplanlabit,
De his qui ex indignalione
et
jejunant.
omnis amicus fraudulenter incedet, et vir ftaltem suum
Aliud quoque profanum tristitiae genus est, quod
non fuerat, nisi id a nonirridebit, el verilatem non loquetur; extenderunt enim
dignum commemoratione
nullis fratribtis
scissemus admitti, qui cum tristifitinguam suam quati arcum mendacii el non veritalit
cati fuerintvelirati,
ab ipso eiiam pertinaeiter
(Jerem. ix). Saepe autem ficla patientia etiam acrius
absad iracundiam quam sermo succendit, et atrocissilinent cibo, ita ut, quod etiam dicere absque pumas verborum transcendit
dore non possumus, illi qui dum placidi
injurias maligna tacitursunt,
tolerantur
inimicorum
refectionem
cibi usque ad horam sextam vel, ut
nitas; leviusque
vulnera,
subdola blandimenta.
De quibus
quam irridentium
proprie dicitur per prophetam : Molliii sunt scrmones
ejus super oleum, el ipsi sunt jacula (Psal. LIV). Et
alibi : b Verba callidorum
mollia, hmc autem fetiunt
in penelralia ventris (Prov. xxvi). Quibus etiam illud
potest eleganter aptari : In ore pacem cum amico suo
loquilur, el occulte ponit ei insidias (Jerem. ix), qui- C
bus tamen magis decipitur ipse qui decipit. Nam
Qui
prmparat ante faciem amici sui rete, circumdat
illud pedibus suis; et qui fodil foveam proximo suo,
incktii

in eam ipse (Prov. xxvi). Denique cum magna

ad coropreliendendum
Dominum cum gladiis et fusALARDI

GAZiEl

multum, nonam negant se posse differre, cum ftierint e tristitia

vel furore
etiam
suppleti, jejunia
biduana non sentiant, tantamque inediae defeciionem iracundiae satietate sustentent. In quo plane
*
sacrilegii crimen evidenler incurrunt, jejunia scicordis et purlicet, quae soli Deo pro humilialione
gatione viliorum
diabolico
tumore

sunt

specialiter
offerenda,
pro
tolerantes. Quod tale est ac si
orationes atque sacrificia non Deo, seddaemoniis deMosaicam increpalionem
mereantiir
ferant,illamque
audire,

Sacrificaverunt

quos ignorabant

dmmoniis,

el non Deo,

diit

(Deut. xxxn).

COMMENTARIUS.

b D.
Silentium hoc
Vtrba susuttonis
Hieronymus vsrtit:
pravum et perversum, cum qnis
quasi
derisiovel ex contempluaul
ex amariiiidineanimi,
timpitcia, el ipsa porveniunl ad iitlima cordis (Prov.
xvni : Verba
tacel, necdiguattir
ipsum alloqui, aut ei
xxvi). Cui similis sententia Proverb.
neproximi,
bilinguis quasi simplicia, el ipsa perveniunl usque ad
re^pniulere, quo magis eum irritet et provocet. De
interiora ventris.
tali silentio loquitur D. Greg >rius lib. v Moialium
c Vulg. textus : Hom* tjld blandis
ait: Aliquanto ira perturbato aniino,
fictisque sermo
(Crtp xxwj.ubi
nibus loquitur amico suo, rete expandil gressibus ejus
quasi ex judicto, silentium indicil, etquo se furas per
notat iiiruinqiie
(Prov. xxix). Ubi D. Hiertmyiuus
linguam non exprimit, intus deterius ignescil; ul iralus quisqw collocutionem sunm proximo sublrahat, el
exponi po>.se, et gressibus ejus, et gressibus suis, ex
nihil dicendo, quam sit aversus dicat. Et nonnumquam
ambiguo verbo Groeco,quod est mpiSaXkei, quod lain
el tam ad
hwc silentii severitas per disciplinm
expandere quam circutndare sigitificai,
dispensaliouem
referri polesl: Nam qui fodil fogerilur, si lamm sollicite in intimis discrelionis forma _ ipstim Iratid.itum
lenealur ; nonnumquam vero, dum accensus animus a ** veam proximo suo, incidet in eam. Ila fit ut reiia fraudtdenta non tam eum cujus gressibus expandunlur, quam
consuela tocutione restringilur,
per accessum lemporis
inuo/vatif.Sicl).
illumaquoexpandunlur,
Hieronymus.
penitus a proximi dileclione separalur ; el acrioret
d
enim
dolorem
mala
stimuli ad menlem veniunt, causwque, quw gravius exMinorem
ingerunl, qum ab
exlraneis inferunlur.
Plus vero in nobis ea lormenta
aspranl, oriuntur, atque in irali oculo fesluca in trabem verlilur, dttm ira in odium permulalur. Plerumswviunt, quw ab illis patimur de quorum meniibus
que ira per silenlium clausa intra tnentem vehementius
prmsumebamus, quia cum damno corporis mala nos
cruciant amissw charilalis, ait B. Gregorius (Homil.
(Bstual, el clamosas tacila voces format; verba sibi quibus exasperelur objicit, et quasi in causm examine po35 in Evang.).
e Phrasis Cassiano familiaris, ut saepe notavimus.
tita durius exasperala respondel; sicque fil ut perturf Cum
batus animus majorem slrepitum sui silentii senlial,
generali nolione sit omnis
sacrilegium
sacriabusus rei sacroe, et ad Dei cultumdesiinaiae,
eumque gravius clausa itw flamma consumal. Ilaec
videlur qui ex iracunalias optitnum esse reGregorius. Porro silemium
legium quoddain cotnmiitere
rnedium adcompriraendametmitigandam
dia vel indignatione a cibis abstiuet aut jejuual, .quia
lumsuam,
in quo Deum colere debuit, eum offendit.
tuu proximi iram, infra dicclur.

PATROL. XLLX

33

JOANNIS

1035

CASSLANI

COLLATIONES.

1056

A non solum res ipsa quae geritur, sed etiam qualitas

mentis et propositum
facientis
est irituendura. Et
De quarumdqm simuldta patientid qud mqxillam
""'v
idcirco- si idquod
ab unoquoque
ierbefdriddm altefain ingefunt.
perficitur,
quo
anitno fiat, vel quo procedal affectu, intimo
perpenNon lgnoramus etiam aliud deme.ntiae geritis, quod
datis cordisexamineVvidebitis
patiehtiae leriiiaiisque
frafribus
spb colore fucafae. patientioe iri nonuullis
virlutem neqiiaquairi posse contrario
spiritu, id est,
est
commovisse,
jurgia
inveiiiiur,
quibus parum
impatieniioe ac fuforis impleri. Siqui^tem Dominus
verbis u(t feriantur
irriierit;
nisi eliam instigatoriis
Salvator :ad profmidam;'iii)s
liosteralque
ihstruens
cum utique [Lips. in matg. itaquej vel levi fuerint
id est, non ut labiis
patienliae lcnitatisque virtutem,
impulsione contacti, aliam quoque pafteih corporis.
eam lantumniodo
praeferamus, sed ut ihtiniis animae
verberandam,
per,
hpc
perieciionem
quasi
Ingerunt
nostrse ahditis recondainus, istam nobis
a Si
perfeclionis
iuandati illius implcturi
quis le
quo dicilur:
evangelicae formulam dedit, dicens : Si quis le perilli
elalin
dexterammaxillam
luam,
prmbe
percusserit
cusserit in dexleram rhaxillam
tuam, b prwbe ilii et
vim
pcniacpropositum
Scriplurae
terain(Matlh.v),
alteram (Mdit. v); subauditur sine dubio, dexteram.
tus igriorantes;
evangelicam namque patientiam per
nisi interioris 1 hominis, ut ita
Quae alia- dextefa,
radiOb
vitium
exercere
se
lracundiae
putant.
quod
talionis et jj" dixeriin, facies potest jaccipi. Per noc omnem penicitus excidendura, non. solunj yicissiludb
;' tus iracundi*
fomiteni de profundis cupiens animae
sed etiam furorem
concertandi irritalio
pfohibetur,
exstif pare, id est, ut si d exterior dexpenelralibus
verberantis
toleraiitia
injuriae
geminatae jubemur
tera tua impetuni
ferientis excepefit, interior quomitigare.
assensum dexleram suam
que homo per humilitalis
CAPUT XXI.
praebeat verbeiandamj,
compaiiehs exterioris homiChrisii
mandalis
obletnJnlertogqtio, quemadinodum
nis passioni,
et quoidammodo succumbens
atque
(taudeniut'.'
perfeclione
evangelica
peranles
v subjiciens suum corpus ferientis
injuriae, ne exterjoesl is qui
: Quomodo reprehendendus
Germaiius
ris homiiiis caede vel tacitus intra moveatur inlerior.
non
solura
non
salisfaciens
evangelico,
prajcepto
Videtis ergo longe eo^ ab evangelica perfectipne diut
sibi
Intulit talionem, sed eliam paratus est
gemised inslare, qnae patieniiam
docet, non verbis,
neturinjuria?
teriore cordis tranquillitate
servandam ; eamque a
CAPUT xxn.
nobis;, cum quid adversi evenerit, ita praecipit cusResponsiOi quod Chrislus non solum (ac&j sed etiam
todiri, ut non solum nosmetipsos alienos ab iracunvoluniatis inspector sil.
diae penurbatione
servemus, sed eliam illos qui suo
est (Cap. 18), C comrooti sunt vitio, e succumbentes injuriis
eorum.
Joseph : Sicut paulo ante dictum
CAPUT

XX.

ALARDI

Gkim

COMMENTARIUS

Diximus superius hanc sententiam

non absoluIlaque regiam ingredientem
quidam indecorum ratus
tam abjecta specie vifum
intrare palatium regium,
trim coritinere praeceptum; sed aliquid proecepti, et
sacrae ejus maxiltae ibpudenter
infregit.
colapliuni
aliquid consilii. Praecepti illud est, ui potins alteram
Tulit
i'd
inid
niodo
vir
n,on
est, alteram accipiamus
nvaxillam/veftamus,
palieutcr
sanctus, sed et alteram prompio patiendi animo percussori
exhibuit.
juriam, quam acceptam ulciscamur, vel, tit Iiicdiciaiit
siniilein
res
irisoleritem
illum tanto pudore affecit, ut
Qiiae
injuriam
tur, ne lalionem, id est, parem
eianimo
repente ei supplex fieret et inconsideraiae audaciae
referamus, vel malum pro maloreddanius;
venisni peieret; quam libens concessit, et hominem
parati simus ad lolerandas injtirias, qiiaiidocumque
id charitas el Dei gloria videbitur posutlaie. Consilii
paterne insiruxit ul aib inferendu injuria se cnntineret. Quo factum est rit a viris priocipibus in honore
auiem est, ut qiiamvis
neque chariias, neque Dei
lanien nosirae
haberetur,
qui eum summa revereniia ad iniperatoglo.ria id a nobis exigai, nioriificaiioiiis
rem deduxerunt.
Alterum D. Bernardi (Lib. in Vitm
causa liaec omnia ad litlefam exseqiiamur,'iion
quiad iiifeaut provocanles pfoxitntim
dem irritantes
ejus cap. 6')', ad queni veniens aliquando Claramvallem clericus quidanv regulaiis , imporliuie
rendam nobis injuriam, quod hic merito reprehensalis instabat ut in mouacbuni reciperetur.
Suadenle Paire
ditur, se.d nos ipsos ad excipiendam et sustinendaip,
sancto ut ad suairi feverlereiiir
excitantes et cnnfirmantes.
si irileratur,
ecclesiam , nec acb Moralis expositio,
quae et D. Hieronymo
(In
qtiiescente cum recipere, ille velttt iiisanus impetum
faciens in eum, percussit maxillam ejus, idque tam
commentario) placuil : Secundum myslicos, ail, inlellectus, percussadexieranonjubemursinistram
prwbere, I) graviter, ut succedeijet stalitn rubor iciui, tuinor rubori. Jam qtii aderaiit,
iri sacrilegum
sed alteram, hoc est, atieram dexleram; justus enim
involabant;
non
habel.
sed
ens
sinisiram
procvenit
seryus Domini, clamans et adjurans
c Id est, aiiiini promplitudosive
Chrisii ne eum tangerent, sed edocerent
proeparatio ad expernonien
de qua D. Auguslicaute et curara ejusjbaberent,
ne ab aliquo ei nocipiendas et tolerandas iujtirias,
I
illam evangelicam
ceretur.
nus (Vbi supra) sentenliam
de
8 ld
est, cedentes eorum injuriis easque patienpra'beiida tnaxilla docet iiiielligendam
(Vide S. Thom.
ter sustiiientes;
m cap. xn Epist. ad Rom.).
veljul ail Appstolus : Locum danles
d Evlerior, dextera scilicet maxilla. Hujiis rei duo
ifm; vel, ut nosler parapbrastes : HumUiantes el subdentes nos illis qui cqmmoti surit, cogamus eorum inpraeclara succurruni exempla huic loco perqu^im consentanea, et lectoribus, ut spero, profumra. Ptimtim
jurias ad placiditateiri reverli, expleldsdtieiate percussionis eorum, vincendo nqslrg miliiale furoremipsotuin,
Spiridiouis
episcopi Cy;iri, qui, ut in Viia ejus legilur (Apud Suiium 14 Decemb.), aliquando ad itnpeetc. Alluditur
auieni liic, sed obscurius,
ad locum
illum Mattliaei : Siquiite
ratoreiii Constanliuiu, a quo ev; caius etat, profectus
percusserit in dextetam maest. Vili auiem erat liabiiu, manu virgam ex pnlma
xillam, prabe illi ei\dlleram (Matih. v). Ducel enim
lenens. Pendebat ex collo vas fictile, et, tit veibo
ex hac Cliiistl senieniia Ciiristiaiiae el religio.-ae paliomiuis specieni prae se ferebal.
eo peilingsfe,
lientiae perfectioiieiri
ut percussu*
dican^
coiitciupii

XVI.

COLLATIO

1037

DE AMICITIA.

cogamus, A
expleta caedis salietate
Et ita
vincentes.
nostra lenitate
* vinci a
etiam illnd Aposiolieum
implebimus.: Noli
ab
malo, sed vince in bono malum (Rom. xn). Quod
non posse cerlissimum
est, qni illo spiillisimpleri

ad

plaeiaitatem
eorum
furorem

ritu

aci tumore

verba

lenitalis

alque

humiliiaiis

emittunt, ut non solum non mitigcnt conceptum furoris incendium, sed magis illud lain in suo quam
sensu facianl conflagrare,
in fralris commoti
qui
tamen etiam si possent aliquo modo' ipsi miies ac

1038

sustinete (Rom. xv);

esfis, imbecillilates infirmorum
et: Alterutrum
oneta vestra porlale, et sic adimplebilis legem Christi (Galat. vi). Numquam enim infirmus sustcntat infirmum , nec tolerare pptcrit aut
curare latigueiitem is qui similiter aegrotat; sed ille
medelam tribuit imbecillo, qui imbecillitaii
ipse nnn
subjacet.

Merito

enim ei dicilur

: Medice , cura te-

ipsum (Lucm iv).

CAPUT

XXIV.

Quod infirmi injutiosi sint, et injurias fertenon possint.

Notandum
etiam illud cst,
infirmorum
naturam
esse semper ejusmodi, ut prompti quidem ac faciles

nec sic quidem aliquos jusiiiiae

placidi permanere,
fructus capercnt, cum damno proximi patienliac sibi
et per boc ab illa Aposlolica
gloriam vindicanies,
cbaritate omnimodis alieni, quae non qumtit qum sua

sint ad coutumelias

et jurgia conserenda,
ipsi vero
injurioe veiint suspisunt (lCot. xm), sedea quae aliorum, non etiam ita - cione contingi: cumque inferenles proterva convicia,
ne parva quidivitias concupiscit, ut lucrum sibi de proximi faciat B inconsiderata
superequitent
libertate,
dem atque levissima sustinere conlenli
ncc acquirere quidquam cum alterius
detrimento,
s.iinti Ideoc secunduni
desiderat riuditate.
que,
praedictam seniorum sententiam,
CAPUT XXIII.
charitas slabilis atque indirupta non poterit perdurare, nisi inler viros ejusdem virtutis atijue propoQuod itie sit fotlis et sanus qui succumbit alteriui
voluntali.
siti.' d Scindi etenim necesse esl eam quocumque
Sciendum sane generaliter illum partes agere fortempore,
quantalibet fuerit cautione ab altero custiores qui voluntati fratris suam subjicitvoluntalem,
,
todila,
quam eura qui in defendendis
invenitur.
tenendis pertinacior

suis definitionibus

ingerendas
ne minima quidera

aci

CAPUT

Ille enim sustenlans 1

Germanus

: In quo ergo laudabilis peffecti viri

si tolerare non praevalet sempolest esse palientia,
per infirmum ?
CAPUT XXVI.

pro ejus quiete ac paCe salttbre i

In quo quidem non se credat f
sil aliquid relaxari.
lametsi iC
quis aliquid de sua perfeciione minuisse,
a rebus riecessariis

de proposita districtione
mullo
sed econtrario
sumniiserit,
quiddain

Responsio,

condescendendo

GAZvEI

quod infirmus se non sinal stiitentati.

Jeseph : Nec ego dixi quod illius qui fortis estae

robuslus virlus tolerantiaque viiicerida sft; sedquod
infirmi pessima valeludo, illius qui sanus est sustentatione nutrila , alque in deterius e quotidie prola-

amplius se pro)
et patientiae bono noverit acquisisse.
louganimitatis
b Vos
Aposlolicum namque praeceptum est:
qui forles;
ALARDI

, quomodo fortis sit qui nptt semvet

suslental inftrmum.

Intetrogatio

sani ac validi, hic autem iriac tolerans proximum,

firmi et quodammodo aegrotaniis obtiiiet locum, quem-Iila palparl necesse est ac foveri inlerdum , ut etiam i

XXV.

COMMENTARIUS.

quispiam , aut alapis vel pugnis caesus , tamdiu padotiec alter tandem percutiendo
tienter sustiueal,
salietur et mitigeiur,
sicque in bono malum vincatur, ul bic subjicilur.
a
Quid sit yinci a malo , aut vincere malum , D.
esf hoThoiuas egregie explicat : Natutale,
iniiuit,
tritni ut velit adiersarium vincere, et nonvinci ab eo.
IUud aulem ab aliquo vincitur, quod ad illud trahitur:
sicnt aqita vincilur ab igne , quundo Irahilur ad calorem ignis. Si ergo vir bonus propter matum qitod sibi
ab aliquo inferlur , truhilur ad hoc quod ei malefaciat,
Si autem econlrario,
bonits a mato vincitur.
propler
D
beneficium qttod bonus persecutori exhibel, eum ad
tuum amorem irakat, bouus malum vincit.
b Verba Apostoli ad Roinanos xv : Debemus autem
et
nos ftrmiores imbeciltilates infirmorum
sustinere,
non nobis placere, ubi Graece /SaaTczSetv,id esi, porlare. aul collo geslare inoie bajtiloruin,
qui Gtoeeis
ApoPaor?ovTsf dicunmr; qutid aliisverbiscxpressil
Slolus ditens : Alter alterius onera portate (Galat. vi).
c Supra c. 5 : Hmc esl amicilim fidw insolubilisque
fundatur. Et
conjunctio, qum sola virtutum parililate
C. 5: Plena atque periecta amicilim gralia, nisi intet
perfeclosvirosejusdemquevirlulisperseverarenonpotest.
d Ita superius (Cap. 3): Mullos, inquit, novimus
in hoc proposiio (id est vit:e instiluto),
constitulot,
Chrisli
essent
flagrantissima
qui cum pro chatilate
sodalitale devincti, iwn perp>'luo eam nec indiruple servate poluerunl;
quia licet bono socielaljs principio ni-

tetenlut, non tamen uno nec pari siudio atteptum' propbsitum tenuerunl; fuitque inier eos qumdam lemporalit
affectio, quia non mquali utriusque virlule, sed uniut
patieniia servabatur.
e De his causis Cassiodortis
(Lib. de Amicitia cap.
6) : Sunl, inquil, quatuor vitia quibus prmclarits honor
amiciltm swpius obfuscalur : iracundia,
inslabititas,
Et alibi (Cap. 17 ef 28) : Sunt
suspicio, garrtililas.
aUlem quatuor ex quibtts amici disjunctio causam habet:
Ditecliodileclio, affectio, securitas, alque juctindilas.
nis esl consulere, providere, el amico beneficia exhibere.
Ad ajjectionemvcro
spectat qumdam jucunda et suuvissitna detectatio. Ad securitatem pertinel quorumlibct
secrelorum sineomni linwre el suspicione communicalio.
vero de prosperis et adversis, de uiiAd_ juciinditatem
libus et nocivts, alque de omnibus quibus humana mens
dulcis el blunda collalio.
afficitur, amica et familiaris,
lnhis itaqtte amicilia patilur sectionem; quia licel dilectio jn aliquo statu permaneal, sublrahitur lamen illa
suavissima ditectiouis affeclio; peril securitas per quam
suarevelabat arcttna; turbalur jucundilas quam blauda
confabulalio seminabal. Manet ilaque dileclio; sed gralia familiaritaiis
Cicero, vel Ltclius apud
attfertur.
Ciceronem, ubi supra ; sf, inquit,
qumdam quasi
cqtamitas in amiciliis dimiliendis
nonnumquam necem:
sdria : erumpunt swpe vilia amicorum lum in ipsoi
amicos , lum iti aticnos, qitotum lamen ad amicos i;edundel infamia. Tates iqilur amic l'm sunl remissione
usus eluendw, et (ul Calonem dicere audivi} dtssuenda

1059

JOANNIS

CASSIANI

COLLATiONES.

1040;

bens, generatura sit causas ob quas vel ipse ultra A nis tempore contempletur. Dttmque se ad dulcedinem
servat concordiae mox jfulurae, amaritudinem
vel certe patieniiam proximi
non debeal sustineri;
praesentium non sentiet jurgiorum,
et ita ea potissimum
notam ac deformalionem
lmpatientiae suoe esse cone quibus vel a semetipso reus fieri vel
respondebit,
jiciens, abire quandoque mavult quam semper maab alio reprehendi,
festituta cnaritate, non possit ;
alterius sustineri.
Haec ergo ab his qui
gnanimilate
illud eloquium : ln
sodalitatis affectum cupiunt inviolabilem
custodire,
sicque adimplebit
proplieticum
ira, misericordia memor erit(Abacuc. m).
prae omnibus observanda censemus, ut primum qui buslibet injuriis

laccssitus, non solum labia, sed etiam

profunda pectoris sui monachus tranquilla custodiat;
quse tamen si senserit vel tenuiter fuisse turbata,
a oroni semetipsum taciturnitate
et illud
contineat,

CAPUT

XXVII.

Quemadmodum sii iracundia

comptimenda.

ergo nos oportet omnes iracundiae modiscretione moderari, ne in ilobservet :

tus, et gubcrnatrice
diligenter
quod Psalmista commemorat
lud quod a Salomone damnatur, praecipiti furore rapTurbatus sum et non sum locutus (Psalm. LXXVI). Et:
temur : b Tolam iram suam ptofert slultut,
sapiens
Dixi, cuslodiam vias meas, ut non delinquam in lingua
autem dispensat per pdrles
(Ptov. xxix): id est, stulmea, posui ori meo cuslodiam, dum consisterel peccatus quidem ad ultionem sui, irae perturbatione
tor adversum me; obmutui, et humiliatus sum, el silui
nec proesentern considerans B succenditur,
a bonit (Ptal. xxxm);
sapiens autem paulatim eam maturilate consilii ac moderalionis
extenuat et expellit.
statum, ea proferat quae ad horam turbulentus sugTale est et illud quodab Apostolo dicitur, Non vosgerit furor, dictatque animus exasperatus , sed vel
c
recolat gratiam praeleritae charitatis, vel reformandae
tnetipsos vindicanles, charissimi, sed date locum irm
mente prospicial, eamque,
(Rom. XII) : id est, nequaquam ad vindictam iracunpacis rcdintegrationem
d
velut conlinuo reversuram, etiam in ipso commotio- : dia cogente tendatis, sed date locum irae : hoc est,
ALARDI

GAZJEI

Cohibere

COMMENTARIUS.

terii decanlabal: Cum contislerel adversum me peccamagis quam discindendm sunt; nisi qumdam admodum
ut neque rectum neque
tot, obmutui, el silui d bonis, etc. (Psal. xxxvin).
inlolerabilis exarserit injuria,
b Ita correxit Ciaconius ex Graeco et
honestum sit, neque fieri possil ut non slatim alienaiio
Dionysio pacum
in
morum
aut
codicibus
sit.
Sin
aulem
aul
raphrasie,
antiquis
legeretur :
disjunctioque facienda
Tolam iratn suam profert impius. Cui correclioni favct
studiorum commutalio qumdam (ut fierisolel)facla
erit,
vulgata lectio, quae sic habet, Totum spirilum tuum
cavendum ne non solum amiciiim depositm, sed inimienim turpius
nihil
citix etiam susceptm videantur;
proferl stultus : sapieris differt, et reserval in posletum
vixe(Proti.xxix).Cujus
sententiaeexplicationera,
quam afquain cum eo bellum gerere quocum familiariter
fert hic abbas, eiiam a D. Hieronymo est muluatus.
ris. Cavendum vero ett ne eiiam in graves inimicitias
Sic enim D. Hieronytnus
: Totum spiritum suum
e quibus jurgia,
converlanl seamicitim,
maledicta,
conlumelim gignuntut; qum lamen si tolerabiles erunl,
profert slultus : impatienlia impellente agitur, ul tolus
ferendm sunt; et hic honos veteri amicitiw tribuendus foiis spirilus proferalur. Quem idcirco citius perlurba^ tio ejich, qnia nulla citius discipinm tapienliw cirnim*
etl, ul is in culpasil qui faciat, non qui palialur injtt- C
ctudil. Sapiens aulemdifferi,
elc. Lmsus enim in prmriam. Haec i)le:quae, in plerisque salteoi, a Cltiisiiana
sens se ulcisci non desiderat, quia eliam tolerans parci
philosophia non dissident.
a
oplat; sed lamen vindicari omnia extremo judicio non
Opiitnuin sane consilium a SS. Patribus itidem
commendatum , ut convicio vel a'ia injuria lacessili
ignoral. Hunc locum antiqua translatio sic habet : Totam iram suam profefj. impiut: sapiens aittem dispenlinguain conlineamus, et laciti palientiam animo resat per parles : quia riinvrum slullus ad ultionrm
canit
tineainus;
quemadmodum de SS. martyribus
sui,
irm perturbatione succendiiur; sapiens aulcm paulaiim
Ecclesia :
eam maturitate consitii ac moderationis exlenual et
Caeduntur gladiis more bidentium;
!
expellil.
Non tnurmur resouat, non querintonia
c Gracce JxSotoOvTe1?',
id est, ulciscentes,
Sed corde tacito inens bene couseia
scilicet
Conservat paliemiam.
atictoritaie.
Pro
propria
qno nosier interpres verlit,
iu Scripiuris el usu
defendentes, nec inale.Soleieiiim
S. Ambrosius lib. n <!c Officiis ( Con. 2 et seq.) :
Ecclesias de[endere poni pro ulcisci. Psal. vm : Vt
deslruas inimicum el ultorem, pro qtto Augtistinus le*
Quando, inquit, aliquis nobis conviciatur, lacessit, ad
violentiam provocat, ad jurgium vocal, tunc silenlium
git, defensorem. Et pro eo qimd Apocalypsis vi dicilur : Usquequo, Domine, nonjudicas. et vindtcas sanexerceamus, lunc muli fieri non erubescamus. Peccalor
enim est, qui nos provocat, qui injuriam facil, el nos
guinem nosirum? Ecclcsia canii:
Vsquequo non desimiles sui fieri desideral. Denique si laceas, si dissifendis sanyuinem nosirum ? elc.
d Sicut in infereiida
mules, solel dicere : Quid taces? loquere, si audes. jjj\
injuria tria considerari posSed non audes, mutus es, elingueiv le feci. Si ergo
sunt, ira inferentis, ira ejus qui patitur, et ira Dei
ita ifipliciter
taceas, plus rumpilur : uicfum se repulal,
hacc sentenlii exponiirrisum,
qui offendilur;
illusum.
Si respondeas, superiorem
tur a Patribus. De irfi propria, ut sensus sit, Locum
posthabitum atque
se faclum arbitralur,
daie irm, id est, ira yestra facile transeat et evanesquia parem invenil. Si enim laceas, diceiur : Ille convicialus est huic , contempsit
cat, siciit futnus proiinus evanescit. Dealiena : Loiste. Si referas contumeliam, dicetur: Ambo conviciati
cum dale irm, id est, libenter cedite homini iralo, ct
sunt, Vterque condemnalur, neuter absolvitur. Ergo
ut alibi ait Aposiolus
ejns infirmitaiem
sustinete,
illius esl tludium, utirritet,
ut similia illi loquar, ut
(Rom. xv). Diiplicem hunc sensum tradil lnc abbas
similia agam. Justi aulem est dissimulare, nihil loqui,
Joseph. At Chrysostomus et alii ad iram Dei refe- "
tenere fruclum bonm conscientiw, plus committere borunt et sic expommt : Locum date irm, scilicet divi^
norum judicio, quam criminanlis insolentiw, elc. Hoc
Deo ullionem el vindictam.
nae, id est, relinquite
eodem remedio usam fuisse in alionim juigiis
PauNam t|ui se
non permittit, nec dai loeum
ulciscitjir,
lam Romanam tradit D. Hieronymus in epistola ad
irae divinae, sed praeoccupatet anievertit.
Unde sub
Eustocbium:
Si quando, ail, procacior fuissel inimidit Apostolus: Scriptumestenim;Miltivindicta,
etc (
cuta et usque ad verborumjurgia prosiliissel, illttd psalquod de Deo intelligilur.

1011

COLLATIO

XVI.

non sint corda veslra sic impalientiaa ac pusillanimiviolentatn

coininoiionis
talis angusiiis coarctata,nt
procellam,
dil.ilainini
iracundite

susiinete
non possini; sed
irruerit,
in cordibus veslris, suscipieutes adversos
flticius in illis extentis sinihus ch;iritatis,
cuin

quoe omuia suffert, oinnia sustinct (I Cor. xiu): et

ac paita niens vestra amplitudine
longanimilatis
salulares
tienliae dilatata, habeat in se consiliorum
recessus, in quibus
reccptus
iracundiae
diiTitstis leterrimus
nescat.

quodammodo
atque
fumus protinus
eva-

est : Damus loinielligenduin

commotioni
alterius huntili alque

Vel certe ila

cum irae, quntiens

mente succumbimus,
tranquilla

et qiiodammodo

di-

DE AMICITIA.

1042

A tem ignominiam

sttam astutus ( Prov. Xll). Non enim

iracundiae passionem ila a sapientibus
igiioiiiiniosain
occultari debwe decernii, ut iracundiae vclociiatem
non proliibeat
: quam utique, si
tardilaieni
culpuis,
liumanae iiifirniiiaiis
ideo
per neccssitatein
irruerit,
censuit occuliandam,
ul dum ad pracsens sapientcr
in perpetuum deleatur. lloec enim natura
obtegitur,
est irae, ut dilata languescal et pereat, prolata vero
magis magisque conflagret. Dilatanda ergo atque amplianda
arciata,

sunl

pectora, ne angiistiis
pusillauimiiaiis
iracundiae turbulentis
oesiibus oppleaniur,
et

secundum
illud nimis
laium
recipere
prophetam
mandatum Dei angusto corde nequeamus, nec dicere
cum prophela : Viam mandatotum
tuorum cucutti,

impatieniiae
gnos nos qualibet injuria profitentes,
Coeterum hi qui ita sensura
cum dilatares cot tneum (Psai. cxvm), Nam quia lonsoevienli obsequimur.
ul locum irae illos jj ganimitas sapientia sit, evidenlissimis
aposlolicae perfeclionis
iiiclinant,
Scripturoe tesdare existiment,
videnlimoniis edncemur : e Longanimis enim vit nimius in
qui ab irascente discedunt,
tur mihi dissensionum
nutrire.

fomitem

Nisi enim iracundia

non abscindere,
sed
humili
siatim
proximi

satisfactione

vincatur,
provocat eam fugiens potius
quam declinat. Illud quoque huic simile est quod
Salomon ait : a Noli feslinare in spiritu luo irasci,
quia ira in sinu insipienlum requiescit (Eccle. vn); et:

aulem valde insipiens est(Prov.

prudentia,pusillanimis
xxiv). Et idcirco de illo qui sapientioe donuni laudabiliter a Domino postulavil
Scriptura commemorat:
El dedit Dominus Salomoni sapientiam prudentiamque
mtdtam

nimis,

maris innumerabilem

in rixam cito,ne pmnilat te in novishNoliptocuttete

c
simo ( Ptov. xxv).
Neque enim ita fesiinationem
rixae vel iracundiae culpat,
ut earumdem approbet
tarditatem. Similileretillud
Stulsuscipiendumesl:d

Amicitias

tut eadem ipsa hota ptonuntiat

comprobatum,

itam suam, occultat auALARDI

GAZiEI

el latitudinem

conjuratione
qunque

multis
nullo

quasi

arenam

(111 Reg. iv).

CAPUT

Illud

cordis,

XXVIII.

inilas

firmas

esse non potte.

est experimentis
modo eos f qui

saepissima
amicitiarum

COMMENTARIUS.

lidem arctioremqne
consueC juramento,
Vnlgatus lextus : ATe sis velox ad irascendum;
quomutuam
tudinem ac necessitudinem
Unde conpaciscebantur.
quia ira in sinu stulli requiescil. Quibus verbis non
omnino irasci; sed ne ad irascendtim veet conspiratores
dicebantur.
prohibemur
juralores
Cujusmodi
el mulhoc cst, juxla Olympiodori
amiciiiarum
locessimus,
explanaliogenus, ut religioni perniciosurn
tis periculis obnoxium,
veliementer
etiam damnat ac
uem, ne malum concipiamus iracundim habitum, ila ut
D.
transeai in affectum cordis. Qua etiam discretione
detestaliir
D. Basilius, nec uno in loco (Serm. i et 2
Jacobtis apostolus ail: Sif aulem omnis homo velox
de Inslit. monach.):
ln communi, inquit, contubernio
ad audiendum : tardus autem ad loquendum, et lardut
charitatis lex
(scilicet monachorum)
neuiiquampatitnr
ad iram (Jac. i).
coiri seorsum aul amicitias aul sodatilates. Siquidem
b
nullo modo fieri polest quin affeciiones isim qum in
VulgiUa versio : Quw viderunt ocult tui, nd prohac magisquamin
iltampropendenlpartem,plurimum
feras in jurgio cito : ne poslea emendare non possil,
omnium concordiw. Quamobrem
communi
cum dehonestaveris amicum fuum.In
Bibliis regiis deincommodenl
sunt illa verba : Quw viderunt oculi lui.
wqualiler se diligere inier se otnnes debent, idemque
< Et boc ad imilationem
D. Ilieronymi,
advetsus universum fratrum cmtum chariiatis tenendus
qui ad illtim lociim Ecclesiastoe ita scribit : JVon quod conceesl modus. Quod si quisinventusfueril
qui majore quadam
animi
monachum
dat tardius irascendum, idcirco nunc dicit: Ne festines
(ralrem, vel propropensione
in spiritu tuo irasci : sed quod cum furens et recens
pinquum, vel alium quemvis, quavis de causa videalur
huite casligare oportel, ut injurium
publicm
fueril ira dilala, facilius sedalam possit auferre. Et
diligere,
in
charitati. Siquidem
desiderat ullionem, etc.
unumplus
quiaira semper junctasuperbim
eo,quod quisaliqucm
Ubi manifeste loquittir D. Hieronymus
de ira mala j. diligit,
[acile indicat reliquos se in amore inferiores
**
et culpabili,
havere. Item alio in loco (Oraf. 1 de Amore Dei el
qiiam dicit Sapiens requiescere in siuu
stnlti, hoc est, de appelilu propriae vindictae, aul ira
proximi) : Qui in conventu unum prm aliis charum
immoderata
et furiosa, vel de rixa et iracundia,
ut
habel, is seipsum reum facit, cum perfecta charilate
hic habetur : cujustnodi iras const.it semper esse vinon sit prwdilus. Quapropter ab omni societate el concum festitiosas, nec earum lardilatem
gressu procul arcealur singularis isla affectio, perinde
approbari,
ac pugna quwdam indecens. Nam ul Itwc manifesttts
natioculpatur.
d
producit inimicitias , sic illu invidias et simultales geVnlgat'i leciio : Faluus stalim indical iram suam :
inonasticis
callidus est.
nerat. Rutsus in Constilut.
(Cap. 5u) :
qui autem dissimulal injuriam,
e
Charitatem quidem muluam habere inter se fralres deVulgaia : Qtti paliens est, mulla gubernatur saila tamen ut duo tresve seorsum a cwleris
exaltal
qui aulem impaliens,
bent;non
pientia;
insipienliam
hoc non
suam.
inler se coeanl; qvandoquidem
sodalitalem
t
: Qui inierunl
charitas est, sed sedilio el divisio, el eorum qui sic
amiciiiw fmDionysii paraphrasis
dus cum juramenio. Quod sequenlibus
coeunt improbitatis
indicium. Si enim communis discisatis congruil,
ubi dicilur
: Eos prmvaricalores sui faciat sacramenti,
plinm decus verum habereril qui tales sunt. procul duid est, juramenti,
bio communem wqualemque erga omnes charilatem tevel, ut idem Dionysius
exponit,
iniii pacti. Apparet ex hoc loco quosdam monaclios
netent. Si vero ipsis cwteris sua sponte disjuncti cwid temporis solere inter se privatas quasdam et parlum efficienl,viliosa
hujusmodi amicilim conciliaiio esl,
rem
ticulares inire societates et amicilias,
et diversam quamdam a communibus insfifufis
adhibito etiam

JOANNIS

1043

CASSIANI

COLLATIONES.

104*

yironim
illa sententia,
veram confcedus corijufationis
indiruptam
po- A dentissimorum
iniereprincipio,
cordiam et individuani societatem, nisi inter emensive quod cara non pro
tuisse servare concordiam,
ac proposiii viros
datos mores, ejusdemque virtutis
nec pro apostolicae chafiiatis
desidefio
perfectioriis,
stare non posse. Haec de aniicitia beaius Joseph spisedipfo amore terreno, et per necessitatem
'imperio,
rilali narralione
a'c vinculum
disseruit, nosqtle ad custodiendain
pacli retinere coiiati sunl; sive quod
sodalitatis
cbaiitaleni
ardentius
incisui
ille callidissimus
perpeluam
inimicus, ut eos praevaricatores
faciat

sacramenli,

irum viricula

celerilis

pfaecipitat.

ad irrumpenda
afflicitiaa Cerlissima
ergo est pruALARDI

GAZiEI

tavit.

COMMENTARIUS.

in libro de Disciplina! et Perfectionemonasticaeconesse oporlet, quw hos inter ipsos coriciliet:

alque hoc
versationis,
ubi'( Cap. !I0) haec infer alia : Inierdi-.
profeclo nihil esl aliud quam contrd velerem discicenda esl privata conversatio in collegiis servoruttt
plinm stabilitatem innovasio. Hactcnus D. Basilius in
et soaftcciibus aciiiisimus
Christi, qum quamquqm in nullo alio reprehensibilis
dijtfdicandis
iiujusmodi
Porro Cassianus iuter alia veierum molerlissimus.
sil, sine proxtmorum tamen scandalo fieri nequit. Et
iiifra : Nam solerit in tonversutionibus
relert bujusmodi amicitias el fariathorurii
iiistiiuta
familiaribus nimiliares congfessus et privata collnquia
apud ipsos B miumque assiduis, nisi caule aguntur, inlcrmuceri
et severissinie
dettaciiones et efftenali risus,
districie
futsse prohibila
vaiiiloquia,.scurriliiales,
punita :
Vnusquisque, inquil, sic opus sunm exseqnilur, ul psalper qnm mens dislrahxtut, compunclio dissoloitur, gratia sublrdiiiiut,
male wdificalur.
muin vel Scripluram
memoriter
recenllocc SS.
proxiinus
quamlibel
noxiw vel consiiiis
Patres. Porfo in hoc genere pravae societalis et amisendo , non sotum conspirationi
cilise, proculdiibiOigfavissime
peccant monacbi qui
pravis, sed nec oliosis quidem colloquiis ullam copiam
adversusabbaf.es
aut superiores
vel tenipus imparliat ; oris pariler et cordis officio in
sups inilo consilio
et cbhjurajrii, ut illi quos contra sanciismeditatione spiritali
conspirant
pariler occupalo. Summa namsinium Pairem 'Benedicltim
ne quisquam cum alio , ac
conspirasse et veneuum
que dbsetvantia custoditut,
illi propinasse scribit B. Gregorius iu Dialogis (Lib.
vei ad punclum lemprmcipue juniores [Al. jiiniore],
n cap. 5)..Und.e
in piialcedonensi
adversus bujusporis pariter subslitisse, aul uspiam secessisse , manus
modi conspiraiores
Si qui vero conet conjuraiores
ita siaiiituin
suas invicem lenuisse deprekendaiur.
letra hujus tegutm disciplinam
gitur apud Griiiiaiiuiri
(Q. 11 c. i):
reperli fuerint aliquid
Cnnjnrationum
et
contumaces
mandulout
ac
wititen
admisisse,
conspiralionttm
(quod vpud Grwcos dicilur
prwvaricatores
rum, mn levis cutpte rei ptonuntiati,
suspicioneetiam
.fpazpioi.) publicis etidni legibus cetlum estpenitus iuliiberi. Hoc mullo mqgis in sancla Dei Ecclesiq, ne
pravigue consilii carere non poterunt.
cqniuralionis
Quam cittpdtri, nisi in unum cunclis fralribus congrefiat, conveiiil dbdicaril. Si qui vero clerici vel monaclti
dituerint pmnitentia , orationi frattum
inventi ifuerinl conjurarifes aul conspirantes, aat piiragatis,publica
trias vel facliones componenles atiquas suis episcopis
nutlus eorum interesse permitliiur.
Ha^c Cassianus
(Lib. u Jnstit. cap. 15). Joanncs iiem Climacus gradu r, aul clericis aliis, oninino cadanl de proprio gradu.
Ubi notauduin quod c.tsi nornen phralriae vel fratriae
: Vidi, inquit, juvenes se in26 de discretioneagens
ac secundum Deum diliqeiites,
'vicemcaitissiinodriiore
cnnvenligenetatirri oinhe sodaliliuin
, consorlium,
culum, sectam aut iribuirisigni[icet(uudeAllienieiisis
qui tamen dum aliorum conscieniiam inde twdi conspicerenl, corivenit inter eos ul te ab invicem ad tempus
populus diciiur fuisse divisus in duodecim tiibus,
adiluctus D.
et singulae tribiis in iires fparpias),
hoc lamen loco
elongarent. His exemplis el ralionibus
Denedicius (Cap. 69 Regulm), ad excludendos hujusaccipitur pro factione aut seduione inter fratres seu
modi sihgulares et inortlinalos
S. Ephrem
monacliosexcilaia,
affeclus, eadein cauqiieinadmodoriietapud
lione et discreiione
facliosorwu
usus, snmmopere praecavendum
panenesi 39, ubi in Ipersona bujiismodi
ait : In fralria conjuiicii siinus, elc. Et infra : Ad puadmonet, ne quavis occasione prmsumal alter alterum
defendere tnonachum in monasterio aut quasi tueri,
gnas autem el [ralrias sive faclionet ac contradictiones
citamsi qualibet consanguiniialis
pdtentes shrius. Caeieruiii quod superius ex I). Basilio
propinquilate
jundicium est, lialres aequaliier se inter se diligere et
ganlur; nec quolibet modo id a monachis prwsumatur,
quia exinde gravissinta occasio scaiidalorum oriri poaequaliler iriler se vicissim otiines complecii tlebere,
tesl. Quod si quis hoc iransgressus fueril, acrius coerreuin et iiijiiriitin
esse publicae cliaritali,
pruiude
ceatuf. \a easdem pravas societaies et privata studia
qui tiiiinii aliquem pr;e aliis diligit; hacc, iii(|tiain, et
monachoriim
D. Bemardus
serm.
liis similia, ne cui fofte scriipulutii
graviter invebitur
moveani., inielli24 super Camica, ubi susurronum
et fainter
liujusmodi
genda surit, quoad exlernam convefsaiinnem
se eonspiraniiuin
et miirmiiramium
mores et consive de exterioribus
et communibus
miliaritaletri,
veniicula
ita graphice depingii
et exagiiat : Videas
amiciiioe et chariiatis
signis et ofliciis, qnae oniiiiitlos ambulare seorsim, convenire sibi, el ttdere pari- D bus fratribus
et prooequaliter, jd est, indilTerenter
tiileter; moxque laxare procaces tinguas in delestandum
miseue, exbibenda sunl. Namquoad interiorem
stisurrum.
Ineunt famitiaritatem
el peculiaria
ad maledicendum,
ctionis
affecluin
quaedam cli.irilatis
concordes ad discordiam. Conciliant inter se inimicisv. g. peculiares
officia,
elc,
orationes, sacrificia,
simas amicilias,
et pari consentanem malignilalis
nihil probibet,
immo raiioni conseriianeum
estalins
affeclu celcbralur odiosa collatio. Haud secus egere quonpr;e aliis plus diligi iet praeferri, vel quia meliores,
dam Herodes et Pilatus, de quibus narrat Evangelium
vel qnia nobis pi opiiiquiores,
officiosiores,
noiiores,
recta sit inteiitio,
XMII), qnia facli sunt amici ilta tlie, id esl, in die
etcj, duinmodo
magis beneli.ci,
ILuc.
)ominics, passionis. Convenienlibus sic in unuin non
modus debitus servelur, et vilelur scandalum alioesl Dominicam
cmnam manducare,
sed magis propirum. Vide S. Thomam
2-2 q. 26 art. 6 et sequeunare il bibere calicem dmmoniorum,
dum importantulibus.
a De hac seritentia
bus iingvAs dliorum perdilionis virus, aliorum aures insuperius actum est (Cap. 3S
trantem mottem libenier excipinnt. His omnibus subef 24).
scfibit B. Laurentius
Jusiilianus patriarcha
Venetus,

1945

COLijA^iO

COLLATIO

XVH.

^- DE

DEFINIENDO.

mciMA

1046

SEPTIMA,,

abbatis Joseph.

Questsiecunda

<DE DEFINIENDQ.

CAPUT

PRIMUM,

CAPUT

Praecedente

II.

collaiione
igitur
finila,
parilerque
* noctnrno iutercedente
cum fuissemus a
siientio,
sancto abbate Joseph ad se.positam cellulam in secreto

Germani

-causa quielis adducti, et sermonibus

ejus igne quodam in nostris
ordibus
tolam noctem
excitato,
babuisseraus insomnem, egressicellulam,
etcenliim

u-t resedimus,

abbas Germanusgraviteringemiscens:
b
Quid agimus ? inquit.
Ingenti namque <liscrimine
nos videmus elperquam
miserabiii
conditione
con-

fere ab ea passibus secedenles,

consedimus.

stricios, quos el ratio ipsa conversalioquesanclorum

efficaquid salubrius sil ad profectum vitocspiritalis

in loco

ALARDI

remotiore

-GAZM

a Potest
vel de naturali
noclis sileritio,
inlelligi,
de quo Virgilius iv ^Eneid. :
Nox erat, et placidtimcarpebantfessa soporern
Corpora per terras; sylvaeqtie el sseva nuierant
jKquora, cuui medio volvuntur sidcra lapsu :
Cum taeet omnisagpr; pecudes piciaeipjc volucres,
Ouaeque,lacus laleiiquidos, qnaeque.aspera duniis
Btira lenent, somno pobitae, sub nocte silenli
Lenibanl curas et corda oblita laborum.

abbatis pium proficiendi. desiderium exponit.'

Cum itaque secreii
in nobis familiariler
colloquii
eliam nociurnis tenebris opporiunitas
praebereliir.,

COMMENTARIUS.

eum audire, et loqui ea qum sunt opporluna cum illo.

ctim de dliquo ab illo, ut ei
Inurrotjatio
superibris,
Hoc iameti, ut dictittn est,
respoudeas, interrogaris.
cum sninma gravilale
faciendum est, lam ex parte
quam sttbjecii respondenlis. Hnec
prmlqti inlerroganlis,
illi. Qtiilius
accedit
S. Amalarius ( Lib. iV de Offic.
B Eccl. cap. 6),
verba faciens :
qui de Compleiorio
Apud monachos, inquit, tenetur hoc ex Regttia S Benedicti, ut ab eo officio clauslra oris munianl, el ea
aliena (acianl a coiloquio, usque dum iterum ad opera
Et Ovidius x Metamorph.,
Tempus eral quo cuncta
redeanl. Ubi spectafe
videtilr
Aiualariiis
silent. Yel ( quod vero similiiis
ptiio) tle religioso
aniiquiiin
morem
nionacliorum
et reeulari
silenlio,
jEgyptiorum,
qui, teste D. Baqntid etiam apud veieres mosilio in episl. de vita soliiaria,
solebant sole illunacbos nociuriio lempore stricte servabaiur.
Dequo
cesceme manuuin
Cassianus lib. u Instil. cap. 15 de sibmiio
operibus sese accingere, peracto
post
scilicet officio matuiino.
noclunitim
officinm agens : Finitis,
QtiobVei Cassiaiiiis iii libris
inquii, psatmis,
Inslilutiontim
el quotididna congregatiotie ctbsolula, nullus eorutn vti
passim confiimat
(Lib. n et HI Inst.).
b
Ita illi se ingenti discriniine
ad modicutn subsistere, vel sermocinari
et miserabili
concum allero
diiione consirictps
audel. etc, Ad quorum
iniilationcm
D. lienedictiis
quod ancipiii cura
exisliniabant,
distracti etduplici scriipuloanxii,
silentitim
iioctiinium
suis coenobiiis pr.ecipue coriiquidagerent,
quose
verteiem , ignorarent.
mendat ac proescribit, cap. 42 Regulne, cui lilulus
Siquidem una ex parte urgebateos velieiiiens perfeciionis
et spiritualisprolectus
Vl posl Complelorium nemo loqualur : Omni lcmpore,
silenlio sludere debenl monuchi,
niaxime
desiderium, nt apud illosSS. anachoreias diuliusmoinqiiiens,
tamen noclurnis horis ; et pnst panca stibdil:
raferiiur;
Omnes
quo eoruni instiiuta saluiaresque docirinas
altius imbibeient,
et eorum consorlio et consucludiergo in unum conqregati coinpleanl (scilicct lectionem
ne piaqueaeinulatioiie.cl
ait Turrecrematus,
et intle omnes ad
Collaiiouum,
imitalionemagis
acniagisin
Ex aliera vero magno totquebantiir
Completoriuniiinanimiler
intrenl), el exeunlesa Com- p dies prtificerenl.
scruptilo, quod in ccenobio Bcthleeuiilico
consiituti,
pletoriis, nulla sil licentia denuo toqui aliquid. Quod
ubi
vitam
el
obedieiitiam
nionasticam
si inventus ftteril quisquam hnnc pravaricari
tacilurniprofessi fuerant,
locaSS. Palruininvisentalis regularh , gravicri iindictie
quolicenliam
peregrinandiel
subjaceal,
exceplo ,
di facilius asuis superioribus
si necessitas liospitum supervenerit,
aut forle abbas
inipetrarent,
post irienalicui aliquid jusserit. Quod tamen et ipsum cumsumniitempus
reversuiossespopondisseni,
eaque conditione non saiis piudenter
imellecta
et susccpia
ma gravitale el moderatione hoitesiissime fiat. Ubi
dimissi essent. Unde non modico teinporis spaiio in
noland.1 veniunl docun enla Smaragdt
et Turrecrehac peregrinatione
hacteiius transaclo,
mati in eum lociim : Ideo, ail Sinaragtlus, pbst Comvideba.ntur
illic non posse diutius luta coiiscientia ct salva obeplelorium lacere debenius, ut meiito iri Matutinis dicadientia cominoraii:
mus : Domine, labia mea aperies, el os nieum annunproinde ad suos redeundtini es>e
non sine magno sui profectus
et spiriiualis
vitse
tiabil laudem tuam; hoc est, pelamus Domimtm in
lu bac igitur anxietate
detriniento.
riocturnis horis aperire labia nostra, quw sua cttslodia
constituti,
quid
consilii
in
se
fleclerem
in Completotiis clauserat. Hinc el tttibi scriplum legi,
caperent,
quam
parlem
tuus: Ab hora Complelorii
cum oratio ad somnutn
Qua occasiohe accepta abbas Joscph
ignorabaui.
ad eorum
aniitios
nisi
liiijus coll.itiouis
disputalionem
capieiidum datur, nullus omnino loqui prwsumal,
et inforniaiidos
monaslerii
necessilas po\iosceril. Tttrrecreinslituit,
quam Castranquillandos
grandis
siaiius De defiiiiendo inscripsk, quitd illpd
mattts vero : Considerandum, inquii, quod lemporibus
potissimum qiiscsitiini et traciatunl
itoclurnis triasunt allendenda, in quibus fractio silenlii
fueril, num liceat ant
ticila potesl esse, videlicet damnum iinruinens, necessimonaciio aliquid de suis actionilius in fuluexpediat
Jos urgens, iriietrogatio
sponsuperioris interveniens. Dam- D rinn delinire, decernere, slaluere, promittere,
rium immirieris,sicut
definilionem
sivideres incensum ignem, licite
dere, et liiijusinodi
sponsionemve seinet
siatus quoestionis
factain nccesse sit adiinplere?-Hic
pdies clamate, et aquam petete, et ulia convenienlia.
cardo versatur. Ex
Necessilas urgens, lam spiritualis
circa quem totius disputationis
quam corporalis.
subito laboranlem
Corporalis, ut si videres fraitem
qua the-i generali devenitur deinde ad bypoibesim
de quo
et Cassiani,
de faclo parliculari
Gerniani
infirmilals
aliqua pericttlosa, loqiti poleris et ei subvenire. Qum enim constitula stint pro charitate,
non
agebatur ( Vide cap. 27 seq.
proprie et peculiariler
debent conlfa charitatem miiitafe.
si in
Spiritualis,
infra).
tali casu frater
vellet confiteri,
iu polerit
injirmut

JOANNIS

1047

CASSIANI

COLLATIONES.

1048

citer docet, el eligere id quod expedil, data seniori- .A sermonibus a sancto abhate Germano ea alacriiaie
sed instinciu
bus spousionon admitiit. Etenim potuimus exemplis
susceptis, ac si eos non a memetipso,
Domini protulisseni,
advenlum senis atqite e iiislantalium ac tantorum virorum
ad perfectiorem vilam
tem jam horam nocturnae synaxeos paululum praeformari, nisi nos inslanter ad ccenoproposiiumque
bium recurrere
promissl pactio coarctaret. Quod si
reversi fuerimus, copia nobis ulterius huc remeandi
nulla tribuetur. Sih vero hic residentes desiderium
nosirum maluerimus explere, quid agimus de sponsionis fide, quam senioribus nostris velocissimum
redimm
ul vel
pollicentes, dedisse nos novimus,
cursim liceret
nasteria

nobis hujus provinciae sanctos ac mocircumire ? Cumque sic aestuantes, quid

stolati, postquam eun solita salutalione suscepimus,

et legitimus orationutn
atque psalmorum impletus
est numerus, iisdem rursus quibus ad quietera compositi fueramus f psiathiis ex more consedimus.
CAPUT
Jnterrogatio

IV.

abbatis Joseph, nostraque responsio,

unde arixielas emertittel.

Tum venerabilis

nos animo
Joseph dejectiores
contemplatus, atque hoc nobis non sine causa conjiciens accidisse, illo rios pairiarcbae Joseph sermone
s Quid ulique vultus vestri tristes sunt
compellat:

super statu salotis nbstrae definiendum esset, nequaquam invenire possemus, solo geraitu testabamur
durissimae conditionis necessitatem, accusantes teneritudinem
fronlis
nobis B hodie ? Cui nos: Nori sicut vinculati illi Pharaonis
noslroe, et ingenitam
verccundiam deiestarites, b cujus onere praegravati,
non
minislri, somnium vidimus, et qui interpretetur
etiam conlra utilitatem ac proposilum nostrum, retiest, sed insomnem, inquam, duximus noctem; etqui
nentium
oesttium nostrorum moles sublevet, non est, nisi eas
precibus alias non potuissemus obsistere,
nisi maturissimo reditu repromisso huc venissemus,
Dominus tua discrelione submoverit.
Tum ille, qui
illius scilicet nos pudoris vitio laborasse deflentes, de
et merilo referret, et nomine,
patriaichae virtulem,
quo dicilur, Estc pudor afferens peccalum (Ecclet. iv).
Nonne per Dominum,|inquit,
est humanarum cogitaCAPUT

in medium, potens est

proferantur
enim divina clemenlia secundum fidem vestram nolionum

IH.

Catsiani consilium, et responsio ad inlerrogationem

abbalis germani.
Tum ego : Compendium, inquam, angoribus afferat nostris consilium , immo aucloriias
senis, ad

curatio?

slro eis medelam praestare consilio.

CAPUT

V.

Expositio abbatis Germani, cur vel in JZgyplo residere

mallemus, vel tetraheremur ad Syriam.
Ad hoec Germanus : Credebamus, inquit, nos ve-

deferamus ,
quem oportet ut nostras sollicitudines
et quidquid fuerit ejus sentenlia definitum,
velut
divinum et cceleste responsum , cunctis A aeslibus
strae bealitudinis visione, non solum laetitia spiritali,
nostris terminum ponat. Quod quidem nobis per os C sed eliam profectu abunde replelos, ad noslrum coesancii hujus a Domino tribuendum, et ob illius menobium recursuros; et ea quae fuissemus vestro maritum ct ob nostram fidem minime dubitemus. Ipsius
vel tenui
gislerio consecuti, a riobis post redilum
enim munere salubre consilium
et creduli ab indiocmulalione sectanda.jHoc enim et seniorum nostrognis, et incfeduli a sanctis frequenter
acceperunt,
Domino id vel propter merilum respondentium,
vel
fidem consulentium
His itaque
propter
largiente.
ALARDI

GAZ^ll

rum dilectio sibi sporidere nos compulit, dum sublimilalem vilae vestrae atque doctrinae posse nos alij
quatenus imitari in illo coenobio crederemus. Unde
COMMENTARIUS.

*
ut notat Ciaconius, Cassiano
lualium relinentium eos contra profectum atque propoTeneritudofrontis,
dicitur pudor quidam subrusticus, quo impediti plesitum suum, nisi malurissimo reditu eis promisso.
c Ecclesiaslici
IV legilur : Est confusio adducens
rumque homines, id quod sibi utile sperant futurum,
non exsequunlur. Seneca lib. i epist. n : Scio esse
peccatum : et est confusio adducens gloriam et graruborem, qui gravissimis quoque viris subitus offunditiam.
d iEstus
tur. Magis quidem in juvenibus apparet, quibus et plus
proprie eist nimins calor et fervor vel
caloris esl, el tenera frons: nihilominus veleranos et
molus et agitatio ffuciuum. Hinc ducta metaphora
senes tangit, et nihit eral mollius ore Pompeii. Conlra
sumiiur pro variis anipri aegriiudinibus, curis, anxievero frons diira pro impudenlia ponilur. S. HieronySic D. Auguslinus x Contatibus, perturbationibus.
nius adversus Pelagianos : Vt durm frontis impudenfession. (Cop. 31) : His tentalionibus quolidie conor
tia conteratur. Ferream frontem pro eodem scripsit r> resistere, et invoco dexleram luam ad salutem meam ,
Plinius in Panegyrico : Exsanguem illam et ferream
et ad te refero mstus meos.
e
frontem nequidquam convulnerandam punctisprmbeant;
Colligo binc cerlahi statamque illis fuisse horam
ut in Eunucho Terentius os durum pro impuderite
nocturni conventuset officii. Non enira eam praestodixit. Et Seneca lib. n: Quod in sapienlem non cadit
larenlur instantem, si non stala cerlaque fuisset. De
injuria cap. 17 : Si ilte hoc poluit durilia oris , qui
qua Cassianus lib. n Inslitut, cap. 17 et D. Renediassiduis coriviciis pudere dedidicerat. Infirmitas frontis
ctus cap. 8 et 47.
f De
ab eodem dicitur lib. n de Benefieiis : Multi, inquit,
psiathiis lib. iv Institutionum cap. 13 etalibi
sunf, quos liberales facil infirmitas frontis.
saepius. Dicitur autem psialbus, et psiaihius, etpsiab
Cujusi. scilicet verecundiae onere, id est, impethium, et frequenler ac promiscue legilur in Vitis
dimento. Quod melius currit quam, ut alii legunt:
Patrum et veteruni monachorum.
B Ip vulgata editioue hic sermo habetur patriarCujus rei bnere, etc. Conqueritur eniin Gennanus
quod proa iiimio pudore et verecundia non ausi fuischae Joseph ad pincernatn et pistorem
Pharaonis
sent longiorem absentiae moram et facultatem a suis
secura in carcere detentos, et suissoraniis lurbatos:
postulare;
vel, ut Dionysius familiarius
Lurtristior
est hodie tplilo facies vestra?
exponit,
Quod non potuittent aliter retitlere precibut conven-

COLLATIO

1049
ciim cx hoc nobisomnem
fcrendam,

intolcrabili

coitsideranles

XVII,

DE DEFINIENDO.

1050

oestimarenitis

laeiitiam con- A
J vestrae inimitabilem
puritntem, quam vobis non solum meniis ac proposili dislriciione,
dolore conficiinur,
sed etiamloco-

econlrario

illo nos ordine

esse cognoscimus obtinere

ergo nunc lalere coarctamur.

id quod salulare nobis

non posse. Ex utroque
Si enim

promissioni

rum crcdimus
non

beneficio

patrocinante conferri. Unde

ad imitandam
vestrae
perfectionis

dubilamus

banc quae cursim traditurdoctrinam

magnificentiam,
non posse sufficere, nisi nobis eliam commorationis

quam seniorum cbaritate nos compellente

deprompsimus, et quamcoram cunctis fratribus in a speloeo
ipsius affucrint adjumenta, longique temporis erudiin quo Dominus nosier ex aula uteri virginalis
noslri cordis
ef- . tio quotidiana
instilutione
torporem
satisfacere voluerifulsit, ipso teste deprompsimus,
utcuraque discusserit.
mus, suminum spiritalis vilae incurrimus
detrimenCAPUT VIII.
tum. Sin autem sponsionis immemores, el in his reQuod perfecli viri nihit abtolule debeant definire;
vel ulrum sine peccato possint definita retcindere.
gionibus residentes, ittilitati
perfectionis nostrae illam voluerimus

abrupta mendacii non impletaepromissionis

pericula forrnidamus.
Sed ne hoc quidem aestus nostros possumus relevare
consilio, ut postquam velocissimo reditu sponsionis jB
fucril impleta conditio,
haec denuo loca celeri repctamus recursu. Nam b quamvis ad profectum
spiripostponere paclionem,

laiium

rerura virtutemque
tendentibus periculosa ac
noxia sit etiara parva dilatio, tamen pollicitalionem
fidei nostrae quamvis c moroso solveremus reditu,
nisi nos non solum charitale, verum etiam auctoritale seniorum noslrorum
sciremus
inexsolubililer
colligandos, ita ut remeandi ad baec loca nobis potestas deinceps nullo modo tribuatur.
CAPUT

VI.

Inlerrogatio abbalis Jdseph, an in Mgypto major

profectut nobis, quam in Syria conferrelur ?
Ad haec beatus Joseph, interposilo
aliquantisper

Sanum quidem est atque perfeclum, noomnino conveniens, ut ea quae

straeque professioni
imefficaciier
sub aliqua spousione decernimus,
Joseph:

monapleamus. Ob quam rem nihil oportet abruple

chum definire; ne aut id quod incante promisit, imhoneslioris
inluiplere cogatur, aut consideralione
exislat.
lus revocalus, sponsionis suae praevaricator
Sed quia nunc propositum nobis est, non lam de satractare;
nitalis statu quam de infirmitatiscuralione
non quid priore loco a vobis fuerit actitandum, sed
naufrade scopulo hujus perniciosi
quemadmodum
salubri est consilio
requirengii possitis evadere,
dum. Quando igitur nullum nos coarctat vinculum,
nec ulla conditio constringit, de comparatione secundarum rerum optione proposila, id quod majoris est
coramodi

aliqua dispenquandovero
praeeligatur:
diorum obsislit adversitas, in coraparatione damnorum ' illud est appetendum quod levioribus subjacet
resilenlio, Certi, inquit, eslis majorem spiritalium
asrum profectum in regione hac vobis posse conferri? 1 (C delrimentis.
Proinde quantum vestra palefecit
sertio, cum ad id vos loci sponsio inconsulta perCAPUT VII.
subduxerit, ut ex utroque vobis gravis incoinmodi
Respontio de differenlia inttiiutionum
est
eunda jactura sit, in eam partem inclinandum
utriutque provincim.
Germanus: Quamvis etiara illorum doctrinoe sumdispendia
electionis arbitrium,
quae vel tolerabiliora
Si
mas grates rependere debeamus, qui nos docuerunt t
inferat, velsatisfaciionisremediofaciliusexpietur.
<t a parvulis magna conari, et dato boni sui
vestro lucra ex hac commoraergo majora spiritui
gustu, ,
egregiam perfeclionis sitim nostris visceribus inditione creditis conferenda, quam illa sunt quae vobis de
derunt; si quid tamen judicio nostro credilur,
nullam l
ducimus comparationem
inter haec atque illa quae;
llic percepimus instituta, ut sileamus conversalionis ;
ALARDI

GAZM

neque sine
vepotest condilio
jaclura ingenlium commodorum
f satius est hoc vos menstrae sponsionis impleri,
conversatione

tllius ccenobii nascebantur,

COMMENTARIUS.

a De
hocspelaeo, id est, spelunca, in quaDominus
fidei rudimenia, succedenlibus aliquatenus inctemennoster nalus est, alias dictum (Lib. iv c. 12); cui
tis, majotem perfectionis desiderare gratiam cavpissevicinum erat monasterium illud Bethleemiticum,
ubi
mus, elc.
6 Post hacc verba in editione Basileensi et LugduCassianus cum Germano monachatum
suscepit, ut
nensi inlerserunlur
ipse testatur pluribus in locis.
sequentia : Vt a quodam dictum
b Nescit enimlarda molimina
esl: De maximis malis minima deligas. Quae qiioniatn
Spiritus sancti gralia,
ait D. Ambrosius (In cap. i Lucm). Et S. Hierony- 1
D nec in mss. nostris reperimus, nec apud Dionys. pamus Paulinum ad religionem
invitans (Epist. 103):
editionem
sequi
raphrast., iis omissis Plantinianam
te
in salo naviculm
roaluimus.
Festina, ait, qumso
, ethwrentit
f Id est mendacium committere,
vel promissis non
funem magis prmcide quam solve.
c Id
stare. Ingrediiur hic abbas Joseph in dispulationem
est, lardo, sero, diu dilato: cui opponitur malurissimus et velocissimus reditus hic et apud Diode mendacio, quod muliis exemplis et auctoritalibus
nysium.
Scripturae probare nititur non modo licilum esse alid Iloc
idest, a puerilia: qua aetate Cassianus cura suo
quando, verum etiam laudabile ac necessarium,
Gerniano monaclius est factus in coenobio illo Beque duplici ex causa seu fine: 1* ad vilandum maut ipsemet testatur. Unde in proefatione
thleemilico,
gnum aliquod malum aut magnum bonum procuransua ad Castorem : Ea, inquit, qum d puerilia
nostra
dum; 2 cum humilitatis
gratia mentiendum est, ut
'
inter eosdem consliluli, atque ipsorum incitali
quotiquis virlutes suas ad vitandam inanem gloriam mendianis adhoriationibus et exemplis, vel agere tenlavidacio occuttet. Priorem
parlem
bujus asserlionis
vel
elc
Et
ad
didicimus_.
mrsus collat. undecimae
mus,
astruit a capile 12 usque
21, posteriorem a 21
ap. 1: Cum tn ctenobio byrim conststehtes, posl prima
cap. usque ad 25. Quae quidem opinio non hujus

1051

JOANNIS

CASSIANICOLLATIONES.

siibire dispen-'j A repeti, nec alia per semet potefil

daeii vel npn impletae prbmissionis
qtiani in illud incidere, per quod
tlium, quod semel proeteritum, riec ipsum ultra jam
GAZJEI
ALARDI

C6MMENTARIUS.|

1052
generare peccata,
lepidioris vitae, ut

scrisfus detettabitur (Prov. xm, xvu, xxx). Et, Qui niliabbalis fuit, sed muitorum antiquorum
iur trieiidaciis.-pdsiit
ventos (Pfbv. x). St, Non decet
estihcensuratioiri.
Ciiychii(Vifie
pi'6fiiirijrit'videfie
** 'finem voiumims), qni hoc argumeritum-accurate
eprincipem vefburn mentiens (Prov. xvii). .yianitflfem,
in
el verba mendaciqtonge fac ,a me{Pn>v. xxx). Et in
argqmenta
tractavit, ,omniaque: hujus , opiniqnis
Esodo : Mendacium fugies (Exod. xxm). In Leviiico:
hac coi.iaiione allegaia dilige.ntef excussit et refutainec decipiet tiriusquisque proximum
e't sanain doctrinam solide corifirmavit ,'ac'vefam
Non'menlieinirii,
suum (Levit. xix). Apud Ecclesiasiicuin
vit. Itaque supervacaneum
afbitror in eadera quae: Nolivelle
ne vel actum
menliri omne meridacium (Eccles. xiv). El, Afe omsiione periractaiidajdiutius.iminorari,
nia verbum v.erutq prmcedat te {Eccles. xxxvn). Apnd
Duo
agere vjdear, vel aliena scripta mihivindicare.
tanlurii aul tfia ririricia ad nVijofehi Incem explicaA\mslo\xtmyDepdrientesmendaciumloquiminiverilalem
liic
rriendatub :quonidmsumusinvicem
videiiiiif
ahnotaiida.
tiorieriique
Prinio,
unusquisqueciimproximo
tciu.m proprie esselocutionein
membra{Ephes. ip). El, Nolitemenliriinvicem(Cotoss.
cpntra mentem l.oquenPatrum, prseseiliin vcrodiv. Au,tis ; et nieniiri contra inenteni 'ire, vel loqui; vel, ut
III).2'> Aueioiitas.SS.
gustirii, qiii ciirniliis
locis.inm
"Magistef Seritentiaruin
ail'( Lib. iii Uisi. 35'), ctim
pr*cipue dunbus libris, altero de niendacio, aliero conira Mendacium
'qUis iigriiftcdhdd eririritidl conlrdid qiwd diiimo seniil,
<ut aliud.sil Hausum in peclore, aliudlingua
iilam de menliendi
licenlia
promplum:
conscriptis,
senieniiam
,ut err.oneam ,et falsam graviterimpngnavit;
ctii coecap. 18
.Quod malum, ait D. Augustinus {Enchirid.
teri deinde Patres,
ef 22), proprium est meniientis: nam briinis qiii mcnlitum iheplogi scbolaslici, cum
iur contra id quod ariimo serilit loquitiir. Notnine atilem JJ Magistro siibscripseruiit.
Hinc Gregorius xviu Moralinm (Gap.%):
lociniimis
omnia quae significandi grainlelligunlur
Summopere, ait, cavendum est omne
lia adhibeniur, utnon lanluin ver.h-i,sed etiam gesfus
mendacium, qnafRvis nonnumquam sil aliquod mendacii genus levioris, culpm, ul si quis vitam atiis prmet qtiaecumque signaqnibus aliquid signiflcamuscoinstando meriiidliit,. Sed quia scriptum esl , Sap. i : Os
Non eniin verborum
dumtaxat, sed
preliehdarituf.
etiain faciorum mendacia sunt; cujusmodi suut.quae
quod tnentitur,
pccidit animam; et Psal. v : Perdes
Non requiomnes ,qui ipqwintur mendacium : hoc quoque mendain ihypocrisi
et; simulalione
consistuut.
cii genus perfecti viri trwgnopere fitgiunt;
.ul falsqih sit quod dicitur,
ut ne vila
rUui'eiiam
quia potest
si illa ipsa tjuae
qUiaefn cityuslitiet pcr ebrum fallaciatn defendatur;
qtiis etiarri vefa dicendo mentiri,
ne suw animw rioceant, dutn prmsiare viiam carni nivere efoquitur
nori ita :se habere putet ut loqiiiinr.
,Non enim mendacium ex e;o,d.icilu.r quia non est rei
lunlur alienm. Quamquam hoc ipsum peccali genus facillime credimus\reldxari,
quod maler boni operis pteconsquum de.qua sermp sit, sed quia menti seu coriiiriirne respondet. Falsitas autem
Haec div. Gregorius. 5 His accegitationi inteflofi
tasipsa-cviriiiatiir.
dit eviUens raiip.es ipsa fei iiaiura petita.qiiam
etvefitas
ex corifoririitaiie
vel difformiiate
a*d rem
D.
aestimatur:
unde Aughstinus lib. de Mendacio(Cap.
Augustinus expfessit his verbis (Enchirid. tap. 22):
Oinne triendacium ideo dicendum esl esse peccatum,
3.): Jllfi, inquii.jnenfifur,
qui atiud habel in animp et
aiiud verbis vel quibiislibet significationibus
enunlial.
quia hbmo tton iolutri quando scil ipse quod veritin sit,
Vndeeiidm duptex cor dicilur esse mentientis, id est,
ted elidriisi 'quaridb errat autifdllilursiculhomo,
hoc
debel loqui quod animo gerit, sive illud verum sit, sive
cogitaiio : und rei ejus quam vemmesse scit, vel pniat
. pulelur et non sit. Omnls auierri qui mentilur, ea conft non prqfert,; allem ejus rei quam pro ista prpfert, _
^
tra id qubd diiimo sentit
vel pulans. Ex quo jfit ul possil falsciensjalsamesse
ioquiiur vnluhtdte fallendi.
'iurii dicefe iibn meriiiens, ii putut ita esse ut Uicit,
El ulique verbapropletea
siint inslitula, non pet quw
se invicem tiomines fullant, sedper quw inatterius nout possit vetuin dicefe trienquamvisnon-ilasit';el
titiam cqgitationes suas proferant. Verbis igitur uti ad
f.iens, siputat fatsum esse el pto vero enuniial, ,auomvh revera ita sit ut enunltat. lia Aiigustinus.
Ex iiis
npriad quod inslituta sunt, peccalmn est.
fdllaciam,
eliam sequituf, iii ijui verum loquituf 'qiitfd faisuiu
Nec ideo uttuni riiendacium piitandum est non esse
putat fallutur ^et iierret; qui autem mentilur, quanpeccalum, quiq possumus aliquando alicui prodesse
tum in ipsp esi, faljat, .etiainsi expressam non babeat
menliendo. Possumus enim el furando alicui prodesse,
fallendi inteniionem.
si paaper cui datur palam senlil commodum : nec
Quare non est necesse iri definiliorie irieridacii, falieridi inleriliorierii
ideotale futtitm quisquani dixetit non esse peccatum.
poriere, cum
satis sit nnh loqtii vel-signilicarecontia
Tenio notandiiin,
mentem, in
Patres, qui de meiidacio aliter
eoque essentialis mendacii raiio sita sit. Posuitiamen
duplici ratione posse excusari: 1 quod
seripscrunt,
D. Aiigusiiniis
libro contra mendacium (Cap. 10),
illofempofeBcripsennt
qtio necdum aliquid liac de
dicens : Mendacium esse faltam cum volunlate falre dermitum erat ab Ecciesta, in eoque non Ectiesiae sensurii, sed-Platonis
sed hoe ideo fecit, quia in eo
secuti sint,
iena"isiani#aiionem,
pbilosopliiam
fallendi voluit intelligi,
ipso voluntatein
qul, libro -ii dte Republ. docet meiidacio utendum
quo quis
aliud significatquam
corde gerat. Si euim qui sic loesse., ta.mquani medicina quadam aul coiidimento;
2 quod
laiius
ef simulationis
efgo vp.luntas
quitiir, quantum jin ipso .est, fallit,
nomjen mendacii
sic ipqneiidi est volunias fallendi;
vel certe ut D.
et mendacium vocent eiiani orationem
usiirpent,
Thorrias expoiiil (2-2. q, l\0 art. i), quod cupiditas ]D,ampliibologicabi,
seu alio sensu dictam aut lacita
seit voluntas fallendi periiriedt npnquidem ad subslanaut condiiionn liniitalam;
ita ut
menliseogilaiipiie,
alter aliud injtelligat et decipiatur : et noniine siiiam, sed ad quamdam perfeclionem ipsius mendacii,
sicut effeqtus pertinet ad perfectionem suw fiausw.
mulalionis
etiam dissimulationent
Est
intelligant.
: Licet iioiinulli
enirn magna aflinitas, etparva differentia interhiec
Secundb, uotaiiilum
scrianiiqui
Platonis
ecelesiastici
semenliam
secuti
vocabuia et eqfum siguificata,
ptores
videlicet, falsiialem,
Iradiderinl
licere
vera
dissimulatamen
meniiri,
simulationein,
aliquando
mendacium,
liypocrisim,
et sana doclrina est omne nieudacium
esse pectionem, amphibologiam,
sponsionis aut proinissiocaitnn ,per se vitiosum et divina lege prohibitum:
nis suae. yiolaiiionem aut relraciaiionem,
quae subintle confunduiitur.
nullo praetextu, nullaque
Falsitas, ut dictum est, est ipsa
proinde semper illicitum,
iiiteriiioiie.aut
fieri posse
difTormitas
verbcrum
a re ipsa.
firie, nulla dispensaiione
et| ,'discrepantia
Hcilum et inculpabile.
Falsa enim dicitur oratio cum aliler enuntiat quam
Cujus doctrinae tria sunt pri0
niafia e.t,geiieralia fundamenta:!
ver
res se habet. JMeiidaciuin est falsa signiiicaiio
Aucioritas sacrae
et absolute, et saepisScriptqrae, quoe gerieratim,
borum, i.e. discrepans non semper a re ipsa, sed
srme damnat ,el prqbibet
omne mendacium, Loca
ait S. Tliomas (2-2
menje loguen-tis. Simnlatio,
Suat anerlissima in Proverbils : Verbum tnendaxjuq. 113, tirf. 1), est mendacium quoddam in exte
taiitiim

COLLATIO

1053
dicitis,
afficiat

slalus

vos
quotfdiano
detrimento.
Veniabiliter

eliam "raudabiliterdefiiiitio

atque

XVII.

DE DEFMENDO.

interminabili

A promeretur
immo verum
bealitudinis

enim,
incauta mutabitur,

si ad

mansisset.

1054

ab hujus
, absciridendus
proculdiibjb
graiia, si in sennonis sui obstinaiione
Hic vero perlinaciam
suae fetinens spon-

salubriorem

iranseat partem, nec coiistantioe praevaricatio esse credenda cst, quoties sponsio vitiosa
seu temeritalis
emendalio.
corrigitur,
Quae omnia

sionis, perpelua inorte daihnatur,

qiia fuisset proculdubio liberatus,
si definitionis suoe nialuisset destitutor
poiius quam perlinax invehiri.
Quod c in

possunt testimoniis apertissime

comprobari, quam mtiltis perniciosum
fuerit, definitionibus propriis inhacsisse, et ab eis econtrario
de-

illis

quoque duobus filiis qui in Evangelio

tionem vineae deslinantur,
evidenlissime

Scriplurarumquoque

stitisse,

commoduiii

fuefilac
CAPUT

mur,

salubre.

testanlur.

ab

definilionis

exempla
inconsultoe

IX.

Ille

enim

unus

prona respohsione
illi profuit humilis

patris festitit
consensit (Malih.

obsequeridaque
opere detrectavit

perdocealius
imperio,
xxv).

Sed nec

fesponsio, qiiia
iinplere, hecilli

prouceptum pairis
obfuit refragatio jussionis,
eo quod slatui sermonis
obstinaiione
mutata, scopon palris, operis exseculione complevit;
statrieet id qtiod reprehensibiliter

Quod plerumque (id est aliquando) ft/ius' sit statuta

dissolvere, quam implere.
sancti apostoli Pelri et Judae traQtiodliquidissime
ditoiis

quorum

ad opera-

quiab discessit

sentenlia

defiiiiiioiie
correcta
lattdabiliter
emendavit.
qua dixerat, Brat,
Non mihi lavabis pedes in mlernum (Joan. xin), iraNecnon et Herodis crucntissurii
regis exemptiim,
morlale Chrisli omniumque
sanctorum
consortium
qui fidem inconsulte Teiinsnsd
sacramenti, cruenALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

Nam sicnti mendaciiim

riorum signis factorum.
in
Verbis, ita simulatio in faclis consislil.
Hypocrisis
est
simulatinnis.
Nam
omnis
species
hypocrisis simulalio est: non omnis autem siniulatio hypocrisis,
sed sola illa qiia quissitnulat
sancfuateni qtiam non
habcl. Dis-iniulauo
nihil aliud est quam occultatio
est nullumque
viveriiaiis,
quae per se indilfereiis
lium sonat, el innltiim differt a simiilatione
et mendacio : Sicut enim aliquis verbo mentilur, quando significat quod non est, non autem quando lacet quod
est (quod aliquando licet) , ita etiam*i'e ipsa menlilur
el simulat qui per exleriora signa faclorum vel rerum
significat aliquid quod non esl, non autem si atiquid
prmtermiltat signiftcare quod est : unde aliquis polest
Ita S. p
peccalum suum occullare absque simutalione.
r^*
Tliomas. Eodem pertinet ambigua seu ampliibologica locutio, cum quis non tenetur ad allerius mentem el sensuin lnqtii atit respondere. Non enim mentitur qui uiitur attiphibologia
vel lacila restrictione,
dicere falstim aut loqui contra
quia non intendit
sed vel menlem
suam aliler
mentem,
exponere
s-ed
vel non totam expriniere,
quani alter intel/igai,
solutn ex parte. Porto sponsionis, seu pactionis correclio aut revocatio non est mendaciiim,
nec opponimr veritati,
sed potius fidei seu fidelitati,
ul notum esl (Vide S. Thomam 2-2, q. 110, art. 2, ad 5).
INon euim iiientiiur proprie, qni pactum aut promtsmenleiii tiiani :
sum violat, quia non loquiturcontra
Secus si promiltat
non liabens voluntalem
proniitvocabuio
tendi aut exsequendi.
Proinde niendacii
abuiitur
abbas Joseph hoc loco, dum inulatioiiem
consilii aut sponsionis factx
mendaciutn
appellat,
ul docle expbcal D. Cuychius, cujus censur.im in
hunc locuin siniul cum anuotaiioite
Ciaconii lectur
vidcre non omittai.
I
D
a Mtilta in banc sentenliam
exapud Gratianum
stant capitula, ul illud Augustini : Magnw sapientim
esl revocare hominem, quod male locutus esl; el Isidori: Jn malis promissis rescinde fidem ; in turpi
voto mula decretum. Itnpia esl enim promissio qum
scelere adimpleiur. Illttd nonest observandum sacramentum quo malum incaule promiilitur.
liis Consentanea docet abbas Josepli iufra cap. 14.
b
in
Apposite ad linnc locuni refert Sophronius
Prato spiriuiali (Cap. 216) hoc exemplum : Cum essem in sancta ctvttufe, venit ad me vir quidam fidelis,
et dixil mihi: Quia quwdam indignatio oborta esi inter me et fratrem meum, et ille non vttlt reconciliari
exltortnihi, alloquere illum, et ad reconciliationein
tare. Quod ego libenlissime suscipiens, couveni fralrem
illius, locutusque cum illo sum ea qum ad charilatem et concordiam perlinere videbaniur. Visusque esl

inlerim obiemperare mihi. Postmodum vero dixit ad

me : Reconciliari nequeo, quia juravi per crucem ultra itli non reconciliari.
Quo audito subridens aio ad
illum : Juramentum
luum talem habet vim ac si dixisses : Per preliosam crucem luam, Chrisfe, non observabo mandata tua, sed inimici lui diaboti voluntatem faciam : non solum enim non debemus ca servare
qum a nobis pessime deftnita fuerint, sed etiam tnaxime pmnitenliam
agere, el affligi in his quw coiilra
noslram salutem diffinivimus. Nam tiHerodes pmnitenliam egisset, neque jusjurandum,
quod slulte emiserat,
servassel, numquam profeclo maximum iltud scelus
admisisset, ut vrmcursorem Chrisii decollaret. Quod
quam de
quidem ipsius Basilii sententia confirmatur,
Evangelio sumpsit, quando voluit Dominus lavnre pedes beali apostoli Pelri,
cum ille primo perlinaciter
obsistens, postea sententiam mutavit. Haec ille. SenD. lia;ilii
tenliam auiem illani
vide iu prcoeuiio
Elliicorum.
Eodetn speclat senleniia Gelasii papae a
Gratiano citala (Vbi supra c. Beaius):
Beatus Paulus apostolus non ideo (quod absit) fefellisse credendus est, attt sibi exslilisse conlrarius, quoniam citm ad
Hispanias se promisisset ilurum,
disposilione divina
majotibus
occupatus ex causis implere non poluit
quod promisit. Quantum enim ipsius volunialis interfuil, hoc pronuntiavil
qitod revera voluisset efficere.
Quantum aulem ad divini secteia consilii (quw, ut
homo, omnia non poluil, licel spiritu Dei ptenus,
agnoscere), superna prwtermisil
dUpositione prmventus. Nec quia beaius Peirus aposiolus pro affeciu divinm revereniiw ipsi Domino respondit. (Joan. xm) :
Non lavabts mihi pedes in mtetnum, fejellisse (quod
absil) aul in sua pulabilut minime conslilisse senlenet quod
tia, quia mox eidem divinm volunlalicessetil,
se dixetal non esse fuclurum, cattsisastriclus humanm
saluiis, passus esl prona votuiitate faciendum.
c llanc
Mallhsei
Cliristus,
parabolatn
proposuit
xxi : Homo quidam habebal duos filios, et accedens
ad primum, dtxil : Fiti, vade hodte, operare in vinea
mea. Ille autem respondens, ail : Nolo. Poslea autem
pwniteulia molus abiit. Accedens aulem ad allerum,
dixil similiter. Al ilte respondens ait: Eo, Domine; et
nonivit. Qiiis ex duobus fecit voluntatem patris? dicunt ei: Primits.
dId est jiiramenli.
Herodes recreatus saltalione
est ei
filiae Ilerodiadis,
cum juramento
pollicitus
dare quodcumqiie
postulasset ab eo. At illa edocta
a malre sua : Da mihi, inquit, hic in ditco caput
Joannis Baplistm (Matlh.
Ex qun temerario
xxiv).
longe majora, quam ipsnm juramenlum,
juramento
consecula sunt incommoda
et peccata : 1 enim es
eo secuta est mors innocentissimi
et saiictissimi

JOANNIS

J055

CASSIANI

COLLATIONES.

1056

exslitit
A reversi, non solum nos ab hoc tam sublimi propointeremptor,
P.raecursoris Domini
dainnalioni
sito relapsuros, sed eliam, pro mediocritate
conver
semetipsum atvanoque limore perjurii,
immersit
sationis illius, mnltis certum estdispendiis
perpeiuae morlis
(Matth.
qne suppliciis
qtialientissimus

xiv). Primum etenim est optima slaluere : quod et

si aliter cesserit, sequens estin melius ea qu.c sunt
staluta mutare,
nostris jam jaordinationibusque
ccntibiis,

ut ita

dixerim,

manum

dexleramque

dos. Verum

nos evaugelicum
mandatum veliementer abslerrei, a Sil sermo vester, est esl, non non :
quod autem his abundanlius esl, a malo est (Matth. v).
Credimusenim

por-

prurigere. Ubi principia consilii non approbantur,

Si
dentia est, ul uiili addita provisione
reparentur.
adhibeatur ad
claudicat ad prima slatula dispositio,
In omnibus ergo rebus consideseciinda correctio.
est finis, et secundum eum propositi
dirigendus est cursus; quera si, superveniente
randus

illml

lanii

transgressionem
praecepii niilla
nec in extremis recte cejustitia,

posse compensari
dere, quod malo inilio

semel fuerit

CAPUT

inchoaium.

XI.

quod propositum gerentis, non negolii tit

cpntiderandut
effeclus.
ut diximus,
causis, b non
Joseph : In omnibus,
processus operis, sed voluntas operantis est inlucnResponsio,

noslri
salu-

consilio, ad deteriorem partem vergere viderimus, rectius est, incongrua constitutione

submola,
da, nec statim quis quid egerit, sed quo voto egerit
ita ut nonnullos pro his factis de quiad tnelioretn iransire senteniiam, quam statutis per- B inquirendum,
bus bona postea orla sunt reperiamus
fuisse damtinaciter
inbaerendo, peccatis gravioribus
obligari.
et econtrario
natos,
quosdam per reprehensibiles
CAPUT X.
briore

actus

ad summjam pervenisse jusliliam.

Et nec illi
ulilis rerum
qui pessimo regressus
exjiius profuit,
noii illam quae subsecuta est utililatem,
proposilo,
voluit opeiari;
nec huic
sed quiddam contrarium

nostra de melu prmbitm in cwnobio Syrim

sponsionis.
noGermanus : Quanlum
spectat ad desiderium

Intettogatio

commodi utililate
quod a nobis pro spirilalis
oedificari vestri jugitate
susceptum est, optaremus
fuerimus
consortii. Si enim ad coenobium noslrum
strum

ALARDI

GAZJEI

nocuit

reprehensibiliter
inchoasse, qui non pro consed necesproposito,
temptu Dei, nec delinquendi
i

COMMENTARIUS.

inter natos
Propbetae, quo, etiam teste Veritate,
niulierum major nemo surrexerat. 2 Herodes facius
'
: satius enim erat hic
homicidii
est reus alrocissimi
praeslare. Esf contra
pejerare
quam juramentum
officium, inquit B. Ambrosius (Lib. i de Offic. c. 50),
nonnumquam solvere promissum, sacramentum custodire, ut Herodes, qui iuravtt quaniam quidquid peli- C
et necem prmslilit,
tum esset, darel filim Herodiadis;
ne promissum negaret. Sic Jephtm melius fuerat nihil
tale promiltere, quam promissum parricidio solvere. Et
Augusiiuus
(Serm. 11 de Sanctis): Hetodes ne Deum
offendetet pejerando, Deum offendil tmviendo. Et paulo
post subjicil exemplum Davidis regis, qui cum temere jurasset se occisurum
Nabal, exorari se ab
praeAbigail uxore ejus passus est, ne juramentum
staret: Juravit,
inquit, temere : ted non implevit jurationem majore pietate: immo gratias ea de re egit
dicens : Benedictus Dominus Deus Israel, qui misit te
hodie in occursum meum; et benedicta tu, qttm ptohibuisli me hodie, ne irem ad sanguinem, et ulciscerer
me manu mea. 3 Rea quoque homicidii
facla est
ipsa Herodias mater cum filia, quia per ipsam petiit
immo omnes convivae, qtiia propter
caput Joannis;
eos qui pariteraccumbebant,
inquit Mailhaeus, voluit
suum servari et exsecuiioni
manrex juramentum
dari. Voluit ergo, ut notat div. Hieronymus in comj.
tcelerit
sui
esse
consortes.
omnes
convivas
menlario,
4 Spectaculum
exhibitum
est, inquil Ambrosius,
quod etiam omnes barbari horrere consueverunl. inler
epulas alque convivia consummandm crudelilalis
proEt
ad
de
carcere
ediclum.
a
convivio
fertur
carcerem,
ad convivium feralis flagilii
circumferiur
obsequium.
uno
sunl
crimina!
S.
El
Quantain
Hieronyfacinore
: Legimus,
miis in commenlario
ait, in Romana
historia
Flaminium ttucem Romanum, quod accumbenti juxta se meretriculw qum numquam sevidisse diassensus sil, ut reus quicerel hominem decollalum,
a cendam capitalis criminis in convivio truncarelur,
soribus pulsum curia, quod epulas sangu.ini miscuerit,
et morlem quumvis noxii hominis, in allerius delicias
prmslUerit, ut libido et hoinicidium pariter miscerentur. Quanlo sceleratiorHerodes et Herodias, ac puella
qum sallavil, in prelium sanguinis caput postulal pro-

phetm, ut habeqt in potestate linguam qttm illicitas

Est porro
nuptias arguebqt? Haec D. Hieronymus.
advenendum
quod hoc exeraplum Herodis praeiermisit Dionysius Paraplirastes,
quam ob causam nescio, nisi forie (quia de juramento agebatur) ne perAt constat iljurio vel in speciem favere videretur.
lud jurameniuin
ad rera illicilam
nullatenus
obligasse, et potitis perjurii crimen admissum fuisse illud exsequendo quam fuisset omittendo,
ut modo
dictum esi; el longe aliud est mentiri (de quo hic
relraclare
quaeritur) et pfomissum sive juramentum
aut violare, ul^ex dictis palet.
a Sic illi verba Christi
apud Maltliosum, de promissis praesiaridis inlerpretabantur,
quasi sensus
sit: quod vos promisistis facturos, facile; qtiod non
ne facite : quomodo eliam loquitur
div.
facturos,
Paulus n ad Corinih. i : Numquid levitale. utus sum,
aut qum cogilo, secundum carnem cogiio, ut tit apud
me, est, el nori ? Fidetis aulem Deus, quia sermo noster, qui fuit apud vos, non est in illo, esi, el non. At
et germanus sensus verborum
Chrisii est
proprius
de non jurando, hoc est, ut ab omni specie jnramenti extra necessitatetn abslineamus:
et simplici
sermone , simplici affirmatione
aut negalione utamur, prout veriias se habet. Quod si pleuiorem et
exactiorem ejus sententiae explicationem
requiras,
alios inierpretes,
decretalem Innocenlii
vide,praeter
teriii de Jurejnrando
(Lib. n Decreial., lii. de Jurejurando, cap. Etsi Chrislut), qua non minus erudile
quani perspicue docet quaienus homini Christiano
jurare liceal aut non liceat; cujus pariem postread religiosos spectantem hamam, sive corpnidem,
bes inferius ciiaiam (Ad cap. 27).
b Alibi aliis'verbis
16 cap. 18) : Quasi
(Collat.
vero apud Deum verba tantummodo et non prmcipue
voluntas vocelur in culpam, el opus solum peccati, et
non etiam votutn ac proposilum habeatur in ctitni
ne, etc. Et infra : Affeclut enim peccati, non otd
admissi. Sic ibi. El hoc esl quod
considerandus\est
vulgo dicitur : Volunias habelur pro facto, supp. arud
Deum et in foro conscienlioe.
Idem rursus ineulca
tur seq. cap. :

10o7

COLLATIO..XVIL

darii et saficu tinis intuitu,

nuit necessiiatem.

vituperabilis.initii

CAPUT

susti-

XII.

DE

Et nt haec eadem de sanctarum

lucidemus
universo

exemplis,
orbi poluit

diScripturarum
salubrius
quidve utilius

quid

procurari quatn Dominicae passionis salutare remedium? a Et tamen non solum non
verum
profuit,
cujus ministerio
nunlielur

etiam

in tantum

probalur
de illo, Bonum

i 111obfuit

traditori

ut absoluie proimpletum,
eral ei, si nalus non fuistet

1058

,A nec iste salutem statuit operari. Illud enim pro retributione

mercedis ju-te unicuique repensatur, quod
mente conceperit,
non quod exinde
principaliler
bene

Quod boni ptovenlus malignis aucloribus non profuerint, nec bonis mala getla nocuerint.

DEFlNIENDO.

vel

male

contra

votum

operantis

emerserit.

Ideoque justissimus judex excusabilem, inimo laudabilem lalis b meudacii censuit proesumptorem,
quia
sine eo ad benedictionem
rion poterat
primilivorum
c Nec debuil in crimen vocari
pervenire.
quod desiderio benedictionis
exortum est. Alioquiri
non modo
iniquus in fratrem palriarcha
praedicius, sed etiam
circumvcntor
in palrem et sacrilegus exstitissel,
si
habens aliam viam qua ad benedictionis
illius graliam perveniret,
banc quae fralri
damnosa esset ac

noxia, expetere maluisset. Videtis ergo apud Deum

(Malth. xxvi). Non enim secundum hoc
non processum operis, sed destinationem
mentis inquod evenit, fructus illi est sui operis repensandus,
His itaque
ut ad propositam
sed secundura id quod facere voluit,
vel quod effe- B quiri.
praestruclis,
ob quam haec universa proemissa sunt
cturum se esse credidit. Et rursus, quid criminosius
quaesiionem
mihi primitus velim, cujus
dolo atque mendacio, eliam in exiraneum,
ne dixerevertamur,
respondealis
homo ille

rim

in

germanum
non solum nullam
hensionem
perpetua

patremve commisso?
pro his damnalionem

Et tainen

rei causa vos illius

aut repreverum etiam

Jacob patriarcha
conlraxit,
benedictiouis hacredilate ditatus

est (Genet.
benedictionem

sponsionis
CAPUT

Responsio nostra,

nexibus

yinxeritis.

XIII.

qum causa a nobis'esegeriisacramenlum sponsionis. 1' '

Nec immerito,
quia et iste
destinatam non ex praesenlis lucri avaprimogenilo
ritia, sed ex fide sanctificalionis
perpetuae concupivit; et ille non bumanoe salulis obtentu, sed pliilar-

: Prima, ut dlximus, exstilit causa, qua

nosiros
mcestilicare
scniores
ac piaeceptis
eorum
obsistere verebamur.
Secunda, qua s.i quid perfectum

gyriae crimine morii tradidit omnium Redempiorem.

Et idrirco ulrique
eorum fructus operationis
suae,

vel visu vel auditu percepissemus

atque magnificum
a vobis, cuni reversi ad coenobium fuissemus, exer-

secundum

cere nos posse iiiconsultissima

mus.

xxvu).

destinationem

tum voluntatis

ascriplus

menlis
est

eorum

ac proposiquia nec ille fraudem,

ALARDI

GAZJEI

Idemetiam
docuit abbas Thendorus
collat. 6,
cap. 9 : Neque enim, ait, palientia Job mercedem. diasuis tentationibus reddidil,
bolo, qui eum illustriorem
nec
sed itli ipsi qui eas viriliier
periulit,
acquisivil;
immunitale
Judas mlerni supplicit
donubilur , quia
prodilio ejus ad salulem generis profuil humani. Non
eniin provnttts considerandus est operis, sed operanlis
affeclus. Ubi proventus idem quod processus supra, id
est, successus, vel evcnlus.
b De vetbis
Jacob patriarchae,
quae habentur
Gen: xxvii, tres suni seuteiitiae. Piima asserit Jacob
vere esse mentiium, non lamen peccasse, quia mendacium illud non modo fuit excnsabile,
sed etiam
lainlabile
el Deo acceptum.
Ila abbas Joseph boc
loco. Sed liirc senleiitia ab omnibus rejicitur,
ut dicliini est. Alii censent ill.i vcrba coniinere mendacium officiosum, et proinde a cnlpa veniali non posse
excusari. Ita Lyranus, Abulensis, Cajeianus. At comest SS. Patrum
inunior
senteutia,
qni proedicta
ul div. Auverba Jacob mendacio carere nffirinanl,
cap. 10 el lib. xvi
gtistinus lib. contra Mendacitim
de Civit. cap. 37, tametsi quod dtcil, factum ejus ad
esse, revera quaestionem non
mysieriuin referenduin
solvit. Nam sensus mysticus, sicut bistoricum
non
lollii, Ita rem gestam uon excusat. Neque simile est
d-: metaplioris,
parabolis,
aliisque figuratis locutionibus: quia sermo tropicus lamum secundum troputn intelligi debel, el parabolae non nisi parabolicutn habem sensum : bistoria
vcro etiamsi mysterium ctiiiiineai,
vera lamen non erit, nisi quoe narranlur ita gesta sint uti narrantur.
Quale est illud
de duobus Abrabae filbs (Galat. iv), altero ex libera,
altero ex anctlla, genilis, el alia qiiam pluriina.
Verior ilaque ac solidior aiiorum Patrinri imerprelatio,
Jacob quaudo dlxit : Ego sum Esau primogenitus

Germanus

persuasione

credidi-

COMMENTARIUS.
sed verum dixisse, sf alio
C fuus, non esse menlitum,
sensu quam pater ejtis intelligebat.
Iniellexit
enim
se esse Esau, noti in persona, sed iii Jure primogenitnra' sibi debito el legitime acquisito : sictit Cliristns Mattli.fi
xi ei xvn dixit Joannem Baptistam esse
et virtute. Sic
El>am, non in pi-rsona, sed in spifiiu
Tlieoibireius
q. 80 in Geuesim : An rion esl, inqitil,
usns Jacob mendacio. cum dixil:
Ego snm Esau primogenilus luus? Minime vero, emerat enim ille priviab Esuu; vere iqitur se appellabat
iegiu primogenilurm
Eadeni raliotie div. Gregorius Jacob a
primogeiiitum.
mendacio excusat lioniil. (i in Ezechielem, et Innocentitis 111 cap. Gaudemus. de Divnriiis
(Lib. IV Decretal. lii. 19). Div. iiioiuas,
2-2, qtiaest. 110, ait. 3 :
Jacob. iuquii,
myitice dixit se esse Esau primogenitum lsaac, quia videlicel primogenita illius de jure ei
debebatttur : usus est autem hoc modo loquendi per
provhetiw ad designandum mysterittm, elc.
\spiritum
' Excusat hic abbas
patriarcham
Jacob, quod desideiio
cura eain-alia
consequendoe beuediciionis,
n
" ratione
conseqni noii possel, quasi coaclus meulitus
fuerit. Qttae certe excusatio debilis est et infirma,
nisi sic inlelligas Jacob necessario nieniilum
esse,
ut benedictionem
jure sibi debiiam consequeretur.
Hac enim ralione
certum est excusari,
si non ab
onini mendacio, sallem ab eo quod dicilur perniciosum, quia ju^iitiae el charilati
contrarium,
ideoque
moriiferum.
Neque refert qi.od grave damntim fratri
suo hoc facto intiilerit,
quia id juste fecil , ulens
unde nnllam ei
siio, quo se Esau spoliaverat:
iure
ecil injuriam,
nisi contra jusliquia nulla iujuria
liam. Div. Gregorius ubi supra : Jacob, inquit, prinon pet ftaudem surrtpitit;
'mogeniit benediciionem,
sed ui sibi debiiam accepit, quam, concedente rralre,
dula lentis mercede emerat

iOANNIS

1059.

CASSiANI

COLLATiONES.

1060

XIV

A hil vobis oberil extorlae miitalio paciionis, dummodo

illius peffeciio pUriiatis,
semi quod~sirie Crilpa aclionis ordo mutelur,
principalis
Disputaiio
pro qua sponsib
'' "'''
dummodo bbriislitdii
edpidiut' ejfeclus.
vesira processcrat i sccundura
Domini
voiuutatem
a desfinaiio mentis
maturius acquiratur.
Nori cnirii ex hac immutatione
pfaefaiVsuriius,
Joseph /Sicut
CAPUT

secundum
.vel 'cdridemnat,
vei feiriuriefatnoihijiem
invicem cqgiiaiiontbiis
illud : Etiiiter'se
accusqntibus
Deus ocaut eiiam defenaentibus, in die quajudicabil
:"' Egd auteni
'';'
''.'
''>.::!
'.
.i"fi5'"i
ut
cum
congregem,
opera et cogtlattones_ eorunx vento
omnibus geitiibut et liriguis (Isaiw LXVI). Quaniobrem
desiderio
ut video, boc vos spdnsionis i
pfiffectionis,

eulla
-(-

llliidefiam

hbhi:hum'(Rom.ri)l

vinciilo

colligjistis,

: :

dum

credidislis

"

illo

quo nunc", superveniente

comprelieifdi,
ad sublimitatem
ejus conscendi
nipre judiciq,
Non ergo praejudicat quidquid
posse respiciiis.

infaiiiia

in pueriii.ihi,

plenon !

de ptieniia in juveniulem,
de
ulieriora
seiiectiiiis
juventufein
transferimur;
atque
ila lioec in nobis Conditoris nostri consunimatio perut ex hac permutalione
nullum
egit,
mendacium
ascribalur
aetati. )ta- eliam inlefior
liomo noster

dis-

ablactatus

eam posse i

ordine

sed.inconsultae deulLu.m.pjOtest judicarimendaciuro,

finitionis
Et ut etiam
prudens salutaTisque correctio.
de physicis,
quod inodum propositoe quaestionis abih nobis opera
solvatr,' aiiquid:ihferaiiius,
naturaipsa
sua de coiisilio diviiiae majestatis imriiutat. Nani ab

a priiriordiorum
diversas provectus

ieriefrlirifs

cum
inslilutis,
robustiorem
de

oetates ad
visum fuerit accidisse, sii B per
cfepans ab illa.disposiiione
modo nulla prihcipalis illius proposili diversitas subunaquaque prpfecerit,
alque exinde ad canitiem sensuiim ac virttm perfectum eimensuram
desertio i
mlatis plenilucujnsquam
sequalur. Negue .enim opificii
dinis Christi perveniens
aut segniliem arguit viatoest dciiiutatio
ea
ferfamenti,
(Ephes. iv), deposuerit
ac direciioris
eleclio. Itai
varietaiem
ris vioe coinpendiosioris
incurrisse
qiiae erant parvulij,
numquid
igilur et in hacparte emendatio disposilionis
improvidae npn. spiritalis yoli estjudicanda,
transgressio.
Dei et pielatis amore :
Quidquid enira prq cbaritate
perficitur,
el fulura;

habet vilm quw nunc estt

faiheisi.duris
alque adversis vi-

quae promistionem
(ITtm.iV),'

deatiir

non solum nulla repreInclioari,

principii's
sed :etiarii laude dignissimum
est. Et idbensioiie,
cifco nihil praejudicat refragatio sponsionis incauiae, ,

mendacii, et non polius

perfeetionis
consecutus
esse credendus est? Sic

plenitudiuem
rudimcnla
ve-

teris

lnslrnmeiiti,
Dei, ad
dispensatione
legislatoris
beatitudinis
perfectionem
evangelicae transferuutur,
nec iamen

ex lioc

ritoe sanciioiiis
pletio

immulaiio

iiilervenisse

et cumiilus

aut diversifas
credenda

sublimiorum

proeleest, sed adim-

et ccelestium

praeceoestimanda

illius
nec sacrae promulgaiionis
ptorum;
si quolibet geriere scopus tantum,
id est, proposita i
est abolitio, sed ascensus; nee varielas, sed profeteheatur. Omnia namque ob hnc;
ctus. Unde et Dominus noster, Nolite, inquit,
msiipietalis destinatio
C mare
b non
agimus, ut Dco cor mundum exhibere possimus; cu-- 1
quod veni solvere legem aut prophelas;
si in his locis facilior judicatur,
ni-veni solvere, sed adimplere (Matth. v); id est, non
jus consummatio
ALARDI

GAZiEI

C0MMENTARIUS.

a Destihatio,rri.erilis,
id est, intentio,
vero jamopera ipsdpeccala sunt, ticut furla, slupra,
remunerat,
et opus ejus
id est, facit iMiiiiiiiein Deo acceplmn,
blasphemiw vel cwtera tatia, quis esl qui dicot causis
Matlb. vi : Si oculus litttt fuebonis esse fqcienda; ut vel peccata non sinf,- vel, quod
ineritoriuin,
juxta.illud
luum Iticidum eriL Oculum
esi absurdius, justq peccaia sint ? Quis est qui dicat:
rit simplex, tolumcqrpns
Vt habeamus quod\ demits pauperibus, faciamus furla
ehim, ail Augiisunus, (Lib. n de sertii. Dcm. cap. 2,1),
attt tesiimonia falsa vendamus, mqxitne si
divilibus;
accipere debemtis intenlionem nostram, quw si munda
sed nocenles potiut
non inde innocenles twdantur,
fuerii et recla, otiinia opera npstrq, qttm secundum
damnaluris judiciblts eruantur? Duo enim bona fiunt
eam opetamur,
bpna sunt; qttm quidem omnia lotum
vl et pecunia sutnatur,
hitjus venditione riiendacii,
cqrpus appeltavii, quia ei Aposlolns membra noslra diuntie inops alatur; et judex falUititr, ne homo puniacii qnmdam opefa ufci aif: Mortificate tnembra vestra,
et immundilur. Haec div. Augustinus,
el quoe sequuntur in eamqitm sunt suver tetram,
fotnicalionem
sed quo
dem sententiain.
tiatn, elc. Non ergo quid quisque faciat,
b Quomodo
esl. Coeieruni admonet
aniino faciai,
consiqercndum
Chrjsius dicat se non venisse ut legem
sed adihiplerel,
cum reipsa solverit
el
idein Augusiinus iu.libro conlra Mendacium (Cap. 7)
solveret,
haec inlelligenda
esse de. operibus, qttae npn siinl ex
puiclierrime
explieai Joannes Maldotialus
ahrogarii,
aul menlis destinan.u.ila iiitentinne
(Jn cap. v Malth. j) post S. Thomain (1-2,
q. 107,
semala,.quoe
a.
:
Interest
lioec
sunl
verba
:
veteris
tione fieri possuiit bona
quitiem plurimum,
Prwcepta
1), ctijus
Iegis
intentione
et
doclrina:
quid fiat.
adimplevit Clirislus; el. operc
inqiiit,
opere qnidem,
qua cgusa, quo fine, qua
Sed ea qum conslat esse peccala, nullo bonw causw ob- r quia circumcidi voluil, et alia legalia observare, qum
erant temppre illo pbservanda, secunditm illud Galat.
tenlu, nullo quasi bono fine, nulla velul bona inleniv : FacUim sub. lege. Sua aittem . octrina adimptevit
tibne facienda sunt. Ea quippe opera hominum, seu
causas habuerint bonas, seu malqs, nunc sunt bona,
Primo quidem, verutn intelleprqycepia legis tfipliciler.
ctum legis exprimendo,
sicttf pofcf in homicidio
et
nunc mala, qum. non sunt pet seipsa peccala : sicut
bonum opus est, si fil
tictum prmbere pauperibus,
adulierio, in quoruin prohibilione Scribm et Phurismi
non itileUigtibant,
nisi exleriorem actum prohibitum ;
causa misericordim
cum tecta fide; sicut concttbiiusunde Dominus legem adimpievii, ostendendo eliam inleconjugalis quando fil cqusa generandi, si ea fide fiat,
Setiores aclus pcccaiorum cadere sub prohibilione.
ut gignantur regenerandi (Vide div. Bernard. lib. de
cundo, adiiiiplevitDominus
pracepid legis, ordinando
Ptwcep. cap 17 ef 18). Hmc alque hujitsmodi secundum suat causas opcra sunt bona velmala,
quia eaqttoniodo tulius pbservaretur quodlex veius statueral:
el hoc
sicul lex vetus stalUerat ui homo non pejeratel;
dem ipsa si habeanl malas caustts, in peccala verlunaut
tuiius obsetvalur si\ omninp a jtiramento absiineat, nisi
causa panper pascitttr;
tur; velui-, si jactariltw
aul filii genein causa necessiVtltS. Tertio, adimplevil Dominusprwlasdviw causa cum rixore coacnmbilur;
Cum
con?
non ut Deo, sed ul diabolo nutrianiur.
tunlur,
cepta legis, super dddendo qumdam perfeclionii

''

COLLAf

(081
antiquare

priora,

sed ad perfectionem

10 XVII.

perducere

DE DEFiNIENDO.

im-. A'dGruni

vel tumor sapienti

obduratur,
sed ulique et pie credenda, e|
offenditur;
geniilis
immobiliter
sunt tenenda,
et secundum veritatis

perfecta.
CAPUT

XY

an absque peccato sit, quod infirmis

Jnterrogalio,
stra contcientiq occasipnem ingeril menliendi?

no-

: Quantum spectat ad vim sermohum i

digesti sunt, haud l
prudenterque
qui rationabiliter
difficile sponsionis nostrae scrupulus a; nobis potuisdeternisi illud nos vehenientissime
set extrudi,
Germanus

forreret, qupd infirmioribus

quibusque inlromitti
tasse per hoec videlur
exempla oceasio nientiendi, (
si ullo.modo pacti fidem dissolvi posse cognoverint; ;
quippe cum tantis hoc ipsum el tam mioacibus inlera Perdes omness
dicaiur eloquiis,
Propheta diceole,
mendacium (Psal,\)j
Os quodl
el,
qui loquunlut
mentitur,

occidU animam (Sap.

CAPUT

10C2

infidelitas

regulam praedicanda. Et idcirconondebemusaliense

infidelilatis
obtentu osconomvas, idesi,
dispensationes prophetarum
atque sanctorum,
quas Scriptura
eorura
abdicare, ne dum infirmitati
debere. nos.- credimuss,
non soltim
verura eliam sacrilegii criminepoiluamur;.;

commemorat,
condescendere
mendacii,

oportet nos ea, ci see,t. quemadmodum

confiteri,
pie
Cajterura bis qni pravi pror
explanare.

sed, queniadinodum
cundum historiam
gesta sunt

diximus,

aditus obstruesunt, non ex hoc menliendi

tur, si earum rerum quas.v.el prolaturi
sumus, vel :
aut penilus abnegare, aut
protulimus,
veritatem,
positi

o exlenuare

i).

XVI.

scandalum ,
quod non propter infirmorum
veiitas sil mulanda.
Scriplurarum
b Occasiones causoeque perditionum
his.s
Joseph :
,
qui perituri sunt, iinmoqui perire desiderant, deesse

Respontio,

non possunt. Neque enim abjicienda sunt leslimonia i

ac de suo corpore penitus abradenda, ,
Scripturarum,
vel Juquibus vel haerelicorum pravitas animatur,
ALARDI

GAZ/EI

laljorenius.
allegoricis
interpretationibus
nocebit. auctoQuid enim illis horum testimoniorum
ritas, quibus etiam sola.corruptiovpfuntati^sufficit?:,
CAPUT
Quod veniqliler

XVII

mendacio sancli lamauam eUeboro,

usi sint.

Itaque taliter de raendacio sentiendum,

atque ita
eo c utendum
esl, quasi nalura ei insit ellebori;
COMMENTARIUS.

tilia, ut patet Matlh. xix, 6i dicenti se observasse

hamum; el eum piscem qui primus ascenderit tolle ,
et aperto ore ejus, invenies staterem, illuiri sumens da
prwcepla veteris legis, dicit: Vnum libi deesl: si vis
eis pro me et te (Malth. xvn). Quirursum
perfeclus esse, vade et vende omnia qum habes, elc.
cumdicerel,
a Hae et similes seutentiae, secundum conimuiiem
omne
in
os
inttat
non
homiQuia
quod
coinquinal
non de qnncitmqtie mendacio, sed
inlerpretaiionem,
nem, tunc accedentes discipuli dixerunt ei: Scis quia
Phariswi audilo hoc verbo scandalizati
de pernicioso dumlaxai intelligunlur
sunt? Al ilte
(Vide infra cap.
'
18) : praesertim de eo quod pietaii vel religioni re- C respondens ait : Omnis planiaiio quum non plantavit
enim veriias praeciptie invePater tneus cwlestis eradicabitur.
Sinile illos : cmci
pugnat; quemadniodiini
ita per antonomasiam
nitur in doclrina religionis,
sunl, et dttces cwcorum (Matlh. xv). JKcce iriagisira
Veritas ne in quorumdam cordibus scandalum gigneidvocatur
mendaciuni,
qtiod verilati
reltgionis et
verbo Dei contrariaiur.
relur, quod non debuil, tribtitum dedit. El rursum quia
b Hoc
praetermisit
capul cum iribus sequentibus
generari scandaiuin in quorvmdam cordibus conira verilatem vidit., in suo eos scttndalo remdnCre permisit.
seculus
Dionysius paraphrasies (quem ctLavardinus
Ex qua renobis considerandum est, quia, in quanlum
est), et pro doctrina hujus cap., quae videbatur. alisine peccato possumus, vilare proximOruni scandalum
conlinere, et ad sequenlem dispuquid: ambigiiiiatis
mcndacii adilum aperire ,
tationem et defensioneni
debemus. Si antem de veritate scandalum'sumitur,
utinasci scaitdatum^ quam veritas relinhauc clariorem sulijecil in persona Joscplii alibaiis
lius permillitur
ad objeciionem sibi faciam rerspondentis, decerpiis
licet plenius
quae udere
qualut. Haec Gregorius,
ex cap. sei|iieuti:
soluuimodo quibiisiiam scntcntiis,
explicata a S. Thoma (2^2, q. 45; arf. 7).
Ponam liic
Nos ista prmdiximus de mutaiione promissionis inprilniim verba Peiri Malirri ad hunc
cauta;, non ul deiaus aut reseremus viam seu adilum
locum, ne quid leclori excidat. Eadem, inquii, pene
ul
usus est siniiliiiidine
Plato iii lir de Republica,
et
prohibilis noxiisque mendaciis; ulilius judicantes,
Cieterum qoanivis nonsiforte prmveneril nos inconsulla sentenlia, temperelur
Origenes lib. vi Siromamm.
salubrioris
nec
nulli ex sacris Doctoribus exisianl, qui mentiri aliconsilii;
supervenienie tnoderatione
oportet nos rigidos irrevocubilesque manere in his qum
qiiaudo viro Clnisliano
periniiiaiit,
potior est lainen
semel staluimus, si tnalura ac prudens discrelio in ein lib. de Mendacio ad Consentinni cap.
jjAugiistini
nerit poslea reclius aliquid. Aliud namque est mentiri,
5, el conlra niendaciurn cap. 2, f t epistol. 8 ad div.
aliud siatula seu promissa malure, elc. Deinde proei div. Thomae in 2-2, q. 110, art. 3,
Hieronyiiiiim,
et in 3. dist. 38, ari. 3, senleulia,
sequitur Dionys. ea qtiae liabeutur cap. 19. Caeierum
tjtiam eiiarn seul
ab
Auclore
nihil
doclriua hujuscap.,
iitlfalioc
eodem: ,et in n par.
prolata est,
quitur div. Anioniiius
alienum a verilaie
ei vere docet qtiando
Suni. tii. 10 cap. 1, 91, niiiiirum oiiine niendacium,
continet,
scandalum sit vitandum aut coniemuenduni.
Cui *isive iliud officiosum
esse pecsit, sive jocosum,
milis locus est apud S. Gregorium liomili.t 7 in Ezecatuiti.
Pro quibus eiiam facit liinoceniius
III, in
chielem in haec verba : In nostro bono opere aliDecretal.
lib. v lil. 19 de usuris c. 4, ubi dicit in
sacra prohiberiiie
quando cavendum est scandalum proximi,
Scriptura
vita
aliquando
quis pro alierius
veto pro nihilo contemnendum. Quod in ipso noslro
mentiaiur.
Vide praeter nominatos
auctores etinra
Auclore didicimus, qui dum tribuium Pelro inquisilo
a Caslro de Haeresibus, in verbo MenAlplionsum
dnciuin , et Sixtum Senens. lih. v Biblioih.
pelerelur, prius puradigma proposuil, per quod se nihil
aiinotat.
debere respondil, dicens : Reges lerrm a quibus acci107. Hoec Petrus Maturus.
Sed jani ad textiim et
exculiendas accedamus: Menpiunt Iribulum, tel censum, n filiis suis, an ab alienis?
praecipuas diflicultates
Cui cum dicerelur, ab atienis , illico respondil:
dacio ulendum esl, quasi natura ei insit ellebori. Id
Ergo
liberi tunlfilii?
Sed poslquam liberum se esse monslraesl, mendacio iilcndiiin aliquando, ut elleboro. Priscu pruiia setentia falsa et erimim paradoxum,
vU, ne fortasse scandalum cuiquam facerel, subdil : Vt
ttutem non scandalitemus eos, vade ad mare, et initte
ronea inter eas quibus meuiieodi
licentia
jn kr

JOANNIS

1063

CASSIANI

COLLATIONES.

1031

morbo sumptum fuerit, A tifera imminet aegfitudo;

exitiali
sin vero integra et imper- ;
Quod si imminente
neturbala corporis sanitate sumatur, statim ad praeocfit salubre, caeterum absque summi discriminis
cessitate perceptum praesentis exitii est. Ita namque
cupanda vitalia yis perniciosa
pertendit.
Quod de
Raab Hierichonlina
etiam sanctos ac probatissimos Deoviros veniabiliter
(Josue, u) et de Jacob patriarsicut a Raab (Josue , cha (Genes. xxvn) evidenter ostensum est, equibus
legimus usos fuisse mendacio,
sed etiam
nec illa mortem alias quam hoc remedio potuisset
n), cujus cum non solum nulla virtutum,
b
evadere, nec iste ad benedictionem
primogeniti
perimpudiciliac monumenta commemoret Scriptura, pro
maluit occultare
venire. Non enim Deus verborum tantum actuiimque
tati mendacio,
quo exploratores
admisceri
populo Dei aeterna benequam prodere,
dictione promeruit.
Quae si veritatem loqui, aut saluli
nulli dubium quod nec
civium consulere maluisset,
cum universa domo sua fugisset inteimminentem

et judex, sed etiam propositi

ac destinationis
inspecior est. Qui si aliquid causa
salutis aelernae ac divinae contemplationis
intuitu ab
nostrorum

discussor

unoquoque vel factum

etsi hominibus
durum

Dominicae Nativiialis
inserta,
ritum, nec auctoribus
anhumerata
et in patriarcharum
catalogo, per successionem suae prolis edere roeruisset omnium Sal-

ille

lamen

intimam

viderit

vel promissum, lamatque iniquum esse videatur,

cordis inspicieus pietalem,
non

voluutatis,
sonum, sed votum dijndicat
est pervatorem.
B quia finis operis et affectus considerandus
Denique Dalila (Judic. xvi), quoe utilitati
d
civium consulens,
veritatem,
exploratam
prodidit
petranlis,
quo poluerunt
quidam, ut supra dictum
et alii per veest, etiam per mendacium justificari,
consecuta, solam
perpeluoe perditionis vicissitudinem
rilatis assenionem peccatum perpeluae mortis mcursui cunctis meriioriam
criminis
Quando
dereliquit.
rere. Ad quem finem etiam Jacob patriarcba (Ibid.)
igitur grave aliquod imminet de veritatis confessione
sunt recipienda pertunc roendaciorum
respiciens,
hispidam fraterni
discrimen,
corporis
speciem obverborum

humilis conscientiae saluc, itatamen utreatu

Ubi autem nulla conditio sumroae
mordeamiir.
mendacium
omni caulione
necessilatis
incumbit,

volulione

fugia
briter

ad

Videbat

est : quemadmodum
de ellebori diximus potu, quod salubre est qnidem
si tunc demum sumatur cum inevilabilis
atque morvelut

mortiferum

devitandum

ALARDI

GMMl

enim ex hoc majora

sibi lucra

et insiiganii
acquievil.
benediclionis

observantiam
quam per simplicitatis
non enim dubilabat
mendacii
conferenda;
htijus
macularo inundalione
paternae benedictionis prolinus
alque jtistitiae

COMMENTARIUS.

aslruilur
et defendilur,
quas dominus C
lectoCuychius collegit, et in ordinem digessii, quo
ribus magis pateant et tutius caveantur. Porro elleherba est,
helleborum,
borum, vel, ut alii maliint,
Latini veratrum
insignem purgandi vim habens, quam
nascitur
in Aniicyra
Praestantissimum
appellaut.
insula, ubi el tuiissime sumebatur purgandi cerebri
causa, auciore Plinio (Lib. xxv cap. 5). Unde laciinn
Antiest ut qui cerebro minus sano esse viderentur,
bibere juberentur,
cyram navigare aul helleborum
sumiiur;
El apnd Gruecos iXkiGopiZeiv pro insanire
et levitatis aut vertiel qui parum animo con^tani,
esl helleboro
ginis niorbp laborant, DleSbpa SsiaBat, id
dicuntur,
purgare cerequod heileborum
indigere
aniiquis crediium
brum, ideoque curare insaniam
sil. Unde Isidorus (Etym. lib. xvii, cap. 9) : ElleboRomani atio nomine veratrum dicunt, eo
rum, iiiquii,
mentem in sanitatem reducat.
quod sumptum motam
a R.<ab Hierichonlina
mulier
oflicinso
usa cst
Hebraeos
mendacio, dum jussa prodere exploratores
Q
:
venerunl
ad
se
Fateor,
diverterant,
respondit
qui
ad me, sed nesciebam unde essent. Cumque porta clauderelur in tenebris, el illi pariter exierunl, nescio quo
cum mendaabierunt, etc. (Josue, n). Hocmendacium
cio ob!>tetricumiEgypliarum,
quae, ul lilios Hebra'0Pliaraoni tnentitae leguniur,
rtini inorte eripereut,
suam de utroque sentenD. Augustinus
coiiferens
tiam ita edisserit (Lib. conlra mendaciumcap.
15):
Deum
cum
Hebrwis
esl
bene
fecisse
Quod scripltm
mereirice,
obstetricibus, et cum Raab Hierichonlina
non ideo factum est quia mentilw sunt, sed quia in hoNon est itaque in
tnines Dei misericordes fuerunl.
eit remunerata fallacia, sed benevolemia : benigmlas
mentis, non iniquitas menliemis. Sicut enim mirum
absvrdumque nen esset, si atio prius tempore commissa
ab eis aliqua opera mala Deus propter posieriora opera
bona vellet ignoscere: iia tnirandum non ett quod uno
lempore, in una causa Deus ulrumque conspiciens, id
et
est, (actum misericorditer,
factumque fallaciler,
collalione

hoc

pellium simulare non timuit,

mondacium
mairi
laudabiliter

bonum remuneravit,
et, propler hoc bonum, malum
illud ignovit. Etjinfra
posl longam de utrisque disita concliidit : Proinde Raab m Hiericho,
putationein,
quia peregrinos homines Dei suscepil hospitio, quia in
eorum susceptione periclilata esl, qitia in eorum Deum
credidil,
eos, ttbi politit,
quia diligenter
occullavit;
quia per aliam viam remeandi consilium fidelissimum
dedit, etiam supeinm Hierusalem civibus imiinnda laudalur. Quod aulem menlila est, etiamsi tdiquid ibi prophelicum intelligenlet
exponilur, non tamen imilandum
sapienler proponifur;
quamvis Deus illa bona memorabililer honoraverit, hoc malum clemenler ignoverit. lhec
ad liujusloci
D.Augustinus
explidejmendacio Raab,
et falsae asserlioms
de tnendacio miliier
cationem,
et laudabiliter
jusurpato coitfutalionem,
perquam
accommodata.
b De Raab non alia
moninienta
Scriimpudicitiac
nisi quod cam mcreiricem
imii
ptura commemofat,
solum bisloria
J,osue, sed et Aposlolus ad llcbra-Oa
et Jacobus cap. secuiidn uoniiuet. Lyraundecimo,
nus tamen nou proprie nieretricein,
scd caitpoii.ini
seu hospiiam
fuisse coutendit.
Vide .Waldmiaturo
iu cap. i Mauhoek
c At contra
non esse facienda
replamat Apnstolus,
Reclamat B. Jobdicens:
mala,ulevenianlbpnu(Rom.5).
NumquidDeus
iildiget mendacio nostro (Job. xm)? Reclamant SS. Patres , quos supra ciiaviunis (Cap. 8).
d
Respicit exeinpla Raab et Dalilae, supcrius allegata. At de Riab longe aliier praedicat apostnlus
Paulus : Fide Rbab meretrix non periil cum incredw
lis, excipiens exploralores cum pace tliebr. xi). Fide,
inquit, non inendacio : et lide non ficta aut mortua,
sed viva et per Cbaritaiem operanie, ut explicai B.
Jacobus dicens :\Simililer
et Raab meretrix,
noniie ex
operibus justificqta esi suscipiens nuntios el alia via
ejiciens (Jacob. ii) ? Dalila vero Samsonis uxor non
ob veriiatis
sed ob perfidiosam conconfessioneni,
in manus hostium, peccalum perjugis proditionem
petuac morlis incunit
(Judic. xvi).

COLLATIO

4068

XV.IL

DE DEFINtENDO.

1066

abluendam, et velut nubeculam quamdam flatu Spi-, K pingebat in ostium portae, defluebantque salivae ejus
in barbam : cum eliam uxorum
ritns sancti velociler absumendam, atque uberiora sibi
concubinarumque
nec ullum eis imputaregregibus licito fruerentur,
quam per illam
per hanc affectaticiam simulationein
tur ex hac parte peccalum; instiper c etiam inimicomeritorum
praemia conferenda.
ingenitamverilatem,
-.,
rum sanguinem
manu frequenter
effundeCAPUT XVIII.
propria
veium
rent, idque non solum non reprehensibile,
Objeclio, quod illi tantum impune mendacio uti sint,
qui sub lege vixerunt.
etiam laudabile crederelur.
Quae ita nunc, Evangelio
in
videmus omnimodis
ut sine
Germanus : Non mirum est has dispensationes
coruscanle,
interdicia,
ac a nonlicenlius
horum quidquam non
veleri Testamento,
usurpatas,
ingenti crimine ac sacrilegio
fuisse mentilos,
nec mendacium ulQuemadmodum
possit admilti.
numquam viros sanclos veniabiliter
b cum multo majora eis pro temporum rudimeniis
non dicam
lum, quamlibet
pio colore contectum,
Iicuisse videamus.

Cur enim mirum

sil, quod beatus

saAchimelech

sed nec veniabiliter

a quoquam crediprobabiliier,
mus usurpari, dicente Domino : Sit sermo vesier, est
est, nen non; quod autem his abundaniius esl, a malo
esl (Matlh.
v) : Aposlolo quoque in eadem con-

David ftigiens Saulem, percontanli

cerdoti atque dicenti:
Quate tu solus, el nullus ett
sertecum? ita respondit:
Rex, inquit, prmcepilmihi
monem, et dixit : Nemo sciat rem propler quam mis- B gruenle, Nolite mentiri invicem (Colos. ui).
sus es : nam et pueris condixi in illum, et in illum loCAPUT XIX.
cum (I Reg. xxi). Et iterum : Si habes hic ad manum
Responsio eo quod licentia mendacii, qum ne in veteri
hastam aut gladium, quia gladium meum el arma tnea
quidem indulta esl Teslamcnto, veniabiliter a mullis
fuerit usurpata.
sermo enim regis urgebat.
non tuli mecum (Ibid.);
d Uxorum
Vel illud : Cum perductus ad Achis regem Gelh, inJoseph :
quidem
concubinarumque
illa libertas, instante jam lemporum
el multiplicalione
humanae generalionis expleta,

simulavit, ac mutavit os suum

in manus eorum et imcoram eis, et collabebalur

multarum

sanum se furiosumquc

ALARDI

GAZMl

a Circa hunc locum notanda venit vulgata distinctio mendacii ab Augustino tradita, in mendacium offi ciosutn, jocosutn et perniciosum , cujus distinctionis
in hac dispuiatione proecipua habenda est ratio. Offifit yro
ciosum dicitur,
injuria
qtiod sine alterius
salute vel commodo alicujus. Jocosum , quod sola
Perniplacendi sive delectandi volunlate profertur.
Iuter
ciosum, quo grave nocumentum alicui infertur.
haec autcm tria mendaciorum genera, solum pemiciosum genere suo morlilerum
esse, vel ex ipsa nominis nota constat: jocosum vero, quod nemini nocet; et officiosum, quod etiam prodest alicui, non
nisi veniaiia. Hinc D. Augustinus
(Enchir. c. xxn)
in expositione psalmi quinti : Duo sunt, inquit, omnino mendaciotum geneta, in quibus non magna culpa
est; sed lamen non sunt sine culpa : cnm autjocamut,
menlimur. Et alibi (Lib.
aul ul prosimus proximis,
cont. Mend. c. 9), de officioso mendacio disputationem concludens : Peccatum ergo est, inquit, sed veniale, quod benevolentia excusat. Porro de hujusmodi
mendaciis,
quoe subiude viris sanctis in Scriplura
Hmc quando
ascribunlur,
gencratim ila pronuniiat:
in Scripturis sanclis legimus, non ideo quia facta credimus , etiam (acienda credamus, ne violemus prmcepta, dum passim sectamur exempla. Et infra : Conslat quod non omnia qum a sanclis vel juslis viris
tegimus facta, trantferre debemus in mores : sed etiam
hinc discere, quam late pateal, el ad quos usque perveniut quod Apottolut ait : Fralres, et si prmoccupavos qui spirilales
lus fuerit homo in aliquo delicto,
estis, instruile hujustnodi in spiritu lenitatis (Galat. vi).
b Videtur hic Germanus existimasse
mendaciura
in veteri lege fuisse permissum,
perinde ac polygaubi dicilur,
miam; quod sequenti cap. refellitur,
quod polygamia tunc temporis poluit esse sine peccato, mendacium non item. Porro de mendacio et sicum
iiiulatione Davidis uon videtur hic laborandum,
nulla ratio appareai eum a mcndacio officioso et veniali excusai.di : praesertim cum sequenti cap. fafuisse mentileatur hic abbas Davidem veniabiliter
salvaret.
tum. ut se ab injusia Saulis persecutione
Excusat quidem aliquatcnus D. Thomas (2-2, q. 111,
orf. 1 ad 1),
apud
quod Hla fictio sive simulatio
quam figuram explircgem Achis figuralis fuerit;
cai D. Augustinus in psalmum xxxi; at certe figuraPATROL.

XLIX.

fine
non

COMMENTARIUS.

(C

j)'

liva significatio
mendacii notam non excludit,
ut ex
dictis palet.
c
non salis capio.
Quod hic sibi vclit Germanus,
Nam et bella gerere el sanguinem
ininiicoruni
in
bello justo effundere
non minus licitum
sub lege
Evangelica quam sub lege veteri. Alias vero , vel
privata auctoritate, vel prnpria temeritaie sanguinem
humanum fundere, etiam ante legem veterem et decalogum expresse vetitum fuit Genesis ix : Quicumque effuderit sanguinem humanum , fundelur sanguis
illius. Ad imaginem quippe Dei
faclus est homo. Quod
si ad legem illam talionis respicit, quoe jubebat oculum pro oculo, dentem pto dente, vulnus
pro vulnere
reddi (Exod. xxi, Letiif.xxiv,
Maith. v), constat illam
datam esse, ut relegem judicibus et magistratibus
exercendis
el delictis pugulam quam in judiciis
niendis sequerentur,
non autem privatis hominibus,
quibus conlra dictum est Levii. xix : Non quwres
ullionem, nec memor eris injurim civium tuorum.
d Pluralitas
uxorum
simul el eodem tempore
quam Graeci polygainiam vocant, qitamvis nec per se
optanda.necperfeelionieiprimceinstiiuiioniniatriinonii conseniauea esset (unde merito reprelienditiir
Lamech(Gen. iv),qui priinus eain invexit, quando duas
uxores duxit, vel unam carnem in duas divisil uxores,
ait D. Hicronyiiius),
post diluvium tamen, cuin pauci
essent liomines,
et viia huniana multum abbreviaia,
ex dispensatione
divina fuit illa lex nionogamije
et polygamia liominibus conabrogalaautrelaxata;
cessa, tuui admulliplicationemgeneris
bumani, lum
ad propagationem
popull lidelis et cultus diviui, qui
in sola faniilioe Abraliae, acdeinde in populo Israelitico residuus fuit. Unde Abraham ires uxores, Jacob
quatuor, David multo plures babuisse legitur. Quod
aulem hic dicitur uxorum et concubinarum
Iibertas
non sic accipiendum
est quasi
antiquitus permissa,
ut
virissanctiseipalriarchisfueriiit
pellicesetscorta,
haeretici calumuiantur,
sed in illa pluralitate. nxorum,
post primariam uxorem, unam autalleram, quae non ad
lori tantum, sed ad bonorum omnium communionem
concubinae dicebantur
admitlebatur,
secundariae et
inferiores, quamquam veraeet legitimse conjuges, quae
promiscue uxores vel concubinac nuncupantur: quemadmodum Agar et Celhura concubinae Abrahae vooanlur Genes. xxv, et Davidis concubuias legimus I Reg,

3k

JOANNIS

1067

CASSIANl

COLLATIONES.

1068

sacramentof uni, vel ob quoruminiuus jain necessaria per Evangeli- A tionem spiritalium
dam salutem sarictos viros in veteri Testamehto ledebuit amputari.
Nam usque ad
am perrectioriem
Christi oporluit
benedictionem
adventum
primorgimus exsecutos, in tanlum nos quoque cum necessitas cbarclaverit
non possumus abdicare, ut ne
dialis illius vigere sententiae qua diclum est, Creet replele tettam (Genes. i). Et
scile et mulliplicamini
ipsos quidera apostolbs, ubi consideratio
alicujus
velut

irnmerito

fuit, ut ex illa radice fecunditatis humanae, quae in synagogu pro dispensatione

flosculi
temporis Uliliter viguit, angelicae virginilatis

idcirco

justissimum

germinarent
in Ecclesia

ac

suaveolentes

coniineniiae

fructus

Mendacia vero eliam tunc

gignerenlur.
Instrumenii
textus evifuisse damnaia, totiusveleris
denter oslendit, dicens : Perdes omnes qui loquuntur
mendacium

(Psal.

v). Et iteruin : Suavis est homini

et postea replebilut
os ejus calculo

mendacii,
Mendacium, inquit,
(Ptov. xx). Et ipse legislator,
a tunc demum id veniabifugies (Exod. xxm). Sed
panit

cmn ci necessitas aliqua

usurpatum
seu dispensatio salutaris adjuncta est, ob quam non
debueril condemnari;
quale est illud quod commemorastis de David rege (I Reg. xxi), cumfugiens inliler

diximus

sectationem Saulis iujustam ad Acliimelecb sacerdolem, non proposito cujusquam lucri, nec studio laesed ut tantuinmodo
dendi quempiaro,
semetipsum
ab impiissima
salvaret, mendaciejus insectatione
hus utitur verbis,
quippe qui manus suas inimici
regis sanguine et quidem a Deo sibi loties traditi,
: Propiiius
mihi sit
noluerit,
Deus, ne faciam rem hanc Domino meo, Chrislo Dmini, uf millam manum meam in eum, quia Chrtstus
Domini est (I Reg. xxiv). Et idcirco dispensationes
coniamihare

dicens

has quas vel ob voluntatem

Dei,

vel ob pra-figura-

utililaiis

exegit,
inlerim

paulisper
adluic de veleri

ab teis decliriasse
differentes,
Testamenio

cemamus.

digesfis

primitus

Quse
quae

profcrre disponimus,
inferemus, ut facilius appro-

post liaec congruentiiis

betur viros jiistos et- sanctos, fam in novo quam in
veteri Testamento in; his ceconomiis sibi per omnia
concordasse.
pro

salule

Quid enim de illa Cliusi ad Absalon

b
dicimus,
regis David
pia simulatione

quae cum loto fallentis et circumvenienlis

promatur
consulentis
Scriaffeclu, et utilitateiri
impugnet,
ita dicentis :
'.B pturae divinae testimbnio
comprobatur,
Domini
phel,

autem nulu
ul

dissipalum ett contilium AchitoDominus super Absalon malum

induceret

(II Reg. xvn) ? Nec epim reprehendi

poterat

id quod

recto proposito ac pio judicio pro juslis partibus gerebatur, ac pro illius cujus pielas Deo placebat salute atque victpria rjeligiosa fuerat simulatione conceptum.
ficto,

Quid eliam de illius. feminae pronuniiabiraus

quae suScipiens illos, qui ad regem David a

proediclo

Chusi

fuerant

destinali

abscondit

in

super os ejus,
puteo , et expandjens velamen
o cum
Trantierunt,
simulasset,
ptisanas se tofrere
inquit,
gustata paululum aqua , atque hoc eos figab insequentium
(] Quapropter d respondete,
mento

manibus

liberavit

(lbid.)l
quaeso, mihi, quid fuissetis

ALARDI

GAZJEI

COMMENTARIUS.

i
i

modo uxor, modo

quod vocatur offlciosum, ut in exemplo Davidis et
XVi, et illa Levilae coniubernalis,
aliorum. Verum aliud est excusari, aliud approbari;
concuoina appelta-tur (Judic. xix), Porro hanc polyliam bonumcerte
et liberiatem,
excusatione non eget,
genere humano jam
etiperfectum
gamiae licentiam
Dominus plane abolevit,
sed imperfectum
saiis pfopagato, Chrislus
etpiancum.
b
illam
Noo
tam
simulatione
monogaroiae legeiri primis parentiquam probabili et plausiprimamque
restituil et renovavit,
Matthaei m,
bili consilio usus est Chusai pro salute regis David,
bus inspiratam
instiargumento ex primaeva illa matrimonii
quod Absaloni visuiri est prudentius et lutius consilin
triplici
tutione adducto; qriod et D. Hieronymus observavit,
Acliitopel;
qua tamen prudentia Absalon
deceptus
!
Geneseos
liictum
est:
Masculum
1* quia in exordio
est,.
c Verba textus :
et feminam fecit eos; uon ra.asculum et feminas, sed,
\Quasi siccans ptisanat. Ubi plimasculum et feminam, ut unius conjugis consortia
sanas nonnulli interpretanturcoiilusum
alii
Irilieuni,
2 Dictum est : Propler
hordeum
decorticatum.
De quo Plinius lib. xvm
necterentur, ail Hieronymus.
hoc dimittel homo patrem el matrem, et adhmrebit
cap. 7, et lib. xxn cap. 23. In hac porro simulatione
uxori suw, non uxoribus. 3 Diclum est: Erunt duo
bumanijexemplis commendatur
aliisque similibus
in carne una, id est, erunt duo una caro : duo, intatis officium,
non quaiecumque
fuerit admissum
meridacium.
quit, nou plures. Hanc itaque legem monogaroiae
d Tali
postea abrogatam aut relaxatm
quaestioni fespondet div.Augustinus
primitus institutam,
(Contra
revocans et in inlegrum
Christus veluti postliminio
mendacium cap. 17|: Faciat homo etiam pro temporestauraus subdidit : Dico vobis, quia quicumque disalute quod polest. Cum autem ad hunc
j, rqlihominum
arliculum
ventutri fuerit, ut tali saluti consulere nisi
miserit uxorem suam, nisi ob fornicaiionem, mwchalur.
Quilnis verbis polygamiam omnino exclusam Patres
peccando non possii, jam se exislimd non habere quod
nam ut Innocentius
intellexerunl:
III, in quadam
faciat, quando id reliquum esse perspexeril, quod non
tecte faciat. Et infra (Cap. xix), fursus eamdem aut
decretali (Exlrav. de divort. cup. Gaudemus), ratiocinatur : Si uxore dimista duci alia de jure non posimilem quaesiionem proponens in persona eorum
qui mendaCium pfopugnabant:
Quomodo apud hotest, fortius et ipsa relenta. Per quod evidenter apparet pluralilalem
in utroque sexu, cum non ad imparia
mines, qui ptocul dubio si falluntut, avetlunlur a percirca matrimoniumreprobandam.
Ita ponnicie vel aliena, vel sua, periclilantibus
subvenialur
judicentur,
tifex (Vide etiam Sixlum Senens.lib. vi, annolat. 82).
homiriibus, si not humanus ad meniiendum nvn inclia Mendacium
sic est intrinsece inalum, ut nulia
nei affeclus? Si patienier me audiatturba mortalitatit,
aut dispensatione
turba infitmiiatit,respbndebo
iiecessiiate
possit fieri bonum.
aliquid pronegotio vett
tdtis. Certepia, vera, tancta caslxlas non niti ex virQuod et Aristoteles agnovit i.v Etliicorum
cap. 7 dilule [Al. verilate] est, et quitquit ddvertut eam facit,
'cens menddcium per seimprobum esseet vituperabile,
iierum autetripulchrum
et laudabile. Efficilur quidern
profecto adversut ierilatem facii. Cur ergo et ti non
ih liecessitaie veniabile seu excusabile
non commitiomendacium
potesl aliter periciitanlibus. subveniri,

1069

COLLATIO

XVII.

DE DEFINIENDO.

1070

si qua vobis nunc sub Evangelio constitutis A aliis saluiaria sunt, nostris utilitatibus
praeponentes,
fuisset exoria conditio,
utrumnam maluissesine dubio subApostolico satisfecerimus imperio,
eunda est nobis necessilas mentiendi.
tis eos simili celare mendacio dicentes eodem mcdo,
Et idcirco
et implere illud
transierunt gustata paululunkaqua,
nec integra charitatis viscera possidere, nec ea quae
aliorum sunt, secundum Apostolicam
quod praecipitur, Etue eos qui ducunlut ad mortem,
disciplinam
ne parcas (Prov.
ei redimere eos qui inlerftciunlur
nisi his quae dislrictioni
noquaerere poterimus,
stroe perfectionique
cnnveniunt, paulultiin relaxatis,
prodere
xxiv) : an veritatis confessione latilantes

acturi,
similis

perempturis? Et ubi esl illud Apostoli, Nemo quod

suttm est quwrat, sed quod alterius (1 Cor. x) : Et,
Charilas non quwrit qum tua sunt, sed quw aliorum
(1 Cor. xm)? Ac de seipso : Non qumro, inquit, quod

condescendere

utililatibus

aliorura

prono maluerimus affectu, et ita cum Apostolo infirmis efficiamur

infirmi, ut lucrari possimus infirmos (I Cot. ix).
CAPUT

XX.

est, sed quod tnultis, ut salvi ftant (I Cot. x).

Si enim ea quoe noslra sunt quoerimus, et id quod
nobis utile esl pertinaciter volumus reteniare, eliam
mihiutile

in bujusmodi necessitatibus
veritatem, el reos fieri mortis

Quod veniabile plerumque mendacittm et noxiam verilatem eliam apostoli censuerint.

Quibus eruditus'exemplis
beatusquoque apostolus
Jacobiis omnesque illius Ecclesiae priiniiivae praeloqui nos necesse est
alienae. Si veroea quae cipui principes a apostolum
Paulum ad simulationis
ALARDI

GAZ.EI

COMMENTARIUS.

sluprum, quod ideo est conirarium veritali, quia con- B lltique respondebis, Ne scandalhatentut
qui ex Judaiis crediderunt. Simulasli ergo Judmum ut Judwos
et ut periclilanli
trarium est caslitati;
subvenialur,
lucrifaceres, et hanc ipsam simulalionem Jacobus.et
loquor tnendacium, quod ipsi apertissime est conlracwteri te docuere presbyteri. At veto S. Augustinus
rium veritati? Quid apud nos tanlum promeruit caslilas, el offendil verilas, cum omnis ex veritale sit canegat paulum proprie simnlasse, sed usum esse liberlate conscientiae suae, qua sciebat legales caereslitas,el sit non corporis,sed mentis caslitas, veritasque
monias nondum esse sic abrogatas, ut iis uli saltem
in menle habilet, sicut eliam corporis caslilas? etc.
a Hisloriam narrai S. Lucas in Imnc modum (Acf.
ad tempus et usque ad proniulgaiibneiii
Evangelii
libenter
suscenon
liceret.
C'm
jjenissemus
secundum
non fuit
Hierosolymam,
Itaque
Auguslinum
xxi):
vera simulatio, seu hypocrisis, ut hic abbas abusive
pctunt nos (ratres. Sequenii aulem die inlroibal Paulus nobiscum ad Jacobum, omnesque collecli sunt seloquitur,
quia non fallendi catisa hujusinodi riius
exercuit, sed ut ostentleret adhuc liberuni esse Juniores; quoscum salulasset, narrabal per singula qum
doeis legalia servare, dunimodo non in eis spein saDeus fecissel in Gentibus per ministerium
ipsius. At
luiis coliocarent.
Verum ut lioec clarius elucescant,
illi cum audissenl, magnificabanl Deum, dixerunlque
hic sententiam
D. Thomae (d-2, q. 103) de
ei: Vides, frater, quot mtllia sunl in Judwis, qtti crejuvabit
cessatione legalitim, tleque simulationePelri
a Paulo
diderunl, et omnes sunl wmulatores legis. Audierunl
a
eorum
autem de te quod discessionem doceas Moyse
repreliensa, et inler claiissinios
Ecclesiae doctores
debere eos
et Augustiiium
Hieronymum
disceptata, quoe maqui per genles sunt Judworum, dicens non
xime ad hunc tractatum perlinet, audire. Sic igitur
circumcidere filios suos, neque secundum consueludi- S. Tliomas in commentario
nem ingredi. Quid ergo esl? Ulique oportet conve- _
Epistolae ad Galatas
*
"
audierunt enim le supervenisse.
tractans illa verba Pauli ad Petrum apostolum :
iiire muttitudinem;
Si tu Judwus cum sis, etc. : Sciendunv,
Roc ergo (ac, quod libi dicimus. Sunt nobis viri quainquit,
isiorum
occasione
verboruin
tuor volum habenles super se : his assumplis sanctinon
quod
parva concain
ut
radant
troversia
orta
est
inler
el
iltis,
et Augustiimpende
Ilieronymum
fica te cum iltis,
nuin.
Et quanlum ex eorum verbis aperte colpila; et scienl omnes quia quw de le audierunl (alsa
in qualuor discordare
videntur. Priino in
ligilur,
tuni, sed ambulas el ipse cuslodiens legem. Tunc Paucum
illis,
tus assumplis viris postera die purificatus
tempore legali.um, quando scilicet servari debuerunt. Nam Hieronymus
duo tantuin tempora disinfratiit in templum, annuntians explelionem dierum
iinuin anie passionem Christi, aliud
donec offerretur pro unoquoque eorum
tinguit,
purificalionis,
post
oblatio. Hactenus S. Lucas. Ubi adverte quatuor
passionem. Unde vttli Hieronymus quod legalia ante
ritus et caeremonias legales designari in conseerapassionem Christi viva essent, id est, babenlia virtulem suam, in quantum scilicet per circumcisionem
Nazaraeorum praescriplas,
tione seu sanctificalione
lollebalur peccatuin originale,
Numer. cap. sexto. Prima caeremonia erat votum,
per sacrilicia et lioslias placabatur Deus. Sed post passionein non solum
quo se Domino publice consecrabant. Secunda, ut in
dicit ea non fuisse viva nee mortua, sed, quod plus
dies manerenl oranies, et inlemplo per tringinta
et liaec dicebaiur purgatio,
est, etiam mortifera, el quod quicumque post paslerim a vinoabsiinerent;
sionem Chrisli ea servavit, peccavit mortaliter.
sive purificatio.
AuTertio, expleto lenipore purificain holocaugustinus vero distinguit tria tempora : iinum tempus
tionis, offerebatur agnus immaculatus
anle passioiietn Cliristi, ei concludens cum Hierostum, ovis pro peccato, et aries imniaculalus in hosliam pacificain. Postremo radebantur eorum capita, Jj
] nymo dicil isto tetnpore legalia viva fuisse; aliud
et capilli una cum sacrilicio pacificorum cremabanlempus post passioneni Cliristi iinmediaie, ante graliam divulgatam (sicut lenipus aposlolorum in princiItir. Has igitur caeremoniasa iege preescriplas, et non
a quibusvis, sed a sanctioribus legis Mosaicaeobserpio), in quo tetnpore dicit Augustinus legalia mortua
fuisse, non tameu mortifera Judafisad fidem convervatoribus, id est Nazaraeis, exhiberi solitas, Paulus
simul cum
sis, dunimodo ipsa servantes spem in eis non poneapostolus seniorum consilioacquiescens,
ut refert
rent, quasi necessaria essent ad salutem;
aliis Judaeis in se suscepit, et observavit,
tertium
Lucas. In qua observatione censet D. Hieronymus,
tempus dicit esse post veritatem et gratiam Christi
et in iioc tempore dicit ea mortua et
divulgatam,
quemadmodum et hic abbas, Paulum usum fuisse
mortifera omnibus ea servanlibus. Secundo discorad vitandum scandalum
pia quadam simulatione,
dant Hieronymus et Augustinus de observatione leinfirmorum qui ex Judaeis crediderant. Sic enim D.
galitim, quantum ad ipsos apostolos. Hieronymus
Hieronymus
(Eptsf. 89): 0 Paule, in hoc te rursum
exe.rcueris
enim dicii. quod apostoli numquam secundum verirnterrogo cur caputraseris, cur nudipedalia
latem servabant legalia, sed solum quadam pia simu
de cmremoniis Judmorum, cur obtuieris sacrificia, e,t:
'
Kcundum legem pro te hoslim fuerint immolatm?
lalione, ne scilicet scandalizarent Judacos et coriim.

JOANNIS

1071

CASSiANI

COLfcATiONES.

1075

infirraanlium
A debatur; sed illud magis praeposuisse quod infirmanfigmenta descendere, pro imbecillitate
tium utilitas exigebat? Et ut haec eadem atlentins
cohoriantur,
eumque purilicari secundum observanvirtutum
insitiam legis, caput radere, vota offerre corapellunt,
Apostolicarum
indagantes sigillatim
quaerat aliquis quomodo omnibus
quod ex hac hyposrisi
gnia replicemus,
praesens illud dispendium,
per omnia bealus Apostolus suam probelur aptasse
gignebatur, nihili reputantes, sed contemplantes polius lucra quae erant ex illius diutina praedicatione
personam? ubi factus isit Judaeis sicut Judaeus? Proibi, ubi illam sententiam intimo corde custodicens : Ecce
diens, quam Galatis denuntiaverat,
ego Paulus dico vobis,quia si circumcidamini, Chrislus

parienda (Aefor. xxi). Non enim lantum apostolo

collaPaulo lucrum ex hacejus fueral dislriclione
tura, quanlum celeri ejus exitio universis gentibus

fecto

Quod sine dubio universae tunc evenisset Ecclesiae, nisi illum baec ulilis ac salubris bya Tunc
pocrisis praedicationi evangelicae reservasset.

vobis nihil

detrimentum.

acquiescitur mendacii detrimento,

quando majus, ut diximus, iromiconfessione dispendium, et ulilitas
net de veriiatis
confertur
compensare illa
quae nobis de veritate
enim

necessario

ac veniabiliter

proderit

circumcisione

Ifialat.

imaginem

v).

In Timolhei

tamen ,
Judaicoesn-

quodammodo
Et rursus, ubi factus esl eis

perstitionis
assumpsit.
qui sub legc erant tariiquam sub lege esset? Nempe
Jacobus omnesque seniores Ecclesiae, formiibijiibi
danles

ne in eum illa irrueret

Judaeorum creden-

tium, immo Cliristianorum

judaizantium,
multitudo,
B quae ila fidem Christi receperat ut adhuc rilu caerequae generanda sunt damna non proevalet. Quod
aliis verbis idem beatus
moniarum legalium teneretur, discrimini
etiam
ejus hoc
temperamenlum
dicentes :
consilio ac persuasione
se semper tenuisse testatur.
succurrerunt,
ubique
Aposlolus
b Factus sum Judwis tamquam
Nam cum dicit,
Vides, fraler, quot millia sint in Judmis qui credidehis qui tub lege
ul Judmos lucrifacetem;
erant, quasi sub lege essem (cum ipse sub lege non
estem), ut eosqui tub lege erant lucrifacerem; his qui
tine lege etant, tamquam sine lege essem (cum sine
Judceut,

lege Dei non essem, sed inlege essem Chtisti), ut eos

faclus sum infirmis
qui sine lege etanl lucrifacetem;
omnibus omnia
infirmus, ut infirmos lucrifacerem;
factus sum, utomnes facerem salvos (I Cor. ix); quid

runt, et hi omnes mnmlatores legis sunt. Audierunt

aulem de te quia discessionem doceas a Moyse eorum
qui per genles sunt Judworum, dicens non debete eos
filios suos (Aclot, xxi). Et infra : Hoc
etgo fac quod tibi dicimus. Sunt nobis viri quatuor votum habenles tuper se. Hit assumptis, sanctifica le
citcumcidete

cum illis, et impende iniltis ut radantcapita, ettcient

omnes quoniam ea qum de te audierunt falsa sunt, sed
dmbulas et ipse custodient legem (Ibid.). Et ila pro
illorum
qui sub lege erant salute, illam paulisper

atque
ostendit,
quam secundum infirmilatem
condescendisse
mensuram eorum qui instituebantur
districtionem
sententioe suae calcans, qua dixerat,
se semper, et a perfeclionis rigore aiiquid relaxasse,
nec tenuisse se id quod districtio rigida poscere vi- C Ego enim per legem legi mortuus tum, ut Deo vivam
aliud

ALARDI

GMMl

COMMENTARICS.

Et hoc quidem modo dicit

modum et accurate disserentem tomo primo Annaconversionem impedirent.
lib. i de Rom. Pontifice
simulasse Pauluin quando persolvit votum in templo
lium, nec non Bellarminum
c. 28.
Act. xxi, et quando circumcidit
j
Hierosolymitano,
a
a
Act.
Jacobo
D.
Mendacium cap. 10) huxvi, etquando
Timotheum, ut habetur
Augustinus^Confro
monitus quaedam legalia suscepit, ut habelur Act.
jusmodi mendacia, de quibus hic agitur, sicul et alia
est, non
xv, Quae quidem simulatio sic inielligenda
peccata, quoe secuta aliqua utilitate compensamur ,
ideoque apud homines excusanlur, vocat compensaquod illos actus secundum rei veritatem non facetiva : In omnibus, ail, aclibus nostris maxime etiam
rent, sed quia non faciebant tamquam legis caeremobonos lurbant compensaliva peccata, ita ul nec peccata
nias observantes, sed propter alias causas. Augustisi hdbeunl lales causas, propler quat
nus vero dicit quod apostoli servabant ipsa legalia,
existimenlut,
non quod in eis vim aut spem salulis ponerent; sed
fianl, in quibus videlur peccari polius si non fiant. Et
prmcipue de mendaciis hoc in hominum opinione prmquod ila expediret tum ad convcrsionem Judaeorum,
tum ad sepeliendam cum honore Synagogam, ne si
vatuit, ul peccaia non putenlur illa tnendacia, quin
immo et recle facla\esse credantur, quando qulsque pro
et prohiberentur
statim abolerenlur
legalia, pari
ejus, cui falli expedil, uiililale mentitur; aut ne aliis
gradu et loco haberi viderentur cum ritibus geniilium et idololatria,
noceal, qui nocituriis videlur, nisi meiidaciis evitetur.
quasi non fuissent a Deo inslib Id
aut mendacium
tuta et bona. Teriio, discordant de peccato Petri.
qjiomodo citra simulationem
ab Apostolo praestitum sit, declarat idem Augustinus
Nam Hieronymus dicil in simulatione
priedicla Peirum non peccasse, quia hoc ex charitate fecit, et j)rj his verbis (Ibid. cqp. 12): Quod Paulus ail: Omnibus
omnia [aclus sum, f omnes lucrifacerem, etc, companon ex aliquo limore mnndano. Augustinus vero ditiendo id fecil, noii menliendo. Fit enim quisque lamcit eum peccasse, venialiler tarnen, per indiscretioquam ille cui vull subvenire, quando tanla misericordia
ncm, qua videbalur nimium inhaerere Judaeis, ad
vitandum eorum scandalum.
Quario, discordant in
subvenit, quanla sibi subvenire vellet, si esset ipse in
dicil quod
eadem miseria conslitulus. Itaque fit lamquam ille, non
nam Hieronymus
reprehensione Pauli;
Paulus noii vere reprebendit
Petrum, sed simulatoquia fallit illum, sed quia te cogitat sicut illum. Nam si
rie, sicul el Petrus simulatorie legalia servabat. Auproplerea quia dixil: Faclus sum Judwit tamquam Judmus; el iis qui sub lege erant, tamquam sub lege: ideo
guslinus vero hoc improbat, quia Paulus in canonica
pulandus esl tnendaciter suscepisse legis velerit sacraEpistola ad Galalas 11, in qua nefas est credere alieodem modo
menla; debuit el \genlium idololatriam
quod falsum esse, dicil quod Petrus reprebensihilis
memiendo suscipete, quia dixil eliam iis qui tine lege
erat: unde verum est quod Petrus peccavit, et PauHaec S.
lus vere eum, non simulatprie, repreliendit.
erant, lamquam sine lege se factum, ut eos lucrifaceret.
Quod ulique non \fecit. Non enim alicubi sacrificavit
Thomas, nonnullis contractis aut intermissis ob nimiam prolixitatem.
Si plura desideras, lector, conidolis, autadoravit illa figmenta; acpotiuslibere, tamerudite ad. sule Baronium de tota hac controversia
quammarlyr Chritti, deletlanda et vitanda montlravit.

1073

COLLATIO

XVII.

DE DEFINIENDO.

1074

i
(Galat.u), caput radere, purificari secundum legem, A
atque in templo Mosaico rilu vota offerre compellitur. Quaeris eliam ubi pro salute eorum qui legem
Doroini penilus ignorabant, tamquam si et ipsesine
lege essei, effectus sil sine lege? Lege in Albeniensi
urbe gentilium , ubi vigebat impietas, quo usus sit
praedicationis exordio : Prmteriens, inquit, vidi simulacra vestra el aram in qua erat scriptum, Ignoto Deo

sione estote Judmis el Grmcis et Ecclesiw Chrisii, sicut

et ego per omnia omnibus placeo, non quwrens quod
mihi utile esl, sedquod multis, ut salvi fianl (I Cor. x).
non circumUtile enimsine dubio fueratTimotheum

ser{Actor. xvn). Cumque de eorum superslilione

monem fuisset orditus, tamquam si et ipse sine lege
liluli fidem Christi
esset, sub occasione profaniillius
intulit, dicens : Quod ergo vos ignoranlet colitis, hoc
ego annuntio vobis (Ibid.). Et post pauca, velut si
divinae legis penilus esset ignarus, gentilis 'poetae
versnm potius quam Moysis aut Christi maluit pro-

est, sed quod multis, ut salvi fiant. Quod quamvis

Dei sit factum, b tamen simulatione
conlemplatione
non caruit. Qui enim per legem Cbrisli legi moriuus fuerat ut Deo viveret (Galat. n), quique illam

Judaicam
cidere, caput non radere, purificationem
non assumere, a nudipedalia non exercere, vota legalia non offerre, scd facit haec omnia dum illorum
saluti plus consulit; quia non quaerit quod sibi ulile

justitiam legis in qua conversatus fuerat sine querela

ut stercora, ut
detrimentum fecerat, et arbitrabatur
Cliristum lucrifaceret (Philip. iu),eaquae legiseranl
ferre senlentiam : Et sicul quidam, inquiens, tiesfro- IB vero cordis affeclu offerre non potuit. Nec fas est
rum poelarum dixerunt: lpsius enim el genus sumus
credi eum qui dixerat, Si enim qum destruxi, Itwc
(Ibid.). Cum itaque suis eos, quae refutare non positerum rewdifico, prmvaricalorem tne constiluo (Galat.
ila de falsis
sent, testimoniis fuisset aggressus,
n), in id incidere quod ipse damnaverat. Et intanvera confirmans subdidit, dicens : Genus ergo cum
tum non magis res ipsa quae geritur quam gerenlis
simus Dei, non debemus mstimare auro vel argento aut
pensatur affeclus, ut econtrario quibusdam reperialapidibut tculplurm artis el cogitalioni hominis, divinitur veritas nocuisse, et profuisse mendaciuro. Nam
talem esse similem (Ibid.). Infirmis
coram faautem infirmus
Doeg Idumaeus regi Sauli de fuga David
effectus est, cum secundum indulgentiam,
non seac dicenti, Numquid omnibut vomulis conquerenti
cundum imperium,his qui se continere non polerant,
bis dabit filius Jesse agros, et vineas, el universos vos
in id ipsum redire concessit (1 Cor. vn), sive cum
quoniam conjurastis
faciet tribunos et cenluriones,
lacte, non esca Coriuthios potans, in infirmilate
et
omnes adversus me, et non est qui mihi renuniiet
Vidt
timore et tremore multo apud eos fuisse se dicit
(I Reg. xxn) ? quid nisi verum prodidit, dicens :
(I Cor.m). Omnia autem omnibus factus est, ut omnes
filium Jesse in Nobe apud Achimelech sacerdotem, qui
faceret salvos, cum dicit: Qui manducat, non manconsuluit pro eo Dominum, et cibaria dedit ei, sed et
ducantem non spernat; et qui non manducal, mandu- C gtadium Golialh Philistmi dedit ei (lbid.)'! Pro qua
cantem non judicet (Rom. xiv); et Qui malrimonio
veritate eradicari de terra viventium mefuit, ac de
-eo dicilur per Prophetam : Propterea Deus destruet
jungil virginem suam, bene facil; el qui non jungit,
melius facit (I Cor. VII). Et alibi: Quis, inquit, infirte in finem, evellct te et emigrabit te de iabernaculo,
el radicem tuam de terra vivenlium (Psal. u). Ex illa
malur, el ego non infirmor ? quis scandalhalur, et ego
non uror (II Cor. xi)? Atque hoc modo illud quod Coigitur terra hic pro indicio veritatis perpetua eradirinthiis praeceperat, adimplevit, dicens : Sine offenin qua < Raab meretrix (Josue,
catione convellitur,
ALARDI
"

GkZMl

COMMENTARIUS.

quoedam
Nudipedalia apud Judoeos dicebantur
sacra, seu publicae supplicationes, in quibus populus
nudis pedibus incedens pluviam a Deo implorabat:
de quibus Josepbus lib. u de Bello Judaico. Quoe
in usu sunt
eliam apud Christianos nonnumquam
(Cml. Rlwdig. lib xv Anliq. Lecl. cap. 6). Eumdem
vero rilum etiam in illa sanctificalione
et purificatione Judaeorura ex antiqua tradilione
observatum
innuere videtur hic abbas, quamvis Numer. vi, ubi
de Nazaraeorum ritibus agitur, nulla ejus cacremonioe D
mentio habeatur. Nam aiias non apparet quando Amore
postolus hujusmodi nudipedalia
exercuerit,
scilicet Judaico, quod tamen indicat eliam D. Hieronymus loco supra citalo. Et rursus lib. i in Jovinianum (Cap. 8), ubi ait : Jtfuito compellitur Apostolus
velle qttm non vult: circumcidil Timoiheum, tasil in se
calvilium, nudipedalia exercuit, comam nulrivit, el totondit in Cenchris. De nudipedalibus eliam gentilium
meminit Tertullianus in Apologetico (Cap. 41).
b Immo caruif, ut ex dictis patet, nisi simulalionem pro dissimulatione seu veri occultatione usurpes, ut hic passim usurpatur : Non enim, ait Augustinus (Lib. de Mendacio cap. 5) ut nonnulli putant,
eliam Paulus ant Timolheum circumcidil, aut ipse qumdam titu Judaico sacramenla celebravit; sed ex illa liberlate sententim sum, qua prmdicavit nec gentibus
prodesse citcumclsionem, nec Judisis obesse. Vnde nee

illos asttingendos ad consuetudinem Judmotum, nec

islos a palerna deterrendos censuit. Vnde illa verba ejtts
sunt: Cireumcisus quis vocatus est ? non adducat prwputium; in prmpulio quis vocatus est ? non circumcidatur. Circumcisio nihil est, et prmputium nihil est, sed
observatio mandalorum Dei. Vnusquisque inqua vocalione vocatus est, in ea permaneat. Et infra: Timolheus
cum in prmpulio vocatus esset, tamen quiadejudma malre
ortus erat, et ostendere cognalis suis debebat, ad eos
Chrilucrifaciendos, non hoc didicisse in disciplina
stiana, ut illa sacramenta qum legis veleris essent abominaretur, circumcisus est ab Apostolo : ut hoc modo
demonstraret Judmis non ideo gentes non ea suscipere,
quia tnala sunt, el perniciose a patribus observata; scd
quiajam saluti non necessaria post adventum lanii sacramenti, quod per tam longa tempora toia illa Scripjura propheiicis figuralionibus parlurivit. Nam et Titum circumcideret, cum hoc urgerenl Judmi, nisi subintroducti falsi fralrcs ideo fieri vellent, ul haberent quod
de ipso Paulo disseminarenl; tamquam eorum veritati
cesserit, qui spem salttiis evangelicw in circumcisione
carnis atque hujusmodi observationibus esse prwdicarent, et sine his nemini Christum prodesse contenderenl;
cum conlra nihit prodessel Christus eis qui eo animo
circumciderentur, ut ibi esse salutem putarent.
c De Raab meretrice, ejusque mendacio, quid sen*
est (Cap. 17)k
tiendum sit, superiusdicmm

JOANNIS

1075

CASSIANI

1076

COLLATIONES

nosfram potius quam

Sic-. A coiitinentiam
n) pro mjendacio cum sua cognatione plantatur.
causis
ut etiam Samson (Judic. xvi) illum diem occultatum
prodi; ac super hujuscemodi
temur inevitabiie esse]mendacium.
impiae conjugi
perniciosissime
mendacio,
yeritate
tem nulla nobis incuiribit necessitas
cui propterea deceptionem
prodidisse reminiscimur,
intulit

yeritas

mandatura
qum

propbeiicum
dormit in sinu tuo,

(Mich.

quia illud
palefacta,
Ab ea
custodire
neglexit,

inconsultissiihe

custodi

clauslta

otis tui

vn).
CAPUT

colligemus,
immobilem

secundo

mentiendi:

deinde qupd semel renuentes

tenere sententiani.
CAiPUT

Et ut exempla quaedam de nostris quoque inevitanecessitatibus

bilibus ac pene quotidianis
proferaiia
observantia
rous, quas quanlalibet
numquam

In

aupri-

mum quia possumus ea quae fratrum ministerio

porvinculo
riguntur ita renuere, utnullo nos definitionis

XXI.

occullam continentipm sine mendaAn intettoganlibus

cio pporteat propalati,
el an suscipierida sirit qum
semet fuerint recusata?

percunetanlibus
nos quoque c fa-

possumus

XXIII.

tit hujus definitionis

irrqtionabilis
perlinacia.
illorum monasteriorum
Joseph : Has delinitiones
esse non dubium est in quibus renuntiationis
vestroe,
Responsio,

quod

ut dicitis, rudimenta formata sunt; quorum principes

fratrum refectioni suas assolent praeponere volunla-

praecavere, ut non vel inviti vel volentes 6 tes, et obstinatissme id quod semel mente conceperint exsequunturCaeftefum seniores nostri, quorum
qnid, quaeso, faciendum
cogamur in eas incurrere;
fidei aposlolicarum
testiraonium
signa virtututum
est, cum refectionem
procrastinare
disponentibus
ad vesperam frater adverecldiderunt,
nobis, utruin refecerimus
quique ,universa judicio potius ac disestet vircretione
animi
niens percunctatur;
celandumne jejunium
obsiinaiione
spiritus
qiiam rigida
possumus

ttis parcimoniac coniegenda,

an veritalis
professione
a Si celamus ut Dominico
satisfaciamus
prodenda?
Non videaris hominibus jejuimperio, quod dicitur,
nans, sed Palri tqo qui est in abscondito ( Matth. vi) :
Et iterum, Nesciat sinistra tua quid facial dexiera tua
Si virtutem
continentioe
profecto mentimur.
(Ibid.);
propalamus,
evangelica nos sentenlia jure percellit,
Amen dico vobis, recepetunl mercedem suam (Ibid.).
Quod si oblatum a fratre quispiam poculum cum defiiutione

gesserunt, eos qui alienis infirmitatibus

acquiesCerent multo uberiores fructus quam eos qui in suis
definilionibus
subliperdurarent capere censuerunl;
esse virtuiis
miorisque
pronunliayerunt
contegere
ut dictum est, hupotius continentiam
necessario,
milique mendacio, quara patefacere superbo veritatis indicio.

Quomodo

j
CAPUT

abbas Piammon suam comineniiam

riialuerit.

absolute accepturum
se esse derenuerit,
d abbas
ut C
negans quod ille gaudens adventu ejus suppliciter
Denique
sumatur exorat; rectumne est ut fralri ad genua proannos oblatam sibi
voluto in terramque prostrato,
qui non nisi his offiabsque haesilat|one
ciis viscera charilatis explelurum
esse se credidit,
gesta fuerant contra
etiam cum laboresuo
que propositi

pertinacia

pareat,

perseverel

CAPUT
Objectio,

sui at-

XXII.

quod oporteal quidem abscondi conlinentiam,

sed suscipi recusata non debeant.

: In illo quidem
ut credimus, non est,b

Germanus
biuro,

an in sermonis

exemplo duquin expediat abscondi

ALARDI
GAZ^EI
superiore

XXIV.

Piammon
A quodam

celare

post viginti
quinque
fratre uvam ac vinum

suscipiens, confestim ea quae inconsuetudineni

degustare, quam

virluignotae cunctis continentiae maluit propalare

tem. Nam si illud quoque considerare velimus, quod
fecisse meminimus,
seniores nostrps incunclanter
actus
suarum, vel proprios
qui mirabilia
yirtutiim
juniorum in colquos necesse efat ad instruclionem
laiiohe pfoferfi,
suti aliorum
solebanl colorare per
sonis,
quid aliud possumus quam apertum super
COMMENTARIUS.
|

necessitale cogente, vera de. se bbha loquitur,

tanlo
Negat S. Augustmus : Non emm, mquit, hoc est
occultare veritatem,
mendacium.
quod est proferre
quanlo et veritali socialur.
magis liumililali
jungitur,
Ari Paulus humiixs ripri fttit, quando wmulaiione veriQuamvis enim omnis qui mentitur velit celare quod verum est, non tamen omnis qui vull quod verum esl cetalis conlra falsos apostolos tbl de se disciputis fortia
lare, menlitur.
Plerumque enim vera non mentiendo
gesia narravii ? Qui niinirum verilali inimicus existerel,
sed lacendo. Neque etiim mentiius est
si dbsconderido virluiesptoprias,
occuliamus,
prwdicalores errorum
Dominus, ubi ait : Mutta habeo vobis dicere : sed non ID prwvalere permisisset ( Vide Clhhacum gradu 12).
c Itnmo contra faiendum est numquara inevitabile
Vera tacuii,
polestis illa portare riwdo (Joann. xvi).
non falsa loculus est quibus veris audiendis eos mirius
esse mendaciutn.
Ob has vero et similes sententias
idoneos judicavit. Non est igitur austeritas vitde (quam
erroneas et paradoxas in bac collali.one sparsas iego
bic abbas vocat conlinenliam)
mendacio celanda, sed
alieubi (In vet. codl mss.) hanc collationem
abbaiis
vel silentio aut aliqua verboruni ambiguitatetegcnda,
Josephi, una cum cpllaiione deciraa tertia, quam D.
lia facultate theOIogica Parisiensi
vel, ubi expedit, ad Dei gloriam, non propriam,
Prosper impugnavil;
bere profitenda
: quod qui facit, non ulique perdit
fuisse damnalam atque explosam.
mercedem
Vide
decima
suam, ut hic male interpretatur.
dIlle,
eujus est! collatio quae seqnitur,
sequentem annotationem.
octava, de tribus geperibus monachorum : ubi plura
b Non ita
de eodem notahda.!
tamen, ut dum cavetur arroganiia, verilas
e Frivolum
ait D. Augustinus
AZ in Joann.
ut merito ait Cuyrelinquatur,
planejafgumentum,
(Tract.
xxvi Moralium : lncaule
eum qui de se lochius. Quis enim dibcerit mentiri
cap. n). Et D. Gregorius
humilet sunt, qui se mendacio illaqueant,
dum arroin tertia persona, si nihil falsi admisceat?
quilur
ganliam vitant: immo menliendo superbiunt, quia conErgo mentstus est IChristus,
quando dixit : Filius
tra veritatem se erigunt, quam relinguunt.
hominis ttadelut gepiibus ad illudendum et flagellanQui enim

1077

COLLATIO

XVII.

DE DEFINIENDO.

1078

his judicare mendacium? Atque uiinam nos quoque A pet salutem Phataonis, explotalores ettit (Gen. XLII).
Si enim non eos hoc misericordi mendacio terruisdiguum aliquid haberemus quod ad incitandam fiminime
dem proponi junioribus
set, nec patrem fratremque revisere, nec eos in tanposset? profeclo
tis inopiae periculis alere, nec conscientiam poslremo
vereremur
hujuscemodi illorum
figmenta sectari.
fralrum a reatu venditionis snae expurgare potuissel.
Itectius enim est sub talis figuroe colore mentiri,
istius veritatis,
quam pro observanlia irrationabilis
aul ea quae audientes aedificare potuerant, incongrua
aut si ex nostra persona
lacitumitate
contegere:
veraciter proferantur,
noxiae vanitatis
jactantiam

Non ergo tam reprehensibile

fuit metum fratribus
incussisse mendacio, quam sanctura atque laudabile
occasione ficti periculi inimicos ac venditores suos
ad saluiarem pcenitentiam compulisse. Denique cum

enarrare. Ad quod etiam nos magisterio suo doctor

suagentium evidenter instituit,
qui revelalionum
rum raagniludinem ex alterius maluil proferre persona, dicens : Scio hominem in Christo, sive in cot-

invidia, non
gravissimoe insimulaiionis
urgerentur
illius quod falso objiciebatur,
sed anterioris crimidicentes ad invicem :
nis conscientia frangebanlur,
Merito hmc patimur, quia peccavimut in fralrem no-

pore, sive exlra corpus nescio, Deus scit, raptum ustlrum, quia despeximus tribulationem animm ejus, cum
que ad tertium cmlum, et scio hujusmodi hominem quia
togatet nos et non audivimus eum : proptet hoc venit
raptus est in paradisum, el audivit ineffabilia verba , B nobis omnis tribulalio hmc (Ibid.). Quae qnidem coufessio non solum apud fralrem,
in quem impia cruqum non licet homini loqtti (II Cor. xn).
delilate peccaverant,
verum eliara humilitate saluCAPUT XXV.
Testimonia

de commutalis
Scripturarum
nibus.

definilio-

universa percurImpossibile nobis est breviter

rere. Quis etenim enumerare sufficiat omnes pro-

berrima tanlum eorum facinus, ut credimus, expiavit. c Quid Salomon, qui perceptum a Deo sapientiae
donum in primo judicio suo non nisi assumptione
mendacii declaravit? Nam ut veritalem quae mulieris
mendacio legebatur exsculperet, etiam ipse mcndacii

pemodum palriarchas
sanctosque innumerabiles,
alios pro vitae lutamine, alios pro benedictionis deauxilium,
usurpavit
utique astutissime excogiiati
dicens : Afferte mihi gladium, et dividite infantem visiderio, alios pro alicujus occullatione
mysterii,
alios pro zelo Dei, alios pro examinalione verilatis,
vum in duas parles, et date dimidiam partem uni, el
a
dimidiam parlem alteri (III Reg. m). Quae simulatio
patrocinium (ut ila dixerim) assumpsisse mendacii? Quae sicut enumerari cuncla non possunt, ita
crudelitatis cum verae matris viscera permovisset, ab
ea autem quae mater non erat laudaretur, tunc depraetermitti penitus universa non debent. Nam beatom Joseph pietas compulit, ut falsum fratribuscrimum sagacissimo veritatis
judicio [Al. Indicio] ilmen etiam cum obtcslatione
regioe saluiis impinge- G lam sententiam promulgavit,
quam nemo a Deo interrm
ret, dicens : b Exploratores estis, infirmiora
Date, inquiens, huic inspiraiam esse non credidit:
maler
venistis inspicere (Genes. XLH). Et infra : Mittile, infantem vivum, et non occidatur, hmc est enim
quit, ex vestris unum; et adducile fratrem vestrum
ejus (Ibid.). Proinde nec debere nec posse nos universa complere, quae vel cum quiele animi vel cum
huc, vos autem custodiemini hic, usque dum manifesta
etiam aliis Scripturarum
commotione decernimus,
fiantverba vestra,an verum dicalit,an non:sin aulem,
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

168 in Genesim) : Exploratores estis, id est, exploradum el crucifigendum. Et, Filius hominis venturus est
torum pmna digni, vel pro exptoratoribus habendi. El
cum polestate magna el majeslale, etc. Quo quid abhuic sententim, inquit, inferposuif jurationem, quia si
surdius dici potest?
a Vaide mirum est hunc abbatem ita desipere, ut
vera non dixissent, exploralores essent, id est, exploralorum pmna digni essent, quos tamen vera dicere
etiam patriarchis, immo Apostolis, non solum mensciebat. Neque enim perjurus est quisque, si ei quem
ascribere non sit
dacii notam, sed et patrocinium
de quo
castissimum novit, dicat: Si hoc adulterium,
veritus:
quod tam alienum est a veriiate, quam
argueris, commisisti, damnal te Deus; et si his verbis
quod maxime. Scd indulgendum ejus generis homiIbi est
adhibeat jurationem , verum omnino jurat.
iium simplicitati.
b Sciebat Joseph fratres suos non esse exploratoenim condiiio, qua dixit: Si fecisli, quem tamen non
fecisse certum habet. Sed ait aliquis : Verum est, quia
rcs, nec de hoc dubitabat, ut tentando dumtaxal et
si fecit adulterium, damnat illum Deus; hoc autem
explorando, non asseverando ea verba proferret, ut _
Sed hoc crimen eis impegit, *' quomodo verum est: si non verum dicilis, exploratores
quidam iuierpreiantur.
ul cogeret, quo in stalu pater versaretur, et Benjaeslis, cum etiam si mentianlur, non sint exploratores ?
Sed hoc est qucd dixi ita diclum esse: Exptoratores
min frater uterinus quem unice diligebat, expromere. Ita Josephus Antiquit.
lib. n cap. 3, et Suleslis, hoc est, exploratores deputabimini merilo mendacii vestri. Estis aulem poluisse dici pro habebitnini
Hist. Sacraelib. i, Nec tamen injuste aut injupitius
riose sic eos
et depulabimini, innumerw similes locutiones docent.
insimulavit;
quia cum publicam judicis
Vnde est ilta Elim prophelm: Quicumque exsudierit iu
personam gereret in ,/Egypto, polerat cum eis mofe
igne, ipse eril Deus. Nori enim tunc erit, sed tunc hajudicum severius agere, et ut conscius a reis patrati
bebitur. Ita Augustinus.
in se criminis pubiica auctoritale vindiclam exigere.
c Nullum agnoscitur mendacium in judicio SaloMinorem lamen longe exegitquam commeriti erant,
monis, quia nihil conlra menteiri elocuius est; nequia res non agebatur publico judicio. Restat igilur
ut mendacium quoddam officiosum, aut tiuic simile,
que simulatio proprie dicla, quia neminem fallere
sed sagacissima exploraiio affeetus maieini
voluit:
non perniciosum, quia non injustum, fuisse fateamur. Atlameu D. Augustinus ab omni niendacio
et naturalis; ex quo, cujus esset filius de quo quaeexcusare videtur, dum verba illa sic exponit (Quwtt.
rebatur, sapienler agnovit et judicavit.

107C

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

1080

lestimoniis

sicut Scriplura suhjuncopiosius edocemur, quibus vel virosj A statutum mularesermonem,

sanctos, vel angelos, vel ipsum omnipolentem Deum,
git: Etcoegiteot Lpt, etdiverteruniad eum (Gen. xix).
ca quae definiefant
frequenler
legimus immulasse.
Qui ulique si diyersuros se ad euro esse noverant,
Nam beatus tt David cura jurisjurandi
definitione
invitanlis pelitionem simulatoria excusatione renuerunt:
sin autem veraciter excusabant, evidenter
decrevit, dicens : Hmc facial Deus inimicit David, et
hwc addal, si reliquero de omnibus qum pertinenl ad
imniutasse sententiain comprobaniur.
Quae ulique
non ob aliara credimus causam Spiritum
sanctum
Nabalusque mane mingentem ad parielem (I Reg. xxv).
sacris voluroinibus in iidisse, nisi ut istis erudiamur
nostris non pertinaciter
exemplis, in definitionibus
permanere, sed easarbitrio noslro debere subjicere,
et ita judicium nostnm ab omni legis vinculo libe-

Et continuo intercedenie Abigail uxore ejus, ac pro

eodem supplicante,
remittit
minas, mollit sentenet mavult transgressor
tiam,
proposili
judicari,
quam sacramenti sui fidem cum crudelitatis exsecutione servare, dicens: Vivit Dominut, niti cito venisses in occursum mihi,
non remansisset Nabal mque
ad lucem matutinam mingens ad parietem(Ibid.).
Cu-

rum

conservare, ut promplum sit ad sequenduin

nec diffequocumque vocaverit salubre consilium,
rat aut recuset ad id [juod utilius discretio salutaris

invenerit absque ulla cunctatione transire.

Et ut ad
jus sicut illam praecipitis sacramenti
facilitaiem,
quae de perlurbatoe mentis commotione descenderat, IB sublimiora adhuc ascendamus exempla, decumbenlem in lecto regem Ezechiam, gravique oegritudine
nequaquam imiiandam esse censemus, ita remissioiieni alque emendationem statuli sectandam esse delaborantem, ex persona Dei Isaias propheta adorsus
cernimus. Eleclionis Vas Corinthiis scribens, rediest, dicens : Hmc dicit Dominut, Dispone domui lum,
lum suum absoluta definitione
dicens :
quia motietis tu el non vives.El convertit, inquit,
promittit,
Veniam aulem qd vos cum Macedoniam perlransiero.
Ezechias faciem suam md patielem, et oravit ad DomiMacedoniam enim perlransibo, apud vos autem maObsecro, Domine, memento, qumto,
IIHIII, ef dixit:
nebp, vel eiiam hiemabo, ul vos me deducalis quocumque iero. Nolo enim vos modo in transilu videre, spero
enim me aliquanlo tempore manere apud vos (I Cor.
xvi). Cujus rei eliam in secunda Epistola ita meminit: f hac confidentia volui prius venire ad vos, ut
secundam gratiam haberetis, et per vos transirem in
Macedoniam, et iterum a Macedonia venire ad vos, et
a vobis deduci in Judwam (II Cor. 1). Sed superveniente salubriore consilio,
nequaquam se id quod
promiserat exsecutum evidentissime confitelur. Cum
hoc, inquit, voluissem, numquid levitale usus sum?
Aut quwcogito, secundum carnem cogilu, ut sit apud
me esf ef non (Ibid.)? Denique cur maluerit defini-

quomodo ambulaveriiri coratn le in veritale, et corde

perfeclo, el quod borium esl in oculis luis fecerim. Et
flevit Exechias flelu ntagno (Isaim xxxvin). Post qua?
rursus dicitur ad eumdem : Reverlere et dic Ezechim
regi Juda, dicens: Hmc dicit Dominus Deus David
pairis tui: Audivi orationem tuam, et vidi lacrymam
tuam, el ecce adjician, super dies tuos quindecim an. iios, ef de manu regis Assyriorum liberabo te, el civihanc protegam propler me, et propler David
(
Clatem
tetvum meum (Ibid.)
Quid evidentius hoc testimonio, quo misericordiae ac pietatis inluilu c roavult
Dominus suum cassa ae sermonem,
mortis terminos quindecim annis

et ad praesliiulse
vitam precantis
decreti sui
quam p er immobilitatem
etiam loquilur
inveniri? Similiter
ad

tionem sui praelerire sermonis, quara adventu suo

onerosam discipulis inferre tristitiam, etiam cuni sa-

extendere,
inexorabilis

cramenliobteslaiionedeclaral:Ea/oaufemfesfemJ)eum
invoco in animam meam, quod parcens vobis, non veni

Ninivitas censura divina : Adhuc ttiduum

subvetletut (Jorim m). Moxque posnilentia
minax et abrupta
juniisque molliturtam

sententia,
alque ad partem misericordiae prona pielate dedectitur. Quod si quis, velut praescium conversionis
eorum, subversionem civilatis ad hoc eis Dominum

Corinthum. Statui enim hoc ipsum apud me, ne iterum

in tristitia veniremadvos (II Cor. 1). Cum inlraluros
se domum Lot Sodomis angeli denegassent, dicentes ad eum, b Non inlrabimus, sed in platea manebimut (Gen. xix), continuo ejus precibus compelluntur
ALARD\

GAZ^II

asserat comminalurai

ut eos ad salutarem

poenilen-

LOMMENTARIUS.

a De hoc Davidis juramento temere facto, ejusque D

hoec Augustinus
salubri correetione et retractatione
libro saepe bitalo (Conf. mendac. c. 9) : An quiajurqvit David se occisutum esse Nabal, et clementi considetatione non fecit, ptoptetea ilium imitandum esse
dicemus, ut temere juremus nos esse facturos, quod
non esse [aciendum postea videamus? Quasi diceret:
Absit.
0 Pulat hic abbas angelos usos simulatione
yel
mniasse sentenliam. Sed probabilius est quod alii
docent, lantura negasse se ingressuros prima vice,
non
ut dicitur, id est, ad primam hanc invitationem;
vero, si amplius urgerentur. Ita Cajetanus.
0 Nihil non agit hic abbas, ut mendacio patrocinium undecumque accersat. Itaque non conlentus
haclenus homines etiam sanctissimos, immo et an-

gclos feciise mendaces et mendacii patronos, parum

et Ninive
eorum je-

abest quin et Deum ipsum doceat esse mendacem.

Porro sentenliae illae comminaloriae, quas in confirmationem suae opinionis perperam adducit, quibus
scilicet Deus Ezechiae moriem, Ninivitis subversionem, aliis peccatoribus vam supplicia comminatus
est, quac lamen nori inlulit, non fuerunt absolutae ,
sed conditionatae, etj sub hac vel simili conditione
inlelligendae : nisl pjoenitentiam egerinl aut Dei miProinde non cassatur
sericordiain
imploraverint.
Dei sermo, nec miilaiur proprie Dei senlentia, quando hac conditione, id est, correetione et pcenitentia
non scquilur. Misubsecuta effectus comminaiorius
nalurenim
Deus, non ut minas opere compleat, sed
potius ut hominibus lemendatis et pcenilcnliam agentibus non exsequatur. Vide plura in censura dom.
Cuychii.

1081
liam

COLLATIO

XVII.

DE DEFINIENDO.

1082

consequens est ut bi qui fratribus A quotidie suam graliam vel avertat. Quod ita esse
etiam illa Saulis manifestat electio (I Reg. x), cujus
praesunt absque reprehensione mendacii his qui indigent emendari aliqua etiam districtiora
finem praescientia Dei
quam fautiqtie cum viluperabilem
cluri sunl, si opus fuerit, comminentur.
Sin vero
ignorare non posset, de tot millibus Israelis elegit
dixerit Deum severam illam sententiam suam pcenieum et unxit in regem, praesentis in illo meritum
tenlioe eorum consideralione
vitae remunerans,
non peccatum fulurae praevaricarevocasse, secundum
illud quod per Ezecbielem
tionis intendens : ita ut postquam reprobus factus
ait, Si dixeto impio,
provocaret,

morte morieris,

et egerit pmnitentiam a peccalo suo,

et jusliliam, vila vivel, et non mofeceritquejudicium
rietur (Ezech. xxxin);
quibus docemur exemplis,
nun debere nos obstinate in noslris definitionibus

est, velut poenitudinem gerens eleciionis suse Deus,

humanis quodammodo de eodem vocibus atque affcctibus conqueratur, dicens : a Pmnitel me quod constiluerim Saul regem, quia dereliquit me, et verba mea

ex necessitate properdurare, sed comminaiionem

posilam, clementi miseratione mollire. Quod ne snlis specialiler Ninivilis crederetur Dominus praeslilisse, eliam generaliter erga omnes eadem se esse
facturum per Jeremiam prophelam
protestatur, et, B

opere non implevil. Et iterum : Vetumtamen iugebat

Samuel Saulem, quoniam Dominum pmnitebat quod
constiluisset tegem Saul supet Istael (I Reg. xv). De-

cum necesse fuerit, incunclanter

suam se senlentiam mulaturum pro noslris meritis repromittit,
dicens : Repente loquar adversus gentem et adversus
regnum, ut evellam et deslruam et disperdam illud.
Si pmnitenliam egeril gens illa a malo quod locutus
sum adversus eam, agam et ego pwnilentiam super
tnalum quod cogtiavi ut facerem ei. Et subilo loquar de
genle el regno, ut mdificem el plantem illud, Si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat vocem meam,
pmnitentiam agatn super bonum quod loculus sum ut
facerem ei (Jerem. xv). Ad Ezechielem quoque ait:
Noli sublrahere verbum, si forle audianl, el conrertalur unusquisque a via sua .nala, et pmnilebit me mali
quod cogilavi facere eis propter maliliam sludiorum
eorum (Jerem. xxvi). Quibus lestimoniis declaratur
non oportere ut pertinaciter
in noslris definitionibus haereamus, sed ratione eas ac judieio temperandas, semperque praelegenda ai: praeferenda csse meliora:

el ad illam quae utilior dijudicala fuerit

tem sine cunctalione aliqua transeundum.

par-

CAPUT

XXVI.
Quod non tecundum immensitatem prmscientim divina
clemenlia, sed secundum prmsentes actut vel remuneret unumquemque vel puniat.
Illud etiam prae omnibusinaestimabilis
illa censura
nos instruit

quod cum sit ei ante ortum uniuscujusquc praecognitus finis, ita ordinate ac ratione comniuni et humanis quodaminodo
omnia dispensat

nique hoc quoniam [quod jam] opere fueral exseculus, postea etiam per Ezechielem prophetam Dominus protestatur
cum omnibus se hominibus quoiidiano geslurum esse judicio : Etiamsi dixeto, inquieus (Ezech. xxxm), juslo qued vita vivat, et con^
fisus in justitia sua fecerit iniquitalem, omnes justitia
ejus oblivioni tradenlur, el in iniquitate quam operatus
est in ipsa morietur. Sin aulem dixero impio, Morte
morieris, el egerit pwnilenliam a peccalo suo, fecerilque
et jusliliam,
pignus restiluerit ille impius,
rapinamque reddiderit, in mandatis vitm ambulaverit
nec fecetit quidquam injuslum, vita vivet et non motie-

judicium

tur; omnia peccala ejus qum peccavit, non imputabuntut ei. Denique cum ab illo populo quem ex omnibus
gentibus Dominus adoplavit, propter subitam vituli
misericordioe suae avertisset aspeproevaricationem
C ctum,
interveniens
pro eo legislator , exclamat
(Exod. xxxn) : Obsecto, Domine, peccavit populus
iste peccatum magnum : fecetunt sibi deos auteos; et
nunc si remittis peecatum eorum, remille;
sin alias,
dele me de libro quem scripsisti. Cui respondit Dominus : Si quis, inquit,
de libro meo. David
culoribus

peccaverit coram me, delebo eum

quoque dum de Juda et perseDeprophetico spiritu quereretur,

Christi
leanlur, inquit, de libro vivenlium. Et quia non merebantur ad pcsnitentiam
salutarem pro reatu tanli
criminis pervenire,
subjungit : Et cum justis twn
scribantur (Psat. LXVIII). Denique in ipso Juda vis
propheticae maledictionis evidenter implela est; nam
crimine
tuspendio se necavit
expleto proditionis

nec secundum proeaffeclibus, ut non potentialiter

(Matth. xxvu), ne si post illam deletionem nominis
scientioe suae ineffabilem
sed secundum " sui conversus ad pcenitentiam esset, iterum cum
notitiam,
vel
praesentes hominum aclus universa dijudicans,
justis scribi mereretur in ccslo. Non ergo est ambi1
et vel infundat
respuat unumquemque vel altrahat,
gendum, etiam Judae nomen illo tempore quo eleALARDI

GklMl

a D. Gregorius
(In I Reg. xv): Quid esf ,inquit,quod
pwniteteDominus dicitur, cum mutari affeclibus non credatur?Sed quia cum mulabilibus summaimmutabilitas
toquitur, more eorum quibuscum loquitur,dum pwnilere
dicitur, displicere sibi superborum lemerilas designatur.
Pmnitere enim solemus, cum mata nobis illi relribuunt,
quibus nos honores aut dona impendisse memoramur.
Quia ergo more nostro omnipolens Deus de superbi
regis ingraliludine queritur, digrittaletri regiam contulisse se itli pmnilere perhibetur. Quod profeclo ad ctittiUlum magnm damnalionis ds tuperbit dicilur quia

COMMENTARIUS.
quod sunt, jam non ad meritum, sed ad pmnam sunt,
qui in volunlate Dei non sunt. Pmnilere ergo Dei e$t
volunlalem in reprobis non habere, cum a se honores
impensos meminit; sed ebs quibus bona contulit, tnate
uti bonis qum contulit agnoscit. Hanc quippe pmniientiam suam Deus aliis verbis per Malachiam prophelam
Judmis insinual dicens (Cap. i) : Non est mihi volunlas in vobis, et sacrificium non suscipiam de manti
vestra. Vide D. Ambrosium lib. de Arca et Noe c. 4;
S. Auguslinum
de Civit. Dei lib. xv cap. 25, et S.
Thomam parts i, q. 19, art, 7,

1083
cius a Christo

JOANNIS
sortitus
apostolatus
fuisse conscriptum,

CASSIANI

COLLATIONES.

est gradum,
in A
ac pariter eum

jibrp viventium
audisse cum caeteris : Nolite
gaudere quia dmmonia
vobit subjiciunlur,
gaudele dutem quia nomina vestra
sunl cmtis (Lucm x). Sed quia
tcripla
philargyriae
de ascriptione
peste cprruptus,
cealesli ad terrena

de eo ac de similibus ejus
dejectus est, competenter
dicitur per prophetam
: Domine, omnes qui ie detetinquunl, confundantur,
recedenles a le in terra scrivenam aquarum viventium
banlur; quia dereliquerunt
Dominum (Jerem. xvn). El alibi:
In consilio populi
mei non erunt, el in scripluta domus Israel non scribentur,elin terram Israel noningredientur
(Ezech.xm).
ALARDI

GMMl

108*
CAPUT

Quod sancli viri pertinaces

XXVII.
ac duri

esse non possunt.

Nec illius praecepti utilitas est silenda, quod etiam

si instigante ita ve qualibet alia passione, a sacraniento nos aliquov nxerimus, quod a nemine quidem
monachorum
fieii penilus debet, ulriusque
lamen
rei causa integro jneniis
est pensanda judicio,
et
est illa res quam statuimus,
Iiuic ad
comparanda
qijani iransire coiripellimur,
atque ad eam sine cunctatione est transeundum,
senioquae supervcniente
rum tractaiu, juslior fuerit judicala. b Rectius enim
COMMENTARIUS.

Id est,
I fedderetur
1J
vel promissione
inhabilis
et ineptus ad alia munia magis
volo, juramento
obligaverimus. Sacrameritum
diet salutaria
aut si juravit
se
enim, Festo interprete,
obeunda;
spiritualia
-citur quidquid jurejurando
iturum ad ccclesiam laii die, ct contingat lunc infirinterposito geritur.
Quo
etiam modo noster auctor usurpat. Hine sacramenmum indigere ejusiproesemia.
Quod enim hujusmodi
tum militare dicebalur,
aut
quo milites in verba imperapfomissa et juramema aut non obligent ab iniiio,
toris sui jurabant.
Porro jurare extra necessilatem
verba Bedae
postea obligare
djesinant, ostendunt
maxime dedecet religiosos et Deum timentes, praeobservala pejorem versupra posila, quaqdoquidem
sertim ex ira aut alia passione, ut hic dicitur. Ilinc
gant in exituni, dum per ea majus bonum excludiD. Hieronymus
ad Ccelantiam (Episi. xiv) : Mentiri
lur. Atqui lalis fuisse videtur sponsio illa, sive voetjurare liiigua lua. prorsus ignorei, lanlusque in te sil
quo se Cassianus cum suo
tum, sive iurameiitum,
ut quidquid dixeris, juralum
et frairibus
in ccenobio
Germano suis superioribus
veriamor,
pules. El I).
obstrinxerat
ante conversionem
suam ad jurandum
Retbleemitico
infra definilum tempus ad
Augustinus
de se jam emendato el ad perfectionem
reversuros.
monasterium
proclivis,
Qua tamen non obstanle,
ut in fine
abbatis JoSeplii irfStitutione ct doctrina,
evangelicain aspirante (Serm. 10 de Sdnciis): Timende ore nodo, inquit, Deum, absiulimus jnralioriem
dicilur, velut divino oraculo confirhujiis collationis
stro. Ecce vobiscum yiiimus. Quis nos audivit aliquando
et cum illis pairibus et
mati in jEgypto
^esidere,
versari et convivere maluerunt:
donec
anaclioretis
jurantes? etc. Exsfai eiiim bac de re proeclarum docuinenliim Iiinocenlii
ad suum coenobium exIII ponlificis in jure canonico,
tandem expleto septennio
Huc enim
et instruit
his
cufremes
quo monaehos
quosdain admonet
sponsionem suam exsolverunt.
verbis (Lib. n Decret. in cap. Etsi Christus, lil. de C
et iustiiutio
( spectavit tota hujus abbatis disputatio
in hac Collatione j(Vide cap. 2 supra), ut eos doceret
Jurejur.) : Licet debeatis esse viri perfecti, ul quanlum
vinculum evitetis; volenles tamen
noh bene sibi cpnsuluisse,
nec sapienter fecisse,
poieslis, juramenti
indemnilati
veilri moriasterii providere, ne ptopter dequod se taro stricte ad cerlum teropus astrinxissent;
'
seryaia a majori bono, id est, a spifectum lestium, sui juris suslineat tmsionem; prwsenli
qua conditione
vobis pagina indulqemus (id est, indulluin esse oslenrituali
et perfecfionis
studio ac feliciore
profectu
Unde concludit eos bujusditnus, ait glossa) prq ipso perhibere iesiimoiiium vepfogressuproliiberentur.
titati. Haec Porififex et alia ex eotlem cap. siiperius
modi conditione iet definitione
non teneri, eamque
ciiata (Ad cap. 10).
aut per
tuto et salva onscientia posse relraciare,
b ld
: quod ejus suasu
imeir.iav commode iiilerpretari
esi, niuiare propGsitum, etiam voto aut juramento firniatum.
etiam fecerunt. Qua in re certe nec illequi consuluii,
Quod poslea docet intelligendum
non de priricipalibus
riec lii qiii consulentem
maiidatis
ad saluteiii necesaudierunt,
culpandi vidensed
sariis, id est, de praeceplis et votis religionis,
lur; nisi quod ille hac occasione in defensionem et
de quibusdam exercitiis corporalibus,
id estjejuniis,
mendacii a re proposita extraneam
propugnationem
et supervacanearii
devolutus Sit, et mendacium
ad quas solebant
orationibus,
aliisque austeritatibiis,
pleilli monacbi snbinde voio aut jiiranieiilo
mutatione
consilii
aut
acccincaiite et
propositi
ruirique prO
se astringere.
ac mutare sentenliam,
Unde postea in magnos
impriidentef
perit, quasi ideiri sit mentiri
. conscientiae scrupulos et angustias incideba.nl,
dum
liquel. Videquae sane iiiuliuni differunl, ut exdiclis
aut peregrinis
vel alia
batur siquidein ista tam seria et diuiufna commorafratribus
supervenientibus
mocausa exigente, compelierentur
sanctissimorum
aliquid de sua ausie-. ^. tio iri coHvictu et contubernio
'
fitale relaxare,
et anachoretarum
sicque votifragi, vel perjuri, vel i- "nacborum
(haud dubie sub obeniium pertiaaces et inhumani viderentur.
non alio
dientiae legibus e|t disciplina regulari.idque
Qua in re
nimirum
fallebaniur
fine quam ad majorem perfectionem
illi,
acquirendam)
ignoranies
obligalionem
acoenovoli et juramenti,
et cujuslibet
transilus
promlssionis diiplici
quidam ad arctiorem Teligionem,
: qui quidem transitus
ex caiisa cessare : 1 Si res aut opiis jiiralum aut
bitica vita ad anachorcticam
aut
a SS. Patribus approbatur,
et jure etiam canonico
promissuni
postea reddatur
impossibilc
juranti
non
voventi, vel illicitum,
superiore vetante (S. Thoin.
concedilur,
petita superiorum licentia.quamvis
2 2, q. 89, arl. 7; Beda homil. 13; Grafion. 22, q. i,
obtenta, cap. Licef, de Regularibus (Lib. IH Dectelal.).
c. Si aliquid). In his enim locum habet illa vener.
Sed eisniaxime
suffragatur D. Bernardi sententia in
Redai sententia a Gratiano citata : Si quid nos incaulibro dePraecepto et Dispensatione (Cap. 20)ita scrit:us jurare contigeril,
bentis : Sane de teligiosis ac bene ordinaiis monaslequod observatum pejotem vetgat
in exitttm, libete iilud salubtiori
riis nultus profest prum, meo consilio, ne atctiotis quiconsilio mulandum
dem vilm desiderw, sine licentia sui senioris egredietur.
noverimus, etc,;
ifuod aliis verbis bic abbas dicit,
reciius eijse nosttum nos prwterire sermonem, quam
Egressus lamen, si me/ius imienerif el elegerit, meo
rei satubrioris acpiw subire jacturam. 2* Si non quiad inferius
nihilominut
jam consitio non tegtediaiur
deni per se malum evadat, quod juratuni
est aut
bonutn quod retiqueral et contempssetat prm meliori;
-promissum, sed tainen majoris boni pr.eslet impediprwserlim si illud melius tale fueril, quod ejus primw
mentum :: ut si monaclius voverit
longa et austera
professioni congry.ere videaiur. Ipse nempe videtil qua
ratione quave intentione aliiora seu arcliora pmsuriijejunia, disciplinas,-humi
cubationes, etc, per quae

GOLLATIO

1085

XVH, *?, DE DEFINIENDO.

l08d

est nostrum nos praeterira sermonem, quam rei sa- A mnabile est. De illis vero corporalibus exercitiis quae
ad modicum dicuntur esse utilia (I Tim. iv), ita est,
lubrioris ac piae subire jacturam. Denique numquam
ac probatos patres duros aut irrevocaut diximus, statuendum, ut si qua supervenerit certior
rationabiles
biles in hujusmodi definitionibus fuisse reminiscimur;
nulla supietatis occasio quoe illa suadeat reiaxari,
sed velut ceram calore solis, ita eos ratione mollitos,
et intercedente salubriore consilio melioribus partibus

sine baesitatione cessisse. Quoscumque autem i

vidimus definitionibus
suis perlinaciter
inhoerere, ,
irrationabiles
ac discretionis i
semper probavimus
expertes.

CAPUT XXVlII.
Interrogalio an sit contrarium prmdictm sententim illud \
quod dicitut jJuravi et statui, etc.
Germanus:

Quantum

ad hanc

rationem

pertinet
quae evidenler copioseque digesta est, nihil oportet t
monactium definire, ne aut praevaricator
inveniatur ,
aut pertinax. Et ubi illud Psalmistoe postponimus ,
eloquium, Juravi et slalui cuslodire judicia justiliw
tum (Psal. CXVIII) ? Quid est enim aliud jurare et statuere,

quam definita

immobiliter

CAPUT

custodire?

XXIX.

Resoonsio, in quibus itnmobilis definitio sit tenenda, et

in quibus, si oportueril, rescindenda.
a
Joseph : Nos non de principalibus mandalis, sine
quibus non potest salus nostra omnino subsistere,
ista decernimus, sed de his quse sine periculo stalus
nostri relaxare possumus,
vel tenere:
ut puta de
irremisso rigore jejunii, de vini sive olei perpetua
abstinentia, de progressu cellulae penitus cohibendo,
de lectionis seu meditationis incessabilijugilate,
quae
sine jactura professinnis ac propositi nostri et exerceri cum libuerit possunt, et cum necesse fuerit irreCaelerum super obserprebensibiliter
praeterniitti.
vantia illorum principalium mandatorum constantissime definiendum est, ac pro his etiam mors, si necesse fuerit, non vitanda, pro quibus iroraobililer est
dicendum, Juravi et statui. Quod fieri debet pro custodia charitaiis, pro qua spernenda sunt universa, ne
bonum tranquillitatis
illius perfectioque maculelur.
Similiterque jurandum est pro castimoriiae puritate,
nec aliud facere nos oportet pro fide, pro sobrietale
atque justitia, quoe omnia indemutabili perseveranlia
sunt tenenda, et b a quibus paululum recessisse daALARDI

GAZiEI

pserif: nam ad inferiora vel remissiora, me consulenle',

nonaposlatabit. Ita Bernardus. Ex quibus satis probabiliier colligi potest Cassianum ac Germanum, non
obstante sua professione et promissione,
poiuisse
apud illos patres in eremo permanere et religiosam
vitam cum illis agere; qui status fuit et scopus totius hujus disputatioiiis et collationis.
a
Diligenter notanda delinitio sive resolulio hujus
; cap., qua non minus docte quam pie explicatur quibus in rebus ac sermoiiibus loctim habeat illa senlenlia cap. 27 superius allegata : Rectius esl nostrum
nos prmtetite sermonem quam rei salubrioris ac pim
subire jacturam.
b Vides etiam
apud veteres.monachos violaiionem
voti continentiae et aliorum essentialium,
non secus
ac principalium mandatorum
Dei, judicatara luisse
daninabilem et morlalem. Quod coufirmat aljus locus
huic consentaueus, nec niinus serius quoad obligationem et violationem votorum essentialium,
lib. IV

per his lege teneamur, sed praetermissis eis ad utiliora libere iranseamus. In illis enim corporalibus
exerciliis, si pro tempore relinquanlur,
periculum
non est; ab his vero ad momentum declinasse mortiferum est.
CAPUT XXX.
Quemadmodum celanda aliis committi debeant.
Hoc quoque simili cautione curandum est, ut si
quis forsitan sermo quem esse vultis occulium de
vestro ore fuerit prolapsus, nulla occullationis praecepta sollicitent
audientem;
magis eriim Iatebit si
transeatur , quia non
negligenter atque simpliciter
quilibel fralrum super divulgationis .ejus Impugnalione lorquebitur,
existimans reiri vilem aliquam
transiloria

confabulaiione

et quoe ex hoc
prolalam,
ipso sit levior, quia cautissimo silentii praecepto sensibus audientis commendata non fuerit. JSam si etiam
fidem ejus aliqua sacramentorum
obtestatione devinxeris, c citius illud prodendum esse non ambigas.
Major enim adversus ipsum vis diabolicae impuguationis insurget, ut et te mcestificet vel denudet, et
illum transgressorem
qtiantocius sui faciat sacramenti.
CAPUT
NiliA

tuper

XXXI.

his qum ad usum communis vilm atlinent

definiendum.

Et idcirco nibil debel abruple monachus super his

dumtaxat quoe ad corporales exercitationes pertinent
eorum
definire, ne adversarium ad impugnationem
quae velut sub legis observalione cuslodit, magis incitans, citius ea violare cogatur. Praefigens siquidera
sibi legem unusquisque sub liberiatis gratia constitutus , perniciosa semetipsum obligat servitute, ut ea
quoe licite, immo etiam laudabiliter, cum gratiarum
actione praesumere potuisset, si necessitas fortassa
compulerit, velut transgressor percipere compellatur
eum praevaricatione
peccali. Vbi enim non est lex;
nec prmvaricatio (Rom. iv). d Hac beatissimi Josepb

COMMENTARIUS.
D Instit. cap. 35, in liaec verba : Sicut immensa gloria
fideliter servienlibus Deo ac secundum Regulw insiitulioitem ei adharenlibus repromillitur
in fulurum, i;a
pwnw gravissimw prmparaniur his qui lepide eam negligenlerque [uerint exsecuti, et secundum hoc quod
professi sunt, vel quod ab hominibus esse credunlur,
fruclus etiam congruos sanctitalis eidem ethibere neglexerint. Melius esl enim, secundum Scripturm senlenliam, non vovere quemquam, quum vqvere, el non reddere. Et, Malediclus qui facil opus Dei negligenler.
Haec ibi.
c
Ergo ex sententia hujus abbatis non expedii alicui secreta sive arcana sua sub silentii fide et juramenio coniniittere,
nisi rei gravitas vel necessitas
aliud suadeat. Qua de re consule traclatum Dominici
a Soto de raiione tegendi secreli.
d Recte observavit Do. CuychhiiS ex his verbis colligi Cassianum abbaiis Josepbi opinioni atque asserlioni.de meudacii licentia adhaesisse, aut cerie ejus-

JOANNIS

1087

alque doctfina velut divino

in ^Egypto residere maluimus.

instilulione

CASSIANI

COLLATIONES.

oraculo

con-} A dem insignium

Sed licet patatis evacuet.

firmati,
rum deinceps de nosira essemus promissione solliciti,
tamen expleto septem annorum numero, sponsionem

sensuum
sermonis

noslris honorem
debitum solviprimum senioribus
rnus: deinde animis eorum qui pro charitalis
ardora
creberrirois
lilterarum
nostrarum salisfactionibus
necharitatem;

deliniti,

tandemque
his
avulso,

trum

scientiam

quam laudis. Neque enim hoc

et plenum
quod sanclorum virorum dicta descripsi,
sed
et egenum laudis csse non noveram;
periculi,

clucubravit

noslra,
incultus

inscitia, quam eliamsi

sermo confudil potius quam digcssit,

cura

prudens, ut dicitur,
indubitato discrimini

pristinam redintegravimus
ad plenum aculeo noslra

doctrinam

atque

hoc quod imperitia

noslri
contemplelur,
offendituf obesse non possit, et major sit

nobis ulilitatis

quoque cum gaudio prosesolitudinis

secreta remeaquenlibus ad Scylhiolicac
viraus. Hanc vobis, a o sancti fratres, illuslrium
Pasponsionis

Tutius

nec me
laqueo pedem indidi,
sub incerta spe alieni profectus
monens omnes ad quorum manus

tradere

recusavi;
opuscula isla peryenerint,

eis, palrum, noslrum

ut potuit, , B omnes quibus amabilis
forsitan i

rum.

ut quidquid
placuerit in
vero sciant esse quod displicet,
est vita

et doctrina

sancto-

!
i

quoeso ne lau-

ALARDI

nostrae rusticirepreherisio
nobis in conspectu
siquidem

judicis visum est doctrinae hujus magnificentiam vel inculiis scrmonibus

prodere quam silere ;
si sublimitatem
quippe cum et prpfectui
lecloris,

Excurrenles
gratanter implevimus.
namque
ad coenobium nostrum illo jam lempore quo de imfiduciam
petrando ad eremum redilu
gerebamus,

fuerant

virorura

nostri

nostram

quaquam

408S

COMMENTARIUS.

GAZjEl

dcm erroris suspicionem incurrisse.

Praeserlim cum
eiiam lib. vi Inslituiionum
de Archebio abbate scricirbens, cumque collaudans dicat illum religiosa
et cbaritatis mendacio apud fratres usum
cuinveniione
fuisse; quasi vero charitas mendacio societur,
quae,
testc Apostolo, Nihil agit perperam, non gaudel tuper
iniquitale;
congaudet aulem vetilali (I Cor. xm), non

mendacio. Quarc non iromerilo Cassianus sub titulo

Collatoris a D. Prpspero eliam hoc nomine perstringitur (Lib. contfa Collal. c. 9).
a
Honorate, scilicet, el Eucheri, quibus has seplem
Cassianus dedicavit,
ut
collationes a se descriptas
palet ex praefatione collationis undejjimae.

JOANNIS

CASSIANI

ABBATIS

MASSILIENSIS

XXIV

COLLATIONUM
COLLECTIO
IN TRES PARTES DIVISA.

PARS

'".''

TERTIA

l>

COMPLECTEHS

SEPTEM

ULTIMAS

COLLATIONKS,

AD JOVINIANUM;

PATRUM

IN ULTERIORIS

MINERVIUM,

LEONTIUM

JEGYPTI PARTIBUS

HABITANTIUM.

ET THEODORUM.
i

"Emensis,

G alias beato episcopo Honorato, sancto quoque famulo

Chrisli Eucherio nedicavi: b Totidem et nunc vobis,
Leonti et
o c sancti fratres , Joviuiane,
Minervi,
digestae sunt, septem

gralia Christi, decem collationibeatissimis episcopis

quae, exigentibus
juvante

bus Patruni,
Heiladio ac Leontio,

utcumque

ALARDI

GAZJEI

a Ita
excusi vero : Emittit
junamque plerique;
vante gratia Chrisii, eic. Paraphrastes : Ftnifi decem
etc.
collationibus,
b Hoec
a Cassiano
igitur tertia classis collalionum
ab hac
itidem
numero,
septenario
descriptarum
octava decima usque ad vigesimam
quartam et poet propria praefatione ac nunstremam comprehensa,
Habcnt auwm iiigul
cupatione ab aliis discrsta.

COMMENTARlUSi
anachorelas.
Nam prima
collationes
suos {auctores
haec est abbatis Piammonis, secunda abbatis Joaimis,
lerlia Pynuphii;
quinla et sexla Th.eonae;
quarla,
denique septima Abraliae.
Fuerunt hi
paquatuor abbates el monachorum
tres ex Gallicanis. partibus, et, ni fallor, ex Lyrinensi
conjicere licet.
quod ex sequentibus
congregatione,

1089

COLLATIO

XVIIL

TRIBCS

GENERIBUS

MONACHORUM.

1090

Theodore credidi deputandas. Posierior siqnidem A pro conditione locorum ac status sui mensura plenius
vestrum illam coenobiorum sanctam atque egregiam
inslruantur. Quibus hoc praecipuum contulit
pracevirdens
vestri laboris industria, ul parati jam
disciplinam in provinciis Gallicanis antiquarum
atque in
tulum dislrictione
iisdem exercitiis deprehensi, facilius
fundavit; caeteri vero non solum
praecepta seniorura atque instituta suscipianl, b
ccenobialem professionem apprime monachos expeipsosque in cellulas
suas auctores collationum
cum ipsis collationum
tere, verum etiam anachoreticam sitire sublimitatem
vestris institutionibus
voluminibus recipienles, et quolidianis quodammodo
provocastis. Ea namque collacum eis interrogationibus
tiones istae summorum Patrum disputalione contextoe
ac responsis
colloquentes,
non
et
ita
in
omnibus
ut
sunt,
propriis adinventionibus
temperatae,
utrique profesarduam istam et incoverum
sioni,
gnilam ferme in hac regione appetant viarii, sed pequa non solum oeciduas regiones,
etiam a insulas, maximis fratrum catervis fecistis floriculosam etiam illic,
ubi jam trilissimi
calles ct
innumefa praecedenlium exempla non desunt, anarere, conveniant; id est, ut non solum hi qui adhuc
in congregatione laudabili subjectione
choreseos disciplinam illorum potius
perdurant,
praeceplis cased eliam illi qui haud longe a vestris ccenobiis secepere consuescant, quos in omnibus et antiqua traditio
et longae experientiac iiislruxit indusiria.
dentes anachoretarum sectari gestiunt disciplinam,
ALARDl

GAZJEI COMMENTARIUS.
a Insulas
nempe Stcechadas in mari Galltco sitas B tanea, ut monachi omnes has collationes cum eorum
et lam Lerino quam aliis vicinas, et magna monaaucloribus, sanctis videlicet patribus et anachoretis
in suas cellulas libenter et avide
chorum frequentia et sanctitate florentes,
quibus
excipiant el apud
se
hanc tertiam collationum classem Auctor destinavit,
relineant:
quotidie cum illis colloquaniur
ct conut ipse testatur in sua proefatione ad collationem uneos
fabulentur,
interrogent et eorum responsa accipiant; ut ab eis edocti, perfectionis viam ab eis mondecimaro, ita Honoratum episcopum et Eucherium
stratara et calcatam propensius, securius incedant.
alloquens : Si vero sanctam sludii vestri silim hmc satiare non quiverinl, seplem alim collaliones , qum ad
iVom collaliones Palrum , el instiluta, et vita eorum
sanctos qui tn Stwchadibut consislunt insulis emittendm
(ait noster D. Benedictus eorum aemulator et imilator eximius), quid aliud sunt, nisi bene viventium et
vestri ardotis
tunt, fraires, desiderium , ut arbilror,
obedientium monachorum exempla el instrumenta virexplebunt.
b Pia monitio et hortalio meo ilidem voto consentulum (Reg. cap. ult.).

COLLATIO

DECIMA
QU<Eest Piammonis

DE TRIBUS ANTIQUIS

OCTAVA,
abbatis.

GENERIBUS MONACHORUM, ET QUARTO NUPER EXORTO.

CAPUT

PRIMUM.
tam itineris necessilate
C minis ostiis iraroinentem.non
Quetnudmodum Diolcon venientes ab abbate Piammone
quam desiderio sanctorum illiccommoranliura
comrecepti fuerimus.
Cum enim velut cupidissimi
pellente, pervenimus.
mercatores plurima illic celeberrimaque ccenobia ab
Post conspectum atque colloqiiium trium illorum
sancto fratre nostro
senum, quorum Collaliones,
Eucberio compellente,
ulcuroque digessimus, cum
etiam ulterioris
jEgypli
partes, in quibus aroplior
sanctorum numerus coromeabat,
atque perfectior
a ad vimajore flagranlia desideraremus expetere,
cum cui nomen est Diolcos, uni ex septem Nili flu-

antiquis

audivissemus

monem

omnium

coniinuo
instituta,
quasi navigationeminquisitionis
incertae, spe majoris
lucri persuadcnte, suscepimus. Ubi cum diutissime
flucluanles ad illos virtulum sublimitate conspicuos
monles undique oculos tenderemus, abbatem b Piampatribus

anacboretarum

illic

inhabitantium

GAZiEI COMMENTARIUS.
ALARDl
a De hoc vico vel oppido alias dictum est (Lib. v
nomine Piammonem, totius humilitalis et benignitalis
Jnsf. c. 36); in quo Piammonem abbatem claruisse
virum, habentem etiam revelalionum gratiam. Denique
lestanlur.
Soxomenus etNicephorus
quodam lempore, cum Domino sacrificium offerrel, vib Piammon, non Piamon, legendum esse
dil angelum Dei slanlem juxta allare, et uniuscujusque
admpnet
monachorum accedenlium ad allare scribeulem nomina
Ciaconius, ex Graecis auctoribus. Est aulem hic Piamin iibro quem tenebat in manibus , quorumdam lamen
mon, de quo superius habita mentio, ubi ejus humiliias et studium tegendae propriae perfectionis et au- D non scribenlem. Cumque diligenler observasset senior,
steriialis refertur. De eodem Sozomenus hoec habet
qui essent quorum nomina non scripsisset, poslquatn
sunt completa mysleria, unumquemque eorum seorsum*
( Lib. vi c. 29; Niceph. I. xi cap. 35): Piammon el
Joannes id letnporis quoque circiter AKAXOVMgypli,
vocans, percunctalur quid ab eis in occutto peceali
celeberritnis prwfuere monatteriis ; exquisitissime autem
fuissel admissum; et invenil ex confessione unumquemsacerdolio (presbyteri enim erant) el summa cum reveque eorum peecati mortalis obnoxium. Tunc horlamr
eos pwnitentiam agere, et semetipsum cum eis anle Dorentia perfungebantur. Traditum verq est Piammonem
minum prosternens, die ac nocte, lamquam ipse in eot/uodam tempore, cum sacrum faciebat, vidisse circd
rum peccalis essel obnoxius, flebal el lamdiu permansacram mensam stantem angelum Dei, et monachos
sit cum eis in pmniteniia et lacrymis, donec iterum
prwsentes tti libro tcripsiste , absentes verjo inde delevideret eumdem angelum siantem el scribentem acceviste. Sic ille. At lioc idem exemplum in Viiis Patrum
dentium nomina, el posteaquam omnium scripsii, lunc
hunc modum
paulo plenins et accursiiusenanaturin
eliam illos ex nominibus evocantem et ad reconcilialio
CLib. nc. 32) : \idtmut
admirabitem pretbyierum,

1091

JOANNIS CASSL4NI

COLLATIONES.

10951

velul quam- A nullos ita ad haecloca qe vestris regionibusadvenisse,

seniorem, eornmderoque prcsbylerum,
ut cognoscendi tanliimmodo gratia fratrum raonastedam sublimissimam " pharum, primus circumspectanria circumirent,
has regulas,obquas huc comIIic etenim sicut evangelica
lium nptavit intuitus.
nonjut
illa civitas in excelsi moniis vertice constilutus
meaverant, atque instituta susciperent, ac secedentes incellulas
conarentur ea quae vel visu vel tradi(Matih. v), nostro protinus rcfulsit aspeclui. Cujns
atque mirabilia quaeper cura etiam sub conmeritis ejus
spectu nostro divina gratia teslimonium
reddente, perfecta sunt, ne vel propositi noslri forinam vel modum hujus voluminis excedaraus, praecredidimus. Non enim de mirabilibus
termittenda
Dei, sed de institulis studiisque sanclorum quaedam
virtutes

quoe reminisci possibile est, nos spopondimus tradituros, ut necessariam tanlum perfectse vitae instructionera, non inulilem absque ulla emendatione viadmirationem
tidrum ac supervacuam
legentibus

tione perceperant, operibus experifi. Qui mores suos

ac studia quibus imbuli fuerant retentantes, ut eis
exprobrari a noiinullis solet, npn profectus sui gratia,
sed vitandae egestaiis necessitate exisiimati
sunt
provincias conimutasse. Non solum enim nihil eruditionis

acquirere, sed ne diulius quidem in his partibus cpmmorari,

pertinacis animi obstinatione potuerunt. Cum enim j nec jejuniorum
morem, neque

psalmorum ordinem, nec ipsorum denique indumentorum habitum permutassent, qujd aliud in hac repraeberemus. Cum itaque beatus Piammon summa B gione sectari quam sola victus sui compendia credei
etiam congrua
rentur?
gratulatione
susceptos humanifate
CAPUT III.
refecisset, intelligens nos non ejusdem csse regionis,
Quod juniorei seniorum prwcepta discutere non
primum unde vel cur jEgyptum petissemus sollicite
i debeant.
percunctatus, ac de cosnobio Syriae ob desiderium
perfectionis nos illo advenisse cognoscens, ita exorsivos,
Qnamobrem,
quemadmodum credimus,
sus est.
Dei causa ad oemulationem nostrae cognitionis atCAPUT II.
traxit, oninibus insiitutis
quibus illic primordia veQuomodo rudes monachi exemplo seniorum debeant
stra praeventa sunt; penitus abdicatis, quaecumque
erudiri.
seniores veslros agere vel tradere videritis,
summa
b Quisquis hominum, o c fllii, cujuslibet artis pehumilitate sectamini. Neque vos moveat, aul ab imitaiione retrahai ac divertat, eliamsi vobis ad praeritiam assequi concupiscit, nisi omni cura atque visens alicujus rei vel facti ratiovelcausa
non liqtieat,
gilantia ejus se, quam nosse desiderat, disciplince
studiis manciparit, ac perfeclorum quorumque opiquia eos qui bene de cunctis ac simpliciter sentiunl,
et universa quoe a senioribus tradi gerive perspexeficii ipsius vel scientiae magistrorum proecepta atque
institula servaverit, frustra inanibus volis eorum si- " rini, lideliter imitari magisquamd disculere student,
militudinem exoptat altingere, quorum curam atque
per operis experienliam etiam rerum omnium scientia subseqiielur. Casterum numquam ralionem veriinduslriam delrectat oemulari. Novimus enim nonALARDI GMMl
COMMENTARIUS.
clrina nequeant coniprehendi; quam ineplum est crenem altaris inviiantem. Al vero ubi hoc senior vidit,
derehanc solam non; egeredoctore,, eic. Et D. Hierointellexit eorum susceptam esse pmnileriiiam, et sic eos
altari tota cttm gratulatione reslituil. Haec ibi; ex quinymus in epistolalOS, ad Paulinum: Taceo de grambus intelligiinus Cassianum non pro eodero accipere . malicis, rheloribus, philosophis, geometris, dialeclicis,
Ad tninores artes veniam, et
seniorem et presbyterum, sed seniorem aelale, premusicis, aslronomis,'elc.
qumnon tam lingua quam manu adminislrantur: Agrisbyierum ordine et offlcio sacerdotii inlelligere :
Exeodem
colm, cmmentarii, fabri melallorum, lignorumque cwquamvis7rpto-6iJT/3of Laiinesenioremsonet.
loco eliam colligimus jam olim plerosque monachosores, lanarii quoquet, ei fullones, et cwieri, qui variam
solereesse presbyteros
rum patres etarchimandritas
supellectilem elvilia \opuscula [abricant, absque doclore
ordinatos ut sacraesse non possurit qriod cupiunl. Quod medicorum est
et sacerdotes, ad hoc nimirum
menta Domini conficerent et aliis minislrarent;
quod
promitluni medici, tfactant (abrilia fabri, etc.
0 Filii, non fili, ut antea impressum. Nam ad
ex multis aliis locis et exetnplis alibi comprobaplures
fit
a
ut
sermo
flne
vimus.
Piammone,
patetex
bujus capilis
a Pharus, ut annoiat Cuycbius, insula est prope
et iniiio lertii.
d Monachorum non est superiorum
jussa.iut acta
iEgyptum oblonga, parvaque, conlra Nili ostia, nunc
coiitinenii conjuricta,
sinediscussioneobedire.
discutere, sedsimpliciteret
qiiae portum Alexandriae efflSic alii Patres docuere. Basilius in Conslitui. mociebat (Plin. I. xxxvi cop. 12); in quo porlu, teste
Sirabone, turris ingens in altissima rupe aedificala rv nast. (Cap. 20 el 23) t Monachi libentissime obtemperent
suo prmposiio, nec ab illo eorum qum sibi imponuntur
erat,quae navigantibus nocturno tempore lumen praerationem reposcanl, nihil omnino ipsorum jussa curiobebat, quaeque ab ipsa insula pharus quoque dicta
sius perscrulando. D. Hieronymus ad Rusticum moest. Inde vero oinnes ejusmodi lurres et machinae
Credas libi sdlulare, quidquid
naclium (Episl. i)[:
praestanl,
qtioe lunien errantibus aul periclitantibus
monaslerii prwposiius prwceperit, nec de majorum
quasi WJOE, qnod ex illis faces appareant.
sententia judices, ciijut officii est obedire el implere
linc ergo Piammonem abbatem, propier insignis
Sxpoi,
animi dotes ac virtutes, sublimissimae cuidam Pharo
qum jussa sunt, dicente Moyse ( Deut. xvn) : Audi,
Israet, el tace. Cassianus lib. IV Institul. (C. 10 et
comparat Cassiauus. Haec Cuycbius et eadem aliis
verbis Ciaconius.
41): JEgyptii monachi universa complere, quwcumque
b Simili fere sententia usus est abbas Moyses colfuerinl a prmposito -suo prwcepla, tamquam si a Deo
cmlitus sinl edila, sine ulla discussione festinant. Et
lat. 2 cap. 11 : Cum einnes ariesac disciplinw humano
S. Gregorius, lib. ri; in primum Regum (Cap. 2):
inyenio repertm, et qum nihil amplius quam vitm hujus
commodis prosunt, licel manu palpari queant et oculis
Nescil judicare quisquis perfecte didicit obedire.
pervideri, reele tamen a quoquam sine insliluenlis do

COLLATIO

1093

XVIII.

DE TRIBUS

GENERlBUS

MONACHORUM.

1094

evitandum:
A optima, tertium tepidumatqueOmnimodis
quisquis a discussione cceperit erudiri,
est coenobitarum,
primum
quia videns eum inimicus suo polius quam patrum
qui scilicet in congregafacile in id usque propellit,
ut
tione pariter consistentes,
unius senioris judicio gujudicio confidentem,
etiam illa quae maxime utilia alque saluberrima
numerus monasunt,
bernantur,
cujus generis maximus

talis

intrabit

Atque ita praesumut irralionabilibus

plioni ejus callidus hostis illudil,
definitionibus
suis perlinaciter
inhaerendo, hoc so-

chorum

sibi sanctum esse persuadeal, quod reclum

obstinationis
errore
suae tantum
atque justissimum
censuerit.

elegere secreta,cujus
tertium reprehensibile
saoptamus esse parlicipes;
rabaitarum
est; de quibus sigillatim
per ordinem

superflua

ei videanlur

et noxia.

lummodo

CAPUT

IV.

De tribus generibus monachorum

sunt.
Quamobrem

qum inlra

JEgypium

ordo

atque principium
professionis
nostrae, quemadmodum vel unde descenderit, primum
debetis agnoscere. Tunc enim poterit quis desideet ad exerassequi disciplinam,
cum auctoruro
et
cendam eam ardenlius
incitari,
a Tria sunt in
fundatorum ejus agnoverit dignitatem.
ratae arlis efficacius

/Egypto

genera

monachorum

, quorum
ALARDl

duo sunt
GAZMl

per

universam

cundum

anachoretarum,
jaroque in actuali

tuti,
tudinis

pleniusdisseremus.
fundatores primum,
Nam profecto
nasci poterit

commoratur

sevEgypluni;
in coenobiis insti-

qui prius
conversatione

perfecti, soliprofessionis nos quoque

Harum igitur
ut diximus,

ex hocipsovel
quae vitanda

trium professionum
debelis agnoscere.

odium professionis illius

est, vel ejus desiderium

quae sequenda; quia necesse estunamquamqueviam

flnem suum perlrahere
B ad illum
sectatorcm,
quem auclor ipsius invenlorque
pervenerit.
CAPUT

ad

V.

Quibus auctoribus cmnobitarum sit instituta professio.

b coanobitarum
a tempore praeItaque
disciplina
COMMENTARIUS.

a Tria dumtaxat
in hoccap.
recensel;
Disiinguit
quidem Isidorus eremitas ab anachoretis
antiquiora
(Bellarm. lib. n de Monachis cap. 3), Quod illi procul
quartum vero addit his recentius, infra, cap. 8, quod
ab hominibus reeedenles, deserla et vastas sotiludines
tamen non nominat. Ita quatuor genera monachoad imilationein,
rum constituit.
Unde et titulus huic collationi
praeinhitbiieni,
inquit, Elim et Joannis
et
hi vero jam
fixus : De tribus antiquis generibus monachorum,
Baptistm, qui eremi secessus penelrarunt;
in epist. ad
cwnobiali conversatione perfecti includanl
quarlo nuper exorlo. At D. Hieronymus
semelipsos
tria
tantum
monachorum
in
cellis
ab
hominum
Eiisiochium
procul
(Epist. 22),
conspeclu remotis, nulli
unde apparet
prmbentes accessum; sed in sola contemplatione divina,
genera in jfEgypto fuisse commemorat;
aut
id esi, theorica,
vivenles perseverenl. Verum
eo lempore nondum fuisse exortum,
haec
quartum
non ita cognitura : Tria sunf, inquit, in Mgypto gedistinclio,
quae non tam in re quam in verbis connera monachorum: primum cmnobitm, quod illi sauses
non lanti est ut mutet speciem aut genus
sistit,
monacbatus.
Gyrovagos tamen Isidorus non nomigentili lingua vocant, nos in communi viventes possu- p
^
mus appellare; secundum anachoretm, qui soli habitant
mores et studia depingit,
nat,sed eortnn lantuinmodo
ascriqualia D. Benedictus et alii Paires gyrovagis
per deserta, et ab eo quod procul ab hominibus recesserunt nuncupantur;
tertium qenus est quod remoboth
bunt.
b Idem astruunt caetcri Patres. Basilius in Const.
dicunt, deterrimum atque neglectum, el quod in nostra
Monast. cap. 19, de coenobitis
provincia aut solum aul primum est. Ita D. Hieronyagens: Hi, inquit,
ut
Liberatoris
nosiri
dum
mus. D. Benedictus,
imitatus
vuw.
inter nos versareCassianum,
solet,
ejusque
itiilem genus monaveri perfectique imiiaiores existunt.
tur, inslilutorum
cap. 1 suae Regulae,quadruplex
secundum
enim ille coaclo discipulorum
chorum designat, primum ccenobitarum,
choro
Quemadmodum
communia cuncta seque ipsum eommunem aposiolit
lertium sarabaitarum,
anachoretarum,
quartum gyet singulorum
mores et instituta
sumrovagorura,
prmbuil; ila hi quoque anlislili suo obiemperantes (qui
D. Augustinus,
libro
modo vitm suw prwscripla recte conservam) genus vimatim describit.
Porro
de
vendi aposlolorum
ac Domini imitantttr.
Mbribus Ecclesiae, duos tantuin ordines sive genera
Cbrysoslo11
in
homil.
dicit
monachorum
vere et proprie dicta agnoscit, unuro
monachos
sic vivere,
mus,
Acta,
allerum ccenobilant oliin inilio
Ecclesiae vivebant omnes fideles in
anacborctarum
sive eremitarum,
Et lib. in contra vituperatores
Jerusaleni.
viloe niorum, de quibus etiam Cassianus lib. v Inst. cap. 36.
nasiicas asserit ea ab Apostolis impleia, quaa nunc a
Nam tertium
Quae quidem sententia est verissima.
et lerlium ac quartum
illud genus a D. Hieronymo,
monachis
Ilieron.
in Catalogo : Philo,
implentur.
libruin de prima Marci
hic a Piammone et a D. Benedicto comraemoralum,
inquit, nalione Alexandrinus,
sed potius
scribens Ecclesia, in
non sunt vere genera monachorum,
evangelislw apud Alexandriam
monstra aut larvae monachorum;
nec veri ordines, 0 nosttorum laude versatus esl, non solum eos ibi, sed in
sed confusiones, eversiones et corruptiones
muliis quoque provinciis esse memorans, el habitacula
religioBellarminus
eorum dicens monasleria. Ex quo apparel lalem primum
nnm, ut notavit
(Lib. n de Monachis
Chrislo credentium fuisse Ecclesiam, quates nunc mogenus vocant eorum qui in
cap. 3). Nam terliiini
nachi esse niltinlur et cupiunl, nt rithil cujusquam proccenobiis vivunt, sed adbuc aliquas proprias relinent
nullus inler eos dives, nullus pauper : pairifacultates, nec inomnibus
oblemperant
superioribus;
priumsit,
vilse ccenobiticae. Quarmonia egenlibus dividantur, oralioni vacelur et psalmis,
quae sine dubio estcorruptio
tum genus vocant eorum qui ex monasteriis ad eredoctrinw quoque el continenlim: quales et Lucas refert
non ut sanctius,
sed ut liberius
mum transeunt,
pritnum Hierosolymw fuisse credenles (Acl. iv).Cassiaexcusso jugo superiorum
et legum
nus lib. ii lnst. cap. 5 lestatur in primordiit
Ecclesiie
vivant, nimirum
a B. Marco evangelistu
vilae eremiiicae:
monachos apud Alexandriam
coenobilicarum;
quae est corruptela
isla duo deterrima
normam suscepisse vivendi, el non solum illa magnifici
genera
quare meriio dicunlur
monachorum.
Fallitur autem Isidorus lib. n de Divirelinuisse,
quw primitus
Ecclesiam, vel credentium
nis Officiis (Cap. 15), ubi sex enumerat genera moturbas in Aclibus Apostolorum
legimus celebrasse :
Multiludinis
credenlium eral cor unum, el anima una,
nachorum,
ccenobitas, eremitas, anachoretas, gyroet sarabaitas.
Nam iidem
etc, verum eiiani multo sublimiora cumulasse. laVm
vagos, circumcellioiies
Vita communi cleric),
sunt anachorelae et eremitae, sicut iidem etiam cirAugustinus (Serm. 1 efi.de
utex sequenlibus
lsidorus (Etymolog.
lib. vu cap. ult.) et alii. Cauocumcelliones
etgyrovagi,
patebit.

OANNIS

1095

CASSIANI

COLLATIONES.

1096

indulta
sumpsit exordium. Nam talis. A crcdulilatis
est, ctiam illius Ecclesix quso
exstitil in Hierosolymis
omnis illacredenlium
multicohsistebal perfeclionem paulalim conHierosolymis
ita scribitur:
taminare cospisset[ et crescente quotidie vel indigetudo, quoe in Aclibus
Apostolorum
credentium erat cor unum et anima una,
Multitudinis
narura numsro,
vel advenarum,
primse illius fidei
dicationis

"aposlolicae

nec quisquam eorum qum possidebat aliquid suutn esse

dicebat, sed eranl illis omnia communia. Possessiones

fefvor;
refrigcsceret
Chrisii
cohfltixerant,

et dividebant ea omnibus
vendebanl,
prout cuique opus eral (Aclor. iv). Et iterum : Neque
enim quisquam egens erat inter illos. Quotquol enim

Ecclesioe principes,
Nonnulli enim existimantes

et substantias

possessores agrorum aul domotum erant, vendentet

afferebant pretia eorum quw vendebant, et ponebant
autem singulis
anle pedes apostolorum.
Dividebalur
Talis, inquam, erat
proul cuique opus erat (Ibid.).
tunc omnis Ecclesia, quales nunc perpaucos in cce-

bus pro inflrmitata

nihil se detrimenti
stanliis

non

solum

hi

qui ad fldem
verum etiam illi
qui erant
ab iila dislrictione
laxali sunt.
id quod videbant genticoncessum, sibi etiam licitum,

si cum subperpeti crcdiderunt,

ac facultatibus
suis fldem Cbristi confessio-

nemque scquerenlur.
licus incrat fervqr,
fcclionis,

Hi autem quibus adlmc sposlomemorcs

illius
pristinae pera civitalibus
suis, illorumque

discedejntes
nobiis invenire difficile esl. Sed cum post aposlolosibi vel Ecclesiae Dei remissioris vilae
consortioqui
multi- B riegligentiam
rum excessum tepescere coepisset credcntium
licilam esse credebant, in locis suburbanis ac secreiibribus
et ea quae ab
tudo, ea vel maxime quoe ad fidem Cbristi de aliecommanere,
a quibus
confluebat,
genlibus
nigenis ac diversis
apostolis per uhiversum corpus Ecclesiie generaliter

ac inveterata
pro ipsis fidei rudimentis
nihil amplius expeiebant,
consueludine
gentililalis
idolorum el fotnicalione el sufnisi uf ab immolatiliis
(Actot. xv), atque
focatis et sanguine temperarent
apostoli

isla libertas quae gentibus propter

infirmilalem
ALARDI

primae
GMMl

memineranl

exerprivatim ac peculiariter
cere coeperunl; atqueiia coaluit isla, quam diximus,
discipulorum
contagio sequestraquij se ab illorum
inslituta,

verant,

disciplina. Qui paulatim temporc procedente

a
segregati a credentium lurbis, ab eo quod conjugiis
COMMENTARIUS.

eliam monasteria jpeperif. Ad hunc sonum excilati sunt

rum recte observavit Turrccrematus
(Trocf. 8 in Requoad
[ratres, qui in unitm habitare concupierunl. Isle versus
gulam D. Bened.), hoc genus ccenobitarum,
:
initium
fuit tuba ipsoruni, Sonuit per orbem terrarum, et qui
sumpsisse a cnneis prophetaruni
nliquid,
primus inslituisse relidispersi erant cbngregati sunl in unum. Et infra :
Vnde, inquit, Satuuel dicilur
ttt ait
Quare non appellemus monachos, cum dicat psnlmus:
giosotum conventus, jugiter psatleniium Domino,
Ecce quam bonuin el quam jucundum habitare fraties
Magister in Historia Scholaslica super illud 1 Reg. x:
et non unus quoObvium habebis gregem prophetarum descendenlium de C in unum, fiovo; enim unus dicilur;
Quod aulem islorum
excelso, et anle eos psalterium:
modocumque,' nain el in turba est nnus, sed ttna cum
multis dici poteslj Movoj non polest, id est, solus; povo;
prophetarum convenlus personam religiosorum reprmenim unus solus \est. Qui ergo sic vivunt in unum, ut
seniarenl, iestalur Hieronymus in episiola ad Rusticum
unum hominem fqciant, et sil illis vere quomodo scrimonachum dicens : Filii prophelarum, quos monachos
in veieri Testamenlo legimus, elc. Quoad perfectam vero
plum est, unadnima, ei unum cor; mulia corpora, sed
non multm animaij mutia corpora, sed non mulia corda;
lerfenpforinam communis viim, et abrenunliaiioriem
recle diciiur y.6vo,id est, unus solus. Inde el ille unus
rum, hoc genus monachotum, hmc cmnobitatum discia lempore aposlolicw prmdisanabalur in piscina(Joan.
v). Hocc Augustinus,
quiplina, ut dieil Cassianus,
Hsec
ille.
bus verbis indicait nihil aliud significare inonachum
calionis sumpsit exordium.
a Monachi
cuni
quam hominem lin lali unitate el commuuitale
quare sic dicli, et quae fuerit ejus novarie a scripioribus
traaliis ejusdem instiiuti vivenlem,
ut cum illis cfflciaminis brigo et elymologia,
tur veluti uiius bomo, unum cor, et auima tma,
tlitur.
Quamvis enim noroen monachi apud omnes
sicut diclum est de primis Cbristianis,
Patres, tum Groecos, tum Laiinos, frequenlissimum
quibus eraf
cor unum, aniind una, et omnia communia (Act. iv).
sit, tamen quid signiflcet, non eodem modo ab omnilib. n de Monachis cap. 1).
Verum hac raliqhe
nomen monachi solis ccenobitis
bus explicalur (Bellatmin.
deduclum putant, quia p.6vos
a soliludine
immo vero nihil aliud signiflcaret
convenirel,
Pleriqne
quam
videtur
D.
dicitur.
favere
Hiesolus
id
communiler
cum
aliis
Latine
viveniem.
Quibus
ccenobilam,
est,
Relinquitur
explicatio hujus vocabuli,
ronymus in episl. ad Heliodorum (Episi. 1), ubi ajt:
ergojverissima
vocabulum
n
monachi, hocest, Utttin;quid
quam hoc loco tradit abbasPiammon,
Interpretare
ptov%ous-sive
facit iu turba, qui solus es? Et rursus in epislola ad
p.ovit%ov?ai inde uominalos, quod a conjugiis abstinePaulinum (Epist. 13) : Si cupit esse quod diceris, id
renl, el a parentum se consorlio ac mundi hujus conest, solus, quid facis in urbibut, qum ntique non sunt versalione secerrierent, ut nimirum soli Deo per consed mullorum?
inhaererenl. Quod et confirmat B. Diosolorum habilacula,
Atqui secundum
templationem
banc rationem et etymologiam noinen monachi solis
cap. 6 Eccles. Hierar., ubi dicit
nysius Areopagiia
et anachorelis proprie conveniret,
ut qui
cremilis
monachos appeljari, quod rebus.divisibilibus
relictis,
soli habitabanl in descrlis, cum tamen inonachorum
soli placere atque uniri conmonadi, id est, divinilati
tenderent. Iride;
sancti prwceplores noslri
nomen et instiiutio reperiatur apud Dionysium Areoinquit,
divinis eos appellationibus sunt prosecuti,
pagilam,
qui fere trecentis annis Paulum primiim
(Aposioli)
et ipse etiam Hieronymus in
Eremilam
antecessit;
parlim therapeutas, id etl, cultorei, a sincero Dei famutatu atque cullU;\ parlim monachos ab individua et sinepistola ad Eustocliium (Episl. 22) nomen nionaclii
tam coenobilis quam anachoretis velit esse comniune.
gulari vila appeltanlet, ut qtim illos per sanctas divisiid
biliutn affectuUin\iriununi
Alii a roonadc monachos dictos interpreiantur,
compticaliones el collcctiones
in deiformem irioriadem singularemque
est, ab unitale, sive unione. Sed Iiaec rursiim iinitns
perfeelionem
Nam
D.
alludit
canon
concilii
Nicaeni (Ifj,
sive unio dupliciter
exponilur.
Augustintis
prombveat. EqdeVn
vefsiculum
psalmi cxxxn : Ecce
exponens illum
q. 1,'e. 1) a Gratiano cilalus in haec verba : Placuit
habilare fralres in
omriibus resideiitibut in sancla Nicwna synodo, ut moquam bonutri et quam jucundutri
urium : Jsla, inquit, verba Pshlterii, isle dulcis sontts,
nachorum conversalio el vita, secundum elymologiam
itta tuavit tnelodia tam in caritico quam in intellectu,
ndminis, ab oinriibus discrepel. Monachus enim Grwce,

1097

COLLATIO

abstincrent
istius

et

a parentum

conversalione

XVIlL
se

secernerent,

consorlio
monachi
ALARDI

DE

TRIBUS

mundique
sive a MoGAZiEI

dicitur.
Vnde monachum
per omnia
singularis
H;ec ibi. Porro
mouacbotingulariier
agere oportct.
noineti
ciiaui
auctontaie
Saucitum
ruiii
Scripturae
alibi noiavimus
ex D. liieronymo.
et sacraimn
" Non
utPlanlinus
excutlii.
Monoz-inies,
Namjzovscline
iiontiue
Basilius
a^o. At'|ue
{<, id est, soliiaiie
in Coiislilul.
Monastiei.
His
cos iuiiicupai
pasMin
Gi"JCO*l'airesii;onachoporioalliniasuiileilritaapud
ruui vucabul
>, p.ovaarA
Ixirat,
amarrxl,
QepanevTai,
xotfiavfcaatai,
tfikotrotfoi.
va^wpi.Tat,
epnpLoitdi.irai,
prolocovofiiot, etxotvoSt&Vrat,
aliaque id geiitis,quil)Us,
in quibus
et pro disciplinae
iliscriiiiine
rtiiii
vixenint,
alilersitiu
aliter
noiniiiaii.
severioris
geuere,
aique
b Cuenobiiae
viia tlicli,
a Ciimmuni
quia in congreuuius
st-niorts
coiiMSlenies
pariter
jutiicio
gatione
ul
endem cap. Iiabelttr,
supra
qui ct
guberuatitur,
Sidoiuo
t adeni
et cellulaiii
et syncellitoe,
syuodtiae,
convenvtcantur;
vulgo clausiraiesel
sigiiiflcatitiiie
cxstat
novella
Jiistiinani
de quibus
qiiinla
tuales,
: Convertalionis
monachulis
quae sic iucipit
iinper.
novit Deo ad hoc
vita sic Iwnesta esl, sic commendare
ut omnem humanmn
venieniem
hominem,
ejus tnacuel purum ac rationabtli
naluru
lam detergal;
decenlem,
secundum
meniem
et humanis
et plurima
operantem
celsiorem
reddal.
Si quis igitur
[uturus
cogituiiouibus
el divinorum
esi monachus
tndigel
eloquioperfeclus,
el conversalionis
ul tanla
rum eruailione,
inlegriiate,
liac ibi, quae hic referre
dignus jactus sil mulalione.
ad vitae mouasiicoe
luiii
comnieiidatioiiein,
liliiiii,
el cceiiobiiarum
salutarem
ad nionactioiuui
ttiiii
D. Benedictus
iiisiruciioneui.
(Cop. 1 Reg.) : Monahoc est,
pnmum
chorum,
iuquii,
genus cmiwbilarum,
vel abbale.
mtltians
sub Regula,
Ubi
monasteriale
ut
disjuiictiva
pro conjunciiva,
coiijunciio
poniiur
ut sit scnsus : Sub Regula
et abnoiant
tiiierpretes,
ex jnre
citat Triilieinius
bate. Cui siunle
exeinplum
noiandum
in
Addit
TuiTecreiiialus
canouico.
quod
est quicumque
nomine
hoc loco Abbulis
accipiendus
cwteri in conyregasenior, sive Pater,
cujus judicio
loca
enim sunl
Mulla
tione gubernanlur.
religiosa
rectores
non abvitttm agentia,
in quibus
cmnobiucam
aut prwposili,
aut priores,
aul Pabates, scd decani,
liio locus postuVerutn
ues, aut majores appetluntur.
Pattes
et
ul clarissimos
lare vitleiur
llnroiiyiiiuiii
de coenobiiis
sui temporis
eorutnque
Augusliiium
ul in
et insiiiiitis
andiaiiiiis
dis>erentes,
nionbus
aut exemplari
vcluti
illorum
coenobitae,
speculo
mnres
lieiiedtctini,
seipsos
inlueaniur,
praeserliiii
nitiribtis
et eorum
illorutii
cuin
coulerant,
suos
ut decet ejusdein
moprofcssionis
coiiieinplaiione,
Sic
vel ex.iciius
vel emeiideut,
componant.
nacbos,
His igitur
quasi qui(Eptsf.
12):
liieronymus
ig.lur
scilicet
illis
exlerminatis
busdam
(inonacliis
pestibus
sunlet
in
veniumus ad eos qui plures
teriii
generis),
id esl, quos vocari cmnobitas diximut.
communi habita.it,
et
est obedire majoribus,
Prima apud eos conjmderatio
sunl per decurias at(acere. Divisi
quidquid jusserinl
decimus
itaut
novem hominibus
prmrit,
que ceiuutias,
sttb
se
centesimus
habeat:
dectin
et tutsus
prmpostlos
manenl separati
, sed junclis
cellulis,
usque ad horum
exceest, nemo pergit ad alium,
nonam, ut insiitutum
ut si cngiiulionibus
forte
ptis his decanis quos diximus,
Posl horani
illius
consoletur
allo^uiis.
quis ftuclual,
Scrittonam in commune concurruur,
psalmi resonanl,
oraliombus
recilanlur
ex tnore , el, complelis
plurm
vucant ,
medius. quem Palrem
residenubus,
cunctisque
tunium silenlium
: quo luqueitle
disputare
fit, ul
incipit
dtcenlis
tiemo alium respicere, nento audeal exscreare;
lacvm
voltunlur
taus in fleiu est audien:ium,
per ora
et nein stngulius
qutdtm erumptl dotor. Cum
lacryinm.
ei glotta
beatiiudine
ei de fututa
veru de regno ChrUii
videas cunclos
moderato
annunliare
ventura,
cmpetit
Laiine

PATHOL. XLIX.

GENERIBUS
A nazonles
nominati

MONACHORUM.

singularis
suni.

Unde

ac

1098

solitariae

consequens

vitae
fuilb

diitrictione
ul ex commu-

COMMENTARIUS.
inlra se dicere :
suspirio
, el oculis ad cmlum
levalis,
el volabo,
et requieQuis dabii mihi pennas columba,
scam (Psal.
et unaLIVJ? Posf hwc concilium
tolvitur,
cum stto parente pergit
ad tnensam ,
qumque decuria
hebdomadas
victssim
quibus per singutas
minislrant.
Nullus
in cibo strepilus
est, nemo comedens loquitur
vivitur
el oleribus,
conpane, leguminibut
qum salesolo
vinum tantutnsenes
diuniur;
ticiipiuut;
quibus et par-'
vutis smpe fit prandium
, ul aliorum
fessa sttstentetur
non (ranyalur
dehinc consurmtas, aliorum
incipiens;
et, hymno dicto , ad prmsepia
redeunt:
gunt pariter,
ibi usque ad vesperam cum suis
unusquisque
toquiiur,
et dicit:
Vidistis
et illum ? quunta
in ipso sit
illum,
moderatus
silenlium!qitam
incesstts!
gratitas,quamutn
Si infirmum
siin Dei amore
consotantur;
viderim,
ferventem , cohorianittr
ad sludinm.
Et quia nocte extru
oraiiones
cirpublicas insuo cubtli unusquisque
viyilat,
cumeunl cellulas
, et aure apposita,
singulorum
quid
tardiorem
quem
diligenler
exploranl:
deprehenR facianl
B
sed
non
derint,
dissimulanl,
increpunl;
quod norunt;
eum smpiusvisiianl;
et prius incipienles
maprovocant
gis orare quam cogunt.
Opus diei statutn esl, quod decano reddttum
qui et per singulos
fertur ad mconomum,
menses patri
omnium
cum magno iremore
reddtt ralionem: a quo eliam cibi, cum facti fuerint,
prmgustanlur,
el quia non ticel dicere cuiquam,
ef sagum,
Tunicam,
textaque juncis strata non habeo, ilte ita ttniversa modeul nemo quid postulet, nemo non habeal (Vide hic
ratur,
Si quts vero cmperit agrolare,
transMarianischoltum).
ad exedram
et tunlo senum minislerio
laiiorem,
fertur
nec tnulris
urbium,
refovetur
, ut nec delicias
qumrat
Dominicis
diebus
oraltoni
lantum
et
leclioniaffectum.
bus vacant;
ei omni lempore,
quod quidem
complelis
de
disciQuolidie altquid
opusculis,
faciuttl.
Scnpturis
lotius anni mquale est, excepta Quadratur. Jejunium
in qua sola concedilur
disiriciius
vivere. A
gesima,
ad Penlecoslen
Pascha
in prandia
, cmnm mulantur
;
ecclesiasticm
el
el
traditioni
venlrem
cibo
satisfiat,
quo
iion
onerent duplicalo.
Tales Phdu
Platonici
sermonis
fj
tules Josephus
imilator
(Lib. de Vila Contempl.);
(Jo*
c.
2
ef
lib.
n
de
Bello
Jttdaict,
seph. lib. xvni Anliq.
in secunda Judaicw
Livius,
cup. 7), Gimcus
captivilalis Historia
esse nos refert. Hiec de coenobiiis
S. Ilieest. Augustinus
vero
complexus
rouymus
generaiim
de anachoretis
aiMeritate
eoruinquc
posiquam
egeexcedit noslram
rat:
Si hoc, inquit,
tolerantiam,
quis
et prmdicet
non illos
miretar
, qui contemptis
atque
in
desertis muridi hujus illecebris
communem
riiam
,
caslissimttm
simul miatem
congtegaii,
sancttssimamgue
in leciionibus,
in dispuagunt, vivenles in orationibus,
nulla
nulla
laliombus;
lumidi,
superbia
pervicucia
nulla
iuvidentia
sed
verelividi;
turbulenti,
tnodesti,
ei inlentissimam
concordissimam
tiiam
cundi,
pacati;
in Deum gratissimum
munut
a quo iste
ipsi offerunt,
Nemo
possidel
posse meruerunt.
proprium,
quidquam
nemo cuiquam
onerosus est. Operantur
manibus ea quibus et corpus pasci possil, et a Deo mens impediri
uon
eis quos dccanos vopossit. Opus aulem suum tradunl
n
"
uliteininem
illorum
cani, eo quod sinl denis prwposili;
cura sui corporis
langat,
neque in cibo, neque in vestimento. neque si quid uliud opus est vcl qitoiidiqnm
neut assolet, vatetudini.
vel mutatw,
Illi
autem
cessiiati,
decani cum magna sulliciiudine
omnia
et
disponemes
illa vila propter
tiitbecillitaprwslo
[ucientes quidquid
tradiitonem
lamen
etium ipsi
tem corporis
postulai,
vocuttt- Hi vero Paires non
reddunt
Pairem
uni,quem
sed etiam divina doclrina
solum sancttssimi
moribus,
nulla
ommbus rebus excelsi,
excellenlissiini,
supeibia
sua
in
consutunl
iis qucs filtos vocanl,
magna
jubendo
in obtemperando
voluntate.
auetoritale,
magna tlloruin
Coitveniunl
auiem diei tempore extretno de tuis qutsque
ad audxenduin
itdum adhuc jejuni
sunl,
hubitaculis,

35

JOANNIS

1GS9.
nione
eoruin

consortii
ccenobia

ccenobitoe

celloeque ac
Istnd ergo
vocarentur.

CASSIANI

diversoria
solum

fuit

monachorum
genus; quod non modo
anliquissimum
tempore, sed etiam gratia primum est, quodque per
annos plurimos solum inviolabile
usque ad abbatis
Paulivel Antonii duravit aetalem. Cujusetiamnunc
ALARDI

GAZyEI

COLLATIO^ES.

A adhucindisiriciiscteriobiiscerniruus

1100
residerevesligia.

CAPUT VI.
De anechotetarum ordine ac principio.
De hoc perfectorum
numero et, ul ita dixerim ,
fecundissima
radice, sanctorum eliam anachorelarum post haec flores fructusque

prolati

sunt.b

Cujus

COMMENTARIUS.

b Non
et cirtum Palrem, et conveniunt ad singulos Paires lerna, ul
temere,
aujt fortuilo , sed provide
cumspecte usus videjur illa panicula disjuncliva
minimum, hominum inillia. Nam eliam multo numevel,
a
muliis
dubitaretur
uler
tosiores sub uno agunl. Audiunt auiem incredibili stuillorum
anachoqtioniatn
animorum
tilentio
reticoe vit;e primus auctor ant princeps exstitisset.
dio , sumnw
suorum,
, affeciiones
vel gemitu, vet
Sic eiiini B. Ilieronynnis
Pauli Eremitae Vilain exorprout eos pepulerit disserentis oratio,
dilur : Inter multos dubitatum esl a quo polissimum
flelu, sed modeslo et elamore vacuo gaudium signifisaluti et salumonachorum eremus habitari cmpia sit. Quidam cniin
cantes. Corptts deinde teficitur,quantum
alliut repelenles a beqlo'Elia el Joanne sumpsere prinbrilati fas esl, coercenle unoquoque concupiscenliam,
ne se profundof, vel in ea ipsa, qumprmsto sunl, parca
cipium;
quorum et Elias plus nobis videlur
(visse
el
Ila
solum
a
carnibus
vino
abslinent
non
monachus
et
Joannes
et vilissima.
,
anle prophelare cmpisse
quam
sed
ab
iis
eliam
quam natus esl. Alii autem (in quam opmionem vulgus
pro sufficienlia domandnrum libidinum,
onine consenlii)
asserunt Anloniwn
liujus proposili
quw tanlo cbncilatius venlris et gultnris provocanl ap- _
"
fuisse capui. Quod ex parle verum est. Non enim tam
pelitu n, quanto quasi mundiora nonnullis videntur.
Snne quidquid necessnrio victui redundal (nam redunipse ante omnes fwl, quamub eo omnium incitata siint
studia. Amalhas verq el Macarius discipuli
dat plurimum ex operibus manuum el epularum restriAnlonii,
non
ab
lanla
cura
quanla
quotum superior tnagistricorput
egemibus disiribuiiur,
ctione)
sepelivil, eiiam nunc
esi.
Haec
Augiislinus
affirmant Paulum quemdam Thebmuin principem islius
ipsis qui dislributml comparatum
rei fuitse , qnod V.on, tam nomine qtiam opinione not
de coenobitarum vivendi inodo, quihus similia babet
80). Jam quod ad ccenobium aitiquoque comprobamus. Et infra : Cum jam cenlum tre(ffor.
Epiphuiius
ita reddil Isidorus
decim amos bealvts Paulus viiam cwhsiem ageret in
ne.l, ejus vocabuli etymologiam
habiiaculum
lerrit, et nonagenartys in atia soliiudine Antontus mo(Eiymol. lib. xv cap. %): Cmnobium est
xoivbv enim Grwce
rareiur , ut ipse asserere solebat, hwc in mentem ejus
multorum in commune viventium:
:
ab aliis ita describiiur
Plenius
commune dicitur.
cogitatio inpidit, nullfim ultra se perfeclum monachum
nam
in eremo consedisse. Al illi per noctem quiescenti reCmnobium est locus, ubi cominunis vila ducilur;
velatum est, esse aliqm ulierius mulio se meliorem, ad
xotvof, id est, coniiiiunis,
j3ior, vitaj- Sunt aulem et alia
lllico
vocabula apud Grascos usitaia, quibtts moiiachoru;ii
quem visendum deberel proficisci,
erumpenle
Athanasimn
senex
venerabilit
baculo
doniicilia designanliir,
luce,
infirmos arlus
ftovaoTijpta apud
regente
Philo
noniinis
sustentans,
ire
velle
in Viia S. Antonii.
prinnis
cmpil
Cojus
(Lib.
quo nesciebat, elc, Alibi
his verbis :
reddidit
rursus (Episf. tl) de anachoieiis
raiinneni
inde Vita Coniemp.)
loqnens : Hi,
quit, exierunl de cmriobio, el, exceplo pane et sale, ad
tzio-fi) tattv otxjjftoc lepbv, o 7.a\eiiai o-e,avtovxi ftoIpsius vitm aitclor
vao-riiotov, Iv <5 pt.evby.ivoita TOU o-cfivoO|3iou ftvo-Tnj/sta deserla nihil perferunl ampliuf.
et nl ad tnperiora conTEXoOvTat. Jdest,
unicuique sacrum domicilmm est, Q Paulus, itluslralor ^nlonius,
in quo manenies sanc/m
scendani, princeps Jqaitnes Bapiista. Haec Hieronyqitod 'iionasterium vocalur ,
mus. Cum igitur constet Paulura diu anle Autoniiim
viite mysteria celebrant. Gregorius Nazianzenus lib.
obiisse, annis fere centum in eremo exaclis,
ui diDefiniiioiium
, ftovijv vocat, id est, ul Pliilo alibi,
vel doinicilium;
ctuni est, consequens esleiun ante Anionium
vilam
povuvliav, id est, secretam aulam ,
duxisse anachoreticam,
et proinde nieriio priinum
et oratione prima in Jttlianum,
wpe-oTnptov, id est,
eremitam seu aiiachoretam
aut sacrarium ; Socrates, Histor. Ecnominari. Quod auletri
sanctuarinm,
ait
B.
bb,
iAntonium jllustrasse vjtam anacles. lib. ivcap. 28 , ao-xuTnptov; Theodoreius,
Hieronynius
choreticam , sjc accipiendum
ao-xjjrav xctmyayov , id est,
VI et x Tlierapenticcs,
est, quod iileni Anionius prinium illud sienus vivendi exercuii [siquidem
Suidas deuique wpavtio-tnascetartnn diversorium;
annis vi^iiUi in splituiline
tesle Athannsio
scholain vel coiivenluui.
delituii,
ptov, id est,
o
(In Vita S. Antonii)],
poslea lainen divino niiinitu,
igitur aute Pauli et Autonii aetalem, non alii
unuiii collegisset, et vitae tnocun) multos fratresin
erain monaclii quain cosuob tae, qui ab ajiusiuiis, ut
boc est,
naslicae proeceptis iipbuisset, vitam cceuobilicam cum
diclum est, inslituli ad id usque teinpmis,
eis iiistituit.eiiiidiversis
locis mtilta munnsieria exad Gnem usque teriii saeculi, anachoretas pr:cce-secilavit. D'"- his enim sic Alhanasiiis : Erant in monte
runt. Erant qnidein atiie Aiitonium,
qui limore persive ruri,
sive in
derelictis,
monasteria, tamquam tabernacuta, plena divinis chorit
seculbuiis civitaiibus
locis occultis, ang-lis timilem vitam ducebant, qnopsaltenlium, tege.niinm, orantium, lanlttmque jejunandi
el vigilittrum ardorem cunctorum meniibus sermp ejus
rutn iionuiillos referi Eu-eliiu* (Lib. vi Bistor.c.
54,
_. afflareral, ut, futura spei avidilate, ad mutuam cltacpronalos:
ef tib. vui c. 7 ef seqq.) fui-se iiiarlyrio
"
ritatem el misericordiam indigenlibus exliibendam ju duui
et
lioruiu
Antouius,
puipsemet
ali.pios
repelit
qui infinitain
rlons viiae siudio m descrtuni locuni seces-isset, et
gi studip labprarent,
regionem quamtiionasiicae
iustitiiel
dam,
oppidum a mundana coiiversatioue sejunclum,
ab ttno iHoitini piima rtidiiuenla
timis accepii, tesie Atlianasio (Inejus Vi(q) Veium
plenum pieiatis et justitim , videbantur incp/ere, etc.
Rursus vero ac ptfstifitiio
aiit auaclioretaAuioiiius
ad anaihmeilli imndutu in jniine monacliorum
ticain rediit,
lieet siiorum
imeiiin curam noii dirum censebaiitnr,
quod ntillain certatu vivepdi r;iiiomiserit. Cujus exempio contigit reeijiroco quojiam
sed, ul loquilur
netn sibi praescriplam sequerentur;
et vice
oidine
anacboreiaa
generare ccenobitas,
Scriplura : Vnusquisque quod sibi reclum videbalur,
versa coenobijasparereanacb.oretas;
hoc (aciebal {Judic. xvn), id esl, suo more etaibiiraqui scilicetsub
abbatis aul scnioiis
Eremita aimo Cbrisji
oinpibus praesidenlis
impcfjo
tu, yivebat. Obiit autemPaiilus
tredeciui , e quibus Jere
ut tainen vinculo
345 awios natus cetitinu
permiiiereniur,
agere solitarii
centuiu in eremo exigit,
paulo ante objuiai soli coquoque obedientia? man.e.rent asiricti : licet alioqui
Asitoniiis
vero aiio irecemesiino
noii defuerint viri sanclissimi qui,
ipsp primo iugniius Antouio.
gressu vitae mpiiasticoe, ererauro petentes solitari.ani
quinquagesimo oclavo, cum jam quintum supra ceuvjtam sectati sunt, ut ipse Paulys de guo bic agii,ur.
tesiniuii! vixissel annum (Baran. to/u.lli Annat.). Scd
Sic igitur vita eremitica, siye aiiachorctica,
de Iiis ^lura sequenti capitet
primum

1101

COLLATIO

XVIII.

DE TRIBUS

professionis principes hos quos paulo ante memorasanclum videlicet

Paulum vel Anlonium,
vimus,
Qui non , ut quidam,
pusillanicausa nec impaiientiae morbo, sed desiderio

novimus exstitisse.
mitatis

sublimioris
solitudinis

conleinplalionisquc
profectus
secrela sectati sunt, Iicet prior

divinae,
*, eorum

necessiiatis obtenin, dum lempore persecutionis affinium suorum devitat insidias , eremum penetrasse

GENERIBUS

MONACHORUM.

H02

A vincuta ejus resolvil ? Posuit habitaculum eju? detertum, ct labernacula ejus salsuginem ? Irridens mullitudinem civitatis, et querelam exactoris non audient.
Consideravit

motites pascuw suw, et posl omne viride

qumrit (Job. xxxix). In Psalmis quoque : Dicanl nunc
qui redempii sunl a Domino, quos redemit de manu
inimici (Psal. cvi). Et post pauca : Erraverunl
in

dicalur.

, in inaquoso [Lips. in marg. siccitate],

viam civitatis habitaculi non invenerunt. Esurientes et

eo quod nequaquam contcnti

hac victoria qua inter
homines occultas insidias diaboli calcaverunt,
aperto
certamine ac manifesto conflictu daemonibus congredi

sitientes ; anima eorum fn ipsis defccii. Et clamaverunt

ad Dominum cum tribularenlur,
et de necessilatibus
eorum liberavit eos (Ibid.).
Quos etiam Jeremias
Beatus qui loltil jugum ab adolescentia
ita describit:
sua, sedebit solilarius et tacebil, quia levavit se super

Ita ergo processit

ex illa, quam diximus,
disciplina aliud perfectionis
genus, cujus sectatores
anachoretae, id est, secessores merito nuncupanlur,

solitudine

se (Thren. m). Quique illud Psalmistae affeclu et npere

cupienies, vastos eretni recessus penetrare non liSimilis faclus sum pelicano solitudinis.
meant, L ad imitationem scilicet Joannis Raplistoe qni B concinunt:
in eremo tota permansit
oetate: Eljae tjuoqqe et
Vigitavi et factus sum sicut passer solitarius in tecto
Elisaei, atque illprum de quiqus ^nqs.toltis ita cpm^
(Psql. ci).
CAPUT VH.
memorat:
C\tcnmierunt tn melotis, in pellibus capriDe Sarabaitarum principio et coimrsatione.
nis, egentes, angustiali, afflicli, quibus dignus non erat
monachorum
Cumque his duabus professionjhus
mundus, in solitudinibus erranles, et in montibv.s, et in,
speluncis, ef iu cavemis terrm (Hebr. xi). De quibus
etiam Doniintis flguraliter ad Job : Quis, ait [Lips.
in tnarg. autero], est qui dimisil onagrum liberum, et
ALARDl

QAZiEj

religio Christiana gauderet, coepiss,et autem in deterius paulaiim hic quoque ofdo recidere, emersit post
haec illud d deterrimqm et infidele monachorum, geCQMMENTARIUS.

'-'
cutionis finem prmslolaretur,
aPaulo incepla , ab Anionio vero intrpducta est et*
necessitalem in voluntatem vertil, ac paulatim proyrediens,
illustrata,
exculta, ceriisque regulis eiinsiiuiiiouibus
rursttsque subsistens, alque hoc idem swpins faciens, iandem reperil
aique in ceritim ordinem monaslicum ivdacta,
Eisj
lasaxeuin montem , ad cujus radicem haud procul eral
enini Paulus prinius onjniutn in ereino vixerit,
nec fuit nottis nisi
men non habuit ipse discipulos;
grundis spelunca. auw lapide claudebalur : quq remolo,
vero
ut esl cupidilas hotninum occul!a cognoscre . avidius
patilo ante niortein, ut ilictum esl. Autoiiiiis
( explorans, animadverlit intits grande vesnbulum
tam anachoretas qiiam ccenobiias discipulos habuit. C
qnod
siciit
vitae
coenobiiicie
ita
et
anachorttniis
veius
Uinle
resiittnor,
aperto desuper cwlo, pantlis diffusa
palma
reiicoe iuiiiiuiotei
auctor dici uuruit;' nqu tam quod
(ontexerat, fontem lucidissimum ostendens, cujus ramm
laiilummodo foras erumpenicm,
slalim tnodico furaipse nnines pi-aeccsserit quaiii qnod ab ipso omnium
incilata siut siudia, ul ait D. llierotiytnus.
mine, eadem qttw geiiuerat aquas, lerra sorbebat. IgiQuocirca
tur adamato, quasi quod a Deo sibi offerretttr, habilaulerque dici polest printtis et princeps vitae ereniiticae : Paulus quidem tempore , Antoiiius autem niaculo, omnem ibidem in oralionibus et solitudnc duxit
wtalem; cibum et veslimentum ei palma prwbebat.
(Ltb. n de Monqchis
gisterto , ut sciie Bellariiiiuus
HactenusS.
Hieronymtis.
cap. 5).
b
a Scilicet Paulus,
Eliam, Elizaeum et Joannem Baptistam eremiqui qua occasione aul cnjus
tas et principes eremiiarum
necessilalis oblenlu ereinuin petierit, refert D. Hientincupant SS. Patres,
Basilius in epist. ad Chilonem, Nazianzenus in Aporonyiniis in liiinc mnduni : Sub Decio et Valeriano
hologia postqnam ex fuga retliisset, Chrysosiomus
guo tempore Cornetius Romw et Cyperseculoribns,
mil. 09 in Maitbaeuiii, Hieronymus epiSt. 13 ad Pauprianus Curlliagine felici cruore damnali sunt, mutlas
linum et episl. 22 ad Eu-locniiiiii
, Sozomemis lib.
apud Mgypiuni el Thebaidu Ecclesias tempesias smva
i Hislor. cap. 12, Isidorus lib. n
est. Voli tunc Christianis
erai pro Christi
pbpvlaa
cap. 5 de Olfitiis
Eccles.
nomine glttdio perculi: verum hoslis callidus tarda ad
c
Moralium
morlem supplicia conqtiireiis. animascupiebal jugulare,
Gregorius xxxi
cap. 22 : Onager
non corpora ; et ul ipse, qui ab eo passus est, Cypriaqtti in solitudine commoratur , non incougrue
inquil,
vitam eortun siqnificat, qui remoti a lurbis swcuturibus
occidi. Et
nus ait, volenlious mori, non perinillebatur
]
JJ
conversanlur. Qui apte eliam liber dicitur, quia magnq.
iiifn : Per idem eigo. fcmpits, quo taliq gerebttnlur
esl servilus swcularium negotiorum, quibus inens veheapud inferiorem Thebaida, cum sorore jam viro tradila
menler alteritur, quamvis in eis sponte desudel. Cttjtts
posl mortem umboruai parenlum, in hwredilale locwservitutis conditione carere, esl in mundo jam nihil
pleli, Paulus relictus esl, annorum circiler quindecini,
lilleris lam Grmcis quam Mgyuliticis apprime eruditus,
concupiscere. Quasi enim quodam jugo servitutis premiinl prospera , dum appelunlur;
mansueti animi. Deum valde antans; et cum persecupremunt adversa,
dum
At
si
semel
a dominatione delionit procella delonaret,
in villam remoliorem et
formidantur.
quis
sideriorum temporalium cotla mentis excusseril, quatecreiiorem secessil. Verum,
dam jam eliam in hac vita libertate ptrfruilur,
dum
Quid non mortalia peclora cpgis,
nitllo desiderio felicilalis
af/icilur, nullo adversitalis
Auri sacra fames!
terrore coarclalur. Haec S. Gregorius et quas sequuntur.
Sowrit marilus cmpit prodere velle quem celare debued Primum
rat ; non illum ttxutis lacrymm, non communio sangenus non monachorum , sed psoudomonacliorum ; de quo simililer
D. Hicronyitius
guinis , noii spectans cuncla ex allo Deus ab scelere
(Epist. 22) : Tertium, inquil, aenus esf, quod Remorevocavil; ad hwc iitstabal crudelitas, quw pielatem viboth dicunt, teterrimum atque neylectum, et quod in
debatur imilari.
Quttd ubi prudenlisstmus adolescens
ad montittm deserta confugicns, duin persenostra provincia aut solum aut primum esl. Hi bint vei
intetlexit,

H05

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

1104

nus, vel potius noxia illa plantalio rediviva concre- A curarent necessitates,b
jEgyptiae linguae proprietate
a
el S-pphiram
exordio EcSarabaiise nuncupati sunt, de illorum quos praedixivit,
quae per Ananiam
clesi.T pullulans, apostoli Petri severitate succisa est
mus numero procedentes,
qui evangelicam
perfetanidiu detestabilis
ctionem simulare potius quam in veritate
(Act. v), quoe inter monachos
airipere
judicaia
esi, nec a quoquam ulierius
quauidiu illius tam dKtrictae formido sen-

exsecrandaque

usurpata,
tentiae ineuiorioe fidelium

iuserla

duravit, qua beaius

facinoris
non
principes,

pracdictos novi
non ulla passus est saiisfactione
pceniteniia,
ctirari,
sed perniciosissimum
germen celeri morle succidit.
apostolus

exemplo quod in Ananiam et Sapphiram

districtione
aposiolica
punitum esl, a nonnullorum
contempl.itione
paulatim longa incuria et temporis

aemulaiione

maluerunt,

ad hanc professionem
tantumniodo
nomiue
diorum

emersil istud Sarabaiiaruro

sublracio,
geniis,
qui ab eo quod semelipsos a coenobiorum
ac sigillaiim
suas
sequestrarent,
congregationibus

tinnis rcgulam

ALARDI

GAZ/EI

suo arbitratu
lerni, nec multo plures simul habitant,
ac ditione viventes; et de eo, qttod loboraverini, in meul habeant aiimenta commudiwn parfe.s conferunt,
(Requlw c. 1) : Tertium
ta, etc. Et D. Benedicius
vero monachorttm teterrimum genus esl, Sarabaitarum,
qui nulla regtila approbali, experienliw magislra, sicut
aurum fornncis; sed iu plumbi naturam molliti, adhuc
operibus servanies smculo fidem, menliri Deo per tonsuram noscunlur. Qui bini, aiu terni, aul certe singuli
sine pasiore, non Uominicis, sed suis inctusi ovilibus.
cum quidquid
Pro lege eis est desideriorum volupias,
quod noputaverintvel elegerint, hoc dicunisanctum,et
hoc ptttunt non licere.
luerinl,
a IU venerab. Beda in Acta Apostolorum
scribens
dicit ab Ananjae et Sapphiroe exemplo (Acf. v) natum
illnd inonacliorum
esse deterrinium
genus, quoil Sarabaitarum
diciiur,
qui sub viia et professione moD. Hieronyretinere volunt.
nastica aliquid proprii
: Ananias,
mus in epist. 8 ad Dmiieiriatlein
inquit,
immo
corde
el Sapphtra dispensatores timidi,
duplici,
et ideo condemnati quia posl volum obtulerunt quasi
tua, ettion ejus cui semel ea voverant, partemque sibi
reservaverunt.
Cassianus lib.
jam alienm substantim
vn Institui.
cap. 14 : Anantas et Sapphira reservamet
partem quumdam ex his qum possidebant, apostolico
Vide ibi notala de Ananiae et
ore morte mttlctantur.
Sapplibac inlerilu.
D. Ilieronymus
illnd genus Romobolh
terlium
Vel Remobotb voi-atinn iic.it, quod vocabulum suspiesse Hebraicum
catur Marianns (In scltoliis)
(uon
idque a superbo iucessu dictum pulat.
,/Egyptiacum),
Fieri itaque potuit ul Romoboih Hebraicae, Sarabailae vero yEgyptiae linguae propnelate
uuncupaii sinl.
haec D. Hieronymi
verba
favere vidcnlnr
Waiiano
(Epist. 22) : Apud hos (Remobotli nempe) affeciaia
vestis
tunt omnia, laxw manicm , catigm follicantes,
detractio
erassior, crebra suspiria, visitatio virginum,
elc. Isidorus de iisdem agens (Lib. u de
elericorum,
c. 13), aliud eis nomeu appingii, et his
Vffic.Eccles.
coloribus eos depingit : Sextum genus esl monachoatque negleclum, quod per
rum, et ipsum telerrimum
in
exordio
Lcclesiw pullulavil,
Ananiam et Sapphiram
et apotloli Petri scverilaie excisum esl; quique ab eo
sequestrant,
quod semelipsos a cmnobiali disciplina
liberi
voluniatet.
Mgypliorum
liugua
tuasque appelunt
sive
Renuilm
Constituunt
Sarabaitw,
nuncupanlur.
enim tibi cellas, easque ftlso itomine monaslerii nunlibenque tib imperio seniorum , arbitrio suo
cupant;
vivunt, certatim in operibus laboruutrs , non ul indised ut acq iratu pecunias quas
gentibus distrtbttant,
recondnnt , et sicut ail de ipsis S. Hieronymus, quasi
ars sit tancla, uon vita. H.ec Isidortts parliui ex D:
Hieronyino , pariiin ex sno sensu et opinione illa de
de qua supra. Ex quifex geiieribus monacborum;

eorum

vel laudibus

divitiis
mundi
perfectam
provocati , qui universis
Christi praeferunl nuditatero. Hi igitufdum
iinbecillo
"animo rem suminae virtuiis affeclant, vel nccessitate

Illo igiiur

oblitieratione

scilicet

venire

compulsi, dum censeri

nionachnrum
absque ulla stu-

ccenobiorum nullaiefestinant,
nus expetunt disciplinam,
nec seniorum subjiciunaut eorum traditionibus
snas
turarbitrio,
insiiiuti,
discunt vincere
nec ullam sanac discrevoluntales,
pubiicam

aemulaiione

legiiima

lantuminodo,

eruditione
id est,

suscipiunt,
ad hominum

sed ad
faciem

COMMENTARIUS.
B bus habemus eosdem ese Remnbolh
apud D. Hieet
apud D. Bcnedictum,
ronymum , et Sarabaitas
Renuitas apud Isidoniin.
Porro Renuitas a renuendo
dicti videntnr, quasi renuentes seu ahnuentes jugum
monasticae disciplin*.
Ita interprelatur
S. Odo Cluniacensis abbas, dtim se sttique lemporis mouachos
deplorans aii (Collai. 5): Noi miteri, non tumut mosed Sarabaitm,
id est,
nachi, ul falso nominamur;
Renuilw, quijugum
regularis disciplinw renuimus. Iia
vir sanctiis bumiliter admodum de se senliens. Sarabaitas vero non male etiani quis dixerit ita appellatos a voce Hebroea Saravim,
quae signiflcai rebelles, ut sunl hujiisinodi
pseudotnonai lii, qni neqiie
vel a
regulae neque superipribus
subjici volunt,
Grxco attpaSo;, pitdentlo vocabulo,
de quo vide, si
lubet, Suidam : qua ratione forsitan etiam hic Collalor deterrimum;
D. Hieronymus et Benedicius maid est, foedissimuin ac lurteterrimutn,
gis proprie,
pissimum boc vocant genus monaclioi um; vel denised perque ik Sara Abrahae uxore, ut ei Saraceni;
p
'-'
peram et falso usurpiita origine,
quain non a Sara
donnna et libera , sed ab Agar aucilla et serva traxisse eos constat:
sed Agaideoque non Saraceni,
reni et lsmaeliiae , id est, servi el servte filii vere
appeilandi.
Quo etiani modo Sarabaitae nulla, ait D.
Benedictns,
regula experienlue magistra approbati.
Monacliortim
iionien falso sibi usurpant,
et mentiri
Deo per tonsuram ntscunlur,
quasi liberi, immo quasi
vetamen habenles maliliat libertatem (I Pefr. n), interim suarum cupidiiatuni,
servi iniserrimi et vilissima
quibus eiiam illud congruii,
mancipia;
quod de Saracenis iradit D. Hieronynuis
(Iu Vita Hilarionis),
quod Venerera colunt oh Luciferinn
(sidus nempe
Veneris) cujus cultui, inquit, Saracenorum nalio dedita est : sicnt de Saiabaiiis
D. Benedictus
: /n
id est, niolles et effeminati,
plumbi naturam moltiti,
At ne bis
quibus pro lege est deiideriorum
voluptai.
niinutiis
clandal
demum
plus aequo iminorcmur,
hanc nolam Caelius Rhodig. qui de Sarabailis apud
D Turcas sub specie Religionis
agentibus haec habet
(Antic. Lecl. lib. xxvil c. 6) : Sarabaitae sunt eo noinine in Mfypio
in saxorum cavitalibus
sacefd^tes,
fere liabiiantes,
suillis ac bubulis circumaroicti
exuviis, funibus zonarum praecincti loco, pedibus nudis,
ubi sccnopegiorum
celecruore conspersi;
ingruit
britas, e caveruis se proineutes Hierosolymam
petunt, ac templum adeunles inopiam et abstinenliam
osientui
barbam sibi
habent,
ingerunt
oranibus,
etiainuum acriter vellentes, ut snectenl ista universi,
et velut ccelitus demissos homines opinentur,
suspinumquam non vitiis
cianlque , etiamsi iitterculilnis
niadeant.
praecipit
Propterea
jnon esse imitandos
facundus scriptor HieroAugustimis, et commetuinil
nyiuus. Sic ille.

1105

COLLATIO

renunlianles,
bujus nominis

aut

XVIII.

in suis dbmiciliis

iisdem

obstricli

DE

TRIBUS

sub privilegio

occupationibus

persibi cellulas, easque moseverant, aul construenles

suo in eis jure ac libertate
nasteria nuncupanles,

GENERIBUS

UOG

MONACHORUM.

paupertalemque
possideant, isti ut
Hli ob
omnium copiarum affhieniiatu
consequantur.
hoc certatim slatutum transcendere canonem diurnis

Aomnium

rerum

monaslerii
sanctis
vel b xenodochio,

consislnnt,

ut quidquid
operibus elaboraut,
vei carceribus,
usibus redundarit,

Iili aulem qtii districtionem,

ut tlixiiniis,
cceuobii declinautes , bini vel terni in cellulis
conimoranlur,
non contenii abbatis cura alque imperio gubernari,

virluiis
illorum ac pernec sic quidem ad meritum
redfectionis
Illi enim tanlos monastcrio
aspirant.
in
diiiis conferentes , eisque quolidie renuntiantes,

praecepiionibus
nequaquam evangelicis
viclus solvel nosocomio,
vel indigenlibus
succumbentes, ut nulla scilicet quotidiani
pro abbatis dispennullis rei fam liaris distentionibus
occu- *, setur arbitrio.
Isti ut t|uidquid quotidianae superfueliciiudine,
aut cerle
dubitatione
rit gulse, aul profusiori prnCciat voluplali,
Quod illi soli absque inlideli
peulur.
vitio recondaiur.
Poslremo ul concedacon-ummant,
qui cunctis mundi hujus facultatibus
pliilargyriae
mus ab istis hoec quoquc quae non optimo proposito
absoluii, iia se foenobiorum
prappositis subdiderunt,
ut ne sui quidem ipstus fateanttir esse se dominos.
melius quam diximus pnsse dislribui,
congeruntur,

sed hoc praecipue procurantes, ut absoluti a seiiiiruni

tanta subjeclionis
humiliiate
perdurant,
utquemadvoluniates suas, et procedendi vel B modura sui,
ila etiam eorum quae proprio sndore
jugo, exercendi
abrenuntialionis
priquo placuerit evagaudi, agendive quod libitum fuerit
potestate privenlur,
couquirunt
babeant libertalem,
etiam amplius in operibus diurdum quotidie semeiipsos laboris sui
mae fervorem,
nis quam lii qui in coenobiis degunt, diebus ac noctitsti auiem in
fruciibus nudaut,
jngiter iiinovantes.
sed non ea fide eodemque propobus consumuntur,
sito. Hoc enim isti lariunt, non ut fruclum sui operis
arbitrio , sed ut acquirant
subjiciant
dispensatoris

eo ipso quod aliquid pauperibtis

elati, in
largiunlur
lllos palientla
atque
praeceps quotidie collabuntur.

lnter quos quaniuni intersit

pecunias qua-recondanl.
Illi nihil de crasiino cogiiantes , graiissiadvertiie.
Isti vero non
mos Deo sndoris sui offerunt fructus.

puerunt

solum in crasliuum,
rum spatia infidelem
mendacem
quolidiani

sed eiiam
sollicitudineni

in multorum

anno-

proroganies,

aut

Deum aulinopem
credunt, qui promissam
vicius atque indumeniorum
suflicientiam

praebere eis aut non possil, aut nolit. 111hoc omnibus

a
expetunt votis, ut
xTijftoeruvvjv, id e-t, nuditatem
ALARDI
a

GMMl

expleant

in liac quam semel arrisuas

ul numquam
perdurant,
c cruciflxos buic modo quotidie

qua tam devoie

districtio,

professinne
voluntates,

sui lepor vivos

vivosque mariyres facil; hos arbitrii
Ilsec igitur duo genera monaad inierna demergit.
cliorum in bac quidem provincia aequali propeuiodum
numerositaie

inler se contendunt.

Caeieriim

per alias

quas me necessitas catholicae fidei compulit

Sarabaitarum
istud lerlium
genus abunperagrare,
C dare ac prope soltnn esse coguovimus. d Temporibus
regiones

COMMENTARIUS.

27 ): Pars tua Dominus ; et quo magis gaudeas , nto'ixTYiftoo-uv , ut notat Ciaconius , aliquid magis
fer fua lonqo martyrio coronala est. Non solum enim
est qtiain penniia et egestas: nain 'AxTiJfteov is dititur
effusio sanguinis in confessione reputatur, sed devotce
qui niliil oiiinino possidet, ul illi anachoretae M.yplf:
marrei alicujus posses*.io est, quain abbas
conlra riji{
quoque menlis servitus immaculata quotidianum
n.axinie inipr-l>al,
collal. 19
Joannes in j.olilario
lyrium esf. Ei nirstis alibi (Episl. 8): Assume sculum
loricam juslitim,
cap. 6: qiiainvis. inquii Ciaconius, in hiiciisque excufidA,
galeum salulis, procede ad
suum.
Habet tl pudiciiia servata marlyrium
sis cotlicibns ah.fa -ntpwic coirupte legitur, pro v.rno-i;.
ptwlium.
de teuipnre ( Serm.
D. Aiigiisiinus
in scrinonibus
Sic ille.
k De xenodochio
superius aitum est (Collat. 14
50) : Nemo dicat quod lemporibus noslris murtyrum
certamina esse non possint; habel enim et pax nostra
,
peregrinotum
cap. i ). Porro sicut xenodochium
ita nosocnniium,
graice voo-oxoftEtov, dicilur hospimarlyres sttos. Nam , sicul frequenter sitggessimus ,
iraeundiain mitigare,
seu inflrmorum
libidmem fugere, justitiam custium a>grolaiiiium
, seu locus quo
et ciiranmr
in
avaritiam contemnere, superbiam humiliare,
aesroti. D. Hieronymus
todire,
recipiuiiinr
epist. ad Occnum
(Episf. 30): Censum quem habere
pars inagna marlyrii esf. D. Gregnrius hoinil. 56 (In
ac vendidit, et m pecupoterat ditlribuit,
dilapiduvil
Evang.) : Mar yres sine ferro esse possumus, si paEt
tiemium veraciter in animu cnstodimus.
niam congregalum usibus paupernm prwparavil.
d Lucius
Arianae partis
p sl sanctiim Allianasium
primo omniutn nosocomion, id est, tungnentium vila quo
in quo mgrolanles et consumpta languolam instituit,
episcnpus,
usque ad Tlieorio-iiim
principem,
Alexaudiiiiaui
Eccle^iam tcituii. Cujus
ribus atque inedia miserorutn membra refoverel. Uiitur p. est expiilsus,
iiiiniania
scelera aique f.ici ora in nrtliodoxos,
et Jusliniaiius I. illud 16 er 1. Sanctmus 18, de sacros.
praeseriim
fuse euatianiiir
in
Eccl. In innnasieriis
iiiomiclios,
vulgato vocalmlo dicilur inflrperpetraia
de quo plura alibi noiaa ud Tlieodoremaria, vel infnmarium,
epistola Peiri episcopi Alexandrini
meminere
vimus ( Ad Reg. 5 Pachomii).
tum, ubi haec inter alia habenlur : Vi printum vero
Ejusdeui
Innoceniius
l!l cap. Cum ad moathletm Chrisli,
suintni poniilices
quod diximus, appuiere Heliopolim,
et Benedicius XII in
hi prm divino
naslerium de stal. inonast.,
ubi omnes eranl superstitioni
dedili;
selo strenui Ecclesiw propugualores
sua con-titulione
arrepti primum
cap. 26 , qui tainen inflrmitoriuin
el domiciliutn
in cttsiodiam conjiciebanlitr.
Deinde verberibus cossi,
vocant. Huic afline vociboluni
qund
et lormenlis affecti, ad melalla ttt Pheno el
lacerati,
graece dicitur ytpovToxoftefov, locus senibus depuiaD. Gregorius in Registro lib. xi
Proconneso amandabanlur : inter quos complures erant
tu<, cujus meiiiinit
tnonachi, etc. Riiliuiis ejusdeni lr;tgoedi.- testis ticucap. 16.
c Vita monastica
est mortificatio
laius, ut qui lum in ^E^yplo agebai, huc de Lucio
( cui conjuncia
) spiriscrip-is tradidit ( Lib. n c 5 et i) : Inde post fugat
proprioe volnniatis ei cnrualinm cupidiiatum
civium el exsilia, posl cwdes el tormeiila, flammusqut
tualis i'St crucilixio
(de qua Cassianus lib. iv Instit.
llinc D. Iliecap. 34) el gentis quoddam martyrii.
quibus innumeros confecerat, ad monasteria furorit
tui arma convettit, vastat eremum, et betlu quiescenronyinus in epitaphio Paulae ad Eustochium
(Epist.

1197

JU.*NNIS

CASSIANl

OOLLATIONES.

1108

Lucii qui Arianae perfidias episcopus fuitj A inelallisdPontiitlqiieArmeniae

siqiiidem
felegati, licet ccene*
sub a Valentis imperio cum b diaconiam noslris frabinruro disciplinam
in quibusdam civitatibus
rarissi
tfibnS deferremus;
his videlicet qui de iEgypio ae
mam videi imus, Anaclioretarum
lamen apud illos ne
Thebaida fuerant ob eatholicae fidei pgrSeverantiam
fuisse comperimui.
ipsum quidetn nnmen auditum
ALARDi

GhiM\

COMMENTARiUs.

tibui iridicii. tfia millid siiriul,

aixt eb atiipliiis, vihs
pef idiairi erimiirii ilccieid el solitatiti habUatibiie dimittit armatam
spertot oppugnate patiter aggteditur;
equilum el pedilum manum. Tribunos, prmposilos, et
beltoruin duces, taritquath adversns barbarbs priijriaiufiiS eledit. Qtii cufri iienisseiii (Vide Ptdiiiidin p. 4) -,
noiihJri betli tpeciem vident, hostes iuos gladio objectare cervices ,el nihit aliud dicere, nisi : Amice, ad
vitm
quid venisti ? Per id iempus Paires mondclioriuri,
el dniiquiialis
IsiHdrus,
riiefilb,
Mdcaiim,
'aliiisqui
Macariutj
aique Refriclidcs ei Pambus, AnfOitti discipuli, per JEgyplutn el maxime in Nitriw deserli partibus habebantur viri,qtd consoriium viim et acluum non
cum cmleris irioridlibus , sed culti sitpernis drigelis hdbeti 'credebdrilur. Qiiw prdtsiis vidi loquor, et eoruirt
gesta refero; quorum in pqssionibus socius esse protnerui. H:n>c Riifinus. De hac ipsa clade catholicis
Ariamiiri
illaia agit
per.Luciiim
pseiidoepiscbpum
S. Gfeg. Ntziahz.
iii oiaiibhe ih laiidem lleronis j,
( Ornf. 25), Socrafes lib; iv cip. 16 et seq.; Sozomen. lib. vi cap. 19 el 20, Niceph. lib. xi cap. 2.91
Eamdem caiholicoruin
stragem non tantiuri scripiis,
sed ei vbcti pfedictds
Petr. AlexaiHliiniis
Roinae,
cdih illucfcotifugisset;
praedicavit; bsteiiUeus ibidem
occisorum vestes sauguine cruentatas, ad quud miseranduui Spectaculuni urbs cbnversa est ad lacfyraas
Maii. 13). illud etlaiii iiiemofia di(Barbn. iii MMyr.
qliud ciiih Luciiis Ariauus catbolit-os ubique
giiiim,
monachi his, verbis miracula facieperseqjieretur,
bant:/n
noqiineJesu, quent Lucius persequitur, surge
ci drnbuld. Sciibit RUIihus lib. xi cap. &.
a Valfelis
deintlS
catlidlictis-,
itnpefalbr
pfiriiiiiii
ab Arianis sedtictus et Ariauoruin
princeps effcctus,
in cailiolicos,
gravissimas
persecutiones
praesertim
et
cxciiavit.
Sed
vt
Liicii saemonaclios,
episcopos
vitiara pblilico edicto fovit et aiixit,
quo, ui ait S'd*
ciaies (Lib. ivfcap. 17) mandutum esl ut otnnes qui
fidem contubstantinlis
ieriebdnt, rion Atexandria solum, sfcrf vx umveita etiam JEgyptv periitus expetle- G
rentur. Quin eliairi prdsfeJcio iihperalum est Ut cum ingentibm vopiitwhnet
abique persequefclnr qnos LUciut
irtdicuret. Quo tempore monatteria in sblitudine direpla, divexata et crudeliter
expugriata fuere. Naih
inernfes; qni riemanntn quidem ad ictUfn repellenduffl
extendere vtdebdnt, viri armati aggressi; adeb miserandtim jn modum ert&caruril, ui Vcelera in eos admista nulto dicendi genere explicari pdssint. Haec apud
Sivcfatem: De liac ltidem persecutione D. Hieronyi
rritls haee habei in Cbroliico
(An. 57S): Jtfuifi monachorum per tribunos et mUites cmsi. Valeits eitim iegte
data ul monachi militarent , noientes fustUms interfici
Et Orbsius : Valeris post fratri obitum , velut
jutsit.
effrenala litrertatis andaeia , legein dedii ut monachi j
htk est,ijhi'isiiani\
qvii ad ttnimi fidei opus, dimitsa
tWThlarium refrtm muitimoila
actibne se redigunts ai
mtlitiam
totitudines
cogerentuf. JUas tunc sEgypti
arenasque diffusas; qrias ptopter sitiiit ac sierilHatem
peticulosissimriinqite
seiperimfn abundantiufri conver- j)
salib humaha nbn nostel; ntagntt Itabitanliiim
mondthofum mullHudb coiriplevcrut. Huc tribuni et militet
missi, qui sanctos ei veros mitites Dei alio nomine
ini&ffecerunl ibi agmind
petsecuttonia vbslfahefeni,
multasariciorum.
Hoec illi. lOx quibus paiel moiiachws snh Vafentis imperio variis inodis fuisse divealios ad
xatos. alios fusiibo-s caesost inteVfectos,
mitiiiam abstractos;
alifts 'eisilio relegatns, alios ad
ernefida et effddiemia metallu, ut infra dicilur, delepaios nc l<leportaiT)S.
*>
iftacomia-, nt ndtavit Ciaconius<, Jroc 1ocb colle*

tam signilicat, feeucollsftioncin leetnotynaruiu qu

et dislfibuebahtiif
ib Clifistianos
cblligebarituf
paiibac vocij ApOsldlus secundae Goiinthi
pefeS. Ulituf
Cap. IX j llbi ail : 7ri^t! ph T? Sia.xbviaf T^ir eis TOVIJ
yiouj Tzeptatrbveftpi io-Tt yb ypatfeiv iu.lv, qu;e Latitius
iia feddidil : jam de mtntitefis ouod fit in
inierpfes
fliictOs iex abuiiddhii eil tiiitli scribefe vobis. Est eiiam
diaconia d:spensaiio,
sive ceconomia reruin d monasieria pertinentium
, quae probatissimo
apud ipsos
monaclio
ctinctornm
senioruni. suffragio deferebaliif, til reteft CaSSiahus cnllat. 21 (Cdp. i , 8 ef 9).
eiiairi dppftllat lib. v liislit. cnp. 40,
Dispensatioiieni
ubi dicii Joanni abbati dicpcnsat.ionein
et oecnnomiam EcclesiiE, id est, congregalioiiis,
a Paplinuiio
Aliain rufsns diacrmiaB
presbytefo fiiisse cfedilatn.
liadit Onuphrius
slgniiicatirin^in
, sed liis alfiiteii],
liis Verbis (In explkah vocum ecclesiasl.): Diaconim a
diaconis dictw sunl. Erant hw publicw paupertim hospildles domiis. qum btatoria et sdcella adjuncta haih t)ttif>tts d 'Piitre diacbnim. sive diacono,
bibdiit,
Nam diaconi inoegenis ritcessaria tubminis:rabantur.
viduarum el pupillorum
minislri
purn-, laboranlium,
Anlieraiil,
hisque domibus hospitaitbus prderunl.
quiius in Romarid Etcleiia pet sinijuias ttrifi tegioiwi
dtnconi dislincii tranli, diaconique regiondrii vel (alis
et talis regionis appellabanlur.
Post, eorum prmcipuo
usu exolescenle, et hospilalibus domibus ipsorum negligentia difulis , ipsoruiit Srrcefld vet wdiculm superfuea qtiibus diatuni, quw aiaconiw nomen reiinuerunt,
eoni curdinales urbis, Romm postea denominalionem
habueruni. Sic ille. Quae pleuius explicat Barouius
ih ilblis ad Martyfolrigiuih
Rom. (8 AugUsti).
* Id esl ad inetalla defodienda damtiati ei
deportiili-. Fuil lioc tiiiuin supplicii
genus e inultis quo
martyrcs olini vel a paganis vel ab haereiicis in certa
liteft aiii/ibdaii-,
et eruendis
ibique in effodiendis
rteiallis coiitinuo talkore afflictmi,
et vinculis comducebant. De quo liabes
pediti, longum marlyriuin
in qua
itisiguem epislolain Di Cypriani (Episi. li),
maguis laudibus effefl martyfes ad melalla daninatos , singnlis eoruniitorraeuiis
singula solatia , pulchra anlithesi
opponenn , quae qutdem tormenta
: Non fovetur
paHcis hisce verbis fere complectiiur
in metatlis lecto et culcilris corpus, humi jacenl fessa
tdboribits viscera^ sqttalenl sine balneis membra situ
el sorde deformia;
pqriis illic txiguus, vetlis atgenlibitt deest; semilersi capiiis capiltut
etc.
horrescii,
(Vide Baron. in Manun 16 Feb ). Tertullianus
ferulet
illas vjficinas Vocat (Lib.deHabintMulier.).
Tali supmpnachos -iEgyptios a Lncio illo
plicio complures
Ariano pseudoepiscopo >Cru'ciaios fuisse fupenus ex
notavimus.
Noiant jurecpistola Pelri Alexajidrini
consulii discrimen
inter daninaiuin ad metalla elad
opus nietalli. Diversja enim erant poenarum genera,
in metallum et in opus melalli damnari. Dittereiitia
aniein utfiusque ^icenoe eiat in vinculis. Nam qui in
metallum seu ad nieialla damnati erant, graviorrleviribns
vinculis ,prebus; qui in opus metalli,
lebiinur.
tiam ad alia
Dainnabantur
Cbrisliani
ut ad fodiendani arenanv, ad lapitliopera publica,
m eorum
cinas, ei ad calcariam , et i-ulphuiariain,
Acta lestantur.
d De Ponio alias iiictum
(Lib, \Jritl. cap. 52). Armenia Asiae regio, qoae et Ararat et Aram in sacris
Litleris
diciluf, supter cujus aionies aitissinios rearca Noe, Gen. vm. Vide Plinium >lib. vi
quievit
cap. 8.
e Bafonitis lomo ivAnnalium
(Anno 572) hunc
Grelocum Gassiani falsilaiis redar^uiti.-auctoritate
gofii Nazianzeni (adi/eWenium) t Basilii (Epnt. li%

qui suo teuiDore mouachos et tmaeJtoNtta po

COLLATIO

1109

XVIII.

DE TRIBUS

GENERIBUS

Hlfl

MONACHORUM.

accedere. b Hoc enim modo

permittit
numquam
" non solum non
verum etiam in deteabscindentur,
De quarlo generi monachorum.
rius eorura vitia convalescent,
duin a neniine proSane est etiam a aliud quartum
genus quod nuut quoddam lethale et imesiinuni
vocati,
virus,
tanlo profundius
per cernimus emersisse in his qui anachoretarum
fuerit,
quanto amplius ceiatum
sibi specie atque imagine
blandiuntur,
quique in
morbum
aegrotanti.
serpens insanabilem
generat
coenobii
suis fervore
brevi,
quodam
enim singularis
primordiis
Pro reverentia
cellae, nullus jam
sed contiuuo
levidentur
expetere,
mavitia solitarii audet arguere , quae ille ignorari
perfectionem
mores ac vitia resecare condum pristinos
pefacti,
Porro virtutes
non occultatione
luit quam curari.
ac patientiae diunec jugum humilitatis
teuinuut,
sed expugnatione,
vitiorum,
pariuntur.
senioruro
lius stMinere
contenti
stint,
subdique
CAPUT IX.
cellas, ac
separatas expetunt
imperio tiedignantur,
inter cmnobium et
quid iittersit
Inlerrogatio
ut ita scilicet a neroine
monaslerium.
solitarii sedere desiderant,
ac humiles possint
Germanus:
Estne aliqua inter coenobium monamansueti
lacessiti,
patientes,
GAPUT

ab
por,

hominibus

aestimari.

eos quos semel

VIII.

immo teQuae instilulio,

ad perfeclionem
infecerit,
ALARDI

GAZ/EI

steriuuique
censetur?

distantia,

an in utroque

nomine

res una

COMMENTARIUS.

diserlissime
leslantur.
Cur aulem gyrovagi *
satis exprimit.
B gyrovagnrum
plures in Pohto exstitisse
tres rain CasD. Benedicio dicaniur deteriores sarabaitis,
Quod et notavit Possevinus (In Apparatu)
: Primo, inquil,
siano.
liones reddit Turrecremaius
quia
a Quartnm hoc genus monachnrum ,
et manenl ftrmiter in eit;
sarabaitw cetlas adificunt,
quod hic abbas ationymum
sive iiinouiinauim
D. Bereliquit,
gyrovaai vero non sic, sed tamquam hospites, diversas
nedictus
Sccundo, qttia licei sarabaitaf
proprio vocahulo
nominavit,
gyrovagnm
provincias percurrunt.
de labore proprio vivimt; gyrosinl mali, tiihilominus
quod ct suis coloribus iia depinxit
( Cap. 1 Reg.) :
Quarlum vero esl genus monachorum , quod nominavagi de laboribus atienis; imino quod mullo lempore et
lur gyrovagum, qui tola vita sua per diversas provinlabote quwsilitm aul congregalttm est, brevi hora isli
tnas ternis aul quaternis diebus per diversorum cellas
consuinunl.
Tertio, quia isti per diversa loca discurrentes, plurimos malm viiw excmplo perdunl et corhotpitaniut;
tempet vagi, et numqttam stabiles; sed
D. Basilius
et gulm illecePorro lns omnibus antiquior
semper el ubique propriis voluplalibus
rumpunt.
bris servientes, ef per otnnia deteriores tarabaitis,
de
eosdcm gyrovagos designasse ac veluli digito monconversatione melius est
Monasticis (Cap.
sirasse videtur in Cousiiiuiionibtis
quorum omniutn miterrima
vel poiius
monacbos,
silerequam loqui. Taleseliani
9), nbi ail : Illi etiam devilandi sunl qui instabiles
D. Augustinns
modoad hos, modo ad
videtur
idenlidem locum demuuml,et
pseudoinonacbos,
depingeie
his verbis (Deoperemonuch.
c. 28): Tam multos hypoillos fralres se conferunt, et irrequielo acti impetu se
crilas sub habilu monachorum usquequaque dispersil
in citcumlustrandis
assidue monasteriis occupani, et
hosiis scilicet humani generis, circumeuntes provinper simitlalionem
spiriltialis cliaritalis charitaie carnis
cias, nusquam niissos, nusquam fixos, nusqvam slan- p iibidinibus obsequuntur :quorum in animis nihil firmisi
tes, nusquam sedentes. Alii membra martyrum,
latis, niltil solidi, iiihil quod disciplinw convenial ortamen martyrum,
alii fimbrias el phyconvendilant;
dinis, nihil deniqne prudentim mesl aut gravilutis;
atii parentes vel consangnimorum perversitas, tevitas,
iacteria sua magnificant;
traque summa cttriositas,
neos suos in itla vel ilta regione [ Ai. religione} se
dotus, hypocrisis, mendncis Hveterainconsiderantia,
audisse vivere et ad eos pergere menliuntur, el ab omloriw otaltonis ptenissima assenlaiio, in his redundant.
nibus petunl, omnes exigunt aut sumptus lucrosw egesHi enim el lingua rudes, et venlre intewpernntes sunt,
cum inlerea
De iisdem
taiis, aul simttlatm pretium sanctitatis:
eic, ubi eonim inores latius describit.
vel
Pelrus card. Osiiensis episi. 9, lib. v, hisverbis
:
ubicumque in faclis suis malis deprehensi fuerint,
sub generali nomiiie moIn mnnachico sane ordine, qitos in claustris sub abbatis
quoquo modo innotuerint,
nachorum vestrum proposiluin blasphemalur, lam bomanere conspicimus, conseiiuenter
imperio regulariler
num, lam sanctum, qnod in Chrisli nomine cupimut,
uligue monachos appellamus : quos aulem proprium
sicut per alias terras, sic per tolam Afticam ptillulare.
possidere, indifferenter huc illucque discurrere, solutos
Porro htijusmodi
monachos gyrovagos et vagabundiffluere
legibus, jvxla pr^ptim voluntatts arbilrium
sed gyrovagorum potius
dos alio notuine circunicellioues,
vel circumeellilas,
cernimus, non nwnachorum,
in expositione
nunctipaios hidicat idem Augtistiniis
dignos vocabulo indicamus.
b Pluribus id inculcat Cassianus Jib. vm Instilut.
psalmi cxxxu, ubi eos suggiltans, et cum veris monachis conipnrans : Quid opus esl, inquit,
ut verbis
cap. 47 (Vide collat. 19 c. 10, ef collat. $c. 4). Qumnoslris comparentur ebriosi cum sobriis,prmcipites
vilia incumta ki eremum delulericum
inquil,
cumque,
mus, opcrla in mbis, non abolita senliemus. Soliiudo
conuderalis,
furenles cum simplicibus,
vaganles cum
Quid sibi ',5 namque sicut novit emendalis moribus conlemplalionem
cougregalis? Sed tamen dicere consueverunl;
vult nomen monaclwrum ? Quanio melius dicimus nos:
ilu eorum qui minus emendati
purissimam reserare;
sunt vilia non solum servare, verum etiam exatjgerare
Quid sibi vull nomcn circeliionum ? Sed non. inquiunl,
vocantur circelliones. Forle corruplo sono nominis eos
consuevit. Tumdiuque sibi patiens quis videtur e:t hunomen ipsomilis, donec nullius Iwminis commisceatur tconsortio,
appellamus; dicluri sumus vobisinlegrum
rum. Forle circumcelliones vocantut, non citcelliones.
mox reversurus, cum duterpelad naluram prislinem
Plane ti hoc modo vocanlur, exponanl quid sint; nam
laverilcujuslibetcominoiionisoccasio.Emergmilquippe
circumceiliones dicti sunl, qui circum ce.llas vagantur.
exeo confesiimviiia
qute latebant; et, velut equii htjr#Solent enitr. ite hac atque illac,
e suis rcpagutis olio longiore mulfiti
nes. tertatim
nusquam hubenies
acrius ad pernickm
tedes, el (asete quw nostis, ei qum illi norunt,, veiint,
aurigm proprii .[erociusque pnhnolint. Haec Angustinus.
Ex quibus paiet non recte
mmpunt.
Magis euim exercilie umqm Jimiano tcetab Isidoro
circumcelliones
a gyrovagis;
sante efferanlur in nubis vitia, si non fuerint ante tpur^
distingui
cuin ideo circuincelliones
dicti siut quia circuui
gata. Vide bis situilia ,e.tconsenlanea apud D. iiasicellas vagarenlur, ut ait Augustinus, quod et nomeu
IjuBi ,(J3w5i/. in Ueyul. fums dkp. inlerrog. 7^.

1111

-."

JOANNIS

COLLATIONES.

CASSIANI

Hi2

A opere quam aiiena mallet muniflcentia sustentari.

et quidem
In quod ne Paulus aposiolus incideret,
Responsio.
Piammon : Licet a nonnullis soleant indifferenter
cum ei in Evangelio laboranti haec proebitio merito
nioriasteria
deberetur, diebus tamen ac noctibus maluit operari,
pro ccenobiis appellari, lamen boc invicliim vel sibi, vel his qui eidera
ut quoiidianum
nomen est diversorii,
terest,
quod monaslerium
CAPUT

X.

opus exercere non poterant, suis manibus praepararet (Act. xx). Ad haec ille tanta est IrLlitia et dolore suppletus, ut amariludinem corde conministrantes

amplius quam locnm, id est, habiiaculum,

significans monachorura ; coenobium vcro etiam professionis ipsius qualilalem
disciplinamque dcsignat.
Et " monasterium potest eliani unius monachi haccenobium aulem appellari non
biiaiio
nominari;
niliil

cohabitaniiiim
potest, nisi ubi plurimorum
unita communio. Dicunlur
sane monasteria,
in quibus sarabaiiarum collegia commoranlur.

ceplam, n.e vultu qtiidem dissimulare polueril. Cui

senex, Haclenus, inquit, o fili, cunctis te facinorum
ponderibus onerabas, non metuens confessione tam
atrocium criminum riolam exisliniationis incurreres;
quid, quaeso, nnnc est quod ad simplicem admonitiunculam
nostram, quae lamen in se non modo

degit
etiam

CAPUT XI.
sed eliam aediflcaiionis habuit
nullum opprobrium,
De vera humilitale
et quomodo falsam cujusdam
B acdileclionis
E
humilitatem prodideril abbas Serapion.
affeclum, lanta te video indignatione
ut eam ne Vultu quidem occullare aut
Quamobrem quoniam de optimo genere monachopermoium,
rum video vos professionis hujus arripuisse princifroniis serenitate dissimulare potueris? An forlasse
ccenobiorum palaeslra ad
illaro exspectabas a nostro ore
dum te humiliabas,
pia, id esl, de laudabili
excelsa fastigia anachoreiicae tendere disciplinae,
Juslus accusator sui est in primordio
senientiam,
htimilitalis
sermonis (Prov. xvm)? Proinde vera est cordis
palientiaeque virtutem,
quam vos illic \
didicisse

humilitas

retinenda, quae non de affectata corporis

atque verborum, sed de inlima mentis humiliatione
descendil. Quae tunc demum evidentissimis patienliae
suae fulgebit indiciis, curo quis non ipse de se crimina ab aliis nnn credenda jaetaverit, sed ab aliis

nec afJectata atque supertlua in quibusdam olficiis >

corporis
inclinatione,
fingenies. Quod huroilitatis >
abbas Serapion quodaro tempore ele-figmeniumb
ganter irrisit. Cum enim quidam ad eum summaro
sui abjectionem habitu ac verbis praeferens venisset, ,

et irrogasibimet arroganter ingesta contempserit,

tas injurias mansueta cordis acquanimitate tolera-

non dubito, vero seclamini cordis affectu,

non eam sicut quidam Salsa humiliatione
verborum, ,

verit.
eumque senex, secuudum morem, ut orationem colille nequaquam anCAPUT XII.
ligerel [At. offerret] hortaretur,
ntiens deprecanti, tantis se subjiciens asserebat fla- C
quemadmodum vera palientia possit
Interrogalio,
! acquiri.
giliis involutum, ut ne usum quidera huji.s communis aeris capere mereretur;
Germanus : Quemadmodum
psiathii quoque ipsius>
acquiri vel retineri
refugiens sessionem, humi potius residebat. Cum1 possit ista iranquillitas,
optamus agnoscere, ut sicut
vero eliam ad abluliouem pedum raullo rainus praeoris clauslra praccludimus,
indicto nobis silenlio
buisset assensum, tum abbas Serapion refectione i
verborumque licenfiam coeicemiis, ita etiam cordis
transacta, collationis consuctudine provocante, monere eum benigne ac leniter ccepit, ne oiiosus acz
vagus, praesertim juvenis tam robustus, instabili i
levitale
sidens,

lenitatem
cuslodire possimus; quod nonnuroquaro
etiam cum lingua refrenaiur, intrinsecus tamen statiiiii suae placiditatis amitlit. Et idcirco mansueludinis bonum non alias tenere quempiam posse, d nisi
remotione celloe ac solilario pulamus liabiiaculo.

sed ut in cella reper universa discurrerel;

secundum regulam seniorum, suo potius s
ALARDI

GAZ^El

COMMENTARIUS.

a Ila enim Philo et ejtis interpres supra citalus

(Ad cap. S hujus collat.) : Unicuique sacrum domicilium est, quod sanctuarium aut monasierium vocant.
El qiiidein si vocabula proprie sumaniur, sicut unius
non potest dici ccenobium,
monachi habitaculum
quia communis vita non est unius, sed roulinrum;
ita neque cceuobium potest dici monasteritim, si a D
soliitidine deducatur monasterium, ut sil uiiius monachi habitalio, ut hic dicitur. Caeierum solent ha?c
vncahula conftindi et pro eodem accipi. Uude et
D. Benedicius (Cap. i Reg.) cceuobiias nomine vocat monasieriales. Quod si coeiiobitoe iidcm et mo1riasieriales;
ergo eadem eiiam ccenobia et monaste/' ria. Porro ccenobium etiam apud eilmicos philosoplios usiialinn fuisse, el quoddani coenobilicae viloe
specimen ab ipsis adiimbranim d"cet Aulus Gellius
(Lib. 1 c. 9 JVocf. Afftc), qui de Pytliagoraeoruin disciplina agens : Omnes, inijuit, simul qui a Pylhagora
in cohortem illam disciplinarum recepii erant, quod
quisque familim pecunimque habebant, in medium davam, tt coibatur societat insepatabilis; tanquam Ulud

fuerit antiquum consorlium, quod in re alqv.e verbo

appellabalur xotvo'Stov. Haec ille.
* D-i quo alias ;saepius (Collal.
2 cap. 11, ef
collat. 5 cap. 1); qut decem millibus mnnaclioruro
prapfuisse lcgitiir.
c D. Ambrosius ad Coustantium (Episf. 42, lib. n):
Multi habent humiliialis speciem, virtutemnon habenl;
multi eam foris prwtendunt, et inius imptignant; ad
fucum prmferunl, ad veritaem abjurant, ud gratiam
neganl. Est enim qui ntquiler Itumiliat se, et interiora
ejus plena sunt dolo; et est qui nimium se suimillit ab
mvlta. Non esl ergo humililas, nisi sine
liumiliiate
fuco, sine fraude. Ipsa esl vera qum habet piam mentis
ad
sincerita'em. Magna virtus ejus. lil Hieroiiyinus
Coelanliain (Episf. 14): Httmililatem tequere, non qum
ostenditur atque simulatur gestu corporis aut fracla
voce verborum, sed quw pnro affeclu cordis exprimitur.
Aliud esl enim virliitem habere, aliud viriulis simililtidinem, etc. alibi citata.
d ld est, solitudiiie et secessu ab aliis

JH3

COLLATIO
CAPUT

XVIII.

DE TRIBUS

XIII.

Respontio.
Piammon: Patieniia vera atque iranquillitas absquei
1 profnnda cordis hnmilitaie
nec acquiritur nec lenetur. Quae si de hoc fonte descenderii, nec beneficio i
cellae, nec perfugio solitudiuis
indigebit. Non eniro i
patrocinium cujusquam rei extriiisicus
quaerit, quaei
id est, generairicis
humiliiatis,
atque cuslodis suoei
inlrinsecus virtute fulcitur. Caeterum si movemur abi
aliquo lacessili, certum esl non esse in nobis liuinilitatis fundamenta firniiter stabilita, et ideo ad incursum vel exiguae tempeslaiis oedificium nosirum rui-

GENERIBUS

MONACHORUM.

J apparet non propterea

A
torrentium inundatione

1114

quia imbrium vel

pulsata, sed quia super arenam imprudenter est slructa. Non enim in lioc dilfert a peccatorc vir saucius, quia non similiter
et
ipse tentatiir, sed quia hic etiam niagna impugnalione non vincitur, ille autem eliam parva tentatione
corruisse,

superatur. Neque enim esset, ut dixirous, justi alisi vinceret intenlaius,

forlitttdo,
cujus laudabilis
cum utique vicioria locum habere non possil absque
adversiiate

cenaminum.

Beatus enim tiir qni sufferl

teniationem, quia cuiri probalus fuerit, accipiet coronam litm, quam repromisil Detts diligeniibns se (Jac. i).

nosa commoiione concutitur. Non enim esset laudaSecundum apostolum quoque Paulum,
virtus non
bilis nec admiranda patientia, si nullis inimicorum
in otio atque deliciis, sed in infirmitate
perficilur
jaculis impetita tranquillitatis
propositum retineret;
(II Cor. xn). Ecce enim, inquit, dedi le hodie in civised in eo est praeclara atque
i ffem muniiam, el in columnam ferream, et in murum
gloriosa, quod irruenli- B
bus in se tentaliomiin
procellis immobilis persevemreum, super omnem Jerram regibus Juda, principirat. Nam in quo vexari
bus ejtts, et sacerdotibus ejus, et omni populo terrm,
frangique adversiiatibuscreditur, in eo polius roboratur; et in eo magis acuilur,
el betlabunt adversum te, et non prmvalebunt, quia ego
in quo putatur obtundi. a A
fecum sum ut eruam le, dicil Dominus omnipolens
passionibus enim et ;
sustentatione paiienliam dici nullus
(Jerem. i).
ignorat, ideoque
b constat
patientem
CAPUT XIV.
neminem posse,
pronuntiari
nisi eum qui universa quae sibi fuerint
De exemplo patienliw cujusdam religiosw feminw.
irrogata
absque indignalione
loleraverii.
Et ideo non imHujus ergo paiientiae volo vobis duo saliem exemmerito ita a Salomone laudatur : c Melior est
pla proponere, d unum religiosoe cujusdam feminae,
patiens
fotti, et qui conlinet iram capiente urhetn (Prov. xvi).
quae patienliae virtutem tanta aviditate seclala est,
Et iieruin: Longanimis vit nimius in
ut non solum tentalionum non vitaret incursus, sed
prudenlia, pusillanimis aulem valde insipiens est
sibimet procuraret,
eliam occasiones molestiarum
(Prov. xiv, sec. LXX).
Cum ergo qnis victus injuria, iracundiae
quibus frequentius instigata non cederet. ll*c namigne succenditur, non causa peccaiiejus acerbilas illalae conque cum Alexandrioe coiiiinoraretiir,
esselque non
*- obscuris orta
C
tuinelitf! exsiitisse credenda est, sedpotiusmanifestaalque in domo quae sibi
majoribus,
tio inhriiiilatis
fuerat a parentibus derelicta religiose Domino deocculue, secundum illam parabolam
Salvatoris quatn de duahus doroibus ponil,
veniens ad beatoe memoriae Aihanasiiim
una
serviret,
quoe fundata erat supra pelram, et alia quoe super
episcopum, precabatur ut aliquam sibi alendam viarenam, quibus aequaliter dicit, pluviarum ac Duminum vel tempesiatum tuibines irrui-se; sed illam
quae in petrae snlidiiate fundala est niliil pcnitus deIrimenti ex illa lain violenla collisione sensisse, quae
vero in arenarum pendula mobilitate constructa est
statim

fuuse

collapsam (Matlh.

vn);

quam utique

ALARDI

GkZMl

duam daret, quae ex ecclesiasticis sumptibus

pascebatur. El ut petitionero ejus verbis ipsius exprimamus, Da, inquii, milii aliquam de sororibus ' quam
repausem. Sacerdos igitur cum latidasset propositum feminae, quod eam ad opus misericordiae vidisset esse promptissimam, jussit ex omnibus eligi viCOMMENTARIUS.

a Petrus Maiurus in haec verba

erudilionis eximiac, acerrimns calholicae fidei contra
apud D. Antoninum relaia : Patientia, inquit, graece, in sacris proeArianos propugnaior, pro ciijus defensione multas ab
seriim libris, \iirou.ovn dicitur.
Sicut igilur iiotnen
eis perpessus insnlias adConstaulium Aug. in Gallias
a
vcrbo paiior, sic ij7roftovj} ab oirou.ivu,
palieutiae
fugit: unde reversus cum litteris, el rur-us post
quod esisubtus moneo, el sustenlo, deducitur. Uude
mortcm cjus fugatus, usque ad Joviani teinpora l:ihoc loco a passiiuiibus et sustentatioiic patieutiam
luit, a qu" recepta Kcclesiae sua; guliernatione obiit
dici Cassimus refert.
JD anno Domini 370, rcliotis et iransmissis ad posteros
b Paiieniia enim est, ait D.
liiuliis pra-chuis ingenii sui iiionunieiiiis.
Gregorius (Hom. 16 in
f id esl, refoveani, aul reliciani. Nic. Perotlus 1 i:
Evang.), aliena mala wqttanimiter perpeli, contra eum
quoitte qtti triala irrogdt nullo dolore morderi. Nam
dicitur requies alicujus rei. Actius
Pausa, iiiquit,
qui sic yroximi tnala porlal, ul lanteti tacitus doleat,
poeta: Nobis daiapausaloquendi.
Indepauso verbum,
el lempus dignw retribulionis qumrat, palienliam non
id esl, quiesco ; a quo repauso, quod esl, requiem cacxhibet, sed oslenlat. Scriptum quippe csl: Charitas
pio. Deducunlur autem a verbo, navoptt/.t., quod signipatiens esl, benigna esl (I Cor. xm). Paliens natnque
ficat, desisto ab opere, requiesco. hic ille. At rtpauest, ul aliena niala tolerel; benigna vero esl, ut ipsos
sare hoc loco aclive suniiiur, ut idem sit quod refietiam quos porlat amet.
et quasi laloricere, recreare, humaniter iraclare,

llas senteiiiias alibi citatas nonnihil attigimus.

!
bus pausani, id esl, fnieni impnnere, quod ex sed Simile
exemplum narrat Joannes Mosclius in
cuuda ejiisdem mulieris peiilione
claruui est, ubi
Prato Spirituali cap. 206.
ait, Vi mihi dari prmciperes quam reficerem, elc. Non' S.
Athanasius, magnus ille atque divinusvir,
nulli tanien legunt: /n qua repausem, ut Cuycbius
cujtissyinLiolum inEcclesiislegitur
notavil.
(Hieron. in Calalog.), Alexandrinae urbis episcopus, sanctitatis et

IUS

JOANNIS GASSIAWl COLLATIQNES.

1116

duam quae et honestate aiorum et gravitate ac disci- A non

n
solum aedificemlif, Verum eliam confundamur,
plina omnibus praeferretur
nec fcrie desiderium
morem rctrusi in
qui nisi fueriraus ad feraruhi
q
largitatis

caveas ceUularum,
reliiiere
non pbspercipientis vitio vincerctur, i quae merpatientiam
cedem quaeteret in egena, damnum fidei pravis ejos
*
smntis,
CAPUT XV.
offensa moribus paterelur. Cui cum domum adductae
De exemplo patienlim abbaiis Paphnutii.
omnibus deserviret
modestioe
obsequiis, virtutem
Nunc aliud abbatis Paphnulii pamtanuisexemplum,
ejus ac leniialis experta, vidensque se ab ipsa moiuentis singulis gratiarum actlone pro fficio Iiulnain illius iiisignis et ubtque praedicabilis Scytbioq
qui
nitatis

honorari, post dies paucos ad memoratum

revertitur
sacerdotem : Rogaveram,
inquhens, ut
mihi dari praeciperes quam ego reiicerem, et cui
morigeiis famularer obsequiis. Cumque ille necdum
propositum feniinoe ac desiderium intelf gens, a?stimassei petitionem ejus dissiinulationepracpositi
fuisse
neglectam, causasque morae illiusnon absque aninii
sui commotione perquirens,
protinus
agnovisset B
honesliorem ei caeteris viduam deputatam, occulte
praecepit ut ea illi quae esset cunctis nequior iraderetur, quae scilicet vel iracundia, vel rixis, vel violentia [Lips. in marg. vinolentia], seu verbositale,
atque eliam vanitate cunctas quibus baec viiia dominareiiiur
excederet. Quam cum nmlto facilius inventam sibique traditam domi babere ccepissei, atque :
eadem ei diligentia qua priori illi viduae, vel etiam i
hoc solum ab ea pro tantis i
studijsius,
minislrarei,
obsequiis recipiebat gratioe, ut indignis jugiier afficeretur injuriis, conviciis quoque ab ea exprobralionibusquc continuis vexaretur, objiciente ei et maledicis obtreclaiionibus
increpante, eo quod se noni
ad refrigerium,
sed polius ad cruciatum
et contumeliam ab episcopo poposcisset, magisque se de^
i 'C
rcquie ad laborem quam de labore transtulisset adl
eo usque5
requiem. Cum ergo assiduitas jurgiorum
jn orumperet, ui ne ab injectione quidem manuum i
lemperaret, illa autem humilioris obnon furentem vincere j
officia,
sequii ingeminaret
renitendo, sed semelipsam huiniliiis subjiciendo di-

jirocax

mulier

scebat.ut multimodis indignilatibuslacessiia,

objurgantis itisaniain hiimanilaiis mansuetudine deliniret.
Quibus ad plenum exercitiis confirmata, perfectamdesideratae palientiae Consecuta, adi
que virlulem
memoratnni
tam pro clectionis illinss
sacerdolem,
judicio quam eliarm pro beneficio exercitationis suae,
:,
gratias relatura perrexit, eo quod secundum deside-irium suum iandem ei magistfam palientiae dignissi- -

tticae eremi, in qua nunc presbyter est, secreiis

t
tanto
smdio semper insedk, ut ei caeieri anaclioretae
* Bubali
a
eo ^wed ingetfita (ut
cognonien iiididerint,
i dixcrini) desiderio, soHludiiiisscniperhalmalioiie
ila
%
gauderet.
Ilaque cum tantae in puerilia sua esset
ivirlutis et gratiae, ut etiam praeclari ac suiiioii id
ttemporis vJrigravitatem
ejus et immobikm constant
tiam
mirarentur;
eumque, licet minor esset aetate,
virtulum lamen merilo senioribus exaequarent,
i
pro
ssuoque ordini ducerent inserendum,
livor ille qui
s
adversum
fraternos quondam
Joscph patriarcliam
s
animos
fratrum
insiigavil,
quemdam de numero
f
edacis
zeli igne succendit;
qui ttaevo quodam ac
i
macula
pulchritudinem

e]us cupieus deforniare, hoc

ut opportunitatein
{
genus
maJigniiaiis
excogilat,
Ilemporis captaret, quo Papbnulius ad ecclesiam die
i
dominico
processurus abessel a cella. In quam fur1
tim
irruens, codicera suum b iuter ejus plectas, qtias
ide palmarum foliis solebat intexere, lalenter absac de

cohcinnata

factione

securus, ipse
quoque velut puroe ac simplicis conscieniiae ad ecclesiam venit. Cunique celebrata omnis fuisset ex
more solemnilas, querelam sancto Isidoro, qui ante
hunc eumdemque Papiniutium
ejusdemque eremi
presbyter fuit, coram cunclis fratribus detulit, ascondit,

serens sibi eodicem de cella furio ftiisse snblatum.

ila cunctorum, praecipueQuoe ejus querimoniacum
que presbyteri, aniriios permovisset, ut quid prinium
non haberent,
suspicarentur
quiilve decernerent
sunima cunctis adniiratione perculsis, de tam inaudili illic facinoriS; noviiate, ille qui rem detulerat
accusator urgebati ut, retentis In ecclesia omnibus,
fratrum
missi elecfi quique cunctorum sigillatim
cetlulas scfutafeiitur.
Quod cum tribus senioribus a
universorum cubilia
presbytero fuisset injunctum,
revolventes ad extremum in Paphnulii cellula abs-

inler plectas palmarum. quas illi

mam providisset,
cujiis injuriis jugibus, ut quodamn D siras vocant, sicut um insidiator occnluerat, repererunt. Quem cuija inquisilores confestim ad ecclepalaestroe oleo, quolidie roborata ad summam anitnili
siam delatum coram omnibus prolulissent, Paphnupatientiam pervenirel.
Tandem, inquieus, dedistiti
milii quam repausem, nam illa prior suis me potiusis
lius licet 'de cohsCiettiiae suae esset sinceritate secuboriorabat ac fefrigerabat
obsequiis. Haec de sexuu
rus, tamen velut tjui furti crimen agnoscerei, satismuliebri
dixisse sufficiat, ut coiiiriienioralione
bac
ic
factisni se loturo tfadidit, locumque pettitentiae supALARDl

GAZiEI

a Papliniitlo^alias Bubali, alias Cepbalae cognomen

hidfium ftfisse notavinius coHlat. 3 cap. 1, quae ejiis
Sunt lameft qiii dtiffS statuunt
norhine inscribituf.
etdiVersiVs Pa.phnutiOs: aiteinim 'CeplialaiM, de quo
Pall-adius cap. 91; aiienim Biibalum CognoTniiiaium,
6uinque ipfesbyttrrfm ScelTOtitan, de qtio hic agitur,
ut et collatione tertiu,

condilum

codicein

GOMMENTARIUS.
* Plectae, ut notavit Ciacoriius, quas iEgypti siras
vocani, habenae siint, aut virgulae e palma, junco
aot paTto 'cohtextae, ex quihiis sportae, canisita,
; dictae a verbo trkha,
'aliaqtie similia cpnficiumiir
Similiier
Gfaeci
quod necto, vel plecto, sigirifniat.
ttkwtinv titpm inierpfetantur.
Frequens est viocabu-

lum in Vitts Patrum, ubi tfatia &ecia dicitur.

COLLATIO

mi

DE

XVIII.-^

TRIBUS

GENERIBUS

4H8

MONACHOKUM.

volumus pervehire, talia nobiS exofulormh

posiulavit, hoc verecundiae snae modestiaque A ejus
damenta jacietida siiitt.
ne si maculam furti verbis couarelur
prospiciens
GAPUT XVI
nemine
abluere, insuper etiam mendacii notaretur,

pliciter

fuerat suspiquam id quod iuvenium

canle. Cutn-jue de ecclesia uou taro menle dejectus
quam judicia Dei fldens protiaus abscessisset, piofusis in oralioue jugiter
triplicati-que
jelacrymis,
juniis, suuinia se eliani in conspectu homiflum men-

compulit.

Sed cum duabus ferme

proslravii.
cariiis ac
ita se omui coniritioue

majorem
affectum

scilicei

hebdomadibus

spiritus sulijecisset, ut die sabbati vel dominico, uon

ad percipieiidam
coromunionem
sacram, sed ad prosternenduro se. in limen eccle-iae atque ad veniaui
suppliciter
quaquam
et cognitorj
fainari.

matiilinus
poslulaudam,
passus et eum occullorum

improbus,
nullo Iromiuuin
namque

neaccurteret,
omnium lestis

laudis

alienae callidus

lei

suoe

infamnlor,
diabolum qui

ieste commiserat, per

Aireptus
ipsius incentof fueral publicavit.
dirissimu daemone ciinclas factionis occullae

ac (rauduin
patefecit insidias,
criminationumque
idera foit proditor qui commenlor.
Ita autein spiritu
illo immuiido
vexalus
est , ut
graviler
dinqiie
ne oraliouibtis

illic consisienquidem sanctorum

charisiiiaium
mcrito daemottiis
lium, qui divinorum
imperabant,
potuerit einundari, sed ne ipsiusquidem
" Isidori
ciudelissimum
presbyteri giatia singularis
ab eo excluserit vexatorem, cui tanla erat virius Domini larghate

Duplex

stantiamque pensantes,
inimici
est appetitus,

quamo

minoribus

inipngnamuf

quam ille
tanto
insidiis,

atque palientiafe
firnia definitione

tranquillitatis
: deinde ut

Stimainns
leneamus

diaprocellis
impugiiationibusque
boli tiitos iios esse non pnsse , si omne praesidium patientioe nostroe, omiienique fidiiciam , non
bominis
nostri
in inlerioris
viribus, sed in cela lentaiionuin

aut
claustris,
vel ab aliis in- & ctorumve
consortio,

vel a se amplius conteri

Nam quod ille iuvenlor
sceleris,

fur

crimrnis

De perfectiorie patienlWs.
facti hujiis csusa me
sane ad iiarralioiiem
vifi conPrimum Ut hanc imiiiobilitatem

aliutl

tis humiliiate

fuh-

luloe
tra

nos

sit

in
vel

snlitudinis

sanrecessu,
rei quae excujusquam
Nisi
collocemus.
enim

praesidio,
'suae ille firmamentem nostram virtute proiectionis
verit qui in Evangelio ait, Regnum Dei inira vos est
(Luc. xvn), frustra aerii hoslis insidias, aut auxiiio
hominum vincere, aut locaHbus spacolialiitaniiiiin
lecVorlim excludere
liis
decliuare, aut munilione
posse

IIOS crediniiis.

Nam cum hoec oiniiia

sancto

adiPaphnutio non deesseut, tainen iropugnationis

tum adversus etrni leniatof
invenire potuii; neque
illuni
aut
het|uissinium
spiritum
sepla parietum,
cremi solitudo, aut tot in illa congregaiione
sanctorum merita

Sed quia sanclus Dei famurepulerunt.

lus non in his quae extrinsecus
sunt, sed in ipsum
occultorum oniuium judicem spem sui cordis infixe-

ut ne usque ad litnina quidem

^ ral, lanlae
machinis
ejtis quisquam arreptiiius
qui tardius sanaretur aliimpugnationis
nequaquam povuit commoveri.
Et e conira ille quem ad taniura
Christo hanc adolescenti
qiiando
perductus
sit,
facinus praecipitavit
nonne et solitudinis
invidia,
Paphuutio gloriaifi reservante, ut illiuS lanlum orationibus

collata,

cui iusidiatus

laudi aliquid

invidus

fueral

purgarctur;

iiiitnicus

elcujus
se posse

decerpere
et delicti
proclamans,

sui
crediderat, ejus riomeii
veniam et finem supplicii praesentis acciperet. Haec
ergo ille in adolescenlia sua futurae indolis jatniunc
indicia

ilpraefigurans, lineas qnasdam perfeclionis

lius quoe erat maturilate
augenda adhuc in annis
puerilibus designavit. Si igitur ad culmen virtutum
ALARDl

GAZ^SI

et moniiione
remotioris
et
beneficio,
habiiacuii,
beaii Isidori
abbatis atque presbyteri
aliorutiique
sancioruiii
consortio
fruebatur?
et tamen qui eum
non solum
reperit turbo diabolicus,
habitaculum?
impegit ejus, verum etiam subverlit,
Non ergo quietem nosiram extrinsecus inquiramus,
supra

arenam

nec opitulari vitiis iropatientiae nostrae alienam putemus posse palienliam.

Sicut nim regnum Dei intra
COMMENTARIUS.

sterii magna sanctilatis et miraculorum

credn, hic et superius in hoc caPresbyterum,
gratia prasut
ab
illo
Isidnro
Niiriae
ditos
huic
loco satis congrtiit, ubi Isifuisse; quod
pite iioroinavit,
distingueiet
dori hujusmodi graiiasingularis
in epilaphib
merooralur. Caeierum
episcopo, cujus ineminit D. flieronynius
an is sit, quem Socrates (Lib. vi c. 9), Rulinus (Lib.
Paulae his verbis (Episl. 27): Occurrente sibi sanclo
vencrabiti episcopo Isidoro confessore, el turois innuii c. 4), Sozoinenus (Lib. vm c. 12), Evagrius { In
mirabilibus monachoruin, etc, quem et Theodorelus
Viiis Patrum) collautlant, quem constat iisdem leminter aliimmoiiaclioTuin
Patres ima cumMacario
sub D poribus magna sanctitatis fatna vixisse, malim dubiLucii Ariani tyrannideexsilio
relegatuni scribit (Lib.
tarequ.iin
aflirinare,
quamvis in partero negantem
iv c. 19), quamobrem confessnri!, titulo meruit honoroagis inclineiii. Nam ille postea ad Ongenisias defeiioiiiine
ntillus olini appellari consuevit,
et ductor effectus pristirari;quo
cit, et eoruti) propugnator
nisi vqui Christi fidem inierpellatus
coram Odei hostinain laudem oliscuravit.
De quo D. Hierouymus
btis confessus esset, ut noiat Baronius in MariyroioMemoepist. 61 ad Painniactiinm -et Ctesiphontein.
At Isidorus hic presbyter et abratur et alius Isidorus sanclitate vitoe, iide el miragitnn (2 Januarii).
culis clarus, de quo Mariyrologium
Romanum
13
bas, de quo hic agitnr, ille esse videtur dc quo Solanuarii. At hunc alibi poiiugqnam iii^igypio
vixisse
zoraenus, de monacliis ^Egypti agens : Per id temPatre*
censel Baronius. Denique clarissinms tn lioc. gnere
poris, ait, infer monachos ttmge illuitrissimi
erdnt Isidorus, Serapion ei Dioscorus. tsidorus monaexstitil Isidorus ille Pelusiomonachoruni elnouiine
slefium nndique cirixit muro et seduio providil rie quiset inter eccle*
tes Joannis Chiysosiomi
di^cipulus,
res iameri
siaslicos scriptores Graecos celebris, ssepein bis noquam ebtum q&i intus <etanl egredereiur,
omnes haberel ad vititmiiertstartai,
Et PallaiiiusLauUiionibus cUatus, ds quo Martyrologmm JAom. i

siaca 71, ubi inter iUia refefi ibouaclio ejus uiona-

Febr.

1110

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

1120

not ett (Luc. xvn), ita inimici hominit domeslici ejut A polest, nisi ei ad nocendum vires adjecerit percipientis infirroiias.jSi
{Matlh. x). Nemo enim mihi magis quam sensus
umquam ergo similis inter fratres fuerit oborta tentatio, nequaquam a cursu lranmeus, qui est mihi vere intimus domesticus, adversatur. Et idcirco si fuerimus solliciti, ab intestinis
quillitatis
excussi, blaspbemis soecularium obirectahostibus loedi minime poterimus. Ubi enim nnbis
lionibus aditum feseremus. Nec perversos atque
nostri dotnestici non adversantur, ibi ei regnum Dei
numero
exsecrabiles quosque sanctorum virorum
tranqnilliiaie

mentls

Nam si rationem
acquiritur.
la-.di ab homine quamvis mali-

diligenter discuiias,
gnanle non potero, si ip-e iropaciffco adversum me
corde non dimicem. Si autem laedor, non est vilium
impugnatioiiis
alienae, sed impaiientiae meae. Sicut
enim gravis ac solidns cibus sano utilis, ita perniciosus est aegrotanti. Non autem lsedere sumentem
ALARDI

GkZMl

insertos laiitare miremur, quia dum in hujus saeculari area conculcarour

necesse
atque conleriniur,
a est etiaro
paleis igni perpeluo deputaudas inter
electissima frumeriia misceri. Denique si vel Salan
inter angelos, vel Judam inter aposiolos, vel b Nicolaum pravissimae hacreseos inveutnrem inler diaconos reminiscamur
eiectos, hoc quod c nequissimi
COMMENTARIUS.

8 Scita
senteniia, el tam Scriplurae quam Patri- B nos el auditu quoque erubescendot eoilus somniavit.
bus decantata, qua docemur in Ecclesia miliianle
Haec D. Hieronyirius.
Quam opinionem eiiam hic
malos bonis esse permixtos, sicutin accrvo triticuro
auctor sequitur. Al alii e diverso docent Nicolaum
et palea permiscentur anicqiiani ventilenturet
einttiifuisse virum piuin et sanctum; sed Nicolaiias, qui
deniur. Unde Isidorus (Etymol. xvn cap. 1) : Palea,
Apocal. n, qui ea docebant quae Iradit
arguiiiiiiir
inquit, a quibutdam vocari dicilur, quod pala ventileHicronymus, fuisse haereticos f.ilso iiomiiie Nicolaitur ul frumenta purqentur. Hinc Jeremiae xxm : Quid
tas dictos : quod illi iiimiruni (ut mos est haereticopaleit ud triticum ? dicit Dominus. Qund Apostolus
runi) ut haeresim honeslo iiotnine palliarenl, se Nialiis verbis expressit:
Qum parlicipatio justitim cum
colaitas, qunsi Nicolai discipulos falso et jactanler
notniiiarent.
Vide Eusebium lih. in Histor. cap. 23.
iniqnilale ? aut qum societas luci ad lenebrat (II Cor.
c D. Augustinns in psal. cxxxu commentaus : Sunf,
vi)? Et Matthaei in.et Lucae in de Salvitore dicilur:
Cujut ventilabrum in manu sua, et permundabit aream
inquil, ef monachi falti. Et nos novimus lales; sed
non periit fruternitas pia propler eos qui profilenlui
suam; ef eongregabit trilicum suum in horreum, paleas arttem comburel igni inexstinguibili.
lilii area
quod non sunl. T\am sunt enitn monachi falsi quam
el clerici falti, el fidelet falsi. Omnia ista tria genera,
Ecclesia, inticum electi, quia frtictuosi, pleni, gravesque vlnuiibus;
fratres mei, qum aliquundo vobis commendavimus, hapalea vero improbi et reprobi,
bent bonos suos, habent malos suos. De tribus enim
quia infrucluosi,
inanes, et vacui bonis operibus
D. Hieronymus
lib. i adversiis PeladesignaUur.
iptit generibus dicum est: Duo in agro, unut atsumelut, et unus relinquetttr; et duo in lecto, unut assugianos : ln agro, ait, Dominico, dormienle palrefamitias, inimicus homo zizania superseminal; el frumenlo Q metwr, et unus reltnquelur; el dum in molendino, una
bono, dum nescimus, lolium avenasque steriles sator
assumetur, et una relinquetur (Matih. xxiv). In agro
nocturnus intersetit : ideo parabola isla evangelici
sunl. qui gubernahl Ecclesium. Unde dicil Apostolus
(Videte, si non in\ agro eral) : Ego plantavi, Apoito
patrisfamilius formidanda est, qui purgal aream el,
dedit (I Cor. in). In
rigavit; sed Deuslincremenlum
frumenlo horreis condilo. paleas ventorum flalibus dilecio aulem eos intelligi voluit, qui amaverunt quietem
spergendas et urendas igwbus derelinqnit. Vnde el in
Jeremia scriplum tegimus: Quid paleit ad frumentitm?
(per lcclum enim quielem voluit inlelligi), non se misdicit Dominus (Jerem. xxni). Palem autem a frumento
csntes lurbis', nori tumullui generis humani, servienin contummalione smculi separanlur. Ex qito approbales Deo, et inde tdmen unus assumitur, et unus relintur, dum snmus in corpore hto mortali, mixlas esse quilur. Sunt ibi probi, et sunl ibi reprobi. Dum iiem
in tnolendino. Ex nomine generis (eminini appellnvit,
tritico. D. August<nus in ijuodam sermone (-Sertw. 22
de lempore): Fratres, smpe diximus, smpe dicimus,
Quarein molendino? Quia
ptebes enim intetligivoluit.
in isto mttndo versantur, ubi molendinum intelligiitir,
el quamdiu vixerimus dicere debemus, quia Ecclesia
temporis hujus el puleam habei et frumenlum. Nemo
quiasic verlitur mundus iste, quomotJo mola; t enim
qvos conterit. Sicibi versantur fideles boni, ut una ex
qnmral expellere paleam, nisi lempore venlilationis,
eis consttmalur, dllera assumatur, etc. Idem Augustieic S. Gregorius 1 h. xxxiv Moralium
cap. v : Posl
nus alio loco (Epist. 127, apud Gratia. disl. c. i) :
trituram, inqml, viim prasentis, in qua nunc triiicum
sub paleis gemit, ila illo exlremi judicii venlilabro
Quaniumlibet, inqnii, vigilel disciplina domns mea>,
Itomo sum, el inier homines vivo : nsc mihi arrogare
trilicum palenque discernitur, ul nec in trttici horreum
, ondei, ut domus mea melior sit qnam arca Noe, ubi
palem transeanl, nec in palearum ignem horrei grana _
"' tamen inter octo \homines
dilabantur.
Ilaec SS. Palres.
reprubm unus invenius est
b De Nicolao diacono, uno ex septem primis
(Gen. XLIX); auf inelior sit quam domus Abrahm. ubi
qui abi
dtctum esi : Ejice ancillam et filiumejus (Gen. xxi);
apostolis ordinati leguntiir (Act. v), duae reperiuiiiur
aut melior sit qiiam domus Isaac. cui de duobm geauiiquomm sente'ii:oe. Plerique enini asserunt ip--umi
tninis dictum est : Jacob dilexi, Esau aulent odio haab Ecclesia catholica defeiisse, et in lurpissimos ;
bui (Malach. i ); ouf melior sil quam domus iptitts
errores delapsum docuisse inter alia licere fornicari i
et oiiini libidinum geuere inquiiiari.
Ita D. HiernnyJacob, ubi lectuiri pattis fitius incesiavil (Gen. XLU) ;
aut melior sit qitam domus ipsius David, cujus fi ius
nms (Episl. 1) post anliquiores, Tertullianuin
(Lib.
cum torore concubuit, cujus aller filius conlra patris
de Prwscr.), Irenoeuro, Epiphanium : Atiendis Pe'
tamsanctam mansueludinem rebellavil (II Reg. xi);aut
trum? sed et Judam considera : Stephanum snspicit?
melior quam cohabitatio Pauli Apostoli, qui _tamen si
sed et Nicolaum respice, que,n Dominus in Apocalypsi
inter omnes bonos Itabitaret, non dicerel: Foris pugnm,
tua damnal sententia (Apoc. 1); qui lam lurpia el nenec dieerel, cum de sanctitate
fanda commenlus est, ut Nicolaitarum hwresis ex illa \ iiifusfimores(IICpr.vii);
et fide Timothei ipqueretur : Neminem habeo qui gerradice natcatur. Et epist. 48 ad Sabiniaiitira diacomane de vobis solltcilus sit. Omnes enim sua qumrunt,
num : Dt quondam ordinis fui hominibus Nicolaus
non qum Jesu Chtisii (Philipp. n'|; aut melior qttam
Antiochenus immunditiarum omnium et Nicolaitatum
cohabitatio ipsius Domini Chtisti in quanndecimboni
hwreseos auctor exstitisse refertur. Rursus in dialogo
aut melior tit
adversus Lucilerianos
perfidum et furem Judam.toleraverunt;
(Cap. 8) : Nicelaus unus de
posttemo quam ccelum,unde dngeli cecideturit. Simpliteptem diaconis, die noctuque nuptias facient, obica-

COLLATIO

im
honiines

sanctorura

XVHI.

DE TRIBUS

GENERIBUS

MONACHORUM.

ordini

inserti,, \
deprehendtintur
miruin esse non poterit. Nam licet liuuc Nicolaum
*
Sciendum
fuisse,
qui ad opus
quidam asseranl nou illum
b taab apostolis e.-.t eleclus; nihilominus
ad medclain
niini-terii

CAPUT

42

XVII.

De invidite malo.
sane est c invidiae morbum

difficilius

fuisse nutnero negare

men eum de iilo discipulorum
non possunl, quos omnes tales tamqtie perfectos in

quam cxtera vitia pervenire. Nam eum

quem semel veneni sui peste comiperit,
pene dixerim carere remedio. Ipsa namque est lues de qua

tempore illo fuisse manifesium esl, quales nunc perpaucos vix in coenobiis invcnimus. Non ergo ruinam
iilius supradicti fratris, qui in illa eremo lain lugu-

dicitur per prophetam : Ecce ego mtllam

figutaliter
vobis d serpentes regulos quibut non etl incanlalio,
et
mordebunt vos (Jerem. vm). Recte igilur a propheta

bri lapsus est casu, neque illam horribilem

maculam,
quatn tamen ille ingentibus
poenitenliae lacrymis
post diluii, sed beati potius Paphnutii nobis propo-

mortiferis

namus exempla;
'cujus autiquum
affeciata

ne subversione
invidiae vilium

illius
etiam

sed hiijus humililatem

lota virtute
seciemur,
quam non illi quies eremi suhito genuit,
sed inter horaines acquisitam iLips. in marg. acquiatque excomit

ullius

Alteruni
liticuin,

diaconorum
ministerium
et potemporale
sive ceconomicum, tamen mere profanum

admisit, ita et hi qui iisdem se pere omnem

morsibus tradidertmt,
openi

COMMENTARIUS.

etfer aufem fateor charitati veslrm coram Domino Deo

nostro, qui teslis esl super animam meam. ex quo Deo
terv>re cwpi, quo modo dtfficile tum expertus meliores
non sua experquamquiinmonasteriis
profecerttnt,ila
tus pejoret quam qui in monasteriis ceciderunt; ita ut
hinc arbilrer in Apocatypsi scriplum : Juslus jttstior
fiat, el sordidus sordescal adhttc. Quapropter etsi contristamur de aliquibus purgamentis : consolamur lamen
etiam de pluribus ornamentis.
Nolite ergo propter
deamurcam, qua oculi vestri offenduntur, torcularia
teslari, unde apothera dominicm fruclu olei luminotioris imptenlur. Hacteuus S. Augusiinus, qnibusnihil
*C
bttic loc.n afferre pottiit.
magis acctimmodaliini
a
electos et
Sepiera eniin diacouos ab aposlolis
ordinalos, in qtiibus Nicolaus advenn Aiitiochciius,
tradit Lticas (Aci. vi) : Convocantes, inquit, duodecim
dixerunt ; Non
disciputorum
(aposlnli) multitudinem
est wquum nos derelinquere verbum Dei, et minislrare
mensis. Considerale ergo, fratres, viros ex vobis boni
lestimonii sepfem, plenos Spiritu tancto el sapientia,
quos constiluainus super hoc opus, etc. Et infra : Et
elegerunl Stephanum, virum plenum fide, et Spiritu
el Prochorum, et Nicanorem,
sancto, et Philippum,
et Timonem, et Partnenam, et Nicolaum advenam
Antiochenum. Hos siatiterunt ante conspeclum aposlolorum, el orantes impostterunt eis manus. Est autem
a quo et nomen
duplex diaronorum
ministeriuin,
acceperunl (5t/.ovof enim Latine minister dicitur,
nec qualis quahs miuister.seil
expedilus ad serviendum, prompius,
obsequiosus) : alteriiin
spirituale
el ecclesiasticum, quo di.tconi episcopis el sacerdotibus in rebus sacris ex proprio
nuinero et oflicio D
locum obtinel
niinislranl;
quo in geuere pritnuin
allaris ministeriutn,
de quo B. Iguaiius martyr
in
epistola ad Trallianos hoee habet: Quid tunt diaconi,
quam imilatores angelicarttm virtulum, qui purum el
ministerium
illis exhibent (sacerdolibus
incitlpatum
scilicct), uf S. Stephanus bealo Jacobo, Timotheus et
Linus Paulo, Anaclelus et Clement Petro, etc. lderoqtic suo carmine eleganter expressit Arator diacouus
et pocta de apostolis ita canens :
Jura ministerii sacris allaribus apLi
In spteui slaluere viris, qiiosuudique lcctos
Levitas vocitare placet : quain spletiditJa ccepit
Ecclesia; fulgf re inanus, quae pocula vilae
Misceat, et latices cuui sauguiue porrigal Agni!

Nam aute suus otiam

curalionis

cutiendos
GAZiEI

et peremit.

B ii), imitantur auiem illiim qui sunl ex parle illius.

Sicut enim ille qui primus ejusdem mali peste corruptus est, nec incdelam posniicntiae, nec fomentum

soliludo.

ALARDI

venenis ninrsus invidiae cotnparaille venenorum otnnium

auctor et

ejus cui inviderat interemptor,

piitisquain iii nonilnem moriisvirus
effunderet, ipse se perdidil. lnvidia
in orbem terrarum(Sap.
enim diaboli mors introivit

in pejus

religio,

sita] consummavil

tur, qua prinius

princeps ct periit

destruamur,
auxit

baslisci

et sacculare, ut volunt sectarii,

quo eleemosynas
lempore sacrilicii a fidelibus ad altare nblatas, cl iu
in pauperes vidttas
ecclesioe oerarium recondilas,
ero(sub quihns et alii pauperes compreheiiduniur)
miuisterii
iiieininil
Lttcas,
gabanl. Htijus soliiuniiotio
satis
liabuetit
occasionem
ordinationis
eorum
quoil
Grsecoruin ;ideuarrare, ortam scilicei ex miinniire
versus llebroeos, eo quod despicerenlur vidum eorttm
in ministerio quolidiano, id est, in qiiotidiana eleenioDe hoc itidem
distributione.
miiiisieric
synarum
S. Leo in serinone de S. Laurenlio
ita ait : Non so
lum minislerio Sacrameniorum, sed eiiam dispensaiio
ne ecclesiasiicm substaniiw prweminebat. Ab hoea.:ilem mtinete diaconia dicta est ipsa eleemosyuarum
et dispensatio non taniuni diacoiiiS
admiuistratio,
sed et aliis commitli soliia; de qua superius egiinus,
et infra riirsus aciuri sumus. Vide D. Gregufium
lib. IX indict.4
episi. 21.
t> Feriur liber Hippnl.yti de septnaginla
discipulis
Christi (Hier. in Cataiogo), tibi Nicolauui diaeonuni,
ut virum fide catiinlica
ad sublituiores
probatiiin,
ordines promotutn, et ab aposiolis creatum episcopum Samaritanuin teslatur. Cui cunseiilil Doroilieus
in Synopsi.
Subscribunt
Patres. Cyprianus (Lib. de Zelo el
Livore) : Facilior cura est, ubi ptaga perspicua , et
ciioad sanitaiem ntedela subveniente perducitur vuluus
quod videtttr. Zeli vulneru obirusa sitnl el occulla, uee
remedium cura medentis admitlunt,
qui se intru conscienlim latebras cmco dolore clauserunt.
El infra :
Calamiias sine remedio est odisse felicem. Ba&iliiis
(Hom. xi) : Invidus rogatus tit morbum suum manifeslel, se accusare omiitno veretur , morbum in hno
cordis recessu candentem atque assunientem viscera
teiinens. Ilaque nec medicum nec medicinam ad eum
fugandum aplam invenite polest, quamquam curtindorum mgrorum vi referti sinl ttbri. Clirysoslontus
ad
popiiliun Antiocheniiin
(Hom. LIII) : Naminsanabilis
est iste morbus , ul tt innumeris medicainiiiibus superscalurial
tabem. Prosper de Vila
posilis propriam
Cmilemplaiiva
(Lib. 111c. 5) : Invidiosum facit excellenlia merili, invidum pmna peccaii; nec ci ab homiue
polest remedium adhiberi, cujus esl vtilnus occultum.
d
Itegulns serpens , qui a Graeeis basiliscus dicioris eliam
tur, aspectu lioiiunes interimii,
elspirilu
aves praHervolanies enecat. Hieronymus in cap. xv
Isaiae.
e Alltidere videlur ad illud
psal. LVH : Sicut ttspidis surdw et oblurantis auret tuai, qux non exaudit;

1133

JOANNIS

CASSIANI

1124

COLLATIONES.

sancti incanlatoris

excludunt;
qiiia cum utique non A volvi? Qtiapropter Be totum quidqnid in nobis vivised prosperitate
cruciendum est et quasi v.itali vegetationp
sancti Spiritus
culpis aliorum quibuslibet,
aniinalur uno tantum hujus mali morsu basiliscus
extrintur, erubesceptes
jpsam prodere verilntem,
secns sihi guasdam superfluas
et ineplas causas
divinuin
cui nihil impossibile est jugiter
interimat,
Caelera eniro venena serpenoffensiopis, inquirunt,
Quarum quia, omnimodis falsae
imploremus auxiliuin,
sunt, una curatio

est, cuin

illud

morliferum

virus,

iio.lu.nt prndere [Lipt. in mqrg. non vult pror

dire] (ateat jp mpdpllis. De quibus alibi ille Sapien: Si xnpmorderit
tissiipus
competenler
exprpssil
terppns riqn fn tibilo , nqu esl qbundanliq incanlqtori
qimd

(Eccles. x). Isii eniin suiu laciti niprsus quibus solis

sapigntjum niedicina non subyenit. Nam usque adep
exaincurabilis
uj blqndimentis
esf isia peruicics,

tum, id est, carnalia peccata vel vitia, quibusutcito

involvitur
ita facile expurgalur
humana fragilitas
,
snorum in carne vestigia ,
habent aliqua vulneruin
terrenum
quibus qnamvis
corpus perniciosissime
cqntumesgat,lameqsi4
saluiarium
verbprum

auiillam
tlteria.cae^etnediiiin,
medelani aliquis peritissinius

carniinuni

ad perincanlatpr admoverit,
divinqrum
petuam animoe mprtem pernicies virujenta non pervenii. Invidiae autem quasi a regulo serpenle effusom
virus vitam ipsam religionis
ac fidei priusquam vul-

muneribus
irrilptur;
speretur , i|ifletur
obsequiis,
h Nihil
sifstinet zeius
quia, u| idcw, Sa|oingn ait,
(1'to.v. vi). Quaiito enim ampliqs aljys, atU liumiliiaiis
B nus in corpore sentiaiur excludit. Non enim adversus
aut inunifiecntiae
apt paijeniiae virlute,
subjectipne,
hominem, sed plane adversus Deum blaspliemus eslaude profecerit, tanto i|)e majpribus invidiae stiniulis
tolliiur,
qui niliil in fratre aliud nisi bonum meritum
ejus cui
invidet concupiscit.
undecim
paDeniqup illoruni
czelus inlantum nullainnoxiifratris
subtriarcharum

carpens, non bpniinis culpam, sed Dei tantum jttdicia reprehendit.

Haec ergo est illa sttrsum germinuns
radix ( Hebr. xn ), quoe se erigens ad
qmariiudinis

ut de his Scriptura commejectione poiuit deliniri,

moret : Invidebant qulem ei fraires sni, eo quod diligerel eum pater suus, et non poterantei tqqqi quidquqni
pacificum (Gen. xxxvn), donec zelus eorum qui iiulla

superna,

germani

obsequentis atque subjecti suslinuit blandimema, mortem ejus cupiens, vix possel venditionis
fraternaecriminesatiari.Cunctis
ergo vitiis pernicioesse consiat
siorem atque ad purgandum difliciliorem

sil Deum auctprein

inyidiap essp ppn possp, ffiqupm tamen et divino dignum iudicio esi, ut dum bona data bumilibus conet superbis ac reprobis deneganiur,
feruntur,
eps

invidiam

qui secuudtim

incitatur,

qui non nisi ruinam

aut morlem

, quae ipsis remediis qttibus reliqua exslinguuntur, accenditur. Nam, verbi gratia, qui damnum
sibi illatum dolet, largilatis compensatione curalur;
satisfainjuria , huinililaljs
qui de i|lata indignattir
ctione placatur.
Quid illi facias qui boc ipso magis
ac Iienigniorem senlit offendiiur,
quod le humiliorem
cupiditas quae praemio dequem non ad iracundiam
linitur, non injuriae laesio aut amor tihionis accendii,
vincitur blandimentis,
sed successus
qnae officiorum
irrilat? Quis autero est
tantum alienae prosperitatis
qui se, ut satisfaciat
a prosperis alienari,

a bonis corruere, aut

invideuli,
aut calaroitate aliqua opiet inALARDI

GiZMl

in conipmeliam
ipsius qui bona homini
cqnfer|, tendit auctqris. Nec qqemquam moveat quod
D,eus missprum se serpentes regulos,
qui eos quorum criminibus
offendilur
comminatur
mordeant,
(Jerem.

Nam licetcertum

yiii).

Appstoluni

G merentur,
quasiabipso
invidia , seciindum illud

iradi

jn reprobnm sensum
missa percutiat etconsumat

: Ipsi me ad mmulaiionem
irrilqyeruiti
ijt non Deo, et egq ad cemulationem inducam eos in non gehle (Deut. xxxn). Hac beatus Piammon dispulalione
ccenobii scholis

aesideriuni
ad secundum

quo de priinis
anaclioreseos gradum

nostrum,

tendcre

inflamniavit.
Nam
cceperamus , ardentius
solilarioe commorationis,
primordia
cujus scientiam
postea sumus in Scylhi plenius assecuti, ipso primum
imbuente

percepimus.

COMMENTARIUS.
est invidia, qui a]ias dicitur zelus amaritudinis
tiocem tMcaufanfiHm, el venefici incanlanlis sapienlet.
, fel
iis
amariludinis
D. Benedictus c.
usurpatiir
, radix amarittidinis.
qui iccta uioncntes
Quod adagiuni de
et bene consulcnies noli.nl audire, ut solent maxime
penultiino Regulap : Sicut est zelus amaritudinis malus , qui separal d Deo el ducit ad infernum , ita est
invidi. Quod Judaei pnedicanle Stephauo reipsa ciiani
: ExclaI)e qtitbus dicimr
zelus bonus qni separat a viliis , et ducil ad Denm et
exterius expresserunt.
aur.es sttas
ad vitam mlerntim. De zelo invidiae Apostnlus I Cor.
mantes atttem tioce magna continuetunt
ejusdem D vi: Cum sil inter vos zelus el contenlio, notine carnalet
(Act. vn). Unde Augustinus in coinmeui.irio
sed fecerunt se
estis ? Kl B. Jacqbus : Vbi zelut el contentio, ibi tninqtiit,
ps:ilini : JVon eranf surdi,
surdos. Quia enim aures palentes in corde non hnbeconstantia et omne opus pravum (Jac. iui.
0 De llie.iiaca Jiaei: Ciaconius :
banl, violentia tamen verbi per aures carnis irruens
9ypiar.ri (subauditur
auiem aniidbtus)
eliam ipsis nuribus cordis vim faciebal, clauserunl et
dicilur quodcumque medicamentum
adversus venena efficax; prmcipue tamen hoc nomen
aures corporis, et ierunl ad lapides. Ecce aspides sursuum
oblinuit celeberrimnm illud ex simplicibus pluribus el
dm , duriores lapidibus
quibus incatttaiorem
tiOn audierunl
vocem incantantis , et
viperarum carne confeclum : 8r,pi*-/.ri vero appellalum
lapidaverunt,
medicamenii medicati a sapienle. lta Augustinus.
est, quari lu dicqs, ex venenaiit besliis confeclum.
a Vide
Nam apud medicos tj-npia peculiatilet dlcunlur bestiw,
scripsimus
qtue alilii in liane senteiitiam
et maxime viquw ictu aut moTsu veuenum infigunl,
(CoHaf. 2cap. 2).
b lla LXX lnterpr.
D. Hieronymus
legit : Zelus
perm , ex quarutn camibus medicamentum illud componitur. Hsec ille. Vide plnra, si lubet, apud Plinium
impatiens est. Vulgata edilio : Ira non habel miserilib. xx cap. ult., et lib. xxix cap. 1, Cselium Rhodig,
cordiam, nec corrumpens furor; et impeium concilati
lib. vi Antiq. Lect. cap. 16.
tpiritus ferre quit poteril ?
c Zelus est duplpx, bonus et malus. Zelus malus

1135

COLLATIO

DE

XIX,

FIJSE CCENOBJTiE

COLLATIO

ET

DECIMA

EREMITiE.

1126

NOJYA,

Quse est abbatis Joannis.

PE FINE COENOBIT^

CAPUT

PRIMUM.

et patientia
De cmnobio abbatis Pauli,
(ralrit.

cujutdam

A temporis agebatur, infinlta quoqtie de aliig ccenobiis

monachorum
tqrba conlluxerat.
Nam prioris afcbati*
qui eidem coenobio praefuerat c anniversaria
dcpositio soleinniter
celebrabalur.
Cujus convenlus id-

Posl dies admodum

paucog, majoris doctrinae de.

a Paqli cce*
siderio perirabente
, rursus ad ahbatis
; ubj
nobium suninia
spiriius alacritate perreximns
Iicet plusquam b duceutorum
fralrpm iiunierus mo=
in lionorem
tamen solemnilatis
quae id
raretur,
ALARDI

GAZJEI

ET EREMITJE.

circo

facirous

frairis

mentionem

, ut paiientiam
cujiisdam
praesentia totius congregationis

, qnae sub
bujus immobili
ejus claruit leniiate , breviler
perNam licet alio liujus operis lendat instringamus.
tentio , ut scilicet abbalis A Joannis , qui derelicta
COMMENTARIUS.

H Plures
hujus nnininis ftiisse anachnretas , sanctitate celebres et fere coaetaneos alibi ostendiinus
Pauli ccenohjpii)
(Lib. x Insl. c. 24), Ciijus aiitein
hic designetur,
divinare
cpivis liceat,
defiuire,
credo, neiuiiii;
proeseiiim ciim dicat Auctor se rursus ad abbatis Pauli coenobiiini perrexisse, indicans
aiias se ibidem fuisse , quod tamcn Iiactcnus in liis B
pon roemioi me legisse, Memipit quicollatjonibiis
dem Cassianus Patili abbalis I. x Iustititt.
cap. pese dicit
nnltimo
et uliitno , ad quem recurrisse
consilii petendi gratia ; verum ille privatam cellam,
non ccenobiiim
ant cogtuiu niunachoruni
jbidera
Pauli abbatis
habuisse legiiur.
Mepiiiiit et alterius
esse in
collat. 7, cap. 26 , t|iiem dicit coinmoralum
ereino qtne adjacet Pauephysi civilati ; at niliil ibi
de ecenobio Pauli. ResiSt iijitur ut Paiilun) illyqi
liic designatum opinetniir , de quo SozoLibyciim
domiciliuin
mentis lib. vi cap. 29 : Paulus, inquit,
habuit in Pherme , qui est mons in Sceti : cui fuere
non pauciores quingcntis.
aliis
Nicephortis
discipuli
verbis (Lib. xi cap. 56) : Pautus in Pherme, qui moq$
in Sceli est, monaslicam vilam egit, non plutes quam
baquingentps tnonachos habens. Ubi ad iiiargineiji
lies : Paulus quingentorum ascetarutn abbas. At jiunc
nonnulli cum Paulo illp apud Pauepiiysitn
agente
n
confitiidttnt.
b Satis
quidem magntis hic numerus : exignus
tamen eomparatione aliorum coenobioruni,in
quibus
siib uno
terna , ut iiiiiiiiiiuoi
, millia iiionaclioriiiri
abliate vivebant, teste D Augustino (Lib. de Mqrib.
Eccl. c. 51). Egiinus hac de re alias saepius.
c Aniinadverte
annivetsaritirium
nrp
aniit|uitatem
lib. de
Tertullianiis
defuuciis.
De quibus ilidem
Corona Mililis (Cap. 5 ) : Oblanones pro de.funclis ,
Ubi dup geuera
pro naialUHs annua die facimus.
alterum
insintiat,
pro deliiuciis
anniversario.runi
scilicet maityrum.
ajierum pro natalitiis,
fidflibus,
Et lib. de Mwiogaiiiia
(Cap. 10), uxoris ofliciuin erga
: Pro anima ejus
ila inculcat
mariluin
tletiinctuni
oret, ef refrigerium inlerim adposlutet ei, et in prima
resurreclipne consortiu n , el offerat annuis diebus
ad castilatem :
dormitioiiis
ejus. Et in exhortaiione
Eftam repete apud Deum, pro cujus spirifu postulas ,
pro qua oblationes annuas rcddis. (Jregoiius Nazianzenus oratione decima in Cnes .riuni tiairem : Annihonores , et commemorationes offe- D
versarios, inquit,
serm. de defunctis
renies, etc. Joamies Dimasccnus
scribit eiiam anniversa.rio die memorias deftinctorura
celebraias. Vener. Beda lib. v Histor.
oni.tioiiibus
Anglicanae c. 15 : Memorias, imjuit, defunclptum an-.
taude ,
nivertariit
otQlionibus f vigiliis , psalmorum
missii celebrarent. Et lib. in e. 2 refert ad criicem ,
quain Oswaldus rx in Anglla" erexerat , fratres
Ecclesioe qiioiaitnis
Hagtistaldensis
pridie ejus diei ~f
quo is occisus fuerat, vigilias cum piurima psalnio-

rum laude continuasse,

et victimam sacrae oblationis
pro salnte animoe ejus nlferre solilos fuisse ( Vide
Ouupltfium l, de Riiu sepeliendi c. 10). Amalarius
lib. III de Offic. Ecclps, cap. qilimo : Annii'ei-sorta
,
dies
ideo
repelitur pro defnnctis , quia nesciinquit,
mus qwdiler eorum catisa habentur in alia vila. Sicut
sanetorum amtiversa dies in eorum honore. ad memoriatn nob,is reditcitur
pro ulitilate
nostrq : iiq defunr.
ciorum, ad utititalem illorum et nostram devotionem
implendam , credendo nos aliquando venturos ad consortium sanciorum.
Durandiis
lib. vn Rationa. cap.
55 : Quidani, iliquit, auniversarjum bbservant, triplici
de causq. Primo ut defuncli de annis calamilatis pervenianl ad annos wterriuatis , sive ad vitam mternam
,
sine
et
annus
in
se revolvitur,
qum
fine esl,
vel
quasi
qitia ibi est idenliigs , ei nulla reperitur
varielas. Se<cundo qttia sicut sanctorum aniiiversarium
ud jpsorum
honorem et nostram ulilttalem celebramus, sic el anniversarinm
ad ipsorum ulililalem
et
defuucloriim
nottram devotionem. Ttrlio dies anniversarii
pro defunctisideo reperitur, quoniamt secundumAfUguslinuin,
quatUer sit eis bt aliq vila nescimus; et metius est ut
eis supersit beneficium nostrum, qttqm desit
(Attg. Itb.
de Ctira pro morluis qgenda. c, ulc. Grqiiqn.
15, q.
2, c. Non mstimumus).
d Non
illius, opiunr, Joannis Lycoppliloe qui, propbelico spiritu
plenus, Theodosio
imper. victorias
de tyrannis Maximo et Eugenio
de qtio
proedixil,
lib. |i cap, 1, Auguslinu-'
Rufinus
de Ciyii.
lib. y
cap. 26, Palladius in Lausiacis c. iZ et sequentibus,
etCassi.mus lib. iv. Inslilut.
cap. 23 el sequent. et
rursus collat. 24, cap. ult. Nam ille
nusqiiam legitur
ad ccenobiiicani yitam transiisse; std in
aberemitica
eremo Theiiaidis apud Lycon, v<-l Lycopobi),
jn p.ice
Verum
alte<
itis
Joannis abbatjs , de quo
quievisse.
superius ex Sozomeno habiia meniio ( Cotlqi. 18, c.
1), ubi cum Piaminone abliate apud Diolcon civitatem floruisse legitur. Sic enini Sozomenus : Piammon el Joannes id temporis circiler
Liolcon yEgypti
celeberrimis prwfttere monasteriis.
auExquisilissime
tacerdotio
fem
( presbyteri enim eranl ) et summa cutn
revereniia perjungebantur.
Joanni qutem lantain rim
conlra wgrolaliones et tnotbos Deqs donaverql, ut mullos podagra laborantes et articulos membrorum habenles resolulos sanaret. Ha?c ilte. Palladius item L:iusiaca 75 : Vidimus, inquit, alium
quoque in Diolco,
Joannem nomine, Pulrem monasteriorum,
qui ipse
mullam
haliebal graliam, et Abrahw liabautn,
quuque
et barbum Aaron. Efficiebqt autem virlules qtgtte curaliones, et niultos cufuvil paralylicos et podqgrq labor
ranles. Ita Palladitis,
postquaiii prae.cedenli capiiede
Ammpna presbylero egerat, qjiem Spzomeiiiis et ajij
Piatiiiuonem vocant. Quod si, ut rattp's]iiadet, Piamsive Aiiiiiionam,
innneni,
eumdeip esse credimus
Palladium
et Cassianum in suapud Sozomenum,

JOANNIS

llSti
se ccenobio

summa

humilitatis

COLLATfONES.

U28

virtute

A tiam ejus correplio pjaterna non moverat, ne spectatamen

culum quidem irfhtoej multitudinis
ullo vultum ejus
siibdiderai,
proferamus eloquia, nequaquam
verruboris linxisset indicio.
puiamns absurdum , si absque ulla circuitione
borum , magna , ut credtmus , studiosis quibusque
^APUT II.

eremo

illi

CASSIANI

In ingenti
aedificatio conferatur.
virtutum
itaque
multitudine
atrio a subdivali illa innnacliorum
per
ordinibus
numeriiro
dUtinctis
considuodenarium
frairum
quidam
susceptum ferculum
sub occasione istius lardipaulo tardius intulisset,
tatis praedictus abbas Paultis , qui inter lurbas midenle,

ctini

iiisiraniiiim

fratrum

manu , palma
ita ut sonitus
dentitmi

sollicite

discurrebal

eum sub omnium

eliam

auribus

adversorum
lloc

In hoc ilaque ccenobio reperimus

anliquissimum
senem nnmine Joanncm cujus verba pariier el humiliiatem,
qua sanctis omnibus praeeminebat, nequaqiiaui silenlio praetereunda censuimtis, scienies eitni
hac maxime perfeclipne
viguisse, quae cum sit virtutum omnium matef, ac lotius spiritalis siructurae

percussil intuitu ,
vel longius consi-

fundainer.iuni

autem

sublimitaiem

idcirco

ab

abbalis Joannis.

lat

solidissimum

instiiutis.

, a nostris penitus exsuUnde non mirum

est nec ad illorum

nos posse conscendere, qui non dicam

eo facluni est, ut cuiictis qui ader .nt juvenis patienusque ad senectam sub ccenoliii permanere non poset omnes qui inlerfuissent
tali B sumus disciplina,
tiam patefaceret,
sed h vix biennio subjectionis
jumodestiae erudirentur
ad praesumplionem
noxiae
exeraplo.
Quam
contenti,
spectaculo
giim sustinere
maturo autem id senior fecerit consilio, res probavit.
libertatis
cum lamen ipso illo
protinus evolamus,
Nam memorabilis
lenitate
ore

resultaret.

, exerta

De humilitale

tanta id aniroi
patientiae juvenis
ul non modo nullus fuerit ex ejus

suscepit,
sermo prolapsus,

taciia
quidem
saltera

vel

lenuissimum

murmur

sed ne ipsa
signatum;
agiiatione
aut color
oris modeslia atque tranquilliias

labiorum

muiatus.
Quod faclum
quantulumcumque
non solum nobis , qui nuper de Syriae monasterio
tam evidentibus
venienles
patienliae hujus virlutem

sed eliam
cunclis qui
exemplis,
perceperaraus
ita mirum
non eranl studiorum,
expertes lalium
fuit, ut etiam summis viris proecipua per hoc faclum
conferretur

instructio;

quod scilicet

eliamsi
ALARDI

patienGAZiEI

relempore non secunduin illam districtiuiiis

libcrtate utcumque segulam, sed pro nostri arbitrii
nioris subjiciamur
imperio, ut non palieniiae fiuctum
parvo

ediscere, sed lempus adipiscendac licentioe exspectare

videamur.
Hunc igitur senem curo in abbatis Pauli
viri
coenobio vidissemns, aclatcm primum
elgratiam
qua erat praeditus,

admirali, demisso in terram vultu, precari coepimus ut nobis pandere dignaretur

quam ob causam, relicta eremi libertate, et illa professione

sublimi

qua eum prae cacteris ejusdem vitae

viris fama celebraverat,
subire jugum coenobii maluisset. c Ille velut iroparem se anachoreticse disciCOMMENTARIUS.

ubi ipsum quoque apud Diolcon G sum nescius multos alios Joannes SS. anachnretas
periore collatione,
consenlaueum est ut Joanet monacbos tam in Vilis Patrum quain in Tabulis
habitasse commemorai;
Ecclesiasticis recenseri; e quibus si quis aliumJoanejusdeui Piammonis
nem, cui bsec collatio tribuitur,
et narranem linjiis collalionis
auclorem
ostensocium et aequaletn ex loci circumstantia
probabilius
Videlur enim Cassaue repugnem.
lionum conforntitaie
colligamns.
dat, haud mulliim
a
sianus Sozomenum , vel Sozomenus Cassianum voSubdiale, vel subdivale ; nara el sub dio et sub
et Joannem
hoc esl, sub ipso aere et sine tecto.
nam ut ille Pianimonem
divo dicitur,
luisse iroitari;
iia Cassianus
dio prandebaniilli
monachi et eremicolae
abbates iu su.i narralione
coniunxit,
Itaquesub
alierum
alteri proxime subjunnec id valde niiruin,
cum a pluvia securi
in his collationibus
j-Egypti;
Porro euindem eiiam
e-sent. Namin j-Egyplo num ]uam pluere feriur, sola
xil et di<-serentes induxit.
Nili fliiiniuis
inuiiil .tione letram irrigante
et fecunJnannem esse exislimo, de quo Cassianus I. v Instidante (Plin. I. v, Isidor. lib. xiv c. 2).
tut. cap. 27 et 28. Iiemque "collai. 1-4, cap. -4 et 7.
b
et multiluet stiura Gerraanum,
Seipsum notaiCas-ianus,
Neque obstat quod illic magno ccenobio
et
et quasi levilaiis
dini fratruin praepositus dicitur , quemadmodum
cuarCujusdam aut insubililatis
Pater monasterioriim
nuncupatur.
guit, quod vix bieniiiuin in illo ccenobio Beihleeuiiapud Palladiuiii
tico permanserinl,
el non salis in disciplina monaslitunc temporis ccenobitam fuisse, non
Unde colligitur
cu probati et erudili. atl peregrina loca evolarim, ubi
hocest, vitam comniunem ct ccenobianachoretam,
Hic veroJoannes,
de
et lere suo viverent arlicain duxisse, non solitariam.
majore libertate Iriierentur,
non praeposiius aul abbas ccenobii
bitrio.
quo hic agitur,
c
sed relica ereuio huic ccenobio abfuisse dicitur;
Hujus Joannis exemplo et argumento docet D.
I"
se subdidisse perliibeThomas (2-2, q. Is9, arf. 8 ) licere inierdum de arbatis Pauli summa humiliiate
cliori reli^ioue :ui laxioiem transire : Potest, inquit,
tur, atque imer alios seniores, vivente adhuc Paulo
Nani ut ipseabbate, singulari virtute excelluisse.
aliquis laudabiliter de tina religione transire ad aliam.
Primo quidem zelo perfeclioris
Secundo
rnet de seipso teslatur infra (Cap. 5), prirauin ccenoreligionis.
bila factus est, el in coeiiubii congregatitme triginla
propter dectinationem religionis a debila perfeciione,
esi multoannos transegit:
quo lempore credibile
puta si in atiqua religione arctiori incipiant teligiosi
curam gesisse
remissius vivere; laudabiliter
transil aliquis ad retigiorum moiiachnruro et monasteriorum
Demde vero iu
nem etiam minorem, si melius observetur. Unde in colcommemoranl).
(m aucmres citaii
laliouibus Palrum abbas Joannes de teipso dicit, quod
Soliiudiiiein
concessit, ibique alios viginii annos exa vita solitaria, iii quo professus fuerat, transiil ad
agens viiam ; ac deiniim ctim
plevit anachoreiicam
videret nonnullns anac.ioretas a prislino fervore et
minorem, scilicet eprum qui vicunt in societaie, proaustcriiaie
deGcere, relicta ererao rmsus ad ccenopterea quod vila eremitica cmperat declinare ef laxius observari. Terlio propter inftriniiatem
vel debilibium rediit, ihique mansil ; sicque priniuui ex ccenobita factus anacborrta,
poslea vero ex anaclnueia
tdtem, etc.
nec
est cwiobita.
Cseterum uon inliciur
testituius

1129

XIX.

COLLATIO

DE FINE

COENOBIWE

ET EREMITJE.

1150

sludio
censeatis, quia vobis tam stuindignum , A depromptum
si lamen vel
diose quaerentibus niliil de verilale existimo subtravobis aliquid
hendum.
Arbitror
eniro instructionis
meritum
professionis

tantae perfectionis
plinae, el sublimitate
ad juniorum scholas revertisse dicebat,
insliluta

ipsorum
posset

responsionis
\Lips. in marg.
cnm refragatio
nostrae dehumilitatem

implere.

professionis]
precationis
est.

secundum
Cujus

excluderet,

ad extremum

CAPUT

ita

exorsus

III.

Responsio abbatis Joannis cur eremum reliquisset.

Anacboreticam
disciplinam,
quam me deseruisse
non solum non respuo necrefuto, sed lota
miramini,

tiam meam de suppressione

dacii crimen incurram.

veritatis

quoddam

men-

senis, quam in anachoretica

cuit disciplina.

exet-

CAPUT
De virtute

prmdicti

potius veneratione
post triginta

compleclor atque suscipio. In qua

annos, quos in ccenobii congregaiione

lmmilitate
posse conferri,
si, paulisper
seposiia,
omnem propositi
mei patefecero veritasimpliciter
tem. Confido enim quia nec apud vos de liberlate
dictorum
cenodoxiae nolam,
neque apud conscien-

Si quis igilur
tradcre potuit

secretis

IV.

eremi

oblivioni
delectalus,
ac secundum Je.
consorlia,

humana
in marg. transierani ], ita alios
remiam dicere : b Et diem hominis, non desidetavi,
viginti explesse megaudeo, ut inter illos qui eam vei
mediocriter
appetebant non usquequaque
segniiie B tu scis ( Jerem. xvn ); ego quoque id , Doniino sua
denolarer.
Sed quia degustata ejus purilas sollicitugratia largiente, vel assecutum vel certe assequi aniim
interdum carnalium
nisum fuisse me fateor. ltaque pio Domini
reruro interpolaia
sordenoslri
munere memini me c in hujusmodi raptum frequenvisum est,
bat, recurrere ad ccenobium commodius
ut et promptior
ter excessum, ut obliviscerer
me sarcina corporeae
arrepti planioris
propositi consumtransegeram

[Lips.

malio

et minus esset de praesumptae

sequeretur,
sublimioris
aMeprofcssionis diflicultate
periculum.

fragilitatis
exteriores

lius

rialibus

enim

est devotum

in minoribus,

quam indevoinveniri.
Et idcirco

tum in majoribus professionibus

si quid elatius, iroo liberius, fortasse
sout

non jactantiae vitio,

protulero,
quaesed aedificationis
vestrac
ALARDI

GAZiEI

meain ita omnes

indutum,
mentemque
sensus subito respuisse.et
a cunclis materebus omniniodis

exsulasse,

ut neque oculi
el ita
officio;

neque aures meae proprio fungerenlur

ac spiritalibus
divinis meditationibus
theoriis animus
d ut
saepe ad vesperam cibum me percereplebatur,
COMMENTARIUS.

a Hoc cst, melius est bonum et devolum esse coecommendationem

, aut etiam consortium
ac famianachoretam.
IC liariiaiem
non nuaesivi.
nobilam, qnam malum aut indevotum
c
De hac eninicomparatione
hic agbur. Est porro senRecolo me freqventer
Dionysins clariore syntaxi:
tentia noiatu digua, rationcro continens cur aliquanraplum in tales excessus. Excessus menlis, qui Graece
do liceat de arctiori religioue, nt est eremitica,
seu
exstasis dicitur.
Unde D. Augustinus passim in Psalanachoretica, iransire ad laxiorem, scilicet coenobimis, ubi legitur, In excessu, legit, in exsiasi. Et in
esl : nimiruin
nb defeciioPsalmum LXVII scribens : Exstasis, inquit,
ticam, ut snperiusdictum
esf mennem et declinaiionem
arctioris religionis
a debita
lis excessus : qnod aliquando pavore contingit,
nonJoannes
perfectione et observantia. Obquamcausam
numquam vero per altquam revelationem el alienationem menlis a sensibus corporis, ul spiritui quod debic abbas dicil se transisse ab eremo ad ccenobium,
monslrandum
esl demonstretur.
S. Bernardns super
quod mulli eremiiae, quibuscum versabatur, eo lema prisliuo
fervore et contemplatioC.nilici
beatm
pore inciperent
(Serm. XLIX ) : Cnm duo sunt, inqnii,
assiduiiaie
deficere
et
solulius
clanis
vivere;
excessus, in intellectu unus et alter in
quod
conlemplationis
rius explicat cap. 6.
luinine et alier in fervore, unus in
affeclu, unusin
b D.
vel
Hieronymus diem hominis imerpretatur
cognitione et alter in devotione, pitts sane affecius et
vitam longiorcin, vel prospera quaeque hujus sseculi.
etiam
pectus amore calens, et snnctm devotionisinfusio,
Alii per dieni hominis intelligiint
et vehementis spiritus replelus zelo, non ptane aliunde
judicium humanum,
ut sit sensus : Judicia liominum
de me non curavi:
et cuicumque cum
quam e celta vinaria reportantur;
horum copia surgere ab oratione donatur, potesl in vequemadmodum aii Apostolus : Mihi autem pro miniaut ab humano die (1 Cor.
mo ett ul a vobis judicer,
riiate loqui, quia introduxil me Rex in cellam vinariam
iv), id est, iuielleclu,
qui est dies hominis, ail S. _ (Canlic. n). Ec alibi: Excedcnte, inquil, aninta, etsinon
Thoinas (In comment.); sive a judicio liuinatio.
Si' " vila, certe vitmsensu, necesse esteliam ut nec viiw tentai Moral. cap. 20),
lio senlialur.
enim, iuquit B. Gregorius (Lib.
Quis dabit mihi pennas quasi colttmbm,
obscuritas sine dubilatione nox cordis est,
el volabo, et requiescam (Psal. LIV) ! Ulinam hae tnorle
ignoranlim
itiielleclus non immerito dies vocatur. Unde et per Pauego [requenter cadam, ut evadam laqueos morlis, ul non
lum dicilur : Alius judicat diem inter diem, aliusjudisentiam vitw luxurianlis mortifera blandimenta, ut non
eat omnem diem (Rom. xiv). Ac si aperie dical: Alius
obslupescam ad sensum libidinis, ad wslum avaritim, ad
alius vero omiracundiw el impalientim slimulos, ad angores solliciqumdam nonnullit intermissis intelligil,
nia intelleclu possibilia ita ul sunl videnda cognoscit.
Morilur anima morte
tudinum, et moleslias curarum.
Ita Gregorins.
IIuc speclat illa D. Ilieronyini
senjuslorum, ul nttlla illam itlaqueet fraus, nulla oblectet
terttia (Epist. 26) : Prima virtus est monachi conteiniquitas. Bona mors qum vitam non aufert, sed transntnere hominum judicia,
et semper Apostoli recordari
fert in tnelius. HoecD. Bernardus huic loco belle condicentis : Si adhuc hominibus placere vellem, Chrisli
sonantia.Vide
plura de exstasi apud S.Thomam (1-2,
tervus nonessem (Gal. i). Alii butnanuin dietn expoq. 8, a. 3,ef 2-2, q. 17S).
d Iia sancli illi anachoretae
nunt liominum favorem, quod codem recidit.
Cum
gaudiis spiritualibus
enim dies pio prnspeiitate,
sicul nox pro adversietdeliciis
animi occupali partim obliviscebanlurcortate sumaiur, dies liiiiiianus dicitur npprobaiio,favor
poris et corporeae necessitalis, ulhic abbas Jnaunes,
et conimendaiio
humiuum. Iia illi anachoretoe et soqui non recordabaiur
vcsperi an eo die comedisset,
litarii tnonachi cum Jerpmia dicere poterant : Diem
et sequenli die de heslerna absolutinne jejunii dubi- ,
hominis non desideraoi, id est boininutn
favorem et
solvisset et comtabat, id est, an pridie jejunium
3G
PATROL. XLIX.

JOANNIS

1131

CASSIANI

COLLATIONES.

U$_

remoii secretis frequentissime

ad d coepisse nescirem, ac sequente die de hesterna absolu- A majoribus
Ob quam etiam caulestes illos rapiebamur
lione jejunii penitus dubitarem.
excessus, nec tanta visitantium fralrum
sam a septem dierum cibus, hoc esl, septem paxiirruehs mullitudo,
parandae humaniid est,
tatis neccssitale, seosus nostros ingentium
rnacioruni paria sequeslralim b in procherio,
curarum
ut refeclio
distentionibus
amanucnsi sporladie
sahbati reponuntur,
solitudinis
aggrpabat;
plane tranprsetermissa non lateat. Qua consueludine illius quoerror excluditur,
ut explelum hebdogue oblivionis

et illam
quilla
secrela,
beatitudini
comparandam,

conversationem

madae cursum, ac solemnitatem

diei
tara, flnitus
panum indicet numerus

toto animi

sum. Sed cum major, ut

babitalionem
illius solitu-

ipsius revolu-

, festivitasque
solemnitas solitarium

diei sacraec, et congregationis

latere non possit. Quod si eliam

hunc ordinem

ille

quem praediximus menlis excessus forte turbaverit,

nuroenihiloniinus
quolidiani
operis modus dierum
rura signans, arcet errorem.
Et ut caeteras eremi

dixi,
dinis

ardore

numerus

insatiabili

sectalus

fratrum,

angelicae
desiderio
ac

et coangustata
vastiori
expetere,
eremi libertale,
nqn modo ignera illum divinae consed etiain multitemplationis
frigescere fecisset,
modis mentem carnalium rerum vinculis impediret,
coepisset

disciphnae utcumque
implere
proposiin illa lam sublimi professione carnalium
tum,quam
vjrtufes silenlio praetermittam
( non enira est nobis
ut si mihi illa
de earum numerositate
ac multiludine,
sed de soli- B necessitatum
provisione
torpere;
libertas ac spirilales
tudinis
ac coenobii fine tractandum),
causas potius
denegantur
excessus, abjecta
ob quas illam

deserere

maluerim,
quas eliam vos
agnoscere voluistis, breviter
explicabo;
omnesque
illos quos commemoravi
solitudinis
fructus,
quibus
e diverso sublimioribus
meritis
dixerim poslponendqs, brevi oratione

perstringam.
CAPUT

De commodis
Quamdiu
temporis
diffusiore

V.
eremi.

qui in eremo ttmc

nobis largiendo ,
libertatem
morabantur,
vastilate blandita est, quamdiu
soliludinis
igitur

raritas

elegihujus

tamen crastinae diei peuitus solliciludiiie,

Evangelici
me praecepti consummalio
consoletur ; et id quod
mihi de illa theorica
sublimitate
hac
sublrahitur,
obedientiae subjectione
compensetur. Miserum namarlis ac sludii disciplinam quemque est cujuslibet
et ad perfectionem ejus minime perpiam prouteri,
'
veniri.
CAPUT

eorum

ALARDI

GAZ^-I

De ulililate
Quaroobrem

i quantis

VI.
cmnobii.

nunc in hac conversatione.

COMMENTARIUS.

eliam aegre ferebant istam

vivacilas divinitut
esl, quando intelligenti.v
irradiata
edisset, necne : partim
et ideo quo rarius et brevius C huntanm induslria} melas transcendit;
ne.c tamen in
corporis servitulem,
islius mentis alienalionem transit;
iia ut el supra se
poterant necessitati corporeae satisfacere, eo se feliui Philo scribit de primis illis nicciores putabanl;
sit, quod videat, et. tamen ab assuetis penitus non rece: Mttlli enim , inquit,
dat. Menlit aliemiio est, quando prwsentium memoria
nachis Alexandrinis
propler
deticiarum
et contemplaiiomenli excidit, et in[ peregrinum quemdam, el humanm
aviditaiem
spiritualium
industtiw imum ariimi slatum divinm opetalionis Iransnwn, vix quinto aui sexlo quoque die corptts reficieHos tret contemplaiionis
uansit.
banl. EtS. Athanasius de B. Anionio, qui, cum eum,
modos
figuralione
sive cibum, sitie somnum indulgere corpusculo aut
experiuntur,
qui ad sitmmam ejusmodi gratim arcem
sublevari merentur. Hxc iile.
alias naturm necesshates cogerel humana conditio,
9
utilitates
vitoe coenobiticae, ob
miro afficiebatur pudore, quod tantam animm liberlaTangit
aliquot
nec incontem modici carnis termini coercerent. Nam frequenier
quas se ad eara rediisse non immerito,
sulto demonslrat.
Prima est vacuilas et exetnplio
cum frairibus sedens, a cibo qui fuerat appositus, meabsltaliebalut.
curarum
et sollicitudinum
de cibo, potu, rebusque
moria escw spirituatis
a Erant enim duo paximates vel paximacia singualiis necessariis comparandis : cum lianc curam veri
niensuram
coenobitae suis snperioribus
et pnclatis relinquant,
lis frairibns
in quolidtanam refeclionem,
more et insiiitilo
senioseu portionem
ac distiordinariani,
qua necesse est splitarios per se occupari
neii. Hinc D. Hieronymus
in epistola illa ad Eustorum assignata, ut alias non semel dictum cst.
h Proclierium,
vocatur
chium saepe eilata scribii adeo arctam fuisse in mout nolat Cuychius,
caninacbis sui temporis
Sed
sirum, sive sportula, in qna panes reponebam.
ut
proiessionem
paupertaiis,
dicatnr
liceret ve-1 necessaiia petere;
cum Graece npbyjipov
lanlam vero
quidquid ad nianum rj nemini
est (unde PlutarcFnis Kpbyjipa a-/.evri appellat vasa ad
ac vigilanproepositorum el superiorum
diligentiam
nianum prompta et necessaria ), probabiliter
tiain, ut nemini aliquid necessariuni dcesset. Quia,
conjicit
esse, in prochiio,
iiniuil, nou ficef dicere cuiquam : Tunieum, et tagum,
Ciaconiuslegendum
adjective, id
est, amannensi (cui substaniivum
subjiciatur ) sporlexiaque juncis slrata non habeo; ille ila universa mota : pra:cipue, inquit, cum ut procherium
sportam
deralur, ut nemo quid poslulet, nemo non habeal. Ubi
Marianus in scholiis : Aliter, inquit,
in se coutineat,
nulla etymologi:e
ratio videatur
uf nemo quid
nemo dehabeat,
admittere.
boc ost, valde habcat.
postitlet,
c
hanc lectionem
falsam putat interpres
Utramque
Nempe Dominicoe, qna solebant pariter ad ecin baec verba
clesiam procedere, et sacram synaxim percipere, ut
alterau
( Erasmus scil. ) slaiitnque
Ui nemo qued postulet, habeat. Prima
babstur collat. 7 cap. ultimo, et collat. 18 cap. 15,
substituit,
et collat. 21 cap. ult,
t.imen, qnam niajorcodicum
pars habet, veriormilii
d De his vide
videtur : sensusque Hieronymi
est, neminem qnidquae superius annotavimus.
Quibus
accedens Richardus Victorinus
lib. v de Contemplaquam poslulare, quippe cum hoc minime
liceal, et
tamen omnibus. a praefectis monasteriorom
ita proquo quis in contione, triplicera mndum assignat,
videri, ut nemini aliijuid desit. Ita Marianus. At IJona
teinplatione
nerope raentis vel dilataperficiatur,
ita et germaiiior
tione, vel sublevatione , vel alienatione : Menlis ,
ejus venia, ut facilior et apertior,
et congruentior
mitii videtur allera illa Jectio k
inquit, ditatatio esf, quando animi acies latius expanut nemo quod potlutet haheat,<
tnedutn tamen humatm
Erasmo substituta,
ditur, el vehementius acuitur;
indutlria} nutlatenut supergreditur,
Mentis sublevaiio
sed recta syntaxt el ordine verJjorum., ntmo hubetl

1133

COLLATIO

XIX.

DE FINE

perfruar commodis, breviter explicabo : Yos, utruni

illa solitudinis
lucra his beneliciis valeanl coropenALARDl

GAZiEI

COENOBIT^E

ET EREMITiE.

1154

A sari, digesta narratione

perpendite,
per quam eliam
Iioc probare possibile est, ulrurn fastidio an desideCOMMENTARIUS.

bet. Quamobrem
sfafiiii conse*
necesse est in vitae societate,
quod posiulet. Id eninri ex antecedenli
quae
univefsa
debite
in uno aliquo est spirilus efflcacia.eam
ot si pfaefectiis monasterii
in universos
qiiituf,
siniiil pervadere. Igitur qui seorsum a caeteris viiam
id est, omnibus
necessariis provideat
moderetuf,
is unum aliquod fortasse donum liabet : et
ac prospiciat, nullus monachorum occasionem liabeat
degit,
iila etiam Mafiafti
lllud ipsuni eo quod nihil exerceat, sed in seipso dealiquid postulandi.
Quatnquam
fossum dellneat, inulile facil. Contra verO, ubicumleciio non ineOHgriie sic expoiii potest,
ut eodem
societas viget, eo fruilur quisque quod
quemuliorum
recitlat, hoc modo : JVetno quod posiulet (id est alisuum est:ct ex alienis niliilominus,
ut suis, frucium
quid petat ) nemo non habeal, supple,
tunicatn,
omnibus
etiam hujusmodi
capii. Adtle quod periculum
sagum, et caetera necessaria ; providente
soliAt
hoc
tariam
vilam
obitfer ob loci
comitatur
et assidet proeter jam dicta :
praefecto, anfequam petanlur.
istius obscuritatem
additum sit. Secunda utilitas est
ne qui eam degit,
primum quidem ac maximum,
is
sibi
seu
vanae
veluti
maxigloriae, cujus ycl
planejam
perfeetionem
fuga cenodoxiae,
adepto blandiatur
:
cum
mum periculuin
imminet solilariO.
Unde D. Hicroenim neminem in ea sit liabilurus qui
judicarfe possit de liis quae ab ipso fiant, Cumulatissiftymus (Episf. -4): In solititdiiie,
inquit, facite bbrepil
me se omnia proeslitisse arbitrabilur
(VideUier.
supetbia ; et si parumpef jejuhtiVirit,
hominemqite non
Plalum
l.
i de Bono Relig. c. 59). Ex quo illud sequetur
viderit, pulat se aticujus esse momenti; oblilnsque sui
Ut cum animi liabilum quem habel ad virtutem assiunde el quo veneril, intus corde, lingua foris vagatur.
Terlia ufilitas est subjectio et ifiortifiCaiiO
diie aptid se compressnm tenuerit ae veluti introclupropriafe
voliiiilatis,
qnam tangit sub fiiiem bnjus capitis- g sum, neque quibus rcbus destituatur
neintelligal,
Verum Operoe prefiutn fueril has atque alias utilitates
ullam
que progressionem
quam in virtutibus
faciat
vitae ccenobiiicae et communis pletiius
et uberius a
videat:
quippe qui undique materiam sibi exercenD. Basilio enarratas hic describere (In Iiegul. fus. cap.
dorum raandalorum
oiiinem ademerit. Qua eiiim re
humilitatis
suaj documentum
dabit qui neminein
7). Isenim hac quoeslione proposita, utrum magis exhabeat quo se huiniliorem
seoisum
declaret? Quod item spepediat eiquimundura
relinqueredecreverit,
a caeteris solitariam vitam degere, an vero cum aliis
Cimefi edel suae iu alios comniiseratioriis,
a plurium
sociis t sine uila dubicommunione
ejusdem consilii et propositi
dissectns, ciii ciim nullopenitus
comtatinne ita respondet:
mefcium
sit? Ilaec et plufa Basilius satis obscure
Ego ad inultas res utilius esse
si uno et eodem in loco plures vivant una :
reddita (Vide
quidem et nimis verbose ab interptete
inlelligo,
ac primo quidem,
etidin Petrum Damiaiti lib. vi, epist. 12). De eadem
quod nemo nostfum
esl, in quo
uno ad res sibi necessarias ad vitatn paraudas praevefo Comparatione
vitae Cffiiitibilitse cuni solitaria,
sidii satis esse possil:
videre est Turrecrematum
prolixe agetitem iraetaiu
quando in his inquircndis
alios
in
vicissim
aliorum videamus opera indigere. Hoc
nbi sic incipit : Licet
Regulam beati Benedicti,
autem, nimirum ut alii vici.-sim aliorum opera iudiulrumque genus tain anachorelatiim
quatn cmnohitatutn taudnbile sil, genus tttmen vilw cmiiobitarum vitlegeremus, eo cnnsilio statutum est ab opiiice nostro
luf prwceltefe in IribUs, videlicel in prmniio, et hoc
intef nos dando
Deo, ul officiorum
pertnutalioue,
ad multiam cnnjiinctionem,
accipiendoque,
posl inortem ; in securilate, et Itoc in fnorte; in einolianc,
causaiu haberemus. Ad b:ec in bujusinodi
tumento multiplici,
et hoc in viia. Qu* sinl vero haec
vitae a
emolunienta
caeteris secessione,
illud etiaui est incommodum
,
consequenter explicat.
Verum, ut baec
'
C accuratius et clarius inielliganltir,
curri alias dicttnn
quod neque peccafe se facilc quis intelligit,
quippe
sit vitain
soliiariam
et anacbofeiicain
leniter et
sublimiorent
qui neminem liabeat a quo ei arguatur
ac
esse vita Cuftiniuni et caennbiiica, et
clementer corrigalur.
Quo fit ul in eum illud conveperfecliorem
D. Augustirius
in libfo de operihus
nOn habet
niat : Vw soli; quoniam cum ceciderit,
nioiiachoniui
sublevantem se(Eccles. iv). Tum illud eliam accedit,
(Cap. 23), illos sanctiores esse dicat, qui a Conspectu
hominum separati, nulli ad se prmbent accesSiim, viquod qui plures siniul eodem in loco congregatl
ventes in magna inientione oratiouuni, necessario hic
sunt, ii pluribus etiain possunt simul pr.cceplis satisascribenda videtur expliciitio,
facere. Quod conira est in eo qui solus est : dum
et doctfina vereaurea
D. TbOuiae, qui hanc quaestionem tractans ( 2-2, q.
ab alio impeditur : veluti
enim uuuni exsequitur,
188, arl. 8), Utrum perfeclior sit religio iii societate
aegrum visilans, hospilem non potest recipere; neque
viventium quam aqenlium vitam solilariatot, respnndel
iu opere faciendo studium relinere,
qui in partienin hunc mtidiim
: Dicendurii quod sblitudo; sicut et
dis distribuendisque
ad usum vitae necessariis rebus
hisce
ipsa paupertas, ntin est ipsa essenlid perfeclionis, sed
occupetur:
proesertim quando in ministeriis
Unde in cotlationibu.t Paobeundis fratres diulius necesse sit detineri.
Quod
perfeclionis instrumentum.
trum (Cotlat. 1 cap. 7), dicif abbas Mbyses quod pro
si nmnes in una spe vocali unuin corpus siimus, el
habemus:
purilate cordis solitudo seclanda esi, sicui et jejunia et
caput Cbristum
singuli autem vicissim
alia hujusmodi. Manifestum est duiem quod Soliludo
alii aliorum membra ; profecto nisi in hoc conspiranon est iuslrumentum
verimus, ut ad similituilinem
congruum aclibni, sed coiiiemcorporis unius, in Spiac non
ritu sancto nexi aptique inter nos simus,
ptaiioni, secundum illud Osete secundb : Ducain eam
seorsiro quis.jue disjuiictam
a reli'iuofum
commu- JD in soliiudinem, el loquar ad cor ejus. Uride non congruit
nione vitara institueril,
religionibus, qttw sunl ordinalm ad opefd titf* activm,
qui lieri poterit ut in bujussive cotporalia, sive spiritualia;
modi distraciioue
et quasi avulsioue
mutuam innisi forle dd tetnpus,
ter ipsa membra conveuieutiam
niutuaquc
exemplo Christi, qui, ut dicilur LuCw sexlo, exiit t'
praeslenius offiGia? neque eniui iu tali sejunclione
montem solus orare, et erai pemoclans in oralibne Dei.
res
ut gaitdeuii
aut patiemi
paiitur
quis congamleat
Contpetii aulein religionibus, qum snnt ad cbmtemptalionem ordinalm. Considerandutn
est lameri quod id
compaliatur:
siquinem ea sepnralio facil ut alter aldebet esse sibi per se svfficiens.
lerius statum ne norit quidein. Ad hoec cuin netno
quod esl sotttarium
unus idoneus sit qui dona spiritualia
Hoc auiein esl cui nihii deesl quod perlinel bd raiibomnia susciul donum
nem perfecti: et ideo soliludb competit coiilemplanti
piat, illud usu venit in vitoe cousociatitne,
quotl in unoqiioque et peCuliaro, id aliorura quoque
qui jam ad perfectum pervenit. Quod quiderii CoiUingu
cominuue sociorum lial : Alii enim datur sermo sadupliciter. Uno tnodo ex solo divino tnuiiefe, sieut pdtet
adliua
deJoanne Baptisia,qui{uitreplelusSpirilusdndto
pienliw, alii sermo scienliw, atii fides, alii ptopheiia,
atii gratia sanalionum, elc. (1 Cor. xn). Quae singula
ex utero matris suw : unde cum adhuc puei esset erut
in desertis, ul dicitur Lucm primo. Aiio modo pet exerqui liabet, is non sua magis quatn aliorum causa ha-

H5S

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

Htd

his maluerim
coenobii A ac triplicato
modio nccessitas viclualis
vix queat
puritatis
Et in tantum apud nonnullos
vis noxiae
hac igitur convcrsatione diurni
expediri.
angustiis coarctari.In
hujus remissionis increvit, b ut aceto muriaeque pervenditionisvel
coemptionis
operis nulla provisioest,
cura ,
mixtis non illam unam olei admisceant guttam, quam
liulla distentio,
non annui panis inevitabilis
rio illius

solitariae

rerum, qua iion lantum

corporalium
advenientium
tisiverumetiam
mullorum

non solliciiudo

propriis,
nus necessaria

postremo nulla arrohis omnibus

ganlia laudis humanac, quae immundior
in conspectu Dei, etiam magnos eremi labores freVerum
ut in illa anachoretica
quenter evacuat.
proeparanlur,

fluctus et exidisciplina illos elationura

spiriialiura
tiabilis cenodoxiae pericula proeteream, ad hocgenerale cunctorum pondus, id est, communem parandi
victus

sollicitudinem

mensuram

non dico

revertamur,
quae eo usque
illius anliquae districlionis
ex-

praedecessores nostri,
qui eremi instituta
majore
abstinentiae virtule seclati sunl, repellendae tantum
cenodoxioegratiainstillare
consneverant, sed c infringentes ^Egypiiacum
pro salibus caseum, plus olei
et ita duos cibos
quam necesse cst, superfundant;
propria suavitale distantes, qui sigillatim diversoque
lempore monachos reficere jucundissime
potuissent,
sub unius saporis Obleclatione percipiant. In tanlum
sane d haec Xxrjf xpno-is, id est, materialium rerum
possessio supercrevit, ute sagum quoque, quod absque
verecundia

referre

non possum, sub obtentu huroaac susceptionis hujus, anachoretae in suis ha-

cussit, quae usum olei penitus nesciebat, sed ne hac B nitaiis

bere cellulis coeperint: ut illa praetermittam,
coepit esse conquibus
quidem nostri temporis remissione
a
altonita anima ac spiritalibus
theoriis semper intenta
tenta, in qua uno olei sextario itidemque lenliculae
usibus proeparato, totius annuae
concursus scilicet
modio advenienlium
specialius ingravatur,
fratrum,
refectionis explebantur officia, ita ut duplicato nunc
susceptionis quoqiie ac deductionis
officia, mutuas
ALARDI

GkZMl

COMMENTARIUS.

scxtarium
Hinc sextarius
cifium vittuosi aclus, secundum illud ad Hebrwos
complent.
olei, qui in
anntim siiffieiehat excipiendis
et alendis hnspitibus,
qninlo : Perfectorum est solidus cibus, eomm qui pro
ut hic dicitur (Epiphan. lib. de Mensur. et Ponder.
consuetudine exercilalos habent sensus ad discrciionem
Alex. ab Alex. I. II c. 20). Modius mensurae genus
boni et mali. Ad exerciiium aulem hujusmodi juvalur
coiitinens sedecim senarios, Stiidae libras viginti sex
homo ex aliorum societate dupliciter. Uno modo,quancuro oclonis tinciis : cujus dimidium
dicitur
tum ad inielleclum, ul insirttatur in his quw. unt conseroodius. De lenticula diclum estlibro
iv Inslitutionum,
templanda. Vnde Hieronymus dicit ad liusticum mortachum : Mihi placet ut habeas sacrum contnbernium,
cap. 20.
b llujus aniiquie
nec ipse te doceas. Secundo, quanlum ad affeclum, ut
parcimoniae el mirae abstinentiae
scilicel uoxim affecliones hominis reprimanlur exempto
rdferl Cassianus
apud illos obsefvaiae, exemplum
collat. 8 cap. 1, ubi se cum suo germano ab abbate
et correctione aliorum;
quia, ut dicit Gregorius xxx
dedil in solitudine
Sereno his iauliiils excepios comniemnral:
Nam pr-o
Moralium (C"p. 23) superillud:Cui
donum, quid prodesl solitudo corporis, si solitudo de- p muria,
iuquil,
qum superjecta olei gutta quotidianw
El ideo vita socialis necessaria es! ad
refectioni sotebat qpponi, modicum liqiiaminis miscuil,
fuerit cordis ?
et olei quiddum solito propensius superfudit. Nam illam
exercilium perfectionis. Solitudo autem compeiii jam
olei gultam ob hoc unusquisqne quotidie refeclurus inperfectis. Unde Hieronymus dicit ad Ruslicum monachum:Soliiariamvilam
slillal, non ut ejus ex hoc gutluris quamdam percipiat
reprehendimus? minime, quipne quam smpe lavdavimus. Sed de ludo monasteriorum
suavitatem;
quippe cujus tantus esl modus, ut vix
ipsius gulluris fauciumque mcalus non dicam linire, sed
liujuscemodi volumus egredi milites quos eremi rudimenta dura non terreant, qui speeimen conversalionis
pertransire sttfficibt. Sed ut hoc usu jaclantiam cordis,
SUm multo tempore dederint. Sicut ergo id quod jum
qttw pro abstinentia districtiore, blande solet ac latenter irrepere, et slimtitos elationis obtundat: quia quanta
perfectum est prmeminel ei quod ad perfeclionem exerabstinentia ipsa occultius exercetur, nulloque hominum
celur : iia viia solilariorum, si debile assumaiur, prmlesle perficUur, tanto sublitius occullalorem suttm teneminet vilm sociali. Si aulem absque prmcedenii exerlare nondesinit. Ilaec ilii ad bunc locum iuielligencitio talis vila assumalur, est periculosissima : nisi per
dum accommodaia.
divinam gratiam sttpplealur quod in aliis per exercilium
c Pro salibus, idcst,
illi
pro deliciis etlautiiiis.Ita
acquiritur, sicul palel de bealis Anlonio el B-.nedicto.
Docior Angelicus, et plane angelice;
remissiores ei tepidiores
Hactenus
monachi,
qui
praeler morem
el duos cietiam in solutione quinii argumenti acute et erudite
antiquorum,
duplici obsonio utebantur,
bos, ut hic diciiur, propria suavilate dNianies, sive
exponit dictum Aristotelis i Politic. (Cop. 2), dicendistinctos : nempe muriam acelo permixlam oleique
tis : Solitarium aut bestiam esse, aut Deum : quia niamat, vel ob impatientiam
niirum, si quis soliludinem
gutluia aspersam, el caseum oleoitidem superfusum,
el animi swviliam, vel ex desperalione, vel ex odio obe- I) sub unius saporis (olearii scilicet) oblectatione perdienlim el amore proprim volunlatis, ul illi Sarabaitw,
cipiebant:
qiioiuin alteruro dicit cujusque refeciioni
ctiiii paximaciis sive panibus, unius scilicet librae,
de quibus in collalione prwcedenli (Cap. 7) aclum est,
si vero ui totus vacet contemplalioni
siifficere potuisse.
is bestim similit:
d \lx-h
ttivinm, illique inhmreat, tum totus divinus et Deo siprnprie subsidiuro significat, aul vires, robur : tinde kxr,et;, fortis, robustus. Sumitur hic pr-o
milis efficiatur. Ex his patel utra vita alleri pr.Temisubsidio vitae : xpHai;, id esi, usus. Pcrro Ciaconius
neat et potius eligenda sit, eremiiica an coenobitica.
solummodo leg.t v.Tfiatg, qnae vox dnminium et posIJam solitaria secundum se praestantior est, si debite
assumatur a perfeciis quibus proprie convenit,
sed
sessionem alicujtts rei significat, cui op)ionilur x<mcoenobiiica commndior et utilior plerisque, et aptior
pLoo-ivn, id est, pinnis possessionis vacuitas et nudide qua supra. Balas, quam monachi profitentur,
adipiscendae perfectioni.
* a Sextarius dicitur sexta
sileensis editio et plerique mss. Graeca ulranique
pars congii, quae mensusa
omittunt.
apud antiquos tam liquidis quam aridis serviebat.
c De
Capit auiem sextarius libram cuin diinidia,siveociosago vide notationem ad lib. v Instit. cap. 50.
decim uncias, id est, colylas binas, quae et hemiindumenla
meininif
Ciijus inier alia nionaclioriim
noe dicuntur. Singuli enim congii sex sextarios conD. Hieronymus in epist. ad Eustocbium, et in Vila
Hilarionis.
tinent, heminas vero duodeeim: quippe duae beminx

COLLATIO

W37

XIX.

DE FINE

COENOBITJE

1158

ET EREMlTiE.

confabulationuin
consecutus, meritum earum ac finem
atque A stra experientia
diversaruroque
interminabilem
veridica potest insinuare doctrina.
curam; quarumeliam
occupationum
CAPUT VIII.
51lo temporequo baec videntur impedimenta
cessare,
tamen animum consuetudinariae
assiinquieludinis
Responsio.
'
duitate suspensum, exspectatio ipsa distendit.
Joannes: Unum eumdemque hominem in utraque
Atque
ita fu ut anachoreseos illa libertas hujuscemodi nexiprofessione perfeclum esse non posse absolute provisitationes,

bus impedita, ad illam cordis ineffabilem alacritaiem

prsepedilo non perveniat ascensu, ac fructum eremi-

nuntiare

ticae professiouis
amillat:
tione iiuuc atque in turbis

qui si mihi in congregasito fuerit denegalus ; salab omnibus

tem quies animae cordisque tranquillitas
absoluta non deerit:
quae nisi illis
occupationibus

libet

proesto fuerit,
quoque qui in solitudinecommorantur,
fructu
labores quidem anaclioreseos
sustinebunt;
vero ipsius fraudabunlur,
qui non nisi quieta mentis

non statiin

potuissem,

retardaret

nisi me paucorum

exemplum.Magnum
earum
consummatum

siquidein

admodum
est in qua-

reperiri;
perficere, arduum

quempiaro

quanto magis ad plenum utramque

esse
homini
ac pene, ut ita dixerim,
impossibile
perspicuum est. Quod tamen si quando provenerit,
ad generalem
formulam
referri
potest.
Non enim a parte minima, id est, de consideratione
omnium
p&ucorum, sed de bisquae multorum.immo

Poslremo etiam si mibi in B subjacent facultati,

universalis est regula proponenconquiritur.
ab illa puriiate
coenobio constiluto
cordis aliquid
da. Si qua vero rarissime atque a paucissimis oblifueril
ero solius Evangelici
communis
virtutis
exceimminutum,
prsccepti
nenlur, ac possibiliialem
humanac fragilitatis
compensatione contentus, quod certum est omnibus
dunt, velut supra conditionem
jllis eremi fructibus non posse postponi, ut scilicet
naturamque concessa, a praeceplis sunt generalibus
de crastino niliil cogiicm,
et usque ad finem subquam pro misequestranda, nec tam pro excmplo
stabilitate

illum

aliquatenus videar oemulari de

Humiliavil
quodicitur,
semelipsum factus obediens
usquead mortem (Philip. n): nierearque illius verbum

jectus abbati,

humiliter
meam,
(Joan.

dicere,
Quto
ted voluntatem

non veni facere

ejus qui misil

voluntalem
me Patris

vi).
CAPUT

Jnlerrogatio
Germanus

VII.

de cmnobii, vel soliludinis

: Quia

te utriusque

fructu.

professionis,
tantummodo

illum

qui utramque

posse vel plenius

perfeclionem

disputare,quam
longo usu et magiALARDI

roabo.a Finis quidem

tificare et crucifigere

ccenobilae est omnes suasmorvoluntates, ac secundum Evansalutare

nihil de
mandalum,

gelicae perfeciionis
crastino cogitare ( Matih. vi).
Quara perfectionem
prorsus a nemine nisi a ccenobita impleri posse cer-

descriest. Quem virum Isaias prophela

b Si averletis a
bens, ita bealificat alque collaudat :
non G tabbalo pedem tuum, facere voluntatem tuam in die
consancto meo, el glorificaveris eutn, dum non facis vias

multos, principia
quemadmodum
tigisse, sed ipsa fasligia conscendisse manifestum
est; quisnaro coenobiloe, quis eremitae sit finis, oplamus agnoscere. Nulli namque dubium est nerainem
de bis vel fidelius

id quod inquiritis,
prolerenda. Quamobrem
secundum mediocritatem
sensus mei breviter
inli-

raculo

GAZ^I

lissimum

tuas, et non invenilur voluntas lua, ut loquaris sermonem, tunc delectaberis super Dominum, et suslollam te
lerrw, et cibabo te hmreditale Jacob
super alliludinem
patris lui (Isa. LVIII). OS enim Domini locutum est.
c Eremitae vero
perfeclio est exutam menlem a cunCOMMENTARIUS.

a D.
Fruclum
autem cmnobiticm vilm duplicem
ximum.
Hieronymus de ccenobitis iEgyptiis et eorum
ita lestatur (Epist. 22) : Prima apud eos
iroiiatoribus
tangii : unum in prwscnli, qui esl deleclalio in consolalionibus divinis, cum ait: Tunc deleclaberis in D.oconfcederatio esl obedire majoribus, et qumcumque jusserint facere. Cassianus libro iv Insiitut.
mino; alium iu vita futttra, qui est consolalio felicilqlis
cap. 8, de
hwc erit
te super aUitudinem
mternw, cum inquit : Suslollam
praefecto novitioruro
agens : Ejus, inqtiit,
tolliciludo et erudiiio principalis, per quam junior interrm, el cibabo le hwreditale Jacob palris tui.
c Ita plane, et iisdein fere verbis D. Hieronymus
troductus ascendere consequenter eliam culmina perfeciionis summa prmvaleat: ut doceat eum primitus suas r ad illud Hieremiae : Bonum esl viro, cum porlaverit
vincere voluntates; quem studiose in his ac diligenier
injugum ab adotescentia sua (Thren. tn). Militum,
exercens, hmc illi semper imperare de induslria curabit
quit, Christi perfectio est exutam mentem habere a
eunclis terrenis ncgotiis, juxla illud Apostoli : Nemo
quw semerit animo ejus esse conltatia. Mullitsiquidem
se negoliis swcutaribus,
etc.
militans Deo implical
experimenlis edocli, tradunt monachum et maxime jusuw rewiores, ne voluplaiem quidem concupiscentim
sinit,
(I Tim. vi), eamque, quantum humanaimbecilliias
unire cum Chrisio. Quam quidem speciem conversafrenare posse, nisi prius morlificare per obedienliam
tuat didicetil volunlatet (Vide coll. 3 ef 4).
tionis boni eremitm et monachi, qui voto monasticm
b Turrecrematus
hanc sentenliatn cilans : In hac,
disciplinw obligali sunl, imitari contendunl; sed rara
esl et paucissimis dono Dei hwc perfeclio concessa. Is
inquit, auctotiiate Dominus per prophelam describil finein tive perfcclionem monasticm sive cmnobilicw discienim vere et non ex parle perfectus esl qui et in eremo
in cwnobio infitmitates fraitam
plinm, et fructum sive prmmium ejus. Finis consistit
squalorem sotiludinisei
in iribus: primum in declinatione a peccatis per quw
mquubili magnaiiimitale suslental. El ideo in ulraque
violatur quies, per observanliam sabbali designata.
professione per omnia consummalum invenire difftcile
Unde ait: Si averteris a subbato pedem tuum, id est,
est, quia nec anachoreta coniemplum ac privationem
ti non violaveris quietem animi; qum (ut dicit glotsa)
materiatitim terum, nec cmnobita theoricam ad inteomni tempore celebranda est. Secundo in abnegatione
Ila D. Hieronymus,
grum potest assequi puritatem.
Porro
cum doctrina hujus abbatis belle consonans.
proprim voluntalis, cum ait : Non feceris voluntatem
tuam. Terlio in reftenatione lingum, ibi: Ut non lohuc etiam speciant verba illa Dionysii Areopagitae
0uarit termonem, scilicel malum,contra
Deum vel pro(Eccles. Hier. c. 6) superius cilata (Coltat. 18 op.5):

JOANNIS

H39

CASilANl

COLLATIONES.<

I.

1140

dnosquc Macarios noverim

ctis habere terrenis, eamque quanlum humaoa im- A sem atque papnnuUum
possedisse,
QM ila erant in utraque professione
becillitas sinit, unire cum Chrislo. Quem virum Hienir qui
remias propheta describens, Beatus, inqnit,
perfecti, ut cum ulira omnes eremi accolas secedena sedebit solitarius et
secreto solitudinis
tes, -insatiabiliter
tulit jugum ab adolescentia sua,
pascerentur,
hujn ipsis erat, nequaquam
tacebit b, quia levavit te super se " (Thten. m), Psalquantum
inquirerent
mana consortia, tamen ila frequentiam
ae fragilitamista quoque; Similis factus sum peticatw spiiiudinis,
tes ad -se -cpneurreiiiium
sustinebant, nt cum ad eos
Vigilavi el factut sum sjput passer solitarius in tedo
{Psal. ei). Ad bunc igitur finem quem uniusciijusque
esse praediximus, nisi eoriim
uterque
professionis
fnjstra et ille ceenobii et isle anachorq
pervenerit,
seos expetft disciplinam,
Neuter nim virtulem suae
profflpsjonis

visitatipnis
mullitudo

yel

innumera
fralrum
prpfectus gratia
tm jugem pene susceptionis
confluerpi,
immpbili
nibil
inquietudinem
palieotia
lolerantes,
vel exercuisse pmni vjtae suae
aJiud vel didiciss^
tantum
tempore crederentur,
quam nt communibus
iia ut a$ud cnnadvenientium
oIjQcjis deservirent,
ctos esset ambiguum, in qua potissimum professione

impjeyit.

CAPUT IX,
J?e fqnsummbla <?cveta perfecliQne.
eorumdem major esset industria ; jd est, utrum in
dSed lisec ptpm, id est, non integra et in omnibus
sed pars perlectionis
an in ista conversatione
cOmest. 5 illa eremitica puritfile,
consumniata
pcrfeelio,
eorum mirabilius
Rai-a est ergo et paucissimis rioup Dei concessapermuni, magnanimilas
apiaretur.
i CAPUT X,
fectio, I.s etenim (Vetba D, Hieronymi ubisupra) ver
et npn ex parte perfectus est, qui et in eremo squaetin cfienpbioipfirroitates
Iprem spliuidinis,
fratrum
aequali magnanimUate susteniat, Et idep in utraquq

De his qui imperfecti eremum petunt,

1 Solent aulem nonnulli ita diutuino silentio
tudinis

ut prorsus hominum eonsonia peret cum vel paululum a secreti sui soli-

efterari,

invepire difliprpfessjone per omnia consunimatuni

cile est, quja nec anachoreta wrypLotTyvvv, id est,

tpdine,

intervenierite

ac privntioneni
materialium
copteniptum
reruni,
e
ad iptegruin potest asse
nec c-ceqobita
iheoricani
perfecte abbatem Moqui ppritatem, licet utrumque

evenjre

consuevjt,

ALARDI

GAZ^EI

soli-

bprregcant,

fratrum

discessevisitalione,
menlis angore et evidenlibus
rint, notabili
pusillasesluare. Quod vel maxime his
indiciis
nimilatis
quj

non

perfecte

in ccenobiis

COMMENTARICS.

ardoribus effervescentem se abdunt; et solisillis

memquibus ait monacbos ab apostolis appellalos ab individua et tingulati
vitq, q\tw per sanctas divisibilium
bris, qum naiurw setviunt necessitati, obtectis, reliquum
in ttnum cqmplicationes et collecliones, in
corpus frigoribus itnmensis el fervidis sotis ardoribus
qffectuum
tllvinam utiitatem singularemque
perfeclionem promo- C nudum exponunt, teslu wque (if<rue plgore conlemptQ.
el lemporaliEo accedit, qtiod alimeniis quibus homines vesci solent
vet; id est, feo quod febns divisibilibns
soli placere
unde potrxoi, id
bus derelicli*,
Monadi, id est, Djviuitati
penitms rejeclis, depascunlut iertam:
contendant. Qnp sensu nomen monachi solis eremiest, pqbulqiores. appellanlur;
indeque solum victum
lis et solitariis proprie convenire
tlixintus.
sibi suppedilant;
adeo ut cum tempore beliuis similes
a Glossa ordinaria : Cum Deo, non immixlus
negoefficiarilur : quippe cum forma corporis et animi habitu
ab aliis hominibus discrepenl. Ae si [orte viderint
tiorum et desideriorum tutbis,
b
el si qui eos inscquanliQmines, stqlim aufugiunt;
Glossa, ttb onmi tirepitu mundi.
c Glossa, contemnendo terrena, el ad cwleslia
aut absirusis
tur, aut elabuntuf velocitaie pedttm,
aspiterrw loris, adquw difficiltime accedi possil, seoccullant.
rando. Desiderio enim bono levamur ad Deum, ail Auliic tria in inoiiacliii
e Hinc D, Hiefoiiymus
in eadem illa epistola : De
gustittus. Hoec ibi. Mihi videiur
commendari;
quietem mentis el corporis,
quae per
ludo, ait, monosfertoiMm hujuscemodi volo egredi misessionem solitarii designatur : tacilurnitatem
liles, quos eremt dura rudimenta non teneant;
ofis,
qui
sttw
niulio
cum diciiur : Et tacebit; et studium contemplationis
specimen cohversaliqnis
lempore dederint:
se
elevatur.
qui omnium [uerint minimi, ut primi omnium fierent;
quo supra
d Ita correxit
Cum antea
Ciaconius ex Yaticanis,
quos nec esurics aliquando nec saiuriias supetavit; qui
eiiam editipne mendose
in plerisque, el Plaiitipiana
paupettate twlaniur,;
quorum habilus, serino, vullus,
incessus, doctrina vjrtutum est, etc. Cassianus Iib. v
legereiur, pepi;, vel p.epvtiY.h. Est enlm p.spcxb;, parIta collatione
15
Institut.
tialis,
diniidiatns,
imperfeclus.
cap. 56 : iAiiutn, inquit, ordinem, qui excelcap. S docet abbag Cliacrenion philosopbos
genliles ~. leniior habetur, idest,anachoreiarutn,
cunctorumprwhabuisse laniummodo
cqriiis insligati, sagacissimo cordevidere properavimus:
quanidam p.tpivmv, vel ptepiSa,
id esi, pnftiunculam
castiiatis.
hi namque in cwnobiis primum diutissime commoran' Hic rursus iheorica
tes, Omnique paiieqliw ac discrelionis regula diligenpro iheorelica apud Cassianum : ut et apud D. Hieronymum,
ut superius meter edocti, et humitilalis
pariler ac nttditalis virlule
minimus (Collai. i, c. 2; coll. 14, c. 2).
universitate conpossessa, atque ad purum viliorum
f Tales
quibusdam saltem lineamentis
surripla, dirissimis dwmohum prmliis congressuri, pedepingere
vitletur
D. Hieronymus in epistola 4, ad Riisticura
nelrant eremi profunda secreta. Et rursuS lib. VJH Inmonachum : Alii, inquiens, sublalis in altum ItumeSlitut. cap. 17 : Eremum, ait, perfectos, omnique vilio
ris, et intra se nescio quid cornicanles, stvpcntibusqite
purgatos oporlei expetere, el excoclis ad puruni in conin terram Oculis, tumenlia verba irulihanlur,
Ul si
perfugregalionc frdtrriinj
vitiis, nbn pusUlanimitalis
incedcre
desiderio
Sunl
sed
el
divinw coiitcmplaliohis
prwconem addideris, putes
Qbtcnlu,
prwfecturam,
gio,
inluilus sublimioris intiflfe, qui iion tnVi in solitudine
qui humore cetlarum, immoderalisque jejuniis, tmdio
ac nimia lectione, dum diebus ac noctibus
D. etiam
a perfeclis sbiuiniiiodo polerit apprehendi.
solilttdinis,
autibus suis, personanl, verlunlur in melancholiam, el
ostendil (jui
Beiiedictus
jCap. 1 Regulw) pfudenter
dicendi sini^efi
ad libc vitae
Uippoctatis magis fomentis qttain nostris monilis iridlariacliaretae, etquinani
Nec muliiini ab his dissidensehdi,
videlicet,, qui non
geiiU lla D. Hieronymus.
geniis apti et idoijei
'
miies illi monachi de quibus Evagrius hoec scribit
cbiivetsibith
comnxenl.),
fcrvore novitio (Turtecrem.
sed mqriqstetii longa expetientiq didicefwit
(Hittqt. t, I cap. 21) i Vtri ac muiietes in soliludinent
adversui'

COLLATIO

1141

DE FINE

XIX.

EREMITiE.

1142

vitiis ad solitariam
A dix omnium,quae exstirpata non fuerat, peccatorunij
prioribus
imraaturo desiderio
transtulerunt;
qui in
inquam adbuc in nobis vivere liis deprehendimus
diciis. Verbi gratia : Cum in solitudine
semper ac fragiles,
quoparte imperfecii
conslituti,
nec excoctis

instituti,
se viiam
ulraque

iuclinantur.
aura cnmmotionis
impulerit,
cumque
vel interpellalione
consortio
Nam quemadmodum
fralrum impatienler
exaestuant, ita in solitudine consistentes ejus ipsius quod expetunt a silentii non
ferunt vastitalem,
quippe qui ne ipsam quidem racujus causa desiderari vel expeti deac professionis
beat solitudo, sed hanc esse virtulis
islius existimant
sumroam, ut fratrum consortia detionem

ET

CGKNOBlTiE

noruut,

clinantes, bumanos
slentur aspectus.

lantummodo
CAPUT

ac dete-

refugianl

XI,

de remedio eorum qui cito de cmnobiis

discedunt.

Inlerrogatio

adventum

fratrum

cum quadam
inesse adhuc

vel brevissimam

aestuantis animi
in nobis

eorum

moram

anxietate

suscipimus,
impatienliae fo-

vivacissimum

cum vero cujusquam fratris speramus adventum, si eo pro necessitate aliqua paululum forsitan dcmorante,
vel lacila indignatio
nimia
mitem

noverimus;

et menlera nostram iinejus culpaveril

tardilatem,
modicac exspeclationis
sollicitudo turbaverit,
iroe atmanifeste in nobis vitia residere conque tristiliae
scientiae nostrae probavit examen. Item si fralre vel
codicem ad legendum vel quamlibel aliam ad ulendum speciem poslulame,
aut nos illius pelitio
cbn-

aul illum negatio nostra repulerit,

dubium
B tristaverit,
Germanus : Quo ergo vel nobis vel caeteris qui
non est nos adbuc avariliae seu philargyrioe
laqueis
feminae nobis vel
alque miseriae [Lips. in marg.
ejusdem fragililalis
Quod si recordationem
compediri.
subita vel sacrae series lectionis
menSurae] sunt, remedio poterit subveniii,
qui ccecogiiatio
attulerit,
nobialibus
sionem

disciplinis tenuiter instititti,

omnium viliorum,
habitalionem

ante expulsolitudinis

et in ea quadam nos senserimus lilillatione

pulsatos,
sciamus necdum exstinctum
in membris nostris for-

coepimus affectare, vel quo pacto imperturbatae mentis constantiam

et immobilem
palientiae poterimus

nicationis

firmitatem,
apprehendere
qui ipsas quodainmodo
scholas et exercitationis
hujus palaestram, in qua ad
erudiri
ac perfici principia
nostra debueplenum

tem

rant,

intermissa

intempestive

dereliquimus;

ccenobii conversatione

ergo nunc

qualiter

solitarie

commo-

ac patientiae
perfectionero
longanimitalis
has sibi inesse vel
consequemur, vel quemadmodum
rantes,

deesse virlutesexploratrixinternorum
motuum
scientia deprehendet,
ne forte quia ab hominum
sorlio

: Iu

Joannes
remedia

vilia sua agno-

veritate

curationum

nostram

lentarit

cerlum
est dira nos
elalio,
Cum hsec ergo in corde
superbioe peste corruptos.
nostro deprelienderimus
vitiorum
indicia, manifeste
cognoscamos

nobis non affeclum,

quaerenlibus
medicinam,
ab illo verissimo
animarura

his praesertim
deesse non possunt,
medico,
qui
h valetudines
suas, non desperando aut negligendo
nec vulnerum suorum pericula celacontempserint,

sed effectum

deesse

peccali. Quoe utique passiones, si nos quandoque

conversationi
miscuerimus
humanoe, protinus de casensuum procedenles,
vernis nostrorum
probasit se

etiam

XII.

quoxnodo possit tolitariut

scere.

Responsio

vero de comparatione strictionis nostrae et remissionis alienae vel tenuissima raen-

con- G non tunc primura cum eruperint

mum quia diu laluerint
conpublicari.
radices inesse defixas
que vitii
pro-

segregati nullis eorumdem irriiationibus

vocamur, falsa oestimatione deccpli, tranquillitatem
mentis nos immobilem
possidere credamus?
CAPUT

ardorem.Si

solilarius

nasci, sed tunc deEt ita uniuscujussibi

certis

deprehendit,
suam non hominibus oslentare,

quisquis
sed illius

invtolatam

quem

studuerit

exhibcre,

cordis arcana vort ppssunt.

CAPUT
Interrogalio,

indiciis

puritalem

conspectui
latere omnia

XIII.

quomodo tanari possil qui non expurgalis

vitiis soliludinem ingressus sit.

: Argumenta
indiquibus infirmitaturo
et rationem
discernendarum
cia colligautur
aegrituid est, quo pacto vitia quae celantur iu nobis
dinum,
Germanus

lucide satis aperlcque percepideprehendi,

mus. Omnia siquidem quolidiana experientia
ac diuspuerint, sed pro Ianguoribus
ignorautiae vel errore
vel necessitate contraclis,
humili tandem et cauta P lurnis nostrarum rooiibus cogitationum,
iia ut dicta
ut quemadmodum
ad coelestem medicum
menle confugerint.
sunt, intuemur.
Superest igitur
Ideoque
verint,

aut medelam

pcenitentiac

procaci

mente

re-

valeant

causoeque morborum
patefactse sunt, ita

nosse debemus quod si ad soliludinem

vcl ad abdita
loca nondum curalis viliis secedamus,
effeclus eorum tantummodo reprimalur,
non exstinguatur
affe-

probationes
bis oralione

ctus. Latitat

posse reclissime

enim intra

nos, immo

eliam
ALARDI

serpit

ra-

GkZMl

forlissimum et aslulitsimum bellatorem diabolum multorumsolatio (id est,atljutorio

aliorum, puia doctrina,
exemplo, orationefrairum)/amrfocft
pugnare, elbene
ex acie (id est, congregatione
et
inttructi,
ftaletna
consortio
ad singularem
fratrum
commililantium)
pugnam ereirii^ securi jam sine consolatione, sola manu
vel brachio (id est, propria virlute et fortitudine)
Deo aumtitmte coitlta carnit, mundi et diaboii tenta-'

medela monslretur.

evidentissima
eliam

no-

curationum

Nulli namque dubium est, illum

de remediis,
malarum valetudinum

COMMENTARIUS.
menta pugnarc suffictanl. Ubi Turrecrematus
adducit
S. Tltomae superiiis relatam (Ad cap. 6),
doctrinam
et quam
qua docet quibus conveniat vita solitaria,
sit indoctos, et inexperlos,
et nonduni
periculosiim
in bellis spiriiualibus
satis exercitatos,
vitam aggredi
et ereiniiicam.
soliiariam
ald est, diutiirnitalem,
et molesti"m.
prolixitatem
b Id est, animi morbos et iiiflrmilates.
Est enira

,j

JOANNIS

1145-

CASSIANI

disputare, qui earum prius causas atque origines jA

spgrotantium conscientia attestante deprelienderit.
Itaque licet doctrina bealiiudinis tuae vulnerum nostrorum arcana nudaverit, quo fit ut sperare aliquid
etiam de remediis audeamus, quia lam evidens detamen quia
claralio morbi spem remedii pollicetur;
initium salutis
primum, ut ais, in congregationibus
esse non possunt,
acquiriiur, el sani in solitudine
nisi quos prius coenobiorum medicina sanaverit,
ne
rursum desperatione concidimus,
perniciosa
coenobium reliquimus, nequaforte qui imperfecti
quam jam perlecti esse in eremo valeamus
CAPUT

XIV.

Retpontio tuper eorum mediciria.

Joannes : De morborum
suorum curalione
citis remedium

solli-

COLLATIONES.

uu

qui dudura cum tibi non solum summas conviciorum acerbitates, verum etiam intoleranda supplicia
satis validum atque ad omnes proipseproponeres,
cellas immobilem le credebas ? Quomodo invicia illa
tua levissimi verbi prolusione
palientia
[Lipt. in
marg. prolatione] confossa est? Quomodo domum
tuara super illam solidissiinam
petram tanta ul tibi
videbatur mole conlstructam levis aura coramovil?
Ubi est illud quod ihani fiducia bellum in pace desiderans proclamabas, Paratut tum el non sum turbatus
(Psttl. cxvm) ? Et cum prophela saepe dixisti : Probame, Domine, et lenta me, ure renes meos et cor
meum (Psalm. cxxv);
et Ptoba me, Domine, et scitc
cot meum, interroga me, et cognosce semitas
meas, et
vide tivia iniquilatit
in me esf (Psalm. cxxxvm)?

salutare

deesse non polerit, et id- B Quomodo ingenteiri ceriaminis

apparalnm exigua
hoslis umbra contefruit
circo eodem modo quo uniuscujusque vitii depre[Ltps. in marg. contrivit] ?
Tali ergo semetipsum compunctionis
henduntur indicia, etiam remedia sunt quaerenda.
animadversione condemnans, inullam animi sui commotiuncusolitariis
humanae conversaNam quemadmodum
lam esse non sinat, sed arctiore carnem suam jejunii
tionis vitia diximus non deesse, ita virtutum studia
ac vigiliarum
et instrumenta sanitatum omnibus etiaro ab huraana
correptione castigans, ac jugibus conconversatione discretis posse suppeiere non negamus. Cum se igitur impalienliae sive irae perlurbationibus incursariillis
quae supra ostendimus imliciis
unusquisque

conlrariis semetipsuro
a el
exerceat,
proposilis sibi

deprehenderlt,

semper objectionibus
multimodis
injuriarum
dispendiorumque
generibus
assuefaciat mentem
velut ab alio sibimet irrogatis,
suam in omnibusquae inlerre improbitas potest per-

tinentiae pcenis cul[iam suae mobilitatis

excrucians,
id quod ad plenum excoquere in coenobii conversatione debuerat, in solitudine consiitulus hoc exercitalionis igne consumat. lllud sane ad obtinendam
jugcm ac stabilem paiienliam con.stanter atque immobiliter
est tenendum, non licere nobis quibus
sed etiam
lege divina non solum ultio injuriarum,
memoria prohibelur,
cujuslibet detrimenti vel irri-

tationis obtentu ad iracundiam

fecta humilitate succumbere ; atque aspera sibl quaecommoveri.
Quod
que et inlolerabilia
frequenter opponens, quanta eis C enim animae gravius potest evenire dispendium,
occurrere debeat lenitate omni jugiter cordis contriquara ul per commoiionis subitam caecilatem veri
tione meditetur. Et ita respiciens ad illas sanctoatque aeterni luminis claritate privata, ab illius qui
milis et humilis estj corde coniemplaiione
rum oranium sive ipsius Domini passiones, universa
discedat?
non solura conviciorum, sed etiam poenarum genera,
Quid, rogo, perniciosius, quidvedeformius,
quam ut
ad omnem
inferiora meritis suis esse pronuntians,
quis honestatis judicium et regulam ac disciplinam
reclae discretionis
et ea sanus ac sobrius
se dolorum toleranliam
amittat,
proeparabit. Cumque aliperpetret quae nec lenmlentus quidem quis ac sensu
aliqua fuerit invilalioiie.
quando ad coetus fratrum
admisisset ? Haec ergo el caeindigens veniabiiiier
revocaius, quodnon polesi vel raroeliam disiriclistera his similia detrimenta
si mentera suam
simis eremi accolis provenire,
quisquis perpenderit,
non solum universa damnorum genera, sed etiam
etiara pro levibus quibusque rebus deprehenderit
tacita conscientiafiiissecommotam.ut
quidam occultorum moiuum severissimus censor, niox sibi illa durissima injuriarum
genera quibus ad perfectam tomeditationibus
lerantiam
semetipsum
quotidianis

injuriarum
atque poenarum quaecumque possunta
crudelissimis irrogari, facili susteniatione despiciet,
iracundia nec pretiosius animi
nibil dispendiosius

ac pefpetua cordis sui judicans puritranquillitaie

exercebat exprobret,
atque ita se objurgans et in- D late, ob quam iion solum carnalium, sed etiam illarum quse spiritales videntur, reruin spernenda sunt
crepans alloquatur : Tune ille es bone vir, qui dum
tuae exerceres palaestra, omnisi cum
te in illa solitudinis
commoda, si alias acquiri vel perfici,
nia superalurum mala conslantissime
prsesumebas,
perturbatione non possunt.
bujus tranquillitatis
ALARDl GAZMl COMMENTARIUS.
j
valetudo vocabulum anceps, ut alias diclum est.
inquit, prosperis exspectes adversas. In tranquiUttate
a Minus enim, ait B. Gregorius (Homil. 35 in
tempestatem exspetla, in sanitale morbum exspecla ; in
el nos totedivitiis pattpertatem ac mendicitatem exspecla. MeEvang.), jacula feriunt quw prmvidenlur;
rabiliut mundi mala suscipimus, ti conlra Itmc per
menlo, inquit Scriptura (Eccles. xvm),
lempus faEam ob causam
mis in lempore aburidantim, mendicitatem et egestatem
prmscienlim
clypeum munimur.
in diebus opulentimi Ad huttc modum si fueris affectvt,
Ciiiistus cum aliis tum apostolis in primis futuras
lum et divitias mulia cum tobrietate adtninistrabit; et
persecutiones accurale praedixit, ut ne poslquam
evenissent aut scaudaiizarentur aut coniui barentur.
egettatem, si inciddt, foriissime perferes. Malum enim
Hmc, inquit, iocutus sum vobis , ut non scandalizemiihexspeclalum periurbabil animum, si incidal. Quod
autem exspectabatur, si accidat, tton multum affen
ni:Absquesynagogisfacienlvos^tnc.(Joan.TLyi).E<)dem
i
specians D. Cbrysost. homilia de Avaritia : Rebttt,
pettutbationit.

CAPUT
Jnterrogalio,

XIX.

COLLATIO

1145

an ita

DE FINE

XV.

COENOBFLE

caslilas sicut et cwterm patsioncs

debeat explotati.

Sicut

caeterorum

1140

obscuritas, cum absolulionem

inquisitio quo ducenda esl antecedit.

A quaestionis dilucidatur
ejus anlicipans
Iiaque remediis

quidem illorum quoe supra diximus

non solum nihil
verum etiam
vitinrum,
officiunt,
Nam frequentia
multum conferunt humanaeonsorlia.

id est,
conirae, Iristitiae vel impatientise,
per ohjectionem
ila etiam contrariarum rerum medela monslrataest,
Germanus:

EREMITJE.

ET

vulnerum,

tra spirituro fornicalionis

quod curationis
volumus
edoceri, id
oporteat adhibere

genus nos
est, ulrum

suae crebrius
palefacta, quanto magis ';
impatieniiae
assiduum superatis dolorem
intulecompunciionis
conferunt
sanirint, tanlo velociorem laborantibus

eliam

sicut

talem.

concupisceniiae
majoribus irritationis

ignis

propositis,

quod eiiam in solitudine consistentes,

fomes atque maleria ab hominibus
cum irritationum
non possit exsurgere,
tamen
earurodem
incita-

illic,

augmentis
possit exslingui,
credimus
esse contrarium,
si

quod satis caslitati

non solum exaggerentur
in nobis libidinis
incentiva,
sed vel prsetereunte mentis oculo perstringantur.
CAPUT XVI.

menta

Ob

debemus

etiam

de industria

retractare,

ut

ea [Lips. in marg. eamj jugi cogitaiionum

colluctatione
nobis medela promptior
pugnanlibus
a Contra fornicaiionis
vero spirilum
diconferatur.
adversus

Responsio, quibus documentis possil agnosci.

Joannes : Quoestionem quae etiam lacenlibus vo- B versa ralio, et dispar esl caasa. Nam quemadroodum
bis narrationem nostram fuerat secutura,
usus libidinis carnisque vicinitas, ita etiam
sagax incorpori
Satis
menti memoria ejus est penitus subirabeuda.
terrogatio vestra praevenii, et idcirco efficaciler eam
sensibus vestris
esse non aiubigo,
est adbuc infirmis
enim perniciosum
aegrisque peconcipiendam
instiiulionem
quandoquidem
slri proecessit ingenii.
Sine

nostram
labore

acumen

ve-

enim

cujuslibel

ALARDI

GAZ,EI

ctoribus

vel lenuissimam

sionis adroittere,ita

recordationem

ut nonnumquam

liujus paseis etiam b sub

COMMENTARIUS.

a Luxuria enim non

resistendo, sed fugiendo vincitur. Quod insinuans Apostolus ait : Fugite (ornicationem (1 Cor. vi). Id vero quomodo inielligendum
sil, declarat D. Ihomas (ln commenl.) : Notandum,
inquil, quod cmlera vilia vincuntur
resislendo, quia
consideral el tractat,
quanlo magis homo parlicularia
tanto minus tu eis invenit unde delectelur, sed magis
non vincitur resianxietur ; sed vitium (ornicationis
stendo, quia quanlo magis incenditur : sed vincilttr fugiendo, id est, totaliter vitando cogilaliones immundas,
ct quaslibet occasiones, ut dicitur Zachar. n : Fugite
dicit Dominus. Eamdein doctride terra Aquilonis,
et Vigi- "
nam pulcherr me explicat D. Hieronytnus;
lautium lioereiicum, qui monachos et solitarios, quod
libidinis
velut imbelles
pugnam fugiendo vitarent,
et ignavos suggillabat, bis verbis apiissime
refutat,
ejus objectioni
pergis ad
respondcns : Cur, inquit,
eremuin? videlicet ul le non audiam, non videam; ut
ne
tno furore non movear, ul tua bella non paliar;
ne forma pttlcherrima ad
me capial ncutusmeretrich;
illicitos
ducal amplexus. (tespondebis : Hoc non esl
pugnare, sed fugere ; sta in acie, adversariis armalus
obsiste; ul postquam viceris coroneris. Fateor imbecillitalem ineam : nolo spe pugnare victorim, ne perdttm atiquando vicloriam. Si fttgero, gladium devitavi;
ti sletero, aut vincendum mihi est, aut cadendum :
quid auiem necesse est certa dimiltere , et incerla
teclari? Aulscuto aul pedibus mors vilanda esl. Tu qui
pugnas, et superari poles, el vincere; ego cum fugero,
non vinco in eo quod fugio; sed ideo fugio, ne vincar.
Nulla securiias est vicino serpente dormire : poiest
fieri ul me non mordeat , tamen polesl fieri ut D
ahquando me mordeat. Malres vocamus, sorores et
el non erubescimus vitiis nostris nomina piefiliat,
tatis oblendere. Quid facit monachus in cellulis feminarum ? quid sibi voluni sola el privala cotloquia,
et arbilros fugienles oculi ? Sanclus amor impalientiam
non habel. Quod de tibidine diximus,
referamus ad
soliiudine.
avaritiam el ad omnia vitia qum vitanlur
Et idcirco urbium (requentias declinamus, ne facere
compellamur
qum nos non tam nalura cogit facere
Hacc Ilieronymus;
ubi videtur inquam volunlas.
. nuere quoddam discrimen inter illa vitia quoe tangil Joannes illis verbis : Omne quod est in mundo,
aut est concupiscentia carnis, aut concupiscentia
oculoruin (idesi, avaritia), autsuperbia vitw (I Joan. iv).
camis, sive luxuriam,
Siquidem ad concupiscentiam
natura quodammodo
; ad alia vitia non
impellimur

: quod etiam dotam natura quam prona voluntate

cet CassianuM (Lib. vn Jnst. cap. 1 ef 5). Omnium
tamen vitiorura
occasiones el incitanienta,
quantum
in nobis esi, vitare debemus, quia objecta movent
ideoque mapoteniias,
praseriim
objecia libidinis,
in quodam scrgis evitanda. Similiter
Augiistinus
mone : Quod libidinem,
2 Domini
inquit (Serm.
2 posf Trin.),
fugiendam esse suggerimus,
apocum omsiolus
Paulus evidenter
oslendit,
qui
nibus viliis
esse resistendum, dum conprwdicaverit
tra libidinem loquerelttr, non dixil : Resislile, sed FuSic et altbi in Scripturis
divinis
gile fornicaiionem.
legimus : Noli in faciem virginis intendere,ne teseandalizet vtilitis ejtts (Eccles. ix). Et bealus Joseph , ut
impudicam dominam posset evadere, pallium quo apet fugil. Ergo contra libidiprehensus ftteral reliquit,
nis intpelum apprehende fuyum, si vis obtinere vicloriam. Ncc tibi verecundum sit fugere, si casiiialis palmam desideras oblinere. lta Augustintis.
Est igitur
contra luxuriam
more Partborum
scipugnandum,
licet fugiendo,
dixil
versisque sagitlis, ut Virgilius
(Georg. in), eteleganler
Baptista Mantuanus :
Hanc contra certare cave; nam vincere vinci est:
Vincere lerga dare, et relro vestigia ferre.
b HincCassianusmonetlib.vi
Instit. cap.15, caslicummenlinostrwtnemoniaeprimamessecustodiam.uf
moria sexus feminei per sublilem suggestionem diabolicw
immissa recordatione
callidilatis
obrepserit,
primum
seu cerle feminarum sanctarum,
malris,
sororum,
quanlocius eam de nosirm menlis recessibus exlrudere
festinemus, ctc. Eamdem ob causam D. Hieronymus
Rustico monacho suadet (Episl. 4), ne vel matri cohabilet : ne, inquit,
ouf afferentem delicatos cibos renuendo contristes; aul si acceperis, oleum igni adjicias et inter frequentiam piiellarum
per diem videas
quod nocle cogites. Et libro illo adversus Yigilanliiim : Monachus, inquit, non doctoris, sed plangenlis
habet officium; qui vel se, vel mundum lugeal, et Dotiiini pavidus prwstoletur advenlum; qui scient imbecillilalem stiam, et vas fragile quod portat, timet offendere, ne impingat, corruat alque frangalur : unde et
vitat aspetnulierum,
maximeque adolescenlularum
ctum; et in tanlum casligator esl sui, ut etiam quw
luta sunl pertimescat. Et de S. Augusiino scribit Possidius (Jit Vita S. Aug. c. 26): Feminarum intra domum ejtts mtlla umquam conversala est, ntilla ntansit,
nec quidem germana soror , qum vidua Deo serviens

JOANNIS CASSIANI

1117

COJLLATIONES.

H48

vel sab sacfae jA explorahdae, si volet, gratia castitatis, interdumetiam

recordatione sanctarum feminarum,
sui imaginem possil admitlectioms historia noxiae titillationis stimulus excitetur.
aliquam exploratricem
a hujuscemodi lectiones
tere. Caeterum ab his qui adhuc minus firrai atque
Cujus causa seniores nostri
solent consullissime
sub praesentia juniorura
praeperfecti sunt, - banc examinationem nullatenus ccnterire. Sane perfectissimis quibusque et summo jam
venit usurpari, ut conjunctionem femineam et palpaafiectu castimonise consummatis probationes quibus
tionem quodammodo teneram atque mollem corde
examinare se valeant deesse non possunt, quibus
perlractent, erit enim eis magis noxia quam salubris.
perfectissima cordis integritas incorruptoeonscienti
Erit
judicio comprobelur.
ergo consummatissimo
viro similis liis quae supra dicta sunt etiam super
bac passione probatio sui, scilicet ut qui se radices
morbi

hujus

penitus

jam

exslirpasse

cognoverit,

ALARDI

GAZMt

Quod enim experimentum

hujuscemodi hominibus
potest in hac ratione suppetere, ubi et in experimento ipsum est quod vitatur, et in ipsa exploralione discrimen ? Ciim ergo perfectissima quis virtute fundatus ad illecebram
blandienlium
cogitatioCOMMENTARIUS

!.

mullo tempore usque ad dietn obitus sui prwposita an- ]B tempore valeant promoveri.
E't ad hoc recte electi
cillarum Dei vixii. Sed neque palrui sui filim, et fratris
sunt libri Collationiini et Vitae Pairum, in quibus d*-sui filicei qum patiter Deo serviebant. Cujus exeinpluiri
ctrina totius perfectiqrtis, et oedificationis, et sanctimoniae coniinetnr.
D. Gregorins clericis et monachis imitandum propo*
f^ic ille. Subdit vero D. Benedinit in epistola ad Romanum defensorem (Lib. vn
clus : IVon autem Ileplaticum,
aut Regttm, supple,
libros. Ubi Heptaticum vocat, quem D. Hieronymus
episf. 39), inter alia scribens : Legitur quod bealus
Avgustinus, nec cum sorote habitare consensetit, di(Episl. 7 ef 28) Heptaleuchum, id est, septenarium,
cens : Qum cum torore mea snnl sorotes mew non
nemp sacrorHm librpfom : qui septenarius est, Gesunt. Docti ergo viri cautela magna nobts debel esseinnesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuleronoinium,
sttuclio. Nam incaulm prtesumplionis esl, quod fortis
Josue, Judicum (cujqs veluti appendix liber Ruib),
pavet, minus validum non timere. Idem Auguslinus
quos sequuntur libri Regum. Ut eniui Pentateiichtiin
vetefes appellartint qpinque libros Mosis. ita junctis
(Vel quis auclor libri de Singul. Ciei\) alio loco :
simul libris Josue, Judicum et Rulli, Oclateuchum
Gravem, inquit, inimicum sortita est castitas, cui non
solttm resislendum, sed dimisso freno longius fugiennuncuparunt, ut Cassiodorus cap. 1 divinarum Instidum. Nec eo liiinus feminw fugiendw sunt, quia relilutionum; et Graeci ajuctores, quorum scripia leguntur ei; TIJV 6y.Tuxov. Yerum quoniam Hebraei, ut
giosm videnlur; quia quanto religiosiores, lanto citius
Ruth in unum liatliciunt, et sub prwtexlu religionis Idlet visctts libidiHierOnymus observaf, historiam
ttis. Experto crede, expertus loquot : coram Deo
brum ciiin Judicibus compingunt, inde faclum est ut
tion mentior. Cedros Libani, duc.es gregum sub hac
Heptatenchum plerique dixerint, pro Octaieiicbo, ut
_ Hieronymus epist. 7 <pl28. El, ut apoatet, etiam D:
pesle eecidisse reperi, de quorttm casu tion magis su- '-'
Benedictus loco jam titato, ubi Heptaticum vocat pro
spichbar, quam de Ambrosji vel Hieronymi itripudica
causam ipse
Heptaieucho. Ad quem ut revertamur,
turpituditie. Hoec Aiigustirius. Quibus accedit exemob quam monuit librjis istos illa bora non legendos,
plum abbatis Arsenii, qui matronse cuidam cupiemi
se quadam devotione vldere, graviter respondit :
intelleclibus (id est, insubdil, dicens : Quidinfirmis
Nescis quia mulier es, et per niulieres sedttcuntur pet-> doclis, imperitis, n-qn habentibus periiiam Scriptufecti viri? Ntimquid non sufficit libi audisse operd niea?
rafumj non eritulile illa hora illam Scripluram audire
At itla : Nolo, inquil, videre faciem iuuni: sed ora pro
(Vide ibidem Smaragdum)* Libri enim legales el hiine: El ilie: Oro, inqttit, Deum, ul delealur memotia
cum plenit sinl et tecti multis iigurarum
storiales,
lui de cbrde meo. Itla vero ingemiscCns recessit (Iri
et pliitrima conlineant profundissima
obscufiiaiibus,
Vitis Patrum lib. m, n. 65 ef lib. v tibello 2). Aliud
niysteria, nop sunl lijbri ita apti ad legenduin sinspliiterii exemplum abbatis Piof a Palladio et Sozomeno
cilms monachis, et maxirne illa liora in qua babenda
felalum ; qui cum ad sororem, jubenie abbate, prolectio est, non de variis bellorum historiis, unde
fectus esset, ut ejus importunis precibus satisfacevaria dormientibus
possent generari phantasmata;
oculis
ad
ret,
sed quoe tota sit aedilicatoria, et plena stmplicitate
ejus ostium acclausis, alterius ductu
inofalis
cedens, se quidem illi videndum prsebuit, sed illafn
doctrinse, kl quae sanctis medilationibus
ipse minime vidit; et mox ab ea visus recesslt (Palpfaestel fulcimentum; Aliis vero horis leganlur. (Ecce,
lad. Lausiac. c. 87).
nOn vctat simplicitef praefatos libros legales et hia Oh lianc causam
slofiales legi (Turteirem.);
sed tantum illa hora.)
(nempe ad vilandas hujusmodi
Hactenus D. Beiiedictus commentario illuslratus.
cogitationes) D. Prosper (De Vitd Conteriiplai. I. nj
b Namqui amai,
c. 6) ait, ab ahtiquis [uisse decrelum, nequi adolescen- D
phriculum, petibit in illo;etqui
iium legerent Geneseos librum, ac partetri Ezechielis
langil picem, inqttinabitur ab ea, ait Sirachides (Eccl.
m ef xiii); et alibi scripium est: Non lentabis Domiprophetw, vel Canlica Canticorum, et cwlera talia in
num Deum tuuni (Deuter. vi; Matih. iv). Tentaret
quibus generdliones, et actus, et notriina quarumdam
scripta sunt mulierum. Lege D. Hieronymuui in priino
utique Deum, qui.tam evidenti periculo se exponeCoiiimeniariorum
Ezecbielis prooamio, et in episloia
ut caslitatem suam experiretur.
fel,
Hujusmodi
ad Paiilinum de omuibus divinae bistorioe libris. Ad
etiam examiiiationera et explofaiionem
periculosam
hunc etiam Cassiani locum Spectasse videtur D, Beet minime lentandani scnsil abbas Papbnutius, cui
nedictns cap. 42 Regulae, ubi de libris in capitiilo
de sua castitate nimium confidenti,
cum angelus
dixisset : Vade, et apprehende nudam et putchettipost coenam legcndis vel non legendis ita statuit:
Mox ul surrexerint a cmna, sedeant Omnes in uno loco,
mam vitginein ; el si Ulam tenens, tranquitlilalem
tui
el legat utius Collationes vel Vilas Patruni, aul certe
cordis immobilem, wstusque carnates pacificos in le
aliud quod mdificet audienles, sicut sunt libri morales
senseris perdurasse, lum te carnalis cpncupisceiUiw laaut homilise
antiqui,
puta D. Gregorii et aliorum;
queis penilus absolutupi crede; ille ex hujusmodi revesanctorum doctorum,
redoleant
latione perculsus, non quidem experimenti dhinilus dequae principaliter
suavitalem devptionis,
et doctfinam
sediflcationis
monsttati pericnld corsjtluit, sed inlerrQgans consciencontineant, ait f urrecrematus; quod recte et sanctistiamsuam,, et puritatem sui cordis examinans, nondum
sime constitulum est, quia sic ex lectionc illa monaponftus casiiinoniw sue, hujus probationis oneri sustichj materiam oedificationis et devptionis haurife posnerido sufficete ptuderier inteUexit, ei ab ea prqkalione

gijht, uQde ad contemplattonis

altiiiuJihera silcntii

abstvwii. Ui) iere col atlone 15 cap, 10.

1149

COLLATIO

DE POEMTENTLE

XX.

FINE.

H50

carnis com- A eliam si corporalem

feminae attactum
causa eujuscertissima
motionem in se deprehenderit
excitari,
cumque.utsolet.necessitatisallulerit,
penitussensum
" cum horae
ila ut ad hanc se
susE capiet documcnla,
passionis ignoret. Hoc abbas Joannes;
puritatis
nonae refectionem
firmitatem puritalis exercens, castitalis atque incorimminere
sensisset, collationem
iriehtis

num nullum

ruptionis

bonum

nullam

assensum,

non

solum

mente

sed

possideat,

ALARDI

fine conclusit.
COMMENTARIUS.

G\ZMl

a Monacbos olim,
utpote quotidie jejutianies extra
Pentecosten, non ante horam iioiiam ab ortu solis
cibum suinere
(quoe nobis est lertia pomeridiana)
solitos, nisi causa cxerceud.e hospilaliiatis
jejuniuni
Hanc enim horam solalibi nolavinms.
solverenl,
vendi jejunii apud coenobitas ^Egypiios observatara
fuisse scribit D. Hieronymus in Epistola 22, ad Eustochiuro, idemque confirmai Cassianus collatione 21,
incap. 25. Unde et D. Benedicius c. 41 : Quatla,
quit, et sexta feria jejunenl usque ad nonam : teiiquit

COLLATIO

diebus ad sextam ptandeant. Exslat eiiam apud Prudeniitim

(Hym. 10 itepi arsyav.) hujus antiquae et
observationis
eliam a
primiiivse
(qua jejunantes,
potu usque ad uonam abstinebant) insignis memoria
hoc versu:
Quosdam de populo videt sacerdos
Libandum sibi pocnlum offercntes:
Jejunamus, ait; vecuso potutn:
Mondum nonadiem resignat hora,

VIGESIMA,

Quse est abbatis Pinufii.

DE POENITENTIJE

CAPUT

FINE ET SATISFACTIONE.

De abbalis Pinufii humilitale el latendi sludio.

Praeclari ac singularis viria abbatis Pinufii de fine
poenilentise praecepta dicturus, magnam materiae partem mibi videor amputare,
si humilitalis
ejus laulibro (Cap. 30),
dero, quam in quarto Institulionum
Renuntiantibustitulalus,
qui estb super insiituendis
brevi sermone perstrinxi,
hic sileutio praeterraittam;
opusculi notitiam
incurrere
lectionem,
liut

clnritas

si dicentis

lectoris
cum

fastidio consulens,
praesertim multi ij-

non habentes in hanc possint

et omnis diotorum vacillet au-

meritum

eum jam oetate velut panis egestate coinpulsanclitatem expesum, non sincere illius propositi
tisse dicebant, tandem ut susciperetur,
obtinuit, ubi

] tima
B

PRIMUM.

Hic siquiut illic

yEgypli,

adolescenli

cuidam

excolendum,
solum oninia

fratri

horlum

qui

in adminiculum

deputatus,

susceperat
cum non

vel
quae idem praeposilus imperasset,
operis cura poscebat, cum admiratione

quae injuncti
tam sanctae humilitatis

impleret,

dam necessaria

etiam quaesui a
horrorem

verum

opera, quae propter

ita furtivo per noctem labore percseteris vitabantur,
flceret, ut diluculo omnis illa congregalio tam uti-

ignoraret auctorem, Cumque

tam
ferme illic,
dcro cum haud longe a Panephysi
gaudens desideratis
accidit
dictum est, civitale, abbas et presbyter
excgisset,
ingenti cosinjuriosae subjectiOnis laboribus,
nobio praesideret, tantumque enm in omni illa prout quidam frater eidem cognitus ex illis, unde ille
vincia virtutum suarum atque signorum gloria subli- (C discesserat, ^Egypti parlibus, adveniret. Qui cum induttientorum
relribulione
laudis
ejus alque officii vililate, promptissimae
masset, ut sibi jam videretur
subtraliatur.

suorum recepisse raercedem , timens ne sibi specialiter invisa popularis favoris ina-

lium operum
ita trieiinium

humanse laborum

cognitionis

nitas, fructum proemii evacuaret seterni, occulte monasterium suum fugiens, ad intima c Tabennensium

prodito

monachorum

secreia coiitendit,
non singularis
vitse

tudinero,
ctiam imperlecti

quique,

ubi non eretni soli

securitatem,
laborem obedientise

quam
in coe-

nobiis non ferentes, superba non ntimquam prsesumptione seciantur, sed celeberrimo
prseelegit cosnobio
subjugari. Ubi tamen ne ullo habitus sui proderetur
indicis,

ihdulus

fastidia,

qui ad explorandum

veste sseculari, multis, utillic

moris
est, diebus lacrymans
pro foribus excubavil,
atque
ad omnium genua provolulus,
post enrum diuturna,
ejus desiderium
ALARDI

admirans

facilitatem

diu

haesitans cohiberet,
post
ad ejus genua promaitifcslissimaro
exploraiionem
volutus, primum stuporem fratribus eunctis, dehinc
eliam

nomine, quod apud illos quoque praeetiam dolorem

fama vulgaverat,
cipuae sanctitatis
incussit, quOd scilicet tauli meriti ac
compunclionis
sacerdotii

virum

Sed poslquam

tam injuriosis
flens uberlim,

proditionis
gravero
[Causam], ad monaslerium

suae

quasi

suum

ms. Pinofium : de
aPynuphiura
legit Ciaconius,
quo Cassianus lih, IV Instit. cap. 50 el seq.
b Jd est, Qe Instiiutis Renuntiantium
inscriptus.
De qua inscriptione
sive titulo Ijbri quarti, vide notam ibidem ad cap. 1

casum
imputanS
honorilica
Iratrum

peiductus est, exiguo illic tcropore

rursus offensus cst ipsis honoris sui ac
demoratus,
ac furtim ascendens navcm, ad
primatus obseqiiiis;
custodia ambiente

in ul- D
] Paloestinam Syriae provinciam
GAZJSI

operibus deputassent.
et diaholicse invidiae

transmeavit,

ubi velut

COMMENTARIUS.
* Tabennenses,
sive Tab6nnehsiotse
moriachi
a
S; Pachomio
uiide etiam
ihsiittiti;
Pacboifliani,
stve Pachumiani
dicti. De quibus CqSsiauiis (ib. IV
In praefatione Begula?
cap. 1, et S. flicroiiymus
ejusdem Pacliomii.

JOANNIS

1151

CASSIANl

COLLATIONES.

1152

incipiens atque novitius in illo in quo nos degeba- A

CAPUT III.
mus, monasterii receptus habitaculo, in noslra celInterrogalio de pmnilentim fine et sautfaetionis indicio.
lula ab abbate preeceptus est commanere. Sed ne illic
Quanto ma-gnificenlior atque sublimior incognilae
ejus merita laiere potuerunt.
quidem diu virlutis
nobis sermo doctrinae luoe iier arduum praecelsissimae
Nam simili prodilione detectus, atque ad monasterenunliationis
et quasi remota oculorum
aperuit,
rlum sniim cum ingenti bonorificentia ac laude revonostrorum caligine cohdiium ccelo culmen ejus ostencatus, tandem quod erat esse compulsus est.
mole deprimiraur.
dil, tanto majore desperatiouis
CAPUT

Iramensitatem siquidem ejus cum exiguitate virium

nostrarum metientes et nimiam abjectionem ignavise nostroe cum infiiiita viriutis ostensae celsiiudine
conferentes, pravitatem nostram non solura ad iilam

n.

De adventu nostro ad abbatem Pinufium.

Cum igitur post non Iongum tempus nos quoque

desiderium
non posse proficere, yerum etiam ab eo quod esi depetere sanctse instilutionis
jEgyptum
ficere posse senlimus. Nam pouderibus nimiae despecompulisset, summo eum alfeclu ac desiderio perquirationis oppressi, quodammodo de infimis ad ihferenles, tanta ejus sumus graiia atque humililate
a
riora proiabimur.
suscepti, ut nos tamquam
pristinos syncelliias,
Uijum proinde ac singulare praeetiaro cellulae suse, quam in extreina horli parte con- I* sidium medelse nostris potest conferri vulneribus,
bonoraret
ut de fine pcenitentise et roaxime de salisfaciionis
struxerat,
hospitio. Ubi cum satis ardua
indicio aliqua discamus, ul certi de remissioue prssatque prsecelsa cuidam fratri monasterii Regulam
subeunti coram omnibus in synaxi fratribus praecedenlium delictorum, possimus etiam ad conscencepta tradidisset
(quae in quarto, ul praedixirous,
Instilutionum
libro (Cap. 32) quanta potui brevitate
nobistamcomplexus sum), lam incomprehensibilia
culmina videbanque miriflca verse abrenuntialionis
nostram cretur, ut nullo modo illuc humilitatem
deremus posse conscendere. Igitur desperatione dejecli, et ipso eiiam vultu intimam cogilatioiium amaritudinem

non celantes, ad beatum senein, satis anxia

mente recurrimus; cui protinus causam tanlae moestitudinis inquirenti,
abbas Germanus, graviler
ingemiscens, ita respondit.
ALARDI

GAZJEI

denda fasligia

proedictse perfeciionis animari.

CAPUT IV.
Responsio abbatis Pinufii.

Pinufius : Delector adtnodum quidem copiosis humilitatis vestrse fruciibus, quos etiam celiulse illius
quondam babitatione suscepius non incuriosa aeslimatione perspexi, valdeque congaudeo, quia id quod
infiriiis sola forsilan
a nobis omnium Christianorum
tanta admiratione
verborum
libertate prsecipitur,
suscepistis, ut ea (si non fallor) haud segnius quam
a nobis dicla sunt impleatis. b Cumque (sicul memini)
COMMRNTARIUS.

a Id est
imper. in sua Novella (Novell. 5 de
ejusdem cellae cohabitatores, vel in eadem C Justinianus
cella cohabitantes. Sidonius concellitas dicit; Ennomonachis) statuit ut monachis una quidem sil dodius concellaneos eadem signiticatione.
Pristinos
mus, unum communje ccenaculum ac dormitorium;
diversa lamen cnhiciila sive celluloe: Auf st forfe,
autem hic vocat, quia superius dixii, sub finem cainquit, non sufficil ad mulliludinem monachorum dopilis, Pinufium in eadem cella, monasterii scilicet
mus una, in duas aul plures (distribuantur),
non tamen
cum in illo
Bethleemitici, secum commanere justum,
seorsim el apud semetipsos, sed in communi lestes
velut incipiens et noviiius teceptus esset. Ad cujus insint honeslatis el castitatis; nisi lamen quialtcrulri
telligenliam notanda verba D. Hieronymi in illa preedam eorum in conlemplalione et perfeclione degenles
fatione Regulae Pachomianae : Habent, inquit,
pet
vtiam remolam habeanl in secessu, quos vocare anachosingula monasleria Patres, et dispensatores, et hebdoreias el hesychaslas consueverunl, tamquam ex commadarios, ac miriislros, et singuldrum domorum prwmunione ad meliora exceplos. Hacc ibi, quoe tum ex
posiios; ita ut in una domo quadraginta plus minusve
aliis Patribus, tum ex Regula D. Benedicti desmnpta
fralres habitent, qui obediant prmposito; sinlque, pro
sunl cap. 22. Ubi CaSinenses hoc statulum addidenumero fralrum,
triginta, vel quadraginta domus in
runt : Secundum modernum morem, propter honestauno monaslerio; ei lernm vel qualernm domus in unam
tribum fmderentur, ut vel ad opera simul vadant, vel
lem, et ut liberius fratres se exercere possint in orationibus et aliis exercitiis spirilualibus, et ul vitelur cutioin hebdomadarum minislerio sibi succedant per nrdidhisum esi per diversas cellas, et
nem. Haec ibi. Itaque syncellitae dicebanlur
fratres
silas, dormitorium
in una eella, vel potius in
plus minusvequadraginta
assignamus unkuique fralrum cellam unam, sic ul
nna domo coinmanentes, et uni praeposito subjecti. <[) singuli in singutis dotmiant cellis. Haec ipsi ad declaj
Erant enim in una domo plures cellae, in quibus aut
rationem ejus cap. Regulae, quo statuilur uf sinquli
singuli, aut certe bini, vel terni, auctore D. Hieroper singulos lectos dormiant monachi.
b Ita emendalum e codice Basileensi et nonnullis
nymo in epist. ad Eustochium
(Epist. 22), coinmacum aritea corrupie legeretur : Cumnebanl. Unde et ejusdem Regulae art. 7 manifisste i
manuscript.,
cellae a domibus : Mane, inquit, per
distinguuntur
que, sicul memini, labotem opetis veslri pene dictorum
nostrorum exsequilur induslria, Ciaconius lamen legil :
ringulas domos, finitis prationibus, non ttalim ad suas;
cellas revertentur, sed conferenl inier se qum prmpoCutnque, sicul memini, industtia laboris vestri pene
sitos audieriul disputantes, elc. Porro. illa duorum i
diclorum nostrorum exmquetur instruclio. Alii : Cumaut plurium
fratrum sive monacborum
in eademi
tjiue, sicuf memini, labore operis vesiri pene dictotum
cella seu cubiculo cohabitaiio posterioribus sseculisi
nosltorum gravitas exmquetur. Sensus est": Cum vos
et moribus visa esi non expedire nec condecere, ,
antehac noveritn ea quae dico et rooneo reipsa pene
ad unguem proestafe|. Vel ut aliis verbis praecedenliqu.od eiiam alibi monitum roemini. Unde in concilio )
*>ironensi ita sancilum legitur : Neque liceat monabus dixit : Cum ea (si non fallor) haud segniut quam
ehis cellas habere communes, ubi aut bini maneant,
a nobis dicta sunt impleatis.
aut singulares reponi possint, elc. (Turon. II, c. 10).
\

30LLAT10

jls5

XX. -

DE PCENITENTLE

INE.

115*

labore operis vestri pene dictorum nostrorum ex-. ^ pter omni brevilate atque compendio propositionis
virtutis occulvestrae desiderio saiisfacere nilimur.
aequetur industria,ita meritum vestrae
laiis, tamquam si nulla ad vos eorum quae quotidie
CAPUT V.
summa
Sed
exercetis aura pervenerit.
quia idipsum
De modo pcenitentim, el indulgentim petceptm
laude dignissimum est, quod velut adliuc rudes inatgumento.
institula testacognita vobis esse ista sanctorum
a Pcenitentise plena et perfecta definitio
est, ut
mini, id quod a nobis sedulo postulatis breviter ut
Necesse est enim ut ultra
peccata pro quibus pceniludinem gerimus, vel quibus
possumus complectamur.
faminoslra conscientia remordetur, nequaquam ulterius
possibililatem nostram atque virtutem antiquae
b Indicium vero satisfactionis et indtiladmitlamus.
liariiatis vestroe pareamus imperio. Itaque de posnivel raerito multi non solum
tenliae exhortalione
gentiae est affectus quoque eorum de noslris cordibus expulisse. Noverit enim unusquisque nec dum
dictis, verura etiara scriptis plurima vulgaverunt,
se peccatis pristinis absolulum, quamdiu sibi satisfamonslranles quanta ejus utilhas, quantaque sit graclioni et gemitibus incubanii vel illorum quae egit
lia, ita ut Deo praeleritis facinoribus offenso, tamque
vel similium criminum ante oculos imago praeluserit,
inferenti,
justissimam pcenam pro tantis criminibus
si dici fas esl, quodammotlo obsistat, et quasi inviti B eorumque non dicam oblectaiio, sed vel recordatio
infestaverit menlis arcana. Itaque tunc se is qui pro
(ut ita dixerim) dexteram suspendat ultoris. Verum
hoec omnia vobis, vel pro sapientia supernaturali,
ita
vel pro indefesso sacrarum sludio lilterarum,
cognita esse non ambigo, ut de his prima plantatio
inoleverit.
vestrae conversalionis
Denique non de
poeniientiae qualiiale, sed de ejus fine ac satisfaclio-

satisfactione

id quod ab aliis praetermissum

est, sagacissima interrogatione disquiritis.
Quapro-

indulgentiae [Lips. in marg. index] in conscienlia

residet nostra, qui absolulionem reatus nostri ante

nis indicio

solliciti,

ALARDI

GAZ.EI

pervigilat a criminihus
absolutiim, ac
de praeieritis admissis veniani percepisse cognoscat,
cum nequaquam cor suum eorumdem viliornm illecebris senserit vel imaginatione
perstringi. Quamobrem verissirous quidatn examinator poeniteniioe et

COMMENTARIUS.

bitatum esse debet, quod et a Patribus Tridentinis

Eodem fere modo alii Patres poenitentiam definiunt. Lactantius 1. vi Inst. cap. 24 : Agere, ail, pmdeclaraiur, pmniieniim vocabulum tum in divinis litteris, lum apud SS. Palres, non pro sola resipiscenlia
niteiuiam, nihil aliud esl quam profiteri et affirmare
aut mulatione vilm, ut volitnt hmrelici, sed pro deteslale ulterius non peccalurum. El infra : Is enim quem
tione el vindicalione peccotorum contmissorum usurfacli sui pmnilet, errorem suuin intelligit, ideoque Grmci
melius et signiheanlius p.eravotxa dicunt, quam nos
pari. Concilii verba sunt (Ubi supra): Declarai sancla
possumus resipiscentiam dicere. Reripiscil enim, ac C synodus hanc conlriltonem non solum cessationem a
mentem suam quasi ab insama recipit, quem errati
peccalo, el vitm novm proposilum, et inchoatio em,
sed veteris etiant odium conlinere, juxla illud : Projipigel, castigatque seipsum dementiw, et confirmat animum suum ad rectius vivendum. Augtislinus serm. 7
cile a vobis omnes iniquilales veslras, in quibus prwvaricaii estis; ei faciie vobis cor novum, et spiriltim
de Tempore : Jsra est vera pmniientia, quando sic eonnovum (Ezech. xvm). Et certe qui illos satutoium
verlitur quis, ul non revertalur; quando sic pwnitel, ul
clamores consideraverit: Tibi soli peccavi, el malnm
tton repelat. Gregorius homil. 54 super Evangelia :
coram le feci; laboravi in gemitu meo; lavabo per sinPmnilere esl anieacla peccata flere, el flenda non committere : Et Isidorus lib. u de Suiumo Bono cap. 16:
gulas nocies lectum meutn (Psal. L ef vi); recogilabo
Isaias de peccatoribus dicil: Lavamini, mundi estole.
tibi omnes annos nteos in amariludine
animw mem
Lavatur et mundus esl qui et prmterila plangii et flenda
(Isa. XXXVIII); ef alios hujus generis; facilc intelliget
eos ex vehemenii quodam anteactw vitm odio et iitgenli
iterum non commillii. Lavatur et non est mundus qui
plangit qum gessil, nec deseril: et, posl lacrymas, ea
peccaiorttm deleslalione manasse. Haec synodus.
b Id est,
qum defleverat repetit. Verum ut hae et linjtisniodi
indicium, sive argumentum,
quo quis
senteulioe sane intelliganlur,
notandura quemadmose
et
colligat
plene
perfecle expiasse peccata, aut
dum superius de amiciiia vera dicium est collat. 16,
satislecisse pro peccatis, et proinde eorum veniam
ita de vera pceniteniia seutiendum, duobus eam moet indulgentiam esse consecutum, qui est linis pcenidis accipi posse, ul docte annotat D. Bonavenlura
tentise, de quo instiluta et inscripta haec collaiio. Ad
in quarturo Senient. (Disf. 14). Primo modo vera
hiinc porro locum sane inlclligendum
non negl genda
Petri Maluri annotatio (Chron. part. n, c. 2, fit. 15,
poeniientia dicitur in qua reperitur vera ratio pceni- n
v
tentiae, quomodo verum aurum dicimus quod non
19) apud S. Antoninum : Quae hoc loco, ait, traest adulterinum;
et hoc modo accepta vera poeniduntur, de cognoscenda peccatornm suorum absotenlia opponitur falsse aut simulatae. Alio modo vera
lutioue et remissione, indicia quidem et conjeciurae
dicitur poeiiiteniia quoe hominem perducit ad finem
esse possunt absoluiionis
peccatnrum; non tanien
certa et necessaria argumenta, quibus liomo ad id
ullimum, id cst, viiam seternam. De hac igitur vera,
id est, perfecta poenitentia, loquuntur Paires, quando
credendum pro cerlo adduci possit: ncniinem enim
dicunl veram poeniientiam esse praeterita peccata
nisi per divinam gratiam certum esse posse cerniuvel certe
dine fidei sibi peccata esse dimissa, constans est
deflere, ei flenda ulterius non commiltere;
calholicorum opiuio. VideCanisium in OpereCatecb.
intelligunt poenitentiam esse cess itionem a peccatis,
sallem in voio ei propnsito poeniieniis; queinadmoS. quaest. 5, et
cap. de Peccatis contra Spirilum
dum Patres Tridentini (Sess. 14 c. 4) docent coutriS. Thomain iu 1-2, quaest. 112, a. 5, Sotum lib. ni
tionem (quae est primus pcenitentiae actus) esseanimi
de Nat. et Giat. c. 10-12, et Vegam de Jusliflcatioiie
lib. ix, qui cunfirmant ea quae iu concil. Tridenl.
dolorem, el deteslalionem de peccalo commisso, cum
sess. 6 c.ip. 9 et can. 12 et 13 sunt sancila, ej Sixium
proposiio non peccandi de canero (Vide ss. 6 cap. 14);
Senens. lib. vi Bibltothecae ainiot. 210. Haec Petr.
quomodo etiam videntur accipienda verba Augustini,
Isidori et abbatis Pinufii hoc loco. Illud vero induMaturus. Sed vide plura inferius annotata.

JOANNlS CAfcSlANI COLLAflONES.

liiSll

lijjfl

cogbitiotiiS tt judicli dietri adhuc HdbiS ih hac tafrie jt tum irieurii tigabo [Psdl. Vi)', si peciSatorum nostfocommorantibus
ruffi
membfi&m
ac fetfe tibstris tofdibiis
delCgit et fineiri saiisfrtclionis
exifiidamusj
Et ut lioec eadem quse
missionis
ScorilfafiO
lehaciief
digratiam
pandit.
qiiam jiibeiriur
custbdirej
a tum demum
dicta sunt, significanlius
cehte Dohiihb i El ihftiiiifaiu!
liidftim
nbn teibfdaexprimantur,
bot; tu vet6 meinenio (Esa. XLiii sec. LXX)1 Ob quam
prseterila nobis vitiorum
Cohiagia femissa esse Credcnda sunt, cum fuerint de corde nostro prsesenrehl hoii g&Iiiifi operahs, verunl etiaih Ofans tld peclium

desideria

voluptatum

pafitef

catofum

passioiiesque

depulSafe.
CAPUT

VI.

El

Germanus:
liationis

illa

unde

nObis gigni

libi

feci,
Ptonunliabo

el injusiitiam
advetsum me

ut illud
(Psal. xxxi);
efficaciter
dicere mereamur

oralione

(Psal.

dicere

prostrati
valebimus

Respbrtsid,
B

ALARDl

interrogationem.
b Nescio
quo errore vel incuria factum sit ul hoc
totuin caput in
editione
praetermissum
prsecedemi
a Germano proponitur,
fucril, quo baec interfogatio

ut

reCordatio

jam

qiialitate,
est, et de salisfactioriis

upfa
sed

poenitenliam,
proclament,

ut

cum

jugi

pe-

Qudnidrii iniquiia-

COMMENTARIUS.

cum dicat Ecclesiasticus:

Quomodo credenda,
De propitiato
peccato noli esse sine meiu (Eccles. v).
Et SalOmon: Nescithomo ulrum amote anbdibdignus
tit (Ecctes. ix) ? Dicenduni est, cfedere
sumi pro
confitlere, et in bac piafiducia traiiqiiille
acquiescere:
fides
etiam
fidiicia
Matthaei
accipitur,
quomodo
pro
Vi : Si fenum dgfi sic vetiit Deus, quanlo magis vos,
El Matth. XVi: Si habuerilis fidem, sicut
modicwftdei!
grdnum sinapis, etc. El JaC. 1 : Postulet in fide, nihil
nmsitans. Quod autem citra revelaiioiiem
nemo certa
fide aut credulilate
praesumere aut sibi pefSuadere
debeat sibi remissa esse peccaia, praeter illas aperdocel iiidem
tissimas Scripturae divinae auctoritates
(Sess. (i cap. 9) conlra inanem
synOdiis Tridentina
his verbis : Qttamvis necessahoereticorom fiduciaiil,
rium sit Credete neque remilli
neque remissa umquam
propler
fuisse peccala, nisi gratis divina misericordia
nemini lamen fiduciam el cerliludinem
reChrislum;
missionis peccalorum suorum jactanli, el in easota quiescenli, peccata dimitti vel dimissa credendum esl; cum
apud hmreticos et schismaticos possit esse, immo nostra
tempestale sit, et magna contra Ecctesiam catholicam
vana hmc et ab omni pieiate
contemione prmdiceiur
remota fiducia. Sed neque illud asserendum esl, oporlere eos qui fere justificali
sunt absque ulla omnino
dubitaiione
apud semelipsos slaluere se esse jusiificanisi
tos, neminemqite a peccalis absolvi ac juslificari,
eum qui certo credal se absolutum et justificatum
esse;
atque hac sola fide absolitiionem et justificationem
perhoc
non
credil
de
Dci
fici: qttasi qui
promissis deque
Chrisli efficacia dubitel. Nam.
mofiis et rtsnrreCiionis
sicut ttemo pius de Dei misericordia, de Chrisli merilo,
virlute et efficacia dubitare dedeque Sucratiteniorum
et
bei; sic quilibel dum seipsum suamqtte infirmilalem
desuagratia
forinidare el tiindisppsilionemrespicil,
merepolesl, cumnuttus scirevaleat certitudine fidei cui
non potest subesse (atsuin se graiiam Dei esse consecutum. Haec ibi, qtiae etiam canone 12 et 15 ejusdem
Cseterum aliam
sessionis sub anatliemale definiuntur.
habes infra in responsione
ad seq.
responsionem

: Int6frOg"alio
veStfa ,
est , rion de poenitehtiae

sed adhuc agentibtis

ctorls sui contusione

meis slraGAZ^I

aciutlin

indide ejus iiiie proposita

cdhsequenierque
cio, ad quam congfue (ut afbitfor)
e
qiiod de peccatofiim
responsum Cst. Caetefam boc
dixistis Utile satis ac rigcessafium
recofdatiohe
est,

per quas deliclorum

secundum illud: Lavabo

mereamur,
noctes leclurii meum, lacrymis

duousque driteriordm
sit habentla.

Piuufius
dictum

quoque quod
: Et fu temisi-

vel quemadroodum
ad confessionis
nosmetipsoS

excilare,

inClinatiis,
humilitatem

xxlv).

meam non
injusliliam

cordis

CAPUT VII.

cotdis mei (ibid.)l

lacrymas
veniam consequi
per singulat

humi-

salularisque
compunciio,
quae
ita describitur
: Peccatum
pcenitenlis

opefui;
dixi,
tneani Domino

ili

efficaciiis

et Conlritionem

sancta

ex persona
meum cognilum

sequitur
tli impietatem

polerit

vefatii

ut ad liufiiilitateni

: Vide
Cum' Pfopheta
fiie.atii et tdbotem meufh, ei diniilte otririid pcccata friea

sint ptb cordit

peccald ?

compUriclione

mentem roeam etiam

audeam

dri teminiscendd

Inttrfogatio,

nieof llm fecofdationem

deiiidtistria
revocafecontendo,

^1

Hanc
cui et consequenti cap. a Pinuflo respondetur.
enim interrogationem
haec responsio,
u>
supponit
per se patet. Periftde edm suo loto fesfituefe necessarium duximus, cUi et pafaphfasis
Dionysiana cbhcordat.
c
lib". i de Coiiiipiiiinctione* cofdis :
ChrysostOmus
tlOc sblum est, inquit, qitod exposcitur a riobis, Ut
semper dd animuiri HVdceriius iridtd nostra, el coiiscientiam geslorum nbiifOrrim habeamus drite oculos, ul
pro his supplicemus Deb, et gehennam pondmus iri
conspectibus nOsltis, el angetos qui iii die judicii ubietc. El lib. II: Tatilum bbhi confert
que discurrenl,
meminisse frequenler Jibrilinem peccaii sui, ut eliarit
Paulum aposlolutri vitteamus ea quw abolild jdm fUeranl et delela adducert tameii iii riiediutri; et cum culpam de prwsenlibus nbn haberet, tdmin qUoniam recordationem peccalorUni el luclum gemiiunique sCiebat
animw prodesse, etiani illa comnieiriofdt qum per ignOranliam
commissd gr&lia bdplisrrii el Coiifessio fidei
aboleverat.
Et iriffa;:
OpQrtet etgb nos recofdati
priora delicia, etiam ed prb quibus veniarii cbitsecuti
sumus, ut inluentes qudm ingeittem rioduiii debili remisit nobis Deus, et ainplius eum diligere possimUs, et
Verecundiam pudoremque cmcipere, btque ex his cotde
compungi, consideranies quod niti iriiteraiio ejus subvenisset, lanlum illud peccalorum ppndus tilie dubio
nos in imis inferni
pmhis, suppticiisque
pfessisset.
et commeEadem peccaioruni suoriim fecordatione
iii se
moratione ad compupctionera
et devotioiieiA
excitandam
usuS est S. Augustinus,
qui libfoS Confessionum de boc argumeiito
in quibus
conscripsit,
proeteritae vitoe anrioS, fesque etiani a puefo gestas
in amarifudine
animSe silae recOgitavit et feCensuit.
Atque liac ralione liefi polest ut etiani pfobi et justi
usque ad vitae exitmii de
perpeluam
pceniientiam
fethnlibus percatis agefe queanl, atqiie Olim egefint,
et monasiefiis,
sepuicfis
qui idcirco se carceribus,
ut est apnd Climacuin (Gradu S, qui est de accurata
et in Vitis sanctorum,
inclusefunt;
alii,
pwnitenlia)
etiam
ul est apud Paulum laposiolum,
poenitentiae
ad
deserta
loca
cifconfugienleS,
agendse causa,
cuierunt
in melotit,
\in peliibus caprinis,
egehtei,
erranlet, in. monangusliaii,
afflicti, in splitudmibut
Hbus, el speluncis, et iri davernis tertte.

COLUTIO

11?

XX.--DE

POENlTENTLrE

FINE.

HSg

tem meam ego agriosco, et peccatum meum conlra me A rit consopita, et consclentiae spina de medullis aniesl temper {Psalm.
mse gratia Dei miserentis evulsa, a certum est eum
L) ; illud etiam, Et cogilabo pro
ad satisfactionis finem atque indulgentise ineriia
peccalo meo (Psaini. XXIVII). Dum ergo agimus poeperetadhuc vitiosorum
actuum recordatione
nitentiam,
criminum
venisse, et ab universorum
labe purganecessarium est ut ignero conscientiae
tum. Ad quam tamen oblivionem
mordemur,
non alias pervenostrse obortus
imber

ex confessione

exstinguat;
tate cordis et spiritus
labore et gemitu

nitur, nisi per oblitterationem

vitiortim
mque Affectuum pristinorum
et perfectam cordis atqtie iniegram puritatem;
quam sine dubio uullus eorttm qui
sive contemptum
vilia sua purgare
per ignaviam

culpse lacrymarum
cum vero cuiquam in hac humiiicontritione

perdiiraoli,

defixo, atque in
horum recordatio
fueALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

a Idem alits verbis

Tunc se is qui pro
cap. quinto;
a criminibus
ac
absolulum,
salisfaclione pervigilal,
de prmteritis admissis veniam percepisse cognoscal, elc.
Qnae quidem asserlio prima fronle videri posset inmerito annuter errores Cassiani, sive Collatorum,
meranda ; cum constel nemineui in hac vita citra
divinam de statu animoe suae et per- B
revelationein
cerlura ac securum esse
cepta venia peccatorum
pnsse (Tridtmt. conc. ss. 6 c. 9 ef 16), ul ex tertia
nota ejusdem cap. palet, nisi benigna explicatione
(quam auctor, licet subobscure, suggerit) posset exciisari,
et Ciaconiuro
ilidem
Q;md et Ctiychium
animadveriisse
existimo, ciim in suis observaiioniminime attigerint,
bus ac censuris banc sentemiam
excusserunt.
In
tam diligenler
qui alias hujusmodi
hac porro explicationetria
notanda sunt. 1 Lnquitur
non de cerlitudine
absoluta
et infallibili,
Auctor
certitudo demonstrationis,
qualis apud philosopbos
quae parit scienliam , et inler Cbristianos certitudo
fidei cathoIic.T, cui non poiest subesse falsum ; sed
de certifudine morali et fiduciali, quae ex quibusdam
et
salisfactionis
signis et indiciis vene conversionis,
remissionis peccatorum
(de quibus infra)
colligitur
et a Deo inspiratur.
Secundo, cum ab horum vere
pcenitemeet
justificalo removet omnem recordatiode sim- C
nem praeteriiorum
non intelligit
criminura,
rememoratione,
appreplici seu nuda recordatione,
bensione eorumdem ; quia potest quis a peccatis esse
a recordatione
nibilominus
absolutus, et infestari
seu imaginatione
sed de recordatione
praeteriiorom;
et cum aliquo affectu ct oblectatione
illecebrosa,
conjuncta,
quae in peccalis carnis praecipue (ocum
a theologis delectatio
habet, diciturqnecommuniter
aniroo residet, et ralionem
morosa: quae quamdiuin
ad se traliit, cerlurn est non esse in homine perfeconscicntise purictam posnitemiam, et omniniodam
latem, qnae est finis poemteiilioe, de quo instituta
bic abhaec collatio et disputatio.
Tertio,
loquilur
bas non de ipsa pcenitentiae veritaie et qnalitate, ut
ipse initio liujuscap. inculcat, sed de pmnttentiw fine,
id est, de scopo
ut praefert titulus httjus collatiuiiis,
et perfectione, ad quam tendit ipsa pcenitentia. Tunc
censetur pcenitentia,
enim perfecta et consummala
cum ijUis per opera pceniieniiae et satisfactionts
plenariarooronium
peccatorum veniam et remissionem,
"
tuni quoad culpam,
tnm quoad posnam consecutus
est, cum liic sit flnis etscopus pcenitentiae, utdictum
est. At de hoc nullus in hac vita omnino certus esse
illi quipotest, nisiex speciali revelalionedivina,ut
vet remissa
nus a Doinino dictum est: Remitlunlur,
sunt tibi peccata tua (Mailh.
ix; Luc. v et vn). Quin
etiam culpa non vacat id curiosius quam par est in5>. Gregorius
respondit
vestigare,
quemadmodum
nobili cuidam feminae ex imperatoris
aula, quae id
ab eo obnixe qusesierat : Rem, inquit (Lib. vi episf.
186), inulilem postulasli, quia secura de peccalis tuis
fieri non debes, nisi cum jam in die vitm lum ullimo
plangete eadem peccala minime valebis; quw dies quottsqite veniat, sempet suspecla, sempet trepida meiuere
culpas debes, aique eas quotidianis
ftelibus lavare.
Certe Paulus apostotus jam ad lertium cmlum ascenderat, in paradisum quoque duclus fuerat, arcana verba
audieral, qum homini loqui non ticeret (II Cor. xn),

ef lamen adhttc trepidans dicebal : Casligo

corpu
meum, et servituti subjicio, ne forle aliis prwdicans,
ipse reprobus efficiar (I Cor. lx). Adhuc limet, quijam
ad ccelum ducitur, etjam timere non vult qui adhuc in
terra conversatur. Perpende, filia, quia mater
negligentim solel esse securitas. Habere ergo in hac vila
non debes securilalem,
per quam negligens reddaris.
est
:
enim
Bedtus vir qui semper est pavidus
Scriptum
el rursus scriptum esl: Servite Domino
(Prov. xxvni);
in limore, et exsultale ei cum tremore
(Psal. n). In
pauco ergo hujus vitm tempore mentem vestram necesse
est ut tremor teneat, qualenus per tecuritatis
gaudium
sine fine postmodum
exsuliet. Haec Gregorius.
Quae
quamvis ita se babeant, solent lamen Patres (Bern.
Christ. perfeci. I. i. cup.
Rossignol. de disciplin.;
11)
ad consolalionem
verae
conveisionis
prenilentium,
et remissionis
peceatorum signa qua-dam indieare,
ut ex iis quisque conjiciat in quo siatu sit, el quadaratenus se, ut potest,
deprehendat:
quae etiam
illud emolumentum
afferunt, ut animam poenitenlis
accendant ad id oplandum et consequendum,
quod
fortasse nondum adeptus est in hac cum Deo reconciliatione.
Hsec autem signa a SS. Basilio et Bernardo discere possuinus. S. Basilius sic baliet
(Itt
Reg. Brev. inter. 269) : Hac ratione persuaderi potest
anitnm cuipiam quod a peccatis libera sit et expurgata,
si quis in seipso affeclionemitlam
similem Davidinesse
animadverteril,
odio habui
apudquemest :Iniquiialem
et abominatus sum (Psal. cxvnt). Secundo aut assecutum se prwceplum illud Apostoti, qtd dixil:
Mortifi
cate membra vestra, qttw suni super terram, fornicationem, immunditiam,
libidinem, concupisceniiam maet
avariliam
lam
ut vere dicere possit:
(Coloss. m);
Non adhwsit milti cor pravum, declinantem a me matignum noncognoscebam (Psal. cs). Tertio, porroqttis
inteltigil se in hujnsmodi affectione posilum, ti etiain
adversus peccatores admirabilem et horrore plenam
sanctorum virotum miseticordiam
illam imitatus sit,
velutDavid,
apud quemesl: Vidi prwvaticantes, etlabescebam (Psal. cxvm); Aposloli vero, qui ait : Quis
ei ego non infirmor ? quis scandalizatur, et
infirmalur,
egonon uror (I Cor. xi) ? Et infra: Quandocumqueigitur
quisvelin suis vel in alienis peccalis eo modo quo supra
diximus aniino affeclum se animadverlerit,
tum credat
se tiberum a peccato. S. Bernardus vero sie
(Serm.
de 4 modis orandi) : At fortasse quwras unde aul quomodo nosse poteris utrum hanc consecutus sis indulgenliam. Sic niiitirum conservandm humililaiis
gralia divina solet pietas ordinare, ul quanlo quis plus proficit,
eo minus se repuiet ptofecisse. Et post pauca : Tttnc
ait Dominus patalylico : Surge, lolle leclutn tuum, et
ambula (Mattli. i%). Et lu ergo, 1 si jamsurgis
desiderio supetnorum; 2" si grabdtum lollis, cotpus scilkel
a tertenis elevans voluplatibus,
ut jam non feratur
anima concupiseentiis ejus, sed magis ipsa, ut dignum
est, regat iltud el ferat quo non vttlt ; 5 si demutrt
ambulas, qum retro sunt obliviscens, et ad ea qttm unte
sunt extendens desiderio et proposilo proficiendi (Philip. m); curatum te esse tton dubites : neque enim
surgere poteras, si non aiiquaienus onus essel tilleviatum; et nec grabatum tollere, nisi exoneratus magis,
quia nec ambulare in fervore conversalionis cum pec-,
catorum gravi mole possibite esl. Ita D, Bernardus.

JOANNIS

1159

CASSIANI

COLLATIONES.

1160

assequitur, nisi qui gemilus atque suspi- A tus apostolus Petrus (Actot. m): Pmnitemini, inquit,
neglexerit
ef convertimini,
uf deleantut peccala vestra. Et Joanria moesta jugitate conlinuans omnera sordium priexcoxeril
animi atque
nes Baptisla, vel ipse Dominus (Matth. m ef iv) r
stinarum
labem, et virtute
ad Deum : Delictum metm coPmnitenliam agite, apptopinquabil
enim tegftum cmloopere proclamaverit
tum. Sed etiam per charitatis
meam non operui
affeclum peccalorura
gnilum tibi feci, et injustkiam
(Psal. xxxi). Et Fuerunt mihi iacrymm mew panes die
ac nocte (Psal. XLI) ; ut consequenter
mereatur audire: Quiescat vox tua a ploratu, et oculi lui a lacry-

moles

obruilur

: Charitas

mis, quia esl merces operi tuo, ait Dominus (Jerem.

m). Illud quoque similiter ad eum voce Domini dirituas, et quasi negatur, Delevi ut nubem iniquilates
bulam peccata lua (Isa. XLIV). Et ilerum:
Ego sum

ignem, ita eleemosyna

exslinguit peccaium (Eccles. m). Ita eliam perlacrymarum profusionem conquiriturablutiopeccatorum:
Lavabo enim persingulas nocles lectum meum, lacry-

tuat propler me, el peccalorum

qui deleo iniquitaies
non recordabor(Isa.
XLIII). Et ita funiculis
luorumjam

mis meis stratum

enim operit muliitudinem

etiara per eleemopeccatorum (I Pefr. iv). Similiter
nostris medela praestasynarum fructum vulneribus
tur;

quia sicut

ostendens

aqua exstinguit

meum

eas non

rigabo; denique subjungit,

inaniter
fuisse profusas : Disce-

constrindite, inquiens, ameotnnes,quioperamini

suorum, quibus unusquisque
iniquilaltm,
gitur (Prov. v), absolutus Domino cum omni gratia- B quoniam exaudivit Dpminus vocem fielus mei (lizl.
rum actione cantabit:
confessionem
eorum
Dirupisti vincula mea, tibi savi). Nec non per criminum
abolilio concedilur
: Dixi enim, ait, Pranunliabo accrificabo hostiam laudis (Psal. cxv).
peccatorum

CAPUT
Mullis

modis

versum me injustitiam

VIII.

ad peccatorum
expiationem
posse.
a
generalem baptismi
namque

perveniri

Post illam
graliam,
et illud b pretiosissimum
donum,
roartyrii
quod
c multi sunt
conquiritur,
sanguinis ablulione
poenicriminum
tentiae fructus, per quos ad expiationem
Non enim tantum simplici illo pcenitenpervenitur.
tice nomine salus seterna repromittitur,
de quo beaALARDI

GAZiEl

meam Domino, el lu remisitti

(Psal. xxxi). Et ilerum : Narra

impielalem peccalimei
lu iniquilates tuas primus,
Per afflictionem
rum

scelernm

ut justificeris
(Isai. XLIII).
quoque cordis et corporis, admissoremissio
similiter
obtinetur.
Nam

humililatem meam et laborem meum, et

vide, inquit,
dimitte omnia peccata tnea (Psal. xxiv). Praecipuemorum : Auferte, inquit, maque per emendationem
lum cogitationum

vestrarum

ab oculis meis, quiescite

COMMENTARIUS.

quia maluerunt Christum confitendo finire hanc vitam,

Qua scilicet plena et perfecla confertur remissio
Ila
omnium peccatorum (Concil. Trident. sess. 5, c. 5):
quam eumnegando
qd ejus baplismumpervenire.
multa el
D. iteni Cyprianus
in epistola ad JuAngusiinus.
quia omnia, qunntumvis
plena quidem,
baianum, catechumenos martyres dicil baptizari glocondonaniur;
peifecia vero, quia iinumenormia,
riosissimo et maximo\sanguinis
absque ulla poebaptismo, de quo Doquodque eorum perfecte remittitur
minus in Evangelio dicebat habere se aliud baplisma
saeculo luendae reservatione.
nae alicujus in futuro
Ezechiel (Cap. C baptizari (Luc. xn). Qtiani doclrinatn
de baptismo
Quam bapiismi gratiam praenuntiavit
sanguinis, ut ibidem annotat Pamelius, sumpsit Cyxxxvi) illis verbis : Effundam sttper vos aquam munlib. de Baptismo (Cap.
ab omnibus inqninamenlis vedam, et mundabimini
prianus ex Tertulliano
16),
ubi ait ; Esf quidem nobis eliam secundum lavacrum,
stris. Qnem locum citans Hieronymus in epislola ad
mundabo vos sordiunum et ipsum, sanguinis scilicel, de quo Dominus :
Oceanum : Ab omnibus, inquit,
Et in eamdem
Habeo, inquit, baptismo tingi, cum jam tinctus fuisset.
bus; in omnibus, nihil prwtermiltit.
subdit illud Micheae vu: Ipse dtmerget
Et infra : Hic esl bdptismus, qui lavacrum el non acsenlenliam
in profundum
maris
ceplum reprmsenlat, et perditum reddit. Meminit ejusiniquilates nostras, et projiciet
dero baptismi sanguinis D. Fulgemius lib. de Fide ad
omnia peccaia nostra.
b
in non rePetrum (Cap. 3), aucior libri de Ecclesiae Dogmat.
supplere vicem baptismi
Martyrium
natis, constans est Ecclesiae Iradilio a Graliano recap. 74, Prosper senlentia 146. Eadem de re latius
Basil. I. de
D. Bernardus
lala (De Consecrat. disl. 4, c. Baptismi;
de Consecr.
epist. 77, el Gralianus
dist. 4 cap. Baptisrrii vicem.
S.); unde et baptismus sanguinis appellaSpiritu
Poeniienliae fructus vocat non
tur, el marlyres in suo sanguine baptizari dicuntur.
ipsos poenitentioe
xni de Civii. cap. 7 : Quicumsed
Hinc D. Angustinus
et
effectus;
opera poenalia
seu
saiishcioria,
quaecumque externa signa ex quibus vera animi poeque, inquit, eliam non percepto regeneralionis lavacro
tantum eis valet ad
nitudo cognosci potest, ut sunt lacrymoe, jejunia,
pro Christi confessione moriuntur,
dimiltenda peccata, quanlum si abluerentur sacro fonle
peccatorum confessio, bona opera praeteritis peccalis contraria,
de qiiibus
diciiur
Matth. m : Faeite
baptismaiis. Qui enitn dixit (Joan. m) : Nisi quis renatus ftterit ex aqua el Spirilu sancto, non intrabil in j)
buic
] ergo fructum dignum pwnitentim. Unde lituliis
: De diversis pmnicap. a Ciacnnio et aliis ascribitur
regnum cwlorttm, alia sententia islos fecit exceptos,
ubi non minus generaliter dixit (Matlh. vm) : Qui me
tentiw fruclibus. Multa autem hujusmodi operum genera hic recenset, quac passim in Scripturis
comconfessus fuerit coram hominibus. confitebor el ego
ut roedia ad Deuro nobis propitiandum,
eum coram Palre meo, qui in cmlis est. Et alio loco
mendantur,
animam suam propter me,
et veniam peccatorum
oblinendam
nou
(Luc. ix) : Qui perdideril
milissima,
inveniet eam. Hinc esl quod scriplum esf {Psal. cxv):
quod singula per se et seorsim ad hoc sufficiani,
Pretiosa in conspeclu Domini mors sanclorum ejus.
sed simul et cum aliis requisiiis conjuncta et adhiQuid enim preliosius
qiiam mors, per quam fit ut
bila, ut alias dictum est (Ad collat. 9 cap. 21); in
el merila cumulaiius
etiam delicia omnia dimitianlur,
pceui
quibus prsecipiium locum obtinet sacramenli
sacramenlalis
qui cum
tentiae, et absuliuidnis
susceptio, aul
augeantur? Neque enim tanli sunl meriti,
morlem differre non possent, baplizali sunt, deletisque
ad Dcuni et
ejus votum, quod in ipsa convcrsione
omnibus peccatisexhacvita
contritione
cordis includitur.
emigrarunt, quanti sunthi
gui mortetn differre cum possenl, xdeo non disiulerunt,

1161

.COLLATIO

XX. DE POENITENTI/E

FINE.

1162

: Per misericordiam et fidem

agere perverte, ditcile benefdcere, qumrite judicium, A secundum illud
purgantur peccata (Proverb. xv). Per conversionem plerum-:
subvenile oppresso, judicate pupillo, defendile viduam,
et veniie et aryuite me, dicil Dominus. El si fuerint
que et salutem eorum qui nostris monitis ac praedicatione salvantur.
Quoniam qui converti fecerit pecpeccata veslra ut coccinum, velut itix dealbabuntur ; et
velut lana alba
calorem ab errore vim sum, salvat animam ejus a
si fuerint rubra quasi vermiculus,
erunt (Isai. 1). Interdum etiam intercessione
sanctomorle, et operit multitudinem
peccalorum (Jacobi v).
rum impetratur venia delictorum.
Per indulgenliam
nihilominus
et remissionem
Qui enim scif franotrem suum peccare peccatum non ad mortem, pelal et
nostrorum facinorum perstram, ad indulgentiam
venilur : Si enimdimiseritis
dabit ei vitam Deus peccanti tion ad moriem (l Joan.
hominibus peccata eorum,
: Infirmalur
quit ex vobit, inducal ptetiytetot Ecclesim, el orenl super eum, ungentes eum
oteo in nomine Domini, et oralio fidei salvabil infirmum; et allevabit eum Dominus; et si in peccatit sit,

dimillet

et vobis Pater vesler cmlestis deticla vestra

Videtis
(Malth. vi).
ergo quanlos misericordiae
aditus patefecerit
clementia Salvatoris, ut nemo salutem cupiens, desperatione frangatur,
cum videat

v). Et iterum

dimittentur
ricordiae

ei (Jacobi v).
ac iidei merito

etiam miseNonnumquam
labes cxcoquitur
vitiorum,
ALARDI

GAZJEI

se laniis ad vitaro
firmitale

XLIX.

afflictione

invitari.

Si enim pro iniejuniorum

abolere te

COMMENTARIUS.

D. Antoninus hujus capitis summaro suo roore B

.
prosecutus, ad hujus periodi finein sistendum exierroris
occasio
et ne qua ex proedictis
stimavit,
suboriri possel, suam sententiam
explicalionemqne
nec lectori ingraquam et hic aliexere
interposuit,
lum, nec inulile duxi. Sic igitur ipse (In Chron. p. n,
sane hoc intellic. 2, fif. 1, 19) : Oportel, inquil,
gere. Nam peccalum quandoque dicitur culpa ipsa
vel offensa, quandoque pwna debita pro peccalo. Et
el effeclive solus
quantum ad culpam, ptincipalilet
Deut indulgel. Ego solus, ait per Isaium (Cap. XLIH),
deleo iniquitates luat. Et Augustinus : Nemo dimittit
peccala, nisi Chrislus, qui est Agnus Dei lollens peccala mundi (Joan. i), efc. De Consecrat. disl. 4 c.
Nemo. Ex parie aulem peccaloris sola conlrilio, mediante gtatia, tecundum illud Ezechielis (Cap. xvm):
In quacumque die peccalor convetsus fuetit, et ingemueril, omnium iniquitalum
ejus non recordabor, ait
Dominus. Quanlum vero ad pwnam temporalem debitain pro peccalis, sic omnia prmdicta valent ad remissionem peccalotum, id est, pmnarum debilarum pro 'G
fiant in slalu gralim:
peccatis. El hoc inlelligendumsi
nam facla in mortali, ad illud non valent, sed dispositive ad remistionem morlalium, id esl, ul per illa
quit disponatur et habililelur ad graliam et veram coniritionem, ut dicitur de pwnitenlia dist. S c. Falsas. Et
infra,inquit
Pinuphius: Si verecundia relrahenle,revelare ea coram hominibus erubescis, illi quem latere
non possunt, confileri ea jugi supplicalione non dedttas, ac dicere ei (Psal. L) : Quoniam iniquilalem meam
quia
ego cognosco. Et hoc etiam sane intelligendum,
postquam emanatit illa Decrelalis : Omnis ulriusque
de pwnitenl. et remiss. necesse est confiteri, si habet
copiam (supple confessarii) ef potest. Tempore aulem
Joannis Cassiani eral in opinione lalis matetia, vitlelicet si est neeessatia confessio fienda sacetdoti ? vel polesi hoc intelligi de pubtica confessione, quw ftebat a
Hactenus S. Anlouiiius,
teligiosis ad motlificationem.
senlentiam Cassiani more scholastico explanans; in
qua tanien explicatione Pctrus Malurus, maturo ju- j)
observavit
dicio el insigni eruditione
vir, iionnulla
et exactiori
explicatione
indigerenl,
quae clariori
et
suis
bisce verbis ascripsil:
Quamquam hoc
quara
Cassiani caput pie admodum D. Anloninus inlerpretciur, nonnulla lamen iiis addenda duxi, ut magis
lidei catholicoe veritas elucescat. Primum igitur ceriuin est solum Deum aucloritate
sua pcccati reroitlendi liabere poteslalem : sed et illud in confesso est
sacramenta novse legis, sacerdoiesque ipsa conferenles, graliam conferre, et peccata remittere, tatnquam
causas securidas et instrumenlales,
ut, post D. Auguslinum sup. Joan. Iract. 80 et lib. xix contra Fausteim cap. 16, tradit D. Tbomas in ui pail. q. 02 a.
1 et i etin iv dist. 1 q. 1 a. 4 et q. 2, et D. Antoninus
in iv part. Sum. tit. 14 c. 2 1, et Sotus in IV dist. 1
q. 3 a. 1 el disl. 20 q. 2 a. 1. Quod etiam in concilio
PATROL.

carnis

remediis

Floren. in doctrina de sacramenlis, et in Tridenlino

sess. 6. c. 7 et 14 et can. 6 7 et 8, definitum est.
solam coniritionem
Quod vero adjungitur,
ex parle
peccatoris, remittendi
peccati vim habere, id etiain
veruro esl; sed huic contritioni
confitendi satisfacienadsil, necesse est, ut tradit ip.se
dique proposilum
D. Anloninus
in in part. hujtis operis cap. 7. 3 et
in ni part. Sum. tit. 14 c. 18, et Solus in IV dist. q. 1
a. 1, et Cajelan. opusc. 17; quod etiam a concilio
Trideut. deiiniluiii
estsess. 6 c. 14 et sess. 14 c. 4.
Cum vero postea subjungit
(D. Antoninus),
post
decretalein : Omnis uttiusque sexus, confessionem
fuisse necessariam, non sic est accipiendum,
quasi
confessio sacramenialis ab illo solum tempore fuerit
necessaria, vcl tum primum inslitula.
Nam illa est
de jure divino, a Cbrislo videlicet instiluia,
et semut indicat D. Thomas in
per iu Ecclesia observata,
iii part. q. 64 a. 2 et in Supplem. q. 6 a. 2, et diserte
probat Solus in IV dist. 18 q. 1 a. 1; quod definituro
est in concilib
Tridenl.
sess. 7 can. 1 et sess. 14
can. 5. Vide etiam Vegam de Justificalione
lib. xm
illa decreialis , nihil
c.ip. 28. Cieieium celeberriroa
aliud qiiam tempus, in quo mandatum illud Christi
sit adimpleudum,
praefinivit. Sicut enim absurdmn
est dicere cominunionem
sacram in hac ipsa decretali insiitutam
fuisse,
quamvis ea communicandi
tempus statuerit : sic sane a vero abhorret asserere
in sacram tuuc fuisse instilutam confessionem, quanivis ibileinpusconlitendi
fuerit determinatum.
Quod
item decrelum est in concilio Trident. sess. 14 cap.
5 et can. 8. Quod denique addit D. Antoninus tempore Cassiani in opinione fuisse talem materiam,
non est de secrela apud sacerdotem
iiitelligendum
confessionc. Numquam enim de ea apud catholicos
dubium fuit quin ea esset ad salutein necessaria :
sed hoc ad confessionem publicam, et quasi theairicain est referendum , ut ait ctiam D. Antoninus,
quam paulo ante a Neslorio
Constantinopolitauo
episcopo Constantinopoli
abrogatam fuisse Sozomenus tradit lib. IX Historise Tripart.
cap. 36. Quare
quaecumque haeretici ex D. Chrysostomo coliigunt
contra sacram peccatorum confessiouem, de secreta
sed de publica
apud sacerdolem non sunt inlelligenda,
et de ea quse fiebat in conspectu totius populi,
ut
Annot.
aperle docent Sixtus Senen. lib. v Biblioth.
175 et Vegas de Justificatione
lib. xm cap. 29; de
eadem quoque confessione publica intelligeiida
esse
Cassiani verba, salis haec sequentia indicanl : Qui
scilicet Deus el absque ullius verecundim publicaiione
curare, el sine improperio peccata donare consueverit
Ubi haec uoiantur, quaein publica manifesiaiione peccatorum, non auteiu in secreta confessione eveniuut:
: quaj
Hucusqne Maturi annolaiio ad S. Anloninum
tamen ad ImiicCassiani
locuro sane intelligenduni
seque perlinet. Sed vide cselera in sequenti nota.

37

JOANNIS

1163

CASSIANI

COLLATIONES.

li64

curare, et sine impeccata non posse causaris, nec potes dicere: Genua A illius verecundiae publicalione
mea infitmata sunt a jejimio, et caro mea immutala esl
properio peccata donare consuevil. Post islud quopfopler oleum (Psal. cvm); quia dneretn tamquam paque tam promptum ceftumque subsidium, aliud quonein manducabam, et poculum meum cum fleltt mitceque adhuc facilius largila est nobis divina dignaiio,
ea redime largitale.
bam(Psal. ci): eleemosynarum
ipsamque remedii opem nostro commisit
arbitrio,
ut indulgentiam
scelerum
Indigenti si non habes quod impartias (licet nullum
nos;lrorum
pro nostro
ab hoc opere necessitas inopise ac paupertatis
exnobis
praesumamus affeclu; dicentes ei : Bimittile
et illius viduae duo lantum
cludal,
quandoquidem
muneribus
a-ra ingentibus
divitum
prseferuntuf
(Luc. xxi), el pro calice aquae frigidae mercedem'se

debita nostra, sicut et nos dimitlimus debitoribus nosttis (Malth. vi). Quisquis igitur ad indulgentiam
suorum criminum dcsiderat pervenire, isiis semet-

redditurum

cerle
x) reprOmittit),
purgari,
absque illis morum poteris emendalione
vitiovirtutum
exstinctione
Quod si perfectionem
rdm omniuin non poles adipisci, sollicitudinem
piaro

ipsum
cordis

Postrerao quis est qui non possit

implora.
dicere : Peccatum meum cognitum tibi
suppliciter

XLV). Ad liune ergo quem praediximus statum quissatisfactionis gratiam quotidianis

quis conscenderit,
cordis et corporis assequejejuniis et raortificalione

DOminus

(Mallh.

aptare

studeat

pervicacia

instrumentis,
a femedio
salutari

nec obdurati
lontem

taulse

pietatis avertat; quia eliamsi baec omnia fecerimus,

non erunt idonea adl expiationem
scelerum nostroalienae salutis impende. Si autero te
deleverum, nisi ea bonilas Domini clementiaque
erga utilitatem
non esse conquereris,
idoneum huic ministerio
conalus obsequia supplici
ope- B ril, b qui cura religiosi
rire peccata poteris chariiatis affcctu.In hoc quoque
roeniea nobis oblatajperspexerit,
exiguos parvosque
si le fragilem fecerit quaelibet mentis ignavia, ofaconatus iromensa liberalitale
dicens :
prosequitur,
lione saltem atque intercessione
sanclorum reme.dia
Ego supt, ego sum qui deleo iniquitates tuas propter
vulneribus
tuis humilitatis
affectu submissus [subme, el peccatorum tuorum jam non recordabor (Isai.
nixus]

meam non operui(Psal.

feci, et injustitiam
xxxi) ? ut
subper hanc confessionem etiam illud confldenler
jungere mereatur, Et tu remisisti impielatem cordis
mei (Ibid.). Quod a si verecundia
retrahente
reveilli quem latere
lare coram hominibus
erubescis,
non possunt confiteri
ea jugi supplicatione
non de-

tur : quia, sicut scfiptum

est, sine sanguinis effusione non fiiremittio^
(Hebr. ix). Nec immerilo. Caro
enim el sanguis regnum Dei possidere non possunt
(lCor. xv). Et ideo quisquis ab hujus sanguinis effusione gladium spiritus, quod est verbum Dei, vo-

ac dicere, Iniquitatem tneam ego cognosco, et

luerit iniiibere,
p.eccatum meum contra me ett semper; tibi soti pec{
cqvi, et malum coram te feci (Psal. L) ; qui et absque C tae maledictione

sinas,

ALARDI

GAZMl

COMMENTARIUS.

absque dubio
plecletur.

illa Jeremiae propheNam = maledictus, inquit,

',

Similes senlentiae passim apud Cbrysostomum

confessionem cxternam et sacramentaletn non excluCassiani doctofem et magistrum
quibus
dil, sed ad eam dirigitur,
leguiitur.
ejusque votum seu propositum iricludiiac
haefetici adversus confessionem sacramentalem abusupponit.
b
L
:
Peccata
lua
Redolet haec seritentia eumdem sensum el inlelIiinlur. HOfnil. 2 in psalmum
dicito,
lectuiii quemaliae similes in collatiOne decima tertia
ui deleat illa: si confunderis alicui dicere quia pecet refulalae\{Cap.
prolat*
7, 8, 9, 13). Proinde sacasti, dicito ea quotidie in animatua. Non dico, ut connius intcrprelanda
et admittenda , aut similiter cuni
fitearit conservb luo, sed dicitp Deo qui curat ea. Et
iliis explodenda. Admitienda quideni, Si de conatilius
Homii. 4, de Lazaro : Cur totfuf, inquit,
pudescis
hominis justificati,
el erubescis confiteri peccaia iua? cave enim homirii
jst per gratiam operantis vel poenitentis ex praevenipnte Dei gratia excitalis, intellidixeris, ne tibiescpiobret. Neque enimcontetvo cbnfitegatiir;
explodenda vero, si de conatibus aut viribus
ris, ut in publicum proferdt, sed ei qui Dominus est,
solius liberi arbiirii,
seclusa gratia praeveniente et
qui medicus est, osteridis vulnera tua, neque enim ignorat, etiamsi ei non dixeris, etc. Pbrro haec el similia
excilante, qui nihil ad graliam et salulem per se conCassiani dicta, non esse iiuelferre possunt. Verissima enim est D. Bernardi sentum Chrysostomi.ttim
teniia dicenlis( Lib.de Gralia et Lib. Arbitr.): Conaligenda de Secreta et sacramentali confessione in qua
tus liberi arbitrii et cassi sunt si iton adjuventur,
homo corilitetur homini, noh ut liomini, sed ut Deo,
et
sed de publica et theatrali, quae
nulli si non excilenlUr.
id est, Deivicafio,
c Haec senientia
sensum, qui huc
publice fiebat ab iis qui publicam pcenitenfiam agepraeierliiterale.m
a
bant, annotaiit
Cuychius et Ciacoriius, post Magi- rv non facit, duobus modis sectindum
tropologiam
in quarto, dist. 17, ubi postPatfibus exponilurJPiiofi
strum Sententiarum
modo, quem hicCassianus
Deo, deinde sacersequitur, malediclus Deoque invisus dicitur qui proquara dixisset peccata primum
subdit:
Illud Joannis ChrysodOti esse confitenda,
hibet vel siibtrabit gladium suum a Sanguine, id est,
ut
stbmi superiui potitum tion esl. ita inlelligendum,
qui hostes siios, affectus pravos, moftifiCationis
glaliceal alicui, si lempus habeat, sacetdoti non confiieri,
dionon caedit, non jresecat, sed vivefe patitur etdoriec Aposijoli monitis aCqiiiescit dicentis :
sed quia sufficit, ubi crimen occulium esl, soli Deo per
minari,
et temet, nec opoftet publicari
cum vitiit
f&cetdotemdicete,
coi
Qui siirit Chrisii, catnem suam criicifixeruut
et coriciipiscentiis (Colbs. ui). Itero : Mortificate memrdin multis quod occuliitm est. Quod notavit dicens :
bta vesira, qum suril super lertam, fornicationem, imJSon tibi dico, ut le prodas in publicum. Sicut enim
mundiiiam, libidineiii. concitpisceniiam malam, et avapublico egel remedio, ila etoccultasepiiblicanoxa
: Non in comessaipcreta confessibne et occulla satisfactiorie
riiiam (Gat. n). elc. Etrursuiri
purgatur.
nibus et ebrietutibus, non m cUbilibus el impudicitiis,
Nec necesse esl ut quod sacerdoti temel confessi sumus,
sed lingua cordis, non carnis,
iierum confiteamur;
non in conlenliorie et mmulatione; ted induimini Dominum Jesum, el cafnis curam ne feceritis in desideriis
apud verum Judicem id jugiter confiieri debemus. Sic
ilie; De hacigilur
confessione interna, quse Deo pri( Rom. xin). Altera expositio snperiores langif, qui.
muiii facienda est, loquitur hic Pinuiius : quae tainen
subdilorum
peccata el excessiis gladio- disciplinae

COLLATIO

,i65

XX. DE P0ENITENTL4E

XLVIIIL A
J
qui prohibet suum gladium a sanguine (Jer.
Hic namque est gladius qui illum noxium, sanguisalubriter
materia peccatorum,
nem, quo animatur
nostris i
in membris
repererit
fundens, quidquid
carnale terrenumve concretum, resecat et abscindjt.,
facit t
vitiis vivere Deo et spiritalibus
acmortificaios
veteet ita jam non recordatione
vigere vinutibus;
ris admissi, sed spe futurorum
gaudiorum flere inpraeteritis malis quam de ventqcipiet; neclamde
ris cogitans bonis, non ex peccatorum moerore lased ex seternae illius lseiitise alacritate ).
profundet, atque obliviscens ea quae posteriora siin.t,,
id est, carnalia vitia, ad ea quae \n ante sunt extendetur, hoc esi, spiritalia dona aique virtutes.
cryraas,

CAPUT
Quoi

IX.

utilis sit perfectis oblivio peccati, et quod flagiliorum recordalio tit vilanda.

namque

relraliit

mentero a contemplatione e
ALARDI

1166

ejus praecipue qui in soliludine Commorapuritatis,

lur, implicans earo sordibus mundi hujus, et praefocans fetore vitiorum.
Dum enim recolis ea quae secundum

principem saeculi sive pert ignorantiara

sive
ut conced-am, tibi quod in
per lasciviam commisisti,
bac cogitatione posito oblectatio nulla subrepat, cerle
anliquae putredinis vel sola contagio n.ecesse est ut
tetro menlem felore corrumpat,
et spiritalem virtuid est, suavitalem bpni o.doris ejtu.m fragrantiam,
cjudat. Cum ergo praeteritorum
menioria vitioruro
pulsaverit sensum, ila ab ea resiliendum
est, sicut
refugii vir honestus et gravis, si impudicse acprocacis feminae in publico aul colloquiis aut amplexibns

Qui utique nisi se a contactu ejus festinus

et vel brevissimam moram inliouestic
abstraxcrit,
. B confabulaiionis
etiamsi consensum impuadmiserit,

te etiam de in-iCaeterum quod paulo ante dixisti,

memoriam relra-idustria prafieritoruni
peccatorum
ctare , a hoc fieri penitus non oporlet,
quinimmo o
eti.imsi violenter
extrudatur.
irrepseril,
proiinus
Multum

FINE.

GAZ^EI

appetaiur.

dendie respuat volupiatis,

infamiae lamen ac reprehensioiiis notam cunctorum
praelereuntium judicio
non evadet. Iia igitur

etiam nos oporlet

cum fueri-

m.usin

liiijusmodicogiiationes
peslifera recordationo
deducti, raptim ab earum contemplatione
discedere,
et implere illud quod a Salomone praecipitur : Sed
COMMENTARIUS.

in his collationibus
corrigere el casligare negliguut,
eisque segniter indisserentes,
pluribus in locis, e
in
PastoIta D. Gregorius
dulgent aut dissimulant.
quibus haec praecipue nolanda. Abbas Serapion colrali (Cap. 26) : Si medicinalis arlis minime iynari selat. 5 cap. 4 : Puritali, inquit,
studentibus plurimum
candum vutnus cernerent, et tamen secure recusarent,
corifert ut harum carnatiurri passionum rnatetias ipsas
sibf primilus sublrahant,
profecto peccaium fralernm morlis ex solo torpore com-'
quibtts potesl vei occasio vet
millerent. Qttanta ergo culpa involvanlur, aspiciant, qui
recordalio earumdem passionum wgrotanliadhuc
animpe
dum cognoscunt vulnera meitiium, curare negligunt ea
Necesse
est
enim
ut
morbo
gerierari.
duplici duplex
seciione verborum. Unde etbeneper prophetam dicilur:
adhibealur curatio. Nam corpori, ne concupiscentia in
Malediclus qui prohibet gladium suuiv a sanguine (Jeeffectum lentet prorumpere, necessario effigies el malerem. XLVIII). Gladiumquippe a sanguine prohibere, est
ria sublrahenda est; et animw nihilotninus,
tte eain
vel cogilalione concipiat, allentior tneditalio
prwdicationis verbum a cumalis vitm interfeclione retiScriptuuere. De quo rursum gladio dicilur : f giadius meus
el
sollicitudo
ac
remolio
rarum,
toliludinit
pervigil,
nianducubit carnes (Deuler. xxxn). EtPetrus Datniani C ulililer apponenda. llefn abbas Joannes collal. 19 c.
16 : Contra fornicationis spirilum diversa ratio (supple
(Lib. iv episf. 3) : Ille, inquit, gladium compescil a
negligit vinsanguine, qui peccata delinquenlium
ccrlandi) et dispdr est causa. Nam quemadmodum cordicare.
pori usus libidinis carnisque vicinilas, ila eliain menli
"
memoria ejus est penitus sublrahenda. Salisenim
.Nempe praeleritorum, ut ante dixit, peccatorum
perniciosum esl, adhuc infirmis wgrisqite pectoribus vel
memoriarn retractare. Quod de peccatis carnalibus
lenuissimam recordalionem hujus passionis admitlere,
et venereis inteiligendum
esi,ut indicat etiani lilulus
elc. Hsec illi, quibus non repugnat quod superius
variat;
htijits cap., qui tainen apud auctoresnonnihil
docuit Auctnr, sive abbas Pinufius (Collat. 2U
nam Dionysius et Ciaconius liabent : Quod utilis sit
cap.
et
recordatio
oblivio
non
modo
sed
poeniientiani
et
quod
flagtliorum
7),
agenlibus
ulilein,
perfeclis
peccali,
necessarium csse peccatoruni recordationem,
sit vitanda. Cuychius vero, secunduin editionemPlanut cum
tinianam et Basileensem ; Quod utilis sit profectus
: Quoniam
jugi peetoris sui contusione proclamanl
rerordulio sit vilanda,
ineam ego cognosco, et peccatum meum
obli iopeccati, etquodflagiliorum
iniquitalem
ubi sane profectus redtindare videiur, cum absqne eo
conira me est semper (Psal. L), ubi plura liac de re
notavimus. Uiilis enim est peccatorum
planior et plena sit sententia : Quod utilis sit oblivio
recordatio,
nou
sed
el
diceref
'ut
admissa
defieat
non
ila
tamen ut
cujusvis peccati,
quis
puniat;
peccati, etc, quasi
in eorum assidua aut diutina cngitatione, seu imagillagitiorum, ul stalim exponil. Flagilia siquidem pronatione, seu revolutione, immoreiur.
prie dicuiitur, non tiuaelibel vitia, sed praecipue pecQuod proecipue
el
flain
cata carnis aut luxuriae, quia turpia , servilia,
locum babet
pcccatis carnalibus, ut dictum est,
lam qnoad viros perfectos, qui longa poenitenCatone Slupra, ait,ef adulgris digna. UndeCiceroin
j. idiiue
"
tia praeteritoevitae maculasabsterserunt.quam
teria, et omne lale flagiiium, nullis aliis illecebris exciquoad
in
li
de
et
nisi
Et
sed
diversa
ratione. Nam
tari,
Finibus, flagiliosas
imbecilles,
voluptatis.
iinperfectos
noxia estrecordaiioejusmodi
vocat libidines. Hujusmodi
porro peccata, non resiimperfectisquidein
peceorum
ut
alia
sed
hoc
ut
ex
ob
stendo,
est,
naturae
vitia,
fugiendo,
catorum,
dictispatet,
fragilitatem
recordationem et cogitationem
De lalipenitus exciudendo
corruplae et periculum vitiosae oblectationis.
ut aliassaepe dictum est (Collat. 19 cop.
bus enim potissimum loquilurapostolus
vincuniur,
Jacobus, cum
ait: Unusquisque tentatur a concupiscentia sua abs16), el patet ex loto conlextu hujus capitis. Hujusmodi ergo praeteritorum seu diu commissorum
tractus el illectus (Jac. i). Perfectis vero, aut propcccatorum memoriam relractare ac revolvere non exdulficientibus, cum hacoccasione a conlemplationis
et revolvuntur
in
pedit; quia quo magis cogitantur
cedine, orationis fervore et fiducia aliisque sanclioeo majorem afferunt viliosae libidinis et
ribus exerciliis
absirahuntiir;
quod praecipue speparticulari,
et incentivuni,
aut ceile perictasse videtur abbas in hoc capite, ct prse se fert
voluptaiisiUecebram,
titulis ille a Dionysio et aliis prselixu?.
culuiii, ntdocet S. Thomas nnper in hoc argumenlo
Citatus. Quam doctriuam cunlinnanl etiain alii Patres

JOANNIS

1167

CASSlANl

COLLATIONES.

H68

exili
noli demotati in A.
CAPUT X.
[ Lipi. in marg. exi ], inquit,
De tatisfacliontt
indicio, ef oblivione prmteritorum
loco ejus, neque inlendas oculo luo tn eam ( Ptov. v);
cyiminum.
ne videntes nos angcli imroundis ac turpibus cogilae Noverimus autem
tunc
nos, ut ssepe diximus,
tionibus involutos, non possint de nobis praetereundemum pro praeieritis satisfecisse peccatis, cum ipsi
les dicere : Benedictio Domini super vos, benediximus
motus atque affectus per quos poenitenda commisivobis in nomine Domini (Psal. cxxvtu). Impossibile
mus fuerint de noslris cordibus ampntati.
Quod taimmorari,
namque est mentem bonis cogilationibus
men nullus obtinere posse se credat,
qui non prius
cum b principale cordis ad turpes atque terrenos inipsas causas atque materias pro quibus in illa collaVera est enim illa Salomonis
tuitus fuerit devolulum.
psus est crimina omni spiritus fervore succiderit;
ut,
sententia : c Oculi tui cum viderint alienam, os luum
verbi gratia, si in fofnicationem
vel adulterium pertunc loquetur prava, et jacebis tamquam in corde
niciosa feminarum familiaritate
collapsus est, summa
maris, el ticut gubetnalot in magna lempestate; dices
festinatione eiiam ipsum earum devitet aspectum ;
non
et
deluserunt
ted
autem : Fetierunt
dolui;
me,
aut certe, si per abundantiam vini epularumque est
aulem
Derelictis
,me, ego autem nescivi (Ptov. xxm).
illicitam
nimietate
ciborum
succensus,
crapulam
lerrenis
sed
etiam
non solum turpibus,
cogitationibus
n summa districtione
castiget. Et rursura, si in peruniversis, erigenda est semper ad coelestia nostroe
aut homicidium , aut blasphejurium, aut furtum,
menlis intenlio, secundum Salvatoris nostri sentenmiam, pecuniarurn desiderio aique amore corruptus
tum, inquit, illic et ministetmeus
xu). Solet enim frequenter accidere ut
erit(Joan.
dum vel suos vel aliorum
lapsus imperilorum
quis-

tiam.

Ubienimego

retractat affectu,
piam miseranlis
lissimi leli voluptario
perstringatur

ipse etiam subtiassensu; et ini-

sub specie pielatis exorlum, obsceno ac noxio

d Snnf enim tii<e
fine concludit.
quw videntur hominibusrectw ,novissima autem earum venient in profundum
tium

Quapropler studendumest nobisut

inferni(Prot).xvi).
virtutum
potius appetitu et desiderio regni coelorum,

maieriam ayaritiae illeclricem

incurrit,
nis abscindat. Si in iracundiae vitium

suse deceptio-

superbioe passione propellitur,

arrogantise ipsius fomilem summa
virtute cOnvellat. Et ila ut unumquodque
humilitatis
peccatum possit exstingui, causa atque occasio per
quam vel ob quam admissum est debet primitus amputari. Islo elenim curationum
rcmedio, ad oblivionem quoque admissorum criminum
venilur.
]
CAPUT XI.

sine dubio

per-

peccatorupi non debet nos capere oblivio,

sed morlalium dumtaxat.
noxiis
vitiorum
nosmelipsos
recordationibus,
quam
Verum ista proedictac oblivionis
definitio ' super
ad compunctionem
laudabilem provocemus, quia ne- "
tantum sit criminibus
capitalibus
constituta,
quoe
cloacae
tamdiu
cesse est
quempiam pestilentissimis
Mosaica quoque damnanlur,
quorum sicut per confetoribus
versalionem bonanf abjiciuntur
quamdiu supra eam stare vel
vel consumunlur afprsefocari,
coenum ejus voluerit commovere
fectus, ita etiam accipit poenitcntia finem. Caeterum
s ab istis minutis in quibus scplies iuslus cadit,
ALARDI

GAZ,EI

Venialium

COMMENTARIUS.

a Textus Vulgalus : Longe fac ab ea viam luam, el

absolulum , auamdiit sibi satisfactioni el gemilibus incubanli vel illorum
ne appropinques foribut ejus (Prov. v). Ubi D. Hierocriminum
ijum gemit vel tiinilium
anle oculos imago prmluseril, eorumque non dicain obnymus haec habet: Ef Aposlolus ail: Fugile fornicalionem (I Cor. vi), outa nimirum primum hujus vitii
leclaliosed vel recotdalio infestaveritmenlem.
Et iiiif.i:
reinedium est longe ab eis fieri quorum prmsenlia vel
Tum demum ptmlerila nobis viiiorum contagh remissa
esse credenda sunt, cutn fuerint de corde nostro prwallicit,vel cooperalur ad vilium. Sed et ab hmrelicorum
senlium voluplalum desideria pariter passiotiesque deaudilu segregari infirmis attdiloribus prodest.
b ld est, roenleii), seu cogilaiioneni,
de quo vide
vide ibidem
pulsm. Quce quomodo intelligi debeatil,
notalum.
annotaiionem ad cnllat.7 cap. 12.
c Vulgata versio : Oculi tui videbunt extraneas , et
f Id est, de peccatis mortalibus.
Potcst ex hoc
cor tuum loquetur perversa; el eris sicul dormiens in
cap. probari distinctio peccali moilalis, quod crimen
medio mari, el quasi sopilus gubernalor amisso clavo,
vocalur, et venialis, sive delicti; quam Pelagius, et
et dices : Verberaverunt me, sed non dolui; traxerunt
Jovinianus hoeretici tollebnnt e medio. De qua D.
D Gregorius xxi Moraliurn
tne, et non sensi. In quem locutn Ven. Beda : Vox,
(Cap. 9) : Hoc, inipjit, inter
Mens quippe a
ait, percussi et dormientis exprimitur.
peccatum dislal et crimen, quod omne crimen peccatum
dormiens verberalur, el non dolet,
cura sollicitudinis
esl, non lamen omne peccatum crimen esl; el in hac
vita multi sine crimjne, nullus-vero esse sine pcccatis
quw sicut iiriminentia mala non prospicit, sic nec qum
valel. In qua videlitel peccatorum et criminum dislinperpelraverat agnoscit. Trahitur, et nequaquam senlit,
ctione pensandutn esl, quia nonnulta peccala animam
qui per illecebras viliorum ducilur, nec lamen ad sui
cifstodiam suscitatur.
Qui quidem evigilare opiat ut
Eadem fere D.
potluunt, quam crimina exsiinguunt.
vina rursum reperiat; quia quamvis somno sluporis a
Aiigustinus in Enchiridio (Cap. 64).
Minuta a Pjiiribus dicuutur peccata venialia, altui cusiodia prematttr, vigilare tamen ad curas smculi
lusione quadam ad illud Lucae xn : Dico libi, non
niiilur, ut semper voluptatibus ebrietur; et cum ad illud
dormial in quo solerter vigilare debuisset, illud appelit
exies inde, donec eliam novissimum tninulum reddas.
ad quod laudabiliter dormire poluissel. Hactenus Beda.
Per novissimum
enim minutum
Patres
intelligunt
d Cilatur haec sententia collal. 1
cap. 20, ubi eliam
peccata lcvissimaj, ut sunt verba otiosa, pro quibtis
in carcerc purgatorii saiisfaciendum erit, nisi in hac
aliquid notavimus.
0
vita purgala viel relaxata fuerint. D. Ilicronymus
in
Cap. 5: Indicium salisfaelionis et indutgenlim esl,
Matihaei cap. v: Hoeetl,
Non
uffectus quoque eorttm de nosiris cordibus expulisse.
inquit,
quod dicit:
Noverit enim unusquitque necdum se peccatit pristirin
egredieris de carcere, donec eliam mimtta peecata per*

H69

DE REMISSIONE

XXI.

COLLATIO

H70

QUINQUAGESIM^E.

est (Prov. xxiv), et resurgit,

dicens: Si dixeritnus
numquam j^ abrupla definitione
utscriptum
pronuntiat,
aut per
deerit poenitudo. Aut enim per ignorantiam,
quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et
aut per sermonera,
verbum ejus non est in nobis (Joatt. i). Proinde peroblivionem, aut per cogitationem,
aut per obreptionem,
aut per necessitalem,
aut per
fectionis culmen perlingere
cupienti non satis prodid est ab illierit ad finem poenitentioe pervenisse,
carnis, singulis diebus vel inviti, vel vofragilitatem
lentes

frequenter

pro

incurrimus,

quibus

et David

orans Dominum, purificationem

atque indulgentiam
deprecatur, dicens: Delicta quis intelligil ? ab occultit
meis munda me, ef ab alienis parce servo tuo (Ps. xvm).

indefesso
citis temperare, nisi eliam in illis virtulibus
cursu semetipsum semper extenderit quibus ad satisfactionis

indicia

criminura

pervenitur.

quae abhorret Dominus,

nisi etiam illam
sufflciet,

quam abstinuisse
virtutum
fragrantiam

de cotpore morlis hujus (Ibid.).

in his facilitate tamquam naturali
lege

sederit.

tibetabit
ut

Tanta

enim

ALARDI

GAZvEl

solvas. Augnstinus serm. 41 de Sanclis : Illo, inquif,

iransilorio
igne , de quo dixit Aposloius : Ipse autem
salvus erit, sic lanten quasi per ignem, non capilalia,
sed minuta peccala purganlur.
El infra : Quibus (peccatis minuiis) licet occidi animant non credamus, ita
lamcn eam, veluti quibusdain puslulis et quasi horrenda
scabie replentes, deformem faciunt, ut eam ad amplexus
illius sponsi cmleslis aut vix aul cum grandi coitfutione venire permiltant.
a D.
August. lib. rie Natura etGratia
cap. 36 : Exde qua propler
cepta, inquit, sancta Virgine Maria,
honorem Domini, nullam prorsus, cum de peccalis agitur, habere volo quwsiionem. Inde enim scimus , quod
ei plus collatum fuerit ad vincendutn
omni ex parle
peccatum, quia concipere ac parere meruit eum quem

COLLATIO

CAPUT

abbas Pinufius
Hucusque
ac pcenitentise fine disseruil.

indicio

REMISSIONE

PRIMUM.

puri-

posperfectione,
de satisfactionis

V consfal nullum habttisse peccalum. Hac ergo Virgiit_

excepia, si omnes illos sanctos, cum hic vivereni, con_
ei inlerroyare ulrum essenl sine pec~
' gregare possemus,
cato ? Quid fuisse responsuros putamus , nisi quod
Joannes apostolus:
Si dixerimus quia peccatum non
habemus, nos ipsos seducimus, et verilas in twbis non
est (1 Joan. i). Ita Augusiinus,
cnjiis sententiain
Tridentino
Ecclesia in concilio
(Sess.
comprnbavit
6, c. 2"2), cauone in ha-c verba ediio : Si quis dixerit
hominem semei justificalum
posse in iota vita tua peccata omnia, eliam venialia, viidre, nisi ex speciali Dei
tenel Ecprivilegio,
quemadmodum de Beata Virgine
clesia, anaihema sit. Verum de liis plura dicenda
erunt collat. 22 cap. 9, et collal. 23 cap. 6 et sequemibus.

abbalis

cum
verba collationis
hujus habila
Priusquam
evolvere ,
sumroo viro a abbate Theona incipiamus
necessarium reor ut initium conversionis
ejus brevi
serroone perstringam,
viri
quia ex hoc vel meritum
vel gratia evidentius poterit patere leclori. Hic igitur,
adolescens admodiim,
sludio imperioque
parentum
GAZvEI

PRIMA,

Theonaj.

QTJ IN Q U AG ESIMJE

conjugali. Nam dum pudicitiae

sedulitate
et ancipitem
prospiciunt,
ejus religiosa
lapsum lubricse verentur oetatis, praeveniendos ado-

Q connexus

ALARDI

delectalur,

COMMENTARIUS.

VIGESIMA

Quae est prima

DE

qua Dominus
et Apostolicse charitatis

quembonam

Qui licet ut in
deprecareejus coenobio residere malleraus sollicito
solitudinis
invide istis JJ tur affectu, tamen fama Scythiolicse
tatos, cum retinere non posset, emisit.
Jesus,

prolabimur,
cuslodia ca-

quanlalibet
circumspectione
atque
veantur, a non possit ad plenum ista vitari;
siquidem unus discipulorum,
quem diligebal

a fetidissimis

sordibus,

Et Apostolus : Non enim quod volo facio bonum, sed

quod odi malum, hoc ago (Rom. vn). De quibus idem
etiam ejulans exclamavit:
Infelix
ego homo, quis me

tate cordis

Nec enim

lescentise

esl vinculo

molus licito

remedio
credidcnuptiarum
runt. Cuin crgo bic uniusb lusiri terapus cum con abbatem
Joannem, qui
juge peregisset, venil ad
merilo
sanctitatis electus d diaconkc
tunc temporis
COMMENTARIUS.

a De Theona , vel Theone, abbalc dictum est ad

erant. Est enim quinquennale tempus. Ideo vero sic
coll.2c. 11, cujus exhortationecompunctusSerapion
vocaiur, eo quod censu in republ. petacto urbs Rotna
lustrabalur.
Sic ille. Varro lib. v : Lustrum quinoccultum gastrimargise vitium, quo laborabat, manifeslavit, et insigni miraculo ab eo morbo curatus esl.
quennale leniptts significal, el a luendo, hoc esl, solvcndo, deducilur, quod quinto quoque anno vectigalia et
Agunt de eodem Palladius Lausia. 50, ubi eum virum
tributa solverenlur , sive quod singulis quinquenniis
sanctum vocat, et proplieiise dono praeditum , ct trilenuisse scribit;
Sozomeciviiates luslrareniur.
Quia igitur census ipse , sive
giuta annorum sileutium
lib. vm,
iius lib. vi, cap. 28, et Hisiorioe Tripart.
lustrum,
quinto quoque anno babebatur (quo temauiem huic Theonsc tres collacap. 1. Ascribuntur
poris spatio apud Romanos censorum magistratus
invaluit consuetudo ut lustri nomine spoiiimes proxime sequenles : prima haec, de remissione
durabat),
iium quinquc
annorum
relaxalione
quod olympias
jejunii
tempore
iniclligatur,
Quinquagesimm, idest,
id est, quinquennium.
Hinc
p;iscliali, ut vocamus, usque ad Penlecostcn ; aliera,
apud Groecos dicitur,
de nocturnis illusionibus;
lertia, de eo quod dicil Apo- D apud Sidonium
(Lib. ix eptst. 10) biluslre tempus,
stoltts : Non enim quod volo bonum, hoc facio, etc.
quod scholiastes decennium inlerpretatur.
b Lustruni Isidoro est
< Illum, ut reor, de
(Lib. v Elymol.) Kevzaerepi;,
quo supra collat. 18, quoe ejus
id est, quinquennium, quod quinto anno dicilur condi,
nomine inscribitur.
0 Diaconiam hoc loco docet Baronius
a
e. loco olympiadum)
inquil, propter olympiadas.(\.
(In .il/arfyRemanit.
Adhvx enim consules > adhuc era, nondum
seu diiH
roi, 8 Augusti) accipi pro ipsa ceconomiai

JOANNIS CASSIANI

1171

COLLATIONES.

j,

5172

Harurn scUicet
praesidebat. Non enim afl hunc gradum quilibet pro- A Domino bonae suavitatis offerlis.
obiatione plenitudinem
quoque fruciuuni universse,pria voluhtate atit ambilione provehitur, sed is quem
Sehiorum eeetus sefatls praerOgativa et
eurictofiilh
que siibstaritiae vestrse, ex qua haec Doinino deliOmtesliriionio excellentiorem
benedicendairi
fiilei ^tqiife viftutuiri
bastis, ubertirii
credenies,
vosque
securidum iiiandali iliius fidem multipliei
ubertste
liibus subliriiioremque censuerit. Ad liunc, inqiiam,
bonorum omniuni etiani in hoc saeculo cumulaubeaium Joannem curii piae devoiionis stridio praididos : a Horiora D.eum de luisjuslis
'citis tuhc juvcriis adveriisset, deferens religiosa riiulaboribus, et
deliba ei de fruciibus justilim tum, ut impleantur horhefa Iriter cMeros plfssessdres, qui certatim decimas
red tua abundantia iritici, vihb autem torcidaria ttta
Vei pflmitifrs friiguiri Suaf um hiemoraio seni de suis
redundent (Prbv. ni). Quam devblionem fideliter
siibstantiis offerebarit,
videretque eos senex cum
multis ad isfemririefibiis confiuxisse, e't devotiohi eoexsequentes [Lips. in ritarg. assumentesj, scitote
cuperet repensare, ccepit eis securidum Apostolum (I Cor. ix) Spiritalia seminare,
quorum metebat dona camalia; deriique ita sermonera adhortationis iristituit.

rum VicissilUdinem

Exhortatio

CAPUT II.
B
abbatis Joannis ad Theonam et cmteros qui
cum eo venerunt.

o filii charissimi, pia veslrorum

et devolionem bujus oblationis,
milii credita est, gratanter amcujus dispensatio
plector, quia iideliter primitias vestras ac decimas

Deleclor quidem,
munerum largitate,

indigenlium

usibus

profuturas

velut

sacrificium

ALARDI

vos legis antiquse justiliam consummasse, sub qua

cam realuin inevitaturic positi el transgredicntes
biliter

incurrebant<.

apicem perveiiire

et impientes
npn polerarit.
CAPUT 111.

ad perfeclionis

Dc decimarum el primittdfufri oblatione.

TJecimoe b siquldem prsecepio Domini usibhs Levitarum, oblaiiones vero ac primitioe erant sacerdotibus consecrat'. (Num. v ef xvm); sed primitiaruhi hic erat modus, ut quiriquagesima pars vel
templi vel sacerdotum mifrugum vel animalium,
nisterio praeberetur; (Num. m). Quem modum tepi-

GAZ^II COMMENTARIUS.
;
agimus, de universsie cceleslis gralise quam percepipensalione moriasterii. Dispensationem enim Latina
voce idem munus appellat Cassianus Inst. lib. v cap.
mus, substantia viel frugibus Dominum honorare
40. At multo probabilius videlur accipi, sicut et coll.
jubemur, hoc est, ejus in omnibus, et non nostram,
18 c. 7 et rursus infra c. 8 et 9, pro collecla seu
quaerere laudem. S|ed et ille Dominum de sua substantia suarumquei frugum primitiis honorat,
collectione pecuniariihi et eleemosynarum quoe a poqui
omne quidquid borii operatur, non hoc suis viribus
pulo diebus dominicis conferebantur in ecclesia, in
usus monacliorum
et aliorurn pauperum:
qoarum C ac meritis, sed supernae graiise tribuit, memor illius
verbi : Quta stne me nihil poieslis facere (Maith. vi).
cura et dispensatio uni raonacho a senioribus electo
b Numer. xvm de levitis dicilur : Nihil aliud posut monachorum et eremitaruro qui
coromittebatur,
sidebunl, decimarurri oblatione contenli, quas in usus
aliorumque egentium
per eremum dispersi erant,
eOriim et necessthria'sepafavi. Porrp tolus hic locus
aut inflrmorum necessitati pfovideret.
Uude et cftcoex commeniarioi).
vocamris.
nomus dicebatuf; liridie eleeinosynariiim
Hierbnymi iii Ezechielis cap. XLV
ubi quatuor genera decimarum
Id enim satis aperte signiflcatur verbis sequeniibus,
desumpius videtur;
: Ssx5a,iinquit, hoc est, decimam parlem
cum dicitur : Ad hunc beatum Joanriem cuin piw dedislihguit
oriiriium frugum, LevUicw tribui populus ex lege debe
votionis studio prmdictus tunc juvenis advenisset, defebat. Rursum ex ipsis decimis levitm, hoc esl, inferior
rens religiosa munera inter cwleros possessores qui cerminislrorum gradus., decimas dubat sacerdolibus , et
lalim decimas vel primitias frugum tuarum memoratb
Erant quoque el
hwc esl quw appellalpir SetitEpoSe-xaSaseni de suit subslaniiis offerebant,
etc. Dicebantur
aliw decimm, quas unusquisque de populo Israel in
autem hi tales exbibere aut deferre diaconiam , aut
sitis horreis separabat, ut comederet eas curh irel ad
praesidere diaconise, qtiod idem erai, ac paupefibiis
in urbe 'Jefusalem, et m veslibuto lempii,
aut, quod vulgo
temptiiin,
erogando eleemosynas ministrare,
et sacerdoles ac leviiqs invitarel ad convivia. Erant aumensae pauperum prseesse. Quo munere
dicitur,
lem el alim decimm, \quqs pauperibus recondebanl, qttw
functi primum Hierosolymis
septem primi diaconi
Grmcb sermone dpjpellantur fzrwYoSexaSai. At vero
ab apostolis ea occasione instituti (Act. vi), el Roniae
S. Laurentius levita et mariyr sub Sixlo pontifice,
pfiriiiiiva (id est,pri|raitise) quw defruqibns offerebani,
et, si recentiora quaeras tempora, Titus diaconus , -. non erant speciali numero definita, sed offerentium arbilrio derelicla; traditionemque accepimus Hebrmorum,
cnjus meminit D. Prosper in Chronico anno Domini
non tege ptmceptam , sed magistrorum arbitrio inoli
429 his verbis : Titus diaconus vir sanclus Romm petam : qui plurimUrn, qttadragesimam parlem dabanl
cunias pauperibus dislribuens interfectus. Vide cselera
alibi notata (CoW. 18 c. 7) de diaconia.
lacerdotibus; qui minimum, sexagesimam; inter qua Ita eiiam ex Graeco cital D. Hieronymus
in
dragesimam et sexagesimam licebat offerri quodcumEzechielis cap. XLV. Vulgata autem lectio est :
que voluissent. Qttbk igitur in Pentaleucho dubium
aereliclum est, liic specidliier definitur propter sacerHonora Dominum de tua substantia, et de primiliis frudotum avariliam, ne amplius a populo exiganl in prigum omnium luarum da pauperibus (PrOv. m). Ubi
sed de
mitiis deferendis, id esl, ul sexagesimam partem offeidem Hieronynius : Multi multa pauperibus,
rant eorum qum gighuntur e lerra. Haec Hieronymns.
aliena subsiantia,
ac frugibus,
quas vi vel frande
c Sicut ex deciniis datis a laicis sacerdotibus dede suo; sed
tribuunt. Multi largiuntur
rapuerunt,
cimae sumebantur quoe principi sacerdotum a sacerlargiendo Dominum non honorant, quia favoris hudotibus inferioribus dabantur; ita fiebat de primitiis,
faciunt.
mani, et non amore superni inspectoris,
Qiii ergo proficuum sibi eleemosynse fruclum fore- ' . et dicebantur istoe decimae decimarum, et primiliae
Qui eas offerebat, dicebat: Eccenunc
primiliarum.
desiderat, et de suis propriis, et in Condiloris honoegoattuli tibi primitias frugutn terrm, quasdedisti mihi,
remtribuat, ulscilicet homines, qui ejus plasina sunl,
Domine. Cui respondebaiur : Benedictus tu in civitule,
quique ad ejus imagiiiem sunt facti, recreentur. Nnn
el benediclus tu in agro. Benedicli filii uieri lui, et gesolum autem.de subsianlia pecuniae, quam pauperi
nimina terrm iuw, et fruclut jumentorum tuorum, elc.
sed de cunctae bonse operationis quara
porrigimus,

H73

COLLATO

XXI.

DE REMISSIONE

QUINQUAGESIMJE.

IlTl

etiam lugubriter
Aet pro bis Domiiio pie supplicans,
dioresquiqueinfideliterminuentes,
religiosioresvero
etiam cumulanles, illi ex sexagesima, hi autemex
Iia Eliam quoque et
flevit, et ultus est interfectos.
quadragesima fructuum suorum parte pendebant.
Jeremiaro probamus non fuisse sub lege , qui cum
a Justi enim,
quibus lex non esl posita, sic probantur
licito uti coujugio absque reprehensione potuissent,
non esse sublege, ut justilias legis non solum imElisseum
perseverare tamen virgines maluerunt.Sic
ac reliquos ejusdem propositi viros Mosaica legimus
plere, verum etiam superafe contendant, sitqiie devotio eorum legali major imperio, quae observantiam
de quibus Apostolus ita dicit:
superasse maiidata,
cumulans praeceptorum voluntaria
Circumierunt in melolis , in pellibus caprinit, angu[Lips. in marg.
voluntarie]

addat ad debita.

tiali, afflicti, egentes, quibus dignus non erat mundus,

in tolitudinibus erranlet, et in monlibus, et in speluncis,
et in cavernis terrm (Hebr. xi).d Quid de flliis Jonadab

CAPUT IV.
Quod Abraham, David et cmleri sancti mandata legit
fuerint supergressi.
Ita namque et Abrahani futurje legis prcecepla
legirous supergressum, cum superatis quatuor regi-

filii Rechab dicam, quos Jeremiseprophetae, offerenti

ex praecepto Doniini vinum, ita legiriius respondisse:
Non bibimus vinum,
quia JOnadab filius Recliab

bus, de spoliis Sodomorum , quse sibi velut victori

pater nosier praecepit nobis, dicens : iVou bibelis
non imroerito debebantur, et quidem rege ipso cujus ~lvinum vos et filii vestri, usquein sempiternum, el domutri non mdificabilis, et semeniem non seretis, el vispolia retulerat suppliciter offerente , nihil penitus
teas non plantabitis, nec habebilis, sed intabernaculis
acquiescit attingere, sub divini nominis testilicalione
habitabitis cunctis diebus vestris (Jerem. xxxv). Unde
proclamans : Extendo manum meam ad Deum excelsum, qui fecil cwlum et terram, si a filo subtegmini
Msque ad corrigiam caligm accipiam ex omnibus quw'
tua sunt (Genes. xiv). Sic David praecepta legis cognoscimus supergressum, quib praecipiente Mose ut
inimicis lalio redderetur, non solum hoc non fecil,
verum etiam dilectione complexus est persequentes,
ALARDl

G.\ZMl

etiam ab eodem propheta merentur audire : Hwc

dicit Dominus exerciluum, Deus Israel: Non deficiet
vir de stirpe Jonadab filii Rechab , sldns in conspeciu
meo cunctis diebus (Ibid.). Qui omnes offerre possessionum suarum decimas non contemi, sed ipsa prsedia respuentes, semetipsospotius

Deo ac suas animas

COMMENTARIUS.

a Lex , ait
Apostolus,
justo non est posita, sed
injusiis, etc. (I Tim. i). Cujns sententiae verum inlellectum docet Augustinus (Lib.de Spiritu et Liltera
cap. 10) petendum esse ex aliis similibus ejusdem C
Aposloli senteniiis, ut est illa ad Rom. vi: Non enim
estit sub lege, ted sub gtatia; et cap. vn : Nunc autem soluti sitmus a lege, in qua delinebamur; et ad
Gal. v : Si spirilu ducimini, non eslis sub lege. Quibns sententiis non significat Apostolus justos non
teneri legibus, vel non peccare si legem non servenl; sed non habere legem supra se, quasi cervicibus suis imminentem , et flageilo terrentem ac minantem , ut habent injusti, qui limore tantummodo
pcenae legibus obtemperant.
Operanlur enim jusii
bonum amore justitiae ac libenli
animo , opefaturi
eliamsi lex non esset, aut nullam poeriam riunaretur.
Unde ipsi sibi turit lex, dum ostendunl opus legis sctiptum in cordibus suis, sicul Apostolus ad Rom. 11
dicit: Unde in eos non habel lex vim coactivam, ticttt
habet m tn/usfos, ait S. Thomas(l-2,
7. 96, o.5adl).
Quod et poeta eleganler expressit illis versibus :
Oderunt peccare boni virtulis amore :
Oderunt peccare mali formidine pcenae.
^.
v

per charilalem, quam Spiritut sanetus cordibus eorum

infudit, votuntarie id quod legis est implenl. Alio modo
polesl intelligi, in quanlum hominisoperaqui a Spiritu
sancto agilur, magis dicuntur esseopera Spiritus sancli
quam ipsius hotninis : Unde cum Spiritus sanctus non
sit sub lege, sequilur quod hujusmodi opera, in quantum sunt Spiritus sancti, nonsunl sub lege.
b Talionis legem non indixit
Moyses singulis et
privatis hominibus, utScribae et Pliarisaei perperani
sed judicibus dumlaxat et magistratiintelligebant;
bus, ut aliasdictum est (Cotlat. 8 c. 24), nimirum ut
ei puniendis injuriis proximo illatis, et
injudicandis
ad judicium deductis, hanc regulam el modum tenerent, et noxios poena talionis punirent, vulnus pro
vulriere, livorem pro livore, morlem pro mofte irrogando; oculum pro oculo, denlein pro dente auferendo.
c Eliam, Elisasum, Jeremiam , aliosque in veteri
Testamento
etiam
virgincs
permansisse lestatur
D. Hieronymus in epist. ad Eustochium (Epist. 22) :
Virgo, inquit, Elias, Eliswus virgo, virgiites filii prophelarum. El Jeremiw dicilur : /if fi ne accipiqs uxorem. Ei lib. 1 adversus Jovinianum cap. 13 etimdeni
redarguit, quod Eliain et Elisaeum slujte in calalogo
Quocirca justi in lege potius esse dicuntuf,
quam
pOneret maritorum.
Idemque Confiriiiat Cassianus
sub Icge, utidem Apostolus de seipso ait (1 Cor. ix):
lib. vi Iustit. cap. 4.
d De his D.
Factus sum iis qui sub lege sunl quasi sdb lege essem
Hieronyrrius episi.adPaulinum(Ep/sf,
non
essem
sub
ef
tis
sine
erant
ubi
eos
monachis veteris Testamenli annume(cum ipse
lege),
qui
lege
13),
rans : De kis, inquil, sunf et ilti filii Rechab, qui vitamquam sine lege essem (cum sine lege Deinon essem,
sed in legeessem Chrisli). Hoc igittir sensu S. Tliomas
ttum el siceram non bibebant, qui inorabarilut in ieriet protoriis, qui Dei per Jeremiatn voce lauddhlur,
(In Comment. el 1-2, q. 93, art. 6) exponil justo non
esse legem positam , id esl impositam tamquam
mittitut eis quod non deficial de slirpe koritm vir slans
coram Domino (Jerem, xxxv). /Joc teor el septuageonus, quod eum premat metu et terrofe supplicii,
e't
sive quoad vim coactivam,
ut modo diclum est.
simi psalmi tilulum significare : FiliorumJoriadab,
eorum qui primi in captivitdtem ducli surit. Isie esl
Quomodo vero justos dicat Aposlolus (Gal. v) non
esse snb lege, idem explicat in bunc modum : lllud
Jonadab filius Rechab, quiin Regrioruin libro scribiiur
verbum Aposloli poiest intelligi dupticiter.
Uno modo
currum ascendisse cum Bieu (lV Reg. x). JBf jiujtfs
lul essesub lege inlelligatur ille qui nolgtis obligalionem
filii sunt, qui in tdberriaculis semper hqbitqhtes, ad
legis subdilnr, quasi cuidam ponderi. Unde glossa ibiextremum, propter irrupRoriem Chqldaici exercitut,
dem dicil quod sub lege esl qui timore supplicii quod
sustinuisse
intrare compulsi, hanc prirni capiivilatem
a malo opere abslinet.
lexminatur, non amorejustiiim,
'dicuniur,
qnod posi solitudinis liberlalem, urbe, quasi
Et hoc modo spitituales viri non surtt sub lege, quia
carcere, stnt reclusi.

1175

JOANNIS

CASSIANl

COLLATIONES.

1170

obliilerunt,
pro quibui nulla ab homine fieri com- A evangelicse gratise esse panicipes,
qui consummare
in Evangelio
conteetiam lcviora legis praecepia contemnunt?
mutatio potest, sicut Dominus
Quorum
facilitatem
statur : Quam dabit Itomo commutationem pro anima
verba
usque adeo imperiosa legislatoris
sua (Malth.

CAPUT
Quod tub Evatigelii
Quapropler

graiia
mandata

V.
degentet mperare
legaliu.

scire debemus

quolidie

legale mandatum,
inlonatsermo
(Malth.

decimas

de substantiis

exigitur

ut

tesiantur,

xvi).
debeant

nos (a quibus non jam

sed quibus evangelicus

: Si vis perfectus
Hte, vade, el vende omnia qtim habes, et da pauperibut,
et habebit thetaurum in cmlo, et veni, tequere me), cum
noslris

xix)

offerimus

Deo, adhuc
el necdum

etiam! malediclum

non

implentibus
9111non per-

: Maledictus enim , inquit,

proponatur
manserit in omnibus\qum scripla tunt in libro legit
hujus, ul facial ea (Deut. xxvn). Hic aulem pro exet sublimitale
mandalorum
dicitur
: Qtti
cellentia
poletl capere , capiai(Matth.
xix). lllic legiferi vioindicat parvitatem.
compulsio,
praecepiorum
vobis hodie cailum et terConlestor enim , inquit,
raro, quod si non custodieritis
prsecepta Domini Dei
vestri, peribitia a facie tcrrse (Deut. iv). Hic magnilenta

flcenlia sublimium
sub legis sarcina detineri,
mandatorum,
ipsa non lam impequodammodo
conditione signalur :Si vit
ad evangelicum
illud fastigium pervenisse, quod obrantis, quam adhoriahlis
sibi, non tantum praesenlis vilae bene- IB perfeclum esse, fac hoc aut illud (Malth. xix). Ibi
teroperantes
eliam recusantibus Moyses pondus apinexcusabile
ficiis, sed etiam futuris praemiis munerat. Lex enini
factoribus

suis non regnorum

solalia repromisit,

coelestiinn

praemia, sed

dicens: Qui fecetil hmc,

vilsehujus
vivet in eit (Levit. xvm). Dominus aulem discipulis
suis et apostolis : Beati,
inquit,
pauperes spirilu ,
quoniam ipsorum est regnum cmlorum (Matlh. v); Et

et ad perfeponit. Hic consilio tantum volentibus

ctionem festinanlibus,
Paulus occurrit.
Non enim
crat, nec, ut ita dixerim,
generaliler
praecipieridum
canonice ab omnibus exigendum
, id quod propter
non potest passim ab omniroiriflcam sublimilatem

omnis qui teliquetit domum, velftattes,

aut sototes,
aul palrem, aut matrem, aul uxorem, aul filios, atil
agros , propler nomen meum, centuptum accipiet , et

bus apprehendi,sed consiliopolius

et gratia: ut hi qui magni sunt,
coronari
fcctionis
non immeiilo

vilam mlernam postidebit (Matth. xix). Nec iramerito;

non enim tam laudabile est si ab illicitis
quam si
etiam a licitis lemperemus,
et his propter ejus re-

sunt

verentiam

ledictionum

non utamur

qui ea nobis propicr inlirmiutcnda pcrmisit.

Ilaque si etiam lii

et

mensuram

plere non possunt,

derum tecti latere

provocanturorancs
possint virlute per-

: qui atitem parvi

oetatis pleniludinis
Chrisli
im-

licet

fulgore majnrum velut silamen a tenebris roavideantur,

praesentium
quoe in legesunt, alieni.nec
tatcm nostram
ncc stipplicio
inalorum
cladibus
abdicantur,
plesuorum fideliter
offerenles (G ctuntur oeterno. a Nori ergo Cliristus ad illa virtulum
qui decimas fruclHum
necdum
excelsa fasligia queroquam proccepti necessilate conprseceplis Domini antiquioribus
famulaniur,
culmen ascendere;
illi qui ne
sed liberi arbitrii
possunt evangelicum
provocat poteslate, et sastringii,
accendit.
hsec quidera faciuni, quanlum ab eo absiut, manifelubriiate
consilii, et desiderio perfeciionis
ubi necesstissime pervidetis.
Nam quemadmodum
Ubi enim praeceptum, ibi b necessitas,et
poterunt
ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

a Locus communis
de consiliis
ad
sibi non fuetat imperdtum, elc. (Vide eumdem i ep.
Evangelicis
12 ad Euslochium c. 8).
afix monachi sponte ac libere se obligaut;
quoeque
b
a praeceptisdislinguuntur;
occura theologis triplex necessitas , sicdequibusnotanda
Distinguitur
runt nonnulla SS. Palrum
til et triplex
lib. n de Monachis
libertas (Bellarm.
elogia huic loco consentanea. Gregorius Nazianzenus orat. 1 in Julianum :
cap. 29). Prima esl necessitas naturalis, qnae estabnostris aliw parendi necesiilatem
In legibus, inquit,
soluta determinalio
ad unum; quomodo bestiac operantur ex necessitate : huic opponitur libertas arbipossunt: alim
imponunt, nec sine pericuto prmtermilti
sed in eleclione et volunnon necessitate constringunl,
trii, quae est in homine. Secunda est necessiias colale positw tunt : ac proinde hanc ralionem hubenl, ut
sive ea sit absolula coactio, ut ctira quis
aciionis,
honote et prwmiis exornentur; qui
trahitur
ire : sive sil moralis,
et
qui eas custodierinl,
vi, quo nonjvult
autemminus easexpleverinl,nihil
coaclio : ut cum quis nollet alipericulipertimescanl.
quasi conditionata
: Neque hoc jubel
facere et non libenter facit, facit tamcn coacius
Cyprianus Iib. de Habitu virginum
n" quid
timore aliquo humano aut servili. De qua neccssiDominus, sed horlatur; nec jugum necessilalit imponil,
liberum : sed cum
late loquitur
cum ail : Non ex Irislitia,
quando manet voluntatis arbitrium
Aposlolus,
habitalionet multat apud Palrem suum esse dicat, me: Nevelul
aut ex necessitale. Et.ad
Pliilemonem
ex
lioris habitaculi hotpilia demonstral.
Habilacula isia
necettitaie bonum luum sit, sed voluntariutn : id esrt,
meliora vos pelitis; carnis desideria caslrantes, majorit
nou coactum aut exjtortum, repugnante
voluntate,
sed ex proprio affeclu. Teriia est necessitas obligagratim prmmium in cmlestibtts obtinetis. Ambrosius lib.
de Viduis : Qui prwceptum, inquit, impleverint, dicere
lionis, sive ea proveniat ex praecepto, sive ex voto :
cui opponitur libertas
ab hujusmodi obligalione.
Id
possunt: Servi inutiles sumus; quod debuimut facere,
id
eniro dicimur lilicre facere, quod non tenemur;
fecimut (Lucm xvn). Hoc virgo non dicit: non dicit ille qtii
bonatua vendidit et pauperibus distribuit.
vero necessario, quod lenemur facere. Talis autem
Hieronymtis
lib. 1 in Jovinianum : Proponif agonolhetes prmmium,
sed earn
necessilas non excludit liberlatem
arbilrii,
invilat ad mrtum, tenel in manu virginitatis
autmeritum
bravium,
proesupponit; nec miriuitbonitalem
opeettendit pttritsimum fontem, el clamitat : Si quit siiil,
D. Augustinus in epist.
ris, scd potius augel.Uiide
veniat et bibat. Non dicit: Velitit, noliiis, bibendum voad Armenlnrium,
qui de voto conlinentiae emisso liibit est atque currendum; sed Qui volueril, qui potuerit
slabatur : Non te, ait, otiisse pmniteat; imnio gaude
currere atque polare, ille vincet, itle tatiabilur,
el ideo
jam libi non licere, qripd cttm detrimento tuo licuittet.
plus amal virginet Chritlut, quia tpdnte tribuurit qu'od
Feiix necestitat, quw dd melioracompellii.
De bac u-

1177

COLLATIO

XXI.

DE REMISSIONE

QUINQUAGESIMJE.

H78

sitas , ibi et difficultas;

gentia; ubi negligentia,

ubi difflcultas,
ibi et negli- A
CAPUT VI.
, Quod Evangelii gralia sicul perfeclit tribuit regna cxibi et peccatum;
ubi peccalorum, ita veniabilitet susientet infitmos.
tum, consequenter et poena. Cuslodienles vero hacc
a sicut fortes ad sublimia
Itaque
atque proecelsa
ad quae praefixoe legis severitate
coguntur,
poenam
Evangelicus sermo suslollit, ita non patitur infirmos
ab
illa
potius quae
intentabatur,
effugiunt,
quam
ad ima demergi:
perfeclis quidem tribuens beatitumcrcedem aut prsemia consequantur.
dinis plenitudinem,
veniam vero imparliens
fragilib
tati.
Lex enim consumroanles
praecepta sua, in
ALARDI

GKZMl

hic abbas, cum ait: Vbi ptwceptum,

cessitaleloquitur
ibi necessilas. Confert enim praecepta legis Mosaicae
cum consiliis evangelicis, quae sunl opera perleclionis et, ut vocat, excelsa virlutttm fastigia, et idcirco
non debuit eis iniponi illa necessitas praecepti; ne ex
non quidem
tali necessitate sequeretur
difficultas,
per se et ex natura prsecepli, sed ex vitio et imbeuli accidit in observatione legacillitate hominum,
lium. Quod enitn hic dicitur : Ubi necessilas, ibi difficutlas : ubi difficultas, ibi et negligentia, etc, verum
quidem est de necessitate illa coactionis quam Apostolus vocat spiritum servitutis in limore (Rom. iv),
quo nimirum Judaei praecepta legis observabant, non
aulem de necessitate praecepti, aut voti, per se et
absolule loquendo. Fieri enim potest, immo ordinarie fit, ut quod fit ex prsecepto aut volo, fiat libenlius et promptius quam quod fit sine praecepto aut
id
voto. Quod si aliqtti cum tristitia el difficultate,
accidit ex pravitate aut imbecillitate
hominum, nou
ex nalura prsecepli aut voti. Proinde nihil hinc concludi potest contra voti prsestantiam et dignitalem,
facere aliquid
quasi melius sitaut roagis meritoriura
immo contrarium lenendum
sine voto quamexvoto:
ratione:
est, ut docet et explicat D. Tbomas triplici
Primo, inquit, quia vovere est aclus lalrim, quw etl prmcipua inier virlutes morales. Nobilioris autem virtutis opus
melius esl, et magis meritorium. Secundo quia qui vovet aliquid et facit, mayis te Deo subjicit quam qui solum facit. Subjicit enim se Deo non solum quantum ad
actum, sed eliam quanlum ad polestatem: sicuti ptus
dat, qui dal arborem cum fruclibus, quam qui dal fructus tanlum : ul ait Anselmus in tibro de Simitiludinibus (Cap. 8i). Terlio qttia per votum immobiliter
voluntas firmalur in bono. Facere autem aliquid ex volunlate firmata in bono pertinet ad perfeciionem virlulis,
ut palei per Philosophum in secundo Ethicorum (Cap.
i). Siculi peccare mente obslinala aggraval peccaium,
et dicitur peccatum in Spirilum sanclum. Iia S. Tliomas (2-2, q. 88, orl. 6).
a Hoc
caput cum proecedentibus continuant mss.
noiinulli. Excusi separanl, ut et Dionysitis.
Porro
doctrinam hujus cap. confirmat S. Fulgenlius in cap.
xxiv Matihsei, ubi ait : In quibus mandatis (scilicet
Evaugelicis) tamquam dilissimis ferculis, sic cwlestium
deliciarum copia spirilualis exuberat; uf in verbo Dei
abundet quod perfectus comedat, abundel etiam quod
parvulus sugat. Ibi est enim simul el lacteus potus, quo
tenera fidelium nutrialur infanlia : et solidus cibtts, quo
robutta perfectorum juvenlui spiritualia saucim virluiit
accipiat incremenla {Vide B. Dionys. Areopag. epist.
ad Tilum).
b Obscura sententia : et fere obscurior eliam
lpsa
Dionysii paraphrasis, quae mihi quidem obtigit satis'
mendose impressa, quae sic habet: Lex enim coltocatit consummalis prmcepta sua tamquam in quodam tne-'
dUtiltio meriti ulriusque, lantuin separans agloria perfeclorum, quanlum secernil a damnatione transgressorum. Sed ncc Lavardinus sensum mihi videtur assecutus : qui quidem non aliundeelici
potest, quam ex
prsecedenti cap. ubi bac iraduntur
utriusque
legis,
antiquae et novae, antitheses et veluti oppositiones
quaedam sive differenliae, uimirum : Lex velus lex timoris ; lex nova lex charitalis. Lex vetus humilis in
prmceptis, scilicet caeremouialibus, quae ab Aposlolo
dicuutur
infortnia et egena elementa et riiandala caf*

COMMENTARIUS.
nalia ;qravis et rigida in pmnis et suppliciis, minis et
maledictionibus;
parca et inops in prmmiis, utpote
et lerrenis dumtaxal
lemporalibus
( Gal. iv, Heb.
in proeceptis et
vn). Econirario lex nova sublimis
coiisiliis
Evangelicis,
larga et munifica in praemiis
ccelestibus et aelernis; benigna in pcenis irrogandis
ct peccatis relaxandis;
invitans polius quam terrens ;
et pacem, indulgentiam
ac veniam omnibus poenilenlibus itnpeniens.
Lex vetus perfeclosetimperfectos,
fortes et imbecilles aequa lance lihrans,
pariterque
et
in
mcdituUio
mulclans;
remunerans,
sicque
(ut
bic
inetiti
et
n
dicilur) ufrtusgue
(scilicel praemii
poenae),
id est acquali conditione utrosque collocans et relinaltiora semper proquens. Lex autero novafortesad
vocans et provehens, imbecillis
indulgens, illos amplioribus praemiis remunerans, his ctiam digna suis
meritis praeinia decernens. llaque Lex vetus quantum
a transgressorum damnaiione secernit, lanlum separat
agloria perfectorum, hocest, tam diversaestlexvetus
a nova in remuneratione observatorum,
quam diversa est in privatione transgressorum
: quia sicut humilia et parva sunt proecepta, ita et prsemia; el sicut
transgressorum
poense temporales el externse, iia et
observatorum
remuneratio
et exterua,
temporalis
cum e divcrso in lege nova et Evangelica res se habeat. Verum baec plenius et accuratius explicanda videntur ex S. Thnma, qui de hac ulriusque legis, Mosaicae et Evangelicae, differentia perlractans : Dicendum, inquit, quod omnesdifferentisequaeassignantur
inter novam Iegem et veterem accipiuntursecundum
perfectum el imperfecium.
Proecepla enim cnjuslibet
ad operanda autem
C iegis dantur de aciibus virtutum:
virlutum
opera aliter inclinantur
imperfecli,
qui
nondum habent virtutis
habitum, et aliter illi qui
sunt per habitum virtutis perfecti. llii autemqui nondum habent habitum virlutis,
ad ageninclinantnr
dum virtulis opera ex aliqua causa extrinseca,
puia
ex comminatione
vel
ex
alipoenarum,
promissione
quarum exlrinsecarum
remunerationum,
puta honovel alicujus lmjusmodi : el ideo
ris, vel divitiarum,
lex velus, qua: dabalur iniperfectis,
id est, nondum
consecutis gratiam spirilualem,
dicebatur lex timoris, in quantum inducebatadobservaiitiampraeceptorum per comniinaiionem
poenarum; et
quarumdam
dicilur habere quaedam temporalia promissa. llliautem qui habent virlutem,
inclinanturad
virtutisopera agenda propter amorem virtulis, non propter aliexlrinsecam
: et
quam poenam aut remunerationem
ideo Iexnova, cujusprincipalitasconsistilin
ipsaspiriluali gratia indita cordibus, dicitur
lex amoris, et
dicitur habere promissa spiritualia
et aeterna, quae
TJ
sunt objecta virtutis, praccipue charitatis.
Et propter
. hoc eiiam lex velus dicitur cohibere manum, nou
animum : quia qui timore poense a peccato abslinet,
non simpliciter
ejus volunlas a peccato rccedii, sicul rccedit volunlas ejus qui amore jusliliae abslinet
a peccato: ct propter hoc lex nova, quae est lex ainoris, dicitur animum cohibere. Fuerunl tanicn aliqui
in statu veleris Testamenti
habentes charitatem
cl
gratiam Spiritus sancli,qui principaliier
exspectabant
promissiones spirituales etoeternas,etsecundumlioc
etiam in novo
perlinebant ad legem novam. Similiter
Tesiamento sunt aliqui carnales, nondum perlingennovse legis,.quos oporlnit etiam
tes ad perfectionem
intiovo Te*tamentO iuducl ad virtufis opera perti*

JOANNIS

U79

CASSIANI

COLLATIONES.

118(1

A Siquidem cum decimas frugum suarum solitus esset

a diaconise annis
secernens,
siiigulis
dependere,
primitiarum
quantum
rationein ne audisse quidera se arbilraretur;
tantum separaris a gloria perfeetoriim.
Q>uodquidem
quam
tamen etiamsi similiter implesset, longe nihilominus
quaih inlimura quamque miserabile sit, vel ex prsesentis vitse Statu et comparaiiOne
in qtia
secuudum senis sentenliam se ab Evangelica perfeperspicite,
ulriusque

merili velut quouam meditullio

a transgressorum
damhatiOne

collocavit,

si hoc tahturri qnisstiideat

ac lainterhonorificoSWomines.elnOn
et gloriosus habeatur.
ac honorabilis

ctione

miserrimuniduCilur,
borel, ne reusmodo
etiam locuples

CAPUT

salutem

sub Evangecontistete.

Domum

conjugis,

omnem mentis solliciiudinero

itaque
quse
ac de
erga
cu-

earoque ad desideriuin quo fuerat

simili provocare,
ipse succensus, coepit exhortaiione
et ut DeO pariief iii sahctirabnia et castitate serviramque

cofiveftit,

rent, diurnis noclurriisque fletibus admonere, dicens

conversionem
melioris vitae nequaquam esse proteaut certe B landam, qiiia hecessitati subiiaemorlisvanaspesim-

qualitate aclus
Nam autsuestaggfegari.

roreconsistere.Cuilibetenimpaftipro
suiunumquemquenecesse

Christi

pergredieiiteslegemsuscipit

gfatia,

inferioresvelutdebitoressuossibiqueobnoxioslexretentat. Reus namque legalium praeceptorum

maiuroe riori prsejudicaret

tes, pueros, adolescentes,

nequa-

valebit attingere,
evangelicam peffectionem
se el Domini gratia liberatum
quamvis Cliristianum
enim hic credendus est
inaniterglorietur.Noiisoluin
quarii

selatis, quippe quoe infanpari, ui senes, sorte prse-

riperet.
Quemadmodum

lege, qui eaquae lex praecipil, detreciat implere, sed etiam ille qui ea tanlum quoelex jubet observare contentusest, ac nequaquam vocationi
adhuc essesub

|CAPUT IX.
non\ acquiescenle uxore tua ad monatlerium pervolatit.

Cumque liirjusmodi Obsecrationibus jugiter perdurissiina

non praeberet assensum,
sistenti conjux
pro aetatis suse flore
seque diceret sOlat'0 maritali

condignos exhibet fructus, ubi non

tiias ei primitiasofferesDominoDeo

penitus abstiriere npri posse; ac proinde si quid deserta ab co criminis

illi potius ascriadmisisset,
bendum qui conjugii fcsdera dirupisset. Ad hsec ille

etda pauperibus,
luo.sed.Vade.Dendeomnta^uiEAdfces,
ethabebis thesaUrum in cwlo, etveni, sequere me(Deut.
ob perleclionis magnifixn, Mdtth. xix, Luc. ix):ubi
centiam

fatebatur.

affectus trislitia,
rocestus, illaque
poenitentiam ad salutem stabilem operaretur,
sua jam voluntate
et deflnitione
non dubius,

Quamobrerri in noslfa hodie situm est potestate,

utrnm sub Evangelii gfatia, an siib Legis velimus tef-

et gratiae Christi
dicitur:Deciriias

suppliciter

feverlitur

VII.

Quod in nottra tilum til poleslate, ultum

lii gtalia, an sub tegis velimus tertote

distare

naturae prasteiidisset humanse,

el incertam periculosum esset carna-

cum diu cohdhiorieiri

postulanli, nebfevissimumquidem
quam fragilem
^* libus desideriis
horoe spatium pro patris conceditur
et operibus diulius implicari;
sepultura, nec
adjiamoris virtuti
huihanse charilatis
officium
divihi
rion licere cuiqiiam ejus se bon 1
ciens aslruebat,
esse
extorrem
facere qriod didicisset,
proeferiiir.
majorisqiie
CAPCT VIII.
noxae despicere co^nitam bonitatem , quam incognitam non amare; proinde se jam realu etiam praevaQuemadmodum Thebnas conjugem suam ut et ipsa reriuttiiaret, exhortalus sit.
ricationis
involvi, ;si inventis tani praeclaris tamque
Quibus
desiderio

discipulo

auditis,

bealus

Theonas

coelestibus donis terrena

Ad
praetulissel.
sexum peromnem sane aiebat setaterii omnemque
fectionis magniflceriliam
pertinere , et uriiversa Ecclesiae membra ad conscendendam sublimium meri-

inexstinguibili
accensus, semen

Evangelicse perfectionis
Verbi fectindO corde cbhceplum, quasi

pfofundis atin eo vel maxime hu-

que edomitis condidit sulcis,

milialus atque compunctus, quod eum senex non soliim Evangelicam perfeciionem
non attigisse dixisset, sed eiiara

vix legis

ipsius adimplesse
ALARDl

Aposlolo :
Sic cttrriie ui cothprehendalit (I Cbr. IX) ; nec propter
et segnium moras , paratos alque alacres
lentorum
loruro

mandata.
GAZJEl

ac sordida

celsiludinero

provocari,

dicenie

COMMENTARIUS.

morera poenaruni, et per aliqua lemporalia prbmis- D

sa : lex autem vetus etsi praecepta chariiatis daffei,
iiort tarnen per eam dabatur Spiritiis
sanctus, pef
charitas in cordibus nostris, ul dlquem diffuriditur
ciiur Rom. III. Haec S. Tbomas : quibuS doctrina
et eliihiijus cap. et seqtientium mirifiee iiluslralur,
"cidaiur.
a De diaconia
yi.de supra (Cap. I), el observa insuper hoc loco decimas et primitias olim in Ecclesia
n populo deferri,
solitas diaconiae , id est,
etoffefri
coinmuni
mensae pauperum, ex qua luni-iiioriaciii,
tum alii Ecclesioe ministri ailimerila percipiebant bacpiiouio dispensa.nle; qup.muhere funcliis dicitiir abbas
Theorias post ftliam ahbateni, cap. sequerili. ,
b Totum hoc
capiit, quo factiim singulare abbalis
Theorise narratur,
qui, dimissa uxore , etiani inviia
el reluctaiufe , sid ereinum et mbnaehaiiim se coritui(it, docte et accurate Cxaminavit ct elucidavit D. Cuy-

chius, omnesque rationes ab eodein Theona pro deferisiorie et appfobjiiione

sui diyortii allafas. Confutavit, iil peiie oiiosurii videatur ejfls censurae aliquid
Unius lamen Bellarniini
senteriiiam de
superaddere.
hoc faclo hic ascribam , qui cuni e Scriptura primum, fum ex Pairibus, tum deroum ex sacris pnntificum et conciliorura decretis probasset inattinioniuin
raiiim iet corisuiinriiitum
non solvi per moiiasticain
professiorietri , nec licere coiijugibus post niatrinionii
consumihaiipnem
j nisi ex mtituo cohsensii, vovere
aut iiionachaium ; ad hoc exemplum
roniiiienliaiii,
Theonae sibi objectum respondet esse illud unum ex
iis factis sanctorurii quse admiranda sunt, non imilanda. Credenduni enim est pecutiari Spirjtiis sancti
adiiionitu autirispiratione
id faciiim esse, pfaeter communem ordinem ;ac legem , quandoquidem
ille tot
claruit posiea sigriis et virttitibus.
Sic ille. Atque
idem fere Ciaconius in sua annotaiiorie.

1181

COLLATIO

XXI. DE

REMISSIONE

1182

QUINQUAGESBLE.

debere subsistere, cum rectius sit ut desides a prse-, A rere non respuo , necame
separo quod Dominus
currenlibus
mihi primoe stalim conditionis
dumincilenlur,
quam ul properantes a resilegc conjunxit,
deiitibus obligentur.
Proinde staiutum
sibi dicebat
modo sis et ipsa quod Condiior esse le voluit. Si vero
non ad adjutorium
esse volueris , sed in decepliodecretumque esse renuritiare saeculo, ac mori munut vivere possit Deo; et si hanc beatitudinem
u~t cum socia sua in consortium
nequeat obtinere,
do,

malle se vel cum unius membri

trauseat Christi,
dispendio salvum fleri, ei velut debilem introire in
regnum coelorum,
quam cum soiiditate
corporis
autem eliam
Adjiciebat
(Maith. xvm).
dicens : Si Moyses pro duritia cordis dimilti

condemnari
ista

permisit uxores (Deut. xxiv, Maith. xix), quare hoc

non sinat Christus
castitatis,
pro desidcrio
prsesertim cum idem Dominus inter caeteras affecliones

nem ; et adminiculum
te non mibi, sed adversariam
malueris exhibere,
alque ob hoc attributum
putas
conjugii sacramentum, ut te huic quae ingerilur fratfdans saluli,
Salvaloris,
ore prolatam

retrahas
insuper eliam me a discipulatu
ita illara abbatis Joannis , immo Christi
sententiam

viriliter

apprehendam , ut
me a spiritali
bono nulla carnalis ayellere possit
affectio. Qui enim, inquit, non odit patrem, el matrem;
el filios , et fratres, el sorores, et uxorem, et agros,
adhuc aulem et animam suam , non potesl meus esse
ditcipulus (Luc. xiv). Cum ergo his atque hujusmodi

quibus omnem
(id est, patrum, malrum ac filiorum,
reverentiam , non solum lex (Exod. xx), sed etiam B verbis muliebris non flecterelur intentio, et in eadem
: Si ego , inquit
lamen pro
obstinalionis
durilia
permaneret
ipse (Matih. xv) praeceperat exbibere,
non solum
bealus Tbeonas, te abstrahere a morte non possum,
nomine suo ac desiderio
perfectionis
nec lu me separabis a Christo : Tutius est autem
contemnenda simpliciter,
sed etiam (Luc. xiv) odio i
habenda

esse decernens),
eis simililer
conjungat
etiam uxorum noroen dicens : El omnis qui reliquerit t
domum, vel fratres, aut sororet, aut putrem, aul motrem, aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen\
meum, centuplum
bit (Maith. xix).
proedicat nihil
necessitudinem

accipiet, et vilam mternam possideIn tantum ergo perfectioni

quam i
ut illam quoque i
patitur comparari,
solvat patris ac matris, quse secun-

obtinet in repromissione i
dum Apostolum
priroum
mandatum : Honora scilicet palrem et malrem, quod !
ett mandalum primum in repromissione,
ut bene sit :

mihi cum hoinine,

Aspirante
culionem

ilaque
instanler

quam ciim Deo habere divorlium.

suse exsegratia Dei, deflnilionis

aggressus est, nec intepescere

sui passus est ardoper aliquam moram desiderii
rcm ; nam confestim omni mundana facultate nudaUbi in brevi lanto
pervolavit.
sanclitalis ct humilitatis
enituit, ut bealse
Joanne ad Dominum ex hac luce migranle,
b decesquoque Elia, viro qui haud minor
similiter
decedente, terlius Theonas
fuit,

tus ad monasierium
splendore
rocmoriae
a sanclo
sore suo

universorum

prseelectus judicio,
successerit.

in diaconiae eis dis-

C
tibi, et sis longwvus supet lerram (Ephes. vi); eamque i
pensaiione
Jespici pro suo amnre prsecipiat
(Matlh. xix). EviCAPUT X.
denter itaque sicut eos evangelicus sermo condemnat '
Exponit Cassianus quorsum exemplum istud in medium
adullerii crimiue, uxoria vinproduxerit.
qui, non interveniente
< Nemo autem existimet
ita ob aroorem Cbristi et desideriura
nos haec ad provocanda
cula dirumpunt,
castitatis

his qui juguni

carnale

rejecerinl

etiam

si fieri i
centupla proemia repromitlit.
Quapropler
mibi partem accepta i
potest ut ad hanc optalissimam
tandem ratione flectaris, scilicet ut Domino serviencharilatem i
pcenam gehennoe pariter evitemus,
conjugii non refuto, immo etiam majore adhuc dileclione complector;
agnosco enim el veneror adjutricem meam, Domini mihi sententia deputatam,
ett
tes,

indirupto

eidem

foedere cbaritatis

in Cliristo
ALARDI

cohoeGAZMl

conjugiorum divortia lexuisse, qui non solum nupiias

verum eliam Aposlolicam
minime
condemnamus,
dicimus : Honorabile connusequentes senlentiam,
omnibus, el torui immaculalus
(Hebr. xiu);
conversionis
sed ut lectori inilium
quo lantus ille
vir Deo dicalus esi, fideliler panderemus. A quobona
bittm in

gratia hoc primum deposco, ut, sive hoc ei placeat

me quoquomodo a calumnia alienum
sive displiceat,
esse concedens, in suo hoc facto aut laudet aul reCOMMENTARIUS.

* Duos Elias abbates sive anachoretas commemo- D Elia abbate

Moschus in Prato Spirit.
Joannes
rat Palladius in Lausiacis, allerum Lausiaca 51, de
cap. 19.
b Decessor dicitur
quo haec ait : Vidimus alium quoque senem in solituqui successori decessit ac lodine Antonii, qum esi melropotis Thebaidis, Eliam nocum cessit, ut successor qui decessori succedit. Ita
Sidonius lib. v epist. 16, Coelestinus papa epist. 1
mine, qui natus erat centum et decem aunos. Super
eum dicebanl Spiritum Elim prophetw requievisse, etc.
c. 2, concilium Carihag. vi can. 1, Cassiodorus lib.
De eodem Sozomenus lib. sexlo, capite vigesimo
VII epist. 2, GregOrius Turon. lib. iv de S. Marlino
octavo, et Nicephorus Iib. undecimo,
capite trigesicap. 7, concilium Toletan. xn cap. 1.
<- Verba suul Cassiani,
mo quarto, et Ruflnus lib. n cap. 12. Alterum Launon abbalis Joannis, ut
siaca 111. At neutcr horum huic loco quadrare videcontexlus
docet, quamquam aliter prima fronte vilur. Nam ille prior solus septuaginta annos egit in
der-i posset. Excusat enim se Cassianus quod illud
monte quodam iuaccesso, adeo ut ipsum quoqve viex quo videri
exemplum abbatis Theonse retulerit,
dere estet formidabile,
ait Palladius.
Alter vero in
quam
conjugiorum;
posset velle suadere divortia
Palaesliuae
habitans
in
locis
illud factuin neque approspelunca, non inter mosuspicionem a se refuiat,
nachos JSgyplios communem
bans ipse neque daniiians, sed aliorum judicio relinagens vitam, ut hic
de quo est sermo. De abbaie Elia meminit
itidem
quens.
Iib.
v
de
Vitis
Patrum
lib.
Anctor
ix. De alio item

JOANNIS

U83

CASSIANI

COLLATIONES.

1184

j
esse inanifestum

est, ut eum sumprehendat auctorem. Ego autem qui non meam super A adeo collaudatum
viris diaconise electione prsetused rei gcslae liisloriam
mis ac sublimissimis
hac re sententiam prompsi,
narratione
lerint. Et pulo tot spiritualium
virorum, Deo auctore,
simplici
complexus sum , sequum esl ut
sicut mihi de eorum qui hoc faclum probant laude
non errasse juprolatum
[Lipt. in marg. probalumj
vindico, ita eorum qui id improbant non pulser
invidia. Habeat ergo suum de illo, ut diximus, unusnibil

quisque

judicium;

sed moneo

ut ita

censuram

sui

ne ,se sequiorem aut sanctiorem

casiiget examinis,
divino credal esse judicio, quo in eum etiam apostocollata sunt signa virtulum
licarum
, ut taceam de
lantorum

Patrum

non solum minime

a quibus factum ejus

verura etiam usque
reprehensum,
sententia,

ALARDI

GAZ;El

dicium

, quod etiairi
dictum est, admiratio

tanta

signorum
conflrmabat.

, ulsupra

jam

PAPUT XI.
Qumtiio cur in JEyyplo totit diebus Quinquagesimm
non jejunetur, nec genua in oratione curventur.
Sed jam tempus est ut promissse disputaiionis
ordinem

prosequamur.

diebus Quinquagesimse

Igilur abbas Theonas cum

nos in nostra cellula visitasset,

COMMENTARIUS.

De
Porro quod totis Quinquagesimse diebus monacbi illi
cap.
Quinquagesima egimus lib. n Inslitut.
nec usque
distinximus
nec genua in oralione publica curvarent,
18, ubi ex sententia veterum duplicem
alieram jejunii et poenitenlke ante
ad bnram nonain, ut alio tempore solcbant, jejuuare
Quinquagesimara,
ut hic et alibi dicitur;
id non ipsis
Pascba , alteram laetiliae et remissionis
post Pasclia,
prsesumefent,
D peculiare fuisse, sed ex antiqua traditione r.ommtineriipe a die Paschatis usque ad diem Pentecostes;
niler in Ecclesia observaium
ct gravissimi
de qua hic agitur. Dicitur autem Quinquagesiraa, seu
plnrinii
auctnres teslanlur.
lib. de Cnrona MiGraeca voce Pcntecosle,
Terlullianus
quia spalium quinquagiuta
litis (Cap.3)
:
de genidierurn complectitur.
Quomodo D. Hieronymus adJejuifium nefas ducimus, vel
culis udorare; eaitem immunitale a die Paschw in Penversus Monianum et Luciferianos
scribens , per omlecosten usque gaudeintts. Quem locum Terlulliani
D.
nem Pentecosten dixil ( Epist. 54 , ad Marcellum et
coni. Lucifer.c.
Hieronymus adversus Luciferianos
(ul annotavit Rhe4). Qui tamen alibi (Episl. 22, d
Pentecosten non pro lota QuinquageEustochium)
nanus) videtur
semuialus, his quidem verbis (Cap.
dierum , sed pro terin Ecsima , scu spalio quinquaginia
4) : Nam et multa alia, qum per tradilionem
ut vulgo solel, accipit,
clesiis observantur, aucloritatem sibi scriptw legis usurmino, seu fine eorumdem,
boc est, pro ipsa solemnilate
diei Pentecostes,
sive
paverunt; velut, in tdvacro ter caput mergitare (id est,
comtrina mersioin baptismo); die Dominico et per omnem
adventiis Spiritus sancli quse Quinquagesimam
Pentecosten nec de geniculis adorare (id est, flexis
I let ac terniinat,
juxta illud Act. secundo : Dum
genibus orare) ef jejunium solvere, mnliaque alia, quw
coinplerentur dies Pentecostes; dum inter alia monat liornm /Egyplioriiin
instituta ita scribit:
Jejunium
scripia non sunt, rationabilis sibi observaiio vindicavit.
totius anni wquate est, excepta Quadragesima qwt conRursus quod ad jejunium
idero Hieronymus
attinet,
ceditur districtius
vivere. A Pascha ad Penlecosten
proefaiione iu Reguljam S. Pachomii:
Bis, inquii, in
cwnm mutantur in prandia,
ecclesiahebdomada, quarta et sexta sabbali, ab omnibtts jejuquo et ttadiiioni
slicm satisfiat, el venlrem cibo non onerenl duplicalo.
nalur, excepta Penlecoste (id est, ut Tertullianus
: A Pasclia, inquit, ad Pentecoa die Pascltmin Penlecosten usque, vel, ut
Sic D. Hieronynius
loquitur,
Li Cassianus, fofis
sten cmnw mulanlur in prandia;
quia cum ante PaQutiiquagetimw diebus). Sed et dictoc
traditionis
ralionem reddit in prooemio Commenlar.
scha, hoc esl, in Quadragesima, ccenarent dumiaxat
in Epist. ad Ephesibs : Penlecosten, inquit, tempus
e diverso post Pascha usque ad
ahsque prandio,
Pcntecosten
tmtilim alque victorim, quo non fleclimus genua, nec
prandebant absque cosna, unica semnisi causa hospitum cogecurvamur in terram, scd cum Domino ad cmlorum alta
contenli,
per refeclione
sustollimnr. S. Epiplianius in compend. doct. Eccles.:
rentur
Duplici autem
saepius mensam
apponere.
routatio
Per lotum quidem annum jejunium
hoc servaiur in
ratione
apud eos fiebat : priejusraodi
ut traditioni
de remissione
sancla catholica Ecclesia, quarla, inquam, el prosabmum,
Ecclesiasticse,
nibaio (id esl, fcria Scxta) usque ad horam nonam,
scilicel Quinquagcsimoe , satisfacerent,
relaxato
mirutn utcumquc slricliore
illo jejunio,
quod ante
excepta sancta Penlecoste, id est, per fofos quinqtiaPascha ad vesperam usque,
vel certe horam noginia dies, in quibiis neque genua flecliininr,
neque
nani , servabant.
Secundo , ne corpus antea exteesl.
Ambrosius
sermo.
61 et
S.
jejunium
imperatum
ntiatum
id est,
el debilitatum,
cibo,
apud Graiianuro dist. 76 (Cap. Scire): Per lios. ait,
duplicato
onerarent
et praegragemina refectione , nimiuro
quinquaginta dies nobis esl jugis et conlinuata festivarent.
Exstat prseterea hujus antiquae institutionis
vitas, ita ul hoc omni tempore neque ad observandum
et observationis
monimenlum
indicamus jejttnia, neque ad exorandum Deum genibtts
monasticae
insigne
in concilio
Turonensi
secundo
can. 13 in bacc
succidamus. Simililer
D. Atigust. epist. 119 :Prop'.cr
verba : De jejuniis
vero antiqua a monachis instihoc, inquil, jejunia relaxamus, et tlanles oramus, quod
tttla serventur, ul de Pascha usque ad
est signum resurrectionis. Unde eliam omnibus diebus
Quinquagesimam (id est, Penlecosten),
observatur. ldem docent alii
exceplis Rogaiionibus, D dominicis ad altareiid
omni die frairibus
Patres. Maximus Taurinensis episcopus homil. 1 de
prandium ptmparetur. Post QuinPostea
Pentecoste, Isidorus l.b. i de Offic. cap. 35, et Raquagesimam lota hebdomada exacte jejunetur.
eo
in seplimana jejunent,
banus lib. nde Instijt. clericorum
usque ad calendas Augusti
cap.41.Detiiqne
secunda, el quarta, et sexla die, exceplis his qui aliqtta
utdoceatquam
spectat totabujtisahbatisratiocinatio,
constricti tunt. In Augusto. quia quotidie
ob causam instituta
essel ill.i quam vocat remissio
infirmilate
Missw sanctorum sunl,
prandium habeant. In SeQuinquagesimae, idjest, relaxatio jejunii inQuinquain seplimana. De Decembri
ptembritolo etNovembriler
gesima, seu tempore pascliali. Caeierum haec non ita
Et quiainler
usque Natalem Domini omni diejejunent.
accipienda sunt, quasi nefas sit hoc tempore ex priNaialem Domini usque ad Epiphaniam
omni die fevata devotione jejunare, modo citra superstiiionem,
slivitates sunt, itemque prandebunt. Et post pauca :
et conlemptum,
id Ual. Hoc enim exetjscandalum
Post Epiphaniam vero usque ad Quadragesimam ter in
in epistola ad Lucipresse monuit D. llieionyinus
nium Boelicuin (Episl. 28), citalus ilidem a Gratiano,
Hsec ibi, ex quibus varia monaseptimana jejuneht.
chorum jejtmia pro diversilaie
insiituta
liis verbis (Dist. 76l cap. ult.):
Vtinam omni tempore
temporum
noscunlur, cxcepta scmper Quinqnagesima, sive temjelunare possimus: quod in Actibus Aposjolorum diebut
c, ult,).
Pentecostes el die dpminico aposloium Pautum et cuik
pore Paschaii, ut dictum cst (Lib. n ltuiii.

4183
vcspertina

orationum

COLLATIO

XXI.-DE

solemnitale

transacta,

REMISSIONE

tm

humi A ritas.

paululum considentes, ccepimus diligenlius percunctari cur apud eos tanta observanlia caveretur, ne
quis penitus totis Quinquagesiraae diebus vel genua
in oratione curvaret, vel usque ad horaro nonam jejunare prsesumeret; coque id diligentius scrutabamur, quod nequaquam hoc tanta cautione servari in
Syriae monasteriis videramus.
CAPUT XII.
Responsio de nalura eorum qum bona, vel mala, vel
media sunt.
Ad hrec abbas Theonas lali usus est sermonis
exordio : Oportet quidem nos auctoritali
Patruut,
majorum usquead nostrum tempus
consueiudinique
pcr tanlam annorura seriem prolelalae, eliam non
percepta ratione cedere; eamque, ut antiquitus tracustodire.
est, jugi observantia ac reverentia
Verum eliam quoniam causas hujus rei et ralionem
vultis agnoscere, accipile breviter ea quae a senio-

dita

ribus nostris

QUINQUAGESIM^E.

tradita

compesuper liac institulione

rimus. Verumtamen
antequam Scripturse divinae
auctorilas proferatur, si placet, de natura ipsius jejunii et qualitate pauca dicamus, ut disputationero
confirmet auctonostram subsequens Scripturarum
ALARDI GAZiEI
eo credentes fecitte legimut (Act. xm). Et infra : Nec
hoc dico, quod dominicis diebut jejunandum pulem, et
conlexias quinquaginla diebus ferias auferam; sed unaqumque proviiuia in suo sensu abundet, et prmcepta
tnajorum leges aposlolicas arbitrelur. Et Isidorus ibidem citatus (Lib. \de Offic. Eccl. cap. 42) : Posf
licet obPascha, inqtiit,
usqiue ad Penlecoslen,
servalio Ecclesiarum abslinentim rigorem prandiis relaxaveril, tamen si qui monachorum vel clericorum jejttnare cupiunt, non suni ptohibendi: quia Anlonius, et
Paulus, et cxteri Palres anliqui, eliam his diebus in
eremo legunlur abslinuisse, neque solvisse abstinentiam,
nisi fonium die dominico. Haec ille. Verum adversus
praemissa objiciet forlasse quispiam : Si ex sententia
SS. Patrum tempore Quinquagesimae, id est, a die
Pascbalis usque ad diem Peutecostes inclusive, remitliiuretintermitliturjejunium.cur
ergo jejunalur
in vigilia Pentecostes, et in diebus Rogationum anie
Ascensionem Dominicam? Respondeo : Jejunium in
vigilia Pentecostes non esse ex primseva Ecclesiae
ut jejunia
vel aposlolica tradilione,
instiiulione,
quatuor temporum, sed ex pia consuetudine, et devoiione fldelium, ac revcrentia erga tantariisolemnitatem adventus Spirilus sancti posterioribus sseculis
introduclum
(nam Patres conslanter affirmant nullum esse jejunium
inler Pascha et Pentecosten
imperatum), nec tam ad poenitenliam et afflictionem
corporis quam ad devolionem el spirilale gaudium
excitandum, in Ecclesia observari. Unde et jejuniuro
exsiillationis
et laetitiae appellatur (S. Tlwm. 2-2, q.
147, a. 5; Duran. in Ralio. lib. vi, cap. 106). Constat
tamen hanc coiisuetudincm esse peranliquam. Nam
ejus jejunii merainit Ordo Romanus, qui ab Alcuino
et Amalario passim citatur his verbis : Sabbalo in
viailtis Penlecostes omnes jejunium
faciunt. Unde
coJligitur hanc esse consuetudinem Ecclesise universalis, quse habet vim legis et prsecepti : quamvis
aliuqui nullum exstet de hoc jejunio prsecepium expressum, ut docet etiam D. Thomas, et post eum
Cajelanus. Quod autem ad triduanum jejunium Rogaiionum attinet, communis est sententia non tam
praecepti quam consilii fuisse ejusmodi observationem, cum ex dictis conslei inter Pascha et Pentecosten ex antiquissima
nulla jejuuia
institutione

Divina sapientia per Ecclesiasten omni rei, id

cst, universis seu prosperis, seu quae adversa putanlur et trislia,
tempus ,esse proprium designavit,
dicens : a Omnibus lempus est, el tempus omni rei sub
cmlo. Tempus pariendi el lempus moriendi, tempus
plantandi et tempus evellendi quod plantalum est,

tempus occidendi el tempus sanandi, lempus destruendi

et tempus wdificandi, lempus plorandi et tempus ridendi, tempus plangendi et tempus sallandi, tempus
mittendi lapides et tempus colligendi lapides, tempus
ampleclendi et lempus longe fieri ab amplexibtts, lempus acquirendi et tempus perdendi, tempus cutlodiendi
el temput expellendi, lempus dirumpendi et tempus sarciendi, lempus lacendi et tempus loquendi, temput
amandi et tempus odiendi, lempus belli el tempus pacis
Et infra, Quto temptts esl, inquil, omni
p (Eccle.m).
ret ef omni facto (Ibid.). Nihil igitur ex his esse honum perpetuum definivit,
nisi cum fuerit horum
quid opporlunc et competenter expletum; ita uthaec
eadem quae nunc opporlune gesta bene ceduut, si
importuno vel incongruo tempore prsesumanlur, inutilia invenianlur et noxia; b absque his dumlaxat
vel bona, vel mala sunl,
quse per se principaliler
c nec aliquando possunt in contrarium derivari, ut
COMMENTARIUS.
imperari. Sicubi tamen hoc ipsum jejunium praecepli
Servanda est
lege servatur, non est iinprobandum.
in ejusmodi rebus Ecclesiae cousnetudo, ut Hieroet Auguslinus in
nymus in epistola ad Lucinium,
epistola ad Casulanum , monent. Ita Bellarminus.
Meminit ejusdem inslilulionis
et triduani jejunii in
C Rogalionibus D.Augustiniisserm.l73deTempore,in
vigilia Ascensionis,et Sidonius lib. v episl. 14et lib.
vii epist. I. Necnon canon 29 concilii Aurelianensis,
a Gratiano relatus cap. Rogationes, de Consec, dist.
5, ei qui de officiis et ritibus ecclesiasticis scripserunt (Gregor. Valent. in 2-2. ef disp. q. 2; Bellarm.
lib. n de Bonis Operib. c. 21; Baton, in Not. ad
Mntlyrol. 25 Aprilis; Alcuin. I. n; Amalur. I. n, c.
37; Itaban. lib. n de Instil. cleric. c. 40).
a Ita ex Hebroeo verlit
Al Vulgala
llieronymus.
versio est: Omnia lempus habent, et suis spatiis transeunl universa sub cwlo : lempus nascendi, et tempus
, moriendi, etc. (Eccles. m).
b Rerum etactionum humanarum tria
genera dislinguit: quaedam ila per se et inlrinsece snnt bona,
ut iiiiuiquam possint fieri mala, ut virtutes. Virtutem
cnim definit Augustinus essebonam qualitatem mentis,
qua nemo mate utilur (Lib. m, de Libero Arbit. c. 18
ef 19). Hocc autem vocat auclor principaliter
bona,
vel principnlia bona. Alia econtrario
per se et inU
trinsece mala, ut nuraquam possint fieri bona, ut
mendacium, adulterium, etc. Et liaec similiier vocat
mala, vel principalia mala; quoniam
principaliter
iion ideo mttla, quia proliibita;
sed ideo prohibita,
quia mala. Inter hoec autem cxtrema, sunt media
quoedam, et velnti adiaphora, in quo genere collocat
abstinenliam, jejuniuin, el delecium ciborum, qua;
si congriio tempore llant et ad bonuni finem referantuf, pnta ad Dei gloriam et carnis macerationem,
aul
bona; si ad malum [inem, puta ad oslenlalicncni
vel alieno lempore, vel immoderate
superstiiioncm,
as.->umanlur, mala. Habes eamdcm distinctioiiem
collatione 6, cap. 3.
c Quia virluie neino male nii
poiest, u! nit Augnstinus. Ai conlra objicit S. Tl-omas (1-2, </. 55, a. 4):
Quicumque superbil de aliqiio, male utilur eo: sed
tnulti superbhtnt dc virtnte; dicii enim Augnstinus in
Rcgula (Cap.5),
quod superbia eiiam bonis operibus

1187

JOANNIS

CASSiANl

COLLATIONES.

Hi8

erit profecto eorum mala

caele- A
j rum abstinentia collocetur,
fortitudo,
prudentia,
temperantia,
et crimiuosa
enim principali
sive e diverso vitia, quorum definiperceptio.
Quidquid
raeque virlutes,
bono contrarium
malum
est, sine dubio principale
tiones.in aliam partem cadere omnino nintarive non i

est justitia,

est. jQuod definiri a nobis Scripturaruni,saiictarum

nonj permittit auctoritas. a Si enim
tali sciisu ac prOpositjo jejunemus ut peccatnm con-

possunt.

Si. qua Vero in ntrumque affectum possunt ;

ut pro qualitate
ulenlium
velI
transire,
iiliquando
vel mala, boec non absolute pro >
bpna inyenianlur

esse censendum

affeciu et opporsua natura, sed pro perpetranlis

vel noxia i
tunitate
interdum,
yel utilia
temporis,
scutiunlur.

trahi

CAPUT

XIII.

in escarum participatione
credanius, non modo
nullos
fructus
sed
pro abstinentia
conseqnemur,
etiam reatum maximum ac sacrilegii crimen b se-

abstinenles a cibis
conlraliemus,
Apostolnm
Quale bonum sit jejunium.
quos Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum
actione ftdelibus, ethis qui cognoverunt veritatem, quia
Quamobrem nunc guserendum est quid super jejusimiomnis creatura Dei bona, et nihil rejiciendum quod
niorum sialu decernere debeamus, utrumnam
c Qui
actiorie percipiltir (ITim.
cum gratiarum
liter et ipsum bonum esse eo modo quo justiliam, ,
lv).
dixiaut temperantiam
eniin putal quid commrine esse, illi commune esl (Rom.
fortitudinem,
prudentiam,
1
perceptionem escaeneminem
mus, quae in partem conlrariam
penitus transire non B xiv);etidcircoobsolam
possunt;

cundiim

factura 1
quid, quod interduni
condem
interdum proelermissum
egisse requodque nonnumquam

an medium

possit prodesse,
nare non possit,

lausit, nonnumquam
proelermisisse
prehensibile
etiam l
dabile. Si enjm in illa definitione
virlutum,
bona cibojejunium censeamus, ut inter principalia
ALARDI

GAlMl

nisi forte junctum quid fulegimus condemnatum,

erit, vel postea subseculum, per quod meruerit condemnari.
CAPUT

XIV

Quod non sit principale bonum jejunium.

d
Itaque hoc niedium esse etiam ex hoc manifeCOMMENTARIUS.

ut pereant. Falsum est ergo, quod nemo

siccorum usu, qnae xerophagia dicitur;
de qua alias
insidiatur,
virtulc male utatur. Respondel S. Thomas quod virtute
in
egimus (Lib. iv Inst, c. 21). S. ilem Hieronymus
ad Eusiocliiurii
epistola
(Epist.
22) scribit apud
polesl aliquis mate uii, tamquam objecto, puta cum
anacboreta.s ei. fnona|chos ^igyptios
male senlil de virlute, cum odit eam, vel superbit de
continua per loluin anniirri fuisse jejunia
ut
ea; non lamquam principio usut, ila scilicel quod malus
(excepla Penteco-t'',
et perppluam a vino ct carnibus abstisil actus virlutis.
dictumest)
a Hsec enim fuit haeresis et superslitio
multorum
nentiam. Idem docet Auguslinus lib. l de Moribus
aut a quibus- C Eccles. c. 51, et passim alii Patres.
haereticoruni,
qui, idcirco jejunabant,
c Scio,
dam cibis abstinebant,
ef confido in Domino
quod eos natura sua immuninquit Apostolus,
dos et abominabiles
Jesu, quianihilcoirimuneper
crederent, el propterea illicitos
ipsum, nisi ei quiexislimal
Et alii quidem
omnium
animanquid commune esse, illi commune est (Rom. xiv).Ubi,
atque prohibitos.
esse dicebant, ut Ebionitae
et immundum.
tium carnes immundas
Sic enim
comniutie, id esi,, prqfaiiuiii
liseresi 30; Encraiitae apud Auguvocabani Jiidnei qiiidquid
aut edere aut contreclare
apud Epipbanium,
eis non licebat. Nihiivero
appd Socratem, llb.
stinum, haeresi2;5; Eustaihiani
commune, inqnitPaulus,
per
Si
33
Priscillianistsc
bseresi
id
;
apud Augustinum,
ipstini,
au-roC, per aspirationem,
li, cap.
est, per se,
66 in Cantica.
si vero spiritu
quia nihil natura sua iraiiiuii.dutn;
70;'Apostolici
aptid Bernardunfserm.
leni Si OT0, ut nosier interpres
Alii non solum carnes, sed eliam virium immiindum
legit, id est, per
liixeriiut atqne oninino vitandum, ul Manichei, apud
ipsum, scilicet Dominum Jestnn, qui purificat omnia.
Uride Petro dicium e.-t in Actis : Quod Deus purifihaeresi46. AlChristiani,
iriquit AugustiAugustinum,
rius (Contra Faustum l. xxx cap.b), non hmretici, sed
cavii, tu ne commttne, dixeris (Act. x). Purificavit
au tem Deus oinnes cibps, quia nullos Christianis voluit
calholici, edomandi corporis causa, propter animatn ab
csse imnumdps;
molibus humiliandam,
siciit Jud*is
mulli erant cibi imirralionabilibus
npn quod illa
el figuram, quam Christus
esse immunda credant, non solum a carnibus, vetum
mundi, ob significaliqnem
amovil implendo bmhes fiquras,
terrw frugibus absiinent, vei semper,
ait S. Thotnas(/n
etiamaquibusdam
sicuti pauci; vet cerlis diebus atque lemporibus, sicut
a nullo cibo tamCommentario).
Iiaque Chrisiianis
qiiain immimdo absltnendtim est, quia neque natura
per Quadragesimam fere omnes.
b In novissimis diebus, ait
discedent
Apostolus,
volebanl; nequesignificatione,
lj immundus,utliaefetici
ut
quidam a fide, prohibenles nubere el absiinere a cibis,
tempore veteris liegis. Caeterum si quis existimat
et lamen eo vescicibuii.i aliqueiri Csse immundum.
Quibus vefbis
quos Deus creavit, etc. (I Tim. iv).
damnat
lur; fit illi imrounduji, seciindum Apostolum, propter
quosdam bsereticos, praesertim
Aposlolus
et Manichaeos, quos in spiritu praeviconscientiam.
Marcionistas
Ei, iriquit, qui exisiimal quid commune
deiiat futuros, in novissimis diebut, id est, posterioesse, illi coinrnuhe est (Itom. xiv), quia contra conscientiam agit, quae!secundum axioma tlieologortim
ribus aut sequenlibus
lemporibus,
qui a cibis quiet absiinendum docerent, lamerronea sit) semper obHgat. iVam oniue
btisdam abstinerent,
(quamvis
quod non est ex fide, 'peccattim esl, ait ibidein Apostcqtiani per se immuiidis et illicitis : quod catbolici non
lus. Quod non"est ex fide, id esi, tjiiod coutra confaciunt, dum a cibis quibusdam studio temperantiae
scientiam
ei propriatri
aut castigandae caruis causa abstinent : quomodo
persuaSiotiem fit, peccat.Mtt
Alexandriam
a
S.
Marco
enim
illi
Cliristiani
esf; mo-Ttf
apiid
primi
hocjloco persriasionein signilicat, ui
Patres docent et cohiextus
ad vesperani tanlnm
cibum sutnere, et a
lnstituti
ekigit { S. Tlto. 1-2, 9.
carnibiis et vino absiinere solebant, ut ex Philone
19, arf.5 ef6; RellM. v de.Graiia et Lib. Arb.c. 10;.
d
referunt Eusebius lib. n llistor. cap. 17, et S. HieParaphrastes : Medium ergo quoddam esse jejunium hinc probdlur,qubriiam
in Pbilone,
in
sicui juslifical
dum sercap. 75. S. Epipbanius
ronynius
nisi forte, elc.
Doctr. Compendio
vatur, iia non damnttl diim frdngitur,
tepiatur fuis<-e qui spoiue abstiea qu:-e pef se et setnper bona,
nereut a caniibus pe.r lotuni annuin ; sed in hebdoMedium, scilicelintef
niada sancta, stve niajnre,
Pa-ciia
et ta (ju; sumpi'f'el|perse
ni-.i!a. Iiiter qiioe jejtuiiuin
inue satictuot
soii-:-'' n
rif-cnveir.!'
mcti!u:n ilicllur,
nuvd iiierduin
obsersalum prodctnS
proc.cdit, totam EcclesiM-i

1189

COLLATIO

XXI. DE REMISSIONE

1190

QUINQUAGESlMiE.

stissime declaratur,
ita non condemnal

quia sicut justificat custoditum, , A cedem pronuntiat

(Matth. vi); vel quorum per pronisi forte prseceptii
ex quorum
irruptum,
phelam Dominus jejunium detestatur,
transgressio magis quam escarum praeceptio puniape.rsona cum sibi objiciens anle dixisset, Quarejejutur. Priocipali
autem bono ita nullum oportet vanavimus, et non aspexisti; humiliavimus animas nocuum esse tempus, ut sine eo cuiquam esse non lislras, et nescisii? confestim subjiciens prodidit causas cur non mererentur audiri : Ecce, inquit, in die
ceat, quia necesse est cessatione ejus in malum i
corruere negligentem. Nec rursum a principali maloi
jejunii vestri invenitut votunlas vestta, et omnes debiullum conceditur lempus, quia quod noxium semtotes vestros repelitis. Ecce ad liles et contenliones jesi admissum fuerit, noni
per est, numquam polerit,
junalis, el percuiilis pugno impie. Nolite jejunare, sicnocere, vel in partem umquam laudabilem commulari. Ac proinde ea quibus qualiiates slatutas videmus et tempora, et quse sic observata sanctificant,
ut omissa non polluant, media esse manifestum est, ,

ut usque in hanc diem, ut audialut in excelso clamor

vester. Numquid tale esl jejunium
quod elegi, pet
diem affligete hominem animam suam? Numquid contqrquere quasi circulum capul suum, et saccum et cinerem sternere ? Numquid islud vocavi jejunium, et diem

ut puta nupljas, agriculturam,

soliludinis i
divitias,
acceptabilem Domiuo (Isa. LVIII) ? Deinde inferl dorerootionem, vigilias, sacrorum lectionem, medilalionemque librorum , ipsaque jejunia , de quibus B cens quomodo acceplabilis fiat conlinenlia jejunansermonis exortum est. Quse omnia ditis, atque evidenter enuntiat per se solum jejunium
principium
non posse prodesse, nisi has quoe subjiciunlur causas
vina proeceptio, vel sanctarum auctoritas Scripturahabueril consequentes : JVonne hoc est, inquiens, /eobtinenda , nec jugiler
rum, non ita incessabiliter
cusiodienda decrevit,
ut ea paululum intermisisse
junium quod elegi? Dissolve colligaliones impielalis ,
solve fasciculos deprimentes. Dimitle eoi qui confracti
nefariura sit. Quidquid enim imperative decernitur,
quaecumque vero
ignorat non impletum;
suadentur polius quam jubentur, facta prosuni, infecla non puniunt. Et idcirco aut omnia baec, aut
roortem

certe qusedam , pro causa, pro loco, pro modo, pro

teropore, circumspecte agere nos majores noslri et

sunt, liberos, et omne onus dirumpe. Frange esurienti

panem tuum , el egenos vagosque induc in domum
luam. Cum videris nudum, operi eum, el carnem luam
ne despexeris. Tunc erumpet quasi maue lumen tuum,
et saniias lua citius qtielut, et anleibit faciem tuam
juslilia iua, et gloria Domini colliget te. Tunc invocabis, el Dominus exaudiet; clamabis, et dicet, Ecce adsum (Ibid). Videlis ergo jejunium nequaquam prin-

provide observare jusscrunt : quia si congrue horum aliquid actiletur,

aptum atque couveniens; si
incongrue, ineplum esse conslatac noxium : acb si
eo quod non per
velit quis in fratris adventu in quo Christum debet
cipale bonum a Domino judicari,
humaniiate reficere et gratissima suscepiione com- 'C seipsum, sed per alia opera bonum ac placitum Deo
fiat; et rursum ex accidentibus causis, non solum
plecli, ausieritatem jejunii custodire , nonne inhuvanum, verum etiara odibile censealur, dicente I)omanitatis potius crimen incurrit,
quam laudem aut
non exaudiam preces eorum
meritum rcligionis acquirit? Vel si cum defeclio et
mino, cum jejunaverint,
virium escae perreparationem
ceptione deposcit, non aquiescat aliquis rigorem abstinentioe relaxare, nonne magis crudelis sui corporis
Jiomicida, quam salutis provisor est sestimandus? Ita
eiiam cum tempus feslivitatis escarum congruum foimbecillitas

carnis

necessariae absolutionis indulget,

si quis jejuniorum
rigidam observantiam indirupte
voluerit retenlare, necesse est ut non tam religiosus,
habeatur. Sed
quam inconditus atque irrationabilis
et illis hoec nihilominus reperiuntur adversa, qui huinani oslentamanam laudem jejuniis aucupantur,et
tum et refectionem

(Jer. xiv).
CAPUT

XV.

Quod ea quw sui nalnra bona sunl non debeanl propter ea quw tnedia sunt exercefi; sed potius, e converso , ea quw media sunl, ad ea quw principaliter
bona sunt acquirenda, suscipi debeant.
Non enim misericordia,

patientia, et cbarilas, vej

illaprsedictarum
proecepta virtuium, in quibus utique
bonum est principale, propter jejunia sunl tenenda,
c sed potius jejunia propter illa. Elaboranduni
est
enim ut virtutes illse quoe vere bonoe sur.t, jejuniis
D acquirantur,
famam sanctitalis acquirunt,
non ut ad jejuniorum
tione palloris,
lerminum
ten
quos -I
dant illarum gesta virtulum. Ob hoc ergo est ulilis
evangelicus sermo in praesenli suam recepisse merALARDI

GAZiEI

possit, interdum prmtermissum condemnare non possit;

quodque nonnumquam egisse reprehensibile sit, ait Anctor superiori cap. Jejunium ergo non damnat hominem, dum frangilur, aut non servaiur, sciliccl legitime et lemporc ab Ecclesia concesso.
a Quidnam vocet
principale bonum, aut principale
malum , dictum est supra (Cop. 12).
k Huc perlinent quae alias de hospitalitate exercenda et jejunio regulari causa bospitum relaxaudo
Hoii semel noiavimusc
Chrysostomus homilia 47 in Matihopum : Hwc
dixi, non quia jejunium mihi non placeat, quod magnis
tolep efferre taudibus, sed qttia doleo si, cxieris negie-

COMMENTARIUS.
clis, satis ad salutetn vobis jejunium existimetis, quod
in choro virtutum utlimum cerle sorlilur loctim. Prwmisecipum namqite virlules sunt charilas, humililas,
ricordia. Et Hieronymus od Coelantiam : Quid enim
prodest lenuari corpus abslinentia, si animus inlumescil superbia? qitam landem merebimur de ptillore jejunii, siinvidia lividi sumus? Tunc, inquam,prwclara
est abstinentia, tunc pulchra atqne magnifica castigalio
corporis, cum esl animus jejunus a viliis. Immo qui
probabiliter ac scienter abstinenlim virtulem tenent,
eo affliqunt carnem suam, quo animw frangant snperbiam.

10ANNIS

1191

CASSIANI

COLLATIONES.

HS2

carnis affliclio, ob hoc ei adhibenda est inedise medi- A Sed nec principale malum est id quod illi videtur
in qua immobilc ac
adversum, id est, ciborum naturaliter
jucunda percina, ut per illam ad charitatem,
vel
sine ulla lemporis exceptione perpetuum bonum est,
atque luxuria,
ceptio, quse nisi intemperantia
mala non potest
alia qusedam vitia subscquanlur,
pervenire possimus. Neqne enira medicinae , aurifia Non
dcfiniri;
cinac, vel coeterarum quae in hoc mundo sunt arlium,
quia
quod inlrat in os coinquinat hominem; sedquwprocedunldeore,hmc
coinquinanl hoquse ad opus ejus
disciplina,
propter instruraenia
et non poiius

exercelur,
pcrlinent
pter artis studium

ferramenta

proulilia

quae sicut
prseparantur;
sunl perilis , ita superilua liis qui artis ipsius neEt sicut his qui ad cfficiendum
sciunl disciplinain.
fulciunlur,
plurimum
opus suum, eorum ministerio
illis qui, cujus rei gratia instituta sint
sola eorum possessione conlenti sunt,
ignorantes,
eorum
pcnitus prodesse non possunt, quia utilitatis
prosunt,

ita

suae]summaminretentioneeorumlan[Lips.inmarg.
lum, non in operis consummationecnnslituunt.
propter quod
crgo est optimum
principaliter,

lllud
fiunt

quse media sunt; ipsum vero praecipuum bonum, non ob aliam causam, sed propter suam lantum agitur bonitatem.
Quomodo a caterit

XVI.

bonis principale
bonum.

bono,

facit. Omnia enim hnjus gratia facienda

ipsum vero propter 'se solum est expelendum.
CAPUT XVII.

sunt,

aliquid

ditcernalur

Quod quidem a cseteris quse media esse praediximus, his secernitur modis : si per se bonum sit, ct
non per aliud aliquid; si propler se necessarium sit,
et non propter aliud ; si immutabiliter
semperque
sit bonum, ac perpefjio suam retinens qualiiatem ,
numquam in parlero possit transire contrariam ; si

et utititate jejunii.
defiriitionem
super jejunii

quisaliud

De ralione
Talem

igitur

relinenles,
H tamus, ut lamen
si in
noverimus,
jugitcr

illa

CAPUT

minem (Malth. xv).JPrincipali

itaque derogat
nec perfecie aut sine peccato illud exsequitur,
sed propter
quis hoc non propter
idipsum,

qualitale

ita illudlotis

viribusanimi

tunc demum

id nobis

appe-

congruum

eo temporum ratio,
si qualitas,
si mensura servetur;
nec ita ut in ipso spei noslrse terminum
sed ut per ipsum ad
defjgamus,
cordis etapostolicamcbaritafem
pervenirc
possimus. Igitur ex hoc ipso jejunium cui non solum
specialia praefixa sunt tempora quibus vel exerceri
purilatem

debeat vel praeiermilti,

sed etiam qualilas modusque
sed medium
proposilus est, non principale bonum,
quiddam

esse mamfcstum

est. Cselerum

lioec quse
ut bona, vel

praecepti auctorilatle, vel mandantur

interdicuniurut
noxia, numquam ita exceptioni
ut interdum,
aut quse vetita
porum subjacent,

temsunl,

fieri debeant; aul quse imperata sunt, praetermitti.

b Nec enim ullus justitiae,
palientise.sobrietaii,
pudiademptio vel cessatio ejus non possit summaro non
staiutus est roodus; nec rursum
inferre perniciem;
si id quod illi conlrarium
est, si- C citiae, charilati,
invimiliter principale
sil malum, nec in parlem bonam
injustilioe,
impatientiae,
furori,
impudicitiae,
diae atque superbise liberlas aliquando perroissa est.
transire.
possit aliquando
Quse definitiones
quibus
bonorum
natura discernitur,
ascribi
principalium
jejuniis omnino non possunt. Neque enim ex semetipsis bona, aut propler se necessaria sunl, quae propter acquirendam cordis et corporis puritatem salubriler
exercentur,
ut, aculeis carnis obtusis, mens
nec immutabiliter
pacifica suo concilietur
Auclori;
semperque suni bona, quia plerumque eorum interroissione non lsedimur,
immo etiam in pemiciem
inlerdum
animse imporlunius
celebrata vertuntur.
ALARDl

GAZiEI

CAPUT XVIII.
Non semper congruum esse jejunium.
his de jejunii
Quamobrem
qualitate
praemissis,
subdenda adhuc sanctarum
videtur
Scripturarum
manifestius
aucloritas, per quarii approbetur
jejunium

perpetuo

custodiri

nec debere

nec posse. In

Pharisseis una cumdiscipulis

Evangclio jejunanijbus
Joannis Raptisloe, cum apostoli, utpole amici ctconvivse coelestis illius Sponsi, necduin jejuniorum
obCOMMENTARIUS.

a Nimirum
per se, et ex nalura sua, sicul Judaei
inquit, una el brevi senlentiola exprimere possumus :
Ne quid nimis (Vtde S. Tli. 1-2, q. 64, a. 1 eti).
putabanl. Potest tamen inquinare ratione inobedientiaeaut intemperanliae
raSed facilis responsio est, nihil aliud velle bunc abqua sumitur;
sicutpoiest
tione scandali cum quo sumilur : quomodo vesci rv batero, quam jusiijise, patientiae, et caeteris virtulicamibus die jejunii coinquinat animam; alioquin nec
bus nullum esse statutum modura ex parte tempocbrietas, nec ingurgitatio
ris: quia ivullum Csiiempus quo justitiam,
coinquinaret
patienanimam, quod
nec hsereticus dixerit.
charilatem colete, et
pudiciiiam,
tiam, sobrielaicm,
b
vitia vilare
non debeamus : quod aliis
contraria
Quomododicatur,justitise,
patientiae, sobrietali,
sed eodem sensu, dixerat,
verbis praecedentibus,
pudicitioe, charitati nullus roodus esse staluttis, non
carel aliqua difficultate.
Et quidem de charitaie.quae
numqitam ila exceptioni lemporum hmc subjacere, vl
mater est et regina omnium virtuium,
sic loquuninlerdum aul quw^ velila sunt fieri debeanl, aul quw
tur Paula et Euslocbium
Confert enim jejunium,
in epistola ad Marcellam
imperal* sunl prmtermitti.
Mensuram chariveitil medium quoildam bonum, cum duobus extrc(Epist. 17 tnfer episf. Hieronymi):
tas non hubet. Et D. Bernardus
el viliis hic commemoratis,
inis, nempe virtutibus
(Lib. de Diligendo
Deo): Modus diligendi Deum est diligere sine modo.
docetque virtutes semper et omni tempore colenE diverso est axioma philosophicum,
quo dicilur
das, et vitia seniper et quovis tempore
fugienda;
vittusin
medio consistete. Ei D. Hieronyinus (In epije.juuiuni vero certis lemporibus legilime et cum deet inoderalione
bita mensura
alias
senassumendum;
taphio Paulm) commendat illam phiiosopliorum
aut relaxandum,
tenliam : pitroTniff 11aptrri, xaxtct iicepSoXn iriXcTat, id
ut fit tempore
intermiltendiim,
de quo peculiariter
bic agitur.
est, modus virlus est, nimielas vitiuin : qubd nos,
Quinquagesimte,

COLLATIO

H93

XXI.

DE REMISSIONE

119-8

QUINQUAGESIMJS.

ejus acla est die, aposloli refcustodirent, discipuli autem Joannis qui. \ gesimo resurreclionis
versi de monte Oliveti, in quo se ad Palrem pergens
summam justiliae se de jejuniis possidere credebant,
sicul etiam Actuum Aposloloseclatores
eximius
prsebuil inluendum,
poenilentiae
qui
quippe illius
rum Iectio contestatur (Cap. 1), ingressi Hierosolypraedicator ila cunctis populis formam suo praebebat
sefVannam

exemplo, ut non solum varia escarum genera quae

humanis usibussuggeruntur,
abnueret, verum etiam
Docommunem panisipsius esum penilusignoraret,

mam, decem diebus adventum Spiritus sancti exspectasse referuntur,

quibus expletis, quinquagesima
eum die cum gaudio susceperunt, et ila est per bscc

Quare nos et Pharitmi

jejunamiis frequenler, di&cipuli autem tui non jejunant
Dominus evidenter
(Marc. n)? Quibus respondens

festivitatis

mino conqueruntur,

dicenles,

ostendit, non omni tempore congruum

et necessarium, cum aliqua festivitaiis

liujus

numerus

cvidenter

in veteri

Quem
adfiguraliter

impletus.

quoque Teslamento legimus

in quo (Deutcr. xvi), consummalis hebumbraium,
domadibus septem, primitiarum
panis per sacerdo'es

esse jejunium
lempore vcl

Domino

bi quoque decem dies cum superioribus

sunt ac loelitia celepari solemnitate
quadraginta
brandi, d Cujus festivilatis
tradilio,
per apostolicos
viros ad nos usque transmissa eodem tenore servan-

non sinebal.
CAPUT

lnlerrogalio

cur

da est. Ideo namque in istis diebus nec in genua in

oratione curvantur, quia inflexio genuum velut poenitentiae ac luctus indicium est. Unde eliam per om-

XIX.

tolis quinquaginta
relaxelur ?

qui

Et idcirco

in quo post resurrequagesimoe lempus ostendunt,

ctionem per quadraginta dies Domino cum discipulis
epulante, jejunare illos quolidianae ejus prsesenlioe
gauilium

offerri,

veracissirae

per
cbaritatis
refeinierveniens
occasio, indulgentiam
qua in illo die concioapostolorum
pracdicaiionem,
a
nati leguntur ad populum, oblatus Domino comproctionis admiserit:
Numquid possunt, inquiens, filii
batur, verus scilicel
primitiarum
panis qui, novse
Sponsi lugere quamdiu cum illis est Sponsut? Venient aulem dies cum auferetur
ab eis Sponsus, et B doctrinae institutione
prolatus, quinque millibus vide Jurorumescae suae munere satiatis, primilivum
tunc jejunabunt (Ibid.).bQuse
verba licetanle
resurdseis Christianorum
rectionem dixerit corporis sui, tamen proprie Quinpopulum Domino consecravit.
jubebatur

diebus jejunium

tota Quinquagesima
abscum utique
relaxamus;
tanlum diebus posl resurrec-

quam die dominica

in qua majores noslri, nec jejunium
genu esse fleclendum, ob reverentiam

Germanus-.Quareigitur
tinentioe rigorem prandiis

nia eamdem in illis solemnitatem

Christus quadraginla
tionem cum discipulis

ageiidum,nec
resurreclionis

suis fuerit

CAPUT

custodimus,

commoratus.

XX.

Dominicae tradiderunt.
CAPUT

'J

Respoitsio.
Theonas : Non incongrue interrogatio
vestra ralionem integerrimae
veritatis
merelur
agnoscere.
c Post ascensionem Salvatoris
noslri, quae quadraALARDI

GAZMl

XXI.

relaxata non
ulrum abstinenlia jejunii
obsit corporis castilali ?
blandiGermanus : Potestne hsec caro insolitis
illecta non e aliquid
rnentis tam longse feslivitatis
Interrogatio

COMMENTARIUS.

a Apposite ad hunc locum clucidandum

scribit
diebus addendi fuere alii decem dies, ob promissioB. Hieronyinus in baec verba (Incommenl. Malth. ix):
advenlus Spiritus
nem et exspectationem
sancli,
idcirco
dies
ut
infra
Nonnulli putant
el loelitia celebrandi,
hapost
pari solemnilate
quadraginta passiobetnr.
nisjejunia debere commilti, licel slatim dies Pentecosc Eodem fere modo D. Ambrosius : Instar, inquit,
tes et Spiritus sanctus adveniens indicenl nobis festivitatem. Et ex hujus occasione testimonii Montanus,
dominicm lola Quinquagesima dierum curricula celePrisca et Maximilla
eliam post Penlecotten faciunt
branlur, et omnes isii dies velut dominici deputanlur.
Resurreciio enim Dominica est. Nam in dominica reQuadragesimam, quod ablato Sponso, filii Sponsi debeant jejunare. Ecclesim aulem consueludo ad passiosurgent Salvalor reversus ad homines esl, el post renem Domini et resurrectionem per humililalem
carnis
turreclionem tola Quinquagesima cum hominibus commoratus est. jEqualis ergo eorum necessarium ut essel
venit, ut spiriluati
saginw corporis jejunio prwparemur. Haec Hieronymus suggillans Monlani et Monta- J) festivitas, quorum wqualis esset et sanclitas. Sic enim
nistarum
inepliam, qui hiijus occasione sentenli.i)
disposuil Dominus, ul sicul ejus passione in Quadraita ejtts resurreclione
Quadragesiniam
post Pentecosten
ceiebrabant, nigesimw jejunio conlrislaremur,
mirum ablationem Domini et Sponsi interpretanles
Quinquagesimw feriis Iwlaremur. Hocc Ambrosius.
d De hac
Ecclesiacatbolica
a Patribus accepta
ipsaui Ascensionem,cum
aSpiritu
antiqua tr.iditione
sanclo melius edocta per ablationem
salis diclum in praecedenlibus (Cap. 11).
Sponsi pa?sio
nem ei mortem Domini nostri interpreietur,
et ideo
Seniuosum, id est, spinosum, metaphorice pro
tunc majora jejuuia instiiuat cuni ipsaro Dominicam
vitinso sumilur. De illo quamvis abscisso vitiorunt
sive concupisceniia,
passionem commemorare aggredilur,
pcr quae etiam
fomite, id est, camis lascivia,
jejttnia ad spiritaletn
saginam, id est, pasclialem
prius edomita;
concupisper longam abslinentiani
refectionem et synaxim praeparatur; nam secundum
centiam enim fomitem peccati vocat etiam D. Aurationem
Montanistarum
sequeretur omni lempore
guslinus lib. i de Peccat. Meritis cap. nllimo, et ex
dum ait (Sess. 5 c. 5): Maeo synodus Tridentina,
jejunandum esse eitra id lemporis quo Christus in
coclum ascendit.
nere in baplizalit
concupiscenliam et fomitem hwc
b Illa scilicet':
sancta synodus fatelur et senlit : quw cum ad agonem
Numquid possunt filii Sponsi jejurelicta sit, noeere non consenlientibus, sed viriliier per
narc, quamdiu cum illis esl Sponsus ? Qtiibus verbis
ait proprie designari leinpus Quinquagesimae, in quo
Chrisli Jesu graliam resislenlibus non valet. Ex quiCbrislus post resurrectionem
suam cum discipulis
bus verbis intelligilur
improprie admodum et xaTacon versalus per dies quadraaiata apparens eis, et conin renaXpvo-TixSi; dici hunc fomitem abscissum.cum
lis maneat posl baptismura.
vescens, el loquens de regno Dei 'Actor. i). Quibus
PATROL, XLIX
36

JOANNIS

1195

CASSIANI

de illo, quamvis abscisso, vitiorum

fomiaut mens praesumplis ultra consuetute germinare,
sentuosum

onerata non erga famulum corpus

dapibus
suae inflectere, praesertim cum
rigorem dominationis
in nobis viridior
aetas cilo ad rebellionem
subdila
dinem

possit membra compeliere.si

daiitius, vel certe insolitas
CAPUT

Responsio de reservando
Theonas : Si universa
roentis
nostri

appeudamus
non aliorum

conscientiam

vel escas solitas

licenlius

abun-

prsesumamus ?

XXII.
conlinentim

temperamenlo.
quse gerimus rationabili
cordis
exaroine, e.t de puritate

sed nostram
judicium,
semper
consulamus, certum est islam refectio-

nis

intercapedinem
juste
posse, si modo, ut diclum

districtioni

obesse non

est, sequam indulgentioe

mensuram
pari lance perpendens,
contiiientiaeque
a
simililer
nimielatem
mens incorrupta
utramque
despirilum nostruin deliciarum
primat
pondus, an vero alleram, hoc est corporis
inclinet
partem, majur abstinenlise
austeritas, vera
discretione
illam
vel comprimens,
vel
dislinguat,
castiget;

et utrum

sublevans

portionem,
quam vel extolli senserit, vel
gravari. Nihil enim Dominus noster ad cultum atque
honorem suum absque judiciimoderatione
vult fieri,
quia Honor regis judicium ditigit (Psal. xcvm). Et
idcirco sapientissimus
Salomon, ut in neutram partera vefgente jndicio declinemus,
admonet
diceus,

COLLATIONES.

A cunctis errantibus,
sojus ipse
enim cautione atque soleflia

1196
non

fallilur.

c Omni

si circumspecti
cordis
servelur inteniio,
quomodo, judicio noslrse
discrelionis
conlinentiae
erranie, iut inconsideratae
cupidilaie succensi, aut desiderio nimise remissionis
jugi

virium nostrarum
illecti, substanliam
iniquse trulinoe examinatione
sed in altera quidem
libfemus,
lance animoe puritatem,
in altera vires corporis collocantes, ita vero eonscientiae judicio ulraque pendamus, utin neuiram parlem unius rei affectu praeponderante perversi, jvel ad imroodicam districtioneni, vel ad nimiam r$missionem,
aequalilatis librara
et illud nobis vel pro remis
propensius inclinemus,
sionis vel pro districlionis
nimietatedicaiur,diVonne
si recie offeras, non> aulem recle dividas, peccasli
B (Gen. IV, sec. LXX)?Illas
elenim jejuniorum
victimas,
quas nobis violenta viscerum convulsione inconsiderate

Dbmino recle offerre nos crediextorquentes

ille qui diligii
misericordiam
et judicium,
mus,
exsecratur dicens, Ego Dominus diligens judicium,
et odib habens rapinam in holocaustum (Isa. LXI).
lllos etiam qui oblatipnem,
id est, ofiiciorum
atque
acluum suorum proecipua ad fotum carnis alque usus
proprios
minimam
dulentos

prsesunientes, reliquias eorum Domino ac

deferunt portionem,
velut operarios frausermo divihus ila condemnat,
Maledictus

qtti facit opus Domini (raudulenter

(Jerem. XLVHI).
Honora Deum de luis juslis laboribus, et deliba ei de
Non ergo immerito epm qui se ita iniquo fallit exatuw (Prot). m). b Etenim
residet
dicens : Verumtamen vani
mine, increpat Domjnus
fruclibus justilim
in conscientia
nostra incorruptus
ac verus
quidam
filii hominum, menddces filii hominum in slaleris, ut
statu puritalis nostrae, C deciviant (Psal. LXI)| Et idcirco
beatus Aposlolus,
judex,quihonnutriquamsuper
ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

a Sic abbas
in epist.
plationis) sftidia ttli possimus.S. Hieronymus
Moyses collat. 2 cap. 16 : Omni, inad Nepotiaiuim
(fipisf. n): Tanium tibi modum jejuquil, conalu debel discreliorits bonum virtuie humilitaniorum impone-, quantum
tis acquiri, qttm nos illwsos ab uiraque poiesl nimietate
ferre potes. Sinl libi pura,
moderala , et non supersliliosa jejuservare. Vettts namque sentenlia est, kxporrtre; IUOTJI- casta, simplicia,
nia Et ad Rusticum tnOnachum (Epist. iv): Jejunia
Ttf, id esl, nitnietates wqualitales suni. Ad untim enim
moderaia sint, ne niiriia debilitent slomachum, el mafinent nimietas jejunii et voracitas pervenit, eodemque
conlinuatio
monaimmoderala
jorem refectionem poscentia erumpant in crudilatem,
dispendio viqiliarum
chum quo somni gravissimi torpor involvit. Nam per
quw parens libidinurri esl. Modictts el temperatus cibus
debililalum quemque ttd iltum
et carni el unimm utilis est.
excessum continenliw
d Ita secundum Clraecam translationem
stalum revocari necesse esl, in quo negligens quisque
Septuag.
Interpretum,
quam plerique Palres secuii sunl; alper incuriam delinetur. Hoec ille. Vide ibi notationes
nosiras (Vide lib. vi Inst. c. ult.).
lib. xv De Civit. Dei cap.
qne inter alios Augrisiinus
b liiem collat. 20 c. 5 : Verissimus quidam exa7 : Jn hac, inqnit, admonilione quam Deus protulil ad
minator pmnileniiw et indulgentiw judex in conscientia
Cain, itlud quidem qtiod diclum esl: Nonne d recle ofresidel nostra, qui absotutionem realus noslri anle codividas, peccasti? quia non cluferas, recteautemnori
et judicii
diem adhuc nobis in hac carne
cet cur vel unde sit diclum, multos senstts peperit ejus
gniiionis
commorantibus
obscuritas, cum divinarum
detegil, el saiisfaclionis finem ad reScriplurdrum
quisqtte tramissionis graiiam pandit. Quse quomodo inlelligenda
clator secundum fidei regulam id conatur exprimere.
n Rccle quippe vfferliir
cum offertur Deo
sint, ibi est explicatum.
sacrificium,
T-J
c Sitnilia sunt loca lib. v Institut.
jap. 8, 9 el 22;
vero, cui uni tanluinriiodo sacrificandum est. Non auSS. Patrum senlem recle dividUur,Pum
non discernuntur
recte vel
cpllat. 2 cap. 22 el 26. Quibuset
:
teritioe astipulanlnr.
Basilius lib. de Vera Virginitale
loca, vet iempora, vel res ipsw qum offeruntur, vel qui
declinare grave et periSicuf in gulm intemperantiam
offert, vel qtti offerlur, vel hi qttibus advescendutn tliculosum est, ila per nimiam absthtenliam corpus altestribuitur quod oblatum est, ut divisionem intelligarere el inutile reddere omni profeclo ratione caret.
mtts discretionem; sive cum offerhtr ttbi tionoporlet;
sive cum offerlur qitando non oporlet, aul quod non
Neque enim abstinere a votuplale gulm per se expetendum esl, sed quia ad virlulis
iunc, sed alias oporiet; sive cum id offerlur quod nusacquisitionem confert.
Quod si illud citjus gralia ciborum abstinentiam eliquam et numquam penilus debttil; sive cum electiora
sifii ejusdem generis'rerum lenel homo, quam sittt ea
gimus, per immoderaiam
negligamus inediam, conlra i
atque instituimus agimus. Nam fracto contritoque inqum offerl Deo; sive cum ejus rci qttw oblattt esl fit
slrumenlo, neque Deo inhmtere per leclienis et oratioparticeps profanus, qut quitibet quem fas non esf fieri.
nis studium possuinus, neque ad [talrum beneficerttiam
Sic Augusimas.
Pofro Vulgala^versio divi Hieronythi
humanitalis
a concilio
Tridenlino
approbata sic nab%t: Nonrie
officium obire. Igitur et corporis cttra necessario habenda est, non ipsius grtttia, sed ul servitio i
si hene egeris, reciipiids; sin autem male, slritim iri fbMliut adphilotophim
ribus peccatum aderit (Gen. iv)
(id est, sapientioe vel ccriiem-

1197

XXI.

COLLATIO

DE REMISSIONE

QUlNQUAGESIMjE.

1198

ut, discretionis moderaroina retinentes, in neutram ,A Domino, eo quod stateras dolosas ac mensuras duplices habeamus, secundum illain sententiam Saloparlem illecli riimietaie vergamus admonet, dicens :
'
Abominatio esi Domino pondus
monis qua dicitur,
Rationabile obsequium veslrum (Rom. xn). Quamrem
ila prsecipieiis :
etiam legislator similiter interdicit,
Stalera justa, el wqua sint pondera, justus modius,
mquusque sextarius (Levit. xix); Salomone qiidque
a Poridus
parem super hoc sentenliam proferente :
et inensurw duplices, immunda
magnum el putillum,
hunl apud Dominum ulraque, et qui facit ea in adinvenlionibus suis compedietur (Prov. xx). Proindenon
solum illo quo diximus, sed etiam hoc modostudendiim esl nobis, ut nec iniqua pondera in cordibiis
nostris, nec in horreis conscientise noslrse mensuras
duplices habeamus; id est, ne ea ipsi quse districtionis regulam molliunt remissiore indulgentia prsesumentes, eos quibus verburo Domini prsedicamus B
districtioribus
quam ipsi
prseceptis et gravioribus
obruamus. Quod cum
perferre possimus*ponderibus
facimus, quid nisi duplici pondere atque mensura
praeceptorum Domini mercem frugemque vel appendimus vel metimur?
nostris

fratribus

Si enim aliter

dispensemus,

ea nobis, aliter
recte increpamur a
ALARDI

GAZyEI

duplex, el slalera dolosa non est bona in conspccttt

ejus (Ibid.). Hoc etiam modo reatum dolosi ponderis
mensurae evidenter
si diduplicisque
incurrirous,
slrictiora

qusedam quae privatim per nostras cellulas

exercere consuevirous
humansc laudis
cupiditate
coram fratribus
abstinentioies
scilicet
ostenlemus,
et sanctiores apparere affectantes humano conspectni quam divino. Qui morbus prsecipue non raodo
vitandus, verum eliam abominandus est nobis. Sed
interim

a qusestione proposila paulo longius evagati,

ad camdem a qua discessimus, revertamur.
CAPCT XXIII.
De tefectionis

tempore atque mensuta.

Igitur praedictorum dierum iia est cuslodienda solemnitas, ut corporis atque animse cullui prosit maquia ncc illius festivitaiis
gis indulta quamnoceat,
nec b inimitis
gaudium aculeos carnis obtundere,
ilie adversarius dieruinnovit
reverentia mitigari. Ut
ergo et diebus festivis slatutce consuetudo solemniCOMMENTARIUS.

carne etiam seu carnis cupidilate potest inlelligi,

Vulgatus texlus : Pondus el pondus, mensuta et
eo
modo quo a nonnullis (Athanas. q. 62, /. i epist. 80,
mensura, ulrumque abominabile eslapud Dettm (Prov.
Juvenctts in carm.) expoiiuulur illa verba Salvaioris
moraxx). Cujus sentenlise triplicem exposiiionem
lem hic affert Auctor, a qua non mtiltum discrepat
Matlb. v : Eslo consenliens adversario tuo cito, dum
D. Hieronymi gemina ilidem expositio iu haec verba :
es cnm eoin via, etc. Quo quidem in loco, ait Isidorus
Pondus el pondus, hoc esl, majtts et minus; mensura
Pelusiotes, per adversarium, corporis cupiditatem spiei inensura, similiier mttjor el minor, utrumqtie abomiritui repugnanlem divine intelligil.
Viam autem hic
enim in Ecclesia
nabile est apud Deum. Prmposili
vitam vocai, quw a genere nostro sine ulla institione.
prave vivenles has duplices mensttras in domibus, hoc
peragralttr. Consensum denique ac benevoleniiam erga
esl, conscienliis sttis hubenl,quia bonum quodaliis imcorpus, agnitionem rebellionis ipsius appellat,
quw
el
malum
ininime
in
subditis
debel:
ne
si
perunl ipsi
faciunl,
quod
confestim perspici
alioqui,
ipsitts imperiis
damnarit ipsi perpelrare non desinunt. Pondus et pon- succubuerimus, ac tes superna vocatione indignas perp
"*-*
meiisuram
et
hmrclici
mensurain,
dus,
hypocrilmalque
-pefratJeiimHS, ab ilta Judici tum dedamur, cum ad
in domibus, hoc esl, in sensibus suis habenl, in eo quod
opera noslra el sermones coltigendos venerit, reddense mundos in cogilalione el puros in actione sua esse
dumque unicuique juxla opus sttuin. Sic ille ex versione Billiana. Vcrum haec expositio minus fortasse
menliuniur, cwteros vero velut sordidos atque peccalores respuunl el conlemnunt, quasi slatera dolosa et
idonea et commoda buic loco videri possit (ut de
mensura duplici aliier sua et altter facta proximorum
texlu et sensu evangelico nihil dicain), quod boc
modo non dislingiieretur
boec senientia
a praecepensanl, ac per hoc in utroque abominabiles apttd
Deum existunt: diversum nantque pondus in domo sua,
dente, cum bic adversarius idem sil cuni aculeis
diversam habet mensuram, ut aliler videlicel in semelcarnis;
proinde nulla fuisset opus distinctione
:
etiam dici possit hic adversarius,
ipso , aliier menliatur in proximo, qui in suis semper
quamvisvere
id
aciibus qum laudari, in aliorum vero qum vituperari
est,carnis stimulusnulladierum
reverentiainiiigari,
rimalur.
El
ideo
talem
abominatur
Doid
etiam
R.
Paulo quovis lemest, conquiescere, qui
possinl,
jttste
milius, quia nimirum quantum sibimel ipsi absqtte mepore molestus erat (1 Cor. xiv). Tertia expositio,
rilis placet, tantum superno inspectori merito displicet.
quse mihi magis placet, de conscientia, quae nos ut
Haec elegauier D. Hieronymus, quae si cum lextu nogravissimus adversarius accusat; neque mitigari, pacari et secura esse potest, si nos in diebus Quinquastro conferantur,
plane eidem cousenlanea
reperiuntur.
gesima?, aut alia solemnitate, nimia uli licenlia, inb Mihi videhtur hsec de
vel remissione senserit, quae cullui
triplici adversario
possei
temperantia,
exponi, puta de diabolo, de carne, de conscientia i ^ sive profectui corporis vel animse noceat, ul supo* rius dicltim esl. Dequo adversario
nnstra. De diaboloexppnil
Dionysius hac paraphrasi ; **
eodemque judice
loci
:
:
vindice
dixit
Sic servanda est solemnitas prmdiclorum
ac
hujus
supra
(Cap. 22) : Residet in conscienlianoslra incorruplus quidam ac verus judex, qui
dierum,ut concessa remissio prosit magis quam noceatt
cullui sive profeclui carnis el animm, quia nec slimulus s nonnitmquam sttper stalu purilaiis nostrm cunclis ercarnis neque diabolus miligalut gaudio alicujus festiraniibus solus ipse non fallilur.
Et alibi vocat arbivitalis aut dierum honore. Sic ipse, quctn et LavarIram, non solttm acluv.m, scd el cogitationum noslradinus sequi videlur. De hoc qnippe atlversario aUt
rum conscieniiam (Collat. i{, cap. 9). Quatn D. IliePetrus Apostolus : Adversarius vesler diabolus , tamronymus avvrfipnmv, vulgus synderesim
nuncupat.
leo
D.
circuil
devorei
hoc
modo
eliain
Pet.
Athanasius (Qua-sf. 62) loquam
quwrens quem
Atque
rugiens
(l
i
cum illum Evangelii (Mattlt. v) interprelatur
: Diciv). Atque hic adversarius immitis et crudelis nulla
dierum reverentia miiigalur, id est, nulla solemnitatur, inquit, efiam conscienlia adversarius. Nam octum revrentia et religione tangitur,
cuffe nos in corde noslro redarguit, coercet a mttlo, et
ut proplerea i
si simus inobedienies, tandetn nos ad Dei tribunal sisconquiescat, et nos impugnare seu ad roaluin sollicitare desisiat: immo quo remissiores et liberiores oflit, nbi el pwnas dabimut, lum enormium peccalorum,
tum etiam levittm et minimcu-uni.
de;
fendit, eo audacius et importunius
aggreditur;

1199

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

1200

tatis conservelur,
et saluberrimus
sufficit
dus minime transcendatur,

pareimonise mo- A ttta (Nahum. i). Si enira continentiae jugitatem

inul indulgenliam
terjecta dierum solemnitas non mutarit,
spiritalibus
a
feriis jugiter perfruemiir,
ut cibus
remissionis eo usque progredi
et Ha nobis a servili opepatiamur
ratione cessanlibus, Eril tnensis ex mense, et tabbaqui hora diei nona fuerat capiendus, paulo citius,id
est, sexta hora pro festivitatis
tempore capiatur,
ut cscarum solitus modus
ratione
dumtaxat,

tum ex sabbalo (Isaim LXVI).

CAPUT XXIV.
de diverta obtervalione
Intetrogalio

ea
vel

non mutetur,
ne puritas corporis, vel inteabstinentia
mentis,
gritas
Quadragesimse
diligenlius acquisita, Quinquagesimae remissione depereat,
nobis prosit obiinuisse
nihilque
jejuniis quod mox
qualitas

Germanus

Quadragesima
celebretur,
vinciis religionis
forsitan

celebritate
laxatam.
stodiam senserit solemnitalis
b
est, ne
Quamobrem
vigilantissime
providendum
B
umquam menlis nostrse vigor blandis seductionibus
dictum

est, casti-

labore

qusesitam
perdamus. Et

requie ac securilate
Quinquagesimae
idcirco nulla peniius in ciborum qualitate
admittatur

adjectio,

sed ab escis quarum

vel modo
continen-

tia diebus jejunii pro integrilate

pudiciiiae ulebamur,
simililer
etiam diebus celeberrimis
(emperemus, ne
nobis carnalium
perniciosissimam
incentivorum
suscitans pugnam, vertatur in luclum,
nobis excellentiorem,
illamque
quae gaudio incorloetilia

festivitalis

ruptionis
cipiamus
amissam

mentis eripiat, et inexsultat, festivitalem

laelitise vanitatem,
posl brevem carnalis
cordis

pudicitiam
longo
rore deflere.Siudendum
quinimmo
ad nos illa
dirigatur

prophelicse

:Celebra,Juda,

pcenilentiae moeest ut non frustra

adhortationis
feslivilalcstuas,

commonitio
et redde vola

ADARDI

GAZiEl

licel

in quibusdam
propropensior cura adjecisse

bebdomadam etiam septimam videatur, curo neuler

numerus, c die dominico sabbatoque subtracto, qua-

cogat incitata saiuritas : prsesertim cum etiam

hoslis nostri non ignota versutia, lunc prsecipuemunitionem
nostrse puritalis impugnet,
cum ejus cuamitli

enervetur,
ne, veluti supra jam
monise puritatem
Quadragesimse

: Quid

Quadragesimm.
causse esl ut sex hebdomadibus

draginla dierum impleat summam ? Sex enim el trilantumraodo con.

ginta dies in ipsis hebdomadibus
cluduntur.
CAPUT

XXV.

Responsio ad proposildm inierrogationem,

docet Quadragesimw jejunium
vicem
totius anni complecli,
Theonas:

qua etiam
tlecimarum

Licel

pia simplicilas
hujus
quoijumdam
rei ampiilel qusestioneni, lamen quia eliam illa quae
alius interrogatione
iridigna duxisset,
scrupulosius
perscrulanles,
integrani observantiso nostrae ac mysterii

verilatem

agnoscere : evidenlissimam hujus etiam rei percipite rationem, ut manifestius approbetis niliil irrationabile
noslros tradidisse
1
majores. Lege Mosaica universo populo generalis est
promulgata prseceptio: Decimas luas et primilias offedesideratis

res Doniino Deo tuo (Exod. xxn).

tiarura
nostrarum
oiriniumque
<2 offerre

multo
proecipimur,
ipsius quoque conversatioiiis

COMMENTARICS.

Itaque qui substanfructuum

decimas

magis necesse esta ut

noslrae et humaui usus

a Eodem modo abbas

vatum ipsemet testatuf lib. de Elia et Jejunio dicens:
Moyses collat. 2 cap. 26 doid est, hospitaliias,
fratricet quomodo bumanitas,
Quadragesima lolis,
prwter tabbalum et dominicum ,
exhiberi possit, absque dispendio
bus advenientibus
jejunatur diebns. Hoc jejttnium Domini Pascha inclti: Ut in neuira
el abstiiienlise
dit. Cum igitur apuri Orienlales sabbala cum domiconsuetae districlionis
si hwc, inquit, a
inveniamur,
nicis,
apud Lalinos yero non nisi dies dominici a
parte reprehensibiles
ul hora nona de duobus
nobis consuetudo retinealur,
,1 necesse erat ab illis septem ,
jejunio
excipeientur
ab his tantummodo sex liebdomadas jejunii
quadrapaximaciis qum nobis canonica mensura jure debentur,
ut
uno paximacio prmlibalo,
numerum triginta sex diealiud, hujus exspeclalionis
gesimalis observari,
si superveneril
rum pariler exacquarent. Nam septima hebdomada
gratia,invesperamreservemus;quod
sabquispiam fratrum, cttm ipso pariler insumamus, nihit
apudillns supplebalvicemsabbatoruin.adjiinclo
solitm amplius adjungenies;
el Itac disbato Pascboe. Sed de his pltira in sequentibus.
cbnsueludini
d Hsec una
cur inralio, praeler alias complures,
pensatione nequaquam fratris nos contristabit advenstitnia fuerit Quadragesima , seu quadragesimale jetns, qui nobis debel esse gratissimtts, siquidem ila humanitalis
exhibemus obsequia, ul niliil arigore coniijunium , nimirum ut quasi decimas vitae nostrae opettentiw relaxemus.
rumque nostrorum pef abstiuentiara
quadragesimab Observa hic, religiose lector, qua frugalitate
lem
Momino
offeramus
et
(Vide Rcllarm. lib. n de Bon.
c. -16; liom. 16 in Evang. Gratian.
utendum lempore pascbali, sive post jetemperantia
Oper. in parlic.
et in diebus solemnioribus,
dist. 5 de Consecr. c. Quadragesima). Quam rationem
juuium Quadragesimse,
rationera JJ etiam D. Gregorius pro concione ad populum his
til bic dicitur. Cujus insignis documenii
A prwsenti elenim die (hoc est, a
III ponlifex, dum inter
.verbis expressit:
; babuisse videtur Innocentius
instituta ita decernit
alia lnonasticoe reformalionis
priroa dominica Quadfagesimse, nt Gratianus retulit)
: (Cap. Cum ad monasterium, de stalu monach.): iVec
usque ad paschalis solemnilalis gaudiasex hebdomadw
veniunt: quarum videlicel dies quadraginta duo fiunl :
iu qttibusdam solemnilaiibus (sicui aliquando fieri conex quibus dum sex dies dominici subtrahunlur,
tton
reticlis,
suevil) cenventus exeat cum ttbbate, paucisibi
edant carnes, cutn iilis diebus
ut exlra refectortum
plus in abstinenlia quam triginla et sex dies remanent;
dum vero per trecenloslel sexaginla quinque dies annus
prmcipue regularis disciplinasil studiosius observanda.
c Nam, ut alibi ostensurn est (Lib. ni Jusfif. cap.
ducitur, nos aulem petj triginla el sex dies affligimur,
, seu Grseci diem sabbati a jejunio
9), Orientales
quasi anni nostri deciritas Deo damus ; utqui nobismetQuadragesimae excipiebant etsublrahebant,
ipsis per acceplum anrium viximus, auclori nostro nos
excepto
sabbato paschali, ealenus quidem, ul diebus sabbain ejus decimis per abstinenliam inoriificcmus.
Unde,
sicut
tinis non jejunarenl,
sed tamen a carnibus etovis
in
offerre
lege jubemini decifralres charissimi,
ut el dominicis. Quod in Occidenie iq
mas rerum, ila et offerre contendite decimas dierum.
abstinerent,
Ecclesia Mediolanensi
Similiter
et Isidorus lib. i de Offic
obserIta Gregorius.
tempore P, Ambrosii
i

1201

COLLATIO

XXI.

DE REMISSIONE

QUINQUAGESIMJE.

1202

operumque nostrorum decimas offeramus, quae pro- A nendos ei hymnos primo labioruro ctaustra reseranfecto in supputalione Quadragesimse evidenter imtes, immolant Deo sui oris officia. Cui etiam pari
deferunt modo prima manuum suarum gressuumque
plentur. Omnium enim dierum numerus quibus rea
volutus in orbem annus includitur,
triginta sex
libamina, cum e cubilibus consurgentes in oratione
semis dierum numero decimatur.
In seplem vero
consistunt, et priusquam in propriis causis membrosi dies dominici
et sabbata sublrarum suorum funganlur officio, nihil sibi de ministehebdomadibus,
rio eorum ante decerpunt, sed ad ipsius bonorem
hantur, quinque et triginta supersunt dies jejuniis
deputati; sedb adjecta illa vigiliarum
die, qua usque
in gallorum cantum, illucescente dominica, jejunium
sabbati protelatur, non solum sex et triginta dierum
numcrus adimpletur, verum eliam pro decimis quinquedieriim
qui residui videbantur, si illud quodsuperest, adjeclum noctis spatium computetur,
tudini totius summae omnino nihil deerit.

pleni-

promovent gressum, alque in ejus laudalione defimoluuro suorum primitias

gunt, et ila cunctorum
et totius
prolensione manuura, incurvationegenuum
lllud enim quod
corporis prostratione persolvunt.
decanlatur in psalmo, alias implere non possumus,
maturitale el clamavi (Psal. cxvm);
Prmveniin
et,
ut medilarer
Prmvenerunt oculi mei ad te diluculo,

eloquia tua (Ibidem), et, Mane oratio mea prmveniet

Bfe (Psal. LXXXVII); nisi ut post quietein somni in
Quomodo eliam primhias nostras Domino debeamus
hanc lucem , ut supra diximus, velut e lenebris et
offerre.
d morte revocati,
de universis
officiis
jmaginaria
dicam , quas ab omnibus
Quid c vero dejirimitiis
mentis et corporis riihil omnino in nostris prsesuqui Christo fideliter famulantur,
quotidie certum est
audeamus. Nullus namque est
mere necessilatibus
exbiberi ? Nam cum expergefacti a somno, et quasi
aut
alius quem aut propheta praeveneril matutinus,
rediviva post soporem alacritate
nos proevenire similiter
surgentes, priusdebeamus, nisi aut nosmetquam molum sensus ullius corde concipiant,
vel
ipsos, idest, occupationes noslras et affectus curasmemoriam aut curam rei familiaris admiltant,
coque mortales, sine quibus esse non possumus , aut
suarum ortus atque principia divinis
gilationum
suggestiones subtilissimas inimici, quas nobis adhuc
consecrant holocauslis, quid nisi primitias veresuoquiescenlibus ac sopore demersis , per pbantasias
rum fructuum,
per summum sacerdotem Jesum
inanium somniorum
inferre conatur,
quibus nos
Chrislum, pro usu vilse hujus et imagine quotidianae
mox evigilaturos occupet et involvat, ut primiiiarum
resurrectionis
exsolvunt?
Quique etiam a somno
noslrarum
opiraa deflorans primus ipse decerpat.
suse Deo simililer offeexcitati, hosiiam jubilationis
Quamobrem omni nobis caulione curandum est (si
rentes,
primo linguae suae moiu ipsum invocant, C tamen vim proedicii versiculi
opere voluraus adimipsius nomen laudesque concelebrant;
atque ad caplere), ut ita primos malutinarum cogitationum ortus
CAPUT

XXVI.

ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

satis id indicat collecta et prsefatio ejusdem, ubi nocap. 36, huncCassiani locum imilalus:Le<jfe,inquit,
Afosoico untuerso populo generaliter est prmceptum dectis, non diei fit mentio. Hiuc D. Hieronymus in cap.
cimas el primilias Domino Deo offerre. Itaque dum in
25 Matthaei docet traditionem esse apostolicam , ut
hac senteniia principia volunlatum consummalionesque
in die vigiliarum Paschm ante noctis dimidium populos
dimittere non liceal, exspectantes adventum Christi;
operum noslrorum referre ad Det gratiam admonemur,
in suppulatione tamen Quadragesimw suinma ista deet poslquam ittud lempus iransierit, securitate prwsumcimarum leyalium expletur. Totum eniin anni tempus
pla festum cunclos agere diem. Quin ct Vigilanlius
numero 36 dierum decimatur. Sublraclis enim a Quabaeresiarcha , leste eodem Hieronymo (Lib. i advers.
dragesima diebus dominicis, quibus jejunia resolvunVigilantium cap. 4), sic vigilias nocturnas ccclesiaanni
decimis ad eccleslicas sui nominis hostis impugnabat, etminuerecotur, tiis diebus, quasi pro tolius
siam concurrimus, actuumque nostrorwn operationem
nabatur, ut lanien semel in anno, in paschali solemDeo in hosliam jubilationis offerimus.
nitate vigilias peragendas esse jaciaret. Exstatetiapi
a
Semts, id est, cum dimidio : non senis, ut men- sermo D. Augustini de Vigiliis Paschae ab Amalario
dose apud Dionysium. Nam decima pars dierum to(Amatar. lib. icap. 16) citatus in hoc argumento.
c Ut illi
lius anni secundum exactiorem supputationem omprseceplo superius (Cap. 5 hujus collat.)
nino requirit et complectitur
dies triginta sex cum
allegaiode decimis et primitiis Deo offerendis, quadimidio (Durand. I. vi Rational. cap. 28; Gratian. de
tenus naturale est, et ad mores specians , satisfaciaConsecra. disl. 3 cop. Sabbali; Alcuinus l. de Divin.
mus ; praeter decimas loiius anni, qtias jejunio quaOffic.; Amalar. c. 26; Raban. I. 11de Instit. Cleric. TV dragesimali persolvi diximus, docet hic abbas etiam
cap. 38; Durand. supra c. 78). Si enim tantummodo
primitias quasdam easque multiplices quotidie Deo
ut Gregorius
triginta sex decies in se multiplicentur,
a nobis offerendas, idque primis horis diei, id est,
et Isidorus minus exacte suppulanl,
non resultant
niatmino lempore, ut primitise vere dicanlur.
d Id est, mortis
nisi trecenli sexaginta dies : unde stiperstint quinque
imagine :
decem
dimidialis
dies, qui
aequantur. Vide glossam
insignem apud Gratianum ubi supra.
Ecquid enim est somnus, gelidae nisi mortis imago?
b Id est, a vigilia Pascbae, sive sabbalo sancto :
ait poeta (Juvenal). Ilinc fit, ut et soninus in Scriquo die non solum Romani, sed et Gracci et Orienlales praeier morem sabbatorum jejunare, et vigilias
et dormire dicanpturis saepe pro morte accipiatur;
dixerat
in ecclesia usque ad mediam noctein diei doniinicse
lur mortui : Lazarus amicus nosler dormit;
celebrare solebant. Unde Missa cjus sabbati non est
aulem de morie ejus Joan. xi: Notumus vos ignorare
Missa diei, sed uoctis, ut notant fere quotuupt de
de dormienlibus , ut non contrislemini, sicut et cmtef,
ofiiciis et cscremoniis ecclesiasticis scripserunt et
qui spem non habenl (I Thessal. iv).

1203

HIANNIS

GASSIAi

^OM,ATIONfiS.

KtH

solers vigitentia tueatufs nequid ex eis festina a prae- A niorum oiodus diversa liebdomadaTum observatione
Hi enim sibi sex hebdomadaruro obserconcludiluf.
suniplio livenlis auaininet
inimici,
noslrasque primilias lamquara viles jam alque communesa Domino
vantiam praefixerunt, qui putant die quoque sabbati
faeiat. reprobari. Qui si prseventus a nobis pervigiii
jejunandum. Sex epgo ih hebdomada jejunia persolmentis circumspectione
non fuerit,
anlieipationis
vunt, qui eosdem sex eii triginta dies sexies revoluta
consummant.
nequissimae consuetudinem non deponens quolidie
nos fraudibus suis prsevenire non desinet. Et idcirco
CAPUfF XXVIIL
si placilas et acceptabiles Deo primilias ex fructibus
Quare vocetur Quadfagesima., cum triginta et tex
tatifiiflxmqdoi diepm jejunetftr?
nostrae mentis optamus offerre, non mediocrem solliut omnes nostri
impendere,
corporis sensus, maluiinis praecipue horis, tamquam
sacrosancta Domini holocausta in onmibus illibala

esse diximus , ratio ,

Una ergo,, quemadinodum
idemqueest jejuniorum modns, licet in bebdomadarum nuroero discrepare videatur. Sed profeclo cum

atque inlacta servemus. Quod devotionis genus raulti

etiani soecularium summa cautione custodiunt,
qui
aote luceni vel diluctilo consurgentes, nequaquam

rationem

CAPUT XXVII.
Cur dterso dierum numero Quadragesima a plerisque
observelur, ?
Porro quod dicitis, diverso inore, id est, sex vel
septem hebdomadibus
per nonnullas
proyincias
Quadragesimam celebrari, *. una ratio idetnque jeju-

cujus numeri sacramentum illi quoque quadraginta

anni, quibus Israel cst ih soliludine commoratus, et
quadraginta similiter mimsiones quibus eam mystice

ciludinero

debemus

incuria ,
bujus rei h.uroana oblitlerasset
tempus hoc quo anniversariae, utdicluro est, deciroae
Deo iriginta et sex semis jejuniis offeruntur, Quafamiiiaribus ac neccssariis mundi hujus actibus im- B dragesimae nomen accepit, quod forlasse vel propter
actuura suorum
hoc visum sit hoc vocabulo debere censeri, quod
plicantur,
priusquam cunctorum
o.perationumque primitias, ad ecclesiam concurrenMoyses, vel Elias, vel ipse Dominus noster Jesus
Christus quadraginta diebus jejunasse tradunlur. Ad
tes, divino studeant sacrare conspectui.

ALARDI

GAZ.EI

pertransisse describilur, non incongrue coaptantur.

Et fortasse ipsa decimatio recle quasi ab c usu telonei d Quadragesimae noroen accepit. Ita enim illa

COMMENTARIUS.
a Id est, diaboli nobis invidentis. Attaminare
a Graeca voce TsXor, quag intcr alia
pro
vccligal significat.
contaminare aut contingere. Utitur eo verbo ffequenUnde rtk&ve;, sive r~e\&vai, teloriarii, qbi et piibiiler S. Ambrosius, apud quem eiiam ille Iocus Apocani qiii vectialia exigejbarit, de quibus in lib. lii de
stoli ad Coloss. II sic legilur:
Ne teligeritis, ne allqIndulgen. Debit. c, Thepdos. Canonem telonei apud
minaverilis, ne gustaverilis, quw sunt dd corruptelam
Cassiodorum lib. v episf. 59 legimus, Goltlioruraque
ipso usu.
regibus pensiialum fiiiste ihde intelligimus (Hieron.
b Nulla igiturinter
' in cap. IX MatlJimi;
C
Latinos etGraecosdiscrepanlia
Suidas, v. rilot et zetisvn;, Buin numero dierum, licetin
numero hebdomadarum.
dwus in comment.).
\
d Tres ra.tiones
Nam uirique triginta sex dies jejuniorum
in Quadraprobabiles insinnat cur Quadrased hi (nempe ^Graeci, sive
gesima observabanl;
gesima'dicta sii, etiam e{o lempnre quo non quadraOrielilales) septem hebdoniadibus Quadragesimam ceginta, sed triginta sex lanlum d.ies jejunarelur.
Priraa fatip eo Spectat, quou licet nuroerus quadragenadominicOs, sed etiam
lebrabant, quia nontantumdies
sabbatinos a jejunio subtrahebant,
excepto sabb.alo, rius non esset cotnpletus, iainen quia parum abesset,
sancto. Latini vero, sive Roniani, sex tahtiim hebvisum "fuerit etiani Quadragesimae noiniiie deberq
domadas jejunabant,
qnia soios dieS doininicos a
appeHafi, cum hoc jerjuriip pfofiie.reiitur
seChristi,
et
Eliae
jejunio quadragesimali exci-ptebant. Proinde utrique
suo
Mbysis
pfo
rondulo,
qiiadfa|enari,um,
in numero diefum conveniebant,
licet in numero
vellfe ibiiiari:
praeseriiro cum etiam dominicis, licet
bebdomadarum differrent, Sicuti enim in sex hebdonon plenum et peffeeiurn esset jejuriiuW, tamen imniadis triginia
sex dies jejuniorum
inveniuntur,
perfecium salieiri et ponionale, ut yocat Teriiillianus
demptis dominicis, ila etiam in septem hebdomadis
(Lib. de Jejunio), nbique servareluf;
iienipe exceptio
totidem dies jejuniorum
detractis
do<continentur,
quoruindam eduliorum, ut hic diciiur, id est, abstiminicis et sabbaiis, uno tantum excepto pascbali.
rieniia a carnibus et cseteris cibis yeiitis. Secunda,
Porro Graecos Quadragesimse tempus septem hebdosit poeniteiiiiae et
quod numerus quadrageiiarius
docet S. Joannes Damascenus
madis constituisse
affliclionis syinbolum, meoque pef qukdragiiila
anlibello de Jejtmiis adCometam, ubi in eam rem ciiat
nos, et 40, vel, secundum flieronynnim,
quadraginia

yeteres, D. Alhanasium Lbro Sermonum solemnium, JJduas mansiones, sive stiaiiones, populi Israelitici iii
D. Basilium in sermone contra ebrios , D. Peirum
deserto adumbralus (Hier. in m Joi}w el Ezech.i\i\,
el epist. 127 ad Fubioltjtn;
Petr. Datnianus lib. ii
patriarcham
iMariyrem
Hierosolym. et Anastasium
in libro quem "oSn-yov vocat. Verum
!Antiochenum
epist. 5). Hanc rationem plenius exposuit D. Ambr.oSocrates et post eum Sozomenus {Socrat. I. v c. 21,
siiis serin. 23 de Quadragesima : Legimus, inquit, in
]Sosom. lib. vn c. 19) Graecos ejusmodi intelligunt
veieri Testamenlo (Deul. iii), cum sanctusllioysesfilibs
et nationes circumjacentes usFsrael dejugb /Egypiim eapiivitaiis eruerel, ul in terConstaniinopolitanos
ram eos repromissibnis inducetel, quadrdgiiita et ditoque ad Phoeniciam. Addunt tamen per lliyricum,
Graeciam occidentalem,
et Parum eum diertim ad memoratam lerram mansionibus
Libyam, iEgyptum
lseslinam, parem retineri Quadragesimam sex hebdoperveriisse, tantoque illufn temporum nuihefo potitum
madibus constantem.
esseptomisil, quanio elnbs promissis nobis a Salvalote
' c
sive teloneum, locus ubi vectigalia
Telonium,
perfrui gratulamur. Eodcm, inquam, riumero Moyses
et
'colligebanliir,
qui
apud Judseos mensa publicanoper mansiones pervenit ahrequiein, quo et nos verjejurum appellabatur; quoniam plerumque vectigal penia properamus ad cmlunt. Jejunia enhn noslra mancunia erat, quac super mensam nunierari solet, ex
siones qumdam sunt, peij qum ilet spiriluuliler [aeienquo loco vocatus Matthseus de Publicano in apostotes, animm virlulibus antbulamus, diurno pr-ofeclu
lum rejjente mutatui est. Dictum est autem teloniurii
repromitsm nobis terrm viciniores efficimur, etc. Tertia.

1205

COLLATIO

XXI. DE BEMISSIONE

QUINQDAGESIM^l.

1206

uon pertineat qusestipnem, tamen

vulgo vocatur exaclio, ex qua tanta lucri A.ad propositam
porlio regis commodis deputatur, quanlum et a nooccasio, pe hoc quidem
quia se obtulit narrationis
bis a rege omniuro soeculorura pro usu vitae qostrae
seniorcs
puto, quod frequentissime
prseiereaiidum
nostri ideirco illis diebus maxime impiignari oinno
legitimumQuadragesimoe
vectigal exigitur. Saneljcet
publica

ALARDI

GAZ.EI

paiio, qod quemadmodum apud Romanos ex usut

telonii (Cicer. Acl. 4 in Verrem), id est, ex vectigalibus, decimis, aliisque reddiiilms
populi Romani,
quos Publicani exigebant, aul exigendos pretio exhibito venditabant (unde et decumani dicebaiitur ai
decuinis^vel decimis), cerla ponio principi sive imperatori cedebat, quae et Quadragesinia vulgo ceusebatur; ita abstinentiae veluti vectigal annuum, quod
Deo pendimus, ad illius similitutlincm
Quadragesimae
nomen soriitum fuerit. Aliam itideni causam bis
subtiliorem ex Alcuino coiligere licet lib. de Divin.
Offie. eap. 8,ubi et nominis Septuagesimse rationem
assignat bis verbis : Consuetudo esi divinarum Scripiuraram ul omnis numerus ex quo quamlibet decadem
transierit, ut si teriim inonadi incurral (sic enim legendum puio), non deputelur idem numerus decadi prw- "
cedenli, sed ei ad qttam lendit. Lege librum Genesis in i
geneqlogia filiorunt Noe. Sic ille. Eodem igitur modo i
de jejunio qnatlragesiniali
slatuendum
est, ut cujn
Iriginta sex dies tricesimam exccdant, ad fjiiadragesimam idcirco perlinere dicontur, el eo nomine censeridebuerinl.
Porro ex his quae iiactenus de jejunio i
dicta sunt, colligere lieet aliquqt ;
quadragesimali
punclain hociractam maximeuotanda,etscitudigna.
1 In Ecclesia catliolica oinnibus soeculis tum apud
Groecos, ium apud Latinos jejunium pascliale fuisse
diertim 40, aut fere 40, id cst, triginta sex. Nam
oninia cnncilia et Patrcs antiqui utuntur nomine
Quadragesimae, ciim jejunium pascbale commendant
(Bellar. lib. n de Bon. Ope. in parlic. cap. 15; concil.
Nicam. can. 5; Laodicen. can. 49; Ignatitts epist. ad
i6 in Levit.; Terlul. iib. nde
Philipp.;
Orig.hom.
Jejunio; Basil. orat. 2 de Jejunio). Notnine autem
nisi numerus
Quadiagesimae non polest intelligi,
^
quadragenarius, aut lere quadragenarins. 2pQuadragesimam proprie ipcipere in pfima doroiniea Quadragesimoe, ui. observavi.t Micrologus cap. 49; et
ex D. Ambrosio,
colligitur
Gregono, Cassiano et
aliis qui scriburtt Quadragesimam constare42 diebus;
et delractis sex dominicis, in quibus non jejunatur,
remanere dies jejunii triginta sex : idemque perspicuum est luro ex officio ejus dominicae, tum ex eo
ad
quod jejunium Quadragesiuioc olirn solvebatur
vesperaui; modo po.$tofiicium Vesperaruin; jejunium
autein quaiuor dierum proecedenlium primant dominicam, passim solvi.tur ad nonam, sive post officium
Nomp. 3 Cuni ab inilio trigiula sex diebus tantum
constaret jejutiium quadragesimale, quod pro decima
lotius anni computabatur, ut dictuni est : tamen, ut
ex Gregorio citat Gratianus (De Consecr. d. 5, cap.
Quadragesima), ut sacernumcrus40dierumaditnpleretur, quem Salvalor noster suo sacro jejunio consecravit, quatuor dies praecedentis bebdoniadoe addilos esse, ad siipplenienlum
!
videlicet quadraginia D
dierum, nempe feriam quartain, quae capul jejunii
subnotatur, et quintam feriam sequentem, et sexlani, et sabbalum. Verum bujus insliiutionis
alia
etiam ralio esse potuit, ul cum decima jejunii quaDeo
dragesimalis simul aliquid nomine primiliarum
in horuni quatuor dierum observaniia exbiberemus;
atque hac eliam ratione prseceptum illud nalurale
de decimis et primiiiis offerendis pariter impleremus.
4 Non satis constare qtiando vel a quo primum
quatuor isli dies institttli fuerint in supiilcmentum
Jcjunii quadragenarii, sive ad cxplendum numerum
40 dierum. Nain SS. Patres diserlis veibis tndunt
jejunium t|uadragesimale esse 40 dierum. Unde intelligilur jani antea in plerisque Ecclesiis observatos
fuisse quatuor hos dies anie priinam dominicam Quadragesimae. D. Augusiinus serm. 62 de ,ieropore;

COMMENTARIUS.
Merito, inquit, numerum quadraginta dierum cuslodire debemus, quem per exempla Moysis, Eliw et Christ,
legimus consecrqtum. S. Leo sernipne 4 de Qtiadragesima : Protiisum esf, ttt ad reparandam tnentis purifafem 40 nofcts dierum exerciialio mederetur. Et serm.
5 : Apostolicw insiitutio 40 dierttm jejunio impleatur.
Id etiam colligitur ex cap. 2 conciiii Arausici (Apud
Burchard. lib. xm cap. 9), sive primi, sive secundi,
quorum ulrumque
longe ante tempora D. Gregorii
Ut in sabcelebralum fuisse conslal, quo pruifipitur
balo saucio, hoc esl in vigilia Paschw, jejunium anie
rioctis initium, nisi a parvulis, aut inftrmis, non solvalur; nec ipsa in Parasceve, quia coena Domini, el Parasceve, et sabbalum adillos quadraginta dies (jejunii
Cnde consequens est
respiciunt.
quadragesimalis)
quatuor isios dies jam tum fuisse Quf dragesimoe adjunctos, cum ad nuinerum istum quadraginta dieruni
eliam pertineant, eumdeiiiquecoinpleantetperficiant,
quadragesimalis incipere a
proinde initium jejunii
quarta feria, cum in confesso sit apud onines doroinicos dies jejunandi lege solutos esse. Ad hoec concilium Agalhense circa annum Domini quingenlesiiniini sexlum celebratum cap. 9 pisecipit pcenitentes
cinere aspersos et cilicio indutos ab episcopo extra
ecciesiam ejici in capite Quadragesimae, quod non
aliud esse videtur, quam ipsa quarla feria Cinerum,
quam in capite jejunii vncamus, quo die cantores
olini in ccclesia canere solili:
Immutemus habitum
cinere et citicio, jejunemus et ploremus ante Dominum,
etc; quod etiam hoc tempore in eadem quarla feria
decaniari consnevit, quod die dominico, qui dies
laelitiae semper a Patribus habilus esl, ntimquam
usurpatum legitur. Denique hujus additionis ut perantiquse et in univ.ersa Ecclesia, saltem Latina, receptse, memiuerunt Scriptores ecclesiasticarum caeremoniarum et obseivationuni,
ubi de capite jejunii
tractant: inter quos Amalarius Forlunalus dicii quadies simili cum illis triginla scx devotioiie
tuori-los
hoc cst, jejunii
et pari abstinentia,
venerabiles,
observatione
et sanctofum Patrnm
custodiendos,
auetoritate et rationeipsa commendari. Quos antem
sanctos Pa^res appellat, non ipso utique D- Grcgorio
recentiores, sed potius vel oequales, vel aniiquiores
existimare coiisenlaneum est. His accedat Alpbonsus
Pisauus qui lib. de Poenit. cap. 8: Rpmanae, inquit,
Ecclesiae consueiudo semper fuit, ul a 1'eri.a quarta
Cinerum usque ad pascbales dies Quadragesimae
celebrarelur
: in eo siquidein temporis
jejuniuro
spalio, exceptis dominicis, tjuadragenaiius numerus
Unde constat verum nou esse, quod quirelinquiiur.
daro existimarunt,
quatuor illos dies
Gregorium
jejunii anie primam dominicam Quadragesimaeaddidisse. Exstant siquid.em D. Augustini multo Gregorio
antii|uioris sermones in feria quarta Cinerum cl tribus tliebus sequemibus. Haec ille et plura illa. Coeteadditionem
rum monet card. Bellarminus
quaiuor
horum dieium luisse aliquo modo variatam. Nam
tempore S. Leonis quatuor dies erant feria secunda,
quarta, sexta, et sabbatum; lempore autem sancti
Gregorii feria quarta, quinta, sexta, etsabbalum, ut
nunc observalur. Quae ratio Gratianum forlasse movere potuit, ut exisiimaret quatuor istos dies fuisse
a D. Gregorio institutos; qui tamen quaedam Gregorii nomine citat, quae apud Gregorium non exstant,
Sed de
ut annotavil Pet. Maturus ad S. Antoiiiuum.
in cap. 49 Hegulae
his piuia apud Turrccremutum
D. Benedicii, et Bellarminum lib. n de Bonis Oper.
cap. 15 et sequent. ex quo nonnulla suiiimatim decerpsimus.

1207

JOANNIS

CASSlANl

COLLATIONES.

1208

monachorum genus antiqua inimicse gentis consue- A mino dedicarent. Caeterum justi quihus lex non est
tudine teslabantur , et ad transmigrandum
de suis
officiis non exiguam
posita,
quique spiritalibus
sedibus acrius perurgeri,
eo quod secundum illam
illam, id est, decimarii partem, sed totum vitse suae
similitudinem
qua tunc jEgyptii filios Israel violenlis
quia liberi sunt a decimaruni
tempus impendunt,
afflictionibus
nunc quoque verum
opprimebant,
legalium functione, iocirco si eos superveniens honesta et sancta necessiias coarctarit, audentb slaIsrael, id est, monachorum
plebem intellectuales
lutulentis
tionem jejunii absque ulla disceplatione laxare. Non
'.t-Egyptii durissimisac
operibus incurvare
\ conenfur, ne per amicam Deo quietem terram ^Egysalubriier
ptiam deserentes, ad eremuro virlulum
ita ut adversum nos Pharao infremens
iranseamus:
dicai , Oftost sunf, ef idcirco vociferantur dicentes ,

enim

ab eis decimarum exiguitas mulilatur,

qui
[Lips. in marg. quia] omnia sua Domino secum pariter obtulerunt. Quod profecto absque summo fraudis reatu facefe ille non poterit, qui nibil voluntarie
offerens Deo, inexchsabililer
solvere decimas suas
legis necessitate cohipellitur.
Quapropter
liquido

Eamus et sacrificemus Domino Deo nostro; Opprimantur laboribus, et solliciti sint in operibus suis, et non
sint sollicili in verbis vanis (Exod. v). Nam utique Yi>nitas impiorum sanclum Domini sacrificium,
quod
non nisi in eremo liberi cordis offertur,
summam B
esse astruit vanilatem , abominatio est etenim peccatori

comprobatur
perfectum esse non posse famulum
legis, qui vel illa qnae probibentnr
cavet, vel illa
sed illos vere esse
quae praecipiunlur
eisequitur,
perfectos qui etiam liis qusc a lege concessa sunt non
uluntur. Et hac ratione cum de Mosaica lege dicalur : c Nihil enimad perfeclum perduxil lex (Hebr.
vn), nonnullos sanciprum in veteri Testamento per-

religio.
CAPUT XXIX.

Quod perfecti supergrediantur legem Quadragesimm.

Hac a igitur Quadragesimae lege, qui juslus atque
perfectus est, non tenetur; nec exigui hujus canonis
subjeclione contentus est, quem profeclo illis qui

fectos Iegimus exslitisse, quia transcendenles

legis
imperium sub evangeliea perfeclione vixerunt, scientet quod justis non est lex posila, sed injttstis el non
tubdilis, impiii et peccatoribus, sceleratis el conlaminatis (l Tim. i).
CAPUT XXX,

per totum anni spatium deliciis vel negotiis ssecularibus implicantur (I Tim. i), Ecclcsiarum
principes
ut vel hac legali quodammodo necessistaluerunt;
tale constricli,
his saltem diebus vacare Domino
ac dierum vitae suae, quos totos quasi
cogerentur,
lructus quosdam fuerant voraluri,

vel decimas
ALARDI

De causa et inilio
d Sciendum

Do-

GAZMl

Quadragesimm.

sane hanc observantiam

Quadragesi-

COMMENTARIUS.

Sufficere mihi videbatur hic monuisse

(
lectorem, C
ut annotationes et censuras dom. Cuychii, nec non
Ciaconii in liunc locum diligenter perlegeret et expenderet. Sed opportune occurrit sententia card.
Bellarmini
de boc itidem loco, qua Cassianum seu
potius Theonam abbatem non modo excusat, sed
abfuisse asseril ab errore Begardorum,
longissime
qui docebant viros perfeclos non teneri legibus jejuniorum;
quam sententiam Bellarmini
pro lectoris
commodilale et satisfaciione hic ascribendam duxi.
Sic igitur Bellarminus (Lib. n de Bon. Oper. cap. 10):
Quod attinel ad Cassianum, longissime abfuit ipse a
Begardorum errore. Tria autem nunt prmcipua quw
docet in eo capite. Primum affirmat homines justos ac
perfectos non subjacere legi cogenli, cum ipsi non per
Quadragesimam solum, sed eliam per totum annum
sponie alacriterque jejunent. Deinde addil ejusmodi
perfectos vitos, si causa adsit relaxandi jejunium indictum, lulius id posse facere quam cwlerot qui non
servant nisi prmscripta jejunia, quoniamipsi cerlisunt ,jv
et apud se el apud alios se non causa intempetantiw,
sed solius chatitalis, relaxasse jejunia. Addit tamen
lertio viros illos perfeclos, qui per tolum annum jejunant, non teneri legibus jejuniorum,
quibus cwteri
lenentur, cum ipsi plus offerant Deo quam Itis legibut
prwcipialur.
Alque in hoc terlio non existimamus sentenliam ejus esse sequendam, lum quia non oportet
I propter oblalionem voluntatiam prmlermitiere necessa. riam, tum propter rationem pquto ante traditam;
quamvit enim non egeant illi ad carnem edomandam
jejunio paucorum dierttm, qtii per lotos menses jejunare sotenl; lainen lex communis est et omnibus indicta,
proinde eos quoque obligare non desinit. Hactenus
Bellarminus.
Cujus sentenliae omnino suffragatur
synodus Tridentiua (Sess. 6 can. 2), sub.anaihemaie
definiens hominem juslificalum el quamlibet perfeclum
teneti ad obtetvanliam mandatorum pei et Ecclesiaf.

b Stationem jejunii apud Cassianum pro ipso jejunio accipi, alibi ostehdimus (Lib. v lnttil.
cap. 24):
modo
in
lib.
de Oraquo etiam
accipit Terlullianus
tione extremo, ubi tquoerit, uttum pet Eucharistim
perceptionem tolvatuf^ ttalio ? quod perinde est ac si
quoereretan Eucliaristia sit lalis cibus, ut eo sumpio,
In anliquo illo
censealur soluium esse jejunium?
Herlibro, licet apocrypbii, qui Pastoris iuscribitur,
mas ejus libri auCtor sic introdueit Pastorem secum
loquentem : Qutd tapi mane hucvenisti?
Respondi:
stationem
habeo.
Quid est, inquit,
Quoniam, Domine,
statio? El dixi: Jejunium. Sic eliam D. Hieronymus
nomen slationis usurpavit lib. n contra Jovinianum
ita scribens : Saul, sicut in Regnorum primo libro
scribilur, Malediclus', inquii, qui ederit panem usquc
ad vesperam, donec uleiscar me deinimicis meis. Et non
gustavit omnis populus ejus. Tanlique fuii attcloriias
slalionis semel Domino deslinatm, ul Jonathas, qui
causa vicloriw exstiieral,
deprehendereiur sorte, et
ignorantim crimen declinare non posset.
c Ex se, supple. Nam quod aliqui sancti et perfecli
sub lege exsliierint, id non ex lege seti virtute legis,
sed ex gratia Cbristi, id est, Messiae, in quero credebani, consecuti suni, ut passiro docet Apostolus in
Epistolis, lege tantuni ad gratiam disponente et lamquam paedagogo manuducente. Unde Joan. i ab-olule et per antithesiin dicilur : Lex per Moysen daia
est: Gratia el verilas per Jesum Christum facla esl,
non per Moysen.
d Quamvis Ciacoriius hunc locnm
utcumque defendere el ab errore; et falsitate vindicare cnnclur,
tamen dno snnt hic;quae mibi videntur castigaiiom;
magis quam excusalione ac defensione digna. Primum, non fuisse abjaposiolis in ipsis Ecclesioe primordiis laiam legem|de observatione Quadragesiroae,
sed poslerioribus temporibus a sacerdolibus, id fist,
episcopis fuisse instilulam
(Rellar. lib. u de Bontt

1209

COLLATIO

XXI.

DE REMISSIONE

1210

QUINQUAGESIMJE

mse, quatndiu Ecclesiae illius primitivse perfectio in- A qui Evangelio credunt, a jugo et dominatione peccati
vidlata permansit, penitus non fuisse. Non enim prseliberos aique alienos esse pronuntiat,
quomodo pene
in omnibus baptizatis viget dominatio
cepti httjtis necessilate nec quasi Iegali sanctione i
peccalorum ,
lerminisclaudebansecundum sententiam Doniini qui ait: Omnis qui faeonstricti, arctissimisjejuniorum
tur, qui totum anni spatium sequali jejunioconcludeeitpeccatum, servusest peccali (Joan. vm)?
bant.

Verum

cum ab illa Apostolica

devolione descendens quotidie credentium
multitudo suis opibus 1
secundum Apoincubaret, nec cas usui cunctorum
stolorum instituta divideret
(Acfor. IV), sed privatim impendiis
suis consulens non servare tantum, ,
sed etiam augere conlenderet (Actor.v),
Ananise ett
id tunc '
Sapphirae exemplum non conlenta seciari;
universis
cularibus

sacerdolibus

placuit,

ut bomines

et pene (ut

curis sae-

CAPUT
Responsio de differenlia

XXXII.

gratim
rum.

et legalium

prmcep>o-

Theonas : Quacslionem uobis rursus non modicam

cujus vim licet sciam ab
inquisitio vestra commovit,
tameii in
nec tradi posse nec percipi,
inexpertis
quantum potero verbis absolvere
dire lentabo; si modo inlelleclus

et breviter
vesler

expe- '
ea quoe di-

etiam operibus
Quaecumque
) conlicimus,
subsequatur.
nenliae vel compunctionis ignaros, ad opus sanctum l
cosed per experienliam
enim non per doctrinam,
canonica jejtiniorum
ita
indictione
sicut tradi ab inexperlo
revocarent, et velut t ]B gnoscuntur,
nequeunt,
nec mente concipi vel leneri, nisi ab eo qui simili
legalium deciinarum necessilate compellerent,
quaee
fundatus. Et idcirco
studio fuerit atque institutione
utique infirmis prodesse possit, et perfeclis proejudicarc non possit, qui sub graiia Evangelii constiluii, ,
necessarium reor ul primum diligentius
inquiramus
illigatos,

ita dixerim

voluntiria

ut ad illegem devotione transcendunt,

lam Apostolicse senleniise bealitudinem
possint pervenire : Peccalum enim in vobis non dominabitur, rtonn
enim esiis sub lege, sed sttb gtalia(Rom.
Veree
vi).
enim dominationem
in illo non potest exercere pec-icatum, qui dominatur affeciibus peccatorum.
CAPUT

XXXI.

debeat quod aitil

Interrogaiio
quemadmodum inteltigi
Apostolus, peccattim in nobis non dominabilur.
Germanus : Quia non potest fallax haec Apostolica :a
esse scntentia, qttae securitatem non solum monachis,>,
sed etiam omnibus Christianis generaliter repromit- t- C
tii, nimium

nobis videturobscura.

Cum enim cunciosis

ALARDI

GAZMl

quidnam

sit propositum

vel voluntas

atque perfeclio;
gratiae disciplina
ex his, sive dominalionem
peccati,
ejus

possimus

agnoscere.

Ilaque

legis, vel

quae

ut consequenter
sive expulsionem
lex

principaliter
dicens : a Beatut

expeti copulam nupliarum

qui habet semen in Sion, el domesticos in Jerusalem
non
(Isaim xxxi sec. LXX); el, Maledicla sterilis qum

jubet

ad incorruptionis
pergralia
petuae puritatem et castimoniam nos beatse virginilatis invilat: Beaiw, inquiens, steriles qum non genueoderunf, et ubera quw non lactaverunl; et, Qui non
rit patrem el matrem, et uxorem, non potest meus esse
Et illud Apostoli : Reliquum
discipulus (Luc. xiv).
peperit.

Econtrario

COMMENTARIUS.

eos fiebant, ut pauperes ex eleemosynis divitum aleOper. c. 14). Secundum, olim in Ecclesia primiliva
servarentur ; ut ctiam docet Cassianus lib. vn Instilut.
oequale et continuum ab omnibus Christianis
lum luisse jejuniuro : sed sensim frigescente devocap. 17. Ad hsec I ad Corinthios vn admonet Corinut ad teropus inlermiltani
opus
thios Aposlolus,
lione, cum inciperenl
apud mullos necligi jejunia,
xai
ut Quadragcsimae
placuisse omnibus sacerdotibus,
conjugale, ut vacent orationi (ul)i Grseci addunt,
Non ergo per loium
et lixa lege stabilirelur.
At
T vncreia, id est, ei jejunio).
jejuniuin
indicerelur,
iili sentenliae repugnat inprimis
ahnuiii jejunare solili. Et l Corinth. vm. monet, ut
canon apostolicus
in macello venit. Unde colligicomedant quidijuid
(Can. 68), et a D. Clemeute recensita constitulio
rous etiam carnibus vesci potuisse; a quibus lamen
apostolicadeobservalioneQuadragesimse
(Clem. lib.
v Conslil. c. 13). Repugnant et SS. Palres, qui unaabsliiient jejiiuantes.
a Sic iranstuleriint
nimi consensu jejunium Quadragesimse docent apoLXX locum illum Isaiae, ubi
in Sion, et caminus ejus
stolicam esse institutionem
et tradilionem.
Unde D.
nos habemus : Cujusestignis
in Hierusalem. Et ila citatD. Ilieronymus
epist. 101,
Hieronymus ad Marcellam : Nos, inquil, unam Quaa I Pammachium : Illud enim, inquil, quod legimus
dragesimain secundum traditioncm
aposlolorum toto
anni tempore nobis congruo jejunamus.
Et S. Leo :
iit Esaia, Beatus qui habel semen in Sion, et domeslisolenl Hebrwi deridere cum audiecos in Hierusalem;
Quod ergo, dileclissimi, omni tempore unumquemque
rint. Et in epist. ad Eustochium
id nunc solticitius et de(Epist. 22 ): Alia,
congruil facere Chrislianum,
: Beaius
volius exsequendum, ut apostolica conslitutio 40 diebus
inquii, fuif in veteri lege felicitas. lbi dicitur
jejunio itnpleatur, non ciborum parcilate tantummodo, jv tjrui /to6et semen in Sion, et domesticos in Hierv.salem
sierilis quw
sed privatione maxime vitiorutn. Fundamcnlum
ejus(Isa. xxxi, Psal. cxxvn). Ei: Maledicta
dem senientise etiam falsum esse docet card. Bellarnon pariebai (Deuter. xv). El: Filii fui sicuf novellm
miiius his verbis : Taroelsi enim credibile sil apostoolivarum in circuitu mensw tuw (lsa. LVI). Ef: ReJgf ; JVon erii infirlos aliosque nonnullos, sicut in communi vivebanl,
promissio diviiiarutn (Mallh. v).
mus in tribubus luis (Luc.
elconiinentiam
ita etiam vel
xvi). ATunc eunuchis diciperpetuam colebant;
aridum (II Cor. xu).
tur : Ne te lignum arbilreris
per totum annum, vel certefrequentissime
jejunasse;
lamen neque certum neque verisiroile
est omnes
Habes locum pro filiis et filiabus, in cmleslibus sempiCliristianos
ternnm. Nunc benedicunlur pauperes, et Lazarus diviti
per totum annum servasse jejunium :
in purpura. Nunc qui inftrmus esl, forlior
debet omnes
qucmadmodum nulla ralione affirmari
prwfertur
quoc cum doest, etc. Hsec et alia D. Hieronyinus,
ubique Christiauos sub apostolis vitam ccelibem et
quibus
ciiniinunem duxisse. Nam apud Corinlliios
cirina liujus capitis el aliquot sequentium,
aliasque
civilales
de differenlia gratise el legalium prseceptorum , hoc
Graecorum, ut ex epistolis Pauli apostoli
optiuie
liberis operam
perspicuum esi, Clirisliani
esl, legis Evangelicoe et Mnsaicoe, agitur,
permulti
unde et per
conveuiunt
dabant, et res suas proprias retinebant:
unamsabbati
collectse apud
(id est, die dominica)

1211

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

1212

esf, ut et qui habent uxpres, tamquam non habsnlct A (fioro. v), omnem altenus cujusque rei excludit afsvil (I Cor. vn). Lex dicit:
Decimas tuas et primiliat
nec potest aut vetila concupiscere,
aut imfectum;
non tardabis offerri (Exod. xxn). Gratia, Sivit
perperata contemnere;
cujus totum studium lolumque
desiderium
divino ariiori semper intentum , usque
fectus esse, vade et vende omniaqum habes, et da paua Lex talionem
conviciorum
adeo vilium rerum oblectatione non capitur, ut etiain
peribus (Matih.
xix).
el injuriarum
non proliibet ultionem , dicens : Oculum pro oculo,dentem pro denle (Exod. xxi). Gratia
vel caedis quoe fuerint
congeminationeni
injuriarum
nostra palientia
vult probari,
et ad b duirrogata,
plicis dispendii toleranliam
paratos esse nos praeci-

his quae concessa sunt, non utatur d. In Iege autem

in qua conjugiorum
quamvis cohijura servantur,
bita luxuriae evagaiio uni tantum feminae mancipatur, tamen nequaquam
possunt carnalis concupiscentioe aculei non vigere, et difficile est ut ignis cui
ila praeiixis
etiam sludiose
pabuk
suggeruntur,

Qut fe percussertf, inquiens, in dexteram tnaxilvult tecum judicio

terminis includatur,
ut non etiam extra evagatus
lain, prmbe ei et atteram; et illiqui
amburat [Lips. in niatg. adurat] quidquid attigerit.
contendere, et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium
Illa c inimicos
odio habendos (Levit.
Cui etiam si sua illa ita semper occurrat objectio, ut
\).
(Matth.
boec ita diligendos esse decernit, ut pro ipsis
exoestuare extrinsecus non sinatur, taroen etiam dum
xix):
eiiam Deo semper censeat supplicandnm
(Matlh. v). B cohibetur, incendit; iquia voluntas [Al. voluptas] ipsa
CAPUT XXXIII.
raptaculpabilis est, et ad yelocissimos adulteriorum
pit:

Qttod leviora Evangelii prmcepta quam legit.

Qnisquis igilur boc Evangelicae perfectionis

tur excessus
cul-

gratia

men ascenderit,
iste profecio supra oronero legem
tantarum
virtuluni
meritis sublimatus,
et universa
quae per Moysen praecepla sunt quasi parva despi-

favilla

Caeterum quos
amore flam-

carnalium

desideriorum

igne consumuni,

refrigerium

spinas

ul neG tepens

integritatis

imminuat.

usu ad iilicita prolabunLegis ergo famuli licitorum

iilicila
tur, graiioe parlicipes dum licita conlemnuut,
Sicut autem vivit in conjugii amatore
suas et prieo e quidecimas
itaetiamfin

non noverunt.

quia charilas Dei quoe diffusa est in cordibus

nostris, pei' Spiritum
sanctum, qui datus est nobis
catiim,

GklMl

cbarilatis

vitiorum

concubitus.

sariQto incorruptionis

ita omnes

Dominicae

subgratia Salvatoris se essecognoscil,

se ad illum sublimissimum
statum
ciijus adjutorio
pervenisse. Non ergo dominatur in eo pecintelligit

ALARDI

Salvatoris

maverit,

ciens, tanttim

consuetudo

peceatum,

COMMENTARIUS

" Immo sane

prohibet
cuique privato, et privata
ut alias dicturn est. Levit.
xix : Non C
|
auctoritate,
civium tuorum. Et Proverb. xn :
eris memor injuriw
eorum qui memoriam
retinenl malefacti
in
Ilinera
inortem. Et quorsum illud Deuteronomii
in nostra
versione : JWea est ultio, et ego relribuam ( Deuler.
Mijii vindictam et
xxxn)? quod Aposiolus ila retulit:
ego reiribuam (Rom. xn). Sed et quinto praecepto
non solum orone
Decalogi : Non occides, piohibetur
afferri potest,
nocumentum,
quod cor,pori proximi
sed et voluntas ipsa nocendi. Unde Cassianusipse alibi
ex iisdem Scripluris
probat quod Lex vetus iratn non
lanlum de effeclu, sed etittm de cogitatione convellat
VIII Institut.
(Lib.
cap. 14). Quod quid aliud est ,
el injuriaruin
iillioneiii
seu apquam convjciorum
petiium vindiciae probibere? Esi tamen hac in parte
eliam non parva differentia
inter legem veterem et
novam. Nam vetus illa lex talionis solo pcenae metu
ut
homines coulinebat,
ne aliis manus inferr.ent,
Chrysostomus observavit. At Chrislus uovus legislanon metu tamquaro servos, sed amore
tor voluitnos
jv
Non enim actamquam filios duci ad beneagendum:
cepimus spiritutn servitutis iierum in timore : sed accepimus spiriium adoplionis filiorum Dei ( Rom. iv). Et
non solum docuit nos non expetere vindiclam,
venec lantum
rum eliam patienter injuriam
tolerare;
tolerare, sed optare, et iis gloriari.
Denique perculienti nos in una maxilla praebere et alteram: volenli
lunicam nobis auferre, et pallium relinquere (Matth.
v), Non solum, inquit Apostolus (supp. gloriantur)
in spe fitiorum Dei, sed et gloriamur in tribulationibus
(Rom. v).
b Tunicae videlieet et
pallii, ut modo dictum est,
ex Matthsei quinlo cap.
c Non lex
ipsa, sed legis peryersa inlerpretatio
diPharisaica,
quam explusit et abdicavit Christus
cens : Audisiis quia diclum est antiquis: Ditiqes proximum luum, et odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico vobis : diligile inimicos veslros; benefacite his,
qui oderunt vos; et orale pro persequenlibus, et calum-

niantibus vos : ut sitit filii Patris vestri, qui in cmlis

ett, etc. (Jlfoffft. v)i
d Totus hic locus' satis obscurus non abs re videet
lur Gallica Lavardini
juvandus
interpretatione
eluci.dan.dus, quaesic babet: Or en la loy mosdique,
en laquelle la foy et\les droicls du mariage sont observez, il ne se peut faire que les aiguillons de la concupiscence charnelle nje. retiennent lettr vigueur et force,
bien qrfil soil commandi pat cesle mesme toy, de se
borner sur la foy prbmise aune seute femme et espottse;
difficile esl que le feu (auquel la meche el nourritur.e
toit tellement borni, enclos et arresti
est aiministrie)
en ses limiies prefix du mariage, qtCen ^eslendant au
dehors, U ne brusle tout ce qtiil louchera : auquel,
combien que son object (c'esf-d-rfire, son espouse) se
represenle tousionrs devanl soy, de fapon qu'il ne luy
est permis de brusler au dehors, toutesfois il brusle,
lors mesme qtfil en est empesche : cur la volonii mesmes
esl coulpable et reprehensible,
el raccoustumance de
coucher avec la femme, se laisse bienlost transporler
vers les excez des \adulleres: mais ceux que la grace
du Sauveur aura enflammez du saincl desir de vie non
corrompue, consument et desiruisenl lellement par les
flammes de la charili divine, toules les espines des desirs charnels,
que mestnes les cendres des pechez
chaudes et tiedes ne diminuenl en rien le rafraichissemenl de leur pureti et innocence. Les esclaves doncqueset serfs de la\loy lombenl en choses illiciles par
user des liciies ou Ucentiies. Ceux qui tont pariicipans
de la grace, ou ministres de 1'Evangile, lors quils
mesprisent les licitbs, tte voulans aucunement en user,
ne reconnoissent enriett les illicites, et riy communiquent aucunement. Or comme le piclti vit en celuy qui
aime te mariage; en pareil it vit en celtty, qui se contente seulement de payer ses decimes et premices, elc.
non spernenda,
Hucusque Lavard ni inlerpretatio
nec ingrala, ut sp^ro, futura lectori.
e Ita Ciaconius redhibere
posuil, pro quo alii clarius cum Diony,sio| reddere : manuscr. nonnulli, dare,
ui auctor
Est autem redhibere apud jureconsultos,

COLLATIO

1213

XXI.

- DE REMISSIONE

1214

QUINQUAGESIM.-E

necesse est A resistendo snperans, sed 'sufrerendo dexferam percutienli maxillam,

etiain alteram prsebere voluntaaut in qualitale
rius non moratur, et volenti adversum se de tunica
earum, aut in quantitate, aut in quolidiana distribuet pallium, quique dilione peccare. Qui enim jubetur ea quae sua sunt incommovere, remitlit
liligiiim
ea
sc,
minislrare,
quamlibet
ligit inimicos suos, et orat pro calumniantibus
faligabiliter
indigenlibus
hic peccati repulit jugum, ac vincula dirupil (Malth.
summa fide ac devotione dispenset, tamen difficile
(antum redbibere contentus
enim eum dum lardat aut negligit,
mitias

est:

est ut non laqueos peccatorum frequenter incurral.

In illosvero
qui consilium Domini non spreverunt,
sed omnem substautiam

suam pauperibus forte prseerogantes, sumpta sua cruce largitorem coeleslisgranon potest dominari.
tise subsequuntur,
peccalum
sacratas jam Christo
eum dispensantem
pecunias, inopes et quasi alienas pia distributione
fidelis servandi victus cura mordebit, nec eleemosyNon enim

v, Hebr. vn). Non enim vivit sub Iege, quae non inseminaria peccatorum
terimit
(unde non immerito
fit
de ipsa beatus Apostolus,
reprobatio,
inquit,
ejus et
prsecedeniis mandati propter infirmitatem
inutilitatem
; nibil enim ad perfeclum adduxit lex.
eis
Et Dominus per prophelam : Et b dedi, inquit,
in quibus non
praecepta non bona, et justificationes

in eis), sed sub graiia, quae non ramos lantum nequitise amputat,
sed ipsas penitus radices
nae hilaritatem
abigel moesla cunctatio : quia quod
semel lolura obtulit Deo, id jam alienum sine pro- B noxise voluntatis evellit.
prioe necessitatis recordatione aut angusti victus liCAPUT XXXIV.
more dispergit, qui certus est, cum ad desideratam
Quemadmodum quis probelur esse sub gratia.
multo
a
Deo
se
nuditatem,
magis
quam
pervenerit
is qui
volucrem coeli esse pascendum. Econtrario
Quisquis ergo perfectionem Evangelicoe studuerit
substaniiam

retinens

mundialem,

aut decimas fru-

ctuum suorum atque primitias,

autpartem
pecuniarum constrictus legis antiquse sanctione distribuit,
licet peccalorum suorum ignem maxime hoc eleemosynse rore exstinguat,
impossibile tamen est, quanlavis opes suas magnanimitate
dispenset, ut se ad
peccati, nisi forte per
plenum eruat a dominatione
cum re eiiam ipsum affectum
graiiam
Salvatoris,
deposuerit
possidendi.
cruenlo peccati imperio

Pari

roodo non potest non

lamulari, quicumque oculum

vivent

lenere doctrinae, hic sub gralia constitulus

peccati
dorainatione
non premitur. Hoc est enim esse sub
gralia, ea quae gratia mandat implcre. Quicumque
vero

subjectns
Evangelicoe pleniiudini
perfeclionis
non ignoret se, quamvis baptizatus
esse noluerit,
sibi videatur ac monacbus, non esse sub gratia, sed
sub legis adhuc vinculis prsepeditum, peccsii pondere pracgravari.
omnes a quibus
assurait,

non

Propositum

receptus
destruere,

namque es.l ejus, qui

fueril,
gratia adoptionis
c nec
sed superoedificare;

pro oculo, dentem pro dente (a;od. xxi), ex prsecepto G evacuare, sed adimplere Mosaicas sanctiones- Quod
nonnulli penitu.s ignorantes,
et consiliorum
legis eruere, aaut inimicum suu.m odio maviill haatque
Christi magnificeiiiiani
bere; quia necesse eum dum lalionis vicissitudine
exliortationum
negligentes,
ulcisci

suam

dum contra inimicos

optat injuriam,
odii amaritudinem
servat, furoris atque irae perturbatione semper accendi. Quicumque vero sub Evaugelicae gratiae illuminalione

versatur, ac malum non

ALARDI
GAZ^I

Ulpianus (In l. xxi de Mdil. edic), facere ul rursus

habeat venditor,
et quia id fiebat
quod vendidit:
reddendo ac resliiuendo,
idcirco reiihibitio
dicta
est, quasi redditio el in integrum reslilutio.
Nam,
ut ail Festus, redhibitum proprie diciiur, quod redtlitum esl. Suniilnr ergo bic redhibere siropliciter
pro reddere, exhibere, solvere : ut el apud Piautum
in Menaeeh. : Salvum libi, ut mihi dedisii, redhibeo
Cassiamarsupium. Uiitur eadem voce redhibitionis
nus lib. iv Institut. cap. 4.
a Hoc non ex
Legis praescripto, sed ex perversa
Pharisseorum et Scribarum
ut diinlerpreiatioue,
ctum est. Glossa in cap. v Matlhaei: Sciendum, ait,
in fofo corpore Legis non essescriptum : Odio habebis
inimicum tuum. Sed hoc dicilur, quantum ad tradilionem Scribarum,
quibus visum est hoc addendum,
quia Dominus prmcepit filiis Israel persequi inimicos
suos et delere Amatech de sub cmlo (Exod. xvn).
b
LoquUuribi Dominiis, ailS. Thomas (1-2, q. 98,
art. 1), de prmceplis cmremonialibus, qum quidem dicuntur non bona, quia graliam non conferebant, per
quam lioinines a peccato mundarentur, curn lamen per
hujusmodi se peccatores oslenderenl; unde sigwmler
dicitur : Etjudicia
in quibus non vivent (Ezech. xx),
i. e. per quw vitam gralim obtinere non possunl; el
postea subditur : Et potlui eos in tnuneribus suis, id
est, pollutot ottendi.

securitaie
ut
ita praesumptivse liberlatis
solvuniur,
non atnon solum Cbrisli proecepta lamquamardua
tingant, verum eiiam ipsa illa quae illis incipientibus
d MosaLca
velut anparvulisque
lege mandatasunl,
COMMENTARIUS.
c Sic enim Cbristus iniiio fere suse proediealionis
est: Nolile pulare quoniam venr solvere
prolestalus
non veni solvere legem, sed
legem aul prophelas:
Adimplevit aulem non lanlum
adimplere (Mallh.v).
subminisirando
spirilum gratiae per quam lex a noet inelius interscd et confirroando,
bis iinpleatur,
prelaudo ct supplendo, quoe in veteri lege minus
loco (Vide S.Tho.
erant exprcssa, ut paletexeodem
1-2,(7. 107, art. 2).
d
Quaiuvis prsecepta sive mandata legis Mosaicae
judicialia et coereiiionialia sint antiquata et abolita
_ per legem novani et Evangelicam, non tamen prae*'
cepta, quoo dicuntur moralia et naluralia ; qnse vim
h.ibeui obligandi ex ipso dictamine raiionis : in quo
ad
genere pratcipua suntqiuc decalogo contineniur,
quie eiiam coeiera redticunlur
(S. Tho. 1-2, q. 98,
noii
a. 4, etq. 107, art. 2). Proinde, licel Christiani
i. e. quateiieanUir legeMosaica.quaienusejusmodi,
tenus per Moysen lata est (qnandoquidem
Moysis
tantum
ad
Israelitipopulum
legislatiti
pertinuerit
cum, idque usque ad advenlum Chrisli ei pradicain qua lota Mosaica
tionem Kvangelii
tltimtaxal;
constiluiio
finern accepil), lenentur lamen absoluie
Primo
proeceptis dccalogi : idque duplici ralione.
quia decalogus non aliud est quam cxplicalio lcgis
naiuroe, quae toti generi humano communis est: neque ad hoc ut quemquam obliget, exlerna promul-

1215

JOANNIS

CASSIANl

W16

COLLATIONES.

audeaflducialiter
oralionem
illud. quua Apostolus exsecra- Aquidem
consurgere
tiquata conteranant,
tur noxia libertate
dicentes:
mus.
Peccabimus,
quia non
CAPUT XXXVI.
sumus sub tege, sed sub gratia (Rom. vi). Qui ergo
t nec sub gratia est, quia nequaquam
ad Domimcse
debeat
Responsio, quod hmc qumstio [uturm Collalioni
! docirinae culroen ascendit;
nec sub lege, quia eliam
reservari.
Theonas : Studium quidem vestrum,
ipsa illa parvula legis mandala non suscipit, hic duquo perfeob hoc solum
peccatorum
oppressus imperio,
gratiam Chrisli percepisse se credit, ut per noxiam
libertalem
ab eo iieret alienus,
in illud incidens

sed principaliter
viam non trjansitorie,
alque
huic
desideratis
infatigabiliter
attingere,
perfecte
nec enim de
nos pfovocat inhaerere:
disputationi
ctionis

plici

quod

apostolus

Petrus

ne

enuntiat

incurramus

exteriore

caslimonia

et circumcisione

raanifesta,

est, diligenter
quoe in occulto
scienles in hac visibili carnis continentia,

sed

Quasi liberi, inquii, agile, el non quasi velamen habentes malitim libertalem (1 Pet. u). Bealus quoque
Panlus:
Vos, enim, inquit, in libettatetn
apostolus

de illa

ibi liberlas (II Cor. 111). Quapropter nescio

Domini,
utrum hunc beati apostoli sensum, sicut hi qui experti sunt sapiunt,
exprimere alque elucidare
po-

secreta rimalur :
(Rom. n), qui solus scil. cordium
tamen quia satisGeri desiderio vestro ad plenum non
noctis,
potest, breve enim quod superest spaiium
non sufficit
hanc obscurissimam
ad indagandam

inquiritis,

perfectiohon inesse, quoe haberi, vel per

nis plenitudinem
etiam ab infidelivocati eslis, fratres (Galat. v), id est, ut absoluti sivel per hypocrisim
necessilatem,
etinvisitis a dominalione
bus polest: sed iliam cordis voluntariam
peccati, lantum ne Iibertatem in
ita prasdioccasionem detis carnis, id est, frustrationem
lega- B bilem puritalem
quam bealus Aposlolus
lium mandatorum
credatis esse licentiam
vitiorum.
cat: c JYon enim qiti in manifesto Judmus, neque qum
llacc vero liberlas, quia nusquam nisi ihi sit tanturo
sed qui in ocin manifesto in cafne esl circumcisio,
ubiDominus
Paulus apostolus docet:
cordis in spiriltt,
non
cullo Judmus, et circumcisio
commoralur,
Dominus, inquiens, spirilus est; ubi autem spiritus
lillera, cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo est

tuerim

: unum

scio

aperlissime
omnibus
cujusquam

illum

etiani

sine

a
reserari,
qui
7rpaxnxfiv, id est, actualem perfecte lenuerint disciut quod jam operando
plinam. Non eniro laborabunl

expositione

didicerunt,

intelliganl

disputando

CAPUT
lntettogatto
Germanus

eur interdttm jejunanles

carnalibut
centivit acrius urgeamur.
qusestionem

purificationem
ab eo qui donum integritatis
tn- C
gnarique non posjsunt.Non
nium argumenta verborum,

et multis

etiam, ul putamus incognilam,

apertissime revelasti.
Unde hoc quoque profeclui
noslro adjicias deprecamur, ut cur interdum etiam propensius jejunantibus
nobis

et exhausiis

atque

defecfis,

vehementiores

pugnse corporis excitentur,

diligenter edisseras. Nam
plerumque etiam expergefacti e somno, cum deprehenderimus
nos b corporalis veneni contagium
perita dejicimur
jl ne ad ipsam
lulisse,
conscientia,
ALARDI

GAZiEI

ut

inlerim

differatur.

ab omni

ut
strepitu
penilus absolulo,
vestris debent mentibus intimari;
conscienliae

XXXV.

: Obscurissimam

quacstionero, con^ruum reor

Sensim enim haec ei corde

cogitationum
a nobis proferri, ila

quoe sicut propter

ita nisi
oportet inquiri,
expertus est, tradiassienim quaeritur quid inased quid interna con-

Et
vis veritatis
inculcet.
etj major
idcirco de emundationis
hujus scientia atque doclrina, nec proferri
aliquid nisi ab experto, nec trans
scientiae

fundi
que
eam

fides

quidquam potest,
sollicitum
virlulis
vacuis

totis animi

valde-

qui
ipsius amatotem,
sermonibus suscitando,

nudisque
viribus annitendo

cet non sludic

rio puritatis

nisi incupidissimum

loquacitatis

non
sed

oplet altingere : sciliinfructuosoe, sed deside-

iutefnae.

COMMENTARIUS.i

cum singulorum
coroibus sil inceste est ul omni sludio alque virlule actualem prigalione indiget;
in
muiu scienliam cOnsequalur. Nam Itwc quidem absque
scripta. Sccundo, quia legem decalogi Cliristus
theorice vero sine acluali
el ad vilam consequendam
theorica possiden polest:
Evangelio confirmavit,
omitino apprehendi non polest. Et cap. seq. docet
necessariam esse docuit, dicens: Si vis ad vitam inhanc praciicen iri duobus consistere, nempe in exgredi, serva mandala (Matth. xix); atque adeo legem
suam esse voluit, ut merito legislator propterea diacquirendis.
pellendis vitiis ei virtulibus
b
D
veneni
cendus sit, non tantum
ac mediator.
Quid per corporalis
conlagium intelligat,
rederapior
Unde Patres concilii Tridentini
analhema in eos prosequenli collatiohe explicabitur.
c Id est, non
nunliant, qui dicunl legis prmcepla nihil ad Christiaqui palam ac manifeste se carne Junos pertinere; aut Chrislum a Deo hominibus datum
dseum esse jactat, sed qui in abtcondito, id esi, corde
is vere Juut Redemptorem
non eliam ut legislaloac spiritu per fideni Chrisium confitetur,
cuifidant;
rem cui obedianl:
aut denique hominem jusiificatum
daeus est. Neque \quw in manifesto in carne circumcisio
viiioet quamlibel perfeclum non teneri ad observantiam
esi, id esl, non externa camis, sed spiritalis
rum circumcisioi
ea vera circumcisio cst. Sic non qni
mandalorum
Dei et Ecclesiw
sess. 6
(Conc. Trid.
can. 19, 20 el 21).
secaslumet
religiosum exterius demonstratcnniinuo
a Hanc iia describit
corarn Deo et vefe castus et religiosus est, sed qui in
abbas Nesteros collat. 14,
C 1, icpy.xrt.x-o, id est, aclualis, quw emendatione moocculto, id est, corde ac mente pnrus et castus, c
rum et vitiorum
Et cap. 2 :
purgatione
perficilur.
jus iatis non ex Itominibus, sed ex Deo esl (Rom. n).
nead Theor\ce'i vohterit pervmire,
Qttisquis igilur

COLLATIO

1-217

XXII.

i,E ^OCTURNIS

VIGESIMA

COLLATIO

1218

ILLUSIONIBUS.

SECUNDA,

Quae est sccnnda abbatis Theonse.

DE NOCTURNIS ILLUSIONIBUS.

CAPUT

Post dies ferme septem, Qmnquagesimae

cum in ipso noclis iniiio,
nilate transacta,

solemid est

, promissae dispulationis
Theonae cellulam fuissuspensi.sancti

vespertinam

post synaxin
exspeclatione
semus ingressi,

alacer

senex hilari

nos prior sermone compellans

dentissimum
studium vestrum

vultu

ac blando

: Mirabar, inquit, arhis septem diebus ab-

propositae quoestionis potuisse differre, et

tanli
debitori
suo prsecipue non roganti, dilationem
Justissimum
est, ut
proinde
lemporis praestitisse.
vestra lam largas conquia ultro mibi benignitas
solutionem

cessit inducias, ego quoque moram in debiti redditione non faciam. Grata namque esl hujus fenoris
occupatio,
quse majora dum solvitur augmenta conquirit;
etiam

et non
nihil

solum

percipienlem

ditat,

verum

minuit

Duplices siquidemconlargienti.
Ludispensator.
gregat quaeslus rerum spiritalium
crum enim non solum in illius qui audit profectu,
in sua disputatione
consequitur,
minus semetipsura
ad desiderium
perfectionis
auditorem.
Quamobrem
cendens, dum instruit
verum

eliam

ter ardor,

non
acves-

est; veslra
solliciludo,
profectus
mea compunctio est. Nam ulique etipse nunc menle
torperem , nihilque in meo corde de his quse expenisi me vester fervor atque extilis, pertractarem,

meus

recordationem
spectatio ad rerum spiritalium
Et idcirco
taret quodammodo dormitanlero.
ratur

qusestio, si videtur,
absolutionera
temporis

in medium

pro angustia
maluimus.

CAPUT

PRIMUM.

susciprofe-

cujus pridem
procrastinare

cur mqjorem
Repelilio propositm interrogationis
nentiam major inlerdum carnis imptignalio
tubsequalur.
b Hoc
vestra
enim, ni fallor, inquisitio
remissius
est, cur irtterdum
jejunantes,
carnis

GAZiEI

absii-

complexa
levioribus

distitillemur,
etnonnumquara
trictius
afflicto exhaustoque
abslinentes,
corpore,
incentivis
acrioribus
ita ut quemadmourgeamur,

hujus aculeis

dum patefecit
riamus
nos

vestra

confessio,
expergefacti
repehumorum
naturalium
re
egestione

spersos.
CAPUT
Ex tribus causis corporalis
c
riujus
ergo infestinalionis

III.

provenire.
triplicem causam nnsconB tri prodidere
majorcs, quae modum temporis
stituti inlempestivis
irrumpa, excessibus. Aut enim

pollutio

aut per insuperflua escarum nimietale

congerilur,
curiam mentis clabitur, aut inimici illudentis insidiis
Primum
id est,
provocatur.
igitur gastrimafgise,
vel gulse vitium, hanc redundantiam
obvoracitalis
Nam et cum dislriclioris
sceni humoris
extrudit.
d non
abstinentise tempore statum polluil
puritatis,
de prsesenti, ut putalis, inedia, sed de nimielate prseQuod enim per voracitatis ingluviem concretum fuerat in medullis,
necesse est ut per pruritum,
autcerte per ignorantiam,
quamvis magno jejunio tabefacti corporis
egeratur.
teritse salurilalis

effunditur.

Quamobrem non solum laulioribus

cibis
dum, sed etiam a vilioribus
G nenlia

A5ARDI

II.

temperandum:

immo

ipsius

epulis abstinenaequali est conlietiam

panis

et

COMMENTARIUS.

a Credibile
est pei hos dies Cassianum
cum suo
cum scirequie esl; el alia qttm ex tuperbia conlingit:
collalione
tractata
licet diuiitts mundi a fmda hac repersione persiiteriGermano de his quae superiore
et disputata fuerant, privatim more suo inter se conmus, el per hoc itt superbiam efferimur. Fit rursus
lulisse, eaque memoriie
diligentius
commendasse,
plerumque cum judicamus alque condemnamus proximonimentis
ad poslerorurn
aut etiam scriplorum
mum. Horum, inquit, generum duo contingere etiam
ut caelera, tradidisse.
et aedificationem,
ernditionem
infirmis possunt, forlassis et omnia. Porro si quis seipb Hocest,
omnibus causis mundum esse conspicit,
sum prmdiclis
18, cap. Slialiis
quod superius(Co/iof.
hic ex hujus modi tranquillilate
beatus est. Qui vero ex
vcrbis dixil, nos corporalis veneni contagimn perludwmonum invidia id
Deo id fieri ad tempus
lisse, id est, pollutos esse.
patilur,
c De causis pollutionis
noclurnse etiiKoIunlariae,
qum sine pecpermillenle, fil ut per lianc calamilatem,
cato esl, altissimam luto possideat humilitalem.
Ilac
quae alias illusio dicatur (de bac enim liic agitur, non
aul procurata,
de volumaria
ille. Paulo aliter D. Gregorius
in Responsionc
quoe innUiiies vel im(Cap.
a qua viri sancti et religiosi
inundiiia appellatur,
ad
In
:
Augustintim
11)
Anglorum episcopum
har,
et
ita
Joannes Climalongissime absunt
abhorrent),
inquit, illusione, valde necessaria discrelio, quia valda
cus gradu decimo quinto, suam et aliorutn sentensubiiliier
pensari debet, ex qua re accidat menli dor: Sunf nonnulli qtti sola ciborum
l'iim commemoral
mienlis. Aliquando enim ex crapula, aliquando ex nabella adversum nos excilari alque
ciiusa hujusmodi
lurw superfluilate
vel infirmitate,
ex cogialiquando
obsceni humoris profluvium fieri pulant alqtte assevetalione contingit.
Et quae sequuntur inferius recirant: ego auiem exirema faiigatos mgritudine et ad
landa.
In Vitis
Patrum hsec praeterea legunlur :
p
summum jejunantes valide hujttiinodi
Dixit abbas Moyses : Per has qualuor res pollutionis
aspergine fmdari
saiiecognovi. Inlerrogavi
aliquando peraplissimum
qttempassio gignitur:
per abundanliamescwetpolus,et
dam et discretionis gralia ornalum
tatem tomni;
monachum, quid
per otiutn el jocum, et ornatit veslibus
de his sentiendum essel, mikique admodum lucide beaincedendo. Hsec de causis pollutionis
nocturnoe.
d Similes sententioe
fus ille respondit:
Est, inquit, quidem in somnis qumapud Cassianum 1. v Inst. C,
dam teminis emissio, qute ex ciborum multitudine e{
9, et lib, vi c. 11 et 23, et collat, 12 cap, 7

1219

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

1220

aquse satieias est cavenda, ut possit diu in nobis A spiritalis, obsceui eliciantur
humores, qui non (am
inanitate cafnis quam hienlis circumspeciione
acquisita corporis puritas permanere, atque imitafi
atque
virtute si penitus inhiberi Bequeunt, saltem ad illam
quodammodo intemeratam spiritus castilatetn; licct
nos necesse sit confiteri, interdum eliam absque ulla
auxiliante gratia
egestionis Simplicem qualilatem,
mentis industria, vel per lemperiem corporum , vel
Dei, <perducuntur. Ideoque in primis discursus sunt
sensuum coercendi, ne niens istis excessibus assuevel
peraetatismaturitalem,
quosdam rariussordidari,
certe fluxus istius egestione non pollui. Sed alterius
luxuriae somuians
facta, ad fcediora incitamenla
meritiesi,quipaceriiinerliTeIicitate[Dions.securita<te; Lips. iri mdrg. facilitate] consequitur, alterius qui
triurophuro
gloriosis virtulibus
promerelur : Hujus
mieniropotentia vitiorum omniumdebellatrixdigna
raculo est: illum quein faciiltas boni in sua luetur ignavia, cetisendttih magis dixefirri securilatequani lau-

Terlia causa est, cum per ordinatam

perlrabaiur.
continentise disciplinam,
quidem atque sdllicitam
coritritione cordis et corporis perpeiuam casiimonisc

de.b Secuiidalmpuriillius
profluvii causa est, si irieris
isitudiis aique exercitiis vacuata , nec
spiritualibus
intefioris
hominis iristituta, quemdam '.B
discipliriis
sibi segnitiei -sifum per consiietiidinem
coriiinui
obduxerit, aut cum sordidaruro cogitaiiotorporis

conscieritiberiostrairiosqueveluireatualiquoliuriiiliare
conatur, illis pfaecipue diebus quibus majore integrilatis irieritb desidefamus divino tanlummodo placere

num inimicilias

[Al. impudicitias] non cavendo, ita

illam cordis sublimissimam puritatem segniier concupiscit, ut Omnein perfectionis et caslinionisc sunimam in sola credat exterioris bominis casligatione
consisiere. Cujus erroris atque socordiae vitio consequenter everiiet, rithon soluin rouliimOda cogitationufri pervagatio VnvereCunde atque procaciter secrelum menfis irrumpai,
sed etiairi pristiriarura oranium passionum intra eam semiiia perseVerent. Quse
quamdiu in ejus abditis delitescunt, quanivis figido
tariien nihilomirius
dorcorptis jejuriio tastigetur,
mieiilem
illecebrosis
phantasmatibus
inquietanl:
quibus ante legitimi
naturse riecessitate,

puritatem optamiis acquirere; sed nos uliliiati carnis

ac spiritus egregle consulentes, c frauduleniissimi
liostis ita impugnitinvidia,
ut duni dejicere fiduciam

conspectui,
absqiie ullo quidem carnis prurilu,
fnentisve consensu, nee per illusionem pbantasmatis alicujus,
sed iamen simplici fluxus illius egestione nos polluit, ut a sacrosancla communione dein quosdam iucipientium
et quorum
corpora necdum longa jejuniorum
casligatione teriuata sunt, ob hoc diabolica factione hsec evenire
terfeai,

licet

credatur illusio, m cum eos intensioribus

jejuniis
studere cognoverit, omnes eorum conatus bac arle
subveriat; ut dum se non solum nibil ad puritatem
"cbfpbris disirictiofe jejunio profecisse, verum etiam

fuisse pollulos, magistram incorruptionis ac purifatis altricem, abstinentise districtionem lamquam semulam perhorrescanl.
(Vide lib.
temporis cursum, non Jarii ex 'C n, jnsfif. c. 13, ef lib. vi cap. ull.) Quapropter nosse
sed adhuc ex fraude nequitiae
debemus non idcirco nos tantum ab unoquoque
graviiis

seniiunt

ALARDI GkZMl
COMMENTARIUS.
" Cuvchius duplicem hic annotavit lectionem : AIad Completorium:
teram, tyagis dixerim securilalem hubere, quam lauNe gravis ^omnns irruat,
dem, quae est Basileensis; alterain ems. quam magis
Nechostis pos snrripial,
probal, Censendum magis dixerim secttrilute qunih
Nec caro ilji consenlieus
laude, nempe dignum. Sic ipse. Quara leciionem bic
Nos libi reos staluat.
secuti surous, omisso tamen supplemento, quod minime necessarium visum est. Dionysius paraphrastes
S. Alexander papa, qui quintus a B. Petro sedil,
hunc locum iia expressit: Pwnilentia ( pro potentia)
sacerdotali beriedictione sanctificaordinavitaqnarii
riamque isitus sic pugriando vincentis, debellalrix omtam in cubiculis |reiinendam pro effuganda diaboli
niurii viliorum est adniiralione digna. lllum
autem',
illudat.
malitia, ne somniis velphaniasinatihusnobis
quem facilitds boriiluetur in sua ignavia, judico magis
-diceridum esse secururn, quam 'eoilaudandum.
,Est vero singulare nec silentio pTaetereundum, quod
b Ita CaSsianiisI. vi c.<ll:
huic iiifeslationi et illusioni diabolicae amoliendae D.
Qualitas, inquit, coijiBernardus suggerjit remedium experimento probatatiohurit, quwdistensionibus (i. e. disiractioiiibus et
liim : Si per noctem, inquit, illusio tibi acciderit, non
negotiis variis ) diei negligeniius cristoditur , probatiir
sed i)t craslino confilere; et aliquo te
conlrisleris,
quiele nocturria. Et ideirco cuih inlercesserit aliqua
vocanie ad Missarii ut ministres, caute coram omnibus
talis illusio, rionculpa somni credenda est, sed neglite excttsa per sigrium, ut est cbnsueludinis, quatenut
gentia temporis prmcedeniis , et manifestatio morbi
Fecit hoc
laienlis intriiuecits,
quem non primitus rioctis liora T otnnes illam luam pollutionem intetligant.
dliquis apud nos, etiam nttllo vocanle ad Musas, ut
paHUriit, sed intimis animm recondituin fibris ad culit
magis erubesceret;\el a tenlatione carnis liberaius est
superftciem somiii refeclione produxit, arguens occullas
in lanlum, ut vix dliquid iale poslmodum senserit, nec
Wiluitm febres, quasper totum diei spalium noxiis
nisi semel vcl secuhdo per annum pruritum hujusmodi
cogilalionibus pasli Contraximus.
c Adversus -husmodi infestatiories et illusinnes
Item lin vita S. Malar.hioe c. 47. Cum S.
paliebalur.
Malachias arcliiepiscopus sacramehta offerrel, el approdiabolicas solemnis est illa Ecclesiae et piarum mentium vespertina precatio :
pinquaret ei diacqnus, intuiius eum ingemuit, quod
sensisset penes 'eum laiere, quodnon conveniret. Peracto sacrificio, secreio percoritatris de conscientia sua,
'Procirl recgdaiit sorilrtia,
Et hostium pbantasniata:
confessus est illusum $e per somnium nocte. CuiinjunHostemque .nostrum compriniei
gens pwniteriiidrii .j Nondebueras, inquil, hodie miniNe rjiolluautur corpora.
sirdste, sed verecuride te tubtrahere., ut hac liumiliiate
HsCCD. flerriarpuryalnt, dignius exiridemihistrdfet.
dos.
recitjftur
Item in alioJiy-mho, qui fn Qusdragesinra
|

1221

COLLATIO

XXil.

DE NOCTURNIS

ILLUSIONIBUS,

1228

vitio debere purgari, quia sis perturbationibus

vero , cenodoxia atque superbia, et omnos-. A Pbilargyria
nium multitudo viliorum
non sit
trum occupet sensum, sed quia contcnlum
individua societate jungunsed insolum absque aliorum
consortio dominari,
tur;
atque iia unumquodque
vitium, si vigere in
nobis vel solum cceperit, eliam cseteris suggerit intromisso omnium
viliorum
diriore
collegio, subdilaro sibi mentem multiplicata
captivitate populelur.
a Et idcirco
viucenda est, non propter
gastrimargia
corse tantum,
ne scilicet
onerosa nos voracitale
concunec propler hoc solum, ne carnalis
piscentiae nos igne succendat, sed ne etiam iracundise vel furoris alque trisiitiae,
oracseleraruroque
Nam cum
niuni passionum
faciat esse mancipia.

rumpat;

vel lardius minobis esca ac polus vel negligentius

si gulse dominatione
consenistratur,
deprimimur,

crementa.
CAPUT

IV.

an ad sacrosanctam communionem acceInterrogatio

dere liceal nocturna illusione pollutum ?
: Dispensatione
Dei credimus
quseslioiiera in mediumfuisse
prolalam, utiliud
verecundia interrogandi
fiduciam
cohibente,
Germanus

quam potuimus

edoceri,

opporlunitate

quod,
numcolla-

ordine

sciscitari
provocati,
incitemur.
Si igitur
eo tempore
quens est ut etiam iracundise stimulis
quo
accedi oportetad
Et rursus, voluptuosis
sacrosancta mysteria,
senserimus
saporibus demulceri
absque
peste non possumus, per cujus super- B nos somnii illusione pollulos,
pbilargyrise
prsesumenda est b an
vitanda illa salutaris escse sacrosancta perceptio ?
fluos apparatus magnis luxuria
gaudet impendiis.
ALARDl

GAZ^EI

tionis, causaeque ipsius

fiducialiter
audeamus.

nunc

hanc

COMMENTARIUS.

diosius et enucleatius
Videlib.
v Institut. c. 6,10, 21 et 25, et Collat.
explicans S. Thomas docet
circa pollulionem
nocturnam duo posse considerari:
Sc. 10 etll.
b Eamdem quaeslionem inter alias D.
Unum, inquit (m parf., q. 80, art. 7), ratione cujus
Gregorio
bis
ex necessilale impedil hominem a sumplione
Anglortim
proposuit S. Augustinus
episcopns
hujus sacramenti. Aiiud autemratione cujusnon exjiecessitate
verbis: Quwro etiam si post illusionem quw per somsed ex quadam congruenlia : Ex
num solet accidere, vel corpus Domini accipere valeat,
impedil hominem,
necessitate quidem impedil hominem ab hujus sacravel si sacerdos sit, sacra mystcria
celebrare ? Cui D.
menli perceptione solum peccalum inorlale ; et quamvit
supepnemissa distinciione
Gregorius iia respoudil,
nocturna ipsa polluiio secundum se considerata peccarius recitata : Cum ex nalurw superftuilate vel infirlummortale. esse non possil: liihilominus tainen ratione
mitale evenerit, omnimodo hwc illusio non est limenda,
suw causw quandoque habel peccatum mortale anquia hanc animus *nesciens perluitsse tnagis dolendus
nexum : et ideo consideranda esl causa
est, quam Jecisse. Cum vero ultra modum appetitus
pottutionit
iu sumendis alimenlis rupitur aique idcirco
hnmorunl
noclurnw (Vide Dominicum
a Solo in iv Sent. dist.
habet exinde animus aliquem
12, q. \, a. 7). Quandoque enim provenit a cattsa exteceptacula gravantur,
trinseca spirituati,
scilicet ex dwmonum illttsione,
reaiuni, non lamen ttsque ad proltibitionem percipiendi
qui
vel
solemnia
cttm
commovere
sacri mysterii
Missarum
celebrandi,
phantasmaln
possunt : ex quorum apparilione pollulio
inlerdum subsequitur. Quandoque vero
forlasse aul feslus diet exitjit, aut exhiberi myslerutm,
scilicet
pro eo quod sacerdos alius in loco deesl, ipsa necessitas
provenit poltutio ex causa intrinseca spirituali,
Nam si adsunt alii qtti implere myslerium f> cx ptwcedenlibus cogilalionibtis.
autem ex
compellil.
Aliqitando
p'
causa intrinseca corporali, vel ex superfluitdte,
valeanl, illusio per crapttlam facla a perceptione sacri
sive
debiliiale
nalurm, sive eliam ex superfluitate cibi el pomysterii prohibere non debel, sed ab immolatione saeri
ttts. Qttwlibel autem harum trium causarum
humiliter
debet, st fomysterii abstinere, ul arbilror,
poiesl et
sine peccato, el cum peccalovenialivelmortaliexistere.
men dormtentts menrem turpis imaginatio non concusEl si quidem sif sine peccalo, vel cum peccato
serit. Nam sunl quibus ila plerumqtte illusio nascilur,
veniali,
11011ex necessilate impedil sumptionem, ita
ttl eorum animus eliam in somno corporis posilus ,
sciticetquod
homo
in
re
sumendo
sit
reus
non
oslenditur
el
Qua
fwdelur.
corporis
imatjinalionibus
sanguinis DOmini.
Si
vero
sed
sit
cum
morlali
suojudicio
libera;
quod ipsa mens rea non sit tunc,
peccalo, impedil ex neccssitale.
Itttisio enim dwmorium quandoque provenit ex
cum se, etsi dormienti corpore, nihil meminil vidisse,
prmcedeitli negtigenlia prwparalionis ad devolionem,
tamen in vigiliis corporis meminil in ingluviem ceciqum
oritur
illiiesse
el
et
disse. Si vero ex litrpi coqilalione vigilanlis
mortale
veniale pcccalum. Qtiandoriue
potesi
vero provenit
ex sota nequilia dwmonum volentium
sio dormientis, patet animo suus realus. Videl enitn a
impedirehominem
Unde
asumplione htijussacrainenli.
qua radice imaqinatio illa processerit, qiti quod cogilacst
in
Cottationiblts
vit sciens, hoc perlulii
nesciens. i:.ed pensandum
legilttr
Palrutn,
qttod cum quidain
frater paleretur pollulioriem semper in feslis in quibttt
ipsa cogilatio utrumin suggeslione, an dekctatione, vel,
Tribus
communicandum erat, seniores comperto quod nulla
quod majus est, peccali consensu accideril.
causa ab ipso prwcesserat decreverunt quod propter hoc
enim tnodis implelur omne peccatum , videlicet suggsa communione non cessnrel:et ita cessaviiillusiodmmostione, deleclalione, consensu. Suggeslio quippe fil per
num. Similher eliam prwcedentes cogitationes lascivm
diabolum, deleclalio per carnem, consensus per spiritim:
i D
] quandoque possunt esseomninosine peccato, pula cttm
qttiacum primamculpamserpenssuggessit,Evavelutcaro
vel dispttlationis
delectata est, Adam velutspirilus consensil; et nicessaaliquis causa lectionis,
cogitur de
ria est mayna discrelio, ul inter suggeslionem, deleclatalibus cogilare:
el si hoc sit sine concupjpcenlia et
lionem et consensum judex sui animus prwsideatfifcum ;
delectalione, non erunl cogilaliones immundw, sed hoenim malignus spiritus peccalum suggerit in nienj?, st"i
neslfE: ea; qnibus lanten pollutio sequi potesl, sicut
tmlla peccati delectatio sequaiur, peccalum omnintodo
Auguslini supra inducla (Attg. I.
palel ex auctorilate
XII deGen. ad litler. c. 15). Quandoque vero prmceperpetralum non est. Cum vero caro deleclari cmperil,
lunc peccatum incipil nasci. Si aule.m etiam ad consendentes vogiiaiiones
sunl.ex concvpiscentia et deleclasionem ex deliberaiione descendit, futtc peccalunt cognoadsit consensus, erit peccatuin morlale: si
tione;etsi
vero desit, erit veniaie. Simiiiter eliam et causa corposcitur petfici. In luggestiorte igilur peccali semen est,
in deleciatione fit nuirimentum,
in consensu perfectio.
ralis quandoque esi sine peccalo, puta cum est ex infirmitate nalurm : unde etquidam eliam in vigilando dbillactenus D. Gregorrus ; cujus doclrinam
compenque peccato fluxum seminis patiuritur. Vel etiam si ttt
Locus
ex superftuilate naiurm, ticul enim coniingit sanguinem
ipparel corruptus, et diversa lectio apud Gralianum dist. 6, cap. resfamerirum.
fluete nbsqtte peccalo, ita et temen, quod est super-

JOANNIS

im
CAPUT
itesponsio

CASSIANI

V.

, quando reatum contraltat

dormienli ?

hmc patsio

et imbecilles,
el
Ideo inter vos mulli infirmi
a
scilicet infirmilates
dormiunt multi;
ac
spirilales
mortes ex hac specialiter dicens prmsumpiione
gene-

in
: Omni quidem industna , quanlum
ut immaculaiam
castinobis est, studere debemus,
moniae puritatem
illo vel maxime tempore tenea-

infert:

assistere
mus, quo venerandis
et vigilanlissima
circurospeciione
ne carnis integritas
prsecedente

rari.

in marg. cum ] illiinfirmanlur

cita usurpatione
prscsumunt,
fide, et
sunt menie,
imbecilli
passionum scilicet
languo-

altaribus;

praecavendum

1221

escarum viliA illum ccelestem cibum a coramunium

tate secernens, nectalem esse dijudicans, quem non
nisi pura liceat raente vel carne prsesumere. Denique

Tbeonas

optamus

"

COLLATIONES.

est,

tempore cnstodita,
in ea praecipue in qua nos ad communionem salutaris
convivii
Verum si
fraudetur.
praeparamus
nocte,

Multi enim qui eum [ Lips.

et dormiunt
somno peccati, ab hoc
ribus involuii,
sopore letbali nequaquam salutari sollicitudineresurgentes. Deinde sequilur : Quod si nosmelipsos dijudihoc est, si nosmetcaremtts, non utique judicaremur:

hoslis ille nequissimus utnobisccelestisremedii

subcuslodiam sopitae mentis illuserit,
trahatmedicinam,
ita dumtaxat
ut nullo reprehensibili
inlerveniente

sacramentorum,
perceplione
quoliescumque
nullo conlaminetur
oblectationis
indignos ,
pruritu,
peccali vulnere praevenimur, judicaremus
assensu,
ut per pcenitudinis
sed egeslionem aut naturali necessitaie propulsam, B impendererous
utique studiuro
aut certe impugnatione
diaboli absque sensu volupad ea digne possemus accedere, ct
emendaiionem
tatis elicitam,
ad impedimenlum
nostrae sanctificanon tamquam indigniseverissimisinfirmilatuinflagris
ad
tionis obtenderit,
a Domino,
ut vel sic compuncti
possumus et debemus ad gratiam
castigaremur
salutaris

cibi confidenter

accedere.

ipsos

ne digni
recurramus,
yulnerum
non habili,
correpiione
pracseniis saeculi brevissima
in fuluro simul curo liujus inundi peccatoribus condemnemur. Quod etiam in Levitico evidenti denunb Omnis mundus manducabit
liatione
praecipilur;:
el anima qUwcumque comedetit de catnibut
carnes;

Sin vero noslro

remedia

vitio haec fuerit

scientiam

convenientes
conegesta concrelio,
nostram
illud Aposlolicum
formidemus:

Qut manducaverit
panem el biberit calicem Domini
indigne, reus eritcorporis
etsanguinis Domini. Probet
autem primum semelipsum homo, et sic de pane illo
edat et de calice bibat (I Cor. xi). Qui enim mandu-

sactificii salulatis qripd est Domini, in qua est immundiiia, petibit cotam \Dom\no (Levil. n). In Deuterocastris iromundus siminomio quoque a spirilalibus

cat et bibit indigne, judicium

sibi manducat et bibit
non discernens
id est, nequaquam
corpus Domini:
ALARDI

GAZ.EI

nostrorum

COMMENTARIUS.

fluiias sanguinis secuadum philosophum (Arist. I. i de C

Gener. anitnal. c. 18 ef 19). Quandoque est cum peccalo;
puia cum provenit ex superfluilate cibi et potus, el hoc
eliam polest esse peccatum veniale, vel morlale : licet
frequenlius peccalum morlale accidat circa lurpes cogilationes,
consensus, quam circa
propler facilitatem
sumplionem cibi et polus. Unde el Gregorius tcribent
episcopo dicit cessandum esse a
Auguslino Angtorum
communione quando ex lurpibus cogilaiionibus pro'
venii; non aulem quando provenit ex superfluitale cibi
vel polus, prwsertim si necessilas adsit. Sic igilur ex
cattsa pollutionis
considerari poiest utrum nocturna
pollulio impediut ex necessitate sumptionem hujus sucramenii. Ex quadam vero congruentia impedil quantum
ad duo, quorum unum semper accidit, scilicet quwdam
fmditas corporatis, cumqua propler reverenliam sacramenti, non decel ad allare accedere (unde et volentes
tangere aliquid sacrum, manus lavanl), nisi forle talit
immuitditia sil perpetua vel diulurna , sicuf esf lepra
et fluxus sanguinis, vel aliquid hujusmodi. Atiud autem _
esl evagalio mentis quw sequitur pollulionem
noclur- "
nam, prmcipue quando cum lurpi imaginatione contingil. Hoc tamen impedimenlum quod ex cimgruitate
provenil, postponi debet propler aliquam .necessitatem,
puta, ut Gregorius dicil, cutn fortasse aul festus dies
exigit, aul exhibere ministerium pro eo quod sacerdos
alius deest, ipsa necessitas compellit. Haec S. Thomas,
qnibus niliil exactius, nihil explicatius in hac materia
afferri potest;
ideoque ut huic loco et fere totins
collaiiouis argumenlo maxirae accommodata, ita minime praetermiltenda
visa sunt. Quibus optime consentiunt quae in Caeremoniali
Benedictorura
congregatjonis Binsfelden. habenlur, qtise bic etiam referre
non erit alienum autsupervacaneuni.
Sic igitur cap.
de illusis nnclurno somno : Ef si nocturna poltutio
pleritgue accidat, nulla culpa sua prmcedente, quia
tamen hujusmodi patiio quamdqm carnis pruriginem

ac mentis hebeludinein post se re*inquere consuevil, ea

durante in passo, decens est eum a celebralione seu
communione abstinefe, eliamsi, ul prwfertur, provenerit
scu
sine culpa. In solemnibus tamen festivilalibtts,
temporibus prwciputs, propter notam poleril, quisquis
ille est, prmvia Confessione et devota exercitatione pro
posse habilitatus, ctim permissione prwlali aul confessive
soris confidenter accedere, sive ad celebralionem,
ad communionem. \Siinililer
[acialis, ctti ex officio
incumbil ea die qua sibi hujusmodi accidit casus, Mistam celebrare. Si quis autem quolidie aui frequenlatione nimia hujusmpdi paiialur
flttxttm, uti nonnultis
ex sola cogitalione, seu affalu, vel audittt viliorum carnalium in confessione aut alias, etiam invitis et renilentibus cum detestqlione vitii,
conlingere consuevit;
non propterea rariits celebrandi aut sacra se communione privandi occasionem sumat, sed consulto el annuente ptmlalo seu confessore suo, simul el affectu
Irahente, fiducialiter accedat. Hsec ibi a prudeutibus
et relfgiosis Paliibiis edila.
"
liic abbas verba illa Aposloli:
Ideo
Interpretalur
et imbecilles, et dormiunt
inter vos mulli irifirmi,
seu roorbo animi, et
mtilti, de infirrailaie
spirilali,
id est, peccato lelhali : cum
inorle itidem spiiitali,
plerique Patres ta|n Graeci, quam Lalini de morbis
et mortibus
corppralibus
interpre eniur, quibus a
multi apud Corinlliios
in primitiva
Deopromissis
ob indignam Eucbarisliae perEcclesia puniebanW,
cepiionem. Cujusj rei alia quaedam exempla liabes
apud Cyprianum in sermone de lapsis, Palladium in
Lausiacis, Soplironium in Pralo spirituali.
b Citavit eliam
jiunc locum Cassianus lib. vi Inslitut. cap. 8, ubi vide nolata. Porro hoec senlenlia
apud LXX non reperiiur Levitici vn, ut hic citalur;
xxii : Omnis homo qui
sed huic similis est Levilici
accesserit ad ea qum consecrata sunt, in quo est fm*
mundiliu, peribit coram Domino.

COLLATIO

1225

XXII.

DE NOCTURNIS

interr A
,
liter mystice segregatur : a Si fuerit,
inquil,
tios homo qui nocturno pollutus sit somnio, egredielur r
exlta castra, et non tevetletut ptiusquam ad vetperamrt
ablutut aqua sit, et post solis occasum regredietur inn
castra (Deuter. xx).
CAPUT

VI.

Quod nonnumquam pollutio cotporis culpa vacet, ett

inimici faclione conlingat, exemplo oslendilur.
b
Verum ut roanifeslius approbetur,
quod etiamii
inimici faclione nonnumquam haec eliciatur impuritas : c Novimus fratrem, qui cum caslimoniam cordis et corporis summa circumspectione
atque humi-ilitate promeritam
jugiter possideret, ac nequaquam n
nocturnis ludificalionibus
lentaretur,
quoties tameuu

rilalium

1226

ILLUSIONIBUS.
medicorum

ex abundanti

doclrina

ciborum

discuteret,

prsesumptione

quae solet
desccndere,
non inesse,

eamque memorato fratri deprebenderenl

atque hanc illusionem
nequaquam vitio saturitatis
constaret emergere; eo quod nec fratris nota districtione solemnium

dierum,

quibus illa pollulio contingebai, specialis exceptio, hoc illos pateretur opi-i
nari : ad secundam d hujus valetudinis causam illicot
transtulerunt
discutientes
inquisilionis
indaginem,
ne animse forsitan

caro exhausta jejunio imurgerelur,

quibus etiam districtis-

puris illusionibus
simi viri, paululum

culpa,

elali de sui corporis fuerint puritate, per superbise vitium polluunlur,

quod scilicet
donum praecipuum Dei, id esl, corporis castitatem,

humanis se viribus obtinuisse crediderint.

Interroprsesuam ita cnpacem
fluxu dormiens foedabatur. Quili B galus igitur utrum industriam
cum multo se tempore a sacrosanctis mysteriis tre-:hujus crederet esse virtutis, ut ope divini non egeret
tandem hanc ad seniores detulit it
summa hunc impium sensum exsecratione
auxilii,
pidus abslineret,

se ad percipiendam
parasset, immundo

communionem

Dominicam

ac doloris suili
quaestionem, remedium impugnalionis
medicabili
eorum consilio
consecuturum
se esse
e
confidens.

Sed cum primam

causam morbi

ejus spi-

ALARDI

GAZj-EI

astruxisset ne caeteris
detestans, cum se huroiliter
quidem diebus corporis puritatem retinere potuisse,
nisi divina in oronibus gratia fuisset adjutus.
illi
COMMENTARIUS.

a Ad hunc locum alludens D. Gregorius

: Tesfiliiomas Cantipralanus lib. n (Cop. 57) : Hoc verme
Domino dicit:et
dwmonia figurantur, quw nocte liominibus apparent in
mentum, inquit, tieferts legispollulum
nisi lolum aqua, etiam usque ad vesperam inlrare
somnis, el eos visionibus phantasmaticis polluunt et
illudunt. Et subdit exemplum de Monacho cuidwmon
Ecclesiam non concedil. Quod tamen aliler intelligens
excilasset.
insultavit, quod ei in somnis pollulionem
quasi per
(id est Christianus)
populus spiriialis,
De hoc, inquii, quiddam ridiculosum tegisse me mesomnium eum illudi repulal; qui tentalus immunditia,
Sed lavanmini. Cum quidam monachus ad obsessum energumevanis imaginibus in cogilaiione inquinatur.
tium accessisset, circumsiante mullo populo, eum cum
dus est aqua, ut culpam cogitationum lacrymis ablual;
irrisione mordaci dmmonium inclamavit dicens : Eia,
et nisi priut ignis lenlaiionis recesseril, reum se quasl
ad vesperam, cognoscal. Ita citat Gratianus, licelpaulo
frater, eia, numquid pulchram tibi in hac nocte muIsidorus quoque in
lierem in somnis adduxi? Quippi, ul posl confusionem
aliter habeat origin.
Gregorii.
eamdem sententiam scribens : Nocturnum,
inquit _ tnonachus retulit, in semnis pollutus fueral illa nocte,
" et non
(Comment. in Deuier. cap. xx) somnium esl tentatio '-'
confessus fuit. Sic ipse. Vide plura ad cap. 5
occulta, per quam tenebrosa cogilatione lurpe aliquid
hujus.
c Hoc
non
expletur.
exemplum retulit D. Thomas supra citatus.
concipilur, quod lamen corporis opere
Huic simile est, quod in Vita V. Petri de Morono
Sed somnio nocturno pollulus egredi extra caslra prwlegilur, qui ex anachoreta sumraus pontifex creatus
cipitur : quia videiicel dignum est, ul qui immunda
dictus est Coelestinus quintus : sed pontificatu
se
cogiiatione polluilut, tndtgnum se cunclotum fidelium
abdicans el in soliiudine reliquam vitam agens, virsocietaitbus arbitrelur. Culpw suw merilum anle oculos
tutibus ac miraculis
claruit : a quo et ordo Cceleponat, et ex bonorum se exislimalione despiciat. Potstinorum initium et nomen accepit. Accidit enim, ut
lutum ergo extra caslra exire, est turpi impugnaiione
refert Petrus Aliacensis, ut ob sacri mysterii revelaboranlem sese ex conlinenlium
comparatione despirenliam magna ei perplexitas oriretur,
cere. Qui ad vesperam aqtia lavatur, cum defeclum
quidnam sibi
suum conspiciens, ad pmniteniim lamenta convertitur,
agendum esset, cum nocturna pollutione
corpus
omne
animum
occulta
suum maculari contingeret;
licet tamen animus ejus
ut fletibus diluat
quod
inquinamundissimus
tali immunditiae pro viribus resistere
lione accusal. Sed post occasum solis ad caslra redeat,
Et cum a religiosis
niteretur.
fratribus
quia defervescente tenlationis ardore, necesse est ut
qusereret
socielatis
bonum
sumat.
Post
si
eodem
iterum fiduciam erga
die celebrandum esset vel a ceconsilium,
lebratione cessandum, nec esset una omnium senaquam quippe occttmbente sole ad caslra reverlilur,
: pia roens
tentia, aliis sic, aliis aliter sentienlibus
qui post lamenta pmnilenlim frigescente ftamma cogitalionis illiciim, ad fidelium merita prmsumenda repaejus in dubio fluctuaus, ad auxilium recurritdivinum.
ratur, ut jam se a cmteris longe esse non mstimet qui i j)
j Et ecce in somnis assistere ei visus est Cliristus,
munduin se per obitum inlimi ardoris gaudet. Hucushujus dubietatis
perplexilatem
dissolvens, eumque
similitudine
inslruens;
parabolica
que lsidorus. Addit et alio loco (Lib. in Sentenl. c. 6):
quod si asinus
Qui noctttrna illusione polluitur,
quamvis exlra tnesuus, id est, brutale et irrationale
corpus pro inmotiam cogitalionumsesepersenliai
nata consuefudine
suam faceret immundiiiam,
non
inquinatum; lament
culpm suw tribuat, suamque imhac, ut tentaretur,
propter hoc rector ejus, id est, rationalis animus, a
munditiam statim fletibus iergat.
consensti imroundae carnis illecebrae alienus, deberel
b Id est, diaboli
ab ascensu ccelestium,
hoc est, a conlemplatione
opera et illusione
pollutio ini
Sic infra : Occullas diabolicm ;
vel ab exercilio spiritualium mysteriorum
somnis procuretur.
divinorum,
ltem : Omnis diabolicw ?
torpere. Qua visione consolatus servus Dei, mentis
factionis insidias perviderunl.
faciionis scena detecta est. Rursus : Adversarii factiosa t
quietem,spiritiialeroquelaetitiamresumpsilinlelligens
docuit ludificatione propelli. Quod pollulio subinde al
obinvoluntariam,
legique mentis suse rcpugnantem
diserle docel D.
carnis pollutionem,
nou eum oportere a divini sacradiabo.o procureiur
dormientibus,
Thoraas (3 p., q. 80, a. 7): Qttandoque, ait, pollulio >
menii coromunione cessare. Hsec ibi.
d Id
a causa exltinseca spirituati, scilicel ex dmseu infirmitatis,
ut saepa
est, invaletudinis
ftovenil
monum illusione, qui phanlasmala commovere possunt:
dictum est.
ex qnorttm apparitione polluiio inferdum subsequitur.
^ATROL.

XLIX.

39

JOANNIS

1227
confestim

ad causam

diabolicse

factionis

tertiam

rccurrenles,

CASSIANI

occultas A nimietate

insidias

probantespervidcrunl,
que nec animse culpam esse, nec carnis, sacrosanclis
censueeum epulis debere misceri confidenlissime
m
ne scilicet si in hac obstinatione
[Ltps.
runt;
] durasset, versutis maligni hostis
el corporis Christi
laqueis obligatus, sanclilicalionis
particeps esse non posset, et per banc fraudem meQuo facto ila omriis
cta est, ut mox virtute

sionum islarum

Quapropter
illecebris liberarl,

sfvotmmis

aD illu-

omni virlute

nobis

est enitendum

: Primum,
ut fornicationis
passione
devicla Juxta bealuni Apostolum, non tegnet peccatum
in nostro mortali corpore,adobediendum
concupiscen-

Dominici

tilillatione
stro, ab illa libidinis
omnimodis ac medullitus mortificalo,
exhibeamus nos Deo tamquam ex

corporis prolegente,
cessarei, : in
consuetudo

praeteritse illusionis
et exposita
dolus evidenter apparuit,
quo inimitf
esi pariier ac probata sententia seniorum,
quae plefluxum, nec animae virumque liunc impurissimum
illa

aescenditi

in

perpeluum fraudaretur.
diabolicse factionis scena dete-

salularis

1228

tiis ejus (Rom. vi). Secundo, ut ipso quoque illecebroso corporis molu sedato penitus ac sopito, nequaquam exhibeamut membra nostra arma iniquilalit
peccalo (Ibid.). Tertio, ut interiore quoque homine no-

marg. abstineritia

dicina remedli

COLLATlONES.

mortuis

viventes, et ita per hunc profeclurn pervenientes ad perpeluam quietem corporis nostri, ea;/iibeamus etiam membra nostra non jam arma libidini,
sed justiltm

Deo (Ibid.).

In qua nobis castimoniae

peccatum in nobis jam non doini-

factiosa docuit ludificatione

sed adversarii
pro- R puritate fundatis,
a Ut
illenabitur. Non enim sumus sub lege, qnse dum licita
somniorum,
pelli.
ergo fallax imaginatio
ctrix egestionis impurse, vel in perpetuum, velcerte
nuptiarum jura commendat, etiam illum cujus minisive communera dixerim
sterio opus illicilae lornicationis
{ut secundura hurailiorem,
explelur, in nostris
medullis nutrit ac rieservat ardorem : sed sub gratia,
post illam fidem,
stalum) cerlis mensibus ignoretur,
tio,

qua de Dei specialiler gratia puritatis donura jugiter

escae polusque est nimiefas
sperare nos convenit,
isliusmodi
castiganda. Horum uamque redundanlia
propensius gigni necesse est, qui quoniam
concreti non possunt non egeri, atque ab ipsius aturae lege propelli, sub occasione cujuscumque prubumores

emergunt. Escarum vero satietate subtracta-, consequens est illas quoque immunei ita fit ut quemdas egestiones tardius generari;

rilus

alque illusionis

quae dum incorruptionem

virginitatis
insinuat, etiam
istum innoxium
ac simplicem corporis motum, et
ipsius quoque liciti coitus interimit
voluptatem ; atcolluvionis
humoribus
que ita cunctis impurissimse
b
arefactis,
egregii ac laudabiles eunuchi, qui per
Isaiam praedicantuf effecti, merebimur [Lips.inmarg.
eis bcatitudinem
] illam quae proroiltitur
eunmhis, qui
possidere. IIwc enim, ait Dominm,
eusiodierint sabbala mea, el elegerint quw volui, et

merebuntur

fluxus earurn, ita etiam illusio dormientes

tenuerinl fmdus meum; dabo eis i domo mea, et in
vel rarius, v-el siibiilius
muris meis locum, et c nomen melius m filiit et fitiabus,
inquieiet,
qnia non solum
a riomen
sed imaginatioex
egestionis I ]
egestio ex imaginatione,
sempiternum dabo eis quod non peribil {Isa.
ALARDI
GAZMl
COMMENTARIUS.
a Proponil aliquot remedia adversus illusiones et
stolormt,
qui ob rqbur fidei viri nomen oblinuit (Act.
pollutiones nocturnas, quorum primum est morliflvm). Ad hos et Clemens successor aposloli Pelri, cusecatio omnis passionis, scu appetttus libidinosi;
jus Paulus upostolus meminit (Philip. IV), sctibil epiet merobrocundum absti nenlia seu cohi bitiocorporis
slolas, vinnemqae pene sermonem smttn de virginilatis
et rursus in
rum ab omni actu impudico,
-quod, secundum apopurilate -contexnit. Haec S. Hieronymus,
carnem suam cum vitiis et
Isaiae (Isa. LVI) : Tulem, inquit, fuisse
stolum , est crncifigere
commentario
eunuchum , quem Jesus amavit plurimum , Joannem
ejus (Gulat. v); tertium, flrmum proconcupiscentiis
evangelistam eccletiaslicm ttadunt Jtislorim, qui recupositum et voluntas hominis interioris, id est, animi,
abslinendi perpeluo ab oinni voluptate venerea,sive
buit super pectm Jesu; qui Petro tardiut ambulanle,
sive externa et corporali,
elalus virginitatis alis cucurrilad Dominum (Joan. xui
interna et spiritali,
seque
et spiritu divino
el xxi); ^ai in secfeta divinm se nativiiatis immeryens,
corpore
purum et immaculatum
Verum haec communia el reausus est dicere, iqttod cuncta smcula nesciebant : In
obsequio mancipandi.
Verbum eral npud Deum,
moiiora sunl remedia; propiora vero et magis speptincipio erat Vetbum,et
cialia sunt fervens et devota oratio, proeserlim veetc. (Joan. i). Facessat igilur omnis cavillatio Judmoconfesrmn, el risui prmbere se cesset apetiens semiviris regna
spertina vel etiam nocturna, sacramenioriiBi
siotiis et Eucliaristiae
frequenlatio,
jejunia , aliaque
cmlorum, cum pudicitia non in debUilale sil corporis,
e.i poenitentise exercitia,
sed in animi voluritate.
moriificationis
fuga muliec Id est,
rum, t-urpiuiii objeetorum et imaginum, pia et sponlajorem ^lorlam quam sit flliorum et fide liarum Dei, ut bic abbas exponit,
viros sanctos in
lanea sui coufusio et erubescenlia, et liujusmodi,
et conjugalos intelbgens;
veteriTestamento.iixOratos
quibus alias saepe diclum esl.
b
in Evangetio commendai dicens:
veiIncmenChristianorum
a chrisiinominederivalum,
QuosDominiis
Suttt ennucki qui se casttavetunt proplcr regnum cmquod multo melius esl quam nomen filiorum Abradicentes : Selorum {Matth. xix), id est perpetuam continentiam
hae, quo Judsei maxime gloriabantur,
wen Abrahm sumus; filii Abrahw-sutnus. Vel simplicieoque voto sibi facultatem
elegerunt ,et voverunt,
omnis venereae volupiatis ademerunl. Debis itidem
ter melius et lionorificeniius
prae liliis et filiabus, id
D. Hieronymus
i advers. Jovinian. cap. 7):
(Lib.
est,
quam sii habere multos lilios, -de iquo eiiam
Dei
Judaei plurimum
Grandis, inquit,
solent,
fideiest,
quomodo eliam
grandisque virlulis,
gloriari
verterunt
LXX Irilerpretes : TOJTOV
templum esse purissimum, totttm se habitaculum offerre
ovop.a<irhv xpsirw
utuv zai SuyafisjoMV.
Domino, et, juxta eumdem Apostoium, esse sanctum
d Ex his verbis
et corpore, et spirittt. Hi sunl eunuchi qui, se lignum.
adversus
colligit D. Augustirius
aridum 06 stertlilalem putantes, audiunt apud Isaiam
c. 25) conlinenbaereiicos (Lib. de Sancta Virgiiiit.
liam non solum ulilem esse in hac vita, sed esse mequod pro filiis et fiiiabus locum in cmiis habeant paratum. Horum typut est Abdemelech inJeremia (Jeremr
in futura ; Quid, inquil,
ritoriam
gloriee singularis
t spado ille reginm Candacis, in Actis Apoxnviii),
tergiversaris, itnpia cwciias ? Quid temporalem tuntum*
admodum

1229

COLLATIO

XXII.

DE NOCTURNIS

ILLUSIONIBUS.

123

et filiae, quibus in tantum isti A vasis earum oleo purilatis inlerhse, claritas ac splendor corporalis
interioris
virginitatis
exstinguitur;
praefertintur
eunuchi, ut eliam Iocum ac nomen
melius accepturi esse dicantur, nisi illi sancti qui in
enim fotu [Lips. in inarg. potq] ac pabujo purilalis
veteri Testamento in conjugiorum
subminislrari
necesse est etiam exterioii
homini
copula permanen-

LVI). Qui sunt isli iilii

in adoptionem
tes, per observantiam mandalorum
filiorum Dei non immerito pervetierunt?
Quod eliam
nomen est illud quod eis velut praecipuum quiddam

caslitatem,
ruptionis

gines gloriosum sponsi thalamum cum illisprudenlibus

non merentur inlrare, quae inlegruin spiritum suum
et animam et corpus sine querela in die Doinini noHli namque sunt
stri Jesu Christi non servaverunt.

nisi hnc
promittiiur,
quod Cbristi vocabulo dicimur esse censendi? De quo
nomine alibi per prophelam ait : Et servos meos votavi nomine alio, in quo qui benedicendus est super
vice remunerationis

summ:e

virgines Christi, illi admirabiles

eunuchi, non qui metuunt,
alque egregii reputantur
nec qui impudicitise
sed quibus non libet fornicari,
veri alque incorrupti

terrant, benedicetur itt Deo, Amen; et qui jural in

terra jurabit in Deo, Amen (Isa. LXV). Et iterum : Et
vocabilur, inquit, libi nomen novum quod os Domini
nominavit

ad perseverantiam
incoreamquejugiter
perpeluse animari. Et ideo fatuae illae vir-

reprimtmt
frena, sed qui ipsam quoque miiiiniani
et tenuissima iibidinis
incitaroenlis titillationem

LXII). Quique pro liac cordis cl corilltim carporis puriiate, etiam illa prsecipua ac singulari bea-- B menta vicerunt, et eo usque extenuaverunt
a ut illud canticum
nis (uf ita dixerim) sensum, cui non solum ex comlitiidine perfruentur,
Jugiter camotione
sed ne exigua
canere poiest,
nant, quod nemo alius sanctorum
ejus, nulla oblectatione,
(Isa.

nisi isti soli qui sequuntur agnum quocumque vadit?

Virgines enim sunf, ef cum mulieribus se non coinquir
naverttnt (Apoc. xiv). Proinde si ad hanc sublimissiinam
virtufe

quidem

numquam dignum se pommunioiie

quispiam debeat judicare.
humiliiatis
Tanta autem cor nostrum

omni
gloriam volumus pervenire,
mentis ac spiritus excolamus.
incorruplionem
insipientium

sed fatuae nuneupanlur

quia deficienle
ALARDI

ad tanlum

Dominicd
debemus

ut banc definiiinnein

perpetua senteneamus , nequaquam

nos pnsse
meritum
ut si
purificationis
pervenire,

vallarecuslodia,
suum stabilitate

hsec quae supra dixi perDei gratiamomnia

fecerimus,
d
tamen nos communione
sacii corporis
indignos

in

GAZ^EI

VII

Quod

virginum
(Malih.
xxy)
numero collabamur, quibus idcirco non est repulaia
carnali
immunes
virginitas,
quia a commixtione
sese tantummodo servaverunt,
el ob hoc b virgines
quidem,

tanganlur,
CAPUT

virginum

ne in illarum

titillalione

COMMENTARIUS.

modo uiililatem promittis coittineniibussanctis?Nomen

(
C
Bfentum da6o eis ; et si forle hic ipsum wternum pro
diulitrno
conaris accipere, addo, accumuto, inculco :
Nec umquain deerit. Quid qttwris amplius ? mternum
hoc nomen , quidquid illvd est, spadonibus Dei, quod
ttlique gloriam qttamdam propriam excellentemque sinon erit commune cuni mullis, quamvis in
gniftcul;
eodem regno et in eadetn domo constilulis. Nam ideo
fortasse ct nomen diclum est, quod eos qttibus dalur
dislinguai a cwteris.
a Divus
libro de Sancta Virginilale,
Augustinus
virgines alloqucns et collaudans, inter caetera sic ait
capite 29 : Videbit vos cwtera multiludo fidelium qum
Agnttm ad hoc sequi non valel; videbil, nec invidebil;
et collalando vobis, quod in se non habel, habebil
in vobis. Nam et illud canticum novum proprium veslrum dicere non poteril;
aitdire aulem poterit, el deleclari vesiro tam excellenti bono. Sed vos qui el dicetis el attdielis. qttia et hoc quod dicelis a vobis audielis,
felicius exsultabitis jucundiusqtte regnabitis. Ilaec Au- j.
gu-linus, et ipsum imiiaius D. Gregorius in Pastorali (Par. m, c. 29 ): Singulariter,
inquit, canticum
Agno cantare est, cum eo in perpeluum prw cunctis ficarnis gaudere.Quod tadeiibtts etiamdeincorruptione
men elecli cwleri canlicttm attdire possunt, licet dicete
nequeanl ; quia per charilaletn
qnidem in illorum
celsiiudiiie Iwti sunt, quamvis ad eorum prmmia non
asiurgant.
h
liitjusmodi virgines, tam in masculino quam feininiuo sexu, acriier persiringit
D. Ilieelsuggillat
ronymus in epistola ad Eustochium de custodia virgiuiiaiis inier alia scribens (Epist. xxn),: Timeamus
illam proplietiam, ne in nobis etiam complealur: VirObserva quid dicat:
ghies bonm deficienl (Amos viil)
El virgines bonw deficienl, quia sunt et virgines matce.
Qui viderit, inquit, mulierem ad coitcupiscendam eam,
imn mmcltalus est eam in corde suo ( Mattlt. v).
terit eraoel tneiiie virginitas. Istw sunt virgittes matw,

virgiiies carne, nonspiriUi,

virginet stultm, quw oleum
iton habenles excluduniur a Sponso. Si aulem et ilfm
quw virgines sunl, ob atias tamen causas, virginilole
corporum non salvanlur,
quid fiel illis quw proslituerttnt inembra Chritli, el mulaverunt templum sancti
Spirilus in lupanar, etc.
c Hwc enim est consummatio caslit&lis, ait abbas
Cbseremon (Collal. 12 cap. ull.), ttt vigilantem monachum oblectalio libidinis nulta perslringal,
ut quiesceniem somniorum non fatlat illusio; sed cum dormienti
tunium per sopitm menlis incuriam commotio carnis
voluobrepserii, quemadmodum sine ulla litillalione
ptaiis excitala est, ita eliam sine ullo prurilu corporis
conqttiescat.
d Alia est
dignitas meriti, alia dispositionis;
dignitale meriti nemo tam vecors esl, utse dignuro credat
communione
tiiiti
Sacramenti,
quasi suis meritig
hoc beneficium
aut tantam asseculus sit
debeatur;
mentis purilatem, ac perfeclionem,
quantam hujus
ac
Sacramemi dignitas
majestas requirit, cum quishumililer
cum centurione dique coramiinicaturus
cere debeat: Domine, non sum dignus ut inlres mb leclum mettm, eic. (Matth. vm). Diguiias dispositionis
est idonea et necessaria praparatio ad sacram communionem vel sacrificii incruenli oblatinnem;
quam
accedere
diciqui habet, digne; qui iion habet, indigue
De qua proeparalione hsep
tur ad hoc Sacranientum.
iradita sunt et deftniia
a Pairibus concilii Tridentini
(Sess. XIII cap. 7) : Si non decel ad sanctas ullas fitncliones qnempiam accedere nisi sancte, certe quo mugis
sancliias et diviniias cmlestis hujus Sacrarnenli viro
Chrisliano comperta esl, eo ditigenlius cavere ille debet, ne absque inagna revercntia et sanctitate ad id percipieudum accedal, prwsertim cum illa plena formidinis verba apud Aposloiuin legamus : Qui inanducat et
bibit indigne, judicium sibi manducat el bibit, non dijudicant corptts Domini(l Cor. xi). Quare comtmmicare
volenli revocandum esl iti memoriam eius prwcevtum

1231

JOANNIS

esse credaraus.

CASSIANl

COLLATIONES.

1252

quia coelestis illius mannae A ncgare non possumus, sed inter sanclum et immalanta majestas est, ut nemo hac lutea carne circumciilaltim
multa distanlia
est. Aliud est enim esse
datus per suum meritum
ejus edulium , et non ex
quempiam sanctum, id est, divino cultui consecraturo ; hoc enim nomen non solum hominibus,
sed
gratuita Domini largitate percipiat. Deinde quia nullus

Primum

ita

in hujus mundi potest esse

circumspectus
ut eum saltem rara vel levia peccatorum
conflictu,
/ tela non feriant, quia iropossibile
est ut non aul
ignorantia,

aut negligentia,

aut vanitate,

autobre-

aut cogitatione,
aut necessitate,
aut obliptione,
vione peccetur. Nam etsi ad tam prsecelsum quis virtulum culmen ascenderit, ut Aposlolicum
illud non
jactanter exclamet : Mihi autem pro miniino est ut a
vobis judicet, aut ab humano die, sed neque me ipsum
judico, tiihil enim mihi conscius sum ; sciat se taraen
absque peccato esse non posse. Neque enim frustra
: Sed non in hoc juslificalus
Doctor adjunxit
sum; id est, non si ego justum me esse credidero,
vel quia me
veram confeslim
possidebo;
gloriam
idem

conscientia

mea nullius

compeccali reprehensione
idcirco nullius sordis contagione
fuscatus
pungit,
suro ; mulla enim etiam meam conscienliam
lalent,
quse cura sint mihi incognita atque obscura, Deo nosunt. Ideo subjiciens -. Qui autem
me, inquit,
judicat Dominus est; id est, ab illo solo
in
quem secreta cordium non latent, verumjudicii
ta atqne manifesta

me proferetur

examen.
CAPUT

VIII.

Objectio Germani abbalis,ex his qux de sacra petceptione

dicta sunt.

etiam locis et vasculis

templi alque lebetibus, attescommune est. Aliud est autem esse

tante Scriptura,

absque peccato,
quod unius Domini nostri Jesu
Cbristi singulariterconvenit
majeslati, de quo etiam
Apostolus velut prsecipuum quid ac speciale pronuntiat dicens : Qut peccatttm non fecil (I Peit. n).Satis
enim

vilem

alque indignam ejus praeconiis laudem

ac divinum ei aliquid assignavit,
quasi incomparabile
si etiam nos illibatam
ab ornni peccalo possumus
vitam.
Rursus Apostolus ad Hebra>os :
transigere
Non enim habemus, inquit, pontificem qui non possit
nosltis , a tentalum autem pet
B compali infitmitatibus
omnia pro simililudine
absque peccalo (Hebr. iv). Si
noslrse cum illo exigitur etiam terrenae humilitatis
celso divinoque Pontifice haec potest esse communio,
ut etiam nos absque ulla peccati offensione lentemur,
cur

Apostolus

hoc in illo velut

unicum

ac singulare
ejus meritum

suspiciens [Lips. in marg. suscipiens],

ab hominibus
lanta divisione
discrevit?
sola ab omnibus

Hac ergo

nobis

qui
exceplione
distinguitur,
iios non absque peccato, illum sine peccato constat
fuisse tentatum. Quis etenim hominum quamvis fortis atque bellator sit, hostilibus lamen telis plerumcarne cirque non pateat ? Quis velut impenetrabili
tantis praeiiorum
sine periculo
curadatus,
periculis

Gerraanus:

misceatur? llle autem solus Speciosus forma prm filiit

Supra dictum est non nisi sanctos coelestium
Sacramentorum
esse debere participes ; C hominum
mortis liumanae
(Psal. XLIV) condilionem
nunc adjicitur
impossibile esse homini ut immunis
cum universa carriis fragilitate
nullius
suscipiens,
sit a delicto. Si nullus ergo liber a noxa,
penitus
est umquam sordis maculatus attactu.
nullus est sanctus, et consequens
est ut homo cui
CAPUT X.
sanctitas deest, mysteriorum
Christi particeps esse
Dei absque ullo peccati vttluere
non possii, et reguum etiam ccelorum sperare non
Qttod solus Filius
vicetil tenlatotem.
debeat, quod solis sanctis Dominus pollkeiur.
b Tcntatus est enim secundum siroilitudinem
noCAPUT IX.
straro (He.b. iv) gastrimargise
ut ei
vitio,
primum
Responsio quod multi sancli esse possint, nemo lamen
callidus ille serpens, eo ordine quo Adam anle seabsque peccato nist Chtistus.
Theonas:

Multos quidem

esse sanctos

ac jtistos
ALARDI
GXZMl

duxerat

(Genes. m), esurienti

COMMENTARIUS.

escse desiderio

conare-

Probet seipsum homo. Ecclesiastica autem consucludo

fieri potest interiori cordis munditia el purilate, atque
declarat eam ptobalionem.necessatiam
exleriori devolionis ac pietatis specie peragalur. Haecibi.
esse, itt nullus
sibi conscius morlalis
Porro atuiquam hiinc fuisse observaiionem
demonpeccali, qttanlumvis sibi conlritus videalur, absque prwmissu Sacramenlali cottfessiostrat eliam id quod ex Sozomeno narrat Cassiodorus
lib. viii Hist. trip.ic. 1, de Dioscoro et Eulogio monane, ad sacram Eucharisnam accedere debsat: quod a
Chrislianis
chis iEgypii sacertWibus
sanctissimis : Dioscorus, inomnibus, eiiam ab iis sacerdolibus, quibus
ex officio incubuerit celebrare, hwcsancta synodtts per- D qnit, iion amplius centum monachis prwsidebal. Quicum
petuo servandum esse tlecrevit, tnodo non desit illis
presbyler esset, sacrificia faciens omnem perfectionem
adlubebal examindndo et diligenler dijudicando accecopia confessoris. Quod si necessitale tirgenle sacerdos
dentes ad sacra mysteria, ita ul expiarenl mentem et
absque prmvia confessione celebraverit.
quamprimum
mali cujuspiam conscientiam non haberent. Et addit
confiteatur. Rtirsus in deceto de observandis et evitandis in celebratione
Missse (Sess. xxn): Quanta,
de Eulogio : Eitloyius
presbyter fertur prmscienliam
cura
adhibenda
sit
ut
sucrosanctum
Missw
habuisse cogitalionutn quorumlibet ad se venienlium,
inquiunt,
sacrificium omni religionis cullu ac veneratione celeeorumque delicta palam redarguebat, el quwcumque
latenter cogiiassent sibi revelata manifestabat. Qui vero
bretur, quivis facile exisiimare polerit,
qtti cogitarit
maledictum in sacris liiteris eum vocari qui facii opus
aliquid ntuli gessissenl, vel pravum consilium habuisDei ncgligenier (Jerem. XLVIU). Quod si necessario
senl, ab allari suspeiidebat, manifestans eis peccatum
fatemur nullum aliud opns adeo sanctum ac divinum
quod egerani, et dUigentia purgatos rutsus suscipiebat.
a Christi fidelibus tractari posse, quam hoc ipsum treHoec ibi.
a Vide in hanc sentenliam nolata Collat. 5, c. 5.
viendum mysleriuin,
quo vivifica itla hostia qua Deo
b De Christi teritationibus
Patri reconciliati
sumus in altari per sacerdotes quotieodero modo et iisdem
die immolalur,
salit etiam apparel omnem eperamel
fere verbis disseriiit abbas Serapion collat. 5 cap. 6,
in eo ponendam esse, ut, quanta maxima
diliqentiam
fuerit plura de his annotare.
quare supervacaneum

1255

COLLATIO

XXII.

DE NOCTURNIS

1231

1LLUSIONIBUS.

noslram, cum verberainquiens, Det es, dic uf lapi- A est secundum similitudinem
tus flagriSjCiim
Sed nullum recipiens
des istt punes fianl (Malth.w).
palmis caesus.cum sputorum horrore
crucis exex hac tentatione peccatum, cum ei facultas indubirespersus est, cum ad extremum perlulil
tur illudere:

Si Filius,

tata suppeteret, respuit cibum quein ei deceptionis

artifex ingerebat, dicens : Non tn sofo pone vivit
homo,

sed in

omni

verbo quod procedil

est etiam cenodoxia

(Deul. vin). Tentatns

similitudinem
nostram,
Dei es, milte te deortum
boli suggeslione
ductorem etiam

cum ei diclum

de ore Dei
secimdum

est: Si Filius

Sed subdola dia(Malth.w).

secaptus non est, ct vanissiinum

Scripturarum
Dominum
Non fenfapis.inquit,

objectione
Deumtuum

confutans,

(Deul.vi),
Tentatus est etiam lumore superbise secunduni sirailitudinem
nostram, cum ei a diabolo proniitierenlur
omnia regna mundiel
gloria eorum,sed irrisa atque

scd nuliis umquara

quisita supplicia
(Mattli. xxvi);
vertim ne suppliciis quidem
non dicam contumeliis,
ad tumorem vel levissimse indignalionis
impulsus
misericordiler
est, quia iu patibulo conslitutus
proclamavit
faciunl

: Paier,
(Luc.

ignosce eis, non enim sciunt quid

xxm).
CAPUT

Quod in

XI.

carnis peccali soius venerit

Chrislus.

simililudine

vero et illud
Quemadmodum
eum Apostolus b in siniilitudine

accipietur,
quod
carnis peccati ve-

(Bom. vm), si etiam nos nulla

habere possumus carnem ?
enim ei: B peccali labe pnllutam
est enim :
Nam et hoc de illoqui solus est absque peccato tam-

objurgata estnequitia
tentatoris.Respondit
Vade relro, Satanat (Mat{h. IV) ; scriptum
Deum luum adorabis, el illi soti servies
Dominum
edocemur ut frau(Deut. vi). His autem testimoniis
dulenlis a suggeslionibus inimici nos quoque similiter auctoritate
debeamus obsislere.
Scripturarum
Rursum

est superbia secundum simililudinem nosiram, ut idem insidiarum

artifex
regnum,
quod ab ipso oblalum anle respuerat, per homines
ei moliretur ingerere;
sed absque peccato insidias
tenlanlis

lentatus

irrisit.

Cumenim cognovisset Jesus quod venturi esseui uf raperent eum el facerent eum regem, fugit iterutn in montem ipse solus ( Joan. vi). Tentatus
ALARDI

GAZiEI

nisse commemora!

quam singulare
in simititudinem
ram

memoratur:

Jlfisif Deus Filium

suum

peccati (Galat. IV); quia vecarnis

substanliam
suscipiens

carnis

atque integram
humanae, non ipsum peccatum in ea, sed similitudicredendus est. Similitudo
nem peccati suscepisse
c secundum pravum
enim non ad carnis veritatem,

sensum, sed ad peccati

quorumdam hsereticorum
enim in ipso vera quiest imaginero referenda.Erat
scilicet pecdem caro, sed absque peccato, similis
siquidem ad humanse substantise pertiet mores.
net veritatem,
hoc vero ad vilia refertur

catrici.

lilud

COMMENTARIUS.

a Quemadmodum
Salvator noster omnes diaboli C carnis peccatricis vull intelligi.
Plenius D. Thomas :
carnis
tentationes Scripturarum
seu verbi divini
pracsidio
(In Comtnentario ejus loci): In similitudinem
disjecil ac dispulit, ita Apostolus Ephesiis consuluit
quasi veram carpeccati non est sic intelligendnm
ut eodem contra temationes daemonis utereniur
: Et
nem non habuerit, sed soluni carnis similitudinem,
sicul Manichaei dicunt; cum ipse
galeam, inquiens, salutis assumite,el gladium spiritus,
quasi pbaiitasiicam,
Dominus dicat Lucae uli.: Spiritus carnem el ossa non
quod esl verbum Dei. Resistere leitlationibus,
inqiiit
B. Gregotius (xix Moral. c. ult.), omnino non sufficit,
habel sicut me videlis habere. Unde non solum dicit
camis
in simililudinem
carnis, sed in similitudinem
qui hunc verbi Dei lenere gladium male vivendo postad Eustochium(Epist.22):
ponit. Et S. Hieroiiynius
peccali. Nou eniin babuii carnero peccati, id est, ciim
sensum, aul blandum
Stalitn, ait, ut libido lilillaverit
quia caro
peccato conceptam et peccato obnoxiam,
erumsanctum, qui tollit
voluptatis incendiumdulcinoscaloreperfuderil,
ejus fuit concepta per Spirilum
pamus in vocem: Dominus auxiliator meus, non timebo
peccatum. Maith. i : Quod enim in ea nalum esl, de
carnis
quid facial milii caro (Psal. cxvn). Sic S. Anlonius,
Spiritu sancto est. Scd habuil similitudinem
in
tesle Athanasio,
d.eiiioiiuin teniationibus
peccali, id est, carnem similem carni peccatrici,
opponebat
: Domihoc quod erat passibilis.
Nam caro hominis ante
quasi telum illuui versiculum Psalmographi
nus mihi adjutor, non iimebo quid faciat mihi homo.
peccatum
passioni subjecta non erat. ita sanclus
Dominus mihi adjulor et ego despiciam inimicos meos
Thomas.
c Marcionis
(Psal. LXVII). Ei illum : Exsurgal Detts, el dissipenhoeresiarchae, conlra quem Tertullianus
tur inimici ejus, el fugiant qui oderunt eum a facie
libro adversus eum edito de Carne Christi; Manilib. de llaereejus. Denique abbas Isaac collat, 10 (Cap. 10), docet U chseorum, conlra quos D. Augusiinus
versiculum illum psalmi LXIX : Deus, in adjutorium
contra quos
sibns et alibi passim;Priscilliaiiistaruin,
meum inlende; Domine, ad adjuvandum ine festina,
S. Leo poutifex epistola 95. Hi enim haerelici verba
esse potentissimiiin
ad expuguandas omnes tentatiomore sophislico
Aposioli perperam inierpretanies.et
nes reinedium. Habet siquidem, inquit, adversus unidicequale quid exponentes, ul dialectici loquuntur,
versa discrimina invocationem Dei; habel humilitalem
bant Chrisium non veraui carnem, sed phantasticam
ac limoris perpeillam carnis peccati ad
pim confessionis; habel solliciludinis
assuuipsisse, simililudinem
tui vigilantiam;
habel considerationem fragililalis
Contra
carnem ipsam, non ad peccaium, referente-.
sum,
exaudilionis fiduciam; confidentiam prwsentis semperTertiillianus
(Lib. \conira Marcionem) :Non magnum
sed
que atlantis prwsidii. Hic versiculus omnibus infeslaforet, inqnil, si Spiritus Dei carnem remediaret;
lionedwmonum laborantibusinexpugnabilis
murusestet
si caro consimtlis
peccalrici, dum caro est, sed non
Haecille.
impenetrabilis lorica, ac munitissimusclypeus.
peccati. Ila similitudo ad litulum peccati perlinel, non
b Grmce
Nam nec addidisset PECad substanliw mendacium.
Quam lectioivbpj>ii>p.art, in similitudine.
ut
nem hic Auctor secutus est, ubi tamen vulgata versio
vellet intelligi,
simililudinem
CATI, si substantiw
non
liabet: In similitudinem. Dicitur
autem Christtts in
negaret veriiatem. Tanlum enim carnis posuisset,
similitudir.e
vel in similitudinem
CARNIS FECCATI, et
carnis peccati veet peccali. Cum vero sic struxit,
nisse, ait Tertullianus
substaniiam confirmavit, id esl, carnem; el similitudi(Libro de Carne Christi cap.
carnis acceperit, quasi
XVi), non quod simililudinein
nem ad viiium substanliw reiulit, id est, ad peccatum,
\maginein corporis el non verilatem; ted simititudinem

JOANNIS

1435

CASSIANI

COLLATIONES.

1230

cum velut, A magna a cunctis qui iex utriusque sexus commixtione

peccaii,
distantia
:
homo ignarus ac pro cibo sollicitus percontaretur
segregatur;
producimur
quod cum omnes
sed veritatem
non similitudinem,
peccali in carne
vi)? Sed sicut peccato nequaQuoipaneshabelis(Mdrc.
geslemus, ille non verilalem, sed similitudinem
pecquamcaro illius, ila nec anima ignoraniiae subjacebat.
cati et verae carnis assumptionem suscepit. Denique
Hoc autem diDenique statim evangelista subjungit:
licet scriptum
de eo in Isaia propheta
Pharisaei
cebai Jesus leniant eum ; ipse enim sciebat quid esset
Habebat

similitudinem

carnis

faclurus (Joan. vi). Habebat carnem similem peccatrici, cum velut siliens a Samaritana muliere poscesed non erat peccati sorde poiluta, quia
ret polum;
econtrario
mulier provocata est petere aquam vivam

meminissent,
aperlissime
quia peccatutn non fecit,
nec inventus est dolus in ore ejus (Isa. LHI) : tamen
ita simililudine
carnis peccati fallebantur,
ut dicerenl : Ecce homo voiax el polaiot vini, publicanorum

sed fierel in
quae illam numquam sitire permitterot,
ea fons aquae salientis in vitam Klernam (Joan. iv).
carnis
istius veritatero
cura dormiret in
Habebat

etpeccalorumamicus(Matth.
xi). El ad illum qui illuminatus
fuerat csecum : Da gloriam Deo; nos enim
scitnns qttia hic honio peccalor est (Joan. ix). Et ad

peccali simililudine
fallerentur,
surgens imperavit ventis et mari, et facta
cum B
est tranquillitas
vm). Comrouni
magna (Malth.
omnibus sorte peccalo subditus videbalur,
cum, di-

Pilalum

navi;

sed ne pariler

naviganles

de ipso : Hic hoino si essel propheta, sciret

ulique quw el qualis esl mulier quw tangit eum, quia
quia
peccatrix est; sed peccati non habuit veritatero,
ceretur

cogitationem
blasphemam
arguens Pharisaei, statim
mulieris peccata dimisit (Lucte vn).Peccatriceracum
caeleris gerere putabatur
carnem, cum velut bomo
in mortis

discrimine

constilutus,

et

imminentium

terrore perculsus oraret: Pater, si possuppliciorum

sibile, Iranseat a me catix isle (Matth. xxvi); et, Trislis
est anima mea usque ad mortem (Ibid.).
Sed peccali
nesciebat illn tristitia,
coniagium
quia vitae auctor
mortem
formidare'
non polerai.
Ait enim : Nemo
lollit

: Nisi

esset hic homo peccator,

non eum fro-

didissemus

tibi (Joan, xvm). Hujus ergo rei quae illi

tanliim singularis ac propria
sibi
est, sequalilatem
blasphemise
superbiaeque crimine vindicabit,
quisConquls se esse sine peccato ausus fueritprofiteri.
carnis
sequens enim est ut simililudinem
non veritatem
peccati, babere se dicat

peccali,

et

CAPUT xiii.
Quod non sint lam gtavia peccata sanctorum ut eis auferant meriium aut nomen sanctitalis.
Caeterum

justos et sanctos viros non esse immunes a culpa roanifeste Scriptura

dicens :
pronuntiat,
b
Sepiies in die cadet jutlus el resurget (Prov. ixiv).
Quid enim aliud est caderequam
peccare? Et lamen
cum dicalur sepiies cadere, nihiloroinus
pronuntiatiir justus, nec justitise ejus prsejudicat lapsus fragi-

a me animam mcam, sed ego pono eama me ipso.

Poteslatetn habeo pontndi eam, el polestatem habeo C litatis humanse, quia mnltum interesl
inler jnsli et
ilerum sltmendi eam (Joan. x).
eniin admittere
peccatorisliominis
lapsum. Aliudest
mortale peccatum,;et
aliud est cogitatione
quoe pecCAPUT XII.
Quod justi et tancti omnes twn fuerunt in simililudine,
sed in veritale peccati.
Ih hoc ergo ille homo qui natus ex Virgine est,
ALARDI

GkZMl

catonon
vionis
dere,

vel ignorantise, aut oblicaretpraeyeiiiri;

offensermonis
errore, aut facilitate otiosi

* aut ad
punclum

in fidei theoria

aiiquid

tisesi-

COMMENTARIUS.

* Huic SS. Patriim

docirinae SiibScribit synodus
25): Nisi ex spetiali Dei privilegw, quemadmodunl de
bis verbis (Sess. 6 c. 11): Licef in hac
Tridentina
beala Virgine tenet Ecclesia.
b Beda , seu
morlali
vita quanlumvis sancii el jusli in levia sattem
iu eum
quisquis auctor Comtnentarii
el quotidiana,
locum, iisdem penfe verbis , quibus bic alibas : Quoqum eliam veitialia dicunlur,
peccata
modo, inquil,
quandoque cddant; riori proplerea desinuni esse justi.
jitslus appellalur,
qui cadcre, id est,
illa vox est, et humilis, et verax: DiNamjustorum
peccare inemoralur? riisi quia delevibus quotidianisque
milte nobis debila nostra; quo fil ul jitsli ipsi eo inagis
peccalis loquilur, sirie quibus nec jiisloruin
quisauam
se obligatos ad ambulandum in via jusliiiw senlire deesse in hac vila poluit: quia iiimitum per ignorahtiam,
beanl, quo liberati jam a peccalo, servi autem facti
per obtivioneni, per cogitationem, per sermonem, per
carDeo, sobrie, jusle, et pie viventes proficere possinl per
tubreptionem , per riecessilalem, pei fragililatem
Christum Jesum, etc. (Vide collat. 20 c. utl.,el collat.
nis, singulis diebns\ vel inviti, vel volenles, frequenter
25 c. 6 ef seq.). Caelerurti ab his et similibns senten- _ reatum incurrimUs;
et tamen resurgit justtis , videlicel
"
asseritur omnes homines,
tiis, quibus generatim
quid justus esl, nec Juslitiw
lapsus
ejus prwjudicat
Unde bene cum de justi casu lohuinanw fragilitalis.
quantumvis Jusios et sancios, non esse immunes a
Dominum, qui nort purus
peccato, praeter Christum
queretur, iibn addit, in malum ; quia elsi in inalttm
homo, sed vcrus Deus et homo est, ideoque avap.apesl, quod cadunt; ne tamen in malo in quod Cecideid est, impeccabilis;
etiam est
ruril hwrere possini, citius resurgeiido procuranl.
Al
tnrot,
excipienda
conlra de reprobis : Iinpii autem , inquit,
corruent in
Deipara virgo Maria, quam SS. Patres docent, ex
malum: qttiavidelicel
singulari Dei privilegio,
per omnem vitara ab omni
impii, cutn ceciderinl, vel (qnod
est gravius) cottueftnt,
Ul Scriplura dicit, id esl, cum
peccalo liberam atque immunem exstitisse. Urtde D.
Augustinus (Lib. de Natura et Gratia c. 36): Exitq suo casui deleccapttalia crimina perpelraveriiit,
sancta virgine Maria, de qua, propler
tando assentiunt, ut ab hoc relevari pmriilendo despiccpta, inqiiit,
honorem Dotnini,
nullain prorsus,
cttm de peccaiis
cianl. Hoec ibi.
c Ad
hiomentmri
aqiiur, haberi volo qumslionem, etc. El eadem synotemporis, in fidei
puiicturii,
jseu
dus Trideniiua,
duiu tiegat bominem seroel justifitheoria
duobus roodis. Primo
haesitare, contingit
caturo posse in tota vita peccata nmnia, etiam veniacuro asseiisu firmd et cerlo, cum quis spontanee ef
hanc adjecitexceplionem
lia.vitare;
deliberate
(Sest. 6 ean.
elegit dubitare et dubius permanere de

1257

COLLATIO

XXn.

DE NOCTURNIS

ILLUSIONIBUS.

1238

pul- A cebalur : Beatus et, Simon Bar-Jona,

tare, aut, subtili quadatn cenodoxise titillatione
quia caro et
a summsi
sari, autnecessitatenatursealiquantisper
sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in coelis
est; et iibi dabo claves regni cwlorum, el quodcumque
perfectione recedere.Hsee epim sunt septem Iapsuum
ligaveris super tertam, etit ligatum et in cmlis; et
genera in quibns sanctus licet nonnumquam cadat,
lamen Justus esse nondcsinit;
quae quamvis levia
quodcumque sotveris super lerram, erit solutum et in
cwlis (Matth. xvi). Quid hac Dominica laude
esse videaniur ac parva, tamen faciunt eum sine
praeclarius? Quid hac polestate ac beatitudine potest esse
peccalo esse non posse.Habet enim pro quibus quotidianam gerens poenitudinero, et veniam veraciter
sublimtus?Et
tamen post paululum,
cum ignorans
debeat poslulare, el pro suis indesinenler orare pecmyslerium
passionis, tanlse ulilitati [Lips. m marg.
humani generis inscius obviaret, dicens :
catis, dicens: Dimitle nobis debila nostra (Matth. vi).
utilitatisj
Et ut evidentissimis
Absit a le, Domine, non eril tibi hoc; meretur auprobemus exemplis et errasse
nonnullos sanctorum, et tamen a suanon discessisse.
dire : Vade post me, Satanas, scandalum es rnilti,
justitia, certe ille beatissimus et apostolorum eximius Petrus, quid aliud credendus est fuisse quam
sanclus, praesertim id temporis quo ei a Domino diALARDI

GAZ^EI

quia non sapis ea qttm Dei sunt, sed ea qum hominum

(Ibid.). Numquidnam cum his eum verbis ipsa asequitas increparet, b aut nequaquam cecidisse, aut in
COMMENTARIUS.

] Quod ut magis constet ipsos Patres satius fuerit

aliquo fidei articulo, v. g., An sit purgatorium ? et B
suis verbis audire loquentes. Sic igitur Chrysostonori vult assentiri et firmiter credere, quod quidem
Nam ut ait Stephanus
est peccatum mortiferum.
mus (Homil. i in MaUh.):
Quid est hoc, inquit,
quod Pelrus , qui revelatione Palri.s potitus erat, sic
papa (Exlrq de hwret- cap. 1): Dubiut in ftde, inftdelis est. Et D. Bernardus : Fides ambiguum non habet;
velociter cecidit, et instabilis est effectus ? Sed diciinus
non esse mirum si hoc ignoramt, qui Ae. passione revequod s habet, fides tton e.st. Et haec infidelilas, seu
dubitatiode
lalionem nondum acceperat. Quod enitn Chrislus Filius
fidepotest esse in pancio,seu momenio
Dei vivi esset, revelalione didiceral. Mysterium vero
temporis (quia voluntatis assensus non pendet ex
etsi volunlaria est, etiam mortalis est,
crucis et resurrectionis nondum ei fuerat revelalum.
tempore);
non minus quam deleciatio
morosa, etiam in moIpse vero ostendens quod oporleret eum ad passionem
mento, secundum oranes (S. Tho. 2-2, q. 10, arf. 7;
venire, Peirum increpavit, etc. D. autem Hieronymus
ef Cajet. ib,; Majorin. m, dtsf. 25; Panormit. in c. 1
in Commentario Maithoai (Vide eumdemin
epist. ad
de hwret.; M. Canus de Locit Theolog. lib. xn, cap. 9).
Algasiam quwst. 5): Smpe diximus, ait, nimii qrdoris
Alio modo contingit fluctuare circa fidem, non ex
amorisque quam maximi fuisse Petrum in Dominum
Satvalorem. Quia ergo posl confessionem suam, qua
pleno consensu, sed vel ex subreptione, seu haesivel ex negligeniia in repeltantia non voluniaria,
dixerat, Tu es Chrislus filius Dei vivi; el prwmium
vel ex quadam infirmitate,
lenda dubitatione,
seu
Salvatoris, quod audierat, Bealus es, Simon Barjona,
de
est
imbeciilitaie
Petro: Modicm
fidei,
qua dictum
etc, repenie audil a Domino, oportere se ire Hierosodubitatio non
fidei,qttate dubitasli(Matih.
xiv)?Ubi
tymam, ibique mulla pali a senioribus, et scribis, et
tollit oronino fidein , sed modicam et imperfeciam /-,
. principibus sacerdoium , et occidi et terlia die resurarguit. Atqui de tali bsesilaiione in theoria fidei logere;vult
(id est, puiat) destrui confessionem suam ,
nec pttlal fieri posse ut Fitius Dei occidatitr: assumiiquilur hic abbas, dum intcr-culpas veniales recensel;
quod satis indicanl ipsa verba : Ad punctum in fidei
que eum in affectum suum, vet separaljm ducit, ne
theoria aliquid hwsitare, id est, leviter et imperfecte
prmsenlibus cwleris condiscipulis magistrum videalur
vacUlare.
argttere , et cmpit increpare illum amantis affectu, et
" Ipsa JSquilas, id est,
ipsa Verilas, nempeChrioplantis dicere : Absit a te, Domine. Vel ul melius habeiur in Grmco, D\eo>;trot, vt-jpte, o\>pene'arcu uot TOOTO,
Stus Domiuus, qui de seipso ait: Ego sum via, verihoe esf, propiiius sis libi, Domine, non erit tibi hoc:
tas, et vita (Joan. xn)". Et Psaltes regius: Veritas de
terra orta est, et justilia de cwlo prospexit (Psalm.
tton polest fieri, nec recipiunt aures mew, ut Dei Filius
occidendus sit. Ad quem IJominus conversus ait : Vade
LXXXIV). Est autem eraphasis in verbo Jgutfas;quasi
retro me, salana, scandalum mihi es. Satanas indicat: iEquissimus Doniinnset Judex, immoipsissima
^Equitas et Veritas.
adversarius, siye conirarius: quia conlralerpretalur
b Phrasis
ria, inquit, loqueris volunlati mem, debes adversarius
obscura, et sic resolvenda, quasi dicat:
Omnino credendus est Petrus sic a Domino increappetlari. Mulli putant, quod non Petrus correpius sil,
sed adversarius spirilus (id est, diabolus) qui hwc dipatus cecidisse, et tamen in sanctitale et jusiitia
cere Apostolo suggerebal. Sed tnilti hic error aposlopermansisse. ^Equlvalet enim geminata negatio affirroationi. Sed qua-ritur quomodo Petrus ceciderit,
licus, et de pietatis affectu veniens, nttmquam incenliid est, peccaverit (nihilenim
aliud est cadere, quatn
vum diaboli videbilur. Vade reiro me, satana. Diabolo
Vade relro (Matth. iv). Petrus audii: Vade
diciiur:
peccare, ait ipse superius) quando dixil: Absit a le,
] relro me: hoc esf, sequere sententiam meam; quia non
Domine, IJOHerit tibi hoc, etc. (Malth. xvi). Cui quae- D
slioni solvendae simul etbuic loco elucidando suffesapis ea qum Dei sunt, sed qum lioininvm. Mew voluncerit diioium aniiquorum Patrum et Ecclesiae doctotatis est, et Palris (cttjus veni facere
voluntaiem), ut
rum sententias hic referre, et hsereticorum perversae
vro hominum satute moriar; ttt inam tantum consideex adverso opponere. His siquidem
tans votuntnlem, non vis granum cadete, ut multos
interpreiationi
vcrbis admodum insolentibus Pefrum ea de causa
fructtts afferat. Hucusque D. Hieronymus. E quibus
discimus Petrum , satanam, non quasi proprio diareprehendunl;
ejusque fidem, quantum in ipsis est,
elevant etsuggilianl,quasi
stulte volueritChristum
a
boli, sed quasicommuni adversarii vocabuloaChristo
morts, ex qua salus nostra pendebat, revocare. At
fuisse appellatum,
salute '
quia sibi pro lipniiniiin
niori volenti adversabatur, et fanfa? uttittaft humani
longe alio spiritu aliaque modestia Clirysostomus et
Hieronymus de Pelro loquuntur: nimirum quemadgeneris , ut ait hic abbas, inschts et imprudens obviamodum paulo ante Chrislum Filium
Dei vivi esse
bat. At cur eum Cbristus tam acriter reprehendit?
professus, singularem prse caeteris apostolis in eum
Respondel Maidonatus (In comment. Matth. xvi),
fidem ostenderat;
ita nunc illum majorem erga
Nori tam quod Petri culpa, siquq lamen fuit, quam
eumdem Cliiistum amorem demonstrasse; et si ijuid
quod rei, de qua agebaiur', riiagniiudo mexebalur. Jauel imprudentia
senius vero (Concord. evanq. 661) : [Imprudenter.
peccavil, ex igtioranlia
peccasse.

"
JOANNIS

1239

CASSIANI

COLLATIONES.

1SW

atque justitia non permansisse credendus A corpore morlis hujusf Gratia Dei per Jetum Chrittum
a
Dominum nottrum (ROm. vn).
est? Qnid iiloeliam
tempore
numquid ruinam maest pertulisse,quo
CAPUT XIV.
imminenle, per., nifesle negandus
sit itlud Apottoli;
ter Dominum
: secutorum
Non enhn
Quomodo intelligendum
metu,
negare compulsus
quod volo bonum facio.
ama\ est? Sed confestim, poenitudine subsequenle,b
sanctitate

rissimis

lacrymis

: sanctitalis

maculam

atquejustiliae

tanti

meritum

criminis

abluendo,
non amisit (Mallh.

Nam cum apostolus Paulus inaestimabilem

abyssum purilatis,
resislentibus
cogitationum
sesiibus,

sanctis
De ipso igitur ac de ejus similibus
\ xxvi).
i illud etiam quod a David canitur debemus accipere:
el viam ejus
A Domino gressus hominis dirigunlur,
volet nimis. Cum ceciderit, non collidetur, quia Domi-

ab homine non posse cognoscens, diu vepenetrari

lut per profunda
ante dixissel:
Non enini
jactatus,
hoc
quod volo bonum, facio, sed quod odi malum,
: Siautem quod nolo, hoc
ago (Rom. vn). Etrufsum

nttt tupponil manum tuam (Ps. xxxvi). Cujus cnim

quid aliud potest esse
gressus a Domino diriguntur,
quam justus? Ettamen de hoc ipso dicitur : cum ce-

facio; jam non ego bperor illud, sed quod habilat in

me peccalum : et condelector legi Dei secundum inte-

riorem hominem; videb aulem aliam legem in membris

meis repugnanlem legi mintis mem, et captivum tne
Quid est cum ceciderit, nisi
ciderit, non collidetur.
Non collide- jJJ ducentem in legem peccali qum est in membrit meit
cum lapsum peccati alicujus incurreril?
incur(ibid.); omni vel sua Vel nalurse ipsius fragilitate
pertur, inquit, id est, nequaquaro diu opprimelur
vastitate conterrisione peccati; sed licet ad prsesens videatur elisus,
specta, tam immensae altitudinis
lus, ad tutissimum
ereclus auxilio, celeri
portum divini confugit
tamen divino quod implorat
auxilii;
et quasi de navigii sui oneribus mortalitalisoppressi,
stabilitatem jusiitiae non amiltit : vel
resurrectione
naturali infirroitatc
desperans, ab eo cui impossibile
carnis aliquid
eliamsi ad prsesens per fragilitatem
nihilest,
naufragiorum
deposcit remedia, cum quomanus Dominicae reparabit.
admiserit, suppositione
dam miserabili vociferans ejulatu: Infelix ego homo,
Nec enira sanctus esse desinit post ruinam, qui cum
quit tne liberabil de cotpote mortii hujut (lbid.)1 Stanon posse cose fiducia operum suorum juslificari
de imbecillitimque absoluiionem
quam desperavit
nexibus credat sola
gnoscat, et tantis peccatorum
tale naturoe, de Dei benignitate
praesumpsit, confid: Gratia Dei
cum Apostolo proclamare
liberandum,
denter adjungens:
Dominigratia
per Christum Dominon desinit:

Infelix

ego homo, quis me liberabit

ALARDI

de

GAZiEl

num noslrum (Ibid.)

COMMENTARIUS.

et eos misericorinquit, jam el sine discretione Dominum amabat. Co- C lium gratise suse subministrante,
erai esse Dei
diter erigente : proiride licet ad tempus subinde exgitare enim debuisset eum quem confessus
nihil increpalione dignum aut agere aut dicere
cidant a justitia et sanciitate;
non ita tamen, ut ex
Fiiium,
albo juslorum penitus eradantur, quia per poenitenposse; expendere ilemquod dixissel Dominus, oportere
ac ideo visum esse Patri. Verum qnominus
sic fieri,
ad juslitiaro
retiam, saltem exlreniam et finalem,
et merita prsecedentiuro
hwc perpenderet, amoris nondum perfecli, sed adhuc
bonorum recuvertuntur,
nimis humani vehementia fecit.
Jusius ciim
perant; et hoc est quod ait Psalmista:
Minime scilicet.
sic niinirum,
ul in aeterQuis enim neget aut dubitet
ceciderit, non collidetur,
num pereal, et a Deo abjicialur,
Petrum negando Christuin graviter cccidisse et ruiinstar vasis collisi
Fuere tamen qui existimarunt
Peet confracti.
nam pertulisse?
enim de electis , quos Deus
Loquijur
infallibili
trum, cum Christum negavit, aut non peccasse, aut
gralia ad riegnum perducit: quia quos prmmentitum
non esse, sed, salva veritate,
certe
deslinavit, hos et justificavil;
quos autem juslificavil,
bos et glorificabii.
ambigue locutum. Nec enira, aiebant, mentiebatur,
b S. Leo
se nosse
pontifex serm. 9 de passione Domini: Fequi Chrislum
hominem,
purum scilicet,
lices, ait, sancfe Aposiole, lacrymm lum, qumad dinegabat quem Deum verum cognoscebat. Quos nohis verbis (In comluendam culpam negationis,
tasse videtur D. Uieronymus
virlutem sacri habuere
ment. Matth. xxvi):
Scio quosdam, pio affectu erga
baptismalis. Adfuit enim dextera Domini nostri Jesu
ut
locum hunc ita interpretatot,
apostolum Pelrum,
Christi, qttm labentem le, priusquam dejicereris, excidicerent Petrum non Deum negasse, sed hominem, et
peret, et firmitatem standi in ipso cadendi periculo
esse sensitm : nescio hominem, quia scio Deum. Hoc ~ recepisli. Vidil in fe, Dominus non fidem ficiam, non
Sic de- " diteclionem aversam,' sed consiantiam fuisse turbatam.
quam frivolum
sil, prudens lector inlelligit.
Abundavit fletus, ubi non defecit affectus, et fons
fendunt Apostolum, ut Deum mendacii reutn facianl.
charitalis
lavit verbd formidinis : nec lardatum
Si enim isle non negavit, ergo mentitus est Dominus,
esf
remedium abotitionis, ubi non fuil judicium volunlaiit.
qui dixerat: Amen dico libi, qnia hac nocte, antequam
suam rediit petra, lanlain
galtus cantet, ter me negabis. Cerne quid dicat: JUE Cito ilaque. in tolidiiatem
At quorsum,
ut quod tunc in Chrisli expaHEGABIS,non hominem. lta Hieronymus.
recipiens forlitudinefn,
verat pastione, in suo post supplicio non timeret.
hoc excmplura
inquies,
allegat Auclor,
quod ejus
c
scopo et argumento hujus cap. potius repugnare viCorpus motlis appellat, inquit Hicronymus (Lib.
I Apol. in Rufin. c. 6), quod viiiit, el motbis, et
detur,
quo docet sanctos et justos in hac vila non
peresse immunes a culpis venialibus
et quotidianis,
ut
ac moni subjaceat, donec cum Christo
turbationibus,
dictum est, cum constet hanc Petri negationem non
el fragile prius lulum excoquatur
resurgal in gloria;
fuisse culpam levem et venialem, sed gravissimam?
fervore Spiritus sancii inteslam solidissimam, detnuR. Quia de culpa Petri leviore fecerat mentionem ,
luns gloriam,
non naturam. lta Hieronymus.
Polest
cum proclive esset
tarncn genitivus hujus referrieliam
ad mortem ipsam,
qua suuro intentnro probaverat,
ut ei objiceretur
alia Petri culpa longe gravior in
ut seusus sit: De corpore mortis hujus id est, in quo
htiic objeciioni occurrens docet
hoc geuus morlis etiam invilus experior.
negatione Cbristi,
d
boc Petri exemplo sanclos el Justos interdum quiGraecos. Aliqui enim legunt:
Duplex lectioapud
deir, graviter labi et peccare, sed mox a lapsu reX*pLc T5 &e>, gratia^ Deo, id est, gratias <ago Deo,
ut Clirysost.'(//omi/.
jurgere, Deo supponente manum suam, id est, auxi15). et Hieronymus (Epitt. 151

1241

COLLATIO
CAPUT

Objicit

Gerraanus

: Mulli

BONUM

persona Aposlolum

legem electiouis

vas , in quo Chrislus

Dominus loquebalur,
potuit captivus adduci? Qui cum omnem
iiiobedientiam
se adversus
, et omnem extollentem

cebris

ac voluplatibus
abslinere , obstricti
vitiis
carnalium
pristinis, el oblectatione
passionum captivati, semetipsos cohibcre non possunt, dum a inotyrannidis

124*

quod ille non potuerit implere? Et econtrario,

quid
illud est mali quod nolens et odiens, tamen cogente
natura , invitus admiserit ? Ad quam, vero peccati

hoc

consuetudine

MALUM.

meis (Rom. vn). In quo igillir hsec personse

apostolicse possunt coaptari ? Quid enim est boni

ita intelligi
apostolicum
debere definiunt,
ut boc cum non ex sua , sed ex
dixisse
confirment
peccatorum
, eorum
persona
scilicet qui volentes semetipsos a corporalibus
ille-

lita

ET AGERE

A. membris

XV.

ex peccatorum
kmc dixisse.

Germanvt,

DE VELLE

XXIII.

velut
vitiorum,
dominalione
, depressi,

Deum

aliiludineni

captivassel

(II Cor. x), de setnct: Bonum agonem cer-

ipso cum fiducia proclaroabat

tavi, cursum consummavi,
fidem

immiti

quadam
ad libertatem

setvavi;

de cmlsto

reposita est mihi corona juslitim,

quam teddel mihi
Dominus in illa die justusjudex
(II Tim. 4).

non possunt.
pudicitiae
respirare
Quomodo enim
beato Aposlolo , quem ad summum
perfectionis
totius culmen , certum est pervenisse , illud poterit

CAPUT

XVI.

Dilalio

ptoposiim qumslionis.
: Intrautero
me lulissimuro
silenlii

convenire

Theonas
quod dicit : Non enim quod volo bonum , JJ
porfacio, sed quod odi malttm, hoc ago. Illud eliam qtiod
tum, rursus ad immensum profundissimse qusestionis
: St aufem quod nolo , hoc ago , jam non
fidae
sed opportunitatem
subjungit
pelagiis revocare conamini;
cursu lam longae colstationis amplexi, hic inlerim
ego operor illud , sed quod habital in me pcccalum ?
Nec non eliam hoc : Condeleclor
ancboram jaciemus,
enim legi Dei selationis emenso, taciturnitatis
cundum interiorem
in meinbris meis,

captivum

obdie, si tamen nulla vis tempestalis

flatu prosperi spiritus explorato,
sliierit,
disputa
tionis vela paudamus.

video autem aliatn legem

repugnantem
iegi menlis mem, et
me ducentem in legem peccati, qum esl in

ut crastina

hominem;

ALARDI

GAZiEl

COMMENTARIUS

est consuetudinis lyrannis;

qumst. 8) ad Algasiam. Alii vero : xap-s To5 ^ 50" > '"
adeoqtte magna, ut perinde
in seipso
geniiivo; id est, gralia Det, sup.-liberabil
me, non lex
cogat ac naiura. Denique hanc difficultatem
noii vires naturae; atque hoc modo vertit
deciaravit
eamdem prolixe
Moysi,
expertus D. Augustinus
noster inlerpres.
Sic enim inter alia
in narratione suse conversionis.
" Inolita seu
inveterata viiiorum consuetudo quam
lib. vn(Cap. 5) Confessionum:
Ligatus eratn non ferro
difficile curetur,
pranter alia Scripturse testimonia ,
alieno, sed mea ferrea voluntate. Vellc meum lenebat
docet evidenter illa Jeremise senteniia,
et inde mihi calenam feceral, et constrinxeinimicus;
qua inveteratam Judsenrum perslringit
malitiam
: Si mulare
ral me : quippe ex volutilale perversa facla est libiao ;
polest JEihiops pellem suam, aut pardus varielates
et dum servitur libidini,
facla esi consuetudo; et dum
suas; et vos poterilis benefacere, cum didiceriiis
maconsueludiiii
non resistiiur,
(acta est necessiias. Beda
lum (Jeretn. xm). Non natura,
Jericho
in cap. 15 Lucae hsec de Zachaeo : Inlranlem
inquit ioidem Hierosed prm lurba non povidere quwrcbat;
nymus , sed nimia consuetutline et amore peccandi G Salvatorem
Et
firmalum, sic ul in naturam conversum videalur.
terat; quia gratiw quam nutndo Salvator altulil partiin Epistola ad Lsetam de instilutione
sed inolita vitiorum consueludo , ne
filiae : Difficipare cupiebat;
obstabal. Eadem quippe lurba
cuiler, inquil, eradilur, quod rudes animi perbiberunt.
ad volum perveniret,
Recens testa diu et saporem relinei et odorem
noxiw coHsueludinis, qum cwcunt clamanlem, ne lumen
quo
orimum imbuta est. Basilius in Regulis fusius disput.
peleret, increpabai, etiam sttspicientem publicanum ,
-ie Jesum videal, lardat.
(cap. 6). Consueludo vetuslate firmala naiurm vim solei
ndncisci. Cbrysoslomus in 11adCorinth.
cap. 4: Magna

COLLATIO

VIGESIMA
Quse est tertia

DE VELLE

CAPUT

abbatis

BONUME'1

TERTIA,

Theona)

AGERK

MALUM.

PRIMUM.

D quibus probare
conamini,
apostolum Paulum non
Reversa igitur luce , cum ad a perscrutandam
ex sua, scd peccatorum dixisse persona : Non enim
abjssum aposlolicse quaestionis summa a nobis senex
quod volo bonum, [aeio; sed quod odi malum hoc ago.
ita effalus est: Teslimonia
Vel illud : Si aulem quod nolo Itoc facio , jam non
compelleretur
instantia,
ALARDI

GAZM

a Abyssum
apostolicm qumslionis, vel, ut superius
dixil (Collat. 21 cap. ult.), immensum profundissimw
vpcal qiiseslionctn
qumstionis pelagus hyperbolice
quidem satis difficilem et obscurarii de vcrbis Apostoli ad Rom. cap. vn nuper aGermano propositam,
et liuic collationi
reservatam : cujus suinma hsec
est : An ibi loquatur Apostolus in persona peccatorum, ut volebat Gerroanus, an in persona sua, suique
>milium id est iustorum? Vel, aliis verbis:
An lo-

COMMENTARIUS.
quatur de hominibus impiis, in peccati stalu conslituiis el carnalibus;
an vero de justis , per giatiam
renatis et spiritualibus
, qualis erat Paulus?Quae
cst et profunda
quidem quaestio nou adeo difficiljs
ul huic abbali visa est. Nam utroque modo verba
Apostoli exponi posse docel D. Augustinus
, et post
eum D. Thoinas, .iec desunt utrique parli sui auctoet probati.
res et assertores antiqui
Priorern
enim
uadideruiit
exposiiioiioin
Chrysoilomus,
Theophy-

1243

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

124*

sed quod habitat in membrit meit A amore flagrantes desiderant implere quae cupiunt,
ut
ego qperor itlud,
cura opportuniialem
comroitiendi
eliam pervigili
Vel quod sequitur : Condelector enim lege
ptfcalum.
sua et crimiDei secundum interiotem hominem;video
autemaliatri
sceleris aucupentur,
ac de ignominia
num

cumulo

repugnantem legi mentis mem,

ttcjem inmembrismeis,
et captivum me ducentem in lege peccali, qum est in
membris meis (Rom. vn); econtrario evidenter osten-

jurganlis
Apostoli (Philip.
de confusione conquifant.

dunt peccatoruro personae haec non posse omnimodis

convenire, sed ad solos quae dicta sunt attinere per-

pheta
cordis

et eorum

tantum

non

secundum

gloriantes,

solum

noh

sententiaro

ob-

m) laudem sibi quamdam

Quos eliam Jeremias pronec cum requie
nolentes,

et corporis
flagitiorum
verum etiam in tantum

eos crimina

perpeeos asserit laboriosis

merita
qui 'apostolorum
sanctitati.
Cseterum quo
subsequuniur,
congruere
hoc poierit
copvenire
pacto personse peccatorum
Non enim quod volo bonum, facio;
sed
quod dicit:

trare,

monio

et ipse auctor utriusque

caro ex corde concipiat;
ex eo
fontem atque originem
peccatorum
naturae,
emaiiare? De corde, inquiens (Matth. xv),
pronuntiet

feclas;

ut ad effectum
conatibus,
dare, ut a letbali scelerum

eorum perveniant,
desuappetilu nec obsistentibus

dicens : Utiniqua
quod odi malum, hoc ago ? Sed nec illud quidem : Si
agerent laboraverunt (Jerem. ix). Illud quoque quis
b
autem quod nolo hoc facio, jam non ego opetor illud,
dixerit peccatoribus
cpnvenire :
Itaque ego ipse
sed quod habitat in me peccalum ? Quis enitn delinmente servio legi Dei, carne autem legi peccali ( Rom.
nolens se adulteriis
B vn), quos nec mente nec carne Deo servire maniquenlium
fornicalionibusque
bi qui peccant corcontaminet ? Quis invilus proximo
(endat insidias?
feslum est ? aut quemadmodum
necessilale cogatur,
ut falso tesliDeo , cum vitiorum fomitem
Quis inevitabili
pore, menle serviunt
hominem

aut
decipiat,
allerius spolia concupiscat,
vel sanguinem fundat ?
Quinimmo , ut scriplum est, a humanum genus ditiest ad nequitiam
a juvenlute sua
genler inlentum
(Gen. vn sec. LXX). In tantum enim omnes viliorum
opprimat,

furtove

ALARDI

GAZiEI

arduis

difficultatibusrevocenlur;

procedunt cogitationes malw,

furla , et caetera hujhsmodi.

adulteria,

fornicationes,
Quamobrem evidenler

COMMENTARIUS.

lactus et alii in eum iocum, et ipse Augustinus

ex peccaio Adse in
1.1
involunUriis,
concupiscentiae
ad Simplicianum
c. 1, qui existimant Apostolum
natura corrupta et vitiata pullulantibus,
quos eiiam
inviti.
non loqui de se suique similibus juslis, sed induisse
viri sancii et perfecti in hac vita experiuntur
Non quod volo
Hoc enim est quod ait Aposlolus:
personam hominuro impiorum , qui carhis conoupiSCentia ducuntur, et pertrahuntur
in multa flagitia ;
bonum , hoc ago; quia volo non concupiscere , non
sentire raotus coiiGujiisceniiae , quod tamen asseijiii
seu, quod idem est, voluisse stalum bumani generis
sub peccaio constituti
nec per graliam reparati in
nequeo. Sed quod odi malum (scilicet concupiscere),
Unde ait: Scio quia tex spirituali
hoc facio. Ubi facete se dixit,
seipso exprimere.
inquit Augustinus
autem
carnalis sum, venumdalus sub peccato
est; ego
(Lib. contta duat epitf. Pelagian. cap. 10), nou affeciu
Hoc igilur
Cui senlentise suffragari etiam *idetur C coHSenfienrft, ted ipsd molu concupiteendi.
(Rom.yu).
D. Hieronymus in cap. iu Danielis, ubi aii: Quomodo
est bonum , quod Apostolus non potuit in bac vita
illi trei pueri in fornace constituli ex persona poputi
scilicet concnpiscentiae motum
nullum
adlmplere,
ila loquebantur : Peccavimus , et iriique egitnus receet hoc malhm, quod se eliam nolentem ei
experiri;
dentes a te, etc; sic illud Apostoli intelligendum
esse:
odieillem faoere affirinat, nempe concupiscere:
quod
Non enim quod volo , hoc ago; setl quod nolo , illud
etsi inalum sit, quia est quidam morbus et defecius
nominis
naturao corruptae , non tamen est proprii
bperor. Et cmtera qum in eodem loco scripta tunt.
allera
Veruin
eidem Augustino
quamvis subexposilio
poslea
peccatum, si absit consensus rationis;
I. n Relr. c. 1, el passim in libris
inde ab Apostolo vofcetur peccatum ; quia est causa
magis placuit
adversus Pelagianos : quam etiam D. Auselmus,
et fomes peccati, ul docet, el explicat synodus TriThomas et alii posteriores inlerpretes
dentina (Sess. 5, in dectel. de peccalo. origin.). Promagis appro: Si autem quod
cui proinde satius
iride quod ab Apostolo subjungitur.
barunt, ut et noster hic Tlieonas;
est nos inhaerere. Verum ul lectori ulcumque satisVbld, hoc ago, jam non ego bperot illud, sed quod
id esl, si secundum carnem
kabitatin
fiat, et hsec senleniia
magis elucidetur,
respondenmepeccatitm,
dum estargumentis
superius a Germano in contraconcupisco , quod tamen menle detestor , non est
rium objectis (Collat. prmced. cap. penuli.): Quomodo,
Opus meum, sed opus peccati , id est, concupiscenfreofo Aposlolo , qttem ad summutri tolius pertiae , quae ex peccato est et ad peccatum inclinat.
inquit,
de lege
At id quod tertio loco objecit Germanus,
fectionis culmen cerlum esl pervenisse , illud poterit
ducenle in
convenire quod dicit: Non eniin quod volo, facio bomenibrorum
caplivante , seu captivum
non videtur convenire,
num; sed quod odi malum, hoc ago. lltud etiam quod D legem peccati, quodiAposlolo
id est,
dici,
subjungitur : Si autem quod nolo, hoc ago , jam non
respondet D. Augustlnus capiivanlem
secundum
conanteni , vel captivantem
ego operor illud , sed quod habitat in me peccalum.
caplivare
Nec non eliam hqc : Condelector eniin legi Dei secunCarnem , non securidurn mentem ( Lib. de Nup. et
dum interiorem hominem; video autem aliam legem in
Concupisc. c. 50). Vierum haec plenius explicabunlur
membris meis repugnantem legimentis tnem, el captic. 11 et sequentibus.
a
vum me duceniem in legem peccali, qum esl in membris
Vulgalus textus : Cuncfa cogilatio cordis (humeis. In quo igitur hmc personm aposlolicm polerunt
intenta ad nialum omni lempore (Genes. vi).
mani)
ExHebraeo autem : JFit/menfum cordis humani tantw.n
coaptari ? Quid enim est boni, quod ille rion potuerit
malum. Est autem byperbolica locutio, ad solos sceUdimplere? Et econlrario , quid illud esl mali,
quod
noletis ei odiens , tamen cogente nalura invitus admileratos illius lempofis referenda , ut et illa Psalserif? Ad quam vero peccali legem etectionis vas , in
mislae : Omnes decliriaverunt , timul inulilet
facli
xiil). Nam cerlum est ibiNoemum,
quo Christus Dominus loquebatut,
sunt, etc.jfPsoL
potuit
captivus
abduci ? Hactenus Germanus.
Ut autem his argnut et hic Davidem iet alios justos et probos excipi
mentis breviler respondeatur
(nam pleuior eorum
oportere.
b De roultiplici
discussio et explicatio ab interpreiibus
Apolege quam eo loco distinxil
pelenda est),
notandum est Apostolum co loci agere de motibus
stolus vide infra ad cap. 11 hujus eoilatiohis.

1215

COLLATIO

ostendilur

hoc

nullo

modo

XXIII.

DE VELLE

BONUM

ET AGERE

MALUM.

124C

peccatorum
posse A quanta perfectio est, pro scandalizanlibus
uri, cum
sed
infirmantibus
infirmari?
Cum ergo tantis Apostolus
intelligi personis, qui non solum non oderunt,
tiara diligunt roala ; et in tantum
Deo nec inente
abundaverit
donis, quid illud est boni cujus pernec carne deserviunt,
ut ante delinquanl
mente
fectione caruerit, non poterimus
agnoscere, nisi in
qnam corpore , et priusquam carnis expleant voluillum quo ipse locutus est profecerimus
affectum.
piatem , prseveniantur
cato.

mentis
CAPUT

de

cogitationuinque

Omnes

itaque quas eum diximus habuisse virtutes,

quamvis velut gemmae splendidissimae atque pretiosae
b
prsecipuo margasint, tamen si praeclaro illi atque

pec-

H.

Docet in Apostolis multa qttidem fuisse bona, sed boni

solo voto ac desiderio , ipsos
ipsius coinplementum
habuisse.
Superest igilur
ceniis meiiainur
dixerit

ut

virlutem

affeclu,

sensus ex intimo

et quid

beatus

unirito, quod ille evangelicus negotiator inquirens,

versis quse possedit, venditis
(Matlh. xm), compaila eorum meritum revirare desiderat, conferantur,

di-

atque contemnilur,
distractis
unius tantum

Aposlolus

bonum,

quidve comparalione
ejus pronuntiaverit
malum, uon nuda significatione
verborum,
scd codem quo ille discutiarous intuitu : lnteliectum
ac
quoque ejus secundum dignitatero
pronunliantes
mcrilum
Tunc enim sententias
perscrutemur.
Deo
inspiranle prolatas, secundum propositum ac voluntatem ejus comprehendere
cum eorum a
poterimus,
quibtts promulgalso sunt slatum ac merilum perpendenles, non verbo, sed experimentis
parem induerimus

ut eis sine

lescit

bonorum

innuinerabilium

boni

possessio
venditorem.

CAPUT
"

cunctalionc
locuplelet

III.

Quod sil vere bonum quod Aposlolus se perficere non

posse teslatur.
Quid ergo est unum quod illis tantis tamque innuut
tam incomparabiliter
prseponatur,
spretis abjectisque omnibus solum debeal possideri,
ac
illa pars oplima cujus magnificenliam
nimirum
meris

bonis

curn relicto susceptionis alque humaperpetuitatem

nitatis officio, Maria prseelegisset, ila pracdicatur a
es et turbaris
sollicila
Domino : Mariha,
Martha,
circa multa; c paucis vcro opus est, aut eliam itno.

affectum, pro Cujus qualilale

sine dubio vel
universi sensus, vel sentemise
concipiunlur
profcrunlur. Quamobrem,
quid sit principaliter
bonura,
non potuerit
quod Aposlolus
cum vellet,
Maria oplimain partem elegil, qttm non auferetur ab
perficere
diligentius
indagerous. a Multa euim novirous bona,
ea (Lucw x). d Una ergo el sola est theoria, id est,
quse beatum Aposlolum, omnesque illius meriti viros,
Dei, cui merilo omnia justificationum
conteniplaiio
et babuisse per naturam, et
et
studia postponunlur;
acquisisse per gratiam,
merita, universa virlutum
negare non possumus. Esl enim bona castitas, iauilla quidem omnia quse in apostolo Paulo fulsisse
dabilis continentia,
miranda prudentia,
non solum bona et ulilia, verum etiam
larga huina- G praediximus,
nilas [bumilitas],
e Sed sicul, verbi gramodesla
circumspecta
sobrietas,
raagna atque praeclara sunt.
temperantia,
saticta justitia;
pia misericordia,
quod alicujus utilitaiis et gratiae
quae
lia, sianni melallum,
omnia in apostolo Paulo
et
fit argemi contemplatione
ita
vilissimum,
ejusque consortibus
putabatur,
plena alque perfecta fuissc dubium non est, ut virtutum potius quam vcrborum
magisterio ab eis religio doceretur. Quid quod Jugi Ecclesiarura omnium
cura

(II Cor. n) ac pervigili

exusti sunt? Quantum
hoc

rursum

auri

comparatione

meritum

evanescit

ar-

solliciludine

semper

ipsum gemmarum collatione

nihilominus
et ipsarum
quamvis insiconlemnitur,
unius margaritae cangnium multitudo gemmarum

misericordiae

bonum,

dore superatur;

ALARDI

GAZ^EI

COMMENTARIUS.

genti:

aurum

quoque

ila et illa omnia merita

sanctitatis,

a Ad hunc locum
Dicilurautem
margarita, el margarilum
elucidandum,
praeter ea quae
margariiam.
Dom. Cuychius
lib. de Pallio
etiam notasse
in neutro genere. Unde Teriiillianus
annolavit,
juverit
deltauquod secundtim Augustinum
snnt bona in
iriplicia
(Cap. v) : Marqarila vel ipso notnine preliosa
loco
homine, quse vocat inaxima, incdia et niinima (Lib. n
sil. Et alibi (Ad Manyres c. A), lioc proverbii
de Libero Arb. c. 19). Minima bona sunt, sine
usurpal : Tanti vitruin? Quanii verum margaritum?
quibus recte viviiur,
ut sanitas, robur, forma corporis,
imitalus (Epist. ud Paulilium):
Quod D. Hieronymus
ebiquenlia, scientia, et hujusinodi;
media, sine qui- D Si fanfi, ait, titfruni, qttanli preiiosum margarilum?
bus non potest recte vivi, ut
: margaripoteniiae, et facultates
Quo dicto sumina insequalilas significalur
animae, pisesertim voluntas et iuiellectus.
taiuin euim, alias unionum sumnnim inter geinmas
Magna et
maxima, quibiis recte vivilur,
ei nemo male utilur,
vitriiin
aiitem vilissiinum,
qnod lamen
preliiiro;
ut sunt virtutes animi, dona
margariiasmentiri
pniest, et imperiios fallere.
Spiritus sancti; his enim
nemo male uti potest, ut principiis
c Vide ha-c
explicata collat. 1 cap. 8 ; et S. Tboagendi, quamvis
possit male uii, ut objectis
velut si quis de virtute
mam 2-2, qua?st. 182, arl. 1.
d Snnt lisec
lib. vin in
superbiat, ut superius ex D. Thtnna annotatum. Si
ipsa verba D. Hieronythi
de primo et seeundo
Jeremiae c. 5, tinde liic auctor cst
Lameiualiones
genere bonorom loquatur hic
abbas, cum dieit beatum Apostnluni
Esl auleni huic sitnilis lotlis collitl.
1,
et alios jusios
muliiaius.
multa bona per naturam liabuisse, nulla est difficul: Videtis ergo
cap. 8, ubi abbas Moyses ita coiiciudil
tas. Nam ejusmodi bona naturalia
bonttnt in theoria sola, id (sl, in contemsunt, et nalurse
principale
vires non superant. Si vero de teriio
virplalione divina Domintitn posuisse : nnde cwteras
genere, ut apparet ex verbis consequentibus,
tules, licet utiles el necessarias pronunlienius, setnndo
quaienus id verum
aut falsum censeri debeal,
tamen gradu censendas esse decernimtts; qitia Universm
a Cuycliio.
explicaiur
b
Respicit parabolam
evangelicain (Matlh. xui),
hujus unius parantur obtentu, elc.
ubi bonus negoliator
e Haec eadem verba cum praecedentiblis leguntur
omnes vendere dicitur margarilas, ut de pretio earum unam euiafpretiosissiinani
serro. -13 de Temporc.
apud S. Auguslinuhi

JOANNIS

1247

CASSIANI

1218

COLLATIONES.

nihil bonum
stabile, niliil immulabile,
quamvis non solum ad prsesens bona et uiilia sint,, A semetipsum
nisi deitas sola, omnes vero creaturae ul bealitudiverum etiam donum seternitatis acquirant, tamen si
nem selernitaiis
vel immulabilitatis
non
vilia
meritis
obliueant,
divinse contemplalionis
conferaniur,
hoc per suam naturam, sed per creatoris sui partiatque, ul ita dixerim, vendibilia censebuntur. El ut
et graliam
tenere boc
etiam Scripturarum
banc eamdem comparationera
cipationem
consequunlur,
meritum bonitatis creatori suo collaiae non possunt,
nonne de universis quse a Dco
confirroet auctoritas,
disuut, generaliter
Scriptura
pronuniiat,
cens : El ecce omnia qum fecit Deus, erant bona valde
(Genes. i)? El ilerum : Universa quw fecit Deus, bona
creala

in lempore suo (Eccl. xxxix)? Haec igitur

quae in
verum etiam
prsesenli non solum bona simpliciter,
cum

additamento

enim revera

valde

in hoc mundo

bona

sunt
pronuntianlur;
commorantibus
nobis ad

CAPUT

IV.

Bonilalem humanam atque justiliam non esse bonam,

si divinm bonilali ac justilim conferaiur.
adbuc leslimoniis
Quod si eiiam manifestioribus
nonne
hujus sententise raiioneni voluerimusastruere,
bona in Evangelio legerirous,
cum niulta pronuniiari

usura vilse, aut ad corporis medicinam, aut ad aliet arborem bonam, et lhesaurum bonum, el bonuro
hominem et bonum servum, quia non potest, inquit,
accommoda,
quam causam ignolae nobis utiiitatis
vel certe in eo eliam valde bona, quod faciunt nos; B arbor bona tnalos fructus (acere, et bonus homo de
invisibilia Dei a creatura mundi per ea quw facla sunt
bono thesauro cordis sui profert bona; et, Euge, serve
intetlecta conspicere,
bone et fidelis (Matth. vn, xn, xv; Lttcw xviu); et
sempilernam quoque virlutem
ejus, ac divinitatem (Rom. i), ex lanta lamque ordinata molitione fabricae roundialis et omnium quae in 1
ca sunt subsistenlia,
hseclamen omnia 1
conlemplari;
nec boni nomen tenebunt, si futuro illi saeculo comnullaestverae !
parenlur, ubibonoruninullaimmutatio,
beatitudinis
formidandacorruptio.
Cujus mundibeatiErit lux lunmsicul luxsolis, et lux 5
ludo ita describilur:
tolit septempliciter, sicut lux seplem dierum (lsaim III).
Magna igitur haec el prseclara intuitu atque mirifica, ,
si futuris ex fide repromissionibus
conconferantur,
tinuo

vanilas

utique hos omnes secundum se bonos esse non duad bonitalem

biuro sit: si respiciamus
Dei, nullus
dkente Domino,a Nemo
eorum pronuniiabiturbonus,
bonus nisi solus Deus (Marc. x). Cujus inliiilu eliam
bonitalem geneipsi apostoli, qui eleclionis merilo
ris humani raultis excesserant modis, mali esse diDomino ita ad eos loquenle : Si ergo vos cuin
cuiitur,
silis mali, nostis bona data dare fiiiis vestris, quanlo
tnagis Paler vester quiin ccelis esl, dabit bonum spiritum petentibus se (Matth. vn)! Denique sicut b bonitas nostra supernae bonitatis intuitu in malitiam vercollata justitiae
litur, ita etiam justitia nostradivinae,

dicente David : Omniai

apparebunt,
sicut vestimenium veterascent, et sicut opertorium mudicente Isaia
labis eos, el mutabuntur;
lu aulem idem ipse es, el annii C panno menstruatae similis
depulatur,
c
universm jusli
lui non deficient (Ps. ci). Ergo quia nihil est per~
propheta : Sicut paniius menslrualm,
ALARDI

GAZMl

COMMENTARIUS

a Per naturam
ut superius dictum
est
rooniis Judaicis, in qtiibus cnnfidebanl,
scilicet,
quas e contrario dicit propheta! similes esse panno mulieris
(Cap. 5). Nam ipsius essenlia est ipsissima bonitas.
eo quod non
Alia autem omnia a Deo bona sunl per participamenslruatae,
quo iiilii! iromundius,
ut docel B. Dionysius
ab illis fierecta intentione,
nec sicut oporiebat,
lioueni,
Areopag. de Divin.
sol iste
Nom. cap. 4 : Nam quemadmodum,
inquit,
rent; unde et lsaise dicit Dominus : Ne offeralis ultra
aul eleclione, sed eo ipso quod est
non cogilatione,
sacrificium fruslra; incensum abominalio esl mihi. Caittuminat
lendas vesiras el solemnitales veslras odivit anitna mea.
omnia, qum pro inodo suo participationem
ita el summum illud bonum solem
lucis admittunl;
Ex his patet quam non solum impie, sed et inepte
ex hoc loco colligant Lulherani omne opus liominis
tuperans (non secnsac obtusam imaginem primitiva
excellenle forma) ipsa sua subsiantia omnibus qum
eliam justi, esse peccatum. Quod si aliChrisiiani,
de justiset
sunt, pro captu cujusque, lotius bonitalis injicit radios.
quando verba illa per accommodationem
Ita Dionysms. Vide ibi insignem coromentarium
D.
eorum operibus dicuntur, non ita accipienda sunt,
Thomae Aquinatis.
et pecsint imraunda,
quasi omuia opera justorum
b Dure id
dictum, et grano salis condiendum. Non
cata, ui isii blaleronep volunt, sed vel ex cnmparaenim desinit esse vera bouitas, et justitia in bomine
tione ad divinam justitiam,
cuihuinana
Justilia colut liic exsi
lala, panno mensiruataesimilis
justo, et mullo minus in maliliam
convertitur,
depuiatur,
cum Deo conferalur;
sed quia lanta est purilas et
vel quia bonis operibus miscentur subinde
poniiur;
sublimitas
bonitatis
et jusiitise divinse,
ul omnis
opera quaedam mala, et multi delectus, et negligenhominum et angelorum bonitas et justitia ei coropa- r. tiae inierveniunt,
quse sunt peccata levia et quotirata injustilia
el malitia
non
videalur.
Sicut
potius,
diana, quae licet jusiilise laudem et meriliiro
siellse clarissimae sunt in se, tamen coram sote concommaculant,
tollant; minuunt tanien, et nonnihil
tinuo lenebrescunt.
Et hoc est quod Psalmista
ait
atque ita aliquatenns panno menslrualse assimilam.
in conspectu tuo
ad argiiroenlum
baereticorum ex eodero
Bellarminus
CXLII) : Non jusiificalur
(Psalm.
omnis vivens; et Job. cap. ix : Vere scio quod ita sil,
loco objeclura, respondet in bunc modum (Lib. u de
el quod non justificabilur
homo composilus Deo.
Monachis cap. 13): Ad teriium dico cum Hieronymo
0 Satis
accommodat suo proposito hsec
ibidem, prophetam Ibqui in persona gravissimorum
improprie
verba Isaiae. Nori enim loquitur lsaias in sua, sed
peccatorum, qui si quq opera bona faciebant, salletn
in persoua populi, nec de operibus justorum, praemotalUet, ea inquinabanl admixtione mullorutv ciimisertim Christianorum;
sed de operibus impiorum
num: nos autem non de peccaloribus, sed de juslit
Judaeorum, ut palet ex lextu , nec de quibusvis eoloquimur, cum dicimus homines posse legem servare
rumdero operibus, quasi oninia essent peccata, sed
(et sic esse justos) el eliam amplius facete; nec tanten
laniuin de operibus illis quse.ipsi justilias
admittimus omnia opera peccaloris necessario esse pecreputacala. Nam Isaias non comparat opera peccatorum
bant; pula da sacrificiis,
neonieniis,
aliisque csere-

1249

COLLATIO

XXIII.

DE VELLE

BONUM

ET AGERE

MALUM

1250

dicens : Juslificata est Sodoma ex te.

tiw nosttm (Isaim LXIV). Et ut aliquid adhuc eviden- tA tione justificel,
Et iteruro : Quid enim peccavit soror lua Sodoma ? Et
tias inferaraus, a legis quoque ipsius prsecepla vilaanimam suam aversatrix Israel, comparalia, quse dicitur otdinata pet angelos in manu mediajustificavit
tione prmvaricatricis
toris (Galat. m), et de qua idem Apostolus,
Judm (Ezech. xvi). Ita igitur et
Itaque
lex, inquit, sancta, et mandatum sanctum et juslum el
bonum (Rom. vn), si perfectioni
evangslicse confelantur, miniroe bona divino pronuntianlur
oraculo,
I ait eniro : Etb dedi eis prmcepla non bona, et juslilias
in quibtts non vivent in eis (Ezech. xx). Aposlolus
Testamenli
quoque ita novi linnine
gloriam
legis
ut eam evangelici
oblundi,
comparalione
dicens :
nec glorificaiam
esse pronunliet,
fulgoris
c iVam ucc
gloriosum est id qnod glorificalum
est,
d
Quam compropler excellenlem gloriam (II Cor. III).
id est, in peceliam in parte conlraria,
parationem

merita

universarum

cum
prebendi,
tamen theoricse
Multos etenim
terrenis

sanctos

tamen

summi illius

raerilis

ut eos qui multo

compensandis
minus impii

quamvis

operum,

studiis

CAPUT
Neminem

bonorum

occupatos, a conlemplalione
ac retardant.
boni relrahunt

affirmat

catorum

virtutum,
quse superius comsinl,
per se bona atque pretiosa
claritatis
fuscantur.
coraparalione

summo illi

* Nam

V.

bono inlentum

esse jugiter

posse.

quis eripiens inopem de manu fortiorum

eum ;
ejus , et egenum et pauperem a diripientibus
molas iniquorum , et de medio denScriptura conservat, R quis conlerens
tium eorum rapinas exlorquens,
in ipso inlercessiosunt, pejorum collaALARDl

GAZ,-EI

COMMENTARIUS.

conscienlia delictorum octtlos non audebal altoltere,

tordibtts, sed panno sordido, in quo sunt partes niEl Thamar
lidw, et partes maculatw. Haec ipse, quae ad intellisuperbientis Phuriswi coltatione fit justior.
sub specie merelricis fallilJudam,
el ipsius senlenliam
genliaui illius sementiae nnn parum lucis afferunt.
a ld est, salularia quidem, et sancta, sed non per
qui deceptus esl, merelur attdire : Justificala est Thanisi medianle gramar magis quamego (Genes. xxxvm).
Ex qttibus omse ad saluiem et vitam elficacia,
hunc locum D. Hieronymus
eisdem et
nibus approbatur non solum ad comparalionem divina
tia. llluslrat
: Considerandum,
aliis insuper Scriplurae sententiis
majestatis homines nequnquatn esse perfeclos, sed ne
angelorum quidem el cwterorum hominum qui virtuinquilfiu Is. c. LXIV), quod jnstitia quw in lege est, ad
notttm culmina conscenderunt, elc.
comparalionem Evangelicw purilalis, immundilia
e In summa :
minetur. Etenim non est glorificatum
quod prius gloquis exercens opera vitse activae
Unde et
? Eodem
fere
polest simul vacare contemplationi
rificatum fuit, propter excellentem gloriam.
modo perciinctatus
esl Germanus col. 1, c. 12: Quis
est, uniApostoltis, qut secundumjusliliamquwinlege
versa compleveral, dicil se omnia duxisse pro damno ,
potest fraqili carne circumdatus, ila csse huic theorim
ct propler eminenlem scienliam
ut Christumlucrifaceret,
semper ttffixus, ut numquam cogitet de fmtris advenlu,
de visitatione infirmi,
de opere manuum, vel cerle de
Domini iidstri Jesu Christi, propter quem cuncta arbiel invehttmanilaie peregrinis
vel advenientibus
tralur qttasi stercora, ttl Chrislum lucrifacial,
exhibenda ?
Poslremo quis non interpelletur
nialur non habens suamjusliliam,
est, sed
quwinlege
corporis ipsius proviest
ex
Deo jusiuia (lCor. m;
sione, vel curat Cui abbas Moses ita re-^pondit: (Cap.
per fidem Christi, quw
n 15, cotlat. 1) : Inhmrere quidem Deo jugiter, et conEt infra : Si quis igilur post evaiigelium r\
' Philip. m).
templalioni ejus, queinadinodum dicitis,inseparabililer
Christi, et adventum Filii Dei, pmdagogce legis obserotnvat cwremonias,audial
copulari, impossibite est homini islius carnis fragilipopulum confiientem qttod
taie circumdalo.
Verum oportel nos scire ubi nostrm
nis illa justilia panno sordtdissimo comparetur, cv.i et
menlis intenliouem debeamus habere deflxam , ef ad
Estlter diatlema suum, qttod erat regiw polestalis insed nequam destinaiionem semper animw nostrw revocemus
signe, comparal, quod nequaquam volunlate,
etc. Porro ad ampliorem hujus loci clariiacessilate portabal dicens : Tu scis necessitatem meam,
iniuilum,
tem necessaria omnino videtur
D. Thomse doctrina
quoniam detestor signum superbim mew, quod est sumew abominor
et explical
uirum
(2-2, q. 182, ari. 3), quaquaerit,
per caput meum, in diebus oslensionis
nec porto in diebus
vila conlemplaliva impedialur per vitam aclivatn?qttod
illud, sicut pannutn tnenslruum,
est hujus capilis argumenlum.
Dicendum,
inquit,
quietis mem(Esther,xtv).
b Habes hanc sententiam
vita
alibi nonnibil explicaacliva polesl considerari quanlum ad duo.
qitod
Uno modo quantum ad ipsum sludium et exercilium
tam (Collat. 21, cap. 55).
c Verba Apostoli in vulgala versione subobscura :
exteriorum aclionum;
el sic manifesium ,esl quod vita
in hac parle
activa impedii contemplativam,
in quantum impossibtle
Nam nec glorificalum esl, quod claruil
xsl quod aiiquis simul occupelur circa exleriores acliopropter exceltenlem yloriam (II Cor. nt). Sensus est:
est in legisnes el divinm conlemptationi
vicet. Alio modo potest
quod claruil, id est, lex qnae glorificata
est in hac partc,
considerari vita acliva quanlum ad hoc, quod interiolalore Moyse, non vere glorificata
res animw passiones componit et ordinat.
Et quanlmn
id esi, comparalione
legis evangelicae,
propter exad hoc, vita activa adjuvat ad contemplaiionem,
cellentem ejus gloriam.
qum
d Similis plaue locus est huic consentiens idemque D
inleriorum
I impedilur
per inordinalionem
passionum.
1.
i
Peladicit
in
sexio
Moralium
adversus
Unde Gregorius
luculenlus apud D. Hieronymum
(Cap. 27) :
in collatione
Cum contemplationis arcem aliqui tenere desideranl,
gianos (Cap. 6) : Quid mirum, inquil,
sanctorum alios esse meliores, alios inferiores, cum e\ prius se in eampo per exercitium operis probent, ut
sollicite sciant, si nulla jam muta proximis irrogant,
conlrario in collatione peccalorum hocinlelligi
possit t
ti irrogala a proximis wqitanimiter porlant, si oblatis
Ad Hierusalem
diciiur,
quwmullis
peccaiorum erat
bonis iemporaltbus nequaquam mens iwtiiia solvitur, si
confossa vulneribns: Jusiificaia esf Sodoma ex te. Non
in wlernos collupsa
subtractis non nimio mmrore saucialur. Ac deinde perquod Sodoma per se jttsta stt'mquw
cineres audit per Ezechielem : Sodoma restiluetur in
pendanl si cum ad semetipsos introrsus redeunt, in eo
Sed quod comparalione tcelerimantur,
quod spiritualia
nequaquam secum rerum
anliquum (Ezech. xvi).
ratioris Hierusalem hmc justa videatur. Illa enim Dei
lemporalium umbrus trahanl, vel fortasse tractas manu
'
discretionis abigant. Ex hoc ergo exercilium vitm aclivm
Filium trucidavil; hmc propler abundantiam
panis et
pasmagnitudinem excessit modum libidinis.
confert ad coiitemplativam,quodquietaiinleriores
per luxurim
'
ex quibus phanlasmata proveniunt,
Publtcanus in Evangelio, qui perculiebal peclus(Lucm
tiones,
per qutx
\
et
Ita
S.
Thomas.
xvin), quati thesaurum cogitalionum pessimarum,
contemplatio impediiur.

JOANNIS

12Si

CASSIAM

COLLATIONES,

52

divinae majestalis
gloriam quieta mer.te A quoniam ad ea quce mitii opus erant et his qui mecum
sunt, minislraveruntmanusislw
suspiciat >Lips. in marg. suscipial] ? Quis alimoniam
(Actor. s.\). Vel curn
aut advenientium
turbas
Thessalonicensibus
pauperibus adminisirans,
scribens, In labore et faligatione
nis

opere,

benevola

humanitate

cto quo pro

suscipiens, in eo lemporis punfratrum solliciia

mente
necessitatibus

nocte el die operatum se fuisse testatur

Quibus licet magna eidlem meritorum

immensitalem
distenditur,
supernae beatitudinis
speculetur -; et cum prsesenlis viiae angoribus curisque
futuri
saecuii statum elevato a terrenis
conculitur,

rarentur,

tamen

sublimis,

non

Unde beatus Oavid socontagiis corde prospiciai?

lum hoc bonum homini esse deflniens,
Deo jugiter
inhaerere desiderat,
dicens : Mihi autem adhcerere

cum se lamis
econtrario

Deo bonum

est, ponere in Domino Deo spem meam

(Psal. ixxn). Quod etiam Ecclesiastes a nemine ju; Qnia
storum sine querela perfici posse pronuntians
non esl homo justus, ait, in terrd qui facial bonum,

deleclationem

num ita possidere potuisse credendus est, ut numne parvo

discedens,
quam a divina contemplatione
quidem tempore ab eo qui solus bonus est, terrenis

et cum Chrislo

inlentione

mens

poterat
terreni operis

(II Thess. m).

stipendia
paejus quamvis sancta alque
non ab illa coelesti theoria

aliquando divelli.
Denique
ac talibuS ditari fruclibus cerneret,
el

theoriae bonum

in una lance tanlorum

corde

laborum

pensaret,

ac velut

profeclum,

in altera

divinae

contemplationis
appenderel,
diu examine pecloris
sui quodammodo
>;astigato,
a dum illum hinc laborum
immensa delestipendia

Ctant, illinc desiderium unitalis et inseparabilis Cliristi

carnis invilal, anxius
et non peceet (Eecles. vn). Quis enim umquam quam- B societas etiara ad resoluiionem
tandem proclamat
et dicit : b Quid eligam ignoro,
vis praecipuus omnium
atque sanclorum,
justorum
hoc bocoarctor autem e duobus , desiderium habens dissolvi
hujus corporis vinculis colligatus, summiim

putelur
cogitationibus
cibi, ullam indumenti,

lip. i).
CAPUT

qui numquam ullam

carnalium
rerum
aliarumve

affeclus;

gesserit curara : numqnam de fratrum susceplione,

de cellulx structione sollicide loci commulatione,
tus, aut opem aliquam huniani concupierit adjumenti,
aut inopise sterilitate
minicae increpationis

esse, multo enim melius; permanere

aulem in carne necessarium magis propter vos (Phi-

vexalus
incurrerit:

illara

sentenliam

Nesollicitisilis

VI.

Quanlopere Apostolus fralrum

salutem sitiverit.

Do-

Cum igitift" multis modis boni hujus excellentiam,

cunclis etiam praedicationis
suae fructibus
praetulissine qua nemo Dominum proset, tamen charitatis,
: ac propter
submittilur
merelur,
contemplatione

ani-

illos

quibus

adhuc

uberibus
lac, velut nutricula,
c divulsionem
a Christo sibi
immulgebat,

mce vestrce quid manducetis, neque corpori vestro quid

evangelicis
sed cseteris necessariam non recuinduamini
(Matth. vi)? Denique ipsum illum apostoquidem noxiam,
Iaborem pas- G sat. Etenim ad electionem hujns potissimum rei illa
lum Paulum , qui omnium sanctorum
sionum numerositate
nimia pietatis virtute compellitur,
transcenderat,
nequaquam hoc
qua pro & salute
implere potuisse
bus Apostolorum

confldenter
discipulis

astruimus,
altestante

ipso in Acti: Ipsi sciiis

ALARDI

GAZ.EI

fratrum

suorum, si esset possibile, etiam

anatliematis
malum
incurrere.
optasset

ultimum
Optarem

COMMENTARIUS.

a Pulchre huic loco quadrai

haec D. Angustini
vestrum et gaudium fidei.
c Quia mutio melius, inqiiii
et
sententia (Lib. xix, de Civit. c. 19): Otium sanctum
(id est, jucundius
optabiiius mihi) dissolvi et esse cum Chrislo ; permaquoerit charitas veritalis, negotium justum suscipit necessitas charitatis.
nere autem in came, necessarium propter vos (Philip.
Quam sarcinam si nullus imponil,
vacandum est veritati.
Si
i). Esl autem jure adniirandus divinus Aposlolus ( ait
percipiendx atque iniuendm
laboribus et
autem imponitur,
suscipienda est propter charitalis neTheodoretus)
quod vitam cum mullis
cessiiatem. Sed necsic omnino veritatis delectaiio deseconjunciam hominum salutis causa prcetupericulis
lerit.
renda est, nc sublrakalur ilta suavilas, et apprimal hta
d Practerea
necessitas. Haec Augustinus(VideS.Tho.
2-2, q. 182,
qurc alibi in hanc Aposioli senlenliam
terart. 1). Eodem speciat insignis lextuslnnocentii
cap. 18), noiandum ex D. Thoscripsimus (Collat.9,
ma (2-2, q. 182, art. 2) vitam contempl.Hivani
secuntii in Jure Canonico his verbis expressus (Extra de
. dum se ei sinipliciier
esse majoris meriti quam actiRegular. cap. Licet) : lila semper regula inviolabiliter
homil. 3 super Ezecliielem
observelur, ul nullus absque licemia Romani ponliftcis ',D vam. Unde Gregorius
est major merito quam acliva :
dicit : Comemplaiiva
proesumal occasione quacumque deserere prossulalum
quoniam sicul majus bonum
qaia hwc in usu projseniis operis laborat, in quo ne(id est, episcopatum);
illa vero sappre iniimo
cesse esl proximis sufyenire;
minori bono proeponitur, ita communis utilitas speciali
in contemEl in hoc casu recte prccponitur
venturum jam requiem degustat, scilicet
utilitati
praferlur.
et labor
doclrina silentio, sollicitudo conlemplationi,
platione Dei. Potest ianien contingere quod aliquis
Dei
in operibus viiae aciiyae plus mereatur quam alius in
unigeniius
quieti. Ad quod ulique designandum
pulasipropierabimd:inoperibu^vitaeconiemplaiivoe:
fitius Jesus Christus non de Rachele secundum carnem
nec legitur eum in
tiamdivini
natus est, sed de Lia (Genes. xxix);
volunlasimplealur,
propier
amoris,utpjus
a
dulcedine divmse
domum suam Maria recepisse, sed Martha (Matlh. i).
ipsius gloriam interdum sustinel
sicut Apostoad lempus separari;
Ilsec pontifex.
coniemplationis
b Id est, ancipiti desiderio
et
lus dicebal ad tlom. IX : Optabam ego ipse anathema
utrimque
impellor;
meis. Quod cxponens
esse a Chrislo pro fratribus
utrum de duobus maliin,
ignoro, una ex parte cudicil (Lib.i):
in lib. i(e Conipunctione,
Chrysostomus
piens per mortem dissolvi et esse cum Christo, quod
Ita tolam mentem ejus demerserat amor Chrisli, ut
(si mea tanium commoda spectem) mulio mihi meetimn quod ei prw cmleris omnibus amabilius erat, esse
lius est; alia autem ex parie, permanere in carne
cum Cnrislo, rurtus idipsum, quia ita placerelChritfo,
necessarium propter vos, id est, yiiam et proesencontemnertt.
tiam meam vobis necesssriara puto, ad profecium

COLLATIO

1253

XXIII.

DE VfcLLE

BONUM

ET AGERE

MALUM.

1254

Aexercitus
enim, inijuit, ipse ego analhema esse a Chrislo pro fra- A
[Lips. in marg. exertus] ac vigilans est,
tribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem,
ul dum psalmum Deo canit, numquam a Scripturae
sensu ejus animus abducatur ? Quis tam familiaris
quisunt hraelitm (Rom. ix); hoc est, vellem egonon
verum etjam perpetuis addicl
solum temporalibus,
Deo tamque conjunctus, qui Aposlolicum illud im*
psenis, dummodo omnes, si fieri posset, bomines
perium , quo sine intermissione orare nos praecipit
Certus etenim sum utiChristi consorlio fruerentur.
(I Thess. v), vel uno die se gaudeat exsecutum? Quae
omnium saluieni esse ., quam
licet omnia nonimllis qui snnt crassioribus viliis in] liorem Chrjsto et jnihi
meam.
levia atque a peccato pene aliena videantur,
voluii,
CAPET Vil.
scientibus lam$n perfectionis
bonum, efiam minise
credunt
similes
db
omni
sunl, qui
Quod lippis
pecmarum rerum multitudo gravissima est. Velut si in
mto immunesessi.
aliquam magnam domum multis instrumentis,
vaBonum ergo hoc summum (id est, Dei conspeciu
sculis, sarcinis impediiam,
unum integra visuunj
acje perspicacem, alterum cui oculorum lumen obr
frui, ei Cliristo jugiler iohaerere) utperfecte Apostolus possit adipisci, dissolvi optat a corpore ( Philip.
tuderit lippiludo, pariter ponamus ingressos, nonne
suae necessi- cnm [ Lips, in marg. et ] i|le cui ad videnda omnia
1), quodcaducum et multis fragililatis
consortio non B
tatibus impeditum non poteslaChristi
I hebes erit obtutus, jiihH illic aliud esse Destimet nisj
avclJi. R Impossibile est enim eliarn menti q?e tam.
leclos, scamna, praesepia, et quidquid
armaria,
crebris

curis

(a.m molestis, tam variis

distenditur,
angoribus praepeditur, divino frui emper inluilu.
Quod enim tam pertinax sanclorum studium, quod
tam arduum potest esse propositum,
cui non aliquando ille versulus insidiator illuclat ? Quis ila solitudinis secrela sectaius,
nniversorum
mortalium
consortia declinavit, ut numquani cogilationibus superfluis laberetur, et intuilu rertim vei occupatione
actuura terrenorum
ab illa quae vere sola et bona
est Dei conlemplatione
deciderit ? Quis lanluni

non lam oeulis speculanlis, quam manibus palpanlis

econlra hic qui clarissimo luminum vioceurrerit;
ore etiam occulta rimaius est, multa illic minutissima , et quae vix possint etiam numero comprehendi, inesse pronunliet,
quae si aliquando in unum
cumulum congregentur, paucorum quae ille palpanumerosilale
verat magnitudinem
compenseni, aut
etiam forlasse Iranscendant ? Ita igitur t sancti atque (ut ita dicam) videntes, quibus perfectionis est
etiam illa quae velut tenebrosus animi
sludium,
fiostri non intuetur aspectus, in semetipsis sagaciter

spiritus umquam potuit relinere fervorem , m non

iubricis
iiiterdttm
in ipsa quoque
cogitationibus
deprehendunt,
acerrimeque
condemnant,
usque
oraiionis iotentione translatus,
repente de coelesadeo ut qui, sicut nostrae videtur incuriae, ne tetious ad terrena corrueril?
ot cae-CG nuis quidem peccati naevo, pura? candorem conQuis noslrum,
tera pervagationum
non
tempora prsetermittam,
scienlioe fuscaverunt, muilis sibi macuiis Videantur
illo etiam momento quo Deo supplicans ad sublisi non dicam vanse cogitationis
aspergi,
impromia erigit meniem,
tiitas in atria mentis irrepserit,
sed vel psalmi qui
quodam stupore coHapsus,
etiam
rabat

per id vel invttus

veniam delictoruni

offendat,
? Quis,

per <juod spetam

inquam,
ALARDI

dicendus
tionem

est recordatio
suppiicantis

orationis
tempore intenc Si enim,
averterit:
inquiunt,

GAZ,I COMMENTARIUS.
a D. Bernardus serm. 5 de Assumptione B. Marise
occupationum.
h Prophetae olim Videntes appellaii. I
tria impedimenta
enuraerat his
ontemplationis
Reg. ix:
verbis: Tria sunt, inquit, <qumoculum imelligentice
Olim in Israel sic loquebalur unusquisque vadens
veri luminh
consulert Deum. Venite, et eamus ad Videntem. Qui
alque a contemplaiione
confundunl,
lenebrce scilkel peccatorum,
recordalio
enim propheta dicitur hodie, vocabatur olim Videns.
excludunt,
actuum. Primo illo
Sic ibi. Rationem ejus nomenclaiurae reddil S. Hieeorumdem, et cura terrewrum
modo lurbatum se plangebal propliela cum diceret:
ronymus his verbis ( Epist. 105 , ad Paulinum ):
Bereliquit me virtus mea, et lumen oculorum meorum
Pwphelce appellabantur Videntes, quia videbant eum
et ipsum non esl mecum ( Psaim. xxxvn).
Cum enim
quem cmleri non videbanl. Abraham vidil diem ej.us ,
luce jusiitios destituimur, nil aliud quam peccalorum
et Imtalus est (Joan. vm). Aperiebantur coeli Ezechieli.
nostrorum tenebrm invenimus. Item secundo se graqui populo peccalori clausi eranl, esc. (Etech. i). A<1
vari senliebat, cum diceret: Conversus sum in mrumna
hanc nomenclaturam allusisse videtur Aucior, dum
mea, dum configiUir spina (Psal. xxxi), peccalorum D hie viros sanctos et perfeclos quasi per anionomascilicet recordaiio. Terlio cccupari se conquerilw, cum
siara Videntes nuncupat, quiaminimos
et levissimos
dicit:
eliam defecius in seipsis observant et discutiunt,
Quia cinerem tamquam panem manducabam
et non anim(Psul. c\),cinerem scilicet actioms pw pane-contemplaquos rudes et imperfecti
prajtereunt
tionis. Quicumque ergo menlh oculum divinm contemadverlunt. Ita D. Gregorius (Greg. in I Reg, c. IX ):
plationi vu.ll intendere, profecto necesse est ut eum
Videm, inquit, est, qui inlerna eiiam respicit, qum
inens carnatium non atlendit. Unde et de sanctis anu
prius ab hoc triplici impedimenlo sludeat purgare,
matibus dicilur: In circuilu et intus plena erant ocu-,
Quod si quis facere contendat, noverit contm iripliemn morbmi triplex quoque fwe remedium. Nam pri*
lis{Esech. i). Qui in exlerioribus eircumspecti, el invius quidem per confessionem, secundns per oraliotrintecus providi sunt; quo conlra carnalium docloram
nem, lertius curaiur per quietem. Ila Bernardus.
prmsumplionem in Evangelio Dominus arguens ait: Si
AHud porro impedimeiitum profert S. Thomas (2 2
cmcus cmco ducalum prmstat, ambo in foveam cadunt,
* Siinilker
raliocinatur
D, Benedictus de reveq. 180, art. 2), vehementiam passionum : Dw svnt:,
rentia orationis agens (Cap. 20 Rcgulas); Si cum hoinqnit, quw impediunt actn,m coniemplationis : veheminibus potentibus volumus aiiqua suggerere, non
tnentia passipnit, per guam abstr.ahitiir intenlio animm
ub inlelligibilibus ad sensibilia; et lumultut exlerioret
prmtumimus, nist cum humilitate et revergaUi: quanto

I2S5

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

liS6

improbae vanitatem secutus [Lips.in

cum sublimi homini non dicam pro vita ac salute A cogitationis
marg. cogitationis improbae vanitate securus] abnostra, sed eliam pro alicujus lucri commodo supscesserit. 1111autem qiii oculos cordis sui conlegunt
plicamus, lotam in eum et menlis el corporis aciem
crasso velamine vitiorum,
ac, secundura sentendefigenles, de nulu ejus trepida exspeclatione penvidentes non videnl, et audienlet
tiam Salvatoris,
ne quod forte
demus, non mediocriter formidantes,
vix in
non audiunt, neque inlelligunt (Mattk. xm),
auineptum aut incongruum verbum misericordiam
recessibus pecloris sui etiam illa quae magna sunt
tum deinde si nobis in foro aut
dienlis avertat;
nullas autem
el capitalia crimina contemplanlur,
constitutis , asjudicum ssecularium tribunalibus
sed neque illos in se
sislenie etiam econtra adversario, in media prosecogitationum
subrepuones,
lubricos
culione atque conflictu,
screatus, risus,
pruritus
qui menlem tenui
lussis,
occultosque
somnus obrepserit,
quanla in pernicie
oscitalio,
nostram vigilantissimus inimicus severitatem judieis
commovebit invidia ? Quanto magis cum illi occultorum omnium cognitori
perpetuae
pro imminenti
roorlis periculo supplicamus, praesertim cum e di-

nec captiatque subtili suggestione compungunt,

vitates animae suae possunt purgalis obtutibus inevatueri, sed inverecnndis semper cogitationibus

cum ab illa coniemgantes, nec dolere norunt,

nec
est, distrahuntur,
platione,
quae singiilaris
assis- p, habent quod se doleant amisisse , quippe qui
verso callidus seductor pariter et criminalor
ut libilum
meniem suam ingruentibus,
est, cogilat, intenta atque sollicita oralione judicanlis pietas
nihil habent proposilum
tationibus
expandentes,
imploranda esl? Nec injuste non solum levi peccato,
vel quod omnimodis
leneanl,
sed eliam gravissimo crimine impietatis astringitur,
quod principaliter
subito a conspectu
concupiscant. Haec sane nos in hunc errorem causa
qui precem Domino fundens,
*
praecipitat quiab VKfiotpTuo-taf, id est, impeccaniiae
ejus quasi ab oculis non videnlis nec audienlis,
ALARDI
GAZ^EI COMMENTARIUS.
mus in prooemio lib. iv Comment. in Jeremiam ,
magis Domino Deo universorum cum omni humilitate
esl! Et non in
simililer
At
et puritalis devotione supplicandum
eamque impeccantiam
interpretatur.
sed puritate cordis el compunciione laCiaconius vapapTirniu legit: quod fere idem est, si
mulliloquio,
TOau[LxpTnzov substanlive sumatur, quemadmodum
crymarum nos exaudiri sciamus. Ubi vide Turrecresumitur cap. 21 et ultimo hujus collaiionis , ubi
maium.
R Evagalione scilicet spontanea et voluntaria,
de
quaerilur, utrum possfbile sil humanm subslanlim TO
apud Isaiam
vcefMtpTyiTovpossidere. Sicuti apud Latinos, si rem
qua Dominus populum Israelilicum
spectes, eadem sunt innocentia et innoceniem esse,
prophetam acriier reprehendit diccns : Populus hic
aut sine peccato, quod proprie dicitur avajxapnjTov.
labiis me honorat; cor aulem eorum longe est o me
Est enim f*apri, yel pdpTrinK peccatum;
unde
Qua de re graviler nec minus congruenter
(Is.xxix).
a cuipa
huic loco disserit D. Cyprianus lib. de Oratione DoKVK/ia/JTUToj, id est, vacuus, aut immunis
et peccaio. Caeterum non mihi placet, nec haic loco
minica : Quando, inquit, slamus ad oralionem, fraires dilectissimi, vigilare et incumbere ad preces tolo G congruit,
quod Ciaconius ava/xKpT]Tovvertil impeccabilitatem. 'AvKf*/>T)jTOv,inquit, est impeccabilitas,
corde debemus. Cogitatio omnis carnalis et smcularis
sive impeccantia, quasi vero idem sil impeccabililas
abscedal, nec quidquam lunc animus quam id solum
et impeccaniia:
hoc test, non posse peccare, quod
cogitet quod precatur. Ideo el sacerdos ante oralioest impeccabilitas;
et non peccare, vel esse sine
nem, prmfatione prmmissa, parat fralrum mentes diinnocencendo : Sursum corda, ul dum respondet plebs : Hapeccato, quod est impeccantia : Latinius,
lia , integritas,
aut culpae vacuitas. Quae sane mulbemus ad Dominum, adinoneaiur nihil aliud se quam
tum differre nemo non videt, siculi multum diffeDominum cogitare debere : Claudalur contra advertarium pectus, et soli Deo pateal ; nec ad se enim
runt,non
posse peccare, seu impeccabilem
esse,
oralionis
adire
et
non
:
non
hostem Dei, lempore
paliatur; obrepit
posse
peccare
posse mori, quod est
absolute immonalem esse, et posse non mori, ut
frequenter et penelrat; et subliliter fallens preces nosAdam in statu innocentiae. Sed nei|uc
tras a Deo avocat, ut aliud habeamus in corde, et
poterat
aliud in voce, quando intentione sincera debeat non
Scriptura,
neque Paires vocem ma[iapTwov ita acvocis sonus, sed anitnus el sensus orare. Qum aulem
cipiunt. Scriplura Joannis viu: 'o vafta/)Ti7To?-ufiwv,
id est, qui sine peccdto est veslrum, irti habemus ;
segnitia est alienari el rapi ineplis cogitationibus el
non, qui impeccabilis est. D. Hieronymus in epiprofanis, cutn Dominum deprecaris, quasi sil aliud
slola ad Ctesiplionlem, Pelagianos eteorum faulores
quod magis debeas cogitare quam quod cum Deo loredarguens : Pudeal, inquit, principum et sociorum
queris ? Quomodo te audiri a Deo postulas, cum te
suorum, qui aiunt posse hominem sine peccato esse, si
tpse non audias ? vis esse Deum memorem lui, cum
rogas, quando tu ipse memor tui non sis ? hoc est, J) velit, quod Grmci dicunt avaftapTUTov. Et quia hoc
Ecclesiarum per Orieiilem aures ferre non possunt, siab hoste in lolum non cavere ; hoc est, quando oras
mulant se sine peccalo quidem dicere, sed avaftapTsjTov
Deum, majestalem Dei negligenlia offendere ; hoc est,
dicere non audere : qitasi aliud sil sine peccato, aliud
vigilare oculis , el corde dormire ; cum debeat Chrissicut
tianus el cum dormit oculis, corde vigilare,
vajiK/JTviTov; et non Grmcum sermonem, qui apud
illos compositus esl duobus verbis sermo Latinus extcriptum esl ex persona Ecclesim loquentis in Canlico
canticorum : Ego dormio, et cor meum vigilat ( Cant.
presserit. lta D. Hiei<onymus avafiK/miTov, non imsed non peccantem,
seu peccati expeccabilem,
y). Quapropier' sollicite et caule Aposlolus admonet
dicens : Insiate orationi vigilantes in ea (Col. iv), dopertem et insontem interpretans,
et, ut ipse ait,
cens scilicel et oslendens eos impelrare quod poslulant
duobus verbis, nempe, sine peccaio. Similiter Elias
de Deo posse, quos Deus viderit in oralione vigilare.
Cretensis, Gregorii Nazianzeni scholiastes Graecus,
oratione 3 : Homo, intuiit, vaftapTijTog quidem , hoc
Ita S. Cyprianus. In quae verba saneti doctoris et
est, peccato vacuus creatus esl; ava//izf)TnTO{-autem,
martyris, a Gratiano citata (DeConsecra. disl. 1, cap.
non quod in eum peccalum non cadal, sed quia ipsum
Quando), doctor Navarrus satis amplum et utilem
edidit commentarium , qui de oratione ei horis capeccare non in naturalhabet, verum polius in electione,
ut qui et in bono manere ac proficerfi possit, divine
DOnicis inscribitur.
k Ita
gralim ope accedente; et item , permittenle Deo, proCuychius; qua voce usus etiam D. Hierony-

COLLATIO

4257

DE VELLE

XXUl.

BONUM

nul- A
ipsius yirlntem penitus ignorantes, exislimamus
laiu omnino culpam ex istis oliosis ac lubricis cogitalionnin

nos posse conlrahere,

sed hebeluet velut oculorum c&citate percussi,

eaque tantummodo
quoque saecularium

capitalia conlemplamur,
credimus evitanda , quae legum

a quibus si nos immunes vel paululum senserimus,

nihil
nobis inesse peccali protinus
Proinde
arbilramur.
ab ill videniium
numero segregati,
quia minutias
rmiliarum

severitate

sordium

quae intra
nequaquam salubri

videmus,
mur, si sensum

nostrnm

nec dolemus

tristitiae,

pulsati,

oralione

ipsa oratio

nos aggestae sunt non

mordecompunciione

interpellaverit

vanac gloriae

nec de emissa

vel orantibtis
vel psalmus

nobis

aegritudo

subiili

sugges-

vel tepidius

tardius

nec reputamus

defleinus,

psalleniibus

damnanlur,

ad culpam

aliquid

alitid

quam

nec illud

occurrerit;

cur

hor-

quod mnlta qnae vel loqui vel agere coram

hominibus
vel ad horam
pudet, non erubescimus

reinus,

corde concipere,

quod divino

novimus

palere

con-

spectui, nec pollutionem

turpium somniorum
larga
fjetiiinn abluiionc
nec lugemiis quod in
purgamus;
cum vel frairum

ipsa eleemosynae pielale,

tatibns

subvenimiis,

ve! alimoniam

sereniiatem

nistramus,
avara cunclatio;
menio,

cum, dcrelicta

pauperibus

nostrae hilaritalis

uec feriri

neccssi-

obnubilat

nos ullo credimus

memoria

Dei,

mi-

delri-

ea quae sunt

AGERE

MALUM.

CAPUT

1254

VIII.

Peccatorum

fmditatem efrmugniludinem
perpauci
cognoscunt.
b hi
qui summam totius voluptaiis ct gau<

excursibus

dine slupefacti
nihil in nohis nisi ciiniina

tione

ET

Econlra

dii et bentitudiuis
rerum

suae, in divinarum

ac spiritalium
cum ab
conslituunt,

tanlum

contemplatioue
vel paululum violenlis

ea inviti

velot

trahuntur,

quoddam

in

cogiiaiionibus
se sacrilegii

abs-

genus
ac vilissimam

praesenti poenitudinis puniunt uitione;

ad quam sit detorlus menlis
creaturam,

inluiuis,

Creatori

suo se practulisse lugentes,

pene di\erim
et licet ad conspiimpietatis sibi crimen ascribuui;
ciendam divinae gloriae claritatem,
oculos sui cordis
summa alacriiaie

convertam,

mas carnalium

cogitationum
ab illo vero liimine

g quidquid
bit, exsecrantur.

tamen etiam brevissitenebras

non ferenles,
mentis aspecium retra-

Deuique cum hunc beatus apo-tolus Joanues affectum cuiictis vellet infundere : Fi-

lioli, inqtiii, nolile diligere mundum, nequc ea qum in

mundo sunt : si quis diligit mundum, non est charitas
Dei in ipso; quia omne quod in mundo est, concupiscenlia carnis el concupiscemia oculorum, et superbia
vitmest; qum non est ex Paire, tedex n.undo est, et mundus perit et concupiscenlia ejus ; qui autem facii volunialem Dei,

manet in miernum (I Joan. u). Fas iiliunt

universa in quihtis mundtis isie versaiur,

ergosancti
sed impossihile

est ut uon ad ca vcl brevi

cogiiaiionunc liomi-

num rapiantur exccssu, nullusque etiam

num c (excepio Domino et Salvatore nostro)
ralem

pervagaiioiicm

mentis,

naiu-

ita defixus

seinper in
ab ca
nuniqu..ni

alque corporea cngiiaiuus , ila ut nobis C Dei contemplaiione

ut
coiitiiiuit,
Salomnnis illud apletur eloquiuin : a Ferierunt
rei delectaiioue peccame,
raplus mundanae ciijusqiinni
d
sed non dolui; et deluserunt me, eyo autem nescivi
rel, dicente Sci iptura : Sidera ipsa non sunl munda
in conspectu ejus (Job. xxvl. El iterum : Si in san( Prov. xxiii).
tempoialia

ALARDI

GAZiEI

COMMENTARIUS.

alierum
nunc exiremirn
cnrare negligiint.
pter nrbitni hberlatem a bono deflectere, elc. Porr
opponil,
ninnircstum PSI ciain non liic agi de iis qni se ininiinis
et
anxii
tle
culicc
elequo quiilnm
scrupuloii
sed qui se sancios ei perfeelos
facitinl , hoc esl, tie ininiuiis el levi-simis
pecc biles jactnrent.
pliaiiliuti
seu capilalia.
ut vocat,
defei libtis supra moduni anguuiur ei moerore cnnfipicareui, eo o.uoil gravima,
crimiiia non ailinitlerent,
a C"nlciii|>l.iiinnis
mmnra interiui
nnn cuelsi vel iiiiiiiiiiniii
citmliir:
el spirantfi*:
diilcedinis
dicil vinulem
riiualis
aniino desponqn.is idcirto
guslu avoeenuir,
Kvuu.upTr,aius,
seu vaixajOTJiTou, id est itiineccniiii.-e,
denl et se a De tleserlos piii.nl.
isjno.are. Dec
nique r.l Cassianus ipse TO Kvafta/STijTov nou aliler
Exeepla ciiatii ejus m.iire sanclissima
virgine
non aiilem iuiMaii.i : iiiagno lamen ulriiisque
disciiiiiinp.
inieriiretatur,
N;.ni
qiiam iinpecciutiam,
ni videre esi c. 20 el 21 hujus coll.
Clirisius
Donnnus unlura iiupecrahilis,
ul Deus, ct
pcccab Itaiein,
Es'o igilnr iil KvafiK/JTijToi; ex vi v:>cis non male foriiiiixne
ut liomo;
Maria vero ex spehyposialica,
fase verti pos-ii iinpecctliilis,
id est, qui non so- n ciali graiit et singulari
bcnefi io ali oiuni prccato
"
lntii non ppnc.iv.t, sed qui non peccare quidem poet pneservata, ut nulliu-. rci niiinil.i:ne
sic coiiuiiutiiia
test, nl Christus Doiuinus , non tanieii Imc loeo,
(lilcciioiii:
ui superius prob.itum
tiinquaiii peccaril,
neijne apwl D. llieronyiiiiiiii,
ui ei falso Iribuit Le(Collal. 22 cap. 15).
d
xicou Giaecimi. Sed <le liis saiis, in quiUus eluciVulgaia lectio (Job. xxv) : Ecce luna eliam von
dandis iJ iticmiiinode accidit, quod niliil uoliis ailjusplendel, et stellm non sunl mundm iu contp ciu ejus :
ineuti a mss. et anii|nioril)iis
exctisis accesserit,
quanto magis homo pntredo, el filius homitiis vertnis !
ui ei Dionysius
ln cnnspectu ejus, iil est, in comparatione
qtiod iili Gracca vel penitus oniiilani,
ejus, ait
v>-l iti meinlose et corrupte expriParaplirastes;
Atigiisliuiis
(Ia annot. in Job.).
c lli (iia'Ci inlerpieles
niaiil, ul nihil cerli hac ui parle iinle liaberi queat.
: Et zTa uyiuv ou jrto-TtuEt,
a Texius
I). AuViilgams : Verberaverunt
me, sed non
ou/JKvof Se O-JxuBvpof evavtiov auTOu. siunliler
dolui; traxerunl me; el ego non sen,i ( Prov. XXIII ).
gn-l IIIIS : Si in sunclis suis uou est fides, vel, ui niii
non est ftdens, el cmlum non es1 muiidum nnle
Quando evigilabo, el rursus vina repcriam? Videqme
ligtitu,
ex c<>iniiieiil.ario D. Ilieronvini
supra annoiaviiniis
eum. Vulg t.t fdnio,
blfi-iir
qiiam elinn hic Auctor
sive Rrdae. Eadem fen* habei D. Gregorius in Pas: Ecce, inter sanctos nnno immutabiemend ili.iiem
torali (Part. in cap. 55).
lis; et cmlinon suni mundi in con*peciu ejns, e(f. Ciii
b Ciiin in ii.orili.us extremi
sunt viiia, et virttis in
similis scnleiitia
loailur J. b. iv : Numquid homo Dri
rnedio consistat, piiort extrenni, quod superiori eaaul faclore *uo purior erit
comparatioite juslificabitur,
pile evposuit, q:pO scilicei noiinulli de sua sauclitale
vir? Ecce, qui serviunl ei, non sunl stubiles, et in anleviora peccata vitare et
Ubi Crafca ila sonaul;
etperlectione
conlidenies,
gelis suis reperit pravitatem.

PATROL. XLIX.

JOANNIS

1250
tiit

CASSIANI

COLLATIONES,

l$6tt

tuit

non confidit,
et in angelis suis reperit pravi- jA lu.r : Eccc,inquit,omni)os
accenflentet ignem accincti
sjye , ui emendaliqr trauslalio
habel;
Ecce
'fl/em;
flqmmis, amb.ulate in. (ijmjnf ignis yes^ri, e( in flammit
inter tanctos ejus nemo. imniulabilis , et cmli non sunt
Et Herum : <-Qifjipcendit,
quqs,succe}fdisti(Isaice\,).
mundi in conspectu ejus (Job. xy).
inquil, niglitiam,
'
peribit qb ea (Prov. ' v).
CAPUT IX.
CAPVT X."
Recedere a Deo , perniciosum et prmsens txitium
ett.
Qupd hi qui ad perfectionem tendtinl \n veritqle humiRecie igitnr sancios, qui memoriam Dei stabilitcr
lientur, el Dei gralia temper se sentiant injiigere.
4 Cuin evgo senieiipso.s quotidie
seuuant sancii
relinenies,
quasi per extensas in sublimi lineas susterrenae cogitationis
ab illa
penso feruutur incessu, " sclicenobaiis,
quos vulgo
pondere praegravatos,
funambulos vocanl, dixerim comparandos, qni summ.eniis sublimiiate
dec.idere , et invilos . imnio vero
niam stiae saluiis ac yiiae in anguslissimo funiculi
etiam ncscieiiies in
legcra peccati mortisque traduci,
illiiis Iramite
colloeatiles , atiocissimani
se mortem
atque, ut caeiera praetermiUam,
illis. saliem quae subonis quidem ac jtisiis, sed taprotinus incursuros esse noii ambigunt, si vel exigna
perius coniprpliciidi,
aut modum illius
pes eonim tiiubalione
deviaverit,
salutaris
directionis
excesscrit.
Qui dum arie mirisi illam
fica acreos gressus per inauia moliuntur,
vestigio scmilam,
angustiorcm
licila moderaiione
servaverinl,
vtslul naiuralis

est basis,

non canta atque solterra qua; oninibus

et solidissimum

cunelis

ac

firinissinium

fu illis praesens ac mafundanieiitum,

nifesta pernicies, nnn quia illiu.s naltira muletur, sed
quia illi iu eam praetipiii carnis pontlere dilabunlur.
Ita etiam ind.cfessa illa Dei bonitas, immuiabilisque
substanlia ipsa quidem neinitiein laedii, .sed nos deiina

Dei operibps ayocari, baad Deum jugiier

ii-gemi-

citer

quae quotidie supeiati fragiliiate

ac graiiam Domini jtigiter posmefpcenitentiae lacrymas intie-iiienter

prq quiiius
]B scant, habent pro qu bus in verilate humiliaii
aique
e non verbis taniuinmodo,
sed affeclu
compuncti,
el veniam verasemelipsos pronuniiehl
peccalores,
pro omnilius
carnis incurrunt,
lanles,
fundnit.
qtiibtis
uliiinum

veras

Quippe qui videant

coniinuo dolore vexaii
vilae stiae flncm

iisdem

ipsis se, pro

sunt, etiaiu usque ad
a-stihus involulos , eliam

ipsas supplicationes suas offerre se sine cogiiationura

anxielate non posse. Expeni
igilur se htimanis viribus tlesideratum
finem , obsislenie carnis sarcina,

niam recesserunl a m.e. Vqsiqbimlur,

quoniam prmvarifati sunl in me (Qsem VII). Et ileriim : Vm eis ctim

non posse coniingere , neqtie illi praecipuo siimmoposse conque bono secundtim cordis stii desidfrium
jungi, sed ab ejus intnitu capiivos ad immdaiia Ira-

aique

ad

a cqnspectu

nobis
lendendo,
ipsis cim.-ciscimus
ipprtem , imuio ipsa declinatio
mttrs efliciiur dfclin.siu.ti. VIB enhn, inqu.il, ejs, quo-

cliiiando

a suiutnis

men terreiiis,
beni profecto

recessero ab eis, [Qsem IX). Arguel nanique te maltlia

increpabit le. Scilo et vide, quia
tuq, el aersiotua
tnalum et qmarutn est reliquisse le Dominum Deum
tMtinf, (Jerein. n). b Funiculis nuivHiue suorum peccatprum unusquisque conslringiliir
(P.rqv. v). Ad quos
saiis

compeleiiler

a Domino

increpatio

ista dirigi-

ALARDI

GAZJEI

ad graiiam Dei qui impios justiflcit

convolan: Infelix ego homo,
tes, cum Apostolo proiestaotur
quis me liberqbit de cprpore tnorlis hujus ? Grgtia Dei,
1
Jesum
Cliristutn
Dominum nos rni/t (Rom; vn).
per
eniin se bonuin isiud quod voltint.
Sentiuut
uon
duci,

COMMENTARIUS.

Si eontra pueros srjos non credit; conlra atitern an- C boli, quibtis dccem el\ octo annis (igaverat mnrterem tn
Pro qu.i D.
qtiid <xc.ngiiavit.
Evatigclio ; unde cl (unibus peccalornm suorttm unnsgeloi suos obliqiiuui
Qnm soloii Dominus p?r typum
quisqtie constringilur,
legii : El contra nngelos svos perversum
Hieroiiynius
et inslitis vincins jacuerai
Laznri suscitali, qui
vcrti : Si cuiilra servos
Aiigusiinus
quid cogiiavit.
(asciotis
in stptdcro
Vide eumdem m cap. V
tuos nou credit, el adocmus ange.los jiravuni quid repexui).
(Luc.
. --Isaiae.
|rjl. Vilelnr ttntein hic alilias liuo illa loc.i confudisse,
c
Ila ex Graeco lextu LXX. Vnlgatus autem : Qui
el e ilil.ihus iinain fonfla-he -eiiieniiam.
a
fiinanib ilu-, qui per funes
loquitur mendacia, non cffugiel (Prov. \i\).
S^otvoSaTijj- Lainie
d
a Ciaconio,
Quod siiieie apnniatiiiri
paiilo exeX'ei,:>"S ( qniis iiic cxtensns in sublimi tineits vo< ai)
: quasi fnnianibulo,
visutii e^i, f|ii:iti>oi' capiia ccnseaul gr.nlinir
luih-iiilo disunrrit
pressui^ amiotiire
Piinius
tjiieiitia (boc eiiinprehi'iisi)
lisqne ad exlreiiiam
par<rzoivo; enini. itl esi, Itinis; <3aivu , auibiilo.
leni
verliis
ei
uno
toniexiu
Me-snUi
Corvinus
fiinaoibiiltiin
au <-iu l.aiinoriiin
halieri
capilis 15, l';ii-Irni
iiomiuet).
vocaut, ui noial CiaAugnsi ni'iuicr
d.ixil, qiieni Gr.ici O-^OIVO6KT)V
ejs serntones tl:' Tetna Cassiano,
saina 5 ha;c de Nerone ejusiiiie
cniiius. JuyeiialU
pore, scrmone 47. Ant igitnr Ati^tisiinus
ariihus :
ant, quod verius pu|t'>, Cas^-ianus ab Angiisurio inuhi>- vci illic ab
ttiaius, atil ex operilui-. aln-niirius
Augur, Schoenobates, medicus, magus, omnia novit.
aliquo iiiseiiuni;
eiqtiibus <|iiid vi'r>siniilliinum
sit^
a!ii> jiiilicaiHliim
Certc
Cas^ianuui Augure)iiii|iio.
Cilins
aiti aeiaie vicinuin itpsse coi<si.it,
siino synchroiifin,
episl. ad Ciceronem Iib. vm, schwnobaiicam
ailyersiis Collainreiii,
e(
facere dixii,Jd e.st, aitem iilam exercere. De eleplian- " liiin ex libro D- Prospeii
tis funanihulis
Piinius lib. VIII N-iiur. Ilisior.
c. 2, de
aliis ejiis scrijtis
ad AiigusLinum , luui ex rationa
epis.ola Lipsii,
lempo tim et cliionulogi.i.'
qmbus eliatti cxstal faceia aihnoiiiiiii
e
sancti et perfecti non taiiturn
qiiani a multis annis nie le^isse nieiuini.
Quoniodo viii
V lniquiiates sum capiunt iinpium, et fmiibus peccaverbis, sed etiain affeciu, id esi, sincere ei ex aiiitorum
habel vitlgala versio
siiorum
nip et sine ficiione seipsos pronuiilient
cqnstringilur,
peccntores,
in
Ezechielis c. iv, ad
immo et gravissiuips
(PTOV. V). 1), {lieronyinus
peccajor-tj?., ui S. Fraiicisc.iis
illud : Ecce circujndedi ic vinculis : Alia, inquii, siint
de se ilicere
xii jtustil^f!
' '"' solebat, diciuni
''"
- lib.
''"esi ad
>:>.
i''""
''"'[
alid diaDpmini vincula, quibui ih fatuiem ligamur;
cap.lS.

1261

COLLATIO

XXHt.

DE
VELLE,

BONUM ET AGERE

MALUM.

1262

compellens scilicet eum, reposse perficere; sed illud quod nolunt quodque ode- J^ violenta lege.peccali,
runt malum, ld est, cogitationum
motus et curam
licto illo principali liono, terrena cogitatione submitti.
corporalium rerum semper incurrerc.
Quae qtiamvis necessaria atque corpori utilis yideatur, cum dispensatione religiosae cujuspiam neressiCAPUT XI.
tamen illius boni
taiis impendiiur,
comparaiipne
ExBOtitiq illius ^enttntim. : Cong\eltct,or enim, legi Qei
secundum interiorem Iwminem^ etc.
obleciat intuiltim , mala
qnod sanctprum omniiiin
Et a coiideleclanlur quidem legi Dei secundum inqui per eam
utique ab. eis ac fugienda decernitur,
teriorem hominem, qui visibilia universa transcenquoquornpdo vel ad modicum tempus ab illius perVere enira,
sed vident
feciae beatitudinis
dens, conatur Deo soli semper uniri;
gaudip reirahupiur.
aliam legem in membris suis (Rom. vn),
id est, in
lex peccati est, quam liumano generi praevaricaiio
natura humanae conditionis insertnm, quae rcpvgnal
sui induxit auctoris, per illius noxam in quem lata
et captivum pertrahit
est acquissimi judicis illa sententia : > Muledicla
sensurn
legi menlit corum,
ALAKDI

COMMENTARIUS.
GAim.
*
Ei sectttidum hoc ipsainobedienliainferiorumvirium,
qoi de se et
Exemplo et imiiatione
Apostoli,
: Condesimilibiis.
qum dicilur fomes, lex dicitur, in quantum esl per
jusiis ei sanctis , iia proounliai
lector ettim iegi Dei secundum inleriorem hominevt;
legem divinm justitim inlroducta, sicul jttsli Judiris
video ouiem aliam legem in membris mejs repugnan- B
\ sententia, qum tegem liabel,secundum iilud I Reg. xxs :
El factum esi hoc exdie itla, el deinceps coitsliluitim,
lem legi menlis mem, el capiivcnlcm me in lege pecet prmlintum. et qttasi lex in Israel tisque ad dieia
cati. qvm esi in membrit meis (Rom. vu). Ubi uotandiiui tlisiingui ab Aposiolo iuaiit.or leges, neiupe lehanc. Quamvis autem reipsa eadcm sit lex carms et
utraiin
peccati. el u,rnque in cante. el in membris consistul;
gem Dei et legem iiiei.iiW. ei respiindeniein,
tamen. Apojilolus ita loquiittr. qttasi de diversis, ob dipraelerfa legeui peccati
que ad bonuni allicienieii);
ei legein carnis uosirae , sive lueit.ibroriuu , ex illa
versQs rationes uiriusque nqmtnclatiirm, dum ait: Video alinm legem in membrh meis repugnantem legi
enianaiiieni, et iiiutuo colligaiaiu et pei Iralieniem ad
nialuin. Et duie tiuiuYm prinres ad paiieiit hoiiiinis
menlis tnem, ei capLivanlem mein lege peccali, qum esl
in membris meis (Rom. vn). Dicitnr emm concupissii;>e.riorein seu ad lininineiM intenoi<-m speclani;
duae vero posleriorc- aj pailein homlnis exlerioreni,
centiu lex peccaii, qnia ex peccato esl., ei ad peccaium
sftiad sensunieie.ivnem.L>'iDeiell>
iaducil, ut (s'ias dicium cst (Collal, iv); et sicut lex
xmi'niisniagnam.
inter i-e lialieni affini aiein ei conseiisuni, oain per
menlis est regula bcne agettdi, iia concupiscemia est
iiotiio legi Dci; sicuii, malegem nienti- subjicitur
regula peccamli. liadent vero dicilur lex carnis vel
gua est coucordia tnter duas posietiores : tiam per
niem'otorum,quia in car.neseu membris consistil, id esl,
in appctitu sensittvo ; originaliier quidem, aii S. Tiiolegetn carnis sive meiiibroriiui
(qine alia.- djciiui;fmnes peccaij),
caro, eonciipisceniia,
nias, s.ed diffusice in omnibus membris, e,lideo dicit :
sensualiia>,
limni> legi peccaii ( Vide Hieronymum
In menibr.is meis. Hinc idem Aposlolns Rotn.vi: Sicul
subjiciiur
exhibuistis membra. veslra servire immunditue el iniqvmst. 8 ad Algusiam; el Daitfasc. lib. iy de Fide 0Kthod. c, (iZ\el August. serm. Sdfi Verbis Aposloli). - quitati ad iniquitatejn, elc. Hmc auiem lex duos rffe* clus in homine habcl. Priino
Porro legi Dei npponiiut' lex peccati, sicui leJ ojen- '-,
namque resistit ralinni,
lis lex carnis sive, iiiembrmuni
: ei qu>mvis lex Dei
et qtianlum ud hoc, dicil : Repugndtilem legi tnenlis
coticutral cum lege men.lis, sicut lex, meiiiiirorum,
mem, id est, legi Moysis, qum dkitnr lex mentis, in
cuni lege. t.eccaii, esl lameii imer lnec iionnihil disr
quanlum comonat menli, idest, rationi; vel tcginaliimenii
criiTiiui-; dinVrum enim ui causa et iffecios. Lex
rali, qum dicitur lex mentis, quia nalumliler
eiiiui Dei est ipsa Dei ordinaiio
indila esl, juxta illud ftom. u : Qui osiendani optis.
prancipieus boiium
et prohibens inaiiim ; le\ tnenlis inipre-ssio quaedam
tegis scriplum in cordibus suis. Et de hac rcptigitimiia
Dei e-lei pirtifip.iiio
dicilur ad Galat. V : Cqro concupiscit adversus f-pirilegis apteruic indit.i ruetni liulum. Secundus effeclus est quod hoittinem in sciv.tiiletn
nianae, el veluli scrip a in tabulis cordis camaiibus,
lil ait ApfKlolus (II t'Or iii). iiu.e et colixcienlia nosredigtl. Onde tnbdit 4ps!o'us : Et capjtivaitiem ( i'<;<!
tra et -ynderesis appell.iiiir.
Ita nugyettio maligni,
capiwum me ducenlem, secundum aliatn liiteram) in
aitDaiiiascenn-, hoc st lexpeccali. advehiens membris.
leye peccali, qum esl in membris meis, id esi, in tneipso. Lexaute.m pzccqli captivat hominem dupiiciier :
carnis, pir se Itanc nobis imnnllil. Num scmel transuno modo homiuem peccatoremper ci.nsensum etupegreiien en. volunlarie lcgem bci, el suggesliottem marationetn; atio.modo hcminem sub gratiq cpnstiiuium,
ligni ndinitteiiies, d.dimus illi ingretsum, manciputi a
vdbis ipsis p.ccalo : unde prompie ducitnr corpusnosquanlum ad concuphcentim tnolum. De qna caplivitale dicitur in Bsaltna : In converlendo Daimnus captrum ud iUud, Diciiur ergo inhmrins corpori nostro.
tivilaiem
odor el sensus peccnti, id est, concupUceutia el volupSioti. lta S. Tboinas in Coiiuiieularip.
tas corporis, lex tn inembris carnis nosirm. Lex igitnt
(Psalm. cxxv).
b lla D.
tneniis, id est conscieiuia, condeleciaiur legi Dei, id D
HiiTonymus. in Qtiaestionihns Hehraicis,
esl. tnandalo, quod quidem vuil; lex vero peccali, id
verieruni.
eodemque modo LXX inierpretes
Opera
est
in
rurit
aniein inlerpiietnur
non
esi, sugijeslio d'aboli, per l,g:m qum
iiieinbiis,
colendi,
tlierouyinns
id est, carnis concupiscenliam, el inclinalionem, et moscd peccala, ul in Hebrao, inquil, lutbetur , el A^uila
non discordat, dicens : Mctlediclq humus propier le.
luiii, et per trraiionulem uniium purtem mitiial adversus legem meniis mce, lioc est, consciennum meam.
Vulgata auieni versio: Malcdicta. terra i otteie luo;
in laboribus comedes exen, cnnciis. diepus.vvm lum;
Sic Dainjsceiius. D.cilur aiiieni cimeupiscenlia lex
dnolifi ra.ione, seciniilum S. Tliomam (ln Comment.
spinr.s et tribulos germiiiabil tibi. In sudqre vullus tui,
vesceris pane tuo (Gcnes. m) Quani versiopetn etiam
propter similes effeclus :.
ejus loci) : Primo, iiiqiiil,
in Zacbanae. cap. m. K-t
quia sicut lex inducil ail bonum ftctendum, iia fomes. se iinltu' 0. llieioiiyinus
inducit adpeccandum. Secuiidoper comp'ralionem ad.
autem liic verbitruin istqrum iropolo^ica
simul et
cattsiim. Cum amem fumes sii qumdam pmna viccaii,
Nam Ironulogia tsi in spiallegqrica interpreiatio.
ex. nialed.cta
nis ei tribulis malarum cigiiatiuiiiioi
duplicem cuusam habet. Unam quidem tpstim peccqtnm, quod. in peccanle dominium. accrpil, el ei legem
lerra, id est, naiura uostra Corrupla. pullu aiiliini :
imposuil, si<:ut. dotiiiims servo victo legem imposujt.,
iiemque iu sudure vuktis. id est, labore et sollicita
Aliacuusa fomilis est Dtus, qui hanc pcfitam hogdni.
meiuis iiiieniione,
ut iufra exponiiui'. Allegoida in
peccatui, indidtt, ut,rationi
ejus. infer.ioyet. vires. np/i,
pane, quem de paue, ccelesti pt spiritali inierpretavbedirenl (VideD. Aug. {. xiv de Civit. c. i,e} teq\,%
lur. Sicetiim ritiocinaiur
cap, seq., qu,asi illud /n

JOANNIS

I2S3
terra
tibi,

in opnibus
et in sudore

luis;
vultus

CASSIANI

spinas el tribulos
germinabit
tui edes panem tuum (Genes.

iuscrta
omnium
est lex membris
m). Haec, inqiiam,
morlaliiiiu
legi menlis nostrae, eam, quae repugnat
lerra in
; quae maledicia
que a divino arcet intuilu
operibus
taiinnum

nostri;,

post agnitiouem
rospit ac tiibulos

boni

el mali

cogi-

COLLATIONES.

A Icgib

64

sine ulla excepiiorie

subjicitur.

quainvis sanctus, qui siipra

sudore vultus sui et sollicita
piat.

Cieieruin

communi

diviies

sine nllo

eliam

legem beaius
: Scimus autem

vuliussui

dicttim
cordis

sudore

re viillus

esl lex hasc quac jubet

nostri comedamus
iilum

sudore

de ccelo

descendit;

CAPUT
Expositio
Orane

illius;

i^itur

XII.

Scimus aulem qtioniam

esl, et rel.qna.
humanum

genus

huic

lex spiritalis

carnatis

generaliler

ALARDI

GAZ.EI

enim

Quod ergo istud,

est?

Adae,

peccali.
Sine duhio

dicain)
commercio

nobis

ut in sudo-

pinem verum qui

sed nos camales fecitc venum-

datioilla

ita

ut videmus,
vescuniur.
Quam

Apostolus
spiritalem
asserit,
qiiia lex tpiriialit
est, ego autem
svb peccalo (Rom. vn). Spisum, venumdatut

dicens

possimus.

enim est-,
panem non cum
intcmione
perci-

isio pane multi,

quagenninare,
spiuas
ne
naialia
virtiiiuin
semiua pracfocant,
rum aculei
illuin a psnem uoslrum,
quique
qui de coelo descendit,
noslri
cor hominis,
edere
confortal
absque vuitus

ritalis

Nul'us

cujus

cujusve

peccaium
et ( ut
praevaricaiioue

damnosa
negoliatione
venditi
sumus.
Omnem

fraudulenioque
enim
prolem

COMMENTARIUS.

B Non
enim loquitur
N
de sentenlia
illa divina,
Apostolus
tudore vulttis tui vesceris pane tno, non decommutii
: Quia,
ni
mulio
minus de iege peccaii
debeat iutelligi
ei meinbr
rum, ciiui
pane, sed de pane cuelesti
d:
dicit
: Scimus enim quia lex spiritalis
est (Rom. vn);
divites, ul videmus, sine
pune illo commnni
inquii,
hoc arguVerum
si
sed
de illa lege Dei et praecepto Decalo
peculiariler
ullo vulliis sui stidore vescuniur.
Nam
is qnain soliditaiW.
Vel de lege nienlis,
gi : iVon concupisces.
inentum
quae legi
plus liahet snbtiliia
liomiad
d
divinae
et
ut
dictuni
est.
congruii
concordat,
singulos quos jiie
verba illa nmi refernuiur
c
D^ qua A|> >siolus in persnna liumani
el praecipue ad ipsiiin Adamum,
generis in
nes, sed nd mulios,
in coiniiiuni.
A
Ailamo
lapsi : Ego tnitem carnalis sum, renumdatut
vel ad ipstim geiins tiuniaiuini
nuui de paue sacramentali
i
sub
viiletur
peccaio, id e-t, stib lyrannide
peccaii
redacm-,
Aiiibiguutn
si
servus
servus
hoc esl. de corpore Chrisii in Sacrasum,
lainquani
enipiiii>>s
et cucbarisiico,
peccaii;
Dei
esl peccati(Joan.
de quo ip-e ait : Puuis enim
q
quii
i 'lelligal,
qui facil peccalum,servas
vin).
menlo,
V
et
dal
vilam
Vel
si
ad
reet jtisinrum
mundo\.Joan.
persoiiam
ipsius Apostoli
esl. qui de crnlo descendil.
et
fiferaltir,
ut superius
tlicium
est posse rererri
: Ego
eliam digna ei 1'reqtienii percepiimiivi). De c.iijus
collac
cnrnalis
natuiam
in Adnuo
lam in lic quaiu iu prsecedenli
sum, id est, secutidiiin
coiniiiuiiione
ad cnncnpiscendum
c
ea quae
pioclivis
corruptam,
lione agilur (Coliat. 22, c. 7. el infra c. 41); au vcro
hoc e-i,de
tloctiina
c
carnis
snnt. Venumdatus
sub peccalo, id e-t. vendiius
sacra, quc
de panc spiritali,
ac
a-sidua
meditaiiotie
a AdaniodulcediiievohiiitaiW
ab
de cnjus
esi cibus auiinac,
lemporalis.tainqiiam
et
uiaiitluc.ilio
sub serviuitem
et jugum
id est,
spiritalis
]
pretio,
nicmoria,
pcccaii,
quae est .|iufdaiu
disseritur.
Nain el
c ictipiscen
CO
invito.
ebnllire
ficit
i:c, quae, me liiet
refeclio,
passim in hncrollalioue
in illo -eioione
Joann. p~ in
i me nioiiis
el viiioaos.
isin paue agiiur
ini'iuoNon eoiin se carde uiroqtie
^
senieniiain
r
vocat Apo-iolus,
nalem
seciimluiii
carnem
Aiiiiu-iiin
(Lb. iu de Doct.
quod
vi, s> ciiinluiu
inie lligiiur
aainbulet.naiii
id paulo infra aperie ncgit;
c. 16), el de eodein
sed qnod
prtipric
Christiuna
sed qui p:rmasii tutos sinrit-<lis,
i
non
uon cibum qui p-ril,
qualis po.-t resurrectionem
illtid : Operamini
eliatn paf
fnturus
sil.et
iiialisfsseopiabai.
nel in vitam miernnm (Joan. vi). Uiertpie
Quod pnh h-rriiiie
h'>c est
in smlore
D. Atigusiinus
his verb s [Serm. 5 de Verb.
e
vultus,
explicat
nis coeleslis, et iitcrque
ut Auctor
carnalit
_/
cordis iiitenlione,
cxpmiit,
dicebat :
perciApostoltts,
tollicita
.4posl.): Ergo
qui alih
1
in agno pascbali pra-.liguVos qui spirilates esi, liujusmodi
Nam i.lequidein
instruite
in spiritu
piendus.
mantltil
leniluiit
agresiibus
(Galal, vi); alios tamquam spirnalcs alloquiratus (Exod.
xn), cum laclticis
aniarte
vero agresies
vable
tlur, et ipse carnalis esl t El iufra h respoiidf
Laciueie
I :
cari jtibeinr.
Carnes i
i
ex menle, ulique ex came. Spiriialis
oii
enim, quia
Sntit, ail D. Gregorius (Hom. 22 in Evang.).

ut
t
suni
secundum
edendaj;
vivit; adltuc aulem ex parte mortaagicsiibtis
spiriluin
ergo agnt cuiii laciucis
nos pro pecca/
lis
carnts, idem spiritalis,
carnalis.
Ecce
aceipimus,
Ciun coi pus Reileni|itoris
idemque
j
: Menle servio
ipsa amaquaieuus
spiritalis
tis nostns in fleltbtis affligamus,
legi Dei. Ecce carnalU : Cara meulis siomacho
i autem legi peccali.
ne
Idem ergo ipse et spirualit
et
rilmlo
perpoenilenliab absiergai
de pane sacrai
? Idem plane. qitamdiu hw viril, ita est. Noli
vilae. Iin Gregorius
camatis
versae htiiuoreui
ei cceleslium l
i
carnalibus
Paiiis vero sacras doctrin.e
tnirari,
es, quicumqtte
mentli.
quisquis
concupitnon
^iue
.
centiit
cedts
et
magno
labore, ,
comenis,
inteHigeutia
qui eas vel bonas putas ad
ii.ysterioiuui
:de quo eii.iiu D. Au,explendum
iibidinit
vel cerle sic jam videt
Studio eldifficul.ateperfipitnr
saturhalem;
ini
:
ul eis tamen cedendo consenliat,
illaiu
Domiui
tenlenliam
el quo ducunt
inleiprelaiur
malas,
gu-tnius
: lia, inquit,
oblecla t D {scquuris, et ea qum male. suggerunt
Lx.vvn ctiinmeiilaiis
toiu
perpcres,
psalmtiin
ad aiiquiil,
camalis
es tu, quisqtiis, talis et, loliis curnulis es. Si
ut eiiamsi
ei clausa sunt oiniiia,
ipso)
saltibriier
auiem concupiscis
unile
pervenire e
pascamur,
quidim
quod lex veiat. cum dicit:
adjmanie,
noslri
iV<-t! concvpiscit.
t-uneii vultus
servas tamen aliud qnod iiem lex
in sudore
panem il
pnssiiiiiis,
difliniiiouis
uon curpu: Post concupifcen ias luas non eas (Ecctes.
eriamns, el iceiiam
anliipi.r,
jubet
meiile
ALud ett
sed ei rotdi.s labore peiidaiuus.
ris tanioiii,
es, carne carnalis.
xvni),
spiritalis
b
non concupisccre,
enim
aliud post concuphcentiat
Qtiae scilt> el jnbel ut in Mitlorc vullus noslri, id\
cometlanius
suas non ire. Kon concupiscere oinnino prfectiest;
intenlioiie
cordipanem l
esi, sulliciia
<
sive spirilualem,
suas nou ire, pugnanlu
sive sacraiiienialeni,
,
illiim
est, luveriiin,
post concupiscentias
.
Ubi lcgein accipit pro sencianlis
est Quando
esl, laloranlis
erit victoria?
qui de cceln descendit.
eslI
obsorbebiiur
illa maledcfioiiis
di<-<iif,
lentia
Qttando
qua diclum
niprs in victoria (I Cor. xv).
,
tnnc
enim vox erit Iritmtyhaniis,
tton sudor pu.jnttnlit.
Atlamo ei posieris ejus : In sudore vullus tui resccris s
v< cari spiriialem.
esl voxilia
Cum eorQuando fulura
triumphantis?
pane luo, qu.iin d-cit ab Aposlolo
hoc induerit
iruptibtle
et mortale hoe
parum upta et probabili i
idcorruplionem,
Qua qii.dem iiiierpreiaiione
i
induerit
verba Aposioli
cum verbis
immorlalitatem;
llajc et alia D. Auguslinui
confunilil
Geneseos, utl
accommodet.
t
eodem
d suuui
teusum et scopum uiraque
specumia.

COLLATIO

iM5

XXIII.

DE YiiLLE

BONUM

ET AGERE

MALUM.

1466

cibi A vos ? Quid ergo ? Numqtiid emptor iste versutus et

callidus
Domino vero atque legitimo jus dominadistractam,
perceptione
jugo perpetuae servitutis
addixit.
Hic nainque mos solet inter
vendentem
tinnis eripuit?
Non ila. Neque eiiim sic ille omne
*
emenlemqtie servari, ut is qui se alieno cupit dopervasit, ut
pcculiuiit Dei unius fivudis dolositale
minio niaiicipare, aliquid preiii pro jactura propriae
dominii
sui verus doininator
amilierel,
poteiiiiani
luam,

serpentis

libertaiis

persuasione

seductus,

illiciii

et addiclione

a suo
perpetuae sirviiuiis
empwre. Quod eiiain inter Adam ai.|ue
manifesiissime
videmus impletum.
IMe

i-erpcniein
eiiim a serpeuie

b, quainvis
lefugam
quoque eiiipiorem
atqne rebelleui, lainen jugo reprimit servituiis ; sed
arbiirii
creaturis
quia qui omnibiis ralionabilibus
eos qui se cmiira fas
Creator indtilserat,
libertalem

cia- arboris

edacis

con-eqiaiur

suae esu imerdipretium liberiatis

liberiate
capi.ns, a nalurali
disces-it,

illi>|uc inaluit srmelipsuin

perpelua deilere scrvilule,
a i|uo velili poin: lclbaiepretiutn
ftieratasseculus:
qua
u> n imiiieritonmneiii
deincepsconililioneconstiictus,

qui ipsiiiu

vendiderant,
transgressione
concupisceniiari
nou derevocare
liberlaicm
invitos ad ingeiiiifim
ab illo justitia? et pieialis
bnit. Abborret
siquideni
auciore

quidquid
est. M-lnm enim

bouiiali

comrarium
aequilalique
si coticessae libeitatis bcne-

suac progeniem
po.-teritatis
fuerat
perpeiuo eidem, cujns
effcctus est servus, subdidit
si liberuin
fainnlaUi. Quid eniin
flciuni
revocasset; iujuslum
aliud servile conjugium potest procreare quam ser- B potenlia sua opprimens atque caplivans,
ALAROl

GAZiEI

boniinem
c libertatis

COMMENTARIUS.

Pfculium Dei dicit hominem

ad imaginem Dei
opere metalli in metattttm damnantnr. Refugum lnmen
et velut peculiari
de t|iio snpra. Porro
habet seruio ille D. Angusiini,
condilnin,
ejus s<>r!i ei llie-auro
desiinaiuin
ac rseiv.iluiii.
Porro
illustraiit
liunc
quod is velnli coneniplorem ligurate flixildialinlum,
locum S. Thmnas (m part. q. 48 arl. 4) argtiniento
ciini honiiiie inierit,
Iracuiui
qneindam emplionis
a se proposito.
ut iiiiclligaiur
ejuMiuo solutione,
dum, oblitio ciho vetiio, quasi prdio, salulein ejtis
mercalus esl, cuinque in suain poiestaleiu ae doiniqualenus lnimo p>r peccatum diabolo sii tradiius et
non
tinde vemiiiulalus
hoino dicitur,
iiiiim retlcgii;
venumdatus, et per Christi passionem
qtiiidaniuiodo
a d aboli jtire cl dmninio redemptus ac liber.itus.
al> alio, sed a teipso; et nou alit qiiam diabolo, vefrautiuleolo.
lul emptori,
sed inlidoei
Nullus, intpiit, etnit vel redintil quod suum esse non
r
lla Ciiyt-hius ex mss quibus ndincdiiiii fi'iis est.
desiit; sed Itominet ntimquam desierunl esse Dei, secund.im illud Ps. xxiu : Domini est lerra, cl plenitudo
Augustiniis in sermmie illo ita habei : Libertaih acvrro :
ejus, orbis terrarum, et universi qui linbilc.nl in eo.
cepim priv.legium exsequi iio/isii)i.ssei'.Ci:ici>ii;iis
Liberiatis
Eigo videiur quodCltrhtus non redemeril nos sua pasnccepim pmlificium
exseqni iion sivisset.
: Pontifisione. Itcspoiiiiel
: Ad hoc dicfndum quod homo diciQua occasione baec de pomificio aiinolavit
tur esse Dei dupticiur : uno modo in quanlum subjicicium pro p"iesiaU (requens esl in Conslitutionibut
Fide Calurpoieslali
ejus; el hoc modo tmmquatn desiil liomo
priucipum, uti c. Theodosiuno l. xv, til. de
Dei ctse, secundum illud 0rni.iv:
Doiuinnittr E.rcelstis
tholica c. 5. Kcqnehis penkus poslhac oU neudarum
in regno liominum. el cuicumque voluerit, dabil illud.
Ecclesinrum pomificium facullaemqnc
permitii, eic,
Alio modo per umonem charita<is ad eum, secundum r et eodem lib. tit. de llm elicis cap. 13: Omnes igitur qui
vcl ponlificittm
vel miiii lcriuin
hnrum profcssionum
quod diciiur Roni. VIII : Si quis spiriium Chrhli non
Grilius lili. i cup. 15 : Sunl enim non
vind-cuintu.
habel, hic tton esl ejus. Primo ergo modo ntimqunm
homo desiuesse Dei. Secundovero modo desiit esseDei
pauci qui ctim semenliiim suam una in parle defixcper pecculum, el ideo in quanium fitii apeccnlo liberariut, el re semei slatuta delibt-raluijve nb eo citjus neesset, nequaquniu ptilavetvs, Christo pusso salhfaciente. diiitur per passionem
golium id poHtificiumqne
thntti
este redemplus. Quod si uberiiis ohjicias inifa
rinl conira diaum
ejus esse fncieiidiim. Apntt Arnodiabolus
bium eiam /jo.n conlru Genlfsin V.C. sic leyitur : Ut
opu- inisse reileinplioiie,
qiiandoquidcm
hominein f amle seduxerat, ideoque mjoste poss.iieenim dii ceni cerias apnd rot liobe.nl iulelas, Ucentias,
b it, a i|U iiroiude homo non pretio reiiinieiidus,
sed
potestaies, neque eorum al> ahquo id qnod ejtts non sit
vi eripiendut rrat, ctim uemiiii
sua Iraus dolusve
iia unius pouiificium
potestalis ac licenlim postulans,
Chnsti est dare auimis saluiem, et spinlnm pi-riieluila
dcbeat, re..potidel S.Thnmas quoilqitampalrocinaii
vis diabolm, quanium in ipso eral, injusle hominem
tis apponere. El alter Arnobius in exposilione Psaiim
tua f.aude decepiutn tub servimte tenerel, justum taLX'111, ad illos qni sedebant in porla : ln porlis ergo,
el corrimen erat hoc honiinem pati, Den peimttteule quanlittn
jtidicatidi
inquit, hi accipiunt poulificium
ad culpam, tl vrdinanle quunlum ai pmnam; et ideo
piendi. Sic eiium de S. Petro cutui Eccleria : Detts
ex parte Dei jusiiiiu
exigebal ul homo rednneretur,
qui bealo Petro aposlolo tuo collulis clavibus regni
non aulem ex purte diaboti ln eaindcm setiicnliain
cmleslis aiiimas ligandi
alque sulvcndi poi.tiflcium
D. Beriiardus
adversus Peirum Abnil.irdum
eic. Ilis Ciacturi noiis atldere libet ei qu;e
iradidisii,
disiuit3ns (Episl. 190) : Distanl, \u<\i\\\,diuboliim
non sosequu!i!iii'exfiaroi]i..(7')
Mr/j/rof.9apri/.)e>.cerpia:
D
lum pcteslatem, sed el jutlatn hubuhse in homines; ul
dictum esl jus ac factiltat quwdam uliPoiiiijiciwu
ticoiisequenLr et hoc vidcant, venisse utiqtte in curne
qnid agendi. Hanc elenitii proprium esse ejus vrcis
Dei Filium, propter bbcrandos homines. Cmterttm esi
scriptionttm
anliquarum
contpluribus
giiificaiioneui,
ut lib. i de Ccnis
moiiumeiitis
justam dicimtts dtaboli potestutem, nun tamen el vofacile demonslralur;
lunlalem. Unde non diabolus, qui inva ii; non homo,
tnaiernis Cod. Theodos., ubi leguntur hac vcrba :
ut [ruendi
Sini in paremum poiesiate acdotninio,
qui meruil; scdjustus Dominut, qui exposuit. Nou enim
a poiestale, sed a voluntale justus itijuslusve quis dicihabeanl, alienandi eh licenlia deuegelur.
ponlificiitm
tur. Hoc etqo diaboli quodaam in hominem jus, etti
Sic etiu tib. i, c. Qttm res export. non dcb., secuudttm
nonjure acquisitum, ted neqidter usurvatttm, juste taanliquam leciioitem legit Ctvlius llhodig. lib. vi : Ad
tnen permittum. Sic ttaque homo juste cuptivus lenebarbaricum transferendi vini, olei et liquamitiis nullum
Gelusius pitpn ad e;<ibatur, w lamen nec in homine nec in diabolo illa esset
quhquam htbeat ponlificium.
jusiitia, ted in Deo. H;ec Beruardiis.
scopus tiardanim : Satis, inquit, cunslal Aciilium nulh Scilicct tliahxliiui.
senleniiam sedi aposlolum,
tuni hubiiisse ponlificium,
liefugain dhit pro transfuga
seu aposlaia. ut ei Tetlulliauus
sine ejus noliune. solvendi. Complttra alia tuca lum ex
stcpe (Terlul. I. leln
in Marcion. ad c. 10), et Prudeniiuj
ut "' epislolis Symmaclti, lum etiam ex aliis diversisque imtttpl STE.J>KV.,
Ulpianus L. Aut Dominum, de Pcenis: Quique refuga ex
peratorum rescriplis coUigil Jurelus in not. ad epitt.

1267

JOANNIS

CASSIANI

assequi hOn sivisset,

acceptae privilegium
saluiem in futura ttinc ssecula reservavit, ut
orJine compleretur staiuii temporis pleniiudo.
tebat enim ejus sobolem tamdiu sub habita

COLLATIONKS.

cujus, A rimt
recto

1268

faciem ejus d vobit

he exaudiret

(Itsim LIX).

CAPUT XIII.
Expositio illius : Scio autem qund non habitat in me,
hoc esl, in barne mea bonum.
Quia ergo caruales nos fecil, ei spinis ac iribulis
condemiiavit
illa Dei prima uialediciio,
nosque iia

Oporcondi-

tione durare, quousque eamdera originatibus viucuin anliquum

libertaiis statum prioris
1W liberatam
Domini gratia pretio sui sanguinis reformaret, quam
pietatis insliociii potuit eiiam tunc salvare, sed nosanctioneih
luu, quia eum decreli a sui irrumpere

iniqiio P.iter hos:er veniitudedii commercio, nt boniim quod voluiniis agpre nequearous, dnm ilivulsi a
memoria suinmi bri; ea quae fragiliiaiis
hiinianae

a.'tpiitas ooii sinebai. Vis nosse causam vendilionis

tuum per I-aiam
linii? Audi ipsuni Redemptorem
: Quh cstisli
propbeiam aperlissime proclimaiitem
liber repudii matris vestrm quo dimisi eam ? Aul qnis

suiit,

dum puritalis amore

cOgitare eompellimur;
[natura] flagrantes, ihcentivis iiaiuralibus,
qna; penitus ignorare velimus, eiiam inviii pierumque ei>mb Seimus
pungimur,
quia non habitdt in carne nosira
bonum (Rom. vn), id est, hujus quam diximus tlieoesl cr dilor meus cui vendidi vos ? Ecce enim in iniriae aiiue purilalis pe;rpetua jugisque tranquiiliias.
quitaiibus vestris venditi eslis, el in sceleribus vestris
dimisi malrem vestram (Isaim L). Vis eliam evidenter B Sed facium est in nobis istud pessiiiium ac lutiubre
ut cum meuie legi Dei servire velimtis,
divortitnn,
agnoscere cur tejngo serviiutis addictum redimere
numquam scilicel volenies a clarilale divina dimopotenliae suae viriute noluerit? Aiidi quid ad supevere conspectum, lamen carnalibus lenebris ciiciimriora, qiiibus eisdem famulis peccatorum causain
voluntariae vendilionis exprobral,
fusi, quadam lege pcicaii ab eo quod bniium rsse
adjecerit : Numnovimns, cogamilr avelli, scilicet ad curas cogiialioquid abbreviata et parvula fucta est manut mea, ut
noii possim redimere, aut non est in me virtttt ad liberandum (tbid.)1 Sed quid huic potentissima? misericordiae ejus semper obstiierit, idem prophela demonstral : Ecce, inquil, non esl abbreviala mantit

hesque terrehas, ab illa mentis celsiimline decidentes, ad quas nos lex peccaii, id est, illa senteutia Dei
non imineriio cmideirinavit,
quam primus peccalor
evcepit, et inde esl qUod beatus Apos:olus, cum
se vel omnes sanapertissime faieatur inevitabili
ctos peccaii hujus necessiiate cOnstringi, lamen ne-

Domini ut salvare nequeal, neque aggravala esl auris

ejus ul non exaudiat, sed iniqnitatet vesirm diviserunt
iitter vos et Deum vestrum, et pecCata vestra abscondeALARDl

G\ZJE,\

minem

eorum

Ob hic

esse damnandum

audenter

COMMENTARIUS.

(
Symmachi 27, tib. Vli. Con<j"tit( ergo his omnibus, ul G
po uifex a posse facere, el pon!ificiiim ab agendi facullatejus ipsum sil appellaium. Transitt mitem ciiin
proprieiaie tui sensiis utrumqne nomen in usum Chrislianm religiohis, ul ephcopi sinl dicti ponlifices, jusque ipsum divinilus concessitm powificiumappetlelur,
* lliiu- nempe decreli quo Deus ab aeterno siaiuerat hosirnem liberare per viam jostiiite et satisfamisericordbe,:
piionis.nonperviainsoliuspoieriiiBaiil
inlell Kiiiitur illae senlioc eni.ni decreio suppo-ilo
ientiae Seripiur.e : Oportebal Chrhlum pati, et ila intrare in gloriam suam (Luc. xxiv). Nisi grannm frumenti cadens in lerram mortuum fuerit, ipsmn solum
manei (Jodn. xu). Si non polest hic calix transire, niii
bibam illum, fial volunlas tua (Matih. n). Kt Pelrus
apostolus aii (Act. ll), Chrhtum definito consilio et
prmscieniia Dei traditum, eic. At secluso hoc decnto,
qua potentia Deus bomiiiein creavii justum et liberum, eader>'.vel solo mox nutu lapsum et deformatum in integrum
restiiuere
pnterat, diabnlo ejus ,^.
u
hoste prpcul depnlso ; et cum stipremtis essetDomisuperioris legibus tenereiur astrinus, ntiliiusqiie
ctus, poterat, praelernlissa jusiiliae severitaie, soliuS
misericord te suae coiisilium amplecii :in iis praesertim peccalis aholendis, quae in ipsitis eranl commissa
majesialem : quippe lioc quisque in sua poti-state
ipsum
hahei, utea peccata remiliat, quae propriein
designata siini; qtta de re vide S. Tnomam (part. m
q. i6, art. 6). Vcrum fixo illo decreio. quo jti-tiliae
volebat esse salistactum, alterum erat nei esse, ut
vel hotii reus tlamnaretur,
velaequivaleiispretiunij
et quemadaut poena pro eo liberando solvereiur;
modoiii ait D. Amhrosius (lib. iv in Luc. c. II), qaia
non queunt dlvina decreia sohi, persona magis quam
sententia mutarelur. Hujus ergu decreli divini sanitionem "trrumpere mqnitqs non sinebal, id est, decrelum jnsiiiiiB de poen" ob peccatum sobeunda solvi
non poterat; sedpotuerat
Deus decretura facere.

n>;n secimiluin jusliiiam,

sed secundiim misericordiam Ne pie tamen sPlins jiisiitia raiionem li buit
in opere redeuipiionis hiinian.r; sed titraiiique paei jusiiiiam
mirabiliter
riter,
jet misericordiaiii
conciliavit
: jusiiiiam
jiiidem, eo qnod peceatum
non reliquil inipitniltim;
ex eo qnod
niisericoriiiatn,
in seipjudex ijise peccuti poeoam a reo transiiilit
et
suni, sicque pulcberrimo
congressu mhericoriiia
verilas, ut scriptum est, obviaverunl sibi; jtistilia et
par. o cuiatm sunt (Psalm. LXXXIV). Poe4in enini inflixit per jusiiiiam^ sed personaiu mulavit per misericordiam. Justiiia dikit: Ego siipplicium pro peccato
requiro; misericordia dixit : Ego pmnam non obnuo,
ted muto personam, ei pmnam tn nte suscipio. Ita faciumest, ui in opere redernpilonis et leconc.iliationis liumanae inisericordia el veriias, sive (quod idem
est) justiiia rt pax^ quae contrarise piinio aspeclu videri iiossunt, cum una ignoscat, aliera ptmiai, tnirabiliter conciliaiae coiiCurrerint,
sibique quodantmndo
et velut mumis sese ovculis saluiarint.
obviarint,
Qua de re pulcherrioie disserit D. Bernardus serm.
1 de Annuniiaiione.
yide locum.
b Scio, itiqnit Aposiolus, quia non habitat in me,
hocest, in carne mea\bonum (Rom. vn). Ulii carnem
acrepit, non pro altera parte hoiniuis, quam corpus
vel carnem di err. solemtis, quaeque ah anima disiinguiliir, sed aecipii cariiem pro anima carn.ili, sive
pro toto homine, qua{lenus catnalis esl, id esi, quateous ab Adamo prooagaius et peccati cont.gio
aspersus; et e-t similis senlenli cum illa Getie^eos :
Sensus et cogitalio cordis humani ad malutn prona
sunt (Genes. vm).
c Peccatuiii bic accipit pro fomite peccati, id est,
vel, U snperius dixit, pro b-ge pecconcupiscenlia,
cali vel ittcentivis liaturalibiis,
qnibus a conteioplatione ad curas et cogitationes terreuas absuahiiuur
invili.
;

COLLATIO

I2C9

"- DE

XXIH.

VfeLtfe

BONUM

dieens -. Nihii
etit A. veritalis
ergo ntinc dnninatiunis
enuntiat}
his qtii tunt in Chrislo Jesu. Lex tnim bilm ih Cftnstb
aiiiiqua
meinbris
Jesu liberavit me a iegc peccati et mortis (Roi. vi):

tf

AGERE

a cariialibiis
ailbuC

MAI.UM.
se vitiis

1270
aiisiihere

coiisiietudiiie

cupientes,
natnrali
lege in

veliit

suis violcnlissime

domihanie,

ad iholiiaru

omnes sanctos suos

id est, quotidiana
gratia Chri-ti
ab hac lege peccati el mortis (iu quam jugiter vel 11Ocuin
rcmissinnem
lenles Cogunttir
deincurrere),

passionum

snoriima
Domino*
ab-olvit.
Vibitoium
precaiitur,
delis > erg>i non ex persona peecaiorinn,
sed ex illoruui qni vere sancii
aique perfecii sunl, lianc beac iVon crtim
tum Aposinluni
senteniiain,
prompsisge
qttt,d volo bonum hoc fncio, se.l quod odl tilalum hoc

animae iiecilum

stmliis eruditae,
>eti
plenis viriiilmn
adbuc ruiiis ac ieuerac
casiiiatis,
(ut iia ilixeiim)
ad vitia,
eos aiiiiqua
ac morli
captivos
rapit
lege
domiuautis
non sisnlijicieus,
addicit,
jugo peccili

vn). Kt, Video aliam legem in membris

ago (liom.
menth
meis repugnantem
mete , et cnpiivuni
legi
me ducentem in lege peccaii, qum esl in meiUbtis nieit

potius

Hbid.).
CAPIT

XIV.

Objectio quod ncqne infidelibus,

neqtte sancth, conipetere vtdeaiur Mud Apostoli : Non enim quod voib,
facio boitum.
Germanus:
bus impiicaniiir,
cjus

profecere

posse personis,
bere ceusemus

criminicapitalibus
vel ilh>riiin
neque Apostoli
qui ad
hoc dicinviis
mensnrain,
cong'iiere

Neqiieeorum

qtii

Sed de his proprie

qui post Dei gratiam

boc

inielligi

de-

agnitionemque
ALARDi

GAZiEl

concupiscenliam

delin>|ueiidi,
acrrequeutia
huinaiia:
iufirmiialis
quae inembris

iiiseria

nens eos bonum

ptHiaiis
quod ililiymil
quod cx-ecraiiliirexercere

iiialuin

Usus cnim

peitraliiiiitur.
velullex
cfficiiiir

CAPUT

naturalis,
, affeciu

sed

adipisci,

coiiipelleiis.

XV.

Responsio ad objeclionem
propositam.
Tlieonas
vestra
: Non paruiii
proficit
<<pinio. Sijani coepistis in illog qtiidem eliam vos ipsi asiruere
sunt boc penirniB persona qui otmiiiio
p-ccatores
tusslare

non

nalibus

ahstinere

Quosquoniam
consequens
paulatim
caiorum
fuerint

posse,

illis

anlem

cooiendunt

qui se a vitiis carconvenire.

proprie

a peccaiornin
jaiiinuinerosegtegastis,
esl ut etiani
(iilelitin)
atque sanctoiuiii

eoeiibus
istos

inseralis.

diciiis

post gratiam

Quae enini

posse
baptismalis

comniitlere,

genera

pec-

quibus

involuli,rursuui

si
per

COMMENTARIUS.

* Ita rmendatnm
:
a Ciaconip,
eiim aniea Ifgereiur
suum illis
tis Verbis conieslatum
fitisse senserttni.
Cnm remissionem debitorum
snorum a Domitio precaH.TC Aiigosiiiius;
qiiibus nilnl ail hnjus loci ei i>l>us
tur absotvi (Vide
1'orro
ct disputaiii
cullat.
nis elucidalioiieui
cap. 10 sttfc finem notal.).
apiius ei conafferri poluii.
extendihueusque sernio illeD.
Aiigiisiino
ascriptus
grtieutiiis
c Audieodns
bie rursum D Aiigustiiiiis
(De Verb.
tur, oiiauior eapila jam decursa complexiis.
* Utod ergo suppmiii
senleiila
ii<U
qin sic formari
syllngisiniiiii,
Apost, serm. 5), cuni in fiac Apoxioli
t-
est Aposiolum
Sic ip-e in
Hacienus
rollaiionis
veiselur.
di-co|itaiio
probalum
polest:
loqni in
lnijus
conA| osloli : Modo qtiando fervel morlis
persona sti.i et sui similinm;
atqui lale- non suut
per-ona
cx purte
sen iioinine
et impii;
eryo non
ienlio, non quod volo, aqo, cx pn> te spiritatis.
percaiores
iojusii
ex persoua peccatorum
-ed
tarnalis.
Ex parte nieliori
(ut volebal
Gcrniaiius),
spiri alis, ex parie hiferiuri
ex persmia
isla locuitis
csi Aposlolus.
carnalis.
Adliuc ciufligo,
nondum vici; mngnum tnihi
jusiorum
sibi magis placuisse
docet D. AtiQuam senteniiam
volo, ugo; sed quod odi, ilesi, nvn vinci. Nonqttod
lib. adversus
Juiianum
lud fticio. Quid [acis? Concup':sco : elsi concupiscengiislintis
cap. 11, qtiainvis
ut superiiis
meas noii
diciuni
esl:
tim non consenlto, etsi posl concupisceiiiias
prius abter 'ensissei,
Quod
ubi dicil : t-cio qtiod
verba apostolica,
ea. lamen adhnc concupiaco, et uliqne eliam in ipsft
atttem, inquit,
non hnbilal
in me, hoc est, in carne mea bunttm;
elparle egn sum. Non eitim ego ulius in mente, e( ahut
cmiera usque ad illud,
ubi ait : Miser ego boino, quis
in carne. Sed quid igitnr ipseego? Qwaego ;H meme,
tne liberabil
de corpore morlis hujtis? me afjirmas ulistd ex
ego in carne. Non enim dum nan.rm coinrario?,
ter inlelligere
quam lolum ipsum capui debel inlelligi,
utraqne uniis Itomo, quia unus Deus a quo fuclus est
nesciens mihi pluriiiuin
tribuh.
Non enim ego soltts
liomo. Igitur ipse egoniente serviolegi
D,i, carne aulem
aut prinms sic istttm locum inlellexi,
limconsentio legi peccaii, sed lanien
qtio everlitur
leq: peccali:nte.nlenou
resis ve^ira , quenmdmodum
vere inlellig-ndus
est :
nollem esset in niembris meis lex ulla peccali Quia ergo
tnmen esl,ttoii quod volo ago. quiaconcvpisco
noltrm.el
aliterinlellexernm;
quod mea qttmimnioreroegopritts
dutn illius temporis etitim scripla leslanlur.
Non mihi
et nolo; non quod v.olo ago, sed quod odt,illud
jacio.
euim videbatur
de seipio dicere potuisse :
Apostolus
Qnid odi?Concuptscere.Odiconcupiscere,etlameutigo
aiiletn
carualh
cum
essel
<(
sum,
qtiod X) iltud cartte, non mente. Quod odi, illud facio. Si auiem
Ego
spirilalis,
sub lcge pcccali,
qnod nolo , illud facio, canseiilio legi, quia bona esi.
capiivus duccrelur
quw in mcmbris
el intelligentioribus
Contentires legi, si quod velles faceres : ti fucis qttod
ejtts erat, Scd posiea nielioribus
ut viest. veiilali,
ItX odil, quomodo conseitlis legi? Protsus si qttod nolo,
cessi, vel polius ipsi, quod falendum
derem in illis Apostoli rocibus gemilnm esse s.anctorum
itoc facio consenlio legi, quoniam bona esl. Qttomodn 7
contra carnales conc: pisctntias
diniicaniium.
Qui cutri
Qwd volo ego? Noii
Quid jubel lcx ? Non concupiseet.
menie sinl spiriiules,
adhuc taiuen islo corruplibilt
Volendo quod vult LSc, consentio legi,
concttphcere.
animam , recle inlelliguntur
Non concuphces,
el
corpore, qttod ayyrarat
(juouiam boaa esl. Si diceret lx:
esse carnales : qtti erunt el corpore spiritales,
non consemircm
quattdo
legi, et om<ego vellem concnpiscere,
seminaiutn
fueril corpus animale,
el resurget corpu
diversus exislereilt.
nino ab illu votuniatis
perversilate
ilta
Et
modo? Quid dici^, olex?
iVon cuncuphces.
spritale
(I Cor xv); el recle odltuc iitteliigitntnr
Qitid
el ila nolo qiod non vis : ideo
parte captnisab
l-ge peccati, qum desideriorum
qitibus
ego nulo concnpi&cere;
non consemiunl
moibus
Hi,c
legem
svbjacerel.
factnm est
quia quad nun vis nolo. Nun implel
fonsentio,
ut sic irta imeliigerem,
inlellexil
Ililaquemadmodum
mea, sed legem taudgi voluntas mea. Hucusinftrmias
Ambrostus et cmieri Ecciesim sancii
et acuie D. Aiigustinus,
in pcrsooa
riut, Gregorius,
que rlegauier
conira
carais
noiiqne doctores,q>ii el tpsum Apustolam adcersus carAposioli,
ejusqne siiniliuni
jiislorum
tt"h"! concuphcenlias,
est.
motus in bac vita confligenliuin,
utdicium
qnns habere nolebal, el lamen
liuoeoat t strenue conflixhse;
eum denique conflictum

71

JOANNIS

CASSIANl

quotidianam Christi gratiam liberentur? Aut de quo A

mortis corpore Apostolus dixisse credendus est,
Quis me tiberabit de corpore mortis hujus ? Gratia Dei
per Jesiuii Christum Dominnm noslrum (Rom. vn ) ?
Noiiiiemanifestiini

COLLATIONES.

1271

pietaiem ; sed haec omnia et summo illi bono

paria esse non possunt, et perfici non dicam ab apostolis, sed etiam a mpdiocribus possunt;
a quibus
impleta non fuerint, aut aelerno supp icio pnniuntur,
atil grandi, ut supra dictum esi, labore pcenitentiae,
non quolidiana Christi graiia liherantur.
Superest
igitur ut banc Apnsioli sentenliam soli sanciorum

tiam,

est, sicut vos quoque ipsos veritas

compulit coufiieri, non de illis capiialium crimiuum
membris, per quic stipendiiim aeieruae morlis acquiritur, id est, homicidii,
foruicaiionis,
ailiiferiornm,
personae recte faieamur apiari, qui in hanc qu^m
furiorum
ebrieiatis,
atque rapinarum ; sed de illo
praediximus incurrenies
quotidie peccali. non cripratdiclo, cui gralia Christi qiiolidiana succurrit,
roiiium, legem, de slatu saluiis suae certi, non praecorpore memorari ? Quisquis enim posl baptismuin
cipitantnr in facinus, sed, ut saepe dicium est, de
et sciemiam Dei, iu ilbul mortis * corpus irruerit,
contemplatione divinajad miseriam cogiiaiionum desciatse nonq lotidiana gratiaDei, idest, faciliremisvoluti corporalium,
bono
yerae illius beatiludinis
sione. qnam moineniW singulisexoratus
Dominusnoplerumque fraudantur, Si enim se in hanc meinbroSler erroribus nosiris douareconsuevit,
rum suorum legem qiioiidianis senlirent sceleiibus
sed autdiuturna afflictionepceiiiitidinis
c poenalidolorepurgauB illigari, nnn ulijtie
de feliciiatis
amis-ione, sed de
dum, aui cerie pro h s in futuruin aeterni ignis suppliinnocenlia
nec diceret
causareniur;
Apostolus
ciis atidicendiim, ita eodem Apostolo pronuntiante :
Paulus, Infelix ego hdmo, sed impurus aut scelestus
Nolite falli, neque fornicarii, neque idoiis servienles,
ego bomo ; nec de corpore morlis hnjus, hoc esi de
condilione mortali, sed a flagiu-s atque criminibus
neque adulteri, neque rnolles, neque masculorum concubilores, neque fures, neque aeari, neque ebriosi, neque maledici, neque rapgces, regnum Dei possidebunt
(I Cor. vi). Aut quae est ista lex militans in membris
nostris quae repngnal legi menlis nostrae, cumquenos
resistentes

atque capiivos iu legem peccati ac mortis

abduxerit, eique nos fecerit carne servire, nihilottiiniis mente legi Dei servire permitlil ? Nec enim
bic pulo legem peccati flagilia de-ignare, aut hoc de
liis supra dictis inielligi
posse criminibus,
quae si
quis facit, legi Dei mtnte non servit, a qua necesse

carnis bujus vellet absnlvi. Sed quia se pro condilione fragililaiis humanaesenserat captivatum, id est,
abductum ad soHicitudinescurasqtie
carnales quae lev
peccati et morlis operatur, ingemiscens super hac,
quam invilus incurrerat, lcge peccati, confeslim recurrit ad Christum,
el praesentissimu graliae ejus
redemptione salvaiur. Quod ergo lex illa peccaii, qu.c
morlaspinas ac tribulos cngiiaiioiium
curaruinque
liuin naturaliter
gignil, etiam in Apostolici pectoris

sollicitudinis
ista lex gratbe mux
germinarit,
est eum animo aule discedere, quam aliquid eorum C
G avellit. Lex enim, iuquit, spiritus vitm m ChristoJesu
carne commiltat.
liberavil me a lege peccnti et morlis (Rom. vin).
Quid est enira servire legi peccali,
nisi ea quse a peccato imperanlur,
CAPUT XVI.
implere? Quod
Quid sil corpus peccali el morlit.
ergo peccati genus est, quo cum se laula sanctilas
Hoc ergo inevilabile
in quod
atque perfectio .sentiat captivari, gratia tamen Chricorpus est mortis,
Eli noii ambigat liberandum,
dicens : lnfelix
perfecli quique, qui gustaverunt
ego
quam suavis est
homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus ? graDominus, quoiidie revoluli, sentinnt cum propheta
tia Dei per Jesum Chrhtum Dominum nostrum (Rom.
vii)?Quani, inquam, legem membris nostris inesse flrtnabiiis quae abstrahat nos a lege Dei, et capiivans
lege peccati, infelices nos potius faciat quam nocen-

lerra

qtiem malum sibi et amarum sil discedere a Dotnino

Deo suo (Jerem. n). Hoc est corpus mortis quod a
coelesti eos inltiitu
relraliens
ad lerrena deducit;
quod psallentes eos alque in oratione prostratos,

tes, ut non selernis suppliciis addicamur, sed quasi

de interrupio
beaiiludinis
et
gaudio suspiremus,
auxiliatnrem
qui nos ad id relrahat inquirenles, cum

vel humanas elfigies, yel sermones, vel negolia, ve!

actus facit superfluos retractare.
Hoe est corpus
moriis, quod semulanles angelicam sanciitatem,
et
Aposlolo proclamemus,
Infetix
ego homo, quis me: volentes Domino jugiter
itihnerere,
perfectionem
liberabit de corpore morlis hujus? Abduci namque ca- D tamen hujus boni, quiji mortis corpus obsislil, invenire non possunt, set) faciunt malum quod nolunt,
ptivuni in legein peccali, quid est aliud quam in effectu peccaii alqueoperc permanere?Autquod
id est, traducuntur menle eiiam ad illa qum ad proaliud
feclum virtuium perfectionemque non pertinent. Deprincipale dabiiur boniini, quod sancli cxplerc non
ui supra i
possint, nisi id ad cujus comparaiionem,
nique, ut hoc de sanciis atque perfeclis sibii|iie simidiximus, universa nec bona snnl ? b Et quidem novilibus se dixisse beatus Apostolus evidemer exprinius multa esse in hoc mundo bona, prtecipueque i
meret, digito quodammodo
semeiipsum tactuque
pudicitiam,

coniiiieiitiain,

misericordiam,

temperan-

designans,

contiuuo

imert:

Itaque

ego ipse (Rom.

ALARDI GAZJEI COMMENTAUIUS.

Cornus mortis hic intelligit siaium peccaii. qui
peccandi seu fomite peccati, ut saepius
pronitate
muliis capitalioiii rriminiim
veluti niembris conslat,
ii cap. I). qtii etiam justis
dictum est (Videcolldt.
ut ex anlecedeiitibus l.quet. De quo corpore inoriis
inesi, eisque negotimh facessti; unde ab eo liherari
ttocet Aposloltiiii n>n esse lociiliim, cum ail: Infcitx
llaqtie duplex corpus, mortis et peccati,
expemnt.
in hoc et srquenii cap. dislinguit.
tgf homo ; quh me liberabil de corpore mortis liitjut
^ Idem stipra cap. 2.
(Rom. vn) ? sed de lege peccati et mortis,
id est,

 DE

XXIII.

COLLATIO

75

VELLE

id esl, quihaec
latebras
conscienliae

meae, non alterius,

pronunlio,
\
pando. IIoc sane locutionis
gc-

nere f nniliariier

Aposiolus

vn),

uii

solei,

si quaiulo vull
Ego ipse Paulits

se specialiter
sicut ibi:
designare,
el modesiiam
obsecro vos per mansueludinem
(II Cor. x); el rursttm : Nisi quod cgoipsenon

Clirisli

gravavi
vos (Ibid.
et ilerum,
Scd eslo, ego ipse non
xn);
el alibi : Ego ipse Putiliis
dico
gravavi vos (Ibid.);
Christus vobh nihil proderil
vobis, ti circnmcidamini,
enim ego ipse
(Galal. v). Lt ad Romanos,
Oplabam
an.thema
esse a Christo pro fralribus
meis (Rom. ix).
non absurde
etiam
Poiesi auten
sic accipi, ui excum

Chri-ti,
credilis

tinne

c.um mente

Chrisltis,

Irgi peccati servire

cooditi niis litiman:e

ad terrena
ineiilis

ilevolvor

nulio

severem,
evadere
gratiam

legi Dei, carne

hoc est. disien-

nie fueor,
iuterdiim

prolahiiur,

de

tamen

inotlo

liiimiliuin

AGERE

MALUM.

1874

cum tervo luo, quia nonjtislificabitur in conspeclu luo omnis vivens

(Psal.
CVLII). Et
b
illud:
castum habere cor, aut quis
Quis glortabitur

in judicium

habebil se mitndum esse a pcccalo (Prov. \\)1

fiduciam
: Non est justus c homo in teira. qtti faciat
Et ileruiii
bonum el non peccel (Eccles. vn).
Et iia iulirmam
ac mis<<rif<>rdia

honiiniim

impei Tectamque
josutiam
Dei seniper itidiguaiii
esse senseruul,
cojos
ignilo
ficam

et peccita
Deus
iniquiiaies
verbi sui carbonc
purgavit,

contenipialioiiemDei,
ei revflatioiiem
serapliim
stium, dicai : A Vm mihi,

hujtis

conlugero

sancti
quolidianis
suspiriis
hac snhsunlue
sune fragiliiaie
conipiincti,
penetralia

perscruiantur,

ad

se et peccatores

Et idcirco

et

semper

XVH.

omnes veraciter immundos

esse confessi sunl.

varieiates

percapiivi aiis

set, nisi

conseientkc
suppiiciler

omnes

pro

verain

coiiteiiiplatiinie
liiitti

ui unus cx lus,
misso de ahari
ill.im

post

tniri-

siiblimium

posiiiituiiiim
sacranienioruin

cosle-

perfeciionis
Dei mcruisset
soain

festai

poMuiionem

: El in medio

habito.

Sed ciianicum

salium

immtindiliam
sed etiam

ALARDI

Non
GAZ,EI

inifgram
agnoscere,

purii.item
cttjus in-

sihiante

populi

poltitta

nranspf
confllelur,

labia

habentis

ccatornmquasi
non iniquorum

ego
univerlan-

jusioruiii

plebem generali
supplicaEcce tu iratus es et nos
tione
diccns,
compleciitur
in ipsis fnimus scmper el salvabimur,
peccavimus,
e
pannut
facti sumus v.t imntttndus omnes not;lamquam
noslrm
universm jitstitim
menslruatm,
LXIV).
(Isaim

dum cngi- C Rogo qititl evideutitis

suae latebras ac
non uuam tantum ,
clamant:

et

rei>ente
incognitam
CIIIII euim ait, Vm mihi quia vir pollutus
Cfgnovit.
lubiis ego sum, de suorum
boc lahiorutn
. IIOII de
maniconfessum,
idquod sequiiur
populi polltitioue,

tum,

CAPUT

lationuin

reruni

Dei deaiderio

vim

nisi

ccelestibns

per qtiam
pcccati
me sentio
captivari,

singulis
circa legem

me posse seutio,
Salvatoris.

Quod sancli

serviam

et ad ruras

mean altitndo

legem ita momentis

Ul quamvis immobili

intres

ET

: Iiaque ego ipse

cniphasi
pronunliei
quia vir pottutus labiis cgo
id esl, quem noslis
esse apo-tolum
tabia habentis
vn),
sum, et in medio populi
pclluia
ego
a
habito (Isaim\i).
labiorum
suoquem tota suspicienlia
veucrainini,
quem
Qni, sicut arbitror,
siiinnium
nec lunc quidem
fortasse sensisesse, et in quo lo- B rnm imoiuiulit'am
alq >e pcrfcctntn

pre-sms
( Rom.

quitnr
lamen

BONUM,

propheta

complexus,

tiae
sed

potesi esse senlentia,

qua
universas
nostras
justitias

et circumspiciens

omnia

quae

COMMENTARIUS.

id est, revereniia
se tentiat deliqiiisse.
el ailniiralione;
ab eo dhtractum
Snspicieniio,
d
a verbo suspicio,
: Vm mihi, quia tacui;
Illum
qunil est sursuni
prnplieuu
aspicio.
lnlegra seiiientia
enim
lubiis ego sum, eic.
nos posnum
Quae verba D.
suspiciiiiiis,
quein
qnasi supra
quia vir pollulus
admiiamur.
: Itaias,
iluobos inoilis
expooil
aspiciemes
inquit,
Ilieioiiymtis
b
edilio
:
dicere
se
esse
ieslatttr
:
Mundnm
LXX
compunctum
Volgita
Quis polesl
Interprei.es,
jttxttt
esl cor meum,
dicens : 0 miser ego, qnoniam
compunclus sum ; non
purus sitm a peccalo (Prov.
xx)? Ubi
D. Hieronynius,
Feoh alia crimiaa, sed qnin tnbia hnberet immunda.
notandum,
inquit
qnod non uil :
lix conscientia qum lanlum
in sermone peccuvit, non
Quis polesl tnundum hubere cor, el purits esse a peccalo? sed, Quis polest dicere,
habenlis poiltda labia,
suo vilio,
sed societate populi
est
inquit : Mundum
cor meitin, purus sum a peccalo?
Ex quo ottmtdilur
Qitiasunt
qui, larcumquo loqui smpissime cogebalttr.
humanum modttm,
noxium esse vioere cttm peccaloribus.
gienie divina grtilia, possunt, juxta
Qtii enim langil
el cordis el operis habere uiundiliam.
ab ea (Eccles.
Sed quia in
Unde est illitd
xin).
piccm, inqiiinabilur
Dominicum
: Beaii mttndo corde, quoniam
Vm milii quia tacttt, plangil se proHebrmo legimus:
ipsi Deum
videbunt (Mutih.
Sav). Ei in psalmo : Quis ascendel in
pheia. qitia non fueril
dignus luudare Dominum
monlem Domini,
aut quh slabii
in loco sanelo ejus?
inlelbuolh ctim seraphim, quos angelicas fonilndines
lnnocens
manibus et mundo
corde (Psalm. xxnij.
Non
iiulem
ausns laudare
Si
Domiuum,
ligimus.
fuil
enim nemo mundum
hubel cor, tieque iillits pitrus est
quia cum peccutore poqma labia hubebat immunda,
a peccalo. consequens est profecto. ut nttf.us ascendat
: Quia taVel cerle ila iutelligetidum
pulo versabatur.
in monicm Domiui,
nvllus hoiiiiuum
Oziam
stet in loco sancto r, cui, ei tion audacler
impinm
regem curripui,
vero
constal mullos ascensuros in tnonlem
idco labia mea iinmunda
ejus. Quia
sunt, et laudes Dotnini cum
: Quure tu
Domini,
stalurosque in luco sanclo ejus; reslal ulique
angelis cautnre non audeo, ne mihi diculur
ttt sinl mulli tntiiido corde et, jttxla Iiumanm possibilienurriis justilins
u.etnn
mcas, et assitmh testamenlum
tatis modum, puri a peccalo ; nec lamen seipsum quislauper os tuum (Psalm. XLIX)? non esl enim putchra
dicidatio in ore peccatoris (Eccles.
Hocautem
quam mundum corde el immunem esse a peccalo ubsxv).
Stulta
esl namque proprim
mvs non quod lsamm lalem fuisse doceamus, sed quod
que temeritale pronuntial.
luudh ja.tanliit,
Lmerarium
de sua quemque innocentanlum
labits indiel immundis
ipse pro liumililute
tia vel juililtn
gloriari.
gnum se Dei luude fuleatur.
c Id
' ln hauc seiitenliam
faciai
vide quse supra nolavimus,
ut numest, qui sic semper
honum,
Nemo in liacterctin> juxta
qiiam peccei, vei, ul iufia exponit,
qiiniii hic Auctor ad siiiiin scnsiim traliil,
ra tam sancius, lam ddiget.s,
tam intenlus,
ad solns inipios el sceleratos
Juvel poluit
nieiilem
proplietx'
daeos referenda
esl (Cap. 4).
uniquam, vel poleril
inveniri;
qui vero illi ac sitifusil, ut diclum
tati bono itajugiter
vateut inhmrerex ut non auotidie

ItJANNlS CAtSkM

*275
Vel immnnda

judicantur,
quia nibil in A
sordidius
neqtife inipurius
ExDominicm
mensiruatae eas comparare

pbitiit reperire,
tnaluit?

panno

CAPUT

XIX.

i
precatiqnit
foTtnula ostendit
sine peccaio vivere.

neminem

vero in hac vila,

quamvis sanclum, immunem esse a <lebitis,peccaiorum,
eiiain n.agisicrium
nos docet Salvatoris,
suis perfeciae
qui discipulis
oratioiiis
forinulam Iradens, inter reliqua ilia sttliliMeminem

CAPUTxvin.
el sanctos sine peccaio

Eliam justos

Tt

vel tibrrenda

conversaiione

horninum

^OLLATIONES.

non etse.

spinosse obergo manifesiissimsp veritati

sicut paulo anie dixincumen opponilur,
jeclionis
stis : Si nemosine peccato, nullns est sanctus; et si
Frustra

nullus ergo salvabimr.

sanctus,
potest nodus bujns
prophetae leslimonio
absolvi. Ecce, inquit, tu iraiut es, et not

<Hoc enim

iiemo

quaestionis

peccavimut
nostri cordis
vel

LXIV), id est, cum elatione

IUO nos auxilio
adversatus
negligemia
(haim

mia sacratissimaque
sauctis perfectisque
libns convenire

m&ndataqoae,
sunt
tradita,

non

possimi,

Et dimitle

hoc

qiioiiiam non nisi

malis et iufidejussil inlerseri :
et nos dimillimut

nobh debitq nosira, sicut

debiioribus noilris (Maiih. vi). i> Si
ei^o vcra haec et
a sanctis proferuir
ofatio, sicut indubitautercredere

nos oportet. quis lam coniumaxel

praesumpior, latn
nos vorago absoibuit
in superbia diabolici furoris elatus poterit inveniri, qni
confestim
sine peccato se esse pronuutians,
non solum majoelemento, Ecce lu
siquis splendidWsimo solisdiceret
remse apostolis credai,
contexil
verum etiam ipsum quasi
obscurioccubuisti, el nos illico lenebrosa
las. Et tamen hic cum sanclus peccasse se dicat, et
ignnraiiliae aul vanilalis
ut sciarguat Salvatorem,
Jicet aut nescieril esse posse aliquos immunes a deiion solum peccasse, sed eiiam in ipsis semper perdocuerit eos qiios scierit oraiionis
bitis, aut frusira
mansisse peccaiis, non desperai pcuiius de salute,
istius remetlio non egere? Sed cutn
sed subjicii : In ipsis fuimus semper et talvabimur.
regis sui praedenudasli,
veltil
peccatoruiri;

Ecce lu iratus es el nos peccaHanccgo sentemiam,

vimut, illi Apostolicae coinparabo : lnfelix ego homo,
quh tne liberabil de corpore morlis hujtts (Rom. vn)?
ln ipsis fuimut
id quod prophela subjungit,
consequenlibus
Apostoli contemper el salvabimur,
Gratia Dei per Jesum Chritium Domigruii verbis,
Rursum

cepta servantes, oranes oninino sanc.ti qnotidie

dicant : Dimille nobis debita nostra ; si verum dif
unt,
vere nemo est immiuiis
a culpa ; si autem fallunt,
non carere peccato.
aeque verum est cos jnemiacii
Unde etiam ille sapienlissimus
Ecclesiastes uinver-

sos actus et bumana sludia tnenie perciirrens,

sina
ulla exceptione pronuntiat,
etiam illnd ejusdem prophenum nosirunu Simililer
Quia non est justus homo
in terra qui faciat bmnim el non peccel
labiis ego sum, et in
!ae : Vm milti, quia vir pollulut
(Eccle. vn);
medio populi polluta labia habenth ego habito (Isaim j>, id est, netno in bac lerra tam sanctus, lam diligens,
tain intentus, vel potiiit umquam vel poirrit
iuvesupra dictos sapere sermones, Jnfelix
vi), videtur
niri, qui vero illi ac sitigulari
bono iia jugiter valeat
ego homo, quis me iiberabit de corpore morth htijut?
sequitur in proplieta, Et ecce volavit ad
Itemquequod
me unus de seraphim, et in manu ejus carbunculus
sive calcttlus, quem forcipe luleral de allari, et leligit
os meum, el dixit: Ecce hoc ieiigi labia tua, et aufe-

inhaerere, utnonqiiotidieabeodislraeiussesenliaidelinquerc. Qui tamen ciim pronuntieturimmunis

et peccaluni luum mundabilur

iniquiias
iua,
lale est ut Pauli Videalur ore prolalum, qui
(Ibid.);
Dominum noait, Gratia Dei per Jesum Chrittum

Quod in ipso quoque orationis lempore peccatum

nari vix potsii.

reiur

strum.

Videiis

ergo

omnes

quemadmodiim

sancti

non tam ex persona populi quam exsua, et peccatores

et tamen nequaquam de sua
se veraciier fateanlur,
saiute

sed justilicationis
plenitudiuem,
despereot,
humanae consequi
fragilitatis
pro conditione

tjuam
se posse diffldunt,

de gratia

Domini

et miserationc

prtesuniunl.
ALARDI

GAZJEI

* Intellige
cnm rxceptiohe
videlicet
supradicla,
Chrisli fealvatoris et Deiparae Virginis,
quam sieuii
Patres excipiunl a gCnerabbus senteiniis Scripturae,
quae negant bomineui vivere sine peccato, ita et>am
dicenduiii esl abobligatione
reciianexcepiamruisse
verba in piopria persona ;
di illa DominicKoraiionis
sed ea recitasse pro toto lidelitim
ctietu, iu quo
roulii, immo, praeter illatri, ontnes erant peccaiores,
atqne hoc luisse sihgulare ejns privilegium.
Dominicae duo a PaEx illa peiitione praiioiiis
ecclesiastiea
huic loco
tribus collLunlur
dogmata
Primum
est oiiiues homines, quancoiiseutanea.

tumvU justos et sanctos, in hac vita non carere pec-

csse non posse, justus esse nihilominus

CAPUT XX.

a noxa

non negatur.
decli-

c jb
Quisquis iiaque
aw.[i6:pTnTov, id esl, impeccantiam naturae ascribilhnmanae,
noti inanibtis verbis, sed conscientiae snae lestimonio nobiscum ac probatione confligal, et tlinc demum se absque peccato
esse pronuntiet,
cum se ab hoc summo bono senserit non

avulsum

: iirimo

vero quisquis coilsiderans

d unam
] conscientiam suam, ut non dicam amplius,
j)
saltem synaxim sine lilla verbi, vel facti, vel cogitaCOMMENTARIUS.
dicere habeant Deo :
calis; cum omnCs qUotidie
Dimitie tiobis debila nbsira, Ita prseter cseteros Terttillianus
ei CypriShus lih. de Oratione. Secundum,
esse quaBtlam peccaia vequod ex prim-e aequiliir,
Pon laciant hoiTiiiiem iuiminialia, qu;e naiuru'tiia
cum Dei, eiciim gratia. charitate el justitia conislere
licet iinu sinl imnnipossint : a quibus projndejusti,
nou lvegaoitir,
ut in line
nes, justi esse nihiloiiiinus
hujtis capitis dicilur.
e
non impcccabililatem,
u|
impeci-aniiain
dixit,
Ciaconius Supra exposuit (Cap. 7).
d ld
est, convenium,
or.ationem, comniuiiionem,

ul alias noutum.

1277

COLLATIO

DE VELLE

XXlIl.

BONUM

ET AGERE

MALUM.

,278

tionis

se deprehenderit
et f;ud.-io qiiis fuerii mente
interpellatione
celebrasse, A test esse contentus;
Proinde quia his
absqtie peccaio se esse pronuntieu
lanto, se sordidiorem videns, magis humipurgatior,
omnibus oliosis ac superfluis rebus vnlucrem hulitaiis quam elationis
invenit
causas;
quantoque
mamc mentis exciirsum fatemur
carere non posse,
tanlo amplius
coutenderit,
pernicius ad sublimiora
sine peccatu nos non
per hoc uiique consequeuier
praevidet sibi superesse quo tendat. Denique ille apoess veraciier cnoiiiemtir.
Nam quaniavW ciicumStolorutn eximius, quetn diligebai Jesus, reCunibens
speclione unusquisque cor siiuiii servare contendat,
supra pectus ejiis, lianc quasi ex Dominico
prolulit
nuiiiquain

id secuudum
carnis

piign.iiile

magis profecerit

desiderium

spintus sui, recusiodiet.

Quan'o enii

condnione,
mens huliiana,

el ad

siuccriorem

lantb se imconieinplalionis
pervenerit puritatem,
niiindioiem
quasi per speculum suae puritaiis inspidiim auiiiius ad sublitniociet, quia neccsse eslut
rem se exlendil

corde senientiam

: Si dixerimtis

habemus, ipsi nos tcdiicimus,

esl (I Joan. i). Itaqne dicenies
caium,

veriiaiem,

id est,

quia peccatum non

et verilas in nobis non
nos non

Chii-lum

habere pecnon babentes in

nisi ul nos hacipsa pronobis,quid

aliuilproficimus,
fessione ex peccaioribus sceleraios aique iinpios apSi cordi est veiius explmare
probemus ? Po-treitio
ntrum possibile sit humana? siibstaniiae TO KuupapTy-

et inajoia qtiam agit proinluiium,

illa io q iibus esl ut inferiora
spiciens concupiscit,
semper ac viliora despiciai.
B TOV,id est, impcccanliam possidere, a quibus maoifeab liis qui carnem -oam
slinsdiscere piterimus,quam
CAPUT XXI.
et quibus
crut ifixerunt cum vitiisel concupisceutiis,
Quod Vcei agnoscamus nos tiue piccato non esse, non
dt-beamus tumen nos a Dominica communione susvere crucifixus est niiindus(Ga/ai.
v, vi)? Qni cum de
pendere.
radiciius
viiia universa
cordibus suis non solum
Pluriina
riique

sibi

siquidem
majorcin

denotat

reprebensionis
et muliiplicat

vila,
prehensibilis
su-piria eniendatio niorum
tulum.

sincerior

Nemo euim illo

obtiitus, padolorem irre-

gemitus alque
et aemulaiio attenia vir-

in quo prpfecerit
ALARDI

gradu poGAZJEI

convulsenni,

verutn

memoriam
peccaiorum
lanibilomious
excluderr,

eliani

conenlur
sc cogiialiones
ne una quitlem
men quotidie fideliter
profiteiiiur,
hora macula se carere peccati. b Nec tainen ex eo
debemus

nos a Dominica

communione

suspendere,

COMMENTARIUS.

Vide collationem septimam quae est de mebilitaie

manu sumend >m apud se servare (qtind rt aliis Chrianimm qiiam hic vocat volucrem humnnm mentis exsiianis eliamlaicis
peruiissnni fuisse, leinpore persecursum. Alibi(Coilat.
ii cap. ii)nmltivolamatii:t,i
vacuiionum
inaxime,
quod non rsset liberuin, ciun
nilalem et lubrwot discursus ; de quibus D. Bernarac syuaxin relevellent, ad E< clesiam convenire,
dus de ioieriori donio cap. 54 et seq.
brare, ex Trriul iano (Lib. i ad Uxorem), Cyoriano
h Ex hoc I<<co ei iis
aperte disciq>>aesequuniur
(Ubi de lapsis) altisque, cmislal (Greg. Naz orai. in
nius veteres monacbos cliani in deserlis agenies, et C latide Gorgotiim;
in Apologiu pro libris
Hieronym.
: iinmo etiain rcddita
Eiciesiae
miiiime
ut
adversvs Joviman.)
laicos, id e-t, sacns ordmibus
initiatos,
eumerant plerique
ui sa>pe dietuin e.-t,
ei caiholicis iinperaiorihus
ejus tenipmis,
pacesubChiisiianis
tloiuinicis
coitiuiunicare
solidcm usuiii aliqiiamdiu
singulis, ui iiiininiiim,
permansisse a SS. Painbus
los. Qind ex iiiullis
aliis Cassiani locis coilig lur
Ir.idiliim esl) testanir D. Basilitis ad hiiju rei fitiem
15 Augu^
faciendaiii
a Harouio cilalus (In Marlyrol.
(Lib. III Inslit. c. i, cotlat. 7 cap. vlt., collat. 18
de perceptione
ca\i. 15, collat. i% cap. 15 ), quibus illi diebus sabsii), io rpisl. ad Caesareani P^iriciam
batinis et domiuicis
niore Orieutalium
ad ecclesiam
his verbis : Omnes qniper solitudiSacrameiiloriim,
nes monaslicam vilam agunl, cum non adest sacerdos,
convenisse, et sacra mysteria pereyisse et cmisumcum domi communionem habeant, per seipsot accimasse, uno ex illis sacerdote celebrame, el aliis mide eadem re complura
in Pachomio
nistrante,
legutiinr. Sed et Palladius
piunt, eic. Et suppetunt
nionat hontm
(Lausia. 58), inter alia Tabennensium
exrmpla tum iu Vitis Patrum, tnni in Pratn Spiriab angelo dirtata, etiam hoc praescriptum
Sed qtiod :;d monachos ccenoliilas
tuali Sophronii.
iustiiuta,
refert : Ingredienles ad Clirhti communionem tabbalo
in Regula (Cap. 58)
D. cliain Benedicms
altinet,
el dominica tonas solvanl, et pellem ovillum deponant,
haud obscure significat eos singulis diebus domiuicis
tl cum sota cuculla ingrediantttr.
sacram commtinioneni
Quod el Sozomeuus
perctpere constievisse, dum
: Lecturus, inquii, toJa
de leclore hehdomadarioagens
(Lib. iii cap. 15) ei Nicepborus (Lib. ix c. 14) attes anlur. Itegula ejusdem Pachomii a D. Hieronymo
hebdomada ingrediaiur
(sctlicei ad legemjuiii). 0!(I "Latiuiiate
donata ri. 5 sic habel : In die dommica
grediens posi Missas ei communionem, peiai ab omniin collccta, in qua off.renda est oblalio. Ubi collecta D bus pro se orari, etc. Post communionem scilicel fradicitur convenuis ad orandum
rl sacrilicandum
in
trum, ait Tiiriecreiiialus
(Ibid.),
qum communiler
ecclesia, alias synaxis. Item apud Palladiurn (Lausia.
fiebal post Missani, sive ad Missam mujorem { Vide
lil iofra addil D. Be59 ): Accessil aliquando ubbas Helles, vel Hellen, ad
etiam declaralionemCatsinen.).
iiediclns : Frater aulem hebdomadurius accipittt tnixquosdum monachos, cum essel dies dominicus, et dixit
eis : Cur hodie non egisiis synaxim ? li aulem retpontum (id esl, paoeui cum poiu, ui idein Turiecreiiiatus
commudertmt:
Eo quod non venerit pretbyler.
etc. Unde
exponil)
priutquam incipiat Lgere, propler
iu ei conngisse :
nionem sanctam. Ubi Smaragdus intcrpres : 1'roptcr
colligilur
praeter moremconsneium
adeo quulein, ut ea re offensus Helles inagiiuni fltiT
communionem sanctam dicil. ne aliquid inde sttmpium
nien a crocodilo vecius magnomiiac ulo iran-iuearit,
exscreans projiciat in spu:o. Sic ipse. l!hi magna eluut ex alia resiione sacerdotem accerserel (Sozom. {.
ob
cel cautela et providenlia
pii Palris Benedicli,
vi cap. 28, Castiodor. Hislor.
eo die,
Saciamenti
niniiriimsanctissimi
revereiiiiam
Trip. lib. vm cap. 1,
ne qnid forie ex eo, ut
lib. Xi cap. 54). Solere lainen subinde
Nicephor.
perrepii;
nempe domioico,
et spnitiom m, <juae
anacltorelas seu monacbos in solitudine
ait Sinaragdiis, perexsrrealionein
ei seorsiin
ab aliis ugfiites, cuin ad ecclesiam convenire noq
jejuno siomacho crebrior e*se solet, imer lcgendum
Sed jam nlterius videnduui quid posterioin privatis
pnsseut, absente sarerdote aut ministio,
ei-puaitir.
celluli sacrara euchanstiam
ribus saeculis de hac Mitsarum celebratioue ei coin
cenis diebus propria

187

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

1280

sed ad eam magis A est ut cum hac cordis humilitate,

et
quia nos agnoscimtis peccatores;
qua credimus
ac inagis esi, <t propter animae medicinam el purifaiemur illa sacro sancta mysteria
numquam
pro
ficatioiieni
avide festinandum : veruintawerito nos possc continjreie,
spiriius,
singulis ca dominicis
nien ea liiimilitate
mentis ac llde, 111 indignos n<>s diehos oh retnediniii noslraruin .rgritudinnm
praesulanlae grati.e
peicepiione
liostri* viilncrilmsrxjirlanius.
STta quidem

remedia

judiranlcs,

pmius
nec uiiiivcr-

Alioqiiiu

ut
praeMiinenda commnnio
i:a
coj.sislenies,
q.ii iu monasieriis
el sanctiflcaroelcsiiuni
digniiatem

dignn

qtiid.iiiifaeniiu
sarranieninruii

li nein ac meiiiiiin

e-l

iiietiuntur,

ui

re-liiiienl

ea non

qnam ut vana persuasione cortlis elati, vel

post aiinum dignns eorutn

nariicipi nos esse creda111
us. Quapropier
ut haec intelligere el fructuose
temamus,

nere possimus,
iniscriconliam
ul nos ad
Doniini,
pei flcirnda ha>c adjuvct, aiienlitis
imploremiis,
quae
neqiiaqudtii ita ui caeierae liumaiue arle-,
praece-

ni i sauctoi

denie qu.dain

patione prrflciant.
ti:c pi3estimptioiini,

praeeuiiie discuniur;
expenentia
quacqnc rursuin,
msi lam collatioiiibus
virorutn
S)iiritualium
frequenter examinaia iueruii et polita, quara dnciimentis et

riebeie praesumere,
alque immaculalos
et non poiii-ut
sa elos iiiiiudnsquc
nns stia particiQtii

ralione

veibmuni,

sed acto potius et

profccto
inajurem arrogansibi vi<icniiir,
quain declinare
sollicite
aul ohsoirmirrunl;
quotidiaoa experientia
ventilala,
quia vel tunc cum ea percipiuui,
dignos
se ejus perceptioin;
Multo cnim justius fi 'escunt incuria, aut oliosa oblivione depereunt.
dijudicanl.
LARDI

GAZiEI

C0MMENT\R1US.

decremnnione
monarhnrum
a summis poiitiuYibumonachis non
prima dominica
cujuslihel
mensis,
lum sit. ln or.inis Clctneus V , in cooeiiio Vieniiensi,
sacerdoiibiis
tan>en satis aperle iii.-inuat
pr.rsciibal,
boriari atl frrquentiorem
solrmni decreio sanxil (Clement. Ne in agro, de statu
oplareseel
cmiimunimieni,
sicui ad conlessionem,
ul singitlis mensibus, lam in monasieriis
in
uipoie hebdomadariam
monach.),
ad confesbcne institulis
consuelain , et
quaiit exlra, sublala occttsione quacimque,
plerisque mona-lciiis
lum illisionem semet sallem accedanl omnes ei siitgulimonuchi,
vrrbis si non tmpivt, aut freordinariaiii;
et in prima dommica mcnsh cujnslibei in monasleriis
quentius, ttun illa prauni-s;e conslituiionis
clausula,
nimiaslequa derlarai se siatuiis el consuetutlinibtis
semper communicenl; nhi cx cnttsa forle, qitam abbali,
monnsle iorum non differant
riornm, in qnibus scilicel solent nionacbi non sacerpriori aut pmnitenliariis
dotes singulis doroinicis
nnlle in aliinlimare; enrumqnc judicio vel ubstineanl, vel accedant.
conimunicare,
Unde ron-equenter
Ilaec Cleinens poniilex,
ea
quo derogare.
inielligitur
eujns vesiigiis insWiens sucoinnino approbare,
rt iu suo robore ac flrmiiatr
ressor Benedictus XII, eamdem constituiioneni
requod
His deiimm accedit sacri roncilii
lam sacerdotes tpiam non sacerdoies,
TridenBenediciinos,
linquere.
lini aticioriias
roboravit
ei ampliavit
liis verbis ( Conslituiio Bene(Seis. 25. c. 13deReform.)
quasubdiaconos rt diacoaos admmiet ui satiem diebus domi27) : Monemus insuper universos priores,
dictinacap.
seu relinicis el solemnibus, cutn altari mimslraverint,
el nwiiachos ipsins ordini',
sacram
adntinistruiores
commuiiionem percipianl.
gionh, in sacerdolio constiiulos, inira ecctetiat. monaQ<iod si a clericis saeculasieria el alia loca eorum conventualia
el religiosis obserresidemes, ut
ribu-, mulio magis a rcguiarihus
eorum quilibet bis rel ter; qui vero in priorutibtis, vel r,
P vandiim.
a
etiis locu non convenitiulibus, aut in schols, sive atiJi
id rst, paitieipatione,
ul supra. Porro
Participio,
rl devoiius
satlem scmel in sepiimana
coinniiinic.tluros
fuerinl, si non frequenlins,
tales, qui se iligoius
notasse videtur D.
( salva honeslue cl debila de>'Olione ) Missus studeant
pulabaul si in anntim differreni,
Auibiosius
illis verbis (LJ'I.LI de Sacrament. cap. 4):
celebrare: el nihilominus,qni
locis conventual bus prmSi quolidianus est panis, cw post annum itlum sumh 1
sidebiml, in fesih solemnibus ttissas majores conventuales celebrenl in eisde.tn. Alii vero non sacerdoies, et
queinadniodum Grmci in Orienle fucere consiieverunl.
si non smpius, sal em siuguLs scp imanis confiieaniur,
Accipe quottdie, qtlod quotidie tibi prosil. Sic vive, vt
et tiiigiilit
mensibus, juxta conslituiionem
stvpe dicti
quolidie merearis uccipere. Quae verbasi ad alio (ideClemettlis prmdecessoris editam in prmfalo concilio
les, miilto tnaxime ad religiosos, sacerdoies aul ptaelaios speciant; quilius nibildeceiiiiiiset
Viennensi, od communionem accedunt : illi vidilicei,
coiigruentius
loca
couvenesse
Deo offerre sacr 0seu alia
qui infra ecclesias, motiasteria,
poiest, quaiii quotidianum
tualia erunt in uliari majori; qui ve.ro exlra illu fuerint,
cium. Quoil ex D Gregorio riisceie licet, qni liomil.
ttbi magis visum fueril Itonestum ehdetn; nisi abslineant
57, ei hb n Dialog. rapile 56, inier laudes rpiscopi
ex causa ral.onabili
ei de liceniia tuperioris
tttil concujitsdam, Cassii c.oniiiie, hoc ptaeciptie conuiiendat,
quod quoiidianns D,eo Iwsiias offerret; ita ul pene nui(essorum suorum. Quod si negligenter omiserinl, per
eosdem superiores suos grttviler arguanlur, el nihilolus dies vitm ejus abscederet, quo non omnipotemi ileo
ntinus debil;' punianivr.
hostiam placaiionis
vel
immotaret.
Ubi deinde subdit
Per hoc autem ttatutit
seu locoitsueludinibut
Ecclesiarum, monasteriorum,
quanta aniini pru>paratione el rievoiione id abeo facorum prmdhtortim,
eloui fuerit. F> rlor etiam S. Tbomas Aqui.ias, niein quibus observarelur, nt con/iD morando
missani celeteri,vel rel"brare.seucommunicare
posteris exemplo, qooiidie
frequenlinshabeant,
non intendimusin
brasse, el cclebrantiastiiWse
(Garzon. in ejus Vita).
nliquo derogare (Vide conc. Trident.
sess. ib, c. 10, de Regularibus). Haec pontifex. Quibus
in hb.
Alia exempla vide' apud Anton. Democliarem
e.si noii nisi meustruaiu
cmninuiiioiiem
de Sacriflcio nnssae.
, uempe in

VIGESIMA

COLLATIO
Quffi

est lerlia

abbatis

QlfARTA,
Abrahte.

DE MORTIFICATIOiNE.
CAPUTPRIMUM,
Quarta

atque

vicesima

ista collatio

* abbaiis Ab-

ALARDI
* Hunc

illum

abbatem

Abrabam

GAZiEI

esse exisiimo,

omnium seniorum
raluc, Christo favente, producitur,
iraditiones concludens, qua vestris orationibus
conCOMMENTARIUS.
cujus insigne

encomium

habelur

collatione

18 eap.

COLLATIO

1581

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

l$8i

qui in A sermonem, quo tania profandilas

promeretur,
qualuor seniorum,
propler honorem nominis sui donare digna>us est. Et
(Apoc. m) coronas suas Agno ofcunctanecesse est ul ad auctorem bonnrum omuiuin niunefarre dcunlur,
numero my tice congruenle,
dehiiis nos credimus
cui hoc ipso debetur amnoslrarum
ris sui mcriia
rnii) promisaiouum
rcferautiir,
liberandos.
Si qua proiude gloria hi vigtnti qnaluor
plius, quo magis solvilur.
Igilur ad liuuc Abrabam
summata, illorum
sancia Apocalypsi

seniores noslii

viginti

ob instituiioiiis

suae meritum

fuerint

imiiiolaliis
est
iitundi
ilii qui pro salnle
i,>se cnim et
Agno subjeciis sunt capitibus oblainri;
illis lam eximium sensum, el nbis qualemcumque
corouaii,

ALARDI

G ZMl

nostrarum
cogiialionum
impiigua ioucni auxia confessione detulimns.
quia ad repetendani provinciam
noslram, altpie *>ad revisecdns parenies quoiidian s
animi acstibus urgebaiuur. llincctenim
nobis ii.axima
COMMENTARIUS.

ab eo patrala
trr significenliir,
ruralionum
4 et 5, ubi duo miracula
lesto
apud jurisconsultos
tamen,
liciFesio, eiiani avus et pr<>avus, aliiqne superiorcs
narraulnr;
qui et itoZt, id ei, pttor, i>ro siuii
ibidem
scxus iuielliguntur.
Iinmo eiiam atl quoslatc et imioeeiilia
dicitur;
iitriu-que
cognominatus
sive
libe< coiisaugiiineos
hoc vocabuliini
cxiensiiiii
iuveqiiem nuidem aium e.-se ab ilio S. Ahiaham,
B.
sctl lioc apud eos ilumiax.il
nimiis;
Abramio Syro, cojus vilam et res ges'aEphreni
qui jitn labeel
ibidem
sceine
iudiciis
Latiuae
muliis
iiiinus lcr e lociiii
argiimemis
puritate
linguae
conscripsit,
esl B siinl, quod et Galii in sua vernnciila observant,
iiiiliiconjec.lura
ostendi.Porroaiicepsctainbigiia
<pio
eliam modo niliil vrtat bicaccipi.
Porro qtiain perinum ille sil Abraham. vel Abramius eiiam jEgyptius,
ciilosiim sit nionaclrs ad parenies aul aniiccs carnade qno Paliadius h.vc lanlimi referl ( Lausm. 1<J5) :
les invisendos
icinere aui ciira necessibtir.in excurFuit quidam Abramiut genere Mgypiius,
qni viiam
rere, suo damuo et experimrnto
didirit Malcbus ille
asperrimam el maxhue agreslein e.gii in soliiudine. Is
in
animo saucialusub intempcs-iva persuasione,veniens
moiiachus, cujus vjiam D. llicrooviuus
scriptis cmiecclesiatn contendit cum presbyleris dicens : Noclu a
licet absignavii,
<|ui de inon >slen<>, disstiaileute
tne
ut
sucerChrislo ovdmatits tiim presbyer, suzcipite
haie, egr>ssu-, ut pairinn et pareiues inviseret,
in
barbaroruiu
n.auus inciilii, a qnibu- rapiusei abdudolem. Palres cum ttbdvxhsent eum a soivud<nc, el ad
cliis inultts deinde j.Tiiinnas et liiflicullaics
vitam deduxissenl crassiorem el mngis inttiffereniem,
perpesdtducenles um ad cogniliosns est. Triia
est et lecui digna historm (Tomo I
curaruid eum a svpibia
a dmmouibus.
Ilsec
illnsum
Cmiirariiiui
v<ro ac n>ciiior.)bilc
nem sum imbecilliiath,
Operum D. llier.).
Fnil alius quid.nu S. Abrahaiu Arvurnas,
Palladius.
ezeiiip'11111 abliatis Pit.ris refeit S<>ziiuenii- bis verbis (Lib. vi cap. 29) : Pior cum sialuhsei ab itieunte
de quo Sidonius Apollii.ans
insigne. carmcn etlitlii
adolesceuiia
vitm monasiicm se consecrare, eo ip o
(Lib. VII cap. 17); ei uieiniiiil
Giegorius Turonensis
l.n Hislor. c. t\, et Mar;yio <gium Rom. 17 kaleud.
mdibus
tempons vestigo quo ea de cuusa paiernh
duos alios anacli<>retas
Julti. Deniqtie Theodoretus
cgressus sil, spopondit Deo se de ctelero uemiiieui ex
lib. iv cap.
snis aiiquan.to octd.s aspeciurum. Post annoi quinAbralianio
iliclos commeiiorai
(Hisior.
23, et in Hist. Reg. cap. 17). Al iJe his liic non
quaginta soror acepii eum tidhuc vivere. (Jum cnm prm
essei pene obstuag>lur.
P immeuso gaulio nuntii luminsperali
* Harum scilicet 24 collationum auclores, sive colpefncla. quiesceie uon potuil nisi fralrem ocnlh inlueores. Diconiur aulem virimi quareiur.
et imQuam mlttie piovectam. laineiitantem,
lalores, antcollocn
tuor senes (allu-ioue
quail m ad illo- ti semores
plorantem ui hac re auxilium
ephcopus itlttts ioci
lioo nuniero j.ercomtnheralus, scripsil nd praaides iiiunuchorum in soqiins vi.iil Joannes in Apocalyp-i),
INon etiiin smgulis siugulitudine degeuium ul P,urem ad se mitteren'.
souariim, .-ed collalionum.
Qui
lae, sed aiiquibus dtiae. alns f-tiaui Ires coila imies atjiissus <o prof'C'us e*l, quippe cuni nvn passet iltts
aillle igiluc, uno secnm assumplo, veml
atl nuiiieniiii
lOntadicere.
Iribiiunlor.
peisniarum
Undequod
in pairium,
tinel, non uisi qiimtiecim nuinero anacborctoc iu his
tttque siutis pro foribus domut paiernm,
: Prinius
abbas Moyses,
iioiniuanlor
collaiionihus
sigiium dedit se venisse. Ubi s-ro fores crepare seusit,
cclusis sororem nomiue coinpellavil,
de monachi desiinuiione vet fine,
octilis
cui prima collati",
dixilque :
et secunda, de dhcretione. Sccuuilus 1'aphnuliiis, cui
Ego Pior fralr r luus; ag-.. me coniuere, quaittum
Jeriius
lnbel. llla igiiur mire huc de re oblecla a graitas Deo
Dairel,
terlia, de iribus abrenuititationibus.
cui ,\mr{*.de
egit. Ille aw.eti cam prope jores precatus esset, reverconcnp iceivia a.ruhel spTritu<.Quarms
tiiur ud locum in quo Itubiiabitt. Il.ec ille, in quibus
ocio pi incipalibus viuit QuniSer;i|iion, euiiiuiiila.f/e
multa stipprlnnl
Ci iiiora-ticu;
tus Theodoriis, cui sexia, de. nece suttclorum. SeMus
anuquilalidiscipliice
el
docuniema. Primum. mmiacbi el anaciiorct;; in solispiriSerenus, cui seplima, de animm mob:liiate,
seu poieludiue agenies, poriiuiilein stie patres et abbales, scu
tqlibut nequilih, et ociava, de piincipaiibus,
deloct illius ptacipienti
ttntibtts. Septimus lsaac, cui nona, de oraliotte,ci
obeiliunt
praesides, epistopo
cui
ct siibditos se ostendunt;
cima, de oralionh jugitate. Ociavi.s Cba.reim.ii,
quod uiiillis caiionibus ct
de caslitale, D decreiis a Gnuiaun
el duodrcima,
colleciis
sanciluin legitur (16,
undeciota, deperfcaione,
el decima lertia, de prolectione Dei. Nouus Nesicios,'
q. i; el 18, q. 2/. 20Iideui ana< hxrrlae. qtianivis soliiarii ei separatim in remotis rel ulis el locis vWencui decima quaria, de spiritali
sciemia, et decima
cui
les, suos tamen habcbai.i prae-ides ei prafcc os,
quinta, de charhmaiibus divinh. Deemuis Josepli,
cerlis limitibiis
cl locoiuni spatiis distincios
decima sexta, de amicilia, ei decuna sepliwa, dedefi(sicut
modo habenl religiosi siios provmciales ei visilatniendo. Und<>cimus Piainnion, cui decima ociava, de
ad quos sirpe
tribas generibus monachorum. Duo.lecinius
Jonnies,
rrs), quihus obedienliain
prarsiahaiil,
et de rebus dubiis consuleb oil, <oncui deciuia nona, de fme cmnobiim et eremUm. Decimus
ronveniebaiil,
de pmniienim fine ct
audiebant
ei ab eis, si
teriius Pinulius, cui vigcsima,
cionanles, aut disputaules
indicto. Dreimus quarlus Tbcona-, cui
sacerdle.s crant, sacranieiita slatis inmporibos
stilisfaclionh
perde
remitsione
el
maliis
Id
ex
Incis
Ca-siani et rx ViQwnijuagesimm,
cipirbani.
quod
vigesima prima,
el vigeest. 5 Pior solitarius,
lis Paiiuin noiissiinum
e vivigcsima secunda, de nocturnis illusiombus,
siiua terlia, de co quod dicit Aposlolus : Non cwtii
tam agens maxime austemm,
posi ann>>s quiiiquadesidcrto
ire, et smoris
ginta jussus in palriam
quod volo, facio bonum, clc. Dccinius quin us ablias
snis supenoribiis
eo proAbraham, cui vigesima quaita el po-trema collaiio,
saiisfarere,
obieiiiperaiis,
de mortificatione a-cribilur.
Unde paicl niulto plures
ficiscilni'. Nec lamen solti, iier arripil,
sed unu sorio assuoiplo,
csse colbniones quam collaiores.
seu
quod monacbis Tabenitrtisibus
> Pareutum uomine, quamvis proprie paler et masolemne fuit, ut nou nisi biui foraf
Pachoiniaiiis

<l|35desidenprunj

JOANNiS GASSiANJ GOLLATiqi^E^

paseeltajt^F qccasip,, qqp-pl tanta reli- A impugnat,pnum

gione a|qqe pielate. p,a,i,'e.|itenpslros praadjips recornQs,lrum prftpQs|tjim

dabapi.ur,, u,t eis nequaquain
nienle vqlvenies,
quod,
Pr^R^nere.HWS, P.QP jugiter
pr.p.fecium magis ej Ulorum essemus assidnjtaie caT
rerurn solliciludinfi)
pturi, nullaque nos covppraliprn
npllisque prospiciendi vjclu.s distentionibus
pccupam

jllis ajlatim pmnem cuni gaudio p.raebit^pnem

dps,
etiani spe
ltisuper
npstfoe necessiiatis expleolititis.
inanium
fructum
multorum,
exemplo
locorum

noslro

:tc nionitisdirigeiidi;
si.tus, in quibu_s erat

toterare
nos ppsse, nisi nobis
v,im|
per ij|iu.s inedjciuarfl D,ei gratia. subvenisset, profusis

'^r-XniH

le*M>W,!>c,

atu.ue -3(1 e^treniunl

t.a,citus U|e. diuque

cupctatus,
ita reingetuiscens,

grfryjter

sppndit.
GARUT

II

Quomodo nostros senex palefecerit

erroret.

essent ad viam salutis

Necdu.iU vos desideriis

reniiQtias.se
mtindanis,
b nec moriiflcasse
concupisceniias
prisiinas, cogitalionum veslrarum prodit infirmitas.
Nam sicul desidiam cordis yestri desideriorum
vestrprum
perva-

tum praeiereaipsorum
noslris hamajoribus

gaiio protestatur,
tum abseiitiam,

gaudiorum animum pascebamus, credenies

nos maximum
de conversione
percepiuros
qui velut

iig*

itt marg. avita ] possessio , insarumque

iLips.
amcenilas regionuin jiicunda anieocnlos
pingebalur,

bita

tenderelur,
quain gratae e.t epngruae soliliidiiiisspaiiiitaut nonsolum
deleclare monacbuin possint secreia
sed cliam magna victns praebere compensiivarum,
dia. Qunt! pinnia praedi.ctp seni cum secundiim fldem
conscienliae nosir* simpliciter
panderemus, nec jam
ALARDI

GAim

hanc peregrinalionera
ac parenqua.ni mente polius suscipere decarne tanlummodo
sustineiis. Serulta enim

buislis,
vestris evulsa penilus
jj| ha;c omnia ac de rordibus
jam fuissent, si vel rationem
ipsius abrenuniiationW, vel principalem
soliludinW causam, in qua consistimus,
coepi-se.tis. Ideoque vos illa otii aegritudine seniio laborare qnae in Proverbiis
ita noialur,
c ln desideriis est omnis.
otiosus, et ilerum : DesideCOMMENTARIUS.

qum lege diving vel. kumaiia snnt vetita, sed etiani iu

Re.gula sic praecipienie - NuUus solns
prpcederciit,
mitlattir foras qd aliquod negolium, nisi jnncto ei allicitis; ut si g (icith, ciris, potu, soitftno, lecio, recreatero. Memqoesuis
clericis regularibus pr;>escripsil D.
lione, aliisque cqrpqris commodis, qitod esi oninium
in sua Regula bis verpis, (C/<p. 28 et 29
Atuiusiiniis
religiusorum
aliorurnque Dei servorjm proprium, aliqujd libi sttbsraxeris', De quibus R. Auguslinut in libro
liegulm) : Neceani quocumque ire ncces&e (ueril, i/iide Fide qd, Petmmitq
n/ts qutim duq. vel tres. El ille qiii hibel hfjlifJ eundi,
5, 14, 4,2),:. Huscripsil(Cqp.
miles servi Chri.sji, qui cupiunt Doinino suo sine inipetieccssiiateni, cuni quibus prmposiius jitiserif he debebil. 4 Pipr so.rori ita se vispuduin
dimento absqtie gnimi'nqxia cogiiatione servife, conjnpr>bei,, ut tanicn pam npu aspieiai, aliennm a nionacho jiidicaiis
gia qmnino non appelunl, et a carnibus et vino abstiVr.| pareoliim
non quia
aspeciu obleclari;
fact^a
nent, in quantum coTpqrisvgleludo permiuil;
pt oralione
tanluin abest til paternaii) tlostaiiin inde disredit:
peccglum est aul conjugem habere aui vinum carn.sve
intiui iugressui
vilm institula seclanlur,
p.aululiun coiiqu.iesceret et yel cor- ~ 'per.eipere, sed quia mutidiorit
*-*
ef cqrpora castiqare vdiiul.
Ei S. Gregorius in quarto
Pprro Ijis a.ddere etiam 1-hei
pus saliein refociliarei.
et his cpnse'i(aillud D. Hieronymi
scile diclum,
Dialog. (Cap. il) agens,d sanclo qitoitampresbytero,
: In palrigsua nemh
neum (Epist. \, adHeliodorum)
qui gd itiendctm castitajent etiaqi pjis.ei religiosis feminh adiiuni a.d se[neqab,al : Habenl quippe, iiiquil,
nem prophelam acceptum (Luc. iv), nec iiiontuhum
sancti viri hoc pr,op(rini, quo semper ab illicilis longe
perfeclum uuiem esse nolle, deposse esse.pcrfeclum;
sini, a se plerumque etiam licita qbscindani. Irninorlinquere esl.
a Id e.-t, nmnia nobis necessaria suppedilantibus.
tificalionis
itaque mqrbp laborqt, qui tv.it pastqmbus
anitni cnpidilatibus!(iie
Vide infra rap. H e.i seq.
sive licarnis, siye in illiciih,
b. Ex hW verhis. eijciiur ra.tio cur hanc collaiionem
cilis, facile obscqnilur et indulgei. Haec ille. Caeiera,
si mihi credii pi.ujs' lecior, apud. ip-mri viderit,
-ne Cassianus inscripsertt,
de nioriificati
et
q-iod iiiiiiividisse non pigebit,
alT.-ciibus et desideiiis,
afferum de iuoilificandis
Porro de mpriiflcalione
qnibus
laborare supeiius
cltiiim
cariiaiiiim
adhijc se teneri ei ve.hemenier
erga parentes et con-anguineos,
de qua proprie
ac prculiariier
agiiur in hac colap.aiefeceranl, arrepia hac occasione sermonem instiei lianc eW m<iriificai>onem
habes insigne exenipluro
aiibas Abraliani,
liieril
tjpiie,
apud Casiamim
lib. v liisiitui.
seu anVliiuiii,
praesertini erga parentes,
passimiiiiii,
cp. 29, in Macbete sene looiiarbo,
cui cum aliquando ephlulm pqlris ejtts ac malris,amicoel piopiiiquos
carua.les, et iunniianos, giavt or-tlione
de provincia Ponli Iransmhsm fuisDe qua moriififaiipne
ruuique mttllortm
cpn.nnendaiit.
cgnegie inter
alios iractal Jo.ann. Buzteus spcie^atis Jesu ibeolosenl, accipiens grandem fnsciculum Hlterarum, diuque
.^iitidnto lecti-simo
apud semelipsumvo.lvens dtxit : Quanlariim cogiloliogus in suo p.inario,, ei yitioruin
ei uiilis-iinp
; cx qiio h;rc paupa tl.eprpniere visiim D num causa eril mihi islaritm leciio, qnm me vel ad
inune gaudium. vel ad trhtiliqs
esl |rpiori
et>jiiiiipdiii)i., el Ir.iic IOCQ nece-sarium :
iufrucluosas impel!
horuin
considera quid,
lem
Qiianlis diebxs
recorduiione, qui tcripsePrimo, inquit (Verbo Immerlilicaiio),
sil proprie mor.iifictire passiones giiimi, el fucile iiitelliruni, intenlioitem pecioris mei g proposiia contetiptatidne revocabunl ! el lt.a'C volvens in suo, vectore, non
earum, Morlificas siqnidetn
ges quid sit inmwrtificalio
soluni nullam
resolveie ephtolam dcfinivil,
sed ne
illas. cum perturbaliones nnitni, v. g. iim, vet odA, simul aique exorlm fuerinl domqs; cum carnis cupidilgipsum quidein fqsciculum resignare: ne scilicet eorum
tein act cibum vet potwn immoderqlum pronm cpercei;
qv.i scripseranl, vel noiiiina.r.eceiisetido, v.e.l vulius recttm jitdiaum
cordnndq,, a spirtlus sui inlenliqne ces^aret. Ilttque ut
vohiniqietiique
prqpriqm sppiile subjich
eum conslricium Jcceperal, igni trqdidit cremandum :
alienm. Nttm ricw komo occisus, vel mqrtutts, eliai/isi
nuUuin mceroris vcl
It.e, iuquie.ns, cqgiiaiiones pgirim,, pariler concreiuaco>(ltft/ie/t.s /aiidifcusi''? afic\ul.itr.
tenlelit.
tnitii, nec me' ullerius qd" eg, qum fugirevocare
gnitdii judicium prmbet; iia homo vsre mor.tiftc.qlns,
IlW 'ib[.
eliamsi tnuliis incommodis injur-ihvejifficiatur,
nnlluni
i.
<?
Citaiur eaderp senteniia ex yersione LXX lib. zj
lignum irm vel impaiientim prodft, inanq, majjngm gliP^rjectii/iitie
quieiq,
Insii.i., cap. 21! Prj),qua.in Yiiiffaia ecjitioiie.baijemus:.
quando ex illh capit voluplgtent.
Vuii, et tionvuft pigej.(Prop,
mortificabis p.attiojiet iftqs,. $i nqn modo cupidUgles,
X^JJI). Ubi D, Hiero.ny-

amii!. tfnjmniw*m%.vxt/Jfeijii,

'%.<,

is.Ui

n^,

y^Be^a^aj^p^iJ^

ad^n^^

COLLAf

85

DE

10 XXIV.

MORTIFICATIONE.

1286

xxi). Nam et nobis po- .A ponit spem suam in homine (Jerem, xvn);
et, Nolite
commodocarnalium
etiam
terant
confidere in principibus
(Psal. CXLV). Pmuimus
ea
cellulas
saltem nostras
rum non deesse compendia,
si credidissemus
alveum
super Nili fluminis
ne eam a
aut lalem ex illis amcenostro
convenire
collocantes,
aquam habere pro foribus,
proposilo,
millibus
nostris
defruciura
nohis judicassemus
nilatum
cogeremur
quatuor
passuum
voluptaiibus
ria occidunt

pigrum (Proverb.
haecquae cominendastis

posse

conferri,

qnalis

est qui de hoc locorum

conlriiione
Nec
conquiritur.
ul desint qui
solatio destiluii,
iste

et corporis
squalore
sumus ila parentum
sustentare
de suis substaniiis
bis illa sententia

Salvaioris

nisi

no-

quidquid

ad

nosgaudeant,
occurrens,

ceutia
remtis,

suhmiiiislrare
susientati,

gauderent,
parandi victus

nisi nos veliemcnler

clio deterreret;

nam

quorum
sollicitudine

ill < prophetica

Mgledictus,

iuqtiil,
ALARDi

indefessos

beatus

nos

ad

toleramiam

hoc ju-

reddens,

Apostolus

: Unusquisque,
secundum
gccipiet

animaret

laboris

eloquio

iuquiens,
prosuum
laborem
in regiopomorum

vel ubertas, necessiialem

gratia,
nostri
labore
victus
minimp
corporis
expedirent;
nisi impingendam
nobis illain
exprobratimiem
qtiae
ad illum
in Evangelio
est divitem,
directa
verere-

B mur

et horiorum

: Quia

(Lucm xvi).
versa muudi

care-

consolationem
luam in vita tua
recepisti
b Sed
ei cum unidespectis illis omiiibus
hujus

voluptate

conlemptis,

delectamur,
squaloribus
universisque
rendam
solitudinis
istius
praeferimus

malediqui

GAZ^E!

isiius

copia,

munifi-

Aomo

nisi

mercedem
priam
esse nonnulla
Nec ignoramus
(1 Cor. m).
mbus nostris
amoana secreta,
in quibus

carnis excluderet,
qua dicitur,
hujus pertinet
et matrem, el
sive oderit pglrem,
Qui non reliqueril
(Lufilios, el fratres, non polesl meus esse discipulus
essemus proesicx xiv). Quod si parentum
quoque

actione

cervicibus,

giier

fotum

muudi
islius obdio desiiluti,
certe vel potenlum
largisequia deesse non posseut, qui promptissima
ciim
omni
necessitatibus
nnslris
late
gratiarum

ferre

neque

huic arenarum

amariludini

bis tantuin
dt-liciis

lior-

vastiiaiem,

quamasvis

uberis

COMMENTARIUS.

vocahulo denotatur qni vull regnare c.um domino, et non

cum pollicenlur,
depali cnm eo : dele lant prmmiq,
lerrent
I)e qtto Jacqbus ait ;
certnmina cum jubentur.
Vir duplex auiino inconsluns esl in omtiibus viis suis
(Jac. I). Ei filius Siracli : Vm peccator' lerram ingredienli dttabus viis (Eccles
u).
" lia illi saneli eremilae el mmiacbi
cnm
.iflgyptii,
vel aliis in locis coinmoposseut vel ad Nili ripas,
dioribtis
setles figere, ubi e proxinio
aqtiani suis usibus nece-sanam
tamen
inacerandi
et
haiirirent;
loc.i poiius
cas igandi corporis
instudio,
arida,
remoiiora
sibi ad liabitandutn
aquosa ela fliimiiiibus
p
utiile aipiam longius petere et suis bu- "
d< 1'gcbanl,
aul moiiasteiia
meris ad snas cellulas
delerre cogereniur.
Sic 1'alladius
inlef* ahas abbaiis Moy-W aq7
: Pos( hmc, inqoil,
aliam sibi sugge sit rasieritaies
tionem asperm viim agndm
Egrediens hic pugd Sgnoctibus abibal nd
tanm (uarif: cnim cum ec iecertacil)
ceilas monaciiorum
conseiiue.rgnt in
qv.t se exercetidj
el per se aquam non poleranl
laboribus,
amplius imeis nescieitlibus,
et accipiens hydrias,
itlnt
poriare;
aaun imptebql. Habenl enim in illis locis aquam certg
dislaniem
alii quidem nd dttos lapides,
loiigilutiuie;
alii ve.ro ad quinque, glii tfero ad dinudium.
Sozoineverba sic expoiiit
ntis iilem narraos b;ec postreina
nam locus
Res emi valde laboriosa;
(Lih. M cap, 29)
ttitde aquain hiiuriebanl
ab aliis decem sladia. vigittii
ab aliis, ab gliis ainpitus lrigin'a
Cassiaoits
abfuit.
ipsins
tlenique lib. v |u liiui. rap. ob: Tanlu, inq.iit,
ul tali eam diligcntig
aqum penurig conslringuntur,
nemo frugalissitioriim
dispensenl,
quitli
scrtipulaque
vmi conservat el pttrcit.
Trihus D
speciem pretiosissimi
vel eo ampUut, eam de prmdicii flutiainque miilibiis,
antum
minis alveo necessgriis ttsibus adveltunt;
quod
iiiiervatluin
arenosis divisum tnonlibus,
Ittboris d'fficullate gravhsima
Sic ipse. Qiianluiii
*ero
duplicalur
meriii ac nienedis
apud Denm boc laboresponlaupo
sibi roni|i:ir>rini.
in Vitis Fatruin
hoc exrtupln
decl ralur (Lib. v lib llo 7) : Senex quidam sed bal in
ercno, qui longe habebat at/uain a cella /ug per dqodecim izitWii/; ubi dum semel irel hqurire. gqv.gnt, deQnid necesse est til hunc lahqrem pgfecil, el dixil:
tiar? Venio, et habilo circq aqitam hanc. Et cuin hoQ
dixhsel, conversus vidit quemdam sequenietn se et ntir,
auietn eum, d(meranlem
vesligia sua. Inierrogavit
cens : Quis es tu? Et iUe dixit:
Angelus Domini sum,,
tl mitttif
turrt numergrevettigiq
tua, el dqre tibi mer-

cedem.

Quod cum audisset senex, forti animo faclus

et udhuc longius posuil cellam stiam ab
promptior,
aqug illn. Il;rc ibi.
b Sc D. Hie
lib. n in Jr.vinianum
ronynius
(Cap. 7),
miiliis
osiendil
solitiiiliiiein
poslqiiam
conlemplaconsentanram
magis
et
nccessariaui
: Hh, iutioni,
raiuitibus
invitali
mulli pliitusupliorum
qtiit,
reliqueei
runt (rcquenlias
horlulos
ubi
urbtum,
suburbanos,
et arborum
comm, et susurrus
ager irriguus
aviutn,
rieus immurtnuratis.
el mullm oculofonlis spccitlum,
ram auritimque
ne ner lurum
el ubuitduniltecebrm;
tiam copiurum
animm joriitudo
ei ejus
tuolteicercl,
Inuiile
cuitsluprareiur.
pudiciliii
qitippe esl crebro videre per qum atiqunndo
cautits sis, et eoi tun lc experimenlo commiliere
quibus d.ffi uller careas. Nam et
in
declinautes.
Pyhagurmi
hujuscemodi
frequeniium
el deserlis locis habilare consueierani.
sotiludine
Platonici quuque ei Sloici in templorum
/ocis et poriicibus
ut admoitiii
hitbitatuti
sanclivetsubaulur,
auguslioris
Sed et
lale, nihtl aliud qunm de viriutibus
cugiiaieut
Plato
cum
essel
ipse
dives, el tltoros ejus Diogenes /lalis pedibu^ conculcaret, ui pns et vacure plnlosophim,
viltam ab urbe procut
non solum
elegil Academilum
sed el pesiilentem ; ut curg et assiduitate
d.sengm,
morboriim
liliidinis
impetut
frqngsrelur,
dhcipulique
$ui nutlum alitun seiiiireul
nhi
earum revoluptaiem,
rum quas discerenl.
Quosdam legimus effodtsse sbi
oculos, ne per eorum bisum a comeiiiplnlione
plulosoavocareutur.
Unde
el
Craies
tlle
Thebanus
phim
projecio in mare non parvn avri pondere : Abite,
iiniuit,
mulm
:
vos
cupiditaies
pessum,
ega
mergam, ne ipse
ei ubunduniia
ntergar a vobis. Quod si quh exhiithnl
se perfrui,
el vacurj: posse sacibomm,
potionumque
el delcmrum
pienliw, hoc est, el versari in delicih,
viiih nqn lentri.
cum enim ab his reseip,um decipil;
moli sape cnpiaiuur
nalurm illecebris,
et cogamur ea
cupere huorum copiam non habe us, quanto magis si
circunidfui
reiibus volupiaium
esse nos liberos urbviemur!
>ctt$us nosler itlitd
cogilal quod videt, audit,
o oratur,
el ttd ejus rei iraltilur
tfifstat, tiilrectal;
ap.
:
mens
pelitum,
citjus cupilur volnplaie
quod
videat,
et
el mens audkit,
nec viquod, nec audire quidpiam,
dere possimun. nhi sensu^ in ea qum cernimus e( attdimus fuerit inventus.
Hacc eleganter et aptissime
D.
omnibus
et contemplativis
Hieronymus,
religiosis
considerauda.
apprime

JOANNIS CASSIANI

*8*

glebae divilias comparamus, non temporalia hujus A

corporis lucra, sed ujterna spirilus emolumenla sectanies. Parum est enim renuntiasse monachum
suae consemel, id est, in primordio couversionis
tempsisse prsesentia, nisi eis qnotidie reniintiare
Usque in fmem namqiie hujus vitae illud
perstiteiit
nobW dicendum esl cum propheta, Et diem hominh
non desideravi, tu sch (Jerem. xvii). Unde el Dominus in Kvangelio : St quis vtdt, inquit, post me venire, abnegel semelipsum, el tollgt crucem suam quotidie, et sequalur tne (Lucm ix).

COLLATIONES.

1288

ut iia
pus jngitcr inlra parietum sepla concluserit;
quis, velut piscator egrrgius, vicium sihi apostolica
arte prospiciens in iranquillissimi
cordis sui profundo, agtnina cogilaiionum nalantia intentus atqtie
immobilis captet; ei tamquam de promincnti scopulo
curiose profunda prospeclans, quas ad se bomo attrahere

quas vero tamquam malos

acnoxios pisees negligai ac refuiet,
sagaci discrelione dijudicet.
CAPUT IV.
Qum a totiiarih operationum genera debeant eligi.
deheat, salutari,

In hac ergo unusquisquc cusiodia jugiter perseverans, efficacitcr illud implcbit, quod per Habacnc
: e Super cuprophelam satis evidenter cxprimiiur
stodiam meam, inquif, stubo, el ascendam super pelram

CAPUT III.
De qualitale tocorum qum ab anachoretis
expeli debeant.

ei qui de interioris hominis puritate g et tpeculabor ut videam quid loqugtur in me, el quid
E
gerit,
expctenda sunt
respondeum adarguenlem ine (Habacuc n). Quod quanti
pervigilem soiliciiudinein
la.boris ac difficultalis
iliorum qui
loca quae mentem ejns nullu atl culiurae disteniiouem
sil, experimentis
<*in illa Calami sive
nec de celiubn
ubertatis suae ferundilate sollicilent,
eremo commoranPoipliyriouis
Et idcirco

fixa aique immobili

stal'one perturbent,
aique ad
b subdivale opus prodire ronipellant,
et iiav
aliquod
Velm in apertum c.ffusis cogitaliouibus, oinnem mentisdircciionem
ac subtilissiminn certe illius le-iiiinlionis iiiloitum per diver.-a dWpergat, quae a nemine
ac vigilanli, vel caveri poprorsns, quamvissollicito
lerunl, vcl videri, nisi qui aniiuum suum atque corALARDI

GAZ^I

tur manileslissime
soliludiuis

comprohutur. Nam cum longiore

inlervallp ab universis iirbibus et habita-

culis hourniim,
dividanltir
quam eremus Scythi,
e
iseptem
siquidem vel ocio mansionibus vasiissimae
soliunlinis
deserta penclraules
vix ad celluartim
suarum secrela pervjeniunl), lamen quia illi agriculturae dediti, ' claustris miuime coblbentur,
cum ad
COMMENTARIUS.
e Id e^t, itinere

a Docet rnjusmodi loca solitariis etconteniplativis

sepiem vel octo dienim, ut alibi
sint deligenda, nempe soliiatia et ab liomiiinin freexplicaluin
(Ad lib, x luslii. c. 24). Sic Aihauasius
iit Vila S. Anlmiii (Cap. S4) : Ad primam, iuquit,
queiuaiioiie remoia (Vide Bell I. n de Monachhcap.
mansionem Alexandrim, qnm appellaiur Clwreum.
39). Cum r.nim liuis soliiariae viise sit coiiiein. laiio
1 Quo
Dei rcrumqne coelcsiiinu , ut patet collai 19, qn.e
inagis agixjscant reiigio-i
sui
claiisirales,
ei
de
vilae
anaehorclica;
rt
ineclausin
clatisnra
est
fnie
in'nasiicae aotiqiiiiatcm
cceuobil.ic;r;
et snnomniuni optimuni C clilaieui, visum esl qperae prelimn el noslro insliiuto
dium auiem ad conlemi-latioiiem
et <|iii> lum ; certe
runsenlanciini
rx hujus Inci orcasione
sil habere aiiiniiim collecloni
perqiiam
deservii so itndo , quae slrepbum
nouiiiilla sciiu digua'de lrsanniiare.
huic poissimuni
Priinuni:
niuntnr Patres Laliui (praeter Cassianum hoc loco) necnon
oniiiein
rertim , quibus anitiins disirahi
possii ,
concilia freipicniissinie
bis vocibus clansiri el c.lauprorul arcet. Hiuc Dmninus et Silvator noster oraturus iit nimites el desettuui secedcre soiebat, leste
snr:r in ea.leni significaiione ei usu qui ntinc est inonnchoriiui, e quibus seleciiora qiiaeriaui etad inmum
evangrlisia (Luc. v). Moysi quoque cum Deus loqni
insiriiciionem
Vcllel, jussit nt solus asceudcrel iu inonlis vcrlicem
speciantia breviier
aiiiiigaiu. Kngeel caiigiuem inirarct (Exod xuv), tiimiriui) ul uiliil
i.ooiininins, pulo, scctiiidiisbuiiis
po.iifex a (iravidere posset quod aninium rjus a Deo avocarei.
ti.mo riums (16, q.i,
cap Placwt, 2) : Plucuit noslro cotmnuiii concitio ut nullus monachurum pro Ifcro
Inimo lioc adeo vennii esse scnbit D. Ilieronyinus
natuiae
terreno de mouaslerio exire uusu iiefnndhsimo prtrsuubi supra, ut ea de causa multi puilosoplii
mal. Sil moiutchus clauslro suo conientus, rl caeiera
iioxia
ductn loca deserla, iociilia, iiiiiiioetcorporibus
el couteminferiiis citanda. Alrxantlrr
sibi ad pliilosoj;baii<loio
et in-aliibria
secundus iliilrm
apud
riiam
ei
noiiiinlli
ueolos
sihi
Gratiaiium
c.
Jttxia
Chalcedo>
(76irf.,
ensis
plandiiin delegerint,
Juxla):
El
alibi
scribii
locis
cellulas
lenorem
cffoderiut.
(In
Hebr.)
oplimi concilii, monachis ad normum S. B^ueiti planis vallium arduis el prseiuptis
dicii (Cap. 8) intra\ clauslrum morari prmcpimus;
eremiiariim
vicos , costelta , civkgies peragrare proh.bemus, ct a
motnibiis vallataruni e.ollocari snlilas: ut quo corpora
deprimerenlur humilius, eo altius animi gliotterentur.
populorum prmdicaiione omnino cessare dccernimus ;
Huc eiiam spectat illud Poelae:
p 1/f'si forte quis de saltile animm sum soliciius, ul corutn
liabiium assumal, eos inlra clgustrum consulere volueCaimina secessum scribentis rt otia quaerunt.
ril (Vide noiala adlcollal. 24, cap. li). Iiinoiriiiius
iii, in solf.iuiii illo decreio (Lib. m Decrctal. tii. 10),
Quod tle omni studio et tbeoia dici potest.
b lii esl, qiiod sub ilio. vel, ul inlia exponit,
sub
Cum ad moiiasteriuni, dc sialu monarlwum
: In oracollat.
aerca inaniiate lieii debrat. Sic
19 (Cap 1)
lorio, inquii, refeciorio et dormilorio conliiiuiim tematritim dixit suhdivale, id est, sine lecto, uudoque
per sileutiiim observelur. in ctatisiro qunque cerlis Imris
sub aere.
el locis. secundum aqliqnam consueludinem monmlerii
c Vulgata versio :
laudubiliter observalgm. Meiiiiinl el Cieiocn- quimus
Super custodiam meam siabo, et
in sua Cleinenlina : Ne in ngro. Couriliuiti
figam gradum sitper munitionem, ei contemplabor, ut
M<iguiivideam quid dicatur milii, el quid respondeam ad arliaciim cap. 20 : Monasterium iia dcbet constitui, u.
omnin necessaria inira monusierium exercettnlur , vt
guentem tne.
d Calmius-, sive
locns fuit solitutlinis
non sil nccessilas mbnacliis,vel dericis, vel puellh,vaPorpliyrio
in M^yplo,
in qno Panlns Eremiia habiiavit. Memigundi foras, quia ompino non expedil animubus eorum.
nii eju-dtin Cassianus lib. x l.isliliii.
Simililer quoque mdijicia monaslerioium supradiclimhsi
cap. 24. Rursus
el cum eis epitcopi
(id est, delegali vel visiiatores),
col;ai. 3 cap. 5, et collat. 7 cap. 26.

128S

COLLAtlO
ALARDI

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

GAZ^El

1290

COMMENTARIUS.

per diversa loca prmvideant, si apta sint el congruen^ A refectorio reficiantur, quo fgcilius possinl cid horat canonicas celebraudas occurrere,
ac de vita et conversater sanclm professioni composita; vel si claustrum firtione sug odmoneri el doceri. Synodus item
mum habeant, in quo salvgri possint animm in eis comAquisgranensis (Cap. 117) exigit a praeposito cleri ut clausira
moranlium sub disciplina canonica vel regulari. Regula
in quibus canonice vivendum est firmis undique cirmonacharum
apud S. Hieronymum
(Cap. 22): In
cumdel munilionibus,
ut nulli omnino intrandi
choro ecclesim ad duinat laudes parato, dormitorio,
aut
omni tempore loqui
sinl etiam
cmnaculo, claustro, ac capilulo,
exeundi, nisi per poriam, pateat adilus;
sunt
locg
in
tgtiad
ordinata
interius
non deceat, nhi ea
cellaria , et caeterae
qttm
dormiioria,
refecloria,
habitationcs usibus fralrum in una sncielaie necesdibus Dei, tit el lempus el locus religionh veslrm prmin quasariae. Postremo his adjnngitur
dicem sanctilalem. S. Eucherius Lugdunensis
apud Gratianum Leonis noni decretum
dam hnmilia ad monachos : Id professio noslra in
in hacc verba (Causg 12, q. 1) :
ut conlra proprias concupiNecessaria res exhtit, ul juxta ecclesiam claustra cdnclaustris a nobh requiril,
in quibus clerici ecclesiasticis
scentias et reprobas voluntales , sed et contra otnnem
sliluantur,
disciplinit
.
acediam
vacent.
cdrnalitalh
omnibus
unum
animosilalem
sit
alque
jugiler repultaque
refectorium , ac dornhi
hmc
quolidie
implere,
mitorium, seu cmterm officinm ad usus clericorum nepnemus; certumque esl, quod
cessarim. Hactenus SS. Patres et concilia antiquiora
universasque passiones el inobedienlias quotidie viriliter
in commendalionem
clausiri et clausurae monasiicae
eradicare conemur, multo pejores in claustro efficimur,
in medium producti, praeter quos plura alia lesiimoquam eramus in smculo, el fiunt novissima nostra penia ex concilio Tridenlino
et aliunde afferri possent.
jora prioribus. S. Bernardus in sermone quodam (In
Ex quibus omnibus manifeste liquet claustruin
de
festo S. Nicolai, lotno I): Vere clguslrum, inquit, pgB
radisus est. Hic prgtg virenlig Scripturarum,
prmlerquo agimus duobus modis accipi, uno modo pro loto
ex eo nimirum tempore quo monasteria
monasterio,
fluens lacrymarum undosilas, quas ex purissimis affemuris aut maceria cingi et circumcludi
ctibus amor ille cmleslk eliqual; hic sunt arbores ereccepere, et
clausura monachis indicta;
clissimai, chori sanclorum, nullaque est qum non mulla
qua de re infra. Sunt
enim clattstra ab eo quod claudanlur dicla, ait Isidorus
gaudeat fruclus uberlale, etc. Apud Pelrum Venerabilem (Lib. i Mirac. cap. 15), monacbus quidam dia(Lib. xv Eiymol. c. 6). Alque eadem ralione
sepla
abbaiis sollicimonasterii dicuntur, quibus monasterium
bolo ad fugam sub specie cujusdatn
circumseexire
nullo
hinc
tnodo
et
tanli ila respondit:
vallaiur. Allero modo pro parte monasterii,
posEgo
piiur
sum, quia cl claustri prmrogaiiva et clausura monaquadrangulari
(ul solet) ambitu murorum circumcinme mulliludo circumdgt.
tterii prohibet,
el fralrum
cia, etiam feminarum accessu prohibita, et peculiari
Tunc aiabolus, Ncc ego, inquii, quamdiu hic fueris, le
clausurae ac silentio subjecta, necnon quieti et confratrum dicata,
in aliqiw juvare polero. Sed fac qualibel arte ut sepla
lemplationi
sive
quae ab oratorio,
monasterii transgrediaris;
templo, et a refectorio et dormitorio
quod postquam feceris, ego
ut
dislinguitur,
noium est. Secuntlo loco, non praetereunda videiur
statim adero, elc. Item alibi (Cap. 17) duplex clauGuilielmi
slrum in monasterio Cluniacensi fuisse commemorat,
Durandi Mimatensis episcopi de clausiro
et insiitutione
ejusque ralione
majus et minus. Et rnrsiis alio capite (Cap. 15), inegregia iiolatio his
verbis concepia : Clausirum (sicul ail Richardus CreJer officinas monasierii,
quas diabolus ingredi non
uti videbatur,
monensh episcopus in Mitrali) ab excubiis el custodiis
praepedilus,
poluit, sua grossiludine,
Levitarum circa labernaculum, vel ab alrio
nominat
capiiulum
(quod in clauslro esse solet),
sacerdolum,
His accedit Hugo n vel a porlicu Salomonis ad templum sumpsit exordittm.
et. dormitorium.
deinderefectorium
Victorinus
Prmcepit enim Dominus Moysi ne Leviias cum plebeia
(Tomo II), cujus est insignis tractalus de
mullitudine numerarel, sed constitueret eos super taberclaustro animre, ubi ex occasione referl duodecim
naculum leslimonii ad portandum et custodiendum
abusiones clauslri
monachalis,
quas hic ascribere
(Duinrand. in Ration. lib. i cap. 1). Propler
non alienum ab inslituto visum est: Duodecim,
quod Domini
dum
divina peraguntur mysleria , clerici
quibus lota religioni*
prmceptum,
quil, stint nimsiottes clausiri,
debent in ecclesia stare a tgicis segreggti. Unde slatuit
massa corrumpitur, prmlalus negligens, dhcipulus inconcilium Moguntinum,
monachus
exlra de vit. el honestgt. Cleobediens, juvenis oliosus, senex obstinalus,
ric. c. 1, quod pars illa qum cancellis dividilur ab
curialis, monachus causidicus, habilus pretiosus, cibus
altari,
lis
dhsolutio
lanlum
rumor
in
in
clerich.
psalleniibus
pateat
Porro
sicut
claustro,
capitulo,
temexquisitus,
in choro, et irreverenlia circa altare. lia Ilugo ad imiplum iriumphantem desiqnat Ecclesiam, sic claustrum
cmlesiem significal paradhum, ubierileor unum et idem
tationem D. Cypriani martyris, seu cujusvis auctoris,
in Dei dileclione et voluntale,
cui ascribitur liber de Duodecim Abusionibus hujus
ubi omnia communiter
saeculi, ul notat Glossa dictae Clemenlinae : Ne in
possidebuniur;
quia qum quis minus habebit in se, in
alio se gaudebit habere, quia Deus eril omnia in omniagro. Porro non tanlum monachorum , sed et canobus (1 Cor. vi). Ideoque regulares ungnimiter in clauclaustra in sacris
nicorum seu rlericorum rrgularium
slro degentes ad servilium Dei surgunt,
canonibus memorantur,
et smcularia
quippe qui instar monachorum communi claustro, communi refectorio et dorrelinqitentes, in omnibus vitgnt communem ducunt, Diversitas auiem officinarum el officiorum in
ut
mitorio uterenlur,
et tam regulariter
viverent,
claustro,
diversitas esl mansionum cum diversitate
eorum viiae ratio monachali non videretur inferior
prmmiorum
D in regno : Quoniam in
Petr.
Damian.
I.
i
Sic
enim
in
conPalris
mei mansiones
epist. 16).
regno
(Vide
mullm
dicil
Dominus
cilio Moguniino (Cap. 9, /. 111Concil., el apud Gralian.
sunt,
(Joan. IV). Moraliler vero
claustrum cst animm contemplalio,
dist. 52), quod sub Carolo Magno habilum est, slaubi se recipit, a
:
turba
tutum legitur: In omnibus, quanlum humgng permiltii
cogitationum carnalium separatur, et sota ccelestia meditatur. In hoc claustro sunt quatuor
fragititas, decrevimus, ui canonici clerici canonice vilalerja ,
et
docuscilicel
observantes
divinm
doclrinam,
contemplus sui, contemplusmundi,amor
vant,
Scriplurm
Dei, et
amor
menta SS. Pairum, el nihil sine licenlia episcopi sui,
proximi. Unumquodque autem lalus suum habet ,
ordinem columnarum. Conlemplus sui habet mentis huvel maghlri eorum, incomposite agere prmsumant. In
carnis affliciionem, humilem sermonem, et
miliaiionem,
unoquoque ephcopatu simul manducenl et dormianl, in
similia. Bash omnium columnarum est
suo clauslro maneant: et singulis diebus, mane, prima
ln
patienlia.
hoc clauslro diversiias
hora ad leclionem veniant, el audiam quid eis imperelur
officinarum est diversitas virtulum; capiiulum esl cordis secretum, refectorium dile(Vide Joan. Molanum l.ide Canon. c. 15),etc.Eodem
clio sanclm tnedilgtionis,
cellarium sacra Scriptura,
( Cap. 5) ;
p.eriinet decretum synodi Turonensis
dormilorium
tnunda conscienlia, oralorium vila immaCanonici el clerici civilatum qui in ephcopih conver'
culata. Horlus arborum el herbarum,
sgnlur, consideravimus ul in claustrh liabitantes, simul I
congeriet virturtum. Puteut aquarum viventium,
omnes in uno dormitorio dormiant,
simutque in unt i
irrigalio
donorum^

PATROL. XLIX,

1291

JOANNIS
ALARDI

CASSIANI
GAZJSl

COLLATIONES.

4292

COMMENTARIUS.

, pulei plures, horti irrigtii,

omnium quoque pomorum
qum hic silim miligant, et in futuro penilus exslingueni: : A
H;re ille vir pius el doclus, et de clauslralibns opiime e
grborumque paradhi, el qumcumque necessaria usibus
erant, sufficienler immo \el abundanter provisa, ob hoc
meritus, quibiis tarii praeciara d'e clauslrO ejusquee
ut nulli monachorum habilahlium intrinsecus necessiias
partibus tradidit docuniehtd; quaeutinam, Deodanie, i,
ulla fierei exeundi foras ad aliquid requirendum.
sectentur. Postremo circa hunc tocum annotanda et:t
Sede
nioi
clausura regulaquidam vir gravis, el de primis electus, ad januam
pauris explicanda occurruiit qtiae
riiim DoctOr Navarrus btius tradit in proeclaro illo0
sedens, hoc habebat officii, ut gdventnnles eg lege susinde Regularibus,
id esi, religiosis
Commeiilario
cipigt, qtta ingressi ullra non exeanl. Si ergo semel
ingredi placuerit, stai iinmobilis iex; sed, quod esi adscripto; qnorum primiim est, claitsuram religionum \i
1011
ndtufali aut divino, iitquidam exhtimant, sedhumirabilius, ingressos non jam legis necessitas, sed vitm
esseinduclam et indiclam.
bealiiudo relinet ac perfectio. llaec ille copiosius, et
tiiano et positho ianlumjure
Non naiurafi jure, quia ntillo praecepto pcr se noto9
accuraiius,
quam alii jdein referenies (Sozom. I. vi
Non divino, quiai
vel ex liotis illaio ad id obliganlur.
cgp. 21, Nicephor. I. xi c. 54, Cassiodor. Hht. Trinullum in lolaScripturaexsial
pr.ecepiuin declausura i
pari. I. vmcap. 1 seq.). 4 Denique, ut alia exempla
non etiam ulroque mixto, luin quia sice
monaslerii;
praeieream, saiis ex hoc Cassiani loco colligiuir etiam
s
niilla timquam essei faculiasexeundi,tuniquodoinnes
apud anachoretas el iiionacbos ^Egypiios ex antiquo
ctad aequaleini
usu et majorum insiitiilo
paresCarihusianis,
rcgularessicesserit
aliquod genus claustri et
clausurcfe observatum
omnes tenerentur
fclausuram, quod coiistat esse falfuisse, dum ex illis qnosdam
asserii itiira cellulas perpetuo latuisse ; alios claustris
siim. Neque obstal quod omnis regularis expresse autt
minime cohibilos et conclusos fuisse, ut
loci, ut expressehabeiiir r n
implicite vovei slabilitalem
, hujiisniodi
infra magis patebit.
iii Regula S. Benedicii (Cap. 58). Natn aliud est vovere 3
Terliura
docunientum
: hanc
vovereclau-uramsiveinclusionem.
clausuram communem. et jure communi staiuiam, et
slabiliialem.aiiiid
nilii! aliiid significalquam
Stabiiitasenini
perseverau- - . confirmaiam, eiiam a Pairibus illh qualuor Regularum
sub obeliam in sua pfofessione et stalu religionis
principalium,
aliarumque inslituloribus
deinceps recedehiia secunduui Regulam ; non1
dieiitia siiperioribus
plgm, approbalam, el propriis sanctioiiibus et inslilutis
tlabililaiem
in omnibus religioium
aulem necessarib iricludit clausuram perpeiuam, autt
ordinibus permannisi i
de ribn exeundo sepia monasterii,
shse, non tamen apud pmnes mqualem, sed in quibuspromissioneiii
dam arctiorem, ut apud Carlliusianos,
Secundum i
ex speciali instimto
alicujus religionis.
quoruni clauclausuram monasticam, sive resura videiur quidam clircer
Navarri docuiiiehlum,
immepeipepwj^il^uon
rito conferri possit cuin
ligiosam, habtthse originem ab ipsis primis monachh, ,
mona^api^iiMW^teniium
sivc attachoreih, anle insliiutcres quatuor prmcipulium i
de^t&
qui career appellabatur,
|7wme>0^macus
Basilii,
Augustini, ,
gradu 5 stiae Scaloe. Unile il|'wl,Ba'piista7
Regularum , qum vulgo dicuntur
R|uani:
'
Benedicii, Franchci;
postea vero fuisse plcnius et exHine Carthusiacis aeterna silenlia claustris1;- n
pressius prmscriptam el roboratam a Nicmna synodo
In aliis vero miuus arcla. V. .,_."'
: '
i^J
c.
Placuit supeponiifex,
generdli, de quaEugenius
de qua Alcxander
Nam praeler illa quae siiperitis de^jHustrS^flsque
rius allegato, et a Cbalcedonensi,
anSecuudus in cap. Juxia, eadetn causa ctquaest. apud l
liquitale protulimus
lestimonia,
uT^^^SmguIis etiam
in cap. Monachi, ibislabilitatem
et clausnram
et a Tarraconeusi
Regulis id comprobeiims,
Gratianum,
monasiicam frequenier iuculcat ct commendat D. Badem relalo, f/uo prohibenlur monaclti egredi monasleC silins Graecorum monacborum Pater, priinum in Rerio, eiiam pro uiililale ipsius, absque facultate aut : G
56,.nbi de iisquiareliquogulis fusius dispttlatispap.
jiissiohe abbalis. Quod autem a primis mouacbis et
rtint fralrum societute seceditnt. Itcm can. 44, tibi quibut
clausur.i iniiiuui et originetn i
anacborelis liujusiiioiii
In Repermilli debeat ttl domo peregre profichcanlur.
habuerit, eiiam anie RegulasSS. Pairuin jain tlicias,
de Vita i
disgulis Brevioribus,
inierrog. 120 : Nmnquidatiqno
probari potest, 1 ex Plnlone Judaeo (Lib.
n
Hist.
cedendum
c.
sil, non petita ab anlislile venia? R. NegaliContempl.), et Eusebio Caesariensi (Lib.
sive priniis ;
Alexandrinis,
ve, el hoc esse magnmlelalionis, et prmsumplionh indi116), qui de Tberapeulis
cium. In Con-liiutionijbus
monachis a S. Marco evangelista apud Alexamlriain
Mouasticis, cap. 8, cui titulus : Quod neqtte [requenler, neque lemere extra monaiiiler alia coiiimeiiiorant,
singulos, in suh ;
insiitutis,
slerium exire monachus debet. Et cap. sequenli, ubi dosive mdiculis, quas osp.vsu/. sive ftovoTJ?/;t:
cellulh,
cet devitandos esse nionachos illos gyrovagos et vanuncupabant, per dies sex hebdomadm lectioni ei congabundos, qui instabiles identidein locum demutant,
templalioni assidue vacare solilos, non progredientes
aulein i
et modo ad hos, niodo ad illos fraires se conlerunt,
fqras, immb ne prospicienles quidem ; seplima
Convenire in cmtum commuelc. Eamdem clausuram etiam clericis sen canonicis
die (IwC est, dominica)
nem, et juxla mlatis brdinem considere decenli habitu,
regularibus a D. Augustino imposilain probat Navaretc. 2 Es Regula S. Pachomii (Arl. 5, 50, 51, 52,
rus,'quia, inquii, id apei te siguificat Hegula ejusdem
licet omhium laxissima sii, juxia cap.
Augusiini,
55, 54,56,
82), quem conslat etiam Basilio antiQuod Dei limorem, de siat. nionach. lam in principio,
quioreiii fuisse, in qua complures de hac monachoclausura continehdum praesupponit suos canonicos debere constitui in
rum et monialium Tabenncusium
in unum, et esse in una
luf ariiciili
congregari
(quam lamen Regulam non videtur Na- jjJJ monasterio,
censuisse, uii nec ;
varrus inler quaiuor principales
doiho; quain appelliindo octies eorum habitationem
praecipue arl. 47,
roonasterium,
quam etiam praecipiendo iu haec verba
apttd alios canonistas nominatur),
ubi dicitur : Nullus neque ambulandi in monasterio,
cap. 10 : Nec eant ad balnea, sive quocumque ire necesse fuerit, minus quam duo, vel tres: el ille qui habet
neque extra mwum monasterii procedendi habeat facullatem, nisi interrogaveril prmpositum, el ille concessealiquo eundi necessitalem,cumquibus prmposilits jusserit ire debebil. Tum per illud ejusdem cap. 8: Qunndo
ril. Et arl. 72': Nemo exeat foras, nemo loquotur (supnemo remaneat (foris),
excepio tnajorit
ple foris),
procedilh, simul ambtdale; cum veneritis, quo ilh, tiverissima clau-urae
lum per iilud Hugouis in praedicium cap.
imperio. Quibus verbis exprimilur
' mulstate;
et descripiio, etiam secundum
10 bene ait, cum quibus prmpositus ire jusserit ire demonaslicae deliuiiio,
Navarrum. 5 Ab exemplo Isidori abbalis, et aliorum
bebit, scilicel ul a prmlalo providealur securitas personm, et subdito servelur virlus obedienlim. Ita NavarruS
aniiq.uorum Patrum (Sozom. lib. vic. 28; Pall. cap.
de Regula sancti Augustini. Porro non niinora sunt
7.1 ). De lsidoro Rufiuus (Lib. u de Vitis Patrum c,
nec pauciora in Regula sanclissimi Palris nostri Be17): Vidimus, inquit, et apud Thebaidam elium Isidori nominatissimum monasleriuin, amplissimis spatiis
nedicti clausurae mpnachalis auctoramenta.
Primd
in quo habiin ipsa professione exmuroque circumdatum,
circumseptum,
quidem, dum stabilitatem
laiilious tiris larga prmbcbanlur habitacula. inlrinsecut
SuscU
praescribil (Cap. 58):
presse profitendam

1593

COLLATIO

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

1294

hsec squalida

in quibus degimus, vel ad illa Scylhio-. A velut equi effrenes in diversa pervolitani.
Sed citm
ad praesens de suis velut stabulis evagenlur,
tica o, venerint loca, tantis cogitalionum aestibus, tanta
capitur
animi anxietale vexantur, ul quasi rudes et qui solistaiim aliquod vel breve vel irWle solatium.
Cinn
tudinis exercitia ne leviter quidem aliquando
coniirursus
vero, corpore ad cellam propriam remeanle,
cellae el quietis silentia tolegerint, commorationem
rare non possint; atque ex eis siatim excussi, tamNon enim
quam expertes et uovitii
perlurbenlur.
sedare interioris hominis motus et cogitationum
suarum tempestaiibus obviare, jugi sollicitudine
ac pcrseveranii intentione didicerunt,
qui subdivalibus quotidie operibus desudautes, lota die sub aerea inanitale, non solum corpore, verum eliam mentepervolilanl, et cogilationes suas cum mobilitaie
corporea
Et idcirc.o multivolam
passim in aperta diffundunt.
animi sui sentiunt vanitatem,
nec ejus lubricos possunt coercere

nec contrilionem
discursus;
spiritus
ferentes , inlolerabilem
sibi ipsam silenlii sui aeslimant jugitaiem,
ac laboriosis
ruris operibus indelessi, vincuntur
santur.

suae diuturnitate

et quietis

otio,

CAPUT

arctissimum
anxietatum

si in cella

claustrum,
mullitudine

bus habitaculi

quis

tse licentiae consuetudo.

Hi ergo qui necdum possunt

vel nolunt voluntalum
suarum instigationibus
rcluvehementius iinctari, cum, acedia peclus insolilum
intra cellam fuerint
si prpgreanxiali,
pugnante,
diendi

sibi remissa districiionis

saepius libertatem
acriorem adversum se pestem hoc
lege concesserint,
ut putant, remedio suscitabunt,
sicut gelidissimae

febrium quidam restinaquae hanstu vini internarum

guere posse se credunt, cum utique accindi ex boc,
B ignem illuin conslei polius quam sedari, siqtiidem
raomenianeam
consequelur

cogitationibus

quasi

inlra

congregaiis,
quae de carceri-

suffocelur,
cum homine prorunipenles,

ALARDI

continuo
GAZMl

relevaliouem

multo

gravior

affliclio.
CAPUT

Quo paclo

residens

illam

las-

Quod evagalione corporh gravelur magis quam relevetur cordis anxielas.

Nec mirum

caterva
quasi ad sedem suam cuncla cogitationum
recurrerit,
graviores excifat siimulos ipsa invetcra-

VI.

monachus cogiialiones
cuslodire
similitudine
demonslrat.

debeaH,

in umm.
Quamobrem ita monachi omnis intentio
semper est defigenda, cunctarumque
cogitationum
in idipsum,
id est, ad meejus ortus ac circiimilus
moriam Dei sirenue revoeandi;
velui si quis b absidis cameram volens in sublime concludere,
sublilisCOMMENTARIUS.

quovis rogentur, nhi forte ab abbate suo eis prmcipiatur

piendus, inquit, tti oratorio coram omnibus promiltat
elc. His accedit 1). Bernardus D. Benedicti ajmulator
de stabilitale sua, sciens lege constilutum,
quod ei ex
illa die non liceat de monaslerio egredi, nec collum exegregius, cujus est illud pneclarum elogium : Merito
cutere de sub jugo Regulm, etc. Quamvis enim claucomparantur stagnis monasieria, ubi qnodaminodo incarcerali pisces evagandi non habeant libertalem (Serm.
sura ii> ratione stabilitaiis
non necessario includatur,
Postrema denique Regula S. Frande S. Andrea).
ut dictum est, tamen ad eam reducilur,
quatenus
et inler approbalas
sub obedientia
sive quatenus G cisci ab llonorio III confirmata,
religiosa coniineiur,
hanc clausurae legem et praescriptum
ac praannumerata
et secuniluni
Regulam imponilur
legilime
dum eiiam proedicandi etad iofidescribitur. Unde D. Bernardus episl. 7 : Stc te slabinon praelermisit,
exeundi licentiam
les converlendos
a ministris
lem, inquit, in loco exhibeas, ul abbali subjici non
et
pelendam decernit (Cap. 9, 12). Sed
contemnas; sic obedias subdilus abbati, ul stabililatem
superioribus
loci non amittas. Et Turrecrematus
in eum locum
hactenus de clausiro et clausura monachorum
saiis
dictum videtur. De clausura autem monialium
vide
Regule : Per stabilitatcm,
inquit, aslringi intelligiiur
Navarrum ubi supra.
monachus, quod nttllo tnodo deserat monachatum, nec
a
sine necetsilate et superiorh auclorilate exeat monasteeremi sive soDesignantur hic tres celebriores
illis frequentatre,
rium. Secundo, dum de ostiario sive porlario monalitudines ab anaclioretis
Calamus,
sterii ita sollicite disponit cap. 67 : Ad porlam monaalio nomine Porphyrio;
sive
Thebais,
Tbebaida; et
vel
sterii ponalur senex sapiens, qui sciat accipere responut hic vocatur,
Sceli, sive Scelica,
Scythiotica,
et in his varia anachoreiarum
et monachorum
sum et reddere. Quicellam debel haberejuxta porlam,
instiut venientes semper prmseniem inveniant, etc. Teriio,
luta et vivendi rationes diversae. Nam alii imra celInlas suas fere assidui et inclusi,
dum ibidem subdit, imitattis
lnud dubie Isidorum
diebus
exccpiis
illum, de quo supra: Monasterium gulem, si fieri posquibus ad synaxim vel ad Ecclesiam procedendum
meerai, perpetuum silentium
sil, ilg debet construi, ul omnia necessaria, id esl,
servabant,
oratioui,
lectioni et operi manuum statis horis et
ditationi,
aqua, molendinum, hortus, phlrinum, vel aries diversm
ul non sit necessitas
intra monasterium exerceanlur,
lemporibus
privatim vacantes. Alii Iicet in deserlis
monachh vagandi foras, quia omnino non expedil aniet abditis locis degentes, tamen non ita stricie et
n
mabus eorum. Quario, duui capiie sequenli de fralriassidue suis claustris el cellulis cohibcbaiit.nr,
ut hic
bus aliquo proleeturis
dicitur, quin sirpius etiam ad urbes et alia loca exagens : Dirigendi,
inquil, fratres in viam, omnium fralrum vel abbatis se orationi
immo et agriculturae,
et Colligendis frucurrereni,
conunendent. Et iufra : Nec prmsumal quisquam aliis
ac meiendis frugibus suo tempore operam
ctibus,
dabant,
referre qumcumque foris monastcrium videril vel atiquo ttim sibi, lum aliis, viciuni
pararent ,
occuutpote laici plerique, et non aliis functionibus
dieril, quia plurima destruciio est. Quod si quis prmpati, ut alias diclum esl, et patet lum ex hoc loco ,
sumpserit, vindicim regulari subjaceat. Simililer et qui
lum ex aliis saepe notatis.
prmsumpseril claustra tnonaslerii egredi, vel quocumb De abside seu apsidemihi
que ire, vel quidpiam (quamvh
placet Ciaconii annoparum) sine jussione
abbalis fgcere. Eodem speclat et illud, quod c. 51
nec letatio, quam nec suo hoiiore fraudare velim,
addilurutamen si quid praeterea
clori
invidere,
Regulae stamiiur de fratribus qui non saiis longe profici-cimtiir
aliunde occurrerit.
: Frgires, qui pro quovis responso proficiAbsis, inquit, ^ir Grmce forni*
cem, sive arcuin siqnifical. Dio.: .tyiaxt Tportawtpopot
scunlur, et eg die se spernnt reverli ad mouaslerium,
id est, fornix, sive arcut iriumphalis ererttfcj
nen prmsumant foris manducare,
eliamsi omnino a
ijxoSo^a,

JOANNIS

1295
simi illius
cundum

CASSIANI

1296

ac se- \x sibiliter
non solum propriis
circumducat,
incedenles,
residere
omnem rolunditatis
sed nec longe a vicnlis
suis quosdam
regionibus,
recessisse cernamus; cur id quod vobis noxium non
Qui
colligat
disciplinam.
medietatis
examine
conest, nobis putetur adversum ?

lineam jugiter
normam
certissimam
centri

et structurae
parilitatem
vero eam absque illius
summare, quamvis summa artis aut ingenii praesumest ul aequalitatem
tentaverit,
impossibile
plione,
circumilus

COLLATIONES.

CAPUT

Responsio quomodo non omnibus conveniont omma.

Abraham: Nonnumquam mala ex bonis rebus sumi
videmus
exempla. Nam si" eadem quis agere non
eodem affectu atque proposito aut dissimili virtute

sine errore

aut quantum
custodiat;
errando subtraxeril,
pulchritudini
nisi ad illum
indicern
aspeclu,

illius

verae rolunditatis
solo

deprehendat
veritatis semper recurrens,
riorem operis sui ambitum

atque ejus arbitrio

exterioremque
molem unius

lam excelsae magniludinis

concludat. Ila etiam mens nostra

VIII.

inte-

praesumpserit,
profecto exinde laqueum deceptionis
et morlis incurrit,
unde aliis aeternae vitae fruclus
acquiritur.
Quod ille qubque manu forlis puer, bel-

castigans,

puncli lege
nisi solam Domini

licosissimo

illi

in

giganti

certamine

comparatus,
haud dubie pertnlisset,
si virilibus [Lips. in marg.viimmobiliter
velut centrum
charitatem,
fixum,
per
Saulis armis fuissel indutus:
nostrarum momema
universa operum molitionumque
ribus] atque fortissimis
innumerabiles
catervas
] et quibus aetas robustior
probabili
(ut ila dixerim ) circino JJ
circumagens,
charitatis

omnium

cogitationum

hosiium

haec indubitatam
proslravisset,
primaevo
potuerunt inferre perniciem, nisi prudenti discretione
congrua adolescentiae suae armorum genera delegis-

vel

vel
apiaverit
strucluram
illius

nequaquam
repulerit
qualilalem,
tt
anificii
cujus Paulus est architectus (I
spiritalis,
nec pnlchritudiarte molielur,
Cor. lii),
probabili
nem domus illius possidebit,
quam bealus David in

set, eib
clypeo,

adversus

hostem

quibus

que indignam

(I Reg. xvn). Quamobrem

convenit
unumquemque
pensare,
atque ad ejus

Spiritu

sancto

domum,
non
atlollet,

lapsuram,
imprudenter
beati cohabitaioris
hospitio,
suae lugubriter

opprimendus.
CAPUT

sedruina

continuoque

libuerit

glorificandus
constructionio

VII.

ceri potest. Etenim non solum exemplo bealiludinis

virtutum
vestrae apostolicarum
imitatione
fundata,
dilas

tantopere
Cum enim

quam
a nobis

nec vos nimium

debeat

vitari,

vos in omni perfectionis

armatus

virium
diligentius

suarum
anle

arripere
quam
omnes utiles sint,

sed etiam

perniciosa sentitur. Nec quia

coenobiorum
vel curam fratrum san-

infructuosa,
institutionem

ciam atqtie laudabilem merito prolitemur,

idcirco ab
universis eam expelendam esse censemus. Ita eiiam

virtuium
invicem

via irreprehenGAZiEl

modulum

sed illis

est, sed ab omnibus

expeti sine patientiae non potest detrimenio.Proinde
primum regionis vestrae atque hujus inter se pendeinde vires hominum jugi vel
sanda sunt instiluta;

cur
respuistis,
non salis claret.

ALARDI

nostrum

disciplinam;
aptae cunctis

xenodochii

etiam experientiae nostrae testimoniis commohujus rei nobis saepe comperta est. Sed paren-

tum vicinia

mensuram

et

quia quamvis
tamen
cunctae esse non possunt. Non
enim quia bona est va^wpwti;,
universis eam conA multis
enim non solum
gruam comprobamus.

Interrogatio cur obesse nobis parenlum vicina habilalio

/
puiwetur, qum in jEgypto consislenlibus non obesset? C
Germanus : Satis utili ac necessario praecipitur
hoc operum genus quod intra cellam exerinstilulo

verum

non lorica

quibus caeteros videbat inslructos,

telis fuisset
ipse dimicare poterat,

corde suo Domino

cupiens exhibere, Domine, inqnit,

dilexi decorem domus tum, et locum habilationis glorim
ium (Psalm. xxv); sed indecoram in corde suo at-

teierrimum

uberrimus

vel viliorum
lance

quod alterius

fructus

assiduitate

trutinanuae.
genlis homini

Fieri
arduum

collectae, diversa
etenim potest ut
atque impossi-

COMMENTARIUS.

epist. adEpltes. lib. u:ATumfuit. D.Hieronymusin

quid cmlorum circulos, quos philosophi sphmrgs vocgnt,
trgnsiens gtque trgnscendens sieiil in stimmo cmli fornice, et ut ipso verbo uiar, apside? Significal etiam
iesludinem, aut cameram in hemhpherii formam conHesichius namque el Suidas u^iiSocs esse
structam.
Tn.p..pastradunt. Plinius pro planelarum orbibus ali- D
quolies usurpai lib. n. Porro ita Cassianus hoc loco
, absidis cameram dixii, ul alibi (Lib. v Inst. cap. 24,
cum slaiio
et collat. 21 cap. 29) statiottem jejunii,
idem sil quod jejunium, ul absh et camera. Haec Cialib. xv cap.
conius. Isidorns absidam vocal (Etym.
8) : Absida, inquit, Grmco sermone, Laline interpretatur lucida, eo quod lumine accepto per arcum resplendeat. Sed ulrum absidam an absidem dicere debeamus, hoc verbi genus ombiguum quidgm dociorum
cxistimanl. Coelius Rhodig. lib. xxvm : Absidas Grmci
dicunt, quos Lalini arcus surrigi imperaloribus solilos.
Sed et pontium [ornices eodem censentur nomine. Onuin interpreiatioue
vocum
phrius (Antiq. Lect.cap.M)
eccles.:A6sts,
inquit, sive apsis est curvatura rotm, id
est, tignum super rotas tenens scalas, vel in quo figunfur radii, vel ligneus rotm cirmlus; quo significalu alii

primam aspirant, sic, hupsis ab ajrnuv, ii est, a langendo, quod ea pars, cum rota volvitur, lerram contingat. Hoc etiam nomine significalur fornicis curvalura,
et aliquando integra fornix. Hinc ecclesiastici scriplores, quam nos ecclesiarum tribunam vocamus, hapsidem vocant. Ila Onuphrius.
a Secundum
graliam Dei, qum data esl mihi, ut
sapiens architectus fundamenlum posui, ail Apostolus.
Vide S. Thoniam in Conimeutario.
b Verba historiae
sacrae(I Reg. xvn) : Induil Saul
Pavidveslimenlh
suis, elimposuit galeam mream super
capul ejus, et veslivii eum lorica. Accincius ergo David
gladio ejus stiper vestem suam, cmpit tenlare si armaius pcssel incedere, non enim habebat consueludinem.
David ad Saiit : Non possum sic incedere,
Dixilque
quia non usum habeo. Et deposuit ea, el tulil baculum
tc. Hoc
suum, quem semper liabebal in manibus,
et comparationibus
raiionibns
exemplo,
aliisque
docel hic Auctor non omnia omnibus
pulcherrimis
el unicniqiie
meliendas suas vires, ne
convenire,
quid lemere el inconsulloaggredialurquodpra?stare
non valeat.

297

COLLATIO
hoc

bileest,
verterit

aliis

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

consuetudo

fratrem nosfrum,
quodammodoA A Cur, ait, juniorem
quem praeteriens propiorem
: sicut nationes quaedam ingenti
quam me habueras, non rogasti?
Cnmque ille, eum morlem olim sepulti fratris oblidisjunctae magnam vim frigoris

insita

in naturam

plagarum diversitate
vel ardorem solis absque
roento,

quae utique

corporis
perferunt
teguillam cceli inclementiam
non

alii

roboris
sustentare non
fuerint,
quantivis
possunt. Ita eliam vos qui summo animi et corporis
Disu, in hac regione dumtaxat,
quasi naturam palrise
cxperti,

veslrae in

98

multis

tum

et ex nimia

velut

impotem

conlineniiae

ac solitudinis

jugilale

mentis

existimans,
respondisset:
Quemadmodum
poteram de sepulcro eura qui anie
annos quindecim
Ahbas Apollo :
obiit, invocare?
b
Ignoras ergo, ait, me quoque ante annos viginli

conamini,
impugnare
diligenter
utrum
in illis torpidis
expendite,
[Lips. in marg.
et velut frigore
turbidis] (ut famaest)
regionibus,
nimiae infidelitatis
hanc (utitadixerim)
obstriclis,

huic mundo fuisse defunctum.nullaque

jam posse de
hujus cellae sepulcro, quae ad praesenlis vilae perti-

nuditatem

modicum

ad extrahendum

bovem

relaxari,

ut ne brevissimi

quidem

sustentare

Nostris
enim istam
possitis.
naturaliter
quodammodo in-

propositi fortitudinem
didit sanctae conversationis

neant statum, libi conferre solatia? quem in tantum

Christus
ab intenlione
mortificationis
arreplae vel
tuum non palitur
momcnli
inducias

pro patris indulserit sepultura (Luc. vn), quae multo

anliquitas,
quorum si
constantiae atque virtuti
fuerat exhiB utique celerius, honeslius et religiosius
pares esse vos cernitis, vi- 1
ciniam
vestrorum
simililer
benda. Rimamini itaque nunc arcana pecloris veslri,
parentum
fratrumque
fugere non debetis.
prudenterque
conjicile an talem etiam vos juxta paCAPUT

rentes vestros

IX.

Abbatis

mentis jugiter retentare

in hac animi mortificatione

districtionem

Apollo mortificotio.
Ut vero ad certum districtionis
examen veslrarura
virium quantitatem
metiri congrua aestimatione possitis, cujusdam vobis senis, id est, a abbatis Apollo
faclum
breviter
ul si vos inlimum
veslri
indicabo,
cordis examen hujus proposilo
haud
aique virluti

possitis.
Cumque vos
lum demum scitote paconsirailes eidem senseritis,
viciniam vobis quoque similiter
rentum fratrumque

inferiores

sinatis

esse censuerit,

profectus
vestri professionisque
periculo, patriae inhabitationem ac parentum viciniam
praesumalis : certi quod
districtionem

humilitatis

hujus,

quam vobis in hac

sed etiam necessitas

ximo

ul scilicet eis, quamvis in pronon futuram;

vos esse credatis,
velut mortuos
constitutis,

ita ut nec illos vestris

obsequiis

foveri

nec vos illorum

relaxari.
CAPUT

Interrogatio,

solatiis

X.

an obsit monacho si a parentibus

saria ipsi suggerantur?

neces-

: Super hoc plane jam nullum ambiguiCerti etenim sumus

affectus C tatis locum ulterius
peregrinationis,
extorquet,
reliquisti.
propinquitatis
aut locorum oblectatio non possil evincere. Ad hunc
tam praesenlis hujus habitus vilitatem
quam quotidiana haec c nudipedalia in illorum vicinia nullatenus
igitur quem praediximus senem, cum germanus suus
exercere nos posse; sed ne labore quidem illic simili
intempesta nocte venisset,
implorans ut, de monasterio suo paulisper egressus, ad evellendum bovem,
sicut
ea quae sunt ad victum necessaria, provisuros,
provincia

non solum

absque jactura

noxiam

volunlas,

quem cceno palustri eminus iuhaerere flebiliter

querebalur, ei esset auxilio, quia eum solus nequaquam
posset eruere,

abbas Apollo

pertinaciter

obsecranti:

ALARDI

GAZ/EI

Germanus

hic etiam aquam cervicibus nostris ex tribus millibus

: nec nostra enim, nec illorum
exhibere compellimur
haec nos coram illis agere omnino paverecundia,
COMMENTARIUS.

De hoc alias dictum

(Collat. 2 cap. 15). Palladius
quia sicut piscis sine aqua caret vita, ila monachus sine
eodem vocabulo
Sedeqi itaque solitarius,
el taceat, quia
: Vidimus,
monasterio.
utiiur, ut indeclinabili
mundo mortuus est, Deo autem vivil. Sed et Cassiainquit, in solitudine virum, Apollo nomine, qui monasteria habebal super montem; erat enim Paler monanus idipsum sub homiuis crucifixi similitudine
conchorum circiter quingentorum,
firmans lib. iv Inslitul. cap. Zi:Abrenuntialio,
qui eral valde clarus et
inquit,
celebralus in Thebaide, erantque eius magna opera, et
indiciutn.
nihil est atiud quam crucis ac moilificationit
monachum
magnas virlutes per eum faciebal Dominus; el plurima j\ Ideoque noverh (professum
alloquitur)
et
admirabilia
eum
die
le
huic
et
actibus
ac
hodierno
desideriit
mundo,
signa,
per
efficiebantur, elc. Sozoejus
menus de monachis in Thebaide degentibus agens :
esse defuncium;
teque, secundum Apostolum, mundo
In ittorum,
numero Apollo quoque fuit, qui
huic esse crucifixum,
inquit,
tibique hunc mundum. Considera
vixit in Thebaide. Hic cum pubescere inciperet, vitm
ergo condkiones cruch, sub cujus te deinceps sacramonasticm se dicavit. Qui cum in solitudine ad quadramento oporlel in hac luce versari; quia jgm tu non
vivis, sed iiie vivil in te qui est crucifixus pro te, clc.
ginta annot vixisset, divino oracuto jussus, speluncam
limore Domini crucifixos
ad radices monlis cujusdam locis ab hominibus habilatit
Et c. seq.: Ila nos, inquit,
vicini occupavit. Qui etiam prm miraculorum
muttituoporlel hh omnibus, id est, non solum carnatibus viliis,
nominiscelebritatem
est consecutut,
verum eliam ipsh elementis mortuos esse. Vide Palladine,brevimagnam
et quampturimis prmfuil monachis. Nam lam utilibus
dium Lausiaca 85, ubi abbas Serapion probavit moad vitam dhciplinh
nialem quamdam non esse vere mortuam mundo, ut
utebgtur, ut multot alliccret, etc.
sed mirabili,
nescio an imitabili
(Sozom. I. vi cap. 29, Niceph. lib. \i cap. 54, Pallad.
ipsa jactabal;
in Lausiac. c. 25).
exemplo.
b Celebre dictum eliam in
Nudipedaha
quid sinl vide collat. 17 cap. 20
jure canonico : Monachot tnundo mortuos etse; praesertim in decreto Euitem
(Vide Molanum l. de Picturis c. 82). Colligitur
ex hoc loco monachos illos nudipedes fuisse, et nugenii papae apud Gratianum (2, q. 7, cap. Placuit, et
c. Nullus, el 26, q. 1, c. Plgcuil, et cgp. Sunt nonqua de re etiam alibi egimus
dipedalia exercuisse;
ubi ait : Monachus sit claustro su-o contenlus,
nutli),
( Lib. i Inslit. c. 10).

'

JOANNIS

1299

CASSIANI

COLLATIONES.

1309

.,

noslro oberit, si, illis A rpentemiuam

Sahe quid proposito
pro casnunji, varietate mutantes, indesinenter ad terrena deraergunt;
verum etiam quod
submihistrantibus
ilniversa, nos, sollicitud.ine parandi i
fructura manuum tuariim, et jusla
lectioni tantum et orationi i
laboris proprii
victus penitus absoluli,
lietur.

operam dederimus,
ut, isto quo nunc djstrahirmjr
tantura studiis inteiitius i
labore sublato, spiritalibus
excubemus?
CAPUT

XI.

Respontio ex D. Antonii sententia desumpta.

Abraham : Non meam conlra hoc vobis, sed beati [
proferam , qua ille ita cujusdam i
fratris , hoc quo dicitis tepore torp.entis segnitiem i
utetiam nodum vestrae propositionis
abconfutavit,

Antonii

sentenliam

non permittentes
te horum
secundum beati Apostoli repraebitione suffullum,
gttlam, quotidianum
libi, viclum luis manibus praeparare, quem ill.e ultima Ephesiorum Ecclesiae princimerce.de

defraudeul,

pjbus praecepta promulgans,

gelicae praedicationis studiis

se eliam

sauctis Evan-

occnpatum , non solum

sibi, verum eiiam his qui erant erga ministerium
suum necessariis obsequiis praepediti, praebuisse se
dicens : Ipsi scilh quoniam ea qum mihi
memorat,

opus erant, el hh qui mecum sunl, minisiraverunl manus istm (Aclor.

ut dixi,
xx). Qupd tamen ut se fecisse pro
forma nostrae utilitatis; ostenderet, alibi ait:
JVon
diceret
admirandam
essei
; majoris
pronuntians
si ea quae perfectionis sunt, inter homines 3 B oiiost fuimus inter vos, keque gralis panem ab atiquo
Tirlutis,
manducavimus, sed in labore et faligatione nocte eidie
quispiam,
quam in eremo posilus, exerceret; bealuss
Antonius
ubinam ipse consislerel,
operanles, ne quem vestrum gravaremus: non quia non
percu.nctatur.
habuerimus polestatem, sed ui nosmetipsos formam
Cumque ille se juxla parentes suos habiiare dixisset,
d(ii'ismus vobis ad imitandum nos (II Thess. m).
et eorum praebitione ab onini cura et sollicitudine e
diurni [Lips. in marg. diulurni]
CAPUT XII.
operis absolutum ,
seinderet:

nam cum ad praediclum virum quidam

minime ;
disciplinam
veniens, anacboreticam

lectioni

tantum

et oralioni,
absque illa distentione ft
indesinenter
insistere. Rursum o
spirilus
gloriarelur
tealus Anlonius : Dic, inquii,
fili, ulrum in eorumr,
damnis

vel

adversis

casibus conlristeris,
pariquee
eiiam modo super eorum prosperitate
congaudeas. ;.
Ille utriusque
rei se parlicipem
esse confessus esl.I.
Cui senex : NovCris te, inquit, etiam in futuro saecui.
lo eorum sorte censendum
in lucri

, cum quibus in hac yitaa

consortio, vel gaudio vel mce-.-

De ulilitate

operationh, el olii detrimenlo.

Et ideo cum etiam nobis parenlum pr.rsidia
non
deessent, lamen hanc cunctis opibus praetulimus nuditalem, et quolidiana cprporis alimenla nostris mapraepai-are quam secura parenlum
huic penurioe
lalioriosissimae
praebiiione
fulciri,
illam quam praedicas otiosam Scripturarum
meditaIeclionis instantiam postlionem atque infructuosam

luimtis

sudoribus

sectareponentes; quam procul dubio libentissime

G mur, si hoc csse utilius vel exemplis suis Apostolica
rore concutens. Nec hac contenlus senlentia beatusis C
tradidisset auctoritas, vpl instituta seniorum salubriAntonius,
majorem
insuper campum disputationW ts
Novpris autem le cliam ex hoc non
ingressus est: Haec, inquiens, conversatio atque hice
^erpraefinisseni.
diximus affici detrimenlo:
tevius quam illoquo.supra
tepidissimus
status, non hocsolo,
quo dixi, te fe-..
riunt

detrimentive

detrimento

(licet id tu ipse non sentias, dicensu

quodammodo secundum illam Proverbiorum
parabo->.
lam [Prov. xxuij , * Ferieritnt me, sed non dqlui, et
ei
dcluserunl
vel illud quod>d
me, ego autem nescivi;
dicitur in propheta (Osem vn), Comederunt alieni ro)bur ejus, et ipse nescivit), quod scilicet diebus singulisis
ALARDI

>
4
.i
-'

GAZJEI

R Vide
supra collat. 25, cap. 7.
b
nomeu habet. 'Ayairi) enim
Agape a cbarilale
Grxcis dileciio sive charitas diciiur, a verbo ayt/tza,
aiilem
boc vocabuquod est amo, diligo. Sumilur
lum apud veteres et Christianos
scriptores
duplici
et
modo, generatim
speciatini:
gcneratim pro charitatisofficio
seu eleemosynaaut
subven.iione in proximos, praesertim pauperes, impensa, utapud Tertullianum in lib. ad Martyres : lpsam conversgtionem
smculi et cgrceris comparemus : si non plus in carcere
spirilus acquirit quava cgrq gmillil, immo, et qum justa
sunl, caro non gmitlit per curam Ecclesim el agapen
in carfrairum, id est, non desunt etiam mariyribus
cere constiiutis
quae necessaria sunt ad sustematioiicm corporis per curam ct sollicitudinem
Ecclesiae
ei agapen fratrum, id est, eleemosynas fidelium. Iia
D. Cyprianus lib. ni Tesiimon. cap. 5: Agnpen, inquit, et dileciionem fraiernam retigiose el firmiler exercendam. Et abbas Joseph collat. 16, C. 14: Hanc
charilatem , qum ayami dicitur,
possibile est omnibus
exhibere. Hinc apud S. Ephrem frcquens illa loculio
Chri77r<; Trotefv. Erat enim phrasis priscorum
cum alii alios convivio
stianorum,
ut
excipiebant,

-quia cum sis sani cor,poris ac robusti, stipe sustentaris aliena , quae juste solis est debilibus attribula.
Nam utique omne hominum genus absque illo tantum genere

monacborum,

quod secundum praecemanuum suarum laboribus

ptuin Aposloli quotidianis

vivit, b agapen aliena? pperationis

exspeclat.

Unde

COMMENTARIUS.
dicerent simul charitatem facere , pro eo, quod est
simul cibum capere: qui loquendi niodus etiam Italjs
aliisque nationibus et ljnguis usiirpalur.
A<que hoc
modo sumilur agape hoc loco , cum dicilur ogqpeit
seu operationis exspectare, qiiisquis non,
alienmoph,
secundum Apostoli praeceptum (de quo alias [Lib. x
D lnstit.]dictuiii
maquiini suarinu lab^Qesi),quplidianis
ribus vivit. Nam idein es't, agapen alienae ope.ratioiiis
ut superius
ac stipe allena siisientari,
exspectare,
dixit:
quo quidem modo dicit ipsos' e.tiam reges
ope et s&bsidib a]ioru'm'"susie.ntari.
agape,idest,
Alias vero strictius sumilur
agape pro ccenula , seu
convivioio
sancio, quod Chrisiiani divites in primiliva Ecclesia,
diebus prsesertim spleiniiio.ribus , ex
cbaritate pauperibiis exhibebaiii:
qund el aposiolorum ccepisse lempore festaturD. Cleiiiens in epislola
ad Jacobum frairem Domini. Unde et Judas apostolus in sua Cauonica , eadem voce usus esl: pro f|ua
reddildtt epulas EV TX; gqcatuis
Latinus
interpres
in Apol. c. 59),
\tp.5ii, in charuaiibus vestris (Terlul.
refocillandis
id esl, in conviviis quae pauperibus
exhibelis.
Hoc vero cceriae seu convivii gemis latius
describit Tertulliauus
his verbis: De tolo Christiano-

XX4V.

COLLATIO

1301

DE MORTIFICATIONE.

4302

non solum eos, qui semelipsos, vel parehlum facul- Ain quadam longe posita civitate, singuiorum
solidorum singulos homines tonsori praebere mercedem.
talibus, vel famulorum laboribus, vel fundorum suorum fructibus
sed ipsos etiam reges
Quo ille comperlo, Quamdiu ero, inquit, hac mendigloriantur,
mundi

Ho.c dehujus, agape certum cst sustenlari.

nique majorum nostrorum definitio babet: Quidquid
ad necessiiatem quotidiani
viclus iusuniititr,
quod
effectum parttimque
non
opere manuum nostrarum
debere sanxerunt,
secunfuerit, ad agapen referri
dum Apostolum,

qui oiiosis

peniius inierdicensopem
alienac, Qui, inquit, non operatur nec manlargilalis
ducet (11 Thess. m). His bealus Anlonius
adversus
quemdam usus verbis , eliam nos magisterii sui informavil

blanexemplo, ul parentum perniciosissima

et omnium qui victui necessariam submidimenta,
nistrant agapen , insuper etlam omnem amoenae habitationis

gratiam devitemus ; squaleniesque nauirali

arenas , et perustas salsa inundaiione
amariludine

citate

ul trium

contentus,

denariorum

stipem

cum

labore

aum possim illo pesgens ingenli

conquiram,
solidorum quaestu divitias congregare?
suItaque,
mens artis suae protinus
instrumenta,
expensis in
omnibiis

collecia
quae hic multo tempore
servarat, adurbem illam quassluosissimam cum summo labore pervenit. Ubi cum, ea qua ingressus est
sumptu

die, secuiidum id quod compererat, ab unoquoque*

mercedem
sui operis recepisset,
ad vesperaiin se
videns grandem solidorum numerum conquisisse, ad
macellum
laeius intendit,
suse neescas refectioui
cessarias

coempturus.

Quas

cuin

ccepisset magno
j{ solidorum pretio comparare , expensis in perexiguo
viclu universis
ne unius
quos acquisierat
solidis,

ob idipsum boiiiinum
juri dominioque subjectas, cunctis niundi hujus opibus pra>
hominum obponamus , ut non solum frequeniias

intulit lucrum. Cumque ita singulis

quidem denarii
diebus acquisitionem
suam vidisset insumi,
ut non
solum uiliil
sed vix ipsam quotidianae
redigeret,

tenlu

substaniiae

regiones,

millique

inviae solitudinisdeclinemus,
sed eiiam nequaculturae dislenlionem
quam nos ad qualiscumque
uberis soli natura soiiiciiet,
per quam mens ab illa
observatione cordis dislracta,
principali
studiis redderetur eflela.
CAPUT
Abbalh

spirilualibus

hoc quamdama

ineam, illumque
quo mihi expleta
rantia

XIII.

vos posseconfidiiis,
quoquesalvare
lucri ad revisendampatiiam
fesiinatis,

et spe majoris
audite etiamsuper

recogitans,

teniationem

Macgrii fgbulg de tonsorh mercede composila,

ad illusiones diaboli cognoscendas.

Namquodalios

ipsum

abbaiis Macariifa-

necessitatem

posset explcre,

Revcrtar,
inquit,
repetam tenuissimum

apud semetad civitalem

quaeslum , ex
quod ad sus-

omni corporis cura,

senectutis accresceret, quoiidiana

exube-

parvum videreti
summam jugi paquippe mihi fuit ille

conferebat.

Quod quamvis
mediocrem tamen

et tenue, non
riebat augmento.

Quaestuosior
nummorum
quaequam iste solidorum
imaginarius
sius, ex quo non solum nihil exuberat quod reconG dam, sed etiam vix ipsa quotidiani
sustiuetur. El idcirco rectius nobis
dinis

leniiissimum

esl, hunc solilu-

fruclum

bulam,jucuiidissimeaiqueapiissimefiguratam,quam
et ille cuidam similibus desideriis aestuanti, medicir
nam opportunissimae narrationis
ingessit. Eral, in

indirupia
jugitate
sectari, quem nullae saeculares cura>, nullae mundanae
nulla cenodoxiae ac vanitatis
arrodat
disieniioiies,

quit, in civitate
b denariis ternis

quadam

vilemque
eadem quantitate

acquirendo , ex hac
necessaria suo viclui quoiidie com-

diurnse necessitatis imnullse sollicitudines

elatio,
minuaut. Melius esl enim modicum juslo, super divilias peccatorum multas (Psal. xxxvi),
quam affectare

perilissimus

unumquemque
mercedem sui operis

parabat;

centumquedenarios,
marsupio suo diebus

cura,
cum indesinenler

hunc

tonsor

detondens,

qui,
lenuem

expleiaomni
corppris
inferebat.
Sed
singulis

conderet

quaestum,

audivit

ALARDl

GAZM

bujus

victus necessitas

iuciaillainajora,qu3e
sissima conversione

etiamsi parata fuerintquaestuoneeessitate tamen

multorum,

mundanae conversalioniset

dislemionum

diiiiinutionibiis

namque

quotidianis
c Melior
absumenlur.

esl,

COMMENTARIUS.

rum triclinio retrgclalur;

cmna noslrgde nomine rgtiosive carnibus. Porro cum tempore D. Hieronymi
nonnem suaiii oslendit: vocatur .yuira id quod penes Grmnullae viduae diviles jaclanliae potius ei osienlaiionis
cos dileclio est; qttgnliscumque
idcausa haec facerent,
sumplibus
conslei,
quam chariiatis el pietatis
lucrum est pielalis nomine facere sumplum: siquidem
in epislola ad
circo eas reprebendens
Hieronymus
isto juvamus.
Si lionesta
Euslncliiiim
scribii : Cum manum egenti porrexerint,
inopes qiioque refrigerio
causa esl convivii,
ordinem dhciplinm de
reliquum
bitcciuanl; cum ad, agapen vocaverinl, prmco conducicausa mstimate, quidsit de religionh officio. NihilviliD lur.h.t
alludens ad illud
I). Ilieronyiiius
, nimiruin
tatis, nihil immodeslim admitlit. Non prius discumbiMallhsei vi : Cum facis eleemosynam, noli luba canere
tur quam oralio prmgusletur. Ediiur quanium esurieiites
anie le , sicut hypocrittv faciuul in synagogh. Verum
bibitur quanlum pudicis est utile ; ila satude bis plura apiid Baroniuni videre est tomo primo
capiunl;
ranlur, ttl qui tneminerinl eliam per noctcm adorandum
Aniialiiim
(Anno 57), ubi docel triplici cx causa soDeum sibi esse; ila fabulantur , ut qui scianl Deum
in quarum locuin
lere Iiujusmodi agapas celebrari:
Conaudire, etc. In concilio
Gangrensi lemporibus
successit, quam liodie niensahi pauperum dicinuis :
stantini habiio adversus hujusmodi
olim nuncupaiaiu
agaparum conquain el alio iioniine diaconiam
-s (Collat. 21, cap. 1 et 8).
fuisse. superiiisannoiavim
leinpiores legilur boc decreium : Si quis despicil eos,
a De Macariis dicluiu bacienus.
qui fideliler agapes, id est, convivia puuperibus exliib lle denario el solido, qiiorum bic menlio,
benl el propter honorem Dei convocanl fiatres, et nolueviile
rit communicare hujusmodi vocalionibus, anuthema sil.
I. iv Inslit. c. 14, ei 1. v c. 58.
c Texius
D. Auguslinus iib. xx conlra Fatistutii cap. 20 : Agavulgatae edit -.Melior est pugillus cum reVes, inquii, nostrm pauperes pascunl,sive
frugibus,
quie, quam plena ulraque manus cum labore et affli-

1303

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES

1504

secundum sententiam Salomonis , pugillus unus cum A diis omnes admodiimihniliTBs

necesse est implicari
qui cum etiam de sua salute sinl dubii, ipsique adrequie, quam duo pugilli cutn labore et prmsumptione

huc magisterio atque inslilutione

egeanl aliena, a ad
spirilus (Eccles. IV). Quibus illusionibus atque dispenALARDI GAZ.EI COMMENTARIUS.
D. Bernardus specfavit : Monachus non doctorh, sed
ctione animi. Cui simile illud Proverb. xvi: Melius est
plangenlh habel officiiim, ut vel se, vet mundum luquammutti fructus cuminiquilate.
parumcumjuslilia,
"Respicit
illud, quod superius (Cup. 1) dixerat
geat, el Domini pavidus prmstotetur gdventum (Apud
Grgtign. 16, q. 1). Caeterum haec omnia non eo dicla
Germanus : Insuper etiam spe inanium gaudiorum
animum pascebamus, credentes fruclum nos maximum
sunl, neque sic accipienda, quasi monacliis vel illicilum sit, vel ab eorura instituto alienutn (modo rile
percepluros de conversione multorum, qui velut nostro
ac legiiime suscipiatur et exerceatur), sanclae praediessent ad viam saluth exemplo, ac monith dirigendi.
cationis officium. Nam ut recte Gralianus ad haee et
et
diabolicam,
Quam hic abbas vocat illusionem
similia SS. Patrum tesiinionia respondel, vel loquunmerito. Nam et D. Bernardus serm. 64 in Cantica ad
tur Patres de monachis qui non erant clerici, sed
illa verba, Capiie nobis vulpes parvulas, qum demout soepe dictum est, qnibus jure interdicitur
liunlur vineam (Caniic. n), docet hanc periculosissilaici,
mamesse tentationem, quae instar vulpeculae monapraedicare; vel distinguunt inier clericos et monachos ralione proprii officii, el slatus cujusque , et
subinde decipit et spirichos, alioqui proficienles,
ostendunt quid cuique ex proprio officio conveniot.
lualemeoriimprofeclumdemoIitureteverlit,quamhis
Aliud enim convenit monacho ex eo quod monachus est,
verbis egregie depingit: Jam vero proficienliuin sanaliud ex eo quod clericus est : ex eo quod monachiis
ctioribus sludiis minime quidem se opponere contrarim
virlutes (id est, daemones) aperte audent, sed solenl ex
est, sua et aliorum peccala deflendi habel officium; ex
eo qnod clericus est, docendi et pascendi populum. Ila
occulio insidiari,
quasi qumdam fraudulenlm vulpeculm; specie quidem virlutes, re autem vitia. Quantos, JJ Gratianus (Dist. is5, i:ap. Mulier; et 16 , q. 1, cap.
verbi gralia, ingressos vias vitce, progressos ad meliora,
Adjicimus). Vel secundum alios prohibent monacbos
propria aucloritate vel polius temeriiate, extra mosuper semitas jusiitim bene secureque profichcentes et
nasieria vagari, praetexlu praedicationis aut allerius
proficienles, fraude (proh dolor!) vulpium harum turofficii, aut sine aueloritate cpiscoporuin et legiiima
piler supplantatos expertus sum, et sero in se virlutum
vel commissioiie ecclesiasiica, vel alia
institulione,
suffocatos plangere fruclus! Vidi ego hominem currenlem bene : ecce cogilatio : (quidni vulpecula fuil?)
jurisconcessionepraedicandiiniinusautaliaministeria
Quanlum, inquit, bonum, quo solus fruor ! Si essent adcuramanimarumperlinenliaaffectarevel
usurpare;
in palria, possem ulique impartiri fralribus, et cognath,
vel denique eo speclant, ut doceanl praedicaudi offlcitim nionacho non esse appetendum aut ambiendum,
^notis el amicis. Amant me, et facile acquiescerent suaet non nisi superioris jussione et legitima vocatione
denli. Ulquid perditio hmc? Vado illuc, et salvo tnuttos
ex illis, el nte pariter. Nec verendum in loci mutalione.
seu missione suscipiendum.et tam in ejus suscepiione
Etenim dum bene faciam, quid inleresl ubi? nisi quod
quam exercilio,
vujpeculam illam cenodoxise suraillic procnl dubio salius, ubi fructuosius degam? Quid
mopere cavendam; cujus proprium esl, lesie D. Augustino (Reg. cap. 4), bonis quibusque operibus,
plura? It, et peril miser, non lam exsul ad patriam,
insipraeseriim honorariis et in publico exbibitis,
quam canh reversus ad vomitum. Et se perdidit infelix,
el suorum acquisivit neminem. En una vulpecula, hta
diari, ut pereant; cupi alia quaecumque iniqtiilas in
malis operibusexerceaiur,
videlicet frustratoria spes, quam habuit in acquiskione
ulfiant (Vide D. Gregor.
in Pastor. parl. i, cgp. 7, et parl. m, cap. 26, el hom.
suorum. Potes tti quoque per teipsum in leipso alias
2 in Ezech.). Ita I). lieniartius seipsum exponit, cum
atque alias similes huic invenire seu adverlere, si non
negligas; vh tamen ut unam adhuc ostendam tibi ? ln- G ait : Publice prmdicare monucho non convenil (scilicet
ralione sui siatus et monachatus); novitio sive neoterdum bene proficienth cujuspiam cum sibi profusius
phylo (nimirum aetate, doclrina,
aliquid supernm gratim senseril irrorari, subil animum
perfectione) non
dcsiderium prmdicandi , non quidem gd parentes et
expedii (ob periculum vanae praesumptionis et cenodoxiae); nec licel non mhso, id est, non Iegiiime vopropinquos, juxta illud : Continuo non acquievi carni
el sanguini (Galat. i). Sed quasi purius, fructuosius,
cato, etad id muneris instiluto (Bernard. ubi supra).
In quam sententiam aiulta congeril Gralianus SS.
(orliusque,
passim ad extraneos et ad omnes. Caule
Patrum elogia ac summorum pontificum el concilioomnino. Sane timel prophelicum incurrere malediciiim :
Si qum abscondito accepil frumenta, abscondal in porum decreta. E quibus est illud Bonifacii papae
(Causa 16, q. 1, c. Suht nonnulli), quod Benedictiiios
pulis (Proverb. xi); et contra Evgngelium (acere : Nisi
qumin auregudivit, prmdicaverit super lecta (Matth. x).
praeeipue spectat : Siint nonnulli nullo dogmale fulti,
audacissimo quidem ieto tnagh amaritudinh,
Vulpes est, atque illa priore eo nocivior, quo occultior
quam
dilectionh
veniens. Sed capio tibi eam. Primus Moyses dicit :
asserentes
inflammati\,
monachos,
quia
mundo mortui sunl, et Deo vivunt, sacerdotalh officii
Non arabh in primogenito bovh (Deuler. xv). Hoc
Paulus inlerpretans : Non Neophytum, inquit, ne in
pbtestate indignos; set/ omnino labunlur. Neque enim
B. Benedictus, monachprum prmcepior almificus, hujus
superbiam elutusiiicidatin
judicium diaboli (1 Tim. ni).
Et rursum : Nec quisquam , inqttit, sumit sibi honorei aliquo modo fuit interdicter;
sed eos smcularium
rem, sed qui vocalur g Deo, tamquum Agron (Hebr. v).
negotiorum edixit experles fore tanlummodo. Quod
ltem ipse : Quomodo prmdicabunl, inquit, nisi mitquidem apostolicis doclimenlh et SS. Patrum insliluth
tuntur (Bom. x)? Ei scimus monachi officium esse non j) non solum monachis, sed eliatn canonich maximopere
docere, sed lugere. Ex hh similibusque colleclis mihi
imperatur. Nos vero tantorum Patrum exemplh edoai
credimus asacerdolibus monachh ligandi solvendique
texo rete, et capio vulpem, ne demoliatur vineam. Ex
his nempe clarel et cerlum est, quod publice prmdicare,
officium, Deo operante, digne adminhlrgri, si eos digne
nec monacho convenit, nec novitio expedit, nec non
contigerit hoc minhterio sublimari. Ha;c Pontifex. Ex
mhso licel. Porro conira hmc tria venire, quanla conquibus concludit D. Thomas (2-2, q. 187, art. 1) nou
scientim demolilio cs-l! Ergo quidquid tate animo suglicere monachis et aliis religiosis,ratione
sui status,
praedicare, docere, baptizare , absolvere el alia hugeratur, sive sit illud tua cogilalio , sive immissio per
Angelvtm malum, dolosam agnosce vutpeculam, id est,
jusmodi facere : quia,, inquil, storus religionh non dal
malum sub specie boni. Haac D. Bcmardtis.
eis poleslalem ista faciendi: posse tamen isia facere,
Quibus
consentanea videre est apud Cassianum lib. xi luslil.
si ordinem recipiant etjurisdictionein
ordinariam, vel
c. 14 ei 15, ubi de vitio cenodoxiae agitur, quo moex commhsione aul privitegio , quale concessum esl
nacbi subinde ad praedicandum instigantur.
ordinibus mendicantiuiii, quoadconiessionesetp;;aeQnibus
acccdil illa D. Hieronvmi vulgata senlcnlia quam et
dicationem.

130S

COLLATIO
anos ei regendos,
instiganlur;
quique eliamsi

XXIV.

converraraos

diabolicis

illusioni-

bus

potuerint

lucri

quid ex quorumdam
ticntia
sua atque

conversione
inconditis

DE MORTIFICATIONE.
A ludinibus

ali-

origines

conquirere,
impamoribus
quidquid 1

1506

nisi eum aui ipsas

adhibere,
anle praedixerit.
CAPUT

morborum

XV.

acquisierint

ammm molu.
Responsio de tripartito
: Omnium
Abraham
vitiorum
unus fons alque
vero parlis ilest; secundum qualiiatem
principium

enim lucra

lius, et (ul ila dixerim) membri quodin animo fueril

diversa
vocabula passionum
vitialum,
corruptioeliain morboQuod nonnumquam
numque sorlitur.

quod Aggaeusi
perdunt. Illud namqueeis
El qui mercedes congrepropheta describit, eveniel:
gai, tnittet eas insacculum
pertusum (Aggmi i). Vere
sua in

sacculum
condit, qui
pertusum
videtur
quidquid
per aliorum conversionem
acquicordis sui, et quotidiana animi
rere, intcmperantia
disteniione

disperdit.
Itaque fiet, ut dum uberiora
lucra per aliorum
credunt
instilulionem
parare se
Suat enim
posse, eiiam sua correctione
privenlur.
nibil habenles, et sunt qui se
qui se divites ferunt,
humiliant
in multis divitiis (Prov. xin), et b Melior
est vir in ignobilitate serviens sibi, quam qui dignitalem sibi acquirit, et indiget pane (Prov. xn).
CAPUT
Inlerrogalio,
Germanus
disputatio

unde

XIV.

nobh

taliunt
irrepserit ?

: Satis congrue

nobis

comparalionibus
nostrarum
manifeslavit

tua cogitationum
quorum causas et curationes

errores,
lamus agnoscere;

et unde

acciderit

ceptio, paritercupimusedoceri.
esl neminem admodum posse

similiter
nobis

isla

opde-

Nulli etenim dubium

remedia

malis

ALARDl
a

error

cogitationum

vale-

GAZ.EI

rum

corporalium
probatur exemplo,
quorum cum
una sit causa, in diversa lamen aegrimdinum genera

quae fuerint
occupata,
Etenim
cum arcem corporis,
distinguilur.
idest,
c
caput, vis noxii humoris
obsederit,
cephalalgiae
cum vero aures oculosve perprocreat passionem;
sive in ophthalmicum
;B vaserit, d in olalgicum,
ver: cum se in arliculos
titur
rnorbum
quosque ad
pro

menibrorum

qualitate

manuum
summa
arlicularis
transfuderit,
atquc
e
dicitur valeludo : cum auiem ad pedura
chiragrica
f
ima defltixerit,
podagra mutalo nomine nuncupalur : tolque vocabulis una atque eadem noxii bumoris

quot membrorum
ceperit
de visibilibus
ad invisibilia
portiones.
transeunles , animae noslrae partibus, alqtie (ui ita
membris vim cujusque vitii inesse credadixerim)
origo

mus. Quam
definiantesse

dislinguitur,
Eodem modo

sapienlissimi
quique e triparlitae
necesse esl ut aut h loyixiv,
virtulis,

cum

COMMENTARIUS.

ralionem
: Est quasidives, cum nihil habeal;
est, iram etcupidiiatem
bigae comparabat;
Vulgalaeditio
secuti veteres theologi
el est qugsi pauper, cum in mullis divitih
sit.
aulein aurigae. Aristotelem
b Textus
et seGregorius Nyssenus, et Joannes Damascenus,
vtilg.: Melior est paaper el sufficiens sibi,
et supecundum eos S. Thomas, praeter rationalem
qugm gloriosus et indigens pgne. Quod sic exponit
Beda : Melior est idiota, el simplex idiola, qui, bona
riorem
animae parlem,
quae ratione et voliiniale
in homine
:
dtiplicem
ponunt appeiilum
qitm novit operans, vitam merelur in cmlis, quam qui,
conslat,
alterum irasclarus erudiiione Scriplurarum
vel eliam docloris func- G alterum quem vocant concupiscibilem,
cibilem (Arhl. i Polit., Greg. Nyss. lib. iv Philos'. c.
lus officio, indiget paue dileclionis,
id esl charitate.
c
81, Damasc. lib. n Fide ortlwd. c. 12, S. Thom. i
Cepltalalgia dolor capilis est : y.zf\n enim caput
in Problemalibus
:
dicitur;
part. q. 81 grl. 2 el 5). Qui quidem etsi bomini cum
lyza, doleo. Aristoteles
tamen differunt in
hrutis communes
sint, multum
r.tyaXod.yix, TO y.itflH; lynp.u..
d
homine et inbrutis.
restituit
Ciaconius ,
ex Vaticanis
Siquidem in homioe eisi per se
Inotalgicum,
rationales non sint, raiioni
lameii obtemperant,
in editione eliam Planliniaiia
et
omissum, quod el raab ea regi possuntet
tio et lextus exigebant, et Dionysius etiam non omidebenl, non quidem despotico,
ut illi loquuntur,
etabsoluto
sed poliiico
facla essel mentio.
dominatu,
sit, cum de auribus
oculisque
et civili. Quare vilia quae hic Auctor eisdem tribuit,
Nam otalgicus morbus
ad
ad aures, ophlhalmicus
non tam viiiadicemla
octtlos speclal. Est enim olalgicus morbus, qui aurisuni, quam nattirales quaedam
bus dolorem
affert. Nam JTK aures sunt; lyioi
quibus bene vel male
passiones aut inclinationes,
uti possumus, nisi quatcnus vel rationi recalcilrant,"
doleo : inde >T.ly&.b;. Ophthalmicus
vero, morbus,
seu dolor oculornm.
aut eam ad sua objecta oblique trahunt. Sed de his

vide S. Thomam 1-2 q. 22 et seq.

Cbiragra dolor manuum, qni et morbus ariicuh
animoe rationalis
virtulem
seu falaris dicilur, qnod manuum articulos infesiet.
Unde
Tripariiiam
cultatem Ciaconius Graece in Vaticanis
cod. ita inpalitur.
chirager vel chiragricus,
qui cbiragram
f Morbus
ventam reposuit. Quem libenter secuti sumus, atque
pi>dum satis notus, senes aut divites et
easdein facultales
eo libenliusquod
D. Hieronymus
otiosos praecipne infeslans, et curalione
admodum
-r. seu polenlias (addita tamen quarla) iisdem vocabulis
difficilis.
Unde Ovidius n de Ponto :
dum inter alias exposiGraecis expressas reliquerit,
Solvere nodosam nescit mediciua podagram.
tiones quaiuor animalium apud Ezechielem (Cap. i)
a diversis auctoribus
traditas , hanc etiam relert :
Plinius (Lib. xxvi c. 10), morbus
Podggrg, inquit
Plerique juxtg Platonem ralionate animm et irascitivum
peregrinus esl. Nam si Ilttlim fuissel gnliquitus, Lglitium nomen invenhsel. Non enim Roma, cum sudando,
et concupiscilivum,
quod ille \oy ty.ov et0op.aov et im6\>ei laborando, et vires exercendo,homines
vivebant, hoc
IMiiTix6vvocat,adhominemetleonemacvilulumreferunf,
r.ialttm cognovit (Vide Cassiodor. Var. I. x episl. 29;
rationem, etcognitionem, ei menlem, et consilium, eain.
ct Sidon. t. ni epist. 15, et l. x epist. 29). D. etiam
demque virluteni atque sapientiam iti cerebri arce ponentes : feritatem vero, et iracundiam alque violentiam in
in morbis et incommodis
senectutis
Hicronymus
tuxuleone, qum conshlat in felle; porro libidinem,
potlagram recenset (Promm. lib. n Com. in Amos),
ut Aristoi. lib. vm Animal.
riam et omnium voluplatutn cupidinem in jecore, id
cap. 22.
s Pythagoras, leste Suida, liomiiiis animam in tres
esl, in vituto, qui terrm operibus inluvreal.'Quarlamr
que ponuni, quce super hmc, et extra hmc tria esl, quam
parles dividi dixit, voOv, ypivfc, v.v.i 6u,uov. Plaio in
Grmci vocanl ouvTijfHjutv, qum scinlilla conscientim in
Jimaeo duas animae facultaiesrationis
expertes, hoc

307

JOANNIS

CASSIANI

COLLATIONES.

1308

id est, ralionabile, aut 9-jfi.f.xov, jd est, irascibile, aut A

verae
Astrae, quam specialiter oiximus vuineraiam,
im8vp.riTiv.bv, id est, concupiscibile ejus, aliquo corhumilitatis
medelam; quae quoniam cacteris animce
rumpaiur incursu. Cum ergo aliquem ex his affeclivirlulibus
in yoLis, quantum apparet, infirmior est,
bus vis noxise obsederit passionis, pro illitis causis
necesse est ut diabolipae infestationi prima succumetiam vitio nomen imponitur. Nam si rationabilem
inbat. Quemadmodum
quibusdam
ingruentibus
ejus parlcm vitiorum
pestis infecerit,
cenodoxiae,
juriis, quae vcl ex accidehli labore, vel de aeris corelationis, invidiae, superbiae, praesumptionis , confibri etiam in corporibus humaruptione gignunlur,
baereseos vilia procreabit. Si irascibilem
tentionis,
nis solet, ut illa qu;e fuerint iriftrma, casibus isiis
vulneraveriu sensum, furorem, impalientiam,
trisliprima consentiant aique succumbant; cumque pecrudelitatem partiam, acediam, pusillanimitatem,
luriet.
Si concupiscibilem
corruperit
portionem ,
gastrimargiam,
fornicationem,
pbylargyriam.avaritiam et desideria noxia lerrenaque germinabil.

culiaiius

in eis morbus

insederit, reliquas quoque

partes corporis eadem peste labefaciat : ita et aniflanle quodammodo
mam uniuscujusque
nostrum,
illa maxime passionc nepestilenti balitti vitiorum,
in qua tenerior atque infirmior
cesse est altentari,

CAPUT XVI.
ejus portio, validis inimici non tam fortiler resistit
Corruptam rationalem anin.m parlem principio curandam este.
incurB impiilsibus, et ex illis periculum captivitatis
Et idcirco si fontem vilii hujus et originem vullis
aditum reserat
rere, in quibus faciliori proditioni
Sic namque b Balaam populum
incaula cusiodia.
agnoscere, rationabilem meniis vestrae aique animae
noverilis
esse corruptam,
ex qua vel
Dei posse decipi, cerla ratione collegit, dans consiportionem
vel cenodoxiae solent vitia pullunoverat filios
lium ut ex illa parte qua infirmari
pracsumptionum,
lare. Proinde hoc primum animae vobis (ut ita dixenon dubiIsrael, perniciosi eis laquei tenderentur,
rim) membrum rectae discrelionis judicio et humilitatis virlute
curandum esl, quo vitiaio dum non
solura ad perfectionis
jam pervenisse fasiigia, sed
etiam docere alios posse vos creditis, et ad erudilionem caeterorum sufficientes atque idoneos judicaiis,
per elalionem cenodoxiae quam patefecit vesira confessio pervagationem vaniiati [Lips. in marg. vamtate] rapiamini;
quas ampulare deinceps absqne
difficultate
ut dixi,
poteritis, si verae discretionis,
humilitate fundali, quam laboriosum, quamque diffi- C
cile sit unicuique nostrum salvare animam suam,
mentis vestrae conlritione discaiis ; et intimo cordis ;
affectu, non modo Ionge vos ab il|a docendi praesumptione submotos, verum eliam adhuc egere docloris agnoscatis auxilio.
CAPUT XVII,
Quod infirmior pars animm diabolicis lenlatiomous
prima succumbat.
Adhibele ergo a huic membro vel parti animae ve-

tans eos oblata copia feminarum, fornicationis ruina

animae
collapsuros,
quia concupiscibiles
protinus
eorum partes seiebat esse corruptas (Num. xxiv
et xxx)). Ita ergo unumquemque npstrum nequiliae
spirilales versula malignitate pertentant, illis praecipue affectibus animae insidiosos laqueos perstruengratia,
tes, quibus eam senserint aegrolare :ut,verbi
cum viderint rationabiles animae nostrae parles esse
illo nos otdine decipere moliuntur,
quo
viliatas,
Achab regem ab illis Syris deceplum Scriptura coramemorat, qui dixenint : Scimus quoniam reges Israel
misericordes sunl; ponamus ilaque saccos in lumbis
nostris et funiculos in capilibus nosirh, et egrediamur
ad regem Israel, et dicemus: Servus tuus Benadab
dicit : Vivificelur animg mea. Quibus ille npn vera
pietate, sed vana misericordiae laude permotus, St
adhuc, inquit, vivil, frqter meus est (III Reg. xx). Et
illius parlis erhoc exemplo, etiam nos ralipnabilis
rore deceploc, inde incurrere offcnsam Dei f&ciunt,

ALARDI GAZiEI COMMENTARIUS.

Israelitse devictis MTadianitis feminas servassent inCain qudque peclore, postqnam ejectus esl de paradiso,
columes : Cr, ait,j feminas reservastis ? Nonne istm
non exslinguitur, etc. Ita Hieronymus ex Plaionicosunt qum deceperunt filios Israel ad suggeslionem
rum doclrina ; unde illa vocabula prodiere.
a Parli nimirum
Balaam : et prmvaricari eos fecerunt in Domino super
superiori et rationali, de qua supeccato Phogor, et percussus est populus? Et Apocal.
perius (C. prmced.) dixil: Ralionabilem menlis vesirm,
n angelo, id est, episcopo Pergami inler alia objiciaique animm poriionem noverith essecorruptam; vitio
scilicet cenodoxiae et inanis gloriae, quo ad docen- D tur : Habes illic tenentes doclrinam Bglaam, qui docebal Bataac mittere 1 scandalum coram ffliis Isracl,
dum alios aspirabant.
b Balaam prophetaavarus.dequoD.Hieronymusin
edere, et fornicari. Cmterum hoc malignum consilium
ait Augustinus (Qumst. 63 super Num.), ut ad illeceGen.c. 22):Balaam ille divinus",ul HeQ.Hebr.(Super
bram feminm supponerenlur, per quas non solum corbrmi tradunl, qui in libro Job dicilur Eliu, primum vir
in gdorando idolo forsanclus el propheies Dei, poslea per inobedientiam et
poraliter, sed eitam\spiritaiiier,
desiderium munerum, dum Israet mgledicere cupit,
nicgrentur, quando dederil Balaam, Scriplura non
dixit: et tamen apparet factum esse, cum hic commeslivini vocgbulo nuncupatur. Hic nempe Balaam a BaCutn
moratur. Ita Augustinus perquam probabiliter.
laac rege Moab mercede canductus ul Israelitis nwleenim videret Balaam quod Israelilis maledicere non
dicerel, cum conlra volunlalem suam, spirilu Dei imposset, utsaltem aliqua ratione regi Balaac graiifipellenle, eis benedixissel, avgriliu nihilominus insliVerumiamen perqens ad
caretur, ei valedicens ait:
tjuide, hoc regi Balaac consilium dedit, ut pulclterrimas fenimas Moabiiidas in Israelis cnstra immitleret;
populum meum, dgbo consilium, quod poputus luus
Atquce ad iasciviam el idololairiam popv.lum Dei provopopulo huic faciat extremo lempore (Num. xxiv).
carenl. Sic enim fore dicebat ot Deus, populo suo
qui hoc consiliu.mJ Moyses ibidera tacuit, quod postea expressil, simili occasione et periculo occuriratus, regi Balaac faveret, et Israelitas perderet.
rente.
Unde Moyses Num. xxxi vehemenler iralus,
quod

COLLATIO

1309

XXIV.

DE
MORTIFICATJONE,

1510'

ac recepturps nqs pier. A Per quod npcesse est cursum alque mensuram qtiotatis praemia credebamus, sirqiljque nobis etfam in^tjdianae conlinentiap,
quam pro casligatione corporis
dicatur : Quia dimisisti
virum dignqm
crepatione
nonnullis
jndjrupiam
perpeiuo cupimus retentare,
morte de monu tuq, erit animg tug pro gnirna ejus, e(
iniercidi.
fralribus supervenientibus,
Quod sine ducum impopulus tuus pro papulo ejtis (I6id.).'Siye
biq nullatenus in nosira provincia credimus eventuunde consecuturos

mercedem

mundus

spiritus dicit, Egrediar,

dax in ore otnnium prophelarum
per ralionabilem
thalibus apertum

e{ ero spirilusmen^
ejus (1(1 Reg. xxn);
affectum, quem ]e,-

procul dubio
norat insidiis,
laqueum deceplionis ac moriis intendit.
Sic etiam Herodem per irascibilem
animae portionem , ad illam
tantorum
necem

infantiura

callidissimus

hpstis impegii,
ep
eo norat esse viliatam

CAPUT

pro-

XIX.

remotissimis
Responsio, quod perfectos viros etigmin
solitudinibus
tglenles gb hominibus Deut v.alit frequenlari.
Abraham

: Irrationabilis

alque inconsideratac diimmo potius summi teporis indicium est,

strictionis,
c Qui
nequaqtiani ab hominibus b velle frequenlari.
enim in hac qnam arripuit
via nimium tardis passi-

in
propensius
(Matth. n). Quod etiam de Domipo nostro idem spiritus opinatus, " cuin in his eum tribus animac alfectibus tentasset,
in quibus omne homimim
ac secundum anteriorem
genus bus
hom.inem
graditur,
noverat captivari,
nihil tamen versutis profecil insiconversalur,
aequum est ut ad eum, non dicam sandiis. Nam concupiscibilem
mentis ejus aggressus est
sed ne liominum
ctorum,
quidem ullus adveni.at.
dicens : Dic til lapides hli panes fiant
Vos autem si vera atqne perfecia Domini noslri dipartem,
quod

islam

in qua aut nullum,

aut certe rarissimum
fessionis hujus yirum inveniri possibile est. rum,

cum eum ad expetendam

iv). Irascibilem,
praesentis saeculi potestatem, et regna mundi hujus
conatus est. Rationabilem,
cum ait : Si
ihsligare
(Matth.

Dei es, milte le deorsum (Ibid.).

In quibus idcirco niliil ejus profecit illusio, quia nihil secundum
conjecturam suam, quam falsa opinalione
concepeUnde etiam nulla
rat, reperit in eo esse vitiatum.
Filius

lectione

flagraiis,

et Deum

(I Joait.

qui utiquecharitas
fervore seclamini,

iv), pleno spiritus

quaelibet loca inaccessibilia
fugerilis,
ab homiuibus frequcnlari:
quanloque
Deo amoris divini

ardor

ad

necesse estea

vos propiores
lanto ad vos ma-

effecerii,
confluet mullitudo.

jor sanctorum frairum

polest, secundum sententiam

est

Non enim

Domini, civitas abspars animse ejus, inimici insidiis attenlata consensit.

condi supra montem posita : d Quia diligentes me,
venit princeps mundi hujus, et in
Ecceenim, inqtiit,
inquil Dominus, glorificabo;
qui aulem me cqnlemme inveniel nihil (Joan. xtv).
nunt, erunt ignobiles (I Reg. n; Jl/a/i. v). Verumtamen nosse debetis hanc esse subtilissimam
djaCAPUT XVIII.
in
banc occultissimam
foveam,
an utili desiderio secretioris soliludinis C boli callidiiatem,
Interrogatio,
relrgheremur
gd
et incautos quosque praccipitat,
[Al. desiderio
majoris sileniiij
quam miserabiles
pglrigm ?
ut dum eis majora promiltit,
necessaria quotidiani
Germanus:
Inter caetera illusionum
absirusiores
scilicet
fructus emolumenta subripiat,
errorumque
nostrorum genera,
et vastiores solitudines
quae nos ad desiderium
patriae
expeti debere persuadeiis,
noslrce,

sicut beatiludo

tua solerli

menlis

vana spirilalium
commodorum
etiam baec vel maxima
flaramaverant,
intuitu,

perspicit

pollicitaiione
exstitit causa,

frequod [ Lips. in mgrg. ul ] interdum a fralribus

quentati, jugi secreto,ac diulurno silentio, secundum
desiderium

nostrum

uequaquam

possimus

inhaerere.

ALARDI

GAZJEI

consitas in eorum
easque velut miris amcenilatibus
corde depingens;
ignota etiam quaedam, et quae penitus nusquam sunl loca, velut cognita ac prapparata, nostraeque potestati jam debila, et absque ulla
difficullale
regionis

Homines quoque
possidenda confingit.
ad viam salutis sequaillius tractabiles|et

COMMENTARIUS.

a De his collat. 5
secundum prhtinum
seu veterem hominem. Sensus
cap. 4 et 6, et rursus collat. 22
autem esl: Qui in hac vila religiosa el austera quam
cap. 10. Agit de eisdem D. Bernardus serm. 6 io
id
psalmum Qui habitat.
elegit et susccpit, nimis lardis passibus gradilnr,
b Velle omnino
duximus ex Dionysii
et tepide se gerit, pariim aut uihil
est, negligenter
reponendnm
paraphrasi:
quo sensus facilior et intelleclu
promproficit : et secundum anterior.em hominem converHaec enim est irrationabilis
et indiid est, secundum morem prisiinae et hiunsaiur,
ptior redditur.
screla disiriciio,
D danae conversaiionis
ut illi de quibus D. Ilieet magni teporis, sive icpidilaiis
vivit,
et perfectionis
poiius quani fervoris
indiciuin, cum
ronymus ail (Epht. 14): Vidi ego quosdam qui poslet
est addictus, ut nemismculo, veslimeniis dumtaxal,
quis ila suae quieti etsolitudini
quam renunliavere
nem videre, a nemine videri velit aut visitari, charivoeis professione, non rebus, nihil de prhiina converlate licet postulante aut suadente, et ne quidem sannon meretur non
satione mutarunt.
Talis, inquam,
ctorum frairum attt religiosorum
virorum
accessum
solum a sanciis, scd nec abaliis hominibus friqueiiaul collnquiura admiltat,
ulilis
ul sunt nonnulli
morosi
tari, quia nemini suo exemplo et colloquio
aut nimium scrupulosi.
esse potesl. Qui autem vera chariiate fervet, is onic Locus
saluti consulere,
nibus prodesse, omnium
eamque
per se subobscurus, et vnria lectione ma^
gis obscuralus. Nam alii: secundum interiorem hopromovere,
quantum in se est, desideral, et ubicumminem, legunt, ubi nullus esl sensus (Ita Ciuconius).
ideoque ab omnibus
que daia occasione procurat:
aut'r1 et frequentari
meretur.
Qnomodo enim qui tardis passibus in via salntis grad
hominem conversatur?
textus : Quicuvique glorificabit
me,
ditur, secundum intcrioreni
Vulgatus
Melius ilaque Cuychius ex mss. legendum censuit,
eum. Qui aulem cnTittmnunt me, erunt
ytorificabo
tecundum anltriorgm hominem, pro qe Dienysius,
ignobiles.

I3H

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

1312

ces esse mentilur, ut dutn illic' uberiores fructus Ased etiam experienlissimis
atque perfeciis, ut nisi
animae pollicetur, praesentia lucra fraudulenteravermentis eorum directio atque censura quibusdam
(at. Nam cum unusquisque hac vana spe a seniorum
mollita fuerit vicissitudinum laxamentis, aut in teporem spiritus, aut certe in perniciosam corporis valesalutari conlubernio separatus, atque omnibus quae
sibimet frustra in suo corde depinxerat, fuerit destilulus, velut de profundissimo sopore consurgens, niIiil ex his quae somniaveral expergefactus inveniet.
Iiaque eum diabolus majoribus vilae hujus necessilatibus et inextricabilibus
ne respilaqueis irrelitum
rare quidem ad haec quae sibi ipse promiserat, aliquaiido permittit, eumque non jam illis, quas ante
vitaverat, raris ac spiritalibus fratrum visilationibus,
sed quotidianis saecularium incursionibus obligatum,
ne ad mediocrem quidem anachoreseos quietem ac
umquam redire paiieiur.
CAPUT XX
Quod utilis sit remhsio in advenlu \ratrum.
llla quoque remissionis atque humanitatis interca-

disciplinam

quae nonnumquam pro adventu fraconsuevit, licet molesta vobis ac

fugienda videatur, tamen quam sit utilis ac salubris
tam corpori quarn spiritui veslro paucis patienleratlendite. a Saepe accidit.non dicam novitiisetinlirmis,
pedo gratissima,
trum intervenire

tudinem

collabatur.
Et idcirco a prudentibus atque
crebra
perfectis, cum intercesserit etiam fratrum
visitatio, non solum toleranda palienter, sed etiam
gratanter est amplectenda. Primum quod provocat
nos avidius semper soliludinis desiderare secreta;
nam quodammodo cursum nostrum dum interpolare
creditur, infaligabilem jugemque conserval:
qui si
nullo interdum
obice tardarelur,
usque ad finem
contendere indefessa pernicitate non posset. Deinde
quod necessitatein reficieudi corpusculi cum fructu
humanitatis indulget, majora nobis confercns lucra
B cum jucundissimo
corporis laxamento, quam illa
sunl quaeper abstinenliae fatigalionem fuerant acquirenda. Superqua re aptissimam comparationem antiqua narratione

vulgalam breviter
CAPUT

Idem demonslrat

D. Joannh

indicabo.

XXI.
evangelistm auclorilale.

Fertur b beatissimus evangelista Joannes cum per-

ALARDI
GAZiEI COMMENTARIUS.
a Ita Cassianus I. 111Instit. c. 11 :
dormitare. At ecce tibi, leclor benevole, hanc ipsan
Semper enim
historiam a fratre meo cbariss. P. AngelinoGazaeosomqnanimius qumlibel faligatio sustinetur, el sine fdslidio
labor impenditur, si interjecla ei vichsiludo qumdam,
ciet. Jesu presbytero, inter alia sua vere pia, vere
vel operis immutatio qualhcumque succedut. Et infra
hilaria, eleganli carmine nuper expressam et edilam,
cap. 21 : Parvfr brevhque laxaiio, nisi remissione quaquam et ipsius dignae memoriae, et tuae pariter voludam rigorem inteiitionissuminterdumrelevetacrelaxet,
a rebus adeo seriis et graviptatis et exhilaraiionis
irtemhso rigori lentescens, virluli spirilus, cum neces- G bus bactenus decursis percommodae gratiae hic allesilas poscil, obsecundare non poleril. Ilis plane conxere visum est operae prelium. Sic igitur ipse, non
sonant et alii Patres. D. Ambrosius, severus alioqui
alium quam Cassianum secutus auctorem
morurn censor, 1. in de Virginitale:
Quod prolixe, inQuod agere diu vis, id aiiquando non agas.
Juit, facere vh, aliquando ne fecerh. Addiique imiEnervis animus reptal in negotia,
tandos agricolas, qui nec uno semine agrum suum
Nisi a sodale fulciatur otio.
semper conserunt; et aliquando eiiam, ut feracior
Iolerque danda siint jocosa seriis,
Sed houesta, sed]decora. Multo estoplima
evadal, sinunt quiescere. Augustinus 1. n de Musica
Intercapedo, qualaborem postquies
(Cap 4) : Volo, ait, tandem ttbi parcas, et aperlumire
Et post quietem fil reciprocus labos.
per auras gnimum permittas; nam sapienlem decet inId ore clarum, id opere festivum dedit
terdutn remillere aciem rebus agendis inlentam. GreEvangelisla, pecforis promus sacri,
gorius xxvin Moralium (Cap. 10) : Plerumque virltts
Cui tolus innatarat, accubuus Deo.
cum indiscrele lenetur, amiltitur;
dhcrele
incumque
Dum regeret Epheson prasul, alita huic domi,
termitlitur,
Cieur a tenellis uiiguibus perdi.x fuil;
plus lenelur. Nec mirum si in incorporeh
id intelligimus, quod agi et in corporeh videmus. Ex
Ubi se negoliis explicarat grandibus,
Leniler adulans eyocalae, nunccibos,
studionamque arcus dhlenditur, ul in suo tempore cum
Nunc ille polum porrigebat alili,
ulililate tendalur. Qui sioliumrelaxaiionis
non accipit,
Tergique leniebal aequor plumeum.
feriendi virtutem ipso usu lensionis perdil. Sic aliquanSi somnus olli adreperet, caldo in sinu
dd in exercitalione virtus cum per discrelionem prmterSinebat indormire pacatissimam.
tti
vilia
lanto
valenler
miltilur, reservatur,
post
feriat, ^
El nonnullis interpositis, quae ad Ieporem et venuquanto a percussione interim prudenter cessal.
b Mirum quod de bac hisloria seu
stalem poelicam magis quam ad historiam speapophthegmale
Baronius et alii anliquiores historici (Melaphrastes ,
ciant:
Abdias, Prochorus, Bar. 1.1 el II Ann. Euseb. lib. m
Fors ergo de volucre Joannes bona
Meridianas exigebatferias,
cap. 15), cumde Joanne evangelista scribunt, neverbum quidem faciuut. Sedquod magis mireris, lector,
Quando leviculusquispiam e silvarecens
Venator astat, foecluseliam tum luto;
cum idem Baronius historiam illam sivefabulam, non
Spinosus illi ramtjs ora pinxerat
fabiilam,id
est, non inanem ant falsamfabulam, sed
vibice multa; pendulus tergo lepus,
Joannem ad pceniientiam
veramdejuveneperdiloper
Et pharelra laleri est, geslal arcum dexlera,
revocato historiam referat sul? anno Chrisli 98, post
Ctii jam remissis cornibtts, nervus velut
Joan. iiem Chrysostomi tesiimonium
de eadem biDormire jussus. liber a crenis fuit.
storia productum,
continuo subjicit: Cilat eamdem
Krat ille duduni ZebedaeidemPatrem
Avidus tueri, et, si liceret, alloqui.
historiam Cassianus, et aiii plures, ubi in niargine anVidet ergo, quod videre non adeo juvat,
notatur hic locus Cassiani collat. 24 cap. 21, quasi
Et lurpe ringens,, inslar iratae suis,
eadem sit historia in hoc cap. a Cassiano relata curo
Quidvideo? moxiinclamat :'Id famaevirumt
illa quae nihil habel simile, nec hujus loci argumfenio
Id sanctitalis! cuih volucr.el venimus
ullatenus convenit. Ita hic bonus dormitavii HomeIllius ergo? tam facile perit seni
rus, alteram pro altera historiam usurpans; "ut miSenique tantonon reversurus dies?
rum non sit lantoscric-lore longe inferiores aliquandp
Neque plurisille tempus aureum facit?

COLLATiO

1513

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

i5U

dicem msMiibus TrroTliicr demulceret, quemdam adse jA non eum lensura ubique semper circumfers? Cui ille
a Non
respnndit :
oporlet, ne jugi curvamine rigoris
hahilu venatorio venientem subito couspexisse. Qui
fortitudo
laxata mollescat atque depereat;
ac famae ad tam
et cum
miratus quod vir tantse opinionis
ut forliora in aliquam feram spicula diriTusubmitterel:
oportuerit
parva et humilia se oblectamenta
continuae lensionis
ne es, inquit, ille Joannes, cujus fama insignis atque
ganiur, rigore per nimietatem
ictus non possit emilli. Nec nome quoque summo desiderio tuae agniamisso, violenlior
celeberrima,
tam vilibus
Cur ergo obleclamenlis
occuparis? Ctti beatus Joannes : Quid est quod manus lua gestat? At ille : Arcus, inquit. Et cur, ait,
lionis

illexit?

ALARDI

GAZJEI

stri, inquit beatus Joannes, animi te offendat, o juvenis, tam parva haec brevisque laxatio; quae nisi
remissione quadam rigorem intentionis suaeinterdum
COMMENTARIUS.

caniur ludicra, vel jocosa. Et ideo necesse esl talibus

interdum uli, quasi ad quamdam animm quieiem, Et
hoc est quod Philosophus dicit in quarto
Ethicorutn,
in hujus vitm conversatione qumdam
requies cum
?uod
udo hubetur. Sic S. Thomas hunc Cassiani locum
mirifice illuslrans,
licet paulo aliter illud B. JoanB nis documentiim referat; sed res est eadem. Subdit
tamen tres conditiones
in hujusmodi jocis et ludis
observandas,
quae eiiam ad hunc locum elucidandum perlinent.
Prima est ut prmdicta delectatio non
qumratur in aliquibus actibus aul verbis turpibus vel nocivh. Unde Cicero l. i Officiorum : Ul pueris, inquit,
non omnem licenliam ludendi damus, sed cam qum ab
honeslh actionibus non sitaliena;
sic in ipso joco aliquod probi ingenii lumen eluceat. Deinde explicans
qtiales joci vilandi, addit: Duplex omnino esi jocandi
genus, alterum illiberale, pelulans, flagiliosum, obscenum; alterum elegans, urbanum, ingeniosum, facetum.
Secunda conditio : ne nimiutn in ludicra simus profusi,
ne lotaliler, inquit, gravilas animm resolvalur. Unde
Ambrosius lib. i Offic. cap. 20 : Caveamus ne dum relaxare anitnum volumus, solvamus omnem harmoniam
et omnein concenlum bonorum operum. El Cicero :
Iptum genus jocandi non profusum nec immodestum, sed
ingenuum et facetum esse debel. Et rursus : Ludo ct
_ joco uli quidem licel, sed sicut somno et
quiete, lum
c cumgravibus seriisque rebus
*J
satisfecerimus. Tertin, ut,
iambis
Cassianum
sicut
in
omnibus actibus humanh, hgbeglur ratio cirapHncusque fraler meus, suis
ut ludus congruat personm, lempori,
Porro S. Thomas lioc exemplo
tissime imiiatus.
cumstanliarum,
el loco, et secundum alias circumslanlias debile ordisuam conclusionem confirmat (2-2 q. 168 art. 2), qua
ttelur, ul sciticel sit tempore et homine dignus, ul Tuldocet eiiarn viris gravibus actiones ludicras interlius dicit ibidem. Hactenus ex S. Thoma.
dum convenire. Est enim species quaedam modesiiae,
Porro
vocat
B. Joannis evangelislae meejusdem apophihegmalis
(Latine jucunquam Pbilosophus tvTpamlm
minil Hincmarus in Vila S. Remigii apud Surium;
dilatem dicere possumus), quae ludis et jocis ratiosive quae in ludicris decorum
nis modum iniponit;
eodemque usus est S. Antonius in simili occasione,
ut in Vitis Patrum (Lib. v /. 10) refertur : Cum enim
servat. Unde s\iTpi.triko; dicitur qui dicla et facta
venissent ad eum fratres quidam, ut de suis phanlasiis
quaedam opportuno tempore et cum debita moderael vhionibus consulerent, supervenii quidam venator, et
tione ad aninii recreationem convertere novit (Leoiv Eihic.
vidil abbatem gaudentem cum fratribus, el
ttar. Less. de Jusl. lib. iv cap. 4; Arht.
dhplicuit ei.
Volens aulem senex ei oslendere quia oporlel aliquando
cap. 8). Quod autem etiam viris gravibus el religiolicitae sint, probat
condescendere fratribus, dicit ei: Pone sagiliam in arcu
sis hujusmodi actiones interdum
tuo, et trahe. Et fecit sic. Et dixit: lterum trahe, el
S. Thonins,
corporali i
quia sicttl homo indiget
'. traxit. El rursus dixit ei: Trahe adhuc, et traxit. Dicit
quiete ad corporh refocillalionem , quia non polest
ei venator : Si supra mensuram iraxero, (range.lur arconlinue
laborare,
proplerea quod habeal finitam i
cus. Dicit ei abbas Antonius: lta est el
laboribus
virlulem , qum delerininath
proportionainopere Dei; si
I
a
etiam
est
mensura
tur ; ita eiiam est ex parte animm, cujus
I plus
rj
tendimus, fratres cito deficiunt. Expedil ergo una el una relaxare rigorem eorum. Hmc auvirtus finita , ad determinalas
operationes propor'

solvitur per
diens venator compunctus est, et multum proficiens in
lionata. Sicul aulem faligatio corporh
sermone senh dhcessit, el fralres confirmati reversi stint
corporis quielem, ila etiam oportel quod fatigalio aniin locum suum. Haec ibi. Huc perlinet qund de Macamath solvalur per animm quieiem. Quies auiem animmi
rio Alexandrino
scribit Nicepborus
est deleclaiio : et ideo remedium conlra (atigalionem i
(Lib. ix c. 14)
animaletn adhibetur per aliquam deleclationem inlerpost alios historicos (Suidas in Macario), his verbis :
Macarius Alexandrinus, cum in aliis omnibus par JEgytnissa inteniione ad insisiendum studio rationis. Sicut t
in collalionibus Palrum legitur, quod B. Joannes etanplio esset, in hoc lanlum ab illo variavil, quod in colquod eum cumi
loquiis hilaris et jucundus,
urbanus, salibus uleus,
qelista, cum quidam scandalharenlur
dicilur
',
mandasse
suis ludenlem invenerant,
juvenes ad studium et exercilaiionem
pietalis addudiscipulh
ceret.
iini eorum qui arcumgerebat ut sagitiam traheret. Quodl
a Hinc iilud Horatii
cum pluries fechset, qumsivit utrum hoc continue facere'.
(Cartn. I. n):
posset?qui respondtt quod si hoc conlinuc facerel, arNeque semper arcum
cus frangerelur. Unde B Joannes subinlulit quod siTehdil Apollo.
mililer animus hominh frangerelur, si numquam a sua
D. Gregorii liuc rjiaxime.
Vide superius sententiain
inienUotte relaxureiur. Hujusmodi autem dicta, vel [anisi detcclalio ammm, vo-
cla, in quibus non qmrilur
spectauiew. (In notat, Q4 cap, 20).
Compesce, fili, verba (Joannes ait),
Dic. age, solulum dextra cur arcum gerit?
Cur? inquit ille : Luaa si jugis foret
Minacis arcus, perbrevi nervus suo
Nervo careret, eL vigoris impetu
Egenus iret; necsagittam mittere,
Nec, quo libido est, destinare fas foret.
Hic divus illum cassibus stringit suis.
tt unde tanta nunc tibi iniralio est,
Quod feriantem videris senem, cui
Posl alta rerum, et gravia curarum domi
Forisque gesta, mens babettorpescere,
Nisi requietis in sinu vires novas
Haurire liceat, utque cernis, baurio.
Si te volente detur aliquando olium,
Quiesque fessis arcubus, quidni oliutn
Qutesque fessis arlubus detur sua?
Haec senior : arcu rite doclus e suc
Venator abiit. Usus et res id volunt,
Nervo rigoris irreinissi torpidus
Lentescit animus; binc per aurasludere
Et aperlus ire gestit, ut catuli solent,
Vertiginosumqui volutarunt veru
Seu carnis assae,seu volucrium ferax,
Diu rotantes, et rotati : liberas
Jam nacli babenas et palens pomarium,
Laela per lierbam saltitatiuncula
Novos resorbenl spiritus, mentem novam.
Quod semper audes agere, semper non ages.

JOANNIS

1315

CASSlANI

relevet

ac relaxet, irremisso vigore lentescens,

tuti spirilus, cum necessitas poscit, obsecundare
poterit.
CAPUT

A durum ei qui jugujn Christi tota mente susceperit;

non
qui vera uumililale
fundatus, semper ad Dominum
respiciens,, in omnibus quae sibi fuerint irrogatae lae-

XXII.

lalur

Germanus

: Quoniam nobis illusionura

cunclarum
remedia contulisli,
et diabolicse quibus quatiebamur
insidiae per dociriiiam
tuam, Domino donante, delectae sunt, a hoc quoque nobis similiter
precamur
edisseri
quod in Evahgelio
dicitiir,
Jugum meum
suave, et onus meuth leve esl(Matth.
xi).
propheticae illi sententiac videturadversum

Satis enim

qna dicW
ego custodivi vias

tur : Propler verba labiorum iuorum

duras (Psal. xvi). Quippeeum eliam Apostoius dicat,
Omnes qui volunl pie vivere in Chrislo, perseculionem
(II

Tim.

autem durum et
Quidquid
est refertum,
nec leve potest esse

persecutionibus
nec suave.

m).

CAPUT

XXIII.

Responsio cum expositione

Abraham:

Verissimam

Domini

senlenlim.
ac Salvatorisnostri

experientiae
ipsius facili probabiviam legitime et sesi perfeciionis
mus dociimento,
Christi
fuerimus
cundum voluntalem
aggressi, et
esse senientiam

mortificantes

oinuia

noxias abscindentes,
demundi

desideria

nostra

non solum nihil

hujussubslantia

ac voluntates
residere

nobis

[Lips. in marg.
cum libitum fuerit va-

siverimus

per quara utique

noverimus],
inimicus invcstandi nos ac dilacerandi
poteslatem
niet, sed eliam nostri ipsius non esse nos dominos

illud Apostolicum
in verilate
senseriraus,
complentes : Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Chritius (Galat. n). Quid enim grave polerit
esse, quid
ALARDl

1316

vir-

tit quod in EvanInterrogalio

quqliter intelligendum
gelio dicilur, Jugum meum suave, el onus meumleve
est.

patieiitur

COLLATIONES.

GAZm

diccns : Propter quod complaceo mihi

in infirmitatibus,
in pastionibut, in angustih pro Chrislo; cum enim infirmor, tunc potent tum (II Cor. xn) ?
rei cruciabllur
Quo, inquam, familiaris
damno, qui,
injuriis,

nuditate
perfecla
gloriosns, voluntarie
pro Chrislo
universas hujus mundi rcspuit facultates,
omnesque
arbitralur
ut slerejus concupisccntias
gcneraliler
cora, ut Cbristum lucrifacial
(Philip. ni), evangelici
illius praecepti meditaiione
cunciorum
dWpendiorum
aestus despiciens
et excludens : Quid enim prodest
homini si universuin
sum delrimentum

mundum

animm vero
lucretur,
? Aut quam dabit homo

patialur
pro anima stta (Matih.

B commuialionem

cujus rei privatione

aliis auferri possuht,
invicta

xvi)? Super
tristabitur,
qui omnia quae ab
sua non esse co^noscii,
illud

virtute

Nihil inlulimus
in hunc
proclamans:
mundum, haud dtibium quia nec auferre quid possumus (I Tim. vi)? Cujus aulem inopiae necessitale ejus
forliiudo,
superabitur
qui peram in via, aes in zona,
yestem in tempora haberenon
novit (Malih. x), sed
cum Aposlolo gloriatur in jejuniis
mullis, in fame el
sili, in frigore el nuditate (II
senioris
quodve lamardtium
tatem
habens

pectoris

ejus poterit

propriam

Cor. xn) ? Quis labor,

praeceptum,

penurbare,
omnibus
volunialem,

tranquilliqui nullam
quae sibi
sed eliam

imperata, hoti solura patienter,

Salvatoris
occurrit,
exemplo
gratanler
nostrique
G non quaerit suam, sed Patris facere volunlatem,
difuerint

cens et ipse ad Palrem suum : Verumlamen non sicut

xvi) ? Quibus etiam
ego volo, sed sicul tu (Malth.
immo quod ei
terrebitur,
injuriis,
qua perseculione
nou eliam jtictindum

polest

esse suppliciura,

qui in

COMMENTARIUS.

Eamdem
stalibus vel pmnis imporluni sunt mercatores, ut diviquaestionem et difficultalem
movent,
lias venluras acquirant? Sedqui hasnon amant, eadem
aut cerle insinuant,
eamque varie solvunt et expliad illum iocum Matthaei
cant Patres. D. Hieronymus
qui vero amanl, eadem quidem, sed
gravia paliunlur;
non gravid patiuniur.
Omnia enim smva et immania
xi : Jugum enim meum suave est, etc. D. Augustinus
serm. 9 de Verbis Domini:
Mirum,
ait, quibusdam
prorsus fuciliael prope nulla efficit amor. Quanlo e*go
facilius ad veratn beaiitudinem chnriias facil, quod ad
videlur, fralres charissimi, cum audittnt Dominum diceniBm : Venile ad me, omues qui laboratis el onerati
miseriam,
quanlum potuil, cupiditas fecil! Gregonus
Tollite jugum
homit. 17 super Ezechielem : Si per charilatem periv);
esth, et ego reficiam vos(Matih.
meum super vos, elc.; et consideranl eos qui jugum
tingkur ad Deum, et pcr semetipsam Veritas dtcit:
el illam sgrcinam
Intrate per angusiam poriam (Matlh. xi); et rursum
ipsum intrepidg cervice subierunt,
verba labiorum
humerh acceperunt, lantis agiiari el
mgnsuethsimis
PsalmisUtm audio dkenlem : Proplcr
non a taboribus
tuorum ego custodivi vias duras (Psat. xvi); alque in
exerceri d'fficuliaiibus
hujussmcuii,ul
n
^
ad quietem, sed g quiele arf /aiorazi wocali videanlur;
Jugum enim meutn suave est,
Evangelio Dominusdicit:
ei onus meum leve (Matlh. i); quomodo ergo aut lala
C3im el Aposiolus dical: Omnes qui votunt t/t Christo
charilgs, si gngttsta porta? gul quomodo jugum suave
pie vivere, persecutioncm pgtientur (II Tim. ni). Ait
esl et onus leve, si in prmcepth Dei vim dttrm sunl,
ergo aliquis: Quomodo jugum leve esl, et sarcina levh,
qum cnstodiuntur ? Sed hanc nobh qumsiionem cilius
quandoquidem illud jugum et sarcinam ferre nihil est
aliud qUam pie vivere in Christo? Et quomodo dicitur:
quia via Dei et inchoanlibus angttsta
ipsa Veritassolvil,
Venile ad me, qui laboralh et onerali eslis, et ego reesl, el perfecie jam vivenlibus lala. Ei dura sunt qua:
animo proponimus;
cl ttitnen
comrg usum spiriluliter
Venile, qui vacalis,
ficiam vos ? Ac nOn potitts dicitur:
0)iiis Deileoeesl, postquam hocferre cmperiinus, ita ul
ul laborelh ? Nam et vacantes invenit, quos conduxil
in vineam, ut ferrenl mslum diei. Et infra respondet :
pro amore ejus eliam persecutio placeat, el omnis pro
in ritentis dulcedine venigt:
eo affeclio \A\. ajficiio]
Sed profeclo adesl Spiritus sanclus, qui in exierioris
hominis corruplione renovat de die in diem, et guslata
sicutsancti qttoque aposloli gaudebant, cum pro DololerabatH. lpsa ergo angusta porta
in ofjluenlia deliciarum Dei, in spe
mi/io flagella
requie spiriluali
currenaspera et . gmgiilibus lata fit; ipsm rim durm spiritatiier
futurm bcatitudinis, otnnia prmsentig delinil,
omnio gravia releval. Secari et uri se hominespaliuntur,
libus molles et planm fiunt, dum scit gnimus se pro
ut dolores non mlerni, sed aliquando diuliirniuKsulceris
lemporglibus doloribus gaudia mterna recipere: et hoc
acriorim
dolorum prelio relimanlur.
Quibtti lempeincipit, quod affligitur, amare.

1517

COLLATIO

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

omnibus plagis cum apostolis semper exsullans,

opial ut dignus habealur pro nomine Christi contunieliam pati (Actor. v)?
CAPUT XXIV.
Cur dmarum jugiiin et grave onus Domini

, sima contumelia
A

sentiatur ?>

Ut autem nobis econtrario jugum Christi non leve

nec suave videatur, contumaciae nostrae est justius
ascribendum, qui diffidentia atque incredulitate dejecli, contra illius imperium, immo consilium, qui
ait: Si vis perfecius esse, vade, vende, sive dimitle,
otnnia tua, et veni, sequere me (Malth. xix), inepta perversitate pugnamus, terrenarum scilicei facultatum
malerias retenlantes;
quarum cura nexibus animum
nostrum diabolus teneat illigaium,
quid superest
nisi ut cum voluerit nos a spiritalibus
gaudiis sepa- .
ac privalione moesti- B
rare, carumdem imminutione
ficei? Id versutis fraudibus elaborans, ut cum jugi
illius suavitas etoneris levitas viliosaeconcupiscenliae pravitate nobis fuerit aggravata, ipsius facultatis
atque substantiae, quam nobis pro requie ac solatio
saecularium curarusa
reservamus, vinculis irretiios,
flagris semper excruciet, ex nobismelipsis quo diiaa Funiculh
ceremur exsculpens.
naraque peccalorum suorum unusquisque conslringitur (Proverb. v),
audiens per prophetatn, Ecce omnes vos accendentes
ignem, accincli flammis, ambulale in lumine ignis veslri, ei in flammis quas succendistis (Isaim L). Per hmc

1318

mortiferis lmpatientiae ictibus vulneremur, dicaturque nobis per Jeremiam prophetam 5

El nuhc quid tibi vh cum via JEgypti, ut bibds
aquum .
lurbidam ? El nunc quid tibi Vis cum via Assyriorum, *
ut bibas aquam fluminis ? Arguel te matilia tua, et
aversio tua increpabil te. Scito et vide quam malum et
amarum est te dereliquisse Dominum Deum tuum, et

non esselimorem meum apud te, dicit Domihus (Jerem.

11). Quod ergo jugi Dominici mirifica suavitas amara
sentialur, quid est, nisi quia eum aversionis nostrae
amaritudo corrumpit ? Quod divini oneris tam jucunda levitas ingravescit, qiiid est nisi quia euiri a
quo suslinebamur contumaci praesumptione coiilemnimus, quippe cum evidenler
idipsum Scriplura
teslelur, dicens : b Nam st ambularent semitas rectas,
invenhsent utique semilas justiiim leves (Prov. 11, sec.
LXX). Nos, inquam, nos esse manifestum esl, qui
semitas Domini rectas ac leves pravis durisque desideriorum

cautibus asperamus,
qui viam regiain
ac propheticis
silicibus
aposlolicis
communitam,
sanctorumque omnium aique ipsius Doniiui vestigiis
complanatam, amentissime deserentes, devia quaeque ac dumosa sectamur, et praeseniium oblectaiionum illecebris obcaecati, per obscuros impeditosque
vitiorum seiilibus calles, laceratis cruribus, et dirupta illa nuptiali vcsie, reptamus, non modo aculissimis

veprium aculeis configendi, sed etiam Virulentorum serpentum vel scorpionum illic laleiiiium
siquidem, ut Salomon leslis est, unusquisque per qum
c Tribuli euim et
iclibus vulneraudi.
laquei inviis
peccaverit et punietur (Sapient. xi). Ipsce enim nobis
tormento sunl quibus uiimur voluptales: et oblectapravh; qui autem timet Dominum, abslinebit se ab eit
menta hujus carnis atque deliciae , carnificum vice 'G (Prov. xxn). Ue lalibus et alibi Dominus per pro-<
insuum retorqueniur
auctorem : quia necesse est
pbetam : Oblilus esl mei, inquit, poputus tneus, (ruslra libantes et impingenles in viis suh, in semitis smeum qui facultalibus prWtinis opibusquesuffulius
est,
nec integram humiliiatem
culi, ul ambularent per eas in itinere non trilo (Jerem.
cordis, nec morlificationem plenam noxiarum suscipere voluntaium [Lips.
xvin). d Vim enim, secundum senteniiam Salomonis,
strgtm sunl spinh,
nihit operantium,
in marg. voluplatum].
His aulem virlutum
fortium vero
patrocitritm sunt (Prov. xv); et ita ab itinere regio deviannanlibus insirumeiitis,
omnes vitae praesenlis angustiae et cuncta quae inimicus polesl inferre dispenles, ad illam metropolim
civilaiem, ubi nosler cursus iiideclinabiliter
semper debet esse direcius, non
verum etiam jucundia, non modo patientissime,
dissime sustinentur,
poterunt pervenire. Quod eliam Ecclcsiastes satis
quibus rursum exsultantibus
e Labor,
elatio lam perniciosa succrescit, ut etiam pro levisinquiens, stullorum
significanler expressit,
ALARDI
'

GAZM

COMMLNTARIUS.

a Nosler
Inlerpres : Iniquilgtes sum capiunt imque suam a proximorum tmsione re\renal, el ne animaduersione dhtricli judich feriatur , inienta mente
pium, el funibus peccglorum suorutn constringiiur.
b Sic resiitiitiis a Ciaconio locus iste, qui viiiosa
proicavel.
< Vulg. lextus : Vim pigrorum, quasi sepes spinadislinctione antea legebatur: Nam si ambularent se- Tj
milas rectas, invenissent utique semitas juttilim.
Leves
rum; via justorum absque offendiculo (Prov. xv).
nos etc. Nam Graeca ila sonant : Si enim ambulaPigros dicit eos quos piget operari justitiam ; qui cum
viam Domini appelunt, eos velul obshtentium sepiutn,
renl vias bonas, invenissenl ulitjue vias justitim leves.
Scd Cas-iauus pro rpiovc uyaSixc, videtur Icgisse
sic formidinum suarum oppositm suspiciones pungunl.
Beda.
tpLovc opQv.;, vel suSstKj. Ita Ctaconius. Cui suffra Vulg. Labor stultorum afjliget eos qui nesctunt ire
in epistola ad Cailantiam, ubi
g.itui' S. Iliernnynius
lniiic locum ita respicit et citat : Invenilur,
in civilatem (Eccles. xv). Lege Platonem, ait Ilierosicut
Scrivtura dich, semiia jusiitim levis (Prov. 11). Porra
nymus, Aristotclis revolveversulias, Zenonem et Cariii Vulgata ediiione nihil lale liabelur.
neadem diligenlius inluere, ei probabis verum e$se quod
c Vulgata ediiio : Arma el
dicitur : Labor stultorum affliget Jeos. Verilaem illi
gladii in vig perversi;
cusios gutem animm sum longe recedit ab eh (Prov.
quideiu omni sludio qumsierunt; sed quia non habuerunt
ducem tl prmvium itineris, el humanh sensibus rati
hoc
xxn). Ubi Veuerab. Beda : Dtipticiler,
inquil,
sunt se comprehendere posse sapientiam, ad civitaiem
inlelligendum : qttia perversi, armali senvper ad nocendum proximh verbo, vel opere scelesto, el ipsos parata
minime pervcnerunt, de qua in pMtmo dicitur : Domine, in chitate tua itngginem ipsorum diuipgbit
semper exspeciat ukio divini examinh. Qtti vero animam suam in mternum salvari procurat, longe refugit
(Psglm, LXXII).
abhujusmodiarmit
etgladiis, quia et mentem manum-

jRjft

JOANNIS CASSIANI

COLLATIONES.

1320

civilalem (Eccle. A et invenietis refrigeriuin antmabut vettris (Jerem. vi);

affligel eos qui non cognoverunt ire in
fient namque eis conlinuo prava in directa, et aspera ,xv), illam scilicet Jerusalem cmlettem, qum est maler
in vias planas (IsaitE xt); et guslantes videbunt quam
omnium nostrum (Galat. iv).
suavis est Dominus | (Psal. xxxm);
CAPUT XXV.
audienlesque
Christum in Evangelio proelamantem : Venite ad me,
Quid nobis utililalis conferant tentaliones.
omnes qui laboralh evoneralieslis, el ego reficiam vos
mundo renunlians
Quisquis autem inveritatehuic
ab eo,
super se lulerit jugum Christi, et didicerit
quotidianis injuriarnra exercitiis eruditus, quia mitis
est et humilis corde (Matth. xi), in cunctis tenlalionibus manebit semper immobilis, omnia que illi cooperabuntur in bonum (Rom. vm). Verba enim Dei,
secundum Abdiam propbelam, bona sunt cum eo qui

(Matlh.

recle graditur (Mich. n). Et ilerum : Quia rectm vim

Domini, etjusti incedunt in eis, prmvaricatores verocornobisper colluctaMajoraigitur
ruentineh(0se.\is).

culi bujus pravas atqiie perversas etiam cum summo

discrimine
ac dilficuUale
sectari. Cum vero hoc
modo grave nobis ac durum jugum Domini feceri-

xi);

depositis ponderibus vitiorum,

quae
sequunlur intelligent, Quia jugum meum suave est, et
onus meum leve (Ibid.). a Habel ergo refrigerium via
Domini, si secundum legem ipsius teneatur. Sed nos
sumus qui dolores nobis atque tormenta turbulenlis
dislenlionibus
dum malumus vias saeprocuramus,

lionem tenlationum, laudis conlulit praemia, benigna IB rnus blasphemo jam spiritu, vel de ipsius jugi, vel
de Christi qui illud imponil, duritia atque asperitale
erga nos gratia Salvatoris, quam si omnem a nobis
necessitalem certaminis abslulisset. Etenim sublicausamur, secundum illud,b Insipienlia viri corrumvirtutis
mioris praestantiorisque
est, passionibus i
pit vias ejus. Deum autem causatur corde suo. Et secundum Aggaeum prophelam, cum dixerimus,
aerumnisque vallatura, manere semper immobilem,
Quia
via Domini non dirigit,
congrue respondelur nobis a
et, adversum se saevientibus cunctis, certum de!
Domino : Numquid via mea non dirigit? Nonne magis
praesidio Dei atque intrepidum perdurare; humanisvim veslrm suni pravm (Ezech. xvni)? Et revera si
que incursibus velut armis invictae virtutis accinclum i
et acquiflorem
comparare volueris splendenlem virginitatis
triumphare,
gloriosissirae de impalieiuia
virtus t
et suave olentem castimoniae purilalem tetris ac ferere quodammodode infirmitate virlulnm,quia
tidis libidinum voluiabris,
in infirmilate perficilur (11 Cor. xn). Ecce enim dedii
quietem securitalemque
le, inquit Dominus, in columnam ferream, et in murum mreum super omnem lerram, regibus Juda, et(
el omni populo terrm, et belligerabunt (
principibus,
adversum te, et non prmvalebunt, quia ego lecum sum,,
ul eruam le, dicit Dominus (Jerem. i). Ergo secundumi IC
via regia suavis ac leviss
veram Domini traditionem,
est, licet dura et aspera seniiatur. Pie enim ac fidecum lulerint jugum Domini superr
liter servientes,
se, et didicerint ab eo quia mitis est et humilis s
terrenarum i
corde (Matih. xi), jam quodammodo
passionum deponenles sarcinam, non laborem, sed1
requiem animabus suis Domino praestanie reperient, ,
sicut per Jeremiam prophetam
ipse lesiatus est,,
e
dicens : Si.a(,2 super vias el videte, et interrogate de
semitis anliquis, qum sit via bona, el gmbulute in eg,,
ALARDI

monachorum

periculis

et aerumnis quibus mundi bu-

jus homines implicantur,

pauperlalis nostraerequiem
edacibus divilum trislitiis
ac pervigilibus
curis, in
quibus non absque summo vilae periculo diebus ac
noclibus consumunlur,
suavissimum jugum Chrisli
onusque levissimum

facillime

comprobabis.

CAPUT

XXVI.
Quomodo perfecte abrenunliantibus centuplum in hoc
muttdo repromittalur.
Proinde eliam illa retributio
praemiorum,
qua
in hac vita cenluplum Doperfecte renunliantibus
minus repromisit, dicens : c Et omnh qui reliquerit
domum, vet fralres, kut sorores, aul palreni, aut mairem, attl uxorem, aul filios, aut agros propter nomen
meutn, d cenluplum accipiet in prmsenti, et vitam mter-

GAZJEI COMMENTARIUS

Facilis et brevis solutio illius difficultatis : Quosilio et declaralio, palet ex Marco et Luca (ilfart:.
x,
Luc. xviu), qui priorem pariem significant pertinere
modo jugum Domini suave el onus leve? nimirum si
ad praesens saeculum, posteriorem vero ad futurum,
secuudum ejus legem teneatur et porletur; grave
vero ac dilficile, si secus : quod non ex ipsius naquemadmodum el hic abbas exponii, quae lamen dised noslro vitio accidit, ut bic
slinctio apud Matlbaeum non liabetur. Sic enim Martura ei conditione,
cus sub duplici negalione eamdem sententiam pleexplicaiur.
b De hac sententia vide collal. 12 cap. 8.
D nius expressil : /Ve/ito est qui
reliqueril doinum, gut
e Praeclare D. Bernardus de hac Cliristi promisfralres, aul sorores,i aul palrem, aut matrem, aui fisione : Hmc sunt verba, inquil (In declamat. super :
lios, out ggros propler me, et propler Evangelium, qui
non accipial centies lantum nunc, in tempore hoc ; el
Ecce, nos reliquimus omnia), qum conlemplum mundi
in smculo fuluro vitdm mlernam. Similiter
universo mundo, el volunlariam persuasere hominibus
et Lucas,
nisi quod pro centies tantum, aut centuplum, habct
paupertatem. Hmc sunl qum manachh clauslra reptent,
multo plura; ut sighificaret centenarium numerum
deserla angchoretis. Hmc , inqugm , sunt verbg , qum
pro inlinito positum esse, quemadmodum numerus
/Egyptum spolignt, ei oplima qumque ejus vasa dirifiniius saepe in SCriplura pro indelinito
piunl; hic sermo vivus et efficax, converlens animas
poniiur.
sanctitalh
et
veritatis
mmuiatione
islud
duobus
modis potest intelligi:
Porrocentuplum
promissione
fetici
1" in quamiiate et nbmero, 2* in aestimatione et vafideli.
d Duo promisit Christus relinquentibus
sua vel
lore; et utramque expositionem probat et amplectitur hic abbas, el ulrbque modo centuplum relribuensnos propter regnuni Dei, cenluplnm videlicct, et vilam oeleniam.
HaeCenim esse diversa , el ad idem
dum iis asserit qui pro Cbristo suos vel sua reliqueCon nosse referri, ut poslei ior pars prioris sit exporint;
quia. non solum meliora, preiiosiora, tjiibJi*

1321

COLLATIO

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

1322

nam postidebil (Matth. xrx). Recte aique verissime A pitur. Mulli enim occasionem [Lips. in marg. occaa lnce
suscicudeiii sensu absque ulla fidci perlurbatione
sione] hujus sententiae nacli crasso intellectu,
ALARDI

GAZ.El

COMMENTAKIUS.

Isaia el Sibylla prardicium;

a quo mille annoruni
miora , sed et centies tantum , ut habei Marcus, id
commenlo xtltaaTKi, Latine Milliarii,
sive Millenarii,
pariibns plura et nuinero miilliplicala,
csi, inlinitis
et ampliiis aucia, et iisdem
suut appellali. Cnjus opinionis auc.tor ferlurPapias
et usque ad ceiiifiiariiiin
iit relnis, sinl accepluri. Priorem lamen exiositionem
Hieropolilanus
episcopns , qui vixit lempuribus apostolorum. I)e quoD. Hieronymus in Caialogo (Calal.
excludere videlur D. Uierouymus dutn in illum Matdicitur mille onxothoei loriitn ila <:crib t : Ex occasione liujus senleniim
Scripi. Eccles.) : Papias, iiiquit,
rum Judaicam edidisse SevTipwo-tv : quem seculi swit
mille annos prist resurrectionem,
qttidam inirodttcunl
Irenmus, el Apoltinarius, el cmleri qui posl resurrecliodiceul.s tunc tiohis ceniuplttm omnium rerum , quas
nem aittnl in carne in sanciis Dominum regnalurum.
non
dimisimus, el viiam miernam cs.-e reddciidam;
in
Terlullianus quoque in lib. dc Spe fidetiiiui,
et Viciointelligniles
qnod si in cmteris digna sil retribulio,
rinus Piclabronensis, el Lnclantius httc opinione duiizortbtis appareat turpitudo, tti qui unam pro Domino
cuniur. Addit idem Hieronymiis Jiistiniim inariyrem
centvm recivial in fuluro. Sensus crgo hte
dimheril,
ct Sulpitinm Severuni in Dialogo, cui Gallo iiomen
ett : Qui carnalia pro Salvalore diinheril,
spirilualia
verba, quibus banc senqttm comparaiione et meriio sui ita trunt,
imposnit. Porro Terlulliani
recipiet;
leuiiam plenius explicai,
liscc suol : Confitemv.r iti
qiw.ti si parvo numero cenieuarius numerus comparetur.
lerra nobh regnum repromissum;
sed anle cmlum, sed
iJnde dicii Aposiolus , qni unam tanlum domum el
alio stutu, uipoie posi resurrectionem in tnille annos,
vttius provincite pnrvos agros dimiseral : Quasi nihil
el civitate divini operis Jerusalem cmlo dclala, quam et
habenies, el omnia possidcittes (UCor. vi). lia D.
cuju-; exposiii> sie vera esl, ul lamen ]o Aposiolus malrem noslratn sursum designat (Galat. lv),
llieioiiyinos;
et 7ro).tTEUfK
Nani Mareui evaugelisia dicit
aiieram non excludai.
itoslrum, id est, municipaium in cmlo esse
in boc lempoie accepiurura
non soliioi ceniiiplimi
pronuiitiaus (Pltilip. m) alicui ulique ctelesti civitati
eum deputat. Hanc et Ezechiel novit (Ezech. LXVIII),
sed etintn explicai quibus in rebus
qui sua dimiserii,
et Aposlolus Joannes vidit (Apoc. xxi). Ilaec ille. Fuit
accepmrus sil : Domos , iuquit, el fratres, et sorores,
amem haec sentenlia aliquamdiu ab Ecclesia tolerata
el matres, et filios, et agros (Marc. x). Quare non
ob reverentiam
et ancloriiaiem
laniorum
male bic abbas Origenem et alios interpretes veteres
virorum,
in
boc
et
ei
saeculo
acsanclissimi
doitissimi
eam
tenuerani.
Unde
scciilus , inierpieiaiur
cenluplum
qui
D. Hieronymus
et in prommio lib.
(In Isa. c.tu,
ceptiirum, boc est. pro uno paire, matre, fratre, cenXVIII H! Isa., el in Ezech. cap. xxxvi)
tum, ei sic de caeteris : sive quia charitas inler Cbriquamvis eant
ut inaiiein et fabulosam saepenumcro sugu:illet et irstianos omiiia quodanuiiodo communia facit, ui bic
sive quia Cbristus insiar omnium nobis
tamen non
rideai, immo acriier subiude inseciettir;
declaratur;
atidere se damnarc ait: Qtda mulii. inqtiit, ecclesiaesse debel, idemque pater, nialer, fraier, et soror,
slicorum virorum el mgrtyrum ista dixerunt;
el unusei coujux, et ilomus, et possessio, iil et nos ipsi. sicut ipsemel docuit, dum exlendens manus in dhcipuqnisque in suo sensu ubundet; el Domini cuncla judicio reserventur. Haec D. Hieronymus,
Eccc maier mea, et frglres tnei; quilos suos dixil:
quo tempore
volunlglem
Patris
nibil
adliuc
ab
Ecclesia
ea
de
enim
in
re
fuissc
deliniiuin
mei, qui
cumque
fecerit
cmlh ett, ipse meus frater, el soror, et tnater esi (Mattli.
haeresiarcba
apparet. At paulo post cum Apollinaris
hanc de millenario opinionem aslruere loiisquc virixn). Porro aliam exposilionem paulo diversam afferl
bus propugnare conaretur,
D. Gregnrius homilia 18 super Ezeehielem iu haec
atque ut dogma catholimnx in eum alque in alios Millenarios
verba : Per cenlenarium magna perfectio designatnr, C cnm stabilire;
zelus Ecclesiae et SS Patrum exarsit, ut in bseresim
ticul de electis dicilur : Omnh qui relinquit domum,
et patroiuim ejus acrius invehereiiitir
: curn praeservel fralres, aul sorores, aut patrein, aul malrem, aut
tim ille ad eam opinionem alias impieiaies adjkeret,
uxorem, aut filios, aut agros propter nomeh meum,
ad rircunicisiodiceretque homines resurreciuros
centuplum accipiet, el vilam mlernam possidebit. Neque
enim sanclus quisque ideo terrena deseril, ul hmc posnem, et sahbata servauda, ut olim, el teinpliim irfateriale constrnctiiros,
etsacrificia Judaica oblaloros;
tidere in hoc mundo mulliplicius possil; quia qtihquis
terram non relinquit,
immo et foedis voluptatibus
terreno studio terram relinquit,
Unde
operam daturos.
sub id tempus, sicut caeterae pravae opiniones Apolsed appeti:; nec qui unam uxoretn deseril, centum relinaris , iia haec quoque de millenario
a Damaso
ceptttrus esl; sed per cenlenarium numerum perfectio
Papa, leste Baronio (In Martyrol. ad 22 Fefrrttarti),
designalur : quia quhquh pro Dei nomine temporalia
creditur fuisse daiunata. Porro quod ad lociim illum
atque terrena contemnit, el liw perfectionem meniis
unde hujus erroris sohorta ocrecipil, ut jam ea non appe'gt qum contemnil, et in seAp 'calypsis atlinet,
casio est, S. Augustinus (xx de Civit. cap. 7) priinani
quenli smculo ad mlernm vitm gloriam pervenil. Centies
illam resurrectiouem
animarum resurinterpretalur
itaque recipit quod dedil, qui perfectionis spiritum accieiiam in Scripluris aguiiam , secundam
rectionem,
piens, lerrenis non indiget, eiiam si hcec non habel. Ilte
auiem qui pauper est, eget eo quod non habel. Nam el
corporum : Mdleaulem
anni, inquit, duobus tnodis
qui non habens, habere non appetil, dires est. Paupossunt, quantum mihi occurrit, inteltigi : aut quia in
ultimis annis inille, hla res agilur, id esl, sexlo annopertas quippe in inopia meniis est, non in quanlilate
potsessionh. Notn cui in pauperlate bene convenit, non D rum milliario , tamquam sexlo die, eujus nunc spalia
etl pauper. Iia D. Gregorius.
posteriora volvunlur; secuiuro deinde sabbato quod tton
a Jam paulo superiiis audivimus ex
habet vesperam, requie scilicel sanctorum, qum non ha(lieronymo
bel finem; ut hujus milliarii tamquam diei novhsimam
olim ex occasiiuie illius senienliac evangelhai (ut hic
mille annns
etiara habetur) quosdam introduxisse
parlem , qum remanebit usqtie ad lerminum smculi,
eo loquendi modo, quo pars
mille annos appellaveril;
post resurrectionem , dicentes , centuplum oinnium
esse rodde.ndain. Verura ' tignificatur
a loto. Aut cerle mitle annos pro annh
rerum quas dimiserimus
ir.am ejus erroris occasionem indicai I). Augustiniis
omnibus hujus smculi posuit, ut perfecto numero notarelur ipse teniporis ptenitudo. Millenarius enim nutne(Lib. x de Civit. c. 7) eis subortam fuisse ex verbis
Decem
rus denarii numeriquadralumnumerumreddil.
regApocalypsis malc intellectW, ubi dicuniursancli
naiuri cum Christo milie annis post priuiain resurquippe decies ducta fiunl cenlum; qum jam figura quarectionem (Apoc. xx). Ex quibus colligi-bani illi Chridrattt, sed plana esl. Ilt autem in altitudinem surgal el
el mille
stmii posi resiirreciioneiii
rediiurum
in
solida fiat, tursus decem decies mulliplicantur,
corporum
hunc mundum, et cum sanciis regnaiurum hic annos
fiitnt. Porro si centum ipsa aliquo tnodo pro universiet tamquam autale aliquando ponantur, quale illud est quod Dommus
mille, io summa pace et felicilaie,
aut etiam ab
reo saeculo, quale a poetis descripium,
omnia sua dimittenti et eum sequenti protnisit dicens :
PATROI. XLIX.

1325

JOANNIS

in illo mille

CASSIANI

COLLATIONES.

1354

annorum

carnaliter
sanctis A (Joan. xv): necjam cum illa pcenali distentionis ac
temporc
restiiticnda
cuin ulique illud saiculuin,
sollicitudiuis
confirmnnt,
cura, sed securus ac laetus velut in
futurum dicunl, praesens
quod post resurreclionem
propriis
ubique succedet, audiens quotidie sibimet
ab Apostolo prsedicari, Omnia vestra sunt, sive munintelligi non posse lateanlur. Mullo ergo credibilitis
mulloque manifeslius esl cum qtti abquid saeculadus, sive prmsentia, sive futura (II Cor. 111). Et a
rium vel aAVciuum vel boiioruin Chiisto suadenle
Salomone : b Fidelit
viri lotus mundus divitiarum
a fralribus alqueconsoriibus
coiitempseril,
proposiii
sui, qui ei spiiilali
gluiiuo
colligantur,
cenluplo
eiiam iu hac vila recipere cliarilaieni.
graiiorem

(Prov. i sec. LXX). Habes ergo isiam centupli retriin magniludine

meriti et in dWcreiione
hutiouein,
tam inrom; arabilis
qualitatis
expressam.
Neque

Hauc siquidem

enim

quam

iuler

pareiues

ac filios aique
sive socieias

germanos, conjuges vel propiuquos,

necessiludo coujungil,
copulae seti consanguinitalis
satis brevem esse constat ac fragilem. Denique euam
boni acpii cum adolcverint
lilii, a paretittiiii
bus nonnumquam
ac subsiamiis excludiiitlur,
munio quoque consorlii conjugalis inierdum

si pro aeris, aut fcrri, aut vilioris cujusquam

melalli ccrto pondere, tanlumdem ponderis, sed auri
quispiam reddidisset, non etiam amplius quam centiiplum

restiluisse

doini-

videretur;
atque affecluum

ita curn pro contemptu

voliiptatum
terrenorum,
spirilale
cotngaudium et pretiosissimae charilalisjuciindilas
repenetiam B saiur, etiamsi ipse sit numerus, cenluplo tamen haec

honesta causa intervcniente

fratrum diridivellitur,
mil charitatem coulentiosa divisio. Monachi soli perreiinenl
petuae conjunciionis
uniiaiem, atque indi-

est. Et nt hoc evidenlius

major atque praeclaijior
crebra repetitione reddatur, uxorem anlea in passione
fragilis desiderii
possidebam; hanc eamdem iu ho-

screle possident universa, qui ornnia sua esse quae

fratrnm, omnia fratrum crcduot esse quae sua sunt.
Si crgo istis quibus carnalis charitascopulattir
affec-

nore sanctificationis

nostrae graiia conferalur, profeclo

centuplo hsec dulcior utque sublimior est. a llecipielur sane etiam de coutinentia
conjngali
niajor
tibus,

dilectionis

cemuplo
mixlionem

suavitas

ab illa qu.c. eis invicem per conisexnum praeheualur. Pro laeiitia quoque

illa quara in unius

agri ac domus
majore diviiiarum

possessione

quis

et vera Christi

dilectione

possimeriium

deo. Una est mulier, sed centuplum crevit

charitatis.
Si antem et pro irae et furoris perlurbatione jugera lenitatem
patientiae, pro sollicitudinis
ac disteniionis

quieiem,
pro inangore securitatis
salutaris
fructuosa IIUJHS saeculi pcenalique tristilia
iristiiiae fruclura,
loetiiiae temporalis
pro vaniiaie

gaudii spirilalis
nem in horum

appenderis ubertaiem;
affeciuum
comniutalione

retribuiio-

[Lips. in
cenluaffecluum comparationem]
Et si uniuscujusque viiii brevi ac

mgrg. ad horum
centuplo
gaudio perfruetur, qui in adoptionem transiens filiorum
Dei, nniplain pcrvidebis.
^" lubricae
virtutum meritaconvcrsaquae aeterni sunl Patris, ut propria possidebit,
voluplaliconlrariarum
et affectu atque virtule
ad imiiationem
veri illius
multiplicaia
feranliir,
ccntuplo haec esse meliora
<=Cenlenarius enim numerus
Filii proclamabit:
Omniaqum habet Pgter, mea sunt
jucundilas approbabit.
habuit,

AL\RDl

GMM

COMMENTARIUS.

cttm vero avide eduntur, comedentem proiinus in fastiAccipiel in hoc smculo cenluptum; quod exponens quodammodo Apostolus ait: Quasi nihil habentes, et omnh
dium per satietalem verlunt. At contra tpiritales delicim
cum no/t habenlur, in fastidio tunt; cum vero liubenpossidentes (il Cor. vi); quia et anlejam dictttm erat:
Fidelh hominh tolits ntundus divitiarum
est; quanlo
lur, iu desiderio; tantoque a comedenle amplius esuriuntur. quanto et ab esuriente amplius comeduntur.
tnag's m:lle pro universitttle ponuniur, ubi csl soliditat
b Ita Giaeci:ToO itio-TOv okoc o xio-ftoc TWV^cvjftaTfav.
ipsius denurim quqdralurm ? Unde nec illud metius inD. Hieronymns ad Paulinum (Epitt. 103) : Credenli
telligiiur,
quod in psalmo legiiur : Memor fuit in smculmn leslamenti sui, verbi, quod mandavil iu milie
tolus mundus diviiiarum est. Citalur eadem sentenlia
ubi
generationes (Ptalm. civ), id esi, in omnes. Hacienus
frequenier a Patribus, ex c. xvn Proverbiorum,
lamen in Vttlgaia ediiione modo non habeiur.
Aogusiinus.
Verba stint D; Hieronymi
i Coi.lineiHia conjugalis non hic accipiiur pro calib. i in Jovinianura
a castilale virgicum nupiiis et viiluiiaie
Stitafe conjugali, proui il>siiu^uinir
(Cap. 1), ubi virginilatem
nali el viduali, <jua niniiiiuii
se coiiliiirol
compoiiens, sinmlqiie cvangelicam illain senienliam
conjuges
inira limiies el leges iuatiimonii;
sed pro abstinen- Dd triplici
fructu explanaus : Cen'esimut. inquit, et
lia cotijugtim ab acm conjugii, qund ex verbis sequenet tricesimus fructus qitamdam de ttna
texagesimut,
ierra et dt una semenle nascatur, tatnen mul;tim di^iert
tibus paiei (opponilur enini luec continetiiia
comniixLioiii sexuum) quales inulti coujuges sive ante,
in numero. Trigintd referuniur ad nuplias, nam ei ipsa
sive posl cotisiinimaiioncm
niairiiiiouii.
Priorum
digitorum conjunclio , quasi molli se complexans consonio el fmderans, tnaritttm pingit et cmijngem; sexavoverint ei screxempla (qui scilicet contincniiam
vaverint posi contractum
vide apitd
ginta vero ad viduas, eo qnoi in angustia el tributalione
inairimoiiium)
licllarniiiuim
lib. n de Monachis cap. 38. Posleriotint positm;
unde et tuperiori
digito deprimuntur.
rum {t|ui post consummaiioiiem
Porro centesimus numerus (diligenter, qumso, iectnr,
mairimonii
contiet eisdem
nentiam ex consensu voverini)
apud eumdem cap.
atlende) de smistra transferiur ad dexiram,
in Imvg
37, ui illud omiitani qnod Apostolus monel conjuquidein digitis, sed non eadem manu , quibtti
gatos (I Cor. vn), l ad teinpiis salieni abslineaut e.x
nttpUe significanlur et vidum, circulnm faciens exprimit
alludens ad
coronam. H.rc Hieronynius
consensu, ul vacenl oralioui ct jejunio. Sensus igiiur
virginiiatis
llexu
islorum veiborum esl, majoreui animi stiaviialem et
con-ueuidinem
veieriim, qui vatio digiiornm
nnmerabant et uumeros exprimebint,
quod eliatn ex
"voUiptaiem percepiuros coi.juges absiinenies ab aelu
Unde supputaconsial.
Hoc enim disture,
Plutarcno in Prolilemalilius
conjugii,
quam eodem frnenies.
torios digitorum igeslictilos
appellat Tertullianus.
inquit D. Gregorius (Homil. 50 itt Evang.), inter deliciat corporis el cordit solel, fjruoa* corporales deticim
Porro huic exposiiioni apte respondel quod in hymuo
tum non habentur, grave in se desiderium accendunt;
ecclesiastico de S| Joanne Baptisla canilur, ubi tre

COLLATIO

1323
transferfur

de sinistra

in suppuialione
niiniiim
Fiet

ut qui

Iseva, ovis

formam

Iranslaii

earum

mundi

seciiudum

reriim

commodorum

resiiiuil,

transeamus,

Marci

Evangelium

ita

in

aique

agrorum

domo

pro Cbrisii

monachorum

orbis

ad dexte-

musjurc

succedens.

Qiiomotlo

quas

et,

pro
in

praecipue
: Nemo

cst

si Domini

est,

plus

viginli

noiri

cenluplum

servorum

minisieria

tol

liin|ueiis,
fulcilur

qui non accipiei centies lantum nunc in tetnpore

et sorores, el matres,
et filios,
et
hoc, domos, fratres
a cum
el in smculo futuro vitam
agros
persecnlionibus,

ac domibtis
mairibiisque
lueritis
parlem
ingressi,

mlernam

lissimos,

gelium,

renliimve
vel

recipiet

in omuium

coniempia,

palres,

sibi

Chrisli

transit,

frairesque,

afleclione

quisquis

patris

uno

ferveniiore

et

generibiis,
versibus

tres frucius
sive gradibu-,,

lot

ac praMan-

Multiplicala

eliam
GAZ^EI

tribus
homiiinm
evangelici
his
jam cxposilis
nptantur

Serta ter denis olios coronant

Aucta croiiteiilis.
casic vivenies.
Nam prima
Aiws,
nempe conjugatos,
et priiiius
Irucitis
corona,
, uenipe Irievaugelicus
esi caslilatis
codem
gesimus,
conjugalis.
Sequitur
versu :
Duplicata

riineniW

probare

B tis, qui

qtiosdam:

Serta nempe duplicila,

et
, scilicel
quosdam
vHnos,
viduas contiiienies
coronanl
: quia secunda
coiona,
et secunduex iri.-efrucitis,
sexagcsiniu-'.,
nempe
simn
castitati
viduali
Mox
du|ilicaio,
assignatus.
:
subjicilur
'Iriua centeno cumulata fructu
Te, sacer, oruatit.
Te, o Joannes Baptisia,
et viign,
similes
virluique
oruant
: quia
et sui<r<ma corona,
lertia
et
gines,
casiilaii
fruclus
retribuiiur.
ceiitesimiis,
virpinali
Sed neqne pr.tiereuuda
hic D. Gregorii
commenialio
illatn seiiiinaiilis
cap. 19), qui parabolain
(Apologel
aliUT iuterprelans,
ead>in lamen allusione
el similitudine
17 super Ezecn.)
qua l>. Uiernnymus
(liom.
usus est io btiiic iiiodiiin
: Qunniam
Deus homini pcccaluri
legem dedit.
quw in decem prwceptis
scripta
el
sexdecies
ducta
t/i
ium
est,
sexag"nai
surgitiit,
recle
cttbitos boiiorum
per sexaijinta
operiim
perfeclio designtilur.
elitini
in
Domiiius
kvuii.
Quod aperle
s-.tninantis
qui cttm pttralolam
gelio designttt,
erptdixit
:
Aliud
cecidil
in
lerram
et
neret,
bonain,
dabut
ascudeiuem
el
fruclum
, el cxcrescenieni;
uiiam
el
ttnum
el
afferehai
triginla,
sexaginta,
cenium
untim
enim
lerrm bonm
IV). Fructus
(Marci
affert, cnm tnens perfeclionem
fidei qum est
triginla
in Triniiate
cum boius
nfferi,
conceperii.
Sexagiula
vitm opera perfecle proiuterii.
Cculum vero nffeil.
cvmt
nd mternm
vilm conienipluiionem
SinuVM
pofecerii.
enim
nosira est vita prmsens : dexlera
vero esl viia
El recle per cenleuurium
veniura.
nutnerum
mlernm
vitm cuiilemplatto
designulur,
quia cttm posl itiginta
ac sexaginta
ud centesiiiitim
numerum
comptitandtim
idetn
cenlenarius
in dcxtcrain
numerus
pervenimus,
transil.
Ftdes aique operatio
adhuc
in sinislra
est:
quia hic adhuc posiii ei creriiiuus
qucd non videmus
ttt videamus.
et operaiiiur
Cum vero jam se animus in
eontenivlalionem
wicriia:
vitce stispenderit,
ad
quasi

frueniur,
ipsos

fovent,

suaque

Recipient

recipii,
infida
ac

enim

qui

patres,

merilo

voluniaria

dere-

vestris

expepalribus
mundi

quamlibet
niatres,

fralrcsque
fuie-

servosipie
labore

submisse

veneraniur

conquirisuscipitint,

officiis.

Sed

ac fiducialiler
frateruilaiis

devotione
senlentiam

vel

sponianeo

siugulis

agros,

dominos

secundum

coaciicia

iia esse etiam

in servitutem

decem

nobilium

deielielis,

minisierio

omnia

et

fas.

aliquid

qtti

sollicittidiuis

vos ui proprios

qui prius

non ceniupluin,

superadjici

quoqueel

ullo

absqne

sancli

inqiiaiu,

enim

poiuislis,

domos

iniiumeros,

amplectiinitir,

dilec-

scilicet

ALARDI
cornnai,

unius,

deserviuol

pto

devinctos.

pa-

chariialc

nomine,

qni Clnislo

sincerissimain

inveniens
liore

quanliiaiem
pro

fralrum

nainque

Ccntuplam

seu filii,

mairis,

tionem

x).

Quod

obsequio?

innu-

rejecta,

propria
pogin suae dovelul

parte

ingenuorum

quis-

tamquani

scnteniiie

qtiam

ditabilur,

dileclione

habiiacula

aul fraires,
aut maaul sorores,
qui reliqttit
domum,
Evantrem, aut filios, attt agros propter tne, el propter

(Marc.

possessione

in quacumque

nobis

dicerilis

1326

sidebii,

videbamnr

ei aliorum

Chrisius

mera

supercrescit.

gerere

MORTIFICATIONE.

A domorum
qnis una

videatur,

ronvequamttr

ad quantiiaiem

cnntempiu
hoc saeculo

tenere

magniiudine

hoedi

meritum

Nunc

ram.

quainilatis

eamdem

etlicet

ligurani

digiiorum

lainen

enim

in dexteram;

DE

XXIV.

hoc,
per-

semet-

subditlerint.
Domini

libere

COMMF.NTAIUUS.
dex'eram
mantim compulus pervenit. Ila D. Gregorius.
loiaiu
banc artoui
Porro
insuppuiaudi
per dijjiios
ler Vcnerabilis
Bedaeopera
c<'ii)|>leciiliirlibellusqui
De conipttlo
vel loquela per geslum digilorum
inscribilur
: ex quo Inrc lantiini
iiolasse
sufiVceril,
qnae
ad Iiiiiusbiei
et eortnn quaedicta
suut iutelligeiiiiam
: sic igilur
Beila suum computum
proprie
specianl
a sioi-lra
oxorsus
ntl tlecem.
: Cmn
subtlit
usque
dicis dccem, ungtiem indicis
in medio figes atu polli-.
blanch; citm dicis trigiuta,
uiigues indicistt
potlicin
do cotijunqes
'cttrrum sexaginta,
pollicem
aniptexu;
vaittm iudice circumflexo
a fronte prmcinges.
diligenler
,
numeros
C Dein<(e po-lqtiani
e.fleios
cardinalc,
qui
in sinislra
iionaginia
usi|tie:td
vaiieesprimebaniur,
ail dexleram
:
expostiil;
tleiocepsconversus
subjicit
Cui cenliim significas,
codem uiaris gesiu,quo
in Imva
decem monslrabas.
Ex quibus
vcrbis
tlebet,
colligi
cenienaiitis
numenis
sive ccmcsimus
qtia raiionc
de siui-t<a
am la>va irnm-ferrelur
in dextcrain
:
laevae tli<<ilis u^qiie ad ccntum
iiiiiueqtiia iiiiiiiruui

rabaut
: in ceniesimo
ad dexiram
trausibaui
ipia
ilem ralione,
nl ait Hieronymiis,
iriginta,
rcferttntur
ad nitptiiis;
ad viduas;
ceuitun
sexaginia
(qui niinierus
esi in tlextra)
ad virginiiniein.
Nain
priintis
mniriiiioiiiuiii
ideo per trigiiita
diciuir,
sigiiifie;>ri
<<> niiinero,
leni. molliqtie
coulactti
qiiotl
policis,
iiido isijuf,
veiui
ex!>sctilaiiies
se cotijuuconjiiiies
: sicoi vi.luitas
allliclio
gaulur
exprividitartiinque
niiiur
ex imlicis
tlifjcxionc
: viigisupra piilicein
iiuiii
auiern coroiia,
numero
<|ii:e cenienario
sigmlie\ circulo,
catur,
in medio
iin^iie
qui indicis
pollicis flefixo
in
dcxira
insiar
coronte.
expriiniiur,
p.
Ceutiiiii
vero el qui fleince|is
liumeri
in
sequuiiiur
dexlra
iuimerari
solitos
eiiatu
illa
doceut
poeise
satirici
cariiiina
Satir.
(Juveiial.
1(1), ubi de Neslo e, quem Ireeen os annos,
boc esl, Iria liouiinum
iia cauit :
ssecola vixise
llomerus
protlit,
Folix nimirum,
qui ppr lotssoeula inortom
annos.
Dislulil,
alque suos jaiiidextracomputat
Sidonius
el g<anFatislo applaudens,
Qucni imitatus
dtcvtim
velut
ceuienariuiii
: Quandoquisiguificaiis,
numeraveril
dem, aif, iuos aunos jam dextera
(Libr.
IX,

episl. 9).
0 Itu
Kx
in vcrbis
cilaiis.
apnd Marcum
supra
etiam intclligitur
reiributioillam
qiiibus
ccnlupli
nem ad pr:t.>scns sxculum
ui>n af 1
cssc refcrendiim;
iu quo iiulla cril ptrsccslio.
futurum,

1527

COLLATIO

XXIV.

DE MORTIFICATIONE.

13S8

id quod ipsi aiiis dfcpendeiunl. Qui enim haec humi- ,Aul jam disputationis hujus sermc claiidatur, nonne, I
obsecro, eiiam in hoc ceiiluplnm gratiam evidentis
lilate sincera consorlibus suis anle ncn delulerit,
sime qui lideliter Clirisiodeseiviunt
aliis patienler admiliet,
conse<|Uuiilur i
quomodo dcferri sibi ab
dum pro nomineejus a suhimis principibus bonoranpotius
cuni gravari se eorum obsequiis intelligat
frairum quam detur ; ac licet ipsi liuinanaih gloiiam uon requirant,
quam loveri, qui accipere mavult
venenbiles tamen etiam in persecuiioHiim angnsiiis
lene lamulatum? Hsec tameu omnia non cum remissa
judicibus cunciis ac poteslalibus fiuni. quorum vili.as
securitaie nec cum inerii oblectaiione percipiet, sed,
etiamniediocrimisforsitan
secundum verbum Domiui, cuin per.-ecutioinbus, id
jiespicabilis esse potuisset,
vel pio obscuriiaie naialiuni, vel pro condiiioue seresi, cum pressuris saeculi hnjus ac stimniis angorivili,si ins.eciiiari conversaiioiiemansissent?PerChribus passionum, quia sicul ille sapieiiiissimus contesti autem militiam nobililalis, neoio staius couiuuieslatur : a Qui suatis , el sine dolore est, in egeslaie
liam commovere, iieiiioobscuriiaiem
generis audebit
crii (Prov. MV sec. LXX). Reguuiii etenim coelorum
opponere: quin poiius illis ipsis vilissiniae coudiiiouis
non desides, nan reniissi, non delicati, non leiieri,
quibus conluudi et delionestari c;eleri
opprobriis
sed violenii
(Jui cigo hi violenli sunt?
diripiunt.
c Qood
in
solent Christi lamuli gloriosius nobiliianiur.
Ncmpc illi qui nou aliis, sed voluulalibus [Lips.
evideniius in abbaie Jo.inoe, qui in illa eremo quae
suis pwclaram iiiferum violentnarg. voluptaiibusj
possumus ?;iprotiam , qui direpiimie laudahili oumi se prseseiuium
Lyco oiipido adjacet, coinnioiatiir,
bare. Qui perobscuris hiajoiibus natus ita pro Chrisli
fraudauies , voce Dominica egregii
reruin voluplaie
noniiiie universo pene biiman > geueri adnnr >bilis
et per hujusceniodt rapidirepiores proniiniiauiur,
ui euni ipi quoque rerum pnesei tmin
nam regnuiii cceloriun violenier invaduut. Regnum _" faclus esl,
eiiim cmlorum, secuiidiiin sentenliam Domini, vim
domiiii, qui mundi hujus jatque imperii guberi acula
retinentes, eiiam paieiilihus cunclis regibusqne terpaiilur , n violenti diripiunl tliud (Matlh. xi). lsli
et oracula
rori suni, velul doiiiiuum venerareiiinr,
qui vr.n laciunl
prolecto sunt laudabiies violenti,
b llotno cnim , ut scriplum esl, in
ejus de tam longinquis regionibus expeientes, impepcrdiiioni suae.
rii sui apiccm ci statum saluiis, bellorunniue iirodoloribus laboral sibi , el vim facit perdilioni sum
vilae praeveiitus , illius oraloiiiljus
meriiisque commiiierent.
(Piov. xvi). Perdilio noslra est oblectatio
Talia bealus Abraham tle illusionis nosirae vel <>risenlis, et (ul expressius tlicani) exsecutio desiderionosiiaruni : quas si qttis ab
rum voluntatumque
giue, vel medela, tii.-putaiione disseruit; atqtie oculis
nostris Cogiiationttm
ae morlilicaverit,
gloriosam
quas diabolus
auima sua sublraxerit
qiiod.iimiioilo
aucior ingesserat propalavil insidias, uosqiie ad deprofecto et utilem perditioni ^uae vim facit, abnegans
siderium verai moriilicatioiiW
accendit, quo etiam
dumlaxai ei jucuudissimas voluutales, quas per pro:
miillos, licei incompto bac omina sermone digesia
pheiaui sermo divinus fre<iueuier iucusai, dieens
Nam licei summorum
sint, credimus iiiflammaiiiios.
Quia in diebus jejunii veslri invenitur voluntas vestra
sabbaio pedem
patrum llagrantissitiios sensus tepida eloqtiii noslri
(Isaim LVIII). Et iterum: Si averlcrh a
iavilla contexerit,
pluriiiiorura tamen algorem, qui
mum, facere voluntatem tuam in die sancto tneo, et
el non inreniotis verborum cineribus vivacitaie lalentiuni senglorijicaverh eum dum non fach vias tuas,
suiini suscitare voluerint,
calefacieiidum puiamus.
venilur volunias lua ut loquaris sermonetn (Ibid.). Cui
conlestim ProSed ad vos, o saucii fraires, non tilique liunc ignera
eliam qmuita bealiludo promitiaiur,
queii) Dominus venit miilere in terram, et quam nipbela lubjuogit : Tunc, iuquiens, delectaberh super
Dominum, et suslotlam le super alliludinem lerrm, et C mium ardere desiderat (Lac. xu), ila spiritu praeul qiiasi fcrvemissimum
dbabo le hmredilate Jacob patris tui: os enim Domini
sumpiioiiis elalus emisi,
locutum est (Ibid.). Et idcirco Dominus noster atque
proposilum vesiruin caloris hujus adjectione succeuderein, seduivobis
Siilvalur, ut uobis ampulandaruiii voluntatum noslramnjpr apud filios esset aucioriluin iorniaiii tiaderel, Non teni, inquit, fqcerevoluntas, si id, quod ipsi uon inortuo verborum sonosed
vivo docelis exemplo, eliara summorum atque autitutem meam, sed vuluntatem ejus qui mhit tne (Joan.
sed sicut lu
quissimorum patriim praecepia confirment. buperest
vi). Et ilerum : Non sicut ego volo,
ut me periculosissima bacienus tempestaie jaclalum,
(Mutth. xvi). Quam virtutein iili speiialiier exercent,
d nunc ad tutissimtun sileniii
importuin spiiitalis oraqui iii eceiiobiis cominoraiites, seuiurW regunlur
lionum vesirarum aura cpmiletur.
perio, (itn iiibil omniiio arbiirio suo agunt, sed volum.is coiuiu e.\ voluntalo pendcl abbalis. Poslremo
ALARDl

GAZ/EI COMMENTARIUS.
a Iiilegra senleuiia apud LXX iia Laiine redditur :
qitique piopter obedientim virtutem ad prophelim gratiam
sublimatus sic universo orbi claruil, ul etiam regibut
In omni sollicito inest abundanlia : al dulch et carent
dolore in egcttate cril. Pro qua vulgata versio babet:
mundihujusmeriio suo redderetur Uluslris. Nam cumin
in omni opere crit abunduiUia : ubi aulem sunl verba
exiremh.uldiximus,Thcbaidn
parttbuscommaneret, non
ante prmsumebat imperator ad prmpolenlium tyramwrum
plurinig, ibt frequeiiter egesius (Proverb. xiv).
b Vide Collat: 7 cap. 6, el Collat. 12 cap. S.
bella procedere, quam oraculis illius animaretur, atque
Coiifereuda sunlhtec cum iis quae de hoc Joaune D respousis. Quibusconfidens veiui cmtilussibi delatis, troc.unsentauce scribil Cassianus iibr. iv loslitution.
pma de bellh desperatis atque hostibus reporlabat. Hacc
ibi.
cap. 25, ubi iuler aho-. anachoretas et seuiores,
d Alii codices iiabent ; Nunc in tuthsimo sitentii
et commeudat, priquorum viriiiles commeiuoral
iiiuiii hunc ponit abbatem Joannem, qui, ui ait, comportu orulionum vestrarum lutela conservet. Quod utinam et mihi contingal. Amen.
moratus esi juxla Lycon (quod esl oppidum Thebaidis),
B. N. Huc uffcrunlur in editione Lipsiensi opuscuta qumdam ad Collationes Cassiani periinenlia : liber scilicet, Prosperi conlra Collatorein, ejustlein epistola ad Augustinum, Ccelestiiii pajpae epistola pro Prospero,
i.iiiiones secundi concilii Arausicani circa lempora Leonis Magni, Cum au(<2/iu itoslra universaii Biblioiiieca
l,ii.daii,rmn scriptorum quodque propriori loco producendum sil, satis eril ie, benevoie lector, adtnonere, ul
i ivsperi Aquilanici, Cmlesiiiii et Leonh Magni operg ijtfra ctidenda, st libuerii, adeas. EDD.

SCALA

(roy.tol.rn.)

HUMILITATIS,

QUA

IN

COELUM

ASCENDITUR.

JJuotfcctm gradus humidescripti et

1S. Incnrvatus et
Ps. cxvui.

humiliatus

11. Sapiens verbis innolescit

10. Slultus in rlsu

cles. xxi.

litatis a D. Benedlclo
disposili.

sum

Xlr-. Si non solum corde monachus, sed etiam ipso corpore

S. Ben. cap. 7.
htimiliiatem
videnlibusse
semperindicet.
drfixis in
Corde et corpore semper humilitatem osiendere
lerram aspeciibus. S Tliom. 2-2, o. 161, fl.6.
Spcclat httmum semper diiodenus verlice flexo. Trithem.
XI. Si cum loquitur monaclius leniter etsinerisu,
liumiloliter cum gravitate, vel | auca verba, et rationabilia
oualiir, et non sil clamnstis in voce. S. Bened.
Ul pauca verba el ralionabilia
loqualur non ciamosa voco.
S. Thom.
Undecimus loquilur rationis paucula verba. Trilhem.
X. Si non sit facilis et promplus in risu. S. Betted.
Ui non sil facilis aut promplus in risum. S. Thom.
1'roscribil risum decimtis, damnatque cacliinnum. Trith.
IX.Si linguam ad loquendum prohibeal monaelms, et laciluriiilaiem
hsbens usque ad interrogationein.
S. Bcu.
, Tacitoinitasiisqiie
ad imerrogalionem.
S. Tliom.
aller. Trithenu
1 Noii loquitur noutis, dum non inlerrogat
I VIII. Si nihil agat nionaclius nisi quod communis mo1
vel niajorum
coborlaniur
naslerii Regula,
exempla.
I
S. Bened.
I TiiKre
qtiod hnbel commnnis monasterii Regnla. S. Th.
I St-ii mhil octavus nisi qmd fert Regula cellse'. Trilhem.
inferiorem
et viliorem,
non so\ VII. Si omnibus se
1
lum lingtia, scd etiam intimo cordis creclat affectu.
I
S. Bened.
se omnibus viliorem.
S. Thom.
I Cretlere et ironuntiare
Trilhem.
I Ciinclis se credit fore scptimus inferiorem.
i VI. Si oir.ni vililate
vel extremitate
coiitentus Sil
vei opeI
laonai lius, ct adoiimia quse sibi injunguiilur
S. Bened.
1
rariuiii iiialum se judicet el indignum.
se confitcri
t Acl ciiuiia
in< ignum el inutilem
el creI
dere. S Tlwm.
I Viliscl
icdignus ronstat se judice sexlus. Trilhem.

I V.
Si c.inues cogilationes malas conii suo advenienI
les, vel mala a se ahsconse comniissa per humpem
S. Bened
I
coulessionem abbali non celaveritsuo.
I Confessio peccalorum. S. Thom.
I Abbalireserat
quinlus penetralia cordis. Trithem.
duris et contrariis
I IV. Si in ipsa obeiiientia
rebus
lacila coa1
vel eli;im quibuslihp.t
injuriis
irrogaiis
et sustinens non
I
scieulia palicntiam
amplectamr,
I
1
lassescat vel discedat. S. Beued.
I Pro obedientia in duris elasperis palieniiam ampleeti.
1
S. Tlwm.
I
1 Conviciissprelis,
quartus natienler obedit. Trithem.
Ut quis pro Dei amore onmi obedientia se
I 111.
1
subtlai majori. S. Bened.
I El ct;m obedientia se subdnl majori. S. Tlwm.
Triihem.
I Terlius ahbaii supjonit se reverenler.

t ii.
Si iropriam non amans voluntatem,
desideria
,
I
soa non delectetnr implere. S. Bened.
I Ut volunialem
propriam non delecletur
implere.
)
I
Tlwm.
S.
i
1 liletcbnscariiissiilimitlitfrenaseciindus.
Trithem.
I [,si limoreni l)ei sibi ante oculossuos semper | oi
nens, oblivionem oninino fugiat. S. Bened.
I Ut D< um limesl et memor sil omnium quse prteee1
pii. S. Thom.
1 Islonim gratluum primus limel Omnipolentem.
Tr.

usqueqnaque

paucis. Eccles. xx.

esaliat

vocem

suam.

Ec-

D. Si qnis puiat se relisjiosum esso, non refrenans liiigiiam suam, lnijtts vana est religio. Jac. i.

B. Idem sapiamus,
gula. Philip.

in
iii.

eadem permaueamus

re-

7. Ego nntpm sum vermis. el non horoo, opet ahjecbo

prtiiiriiiiu
iiominum,
plebis,
Pialm. xxi.

6. Cum f 'ceritis omnia quae prsscepta sunt vobi,

diciie : Servi inuliles sumus. Luc. XVH.

B. Confilebor
Douiiiio.

adversum
me
Pttal. ixxt.

injusliliam

meam

1. Ego auletn cum mihi molestf ejsent induebarcilkio

: liuuiiliabam in jejunio aniinam
meam. Psal. xsxiv.

5. Chrislus faclus est obediens

monem. Philip. m.

Patri

usque

ad

2. Non veni facere voluntatem

meam, sed volunuieui
misit
me.
Joan. vi.
ejus qui

1. Initium

sapientise timor Domini.

Psalm.

cx.

S. Cypr. in serm. de Nativ. Chrisli:

Hicest primusrcligionisintroitus.siciit
in mundum primus Christi ingressus, ut
<!<.
quiiunique
pie vult vivere humiliter
se senliat, neque supra se In mirabilibtis
ambnl ire praesumat. Fuiidamenlum
s vci.italis sentper fuit humililas:
necin cc '>
I slare poluil supprba sublimiias.

Memineris, lector, bosce gradus humilitatis prnprie et potissimum

ad monacbos
etreligiosos
pertinere, quibus eliam S. Benedicius eos coramendat el proponit ascenin qua
dendns, ut ad cnlmen cliaritatis,
perfeetio religionis coosislit, perveniant.

Fundamentum

Humililatis

el protonjpn

SCATA

SUPERBLE,

QUA

IN iNFERNUM

DESCENDJTUR.

a Divo Bemardo
latis opposili.

t>uodecim grndus superbim

el giadibus humili-

tur spiritus.

Aate raUiam exalla- i"

grgaus superbtm.
Huic opponitur diiodeciiniis, et snpremus
humilii.at.is gradus, auclore D. Bernardo.
Prmus

Non eris curiosus.

Cui opponitur

Quurlu*.
nonus humililatis.

Cui opponitur

Qumltts.
octavus humilitalis

i.

Cui opponitur

Septimus.
sextus humilitaiis.

Ctti opponitur

Octavus,
quintus humilitatis.

Cui opponitur

JfOIlMS
quartus humilitalis.

lertius

XLIX.

7. Prmsumplio.
Neqne ambulavi in magnis, ueqtie in mirabilibus super me. Psalm. cxxx.
8, Defensio peccatorum.
Non declines cor meum in verba malilise ad
excusandas excusaliones
iu peccatis.
Psul. CXL.
9. Simulata

confessio.
Est qui nequjler
lmmiliat se; et interiora,
ejus pleua sunl dolo. Eccli. xix,
10. Rebellio.
Quasi peccathm ariolanrii
quasi scclus idololalriae
I Reg. xv.

humiUtalis.|

Vndecimus.
secundus
lui opponilur
latis.

vosmetipsos.

6. Arroganlia.
tua decepit le. Jerem.

Oecinins.
Cui opponitur

nobis. Sap. v.

5. Stngularitas.
Nolite
esse apud
priideiiies
Rom. xn,

Arrogantia

dixi:

Jactantia.

actahtia quid contuht

humilitatis.

sepiimus

ambulant

3. Inepta Imtitia.
Risum reputavi
et gacdio
errorcm;
Quid fruslra deciperis. Eccle. u,

Sexltis.
Cui opponitur

cc/t. iu

2.: Levitas animt.

Neque cum his qni in levilate
participem nie praebui. Job. m

Terlius
decimus humilitatis.

Prov. 26

1. Cttriositas.

Secundus gradus.
Huic opponitur undecimus gradus hunui- "'j,
litalis.

Cui oppomlur

expcsiti,

esi, repugriare, et
nolle acquiescere.

11. Libertas peccandi.

Impius ctim in profundum maloroni venerit,
conilemnit.
Proverb. xvm.

humili-

Vuodecimus.

12

Consucludo peccandi.
Jam fetel : qualriduan<is
enn
lest. Joun. xi.

Cui oppnnitur
prinms grarlus humibtaiis, qui esttimor Deiperpeiuus.

leriiits.

Finis eormn In-

Puieus Abytsi

kpoc-.'*.

riiilipp.

1335

ORDO RERUM QU/E IN HOC TOMO CONTINENTURu

ORDO
QXSJE IN

HOC

135*

RERUM
TOMO

NOTITIA
HISTORICO - LITTERARIA
IN CASSIA9
NUtM.
.
Ibid.
CAPCTPMMTJM.Viia Cassiani.
10
CAP. II.Scripla Cassiani.
11
CAP. III.Editioues
operum Cassiani.
Prsefalio Heinici Cuycbii.
25
29
1'rifatio Alardi Gazai.
45
IUtislriuni virorum de Cassiano testimonia.
EpiMnla S. Caslo is Aplensis episcnpiad Cassiahum. 53
LIUUl DUODECIM.
DE COENOBIOIIUM 1NSTITLTIS
lbid.
Ibid.
Prmfalio ad Catlorem pontificem.
59
LIHIilt
PHIMUS.
Ibid.
CAPCTPBIMOMDe habilu monachi.
60
CAF II.De eiugulo inonaihi.
61
CAP. III.De vesti' monacbi.
68.
CAP IV.De cuenllis yEgyi-tiorum.
Ibid.
CAP. V.I)e colobiis/Egypiiuruui.

De rebraehiaioriis.
71
CAP. VI
72
CAP. VII.De mafni liiius eorum.
75
CAP. VIII.De melole et pelle caprina.
baeulo.
75
CAP. IX.De
eorum.
76
CAP. X.Df caleeaiiientis
CANONICONOCTORNAHCM
OBALIBER SECUNDUS.DE

CONTINENTUR.

primns fiiiiaiur psalmus, non occurrerit, oratorium lntroire

niin liceat: in uoclurnis aulem usque ad (inem secundi
psalmi vpniabilis mora sit.
136
CAP. VIII.Vigiliae
a
illucescente
quse vespera
Sabbato
celebraiitur , qiiem leuiporis hiotlum teiieant vel quo ordiiiei'eb'breiiliir.
148
CAP. IXQuare illucescenledieSabbati
Vigiliae slatulae
sinl , et qttare [>er omnein Orieulem ubsolutio jejutiii ia
die Sabb.ili pricsumaltir.
141,
CAP. X. Unde facium sil ut in Urbe die Sabbali jejunetur.
147
CAP XI. In qno Dominicaj dipi solemnitas ab aliorum
dieruiii lonsiietiiiliiiidiversa leneatur.
149
CAP. XII.Quihiisdiebtis
, cum eeena fratribus exhibettir , acceiJenlibiis
ad refeclionem psalmus non dicatur
sicul lii-ri iu praudiissolet.
loft
LIBKIt QI-AKTUS.DE
INSTITOTISBENUNTUNTICM. 151
CAICT PBIMUMProoemium.
Ibid.
CAP. 11 Qund ail uiliiiiain usque seiiectutem apud eos
in rieiuibiis perseverent.
152
CAP. III.Quo examiiie probelur qui in coenobio suscipieinlus est.
154
CAP IVCur facullatcs ejtis, qui collegio monaclioruin
noli.it monaslerii tisibus applicari.
asrribitur,
156
CAP. V.Cur hi qui remuiiiaiit,
MODO.
77
TlOKCM
ET
PSALMOBCM
in
monasieriis
suscepti
vcslimeiila
Ibid.
abbate
CAPUTPRIMUU.1'rooemium.
aliis
propria
iuduanlur.
deponanl,eiab
ad
decanl.an<Jos
CAP. 11.D: diversiiate
numeri,
qui
158
sil
*latutii.s.
C.4P.
Ibid.
de
universas
causa
veslimenta
VI.Qua
cum
provincias
psalmos per
renunliantium,
tolum
liniiormis
sunt
a
CAP. III.De
qtiiims ingrcssi
regulse per
/Egyptmn
iiioiiasleriiim,
dispensalore scrventur.
79
cuslotlia. el eieclione praipositoniii).
159
uiiiversam
et
Thcbaidem
CAP.
VII.Cnr in monaslerio suscepti non permiltanlur
CAP. IV.Quiid
per
jEgyplum
observelur.
siatiin rfiugregaiioiii
diiodanarius psalmorum numerus
83
fralrum connnisceri,
sed Xenodoeliio
ame iraibuiitir.
CAP V.De duodenario psalmorum numero angeli Ira169

84
CAP. VIII.
dilione susceplo.
Quibus primum inslilulis
juniores exerconsuetudine duodecim orationum.
88
ut ad superattdas oinnes concupiscentias prodCAP. VIDe
ccaiiiur,
ciam.
LAP. VII.De disciplina oraudi.
91
Ibid.

oralione
VIII.De
CAP.
IX.
ut
CAP.
post psalmum. 91
seniori suo
subsequeiile
Quare junioribus
imperetur
oralionum.
niliil
<J,'
CAP. IX. -De qualitate
93
161
engilalionihus suis subtraliant.

sileutio
et
brevitate
oraliones
CAP.
X
CAP. X.Quaiito
Quania jtiiijorum obedientia etism in his qusB
apud
nalurali
97
necesMlaii subjecia sunt.
162
/Egyt>tios colliganlur.

CAP. XI.
psalmi dicantur.
CAP.XI.Quadisciplinaapud/Egyplios
Ciijusinodi cibus apud eos delicatissimus lia99
he.itur.
163
cseteri
in
CAP. XII. Quod ad sonitum pulsantis ostium nihil opeCAP. XII.Cur uno psallenle
synaxi sedeant,
ris noii oruiilaul. sturiiu crleriter
vel quali post hoc sltidio per cellulas suas usque ail lucem
occurrciidi.
164
102
CAP.
Xlll
criiiiinosiim
si
Quaiii
vigiliasexleiidatil.
babeatur,
aliquid vel
missam
nocturnam
dormire
non
vilissiimini
suum
dixeril.
CAP. XIII.Quare
posl
qtiispiain
163
103
CAP.
lic
imilia
i
de
XIV.Quod,
Oporleat.
pecunia
uniuscujusque
incellulis
suis
manuum
niillus
lameii
CAP. XIV.Quemadiriodum
opus
opere cnllig.-ilur,
praesumat .excedere sta104
tul:e .sufli<'ieniia> panilalem.
et oratioues pariler exerceaut.
169

modestias
oralionum
niissam
XV.
CAP.
XV.De
immoriico
CAP.
Qua lege
post
apud nos sludio habendi.
170
cui
su;im
cellulam
et
subdatur
inCAP.
XVI.De ri-gulis diversarnm correptioiium.
redeat,
172
unusquisque ad

abler
fecerit.
CAP.
105
XVII.
Quilius aucloribtis sit invenlum ut relicrepalioni is qui

orare
cum
illo
fuerit
ab
oracieuiihus fralribus, sacras Iectiones in ccenobiis reciteiitur,
CAP. XVI.
Quod uulli
qui
106
lioue suspptisus liceat.
elqnaiiiiini
apud /Egypiiiis prasbeauir sileiilium.
174
is qui ad oralionem exsuscitat, hora
CAP XVIII. Qtiani illicilum sit exlra merisam eommtiCAP. XVII.Quod
"
108
nem qtiidqtiam cilii pottisve gustare.
solita deb >ateos comntonere.
177
CAP. XIX. Qiiemadmoduin per Palsestinam vel MesoCAP. XVIII. Quod a vespera Sabbati usque ad vesperam <iiei Diiuiiiica? getiua non fleclaiitiir.
110
poiamiani <iuotidiana fr.ilribus exbilieautur
178
obsequia.
CAP. XX. De iribus lenticulae grauis ab oecouomo reLIBEK TEHTIUS.DECANOHICO DiORNAiton OBATIONDM
MtDO.
1 11
ET PSALMOIICM
180
peiii.

Ibid.
CAP.
XXL
De
CAPUT PBIMUM.Prooamium.
sponlaneo quorumdam fralnim ministesine
horarum
rio.
CAP. II.Quod apud /Egyplios
discretioiie
181

CAP. XXII.
De iEgyptiorum
pcr loiam diem , cum operis adjeclione , et oralionibus
lypo, qui est super qqo11
tidianis frnirnm slatuius obsequiis.
182
jiigiter insistalur et psaluiis.

CAP. XXIII
De obtdiPinia abbalis Joannis, per quam
CAP. III.Quod per oiunem Orientem solemnitas Terliae , $e\Ue,
Nonse , Iritiis laninm psalmis elorationibtts
usquoad ernplielis
provPClus esl graiiam.
185

et cur specialius istis lioris ha3c spiritualia siut

CAP. XXIV.
De bgito arido quod i<lem abbas Joannes
fltiiatiir:
officia depntata.
116
adaiiiilriuui
senions sui quaai ad adolendum rigare non

destiiit.
CAP. IV.
Matulitiam,
183
quam nos' primse horae so
noti
ab
Irninitalem
CAP.
XXV.
De
abbate
Joaiine
vase
auliqua traditioneslalmam,
unico
appellanms ,
projeclo
ailiiiventaiii
isse.
olei ad seni'<ris imperiiiin.
sctl uostrnlempore
126
185

matulinas
oraliones
ad
somiium
CAP.
XXVI.
nbbas
Joannes
CAP. V.Quod posl
suo obs
QuPinaiJniodiim
132
dieru
cuin
nitpreltir
volvere
reverli noiinpnrlpal.
seniori,
praegrande saxum,
sil
a
senioribus
n
niullis
CAP. VI.Qnod liihil
iinmutatiim de auquo<l ue
Ibitl.
quidem pussibile erat mo\eri.

malulina
statueretui' soleiuCAP. XXVII.
De humilitate
ei obedienlia
tiquo ordiue psalmorum, cum
abbatis
Mucii.
nilas.
155
CAP. VII.Quod ei qui ad diurnam oraiionem, antequam
CiP. XXVIII. Quemadmodumrevelatum slt abbali.

J33S

ORDO RERUM

dc palre Mucio. opns eum Abrahae fecisse, et quod dpfuneio eidem abbaii idem paler Mucius in monaslerii admi188
nisiraiioiip. succosserii.
CAP. XXIX. De obedie.ntia fratris, qui, decem sportas
189
circiimfcrpns,
publice dixtraxit ad abb:tlis imperium.
CAP. XXX.De
abbatis Pynupliii lnmiibtale,
qui, relicto moiiasierio celplierrimo,
ctii presbyler praeeral, loniu quo vplut incipiens susciperegiiiquiiin iiinuasleriiim,
190
tur, desiibiio
subjcclinnis expeliil.
reCAP. XXXI Qiiemiduiodum
abbas Pynuphius.
dticlus in monasLeiiiiiu suum et modico tempore ibidem
192
conimorat.us, ilp.runi fiigeri. in partes Syriae.

CAP. XXXII.
fratri
Quae priecepta dedlt 1'ynuphius
"
193
qtieiii recii.i 'liat.
CAP. XXXUJ. Qund sicut magna remuneralio
mouacho debeuir
secuiiiluiu
insiiluiionem
patrum laborauti,
iLn el p.ena siinililer
tribuatur, el idcirco non debeal quis
Ibid.
facile adiuiili iu monasLerio.

nostra nihil sit

CAP. XXXIV.
Quod abrennnlialio
aliud quam morlilicalto
Pt imago cruc.ilixi.
194

CAP. XXXV.
Quodcrux nosira limor Domini sit. .195

CAP. XXXVI.
Quod reuuntiatio noslra nihil prosil st
eisdem quibus reuuntiavimus
196
implir.einur.

CAP. XXXVII.
Quod riiabolus noslro fini semper insidietur, pi nos ejus capul jugiler observare debeamus. 197
advcrCAP. XXXVIII.
De reniinlianits
prseparatioue
sum teuia innps el de paucis iniilaiidis.
198

CAP. XXXIX.
Quo ordine ad perfeclionem ascendere
Ibid.
oporleal.

CAP. XU,
Quod nnn debcal monachiis exempla perfnclionis a niultis cxpelere, sed ab uno vel paucis.
199

ln conjiregiitione
coettobilica consliluti quid
CAP. XLI.
200
tolerare ac. suslinere debeant.
CAP. XLIl.Quod
bonum patienliae snse non debeat
monachus de aliorum sperare virlute sed de sua longaui201
inilale.
CAP. XLIII. Recapitulalio
exposilionis per quam nionaclius ad perfeclionem possit ascendere.
lbid.

LIREll
DE SPIBITU GASTRIMARGUE. Ibid.
QUINTUS.

lbid.
CAPUT PRIMUM. Proceiiiium.

CAP. II.
Quoil c:\usa3 viliorum sicut in omnibus immoel quod admauifeslanranlur, ila ab omnibus ignorantur,
dos eas Domini egeamus auxilio
203

CAP. 111.
Quod prima nobis colluclaiio sit adversus
205
spiriLumgaslrimarftiiie.
CAP. IV. Testimomum
abbalis Anlonii
qno doeet
unamqunmque virlulem ab illo qui eam peculiarius possifiel exp tendam.
206
CAP. V. Quinl uon possil ab omnibus uniformis jejunio209
runiregiilaciisloJiri.

CAP. VI.
217
Qnnd pon solo vino mens inebrialur.

carnis puritalem
cordis
CAP. VII.
Quod iiilirmilas
221
nequeai. impedire.

CAP. VIII.
Quomodo cibum appeiere ac sumere li223
ceal.
assumendarum
CAP. IX. De meusnra casligaliontim
224
reniedioque
jejunii.
mcnlis pt corporis puriiaCAP. X. Ad conspn-aiidam
tem absiinentiam cibnrum non po<se suliicere.
225
nou
nisi
eutn
CAP. XI. ConcupiscPiilias curdis
extiugui
omni exlirpatione
vitiorum.
Ibid.

etiam
CAP. XII.
De agone carnalt
aonis
spirilalis
essp sumendam.
227
imitalinnem

CAP. XIII.
Qtiod IIISI gulae fuerimus vilio libprati, nehoiiiinis
pervenuaquam possimus ad puguas inlerioris
iiir^.
228
CAP. XIV. Quomodo possiLgtila3 concupiscenlia superarj.
229
CAP. XV. Quod ad cuslodicnilam cordis sui puritalem
ninnachns semper iuleiilus esse. deheal.
250
CAP. XVI. Quod moiiacbiis secunilum Olympiaci certamiuismorem
nou possil spiritualescoulicere
pugnus nisi
oblinueril
bella carnalia.
Ibid.

ac basis spirilualis
-, CAP. XVII.
Qund liuidameiilum
sit cerUnmie c.dlneala.
232
agouis in gasiriinargiifi

;
Per quot geticia certaininum atque palCAP. XVIII.
maruiii lieaLus Aposlulus ad eoroiiam sublituissimi agnuis
asceuderil.
235
alhletae
donec
in
CAP. XIX.Quod
Chrisli,
corpore
235
commoraLur, pugna non desit.
non debeat monachus sumendi r.ibi
CAP. XX Quod
certamitempus excedere, si velil ad pugnas inleriorum
num pervenire.
236

CAP. XXI.
De interiori
monachi pace, et absLinemia
237
spirilali.

CAP. XXII.
Quod idcirco nos oporleal exercere contineiitiain
corporalem, ut per ipsam perveniamus ad spirituale jejunium.
.239

1339

CAP. XXITI. Qtialis esse monachi cibus deheat.

24"

CAP. XXIV.
vidimus sub
Quod in .ftgyplo indifferenler
advenlu iio.slrosohiquoiidb.iia
342
jpjiiuia.

CAP. XXV.
De conliue tia s>-nis cujus-iam, quisexies
ita irugaliter
cibum sumpsit uLservaret esuriem.
244

XXVI.
De
alio
sene
iu
CAP.
cella stia escam iitimqui
245
quaiu solus arcepil.
|

Encomium Poesii et Joannis abbalum.

CAP. XXVII.
lbid.

CAP. XXVIII.
Ejusdem abbatis Joannis jam moribundi
Ibid.
insigue documentutn.

CAP. XXIX.
De abbale Machete inter collalinnes spirilales niimqiiam dormitaute,
el semper iuier
Lerrenas
iabulas obdnrmieitle.
.
246
CAP. XXX. Ejusdem senis de nemine judicando sentenlia.
Ibid.

CAP. XXXI.
Increpatio
ejusdem senis, cum fratres
inler spiiilales
collalioues dormilanles,
ad uarrationem
oliosse fabtilae vidinset slupefacLos.
247

De epistolis priusquam legerentur

CAP. XXXII.
incensis.
248

CAP. XXXUI.
De absolutione qusestionis, quam abbas
Theodorus, orando promeriiit.
249
CAP. XXXIV. De seuLenlia ejtisdpm senis qua docuit
quo sludio monacbus possiL assequi scienliam Scripturarum.
250

CAP. XXXV.
Increpatio ejusdem senis, cum ad meam
cellulam media noite venissei.
254
~CAP. XXXVI. Descriptio
Eremi qHse est in Dialeo, in
235
qua aiiaclioriise commoranlur.

CAP. XXXVil.
Abbatis Archebii
humanilas commendaiur.
256

Iriem Archebius manuum suarum laCAP. XXXVIII.

bore malris ilebitum solvit.
239

senis rujusdam, abbati

CAP. XXXIX.
Qua siiinilatione
cum oliosus esset, opus manuum sit proviSiineoui,
suui.
260
deferenles
ad
CAP. XL.De
pueris qni,
segrolantem
ficus, non deguslalis
eisdem, fame in eremo defecerwit.
263

CAP. XLI.
Sentpnlia abbalis Macarii, de observanlia
mouaclii, vel lamquam diulissime vicluri, vel lamquamtpiotidie monliiri.
'265

LIBEH SEXTUS.
DE SPIBITUFORN:CATIONIS.
Ibid.

CAPUT PRIMUM.
Prooeiiiinni.
Ibid.

CAP. II.
De principali remedio adversus spirilum fornicaiionis.
269

ad
CAP. III.
Quanliim
superandum fornicalionis vilitim
conieral soliiudo.
270
CAP. IV. Quid intersit inier caslilalein
et continenscmper ham-alur.
270
tiam, el an ulraqnesimtil

CAP. V.
lornicaiiouis
solo humano
Quod impugiialio
stttdin iioii possit evinci.
273
|

CAP. VI.
De peculiari gratia Dei ad caslila.is conseculionem necessaria.
lbid.

CAP. VII.
Exemplum de agone mundiali secun.iinu
sermoneni Apositili.
275
CAP. V111. De coniparalinne purificalionis
eorum qui
in tPii-enn agone ceriaiueii habiiuri siuit.
277

CAP. IX.
Quanlaui seniper cordis puritatem
parare
coram D"i oculis debeaimts.
278

CAP. X.
Quod sit iudicium perfeclae et iutegra: purilatis.
Ibid.

CAP. XI.
280
Qr.o vilio illusio noclurna procedat.
caruis puriias siue muiiditia
CAP. XII.Qitotl
cordis
281
neque.d olilinpru
CAP. XIII Exsurgentes
primum cogilaliones carnalps
illico repe.llunrlas csse.
283
j

CAP. XIV.
Quod non laudem sludeamus lexere casti285
talis, seil eifecuim ejus exponere.
CAP. XV.Quod
specialiler caslitatis virtus ab AioslolosancLimnnia
Ibid.
iiuncupelur.

CAP. XVI.
De alio Apostoli leslimonio super eadem
saiipiiiniiiiia.
287
CAP. XVII.Quod
spes sublimioris praemii debcal ctistodiam caslilalis augere.
Ibid.

CAP. XVIII.
et scienli.ini
Caslitatem niti humililate,
casiiialp.
288
CAP. XIX. Senlenlia sancli Basilii episcopi de qualilate. virginitaiis
snse.
2S9

animi dignoscaCAP. XX.

Unde perfecta inlegritas
tur.
Ibid.

CAP. XXI.
Quemadmodum perfeclae puriLalis slatuu)
relitiere possimus.
2U0

CAP XXII.
Ad quemiusque modum inipgrilas
corporis possit perduci, vel quod indicium sil ad purum meniis
excociae.
291
CAP. XXUI. Remedia curationis quibus perfecta po*>

1337

QVM

IN HOC TOMO

291
tit cordis et corpnris nostri puritas permanere.

DE SPIRITU PHILARCYRI.*. Ibid.

LIBER SEPTIMUS.
Ibid.
CAPUT PRIMUM ProfFiniiim.
293
CAP. II.Qtiod perniciosussit morbus philargyriae.
CAP. III. Quse uobis iu viliis naluralibus sit ulilitas.
Ibid.
CAP. IV. Qnod incsse nobis qusdam naluralia vilia
294
sine Crpaloris dicair.us injuria.
CAP. V. De vitiis quae extra naturalem molum nostro
295
vilio cuiitrahiuitur.
CAP. VI. Beceplus semel philargyrise morbus quam
Ibid.
diliieile pellatur.
vel
CAP. VII. Quibus vitiis philargyria
generetur;
296
quanlorum m3lorum sit eadem procreatrix

CAP. VIII.
Quod philargyria omnes virtules impedmt.
298

CAP. IX.
Quod monachus habens pecunias in ccennbio
lbid.
permanpre nnn possil.

CAP. X.
Quem philargyriae laborem subeat desprior
monaslerii, <iui anle pro leVissimis operibus murmurabal.
299

CAP. XI.
Qnnd occasione custodiendse pecuniae femi300
naruiu contuberiiia reqmranlur.
CAP. XII.Exemplum
cujusdam lepidi monachi pliilarIbid.
gyria'
'
laqueis nbligaii.
CAP. XIIIrjuid
conferant seniorcs junioribus in denudalione viliorum.
301
CAP. XIV. pbilargyriae morbus triparliuis.
302
CAP. XV.Male rehuntians a non reuunliante
quo differal.
304
CAP XVI.Cujus teslimonii se colore lueantur, qui ex ui
facu liat i bus suis nolunl.
306
CAP. XVII. De reiiunliatione
aposlolorum et Ecclesiae
309
prifniii>a3.
si aposlolfis imitari velimus, non deCAP. XVIII,Qiiod
beamus iioslris definitionibus
vivere, sed illorum exempla
311
seelari.
CAP. XIX.Senlentia
S. Basilii adversus Synclelicum
312
prolala.
CAP. XX.Quam ignominiosum sit a Philargyria superarl.
Ibid.
CAP. XXI. Quemadmodum superanda sit Philargyria.
313
CAP. XXIIQuod
pnssit quis, eliam non habens ppcuIbid.
nlas, pliilai gvrus judicari.
de Jnda.
314
CAP. XXIILExiinplum
CAP. XXIV.Quod
nisi nuditale vinci non
philargyria
515
possii.
316
CAP. XXV.De exitu Ananise, Saphirae et Jndae.
CAP. XXVLQuod phiiargyria lepram aniinae iuferat spiritalem.
318
CAP XXVII Teslimonia de Scriptnris,
quibus perfeclionein desideraus edocelur non resumere quae reinintians alxlii-avii.
Ibid.
adversus
victoria
non
CAP. XXVIII.Qund
philargyriam
319
aliler pnsMi quam miditale conquiri.
imditas
consistat.
320
CAP. XXIX In quo nionasiica
CAP. XXX Kemedia coutra morbum pliilargyriae. Ibid.
CAP. XXXI.Qnod IIOII possil quis pbilargyriain viucere
nisi iu cienobiii perseveraiis.
322
323
.1IBER OCTAVUS.DE SPIRITUIRJE.
CAPCTPIUMUMProoemiiiiii.
Ibid.
CAP II.De liis qui dicunt iram non esse noxiam , si
deliuquenlibusirascamur.quiael
ipseDeus irasci dicainr.
525
CAP. III.De his quse in Deo ex nostrse naturseconsuetudine noininaiiltir.
326
de afTeclibns mcmhrisque
humanis
CAP. IV,Qualiter
327
quse Deo ascribi legimus seniienduin sit.
CAP. V. Cuius placidilatis nionachum esse conveniat.
330
vel justa.
CAP. VI.De injusta iracundise commotione,
333
ira
sit necessaria,
CAP. VII.In
quo tanlunnnodo nobis
vel quibus beali David exemplis ira salubriler assumalur.
334

De ira adversus nosmelipsos suscipienda.

i CAP. VIII.
356
{
CAP. IXDe quosole dicalur.Utnonoccidalsuperiractiiidiani vpslram.
339
CAP. X.De his quorum iracundiae , ne occasus quidem
solts islitts modum ponit.
340

CAP. XI
Qui iram suam dissimulant non secus pecrant
341
quam si eam proderent.
CAP. XII. Quod ue momentaneam quidem iram liceat
retinere.
Ibid.
fraterna.
CAP XIII.De recouciliatione
342
CAP. XIV.Quod veius quoque lex iram non tantum de

CONTINENTUR.

1538

effcctu, sed etiam de cogitaiione convellat.

341
CAP. XV.Noiut eos qui hnpaiientia; suse cauws In alios
cotijiciunt.
CAP. XVLQnod tranquillitas
cnrdis nostri r>on in al/erius arbil rio, sed in nustra di-b<-at dilionp consislere.
343
CAP. XVII. Quo studio eremum debeamus expelere.
Ibid.
CAP. XVIII. Impalienles
alque iracundns esse freetiam
illos
ali
lioniiuilnis
uon prnvncatitttr.346
quenler
qui
CAP. XIX. De amptilanda ira stcundum Evaugelium.
347
CAP. XX. Tn e.o qnod in Evang< lio scriptum est, Qui
irasciltir fralri svo, etc., ulrum lecipiei.duiii
esl, quod
adjectiim CSI.SINE CAUSA.
350
CAP. XXI.Rcmedia
qulbus iram de cordibus noslris
eradicare posimns.
551
LIIIUIR NONUS DE SPIRITOTRt&TiTiA.
Ibid.
CAPUT PRIMUM.Profleniiiiin.
Ibid.
CAP. II.Qna caulinne niorbus trislitise sit curandiis.3H3
CAP. III Quam coinparalionem liabeal anima qua' irislilUB tiiorsibiis devorattir.
354
CAP. IV.Uude vel ipiibtismodis trisiiiia gignamr. 355
CAP. VQuod non aiioruin
sed nostro vitio commniiones exciteiilur
in nobis.
Ibid.
CAP, VI.Qnod iiiillus repentinolapsncorrual,
sed paulalini, per longam iiijnriam recitlens, pereat.
356
CAP. VII. Quod non sinl frairnm deserenda consortia
ut perfectio conquiratur , sed patientia jugiter excolenda.
Ibid.
CAP. VIII.Qund
si mores nostros emendatos habuerimus, possii, uohis cum onmibus convenire.
356
CAP IX.De alio gencre trisliliae, quod desperalionem
salutis imponat.
557
CAP. X.Iu quo tantummodo sit nobis trislitia ulilis 558
CAP. XI Qiiemadmoduiii
discernatur qtia? sit ulilis ac
secundum Deuiii trislilia,
et quae diabolica alque morlifera.
358
CAP. XII. Quod absqne illa salutari trislitia, qua> Lribus modis generatur, omnis tristitia lamquaniiioxia
repellenda sit
359
CAP XIII. Rempdia quibus Irisiitiam de cordibus nostris extt-rininare
360
possimus.
LIBKR DliCIMUS.DE
SPIRITUACEDW.
Ibid.
CAPUTPRIMUM.Prnoeiniiini.
Ibid.

CAP. II.
Qiioniodo acpdia serpat in corde monarhi
quaeve inferat memi dispendia.
365
CAP. III.Quibus
monachum
geueribus
superet acedia.
368
CAP. IV. Quod acedia excacet mentem ab omni contemplatione vinulum.
369
CAP. V.Quod duplex acpdia sil in pugna.
Ibid.
CAP. Vf.Quam peslilenles sinl acediae effertus.
370
CAP. VII. Testinionia
aceApostoli circa spiriium
diaa.
Ibid.

CAP. VIII.
Quod necesse sit, inquietum esse eum qui
375
oppre manuum suarum non vull esse conlenlus.
CAP. IX.Quod nnn solum Aposiolus, sed etiam hi qui
cum illo erant manibus suis operali sunt.
377
CAP. X.Quod ub hoc manihus suis Apostolus operatus
sit, ut nobis operandi prseberet exemplum.
Ibid.
CAP. XI.Quod uon solum exemplo , sed etiam verhis
378
praedicans, mnuuerit operari.
CAP. Xlf.Quod nou conlentus sola monitione,
auctoritaleni quoque et prseceptum adjunxerit Apnstolus.
579
CAP. XIII De eo quod dicit: Audivimus enim inter vos
quosdum ambulgre inquiele.
380
CAP. XIV.Quod mulla vitia amputet oralio.
381
CAP. XV.De humaniiale eliam otiosis elnegligentibus
Ibid.
impprtienda.
non
CAP. XVI.Quod
odii, sed dileclioms causa eos qui
382
corripere dibemus.
deliiiqiiiiiit

CAP. XVII.
Divprsa leslimonia quibns Aposlolus prascipit operari debere, vel quibus ipse operari nionslralur.
383
CAP. XVIII.Quod
tantum operatus sit Aposlolus,quanlum et sibi et aliis qui cum eo erant sufficere posse arbitrabaiur,
384
CAP. XIX.Quemadmodum
debeat: Bealius est
inlelligi
385
magis ttarequam accipere.
CAP. XX.De fralre desidioso, qui alios egredi de coenohio sollicitabal.
Ibid.
CAP. XXI.Diversa
ex Salomone contra acediam testimonia.
386
CAP. XXII,Quod per/Egyptum fratres ila suis manibus
operatitur ul non solurn propriisneeessitatibus
satisfaciant,
sed etiam his qui in carceribus s.unt subniinistrent.
388
olii causafacial in partibns OccidenCAP. XXIII.Quod
tis non csse coenobia mcmacbontm.
39S

1339-

ORDO RERUM

CAP. XXIV.De abbale Paulo, qui, singolis annis omne

394
opus maiiiiutn suaruin igne supposito concremabat.
CAP XXV.Verba
abbatis Moysis quaa dixerat mihi de
396
reniedio acediae.
397
LIBER UNDECIMUSF)ESPIR:TUCEHODOXI.E.
Ibid.
CAPOTpRiMUM.ProtEiiiiuin.

CAP. II.
ijuod cenodoxia non solum in parte carnali,
400
sed etiam in spirilali monacbum pulsel.
sit ac jmultiforCAP. 111.Quam cenodoxia mulliplex
402
mis.
cenodoxia monachtim a dextris ei a
CAP IV.Quomodo
403
sinisiris iiiipuguet.
cenomonslrelur
naiura
CAP. V.Qua comparatione
404
doxia?.
CAP. VI.Cenodoxiam
soliLudiuis beneficio non peniius
lbid.
exstingui.
CAP. VII.Quod cenodoxia cum dejecla fueril,acriusre405
surgai ad piignam.
CAP. VIII.Qtiod
cenodoxia nec eremo nec aetate de406
ferveal.
sit virtulibus
CAP. IX.Quod
cenodoxia periculosior
Ibid.
mixia.
CAP. X.Exemplum
regis Ezechite, quemadmadum zelo
Ibid.
cenotloxiae dejectus fuerit.
CAP XI.Exemplum
regis Osiae ejusdem morbi labe
410
superali.
CAP. XII.Diversa
lestimonia contra cenodoxiam. Ihid.
CAP. XIII.Quibus
modis cenodoxia monachum pulset.
411
CAP. XIV.Quemadmodum
clericalus gradum suggerat
ambieniluin.
412
CAP. XV.Qunmodo cenodoxia mentem inebriet.
41&
CAP. XVI.Quod
aliLer vitia ctirari non pgssint nisi
eoriiui radices el causae innoliieritit.
417
CAP. XVII.Quod
monachus mulieres et episcopos vitare dehenl.
418
ariversus cenodoxiae malum.Ibid.
CAP. XVIII.Remeriia
I.IBER DUODEOIMUS DESPIRITU SUPERBLE.
419
Ibid.
CAPUTPRIMUM.Prooemium.
425
CAP. II.Quod superliiaj duo sint genera.
CAP. 111 Quod superbia oiiiues pariler virtutes auferal.
424
de archangelo
CAP. IV.Quod ob superbiamLuciferille
426
faclus sii diabolus.
CAP V.Quod fomites viliorum omnium e superbia pul430
lulent.
CAP. VI.Quod superbiae vilinm sil in ordine collucla432
tionis exlremum,
leiiipore lamen et origine piiminn.
tanluni sit malum superbise ul ipsum
CAP. VII.Quod
lleiun ailversariom habere mereatur.
434
virDeussuperbiamdiaboli
I CAP. VIII.Quemadmodum
435
tute buniililatise.xslinxeril.
nos quoque superbiam supeCAP. IX,Quemadmodum
457
rare possimus.
virintnm vel
CAP X.Quod nemo possit perfeclionem
suis tantum viitulibus
oblibeaiiiudiuem
promissam
438
nere,
CAP. XI.Davitfb et beali laironis exem|ilo h<jc tpsum
conlirmal.
459
labor
CAP. XII.Quod nullus sit
qui possit repromissae
441
beaiiluiliiii
comparari.
seniorum de consequeuda* puriCAP. XIII.Tradilio
talis modo.
442

CAP. XIV.
Quod adjutorium l>ei laborantibus Iribuatur.
444
CAP. XV.A quibus perfectioni viam discere debeanTus.
449
et inspiraCAP. XVI.Non posse nos sine misericordia
tioue Dei ad ipsum laborem acqiiireiidae perieclionis accedere.
451
evidenleroslenCAP. XVII.Testimdiiia
diversaquibus
dittii-, nibil posse nns, qund ad salulem noslram perLinpt
452
siue adjiihirin Dei pprlicere.
uoi) solum in uaturali condilione^ed
CAP. XVIII.Qtiod
eliam in quolidiuna
dispeusalione , Dei gralia mtiniamtir.
454
fides
ab
Palribus
sil
traOAP. XIX.Quod hax
anliquis
455
dftaiJeRraliaDei.
immunaisCAP. XX.De
eo qni propter blasphemiam
457
simo spiriltii Iradilus esl.
CAP XXI
Exemplum Joas regis Judae que ostendjmr
4o'8
quid proi tr superliiam meruerii.
auimam superbam snbdi spirituali
CAP. XXII.Ouinem
bus nequiiiis illudeiidam.
460
CAP. XXIII.Quod
perfeciio allingi, nisi humilitalis rirluie non possil.
Ibid.
CAP. XXIV.Quos
spiritalis
superbia pulwt,
quosve
461
carnalis.

1340

carnalis snperbiae.
CAJ>.XXY.Descriptio
462
CAP. XXVI.Quodmale
fundaius addeteriorem
statnm
!
467
quolidie prolabatur.
CAP."XXVTI.Exposilio. vitiorum,
quaa permorbumsuperbiae generantur.
j468
CAP. XXVHI.De
fralris cujusdam superbia.
470
CAP. XXIX.Indicia
qiiibus superbia carualis animaj
inesse cognoscitur.
Ibid.
j

CAP. XXX.
Tepefaclus quis per superbiam aliis quo471
que praesse desideral.
CAP. XXXI.Quomodo
vel
ad
superbiam vincere,
perfeclionem pervenire pnssjmus.
472
CAP. XXXlI.Qoomodo
omnium virlulum
depoptilatrix
474
superbia per verani huiiiililuteiii
possit exstiiigtii.
CAP. XXXIII.Remediaadversusirorbunisuperbiae.
475
PAB.S PIMHA.
COLLATlONliS.
Praefalio ad Leonlium ppiscopum, el Helladium.
477
COLLATIO
PRIMA, ABBATIS MOYSIS.De MONACM
INTENTIONEAC FINE.
4H2

CAPUT PRIMUM.
De llabilalione
et propnsuo
Ssjlhi,
'
abbatis Moysis.
Ibid.

abhalis Moysis quaerenlis

CAP. II.
De inlerrogatione
483
quis monacho sroptis , vel quis sit fiuis.
CAP. III.De responsione noslra.
485
CAP. IV.InLerrogalio
Moysis super propositione pra3dicta.
Ibid.
CAP. V.Quod ad scopum aliquem collimare oporieat
>
alio proiiat exemplo.
486
CAP. VI.De bis qui abrenuntiantes mtindo , ad perfectinnem sine cbaritate comendunt.
488
CAP. VILDe appelentla tranquillilate
cordis.
489
CAP. VIII.De
principali coualu erga divinarum rerum
el siiiiililuditie
Mariae et Maribaj.
490
coniemplalionem,
CAP. IX,Interrogalio
quomodo virlulum functiones cutn
hominibiis non pprseverehl.
493
CAP. X.llesponsio,
quod non sil earum merces, sed
acliu cessalura.
494
CAP. XI.I)e charilalisperpetuitate.
496
CAP. XII.Inlerrogalio
de perseverantia spiritalis theoi
rise.
497
CAP. XIII.Responsio
de direclione cordis ia Deum, et
de regno Drt el diaboli.
497
CAP. XIV.De animaeperpeluilate.
499
Dei.
CAP. XV.De coutemplatione
503
CAP. XVI.Inlerrogaiio
de cogitalionum mobilitate. 0O6
CAP. XVTI.Responsio!: quid possil mens super cogilalioiitim stal.u, quidve non possii.
506
et
CAP. XVIILCompjra(io
animas. 507
aquarise molae
CAP. XIX.De
tribus icogilalionum
noslrarum
princi508
piis.
CAP. XX.Docet es simililudineprobati
trapeziloe quomodo cogitationes noslrse discerneuda) siut.
510
CAP. XXI.De. illiisione abbatis Joannis.
518
CAP. XXILDP. quadri|>arliladiscrelionisratione.
519
CAP. XXIII.Desermoue
doclorissecundumaudienlwm
!
merilum.
520
ABBATIS MOYSIS. -DEDICOLLATIO
SECUNDA,
SCRETIONE.
523
CAPUTPRIMUM.Procemium.
Ibid..
utilitai
ex
CAP. II.Discreliouis
abbaiis
disputatione
Anlonii demousiralur.
523
CAP. IILDe errore Saulis et Acbab, quo per discrctionis inipsriliam siuil decepli.
527
CAP. IVQuvfide
bono' discretionis in Scripluris sanciis
527
referaiilur.
CAP. V.De morte Heronis senis.
529
discrelionis imCAP. VLDe ruina duoiutii frairumob
531
periiiam.
alierius illusione quam per imperitiam
CAP. VIIDe
554
discrelionis iuciirrit.
CAP. VIII Delapsuet
deceptionemonachi
Mesopoia533
meni.
de acquirenda vera discrelione.
CAP. IX.Inlerrogalio
536
CAP. X.Responsio,quemadmodum
possideatur vera tli'
557
screiio.
et de marcore
CAP. XI. Verba abbalis Serapionis,
palelaclarum
cogilalionum , el-de periculo pro.iriae conG538
denliie.
CAP. XII.Confessio verecundiaa, ob qtiam confundere512
niur cogitai.inu'-s uoslras senioribns revelare.
calcanda et periCAP. XIII.liespuiisio
deconfusioue
>
Ibid.
culo non coudolenlis,
548
CAP. XIV,De vocalione Samuelis.
Ibid.
CAP. XV.J)e vocatiohe Pauli aposloli.
549
CAP. XVI.De appetenda discrelioue.
850
CAP. XVJI.De mimoderatis jejuniis et vigiliis.

1341

CAP. XVIILIntcrrojfalio
decontinentiaevelrefectionis
mensnra.
551
XIX.DP
cibi
CAP.
Ibid.
oplimo
quotidiani modo.
CAP. XX Objeeliode
iacililaie coiUhienliae quaduoims
552
paximaciKsuslinPtur.
CAP. XXIResponsio,
quomoao prsedicta eonlinpnliae
lex servari riebi-al.
553
C.AP. XXILQuiiiamgeneraliseonliiienliae
acrefeclionis
Bimiiis sil
Ibid.
CAP. XXI!I Qt-emadmodum abundanliae humorum gprutilium fa:igeiiiur.
534
CAP. XXIV De labore sequalis refectionis, el de frat< is
i'd;itiialp.
Bfiijamiii
555
CAP. XXV.Iiiterrogalio,
quomodo una semper eadoui5,i'6
que inenstira s- rv-.-iur.
CAP. XXVL Responsio, de non excedendo refeclionis
modo
Ibid.

COLLATIO
i E
TERTIA , ABBATIS
PAPHNUTII.
'
TR BUSABBENUNTIATIONIBUS.
557
CAPUT FRIIIUM.Proonmium.
Ibid.
CAP. II.De
sermuue Papbnutii
et responsione
n<>stra.
560
CAP. III.Pro| osilio pjusdem abhatis de tribus vocalionum geiipribus. pt de trilms abr niiniialiouibus.
Ibid.
CAP IV.Exposttio
trium vocalioinmi.
561
LAP. V.Quod et desidioso vocatio prima non prosit, et
Striiinn poslren.a nou oiisil.
563
CAP. VIExposiiio
trium abrenuntiationum.
564
renuntialionuin
CAP. VII. Qu.midniodum
singularum
sit appetenda perfeclio.
566
CAP. VIII.De
| ropriis diviLiis , in quibus conslat anima? i ulcliiiiu.lo
vel ioedilas.
570
CAP IX.Delriparlilo
571
geiiere divpiarum.
CAP. X Koii pnsse quetnquam primo lanlum renunliallouis gradu esse perfeclum.
572
CAP XI.Iiiterrogalio
de libero arbitrio hominis el gratia i)ei.
574

CAP. XII.
Rcsponsm de dispensatione divinae gratise,
manente liberi ai bitrii liherlale.
573
diruclio vitae nostrae ex Deosit.
CAP. XIII.Quori
576
CAP. XIV.Quod
scientia legis magisierio
et illuminatione Domiiii eoiilraiur.
Ibid.
CAP. XV.Qttoil intellectus
quo mandala Dei possimus
et boua? voJimlatis aiTecttis a Domiiio dnupagnoscere,
Ibid.
tur.
CAP. XVI.Quod ipsa Gdes a Domino concedatur.
578

CAP. XVII.
Quod moderatio el toleranlia lenlaliontim
nobis a Oomino tribualtir.
580

XVIII.
Domini
CAP.
nobis a
Quod perpetuilas timoris
Doiuifio coiiferalur.
Ibid.
CAP. XIX.Quod inilium voluntatis bonse ctconsummatio <jiis a Domiiio sii
581
uihil in hoc mundo sine Deo gpraCAP. XX.Quod
tur.
582
CAP XXF.Objeclio
super liberi arbitrii potestate. 585
CAP XXII.Res; onsio,qnod liberum arbitriumnosLruin
adiiiiorin Doinjiii seiuper indigeat.
Ibid.

AUBATIS
DAMELIS.
COLLATIO
DE
QUARTA,
CONcrp^CENTIA

im

QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR.

CAHNIS

ET

SPIRITUS.

Ibtd.

CAPUT PR:MUMProoetnium.
Ibid.
CAP. II. Qua;rit unde orialur
conimulntio
reppnlina
lselilia in iiiceslissimam aniiiii dcjementiiiin ab iiiciTdbili
Ctifinern.
585
586
CAP III.Rpsponsio
suppr proposila qnaestione.
CAP IV.Quod dispensalionis ac probaliortis Dei duplex
587
causa sit.
nostra nihil siue
CAP. VQu<id studium et induslria
588
ariiulorio Dei praeviilcal.
CAP VLQuod ulile nobis sit interdum a Domino dere589
linqui.
CAP VII.DP uliliiate ejuspugnae quam AposloIus ponit
ln i'otluela!i<uie carnis elspirilus.
591
CAP. VIII lnlerrogatio,
quid sit quod in capilulo Apocaruis et spisloli pnst adviTsaiil.es sibi coucupiscenlias
583
rilus, leriia arijicialur voluulas.

recie inlerroganCAP. IX.

Responsio de iuiellectu
Ibid.
lis.
CAP. X.Quod vocabulum carnis non iri una signifiralioue ponatur.
594
CAP. XI.Quid in boc loco caro ab Aposlolo nominelur,
596
cl qiibl sil coiicnpisceulia carnis.
CAP. XII.(Juae sit vulunias nosira quae inter concupisceiiliam carnis et sptritus pnnitur.
597
ulililale
cuuclationis
CAP. XIILDe
que ex colluctalione oritur carnis el spirilus.
600
CAP. XIV.De inemendabili malitia spiritualium
neqtiitiarttm.
602
CAP. XV.Quid
nobis prosit carnis adversus spirilum

' 605
concupiscentia.
CAP. XVLDe incenlms carnis, quibus, nisi humiliare.mur, gravius rueremos.
604
CAP. XVII De eunuchorum tepore.
Ibid.
CAP. XVTILInterrogatio
intersit
inter earnaletn
quid
et animak-m.
605
CAP XIX De triplici animarum stalu.
Ibid.
CAP. XX De male abrennnLianiibus.
608
CAP. XXI.De his qui conleinplis magnis.occupantur
in
609
parvis.

COI.LATIO
ABBATIS SERAPIONIS.
DE
QUTNTA,
OCTO

PR NCIPiLIBUS

V1TI1S.

609

CAPUT PRIMIIJI.Prooemium.
Ibid.
CAP. II. Narralio
de
octo
Serapionis
principalibus
viiiis.
611
CAP IIIDe
dnobus viliorum generibus,
et efflcieutia
eoruni riuadriparlila.
Ibid.
CAP IV.Recapitulalio
de gasLrimargiae el fornicalionis
Ibid.
pasbione.
CAP. V.Quoniodo Dominus nosler solus absquepeccato
tentalus sit.
614
CAP. VI.De raiione lentalionis
a
diabolo lenlatus
qua
cst Dominus.
615
CAP. VI1.De consummalione
cenodoxioe et superbiae
sine miiii-.lfrio
619
corpnrsli.
CAP VIII.De
qtiod exlra naluram sit, et
philargyria,
Ibid.
quid iulprsit inter ipsaui et naluralia vilia,
CAP. IX.Quud
trisiiiia
et acedia nulla provocalinne
exlrinsecus genereiitiir,
sirulalia
vilia.
620
CAP. X.Desex
vitioruin concordia , etduorumab
eis
dissidenliuin
621
cognatinne.

CAP. XI.
De origine
et qualitate
uniuscujusmie
viiii.
624
CAP. XILIn
627
quo sit ulilis cenodoxia.
CAP. XHI. De varia oppugnalione
oninium vhiorum.
629
CAP. XIV.De
instiiuendo
adversum vitia certamine.
Ibid.
CAP. XV.Nihil
nos posse adversum vilia sine auxilio
Dei.
031
CAP. XVI.De
septem genlium
significalione
quartini
Israel acceiiil terras , et quare alibi seplem et alibi mulits
632
gentes esse dicantur.
CAP. XVH Iuierrogatio
de comparatiooe septem gentium et octo vitioruni.
655
CAP. XVTIIRpsponsio,
viiia
quomodo secundumocto
oclo geniiuni nuinerus implealur.
Ihid.
CAP. XIX.Cur unica jEgypti gens deseri, septem vero
Ibid.
jubfiilur
eistiugui.
CAP. XX.De uatura gastrimargiae,
ad siniilitudiuem
636
aqiiilaecompiratae.
CAP. XXI.De
adversus
perseverantia
gastrimargiae
637
philosophos dispulata.
CAP XXII.Cur
AbraliaepraedixeritDeusdecem
gentes
a
Israei.
638
expugnandas
populo

CAP. XXIII.
Quomodo ulile nobis sit viliorum terras
659
possidere.
CAP. XXIV.Quod
terrae de quibus expulsi sunt Cba640
nanaei, stniini Spm fuerintdepuhiiae.
CAP. XXV.Testimonia
diversa super signiGcatione oclo
viiiorum.
Ibid.
CAP. XXVI.Quod
devicta passione gulae,impeiidenriiis
sit labor ail virltiles caeterasobliiiendas.
641
CAP. XXVII.Quod
non idem ordo proeliorum sit, qui
vilioritm
642

COLLATIO
THEODORI
ABBATIS.
DE
SEXTA,
NECE SANCTORUM.
645
CAPUT PRIMUM.Proo>mium.
Ibid.
ad proposilam
CAP. IIResponsio
abbalis Theodori
sauctitatis viros in roamis
qnassiioneni, cur Deiisexiinije
latroniim incidore perniiserit.
648
CAP. III.De
in hoe mundo sunl, id es.l,
Iribiisquse
649
boms, mabs el mediis.
CAP. IV.Quod inalum nulli invito ab alio possil inferri.
65i

V.
Deus
dici
CAP.
posObjectio quemadniodum ipse
sil creareuiala.
652
CAP VIRcsponsio.
Ibid.

CAP. VII
An reussit
intulit
ciini
fpiijnsto
mortem,
651
jusltis haheal de niorie niercedem?
CAP. VIII.Solvitur
Ibid.
quseslio.
CAP. IX.Exemplum
beati Job a diabolo tenlali, et Doel quod Juslo lam prospera quam admini a Juda Iraiiiti;
versa prolicianl ad salitlem.
655
CAP. X.De virtule viri perfecii qui ambidexterfigura657
tive liuncupaLur.
CAP.XI.De duplici genere tenlationum,
quise triplici
660
modo iuferunlur.

1343

OB.DO RERUM

CAP. XII.Quomodo
vir justus non cerae , sed adamantino signatorio debeat esse consimilis.
665
CAP XIII.Inlerrogalio,
si possit mensin una alque
eadem qualilale jtigiler durare.
664
CAP. XIV.Respnnsio.
Ibid.
CAP. XV. Quod deirimentum
sit discedere a cella. 665
CAP. XVI.l)e
virtiiimn.
666
mtitabililalesupeniarum
CAP. XVII Quod ueino ruina subiianea collabalitr. 667
COLLATTO SEPTIMA,
SERKNl ABBATIS.DEANIM<E
HOBILITATE

ET SPIRITUAL1BUS

NEQU1TI1S.

Ibitl.

CAPUTPRIMUM.Prooemium.
667

i CAP. II.
1'raeclarum iniraculum
de purilate
corporis
slatu
noslraadepla;
interrogalio
super
cogitationum
rum.
^69
CAP. III.Responsio
670
super animaemobililate.
CAP. IV.Dispulaliode
stalu auimaeac virLute eius. 671
CAP. V.De perfictione anituae ad simililudinem
evan673
gelici cpnturionis assumplae.

CAP. VI.
De perseveranlia
erga cogitatiouum custodiam.
676
CAP. VII.Inte.rrogatiode
mobililate animse , etimpu677
gnaiionp npqiii iariim coeleslium.
CAP. VIII.Responsio
etliberi arbisuperadjutorioDei
trii polesiaie.
Ibid.
CAP. IX. Inlerrogatio
super animse ac daemonum con678
junctione.

X.
in
modum
CAP.
quem
spiritus immundi
Responsio,
humanis mentihus copuleiitur.
679

CAP. XI.
Objpctio, uirtim possint spiritus immundi
animabus inseri vel iiniri.
681

CAP. XII.
Responsio, quemadmodum
energumenis,
immitndi sniriliis domineniur.
Ibid.

CAP. XIII.
esse
Quod spiritus spiritui
penelrabilis
noh possit, sed incorporeo soli Deo.
683

CAP. XIV.
Objpclio qua daemones credi debent cogitaliones hominum pervidere.
686

CAP. XV.
Kesponsio, quid possint daemones in cogilatioiiibns hominiim.
687
CAP. XVI. Similitudo qua spiritus immundi cogitaliones homimim doceantur agnoscere.
691
CAP. XVII.Quod
non singuli quique da3monesuniversas hominibus ingeranl passiones.
Ibid.
CAP. XVHI.Interrogatio,
an inler daemnnes impu692
gnationis ordo ac vicissimdinis disciplina serveliir.

CAP. XIX.
Responsio, in qupin modiim concio daemonum super vicissitudinisimpuguaiione
subsisial.
693

CAP. XX.
Quod non siut iiniiis forLiliiilinis contrariae
polestales, nec tenlandi tacultas in eorum sil arbitrio collocaia.
Ibid.
CAP. XXI Quod dsemones cum hominibus non sine
suo labore. conlligaiit
695

CAP. XXII.
Quod non sit polestas nocendi in arbilrio
daemonum cnllocala.
698
CAP. XXIII. De imminuta daemonum potestate.
700
CAP. XXIV. Qna ratione daemones sibi in eorum cor)ora quos arrepturi sunt adilnm pare.nl.
701
CAP. XXV. Qund miserabiliores sunt hi qui viliisquam
702
qui ab ipsis daemonibns possidenuir.

CAP. XXVI.
De nece prophelae sedncli, et inflrmitau>, abbaiis Pauli, quam pro sua emeudalione
prorneruil.
705

CAP. XXVII.
De lentalicne abhalis Moysis.
706

CAP. XXVIII.
Quod sperni uon debeanl lii qui spiriilhus traduiitnr immiinilis.
707

CAP. XXIX.
vexanlur
Obipclio, cur hi qui spiritibus
:i communioue Dominica separanlur.
708
iiiiiiioixils
CAP. XXX. Responsio.
709

CAP. XXXI.
Quod niiseri sint hi qui subdi lemporalihns islis lentalionibusnon
merennir.
710
CAP. XXXII. De diversiiale
ac
siudiorum
voluntalum
in
aprpjs
exprcentur.
712
qiiss
polpsiaiibus
CAP. XXXIII
unde differenlia
nequiInterrogaiio,
liarum coelpsliumlanla processerit.
719

CAP. XXXIV.
Dilalio super absolulione
proposiiae
Ibid.
qiinpslionis.
COI.LATIO
ABBATIS SERENLDE
PRINOCTAVA,
CIPAT

BUS

SEU POTESTATIBUS.

Ibid.

CAPUTPRIMUM Prooemium.
Ibid.
CAP. II. Secunda proposilio, de diversitate nequitiarum cceleslium.
721

CAP. III.
Responsio, de multiplici esca Scripturarnm
sanelarum.
722
CAP. IV.De
gemina sentenlia super intellectu Scri728
pturarum.
CAP. V. Quo;l propositaquaesliointer
illaquse medie
teneuda sunt debeat accipi.
729

a
malum
CAP. VI.
Deo
crealum sit.
750
Quod nihil
CAP. VILDe
seu poteslalum, Ibid.
initioprincipatuum

1544

735
CAP. VIII. De lapsu diaboli et angelorum.
CAP. IX. Ohjectio quod ruina diaboli a deceptione
Evae principium sumpseril.
736
CAP. X. Responsio de initio lapsus diaboli.
Ibid.
sive decipitur,
CAP. XI. De ejusqui decipit,
pocna.
738
et
CAP. XII. De conslipatione daemonum,
inquieludine
740
quam in hnc aere semper exfrceul.
CAP. XIII. Quod impugnalinnem
quam erga homines
741
imperiduni angeli etiam adversum se commoveaut.

CAP. XIV.
Unde facliim sit ul poleslaLum seu princi745
paluuni noniina spirilales nequiliae sorlirenlur.
CAP. XV. Qnod non sine causa sanctis coelesLibusque
nomina sint invirLuiibus angelorum sive archangelorum
746
dita.

CAP.XVI.
De subjectione daemonum quam suis prin747
cipatibus praebenl.

CAP. XVII.
Quod jsingulis hominibusduo
semper an750
geli adhaereaul.
CAP. XVIII.DiiTerenliam
nequiliae quae malis spirilibus inesL duorum philosopborum leslimouio conGrmat.
751

CAP. XIX.
Quod daemones nihil adversus homines
752
praevaleani, nisi obspderinl corum prius mentes.
de apostatis angelis, qui in
CAP. XX. Interrogatio
754
Gencsi cum filiabus bominum concubuisse dicunlur.
755
CAP. XXI. SoltitiOjproposilae quaeslionis.

Seth
cum
CAP. XXII.
Objeclio qiiemadmodum generi
Bliahus Caiu profana commixlio ante iaterdiclum legis po760
tueriLiinputsri.

CAP. XXIII.
Responsio,- qnod nalnrali lege ab iniiio
761
homiiies juriicioseu
poenae fuerinl obnoxii.

CAP. XXIV.
Quod.jusLe punili sinl ii qui anle dilu764
viuin peccaverunt.

sit quod in EvanCAP. XXV.

Quomodo intelligendum
767
gelio dicilur de diabolo, quia ineudax est, etc.

1SAAC
DE ORAABBATIS
COLLATIO
NONA,
769
TIONE.
Ibid.
CAPUTPRIMUM.Prooemium.
CAP. II. Verba abbalis Isaac super orationis quali771
late.
CAP. III. Quemadmodum parelur
pura el sincpra
773
oralio.

De mobiliiate
CAP. IV.
animae, plumae vel pennulae
"74
comparaia.

CAP. V.
De causis quibus mens nostra aggrava775
tur.

De visiohe cujusdam senis quam super fr.-iCAP. VI.

tris inquie.ta operalioue prospexit.
777
sit cuslodire coCAP. VIL Ulrum majoris dillicullatis
779
gitaliones honas quam parare.

CAP. VIII.
ResponSio de diversis oralionum qualiiaiiIbid.
hus.
oralionum specie.
780
CAP. IX. De qnadripartita
oratiouis.
782
CAP. X. De ordiuejspecierum
7s3
CAP. XI. De obsecralione.
Ibid.
CAP. XII. Deoratione.

785
CAP. XIII.
De poslulalione.
I-bid.
CAP. XIV. DP. graliartim aclione.

CAP. XV.
Uirum qualuor orationum speciessimul et
omnibus, an sigillalim el vicissim unicuique sinl ueccssaIbia.
riae.

Gradatim ad has oralionum species conCAP. XVI.

787
lenriendum esse.

CAP. XVII.
Clirisium liisce quatuor supplicatioumn
Ibid.
genprihns itstim fuisse.,

CAP. XVIII.
Deoratione Dominica.
788 CAP. X-X. De eo quod dicit, Advenial regnnm tuum.
792
CAP. XX. De eo quod dicil: Fiat volimlas lua.
sive quoiiCAP. XXI. De pane supersubstanliali,
diano.
:
794

CAP. XXII.
De eo quod dicit : Dimille nobis debila
nostra.
796

CAP. XXIII.
De ed quod dicit: El ne nos inducas in
798
temalionem.
alia postulari quam
CAP. XXIV.Qtindnon
drbcant
b.cc tanium qtiae oraiionis Dominicae rnoduto coutinentur.
800
CAP. XXV. De qualilate sublimioris orationis.
801

Oratiouis spirilum variis modis ad fervoCAP. XXVI.

rem excitari.
802
]

CAP. XXVTI.
Diversos esse aBectus ferventer orautium.
803
de eo quod non sil in
CAP. XXVIII.Interrogatio
nostra potcstate profusio lacrymarum.
804
CAP. XXIX. Respbnsio, de diversitate
spirifualium
Ibid.
lacrymarum.

13*5

QU^E IN HOC TOMO CONTINENTUR.

CAP. XXX. Quod elici nou debcant lacrymae

"
quando
non spont >nea3 proleruntur.
806

CAP. XXXI.
Senlenlia abbalis Anionii super oralionis
stalu.
807
CAP. XXXII. De Pxaudilioiiis inriicio.
808
CAP. XXXIII.Objeclio
quod praediciae exauditinnis
lidiii-ia tiiniiini sauclis convetiire videatur.
809

IAP. XXXIV.
Responsio, de diversis exaudilioiiuui
cauais.
Ibid.
CAP XXXV De oratione iotra cubiculum et clausn
osiiofarieuda.
816
CAP XXXVI
oraliobrevis et tacilae
De ulilitate
nis.
817
Ihid.
COLLATIO DECIMA, ABBATTS ISAAC

CAPUTPRJIUM.
Ibid.
Protpmiiim.

CAP. 11.
Paschalis in
De coiisueludine
celebrandi
820
iEgvpto.

CAP. III.
haeresim
Serapion tn Anlhropomorphitarum
823
lapsus.
CAP. IV. De redilu ad abbatem Isaac, et discussione
senex praediclus iacurrit.
824
errorisqueiti

IAP. V.
haereseos superius
Responsio, de origine
Ibid.
comprehpnsae.

CAP. VI.
nostrum aut
Qnibus ex cau^is unicuique
humilis Christus Jesus aut glorilicalus appareal.
826
CAP. VII. Li quo Guis el cousummalio noslrarum oratiomim cnnsislal.
827

CAP VIII.
Interrogalio
super (eruditione perfecliouis
per quaui possiuius ad perpetuain Dei memoriaui pervenire.
828

CAP IX.
Responsio de efflcacia inlelleclus,
qui p<T
j850
expprienliaincolligilur.
CAP. X. I)e insiilutione oralionis perppluae.
851

CAP. XI.
D perfeclione
oraiiouis, ad quam praediela
tradinone consceiidilur.
j836
CAP. XII. Iuti rrogalio quemadmodum Spirilales co839
tPiieantur.
gitatjonesimmobiliter
CAP. XIII. De mutabiliiale
840
cngitalionum.

CAP. XIV.
flabililas corRespousio, qupmadmoJum
dis seu cogitatiouum possit arqtiiri.
842
COLLA TIONUM SECUNDA PARS.
Prrefatio.
843
COLLATIO
ABBATIS CHJEREMONIS.
UNDECIMA,
DE

PERFECTWNE.

847

CAPUT PRIMUM. Prooemium.

Ibid.

CAP. II.
De episcopo Archebio.
8*8
CAP, III. Descriplio
eremi in qua commoraoanlnr
850
Chaeremon, Nesteros et Joseph.

GAP. IV.
De abbate ChaBremone, et excusaiione ejus
Ibid.
super poslubila doclrina.

CAP. V.
De responsionc
nostra conlra excusationcm
851
ejus.
CAP. VI. Proposiiio abbatis Chaeremonis, quod Iribus
modis vilia viiicaiilur.
852

CAP. VII.
Quibus gradibus ad sublimilatem charilatis
853
possii ascpndi, et quae siL in ea stabilitas.

CAP. VIII.
Quanlum excellanl qui per charilalis atfeclutn declinant a vitiis.
854

CAP. IX.
Quod charilas non solum de servis Glios faferat.
855
cial, std etiam imaginem Dei ac similiiudinein

iiiimicis
CAP. X.
charitatis
sit pro
Quod perfeclio
et
orare,
quu indicio anima necdum purgala noscalur. 857
CAP. XI.Inlerrogalio,
cur allecluiii
limoris el sppi
861
ilixerilimperfecliim.

CAP. Xll.
Responsio, de diversiiaie
perfectionum.
862

CAP. XIII.
De timore qui de charitatis magmludiue
865
generalur.
CAP. XIV. Inlerrogalio
de consummatione caslilalis.
868

CAP. XV.
Ibid.
Dilalio expositionispostnlalae.
COLLATIO
ABBATIS OLEREMONIS.
DUODECIMA,
1)E CASTITATE.
869

Ibid.
CAPCTPHIJIUM
Procemitini.
CAP. II De corpore peccaLi et membris ejus.
870

De mortificalione
fornicalionis
et immundlCAP, III
tiae.
873
CAP. IV.Quod
ad oblineudam
caslimoni
puritatem
non sufficil buinani laboris intenlio.
874
CAP. V.De utilitate impugnalionif quae nobis de incpnlivorum aestibus generatur.
875
CAP. VI.Quod palienlia ardorem f ihicalionisexslin877
gnat.
caslilalis.
CAP. VIIDedifferentiis
880
etgradibus
CAP. VIII.^Quod de nalura easiitatiseteiTeclibus
ejus
LracLare non possint.
884
iiipxperti
.
an corpons moluin ctiam dorCAP. IX.Interrogaiio,
oDiiites possimus evadere.
887

lo

CAP. X.Rpspoiii-io quod per somuum accidcis carnis

commoiio nou ofticiat caslitati
888
CAP. XI.Quod multutu intersit inter castitatem et contineuliam.
889
CAP. XII. De mirabilibus
in sanctis
quae peculiariier
suis DPIIS op>ralur.
891
CAP. XIII.Quodsoliqui
experiunlur
agnoscant dulcedinem caslitalis.
894
CAP. XIV.Interrogatio
de observantiae qualitale
el
tuodo
in
castitas
temporis
895
quo
perfici possil.
CAP. XV.Responsio,
intra quod tempus casiitas po.^sit
acquiri.
896

CAP XVI.
De tineac remedio acquirendae etcnstodiendae caslit.-tis.
897
COLLA110 DECIMA TERTIA,
ABBATIS CH/EREKO
NIS.
DE PROTECTIONE
DEI.
897
CAPUTPRIMIJM.
Ibid.
CAP 11 luterrogalio,
nierila
virtulum
laborniquare>
tis induilriae nou deputenlur?
81)9

III.
CAP.
Respousio, quod sine adjutorio Dei non soIiim pcrfecLio
sed omiiitio nihil botii perfict
caslitatis,
possil.
900

CAP. IV.
Gentiles absque
Objeclio,
quemadmodum
903
gi':ili;i Dti c.islinioiiiam hahuisse dicuutur.
CAP. V.Respousio, de philosophorum imaginaria caslilalp.
904
CAP. VI. Qiiod sine gratia Dei nullos induslrios conalus exsequi valeamus.
906

De
CAP. VII.
priucipali proposilo Dei, el providenlia
808
quolidiana.

De gralia Dei Pt arbil.rii libertate.

CAP. VIII.
910

CAP. IX.
De virtule bonae voluntaiis nostrae et gratia
Dei.
914
CAP. X. De liheri arbilrii infirmitale.
920
CAP. XI. Uirum bonam volunlatem nostram seqnai-nr,
an praecedat gratia Dei.
923

XII
volunlas
CAP.
bona nec semper gratiae nec
Quod
sit
homini iribuenda.
semper
924

CAP. XIII.
Quod graliam Dei humani conalus coiupensare non possiut.
932

CAP. XIV.
suis Deus virlutem liuQuod lentalionibus
uiani expi-riatnr arbilrii
934
CAP. XV. De multiplici
lentalionum gralia.
939
C.AP. XVI. De gratia Dei, eo quod humaiiae fidei trausciidat
angustias.
942
XVll
DP
inscrutabili
("AP.
dispensaiione Dei.
944

CAP. XVIII.
D^finitio Palrutu, eo quod liberuin arniirbirn ad salvandnm non silidoneuin.
943

CAP XIX.
Doctrina caiholica beati Dionysii Riclit lii
Carlliusiiiiii
praecpdeiili collaiioni ab ipso subslhuLa.
946
COLLATIO
DECIMA
ABBATIS
NESTEQUARTA,
ROTIS. DE SPIRITALISCIENTIA.
953

CAPUT PRIMUM.
Prooemium.
Ibid.

CAP. II.
Quae via sil ad Tlieorelicen.
955

CAP. III.
Quod adualis perfeclio duplici ralione subsisiat.
Ibid.
CAP. IV, Quodactualis
viia erga mullas professiones
ac smdia deriv lur.
956
CAP. V.DP. professionis arrpplae perseverantia.
959
CAP VI.DP
intirmorum mobililale.
960

caslilalis
CAP. VII.
Exemplum
quo doceLur nou omnia
iii> omriibiis aenitilanila
Ibid.

De spiritali scientia.
CAP. VIII.
962

CAP. IX.
Quod de acluali scientia proficialur au spirilaiem.
905
CAP. X. De apprehendenda verae scienlifje disciplina.
970
CAP. XI. DemultipliciScripturarumintelleclu.
972
CAP. XII. Iutprrogatio,
quomodo possit ad oblivionem
sueculariuiii carminum perveniri.
974

CAP. XIII.
Respousio, quo paclo mcmoriam eorum
possinuis abolere.
979

CAP. XIV.
Quod immunda anima neque tradere nequo
percipere possil scientiarn spiritalem.
981
CAP. XV. ObjecLio de eo quoil multi immundi scieu
liam habeanl, eL sancli imn balieani.
982
CAP. XVI. Resoonsio quod uiali scienliam veram babere non possum.
Ibid.

CAP. XVII.
dcbcal aperiri
Qiiiiiis ralio perfectiouis
986

CAP. XVIII.
Quibus de causis spiritualis doctrina infructuosa sit.
987
CAP. XIX. QnoiJ plerumque cliam indigni gratiam saiutiferi seriiiouis accipiuiil.
988
COLLATIO
NESTEDECIMA
QUINTA , .ABBATIS

ROTIS.
DE CHARISMATIDUS
98i>
oivims.;

CAPUT PRIMUM.
Proceiniuiu.
Ibid.
CAP. II.Inqiioquissancto.svirosiJebeuLiiituiirari..
993

ORDO RERUM

1347

993
suscilato mortuo ab ahbate Macario.
CAP. III.De
-
De miraculo quod abbas Ahrabam in mulieCAP. IV
1000
ris fe.cit uberihus.

De claudi cujusdam curatione quam idem est

CAP. V.
1001

operatus.

CAP. VI. Quod meritum

deheal

aeslimari.

uniuscujusque

non ex siguis
1002

CAP. VII.
virtus non in mirabiliQuod charimatum
1004
consislat.
bns, sed in liumilitate
CAP. VllL Quod iiiiriibibussildesemelipso
vilia quam
de ahero daemnues cxtru-isse.
1007

CAP IX.
Quaiilum praecellat vitse probitas
opera si1008
gnorum.

CAP. X.
Revelatio de perfecLse chariUlis
experimento.
1009
ABBATIS
JOSEPH.
COLLATIO
DECIMA
SEXTA,
1011
DE AMICITIA

CAPUT PRIMUM
Prooemium.
Ibid.

abbaiis Joseph de infido amictiiaCAP. II.

Dispuialio
rutn genpre.
1012

Unde iiidissolubilisamitilia
sil.
1014
CAP. III.

ulrum utile aliquid eliam conCAP IV.

lulerrogaiio,
tra voluin fralris efiiei debeal.
1019
CAP. V Respoiisio, quod perpetua amicilia nisi imer
1020
perfeetos slare IIOII possU.
CAP. VI. Quihusmodis
inviolabilis
possil socielas retenlari.
1021
CAP. VII. Quod nihil charilali
sil, n^c
praeponendum
iracuudiaj
1023
poslpoiie.iiduin.

CAP. VIII.
Quibus de causis inter spiritsdes nascaiur
disseusio.
Ibid.
discnrCAP. IX.De ampulandisetiamcausisspiriLalibiis
diarum.
1024

C.AP. X.
De oplimo exauiine
verilalis.
Ibid.
CAP. XI. Quod impossibile
sil qitpmquam
qui proprio
diaboli iliusione nou decipi.
fidit judirio,
1025

iu
CAP. XII.
Quani ob causani nou debeaut inferiores
coHaiioni-contemiii.
1026
(
charitas rion soltim res Dei, sed eiiam
CAP. XIII.Quod
1027
D.iissit.
1028
CAP. XIV. De grad.bus charitalis.
C.AP. XV.De his qui vel suain, vel fratrum commotiocorroboraut.
nem dissiiimlatioiie
1030

fratre
adversum
nos
CAP. XVI.
Quod
aliquid haben.e
iioslrartimaDoinino
oratiouum
simulialis,muuera
rcs]>uantur.
Ibid.

Dehis
CAP. XVII.
qui |>alienliam saecularibus
magis
esse quim fratribus.
1031
pulant impendendam

ad i>aCAP. XVHI.
Dehisqui
palie.uliaut menlienles
cundiam fratres silenlio acceiidnnl.
1032

De his qtti es iudignatione

CAP. XIX.
1034
jcjunant.
sitmilaia palienlia qua maxiiCAP. XX Deqiioruiiidam
alteram ingKiiinl.
lam verberandam
1035

Intcn ogaiio, quemadmodum

Chrisli
CAP. XXI
mandalis obleniperantes
fraudeniur.
evangelica
perfectionc
Ibid.

CAP. XXII.
Rpsponsio, qtiod Cbrislus nou soluui faeli,
sed eliam voltinlalis
Ibid.
insppclor sit.
ille sit forLis etsanus qui succumhit
CAP. XXIII.Quod
allerius vuluulali.
1037
inlirmi injuriosi
sintet
CAP. XXIV.Quod
injurias ferre
non possiiit.
1038
CAP. XXV.Interrogatio,
fortis sit qui uon
quomodo
Ibid.
seniper susienlal infirnnim.
CAP. XXVI.Respousio,
infirmus
se
non
sinat
SIIquod
SLentari.
Ibid.

sil
CAP. XXVII.
iracundia
Quemadmodum
comprimenda.
lOiO
CAP. XXVIII.Amicilias
initas firmas esse
conjuralione
non ; osse.
1042
COLLATIO
ABBATIS
JOSEPH
DECIMASEPj'IMA,
DE DEF KV.ENDO.
1045
CAPUT PRIMUM.
Ibid.

Germani abbatispium
CAP. II.
desideriuni
proficiendi
1046
cxponil.

Cassiani coiisilium,
CAP. III.
et responsio ad inlerro10i7
gaiioriem abbatis Germaiii.
CAP. IV. Interrogatio
abbatis Josepb, nostraqtie re1048
sponsio.
CAP V.Expositio
abhatis Germani,
vpl
cnr
in jEgvpio
resiilere
vel
rplrahiiremur
ad
malleiiius,
Ibid.
Syriam.
CAP. VI. InlPrrogaLio
abbalis Josepb , an in ^Egyplo
1049
major profeclus nobis, quam in Syria conferrelur.
CAP. VTLResponsiode
insliluLionum
dilferentia
utritisliid.
que provinciae.
GAP. VIII.Quod
perfecli viri nihil absolute debeant devel utrum
sine peccaio
rescinBnire,
possint defmila
Jere.
1050

1343

CAP. IX.Quod
utilius sit staiuta dissolvere i
plerumque
1053
qu-.itn imple.re.
;
CAP. X Interrogalio
nostra de mclu prapbilas in ftrimbio spotisinnis.
105E
i
CAP. XI.Kesponsio
, qtind proposilum
gerentis , u><n
lu.'iti
negotii sit consiileranfhispffpcius.
CAP. XII.Qund
auctoiilms
hoiii provi-ntus
maligiiis
non profiierinl.
nec bouis inala gesla m cu< rinl.
lu,">7
CAP. XIII.Respousio
uoslra,
quae causa a nobis exe10'iS
spotisioins.
geril sa rameiiimii
senis quod sine riip.a
aclmiiis
CAP XIV.Dispulptio
boni sttiriii capialur < liecius. 11139
ordo iiiuieltir.dtiminodo
ait absqne peccalo *it quod iriC.AP XV.inierrogalio,
couscietitia
occasionem
iripntipixli.
flimis nostra
ingerit
1(161
CAP. XVI.Rpsponsio,
inflniioriim
qtiod nnn propter
veritas silmtiU.iida.
Ibid.
scaiirialuiri Srripliiiariim
mendaco saticli tamqmnii
CAP. XVII.
Qttud venialiter
elleburo
iisi sinl.
1062

CAP XVIII.
qund illi lanLiuu inipune im-nOhjectio,
dacio usi siui, qtn suh lege vixerunt.
1063
eo quod lir-enlia inpndacii,
CAP. XIX.Responsio,
qu.e
VLiiiabiluer
a
ne in veteri qiiidem indulta est Tesiamer.lo,
10i'<6
mullis fnerit usurpala.
mendaciutn
et
CAP. XX.Quod
veuiahile
plerumqne
1070
noxiain verilalem
eliam aposlnli censucrint.
ocrubam
cnniineiiliain
CAP. XXIAn
iiiLerroganiibus
et au recipieuria
siue mrndario
sint
opurieat
prop.dari,
recusala.
1073
qitss sem'1 ftieriiil
CAP XXII.ObjPclio,
quod oporleaL quidein abseomli
Ibid.
srd .susripi recusala nou deliemil.
couliiienliaiii,
sit lnjus
CAP. XXIII
Respnnsio,
quod irratiouabilis
1076
definiiionis
perliuacia.
CAP XYIV.Qttomodo
abbas Piammon suam coniin nIbtd.
liani celare maluerit.
de commul
lis
CAP. XXV.Tcslimonia
Scriplurarum
1077
definitioiiibus.
CAP. XXVI.Qiiotl
non secundum
imniensitalem
praiscieulise divina clemeniia,
sed seciiiidiim
acms
prassenies
vel reinimeret
vel
1031
umimqupmque
punial.
ac duri <sse
CAP. XXVII.Qttod
sancti viri pertiuaces
'
1084
noi) possiiiit,
an sit cnnlraritim
CAP. XXVIII.Ttilerrosatin,
prsedel
elc.
ctae seritemiae illtid quod dicilur, Juravi
1083
staUi>,
CAP XXIX.In
defmiiio silleneiida,
quihus iiinnobilis
elin quibus, si nportnerU.
rescinipnria.
Ibid.
CAP. XXX.Quemadiiioduin
celanda aliis coinoiilli
debeant.
10S6
|
CAP. XXXLNihi!
super his quae ad usum communis
vitan aliinenldifiiiiftniJum.
Ibid.
PARS
TERTIA.
COLLATIONUU
Praefaiio ad Joviuianum,
Leonlium et TbeoMiuervium,
dornm.
|087
PIAMMOMS
COLLATIO
DKCIMA
ARBAOCTAVA.
TIS.

QUARTO

DE

TR BUS

^UPER

jAMTIQUIS
EXOKTp.

GEJIERIBUS

ET

MOKACHORUM,
Ibid.

CAPUT PR>MUM.(jtf-madmodum
Diolcon
veniente-i
ab
abbaLe 1'iammone recepli fuerimns.
Ibid.
CAP II Quomodo
rudes monaclti
seniorum
exemplo
debeanl prtuliri.
1091
CAP. III.Quod
juniores seniorum
praecepla discuiere
non debeant.
1092
CAP IV.De tribus generibus
monachorum
quae imra
1093
vEK5'pIum sunt.

CAP V.
sitinsiiuita
Quibus aucloribus coenobisarum
ItlOi
prof.:ssio.
|
CAP. VI.De anacliorelarum
orriine et principio.
1100
CAP. YH.De
Sarabailarum
principio el couversatiotie.
1102
CAP. VIII.De
1109
qtiarlo genere monaclinrum.
CAP IX.Iuierrogalio,
iiiler coeiiobiuin et
quid iulersil
.
1110
monasteritim.
|
CAP. X.Rpsponsio.
1111
CAP. XI.De
vera hnmilitate,
et quomodo falsam euabbas Serapion.
Ibid.
jusdam Immililatem
prodideril
CAP. XIIInierrogalio,
vera paiiemia
quemadmodum
1112
possil acquiri.
1113
. CAP. XIII.Resppnsio.
.
CAP. XIV.De
cujusdam*religinsa3
Cxemplo palientiae
II14
femiuae.
CAP. XV.D?exempIo
116
palienliae abbalisPaphnulii.l
1 i J8
CAP. XVI De perf clione palienliae.
CAP XVILDe
ihvidiae malo.
1122
COLLATIO
DECIMA
ABBATIS
JOANKIS.
NONA,
DE

FIKE

CtBNIlH

TiE

ET EREM

T*.

CAPUTPRIMBM.De coenobio abbatis Pauli.

cujusdam frairis
CAP, II.De
Joannis.
Iiuipilitaleabbalis

1128

et

palienlia
r>&ii-i!.
I!i8

1319

QU/E 1N HQG TOMO CONTLNENTUR.

CAP. ni.Responsio
abbatis Joannis, cur eremum reli1129
quivset.
CAP. IV.De virtute praedicti senis.
1150
CAP. V.De coiiimoiiis eremi,
1131
(AP VLDe uldilate coenobii.
1152
CAP. VILluterrogalio
de cueuobii vel solitudinis
fruclii.
1157
CAP. VIII Rcsponsio.
1138
CAP. IX.De v<-ra perfeclione.
1139
CAP X De his qui itiiper er.ti rremttm pelunt.
11 iO
CAP. XI.Iuieirogatiode
reuiedio eorum qui cilo de
cairbiixlis
eduiit.
1 111
CAP. XII.Rpsponsio.
Ibid.
CAP. XIII.Ititprrogatio,
quomodo sanari possit qui uoii
soliiiidiueui
1142
exj ii'g.uis vitiis,
ingressus sit.
CAP XIV.Kosponsio.
1143
CAP XV.Inlerrngaiio
, an ita caslitas sicut etcaelerae
1143
passiones delieal ex|ilorari.
CAP. XVI Resptinsin.
Ibid.
ABBATIS PINUFII.DE
PQECOI.I.ATIOVIGESIMA,
MTEKTliE

F NE ET SATisFACTN

NE.

11 19

CAPUTPRIMUMDe ahbatis Pinufli humilitale.

Ibid.
CAP. II De adveulti nostro ad ablialem Pinulitim. 1151
de prjenUeiiliac line el salislaCAP. III.Interrogalio
clionis indicio.
1152
CAP. IV.Responsio abbatisPinufii.
lbid.
CAP. V.De modo pcEiiilenlise, eL indtilgenliae perce1154
plae argumenlo.
an reminiscenda sint pro cordis
CAP. VI Interrosalio,
1135
compuiiclione peccala.
CAP. VII.Ucsponsio,
quousque anteriorum acluum recordalio sil habenda.
1156
CAP. VHLMultis
modis ad peccalorum expiaiioiicm
1159
pcrve.niri posse.
CAP. IX.Qttod utilis sit perfpclis
obliiio
peccati, p.t
1163
quod flagilioriiui rccordalio sil vitanda.
satinfaclionis
et
X.De
oblivione
CAP.
itidicio,
praelpricriminiim.
torutu
1168
non
debel
nos
CAP. XI.Veuialiiim
peccatorum
capere
mo>t
lium
<ltmta\at.
Ibid.
ob.ivin, SPII
CULLATIO VICESIMA PRIMA, ABBATIS THEO.NTE.
DE

REM SSIONE QUlNQUAGEalMiE.

1169

Ibid.
CAPCTPRIMUM.Proceiiiium.
abbatis Joamiis.
1171
CAP. IIExhorlalio
oblatione.1172
CAP III.De dei-iniarum el priiiiitiarum
CAP IV.Quod Abraliain, David et caeleri saucli mandata iegis fuerinl supergressi.
1175
CAP. V.Quod sub Evangelii gratia degenies superare
debeant mandata legalia.
1175
LAP. VI.Quod Evangelii gratia sicut perfectis tribnit
suslpuiet inlirmos.
1178
regua coeloruin, ila veniab.liier
CAP. VII.Quod
in uostra siLum sil poiestaLe utrum
stib Evaugehi gratia , an sub legis velimus lerrore coni1179
slrre.
Theonas conjugem snam
CAP. VIII.Qupmadmodtim
Ibid.
ut el ipsa reuunliaret e.vhorlalus sil.

CAP. IX
Quemadmoiiuiu noti acquiescenie uxore sua
1180
ad moaaxteriuiu perolarit.
CAP. X.ExponitCassianus
quorsum exemplum isuid in
1182
mediuni ptoriuserit.
CAP. XI.Quaestio cur in /Egyplo totis diebus quinquanec gtuua iu oratioue. jurvengpbimae nuu jejuuelur,
1184
lur.
de nalura eorum quae bona, vel
CAP. XII.Responsio
1183
mala, VPI meilia suul.
117
CAP. XIILQttale bonum sit jejunium.
bonum jejuCAP. XIV. Quod uon sil priucipale
1188
nitun.
CAP. XV.Quod ea quae sua nalura bona sunt non de1190
bcanl | ropler e:i quae media stitit c> erceri.
a caelerisbonis principale discerCAP. XVI.Quotuodo
1191
naiur bnnuin.
ralione et utiliiale jpjunii.
1192
CAP. XVIIDe

Non semper cougruum esse jejunitiin.

CAP. XVllI.
Ibid.
cur totis quinquaginta diohus
CAP. XIX.Interrogatio,
1193
relaxeliir.
jejiiiiiiiin
Ibid.
CAP. XX.Responsio.
ulrum abslinenlia
CAP. XXI Itilerrogatio
jejunii relaxaia noDobsil corporis castitati.
1194

C.AP XXII.
contiiieiitia3
Rusponsio, de rcservando
1193
teinppratiieiilo.
CAP. XXIII.
De refeclionis tempore alque mensuru.
1198
CAP. XXIV. Interrogatio dediversa observatione qua1200
dragesimae.
CAP. XXV.Responsio
ad propositam interrogalionem,
qua etiam docet Quadragesimse jejuuium
vicem decima-

15SO

rum totius anm complecti.

Ibid,
CAP. XXVL Quomodoetiam
primiliasnostrasDoiinno
debeanuisofferre.
1201
CAP. XXVII. Cttr diverso dierum numero Quadragesima a pler-sque obsorvelur.
1203
CAP. XXVTM. Quare vocelur Quadragesima, cum tri1204
giut3 et s>x taiituiiuiiodo di bus jejiineiur.
CAP. XXIX. Quod perfacli supergrediantur
legeni '
1207
Quadragpsimae

CAP. XXX
De causa ei inilio Qnadragesimae.
1208

CAP. XXXI.
Im. rrogatio, qiieiuaduifiriiim
inlt-II gi debeat qtiod ait Apostolus, Pecculum in nobis non dominabilitr.
1209
CAP. XXXII.SResponsio,
de diftereiilia graliae el legalium praeceplorum
1210

CAP. XXXIII.
Quod leviora sinl Evangulii
praecepla
1211
qu;im legis.

CAP. XIXIV.
Quemadmodum quis probelur esse sub
1214
gralia.
CAP. XXXV. Iutprrngalio,
cur inlerdum
jejunaiit.es
carn.ilibiis incenlivis acrius iirgeamiir.
1213
CAP. XXXVI.Resionsio,
quod haec quaeslio fuiiirae
coll.ilioni

I.OLLATIO

ilebeaL

rrsnari.

VIGESIMA

DE NllOTURNIi

ILLUSION

i216

SECUNDA,
BUS.

ABBATIS

THEONJE.
1217

CAPUT PRIMLM Proa>iiiiiim.

tbid.

CAP. II.
cur majoRepetiliu proposiiae inlerrogalionls
rem abslineuliaiii major camis iinpugtialio iuterduui stibse1218
quatur.

("AP. III.
Ex Iribus causis provenire corporalem polIutioiiem.
Ibid.

CAP. IV.
an ari sacrosanrtam comiiinInlerrogalio,
nioiiem accedere liceal nocliirna illtisiune pollutum
1222

CAP. V.
Responsio, quando realim) coiiLrahat baec
1223
passio dormieiili.
CAP. VI Quod nonnumqiiani
pollulio corporis cuipa
vacet ei iiiintici
factione contingat,
oslemliexetnplo
lur.
1223

CAP. Vil.
Quod nnmqtiam dignum se conimunio ie
Domiuicn qnispiam ilebeat judicaru.
1230

CAP. VIII.
abbalis ex his quae de
Obj iiin (irrtuaiii
sacra perceptionc dicla sunl.
12-51
CAP. IX.'R"S|>onsio
quod multi sancti esse possint,
nemo tameu ahsque peccain, tnsi (.hrisius.
Ibid.

CAP. X.
Qitod solus Fibus Dei absque ullo peccati
vuhiere viceril lenlatorem.
1252

CAP. XI.
carnis peccaii snlus
Quod iu similitudine
venerit Cliristus.
1234
CAP. XII. Qttod justi et sancti omnes non fuerunt in
sed in verilale peccati
1233
Simlliiuriiiie,
CAP. XIII. (JuofJ uqn sinl lam gravia peccata sanctorum ut eis auferant iiieritum aul nomen sanciitaiis.
1236
CAP. XIV. Qunmodo iiitelligendum
silillud Aposli.li:
Non enim quod volo bonum facio.
1240

ex
CAP. XV.
Geriuaiius
Olijiiit
peccatorum persona
1241
Aposlolum haec diiisse.

CAP. XVL
Dilaiin proposiiae qttaeslionis.
1242
COLI.ATIO VIGESIMA TERTIA, ABBATIS THEON.E.
DE VELLEBONUMET AGEREMALUM.
Ibid.

Pruuiiii.ini.
CAPUTPKIMUM
Ibid.

CAP. II.
Docet in Apostobs miilla quidpm fnisse bona,
solo volo ac desiderio,
sed liuni ipsius couiplemeiiLuin
1243
ipsns liahuisse.

CAP II[.
se
Quod sil vere boiiuiii quod Auoslolus
1246
pei lieere non posse. falelttr.

IV.
liouitaletii
humanam
non
(AP.
atque jusliliani
essp bonain.si riivhiaeboiiiLnliacjiistiiiseeonferatur.
1248
su.nmo
illi
bouo
i.ileiiluni
CAP. V. Nemiueiti
jugiier
esse pnsse.
1250

CAP. VI.
Quanlopere Aposlolus fratrum salutem siiivcrit.
1232

CAP. VII
Quod lippis similes sint qui se credunt ab
omiii percato imnutiies.
1233

CAP. VIII.
Peccalorum foedilatem pauci cognoseJMt.
1238

el praespns
CAP. IX.Recedere
a Deo perniciosum
exitium pst.
1259
CAP. X. Quod hi qni ad perfectionem tendunl, in verilaie humilieutiir,
et Dei graiia sempcr se seutiaiit indi1260
gere.
illius senlentiae : Condeleclor enim
CAP. XI. Esposilio
1261
legi Dei, <ic.

CAP. XII.
Exposilio illius: Scimus autem quoniam lex
1265
spiriialis, elc.

CAP. XIII.
Expositio illius: Scio axdein quod non hab tet in carne mea bomtm.
1268
1269
CAP. XIV. Objeciio.
1270
CAP. XV.Responsio.

ORDO
REttJJM
4351
CONTINENTIJR.
151.2
QOJR IN HOG TOMO
'
1272
'Cip. XlW..-T-;Qt)id sit.corpuspeccati
el morlis.
CAP. XI. Responsio ex D. Antouii
senlemra
desum- 1299
\eraciter
immuDdosse
_ C*p. XVII._Qtiodsahctiomiies
i- ...
pta.
snnt.
1273
CAP. XIL -^-De utilitate
essercijnf.ssi
et olii detrimPiilo
<8tpeccatoret
operalionis,
et
imn
-, GAi."-XVIiL-^Etiam
sanclos sine peccato
.
i
'1300
justos
:-.?
175
CAP. XIII.Abbaiis
Maearii fabulade (onsorismercerie
csse^,

Ex bomiuifae
formula ostrmdirC*p."iXlX.
1501
precationis
composit, ad illu-iones
djaboli cogitoscendas.

siue
tur iieiiiuieni
1276
unde noOis lalium cogilaiiopecnato vivere.
CAP.. XIV.
Iiilerrngalio,
*

num error irreps>rit.

-CAPT-XX.
Quud vix iu ipso oralionis
I
13015
lempore
ppeca
i
ossit.
lum eviiari
Ibid.
CAP. XV
de tripartilo
animae molu.
1306
lipspniisio
C&LLATIO
VIGESIMA
ABBATIS
ABRAH/E.
CAP. XVI Cnrrujtam
rationalem
aiiimae partem | rinQUARTA,
1 279
MORT FiCATiONE.
psse.
1707
cipio ciiiandam
' .'!)*

Profwnium.
Ifid.
CAP. XVII.
lenQuod iiiftYmior pars animas diabolicis
~- CAPUT PRIMUM;

CAP. II.
errotatiouibus
Quomodo nostros Abraham palefecent
prima succumbat.
1307.
res.
1284
CAP. XVIII. Inleirogalioan
tttili desideriosecretioris
CAP. III.De
locorum
solilndinis
rrtra.ieriiiur
ad palriam.
1509
qualitate
quae ab anachore.iis

debfant.
1287
CAP. XX.
Quod utilis sil remissio in adveniu fralrum.
expeii
CAP. IV.Qujeasolitariisoperationumgeneradebeaut
1311

;"'.
1288
Joannis
CAP. XXI.
Idem demonstrat
aucloritate.
D.
eligi.
>
-V
CAP,
T
12
Quod evagatione
gravetur
corporis
magis

cordis
anxielas.
XXII.
1295
CAP.
sit
quaiiiTevetur
Inlerrogalio
qltaliler
intelligp.ndum

VI.
CAP.
custodire
meum tuitve el onnt
Quo pacto monachus cogitationes
quod in Evaogelio
dicilurj:Jtiguin
debeat.
1594
meum leveesi.
!.
1315

cttr
CAP. VII.
obesse nobis parenlum
cum expositione
CAP. XXIII.
senteniiae.
Interrogatio,
Responsio
in
vicina habitalio
1313
pulareiur,
quae
vEgyplo consisteutiiius

non obessct.
1293
CAP. XXIV.
Cur amarum jugum el grave onus Domini

CAP VIII.
convesenlialur
1317
Responsio, quomodo non omuibus

nianl omnia.
1:296
CAP. XXV.
confcrant tcntationes.
Quid nobis utilitalis

Abbatis Apollo morllficalio.

CAP. IX.
1297
1519
an obsii mouacho si a paremiCAP. X Imerrogaiio,
CAP. XXVI
cenQnnmodo perfecte abrenuntiantibus
bus necessaria ipsi suggerauiur.
1298
1320
tuplum in hoc mundo repromitutur.

LNIS

TOMI

QUADRAGESIMI

KONL

ELENCHUS OPERUM QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR.

De Coenobiorum institutis libri duodecim.
Vigintiquatuor collationes.
ORDO RERUM QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR.
NOTITIA HISTORICO-LITTERARIA IN CASSIANUM.
CAPUT PRIMUM. - Vita Cassiani.
CAP. II. - Scripta Cassiani.
CAP. III. - Editiones operum Cassiani.
Praefatio Henriei Cuyehii.
Praefatio Alardi Gazaei.
Illustrium virorum de Cassiano testimonia.
Epistola S. Casto is Aptensis episcopi ad Cassianum.
DE COENOBIORUM INSTITUTIS LIBRI DUODECIM.
Praefatio ad Castorem pontificem.
LIBER PRIMUS.
CAPUT PRIMUM - De habitu monachi.
CAP II. - De cingulo monachi.
CAP. III. - De veste monachi.
CAP IV. - De cucullis Aegyptiorum.
CAP. V. - De colobiis Aegyptiorum.
CAP. VI - De rebrachiatoriis.
CAP. VII. - De mafortibus eorum.
CAP. VIII. - De melote et pelle caprina.
CAP. IX. - De baculo.
CAP. X. - De calceamentis eorum.
LIBER SECUNDUS. - DE CANONICO NOCTURNARUM ORATIONUM ET PSALMORUM MODO.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - De diversitate numeri, qui ad decantandos psalmos per universas provincias sit statutus.
CAP. III. - De uniformis regulae per totum Aegyptum custodia, et electione praepositorum.
CAP. IV. - Quod per universam Aegyptum et Thebaidem duodenarius psalmorum numerus observetur.
CAP V. - De duodenario psalmorum numero angeli traditione suscepto.
CAP. VI. - De consuetudine duodecim orationum.
CAP. VII. - De disciplina orandi.
CAP. VIII. - De subsequente oratione post psalmum.
CAP. IX. - De qualitate orationum.
CAP. X. - Quanto silentio et brevitate orationes apud Aegyptios colligantur.
CAP. XI. - Qua disciplina apud Aegyptios psalmi dicantur.
CAP. XII. - Cur uno psallente caeteri in synaxi sedeant, vel quati post hoc studio per cellulas suas usque ad lucem vigilias extendant.
CAP. XIII. - Quare post missam nocturnam dormire non oporteat.
CAP. XIV. - Quemadmodum in cellulis suis opus manuum et orationes pariter exerceant.
CAP. XV. - Qua lege modestiae post orationum missam unusquisque ad suam cellulam redeat, et cui subdatur increpationi is qui ahter fecerit.
CAP. XVI. - Quod nulli orare cum illo qui fuerit ab oratione suspensus liceat.
CAP. XVII. - Quod is qui ad orationem exsuscitat, hora solita debeat eos commonere.
CAP. XVIII. - Quod a vespera Sabbati usque ad vesperam diei Dominicae genua non flectantur.
LIBER TERTIUS. - DE CANONICO DIURNARUM ORATIONUM ET PSALMOREM MODO.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quod apud Aegyptios sine horarum discretione per totam diem, cum operis adjectione, et orationibus jugiter insistatur et psalmis.
CAP. III. - Quod per omnem Orientem solemnitas Tertiae, Sextae, Nonae, trinis tantum psalmis et orationibus finiatur: et cur specialius istis horis haec spiritualia sint officia
deputata.
CAP. IV. - Matutinam, quam nos primae horae solemnitatem appellamus, non antiqua traditione statmam, sed nostro tempore adinventam esse.
CAP. V. - Quod post matutinas orationes ad somnum reverti non oporteat.
CAP. VI. - Quod nihit sit a senioribus immutatum de antiquo ordine psalmorum, cum matutina statueretur solemnitas.
CAP. VII. - Quod ei qui ad diurnam orationem, antequam primus finiatur psalmus, non occurrerit, oratorium introire non liceal: in nocturnis autem usque ad finem secundi
psalmi veniabilis mora sit.
CAP. VIII. - Vigiliae quae a vespera illucescente Sabbato celebrantur, quem temporis modum teneant vel quo ordine celebrentur.
CAP. IX. - Quare illucescente die Sabbati Vigiliae statutae sint, et quare per omnem Orientem absolutio jejunii in die Sabbati praesumatur.
CAP. X. - Unde factum sit ut in Urbe die Sabbati jejunetur.
CAP XI. - In quo Dominicae diei solemnitas ab aliorum dierum coasuetudine diversa teneatur.
CAP. XII. - Quibus diebus, cum coena fratribus exhibetur, accedentibus ad refectionem psalmus non dicatur, sicut fieri in prandiis solet.
LIBER QUARTUS. - DE INSTITUTIS RENUNTLANTIUM.
CAPUT PRIMUM - Prooemium.
CAP. II - Quod ad u
timam usque senectutem apud eos in coenobis perseverent.
CAP. III. - Quo examine probetur qui in coenobio suscipiendus est.
CAP IV. - Cur facultates ejus, qui collegio monachorum ascribitur, noliat monasterii usibus applicari.
CAP. V. - Cur hi qui renuntiant, suscepti in monasteriis propria vestimenta deponant, et ab abbate aliis induantur.
CAP. VI. - Qua de causa vestimenta renuntiantium, cum quibus ingressi sunt monasterium, a dispensatore serventur.
CAP. VII. - Cur in monasterio suscepti non permittantur statim congregationi fratrum commisceri, sed Xenodochio ante tradautur.
CAP. VIII. - Quibus primum institutis juniores exerceantur, ut ad superandas omnes concupiscentias proficiant.
CAP. IX. - Quare junioribus imperetur ut seniori suo nihit de cogitationibus suis subtrahant.
CAP. X - Quanta juniorum obedientia etiam in his quae naturali necessitati subjecta sunt.
CAP. XI. - Cujusmodi cibus apud eos delicatissimus habeatur.
CAP. XII. - Quod ad sonitum pulsantis ostium nihil operis non omittant studio celeriter occurrendi.
CAP. XIII. - Quam criminosum habeatur, si aliquid vel vilissimum quispiam suum dixerit.
CAP. XIV. - Quod, lie t
multa pecunia de uniuscujusque opere colligatur, nullus tamen praesumat excedere statube sufficiemiae parcitatem.
CAP. XV. - De immodico apud nos studio habendi.
CAP. XVI. - De regulis diversarum correptionum.
CAP. XVII. - Quibus auctoribus sit inventum ut relicientibus fratribus, sacrae lectiones in coenobiis recitentur, et quantum apud Aegyptios praebeatur silentium.
CAP XVIII. - Quam illicitum sit extra mensam communem quidquam cibi potusve gustare.
CAP. XIX. - Quemadmodum per Palaestinam vel Mesopotamiam quotidiana fratribus exhibeantur obsequia.
CAP. XX. - De tribus lenticulae granis ab oeconomo repertis.
CAP. XXI. - De spontaneo quorumdam fratrum ministerio.
CAP. XXII. - De Aegyptiorum typo, qui est super quotidianis fratrum statutus obsequiis.
CAP. XXIII. - De obedientia abbatis Joannis, per quam usque ad prophetiae provectus est gratiam.
CAP. XXIV. - De ligno arido quod idem abbas Joannes ad arhitrium senioris sui quasi ad adolendum rigare non destilit.
CAP. XXV. - De projecto ab abbate Joanne vase unico olei ad senioris imperium.
CAP. XXVI. - Quemadmodum abbas Joannes suo obe dicrit seniori, cum niteretur volvere praegrande saxum, quod ne a multis quidem possibile erat moveri.
CAP. XXVII. - De humilitate et obedientia abbatis Mucii.
CAP. XXVIII. - Quemadmodum revelatum sit abbati. de patre Mucio, opus eum Abrahae fecisse, et quod defuncio eidem abbati idem pater Mucius in monasterii
administratione successerit.
CAP. XXIX. - De obedientia fratris, qui, decem sportas circumferens, publice dixtraxit ad abbatis imperium.
CAP. XXX. - De abbatis Pynuphii humilitate, qui, relicto monasterio celeberrimo, cui presbyter praeerat, longinquum monasterium, in quo velut incipiens susciperetur,
desiderio subjectionis expetiit.
CAP. XXXI. - Quem
dmodum abbas Pynuphius, reductus in monasterium suum et modico tempore ibidem commoratus, iterum fugeri, in partes Syriae.
CAP. XXXII. - Quae praecepta dedit Pynuphius fratri quem recipiebat.
CAP. XXXIII. - Quod sicut magna remuneratio monacho debetur secundum institutionem patrum laboranti, ita et paena similiter tribuatur, et ideirco non debeat quis facile
admitti in monasterio.

CAP. XXXIV. - Quod abrenuntiatio nostra nihil sit aliud quam mortificatio et imago crucitixi.
CAP. XXXV. - Quod crux nostra timor Domini sit.
CAP. XXXVI. - Quod renuntiatio nostra nihil prosit si eisdem quibus renuntiavimus implicemur.
CAP. XXXVII. - Quod diabolus nostro fini semper insidietur, et nos ejus caput jugiter observare debeamus.
CAP. XXXVIII. - De renuntiantis praeparatione adversum tentationes et de paucis imitandis.
CAP. XXXIX. - Quo ordine ad perfectionem ascendere oporteat.
CAP. XL. - Quod non debeat monachus exempla perfectionis a multis expetere, sed ab uno vel paucis.
CAP. XLI. - In congregatione coenobitica constituti quid tolerare ac sustinere debeant.
CAP. XLII. - Quod bonum patientiae suae non debeat monachus de aliorum sperare virtute sed de sua longanimitate.
CAP. XLIII. - Recapitulatio expositionis per quam monachus ad perfectionem possit ascendere.
LIBER QUINTUS. - DE SPIRITU GASTRIMARGIAE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quod causae vitiorum sicut in omnibus immorantur, ita ab omnibus ignorantur, et quod ad manifestandas eas Domini egeamus auxilio
CAP. III. - Quod prima nobis colluctatio sit adversus spiritum gastrimargiae.
CAP. IV. - Testimonium abbatis Antonii quo docet unamquamque virtutem ab illo qui eam perculiarius possidet exp
tendam.
CAP. V. - Quod non possit ab omnibus uniformis jejuniorum regula custodiri.
CAP. VI. - Quod ron solo vino mens inebriatur.
CAP. VII. - Quod infirmitas carnis puritatem cordis nequeat impedire.
CAP. VIII. - Quomodo cibum appetere ac sumere liceat.
CAP. IX. - De mensura castigationum assumendarum remedioque jejunii.
CAP. X. - Ad conservandam mentis et corporis puritatem abstinentiam ciborum non posse sufficere.
CAP. XI. - Concupiscentias cordis non extingui nisi cum omni extirpatione vitiorum.
CAP. XII. - De agone carnali etiam spiritalis agonis imitationem esse sumendam.
CAP. XIII. - Quod nisi gulae fuerimus vitio liberati, nequaquam possimus ad pugnas interioris hominis perve
CAP. XIV. - Quomodo possit gulae concupiscentia superari.
CAP. XV. - Quod ad custodiendam cordis sui puritatem monachus semper intentus esse debeat.
CAP. XVI. - Quod monachus secundum Olympiaci certaminis morem non possit spirituales conficere pugnas nisi obtinuerit bella carnalia.
CAP. XVII. - Quod fundamentum ac basis spiritualis agonis in gastrimargiae si
certamine cellocata.
CAP. XVIII. - Per quot genera certaminum atque palmarum beatus Apostolus ad coronam sublimissimi agonis ascenderit.
CAP. XIX. - Quod athletae Christi, donec in corpore commoratur, pugna non desit.
CAP. XX. - Quod non debeat monachus sumendi cibi tempus excedere, si velit ad pugnas interiorum certaminum pervenire.
CAP. XXI. - De interiori monachi pace, et abstinentia spiritali.
CAP. XXII. - Quod idcirco nos oporteat exercere continentiam corporalem, ut per ipsam perveniamus ad spirituale jejunium.
CAP. XXIII. - Qualis esse monachi cibus debeat.
CAP. XXIV. - Quod in Aegypto indifferenter vidimus sub adventu nostro solvi quotidiana jejunia.
CAP. XXV. - De contine tia senis cujusdam, qui sexies ita frugaliter cibum sumpsit ut servaret esuriem.
CAP. XXVI. - De alio sene qui in cella sua escam numquam solus accepit.
CAP. XXVII. - Encomium Poesii et Joannis abbatum.
CAP. XXVIII. - Ejusdem abbatis Joannis jam moribundi insigne documentum.
CAP. XXIX. - De abbate Machete inter collationes spiritales numquam dormitante, et semper inter terrenas fabulas obdormiente.
CAP. XXX. - Ejusdem senis de nemine judicando sententia.
CAP. XXXI. - Increpatio ejusdem senis, cum fratres inter spiritales collationes dormitantes, ad narrationem otiosae fabulae vidisset stupefactos.
CAP. XXXII. - De epistolis priusquam legerentur incensis.
CAP. XXXIII. - De absolutione quaestionis, quam abbas Theodorus, orando promeruit.
CAP. XXXIV. - De sententia ejusdem senis qua docuit quo studio monachus possit assequi scientiam Scripturarum.
CAP. XXXV. - Increpatio ejusdem senis, cum ad meam cellulam media norte venisset.
CAP. XXXVI. - Descriptio Eremi quae est in Dialeo, in qua anachoretae commorantur.
CAP. XXXVII. - Abbatis Archebii humanitas commendatur.
CAP. XXXVIII. - Abbatis Archebius manuum suarum labore matris debitum solvit.
CAP. XXXIX. - Qua simulatione senis cujusdam, abbati Simeoni, cum otiosus esset, opus manuum sit provisum.
CAP. XL. - De pueris qui, deferentes ad aegrotantem ficus, non degustatis eisdem, fame in eremo defecerunt.
CAP. XLI. - Sententia abbatis Macarii, de observantia monachi, vel tamquam diutissime victuri, vel tamquamquotidie morituri.
LIBER SEXTUS. - DE SPIRITU FORNICATIONIS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - De principali remedio adversus spiritum fornicationis.
CAP. III. - Quantum ad superandum fornicationis vitium conferat solitudo.
CAP. IV. - Quid intersit inter castitatem et continentiam, et an utraque simul semper habeatur.
CAP. V. - Quod impugnatio fornicationis solo humano studio non possit evinci.
CAP. VI. - De peculiari gratia Dei ad castita
is consecutionem necessaria.
CAP. VII. - Exemplum de agone mundiali secundum sermonem Apostoli.
CAP. VIII. - De comparatione purificationis eorum qui in terreno agone certamen habituri sunt.
CAP. IX. - Quantam semper cordis puritatem parare coram Dei oculis debeamus.
CAP. X. - Quod sit indicium perfectae et integrae puritatis.
CAP. XI. - Quo vitio illusio nocturna procedat.
CAP. XII. - Quod carnis puritas sine munditia cordis nequeat obtineri.
CAP. XIII - Exsurgentes primum cogitationes carnales illico repellendas esse.
CAP. XIV. - Quod non laudem studeamus texere castitatis, sed effectum ejus exponere.
CAP. XV. - Quod specialiter castitatis virtus ab Apostolo sanctimonia nuncupetur.
CAP. XVI. - De alio Apostoli testimonio super eadem sanctimonia.
CAP. XVII. - Quod spes sublimioris praemii debeat custodiam castitatis augere.
CAP. XVIII. - Castitatem niti humilitate, et scientiam castitate.
CAP. XIX. - Sententia sancti Basilii episcopi de qualitate virginitatis suae.
CAP. XX. - Unde perfecta integritas animi dignoscatur.
CAP. XXI. - Quemadmodum perfectae puritatis statum retinere possimus.
CAP. XXII. - Ad quem usque modum integritas corporis possit perduci, vel quod indicium sit ad purum mentis excoctae.
CAP. XXIII. - Remedia curationis quibus perfecta possit cordis et corporis nostri puritas permanere.
LIBER SEPTIMUS. - DE SPIRITU PHILARGYRIAE.
CAPUT PRIMUM - Prooemium.
CAP. II. - Quod perniciosus sit morbus philargyriae.
CAP. III. - Quae nobis in vitiis naturalibus sit utilitas.
CAP. IV. - Quod inesse nobis quaedam naturalia vitia sine Creatoris dicamus injuria.
CAP. V. - De vitiis quae extra naturalem motum nostro vitio contrahuntur.
CAP. VI. - Receptus semel philargyriae morbus quam difficile pellatur.
CAP. VII. - Quibus vitiis philargyria generetur; vel quantorum malorum sit eadem procreatrix
CAP. VIII. - Quod philargyria omnes virtutes impediat.
CAP. IX. - Quod monachus habens pecunias in coenobio permanere non possit.
CAP. X. - Quem philargyriae laborem subeat desertor monasterii, qui ante pro levissimis operibus murmurabat.
CAP. XI. - Quod occasione custodiendae pecuniae feminarum contubernia requirantur.
CAP. XII. - Exemplum cujusdam tepidi monachi philargyriae laqueis obligati.
CAP. XIII - Quid conferant seniores junioribus in denudatione vitiorum.
CAP. XIV. - philargyriae morbus tripartitus.
CAP. XV. - Male renuntians a non renuntiante quo differat.
CAP XVI. - Cujus testimonii se colore tueantur, qui exui facultatibus suis nolunt.
CAP. XVII. - De renuntiatione apostolorum et Ecclesiae primitivae.
CAP. XVIII. - Quod si apostolos imitari velimus, non debeamus nostris definitionibus vivere, sed illorum exempla sectari.

CAP. XIX. - Sententia S. Basilii adversus Syncleticum prolata.

CAP. XX. - Quam ignominiosum sit a Philargyria superari.
CAP. XXI. - Quemadmodum superanda sit Philargyria.
CAP. XXII. - Quod possit quis, etiam non habens pecunias, philargyrus judicari.
CAP. XXIII. - Exemplum de Juda.
CAP. XXIV. - Quod philargyria nisi nuditate vinci non possit.
CAP. XXV. - De exitu Ananiae, Saphirae et Judae.
CAP. XXVI. - Quod philargyria lepram animae inferat spiritalem.
CAP XXVII - Testimonia de Scripturis, quibus perfectionem desiderans edocetur non resumere quae renuntians abdicavit.
CAP. XXVIII. - Quod adversus philargyriam victoria non aliter possit quam nuditate conquiri.
CAP. XXIX - In quo monastica nuditas consistat.
CAP. XXX - Remedia contra morbum philargyriae.
CAP. XXXI. - Quod non possit quis philargyriam vincere nisi in coenobio perseverans.
LIBER OCTAVUS. - DE SPIRITU IRAE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - De his qui dicunt iram non esse noxiam, si delinquentibus irascamur, quia et ipse Deus irasci dicatur.
CAP. III. - De his quae in Deo ex nostrae naturae consuetudine nominantur.
CAP. IV. - Qualiter de affectibus membrisque humanis quae Deo ascribi legimus sentiendum sit.
CAP. V. - Cujus placiditatis monachum esse conveniat.
CAP. VI. - De injusta iracundiae commotione, vel justa.
CAP. VII. - In quo tantununodo nobis ira sit necessaria, vel quibus beati David exemplis ira salubriter assumatur.
CAP. VIII. - De ira adversus nosmetipsos suscipienda.
CAP. IX. - De quo sole dicatur. Ut non occidat super iracundiam vestram.
CAP. X. - De his quorum iracundiae, ne occasus quidem solis istius modum ponit.
CAP. XI - Qui iram suam dissimulant non secus peccant quam si eam proderent.
CAP. XII. - Quod ne momentaneam quidem iram liceat retinere.
CAP XIII. - De reconciliatione fraterna.
CAP. XIV. - Quod vetus quoque lex iram non tantum de effectu, sed etiam de cogitatione convellat.
CAP. XV. - Notat eos qui impatientiae suae causas in alios conjiciuet.
CAP. XVI. - Quod tranquillitas cordis nostri non in alterius arbitrio, sed in nostra de beat ditione consistere.
CAP. XVII. - Quo studio eremum debeamus expetere.
CAP. XVIII. - Impatientes atque iracundos esse frequenter etiam illos qui ab hominibus non provocantur.
CAP. XIX. - De amputanda ira secundum Evangelium.
CAP. XX. - In eo quod in Evangelio scriptum est, Qui irascitur fratri suo, etc., utrum recipiendum est, quod adjectum est, SINE CAUSA.
CAP. XXI. - Remedia quibus iram de cordibus nostris eradicare possimus.
LIBER NONUS - DE SPIRITU TRISTITIAE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Qua cautione morbus tristitiae sit curandus.
CAP. III. - Quam comparationem habeat anima quae tristitiae morsibus devoratur.
CAP. IV. - Unde vel quibus modis tristitia gignatur.
CAP. V. - Quod non aliorum sed nostro vitio commotiones excitentur in nobis.
CAP. VI. - Quod nullus repentino lapsu corruat, sed paulatim, per longam injuriam recidens, pereat.
CAP. VII. - Quod non sint fratrum deserenda consortia ut perfectio conquiratur, sed patientia jugiter excolenda.
CAP. VIII. - Quod si mores nostros emendatos habuerimus, possit nobis cum omnibus convenire.
CAP IX. - De alio genere tristitiae, quod desperationem salutis importat.
CAP. X. - In quo tantummodo sit nobis tristitia utilis
CAP. XI - Quemadmodum discernatur quae sit utilis ac secundum Deum tristitia, et quae diabolica atque mortif
ra.
CAP. XII. - Quod absque illa salutari tristitia, quae tribus modis generatur, omnis tristitia tamquam noxia repellenda sit
CAP XIII. - Remedia quibus tristitiam de cordibus nostris exterminare possimus.
LIBER DECIMUS. - DE SPIRITU ACEDIAE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quomodo acedia serpat in corde monachi quaeve inferat menti dispendia.
CAP. III. - Quibus generibus monachum superet acedia.
CAP. IV. - Quod acedia excaecet mentem ab omni contemplatione virtutum.
CAP. V. - Quod duplex acedia sit in pugna.
CAP. VI. - Quam pestilentes sint acediae effectus.
CAP. VII. - Testimonia Apostoli circa spiritum acediae.
CAP. VIII. - Quod necesse sit inquietum esse eum qui opere manuum suarum non vult esse contentus.
CAP. IX. - Quod non solum Apostolus, sed etiam hi qui cum illo erant manibus suis operati sunt.
CAP. X. - Quod ob hoc manibus suis Apostolus operatus sit, ut nobis operandi praeberet exemplum.
CAP. XI. - Quod non solum exemplo, sed etiam verbis praedicans, monuerit operari.
CAP. XII. - Quod non contentus sola monitione, auctoritatem quoque et praeceptum adjunxerit Apostolus.
CAP. XIII. - De eo quod dicit: Audivimus enim inter vos quosdum ambulare inquiete.
CAP. XIV. - Quod multa vitia amputet oratio.
CAP. XV. - De humanitate etiam otiosis et negligentibus impertienda.
CAP. XVI. - Quod non odii, sed dilectionis causa eos qui delinquunt corripere debemus.
CAP. XVII. - Diversa testimonia quibus Apostolus praecipit operari debere, vel quibus ipse operari monstratur.
CAP. XVIII. - Quod tantum operatus sit Apostolus, quantum et sibi et aliis qui cum eo erant sufficere posse arbitrabatur.
CAP. XIX. - Quemadmodum intelligi debeat: Beatius est magis dare quam accipere.
CAP. XX. - De fratre desidioso, qui alios egredi de coenobio sollicitabat.
CAP. XXI. - Diversa ex Salomone contra acediam testimonia.
CAP. XXII. - Quod per Aegyptum fratres ita suis manibus operantur ut non solum propriis necessitatibus satisfaciant, sed etiam his qui in carceribus sunt subministrent.
CAP. XXIII. - Quod otii causa faciat in partibus Occidentis non esse coenobia monachorum.
CAP. XXIV. - De abbate Paulo, qui singulis annis omne opus man
um suarum igne supposito concremabat.
CAP XXV. - Verba abbatis Moysis quae dixerat mihi de remedio acediae.
LIBER UNDECIMUS. - DE SPIRITU CENODOXIAE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quod cenodoxia non solum in parte carnali, sed etiam in spiritali monachum pulset.
CAP. III. - Quam cenodoxia multiplex sit ac multiformis.
CAP. IV. - Quomodo cenodoxia monachum a dextris et a sinistris impugnet.
CAP. V. - Qua comparatione monstretur natura cenodoxiae.
CAP. VI. - Cenodoxiam solitudinis beneficio non penitus exstingui.
CAP. VII. - Quod cenodoxia cum dejecta fuerit, acriusresurgat ad pugnam.
CAP. VIII. - Quod cenodoxia nec eremo nec aetate deferveat.
CAP. IX. - Quod cenodoxia periculosior sit virtutibus mixta.
CAP. X. - Exemplum regis Ezechiae, quemadmadum zelo cenodoxiae dejectus fuerit.
CAP XI. - Exemplum regis Osiae ejusdem morbi labe superati.
CAP. XII. - Diversa testimonia contra cenodoxiam.
CAP. XIII. - Quibus modis cenodoxia monachum pulset.
CAP. XIV. - Quemadmodum clericatus gradum suggerat ambiendum.
CAP. XV. - Quomodo cenodoxia mentem inebriet.
CAP. XVI. - Quod aliter vitia curari non possint nisi eorum radices et causae innotuerint.
CAP. XVII. - Quod monachus mulieres et episcopos vitare debeat.
CAP. XVIII. - Remedia adversus cenodoxiae malum.
LIBER DUODECIMUS - DE SPIRITU SUPERBIAE.

CAPUT PR
MUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quod superbiae duo sint genera.
CAP. III - Quod superbia omnes pariter virtutes auferat.
CAP. IV. - Quod ob superbiam Lucifer ille de archangelo factus si
diabolus.
CAP V. - Quod fomites vitiorum omnium e superbia pullulent.
CAP. VI. - Quod superbiae vitium sit in ordine colluctationis extremum, tempore tamen et origine primum.
CAP. VII. - Quod tantum sit malum superbiae ut ipsum Deum adversarium habere mereatur.
CAP. VIII. - Quemadmodum Deus superbiam diaboli virtute humilitatis exstinxerit.
CAP. IX. - Quemadmodum nos quoque superbiam superare possimus.
CAP X. - Quod nemo possit perfectionem virtutum vel promissam beatitudinem suis tantum virtutibus obtinere.
CAP. XI. - Davidis et beati latronis exemplo hoc ipsum confirmat.
CAP. XII. - Quod nullus sit labor qui possit repromissae beatitudini comparari.
CAP. XIII. - Traditio seniorum de consequendae puritatis modo.
CAP. XIV. - Quod adjutorium Dei laborantibus tribuatur.
CAP. XV. - A quibus perfectionis viam discere debeanuis.
CAP. XVI. - Non posse nos sine misericordia et inspiratione Dei ad ipsum laborem acquirendae perfectionis accedere.
CAP. XVII. - Testimonia diversa quibus evidenter ostenditur, nihil posse nos, quod ad salutem nostram pertinet sine adjutorio Dei per
CAP. XVIII. - Quod non solum in naturali conditione, sed etiam in quotidiana dispensatione, Dei gratia muniamur.
CAP. XIX. - Quod haec fides ab antiquis Patribus sit tradita de gratia Dei.
CAP. XX. - De eo qui propter blasphemiam immundissimo spiritui traditus est.
CAP. XXI - Exemplum Joas regis Judae quo ostend
ur quid prorter superbiam merucri.
CAP. XXII. - Omnem animam superbam subdi spirituali bus nequitiis illudendam.
CAP. XXIII. - Quod perfectio attingi, nisi humilitatis virtute non possit.
CAP. XXIV. - Quos spiritalis superbia pulset, quosve carnalis.
CAP. XXV. - Descriptio carnalis superbiae.
CAP. XXVI. - Quod male fundatus ad deteriorem statum quotidie prolabatur.
CAP. XXVII. - Expositio vitiorum, quae per morbum superbiae generantur.
CAP. XXVIII. - De fratris cujusdam superbia.
CAP. XXIX. - Indicia quibus superbia carnalis animae inesse cognoscitur.
CAP. XXX. - Tepefactus quis per superbiam aliis quoque praeesse desiderat.
CAP. XXXI. - Quomodo superbiam vincere, vel ad perfectionem pervenire possimus.
CAP. XXXII. - Quomodo depopulatrix omnium virtutum superbia per veram humilitatem possit exstingui.
CAP. XXXIII. - Remedia adversus morbum superbiae.
COLLATIONES. - PARS PRIMA.
Praefatio ad Leontium episcopum, et Helladium.
COLLATIO PRIMA, ABBATIS MOYSIS. - DE MONACHI INTENTIONE AC FINE.
CAPUT PRIMUM. - De habitatione Scythi, et proposito abbatis Moysis.
CAP. II. - De interrogatione abbatis Moysis quaerentis quis monacho scopus, vel quis sit finis.
CAP. III. - De responsione nostra.
CAP. IV. - Interrogatio Moysis super propositione praedicta.
CAP. V. - Quod ad scopum aliquem collimare oporteat alio probat exemplo.
CAP. VI. - De bis qui abrenuntiantes mundo, ad perfectionem sine charitate contendunt.
CAP. VII. - De appetenda tranquillitate cordis.
CAP. VIII. - De principali conatu erga divinarum rerum contemplationem, et similitudine Mariae et Marthae.
CAP. IX. - Interrogatio quomodo virtutum functiones cum hominibus non perseverent.
CAP. X. - Responsio, quod non sit earum merces, sed actio cessatura.
CAP. XI. - De charitatis perpetuitate.
CAP. XII. - Interrogatio de perseverantia spiritalis theoriae.
CAP. XIII. - Responsio de directione cordis in Deum, et de regno Dei et diaboli.
CAP. XIV. - De animae perpetuitate.
CAP. XV. - De contemplatione Dei.
CAP. XVI. - Interrogatio de cogitationum mobilitate.
CAP. XVII. - Responsio: quid possit mens super cogitationum statu, quidve non possit.
CAP. XVIII. - Comparatio aquariae molae et animae.
CAP. XIX. - De tribus cogitationum nostrarum principiis.
CAP. XX. - Docet ex similitudine probati trapezitae quomodo cogitationes nostrae discernendae sint.
CAP. XXI. - De illusione abbatis Joannis.
CAP. XXII. - De quadripartita discretionis ratione.
CAP. XXIII. - De sermone doctoris secundum audientium meritum.
COLLATIO SECUNDA, ABBATIS MOYSIS. - DE DISCRETIONE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Discretionis utilitas ex disputatione abbatis Antonii demonstratur.
CAP. III. - De errore Saulis et Achab, quo per discretionis imperitiam sunt decepti.
CAP. IV. - Quae de bono discretionis in Scripturis sanctis referantur.
CAP. V. - De morte Heronis senis.
CAP. VI. - De ruina duorum fratrum ob discretionis imperitiam.
CAP. VII. - De alterius illusione quam per imperitiam discretionis incurrit.
CAP. VIII. - De lapsu et deceptione monachi Mesopotameni.
CAP. IX. - Interrogatio de acquirenda vera discretione.
CAP. X. - Responsio, quemadmodum possideatur vera discretio.
CAP. XI. - Verba abbatis Serapionis, et de marcore patefactarum cogitationum, et de periculo propriae confidentiae.
CAP. XII. - Confessio verecundiae, ob quam confunderemur cogitationes nostras senioribus revelare.
CAP. XIII. - Responsio de confusione calcanda et periculo non condolentis.
CAP. XIV. - De vocatione Samuelis.
CAP. XV. - De vocatione Pauli apostoli.
CAP. XVI. - De appetenda discretione.
CAP. XVII. - De immoderatis jejuniis et vigiliis.
CAP. XVIII. - Interrogatio de continentiae vel refectionis mensura.
CAP. XIX. - De optimo cibi quotidiani modo.
CAP. XX - Objectio de facilitate continentiae quae duobus paximac
is sustinetur.
CAP. XXI. - Responsio, quomodo praedicta continentiae lex servari debeat.
CAP. XXII. - Quinam generalis continentiae acrefectionis modus sit
CAP. XXIII. - Quemadmodum abundantiae humorum genitalium cas
gentur.
CAP. XXIV - De labore aequalis refectionis, et de fratris Benjamin edacitate.
CAP. XXV. - Interrogatio, quomodo una semper eademque mensura servetur.
CAP. XXVI. - Responsio, de non excedendo refectionis modo
COLLATIO TERTIA, ABBATIS PAPHNUTH. E TR BUS ABRENUNTIATIONIBUS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - De sermone Paphnutii et responsione nostra.
CAP. III. - Propositio ejusdem abbatis de tribus vocationum generibus, et de tribus abr nuatiationibus.
CAP IV. - Expositio trium vocationum.
CAP. V. - Quod et desidioso vocatio prima non prosit, et str
no postre
a non obsit.
CAP. VI. - Expositio trium abrenuntiationum.
CAP. VII. - Quem
dmodum singularum renuntiationum sit appetenda perfectio.
CAP. VIII. - De propriis divitiis, in quibus constat animae
uleh
udo vel foeditas.

icere.

CAP IX. - De tr
artito genere divitiarum.
CAP. X - Nou posse quemquam primo tantum renuntia tionis gradu esse perfectum.
CAP XI. - Interrogatio de libero arbitrio hominis et gratia Dei.
CAP. XII. - Responsio de dispensatione divinae gratiae, manente liberi a
bitrii libertate.
CAP. XIII. - Quod directio vitae nostrae ex Deo sit.
CAP. XIV. - Quod scientia legis magisterio et illaminatione Domini conferatur.
CAP. XV. - Quod intellectus quo mandata Dei possimus agnoscere, et bonae voluntatis affectus a Domino donetur.
CAP. XVI. - Quod ipsa fides a Domino concedatur.
CAP. XVII. - Quod moderatio et tolerantia tentationum nobis a Domino tribuatur.
CAP. XVIII. - Quod perpetuitas timoris Domini nobis a Domino conferatur.
CAP. XIX. - Quod initium voluntatis bonae et consummatio ejus a Domino sit
CAP. XX. - Quod nihil in hoe mundo sine Deo geratur.
CAP. XXI. - Objectio super liberi arbitrii potestate.
CAP. XXII. - Res onsio, quod liberum arbitrium nostrum adjutorio Domini semper indigeat.
COLLATIO QUARTA, ARBATIS DANIELIS. - DE CONCUP
CENTIA CARNIS ET SPIRITUS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quaerit unde oriatur repentina commutatio mentium ab ineffabili laetitia in moestissimam animi dejectionem.
CAP. III. - Responsio super proposita quaestione.
CAP IV. - Quod dispensationis ac probationis Dei duplex causa sit.
CAP. V. - Quod studium et industria nostra nihil sine adjutorio Dei praevaleat.
CAP VI. - Quod utile nobis sit interdum a Domino derelinqui.
CAP. VII. - De utilitate ejuspugnae quam Apostolus ponit in colluctatione carbis et spiritus.
CAP. VIII - Interrogatio, quid sit quod in capitulo Apostoli post adversantes sibi concupiscentias carnis et spiritus, tertia adjiciatur voluntas.
CAP. IX. - Responsio de intellectu recte interrogantis.
CAP. X. - Quod vocabulum carnis non in una significatione ponatur.
CAP. XI. - Quid in hoc loco caro ab Apostolo nominetur, et quid sit concupiscentia carnis.
CAP. XII. - Quae sit voluntas nostra quae inter concupiscentiam carnis et spiritus ponitur.
CAP. XIII. - De utilitate cunciationis quae ex colluctatione oritur carnis et spiritus.
CAP. XIV. - De inemendabili malitia spiritualium nequitiarum.
CAP. XV. - Quid nobis prosit carnis adversus spiritum concupiscentia.
CAP. XVI. - De incentivis carnis, quibus, nisi humiliaremur, gravius rueremus.
CAP. XVII - De eunuchorum tepore.
CAP. XVIII. - Interrogatio quid intersit inter carnalem et animalem.
CAP XIX - De triplici animarum statu.
CAP. XX - De male abrenuntiantibus.
CAP. XXI. - De his qui contemptis magnis, occupantur in parvis.
COLLATIO QUINTA, ABBATIS SERAPIONIS. - DE OCTO PR
NCIPALIBUS VITUS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Narratio Serapionis de octo principalibus vitiis.
CAP III. - De duobus vitiorum generibus, et efficientia eorum quadripartita.
CAP IV. - Recapitulatio de gastrimargiae et fornicationis passione.
CAP. V. - Quomodo Dominus noster solus absque peccato tentatus sit.
CAP. VI. - De ratione tentationis qua a diabolo tentatus est Dominus.
CAP. VII. - De consummatione cenodoxiae et superbiae sine ministerio corporati.
CAP. VIII. - De philargyria, quod extra naturam sit, et quid intersit inter ipsam et naturalia vitia.
CAP. IX. - Quod tristitia et acedia nulla provocatione extrinsecus generentur, si
ut alia vitia.
CAP. X. - De sex vitiorum concordia, et duorum ab eis dissidentium cognatione.
CAP. XI. - De origine et qualitate uniuscujusque vitii.
CAP. XII. - In quo sit utilis cenodoxia.
CAP. XIII. - De varia oppugnatione omnium vitiorum.
CAP. XIV. - De instituendo adversum vitia certamine.
CAP. XV. - Nihil nos posse adversum vitia sine auxilio Dei.
CAP. XVI. - De significatione septem gentium quarum Israel accepit terras, et quare alibi septem et alibi multae gentes esse dicantur.
CAP. XVII. - Interrogatio de comparatione septem gentium et octo vitiorum.
CAP. XVIII - Responsio, quomodo secundum octo vitia octo gentium numerus impleatur.
CAP. XIX. - Cur unica Aegypti gens deseri, septem vero jubentur exstingui.
CAP. XX. - De natura gastrimargiae, ad similitudinem aquilae comparatae.
CAP. XXI. - De perseverantia gastrimargiae adversus philosophos disputata.
CAP XXII. - Cur Abrahae praedixerit Deus decem gentes expugnandas a populo Israel.
CAP. XXIII. - Quomodo utile nobis sit vitiorum terras possidere.
CAP. XXIV. - Quod terrae de quibus expulsi sunt Chananaei, semini Sem fuerint deputatae.
CAP. XXV. - Testimonia diversa super significatione octo vitiorum.
CAP. XXVI. - Quod devicta passione gulae, impendendus sit labor ad virtutes caeteras obtinendas.
CAP. XXVII. - Quod non idem ordo praeliorum sit, qui vitiorum
COLLATIO SEXTA, THEODORI ABBATIS. - DE NECE SANCTORUM.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Responsio abbatis Theodori ad propositam quaestionem, cur Deus eximiae sanctitatis viros in manus latronum incidere permiserit.
CAP. III. - De tribus quae in hoe mundo sunt, id est, bonis, matis et mediis.
CAP. IV. - Quod malum nulli invito ab alio possit inferri.
CAP. V. - Objectio quemadmodum ipse Deus dici possit creare mala.
CAP VI - Responsio.
CAP. VII - An reus sit qui juste intulit mortem, cum justus habeat de morte mercedem?
CAP. VIII. - Solvitur quaestio.
CAP. IX. - Exemplum beati Job a diabolo tentati, et Domini a Juda traditi; et quod Justo tam prospera quam adversa proficiant ad salutem.
CAP. X. - De virtute viri perfecti qui ambidexter figurative
cupatur.
CAP. XI. - De duplici genere tentationum, quae triplici modo inferuntur.
CAP. XII. - Quomodo vir justus non cerae, sed adamantino signatorio debeat esse consimilis.
CAP XIII. - Interrogatio, si possit mens in una a
que eadem qualitate jugiter durare.
CAP. XIV. - Responsio.
CAP. XV. - Quod detrimentum sit discedere a cella.
CAP. XVI. - De mutabilitate supernarum virtutum.
CAP. XVII - Quod nemo ruina subitanea collabatur.
COLLATIO SEPTIMA, SERENI ABBATIS. - DE ANIMAE MOBILITATE ET SPIRITUALIBUS NEQUITUS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Praectarum miraculum de puritate corporis adepta; interrogatio super statu cogitationum nostrarum.
CAP. III. - Responsio super animae mobilitate.
CAP. IV. - Disputatio de statu animae ac virtute ejus.
CAP. V. - De perfectione animae ad similitudinem evangelici centurionis assumptae.
CAP. VI. - De perseverantia erga cogitationum custodiam.
CAP. VII. - Interrogatio de mobilitate animae, et impugnatione nequi
iarum coelestium.
CAP. VIII. - Responsio super adjutorio Dei et liberi arbitrii potestate.
CAP. IX. - Interrogatio super animae ac daemonum conjunctione.
CAP. X. - Responsio, in quem modum spiritus immundi humanis mentibus copulentur.
CAP. XI. - Objectio, utrum possint spiritus immundi animabus inseri vel uniri.
CAP. XII. - Responsio, quemadmodum energumenis, immundi spiritus dominentur.

CAP. XIII. - Quod spiritus spiritui penetrabilis esse non possit, sed incorporeo soli Deo.
CAP. XIV. - Objectio qua daemones credi debent cogitationes hominum pervidere.
CAP. XV. - Responsio, quid possint daemones in cogitationibus hominum.
CAP. XVI. - Similitudo qua spiritus immundi cogitationes hominum doceantur agnoscere.
CAP. XVII. - Quod non singuli quique daemones universas hominibus ingerant passiones.
CAP. XVIII. - Interrogatio, an inter daemones impugnationis ordo ac vicissitudinis disciplina servetur.
CAP. XIX. - Responsio, in quem modum concio daemonum super vicissitudinis impugnatione subsistat.
CAP. XX. - Quod non sint unius fortitudinis contrariae potestates, nec tentandi facultas in eorum sit arbitrio collocata.
CAP. XXI. - Quod daemones cum hominibus non sine suo labore confligant
CAP. XXII. - Quod non sit potestas nocendi in arbitrio daemonum collocata.
CAP. XXIII. - De imminuta daemonum potestate.
CAP. XXIV. - Qua ratione daemones sibi in eorum cor
ora quos arrepturi sunt aditum parent.
CAP. XXV. - Quod miserabiliores sunt hi qui vitiis quam qui ab ipsis daemonibus possidentur.
CAP. XXVI. - De nece prophetae seducti, et infirmitate abbatis Pauli, quam pro sua emendatione promeruit.
CAP. XXVII. - De tentatione abbatis Moysis.
CAP. XXVIII. - Quod sperni non debeant hi qui spiritibus traduntur immundis.
CAP. XXIX. - Objectio, cur hi qui spiritibus vexantur immondis a communione Dominica separantur.
CAP. XXX. - Responsio.
CAP. XXXI. - Quod miseri sint hi qui subdi temporalibus istis tentationibus non merentur.
CAP. XXXII. - De diversitate studiorum ac voluntatum quae in aereis potestatibus exercentur.
CAP. XXXIII - Interrogatio, unde differentia nequitiarum coetestium tanta processerit.
CAP. XXXIV. - Dilatio super absolutione propositae quaestionis.
COLLATIO OCTAVA, ABBATIS SERENI. - DE PRINCIPAT BUS SEU POTESTATIBUS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Secunda propositio, de diversitate nequitiarum coelestium.
CAP. III. - Responsio, de multiplici esca Scripturarum sanctarum.
CAP. IV. - De gemina sententia super intellectu Scripturarum.
CAP. V. - Quod proposita quaestio inter illa quae medie tenenda sunt debeat accipi.
CAP. VI. - Quod nihil a Deo malum creatum sit.
CAP. VII. - De initio principatuum seu potestatum.
CAP. VIII. - De lapsu diaboli et angelorum.
CAP. IX. - Objectio quod ruina diaboli a deceptione Evae principium sumpserit.
CAP. X. - Responsio de initio lapsus diaboli.
CAP. XI. - De ejus qui decipit, sive decipitur, poena.
CAP. XII. - De constipatione daemonum, et inquietudine quam in hoc aere semper exercent.
CAP. XIII. - Quod impugnationem quam erga homines impendu
angeli etiam adversum se commoveant.
CAP. XIV. - Unde factum sit ut potestatum seu principatuum nomina spiritales nequitiae sortirentur.
CAP. XV. - Quod non sine causa sanctis coelestibusque virtutibus angelorum sive archangelorum nomina sint indita.
CAP. XVI. - De subjectione daemonum quam suis principatibus praebent.
CAP. XVII. - Quod singulis hominibus duo semper angeli adhaereant.
CAP. XVIII. - Differentiam nequitiae quae malis spiritibus inest duorum philosophorum testimonio confirmat.
CAP. XIX. - Quod daemones nihil adversus homines praevaleant, nisi obsederint eorum prius mentes.
CAP. XX. - Interrogatio de apostatis angelis, qui in Genesi cum filiabus hominum concubuisse dicuntur.
CAP. XXI. - Solutio propositae quaestionis.
CAP. XXII. - Objectio quemadmodum generi Seth cum filiabus Cain profana commixtio ante interdictum legis potuerit imputari.
CAP. XXIII. - Responsio, quod naturali lege ab initio homines judicio seu poenae fuerint obnoxii.
CAP. XXIV. - Quod juste puniti sint ii qui ante diluvium peccaverunt.
CAP. XXV. - Quomodo intelligendum sit quod in Evangelio dicitur de diabolo, quia mendax est, etc.
COLLATIO NONA, ABBATIS ISAAC. - DE ORATIONE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Verba abbatis Isaac super orationis qualitate.
CAP. III. - Quemadmodum paretur pura et sincera oratio.
CAP. IV. - De mobilitate animae, plumae vel pennulae comparata.
CAP. V. - De causis quibus mens nostra aggravatur.
CAP. VI. - De visione cujusdam senis quam super fratris inquieta operatione prospexit.
CAP. VII. - Utrum majoris difficultatis sit custodire cogitationes
onas quam parare.
CAP. VIII. - Responsio de diversis orationum qualitatibus.
CAP. IX. - De quadripartita orationum specie.
CAP. X. - De ordine specierum orationis.
CAP. XI. - De obsecratione.
CAP. XII. - De oratione.
CAP. XIII. - De postulatione.
CAP. XIV. - De gratiarum actione.
CAP. XV. - Utrum quatuor orationum species simul et omnibus, an sigillatim et vicissim unicuique sint necessariae.
CAP. XVI. - Gradatim ad has orationum species contendendum esse.
CAP. XVII. - Christum hisce quatuor supplicationum generibus usum fuisse.
CAP. XVIII. - De oratione Dominica.
CAP. XIX. - De eo quod dicit, Adveniat regnum luum.
CAP. XX. - De eo quod dicit: Fiat voluntas tua.
CAP. XXI. - De pane supersubstantiati, sive quotidiano.
CAP. XXII. - De eo quod dicit: Dimitte nobis debita nostra.
CAP. XXIII. - De eo quod dicit: Et ne nos inducas in tentationem.
CAP. XXIV. - Quod non d
beant alia postulari quam hae
tantum quae orationis Dominicae modulo continentur.
CAP. XXV. - De qualitate sublimioris orationis.
CAP. XXVI. - Orationis spiritum variis modis ad fervorem excitari.
CAP. XXVII. - Diversos esse affectus ferventer orantium.
CAP. XXVIII. - Interrogatio de eo quod non sit in nostra potestate profusio lacrymarum.
CAP. XXIX. - Responsio, de diversitate spiritualium lacrymarum.
CAP. XXX. - Quod elici noa debeant racrymae quando non spontaneae proferuntur.
CAP. XXXI. - Sententia abbatis Antonii super orationis statu.
CAP. XXXII. - De exauditionis indicio.
CAP. XXXIII. - Objectio quod praedictae exauditionis fiducia tantum sanctis convenire videatur.
CAP. XXXIV. - Responsio, de diversis exauditionum causis.
CAP XXXV - De oratione intra cubiculum et clauso ostio facienda.
CAP XXXVI. - De utilitate brevis et tacitae orationis.
COLLATIO DECIMA, ABBATIS ISAAC.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - De consuetudine celebrandi Paschatis in Aegypto.
CAP. III. - Serapion in Anthropomorphitarum haeresim lapsus.
CAP. IV. - De reditu ad abbatem Isaac, et discussione erroris quem senex praedictus incurrit.
CAP. V. - Responsio, de origine haereseos superius comprehensae.
CAP. VI. - Quibus ex causis unicuique nostrum aut humilis Christus Jesus aut glorificatus appareat.
CAP. VII. - La quo finis et consummatio nostrarum orationum consistat.
CAP VIII. - Interrogatio super eruditione perfectionis per quam possimus ad perpetuam Dei memoriam pervenire.
CAP IX. - Responsio de efficacia intellectus, qui per experientiam colligitur.

CAP. X. - De institutione orationis perpetuae.

CAP. XI. - De perfectione orationis, ad quam praedicta tradinone conscenditur.
CAP. XII. - Interrogatio quemadmodum Spiritales cogitationes immobiliter teneantur.
CAP. XIII. - De mutabilitate cogitationum.
CAP. XIV. - Responsio, quemadmodum stabilitas cordis seu cogitationum possit acquiri.
COLLATIONUM SECUNDA PARS.
Praefatio.
COLLATIO UNDECIMA, ABBATIS CHAEREMONIS. - DE PERFECTIONE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - De episcopo Archebio.
CAP. III. - Descriptio eremi in qua commorabantur Chaeremon, Nesteros et Joseph.
CAP. IV. - De abbate Chaeremone, et excusatione ejus super postulata doctrina.
CAP. V. - De responsione nostra contra excusationem ejus.
CAP. VI. - Propositio abbatis Chaeremonis, quod tribus modis vilia vincantur.
CAP. VII. - Quibus gradibus ad sublimitatem charitatis possit ascendi, et quae sit in ea stabilitas.
CAP. VIII. - Quantum excellant qui per charitatis affectum declinant a vitiis.
CAP. IX. - Quod charitas non solum de servis filios faciat, sed etiam imaginem Dei ac similitudinem ferat.
CAP. X. - Quod perfectio charitatis sit pro inimicis orare, et quo indicio anima necdum purgata noscatur.
CAP. XI. - Interrogatio, cur affectum timoris et spei dixerit imperfectum.
CAP. XII. - Responsio, de diversitate perfectionum.
CAP. XIII. - De timore qui de charitatis magnitudine generatur.
CAP. XIV. - Interrogatio de consummatione castitatis.
CAP. XV. - Dilatio expositionis postulatae.
COLLATIO DUODECIMA, ABBATIS CHAEREMONIS. - DE CASTITATE.
CAPUT PRIMUM - Prooemium.
CAP. II - De corpore peccati et membris ejus.
CAP. III - De mortificatione fornicationis et immunditiae.
CAP. IV. - Quod ad obtinendam castimoniae puritatem non sufficit bumani laboris intentio.
CAP. V. - De utilitate impugnationis quae nobis de incentivorum aestibus generatur.
CAP. VI. - Quod patientia ardorem farnicationis exstinguat.
CAP. VII. - De differentiis et gradibus castitatis.
CAP. VIII. - Quod de natura castitatis et effectibus ejus inexperti tractare non possint.
CAP. IX. - Interrogatio, an corporis molum etiam dormioutes possimus evadere.
CAP. X. - Responsio quod per somnum accidens carnis commoitio non officiat castitati
CAP. XI. - Quod multum intersit inter castitatem et continentiam.
CAP. XII. - De mirabilibus quae peculiariter in sanctis suis Deus operatur.
CAP. XIII. - Quod soli qui experiuntur agnoscant dulcedinem castitatis.
CAP. XIV. - Interrogatio de observantiae qualitate et temporis modo in quo castitas perfici possit.
CAP. XV. - Responsio, intra quod tempus castitas possit acquiri.
CAP XVI. - De tine ac remedio acquirendae et custodiendae castitatis.
COLLATIO DECIMA TERTIA, ABBATIS CHAEREMONIS. - DE PROTECTIONE DEI.
CAPUT PRIMUM.
CAP. II - Interrogatio, quare merita virtutum laborantis industriae non deputentur?
CAP. III. - Responsio, quod sine adjutorio Dei non solum perfectio castitatis, sed omnino nihil boni perfici possit.
CAP. IV. - Objectio, quemadmodum Gentiles absque gratia Dei castimoniam habuisse dicuntur.
CAP. V. - Responsio, de philosophorum imaginaria castitate.
CAP. VI. - Quod sine gratia Dei nullos industrios conatus exsequi valeamus.
CAP. VII. - De principali proposito Dei, et providentia quotidiana.
CAP. VIII. - De gratia Dei et arbitrii libertate.
CAP. IX. - De virtute bonae voluntatis nostrae et gratia Dei.
CAP. X. - De liberi arbitrii infirmitate.
CAP. XI. - Utrum bonam voluntatem nostram sequatur, an praecedat gratia Dei.
CAP. XII. - Quod voluntas bona nec semper gratiae nec semper sit homini tribuenda.
CAP. XIII. - Quod gratiam Dei humani conatus compensare non possiut.
CAP. XIV. - Quod tentationibus suis Deus virtutem humani experiatur arbitrii
CAP. XV. - De multiplici tentationum gratia.
CAP. XVI. - De gratia Dei, eo quod humanae fidei transendat angustias.
CAP. XVII. - De inscrutabili dispensatione Dei.
CAP. XVIII. - Definitio Patrum, eo quod liberum arbitrium ad salvandum non sit idoneum.
CAP. XIX. - Doctrina catholica beati Dionysii Richelii Carthusiani praecedenti collationi ab ipso substituta.
COLLATIO DECIMA QUARTA, ABBATIS NESTEROTIS. - DE SPIRITALI SCIENTIA.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quae via sit ad Theoreticen.
CAP. III. - Quod actualis perfectio duplici ratione subsistat.
CAP. IV. - Quod actualis vita erga multas professiones ac studia deriv tur.
CAP. V. - De professionis arreptae perseverantia.
CAP. VI. - De infirmorum mobilitate.
CAP. VII. - Exemplum castitatis quo docetur non omnia ab omnibus aemulanda
CAP. VIII. - De spiritali scientia.
CAP. IX. - Quod de actuali scientia proficiatur ad spiritalem.
CAP. X. - De apprehendenda verae scientiae disciplina.
CAP. XI. - De multiplici Scripturarum intellectu.
CAP. XII. - Interrogatio, quomodo possit ad oblivionem saecularium carminum perveniri.
CAP. XIII. - Responsio, quo pacto memoriam eorum possimus abolere.
CAP. XIV. - Quod immunda anima neque tradere neque percipere possit scientiam spiritalem.
CAP. XV. - Objectio de eo quod multi immundi scientiam habeant, et sancti non habeant.
CAP. XVI. - Resuonsio quod mali scientiam veram habere non possunt.
CAP. XVII. - Quibus ratio perfectionis debeat aperiri
CAP. XVIII. - Quibus de causis spiritualis doctrina infructuosa sit.
CAP. XIX. - Quod plerumque etiam indigni gratiam satutiferi sermonis accipinot.
COLLATIO DECIMA QUINTA, ABBATIS NESTEROTIS. - DE CHARISMATIBUS DIVINIS.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - In quo quis sanctos viros debeat admirari.
CAP. III. - De suscitato mortuo ab abbate Macario.
CAP. IV. - De miraculo quod abbas Abraham in mulieris fecit uberibus.
CAP. V. - De claudi cujusdam curatione quam idem est operatus.
CAP. VI. - Quod meritum uniuscujusque non ex signis debeat aestimari.
CAP. VII. - Quod charismatum virtus non in mirabilibus, sed in humilitate consistat.
CAP. VIII. - Quod mirabilius sit de semetipso vitia quam de altero daemones extru-isse.
CAP. IX. - Quantum praecellat vitae probitas opera signorum.
CAP. X. - Revelatio de perfectae charitatis experimento.
COLLATIO DECIMA SEXTA, ABBATIS JOSEPH. - DE AMICITIA
CAPUT PRIMUM - Prooemium.
CAP. II. - Disputatio abbatis Joseph de infido amieniarum genere.
CAP. III. - Unde indissolubilis amicitia sit.

CAP. IV. - Interrogatio, utrum utile aliquid etiam centra votum fratris effici debeat.
CAP. V. - Responsio, quod perpetua amicitia nisi inter perfectos stare non possit.
CAP. VI. - Quibus modis inviolabilis possit societas retentari.
CAP. VII. - Quod nihil charitati praeponendum sit, nec iracundiae post ponendum.
CAP. VIII. - Quibus de causis inter spiritales nascatur dissensio.
CAP. IX. - De amputandis etiam causis spiritalibus discordiarum.
CAP. X. - De optimo examine veritatis.
CAP. XI. - Quod impossibile sit quemquam qui proprio fidit judicio, diaboli illusione non decipi.
CAP. XII. - Quam ob causam non debeant inferiores in collatione contemni.
CAP. XIII. - Quod charitas non solum res Dei, sed etiam Deus sit.
CAP. XIV. - De gradibus charitatis.
CAP. XV. - De his qui vel suam, vel fratrum commotionem dissimulatione corroborant.
CAP. XVI. - Quod fratre adversum nos aliquid haben
e simultatis, munera orationum nostraruma Domino respuantur.
CAP. XVII. - De his qui patientiam saecularibus magis putant impendendam esse quam fratribus.
CAP. XVIII. - De his qui patientiam mentientes ad iracundiam fratres silentio accendunt.
CAP. XIX. - De his qui ex indignatione jejunant.
CAP. XX - De quorumdam simulata patientia qua maxillam verberandam alteram ingerunt.
CAP. XXI - Interrogatio, quemadmodum Christi mandatis obtemperantes evangelica perfectione fraudentur.
CAP. XXII. - Responsio, quod Christus non solum facti, sed etiam voluntalis inspector sit.
CAP. XXIII. - Quod ille sit fortis et sanus qui succumnit alterius voluntati.
CAP. XXIV. - Quod infirmi injuriosi sint et injurias ferre non possint.
CAP. XXV. - Interrogatio, quomodo fortis sit qui non semper sustentat infirmum.
CAP. XXVI. - Responsio, quod infirmus se non sinat suslentari.
CAP. XXVII. - Quemadmodum sit iracundia comprimenda.
CAP. XXVIII. - Amicitias conjuratione initas firmas esse non
osse.
COLLATIO DECIMA SEPTIMA, ABBATIS JOSEPH. - DE DEF NIENDO.
CAPUT PRIMUM.
CAP. II. - Germani abbatis pium proficiendi desiderium exponit.
CAP. III. - Cassiani consilium, et responsio ad interrogationem abbatis Germani.
CAP. IV. - Interrogatio abbatis Joseph, nostraque responsio.
CAP V. - Expositio abbatis Germani, cur vel in Aegypto residere mallemus, vel retraheremur ad Syriam.
CAP. VI. - Interrogatio abbatis Joseph, an in Aegypto major profectus nobis, quam in Syria conferretur.
CAP. VII. - Responsio de differentia institutionum utriusque provinciae.
CAP. VIII. - Quod perfecti viri nihil absolute debeant definire, vel utrum sine peccato possint definita rescindere.
CAP. IX. - Quod plerumque utilius sit statuta dissolvere quam implere.
CAP. X. - Interrogatio nostra de metu praebitae in coenobio sponsionis.
CAP. XI. - Responsio, quod propositum gerentis, non negotii sit considerandus effectus.
CAP. XII. - Quod boni proventus malignis auctoribus non profuerint. nec bonis mala gesta
CAP. XIII. - Responsio nostra, quae causa a nobis exegerit sa ramentum sponsionis.
CAP XIV. - Disputatio senis quod sine culpa actionis ordo mutetur, dummodo boni studii capiatur effectus.
CAP XV. - Interrogatio, an absque peccato sit quod infumis nostra conscientia occasionem ingerit mentiendi.
CAP. XVI. - Responsio, quod non propter infirmorum scandalum Scripturarum veritas sit mutanda.
CAP. XVII. - Quod venialiter mendacio sancti tamquam elleboro usi sint.
CAP. XVIII. - Objectio, quod illi tantum impune mendacio usi sint, qui sub lege vixerunt.
CAP. XIX. - Responsio, eo quod licentia mendacii, quae ne in veteri quidem indulta est Testamento, veniabiliter a multis fuerit usurpata.
CAP. XX. - Quod veniabile plerumque mendacium et noxiam veritatem etiam apostoli censuerint.
CAP. XXI - An interrogastibus occuliam continentiam sine mendacio oporteat propalari, et an recipienda sint quae semel fuerint rcusata.
CAP XXII. - Objectio, quod oporteat quidem abscondi continentiam, sed suscipi recusata non debeant.
CAP. XXIII. - Responsio, quod irrationabilis sit hujus definitionis pertinacia.
CAP XXIV. - Quomodo abbas Piammon suam contin ntiam celare maluerit.
CAP. XXV. - Testimonia Scripturarum de commut tis definitionibus.
CAP. XXVI. - Quod non secundum immensitatem praescientiae divina clementia, sed secundam praesentes actus vel remuneret unumquemque vel puniat.
CAP. XXVII. - Quod sancti viri pertinaces ac duri esse non possunt.
CAP. XXVIII. - Interrogatio, an sit contrarium praedictae sentemiae illud quod dicitur, Jurari et statu, etc.
CAP XXIX. - In quibus immobilis definitio sit tenenda, et in quibus, si oportuerit, rescindenda.
CAP. XXX. - Quemadmodum celanda aliis committi debeant.
CAP. XXXI. - Nihil super his quae ad usum communis vitae attinent definiendum.
COLLATIONUM PARS TERTIA.
Praefatio ad Jovinianum, Minervium, Leontium et Theodorum.
COLLATIO DECIMA OCTAVA. PIAMMONIS ABBATIS. - DE TR BUS ANTIQUIS GENERIBUS MONACHORUM, ET QUARTO NUPER EXORTO.
CAPUT PR'MUM. - Quomadmodum Diolcon venientes ab abbate Piammone recepti fuerimus.
CAP. II. - Quomodo rudes monachi exemplo seniorum debeant erudiri.
CAP. III. - Quod juniores seniorum praecepta discutere non debeant.
CAP IV. - De tribus generibus monachorum quae intra Aegyptum sunt.
CAP V. - Quibus auctoribus coenobitarum sit instituta professio.
CAP. VI. - De anachoretarum ordine et principio.
CAP. VII. - De Sarabaitarum principio et conversatione.
CAP. VIII. - De quarto genere monachorum.
CAP IX. - Interrogatio, quid intersit inter coenobium et monasterium.
CAP. X. - Responsio.
CAP. XI. - De vera humilitate, et quomodo falsam eujusdam humilitatem prodiderit abbas Serapion.
CAP. XII - Interrogatio, quemadmodum vera patientia possit acquiri.
CAP. XIII. - Responsio.
CAP. XIV. - De exemplo patientiae cujusdam religiosae feminae.
CAP. XV. - De exemplo patientiae abbatis Paphnutii.
CAP. XVI. - De perfectione patientiae.
CAP. XVII. - De invidiae malo.
COLLATIO DECIMA NONA, ABBATIS JOANNIS. - DE FINE COENOB TAE ET EREM TAE.
CAPUT PRIMUM. - De coenobio abbatis Pauli. et patientia cujusdam fratris
CAP. II. - De humilitateabbatis Joannis.
CAP. III. - Responsio abbatis Joannis, cur eremum reliquisset.
CAP. IV. - De virtute praedicti senis.
CAP. V. - De commodis eremi.
CAP. VI. - De utilitate coenobii.
CAP. VII. - Interrogatio de coenobii vel solitudinis fructu.
CAP. VIII - Responsio.
CAP. IX. - De vera perfectione.
CAP X - De his qui imper ecti cremum petunt.
CAP. XI. - Interrogatio de remedio eorum qui cito de coenabiis dis edunt.
CAP. XII. - Responsio.
CAP. XIII. - Interrogatio, quomodo sanari possit qui non expurgatis vitiis, solitudinem ingressus sit.
CAP XIV. - Responsio.
CAP XV. - Interrogatio, an ita castitas sicut et caeterae passiones debeat explorari.
CAP. XVI - Responsio.
COLLATIO VIGESIMA, ABBATIS PINUFII. - DE POENITENTIAE F NE ET SATISFACTIONE.

CAPUT PRIMUM - De abbatis Pinufii humilitate.

CAP. II - De adventu nostro ad abbatem Pinufium.
CAP. III. - Interrogatio de poenitentiae fine et satisfactionis indicio.
CAP. IV. - Responsio abbatis Pinufii.
CAP. V. - De modo poenitentiae, et indulgentiae perceptae argumento.
CAP. VI - Interrogatio, an reminiscenda sint pro cordis compunctione peccata.
CAP. VII. - Responsio, quousque anteriorum actuum recordatio sit habenda.
CAP. VIII. - Multis modis ad peccatorum expiationem perveniri posse.
CAP. IX. - Quod utilis sit perfectis oblivio peccati, et quod flagitiorum recordatio sit vitanda.
CAP. X. - De satisfactionis indicio, et oblivione praeteritorum criminum.
CAP. XI. - Venialium peccatorum non debet nos capere oblivio, sed mortolium duntaxat.
COLLATIO VIGESIMA PRIMA, ABBATIS THEONAE. - DE REM SSIONE QUINQUAGESIMAE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Exhortatio abbatis Joannis.
CAP III. - De decimarum et primitiarum oblatione.
CAP IV. - Quod Abraham, David et caeteri sancti mandata legis fuerint supergressi.
CAP. V. - Quod sub Evangelii gratia degentes superare debeant mandata legalia.
CAP. VI. - Quod Evangelii gratia sicut perfectis tribuit regna coelorum, ita veniab liter sustentet infirmos.
CAP. VII. - Quod in nostra situm sit potestate utrum sub Evangelii gratia, an sub legis velimus terrore consistere.
CAP. VIII. - Quemadmodum Theonas conjugem suam ut et ipsa renuntiaret exhortatus sit.
CAP. IX - Quemadmodum non acquiescente uxore sua ad monasterium persolarit.
CAP. X. - Exponit Cassianus quorsum exemplum istud in medium produxerit.
CAP. XI. - Quaestio eur in AEgypto totis diebus quinquagesimae non jejunetur, nec genua in oratione curventur.
CAP. XII. - Responsio de natura eorum quae bona, vel mala, vel media sunt.
CAP. XIII. - Quate bonum sit jejunium.
CAP. XIV. - Quod non sit principale bonum jejunium.
CAP. XV. - Quod ea quae sua natura bona sunt non debeant propter ea quae media sunt exerceri.
CAP. XVI. - Quomodo a caeteris bonis principale discernatur bonum.
CAP. XVII - De ratione et utilitate jejunii.
CAP. XVIII. - Non semper congruum esse jejunium.
CAP. XIX. - Interrogatio, cur totis quinquaginta diebus jejunium relaxetur.
CAP. XX. - Responsio.
CAP. XXI - Interrogatio utrum abstinentia jejunii relaxata non obsit corporis castitati.
CAP XXII. - Responsio, de reservando continentiae temperamento.
CAP. XXIII. - De refectionis tempore atque mensura.
CAP. XXIV. - Interrogatio de diversa observatione quadragesimae.
CAP. XXV. - Responsio ad propositam interrogationem, qua etiam docet Quadragesimae jejunium vicem decimarum totius anm complecti.
CAP. XXVI. - Quomodo etiam primitias nostras Domino debeamus offerre.
CAP. XXVII. - Cur diverso dierum numero Quadragesima a pler
sque observetur.
CAP. XXVIII. - Quare vocetur Quadragesima, cum triginta et s
x tantummodo di bus jejunetur.
CAP. XXIX. - Quod perfecti supergrediantur legem Quadragesimae
CAP. XXX - De causa et initio Quadragesimae.
CAP. XXXI. - Interrogatio, quemadmodum intelligi debeat quod ait Apostolus, Peccutum in nobis non dominabitur.
CAP. XXXII. - Responsio, de differentia gratiae et legalium praeceptorum.
CAP. XXXIII. - Quod leviora sint Evangelii praecepta quam legis.
CAP. XXXIV. - Quemadmodum quis probetur esse sub gratia.
CAP. XXXV. - Interrogatio, cur interdum jejunantes carnalibus incentivis acrius urgeamur.
CAP. XXXVI. - Responsio, quod haec quaestio futurae collationi debeat reservari.
COLLATIO VIGESIMA SECUNDA, ABBATIS THEONAE. - DE NOCTURNIS ILLUSION BUS.
CAPUT PRIMUM - Prooemium.
CAP. II. - Repetitio propositae interrogationis cur majorem abstinentiam major carnis impugnatio interdum subsequatur.
CAP. III. - Ex tribus causis provenire corporalem pollutionem.
CAP. IV. - Interrogatio, an ad sacrosanctam commanionem accedere liceat nocturna illusione potlutum
CAP. V. - Responsio, quando reatum contrahat haec passio dormienti.
CAP. VI - Quod nonnumquam pollutio corporis culpa vacet et inimici factione contingat, exemplo ostenditur.
CAP. VII. - Quod numquam dignum se communione Dominica quispiam debeat judicare.
CAP. VIII. - Objectio Germani abbatis ex his quae de sacra percentione dicta sunt.
CAP. IX. - Responsio quod multi sancti esse possint, nemo tamen absque peccato, ntsi Christus.
CAP. X. - Quod solus Filius Dei absque ullo peccati vulnere vicerit tentatorem.
CAP. XI. - Quod in similitudine carnis peccati solus venerit Christus.
CAP. XII. - Quod justi et sancti omnes non fuerunt in similitudine, sed in veritate peccati
CAP. XIII. - Quod non sint tam gravia peccata sanctorum ut eis auferani meritum aut nomen sanctitatis.
CAP. XIV. - Quomodo intelligendum sit illud Apostoli: Non enim quod volo bonum fucio.
CAP. XV. - Objicit Germanus ex peccatorum persona Apostolum haec dixisse.
CAP. XVI. - Dilatio propositae quaestionis.
COLLATIO VIGESIMA TERTIA, ABBATIS THEONAE. - DE VELLE BONUM ET AGERE MALUM.
CAPUT PRIMUM - Procemium.
CAP. II. - Docet in Apostolis multa quidem fuisse bona, sed boai ipsius complementum solo voto ac desiderio, ipsos hahuisse.
CAP. III. - Quod sit vere bonum quod Abostolus se perficere non posse fatetur.
CAP. IV. - Bouitatem humanam atque justitiam non esse bonam, si divinae bonitati ac justitiae conferatur.
CAP. V. - Neminem summo illi bono intentum jugiter esse posse.
CAP. VI. - Quantopere Apostolus fratrum salutem suiverit.
CAP. VII. - Quod lippis similes sint qui se credunt ab omni peccato immunes.
CAP. VIII. - Peccatorum foeditatem pauci cognosenat.
CAP. IX. - Recedere a Deo perniciosum et praesens exitium est.
CAP. X. - Quod hi qui ad perfectionem tendunt, in veritate humilientur, et Dei gratia semper se sentiant indigere.
CAP. XI. - Expositio illius sententiae: Condelector enim legi Dei, etc.
CAP. XII. - Expositio illius: Scimus autem quoniam tex spiritalis, etc.
CAP. XIII. - Expositio illius: Scio autem quod non hab tet in carne mea bonum.
CAP. XIV. - Objectio.
CAP. XV. - Responsio.
CAP. XVI. - Quid sit corpus peccati et mortis.
CAP. XVII. - Quod sancti omnes veraciter immundos se et peccatores esse confessi sunt.
CAP. XVIII. - Etiam justos et sanctos sine peccato non esse.
CAP. XIX. - Ex Dominicae precationis formula ostenditur neminem sine peccato vivere.
CAP. XX. - Quod vix in ipso orationis tempore peccatum evitari rossit.
COLLATIO VIGESIMA QUARTA, ABBATIS ABRAHAE. - DE MORT FICATIONE.
CAPUT PRIMUM. - Prooemium.
CAP. II. - Quomodo nostros Abraham patefecerit errores.
CAP. III. - De qualitate locorum quae ab anachoretis expeti debeant.
CAP. IV. - Quae a solitariis operationum genera debeant eligi.
CAP. V. - Quod evagatione corporis gravetur magis quam levetur cordis anxietas.
CAP. VI. - Quo pacto monachus cogitationes custodire debeat.
CAP. VII. - Interrogatio, cur obesse nobis parentum vicina habitatio putaretur, quae in AEgypto consistentibus non obesset.
CAP. VIII. - Responsio, quomodo non omnibus conveniant omnia.

CAP. IX. - Abbatis Apollo mortificatio.

CAP. X - Interrogatio, an obsit monacho si a parentibus necessaria ipsi suggerantur.
CAP. XI. - Responsio ex D. Antonii sententia desumpta.
CAP. XII. - De utilitate operationis, et otii detrimento
CAP. XIII. - Abbatis Macarii fabula de tonsoris mercede composita, ad illusiones diaboli cognoscendas.
CAP. XIV. - Interrogatio, unde nobis talium cogitationum error irrepserit.
CAP. XV. - Responsio de tripartito animae motu.
CAP. XVI - Corruptam rationalem animae partem principio curandam esse.
CAP. XVII. - Quod infirmior pars animae diabolicis tentationibus prima succumbat.
CAP. XVIII. - Interrogatio an utili desiderio secretioris solitudinis retraheremur ad patriam.
CAP. XX. - Quod utilis sit remissio in adventu fratrum.
CAP. XXI. - Quod demonstrat D. Joannis auctoritate.
CAP. XXII. - Interrogatio qualiter intelligendum sit quod in Evangelio dicitur: Jugum meum suave et onus meum leve est.
CAP. XXIII. - Responsio cum expositione sententiae.
CAP. XXIV. - Cur amarum jugum et grave onus Domini sentiatur
CAP. XXV. - Quid nobis utilitatis conferant tentationes.
CAP. XXVI. - Quomodo perfecte abrenuntiantibus centuplum in hoc mundo repromittatur.
FINIS TOMI QUADRAGESIMI NONI.